EN SON NE ZAMAN BRLERNN

SZE YALAN SYLEDG HSSNE KAPILDINIZ?

TEl\NIKLERI
NSANLARIN GEREK DNCELERN
ZMLEMENN YOLLARI

_311-----

STAN B.
WALTERS

] ORDOR --

ZIHIN OKUMA
TEKNiKLERi

Stan B. Walters

l<

KORiDOR YAYINCILIK

86

ISBN: 978-9944-983-48-8

ZHiN OKUMA TE KNiKLER

Stan 8. Wa/ters

zgn Ad: THE TRUTH ABOUT LYING

Copyright 2000 by Stan B. Walters
Bu kitabn Trkiye'deki yayn haklar Telif Haklar Kanunu gereince Kori
dor Yaynclk'a aittir.

Yayn Ynetmeni: Erdem Boz

Editr: Zbeyde Abat
ngilizceden eviren: pek ibik
Sayfa tasarm: Adem enel
Bask & Cilt: Eko Ofset (0212 612 36 58), stanbul

1. bask: Koridor Yaynclk, stanbul, 2008

I<

KORDOR YAYINCILIK
Telsiz Mah. 85. Sok. No.100
Dikilita-Zeytinburnu / ISTANBUL
Tel.

: 0212 546 86 32 / 39 - 46 - 47
-

Faks.

: 0212 - 546 86 64 / 65

E-mail

: info@koridoryayincilik.com.tr

Genel Datm: YELPAZE DAGITIM

E mail

: lnfo@yelpaze.com.tr

lI.

0212 546 86 57

Faks: 0212 546 86 64

ZIHIN OKUMA

TEKNiKLERi
Stan B. Walters

eviren: pek bik

NDEKLER
TEEKKR ....................................................................................... :........ 7

BRNC BLM
YALANLARIN ARKASINDA YATAN GEREKLER .

. ................

KNC BLM
KURALLAR VE TEMEL LKELER. .................................................. .45

NC BLM
SZL LETM .................................................................................. 79

DRDNC BLM
SZSZ LETM

. . .... ..... .....

.... ............................... . . ........................ 97

BENC BLM
TEPKSEL DAVRANILAR .

.......................................... 139

..................

ALTINCI BLM
BLDKLERNZ KULLANMAK................................................. 201

DPNOTLAR

211

........................................................................................

YAZAR HAKKINDA. .. .
.

. , .........................................................213

. ...... ...

Teekkr

Her zaman perde arkasnda alp engelleri kaldrma

ya ve byle bir proj eyi geree dntrmeye yardm eden
pek ok insan vardr. Bana hep destek veren ve kitabma
balamam iin yreklendiren Maxwell Media Group'tan
Michelle Banks'e teekkr ederim. Yetenekleri saysz, sab
r sonsuz editrm Deborah Werksman'a naizane abala
rm kusursuzlatrd ve renklendirdii iin minnetlerimi
ve teekkrlerimi sunuyorum. Hep gelecei ve getirecei
frsatlar dnen Halk Eitim Merkezi'nden yakn arka
dam Jim Alsup'a, byk aratrmac Dr. Martha Davis'e,
John Jay Polis Akademisi'ndeki harika insanlara ve son
derece zverili ve titiz aratrma ekibimize ok teekkr
ederim.
Her zaman en iyi ynlerimi nasl ortaya karacan
bilen ve hayallerimi, planlarm paylaan en iyi arkadam,
partnerim ve eim Hilda'ya sonsuz sevgilerimi ve teek
krlerimi sunuyorum. Onun bana verdii destekle her e
yin mmkn olabileceini dnyorum. Ve ok az ey
isteyip, ok hogrl olan, babalar ve "Dedecik"lerinin
verecei her eyin en iyisine layk olan iki kzm ve toru
num Hilary, Allison ve Jordan'a teekkr ederim.

BRNC BLM
YALANLARIN ARKASINDA
YATAN GEREKLER

aha nce hi birisiyle konuurken karnzdaki kiinin size

D yalan syledii hissine kapldnz m? Belki de bir eylerin

doru olmadm dndnz, fakat karnzdaki kiinin yap

t veya syledii eyde sizi tam olarak neyin rahatsz ettiini
bulamadnz. Hi birisine gvenip, sonradan o kiinin size yalan
sylediini ortaya kardnz m? Veya iki kii arasnda bir ko
numay izleyip dinlerken, birinin bir dierine yalan sylediin
den emin oldunuz mu? Zavall kurban dierinin syledii her
sze kanyor, "yem"i yutup "olta"ya taklyordu deil mi?
En son ne zaman birine yalan sylediniz? Belki karnzda
ki kiiye her eyi anlatmadnz veya tam bir cevap vermediniz.
Belki de ona sadece beyaz bir yalan sylediniz. Buna "kk bir
beyaz yalan" demi olabilirsiniz, ama o da tpk dierleri gibi
yaland. Sylediiniz ya da sylemediiniz bir ey yznden
karnzdaki kiinin yanl kanya varmasna izin verdiniz mi?
Belki de o kiiyi yanl ynlendirmek niyetinde deildiniz, ama
ite o yanl sonuca vard. Tebrikler! Birine yalan sylediniz!
Her yerde aldatlma ile kar karya kalyoruz. Ya bize ya
lan syleniyor ya da biz bakasna yalan sylyoruz. Aldatma
her zaman kt ya da art niyetli olmaz. Bir suu rtbas etmesi
veya adaleti yanltmas da gerekmez. inizi yaparken veya kredi
alrken biraz abartl konuabilirsiniz. Karnzdaki kiinin k11

STAN B. WALTERS

yafet seimi, sa kesimi, dekorasyon tarz veya yeni kz arkada

hakknda tam olarak ne dndnz syleyerek o kiinin
duygularn incitmek istemeyebilirsiniz. Belki de arkadanzn
zor yoldan renmesi gerektiine karar verdiniz, ya da gerei
bakasndan renmesini tercih ettiniz. Kt haberi veren kii
olmak istemiyorsunuz. Dier zamanlarda ise, ie aslnda neden
ge kaldnz veya belki de yaptnz iin neden geciktiini
aklamanz gerekti. Ve tabii ki, herkes birisiyle karken - zel
likle ilk bulumada - szlerini biraz ssler. kma riteli herhal
de insanlarn bugne kadar en sk yalan syledikleri olaydr.
Unutmayn ki burada sululardan deil, sizin de iinde bu
lunduunuz drst, her gn grdmz insanlardan bahsediyo
ruz. Kltrn esas hamuru, bir daveti geri evirirken ne srlen
bahaneler veya aslnda doru olduuna inanmadnz iltifatlar
gibi ounun zararsz bulduu yalanlardan yorulmutur.
Buradaki sorun, hayatnzn her gn etrafnzdaki insan
lardan topladnz ok saydaki bilgi, gerekler ve grleri gz
nnde bulundurduktan sonra baz kararlar veriyor olmanzdr
-ailenizin, dostlarnzn, alma arkadalarnzn ve sizin yaa
mnz, geleceinizi etkileyen kararlar. Bu kararlar, bilgi edin
diiniz kiilerin gvenilir olduu ve en iten duygular ile sizin
iyiliinizi istedikleri inancna dayanarak alrsnz. Ancak, ya
sizin gvendiiniz, bilgilerine ve sizi ynlendirmelerine ihtiya
duyduunuz bu insanlar size kar drst deilse? Ya en iten
duygular ile sizin iyiliinizi istemek yerine kendi kiisel iyilik
leri ve amalar yararna hizmet etmekle ilgililerse? Eer gven
diiniz kiinin size kar drst olmadn, sizi yanl ynlen
dirdiini, bildiklerini sizden sakladn ve gerekler hakknd
konuurken kaamak cevap verdiini bandan beri bilseydiniz,
12

ZHN OKUMA TEKNKLER

bu, yaptnz kararlar etkiler miydi? Vereceiniz nemli bir

kararn hatta basit bir gnlk kararn, doru olmayan veya sizi
yanl ynlendiren bir bilgiye dayal olduunu sonradan fark
etme lksne sahip misiniz?
Genellikle insanlar aldatlmay saptamada son derece ye
tersizdir. Yasa uygulayclarn bir yalancy doru biimde belir
leyebilme konusunda genel halktan daha iyi olmadn ren
diinizde arabilirsiniz. Ayn eyi kendimiz yapyorken byle
bir davran nasl fark edemeyiz? Kendini ele veren iaretler var
mdr? Hayat arkadalarmz, dostlarmz, aile yeleri, alma
arkadalar veya politikaclar arasnda aldatlmay belirleme

mize yardmc olacak herhangi bir belirti var m? Bakacamz

baz zel iaretler yok mu? nsanlarn bize yalan sylemesini
durdurmak iin yapabileceimiz hi bir ey yok mu?
Gerekte, birisinin size yalan sylemesini nlemek iin ya
pabileceiniz bir ey varsa bile, yapabilecekleriniz son derece
azdr. nsanlarn zamann bir noktasnda size yalan syleyecei
gereini kabullenmelisiniz. nsan rk buna mahkum deildir,
ya da pheli ve paranoyak olmanz gerekmez. Fakat birinin sizi
aldatmaya alaca gerei, onun kurban olmanz gerektii
anlamna gelmez. Kendinizi korumak iin yapabileceiniz en
iyi ey, insanlarn iletiimiyle ilgili olan karmak davranlar
daha iyi tanmay .ve bunlar doru tanmlamay renmektir.
Sesteki deiiklikleri duymay ve size aldatldnza dair ipucu
verebilecek olan konuma hz, ses tonu ve ykseklii ile balan
tl olan ince ayrntlar anlamay renebilirsiniz. Konumann
ieriini dinlemek, dinlediiniz kiinin zihninde alan belirli
mekanizmalar anlamanza yardmc olabilir. Eer dikkatinizi
datan vurgular ve beden dilindeki gizli anlamlarn gerisine
13

STAN B. WALTERS

bakmay renebilirseniz, mimiklerin, duruun, konumun, ifa

delerin ve hareketlerin tad anlam tam olarak ortaya kara
bilirsiniz.
Elbette tank olabileceiniz her yalan ayrt etmeyi ve ta
nmay bekleyemezsiniz, fakat her gn etrafnzda yaplan ok
saydaki aldatma giriiminin ounluunu belirleyebilseydi
niz, yaamnz ve kiisel ilikileriniz ne kadar iyileirdi? liki
kurduunuz insanlarn iletiim kurarken kullandklar szl ve
szsz iaretleri doru bir ekilde zebilseydiniz, kiisel ac ve
kaybnzn ne kadarn nleyebilirdiniz? Eer bunu baarsayd
nz, ak ve drst iletiim kurmay cesaretlendirebilir, iliki
lerinizi gelitirmek adna etrafnzda bir gven ve gvenilirlik
ortam yaratabilirdiniz.
Birisinin size yalan sylemesini engelleyemezsiniz ve asla
engellemeyeceksiniz, fakat karnzdaki kiilerin ifadelerinin
salamln doru bir ekilde lme yeteneini kazanarak ya
lanlarnn kurban olmaktan kanabilirsiniz. Aldatma konusu
na odaklanan insan davran ve iletiim aratrmalar, birinin
drst olduunu tehis ederken gvenebileceiniz davranlara
ve yalnzca halk inanlarna dayand iin gvenilir olmad
dnlen davranlara iaret ediyor. Bu belirli davranlar ta
nmak iin gerekli olan temel bir dizi kural ne koyarak, masum
davranlar yanl anlamada veya birisi sizi aldatmaya alt
nda sizi uyaracak szl veya szsz iaretleri anlamada baa
rsz olma ihtimalini ortadan kaldrabilirsiniz.
Dahas, eer kendinize eletirel bir gzle yaklaabilir, hare
ket ve tepkilerinii, duygu ve drtlerinizi, dnce ve korku
larnz, kendinizi nasl grdnz ve dierlerinin size bakt
nda ne grmelerini istediinizi anlayabilirseniz, karnzdaki
14

ZHN OKUMA TEKNKLER

insanlarn neden sizi aldatmaya altn ve sizin de dier in

sanlar neden aldattnz anlayabilirsiniz.
Bu yetenekler, dad vey a araba tamircisi gibi size hizmet
sunan insanlar ile arkadalarnz veya aile yeleriniz ile iinde
bulunabileceiniz her eit durumda sizin iin faydal olacak
tr. nsanlar size yalan sylemeye neyin ittiini, birisinin yalan
sylyor olabileceini nasl anlayabileceinizi, bir yalanla kar
karya olduunuzu dnyorsanz bununla baa kabilmeniz
iin farkl yntemleri bilmek, hayatnzla ilgili nemli kararlar
alrken daha iyi bir konumda olmanz salayacaktr. Bu beceri
leri, izlediiniz veya gazetede okuduunuz bir haber hakknda
kendi yargnz olutururken kullanmak isteyebilirsiniz.
Bu noktada unun da altn izmek isterim ki, bu becerile
ri kazanmanza yardm etmedeki amacm, her zaman hayatnz
ve ilikilerinize olumlu etkilefi olmasn salamaktr. Bu kitab
okuduktan sonra birdenbire einize, ocuklarnza, arkadalar
nza ve sokaktaki insana kar pheci ve gvensiz bir tutum
iine girseniz benim iin son derece utan verici bir durum olur
du. Benim inancma gre aldanmay nasl anlayacanz bilmek
hayatnzda ve ilikilerinizde olumlu ynde etkileyebilecei niz
alanlar ortaya karmanz iin size bir frsat verecektir.

Aldatmay Tanmlamak
artmak. Yanl bilgilendirmek. Yanl ynlendirmek. Giz
lemek. Kaamak cevap vermek. Zihin kartrmak . Aldatmak.
Uydurmak . rtbas etmek . arptmak. Kelime oyunu yapmak .
Atmak. Sallamak. Sahtecilik yapmak. Yanl sunmak. Hile
yapmak. Savuturmak. Dolayl konumak. Kvrmak. Yalan
15

STAN B. WALTERS

sylemek. Ad ne olursa olsun, aldatma yine de bir kiinin

yalnzca kendisini deil, ayn zamanda bakasn da aldatma
almasdr. Hepimiz gnlk yaantmzda en azndan kk
bir aldatma eyleminde bulunmuuzdur veya bulunacaz. Bu
aldatma abalarnn bazlar doalar gerei kt niyet ierir
ken , bazlar duygular, bir ilikiyi ya da iki veya daha fazla
kii arasnda kurulan iletiimi koruma amac tamakta olup,
daha ok baz eyleri dzenleme eklindedir. Kabul edelim: in
sanlar - siz ve ben de dahil olmak zere - bazen kat, duygusuz
ve souk gerekleri duymaktansa zerinde hafife oynanm
dorular duymay tercih eder.
Hangi durumda olursa olsun aldatmann varl, konu
macnn alglanan gerekleri deitirmeye ihtiya duyduunu
gsterir. Aldatmann hedefi olan dinleyici yani sizin iin ise al
datmann arkasnda yatan nedenler, ilgili konu hakknda karar
vermenizde ve dier kiinin gvenilirlii ve drstl hakkn
daki dncelerinizde hayati nem tayabilir. Karnzdaki kii
neden size kar yalanc olma ihtiyacn hissetti? Aldatma konu
sunu daha iyi anlamak iin, birisi yalan sylerken ierde alan
sistemleri anlamanz gerekir. Aldatmann gerekletii herhangi
bir durumda etmen veya koul vardr: seim, frsat ve beceri.
.

Eer bu etmenleri anlarsanz, aldatmann nasl ve neden gerekletiini, yalan nasl tanyacanz, sizin iinde bulunduunuz
durumlarda oluabilecek aldatma ihtimall erini nasl azaltaca
nz daha iyi anlayabilirsiniz.

Seim
Seim, yalan syleme her gerekletiinde var olan anahtar et
menlerden biridir. Kii, zerinde tam ve eksiksiz gerei syle-

16

ZHN OKUMA TEKNKLER

memesi iin bir bask olduu sonucuna varr veya byle bir hisse
kaplr, bu nedenle herhangi bir biimde yalan syleme ihtiyac
h isseder. Arzu ettii bir eit dl veya olumlu bir destei ala
bilmek iin yalan syleme ihtiyac hissedebilir. Bir yalan veya
yarm-gerein bir eit ceza ya da olumsuz destekten kamas
na yardm edeceini dnebilir. Sonu olarak, iinde bulundu

u konumann sonularn belirleyememek veya neticelerinden

korkmaktan yalan syleyip kama ynnde zerinde bir bask
h issedebilir. Aldatmann hedefi olan sizin ise, kiinin yalan sy
leme seiminde ok az etkiniz vardr veya hibir etkiniz olma
yabilir.
Yalan syleme bilisel veya zihinsel bir sretir. ylece
kendiliinden meydana gelen bir ey deildir. Dier kiileri yan
l ynlendirmek veya bilgilendirmek bilinli bir harekettir ve
birisinin iinde bulunmay setii bir davrantr. Yalanc ola
rak, kii bir amaca ular, bu ama kiisel bir fayda elde etmek
de olabilir, istenmeyen bir sonutan kanmak veya beklenme
yen bir sonutan kendisini ya da bakasn korumak da. Burada
vurgulamak istediim nokta, her yalan sylendiinde bir kararn
verilmi olmasdr ve bir kiinin yalan sylemeyi seebilecei
pek ok durum vardr.
Aslnda, hemen herkesin, amayaca bir onur snr vardr.
Dier bir deyile, bir kimse eine yalan sylemek istemeyebilir,
fakat mdrne yalan sylemek onun iin kabul edilebilir bir
durumdur. Aileler sklkla bildiklerini ocuklarndan saklamak
isterler, fakat patronlar ile iletiimlerinde bunu asla yapmazlar.
Kii kendini ne kadar.tehlikede hissederse, yalan sylemek
iin kendini o kadar bask altnda bulur. Bir gen iin bu, nereye
ve kiminle gittii sorulduunda Cuma veya Cumartesi gecesi
17

STAN B. WALTERS

dar kma hakkn kaybetme ihtimalinden fazla bir ey olma

yabilir. Tabii ki bizim varsaymsal gencimiz, uyuturucu, alkol
ya da dkkandan bir ey arma gibi olaylar ieren daha ciddi
bir durumda olabilir veya bir yetikin sz konusu olduunda,
vergi karma veya siyasi rtbas gibi bir durumdan bahsedebili
riz. Benim burada altn izmek istediim, hangi koullar altn
da olursa olsun bu yolda her zaman bir seimin yaplddr.
Bir kiinin neden yalan sylemeyi setiini aklayan, ka
rakter, sosyalleme ve kendine gven konular hakknda uzun bir
psikolojik, felsefi ve ahlaki tartma iine girebilirdik, fakat bu
sohbetlerin byk bir ksmn imdilik dier oturumlara brakyo
ruz. Aldatc olma karar yalnzca yalan syleyen kii tarafndan
verilen bir karardr ve bu karar bilinli bir ekilde ve kasten verilir.
Kii hemen hibir zaman u durumlar haricinde yalan sylemeye
"zorlanmaz". Bu kitapta gnlk durumlar
Yalan sylemek
rasgele deil, seimli
bir davrantr.

ele aldmz iin, . kiinin size yalan sy

lemeye "zorlanmas" durumu nadiren kar
mza kacak, o kii size yalan syleme
ihtiyac hissetmi olsa bile.

Yetenek
Bir kiinin yalan sylemesi ve iyi yalan. sylemesi byk lde
o kiinin iletiim becerisine ve zihin gcne baldr. Bu, iyi
iletiim becerilerine sahip insanlarn dierlerinden daha aldatc
olaca anlamna gelmez, fakat yle olmay seerlerse dierle
rine gre avantajlar olaca kesindir. Aldatc olma yetenei
ni destekleyen gl iletiim becerilerinden yoksun olan dier
kimselerin ise bu konuda daha ok almalar gerekebilir. Maa
lesef, bazlarna yalan sylemek gayet doal gelir.
18

ZHN OKUMA TEKNKLER

Frsat

Bir kimse iyi iletiim kurabiliyorsa ve aldatc olmaya meyilli

ise, yapabileceiniz ok az ey vardr. Yalan sylemede kontrol
edebileceiniz tek etmen kiinin yalan syleme frsatdr.
Bir yalann hedefi olmay n

Yalan sylemede kontrol

lemek amacyla bir kiinin is

edebileceiniz tek etmen kiinin

temeyecei aldatma hedefi ol

ya.lan syleme frsatdr.

duunuz izlenimini yaratmak

isteyebilirsiniz. Birisinin size

yalan sylemesini dllendirici hale getirmeyerek, bir yalan

saptamak iin gerekli becerileri gelitirerek ve ortaya ktkla
rnda yalanlara kar kmay renerek bunu baarabilirsiniz.
Dier insanlarn size yalan syleme frsatlarn azaltacak, eer
bir yalan syleme frsat karsa bu frsattan faydalanma ihti
mallerini indirgeyecek ve bu frsattan yararlanrlarsa yalanlar
nn size verebilecei zararn boyutunu en aza indireceksiniz.

Sorumluluk
ou zaman, birisinin bize yalan sylyor olabileceini hissede
riz fakat tam olarak hangi davranlarn bu ekilde hissetmemize
neden olduunu belirlemek iin gereken yeteneklerden yoksu
nuzdur. Karmzdaki kiinin bizi aldatp aldatmadna karar
vermek iin ihtiya duyduumuz dorulayc bilgi olmadn
dan, o kii hakkndaki hislerimize bavururuz.
Bahsi geen kii iyi tandnz birisiyse, gemite aranzda
geenlerin dayankll ve ilikinizin uzunluuna gvenebilir
siniz. O anda karnzdaki kiiye kzgnsanz veya acyorsanz

19

STAN B. WALTERS

ani bir karar verebilirsiniz. Eer karnzdaki nispeten daha ya

banc olduunuz biriyse, igdlerinize ya da o kiiden ald
nz "elektrie" veya darya verdii enerjiden algladklarn za
gvenebilirsiniz.
Bu hislerinize her zaman bir dereceye kadar gveneceksi
niz, fakat bu kitapta anlatlan metotlar anlamak ve renmek
iin vakit ayrrsanz, karmlarnz dayandracanz ok
miktarda bilgiye sahip olacaksnz, ayrca iinde bulunduunuz
durumla nasl baa kacanza karar verirken pek ok seene
iniz olacak. Unutmayn ki bu kitap tamamen ilikilerinizi ge
litirmeniz ile ilgili, onlar bozmakla deil.
Bir kii bir dierini aldatmaya alrken, sonu olarak or
taya kan eylerden birisi o kiinin aldatlmaya olan hassasiye
tidir. Eer yalan syleyen kii, karsndakinin yalanlar sapta
mada ok iyi olduunu dnrse, bu duruma verebilecei bir
ya da iki tepki vardr. Bunlardan ilki, yalan syleyen kiinin,
incelenmenin verdii sJ.res altnda daha da anlalr aldatma ia
retleri vermesi olabilir. kincisi ise aldatan tarafn yalan syleme
kararn tekrar gzden geirmesi eklinde olabilir. Her iki ekil
de de, ya yalanlar daha kolay bir ekilde aa karlabilir ya
da daha az yalan retilir. Bir kiiye size yalan syleme frsatn
tanmamak iin en iyi silahnz aldatmann iaretlerini doru bir
ekilde belirlemeyi renmektir. Aldatmay dzenli olarak do
ru

biimde saptayarak, kendinizi aldatma eylemi iin daha az

istenen bir hedef haline getirebilirsiniz.

Yapmanz gereken ikinci ey ise, birisinin size yalan sy
ledii bir durumda kendi tavrnza bakmaya istekli olmaktr.
Fazla duygusal davrandnz iin insanlarn size gerei kendi
grdkleri biimde anlatmalarn zorlatryor musunuz? Kal20

ZHN OKUMA TEKNKLER

biniz krldnda duygularnz sert bir biimde mi ifade edi

yorsunuz? fkeleniyor veya kinleniyor musunuz? Kolay krlan
birisi olarak m tannyorsunuz? ocuklarnz yanl bir ey
yaptklarn itiraf ettiklerinde cezalandryor musunuz? Bir ya
lan saptamada ne kadar iyi olursanz olun, eer insanlar size
gerekleri sylemekten korkuyorsa, kendinizi yalan sylenmeye
hazrlyorsunuz demektir. Size yakn olan birisinin bulunmad
bir durumda, size hizmet veren birisini ie alrken, dikkatli ve
titiz mi davranyorsunuz yoksa acemice ve dncesiz davranp
her zaman en hzl zme ulamay m hedefliyorsunuz? Biraz
daha fazla vakit harcayp, bir avukat, bir sigorta satcs veya
bir araba tamircisi olsun, size rn veya hizmet sunan bu kii
hakknda daha fazla bilgi sahibi olmak istiyor musunuz? Dik
katli gzlemler yapmak, zerinde dnlm soruiar sormak
ve gzlemlediiniz ey hakknda dikkatli dnmeye vaktiniz
var m?
Bu kitaptaki bilgileri ne kadar iyi hatrlarsanz hatrlayn,
eer dier insanlar ile aranzda geen
olaylarda kendi tavrnza bakmaya is
tekli deilseniz - Gen kzm/ Gen
olum eve ge geldiinde kzgn g
rnyor muydum? O sigortay satn
almak iin ok mu acele ettim? -,

Birisinin size yalan

syledii bir durumda
kendi tavrnza bakmaya
istekli olmalsnz.

eer sadece dier kiiyi incelerseniz,

denklemin yalnzca yarsna ularsnz. Aslnda, daha sonra
ayrntlaryla inceleyeceimiz gibi, hareketleriniz karnzdaki
kiinin verdii iaretleri etkileyebilir ve dolaysyla bu iaretle
ri deerlendirmenizi zorlatrabilir. Buna "kirlenme" denmekte
olup, bu konuyu daha sonra yakndan inceleyeceiz.

21

STAN B. WALTERS

Bulduklarnz letmek
Genel bir kural olarak, insanlara aldattklarn gsteren iaret
leri anlatmak iyi bir fikir deildir. Bahsettiimiz eitli analiz
tekniklerini rendike, bir kiiye onu yalan sylerken yakala
dnz ve hangi davransa} belirtilerin onu ele verdiini anlat
mak iin yanp tutuuyor olabilirsiniz. Eer konu buysa, elinizi
gsterdiiniz iin sizinle poker oynamak isteyecek pek ok insan
var! Bu size iyi bir fikir gibi grnebilir ve gzlemlediiniz insan
zerinde fazladan bask oluturmak isteyebilirsiniz, fakat uzun
vadede pek ok nedenden tr kendinize zarar verirsiniz.
ncelikle, karnzdaki kiiye yalan olarak tanmladnz
eyin ne olduunu bir kez sylediinizde, o kiinin o davran
bir daha gsterdiini gremeyebilirsiniz. Sizi aldattn tam
olarak nasl belirledii 'iiz konusunda onu uyardnz ve bu sefer o
kii, o belirli davran veya davranlar durdurmaya alacak
tr. kincisi, kiiye bir kez kendisini ele veren davranlarn ne
olduu sylendi mi, kii o davranlarn yerine geen baka dav
ranlar sergileyerek veya aldatc olarak belirlediiniz davran
doruyu sylerken de sergileyip bu iaretleri gizlemeye ala
bilir. Bu, tehisiizin doruluuna olan inancnz ykmaya y
nelik bir giriimdir. Evet, belki de kimsenin kendi davranlarn
bu derece kontrol edebileceine veya byle bir eyi baaracak
kadar soukkanl olabileceine inanmyorsunuz, fakat gerekte
baardnz tek ey ii daha da zorlatrmak ve karmak hale
getirmektir.
Son olarak, insanlara bu davranlarn gstermek, aile ya
antnz, sosyal hayatnz ve i yaamnz mutlaka olumsuz
ynde etkileyecektir. Hi kimse zayflklarna veya kiiliindeki
hatalara dikkatlerin ekilmesini istemez. Bir kimsenin aldatc
22

ZHN OKUMA TEKNKLER

davranlarna dikkat ekmek, etrafnzdaki insanlarn yalanc

olup olmadklarn belirlemek iin sylediklerini incelediinizi
ve hareketlerini gzlemlediinizi dnmelerine neden olacak
ve davranlarn mutlaka kirletecektir. Artk yryen "yalan
makinesi" olduunuzu sizi tanyan herkese ilan etmeden alda
tc davranlar saptamadaki yeteneklerinizi gelitirmeniz sizin
yararna olacaktr. Bunu, kendi iletiim becerilerini gelitirecek
aralar renmek gibi dnn. Konutuunuz kiinin sohbet
esnasnda gerildiini ve size doruyu sylemenin daha gvenli
olacan dnyor olabileceini ayrt etmek, size insanlarn
akllarnda size kar drst olabilecei bir ortam yaratma frsat
salar. Bu, kiisel ilikilerinizde sizin iin paha biilmez olacak
tr. Karnzdaki insana daha yabanc
olduunuz ve bir rn veya hizmeti al
may dndnz durumlard,a, bu be
ceriler ne zaman daha fazla bilgi almak
iin kurcalamanz, baka bir yere da-

insanlara aldattklarn
gsteren iaretleri
anlatmak iyi bir fikir.
deildir.

nmanz veya biraz daha aratrmanz

gerektiini belirlemenize yardmc olacaktr. Bu kitap boyunca,
aldatldnzdan emin olduunuzda uygulamanz gereken tak
tikleri irdeleyeceim. Bu kitabn sonuna geldiinizde, yalnzca
bir yalan saptamay renmekle kalmayacak, ayrca bununla
ilgili ne yapmanz gerektiini de biliyor olacaksnz.

Kaamak Cevaplan Saptamak

Daha nce akladmz gibi, dorudan aldatma, gerei aktif
olarak bozma veya deitirmeyi kapsar. Bir kiinin bu tarz al
datma davrannda etkili bir ekilde bulunmasn engelleyecek

23

STAN B. WALTERS

tek ey kiinin kendi hayal gcdr. Dier bir seenek olarak,

kii dolayl aldatma yntemini kullanarak - kaamak yaparak
aldatma eylemini baar ile gerekletirebilir. Aldatan kii kaa
mak yant verirken nemli bilgileri deitirmek yerine, kendini
dinleyiciden geride tutar. Kaamak yapmann aldatan kii iin
baz avantajlar ve dezavantajlar vardr.
Dolayl aldatma yntemini kullanmann bir avantaj, zah
metli veya zor zihinsel faaliyet gerektirmemesidir. Dorudan
aldatmann baarl olmas iin, nceki yalanlar hatrlamal,
eski yalanlarmla tutarl olan yeni yalanlar retmeli ve sonradan
deitirirsem veya eklemelerde bulunursam diye yeni yalanlar
m yeterince ucu ak ve belirsiz brakmalym. Kaamak cevap

verdiimde ise, nceden s lediklerimi hatrlamama gerek kal

maz, nk faal olarak yanltc veya artc bir bilgi yarat
myor olurum. Kaamak cevap vererek yalan sylerken sadece
iletiim srecinde baz bilgileri atlarm.
Kaamak cevap vermenin bir dier avantaj ise, sylediim
eyin doru olmasdr. Dinleyiciye ilettiim bilgi gereklere da
yand iin, nemli veya belirli bir bilgiyi anlatrken genellikle
skntl anlar yaamam. Herhangi bir soruya cevap vermek iin
rdm yalanlar a ile gerekler arasnda ayrm yapmama
gerek kalmaz. Sadece durumum veya yaadklarm ile ilgili se
tiim bilgileri krpar veya kartrm .
Kaamak cevap vererek aldatmann baarl olabilmesi iin,
gerekleri rendiinizi hissetmeniz iin ne kadar ey bilmeniz
gerektii hakknda bir fikre sahip olmam gerekir. Daha sonra,
size ne sylemem gerektiini dikkatle semeliyim. Amacm
gereklerin yalnzca bir ksmn aa vurmak ve geri kalann
tahmin etmenizi beklemek. Sizi tatmin edecek kadarn vermek

24

ZHN OKUMA TEKNKLER

isterim, gerekte ise size yalnzca yanl sonuca varmanz iin

yeterli olan veririm. Sorularnzn yaps ve yorumlarnzn ie
riinden yanl sonuca vardnz bilirim, ama sizi dzeltmek
iin hibir ey yapmam ve kaamak cevap vererek aldatma eyle
mim baarl olur. ehirli kat ile kpein hikayesi bu yn
temin uyguland ok gzel bir rnektir.
Bir gezgin seyahat ederken ehirde arabasyla gitmektedir ve k
k bir kasabada le yemei iin

Kaamak cevap vermek

dolayl aldatma yntemidir.

durur. ehir meydannda dolamaya

kar ve bir bankta oturup gazete okuyan yal bir ifti grr.
Yannda ilgin grnml bir kpek oturmaktadr. Gezgin, ift
inin bulunduu yne doru yrr, iftinin yanna oturur ve
dostane bir sohbet amaya alr. Yabanclara kar temkinli
davranan ifti, adamn sorularna homurdanarak ksa cevaplar
verir. "Vay canna, bu kpek gerekten ok ilgin grnyor,"
der ehirli kat. "Kkken tpk bunun gibi bir kpeim
vard," Yal ifti sadece sessizce kafasn sallar. "Bence gayet
iyi bir kpek," der ehirli kat. ifti sessizce kafasn sal
lar. "Kpeiniz srr m?" diye sorar ehirli kat . "Yok,"
diye cevaplar yal ifti. "Kpeinizi sevmemin sakncas var
m?" diye sorar ehirli kat. "Hayr," diye cevaplar yal
ifti. Gezgin adam hayvan sevmek iin uzanr. Kpek hrlar ve
gezginin elini havada kapar, zavall adamn elinden byk bir
para koparr. Ac iindeki adam ok arr ve yal iftiye ba
rr, "Kpeinizin srmadn sanmtm!" "Benim kpeim
srmaz" diye yant verir yal ifti. "E, o zaman kpeinizin
elime ne yaptna baksanza!" diye barr yaral adam . "Bu
benim kpeim olamaz," diye srtarak cevap verir yal ifti.

