9 Turk Edebiyati Sorubankasi

Mill Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 14.07.
2005 tarih, 197 sayl karar ve

15.07.2011 ekleme tarihi ile kabul edilen retim programna gre hazrlanmtr.
Konu zeti
Etkinlikler
Testler
niversiteye Giri Snav Sorular
nite Sonu Yazllar
Genel Yazllar
Etkinlik ve Yazllarn zmleri
Genel Mdr
Temel Ate
Genel Koordinatr
Akn Ate
Eitim Koordinatr
Nevzat Asma
Dizgi, Grafik, Tasarm

Esen Dizgi Servisi
Grsel Tasarm
Mustafa Uzun
Bu kitabn tm haklar yazarna ve Esen Basn Yayn Datm Limitet irketine aittir. Kitabn tamamnn ya da
bir ksmnn elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayt sistemiyle oaltlmas, yaymlanmas ve
depolanmas yasaktr.
steme Adresi
ESEN BASIN YAYIN DAITIM LTD.T.
Bayndr 2. Sokak Nu.: 34/11-12 Kzlay/ANKARA
Telefon: (0312) 417 34 43 417 65 87
Faks: (0312) 417 15 78
ISBN : 978 9944 777 07 0
Bask
Bahekap Mah. 2460. Sok. Nu.:7

06369 amaz / ANKARA
Tel : (0312) 278 34 84 (pbx)
www.tunamatbaacilik.com.tr
Sertifika Nu: 16102
Bask Tarihi
2013 XI
www.esenyayinlari.com.tr
Edebiyat; olay, dnce, duygu ve hayallerin dil araclyla szl veya yazl olarak biimlendirilmesidir. Edebiyat, gcn dilden alr. Dile gereken nemi vermeyen bireyler; ok parlak hayal, duygu ve dncelere sahip
olsalar bile bunu aktarma olanandan yoksun olacaklardr.
Edebiyat; yaamn iinden gelen ve yaama gzellik penceresinden bakmamz salayan bir gzel sanatlar
etkinliidir. Dnyaya bu pencereden bakmamak, bakamamak ok nemli bir eksikliktir. Bu dnyann gzelliklerini
fark etmek, o gzelliklerle gnl doldurmak sanatla, edebiyatla mmkn olacaktr. Kitabmz; bu gzellikleri herkese
gsterecektir, iddiasnda deiliz ancak kitabmzn zellikle retmen ve rencilerimize bir bak as kazandraca dncesindeyiz.
Kitabmz hazrlarken yeni programn etkinlik ve kazanmlar, en nemli rehberimiz olmutur. Buna gre kitabmz, yedi temel zerine oturmutur:
1. Konu zetleri
Her konunun banda verilen, konunun kazanmlarna ve yeni programn ruhuna uygun ksa bilgilerdir.
2. Etkinlikler
Etkinlikler blm, kitabmzn omurgasn oluturmaktadr nk ezberin dna kld, bilginin, uygulamalarla kalclk kazand blmdr.
Bu blmde; konuyu kavratacak, nitelikli ve eitli metinlere ve bu metinlerle ilgili sorulara yer verilmitir.
3. Testler
Konunun niteliine bal olarak konu sonlarnda yer alan, oktan semeli sorulardan oluan blmdr.
4. niversiteye Giri Snav Sorular
Bu snavlar dnyasnda rencilerimizi yalnz brakmamak, onlara yol gstermek, gerekli bilgi birikimini ve
uygulamalar aktarmak da kitabmzn amalar arasndadr. Bu blmde, konularmzla ilgili olarak niversite snavnda km sorular ve bu sorularn cevaplarn bulacaksnz.
5. nite Sonu Yazllar
Her nitenin sonunda; niteyi ok ynl olarak tarayan, farkl ve nitelikli sorulardan oluan yazl sorularnn
bulunduu blmdr.
6. Genel Yazllar
Kitabmzn sonunda; yllk plana gre oluturulmu ve okul snavlarna hazrlanmalarnda rencilerimize katk salayacak genel yazllarn bulunduu blmdr.
7. Etkinlik ve Yazllarn zmleri
Etkinlik ve yazllarn zmleri, rencilerin lme-deerlendirme yapabilmelerini, konular tekrar etmelerini
ve farkl alardan dnmelerini salayacaktr. Bu dnceyle, Etkinlik ve Yazllarn zmleri blmlerine ok
nem verdik.
Kitabmzn, eitim camiamza yararl olmas dileiyle...
MUSTAFA UZUN
www.yazarmustafauzun.com
I. NTE: GZEL SANATLAR VE EDEBYAT ...................................................................... 7

1. GZEL SANATLARDA EDEBYATIN YER ...................................................................................... 8
Bilim ...................................................................................................................................................... 8
Gzel Sanatlar ...................................................................................................................................... 8
Gzel Sanatlarn Snflandrlmas........................................................................................................ 8
Zanaat (Endstriyel Sanatlar)............................................................................................................... 9
Edebiyat................................................................................................................................................ 9
Etkinlik Sorular................................................................................................................................... 10
2. EDEBYATIN BLMLERLE LKS ................................................................................................ 14
3. DLN NSAN VE TOPLUM HAYATINDAK YER VE NEM.......................................................... 19
Dil ...................................................................................................................................................... 19
Kltr .................................................................................................................................................. 19
Kltrn Taycs Olarak Dil ............................................................................................................. 19
4. METN .................................................................................................................................................... 24
retici (Didaktik) Metinler ................................................................................................................. 24
Sanat Metinleri ................................................................................................................................... 24
5. EDEB METN ........................................................................................................................................ 27
Genel Tekrar Testleri........................................................................................................................... 32
Yazl Snavlar ................................................................................................................................... 37
ETKNLK VE YAZILILARIN ZMLER ............................................................................................... 47
II. NTE: COKU VE HEYECANI DLE GETREN METNLER (R) .................... 57

1. R NCELEME YNTEM ................................................................................................................... 58
A. iir ve Zihniyet ............................................................................................................................. 58
Test .................................................................................................................................................... 64
B. iirde Yap .................................................................................................................................... 66
I. Nazm Birimi .................................................................................................................................... 66
Dize (Msra) ................................................................................................................................ 66
Beyit ............................................................................................................................................ 66
Drtlk ........................................................................................................................................ 67
Bent ............................................................................................................................................ 67
Trk Edebiyatnn Dnemleri .............................................................................................................. 68
II. Nazm Biimi (ekli) ve Nazm Tr .............................................................................................. 69
Test .................................................................................................................................................... 96
C. iirde Tema .................................................................................................................................. 98
Test .................................................................................................................................................. 103
. iir Dili ........................................................................................................................................ 106
mge.................................................................................................................................................. 106
Sz Sanatlar (Edeb Sanatlar) ........................................................................................................ 107
Etkinlik Sorular................................................................................................................................. 116
Test .................................................................................................................................................. 122
D. iirde Ahenk (Ses ve Ritim) ...................................................................................................... 124
Vurgu-Tonlama-Ritim ........................................................................................................................ 124
l (Vezin) ...................................................................................................................................... 124
Uyak (Kafiye) .................................................................................................................................... 125
Redif ................................................................................................................................................. 127
Aliterasyon ve Asonans .................................................................................................................... 127
Tekrir (Yineleme) .............................................................................................................................. 127
Cinas ................................................................................................................................................ 128
Seci ( Kafiye) ................................................................................................................................. 128
Test .................................................................................................................................................. 133
E. iirde Gereklik ve Anlam......................................................................................................... 135

Test .................................................................................................................................................. 140
F. iir ve Gelenek ........................................................................................................................... 142
Destan Dnemi ................................................................................................................................. 142
Din (slam Uygarl) evresinde Gelien Trk Edebiyat................................................................ 143
Modern Dnem (Yenileme Dnemi) ............................................................................................... 145
Test .................................................................................................................................................. 151
G. Yorum ......................................................................................................................................... 153
Test .................................................................................................................................................. 159
. Metin ve air ................................................................................................................................ 161
Test .................................................................................................................................................. 167
2. MANZUME VE R .............................................................................................................................169
iir Trleri ......................................................................................................................................... 169
Test .................................................................................................................................................. 177
3. MANZUME VE R RNEKLERN NCELEME ............................................................................... 179
Test .................................................................................................................................................. 183
Yazl Snavlar ................................................................................................................................. 185
niversiteye Giri Snav Sorular ................................................................................................. 197
ETKNLK VE YAZILILARIN ZMLER ............................................................................................. 203
III. NTE: OLAY EVRESNDE OLUAN EDEB METNLER ............................. 239

1. OLAY EVRESNDE OLUAN EDEB METNLER TANIMA VE GRUPLANDIRMA ...................... 240
2. ANLATMAYA BALI EDEB METNLER NCELEME YNTEM..................................................... 246
A. Metin ve Zihniyet........................................................................................................................ 246
B. Yap (Olay rgs, Kiiler, Mekn, Zaman) ............................................................................... 251
C. Tema............................................................................................................................................ 256
. Dil ve Anlatm .............................................................................................................................260
lah Bak As ................................................................................................................................ 260
Kahraman Anlatcnn Bak As .................................................................................................... 260
Gzlemci Anlatcnn Bak As ...................................................................................................... 260
D. Metin ve Gelenek ....................................................................................................................... 265
E. Anlama ve Yorumlama .............................................................................................................. 265
F. Metin ve Yazar ............................................................................................................................ 270
3. ANLATMA ESASINA BALI METNLER OKUMA VE NCELEME (Masal ve Destandan
Hikye ve Romana) .......................................................................................................................... 271
Masal ................................................................................................................................................ 271
Destan (Epope) ................................................................................................................................ 271
Halk Hikyeleri.................................................................................................................................. 277
Mesnevi ............................................................................................................................................ 278
Manzum Hikye ................................................................................................................................ 279
Hikye (yk) ................................................................................................................................... 279
Roman .............................................................................................................................................. 281
Test .................................................................................................................................................. 288
4. GSTERMEYE BALI EDEB METNLER (Karagz ve Seyirlik Oyunlardan

Modern Tiyatro Metinlerine) ............................................................................................................. 292
A. Gstermeye Bal Edeb Metinleri Tanma (Tiyatro) .............................................................. 292
B. Gstermeye Bal Edeb Metinleri Okuma ve nceleme ........................................................ 299
I. Geleneksel Trk Tiyatrosu ............................................................................................................ 299
Karagz .................................................................................................................................... 299
Orta Oyunu ............................................................................................................................... 302
Meddahlk ................................................................................................................................. 303
Ky Seyirlik Oyunlar ................................................................................................................ 304
II. Modern Trk Tiyatrosu ................................................................................................................. 304
Tragedya (Trajedi) .................................................................................................................... 304
Komedya (Komedi) ................................................................................................................... 305
Dram ......................................................................................................................................... 306
Test .................................................................................................................................................. 310
Yazl Snavlar ................................................................................................................................. 315
IV. NTE: RETC METNLER .................................................................... 349

1. RETC METNLER NCELEME YNTEM .................................................................................. 350
A. Metin ve Zihniyet........................................................................................................................ 350
B. Yap (Plan) .................................................................................................................................. 353
C. Ana Dnce .............................................................................................................................. 356
. Dil ve Anlatm .............................................................................................................................358
D. Metin ve Gelenek ....................................................................................................................... 361
E. Anlam .......................................................................................................................................... 362
F. Metin ve Yazar ............................................................................................................................ 362
G. Yorum ......................................................................................................................................... 362
Metin ve Gelenek Anlam Metin ve Yazar Yorum Konularyla lgili Etkinlik ............................. 363
2. RETC METNLER OKUMA VE ZMLEME ........................................................................... 366
Tarih Metinler ................................................................................................................................... 366
Felsefi Metinler ................................................................................................................................. 366
Bilimsel Metinler ............................................................................................................................... 366
Gazete evresinde Gelien Metin Trleri ........................................................................................ 367
Makale ...................................................................................................................................... 367
Deneme .................................................................................................................................... 367
Sohbet (Sylei) ....................................................................................................................... 367
Fkra ......................................................................................................................................... 368
Eletiri ....................................................................................................................................... 368
Rportaj .................................................................................................................................... 368
Kiisel Hayat Konu Alan Metin Trleri ............................................................................................. 369
Hatra (An) ............................................................................................................................... 369
Gezi Yazs ............................................................................................................................... 369
Biyografi (Yaam yks) ........................................................................................................ 369
Mektup ...................................................................................................................................... 370
Gnlk (Gnce) ........................................................................................................................ 371
Yazl Snavlar ................................................................................................................................. 374
GENEL YAZILI SINAVLAR............................................................................................. 395
KAYNAKA ................................................................................................................. 415
GZEL SANATLAR
SA NAT LA R VE
EDEBYA T
EDEBYAT
1 . G ZE L S A N A T L A R D A EDEBYATIN YER
2 . ED E B Y A T IN B L ML E RLE LKS
3 . D L N N S A N V E T O P L UM HAYATINDAK YER VE NEM
4 . M ET N
5 . ED E B ME T N
1. NTE
Gzel Sanatlar ve Edebiyat
A. BLM
nsan, var olduu gnden bu yana, bir yandan evrende olup bitenleri anlama, tanma, onun srlarn zme;
te yandan doay kontrol altna alarak daha rahat ve gvenli bir yaam srdrme istei duymutur. Bu istek
dorultusunda srdrlen sistemli abalar sonucu bilim olumutur.
Bilim, teknolojik uygulamalaryla hem insanlarn yaam koullarn deitirmekte hem de dncelerini biimlendirerek dnya grlerini etkilemektedir. Gerek bireylerin gerekse toplumlarn yaantlarn nemli lde
etkileyen bilim, ayn zamanda toplumsal gelime ve adalamann temel lt olarak kabul edilmektedir.
Bilim Nedir?
Evrenin veya olaylarn bir blmn konu olarak seen, deneye dayanan yntemler ve gereklikten yararlanarak sonu karmaya alan dzenli bilgiye bilim denir (TDK, Trke Szlk). Bu tanmn dnda bilim,
bilim adamlar tarafndan farkl ekillerde de tanmlanmtr. Bu tanmlardan bazlar unlardr:
Nesnel salaml olan bilgiler btndr., Neden-sonu ilikilerinin ifade edildii sistematik bilgiler birikimidir., nsanolunun biriktirdii kaydedilmi sistematik bilgidir., Kantlanm ve sistemli hle getirilmi bilgilerdir.
Bilimle ilgili ortak ve tek bir tanmn yaplamaynda bilimin hzla gelien, ok ynl ve devingen bir etkinlik oluu nemli rol oynamtr. Bu tanmlarn ortak ynleri dnldnde bilim, geerlii kantlanm sistemli
bilgiler btn olarak tanmlanmaktadr.
B. GZEL SANATLAR
Bir duygu, tasar, gzellik vb.nin anlatmnda kullanlan yntemlerin tamam veya bu anlatm sonucunda ortaya
kan stn yaratcla sanat denir.
nsan, tarih boyunca dier canllardan farkl olarak gzeli, doruyu, iyiyi, yararly aram, bulmu ve paylamtr. nsan, bu eylemini farkl yollarla gerekletirmitir. nsan etkinliklerinin temelinde bilim ve gzel sanatlar
vardr. nsan; bilimi, deneysel yntemlerden yararlanarak doruyu, iyiyi, yararly bulmak iin kullanmtr.
Gzel sanatlarn ve edebiyatn amac ise gzellik yaratmak olmutur.
Sanat, bilim adamndan farkl olarak nesnel gerekliklere, deimez yasalara ulamay hedef olarak sememitir. O, ilgi alanna giren her eyi, hayal gcnden de yararlanarak gzel biimler oluturacak ekilde yeniden
yorumlamay amalamtr.
Gzel sanatlarn amac bilimden farkldr. Sanatn amac retmek, bilgi vermek deildir. Sanat hissettirir, sezdirir, artrr. Bu zellikten de anlalaca gibi sanat, bilimsel ve nesnel zellik tamaz. Sanat
biriciktir, btn zellikleriyle baka esere benzemez.
Sanat; kiinin iinde bulunduu dneme, kltr birikimine, grne gre deiir. Btn bu zellikler aslnda
sanatn tam bir tanmnn yaplamayacan gsterir.
Sanat, insann varlk artlarndan biridir. nsann olduu her yerde gzel sanat etkinlii de olmutur.
Bu sre ierisinde sanat tamamlanmam ve kalplamamtr. Bu durumda sanat her an deien, genileyen
bir insan etkinliidir.
C. GZEL SANATLARIN SINIFLANDIRILMASI
Gzel sanatlar birbirinden ayran temel fark bu sanatlarn kullandklar malzemelerdir.
Malzeme deitike, sanatn deiik adlara ayrlmas mmkn olabiliyor. Ancak, sanat snflandrrken sadece
malzeme ynyle snflandrma yapmak doru deildir.
8
Malzemenin yan sra, ifade edi biimi veya daha kapsaml bir syleyile zgnlk, bu snflandrmada nemli
bir etkendir. Sz gelimi bir ressam da boyay kullanr, bir boyac ustas da. Fakat ressamn, boyay kullanma
ekli ile boyacnnki ayn deildir. Ressam, biimlendirmesini allmn dnda, yeni ve yaratc bir biimde
yaparken boyac; allm, bilinen veya tekrar edilen bir ekilde boyay kullanr. Bu bakmdan sanat genel
olarak nce iki gruba ayrlr:
a) Zanaat (Endstriyel Sanatlar)
nsanlarn maddeye dayanan gereksinimlerini karlamak iin yaplan, renimle birlikte deneyim, beceri ve ustalk gerektiren ilere zanaat denir. Plastik sanatlar zanaat dourmutur. Tanmdan da anlalaca gibi zanaat, maddeyi fayda salamak, bir ihtiyac gidermek iin iler. Sanatnn amac ise gzellik
yaratmaktr.
Mcevher iilii, ayakkabclk, marangozluk, dokumaclk vb. zanaattr.
b) Gzel sanatlar
Sanat eserleri biriciktir. Btn zellikleriyle dier eserlerden ayrlr.
Sanatnn amac faydal olmak, bir ihtiyac karlamak ya da bilim adamnn yapt gibi evrende olup bitenleri
anlamak, tanmak, onun srlarn zmek, doay kontrol altna alarak insanlarn daha rahat ve gvenli bir yaam srdrmelerini salamak deildir.
Edebiyat, tiyatro, sinema, mimari, heykel, mzik vb. sanattr.
GZEL SANATLARIN SINIFLANDIRILMASI
TSEL (FONETK)
GRSEL (PLASTK)
DRAMATK (RTMK)
SANATLAR
SANATLAR
SANATLAR
EDEBYAT
MMAR
TYATRO
MZK
HEYKEL
DANS
RESM
SNEMA
HAT
BALE
MNYATR
OPERA
NOT
Fonetik ve plastik sanatlara zg malzemelerin karmyla oluan sanatlar da vardr: Sinema ve tiyatro, edebiyattan; bale ve dans, mzikten ayr dnlemez. Bu ekilde ortak malzeme kullanan baka
sanatlar da vardr. Bu sanatlara karma sanatlar denir.
EDEBYAT
itsel (fonetik) sanatlarn bir dal olan edebiyat; olay, dnce, duygu ve hayallerin dil araclyla szl veya
yazl olarak biimlendirilmesi sanatdr.
Edebiyat, dille gerekletirilen gzel sanat etkinliidir. Tanmdan da anlalaca gibi edebiyat gzel sanatlarn dier dallarndan ayran; kulland malzeme, yani dildir.
9
ANAKKALE EHTLERNE
u Boaz harbi nedir? Var m ki dnyada ei?
En kesif ordularn ykleniyor drd bei,
-Tepeden yol bularak gemek iin MarmarayaKa donanmayla sarlm ufack bir karaya.
Ne hayszca tehad ki ufuklar kapal!
Nerde -gsterdii vahetle bu bir Avrupal!
Dedirir- yrtc, his yoksulu, srtlan kmesi,
Varsa gelmi, alp mahbesi, yhud kafesi!
Eski Dnya, Yeni Dnya, btn akvm- beer,
Kaynyor kum gibi, tfan gibi, maher maher.
Yedi iklimi cihnn duruyor karsnda,
Ostralyayla beraber bakyorsun: Kanada!
ehreler baka, lisanlar, deriler rengrenk;
Sde bir hdise var ortada: Vahetler denk.
Kimi Hind, kimi yamyam, kimi bilmem ne bel...
Hani, tna da zldr bu rezil istil!
Ah, o yirminci asr yok mu, o mahlk-i asil,
Ne kadar gzdesi mevcud ise hakkyle sefil,
Kustu Mehmetiin aylarca durup karsna;
Dkt karnndaki esrr hayszcasna.
Maske yrtlmasa hl bize fetti o yz...
Medeniyyet denilen kahbe, hakikat, yzsz.
Sonra melundaki tahribe mvekkel esbb,
yle mdhi ki: Eder her biri bir mlk harb.
(...)
Mehmet kif ERSOY
tehad
mahbes
akvm- beer
tun
mvekkel
esbb
:
:
:
:
:
:
Ylma.
Hapishane.
nsan kavimleri.
Veba.
Vekil olan.
Vastalar, sebepler.
1.
anakkale Savayla ilgili bir trkde, anakkale ehitlerine iiri ve anakkale ehitleri Antnda
ayn konu farkl tekniklerle ilenmitir. Bu yaptlar, konuyu ileme teknikleri bakmndan karlatrnz.
2.
nsan etkinlikleri, bilgi alanlaryla; gzel, doru, iyi ve faydal kavramlar arasnda nasl bir iliki vardr?
3.
anakkale ehitlerine iirindeki En kesif ordularn ykleniyor drd bei,, Kaynyor kum gibi, tfan gibi, maher maher., ehreler baka, lisanlar, deriler rengrenk; dizeleri, baka hangi sanatlarla ve nasl
anlatlabilir?
4.
Atatrkn sanatla ilgili zdeyilerini bulunuz.

10
YAMUR
BU YAMUR
Uyu! Gzlerinde renksiz bir perde,

Bir para uzakla kederlerinden.
Bir ruh glmsyor gibi derinden,
Mehtabn rd saatler nerde?
Bu yamur, bu yamur, bu kldan ince,

Nefesten yumuak, yaan bu yamur.
Varsn bahelerde rzgr gezinsin,

Yamur ince ince topraa sinsin,
Bir baka lemden gelmi gibisin,
Dalm gzlerinle pencerelerde...
Bu yamur, kanm boan bir iplik,
Bu yamur, bu yamur, bir gn dinince,

Aynalar yzm tanmaz olur.
Tenimde acsz yatan bir bak.

Bu yamur, yerde ta ve bende kemik,
Dayandka isil isil yaacak.
Ahmet Hamdi TANPINAR

Bu yamur, delilik vehminden stn,
Karanlk, kovulmaz dncelerden.
Cinlerin beynimde yapt dn,
Sulardan, seslerden ve gecelerden...
Necip Fazl KISAKREK
YAMUR
0.5 mmden daha byk sv su damlalar eklindeki yaa yamur denir. Eer hava dalrsa damlalar daha da
klebilir. Yamur, metar ve gzlemlerde R ile rapor edilir. Yamurun younluu, dme oranna baldr. ok
hafif (R- -) yamurun anlam, yamur damlalarnn yeri tam olarak slatmamasdr. Hafif (R-) yamurun anlam,
bir saat iinde 1 inten daha fazla ya brakmas; orta kuvvetli (R) yamurun anlam, saatte 0.11 ile 0.30 in
aras ya brakmas; kuvvetli yamurun (R+) anlam ise saatte 0.3 inten daha fazla yamur dmesidir (1 in,
2.54 santimetreye eittir.).
1.
Yamur adl parayla Yamur ve Bu Yamur iirlerini, yazl amalar ve dil zellikleri bakmndan karlatrnz. Bunlar arasndaki farkllklar nedenleriyle aklaynz.
2.
iir, herhangi bir resim, seyrettiiniz bir sinema filmi vb. trleri anlatm yollar bakmndan deerlendiriniz.
3.
iir, hangi sanat dalna rnek olabilir?
4.
Yamur ve Bu Yamur iirlerinin birbirinden farkl olmas, sanat ve sanat ilikisi bakmndan
neleri dndrmektedir?
11
1.
Aadaki cmlede bo braklan yere uygun szc yaznz.

Tiyatroda kullanlan unsurlar insan, dekor, sahne; resmin malzemesi boya, edebiyatn malzemesi ise
. dir.
2.
I.
Tiyatro
II. Pandomim
III. Sinema
IV. Mzik
V. Mimari
Yukardaki sanat dallarndan hangileri edebiyatla ilikili deildir?
A) I. ve II.
3.
4.
B) III. ve IV.
C) I. ve V.
D) III. ve V.
E) II. ve V.
Aadaki cmlelerin karsna yarglar doru ise (D), yanl ise (Y) yaznz.
Gzel sanatlarn en nemli amac topluma yol gstermek, yarar salamaktr.
( )
Sanat, bilim adamndan farkl olarak nesnel gerekliklere ulamay hedef olarak sememitir.
( )
Aadakilerden hangisi edeb metin olamaz?

A) Dostluk konusunu ileyen metin
B) Doa sevgisini ileyen metin
C) Vatan konusunu ileyen metin
D) Anadolunun bitki rtsn anlatan metin
E) Sevginin gcn anlatan metin
5.
Sanat doaya kar deil, sanata kar drst olmaldr. Doann en gereki taklidinden sanat kmaz ama
bir yaptta btn doa snm olup da o eser yine vgye deer olabilir.
Bu parada sanatn hangi zellii vurgulanmaktadr?
6.

Zanaatn sanattan fark .. olmasdr.
12
7.
Tiyatro bir elencedir, diyorlar. Halkn, bir gnn sonunda d dnyayla ilgisini keserek elenecei, zaman geirecei bir yer olarak gryorlar tiyatroyu. Bu dnceye kar kabilir, hayr diyebilir miyiz? Dorusu ben
de katlyorum tiyatroyu byle grenlere. Elenmenin kart kavram ne?
Sklmak. nsanolu da durup dururken sklmak iin gider mi tiyatroya?
Bu parada tiyatro sanatnn hangi zellii vurgulanmaktadr?
A) Pahal bir sanat olduu
B) Eitici rolnn olmas gerektii
C) Bir elence olduu
D) Dier sanatlardan stn olduu
E) Btn toplumu kucaklamas gerektii
8.
Aadakilerin hangisinde bilgi yanl yoktur?

A) Sanat, sadece var olan ve toplumun beklentilerini anlatr.
B) Sanat; gereklerden yararlanabilir ancak gerei, olduu gibi yanstmaz.
C) Sanatnn grevi doay hi deitirmeden ilemektir.
D) Sanat, yaptn olutururken bilimsel ve nesnel yntemleri kullanr.
E) Sanatnn amac yaanm olaylar ilemektir.
9.
Baz evrelerin ynlendirmesiyle yazmaktansa kalemimi krmay tercih ederim. diyen sanat neyi vurgulamaktadr?
10. Aadaki cmlelerin karsna yarglar doru ise (D), yanl ise (Y) yaznz.
nsann olduu her yerde gzel sanat etkinlii de vardr.
( )
Fonetik ve plastik sanatlara zg malzemelerin karmyla oluan sanatlar da vardr.
( )
11. Aadaki sanat dallarndan hangisi edebiyatla ilikilidir?

A) Mimari
12. I.
B) Resim
C) Bale
D) Mzik
E) Heykel
D) IV.
E) V.
Edebiyatn malzemesi dildir.
II. Opera, dramatik (ritmik) sanatlardandr.

III. Sanat eseri retmez ve fayda salamak iin yazlmaz.
IV. Hat, plastik (grsel ) sanatlardandr.
V. Edebiyat, dramatik (ritmik) sanatlardandr.
Yukardaki yarglarn hangisinde bilgi yanl vardr?
A) I.
B) II.
C) III.
13
Edebiyatn konusu insandr, dolaysyla edebiyatn, insan konu alan dier bilim dallaryla da ilikisi vardr. Dier bilimlerde olduu gibi edebiyat da d dnyada var olan nesnelerden, objelerden yararlanr; insanln her
trl birikimini malzeme olarak kullanr. Bu balamda edebiyat bilimden ayran, kulland yntemdir. Edebiyat
olaylara ve nesnelere gzellik penceresinden bakar.
Edebiyat; kurmaca dnyasn yaratrken sosyoloji, psikoloji, felsefe, tarih vb. bilimlerden yararlanr. Bilimlerden
yararlanmas, edeb eserin bilimsel bir yapt olduunu gstermez.
Dier bilimlerden yararlanlmadan insan gerei ok ynl olarak ele alnamaz. Buna gre edebiyat u bilimlerden yararlanr:
a. Edebiyat-Tarih likisi
Tarih; toplumlar, milletleri, kurulular etkileyen hareketlerden doan, olaylar zaman ve yer gstererek anlatan, bu olaylar arasndaki ilikileri, daha nceki ve sonraki olaylarla balantlarn, karlkl etkilenmeleri, her
milletin kurduu medeniyetleri, kendi i sorunlarn inceleyen bilimdir.
Bir edebiyatnn hangi trde yazarsa yazsn tarihi bilmesi, tarih gereklerden haberdar olmas gerekir. Tarih
romanlarda, epik iirlerde vb. bu zellikler kullanlacaktr.
b. Edebiyat-Sosyoloji likisi
Sosyoloji, toplum bilimi demektir. Edeb eserler de belli sosyal evrelerde ortaya kar. Sosyal evrenin ve
gelenein zellikleri edeb metinlerde belli oranda dile getirilir.
Edeb metnin olutuu sosyolojik ortamn bilinmesi; edeb metinlerdeki baz ifade, olay ve grnlerin anlalmasna yardm eder.
c. Edebiyat-Psikoloji likisi
Ruh bilimini; bir grubu, bir bireyi belirleyen hareket etme, dnme, duygulanma biimlerinin btn olarak
tanmlarz.
Edeb metni oluturan kiinin de edeb metinlerdeki kahramanlarn da psikolojisi vardr. Bu psikolojik durumlara
dikkat edilmeden edeb eser tam olarak anlalamaz.
Herhangi bir edebiyat rnnde; kiilerin kiiliklerini belirleyen duyu, dn, davran biimleri ve ruhsal
zmlemeler psikolojiden yararlanlarak oluturulur.
. EdebiyatFelsefe likisi
Felsefe, bir bilimin veya bilgi alannn temelini oluturan ilkeler btndr. Felsefe, dnya grnn dile getirilmesidir.
Her edeb metnin arkasnda bir dncenin, dnya grnn bulunmas doaldr. Edeb metnin bir felsefesi
bulunmazsa eser bir ynyle eksik kalacak ve eserde btnlk oluturulamayacaktr.
NOT: Bir hikye, tiyatro ya da romanda bilimsel bululara, yeniliklere, felsefi dncelere yer veren blmler
bulunabilir. Bu blmlerin bulunmas, edeb metinlerin; bilimsel bulular, yenilikleri, icatlar anlatmak, felsefe
yapmak amacyla yazld anlamna gelmez. Edebiyat, bu gerekleri kendine zg yntemlerle yorumlayp
kurmaca bir dnya oluturur.
14
CORAFYA DERS
Bugnk dersimiz corafyadr
Korkmadan yaklan insanlara
te Bolu Ormanlar u kars
Ak gezisine kn sabah sabah
ekinmeyin dersimiz corafyadr
Bakn buras Asya dedikleri yer
Beyolu Caddesi Hong-Kong buras da
Aman yava olun inlilere basmayn
Doldurun antanza en sarlarn
Unutmayn dersimiz corafyadr
Anlamtm byle olacan ben
Kalkta fillerini ezdiniz ite
Durun Himalayaya trmann bari
Elbiselerinizi kartn Tibet Yaylasnda
Sklmayn dersimiz corafyadr
Alp Dalar ite bunlar da
Grmyoruz demeyin insanlardan
Aa inerseniz Venedik kontlar
Uyuyun Roma sokaklarnda lest
Bakn buras da Paris denizi
Brigitt Bardot kraliesinin elinde
Daha yukarda ngiliz Ulusal Bankas
Yrtn isterlinleri sras gelmiken
Korkmayn dersimiz corafyadr
Bugnlk bu kadar bir baka derste
Amerikay grrz Gary Coorperle
Ama sarln kocalarnza siz imdiden
Kocalarnz da aldrmaz sanrm buna
Slah BRSEL
1.
phesiz ki edebiyat bilginin kendisi deildir ve belki hibir ey retmez fakat zeky en yksek dnceye
gtren uyandrc ve sratc etkiye varabilmesi iin edebiyatn her bilim hakknda fikir sahibi olmas gerekir.
cmlesinde edebiyatn hangi yn vurgulanmaktadr?
2.
Corafya Dersi iirinde hangi bilim ve bilgi dalndan yararlanldn gerekesiyle aklaynz.
3.
Farkl bilimlerden yararlanlmas yukardaki edeb metne bilimsel bir eser nitelii kazandrm mdr?
Niin?
4.
Corafya Dersi iirini edebiyat-bilim ilikisi asndan inceleyiniz.

15
AYIN EVRESNDE SEYAHAT

Saat onu vurduunda Michel Ardan, Barbicane ve Nicholl yeryznde braktklar dostlarna veda ettiler. yolcu,
dkme demirden yaplm dev gibi bir tpn azna yaklatlar; bir dner vin onlar merminin koni biimindeki balna kadar indirdi. Nicholl, arkadalaryla birlikte merminin iine girdikten sonra gl basn vidalaryla ieriden
sktrlan salam bir levha ile bu delii kapamaya alt. Metal hapishanelerine smsk kapatlm olan yolcular
derin bir karanln iine gmlmlerdi. Michel Ardan, izmesinin tabanna srterek yakt kibriti, merminin gerek
aydnlanmas gerek snmas iin alt gn alt gece yetecek kadar yksek basnl karbonlu hidrojen doldurulmu
olan kabn azna yaklatrd. Gazl lamba yand. Aydnlanan mermi, bir anda i duvarlar yumuak bir dolgu maddesiyle kaplanm, nlerine epeevre divanlar yerletirilmi, tavan kubbe gibi yuvarlaklatrlm konforlu bir oda
oluverdi. Derin sessizlii sadece kronometrenin saniyede bir vurular bozuyordu. Birden ok korkun bir sarsnt
oldu, piroksilin tutumasyla genleen alt milyar litre gazn itiiyle mermi bolua frlad.
Dostlarm! dedi bakan ciddi bir sesle, Nereye gittiimizi bilmiyorum, yerkreyi bir daha grp gremeyeceimizi bilmiyorum. Yine de bu almalar bir gn trdelerimizin iine yarayacakm gibi hareket edelim. Kafamz
tm kayglardan arndralm. Bizler gk bilimciyiz. Bu mermi Cambridge Gzlemevinin uzaya tanm bir alma
odas. Gzlem yapalm.
O srada saat, akam buuktu. Mermi, Ayn evresinde izdii eriyi izliyordu. Acaba yrngesi gk ta ile bir
kez daha deiiklie uram myd? te bundan korkulurdu. Mermi yine de rasyonel mekanik yasalaryla kesin
olarak belirlenmi bir eri iziyor olmalyd. Barbicane, bu erinin hiperbolden ok parabol olduuna inanma eilimi gsteriyordu. Yine de eer bu bir parabol ise mermi bolukta Gnein tersi ynne dm glge konisinden
olduka abuk km olmalyd.
Jules VERNE
1.
O srada saat, akam buuktu. Mermi, Ayn evresinde izdii eriyi izliyordu. Acaba yrngesi gk
ta ile bir kez daha deiiklie uram myd? te bundan korkulurdu. Mermi yine de rasyonel mekanik
yasalaryla kesin olarak belirlenmi bir eri iziyor olmalyd. Barbicane, bu erinin hiperbolden ok parabol
olduuna inanma eilimi gsteriyordu. Yine de eer bu bir parabol ise mermi bolukta Gnein tersi ynne
dm glge konisinden olduka abuk km olmalyd.
Ayn evresinde Seyahat adl romandan alnan yukardaki parann hangi bilim dallaryla ilgili olduunu nedenleriyle aklaynz.
2.
Ayn evresinde Seyahat adl romanda, gnmzn bilimsel gerekleriyle rtmeyen ynler
nelerdir?
3.
Dostlarm! dedi bakan ciddi bir sesle, Nereye gittiimizi bilmiyorum, yerkreyi bir daha grp gremeyeceimizi bilmiyorum. Yine de bu almalar bir gn trdelerimizin iine yarayacakm gibi hareket edelim.
Kafamz tm kayglardan arndralm. Bizler gk bilimciyiz. Bu mermi Cambridge Gzlemevinin uzaya tanm bir alma odas. Gzlem yapalm.
Bu parada, kahramanmz sz konusu yolculuklarnn hangi ynne dikkat ekmektedir?
4.
19. yy.da Jules Verne tarafndan yazlan bilim kurgu trndeki bu roman size edebiyat-bilim ilikisi
hakknda neler dndrmektedir?
16
1.
O zaman Suadn gzleri mfik baklarn kaybetmeksizin Necipe dnd ve bu bak o kadar derin, scak bir muhabbet ile nemliydi ki Necip ruhu eriyor zannetti. Bir saniye, mesut bir heyecanla titredi. Evet byle
bir bakla insan, dnyann br ucuna gider, diye dnd; llere gider, dalara gider
Mehmet RAUF
Yukardaki paradan hareketle aadaki cmlede bo braklan yere uygun szc yaznz.
Bu edeb metinde, . biliminden yararlanlmtr.
2.
3.
Kurtulu Savan anlatan bir edeb metin, tarih biliminden yararlanr.
( )
Sosyal evreyi yanstan bir edeb metin, felsefe biliminden yararlanr.
( )
Aadakilerin hangisinde bilgi yanl vardr?

A) Edebiyat, insan konu alan dier bilim dallaryla ilikilidir.
B) Edeb eserlerde; her trl insan etkinliinden, doal varlk ve grnten yararlanlr.
C) Belli bir dnya grn yanstan edeb metin, felsefeden yararlanmtr.
D) Sanat, dier bilimlerden yararlanrken kendini bilim adamnn yerine koymaz.
E) Sanat, olaylara bilim adam gibi yaklamazsa baarl olamaz.
4.
Dil zerindeki titizliimiz, yalnz edeb eserlere dayanyor. Bilimsel eserlerde, dilin dzgn olmasna gerek var
m yok mu ok defa dnmyoruz bile. rnein; bir bilim adam, demek istediini bize iyi kt anlatyor mu
bu bize yetiyor. Cmlesinin dzgn, anlatnn rahat olmasna bakmyoruz. Onun da bir edebiyat kadar dil
zerinde dnmesi, hi olmazsa yanllarla dolu bozuk bir dil kullanmamas gerektiini aklmza getirmiyoruz.
Bu parada neden yaknlmaktadr?
5.
Jules Vernein yaptna gncelliin tanmlanamaz bir kokusu sinmitir. Gemi zaman, imdiki zaman ve gelecek zaman sanki bu yaptta insana zg bir sonsuzluk iinde birbirine karm ve yazar, dalm bu eski gizler arasndan yeni bir gize ulamtr. Bu yaptta bilim ve teknik, gitgide snen modern dnem ile yerlemek
iin acele eden ada dnem arasnda ilerleyiini srdrr.
Yukardaki paraya gre Jules Vernein eseri ile ilgili aadakilerden hangisi sylenemez?
A) Eser, gncelliini yitirmemitir.
B) Jules Vernein eserinde sosyal bilimlerden yararlanlmtr.
C) Jules Vernein eserinde, bilim ve teknikten yararlanlmtr.
D) Zaman, Jules Vernein eserinde harmanlanm bir ekilde grlmektedir.
E) Yaptnda birka dnem bir arada grlmektedir.
17
6.
7.
Tarih bilimi, insann ruhsal bakmdan rahatlamasn salar.
( )
iir, insann i zenginliini artrr.
( )
Protesto mitingleri yaplmaktadr. stanbulda birbirinden farkl evrelerde bir mcadele arzusu uyanmtr.
Tam bu gnlerde, stanbul, ngilizler tarafndan igal edilir. galciler, kendilerine muhalif olanlarn ileri gelenlerini srgne gndermeye balar. Ayenin evi aranr. Aye, stanbullu genlerin gznde zmirin ve kurtuluun semboldr. Peyami ve arkada hsan, Aye ile birlikte Kuva-y Millyeye katlmak zere Anadoluya geerler.
Halide Edip ADIVAR
Yukardaki paradan hareketle aadaki cmlede bo braklan yere uygun szc yaznz.
Bu edeb metinde, . biliminden yararlanlmtr.
8.
Bir hikye ya da romanda bilimsel bululara, yeniliklere yer verilen blmlerin bulunmas bu eserlerin bilimsel
( )
bulular, yenilikleri, icatlar anlatmak amacyla yazld gstermez.
9.
Felsefe, insann sosyallemesini salar.
( )
Mantk ile sz syleme sanat, insana tartma yetenei kazandrr.
( )
Yazarlk da ozanlk da bir dil iiliidir, her eyden nce hayatn ve yaananlarn dil yoluyla sergilenmesidir.
Dil iiliinde yetkinleip yorulmam, dilin tadna varamam bir sanat, yaad gnlerin snrn aamaz;
yeni bir ses de getiremez.
Bu parada aadakilerin hangisinden sz edilmemitir?
A) Dier bilimlerden yararlanmayan sanatlarn gelecee kalamayacaklarndan
B) Dilin tadna varamayan sanatlarn zgn bir yaklam sergileyemeyeceklerinden
C) Dili iyi kullanan sanatlarn kalc olacaklarndan
D) Yazar ve airlerin malzemesinin dil olduundan
E) Sanatlarn; hayat, dili kullanarak yansttklarndan
10. I.
Bilim, kiiden kiiye deime zellii gstermez.
II. Bilimde gzlemlerden yararlanlr.

III. Bilim, znel verileri lt alr.
IV. Bilim, eletirel yaklama aktr.
V. Bilimsel yarglar mantksaldr.
Yukardaki yarglardan hangisi yanltr?
A) I.
18
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
DL
nsanlarn dndklerini ve duyduklarn bildirmek iin kelimelerle veya iaretlerle yaptklar anlamaya dil
denir. Tanmdan da anlalaca gibi dil, bireyler arasnda anlamay salayan bir aratr.
Dil, bireylerin doayla, evreleriyle ve teki bireylerle kurduklar ilikilerden ve bu ilikiler erevesindeki eitli
gereksinimlerinden domutur. Bu iliki, yalnz insanlarda deil, hayvanlarn bir arada yaamalarnn temelinde
ve iletiim biiminde de vardr. rnein; kularn, kardklar sesleri iletiim amacyla kullandklarn grrz.
Dil, hem toplumsal hem de kltrel zellik tar. Yaantlar dil araclyla toplumsallar, yeni kuaklara aktarlr
ve bireyler tarafndan renilir.
nsan, gnlk ihtiyalarn karlarken doal dilin olanaklarndan yararlanr. Konuma dilinin en nemli
zellii, gnlk ihtiyalara cevap vermesidir. ine baz unsurlar karsa bile o, bilimsel ve edeb ama tamaz.
Bilimsel yaptlarda ise dil, nesnel ve kesin olan ifade edecek bir biim ve syleyi zellii kazanr. Tek bir bilim
dili yoktur. Tp, hukuk, fizik, kimya, matematik, biyoloji, corafya vb. her bilimin kendine zg terim ve iaretlerden oluan bir dili vardr. Bilimde terimler, felsefede kavramlar, sanatta ise imgeler esastr.
KLTR
Tarihsel, toplumsal gelime sreci iinde yaratlan btn maddi ve manevi deerler ile bunlar yaratmada,
sonraki nesillere iletmede kullanlan, insann doal ve toplumsal evresine egemenliinin lsn gsteren
aralarn btnne denir.
KLTRN TAIYICISI OLARAK DL
Ziya Gkalp, dili kltrn temel unsuru sayar. O, bu grnde hakldr. Zira dil,
duygu ve dncenin deta kabdr. Bir milletin btn duygu ve dnce
hazinesi, dil kabna veya kalbna dklr ve bu dil kab ile yerden yere, nesilden nesle aktarlr. Bu ynyle dil, kltrn taycsdr. Yaz, dilin sesini
kaydeden bir vasta olarak dilin bir parasdr.
Dil, kltrn temeli olduuna gre bir milletin dil ile ifade ettii szl, yazl her ey
kltr kavramna girer. Sabahtan akama kadar evde, sokakta, arda, i yerinde
konuan halk, farknda olmadan dil tarlasn eker, bier. Dilin duygu ve dnce ile
dolmasnn sebebi, gnlk hayata ok yakn olmasdr. Aslnda dili yaratan hayat,
daha dorusu sosyal hayattr. ()
Her millet, dilini ve kltrn yzyllar boyunca yourur. Bu esnada o, akan bir nehir gibi iinden getii her topraktan baz unsurlar alr. Her medeni milletin konuma ve yaz dili, karlat medeniyetlerden alnma kelime
ve deyimlerle doludur. Bu bakmdan her milletin dili, o milletin alar boyunca yaad tarihin deta zetidir.
Dile bu gzle baklrsa anlam kazanr. ()
Mehmet KAPLAN
Kltr ve Dil
19
1.
Hayvanlarla insanlar yaam ve iletiim biimleri bakmndan ayran temel zellik nedir?
2.
lk alarda yaayan insanlarla gnmz insan arasnda fark var mdr? Nedenleriyle aklaynz.
3.
stte mavi gk altta yaz yer klndkta, ikisi arasnda insanolu

klnm. nsanolunun zerine ecdadm Bumin Kaan, stemi
Kaan oturmu. Oturarak Trk milletinin ilisini, tresini tutuvermi, dzenleyivermi. Drt taraf hep dman imi. Ordu sevk
ederek drt taraftaki milleti hep alm, hep tbi klm. Balya
ba edirmi, dizliye diz ktrm.
(...)
Trk, Ouz beyleri, milleti iit: stte gk basmasa, altta yer delinmese; Trk milleti, ilini, treni kim bozabilecekti? Trk milleti,
vazge, piman ol! Disiplinsizliinden dolay, beslemi olan ka-
Orhun Yaztlar
anna, hr ve mstakil iyi iline kar kendin hata ettin, kt hle soktun...
Bilge Kaan bidesinden
Bilge Kaan bidesinden alnan bu yazdan o dnemle ilgili baz bilgiler ediniyoruz, bu durum dilin
hangi ilevini gstermektedir?
4.
Dil dncenin aynasdr. (Prof. Dr. Muharrem Ergin) Bu cmlede dilin hangi zellii vurgulanmaktadr?
20
1.
Dilini bilmediimiz bir lkede, etrafmzda milyonlarca insan kaynasa da kendimizi yalnz hissederiz. Yukardaki cmlede belirtilen durumun nedeni ne olabilir?
2.
Arapada devenin renk nanslarn anlatan yze yakn szck varm. Biz ulus olarak devenin rengiyle ilgili tek bir szck biliriz: devety rengi. Trkede hayvan adlarnn Trke olmasna karlk bitki adlar genelde yabancdr.
Bu cmlelerde belirtilen durumlar dilin hangi zelliini gstermektedir?
3.
... Biz on dokuzuncu yzyldan sonra Bat medeniyetini benimsemeye baladk. Bunun sonucunda Trkeye Bat dillerinden binlerce kelime girdi. Bu da dil ile kltr ve medeniyet arasndaki ilikiyi gsterir. Trkler slam medeniyeti evresine girdikten sonra bu medeniyeti rendikleri kavimlerden (Fars ve Araplardan) binlerce kelime almlardr. Anadoluya geldikten sonra Trkeye, birlikte yaadmz Mslman olmayan kavimlerin dillerinden de yzlerce kelime girmitir. Snr, efendi ve rgat kelimelerinin Rumcadan alnmas, sadece
dil deil, kltr bakmndan da nemlidir. Buna karlk biz de asrlarca idaremiz altnda yaayan kavimlere,
binlerce kelime vermiiz. Bu da bizim onlara yapm olduumuz etkiyi gsterir...
Trkeye baka dillerden kelimelerin girmesi ve Trkeden, baka dillere kelimelerin gemesi parada hangi nedene balanmtr?
4.
Trkler tarihin en eski, en sava kavmi olduklar ve yetmi iki milletle bir arada yaadklar hlde ulusal benliklerini kaybetmemilerdir. cmlesinde belirtilen durumun nedeni ne olabilir?
21
1.

nsan, her trl birikimini . araclyla sonraki kuaklara aktarr.
2.
Ayn dili konuan insan topluluklarnn en nemli kazanm nedir?
3.
Her trl sosyal ve tarih olay, kuaktan kuaa dil araclyla aktarlr.
Dilin gnlk kullanmyla bilim, felsefe ve edebiyat eserlerindeki kullanm arasnda fark yoktur.
4.
Aadaki alt izili szcklerden hangisi dilin gnlk kullanmnn dndadr?

A)
B)
C)
D)
E)
5.
( )
( )
Yaral insanlar hastaneye tayorlard.

Kar, dalarn eteklerinden kalkt.
dilim kavun kestim, birini ben yedim.
Evet, kimsesizdim ama umudum vard.
Vektr sorusunu yapamadm iin ok zldm.
Gndelik hayattaki konuma dili farkldr; bilimde, felsefede.., sanatta ise

kullanlr.
Bu cmlede bo braklan yere srasyla aadaki szcklerden hangileri getirilmelidir?
A) imge, terim, kavram
6.
B) terim, kavram, imge

C) kavram, imge, terim
D) terim, imge, kavram
E) imge, kavram, terim
Eskiyi olduu gibi benimsemek elbette beklenemez. Ancak kltr, gemiten gnmze akan bir nehirdir.
Nehrin kn, getii yollar bilmezsek, bunu yeniyle birletirmezsek a yakalayamayz. Bat kltryle
kendi kltrmzn sentezini yapmak asndan bu gereklidir.
Bu paraya gre adalama neye baldr?
A)
B)
C)
D)
E)
7.
Gemie nem vermeye

Sadece Batya ynelmeye
Eski deerlerle yeni deerleri kaynatrmaya
Ekonomik koullar iyiletirmeye
Kltrel deerlere nem vermeye

nsanlarn uluslar, lkeleri birbirinden farkl olsa da insanlar, biyolojik olarak birbirlerine benzerler ama inan,
dnce, tutum ve olaylar alglay tarz bakmndan farkldrlar. Bu farkll ortaya karan etkenlerin banda iinde yetitikleri yap gelir.
22
8.
Aadaki cmlelerin hangisinde bir terim, kavram ya da imge kullanlmamtr?

A) Annesinden izin alp arkadann evine gitmi.
B) lkyaz aalarnn yapraklar ok zgn.
C) Dokunsak yklr korkunun duvarlar.
D) Osmanlda tmar sistemi zamanla bozulmutur.
E) rselenmi sz ynlar brakyorsun bana.
9.
Tinsel tabaka (kltr tabakas manevi alan); insanlarn kiisel projeleriyle oluur.
( )
Dil bir sistemdir; bu sistemde yer alan geler, bireylerin istek ve amalarna gre bireysel biimde kullan( )
labilir.
10. Aadakilerin hangisinde bilgi yanl yoktur?

A) Dil sadece iletiim iin kullanlr.
B) Toplumlar, birikimlerini gelecee zengin insanlarla tar.
C) Dil, bireyin kltrel kimliini meydana getirir.
D) Dilin farkl kullanld metinlerin bulunmas, olumsuz bir durumdur.
E) Doal dil, bilimsel nitelik tar ve terimlerden oluur.
11. ---- nk gerek bir iirin dili, bizim genel dncelerimizi ifade eden ve ortak iaretlerden oluan ihtiya dilimizden tamamen farkldr ve kullanlan szckler herkesin bildii anlama gelmez.
Bu parann bana getirilebilecek en uygun cmle aadakilerden hangisidir?
A) yi iir, her zaman okuyucu kitlesine ular.
B) yi bir iiri dz yazya evirmek mmkn deildir.
C) Dz yaz iirden daha stndr.
D) Konuma diliyle yazlan iirler halk tarafndan daha ok benimsenir.
E) Gerek iir, hayatla i ie olandr.
12. Aadaki alt izili szcklerden hangisi terim anlamyla kullanlmtr?

A) Herkes karbon atomunun sembolnn C olduunu bilir.
B) ok kitap okuyor, olaylara farkl alardan bakabiliyordu.
C) iiri tam okuyamaynca ocuun gzleri doldu.
D) Yeni havalanan uan kanadna ku srs arpmt.
E) Sahnede heyecanlanmam, roln ok iyi oynamt.
23
Bir yazy biim, anlatm ve noktalama zellikleriyle oluturan kelimelerin btnne metin (tekst) denir.
Metin bir rg, sistemdir. Bu rg; seslerin, szckleri; szcklerin, cmleleri;
cmlelerin, paragraflar oluturmasyla dokunur. Bu rg, bir iletiim; yani anlatma ve anlama aracdr.
letiimin amac, temas, kullanlan iletiim kanal ve hedef kitle metnin dil ve
anlatm zelliklerini oluturur. Bu durumda; haber yazs, aklama yazs,
eletiri yazs, felsefi, edeb yazlar birbirinden farkldr.
Metinler, manzum (iir) ve mensur (dzyaz) olarak iki gruba ayrlr.
Metinler; gereklikle ilikileri, ilevleri ve yazl amalar bakmndan temelde
ikiye ayrlr:
a. retici (Didaktik) Metinler
Anlatmaya, aklamaya, bilgi vermeye dnk metinlerdir.
b. Sanat Metinleri
Sezdirmeye, duygulandrmaya ve coku uyandrmaya ynelik metinlerdir.
METNLER
RETC METNLER
SANAT METNLER
Bilimsel Metinler
Tarih Metinler
Coku ve Heyecan
Dile Getiren Metinler
Olay evresinde Gelien Edeb Metinler
Felsefi Metinler
Kiisel Hayat Konu
Alan Metinler (an,
biyografi, otobiyografi, gezi yazs, gnlk,
mektup)
Gazete evresinde
Gelien Metinler
(deneme, makale,
eletiri, fkra, sohbet,
rportaj, mlakat,
haber yazs)
iir
Anlatmaya Bal
Edeb Metinler
Destan
Masal
Geleneksel
Trk Tiyatrosu
Modern Trk
Tiyatrosu
Halk hikyesi
Mesnevi
Manzum hikye
Hikye
24
Gstermeye Bal Edeb Metinler
Roman
Karagz
Trajedi
Orta oyunu
Komedi
Meddah
Dram
Ky seyirlik
oyunlar
KK HCREDEN MNYATR KALP

Bilim adamlar, laboratuvar ortamnda minyatr kalp yaratt. Kk hcrelerin laboratuvar ortamnda oaltlarak kalp gibi atmas ve kan pompalamas, salanan minyatr kalbin milyonlarca kalp hastasna umut olacan gsterdi.
srailin Hayfa kentindeki Teknoloji Enstits bilim adamlar, kk hcrelerden
elde ettikleri eit kalp hcresini laboratuvar ortamnda tek bir at altnda
toplayarak oaltmay baardlar. Laboratuvarda oaltlan hcreler bir araya
getirilerek kalp gibi atan ve kan pompalama zellii olan bir santimetrekareden daha kk dokular oluturuldu. Kalpteki hasarl blgeye enjekte edilen
dokular, hasarl dokularn yerini alarak mevcut sorunun giderilmesini salyor.
Aratrmaclardan Prof. Lior Gepstein, minyatr kalp adn verdikleri dokunun
kalpteki hasarl blgede onarc bir etki yaptn ve kalp nakli ihtiyacn minimum seviyeye indirdiini ifade etti. Hayat kurtaran kalp nakli ameliyatlarnn minyatr kalp sayesinde artk tarihe
karacan ifade eden Prof. Lior, Bu, bir eit kalp onarm. Ama ok etkili bir onarm yntemi. diye konutu. nsanlar zerinde denemeler de yapan ekibin olumlu sonular elde ettikleri belirtildi.
Hrriyet, 11 Mart 2007 Pazar
GVERCN
Birden frlad. Bann stnden geen karartyla bzlp klverdi olduu yerde. Yolunu arp ieri den ikinci gvercindi bu. Duvarlara arpp duruyordu kendini. Daha tedirgin, umutsuz bir gvercin. Kendini duvardan duvara vuruyordu. Etli, dolgun patrtlarla arpyor, dyor, hemen havalanp yine duvarlar ama abasna giriiyordu amanszca. Bir
ara bann stnden geti rzgr, yanndaki duvara olanca
hzyla arpt ve yere dt. Adam uzand, yavaa avularna ald gvercini. Scakt. Tkr tkr atyordu yrecii. akn gzlerle baktlar yumuack kk gagasnda perdeden
kapakklarn kprts vard. Gzleri yusyuvarlakt, korku doluydu, aclyd.
Eilip gagasndan pt. Toparlak, kprtl ban kard ku, titredi. Ykselen ince bir perdecik, krmz parlak gzlerini rtnce korktu adam.
A gzel gzlerini kuum, korkma, korkma.
25
Perdecik indi gzlerinden, krmz krmz bakt gvercin.

Korkuyorsun. Daha ok yenisin burada. aknsn. Ben aylardr buradaym. Hem bir bamaym.
Anahtarn, kilidin iinde dnn ge duydu adam. Kap alp ieri girdiklerinde boaz acm, gzlerine ya inmiti. Ku rkerek rpnd. Adam, karmamak iin kua sarld. Scackt. Kanatlarn bolukta dolu dolu rpt. Elleri yand kuun kanat vurularndan. Kansz yzleri, zorba baklaryla durdular karsnda. Ku bir kanadn kurtard, rpt. Adam yakalad bolukta rpnan kanad.
Kimle konuuyordun?
rperdi adam bu tyl, izgili sesten. Baktlar. Yznden bir glmseme geti.
Gvercinle, dedi.
Ver onu, dediler.
Gvercini gsne bastrd. Skt. Cannn iine gmd sanki.
Vermem!
Vermem size gvercini.
Bunu derken iki eliyle sk sk kavrad gvercini ne doru uzatmt. Duvarn stndeki demir parmaklkl pencereye frlatt gvercini. Parmaklk demirine arpt ama bu kez ieriye deil, darya, yksek kapnn bu en stndeki kattan parmakln tesine, bilinmez bir aydnla dt gitti l gvercin.
Erdal Z
GURBET
Gurbet o kadar ac
Ki, ne varsa iimde,
Hepsi bana yabanc
Hepsi baka biimde.
Eriyorum gitgide,
Elveda her mide!
Gurbet benliimi de
Bitirdi bir iimde.
Ne arzum ne emelim...
Yaralanm bir elim...
Ben gurbette deilim,
Gurbet benim iimde.
Kemalettin KAMU
1.
Kk Hcreden Minyatr Kalp, Gvercin ve Gurbet adl metinleri yazl amalar bakmndan karlatrnz.
2.
Gvercin adl ykden hareketle bir metni oluturan birimlerin neler olabileceini aklaynz.
3.
Yukardaki metinlerin hangilerinde mecaz, yan anlam deeri tayan ve okuyucunun anlayna, sezgisine braklan ifadelere yer verilmitir? Sebepleriyle aklaynz.
4.
Metinlerde geen Etli, dolgun patrtlarla duvara arpyor..., Zorba baklaryla durdular karsnda., rperdi adam bu tyl, izgili sesten, cannn iine gmd sanki., Gurbet benliimi de / Bitirdi bir iimde cmlelerinin hangi anlama geldiini aklaynz.
26
Metin; bir yazy biim, anlatm ve noktalama zellikleriyle oluturan

kelimelerin btndr. Edebiyat ise olay, dnce, duygu ve hayallerin
dil araclyla szl veya yazl olarak biimlendirilmesi sanatdr. Bu
durumda edeb metin, malzemesi dil olan gzel sanat etkinliidir.
Edeb metinleri dier yazlardan ayran zellikler unlardr:
a. Edeb metinler kurmacadr. Kurmaca, olmad hlde varm gibi
tasarlanm, kurgulanm demektir. Bu durumda edeb metinler tasarlanarak retilir. Edeb metinlerin anlamlar da biimleri de sanat,
gzellik aratmak amacyla oluturulur.
b. Edeb olmayan metinler reticidir, edeb metinler ise sanat etkinliidir. Edeb metinler bilgi vermez, retmez; duyurur, sezdirir,
artrr...
c. Edeb metinlerde gerek, olduu gibi aktarlmaz; sanatnn duygu
ve dnce szgecinden geirilerek yeniden oluturulur.
Edeb metin yazlrken dnemin zelliklerinden ve o dnemdeki her trl gereklikten yararlanlr.
Ancak bu yararlanma, bilimin gereklikten yararlanmasndan farkldr.
Edeb metinde dnemin ilm, felsefi, teknik ve sosyal alandaki verileri, siyas tartmalar kurmacann olanaklaryla ilenir. rnein, Peyami Safann 9. Hariciye Kouu adl romannda konu basit ve gerek
hayatta karlaabileceimiz bir olay zerine kurulmutur. Roman kahraman on be yandadr. Yedi yandan beri bacandaki kemik hastal yznden ac ekmektedir. Hastane hastane dolamaktadr. Akrabasnn kz Nzhete ktr fakat Nzhet, bir doktorla evlenmitir. ocuk onlar kskanr; bunalml, ac
gnler yaar Peyami Safa bu romanda, bilinaltna inmi, insan ruhunun en karanlk ynlerini bilin stne karmaya almtr. Peyami Safa bunlar, edebiyatn kendine zg dnyasnda yapm, tasarlam ve
kurgulamtr. Bu ayrnt; 9. Hariciye Kouu adl roman psikoloji kitab olmaktan karm, psikolojiden
ve gereklikten yararlanan bir edeb metin yapmtr.
. Edeb metinlerde dil, iirsel (poetik) ilevde kullanlr.
d. Edeb metinlerde dil, gnlk doal dilden domutur fakat yazar her dzeydeki dil gelerine yeni anlamlar
ykler. Bu da yan anlaml, mecazl, arml szlerle gerekletirilir.
e. nsann edeb metinlerle kendini ifade etmesi yolla olur:
nsan yaad her trl ruh durumunu, heyecann, duygusunu, cokusunu dile getirmek ister ve bunu
iirle yapar.
Dier ifade biimi anlatmadr. nsan; dn-
dklerini, grdklerini, tasarladklarn anlatmak ister. Bu istee bal olarak anlatmaya dayal sanatlar olan roman, yk vb. domutur.
nsann kendini ifade etme biimlerinden biri
de gsterme, meydanda ya da sahnede canlandrmadr. nsan, bu isteini de tiyatroyla

sergiler.
27
STANBULUN FETH
29 Mays sabah sava balad. Hcumun ilk dalgasn,
mmkn olabildii kadar ok Bizans askerini ldrmeye niyetli acemi askerler olan Azaplar oluturuyordu. Ayrca Haliten de bask uygulayabilmek iin gece yal ktkler
zerinde karadan Halie tanan gemiler, o sabah Bizans
askerlerine kt bir srpriz olmutu. Anadolululardan oluan
ikinci dalga, ehrin kuzeydousundaki, topla ksmen hasar
alm Blachernae (blakernai)nin bir blmne odaklanmt. Uzun sren bu arpmalar sonucunda, Ulubatl Hasan,
Osmanl sancan surlara dikmi, bununla atelenen Osmanl ordusu 29 Mays 1453te stanbulun surlarn amt.
Ancak sava henz bitmemiti. Hayatta kalan Bizans askerleri, Osmanl askerleriyle sokak aralarnda arpyorlard. Ksa sren bu atmalardan sonra Bizans ordusu
yenilmi ve Sultan II. Mehmet nderliindeki Osmanl ordusu stanbula tamamen hkim olmutu.
STANBUL
stanbul, Trkiyenin en kalabalk ilidir. Adn verdii stanbul Boaznn iki yakasna kurulmutur. Artk il snrlar ile ehir snrlarnn kart blgede, dnya tarihi boyunca dnyann en kalabalk
ehirlerinden biri olan stanbul yer alr.
stanbulda bulunan, Avrupa ve Asya Ktalarnn snrn belirleyen Boazii, Karadeniz ile Marmara Denizinin arasndaki snr
da belirler. Bunun yan sra Boazii, evresi ile yedi tepenin
etrafndaki alan simgeler. Avrupa yakasnda; Taksim, Eyp,
Saryer, Emirgn, Bebek, Kabata, Beikta; Asya Ktasnda
Beykoz, skdar, Kadky, Moda, Bostanc ve Adalar gibi nl
turistik yerleri iinde bulundurur.
28
STANBULUN FETH
Gn batmada stanbulun stnde Haliten,
Bir renge brnm yanyor Marmara iten.
Durgunlap engin, silinirken krklar,
Oklar gibi fkrmada her yandan klar...
Bir pembe bulut bar delinmi kanamakta,
Yorgun uyuyan tekneler altnda uzakta.
Altndr ufuk izgisi, altndr akisler,
Altn tozu hlinde iner her yana sisler...
Durgun sular stnde kesik vakvakalarla,
Umakta gm martlar, altn gagalarla.
Gk imdi yeil, imdi kzl, imdi turuncu,
Camilerin andrmada mermerleri tuncu
Kandr dalan imdi gnn batt terden,
Kandr szan etrafa alev pencerelerden.
Kandr grnen Fatihin altn aleminde,
Fethin yine stanbul o en kanl deminde:
Orhan Seyfi ORHON
ROMEO VE JULIET
ROMEO
DADI
JULIET
DADI
JULIET
ROMEO
JULIET
ROMEO
1.
2.
3.
4.
Ortalk aardka bahtmz kararyor.

Kk Hanm!
Ne var dad?
Hanm annen odana geliyor kzm,
Tan aard; dikkatli ol, odan dzelt!
yleyse ey pencere, gn girsin de ieri,
Hayat ksn dar!
Hoa kal sevgilim, elveda!
Gidiyorsun yle mi, sevgilim!
Her gn, her saat haber bekliyorum senden,
Ah, bu hesapla iyice yalanm olacam
Romeomu bir daha grnceye kadar.
Hoa kal! Hibir frsat karmayacam,
Selamm, sevgimi iletmek iin sana.
Bu etkinlikteki metinleri, iledikleri konular ele allar bakmndan karlatrnz.

stanbulun Fethi iiriyle stanbulun fethinin anlatld metni dil ve anlatm zellikleri bakmndan
karlatrnz.
stanbul, Trkiyenin en kalabalk ilidir. cmlesiyle ayn anlama gelebilecek bir cmle kurabilir miyiz?
Bu, Trkenin hangi zelliini gsterir?
stanbulun Fethi iirindeki Oklar gibi fkrmada her yandan klar... / Bir pembe bulut bar delinmi
kanamakta, / Tun toplarn azyla homurdanmada devler... / Her hamleyi bir hamle kucaklar yeni batan, /
Bir burca zafer sanca dikmi Ulubatl... vb. dizeleri dz cmle biiminde ifade ettiimizde ne deiir?
29
1.
I.
bundan
II. paydos
III. kk
IV. sonra
V. heyecanlara
Yukardaki szcklerle anlaml ve kurall bir cmle oluturulursa sralama nasl olmaldr?
A) V I IV III II
B) V III I II IV
C) IV I III II V
D) I IV III V II
E) I IV III II V
2.
Metinler; sanat metinleri ve retici metinler olmak zere ilevleri bakmndan ikiye ayrlr.
( )
Bir metnin yazl amacna bal olarak kullanlan dilde de farkllk olur.
( )
3.
Kurmaca metinlerin gereklikle ilikisini aklaynz.
4.

Metinde dorudan anlatlmayan hususlar, ............ zellii tayan szckler sayesinde anlamlandrlr.
5.
Bir romanda anlatlan corafi blgeyle, o yeri anlatan corafya metni anlatm tarzlar bakmndan farkldr.
Yukarda belirtilen metinlerin anlatm biimlerinin farkl olmasnn nedenini aklaynz.
6.
Edeb metinlerin her okunuta farkl anlamlar tamas onun . ile ilgilidir.
Bu cmlede bo braklan yere aadakilerden hangisi getirilmelidir?
A) tek anlaml olmas
B) ok anlaml olmas
C) somut anlaml olmas
D) terim anlaml olmas
E) nesnel anlaml olmas
30
7.
I.
Edeb metinler tek anlamldr.
II. Edeb metinlerde dil iirsel ilevi dnda kullanlr.

III. Edeb metinlerin amac retmek ve bilgi vermektir.
IV. Edeb metinler terim ve kavramlarla yazlr.
V. Edeb metinler yan anlam deeri bakmndan zengindir.
Yukarda edeb metinlerle ilgili verilen yarglardan hangisi dorudur?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
8.
Okuduumuz bir romandaki olaylarn ya da seyrettiimiz bir filmde anlatlanlarn ve grlenlerin gerek hayatta olmamas edeb metnin hangi zelliiyle aklanabilir?
9.
Edebiyatn bir sz sanat olduuna phe yoktur, btn edeb metinler kelimelerden yaplmtr; fakat ---Bu cmle aadakilerden hangisiyle tamamlanabilir?
A) edeb eserin malzemesi dildir.
B) szck, bir edeb eser iin en nemli yap tadr.
C) edeb eser sadece sz veya kelimelerin toplamndan olumaz.
D) roman dier trlerden daha kapsamldr.
E) topluma yol gstermek edebiyatn en nemli ilevidir.
10. Edebiyatn ve btn gzel sanatlarn medeniyeti yaratt ve onun en canl ifadesi olduu phe gtrmez.
Toplumlarda ideal yaratt da bir gerek. Dolaysyla insann duygusal ihtiyalarna cevap vermesi bakmndan sanatn faydal olduuna inanmak gerekir.
Bu paradan, aadaki yarglarn hangisi karlamaz?
A) Edebiyatn, gzel sanatlarn en nemli kolu olduu
B) Gzel sanatlarn, uygarl oluturan en nemli etkenlerden biri olduu
C) Edebiyatn, toplumu belli bir amaca ynlendirdii
D) Edebiyatn, medeniyetin gl bir anlatm olduu
E) Sanatn, insann i dnyasn zenginletirmesi bakmndan yararl olduu
Bir edeb metnin, kendinden nce ve sonra yazlan metinlerle ilikisi vardr.
( )
Bir edeb metni, yazld dnemin dnda deerlendirmek gerekir.
( )
31
GENEL TEKRAR TEST - 1

1. nsan; bilimi, deneysel yntemlerden yararlana-
4. I. Edeb eserlerde; her insan etkinliinden, doal varlk ve grnten yararlanlr. (D)
rak doruyu, iyiyi, yararly bulmak iin kullanmtr. Gzel sanatlarn ve edebiyatn amac ise ---- .
II. Kltr alan, bilimle ve bilimin olanaklaryla

oluturulur. (Y)
Bu parada bo braklan yere aadakilerden hangisi getirilmelidir?
III. nsan, her trl birikimini dil araclyla sonraki kuaklara aktarr. (Y)
A) dili kullanarak kalc eserler yaratmaktr
IV. Bilimde terimler, felsefede kavramlar, sanatta
B) sanatnn rahat yaamasn salamaktr
ise imgeler esastr. (D)
C) gzellik yaratmaktr
V. nsan, gnlk ihtiyalarn karlarken bilim
D) insanlk iin yararl olmaktr
dilinin olanaklarndan yararlanr. (D)
E) nesnel gereklie ulamaktr
Yukardaki doru-yanl belirlemelerinden hangileri yanltr?

A) I. ve II.
D) II. ve IV.
II. nsan olan her yerde gzel sanat etkinlii

vardr.
III. Sanat eseri, biricik olduu iin baka esere
benzemez.
C) I. ve V.
E) III. ve V.
ESEN YAYINLARI
2. I. Plastik sanatlar, zanaatn domasn salamtr.
B) III. ve IV.
IV. Edebiyatn sanat olarak malzemesi kitaptr.

V. Zanaat, sanata fayda boyutu kazandrmtr.
Yukardaki numaralanm cmlelerin hangisinde bir bilgi yanl vardr?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
5. Aadaki cmlelerin hangisinde bir bilgi yanl vardr?

A) Metinler manzum, mensur ve tiyatro olmak
zere e ayrlr.
3. Edebiyat; tarih, sosyoloji, psikoloji, felsefe

gibi bilimlerden ayran temel zellik aadakilerden hangisidir?
A) Olaylara gzellik penceresinden bakmas
B) Farkl anlatm trlerinin kullanlmas
C) nsan konu olarak almas
D) Toplumlarn gelimesine katk salamas
E) Uygarlk tarihinde bir yere sahip olmas
32
B) Bir edeb eserde anlatlanlar, olduu gibi yaanmaz.

C) Her trl insan etkinliinden, doal varlk ve
grnten edeb eserlerde yararlanlr.
D) Dilin gnlk kullanmyla bilim, felsefe ve
edebiyat eserlerindeki kullanm arasnda fark
vardr.
E) Edebiyat, dier bilim ve bilgi alanlarnn ortaya koyduu verilerden yararlanr.
6.
8. Masallarda iki tel birbirine
GZEL SANATLARIN SINIFLANDIRILMASI
Srtlrse yardma devler koar

Senin salarn yle gr ki
TSEL
SANATLAR
GRSEL
SANATLAR
Rzgr esse kyamet kopar
DRAMATK
SANATLAR
Yukardaki metinle ilgili olarak aada verilenlerden hangisi yanltr?
1.
Edebiyat
3.
Tiyatro
7.
Sinema
2.
Mzik
4.
Mimari
8.
Dans
5.
Heykel
9.
Opera
6.
Resim
10.
Hat
A) Edeb metin zellii tamaktadr.

B) Gereklik, olduu gibi dile getirilmitir.
C) Bir durum, olduundan byk gsterilmitir.
D) znel bir anlatm vardr.
E) Bir durum, iire zg gereklikle yanstlmtr.
yaplmtr?
A) 1. ve 8.
B) 3. ve 10.
D) 4. ve 5.
C) 2. ve 9.
E) 6. ve 7.
ESEN YAYINLARI
Gzel sanatlarn snflandrlmas emasnda

numaralanm yerlerin hangilerinde yanllk
9. I. Metin
Galatasarayda
toplanan
binlerce
hayvan
haklar savunucusu, Hayvan Haklar Koruma

Kanununda yaplmas planlanan deiiklii protesto etti. Aralarnda spor ve sanat dnyasndan tannm kiilerin de bulunduu eylemciler,
lm Yasasna Hayr, Yaamak onlarn da
hakk, Her eve 3 Kedi gibi dvizleri tadlar.
II. Metin
Ellerini alyorum sabaha kadar seviyorum
Ellerin beyaz tekrar beyaz tekrar beyaz
Ellerinin bu kadar beyaz olmasndan korkuyorum
stasyonda tiren oluyor biraz
7. I. yk
Ben bazen istasyonu bulamayan bir adamm
II. Roman
Cemal Sreya
III. Bilim ve teknikle ilgili makale
Bu metinlerle ilgili olarak aadakilerden
IV. iir
hangisi sylenemez?
V. Dileke
A) I. Metin mensur, II. Metin manzumdur.
Yukardakilerden hangileri gereklii ele al-
B) I. Metin retici metin, II. Metin sanat metnidir.
lar bakmndan dierlerinden farkldr?
C) ki metinde de dil, gndergesel ilevdedir.
A) I. ve II.
D) I. Metin nesnel bir anlatm vardr.
B) III. ve IV.
D) II. ve IV.
C) I. ve V.
E) III. ve V.
E) II. Metinin bilgi vermek gibi bir amac yoktur.
33
GENEL TEKRAR TEST - 2

1. Yava yava sallanyor
4. Sanat, insann varlk artlarndan biridir. nsann

I
olduu her yerde gzel sanat etkinlii de vardr.

II
Yapraklar, aalarda
II
Sanat eserlerinin bir ksm gze, bir ksm da
Uzaklarda, ok uzaklarda
kulaa hitap eder: Bu sanat dallarndan edebi-
III
Sucularn hi durmayan ngraklar
yat ve mzik kulaa; resim, mimari, heykel de

III
IV
IV
gze hitap etmektedir. Bunlar arasnda hem
stanbulu dinliyorum, gzlerim kapal

V
gze hem kulaa hitap eden sanatlar da vardr:
Yukardaki edeb metinde alt izili szlerden

hangisinde gereklik deitirilmitir?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
tiyatro, hat, resim...

V
E) V.
ESEN YAYINLARI
Yukardaki alt izili yerlerin hangisinde bir
2. Gnn gzleri akn etti uykulu odama

Oynadlar duvarn donuk tulalar arasnda
Ve l iekler canlanverdi gllerinden
bilgi yanl vardr?