25

STAN B. WALTERS

Kaamak cevap verme,"bir ey yapma" yerine "hibir ey

yapmama" ilemi gibi grnse de, bu dolayl aldatma tekniinde
yalan syleyen tarafn yapmas gereken baz eyler vardr. n
celikle, aldatma eyleminde bulunan kii, sylediklerinden veya
dier tarafa ilettii bilgilerden belirli bilgileri sansrleyebilmek
iin gerekleri bilmelidir.
kinci olarak, kaamak cevap veren kiinin, yanl ynlen
dirmeyi umduu kiiye ne kadar bilgi vereceini bilmesi son
derece nemlidir. Yanl yorumlamaya yol amak iin ok fazla
bilgi vermek ile yeterince bilgi vermemek arasnda ok ince bir
izgi vardr. Eer aldatan kii birflz fazla bilgi verirse, gerek
ortaya kabilir. Eer yeterince bilgi vermezse, her eyi anlat
mamak iin baz bilgileri saklad belli olur. Kaamakl cevap
veren kiinin, dinleyicisinin tepkilerine dikkat etmesi ve aldat
ma ynndeki abalarnn baarsn iyice ayarlamaldr. Aldat
mann bu yntemi iletiim sanat alannda yetenekli bir yalanc
gerektirir, nk kii ne zaman neyi syleyeceini ok iyi bilme
lidir. Daha da nemlisi, enesini ne zaman kapatmas gerektiini
bilmelidir!

Kaamak Cevaplarla Baa kmak

Kurban olmas amalanan kiinin kaamak cevap veya eksik bilgi
vererek sylenen yalanlar saptamas kolay deildir. Dorudan al
datmay saptamak ok daha kolaydr nk uraabileceiniz baz
malzemeler vardr: dier kiinin yalanlar veya gerein uydurul
mu haline ek olarak kiinin anlattklarnn anlaml olmasn sa
lamaya alrken gsterdii stres ve aldatma belirtileri. Bununla
birlikte, dolayl aldatmayla baa karken, gzlem yapmak verine
mantnz kullanarak aldatmay saptayabilmelisiniz. Konuma26

ZHN OKUMA TEKNKLER

nn

bir noktasndan dierine geerken anlatlan olaylarn akn

da bir eylerin eksik olduunu fark etmeniz gerekir. Gereklerin

bir ksmn bilmenin size faydas olacaktr, nk dier kiinin
verdii cevaplarn size her eyi anlatmadn fark edebilirsiniz.
Ayrca, bu tarz bir konuma srasnda herhangi bir eyi farz ede
bilirsiniz, nk yalan syleyen kii tam da bunu yapmanz ister
- yanl bir varsaymda bulunmanz. Fakat sizin bunun yerine
belirsiz veya eksik olduunu dndnz her unsur hakknda
kiiyi didik didik sorgulamanz ve sadece doru olduunu bildii
niz eye ina'1arak her defasnda karnzdaki kiiden bilgi kopar
manz gerekecektir.
Konutuunuz kiiye bal olarak,

Dorudan veya dolayl

dorudan soru sormak isteyebilirsiniz

sorular sorarak kaamak

veya sorularnz daha dolambal bir

cevaplarla baa

yoldan sormay tercih edebilirsiniz. O

kabilirsiniz.

kiinin dnmenizi istediini sandnz eyi kendisine belirtip, doru olup olmadn anlamanz
gerekebilir. Byle dorudan bir soru ile kar karya kaldnda,
kaamak yant veren kii ya hemen yalan sylemek ya da daha
ak szl olmak zorunda kalacaktr. Eer hemen yalan syle
meye balarsa, o zaman bu kitaptan yalanlar meydana karmak
iin rendiiniz becerileri uygulamaya balayabilirsiniz.

Aldatma veya Kaamak Cevaplar Verme Gdleri

Bir kimse aldatmay veya kaamak yapmay setiinde, bunu iki
ana sebepten dolay yapar. Birincisi, gemite olan bir olayla il
gili olarak sizi yanl ynlendirmek ve bylelikle gerei ren
menizi engellemek istiyor olabilir. kincisi, srmekte olan gizli
bir plann baarmak istiyor olabilir.

27

STAN B. WALTERS

Size gemi hakknda bir yalan sylediimde, ncelikle bir

eit cezadan kurtulmak iin byle yaparm. Sizi hayal krkl
na uratmak benim iin yeterli bir ceza olabilir. Ailelerinin
dncesizliklerini renmelerini istemeyen gen insanlar iin
durum genellikle byledir. Veya benim yaptklarm renme
nizin, kafanzda bana ve kim olduuma dair izdiiniz imaj
mahvedeceinden korkuyor olabilirim. Bu, oluturmak iin ok
abaladm bir imaj olabilir. Arkadalar arasnda ilede iliki
lerinin zarar greceinden phe duyultluunda veya bir i or
tamnda, gemite olan bir eyi biliyorsanz beni ie almay red
dettiinizde bu durum meydana gelebilir. Eer yaptm ve giz
lemeye altm davranlar doas gerei yeterince ciddiyse,
yaptm eyi bulduunuz takdirde iim, evliliim, toplumdaki
konumum, hatta zgrlm iin endie edebilirim.
rnein, tedbirsizlik nedeniyle yatrmclarnn parasn
kaybeden bir iadam veya alanlarndan birisiyle uygunsuz
bir cinsel ilikide bulunan halka mal olmu biri, rtbas etme yo
luyla hatalarn ok da iyi bir ekilde kapatabilir. te yandan, sizi
gemite yaptm bir ey hakknda deil, fakat u anda yapt
m veya yapmay umduum bir ey hakknda aldatmay planla
yabilirim. Bu durumda, belirli bir amacm vardr ve eer bunun
farkndaysanz planlarma burnunuzu sokabilirsiniz. Aldatmam
bir yanlsama yaratma abasdr. Grdnz dndnz
veya olduunu umduunuz eye inanmanz isteyebilirim .
. rnein, gen bir kimse btn arkadalarnn katld bir
partiye katlmak ister, ancak, ailesinin onaylamayacann far
kndadr. Evden kabilmek iin, bir arkadana gittiini syler,
nerde olduunu renmek iin evi aramalarn nlemek amacy
la belki sinemaya gideceklerini de ekler. Ailesi baka bir yere
28

ZHN OKUMA TEKNKLER

gitmemesi gerektiini sylediinde, partiye gitmeyecei zerine

yemin eder. stne varlm gibi davranabilir ve ailesinin kendi
sine bir trl gvenmediinden ikayet edebilir.
Vitei bir sredir arzaland ve tamire daha fazla para
vermek istemedii iin arabasn satan bir kiinin durumunu ele
alalm. Arabaya bakarken, durumu hakknda sorular sorarsnz
-- benzin kullanlma sresi, arabann gaz kullanp kullanmad
veya hi kaza yapp yapmad . Satc vitesteki sorunlar size
\
anlatmamay seebilir nk dorudan o konuda soru sorma
msnzdr ve arabay satn almaktan vazgemenizi istemez.
Aldatma ve kaaman her ikisi de kendi amacna hizmet
eder ve gereki olmak gerekirse, ou kimse yle ya da byle
her iki tr davranta da bulunmutur. Biz de ayn ekilde bu
davranlarn kurban olmuuzdur. Bir aile yesi veya yakn ar
kadamzdan, i arkadamzdan veya nispeten daha uzak biri
sinden gelen aldatma veya kaamak cevap verme davranyla
karlaabiliriz. Bununla nasl baa kacamz ve bunu nasl
saptayacamz kiinin bize ne kadar yakn olduuna bal ola
rak deiecektir.

Stresi Tan m lamak

Hayatlarmz bir dizi ama ve hedeflerden oluur. B u ama ve
hedefleri hem gnlk hem de uzun vadede baarmak iin mcadele ederiz. Bu amalarn her birinin doas bizim iin gerekte
neyin nemli olduunu temsil eder ve dierlerine kim olduu
muz hakknda pek ok ey anlatr. Bu amalar davrandmz
tarzda hareket etmemiz iin bizi motive eder. Bu amalarn baz
lar karmaktr ve dierlerine kendimizi nasl tantmak istedii29

STAN B. WALTERS

miz veya hangi ruhani ya da dini esaslara uyacamz gibi temel

kararlarmzn ana izgileri olarak hizmet eder. Dier amalar

basittir ve bowlingde tam puan almak veya eh:in golf kursunda

zor bir delikten topu geirmek ile snrl olabilir. Aklda tutulma

s gereken nemli nokta, ama ya da hedefin n kadar karmak

olduu deil, aksine bu hedef ya da amacn baarsna ne kadar
deer verdiimiz ve baaryla yerine getirilmesi iin amacmz
ne kadar gl bir ekilde takip ettiimizdir. Eu ama ve hedef
leri takip etme veya yerine getirme yeteneimize ynelik gerek
olan ya da hissettiimiz herhangi bir tehlike, iimizde duygusal
ve zihinsel atmalar yaratabilir. Bu gerilim yaygn olarak stres
diye adlandrlr.
Stresi seviyede yaarz - fiziksel, duygusal ve zihinsel.
Fiziksel belirtiler terleme, mide kramplar, bym gzbebek
leri, hzl ve yzeysel nefes almtveya yava ve derin nefes so
lumalar. Yzmz kzarabilir ve kavga etmeye veya umaya ha
zrlanyormuuz gibi kaslarmz gerilebilir. Ellerimiz titremeye
balayabilir, dengemiz bozulabilir ve yzmz sararabilir. Duy
gusal ynden korku veya fke duyabiliriz. Ayn zamanda nem

1i zihinsel deiiklikler yaarz, bunlar kafa karkl, hzl ve

kopuk dnceler, tek bir nktaya odaklanma, unutkanlk veya
sanrlar bile ierebilir.
Giderilmemi stres pek ok trde fiziksel ve psikolojik so
runlara yol aabilir. Stresin vcutta yol at zarar veren etkileri
bir yerlerde okumusunuzdur. Ar kilo kayb, sa kayb, yk
sek tansiyon, ba ars, srt ars, kas arlar, kas seirmeleri,
kulaklarda nlama,. kalp krizi, inme, barsak rahatszlklar,
kant, eklem ars, kronik mide bulants veya kronik yorgun
lua yol aabilir. Bunun yan stra depresyon, kiilik bozukluk30

ZHN OKUMA TEKNKLER

lan, uzun sreli veya ksa sreli hafza kayb, paranoya, fke

ynetimi gibi duygusal bozukluklar yaayabilir, hatta psikoz

veya zihinsel rahatszlklarmz olabilir. Tm bu problemlere ya
vcuttaki nemli kimyasal deiiklikler ya da duygusal karmaa
ve ac yol aar, bunlarn her ikisine de byk miktarda ve uzun
sren stres yol amaktadr.
Stresin en ilgin yan, onun asl kaynann ne olduudur.
Hayatlarmz boyunca devaml dl ve ceza alrz. Zaman iinde
kiisel deneyiplerimiz dorultusunda hangi davranlarmzn
dllendirilec ini, hangi davranlarmzn ise ceza kaynakl

olumsuz geri bildirimler oluturacan biliriz. En fazla dl ve

en az cezay nasl alacamz hakknda dnp, hayatlarmz
bu dnceler dorultusunda uyarlarz. Fakat baz durumlarda
seimimizin S<,mucunun ne olacan kesin olarak bilemeyebi
liriz. Olumlu sonular douracan varsayarak bir karar ve
ririz, fakat sonucu kt de olabilir. Byle bir durum meydana
geldiinde, kamak ya da kavga etmek
seeneklerinden birini sememiz gere
kir. Ayn zamanda, iler planladmz
gibi gitmedii iin yaadmz strese
dikkatimizi vermemiz gerekir.
Hepimiz

gnlk

Stres belirtileri aldatmaya

iaret edebilir de
etmeyebilir de.

yaantmzda

yle ya da byle stres yayoruz. rnein bahvana yamur

yamadan nce imleri kestirmeye alyoruz. Belki de kendi
banza kurmak zere aldnz ev eyas ile iler yolunda gitmi
yor. "Televizyondaki ift yaparken ok basit grnyordu. Ben
neden yapamyorum?" ocuunuzu kreten alrken arabanzn
tekerleinin patladn fark edebilirsiniz. Belki de iten arka
dalarnz yemee davet ettiniz, fakat hala son dakika temizlii
31

STAN B. WALTERS

yapmanz, misafirler gelmeden nce bir yemek daha hazrlayp

du almanz ve giyinmeniz gerekiyor. Veya tam da arabanzla
ie yetimek iin hz yaparken, arkanzdaki polis aracnn mavi
krmz n fark ediyorsunuz. Genellikle, bu tarz olaylar "ge
nel stres" denilen duruma yol aar.
Stresin asl nedeni nedir? Strese etki eden d gler var
mdr? Strese yol aan ey iyerinizdeki i yk mdr? Peki
ya iyerinizdeki performansnz ok ar bir biimde eleti
ren efiniz? Stresinizin asl nedeni o mudur? zel niversitede
okuyan olunuzun dersleri iin bir servet dediiniz, fakat o
lunuzun derslerine yeterli arl vermediini dndnz
iin mi stres yayorsunuz? Sre snrlar ve her yl boutu
unuz karmak vergi formlar m size stres yaatyor? Cevap,
"hayr"dr. Evet doru d11ydunuz, bunlardan hibiri strese ne
den olmaz. Stresi yaratan ey, bu sorunlar hakkndaki dn
celerinizdir. Yunan filozof Epiktetos, "insanlar tedirgin eden,
olan biten deil, olan bitenle ilgili inandklar," demitir. Bir
problem zerinde ok youn bir ekilde veya ok uzun sre
durursak, konu ile ilgili sinir bozucu dncelerimiz bunalma
mza neden olur.
Bir kiinin aldatc davranlarn belirlemede kullanaca
mz stres olgusu, genel stres tepkileri snfndan gelmektedir.
Fakat unu unutmamak gerekir, bu stres yaayan herkesin yalan
syledii anlamna gelmez. Btn aldatma belirtileri, szl ya
da szsz, stres biimidir, fakat btn stres iaretleri yalan sy
lendiini gstermez. Hi bir i grmesinde veya lisede btn
snfn nnde iir okurken ar stres yaadnz m? Yalan sy
lemiyordunuz, fakat ii alamayacanzdan veya snf nnde
kk deceinizden endie ediyordunuz.
32

ZHN OKUMA TEKNKLER

Yalan sylerken yaadnz stresin yan sra baz dier et

menler de vardr. Y ine de dier btn tipik stres belirtilerini gs
terirsiniz, terleme, hibir ey dnmeden ellerini ovuturma,
kollarn kavuturma veya yksek sesle konuma gibi. Aradaki
frk, stresin kayna ve onu izleyen belirtilerdedir. Konu hak
knda gl kiisel dncelerimiz olduu ve karmzdaki kii
n in

gerek duygularmz renmesini istemediimiz iin kendi

ldatma iaretlerimizi gsterebiliriz.

Bunun tam tersi de doru olabilir, yle ki, gzlemcinin
shnda hissetme<;liimiz belirli bir duyguyu hissettiimizi d
nmesini isteyebiliriz. Aldatma eylemimizi tamamlamak iin,
yeterince iyi bir performans sunmamz gerekir, bylelikle dier
kii duygusal bir uyumazlk olduunu fark etmez. Dier kiinin
ldatc performansmza inanp inanmad endiesi stres iine
girmemize yol aar.
Aldatma ile ilgili stres, gereklik ve gerekliin bizim a
mzdan grnnn atmas sonucu oluur. Bir konuyu bil
mek ve bu konuyu gereklerin bazlarn veya hepsini deitire
rek farkl bir biimde sunmak sorun yaratr. Yalan syleyen kii
sylediklerini faal bir ekilde dzenlemek ve krpmak zorunda
dr, bunu baaramazsa byk bir risk alm olur. Yaad stres,
gzlemcinin gerei aa karaca endiesi iindeki yalan
syleyen kiinin konumas srasnda artan zihinsel faaliyetinin
sonucudur.
Stresin btn biimleri bizleri dl ve ceza konusuna geri
gtrr. Aldatma eylemimde baarsz olursam, yalan syleme
min cezas ne olacak? Baarsz olmann sonucunda ne gibi be
deller deyeceim? Yksek amalarm veya hedeflerime ulama
abalarm ne lde zarar grecek? Bu amatan sonsuza dek
33

STAN B. WALTERS

vazgemem gerekebilir mi, yoksa dzeltebilir miyim? Hedefim

ona ulamak iin her eyi riske atacak kadar nemli mi? O ama
ca ulamak iin tedbiri elden brakmay, elimden gelen her eyi
yapmay ve btn fedakarlklar gze almay istiyor muyum?
Aldatma eyleminde bulunurken ite byle bir kmaza gireriz.
ou zaman aldatma iareti olabilen veya olmayan stres ia
retleri grrsnz. Bunun, kendi kendinize unu gzlemlemeni
ze yardm dokunacaktr: " te! Bu kii konuma srasnda stres
yayor," O zaman karnzdaki kii ile planlarnn ne olduu
hakknda iletiim kurmaya balayabilirsiniz - eer amalarn
ortaya karabilirseniz, kiinin sebeplerini anlayabilecek bir ko
numda olacak ve onunla yapc bir tutumla konuabileceksiniz .

likiler
Gnlk yaantmzda iliki kurduumuz insanlar drt ana ka
tegoride snflandrabiliriz: zel, kiisel, sosyal ve genel. Bu
gruplarn her biri bizim iin farkl anlamlar tar ve her biriyle
farkl ilikiler iinde bulunuruz. Ayn zamanda hayatmzdaki
insanlar bir kategoriden dierine geebilir.

zel
zel grubu, ok yakn iliki kurduumuz insanlardan oluur.
Onlar kiisel hedef ve amalarmz hakknda olduu kadar ba
arlarmz ve yenilgilerimiz hakknda da en ok ey d:>ilmesi
muhtemel kiilerdir. Ayn ekilde bizimle en derin aclat. ve en
byk neeleri paylam olmas muhtemel olanlardr. 'Xslnda,
ou zaman bu olaylara aktif olarak katlm kimselerdir. Bu
gruptaki insanlar ebeveynleri, eleri, ocuklar, kardeleri, ak34

ZHN OKUMA TEKNKLER

rnbalar, sevgilileri, manevi danmanlar ve kimi durumlarda

i\1.cllikle yakn arkadalar veya onlarn yerine bu boluu dol
dmn kiileri ierir.

zel grubunun yeleri arasnda yalanclk olmas ok b

y Lik duygusal aclara yol aabilir. Aldatan kii kendisine inanan
ve

gvenenlere ihanet etmi olur. Grubun bir yesi, bulunduu

Krubun beklentileri karlayamazsa, en nihayetinde o kii af

fodilir. Fakat bariz yalanclk, sarlmas zor bir yara aar. zel
grubunun yeleri arasndaki yazl olmayan kurallara gre ye
ler arasnda bozulmayacak bir drstlk olmaldr. Hepimiz bir
birimize kar drst davranrz, birbirimizi itenlikle korur ve
savunuruz.
Herkes isteyerek ve byk bir
risk alarak, fakat koulsuz ve olduu gibi kabul edileceini bilerek dierlerine i benliini, kimsenin bilmedii ynlerini amtr. Bencilce

..

Ozel grubunun yeleri

arasnda yalanclk olmas
ok byk duygusal aclara
yol aabilir.

nedenlerle veya aldattm kimsenin

kiisel olarak zarar greceini bile bile zel grubumdaki birini
aldatmak, yalanc ile aldatlan kii arasnda byk bir uurum
yaratr. Bylesi bir su iin cezalarn en byn alma riskini
gze alrz - sevgiyi kaybetme. Ve aldatmay gizlemek daha da
zorlaabilir, nk bunlar birbirlerini en iyi tanyan ve davran
larnn aslnda ne anlama geldiini bilen ve yalanlarnn gerisi
ni grebilen insanlardr. Fakat aldatan kiinin iine yarayan bir
durum vardr, o da zel grubundaki yaknlarnn, kendilerinden
birinin kt bir ey yapm olabileceine inanmaya kar duy
duklar isteksizliktir. Yalanlar beceriksizce tamamlanm olsa
bile, aldata; kii bu ters konum iinde yakay kurtarabilir.
35

STAN B. WALTERS
Kiisel
Bu gruptaki kiiler yakn arkadalarm, gnlk yaantmda d

zenli olarak grtm kk bir grup insan ierir. Bu kiiler

iten birka kii, niversite arkadalar veya bir spor takmnn

yeleri olabilir. Partilere gittiim bir grup olabilir veya eimin ve

benim dzenli olarak beraber vakit geirdii bir ift olabilir. Bu

grubun kurallar zel grubunun kurallarndan farkldr.

Bu grubun yeleri arasnda aldatma meydana geldiinde,

aldatmann trne bal olarak ok. ey deiir. Belki de her de-

fasnda inandrcln biraz

Bu grubun yeleri arasnqa

aldatma meydana geldiinde,
aldatmann trne bal olarak
ok ey deiir.

daha kaybeden sava hikaye

leri

anlatyorumdur.

genellikle

grubun

Bunlar

davran

dahilinde kabul gren kk

yalanlardr.

Fakat eer grubun bir ye

sinin gvenine ihanet edersem, o kiinin arkadaln kaybede

bilirim. Hem de aldatma eylemim onun kaybna ve benim kiisel

kazancma yol atysa, bu arkadalma ve ilikinin yaknlna

mal olabilir.

Eer kiisel grubun bir yesi yalanm yakalarsa, bu kii

nin uzun sre bana kar kzgn olmasna ve gelecekte benimle

kurduu ilikilerde daha dikkatli olmasna yol aabilir. Eef o

kiiye sylediim yalan ciddi ise, btn grup yaptm ey

znden beni dlayabilir. Sonu olarak, o grubun yelerine:, bir

daha yakn olmama izin verilmeyebilir. Kiisel bir grupta aldat

ma olmas biraz duygusal acya yol aabilir, fakat zel grubunun

tersine, bu gruptaki ilikiler mr boyu sren ilikiler olarak g-

36

ZHN OKUMA TEKNKLER

lllcyebilir. Uzun vadede insa lar deitike arkadalar gelir

w "ider. Eski bir arkada ile grmemek, bir karde, anne-baba

wyu eten uzaklamak kadar ac verici olamaz.

loayal

Sosyal grubu geici olarak iliki kurduum bireylerden meydal

1111 gelir. ou kez bu ilik lerimizde snrl durumlar haricinde

tehlikeye attmz fazla eyimiz yoktur. Belirli ritellerde bir

rnya geliyor olabiliriz. Ben onlar tanrm, onlar da kim oldu

umu bilirler. Bu kiiler markette tandm ya da her zaman

durduum benzin istasyonunda alan insanlar veya.ocuklar

kzm ile ayn T-ball takmnda olan ebeveynlerdir. Oyunlar iz

lemeye beraber gideriz ve dllerin verildii piknikte kibarca

sohbet ederiz.

Bu grup ayrca ok geici ilikileri de ierir; bir tccar, bana

s
hizmet unan bir kimse veya herhangi bir sat eleman ile pazar

lk ederken gelitirilen ilikiler gibi. Her birimizin dier kiinin

ihtiya duyduu, istedii veya sahip olduu bir eyi salayabi

lecei anlayna dayanan geici bir iliki gelitirebiliriz. Dier

kiinin beni aldattn anlarsam, ilikiyi bitirmek hatta yalan

sylediini dndm dier kiinin yzne sylemek iin

hibir ekincem olmaz.

Ayn zamanda karmdaki kiiye yalan sylemekten daha

az endie duyabilirim. Karlaacam en kt yaptrmn, yap

tm eyin uygunsuz olduunu

varsayarak, istediim eyi bana

salayacak baka birini bulmak

37

Sosyal grubunun yeleri

arasnda herkesin birbirine
kar drst olacann
garantisi yoktur.

STAN B. WALTERS

zorunda kalmak olduunu dnebilirim; fakat yalanmn kur

bam setiim kii yaptm ey yznden beni insanlar nnde
kk drmeye veya azarlamaya alabilir.
Bu grubun yeleri arasnda herkesin birbirine kar drst
olaca garantisi yoktur. Baz durumlarda, herhangi bir ekilde
aldatmann mevcut olmas beklenebilir ve kendini koruyup b
tn uygun nlemleri almak herkesin grevidir. Genellikle, bu
gruptaki bir kiinin syledii yalan saptamay zor bulabilirsi
niz. Fakat ayn zamanda, itiimin geici doasndan tr, en
titiz olmanz gereken durum budur. Bu gruptaki kiilere fazla
gvenmek size pahalya mal olabilir. Dier bir deyile, ocuk
larnzn T-ball oyununda yannzda oturan adama, tamamen
yabanc olan bir kimseye yaklarken gstereceiniz titizlii
gstermeden paranz emanet etmez s iniz.

Genel
Son grup, "genel" olarak adlandrdmz dnyann geri kalann
ierir. Bu grup politikaclar, dnya liderlerini, nl sporcular,
medya veya elence dnyasnn nllerini veya uzaktan hareketlerini gzlemlediimiz nl kiileri
Genel grubumuzun
yelerinin yalanlarna
kar son derece dikkatli
olmalyz.

kapsar.

fu
srdrmek iin kullandklar teni bir
Bu grubun yelerinin ya nlarn

kamu platformlar vardr. Bu durum,

eski bir politik sz hatrlatmaktadr,

ou zaman baz kiileri ve bazen ou kiiyi kandrabilirsin,

1

fakat her zaman herkesi kandrmazsn. Bu alanda harcanan aldatma abalar kiinin kamu imajn ve nihayetinde pek ok in-

38

ZHN OKUMA TEKNKLER

N u n

kontrol etme becerisini korumak iin planlanr. Bu nedenle,

ldatma bencil bir ama tar.

Genel snfndaki bir kiinin yalan aa karsa, zararn
li stesinden gelebilecek kadar karizmatik olabilir veya ilk yalann
grnr zararn azaltmak iin daha fazla yalana bavurabilir.
Foyas meydana kan yalanc, ksa sre iinde baka bir skandal
veya kriz manet olduunda suunun halk tarafndan unutula
candan emin olabilir. Birka yl sonra aslnda yapt eyler
capcanl hatrlanyor da olsa, kamuoyu un suiistimali sonucu,
hatalar affedilebilir.
Genel grubumuzun yeleri muhtemelen daha nce hi di
rek ili k i kurmadmz veya asla iliki kurmayacamz ki
i lerdir. Bulunduumuz gn ve ada, gvenimizin bu nl
kiilikler tarafndan umursamadan gz ard edildii iin onu
rumuzun inendiini hissetmeyebiliriz . Bunun nedeninin, bu
kiilerin davranlarnn gnlk yaantlarmz etkilemeyecek
kadar bizden uzakta olduklarn dnebiliriz. Gerekte ise,

bu tarz sular iin byk endie duymalyz. Bu kiiler kamu

daki gvenlerini ve bulunduklar yksek pozisyonlar biz on
lara verdiimiz iin kazandlar. Bu gvene ihanet eder ve elde
ettikleri gc ktye kullanrlarsa, onlar bu sulardan sorum
lu tutmayz, fakat sessizliimizi koruyarak yaptklarn onay
larz . Bu kiiler bizleri temsil etmektedir ve kim olduumuzu,
liderlerde hangi zelliklerin nemli olduunu dndmz
temsil ederler. Bu tarz aldatc davranlara kar kmamak,
onlarn ikiyzlln onayladmz belirtir. O halde, neden
bu insanlardan bizim zel, kiisel ve sosyal gruplarm zdan ve
son olarak kendimizden beklediimizden farkl bir ey bekli
yoruz?
39

STAN B. WALTERS

Halka mal olmu bir kimse halk aldattnda, kamuda

okuduklarnza ve grdklerinize bal olarak o kiiye inanp
inanmayacanza karar vermek zorunda kalrsnz. O kiinin
drstl hakknda kendi bamsz sonularnz karmak
iin bu kitaptan rendiiniz becerileri elinizden geldiince uy
gulayabileceksiniz .

Yanlg lar
Halkn aldatmay saptamada baarsz olmasnn olas btn se
bepleri iinde pay olan etmenlerden biri aldatmay yanl yer
lerde aramaktr veya halkn inanlarna bal olarak, aldatma
nn belirli davranlarla ortaya kabileceini dnmektir. Bu
yanl fikirlerin ou bir sre iinde gelimi olabilirler ve bu
belirtilerin doru olduuna hi phesiz inanan insanlar bulmak
kolaydr. Aldatmay baarl bir ekilde belirleyememek ile ilgili
problemlerin bazlar, bizim kendi yeteneklerimiz hakkndaki
tavrlarmzdan kaynaklanmaktadr. Aldatmay her zaman be
lirleyebildiine veya belli bir kimsenin yalann her zaman bu
lacana kr krne inanan pek ok insan vardr: "Ah , yalan
sylediini her zaman anlarm," rnein tandm birisi, kar
sndaki kiinin beden dilinin bilmek istedii her eyi sylediini
ve dier iaretlere dikkat etmesi gerekmediini syler.

mater
yalleri zerine aratrmalar yaptktan sonra, yalan syemenin
Adalet alannda yllarca eitim verdikten ve eiti

belirtisi olarak retilen baz eylere ok armmdr: Adalet

alanndaki rencilerin ve polis memurlarnn kendilerine re
tildiini syledikleri baz eylerle de elenmiimdir. Anlatlan
belirtilerin bazlarn daha nceden pek ok kez duydum ve eski

40

ZHN OKUMA TEKNKLER

inanlardan ibaret olup, dierleri ise gerekten tuhaflar ve hi

mantkl deiller. Bu tarz yanl bilgilendirmeler kafa kartr
cdr ve hepimizin yapt skntlarla dolu yalan saptama iine
dahil olur.
Aldatmann nasl saptanaca ile ilgili yanl fikirlerin
ou, bir kimsenin yzn ve gzlerini izlemek ve szl ipula
rn dinlemek ile ilgilidir. rnein bazlar, drst davranan bir
insann dorudan karsndaki kiinin gzlerine bakabildiine,
fakat yalan syleyen birinin bunu yapamayacana inanmakta
dr. Polis akademilerini istila eden bir dier yanl kan ise, bir
insann yalan syleyip sylemediini gzlerini saa
ya da sola karmasndan anlayabileceiniz dn
cesidir. Maalesef bu dnceyi destekleyen bilim
sel bir kant yoktur. Aslnda, bu olguyu aratrma
abalar, bu dnceyi destekleyememitir. Sadece
bir kiinin bulunduu gz temas miktarna dayanan
g venilir aldatma iaretleri yoktur. Tabii ki, btn
eski polisiye hikayelerdeki phelilerin yznde
"kaamak baklar" olduunu dnecek olursak,

Yalanlar
ortaya
karacak
ipularn
yanl
yerlerde
aryoruz.

bu yklmas ok zor bir yanlgdr.

Baklara ek olarak, pek ok in san yalan saptamak umuduyla genellikle dier kiinin yzn izler. ou du
rumda ne aradklarn bile bilmezler - kiinin yalan syledii
uyarsn verecek bilinmeyen bir belirti veya kiiyi ele veren y
zndeki bir ipucu . Fakat vcudun btn blgeleri iinde, ba ve
yz en az belirtiyi gsterir. Bunun ana nedeni konuan kiinin
bilinli hatta yar bilinli olarak gzlendiinin farknda olmas
dr, bylelikle yalan belirtilerini baarl bir ekilde yzlerinden
silerler.

41

STAN B. WALTERS

Bir konuma srasnda kollar veya bacaklar aprazlama

nn su gtrmez yalan iaretleri olduuna inanan kimseler de
vardr. Elleri rahat duramayan veya sandalyesinde kprdanan
bir kii haksz yere yalanc damgas yiyebilir. Baka bir genel
yanlg da, konuurken "ee",

" "

diyen bir kimsen in yalan sy

lyor olmasdr.
.,.

Sonraki blmlerde, szl ve szsz davran alanlarnn

her biriyle ilgilenip, gvenilir yalan iaretlerinden ve sadece ge
nel stresi gsteren belirtilerden bahsedeceiz. Deneyimlerime
gre aldatmay saptamada gvenilir olmayan teknikler temelde
"numara"lardr. Bir kimse bir davran bir ya da iki kere sap
tam ve o davran kazara kiinin yalan syledii bir ana denk
gelmitir. Bu kitab okumay bitirdiinizde bu tarz yanlglar
ortadan kaldrm ve aldatmay gvenilir bir ekilde saptamak
hakknda her eyi vermi olmay umuyorum. Doruluk orannz
ve bununla birlikte iletiim becerileriniz geliecektir.