A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
5. nsanlarn ihtiyalarn karlamak amacyla yaplan bir eitimin yansra deneyim ve ustalk
gerektiren ve el emeine dayanan faaliyetlere
Yukardaki dizelerde ---- kullanlarak gereklik

deitirilmitir.
Yukardaki bo braklan yere aadakilerden
Yukardaki bo braklan yere aadakilerden

hangisi getirilmelidir?
A) kavram
hangisi getirilmelidir?
A) sanat
B) terim
D) bilim
---- denir.
C) imge
B) zanaat
D) gzel sanatlar
C) kltr
E) bilim
E) plastik sanat
6. Aadakilerden hangisi edeb metinlerin bir

zellii deildir?
A) Didaktik bir amala oluturulmalar
3. Aadakilerden hangisi gzel sanatlardan

biri deildir?
A) Mimari
34
C) mgelerden yararlanlarak oluturulmalar

B) Tiyatro
D) Kltr
B) Gzellik yaratmak amacyla oluturulmalar
C) Hat
E) Edebiyat
D) Kurmaca nitelik tamalar

E) Sanata zg gereklikten yararlanmalar
7. Vilayet memurlar yemee kyorlar. statistik
9. Her sanat dalnn kendini ifade edi tarz farkldr.
mdr Salim Bey, merdivenden inerken ayr
Ressam renklerle, mzisyen seslerle, mimar ana
ayr kalemlerden km birka gen, n sra
maddesi toprak ve ta olan maddelerle sanatn
iniyor, konuup glyorlard. lerinden biri, bi-
oluturur. Edebiyatn ise ana malzemesi dildir.
razck durup elini gsne vurarak arkadalarna
Dil sayesinde duygular, dnceler, sevinler
meydan okur gibi, Ben feministim, feminist...
zntler dile getirilir. Bu bakmdan dil olmadan
dedi. Arkalarndan gelen Salim Beyi grp sesle-
edebiyat olmaz. Dil edebiyat, edebiyat da dili
rini kestiler, yol verdiler. Salim Bey geti gitti ama
besler, gelitirir. Edeb eserler sayesinde dil ge-
bu feminist sz aklna takld. oka kullanlan
liir, anlam zenginlii kazanr ve szck says
bir sz, anlam ne olsa gerek? Yemekten sonra
artar.
da dairede alrken yine aklna geldi. Bir bilene
Bu parada aadakilerden hangisine dei-
soralm. diye dnd.
nilmemitir?
Yukardaki parayla ilgili olarak aadakiler-
A) Edebiyatn malzemesinin dil olduuna
den hangisi sylenemez?
B) Edebiyatn dili zenginletirdiine
A) Bilimlerle ilikili olduu
C) Dilin edebiyatn gelimesine katk saladESEN YAYINLARI
B) Manzum bir nitelik tad

C) Edeb metin olduu
D) Kurmaca zellik tad
E) Malzemesinin dil olduu
na
D) Resim ve mimarinin grsel (plastik) sanatlardan olduuna
E) Her sanatn kendine zg malzemesinin olduuna
8. Bir dil, konuan kiinin kltr dzeyine gre farkllklar gsterir. Bir kiinin bakkalda, alverite
ya da sokakta konutuu dil ile resm evrelerde
kulland dil farkldr. Bu nedenle gnlk yaamda alverite, e dost arasnda, bakkalda kullan-
aadakilerden hangisi sylenemez?

A) Duygu ve dnceler ksa cmlelerle anlatlr.
dmz dile ---- denir.

A) kltr dili
B) yaz dili
C) konuma dili
D) bilim dili
E) imge
10. Gndelik hayatta konuulan dil ile ilgili olarak
B) Noktalama iaretlerine pek uyulmaz, onun

yerine vurgu ve tonlamaya dikkat edilir.
C) Cmlede gelerin yerleri genelde deitirilir.
D) Yaz dilinden ok daha nce var olmutur.
E) Duygu ve dnceler terim, kavram ve imge
kullanlarak aktarlr.
35
11. Pansumanlar balad. Kapnn nnden, hasta
13. Dnyadaki eitli bildirime dizgelerinin en geli-
bakc kadnn kucanda yedi sekiz yalarnda
mii dildir. Dil olmadan insanlarn birlikte yaa-
bir ocuk geirdiler. Koridor tenhalat, sesler
malar, anlaabilmeleri, bir toplumu oluturmalar
kesildi, kouun btn ruhu sindi ve btn zeks
sz konusu deildir. Bir toplumu ulus yapan ba-
bir tek strabn stne eiliyor. Keskin bir lk,
larn en gls dildir. Bireyleri ulusuna, yurdu-
koridorun havasnda byk bir uurum aarak ta
na, gemiine sk skya balar. Bir toplumun
diplere kadar gitti. Sonra ses kesildi. Mrltlar,
zellikleri, yaay, gelenekleri, dnya gr,
hafif bir lkla karan uzun bir inilti. Gerildim
yaam felsefesi, inanlar, bilim, teknik ve sanata
ve yatan iinde sivrildim. Bir avucumda ilteyi
katklar o toplumun diline yansr; o toplumun
skyorum. Kolu sarl bir ocuk daha geiyor. Ses
dilinden izlenebilir.
yok, ilerliyorum. Korkudan elimi yreime bastm.
Yukardaki parada dilin hangi ilevi zerinde
Kapmda bir adam... Bana, Hazrlan, bundan
durulmamtr?
sonra sra sende. dedi. Ne sras? Bilmiyorum.
A) Dilin toplumsal ilevi
Yukardaki metinle ilgili olarak aadakiler-
B) Dilin sanatsal ilevi
den hangisi yanltr?
C) Dilin iletiim arac olmas ilevi
A) Mecaz anlaml kelimeler kullanlmtr.

B) Mensur olarak yazlmtr.
C) retmek, bir konuya aklk getirmek amacyla oluturulmutur.
D) mgeler ve arm zellii olan kelimeler
kullanlmtr.
E) Tp bilimiyle ilikilidir.
ESEN YAYINLARI
Ameliyat m? Pansuman m? Ne yapacaklar?
D) Dilin mill bilin oluturma ilevi

E) Dilin kltr taycs ilevi
14. Cmle, bir duyguyu ya da bir dnceyi tam olarak anlatan ve bir yarg bildiren sz grubudur. Bir
metnin en kk anlaml gesi cmledir. Metinde
cmlelerin arka arkaya anlamsal bir balant
kurularak sralanmasndan paragraflar oluur.
Paragrafta, bir ana dnce etrafnda sralanm
cmleler bulunur. Metinde paragraflar dnce
birimidir. Bir paragraftan dierine geerken dil,
dnce ve anlam birlii salanr. Metindeki paragrafn iinde giri, gelime ve sonu blmleri
bulunur. Paragraflarn bir araya gelmesinden de
12. Aadakilerden hangisi malzemesi ses ve

sz olan gzel sanatlarn genel addr?
A) Dramatik sanatlar
B) Plastik sanatlar
bir metin (makale, fkra, sylei, deneme, hikye,

roman...) oluur. Her metnin bir ana dncesi
vardr. Metinde ana dnceyi destekleyen yardmc fikirler paragraflarda dile getirilir.
Yukardaki parada metni meydana getiren
C) Endstriyel sanatlar
unsurlarn hangisinden sz edilmemitir?
D) Fonetik sanatlar
A) Ana dnce
E) Karma sanatlar
36
B) Cmle
D) Yardmc dnceler
C) Paragraf
E) Szck
nsanlar olgunlamak iin baz eylere muhtatr. Bir millet ki resim yapmaz, bir millet ki heykel yapmaz, bir millet ki
tekniin gerektirdii eyleri yapmaz, itiraf etmeli ki o milletin, ilerleme yolunda yeri yoktur. Hlbuki bizim milletimiz,
gerek nitelikleriyle medeni ve ileri olmaya layktr ve olacaktr.
Mustafa Kemal ATATRK
1.
Yukardaki parada gzel sanatlarn hangi zellii vurgulanmaktadr?
2.
Toprakla ya da tala duvar yapan bir usta ile bunlar mlee, seramie, heykele dntren sanatnn yaptklar arasnda ne fark vardr?
37
3.
Karn yayla ilgili bir iiri okuyan kiinin, Bu iiri okumadan nce karn yann bu kadar byleyici
olduunu hi dnmemitim. szyle anlatmak istedii nedir?
4.
Aadaki resimlerin hangi sanat dallar ile ilgili olduunu ve bu sanat dallarnn kullandklar malzemeleri resimlerin altndaki noktal yerlere yaznz.
............................
5.
............................
............................
............................
Kurtulu Savan anlatan bir edeb metin, matematik biliminden yararlanr.
( )
air, dili, heykeltran mermeri kullanmas gibi kullanr; onu lye, uyaa, ekle gre biimlendirerek gzellii meydana karr.
( )
Edeb metinlerde anlatlmak istenenler, bilimsel gereklie uygun olarak nesnel bir slupla ortaya konur.
( )
ocukluktan lme kadar teneffs edilen hava gibi insan hayatnn her anna karan dil, hayatn
kendisi kadar canldr.
( )
Edeb metinler, gemiin ve dneminin her trl birikiminden yararlanr, onlar malzeme olarak kullanr. ( )
6.
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere uygun szckleri yaznz.

Zanaatkr, maddeyi, yararl olmas iin; ................... ise gzel ve farkl olmas iin iler.
Tarih, felsefe, sosyoloji, psikoloji, corafya vb. alanlarla edebiyat arasnda iliki vardr nk bunlarn hepsinin merkezinde ................... vardr.
38
7.
Gzel sanatlar snflandrlrken hangi ltlerin kullanldn rneklerle aklaynz.
8.
Savclar, gazetelerde kan baz haberleri su duyurusu olarak grp ilgili kiiler hakknda ilem yapabilmektedir. Benzer olaylar gazete haberi olarak deil de edeb metinlerde getii zaman savclarn
tutumunun ne olacan nedenleriyle aklaynz.
9.
Aadakilerden hangisinde verilenler ayn tr gzel sanat dal iinde yer almaz?
A) Mzik edebiyat tiyatro
B) Sinema bale opera
C) Mimari resim heykel
D) Dans tiyatro sinema
E) Hat heykel mimari
10. Yzyllar boyunca dilimize farkl dillerden szckler girmi, farkl kltrlerle etkileim iinde bulunulmu ve dil
zamanla deiiklie uramtr. Bu durum, dilin ....................... olduunu gstermektedir.
A) ulusal bir niteliinin
B) evrensel bir zelliinin
C) canl bir varlk
D) tayc zelliinin
E) kltrn kalb
BAARILAR
(Her soru 10 puandr.)
39
Edeb eserler, bir bilimsel ya da felsef gr genelde ierir (Mevlanann ve Yunusun mistik, Nedimin Epikrc,
Tevfik Fikretin materyalist oluu gibi.).
Batl romanclarn sosyal ve psikolojik dnceleri, roman kiilerinin konumalarnda veya i diyaloglarnda grlmektedir. Proust, Gide, Sartre, vb. romanclarn yaptlarnda sosyal dnceler gda maddelerindeki vitamin gibi
gizli deil, sandvi ekmeindeki peynir gibi bellidir. Dnyann birok byk air ve romancsnda sosyal ve felsef
dnce ak bir eilim olarak grlr.
Sanat eseri, sosyal gerekliklerden ok, hayalden doan sentezler olduuna gre iirde ve romanda sosyal zmlemeler yapmak, sanatn prensiplerine aykrdr. Bilimin, sanatn snrlarna girdii endiesini veren dnce
romanlar ve iirleri sanatseverlerce de eletiriye uramtr.
1.
Yukardaki paradan da yararlanarak edeb eserlerin bilimsel ya da felsef grlerden beslenmelerinin nedenlerini aklaynz.
2.
Proust, Gide, Sartre, vb. romanclarn yaptlarnda sosyal dnceler, gda maddelerindeki vitamin gibi gizli
deil, sandvi ekmeindeki peynir gibi bellidir.cmlesiyle anlatlmak istenen nedir?
3.
Sanat eseri, sosyal gerekliklerden ok, hayalden doan sentezlerdir. cmlesinden hareketle sanatyla
bilim adam arasndaki temel fark belirleyiniz.
40
4.
5.
Bilimin, sanatn snrna girmesi ne demektir?
Kafasnda ok parlak hayaller olduu hlde iir yazamadndan ikyet eden ressam arkadana Mallerme
Dostum, iir hayallerle deil, szcklerle yazlr. der.
Yukardaki cmlede Mallerme, arkadann iir yazamamasn hangi nedene balamaktadr?
A) iirin d gc gerektirmesine
B) iirin zor bir tr olmasna
C) Ressamlarn duygusal olmamasna
D) Arkadann bilgisiz olmasna
E) Arkadann, hayallerini kelimelerle ifade edememesine
6.
nsann ocukluundan lmne kadar teneffs ettii hava gibi hayatnn her anna karan dil, hayatn kendisi kadar ---- ve karmaktr.
Bu cmlede bo braklan yere aadakilerden hangisi getirilebilir?
A) canl
B) zor
C) gzel
D) geici
E) ksa
7.
8.
Doann gzellik ve hazinelerini grmek ve yorumlamak da bir kltr meselesidir.
( )
Kltr szc edebiyat szcne gre daha dar bir anlam tar.
( )
Aadakilerden hangisi gzel sanatlarn bir tr deildir?

A) Opera
B) Marangozluk
C) Mimari
D) Heykel
E) Bale
41
9.
Aadakilerin hangisinde dorudan anlatlan bir durum vardr?

A) Gecenin gzellii uzam tarihe kadar.
B) Avularnda zlenen mevsimlerin yemileri.
C) Gkyzn boyarm her sabah.
D) Gne doarken yola ktk.
E) Yeil amlar altnda uyuyor imdi ada.
10. Ayn malzemeleri kullandklar hlde kimi sanatlar aheserler yaratyor kimileri ise o kadar baarl olamyor.
Bu cmlede belirtilen durumun asl nedeni aadakilerden hangisi olabilir?
A) Sanatnn yetitii ortam
B) Sanatnn sanat ara olarak kullanmas
C) Sanatsal gzelliin, malzemenin kullanl biimine bal olmas
D) Sanatsal gzellik yaratmann zor olmas
E) Sanatta baarnn byk zveri gerektirmesi
BAARILAR
42
Aadakilerden hangisinde gzel sanatlarla

ilgili bir bilgi yanl vardr?
A)
B)
C)
D)
E)
2.
A) Kltrn taycs olmas

B) nsanla ilgili her eyi ilemesi
C) D dnyay kendine zg bak asyla
yanstmas
D) Gemiin birikimlerinden yararlanmas
Sanat, mimarisiyle, resmiyle, heykeliyle, mziiyle, iiriyle bir btndr. Bu belirlemenin baz
eksik yanlar vardr. rnein, her bina bir sanat
eseri deildir. Bir binann mimari bir sanat eseri
olabilmesi iin ----.
A) onu benzerlerinden ayracak estetik zelliklerinin olmas gerekir.

B) doal dengeyi bozmamas, evre bilinciyle
oluturulmas gerekir.
C) deprem ynetmeliine uygun olarak yaplmas gerekir.
Aadaki yarglardan hangisi sanat eserinin

zgn ve biricik olmasyla ilgilidir?
retmez; sezdirir, artrr.

Taklit etmez, yaratcla nem verir.
Bilimlerden yararlanr.
Anlam ve biim gzelliine nem verir.
Grevi, gerekleri olduu gibi aktarmaktr.
Bu parada bo braklan yere aadakilerden hangisi getirilebilir?
3.
4.
E) ann zelliklerini yanstmas
5.
Aadaki sanat dallarndan hangisi edebiyatla ilikili deildir?

A)
B)
C)
D)
E)
ESEN YAYINLARI
1.
6.
Tiyatro
Sinema
Opera
Mzik
Pandomim
1. Bir cinayeti konu alan gazete metni

2. Karadenizin bitki rtsn anlatan bir metin
D) sanatn dier dallaryla ilgili olmas gerekir.
3. Ak konusunu ileyen bir metin
E) insann temel ihtiyalarnn karlayabilmesi

gerekir.
4. Joule Kanunlarnn anlatld bir metin

5. Yaam sevincinin ilendii bir metin
Edebiyat ---- dayanr. Bir iirde, hikyede, romanda, tiyatroda bize heyecan veren o derin
duygular, kafamzn iinde bir dnya yaratan
hayaller ve tasvirler varlklarn ve etkilerini ---borludur.
Bu parada bo braklan yerlere aadakilerden hangileri getirilebilir?
A) sese, boyaya
B) dile, szcklere
Yukardakilerden hangileri edeb metin olabilir?

A) 1 ve 2.
B) 2 ve 3.
D) 3 ve 5.
7.
E) 4 ve 5.
Mzikte ses, resimde boya, mimaride ta ne ise

edebiyatta da ---- odur.
Bu cmlede bo braklan yere aadakiler-
C) gzleme, bilimsellie
den hangisi getirilebilir?
D) figre, sanatya
A) szck
E) rol yapmaya, cmlelere
C) 1 ve 4.
B) paragraf
D) ierik
C) iir
E) biim
43
8.
Aadakilerden hangisi edebiyat - tarih ilikisiyle ilgili ulalabilecek sonulardan biridir?
11. Edeb metnin amac bilgi vermek deil, estetik
A) Edeb metinlerin, kiilerin i dnyalarn yanstmas
Bu parada bo braklan yere aadakiler-
bak as uyandrmaktr. Bu amala sanat dile

znel deerler ykler. Bu da ---- gerekleir.
den hangisi getirilmelidir?
B) Edeb metinlerin, baz bilimsel bululara k

tutmas
A) mecazl ifadelerle
C) Orhun bidelerinin, Dede Korkut Hikyelerinin vb. gemite yaanm olaylar yanstmas
C) kavramlarla
B) terimlerle
D) nesnel ifadelerle
E) doal dille
D) Sosyal hayat dzenleyen ilikilerin edeb

metinlerdeki kii ilikilerine model oluturmas
12. Edeb metinler, her okunduunda insanda farkl
E) Edeb metnin arka plannda belli bir dnya

grnn bulunmas
duygular uyandrr ve yeni anlamlar kazanr.

Aadakilerden hangisi, edeb metinlerle ilgili yukarda belirtilen yargnn nedeni olamaz?
A) Edeb metinler, ok anlamllk zellii gsterir.
Aadaki cmlelerin hangisinde mecaz ya

da terim anlam tayan szck kullanlmamtr?
A) ki byklk, iki nicelik arasndaki bantya
oran denir.
B) Bu ince davrannzla bizi ok mutlu ettiniz.
C) Vicdannda, gemiin lekesini ykamak istiyordu.
D) Sodyum karbonat, sabun yapmnda kullanlmaktadr.
E) Ktphanede ders alrken uykum gelmiti.
B) Edeb metinler, dnemin zelliini yanstr.

ESEN YAYINLARI
9.
C) Edeb metinlerin anlam, okurun bilgi birikimi

ve psikolojisiyle ilgilidir.
D) Edeb metinler, yoruma aktr.
E) Edeb metinler anlam tek ynl olarak ortaya
konmaz.
13. Aadaki metinlerden hangisi gerei ele

al bakmndan dierlerinden fakldr?
A) Matematikle ilgili makale
B) Corafya ders kitabnda bir konunun anlatlmas
C) Gazete haberi
D) yk
E) Biyografi (yaam yks)
10. 1. ocuklar
2. girdiler
3. ellerinde
14. air-dil arasndaki iliki aadaki eletirmelerin hangisinde vardr?
4. ieklerle
5. salona
A) Ynetmen film
Yukarda numaralanm szckler kurall ve

anlaml bir cmle hline getirildiinde beinci srada szcklerden hangisi yer alr?
B) Mimar kent
A) 1.
44
B) 2.
C) 3.
D) 4.
E) 5.
C) Ressam boya
D) Aktr seyirci
E) Ses sanats sahne
15. Kelime ile hayat arasnda ok ince damar ve sinir alar ile rl ilikiler vardr.
18. Aadakilerden hangisi kurmaca metindir?

A) Yaam yks
C) Eletiri
E) Gnlk
Bu cmle ile anlatlmak istenen aadakilerden hangisidir?

A) Kelimelerin, anlamay salayan bir ara olduu
B) Roman
D) An
19. Bir ulusun tarih boyunca ortaya koyduu kltrel

birikimlerini sonraki kuaklara aktarabilmesi, ----.
B) Kelimelerin seslerden olutuu
Bu cmle aadakilerden hangisiyle srdrlebilir?
C) Kelimelerin, dili oluturduu

D) Kelimelerin doru kullanlmas gerektii
E) Kelimelerin yaamn canl bir paras olduu
A) bu rnlerin sadece szl olarak anlatlmasyla mmkn olmutur.
16. Edebiyat; ierik, ekil ve slubu ile olaan (gnlk) konumadan ok stn olmakla birlikte gnlk konumaya sk skya baldr.
B) yaznn o ulus tarafndan hangi yzylda kullanlmaya balandyla aklanabilir.

C) yaznn insanoluna ait her eyin bilgisini zaman ve mekan iinde tama gcne sahip
olmasyla ilgilidir.
Aadakilerden hangisi yukardaki cmleye

anlamca en yakndr?
A) Edebiyat; konu, biim ve anlatm ynyle
gnlk konuma dilinin stnde ve ondan
farkl olduu hlde bu dile baldr.
D) uluslarn sosyal dzene nem vermesiyle

doru orantldr.
E) ancak toplumlarn yaam koullarna ve gelimilik dzeylerine baldr.
C) Edebiyat, halkn sorunlarnn gnlk konuma diliyle yanstlabildii lde baarl olur.
D) Gzel sanatlar; konu, biim ve slup bakmndan gnlk konuma dilinden ayr dnemeyiz.
E) Edebiyat, dier trlerden stn ve onlarn dnda bir etkinliktir.
17. Aadaki cmlelerin hangisinde bilgi yanl
vardr?
A) Mimari, bir plastik sanat trdr.
B) Edeb metinlerde, o gne kadar ortaya konulmu kltr birikimlerinden yararlanlr.
C) nsann doadaki dzeni anlamak istemesi
fizik, kimya, biyoloji vb. bilimlerin gelimesini
salamtr.
D) Sanat, toplumu bilgilendirmek amacyla var
olan tm gerekliiyle yanstr.
E) Sanat; terimlerin, gzlemlerin deil sezginin
ne kt eserler ortaya koyar.
ESEN YAYINLARI
B) Edebiyat; sradan konumalarn dnda, slubun nemli olduu bir gzel sanat trdr.
20. Halk arasnda tavuk vebas ve tp dilinde avian influenza olarak adlandrlan ku gribi, virslerin yol at bir hastalktr. Gemi yllarda insanlara bulamayan bu virs, genetik yapsnn
deimesiyle artk insanlar iin de ciddi bir tehdit
durumundadr.
Yukardaki parann yazl amac aadakilerden hangisidir?
A) Okuyucuda beeni oluturmak
B) Kiiyi, gzele ynlendirmek
C) Okuyucunun yorum gcn artrmak
D) Sanata olan ilgiyi artrmak
E) Bilgi vermek, retmek
BAARILAR
45
COKU V
VE
E HEYECANI
HEYECAN I
DLE
DL
E GETR
GET REN
EN METNLER
MET N LER (R)
1 . R N C E L E ME Y N T E M
A.
B.
C.
.
D.
E.
F.
G.
.
iir ve Zihniyet
iirde Yap
iirde Tema
iir Dili
iirde Ahenk (Ses ve Ritim)
iirde Gereklik ve Anlam
iir v e Gelenek
Yorum
Metin ve air
2 . M A N Z UME V E R
3 . M A N Z UME V E R R N E KLERN NCELEM E
2. NTE
Coku ve Heyecan Dile Getiren Metinler (iir)
R
Tanmlanabilirlik, somut gereklik, herkesin kabul edecei genel geer sonulara ulamak pozitif bilimlere zgdr. Sanat ve dolaysyla iir ise bilimsel ortamlara sokulamayan, genellemelerden ve nesnel ltlerden ok, bireysel deerlere bal bir olgudur. Bu balamda iirin tam bir tanmn yapmak ok da mmkn deildir. Tarih
boyunca birok filozof, edebiyat bilimcisi ve sanat yzlerce defa iir tanm yapmlardr. Bundan sonra da farkl
iir tanmlar yaplacaktr. Her tanmda iirin belli bir zellii esas alnm ya da iire belli bir grle yaklalmtr.
nemli baz iir tanmlar ise unlardr:

iir; zengin sembollerle, ritimli szlerle, seslerin uyumlu kullanmyla ortaya kan edeb anlatm biimidir.1
iir kalpten geen bir hadisenin lisan hlinde tecelli edii; hissin birdenbire lisan oluu ve lisan hlinde kaldr.2
iir, Allah, sr ve gzellik yolundan arama iidir.3
iir gerek ierik, z, gerekse sze dntrme, sunu asndan zgn, etkilemeye, duygulandrmaya ynelik,
yarat nitelii tayan bir sz sanat rndr.4
iir, insann kendi ana dili algsnda sylenen bir trkdr.5
iir, btn hususiyeti edsnda olan bir sz sanatdr.6
58
iir, uurun dil imbiinden geirilmi hlidir. Baka bir syleyile, iir; his, hayal ve fikir unsurlarn en uygun
tarzda ve ahenkli bir dille sunma sanatdr. iir, estetik bir tefekkrdr.7
iir, i dnyadan veya d dnyadan gelen gzellik ihsasnn dourduu gayret hissine lisann gzelliini kullanarak beden verme sanatdr.8
iir bir hikye deil, sessiz bir arkdr.9
iir, srrn dilidir.10
En mill sanat daldr.11
iir tarif edilebilseydi yz trl deil, bin trl iir tarifi olurdu.12
Mzik ve raks ile beraber ve uygun olarak din yahut sihr bir mahiyeti haiz olan szlerdir.13
ir iin gzya derler; onu bilmem, yalnz,

Aczimin giryesidir bence btn srm!
Alarm, alatamam; hissederim, syleyemem;
Dili yok kalbimin, ondan ne kadar bzrm!
Mehmet Akif ERSOY
Anlatamyorum
Alasam sesimi duyar msnz,
Msralarmda;
Dokunabilir misiniz,
Gzyalarma, ellerinizle?
Bilmezdim arklarn bu kadar gzel,
Kelimelerinse kifayetsiz olduunu
Bu derde dmeden nce.
Bir yer var, biliyorum;
Her eyi sylemek mmkn;
Epeyce yaklamm, duyuyorum;
Anlatamyorum.
Orhan Veli KANIK
ZHNYET
Zihniyet; bir dnemdeki sosyal, siyasi, idari, adli, asker, din glerin, sivil toplum rgtlerinin, ticari
hayatn, eitim etkinliklerinin birlikte oluturduklar duygu, anlay ve zevk btndr. Ancak bu zevk
ve anlay, kendini meydana getiren unsurlardan herhangi birine indirgenemez.
Temel baz nitelikleri olsa da iir, znel yaklamlarla oluturulan bir trdr. iirle ilgili tartlamayacak olan yn
ise iirin, oluturulduu dnemin din, siyasi, sosyal, ekonomik, asker, kltrel vb. hayatn duygu, anlay ve
zevk btnn yanstmas gereidir ki buna da zihniyet denir.
1
Trke Szlk, TDK Yaynlar, Ankara, 2005.

Yahya Kemal Beyatl, Edebiyata Dir, FC Yaynlar, stanbul, 1984.
3
Necip Fazl Ksakrek, iirlerim, Fatih Yaynlar, stanbul, 1969.
4
Doan Aksan, iir Dili ve Trk iir Dili, Beta Yaynlar, Ankara, 1993.
5
Cahit Klebi, iir Her Zaman, Baak Yaynlar, Ankara.
6
Orhan Veli Kank, Btn iirleri, Bilgi Yaynlar, Ankara 1975.
7
S. Kemal Tural, Mill Kltr, 1987.
8
M. Kaya Bilgegil, Cehennem Meyvas, YTM Anonim irketi, stanbul, 1944.
9
Ahmet Haim, Btn iirleri, Dergh Yaynlar, stanbul, 1996.
10
Peyami Safa, Sanat Edebiyat Tenkit, tken Yaynlar, stanbul, 1978.
11
T.S. Eliot, Edebiyat zerine Dnceler, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1990.
12
Kleber Haedens, iirin Tanm, Trk Dili iir zel Says, Ankara, 1961.
13
Ord. Prof. M. Fuad Kprl, Trk Edebiyat Tarihi, stanbul, 1983.
2
59
UYAN BU GAFLETTEN
Devri Cumhuriyet asr yirmi
Uyan bu gafletten uyuma yurtta
Dnya ayaklanm aya gidiyor
Brak sarkz varsn yaylsn
Set ekme gzlere herkes aylsn
Her keye bir fabrika koyulsun
k VEYSEL
AKIN ALDI BENDEN BEN

Akn ald benden beni bana seni gerek seni
Ben yanarm dn gn bana seni gerek seni
Ne varla sevinirim ne yoklua yerinirim
Akn ile avunurum bana seni gerek seni
Akn klar ldrr ak denizine daldrr
Tecelli ile doldurur bana seni gerek seni
Akn arabndan iem Mecnun olup yola dem
Sensin dn gn endiem bana seni gerek seni
Sflere sohbet gerek Ahilere ahret gerek
Mecnunlara Leyla gerek bana seni gerek seni
Eer beni ldreler klm ge savuralar
Topram anda arr bana seni gerek seni
Yunus EMRE
Prof. Dr. kr ELN, Halk iiri Antolojisi
ARKI
GNMZ TRKESYLE
1. Bir saf bahedelim gel u dil-i n-ada

Gidelim serv-i revnm yr Sad-bda
te ifte kayk iskelede mde
1. Gel bir elence sunalm u kederli, gaml gnle;

yr gidelim salnarak yryen uzun boylu sevgilim
Sadbda. te iskelede ifte kayk hazr, yr gidelim
salnarak yryen uzun boylu sevgilim Sad-bda.
2. Glelim oynayalm km alalm dnydan

M-i Tesnm ielm eme-i nev-peyddan
Grelim b- hayt akdn ejderhdan
2. Glelim, elenelim; dnyadan istediimizi (zevk) alalm.

Tesnim Irmann (cennet suyu) suyunu meydandaki
yeni emeden ielim. Ejderhann azndan sonsuz
hayat veren suyun aktn grelim,
yr gidelim uzun boylu sevgilim Sad-bda.
3. Bir sen bir ben bir mutrib-i pkze-ed

znin olursa eger bir de Nedm-i eyd
Gayr yrn bugnlk edip ey h fed
Nedim
3. Bir sen, bir ben, bir temiz edal arkc, iznin olursa
eer bir de aktan lgna dnm Nedim; dier dostlar
bugnlk feda edip Sad-bda gidelim.
1.
Bir iir, kendinden nceki iir gelenekleriyle hangi ynlerden ilikilendirilebilir?
2.
Bu etkinlikteki metinlerin farkl dnemlere ait olduklarn gsteren szck, kavram ve szleri gsteriniz.
3.
Yukardaki metinlerde, dnemin zihniyetine ve sanat anlayna ait zellikleri yanstan geleri gsteriniz.
4.
Dnya ayaklanm aya gidiyor / Uyan bu gafletten uyuma yurtta / Set ekme gzlere herkes aylsn / Her
keye bir fabrika koyulsun / Ne varla sevinirim ne yoklua yerinirim / Akn ile avunurum bana seni gerek
seni / Tecelli ile doldurur bana seni gerek seni / Bir saf bahedelim gel u dil-i n-ada / Gidelim serv-i revnm yr Sad-bda / Glelim oynayalm km alalm dnydan dizelerinden yola klarak dnemin
sosyal hayatyla ilgili neler sylenebilir?
60
1.
Bir iirin yazld dnemin zelliklerinin bilinmesi, iirin yorumlanmasnda okuyucuya yardmc olur.
2.
()
Bir iir, gelenei ne kadar ok yanstrsa iirin sanat deeri o kadar yksek olur.
()
airler, iirlerinde dnemin zihniyetini yanstrlar ancak bunu bilimsel eserlerden farkl bir yolla yaparlar.
()
iir zihniyeti; airin, yaam gereini kendi bak asyla yorumlamasdr.
()
Tokata Doru
amlbelden Tokata doru
Orda, derenin iinde
Irmaklar gibi uzaklar
Tozlu yollarn akt rmak!
ki rlplak
Bir trk kadar uzak
Ben seni oktan unuttum;
Alack dam dndke
Tekerler iki izgi brakr,
Sen de unuttun mu, dn geri bak. Gzlerim yaaryor, dn geri bak.
Hamutlar ak ak eder, dn geri bak.

Cahit KLEB
hamut: Araba koumunda atlarn boyunlarna geirilen aa veya stne mein geirilmi ember.
Bu iirden hareketle dnemin hangi zelliine ulalabilir?
3.
Divan- Hikmetten
Gnmz Trkesiyle
Ikng kld eyd mini
Akn beni lgna evirdi,
Cmle lem bildi mini
Herkes benim bu durumumu bildi.
Kaygum sinsin tni kn
Gece gndz kaygm sensin (Seni dnyorum.),
Minge sin ok kireksin sin
Bana sen gereksin sen.
Kzm adm sini krdm
Gzm atm seni grdm,
Kl knglni singe birdim
Tm kalbimi sana verdim.
Urularm terkin kldm
(Bu uurda) akrabalarm terk ettim,
Minge sin ok kireksin sin
Bana sen gereksin sen.
Hoca Ahmet YESEV
Bu iirdeki hkim zihniyeti aklaynz.
61
4.
Gzelliin On Paretmez
Gzelliin on paretmez
Tabirin smaz kaleme
Bu bendeki ak olmasa
Derdin dermandr yreme
Elenecek yer bulaman
smin yaylmaz leme
Gnlmdeki kk olmasa
klarda mek olmasa

k Veysel
Yukardaki iire gre aadaki cmlede bo braklan yeri uygun ekilde tamamlaynz.
air, ikinci drtlkte Derdin dermandr yreme dizesiyle anlatmak istiyor.
5.
Bedava
Da banda karaal,
Ksmet vermi aktan yan,
zlmesi yoa vara,
aput balamak bedava.
Seven kim, sevilen hani?
Zaten taliheiz kara,
Felek gzn kr olsun,
Szn ksacas yani,
Kuru kuru bulutlara,
Oturup alamak bedava.
Gnl elemek bedava.
Umut balamak bedava.

Abbas SAYAR
Yukardaki dizeler iin aadakilerden hangisi sylenemez?
6.
A)
aput balamak, felein gznn kr olmas gibi ifadeler kullanlarak gelenekten yararlanld
B)
Sade bir dil kullanld
C)
Umutsuzluk temasnn ilendii
D)
Ahenk unsurlarndan yararlanld
E)
airin, biim bakmndan serbest gelenekten yararland
Hayle dp nefse uymak olmaz

Nefsine uyan yoldan azar ola m
Erenler szini pire syler
Erin nutkun candan sezer ola m
Muhyiddin fri ol szi uzatma
Syledike bu sz uzar ola m
Muhyiddin ABDAL
Gurbet ile dt yolum

Alayup gezer yrrm
Efkr ile deli gnlm
Dalayup gezer yrrm
Oldum iimden vre
Yakarm snemi nre
Gnlm zlf-i dilbere
Balayup gezer yrrm
KTB
Yukardaki iirleri karlatrdmzda aadaki yarglardan hangisi doru olur?

A)
11li hece lsyle yazlmlardr.
B)
Nazm birimleri ayndr.
C)
Yabanc szckler kullanlmamtr.
D)
Uyak kullanlmtr.
E)
kisinde de mahlas kullanlmtr.
62
7.
Gl devri ay eyymdr zevk u saf hengmdr

klarn bayramdr bu mevsim-i ferhunde-dem
Nef
ay: Yeme, ime, elenme.
eyym: Gnler.
hengm: Zaman.
mevsim-i ferhunde-dem: Mutlu mevsim.
Yukardaki beyit, hangi dnemi ve zihniyeti yanstmaktadr?
8.
Bu ehrin gecesi bir dii papaan,

Diyordum, hakk bir demet maydanoz.
Demeye kalmad, nmden bir ocuk geti,
nnde bir ember,
emberin iinde bir horoz.
Bu dizelerle ilgili olarak aadaki cmlelerin karsna yarglar doru ise (D), yanl ise (Y) yaznz.
9.
Yap bakmndan belli bir birliktelie sahip olmayp serbest gelenee bal olarak yazlmtr.
( )
Halk edebiyat zihniyetine bal olarak yazlmtr.
( )
air, duygu ve dncelerini ifade ederken arm zelliine sahip szcklerden yararlanmamtr.
( )
Herkes kendine gre bir anlam verebilir, yorumlanabilir olma zellii tamaktadr.
( )
Karda, senin dediklerin yok

Halay ekilen toprak bu toprak deil.
k hele Anadoluya
Kamyonlarla gel, kanlarla gel gayri,
O kadar uzak deil
F. Hsn DALARCA
Bu dizelerde kltr, dil ve geleneimizle ilgili hangi szlere yer verilmitir?
10. Aadaki cmlede bo braklan yeri uygun ekilde tamamlaynz.

iiri oluturan unsurlar (dil, slup, nazm birimi, nazm biimi, l vb.); iirin oluturulduu dnemin .......
gre ekillenir.
63
1.
Trk Kyls
4.
Topraktan renip
kitapsz bilendir,
Hoca Nasreddin gibi alayan
Bayburtlu Zihni gibi glendir.
Ferhaddr.
Keremdir,
ve Kelolandr.
Oktay RFAT
Nazm HKMET
Bu dizelerle ilgili olarak aadakilerden hangisi sylenemez?
Bu dizeler iin aadakilerden hangisi sylenemez?
2.
A)
B)
C)
D)
E)
Trk edebiyatnda yer tutan kiilere deinildii

Sade bir dil kullanld
Kyl gereinin ilendii
Dz yaz cmleleri gibi yazld
Ar bir dilin kullanld
Allah diyelim daim

Allah grelim neyler
Yolda duralm kaim
Allah grelim neyler
Gel dilberim kan eyleme

Seni kandan saknrm
Doan aydan esen yelden
Seni gnden saknrm
Yunus EMRE
k mer
ESEN YAYINLARI
A)
B)
C)
D)
E)
5.
3.
Yukardaki iirde dnemin hangi zihniyeti

yanstlmtr?
A)
B)
C)
D)
E)
64
Dnyay alglay
Adak ve inan
Gurbet acsnn dayanlmazl
Sosyal adaletsizlikler
Din yaam tarzn yayma istei
Demi her gonceye klm rzn sab derler

El azn tutmak olmaz korkaram ey gl san derler
Bu beyitle ilgili olarak aadaki yarglardan

hangisi yanltr?
A)
B)
C)
D)
Gonca, gl szckleri kalplam ifadelerdir.

Sz sanatlar kullanlmtr.
Toplumsal bir konu ilenmitir.
Dnemin zihniyetini yanstan szckler kullanlmtr.
E) Ar bir dil kullanlmtr.
8li hece lsyle yazlmlardr.

Ayn zihniyeti yanstmaktadrlar.
Yabanc szckler kullanlmamtr.
Cokulu bir syleyi vardr.
Mahlas kullanlmtr.
Dut dibinde unum var

Allahtan umudum var
O yr benim olursa
Trbeye mumum var
Bireysel zevklerin ilendii

Dizelerin dz yazya yaklatrld
ekil zelliklerine nem verilmedii
Dnemin zihniyetinin yanstld
retici nitelik tad
(Sabah rzgr, gizlediim akm btn goncalara sylemi. El az tutulmaz; ey gl yzl sevgili, korkarm
bu srr sana da syleyecekler.)
Bu drtlklerin karlatrlmasyla ilgili olarak aada verilen yarglardan hangisi dorudur?

A)
B)
C)
D)
E)
Boazndan lkr lkr geen

u suyun kymetini bil
Nedir ki bu mavilik deme
Pencereden grebildiin kadar
Gn kymetini bil
Kymetini bil iek am bademin
Gneli odann amurlu sokan
6.
Bahr geldi yine deste cm alnmaz m

Bu goncadan bu hevlarda km alnmaz m
(Bahar geldi, yine ele kadeh alnmaz m? Bu havalarda,
bu goncadan murat alnmaz m?)
Yukardaki iir parasnda dnemin hangi zihniyeti yanstlmtr?

A)
B)
C)
D)
E)
nsanlarn kt alkanlklara dknl

Elenme ve gzel sevme
Zamann abuk gemesi
airin, vuslat (sevgiliye kavuma) istememesi
Dnemin koullarnn zorluu
7.
10. Yurd itme birder bu gzergh- fenda

Ol mlket-i bkdeki hubbl-vatan gr
Hd halk eyledi bu can teni

Ya nice beslemez gidince beni
Ta ezelden vermi ksmetim gni
Bu fani dnyaya gelmezden evvel
gzergh- fen: Geici yol.

mlket-i bk : Kalc lke.
hubbl-vatan : Vatan sevgisi.
Pir Sultan ABDAL

Bu iir parasyla ilgili olarak aadaki yarglardan hangisi yanltr?
Bu iir parasnda air hangi zihniyeti ifade

etmektedir?
A) Dize sonlarnda ses benzerlikleri vardr.
A) Vatan zleminin bykl

B) Yurt sevgisi
C) Geici olan bu dnyann gerek vatan olamayaca
D) Gurbette yaamann zorluklar
E) Memleket sorunlarna eilmek gerektii
B) Yabanc szckler kullanlmtr.

C) Din geleneine bal olarak yazlmtr.
D) Allahn, yaratt kulun ksmetini ok nceden verdii zihniyeti yanstlmtr.
E) Bir kiiye duyulan ak dile getirilmitir.
8.
11. Aadaki dizelerin hangisinde kltr ve uygarlmzdan izler yoktur?
Aadaki cmlelerin hangisinde bilgi yanl

vardr?
C) Bir iir deerlendirilirken iirin yazld dnemin sosyal, siyas ve kltrel hayatnn zellikleri bilinmelidir.
D) Bir toplumda, eskiden kalma olup saygn tutularak kuaktan kuaa iletilen kltrel kalntlara iir denir.
E ) Bir sanat eseriyle dneminin zihniyeti arasnda iliki vardr.
9.
Var git bahesinde al ellerin

Diken dillerine demez gllerin
Mangal yreimde akn atei
Sndyse sebebi gurur kllerin
Cemal SAF
Yukardaki iirde air kime seslenmektedir?
A) Sevgilisine
B) Arkadalarna
C) Dmanlarna
D) Bahvana
E) Gururlu insanlara
ESEN YAYINLARI
A) Zihniyet terimi ile bir dnemdeki duygu, anlay ve zevk btn kastedilmektedir.
B) Bir airin, dneminin kltr ve sanat hayatyla
ilikisi vardr.
Lmi
A) Bilir misin kylerde akam olunca

ekilir el ayak ortalktan...
B) Boz bulank rmaklarda imdin mi
Kulak verdin mi yrekten kavala, saza
C) Geceleri st kokan, gbre kokan evleri
Topraktr hep damlar, duvar kerpi...
D) Seferberlik yllarn dinlerken rpererek
Tandr balarnda uyudun mu hi?
E) Yanmdan sveli kzlar geiyor
Dnlemeyecek kadar gzel kzlar
12. Kln kyafetin sarmad beni
Sylediin trkler bizim trkmz deil
Baka emelerden doldurmusun tasn
Yreinde nak yok, ac yok bizden
Bulutlar rahmetini kesmeden yava yava
nsanlar selmn esirgemeden
Savu git iimizden...
Yavuz Blent BAKLER
Bu iirde air Savu git iimizden... dizesinde
kime seslenmektedir?
A)
B)
C)
D)
E)
Klk ve kyafetine dikkat etmeyen insanlara

Ulusal kltrmze yabanclam insanlara
Trke szl trkleri bilmeyenlere
ok ac ekmi olan insanlara
Geleneklerimize yabanc olmayan kiilere
65
iirle ilgili yapsal unsurlar, Trk edebiyatnn dnemlerine, dnemin sanat anlayna gre ok farkl zellikler
gsterir. iire ait bu unsurlar, Trk edebiyatnn dnemlerine bal olarak u ekildedir:
I. NAZIM BRM
1. Dize (Msra)
Dize (msra), ll ve anlaml bir satrlk nazm (iir) parasdr. Msra, en kk nazm birimidir.
Msra, bir iirin paras olabildii gibi tek bana bir anlam da tayabilir. Bir iire bal olmayan ve tek bana
anlam tayan dizelere (Bu zellik divan iirinde grlr.) msra- zde denir. II. Mahmutun hekimbas
Abdlhak Mollann levha olarak yazdrp ecza dolabnn stne ast Ne ararsan bulunur derde devdan
gayr ve Krml Rahmnin Gn domadan meme-i ebden neler doar msralar buna rnektir. Bazen
iir iinde gzellii ve anlam dolgunluuyla gze arpan, dillerde dolaan bir dize, atasz gibi kullanlmaya
balar. Bu tr dizelere de msra- berceste (sram, frlam dize) denir.
vezeyi bu leme Dvud gibi sal
Bk kalan bu kubbede bir ho sad imi
Bu beytin ikinci dizesi msra- bercestedir.
Bk
2. Beyit
Beyit, l ve anlam bakmndan birbirine bal iki dizeden oluan nazm (iir) parasdr. Beyit, divan
iirinin nazm birimidir. Divan iirinde z ve anlam gzelliiyle dikkat eken yzlerce beyit vardr ki bunlara da
beyt-i berceste denir.
rnek
Gnmz Trkesiyle
Fermn- aka cn ile var inkydmz
Hkm-i kazya zerre kadar yok indmz
Akn fermanna canla (severek) boyun eeriz,

kaderin hkmne zerre kadar inadmz yok.
Bk
Gnmz Trkesiyle
Ne yanar kimse bana te-i dilden zge
Ne aar kimse kapm bd- sabdan gayr
Gnlmn ateinden baka kimse bana yanmaz ve

sabah rzgrndan baka kimse kapm amaz.
Fuzl
Gnmz Trkesiyle
Dny talebiyle kimisi halkn emekde
Kimi oturup zevk ile dnyy yemekde
Badatl Ruh
66
Halkn bazs dnya isteiyle alyor, bazs da

oturmu zevk iinde dnyay yiyor.
3. Drtlk
Drt dizeden oluan iir parasdr.
rnek
Yaz gelir de heveslenir bitersin
Sanyorum salarm okuyor bir el,
Gz gelince ban alr gidersin
Kprdamak istemiyor gz kapaklarm;
Yavru niin boynun eri tutarsn
Yan odadan bir ince ses diyor gibi gel!
Senin derdin benden beter meneve
Ve hakikat brakyor hlyam yarm.
Karacaolan
Kemalettin KAMU
4. Bent
Bent, szlk anlamyla ba, balanan ey demektir. Nazm birimi olarak ise birbirine l ve uyakla balanm
ikiden ok dizeler topluluudur. Bentler 3 10 dizeden oluabilir. Bu anlamda bent, iiri oluturan blmlerden
her biridir. Bentlerden oluan nazm ekilleri tek ya da birden ok bentliler olmak zere ikiye ayrlr.
Beyit ve drtlklerde dize says bellidir ancak bentlerde dize says 3 ila 10 arasnda deiebilir.
Baz iirlerde, bentleri oluturan dizeler farkl saylarda olabilir.
HAYVANAT BAHES
SALINCAK
yle dnceli bakma yzme

Sana vereceim eyler belli
Et veririm istersen
Yumurta veririm
St veririm
Dile dilediin kadar
Saadet duygumu al gtr
Tepe tepe kullan darlmam
Durup dinlenmeden akan bir rmakla

binsek ar dann salncana
kolan vursak en hzl rzgrnla
ne gzel bir orman dolusu yeil yaprakla
geip gitmek kilometrelerce sszl
Arslan olmasna arslansn

yi niyetlerim var senin iin
ine girilmedik dncelerim var
Bu pazardan tezi yok
Hepsini sana getirebilirim
yle dnceli bakma yzme
Sana vereceim eyler belli
Hrriyet veremem mesela
Nevzat STN
Nevzat stnn Hayvanat Bahesi iiri
sekizer dizelik bentlerden olumutur.
sen yaamann trksn smble sor

gmtlerin pembe ieklerini geride brak
durup dinlenmeden ateler yak
alevler snse bile kalr biraz kor
yunus pir sultan dizeleriyle yayor
okuduka bahar yamuru iseler iime
mer Faruk TOPRAK
mer Faruk Toprakn Salncak adl iirinde birinci

bent be dizeden, ikinci bent ise alt dizeden olumutur.
NOT: Toplum olarak tarih boyunca eitli corafyalarda karlatmz farkl kltr ve uygarlklar, edebiyat dnyamz etkilemitir. Bu etki erevesinde Trk edebiyat ana dneme ayrlr.
67
1.
2.
Yukardaki mimari eserlerin birbirlerinden farkl olma nedenlerini aklaynz.

iiri; ta, tula, imento, demir, aa vb. malzemelerin belli bir ustalk ve plan dhilinde kullanlmasyla oluan mimari yapya benzetebilir miyiz? Buna gre iirde yap nasl oluturulur?
3.
Aadaki iirleri nazm birimleri bakmndan inceleyiniz.
ARILAR
KARACAAHMET
Emdiniz arlarm elma ieklerini,
Deryada sonsuzluu zikretmeye ne zahmet!
Doldurdunuz bahenin btn peteklerini
Al sana, derya gibi sonsuz Karacaahmet!
imdi, tutun baharn, tutun eteklerini,

Gkte vzldayarak uun, uun arlar.
Gbeinde yalanc ehrin, sahici belde;

Ona sor, gidenlerden kalan ey neymi elde?
Beyaz beyaz dallara, ieklere kondunuz,

Tepeler ktnz, ovalara indiniz,
Mezar, mezar, ztlarn kenetlendii nokta;
Bir iekten emip bir bu ota dndnz
Mezar, mezar, varla yol veren geit, yokta...
Haydi tepemden halka halka gein arlar.

Onda srlarn srr: Bulmak iin kaybetmek.
Brtlen iinde altn bir eviniz var,
Parmaklarn sayd ne varsa hep tketmek.
Odalarnz sar sar balla doludur,

Beni de evinize davet edin bu bahar,
Varmak o iklime ki, uramaz ihtiyarlk;
Sofranzda bana da bir yer an arlar.
Ebedi genliin taht kurduu yer, mezarlk.
Ceyhun Atuf KANSU

Ebed genlik lm, desem kimse inanmaz;
Ta ihtiyarlar, servi rr, lm ypranmaz.
()
Necip Fazl KISAKREK
68
1.
Aadaki iir birimlerini karlarndaki terimlerle uygun ekilde eletiriniz.

lkbahar geldi Anadolunun,
Silifkede iek at nar imdi,
Her taraf yeillendi Bolunun,
Sultan Da benek benek kar imdi.
DZE
Abdrrahim KARAKO
Bir damla inciydi kirpiklerinde,
Akn strapla dolu ryas,
Bir baka gzellik var kederinde,
Bir baka lem ki ruhunun yas,
Sessiz incileir kirpiklerinde...
Bir kadehle bizi sk gamdan zd eyledi

Dehhan
te akam, tl, bakr ve yas

Havada ku tyleri, sszlk...
BEYT
DRTLK
BENT
Ayten MUTLU
2.
Eyerleyin kr atmn ikisin

Fethedeyim dmanlarn hepisin
Sabah namaznda Badat kapsn
Allah Allah deyp at Gen Osman
Kul Mustafa
Bu drtlkle ilgili olarak aadaki yarglardan hangisi yanltr?
A) Varsa nazm tryle ve semai nazm biimiyle yazlmtr.
B) 11li hece lsyle yazlmtr.
C) Mbalaa sanatndan yararlanlmtr.
D) Redif vardr.
E) Ulama vardr.
69
3.
Beyit, divan iiri nazm birimidir ancak halk iirinde de kullanld olmutur.
( )
Drtlk, Arap ve ran edebiyatndan edebiyatmza gemitir.
( )
Beyit ve drtlklerden farkl olarak bentlerde dize says 3-10 arasnda deiir.
( )
Bir iir yap bakmndan incelenirken ncelikle iiri kimin yazd, iirin yazld dnemin zihniyeti, ierii gibi
zelliklerine baklr.
( )
4.
Bir kiiyi ktlemek, yermek; sosyal bir bozukluu dile getirmek amacyla yazlan iirlerdir. Eletirmek amacyla yazlan bu iirlere divan edebiyatnda ---- halk edebiyatndaysa ---- denmitir.
Bu parada bo braklan yerlere, verilen bilgilere gre aadakilerden hangisi getirilebilir?
A) mersiye at
B) hicviye talama
D) kaside ilahi
5.
C) at hicviye
E) mesnevi talama
Aadaki iirlerin nazm biimlerini karlarndaki bolua yazarak aklaynz.

1. iir
k olduum zamanlarda
iir yazmak detim deildi.
Hlbuki asl aheserimi
Onu en ok sevdiimi
Anladm zaman yazdm
..
..
..
Onun iin bu iiri

lk nce ona okuyacam
Orhan Veli KANIK
2. iir
Ey gnl yr iste candan ge
Ser-i kyun gzet cihandan ge
Y tama kes hayt zevknden
Y leb- lal-i dil-sitandan ge
Milk-i tecrddir fergat evi
Terk-i ml eyle hn- mandan ge
L-mekan seyrinin azmetin et
Bu harb olacak mekndan ge
tibr etme mlk-i dnyya
tibr- ulvv-i andan ge
..
..
..
Ehl-i dnynn olmaz hret

Ger bunu ister isen andan ge
Meskenin bezm-gh- vahdetdir
Ey Fuzl bu hk-dandan ge
Fuzl
3. iir
Gkte yldz bir tutam
Altn atan gl tutan
O yr benim olursa
Yedi yl oru tutam
Anonim
70
..
..
..
6.
Aadaki iirin yapsal zelliklerini yanndaki bolua yaznz.

Dolap niin inilersin
Derdim vardr inilerim
Ben Mevlya k oldum
Benim adm dertli dolap
Suyum akar yalap yalap
Byle emreylemi alap
Dervi Ynus eydr ah
Gzya dker gnah
Hakka m vallahi
()
7.
I.
k Yunus
Felek bizi ayrd
II. Blbl tmez her yerde

III. Armut dalda dal yerde
IV. Her birimiz bir yerde
Mninin yukarda paralara ayrlan dizelerinin anlaml ve doru bir ekilde sralan aadakilerden
hangisidir?
A) IV - I - II - III
8.
B) II - III - IV - I
C) III - II - I - IV
D) I - III - IV - II
E) IV - III - I - II

Bestelenmek iin yazlan, divan edebiyatna Trklerin kazandrd ve drtlklerden oluan divan iiri nazm
biimine .. denir.
9.
Dut dibinde unum var

Allahtan umudum var
O yr benim olursa
Trbeye mumum var
Kamas var kn yok

Pantolu var donu yok
Kslarak geliyor
Bir mantlk unu yok
Bada erik kaynana

Diin gedik kaynana
Olun erez getirmi
Sensiz yedik kaynana
Aadaki yarglardan hangisi yukardaki iir paralarnn iin de geerlidir?

A) Ak konusu ilenmitir.
B) Benzetme yaplmtr.
C) Beyitler hlinde yazlmtr.
D) 7li hece lsyle yazlmtr.
E) Redif kullanlmamtr.
71
10. Aada divan ve halk edebiyat nazm ekil ve trlerini bularak eletiriniz.
KOMA
GAZEL
MSTEZAT
NEFES
HALK EDEBYATI
KASDE
MEVLD
TRK
NAAT
ATHYE
DVAN EDEBYATI
NNN
SONE
KOAKLAMA
DEME
TERZARMA
72
1.
Anonim halk edebiyatnda halk ezgileriyle bestelenen iirlerdir. Genelde nemli bir olay sonucu duygulanmaya bal olarak doar. Biim ve ezgi bakmndan snrlanamaz. Bu iirleri ilk kez syleyen biri vardr ancak zamanla kimin syledii unutulmutur.
Bu parada aadakilerin hangisinden sz edilmektedir?
A) ark
2.
C) Mni
B) Gazel
D) Trk
E) Kaside
Divan iirinde bir kiiyi vmek ya da yermek iin en az 33 en ok 99 beyitle yazlan iirlere kaside denir.
I
Terkib-i bentlerde, asl bentlerin (terkib-hne) dnda bir de bu bentleri balayan vasta beyitleri vardr.
II
Tekkelerde mritlerin, tarikata yeni giren mritlere tarikat kurallarn, dabn retmek iin seslenerek
III
syledikleri iirlere ilahi denir. k edebiyatndaki destanlar genelde tarih olaylar ve savalarla ilgili olarak
IV
sylenmitir. Mesnevilerde her beyit kendi arasnda uyakldr (aa / bb / cc / dd vb.).
V
Yukardaki numaralanm cmlelerden hangisinde bilgi yanl vardr?
A) I.
3.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
nek gzl desem bir kadna

Hakaret sayar bunu, gcenir
Oysa o mahzun bakl gzleri ineklerin
O iri gzleri nasl da gzeldir
Ataol BEHRAMOLU
Bu drtlkle ilgili olarak aadaki yarglardan
hangisi dorudur?
A) Nazm birimi beyittir.
B) 11li hece lsyle yazlmtr.
C) Redif kullanlmtr.
D) Varsa nazm biimiyle yazlmtr.
E) iir dili konuma diline yaklatrlmtr.
73
4.
Evvel sen de ycelerden uardn

imdi enginlere indin mi gnl?
Derya deniz da ta demez geerdin
Karadan menzilin aldn m gnl?
Hasta oldun yastn istersin

Kadir Mevlm saln gstersin
Cennet-i ldan bir kk dilersin
Boynunun farzn kldn m gnl?
Yiitliim elden gitti yel gibi

Damamda tad kald bal gibi
Hoyrat eli demi gonca gl gibi
Bozulmu balara dndn m gnl?
Karacolan der ki syle szn

Hakka teslim eyle kendi zn
Ns iine karalama yzn
Yolun dorusunu buldun mu gnl?
Karacaolan
Bu iirle ilgili olarak aadaki cmlelerin karsna yarglar doru ise (D), yanl ise (Y) yaznz.
5.
Bu iirde Karacaolan, apkn ve uar bir syleyile sevgilisine olan akn dile getirmektedir.
( )
iirin uyak dzeni abab cccb dddb eeeb eklindedir.
( )
11li hece lsyle yazlmtr.
( )
Nazm biimi semaidir.
( )
Btn drtlklerde redif kullanlmtr.
( )
Harnme
Bir eek var idi zaf nizr
Yk elinden kat ikeste v zr
Gh odunda v gh suda idi
Dn gn kahr ile ksuda idi
nizr: Zayf.
Ol kadar eker idi ykler ar

Ki teninde t komamt yar
zr: Alayan, inleyen.
ice t, kalmamt et deri

Ykler altnda kana batd deri
yar: Yara.
ksu: Istrap, eziyet.
Arkasndan alnsa pln

Sanki it artyd kalan
()
eyh
Bu iir paras ile ilgili olarak aadaki cmlelerin karsna yarglar doru ise (D), yanl ise (Y) yaznz.
6.
Nazm birimi beyittir.
( )
Nazm birimleri arasnda konu birlii yoktur.
( )
Her birim aa bb cc dd ee eklinde kendi iinde uyakldr.
( )
Edeb sanatlara yer verilmemitir.
( )
Kaside nazm biimiyle yazlmtr.
( )
Aadaki cmlede bo braklan yerlere uygun szckleri yaznz.

k edebiyatnn en ok sevilen ve kullanlan nazm biimidir. Divan iirindeki gazelin karldr, ................
lsyle yazlan .; ilenilen konuya gre de gzelleme, koaklama, at, talama gibi adlar alr.
74
7.
1. R
2. R
Bir kuzucuk ta dibinde meliyor

Melemesi da ta deliyor
Komularm bulamam geliyor
Yitirdim yavrumu yol kenarnda
Katar katar olmu giden durnalar

Sizler de bilirsiniz hallarmz
Slada sevdiim z anam atam
Daha gzlemesin yollarmz
Asker deil mektubunu yazdrsam

ls yok mezarn kazdrsam
Da ta drt yann gezdirsem
Yitirdim yavrumu yol kenarnda
Anonim
Ben de Emrah idim kendi halma

ahin kuu kondururdum koluma
pek edde kuanrdm belime
imdi kendir skar kollarmz
Ercili Emrah
Yukardaki iir paralarn; ahenk, yap ve konu bakmndan karlatrnz.
8.
Gl deil te-i ruhsrdadr gzlerimiz

Cey-i pervneye cy olmaz oca- ykut
eyh Galip
Yorumu
Gzlerimiz glde deil, ate rengindeki yanaktadr. Yakut gibi gl de krmz renklidir ancak onlar yakmaz, sevgilinin krmz yana ise yakar. Pervane (k), atete yanmak istedii iin gerek ate olmayan yakutun ocana yerlemez, ona gitmez.
Bu iir parasna gre aadaki cmlede bo braklan yerlere uygun szckleri yaznz.
Nazm birimi ---- tir.
---- szcklere yer verilen bir dil kullanlmtr.
Biim ve anlam zellikleri bakmndan incelendiinde bu iir parasnn, ---- edebiyatnn zelliklerini yanstt grlr.
9.
rtn, evet ey hile... rtn, evet, ey ehr;

rtn ve mebbed uyu, ey Fcire-i dehr!..
Yukardaki iir paras Tevfik Fikretin, stanbula dnk nefret ve lanet duygularn yksek sesle dile getirdii Sis iirinden alnmtr. Bu iir parasyla ilgili olarak aada verilen bilgilerden hangisi
yanltr?
A)
B)
C)
D)
E)
Verilen bu iir parasnn birimi beyittir.

ehr, dehr szcklerinde -ehr tam uyak oluturmutur.
Redif kullanlmamtr.
iir dili dz yazya yaklatrlmtr.
rtn szckleri tekrir sanat oluturmutur.
10. k mer Haktan murdn dile

air olan bunun mnsn bile
Bizden sonra nice airler gele
Ko desinler dilde destnmz var
Bu dizelere gre aadaki cmlede bo braklan yere uygun szc yaznz.
Bu drtlkte olduu gibi airin, iirin son parasnda adn kullanmasna ---- denir.
75
1.
4.
I. Ol perve kim melhat mlknn sultandr

II. Ben gzel grmedim senden ziyade
perve: Peri gibi gzel.

melhat: Gzellik.
Birincisi Fuzlden ikincisi Karacaolandan

alnan bu iki dize iin, aadakilerden hangisi sylenebilir?
A)
B)
C)
D)
E)
5.
Gnn ekonomik koullarnn deimesi

Zamana bal olarak bir deiimin olmas
Her dnemde artan siyasi basklar
airlerin, yaptklar ii bir meslek olarak benimsememeleri
E) iirin, her dnemde nemsenen bir tr olmas
Dime kim yrda yok cevr cefdan gayr

Ne dilersen bulunur mihr vefdan gayr
Nect
cevr cef: Ac, eziyet.
mihr vef: Sznde durma ve gne (erdem).
C) drtlk
E) l

A) Mnilerin ilk iki dizesi, uya salamak veya
asl sze giri yapmak iin sylenir.
B) Hece lsnn her kalbyla yazlabilen ve
halk ezgileriyle bestelenen iirlerdir.
C) Tekkelerde mritlerin, tarikata yeni giren
mritlere tarikat kurallarn retmek iin syledikleri iirlere ilahi denir.
Nazm ekilleri, bir dzen gereksinimi erevesinde olumu ve gnmze kadar ok farkl
biimlerde ortaya kmtr.
A)
B)
C)
D)
B) beyit
D) msra
kisi de sade bir Trkeyle yazlmtr.

kisinde de ayn l kullanlmtr.
kisinde de sevgilinin gzellii vurgulanmtr.
Sevgilinin gzellii, ayn imgelerle anlatlmtr.
kisi de anonim zellik tamaktadr.
Nazm ekillerinin farkl biimlerde ortaya

kmasnn gerekesi aadakilerden hangisidir?
3.
A) tema
D) Devriye, tasavvufta devir olayn ileyen iirlerdir.
ESEN YAYINLARI
2.
iir birimleri, bir ---- etrafnda birleerek yapy

oluturur.
E) Komann uyak dzeni,

abab cccb dddb eeeb... eklindedir.
6.
urdan uraya bataklkt.

uralarsa hep funda,
Defne, brtlen
Ylan gemez bir yaban,
Diyor, bastonunu kaldryor
Bir kar, yerden;
Ark yle amtk.
Su ekilince
Urayamadk yanna.
Bir koca kokuydu ls
Batakln.
Gven TURAN
Bu dizeler, divan iiriyle ilgili olarak aada

verilen yaygn yarglardan hangisiyle badamaz?
Bu iir parasyla ilgili olarak aadakilerden

hangisi sylenebilir?
A)
B)
C)
D)
E)
B) Nazm birimi drtlktr.
76
Biim ve syleyi zelliklerine nem verilmitir.

Aruz lsyle yazlmtr.
Ortak temalar ilenmitir.
Beyit nazm birimiyle yazlmtr.
Dnya gr ve felsefi konular ilenmitir.
A) ekil zelliine nem verilmemitir.

C) Halk iirinin zelliklerini tamaktadr.
D) Divan iirinin zelliklerini tamaktadr.
E) l ve uyak kullanlmtr.
7.
Aadakilerden hangisi tmyle halk edebiyat rnlerinin adlardr?

A)
B)
C)
D)
E)
8.
sal btnle nem verilmemitir?
ark trk koma mni semai

Trk koma mni varsa semai
Gazel kaside varsa ninni at
At ninni koma mesnevi destan
Destan ark at semai varsa
A) Goncesin gl blbln katline peygn eylemi

Blbl lgan gl yzne kalkaan eylemi
B) Aka den bde ier
Yr yoluna candan geer
Bu dnyada konan ger
Bu il bizim iller deil
Aadakilerden hangisi k edebiyat rnlerinden deildir?

A) Koma
B) Semai
D) Talama
9.
13. Aadaki iir paralarndan hangisinde yap-
C) Daln eri br, yapran ince

Rengin ideleir rzgr esince
C) Varsa
Yazn emsiyesin yalya gence
E) Ninni
Gzn derelere verirsin t

D) Dnyalar vardr, dnemezsiniz
Aadakilerden hangisi halk iirinin zelliklerinden biri deildir?
iekler grltyle aar

Grltyle kar duman topraktan
A) iirlerde nazm biriminin drtlk olmas
E) Zil, al ve gl. Bu bahede raksn btn hz
B) iirlerin gnlk konuma diliyle yazlmas
evk akamnda Endls defa krmz
C) Din konularda yazlan iirlerin de olmas

D) Beyit nazm birimiyle yazlm hi iirin bulunmamas
10. Aadaki kavramlardan hangisi iirin yapsal

zelliiyle ilgili deildir?
A) mge
B) Beyit
D) Dize
C) Drtlk
ESEN YAYINLARI
E) iirlerde hece ls ve genelde yarm uyan kullanlmas
14. Aadaki iir paralarndan hangisi farkl bir

dneme aittir?
A) Gzel ne gzel olmusun
Grlmeyi grlmeyi
Siyah zlfn halkalanm
rlmeyi rlmeyi
B) Kapal duran penceremden
Odama giren sabah gnei
E) Bent
Gnaydn diyor
11. iirin btnlk kazanmasnda aadaki unsurlardan hangisi etkili deildir?
A)
B)
C)
D)
E)
iirin
iirin
iirin
iirin
iirin
C) Mendilim yudum arttm

Gln dalnda kuruttum
smim ne idi unuttum
yapsal zellikleri
temas
yazlma tarihi
ahenk zellikleri
dili
Sorulmay sorulmay
D) te geldim kara gzlm
Bu yer bizim yerler deil
Bir gn bile elenemem
Bu l bizim ller deil
12. Aadakilerden hangisi iire ait yapsal birimdir?

A) Tebih
D) Tema
B) Seci
C) Cinas
E) Dize
E) Eer benim ile gitmek dilersen

Elen gzel yaz olsun da gidelim
Bizim iller kraldr almaz
Yollar amur kurusun da gidelim
77
retici veya edeb bir eserde ilenen dnce, hayal veya gre tema denir.
iiri oluturan birimler bir tema etrafnda birleir. Bu birimlerin ortak paydasnn en ksa ifadesine iirin
temas ad verilir.
Tema, soyut bir kavram veya dnce olarak eserin dnda da vardr. Metinde somutlaan temaya ise
konu denir.
Temann belirli bir balamda kii, yer, zaman ve durum bildiren dil birlikleriyle snrlandrlmas, somutlatrlmas sonucu konu oluur.
rnein, zgrlk bir temadr. Trkiyede kadnlarn zgrl veya 20. yy. balarnda Ankarann
herhangi bir semtinde yaayan kadnlarn zgrlkleri ile bu tema snrlandrlm, yani konu hline
getirilmitir.
Dize, beyit, bent gibi yapsal unsurlar; bir duygu, dnce ya da hayal etrafnda birleerek iiri oluturur. Bu
balamda tema, iirde birimleri birbirine balayan ve anlam btnln salayan en nemli unsurdur.
Tema, iirin yazld dnemle ilikilidir.
Tema, airle ilikilidir.
Tema, bir kavram veya dnce olarak eser dnda da vardr.
SANAT
Yalnz senin gezdiin bahede amaz iek,
Frtnay andran orkestra sesleri,
Bizim diyarmz da bin bir bahar saklar!
Bir rperi getirir senin sinirlerine;
Kolumuzdan tutarak sen istersen bizi ek,
Istrap ekenlerin ackl nefesleri,
ncinir dz caddede dada gezen ayaklar.
Bizde geer en hazin bir musik yerine!
Sen kubbesinde ince bir mozaik arar da,
Sen anlayan bir gzle szersin uzun uzun,
Gezersin krk asrlk bir mbedin iini.
Yabanc bir ehirde bir kadn heykelini;
Bizi sarsar bir sls yaz grsek duvarda,
Biz duyarz en byk zevkini ruhumuzun,
Bize heyecan verir bir para yeil ini
Grnce bir kylnn kvrlmayan belini
Sen raksna dalarken iin titrer derinden,
Baka sanat bilmeyiz, karmzda dururken,
iekli bir sahnede bir beyaz kelebein;
Yazlmam bir destan gibi Anadolumuz.
Bizim de kalbimizi kmldatr yerinden,
Arkada! Biz bu yolda trkler tuttururken,
Topraa diz vuruu da gibi bir zeybein.
Sana uurlar olsun Ayrlyor yolumuz!

Faruk Nafiz AMLIBEL
Bu iirde tema, sanat anlaydr. Faruk Nafiz amlbel, bu temay sanatta Anadoluya ve ulusal deerlere ynelmek eklinde somutlatrarak konuyu oluturmutur.
Faruk Nafiz amlbel, kendisi gibi dnenleri, yani ulusal deerlerimize nem verenleri biz, bu deerlerden uzak
olanlar ise sen ifadeleriyle anlatmtr.
78
MEMLEKET STERM
Memleket isterim
Gk mavi, dal yeil, tarla sar olsun;
Kularn ieklerin diyar olsun.
Memleket isterim
Ne bata dert ne gnlde hasret olsun;
Karde kavgasna bir nihayet olsun.
Memleket isterim
Ne zengin fakir, ne sen ben fark olsun;
K gn herkesin evi bark olsun.
Memleket isterim
Yaamak, sevmek gibi gnlden olsun;
Olursa bir ikyet lmden olsun.
Cahit Stk TARANCI
1.
Memleket sterim iirini oluturan birimleri belirleyerek bu birimleri bir araya getiren unsurlarn neler
olduunu aklaynz.
2.
Memleket sterim iirinin temasn belirleyiniz.
3.
Aknc
Bin atl, aknlarda ocuklar gibi endik;
Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yendik!
Ak tolgal beylerbeyi haykrd: lerle!
Bir yaz gn getik Tunadan kafilelerle
imek gibi bir semte atldk yedi koldan.
imek gibi Trk atlarnn getii yoldan.
Bir gn dolu dizgin boanan atlarmzla
Yerden yedi kat ara kanatlandk o hzla
Cennette bugn glleri am grrz de
Hl o kzl htra titrer gzmzde!
Bin atl aknlarda ocuklar gibi endik,
Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yendik!
Yahya Kemal BEYATLI
79
Koma
Ala gzlerini sevdiim dilber
Kokuya benzettim gller iinde
nceciktir belin, hilldir kan
Selviye benzettim dallar iinde
Karmzdan gelen acep yr mola

Benim gibi yaralanm zr mola
Benim sevdiceim gzel var mola
Hakkn yaratt kullar iinde
Benim dostum geliinden bellidir

Ak elleri deste deste glldr
Gzel seven yiitler de bellidir
Melil mahzun gezer iller iinde
Karacaolan syler biz de varalm

Kelpler rakip olmu biz de grelim
Hlin, hatrn ann soralm
Gtrp giderler sallar iinde
Karacaolan
Aknc ve Koma iirlerini oluturan birimlerin, hangi duygu ve dnceler etrafnda birletiklerini
belirleyerek bunlarn gereklikle ilikisini aklaynz.
4.
Temann, iirin yazld dnemle ve airle ilikisini aklaynz.
1.
2.
Bir iirin yaps ile temas arasnda ilgi aranmaz.
( )
Bir iirin temas ile bal arasnda nemli bir ba vardr.
( )
Tema; nazm birimlerini birbirine balayan ve anlam, duygu, hayal btnln salayan en
nemli unsurdur.
( )
Lodos
Ya
Davet
Bu szcklerden hangisi aadaki iirin bal olamaz?

Sana lodos demiiz
Bize altn gibi gel
Gneyden koku getir
Dolu dolu bulutlarn nnde
Es ince ince es lk lk
Bir sabah kalknca
Karlar erimi bulalm
Kabarm bulalm tarlalar
Buralara oturmuuz
Sevdir bize
Selam getir
Gldr bizi
Talip APAYDIN
80
3.
Deniz Sarholar
Kpkten omuzlar birbirine dayanm,
Yksek, marur balar akam rengiyle yanm;
Sahile kouyorlar bak deniz sarholar!..
Bazen yrtk yelkenli bir sandala arparak,
Bazen ufkun kpkzl arabna taparak
Gitgide couyorlar bak deniz sarholar!..
Rzgrlarn sl en yakn yoldalar
Yllarca dvlerek ii yenmi talar
Bir anda paralayp doyacak bu sarholar!..
lgn gnllerinde akn en byk kini;
Yosunlu kayalarn o yeil gzlerini
Deli klar gibi oyacak bu sarholar!..
mer Bedrettin UAKLI
Yukardaki iire gre aadaki cmlede bo braklan yere uygun sz yaznz.
iirin temas dr.
4.
Deniz Sarholar adl iiri yap (nazm birimi) bakmndan inceleyiniz.
5.
Deniz Sarholar adl iiri ahenk unsurlar bakmndan inceleyiniz.
6.
Deniz Sarholar adl iirde geen imgeleri bulunuz.
7.
Ben, gaml, donuk k gnei

plak dallarda, sessiz dinleniyordum,
Kyleri, yollar, da ta
Istyor, avutuyordum.
Ben grdm bu ky, damlarnn altnda,

ocuklar kzamk dkyor,
Gzleri, gsleri, yzleri, ah braklm tarla,
Gelincikler arasnda yle masum bakyor.
Bir ky grdm ta uzaktan,

Dalar ardnda kalm bilmezsiniz,
Kar rtm, gremezsiniz karanlktan
Yalnzlkta r r de aresiz.
Habersiz hepsi, kzamktan ve lmden,

Kirli yzlerinde aan lmden habersiz,
Ve dm bir gl oluyorlar birden,
Bebekler lveriyor, lmden habersiz.
Ceyhun Atuf KANSU
Yukardaki iirle ilgili olarak aadakilerden hangisi karlamaz?

A) ok uzakta bulunan ve olanaklar olmayan bir kyde, kzamktan len ocuklarn anlatld
B) airin; gzlemlerini, gnei kiiletirerek yanstt
C) Uyak ve redif kullanld
D) mgelerden yararlanld
E) Kurakln neden olduu toplumsal sorunlarn ilendii
81
8.
Atom H
H
Evimin bir odas var
inde deli dner
Elektron
at burda at ayn arkasnda
Hem burda hem ayn arkasnda
ekirdek
Fenerin kapsn aldm
Zrzopun biri at
Melih Cevdet ANDAY
A)
B)
C)
D)
E)
9.
iiri oluturan birimler, bilmece sorup bilmeceye cevap vererek oluturulmutur.

iirde, sembolik bir slupla fiziksel enerji anlatlmaktadr.
Duygu ve lirizm n plana karlmtr.
Folklor malzemesi olarak bilmecelere yer verilmesi iire masals bir hava katmtr.
mgelerden yararlanlmtr.
Ah bu trkler
Trklerimiz
Ana st gibi candan
Ana st gibi temiz
Trklerde tter da da yayla yayla
Kymz, kylmz, memleketimiz
Bedri Rahmi EYBOLU
Yukardaki iir parasnn temasn belirleyiniz.
10. Yakm Sana

Ne kadar kolaym esirin olmak
Tesadf eseri bakm sana
Sen derya olmusun ben cokun rmak
Sonras aresiz akm sana
Kanc kalbimi krp gidiin
Aldn vebali gnah dn
Adm Mecnundan beter ediin
Leyladan daha ok yakm sana
Bir gece aklna delin dmedi
Yaktn atee kln dmedi
Yllardr insafa yolun dmedi
Merhamet ne kadar yokumu sana...
II
III
Cemal SAF
Yukardaki iiri oluturan birimleri birbirine balayan ve anlam btnl salayan temel unsurun ne
olduunu aklaynz.
82
1.
4.
Bir iirde birimleri birbirine balayan en nemli

unsur ---- dr.
Seni seven var m benden ziyade

Rz eb durmayp alrsn ahm

A) tema
B) tekrir
D) intak
Ne kaarsun benden ey yz mhm
m alatma bundan ziyade

Gevher
C) istifham
mh: Ay, ay yzl gzel.
E) balk
Rz eb: Gndz, gece.
Bu drtln temas aadakilerden hangisidir?

2.
A) Sevgilinin gzellikte ve zenginlikte benzerinin

olmamas
Bir ayna parasndan baka beni kim anlar

Bir mum gibi erirken bu bitmeyen dnde
B) airin gece gndz sevgilisini dnmesi ancak sevgilinin bundan haberinin olmamas
Bir karde tesellisi verir bana aynalar

Aynalar da olmasa iim ne yeryznde
C) airin, akna karlk vermeyerek ac ektiren sevgilisine sitem etmesi
Cahit Stk TARANCI

Yukardaki dizelerde air, ---- dile getirmektedir.
A) yaama sevincini
B) yalnzln
ESEN YAYINLARI
D) Sevgilinin, airin yaamna anlam katmas

E) airin, akn sevgilisine aklayamamas ve
bundan dolay ac ekmesi
C) mutluluunu
D) parasal skntlarn
E) sevgilisinin gzelliini
5.
3.
Bil ki katksz sanclara razym yokluun olmasa

Bil ki bir avu biber gzlerime serpilen
Ellerimde silinmemi ellerin izleri
Durup iirler okuyorum yoluna
Trkn LDENZ
Bu iirle ilgili aadaki yarglardan hangisi
yanltr?
Kurulal neler ekmi

Yalan dnyaya sorsana
Nice bin trl kan etmi
Akan deryaya sorsana
k MER
Yukardaki drtlkle ilgili aadaki yarglardan hangisi yanltr?
A) Uyak kullanlmtr.
A) Bir kiiye olan zlem dile getirilmitir.
B) Redif vardr.
B) lye bal kalnmamtr.
C) 8li hece lsyle yazlmtr.
C) mgelerden yararlanlmtr.
D) arml olarak kullanlan szckler vardr.
D) Ak acs ve sevgilinin verdii znt ilenmitir.
E) D dnyadan uzaklama temas ilenmitir.
E) Sade bir dil kullanlmtr.

83
6.
9.
iein rengi soldu, bitti arks kuun.
Burlarnda ceylan tayan ycelere ey
Yol tenha, dal mecalsiz, su durgun.
Ayn hzn saati gzlerinden
Tabut yaplan tahta, ev ev tanan odun.
Kuytu yerlerine smbller dklen
Bahar, mit yerine, ey k, iimde korkun!
Nergisler aan eteklerinde

Gklerden mutular indiren gvercinleriyle
Ziya Osman SABA
Doruklar bembeyaz yamaklaryla
Aadakilerden hangisi bu iir parasnn
Gnee uzanan aalaryla
bal olabilir?
A) Gz
B) K
D) Yaz
Zaman hi gemeyecekmi gibi donduran
C) lkbahar
Ey bir yanyla derin sulara dayanan
E) ark
Ey dalar nerdesiniz ey!

Erdem BEYAZIT
Aadakilerden hangisi bu iirin bal olabilir?
A) Ceylanlar
7.
D) Gvercinler
B) Ay
C) Dalar
E) Sular
A) Bir iirin temas yazld dnemle ilgilidir.
C) iirde birimler; belli bir duygu, dnce ve hayal etrafnda toplanr.

D) Temann, airle ilgisi vardr.
E) Ses ve anlam kaynamasndan oluan birimler bir tema etrafnda birleir.
ESEN YAYINLARI
B) yi bir iirin her biriminde farkl bir tema ilenir.
10. Kalbim yine zgn seni andm da derinden;

Getim yine dn eski hazan bahelerinden!
zgn ve krlm gibi en ince yerinden,
Getim yine dn eski hazan bahelerinden
Senden boalan barma gzyalar dolmu!
Grdm ki yazn bastmz otlar solmu.
Son demde bu mevsim gibi benzin de kl olmu.
Getim yine dn eski hazan bahelerinden!
Yahya Kemal BEYATLI
8.
Tema, soyut bir kavram veya dnce olarak
Yukardaki iirle ilgili aadaki yarglardan
---- da vardr; metinde somutlaan temaya da ----
hangisi yanltr?
denir.
Bu cmlede bo braklan yerlere aadakilerden hangileri getirilmelidir?
A) eser dnda - biim
B) metin - yardmc dnce
C) airin kafasnda - uyak
D) yaptta - balk
E) eser dnda - konu
84
A) air, sen diyerek sevgilisini kastetmitir.

B) Uyak ve redif kullanlmtr.
C) air, sevgilisiyle birlikte yaad gzel gnleri anmaktadr.
D) iirin temas, sonbahar mevsiminin gzellikleridir.
E) iirin nazm birimi, drder dizeden oluan
bentlerdir.
11. Aadaki dizelerden hangisinin temas fark-
13. Bu hkmet
ldr?
Pir Sultana pasaport vermiyor,
A) Karacolan der ki iim zr mola
Onu anladk.
k kemendi boynumuza dar mola
Yunus Emreye de
B) Ela gzl yrim yakp yandrma
Basn kart vermiyor,
ay edip leme bildirme beni
Onu da anladk.
C) Bandan amaya yoktur takatim,

Ama bu hkmet
Kalmad dizimde dermanm dalar!
Ferman karm
D) Ak meer bir kuyuymu
Karacaolan
Gzyaysa suyuymu
Otobse bindirtmiyor.
E) Bir kere sevdaya tutulmayagr;
Cemal SREYA
Atelere yandnn resmidir.
Yukardaki iirle ilgili aadaki yarglardan

hangisi yanltr?
A) Serbest lyle yazlmtr.
B) Uyak kullanlmamtr.
12. Hzla ge kalabalk caddeden;

abucak sapver sokana;
Akam karanl tekin deil.
Durma al evinin kapsn,
Ta debilir komu duvardan,
C) Yorumlanabilir olma zellii tamaktadr.

ESEN YAYINLARI
ofr milletine gven olmaz.
D) Eletirel nitelik tamaktadr.

E) Birimleri, er dizeden oluan bentlerdir.
Ben geliyorum demez ki lm.

Cahit Stk TARANCI
Bu iirin temas aadakilerden hangisidir?
A) lm korkusu ve tehlikesi
B) Trafiin hayat zorlatrmas
C) Akam ve karanlk korkusu
D) Deprem endiesi
E) Aile mutluluu
85
DL VE EDEBYAT
Edebiyat dile dayanr. Bir iirde, hikyede, romanda, tiyatroda bize heyecan veren o derin ve ulv hisler, kafamzn
iinde bir dnya yaratan hayaller ve tasvirler, varlklarn ve tesirlerini kelimelere borludur. Musikide ses, resimde
boya, mimaride ta ne ise edebiyatta da kelime odur.
Bir dil zanaatkr olan gerek edebiyat bunu ok iyi bilir. Kafasnda ok parlak hayaller olduu hlde iir yazamadndan ikyet eden ressam arkadana Mallarme: Dostum, iir hayallerle deil, kelimelerle yazlr. der.
Duyulara, duygulara, hayallere en uygun kelimeleri nasl bulmal? Yazlan ve konuulan dilde aa yukar ayn
anlama gelen be alt kelime ve tabir vardr. Yazar bunlardan birini seer. Sanat bu seimle balar.
Dil, insann ve hayatn en canl parasdr. Kelime ile hayat arasnda ok ince damar ve sinir alar ile rl
mnasebetler vardr. Kk ses organizmalarndan oluan dili, hayat kadar nemli yapan da budur. Yerinde kullanlmayan bir kelime ebed olacak bir dizeyi topal ve sakat yapar.
Edebiyat, duygu ve dnceleri gnlk dilden kat kat daha kuvvetli ve daha gzel bir ekilde ifade eder.
Duygular, dnceler ve hayaller, kendilerine en uygun ifade ekillerini edeb eserlerde bulur. Edebiyat bu anlamda
en derin, en yksek, en ince ve en kuvvetli ifade eklidir.
Edebiyat; ierik, ekil ve slubu ile alelade konumadan ok stn olmakla beraber, gnlk konumaya,
yani dile sk skya baldr. Edebiyat, dil ile vcuda gelen bir sanattr. Bundan dolay denilebilir ki bir milletin dili
ne ise edebiyat da odur.
Tekrar edelim ki edebiyat ifade vastalarnn byk bir ksmn dilden alr. Zira dil, millet denilen ve milyonlarca
insandan oluan byk kitlenin binlerce yl iledii muazzam bir kltr hazinesidir. Dili, kuru dilcilerin grdkleri
gibi sadece szlk ve dil bilgisi kurallarndan ibaret zannetmemelidir. Dil, binlerce ifade ekilleri ile doludur. Dili
kltr hazinesi yapan, plak dil kurallar ve szlkler deil; duygu, dnce ve eitli hayat tecrbelerini
anlatmak iin halkn yzyllar boyunca oluturduu saysz ifade ekilleridir.
Mehmet KAPLAN, Kltr ve Dil
Doal dil (gnlk konuma dili) ile iir dili arasnda fark vardr: Doal dilde duygu ve dnceler dorudan ifade edilir. Gnlk dilin doal kullanlnda, estetik zevk vermek, coku ve heyecan dile getirmek gibi bir
ama yoktur. iir zengin sembollerle, ritimli szlerle, seslerin uyumlu kullanmyla ortaya kan, hece ve durak
bakmndan denk ve kendi bana bir btn olan edeb anlatm biimidir. Tanmdan da anlalaca gibi iirin
malzemesi dildir. iir dili, gnlk konuma dilinden doar ancak coku ve heyecanlar kiiye zg duyarllkla
dile getirildiinden gnlk hayatta kullanlan kelimeler yetersiz kalr nk dil gstergeleri sayldr, insan hayali
ve dncesi ise snrszdr. Bu durumda iir dili; zengin sembollerle, ritimli szlerle, imgelerle, mecazl, yan
anlaml, arm deeri olan szcklerle ve seslerin uyumlu kullanmyla kurulur.
MGE
mge farkl biimlerde tanmlanabilir:
mge; zihinde tasarlanan ve gereklemesi zlenen ey, d, hayal, hlya (TDK, Trke Szlk).
mge, gerekliin sanatsal armdr. Sanatnn bilincinde tespit edilmi hliyle nesnel dnyann dnsel ya
da ideal bir tablosudur (hsan Turgut, Sanat Felsefesi).
mge, sanatnn eitli duyularyla alglad zel, zgn bir grntnn dile aktarldr (Doan Aksan, iir Dili
ve Trk iir Dili).
mge; duyularla algladmz varlklarn, durumlarn zihnimizdeki grntleri, bunlarn iire yansm biimleridir
(Doan Aksan, iir Dili ve Trk iir Dili)
86
mge neden ve nasl ortaya kar?

nsan, hayat ve dnyay soyut ve somut ynleriyle ifade eden gnlk dile ait szck, kavram ve deyiler snrldr. nsann duygu, dnce ve hayalleri snrszdr; evren ise her ynyle byk bir zenginlie sahiptir. Bu
durum karsnda air, snrsz duygularn dilin snrl olanaklaryla karlayamaz ve imgelere bavurur.
iirde dile getirilen duygu, hayal ve dnce pek ok insan tarafndan yaanm ve zihinde tasarlanm olabilir.
Bu durumda air, insanlarn ortak duyularn sradan bir biimde ifade edemeyecei iin zgn imgelere ynelir.
air, d lemin gerekliini yanstmada i nesnellikten kurtulmak iin gzel bir k yolu olarak imgelere
bavurur.
NOT
mge yaratmada, sz sanatlarndan ve mecazlardan yararlanlr.
SZ SANATLARI (EDEB SANATLAR)
1. Tebih (Benzetme)
Bir eyin niteliini etkili biimde anlatmak iin o nitelii daha gl bir biimde tayan bir eyi rnek olarak
gsterme iine benzetme denir. Benzetmede anlamca zayf olan gl olana benzetilir.
Benzetmede iki asl (benzeyen ve kendisine benzetilen), iki de yardmc ge (benzetme edat ve benzetme
yn) bulunur. Bir szn benzetme olmas iin bu gelerin drdnn de bir arada bulunmas gerekmez. Bu
gelerin bulunma durumlarna gre benzetme farkl adlar alr:
a.
Ayrntl Benzetme: gelerinin tamam bulunan benzetmedir.

Tavuk
benzeyen
b.
nar
gibi
k. benzt. b. edat
te
gibi
bir
nehir
akyordu
benzeyen
Pekitirilmi Benzetme: Benzetme edat bulunmayan benzetmedir.

Yaam bir yoldur
benzeyen
b. yn
Ksaltlm Benzetme: Benzetme yn bulunmayan benzetmedir.

k.benzetilen b. edat
c.
kzarmt.
k. benzetilen
uzun
b. yn
ve
kark
b. yn
Gzel Benzetme (Tebih- i Beli): Sadece benzeyen ve kendisine benzetilenle yaplan benzetmedir.
Kalbim bir iektir, gndzler lgn
benzeyen
k. benzetilen
2. stiare (Eretileme Deyim Aktarmas)

Herhangi bir varln ya da kavramn eitli ynlerden benzedii baka bir varln zelliiyle ifade edilmesidir.
stiare, benzetme sanatna dayanr. Benzetmeden farkl olarak istiare, temel gelerden sadece benzeyen veya
kendisine benzetilenle yaplr.
Bir kiinin aslan gibi gl, yenilmez olduunu anlatmak iin onunla ilgili olarak aslan gibi adam eklinde
bir ifade kullanlrsa benzetme yaplm olur. Bu kiiyi anlatmak iin u aslana bak / Etrafa korku salyor
ifadesi kullanlrsa istiare [eretileme (deyim aktarmas)] yaplm olur.
87
stiare ksma ayrlr:

a. Ak stiare: Benzeyenin bulunmad, sadece kendisine benzetilenle yaplan istiarelerdir.
rnek
Glm beni terk edecek
Hasretiyle ldrecek
air, glm szcyle sevgilisini anlatmaktadr. Sevgili, gle benzetilmitir ancak dizelerde sevgili, yani benzeyen gememektedir.
b. Kapal stiare: Kendisine benzetilenin bulunmad, temel gelerden sadece benzeyenle yaplan istiarelerdir.
Kapal istiare karmza genelde insandan doaya aktarma (kiiletirme) biiminde kar, yani kiiletirmenin
olduu her yerde kapal istiare de vardr.
rnek
Geceleyin yldzlarla flrt eden
glleri ben yetitirdim
air bu dizelerde glleri insana benzetmi fakat kendisine benzetilen, yani insan sylememitir; sadece benzeyen varlk olan gl sylenmitir. Bu dizelerde, insandan doaya aktarma (kiiletirme) yoluyla kapal istiare
yaplmtr.
Kapal istiare, doadan insana aktarma yoluyla da yaplr.
rnek
Kalbim, yrtlyor her nefesinde,
Necip Fazl KISAKREK
Abbas SAYAR
Kulam, ruhumun kanat sesinde,
Birinci dizedeki yrtlmak szc kt, kuma gibi nesnelere zg bir niteliktir fakat bu zellik doadan insana
aktarlmtr. Bu durumda beyitte, benzeyen (kalp) sylenmi ancak kendisine benzetilene (kt ya da yrtlabilecek bir nesne) yer verilmemitir.
kinci dizede kanat sesi kulara zg bir niteliktir fakat bu zellik insana aktarlmtr. Bu dizede air insana ait bir
zellii, yani insann zn (ruhu), kua benzetmi ancak kendisine benzetilene (ku) yer vermemitir.
c. Temsil stiare (Yaygn Eretileme): Genelde kendisine benzetilen geyle yaplan istiarenin iirin ya da metnin
tamamna yaylmasdr.
Temsil istiarede birden ok benzerlik ilgisi esastr, iirin btnnde benzetmenin temel gelerinden biri (genelde kendisine benzetilen) kullanlr.
Temsil istiarede; bir kii, olay ya da dnem simgelerle anlatlr.
88
rnek
SESSZ GEM
Artk demir almak gn gelmise zamandan,
Mehle giden bir gemi kalkar bu limandan.
Hi yolcusu yokmu gibi sessizce alr yol;
Sallanmaz o kalkta ne mendil ne de bir kol.
Rhtmda kalanlar bu seyhatten elemli,
Gnlerce siyh ufka bakar gzleri nemli.
Bre gnller! Ne giden son gemidir bu!
Hicranl haytn ne de son mtemidir bu!
Dnyda sevilmi ve seven nfile bekler;
Bilmez ki giden sevgililer dnmeyecekler.
Birok gidenin her biri memnun ki yerinden,
Birok seneler geti; dnen yok seferinden.
Yahya Kemal BEYATLI
Yahya Kemalin, lm temini ileyen Sessiz Gemi iiri temsil istiareye rnektir. Bu iirde sessiz gemi kendisine
benzetilendir; benzeyen (ruh) ise iirde verilmemitir, bu durum iirin btnne yaylmtr.
3. Mecaz- Mrsel (Ad Aktarmas)

Bir szn, benzetme amac gdlmeden anlamca kendisiyle ilgili baka bir szn yerine kullanlmasdr.
Ad aktarmasnda sylenen szle anlatlmak istenen arasnda benzerlik ilgisi dnda eitli anlam ilgileri
(para-btn, i-d, sanat-eser, yer-kii, eya-insan, vb.) kurulur.
rnek
ok susadm iin ieyi bir dikite bitirdim.
ieyi bir dikite bitirdim. szyle anlatlmak istenen Bir ie suyu bir dikite itim.dir. Cmlede, benzetme
amac gdlmeden d (ie) sylenmi, i (su) kastedilmitir.
4. Tariz [neleme (Dokundurma)]

Bir kiiyi kk drmek, onunla alay etmek amacyla, sylenecek sz tam tersi olan bir szle dokundurma
yaparak, sitemli bir biimde anlatma sanatdr.
Tariz sanatnda anlatlmak istenen; kapal bir biimde, dolayl olarak anlatlr.
rnek
Bir yetim grrsen vur dk diini
al ki bozasn halkn iini
Gnde yz adam vur kr ban
Bir yaray sarma iin dolanma
Yusufelili HUZR
Bu dizelerde air; sitemde bulunmak, alay etmek amacyla sylediklerinin tam tersini kastedecek dolayl bir syleyie (tarize) bavurmutur.
89
5. Kinaye (Deinmece)
ki anlama gelebilecek bir szn ikinci anlamn, yani mecaz anlamn kastedecek biimde kullanma sanatdr.
Kinayede mecaz anlam, gerek anlam bastrm durumdadr ancak bu durum szn gerek anlamnn da
dnlebilmesine engel deildir.
Kinayede kapal, dokundurmal bir syleyile alay ve sitem de sz konusu olabilir. (Kinaye bu zelliiyle tarize
yaklar. Tarizde alay etme durumu daha ar basar. Ayrca kinaye, szce; tariz ise anlama dayandrlr.)
Deyim ve ataszlerinde genelde kinayeli bir syleyi vardr.
rnek 1
Sporcularmzn ald sonular herkesin yzn gldrd.
Bu cmlede yzn gldrmek szyle asl olarak
sporcularn ald sonularla herkesi mutlu etmeleri anlatlmaktadr. Bu, mecaz anlamdr ancak bu sz gerek anlamyla da dorudur, yani bu anlam da dndrlyor.
rnek 2
Eh, bu hzla gidersek okula belki yarn sabah varrz.
Bu cmlede iki anlam da dndrlmektedir ancak kastedilen anlam mecazdr, yani yava gidildiinin anlatlmasdr. Mecaz anlam kastedilirken sze alay, hafife alma ayrnts da katlmtr.
6. Tehis (Kiiletirme)
Cansz varlklar veya hayvanlar insanm
gibi gsterme, canlandrma, yani onlara insana ait nitelikler (ahsiyet) verme sanatdr.
rnek
Bulutlarn arasndan elini uzatp
Samz ekiyor Mart gnei
Bu dizelerde elini uzatp san ekmek insana zg bir zelliktir. Bu zellik Mart gneine aktarlarak kiiletirme yaplmtr.
90
7. ntak (Konuturma)
nsann dndaki varlklarn konuturulmasdr.
rnek
Atld ordan gne:

Hem bensiz kalamazlar
Hem saknr dururlar
Uzaktan bakmakla
Alnr gnl sanrlar
Dert etme ben varm dedi su

Ate seni korkutmasn
Benim iki yzm var dedi hava
Hem suya kardeim, hem atee
Gle vardm, toplanmlar
Gl, aalar ve gne
Taklyorlar ylesine
Aldlar beni de ilerine
Dayanamad aalar:
Gya iyi ki varmz
Szm ona devaymz
lerine gelmeyince
Brt bcek yaparmz
Bir muhabbet ki sormayn

Meer derdi varm bunlarn
Bir beni bilirdim oysa ben
Hem kn olduu, hem baharn
Ne diyeyim; hakllard
Ne gln dalgasn
Ne gnein yaknn
Ne bcekli aalar
Sevmemitim bir gn olsun
Anlatt nce bir bir gl:

Sakin kalmak, hem de bir mr
Kolay sanr bilmeyenler
stemem mi arada bir
Bir iki dalga firar
idem Bekar AABEYLOV
Bu iirde insan dndaki varlklar (su, hava, gl, aalar), bir insan gibi konuturulmutur.
8. Tevriye (ki Anlamllk)

ki anlama gelebilen bir szn nkte yapmak amacyla uzak anlamnn kastedilerek kullanlmasdr. Tevriyede,
kinayeden farkl olarak her iki anlam da gerektir.
rnek
Bk emende hayl pern imi varak
Benzer ki bir ikyeti var rzgrdan
Bk
(Ey Baki! Yapraklar imende ok dankm. Anlalan, onlarn da rzgrdan ikyetleri var.)
Bu beyitte rzgr szc iki anlama gelecek biimde kullanlmtr:
1. lk Anlam: Havann yer deitirmesinden oluan esinti, yel.
2. Uzak (Kastedilen) Anlam: Zaman ya da dnem.
91
9. Tenasp (Uygunluk)
eitli imgeler yaratmak amacyla, aralarnda anlam ilgisi bulunan szleri, kartlk ilgisi kurmadan, bir arada
kullanma sanatdr.
Divan airleri anlamca ilgili szckleri bir arada kullanmaya nem vermilerdir.
rnek
Hem kadeh hem bde hem bir h skdir gnl
Ehl-i akn hsl shib-mezkdr gnl
Nef
(bde: arap, iki. / h: Neeli, en. / sk: ki sunan. / shib-mezk: Zevk sahibi.)
Bu beyitte kadeh, bde, sk, ehl-i ak, shib-mezk, gnl szckleri arasnda anlam ilgisi vardr.
10. Tezat (Kartlk)

Aralarndaki ilgi nedeniyle anlamca kart dnce, duygu, durum ya da olaylarn bir arada kullanlmasdr.
Ayn varln kart zelliklerinin belirtilmesi de tezattr.
Tezat, heyecann oluturduu armlar zerine kurulur. Kart szckler, okuyucuya iki zt durumu birlikte
dndrr.
rnek
Kap kap bu yolun son kaps lmse;
Her kapda alayp o kapda glmse!
Necip Fazl KISAKREK
Bu beyitte alayp ile glmse szckleri arasnda tezat vardr.
11. Hsntalil (Gzel Nedene Balama)

Anlatma gzellik katmak iin bir olayn ya da durumun oluunu, gerek nedeni dnda daha gzel, hayal bir
sebebe balama sanatdr.
Hsntalil sanatnda olay, gerek sebebi dnda heyecan uyandran kesin bir yargya dayandrlr.
rnek
Sen grnr grnmez ufuklarda
Karlar erir erir kaar kaar da
Sezai KARAKO
air bu beyitte, szn ettii kii geldii iin karlarn eridiini sylemektedir. Karlarn erimesi mevsimlerle ilgili bir
durumdur fakat air bu gerei gz ard edip farkl (daha gzel) bir nedene balamtr.
92
12. Tecahlarif (Bilmezlikten Gelme)

Anlam incelii oluturmak ve nkte yapmak iin airin, bildii bir eyi bilmiyormu gibi davranmasdr.
Bu sanatn zn oluturan nkte; hayret ve aknlk, neelendirme, yceltme gibi yollarla ortaya konur.
Bu sanatta, hi bilmemek ya da bildiini tamamen gizlemek sz konusu olmayp bildiini dolayl yollardan anlatmak esastr.
Tecahlarif sanatnda, mbalaa ve istifham sanatlarndan yararlanlabilir ancak nkte arlkl olmas, bilinen
bir eyin bilinmiyormu gibi ifade edilmesi bu sanatn ayrt edici zelliidir.
rnek
Su insan boar, ate yakarm!
Her doan gnn bir dert olduunu,
nsan bu yaa gelince anlarm.
Cahit Stk TARANCI
Cahit Stk bu dizelerde, doa kanunlarna gre suyun insan bomas, atein yakmas gereini bilmesine karn
bilmiyormu gibi davranmaktadr. airin burada, herkese bilinen bir gerei bilmiyormu gibi ifade etmesinin nedeni nkte yapmak, yani yaamn abuk gemesi karsnda aknln belirtmektir.
13. Mbalaa (Abartma)

Szn etkisini artrmak iin bir durumu, gerekte olamayacak biimde, olduundan ok ya da az gsterme sanatdr.
rnek
Yalnz bu semti sevmek iin mrmz ksa...
Yazlar yavaa bitmese, gnler ksalmasa...
Yahya Kemal BEYATLI
air; Yalnz bu semti sevmek iin mrmz ksa... dizesinde stanbula ve stanbulun bir semtine olan sevgisinin bykln; bir mrn bu semti sevmek iin yeterli olmayacan syleyerek abartl bir ekilde anlatmaktadr.
14. stifham (Soru Sorma)

Syleyie arpclk ve g katmak iin sz, cevap beklemeden soru biiminde ortaya koyma sanatdr.
stifham duygu ve heyecandan doar, soru biiminde oluturulan bu sanatta yant beklentisi yoktur.
stifham sanatyla tecahlarif kartrlmamaldr nk her iki sanatta da soru cmlelerine yer verilir.
Tecahlarif sanatnda, bilinen bir ey bilinmiyormu gibi aktarlrken istifham sanatnda szde soru cmleleri
ile duygu ve anlam glendirilir.
rnek
Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki fed?
hed fkracak topra sksan, hed!
Mehmet kif ERSOY
stikll Mar airimiz, Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki fed? dizesinde soru sormuyor, yani soru cmlesi biiminde kurulan bu cmle bizden yant beklemiyor. air bu yolla hem bir gerei onaylatyor hem de syleyie
arpclk ve g katyor.
93
BEN SAVAI DEL, GL YETTRCSYM
PARILTI
te gibi bir nehr akyordu

Rhumla o rhun arasnda
Bahsetti derinden ona hlim
Akn bu onulmaz yarasndan
te! Gene bahar

salarm dolu rzgrlarla
Merhaba! diyorum
bir srgn olarak yaadm yeryzne
Merhaba! Bceklerin, yanardalarn, rzgrlarn
ve okyanuslarn evi
Bizim sevgili kk bahemiz
Benim doduum planet
Takvimlere bakyorum: Mart gsteriyor
Bense Nisana arpyorum
ptm gzelin
adn soruyorsanz: Mays
nk ben sava deil, gl yetitiricisiyim
2
Buz tutmu Kuzey Denizinin
zerinde geziniyorum
Buzlar elik burgularla delip
uyuyan balklar avlyor sveliler
Bulutlarn arasndan elini uzatp
Samz ekiyor Mart gnei
Kafamda dnyaya dair Karanlk dnceler
korkuyorum insann Vahetinden
silahlardan, savalardan ve dinlerden...
Bir gn tm umudumu
yitirirsem nsanlardan
bu iire gmn beni
nk ben sava deil, gl yetitiricisiyim
3.
te! Gene Bahar
salarm dolu rzgarlarla
Merhaba! diyorum
bir srgn olarak yaadm Yeryzne
nk ben sava deil gl yetitiricisiyim
zkan MERT
Vurduka bu nehrin ona aksi

Katm o baktan, o dudaktan
Baktm ona sessizce uzaktan
Vurduka bu akn ona aksi
Ahmet HAM
EYLL SONU
Gnler ksald. Kanlcann ihtiyarlar
Bir bir hatrlamakta geen sonbaharlar.
Yalnz bu semti sevmek iin mrmz ksa...
Yazlar yavaa bitmese, gnler ksalmasa...
tik bu ndir ikiyi yllarca kanmadk...
Bir byle zevke tek bir mr yetmiyor, yazk!
lmek kaderde var, bize rknt vermiyor;
Lkin vatandan ayrln strb zor.
Hi dnmemek lm gecesinden bu shile,
Bitmez bir zleyitir, lmden beter bile.
Yahya Kemal BEYATLI
94
DOUM
Gller dntler yatak araflarna,
Leylaklar yaklatlar korka korka,
Nergisler benliimizin ortasndan baka
Gelip fon oldular insann
Bir kere daha
Sende yeniden yaratlna
Bir bahar hli yaratna.
iy dt gklerden
Ve bir bahar gn dodun sen.
Gvercinler geti menekelerden,
Kendi kendine ayna olan nergislerden,
Leylaklarn gn douu rperiinden,
Zambaklarn ky ky bakndan
Geldin sen.
Ve rzgrlar karlar sprdnde
Ve insan ldrtan ku sesleri iitildiinde
Birdenbire aydnland annenin yz
Bir bahar gn dodun sen,

Baharn ta kendisi oldun sen...
Sezai KARAKO
1.
iir dili ve gnlk konuma dilinin farkn aklaynz.
2.
Bense Nisana arpyorum, ptm gzelin adn soruyorsanz: Mays, Geceleyin yldzlarla flrt
eden glleri ben yetitirdim, Gvercinler geti menekelerden, Kendi kendine ayna olan nergislerden,
Gller dntler yatak araflarna gibi ifadelerin somut gereklii var mdr? iirde bu tr ifadeler
niin kullanlr?
3.
4.
Ben Sava Deil, Gl Yetitiricisiyim ve Doum iirlerinde kullanlan imgeleri belirleyiniz.

Eyll Sonu adl iirdeki Hi dnmemek lm gecesinden bu shile / Bitmez bir zleyitir, lmden
beter bile. dizelerinin, Trkenin doal sz dizimine uygun olup olmadn gerekeleriyle aklaynz.
(Bu etkinlik imgeyle ilgilidir.)

1.
Aadaki dizelerde kullanlan imgeleri bularak aklaynz.

Bir han kesinde kalmm hasta
Gzlerim kapda kulam seste
Kendim gurbet ilde gnl slada
Gelme ecel gelme gn ara ver
Al benim sevdm gtr yra ver
Erzurum dalar kardr geilmez

Her adama gizli srdr almaz
Ayrlk erbeti zehir iilmez
Gelme ecel gelme gn ara ver
Al benim sevdm gtr yra ver
Kerem
95
2.
haner-i ak: Ak haneri.
Haner-i aknla atn sneme ok yreler

ledi canghma tr-i firkn preler
sne: Yrek.
yre: Yara.
Ali Nihad TARLAN
tr-i firk: Ayrlk oku.
Yukardaki dizelerde kullanlan imgeleri bulunuz.
3.
pre: Para.
Aadaki dizelerde bulunan imgeleri, altlarn izerek

belirtiniz.
sisler bulvarnda seni kaybettim
sokak lambalar ksryordu
yukarda bulutlar yryordu
terk edilmi bir ocuk gibiydim
dokunsanz alayacaktm
Attil LHAN
4.
Evler, bir nara benzer,

Nar tanesi, sofalar.
Akam, yol gibi gezer;
Skn, su gibi dolar.
Odada bir pancurun

Sofadadr gnei;
Camlarda yanan korun
Der iime ei.
Odada yn yn
Glgenin salkmlar;
Sofada yalnzln
Duyulur admlar.
Sabri Esat SYAVUGL
Yukardaki iire gre aadaki cmlelerin karsna yarglar doruysa (D), yanlsa (Y) yaznz.
iirde, mecaz anlam tayan szckler kullanlmtr.
iirde, benzetme yoluyla imge oluturulmutur.
iirde, ahenk unsurlarna ba vurulmamtr.
iirde, nazm birimi beyittir.
iir, 7li hece lsyle yazlmtr.
5.
(
(
(
(
(
Ve gnein basamandan dndm geri

I
fr fr uard yalnzlk
II
Zamanszln kanad yalnzlk
III
Hi yldz domad ben gkte iken
IV
Ne dlediimi unuttum.
V
Melih Cevdet ANDAY
Yukardaki numaralanm dizelerin hangisinde imgeye bavurulmamtr?
A) I.
96
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
)
)
)
)
)
1.
Aada tanmlar verilen sz sanatlarn, karlarndaki iirlerle uygun ekilde eletiriniz.

stiare (Eretileme): Bir szn benzetme yoluyla kendi anlam dnda
kullanlmasdr. Benzetmeden farkl
olarak istiare, temel gelerden sadece benzeyen veya kendisine benzetilenle yaplr.
Gnln irinin ak sarnca,

Yol alm hayatn ufuklarnca;
O hzla dalar Ferhat yarnca,
Balam akmaya oban emesi
Faruk Nafiz AMLIBEL
Kar yoldan atl,
Bir ku gibi kanatl,
Geliyor kye doru.
Hsntalil: Bir olayn oluunu gerek sebebi dnda, gzel ve hayal

bir nedene balamaktr.
Necip Fazl KISAKREK
Tebih (Benzetme): Aralarnda ilgi

bulunan iki eyden anlamca zayf
olann kuvvetli olana benzetilmesidir.
2.
Dolayorum ne zamandr
Kalbimde bir gl kesii
Ahmet OKTAY
Atatrkn bir resmi vard

Buday tarlas gibi aard
Melih Cevdet ANDAY
Bu dizelerde aadaki sanatlardan hangisi vardr?
A) Telmih
3.
B) Benzetme
C) Kinaye
D) Tecahlarif
E) stifham
Akyordu _ su
I
gsterip _ aynasnda _ st _ aalarn.
II
III
IV
Salkmstler _ ykyordu _ suda _ salarn!
V
VI
VII
Nazm Hikmet
Bu dizelerdeki numaralanm yerlerin hangilerinde ulama vardr?
A) II. ve IV.
B) I. ve VII.
D) V. ve VII.
C) III. ve VI.
E) I. ve IV.
97
4.
Bir beytin ilk dizesinde en az iki eyi syleyip sonra onlardan her biriyle ilgili benzerlik veya kartlklar kullanma sanatna leff ner denir.
Bu tanma gre aadaki beyitte bulunan leff neri gsteriniz.
Gnlmde atetin, gzmde yatn
Ne diye tututun, ne diye tatn
5.
Aadaki alt izili dizelerde bulunan sz sanatlarn, yanlarndaki bo braklan yerlere yaznz.
Btn malm aldn ey kanl zlim
ikyet ederim Hdya seni
Garip Mecnun gibi perian hlim
u fni dnyada alattn beni
..
Nigr
Bir gemi yaptrdm ayrk kknden
Bin pre top dzdm tze soan
Msr darsndan hesapsz glle
Niyetim fethetmek Firengistan
Bir karga getirdim gemiye beki
Ak ipekli rmcekler yedeki
Yz bin sere yazdm topu tfeki
Sivrisinek oynar kl kalkan
..
..
Hengm
Sz yazdmd da kalm br entride
Vadiniz bse mi vuslat m unuttum ne idi?
..
Yahya Kemal BEYATLI

bse: pck.
6.
vuslat: Kavuma.
Grrm, kmlar, kararm atlardan,

Kemik bir kol nasl frlarsa bir mezardan,
Her n, bir haberi kollar gibi yukardan,
Dipsiz maviliin esrarn kurcalar,
Bacalar
Necip Fazl KISAKREK
A) Kiiletirme yaplmtr.
B) Benzetme vardr.
C) Btn dizelerde redif kullanlmtr.
D) Ulama vardr.
E) Kapal eretileme vardr.
98
7.
I.
II.
III.
IV.
Yalnzlk bir tarihtir onlarda

Gk dediin iki kuun aras
Ey ilkyazl gllerin sonras
Anszn donuyor gl, baklarda
Hilmi YAVUZ
IV. dizede rcu sanat yaplmtr.
I. ve II. dizelerde benzetme vardr.
Drtlk, sarma uyak oluturacak ekilde dzenlenmitir.
Hepsinde 11li hece ls kullanlmtr.
8.
(
(
(
(
)
)
)
)
Aadakilerin hangisinde bo braklan yere ayra iindeki szck getirilirse tanm yanl olur?
A) ---- szn, kiiyi merakta brakacak biimde ve sonrasnn ne olacan sezdirmeden srdrlp hi beklenmeyen bir ekilde bitirilmesidir. (terdit)
B) ---- bir dncenin kuvvetlendirilmesi ve inandrc klnmas iin konu ile ilgili bir atasz ya da zdeyi
sylenmesidir. (telmih)
C) Syleyie arpclk ve g katmak iin sz, cevap beklemeden soru biiminde ortaya koyma sanatna
---- denir. (istifham)
D) Szn etkisini artrmak iin bir durumu, gerekte olamayacak biimde, olduundan ok ya da az gsterme
sanatna ---- denir. (mbalaa)
E) ---- eitli imgeler yaratmak amacyla, aralarnda anlam ilgisi bulunan szleri, kartlk ilgisi kurmadan, bir
arada kullanma sanatdr. (tenasp)
9.
Tariz; bir kiiyi kk drmek, onunla alay etmek amacyla, sylenecek sz tam tersi olan bir szle dokundurma yaparak sitemli bir biimde anlatma sanatdr.
Yukarda tanm verilen sz sanatnn rneini aadaki iir paralar iinden bulunuz.
Hocam k olanlarn
Doru sz, bal ve yalan sz, soan gibidir
i h ile zar olur
Soan yeyip, az aclandrma; bal ye.
Tatl sz konuma bir kimse ile
Hasretinden ol maukun
Yalan sz, hastalk ve doru sz, ifa gibidir;
Drt kurua sekiz kuru et hile
Gzi ya pnar olur
Bu sz eskiden sylenmi bir meseldir.
Hilekrlk ho sanattr usanma
Yunus EMRE
parmak noksan l lersen kile
Edip Ahmet YKNEK
Huzr
10. Kirpikleri uzundur yrin hayle smaz

Mehur bir meseldir mzrak uvala smaz
Hav
Yukardaki beytin birinci dizesindeki sz sanat aadaki dizelerden hangisinde vardr?
A)
B)
C)
D)
E)
Tok olanlar bilemez ektiini a kalann

Ayar elemin ekme gnl nfile gamdr
Feryd gelmez oldu bu glende blbln
Uramam bahelerin semtine glden yandm
Gmelim gel seni tarihe desem smazsn
ayar: Yabanc.
elem: Ac, znt.
nfile: Bouna.
glen: Gl bahesi.
99
1.
Aadaki cmlelerin hangisinde, trnak iine

alnm szlerde bir edeb sanat vardr?
5.
A) Bozuk paralar sana vereyim ancak ktlar

bende kalsn.
B) O, dndmz kadar zengin bir kii deil.
C) Bir hafta sonra tatile gideceiz, dedi.
D) Baz bilinsiz insanlar, ormanlarmzn kl
olmasna neden oluyorlar.
E) Ar dolab tayabilmek iin en az kii
gerekir.
2.
A) Evimden uzakta, annemden uzak;

Kimsesiz kalmm yad ellerinde.
B) Grmemitir cihanda gzler sen gibi dilber...
Gnelerden enver...
C) Asl ko yiitler pusuda sakl
Belleri kll eli mzrakl
D) Boaziinin ufak bir iskelesinde
Dolatm geceler oldu
E) ekil bu glgeli yolda gezinme
Yanlp gnlme misafir inme
Aadaki dizelerin hangisinde bir sz sanat

yoktur?
A) Her zevki bir harm olan efsunlu cennetin
Koynunda vard lezzeti bin trl nmetin
C) Krfezdeki dalgn suya bir bak, greceksin

Gemi gecelerden biri durmakta derinde
D) Hi amayan saat gibi iler durur kader
Bir gn saat alar ok uzaklardan gelir haber
6.
ESEN YAYINLARI
B) Mz yosunla rtl bir gl ki yok dibi

Mevsim serin ve bahede yaprak yn yn
A) Tebih
B) Mbalaa C) Mecaz- mrsel
D) stiare
4.
Yukardaki cmlede bo braklan yere aadakilerden hangisi getirilmelidir?

A) tecahlarif
B) tenasp
C) hsntalil
D) tevriye
E) rcu
Kaybolmak zre suya den bilezik

Bak, btn krklar silindi sudan
Bu dizelerdeki sz sanat aadakilerden
hangisidir?
E) Telmih
Her nere gidersen eyle talan

yle yap ki alatasn gleni
Bir saatte syle yz bin yalan
El bir doru sz sylerse inanma
Huzr
Blbl yetiir barm hn etdi figaann

Zabt eyle dehnn
Haner gibi deldi yreim tg-i zebnn
Tesr-i lisnn
Keecizde zzet Molla
Bu dizelerdeki hn (kanatmak), haner, deldi,
tg-i zebn (dilinin klc) szckleri bir arada kullanlarak ---- sanat yaplmtr.
E) adrmn stne yamur yayor

Saros Krfezinden rzgr esiyordu
3.
Aadaki dizelerin hangisinde mbalaa sanat vardr?
7.
Her kesinde bin iekli baheler vard

I
Gklerinin gneinden gller yaard
II
Dalarnn yeil sa niin aard
III
Gecelerin niin hasret eker hille
IV
Seni Trkn hicrn m koydu bu hle
V
Faik Ali OZANSOY
Bu dizelerde aadaki edeb sanatlardan

hangisi kullanlmtr?
Yukardaki numaralanm dizelerin hangilerinde istiare yoktur?
A) Telmih
B) Leff ner
C) Tariz
D) stiare
E) Benzetme
A) I. ve II.
100
B) III. ve IV.
D) I. ve V.
C) III. ve V.
E) II. ve IV.
8.
12. Bir sz, kiiyi merakta brakacak ekilde ve devamnn ne olacan sezdirmeden srdrp hi
beklenmeyen bir ekilde bitirerek okuyucuyu artmaya denir.
Kalarn ok sevdiim
Kirpiin ok sevdiim
u cihann iinde
Menendin yok sevdiim
Bu iirin birinci dizesinde hangi sz sanat

vardr?
A) Tehis
9.
A) terdit
B) stifham
C) Tevriye
D) Terdit
E) Tebih
13. Gz duymayagrsn aa,

Artk her gn bir ikence;
Bir hayale dalar her gece,
Banda gk rperen bir ta.
Duyup kar minarede okunan yatsy

Yatama scakln getiren rya
Orhan Veli KANIK
Bu dizelerde yatsy szc benzetme amac
gdlmeden ---- yerini tutmu ve ---- sanat yaplmtr.
Cahit Stk TARANCI

Bu drtlk iin aadakilerden hangisi sylenemez?
Yukardaki cmlede bo braklan yerlere aadakilerden hangileri getirilmelidir?

yats ezannn - mecazmrsel
caminin - tebih
yats ezannn - tecahlarif
minarenin - mecazmrsel
yats ezannn - hsntalil
10. yorum, dedi deniz

stne yadka yamur
A)
B)
C)
D)
E)
ESEN YAYINLARI
A)
B)
C)
D)
E)
B) intak
C) tevriye
D) istifham
E) istiare
Kiiletirme sanatna bavurulmutur.

Sevgiliye olan zlem dile getirilmitir.
Tebih sanat vardr.
Kiiletirme yoluyla kapal istiare yaplmtr.
l ve uyak vardr.
14. Tanlaram Mecnn ile Ferhda kim ben var iken

Mlk-i ka nice sultn old ol iki deli
Mesh
tan: Kk grmek.
mlk-i k: Ak lkesi.
Bu dizelerdeki edeb sanat aadakilerden

hangisidir?
Bu beyitteki alt izili szcklerle hangi sz

sanat yaplmtr?
A) Kiiletirme
B) Rcu
C) ntak
D) Telmih
E) Abartma
A) Mbalaa
B) Kinaye
C) Telmih
D) Tevriye
E) stifham
11. ve rzgr
bir trendeki gibi
ekitirir durur
yamurluumu
Bu dizelerdeki edeb sanat, aadaki dizelerden hangisinde vardr?
A)
B)
C)
D)
E)
Nihayet damlarda leylekler grnd

Upuzun gagalarn takrdatan
Uzamaya balad gnler sahiden
Gnein batmak istemedii belli
iek am aalara bak ne gzel
15. Aadaki dizelerin hangisinde imgeye bavurulmamtr?

A) Ey kanatlm inenmi bahar gn
Birden bir lkla kapatr yzn
B) Bebekler, iei insanlmzn
Ve geleceimizin biricik umudu
C) Kederli yamur, usulca den akama
lk. Bir ocuk yz. Dayal cama
D) Tam otlarn sarard zamanlar
Yere yzkoyun uzanyorum
E) yle dalmm ki bu akamst
Komu arsadr gzmde gkyz
101
iiri dier trlerden ayran zelliklerin banda ahenk gelir. Ahenk ise uyum anlamna gelmektedir.
iirde ahenk; ses ak, syleyi, ritim, l ve her trl ses benzerliiyle salanr. Bu zelliiyle iir, dzyazdan da ayrlr.
Ahengi (uyumu) oluturan unsurlar u ekilde aklayabiliriz:
A. VURGU
ki ya da daha fazla heceli bir szcn bir hecesinin teki hecelerden daha baskl, daha dik, daha belirli sylenmesidir. Buna szck vurgusu da denir. Trkede, iki ya da daha fazla heceli szcklerde vurgu genelde
son hecededir. Vurgulu heceden sonra bir ek gelince vurgu eke kayar. Szck vurgusunda, vurgulu hece
dier hecelere gre belirli bir uzunluk da kazanr.
Cmle vurgusu ise bir szcn dier szcklere gre daha baskn sylenmesidir. Cmlede vurgu genelde
yklemden nceki gededir.
B. TONLAMA
Konumada ya da iirde, art arda gelen sesler hibir zaman ayn dzeyde ve renkte deildir; ses srekli alalr,
ykselir, yumuar, sertleir, incelir, kalnlar... te sesin bu ekilde ykselip alalmasna tonlama denir.
C. RTM
iirde vurgu, l veya ses zelliklerinin, duraklarn dzenli bir biimde tekrarlanmasndan doan ses uyumuna ritim denir.
rnek
nce ektim / suyumu
Yrim bilir / huyumu
Teneire / knca
Yrim koysun / suyumu
4+3
4+3
4+3
4+3
durakl,
durakl,
durakl,
durakl,
7
7
7
7
heceli
heceli
heceli
heceli
. L (VEZN)
Bir iirin dizelerindeki hece saylarnn denk olmasna veya hecelerin uzunluk-ksalk (aklk-kapallk) bakmndan dzenli bir ekilde sralanmasna l (vezin) denir. Trk iirinde kullanlan l eitleri unlardr:
1. Hece ls
Trk iirinin en eski, ulusal lsdr. Hece ls, dizeleri oluturan szcklerin hece saylarnn eitliine
dayanr, yani hece lsnde hecelerin say eitlii yeterli grlr.
Hece ls, iirin duraklarndaki hece saysna gre kesimlere ayrlr. Bu kesimler genelde 3, 4, 5, 6, 7, 8
heceli olur ve dizeler bu kesimlerle blnr. Duraklar belirlenirken szckler ortalarndan blnmez. En
ok kullanlan hece lleri unlardr: 4+3=7, 4+4=8, 6+5=11, 4+4+3=11, 7+7=14
rnek
Ay yansn aalar / gne tutulsun
Parlad parlad / aln klnc
Oklar gcrdasn / ayyuka ksn
Mevlann akna / basn klnc
Krolu
102
6+5 durakl, 11li hece lsyle yazlmtr.
2. Aruz ls
Aruz ls Trk edebiyatna, Trklerin slamiyeti kabul etmesinden sonra Arap ve ran edebiyatlarndan gemitir. Divan iirinde ahengi oluturan lye, aruz denir. Aruz, adrn ortasna dikilen direk anlamna gelmektedir.
Bir adr nasl direk ayakta tutarsa divan iirini de ayakta tutan en nemli unsur aruzdur. Aruz, hecelerin saysn
deil eklini, yani ses deerlerini esas alr. Aruz kalbnda iki dizenin hece saylar bir eksik ya da fazla olsa bile
hecelerin ekilce uygunluu aruz kalbn dorular. nk aruz, hecelerin uzunluk ve ksalklarna (kapallk ve
aklklarna) bal bir ldr.
a. Ak (Ksa) Hece: Sonu nlyle biten heceler ak (ksa) kabul edilir ve nokta (.) iaretiyle gsterilir:
Se-ve-ce-im
. . .
b. Kapal (Uzun) Heceler: Sonu nszle biten heceler ve Arapa, Farsadan dilimize gemi baz szcklerde
grlen uzun nller (,,) bu tre girer. Bu tr heceler izgiyle () gsterilir.
rnek
Bin atl / aknlarda / ocuklar gi/bi endik
_ _ . . _ _ .
. _ _ . . _ _
Bin atl / o gn dev gi/bi bir ordu/yu yendik
_ _ . . _ _ . . _ _ . . _ _
Yahya Kemal BEYATLI
Mef l / me f l / me f l / fe ln
_ _ .
. _ _ .
. _ _.
. _ _
3. Serbest l
Cumhuriyet Dnemi Trk iirinde grlen bir ldr. Serbest l, aslnda lszlktr. Serbest lyle yazan
airler; hece, aruz, uyak, redif vb. ahenk unsurlarn reddetmilerdir. Serbest lyle yazlan iirlerde ahenk,
syleyile ve ses akyla salanr.
rnek
Kitabe-i Seng-i Mezar
Hibir eyden ekmedi dnyada
Nasrdan ektii kadar;
Hatt irkin yaratldndan bile
O kadar mteessir deildi;
Kunduras vurmad zamanlarda
Anmazd ama Allahn adn,
Gnahkr da saylmazd.
Yazk oldu Sleyman Efendiye.
Orhan Veli KANIK
D. UYAK (KAFYE)
Dize sonlarndaki ses benzerliklerine denir. Uya oluturan ses, ek ya da szcklerin yazllar ayn, ilevleri
(grevleri) farkldr. Bir sesin benzemesine yarm uyak, iki sesin benzemesine tam uyak, ikiden fazla sesin
benzemesine zengin uyak denir.
Tun uyak, zengin uya oluturan szcn dier dizedeki bir szcn iinde gemesidir. Cinasl uyak ise
sesleri ayn anlamlar farkl (seste) szcklerin dize sonlarnda yinelenmesidir.
103
iirdeki dizililerine gre uyak emas u ekilde oluturulur:

Dz Uyak: Dz uyan beyitteki ekline mesnevi tipi, drtlkteki biimine ise koma tipi uyak denir. Dz
uyak aaaa, aaab veya aabb eklindedir.
rnek
Yaamak zevki nedir bilmez lmden korkan!
Gr bir manla damarlarda ateten bir kan
Birleip byle diyorlard derin bir sesle,
Yeri fethetmek iin gelmi o Ftih nesle.
a
a
b
b
Yahya Kemal BEYATLI

apraz Uyak: Bir drtln, 1 ve 3. dizeleriyle 2 ve 4. dizelerinin uyakl olmasdr. apraz uyakta szckler abab
eklinde uyaklanr.
rnek
Grmesem yzn kr olur gzm;
Gzlerim, yzne bakmak indr.
Adnda tutuur en yakn szm;
Hitabm, kalbini yakmak indr!..
a
b
a
b
Hasan Ali YCEL

Sarma Uyak: Bir drtln, 1 ve 4. dizeleriyle 2 ve 3. dizelerinin uyakl olmasdr. Sarma uyakta szckler abba
eklinde uyaklanr.
rnek
Balkonlara, yallara dalar dnrm
O gnler uzaklaan yelkenlerin pei sra
Akan bulutlar gibi gemi: ne iz, ne htra!
Sr imdi bunca hayat, gzel lm!
a
b
b
a
Necati CUMALI
rk Uyak: talyan edebiyatna ait bir nazm ekli olan terzarimaya zg uyak biimidir. rk uyakta szckler aba bcb cdc d eklinde uyaklanr.
rnek
SOKAK FENER
l bir camdan alayan korku
niyor serseri ve bo geceye;
Kaldrmlar btn skut, uyku...
a
b
a
Her duvar, her kovukta imdi niye

Bir byk gz niyaz eder, alar
Bitsin artk bu gizli phe! diye?
b
c
b
Korkarm... Saklanr heyulalar...

Bana der: te bir sahife oku,
Sar glgemde hasta kalbin var!..
c
d
c
l bir camdan alayan korku...
Ali Canip YNTEM

104
Mni Tipi Uyak: Mni nazm eklinde kullanlan uyaktr. Mni uya, aaba biimindedir.
rnek
Erciyesten yel eser
Buzu soluum keser
Babam da zlim kt
Her gn bir dnr kser
E. REDF
Dize sonlarndaki ses benzerliklerini oluturan ses, ek ya da szcklerin anlam ve grevlerinin ayn olmasdr.
rnek
Senin her kirpiinde bir derviin ah var
Muhteris aynalarn eskidii yerdesin
Yznde en aresiz devlerin gnah var
Zaman sonsuzlua balayan maherdesin
Nurullah GEN
F. ALTERASYON
iir ve dzyazda ahenk (uyum) salanmak iin sz balarnda, ortalarnda ayn nszn veya ayn hecelerin
tekrarlanmasna aliterasyon denir.
rnek
Kenr- ba dizilmi, skn ile bekler
Fsn- mha dalan pr-hayl leylekler...
Ahmet HAM
G. ASONANS
nl harflerin dize, beyit ya da drtlk ierisinde tekrarlanmasna asonans denir.
rnek
Dnyada ne ikbal ne servet dileriz
Hatt ne de ukbda saadet dileriz
Yahya Kemal BEYATLI
. TEKRR (YNELEME)
iirde ahengin salanmas, anlamn kuvvetlendirilmesi iin baz szcklerin sk sk tekrar edilmesidir. (Tekrir,
redif ve nakaratlarla da salanabilir.)
rnek
Bir gn karlarz
Bir gn, bir yarm akam.
Behet NECATGL
105
H. CNAS
Sesleri (yazllar) ayn, anlamlar farkl (seste) szcklerin bir arada kullanlmasna cinas denir.
rnek
Neyine
fleyeyim neyine
Var davula vuradur
Ney flemek neyine
Latif z
I. SEC ( UYAK)
Dz yazda yaplan uyaa seci denir. Seci, genelde divan iirinde ssl nesirde kullanlmtr.
Dize iinde fazladan yaplan ve dize sonlarndaki uyakla uyumlu olan ses benzerlikleridir.
rnek
limsin ilmine gayet yok. Kadirsin kudretine nihayet yok.
Sinan PAA
MNLER
1.
Sen gl dalnda gonca,
Ben da yolunda yonca.
Sen alp glersin,
Ben sararp solunca
2.
Sevdi aldatt beni;
Gld, alatt beni!
Gittim klesi oldum;
Gtrd satt beni!
3.
Can ite!.. Canan hani?
Dert ite!.. Derman hani?
Gnl saray bombo,
Beklenen sultan hani?
Orhan Seyfi ORHON
106
(Kars kylerinden Kizirolu Mustafa ile Bolu evresinden Krolu ad ile n yapm iki ekya on altnc asrda
yaamlardr. Bir hkimiyet mcadelesi srasnda Kizirolu, Krolunu ldrmek zeredir. Krolu, kars Nigrla
helalleme isteinde bulunur. Evine gelir, dmannn yiitliini aadaki trk ile anlatr.)
Bir fend-inen geldi peh peh peh
Kizirolu Mustafa Bey hey hey hey
Hm da deldi geti
Aam kim paam kim
Nigr kim hanm kim
Kizirolu Mustafa Bey
Bir beyin olu
Ho beyin olu
Bir at var Alapaa peh peh peh
Mecal vermez Krat kaa hey hey hey
Az kald ortamdan bie
Aam kim paam kim
Nigr kim hanm kim
Bir beyin olu
Ho beyin olu
Hay diyen de haya teper peh peh peh
Huy diyen de huya teper hey hey hey
Krolunu suya teper
Aam kim paam kim
Nigr kim hanm kim
Bir beyin olu
Ho beyin olu
Krolu
(Prof. Dr. kr ELN / Halk iiri Antolojisi)
1.
Kizirolu Mustafa Bey adl trk nesre (dz yazya) evrildiinde bu metinde ne gibi deiiklikler
olur?
2.
Syleyi bakmndan iiri dz yazdan ayran zellikler nelerdir?
3.
Mniler iirinde ahengi salayan unsurlar aklaynz.
4.
Aruz ls, ak ve kapal (ksa ve uzun) hecelerin belli bir dzen iinde sralanmasna dayanr. Ak (ksa)
heceler (.) ile, kapal (uzun) heceler ise () ile gsterilir. Dizelerin son heceleri her zaman kapal () kabul
edilir.
Yukardaki bilgiden hareketle Neyledm ol yr- l-ne sylen sylesn dizesini Filtn / filtn /
filtn / filn aruz kalbna gre iaretleyiniz.
5.
Mniler iirinin hecelerini sayarak duraklarn gsteriniz.

107
1.
Meyden saf-yi btn- humdur garaz hemn

Erbb- zhir anlayamazlar murdmz
Beytini, mefl filt mefl filn aruz kalbna gre iaretleyiniz.
2.
Tam ay bekledi
byle sessiz byle
durgun
aldrmaz byle
ne martlar ne
sereler
Gven TURAN
Yukardaki iire gre aadaki cmlede
bo braklan yeri uygun ekilde tamamlaynz.
Yukardaki iirde .. szc .. iin tekrir oluturmutur.
3.
Gl tenli, kor dudakl, kmr gzl, srmeli

eytan diyor ki sarmal, yz kerre pmeli
Yahya Kemal BEYATLI
Yukardaki beytin ilk dizesindeki aliterasyon ve asonanslar gsteriniz.
4.
Aadaki iirin lsn, uyak ve rediflerini bulunuz.

Gece ve Yas
Bir keye bzlp
Byle susmazdm ama
Kaplardan szlp
Gece doldu odama.
Bir yamur ince ince

arpyor imdi cama
Hasret kaldm sevince
Korku yzmde yama.
Dalarken gzmde ya
Ben byle sonsuz gama
Artyor yava yava
Damlardaki alama.
Behet NECATGL
108
5.
Dokumada alan kzlarn

gnleri naylon iplik, ucuz keten
emein, aln terinin ve akn
kan damlar kirpiklerinden
Refik DURBA
Yukardaki iire gre aadaki cmlelerin karsna yarglar doru ise (D), yanl ise (Y) yaznz.
6.
1 ve 3. dizelerde -n redif, 2 ve 4. dizelerde -en tam uyak oluturacak ekilde kullanlmtr.
( )
Dizelerde aln teri ve emek temasnn yansmas sz konusudur.
( )
( )
lm geliyor aklma birden lm

Bir aacn gvdesine sarlyorum
Cemal SREYA
Yukardaki dizelerde ahengi salayan unsurlar
aklaynz.
7.
Aada tanmlar verilen terimlerle iirleri eletiriniz.

Hece ls: Dizeleri oluturan szcklerin hece saylarnn eitliine dayanr.
Aruz ls: Hecelerin saysna deil ekline, yani ses deerlerine baldr.
Serbest l: lszlk, demektir. Herhangi bir kurala bal deildir.
Gkyzn gzetme gurr- ceml ile

Kalmaz bilirsin ey yz hurd yerde h
Necti
Sakn, bir kimsenin gnln ykma,

Gerek erenlerin sznden kma.
Eer insan isen lmezsin, korkma,
kurt yemez, ucda deildir.
Hac Bekta- Veli
Eskiler alyorum
Alp yldz yapyorum
Musiki ruhun gdasdr
Musikiye baylyorum
iir yazyorum
Orhan Veli KANIK
109
8.
Dkn yapranz dallarm dkn

Akn yal yal sularm akn
Orhan aik GKYAY
Dizelerin sonundaki -n / -n sesleri redif olarak kullanlmtr.
dkn / akn szcklerindeki -k nszleri yarm uyak oluturmutur.
( )
()
Dkn yapranz dallarm dkn

Akn yal yal sularm akn
9.
Dizelerde krmzyla iaretlenmi nszler aliterasyondur.
( )
Dizelerde maviyle iaretlenmi nszler secidir.
( )
Dkn ve akn szcklerinin tekrarlanmas asonans oluturmutur.
( )
A kardelen a,
Dan olaym, suyun olaym,
Gn olaym a.
Sezen AKSU
Yukardaki dizelerde ahengi salayan unsurlar

gsteriniz.
10. Cihan-r cihan iindedir ry bilmezler

O mhler ki dery iredir deryy bilmezler
Hayl
Yukardaki iire gre aadaki cmlede bo braklan yerleri uygun ekilde tamamlaynz.
iirde y bilmezler szckleri ......... olarak,ry / deryy szcklerindeki sesi ise ........
oluturacak ekilde kullanlmtr.
110
1.
Aadakilerden hangisi iirde ahengi salayan unsurlardan deildir?
5.
A) Uyak
B) Redif
C) Aliterasyon
D) Asonans
E) mge
Hece ls, dizeleri oluturan szcklerin ---eitliine dayanr; aruz vezni ise hecelerin ---bal bir ldr.
Bu cmlede bo braklan yerlere srasyla
aadakilerden hangileri getirilmelidir?
A)
B)
C)
D)
E)
2. Duymaz belki diyerek

inde korku saat
Hzl hzl demincek
On biri vurdu saat
uzunluk ve ksalklarnn - hece saylarna

harflerinin - uzunluk ve ksalklarna
hece saylarnn - uzunluk ve ksalklarna
anlamlarnn - aklk ve kapallklarna
aklk ve kapallklarnn - eitliine
Behet NECATGL
Bu iir parasnn uyak dzeni aadakilerden hangisidir?
D) Mni uya
3.
I.
Necip Fazl KISAKREK
E) rk uyak
Bu dizelerdeki alt izili sesler aadakilerden hangisine rnektir?
Atn varken yol tan

Aan varken el tan
II. Bir yanmda direkler

Bir yanmda bu duvar
A) Aliterasyon
7.
E) Tekrir
Aadaki beyitlerin hangisinde tun uyak

vardr?
B) Ey fitnesi ok kavli yalan yandum elnden

Bir nz ile bin gnl alan yandum elnden
V. Ve yol boyunca uzayan

Yksek bir duvar dibinden
C) Subh-dem her gice ayr ile ol yr oturur

Dest-bz klub ayr ile oynar oturur
Yukardaki numaralanm dizelerin hangisinde farkl trde uyak kullanlmtr?

C) III.
C) Seci
A) ka tan etmek olmaz mbteldur neylesn

deme mihr mahabbet bir beldur neylesn
IV. Ne ho sabah akam yayan

Gitmek ayn kaldrmdan
B) II.
B) Asonans
D) Redif
III. Kervanlar kalkt gitti

Uyudu uyand ah etti
A) I.
Akl akl olsayd ismi gnl olurdu;

Gnl gnl bulsayd bozkrlar gl olurdu.
B) apraz uyak C) Sarma uyak
ESEN YAYINLARI
A) Dz uyak
6.
D) IV.
D) Oldu ekm gl-en-r-y heves clar gibi

Akd gnlm bir nihl-i iveye sular gibi
E) V.
E) Gencnen olsam vrn edersin

ynen olsam hayrn edersin
4.
Bir kere misafire km adn;

stesen de istemesen de gideceksin.
Cahit Stk TARANCI
Bu dizelerde i, e nllerinin tekrarlanmas
aadakilerden hangisine rnektir?
A) Cinas
B) Uyak
D) Aliterasyon
C) Seci
E) Asonans
8.
Dize iinde fazladan yaplan ve dize sonlarndaki

uyakla uyumlu olan ses benzerliklerine ---- denir.
A) redif
B) vurgu
D) uyak
C) tonlama
E) seci
111
9.
Aadaki dizelerin hangisinde hem uyak

hem redif vardr?
12. Beni
hatrladka,
I
Ara sra
A) Veysel nene gerek dnyann hli

Kimi hasr dokur kimisi hal
gnlm
II
B) Haberini aldk geleceksin

Bize nee vereceksin
Sokakta
C) Nice sevdallarla sevgililer

Ak yollarda byle beklediler
Yanma
III
grnce
IV
glmse,
V
yakla,
VI
elin elimde kal.
Az
D) Oturmu sevdiim zlfn tarar

Gnl Mecnun olmu Leyly arar.
al.
VII
VIII
Ziya Osman SABA
E) Ellisinde yam yarsn geti

Altmnda yolum yokua dt
Bu dizelerdeki numaralanm yerlerin hangilerinde ulama vardr?

A) I. ve II.
B) III. ve IV.
C) V. ve VI.
D) VII. ve VIII.
E) I. ve VIII.
Bu dizelerde olduu gibi, sylenileri bir, anlamlar farkl iki sz bir arada kullanmaya ---- denir.
A) Seci
B) Tekrir
D) Aliterasyon
C) Cinas
E) Redif
11. Seher yeli nazl yre

Bildir beni bildir beni
Dmm elden ayaktan
Kaldr beni kaldr beni
Kul AHMET
Bu drtlkle ilgili aadaki yarglardan hangisi yanltr?
A) Cinas kullanlmtr.
B) Redif vardr.
C) Tekrir vardr.
D) Yarm uyak kullanlmtr.
E) 8li hece lsyle yazlmtr.
112
ESEN YAYINLARI
10. Ka kara kirpik siyah

Mahmur gz yedi beni
Al yanak zerine
Kurulmu yedi beni
13. Ak, yamuru,

Tramvay sesini,
Otelciyi
Ve bir msra mrldanyorum
Scak bir yemek lezzetinde
Orhan Veli KANIK
dorudur?
A)
B)
C)
D)
E)
Hece lsyle yazlmtr.

Serbest lyle yazlmtr.
Yarm uyak kullanlmtr.
Redif kullanlmtr.
Biim zelliklerine nem verilmitir.
14. Karanfil eker misin

Bal ile eker misin
Yr bana ittiini
Ahrette eker misin
yanltr?
A)
B)
C)
D)
E)
Mni tipi uyak dzeni kullanlmtr.

(4+3) durakl olarak sylenmitir.
Redif kullanlmtr.
Asl anlam son iki dizede ortaya konmutur.
Gerek; bir durum, bir nesne veya bir nitelik olarak var olan, varl inkr edilemeyen, olgu durumunda olan
her eydir. Tanmdan da anlalaca gibi gereklik, varl deneyle kantlanm, yani somut, nesnel ve duyu
organlaryla alglanabilir olan ifade etmektedir. iir ise zengin sembollerle, ritimli szlerle, seslerin uyumlu
kullanmyla oluturulan ve mecaza, d gcne, hayale, imgeye dayanan, gnle seslenen, duygu ve coku
uyandran bir anlatm yoludur. Bu ynyle iir, kiinin ilgisine, sezgisine, kltrne, anlay ve yorum gcne
gre alglanr, yani bireyseldir. Btn bu tanm ve zellikler, gereklikle iirin farkl kutuplarda olduunu dndrebilir ancak bu pek de yle deildir.
nsan rn olan iir; gerekle ilgilidir, gerei ileyebilir ancak iirin gerei ilemesi nesnel bir yaklamla
olmaz. air, nesnellii anlatmay, retmeyi bir kenara iterek iire zg bir gereklik oluturur ki buna da
iirsel gereklik denir.
iire zg gereklik, kiinin her trl yetenek, birikim, yorum kazanmlaryla oluan bir st gerekliktir.
iire zg gerekliin temelinde de yaanan gereklik ve onun zellikleri vardr. Ancak, iirde gereklik, bireyin
yalnzca yaadklaryla deil; sezgileri, tasarmlar ve izlenimleriyle de ilgilidir. air, gerei; dnceye, sezgiye, tasarma, izlenime bal olarak coku ve imge yaratacak ekilde deitirir, dntrr, yorumlar
ve kendine gre yeniden yaratr. Bu yaratmda ara dildir. Dil, insanlarn dndklerini ve duyduklarn
bildirmek iin szcklerle veya iaretlerle yaptklar anlamadr. iir de dili kullanan kendine zg bir iletiim
aracdr. iir dili doal dilden doar ancak iire zg gereklik balamnda mecaz, yan anlam, arm, imge
vb. zellikler tayan szckler kullanlarak nesnel gereklik deitirilir. Bu ekilde iir dilinde szckler ilk anlamlarndan uzaklam ve yoruma, arma, yan anlama, imgeye, hayale vb. ak yeni bir kimlik kazanm
olur.
GZLERN STANBUL OLUYOR BRDEN
Seninle bir yamur balyor iplik iplik,
Bir gzellik douyor yreime iirden.
Martlar konuyor omuzlarma,
Gzlerin stanbul oluyor birden.
Akamlardan, gecelerden, senden uzam
iirlerim rzgrdr uzak dalardan esen
Durgun sular gibi azalacam
Bir gn, birdenbire kp gelmesen.
arklarla geleceksin, duygulu, ince
Yalnz gzlerime bak diyeceksin.
Ellerim usulca ellerine deince
Kaybolup gideceksin
Bir elim seni izecek btn pencerelere
Bir elim seni silecek.
Kalbim: Ebemkua; gnde bin kere
Senin iin yeni batan can kesilecek.
Ne gzel seni bulmak btn yzlerde
Sonra seni kaybetmek hemen her yerde
Ne gzel bineceim vapurlar karmak
Yapayalnz kalmak iskelelerde.
Seninle bir yamur balyor iplik iplik,
Bir gzellik douyor yreime iirden.
Martlar konuyor omuzlarma,
Gzlerin stanbul oluyor birden.
Yavuz Blent BAKLER
RZGR
Uurtmam rzgr yrtt dostlarm!
Gelin duvandan kopan bir rzgr...
Bu rzgr yznden bulutlar yarm;
Bu rzgr yznden bana olanlar...
O ceviz dallar, o asma, o dut,
Gl gl, mektup mektup byyen umut...
Yangndan yangna arda kalm tut.
Muhabbet srermi bir rzgr kadar.
Sezai KARAKO
brahim Safi
135
SENELER
GEZNT
Bama ak dt geen baharla,

Kalbim, kafam gibi rtl karla,
Daha dn alevden bir anahtarla
Sizdiniz bu kalbi kuran seneler!
kiz hayaletler gibi yrdk

Puslu aydnlkta o bahar gn
Gece, bir tepeden seyrettik, byk
Yldzlarn suya dkldn.
Beni dertlerimle brakarak tek,

Kurudu saksmda yegne iek,
Ey her gn incelip izgileerek
Yzme glgesi vuran seneler!
lker, Demirboa, Altnkelepe

Tlsml glleri gk bahesinin,
Bir bir aldlarVe ssz gece,
Suda tekrarland, ilhaml, engin,
Durmak istemezken gnl pasnda,

Yine siz avutun onu yasnda,
Siz iki ina kalp arasnda
Sradalar gibi duran seneler
Bir lem kurulur gibi yeniden

Batan baa hayal, dnce, rya,
Billur bir kadehe benziyordun sen
Uzanan yznle bu parltya!
Kemalettin KAMU
1.
Seneler ve Gezinti iirlerini okuyan herkes bu iirlerden ayn duygu ve dnceleri mi karr? Niin?
2.
iirdeki gerekliin, yaadmz dnyada aynen geerli olup olmadn aklaynz.
3.
Doal dil (konuma dili), gereklii dorudan ve tek ynl olarak ifade ederken iir dilinin bu gereklii farkl biimlerde ve boyutlarda ilemesini; iir-gereklik-okuyucu ilikileri asndan aklaynz.
4.
Aadaki dizelerde airin, gereklii deitirirken hangi yollar kullandn dizelerin karsndaki
noktal blmlere yaznz.
Dizeler
Kullanlan Yol
Kalbim, kafam gibi rtl karla

Daha dn alevden bir anahtarla
Sizdiniz bu kalbi kuran seneler!
Ey her gn incelip izgileerek

Yzme glgesi vuran seneler!
Gece, bir tepeden seyrettik, byk

Yldzlarn suya dkldn.
..
lker, Demirboa, Altnkelepe

Tlsml glleri gk bahesinin
..
Billur bir kadehe benziyordun sen

Uzanan yznle bu parltya!
136
1.
Aadaki iir parasnda deien gereklii belirleyiniz.

alayp akyor bakarsn suya
Yaan yamurlardan zevk duya duya
k Veysel ATIROLU
2.
3.
Aadaki iir paralarnda gerekliin hangi yollarla deitirildiini, iirlerin altndaki noktal blmlere yaznz.
Dolmuta sekiz kii
Plevneden bir ses geldi
Artk uar camlarda serseri kelebekler,
Oyuncaklar gibiyiz
O ses yreimi deldi
Glgeler krk dkk sanki bir eyler bekler.
Cemal SREYA
Sleyman NAZF
Ali Cnip YNTEM
.......
.........
......
Gm bir dumanla kapand her yer;

Yer ve gk bu akam yayla duman!
Srler, imenler, sar iekler,
Beyaz kar, yeil am yayla duman!
mer Bedrettin UAKLI
iirin son iki dizesinde sylenenler gerekte yaanabilir.
( )
iirin ilk dizesinde benzetme yaplmtr.
( )
137
4.
Sen kanl ter dkersin, kara talar ba olur;

evrendeki baaklar bir altndan a olur,
Sessizce kavruluun ierime da olur,
Yine de glmsersin; nasl kibarsn Aye!
ukfe Nihal BAAR
Yukardaki iire gre aadaki cmlelerde bo braklan yerlere uygun szckleri yaznz.
Yukardaki dizelerde sanatlarna bavurulmutur.
Bu dizelerde deitirilerek ve airin sezgisine gre ... yanstlmtr.
5.
Sevdalym, yangn yeri bu sinem.

Doksan yldr ile ekmi hep ninem.
Pnarlardan su doldurur Eminem,
Mavi boncuk takna lrm.
Dilaver CEBEC
Yukardaki iir parasyla ilgili olarak aadakilerden
hangisi sylenemez?
A) ntak sanatnn kullanld
B) Benzetme sanatnn kullanld
C) Anlatlanlarn gereklikle ilgisinin olduu
D) Uyak ve redifin kullanld
E) Gelenekten yararlanld
6.
Dolunay saran bulut

Banda yamak ninemin
Bebelere tek dileim
Yan amak ninemin
Nesteren GAZOLU
Ali AKBA
7.
Benzetme sanatndan yararlanlmtr.
( )
Sezgi ve yoruma yer verilmitir.
( )
Aruz lsyle yazlmtr.
( )

iirdeki baz dizeler yaadmz dnyadaki . yanstabilir.
iirin, okuyucularda farkl duygular uyandrmas iiri oluturan szcklerin zelliine sahip
olduunu gsterir.
138
8.
Aadaki metinleri, konuyu ileyileri bakmndan karlatrnz.

1. Metin
Zaman
Baaklar gibi bizi
Biip gidiyor zaman
Su gibi mrmz
ip gidiyor zaman
imekten atlaryla
Geip gidiyor zaman
Ayhan NAL
2. Metin
Zaman Nedir?
Zaman iki hareket arasndaki sredir. Hareket ve maddenin nesnel durumu zamanla belirir. Zamann olmad yerde
nesnellik de yoktur. Bu sebeple zaman, cismin belirleyici
faktrdr. Hareketin hz zamann da hzdr.
9.
Aadaki beytin hangi dizesi gereklie daha yakndr?

Kular ter, uuur yeil dallara konar
Umutlar yaprak yaprak alevlenir de yanar
Nurullah GEN
10. Aadaki iir paralarndan hangisinin gereklikle ilgisi yoktur?

Da kyleri serin, kylar mavi
Srlsklam bir gkyz kt alardan
Yaz scanda ehir
Masmavi btn balklar
Bunaltr beni.
Can YCEL
Behet NECATGL
139
1.
Aadaki dizelerin hangisinde gereklik deitirilmemitir?
5.
A) Bulutu kestiler bulut para
Aadaki dizelerin hangisinde sylenenler

doal gereklie uygundur?
A)
B)
C)
D)
E)
B) Bir kadnn yz kayordu yetiemedim

C) Gkyzn katlayp bir keye koymutuk
D) Yldzlar kaldrmlara dklmt btn
Ruhumdaki diki izleri belli olmaktadr

Evet deirmende bir baak kederidir un
Elimde yiyecek filesi, evime doru yryorum
Gzlerinden tam olarak nereye gidilir bilmem
Bir aktan dierine ka saatte gidiliyor
E) Yamurda seni dnerek yryorum

Cehlimi bilmeyecek mertebe chil deilim
Bilirim rtbe-i noksnm kmil deilim
Yeniehirli Avn
cehil: Bilmezlik, cahillik.
A) sezgi ve izlenimleriyle
rtbe-i noksn: Eksikliin derecesi.
B) ekonomik durumuyla
kmil: Olgun.
C) niversite eitimi alm olmasyla
Bu dizelerle ilgili aadakilerden hangisi

sylenemez?
D) byk ehirde yayor olmasyla

E) aile ortamyla
3.
6.
iirde gereklik; bireyin yalnzca yaadklaryla

deil, ---- de/da ilgilidir.

A) air, yaanan ve tasavvur edilen gereklii
yorumlayarak deitirir.
B) iirde szckler yeni anlamlar kazanr.
C) iirde szckler temel anlamlarnn dnda
kullanlabilir.
ESEN YAYINLARI
2.
A)
B)
C)
D)
E)
7.
D) iir, d dnyay nesnel olarak aktarmaldr.

Uyak kullanlmtr.
Redif kullanlmtr.
air, kendinin ne olduunu bilmektedir.
Gerekler mbalaal olarak yanstlmtr.
Bu dnya bir kuyu, havasz mlek;

Daralyorum!
Kelime, manay boan bir gmlek!
Paralyorum!
E) iir, sezgi ve yoruma ak bir trdr.
Necip Fazl KISAKREK

4.
Bu iirde gereklik, aadaki edeb sanatlardan hangisi kullanlarak deitirilmitir?
Ben airim, gaibi kurcalayan ilingir

Bu dizede air kendini; grnmeyeni, bilinmeyeni
amaya alan bir ilingire benzeterek ---- deitirmitir.
A) nceki dncelerini
B) doal gereklii
C) insanlarn onunla ilgili dncelerini
D) iirin tanmn
E) airin gerek sorumluluunu
140
A) Telmih
B) Tehis
C) ntak
D) Tebih
E) Tevriye
8.
Aadaki dizelerin hangisinde szcklerin

tamam gerek anlamnda kullanlmtr?
A)
B)
C)
D)
E)
Geceleri sokaklarda gezerdin

ehre girerken klar uuuyor
Sularda yznden yaylan bir tatl hzn
Dnyaya deer emreden sesindeki tatllk
Ge ykseliyor taptaze gneler
9.
12. lm ara sra yokluyor beni

Oturuyor geip karma.
Daha, diyor, daha vaktin gelmedi
Sonra dnp gidiyor bakasna.
iirde gereklik deitirilirken szcklere ---- yklenir.