42

 KNC BL M
KU RALLAR VE TEMEL LKE LER

nsanlarn kurduu btn iletiim drt genel yntemi, veya

"kanal" kullanr. Beden dili veya szsz davranlar, ses ni

telii, konuma ierii ve mikro iaretler veya "mikro ifadeler"1

ad verilen ok kk, ksa sreli mesajlar yoluyla iletiim ku
rarz.
Beden dili (szsz kanal) insan iletiiminin esas ksmn
oluturur, neredeyse iletiim rnmzn yzde 65 'i kadarn2
Szsz davranlara, vcut dili alanndaki ilk ciddi aratrma
c Profesr Ray L. Birwhitsell tarafndan 1 950'lerin balarnda
Lousville niversitesi'nde retilen terim ile "kinesis davran
lar" denildiini de duyabilirsiniz.
Dier kanallar - ses nitelii, konuma ierii ve mikro ifadeler - iletiimin kalan yzde 3 5 ' li k ksmn
oluturur. Bu kitabn amac bir ki-

Hepimiz evremize ve
uyarclarna iki seviyede tepki
veririz : zihinsel seviye ve
duygusal seviye.

inin szle sylediklerinin gvenilirliini belirlemenize yardmc olmak iin bu kategorilerin her
birindeki davran belirlemeyi retmektir.
Hepimiz evremize ve uyarclarna iki seviyede tepki veri
riz: zihinsel seviye ve duygusal seviye. Tepkilerimiz beden dili,
ses nitelii, konuma ierii ve mikro ifadeler olmak zere drt
iletiim kanal yoluyla iletilir ve hepsi duygusal ve zihinsel ya-

45

STAN B. WALTERS

ntlarmz bir uyt\m iinde ifade etmek iin belli bir dzene otu
rur veya programlanr. Bu "drtl" btn yaantmz boyunca
uyumlu bir ekilde alr fakat aldatma bu drtlnn bir ya da
daha fazla yesinin uyumu bozarak almas gibidir.
stelik drtlnn bir ya da daha fazla yesi mzikal eserin
farkl bir versiyonunu alar ve orkestra efleri olarak biz, nota
larmz olmadan drtly ynetmeye
Tepkilerimiz beden dili, ses
nitelii, konuma ierii ve
mikro ifadeler olmak zere
drt kanal yoluyla iletilir.

alrz. Ortaya kacak naho sesleri

tahmin edebilirsiniz. Birisine yalan
sylemeye veya bir kimseyi aldat
maya altmzda, kendi iletiim
sistemimizin hassas dengesini altst
ederiz ve rnmz kontrol etme

abalarmz feci sonular dourabilir. Bu "iletiim uyumsuzlu

u" anlar, kiinin ciddi duygusal ve/veya zihinsel stres altnda
olduunu gsteren ve muhtemelen yalan sylediini veya aldat
tn ele veren iaretlerdir.
Aldatma basks altndayken iletiim rnmz kontrol et
meye almann bize yaatt zorluklarn bir ksm da aldatma
hakknda takndmz tavrdan ileri gelir. evremize bilisel ve
duygusal olmak zere iki seviyede tepki verdiimizi belirttiimi
hatrlyorsunuzdur. Yalan sylediimde meydana gelen zihinsel

f
bilirim. Ornein, yanl bjf ey yaptm ve yaptklarmn ortaya
ilemleri in bir ksmn b lli bir dereceye kadar kontrol ede

kmasndan endieleniyorum. Veya, size bir ey satmaya a

lyor veya atnzn ya da arabanzn tamiri iin fiyat veriyo

rum. Yalanm ortaya karmanzn beklentisi ile ifademi veya
"bahane"mi nceden ayarlamaya alrm. Tamamen hazrlkl
olabilmek iin bana sorulacak olas btn sorular tahmin etme
ye alrm, fakat gerekte asla tamamen hazrlkl olamayaca46

ZHN OKUMA TEKNKLER

m. Bana hi beklemediim sorular sorulabilir veya bekledi

imden farkl biimdeki bir soru ile karlaabilirim.
imdi, o ann kkrtmas ile yeni bir dnce ak yarat
mam gerekir. nceki yalanlarm hatrlamal ve yeni cevaplar
mn nceki ifadelerime uyacandan emin olmalym. Ayn za
manda, sonraki yantlarmda yalanm devam ettirebilmek iin
aldatma planmdaki sapmalar hatrlamam gerekir. Bunlarn
hepsi, stres altndaki bir kimseden ok fazla ey beklemektir.
Zihinsel tepkilerimi ve yantlarm planlamaya altm
kadar duygusal tepkilerim iin de aynsn yapmaya alma
lym. Maalesef, duygusal tepkilerimi nceden planlamak ok
daha zordur. Gelecekte meydana gelebilecek bylesine stresli bir
durum iin zihinsel olarak ne kadar dnsem ve plan yapsam
da, o belirli an geldiinde

nasl

hissede

ceimi tahmin etmek

ok zordur. leri daha
zor hale getirmek ze
re, yakalanmamak iin
hem duygusal hem de

Bir kii, cezalandrlmaktan korktuu,

bir eit dl peinde olduu veya
durumun kendisinden tr genel bir
korku iinde olduu iin, bakalarn
yanltabilir.

bilisel tepkilerimi ayn

anda kontrol etmem ve onlar dengede tutmam gerekir. Davra
nlardaki dengesizlii nlemedeki zorluk, bir ya da daha fazla
konuda endie duyuyor olabileceim gereiyle artar.
Yalan sylemeyi setiimde, dncelerimi igal edecek ve
yalan sylerken davranlarm etkileyecek yalanm hakkndaki
baka kayglarm vardr. Duyduum endielerden birisi yalanm
baarszlkla sonulanrsa ne olacadr. Dier bir deyile, eer
karmdaki kii yalan sylediimi anlarsa bama ne gelecek?
47

STAN B. WALTERS

Bu konu, yalan hakknda daha nce bahsettiimiz bir konuya

bizi geri gtrr. nsanlar ncelikle hareketlerimden tr ce
zalandrlmaktan korkfuum, belli bir dl peinde olduum
veya durumun kendisinden tr genel bir korku iinde olduum
iin yanltabilir veya yanl bilgilendirebilirim. Bu kayglarn en
nemlisi olarak, yalan sylediim gerei ve sonucunun ne ola
ca hakknda kayg duyarm. Burada gelien ok karmak bir
senaryo olduunu hissediyor musunuz? Bir kii yalan sylerken
ayn anda ilgilenmesi gereken ok fazla zihinsel ve duygusal
konu vardr. Bu nedenle istekli bir gzlemci yalan iaretlerini
s aptayabilir.
Dier bir olas glk, kendimi bir yalanc olarak nasl al
gladmla ilgilidir. Baz durumlarda veya baz insanlar sz
konusu olduunda, aldatan kiiler bakasna yalan sylemekten
dolay kendilerini gerekten de kt hissederler. Aldatma konu
sunda duyduklar endie artan sululuk duygusunu ortaya ka
rr. ou kii yalan sylemeyi setiinde biraz sululuk duyar
veya vicdan azab hisseder. Bu sululuk duygusu veya vicdan
hisleri bir yalan saptamay mmkn klan iletiimin drt kana
lna katkda bulunabilir.

Yalan saptamann yedi anahtar :

deimezler, deii likler,
gruplanmalar, tutarllk,
nyarglar, kirlenme ve apraz
ko ntrol.

Baz insanlar yalan sy

lerken aslnda bir eit haz
veya zevk hissi yaarlar. Bu
davran "kandrma zevki"
diye bilinir3 . Bir kii yalan
n oyunun bir paras olarak
grd iin bu olay ya

yor olabilir ve dier kiinin yalanna kandn dnrse bu

noktada kazanyor olabilir. Artk bu kiinin hissettii cokuyu

48

ZHN OKUMA TEKNKLER

otrol altnda tutmas zorlaabilir, tpk sululuk duygularn

k ontrol altnda tutmann zor olduu gibi . Yine de, bu duygu
r t kiinin beden dilinde, ses niteliinde, konuma ieriin
k veya mikro ifadesinde yalan syledii iaretini vermesine

neden olabilir.
Dier kiilerin drst ve aldatc davranlarn yorumlama
grevi en azndan birka nedenden tr ok zor olabilir. n
celikle, insanlarn iletiim kurarken davranlar ok karmak
ve bazen kafa kartrc olabilir. kincisi, bu tarz davranlar
bi raz doruluk pay ile belirleme yetenei abucak tehlikeye
debilir nk kiisel nyarglarmz, yanlglarmz ve pein
hkmlerimizin stesinden gelmemiz gerekir. Bu zorluklarn
stesinden gelmeyi umuyorsak, bir dier kiinin drstln
yanl yorumlama riskini azaltmak iin analiz abalarmzda
uygun nlemleri almalyz. Hibir ey drst bir insan yalanc
olmakla sulamaktan daha kt olamaz, ama tabii ki size yalan
sylenmesini de istemezsiniz.
Bu ciddi hatalar yapma olasln azaltmaya yardmc ol
mak iin, bir bakasnn davrann analiz ederken kullanaca
mz bir dizi kural belirleyeceiz. Bu temel kurallar aldatma
belirtilerini incelerken bizim iin son derece nemlidir. Konu
tuunuz kiinin konuma esnasnda stres altnda olduunu gs
teren iaretleri belirlemenize yardmc olacak hatrlamas kolay
yedi ana kural vardr. Bu yedi ana kural bir konumada zellikle
ne zaman dikkat etmeniz ve bir yalan kollamanz gerektiini
belirlemenize yardm edecektir. Bu kurallar iletiiminizi ve
kurduunuz ilikileri gelitirecek ekilde kullanp kullanmamak
tamamen size baldr.

49

STAN B. WALTERS

Deimezler
Kural 1: Bir kiin dier zel davranlarn saptamadan nce

deimez veya normal davranlarn tanmlamalsnz.

Birisinin aldatc davranlarn saptamanza yardm etmesi
iin kullanacanz ipular, o kiinin deimez duygusal veya
zihinsel durumundaki bir deiiklik veya sapma olduunu gs
termelidir. Etrafnzda bulunanlarn davranlarndaki bu kritik
s apmalar belirlemenizin tek yolu onlarn normal davranlarn
ok iyi bir ekilde anlamanzdan geer.
rnein, uzun yllar boyunca ok seyahat etmem gerekiyor
du, bazen ylda 1 80 geceyi seyahatte geirmek zorunda kaldm.
Eimden ve ailemden uzakta olmak aramzdaki ak iletiimi
srdrmeyi benim iin daha nemli hale getirmiti, bu yzden
onlarla hemen her gn konuuyordum. Tahmin edebileceiniz
gibi, eimin ses tonuyla ilgili gayet iyi bir hafzam vardr - buna
"his" de diyebilirsiniz. Aslnda, kendisiyle ilk tanmamz tele
fonda olmutu. O bir eyaletteki devlet kurumunda alyordu,
ben ise baka bir eyalettekinde alyordum.
Eimle yaptm herhangi bir telefon grmesinde, sadece
sesinin niteliinden gnnn nasl getiini anlayabiliyorum.
Sesinin tnlamasndan ve konuma hzndan yorgun olup olma
dn veya nezle olup olmayacan hemen anlyorum. Sesinin

ljif inin ya da her ikisinin banyoda olup olma

dn bana anlatabiliyor. Ve konuma ierii "Senin ocuklarn

tonu kzlarmdan

ne yapt syleyeyim mi?" gibi iaretleri ierebiliyor.

Bir kiinin deimezi, aldatmay belirleme srecinde refe

rans noktanzdr. Sonradan bir kiinin doru veya yalan szleri
zerinde yfptnz incelemeler bu referans noktas ile karla50

ZHN OKUMA TEKNKLER

t r lacaktr. ncelediiniz insan iin deimezleri tanmlamak

hi rka yntemle gerekletirilebilir. Eer gzlemlediiniz kii

1.ntcn tandnz birisi ise, tm yapmanz gereken bu kii ile
olun gemi deneyimlerini zihninizde gzden geirmektir. O ki
i nin kzgn, yorgun, youn stres altnda veya heyecanl olduu
ve

dier tepki verdii durumlar zihninizde gzden geirin. Bu

koullar altnda o kiinin sesi nasld? Sesinin alalma ve yk

selmesini nasl tanmlardnz? Sesinin ykseklii deiiyor mu?

Bu durumlarda ne kadar fazla veya az el kol hareketi yapyor?

Konutuunda cmleleri ak ve net mi
yoksa konuyu datp, kekeliyor ve tam
cmleler kuramyor mu? Peki ya yz
i fadeleri? Yz ifadeleri abartl bir hal
mi alyor yoksa donuk bir ifadeye mi b

rnyor? Bunlar bir kiinin davranna

dair bilmek isteyebileceiniz ayrt edici
zellikleridir.

Bir kiinin her

zamanki veya esas
davranlarn ne kadar
iyi tanrsanz, o kiinin
yalanlarn, kaamak
cevaplarn veya stres
altnda olup.olmadn

Diyelim ki incelediiniz kiiyi tan

myorsunuz. Bu kimse yeni tantnz

yorumlamada daha
baarl olursunuz.

veya nceden ok az iletiiminizin olduu birisi olabilir; bu kiinin deimezlerini nasl belirlersiniz? ncelikle, kendi kendinize sormanz
gereken ilk soru udur: Davran deimezlerini anlamak iin ne
kadar vakit harcamak istiyorsunuz? Ve davran esaslarn tam
olarak bulamazsanz ne kadar risk almaya heveslisiniz? Eer bir
kimsenin gvenilirliini doru olarak tespit etmeyi ve elde et
tiiniz bilgilerden doru bir karara varmay umuyorsanz, ie o
kiinin deimezlerini bulmak iin biraz verimli vakit harcamak
ile balayabilirsiniz. Bu grevin uzun ve karmak olmasna ge51

STAN B. WALTERS

rek yok, fakat karnzdaki kiiyi nemli olmayan konularla veya

asl ilgilendiiniz konuyla ilgili olmayan bir sohbete ekmeye
aln. Aile, spor, havalar veya filmler hakknda konuun veya
daha da iyisi kiinin kendisi hakknda bir sohbet an. Konunun
tamamen aina olduu ve bylelikle onu rahatlkla konumaya
ekebileceiniz bi: konu olmas gerekir. kincisi, kiinin ge
..
mii hakknda bilgi toplama frsat elde edecek ve belki kiilii
hakknda biraz bilgi sahibi olacaksnz. ou zaman, bir kim
senin kendisi hakknda sylediklerini dinlemek ve dierlerinin
kendisi iin neyin nemli olduunu dndn duymak, o
_kii hakknda bir hayli bilgilendiricidir. Baarlarn, baarsz
lklarn veya kiisel ilgilerini nasl tanmladn dinlemek, o
kiinin neye nem verdiini size anlatr ve o kiiyi byk l
de kavramanz salar. Dier insanlar, arkadalar , i arkada
lar ve aile yeleri hakknda nasl konutuuna dayanarak da
bir kii hakknda ok ey renebilirsiniz. Ayrca, bir kiinin
size sylediklerinde drst olup olmadn yarglayacaksanz,
bunu en iyi dinleyerek ve gzlemleyerek yapabilirsiniz, ok
fazla konumanz gerekmez.
Ya halkn gzleri nndeki bir kiinin yalan syleyip sy
lemediine karar vermek istiyorsanz? Oyunuzu nasl kullana
canza karar vermek istiyor veya sadece durumunun nasl ol
duuyla ilgileniyor olabilirsiniz. Politikaclar, oyuncular, nl
sporcular, i adaml o/ veya basn aracl ile halkn yakndan
tand dier r_l kimselerin deimez davranlarn nasl
belirleyeceksiniz? Davran deimezlerini bulabileceiniz
artlar kontrol etmeniz mutlaka ok zor olacaktr, fakat basn
size o kiinin rportajlarn inceleme frsat verecek ve kiinin
sizinle konumasn veya iletiime gemesini kolaylatrmay
dert etmenize gerek kalmayacak, nk bakas sizin iin bu
52

ZHN OKUMA TEKNKLER

i i yapyor. Btn yapmanz gereken, arkanza yaslanmak, iz

lemek, din lemek ve odaklanmaktr. Kii halka ne kadar g

r nrse veya eitli durumlarda basnda ne kadar yer alrsa,
davran :!saslarn beliriemede gvenebileceiniz liste o kadar
geni olur. Bununla birl ikte, reklamlar, siyasi reklamlar, haber
rcklamlar, filmler, konumalar ve bunun gibi nceden yazlm
ve zerinde allm olaylara gvenmeyin. zlediiniz kiiyi,
basn mensuplarnn istedikleri soruyu sorabildii basn ak
lamalar gibi daha doal durumlarda incelerseniz, deerlen
dirmeniz <laha doru olacaktr. Televizyondaki haber magazin
ovlar, aratrmac haber programlar ve ucu ak sorularn
sorulduu talk ovlar, muhtemelen size o kiinin deimezleri
ni belirlemede kullanabileceiniz daha gereki rnekler suna
caktr. Kii halkn huzurunda grnmek iin iyi hazrlanmsa
endielenmeyin. Yalan syleyecek kii - iyi hazrlanm veya
alm da olsa - saptayabileceiniz aldatma iaretlerini yine
de gsterebilir ve sklkla da gsterecektir. Unutmayn ki, kim
se btn aldatma belirtilerini ve iaretlerini . meydana geldik
leri anda yakalayamaz . Sadece kiinin gvenilirlii hakknda
doru ve tam bir karara varabilmek iin yakalayabileceiniz
kadar ok belirti yakalamanz gerekir.

Deiiklikler
Kural 2 : Kiinin deimez/erinde meydana gelen bir deiiklii

bulmaya aln: Yeni bir davran veya dikkat ekecek ekilde

duran veya deien mevcut davran.
Bir kiinin davran esaslarn veya deimezlerini kavrad
nz hissettiinizde, aldatmay belirlemek iin o kiinin dav
ran deimezlerinde meydana gelecek deiiklikleri aramaya
53

STAN B. WALTERS

balayabilirsiniz. Bir kii aldatma ile ilgili stres nedeniyle mey

dana gelen deiiklikleri temel ekilde yaar. Ya daha nce
gzlemlemediiniz yeni bir davrann olduunu, var olan bir
davrann durduunu, ya da mevcut davrann grntsnn
nemli lde deitiini grrsnz.
Varsayalm ki bulunduunuz ehirde yeni bir yolun yapm

ile ilgili olarak basn konumas yapan bir politikacy deerlendiriyorsunuz. Yapm maliyeti, inasnn ne kadar srecei ve
ehirde yaayanlar iin ne kadar yeni i frsat douraca hak
knda sorulara yant veriyor. imdiye kadar, dncelerini ak
larken ok rahat ve kendini ifade etmede hibir sorun yaamyor.
Sonra, bir muhabir, bu proje iin ayrlan parann bir ksmnn
sosyal sigorta denei fazlasndan karlanp karlanmadn
soruyor - ki seim kampanyas sresince byle bir duruma asla
izin vermeyeceini belirtmiti. Politikac bu soruya una benzer
bir yant veriyor: "E, imdi yle ki . . . Bunun nemli bir konu ol
duunun farkndaym ve pek ok insan byle dnyor. . . Fakat
her zaman sabit gelirli semenin yannda oldum ve sizin de bildi
iniz gibi, sabit gelirli kimseleri korudum. Bu proje ok ey sa
layacak. .. Bir sredir byk ihtiya duyulmaktayd ve bu fonla
rn kayb veya bir ksmnn kullanlmas ile . . . Bildiiniz gibi bir
buuk yl nce olduundan ok daha iyi bir durumda." Az nce
meclis yesinin tavrnda nemli bir deiiklik grdnz.

fu
landm eiti asetlerinin birinde, konuurken devaml elini
Grme yap a ve sorguya ekme derslerini verirken kul

aznn evresinde ve bazen azn kapatacak ekilde havada

tutan gen bir adam vardr. Bu gen adam yalan sylerken bile

bu davran sergiler. Bu davran bakalar iin aldatma iareti

olabilir, fakat bu kii nerdeyse her zaman bu davran sergile54

ZHN OKUMA TEKNKLER

mektedir. Tabii ki, birka kilit soruya cevap verdii zamanlar d

nda. rnein, kendisi ve aabeyinin soyduklar eczaneyi nasl
setikleri sorulduunda, eczaneyi rasgele setiklerini syler. O
anda, burnunu ve gzlerini eliyle kapatr. Bu durumda, kii nor
mal davrann kesmi ve yeni bir belirti gstermitir. Bir sre
sonra, baka bir soruya cevap verirken, gen adam grmeciye
o ehre daha nceden gittiklerini ve hedef olarak o
eczaneyi setiklerini syler.

nemli

Konuurken sk sk el kol hareketi yapan bir

davranlar

ocuunuz olabilir. Hatta kznzn "elleriyle ko-

doru

nutuunu" syleyebilirsiniz. Fakat ona, masann

zamanda

zerindeki vazonun nasl devrilip iindeki suyun

sergilenir.

masay lekelediini sorduunuzda, kznzn kedinin bir sinei kovalarken vazoyu devirdiini ve bu yzden vazo
nun devrilmi olabileceini sylerken ellerini arkasna gtrp
gizlediini grebilirsiniz. Kznz mevcut iletiim davrann
deitirmitir. Peki, gerekte kim vazoyu devirdi?
Belirlemeyi rendiiniz bu davranlar yoktan var olmaz.
Bir ey o davrann meydana gelmesine neden olur. zlediiniz
kiide tepkiye yol aan bir eit etki meydana gelmitir. Bu uya
ran sizden gelen bir soru eklinde olabilir, o kiinin yapt bir
gzlem olabilir veya size iletmek istedii bir duygu veya dn
cesi olabilir. Aratracak kadar nemli olan ey, uyarann o kii
iin tad nemdir. Kiinin gsterdii tepki, o kilit uyarandan
sonraki ile be saniye arasnda meydana gelecektir. Bu zaman
aral nispeten ksa olduu iin, hemen her zaman kiinin szl
ve szsz tepkilerine dikkatinizi vermeniz son derece nemlidir.
Dikkatinizin bir anlk dalmas kiinin davrannn deimesi
ne neden olan o eyin nemli anlayamamanza yol aabilir.
55

STAN B. WALTERS

Aldatmay gzlemleyenlerin sklkla yapt hatalardan

biri, yanl bir soru veya uyarana yant olarak duyduklar veya
grdklerini aldatc davran olarak snflandrmalardr. al
annza ihale teklifini son tarihten nce gnderip gnderme
diini sorduunuzda, azn kapattn, bedenini sizden uzaa
doru yasladn, omuzlarn silkip "Evet" dediini grrseniz,
aldatc bir cevaba tanklk etmi olabilirsiniz. Bu, iki dakika
nce kendisine fazla mesai iin size fatura ettii para miktarn
sorduunuzda yalan syledii anlamna gelmez. ncelemenizi
belirli ve tek bir tepl.6 ile kstlamalsnz. Sadece tek bir yant
veya tepkiye dayanarak bir kiinin btn davranlar hakknda
bir deerlendirme yapamazsnz. O kiinin tepkisini grmeden
nce sorduunuz soru neydi? Size cevap vermeden nce o kii
nin yaad en son uyaran neydi? ncelemenizi bu belirli konuya
verilen tepki ile snrlamanz gerekmektedir.
nceki blmde incelediklerimizden hatrlayacanz gibi,
hepimiz dnyaya veya evremizdeki ortama iki temel dzeyde
tepki veririz - duygusal ve zihinsel. Dnyann her zaman tah
min edilebilir ve belli bir dzen iinde olmasn isteriz, fakat
grnen o ki etrafmzdaki artlar kontrol edemeyiz. Yllarca
deneyim kazandktan sonra, davranlarmzda baz kkl al
kanlklar gelitiririz. ou zaman, mutlu, zgn, ylgn, kederli,
rahat olduumuzda ve bunun gibi durumlarda baz tutarl davra
nlar gelitiririz. Ayn ekilde, etrafmzdakilerle iletiim kur
mada deneyim kazanarak yllarmz geiririz ve duygu ve d
ncelerimizi ifade etmede ince bir denge tuttururuz. Kendimizi
ifade ederkeniruUandmz iyi prova edilmi drtl iletiim ka
nallarndan bahsettiimizi hatrlayacaksnz. Bu drtlnn b
tn yeleri ayn besteyi, ayn duygularla, ayn tempoda ve doru

56

ZHN OKUMA TEKNKLER

sesle aldnda en iyi ekilde iletiim kurarz. Bu ekilde drt

blmn hepsi de uyumlu bir ekilde birbirlerine karr. Aldat
ma eylemi ise bu drtlde uyumsuzlua yol aar ve bu drtlnn
performansndan belli olur.
Size bir rnek vereyim: Ben ve ortam mterilerimizden
biri iin finansal bir kurumda ortadan kaybolan bir miktar para
ile ilgili olarak bir soruturmay ynetiyorduk. Paraya eriebile
cek ve bu paray alabilecek ok az sayda kii vard. Soruturma
mz sonucu olas pheli says ikiye indi . lerinden yal olan
pheli, bir arabay geri almasna yardm etmesi iin gen olan
ie almt. Normal prosedr arabann sahibi ile yz yze ileti
ime gemek ve eer mmkn olursa bir deme almakt. Eer
demeyi alamazlarsa, birisi geri alnm arabay bankaya geri
gtrecek ve dieri de ahsi aracn bankaya geri gtrecekti.
Bizim soruturduumuz olayda, adamlar demeyi alabilmiti ve
bu nedenle arabay geri almamlard. Ertesi sabah, yal olan
bankaya paray geri gtrd fakat parann yars kaypt.
lerinden yal olan adam ile soruturmaya baladk. Adam
larn banka ilemlerini nasl yaptklarn konuarak biraz zaman
harcadk. Ayn sre iinde yar zamanl olarak baka ilerde
altklarn rendik. Yal olan adamn parasal durumunu
ayrntlaryla konutum, herhangi bir bor, okul paras, hastane
masraf veya kumar borcu gibi borlarnn olup olmadn sor
dum. Yalan sylediine dair herhangi bir iaret saptamadm . Bir
hafta nce, arabann geri alm ile ilgili olaylara dndm, yal
olan adamdan o akamst adm adm ne yaptn ayrntl bir
ekilde anlatmasn istedim. En sonunda adam paray alp al
mad sorusuyla kar karya getirdiim noktaya ulatm. Hi
tereddt etmeden "Hayr" dedi.
57

STAN B. WALTERS

Bir kiinin szl veya

szsz davranlarnda
oluabilecek zamanl ve
nemli deiikliklere kar
tetikte olun.

Paray kimin aldn bilip

bilmediini sordum ve ayn cevap
geldi: "Hayr." ki cevabnda da
herhangi bir yalan belirtisi grme
dim . Biraz daha konutuktan son
ra, gerekten ok hayal krklna

uram ve yorulmutum nk neyi kardm anlayamyor

dum. Sonunda umutsuzca sordum, "Peki, o zaman ne oldu bu
paraya? Kayp m ettin?"
Adamn surat ifadesinde hemen byk bir deiiklik gr
dm ve yukarya doru ve dik olan beden dilinin deiip, san
dalyesinde kmesini izledim . Bu deiiklik sadece byk de
ildi, ayn zamanda bir uyarana tepki olarak meydana gelmiti
- sorduum belirli soruya cevap olarak. "Kayp m ettin?" de
yivermitim ve adamn deimez davranlarndaki zamanl ve
byk deiiklii aka fark edebildiim iin sorgunun bu ks
mn takip edebiliyordum . Yal olan adam gerekten de paray
kaybettiini dnyordu. Sonradan ortaya kt ki, gen olan
adam paray cebinden almt ve biz bunu gen adamla daha
sonra yaptmz grmede ortaya karabildik.
Bir kiinin deimez davranlarndaki sapmalar bir eylerin
dndn gsterir, bunun nedeni ise, bir kiinin yalan syledi
inde birden fazla dnce dizisi ve gerek duygusal tepkilerini
gz nnde bulundurmaya mecbur kalmasdr. Yantlarn birden
fazla seviyede olmas sonu olarak kiinin odaklanma yeteneini
zorlar. Bir kerede birden fazla dnceyi aklnda tutmaya al
mak psikolojik olarak imkanszdr, fakat iyi bir yalann olmas,
tabii yle bir ey varsa,)rek ve yalann karmn gerektirir.

Daha nceden belirttiimiz gibi, yalan ne kadar byk olursa,

58

ZHN OKUMA TEKNKLER

onu

oluturan paralar hatrlamak daha da zorlaacaktr. Sonra

s nda sylediimiz yalann tam olarak uyduundan ve yeni yala

gerekirse baka bir yalan ekleyebilecek kadar ucu ak brak1 mzdan

emin olmak iin nceki yalanlarla megul olmamz

gerekir. Yalan yaratma ve devam ettirme ile zorlanmann yan

s ra, duygusal tepkilerimizi de kontrol altnda tutmamz ve szl
i fadelerimiz ile uyumlu olmalarn salamamz gerekmektedir.
Bunlarn hepsini bir arada yapabilmek ok zordur ve sklkla
haarszlmz ile sonulanr. Tepki verirken ortaya kardk
larmz ise aldatmann belirtileridir.
Dnceler ve duygularn arasndaki bu dengesizlik dav
ranta nemli deiiklikler yaratabilir ve bunlar bir kimsenin
i fadelerini deifre ederken saptamay ve belirlemeyi umduunuz
deiikliklerdir. Bu nedenle, bir kiinin yalann barndrma ih
timalini tayan alann altn izen ey o kimsenin her zamanki
davranlarndaki deiikliklerdir.

Gruplar
Kural 3: nsan iletiimi her biri iten ya da dtan gelen bir uya

rana tepki olan pek ok szl ve szsz davrann karmak et

kileimidir.
. Eer bir kimsenin drst m aldatc m olduunu sadece
tek bir davranla kantlayabilseydik, insanlar birbirlerine sy
ledikleri yalanlar ok nadiren yanlarna . kar kalrd. Fakat ma
alesef, asl konu bu deildir. Her ne kadar belirli tek bir dav
ran tanmlamak istesek de, insan iletiimi bundan ok daha
karmaktr. Bu karmakln nedenlerinden biri hepimizin bir
bakasyla iletiim kurarken kulland kendi kiisel davranlar
listesinin olmasdr.
59

STAN B. WALTERS

Bir grup
davran , tek
ve rasgele bir
davrantan
daha nemlidir.

Bu davranlar belirli bir anda yayor ola

bileceimiz farkl duygularca etkilenir. Etkile
imde bulunduumuz kiinin zel, kiisel, sos
yal veya genel snflandrmasna bal olarak

zaman zaman kullandmz jestler deiir. Bir

dizi dncemizi ifade ederken kullandmz

alldk tepki dzenimizin bir paras olan jest

ve iaretlere de gveniriz. Ayn durumda, hatta
ayn ortamda olan baka birisi btnyle farkl etkileim davra
nlar dizisi ve yine kendisine zel farkl duygusal ifadeler dizi
sini kullanabilir. Bu nedenle, herkese uygulanabilen her bedene
uyan jestlerin varlndan sz edemeyiz.
Size bir rnek: Bir havaalanndasnz ve k kapsna ya
kn oturan bir kimseyi fark ettiniz. Yakn incelemeler sonucu
o kiinin aladn fark ettiniz. imdi, bu adamn alamasnn
nedenleri ne olabilir? Belki ailesinden vefat eden bir kimsenin
cenaze trenine katlmak zere baka bir ehre gidiyor ve o aile
yesini kaybndan tr yas tutuyor. . Belki de uaa binen olu,
askeri sse uuyor, dnyann br ucundaki tehlikeli bir askeri
ortama girmek zere ve adam olunun hayat iin endie duyu
yor. Fakat durun, insanlar dier sebeplerden dolay da alayabi
lirler. Kz ve damad iki yldr denizar bir lkede, geri dnd
ler, torununu ilk defa grmek zere ve adam sevinten mutluluk

uz sren tedavisini bitirmi geri dnyor, hem de iyilemi

g zyalar dkyor. Ei lkenin dier ucundaki bir hastanede

bir halde. imdi sk durun. Havaalanna yeni hal sermiler ve

hal yaptncsnn kokusu gerekten ok 'ar. Belki adamn

kokuya kar alerjisi var. Henz katarakt ameliyat olmu olabi
lir ve parlak gn u anda hassas olan gzlerine ac veriyor

60

ZHN OKUMA TEKNKLER

olabilir. Yukardakilerin hepsi havaalannn bekleme ksmnda

otururken alayan bir adam neden grdnze dair mantkl
aklamalar olabilir.
Bu rnekleri aklnzda tutun ve bir kimsenin drstl
konusunda yargya varrken sadece bir ipucuna gvenmenin ne
kadar ok hataya yol aabileceini dnn. Dier bir kimseyle
etkileimde bulunurken kullandm zel jestlerim olduu gibi,
yalan sylerken de sergileyebileceim benzer bir dizi kiisel
iaretim vardr. Benim
belirti olarak

grlen

aldatma iaretlerimi siz

hi

kullanmyor veya

ok nadiren kullanyor
olabilirsiniz. Eer be-

ispat ykmll konumacnn

drst olduunu kantlamas zerinde
deil , doruca gzlemcinin yalan
saptama be cerisi zerindedir.

lirli bir szsz iaretin

kesinlikle aldatma gstergesi olduunu dnyorsanz, btn
bir konumay hi kullanmayabileceim belli bir iareti gsterip
gstermeyeceimi bekleyerek geirebilirsiniz. Bu arada, tm bu
sre zarfnda size yalan sylediimi gstererek ok sayda szl
ve szsz iareti karm olabilirsiniz.
Gelin, meydana gelebilecek baka bir zorluu daha incele
yelim. Farz edin ki genelde bir yalan belirlemede size yardm
olacana inandnz bir belirtiyi saptadnz . Konumamzn
bir yerinde, bu pheli iareti verdiimi fark ettiniz. imdi
kendi kendinize soracanz soru u olmaldr: "Bu davran
tamamen tesadfen m i kt yoksa gerekten o kadar belirli bir
'
davran myd?" Baz davranlar tesadfen gzkebilir. Ras
gele meydana gelirler ve dinleyici aldatmaya almakla hibir
ilgileri yoktur.
61

STAN B. WALTERS

imdi drst biri kiiyi yalanc olarak yanl tanmladnz.