A) tek anlam
B) yeni anlamlar
C) terim anlam
D) nesnel yarglar
E) temel anlam
Ama her zaman bu byle olmaz

ocuklar, ihtiyarlar, tazeler
Gryorum gider, sra sra bekleir
Hacbayram nnde cenazeler
Cahit KLEB
10. Bir gl mahzun durur bahede

Yapraklar yorgun.
Sen pembe gllerin en pembesi!
Hasta solgun
Cahit KLEB
Bu iirle ilgili aadakilerden hangisi sylenemez?

A)
B)
C)
D)
E)
Bu dizelerle ilgili aadakilerden hangisi

sylenemez?
A) Kiiletirme sanatnn kullanld
B) Sezgi ve hayallere yer verildii
C) Yap btnlnn, uyak ve rediflerle saland
D) Benzetme sanatnn kullanld
E) iirsel gereklie uygun olduu
Ama ben hi byle mahzun olmadm;

lm hatrlatan ne var bu resimde?
Oysa hayattayz hepimiz.
Melih Cevdet ANDAY
13. Titrek sahillere gne dounca,
ESEN YAYINLARI
11. Drt kii parkta ektirmiiz,

Ben, Orhan, Oktay, bir de inasi...
Anlalan sonbahar
Kimimiz paltolu, kimimiz ceketli
Yapraksz arkamzdaki aalar...
Babas daha lmemi Oktayn,
Ben bykszm,
Orhan, Sleyman efendiyi tanmam.
I
II
Gzlerim, grnmez dalar selamlar...
III
Buruur elimde bir sar gonca,
IV
V
Ruhuma bir amn ebnemi damlar.
VI
mer Bedrettin UAKLI
Yukardaki alt izili szcklerden hangileri
gerek anlamlar dnda kullanlmtr?
A) I. ve V.
B) II. ve III.
C) III. ve IV.
D) V. ve VI.
E) I. ve VI.
14. Kzla boyanm koynunda sular,
Yandn m bu gurbet elinde oruh?
Bayburtlu Zihnnin komas m var
Trkler syleyen dilinde oruh?
mer Bedrettin UAKLI
Bu iirden aadakilerden hangisi karlamaz?

A)
B)
C)
D)
Gzlemden yararlanld
l kullanlmad
Dizelerin, dz yaz cmlelerine yaklatrld
Szcklerin gerek anlamlar dnda kullanld
E) lm temasnn ilendii
ntak sanat kullanlmtr.

Yaam gerekliinden yararlanlmtr.
Kiiletirme sanat vardr.
mge kullanlmtr.
Yaama deer vermek gerektii anlatlmtr.
Yukardaki metinle ilgili olarak aadakilerden hangisi sylenemez?

A)
B)
C)
D)
E)
Sadece yaanan gereklikten yararlanld

iire zg gerekliin kullanld
Uyak ve redif kullanld
11li hece lsyle yazld
oruha, insana zg nitelik verildii
141
GELENEK
Gelenek; bir toplumda, bir toplulukta eskiden kalm olmalar dolaysyla saygn tutulup kuaktan kuaa
iletilen, yaptrm gc olan kltrel kalntlar, alkanlklar, bilgi, tre ve davranlar olarak tanmlanr. nsann
ortaya koyduu her yapt gemiten gelecee uzanr. nsanolu kendi gemiinden aldn bulunduu an
bilgi birikimi, grenei, zevk ve dnce anlay gibi zellikleriyle yourarak gelecee ulatrr. Btn bu sre,
gelenei oluturur. iir gelenei de bu sre ve oluumun dnda deildir; daha nce yaam airlerin yaptlar, dnceleri, sosyal ve kltrel ortamlarn farkl syleyi ve zellikleri iir geleneini oluturur.
Sosyal ve kltrel ortamn iire kazandrd farkl syleyi ve zellikleri vardr.
Her dilin kendine ait bir iir gelenei vardr.
Her dilin kendi iir gelenei, tarih ak iinde oluur.
iir gelenei, daha nce yaam airlerin eserleriyle oluur ve gelenei oluturan airler arasnda ilikiler vardr.
Bir iirin tm ynleriyle anlalabilmesi iin o iirin bal olduu gelenekle ilgili bilgi sahibi olmak gerekir. Buna gre Trk iir geleneinin dnemleri ve dnemlerin zellikleri unlardr:
TRK EDEBYATININ DNEMLER

A) DESTAN DNEM TRK EDEBYATI
Kavm (toplumsal, etnik) zelliklere bal olarak gelimitir.
I. SZL EDEBYAT
Trklerin, yazy kullanmad dnemde olumutur.
Szl edebiyat, din trenlerden, av elencelerinden domutur.
airler, iirlerini kopuz ad verilen saz eliinde sylemilerdir.
Bu dnem airleri; oyun, ozan, aman, kam, baks gibi adlar almlardr.
iirler; sr, len, yu ad verilen trenlerde sylenmitir.
Bu dnemde dil, yabanc etkilerden uzak olup sade Trkedir.
Bu dnem rnleri: kouk, sagu, sav, destandr.
II. YAZILI EDEBYAT
Yazl edebiyat, yaznn Trkler arasnda kullanlmasyla balamtr. Bu dnem, VIII. yzylda balar X. yzyla
kadar devam eder.
Szl edebiyatta olduu gibi yazl edebiyat da dil, anlatm, tema, duyu ve zevk bakmndan eski Trklerin
zelliklerini yanstr.
Bu dnemde eserler Kktrk ve Uygur alfabesiyle yazlmtr.
Bu dnemde ortaya konulan rnler Kktrk ve Uygur Yaztlardr.
Bu metinlerde dil yaln ve yabanc etkilerden uzaktr.
iirde nazm birimi drtlk, l hecedir.
142
B) DN (SLAM UYGARLII) EVRESNDE GELEN TRK EDEBYATI

Din etrafnda oluan medeniyetlere bal olarak gelimitir.
I. SLAM DNEMDE LK DL VE EDEBYAT RNLER (XI-XII. yzyl)
Kutadgu Bilig
Divn Lgtit-Trk
Atebetl Hakyk
Divan- Hikmet
II. OUZ TRKESNN ANADOLUDAK LK RNLER (13-14.yy.)

COKU VE HEYECANI DLE GETREN METNLER (R)
lahi
Nefes
Gazel
OLAY EVRESNDE OLUAN EDEB METNLER

Battalnme
Dede Korkut Hikyeleri
Dnimentnme
Mesneviler
RETC METNLER
Tasavvuf Metinler
Nasrettin Hoca Fkralar
III. XIV. YZYILDAN XIX. YZYIL ORTALARINA KADAR OSMANLI EDEBYATI

COKU VE HEYECANI DLE GETREN METNLER (R)
1. Divan iiri
Divan iiri, Trkler slamiyeti kabul ettikten sonra gelimitir. Arapann bilim, Farsann sanat dili olarak kendini
kabul ettirmesi, bu dilleri bilenlerle (aydn) bilmeyenler (geni halk kitleleri) arasnda snf farklarnn ortaya kmasna neden olmutur. Aydn tabakay oluturan ve medrese kltryle yetimi airler divan iirini oluturmulardr. Halktan kopuk olan ve genelde toplumsal konulara deinmeyen bu edebiyata yksek zmre edebiyat,
klasik edebiyat, saray edebiyat; iirler divan ad verilen bir kitapta topland iin de divan edebiyat ad
verilmitir.
Divan iirinde ak, arap, kadn, tasavvuf, felsef dnceler gibi belli konular ilenmitir.
Konudan ok konunun ileniine, yani ekle (l, uyak, nazm biimi, nazm birimi, sz sanatlar vb.) nem
verilmitir.
Kuralc bir iirdir, duygu ve dnceler mazmun ad verilen kalplam szlerle ortaya konmutur.
iirde genelde para btnlne nem verilmitir, yani anlam beyitlerde tamamlanmtr.
Soyut bir iirdir, gzlemden ok hayallere yer verilmitir.
143
Arapa ve Farsa szcklerden oluan ar bir dil kullanlmtr.

Aruz ls kullanlmtr.
Genelde tam ve zengin uyak kullanlmtr.
Arap ve ran edebiyatnn nazm biimleri: Gazel, kaside, rubai, musammatlar (ark, murabba, terkibibent...
kullanlmtr.
2. Halk iiri
Halk iirinin ve edebiyatnn kayna Destan Dnemi Trk Edebiyatdr. slamiyetin kabul edilmesiyle Destan Dnemi iir geleneinde de nemli deiiklikler olmutur ancak ulusal kaynaktan beslenmesi, halkn zevkini, deerlerini, duygu ve dncelerini yanstmas bu edebiyatn hem adn belirlemi hem de gnmze kadar
ulamasn salamtr.
Halk iirinin genel zellikleri unlardr:
Halk ozanlar genelde okuma yazma bilmedikleri iin iirler szl gelenee bal olarak doalamayla, belli bir
ezgiyle ve saz eliinde sylenmitir.
Divan iirinden etkilenen baz airler dnda halkn anlayaca bir dil kullanlmtr.
Nazm birimi drtlktr.
iirler, genelde hece lsnn 7, 8 ve 11li kalplaryla oluturulmutur (Divan iirinden etkilenen baz ozanlar
aruz veznini de kullanmtr.)
iirlerde genellikle yarm ve cinasl uyak kullanlm, rediflere yer verilmitir.
Divan iirinde karlalan edeb sanatlara ve kalplam ifadelere (mazmun), divan iirinde grld kadar
olmasa da, bavurulmutur.
Tema genelde ak, zlem, gurbet, doa sevgisi, kahramanlk, tasavvuf, lm, toplumsal olaylar vb.dir. Bu
temalar halk iirinde, divan iirinden farkl olarak somut ve gerekidir; ekil gzelliinden ok, ze (anlama,
konuya) nem verilmitir.
Saz airlerinin, kendilerinin veya bakalarnn iirlerini derledikleri, uzunlamasna alan, deri kapl deftere cnk
denir.
a) Anonim Halk iiri (Mani, Trk)
Syleyeni bilinmeyen iirlerdir. Bu iirler, szl gelenee bal olarak dilden dile dolaarak yaylmtr.
b) k Tarz Halk iiri (Koma, Semai)
Din d konularn ilendii ve k ad verilen halk ozanlar tarafndan genelde saz eliinde sylenen iirlerdir.
c) Din Tasavvuf Trk iiri (lahi, Nefes, Deme)
Din konularn ilendii, tasavvuf (insanolunun dnya ve ahiret mutluluunu salamak) dncesini yaymak iin
yazlan iirlerdir. iir araclyla sevgi ve hogrye dayal bir dnya oluturma dncesi vardr. Bunun iin mutasavvflarn iirlerindeki hedef kitle ne sadece okumu (aydn) kesim ne de sadece geleneksel zevke sahip halktr.
O, tm insanlara seslenmeyi amalar. Bunun iin din-tasavvufi Trk iiri; ekil zellikleri (l, nazm birimi, nazm
biimi, dil vb.) ynyle bazen divan iirinin, bazen de halk iirinin zelliklerini yanstr.
144
OLAY EVRESNDE OLUAN EDEB METNLER

1. Anlatmaya Bal Edeb Metinler
Halk Hikyeleri
Mesneviler
2. Gstermeye Bal Edeb Metinler (Temaa)
Karagz
Meddah
Ortaoyunu
3. retici Metinler
Tezkire
Tarih
Seyahatname
Mektup
lm Eserler
Din Eserler
C) MODERN DNEM (YENLEME DNEM)

Akla nem verilmi ve bireyin dnya ile ilikisine bal olarak gelimitir.
I. TANZMAT DNEM EDEBYATI (1860-1896)
XIX. yzylda Osmanl mparatorluu zayf dm ve Osmanl mparatorluunun btnln ve bamszln
koruyabilmek iin an ihtiyalarna ve Bat esaslarna gre devlet kurumlarnn yeniden dzenlenmesi gereklilii
domutur. Buna bal olarak adl, siyas, asker, mal, idar vb. birok alanda Batllama sreci balamtr. Devlet ve toplum hayatndaki deiiklikler bir sre sonra sanat ve edebiyatta etkisini gstermitir. Ksacas Tanzimat
Dnemiyle birlikte her alanda bir Batllama srecine girilmitir. Tanzimat edebiyat iki dneme ayrlmtr. Birinci
Dnemde Toplum iin sanat anlay benimsenmi, buna bal olarak sosyal ve toplumsal konular ilenmi, Bat
edebiyatna ait baz trler (roman, tiyatro, yk, gazete, makale vb.) edebiyatmza kazandrlmtr. Divan iirinin dil ve biim zellikleri braklamam ancak iirde, z (konu) bakmndan nemli deiiklikler olmutur. kinci
Dnemde ise sanat iin sanat anlayna dnlm tekrar bireysel konular ilenmitir ancak Batllama sreci
devam etmi ve Batl anlamda rnler verilmitir. zellikle iirde, divan iirinin kalplar krlmaya balanmtr.
II. SERVETFNUN EDEBYATI (1896-1901) VE FECRT TOPLULUU (1909-1912)
Servetifnun adl derginin etrafnda bir araya gelen sanatlarn oluturduu bir dnemdir. Bu dnemle birlikte
Batllama sreci hzlanm, birok trde Tanzimat Dnemine gre daha yetkin rnekler verilmitir. Dnemin siyasi
koullarna bal olarak sanat iin sanat anlayna bal olarak genelde bireysel konular ilenmi ve ar bir dil
kullanlmtr. Aruz vezni kullanld hlde divan iirinin biimsel kalplar krlm serbest mstezat, sone, terzarima vb. nazm biimleri kullanlmtr.
Fecriti topluluu sanatlar, yeterince yeni olmadklarn dndkleri Servetifnun edebiyatna tepki olarak ortaya kmlar ancak onlardan farkl bir ey ortaya koyamamlardr. Ksa sre sonra da bu topluluk dalm, sanatlar bireysel olarak rn vermilerdir.
III. MLL EDEBYAT DNEM (1911-1923)
Bu dnem sanatlar sanatta, edebiyatta ulusal kaynaklara ynelmeyi ilke edinmilerdir. Ulusal lmz olan hece
lsn kullanmlardr. Sade Trkeyle yazmlar, halk iiri nazm ekillerinden yararlanmlar ve yurt gereklerini ilemilerdir.
145
IV. CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATI (1923 )

Cumhuriyetin ilan edilmesiyle Trk toplumu her alanda adalama srecine girmitir. Bu srece bal olarak
ok geni olan ve farkl nitelikler tayan bir edebi dnem balamtr. Bu dnemde ok farkl iir gelenekleri olumutur:
z iir Anlayn Srdren iir
Serbest Nazm ve Toplumcu iir
Mill Edebiyat Zevk ve Anlayn Srdren iir
Garip Hareketi [I. Yeni (1940-1954)]
Garip Dnda Yenilii Srdren iir
kinci Yeni iiri (1954-1960)
kinci Yeni Sonras Toplumcu iir (1960-1980)
1980 Sonras iir
Cumhuriyet Dneminde Halk iiri
GAZEL
Gnmz Trkesiyle
k Hzr olsa ger virmez amn bilmi ol

Bilmez isen ol meh-i n-mihribn bilmi ol
Gaafil olma gz yumub anca tr-i gamzeden
Grnb gelmez bel-y n-gehn bilmi ol
Gamzesi b-i cndr turresi dm- bel

Fitnedir ser-t-kadem ol dil-sitn bilmi ol
Htr- uk in hattna virmezse amn

ldrr bu fitne-i hir zeman bilmi ol
Kimse tahkk idemez ir midir shir midir
Bir bilr yok Nefi-i muciz-beyn bilmi ol
Nef
146
Hzr bile olsa onu da ldrr, bilmi ol. O sevgi ve

merhameti olmayan, ay gibi gzel olan sevgiliyi bilmi ol.
O gzelin oka benzeyen szgn yan baklar karsnda
bir an bile olsa dikkatsizlik yapma nk o baklar, anszn
gelen beladr, kendini hissettirmez.
Szgn baklar, can kargaaldr; alnndaki salar da
bela tuzadr. Batan ayaa fitnedir, o kendine k eden
gzeli bilmi ol.
klarn hatr iin hattna (yzndeki ayva tyleri) aman
vermezse, bu hir zaman fitnesi ldrr, bilmi ol.
Nefi; air midir, yoksa sihirbaz mdr? Kimse Bunu bilemez,
anlayamaz. slubu kimseye benzemeyen Nefnin ne olduunu bilen yok, bunu bilmi ol.
FAHRYE ABLA
Hava keskin bir kmr kokusuyla dolar,
Kapanrd daha gn batmadan kaplar.
Bu, afyon ruhu gibi baygn mahalleden,
Hayalimde tek izgi bir sen kalmsn, sen!
Hlyasndaki geni aydnla glen
Gzlerin, dilerin ve ak pak gerdannla
Ne gzel komumuzdun sen, Fahriye abla!
nce upuzun, sonra kesik san vard;

Tenin budays, boyun bir baak kadard.
ini gcklard btn erkeklerin
Altn bileziklerle dolu bileklerin.
Alrd rzgrda ksa eteklerin;
Ak sak arklar sylerdin en fazla.
Ne apkn komumuzdun sen, Fahriye abla!
Eviniz kutu gibi kck bir evdi,

Sarmaklarla balkonu rtk bir evdi;
Gnein batmasna yakn saatlerde
Ykanrd glgesi kuytu bir derede.
Yaz, k yeil bir saks tr pencerede;
Bahende akasyalar aard baharla.
Ne irin komumuzdun sen, Fahriye abla!
Gnl verdin derlerdi o delikanlya,

En sonunda varmsn bir Erzincanlya.
Bilmem imdi hl bu ilk kocanda msn,
Hl dalar karl Erzincanda msn?
Brak, gemi gnleri gnlm hatrlasn;
Hatrada kalan ey deimez zamanla.
Ne vefal komumuzdun sen, Fahriye abla!
Ahmet Muhip DIRANAS
KOMA
Nasl vasfedeyim gzelim seni
Rumeli Bosnay deer gzlerin
Dnyaya gelmemi ein akrann
zmiri Konyay deer gzlerin
Yznde grnr Yusuf nian

Yzn grenler eker efgn
Bsbtn Grcistan Erzurum Van
Belh-i Buharay deer gzlerin
Kimsede grmedim sendeki naz

Tunus Trabulus Msr Hicaz
Kars Kazman Acem iraz
Giriti Yanyay deer gzlerin
Ruhsatm eyledim senin de methin

Al yanaktan bir buse ver himmetin
Yz bin sarraf gelse bilmez kymetin
hr dnyay deer gzlerin
Ruhsat
1.
Gelenek szcnn anlamn ve iir geleneinin nasl olutuunu aklaynz.
2.
Gazel, Fahriye Abla ve Koma adl iirleri ahenk (ses ve ritim), tema ve yap zellikleri bakmndan inceleyiniz.
3.
Gazel, Fahriye Abla ve Koma adl iirlerde ayn konu (sevgili ve sevgilinin gzellii) ilendii
hlde bu iirlerin dil ve anlatm zelliklerinin deiik olduu grlmektedir. Bu farklln gerekelerini
aklaynz.
147
Aadaki iir paralarnn hangi geleneklere ait olduklarn iirlerin altlarndaki noktal yerlere yaznz.
Mevlm senin klarn
Devrn ederler h ile
Yolundaki sdklarn
Cevln ederler h ile
Almadn incitdi seni zr hezrn

Ey gonce-i ter gnl msn blbl- zrn
Blbller ter gller aar d gnl yok
Hi byleliin grmemiiz fasl- bahrn
Akn arbndan iip

Fni alyktan geip
Vasln hevsndan uup
Seyrn ederler h ile
gaaz gzel eyledin ey blbl-i eyd

Ho gelmedi amm dil-i pr-evke kararn
eyhlislam Yahya
Aziz Mahmud HD
devrn: Bir eyin etrafn dolanma, dnme.
cevln: Dolama, dnme.
vasln hevs: Kavumann verdii zevk.
.......................................
zr hezr: Alayan, inleyen blbl.

gaaz: Balamak.
gonce-i ter: Islak, nemli gonca.
blbl-i eyd: lgn blbl.
blbl- zr: Alayan blbl.
dil-i pr-evk: stekle dolu gnl.
.......................................
2.
3.
Bir dilin yaps ve syleyi zellikleri tarih ak ierisinde baz deiikliklere urayabilir.
( )
Bir airin baarl olmas, gemile ban koparmasna baldr.
( )
Ey firk- leb-i cnan cierim hn etdin

ihre-i zerdimi hn-b ile gl-gn etdin
Cierim kaann gz yna tktn ey dil
Vara-vr bunu kulzm onu ceyhn etdin
firk- leb-i cnan: Sevgilinin dudandan ayrlmak.

hn: ldrmek, kanatmak.
ihre-i zerd: Solgun ehre.
hn-b: Kanl su, gzya.
kulzm: Deniz.
Fuzl
Yukardaki iir hangi gelenee aittir?
A) Destan geleneine
B) Modern iir geleneine
D) Serbest iir geleneine

148
C) Divan iiri geleneine
E) Halk iiri geleneine
4.
Durduk btn gece

Hibir acya varmadan kuytusunda yreimizin
Sessizlikler ynnda sabrn yan banda
Zaman eri bir kap aralanan gelecee
Younlamas insan sevgilerinin unutulan bir eyin yaanmam szcn
Toprakta buunun younlamas ekmekte tuzun
Sabri ALTINEL
Yukardaki iire gre aadaki cmlede bo braklan yeri uygun ekilde tamamlaynz.
Yukardaki iir, ekil zellikleri bakmndan geleneine baldr.
5.
Karanfilin beyaz
Etme yrim bu naz
A kapy sevdiim
ok bekledim ayaz
Yukardaki iire gre aadaki cmlelerin karsna yarglar
doru ise (D), yanl ise (Y) yaznz.
6.
( )
Uyak ve redif kullanlmamtr.
( )
Sade bir Trke kullanlmtr.
( )
Tasavvuf iiri geleneine bal olarak yazlmtr.
( )
Mni nazm biimiyle yazlmtr.
( )
Gn domadan ayorum dkkn

kular uykuda daha, aalar uykuda, yreim uykuda
azmda akamdan kalma kyak bir cigara
kulamda elektrik zilleri, sirenler
Usta ay demledim, bakr tavnda
Binglden geleli drt yl
fincan kadar bir dkkn
iliini giy
ortal spr
tezgh dzenle
Bu iirde tema olarak hangi sosyal evre ilenmitir?
A) ifti
B) i
D) Tccar
C) Bilim adam
E) adam
149
7.
Bugn ben bir gzel grdm
Yeil bal gvel rdek,
Yeiller giymi a zre
Uar gider gle kar.
Aklm bamdan ald
Ericesin tel tel etmi,
Durabilmem aya zre
Dker gider yre kar.
k mer
Karacaolan
Yukardaki iir paralarn inceleyerek aralarndaki benzerlikleri maddeler hlinde yaznz.
8.
Aadaki iir paralarndan hangileri, alndklar nazm biimlerinin son birimleridir?

Emrah der ki dtm dile
Blbl figan eder gle
Gzel sevmek bir sarp kale
Ya alnr ya alnmaz
9.
Fni Karacolan fni,

Veren alr tatl can.
Yakmazsa ldr beni,
Yeil bala ala kar.
Hal gibi beklerim

Vay benim emeklerim
lmei ala ala
Yoruldu bileklerim
Bu iirle ilgili olarak aada verilen bilgilerden
hangisi yanltr?
A) Koma nazm ekliyle yazlmtr.
B) 7li hece ls kullanlmtr.
C) Mni nazm ekliyle yazlmtr.
D) Temas hal dokuyan kzlarn duygu ve dnceleridir.
E) Uyak dzeni aaxadr.
10. Aadaki iir parasnn hangi gelenee ait olduunu belirtiniz.

imdi kavak aalar grnyor,
Penceresinden,
Kanal boyunca.
Gndzleri yamur yayor;
Ay douyor geceleri
Ve pazar kuruluyor, kar meydanda.
Onunsa daima;
Yol mu, para m, mektup mu;
Bir dnd var.
Orhan Veli KANIK
150
Kaygusuz Abdal nidelim

Ahd ile vef gdelim
Kaldrp postu gidelim
Krk gn oldu kaynatrm kaynamaz
1.
4.
Hafife srlm bir elmann dilindeyim

Elmann kokusundaym
Ansndaym -kim bilir kiminAnlarda grnr, dlerde grnmez insan
Dlerde grnen anlamlardr
zelliklerdir bir de belli belirsiz.
Hey Smmn gnl asla tek olmaz

Konar ger hi kimseye yk olmaz
Can emanet bir kimseye mlk olmaz
Bu dnyaya gelen gitmek iindir
Smmn
Mmin olanlarun okdur cefs
hiretde olur zevk u safs
On sekiz bin lemn Mustafs
Ad gzel kend gzel Muhammed
Ve
nsansz an yoktur. Var mdr?
Edip CANSEVER
Aadakilerden hangisi, yukardaki iir paralar arasndaki benzerliklerden biri deildir?
A) Halk iiri
B) Divan iiri
C) Saf iir
D) Serbest iir
E) Tasavvuf iiri
A)
B)
C)
D)

A)
B)
C)
D)
E)
3.
Nazm birimlerinin drtlk olmas

11li hece lsyle yazlm olmalar
Uyak ve redif kullanlm olmas
Halk iiri geleneine bal olarak yazlm
olmalar
E) Ayn temann ele alnm olmas
iir gelenei, ---- oluur.
daha nce yaam airlerin eserleriyle

nceden elde edilen baarlarla
gen airlere deer vererek
toplumsal uzlamayla
airlerin, sanat geim arac olarak grmemesiyle
ESEN YAYINLARI
2.
k Yunus
Bu iir, aadaki iir geleneklerinden hangisine bal olarak yazlmtr?
5.
Vsf
Yukardaki dizeler hangi iir geleneine aittir?
A)
B)
C)
D)
E)
Kara gzlm benden Tanr selmn

Keser gider misin kyamete dek
Bir kurulu yaydr kalar keman
Yaar gider misin kyamete dek
ldrmee kail oldum ben zm
A benim sevdiim hey iki gzm
Ayan altna desem yzm
Basar gider misin kyamete dek
k Halil
Yukardaki dizeler hangi iir geleneine aittir?
A)
B)
C)
D)
E)
Halk iiri geleneine

Modern iir geleneine
Destan geleneine
Divan iiri geleneine
Serbest iir geleneine
Der m ictinb etmek seninn alayanlardan

Sirik- emimin bak fark var m alayanlardan
6.

Destan geleneine
Modern iir geleneine
Halk iiri geleneine

A) Gelenek, sanatlarn, gemile balarn koparmalaryla oluur.
B) nsann ortaya koyduu btn yaptlar, hibir
deiiklie uramadan gelecee tanr.
C) Daha nce yaam airlerin yaptlar, gelenein olumasnda belirleyici deildir.
D) Sadece sanat gc yksek airler gelenei
oluturur.
E) Bir dilin syleyi zellikleri o dildeki farkl iir
geleneklerine gre deiiklik gsterir.
151
7.
8.

A) Sosyal ve kltrel ortamn, iire kazandrd
farkl zellikler vardr.
B) Her dilin kendine zg iir gelenekleri vardr.
C) iir gelenei, sadece gelecee dnk yaklamla oluur.
D) Gelenei oluturan airler arasnda iliki vardr.
E) iir gelenei, tarih ak ierisinde oluur.
11. Hzn ocuklar iin arada bir, yallar iin srekli

Atlan a dolduruyor rmak
Bal deniyor terzi
Yreini inesinden kurtarp pazarlar
Ben sevgilenmeyi denerdim, braktm imdi
Glten AKIN
Yukardaki iir hangi gelenee aittir?
A)
B)
C)
D)
E)
Evimizin ii duvar
Duvarn yannda su var
Alama yavrum alama
Ninni diyem baban duyar
E e e e ee ey
12. Ey Allahm beni senden ayrma

Beni senin ddrndan ayrma
Seni sevmek benim dnim imnm
lah dini imndan ayrma
Erefolu
ddr: Yz, ehre.
Bu iir ---- geleneine baldr.

Bu iir parasyla ilgili aadaki yarglardan

hangisi yanltr?
Ey gzel sancam, solmasn yzn,

Biz henz yaarken yese brnme!
Hicrana takati yok gnlmzn,
Bu matem yzyle bize grnme!
Orhan Seyfi ORHON
yes: mitsizlik.
hicran: Ayrlk.
Bu dizelerde kiiletirilen varlk aadakilerden hangisidir?

A) Sancak
B) Matem
C) iek
D) Yz
E) nsanlar
10. Bahar boldu v gl meyli klmad knglm

Ald gonce v lkin almad knglm
ESEN YAYINLARI
A) modern iir
B) anonim halk iiri
C) divan iiri
D) serbest iir
E) tasavvuf iiri
9.
Destan geleneine
Tasavvuf iiri geleneine
Halk iiri geleneine
A) Divan iiri geleneinden etkilenilmitir.

B) Nazm birimi beyittir.
C) k edebiyat geleneine bal olarak yazlmtr.
D) Redif kullanlmtr.
E) Uyak ve redif kullanlmtr.
13. ok eskiden yaadm bu an ben
Dersiniz aknlk iinde.
lk girdiiniz bir ev, bir merdiven,
Birden gne vuran pencere,
Melih Cevdet ANDAY
Sevdiim insanlara
Kzabilirdim,
Eer sevmek bana
Mahzun durmay
retmeseydi
Orhan Veli KANIK
Ali ir NEV
Bu iir parasyla ilgili aadaki yarglardan
hangisi yanltr?
Aadakilerden hangisi, yukardaki iir paralar arasndaki benzerliklerden biridir?
A)
B)
C)
D)
E)
A)
B)
C)
D)
E)
Tenasp sanatndan yararlanlmtr.

Uyak ve redif kullanlmtr.
Modern iir geleneinden yararlanlmtr.
l nsz ile aliterasyon yaplmtr.
152

Modern iir geleneine gre yazlm olmalar
Telmih sanatna yer verilmi olmas
Destan geleneine gre yazlm olmalar
Pablo PICASSO
Bir yaznn veya bir szn belli bir gre gre aklanmasna, anlalmas g ynlerinin aydnla kavuturulmasna yorum denir. Tanmda da anlalaca gibi bir metnin yorumlanabilmesi iin nce anlamsal ayrntlarnn alglanmas gerekir. Anlam ise bir szckten, bir szden, bir davran veya olgudan anlalan ey, bunlarn hatrlatt dncedir.
Demek ki anlamn kayna szck, sz ya da olgulardr. air; anlam kapsam tarih sre iinde olumu olan
bu unsurlar kullanr, yani airin malzemesi doal dildir. air; herkesin ortak paydas olan dili yeni anlamlar tayabilecek ekilde kullanr.
iir, bilimsel metinlerden farkldr. Bilimsel metinlerin tek anlam vardr, iir ise ok anlamlla uygundur. Farkl ve yeni anlamlarn olumasnda iiri oluturan btn geler (iirin yaps, anlatm, temas, ahenk unsurlar,
imgeler vb.) etkilidir.
iirde aka dile getirilmi unsurlar bulunduu gibi aka ifade edilmemi, okuyucunun yorumuna braklan
anlamlar da vardr. Bu durum, iyi bir iirin her okunduunda okuyucuya farkl bir ey sylemesini ve farkl bir
tat vermesini salar. Tabi bu durumu sadece iir balamnda ele almamak gerekir. Bunda okuyucunun durumunun (psikolojik hlinin) da rol vardr.
iir; okuyucunun kltrne, anlayna, zevkine, iinde bulunduu duruma ve psikolojik hline gre yeni anlam deerleri kazanr.
153
KIRIM-KONGO KANAMALI ATE

Krm-Kongo kanamal atei,
Afrika, Asya, Dou Avrupa
ve Orta Dou lkelerinde grlen ldrc bir viral hastalktr. Bunyaviridae ailesinden Nairovirus tr iinde
yer alan virsn yol at
bu hastalk %3-30 orannda
lmle neticeleniyor. Bu virsler, zarfl ve tek iplikikli
RNA paracndan oluuyor. Nairoviruslerin 34 tr
bulunuyor ve bunlarn sadece 3 insanlarda hastala
yol ayor. Virsler, duyarl
hcreler zerindeki alclara
tutunuyor ve hcre ierisine
alnyorlar. Genetik yapsndaki farkllklara gre virs 8 alt gruba ayrlyor. Trkiyede elde edilen virsler, Rus ve
Balkan virs gruplarna %99 benzerlik gsteriyor. Krm-Kongo kanamal ateini insanlara keneler tayor. Hyalomma trnden keneler, zellikle de H. Marginatum marginatum, hastaln tanmasnda olduka etkili. Dnya
genelinde hastaln grld blgelerle bu kene trnn yaam alanlar rtyor. Virs tayan kenelerin srmas sonucunda veya hastala yakalanm insanlarla temasa bal olarak hastalk bulaabiliyor. Bugne kadar
virsle temas eden veya virs tayan hibir hayvanda hastalk tespit edilebilmi deildir. Keneleri tama olasl
yksek olan tavan ve yaban domuzu saysnn oalmas, o blgede hastaln artmasna yol aabiliyor. Son
yllarda, hastal uzak lkelere tayabilme zelliine sahip olan gmen kular zerinde aratrmalar yaplyor.
Krm-Kongo kanamal atei virsne ek olarak Bunyaviridae ailesinden Rift Vadisi atei ve hanta virsleri biyoterrizm ajanlar arasnda saylyor. Hastaln ok geni bir corafi alanda grlebilmesi, yksek lm riski ve virsn biyoterrizm ajan olarak kullanlabilme zellii nedeniyle bu hastalk olduka nemli bir salk sorunu kabul
ediliyor. lk olarak 12. yzylda Tacikistanda belirtileri grlen bu hastaln klinik olarak tanmlanmas 2. Dnya
Sava srasnda Krma giden 200 Rus askerinde grldkten sonra yaplmtr. Virs, 1967 ylnda yeni doan
farelerden elde edildi. lkemizde ilk olarak 2002 ylnda grlen bu hastalk 500den fazla kiide tespit edildi ve
bunlarn 26s kaybedildi. Bu vakalarn neredeyse %90n, aktif alma yanda olan, kene srna maruz kalan,
tarm ve hayvanclkla uraan kiiler oluturuyor. Hastalktan, ikinci srada etkilenen grup ise salk alanlardr.
()
Do. Dr. Ferda ENEL
Ankara Doktor Sami Ulus ocuk Hastanesi
Bilim ve Teknik dergisi
154
Gl
Gln tam ortasnda alyorum
Her akam sokak ortasnda ldke
nm arkam bilmiyorum
Azaldn duyup duyup karanlkta
Beni ayakta tutan gzlerinin
Ellerini alyorum sabaha kadar seviyorum
Ellerin beyaz tekrar beyaz tekrar beyaz
Ellerinin bu kadar beyaz olmasndan korkuyorum
stasyonda tren oluyor biraz
Ben bazen istasyonu bulamayan bir adamm
Gl alyorum yzme sryorum
Her naslsa sokaa dm
Kolumu kanadm kryorum
Bir kan oluyor bir kyamet bir alg
Ve zurnann ucunda yepyeni bir ingene
Cemal SREYA
1.
Krm-Kongo Kanamal Atei ve Gl adl metinlerin temalarn belirleyiniz.
2.
Krm-Kongo Kanamal Atei ve Gl adl metinlerden hangisi anlam bakmndan kiiden kiiye
deiir, yani yoruma aktr? Nedenini aklaynz.
3.
Gl iirinin ka birimden olutuunu belirleyerek iirdeki ahenk unsurlarn aklaynz.
4.
Gl iirinin nc bendinde air, Kolumu kanadm kryorum / Bir kan oluyor bir kyamet bir alg / Ve
zurnann ucunda yepyeni bir ingene dizeleriyle neyi anlatmak istiyor?
1.
2.
Bir sanat eseri deiik zamanlarda bize farkl eyler anlatabilir.
( )
iirin malzemesi szcklerdir, ayn malzeme kullanldna gre her iirden ayn tad alrz.
( )

iir; .. bilgi birikimine, deien ltlerine, kltrne, iinde bulunduu duruma gre yeniden deerlendirilecek zellikleri iinde tar.
Bir sanat eserine yeni anlamlar vermeye, onu yeniden deerlendirmeye .. denir.
155
3.
Yukardaki resimlerle ilgili olarak herkes ayn dnceyi mi ortaya koyar? Niin?
4.
Aadaki metinlerden hangisi ok anlamllk zellii gstermez?

Havuz
Kap
Meteoroloji
Akam yine topland derinde
Aacn yanndan geiyorum
Meteoroloji, atmosferde meydana gelen
Aa yerli yerinde
hava olaylarnn oluumunu, geliimini
Cnn glyor eski yerinde
Dnp bakversem birdenbire?
sebepleriyle inceleyen ve bu olaylarn,
Cnn ki gndzleri gelmez
canllar ve dnya asndan douraca
Akam grnr havz zerinde,
Souk talara basyorum
Meh-tb kemer tze belinde
Bu yangn bu kyamet ne?
sonular aratran bir bilim daldr.
Btn snyor tenim

stnde sem gizli bir rt
Melih Cevdet ANDAY
Yldzlar onun gldr elinde

Ahmet HAM
5.
Aadaki yarglardan hangisi yanltr?

A) iirde szckler ilk anlamlar dnda farkl anlamlar tayacak ekilde kullanlr.
B) iir, dz yazdan farkl olarak ahenk unsurlarna bal olarak yazlr.
C) iirde zerinde durulan duyguya tema denir.
D) iire ait yapsal zellikler dneme ve gelenee bal olarak baz deiikliklere uramtr.
E) iir, bir dnceyi yaymak ya da sosyal sorunlar ilemek iin yazlr.
156
6.
Maara
iimdeki maarada
kurumu ller yatar
zehirle glen zmrt
ve yakut yatak iinde
bir zaman
beni uurlamaya gelen
haramler
iimdeki maarada
bir yn kitap var
baknca yakndan
tasvirlerin gzleri oynar
ve konuur
hepsinin yzleri benim yzm gibi
ve gzleri benim gzm gibi
Pablo PICASSO
Asaf Halet ELEB

Yukardaki iirden yola klarak aadaki yarglardan hangisine ulalamaz?
A) airin kendi i benliini srl bir biimde deiik bir maaraya benzettiine
B) airin, st kapal syleyilerden ve imgelerden yararlandna
C) iirde masals bir anlatma yer verildiine
D) airin, insanlk tarihi kadar eski olan maaray bilimsel olarak ilediine
E) iirdeki maarada, hem llere hem de canllk zellii gsteren tasvirlere yer verildiine
7.
Ar ar kacaksn bu merdivenlerden,
Eteklerinde gne rengi bir yn yaprak,
Ve bir zaman bakacaksn semya alayarak
Ahmet HAM
Bu iir parasna gre aadaki cmlelerin karsna
yarglar doru ise (D), yanl ise (Y) yaznz.
iirde imgelere yer verilmitir.
( )
Sembolik bir anlatma sahip olan bu iirde merdiven

szc ile insann yaam yolunun basamaklar (gn,
ay, yl) anlatlmaktadr.
( )
Bu iiri okuyan herkes ayn duygu younluunu yaar.
( )
157
8.
Bu emel gurbetinin yoktur ucu,

Dim yollar uzar, kalp zlr.
mr olduka yrr her yolcu,
Varmadan menzile, bir yerde lr.
Bu iir paras ile ilgili olarak aada verilen bilgilerden hangisi yanltr?
A) Eriilmesi g bir hedefe giditen sz edilmitir.
B) Ahenk unsurlarndan yararlanlmamtr.
D) nsanlarn isteklerinin sonunun olmadna deinilmitir.
E) Temel anlamnn dnda kullanlan szcklere yer verilmitir.
9.
Bir iirin yorumlanabilmesi iin; airin nereli olduu, iirin yazld dnem, sanatnn iir anlay,
I.
II.
III.
iirin dili ve syleyi zellikleri, iirin temas vb. unsurlar zerinde durmak gerekir.
IV.
V.
Yukardaki numaral szcklerden hangisinde bilgi yanl vardr?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
10. Aadaki metinlerden hangisi farkl yorumlamalara ak olma zellii tamamaktadr?
Kr Uykusu
Zilli iir
thaf
Ne hotur krlarda yazn uyumak!
Biz memurlar,
ehir deil
Buluttan ufukta beyaz bir yumak,
Saat dokuzda, saat on ikide, saat bete,
Tabut bu,
Aalar bir derin hlyaya varm,
Biz bizeyizdir caddelerde.
Kol kola dolayor
Sanda yepyeni teller aarm.
Byle yazm yazmz Ulu Tanr;
ller.
Cahit IRGAT
Ya paydos zilini bekleriz,

Ba yorgun, yaslanr yeil otlara.
Gz dalgn, uzanr ta bulutlara,
leyin bir uyku bir aralktr,
Saf hava bir kanat gibi lktr.
Ahmet Kutsi TECER
158
Ya ayban.
Orhan VEL
1.
2.
5.
Ayn iir farkl insan gruplarna farkl eyler dndrebilir, bunun nedeni iirin, ---- olmasdr.
A)
B)
C)
D)
E)
A)
B)
C)
D)
E)
ok anlaml
temasnn
biim gzelliine sahip
gelenei yanstyor
nazm biriminin
6.
Aadaki yarglardan hangisi yanltr?

A) iirde szckler mecaz ya da yan anlamda
da kullanlr.
B) iir metni yoruma aktr.
C) iir, coku ve heyecan uyandran bir trdr.
D) iirde kapal ifadelere de yer verilebilir.
E) iir, bir gerei kantlamak iin yazlr.
Frtna var
Varsn olsun, kyametler koparsn;
Sen yolunda bir byk dev admyla ilerle
Durma, yr; ayaklarn yrmekten kabarsn;
lmlerden kurtulunur ileriye gitmekle!..
Bu iirden yola karak aadaki yarglardan

hangisine ulalamaz?
A) Btn szcklerin gerek anlamlarnda kullanldna
B) iirin destans bir syleyie sahip olduuna
C) Uyak ve redif kullanldna
D) Vatan iin ehit olan askerin, mehul olarak
adlandrlamayacana
E) iirin epik zellik tadna

yanltr?
4.
Aadaki dizelerden hangisi farkl yorumlara

ak olma zellii tamamaktadr?
A)
B)
C)
D)
E)
Her sabah alnmdan per strap

Sen yirmi yanda bir gen kzsn
Sana ufuklar gel! diye barr
Seni gr sesiyle hayat arr
Glgende neenin rzgr eser
ehitler tepesi bo deil,

Biri var bekliyor
Ve bir gs nefes almak iin
Rzgr bekliyor.
Arif Nihat ASYA
Mehmet Emin YURDAKUL
A) Uyak ve redif kullanlmtr.

B) nsann, ilerleme yolunda karsna kacak
zorluklardan ylmamas gerektii ilenmitir.
C) Szckler tek anlam tayacak ekilde kullanlmtr.
D) Konuma cmlesine yer verilmitir.
E) Serbest gelenee bal olarak yazlmtr.
nesnel olmasn
ahenkli olmasn
anlalr olmasn
yorumlanabilmesini
elikili olmasn
Trbesi yakm bu kutlu tepeye,

Yatt toprak belli,
Tuttuu bayrak belli,
Kim demi Mehul Asker diye?
ESEN YAYINLARI
3.
iirde aka dile getirilmemi ifadeler, iirin ---salar.
7.
Aadaki dizelerden hangisi farkl yorumlara

ak olma zellii tamamaktadr?
A) Cce akl, bilmece salncanda ocuk
Bir ufack fck, ii dolu turucuk
B) Bir tfein burnu havadadr
Ate almak zeredir mermisiz
C) Bana sormayn byle nereye
Koa koa gidiyorum
D) Rzgr hkmediyor incecik perdelere
Kediler hallar paralyor
E) Fabrika dumanlarnda resmin
Kirli ve temiz haritalar doldurmusun
159
8.
11. Yolun kenarnda

devedikenleri iekte
Geen hafta ok mutluydum, bu iir bana ok

ey anlatt; bugn ise sus pus olmu.
Mor kan krmz

ve gm
Yukardaki cmleye gre iirle ilgili bu durum

aadakilerden hangisiyle aklanabilir?
Toz basm dutun yapraklarna
A) younluu, iirin alglanamamasnda nemli

bir etkendir.
B) iir, insan her zaman mutlu klar.
C) iirde; btn parayla para da btnle dil,
yap ve anlam ynnden ilikilidir.
D) nsanlarn ruh salklarna da dikkat etmeleri
gerekir.
E) iir; okuyucunun iinde bulunduu psikolojik
duruma gre yeni anlam deerleri kazanabilir.
Alama benim iin Trkiyem

Alamayn yldzlarm, gm
souk gecelerim, plak sokaklarm
Ben gene geleceim sizlere
uzak denizlerden, uzak kentlerden
Yreim batk bir gemi gibi
sarslsa da geleceim.
zkan MERT
Bu iirden yola karak aadaki yarglardan
hangisine ulalamaz?
A)
B)
C)
D)
E)
air Trkiyeden uzaktadr.

air yurt dnda doup bymtr.
Benzetme sanat yaplmtr.
Yorumlanabilir olma zellii tamaktadr.
Trkiyem szcyle mecazmrsel sanat yaplmtr.
10. Aadaki yarglardan hangisi dorudur?

A) Bilimsel yazlardaki anlamla iirdeki anlam
farkldr.
B) iirde; yap, anlam ve tema arasnda ilgi
aranmaz.
C) Gerek iir, herkeste ayn duygu ve dnceyi uyandrr.
D) iir, her okunduunda ayn anlam vermelidir.
E) iir, bilgi vermek amacyla yazlr.
160
Hasat
kokusu
Kanan gz kapaklar
Upuzun bir uykusuzluktur
ksa gece
Gven TURAN
Bu iirle ilgili aadaki yorumlardan hangisi
yanltr?
A)
B)
C)
D)
E)
Serbest iir geleneine gre yazlmtr.

Yaz mevsiminin zellikleri yanstlmtr.
Biim zelliklerine nem verilmemitir.
Sz sanatlarndan yararlanlmamtr.
12. Karlar etraf bembeyaz bir karanla gmd

ESEN YAYINLARI
9.
Baak bekliyor
dizesiyle ilgili aadaki yarglardan hangisi

dorudur?
A) Bembeyaz ve karanlk szckleri arasnda
telmih sanat vardr.
B) Somut gereklik dile getirilmitir.
D) Szckler gerek anlamlarnda kullanlmtr.
E) Telmih sanatndan yararlanlmtr.
13. ieklerdeki bu ho koku
Neden?
Yoksa buradan
Sevgilim mi geti?
Bu dizelerle ilgili aadaki yarglardan hangisi dorudur?
A) 11li hece lsyle yazlmtr.
B) Bilinen bir durum, gerek sebebi dnda farkl
bir nedenle aklanmtr.
C) Bir durum, mbalaa yoluyla olduundan kk gsterilmitir.
D) Uyak ve redif kullanlmtr.
E) nsann dndaki varlklar konuturulmutur.
Sanat; bir duygu, tasar, gzellik vb.nin anlatmnda kullanlan yntemlerin tamam veya bu anlatm sonucunda
ortaya kan stn yaratclktr. Yaratma, oluturma eyleminde eseri oluturan kiiyi dnmemek, onunla ba
kurmamak olmaz.
Sanatyla sanatnn eseri arasnda birok ynden iliki vardr. Ancak bu ilikiyi, sanatnn yaam yksne,
zel hayatna ve birikimlerine indirgemek, her dizenin arkasnda sanaty grmeye almak ok da doru deildir. nk sanat, zellikle iir, farkl birok genin bir araya gelmesiyle oluur.
iirle air arasndaki iliki a ok boyutludur. Bu a; airin yaam yks, kiilik zellikleri, dnya gr, kltrel birikimi vb. ile yaad dnemin iir zihniyeti, iirde ilenen tema, iirin yapsal zellikleri, ahenk unsurlar
gibi gelerden oluur.
Aada bir airin hayat, iirle ilgili dnceleri ve rnek iiri zerinde durulmutur.
CAHT SITKI TARANCI (1910 - 1956)1

Diyarbakrda dodu. lkokuldan sonra stanbula gelip Saint Josephte balad ortareniminin son yln,
1931de, Galatasaray Lisesinde tamamlad. lk iirleri lise rencisiyken Muhit ile Servetifnun dergilerinde
yaymland. Yatl olarak girdii Mlkiye Mektebini bitirmeden ayrlarak 1935te, stanbuldaki Yksek Ticaret
Okuluna yazld. Bir yandan da Smerbankta memur olarak almaya balad. 1938de siyasal bilgiler okumak
zere Fransaya gitti. reniminin yan sra Paris Radyosunda Trke yaynlar spikerlii yapyordu. kinci Dnya
Savann balamas zerine yurda dnmek zorunda kald. Askerlik hizmetini bitirince 1943te, bir yl kadar stanbulda babasnn i yerinde alt. evirmen olarak Ankaraya, Anadolu Ajansna gitti. Oradan Toprak Mahsulleri
Ofisine oradan da alma Bakanlna geti. 1946da Otuz Be Ya iiriyle CHP iir Yarmasn kazanmas,
adnn btn lkede duyulmasn salad. 1945te ar bir fel geirerek konuma yetisini yitirdi. ki yl geen bir
sre iyilemedii grlnce Avusturyaya gtrld. 12 Ekim 1956da Viyanada ld.
iir kitaplar: mrmde Skt, Otuz Be Ya, Dten Gzel, Sonras.
iir zerine dnen, zellikle Baudelairei, Verlainei iyi bilen bir airdi. Hece lsn yeni uyumlara, Trkenin
deiik seslerine at. Duraklarla oynad. Yaln bir konuma dilini iledi. Serbest ly; biime, yapya nem vererek uygulad. yk de yazd.
CAHT SITKI TARANCININ RLE LGL DNCELER2

iir nedir? diye soruyorsunuz. Edebiyat yapmay, byk sz etmeyi sevenler iin iir ne deildir ki! iir bir lktr,
bir ilan- aktr, sallanan bir yumruktur, bir umuttur, bir kurtulutur vb. Kukusuz, bunlarn hepsi iirde olabilir fakat
bunlar nesirde de olan eylerdir. iirin ne olduunu anlayabilmek iin onu nesirden ayran zellikleri aramak, onlar
zerinde durmak daha doru olur sanyorum. Dncemi bir rnekle aklayaym: Alarm hatra geldike gltklerimiz dizesini elbette duymusunuzdur. air ne demek istiyor? Gltklerimiz hatra geldike alarm. Bu bir
nesir cmlesidir. air ne yapm? Bu nesir cmlesinin her szcn deerlendirerek bu duyguyu son anlatmna
kavuturmu. air karmzda olsa greceimiz manzara nedir? Bir adam alyor. O hlde dizenin ilk szc
alarm olacak. Neden aladn merak etmez miyiz? Bu kez onu sylemek gerek. Bir eyler hatrlad iin. yleyse, dizenin ikinci ve nc szckleri hatra geldike olacak. Peki neymi acaba byle hatrladka alad
ey? Gltklerimiz diyor ve bylece her szck yerini alyor ve bildiimiz dize ortaya kyor. iir bir deyitir,
1
2
Memet Fuat, ada Trk iiri Antolojisi, Adam Yaynlar, 2000, stanbul.
Cahit Stk Taranc, Otuz Be Ya, Can Yaynlar, 2000, stanbul.
161
szcklerle gzel biimleri kurmak sanatdr., denilmesi bundandr. air bu sanat bilen adamdr. Bu sanatn anlatm arac dil ve gereci de szckler olduuna gre iir yazmak isteyen adamn kulland dilin btn kurallarn iyi
bellemesi, szcklerini snf arkadalar gibi yakndan tanmas, hangi szcn nerede ve nasl kullanld zaman
kendisinden beklenen devi yerine getireceini bilmesi gerekir.
iir yalnz duymakla, parlak imgeler bulmakla deil, dil ve szckler konusundaki bu bilgilerle, bu sevgilerle, bu
dikkatlerle yazlabilir. airden beklediimiz ite bu davrantr
GN EKSLMESN PENCEREMDEN
Ne doan gne hkmm geer,
Ne hlden anlayan bulunur;
Ah aklmdan lmm geer;
Sonra bu ku, bu bahe, bu nur.
Ve gnl, Tanrsna der ki:
Pervam yok verdiin elemden;
Her mihnet kabulm, yeter ki
Gn eksilmesin penceremden!
Cahit Stk TARANCI
1.
air ile airin eseri arasnda birok ynden ilikinin olmas doaldr.
( )
airin hayatnn, yaam felsefesinin, sanat anlaynn, kiilik zelliklerinin iire yansmas iirin sanat deerini
drr.
( )
Bir metnin sanat eseri olabilmesinin tek koulu, o metinde sanatnn kiilik zelliklerinin bulunmasdr. ( )
2.
(I) iir, szcklerle gzel biimler kurma sanatdr, baka bir ey deildir. (II) Bir anlam, arm, glgesi,
hatta bir rengi ve tad olan nesnedir iir. (III) iir szcklerle yazlr ama szckler bo bir kalp deildir. (IV)
airin duygular, dnceleri, hayalleri, dnya gr, felsefesi, kiilii, her eyi iirde belli olur. (V) Szckleri
sevmek, iyi kullanmay bilmek gerekir.
Yukardaki parada numaralanm cmlelerin hangisinde, air ile iir arasnda iliki kurulmutur?
A) I.
162
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
3.
Aada, airin hayatlarnn ve sanat anlaylarnn belirtildii blmler verilmitir. Bu blmleri,

karlarndaki iir paralaryla eletiriniz.
NEF
Asl ad merdir. 1572-1635 tarihleri arasnda yaamtr. XVII. yzyl
ve btn Trk edebiyatnn en byk kaside airi olarak tannan Nef, bu
yzyln banda yaamtr. Nef, gerek kendi zamannda gerekse sonraki
yzyllarda kaside yazan btn airlere etki etmitir. 1572de domutur. Kk yalardan itibaren gl bir eitim grmtr. renimine Hasankalede
balam ve Erzuruma gelerek eitimine devam etmitir. Burada Fars (ran)
edebiyatnn nl eserlerini okumu ve renmitir. Nef, Erzurumda renimini srdrrken gen yanda iir yazmaya da balamtr. lk mahlas Zarr
(zararl)dir. air ve tarihi Mverrih Ali iirlerini grm, beenmi ve bu gen
aire Nef (yararl) mahlasn vermitir. Devlet hizmetine girmi ve bir sre
farkl memurluklarda almtr. Daha sonraki dnemlerinde yldz parlam
ve sarayla yakn bir iliki kurmutur. Yergi, (eletiri) ile nl olan Nef, hicivleriyle dnemin bir ok isminin nefretini ve fkesini stne ekmitir. Yine de
uzunca bir sre IV. Murat tarafndan korunmu, daha sonralar IV. Murat kendisinden hiciv yazmamasn istemitir. Her ne kadar Nef padiah IV. Murata
bu konuda sz verse de IV. Murat hakknda bir hicviye kaleme almtr. Bu
hicviyesinden dolay 1635 ylnda bodurularak ldrlmtr.
Belimizde klcmz kirman

Ta deler mzramn temreni
Hakkmzda devlet etmi ferman
Ferman padiahn, dalar bizimdir
Gl bir kaside airi olan Nef, dile ve nazm ekillerine hkimdir. Eletirel gc, erkeke syleyii, ahengi, hayal ve arm gcyle nldr. Mbalaa, hem yergilerine hem de vglerine hkimdir.
DADALOLU
Dadalolu, ukurovada konarger Trkmen topluluklar arasnda yetimi, ana damgasn vurmu bir ktr. Dadalolunda, k tipinin yan
sra epik karakterli kavga iirlerinde airetin ortak duygusunu yanstan eski
ozan tipinin izleride grlr. Dadalolu, 19. yzyl klar iinde konarger
Trkmen airetlerinin geleneksel dnyasn, trelerini yanstan iirleriyle ne
kmtr. Dadalolu yiitlik, soyluluk, dayanma gibi gebe toplumun deer
sistemlerinin deimeye yz tuttuu bir ada bu deerleri savunan bir airet
airi olarak ne kar. Dadalolunun iirlerinde zorunlu iskan (yerleik hayat) kabullenmeme ve topraa bal yaama uyum gstermeme iki nemli
olgudur.
Dadalolu, airetler aras kavgalar doaya bal gebe bir insann
duyarllyla dile getirmitir. Yurtlarndan srlen airetlerin eski yurtlarna
duyduu zlemi sk sk ilemitir. Kavga iirlerindeki destans syleyi, iskn
sonras iirlerde yerini lirizm ve bazen de duygusal bir ilenmeye brakr.
Ne tuhaftr Ali Rza ile

Ahmetin hikyesi
Biri kyde oturur,
Biri ehirde
Ve her sabah
ehirdeki kye gider,
Kydeki, ehre.
ORHAN VEL KANIK

1914te stanbulda domu, burada balad ilk renimini Ankarada
srdrmtr. stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Felsefe Blmne
devam eden air, renimini tamamlamamtr. Farkl grevlerde bulunmu,
1950de stanbulda lmtr.
Orhan Veli, 1936da Varlk dergisinde yaymlad iirleriyle tannm,
Garip Akmnn ncs olmutur. iiri kalplardan, airanelikten ve tekdze benzetmelerden kurtarm, serbest iirin en gzel rneklerini vermitir.
stanbulu, denizi, kadn, gnlk yaamn iindeki sradan insanlarn kk
sorunlarn sade bir dille ele almtr.
Bize kfir demi Mft Efendi

Tutalum ben diyem ana Mselman
Varuldukda yarn rz- cezya
kimizde karuz anda yalan
163
1.
nce iirde sevdim kavgay

zgrl kelime kelime iirde
Msra msra sevdim yaamay
fkeyi de sevinci de
Rfat ILGAZ
Yukardaki drtle gre aadaki cmlede bo braklan yeri uygun ekilde tamamlaynz.
Rfat Ilgaz, yaama ilikin birok eyi seviyor.
2.
Anne, zannetme ki gnler geti de

Deiti evvelki hissim gitgide!
Bir hrn ocuum, deimez huyum;
Seneler gese de ben yine buyum!
Senden umuyorum teselli yine!
Bugn efkatine, muhabbetine
Zanneder misin ki yok ihtiyacm?
Belki eskisinden daha muhtacm!
Ak, o bir masalm, yalanm meer!
Seven bir kalp iin snacak yer
Yalnz o kucakm, yalnz o dizmi
nsanlar ne kadar merhametsizmi.
Orhan Seyfi ORHON
Yukardaki iirden, air ile ilgili olarak aadakilerden hangisi karlamaz?
A) Duygularnn ve kiilik zelliklerinin deimedii
B) Aka inanmad
C) Annesinin sevgisine ihtiyacnn olduu
D) nsanlardan efkat ve sevgi grmedii
E) Yaam boyunca yokluk ektii
3.
A msn kardeim, gel olan blelim,
Gzellikleri alr satarm, geliim bu.
Ama iirlerimle seni doyuramam ki:
Gzel tellalym ben; alan var m? Neem bu.
Ta, yldzlara dein uzansa bile elim,
Gzelle yceltirim insanl, iim bu,
Daha telerine, daha buyuramam ki
irkini, kabay ve ham kayramam ki.

Ahmet Muhip DIRANAS
Bu iir parasna gre aadaki cmlelerin karsna yarglar doru ise (D), yanl ise (Y) yaznz.
air, iyilik ve gzellii yaymay varlk nedeni olarak grmektedir.
( )
air, sanatn, geimini salamak iin bir ara olarak grmektedir.
( )
air, bencil bir kiilie sahiptir. ( )

164
4.
Biz ol ulv nihdnz ki meydn- hamiyette
nihdn: Yaratl.
Bize hk-i mezr ehven gelir hk-i mezelletten
hamiyet: Yurdunu, ailesini kurtarma gayreti.

hk-i mezr: Mezar topra, lm.
Ne gm, pr-te-i hevl olsa da gavgaa-y hrriyet!
hk-i mezellet: Alalma topra.
Kaar m mert olan bir can iin meydn- gayretten
pr-te-i hevl: Korku atei dolu.
Namk KEMAL
Bu iirden, Namk Kemal ile ilgili olarak aadaki yarglardan hangisine varlamaz?
A) e dnk bir yapya sahip olduu
B) Esir yaamaktansa lm tercih edecei
C) Hrriyet iin mcadelede hibir eyden korkmad
D) zgrlk uruna almaktan kamad
E) Dncelerini aka ortaya koymaktan ekinmedii
5.
Sanatnn, yaad her eyi eserine olduu gibi yanstmas kadar doal bir ey yoktur.
( )
air, iirine, ideolojisine gre biim vermelidir.
( )
iir ne bir yaam yks ne de ruhsal bir durumun ifadesidir, gerekliin yorumland bir
gzel sanat etkinliidir
6.
( )
Gazel
Gnmz Trkesiyle
Benim tek h kim zr u pern olmasn y Rab
Allahm, hi kimse benim gibi alayp inlemesin,
Esr-i derd-i ak u d- hicrn olmasn y Rab
ac ekmesin; ak derdinin ve ayrlk yarasnn

tutsa olmasn.
Cef v cevr ile mutdm anlarsz nolur hlim
Sevgilinin bana ac ektirmesine almm, bun-
Cefsna hadd u cevrine pyn olmasn y Rab
lar olmadan durumum nasl olur? Allahm, (sev-
Fuzl
gilinin) ac ve eziyet vermesinin sonu olmasn.
Bu iir parasna gre aadaki cmlelerin karsna yarglar doru ise (D), yanl ise (Y) yaznz.
Fuzl, ak acs ekmektedir ve bakalarnn byle bir ac ekmesini dilememektedir.
( )
Fuzl, ektii ak skntsnn bir an nce bitmesini istemektedir.
( )
Fuzl; sevgiliden ayr olmaya, bundan dolay ac ekmeye almtr ve bu acnn dinmesini
istememektedir.
( )
165
7.
Nef yeter davy ko dny ile gavgy ko
eflk: Dnya, zaman.
Eflke istiny ko hke yzn sr l-cerem
istin: Tokgzllk, ihtiya duymamak, uramamak.
Nef
hk: Toprak.
l-cerem: phesiz, kesinlikle.
Yukardaki beyitten hareketle airin kiilik zelliiyle ilgili olarak aadaki yarglardan hangisine ulalabilir?
A)
B)
C)
D)
E)
8.
Yaama sevinciyle dolu olduuna

Sempatik bir yapya sahip olduuna
Zevk ve elenceye dkn olduuna
Tartmac, eletirel bir yapya sahip olduuna
Kimseyi incitmeyen bir kii olduuna
Bir sanat eseri, farkl birok genin birleimiyle oluur; bu nedenle sanat sadece sanatnn zel yaamna
indirgemek doru deildir.
Bu cmleye gre aadakilerden hangisi sanat eserinin olumasnda belirleyici bir faktr olamaz?
A)
B)
C)
D)
E)
9.
Sanatnn
Sanatnn
Sanatnn
Sanatnn
Sanatnn
kiisel zevki
kltr birikimi
genlik dnemini geride brakm olmas
yaad dnemin zihniyeti
yaratclk zellii
Gz yumma gneten, ne kadar nru kararsa

Snmez ebed, her gecenin gndz vardr.
Tevfik FKRET
Yukardaki iir parasna gre aadaki cmlede bo braklan yeri uygun ekilde tamamlaynz.
Tevfik Fikret bu dizelerde vurgulamaktadr.
10. Gzel dil Trke bize,

Baka dil gece bize,
stanbul konumas
En sf, en ince bize.
Ziya GKALP
Bu iir parasna gre aadaki cmlelerin karsna yarglar
doru ise (D), yanl ise (Y) yaznz.
Ziya Gkalp bu dizelerde, yabanc etkilerden uzak, sade bir Trkenin
savunuculuunu yapmaktadr.
( )
Ziya Gkalp, Trkenin blgelere gre farkl kullanmlara sahip olmasn doal karlamaktadr.
( )
166
1.
Aadaki yarglardan hangisi dorudur?
4.
Bu cmlede bo braklan yere aadakilerden hangisi getirilemez?
A) airin yaam yks ile iirleri arasnda ba

yoktur.
B) air, i dnyasn iire yanstmamaldr.
C) Nesnel bir tr olduundan iire kiisel yarglar
yanstlmamaldr.
D) iirle ilgili biimsel kurallara her air uymaldr.
E) airin zellikleriyle iir arasnda iliki vardr.
2.
A)
B)
C)
D)
E)
lmek kaderde var, bize rknt vermiyor;
5.
Lkin vatandan ayrln strb zor.

Yahya Kemal BEYATLI
I.
II.
III.
IV.
Bu dizelerden, airle ilgili yukardaki yarglardan hangileri karlabilir?

A) I. ve II.
B) III. ve IV.
D) I. ve IV.
3.
C) II. ve V.
Nazm Hikmet RAN

Bu dizelerden, airle ilgili aadaki yarglardan hangisi karlabilir?
A) Her istediini yapabilecek bir konumdadr.
B) Gkyz onu ocukluuna gtrmektedir.
C) Gnein ve gkyznn, airler iin nemli
bir tema oluturduunu dnmektedir.
D) Gkyznn kendisinden uzak olduunu syleyerek tutuklu olduunu artrmtr.
E) mrnde ilk defa gnei ve gkyzn grmtr.
Ne air ya dker, ne k alar,

Tarihe kart eski sevdalar:
Beyhude seslenir, beyhude alar
Bir sola, bir saa oban emesi!..
A) Gerek aklarn kalmamasndan yaknmaktadr.
B) airlerin duygusal davrandn dnmektedir.
C) Eski aklar halk arasnda anlatlmad iin
ikyetidir.
D) Doaya gereken nemin verilmedii kansndadr.
E) Aklarn eskisi kadar uzun srmemesinden
yaknmaktadr.
E) III. ve V.
Bugn Pazar.
Bugn beni ilk defa gnee kardlar.
Ve ben mrmde ilk defa gkyznn bu kadar
benden uzak
bu kadar mavi
bu kadar geni olduuna aarak
kmldanmadan durdum.
kiilik zellikleri
aile fertleri
yaad kltrel ortam
yaam yks
eitim durumu
Faruk Nafiz AMLIBEL
ESEN YAYINLARI
lmden korkmamaktadr.
Ac ekerek lmekten korkmaktadr.
Tarih bilinci ok gldr.
Gurbet acsna dayanmann zor olduunu
dnmektedir.
V. Yaama sevinciyle doludur.
airin ---- ile iir arasnda iliki vardr.
6.
Biz dalgalar, frtnalar kahraman yiitleriz.

Ufuklardan ufuklara haber sorar, gezeriz.
Gnelerde uyuklayan yamalar,
Kalbi durgun tarlalar braktk.
Glge veren aalar
Sevmiyoruz biz artk.
Sevgilimiz,
Ey deniz!
Enis Behi KORYREK
A)
B)
C)
D)
E)
Tarmla uramaktadr.
Karay sevmektedir.
Denizi sevmektedir.
Balklk yapmaktadr.
Frtna ve dalgalardan korkmaktadr.
167
7.
Aadaki dizelerden hangisinde air, varln aka ortaya koymamtr?
10. Bir garip ry rengiyle

Uyumu gibi her ekil,
Rzgrda uan ty bile
Benim kadar hafif deil.
A) Ben bir adam olamazdm

Gerek dostlar olmasayd
B) stanbulda, Boaziinde
Bir fakir Orhan Veliyim
C) Karacolan der ki yrim salnr
Bir ah eksem yce dalar delinir
D) Ne kadar severim o insanlar
O insanlar ki renkli, silik
E) Tahta olur evlerinin yaps
Dar olur da muhannetin kaps
8.

A)
B)
C)
D)
E)
Mecliste rif ol kelm dinle

El iki sylerse sen birin syle
Elinden geldike sen iylik eyle
Hatra dokunup ykc olma
11. Yine gece, yine hzn

Ve yine iimde sen
Ve yine biliyor musun?
imde sen olunca hzn de gzel...
Karacaolan
Abdlhak Hamit TARHAN
9.
Toplum ierisinde akll davranmak gerektii

Az konuup ok dinlemek gerektii
yilik yapan insanlar hatrlamak gerektii
nsanlarn kalbini krmamak gerektii
yilik yapmak gerektii
Benim gnlm bir kelebek

Dolayor titreyerek.
Zavallnn bir baharlk
mr byle tkenecek!
Ne erefli bir ad var,
Ne bir byk maksad var.
Her gn biraz zedelenen
ki ipek kanad var
Orhan Seyfi ORHON
Bu iirden, airle ilgili aadaki yarglardan
hangisi karlamaz?
A)
B)
C)
D)
E)
Hayvansever bir kiilie sahiptir.

mrnn ksa olduunu dnmektedir.
nemli bir hedefi yoktur.
ok byk bir isme sahip deildir.
Kalbini kelebee benzetmektedir.
168
ESEN YAYINLARI
Aadakilerden hangisi airin verdii tlerden deildir?

A)
B)
C)
D)
E)
Kendisini ok yorgun hissetmektedir.

Her eyi, ryadaym gibi alglamaktadr.
ok mutlu bir yaam srmektedir.
Kt ryalar grmektedir.
Btn eyay kendisine dman grmektedir.
Bu iirden yola klarak Abdlhak Hamit Tarhanla ilgili aadaki yarglardan hangisine
kesinlikle ulalamaz?
A) Sen szcyle sevgilisini kastettiine
B) Geceyle birlikte sevgilisini dndne
C) Sevgilisini dnnce zntsnn gzelletiine
D) Hzn her zaman gzel bulduuna
E) Gece olunca znt duyduuna
12. Herekeden ktm yola,
Selam verdim saa sola,
Haydi, benim bu dnyaya garip gelmi airim,
Yolun ak ola!
Orhan Veli KANIK
Haydi, benim bu dnyaya garip gelmi airim,
dizesinde air, garip szcyle hangi zelliine vurgu yapmaktadr?
A)
B)
C)
D)
E)
Yolculuu ok sevdiine
Yaamn zorluklar karsnda yorulduuna
Gurbete yeni gidiyor olduuna
ok duygusal olduuna
Allmn dnda ve dier insanlardan farkl
olduuna
R
iir; zengin sembollerle, ritimli szlerle, seslerin uyumlu kullanmyla ortaya kan edeb anlatm biimidir. Tanmdan anlalaca gibi iirin varlk nedeni coku, heyecan, duygusallk, gzellik, imge, arm vb. yaratmak
olduundan iirde ahenk unsurlarna (uyak, redif, sz sanatlar vb.) nem verilir. iir yap bakmndan dize,
beyit, drtlk, bent gibi biimsel unsurlardan oluur.
iirde airane bir syleyi vardr. Bu, doal dilden doup ritme, cokuya, arma, anlam younluuna, yoruma ak zel bir syleyitir. Bu nedenle iir dzyazya evrilemez. evrildiinde iire ait o by ve tat kaybolur.
iirde ama bir olay anlatma ya da gsterme deildir. iirin, gereklik ve reticilik gibi bir kaygs da
yoktur. Dolaysyla iirde tema, airin bak asna ve yaratclna bal olarak yoruma ak bir ekilde oluturulur.
MANZUME
Manzume, yaanm ya da yaanabilecek olaylarn anlatma ve gsterme yoluyla ifade edilmesidir. Bu durumda manzumede anlatlanlar dzyaz olarak anlatlabilir.
Manzumelerde de ahenk unsurlarna yer verilebilir ancak ama sanat yapmak olmad iin redif, uyak, sz
sanatlar ve ritim unsurlarnda dzensizlik olabilir.
Dizeler dzyazya yaklatrld iin nazm birimi, nazm biimi gibi unsurlarda klasik kullanmlarn dna klabilir.
Anlatm bakmndan ykye yakndr. nk manzumelerde, anlatma ve gstermeye uygun bir olay rgs
vardr.
Dizeler, iirsellikten belli lde uzaklaarak dzyaz cmlelerine yaklar.
Manzumeyi oluturan szckler arm, imge yaratacak biimde ok anlamllk zellii tamak zorunda deildir.
Belli bir olay rgsne bal olan manzumelerin, gereklik ve reticilik gibi bir yn de vardr. Buna bal
olarak yaanm ya da yaanabilecek konular manzumelerde ilenir.
Manzumelerde ve iirlerde; lirik, didaktik, epik, dramatik, satirik, pastoral anlatm deerlerinin etkisi vardr.
1. LRK R
Eski Yunanda lir ad verilen alg eliinde sylenen iirlere lirik iir denmitir.
Cokulu bir syleyii olan, genellikle airin kiisel duygularn yanstan iirdir.
Lirik iirde dnceden ok, duygu, heyecan ve coku dile getirilir.
rnek
BEN SEVMEN STYORUM
Seninle bulumamz ne kadar zor olsa da,
Senden sadece beni sevmeni istiyorum.
Be dakika ba baa kalmamz su olsa da
Bir gn bensiz kalsan da benimle yaaman,

Akmn deerini sr gibi taman,
Nemli baklarnla resmimi okaman
Cemal SAF
arsam bile gelme, yorulma ne olursun,

Sen zlme, incinme, krlma ne olursun,
Beni yanl anlama, darlma ne olursun,
169
2. PASTORAL R
Kr yaantsn, zellikle obanlarn ak ve yaaylarn anlatan iirlerdir. Pastoral iir iki ksma ayrlr:
a. dil: Kr yaam iinde ak konusunu ileyen ksa iirlerdir. Monolog eklindedir, yani kr yaam ozann ya
da obann kendi azndan yazlr.
b. Eglog: Diyalog (karlkl konuma) biimindedir, yani obanlarn karlkl konuarak oluturduklar kr, ak
ve doa zerine dncelerini yansttklar iirlerdir.
rnek
OBANIL
Ey tarlakularnn titreip durduu masmavi geni alan,
Gz geldi mi iylerle slanan krlar,
Ey kl renkli ve iyi niyetli gkyz!
Bulutlarn yola kar
Ve kuruni bir sessizlie bo topra.
Yine de
Ve yalnzca
pince
Bir yolda, uzak bir avlann sesiyle grle.
Ali PSKLLOLU
3. DDAKTK R
retmek, t vermek, ahlaki bir ders karmak ve herhangi bir konu hakknda bilgi vermek amacyla yazlan
iirlerdir. Bilim, sanat, tasavvuf, felsefe, ahlak vb. konulardaki eitici iirler didaktiktir.
rnek
FTLK
Altn, altn...
Hayr karde, sen bu fikri deitir;
Altn devri oktan geti, imdi demir devridir.
Dvnedir o tembel ki, demirlere hor bakar;
Ondan sonra gece, gndz altn diye sayklar.
u grdn hakir eyler: Tohum, kz, bel, orak...
Senin akl ummakln bunlar ile olacak;
Bunlar sam, bunlar saar her ocaa bereket;
Sen bunlar u dnyada her eyden ok takdis et.
Eer biri elindeki sabann isterse,
Arlnca ite altn! Onu brak, at!.. derse...
Buna asla tamah etme, el uzatma sakn sen.
ifti olmak byk eydir, ekin yurdu enletir;
Saban aziz bir lettir, aln teri bir zevktir;
Sen bu zevki bulamazsn baka yolda giditen!
170
4. EPK R
Eski Yunanda bu tr iire epope, Trk Edebiyatnda ise destan denir.
Sava, g, doal afetler, kahramanlk, yiitlik, yurt sevgisi gibi konularla tarihsel olaylar cokulu bir anlatmla
dile getiren uzun iirlere epik iir denir.
Epik iirde olaylar, duygular, dnceler olaanstdr.
rnek
ZAFER
Anneler dindiriniz gnlnzn yasn,
Dman kanyla sildik palamzn pasn...
Yeniden izmek iin vatann haritasn
Hep ateten ve kandan bir sahneye evirdik
Gkleri atrdayan bir vatan parasn.
Anneler, alamayn dnmeyenlerinize
Yurda saldranlar ite getirdik dize.
u dalarn ardndan yol ararken denize
kt hcumumuzdan dmanla doldu dalar
Gkler genileyerek denizler geldi dize.
Biz, taze kanlarn hrriyete katan
Bir nesliz, lkemizde biziz biricik sultan,
Tan yeri nur alyor gururlu alnmzdan,
Karmza kmayn ba dumanl dalar,
Bizden zafer mjdesi bekliyor ana vatan.
Kemalettin KAMU
5. SATRK R
Eletiri, yergi ile ilgili iirlerdir.
Satirik iirlerde kii, toplum, dnce, grenek ya da sosyal adaletsizlikler ak ya da kapal bir ekilde, ineli
ve alayc bir dille yerilir.
Yergi iirine halk edebiyatnda talama, divan edebiyatnda hiciv, Bat edebiyatnda ise satirik iir denir.
rnek
Kus kinini, nefret fr,
Nara atn, yapn manet
gdn, kaldr aha
Yeri, g sarsn vahet
Azn, dilin, gzn kfr,

Se tipini, saldr daha
Aksn kanlar, srsn dehet,

Yamyam dolsun, btn saha
Saduyuyu salla pe,
Cantekin der; Aman, havar!
Baban da bala tpe
Ka kimin kar var?
Fesatl doldur kpe,
Yeter artk, pis canavar!
Kan aktka, at kahkaha
Kimler biti sana paha?
Tut sevgiyi, at atee,

Karde vursun, hep kardee
Mahmut CANTEKN
Bir kurun da sk gnee,

l olsun yurt, bitsin vaha
171
6. DRAMATK R
Sahne oyununa zg nitelik tayan iirlerdir.
iir biiminde (Manzum) yazlm tiyatro trndeki eserler dramatik iirdir. Dramatik iirin konusu olaydr.
Bu tr iirlerde konu, tiyatro gibi canlandrlr. Eski Yunandaki tragedyalar ile balayan dramatik iir, gnmzde manzum tiyatrolarla varln srdrmektedir.
rnek
EBERDEN
Aristo
skender
Aristo
skender
Aristo
Bilmem ne bu ihtiyar- halvet?

Vay siz misiniz? Byk mrvvet.
Ear okuyordunuz, iittim.
Birka gecedir ki det ettim;
Yldzlar eyledim temaa;
Ear ki Hlik etmi ina!
Bir nazarda bin cihan ryet
Yani bu da bir muvaffakiyyet!
skender
Aristo
skender
Ah kke ben ilh olaydm!

Hep bildiimi hemen bulaydm.
Her yerde grp o yr elbet,
Her lhza eder idim muhabbet!
Hem etmek iin muhabbet ibraz,
Her eyden onu ederdim ifraz!
imdi dahi nezdinizde mevcut.
Bir dr gibi kim denizde mevcut.
Abdlhak Hamit TARHAN
ZELZELE
Bin yz ondu Henz dn bu khne izbeye sen
misafir olmutun,
Ki hep sinirli ve humml hastalar gibi yer
birden
iin iin ve uzun
Bir ihtilc ile rpnd, krd, ykt Keder
Ve korku yzleri soldurdu; evler, ileler
Birer dknt; kalanlar btn ezik, kurda;
Bir inkisr- hu en erefli balarda,
minareler bile serbe-zemn.
Beer bu sadme-i mema byle urar da
biraz tenebbh eder:
biraz tenebbh iin bin bel Ne ders-i han!
Sen ite byle siyh gnlerin misfirisin
Haytn elbette
Kolay ve nee-fez bir seyhat olamayacak;
Lkin
Bu th-i mihnette
Kolay nee-fez bir seyhatin ancak
Hayli vardr; uzak bir serb iin komak
Nihyetinde yorulmak ve bo yorulmaktr;
Hayt dv-i hakikatle arpan kazanr;
Zafer biraz da hasr
ister;
Koan cihd- malye nl, lkin ar,
Mahf admlar atar,
nnde zelzeleler, arkasnda zelzeleler!
Tevfik FKRET
172
htilc: rpnma.
Kur: Kyler, beldeler.
inkisr- hu: Gnl alaklnn krlmas.
beer: nsan.
sadme-i mem: Uursuz vuru.
tenebbh: Uyanklk.
ders-i han: Ykc, krc ders.
th-i mihnette: Musibet, bela l.
dv-i hakikat: Gerek dev.
cihd- malye: Ailece mcadele, sava.
mahf: Korkun.
GECE YARISI
Gittike alalr, ykselir tavan,
Duvarda klr, byr parmaklar.
Elbisem ivide canlanr o n,
inde bir baka vcudu saklar.
Gzler parlaynca karanlklarda,

Kemikten parmaklar terimi siler,
Yan yana oturmu, bekler darda,
Sarn kediler, siyah kediler
Necip Fazl KISAKREK
Birdenbire bir ey trdar, derken,

Merdivenden gelir bir ayak sesi.
Basamaklar birer birer esnerken,
Kilitli kapnn der perdesi.
1.
Zelzele ve Gece Yars adl metinleri yap ve dil zellikleri bakmndan karlatrnz.
2.
Zelzele ve Gece Yars adl iirlerden hangisi dz yaz eklinde anlatlmaya uygundur, dz yazya
evrildiinde daha az anlam kaybna urar? Niin?
3.
Zelzele ve Gece Yars adl metinlerin zelliklerinden yararlanarak manzume ile iir arasndaki farklar aklaynz.
4.
Gece Yars iirindeki imgeleri gsteriniz.
5.
Aadaki manzume ve iir paralarnn; konularna gre ne tr iir olduklarn, altlarndaki noktal yerlere yaznz.
in Ksesi
Bingl obanlar
lim lim Bilmektir
Gel ey mahbbe inden!

O irin kk iinden
Daha deniz grmemi bir oban ocuuyum,

Bu dalarn en eski inasdr soyum,
Bekileri gibiyiz ebenced buralarn.
Bu tenha derelerin, bu vahi kayalarn.
lim ilim bilmektir

lim kendin bilmektir
Sen kendini bilmezsin
Ya bu nice okumaktr
Grmedii gn yoktur sr peinde bizi,

Her gn ayn pnardan doldurur destimizi,
Krlara alrz ngraklarmzla;
Okumaktan mana ne
Kii Hakk bilmektir
n okudun bilmezsin
Ha bir kuru emektir
Glmser bir resimdin,

Muhayyel sevgilimdin.
Bahrn neesinden
Uan kularla elen
Ve krlanglaryle,
Sem dalglaryle,
Kemalettin KAMU
Okudum bildim deme

ok tat kldm deme
Eer Hak bilmez isen
Abes yere yelmektir
Ya mektup yolla inden,

Ya gel hulym iinden
Yahya Kemal BEYATLI
Yunus Emre
RN
................................................... .................................................................... .....................................
TR
Koma
Han- Yama
Letfet
Yiit olan gmbr gmbr grlesin

Yiidi douran ana bin yaa
Ak gvdede kzl kanlar orlasn
Bu sofrack, efendiler -ki iltikma muntazr

Huzrunuzda titriyor- u milletin haytdr;
u milletin ki muztarib, u milletin ki muhtazr!
Fakat sakn ekinmeyin, yiyin, yutun, hapr hapr
Davlumbazlar yede yede vuranda

arkaclar sal sollu dnende
Eri kl ak gvdeyi blende
Yiyin, efendiler yiyin; bu han- itiha sizin;

Doyunca, tksrnca, atlayncaya kadar yiyin!
Koro
Ak muhabbet nedir
Bilmez ise bir peder
te cier-paresin
Byle perian eder
Krolu
Tevfik FKRET
iltikm: Yeme, yutma.
muntazr: Gzleyen, bekleyen.
muztarib: Sknts olan, rpnp duran.
muhtazr: Can ekien.
Muhsin
Biz bu ii iledik
Belki hata eyledik
Ermek iin maksada
Pek de fena etmedik
Yaptmz ey nedir?
Hile ile izdiva!..
li Bey
RN
................................................... .................................................................... .....................................
TR
173
1.
Gece arks
lemde gndz gnlme ikencedir;
Bence bayram ufukta gn bitincedir.
Yollar, yollar da nihayet iime denk,

Sonsuzlaarak babo gidincedir.
Gnn geit vermez karl dalarn

Sanki sihirbaz bir el eritincedir.
Ben ister gleyim, ister alayaym,

Sesimi yalnz kendim iitincedir.
Btn gn beklediim bahar ki gece,

Gkte yldzlarn da midincedir.
lemde gndz gnlme ikencedir;

Bence bayram ufukta gn bitincedir.
Cahit Stk TARANCI
Yukardaki iirin, konusuna gre trn belirleyiniz.
2.

iir yn ar basan dz yazlara . denir.
3.
4.
Aada verilen tanmlar, karlarndaki terimlerle eletiriniz.
Bilgi ve t vermek amacyla yazlan iirlerdir.
PASTORAL
Bir kiiyi yermeye ya da toplumun aksayan ynlerini eletirmeye ynelik iirlerdir.
DRAMATK
Doa gzelliklerinin, oban ve kr hayatnn anlatld iirlerdir.
DDAKTK
Sahne oyununa uygun olarak yazlan iirlerdir.
SATRK
Manzum hikyelerde, ahenk unsurlarna ve sz sanatlarna yer verilmez.
( )
iir; bir olay rgsne bal olarak yazlmas ynyle manzumeden ayrlr.
( )
174
5.
Douda krmz, batda turun,

Yank bir yr andran bu tun,
Bu renk leminde ne yok ki bizden,
Mavi: Marmaradan, mor: Akdenizden!
Yeil: bir kedir bana Bursadan,
Kara: Erciyesin yarlar gibi,
Sarda gz var Uzunyaylann,
Beyaz: Erzurumun karlar gibi!
Kemalettin KAMU
Yukardaki iirle ilgili olarak aadakilerden hangisi dorudur?

A) Uyak kullanlmamtr.
B) Aruz lsyle yazlmtr.
C) Destan Dnemi Trk edebiyat geleneine gre yazlmtr.
D) Nazm birimi beyittir.
E) 11li hece lsyle yazlmtr.
6.
Eyll sabahnn serinliini

Yapraklarn serinliini
Cierlerime dolduruyorum
Sessizlik ve serinlik
Birleiyor
Ykanm gvercinler
Ve ok uzak bir tren sesi
Ataol Behramolu

A) Modern Dnem geleneine gre yazld
B) Herhangi bir lye bal olmad
C) iirin dz yazya yaklatrld
D) Konusuna gre epik iir olduu
E) Gnlk konuma diliyle yazld
7.

iirde bir olay tm ynleriyle anlatmak ya da gstermek gibi bir ama olmadndan iirin,
gibi bir kaygs da yoktur.
175
8.
vn ey anakkale, cihan durduka vn!

mrnde gstermedin bin dmana bir gn.
Sen bir byk milletin savaa girdii gn,
Bana yz milletin birden t yersin!
Sen savaa girince mzrakla, okla, yayla
Karna kt dman elikten bir alayla.
Sen topun donanmayla, tfein bataryayla,
Neferin ordularla boy lt yersin!
Faruk Nafiz AMLIBEL
Bu dizelerde aadaki iir trlerinden hangisine zg nitelikler ar basmaktadr?
A) Lirik
9.
B) Epik
C) Dramatik
Bastn yer tarihten yer alrm, yok, deil:

Bir gnne bir tarih balasak ok deil!
ok deil, kanmzn rengini sze sze,
smini dvmelerle ilesek gsmze..
D) Pastoral
E) Didaktik
ok deil gsmzn iine izsek seni,

sterse bundan sonra ufuk yansn, gk yansn;
nk sen bu milletin umduu kahramansn...
Glgen bir nur iledi gnee vard gn;
Seni grdk sesimiz Hakka yalvard gn...
Fazl Hsn DALARCA
Bu iirle ilgili olarak aadakilerden hangisi sylenemez?

A)
B)
C)
D)
E)
Birinci dizede rcu sanat yaplmtr.

Satirik iire zg nitelik tamaktadr.
Cokulu bir syleyi vardr.
Mbalaa sanat kullanlmtr.
10. Akn ateidir sinemi yakan

Ltfuna erer mi cevrini eken
Kollarn boynuma dolanm iken
Seni pmelere kyamadm ben
k MER
Bu drtlkle ilgili aadaki yarglardan hangisi
yanltr?
A)
B)
C)
D)
E)
Yaanm bir olay dile getiren manzumedir.

Trne gre lirik iirdir.
Koma nazm biiminin zelliklerini tamaktadr.
air ak acs ekmektedir.
176
1.
4.
Manzumeler, ---- nitelik tar.

A)
B)
C)
D)
E)

A) Manzume ve iirde lirik, epik, dramatik, satirik, pastoral vb. anlatmlar vardr.
B) Manzumede anlatma; iirde bireysellik, duygu ve arm nemlidir.
C) Manzumede anlatlanlar, dz yaz olarak da
ifade edilebilir.
D) iirde, yaanm ya da yaanabilecek olaylar
ele alnr.
E) Manzume ve iir arasnda benzer ve farkl
ynler vardr.
3.
Drt kardetiler kz bir olan,

Olana ne oldu ben bilemem,
Uramaz oldu gel zaman git zaman,
il basm yznde gzleri aulu,
On sekizinde kamyon ofr.
oban ve kr yaamn, doa gzelliklerini anlatan iirdir.

II. Amac bilgi ve t vermek, yol gstermek
olan iirdir.
III. Bir kiiyi, bir durumu veya olay yermeye, toplumun aksayan ynlerini inelemeye ynelik
iirdir.
IV. Cokun ve ateli bir anlatm olan, toplumun
ortak veya airin kiisel duygularn yanstan
iirdir.
Numaral cmlelerde, aadaki iir trlerinden hangisinin tanm verilmemitir?
A) Lirik
B) Epik
C) Satirik
D) Didaktik
E) Pastoral
ESEN YAYINLARI
2.
retici (didaktik)
duygu ve coku uyandrc
tarihsel
evrensel
kiiye zg
I.
5.

A) Manzumelerin sanatsal zellik tayanlarna
mensur iir denir.
B) Dramatik iirler, sahne oyununa zg nitelik
tar.
C) Manzumeler, bir olay rgsne bal olarak
yazlr.
D) iirin amac, bir olayla ilgili bilgi vermek olamaz.
E) iirler; iledikleri konuya gre gazel, koma,
mesnevi vb. adlar alr.
ki kk kz karde yle dolar,

Ana ta evlerin birinde alr,
Ortanca okula gider yalnayak.
Ocak yanmaz ki, a pimez ki,
Kapsnda kk kz grmese komular,
Bo sanacaklar evi, duman ttmez ki!
Ceyhun Atuf KANSU
A) Yaanm ya da yaanabilecek bir olay ilenmitir.
B) Dizeler, dz yaz cmleleri gibi kurulmutur.
6.
Elin kapsnda karava olan

Burnu smkl hem gz ya olan
Bayramdan bayrama bir tra olan
Berbere gelir de dkkn beenmez.
Kazak ABDAL
C) Bireysel duygular ve yapsal zellik n plana

karlmtr.
D) Biimsel zellikler n plana karlmamtr.
A) Satirik
B) Epik
C) Lirik
D) Pastoral
E) Didaktik
E) Tema, anlatma yoluyla ele alnmtr.
177
7.
10. Aadakilerin hangisinde, belirtilen zellik

birlikte verildii kavramla ilgili deildir?
Usul bir ay dosa oban ateine

Kaval sesi flese rzgr gibi
Hsamettin EDEBAL
A)
B)
C)
D)
E)

A) Didaktik
D) Pastoral
8.
B) Epik
C) Lirik
E) Satirik
Kala gibi dik ban bulutlara yarsn,

Dalga dalga salarn rzgrlara karsn!
11. Zil, al ve gl. Bu bahede raksn btn hz...

evk akamnda Endls defa krmz...
Adn nakedelim, eski-kadim surlara

Sesini haykralm asrlardan asrlara...
Raks ortasnda bir durup oynar, yrr gibi;

Bir ba evirmesiyle bakar ldrr gibi...
Savletinden titresin yeniden Dou, Bat,

Ve kurulsun Allahn ebed saltanat...
Gl tenli, kor dudakl, kmr gzl srmeli

eytan diyor ki sarmal, yz kerre pmeli
Ufuklar kaplasn bayraklarmz al, al,

Gklerle zaferimizi izsin vahi bir kartal!..
Gzler kamatran ala, meftn eden gle,

Her kalbi dolduran zile, her sneden: Ole!
Yahya Kemal BEYATLI
Osman Yksel SERDENGET

D) Didaktik
9.
B) Lirik
C) Epik
E) Satirik
Kim ne desin sen seni bilsen,

Kimse bir ey gremez; grmen gerekeni grsen,
Sz syleme fazla, syleyince z syle,
Sus susman gerekince,
Konumaksa gerek; durma yle.
Bil ok ey, bilmekte var fayda,
Dinle senden ok bileni; onu say da.
Kalma geri bilenlerden sen de,
nsan deilsen;
Mhim deil renmesen de.
Mustafa DEREL
A) Epik
178
B) Didaktik
C) Pastoral
D) Lirik
E) Satirik
ESEN YAYINLARI
Kahramanlar bysn masalda dev misali,

Eilsin psn gkler canm nazl hilli...
A) Pastoral
Duygu ve cokuya nem verme (Lirik iir)

Yerme ve ineleme (Satirik iir)
Bilgi verme, retme (Didaktik iir)
Tiyatroya zg olma (Dramatik iir)
oban ve kr yaamn anlatma (Epik iir)

A) Lirik
B) Didaktik
C) Epik
D) Pastoral
E) Satirik
12. Yaamaktan te zr bulamaynca aka

sonular bir bir gzden geiriyorum
pulluklarla devrilen topran slaklndaki can
madenlerin buharndan elde edilen by
baz yasak kitaplarn verdii din duygular
nelerse ki yaamak szn asi klan
nelerse ki lekesiz, umutlu ve budala.
smet ZEL
Bu dizelerle ilgili olarak aadakilerden hangisi yanltr?
A)
B)
C)
D)
E)
Dizeler, dz yaz cmlelerine yaklatrlmtr.

Redif kullanlmamtr.
Tr bakmndan pastoral iirdir.
Gerek anlam dnda kullanlan szckler
vardr.
1.
GAZEL
Dil ki gzn sihrine meftn deil
Sengdr ol kabil-i efsn deil
GNMZ TRKESYLE
Bir gnl ki senin gznn bysne k deilse, o,
gnl deil tatr ve bylenmeye uygun deildir.
Didi grb Leyliyi bir mdde

Bu hod igen pk mevzn deil
Bir iddiac Leyly grp dedi ki: Bu (Leyl), o kadar

biimli ve gzel biri deil.
Leyli glp szine anun didi

Ben ne diyem buna ki Mecnn deil
Leyl onun bu szlerine glp dedi ki: Ben buna ne diyeyim? O, Mecnn deil ki.
Yoluna ey Husrev-i rn-dehen

Dde mi var kim ya Gl-gn deil
Ey irin azl Padiah senin yoluna gl renkli (kanl)

gzya dkmeyen gz m var?
Lln in dem mi olur kAhmedn

Gonca gibi yrei pr-hn deil
Ahmed Paa
Senin krmz renkli dudan yznden Ahmedin yreinin gonca gibi kan dolu olmad bir an m var ki?
a.
Gazel adl iirin ritim ve ahenk unsurlarn bulunuz.
b.
Gazel adl iirin nazm birimini belirleyip birimleri, aralarndaki anlam ilgisi bakmndan inceleyiniz.
c.
Gazel adl iiri dil ve anlatm zellikleri bakmndan inceleyerek iirin hangi gelenee ve zihniyete
bal olarak yazldn belirleyiniz.
2.
Suda halkalar gibi yaylmal sesimiz,

yaylmal ve bymeli!
Bymeli ki daha gr ksn,
yaylmal ki,
herkes duysun!
Duyulmal ki uyuyanlar uyansn!
Uyanmalyz ki,
Cumhuriyet
sonsuza dek yaasn!
Bu iirdeki benzetme sanatnn benzeyen ve kendisine benzetilen

gelerini bulunuz.
179
3.

.. gazelden tretilmi bir ekildir. Gazelin her dizesine, o gazelde uygulanan vezne uymak artyla bir ksa dize eklenerek oluturulur.
ikili anlamna gelmektedir ve edebiyatmza ran edebiyatndan gemitir. Bu nazm biimi,

Trk edebiyatnn manzum romanlar olarak kabul edilir.
4.
ZAFER TRKS
Yaamaz lm gze almayan,
Bu yolda herkes bir, ey delikanl!
Zafer gz yummadan koana gider.
Diriler erefli, ller anl.
Bayraa kannn al almayann,
Yurt iin dven ba dumanl,
Gzya boana boana gider.
Her zaman bu andan, o ana gider...

Faruk Nafiz AMLIBEL
Kazanmak istersen sen de zaferi,

Grleyen sesinle doldur gkleri.
Zafer dedikleri kahraman peri,
Susandan kaar da coana gider.
Yukardaki iire gre aadaki cmlelerde bo braklan yerleri uygun ekilde tamamlaynz.
Bu iirin, konusuna gre tr . tir.

iirin birimi tr.
iirde ahenk unsuru olarak yer verilmitir.
iirde .. temas ilenmektedir.
5.
Aadaki iir parasnda gerekliin hangi yolla deitirildiini, iirin yanndaki noktal blme yaznz.
Ahlat aac
Ne de dolmaz ilen varm
lk defa kra yakt cann
Ak sonra bulutlarn
...
Rzgrn cilvesi deil miydi

Dken yapraklarn
Mehmet BAARAN
180
6.
Koyun meler kuzu meler

Sular hendeine dolar
Alayanlar bir gn gler
Gamlanma gnl gamlanma
Yiit yiidin yolda

At yiidin z karda
Salktr her eyin ba
Gamlanma gnl gamlanma
Karacaolan
7.
( )
Nazm biimi varsadr.
( )
Ritim ve ahenk unsurlar kullanlmtr.
( )
iirde, iirin yazld dnemi ve dnemin zihniyetini yanstacak szlere yer verilmitir.
( )
Konusuna gre tr dramatik iirdir.
( )
Aadaki metinlerden hangisi farkl yorumlara ak olma zellii tamamaktadr?

1. Metin
2. Metin
3. Metin
Gn bitti lambay hazrla;

Ik kalmad girecek odamza.
ek perdeleri sevdiceim;
Kanad krk bir akam
Zonkluyor durmadan darda.
Gzleri kr edilmi kanarya

tyor srda sesiyle
zeri iyli zmler saatinde.
Hseyin anlatyordu
Bir candarma gelmi bizim kye
Kekek komular nne yemi
-Sevmi -
zdemir NCE
Enver GKE
Metin ALTIOK
8.
Cep delik cepken delik

Yen delik kaftan delik
Don delik mintan delik
Kevgir misin be karde
Orhan Veli KANIK
Yukardaki iire gre aadaki cmlelerde bo
braklan yerleri uygun ekilde tamamlaynz.
Nazm birimi ynnden deerlendirdiimizde, iirde . grrz.

Dizelerde delik szcnn tekrar edilmesi, iire .. kazandrm ve . sanat oluturmutur.
Cepken, kaftan, mintan szcklerindeki -n sesleri oluturmutur.
Dize sonlarnda kullanlan delik szckleri olarak kullanlmtr.
181
9.
Genlie
Yryordum: Alyordu rmaklar;
Yryordum: Dyordu yapraklar;
Yryordum: Sararmt yaylalar;
Yryordum: Ekilmiti tarlalar.
Bir ses duydum, dnp baktm, bir kadn:
Gzler dnk, kalar atk, yz dargn;
Derileri atlak, bar kapkara,
Sa elinin nasrnda bir yara
Banda bir eski psk petemal
Koltuunda bir yamal bo uval...
()
Yukardaki iirden hareket ederek Mehmet

Emin Yurdakul hakknda ne gibi bilgiler
edinebiliriz?
10. Allah, Resl akyle yandm, bittim, kl oldum!..

yle zayfladm ki, sonunda herkl oldum.
Necip Fazl KISAKREK
airin ak din nitelik tamaktadr.
( )
iir tema bakmndan tasavvuf geleneindeki fenafillah kavramn anmsatmaktadr.
( )
Dize sonlarndaki oldum szckleri zengin uyak olarak kullanlmtr.
( )
Kl szc ile herkl szc, tun uyak oluturacak biimde kullanlmtr.
( )
Sz sanatlarndan yararlanlmamtr.
( )
182
1.
4.
Hev-y aka uyub ky-i yra dek gideriz

Nesm-i subha refkiz bahra dek gideriz
Nil-i Kadm
(Ak arzusuna uyarak sevgilinin bulunduu yere kadar
nansnlar Gevhernin zne,

Beli deyip uydu yrn szne,
Nokta benler konmu ol mah yzne,
Gz katlansa bile gnl kanar m?
Gevher
gideriz.
Ela gzlerine kurban olduum,

Yzne bakmaya doyamadm ben.
bret iin gelmi derler cihana,
Noktadr benlerin sayamadm ben.
Sabah rzgrna arkada olmuuz, bahara kadar gideriz.)

A)
B)
C)
D)
E)
Bu dnyaya verme gnl

Dnya sana kalr deil
Dnya seven dost katna
Yz akyla varr deil
Aadakilerden hangisi, yukardaki iir paralar arasndaki benzerliklerden biri deildir?

A)
B)
C)
D)
E)
ESEN YAYINLARI
2.
k mer
Divan iiri geleneine bal olarak yazlmtr.

Dneminin zihniyetini yanstmaktadr.
Aruz lsyle yazlmtr.
iirin son beytidir.
Bu dnyann muhabbeti
ol aulu bal gibidir
Ausun bilen ol bala
Parman banar deil
5.
A)
B)
C)
D)
E)
Bu dizelerle ilgili aadaki yarglardan hangisi yanltr?
3.
Dnyann geicilii zerinde durulmutur.

Modern Dneme ait bir iirdir.
Halk iiri geleneine gre yazlmtr.
Artk ne gelen, ne beklenen var;

Tenh yolun ortasnda rzgr
Yahya Kemal BEYATLI
Bu beyitte, n nsz yinelenerek ---- yaplmtr.
A) telmih
B) tekrir
D) aliterasyon
E) seci
Irmak kenar dzdr

Beyim atn gezdir
Beni sana vermezler
Hocaya muska yazdr
Bu iirle ilgili olarak aadakilerden hangisi
sylenemez?
Erefolu RUM
A)
B)
C)
D)
E)
11li hece lsyle yazlmalar

Yabanc szcklerin kullanlmam olmas
k edebiyat zihniyetiyle yazlm olmalar
C) asonans
6.
7li hece ls kullanlmtr.

Destan Dnemine ait bir iirdir.
Son dizede batl inanla ilgili bir yarg vardr.
lk iki dize doldurmadr.
Yn yn sarlmm ne yana baksam;

Sarlan olur da saran olmaz m?
Kim bu yz izen sanatkr ressam;
Geip de aynaya, soran olmaz m?
Necip Fazl KISAKREK
Bu dizelerle ilgili olarak aadakilerden hangisi sylenebilir?
A)
B)
C)
D)
E)
1. ve 3. dizelerde redif kullanlmtr.

2. ve 4. dizelerde tam uyak vardr.
Aruz vezniyle yazlmtr.
stifham sanat yaplmtr.
Serbest iir geleneine gre yazlmtr.
183
7.
10. Kalk yiidim, yine da ban duman ald...

Paraland bir ktann topraklar,
Aslan payn aslan olmayan ald...
Kalk yiidim, yine da ban duman ald.
Etdi ehri eref-i makdem-i sultn- cihn

Rek-i ba- rem gayret-i glzr- cinn
Bki
Bu beyitte, e, i, a nlleri yinelenerek ..
yaplmtr.
Tolgal, tolgasz balar alay...

Kanatl, kanatsz kular...
Almam dalar, klmam yokular...

A) aliterasyon
B) tekrir
D) cinas
Dalar, talar akar sularyla

u tandk toprakta
Bir byk dnya paras
Fatihini aramakta.
Arif Nihat ASYA
C) asonans
E) seci

8.
I.
II.
III.
IV.
V.
Hadini de Karacolan hadini

Aramazlar gurbet ile gideni
Ak gsn stnde akr dikeni
Bitmeyince gnl yrdan ayrlmaz
Karacaolan
Bu dizelerle ilgili yukardaki numaral bilgilerden hangisi yanltr?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.

A) Mni, anonim halk edebiyat rndr.
B) Halk edebiyatnda asl ama sanat yapmaktr.
C) Divan edebiyatnda yabanc szcklere yer
verilmemitir.
D) Halk airleri aruz lsn kullanmamlardr.
E) Tekke airleri, iirlerini semai nazm biimiyle
sylemilerdir.
184
B) Didaktik
D) Lirik
ESEN YAYINLARI
Alay alay dtm yollara

Karaym boz bulank sellere
Ad san bilinmedik illere
Gitmeyince gnl yrdan ayrlmaz
9.
A) Pastoral
11li hece ls kullanlmtr.

Uyak kullanlmtr.
Modern Dneme ait bir iirdir.
Sevgiliden ayrlma ve gurbet temas ilenmitir.
C) Satirik
E) Epik
11. Bir plak gibi dnyor gkte mavilik

Sesi aada, ok aada
stnde bir duvarn. Duvarsa
Dondurma yiyen bir ocuun eli sanki
Tam akyor
pyor topra kanatan nar ieklerini.
plyorum bembeyaz imlerinde yalnzlmn
Sonsuzluk yarn.
Edip CANSEVER
Bu iirle ilgili olarak aadakilerden hangisi
sylenemez?
A)
B)
C)
D)
E)
Sz sanatlarndan yararlanlmad
mgelerin kullanld
Ritim ve ahenk unsurlarna nem verilmedii
Aka dile getirilmeyen yarglarn bulunduu
Modern Dneme ait olduu
12. ejderhalar karyorum

duvar kovuklarndan
alevler karyorum
yamur karartlarnda hazn
yryorum
Asaf Halet ELEB
Bu dizelerle ilgili aadaki yarglardan hangisi yanltr?
A)
B)
C)
D)
E)
mge kullanlmtr.
9lu hece lsyle yazlmtr.
Sade bir dil kullanlmtr.
st kapal olarak dile getirilen yarglar vardr.
1.

terimi ile bir dnemdeki sosyal, siyas, idar, adl, asker, din glerin, sivil toplum rgtlerinin, ticar hayatn, eitim etkinliklerinin birlikte oluturduklar ortam ve bunlarn hibirine indirgenemeyen
duygu, anlay ve zevk btn kastedilmektedir.
Syleyi tarz, kafiye, redif, i kafiye, aliterasyon, asonans gibi ses benzerlikleri iirde .. oluturmak iin kullanlr.
2.
Seni seyretmek iin rehgzer-i glende

ki cnibde durur serv-i hrmn saf saf
(Salnan serviler, gl bahesinin yolunun iki yannda senin

geiini seyretmek iin saf saf dururlar.)
Bk
Yukardaki beyitte alt izili sz; sevgilinin uzun, servi aacna benzeyen boyunu anlatmak iin kullanlmtr. Bu bilgiden de yararlanarak yukardaki iir parasnn yazld dnemdeki hkim zihniyeti
aklaynz.
3.
Uyak ve msra dzeni koma ve destanlara benzeyen, byk toplum felaketleri, lm vb. olaylar karsnda
duygular dile getiren iirlere at denir.
( )
airin, dnemin kltr ve sanat hayatyla ilikisini, sadece yaam yksn okuyarak renebiliriz.
( )
185
4.
Gazel
Gnmz Trkesiyle
Nedr bu handeler bu iveler bu nz u istin

Nedr bu cilveler bu veler bu kmet-i bl
Bu gller, bu iveler, bu naz ve umursamazlk

nedir? Bu krtmalar, bu edalar, bu uzun boy nedir?
Bk
Yukardaki iir parasn dil ve ahenk zellikleri bakmndan inceleyiniz.
5.

Dil gstergeleri sayl ve belirlidir, insan hayali ve dncesi ise snrszdr; snrl olanla snrsz ifade etmek
ok da olanakl olmadndan air duygu ve arzularn .. ile ifade eder.
iirde szcklerin kendi anlamlar dnda kullanlarak kazandklar anlam deerleridir; bu
anlam deerlerinde syleyi ve sesin de rol vardr.
6.
Pazar gn gemek bilmiyor

Birden bir kavak fkryor pencereden
Hzla kapy rtyor bir sokak
Bir kz saatine bakyor alanda
zdemir NCE
Yukardaki dizelerde geen imgelerin altn izerek hangi yolla oluturulduklarn aklaynz.
186
7.
Her eseri meydana getiren kk birimler vardr.

Bu bilgiye gre aadaki mimari yapy ve iiri oluturan birimleri, altlarndaki bo braklan yerlere yaznz.
Kadir Mevlm seni vm yaratm
iekler iinde birdir meneve
Bitersin gllerin hr iinde
Korkarm yzne batar meneve
Yaz gelir de heveslenir bitersin
Gz gelince ban alr gidersin
Yavru niin boynun eri tutarsn
Senin derdin benden beter meneve
Karacaolan
......
8.
Htralar
Bilmem ki htralar,
Ne istersiniz benden,
Gelir gelmez sonbahar?
Sanmayn gller aar,

Blbl deildir ten;
Bu rzgr baka rzgr.
Bu kanat rp neden?
Cama vuracak ne var,
Ey eski htralar?
Ne istersiniz benden,
Bilmem ki htralar,
Gelir gelmez sonbahar?
Cahit Stk TARANCI
Nazm birimi, er dizeden oluan bentlerdir.
( )
Aruz lsyle yazlmtr.
( )
iirin birimleri; hatralarn, aire yalandn hatrlatmas ve lm anmsatmas temas etrafnda birleerek
yapy oluturmutur.
( )
iirin genelinde zengin uyak kullanlmtr.
( )
Bu iirden hareketle airin hayata bak ve sanat anlay ile ilgili bilgi edinebiliriz.
( )
187
9.
iirde gerek ve gereklik, somut alglayla snrl deildir.

Bu bilgiye gre aadaki iir paralarnda gerekliin deitirildii blmlerin altn iziniz.
Yldzlar
Gkyz
Gkyznde yldzlar
llerin gzleri yldzlar.
S. Kudret AKSAL
Gel Bahar
Gel bahar
Sanda baygn bir gl kokusu var.
Dudaklarn kzl karanfil gibi
Gzlerinde glsn yine klar
Sesinle byle arpan her kalbi
Bu hayat zaten bir efsanedir, gel!
Halide Nusret ZORLUTUNA
Fotoraf
Durakta kii
Adam kadn ve ocuk
Adamn elleri ceplerinde
Kadn ocuun elinden tutmu
ocuk
Gzel anlar gibi hznl
Hznl arklar gibi gzel
Cemal SREYA
188
10. Aadaki tabloda iir gelenei, iir geleneinin temel zellii ve rnek metin kark olarak verilmitir.
Ayn gelenee ait unsurlar boyayarak iaretleyiniz.
R
GELENE
RNEK METN
R GELENENN
TEMEL ZELLKLER
Gazel
Bende Mecnundan fzun klk istidd var
k- sdk benem Mecnnun ancak ad var
Kl tefhr kim senin hem vr ben tek kn
Leylinin Mecnnu irnin eer Ferhd var
IK TARZI
HALK R
Trkler slamiyeti kabul ettik-
Ehl-i temknem beni benzetme ey gl blble

Derde sabr yok onun her lahza bin feryad var
ten sonra gelien, halktan ko-
yle bed-hlem ki ahvlim grende d olur

Her kimin kim devr cevrinden dil- n-d var
sal konulara deinilmeyen bir
Gezme ey gnlm kuu gaafil fez-y kda

Kim bu sahrnn gzer-ghnda ok sayyd var
puk olan ve genelde toplumedebiyat geleneidir.
Ey Fuzl k menin klma nshdan kabul

Akl tedbrdir ol sanm ki bir bnyd var
Fuzl
Cokun deirmenler gibi dnerler
Kol kola vermiler Hakka giderler
Gnl Kabesini tavaf ederler
Muhammedin ks alnr bunda
MODERN
R
Semada melekler kanat aarlar

Mminler stne rahmet saarlar
Perisi klavuz Hakka uarlar
Muhammedin ks alnr bunda
Din konularn ilendii iirlerdir.
Dervi Ynus eydr gr nold bana

Ak ile muhabbet dokundu bana
Akln bana getr divane
Ol sultann demi srlr bunda
k Yunus
DVAN R
Gzlerine bakarken
gneli bir toprak kokusu vuruyor bama,
bir buday tarlasnda, ekinlerin iinde kayboluyorum...
Yeil prltlarla usuz bucaksz bir uurum,
durup dinlenmeden deien ebed madde gibi gzlerin:
srrn her gn bir para veren
fakat hibir zaman
bsbtn teslim olmayacak olan...
Akla nem verilen, bireyin

dnya ile ilikisine bal olarak
gelien ve kiisel yaklamlara
gre eitlenen iirlerdir.
Nazm Hikmet
Koma
Bad- saba selam syle o yre,
Pek gresim geldi illerimizi.
Gnl arzu eker ama ne are,
Nideyim tutan var yollarmz.
TASAVVUF
TRK R
Ykm gamdr gam alr satarm,

Pervaneler gibi yanar tterim,
Kyamette yakasn tutarm,
Vermesin hoyrata gnllerimizi.
Karacolan der ki gmnm yoktur,
Gayri rakiplere amanm yoktur.
Slaya varmaya dermanm yoktur,
Nazlm beklemesin yrini.
Karacaolan
Din d konularn ilendii ve

halk ozanlar tarafndan genelde saz eliinde sylenen
iirlerdir.
189
1.
Kpr
nsanlar kprden gemedii zaman
Acaba kpr dnr m?
amar mandaln elinde sallayan meczubun getiini
skdar skelesinin kanepelerinde gne banyosu yapan
skdar kylarnn tesindeki
Kastamonu, Sivas, Safranbolu Erzurumu.
Burada insanlarn iinde byk drbnler,
Gller gibi amtr.
Yufkaclar burada aarlar, koskocaman oklavalarla
-lerindeki hamurdan effaf ve titrek memleket ryalarn.
Al yanakl, beyaz, kaln ekerciler;
Akide ve bergamutlarn mermer tezghlara
Vurduklar zamanki kasvetsiz hllerini
burada kaybeder, burada airleirler
Hrt ile ve kocaman baklarla kesilen tahan
helvalarnn kokusu ellerinde
Asker mzedeki balmumundan yenieri heykelleri gibi,
gzel, byk insanlar
Burada omuz omuza;
()
Sait Faik ABASIYANIK
Bu iirden hareketle manzume ve iir arasndaki benzer ve farkl ynleri aklaynz.
190
2.
Kpr adl iirin temasn bulunuz. iirde hangi sosyal ve kltrel evrenin yanstldn rneklerle aklaynz.
3.
Kpr adl iiri, gereklik ve kullanlan imgeler bakmndan inceleyiniz.
4.
5.
airin hayat hikyesi bata olmak zere bilinen zellikleriyle iir arasnda iliki kurulabilir.
( )
Halk iiri, divan (klasik) iiri ve modern iir, ayn zihniyeti ve gelenei yanstr.
( )
Da ile Sohbet
Hi ban arr m, yoruldun mu hi
Birine kstn m, darldn m hi
Sevdin mi, ptn m, sarldn m hi
Hasret nedir, ne deildir, de hele
Ormann var, pnarn var, tan var
Drt mevsimde bulut sal ban var
Bilmem ama bir uzunca yan var
Mhlet nedir, ne deildir de hele
Abdurrahim KARAKO
Yukardaki iiri ahenk zellikleri bakmndan inceleyiniz.
191
6.
Hem yllarca oyna gnl sahnemde

Hem perdeyi kapat en mutlu demde
Sitem oklarna hedef sinemde
Atn yaray sar da yle git
Cemal SAF
Bu dizelerdeki sz sanatlarn bularak aklaynz.
7.
iirde kapal olarak ifade edilen yarglar, okuyucunun yorum gcn harekete geirir.
Bu bilgiye gre aadaki iirlerden hangisinde yorumlanabilir olma durumu sz konusu deildir?
Beddua
Kalp Kalesi
Parkta Rastladm Adam
Dner kebap dnmez olsun
kalp kalesi! her dize

bir gizli bahedir
sevda senin hisarn
ah eken klcn
bir dm olan adn
sonunun bandadr yaz
ve gller zlsn
Hilmi YAVUZ
Parkta rastladm adamn

Bir kolu kesikti bileinden
iftiymi
Tekirdan kylklerinden
Tatan mantar tarlas

ok yaasn ller!
Arif DNO
8.
Ataol BEHRAMOLU
Katil
Sen de bilirsin ki, iki kurunla;
Bana kolay kolay gelmezdi lm.
stedim ki sana katil desinler:
Bunun iin ldm.
Arif Nihat ASYA
Bu iire gre aadaki cmlelerde bo braklan yerleri uygun ekilde tamamlaynz.
air, lmesini gerek sebebi dnda farkl bir nedene baladndan sanat yapmtr.
Kurun, lm, katil szckleri arasnda anlam ilgisi olduundan. sanat yaplmtr.
192
9.
Ilgaz
Yldzlar amlara deer de geer,
Gn burdan ban eer de geer.
Sular dizlerini dver de geer.
Bir Ilgaz, er Ilgaz, yr Ilgaz!..
Dal var; gklere yeil direktir,

Gl var; dalara dm yrektir,
Yolu var; iinde yitsem gerektir.
Zeki mer DEFNE
Banda bir tavus tu gibi amlar,

Yollara dizilmi t gibi amlar,
Kardan bir zmrt gibi amlar.
Bu iirde aadaki iir trlerinden hangilerine zg nitelikler ar basmaktadr?
A) Lirik - epik
B) Epik - didaktik
D) Pastoral - lirik
C) Dramatik - satirik
E) Didaktik - dramatik
10. Uan Daireler

bu sonsuz gk
bizden midir deil midir
bu yldzlar
canl mdr cansz m
canlysa bu yldzlar
topranda can olmal
nefes alnmaldr
yaanp lnmeli
Blent ECEVT
dostlar olmal
bu gn iinde
dman olmal
Bu drtlkle ilgili olarak aadaki yarglardan hangisi dorudur?

A) Serbest iir geleneine bal olarak yazlmtr.
B) Koma nazm biimiyle yazlmtr.
C) Konusuna gre tr epik iirdir.
D) 8li hece lsyle yazlmtr.
E) Nazm birimi beyittir.
BAARILAR
( Her soru 10 puandr.)
193
1.
4.
Yolunda genliim snse de, yine

imde kz senin akn var yeter.
Baygnlk ksn de kirpiklerine
O kumral salarla beni sar yeter.
mer Bedrettin UAKLI
2.
B) Pastoral
C) Epik
E) Dramatik
Ik dedi ki:
Renklerden, kokulardan,
Seslerden nce koup geldim.
Bu dizelerdeki edeb sanat aadakilerden
hangisidir?
A) ntak
D) stiare
B) Tehis
C) Tebih
E) Kinaye
Blbl fign eder gle
Rahmeti ok padiahm
Gzel sevmek bir sarp kale
Medet eyle medet eyle
Ya alnr ya alnmaz
5.
Dalp sokaklar kadar esrarl bir uykuya

lse kaldrmlarn kara sevdal ei
Necip Fazl KISAKREK
Bu dizelerdeki alt izili sesler aadakilerden hangisine rnektir?
A) Seci
B) Asonans
D) Tekrir
3.
Erzurumlu EMRAH
Yukardaki drtlkleri karlatrdmzda

aadaki yarglardan hangisi yanl olur?
A) 8li hece lsyle yazlmlardr.
B) Halk iiri geleneine bal olarak yazlmlardr.
C) Uyak dzenleri ayn deildir.
D) Ayn tema ilenmitir.
E) Farkl zihniyeti yanstrlar.
ESEN YAYINLARI
D) Didaktik
Emrah der ki dtm dile
Medet eyle medet eyle
Aziz Mahmut HDY

A) Lirik
Efendim gzel Allahm
C) Aliterasyon
E) Cinas
Karki mee dalar

Etraf ke dalar
Yrime kavuursam
Yz bin yl yaa dalar
6.
B-saf-y ak olup b-derd-i yr olmak da g

Bir sitem-ger fetin cevriyle zr olmak da g
Yukardaki iirle ilgili olarak aadaki yarglardan hangisi yanltr?

B) Asl sylenmek istenen son iki dizede ortaya
konmutur.
C) Redif vardr.
D) Mni trnn zelliklerini tamaktadr.
E) Zengin uyak kullanlmtr.
194
Neti
Bu iir paras iin aadakilerden hangisi
sylenemez?
A)
B)
C)
D)
E)
Aruz lsyle yazlmtr.

iirde ses ak vardr.
Olmak da g sz rediftir.
Tam uyak kullanlmtr.
Gazelin ilk beytidir.
7.
11. Aadaki dizelerin hangisinde dsel geler

yoktur?
Ben, kanlarla yayllarla bydm geldim

ocuk yreimi yakan trkler dinleye dinleye.
Mahzun kanlarla, nazl yayllarnla
Ve tozlu yollarnla sevdim seni Trkiye!
A) Ne vakit Makadan gesem

Limanda hep gemiler olurdu
Yavuz Blent BAKLER
B) Aalar ku gibi glerdi

Bir rzgr aklm alrd

A)
B)
C)
D)
E)
8.
C) Ya benden nceydi ya da ok sonra

Bir halk trksne gl olan sesin
Kltr ve uygarlmzn izleri vardr.

air ile iir arasnda iliki yoktur.
Kiiletirme yaplmtr.
Redif kullanlmamtr.
l nsz tekrarlanarak aliterasyon yaplmtr.
D) Acnn vergisini verdin, gln haracn dedin

Hzn demirba listesinden dmeye geldi sra
E) Ben imdi karartlm bir bulutun

Rastgele yoldan evirdii bir airim
12. ----, anlatma ve gstermeye uygunluk; ---- ise

bireysellik, duygu ve arm nemlidir.
Bir beyaz lerze, bir dumanl uu,

Eini gib eyleyen ku
Bu cmlede bo braklan yerlere srasyla

aadaki szcklerden hangileri getirilmelidir?
Cenap AHABETTN
Bu dizelerde a, e, u nllerinin tekrarlanmas
---- oluturmutur.
A) asonans
B) aliterasyon
C) seci
D) cinas
E) tehis
9.
Aadaki dizelerin hangisinde imge kullanlmamtr?

A)
B)
C)
D)
E)
Istrap, yalnz kaldm anlardaki dostum

Yirmi yl gemi demir parmaklklar ardnda
Gnetir krmz ve ben en mezi bir rengin
Enginde gn batyor sularn ss gibi
Sular yle temiz ki annemin yz gibi
10. Elektrikler snd dn gece,

Zor bela toplayp satrancn talarn
Mecburen yattk.
Simsiyah kediler gibi dolayor kouta
Uyuyan dostlarn nefesleri
ESEN YAYINLARI
A)
B)
C)
D)
E)
iirde - manzumede
Romanda - manzumede
Manzumede - iirde
iirde - ykde
Manzumede - tiyatroda
13. Aadakilerin hangisinde bilgi yanl vardr?

A) airin yaam hikyesi bata olmak zere bilinen zellikleri ile iir arasnda iliki vardr.
B) Her okunduunda yeni anlam deerleri kazanmas, iirin yorumlanabilir olma zelliiyle
ilgilidir.
C) Her dilin kendine ait bir iir gelenei vardr.
D) iirdeki gereklik, bireyin yalnzca yaadklaryla deil; sezgileri, tasarmlar ve izlenimleriyle de ilgilidir.
E) arm, iirde szcklerin ilk anlamlaryla
kullanlmasdr.
Can YCEL
Yukardaki iirle ilgili olarak aadaki yarglardan hangisi yanltr?
A)
B)
C)
D)
E)
Duygu ve armdan ok, anlatma baldr.

Sz sanat kullanlmamtr.
Dz yaz olarak da ifade edilebilir.
Serbest iir geleneine bal olarak yazlmtr.
Uyak ve redif kullanlmamtr.
14. Akamn ii ile

Gz eder ka ile
Yrim bostan suluyor
Gznn ya ile
Bu iirin temas aadakilerden hangisidir?
A) Ayrlk
B) Gizli sevda
C) Mutluluk
D) Kuraklk
E) znt
195
15. Aadakilerin hangisinde redif kullanlmamtr?
18. Sevdiim sineye bir dzen vermi

Salar, kalar, aka gzel
Beni k yapt muhabbet kurmu
A) Kimisi pnar banda

Kimisi yolun dnda
B) ekerden erbet ezerler
nce tlbentten szerler
C) Gl menekeye karm
Kskn olanlar barm
D) merim der ben de geldim
Tazelendi eski derdim
E) ldrp kanma girme
Her bir yda gnl verme
Gzleri, kirpii, kapa gzel

Rahman
Bu iir parasnn uyak dzeni aadakilerden hangisidir?
A) apraz uyak
B) Sarma uyak
C) Dz uyak
D) rk uyak
E) Mni tipi uyak
16. Aa
Gn bitti. Aata nee snd.
Yaprak te oldu. Ku da ykut.
Yaprakla kuun parltsndan
Havzn suyu erguvna dnd.
19. I.
III. Gzellik kymat bin altun deer

IV. Nitmeli gzeli huy olmaynca
Ahmet HAM
Redif kullanlmamtr.
Birinci dizede kapal istiare vardr.
Benzetme sanat vardr.
Uyak kullanlmtr.
Yukardaki numaralanm cmlelerin hangisinde bilgi yanl vardr?
196
B) II.
C) III.
D) IV.
gisi sylenemez?
A) 6 + 5 eklinde duraklanmtr.
B) lk dizede redif kullanlmtr.
C) 11li hece lsyle yazlmtr.
D) I. ve II. dizelerde ulama vardr.
E) Mahlas kullanlmtr.
17. mgelerle sz sanatlar arasnda iliki vardr.

I
Konuma dili imgeye dayaldr.
II
Ahenk ile l ve uyak arasnda iliki vardr.
III
air, gelenei, eserlerinde yanstr.
IV
iir dili ile doal dil arasnda fark vardr.
V
A) I.
ESEN YAYINLARI
Bu dizelerle ilgili olarak aadakilerden han-
Yukardaki iirle ilgili olarak aadakilerden

hangisi sylenemez?
A)
B)
C)
D)
E)
Karacolan der ki yiitler er
II. Alm meyvenin daln eer
E) V.
20. Aadakilerden hangisinde kaside nazm

ekliyle ilgili bilgi yanl vardr?
A) Nesib ya da tebib blmnde, doa gzelliklerinden sz edilir.
B) Girizgh, asl konuya girii salamak iin yazlan beyittir.
C) Methiye blmnde, kasidenin sunulduu kiinin zellikleri abartl bir vgyle anlatlr.
D) Fahriye blmnde air kendisini ver.
E) Tegazzl blmnde air; vd kiinin baarsnn artmas iin Allaha yalvarr.
1.
3.
Hepimiz dnyaya geldiimizde bir toplumun, ai-
(I) Onun iirlerinde, masal, iir, deyi gibi halk
lenin, kimliin iinde buluruz kendimizi. Edebiyat
edebiyat rnlerinin etkisi grlr. (II) Halk dili-
ite bu kalplar krma arayndan doar. Hayal
ne yaklamaya da zen gsteren bu sanatnn
ve gerek, yaam ve lm, ben ve teki arasn-
dizeleri toprak kokan yamur damlalar gibidir.
daki btn duvarlar bir bir ykar. Bylece kendine
(III) Satrlarn arasndan dklr okuyucunun
zg bir biimde, hayatn ve insann zne ei-
duygu dnyasna. (IV) Davetkrdr, sizi kendi
lebilmeyi, ona sevgiyle bakabilmeyi olanakl klar.
dnyasna yavaa ekip alr. (V) O sesi ne za-
nk roman, yk, iir gibi edebiyat rnleri bir
man duydunuz, eii ne zaman getiniz, anla-
bakasnn acsn iliklerinde hissedebilme, ken-
yamazsnz bile. (VI) Bu anlamda, resimleri de
dini bir baka insann yerine koyabilme yetenei
iirleriyle byk benzerlik gsterir sanatnn.
kazandrr. ok farkl kesimlerden insanlara ses-
Bu paradaki numaralanm cmlelerden
lenir, onlarn kaplarn alar; buyur edilir. nsan-
hangilerinde sanatlca bir syleyi yoktur?
lar ve toplumlar arasnda kprler kurar.

Bu parada edebiyatn ilevleri arasnda aa-
A) I. ve IV.
B) I. ve VI.
dakilerden hangisine yer verilmemitir?
D) III. ve IV.
E) V. ve VI.
A) Toplumsal sorunlara zmler getirme

C) nsanlarn birbirini anlamasn kolaylatrma
D) Kltrleri birbirine yaknlatrma
E) Yaam, zgn bir yaklamla alglamay salama
(2010 LYS 3 / TDE)
2.
(2010 LYS 3 / TDE)

ESEN YAYINLARI
B) Yerleik deerleri sorgulama gcyle donatma
C) II. ve V.
4.
Paylarsa dost paylarm

nsann derdini, sevincini
Dost midiyle ortala dmeye gr
Aadaki dizelerin hangisinde ayra iinde
Hangi kapy alsam kimseler yok
verilen sanat yoktur?
Hangi omza dokunsam yabanc kar
A) Bizden evvel buraya inen drt arkada

Kurmutular tutuan ocaa kar bada
(Mrsel mecaz)
B) Karlar etraf beyaz bir karanla gmd
Kar deil, gkyznden yaan beyaz lmd
Aadakilerden hangisi ierdii duygu ynnden yukardaki iire anlamca en yakndr?

A) Ne yanar kimse bana te-i dilden zge
Ne aar kimse kapm bd- sabdan gayr
B) Hep seninndr benim dny cefsn ektiim
(Tezat)
C) Sard katil gece dnyay siyah bir kefene
Bir emel yldz gz krpyor ancak aradan
(Tehis)
Yoksa mrm var sensiz neyleyim dnyy ben

C) Glmek ol gonceye mnsibdir
Alamak bu dil-i hazne gerek
D) yle bir boandn ki le benzer mrme

Bir Nuh tufan oldu, sel deil, saanak deil
(Telmih)
E) iziyorum havaya dnyam bir iekle
Ve hayran bakyorum bu rya gibi ekle
(stifham)
(2010 LYS 3 / TDE)
D) Blbller ter gller aar d gnl yok

Hi byleliin grmemiiz fasl- bahrn
E) B- dehrin hem haznn hem bahrn
grmz
Biz netn da gamn da rzgrn grmz
(2010 LYS 3 / TDE)
197
5.
8.
Olmuyor neyleyim
Olmuyor velinimetim efendim
Olmuyor yirminci asrda
Tarz- kadm zre gazeller sylemek
Kl tefhur kim senin hem var benim tek kn

Leylinin Mecnnu rnin eger Ferhd var
Bu dizeler aadaki nazm ekillerinden hangisiyle yazlm olabilir?
A) Eski edeb anlaya kar kan bir anlay

dile getirilmitir.
B) Yabanc kkenli szckler kullanlmtr.
C) Yinelemeye bavurulmutur.
D) Farkl duygular uyandrma amac gdlmtr.
E) Devrik cmlelerin etkileyiciliinden yararlanlmtr.
(2010 LYS 3 / TDE)
6.
A) Muhammes
D) Gazel
9.
Gamzen oklarn ka atma

Sana gnl verdim beni alatma
II.
Divan mazmunlarndan yararlanlmtr.
III. Konusu aktr.

IV. Nazm tr attr.
V. Zengin uyak kullanlmtr.
Yukardaki dizelerle ilgili olarak verilen numaralanm bilgilerden hangileri yanltr?
A) I. ve II.
D) III. ve IV.
7.
B) I. ve III.
C) II. ve V.
E) IV. ve V.
(2010 LYS 3 / TDE)
Gne ekildi demin

Dodu bir cenk akam
Bu btn gnlerimin
ime denk akam
I.
II.
III.
IV.
V.
Gidene bak gidene

Gller sarm dikene
Mevl sabrlar versin
Gizli sevd ekene
7li hece lsyle oluturulmutur.

Uyak (kafiye) emalar ayndr.
Nazm birimleri ayndr.
Doaya zg gelerden yararlanlmtr.
Bir dilek belirtilmitir.
ESEN YAYINLARI
Benim gzm nuru gnlm srru

11li hece lsyle oluturulmutur.
B) ark
E) Mesnev
C) Rubai
(2010 LYS 3 / TDE)
Siyah ebrlarn duruben atma
I.
Bende Mecnndan fzun klk istidad var

k- sdk benim Mecnnun ancak ad var
Trk edebiyatnn geliimi iinde divan edebiyat

varln 13-19. yzyllar arasnda srdrd. Bu
edebiyatn balca zellikleri yle sralanabilir:
Sanatta kurallara bal olmak, ncelikle konuma
I
II
dilinden yararlanmak, yksek tabakaya seslenIII
mek, belirli trlerin ve kalplarn dna kmamak,
IV
Arapa ve Farsann dil kurallarn benimsemek.
V
Bu paradaki numaralanm szlerden hangisi divan edebiyatnn bir zellii deildir?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
(2010 LYS 3 / TDE)
10. Aadaki dizelerin hangisinde iirsellik daha

snrldr?
A) Deniz engin bir sudur, tuzlu, yeil, dalgal
Kenarlarn ssler bazen kk bir yal
B) Ellerim taklrken rzgrlarn sana
Asld arabamz bir dan yamacna
C) Bir cmbtr kopsa da gece yakamozlarda
Mnzevi balklarz ayn kavanozlarda...
Yukardaki numaralanm bilgilerden hangileri verilen iirlerin ortak zellii deildir?
D) akaklarma kar m yad ne var?

Benim mi Allahm bu izgili yz?
A) I. ve II.
D) III. ve IV.
E) Bir gz gibi szyor beni camdan gece

Dnyor etrafmda bir sr kambur cce
198
B) I. ve III.
C) II. ve V.
E) IV. ve V.
(2010 LYS 3 / TDE)
(2011 - LYS)
11. Bir ksedir alev dolu gnlm yana yana

Men t senin yannda dahi hasretem sana
Yalar dkende sndremez teimi su
Sunsan elinle kanm isem kana kana
14. Her ey yerli yerinde; masa, srahi, bardak

Serpilen aydnlkta dallarn arasndan
Bylenmi bir ceylan gibi bakyor zaman
Sessizlik dklyor bir yerde yaprak yaprak
Yukarda verilen drtlkle ilgili olarak aa-
Bu drtlkte ilgili olarak aadakilerden hangisi yanltr?
dakilerden hangisi sylenemez?

A) Sarma uyak kullanlmtr.
A) Divan iirine zg benzetmelerden yararlanlmtr.

B) Tezat sanatna bavurulmutur.
C) Abartmaya bavurulmutur.
D) Yinelemelere yer verilmitir.
E) Didaktik bir boyut tamaktadr.
B) Somutlamaya bavurulmutur.
C) Hece lsyle yazlmtr.
D) Szcklerin arm gcnden yararlanlmtr.
E) Redif vardr.
(2011 - LYS)
(2012 - LYS)
15. (I) Gne yava yava ykselirken antik kent aydnlanmaya balyor. (II) Gnele birlikte, kentin
gemiindeki bilinmeyen ynlerin de ortaya ka-
12. Gl glse dim alasa blbl aceb degl

Zr kimine ala demiler kimine gl
A) Onlar, hibir eyden yaplmam adamlar

m, yorgun ve btn gn adres soranlar
B) Gz seni grmeli az seni sylemeli
Btn deniz kylarnda seni beklemeli
C) Derdim var beller gibi
Sylemem eller gibi
D) Zannetme ki yle byle bir sz
Gel sen dahi syle byle bir sz
E) Yalnz atlar yklr dzlerde suya zlemlerinden
Bir ben miyim yalnzla yenilen sen, sen, sen
n anlyor. (III) Yzyllardr yalnzla alm,

unutulmu bu kentin gemiini dnyor. (IV)
ESEN YAYINLARI
Aadakilerden hangisinde kullanlan uyak

tr yukarda verilen beyitle ayndr?
can sanyor insan; ama bir sre sonra yanld-
Acaba bu tiyatro sahnesinde ka oyun sergilendi,

odeonda ne gibi sorunlar tartld, lmne savalar nasl yaand buralarda? (V) Bugn, btn
bunlardan habersiz, tarih sahnesindeki roln
tamamlam ve marur bir sessizlie gmlm
bir kentle kar karyayz.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangilerinde kiiletirme sanat vardr?
A) I. ve II.
B) I. ve IV.
D) III. ve V.
C) III. ve IV.
E) IV. ve V
(2011 - LYS)
(2006 - SS)
16. Ela gzlerine kurban olduum
Yzne bakmaya doyamadm ben
bret iin gelmi derler cihana
13. Kendi hsnnden utanm da kzarm yana

Yzn rtp kapam salar batan aa
Bu dizelerde yer verilen sanat aadakilerden hangisidir?
A) Hsntalil
B) Tezat
C) Tevriye
D) Cinas
E) Mecazmrsel
Noktadr benlerin sayamadm ben

Bu drtlkle ilgili aadaki yarglardan hangisi yanltr?
B) Redif vardr.
C) Tam uyak kullanlmtr.
D) Koma trnn zelliklerini tamaktadr.
E) Benzetme sanatndan yararlanlmtr.
(2012 - LYS)
(2006 - SS)
199
17. Bir kimsenin lm zerine duyulan znt ve
20. Tam bir kaside eitli blmlerden oluur. Bun-
acy anlatmak, onun erdemlerini, iyi ynlerini dile
lardan biri, ----.
getirmek amacyla yazlan iirlere verilen addr.
Yukarda verilen bilgiye gre bo braklan
len bir kii iin yazlan bu tr iirlere divan edebi-
yere aadakilerden hangisi getirilemez?
yatnda ----, halk edebiyatndaysa ----, denmitir.
A) doa gzelliklerinden sz eden nesib ya da
Bu parada bo braklan yerlere, verilen bilgi-
tebib blmdr
lere gre aadakilerden hangisi getirilebilir?

A) mersiye ilahi
B) mesnevi - koma
C) mevlit - koma
D) mersiye - at
B) asl konuya girii salamak iin yazlan

girizgh blmdr
C) kasidenin sunulduu kiinin zelliklerinin
E) mersiye - at
abartl bir vgyle anlatld methiye blmdr
(2006 - SS)
D) airin kendisini vd dizelerden oluan

fahriye blmdr
yaptlar bu trn tannm rnekleridir.

Yukardaki numaralanm szlerin hangisinde
bilgi yanl vardr?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
(2007 - SS)
E) airin adnn da getii tegazzl blmdr

(2007 - SS)
21. Aadakilerin hangisinde verilen dizelerde

uyak (kafiye) kullanlmamtr?
ESEN YAYINLARI
18. Divan edebiyatnda modern yk ve romann

I
yerini tutan en nemli tr mesnevidir. Fuzlnin
II
Hsn Ak, Sleyman elebinin Mevlid adl
III
IV
V
A) Selam olsun karanfilin alna

Selam, tomurcuklu defne dalna
B) Bu boha, duygunun cokun selidir
imi coturan bahar yelidir
C) O gn gelsin yle bir yar olsun da gr
Dnyay hele sen bir bar olsun da gr
D) pe pe uyandrdm, iir yaptm szckleri
Savata kalemime kurun yaptm szckleri
19. I.
Biz de hafif olsaydk bir rzgrdan
II. Yer alsaydk u bulut kervannda
E) Deirmen deirmen, beni de t

Ben meyvesiz aa, yryen st
(2007 - SS)
III. Gzele ve yeniye doru koan

22. Kaman civarna bahar gelince
IV. Bu sonrasz gidiin bir yannda

Yklr ovadan yrk adrlar,

Ycesinde pare pare duman tutmu
Dldl Dan yaylasnda mekn kurulur.
Nisan ay iinde donanr dalar,
B) Hepsinde redif kullanlmtr.
Donanr yeilinden, alndan
C) Duraklarda belirli bir kurala uyulmamtr.
Bu dizelerde aadaki iir trlerinden hangi-
D) I. ve II. dizelerde ulama vardr.
sine zg nitelikler ar basmaktadr?
E) I. ve III. ile II. ve IV. dizelerde apraz uyak
A) Lirik
(kafiye) grlmektedir.
D) Didaktik
(2007 - SS)
200
B) Pastoral
C) Epik
E) Dramatik
(2006 - SS)
26. iirin en nemli unsurlarndan biri de sz sanatla-
23. ocuun birine sormular:

Ne olacaksn?
Adam olacam, demi.
rdr. Edeb sanatlar, dizelere arm zenginlii

ve ok boyutluluk katar.
ocuun bu yant aadakilerden hangisine

rnek olabilir?
A) Benzetme
B) Kinaye
D) Mecaz- mrsel
Buna gre aadakilerden hangisinin, arm ynnden zengin olduu sylenemez?
C) Tenasp
A) Kan ekiliyor evlerin
E) Hsntalil
Eriyip dklyor damlar
(1998 - YS)
B) Sonsuzlaan yollara dalm

Tasal gzler olur camlar
24. Gazelin ilk beytine matla, genellikle airin ad

I
C) Bir bahar sabahnn karanlnda ssz
bulunan son beytine tegazzl, en gzel beytine

II
Gkte diz km iki titrek kl yldz
beytl gazel denir. Her beyti ayn konudan

III
D) Gnele beraber sndm akam

Alayacak hangi rzgr kim bilir
bahseden gazele yek-henk, her beyti ayn

IV
E) Mesut olmu grmek isterdim hepinizi
derecede gzel gazele yek-yz ad verilir.

V
Her bahar gnnde dertliyi mitsizi
aklamas yanltr?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
(1995 - YS)
25. Hasret ekerek uruna lmek de kolayd,

Grmek seni eer ukbdan mmkn olayd.
Hl yayor gizlenerek rhuma Kbil,
mkn bulunsayd btn mre mukbil
Srretmeye elden seni bir perde olurdum.
Toprak gibi her inediin yerde olurdum.
Bu dizelerde, aadaki iir trlerinden hangisine zg nitelikler ar basmaktadr?
A) Dramatik
B) Lirik
D) Didaktik
C) Pastoral
E) Epik
(2013 - LYS)
(2013 - LYS)
ESEN YAYINLARI
Bu paradaki numaral terimlerden hangisinin
27. Aadaki dizelerin hangisinde, ayra iinde

verilen sanat yoktur?
A) Dolu rzgrla kp ufka giden yelkenli
Gidiin setiin akam saatinden belli
(Hsntalil)
B) Uuyor rzgr gibi altmdaki kheylan
Ne kadar dizginlesem yavalayacak deil
(Mbalaa)
C) Kular ksm yuvaya, aalar yaprak vermez
Bu kavgalar bitecek zulm ebed deil
(Tehis)
D) Gerek, hayali at, ufuklar uzak deil
En olmaz isteklere uzanmak yasak deil
(Tezat)
E) Gl yaprana dnd tekmesi dmanlarn
Sunulan zehir deil, saplanan bak deil
(Tebih)
(2013 - LYS)
201
O LAY
LA Y EVR
EVRE
ESND
SND E OL U
UA
AN
N
E DEB METNL
MET NLE
ER
R
1. OLA Y E V R ESN D E O L U A N ED EB ME TN LE R TA N IMA V E GR U P LA N D IR MA

(M a s a l v e D e s t a n d a n H i k y e v e R o m a n a , K a r a g z v e S e y i r l i k O y u n l a r d a n
Modern Tiyatro Metinlerine)
2. ANL AT M A Y A B A L I ED EB MET N L E R N C E LE ME Y N TE M
A.
B.
C.
.
D.
E.
F.
Metin ve Zihniyet
Yap ( O lay rgs, Kiiler, Mekn, Zaman)
Tema
Dil v e Anlat m
Metin ve Gelenek
Anlam ve Yorumlama
M e tin ve Yazar
3. ANL AT M A ESA SIN A B A L I MET N LE R OK U MA V E N C E LE ME

(Masal ve Destandan Hikye ve Romana)
4. G S TE RM E YE B A L I ED EB MET NLE R
( Kar agz v e Se yirlik Oyunlardan Modern Tiyatro Metinlerine)

A. G s ter mey e Bal Edeb Metinleri Tanma (Tiyatro)
B. G s ter mey e Bal Edeb Metinleri ncele me
3. NTE
Olay evresinde Oluan Edeb Metinler
nsan her meknda ve zamanda anlatma, gsterme ve coku ile dile getirme biimleriyle kendisini ifade etmitir.
Anlatma ile destandan modern romana kadar oluan metinler; gsterme ile ilk tiyatro denemelerinden
gnmze kadar gerekleen tiyatro metinleri; coku ile dile getirme ile de her trl iir ortaya konmutur.
Gzel sanatlarn en nemli kollarndan biri olan edebiyatn temelini oluturan bu ifade yollarn tablo ile gsterelim:
B. OLAY EVRESNDE
OLUAN EDEB METNLER
A. COKU VE HEYECANI DLE

GETREN METNLER
1. ANLATMAYA BALI
EDEB METNLER
a.
b.
c.
.
d.
e.
f.
DESTAN
MASAL
HALK HKYES
MESNEV
MANZUM HKYE
HKYE
ROMAN
2. GSTERMEYE BALI
EDEB METNLER
TYATRO
I. GELENEKSEL
TYATRO
II. MODERN
TYATRO
a. KARAGZ
a. TRAJED
b. ORTA OYUNU b. KOMED
c. MEDDAH
c. DRAM
. KY SEYRLK
OYUNU
A. COKU VE HEYECANI DLE GETREN METNLER

R
itsel sanatlardan edebiyatn bir tr olan iir; zengin sembollerle, ritimli szlerle, seslerin uyumlu kullanmyla
ortaya kan edeb anlatm biimidir.
iirde ama; zengin sembollerle, ritimli szlerle, seslerin uyumlu kullanmyla coku ve heyecan oluturmaktr.
B. OLAY EVRESNDE OLUAN EDEB METNLER
Olay evresinde oluan edeb metinler iki ksma ayrlr:
240
1. ANLATMAYA BALI EDEB METNLER

Edeb metin, malzemesi dil olan gzel
sanat etkinliidir. Edeb metinler kurmacadr, yani tasarlanarak retilen
yaptlardr; anlamlar da biimleri de
sanat, gzellik yaratmak amacyla
oluturulur. Bu, btn edeb metinlerin
ortak zelliidir.
Anlatmaya bal edeb metinlerde sanat bir olay, tasarlayarak okuyucuya
anlatr. Anlatmaya bal edeb metinlerde dil; baz olaylar dinleyiciye ya da
okuyucuya anlatmak, nakletmek iin
kullanlr.
Dolaysyla anlatlanla okuyucu / dinleyici arasnda mutlaka bir anlatc vardr. Anlatc; Szl Edebiyat Dneminde somuttur, yani masalc ya da hikyeci olarak dorudan dinleyicinin karsna karak hikyesini anlatr.
Yazl edebiyata geildiinde zellikle roman ve ykde ise anlatc soyuttur, var kabul edilerek olaylar onun
azyla anlatlmtr.
nsanolu, tarih boyunca bandan geenleri, hissettiklerini birbirine anlatmtr. Bu anlatm, yaznn kullanlmad dnemlerde szl gelenee bal olarak nesilden nesle aktarlarak gerekletirilmitir. Bu ekilde;
masallar, destanlar, halk hikyeleri domutur. Yaznn kullanld dnemlerde ise edeb metinlerle ilgili
zellikler ve kurallar belirginlemeye balam ve buna bal olarak mesnevi, manzum hikye, hikye ve
roman trleri olumutur.
2. GSTERMEYE BALI EDEB METNLER
Tiyatro ve sinemaya zg bir anlatm
biimidir. Bu sanatlarda nemli olan,
olaylarn sahne ya da perdede gsterilmesidir; yani bu sanatlar grme
duyusuna ilikindir.
Gstermeye bal metinlerde bir olay,
sahne dzenine bal olarak topluluk
nnde canlandrlr. Tiyatroda olaylar
seyirciye gsterilerek sunulur.
Yazarn dil araclyla ve sahnelenmek amacyla kaleme ald edeb
eserlere tiyatro denir.
Tiyatroda anlatc yoktur; yazar eserindeki her eyi, kahramanlar konuturarak ifade etmek durumundadr.
Tiyatro, geleneksel Trk tiyatrosu ve modern tiyatro olmak zere iki ksma ayrlr.
Geleneksel Trk tiyatrosunda; Karagz, orta oyunu, meddah ve ky seyirlik oyunu yer alr. Modern tiyatroda ise trajedi, komedi ve dram bulunur.
241
MR- TEH (BO YAANTI)

imdi ka sene oluyor ki byle her gn sabahleyin antasn dolduran mektuplar alr, kard. Yrmekten kaldrmlara srne srne bu yorgun bacaklar ekip gtrmekten bezmi, usanm dnyann binlerce kesinden
gelen bu kt paralarn sokak sokak, kap kap gezdirip datmaktan, evet, artk nefret edercesine bkmt.
imdi ka sene oluyor ki byle gnelerde yanarak, ate pskrten yaz havalarnda nefesi tkanarak, k gnlerinde yamurlarn altnda slanan srtn kabartarak, rutubetten szlayan ayaklarn amurlarn iinden srkleyerek,
bu byk ehrin binlerce sokanda dolamaktan, antas beline arpa arpa saysz adamn habersiz habercisi
olmaktan artk irenmi, bunalmt.
Seneler Onlarn insafsz silsilesi her gn mehul emellerle ykl ban biraz daha indirecek, biraz daha topraklara yaklatracak darbeler vura vura gemi; gsz, sinirleri bozuk yatt gecelerden sonra gndzleri aan her
gne, ona: Bugn yine dnk gibi, her zamanki gibi datcsn ve her zaman byle olacaksn! demiti.
Ah! Bu sokaklarn bitmez tkenmez, kark dolak izgilerini, durmaz dinlemez admlarla binalarn rakamlarna
bakarak dkknlardan isim sorarak bir adam bulmak iin saatlerce dolaarak gezmeye tutsak olan sefil yaam!..
te bugn balayarak inat sessizliiyle soluk giysilerini kemiklerine yaptran, yrtk ayakkablarndan oraplarna geen yamurdan, btn ksknl tat. Bir yere snmaya gerek grmeyerek u kendisini kamlamak
isteyen yamuru kmsemek iin kamayarak hemen oraya kapal bir dkknn kenarna oturdu; gzlerinin
nnde siyah kabarcklarla amurlar kaynaan yamurun altnda bir cehennem nehri eklinde akyor sanlan sokaa, hayatn o heyecan sahnesine bakt.
lk nce emsiyelerinin altnda korunmu ayaklaryla sknt iinde geenleri grd, sonra amurlar yararak akp
giden arabalara bakt. phesiz yamur bunlara ait deildi.
Bu emsiyeliler, bu arabalar, ite zavall antasn dolduran mektuplarn sahipleri
Bunlarn iinde u hayatn arasnda kendisi ne idi? Dnyaya bu adamlarn mektuplarn tamak iin mi gelmiti?
Artk sokaa bakmad, imdi eski giysisinin kenarlarndan sza sza damlayan sulara, amurlu paalarnn altnda
alyor sanlan ayakkablarna bakyordu.
Ah! Bu mektuplar!.. Herkesten gelip herkese giden eyler! O, bunlara yabanc idi, ona hayatnda hibir mektup
gelmemiti, o yalnz bakalarnn mektuplarna memurdu; hibir kimsesi yoktu ki ondan gelecek mektubu olsun.
Halit Ziya UAKLIGL
BN RYASI
NAHT
(Kalkar bir adm yaklar.) sminiz?
HATCE Semra, efendim. Semra Semra.

NAHT
(Tatl) Yok yok. Asl adnz?
HATCE (Dudan srr. Sonra) Hatice, efendim.

NAHT
242
Peki Hep Hatice kalsa olmuyor mu? (Bekler.) Yani bu ii hi denemeseniz diyorum. Demek olmuyor?
HATCE ok, ok istiyorum efendim Sonra

NAHT
Evet?
HATCE Karar verdim, efendim.

NAHT
Eveeet, peki neden kanto? Daha nce ktnz m?
HATCE Hayr efendim.

NAHT
Madem yle, ufak tefek rollerden balasak Bir grsem?
HATCE Ltfen efendim; ok, ok rica ediyorum, kantoda grnz.

NAHT
yi ya Buyurun. algclar bekliyor.
HATCE (Kmldamaz.) Efendim

NAHT
Denemeye mecburuz.
HATCE Deneyin efendim. Elbette. Seyreden olmasn ama sizden baka.

NAHT
Kimse yok zaten.
HATCE algclar da
NAHT
Nasl? algclar da m?
HATCE Evet, ltfen, efendim!

NAHT
Kantoya kacaksnz? Yzlerce insan? Ama algclar da grmesin? (Bakar) Eh Ne yapalm Ona
da peki. Buyrun. (Odadan karlar.) Benimle alay edesiniz diye gndermediler ya sizi? Peki. Ne alsnlar?
HATCE Damdan dama atlar yr.

NAHT
(Durur, dnr.) O nasl ey yle?
HATCE Psklleri sarkar yr.

NAHT
A! Ne gzel.
HATCE ok, ok gzeldir, efendim.

()
Tark BURA
1.
Bo Yaant ve biin Ryas metinlerinden hangisi anlatmaya, hangisi gstermeye dayaldr?

Nedenleriyle aklaynz.
2.
biin Ryas adl metinde baz ifadelerin yay ayra (parantez) iinde verilmesinin nedeni nedir?
3.
Bo Yaant ve biin Ryas adl metinlerle ilgili aadaki yarglarda bo braklan yerlere uygun
szckleri yaznz.
Yapsnn, olay rgsnn, kiilerinin vb. bulunmas ve kurmaca olmas, her iki eserin de .. olduunu
gstermektedir.
Bo Yaant adl metinde anlatm, bir anlatc tarafndan ortaya konmutur.
biin Ryasnda anlatc yoktur; anlatm, kahramanlar ortaya konmutur.
243
1.
Aadakilerden hangisi gstermeye bal edeb metinlerden deildir?

A) Karagz
2.
4.
C) Meddah
D) Orta oyunu
E) Hikye
Aadakilerden hangisi anlatmaya bal edeb metinlerden deildir?

A) Roman
3.
B) Tiyatro
B) Hikye
C) Mesnevi
D) Tiyatro
E) Masal
Tiyatroda anlatc yoktur, onun yerini diyalog cmleleri alr.
( )
Gstermeye bal metinlerde bir olay, sahne dzenine bal olarak topluluk nnde canlandrlr.
( )
Lala
Efendimiz, kalabalk bir bilginler topluluu padiahmz kutlamaya gelmiler.
Osman
Dn deil bayram deil, lala, neyini kutlayacaklarm padiahn?
Lala
Lehistan Seferini, Hotin Zaferini!
Osman
Benimle eleniyor musun lala? Hotin Kalesi, o kk hisar ancak biz dndkten sonra teslim
oldu, antlamayla; yani biz eli bo dndk o seferden.
Turan OFLAZOLU, Gen Osman
Bu metinle ilgili aada verilen bilgilerden hangisi yanltr?

A)
B)
C)
D)
E)
5.
Konuma cmlelerine yer verilmitir.

Anlatmaya bal bir metindir.
Somut bir anlatc yoktur.
Olay evresinde oluan edeb metinlerdendir.
Sahnelenmeye uygundur.
Ne eski bir tango melodisi ne de siyah nlkl bir mektepli kz resmi, hayr, beni on sekiz yl evvelki o tatl
hatralarn lemine atan, gazetede grdm iki satrlk, kupkuru, alelade bir kiralk ilan oldu. O anda Pendik
sahilleri birden gzmde canlanverdi. O kk O kkn bizim baheye bakan penceresi. Ve o pencerede
Mahinur Sar bukleleri, meneke baklar ile Mahinur
Haldun TANER, Gemi Zaman Olur Ki
Bu metinle ilgili aada verilen bilgilerden hangisi dorudur?
A)
B)
C)
D)
E)

Coku ve heyecan dile getirmek amacyla yazlmtr.
Diyalog cmlelerine yer verilmitir.
Sahnelenmek amacyla yazlmtr.
Anlatc yoktur.
244
6.