Aldatmay belirlemedeki gvenilirliinize ne olacak? Bu kiiyle
'

olan ilikinize az nce nasl bir zarar verdiniz? Gelecekte birisinin

yalann saptamada, bunu baarmak sizin iin ok nemliyken,
becerinize nasl gveneceksiniz? Bir kimsenin drst olup olma
dna sadece tek bir davrann temel alarak karar verme tuza
na dmeyin, nk bir kimsenin drst m yoksa aldatc m
olduunu kantlayan tek bir szl ya da szsz davran yoktur.
lk temel kuralmz daha gereki bir dzlemde dnelim.
ehirleraras bir yolda bir polis memuru alkoll araba kulland
ndan phelendii bir srcy evirir. Polis memuru sr
cye gvenilir alkol testlerini -' burna dokunmak, geriye do
ru saymak, alfabeyi saymak, dz bir izgi zerinde yrmek
gibi - yapmadan srcnn alkoll olduuna karar vermez. Bu
testleri uygularken srcy gzlemledikten sonra srcnn
alkoll m yoksa temiz mi olduuna karar verir. Eer polis me
muru sadece srcnn yava araba kullanmasna veya arabay
kullanrken bir kereliine yoldan kmasna bakarak alkoll ol
duuna karar verseydi kesinlikle ihmalkarlk yapm olurdu.
Szl ve szsz davranlar incelerken, bir kimsenin d
rst olup olmadna yalnzca tek bir davranna bakarak karar
vermemelisiniz. nsan davran ok daha karmaktr ve iletiim

srasnda insanlarn gsterdikleri davranlar tamamen kiiye

qzg olabilir. Bir kii iin doru olan eyler, bir bakas iin yanl

dlabilir, fakat yine de iki ya da daha fazla kii iin ayn olabilen

baz belirtiler vardr. nsan davranndaki hibir unsur kesin veya

mutlak deildir. Daha sonra kiisel davranlarn nemini incele
yeceiz ve bir insan yalan sylemeye meyil ii iken byk oranda
ortaya kan davranlar irdeleyeceiz. Bu davranlarn hibiri
62

ZHN OKUMA TEKNKLEli

aldatmay belirlemede tamamen gvenilir eildir, ayrca belir

t i lerin grnte olmamas o kiinin doru)U syledi ini gster
mez. Doruyu syleyen kiinin bile, sadece tesad fi olaylar olan .
veya gzlemci tarafndan yanl yorumlana1 aldatm a iaretlerini
verdii durumlar olacaktr. Yine de, iki, ya da dah a fazla be 1 irtinin bir defada tesadfen olumas ihtimli mmkn olsa bile
ok dktr.
Gruplamalarn

nemini

gstermek iin nceki sr

cy durduran polis memuru
rneini kullanabiliriz. Polis
memurunun srf yolda zikzak
yaparak ilerliyor veya hz s

Szl ve ezsz davranlar

incelerker, bir ki m senin drst

olup olmaj na yalnzca tek

bir davran na ba karak karar

vermemel siniz.

nrndan daha dk bir hzda

araba kullanyor diye srcnn alkoll anba kull an d sonu
cuna varmayacan az nce belirttik. Polis m emuru m ahkeme
de srcnn alkoll olduunu yargsna ik snrl be lirtiye da
yanarak vardn sylese, hi phe yok ki ( ava d erdi. Bunun
yerine polis memuru srcnn alkol aln olduunu gsteren
bir dizi belirti aramas gerekir. Bozuk konu ma, sr cnn ne
fesinin alkol kokmas, bira kutular veya aabada a k bir iki
iesi, srcnn ayakta durduunda denge;ini kor uy amamas,
dz bir izgide yrmesi istendiinde yapar amas gibi belirti
lerin hepsi bir araya geldiinde polis memurmun s rcye ceza
kesmesi iin gereken sebepler bulunmu ola aktr.
Ayrca polis, srcnn hangi ehirde bulunduunu veya
gnlerden ne olduunu bilmediini gzlenteyebilir. Polis me
muru hakime srcnn sabah saat 3'te farlrn yakm adan ara
ba kullandn, hz snr saatte 90 km. ola yolda 1 2 0 km. ile
63

STAN B. WALTERS

gittiini, bat eridinde dou ynne doru srdn de sy

leyebilir. Son olarak, yasal seviye 10 iken srcye alkol mua
yenesi yapldnda kanndaki alkol seviyesi 32 kar. Btn bu
faktrlerin birlemesi ile polis memuru srcnn alkoll araba
kullandna karar verir. Yaptmz grup tanm da buna ben
zer. Tek bir belirti kiinin yalan syledii kararna varmak iin
yeterli kant salamaz, fakat tek bir konuyu konuma esnasnda
meydana gelen birden ok belirti byk ihtimalle aldatmann
meydana geldiine iaret eder.

Tutarh h k
Kural 4: Belirli bir konuya verilen tutarl bir tepki, yalan sylen

diinin gstergesi olabilir.

Daha nce, bir gzlemcinin aldatmay belirlemek iin kar
sndaki kiinin olaan veya srekli davranlarndaki deiik
liklere bakmas gerektiini belirtmitik. Daha sonra renece
imiz gibi, grdnz btn deiiklikler birinin size yalan
sylediini gstermez, kii genel bir stres altnda iken o ekilde
davranabilir. Gsterdiim aldatma nedenli deiiklikler meyda
na gelir nk gerekte hissettiim duygular ile sizin grmenizi
istediim duygular arasnda bir atma olmas sz konusudur.
Grdnz bu deiiklikler, btn bu duygusal konular kon
trol altnda almaya alrken yaadm atmalar nedeniyle
meydana gelir. Hedeflediim mesajlara alp onlar kontrol ede
ne ve gerek i mesajlarmla uzlaana kadar, o belirli konu hak
knda konumam istediinizde her zaman tutarllk gsteren bir
eit olumsuz tepki olacaktr. Dier nemsi konularla ise ayn

sorunu yaamam.

64

ZHN OKUMA TEKNKLEIRi

Zaten bir kiinin sadece tek bir davran nn o kiinin d

r iist

m yoksa aldatc m olduunu kantlayamayacan ve grup

halindeki davranlar tanmlamanz gerelktiini biliyorsunuz.

'

Eer bu sz konusu konumac iin gerekten nemliyse ve konumac yalanlarn devam ettirmek zorundaysa, o konuyu her
gndeme getirdiinizde bir eit tepki alrnanz gerekir. Fakat
hu, konu her gndeme geldiinde kiinin ayn davran grupla
r u

sergileyecei anlamna gelmez. Aramamz gereken ey konu

hakknda konuulurken devaml meydana gelen davranlar gru

budur. ncelediiniz davranlarn geliig:el olmalar ihtimali
ni ortadan kaldrmanz gerekir.
Aratrmalarda bulunan kilit noktalardan birisi de, aldatc
kiinin bir sreliine kendini rahatsz eden lkonuya tepki verme
ye devam etmesidir. Aldatc kiinin stres veya aldatma iaretle
r i ni gstermeye devam edeceini bilmek, k iiyi yle ya da byle

d ier ilgili konularda test etmenize izin verir. Eer sadece tek bir
konu aldnda olumsuz tepki al yorsan :, aldatma eyleminin
yksek ihtimalle bu konu ile ilgili olduunu bilirsiniz. Bununla
birlikte, bir sre sonra, kiinin o belirli konuya gsterdii tepki
lerin iddeti azalabilir. O zaman konu hakknda konumak ki
inin gsterdii tepkilerin eskisi kadar iddetli olmamasna yol
uabilir.
rnein, diyelim ki insan kaynaklar mdr olarak al
yorsunuz ve iiniz irketiniz iin kalifiye eleman adaylar ile
grmek ve ie al
mak.

zaman ayn deiikliklerin ortaya

Doldurmaya Her

altnz bo po
zisyon biraz dene
yim, eitim, diploma

kmasn deil, de iikliklerin her zaman

olmasn ve

bu deiikliklerin gruplar

halinde ortaya kmasn beklemelisiniz.

65

STAN B. WALTERS

veya baka bir referans gerektiriyor olabilir. Adayla grrken

. ve i bavurusunu gzden geirirken, bir diplomas veya nceki
iinde deneyimi olup olmadn sorarsnz. Bu konu ne zaman
gndeme gelse, kii yan izmeye ve oyalayc cevaplar vermeye
balar ve byk ihtimalle size beden dilinde byk deiiklikler
olduunu belli eder.
Bu davranlar pekala kiinin gemiiyle ilgili birtakm ey
leri sizden sakladn gsteren bir dizi davrana iaret edebilir.
Akademik eitimini bitirmemi olabilir veya becerilerini ya da
nceki i deneyimlerini abartm olabilir. Bu alanda kiinin ne
den davranlarnda byle belirgin deiikliklerle yant verdii
ni anlayabilmek iin ok daha detayl incelemelerde bulunmanz
gerekir.
Ya ocuklarnz iin bir bakc almay dnyorsanz?
Veya siz uzun srecek bir tatile ktnzda evinize bakmas
iin tutacanz kiiye soru soruyorsanz? Bakcnn sorumlu
luk sahibi ve eviniz ya da ocuklarnz sz konusu olduunda
gvenebileceiniz biri olduundan emin olmak istemez miydi
niz? Davranlarndaki nemli deiiklikler o kiinin gemiiy
le ilgili daha sorgulayc olmanz syleyebilir. Belirli konularda
konuurken o kiinin gsterdii devaml tepkiler daha eksiksiz
detaylar aratrmaya devam etmeniz iin bir iaret olabilir.
Karnzdaki kiinin deimezlerinde bir dizi deiiklie ne
den olmas muhtemel ilgili konu veya soruya geri dnmeniz ve
konumanzda geen o konuya her yaklatnzda ne olduuna
bakmanz gerekebilir. Unutmayn ki, her zaman ayn deiiklik
lerin ortaya kmasn deil, sadece deiikliklerin her zaman
olmasn ve bu deiikliklerin
gruplar halinde ortaya kmasn
.
,,

bekliyorsunuz. Byle bir durumun meydana geldiini fark ettii66

ZHN OKUMA TEKN IKLER

i zde, konumay srdrecek, kilit konudan uzaklaacak, sonra

emberi daraltp konuya geri dnecek vre ne olduunu yakndan
i nceleyeceksiniz.
,.

nyarglar
Kural 5: Becerilerinizi e n verimli ekilde kullanabilmek iin,

konumalara pein hkmsz yak/an; nyarglar veya yanl

vorumlarla yaplan incelemeler gvenilir deildir.
Bu kitabn en bandan beri, genelde insanlarn baka bir ki
inin yalanlarnn kurban olup olmadklarn veya olmayacakla
r n belirlemede son derece baarsz olduklarn aklamaya a
l tm. Aldatmay belirlemede neden hu kadar baarsz olduu
muzu da aklamaya altm. Baarsz olmamzn nedenlerin
den bazlar yanl davranlar gvenil ir aldatma iaretleri olarak
tanmlamamzd. Btn insanlar iin aldatmay veya drstl
doru ekilde gsteren tek bir davran olmad iin, tek davra
nlar temel alarak aldatmay tanm hrnaya almann riskleri
hakknda sizi uyardm. Kiisel nyarglar veya pein hkmler
yanl yorumlara varmamza neden olan tuzaklar artrr.
Baka birinin drstl zerine yaptnz analizin doru
olmas, kiinin drst m sahtekar m olaca hakkndaki btn
muhtemel nyarglarnz bir kenara koyma yeteneinize bal
d r. Eer gzlemlerinizi bu kiinin size yalan syleyecei varsa
ym ile yaparsanz, sadece o kiinin doru aldatma belirtilerini
gsterip gstermeyeceine dair phelerinizi dorulayan belirti
leri grrsnz. nsanlar sk sk zme karar verip oktan var
dklar sonular destekleyen iddialar yaratmak konusunda kt
bir hrete sahiptir.
67

STAN B. WALTERS

rnein, lkedeki belli bir ehrin halknn araba kullanma

yetenei hakknda yle bir dncem var. Bence onlar btn
Amerika Birleik Devletleri'ndeki en kt, en umursamaz ve en
tehlikeli srcler. Orann srclerinin sadece bir ksm deil,
bu insanlarn hepsi rezalet srcler. Onlarla yolu paylamaktan
nefret ediyorum !
ncelikle, her zaman hz snrnn zerine karlar. Hep
si delidir! Srat eridinde yannzdan uup giderler. Fakat eer
baka bir arabay geip sollama eridine gemek istersem, ge
meye altm arabann hzna inerler. Arkalarlnda biriken tra
fik umurlarnda olmaz. Ayrca bu insanlar baka bir arabann
kenara ekmesini salamak iin arabann dibinden gitme hat
ta selektr yapmak konusunda kt bir ne sahiptir. Ne zaman
zellikle berbat bir src grsem, hangi ehirden olduunu an
lamak iin plakasn grmeme gerek kalmaz!
Trafik canavarymm gibi mi geliyor? Bu srcler hak
kndaki olumsuz grlerimin nedeni ne? nyarglarm gzlem
lerimi seer - phelerimi ve beklentilerimi dorulayacak r
nekleri kollarm. Fakat gzlemlediklerim her eyi anlatmaz. Bir
ehirdeki herkesin berbat src olmasna imkan yoktur, fakat
sadece grmek istediklerimi grerek - nyarglarm dorula
yan rnekleri - durumu bu ekilde grrm. nyarglarm gz
lem becerilerimi zayflatmtr ve bu yzden yanl bir yargya
varrm. Birisinin size yalan syleyip sylemediini belirlerken,
ilikiniz de risk altndaysa, nyargl olmamak ve nesnel kalmak
iin dikkatli olmanz gerekir.
Sadece dorular sylediiniz halde, ne derseniz deyin, size
inanlmamas kadar kt bir ey olabilir mi? Yalan sylemekle
\

suladnz ama aslnda drst davranan einiz veya ocuu68

ZHN OKUMA TEKNKLER

nuz kend ini nasl hisseder? Karlkl gven ve sayg temelleri

deil de phe zerine kurulu bir ilikinin ne kadar arpk olaca
n dnn. Hayatnzda ok byk nemi olan kii size gve
nemiyor, hayallerini ve umutlarn sizinle paylaamyor, sizinle
konuurken devam l kendini savunmak zorunda hissettii iin
tavsiye ve desteinizi bile isteyemiyor.
Dier taraftan, nyarglar bindiiniz dal kesmenize ve ya
lanlara kar savunmasz olmanza neden olabilir. Eer irket
pikniinde tantnz yakkl adamn drst olmak dnda
her ey olabileceini dnyorsaniz, kendinizi baka birinin
yalanlarnn kurban olmaya hazrlyorsunuz demektir nk ya
lanlarn nerden geleceini asla gremezsiniz. Bu birisi hakknda
duyduunuz her yalana inanmanz gerektii anlamna gelmez.
Aslnda, yalan saptama tekniklerini kullanyorsanz, karnz
daki kiinin anlatt hikayeyi ne zaman abarttn anlamanz
gerekir. Ancak bununla birlikte, duyduunuz dedikodularn
gerek olduunu grmek istemediiniz iin bariz uyarc iaret
leri grmezden geliyor musunuz? O kiinin yalanc olduu ko
nusunda sizi uyaran insanlarn hakl kmalarn istemediiniz
iin yalanlarna inanyor musunuz? Eer kendinizi, sizi uyanla
rn yalan sylediine ikna ederseniz, sonu olarak yakklnn
drst olduuna da ikna olursunuz. Tabii ki herkesin size ya
lan sylediini dnecek kadar paranoyak olmayn. Umarm
herkesin doruyu sylediini dnecek kadar saf da deilsiniz.
Bununla birlikte, dierlerinin sizinle iletiim kurma ekillerini
doru ekilde deifre etmeyi ve onlarla nasl iletiim kurduu
nuz hakknda daha bilinli olmay renebilirsiniz.
Bu noktada soracanz soru u olmaldr: "nyarg tehlike
sinden nasl kaabilirim?" Drstln deerlendirmeden nce
69

STAN B. WALTERS

o kiinin davran deimezlerini belirlediniz mi? Tek davran

lar deil de davran gruplarn temel alarak muhtemel yalanla
rn tehis ettiniz mi? Belirli konular konutuunuzda srekli
olarak gruplar halinde yalan iaretleri veriyor mu? Gvenilir al
datma iaretleri olarak grdnz deiiklikleri tanmladnz
m? Biraz daha ileride apraz kontrol konusuna deinirken bu
konuyu ayrntl olarak inceleyeceiz.

Kirlenme
Kural 6: Siz uyaransnz ve baz davranlarnz gzlemlerinizin

doruluunu bozacak ekilde dier kiinin davran ve tepkile

rini etkileyebilir.
Daha nce, sizin iin gzlemci olarak nem tayan davra
nlarn zamanl davranlar olduunu belirtmitim. Bu kural
aklarken, iletiim kurduunuz kiinin, hissettii en yakn uya
rana tepki verdiini belirtmitim. Amacfnz kiinin o uyarana
neden tepki verdiini belirlemektir. Unutmayn ki uyarann kay
na sizsiniz ve aslnda davran ekliniz incelediiniz durumu
etkiler.
Davranlarnz, verdiiniz elektrii, bulunduunuz or
tamn yaratt kirlenmeyi ieren kk ayrntlara devaml
dikkat edemeyeceinizi dnyor olabilirsiniz. O nedenle,
bu kadar youn odaklanmanz kolaylatracak birka durumu
size sunmak isterim . ncelikle, size yakn veya yabanc olan
birisiyle konuuyorsan z ve yalanlara kar tetikte olmak isti
yorsanz, o konumay aceleniz olmad bir zamanda ve dik
katinizin dalmayaca bir ortamda yapmaya aln. Tedir
gin olsanz ve pek ok eyin risk altnda olduunu dnseniz
70

ZHN OKUMA TEKNKLER

bile, sakin olmaya ve rahatlamaya aln. Bir bakc aday ile

grecekseniz, bu konumay her an patronunuzun konuma
y blecei korkusuyla devaml telefonlarn ald ofisinizde
yapmaya almayn. Benzer ekilde, on be dakika iinde di
doktorunuzdaki randevunuz iin kmanz gerekirken, akraba
larnz eve gelmek zereyken veya televizyonda en sevdiiniz
program varken, czdannzdan kaybolan parayla ilgili gen
ocuunuzla konumaya almayn. Grmenizi sessiz bir
yerde yapmaya aln ve sakin, rahat bir atmosfer yaratmak
iin elinizden geleni yapn. Eer dikkatiniz toplayabiliyorsanz
ve bol vaktiniz varsa, konumay baarl bir ekilde inceleye
bilir ve analiz edebilirsiniz.
unu unutmayn, herhangi bir konuma srasnda karnz
daki kii tpk sizin ona yaptnz gibi davranlarnz okuyup
tehis ediyor olacaktr. Eer incelediim kii ile uzun sreli bir
ilikim varsa, onun da benim davran deimezlerimi gayet iyi
anlam olmas gerekir. Karmdaki kii, gemiteki ilikimiz ve
iletiimize gre bana yant veriyor olabilir ve gemiimizin iyi
ya da kt olmas onun davranlarna yansyacaktr. Kendinize
sormanz gereken, konutuunuz konunun kendisi deil, sizin
davran tarznza gre davranp davranmaddr. Bazen hare
ketlerimiz ve tepkilerim ok daha gldr ve karmzdaki kii
iin konunun kendisinden daha nemlidir.
Bir bakasndan grdm davranlar, o kiinin benim
davranlarm grdklerinin sonucu olabilir. Saldrgan, km
ser veya ilgisiz bir tutum iindeysem, iletiim kurduum kiinin
tepkileri, benim davranlarmn ve iletiim tarzmn yansmas
olabilir. imdi anlatacam yk kirlenmeye mkemmel bir r
nek oluturmaktadr.
71

STAN B. WALTERS

Birka yl nce, eim iin pahal bir parfm aldm . ehirde

ki byk bir alveri merkezine gittiimizde kokuyu denemi
ve ok beenmiti. Herhangi bir nedenle deil, sadece srpriz
olsun diye eime hediye olarak parfm satn aldm. Gerekten
de istedii eyi hediye olarak vererek eime duyduum sevgiyi
ifade edebilecektim.
Hediyeyi almann zerine birka ay gememiti ki, eim i
enin nerdeyse yarsnn bo olduunu fark etti. Sonuta bu bir
parfm, tra losyonu gibi yznze boca e:miyorsunuz. Eim,
birisin parfmyle ilgilenmekte olduunu parfm harcad
n anlamt. Ksa sre sonra, eim kedilerimizden birinin ok
ar bir koku yaydn fark etti ve hemen bu k:orkun suu kimin
ilediini bulmak iin byk bir soruturm2 balatt. Ben ehir
dnda olduum iin hemen pheli olmaktn ktm. Eim par
fm kedinin zerine boca etmemiti, bu drumda sadece iki
olas pheli vard - kzlarmz.
Eim her iki kzmzla da parfmle ilgiliolarak yzleti. ki
ocuk da son derece kesin bir ekilde olay hacknda bilgileri ol
madn syledi. Eim ikisinden birisinin kndisine yalan sy
ledii konusunda srar etti. Son derece zgnolan ve geree bir
adm bile yaklamayan eim, birisi bu ii yatn sylemezse,
iki kzmzn da annelerine yalan syledii idr ok ar cezaya
arptrlacan ve bu ekilde en azndan sulunun da cezasn
ekeceini syledi. Ksa sre sonra kk k:m suu ilediini
itiraf etti. Televizyon veya dier haklar olmdan iki hafta oda
hapsi cezasna arptrld.
"Sorgulama"dan birka gn sonra by kzm konu hak
knda bir yorum yapt ve eim birden yarn ocuun sulu
bulunduunu ve ceza aldn fark etti. Heren byk kzmla
72

ZHN OKUM A TEKNKLER

y zleti ve kzm zavall kedinin zerine parfm boca ettii
ni itiraf etti. Eim daha sonra kk kzma neden suu stlen
diini sordu ve u cevab ald: "Dayak yemektense ceza alrm
daha iyi ! " Olaylarn deimesine aran eim, byk k zmza
kz kardeinin kendi yapt bir suu stlenmesine neden izin
verdiini sordu. Byk kzn m cevab yle oldu: "Eh, yaptn
itiraf edecek kadar aptalsa, bu onun suu."
Kzm parfm kimin harcad sorusuna deil, masum
olsa da olmasa da ikisinin de ar ceza alaca tehdidine tep
ki vermiti. En kk kzmn seimi ok netti . ocuklarmn
tepki leri, sorular soran kiinin gerei ortaya karma amacyla
sergiledii yaklam nedeniyle "kirlenmiti".

apraz Kontrol
Kural 7: Herhangi bir sonuca varmadan nce.. gzlemlerinizi

gzden geirmeniz ve elde ettiiniz verileri apraz kontrole tabi

tutmanz gerekir.
Artk bir kimsenin szlerinin drstln yanl deerlen
dirme ile sonulanabilecek tuzaklar ve tehlikeleri biliyorsunuz.
Kararlarnz etkileyebilecek bu tarz hatalar yapma ihtimalini
azaltmak zere tasarlanan baz ok nemli kural ve ilkeleri ana
hatlaryla belirttim. Bu kiiye inanp inanmayacanza dair son
karar tamanen size aittir. Gvenilir aldatma iaretleri ve kiinin
sulu olduunu gsteren davranlar belirleme yeteneinize g
venmek zorundasnz. Ayrntlaryla incelendiinde aldatmay
belirlemede gvenilir olduu ortaya kan davranlar inceleye
ceiz.

73

STAN B. WALTERS

Birka yl nce, kayp bir gen kzn babas eyalet polisi

araclyla benimle temasa geti. Kz yaklak yldr kayp
t. Perian baba kzn bulmak iin zel dedektif ve medyum
lara kadar her eyi denem iti . Cinayet sebebiyle hapiste olan
gen bir adam kz hakknda bilgi sah ibi olduunu syleyerek
ksa sre nce adamla temasa gemiti. aresizce bilgi edin
meye alan adam , eyalet polisinden yardm istemi ve bana
ynlendirilmiti.
Gen kzn ortadan kaybolmasyla ilgili baz temel bilgi
lere sahiptim ve daha kapsaml bir grme yapmak iin gen
adamla grmek zere hapiste iki gn geirdim. Gen adam
.
kzla ilgili biraz mantkl bilgiye sahipti ve kayp kz ayrntl
bir ekilde tarif edebiliyordu. Birok kez kz grdn ve hatta
bir keresinde kz yaralandnda salna kavumasna yardm
ettiini sylyordu. Kzn kendisini karanlar tarafndan sak
land blgeyi anlatt . Eer kendisini hapisten karabilirsem
beni kza gtrecekti. Kzn babas aresizlik iindeydi, adama
acyordum . Kzn bulmamza yardm etmesi iin polisin gen
adam hapisten karmasn istiyordu. Fakat gen adamn do
ruyu sylediinden hi de emin deildim . Ona sorduum baz
konularda son derece net cevaplar veriyordu, fakat gen kz,
bulunduu yer, salk durumu ve kimler tarafndan karld
gibi konularda zorlaynca kaamak yant ve aldatma iaretleri
verdiini gryordum. Gen adama gvenilemeyeceini ve kz
hakknda bildiklerinde yalan sylediini belirttim, fakat babas
ve konuyla ilgili dier kiiler adamn doruyu sylediine ikna
olmutu. Adamn yalan sylediine tek inanan bendim.
Adamn davranlar ile ilgili analizim aklm kurcalyordu.
Bir ey mi karmtm? Onunla iki gn boyunca yz yze gr-

ZHN OKUMA TEKNKLER

mtm. Ayrca iki kere telefonda konumutum. Davran dei

mezlerini ok iyi anladmdan emindim . Ara sra, temel davran
zelliklerini grebilmek iin nemsiz konulardan konumutuk.
Yalan sylediini dndm alanlar gzden geirmitim ve
her zaman gruplar halinde olan aldatc iaretlerini tanmlayabi
liyordum. Kz grdn, yaralandmda tedavi ettiini, nerede
olduunu ve kimler tarafndan karldn anlatrken kaamak
cevaplar veriyordu. Tepkileri tutarl ve zarnanlyd .
Hi nyargm var myd? Neden ona gvenmiyordum? Ha
piste olduu iin mi? Adamn kzn bulmasna yardm etmek
istiyordum gerekten, fakat duymak istediklerini syleyemiyor
dum. Tamamen apraz kontrolden geirmitim ve analizime g
veniyordum.
Birka ay sonra, bir televizyon program h ikayeyi yaynla
mak istedi. Kz arayan herkesle, hapisteki adam da dahil olmak
zere, rportaj yaptlar. Gen adama veya yksne inanmayan
tek kii bendim. Benim dnda kimsenin vardm sonulardan
memnun olmadn syleyebilirdim. Televizyon ekibi program
iin hikayeyi ekmeye balamadan bit hafta nce gen kz l
kenin br ucunda polis tarafndan bulundu. Dedektiflere
yl nce evdei katn anlatt. Hi yaralanmadn, hapiste
ki gen adam tanmadn ve adamn tarif ettii blgede daha
nce hi bulunmadn belirtti.
Ayn hafta, gen adamn btn hikayeyi uydurduunu
rendim . Kz aryor grnrken hapisten kamay planlamt .
lkenin o blmnde aslnda daha nce bulunmutu ve blgeyi

ok iyi bi iyordu. Bir gen hakkndaki "kayp aranyor" ilann

bulmu, kz hakkndaki bilgileri ezberlemi ve ne yaptn bil
meyen babadan kalan ayrntlar almt .
75

STAN B. WALTERS

Analizim doru kmt fakat emin olmalydm . Hataya yer

vermeyecek kadar ok ey risk altndayd. Kendi kurallarma
uyduumdan emin olmak iin analizimi apraz kontrol etmeliy
dim. Sonularm grmezden gelmem iin zerimde ok fazla
bask vard1.
Bir kiinin yalan syleyip sylemediine karar vermeden
nce, konumanz srasnda gzlemledikleriniz hakknda ken
dinize kritik sorular sormanz gerekir. Eer bir konumada size
verilen bilginin doruluundan phe ediyorsanz, konuma s
rasnda bahsettiiniz konu ile ilgili karar vermeyi ardan alma
nza yardmc olabil ir. Konu hakknda dnmek iin biraz vakit
i stemeniz veya konumaya daha sonra devam etmek zere plan
yapmanz gerekebilir.

Sonular analiz ederken kat

olun. likilerin tehlikede ol mas
sz konusu olduunda dikkatsiz
olmak istemezsiniz.

Konuma bittikten sonra

hemen oturun ve karnzda
kinin sylediklerini ve sizin
grdklerini z i not edin. lk
olarak bu kiinin deimez
lerini belirlediniz m i? Bu ki

inin normal ve stressiz davranlarn tamamen anlayabilmek

iin o kiiyi yeterince uzun bi r zaman dilimi iinde veya stressiz
ortamda tandnz m veya gzlemlediniz mi? ncelenen kiinin
stres altnda olmd veya yalan retmek zorunda kalmad
konular konumak iin vakit harcadnz m?
kinci olarak, gruplar halinde olduklarn gzlemlediiniz
zamanl ve tutarl deiiklikler gsterebilir misiniz? Aldatma
y doru olarak tanmlamak "his"lere deil, belirli davran sa}
gzlemlere dayanmaldr. Bu davranlara bir eit uyaran ne
den olur ve tepkiyi alan konu her aldnda kiiden gelecek

76

ZHN OKUMA TEKNKLER

bir eit tepki gzlenmelidir. Bu davran lar ayrca kiinin de
imez davran dzeninden bir sapma olduunu gstermeli ve
belirtiler grubu olarak meydana gelmelidir. Eer belirtilerin ne
zaman meydana geldiini belirleyebiliyor, bu belirli davranla
r gsterebiliyorsanz ve gruplar olduklarn gzlemlediyseniz,

analiziniz mantkl bir biimde doru olmaldr.

ncs, karnzdaki kiinin davranlarn bozabilecek
davrannz veya hareketiniz oldu mu ya da sonularnz gl
geleyebilecek nyarglar besliyor musunuz? Unutmayn ki biz
onlar izlerken insanlar da bizi izler ve gzlemlerinizi yapmadan
nce kii hakknda bir fikrinizin olumu olmas gerek ve ya
lanlarla ilgili yaptnz analizde lmcl hatalara yol aabilir.
ki kii arasndaki ilikiyi sebepsiz yere gvensizlik olumasn
dan daha fazla hibir ey yaralamaz.
Drdncs, iinde bulunduunuz durumda, yalancnn
syledii yalana inanyor olabilir misiniz? Ne kadar garip gelse
de, bazen bir yalana inanmak , gerei renmekten daha kabul
edilebilir bir durumdur. Gerekleri zc, huzursuz edici, ykc
veya son derece rahatsz edici bulabilirsiniz. Asl snav gerei
aa karp karmamanz deildir, asl soru udur: Bu gerek
le yaayabilir misiniz? Ve gene, konunun siz ve hayatnz iin ne
kadar nemli olduuna karar vermeniz gerekir. Emin deilseniz
ve konu ciddi deilse, o halde benim tavsiyem baka bir kiiye
phe duyma frsat tanmanzdr. Bu ekilde ilikilerinizin daha
sorunsuz gittiini greceksiniz. O nedenle bulduklarnz dik
katli bir ekilde apraz teste tabi tutmaya ve sonularnz analiz
ederken kat olmaya hazr olun.
likilerin tehlikede olmas sz konusu olduunda dikkatsiz
olmak istemezsiniz. Neden bu kiinin drst olup olmadna
77

STAN B. WALTERS

karar vermeye altnz kendi kendinize aka sorun. Her

hangi bir eyi atlamadnzdan emin olmak iin analiz sreci
nizdeki her adm zihninizde gzden geirin. Bir kiiye onun d
rst olmadna inandnz sylediinizde en azndan ilikiye
zarar vermeden byle bir sulamay geri almak ok zor olabilir.
lla ki bir hata yapacaksnz da, bu dier kiinin drst olduu
anlamna gelen bir hata olmaldr. Yalanlarn tuzana dme
tehlikesini daha sonra dikkatli olarak veya daha sorgulayc bir
ekilde azaltabilirsiniz.

 NC B L M
SZL LETM

irisiyle iletiim kurarken "yaydmz" btn iaretler ve

B mesajlarn iinde, ses toplam ktnn sadece yzde 20'sini

oluturur. Fakat bu yzde 20'lik ksm bilgi asndan son dere

ce youndur. Ses kanallarnn ok youn olmas ve dinleyici
nin sylediklerimize odaklandn bildiimiz iin, konuurken
rettiimiz iaretleri kontrol etmek iin ok urarz. Hepimiz
u eski deyii duymuuzdur: "nce dn, sonra konu" veya
daha gncel haliyle, "Azn altrmadan nce beynini dev
reye sok." Sylediklerimi duyacak ilk kiinin kendim olduunu
biliyorum ve szl mesajlarm dinleyen kiinin szlerimi dik
katle inceleyeceinin farkndaym. Ayn ey herkes iin geer
lidir. Sonu olarak, sylediklerimizi srekli olarak dzenler ve
mesajn dinleyici tarafndan nasl alnacan ve yorumlanaca
n hzla deerlendiriyor oluruz.
Eer iletilen mesaj yalan doluysa, alcnn inanaca ve aldatmay
saptamayaca bir ekilde iletilme
lidir. Ayn zamanda, yalann yaka

Szl belirtiler genellikle

stresi ve aldatmay birebir
tanmlamak iin en verimli
iaretlerdir.

lanacandan endie duyduumuz

iin stres altnda olduumuzu gsteren szl belirtileri kontrol
etmeye alrz. Konumay byle kapsaml bir ekilde gzlem81

STAN B. WALTERS

lemeye ynelik abalarn sonucu olarak, insanlar nispeten az

szl aldatma belirtisi gsterebilmektedir.
Bu noktada konumay dzenlemenin ve konumaya ha
zrlanmann ok nemli olduunu

Szl davranlar snfa dnyor olabilirsiniz ve byle

ayrlr: ses nitel ii, ses dnmekte haklsnz da. Szl
netlii ve konuma ierii. davranlar inceleyen bu blmde
btn szl stres ve ldatma iaretle
rini kontrol edemediimizde nelerin olacan klayacaz.
Konumamz kontrol etmeye bu kadar ok gayret ettiimiz
iin ok fazla szl aldatma iareti vermeyiz fakat bu iaretler
meydana geldiinde ok byk nem tarlar.
Szl davranlar e ayrarak inceleyeceiz: ses nitelii,
ses netlii ve konuma ierii. Bu zelliklerin ayr ayr ve bir
arada nasl altn anlayarak gzlem yaptmz kiinin duy
gusal ve bilisel davranlarn anlayabiliriz.

Ses Nitelii
Ses nitelii zellikten oluur: ton, ykseklik ve konuma ie
rii. Stres veya endie genellikle sesin bu zelliinin en az
birinde deiiklie neden olur. ounlukla, bu belirtiler kiinin
yalan sylediini deil, sadece stres yaadn gsterir. Ses ni
teliindeki deiiklikler size karnzdaki kiinin pek ok duy
gusal deiiklik ve duygusal tepki yaadn ve bu tepkilerin ne
kadar gl olduunu anlatr.
Genel itibariyle konumamz ile ilgili hatrlamamz gereken
ana fah3r udur: Bir kimse konutuunda bunun nedeni dar
dan gelen bir uyarana isel bir tepki vermesidir. Bir kiinin ko-

82

ZHN OKUMA TEKNKLER

numay semek iin her zaman bir sebebi vardr. Kii, her ne sebeple olursa Ses n iteliinde meydana
olsun, kendisi ve konu arasnda zihin- gelen deiiklikler
sel ve/veya duygusal bir ba olduunu sadece kiin i n stres
dnr. Sylenen kelimeler (ierik) altmda olduunu gsterir.
kiinin belirli bir konuyla bilisel veya
zihinsel seviyede nasl ilgilendiini veya deinmek istediini
aa karr.
Kelimeler bazen konunun kii zerindeki duygusal etkisini
aa kartabilir. Dier bir deyile, ses nitelii size zihinsel ya
ntn trn ve seviyesini ve ayrca bazen komumacnn yaad
duygusal tepkiyi anlatabilir.

Ton
Kiinin oturmu ses seviyesinde meydana gelen deiiklik, kii
nin tepkisinin glln ve bu yantn ol:umlu veya olumsuz
zelliklerini gsterir. rnein, ykseltilmi ton gl isel tep
kilere iaret eder, kiinin sinirli, heyecanl v;eya ylm olduun
da verdii tepkiler gibi. Ykseltilmi ton kii dikkatleri kendi
zerine ekmek istediinde de meydana gelir. Neden ne olursa
olsun, farkna varlmasna ve szlerine kulak verilmesine ihti
yac vardr. Ses tonundaki dme, kiinin Jkonudan bir ekilde
uzaklamak istediini veya geri ekilme ihtiyac duyduunu
gsterir, depresyondaki bir kimse veya konumun kendisi iin olan
nemini hafife almak isteyen birinin yaad: duygular gibi.
Ses niteliindeki u noktalarn bir rneini TV komedi
program The Andy Griflith Show'daki Bar.ney Fife karakterin
de grebilirsiniz. Barney'in tiz sesini duydluunuzda ne kadar
zgn olduunu duyabilirsiniz. Ayn ses tonu, Barney btn
83

STAN B. WALTERS

Mayberry halkndan kendisini dinlemelerini ve erif yardmcs

olarak gereken saygy gstermelerini istediinde de belirgindir.
Baka bir rnek vermek gerekirse, skorun yakn olduu ve ev sa
hibi takmn harika bir oyun kard man bittiini anons eden
spor spikerini dnn. Bir dier adan rnek verelim: Akam

haberlerini sunan spikerin bir doal afetin her yeri ykmas veya
nl birinin lmesi haberini sunarken sesine dik at edin.

Ykseklik
Bir kiinin sesinin yksekliindeki deiiklik, kiinin iletiim
kurarken hissettii isel enerji seviyesini mkemmel biimde
gsterir. Yksek ses genellikle heyecan, korku veya fke ile il
gilidir. Ykseltilmi ses aldatma ile ilgili olduu gibi fkeli bir
tepkiye - daha sonra aklayacam gibi, veya kendisine inanlmadn dnen drst bir kim

B i r kii szl davrann

beden dilinden daha iyi
kontrol edebilir

senin artan kzgnlna - iaret

edebilir. Konutuunuz kii sesin i
ykseltiyorsa konumay kirletme
diinden emin olmanz gerekir.
Alalan ses ykseklii, genel

likle kiinin belirli bir konuya verilen dikkati en aza indirme

abasn gsterir. Ses ykseklii kii zntl veya depres
yonda iken de debilir. Ses yksekliinin dmesi geri e
kilme iareti olabilir. Hi ocuunuza okulun nasl gittiini,
devini bitirip bitirmediini veya o ok nemli biyoloji snav
na alp almadn sordunuz mu? Dier zelliklerin yan
sra sesinin alaldn ve yumuak bir sesle cevap vermeye
baladn hatta belki de mrldandn fark ettiniz m i? te
biraz daha kurcalayp okulun aslnda nasl gittiini renme84

ZHN OKUMA TEKNKLER

nin tam zaman! Farz edin ki patronunuza yeni ii kimin ala

ca hakknda karar verip vermediini sordunuz. Yumuak ve
kendini geride tutan bir ses sizi hayal krklna uratacak
haberlerin yolda olduunu, patronunuzun yen i ii almadn
z size nasl syleyeceini bilemediini gsterebilir. Dnn,
arkada olarak grdnz ve tavsiyesine ihtiya duyduunuz
birisi ile kiisel bir konuda konuuyorsunuz. Btn dier szl
ve szsz iaretlerin yan sra, sesindeki yumuak ve kaa
mak tavr, konuyu sizinle konumaktan rahatszlk duyacan
hatta belki de konuyu konuacak kadar nemli bulmadn
gsterebilir.

Konuma Hz
Kiinin konuma hzndaki deiiklik bize hem kiinin duygusal
durumuyla ilgili bilgi verir hem de konuma srasndaki bilisel
sreler hakknda ipucu verebilir. Konuma hz, konuulan ke
limelerin sreye orandr. Daha basite, kii ne kadar hzl ko
numaktadr? Dakika bana artan kelime says kiinin sinirli
veya heyecanl olduunu ne srebilir. Konuma hznn d
mesi, konuulan konuyla ilgili duyulan znt, ilgisizlik veya
zorluun varlna iaret eder.
rnein, Noel Baba'nm kendisine hediye getireceini anla
tan bir ocuu dinleyin . Bir radyo yarmas ve oyun programn
da araba kazandn syleyen kiinin konuma hzna dikkat
edin. Dier yandan, bir arkadan, aile yesinin veya bakann
kt bir haberi nasl verdiini dinleyin. Bir kiinin konuma h
znda bir dierine gre rahatsz edici veya zc bir haber verir
ken belirgin bir deiiklik olur.

85

STAN B. WALTERS

Konuma hz, konuan kiinin bilisel tepkisi ile de deie

cektir. Bir kiinin bir dakikada syledii kelimelerin, iletmeden
nce zerinde alt veya tekrar ettii bir mesaj verirken art
mas olaan deildir. Cumartesi gecesi dar ktnda ald
aile arabasnda izik veya ezik olan bir genci dnn. Gen s
rc arabaya ne olduunu ailesine anlatmadan ve anne babasna
aklama yapmadan nce bandan geenleri pek ok kez kendi
kendine tekrar etmi olabilir. Hikayesi yalan olmayabilir, ancak,
gencin syrlmak iin olay en uygun ekilde anlatacandan
emin olabilirsiniz.
Bir kimsenin konuma hz normal hzna gre belirgin e
kilde azaldnda, karnzdaki kii szlerini ok dikkatli bir bi
imde tartyor demektir. Bu kiiye nceden hazrlanmad bir
sorulmu olabilir ve cevap olarak hazrlam olduu bir dnce
dizisi yoktur. Artk verdii cevaplara ok dikkat etmelidir.
Bir dakika durup seste meydana gelen nitelik deiiklikleri
hakknda neler sylediimizi topluca dnelim. Sesin tonu yani
ykseklii debilir veya artabilir ve konuma hz azabilir veya
artabilir; yani kii daha hzl veya yava konumaya balayabilir.
Unutmayn ki bu belirtilerin hibiri tek bana kiini yalan syle
diini veya o konu hakknda drst davrandn belirtmez. Bu
deiiklikler sadece o konuyla ilgili olarak kiinin duygusal tepkilerinde bir deiiklik olduunu

Yalan syleyen insanlar,

doruyu syleyen insanlara
gre ok daha fazla konuma
bozukluu gsteri rler.

belirtir. Buna gre konuyu ele al

manz ve konuyla ilgili olarak bu
kiiyle onun duygusal tepkilerine
gre ilgilenmeniz gerekecektir.

86

ZHN OKUMA TEKNKLER

Bu belirtileri karmdaki kiinin yalanc m drst m ol

duunu deerlendirmek iin kullanmay dnyorsam, ses ni
teliinin eitli etmenlerini ve dier szl ve szsz belirtileri
karlatrmam gerekir. Bu belirtiler bir arada deerlendirildi
inde birbirleriyle akyor veya uyumaz veya kart mesajlar
veriyorsa, o takdirde kiinin asl duygular veya ilettii mesaj
hakknda drst olmamas olasl yksektir.
Yine Bamey Fife rneini ele alalm. Bamey Andy'ye "z
gn deilim," der. Bamey bunu sylerken ses tonu yksek ve
tizdir, nerdeyse barr ve ok hzl konuur. Szl iaretleri ko
numa ierii ile tamamen zttr ve Bamey'nin zgn olduu
aka grlr. Bir kiinin ses niteliinde ne zaman bir dei
iklik gzlemlesiniz ve konuma ierii ile ses nitelii zt olsa,
aldatmaya ok dikkat etmeniz gerekir.

Ses Netlii
Ayn anda zihninizde birden fazla dncenin olmas psikolojik
olarak imkanszdr. Bu kavram aklnzda tutun ve bir kiinin
yakalanmadan yalan syleyecekse aklnda tutmas gereken onca
eyi dnn. ncelikle asl gerein ne olduunu unutmamas
gerekir. kincisi nceden syledii yalanlar varsa onlar aklnda
tutmas gerekir. ncs nceki yalanlarna uyan yeni yalan
lar bulmas gerekir. Ve son olarak, bu yeni yalann ilerde daha
ok yalan sylemesi gerekirse diye hatrlanmas kolay bir yalan
olmas gerekir. imdi tm bu zihinsel ileri yaparken, kiinin o
anki stres altnda bunlar yapmas gerekir, stelik aldatc oldu
u gereini ele verecek btn szl ve szsz iaretleri kontrol
edip edemeyecei hakknda endielidir. Bunu zihinsel olarak
87

STAN B. WALTERS

baarmak herkes iin ok zordur. Tm bu zihinsel faaliyetleri

baarl bir ekilde idare edememe, sonu olarak kan szl
mesajlarn netliinden sklkla anlalr. Bu szl hatalar veya
kazalara topluca "konuma bozukluklar" denmektedir.

Konuma Bozukluklar
Yalan syleyen insanlar, doruyu syleyen insanlara gre ok
daha fazla konuma bozukluu gsterirler. Belirttiimiz btn
eitli iaretler ve belirtilerde olduu gibi, her konuma bozuk
luu durumu kiinin aldatc olduunu gstermez. Baz hatalar
sadece kiinin bir eit zihinsel stres altnda olmasnn sonucu
dur. Bununla birlikte, konuma bozukluu belirtilerinin varl,
kiinin o anda aldatma frsatn deerlendiriyor olduunu gs
terebilir. Bu nedenle, anlatacamz btn belirtiler kiinin size
yalan sylediini gstermese de, yine de kiinin sylediklerini
son derece dikkatli bir ekilde dinlemeniz gerektii gereini
akldan karmamalsnz. Kiinin konuma netliini incelerken,
kiinin ayn anda retiyor olabilecei dier btn szl ve sz
sz belirtileri gz nnde bulundurmanz gerekecektir. Unut
mayn ki, siz tek belirtileri deil gruplar halindeki davranlar
aryorsunuz.

Kekeleme, Pelteklik ve Mrldanma

Konuma bozukluklarnn ou genellikle aina olduumuz be
lirtilerdir. Bu belirtiler kekeleme, pelteklik veya mrldanmay
ierir. Burada bahsettiimiz kekeleme ve pelteklik, konuma
patolojisi veya doutan gelen konuma bozukluklar ile ilgili
deildir. Kekeleme veya peltek konuma ok ak bir biimde

88

ZHN OKUMA TEKNKLER

meydana gelmeden nce, kii konuurken benzer d yranlar

sergilemez veya srekli biim-

de gstermez. Kekeleme belir- "Ee", "" ve dier yayg n sesler

tileri meydana gelir nk kii tek balarna gveni l ir aldatma
ok hzl konumaya alr, belirti leri deildir.
peltek konuma ise kiinin ne
diyeceine tam olarak karar
vermeden nce konumaya alt iin meydana gelir.
Mrldanma veya azda geveleyerek konuma da kiinin
dncelerini toplamadan onlar szl olarak ifade etmeye a
lt anlarda meydana gelir. Kii, dncelerini dzenleyene
kadar verecei cevab ertelemeye alr. Yine bu davranlar
genellikle stres altnda olan kii ile ilikilidir, illa ki yalan syle
mek veya bir aldatma eyleminde bulunmak zorunlu deildir.

Duraksama
Konuma srasnda duraksama davran dinleyici iin byk
nem tayabilir. Duraksama, konumacnn verecei yantla
ra tam olarak hazrlanmadn gsterir ve szlerini tam olarak
oluturmas iin kendisine zaman tanr. Baz gzlemciler yalan
syleyen kiilerin, kendilerine yneltilen soru ile o soruya vere
cekleri aldatc cevaplar arasnda daha uzun gecikmeler oldu
unu ortaya karmtr. Yine ayn gzlemciler aldatc davra
nlarda bulunan kiilerin verdikleri cevaplarn btnnde daha
fazla gecikme olduunu bulmulardr. Maalesef, bu olay doru
olarak tespit etmek ok zor olabilir nk neyin uzun veya ksa
olduu greceli bir kavramdr. Bir kez daha, karmzdaki kii
nin stres altnda olmadna veya doruyu sylediine inanyor-

89

STAN B. WALTERS

sak konumacnn normal veya deimez davran eklini gz

nnde bulundurmalyz. Birisinin cevaplarnda duraksamala
rn art ile ilgili olarak yapabileceiniz en gvenli varsaym, o
kiinin muhtemelen aldatc olma seeneini tarttn veya en
azndan kaamakl yant verdiini dnmektir. Dier ynlere
de zel ilgi gstermeniz ve o kiinin gvenilirliini analiz eder
ken ek bilgilere bakmanz gerekecektir.

Yaygn Sesler
Sklkla aldatma ile ilikilendirdiimiz yaygn sesler vardr
fakat aslnda bu sesler gvenilir aldatma belirtisi deildir. Bu
sesler basit ve anlamsz oyalanma taktikleridir - kiinin konu
masna tuz biber olan "ee"ler ve ""lar. Bunlar sadece konuan
kiinin dncelerini toparlamas iin zaman kazanma abala
rdr. Szel becerileri gl olan bireylerin hzl ve doalama
konumas iyi olan kiilerden daha fazla bu sesleri kullandk
lar gzkmektedir.

Sinirden Glme
Sinir glmesi bir kiinin stres altndayken kullanabilecei en il
gin konuma davranlarndan biridir. ncelikle, sinir glmesi
hem gerginlii azaltr hem de aslnda ne kadar gergin olduu
muzu gizler. rnein gen kzlar kar cinsten birisiyle "flrt"
ederken izleyin. Genken sizin de kkrdadnz hatrlyor mu
sunuz? Sinir glmesi mezarlkta veya karanlk sokaklarda y
rrken slk almak veya kendi kendine konumak ile ayn ilevi
grr. Kii korktuunda slk sakinletirir, sinirli glme de ra
hatsz edici bir durumda olan kii iin ayn grevi yapar.
90

ZHN OKUMA TEKNKLER

Sinir glmesi ayn zamanda konumadan nce zaman ka

zanmak iin de kullanlabilir. Kiiye dnmek ve gvenli bir
yant vermek iin ek sre verir. Bir kimsenin konuma srasnda
kaamakl cevap vererek konumadan nce glmeye veya kkr
damaya balamas artc deildir. rnein, bir kimse kendisi
ne yneltilen soruyu cevaplamadan nce glebilir. Ayn zaman
da, sinirli glme gerilen ortam yumuatabilir. Kii o gergin an
yumuatmak iin iyi zamanlanm bir glme davrann kulla
nabilir. stelik bu son derece kolay bir ekilde taklit edilebilen
ifadedir ve iinde bulunduu stresi dikkatsiz bir gzlemciden
gizlemek iin kullanlabilir. Sinir glmesi konuulan konunun
konumac iin nemli veya kritik olduunu gsterebilir ve ka
amak yapldnn veya hatta aldatmann gstergesi olabilir.

ekme
Szl i ekme belirtisinin iki genel yorumu vardr. ncelik
le, bir konuma boyunca i ekme kiinin

konumda kendisi

ne acyor olabileceini ve belki de moralinin bozuk olduunu

gsterir. Bu kiinin klinik olarak depresyonda olduu ve psiko
loa ya da tedaviye ihtiya duyduu anlamna gelmemelidir. O
andaki ruh haliyle konudan ekilmek isteyebilir veya sadece o
konuyu atlayp baka konuya gemek isteyebilir. Kiinin bir sre
direnip saldrgan davrandktan sonra bir defalna derin derin
iini ekmesi kiinin kendi iinde verdii duygusal veya bilisel
savan bittiini ne srer. Bu kii dier kiinin bak asna tes
lim olmaya hazrdr. Bu i eki, polislerin sorgulama srasnda
kiinin suunu itiraf etmeden hemen nce grdkleri bir davra
ntr. Bu davrana "kabullenme" denir. Kii o andaki durumun
gerekliine veya doruluuna artk direnmez.

91

STAN B. WALTERS

Bulank Dnme Beli rtileri

Kiinin "bulank" dndn gsteren konuma davran
larnn varl konumacnn aldattn gsteren gvenilir bir
iarettir4. Kiinin bulank dnme durumlarn gsterebilecei
pek ok rnek vardr - kelimelerin atlmas, szckleri gevele
me veya kesme, eksik cmleler, dncelerin tekrar edilmesi,
cmleleri dzeltme, konumay kesme ve dolayl dnceler. Bu
terimlerin ok karmak davranlar aklyor gibi grnmesine
ramen, aslnda anlalmalar veya belirlenmeleri o kadar zor
deildir.
Bir kimseyle konuurken o kiinin ara ara baz kelimeleri
kullanmadn fark ettiinizde, kelimelerin atlmas ile ilgili bir
rnek grm olursunuz. Sanki kii yasak kelimeyi sylemek
istememektedir veya o kelime ile ilgil i baka dnceleri vardr.
te size bir rnek: "Hayr, o ayrldktan sonra olmad nk biz
ayrldktan sonra yapmamtm ."
Cmle dzeltme grn olarak kelime atmaya, ancak keli
meleri kartmann yerine kii bir kelime seer, sonra cmlenin
ortasnda durur ve yerine baka bir kelime koyar. rnein, "Ona
baryordum, yani, barmyordum ama yksek sesle konuu
yordum." "Sadece dokundum, yani sadece hafife omzuna de
dim." Ayn eyi karnzdaki kii konuurken ifadesinin ortasn
da isimleri, fiilleri veya zamirleri deitirdiinde de grebilirsi
niz. "Biz, biz, ben, ben yapmadm." "Biz onu eve gtryorduk,
gtrdk." "Ona bana bunu yapmam syledi, istedi."
Kelimeleri geveleme durumuna, aklnda tutmas gereken
ok fazla ey olduu iin tetanos hastalna yakalanm gibi ko
nuan birisini rnek gsterebiliriz. Kelimeleri geveleme, kiinin,
durumun ne olduunu, nceden ne sylediini ve nasl devam

92

ZHN OKUMA TEKNKLER

edeceini faal olarak dndn gsterir. Konumac direk

bir soruya cevap verirken kelimeleri aznda geveliyorsa, bu ya
lann gl bir gstergesidir ve nemle dikkate alnmaldr.
Kel imeleri kesme, kiiyi batan savma veya kesik kesik ko
nuuyormu gibi gsterebilir. Kii kelimenin ilk ksmna vurgu
yapp sonraki hecelerde vurguyu azaltyor gibi grnr. Kii her
bir kelimeyi iletirken yle ya da byle tereddt eder. Bu, ayn
zamanda kii ikna edici olmaya abalarken veya dikkatinizi ek
mek istedii kelimeleri vurgulamaya alrken meydana gele
bilir. Dinlediiniz kii, aslnda, bir eyi vurgulamak iin cevab
veriyor veya tepkisini ortaya koyuyordur. Konumay kesme ve
dzensiz konuma hemen hemen kelime kesme hareketinin yan
smasdr. Kii cmlenin bir ksmnda acele ediyor gibi, dier
ksmlarnda ise yavalyor gibi gzkr. Bu kii kurduu cm
lenin bir ksm ile dierlerine oranla daha rahattr. Dinleyici iin,
konumac kt bir noktay atlamaya veya hzla gemeye ve an
lattklarnda kendini daha rahat hissettii ksma gelmeye ihtiya
duyuyormu gibi gelir. Bu da, dzgn olmayan veya kesintili
gzken sz ritmi ve ak ile sonulanr.
Stres ve endie, net dnce ve fikirlerimizi koruma bece
rimizde eitli sorunlara yol aabilir. Yaayabileceimiz sorun
lardan biri dncenin sabitlii olarak adlandrabileceimiz du
rumdur. Hi aklnzda bir problem veya grev varken baka hi
bir eye odaklanamadnz oldu mu? Akam yemei sofrasnda
otururken aklnzda dnp duran ve ho sohbetleri karmanza
neden olan sorunlardan bahsediyorum, size tandk geldi mi?
Belki de televizyonun karsna gemi en sevdiiniz program
izliyorsunuz fakat aklnzda o problemi dnmekle megul. Bu
durum bir kimsenin bana geldiinde, kii szl ifadelerinde

STAN B. WALTERS

kendini tekrarlayabilir. Konumac ayn cmlede veya ifadede

anahtar kelime veya kelime gruplarn tekrar etmeye balad
.
nda dnce tekrarn duymu olursunuz. rnek vermek ge
rekirse, "Biz arda hi durmadk. Ben, ben sadece, durmak iste
medim, orada durmak istemedim ." Bir kez daha, bunun sadece
tek bir iaret olduunu ve aldatmann tanmlayc bir gstergesi
olmadn unutmayn. Beden dilinin yan sra ses niteliinde de
grnebilen dier belirtilere dikkat ettiinizden emin olun. En
nemli belirtiler belirli bir soruya veya uyaran cevaben zama
nnda verilen belirtilerdir.
Bulank dnce problemi yaayan birinin davranlarna
baktmzda, cmlelerinin tamamlanmam cmleler ve ilgili
olmayan ya da dolayl dnceleri ieren cmleler olduunu g
rrsnz. Ka kere birisine ayn soruyu sorup, kesik ve tamam
lanm cmlelerle cevap verdiini grdnz? Bu kii zihinsel
olarak bir defada birden fazla dnceyi dzenlemeye almak
ta ve hangisinin vermek istedii cevap olduuna karar vermeye
almaktadr. Bu noktada hepimizin biraz kafas karabilir ve
dikkatimiz dalabilir, fakat bir kimseye soru sorduunuzda o
kiinin vermesi gereken cevap aslnda karmak deilken, cevab
eksik cmleler halinde geliyorsa, dikkat etmeniz gerekecektir.
Unutmayn ki herhangi trden tek bir belirti doruyu sy
lemenin veya aldatmann kant deildir. Kendi kendinize unu
sormanz gerekir, bu kiinin normal davran tarz olarak tanm
ladnz deimezlerinden bir sapma m, ve davran kmesine
dahil olan dier belirtiler var m?
Benzer bir davran, bir kimseye soru sorduunuzda ve o
kiinin verdii cevabn konuyla ilgisinin olmamas durumunda
gzlemlenebilir. fadelerinin bir ksmnn dnce veya fikir
94

ZHN OKUMA TEKNKLER

olarak birbirleriyle balantsz olduunu da fark edebilirsiniz.

Bu kii gerekten de ar
zihinsel bask altndadr.
Sizin

sorunuza

cevaben

neyi sylemesi ve neyi sy-

Konuma ierii iletii m i n sadece

yzde 7'si ni ol uturur fakat bu en
nemli ksmdr.

lememesi gerektiini nasl

dzenlemesi gerektiine karar vermede ok zorlu zamanlar ge
irdiini grebilirsiniz.
Konu hakkndaki duygular ok gl olabilir, fakat bunu
sizden gizlemeyt ve szlerine yanstmamaya alr. Kiinin bir
cevap hazrlamaya alt zihinsel aama tamamen dzensiz
lik iindedir ve dncelerini, duygularn dzenleme abalar
cevabna yansr.

Konuma erii
Btn iletiim aralarnn iinde konuma ierii toplamda en
kk yzdeyi kapsar - yaklak yzde 7. Fakat bu yzde 7'lik
ksm, dinleyen kiilere iletmek iin setiim mesajn en nem
li ksm olabilir. Szl olmayan davranlarm, ses niteliim ve
sesimin netlii, ben her an hayatmdaki gnlk konularla ura
rken deimeyen duygusal durumum hakknda grsel ve biraz
da iitsel bilgi salayabilir. Bunlar benim i duygusal tepkileri
min anlalmasn salarsa, konuma ieriim dncelerimin
bilisel srecini temsil eden kod dizilerini temsil etmektedir. Bu
kod dizilerinin arkasna saklanm benim aldatc iletiimimle
sonulanan gdler olabilir. Dinleyici bu kod dizilerini tanm
layarak ve deifre ederek zihinsel olarak ilediim dnce ve
fikirleri anlayabilir. Belirli konuma ierii ekilleri farkl du-

95

STAN B. WALTERS

rumlarda meydana gelecektir. Ksaca, be tepkisel davrana

bakarz: uzlamaya alma, fke, depresyon, inkar etme ve
kabullenme. Bunlarn her biri belirli bir davran ekli yoluyla
tannabilir. imdilik, her zaman konuma ieriini herhangi bir
konumann nemli bir ksm olarak grmeniz gerektiini sy
lemek yeterli olur.

D R D N C B L M
SZSZ LETM

atrlayacanz gibi, konuan birisi, szsz davranlarn

H dan ok szl rnne odaklanr. Bunun bir sonucu ola

rak, szsz davranlarn oran szl davranlardan daha faz

ladr. nsan iletiiminin te ikisi kadarnn szsz davranlar
veya beden dilinden olutuu belirtilmektedir. Bu, dinleyen kii
iin ayn anda hem izleyecek hem de dinleyecek ok fazla bilgi
olduu anlamna gelir.
in iyi taraf, gzlemcinin zerinde alabilecei ok faz
la bilgi vardr. Fakat iin kt
taraf, greceimiz beden dili
nin ou ksmnn sadece stres
belirtisi olmasdr. Bu stres ia
retlerinin pek az kiinin doru
mu yalan m sylediini belirten

nsan iletiiminin te ikisi

kadarn n szsz davranlar
veya beden dilinden olutuu
belirtilmektedir.

davranlardr.
Bir konuma srasnda nemli davranlar bulabilmek iin
kiinin sergileyebilecei btn beden dilini incelemek her gz
lemci iin ok zor olabilir. Yalnzca aldatmay gsteren beden
dili iaretlerinin sayca az olmasndan deil, ayrca bu iaretle
rin kiinin stresli olduunu gsteren davranlarla evrelenmi
olmasnn sonucu olarak gzlemcinin sklkla stres iaretleri ne
deniyle nn grememesi, bu ilemi zorlatrmaktadr. Btn

STAN B. WALTERS

szsz bilgileri semek ve sralamak, kalabalk bir restoranda

veya grltl bir mzik alan bir barda konumaya benzer.
Konumada tm syle-

Birbi rleriyle atan beden dili

beli rtileri veya konumacnn
szl iaretlerine uymayan tek bir
beden dili hareketi arayn.

nenlere yetimeye alrken

bir yandan da konumaya
odaklanmay srdrmek zor
olacaktr. Ayn anda meyda
na gelen davranlarn byk blm, sessiz ve szl

olmayan hareketlerin anlamn yanl deerlendirme tehlikesini

artrabilir. Bu durum, ou kimsenin aldatma ile ilikili olan
szsz davranlar doru biimde ayrp tanmlayamad ger
eiyle daha da karmak bir hale gelmektedir. nsanlarn, dier
kiinin yalan sylediini belirlemeleri iin genellikle gvendik
leri baz davranlar ounlukla gvenilmez ve yanltr.
Bir konuma srasnda gzlemlemeniz gereken beden dili
iaretlerinin ok olmasnn dier olumsuz taraf, belirtileri sap
tama ve ayrma iine yapt etkidir. phesiz ki, bu i son dere
ce ar olabilir. Bir aratrma projesinde, eitimli gzlemcilerin,
bir kiinin iki dakikalk video grntsnden beden dilini belir
lemeleri ortalama krk be dakika srmtr. Ayn iki dakikalk
grntden kiinin szl belirtilerini belirlemeleri, dier gz
lemcilerin sadece on be dakikasn almtr.5 Btn szsz dav
ranlar analiz etmeye alrken kiinin konumasnn nemli
ieriini karm olabiliriz.
Gelin bir dakikalna geriye dnelim ve beden dilinin iyi
yanlarndan konualm. Bir kiinin konuurken rettii pek ok
beden dili olmasna ramen, kii beden dili iaretlerini filtrele
meye, dzenlemeye veya kontrol etmeye ok az dikkat eder. Ko100

ZHN OKUMA TEKNKLER

numa belirtilerimizin aksine beden dili belirtilerimize ok az

d i k kat ettiimiz iin, szsz iaretler genellikle ne kadar stresli
olduumuzu ve ayrca duygusal tepkilerimizi ve bu tepkilerin
younluunu ortaya karr.
Beden dili ile gsterilen bilginin byk miktar, kiinin o
konuya ya da duruma gsterdii duygusal tepkisi ile ilgilidir.
Konumada gzlemci veya dinleyici olarak, kiinin iinde ola
bilecei stresin miktar ve tr ile ilgilenmeliyiz. Karmzdaki
kiiyle verimli bir konuma yapmak istiyorsak, kiinin mevcut
duygusal ve bilisel stresini yanstan davranlarn belirleyebil
meli ve bu davranlara doru ekilde yant vermeliyiz.
Bir gzlemci olarak beden dilinde nelere bakmanz gerek
tiini biliyorsanz, elde ettiiniz bilgiler sizin iin ok deerli
olabilir. Birinin aldatma eyleminde bulunup bulunmadn be
l irlemede beden dilini kullanmann bir yolu da ztlklara bak
maktr. Dier beden dili iaretleri ile atan veya uyumsuz olan
beden dili iaretlerine dikkat edin. Dier yntem kiinin szl
davranlar ile atan beden dili iaretlerine bakmaktr. Belir
tiler arasndaki bu tarz anlamazla ztlk diyoruz. Ztlklar ge
nellikle kiisel iletiim srasnda muhtemel aldatma noktalarn
belirlemeye alrken ok byk nem tarlar.
Szl olmayan davranlarn nemini anlamann ve bu dav
ranlar nasl doru olarak okuyacamz dnmenin bir yolu
da, eitli davransa! iaretleri arabanzn veya kamyonetinizin
kadrannzda bulunan gstergeler olarak dnmektir. Araban
zn gstergeleri, size tankerde ne kadar benzin olduu, ne hzda
gittiiniz, ya basnc, su veya motor scakl, ne kadar mesa
fe gittiiniz, motorun saatte ka devir yapt, hangi radyoyu

dinlediiniz, emniyet kemeri vb. hakknda bilgi salar. Di

er bir deyile, gstergeler, gremediiniz i ilemlerin grsel
101

STAN B. WALTERS

sunumunu vererek aracnzn nasl altn syler. Yine ayn

gstergeler, aracnzn normalin dnda bir ey yaptnda size
bilgisi verir. rnein, arabanz ilerlerken bile motorunuz lm
se motor yanabilir.
Farz edin ki, hz gstergesine bakyorsunuz ve saatte 55 ki
lometre ile gittiinizi gryorsunuz, vites koluna bakyorsunuz
ve ikinci viteste olduunuzu doruluyorsunuz ve motor devir
leri motorun dakikada 6,500 devirle dndn sylyor.
Ne?! Bir terslik var. Araba nc viteste saatte 55 kilometre
ile giderken motorun bu kadar ok devir yapmamas gerekir.
Aslnda, kaputun altndan gelen motor grlts, byk bir du
man bulutu gibi arabanzn dzgn almadn gsteren dier
baz ak iaretler grmeniz gerekir. Arabanzn gstergelerinin
ve ekipmann kaydettii lmler arabanzn ciddi bir mekanik
problemi olduunu gstermektedir.
Soruna yol aan ey gsterge

letiim srasnda rettiimiz

bt n beden dili iaretlerinin
arasnda, vcudun dier
blmlerine gre, kafa blgesi
ve etrafndaki iaretlerin daha
fazla farknda oluruz.

veya gstergeler deildir, fakat

gstergelerin lmleri motorun
sizin gremediiniz i ilemle
rini sunar. Szsz davran veya
beden dili de hemen hemen ay
nsdr. nemli olan grdnz
beden dili deil, szsz davrann o kiinin duygusal, bilisel

veya zihinsel seviyesinde neler dndn anlatmasdr. Bu

gstergeler birbirleriye uyumaz veya kiinin "normal" alma
dzeni dnda ilev grdn belirten zel iaretler veriyorsa,
o halde nemli bir eyler oluyor demektir ve sizin bu duruma
dikkat etmeniz gerekir.
1 02

ZHN OKUMA TEKNKLER

Arabann kadrannda bulunan ara< gstergeleri rneimizi

bir adm ileriye tayalm ve szl ol mayan davranlar veya
beden dili davranlarn, btn davran:lar drt basit snf veya
gsterge halinde toplayarak - ba, gzler, kollar ve bacaklar okuyabildiimizi dnelim. eitli s>zsz davrann nemini
kefettike, eitli davranlar ayr ayn snflandrmak iin bu
drt vcut blmn kullanacaz.