Modern tiyatro; .. ,.. ve . olmak zere e ayrlr.
7.
I.
Ky seyirlik oyunu
II. Karagz
III. Trajedi
IV. Komedi
V. Manzum hikye
Yukardaki metinlerden hangisi gstermeye bal deildir?
A) I.
8.
9.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
iir, olay evresinde oluan edeb metindir.
( )
Tiyatro, coku ve heyecan dile getiren edeb metindir.
( )
Ben bu semtte alrm. Burada bir iim vardr. Bundan tr semtin insanlarnn ounu tanyorum. te u
iki ocuun kim olduunu, ne i yaptklarn bilirim. Birinin, uzun boylu sarnn, kk tek katl bir evi vardr.
Gz yamurlaryla birlikte dam akmaya balayan, bacas umaya hazr bir ev. Geen k o iddetli souklara
kadar anneannesiyle oturdu. Sonra ihtiyar lnce o da bir bana kald tabi.
Sabahattin Kudret AKSAL, Meydan
Yukardaki metinden hareketle aadaki cmlede bo braklan yere uygun szc yaznz.
Dil ve anlatm zelliklerinden hareketle bu paragrafn, ...... bal edeb metinden alndn
syleyebiliriz.
10. Dnd (Elindeki sodayla sabunu Muhtarn eline tututurur.) Ah, sorma Muhtar, sorma! Rezil oldum rezil,
iki paralk oldum.
Esma
(Ayn anda) Seherimi, biricik kzm kardlar.
Dnd (Ayn anda) Su, bir yudum su, arpntm kalkt.

Muhtar Ne tarafa gittiler? (Sodayla sabunu Esmann eline tututurur.)
Necati CUMALI, Nalnlar
Bu metne gre aadaki cmlelerin karsna yarglar doru ise (D), yanl ise (Y) yaznz.
Yay ayralarn iinde verilen yarglar; konuann hareketlerini, durumunu aklamak ve gstermek iin kullanlmtr.
( )
Olayn, konuma cmleleriyle gzmzn nnde canlandrlmas bu metnin mesneviden alnm bir blm
olduunu gstermektedir.
( )
245
Zihniyet; bir dnemdeki sosyal, siyasi, idari, adli, asker, din glerin, sivil toplum rgtlerinin, ticari
hayatn, eitim etkinliklerinin birlikte oluturduklar duygu, anlay ve zevk btndr.
nsana zg etkinliklerin hepsinde bir zihniyete bal olmak; yani dneminin din, siyasi, sosyal, ekonomik,
asker, kltrel vb. hayatn yanstmak sz konusudur.
Her edeb rn gibi anlatmaya bal edeb rnler de iinde bulunduu dneme tanklk eder ve ayna tutar.
HMMET OCUK
imdi bize Uaka kadar bir klavuz verin.
Herkes birbiriyle konutu; biraz meveret etti, sonra:
u ocuk sizi oseye karsn, dediler.
Kocaman kurt derisi gocuk, kaln izmeler, yn balk artk stmyor, yakyordu. Btn gn yemek yememitik.
Yanmzda ihtiyaten alnm yarm uval peksimet vard ki o da daha ziyade yanmdaki ofrle kamyondaki iki muhafz askere aitti. Fakat ne onlar ne arkadalar, biraz evvel alktan ikyet ettikleri hlde, yemek arzusundan bir
gnahm gibi bahsetmiyorlard. Yalnz makineyi dzeltmekle megul grnen nefer ofrn bir ey sylemeden
iini yakan bir arzusu kalbime geti, yavaa:
Peksimeti kyllere verelim mi, dedim.
Bu sz yanmak iin bekleyen kuru ra ile temas eden bir kvlcm gibi oldu. Nasl oldu bilmiyorum, nefer peksimet uvaln yakalam, titremi glgelere zorla datyorlard. Vakur ve mtehammil bir ses:
Uakta belki ekmek bulamazsnz. Yannzda kalsn, diyordu.
Yine kamyon hrldad, homurdand, atrdad ve karanla, rzgra dald. Yer olmad iin klavuz Himmet
kamyonun basamanda, yanmda ayakta duruyordu. Kamyona tutunan kk ocuk elinin zaafn, zavallln
grmekle beraber neydeki kklerin alk feryadyla iim dolu gibiydi. Ac ac dnyorum. Bu ka senedir
gezdiim sahada kl olan, skkn a ve lmeye mahkum olan kanc kyd.
Anadolu hilkat gnlerinin ilk devrelerindeki yoksulluk, harab ve vastaszlk iinde idi. Yeni Trkiyeyi ina edecek
millete yine Hazret-i demden sonraki devlere benzeyen kudret ve mesai kabiliyeti lazmd. Evsiz, ekmeksiz,
meyus bir halk Dnya onlarn zafer destann terennm ederken onlar lmn gzlerinin iine bakyorlard.
Memleketi kim yapacak?
()
Halide Edip ADIVAR

246
meveret: Bir konu hakknda birinin dncesini sorma, danma.

peksimet: Piirildikten sonra dilimler hlinde kesilerek s ile kurutulmu, uzun sre dayanabilen ekmek.
skkn: Sakinler, oturanlar.
vakur: Arbal, onurlu.
mtehammil: Tahamml eden, dayanan.
meyus: mitsiz.
hilkat: Yaradl, kurulu.
terennm etmek: Anlatmak, ifade etmek.
SERGZET
O gece Dilberle beraber bir odada yatan aresaz; srekli Kafkasyadan, klelikten, alaya alaya bahsediyordu.
Btn insanlk hviyetini heyecana getiren keder, sesine iddetli bir etki, diline garip bir anlatma gc vermiti ki
Dilber klelik yoldann bu anlalmam hlinden znt duyarak:
Niin alyorsun, diye sorduka,
Hi! Alamak kleliin en byk hakkdr. Biz o hrriyete sahibiz! diyordu.
Garip ey! Acaba bu biare aresazn kalbini kim krmt ki Dilber soyunup da yatana girdii hlde yine srekli
mendille gzlerini silerek alamasna devam ediyordu.
Dilber yatandan kalkarak:
aresaz! Yalnz dklen gzyalar acdr. Sen hibir derdini benden gizlemezken bu strabnn nedenini niin
saklyorsun? Memleketinde geen bir ey mi hatrna geldi? Yoksa ocukken validenin kucanda aladn m
hatrladn? Sen kalbini bana amazsan burada hline hanmlar m acyacak, beyler mi alayacak?
Oh! Yok yok! Onlarn nazarnda alayan bir esir mutlak dayaa, tekdire mstahaktr. nsann strabnda, hastalna inanmayp da yatandan kaldrarak hasta hasta hizmet ettirenler de kalp mi olur? Merhamet mi bulunur?
Senin gnln pek yumuaktr. Bana acrsn bilirim. Bir ey yok, imdi susar, yatama girerim. Sen rahatna bak,
bir ey yok!
Daha bsbtn sabah olmamt ki odaya bir kadn girerek Dilberi yatandan kaldrd.
Dilber:
Ne istiyorsunuz, diye sorduu zaman:
Kalk, bohan topla yaman yap. Senin bu evde ksmetin bu kadarm Cevabn verdi.
Dilber perian salaryla yatan ayak ucunda durup bir sevgi sabah gibi yeni uyanan gzlerini elleriyle ovuturarak byk bir hayretle:
Ne sylyor bu? Anlayamyorum, diyordu.
Zira bu gen zihin, iki gn evvelki bir saadet gnn byle bir matem gnnn takip edeceini dnemedi. Bu
kadn, bir mahkmu ldrecei yere davet eden bir gardiyan gibi, kzn ba ucunda her trl hislerden uzak olarak duruyor ve srekli abuk ol! Sabah olmadan bu evden kacaz Efendilerinin emri byle. szn tekrar
ediyordu.
Dilber; odasndaki ekmecesinden yaman, feracesini karp da aynann karsnda azndan ald inelerle
salarn kaldrd zaman, bu kadn yerinden kmldamayarak duruyor; odann kesindeki aresaz ise artk sesi
iitilecek surette alyordu.
247
Dilberin, gzlerinde znt gzyalarndan eser grnmyordu. Yalnz renginin, yapt yamaktan fark kalmamt. Feracesini giyerek ilerleyince aresaz arkasndan yetierek bir mddet birbirlerinin yzne baktktan sonra
kucaklatlar.
()
Samipaazade SEZA
biare: aresiz, zavall kimse.
tekdir: Azarlama, paylama.
yamak: Kadnlarn ferace ile birlikte kullandklar, gzleri akta brakan, ince yz rts.
ferace: Kadnlarn sokakta giydikleri, mantoya benzer, arkas bol, yakasz, ou kez eteklere kadar uzayan st
giysisi.
1.
2.
Sergzet adl metnin temasn bulunuz.
Himmet ocuk ve Sergzet adl metinlerde dnemin zihniyetinin nasl yanstldn, metinlerden
hareket ederek aklaynz.
3.
Himmet ocuk ve Sergzet adl metinlerin yazl amac nedir?
1.
Muharebe senelerinde bir sonbahard. Vapurlar insandan ziyade ykle doluydu. Orta kat salonunda pencere
nnde oturuyordum. Kadnlar kendilerine mahsus dar arala tkldlar. Birbiri zerine yldlar. Hepsinin
elinde, koltuunda, kucanda ya bir sepet, bir boha veya bir ocuk vard.
Hseyin Rahmi GRPINAR
2.
Yazld dnemin ekonomik hayat ile ilgili bilgiler vermektedir.
( )
Yazld dnemin sosyal hayat yanstlmtr.
( )
Aadaki cmlede bo braklan yeri anlaml olarak tamamlaynz.
Bir edeb metin; yazld dnemin anlayn yanstr ancak

bunlarn hibirine indirgenemez.
248
3.
Benim yaptm minyatrler, geleneksel minyatrlerden farkldr. Geleneksel minyatrlerde insan yzleri hep
ayn izilir, hepsi birbirine benzer, ayn kalemden km gibidir, derinlik yoktur. Bense insan yzlerini birbirinden farkl iziyorum; derinlie, perspektife nem veriyorum. Bylece bu klasik sanata ada ve zgn bir
hava katmaya alyorum.
Paragrafta tantlan sanat ile ilgili olarak aadakilerden hangisi sylenemez?
A) Klasik minyatrlerden yararlanmad
B) Minyatrlerinde derinlik olduu
C) ada bir tekniinin olduu
D) Farkl bir tarznn olduu
E) Dneminin en baarl minyatr sanats olduu
4.
mrn drt duvar arasnda geirmi, ocuklarndan baka insan yz grmemi temiz bir ev kadnnn birdenbire deimesine imkn yoktu. Bu deiikliin sebebini belki de onun bu ocuklara olan fazla muhabbetinde aramak lazm gelirdi. Ne de olsa dncesiz, saf bir kadnd. Fazla ilerisini grmeye kafac izin vermemi,
srf hisleriyle, ocuklarnn ne pahasna olursa olsun alamalarna engel olmak isteyen, zayf ana hisleriyle
hareket etmiti. rendii kesin olan birok eye, srf onlar istiyor diye, onlar mutlu etmek iin katlanyor, bunca
senelik kocasn hrpalamaktan ekinmiyordu.
Reat Nuri GNTEKN
Paragrafta anlatlan kahramanla ilgili aadakilerden hangisi sylenemez?
A) Kocasn hi zmedii
B) Hayatn evde kapal bir yerde geirdii
C) Gelecei dnemedii
D) ocuklarnn isteklerine boyun edii
E) ocuklarn ok sevdii
5.
Koutaki odam; bir demir karyola, banda bir kk demir masa. Yerde krmz muambalar. rlplak
mavi duvarlar Hep gittiler. Yapayalnzm. t yok. Odaya imdiye kadar hi tanmadm yabanc bir akam
giriyor. Gittike artan karanlk, iki para eyay da benden uzaklatryor ve beni daha yalnz brakyor.
Peyami SAFA
Bu paragrafta sz edilen kiinin hangi durumu vurgulanmaktadr?
A) Odasnn dekorunu beenmedii
B) Yalnzlk psikolojisi iinde bulunduu
C) Yaamnn her dneminde mutlu olduu
D) Karanlktan korktuu
E) Sessizlii ok sevdii
249
6.
stanbulun kk semtlerinden birinde, iskele meydannda duruyorum. Hava rzgrl, vapur bekliyorum.
Boaz vapurlarnn gecikmelerini her zaman severim. Pek yle aldrmam geen zamana, kendi kendime, gelmeseler de olur, ben burada kalrm, oyalanacak bir eyler bulurum elbette, derim. imde bir ses sabrszlk
etse, gelse u vapur artk, diye dirense, yine iimde baka bir ses olarak karl hazr. Ne kar, burada suyla,
havayla, gnele, aala, rzgrla kalrm. Hepsinin ayr sz var syleyecek, ayr tad var.
Sabahattin Kudret AKSAL
7.
Sz edilen kii basit eylerden tat alabilmekte onlarla mutlu olabilmektedir.
( )
Sz edilen kii yaad olumsuzluklardan ders karabilmektedir.
( )
622 ylnn gzel bir gnnde yry buyruu verildi. Kradn tmeni nc idi. Yz bin atl bir yol bile ardna
bakmadan atlarn mahmuzlad. Akn oldu mu, sava balad m, Trkler ata bindi mi artk onlarn gzleri yalnz
ileriyi grr, geride braktklar ocuklar, eleri, analar akllarna gelmezdi.
Hseyin Nihal ATSIZ
Yukardaki metinden hareketle aadaki cmlede bo braklan yeri anlaml olarak tamamlaynz.
Yazar bu parada tarih bilgiler vermitir ancak amac deildir.
8.
Ah!.. Biare hrpalanm, ezilmi hayat!.. Mai bir gece ile siyah bir gece arasnda geen u zavall, mutsuz
mr!.. Bir elmas yamuru altnda gelierek imdi bir siyah elmas yamuru altnda gmlen o emel iekleri!..
Halit Ziya UAKLIGL
Yukardaki metinden hareketle aadaki cmlede bo braklan yeri anlaml olarak tamamlaynz.
Bu szleri syleyen kii .. durumdadr.
9.
Bir bayram gn ocuu dadsyla beraber byk babasna gnderdiler. Dnte byk efendi dedi ki: Biraz
dursana, Ferhunde! Senin hizmetine mkfat zaman geldi. O zaman efendi ekmecesinin kapan at,
kalemini ba parmann trnanda tlatt, bir kt ekti ve dne dne, her kelime iin kalemini drt
be kere hokkasna batra batra uzun uzun yazd, tekrar okudu, cebinden mhrn karp mrekkepledi ve
ihtimamla kda bastktan sonra bu ileri dikkatle takip eden ocua uzatarak:
Al Sabit! Dadna ver; artk rahat etsin, dedi.
Halit Ziya UAKLIGL
Bu metinde dnemin zihniyetini yanstan szckleri bulunuz; metin, hangi dnemin zelliklerini yanstmaktadr?
250
Btnn bir araya getiriliinde uyulan sisteme yap denir. Her yap, var olu nedenine ve amacna gre belirlenen
birimlerin bir sistem ierisinde birlemesiyle oluur. Edeb metinler de belli bir sistem ve yapya gre yazlr. Yazar
syleyeceklerine nasl balayacan, olay ortaya nasl koyacan, nasl bir sonuca ulaacan bir yapya bal
olarak belirler. Bu yapy oluturan unsurlar olay rgs, kiiler, mekn ve zamandr.
1. OLAY RGS: Olay; ortaya kan, oluan durum, ilgi eken veya ekebilecek nitelikte olan her trl itir.
Anlatmaya ve gstermeye bal edeb metinler bir olay evresinde gerekleir. Bir eyin anlatlabilmesi iin bir
olayn bulunmas gerekir. Olaya bal olarak da kiiler, mekn ve zaman bu yapy tamamlar.
Olay rgs ile yaanm olay farkldr: Olay rgs, anlatmaya bal edeb metinlerde olaylarn belli
bir dzene gre sralanmasdr. Olay rgsnn yaanmas mmkn deildir; olay rgs, okuyucuda
veya dinleyicide estetik etki uyandrmak amacyla dzenlenir. Gndelik hayatta yaanan olaylarn anlatlmasnda estetik etki deil, gereklii dile getirmek esastr.
Edebiyatn temel zelliklerinden biri kurmaca (tasarlama) olmasdr. Bu durumda yaanm olan, somut gereklii anlatmak edebiyatn amac deildir. Edebiyat, somut gereklikten, olmu ya da olabilecek olaylardan
yararlanabilir ancak bu gereklii olduu gibi yanstmaz; insana zg gereklik araclyla deitirir, kurgular.
nsana zg gereklik: nsana zg gereklik, yalnzca yaanan somut gereklik deildir. Hayal, tasar,
izlenim ve benzeri hususlar da insana zg gerekliktir.
Olaylar, kurmacaya ve insana zg gereklie bal bir dzen iinde bir araya gelerek anlatmaya bal edeb
metinlerin olay rgsn oluturur. Olay rgs kiilere bal olarak geliir, bir meknda gerekleir, belli
bir zaman diliminde oluur ve bir anlatc tarafndan aktarlr.
2. KLER: Kiiler, olay rgsnn ortaya kmasn ve gelimesini salar. Kii olmadan olayn olmas ve gelimesi mmkn deildir.
Anlatmaya bal edeb metinlerde kii kadrosunu genelde insanlar oluturur. nsan dndaki unsurlar da kiiletirme yoluyla metin kiisi olabilirler.
Anlatmaya bal edeb metinlerde olay rgs iinde n planda olan, olaylara batan sona yn veren, hareketleriyle birinci derecede rol alan kiilere asl kiiler (bakahramanlar) denir. Asl kiiler dnda kalp olay
rgsne eitli zamanlarda giren ve geri planda kalan ikinci derecedeki kiiler vardr ki bunlara da yardmc
kiiler denir.
Edeb metinlerde kiiler, tadklar zelliklere gre tip ya da karakter olutururlar.
Tip: Belirli bir meslei, zihniyeti ya da evreyi temsil eden, kalplam davranlar ve konumalar sergileyen,
ayns veya benzeri baka eserlerde de karmza kabilecek kahramanlara denir.
Tipler ya tamamen iyi ya da ktdr, yani tek ynldr.
Karakter: Duygu, dnce, konuma ve davran ynyle bireysel zellikler gsteren, kendine zg kiilik
zellikleriyle dier insanlardan ayrlan, yer ald eserin olay rgs ve ierii ile birlikte ele alnp zmlenebilen
bu bakmdan baka eserlerdeki benzerlerinden ayrt edilebilen kahramanlara karakter denir.
Karakterler tek ynl deildir. Farkl davran zellikleri sergilerler.
3. ZAMAN: Anlatmaya bal edeb eserlerde olay rgs belli bir zaman diliminde gerekleir. Bu sre, zaman
kavramyla ifade edilir. Metindeki kurgu zaman (anlatma zaman) ile yaanlan zaman (olay zaman) farkldr.
Anlatma zaman, olay rgsnn bir anlatc tarafndan okuyucuya anlatld zamandr.
4. MEKN: Mekn, anlatmaya bal edeb metinlerde olay rgsnn, kiilerin hareketlerinin getii yerdir.
251
KURBAN
Kyn yamacndan motor sesi duyulunca kahvedekilerde bir kaynama oldu, hepsi darya uradlar.
Mjde Halil Aam, aha, senin drt beygirli varyo!.. diye bard uzaktan kyn srtmac.
Halil Aa, elindeki tesbihi akrdatarak kahvenin sundurmas zerinden oluna seslendi:
Murat, u hayvana bi su iir sevabna Susuz gurban idersez ruz-i maherde davac olubizden. dedi.
Olu, kahvecinin kirli fincanlar iinde ykad kovay ald, telve kokan suyu kahvenin nndeki tozlu yola serpti,
tozla kark bir su buusu ykseldi scak topraktan. Gitti, emenin yalandan acele doldurdu kovay, aacn
glgesinde yatan Sar kzn nne koydu. Sar kz, zerine konan sinekleri kuyruuyla, tembel tembel yelpazeliyordu. Yar uykulu gzlerinde scaktan, sineklerden bezgin bir hl vard. Suya bakmad bile
Muratn hayvanla uraacak vakti yoktu. O, herkesten fazla, gelen drt beygirliyi merak ediyordu. Hayvan brakt,
yokutan inen traktre doru kotu.
Traktr, yeil dallarla, ieklerle gelin gibi sslenmiti. Tekerleklerin parmaklklar arasna krmz yeil Japon ktlar rlmt. Makinistin mein kasketine de kula zerinden, krmz bir sardunya iei sokulmutu.
Kahveye yaklanca makinist gaza bast, motoru byk bir grltyle altrd, egzozunu tfenk gibi patlatt. Kalabalk rkerek ald, biroklar korkularn gizlemek iin kahkaha attlar.
Makinist, kahvenin nnde traktr durdurdu fakat motoru stop ettirmedi. Direksiyona yaslanarak etrafn saran
kalabala gururla bakt.
Halil Aa tesbihini akrdatarak yaklat:
Ho geldin bizim olan!.. dedi makiniste, Bizim drt beygirli bu he?
Makinist kasketini geri att. Kulann zerinden den iei tam zamannda yakalad, sapndan dndrerek burnuna gtrd:
Bu, Aam. dedi Nasl, zorlu deil mi? Ad drt beygirli ya, onun bir gnde yapt iin, on beygir hakkndan gelemez.
Szn dorulamak ister gibi, gaza bast, motoru homurdatt. iekler, yapraklar zangrtyla titretiler.
Makinistin vgsn duyan yanama Recep:
Yok be? diye at gzlerini
Yarc Osman:
Vay anasn! diye bard.
Halil Aa:
Maallah den!.. Nazara gelir ha!.. diye azarlad onlar.
Traktr seyredenler, aann bu kmas zerine:
Maallah, maallah
Allah kem gzden, kem nazardan saklasn!.. dediler.
252
Caminin mezzini:
bram Hoca duasn okuyunca nazar, muzar ilemez ona diye hatrlatt.
Halil Aa :
Biz de yle grtydk Han, nirde bizim bram Hoca? diye gz gezdirdi etrafna. mam, cbbesini uurarak
yukardan geliyordu.
Yol atlar.
brahim Hoca nefes nefese:
Uurlu kademli olsun! dedi. Halil Aann elini ald, skt.
Sonra kuandan, yala sarl bir eyler kard:
Nazarlk hazrladydm da ondan geciktim. dedi. Yaln iinden eek boncuu, ocuk patii, kaplumbaa kemii
ile yaplm bir nazarlk kard.
brahim Hoca nazarl makiniste uzatt. Makinist nazarl motorun zerinden havaya ykselen egzoz borusuna
balad.
Halil Aa, traktrn tekerlek lastiklerini okayan oluna:
Bre herif, sen nasl gensin? diye bard, Ne zamandr sabrszlanr, dururdun Neye atlameyon drt beygirlinin zerine? Senin iin almadk m gvurun maln?
Murat srad makinistin yanna, ama aya kayd. Makinist tutmasayd, decekti.
Halil Aa tesbihini akrdatt:
Aln gelin, bakam Sar kz ok emei geti bize
Gasaba verip mndar gndermee gnlm iraz olmad. Gurbanlk mertebesine ulasn bli, dedim yi etmedim
mi bram Hoca?
brahim Hoca, kurbandan aslan paynn kendine deceine sevinerek:
ok iyi ettin Aam dedi.
Yanama Recep, Sar kzn kanl akbetini grmemek iin kahveye girdi.
Sar kz getirdiler, traktrn nne yktlar. Mazot kokusuyla burnu yanan hayvan debelendi.
Ayaklarn kaln bir urganla baladlar. Bir demir paras uruna canna kylmasna esef eder gibi, gzlerinden ya
geldi. Ban br tarafa dndrd, gzlerini yumdu, kendini baa teslim etti.
Kemal BLBAAR
srtma: Sr gden kimse, sr oban.
ruz-i maherde: Maher gn.
telve: Fincann dibine ken kahve tortusu.
yanama: Genellikle bir ifti yannda alan ii, tutma.
1.
Kurban hikyesinde olaylar birbirine balayan unsurlar nelerdir?
2.
Kurban hikyesinin olay rgsn yk zerinde iaretleyiniz.
3.
Kurban adl hikyeyi; kiiler, zaman ve mekn bakmndan inceleyiniz.

253
1.

Olay rgs, kiiler, zaman ve mekn; edeb metinlerde . oluturan unsurlardr.
2.
Adam, dizlerini dikmi ve kollar dirseklerinden itibaren dizlerinden aaya sarkm anlatlmaz acayip bir vaziyette oturuyordu. Kadn ise ksmen arkas bize dnk ve yz duvara evrik; deta, geliimizden kzm
gibi grnyordu. Anadolu kadnlarnn yabanc erkekler nnde daima bu tavr takndklarn bildiimiz iin
bundan o kadar alnmyoruz.
Yakup Kadri KARAOSMANOLU
3.
Kahramanlarn adlar belirtilmemitir.
( )
Bir dnemin zihniyeti yanstlmtr.
( )
Olayn hangi zaman diliminde gerekletii aklanmamtr.
( )
ncinin babas eve neeyle geldi.

Al, hanm, dedi, sakla unu bir kenara Bor bini at m her gn tavuk ye, demiler.
Kadn, eyrek piyango biletine hayretle bakt:
Ne bu kocacm?
Piyango bileti Gienin nnden geiyordum. imde bir his, birdenbire znk, dedim durdum. eytan drtt, kydm yz yirmi bee
Orhan KEMAL
Bu metne gre aadaki cmlelerde bo braklan yerlere uygun szckleri yaznz.
Bu parann kahramanlar dir/dr.
Bu parada olayn getii mekn. dir.
4.
Gkyznde soluk bir dilim ay, ular salkm salkm buz tutmu iri am dallarna taklp sallanarak ykseliyordu. amlarn glgeleri srtlarda, yamalarda uzanp ksalyor; karlar zerinde, ykk atl, krk stunlu bir
mabet harabesinin hayali canlanyordu.
Mahmut YESAR
Yukardaki parada alt izili sz gruplarnn bu ekilde kullanlmalarnn nedenini aklaynz.
254
5.
Ilk bile olmayan bir gne , tek pencereden kck odann ortasna saydam sarartsn uuk bir hal eskisi gibi yaydka, duvarlar arkalarnda kaybetmi koyu ciltli kitaplarn renkleri morumsu bir loluk, souk bir
glge iinde btn btn koyu grnyordu.
Bu metne gre aadaki cmlede bo braklan yere uygun szc yaznz.
Bu parada olayn getii mekn . dr.
6.

A) Olay rgs, estetik kaygyla dzenlenir.
B) Olay rgs, insana zg bir gereklii ifade eder.
C) Metindeki kurgu zamanyla yaanlan zaman farkldr.
D) Kii, zaman ve mekn arasnda btnlk vardr.
E) Yaanm olay ile olay rgs ayn eydir.
7.
Sabah erken oluyor bu kasabada. Gne odama dolunca scaktan uyanyorum. stme bir eyler giyip dar
kyorum. Kydaki ay bahesinin dosta sesleniine kulak veriyor, gidip bir masaya oturuyorum. Deniz neeyle oynayor temde. Renk renk kayklar suda dinleniyor. Uzaklara bakyorum. Kar tepedeki evler, zeytin
aalarnn gms prltlar iinde kayboluyor.
Yukardaki metinde mekn neresidir ve nasl ele alnmtr?
8.
Aadakilerden hangisi edeb bir metnin yap unsurlarndan biri deildir?

A) Zihniyet
9.
B) Kiiler
C) Mekn
D) Olay
E) Zaman
Kz Hit! diye seslenince soluu kesildi delikanlnn, kz geldi onun yanna oturdu. Ayaklarn Sakaryann
durgun suyuna sarktt. Delikanl armt. ekine ekine ban kaldrp kza bakt. Gzel bir yz ile kapkara,
parlak iki gz grd. Kz elinde episka denilen scak msr ekmei tutuyordu. Ekmein bir parasn glmseyerek delikanlya uzatt.
Bu metinle ilgili aadaki yarglardan hangisi yanltr?
A) Kiiler, kz ve delikanldr.
B) Mekn, Sakarya Irmann kenardr.
C) Zaman, yaz mevsimidir.
D) Betimleme yaplmtr.
E) Anlatmaya bal edeb metindir.
Anlatma bal edeb metinlerde tip ile karakter ayn anlama gelir.
( )
Hayal, tasar, izlenim ve benzeri zelliklerin insana zg gereklikte yeri ve deeri vardr.
( )
255
TEMA
Bir sanat eserinin merkezinde yer alan temel duygu ve dnceye tema denir. Dolaysyla tema; anlatmaya
bal edeb metinlerde olay rgsn oluturan birimlerin kesitii yerdir, yani yapttaki olaylar bir temaya bal
olarak geliir.
Olay rgsn meydana getiren paralar arasndaki atma bizi metnin temasna gtrr, yani tema; metindeki temel atmann en ksa ifadesidir.
Tema; sosyal hayatla, dnce tarihiyle ve eserin yazld dnemle ilikilidir.
ATIMA
Her olay aslnda insann zlem, arzu, istek, hayal, ihtiras vb. istekleri sonucunda doar. Bu durum bir kavgay,
ztl veya bir sorunla karlamay da beraberinde getirir. Bu sorun ok ynl olabilir, insanlarn birbirleriyle
ve doayla atmalar hatta kendi i atmalar biiminde geliebilir. Bu atmalarn oluumu, geliimi ve
zm de olay rgsn var eder.
Amalar, iinde bulunulan durumlar, kiilik zellikleri... kahramanlar arasndaki atmay dourur; bu durumlarn younluuna bal olarak da atma keskinleir.
Edeb metinlerde temel atmann z bir ekilde ifade edilmesi temay oluturur.
EHR FARES LE TARLA FARES
ok eskiden tarla faresi ile ehir faresi arkada olmu. kisi birbirlerini ok severmi. Aralarnda gzel bir dostluk
kurulmu. ehir faresi sk sk tarla faresini ziyaret edermi. Birlikte krlarda gle oynaya vakit geirirlermi. Diledikleri kadar koar, zplar, yuvarlanrlarm...
256
Bir gn ehir faresi arkadan yemee davet etmi.

Bu akam bize gel. Sana gzel bir sofra hazrlayaym. Azck miden bayram etsin, demi.
Bu davete tarla faresi ok sevinmi. Yiyecei yemeklerin hayalini kurmaya balam. Btn gece ryasnda peynirler, tatllar, pastalar grm. Bu arada ehir faresinin evinde bir tela bir tela... eit eit yiyecekler, pastalar
hazrlanm. Btn gn koturup durmu.
Akam tarla faresi kalkp gelmi. Bakm, masann zeri eit eit yiyeceklerle dolu. Masada hibir ey eksik
deilmi. Hemen sofraya oturmular. Ziyafet neeli balam.
Tarla faresi nce pastadan bir lokma alacakm. Tam ataln uzatm, dardan sesler gelmi.
ehir faresi hemen deliine kam. Ardndan da tarla faresi kendini zor atm delie.
Korkudan kalpleri kt kt atyormu.
Tarla faresi sormu:
Evin kedisi olabilir mi?
ehir faresi cevap vermi:
Sanrm onun grltsyd.
Yeniden sofraya oturmular. Ama artk neeleri kam, tedirgin olmular.
Tarla faresi bu kez ataln bree uzatm. Tam lokmay azna atacakm, yine sesler iitmiler. Apar topar ikisi
de kendilerini delie atm. Yzleri korkudan sapsar olmu.
Korkudan tir tir titriyorlarm.
Tarla faresi sormu:
Evin hanm olabilir mi?
ehir faresi cevaplam:
Belki odur bilemem.
Sesler kesilince delikten kmlar.
ehir faresi:
Kusura bakma. Bazen byle eyler oluyor. Haydi yemeimize devam edelim, demi.
Tarla faresi:
Bu kadar yeter! Korku iinde yemek istemem, demi. Yarn sen bana gel. Kuru ekmek yeriz belki ama kimse
de bizi korkutamaz.
La Fontaine
eviri: Sema Aydn
Mutlu Yaynclk, Ocak 1998 stanbul
1.
Olaylar lt alarak ehir Faresi ile Tarla Faresi adl metni paralara ayrnz.
2.
Temel atmadan hareketle metnin temasn bulunuz.
3.
Yukardaki metinde, tema etrafnda toplanan ve temay sezdiren cmleleri belirleyiniz.
257
1.
Her trl iliki, avu iinde duran kum taneleri gibidir. Avucunuzu skmadan geveke tutarsanz kum taneleri
kaymaz, durur. Avucunuzu kapatp skmaya balarsanz kum taneleri parmaklarnzn arasndan akmaya balar.
Yukardaki paragrafn temas nedir?
A)
B)
C)
D)
E)
2.
nsanlarla ilikilerde drst olunmamasnn sorun dourduu

Kum tanelerinin avuta zor tutulduu
likilerinde kat olmay baaran kiilerin gerek dostluu kurabilecei
nsanlarla uramann ok zor bir i olduu
nsanlara zgrlk tannmazsa ilikilerin bozulaca
Tema; sosyal hayatla, dnce tarihiyle ve eserin yazld dnemle ilikilidir.
Tema, metindeki temel atmann en ksa ifadesidir.
3.
Aadaki sorulardan hangisi temay bulmaya yneliktir?

A)
B)
C)
D)
E)
4.
( )
( )
Metinde zerinde durulan temel duygu ve dnce nedir?

Metin niin yazlmtr?
Metin nerede yazlmtr?
Metin nasl oluturulmutur
Metni kim yazmtr?
nsanlar a da kalabilir uykusuz da. Ya dostsuz kalrlarsa? Dost, en ok ihtiya duyduun anda yannda olandr. Bouna dememi atalarmz Dost kara gnde belli olur. diye.
Bu metinde hangi tema zerinde durulmaktadr?
A)
B)
C)
D)
E)
5.
nsanlarn a kalabilecei
htiyac olan insanlara yardm edilmesi gerektii
Gerek dostun nitelii ve nemi
Arkadalklarn eskisi gibi kalc olmad
Zor gnlerden kurtulmann, dayanma sayesinde mmkn olaca
Bir zamanlar Hansel ve Gretel adnda iki karde varm. Anneleri onlar daha bebekken lm. Oduncu olan
babalar, anneleri ldkten birka yl sonra tekrar evlenmi. Oduncunun yeni kars hli vakti yerinde bir
aileden geliyormu. Ormann kysnda virane bir kulbede oturmaktan ve kt kanaat yaamaktan nefret ediyormu. stelik vey ocuklarn da hi sevmiyormu. Hansel ve Gretel ok souk bir k gecesi, yataklarna
yatm uyumaya hazrlanrken, vey annelerinin babalarna, ok az yiyeceimiz kald. Eer bu ocuklardan
kurtulmazsak, hepimiz alktan leceiz. dediini duymular. Babalar bararak kar km. Tartmaya
gerek yok, demi kars. Ben kararm verdim. Yarn onlar ormana gtrp brakacaz.
Grimm Kardeler
Tema; vey anne ile Hansel ve Gretel adndaki iki karde arasndaki atma etrafnda olumutur.
( )
Olay, bilinen bir zaman ierisinde gereklemitir.
( )
258
6.
oktandr tiyatroya gitmiyorum. Sanatla ilgilenmediim iin deil, ocukluumdan beri severim oyun grmeyi.
Yoruluyorum imdi, geceleri erken yatmazsam gnlerce toparlayamyorum kendimi. Dorusu yalnz bundan
deil gitmeyiim; yalandka bayala daha ok sinirleniyorum, bizdeki oyunlarda da bunlar eksik olmuyor.
Bu metne gre aadaki cmlede bo braklan yeri uygun ekilde tamamlaynz.
Yukardaki metinde yazar, .. temas zerinde durmaktadr.
7.
Kamyon; Zincirli Hann dar ve bask kapsndan, yan duvarlara srtnp svalar dkerek ve zerine balanm sepetlerle uvallar drt tarafa frlatarak kna skna kt. ofr bir eliyle direksiyona yapm, drt metre
geniliindeki sokan kar tarafndaki berber dkknlarna girmeden sola manevra yapabilmeye urayor,
teki eliyle de azna peynirli pide tkyordu. Toz, amur, benzin, makine ya tabakalarnn altnda elbisesinin
ve yznn rengi pek belli olmayan ofr yama arka tarafta durmu, iki yana koarak ofre: leri!.. Geri!..
Yana!.. diye iaretler veriyor, bir taraftan da soan ekmek tknyordu.
Sabahattin Ali
Bu metinle ilgili olarak aadakilerden hangisi sylenemez?
A) Betimlemelerden yararlanlmtr.
B) Mekn belirtilmitir.
C) Kiiler zerinde durulmutur.
D) Zaman kavram zerinde durulmutur.
E) Sanata zg gereklik yanstlmtr.
8.
Scak temmuz gnei, mer daynn alnndaki boncuk boncuk terleri oaltyordu. mer day, sabahn krnden beri tarlasnda buday yoluyordu. Elindeki orak l ld. Gne vurduka avk gzlerini kamatryordu.
Arada srada doruluyor, geriniyor, belini ktrdetiyordu. Karnm da yein ackt Bizim avrat nerede kald?
evket BULUT
A) Meknn belirtildii
B) Dnemin sosyal yapsndan yararlanld
C) Kiiler zerinde durulduu
D) Yresel syleyilere yer verildii
E) Bilgi vermek, retmek amacyla yazld
9.

Edeb metinlerde temel atmann z bir ekilde ifade edilmesi . oluturur.
10. Kolunun diyetini benim verdiimi unutuyorsun galiba! dedi. Ben olmasaydm imdi olak kalacaktn... Koca
Ali yine karlk vermedi. Ac ac glmsedi. Kzard. Sonra birden sarard. Hzla dnd. Biledii satrlarn en
byn kapt. Sval kolunu, yksek kyma ktnn stne koydu. Kaldrd, ar satr yle bir indirdi ki...
O anda kopan kolunu tuttu. Grd eyin rperticiliinden gzleri dar frlayan Hac Kasapn nne:
Al bakalm, u diyetini verdiin eyi, diye hzla frlatt. Sonra giysisinin kolsuz kalan yenini sk bir dm
yapt. Dkkndan kt. Onun bir zamanlar geldii yer gibi, imdi gittii yeri de, kentte kimse renemedi.
Yukardaki edeb metnin kiilerini bulunuz.
259
Bir duyguyu, bir dnceyi, bir konuyu sz veya yaz ile bildirme, ifade etmeye anlatm denir. Anlatma ve anlama, insanlarn birbirleriyle iletiim kurmalarnda vazgeilmez unsurlardr. Bu iletiimin malzemesi ise dildir.
Dil en nemli iletiim aracdr. nsanlar anlatmay ve anlamay dilin olanaklaryla gerekletirir. nsanlarn iletiimde kullandklar dil; doal dil, yani konuma dilidir. Gnlk konumalarda dil genelde gndergesel ilevde
kullanlr.
Dilin gndergesel ilevi: Anlatlmak istenen dorudan anlatlr. leti; dorudan (olduu gibi) yanstld iin szckler gerek anlamlaryla kullanlr; iirsel anlatma, mecaz, yan anlam ve imgelere yer verilmez.
Edeb metinlerdeki dil, bilinen zellikleriyle kullanlmaz. Kayna doal dildir fakat doal dilden farkl kullanlr. Edeb metinlerde kullanlan dil; yan anlamlarla, dnemin zevk ve anlayna gre zenginletirilerek kullanlr.
Edeb metinlerde anlatm, olay ve tema etrafnda geliir ve edeb metnin trne gre farkl zellikler tar.
Anlatmaya bal edeb metinlerde, yazar, anlatma grevini kendisi yapmaz; bir anlatcya verir. Anlatc, yaayan bir kii deildir; olaylar okura aktaran, anlatan kurmaca bir kiidir. Anlatc, bu adan anlatmaya bal
edeb metinlerin ayrlmaz parasdr. Olay kim anlatyor? sorusu bizi anlatcya gtrr. Okuyucu, eserdeki
her eyi anlatcdan renir.
Anlatc, olaylar okuyucuya aktarrken kendine zg bir bak as gelitirir. Anlatcnn durumuna bal olarak
tip bak as vardr:
1. LAH BAKI AISI
lah bak asna sahip anlatc, olaylarn ierisinde yer almamasna ramen kahramanlarn dncelerini,
ruhsal durumlarn, niyetlerini, gemilerini ve geleceklerini bilir; her zaman ve her yerdedir, ayn anda farkl
yerlerde meydana gelen olaylar betimler. Ksacas ilah bak asna sahip anlatc, olayn tm ayrntlarn, grnen ve grnmeyen tm ynlerini bilir ve anlatmaya bal eserin tm verilerine egemendir.
2. KAHRAMAN ANLATICININ BAKI AISI
Kahraman anlatcnn bak asna sahip anlatc, ayn zamanda metnin asl kahramanlarndan biridir. Olaylar
bu kiinin bilgisiyle snrldr ve bu kii tarafndan okuyucuya aktarlr. Kahraman anlatcnn bak asna sahip
anlatc; ilah bak asna sahip anlatcdan farkl olarak sadece bildiklerini, grdklerini ve duyduklarn okuyucuya aktarr. Bilmediklerini anlatma durumu yoktur.
Kahraman anlatcnn bak asna sahip anlatc, olaylar genelde birinci tekil kii (ben) kullanarak anlatr.
3. GZLEMC ANLATICININ BAKI AISI
Gzlemci bak asna sahip anlatc, olaylar sadece gzleme bal olarak yanstan kiidir. Bu kii, grdn
duyduunu nesnel ve tarafsz bir biimde anlatr.
Bu bak asnda, kahramanlarn dnceleriyle ilgili bilgilere ve znellie yer verilmez. Burada esas olan,
olaylarn kamera gerekliiyle ifade edilmesidir.
Anlatmaya bal bir edeb metinde, birden ok anlatc ve bak asyla yazlm paralar bulunabilir.
260
MA ve SYAH
Ah bu eser!.. Bir vakitler bunun iin neler kurmu, ondan neler beklemiti.
Fakat imdi mademki Lamia elinden kayor, mademki onu artk kendine brakmyorlar ve btn o ak ryas bir
yalandan baka bir ey deilmi O hlde buna ne lzum var.
Bu eserden nefret ediyor, krk hayatnn cn ondan almak istiyordu. Kapad. imdi bu kk defteri avucunun
iinde zararl bcek gibi skyordu. Onu da ldrmek, tekiler gibi bunu da varlk alanndan kaldrmak istiyordu.
Birden aklna bir ey geldi. Sobasna kotu. Soba ktan beri iine yrtlarak atlan kk ktlarla dolmutu. Bir
kibrit akarak bunlar tututurdu. Tmyle yanmas iin bekledi. O zaman iki eliyle defteri ortasndan ayrd. nce
bir yaprak kopard, bunu soktu. Kt bir sre kzgn kllerin zerinde tereddt ediyor gibi durdu, sonra yer yer
sarard. Birdenbire duyulmu bir acyla kvrand. Daha sonra o sar kvrntlardan bir ate dalgas geti. Ahmet
Cemil, ac bir glle bakyordu. Ktlar byle yaprak yaprak birbirlerini izlediler. Nihayet son yapra att. Bu son
yapran zerinden de alevden bir rzgr esti. Bir an iinde kpkrmz oldu. Daha sonra para para, dilim dilim
yarlarak snd.
Halit Ziya UAKLIGL
HASAN BOULDU
Kazdann Adalar Denizine bakan yamalarndan birindeki bir Yrk obasna gidip drt be gn kalacaktm.
Edremit pazarna ra ve bal satmaya geldii zamanlar ahbap olduum ve devlet kapsnda birka ufak iine yardm ettiim uzun boylu, ak sakall bir Yrk beni davet etmi:
adrda yatmay gzn tutarsa buyur! Taze bal yersin, kana kana ac su iersin! demiti.
Ben ona, bir daha kasabaya indii zaman yanna katlp geleceimi sylediim hlde scak, rzgrsz bir gnn
sabahnda, aklma esiverince yalnz bama yola dmtm. Yerini aa yukar bildiim obaya, uradm kylerde sora sora, lene kadar varacam umuyordum.
Yzlerce, belki binlerce senelik zeytin aalarnn arasnda uzanan, ukur, iki yan brtlenlerle rl yolda ar
ar yryordum. Arkamdan ykselen gne, glgemi araba izlerinin kvrmlar zerine serip uzaklara kadar gtryor; deniz tarafndan yzme doru esen hafif fakat serin bir bahar rzgr, kasabadan uzaklatm hatrlatyordu. Kra yemi toprak ve taze imen kokusu etraf kaplamt. Tarla kularyla sereler, te te aatan
aaca sryor, gnein vurduu yerlerden dalgal bir buu ykseliyordu.
Sabahattin AL
261
UURSUZLUK
Beinci ubeden Hayri geldi; otuz, otuz be yalarnda, bekr, st ba dzgn, biraz saf, gayet terbiyeli bir memur; elinde imza edilecek evrak, gsn ilikleyip mstearn kapsna yaklat.
Beyefendinin yannda kim var, diye hademeden sordu. Hademe darda imi, yeni gelmi o da arkadana
seslendi:
Kim var Hasan?
Ben bilmem; ben grmedim, Aliye sor
Ali de ortada yok! eride kimin olduu anlalamad. Hayri Efendi bir lahza tereddt etti sonra kapya bsbtn
yaklap iki , iitilmez darbecik vurdu ve cevap beklemeyerek dikkatle, yavaa tokma evirdi.
Odada iki misafir ile bir de levazm mdr varm, misafirler bir kede yava sesle sohbet ediyorlar, levazm
mdr de mstearn nnde ayakta duruyor, bir kt okutturuyordu.
Memduh evket ESENDAL
lahza: Zamann blnemeyecek kadar ksa bir paras, an.
levazm: Deiik i kollarnda gerekli olan eyler, ara ve gereler.
1.
Mai ve Siyah, Hasan Bouldu ve Uursuzluk adl metinlerin, kimin azyla anlatldklarn rneklerle aklaynz.
2.
Mai ve Siyah, Hasan Bouldu ve Uursuzluk adl metinlerin, hangi bak asyla anlatldklarn
rneklerle aklaynz.
3.
Mai ve Siyah, Hasan Bouldu ve Uursuzluk adl metinlerde anlatc, yazarn kendisi midir? Niin?
4.
krk hayatnn cn ondan almak istiyordu., imdi bu kk defteri avucunun iinde zararl bcek gibi
skyordu., Kt bir sre kzgn kllerin zerinde tereddt ediyor gibi durdu, Arkamdan ykselen gne,
glgemi araba izlerinin kvrmlar zerine serip uzaklara kadar gtryor cmlelerindeki dili, doal dil ile
karlatrarak metinlerin dil zelliklerini belirleyiniz.
1.
Gzlemci bak asyla yazlan metinlerde anlatc, olaylar ve kahramanlarla ilgili her eyi bilir.
( )
Edeb metinlerde yazar, anlatc deildir; anlatc, kurmacann snrlar iinde varlndan sz edilen bir kiidir. ( )
262
2.
Irmaktan su tayan ocuklar da yolunda bir ihtiyar adamn yattn haber verdiler. Hsmen Hoca Varp
bakalm. dedi. Akam yaknd. ki derenin birletii bu batak, ukur, stmal araziye eltiklerden kalkan kokulu,
ar bir duman yaylyor; gvdeleri yarlm, yanm, be on yal, cansz st arkasnda gne, bulank bir
k uzatarak arklarn durgun sularn yer yer parlatyordu.
Refik Halit KARAY
Yukardaki para ile ilgili olarak aadakilerden hangisi sylenemez?
A) lah bak asyla yazld
B) nc tekil kiinin azyla yazld
C) Sanatsal metinlere uygun bir dil kullanld
D) Betimlemelere yer verilmitir.
E) Zamann belirtildii
3.
O akam iimden erken kabilmitim. yle Beyoluna kadar bir uzanaym, dedim. Kprden saatlerdir pis
hava ile dolmu cierlerimin teneffs hakkn vererek Halii ve Boaziini selamlayaraktan getim.
Ziya Osman SABA
Bu metne gre aadaki cmlelerde bo braklan yerleri uygun ekilde tamamlaynz.
Yukardaki metin, .. bak asyla yazlmtr.
Yukardaki metin, .. azyla yazlmtr.
4.
Demirci Kasm Usta, ocan banda bir sabana su veriyordu. Birden olunun ac ac bardn duydu. ini
brakp sokaa frlad. Kuduz bir kpein, olunu bacandan srdn grd. Tal sopal bir kalabalk, kpei
kovalamaya balad. Kasm Usta olunu hemen dkkna soktu. raklar ocuun elini, ayan skca tuttular.
Kasm Usta yaral baca oydu, ocaktaki kzgn demirlerden biriyle dalad. ocuk dayanamayp bayld.
Yukardaki para ile ilgili olarak aadakilerden hangisi dorudur?
A) Kahraman anlatcnn bak asyla yazlmtr.
B) Gzlemci bak asna sahip anlatcnn bak asyla yazlmtr.
C) lah bak asna sahip anlatcnn bak asyla yazlmtr.
D) Anlatc, olayn iinde kahraman olarak yer almtr.
E) Metinde konumalara yer verilmitir.
5.
Aadaki cmlede bo braklan yeri uygun ekilde tamamlaynz.

.. bak asnda anlatc, olaylar bir kamera tarafszlyla ifade eder.
263
6.
Aadakilerden hangisi anlatmaya bal edeb metinlerin zellii deildir?

A) Anlatlanla okuyucu arasnda mutlaka bir anlatcnn bulunmas
B) Betimlemelerden yararlanlmas
C) Sanatsal zellik tamas
D) Szcklere farkl anlam deerleri kazandrlmas
E) Bilgi verilmesi
7.
Gzel bir nisan gnyd. Derse girmemi, baheye kp imenler zerine uzanarak bahar zerine bir iir
dnmeye balamtm. Aradan ok gememiti, yan bamda bir ses duydum: Ne o zdemir Bey derse
girmediniz mi? istifimi bozmadan, hi dnmeden cevap verdiimi hatrlyorum: Hayr efendim, hava o kadar gzel ki, derse girmeye gnlm elvermedi!
8.
Kahraman anlatcnn bak asyla yazlmtr.
( )
Birinci tekil kiinin azyla yazlmtr.
( )
lah bak asna sahip anlatcnn bak asyla yazlmtr.
( )
Adnan, yllardan beri grmedii tandklarna bugn Boazii vapurunda rastlad. Salonlar, kamaralar o kadar
kalabalkt. Mermer yaldaki lye ne ok kii acmt! Bazlar yzlerini mateme imdiden hazrlyordu. Baz
konuanlarn, glenlerin de mermer yalda, srayla gzleri dolacakt.
Mithat Cemal KUNTAY
Yukardaki metnin anlatcsnn zelliklerini aklaynz.
9.
Anadolunun, dallar yerlere sarkan alakgnll stleriyle boylar gkleri delmek isteyen gururlu kavaklar
altnda, sularnda keklikler ykanan, kenarlarnda tavanlar oynaan gle, mzikli dere ileri vardr; buralara
yabani gller, asz ideler arasndan kvrla kvrla dolaan glgeli, kokulu yollardan inilir, tatl pnarlara varlr.
Bu metni dil zellikleri bakmndan inceleyiniz.
10. Aadaki cmlede bo braklan yeri uygun ekilde tamamlaynz.

, kurmacann snrlar iinde olaylar okuyucuya nakleden kiidir.
264
GELENEK
Gelenek; bir toplumda, bir toplulukta eskiden kalm olmalar dolaysyla saygn tutulup kuaktan kuaa iletilen, yaptrm gc olan kltrel kalntlar, alkanlklar, bilgi, tre ve davranlardr.
nsann ortaya koyduu her yapt gemiten gelecee uzanr. nsanolu kendi gemiinden aldn; bulunduu
an bilgi birikimi, grenei, zevk ve dnce anlay ile yourarak gelecee tar. Btn bu sre, gelenei
oluturur.
Olay evresinde oluan edeb metinler de bu sre ve oluumun dnda deildir; yani daha nce yaam
sanatlarn yaptlar, dnceleri, sosyal ve kltrel ortamlarn farkl syleyi ve zellikleri gelenei
oluturur. Bu durum, metin ile nceki metinler arasnda; tema, yap, dil ve anlatm bakmlarndan iliki olduunu ortaya koyar. Metnin, kendisinden nceki metinlerden etkilenip etkilenmedii sorgulanr.
Her metinde, kendi tarznda daha nce yazlm birok metinden yararlanlr; bu ekilde oluturulan
metin, daha sonra yazlacak metinlere kaynaklk edebilir.
Dil bir iletiim aracdr. Bu iletiim arac ayn zamanda edeb metinlerin malzemesidir. letiim srasnda, iletinin
okuyucuda uyandrd her trl etkiye ise anlam denir. Her edeb metnin bir anlam vardr. Anlamsz bir yapdan sz etmek mmkn deildir.
Anlam ile yorumlama arasnda ilgi vardr fakat bu kavramlar ayn anlama gelmez. Bir yaznn veya bir szn
belli bir gre gre aklanmasna, anlalmas g ynlerinin aydnla kavuturulmasna yorum denir. Anlamdan hareketle yorum yaplr.
Bir metnin yorumlanabilmesi iin nce anlamsal ayrntlarnn alglanmas gerekir. Anlam ise bir szckten,
bir szden, bir davran veya olgudan anlalan ey, bunlarn hatrlatt dncedir.
Anlamn kayna szck, sz ya da olgulardr. Sanat, anlam kapsam tarih sre iinde olumu olan dili
yeni anlamlar tayabilecek ekilde kullanr.
Edeb metinler, bilimsel metinlerden farkldr. Bilimsel metinlerin tek anlam vardr. Edeb metinler ok anlamldr, yan anlam bakmndan zengin olduu iin de her okunduu zaman yeni anlamlar kazanr. Farkl ve
yeni anlamlarn olumasnda, olay evresinde oluturan edeb metinlere ait btn geler (yap, tema, gelenek,
dil ve anlatm vb.) etkilidir.
Edeb metinlerde, aka dile getirilen unsurlar bulunduu gibi aka ifade edilmeyen, okuyucunun yorumuna
braklan anlamlar da vardr. Bu durum, edeb metnin, her okunduunda okuyucuya farkl bir ey sylemesini
ve farkl bir tat vermesini salar. Tabi bu durumu sadece edeb metin balamnda ele almamak gerekir. Bunda
okuyucunun durumunun, psikolojisinin de rol vardr.
Olay evresinde oluan edeb metinler; okuyucunun kltrne, anlayna, zevkine, iinde bulunduu
duruma ve psikolojik hline gre yeni anlam deerleri kazanr.
265
BZANS DEFNES
Ama nasl heyecan ve umut iinde gnlerce didinir dururduk. Ara sra hatrlyorum; byk aabeyimin elinde
kazma, ortancada krek, knde snk bir gaz lambas, onlar nden, ben birka adm geriden o korkun
maaradan ieri giriverirdik. nce aabeylerim biraz aralarnda konuurlar, lambann n karanlk iinde bir
gezdirirlerdi. Bcekler, akrepler, rmcekler ve daha bir sr garip ekilli haarat aydnlktan korkup kaard. Maarann ii uzun bir dehlize benzer, etrafta birtakm acayip eyler varm gibi grnr, durmadan tepeden damla
damla su szar, yer daima slak olurdu. Aabeylerim bir mddet etraf seyreder, lambay koyacak uygun bir yer
ararlar, sonra nereyi kazacaklarn kararlatrrlard. Kk aabeyim: Bir de uray kazsak ha! derdi. Gsterdii
yer ok karanlk olur, ortanca aabeyim korkard; lambann ndan ayrlmazd. Aralarnda konuur, hafif sesle
bir eyler anlatrlard. Sonra yava yava o karanlk keye doru yryp lambann lo ve kasvetli nda kazmaya, kree sarlrlard.
Ben maarann kaps nnde, bir ayam ierde, bir ayam darda beklerdim. Bir kapkaranlk maaray, bir k
iinde yzen baheyi seyrederdim. Gne, aalardaki eriklerin zerinde ldard Yaz akamnn tatll geni
baheye, yeni am ieklere, meyve dolu aalara sinerdi. Komulardan birinin kuyudan su ektii krn gcrts derinden gelir, bir yandan da aabeylerimin sesleri, kazma ile krein topraa arpmasnn grlts iitilirdi.
()
ocukluk yllarm boyunca sren bu telal, heyecanl, umut iindeki didinmelerimizi imdi ac bir sevinle hatrma
getiriyorum. Hayallerimi durmakszn besleyen bir eyler vard o zaman Olur olmaz eylerdi ama aldanmak
iyiydi Bizim byle bol hayallerle ykl bir Bizans definesi masalna ihtiyacmz vard.
Oktay AKBAL
KUTUPLARDA YAAM
Antifriz olarak bilinen svlar, souk havalarda
donmasn nlemek iin aralarn suyuna katlr. Bu svlar suyun donma noktasn drr.
Benzer ekilde kutuplarda yaayan hayvanlarda antifriz gibi davranan baz kimyasallar
bulunur. Kutuplardaki souk denizlerde suyun scakl sfrn altna kadar der. rnein, Atlantik Denizinde su scakl 1 ile
4C aralnda deiir.
Normalde balklarn vcudunda bulunan su,
yukarda belirtilen scaklklarda donmalyd
ve balklarn bu denizlerde yaayamamas
gerekirdi.
266
Ayrca bu blgedeki bcekler soukkanl hayvanlardr.

evrenin scakl eksi deerlere kadar dtnde,
bu canllarn vcut scakl da der. Normalde bu
scaklklarda (20) bcekler yaayamaz. Ancak bir
bcek trnn Kuzey Kutbunda yaad belirlenmitir. Bu bcek, vcudunda kendiliinden bir eit
antifriz (gliserin) retmekte ve kendini donmaya kar
korumaktadr.
Kutuplarda yaayan hayvanlar, hava souduka vcutlarndaki su miktarn azaltarak ve sorbitol veya
gliserin gibi antifriz maddelerinin miktarn artrr. Bu
sayede baz canllar 87Ca kadar yaayabilirler.
1.
Bizans Definesi ve Kutuplarda Yaam adl metinleri znellik nesnellik, dil ve anlatm zellikleri
bakmndan karlatrnz.
2.
Bizans Definesi adl metnin yorumlanabilir olma zellii tanmasn salayan unsurlar aklaynz.
3.
Bizans Definesi adl metinde ok anlaml olabilecek sz ve sz gruplarn belirleyerek metindeki

dier unsurlarla ilikilendiriniz.
4.
Bizans Definesi adl metni; yap, tema ve anlatm zellikleri bakmndan inceleyiniz.
267
1.
Ah u kadn eyalar, amarlar, elbiseleri satan maazalar Dnyorum ki btn o amarlardan, elbiselerden istediim kadar alacak param olsa da onlar kullanabilecek btn bunlar senin iin diyebileceim
kimsem yok.
Ziya Osman SABA
Yukardaki metne gre aadaki cmlelerin karsna yarglar doru ise (D), yanl ise (Y) yaznz.
2.
Anlatc, varlkl bir kiidir.
( )
Anlatcnn seveni ve evresi ok genitir.
( )
Bir ay izinle gittii stanbuldan, kars ve kzyla Ankaraya dnyordu. Hayatndan memnundu. Uzun, yar gneli gzel bir sonbahar ayn, her dakikasndan ayr bir zevk alarak btn yreiyle sevdii stanbulda karsnn o skc terzi, kundurac dkknlarna ve akraba ziyaretlerine onu da beraber srkledii gnler mstesna,
hemen hemen avare, diledii gibi bo ve rahat geirmiti.
Bekir Stk KUNT
Parada sz edilen kii, stanbuldan Ankaraya dnd iin zgndr.
( )
Parada sz edilen kii, gzel bir sonbahar ayn, stanbulda bo ve rahat bir ekilde geirmitir. ( )
3.
Alt yandaydm ama pek iyi hatrlyorum. Beyolunda, Rumeli Hannn caddeye bakan bir dairesinde otururduk. Beyolu yine bugnk gibi dar, kasvetli ve kalabalkt. Ben hemen btn vaktimi odamn penceresinden
soka seyretmekle geirirdim. Haftada birka kere lk yaz sabahlarnda, dadmla beraber Taksim Bahesine
de giderdik. Ama annem bu gezintilerimize znt ile raz olur, biz yola kmadan evvel dadma bin bir tenbihte
bulunurdu. Zira o gnlerde bahelerimiz de sokaklarmz gibi, bizim deildi. Birbirine benzemeyen eit eit
dilli bir sr yabanc askerler doldurmutu ehrimizi.
Orhan HANERLOLU
Bu metinle ilgili aadaki yorumlardan hangisi yanltr?
A) Betimlemeden yararlanlmtr.
B) Zaman, anlatcnn ocukluk gnleridir.
C) Gelenekten yararlanlmtr.
D) Mekn, igal altndaki stanbuldur.
E) lah bak asna sahip anlatcnn bak asyla yazlmtr.
268
4.

Edeb metinlerdeki anlam . eserlerin anlamndan farkldr.
5.
Yolcu otobs, sal sollu amlk da yolunu dne dne yol alyordu. Bir yoku ki gemite eekleri terletmi,
daha da bitecee benzemez. Otobs soracak olursanz, tklm tklm. Balk istifi olmu yolcular. ofr keye sktrmlar. Kamyon bozmas araba hrlayp zrladka ofr, kasketini enseye itmi, ha babam vites
deitiriyor.
Mehmet SEYDA
Bu metinle ilgili aadaki yorumlardan hangisi dorudur?
A) Bilgi vermek, retmek iin yazlmtr.
B) Duygu ve dnceler, yorumlanabilir olma zellii tamamaktadr.
C) znel yarglara yer verilmitir.
D) Szckler temel anlamlarnda kullanlmtr.
E) Gzlemlerden yararlanlmamtr.
6.
Her akam gen balk denize alr, alarn sulara atard. Rzgr karadan esiyorsa ya hibir ey yakalayamaz ya da pek az ey tutabilirdi; zira bu, kara kanatl ac bir rzgrd. Azgn dalgalar onu karlamak iin
gklere kard. Fakat rzgr kyya doru esince balklar derinlerden kagelir, ann gzlerine doluur, gen
balk da onlar pazara gtrp satard.
Yukardaki metni yap zellikleri ve tema bakmndan inceleyiniz.
7.
Oscar WILDE
Bir sabah ihtiyar su faresi, ban deliinden kard.

Boncuk gibi parlak gzleri, dimdik kuruni byklar
vard. Kuyruu, upuzun kara bir lastik paras gibiydi. Tpk sar kanaryalara benzeyen bir sr yavru
rdek, kk glde yzmekteydi. Kpkrmz bacaklar olan bembeyaz anne rdek de onlara suda tepetaklak durmay retmeye alyordu.
Oscar WILDE
Anlatc, gzlemlerine duygularn katmtr.
( )
Metin, sanat gerekliine bal olarak yazlmtr.
( )
269
8.
I.
Edeb metin; kiinin bilgi, grg ve psikolojik durumuna gre anlam kazanr.
II. Edeb metin, gelenei yanstr.

III. Edeb metin, yazar hakknda belli lde bilgi verir.
IV. Edeb metnin bir olay rgs vardr.
V. Edeb metin, yan anlam bakmndan zengindir.
Yukardaki yarglardan hangileri edeb metnin yorumlanabilir olmasyla ilgilidir?
A) I. ve II.
9.
B) III. ve IV.
C) I. ve V.
D) I. ve III.
E) IV. ve V.

Bir metnin anlam, kendisini meydana getiren toplam deildir.
10. Ekim ay iinde yamurun kar paralarna dnerek rzgrlar nnde savrula savrula harmanlara yad sert
bir geceydi. Serverin evvelce yatt koutaki avula arkada nlerine mangal ekmiler, mangaln karanlnda sigara ierek konuuyorlard; nefeslerinin buhar kmrlerin kzl zerinden geerken pembemsi
bir iek gibi alyor, sonra birbirlerinin yzlerine arpp dalyordu.
Refik Halit KARAY
Yukardaki metinde nefeslerinin buhar kmrlerin kzl zerinden geerken pembemsi bir iek gibi
alyor, sonra birbirlerinin yzlerine arpp dalyordu. gibi ifadeler, metne nasl bir zellik kazandrmtr?
Edeb metin, malzemesi dil olan gzel sanat etkinliidir. Edeb metnin yazlmasndaki ama gzellik oluturmaktr. Bu eylemin sahibi ise yazar, yani edebiyatdr. Bu durumda sanat ile sanat arasndaki iliki, olmas
gereken bir gerektir.
Yazarn hayat hikyesi bata olmak zere bilinen zellikleriyle metin arasndaki iliki vardr.
Yazar, yaadklarndan, grdklerinden ya da dneminin sosyal gereklerinden yararlanabilir ancak bu yararlanma, sanatn gereklii erevesindedir; yani yaanan gereklik kurgulanarak, deitirilerek, sanatn
szgecinden geirilerek metne yanstlr.
Olay evresinde oluan edeb metinlerde belge niteliinde yaanm gereklik sz konusu deildir.
270
ANLATMA ESASINA BALI METNLER

OKUMA VE NCELEME
A. MASAL
Masal, genellikle halkn yaratt, hayale dayanan, szl
gelenekte yaayan; ounlukla insanlar, hayvanlar ile cad, cin, dev, peri vb. varlklarn bandan geen olaanst
olaylar anlatan edeb trdr.
Masallarn Genel zellikleri
Gerekte var olmayan, hayal olaylar zerine sylenir.
Syleyeni belli deildir, yani masallar anonim rnlerdir.
Yer ve zaman kavramlar belirsizdir.
Olaanst gelere yer verilir.
yi-kt, alakgnll-gururlu vb. kart durumlarn temsilcisi olan kiilerin mcadeleleri ilenir.
Masal kiileri: nsanlar, hayvanlar ile cad, cin, dev, peri vb. varlklardr.
Masallarda, ulusal ve din niteliklere genelde yer verilmez.
Genelde didaktik (eitici) nitelik tar.
Belli bir slupla sylenir: Bir varm, bir yokmu, Evvel zaman iinde, kalbur saman iinde, Onlar ermi
muradna, Gkten elma dt vb.
Gnmzde syleyeninin belli olduu yapma masallar da vardr.
B. DESTAN (EPOPE)
Milletlerin yaamlarnda derin izler brakan sava,
g, doal afet, ktlk gibi olaylar olaanst nitelikler
tayacak ekilde anlatan uzun manzum hikyelere
destan denir.
Uluslar derinden etkileyen tarih ve sosyal olaylar
konu alan destanlar, uluslarn ilk dnemlerine ait olup
hayalin imknlaryla zenginletirilerek gnmze kadar tanmtr.
Destanlar, bilimin ve akln toplum hayatna henz tam
olarak hkim olmad ilk alarda ortaya km szl
edebiyat rnleridir.
Trk edebiyat gelenei iinde destan terimi birden fazla nazm ekli ve tr iin kullanlm ve kullanlmaktadr. Eski Trk edebiyat nazm ekillerinden mesnevilerin bir blm ve manzum hikyeler, anonim edebiyatta
ve k edebiyatnda koma veya mni drtlkleri ile yazlan veya sylenen bireysel, sosyal, tarih, ackl veya
gln olaylar eitli sluplarla aktaran nazm trne de destan denmitir.
271
Konumuz olan destan; insanln, milletlerin yaradln, geliimini, hayatta kalma mcadelelerini aklayan ve
Eski Yunan edebiyatnda epope terimiyle anlan eserlerdir.
Btn dnya edebiyatlarnn balang eserleri olan destanlar, eitli konularda yaradl hikyeleri yannda,
milletlerin hayatnda byk yanklar uyandrm bir kahramann veya tarih olaynn millet zihninde ortak sembol
ve ifadelerle zenginletirilmi uzun manzum hikyeleridir.
Destanlar; btn bir milletin ortak mcadelesini ortak deerler, kurallar, anlamlar btnl iinde yorumlad
ve yaatld toplumun gemiini ve geleceini temsil ettii iin dnya edebiyatnn en ulusal eserleri olarak
kabul edilir.
Destanlar, oluturulma biimlerine gre iki ksma ayrlr:
1. DOAL DESTANLAR
Toplumlar derinden sarsan bir olaya bal olarak kendiliinden oluan ve toplumun ortak mal (anonim) olan
destanlardr. Doal destanlar, yaznn henz kullanlmad dnemlerde domu ve szl gelenee bal
olarak nesilden nesle aktarlmtr.
Doal Destanlarn Genel zellikleri
Halkn ortak (anonim) kltr rnleridir.
iir-dz yaz kark olan destanlar da vardr ancak destanlar genelde manzumdur.
Gerek ve gerek d unsurlar i iedir.
Kahramanlar, fiziksel ve karakter zellikleriyle olaanst zellikler de tarlar.
Gerek bir olaya bal olarak doduundan destanlarda anlatlan olaylarn zaman aa yukar bellidir.
Destanlar ok uzundur.
Doal Destanlarn Oluum Aamalar

a. ekirdek Olay (Olu Dnemi)
Bir ulusu derinden etkileyecek; sava, doal afet, deprem, ktlk vb. bir olayn ortaya kmasdr.
b. Yaylma Dnemi
Toplumu derinden etkileyen bu olay karnda insanlar bulunduklar zor durumdan kurtaracak olaanst zelliklere sahip bir kahraman ortaya kar. Bu olaylar, szl gelenee bal olarak kuaktan kuaa aktarlr.
Destanlar, k noktas itibaryla gereklie dayanr ancak szl gelenee bal olarak yaylrken olaanst ve
gerek d birok unsur destanlara eklenir.
c. Derlenme Dnemi
Destan, yaznn kullanlmaya baland dnemde bir halk ozan tarafndan derlenip iirselletirilir. Bu aamada
derlemeci de aslnda destanda bulunmayan baz unsurlar destana ekleyebilir.
2. YAPMA DESTANLAR
Bir ozann, toplumu etkileyen bir olay destan kurallarna bal olarak yazmasyla oluan destanlardr.
Yakn alarda oluturulan bu destanlarn yazarlar bellidir. Yapma destanlar, yazarnn slup zelliklerini yanstr.
272
sesiyle Kibrit var, kibrit! diye baryordu. Sokaktan geenlerin hibiri ban evirip bakmyordu... Ah hi olmazsa
ayaklarnda terlikleri olsayd! Biraz nce, sokak sokak dolarken, hzla geen bir arabann nnden kam, kaarken terlikleri ayandan frlamt. Kar kaldrma getikten sonra, dnp bakm hnzr bir ocuun terlikleri kapp
katn grmt. Arkasndan seslenmiti ama ocuk alayl alayl seslenerek koa koa uzaklamt.
Kibriti kz bunun zerine bir kapnn girintisine snm, oraca kvrlp oturmutu. Parmaklar donmu, szlamaya balamt. Kzcaz bu acya dayanamad, kutulardan birini ap bir kibrit kard. Parmaklar uyumutu, kibrit
pn elinde glkle tutuyordu. Eli titreye titreye p duvara srtt. Kibrit birden alev ald; tatl, yumuack,
turuncu bir alev.
Zavall kz, kibriti bir elinden br eline geirerek, parmaklarn stt. i de snmt. Sanki grl grl yanan bir
ocan karsndayd. Gzleri aleve dikilmi, dlere dalmt: Gzel bir odada, byk bir ocan karsnda oturuyordu. Arkasnda kaln bir ynl hrka, ayaklarnda krkl terlikler vard. Isnm, terlemeye bile balamt... Derken kibrit snverdi. Kibritin snmesiyle, o tatl dlerde sona ermiti. Kzcazn parmaklar yeniden donmaya,
szlamaya balamt.
Bir kibrit daha yakt. Bu srada souk bir rzgr esti. Kz kibrit snmesin diye, duvardan yana dnd. br elini
aleve siper etti. Aleve bakarken karsndaki duvar sanki eridi, birden ald, ierisi grnd. eride geni bir oda
vard. Kar gibi bembeyaz rt yaylm bir masann zerine tabak tabak yiyecekler dizilmiti. Sofrada gm amdanlar yanyor, oday gndz gibi aydnlatyordu. Kzcazn gzleri sofrann ortasnda, byk bir tabaa konulmu, nar gibi kpkrmz kaz kzartmasna dikilmiti. Az suland. Elini oraya doru uzatt. Kibrit yana yana sonuna
gelmiti, parman yakyordu. Kzcaz p yere atverdi. Atmasyla birlikte, ylba sofras siliniverdi, gzlerinin
nne ta duvar yeniden dikildi.
nc kibrit daha fazla dler yaratt: Bir yaz gecesi... Kibriti Kz krda bir aacn altna oturmu, yldzlara bakyor. Gece olduu hlde hava scakt. Altndaki toprak, gndz gneten snm, frn gibi yanyor... Kk kz
gzlerini yldzlardan ayramyordu. Uzaktan uzaa gece kular tyor, kurbaalar baryordu.
Derken bir yldz kayd, gkyzne geni bir yay izerek uzaklat, snd. Kzcaz: ite, biri daha ld. diye mrldand. Bir gn, ninesi sylemiti: Her yldz dtke yeryznden biri lrm... Ninesini bir daha grebilmek
iin bir kibrit daha akt. Souktan kaskat kesilmi, beyni durmutu. O imdi sokak ortasnda olduunu unutmu,
dler dnyasna dalmt. Kibritin alevinde yine ninesini gryor, onun sesini iitir gibi oluyordu. te ninesi geliyordu. Lapa lapa yaan karlarn arasndan bir melek gibi iniyordu... Geldi, geldi... Kollarn at, torununu kucaklad, ald gklere doru gtrd...
Ertesi sabah, yoldan geenler, bir evin basamanda donmu kalm kzcazn lsn buldular. Yan banda
bir sr bo kibrit kutusu vard.
Zavall kz snmak iin btn kibritlerini yakm, dediler... Bu kibritlerin alevinde onun ne dler grdn
bilemezlerdi ki.
Hans C. Andersen,
Andersen Masallar, Remzi Kitabevi
1.
Bu metinde gelenekle ilgili hangi zellikler yanstlmtr?
2.
Kibriti Kz masaln oluturan olay rgsn belirleyiniz.
3.
Bu masalda anlatlan olaylarn gereklikle ilikisini aklaynz.
4.
Bu masal, hangi anlatcnn bak asyla yazlmtr?

273
5.
Kibriti Kz masalndaki kahramanla ilgili olarak aadaki karakter / tip zmleme tablosunu doldurunuz.
KBRT KIZ
Kibriti Kz karakter mi, tip midir?
Karakter / tip, duraan mdr; dinamik midir?
Bulunduu ortam, karakteri / tipi nasl etkilemitir?
Karakter / tip, olaanst zelliklere sahip midir?
Gerek yaamda, bu masaldaki gibi bir karakterle / tiple
karlalabilir mi?
6.
Kibriti Kz masalnn zaman ve mekn zelliklerini belirleyiniz.
Ouz Kaan Destan

Ben sizlere kaan oldum.
Yay ile kalkan alalm.
Talih bize nian olsun.
Gk kurt bize sava naras olsun.
Demir mzraklar orman olsun.
Yaban at av yerinde yrsn.
Daha deniz, daha rmak,
Gn tu olsun, gk adr.
Ey oullarm, ben ok da atm.

ok savalar grdm.
ok mzrak, ok ok attm.
Atla ok yrdm.
Dmanlarm alattm,
Dostlarm gldrdm,
Gk Tanrya borcumu dedim.
imdi yurdumu size brakyorum.
W. Bang, R. Rahmeti ARAT
Uyuyan Gzel
Bundan yllar nce uzak lkelerin birinde bir kralla gzeller
gzeli bir kralie yayordu. Kocaman grkemli bir atoda
oturan kral ve kralieyi lkenin halk ok seviyordu. zellikle gzel olduu kadar iyi kalpli olan kralieye herkes
hayrand. Bu iyi yrekli kralienin hayattaki en byk dilei
bir ocuk sahibi olmakt. Sonunda bu dilei gerekleti ve
gzel bir ilkbahar sabah harika bir kz ocuu dnyaya
getirdi. Gen kralla kralienin mutluluuna diyecek yoktu.
274
Kk prensesin doumunu kutlamak iin o gne kadar grlmemi bir enlik dzenlendi. Bu enlie o lkedeki
btn insanlar ve periler davet edilmiti. enlikler atonun byk salonlarnda kutlanyordu. Her taraf o gnn
erefine sslenmiti. Btn davetlilerin dikkati, yatanda uslu uslu yatan minik prensesin zerindeydi. Melek yzl
iyilik perileri beiin evresinde toplanmt. Her biri srayla bebee iyi dileklerde bulundular.
Kimi ona gzellik, kimi akl, kimi de cmertlik armaan etti. Fakat byk bir talihsizlik olmu ve yal bir periyi enlie davet etmeyi unutmulard. Btn konuklar nee iinde elenirken yal peri birden ortaya kverdi. enlie
davet edilmedii iin ok kzmt. fkeyle kk prensesin beiine yaklaarak On alt yana geldiinde parmana bir ine batacak ve leceksin. dedi. Oradaki herkes aknlktan donakalmt.
te tam bu srada henz dilekte bulunmayan perilerin en genci ileri atld. zlmeyin, dedi yavrunuz lmeyecek. Kk prenses yz yl srecek derin bir uykuya dalacak ve bir prens gelip onu ptnde bu uzun uykudan uyanacak.
1.
Ouz Kaan Destan adl metinde geen Demir mzraklar orman olsun. / Yaban at av yerinde yrsn. /
Daha deniz, daha rmak, / Gn tu olsun, gk adr. dizelerinden yola klarak o gnn Trk toplumuyla
ilgili hangi sonulara ulalabilir?
2.
Uyuyan Gzel adl metni yap (olay rgs, kiiler, zaman, mekn ) bakmndan inceleyiniz.
3.
Ouz Kaan Destan ile Uyuyan Gzel adl metinleri gereklik bakmndan karlatrnz.
4.
Uyuyan Gzel adl metindeki olaanst durumlar belirleyiniz.
5.
Ouz Kaan Destan ve Uyuyan Gzel adl metinleri ilgili aada verilen cmlelerin karsna yarglar doru ise (D), yanl ise (Y) yaznz.
6.
Ouz Kaan Destan, gzlemci bak asna sahip anlatcnn bak asyla sylenmitir.
( )
Ouz Kaan Destan ve Uyuyan Gzel adl metnin yazar belli deildir.
( )
Bykadada, temmuz. lest. Gnein eriyip topraklar, yapraklar kavrayp kavurduu, yalayp parlatt
bir gn. Gkten dklen scak, yanaklar yakyor, gsleri eziyor, nefesleri tkyor. Elle tutulabilir bir alev hline geliyor. Ortalk gzleri kamatracak derece aydnlk Kardaki amlar yank, siyah birer leke gibi duruyor.
Bu kadar nura dayanamayan gzler snyor ve kapanan gz kapaklar altnda kmldanmak istemiyordu. Yer,
gk bir kor hlinde iin iin yanyordu.
Ahmet Hikmet MFTOLU
Yukardaki metne gre aadaki cmlede bo braklan yeri uygun ekilde tamamlaynz.
Bu metinde szckler genelde . dnda kullanlarak dil, doal kullanmndan uzaklatrlmtr.
7.
Irmaa giden yol, kasabadan kurtulunca gz alabildiine uzanan saysz eftali bahesi arasndan geerdi.
Akamzerleri hkmet memurlar bu bahelere gelirdi. Tpk Sadbd gibi burada da elenceler dzenlenir,
gazeller okunurdu. Bu keyif dkn memurlar, suya sabuna dokunan ilere karmadklarndan senelerce
yerlerinde kalrlar, zevklerine bakarlard.
Refik Halit KARAY
Sosyal ortam ve evreden sz edilmitir.
( )
Hkmet memurlar dinamik tiplerdir.
( )
275
8.
Oturduumuz evin karsnda kk bir kahve vard. Zabitlerimiz buray kendilerine mahsus kraathane hline
koydular; btn bo vakitlerini burada stanbul gazetelerini, Ankaradan gelen ajans haberlerini, kim bilir hangi
tarihten kalm baz eski yazlar okumakla geiriyorlard. Bu kraathaneye ara sra ben de urardm; en yenisi
on gnlk gazeteler zerine eilmi balar, pencereden darda yaan yamura dalm gzler, srekli ay
ien ve sigara dumanlar ile dolup boalan azlar
A)
B)
C)
D)
E)
9.
Yazld dnemin zihniyeti yanstlmtr.