Ba
letiim srasnda rettiimiz beden dilli iaretlerinin iinde, v
cudun dier blmlerine gre, kafa bl,l gesi ve etrafndaki iaret
lerin daha fazla farknda oluruz. Bu falrknda olu nedeniyle, bu
belirtileri bir dereceye kadar kontrol edebilir, hatta maskeleye
bilir veya gizleyebiliriz, ve bundan dolay bu belirtilerin bazlar
bizim gvenilirliimizi lemeye alan kiiyi yanl ynlen
direbilir. Ba etrafnda retilen davnanlar say bakmndan
ok byktr fakat boyut olarak nispeten kklerdir. Vcudun
dier ksmlarndan gelen belirtiler ise,, bunun tersine, sayca az
dr fakat boyut olarak ok daha byiiiktr, bu nedenle gzlem
yapmaya daha uygunlardr.

Ban Du ruu
Ba gzlemlemeye balamak iin, geliin nce bir kiinin bann
deiik konumlarn ve bunlarn eitHi anlamlarndan bahsede
l im. Bu durularn ilki genellikle gzUemciye olumlu bir mesaj
verir. Bu pozisyonda, ba biraz sola veeya saa eik durumdadr.
Bu duru size kedinizin veya kpeimizin yeni veya deiik bir

sesi dikkatle dinlerken ald pozisyomu hatrlatacaktr. Bu ko103

STAN B. WALTERS

num insanlar iin temelde ayn anlama gelir. Bu gzlemleyen

kii iin olumlu bir iarettir ve kiinin aslnda konumay din
ledii anlamna gelen bilisel, ince bir mesajdr. Bir retmen
veya retim grevlisi, rencinin konumacya dikkatini verdi
i durumlarda bu tr bir ba duruu grecektir. Kii, kendisine o
anda sunulan bilgiyi almakta veya renmektedir. Bazen dinle
yen bir kimsenin, dinleme duruu olarak ban hafife yznn
bir yanna doru ediini grebilirsiniz. Bu duru ile ilgili bir
ek nokta ise, yzn kenarna konulmu eli ierir: bu dinleme
biimiyle dinleyen kimse genellikle kafasn desteklemek veya
kaldrmak iin elini kullanmaz. Eer eli kafasn kaldryorsa,
bu ounlukla kiinin konuulan konudan skldn gsterir.
Bu kii kendi dncelerine dalp gitm i de olabilir ve bu dn
celer konuulan konudan son derece farkldr.
Dier bir ba pozisyonu, bir canlandrma ile kolaylkla ta
rif edilebilir bir durutur: Genken eve ge saatte geldiinizi
hatrlyor musunuz? Bir Cumartesi gecesi, size izin verilen sa
atten yarm saat eve ge geldiniz ve anne ya da babanz otur
ma odasnda karanlkta oturmu sizi bekliyordu. Arabanzda
veya arkadalarnzn arabasnda eve dnerken veya ktnz
kii siz eve brakrken, neden o kadar ge kaldnz akla
mak iin bir hikaye uydurmaya balamtnz bile. ehirde ok
trafik olduu ile ilgili bir hikaye uydurdunuz. Veya gittiiniz
filmin o kadar uzun sreceini bilmediinizi bahane ettiniz.
Tabii ki, tm zamanlarn en kt bahanesini kullanm olabi
lirsiniz - arabann lastii patlad hikayesi. Ve orda ailenizin
karsnda durup, tpk eve dnerken arabada kendi kendinize
prova ettiiniz gibi hikayeyi anlatyordunuz. Ailenizin suratla
rndaki ifadeye baktnz m? Eh, muhtemelen bakmadnz n104

ZHN OKUMA TEKNKLER

k gzlerinizden veya surat ifadenizden yalan sylediinizi

anlayacaklarndan emindiniz.
Eer takndklar ifadeye baksaydnz, yzlerindeki hika
yenize inanmadklarn gsteren ifadeyi hemen saptayabilirdi
niz. Elleri bellerinde, balar aaya eik, eneleri boyunlarna
doru geri ekilmi vaziyette durduklarn fark edebilirdiniz.
Sanrm imdi hatrladnz deil mi? Bu, "Sylediklerinin tek
bir kelimesine bile inanmyorum" veya "Buna inanmam bekle
miyorsun, deil mi?" diyen baklarn bir ksmyd. Eer dikkat
etseydiniz, anne babanzn yzndeki size inanmadklarn gs
teren inkar veya reddetme iaretini grebilirdiniz. Bir bakasy
la konuuyorsanz ve bu ba konumunu grrseniz, dinleyicinin
szlerinizi kabul etmedii ihtimalini gz nnde bulundurma
nz gerekebilir. Eer size bir eyler syleyen birisinin ba bu ko
numu almsa, kendi sylediklerine tam olarak inanmyor veya
tam olarak ikna olmam demektir, bundan dolay size verdii
herhangi bir bilgiyi incelemeden kabul etmemelisiniz.

Yz fadeleri
Bir gzlemci olarak, bir kimsenin yz ifadelerinde gerekleen
deiikliklere veya deiikliklerin gereklememesine bakarak
pek ok gzlem yapabilirim. ncelikle, kiinin o anki duygusal
tepkisinin kabaca ne olduunu bilmeliyim - kzgn m, depres
yonda m, vb. kinci olarak, kiinin iinde bulunduu duygunun
younluunu saptayabilirim. nc olarak, dikkatli bir gzlem
yaparak, o kimsenin yanstmaya veya benim iyiliim iin gs
termeye alt ifadeleri veya beni yanl ynlendirmek iin
tasarlad ifadeleri tanmay renebilirim. Drdncs, bir ki
inin gizlemeye alt herhangi bir duygusal tepkiyi tanyabi1 05

STAN B. WALTERS

lirim. Son olarak, bir kiinin aslnda ok daha farkl ve gl bir

duygusal tepki hissederken, tek bir duygusal tepki gstermeyi
altn deifre edebilirim.
Bir kiinin duygusal teplilerinin younluunu, o kiinin
yz zelliklerine bakarak anlayabilirim. Herkesin yznde
pek ok izgi ve krk vardr, bu izgi ve krklarn derin
lii, ortaya kmas veya kaybolmas her bir ifadenin ilikili
olduu kasn gerilmesi veya gevemesine bal olarak deiir.
Genellikle, kiinin hissettii duygular ok derin izgi veya k
rklar yaratyorsa veya yz kaslarnn ar gerilmesine neden
oluyorsa, duygusal tepkinin younluu ile ifadenin gll
uyumludur. Dier yandan, eer kii ok gl bir duygusal
mesaj vermeye alyor, fakat yz ifadesi buna uyan duygu
younluunu gstermiyorsa, o ki inin duygular iddia ettii
kadar gl deildir. Unutmayn ki hepimizin kendi bireysel
tepki veya seviyeleri vardr ve sizin iin normal olan bir dav
ran, bakas iin normalliin yaknndan bile geemeyebilir.
Karnzdaki kiinin hem szl hem de szsz seviyedeki tep
ki lerini , kiinin o ana kadar tanmladnz davran deimez
lerini karlatrn .
Varsayalm ki siz v e ben nemli bir grme yapyoruz ve
benim avantaj salayabilmem iin, bir konu hakknda ok gl
duygulara sahip olduumu dnmeniz gerekiyor. Bahsettii m
konuya son derce bal olduuma sizi ikna etmek iin,, yz ifa
deleri ve dier szl ve szsz iaretleri kullanarak o duygula r
taklit edebilirim . Bu pek ok insann doru deifre etmesi i i
tuzaklarla dolu bir alandr. ok iyi sosyal ve iletiimse! hece
rileri olan insanlar son derece ikna edici olabilirler, byleli k it
gzlemcinin, o kiinin tepkilerin in sahte olduunu gsteren inc
1 06

ZHN OKUMA TEKNKLER

ipularn karmalarna yol aarlar. Yz ifadelerinin taklit edil

dii veya sadece gerek duygularn bir kopyas olduunu gste
ren iaret, yzn eitli ksmlarndaki ifadelerin uyumazl
dr. rnein, kiinin yznde kocaman bir glmseme olabilir,
fakat gzleri ok az memnuniyet gsterir veya hi memnuniyet
gstermez. Veya bir glmseme grm olabilirsiniz, ancak
ayn zamanda kiinin enesinin fkeden titrediini fark edersi
niz. Daha geni bir adan baklrsa, yz ifadeleri vcudun as,
ban pozisyonu veya kol ve bacaklarda grlen davranlar gibi
daha byk beden dili iaretleri ile uyumayabilir. Elinizi skp
size glmsyor olabilirim, fakat gzlerimdeki o donuk bak,
sesimdeki soukluu fark edersiniz. Aslnda sizinle tantm
veya karlatm iin mutlu deilim, hatta yle ya da byle bir
rahatszlk duyuyorum.
Bir duyguyu veya ifadeyi taklit etmenin tam tersi, duygu
veya ifadeyi bastrmak veya gizlemeye almaktr. Bunu ifa

desiz surat olarak da adlandrabilirsiniz. Genellikle, dier in

sanlarla konuurken yz ifadelerimiz konuma boyunca dei
i r. Dier konumac veya konumaclarn sylediklerine tepki

verdike deiirler veya kendi dnce veya duygularmz ba

kalarna ifade ederken yz ifadelerimiz deiir. Yzmzde bu
deien ifadelerin olmamas, yalan veya taklit edilen ifadeler
k adar sahtedir. Konutuunuz kiinin donuk ifadesini taknd
P. n fark ederseniz, o konuyla ilgili ahsi bilisel veya duygusal

l cpkileriyle ilgili nemli veya gerekli bilgileri aa karmamak

i n elinden geleni yapyor demektir. Szl olarak ifade ettii

ylcrin aslnda inand veya dnd eyler olmadn an

l n n anz istemiyor ve bu nedenle size kar drst davranmyor
l ubi l ir.

107

STAN B. WALTERS

Bu sakl ifadeleri deifre etmenin dier bir yolu, normal bir

duygusal tepkimizi ne kadar bastrmaya alrsak, bu bilgiyi
baka bir kaynaktan vermeye o kadar yakn olduumuzu unut
mamaktr. Yzm ta gibi donuk olsa bile, ellerimin, kollarmn
ve bacaklarmn kendi hareketleriyle pek ok eyi ifade ettiini
grebilirsiniz. Ben konuurken sesimin niteliinde bir deiiklik
fark edebilirsiniz ve setiim kelimeler gl bir duygusal tep
kiyi aa kartyor olabilir. Dierleri ile olan normal, ak ileti
imimize mdahale etmeye almazsak, btn szl ve szsz
iaretlerimiz bir uyum ve ahenk iinde olacaktr. Bu ifadeleri
gizlemeye, maskelemeye veya sahtelerini yapmaya ynel ik her
giriimimiz iletiimimizin normal, dengelenmi ahengini boza
caktr. Bu bozulma belirtileri stres veya aldatmann olduunu
ne sren iaretlerdir.

Elleri n Baa Gtrlmesi

Bu blmde daha sonra ellerin ve kollarn eitli hareketlerini
daha derinine inerek inceleyeceiz. Fakat u anda ellerin ba
ve yzn eitli ksmlarna dokunmasnn ne anlama geldii
ne deinmek istiyorum. Ellerin, ban drt ana blgesine yapt
tema, gizlemeye iaret eder. Kiinin ayn anda elleri az, burnu,
gzleri veya kulaklar etrafnda hareket ediyorsa, o kimsenin
szlerine dikkat edin. Bu hareketler o blgelerin ya hafife ya
da aka kapatlmas eklinde olacaktr. Bu tr el hareketlerine
"inkar hareketleri" ad verilir, nk ifadenin anlamn ya ntr
hale getirir ya da etkisizletirir. Eller tarafndan yaplan etki
sizletirme hareketlerini snflandrmay da ieren aldatma a
lmalar bu hareketlerin sklkla aldatma ile ilikili olduunu
gstermektedir.6 Bu etkisizletirme hareketleri, ok kaba hare108

ZHN OKUMA TEKNKLER

ketlerden son derece karmak ve kibar hareketlere, ok ince ve

zor anlalr hareketlerden, gayet ak hareketlere farkllk gs
terir. rnein gzleri kapatma hareketi, gzn kenarn kibarca
kama gibi ince bir hareket de olabilir, gzleri tamamen kapa
ma, hatta yz bir veya iki elle kapama gibi bariz bir hareket de
olabilir. Kulaklarn etrafnda dolanan ellerin hareketi kulaklara
hafife dokunma veya kama ya da kpelerle oynama eklinde
olabilirken, maden karacakm gibi btn kula deme ek
linde de olabilir.
Karnzdaki kiinin elinin bana gtrp, tamamen ol
masa bile ksmen gz, kulak, az veya burnunu kapatt veya
rtt anlara dikkat edin . Bu alanlardaki dardan gzlemlene
bilen davranlardan yanllkla yalanmz afie edeceimizi bir
dereceye kadar bilinaltmzda biliyor olabiliriz, bu nedenle bizi
izleyen ve dinleyenlerden bu alanlar koruyarak veya kapayarak
gizlemeye alrz. Fakat bu, kii her burnuna dokunduunda
yalan syler demek deildir.
Yasa uygulayclara aldatmay saptama dersleri verirken
kullandm kasetlerden birinde yirmi yedi yandaki bir adamla
yaplan sorgulama yer almaktadr. O ve erkek kardei on sekiz
aylk bir srede be eyalette yaklak iki yz eczanenin soyul
masndan tutuklanm ve hkm giyerler. Sorgulanmas srasn
da gen adam srekli elini azna gtrr. Dier bir kimse iin
bu hareket aldatma belirtisi olabilir fakat bu gen adam iin, bu
hareketler onun normal davrandr. Adamn elleri onun gzle
rini, kulaklarn veya btn yzn kapatana kadar, bu el hare
keti yalan sylediini gstermez. Herkesin deimez davran
dzenini veya temelini belirlemeyi ve bu dzendeki deiiklik
leri aramay unutmayn.
109

STAN B. WALTERS

Baa gtrlen ellerin drt ana hedefi iinde en yaygn

olanlar az ve burundur. Bu iki blgenin neden bu kadar po
pler olduuyla ilgili saysz teori vardr, bunlardan en nemlisi
yukarda bahsettiim gibi, ellerin davranlar maskelemek veya
gizlemek iin kullanlmasdr. Herhangi bir durumda, sebep ne
olursa olsun, eller aldatma srasnda ba tarafna giderse, gide
cekleri ksm ok byk olaslkla az ya da burun olacaktr.
Azn ellerle kapatlmas istenmeyen szl kty kontrol
etmeye veya engellemeye almak olarak yorumlansa da, az
aslnda eller dnda baka yollarla da kapatlabilir veya engel
lenebilir. Azdan herhangi bir nemli bilginin kmasn en
gellemenin bir yolu, kocaman bir glmseme taknmaktr. . Ha
trlyorsanz, buna "taklit etme" belirtisi demitik, konumac
gzlemciyi konunun nemi hakknda yanl ynlendiriyordu.
Bu durumda yzn dier ksmlarnn ifadesinin elemediini
veya konuma ve dier szl iaretlerin yz ifadesine uymad
n grebiliyordunuz.
Azm kapatabileceim veya engelleyeceim daha pek ok
yntem vardr ve bunlarn says sadece benim hayal gcm
le snrldr. rnein, azmn iine veya etrafna baz nesneler
koymak ayn amaca hizmet edebilir. Kurun kalem, tkenmez
kalem, ata ineyebilir, trnaklarm yiyebilir, sigara, sigar veya
pipo iebilir ve ayn amaca ulaabilirim. Sorgu grmelerin
de, sorgulanan kiilerin azlarna kolyelerini, dosya kenarlar
n, czdan kenarlarn, gmlek veya bluz yakalarn, sa, byk,
gzlklerin burun ksmlarn, tirtlerinden sarkan ipleri hatta
gmleklerinin altndan yakalarn azlarna gtren veya ine
yen kimseleri grdm. Bir Hsenin, konumasn kontrol etme
yntemi olarak dudan yedi i veya srdn hatta dilini i
110

ZHN OKUMA TEKNKLER

nediini gzlemleyebilirsiniz. Grdnz gibi bu liste uzayp

gider fakat sonu yine ayndr.
Burun ise, anlald zere aza olan yaknlndan dolay,
aldatma eyleminde bulunurken strese kar ok duyarldr ve az
kapatma veya az ile temasa gemede hedefin yerini alabilir.
Aslnda, burun, mimiklerinin daha az belirgin olduu iin sei
lebilir. Olunuzla konuurken burnuna dokunduu anlara dikkat
edin . Bu hareket, ok kk yataki ocuunuzun patronunuz
karsnda en terbiyeli tavrn taknmas gerekirken burnunu ka
rtrmaya balamas gibi bir hareketi iermez. Bunlar, yavaa
burna dokunma veya srtnme hareketi gibi daha hafif ve kibar
hareketlerdir. Baz durumlarda, elin burna gtrlmesi hareke
tini, burnu ovalama, kama, hatta burnu tutup skma eklinde
gzlemleyebilirsiniz. Karnzdaki kiinin alerjisi olabilecei ve
ortamdaki havann kuru olabilecei ihtimalini de gz nnde
bulundurun. Yalnzca unu unutmayn ki, kendi bana tek bir
belirti kiinin yalan sylediini kantlamaz.

Gzler
Gz Temas
nsan davranlar ve aldatma hakkndaki en uzun sreli ina
nlardan birisi, karmzdaki kiinin sadece gzlerine bakarak
gvenilirliini doru bir ekilde saptayabildiimizdir. Gerekte,
aldatma alannda yaplan saysz aratrma, aldatmay belirle
mede gzlerin kullanlmasnn gvenilir ve salam olmad
n ortaya karmtr. Yanlglarmzn bazlar, kiinin bir ey
ifade ederken yapt gz temasnn miktarna odaklanmtr.
111

STAN B. WALTERS

Bu yanlg, drst bir kiinin her zaman gzlerinizin iine ba

kacan syleyen eski bir deyie dayaldr. Yaplan pek ok
aratrma, dierleri ile sohbet

Aldatlp aldat lmadn tespit

etmek iin yalnzca gzlere
bakmak yeterli deildir.

halindeyken devaml gz temas

kurmadmz gstermektedir.
Eer, rnein, konuulan konu
bizim rahatsz olduumuz bir
konuysa, kendimi karmzdaki

kiiden aada gryorsak veya karmzdaki kiiyi kms

yorsak, konuurken gz temasn kesme eilimi gsteririz.
Gz temasn inceleyen davran aratrmaclar, gz temas
seviyesinin de kiinin kltrel veya etnik altyapsna, hatta kii
nin ie dnk m dadnk m olmasna bal olduunu ortaya
kardlar.

Nro-Li nguistik Programlama

Bir .kiinin gzlerini izleyerek aldatmay belirleme hakkn
da dier bir ilgin inan ise populer davran terapisi Nro-Lin
guistik Programlama - NLP7'nin yanl yorumlanmasnn so
nucudur. NLP l 970'lerin ortalarnda John Grinder ve Richard
Bandler tarafndan gelitirildi ve tm dnyadaki terapistler tara
fndan kullanld ve kaytl ok nemli sonular getirdi. NLP'nin
pek ok ynnden biri "gz eriim ipular" denilen terapi mo
delidir. Bu ipular her bir kii iin tercih edilen zihinsel ve ile
tiim temsil sistemlerini belirlemek iin kullanlr. Bu prensibe
gre, bazlarmz dncelerinde ve szl ifadelerinde daha g
r-odakl olurken, dierlerimiz daha iitsel veya duyma-odakl
olup, bir dier grup ise dokunsal yani duygu-odakldr. Bu ter
cihlerin belirlenmesinin bir yolu, dier pek ok yntemle birlik1 12

ZHN OKUMA lf'EKNKLER

te, iletiim etkileimi srasnda kiinin gzlerinin hareket etme

ynne bakmaktr. Tercih ta
nmlandnda, terapist veya
psikolog, hasta ile ayn tem
sil sistemi zerinden etki
leimde bulunur, bylelikle

Gzlerdeki deiiklie bakarak,

bir kimsenin zihi nsel ve d uygusal
durumu hakknda deerli bilgilere
ulaabil i riz.

ok daha kaliteli ve verimli

bir iletiim salanm olur.
Aslnda, unu da belirtmek gerekir ki, NLP teorileri ve yn
temlerinde uzmanlamak sadece kitap okumak veya bir iki se
minere katlmaktan ok daha fazlasn gerektirir. NLP teknik
ve teorilerini kullanma veya yle ya da byle retme yetkisini
kazanmak, kapsaml alma, eitim ve stajyerlii gerektirir, an
cak, ondan sonra kii NLP Topluluu tarafndan yetkili uygula
yc, eitimci ya da uzman eitimci olarak grlr. Bu nedenle,
NLP hakknda okuyan ve bir kimsenin gz hareketlerini analiz
edebildiini dnen insanlar, aslnda bunu her zaman doru bir
ekilde yapamamaktadr.
Gz eriim ipular hakkndaki yanl yorum lar ok yay
gndr ve gz hareketini izleyerek aldatmay doru bir ekilde
belirleyebileceinize inanan pek ok insan bulunmaktadr.

Ne yazk ki, bu kavrama inanan pek ok insan arasnda yasa

uygulayc olarak sorgulama yapan insanlar ve sorgu yar
glar da bulunmaktadr. Sadece kiinin saa ya da sola ba
karak gz temasn kesmesine dayanarak, o kiinin aldatma
eyleminde bulunup bulunmadn ortaya karabileceklerini
dnmektedirler. Bunun h i bir gerekilik pay yoktur ve

hu inanla ilgili yap lan aratrmalar bu yntemin aldatmay

1clirlemede kullanlabilecek gven ilir bir yol olmadn ka113

STAN B. WALTERS

n tlamtr.9 Aslnda, nemli bir beden dili aratrmacs, yasa

uygulayclarnn gz hareketlerine bakarak aldatmay tespit
etme abalarn ayp bulmutur. o
Bununla beraber, iletiim kurduklarmzn gz hareket
lerini izleyerek renebileceklerimizi dndmzde, her
eyi kaybetmi olmayz . Bir kiinin gzlerinin ve etrafndaki
yaplarn ekil ve biimindeki deiiklikleri, bakndaki dei
iklikleri, gz krpma hzn ve gzyalarnn olmas veya ol
mamasn gzlemleyerek kiinin zihinsel ve duygusal durumu
hakknda deerli bilgilere ulaabi
liriz. Kiinin davran deimezle

Ki i n i n davran
dei mezlerinden
sapma olarak ortaya
kan ve gruplar haHnde
gzlemlenebilen gz
temasnn zamanl kesilmesi
hareketi stresi n ve belki
aldatmann iareti olabil i r.

rinden sapma olarak ortaya kan

ve gruplar halinde gzlemlenebilen
gz temasnn zamanl kesilmesi
hareketi stresin ve belki aldatmann
iareti olabilir.

u gerei de unutmayn ki,

bu kural dier davran tanmlama
kurallarmz ile uyu maktadr. Biz
zellikle kiinin normal veya de
imez davranlarndaki sapmalar

aryoruz ve bu deiikliklerin ounun bir belirti kmesinin

paras olmas gerekiyor. Sadece gz hareketlerindeki deiik
likler tek balarna aldatmay tehis etmede gvenilir deildir,
fakat dier stres ve aldatma iaretleri ile bir araya geldiklerin
de, deiiklikler kiinin davranlarnn altnda yatan anlamlar bulup karmamza yardm edebilir.

114

ZHN OKUMA TEKNKLER

Gzn D Grn
Bir arkadanz veya aile yesiyle konu:urken kiinin gzle
rinin d grnne dikkat edin. Grn ile kastettiim ey
gzn nasl grnd veya gz ve onu evreleyen uzuvlarn
genel ekli ve oluturduklar grnmdr. Eer alm gzler
ve etrafnda uzuvlarla birlikte kalarn kalktn gryorsanz,
bu karnzdaki kiinin oke olduunu veya ardn gste
rir. Ayn zamanda, baz kiiler san paku diye bilinen ilgin bir
gz hareketini sergileyebilir veya gzlerinin b eyaz ksmn
gsterebilirler. Einizin veya arkadalarnzn gzlerine bakn.
Genellikle her gzde iki beyaz ksm ollduunu greceksiniz
- biri gzn iinde olup burna yakndr, dier ise gzn d
kenarndadr. Baz insanlar korktuklarnda, oke olduklarnda,
ardklarnda veya dehete kapldklarnda gzlerind , ba
zen de drt beyaz ksm grnr. Gzn nc beyaz ksm
i risin altnda veya aasnda gzkr. Gzdeki drt beyaz k
sm

gzkrken, beyaz kzm irisin hem altnda hem de stn

de grnecektir. Ayn zamanda, kalar n gzn ok stnde

kaldrldn fark etmeniz mmkndr. Bu, konuulan konunun kii iin ok byk strese yol
atn gsterir.
Dier yandan, gzlerin ve etrafndaki uzuvla
rn

ok yumuak bir grnm aldn fark ede

bilirsiniz. Bu durumda, gzn uzuvlar dlaha ak

veya yuvarlak bir grntye kavuur. Gzn etra
fndaki kaslar gever, bunun yan sra yanaklar ve
yzn dier ksmlar da gever.
Kalar normalden biraz daha kalkm grne
bilir. Bu ifade sklkla kii bir ac veya znt his115

Alama
herhangi
bir duygu
sonucu,
zell i kle
d uygu ok
gl ise
meydana
gelebilir.

STAN B. WALTERS

settiinde gzlemlenir. Kii ayrca konuyla ilgili uzlamac bir

tepki vermeyi dnyor ve dier kiinin kendisi ve yaptklar
veya yapmay planladklar hakkndaki dncelerini deitir
meye al tnda bu ifade grlebilir. Kii son derece ak ve
doalm gibi grnse de, aslnda bir dereceye kadar kaamak
cevap vermi olur.

Gzyalar ve Alama
Bu noktada gzyalar ve alama hakknda konumamz ok uygun olacaktr. Genellikle birisi aladnda, ac ektiini veya z
gn olduunu dnrz. Bu tabii ki dorudur fakat bu gzyala
rn ve alamay grdnz tek durum deildir. Alama, bahse
deceimiz be stres tepkisi davranndan herhangi biri srasnda
meydana gelebilir - fke, inkar, uzlamaya alma, depresyon
veya kabullenme - ve bu tepki zellikle o kii tarafndan ok g
l bir biimde yaanyorsa, bu durum meydana gelir. Mutlaka, ok
fkelendiinde alayan birini tanyorsunuzdur. Bu durum, fkeye
bakas tarafndan verildii dnlen veya verilen duygusal bir
ac yol atnda sklkla grlr. O kiinin konuma ieriini din
lediinizde, acy anlatan fkeyi duyacaksnz.
Alama, kii olaylarn o anki gereklii ile zor anlar yaa
dnda da meydana gelebilir. Szleri ve davranlar bunu inkar
etmektedir, fakat gerek zc ve gericidir. Bu kii hayal k
rkln veya bunaldn hissettiini ifade ediyor olabilir. Kii
bizim acmamz veya sempati duymamz salamak iin gz
yalarn kullandnda da alamay grebiliriz. Her anne baba
bu tarz alamay grdn anlatabilir. Dikkat isteyen ocuk
szlanabilir veya alayabilir.

116

ZHN OKUMA TEKNKLER

Bykler de ayn aralar kullanr fakat bunu daha karma

k ve ince bir ekilde yaparlar. rnein, birka gzya dkp
alayarak polisin benim iin zlmesini ve trafik cezas kes
memesini salayabilirim . Belki de profesr dnem devimi ge
teslim ettiimde beni geveklikle sulayacaktr. Kayak yerinde
dtmde, bayanlarn sempatisini toplamak iin arlarm
veya incittiim yerimin rahatszln abartabilirim . Sonu ay
ndr - konumann rengini baarl bir ekilde deitirdim ve
birisinin benim hakkmda farkl dnmesini saladm. Sempa
ti toplama veya dikkat ekmedeki baarm performansma ba
ldr, ve bu amaca ulamak iin gzyalar da dahil olmak zere
aklma gelen her kayna kullanrm.
I

Kasti Gz Temas
imdi, bir dereceye kadar, bir kimsenin konuurken srdrd
gz temas miktarnn aldatma veya drstl saptamada her
zaman gvenilir bir yol olmad dncesini aratrdk. Ancak
bu, konuan kiinin bu geree inand anlamna gelmez - o
tam tersine de inanyor olabilir. ster inann, ister inanmayn gz
temasnn fazla iyi olmas mmkndr. Genellikle bu tarz dav
ran iki temel durumda grrz. ncelikle, gl veya sabit
gz temasn srdren kii aslnda konutuu kii zerinde kon
trol veya hakimiyet salamaya alyor olabilir.
Bu, fke ya da saldrganlk kul!andmzda birisi zerinde uygu
ladmz kontrol tr ile ayn de-

Gz temas nn kesil mesi

ounlukla stres iaretidi r.

ildir. Bu tr gz temasnn kurban

olan dinleyici genelde dier kiinin szlerinin doruluundan
phe bile etmemesi gerektiini dnr. Sanki konumac onu
117

STAN B. WALTERS

sorgulamay bile dnmemeniz gerektiini szsz syler gi

bidir.
Dier yandan, konumacnn sabit gz temas kurma ne
deni, kendisine inanlmas iin karsndakinin gzlerinin iine
bakmas gerektiine inanmasdr. Dorudan gzlerinizin iine
bakarak, tamamen drst olduunu kantlamay umar. Bu tr
bir tepki, deneyimli bir gzlemciye nemli bir ipucu verebilir.
Davranlar gzlemleme ile ilgili temel kurallarndan birine
uyarsak, kiinin deimezlerinde bir deiiklik olduunu fark
edebiliriz. O ana kadar kiinin normal veya srekli davran
larnn ne olduunu biraz anlam olmamz gerekir, bu nedenle
kii kasti gz temas olarak gzken eyi yaptnda, bu dav
ran nemli deiiklik olarak snflandrmalyz. Bu durumda
kii drst olma iareti olarak yorumlandn umduu hareke
ti sergilemeye altka, aslnda bir ey saklamaya altn
gsteren ok ak bir iaret veriyor olabilir. Bu tarz davranlara
"taklit iaretleri" denmektedir. Bu iaretler en iyi, konumacnn
gerek bir duyguyu saklamaya veya sahte bir duyguyla rtmeye
almas olarak tanmlanabilir. "Taklit eden" kiinin syledik
lerini gerekten iddetle hissettii izlemini verme amac gden
bu taklit iaretleri, amacn tam tersini yapar ve sklkla aldatma
ile ilikilidir.

Gz Krpma
oumuz gz krpmann nemli olmadn, sadece otonom si
nir sistemi tarafndan kontrol edilen biyolojik bir ilev olduunu
dnrz. Bu, gzlerimizin dzgn biimde almas ve ba
km iin gerekli ve gerekten de alk olduumuz bir hareket
tir. inde bulunduumuz fiziksel ortam, klandrma ve dier
118

ZHN OKUMA TEKNKLER

etmenlere bal olarak, genelde ortalama olarak her be ya da

alt saniyede bir gz krparz. Bir kimsenin gz krpma orann
deitiren etmenler kontak lens kullanm, havann kuru olmas,
alerji, alnan ilalar ve dier pek ok deikeni ierir. Fakat iin
ilgin taraf, gz krpmann yaadmz zihinsel stresin mik
tarna bal olmas ve stresli koullar altnda gz krpma oran
mzn beynin bilgileri ne hzla iledii ile uyum gstermesidir.
Bir kiinin deimez gz krpma oran dzenini belirledikten
sonra meydana gelebilecek deiikliklere dikkat edin . Gz krp
ma oranndaki bir art, kiinin hzl dndn gsterebilir.
Kii her ne sebepten olursa olsun iletecei mesaj hazrlarken
dncelerini hzlca yaratmakta ve deerlendirmektedir, bu o
kiini yaad zihinsel stres seviyesinde bir deiiklik olduunu
gsteren iyi bir iarettir.
Unutmayn ki bir kiinin gz temasndaki her kesilme kii
nin yalan syledii anlamna gelmez. Gz temasnda meydana
gelen kesilmelerin ou sadece stres iaretidir. Fakat bu baz gz
temasndaki baz kesilmelerin aldatma ile ilgili davran kme
lerinde ile ilikili olmadn sylemek deildir. Daha nce de
belirttiimiz gibi kii sadece stres veya aldatma iaretlerini sak
lamaya alyor olabilir. Kiinin bunu yapma yntemlerinden
biri, gzlerini veya yzn veya yzndeki dier ksmlar ks
men veya tamamen kapatmak iin ellerini kullanmaktr. al
ma arkadalarnzdan biri, hastalk izni veya patronun yaklaan
tatil program hakknda ne syledii ile ilgili sorunuza cevap
verirken, kafasn evirerek veya dikkati baka bir eye kaym
gibi yaparak gz temasn kestiini gizlemeye alabilir. Veya
karnzdaki sat eleman, servis departmannn yeni teknenizle
ilgili tm garanti taleplerinizi karlayp karlamayacan sor-

119

STAN B. WALTERS

duunuzda, kaamak cevap vermeye balayabilir, yarm cm

lelerle sorunuzu yantlayabilir ve yzn ksmen sizden farkl
bir yne evirip masasna bakabilir. Bunlarn hepsi kiinin ok
yksek ihtimalle yalan sylediini gsteren davran kmeleri
dir. Bu kmelerin meydana gelme zamanlarna dikkat etmeyi
unutmayn. Bu hareketlerin hibiri kendiliinden meydana gel
mez. Bu davranlar, kii sorduunuz belirli bir soruya veya sy
lediiniz bir sze tepki verdiinde meydana gelir.