Kahraman anlatcnn bak asyla yazlmtr.
Betimlemelerden yararlanlmtr.
Kahramanlar, duraan tiplerdir.
Kahramanlar, karakter zellii gstermektedir.
Leyl v Mecnn
Gnmz Trkesiyle
Grdi ki bir avc dm kurm

Dmna gazller yz urm
Tuzak kurmu bir avc grd

Tuzana ceylanlar gelmiti.
Bir hu esir-i dm olm

Kan ya kara gzine dolm
Bir ceylan tuzaa kaplmt

Kara gzlerine kanl yalar dolmutu
Boyn burulu aya balu

ahl gzi neml cn dalu
Ayaklar bal, boynu burulu,

ehl gzleri nemli, can yaralyd
Fuzl
Kfe
Benim babam senin altnda ld, sen hl
Kurumla yat sokan ortasnda byle daha!
O anda karki evden bir orta yal kadn
Grnd:
Oh benim olum, gel etme krma sakn!
Kfe resmi
Ne istedin kfeden yavrum? Az yok, dili yok,
Baban sekiz sene kulland hem de derdi ki: ok
Uurlu bir kfedir, kalmadm hemen yksz
Baban gidince demek kald det ksz!
Onunla besliyeceksin ananla kardeini.
Bebek misin daha renmedin mi sen iini?
Mehmet Akif ERSOY
Leyl v Mecnn ve Kfe adl metinlerden hareketle mesnevi tr ile manzum hikye trn karlatrnz.
10. Muhsin elebi babadan kalma hayli ykl mal varlna ramen sade, gsterisiz bir yaam sren drst,
cesur, lkesini ok seven bir kimsedir. Osmanl devleti bir sredir aralarnda byk siyas sorunlar bulunan
dnemin ran ahna bir eli gndermek ister. Grev olduka risklidir. Gnderilecek eli, ah karsnda can
pahasna da olsa Osmanl devletinin ve padiahn onuruna yakr cesareti gstermelidir.
A)
B)
C)
D)
E)
Olay yksdr.
Durum (kesit) yksdr.
Dnemin zihniyeti yanstlmtr.
Kiilerden sz edilmitir.
Anlatc, yknn kahramanlarndan biri deildir.
276
mer SEYFETTN
1.
I.
II.
III.
IV.
V.
4.
Masal
Mesnevi
Destan
Manzum hikye
Orta oyunu
Yukardakilerden hangisi anlatmaya bal

edeb metinlerden deildir?
2.
Caesar
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
Ne sayklyor bu adam! Brakn
gidelim. Yryn.
(Hepsi kar. Yalnz Brutusla Cassus
kalr.)
Cassus Kouyu grmeye gidecek misin?
Brutus
Hayr, ben gelmeyeceim.
Cassus Ne olur, gel!
Brutus
Elence istemiyor canm. Bende
pek arama Antoniusun o kabna
smayan cokusunu. Ama senin
isteine engel olmayaym, Cassus;
brakaym seni.
William SHAKESPEARE
Bu metinle ilgili aada verilen bilgilerden
hangisi yanltr?
A)
B)
C)
D)
E)
Refik Halit KARAY

Bu metinle ilgili aadaki yarglardan hangisi
yanltr?
A) lah bak asyla yazlmtr.
B) Zaman ve mekn belirtilmitir.
C) Baharn insana verdii mutluluk temas ilenmitir.
ESEN YAYINLARI
A) I.
ubat iinde Beyrutta yaz oktan balam gibiydi. Yaklaan sandallarn tenteleri Hilmi Efendiye Hdrellezde, Kthaneye giderken gneliklerini takan stanbul kayklarn hatrlatt. Hava
zaten bir bahar sevinci ile cokundu; insana taze
ayr kokusunu aratyor, fulya ve zerren demetlerini zletiyordu. Geen sene, byle bir gnde kars ve kz ile Unkapanndan neeli neeli Stlceye getiklerini, kaykta peynirli pide yediklerini
dnerek bir yl sonraki u ayrla akl erdiremedi.
D) Dneminin sosyal hayat ile ilgili bilgi verilmitir.

E) Hilmi Efendi, memleketinden ayrdr.
5.

Olay evresinde oluan metindir.
Diyalog cmlelerine yer verilmitir.
Anlatc yoktur.
Sahnelenmeye uygundur.
I.
II.
III.
IV.
V.
Olay rgs
Dil ve anlatm
Kii
Mekn
Zaman
Yukardakilerden hangisi edeb bir metnin yap unsurlarndan biri deildir?

A) I.
3.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.

A) iir, coku ve heyecan dile getiren edeb metindir.
B) Trajedi, komedi, dram; modern tiyatro trleridir.
C) Karagz, orta oyunu, meddah, ky seyirlik
oyunu; geleneksel tiyatro trleridir.
D) Mesnevi, coku ve heyecan dile getiren edeb metindir.
E) Halk hikyesi, anlatmaya bal edeb metindir.
6.
Modern roman ve yknn divan iirindeki karldr. Beyitler arasnda uyak balantsnn bulunmamas ve beyit saysnda belli bir snrn olmamas . nazm biiminin nemli
zellikleridir.
A) kaside
B) manzum hikye
D) mesnevi
C) destan
E) gazel
277
7.
A)
B)
C)
D)
E)
8.
12. (I) Uluslarn en eski ve yaygn trlerden biridir

masal. (II) Masaln gerekle ilgisiz oluu, sadece olaanst varlklar anlatmasndan kaynaklanmaz; olaan varlklarn yks anlatlrken
de olaanst gelere yer verilir. (III) Yazar belli olan masal yoktur. (IV) Masal, szl ve anonim
bir trdr. (V) Masallar didaktik zellikler tar.
Aadakilerden hangisi doal destanlarn

zelliklerinden deildir?
Deiiklie uramadan gnmze kadar geldii
Olaanst zelliklere yer verildii
Oluum aamalarna bal olarak var olduu
iir eklinde ortaya konduu
Ulusal nitelikler tad
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisinde bilgi yanl vardr?
Aadaki destan - millet eletirmelerinden

hangisi yanltr?
A) I.
A) into Japon
B) gor Rus
C) ehname Fin
D) Odysseia Yunan
E) Chansen de Rland Fransz
Bu ocua Anadoluda rastladm. ankr ile Kastamonu arasnda, Kelehanda konaklamtk.
Arabamzn bir hayvan atlam, az kpklenerek yabani bir hrltdan sonra hann kapsna
serilmi, kmldamadan, rpnmadan, tepinmeden annda katlamt. Arabac, sa kalan hayvann yatrdktan sonra fkeyle karma dikildi.
Efendi! Benden yana umudun kalmasn. Buradan ileriye bir adm atamam. Bir araba bul.
Bu paragrafla ilgili olarak aadakilerden
hangisi sylenemez?
A)
B)
C)
D)
E)
Kahraman anlatcnn bak asyla yazld

Dnemin zihniyetini yanstt
Konuma cmlesine yer verildii
Olay evresinde oluan edeb metin olduu
retici bir metin olduu
10. Aadakilerden hangisi destan ve romann

ortak zelliidir?
A)
B)
C)
D)
E)
Anlatmaya bal edeb metinler olmalar

Ksa yazlar olmalar
Szl Dneme ait rnler olmalar
Anlatclarn, eserleri yazan kiiler olmalar
Mill konularn n plana karlmas
11. Aadakilerden hangisi Trk destan deildir?

A) Alp Er Tunga
D) G
278
B) Ergenekon
C) Bozkurt
E) Glgam
C) III.
D) IV.
E) V.
13. Aadakilerden hangisinde slamiyetten sonraki Trk destanlar bir arada verilmitir?
A)
B)
C)
D)
E)
ESEN YAYINLARI
9.
B) II.
Satuk Bura Han Manas Battal Gazi

Ouz Kaan Manas Satuk Bura Han
Battal Gazi Alp Er Tunga G
Treyi u Ouz Kaan
Daniment Gazi Manas - u
14. Aadakilerin hangisinde verilenlerin tamam yapma destandr?

A)
B)
C)
D)
E)
Kaybolmu Cennet Kurtarlm Kuds u

Aeneis Ouz Kaan lahi Komedya
Kuvay Millye Alp Er Tunga ehname
lahi Komedya lgn Orlando ehitler
Kaybolmu Cennet lgn Orlando Glgam
15. Bir varm, bir yokmu. Develer tellal iken, pireler berber iken, Ben annemin beiini tngr mngr sallar iken, usuz bucaksz Kafdanda gm gzl bir dev yaarm. Gm gzl dev,
dier devler gibi hain ve acmasz deilmi. Aksine altn gibi bir kalbi varm. Herkese iyilik dnr, herkesin yardmna koarm. lke hkmdar olan sar dev zalimin biriymi. En kk sular bile lmle cezalandrr, cellatlara emirler yadrrm.
Bu metin aadaki edeb trlerden hangisine
aittir?
A) Destan
B) Masal
C) Halk hikyesi
D) Manzum hikye
E) Mesnevi
1.
Antov ehov aadakilerden hangisinin kurucusu saylr?

A) Polisiye roman
C) Durum yks
E) Tezli roman
7.
Oturduum yerden kalktm, aal yola indim; ortada durup baronla karsnn gelmelerini bekle-
B) Tarih roman
D) Olay yks
dim. Aramzda be adm kalnca apkam karp selam verdim. Kadnn srtnda, iyice hatrlyorum, kenarlar tenteli, uzun etekli, gayet geni
ipek bir elbise vard. Boyu ksa iman m i-
2.
I.
II.
III.
IV.
V.
Ksa olmalar
Anlatmaya bal edeb metin olmalar
Bilgi vermek amacyla yazlmalar
Kii ve olaylarn ok ayrntl olarak ilenmesi
Kurmaca zellik tamalar
man. Bir gerdan var, boynunu kapyor. Yanaklar al al, gzleri ufack, bak irret, terbiyesizce
bir bak, yrmesinde bir gurur
Dostoyevski
Yukardakilerden hangileri yk ve romann

ortak zellikleridir?
yanltr?
A) I. ve II.
B) III. ve IV.
C) III. ve V.
D) II. ve V.
E) I. ve IV.
A) Birinci tekil kii azyla yazlmtr.

B) Kahraman anlatcnn bak asyla yazlmtr.
Roman, hikye, tiyatro gibi anlatma dayal edeb

metinlerde; duygu, dnce, konuma ve davran ynyle bireysel zellikler gsteren; kendine
zg zellikleriyle dier insanlardan ayrlan kiilere ---- denir.
A) tip
D) aktr
4.
B) kahraman
C) dublr
E) karakter
Aadakilerden hangisi anlatmaya bal

edeb metinlerdendir?
A) Manzum hikye
C) Karagz
E) Tiyatro
5.
Aadaki edeb trlerden hangisi yazar metin ilikisi ynyle dierlerinden farkldr?
A) Yaam yks
C) Gnlk
E) Otobiyografi
6.
B) Ky seyirlik oyunu
D) Meddah
B) Hikye
D) An
Aadaki destanlardan hangisi birlikte verildii ulusa ait deildir?

A) La Cid ran
C) Ramayana Hint
E) into Japon
B) liada Yunan
D) Manas Trk
C) Zaman ve mekn belirtilmitir.

D) Anlatc, metindeki kahramanlardan biridir.
ESEN YAYINLARI
3.
E) Betimlemelere yer verilmitir.
8.
u Destannda Trklerin skenderle mcadelesi

I
anlatlmtr. Trklerin, dmanlarndan uzun sre saklandklar demir da eriterek ktklar olay anlatan Ergenekon Destan hl belli trenlerle
II
anlmaktadr. Bozkurt Destannda Trklerin,
III
yurtlarn brakarak g etmeleri anlatlmtr.
Alp Er Tunga Destannda ranllarla yaplan saIV
valar ve G Destannda da bir sava sonunda
V
sa kalan tek Trkn dii bir kurt tarafndan bytlmesi ve Trklerin tekrar glenmesi anlatlmaktadr.
Bu paragraftaki bilgi yanl, numaralanm
blmlerden hangilerinin deitirilmesiyle giderilebilir?
A) I. ve II.
B) III. ve IV.
C) III. ve V.
D) II. ve V.
E) I. ve IV.
279
9.
Simurg, Zli sevdiini ancak gitmesinin kendisi

iin hayrl olacan sylyor ve ona: Sen yannda kanadmdan bir ty gtrerek her zaman benim himayemin glgesine snabilirsin / Eer dmanlarn sana bir glk karrlarsa iyi veya kt
bir harekette bulunurlarsa / Benim tym atee
at, ite o zaman kudretimi grrsn / nk ben
seni kanadmn altnda besledim, yavrularmla beraber byttm / Ben o zaman kara bulut gibi gelir ve hi incitmeden seni yine buraya getiririm.
A) Masallarda tekerleme ve sz kalplarndan

yararlanlr.
B) Mesneviler, anlatmaya bal edeb metinlerdir.
C) Halk hikyeleri, dz anlatm eklinde yazlr.
D) Hikye her ynyle romandan daha ksadr.
E) Doal destanlarn olumas ksa bir zamanda
olmaz.
12. Zor ve yava yazarm. Yazarken ok deitiririm. almaya balaynca araya herhangi bir ey girmezse
sonuna kadar ayn hzla devam ederim. Ara verince
tekrar balamam iin aylar gerekir. ou zaman, srekli almam iin eserin beni brakmayacak kadar
ilerlemi olmas ve kapda yaymcnn adamnn beklemesi gerekir. Konular, abuk ve daha ok konuurken bulurum; fakat gelitirirken zorluk ekerim.
ehname Firdevs
Simurg: Anka, masal kuu.
Zli: ehnamede ad geen byk bir kahraman.
Yukardaki metne gre destan tryle ilgili

aadaki yarglardan hangisi karlabilir?
A)
B)
C)
D)
ok geni bir zaman diliminde olutuu

ok uzun olduu
Tarih belge nitelii tad
Yazarnn ayn zamanda destan kahraman
olduu
E) Olaanst zelliklere yer verildii
Bu metnin yazaryla ilgili olarak aadakilerden hangisi sylenebilir?

A)
B)
C)
D)
ocukluunda yeterince sevgi grmemitir.

Hayat sever, yaama sevinciyle doludur.
Doann bilinsizce tketilmesine tepkilidir.
Yaamn zorluklaryla karlamad iin hep
olumlu dnmektedir.
E) Ekonomik sknts olmad iin hayattan
zevk almaktadr.
280
ESEN YAYINLARI
10. Beni saran ve bana karan her eyin iinde yayorum. Gr ayrlar, usuz bucaksz da yollar, top top kayn aalar, hibir glgenin karartmad berrak su, dncemde yaadnz iin
benim birer param oluyorsunuz. Aydnlk bahelerin glleri! Siz alnma dokununca, derimi alevden pckler aydnlatyor. Her ey batan baa sevgi, cokunluk, gzellik, rperi. Dnyay
iip mutlu olmuum. Parlayan ve iimi aydnlatan
her eye karp yle dalyor ve oalyorum ki
gnlm kendini kaybediyor ve sevincini bara
bara boaltyor.
Bu zelliklere sahip bir yazar aadakilerden

hangisini sylemi olamaz?
A) Yazma srecim blnmezse yazm ayn hzla srdrrm.
B) Yazma aamasnda yazlarmda deiiklik
yaparm.
C) Ara vermeden almam iin beni zorlayacak
koullarn olumas gerekir.
D) almaya baladmda dikkatim hi dalmaz ve yazmaya ara vermem.
E) G yazarm, eserimi bitirmem zaman alr.
13. Manas Destan
Bu Baybie r
Manas altn beikte beledi
Manas Hzr korudu.
Manas beiinden doruldu
Kfir ile Mslmana
Manasn haberi duyruldu,
Manas kkredi ve daha
Beikte yatarken konutu.
Bu metne gre Manas Destanyla ilgili olarak
aadaki yarglardan hangisi karlamaz?
A)
B)
C)
D)
E)
Gelenee ait unsurlara yer verilmitir.

Olaanst zellikler tad
slamiyetin etkisinin grld
iir eklinde olutuu
Yazarnn belli olduu
TYATRO (DRAMA)
Tiyatro, farkl anlamlara gelmektedir. Konumuzla ilgili olan biimiyle tiyatro; yazarn, dil araclyla ve sahnelenmek (temsil) amacyla
kaleme ald edeb metinlerdir.
Tiyatro; oyun (edeb metin), oyuncu, sahne tasarm, sahne giysisi, sahne teknii, sahneleme gibi
gelerden olumu bir gzel sanatlar daldr. Bu
ynyle tiyatro, kendine zg kurallar olan, edebiyattan farkl bir trdr.
Tiyatroyu edebiyatla ilikilendiren nokta ise
tiyatronun, bir edeb metne bal olarak oluturulmasdr.
Tiyatro, insanla birlikte domutur. Tiyatro terimi
Yunanca theatron szcnden gelmektedir.
Gnmzdeki anlamyla tiyatronun balangc,
eski Yunanda Ba Bozumu Tanrs Dionysos
(Diyanizos) adna yaplan dinsel trenlere dayanmaktadr. Bu trenlerde kei postu giymi
insanlar koro hlinde arklar, iirler syler; dans
ederlerdi. Thespis (Tespis) adnda bir air,
M VI. yzylda koronun karsna bir oyuncu
(aktr) kararak diyalou balatt. Daha sonra
Aiskhylos (Ayklos) ikinci oyuncuyu, Sophokles
(Sofokles) nc oyuncuyu sahneye kard.
Bylece koro, giderek nemini yitirdi ve modern
Dionysos
Dionysos; arabn sadece sarho ediciliini deil,
sosyal etkilerini de temsil eder ve bar dr.
tiyatronun ilk oluumlar balam oldu.

TYATRONUN GELER
Tiyatro Eseri
Sahnede canlandrlmak amacyla yazlan edeb metinlere tiyatro eseri denir. Tiyatro eserinde olaylar olu
hlinde gsterilir, yazar varln hissettirmez ve bir anlatc bulunmaz.
Tiyatro metnindeki olay rgs (dramatik rg) eserin kiileri tarafndan dorudan doruya canlandrlr. Bir
tiyatro eserinde olay, konu, kiiler, perdeler ve tablolar vardr. Her tiyatro eseri perde ve sahnelerden oluur.
292
Edebiyatmza Tanzimatla giren bu tr eserler iin tiyatro eseri, temaa sanat, piyes, oyun gibi adlar kullanlmtr.
Genel olarak bir tiyatro eserini olay, kiiler, slup (biem) oluturur.
Dramatik rg (Olay rgs)
Tiyatro eserinde olay, genelde yaamdan alnr ya da geree benzer; nk sahneleme zorluu, olay rgsnde ok geni olaylara, olaanstlklere ve dankla izin vermez.
Olay, ounlukla bir savamdan (mcadeleden), yani iki gcn atmasndan doar. atan gler, insanla
insan, insanla hayvan, insanla doa, insanla doast varlklar vb. olabilir. Tiyatro eserinde olaylarn hareket
hlinde sergilenmesine aksiyon (eylem) denir.
Kiiler (ahs Kadrosu)
Tiyatro eserinde dramatik rgy var eden, yaayan ve yaatan insanlara ahs kadrosu denir. ahs kadrosunda temel unsur insandr ancak insann dndaki varlklarn (cin, peri, ejderha, aa, ev, hayvanlar vb.) da
insani bir kimlikle ahs kadrosu iinde yer almas mmkndr.
Tiyatroda kiiler, eylem iinde verilir. Kiiler, aralarnda savam geen varlklardr. Kiiler, temsil ettikleri karakterlere uygun eylemler sergilerler.
Oyun kiisi, ya insann ortak ve genel zelliklerini simgeleyecek biimde tip olarak ele alnr; ya da insann
kiisel zelliklerini yanstacak biimde karakter olarak ilenir.
slup
Bir sanatya, bir aa veya bir lkeye zg teknik, renk, biimlendirme ve syleyi zelliine slup denir. Her
tiyatro yazarnn kendine zg bir slubu vardr. Yazar, eserini kendi duyu, dn ve anlat zelliklerine
gre oluturur.
Tiyatroda, toplumun eitli kesimlerinden kiiler ve olaylar canlandrlr. Fakat kiilerin konumalarn ve olaylar
sahnede olduu gibi yanstmak yeterli olmaz. Konumalarn ve olaylarn aktarmnda yazarn yorumlamas da
nemlidir. Yazarn kiisellii, kulland dilin yaps, anlatlmak istenen konu, eserin yazld zaman, slubun
olumasnda etkili olan gelerdir.
Oyuncu
Bir rol oyunculuk sanat uyarnca oynayan (sahnede canlandran) sanatya oyuncu denir. Erkek oyuncuya
aktr, kadn oyuncuya aktrist denir.
Oyuncular, tiyatro eserindeki olguyu canlandran geler olduu iin tiyatronun olmazsa olmazlardr.
Sahne
Tiyatroda oyunun oynand, olayn getii yerdir. Sahne, izleyicilerin kolayca grebilmeleri iin genellikle yerden belirli bir lde yksek olan; oyun, mzik gibi her trl gsteri yapmaya uygun alandr.
Tiyatro eserinde bir perdelik blmn dekor bakmndan deiik olan kk ksmlarna da sahne denir.
Seyirci
Tiyatro izleyicisine seyirci denir.
Tiyatroda, dier sanatlardan farkl olarak seyirciyle oyuncularn ayn ortamda olmas etkileimde canll getirir. Bu nedenle oyuncu ve izleyici arasnda srekli duygu alverii vardr. Tiyatroda seyirci ve oyuncu iki temel
gedir, birlikte duyar ve dnrler.
293
1.

.; oyun (edeb metin), oyuncu, sahne tasarm, sahne giysisi, sahne teknii, sahneleme gibi
gelerden olumu bir gzel sanatlar daldr.
2.
V. PERDE, II. SAHNE

HAMLET
Kralieye ne oldu?
KRAL
Yaralarnzn kanadn grnce bayld.
KRALE Hayr hayr, iki iki! Ah canm Hamletim!

ki iki! Zehirlendim!
HAMLET
Oh, alaklar! Hey kilitleyin kaplar.

hanet! karn ortaya!
LAERTES Burada Hamlet. Hamlet, lyorsun.

Dnyann hibir ilac seni iyiletiremez artk.
Yarm saatlik bile mrn kalmad.
Hain alet ite senin elinde.
Ucu dmesiz ve zehirli.
Bu iren dolap beni de gtryor sonunda.
te uraya uzanyorum Bir daha kalkmamak
zere.
Annen zehirlendi. Baka bir ey syleyemem.
Kral, sulu kral!
HAMLET
Klc ucu zehirli, yle mi?

yleyse, ey zehir, gster kendini!
(Kral yaralar.)
KRAL
Oh, dostlar, koruyun beni. Yalnzca yaralandm!
HAMLET
Al unu, ahlaksz katil, lanetli Danimarkal,

bakalm.
(Krala zorla iirir.)
Kavuma burada m dersin?
Annemin peinden git.
(Kral lr.)
W. SHAKESPEARE
HAMLET
eviren: Blent BOZKURT
Hamlet adl metnin dramatik rgsn belirleyiniz.
294
3.
Hamlet adl metni dil ve anlatm zellikleri bakmndan inceleyiniz.
4.
Hamlet adl metindeki temel atmay belirleyerek metinde bir anlatc olup olmadn nedenleriyle
aklaynz.
5.
6.
Tiyatro, dramatik (ritmik) sanatlardandr.
( )
Tiyatro ayn zamanda kendine zg kurallar ve zellikleri olan, edebiyattan ayr bir sanat daldr.
( )
Aadakilerden hangisi gstermeye bal edeb metinlere ait bir terim deildir?
A) Sahne
7.
B) Aksesuar
C) Dram
D) Suflr
E) Anlatc
III. PERDE, XIII. SAHNE

TOINETTE
(Haykrarak) Aman Allahm! Ah!

Nedir bu felaket! Ne uursuz bir
gnm!
ANGELIQUE Nen var, Tonette, neye alyorsun?

TOINETTE
Ah! Nasl alamayaym! Ne kara

haber bu!
ANGELIQUE Aman ne oldu?

TOINETTE
Ah! Sormayn! Babanz ld.
ANGELIQUE Babam m ld, Tonette?

TOINETTE
Evet, bakn, ite orada. Az nce

bir fenalk geldi zerine, ald gtrd zavally.
MOLERE
HASTALIK HASTASI
eviren: Ltfi AY
Hastalk Hastas adl metinde temel ifade ekli .dr.
Gstermeye bal edeb metinlerde konuann hareketlerini ve durumunu aklamak iin . kullanlr.
295
8.
I. Pandomim, jest ve mimiklerle sergilenen szsz oyundur.

II. Trajedi, konusunu efsanelerden veya tarihsel olaylardan alan ackl sonulara balanan bir tr tiyatro eseridir.
III. Diyalog; bir oyunda, kiilerden birinin kendi kendine yapt konumadr.
IV. Temsil, bir tiyatro eserinin oynanmasdr.
V. Replik, sahne oyunlarnda konuanlarn birbirine syledikleri szlerden her biridir.
Yukardaki tiyatro terimlerinden hangisinin tanm yanltr?
A) I.
9.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
DN-BUGNDEN VYANA TABLOSU

P
Senin adn ne?
YENER
Hseyin olu Hasan. Ya senin?
Hasan olu Hseyin. Ula bu ne acayip klktr nedir bu byle yahu?
YENER
Kanuni Sultan Sleyman Efendimizin serdengetileri byle giyinirler.
Ha anladm, sen Faschinge (Fainge) geldin Viyanaya.
YENER
Sen ne samalarsn bre zevzek, biz ftuhata (fethetmek) geldik buraya.
Kim getirdi sizi?
YENER
Serdar- Ekrem Kara Mustafa Paa.
Bu yeni bir turizm acentesi olacak. Biz Germain Air (Cermen Eyir)le geliriz. Dolmu ua
170 marka.
YENER
Ne iin var, niye geldin buraya?
alp para kazanmaya.
YENER
Ne i grrsn?
plk ederim aha gavurun pisliini temizlerim drt bin ilinge.
YENER
Hey senin
Ula olum ne kfr edeysin? Ben mi getirdim bu hle? Hem almak ayp m?
YENER
alman anladk da hi deilse Viyanaya gelmeseydin, benim bayrak diktiim yerde sen
plk etmese idin.
Haldun TANER

Yenieri, bir kiiliktir.
p,. iin Viyanaya gitmitir.
10. Dn - Bugnden Viyana Tablosu adl metne gre aadaki cmlelerin karsna yarglar doru ise (D),
yanl ise (Y) yaznz.
Yenieri ve p, ait olduklar sosyal yapya uygun konuturulmutur.
( )
Gldrc ve znt verici olaylara yer verilmitir.
( )
Anlatmaya bal edeb metin olduu iin diyalog cmlelerine yer verilmitir.
( )
Hayal unsurlardan yararlanlmam, yaanm bir olay gsterilmitir.
( )
296
TYATRO ETLER
Gstermeye bal edeb metinler, konu ve tiyatro teknii lt alnarak snflandrlr.
TRK TYATROSU
I. GELENEKSEL TRK TYATROSU
a.
b.
c.
.
II. MODERN TRK TYATROSU

a. TRAJED
b. KOMED
c. DRAM
KARAGZ
ORTA OYUNU
MEDDAH
KY SEYRLK OYUNLARI
KONULARINA GRE GSTERMEYE BALI EDEB METNLER
1. TRAJED
2. KOMED
3. DRAM
I. GELENEKSEL TRK TYATROSU

A. KARAGZ
Karagz; deve derisinden veya mukavvadan kesilip boyanm insan biimlerini ya da resimleri, beyaz bir perde zerine arkadan k vererek yanstma yoluyla oynatlan, hareket taklitlerine ve konumaya dayal seyirlik
glge oyunudur. Perdede oynatlan kuklalara tasvir denir.
Karagz oyununun kaynayla ilgili farkl
grler vardr ancak halk arasndaki yaygn sylentiye gre Karagz ile Hacivat,
Orhan Bey (XIV. yzyl) zamannda Bursada bir cami yapmnda alm iilerdir.
kisi arasndaki nkteli konumalar, dier
iileri oyalad iin Orhan Beyin emriyle
ldrlmlerdir. Daha sonra eyh Kter, Hacivat ve Karagzn deriden yaplm
tasvirlerini oynatm ve onlarn akalarn
tekrarlamtr. Bu nedenle Karagz perdesine Kter Meydan da denir.
297
1.
KARAYAR KPRS
(Doktor erif Cevat Bey, hasta olan otuz be yandaki yeeni Cemi tedavi amacyla evine alr ancak Cem,
yengesi Semraya k olur ve erif Bey bunu fark eder.)
ERF
Btn hesaplarn yanl. lecein filan yok. Sapasalamsn.
CEM
Nasl yileiyor muyum?
ERF
Hastaln zaten mhim bir ey deildi. oktan gemi olmas lazm.
CEM
(Ar ar dnerek) Peki niin bana
ERF
Mahsus syledim.
CEM
Mahsus mu? (Gzlerini hayretle krptrarak erife bakar.) Neden?
ERF
z amcasnn karsna gz dikecek kadar pis bir insann bu dnyada yeri yok da ondan! Kt bir
lmden kurtulmak iin o haplar hemen alrsn da vcudun ortadan kalkar sanmtm. Olmad,
uzattn ii.
CEM
Anlamyorum Yani imdi Benim hibir eyim yok mu?
ERF
Yok.
SEMRA Demek beni kskandn iin yaptn bu ii? Bir de akll geinirsin, bana aptal dersin. Ne de gzel
plan kurmusun
Refik ERDURAN
Yukardaki metni tema, zaman ve mekn bakmndan inceleyiniz.
2.
Karayar Kprs adl metnin temel atmas aadakilerin hangisidir?

A) Doktor erif Cevat Beyin, yeeni Cemi kskanmas ve ona kar kin duymas
B) Doktor erif Cevat Beyin mesleini tam olarak yapamamas
C) Cemin ok hasta olmas
D) Aile kurumuna gereken nemin verilmemesi
E) Doktor erif Cevat Beyin, Semrayla geinememesi
3.
Karayar Kprs adl metinle ilgili aadaki cmlede bo braklan yere uygun szc yaznz.
Sahnelenmek (temsil) amacyla kaleme alnd iin .. bir metindir.
4.
Gstermeye bal edeb metinler, konularna gre gelenekse Trk tiyatrosu ve modern Trk tiyatrosu olmak
zere iki ksma ayrlr.
( )
Karagz, yabanc szcklerle konumay tercih eden yar aydn bir tiptir.
( )
298
5.
KORO
Sahnemizi atmz u gzel Veronada
Soylulukta birbirine denk iki aile
Eski bir dmanlktan gelen yeni bir kavgada;
Yurtta kan yurtta elini lekeler burada.
te lmcl dllerinden bu iki ailenin
Doar yldzlar snk iki talihsiz sevgili,
Yrek paralayan ac yazglaryla bu iki gen
lmleriyle topraa gmer byklerin kinini.
William SHAKESPEARE
(Romeo ve Juliet)
Yukardaki tiyatro eserinin trn aklaynz.
6.
HASTALIK HASTASI
ARGAN
Ben sana yalan sylemeyi retirim imdi!
LOUISON
(Dizlerine kapanarak) Nolur babacm, affedin beni. Ablam size sylemememi tembih etmiti de onun iin sylemedim ama hepsini anlatacam size.
ARGAN
nce yalan sylediin iin sopay yiyeceksin. st tarafn sonra dnrz.
LOUISON
Babacm, canm babacm beni, nolur dvmeyin beni.
ARGAN
Dveceim.
LOUISON
Allah akna dvmeyin babacm!
ARGAN
(Dvmek iin yakalar.) Denei ye de akln bana gelsin.
LOUISON
Ay! Ay! Babacm, canm yaktnz, yaraladnz beni. Ay! Ay! Brakn lyorum, ldm. (lm gibi yapar.)
ARGAN
Ne! Ne oluyor? Louson, Louson! Aman Allah; Louson! Hit! Kzm! Eyvah! Bu da m bama
gelecekti, yavrucuum ld. Ne halt ettim ben! Ah yere batas denek! Ah! Elim krlsayd da
vuramaz olsaydm! Ah! Benim talihsiz kzm, zavall Lousoncuum!
Moliere

A) Konu gnlk yaamdan alnmtr.
B) Kiiler, gnlk yaamda karlalabilecek niteliktedir.
C) Dil ve anlatmda soyluluk ve gzellik aranmamtr.
D) Tr komedidir.
E) irkin saylan vurma, yaralama gibi olaylara yer verilmemitir.
299
7.

A) Ky seyirlik oyununun kkleri, Destan Dnemi toplum yaamndan izler tar ve gemie dayanr.
B) Orta oyunu, karagz oyununun gerek oyuncularla sahnelenmi biimidir.
C) Mukaddime, karagz oyununun balang blmdr.
D) Yabanc dilde yazlm bir eseri, yerli adlar ile yerli yaama uydurarak uyarlamaya diksiyon denir.
E) Talamalara dayanan, hafif mzikli oyunlara vodvil denir.
8.
9.
Tiyatroda dramatik rg, ilah bak asna sahip anlatc tarafndan anlatlr.
( )
Karagz ve Hacivat, gerek hayatta yaad varsaylan kahramanlardr.
( )
I.
Gldrye dayal sahne oyunudur.
II. Ackl, zntl olaylar, bazen gldrc ynlerini de katarak konu alan sahne oyunudur.
III. Geleneksel Trk tiyatrosunun modern tiyatroya en yakn trdr.
IV. Kiilerin n plana karld ve karakterinin gln, aksak yanlarn konu alan komedidir.
V. Orta oyununda, karagz oyunundaki Hacivatn karldr.
Numaral cmlelerde, aadaki kavramlardan hangisinin zellii verilmemitir?
A) Dram
B) Tre komedisi
C) Orta oyunu
D) Komedi
E) Piekr
10. Aadaki cmlede bo braklan yeri tamamlaynz.

Tiyatro metinlerindeki temel ifade ekli . dir.
300
Olay evresinde Oluflan Edeb Metinler
ODPUS Anlattklarn ok kukulandrd beni,

perian etti aklm.
OKASTE Ne var ki anlattklarmda?
ODPUS Yanlmyorsam, Laisosun bir yol kavanda ldrldn syledin?
OKASTE O zaman da yle dediler, bugn de
yle diyorlar.
ODPUS Nerede bu, Laiosun ldrld
yer?
OKASTE Phokiste, Daulis ile Delphoiden
gelen yollarn birletii yerde.
ODPUS Ne zaman duyuldu bu olay?
OKASTE Sen buraya kral olmadan nce.
ODPUS Ey Zeus! Beni byle mi yok edecektin?
OKASTE Ne var, seni byle birden telaa,
korkuya drecek?
ODPUS Artk bana bir ey sorma. Laiosu
anlat bana. Nasld grn, ka
yalarndayd?
OKASTE Uzun boyluydu, salar aarmaya
balamt, biraz da sana benzerdi.
ODPUS Korkuyorum, khinin dedikleri kacak diye korkuyorum. Artk her
eyin anlalmas iin bir noktay
daha aydnlatman isteyeceim.
OKASTE Benim de iimi korku ald ama ne
sorarsan cevap vereceim.
3.
4.
5.
(I) Trajedinin konusu tarih ve mitolojidir. (II) Tanrlar, tanralar, yar tanrlar, krallar, kralieler ve
soylular trajedinin kiilerini oluturur. (III) Trajedide
birlik kuralna uyulmaz. (IV) Dil ve anlatmda da
sanatsal gzellik ve sekinlie zen gsterilir. (V)
Trajedi; izleyicide korku, heyecan, acndrma duygular uyandrarak ders vermeyi amalar.
A) I.
6.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
----, tiyatronun btn kiilerini varlnda birletiren bir aktrdr. Ykseke bir yerde oturarak bir
yky bandan sonuna kadar, canlandrd
kiileri zelliklerine gre konuturarak anlatr.
Bu metinde bo braklan yere aadakilerden hangisi getirilmelidir?
A) Meddah
B) Karagz
C) Kavuklu
D) Piekr
E) Zenne
A) Trajedi
B) Komedi
C) Dram
D) Vodvil
E) Ske
A) Konular gnlk yaamdan alnr.

B) birlik kuralna uyulur.
C) Kiiler gnlk hayatta karlaacamz niteliktedir.
D) Dz yaz eklinde yazlr.
E) Ac veren olaylar seyircinin gz nnde canlandrlr.
B) Karagz
D) Orta oyunu
Bu paragrafta numaralanm cmlelerin hangisinde bilgi yanl vardr?
Yukardaki tiyatro eserinin tr aadakilerden hangisidir?
Aadakilerden hangisi komedinin zelliklerinden deildir?
Aadakilerden hangisi geleneksel Trk tiyatrosu iinde yer almaz?

A) Ky seyirlik oyunu
C) Meddahlk
E) Komedi
SOPHOKLES, KRAL ODPUS
2.
Oyun, roman, hikye gibi eserlerde iki veya daha ok kimsenin konumasna ne ad verilir?
A) Monolog
B) Diyalog
C) Sahne
D) Tiyatro
E) Alegori
ESEN YAYINLARI
1.
7.
Dram tryle ilgili olarak aada verilen bilgilerden hangisi yanltr?

A) Ackl, zntl olaylar, bazen gldrc
ynlerini de katarak ileyen tiyatro trdr.
B) Temel karakterlerin yksek zmreden seilmesi en nemli zelliidir.
C) birlik kuralna uyma zorunluluu yoktur.
D) Hem iirle hem dz yazyla yazlabilir.
E) Konular gnlk yaamdan ve tarihten alnr.
301
8.
Aadakilerden hangisi karagz, meddah ve
orta oyunu gibi seyirlik halk oyunlarnn ortak
A) Edeb metinlerde; kiilerin durumlar, amalar, hareketleri bakmndan birbirlerine kar

olmalar sonucunda ortaya kan yaam kartlna atma denir.
B) Bir rol oyunculuk sanat uyarnca canlandran sanatya oyuncu denir; erkek oyuncuya
aktr, kadn oyuncuya aktrist denir.
C) Epizot, Yunan trajedisinin gelerini oluturan diyaloglu blmlerin her biridir; bu blmler modern tiyatroda perde adyla bilinir.
D) Bir oyunda, kiilerden birinin kendi kendine
yapt konumaya monolog denir.
E) Jest ve mimiklerle sergilenen szsz oyuna
replik denir.
zelliklerinden biri deildir?

A) Gstermeye bal olmalar
B) Gldr gesine yer vermeleri
C) Yazl bir metne bal olmamalar
D) Usta-rak ilikisine bal olarak varlklarn
srdrmeleri
E) Birden ok kii tarafndan oynanmalar
9.
HACVAT
Ho olsun klhani, yktn perdeyi

eyledin viran, varaym sahibine
haber vereyim hemn.
KARAGZ Her ne kadar sr-i lisan ettikse

affola. nallah yarn akam Kanl
13. Meddahn iki arac vardr: Biri boynuna dolad

---- teki de elinde tuttuu ---- dr.
Nigr oyununda yakan elime geerse vay hline vay
Bu cmlede bo braklan yerlere aadakilerden hangileri getirilmelidir?

ESEN YAYINLARI
dorudur?
A) Ky seyirlik oyunundan alnmtr.
B) Karagz oyununun giri blmdr.
C) Orta oyununun biti blmdr.
D) Karagz oyununun biti blmdr.
E) Karagz oyununun muhavere (syleme) blmdr.
10. Karagz; ksaca, hayal oyunu olarak anlm, bu

oyunu oynatan sanatlara da ---- denilmitir.
A) karagz
B) usta
D) meddah
C) hayal
A) ipi-maas
C) kakol-sopas
E) mendili-aynas
14. I.
II.
III.
IV.
V.
B) mendili-kua
D) mendili-sopas
Trajedi
Ky seyirlik oyunu
Orta oyunu
Komedi
Masal
Yukarda numaralanm edeb trlerden hangisinin metni, gstermeye bal edeb metin
deildir?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
E) curcunabaz
15. Karagz oyununda dekor ilevi gren iek,
aa, gemi gibi sslere ---- denir.
11. Aadakilerden hangisi karagz oyununun

blmlerinden biri deildir?
A) Hayalbz
B) Mukaddime
D) Muhavere
302
C) Fasl
E) Biti

A) hayal
B) gstermelik
D) meydan
C) fasl
E) muhavere
1.
KAYSERL Merhaba, gzm!
3.
I.
Kiiler
KAVUKLU
Merhaba, kam!
II. Mekn
HIRBO
Ho geldn, hemer.
III. Dil ve anlatm
KAYSERL Ho bulduk emme, bu herifin de
IV. Dramatik rg
nezeketi yok.
KAVUKLU
V. Anlatc
Ne dedin? Ona nezeket de-
Yukardaki numaralanm unsurlardan hangi-
mezler, nezaket derler.
si tiyatroyla ilgili deildir?
KAYSERL Hay diline eek dikeni batsn!
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
Bana ifranlk m rgeteceksin?

Ben nektebde ohudum.
KAVUKLU
Hepsi yanl: ifranlk deil, irfanlk; rgeteceksin deil, reteceksin; nekteb deil, mek4.
tep; ohudum deil, okudum.

yanltr?
A) Gldr gesine yer verilmitir.
su iinde yer almaktadr?

ESEN YAYINLARI
Cevdet KUDRET
Aadakilerden hangisi modern Trk tiyatro-
A) Ky seyirlik oyunu
B) Orta oyunu
C) Karagz
D) Dram
E) Meddah
B) Orta oyunundan alnm bir blmdr.

C) Kiiler ive zellikleriyle konuturulmutur.
D) Gstermeye bal edeb metindir.
E) Meddah oyunundan alnm bir blmdr.
5.
(I) Karagz oyunundaki kiiler tip zellii tamaktadr. (II) Trajediler gibi komediler de birbiri arkasndan srp giden diyalog ve koro blmlerinden oluur. (III) Toplumun gelenek ve deerlerinin gln, aksak yanlarn konu alan komedi-
2.
Oyunun asl blmdr. Hacivat ve Karagzn

dndaki oyun kiileri de bu blmde grnrler.
Karagz oyunlar genellikle adlarn bu blmn
ieriinden alr.
Karagz oyununun bu parada sz edilen
blm aadakilerden hangisidir?
A) Fasl
B) Muhavere
D) Biti
C) Mukaddime
lere entrika komedisi denir. (IV) Tuzsuz Deli Bekir; karagz oyununda, kendilerine zg giyini ve
konuma biimi olan, argo kullanan, babo kabaday tipidir. (V) Meddah; kiilerin az zelliklerini taklit ettii gibi hayvanlarn ve doadaki cansz nesnelerin seslerini de taklit eder.
Yukardaki numaralanm cmlelerin hangisinde bilgi yanl vardr?
E) ndeyi
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
303
BEYAZIT (Bir frtna gibi girer, klcndan hl kan damlamaktadr. Gzleri yuvalarndan frlamtr.) Hani nerede? Hnkr babamz nerede? Karndamz Mustafa nerede? Size
sorarm. Nerede? (Hrremle Rstemin nnde durur.) ittik Mustafa katledilmi doru mu?
HRREM (Telal) Yaralsnz olum, yaralsnz aslanm.
BEYAZIT Hayr, bunlar benim kanm deil,
benim kanm iime akar. Bunlar
bana engel olmak isteyen kpeklerin kan.
HRREM (Kendini toplamaya alarak)
Istrabnza hrmet ederiz olum,
Mustafa deerli bir ocuktu.
BEYAZIT (Kahredici bir strap iinde) O bizim mzd, sen sndrdn.
imdi ne olacak bilir misin ha? z
evlatlarn birbirini yiyecek!
Orhan ASENA, (Hrrem Sultan)
yanltr?
A) Kiiler sekin tabakadandr.
B) Tema, ehzade Mustafann katledilmesinin
verdii acdr.
C) Konusu tarih olaydan alnmtr.
D) Trajedi trnn zelliklerini tamaktadr.
E) lah bak asna sahip anlatcnn bak asyla yazlmtr.
8.
I.
Oyununun en nemli kiisidir, okumam halk

adamdr; szckleri yanl anlayarak eitli
nkteler karr.
II. Zek bakmndan fazla gelimemi olan kambur cce bir tiptir.
III. Yar aydn bir tiptir, yabanc szcklerle konumay tercih eder.
IV. Gen bir mirasyedi, zevk dkn zengin bir kii
vb. olarak karmza kan nazik, ince bir tiptir.
V. Babo, kabaday, serseri, sarho ve zorba
bir tiptir.
Numaral cmlelerde, aadaki Karagz oyunu tiplerinden hangisinin zellii verilmemitir?
A) Karagz
B) Hacivat
D) Himmet
ESEN YAYINLARI
6.
9.
C) elebi
E) Beberuhi
Aadakilerin hangisi trajedi ile komedinin

ortak zellii deildir?
A) Ahlak ve erdemin, her eyin zerinde tutulmas
B) Diyalog ve koro blmlerinden olumalar
C) birlik kuralna uymalar
D) iir eklinde yazlmalar
E) Modern tiyatro tr olmalar
7.
Tiyatroyla ilgili aadaki terimlerden hangisi

yanl tanmlanmtr?
A) Dekor: Tiyatroda sahneyi eserin konusuna
gre deyip hazrlamada kullanlan eyann
genel ad.
10. ---- da baka sanatlar gibi dinsel trenlerden do-
B) Doalama: Sahne sanatlarnda oyuncularn

eser kiilerini sahnede canlandrmalar.
tr. Kkeninde, ilkel insann doa olaylarn ken-
C) Senaryo: Tiyatro, sinema, televizyon veya

radyo eserinin sahnelerini ve akn gsteren
yazl metin.
etme abalar yatar.
D) Suflr: Tiyatroda, kuliste durarak, oyunculara

szlerini fsltyla syleyip, hatrlatan yardmc.
E) Temsil: Bir tiyatro eserinin oynanmas.
304
mu, sonra dinden bamszlaarak sanatlamdi bedensel hareketleriyle simgesel olarak temsil
Bu paragrafta bo braklan yere aadakilerden hangisi getirilmelidir?
A) Roman
B) yk
D) Masal
C) Tiyatro
E) Destan
11. Aadakilerden hangisi orta oyununun zel-
13. Gnmzde tek kiiyle oynanan ve gldrye
liklerinden deildir?
dayanan gsterilerin kaynann ---- olduu sy-
A) Yazl bir metne bal deildir.
lenebilir.
B) Mzik ve raksa (dansa) yer verilir.
C) Farkl uluslardan tipler, ive zellikleriyle

oyunda canlandrlr.
D) Giri, syleme, oyun ve biti olmak zere
A) Orta oyunu
B) Ky seyirlik oyunu
C) Karagz
D) Meddah
drt blmden oluur.
E) Komedya
E) Tek kiinin, farkl kiileri az zellikleriyle taklit etmesiyle oynanr.

A) Bir tiyatro eserinde, perdenin dekor bakmn12. Tiyatro tryle ilgili olarak aadakilerden
dan farkl olan kk blmlerine epizot de-
hangisi sylenemez?
nir.
A) Konularna gre trajedi, komedi ve dram olB) Grsel (plastik) sanatlardan biri olduu
C) Sahnelenmek amacyla yazld
D) Mzik ve dans gelerinden de yararlanld
E) Gstermeye bal bir edeb tr olduu
B) Tre komedisinde, toplumun gln ve aksak

ESEN YAYINLARI
mak zere e ayrlr.
ynleri sergilenir.
C) Bir tiyatro eserinin sahneye konmas, sahneye gre dzenlenip yorumlanmasna mizansen denir.
D) Hayal oyunu olarak da adlandrlan karagz
oyununu oynatan sanatlara hayal denir.
E) Dramda hem yce hem de gln tiplere yer
verilir.
305
1.
GZ
iein rengi soldu, bitti arks kuun.
Yol tenha, dal mecalsiz, su durgun.
Tabut yaplan tahta, ev ev tanan odun.
Bahar, mit yerine, ey k, iimde korkun!
Allahm! Kararmasa u gn...
Dal senin, aa senin, dktn
Yapraklarla, mevsimlerle, gn gn.
Geip gidii mrn...
Ziya Osman SABA
GM
Birdenbire evimi zledim. Anam burumu oturuyordu. Ayva aacnda ku vard. Sonra penceremin altna,
keskin haner yaprakl, kabuu ayrlm bu okalipts kim dikmiti? Zeytin yeili yapraklarn sonbaharda
kadnlar gelir, anamdan rica eder, toplarlard. ksrklere, souk algnlklarna birebir gelirmi. Sonra bahemizde sekiz rdekle iki kk rdek vard. Unnap aac dikenliydi. Komuda nar vard. Unnabn yemii,
yemilerin ideye en ok benzeyeniydi. de bizim bahede yoktu. Deniz kenarnda, Bahvan Mevlut Aann
plnde bitmiti.
Evime dnmedim. Zaten dnemezdim. Vapur da yoktu. Ortalk, oturduum kanepede sahiden aard. Her
ey, gizlice konmu ampuller nasl yanarsa, byk pastaneler de, ylece snmaya balad. nce ince, toz hlinde iliklerimi ten, iimi kabartan bir yamur balad. Ceketimin koluna elimi srnce, elim ykanm gibi
slakt. Yoldan geen halat arabacsna iaret ettim.
Atla arkaya, dedi.
Uzun zaman gittik. O kadar uyuuktum ki araba durunca uyuyakalmm.
Arabac, kulamn dibine:
Buraya kadar, diye bard. Hadi bakalm!..
Eyvallah, dedim. imdi de biz ekelim arabay!..
ekik gzl arabac gld.
Bir meydandaydm. Yamur durmutu. Meydan sis iindeydi. Her ey yine yap yapt. Burnuma ayva,
mumula kokusu geliyordu. Sar bir aydnlk iindeydim. Bir salepinin kalayl gm ttyordu. stne bol
zencefil ektirdiim salep fincann iki elimle kavramtm. Burnum yanyor, akyor, elimin tersiyle siliyor; salepinin, teki salepiye anlattklarna glyordum.
Yukardaki metinlere gre aadaki cmlelerin karsna yarglar doru ise (D), yanl ise (Y) yaznz.
Gz adl metin, coku ve heyecan dile getirmek iin yazlan metinlerdendir.
( )
Gm adl metin, olay evresinde oluturulan metinlerdendir.
( )
306
2.
Gm adl metni yap (olay, kiiler, zaman, mekn) bakmndan inceleyiniz.
3.
Gz ve Gm adl metinleri, tema, dil ve anlatm zellikleri bakmndan karlatrnz.
4.
Gm adl metne gre aadaki cmlelerde bo braklan yerleri uygun ekilde tamamlaynz.
Bu yk, .. anlatcnn bak asna gre yazlmtr.
Gm, . bal bir edeb metindir.
5.
Aadakilerin hangisinde verilenlerin tamam doal destandr?

A) Odysseia - Yaradl - Ramayana
B) Bozkurt - Chansen de Rland - Kaybolmu Cennet
C) into - Ergenekon - ehitler Destan
D) Kurtarlm Kuds - G - Alp Er Tunga
E) Battal Gazi - anakkale ehitleri - Aeneis
307
6.
MANAS DESTANI
Mnasiptir uygundur Yakup
Atlanalm gidelim Yakup
Mslman yolunu aalm Yakup
Pekinin yolunu basalm Yakup
Hda izin verirse apalm Yakup
Gen bir at gibi gzn oynatan
imek gibi iini kvlcmlatan
Yakup olu gen Manas
Yldrmlaan er Manas
On yanda ok atm
On drdne gelince
Ota ykp han olmu
Yukardaki metinde sz edilen Manasn zelliklerini belirleyiniz.
7.
Atlanalm gidelim Yakup / Mslman yolunu aalm Yakup / Pekinin yolunu basalm Yakup dizelerinden
yola karak Manas Destan adl metnin ait olduu dnemin zihniyeti hakknda bilgi veriniz.
8.
LEYLA LE MECNUN
Grdi ki bir avc dm kurm
Dmna gazllar yz urm
(Mecnn) Bir avcnn tuzak kurduunu ve ceylanlarn

o tuzaa yaklatklarn grd.
Ol dma cef-y erh-i gaddr

Bir hun eylemi giriftr
Zalim felein ktl bir ceylan tuzaa drm.
Bir hu esir-i dm olm

Kan ya kara gzine dolm
Bir ceylan, tuzan tutsa olmu; kara gzlerine kanl

yalar dolmu.
FUZL
Leyla ile Mecnun adl metnin iirle ortak ve iirden farkl ynlerini belirleyiniz.
308
9.
Geleneksel Trk tiyatrosu trlerini modern Trk tiyatrosu trlerinden ayran zellikler nelerdir?
10. Dn gece, antam hazrladktan sonra yatmtm Uykumun arasnda iri iri konuma sesleri iitiyor fakat
bir trl kendimi aamyordum. Birdenbire korkun bir grltyle yataktan frladm. Sofada bir eyler yklp
devriliyor, gecenin sessizlii iinde ocuk feryatlar, bouk hrltlar, sille tokat seslerine karyordu. Uyku sersemliiyle ilk aklma gelen ey yangn oldu fakat yangna urayanlar her hlde birbirini dvmezlerdi. Dank
salarm, plak ayaklarmla odadan frladm ve feci bir dayak olayyla karlatm.
Reat Nuri GNTEKN, alkuu
Yukardaki metin . bak asyla yazlmtr.
BAARILAR
309
1.
HACVAT
Vay, efendim akam erifler hayr olsun!..
KARAGZ (Tokat vurur.) Mendebur kargalar gzn oysun...

HACVAT
(Gelir.) Birader kstn m yoksa szme?
KARAGZ (Tokat vurur.) Grnme kerata sakn gzme...

HACVAT
(Gelir.) Birader, byle kavga ile mr geer mi?
KARAGZ (Glerek) Ne yapalm, huyum kurusun, seni okamadan iim rahat etmez...
HACVAT
Bak Karagzm, insan iin renmenin ya yoktur.
KARAGZ yledir Hacivat, yle.

HACVAT
Cahil adamsn. imdi Karagz, sana baz eyler reteceim, el akas yerine dil akas ile gnlm alr,
hem de cahillikten kurtulur, bana da bol bol dua edersin...
KARAGZ Sahi mi Hacivat?

HACVAT
Tecrbe olarak sana birka ey syleyeceim. Sen de abuk abuk cevap ver, dediklerimi tekrar et...
KARAGZ Peki, Hacivat!

HACVAT
l... Bak Karagz... Dikkat et, balyorum.
KARAGZ Bala, haydi...

HACVAT
Efendim, balyorum...
KARAGZ abuk ol... imdi ben balayacam ha!

HACVAT
te, efendim u: tun tas kays hoaf... Bunu abuk abuk drt be defa syleyebilirsen, o zaman
dd aldn.
KARAGZ Ay, bunu syledikten sonra bir de ddk m alacaz?

HACVAT
Hayr efendim, sz temsili, yani iin ayna demek.
KARAGZ Bir tane krk dkk var, ben konsol isterim, aynay brak.
HACVAT
Hayr a birader, bunu becerdin mi bu kadar, tekileri kolayca sylersin.
KARAGZ Peki yle olsun, Hacivat... Neydi u sylenecek ey?

HACVAT
Efendim, tun tas kays hoaf...
KARAGZ Ulan bu hibir ey deil... Demek ben imdi bunu syledim mi artk her eye aklm erecek, yle mi?
HACVAT
Elbette...
KARAGZ Sen unu bir kere daha syle bakalm...

HACVAT
Efendim, tun tas kays hoaf...
KARAGZ Ha, geldi, geldi... tu ta kays yass.

HACVAT
Olmad Karagz, olmad... Anlalan bunu beceremeyeceksin... Dur sana biraz daha kolayn syleyeyim
de bari onu syle...
KARAGZ Olur, onu syle Hacivat...

HACVAT
u atei kvlcmlandrmal m, kvlcmlandrmamal m?
KARAGZ Ha? (Bir iki srayarak ksrr.) u atei kvlcrmal mdr kvlcrmamal mdr?
HACVAT
310
Bu da olmad birader... Dur, bari sana bir tane daha syleyeyim. Bari bu sefer dikkat et, mahcup etme,
balyorum.

KARAGZ Bala, yoksa ben senin slalenden balyorum...
HACVAT
Aman Karagz, greyim seni... yle can kulayla dinle de, bu i olsun da bitsin...
KARAGZ Hl balayacak msn Hacivat? Sabrm tkeniyor. Yumruumda bir kant hsl oldu...
HACVAT
Canm efendim, bu gibi szleri bir yana brak. Sen hazr msn?
KARAGZ Hazrm, ha... zr. (Birka defa kolunu sallar.)

HACVAT
Dinle, u karda bir kuru dal, dala konmu krk kartal, kartal kalkar dal tartar, dal kalkar kartal tartar. Anladn
m?
KARAGZ Ha, anladm: Bu i kartaln banda m Hacivat?

HACVAT
yle ya birader, dikkat etsene: Bir kuru dala krk kartal konmu, kartal kalkar dal tartar, dal kalkar kartal
tartar... Anladn m?
KARAGZ Nasl anlamam? Kartal tart ratar aprt tar tar tarrr...
HACVAT
Anlald bu tekerlemeye senin dilin dnmyor.
KARAGZ (Tokat atar.) Vay idare fitili, mum bacakl adam... Hani ya ekerleme?
HACVAT
Aman birader, senin bu ilere akln erik deil.
KARAGZ Benim erik deil mumula ama seninki de turuluk patlcan m?

HACVAT
Vay echel-i chel.
KARAGZ Kim doldurdu o taze reeli uvala?

HACVAT
Aman birader, bu akam hazrcevaplln zerinde.
KARAGZ yle olacak.

HACVAT
Bir nazire sylesem, cevabn verebilir misin?
KARAGZ Hangi nazire o?

HACVAT
Dinle birader.
KARAGZ Syle nazireni al benden cevabn.

HACVAT
Of... Of...
Biz de gezerdik bir vakit kahramanlkta
ok yiitlerle imtihan olduk pehlivanlkta
nzivaya ekilip gue-i gnl bahesinde
imdi karar kldk perianlkta
KARAGZ Hacivat, bunun nihayeti de, da m olacak?

HACVAT
Evet efendim.
KARAGZ Of... Of...

Bir vakit eek gibi semer tadm ben hamallkta
Dn akam szmm, sarhoken samanlkta
Bir hamama gidip, tellk olacam
Anam alyor k gn bahevanlkta.
KARAGZ (Hacivata tokat atar, Hacivat gider.) Sen gidersin de ben burada durur muyum? Neyler ekilir gider iydgha
varr, dul ve dilber seyrine bakarm. Ayine-i devran ne suret gsterir.
PERDE
Metin And, Geleneksel Trk Tiyatrosu
mendebur: Snepe.
echel-i chel: ok cahil.
nazire: Bir airin manzum bir eserine, baka bir air tarafndan ayn l ve uyakta olmak zere yaplan benzer.
inziva: Bir keye ekilme, dnya ilerinden vazgeme.
gue-i gnl: Gnl kesi.
iydgh: Bayram yeri.
ayine-i devran: Dnya denilen ayna.
Yukardaki Karagz oyununun olay rgsn belirleyiniz.

311
2.
Yukardaki metne gre Karagz ve Hacivatn tip mi karakter mi olduklarn nedenleriyle aklaynz.
3.
Yukardaki Karagz oyununun temel atmasn ve temasn aklaynz.
4.
Yukardaki Karagz oyununu dil ve anlatm zellikleri bakmndan inceleyiniz.
5.
Karagz oyununa gre aadaki cmlelerin karsna yarglar doru ise (D), yanl ise (Y) yaznz.
6.
Karagz oyununda olay rgs, ilah bak asna sahip anlatc tarafndan aktarlmtr.
( )
Karagz oyunu, geleneksel Trk tiyatrosu iinde yer alr.
( )

A) Halk hikyelerinde klar; ak, kahramanlk gibi konular iir ve dz anlatm olarak, saz eliinde anlatrlar.
B) Halk hikyeleri szl gelenee bal olarak oluur.
C) Halk hikyelerinde iyiler her zaman iyi, ktler ise her zaman ktdr.
D) Halk hikyelerinin anlatcs; her eyi gren, bilen (ilah) bak asna sahiptir.
E) Halk hikyelerinin kahramanlar karakter zellii tamaktadr.
312
7.
Aslan yan gelmi yatm, hor hor uykuya dalm. Sann biri deliinden km. Balam aslann zerinde
oynayp cirit atmaya. Aslan uyanm, tedirgin tedirgin baknm;
Ne oluyor stmde diye aranyorken kap nnden geen bir tilki aslann bu durumunu grnce, hemen
ta deliine koymu, aslan alaya alm:
Ne o aslan karde, sen de minicik bir sandan m korktun? Ne ayp ne ayp? Aslanla bu yarar m hi?
demi. Aslan burnundan solumu:
Sandan mandan korktuum yok... Benimkisi sadece merak! Uyuyan koca aslann stnde kim, hangi
kabaday dolamay gze alm? Ben asl onu merak ettim, demi.
Yukardaki metne gre aadaki cmlede bo braklan yere uygun szc yaznz.
Yukardaki para . bal edeb metindir.
8.
Bir nisan akam, yola kmtk. Geceyi, o yanp yanp snen klar adasnda geirecek, sabah erkenden su
st karagzne kacaktk. Niyetimiz daha erken yola kmakt ya. Hava bir tuhaft. Uzakta frtna bulutuna
da benzer bir sis vard. Bir rzgr bu sisi temizleyiverdi. Bu sefer de kara bir bulut gelip yamurunu boaltt.
Sonra gkyzn boydan boya kaplayan bir ebemkua grnce Kalafat:
Selamet, dedi. kalm artk. Hava dzeldi demektir. Kalafata gre frtnalar atlatlmt. Gkyzndeki bu
yedi renk sessizlie iaretti.
Yukardaki paragrafla ilgili olarak aadakilerden hangisi sylenemez?
A) Yazarn, yknn kahramanlarndan biri olduu
B) Konuma cmlesine yer verildii
C) Gstermeye bal edeb tr olduu
D) Zaman kavram zerinde durulduu
E) Betimlemelerden yararlanld
9.
Destan tryle masal trnn farklarn aklaynz.
10. Aadaki metin trlerinden hangileri anonimdir, hangileri anonim deildir?

Halk hikyeleri
(...)
Masal
(...)
Mesnevi
(...)
Hikye
(..)
Meddahlk
(..)
313
1.
SELM
()
Sarld boynuma annem, girince ben ieri.
Diyordu alayarak: Grme, kifim ocuu!
Senin deil, yedi kat ellerin yanar cieri,
lm dekleri stnde grse yavrucuu.
kr, bugn azck farkldr, diyorduk dn
O pembe pembe yanaklar kire kesildi bugn!
Filn hekim, dediler. Geldi, bakt, anlamad.
Hayr, filn daha bir anlayldr, dediler.
Meer yalan yere km o sersemin de ad!
Brak ki anlasalar var m re hi? Ne gezer!
Hekim illar, olum, btn teselldir.
l yiyip iyi olmak, o bir tecelldir.
Sabahleyin dili, baktm, biraz arlayor
Melil melil bakyor imdi blbl evladm!
Ne zlim illet imi: Bir ocukla urayor
O olmasayd da ben keke hasta olsaydm.
ikyet olmasn amma tahammlm bitti.
Mehmet Akif ERSOY
melil: zgn.
tecell: Kader.
Selm adl metnin yapsn oluturan olay rgsn belirleyiniz.
314
2.
Selm adl metindeki temel atmay ve metnin temasn bulunuz.
3.
Selm adl metnin iirden farkn ve iirle ortak zelliklerini belirleyiniz.
4.
5.
Doal destanlar; ekirdek olay, yaylma ve derleme dnemlerine bal olarak oluur.
( )
ykde; belirli bir dzen iinde verilen olay, ok ynl ve ayrntl olarak ilenir.
( )
FAUST
FAUST
(Diz ker.) Seven biri ayaklarna kapanyor, bu acya bir son vermen iin.
MARGARETE
(Yanna diz ker.) Azizlere yalvarmak iin diz kelim! Bak! u eiin, u basamaklarn
altnda sanki cehennem kaynyor! Kt olan, byk bir fkeyle kyametleri koparyor.
FAUST
(Yksek sesle) Gretchen! Gretchen!
MARGARETE
(Dikkatle dinler.) Bu sevgilimin sesiydi! (Yerinden srar ve zincirler yere der.) Nerede
o? Bana seslendiini duydum. zgrm! Beni kimse tutmasn. Boynuna sarlacam.
Gretchen, diye seslendi! Kap eiinde duruyordu. Cehennemin uultusu ve grlts ile
eytann yaygaras arasnda onun tatl, sevgi dolu sesini duydum.
Bu metne gre aadaki cmlelerde bo braklan yerleri uygun ekilde tamamlaynz.

Faust, gstermeye bal bir tr olduundan amacyla yazlmtr.
315
6.
Az ok her insann bir eye kar iptilas oluyor. Karantina ktipliinden emekli Sebati Beyin de varsa iekleri,
yoksa iekleri Onunkisi merak deil de illet artk. Bir mecliste ngiliz kralndan m bahis geti, onun ilk aklna
gelen arm Kralie Viktorya ve dolaysyla Viktorya glleridir. Bir yerde gzne oyma bir yaz takm m
iliti, hemen yaklap tahtasn muayene edecek, hlamurdan m imi yoksa gl aacndan m? Hatta insanlar
bile ikiye ayryor: iek sevenler ve iekten anlamayanlar.
Haldun TANER
iptila: Bir eye dkn olma.
illet: Hastalk.
Yukardaki metinde sz edilen kiinin temel zellii nedir?
7.
Karm, belirmeye balayan pencerenin nnde oturuyordu; btn geceyi orada geirmiti.
Sen hl yatmayacak msn, dedim. Doruldu. Kl rengi pencerenin nnde sadece bir glgeden ibaretti.
Fakat bu glgede, beraber geirdiimiz yirmi ksur yln her gnnden bir ey vard.
Ezan okunuyor, diye mrldand. Sesi bana hzn verdi.
Tark BURA
A) Metinde konumalara yer verildii
B) Dilin sadece gndergesel ilevinden yararlanld
C) mgelerden yararlanld
D) Anlatmaya bal bir edeb metin olduu
E) Metnin, kahraman anlatcnn bak asyla yazld
8.
Anas, Antikaclarn evini temizlemek iin gittikten sonra yalnz kalan Aye, bahedeki krkl kuyudan ektii
suyu sabahtan beri ocan stnde duran kazana dkt ve patiska entarisinin eteklerini kuana sktrp
meldi; sepetteki amarlar itilemeye balad.
Refik Halit KARAY
Yukardaki metinde, dnemin sosyal yaamyla ilgili hangi zellikler yanstlmtr?
316
9.
()
en olur dilberi aman Gzel-Hisarn
(Karagzle Hacivat karlarlar.)
Hacivat
Ho olsun Karagzm sala.
Karagz Hak bereket versin derelerde biten sazla.
(Tokat)
Hacivat
Bana ne vurursun elin krlsn.
Karagz Ekler, kenetler, gene vururum (Tokat)
Hacivat
Ho olsun klhn, yktn perdeyi eyledin
viran, varaym sahibine haber vereyim hemn.
Karagz Her ne kadar sr-i lisan ettikse affola. nallah
yarn akamki oyunda yakan elime geerse vay
hline vay.
Hayal Kk Ali, Muhittin Sevilen
Bu metinle ilgili olarak aadaki cmlelerin karsna yarglar doru ise (D), yanl ise (Y) yaznz.
Bu metin, Karagz oyununun biti blmnden alnmtr.
( )
Bu metin, gzlemci anlatcnn bak asyla aktarlmtr.
( )
10. Aadaki destanlar, karlarndaki uluslarla eletirerek destanlarn hangi uluslara ait olduklarn
belirleyiniz.
Alp Er Tunga Destan
RAN
La Cid
ALMAN
liada ve Odysseia
SPANYOL
ehname
YUNAN
Niebelungen
TRK
BAARILAR
( Her soru 10 puandr.)
317
1.
I.
4.
Yceltilmi szlerle yazlan, kahramann iyi

bir durumdan kt bir duruma dmesiyle
duygusal arnmay salayacak acma ve korku duygularna ynelen oyun tr.
II.
A) Giri, muhavere, fasl ve biti olmak zere

drt blm vardr.
nsanlarn ve olaylarn ilgin yanlarn, gldrmek ve dndrmek amacyla sahneye

yanstan tiyatro tr.
B) Tuzsuz Deli Bekir; zengin, mirasyedi, tkrldm bir tiptir ve stanbul azyla konuur.
C) Kastamonulu, Rumelili, Bolulu gibi stanbula
III. Ortaoyununda olduu gibi, nceden yazlm

bir metne dayanmadan, sahnede akla gelen
szlerle oynanan halk tiyatrosu tr.
i aramaya gelmi veya meslek edinmi, yerlemi taral Trk tipleri vardr.
D) Yardak, Karagzcnn istei dorultusunda,
IV. Romallar tarafndan ortaya atlan, Trk edebiyatna Tanzimat Dneminde giren, yalnz
iaretlerle oynanan szsz tiyatro oyunu.
perde gazelleri, arklar, trkler okur, tef alar.

E) elebi, Frenk ve Zenne nemli tipler arasnda
yer alr.
Aadaki terimlerden hangisinin tanm yukarda verilmemitir?

B) Pandomim
D) Komedi
C) Tuluat
E) Tragedya
(2010 LYS 3 / TDE)
2.
(2012 - LYS)
Aadakilerin hangisi Karagz oyununun

5.
ESEN YAYINLARI
A) Monolog
Karagz oyunuyla ilgili olarak aada verilenlerden hangisi yanltr?
Aadakilerin hangisi, Karagz, meddah ve

orta oyunu gibi seyirlik halk oyunlarnn ortak
A) Gze ve kulaa seslenmeleri
B) Gldr esine yer vermeleri
C) ive taklitlerinden yararlanmalar
A) Ciddi ve arbal bir hava tama
D) Tek kiilik gsteri olmalar
B) Mzikten yararlanma
E) Szl tiyatro rnei olmalar
C) Usta-rak gelenei iinde srdrlme
(1992 - YS)
D) Tiplerin ayn kii tarafndan seslendirilmesi

E) Deiik az ve ses taklitlerine dayanma
(2010 LYS 3 / TDE)
6.
Aadakilerden hangisi klasik komedyann

A) Karakterleri ounlukla st tabakadan, soylu
3.
I.
Orta oyunu
kiilerden seme
II. Meddah
B) Konular, ada toplumdan, gnlk yaantdan alma
III. Trajedi
IV. Destan
C) Toplumsal elikilerin gln yanlarn vurgulayarak dndrmeyi amalama
V. Komedi
Yukardakilerden hangileri geleneksel Trk
anlatlar arasnda yer alan trlerden deildir?
A) I. ve II.
B) I. ve III.
C) II. ve III.
D) III. ve V.
E) IV. ve V.
(2012 - LYS)
318
D) Vurma, yaralama gibi ac verici olaylar izleyicinin gz nnde canlandrma

E) Birbiri ardnca kesintisiz srp giden diyalog
ve koro blmlerinden oluma
(1992 - YS)
7.
Tanzimata kadar Trk toplumunda onun yerini
10. Acemice yazldn dndmz, ba sonu
destanlar, efsaneler, mesneviler ve halk hikye-
olmayan ykleriyle okurlarn belleinde yer et-
leriyle masallar tutmutur. Bir edebiyat tr ola-
mitir. ykleri, biim, teknik, dil ve anlatm zel-
rak bize Tanzimattan sonra Batdan gelmitir. lk
likleri bakmndan olay ykclden ayrlr.
rnekler Fransz edebiyatndan yaplma eviriler-
Olay ykcln yaygnlatrmaya alan
dir. Bunlardan ilk tandmz yapt, Yusuf Kmil
---- etkilenmekle birlikte, kendi izgisini geliti-
Paann bir evirisidir.
ren, yeni bir ykclk akmnn ncs olan ----,
Bu parada sz edilen edebiyat tr aa-
Cumhuriyet Dneminde klasik yk tekniini ykmtr. Bylece Trk ykclnde bir devrim
dakilerden hangisi olabilir?

A) Hikye
B) Tiyatro
D) An
gerekletirmitir.
C) Gezi
Bu parada bo braklan yerlere, verilen bil-
E) Roman
gilere gre aadakilerden hangisi getirilme-
(1996 - YS)
lidir?
A) Gustave Flaubertden - mer Seyfettin
B) Anton ehovdan - Sabahattin Ali
8. Tragedya tr ile ilgili olarak aada verilen
C) Franz Kafkadan - Memduh evket Esendal
bilgilerden hangisi yanltr?
D) Guy De Mauppassanttan - Sait Faik Abasya-
A) Ackl yn ar basan bir tiyatro trdr.
nk
zelliidir.
C) Konular, mitolojiden ve tarihten alnr.
D) Zaman, yer ve olay birlii kuralna uyulur.
E) Klasik bir dil ve slup anlayyla yazlr.
ESEN YAYINLARI
B) Ana karakterlerin halktan olmas en nemli
E) Alphonse Daudetden - Haldun Taner

(2006 - SS)
(1996 - YS)
11. Orta oyunuyla ilgili aadaki bilgilerden han9.
Halk hikyeleriyle ilgili olarak aadaki yarg-
gisi yanltr?
lardan hangisi yanltr?
A) Erkekler tarafndan canlandrlan kadn tipine
A) Sevgi ve kahramanlk konular ilenir.

B) Kiiler gerek yaamdakilere yakndr; olaa-
Zenne ad verilir.
B) Baoyuncu, okumu, orta snf ehirliyi temsil
eden Kavukludur.
nstlkler olduka snrldr.

C) Olutuklar adaki sosyal yapy ve i mca-
C) Herhangi bir metne bal kalnmadan doalama olarak oynanr.
deleleri yanstr.
D) Anlatm tmyle nesre dayaldr.
E) Anlatclar okur yazar, az ok kltrl kiiler-
D) Fasl oyunun asl konusunun ilendii blmdr.