Kol lar
Kollarn kavuturulmas, herkesin kiinin iletiime kapal ol
duunu gsterdiine veya baz durumlarda bir aldatma iareti
olabileceine inand davranlardan biridir. Birinin kollarn
kavuturmas, o konu hakknda bir hassasiyet olduunu gstere
bilir fakat yine baz durumlarda birinin kollarn kavuturmasi,
sadece kollarn kavuturduu anlamna gelebilir. Bir kez daha,
anlalmas zor kombinas
yonlara olduu kadar zaman

Sadece ok az saydaki el ve kol

lamaya dayanan davranlar
hareketi aldatma ile i l i ki lidir.
ayrmay renmemiz gere-

kir. Unutmayn, daha nce

davranlarn zamanl olacan belirtmitik - belli bir uyarana
tepki eklinde ortaya karlar ve hangi uyarann deiiklie ne
den olduunu bulmamz gerekir.
Bir kiinin neden kollarn kavuturduunu anlamaya a
lrken, o kiinin duygusal ve zihinsel durumunu doru bir e
kilde deifre edebilmek iin ayn anda gzkebilen dier szl
olmayan mesajlara ve szl iaretlere dikkat etmemiz gerekir.

120

ZHN OKUMA TEKNKLER

Kollarla ilgili olarak konuurken, omuzlar ve elleri de iin

iine katacaz. Bir kiide gzlemleyebileceiniz kol ve el ha
reketlerinin byk ounluu, kiinin deien stres seviyesine
uyum salamas ile ilikilidir. Aldatma davranlar ise tek ha
reket veya davranlarn tersine, dier szl ya da szsz dav
ranlarla veya vcudun dier bir ksm ile ilikilidir. Bir kez
daha, birinin szsz davranlarn gzlemleyen birisi olarak,
byle hareketlerin kiinin yalan syledii anlamna geldiini
dndnz iin bu kol ve el hareketleri sebebiyle dikkatiniz
kolaylkla dalabilir.

Omuzlar
Vcudun incelenmesi ile ilgili bu blmde balang noktas ola
rak omuzlar ile ilk adm atacaz. Aslnda omuzlarla ilgili pek
fazla ipucu veya iaret yoktur, fakat birinin duygusal ve zihin
sel srelerini deifre etmek iin sarf ettiimiz abaya katkda
bulunurlar. ncelikle, birisiyle etkileim kurarken, kiiyle yz
yze olduunuzda omuzlarnn konumuna dikkat edin. Omuz
lar genellikle sizin omuzlarnza paralel mi? Eer yleyse, bu
iyi miktarda bilgi alveriinin olduunu gsterir ve karnzda
ki kii duygusal ve zihinsel olarak konumaya tam olarak kat

lyor veya ilgileniyor demektir. Eer omuzlarnn sizden uzaa

evrilmise, o kiinin duygusal veya zihinsel olarak konumay
la ilgilenmedii veya ilgilenmek istemedii mesajn alrsnz.
Omuzlarn evrildii ana zellikle dikkat edin. evrilme hare
keti genellikle arkadanz konuma srasnda sizin bak anz
reddederken meydana gelir. Konutuunuz konu, arkadanzn
zerinde durmak istemedii veya ok ilgilenmedii bir konu
olabilir. Arkadanzn kendisi konuurken omuzlarn dndr121

STAN B. WALTERS

dn grrseniz, bu verdii cevab ok iten vermedii veya

yantna kendisinin de inanmad anlamna gelir. Bu durumda,
arkadalarnzn szlerine tamamen gvenmemelisiniz - tama
men olmasa bile ksmen yalandr. Bu tr durua sklkla "omuz
evirme" denmektedir.
Bir kiinin omuz hareketlerini gzlemlerken, kiinin omuz
larn silkip silkmediine veya omuzlarn dp hatta ne doru
devrilip devrilnediine dikkat edin. Bu omuz durularnda her
biri gzlemci olarak sizin iin byk nem tamaktadr. Omuz
lar silkme genellikle bir eit reddedie iaret eder. rnein, siz
bana bir ey anlatmaya alrken ve benden bir tr onay almanz
gerektiinde omuzlarm silkiyorsam, bu sizinle tamamen ayn
fikirde olmadm ancak bu anlamazl ak bir ekilde ifa
de etmek istemediim anlamna gelir. Dier yandan, belirli bir
soru sorulduktan sonra size yant veriyorken omuz silkersem, bu
kendi sylediklerime inanmadm veya kendi yantma ok az
ikna olduum anlamna gelir. Bu benim yaptm kaamak yant
verme veya aldatma eyleminin iareti olabilir.
Bir kimsenin konuma srasnda omuzlarn nasl konum
landrd, o kiinin dier kii veya konuma hakkndaki duygu
lar ile ilgili olarak size ok ey anlatacaktr. Bir kez daha, anla
lmas ok zor olabilen ince davranlar vardr ve ou zaman
kii bu hareketleri bilinsizce yapar. Omuz hareketleri genel
snfta inceleyeceiz - omuzlarn dnmesi, omuzlar kaldrma
veya silkme ve omuzlar drme.

Birisiyle yaptmz konumayla tamamen ilgili olduumuz

da, vcudumuz dier kiiye paralel olarak durmaya eilim gs
terir. Eer bir konumada ya da daha fazla kii varsa, vcudu-

1 22

ZHN OKUMA TEKNKLER

muzun ve omuzlarmzn duruu birbirlerine gre uyum salar.

Her bir kiinin vcut duruu, yukardan bakldnda daire ola
rak gzkecek ekle katkda bulunur. Fakat konumada birisinin
rahatsz edici bulduu bir konu varsa veya kii, dierinin ba
k asn iddetle reddediyorsa, o kiinin omuzlarnn nasl da
gruptan veya dier kiiden uzaa dndne veya evrildiine
dikkat edin. Omuzlarnn, reddedilen kii veya grubu nerdeyse
iaret ettiini greceksiniz. Bu duru deiikliini, kii konu
maya devam ederken grebilirsiniz. rnein erkek arkadanz
bir tartmada kendini aklamaya alrken, vcudu,
omuzlar sizinkilere paralel
olacak ekilde durur, fakat
hemfikir olmad bir d
nceyi

dinlerken

kart

omuz duruunun reddet

Bir kimsenin kon u ma srasnda

omuzlarn nasl konumlandrd,
o ki inin dier ki i veya konu ma
hakkndaki duygular ile ilgili
olarak size ok ey anlatacaktr.

meyi gsterdiini fark edeceksiniz. Eer konuan kii

sizseniz ve konutuunuz kiide bu omuz duruunu gzlemler
seniz, tartma ynn deitirmeniz gerekecektir nk kar
nzdaki kii sizinle ayn fikirde deildir. Bu vcut ve omuz
duruu ayn zamanda dier kiinin herhangi sebepten tr sizi
kmsedii anlamna da gelebilir. Bu kiiyle olan gemi ili
kilerini gzden geirmeniz gerekecektir nk gemiten gelen
baz kt hisler su yzne kmtr. Bu oluan kt havay d
zeltmek iin iyi bir frsat olabilir.
zerinde duracamz son omuz hareketi "beden alayan"
olarak adlandrdmz harekettir. Bu grnmde, kiinin omuz-

123

STAN B. WALTERS

larnn dp kamburlatn veya ileriye doru dtn g

receksiniz. Omuzlarn hareketi elaleden akan sular veya kyya
arpmaya baladnda kabaran sular hatrlatacaktr.
Bu tarz bir hareket gsteren gzlemlediiniz kiinin zihin
sel ve duygusal durumu, ilgin bir ekilde bu rneklerle ben
zerlik tar. Bu hareketin tanmnn iki temel anlam vardr ve
dikkatli olmazsanz yanl bir deerlendirme yapabilirsiniz. Bu
hareketi bir arkadanzda gzlemlerseniz, kiinin depresyona
girmekte olduunu gryor olabilirsiniz. Dier yandan, bu ha
reket, bir sre veya en azndan nceki konuma srasnda bir ko
nuyu iddetle reddettikten sonra kabullenmeye giden birisinde
de grlr. Bu davrann kolaylkla yanl yorumlanabilecei
gerei, insanlarn beden dilini okumada neden yanldn da
vurgulamaktadr. Bir kiinin davranlarnn aklszca tek bir
alann gzlemleyerek veya tanmlayarak o kiinin szlerinin
gvenilirliini okuma veya tanmlamaya almamza dikkat
ekmektedir. Gerekleri ve aldatmay saptama grevimizi en
doru ekilde yapabilmek iin, kiinin fazla olan veya tekrar
eden davranlarna bakmak en gvenli yoldur. Bu nedenle sz
l veya szsz davranlar doru bir ekilde yorumlamann en
nemli kurallarndan biri, saptamalarmz tek bir harekete deil
hareketler grubuna dayanarak yapmaktr.
Omuzlarn kmesi veya beden alayan hareketini doru
tanmladmz dorulamak iin dier szl ve szsz iaretlere
bavurmalyz. ncelikle, ya depresyon ya da kabullenme gs
teren szsz dier iaretlerin olmas mmkndr. rnein, z
gn bir yz ifadesi, alnda krklar veya endie izgileri, yere
doru bakan gzler vb. grebilirsiniz. Ayn zamanda kii "mer
hamet dileme bak" olarak bilinen bak ile gkyzne doru
124

ZHN OKUMA TEKNKLER

gzlerini kaldrp bakabilir veya ellerinin yzne gidip enesi

nin ucunu ovaladn grebilirsiniz, bu hareketlerde muhtemel
kabullenme hareketleridir.
Bu bilginin en iyi kayna kiinin szl ifadelerini din
lemekten geer. Kii zgnse, ne kadar zgn olduunu veya
kendisini ne kadar kt hissettiini anlatan szlerini duyarz.
Kiisel, zihinsel veya mesleki anlamda yaad btn sorunlar
veya salk sorunlarn da anlatyor olabilir. Dier yandan, kii
kabullenme iindeyse, ifadeleri daha uzlamac ve sakin ola
caktr. kinizin arasndaki fikir ayrln dzeltmenin yollarn
aradn anlatan szlerini duyabilirsiniz. Bu tip szl ifadeler
hakknda daha fazla ayrnty, depresyon ve kabullenmeyi kap
sayan szl davranlar ile ilgili sonraki blmde greceiz. Bir
arkadamzn veya eimizin aldatma veya kar kma eylemini
ayrmaya alrken, ortaya kan anlamazl herhangi bir e
k ilde zmek istiyorsanz sabrl olmal ve tehditkar davranlar
sergilememelisiniz.

Eller
Ellerin sergileyebilecei genel davranlar snfta toplanabilir
ve her bir snftaki deiik davranlar neredeyse sayszdr. Bu
snf, semboller, aklayclar ve uyarlayclar ierir. Bu dav
ranlarn her birinin zel bir anlam vardr ve insan davranla
rnn tmnde zel bir amaca hizmet eder. Ellerin dahil olduu
btn olas hareketleri veya davranlar aklamak imkanszdr.
Eer hareketlerden her birinin kullanmnn hangi amaca hizmet
ettiini ortaya karabilirsek, bu alanlarn her .birinin nemini
unlamak kolaylar.

1 25

STAN B. WALTERS

Semboller
Semboller genellikle biraz direk anlamlar tar ve kolay tan
nan mesajlar iletirler. Ayrca, bir kii sembol sergilediinde,
bunu bilerek yapar, fakat semboller bazen bilinaltndan gelen
nedenlerle oluabilir ve oluur da. Semboller, ban onaylama
anlamnda aa ve yukar sallanmas, kiinin yemek yedikten
sonra doyduunu gstermek iin her iki eliyle karnnn stn
ovuturmas gibi hareketleri ierir. Kol vcuda dikey durumda
iken eli havada ve avu iini darya dnk tutmak genel lik
le "Dur" olarak yorumlanrken, elleri vcudun nnde tutup
yaptmz hareket "Buraya gel" anlamna gelir. Orta parmak
iyi tannan bir aalama mesaj iken, bir parman dudaklara
gtrlmesi, sessiz olunmas veya konuulmamas gerektiini
gsterir.

Aklayclar
Aklayclar, kolay okunur ve ak iletiim davran eklidir.
Bu el ve vcut hareketleri szl iletiim aralarm destekler ve
dinleyicinin mesaj anlamasn veya takdir etmesini artrma
eilimini gsterir. Sokak pandomimcilerini dnerek bu tarz
hareketleri aklayabiliriz. Szleri kullanmadan yaplan pando
mim, beden dili ve sessizlik yoluyla dnceleri "aklar". Bir
kiinin bu tarz davranlarn izlemek sessiz sinema oynayanla
r izlemek gibidir. aret parma ve baparman dinleyiciye
gsteren birinin, iki parman duruu nedeniyle dinleyiciye ok
kk bir boluk gsterdii iin "kk" hareketi yaptn an
layabiliriz. Eller ve vcudu kullanarak enerjik bir canlandrm
yoluyla kapnn arpldn anlayabiliriz. Birisinin verdii szl

126

ZHN OKUMA TEKNKLER

tanm grsel olarak zenginletiren benzer mimikleri aklnza

getirebilirsiniz.
Baz kiiler aklayclar dierlerine gre daha ok kulla
ndar. Aklayclar kullananlarla kullanmayanlar arasnda ne
den byle bir dengesizlik olduunu inceleyen pek ok aratrma
yaplmtr. Herhangi bir durumda, ok fazla aklayc sergile
yen kiinin davran dzeninde bu belirtileri bastrmas olarak
ortaya kabilen veya tam tersi eklinde gzken deiiklikler,
bu deiikliklerin olduu srada kiinin ifadelerinde kaamak
yapma veya aldatma olma ihtimal ini artrr. Birinin el kol hare
ketlerinde byle bir deiiklik grdnzde, daha kesin sorular
sormanz ve gerei ortaya karmak iin biraz daha derinlere
inmeniz gerekebilir.

Uyarlayclar
El hareketlerini ieren son snf uyarlayclardr. Bu snfta elle
rin hareketleri veya hareketsizlii ve faaliyetleri stres atma ama
cna hizmet eder. Tam da bu nedenle el hareketlerinin anlamn
1

belirleme siz gzlemci iin pek ok soruna yol aabilir. lk sorun, bu davranlarn ok farkl kombinasyonu ve deiik biimi
olduundan dolay szl mesaja dikkat veremememizdir. kin
cisi, pek ok el hareketi olmasna ramen, yalnzca birkann
kiinin aldatc olup olmadn belirlemede gven ilir olmasdr.
Ancak neyse ki, konuma iaretlerimize gsterdiimiz zeni,
el hareketlerimizi veya dier beden dili iaretlerimizi dzeltme
veya izlemede gstermiyoruz. Sonu olarak, bu el hareketlerin
de sapmalar izlemek, kiinin ok byk stres altnda olduunu
veya rahatszlk duyduunu size gvenilir biimde anlatacaktr.

127

STAN B. WALTERS

Olas stres davranlarnda ellerin kullanld hareketler

neredeyse sayszdr. Stres altndayken kullandmz belirli ha
reketler, tm yaantmz boyunca stresle nasl baa kacamz
rendiimizin bir yansmasdr. Baz davranlarmz yllarca
rendiklerimizin sonucu olup sosyal evremiz ve sosyalleme
den etkilenebilir. Ayrca baz hareketler genetik kkenli olabilir.
Fakat asl kural, hepimizin saysz davranlarn ayn l istesini
kullanmasna ramen, kullandmz uyarlayclarn , alkn ol
duumuz veya en sevdiimiz kiisel davranlardan olmasdr.
Yine davranlarn o kiiye zel olduu ve hibir davrann b
tn insanlar iin ayn anlama gelmeyecei gereiyle yzlemi
bulunuyoruz. Sk sk tekrarladmz, nce bir kiinin deimez
veya normal davran dzenini belirlememiz, sonra o dzende
ki sapmalara dikkat etmemiz gerektiini syleyen temel kural
unutmayn. Bu deiiklikler kiinin zihinsel ve duygusal halin
deki deiiklii temsil eder ve stres ile olas aldatma eyleminin
iareti olabilir.
En yaygn uyarlayclardan biri stn ban dzeltme ha
reketidir. Farz edelim ki sosyal bir olayda birisiyle konuuyorsu
nuz ve konutuunuz kii gruba yeni katlm. Bu kiiyle sohbete
baladnzda, zerine ektii ilgiden dolay biraz geriliyorsa,
stn ban dzeltme hareketlerinde bir art olduunu grebi
lirsiniz. Bu hareketler kyafeti dzeltme, kravatn veya gmlek
kollarn dzeltme, sana veya byna dokunma, ceketini veya
kazan dzeltme, elbisesinin

Ellerin kullanmyla ilgili btn

olas hareket veya eylemleri
tan mlamak imkanszdr.

tozunu

silkeleme,

kemerini

dzeltme, kyafetten olmayan

bir sa ya da iplii alma vb.
gibi hareketleri ierir.

128

ZHN OKUMA TEKNKLER

Dier stres belirtileri, kii elinde bir nesneyi tutarken veya

d ya da parmaklaryla oynamakla megulken ortaya kabilir.

K iinin iinde bulunduu stres ne kadar bykse, elleri bir nes
neyle oynarken o kadar aktif olacaktr. Kiinin elleriyle yapt
ovuturma, svazlama veya kprdama hareketlerinin arttn
grebilirsiniz. Bu ayn durumda olan herkesin ayn davran
yapacan gstermez. Dierleri yabanc yzleri grdnde

i stres kaynakl

kendini tamamen rahat hissedebilir ve bu tar

d avranlar sergilemez. Fakat ayn kii , elinde kendisiyle ilgili

performans raporunu tutan efinin karsnda bu stres belirtile
ri nin bazlarn gsterebilir.
Kol veya el hareketlerini ieren son hareket, "dnmeme
hareketi" olarak adlandracamz harekettir. Bu zor anlalr
hareket, kiinin belirl i bir konuyla ilgili olmak veya konumak
i stemediini gsterir. u andaki erkek arkadanzla konutuu
nuzu ve nceki ilikinin konusunun aldn dnn. Erkek
rkadanzn gemiindeki kiiden bahsederken, onun iin hala
bir eyler hissedip hissetmediini sordunuz. El ve kollarn v
cudundan da doru sallama hareketini yaptn grrseniz,
bu konuyu konumak istemediini gsterir. Bu hareket konudan
k urtulma, o konuyu pe atma veya ilgilenmeme isteini gster
mektir. leride, bu konuyu biraz daha ayrntl bir ekilde deip,
erkek arkadanzn neden konu hakknda konumak istemedii
ni renmeniz gerekebilir. Eski ilikisiniz, sizinle olan ilikisine
yapt etkiden emin olmad iin bu hareketi yapm olabilir.
Eski ilikisiyle ilgili zmesi gereken baz karmak hisleri oldu

iin de byle davranm olabilir. Bu hareket iin ok sayda

masumane aklama yaplabilir, fakat karnzdaki kiinin u

1 29

STAN B. WALTERS

anda o konuyla ilgili konumak istemediini bilmeniz sizin ii n

faydal olacaktr.
Bununla beraber, dikkat etmeniz gereken ey, tm bu stres
davranlarnn arasnda, kiinin size yalan sylediini belirten
davranlar sergiliyor olmas ihtimalidir. Ayn anda bu kadar ok
stres hareketinin olmas, karnzdakinin gvenilirliini belirle
menizi zorlatrr. Ellerine dikkat etmeye alrken, en nem l i
szl ve szsz iaretlerine olan dikkatiniz dalabilir.

Bacaklar
Bir kiinin bacak ve ayaklarnda gzlemleyebileceiniz davra
nlar, o kiinin o andaki duygusal durumu hakknda size bilgi
salayabilir. Eer stres iareti aryorsanz, kiinin bacaklarn, en
azndan evresini, izlemek iyi fikirdir. Vcudun eitli ksmla
rn ve bu ksmlarn beden dilini anlamadaki nem seviyesin i
karlatrdnzda, ayak ve bacaklarn birisinin bize kar drst
olup olmadn renme becerimize ok az katks vardr. Kii
konuma srasnda ayak veya bacaklaryla ne yaptna dikkat
etmez, etse bile ok az dikkat eder. Eer kii bilin dzeyinde
beden dilinin farkndaysa ve bu davranlarn kontrol etmeye a
lyorsa bile, bu aba bedeninin st ksmyla snrl olacaktr. Kol
ve bacaklarn izlenememesi, sizin beden dilini gzlemleyen kii
olarak, karnzdaki kimsenin duygusal durumu hakknda ok
ak mesajlar elde edeceiniz anlamna gelir
nk o kii bu davranlar bastrmak veya

Bacaklar ve ayaklar
ok iyi stres
gstergeleridir.

gizlemek iin fazla bir ey yapmayacaktr.

Bir arkadanzla konuurken bacak
veya ayak hareketlerini gzlemlemenin en

130

ZHN OKUMA TEKNKLER

l nsit yolu ne zaman hareket etmeye baladklarn izlemektir.

l incaklar ve ayaklar basnlerler gibidir. Ayak veya bacakla
n genel hareketi, karnzdaki kiinin yaad stresin arttn

listerir. Bu hareketler, bacaklar st ste atmak veya indirmeyi,

l utta belki de st ste atlm bacaklarn ynn deitirmeyi
i;crir. Bacak hareketlerinin nemini anlamann bir dier yolu

i se, onlar kiinin bulunduu ortam veya durumdan kama is

l cinin gstergesi olarak dnmektir. Sonuta, beden dilinde
i\rdmz btn deiiklikler uma veya kavga igdleri
m izden gelen tepkilerimizden kaynaklanmaktadr.
;1.

Bacak ve ayaklarda meydana gele n dier trlerdeki hareket-

leri grrseniz dahi, beden dilinin anlamn benzer bir ekilde

rnptayabilirsiniz. Hi birisini sandalyesinde otururken izleyip,
d i zlerini aa ve yukar salladn, h atta titrettiini grdnz

n? Gzlemlediiniz kii sadece stres atmaya alyordur. Bu

k i i o anki konumunda azck bile rahatlam deildir. Ortaokul
d uyken kendimi ve arkadalarm snfta oturup snav olurken
hatrlyorum. Snftaki herkes bacaklarn, yksek performansl
b i r yar arabasnn pistonlar gibi bir yukar bir aa hareket
ettiriyordu. Vay canna, Bayan Pyle k imya snavnda bizi nasl
da terletmiti !
Bir kimsenin ayaklarna dikkat ederseniz, ilgin baz de
iiklikler veya hareketler grebilirsiniz. Eer bacaklarn st

H ste atmsa, ayaklarn havada salladn grebilirsiniz. Bu

stresin veya sabrszln ok ak bir iaretidir, Dier yandan,
bazen ayaklarn ne yaptn grmekten ok duyabilirsiniz. Baz
i nsanlarn sabrlarn yitirdiklerinde veya fkelendiklerinde,
nyaklarn hafife hatta bazen sert bir biimde yere vurduklarn
duyabilirsiniz!

131

STAN B. WALTERS

Bu iarete dikkat etmeli ve kiinin beden dilinde veya szl

ifadelerinde baka fke iaretleri olup olmadn anlamaya a
lmalsnz. fkeli bir kimseyle baa karken vermeniz gere
ken uygun cevaplardan bahsedeceiz. Her eyden te, ok fkel i
birisi sizi veya bir bakasn pek dinleyemeyecektir. Bu kiiyle
verimli bir iletiim kurmadan nce bu kiiyi fke safhasndfn
karmann yollarn bulmanz gerekir.
Kiinin kendisini bulunduu ortamdan darda tuttuu
veya biraz iine kapand zamanlar olabilir. Bu olduunda,
ayaklarn sandalyesinin altnda topladn veya sandalyesinin
altnda ayak bileklerini aprazlayp ayaklarn topladn gre
bilirsiniz. Bu kii kendine gven konusunda biraz hassas olabilir
veya kendini nemsiz hissedebilir, en azndan bulunduu o or
tamda. Bu kiinin korkularn gidermek iin elinizden gelenin
en iyisini yapmanz gerekecektir.
Bu noktada, bir kiinin yalan syleyip sylemediini anla
mada ok nemli olmamalarna ramen neden ayak ve bacak
lardan bahsettiimizi merak ediyor olabilirsiniz. ncelikle, baz
kimseler, az nce akladm davranlarn - aslnda yle ol
mamalarna ramen - yadsnamaz aldatma belirtileri olduuna
inanyor.
Bacak ve ayaklardan bahsederek vakit harcamamzn ikinci
nedeni, ok iyi stres gstergesi olmalardr. Bir kimse az nce
bahsettiimiz stres tepkisi biimlerinden herhangi birini sergili
yorsa, o kiinin duygusal ve bazen de zihinsel durumu hakkn
da ok ey renebiliriz. Gzlemci olarak, karnzdaki kiinin
zerinde konutuunuz her konuya verdii isel tepkileri izleye
bilirsiniz. Eer kii stres davranlarn fke eklinde sergiliyor
sa, konumamzn ok verimli olamayacan bilirim. letiimin
1 32

ZHN OKUMA TEKNKLER

kalitesini artrmak iin ncelikle kiinin fke ve asabiyetinin s

tesinden gelmem gerekir. Kiinin yaad duygusal veya zihin
sel tepkilere ek olarak, o kiinin ses nitelii ve konuma ieriini
dinleyerek ve beden dilini gzlemleyerek bu tepkilerin ne kadar
youn olduunu renebiliriz . Daha sonra, be stres tepkisi dav
ranndan birini gsteren bir kii ile baa karken, gzlemci
olarak vermeniz gereken uygun tepkileri inceleyeceiz.
Kiinin o anki ruh halini anlamanz salayan baz ek davra
n ekilleri vardr. rnein, hi bir kimseyle konuurken birden
bacaklarn uzattn fark ettiniz mi? Ayn esnada sandalyesin
de otururken arkasna yaslanm olabilir. Sizin aksi ynnze
doru yaslandn fark etmi olabilirsiniz. ou durumda, bu
davran kiinin bak anzla ilgilenmedii veya konudan uzak
durduu eklinde yorumlanabilir. Kiinin bu duru ile birlikte,
yumruklarn skp kollarn kavuturduunu grebilirsiniz. Bu
hareketlerin kombinasyonu kiinin ok daha gl bir ekilde
reddettiini gsterir. Eer kii, kendisine sorduunuz bir soruya
yant verirken bu duruu almsa, kii yksek olaslkla size kar
tam olarak ak deildir, sizden nemli bir bilgiyi saklyordur
veya yalan sylemektedir.
Kii bacaklarn st ste attnda ok net bir stres iareti gz
lemlenebilir. Az nce belirttiimiz gibi, asl stres ann anlamak
iin kiinin bacaklarn st ste att ana dikkat edin. Eer bir s
redir bacaklar st ste atlm konumda oturuyorsa, ayaklarnn
oynamaya balad an gzlemleyin. Eer bileini dier baca
nn zerine atarak bacaklarn st ste atmsa, ayann bir aa
bir yukar oynadn grebilirsiniz. Ayak ne kadar gl veya
hzl hareket ederse, kii o kadar ok stres altnqa demektir. Eer
kii, bir dizini dierinin zerine atmsa, bacaklarn sallamaya

1 33

STAN B. WALTERS

balad ana dikkat edin. Yine, gzlemlediiniz sallama hareketi

ne kadar hzl ve ne kadar yksee olursa, kiinin yaad stres
o kadar byk demektir. Eer kii btn konuma boyunca rahat
bir ekilde bacan sallamsa, grdnz kii rahatlam bir
konumda yapt normal hareketini sergilemektedir.
imdiye kadar, ayakla

Olas bir aldatma eylemini

beli rlemek iin, bacaklar
gibi vcudun tek bir ksm na
odaklanmayn. Vcud un btn
hareketleri ni gzlemleyin.

rn v e bacaklarn herhangi bir

hareketinin stres iareti -oldu
unu fakat tek balarna yalan
sylendiini gstermedikleri
ni fark etmisinizdir. Bunun
la beraber, bu deiiklikleri
izlerken, olas aldatma eyle

mini daha gvenilir bir ekilde gsteren vcuttaki dier ksm

larn hareketlerine dikkat veremeyebilirsiniz. Olas bir aldatma
eylemini belirlemek iin, bacaklar gibi vcudun tek bir ksmna
odaklanmayn. Vcudun btn hareketlerini gzlemleyin .
Baz durumlarda, vcudun daha nce hareketli olan bir
ksmnn, sonradan hareketsiz olmas ok byk nem taya
bilir. Kiinin konumasn dinlerken bir yandan szleri ve be
den dilindeki herhangi bir ztlk olup olmadna dikkat etmeyi
unutmayn. Bu ztlklar olas aldatma eylemini gsteren gl
iaretler olabilir.

Beden Durulan
Vcudun eitli ksmlarndaki mnferit hareketlerden v e hare
ketsizliklerden bahsederek hatr saylr lde zaman harcadk .
imdi de beden genel duruunun neminden biraz bahsedelim .

134

ZHN OKUMA TEKNKLER

1 >uru derken bedenin size, yani konumay srdren kiiye olan

ynelme asndan bahsediyorum .
Belkemiinizi veya omurganz, zerinde dnyann dnd
, dnyann kuzeyden gneye doru giden ekseni olarak d
nn. Dnya gezegeni hakkndaki fen derslerini hatrlayacanz
gibi, dnya ekseni zerinde batdan douya doru dner ve bu,
gndzlerin geceye dnmesini veya tam tersini dourur. Dn
yann dnme eksenindeki eimin gnee doru veya gnee
lcrs ynde olmas, mevsimlerin i lkbahardan yaza, yazdan son

bahara, sonbahardan ka ve tekrar ktan ilkbahara dnmesine

neden olur. Bu iki hareket kavram n kullanarak bir kiinin be
denin ayn ekilde hareket etmesinin ne anlama geldiini ksaca
i nceleyelim.
Genel olarak ifade edebileceimiz ilk ku

r l udur: Bir kii vcudunu sizden uzakta tu uyorsa bu iyiye alamet deildir. rnein, bir
k ii sizden uzaklaacak ekilde arkasna yas-

! a nyorsa, bunu, kiini n sizden veya konu-

uun uz konudan kama isteinin bir ifadesi

Bir kii vcudunu

sizden uzakta
tutuyorsa bu iyiye
alamet de i ld i r.

olarak grebilirsiniz. Bu duruun deiik bir

rnei, kiinin fark edilir ekilde sola veya saa yaslanmasdr.

Bu yaslanma hareketinin ok sk bir biimde odann k y

n nde olduunu fark edince ok aracaksnz. Bu kolaylkla
uma davran olarak yorumlanabilir.
Bu yaslanma davranlar hakknd aki en nemli nokta,
meydana geldikleri an fark etmektir. rnein, farz edelim ki
gen yataki olunuzla uyuturucu kul lanmnn sakncalar
h akknda konuuyorsunuz . Konumann 1bir annda, arkadala
r ndan herhangi birinin hi uyuturucu kullanp kullanmadn
1 35

STAN B. WALTERS

sordunuz ve olunuzun byle bir eyi bilmediini sylerken bir

yandan kapya doru eildiini grdnz. Olunuzun az nce
yalan sylemi olma ihtimali ok yksektir.
alanlarnzdan birine, mteriyle uygunsuz biimde
konuup konumadn sordunuz ve bir yandan byle bir ey
sylediini inkar ederken, bir yandan kapya veya ka doru

oilir.

eildiini fark ettiniz - alannz size yalan sylemi ola

Unutmayn ki, bedenin eildiini fark ettiinizde, bir eit szl

iaret almanz olasdr. Artk bu davrann geliigzel olmayp
nemli bir davranlar kmesinin paras olduundan emin ola
bilirsiniz.
Sizden uzaa doru

Eer kii size doru hareket eder

veya eilirse, bu, o kimsenin
mutlaka sizi veya sylediklerinizi
kabul ettii anlamna gelmez.
Asl nda bu hareket, kiinin sizi
kontrol etmeye, ynetmeye
hatta sindi rmeye altnn bir
gstergesi olabilir.

hareket eden bedenin sizi

veya konuyu inkar ettii
ni veya aldatmay gste
ren bir iaret olabilecei
hakknda

konutuumu

za gre, gelin tam tersi

hareketlerin

ne

anlama

geldiine bakalm. Eer

kii

size doru hareket

e der veya eilirse, bu, o

kimsenin mutlaka sizi veya sylediklerinizi kabul ettii anla
mna gelmez. Aslnda bu hareket, kiinin sizi kontrol etmeye,
ynetmeye hatta sindirmeye altnn bir gstergesi olabilir.
Bu meydana geldiinde, kiinin syledii szleri dinleyin. Ay
rca kiinin ses nitelii ve tonunda saldrganlk ve stnlk olup
olmadna dikkat edin. Bu durumda kiinin saldrganlk veya
fke ile yant verdiini varsayabilirsiniz. Eer kiinin sandalye

136

ZHN OKUMA TEKNKLER

s i nde dimdik oturduunu gryorsanz, bu kii tm hareketleri

ni ve beden dilini kontrol etmeye alyor olabilir. inde bulun

duunuz durumda, gerek dnceleri ve duygufar konusunda

size kar ak olmayabilir. Eer gerekte ne dndn veya
hissettiini sizden saklamaya alsyorsa, baka neyi saklamaya
alyor olabilir? ,
Vcudun geri kalan ksm tarafndan sergilenen baka uma
hareketleri vardr. Kiinin kalalarnn konumunun deiip de
imediine dikkat edin. Eer kalalarnn sizden uzaa ve ka
doru yneldiini veya dndn fark ederseniz, kii reddetme

veya kama uu davrann sergiliyor demektir. Bir kez daha,

zamanlama nemli olabilir. Eer kii, sorduunuz bir soruya ce

vap verirken bu hareket meydana gelirse, kiinin drst olmas
ok dk bir ihtimaldir. Kiinin bacaklarnn hareket etmesi
ve bariz bir ekilde sizden uzaa doru ynelmi olmas da bu
duruun deiik bir eklidir. Bu d:ha ileri safhadaki reddetme
ve ka gsterir. Kiinin ayaklarnn da ayn hareketi yapt
n grebilirsiniz - potansiyel k veya kaa doru ynelmi
vaziyette. Bir pol i s amiri veya memuru, bir tutuklunun naklini
gerekletirirken, bu hareketi grdnde tutuklunun kamaya
altn dnebilir.