E) Balama ve Frenk oyuncu tiplerindendir.
dir.
(1997 - YS)
(2008 - SS)
319
R
RE
ET
TC
C METNL
ME TNL ER
ER
1. RETC METN LER N C ELEME YNT EM

A.
B.
C.
.
D.
E.
F.
G.
Me t i n v e Z i h n i y e t
Ya p (Pl a n )
Ana Dnce
D i l v e An l a tm
Me t i n v e G e l e n e k
Anlam
Metin ve Yazar
Yo ru m
2. RETC METN LER O K U MA VE Z ML EME

A.
B.
C.
.
T a ri h M e t in le r
Felsefi Metinler
Bilimsel Metinler
G a z e t e e v r e s in d e Ge li e n M e tin T r le r i (Makale, Deneme, S ohbet , F kra, E let iri, Rport aj)
D . Ki i s e l H a y a t K o n u A la n M e tin T r le r i ( H at ra, G ezi Y az s , B iyograf i, Mekt up, G nlk)
4. NTE
retici Metinler
retici metinler; bilgi vermek, bir konuyu aklamak, herhangi bir konuda dnceleri ortaya koymak vb.
amalarla kaleme alnan yazlardr.
Zihniyet kavramn nceki nitelerde, bir edeb metnin oluturulduu dnemin din, siyasi, sosyal, ekonomik, asker, kltrel vb. hayatn duygu, anlay ve zevk btn olarak tanmlamtk. Kurmaca zellik
tayan edeb metinler, oluturulduu dnemin zihniyetini yansttklar gibi retici metinler de dnemlerinin
zevk, anlay ve sorunlarna kaytsz kalmazlar.
retici metinler, gnlk hayatn problemleriyle yakndan ilgilendikleri, somut gereklikleri dile getirdikleri iin
dnemin sosyal, kltrel ve siyasi yaamn daha youn bir ekilde yanstr.
1.
YEN R ANLAMAK
u son gnlerde, bakyorum da iirle ilgili kimseler kar karya geldiler mi, hemen balyorlar anlaml-anlamsz diye. Gnn konusu oldu bu akm. Btn teki sorunlar arkaya itti. Daha nce ou Pazar Postas
iinde dnegelen tartmalar, aklamalar, deerlendirmeler baka dergilere de atlamaya, yaylmaya balad.
Ben de derinlemesine gitmeyen, ii d grnyle ele alan iki yazyla bu konuya dokundum. (Yeditepe, 15
Ekim 1958, 8 Aralk 1958) Ama dorudan doruya anlamsz iir zerine deildi o yazlar. Yeni airlerin kendilerinden ncekilere kar takndklar tavr arma gidiyordu. Yeniyi deerlendirmek iin, eskiyi kltmeye almay, eski airleri iirin ne olduunu bilmemekle sulamay gnmzn sanatlarna yaktramyordum.
lk yazm yalnzca bunu belirtmek amacyla yazmtm.
O yazya kar Oktay Rifattan u yarg geldi: lhan Berk anlamsz iirden yana, Memet Fuat bunu doru
bulmuyor. (Yeditepe 8 Aralk 1958) Oysa Yeditepenin o saysndan sekiz gn nce Varlkta km olan
Alkanlk zerine balkl yazmda u szler vard: Yahya Kemali seven bir kimse, neden Orhan Veliyi
sevmesin! iire kapal bir yaradl olsayd, Yahya Kemale de alamaz, onu da sevemezdi. Daha ar giderek bunu yle de syleyebiliriz: Divan edebiyatn seven bir kimse, neden anlamsz iiri sevmesin! Demek ki
btn i alkanlklarndan syrlp yeni alkanlklar edinebilmesini, daha dorusu, alkanlklarn gelitirmesini, geniletmesini bilmekte, saplanp kalmamakta, yadrgad iin bir sanat yaptna uzak durmamakta. Hani
o insanolunun ku ty yataklarda bile Benim kendi yatam baka, ben yatam ararm dorusu! demesi
yok mu, ite ondan kurtulabilmekte.
Memet FUAT
Yukardaki metnin yazld dnemin zihniyetini aklaynz.
2.
Yeni iiri Anlamak adl metin hangi amala yazlmtr?
350
retici Metinler
3.
Yeni airlerin kendilerinden ncekilere kar takndklar tavr arma gidiyordu. Yeniyi deerlendirmek iin,
eskiyi kltmeye almay, eski airleri iirin ne olduunu bilmemekle sulamay gnmzn sanatlarna
yaktramyordum.
Yazar yukardaki paragrafta neyden yaknmaktadr?
A) Yeni airlerin bilgisiz olmalarndan
B) Yeni airlerin, eski airleri kk grmelerinden
C) Yeni airlerin eski iiri anlamamalarndan
D) Eski airlerin, gelecei grememi olmalarndan
E) Eski - yeni atmasnn toplumu geri gtrdnden
4.
Yahya Kemali seven bir kimse, neden Orhan Veliyi sevmesin! iire kapal bir yaradl olsayd, Yahya
Kemale de alamaz, onu da sevemezdi. Daha ar giderek bunu yle de syleyebiliriz: Divan edebiyatn
seven bir kimse, neden anlamsz iiri sevmesin! Demek ki btn i alkanlklarndan syrlp yeni alkanlklar
edinebilmesini, daha dorusu, alkanlklarn gelitirmesini, geniletmesini bilmekte, saplanp kalmamakta,
yadrgad iin bir sanat yaptna uzak durmamakta.
Yukardaki paragrafta yazar hangi iir anlaylarndan sz etmitir?
5.
Bir metindeki sosyal ve siyas konular ifade eden kelime, kelime grubu ve cmlelerden hareketle dnemin
6.
zihniyeti hakknda karmda bulunulabilir.
( )
retici metinlerin en nemli amac dnemin zihniyetini yanstmaktr.
( )
BEYOLU
Benim genliimin, daha da nceleri ocukluktan genlie
dnm yllarmn geni bir zaman Beyolunda geti.
O dnemin sanata bulam tm kiileri gibi ben de bu
gelenein dnda kalamadm. O gnlerde bize gizemsel gelen bir tutkuyla balydk Beyoluna. Zamanmzn
nemli bir blmn o caddede soluduk. imdi gemie
bakyorum da akama doru o semte ynelmi tatlarda
ne ok yz gryorum. Gece yarsndan sonra ne ok glge ya Gmsuyundan ya Unkapanndan yayan evlerine
dnyorlar. evremiz dar gelmi de daha geni bir alanda
soluk almak gereksinimiyle, olanamzca erken saatlerde
semtlerimizden ya da iimizin gerektirdii yerlerden syrlmaya bakarak nice gn Beyolu pastanelerinden birine
kapa attk. Pastaneleri sinemalar izledi. Sinema klarnda kahvelerde oturduk. Gece ge saatlerde bir yaam
yarda brakmann ykmyla evlerimize dndk. Sanki sanat olmak iin Beyoluna gelmek, o kahvelerdeki kk
kalabalklara sanat kiiliini onaylatmak gerekiyordu.
Sabahattin Kudret AKSAL
Yukardaki metinde, yazld dnemin . hayatna dair bilgiler verilmektedir.
351
retici Metinler
7.
Beyolu adl metinde aadaki yarglardan hangisine deinilmemitir?

A) Yazarn, genlik ve ocukluk yllarnn byk bir blmn Beyolunda geirdiine
B) Beyolunun, o dnem sanatlarnn zamanlarn geirdikleri bir mekn olduuna
C) Yazarn, Beyolundan gece ge saatlerde eve dnerken znt duyduuna
D) Beyolunun, sanatlar iin sosyal bir ortam oluturduuna
E) Beyolunun, dier semtlerden daha gzel olduuna
8.
nsanolu, yaamn devam ettirebilmek iin toplum iinde yaamaya gereksinim duymutur. Toplumsal yaam,
bireyin yaamna kolaylklar salayan geler getirdii
gibi bireyin yaamn zorlatran yanlar da iermektedir.
Toplumsal yaam; giderek saylar artan ve buna bal
olarak eitlenen gereksinimleri olan bireylerin, daha
ileri teknolojileri retmeleri, daha nce tarmsal retim
alan olan blgeleri yerleim alan olarak kullanmalarna, snrl kaynaklar tketmelerine, yaadklar ortamlar
kimi zaman onarlmaz biimde kirletmelerine ve doal
kaynaklar yok etmelerine neden olmaktadr. Bu durumda amz insanna den; teknolojiden etkili bir biimde nasl yararlanabilecei, ortaya kan sorunlar nasl
zmleyecei ve gelecekteki sorunlarn ortaya kma
olasln nasl en aza indirebilecei sorularna yant
bulmaktr. Bunun yolu da evre sorunlar hakknda bilgilenme, sorunlar zmleme ve sorunun kaynaklarn
ortadan kaldrma konusunda bilinlenmedir.
Yrd. Do. Dr. A. Sibel TRKM

Yukardaki metin; .. amacyla yazlmtr.
352
retici Metinler
retici metinlerin olumasnda, metnin yazl amacnn ve hedeflenen okuyucu kitlesinin ok nemli rol
vardr.
haber vermek
bilgi vermek
ikna etmek
kanlar deitirmek
retici metnin amac
tr.
uyarmak
dndrmek
ynlendirmek
tantmak
Her metin tamamlanm bir yapdr. Metnin yaps, kendi iinde anlam btnl olan birimlerin bir dzene
bal olarak birlemesi sonucu oluur. retici metinlerde btn oluturan birimler, kendi iinde anlam birliine
sahip cmle kmeleridir. Bu kmeler yeri, zaman, mekn, kiiyi ve durumu ifade eder.
Metnin iletisi ile metindeki anlam birlikleri arasnda iliki vardr. Anlaml birimler, metnin iletisi etrafnda birleerek metnin ortaya kmasnda ara olur.
retici metinler, belli bir dzen iinde birleerek ana dnceyi ekillendiren anlaml birimlerden oluur. Bu
birimlerin temelinde, dilin anlaml en kk paras olan szck vardr. Szckler bir araya gelerek cmleleri,
cmleler paragraflar ve paragraflar da metni oluturur.
retici metinler yap bakmndan incelenirken metni oluturan birimlerin, metnin yazl amacna ve hedef
kitleye gre dzenlendiine dikkat edilir.
1.
Boazii Kprsnn ask halat frtnadan Ocak 2004te, bal olduu plakadan kopunca byk bir endie
yaanmt. Testlerde 236 ask halatndan yedisinin plakasnda klcal atlak tespit edildi. Metal yorgunluu
olduu ve sadece enine salnma gre dizayn edildii iin atlaklar oluan plakalar deitirilmeye baland.
Karayollar, tm plakalar tek tek testten geirdiklerini belirterek 7 plakada gzle grlmeyen klcal atlaklar
belirlendiini ancak bu atlaklarn srcler asndan risk oluturmadn belirtti.
Hrriyet gazetesi, 06.08.2007
Yukardaki metnin yazl amacn belirleyiniz.
353
retici Metinler
2.
Aa gnete serpilir fakat topran derinliklerindeki kk ile beslenir, insanolu kendi ferdiyetini bile ancak
iinde yaad cemiyetle kavrar. (Ahmet Hamdi TANPINAR)
Yukardaki cmleden bir szck ya da sz bei karldnda cmlenin yapsnda ne gibi deiiklikler
olur?
3.
MKBde Yeni Seans ve Takas Saatleri

stanbul Menkul Kymetler Borsas (MKB) Hisse
Senetleri Piyasas ve Vadeli lem ve Opsiyon
Borsasnda (VOB) seans ve takas saatleri uygulamasna geilecek. MKBden yaplan aklamaya gre Hisse Senetleri Piyasas seans saatleri,
MKB Ynetim Kurulunun ald kararlar dorultusunda yeniden dzenlendi. Buna gre birinci
seans balangcndaki al seansnn toplam 30 dakikalk sresi 15 dakikaya indirilirken bu sre birinci seansn srekli mzayede blmne eklendi. Ayrca ikinci seansn 16.30 olan biti saati, seans sresi yarm saat
uzatlmak suretiyle 17.00 olarak belirlendi.
Sabah gazetesi, 06.08.2007

MKBde Yeni Seans ve Takas Saatleri adl metnin yazl amac.. dr / tir.
4.
MKBde Yeni Seans ve Takas Saatleri adl metin oluturulurken hangi okuyucu kitlesi dikkate alnmtr?
5.
OKUMAK
Gzel yazlm bir yazy okumak, snp gitmi
bir varln fotorafna bakmak gibidir. Daha
dorusu donup kalm, sessiz bir fotoraf deil;
konuan, dndklerini anlatan canl ve sesli bir
sinema. Onun iindir ki yaz, birok olamamazlklar olur yapmtr.
l dirilmez, yz kurua Amerikaya gidilmez; her
byk adam bizimle konumaz. Bu byledir de en
byk yazarlarn herhangi bir kitab pek gzel yz
kurua alnr ve bu byk dnc ile ba baa
on gn, yirmi gn, bir ay oturup konuabilirsiniz.
nsanlk iinde; gne gibi, kendinden kan zeklara yaklamak, biraz yanmak olsa bile pek ok aydnlanmaktr. Onlar anlamak, dediklerini kavramak iin dima dediimiz dnme makinesini iletmek ve onu
yormak lazmdr. Hangi varlk yorulmadan iler ve yanmadan parlar. Gnein kendi bile sonsuz karanlklara
klarn verebilmek iin bir ate kazan gibi durmadan kaynamyor mu?
Hasan Ali YCEL
Yukardaki metni birimlere ayrp bu birimlerin, metnin iletisiyle ilikisini belirleyiniz.

354
retici Metinler
6.
7.
Okumak adl metne gre aadaki cmlelerin karsna yarglar doru ise (D), yanl ise (Y) yaznz.
Okumak adl metin, dndrmek amacyla yazlmtr.
( )
Okumak adl metin, coku ve heyecan dile getirmek iin yazlmtr.
( )
Bizim halkmz iin epeydir Batl olmak, Batllamak diye bir sorun var. Bu sorun, sadece sanatla ilgili deil;
aksine toplumumuzun ve toplumsal abalarmzn btnn kucaklayan, byk bir sorun. Epeyce zamandr
yalnz sanatmzla deil, toplum olarak, ulus olarak da Batl olmak istiyoruz.
Biz, Batl olmalyz. dedik mi, bu Batl uluslarn topluluuna girmeliyiz, demi oluyoruz. Bunun iin tpk onlar
gibi ulusal kklerimizi kaybetmeden, Bat uygarlnn yntemleriyle, ulusal uygarlk bileimimizi yapmamz
gerekti. Kiiliimizi, geliimimizi, tarihsel kklerimizi yadsmayacaktk; tam tersine koruyacak, yeni koullarn
getirecei yeni bir gr ve dn dzeni ierisinde gzden geirecektik.
Attil LHAN
Yukarda ayn metinden iki paragraf verilmitir. Bu paragraflarla ilgili olarak aadaki yarglardan
hangisi sylenemez?
A) Temel konu etrafnda oluturulduklar
B) Ayn konuyu farkl alardan iledikleri
C) Anlamca birbiriyle elitikleri
D) Tek balarna dnce ve anlam tadklar
E) Bilgi vermek, dndrmek amac tadklar
8.
I.
Acaba yeterince iyilik yapyor muyuz? diye kendimize sormalyz.
II. nsanlarn ekonomik sknt ekmesi ulusal benlie de zarar verir.

III. Bakalarn mutlu etmekten sevin duyabiliyor muyuz?
IV. Ka defa sokakta hi tanmadmz bir sokak ocuunu kendi ocuumuzmu gibi okadk ki?
V. Zor durumda olan bir insann elinden hi tuttuk mu?
Yukardaki numaralanm cmlelerden hangisi farkl bir konuyu ilemektedir?
A) I.
9.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
(I) Szl kltrlerde kelimeler byldr; somut anlamndan te, baka dnyalarn iinden kopup gelmilerdir.
(II) Kelimeler byl anlamlarn, belleklerde saklanlarak baka kuaklara aktarlan szl kltrn hikye anlatma geleneklerinde bulur. (III) Sosyal konular, ders kitaplarnda yeterince ilenmemektedir. (IV) Bu rnler,
eski zamanlardan beri kulaktan kulaa aktarlagelmitir. (V) Hem toplumsal hafza hem de rnek alnacak
dersler olarak deerlendirilebilecek hikyeler, sonralar yazya geirilmitir.
Yukardaki numaral cmlelerin hangisinde farkl bir konu ilenmektedir?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
355
retici Metinler
Metnin tamamnn iletmek istedii dncenin en ksa, youn ifadesine ana dnce denir.
Dzenli yazlm bir metinde cmleler anlamca ve yapca birbiriyle uyumludur. Metni oluturan birimlerin (cmle, paragraf), metnin tamam dikkate alndnda tek bir duygu ve dnce etrafnda birletii grlr.
Bir metne sorulan Bu metin hangi amala, niin yazlmtr?, Bu metinde asl anlatlmak istenen nedir?, Bu
metinde hangi dnce vurgulanmaktadr?, Bu metinden karlacak sonu nedir? vb. sorularn cevab ana
dncedir.
Ana dnce, bir cmle olarak metinde bulunabildii gibi metnin tamamndan karlacak bir sonu da olabilir
ancak ana dncenin metin iinde bir cmlede aka ifadesi, az rastlanan bir durumdur.
Ana Dncenin zellikleri

Ana dnce metnin temeli, zdr.
Ana dnce, metnin tamamn karlayan en kapsaml yargdr.
Ana dnce; metnin yazld dnemin zelliine, metnin trne, yazarn bak asna gre soyut bir kavram,
teknik bir gelimeyi, siyas bir dnceyi, sosyal yeni bir buluu vb. ifade eder.
Ana dnce bulunurken metin esas alnr, yani metinde zerinde durulan duygu ve dncelerin dnda bir
yargya varlamaz. nk ana dnce, metnin en ksa ve youn ifadesidir.
1.
2.
retici bir metinden herkes kendine gre bir anlam karabilir.
( )
Ana dnce, paragrafta bir cmle olarak bulunmak zorundadr.
( )
Yazarlk da ozanlk da bir dil iiliidir, her eyden nce yaamn ve yaananlarn dil yoluyla sergilenmesidir.
Dil iiliinde yetkinleip yorulmam, dilin tadna varamam bir sanat, yaad gnlerin snrn aamaz;
yeni bir ses, yeni bir soluk da getiremez.
Yukardaki parada vurgulanan dnce dr/tr.
3.
Eitim; okulda edinilen bilgilerden, alnan ders kredilerinden, okunan kitaplardan, okulda geirilen yllarn
toplamndan olumaz. Bir kiinin eitimli olmas iin mutlaka okula gitmi olmas da gerekmez. Nice okul yz grmemi deryalar vardr ki insan onlarn yannda kendini okyanusta bir damla gibi grr. Gerek eitim,
kiide bulunan potansiyel durumdaki bilgi hazinelerinin kullanlabilir duruma getirilme srecidir.
Yukardaki parann ana dncesini bulunuz.
356
retici Metinler
4.
Okullar, ocuun ailesinden sonra snabilecei en gvenli yerlerdir. Aslna baklrsa okul ve aile, ocuklarn
davran zellikleri kazand yerlerdir. Okulda retmenler bir annenin bir babann grevini stlenir. ocuk,
ailede anne ve babadan ald ilgi ve efkati okulda retmenlerinden grr.
Yukardaki paragrafta ortaya konan duygu ve dnceleri bir cmle ile ifade ediniz.
5.

A) Bir metnin iletisinin ksa ve youn bir ekilde ortaya konmasna zihniyet denir.
B) retici metinlerde ana dnce her zaman metnin sonu blmnde bulunur.
C) Ana dncede, soyut bir kavram ifade edilebilir.
D) Ana dncede, siyasi grlerin ortaya konmas doru deildir.
E) retici metinlerde ama bilgi vermek deildir.
6.
Byk bir amatan, sra d bir fikirden etkilendiinizde tm dnceleriniz zincirlerini koparr, zihniniz snrlarn aar, bilinciniz her ynde geniler ve kendinizi yeni, mkemmel ve artc bir dnyada bulursunuz.
Uyuyan gleriniz, yetenekleriniz ve becerileriniz canlanr.
Yukardaki metnin ana dncesi aadakilerden hangisidir?
A) Byk amalar, insann harekete gemesi iin tek bana yeterli deildir.
B) Yksek bir hedefin, farkl bir dncenin etkisine girmek; kiinin kendini gelitirmesini, zndeki glerini
harekete geirmesini salar.
C) Sra d dnceler, lgn fikirler; evremizde bazen olumlu olarak karlanmayabilir.
D) Zihnimizdeki dncelerin serbest kalmasyla yeni bir kiilik olarak dnyada var oluruz.
E) nsann, uyuyan glerini ve yeteneklerini canlandrmas iin ok kitap okumas ve bilgilerini eyleme geirmesi gerekir.
7.
iir nedir? diye ok dndm. Yunus Emre ile Baudelairei, Yahya Kemal ile Cahit Stk Tarancy air saydrtan eyin ne olduunu aradm. Buradan una vardm: iir balangtan beri vard. Bugne kadar yaplan
tanmlar, iire yaklar gibi olmaktan baka bir ey deildir. iir; tanmlarn dar, tutucu kalplaryla karlanamaz.
Bu parada iirin . vurgulanmaktadr.
8.
Nesnel eletiri denince herhangi bir sanat eserinin gzel olup olmadn, beenilmeye deer olup olmadn
sylemek anlalyor. Bu sylenenler ise birer deer yargsdr, deer yargs iin iine girince de nesnellik kalmaz, znellik balar. Herhangi bir sanat eserini deerce yarglamaya kalkan eletiri, znel kalmak zorundadr.
Yukardaki metinde; bir yaptn deerini belirleyen eletirinin, kiisel duygular mutlaka yanstaca yargs
vurgulanmtr.
( )
Yukardaki metnin ana dncesi, eletirinin nesnel zellik tamas gerektiidir.
( )
357
retici Metinler
retici metinler retmek, bilgi vermek amacyla yazlr.

reticiliin amaland metinlerde dil genelde gndergesel ilevde kullanlr. Dilin gndergesel ilevinde, anlatlmak istenen dorudan anlatlr; kelimeler gerek anlamda kullanlr.
retici metinlerde dilin ilevi aadaki tabloda belirtilmitir. Bu tabloya gre retici metinlerde dil; bir nesneyi, bir kavram, bir olay anlatmak, aklamak, bildirmek ve okuyucuyu (alcy) uyarmak, harekete geirmek
zere kullanlr.
RETC METNLERDE DLN LEV
BR NESNEY
KAVRAMI
OLAYI
OKUYUCUYU
a. Uyarmak
b. Harekete Geirmek
a. Aklamak
c. Bildirmek
b. Anlatmak
Bir metnin dili; metnin yazlma amacna, ifade edilmek istenen dnceye, seilen anlatm trne, hitap
edilen okuyucuya ve kullanlan iletiim aracna gre deiir. rnein, ders kitaplarnda ayn konunun ilkretim, ortaretim ve niversite dzeyindeki rencilere farkl anlatldn grrz. Bunun nedeni hitap edilen okuyucu dzeylerinin farkl olmasdr.
Metindeki temel dnceden hareketle, farkl anlatm biimleriyle farkl metinler oluturulabilir. Bir sohbet yazsndaki dil ile eletiri, bilimsel makale, deneme, gezi yazs vb. trlerde kullanlan dil arasnda farkllklar vardr.
Bir felsefe metni ile zel yaam konu alan metin ayn dili kullanmaz.
retici metinlerde dilin ak ve anlalr olmas ok nemlidir. Dili anlalmayan bir metin, okuyucuya bir ey
retemez. Dil ve anlatmdaki yalnlk, retici metinlerin kendi iindeki anlatm trlerine gre farkllk gsterebilir. Felsefi, bilimsel metinler, tarih, makale, eletiri vb. trlerin yaln olmas gerekir. Deneme, fkra, sohbet ve
kiisel yaam konu alan anlatm trlerinde yazar dili znel yaklamla kullanabilmektedir.
Dil ve anlatmn belirlenmesinde bak asnn da nemli rol vardr. Ayn manzaraya farkl alardan bakldnda ayn eyler grlmez. Farkllk bak asndan kaynaklanr.
Bir konuya farkl bak alarndan yaklalabilir. Bilgi, inan, dnce farkll, kltrel evre, psikolojik
zellikler bak asn belirler.
358
retici Metinler
RETC METNLERN TRLER

A. TARH METNLER
C. BLMSEL METNLER
B. FELSEF METNLER
. GAZETE EVRESNDE GELEN METNLER

1. MAKALE
2. DENEME
3. SOHBET
4. FIKRA
5. ELETR
6. RPORTAJ
1.
D. KSEL HAYATI KONU ALAN METNLER

1. HATIRA
2. GEZ YAZISI
3. BYOGRAF
4. MEKTUP
5. GNLK
ARROKUYUCU
iir eletirisi yapan kimseler, daha ok, iirle air arasndaki balar zerinde dururlar. Ne demek istemi?
Ne demi? Nasl demi? iirletirme yntemlerinden nasl yararlanm? gibi sorular sorulur. Ele alnan iir
bitmi olarak grlr, airin o iiri bitirme yolundaki almalar aratrlr, incelenir. Oysa iir yazlp bittikten
sonra sanld gibi bitmiyor. iirle okuyucu arasnda da birtakm balar kurulmas gerek. Okuyucunun bu
balar kurma abas ise iire kendi bana yaama gc, airden, yaratcsndan uzaklama, kurtulma gc
kazandryor. Olmaz yle ey! demeyin. Elimizde bir iir olsa, on on be kii o iiri okusak, hepimiz e tatlar,
e anlamlar m karrz ondan? Evet diyebilir misiniz?
Yukardaki metnin ana dncesini bulunuz.
Memet FUAT
2.
air-iir-Okuyucu adl metinde dil hangi ilevde kullanlmtr?
3.
air-iir-Okuyucu adl metinde kullanlan dil ve anlatm; aklk, tutarllk ve anlalrlk ynlerinden
deerlendiriniz.
4.

A) Makale, retici bir metindir.
B) retici metinlerde dil gndergesel ileviyle kullanlr.
C) Bilgi, inan, dnce farkll, kltrel evre, psikolojik zellikler bak asn belirler.
D) Bir metnin yazl amac, dil ve anlatm zelliklerinin belirlenmesinde nemli bir etkendir.
E) Dil, her metinde ayn zellikleri tayacak ekilde kullanlr.
359
retici Metinler
5.
ESK ZAMANLARDA RAMAZAN HAZIRLII

Benim ocukluumun ramazanlar kara ka rastlamt.
Onun iindir ki kulamda kalan ilk davul sesi olduka kof
ve hayli neesizdir. Zira deri, rutubetten prsm bulunurdu; ayrca kapal camlar ve kafesler ardndan ses, ieriye
bouklaarak girerdi.
Fakat annemin k ramazanlarn yaznkilere tercih ettiini
hatrlyorum. Kn gnler ksadr; insan bir de bakar, top
vakti yaklavermi. Hlbuki yazn, scaktan bunalmanz,
dudaklarnzn susuzluktan bcek kabuu gibi kaskat kesilmesini bir tarafa braknz, bir trl akam olmak bilmez ki
Allah, i g sahibi olanlarn yardmcs olsun!
Yaz ramazann sevenler de yle derlerdi: Gndzn zahmet ekilir amma krda, bahelerde kurulan sofralarda oru
amak pek hotur. ftar masas da eit eit salatalarla,
cack ve domatesle, eftaliler karpuzlar, kavunlarla daha
renkli, daha itah ekici ve keyifli olur.
Ksmetimde iki mevsim ramazan da grmek varm; hatta,
ite tekrar knkine de giriyorum. Lakin ikimiz de ramazan
ve ben ne kadar deitik O ramazanlar beni tanyamazlar, kendileri ise benden daha tannmaz hlde!
Refik Halit KARAY
Metindeki alt izili szckler gerek anlamlar dnda kullanlmtr.
( )
Bu metinde konuma cmlelerine yer verilmitir.
( )
6.
Eski Zamanlarda Ramazan Hazrl adl metinde dil hangi amala kullanlmtr?
7.
Eski Zamanlarda Ramazan Hazrl adl metinden yola karak aadaki cmlede bo braklan yere
uygun szc yaznz.
Metnin tr dr.
360
retici Metinler
8.
KLS
Zeytin aalarnn yeili yeillerin kszdr. Ne ayr yeiline benzer, ne de zmrte. Kskn, bitkin bir yeildir. Fakat rnn vermeye grsn, yz gldrr, kese doldurur, sepet doldurur, sonunda da mide doldurur.
osenin iki yan ba ve zeytinlik sral. Zengin bir blge Kilis. Kilisin evleri dzlk. Kilisin sokaklar dar. Havas
scak m scak. Sinek de var. Eer yolunuz bir gn Kilise derse arya gidip dolan. Bir yerde hasr renler
greceksiniz. Hepsi yal bal insanlar. Onlarn ellerine bakn. Makine gibi ellerine
Fikret OTYAM
Yukardaki metnin dil ve anlatm zellikleriyle ilgili olarak aadakilerden hangisi sylenemez?
A) Yaln bir dil kullanld
B) Mecaz anlaml szcklerin kullanld
C) Yazarn, kiisel yarglarna yer verdii
D) Dilin, coku ve heyecan dile getirmek amacyla kullanld
E) Sanatl syleyilere yer verildii
9.
Kilis adl metne gre aadaki cmlelerin karsna yarglar doru ise (D), yanl ise (Y) yaznz.
Metnin tr otobiyografidir.
( )
Yazarn Kilisi anlatt bu yaz ile Kiliste yaayan bir kiinin yazaca yaz arasnda farklln olmasnn nedeni bak asnn farkl olmasdr.
( )
nsanolu kendi gemiinden aldn bulunduu an bilgi birikimi, grenei, zevk ve dnce anlay vb.
zellikleriyle yourarak gelecee ulatrr. Btn bu sre, gelenei oluturur. Edebiyat alannda da durum ayndr. Gerek dzyazda gerekse iirde ilklerin, sonrakiler zerinde etkisi vardr.
Dier edeb trlerde olduu gibi retici metinler de yap, tema, dil ve anlatm gibi konularda tarih sre iinde
kendi geleneklerini oluturur.
Her dnem, hazr bulduu gelenee yeni geler ve deerler katarak gelenei zenginletirir ve gelenein devamn salar.
Gelenein olumasnda dnemin zihniyetinin de nemli rol vardr nk zihniyet, insan etkinliklerinin belirleyicisidir.
361
retici Metinler
retici metinler belli bir ama dorultusunda yazlr. retici metinlerde yazarn amac bir nesneyi, bir kavram, bir olay aklamak, anlatmak bildirmek ve okuyucuyu uyarmak, harekete geirmektir. retici metinlerde
anlam da bu amaca uygun olarak ortaya konur.
retici metinlerde yazar, metni olutururken (bilgi vermeyi ve retmeyi ama edindiinden) szckleri ilk
(gerek) anlamlaryla kullanr.
Yazar dil ve anlatm zelliklerini somut gerekliklere, varlk, olay ve durumlara bal olarak oluturur.
Ama anlalmak olduundan retici metinlerde dsel gelere ve imgelere mmkn olduu kadar yer verilmez.
retici metinlerde dil gndergesel ileviyle kullanlr, yani anlatlmak istenenler dorudan ve anlalr bir anlatmla ortaya konur.
retici metinlerde anlam; okuyucu, zaman ve mekna gre deimez ancak yazarn dncelerine
okuyucunun mutlaka katlmas gerektii gibi bir zorunluluk da yoktur. Ksacas retici metinlerden herkes
ayn anlam karr ancak o konuda farkl dncelere sahip olabilir.
retici metinlerde yazarla okuyucu arasnda retme-renme ilikisi vardr. Bu ilikide metin, yazarn
duygu ve dncelerini yanstr, yani yazardan izler tar.
Olaylar alglama, yorumlama, yanstma gibi ynlerden her insann bir bak as vardr; bu durumda metinle
yazar arasnda ban olmamas dnlemez.
Gerek sanat metinleri gerekse retici metinler bir yazarn kaleminden ktndan yazarn dnya gr, yaam deneyimi, slubu eserde kendini hissettirir.
Bilgi vermek amacyla yazldndan retici metinlerde szckler genelde gerek (ilk) anlamlarnda kullanlr.
Szckler ilk anlamlarnda kullanld iin bu metinler okuyucularda genelde ayn izlenimleri uyandrr (Deneme ve fkra gibi trlerde okuyucuya farkl anlamlar sezdirilebilir.).
retici metinler yorumlanrken metnin yaps, anlatm ve ana dncesi birbiriyle ilikilendirilir.
Okuyucu, inceledii metinde aka dile getirilmi olanlarla, aka ifade edilmemi olanlar anlam evresinde
ilikilendirir.
retici metinler yazldklar dnemin sosyal, siyasi ve kltrel yaamnn zelliklerini yanstr. Bu durumda
okuyucu, metni yorumlarken metnin yazld dnemle ilikisini yanstan szck, szck gruplar, yap ve
anlatm zelliklerini belirler.
Metinde her para btnle ba iinde anlamlandrlr ve yorumlanr. Metinde btn parayla para da btnle
dil, yap ve anlam ynnden ilikilendirilir.
362
retici Metinler
1.
HAYAT VE FELSEFE
ok gariptir; amzda iler o hle geldi ki felsefe, anlayl insanlar arasnda bile, ne teorik ne pratik hibir
yarar ve deeri olmayan bo ve kuru bir laf olup kald. Bence bunun sebebi, felsefenin ana yollarn sarm
olan safsatalardr. Felsefeyi, ocuklar iin ulalmaz, ask suratl, atk kal ve belal gstermek byk bir hatadr. Onun yzne bu sahte, bu kaskat, bu irkin maskeyi kim takm? O ki hep bayram ve ho zaman iinde
yaamay emreder bize. Gaml ve buz gibi souk bir yz, iimizde felsefenin barnamadn gsterir.
Felsefeyi barndran ruh, kendi salyla bedeni de salam etmeli. Huzur ve rahatn ta dardan grnmelidir. D varl kendi kalbna uydurmal ve bylece ona sevimli bir gurur, hareketli ve neeli bir tavr,
memnun ve gler yzl bir hl vermelidir. Bilgeliin en ak grnts, srekli bir sevintir.
MONTAIGNE
Yukardaki metnin yazl amacn, dil ve anlatm zelliklerini gz nnde bulundurarak metnin ve yazarn hangi yaz geleneine bal olduunu belirleyiniz.
2.
Hayat ve Felsefe adl metne gre aadaki cmlelerin karsna yarglar doru ise (D), yanl ise (Y)
yaznz.
Hayat ve Felsefe adl metnin ana dncesi: Felsefi metinlerde kavramlara yer verilmesi gerektiidir. ( )
Hayat ve Felsefe adl metni oluturan birimler ayn konu etrafnda oluturulmutur.
3.
( )
SANDALLAR
Yallarn en doal ve en gerekli gezinti vastas sandallar. Sade yallarn m? Boaziinde herkesin her an en
ok onlar iine yaryor: Mehtapta gezginci sazende kk onlar, sebze dkkn, dondurmac dkkn onlar,
Yrk manav sergisi onlar, hasta sedyesi onlar Bir kyden br ky mezarlna cenaze gtrdkleri bile
oluyor. Diyebilirim ki Anadolu yaylasnn engin topraklar stnde kan, halkmzn ka ihtiyacna yaryorsa
Boazn su ovasnda da sandallar ahaliye o kadar i gryor.
Ruen Eref NAYDIN
Yukardaki metinde dnemin sosyal yaamn yanstan szckleri, sz beklerini ve yarglar belirleyiniz.
4.
Sandallar adl metinle ilgili olarak aadakilerden hangisi sylenemez?

A) Yazarn, arm ve imgelerden yararlanarak coku ve heyecan dile getirdii
B) Bir olay anlatmak amacyla yazld
C) Benzetme sanatnn kullanld
D) Yazld dneme ait baz zellikleri yanstt
E) Yazarn, somut olay ve durumlarla ilgili bilgi verdii
363
retici Metinler
5.
Sanat eseri nedir? diye soranlara Kiiyi bktrmayan eydir. demeli. Duvara astmz resme her gn bakyoruz, bir ezgiyi ikide bir yeniden dinliyoruz, bkmyoruz, usanmyoruz onlardan. Okuduumuz romandan,
iirden de bkmamalyz. Merakla okuduunuz bir hikyeyi, bir daha okuyamazsanz, okumak arzusunu duymazsanz, ondan aldnz zevk, bilin ki sanat zevki deildir. Yahut sanat zevkini tadabilecek insanlardan
deilsiniz. Yalnz sanat eserinden mi bkmayz? Hayr, gnein doup batmasna bakmaktan, ay nda
gezmekten, bu gibi eylerden bkmayan da vardr. yleyse tamamlamal o tanmlamay: Sanat eseri insan
eliyle, bir ie yarasn diye deil, zevk versin diye yaplm, bktrmayan, zevki tkenmeyen eydir. e yarasn
diye yaplm eyler de o zevki veremez mi? Verebilenler vardr, ama onlara da bir sanat pay karmtr.
Nurullah ATA
Ana dnce, yukardaki metinde bir cmle olarak yer almtr. Buna gre metnin ana dncesi olabilecek yargy belirleyiniz.
6.
MAV YOLCULUK
lk mavi yolculardan biri olduum hlde
mavi yolculuk ifadesinden holanmaz
hle geldim. nk mavi yolculuk laf,
nce entel zppelerin, sonra da herkesin diline dt. Artk darbukal turistler
bile toplanp darbukal mavi yolculuklar
dzenliyorlar kendi aralarnda. Oysa ilk
mavi yolcular, Sabahattin Eybolunun
zenle setii, ou gen aydnlard.
Sadece gezmek tozmak iin deil, Ege
ve Akdeniz uygarlklarnn kalntlar konusunda bilgi edinmek ve bu arada o
gzel kylar kendi gzleriyle grmek iin
katlnrd bu gezilere. Teknemiz yzen
bir seminere dnrd kimi zaman. Gerekli kitaplar okuyup aratrmalarda bulunan yetkili biri, gideceimiz yerler stne bir konuma yapar; o antik
kentin tapnaklar, antlar filan konusunda n bilgi verirdi. Sonra herhangi bir vastaya, genellikle bir kamyona,
doluup oralara giderdik.
Mina URGAN
Yukardaki metne gre yazarn, mavi yolculuk ifadesinden holanmamasnn nedenini nedir?
7.
Mavi Yolculuk adl metne gre aadaki cmlelerin karsna yarglar doru ise (D), yanl ise (Y)
yaznz.
Mavi Yolculuk adl metin, okuyucuyu uyarmak amacyla yazlmtr.
( )
Mavi Yolculuk adl metin ile yazar arasnda iliki vardr.
( )
364
retici Metinler
8.
retici metinlerle ilgili olarak aadakilerden hangisi yanltr?

A) retici metinler, dneminin dil ve anlatm zelliklerini yanstr.
B) retici metinlerde anlam, szckler genelde ilk anlamlarnda kullanlarak oluturulur.
C) retici metinlerde aka dile getirilmemi ifadeler bulunamaz.
D) retici metne yazarn ykledii anlamla okuyucunun yorumu farkl olabilir.
E) Ama anlalmak olduundan retici metinlerde dsel gelere ve imgelere genelde yer verilmez.
9.
ELEKTROMANYETK DALGALAR VE NSAN SALII

Cep telefonlarnn ve baz istasyonlarnn yayd elektromanyetik radyasyonun salk zerine etkileri konusunda henz tam olarak bilinmeyen
birok nokta bulunmaktadr. Bugne kadar yaplan laboratuvar deneyleri,
deney hayvanlar ile yaplan almalar ve epidemiyolojik aratrmalar bu
radyasyonun kanserle bir ilikisini ortaya koymamtr. Yaplan almalar
sonucunda cep telefonlarndan yaylan elektromanyetik dalgalarn beyin
fonksiyonlarn ksa sreli etkiledii gsterilmekle birlikte bu deiimlerin ba
ars, uykusuzluk veya psikolojik bozukluklarla ilikisini gsteren bilimsel bir
kant elde edilmemitir. Cep telefonu veya ara telefonu kullanmnn bugn
iin kantlanm tek etkisi ara srerken kaza riskini artrmasdr. Bugne
kadar yaplan almalar sonucunda bilimsel olarak zararlar belirlenememi
olmakla birlikte, konu zerindeki almalarn devam ettii unutulmamaldr. Konunun salk asndan nemi
gz nne alndnda, tketiciler ve zellikle ocuklar bu aralar kullanrken arya kamamal, baz istasyonu ve cep telefonlar standartlara uygun olarak imal edilmeli, baz istasyonlar anten yerleimleri yaam alanlar
gz nne alnarak planlanmal, periyodik kontrolleri yaplmaldr. Elektromanyetik radyasyonu yaammzdan
tmyle karmamz olas deildir. Dolaysyla, her yeni teknolojide olduu gibi cep telefonunun kullanmnda
da dikkatli davranmak, olas zararlarn gzlemek, bilim ve teknolojiyi kullanarak bu zararlar en aza indirmek
iin almak en aklc yol olarak grnmektedir.
TBTAK
Yukardaki metne gre aadaki cmlelerde bo braklan yerlere uygun szckleri yaznz.
Yukardaki metnin tr dir.
Yukardaki metin okuyucuyu iin yazlmtr.
10. Elektromanyetik Dalgalar ve nsan Sal adl metnin anlamnn okuyucu, zaman ve mekna gre
deiip deimediini nedenleriyle aklaynz.
365
retici Metinler
2. RETC METNLER OKUMA VE ZMLEME

A. TARH METNLER
Tarih; toplumlar, milletleri, kurulular etkileyen hareketlerden doan, olaylar zaman ve yer gstererek anlatan,
bu olaylar arasndaki ilikileri, daha nceki ve sonraki olaylarla balantlarn, karlkl etkilenmeleri, her milletin
kurduu medeniyetleri, kendi i sorunlarn inceleyen bilimdir.
nsanlarn gemii renme istekleri tarih biliminin domasn salamtr. Tarih bilimi insan topluluklarnn
yaaylarn, mcadelelerini, siyasi olaylarn, kltr ve uygarlklarn inceler.
Tarih bu olaylar incelerken sebep sonu ilikileri zerinde durur. Olaylar ilikilendirir. Olayn getii yeri ve
zaman belirler. Olaylar belgelere dayal olarak anlatr.
Bilgiyi aktarmak amalandndan tarih metinlerde yaln ve duru bir anlatma bavurulur.
Tarih olay ve belgelerden hareketle oluturulan retici metinlere tarih metin denir. Bu metinlerde
yorum ya da izlenimler deil nesnel bilgiler aktarlr.
Tarih metinlerle tarih bir olay ele alan edeb metinler kartrlmamaldr. Edeb metinler kurmacadr tarih
metinler ise belge nitelii tar ve nesnel verilere bal olarak oluturulur. Bu durumda tarih bir olay ele alan
roman ve ykler tarih metin deil, sanat eseridir. Bu metinlerde ama retmek, nesnel bilgi vermek deil;
sanat, gzellik yaratmaktr.
B. FELSEF METNLER
Felsefe szc Yunancada phileo (sevgi) ve sophia (bilgelik) szcklerinin bir araya gelmesiyle oluur. Phileosophia (bilgelik sevgisi ya da hikmet aray), Yunanl dnrler iin bilgiyi sevmek, bilginin ardndan komak
anlamna gelir.
Felsefe, varlk ve dnmeyi oluturan ilkeler, gereklik ve nedenselliin aratrlmasdr. Belirli bir konuda
youn, sistematik ve yaratc olarak dnmektir. Felsefe dndrr, sorgulatr, soru sorar ve cevabn
arar. Felsefeyi dier bilimlerden ayran en nemli zellii, dnrken mantksal delillere ve akl yrtmeye
dayanmasdr.
Felsefe, yaam ve yaamda olan her eyi bir ekilde anlamlandrma abasdr.
Felsefe konularn ve problemlerini ele alan metinlere ise felsefi metin denir.
Bilimsel metinler, terimler kullanarak bilimsel bulu ve gereklikleri iler. Felsefi metinlerde ise nemli olan
kavramlardr. Felsefede dnce, kavramlar kullanlarak ortaya konur.
Felsefede; varlk, bilgi ve deer kavramlar zerinde dnlr ve bu problemlere yantlar aranr.
C. BLMSEL METNLER
Bilim, evrenin veya olaylarn bir blmn konu olarak seen, deneye dayanan yntemler ve gereklikten yararlanarak sonu karmaya alan dzenli bilgidir.
Bilim, genel geerlik ve kesinlik nitelikleri gsteren yntemli ve dizgesel bilgidir.
Bilimsel metinler, bilimsel bilgi ve bulular aktarmak amacyla oluturulmu metinlerdir.
Bilimsel makaleler, konferans raporlar, deerlendirme yazlar, toplant zetleri... bilimsel metinlerdir.
366
retici Metinler
. GAZETE EVRESNDE GELEN METN TRLER

1. MAKALE
Bilim, fen konularyla siyasal, ekonomik ve toplumsal konular aklayc veya yorumlayc nitelii olan gazete
ve dergi yazlarna makale denir.
Makale bilgi vermek, bir dncenin savunuculuunu yapmak amacyla yazlr. Makalede yazar, dncelerini okuyucuya kabul ettirmeyi amaladndan kantlayc bir anlatma bavurur.
Makalede ne srlen yarglar nesnel verilerle glendirilir; tanmlama, rnekleme, tank gsterme, karlatrma gibi yollarla aklanp kantlanr.
Dnceye dayal bir metin tr olduundan ve herhangi bir konuda okuyucunun kanlarnn deitirilmesi
amalandndan makalede yaln ve duru bir anlatm kullanlr, sanatl ve soyut ifadelerden uzak durulur.
Her konuda makale yazlabilir.
Makale, alannda belli bir bilgi birikimine sahip kiilerce aratrma ve incelemeye bal olarak yazlr. Belgelerden yararlanlabilir.
Edebiyatmzdaki balca makale yazarlar unlardr: inasi, Ziya Paa, Namk Kemal, Ahmet Mithat Efendi,
emsettin Sami, Hseyin Cahit Yaln, Ziya Gkalp, Fuat Kprl, Sleyman Nazif, Yakup Kadri Karaosmanolu, Refik Halit Karay, Falih Rfk Atay, Ahmet Hamdi Tanpnar
2. DENEME
Herhangi bir konuda yeni ve kiisel grlerle bezenmi bir anlatm iinde sunulan dz yaz trne deneme
denir.
Deneme trnde yazar herhangi bir konudaki duygu ve dncelerini kesin yarg ve sonulara varmadan
iten bir anlatmla ifade eder.
Deneme yazarnn k noktas kendisidir, yani deneme ben merkezli bir yazn trdr.
Denemede kantlama, dnceleri okuyucuya benimsetme, belge sunma gibi kayglar gdlmez; denemenin
inandrcl, ele alnan konunun itenlikle anlatlmasndan kaynaklanr.
Denemede konu snr yoktur, her konuda deneme yazlabilir.
Deneme sade, yaln, duru ve iten bir anlatmla kaleme alnr.
Edebiyatmzdaki balca deneme yazarlar unlardr: Ahmet Haim, Nurullah Ata, Sabahattin Eybolu, Suut
Kemal Yetkin, Ahmet Hamdi Tanpnar, Yakup Kadri Karaosmanolu, Falih Rfk Atay, Salah Birsel, Melih Cevdet Anday, Cemil Meri, Oktay Akbal, Mehmet Kaplan
3. SOHBET (SYLE)
Bir bilim veya sanat konusunu, konumay andran biimde inceleyerek anlatan edebiyat trne sohbet
denir.
Sohbet trnde yazar herhangi bir konuyu samimi bir slupla, karsnda biri varm gibi konuma tutumu iinde
kaleme alr.
Sohbet trnde kantlama, duygu ve dnceleri okuyucuya benimsetme amac gdlmez ve konu anlatlrken fazla ayrntya girilmez.
Edebiyatmzdaki balca sohbet yazarlar unlardr: Ahmet Rasim, Nurullah Ata, evket Rado, Suut Kemal
Yetkin
367
retici Metinler
7.
R VE DNYA LS
iirin gzel sanatlar arasnda garip bir talihi vardr. rgsn veren malzeme, yani dil, itibaryla hemen herkes
iin olan bu sanat, yine bu yzden snrlar en dar olan sanattr. Bir resim, bir heykel, ortadan biraz stn bir
zek iin ilk bakta yakalanan, lezzetine az ok erilen bir eydir. Mimari eserleri de byledir. Her cinsten, her
milletten insan, yetime artlar derecesinde onunla ilk karlanda zevk alr, beenir, sever yahut reddeder.
Anlalmas iin zel bir bilgiye az ok muhta olan mzik bile hi olmazsa bir medeniyetin zevk erevesi
iinde, dinlenme kabiliyetinden baka bir vastaya muhta olmadan tadlr. Bu sanatlarn her biri; milliyetlerin,
snrlarn stnde, btn insanlk iin eit olan zel dilleri kullanan sanatlardr. Hatta ii bu kadar kartrmadan
unu syleyebiliriz: Grmek ve duymak onlar tatmak iin yeterlidir. Yalnz iirdir ki yazld dilin maldr.
Yukardaki metninde iirle ilgili olarak asl anlatlmak istenen nedir?
8.
iir ve Dnya ls adl metnin anlamnn kiiden kiiye deiip deimeyeceini aklaynz.
9.
Trk romannn romantizmden realizme geiini aka gsteren bir roman olarak tannan, Samipaazade
Sezainin Sergzetinde Olay, bir gzlem rndr. deniyor. Ama olaylar stanbulun gnlk hayat iinde
geen ve esaret sorununa eildii iin tezli diyebileceimiz bu romann olay rgsne bakacak olursak Samipaazade Sezainin, belki farknda olmayarak, yine k hikyelerinin kalbn kullandn grrz.
Berna MORAN
Yukardaki metnin tr dir.
10. ORHAN VEL KANIK

Orhan Veli Kank, 13 Nisan 1914te Beykozda dodu. Orhan Velinin ocukluu Beykoz ve Beiktata geti.
Mtareke yllarnda Beiktata Akaretlerdeki ilkokulun ana snfna yazld. Bir yl bu okula devam etti ve
Galatasaray Lisesinin ilkokul ksmna yatl verildi. Franszcaya byk bir ilgisi ve yetenei vard. lk drt snf
Galatasarayda okuyan Orhan Veli, 1925 ylnda babasnn isteiyle annesiyle birlikte Ankaraya gitti. Gazi
ilkokulunun beinci snfna yazld
Orhan Veli Kank adl metne gre aadaki cmlelerin karsna yarglar doru ise (D), yanl ise (Y)
yaznz.
Orhan Veli Kank adl metnin tr biyografidir.
( )
Orhan Veli Kank adl metnin tr otobiyografidir.
( )
368
retici Metinler
1.
ANKAYADAN
Atatrk, halk yeni yazya altrmak iin mehur
seyahatine kmt. Gezici alfabe hocal yapyordu. Hi okuma yazma bilmeyenlerin kolayca
reniverdikleri bu yazya snmalar doald. Alfabedeki tire ve baz iaretlerin glk uyandrdn grd iin hepsini kaldrmt. Biz stanbul
gazetelerinde her gn yeni yaz rnekleri nerediyorduk. Aka muhalefet yoksa da muhafazakr
ilim ve edebiyat evreleri bu kadar kkten bir deiikliin aleyhindeydiler. Btn zorluk bizim nesiller iindi. Eski yazyla yetimitik. Her Trke kelime, bizim iin bir resimdi. Onu heceleyerek deil,
grerek okuyorduk. Bizler bu resmi kaydedip yerine
her kelimenin yeni bir resmini koymak gibi belki de mrmzn sonuna kadar baaramayacamz bir klfet
karsndaydk. Ama btn okuryazarlar milletin yzde bei ile onu arasndaydk. Milletin yzde bei ile onu
arasndaki bir aznlk, gelecek nesiller hesabna bir fedakrlk yapacaktk.
Falih Rfk ATAY
Yukardaki metnin trnn ne olduunu aklaynz.
2.
ankayadan adl metinden aadaki yarglarn hangisi karlamaz?

A) Dnemin zihniyetinin yanstld
B) Arapa ya da Farsa baz szcklere yer verildii
C) Olaylarn; yaand anda, gn gnne yazld
D) Okuryazar kesimin, yeni alfabeyi renirken baz zorluklar yaad
E) retici bir metin olduu
369
retici Metinler
3.
GEZ STNE
Geziler; genlerde eitimin, yallarda ise grgnn bir parasdr. Bir lkeye orann dilini biraz renmeden
giden kimse, geziye deil okula gitmi olur. Genlerin, bir eitici gzetiminde geziye kmalar bence ok uygun bir eydir. Ancak bu kiinin o lke dilini bilmesi, daha nce oraya gitmi olmas, bylece nerelerde neler
olduunu, kimlerle tanlacan, o yerde neler yaplabileceini, neler renilebileceini syleyecek durumda
olmas gerekir. Ayrca bir gezi gnl tutulmasndan yanaym.
Francis BACON
4.
Yazar, dncelerini okuyucuya kabul ettirmek iin kantlayc bir anlatma bavurmutur.
( )
Bu metinde yazar geziyle ilgili kiisel dncelerini ortaya koymutur.
( )
Gezi stne adl metne gre aadaki cmlede bo braklan yeri uygun ekilde tamamlaynz.
Gezi stne adl metnin tr . dir.
5.
YABAN
Sakarya Savandan sonra dman ordular Haymana, Mihalk ve Sivrihisar blgelerini, bize yer yer ate
ynlaryla rtl ssz ve engin bir virane hlinde brakt. O afetlerden arta kalm halkn, bu ta ynlar arasnda, ilk insanlardan fark yoktu. Bunlar, yar plak bir hlde dolayor; alevin karartt harman yerlerinde
topraa, amura karm yank buday ve msr tanelerini iki ta arasnda ezerek tmeye alyor; ad bilinmez otlardan, aa kklerinden kendilerine bir nevi yiyecek karyor ve bir yabancnn ayak sesini duyunca her biri bir yana kap bir kovua saklanyordu.
Bu metinle ilgili aadaki yarglardan hangisi dorudur?
A) Sahnelenmek amacyla yazld
B) Anlatmaya bal bir metin olduu
C) Tarih bir metin olduu
D) Bilimsel metin olduu
E) Felsefi metin olduu
6.
Yaban adl metinde dil hangi ilevde kullanlmtr?
370
retici Metinler
7.
Deneme ile makaleyi karlatrnz.
8.
Aadaki metin trleriyle bunlara ait rnekleri eletiriniz.

BYOGRAF
SOHBET
GAZETE EVRESNDE GELEN METN TRLER
FIKRA
GNLK
GEZ YAZISI
KSEL HAYATI KONU ALAN METN TRLER
ELETR
HATIRA
RPORTAJ
9.
Sevgili Cevdet (Cevdet Kudret Solok), Aziz Kardeim,

Orta Oyunu iin teekkrlerimi ve sevincimi hemen yazamadm iin beni balayacan umarm. Okumadan nce uzun uzun seyrettim onu, byle bir hediyeden tr sadece dostluunla vnmekle kalmadm; titiz
almana, aklna, bilgine, cmerte verdiin emee bir daha hayran oldum.
Cumhuriyet gazetesindeki haftalk stunumda onu konu edinmekten ne denli keyif duyacam tahmin edersin
sanrm. Ama bunun kolay bir i olmadn da dnmyor deilim. Bizde tantma yazlar, genellikle ok yzeysel olmakta nedense. Bunun nemli nedenlerinden biri, kolaya kamak olsa gerek. Senin kitabn gibi konuyu btn ayrntlaryla inceleyen bir yapt iin durum ok farkl bir nitelik kazanyor
Melih Cevdet ANDAY
Yazar bu mektubu . amacyla yazmtr.
10. OKUMAK ZERNE

Susam ve Zambaklar Proust (Prost) evirmi Franszcaya. Ruskinin bahesine olduka uzun bir revaktan
(st rtl, n ak yer, sundurma) giriyoruz. Romanc, elli sekiz sayfalk bir girile eseri -daha dorusu kendini- anlatyor.
Cemil MER
Yukardaki metnin yazl amacn aklaynz.
371
retici Metinler
1.
Bir metinde kavramlarn ok olmasnn o metnin tryle ilgili olarak bizi hangi sonuca ulatracan
aklaynz.
2.
MCHAEL FARADAY
Michael Faraday, ngiliz bir fiziki ve kimyacdr. almalar elektrik ve manyetizma zerine olmutur. Babas
demirci olan Faraday, ok az bir resmi eitim grmtr. Ancak alt yerde birok bilimsel kitab okuduu
bilinmektedir. Londrada Royal Enstitsnde Humpry Davynin bir seminerine gitmi ve Davyi kendisini asistan olarak yanna almasna raz etmitir. 1821de Oerstedin elektrik aknn manyetik etkileri zerine yapt almay incelemeye balam ve 1831de bir mknatsn bir tel bobin ierisine doru hareket ettirildiinde
telde elektrik akmnn olutuunu buldu. Bu onu ilk elektrik jeneratrn (dinamo) yapmaya ynlendirdi. Daha sonra elektrolizi kefetti ve kendi adyla anlan elektroliz yasalarn ortaya koydu.
Yukardaki metnin dil ve anlatm zellikleriyle ilgili olarak aadakilerden hangisi sylenemez?
A) Anlalr bir dil kullanld
B) Yazarn, kiisel dncelerine arlk verdii
C) Dilin, aklama amal olarak kullanld
D) Dilin, gndergesel ilevde kullanld
E) Terimlere yer verildii
3.
Michael Faraday adl metne gre aadaki cmlelerin karsna yarglar doru ise (D), yanl ise (Y)
yaznz.
Michael Faraday adl metnin tr yaam yksdr.
( )
Michael Faraday adl metinde szckler ilk anlamlarnda kullanld iin bu metin, okuyucularda ayn izlenimleri uyandrr.
( )
4.

Deneme ile fkrann en nemli fark; fkrann, . ilemesidir.
372
retici Metinler
5.
BR HUZURSUZLUUN ROMANI: HUZUR

Ahmet Hamdi Tanpnar, Huzurda her bir blm belli temalar etrafnda kuruyor ve birtakm motiflerle destekliyor. Dikkat edilirse birinci blmde sava temas ile temsil edilen toplumsal sorun ile ikinci ve nc blmlerde ilenen estetizm, drdnc blmde bir deerler atmas hlinde karlatrlyor. Baka ekilde sylersek, romann sonunda Mmtazn bunalmna yol aan deerler atmas, romann yapsna da yansyor.
Huzura btnlk kazandran; biraz da bu temalarn ve motiflerin ele aln biiminin, yapy bir mzik formuna
yaklatrmasdr.
Berna MORAN
Yukardaki metnin trn aklaynz.
6.
Bir Huzursuzluun Roman: Huzur adl metinle ilgili olarak aadakilerden hangisi sylenemez?
A) Yazarn, dncelerini, inceleme ve aratrmaya bal olarak ortaya koyduu
B) Yaznn, gazete evresinde gelien metin trlerinden olduu
C) Aklayc anlatm tekniinin kullanld
D) Dncelerin, olumsuz yarglar zerine temellendirildii
E) Sade ve anlalr bir dil kullanld
7.
Okuyucu bilir mi ki hayran olduu romann oluumunda kendisinin

de byk bir pay vardr? Geri roman onun eline ulamadan ok
nce ve onun hi haberi olmadan, romancnn hayalinde olumaya
balam, kt stnde son eklini almtr. Kereste hline gelmi
bir aacn bymesinde kereste mterisinin hi etkisi yoktur fakat
romanla okuyucu arasndaki gizli iliki, aala oksijen arasndakini
andrr. Okuyucunun bulunduu dzeyden gelen sosyal etki atomlar, romann tasarlamaya balarken romancy kuatr.
Yukardaki metnin ana dncesini bulunuz.
373
retici Metinler
8.
Bu tablodan ben farkl anlamlar kardm, sra arkadam ise daha baka anlamlar kard.
Yukardaki sz syleyen kiinin bu durumunu nasl aklayabiliriz?
9.

A) retici metinler; yazl amalar bakmndan, cokuyu dile getiren ve olay evresinde oluan metinlerden
farkldr.
B) retici metinler; gnlk hayatn problemleriyle yakndan ilgilendikleri iin dnemin sosyal, kltrel ve siyasi yaamn daha youn bir ekilde yanstr.
C) retici metinler yap bakmndan incelenirken metni oluturan birimler, metnin yazl amacna ve hedef
kitleye gre dzenlenir.
D) Ana dnce bulunurken metin esas alnr, yani metinde zerinde durulan duygu ve dncelerin dnda
bir yargya varlamaz.
E) Coku uyandrmak iin yazldndan retici metinlerde szckler genelde ilk anlamlar dnda kullanlr.
10. 1977de arkadam Adair Millin arabasyla stanbuldan Londraya sekiz gnde gittik. Hi bilmediim Avusturyay ok gzel buldum. Krsal blgenin rmaklar, glleri, pencereleri ieklerle ssl kk ahap evleri, ormanlar ok sevimliydi. Bu ormanlarda zgrce gezinen geyikler otomobil yoluna ktklar iin geyiklere dikkat etmeleri iin srcleri uyaran trafik iaretlerini mrmde ilk kez grdm.
Mina URGAN
Bu metnin tr . dr.
374
retici Metinler
1.
I.
Makale
4.
aklayc nitelik
II. Otobiyografi
3. kiili anlatm
III. Ke yazs
gncel sorunlar
IV. Hitabet
seslenme szleri
V. Masal
tekerlemeler
Yukardaki numaralanm terimlerden hangisi, karsndakiyle ilikilendirilemez?

A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
(2010 LYS 3 / TDE)
Yazar, bir toplum gereini belirtmek istiyor. Bir

evreyi, bu evrenin kiilerini grm, biliyor.
Bundan bir roman karmak istemi. Ne var ki
roman okuyup bitirdikten sonra, zihnimizde yalnz birtakm olaylarn izleri kalyor. Bir de yazarn bunlara kar yergici tutumu. Yazarn tutumunu beeniyor, fkesine katlyoruz. Ama bu, kitab
deneme ile rportaj aras bir yapt olmaktan kurtaramyor. Daha dorusu ona bir roman tad kazandrmyor.
Bu parada, aadaki edebiyat trlerinden
hangisine zg nitelikler ar basmaktadr?
B) An
A) Gnlk
Ben gazetedeki kemde roman eletirileri yapmam. Zaten bu kenin grevi de eletiri deildir.
Amacm, okuyucuya baz gnlk sorunlar tantmak, bu sorunlar hakknda dncelerimi, derinlie inmeden, kantlamaya kalkmadan sylemektir. Ksa, youn, gnbirlik yazlardr bunlar.
Diyen bir sanatnn zellikle hangi trde yazd sylenebilir?
A) Mektup
B) Fkra
D) Makale
C) Deneme
D) Fkra
5.
Biyografi tryle benzerlik gsteren eserlere

divan edebiyatnda ne ad verilir?
A) Tezkire
E) An
B) Mneat
D) Vilayetname
(1984 - YS)
3.
Her gn yazyorum. Her gn gazetede kyor

bunlar. Gncel sorunlar yannda edebiyat yazlar da yazyorum. Bunlar, hikyelere benzer, hikyecikler biiminde oluturuyorum. Yazlarm
bu trn bilinen, allm tekniiyle deil, kendi istediim gibi yazdm ve okuyucu da bunu benimsedi. Bu da benim iin srekli edebiyat almas oluyor.
E) Makale
(1989 - YS)
ESEN YAYINLARI
2.
C) Eletiri
C) Hamse
E) Siyer
(1991 - YS)
6.
Trk edebiyatnda bu trn rnekleri, Cumhuriyet ten sonra verilmeye balanmtr. Ahmet Haimin Bize Gre ve Gurabhne-i Laklakan
adl yaptlarndaki kimi paralar, edebiyatmzda
bu trn ilk rnekleri saylabilir. Trn en baarl
temsilcisi ise, Nurullah Ata olarak bilinir. Sabahattin Eybolu, Suut Kemal Yetkin de bu trn
ustalar arasnda yer alr.
Yazarn paragrafta szn ettii yaz tr aadakilerden hangisi olabilir?
Bu parada sz edilen yaznsal tr aadakilerden hangisidir?
A) Mektup
A) yk
B) Fkra
D) Hikye
C) Deneme
E) Gnlk
(1985 - YS)
B) An
D) Deneme
C) Roman
E) Gezi
(1994 - YS)
375
retici Metinler
8.
Bu, son bir yl iinde okuduum romanlar arasnda etkisinden uzun sre kurtulamadm bir eviri roman. Yazar, bu romannda ncekilerden farkl bir yol izlemi. Bir kahramann evresinde gelien bir yk kurgulam. Abartyla yalnl, komediyle trajedinin zelliklerinin bir arada kullanm. Bir yl gibi bir zaman dilimini ok az geri dnlerle anlatm. Haftalarca ok satanlar listesinde yer alan bu eviri yapt, Trk okurundan
grd ilgiyi Fransz ve ngiliz okurlardan grmemi. Bu durum, evirmenin baars olarak deerlendirilebilir.
B) ---- nl kiilerin yaamlarn, yaptklarn, yaadklar dneme katklarn anlatan yaz ve

kitaplara denir. (biyografi)
C) Bir kimsenin kendi yaam yksn kendisinin yazp anlatt yaptlara ---- denir. (otobiyografi)
Bu parada aadaki yaz trlerinden hangisine ait zellikler ar basmaktadr?

A) Makale
tiri
B) Deneme
D) Fkra
D) Bir topluluk nnde belirli bir konuda yaplan

etkili ve inandrc konumalara ---- denir. (nutuk)
C) Ele-
E) Gnlk
E) Bir yazarn, bandan geen ya da tank olduu olay ve olgular bilgilerine, gzlemlerine dayanarak anlatt yaz trne ---- denir.
(an)
(2006 - SS)
376
Aadakilerin hangisinde bo braklan yere

ayra iindeki szck getirilirse tanm yanl
olur?
A) ---- yazarn herhangi bir konu zerinde kesin
sonulara varmadan, kiisel gr ve dncelerini senli benli bir anlatm iinde verdii
yaz trdr. (makale)
ESEN YAYINLARI
7.
(2007 - SS)
Kaynaka
KAYNAKA
TDK, Yazm Klavuzu, Ankara.
(http://tdkterim.gov.tr/bts/)
TDK, Trke Szlk, Ankara.
(http://www.tdk.gov.tr)
Prof. Dr. Umay Gnay, Trk Destanlar, T.C. Anadolu niversitesi Yayn, Eskiehir.
Prof. Dr. erif Akta (Komisyon), Lise Trk Edebiyat 9, Bilge Ders Kitaplar Yay. Da. ve Tic. Ltd. , Ankara, 2005.
Prof. Dr. erif Akta, iir Tahlili Teori - Uygulama, Aka, Ankara, 2011.
Prof. Dr. Saim Sakaolu, Trk Glge Oyunu Karagz, Aka, Ankara, 2003.
Prof. Dr. kr Elin, Halk Edebiyatna Giri, Aka Yaynlar, Ankara, 2004.
Prof. Dr. smail etili, Metin Tahlillerine Giri (1-2), Aka Yaynlar, Ankara, 2004.
Prof. Dr. Ahmet Mermer (Komisyon), Eski Trk Edebiyatna Giri, Aka Yaynlar, Ankara, 2006.
Prof. Dr. Abdurrahman Gzel, Trk Halk Edebiyat El Kitab, Aka Yaynlar, Ankara, 2005.
Prof. Dr. zkul obanolu, Halk Edebiyatna Giri I-II, T.C. Anadolu niversitesi Yayn, Eskiehir.
Prof. Dr. Cemal Kurnaz, Eski Trk Edebiyat, Berikan Yaynevi, Ankara, 2011.
Prof. Dr. kr Elin, Halk iiri Antolojisi, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara, 1988.
Yrd. Do. Dr. Canan leri, iir Bilgisi, T.C. Anadolu niversitesi Yayn, Eskiehir.
Yrd. Do. Dr. Ali ztrk, Geleneksel Halk Seyirlik Oyunlar, T.C. Anadolu niversitesi Yayn, Eskiehir.
Yrd. Do. Dr. Bekir Sami zsoy, rnekleriyle Trk iiri, Aka Yaynlar, Ankara, 2005.
Yrd. Do. Dr. Muhsine Helimolu Yavuz, T.C. Anadolu niversitesi Yayn, Eskiehir.
Metin And, Geleneksel Trk Tiyatrosu Kyl ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri, nklp Kitabevi, stanbul, 1985.
Metin And, Balangcndan 1983e Trk Tiyatro Tarihi, letiim Yaynlar, stanbul, 2004.
Cevdet Kudret, Ortaoyunu, nklap Kitabevi, stanbul, 1994.
Cevdet Kudret, Karagz, Bilgi Yaynevi, stanbul, 1968.
Cevdet Kudret, Karagz, YKY, stanbul, 2007.
Cevdet Kudret, rneklerle Edebiyat Bilgileri I-II, nklap Kitabevi, stanbul, 2003.
Halk pekten, Eski Trk Edebiyat Nazm ekilleri, Birlik Yaynlar, Ankara, 1985.
mer Yldz (Komisyon), Lise Edeb Metinler-1, MEB Devlet Kitaplar, Evos Basm, Ankara, 2005.
mer Yldz (Komisyon), Lise Edeb Metinler-2, MEB Devlet Kitaplar, Devlet Kitaplar Mdrl, Ankara, 2005.
Komisyon, Trk Dili ve Edebiyat Edebiyat-1, MEB Devlet Kitaplar, Mill Eitim Basmevi, Ankara, 2000.
Komisyon, Trk Dili ve Edebiyat Edebiyat-II, MEB Devlet Kitaplar, Uniprint, stanbul, 2006.
Dursun Ali Tker, Divan iirinde Mitolojik Unsurlar, Aka Yaynlar, Ankara, 2000.
Mehmet Kaplan, Kltr ve Dil, Dergh Yaynlar, stanbul, 2006.
Mehmet Kaplan, iir Tahlilleri, Dergh Yaynlar, stanbul, 1988.
Mehmet Kaplan, Hikye Tahlilleri, Dergh Yaynlar, stanbul, 1986.
Cem Dilin, rneklerle Trk iir Bilgisi, Ankara, 2000.
Erman Artun, Trk Halk Edebiyatna Giri, Kitabevi, stanbul, 2004.
Erman Artun, Din Tasavvuf halk Edebiyat, Kitabevi, stanbul, 2006.
Erman Artun, Anonim Trk Halk Edebiyat Nesri, Kitabevi, stanbul, 2009.
Doan Kaya, Anonim Halk iiri, Aka Yaynlar, Ankara, 2004.
Emin zdemir, Yaznsal Trler, Bilgi Yaynlar, Ankara, 2002.
Abdlbki Glpnarl, Fuzl Divan, nklap Kitabevi, stanbul.
Nihat Sami Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, Mill Eitim Basmevi, stanbul, 1987.
Nurullah Ata, Gnce, YKY, stanbul, 2000.
Nurullah Ata, Syleiler, YKY, stanbul, 2000.
377
Kaynaka
Necip Fazl Ksakrek, ile, Byk Dou Yaynlar, stanbul,1991.

http://www.meb.gov.tr/aok/Aok_Kitaplar/AolKitaplar/Turk_edebiyati_2/1.pdf
Cahit Klebi, Btn iirleri, Adam Yaynlar, stanbul, 1999.
Behet Necatigil, Sevgilerde, Can Yaynlar, stanbul, 2000.
Memet Fuat, ada Trk iiri Antolojisi, Adam Yaynlar, stanbul, 2000.
Mustafa Necati Karaer, Karacaolan, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara, 1988.
Orhan Veli Kank, Btn iirleri, Adam Yaynlar, stanbul, 2000.
Halil Erdoan Cengiz, Divan iiri Antolojisi, Bilgi Yaynevi, Ankara, 1983.
Montaigne, Denemeler, Cem Yaynevi, stanbul, 1991.
zdemir Nutku, Meddahlk ve Meddah Hikyeleri, Bankas Yaynlar, Ankara, 1976.
zdemir Nutku (eviren), Romeo ve Julet, Remzi Kitabevi, stanbul, 2000.
Sabahattin Eybolu (eviren), Julus Caesar, Remzi Kitabevi, stanbul, 1999.
Blent Bozkurt (eviren), Hamlet, Remzi Kitabevi, stanbul, 2000.
Francis Bacon, Denemeler, YKY, stanbul, 2000.
Berna Moran, Trk Romanna Eletirel Bir Bak, letiim Yaynlar, stanbul, 1987.
Cahit Stk Taranc, Otuz Be Ya, Can Yaynlar, stanbul, 2000.
Gltekin Smanolu (Hazrlayan), Kemalettin Kamu Hayat Sanat ve iirleri, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara, 1986.
skender Pala, Ansiklopedik Divan iiri Szl, Kap Yaynlar, stanbul, 2004.
skender Pala, Divan Edebiyat, tken Yaynlar, stanbul, 1998.
Refik Halit Karay, Memleket Hikyeleri, nklp Kitabevi, stanbul.
Abdurrahman Gzel (Hazrlayan), Yunus Emre Gldeste, Aka Yaynlar, Ankara.
sa Kocakaplan, Aklamal Edeb Sanatlar, Trk Edebiyat Vakf Yaynlar, stanbul, 2005.
nver Oral, Meddah Kitab, Kitabevi Yaynlar, stanbul, 2006.
Halk pekten, Bki Hayat Sanat Eserleri, Aka Yaynlar, Ankara, 2007.
Halk pekten, Nef Hayat Sanat Eserleri, Aka Yaynlar, Ankara, 2004.
Aziz allar, Tiyatro Kavramlar Szl, Mitos Boyut Yaynlar, stanbul, 1993.
Komisyon, Trk Tiyatrosu, T.C. Anadolu niversitesi Yayn, Eskiehir.
Sabahattin Kudret Aksal, Denemeler Konumalar, YKY, stanbul, 1998.
Mina Urgan, Bir Dinozorun Gezileri, YKY, stanbul, 2000.
Mina Urgan, Bir Dinozorun Anlar, YKY, stanbul, 2000.
Cemal Sreya, Sevda Szleri, YKY, stanbul, 2000.
Ferit Develliolu, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Aydn Kitabevi, Ankara, 2003.
Ahmet Hamdi Tanpnar, Edebiyat zerine Makaleler, Dergh Yaynevi, stanbul, 2000.
Memet Fuat, Dnceye Sayg, YKY, stanbul, 1994.
mer Faruk Huyugzel (Hazrlayan), Safahat, Feza Gazetecilik, stanbul.
TDK, Gzel Yazlar Gezi-Hatra, Ankara, 1997.
TDK, Gzel Yazlar Hikyeler, Ankara, 2000.
TDK, Gzel Yazlar Romanlar, Ankara, 1999.
TDK, Gzel Yazlar Ouzdan Bugne, Ankara, 1996.
TDK, Gzel Yazlar Mektuplar, Ankara, 1997.
378

9 Turk Edebiyati Sorubankasi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

9 Turk Edebiyati Sorubankasi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Mill Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 14.07.

2005 tarih, 197 sayl karar ve

Dizgi, Grafik, Tasarm

Bahekap Mah. 2460. Sok. Nu.:7

I. NTE: GZEL SANATLAR VE EDEBYAT ...................................................................... 7

II. NTE: COKU VE HEYECANI DLE GETREN METNLER (R) .................... 57

E. iirde Gereklik ve Anlam......................................................................................................... 135

III. NTE: OLAY EVRESNDE OLUAN EDEB METNLER ............................. 239

4. GSTERMEYE BALI EDEB METNLER (Karagz ve Seyirlik Oyunlardan

IV. NTE: RETC METNLER .................................................................... 349

Gzel Sanatlar ve Edebiyat

Gzel Sanatlar ve Edebiyat

Gzel Sanatlar ve Edebiyat

Atatrkn sanatla ilgili zdeyilerini bulunuz.

Gzel Sanatlar ve Edebiyat

Uyu! Gzlerinde renksiz bir perde,

Bu yamur, bu yamur, bu kldan ince,

Varsn bahelerde rzgr gezinsin,

Bu yamur, kanm boan bir iplik,

Bu yamur, bu yamur, bir gn dinince,

Tenimde acsz yatan bir bak.

Ahmet Hamdi TANPINAR

iir, hangi sanat dalna rnek olabilir?

Gzel Sanatlar ve Edebiyat

Aadaki cmlede bo braklan yere uygun szc yaznz.

Aadakilerden hangisi edeb metin olamaz?

Aadaki cmlede bo braklan yere uygun szc yaznz.

Gzel Sanatlar ve Edebiyat

Aadakilerin hangisinde bilgi yanl yoktur?

Fonetik ve plastik sanatlara zg malzemelerin karmyla oluan sanatlar da vardr.

11. Aadaki sanat dallarndan hangisi edebiyatla ilikilidir?

Edebiyatn malzemesi dildir.

II. Opera, dramatik (ritmik) sanatlardandr.

Gzel Sanatlar ve Edebiyat

Gzel Sanatlar ve Edebiyat

Corafya Dersi iirini edebiyat-bilim ilikisi asndan inceleyiniz.

Gzel Sanatlar ve Edebiyat

AYIN EVRESNDE SEYAHAT

Gzel Sanatlar ve Edebiyat

Sosyal evreyi yanstan bir edeb metin, felsefe biliminden yararlanr.

Aadakilerin hangisinde bilgi yanl vardr?

Gzel Sanatlar ve Edebiyat

iir, insann i zenginliini artrr.

Felsefe, insann sosyallemesini salar.

Mantk ile sz syleme sanat, insana tartma yetenei kazandrr.

Bilim, kiiden kiiye deime zellii gstermez.

II. Bilimde gzlemlerden yararlanlr.

Gzel Sanatlar ve Edebiyat

Gzel Sanatlar ve Edebiyat

stte mavi gk altta yaz yer klndkta, ikisi arasnda insanolu

Gzel Sanatlar ve Edebiyat

Gzel Sanatlar ve Edebiyat

Aadaki cmlede bo braklan yere uygun szc yaznz.

Ayn dili konuan insan topluluklarnn en nemli kazanm nedir?

Aadaki alt izili szcklerden hangisi dilin gnlk kullanmnn dndadr?

Yaral insanlar hastaneye tayorlard.

Gndelik hayattaki konuma dili farkldr; bilimde, felsefede.., sanatta ise

B) terim, kavram, imge

Gemie nem vermeye

Aadaki cmlede bo braklan yere uygun szc yaznz.

Gzel Sanatlar ve Edebiyat

Aadaki cmlelerin hangisinde bir terim, kavram ya da imge kullanlmamtr?

10. Aadakilerin hangisinde bilgi yanl yoktur?

12. Aadaki alt izili szcklerden hangisi terim anlamyla kullanlmtr?