Deerlend i rme
Bu blmde beden dili ve beden dilinin bir kiinin bizi yanl
ynlendirmeye alp almadn belirlemede ne zaman yar
dm edebilecei ve ne zaman yarm edemeyecei konusunda pek
ok bilgi aktardk. Vcut genelindeki hareketler ve duru dei
iklikleri hakknda rendiimiz en nemli ey, bu faktrlerin

1 37

STAN B. WALTERS

gzlemlediimiz kiinin bir eit stres altnda olduunu gster

meleridir. Beden duruunun deimesi, hareketi veya ifadesi,
kiinin stresle nasl baa ktn ve bu tepkinin ne kadar gl
olduunu anlatabilir. Tm bu hareketler, duru deiiklikleri ve

ut-'

ifadelerin altnda, bir kiinin ne zaman aldatc eylemde bul

duunu anlamamza yardm eden iaretler yatar. Sadece hangi

etmenleri hangi davran snfna veya alt snfna yerletirece

imizi bilmemiz gerekir. Btn aldatma iaretleri stresin bir e
ididir, fakat btn stres tepkileri o kiinin size yalan sylediini
gstermez .
Bir kiinin konuma srasnda gsterdii btn davranlara
bakmann nemini ve mnferit davranlardan etkilenmememiz
gerektiini ok kez tekrar ettik. Bir kiin in nce deimez veya
normal davran dzenini anlamamz, daha sonra bu davran
dzenindeki sapmalara bakmamz gerektiini defalarca belirt
tin . Hepimiz, uzun yllardan sonra stres altnda olduumuzda
kendi tercihimiz olan tepki gruplarmz olutururuz.
Sizinle benim ortak stres iaretlerimiz olabilir, fakat ayn
zamanda benim asla kullanmayacam fakat size zel baz davranlarnz da olabilir. Ayn

Btn aldatma iaretleri stresin

bir eididir, fakat btn stres
tepki leri o kiinin size yalan
sylediini gstermez.

sebeple,

aldatma

bulunduumuzda

eyleminde
bilinaltn-

dan tekrar tekrar kullandmz

tutarl

davran

kmelerimiz

vardr. Unutmamamz gereken

ey, bu kmelerin kiiye zel

olmasdr. Baz durumlarda, bir kii kendisi iin srekli olan bir
davran sergileyebilir ancak ayn davran insanlarn kalan
iin aldatma ile ilikilidir.

138

B E NC B L M
TEPK SEL DAVRAN ILAR

epimiz, dnyamzda gerekleen olaylara iki temel yolla

tepki veririz: duygusal ve zihinsel olarak (ayn zamanda

bilisel diye adlandrlr). Bu iki tepki seviyesinin, etrafmzdaki

strese girmemize neden olan eitli olaylarla baa kmamza
yardm etmek iin tasarlanm isel ykleme sistemleri vardr.
Bu ykleme mekanizmalar hayatlarmzn dengesini veya d
zenini geri kazanmamza yardmc olur. Duygular ve bili ya
da dnme yoluyla tepki verme ekillerimiz ok karmak psi
kolojik terimlerle aklanabilir ve bu m ekanizmalar kullanma
yntemimiz, eitimli bir psikoloa mevcut ruh salmz hak
knda pek ok ey anlatabilir. Genel anlamda, bir kiinin szl
ve szsz iletiim davranlarn gzlemleyerek, o anki stresli
durumla nasl baa ktn anlayabiliriz. Bu davranlar be

snfta toplanabilir: kabullenme, uzlama, fke, depresyon ve

inkar etme.
Birka yl nce, kanser tedavisi alannda uzman olan bir
doktor, hastalarnn ve ailelerinin lmn kanlmazl ile
nasl baa ktklar hakknda ilgin gzlemlemelerde bulundu.
Dr. Elizabeth Kubler-Ross, hastalarnn ve ailelerinin pek ok
tepkisini kitabnda belgeledi . ; 1 almas, doktorlar, hemireler,
psikologlar, din grevlileri, darlaceze alanlar ve lm ger
eiyle yz yze gelen hastalar ve aileleri iin ok byk fark

141

STAN B. WALTERS

yaratt. Yllar sonra, Ulusal Madur Destekleme Kurumu, su

madurlar ve ailelerini tedavi etme ve danmanlklarn yapma

al malarnda Dr. Ros s'un ayn bulgularn kulland. Etra mz

da meydana gelen ve hayatmzda eitli seviyelerde strese yol
aan olaylarla baa karken, ayn tepkilerin hepimizde meyda
na geldiini grebiliriz. Kii kendisi veya hareketleri hakknda
bir bakasn aldatmaya al rken ve yalannn ortaya kma ris
ki bulunurken, son derece ar stresli bir durum iine girebilir.
Bu durum, kiinin aslnda yaptklar, aldatma eyleminin kendisi
ve doan btn sonulardan sorumlu tutulmay ieren rahatsz
edici ihtimaller yaratr.
Bir konuma srasnda sergileyebileceim be genel tepki
davranndan drd gereklere kar bir eit direnme olutu
rur. Bu drt davran, uzlama, fke, depresyon ve inkar etme
dir. Bir tek yaknlama srasnda bu davranlar herhangi bir
srada ve pek ok kez sergileyebilirim.
Bu be tepki durumundan her biri

Aradnz tepki durumu

kabullenmed i r.

- kabullenme, uzlama, fke, depresyon

ve inkar etme - hem szl hem de sz
sz davranlarda aka grlr. Dier

insanlar iletiim kurarlarken izlediinizde, belli bir konuya ver

dikleri duygusal ve bilisel tepkilerini gzlemlersiniz.
letiim kuran insanlarn arasndaki etkileim ne kadar ra
hatlatc ve sakinse, bu davranlar o kadar az belirgin olur. Stres
iinde olan veya aralarndaki konunun ilerinden biri ya da ikisi
iin son derece nemli olduu iki kiiyi izleyin ve tepkilerindeki
iddetin nasl deitiini gzlemleyin. Bu davranlar, o kadar
aikarlardr ki, izleyip dinlerken neredeyse elle tutabilirsiniz. Bu
davranlarn doru tanmlanmas ayn zamanda benim ve kar1 42

ZHN OKUMA TEKNKLER

mdaki kiinin arasnda zme giden sreci belirlemede m

kemmel bir aratr. Bu davran lar okuyarak karmdaki kiiye
nasl tepki vermem gerektiini ve aramzdaki iletiim engelleri
nin nasl stesinden geleceimi belirleyebilirim .

Kabullenme
Kabullenme, sonu olarak davran larmzn sorumluluunu
zerimize aldmz bir tepki mekanizmasdr. Bir kiinin ka
bullendiini duyduunuzda, herhangi bir bilgiyi deitirme abas
olmadn grrsnz. Ne sizin
kendisini nasl algladnz de
itirmeye alr, ne de davran
larn gerekte olmadklar biim
lerde grmenizi salamaya alr.
Onunla iletiim kuran kii olarak,
saldrya uramaz veya sulan
mazsnz, ayrca ne baa birisini
ne de baka bir eyi
dolay sular.

qlanlardan

nsanlarn sosyal dzeni

koruma amacyla ifadeleri nin
bir ksmn dzeltecei
gereini kabul etmelisiniz.
Bununla birlikte, herkesin
her zaman drst olaca
gibi safa bir tutum
ierisi nde olmamanz
gerekir.

Bu, sorgulama yapan polislerin sorgu odalarnda aradklar

tepki davrandr. Bu davran grldnde, sorgulanan kii
nemli itiraflarda bulunmaya veya kabul etmeye eilim gsterir.
Kiisel ilikilerimizde ise karmzdaki kiinin ille de yalan sy
lediini itiraf ettirme abasnda deilizdir. Yalanlarn baaryla
ortaya kardnz iin sizi aldatma giriimini durdurmanz ye
terli olacaktr. Karnzdaki kiinin artk sizinle ak ve samimi
bir ekilde iletiim kuruyor olmas, kiinin kabullendiini yete143

STAN B. WALTERS

rince gsteren bir kanttr. Bu, o kiiyi yendiiniz veya mahvetti

iniz ya da artk kaderini elinize geirdiiniz anlamna gelmez.
Bu sadece iletiimin yalan dolu ve stresli ksmn atlattnz,
ak ve drst bir biimde iletiim kurabileceiniz anlamna
gelir. Aradnz tepki durumu kabullenmedir. Konutuunuz
kiinin kabullenme halinde olduunu grdnzde, ak ve
drst iletiime geebilirsiniz. Kiinin rahatladn grdn
ze gre siz de rahatlayabilir ve iletiimi akna brakabilirsiniz.
Karnzdaki kiinin gereklerle yzleme, sorumluluk alma ve
ona gre davranmay isteyen tutumu karnzda, onu onurlandr
nanz gerekecektir.
nsan davrann tehis ederek yalan saptama eyleminin
artc elerinden birisi de, kiinin drst olmayabilecei ve
gzlemcinin yalan iaretlerini bulamayabilecei durumlarn ola
bilmesidir. Bu gerei gz nnde bulundurarak, aldatma iaret
lerini grmediimiz iin bir kimsenin doruyu sylediini d
nmenin zor olduunu syleyebiliriz. imdi, karmzdaki kii
nin o esnada drst olup olmadn veya drst olmaya devam
edip etmeyeceini belirleme sorunuyla kar karya kalrz.
Kiinin bir konu hakknda yalan sylemekten drst olup
gerekleri kabul etme safhasna getiini anlamamz biraz
daha kolaydr. Unutmayn, bir kiiye ait yal an iaretl e rini be
lirleme ve snflandrma becerilerim i z , kiinin birisini aldat
maya alrken yaad isel duygu sal ve bilisel atmalara
baldr. Eer yalann hedefi, yalan syleyen kiinin yalann
srdrme abalarn zorluyorsa, aldatma iaretleri kolaylkla
artabilir. Yalan syleyen kii, dinleyicinin yalan s aptama be
cerilerine ne kadar sayg duyarsa, iaretleri bastrmak o ka
dar zor olacaktr.

144

ZHN OKUMA TEKNKLER

Kabullenmenin ana esi, yalan syleyen kiinin, yalanla

rnn baarl olmad gereine teslim olmasdr. Bu meydana
geldiinde, yalan syleyen kiinin amac yalann koruma ol

maktan kar, insanlardaki imajna gelen zarar onarma, kendine

olan gveni geri kazanma ve egosunu onarma eklinde deiir.
nsanlarn sosyal dzeni koruma amacyla ifadelerinin bir
ksmn dzeltecei gereini kabul etmelisiniz. Bununla bir
likte, herkesin her zaman drst olaca gibi safa bir tutum
ierisinde olmamanz gerekir. Size verebileceim en iyi tavsiye
her zaman beklenmeyeni beklemeniz ve yalan tevik etmeyen,
meydana geldiinde ortaya karan ve il ikilerinize uyum ve
aklk getiren iletiim kurmaya hazrlkl olmanzdr. Bir ili
kiniz veya sohbetinize girmeye balayan olas aldatmaya dair
iaretleri grrseniz, konuyla hemen deinmeniz gerekir. Ken
disine kar klmayan kii bu tarz davranlarn affedileceini
dnecektir ve ok gemeden ilikiniz bozulmaya balayacak
tr. Bu durum zellikle yakn ilikiler iin ok nemlidir.
zel ve kiisel grubumuzdan olan bir kiinin yalanyla u
rarken, genel veya sosyal grubumuzdaki birine olduundan
farkl davranrz. zel veya ki i sel grubumuzdan birisi ile ara
mzda yksek seviyeli bir gven ilikisi vardr, bu nedenle olan
ve hakkndaki gerekleri ortaya karmaya altnz bir eye
ok fazla tepki verirsiniz. Bu gerek sonras tepki, genel grubu
muzdaki bir kiiyle urarken de ortaya kar, fakat nedenleri
farkldr. O kiiye doru eriemediiniz iin, haberlerde grdk
lerinize gvenirsiniz. Bir karar varmak ve dncelerinizi be
lirten bir mektup veya e-posta gndermek isteyebilirsiniz, fakat
bu durumla ocuunuz veya ailenizin bir yesiyle olduu kadar
yakn ve kiisel olarak ilgilenmezsiniz .

1 45

STAN B. WALTERS

Karnzdaki kiinin bu davrannn sorumluluunu al

may reddini yenmeyi baarp kabullenme iaretlerini grme
ye veya duymaya baladnzda, kiiyi b eenmediiniz eyin
davran olduu ve onun sizin iin nemli olduu konusunda
ikna etmeniz gerekir. te bu noktada, ocuk ncelikle sorum
luluunu kabul edip, kararlar iin mesuliyeti zerine alp, daha
sonra bu davrann dzelterek hatalarn dzeltebileceini
renir. Bir ebeveyn olarak ocuunuzun davrann dzelt
me frsatn kullanmal, bu davrannn neden kabul edilemez
olduunu ona aklamal ve kabul edilebilir davran larn neler
olabi leceini ona aklamalsnz. Bir ocuu sebepsiz yere ce
zalandrmann hibir kymeti yoktur. zel grubunuzdaki yeti
kin bir ye sz konusu olduunda, btn duygularnz belirtip
tatszl ortadan kaldrmanz ve ilerideki byle bir davranta
bulunmayacan garanti etmesini istemeniz gerekir. kiniz an
cak bundan sonra ilikin izdeki gveni yeniden kurmaya bala
yabilirsiniz.
Sadece geici iliki kurduumuz insanlarla ilgilenirken, ka
bullenmeyi elde etme amac ok farkldr. Bu eit durumlar
da, kendinizi ve size yakn olanlar kurban olmaktan korumaya
alrsnz. Bir kii yalann saptadnz ve buna maruz bra
klmaya izin vermeyeceinizi anladnda, ilikinizi deiecek
tir. Eer bu kii yalan sylemeden amalarna ulaamayacan
dnyorsa, kendisine baka bir hedef bulacaktr. Size kar
drst olmaya karar verirse, ilikiniz daha salkl ve gl ola
caktr.
Gelin bu durumu bir rnekle aklayalm. Kk bir tra
fik kazas yaptnz ve sizin hatanz yok . Dier src , sigorta
priminin artmamas iin zararnz cebinden demeyi teklif

146

ZHN OKUMA TEKNKLER

eder. Zarar karlayacak miktardan daha az bir para vermek

ister, yaklak birka yz dolar. Bu mi:ktar nasl hesaplad
n sorarsnz, o da zararn m aliyetini renmek iin araba ta
m iri dkkan olan bir arkadan arad.n syler. Tamirciye
gidersiniz ve dkkann iyi bir dkkan olmadn, adamn ise
son derece kaba olduunu grrsnz. :Bu nedenle, dier sr
cy arar ve teklifini kabul etmek istemediinizi sylersiniz.
Adam birka dakika boyunca fiyatn yeterli olduu, dkkann
ve sahibinin seviyeli olduu konusunda . sizi ikna etmeye alr
fakat baarsz olur. Bununla birlikte, dk kan sahibinin dav
ranlarnda sizi phelendiren bir eyler vardr. Ve, tamirin
yaklak ne kadara mal olacan remmek iin birka telefon
grmesi yapmsnzdr. Dier srcnn teklif ettii miktar
ok sama bir ek ilde dktr, sanki tam irci arkadana iyi
lik yapyormu gibi . Yzleme tutumumuzu korur, fakat adam
yalan sylemekle sulamazsnz. Onuru yerine, dier srcye

bu formln ie yaramayaca r z, baka bir seenek sunma

s gerektiini sylersiniz : Bu noktada adam , tamirci dkkan

olan arkadann, arabann sadece baz ksmlarn tamir etme

yi ve tamirin kalannn yaplmasn istediinizde bunun para
sn sizden istemeyi planladn itiraf eder. Bu kii tm ileti
iminiz boyunca yalan sylem i ve size zarar getirecek. ekilde
aldatmaya almtr, fakat siz aba gsterdiiniz iin adamn
yalanlarnn kurban olmazsnz. imdii adam tamir dkkanna
btn tamir p arasn demeyi teklif ettse bu yeni teklifini ka
bul etme ve paray alabileceinize inanma karar size kalmtr
veya bu tip endieler duymayacanz $igorta irketi ile temasa
geebilirsiniz.

147

STAN B. WALTERS

Kabullenmenin Szl aretleri

lamasna

Bir kiinin duygusal ve zihinsel olarak kabullnme

geldiini gsteren szl yorum vardr. Bunlar ceza ifadesi,

nc kii ifadesi ve bor servisi ifadeleridir.

Ceza ifadesi
aslnda
uygunsuz
davran iin
ne tr bir ceza
alnabileceini
soran sorudur.

Her biri birbirinden biraz farkldr ve genel zel

likleri hatrlamaya yardmc olmaktan baka bir
ey yapmazlar.
Ceza ifadesi aslnda uygunsuz davran iin
ne tr bir ceza alnabileceini soran sorudur. r
nein, diyelim ki bir retmensiniz ve snfnz
daki bir rencinin snavda kopya ektiinden
pheleniyorsunuz. renciye bakasndan kopya ektiini gsteren kantlar gsterirsiniz, ayn

yanl cevaplar, drt ilemde yaplan ayn hata veya srasnn al

tnda duran katlarda kendi el yazsyla yazlm kopyalar.
Birka dakika tarttktan sonra, sorgulamann sonucunda
rencinin yakaland belli olur. Aadaki sorulardan bir ta
nesini sorar:

"Snavdan kalm m saylacam?"

Annemle konuacak msnz?"

"Antrenrmm bundan haberi olacak m ?"

"Okuldan atlacak mym?"

"Telafi snavna girebilir miyim?"

Peki ya iyerinde bir alann mesaisi hakknda yalan sy

lediini anlarsanz? yle bir cevap almanz mmkndr:
"ten karlacak mym?"

imi kaybetme ihtimalim var m?"

148

ZHN OKUMA TEKNKLER

Bu olay deneme sremi etkileyecek mi?"

"Maamdan kesecek misiniz?"
"Bir sonraki performans deerlendirmeme bu olay yan
syacak m ?"
Her iki durumda da kiinin alaca cezay sorduuna dikkat
edin.
kinci tepki biimi ise nc kii ifadesidir. Bu durumda,
kii yalan sylediini kabul etmek dnda her eyi yapar, san
ki olmayan bir kiinin hatas sonucu olmu gibi davranr. una
benzer ifadelerde bulunabilir:

"Ben yapmadm ama tm bunlar geride . brakabilmemiz iin tm sorumluluu stme alabilirim."

" Srf unu atlatalm diye suu stleniyorum."

"Ben yaptm desem kendini iyi hissedecek misin?"

"Yalan syleyip ben yaptm dememi mi istiyorsun?"

Aslnda yapmadm bir eyi zerime almam istemez
sin deil mi?"

Son

tepki

biimi

se

bor servisi ifadesi diye ad

landrdm

harekettir.

Bu

ifadede bulunan kii sanki

yanl yapt bir eyi, dier
bir iyi hareketle silebilecei-

nc kii ifadesinde, kii yalan

syledii n i kabul etmek d nda
her eyi yapar, sanki olmayan bir
kiinin hatas sonucu olmu gibi
davran r.

ni hisseder. Borcunu demek ve durumu atlatmak istemektedir.

Bu insanlar, evinizi ina eden mteahhitten televizyonun
uzaktan kumandasn kran alt yandaki ufakla hayatnzn
eitli alanlarnda etrafnzda olan kiilerdir ve unun gibi eyler
syleyebilirler:
149

N)l . WALTERS

STA

"Boyay biz dkmedik fakat temizlenmesine yardm

edebiliriz."
"Araba parkndaki aralara zarar veren benim olum de
ildi ama zarar demenize yardm edeceim ."

"Ben krmadm. Yaptraym m?"

"Ben kaybetmedim ama onun iin gidip baka bir tane
bulmaya alacam ."

"Hibir talepte bulunmuyorum, her eyi unutalm ."

Kabullen menin Szsz aretleri

Kabullenmeyi gsteren szsz iaretleri deerlendirirken ok dik
katli olmalsnz. Karnzdaki kiinin kabullenme aamasna gel
diini gsteren beden dili belirtilerinin byk ounluu, zn
tyle ilgili beden dili iaretleri ile hemen hemen ayn grntye
sahiptir. Soru sorma ve sorgulama aratrmalarm ve eitmenli
im srasnda, bunun ok yaygn bir yanl tehis olabileceini

Depresyon ile kabullenmeyi

kar trmak ok kolayd r.

fark ettim . Gzlemlediiniz beden

dili olaynn gerekten kabullenme
olup yalan olmadn anlamann
en iyi yolu az nce anlattmz

szl iaretleri ieren davranlar kmesine bal kalarak karar

vermektir. Depresyon ile kabullenmeyi kartrmak ok kolaydr.
Analizinizin doru olduundan emin olmak iin szl iaretleri
dikkatlice dinleyin.
Kiinin gz temasnda, nemli bir duygusal ve zihinsel de
iiklik olduunu gsterebilen bir deiiklik olabilir. Gene, her
hangi bir nemli deiiklii doru olarak tanmlayabilmek iin
kiin gz temas deimezlerini belirlediimizden emin olmal
yz.

150

ZHN OKUMA TEKNKLER

Kiinin en azndan o anda gkyzne doru bakp bakma

dna dikkat edin. Baz durumlarda, kii btn kafasn kal
dracak ve yzn gkyzne doru evirecektir. Ba, yz ve
gzlerin oluturduu bu davran kmesine "merhamet dileme
bak" diyeceiz. Bu tr davran kmesi, zellikle konumada
yer alan kiilerin belli bir konuda aralar aksa ok belirgindir.
Konuya kar duygusal ve zihinsel olarak direnen kii ar
tk zayf bir durumda olduu gereine teslim olmaya balar.
Genellikle bu tarz bir davrann nemsiz veya genel bir sohbet
srasnda meydana geldiini grmeyiz. Bu iki insan arasndaki
sohbet son derece kiisel bir seviyededir. Su sorgulamalarnda,
bu davrann kiinin hemen itiraf etmeden nce ortaya ktn
grrm. Ba ve gzlerin gkyzne doru evrilmesinin bir
nedeni de gzyalarnn akmasn engellemeye almaktr. Bir
sorgulama srasnda byle bir dav ran grubu grrsem, hemen
durur ve karmdakini dinlemeye balarm . Eer arkadanz
veya bir aile yesiyle byle derin ve at((li bir konuma iinde
iseniz, sizin de aynsn yapmanz gerekir: O kiiye dnceleri
ni ifade etme frsat tanyn, belki de aranzdaki anlamazln
ynnn deitiini greceksiniz. Karnzdaki insana kar sa
brl olun ve dncelerini, duygularn sizinle paylamas iin
zaman tanyn.
Eer gz krpma hznn belirgin bir ekilde yavaladn
grrseniz, karnzdaki kii geni bir i diyalog iindedir veya
kendi dncelerine dalmtr. Kendi sine sylenenleri dikkat
le dinliyor olmas ok dk bir ihtimaldir. Sylediklerinizin
bir ksmna odaklanm ve bu konuda dnyor olabilir veya
tamamen kendi dncelerine dalmtr. Dier yandan , kiinin
biraz daha yava gz krpmaya baladn grebilirsiniz ve

151

STAN B. WALTERS

dikkatle incelerseniz gz krpma hareketinin konuma hznz

la uyumlu olduunu grebilirsiniz. rnein, konuurken dur
duunuzda gzn krptn grrsnz. Cmlenizi bitirdii

nizde gz krptn grrs nz. Artk size dikkatini vermitir

ve sylediklerinize ok dikkat etmektedir. Zih insel bilgisaya
r sizinkiyle sen kronize olmu gibidir; bilgisayar btn bilgi
krntlar toplamakta ve veriyi dikkatle deerlendirrn ektedir.
Tebrikler ! Arkadanz, alma arkadanz, olunuz veya k
znz sylediklerinizi dikkatle dinliyor. Bunu yapan kii bir e
it kabullenme iindedir ve bu olumlu bir tepkidir, ki i byk
ihtimalle sizinle ya da sylediklerinizin byk ksm yla hem
fikirdir.
Omuzlar drme ve omuzlar ne doru devirme hareke
tinin temel bir anlam vardr, belirgin depresyon, reddetme, fke
veya uzlama anlarnda sergilenir. in nemli taraf, omuzlar
devirme, kiinin kabullenme aamasnda geldiinin bir gster
gesi olarak yorumlanabilir. rnein, sizinle ben, her ikimizin
de gl bak alarmz ifade ettii ok ateli bir konuma
ierisindeyiz. kimiz de kendi grmz cokulu bi r biimde
s avunuyor, dierinin yanl dndn hatta bilgi scakladn
dnyoruz. Omuzlarn dtn ve ne doru devrildiini
grrseniz, sizin bak asna teslim olmaya hazr olduum
noktaya ulatm sonucuna varabilirsiniz. Sulu sor:gulamala
rnda, bu tr duru kiinin itirafta bulunmaya hazr olduunu
veya en azndan grmeciyle ibirlii yapmay d.ndn
gsterir. Gene hatrlatalm, tek bana bir hareket hibir eyi
kantlamaz. Tehisinizi dorulayan dier szl ve stzsz ia
retlere bakn. Ayrca unutmayn ki tek bir iaret ne lnerkes iin
ayn anlama.gelir, ne de herkes tarafndan kullanlr. Herkes iin

152

ZHN OKUMA TEKNKLER

davran deimezlerini ve bu deimezlerdeki sapmalar belir

lemeniz gerekecektir.
Szl ve szsz davranlarn birleiminin kabullenmeyi
nasl gsterdiini anlatan bir rnek vereyim. Araba
bana satt arabann gemii hakknda
drst olmadn dnyorum. Arabay satn aldktan birka hafta sonra,

tcsnn,

Kii nin stres seviyesini

artrmamaya dikkat edin.

yamur yadnda rzgarln s u szdrdn fark ettim: Tamir etme giriimleri bir ie yaramad. So
nunda arabann nakliye srasnda zarar grdn ve iyi tamir
edilmediini rendim . Satcya ikayetimi ilettim ve kendisiyle
yzletim . Konumamz boyunca satc arabaya herhangi bir ey
olup olmadn bilmedii iddia etti, fakat daha nce her arabay
kendisinin incelediini sylemi, "Kendi anneme satmayacam
arabay size de satmam. Asla hasarl bir arabay bile bile sat
mam." demiti. Konumann kmaza doru gittiini grnce,
rzgarln fark edilmemi olabileceini, onun gibi iyi bir i
adamnn mutlaka bu tarz problemleri halledeceini syleyerek
kendisine bir k yolu sundum.
Koltuunda ne doru eildi, kollarn at, avu ileri yu
kar dnk vaziyette kollarn ne uzatt ve "Arabada bir hasar
grmediimizden eminim, fakat sizin iin bunun icabna baka
caz. Rzgarlnz tamamen onarlacak." dedi. nc kii
ifadesi ile omuzlarn dmesi hareketinin birlikte gelmesine
dikkat edin.
Sonraki drt tepki durumu, kabullenmeye ulamadan nce
gemeniz gereken durumlardr. Bu tepki durumlarn incelerken
aldatmaya dorudan bakmyor olabileceinizi unutmayn. Sade
ce kiinin zerinde ya konutuunuz konu ya da konumann
153

STAN B. WALTERS

gidiat nedeniyle stres olduu gereini ortaya karyorsunuz.

Stresi iddetlendirmemeye almal ve dier kiiyi kabullen
meye gtrecek havay konumaya yanstmalsnz, bylelikle
ikiniz iin de iletiim kurabileceiniz ak ve drst bir ortam
s alanm olur.

Uzlama
Uzlama davran gerekleri gizleme abasdr ve yle ya da
byle aldatmann daha yumuak bir eklidir. Hareketlerimizin
veya kendimizin grntlerinin yansmalarna bakarz ve bu
yansmann ho olmadn, ya da dierleri tarafndan grld
nde kiisel ama ve hedeflerimize engel olacan anlarz. Bu
grnty grdkten sonra, grntmz batan aa yenile
menin zaman geldiine karar veririz, bylelikle o grnt ve
davranlarmz gizlemeye alp kendimizi daha iyi gsterme
ye alrz. Bu, karmzdaki kiiyle ok yakn veya kiisel se
viyede iletiim kurmamza yardmc olur, bylelikle hareketleri
mizi veya kendimizi sulu bulmas zorlar. u uzlama rneini
inceleyelim.
Ksa zaman nce bulunduum ehre tanan bir firmada
ok ilgilendiim bir i frsat var. Firmann ie bavuran adaylar
iin art kotuu gerekli eitim, dene)' im veya okul diplomamn

olmadn biliyorum, fakat gene de ie bavuruyorum. Son on

yldr nerde altm yazmam

Uzlama yalan sylemenin

daha yumuak bir biimdir,
ama daha az zararl deildir.

gereken blme ailemin adresi

ni yazyorum. Sonraki blmde
eitim gemiim soruluyor, yk
sek ticaret okuluna gittiimi ve

154

ZHN OKUMA TEKNKLER

yakndaki bir niversiteden ek dersler aldm belirtiyorum .

deneyimi boluuna, be yl boyunca ABD'deki en iyi be
yz irketten birisinde altm, daha sonra yedi yl boyunca
serbest 9 alp Kentucky ve Florida'da szlemeli olarak ABD
Hk mfti'ne iletme danmanl yaptm belirtiyorum.
u anda nerde altm ksmna, eyalette szlemeli olarak
altm, iin yaklak drt ayda tamamlanacan yazyorum .
Kiisel hedefler ksmna, son yedi ylda !kendi iimi yaparken ge
litirdiim becerilerimi verimli bir ekilde kullanabileceim ku
rumsal bir bnyede almak istediimi yazyorum. Evet, imdi
gzel bir i bavurusuna benzedi . Bamsz olarak kendi iine
balayan ve pek ok i deneyimi olan iyi eitimli aday izlenimi
veriyorum.
yi hazrlanm i bavurumu deifre ettiinizde, anlam
nn ok farkl olduunu grebilirsiniz.. Oturduum yer olarak
ailemin ev adresini gsterdim fakat aslmda arda yaamyorum,
gene de btn postalarm onlarn evime gndertiyorum. Evet,
ticaret okuluna gittim : Birka seminere katldm, fakat hibir
zaman renci olarak kaydolmadm veya bir diplomam yok. Ye
rel bir niversitede bir dnem iin kayt oldum fakat notlarm
dnce sonraki dnem okulu braktm. lkedeki en iyi be yz
firmadan birinde altm, burada satm departmannda alr
ken zimmetime 35,000 dolar geirdim. imi brakp yedi yl bo
yunca ABD hkmeti iin serbest altm ksm doruydu,
gerekten Kentucky ve Florida'da Federal Islah Merkezleri'nde
zimmetime para geirmek ve dolandrclk sularmn cezas
n tamamlyordum. Son ksmda belirttiim eyalet iin alma
ksm ise artl tahliye koulu olarak tamamlamam gereken be
yz saatlik kamu hizmeti. Vay be! bavurusu iin gayet iyi

1 55

STAN B. WALTERS

sslendim deil m i? Kendimi ve yaptklarm gayet iyi gsteri

yorum. Bu gerekleri gizleme veya uzlamaya gsterilebilecek
ok klasik bir rnektir.
Uzlama davranyla baa kmann pek ok yolu vardr.
ncelikle unu unutmam z gerekir: Uzlama aldatma olarak
snflandrlabilir, yukardaki

rnekte de grdnz gibi

dorudan yalan sylemek kadar aldatcdr. kinci olarak, uz

lamada aslnda gerek olan baz eler vardr; ancak, bunlar
gerekte olduundan daha iyi gzkmeleri iin sslenmi ve
gizlenmitir. Dinleyicinin vermesi gereken doru tepk i, dier
kiinin uzlama ifadelerini dinlemek ve karmaktr. Kiiye is
tedii kadar zaman tanyn ve gizleme eylemini tamamlamas
na izin verin, bir yandan da asl nda hikayenin biraznn doru
olduunu unutmayn. Kendisi ve yaptklar hakkndaki tasvir
lerini geici olarak dinleyin . Aslnda, kendi ifadelerini kiisel
n iteliklerini anlatmasn salayarak daha da s amalamasna
yardmc olabilirsiniz. Kii anlattklarn tamamladnda ve
kendisini size bu ekilde yutturmay baardn dndn
de, hikayesinde eksik olduunu dndnz ksm lar hak
knda ayrntl sorular sorun . Tutarszlklar ortaya karn ,
eksik olan bilgileri isteyin , belirsiz ksmlar daha net bir e
k ilde anlatmasn isteyin , bylelikle kiinin uzlama metodunu
baaryla etkisiz hale getirin.
Bazen karnzdaki kii sizi yumuatmak ve bylelikle ge
lecekte aranzda kurulacak ilikiden faydalanabilmek iin uzla
ma yntemini kullanr. Daha sonra, yalan syledi inden phe
duyarsanz, igdlerinize gvenmekte tereddt edebilirsiniz,
nk arkadanza ihanet ediyormu gibi hissedersiniz. Bu
yntemi sat tekniklerinde sk sk grebilirsiniz. Sat elema-

156

ZHN OKUMA TEKNKLER

n kiisel hedeflerinizi bulur ve onlar hakknda sizinle ayrntl

biimde konumak ister. Bu amalar daha sonra o belirli rn
alma nedenlerinize dnr. Eer reddederseniz, kendini su
lu hissetmenize neden olur. Bu rn gerekten istediinizi ve
ihtiya duyduunuzu belirtmi olursunuz . Yoksa sizi tan mak,

gerekten neye ih yacnz olduunu belirlemek ve ihtiyacnz

olan eyi almanza yardm etmek iin o kadar vaktini aldktan
sonra, sat eleman n yanl m ynlendirdiini sylyorsunuz?
Ve imdi rn istemiyorsunuz yle mi? Sonu olarak, sat
elemannn taktikleri ie yaradysa, ona kar sorumluluk hisse
dersiniz nk o rn almamak kendinizi kt birisiymi gibi
hissetmenize neden olur.
Bu durumda ne oldu? Sat eleman ilikinizdeki duygula
rn farkl sundu. Sizi tanmak ve ayn zamanda rn tantmak
iin harcad vakti ve enerjiyi ssledi. Son olarak, sizin ihtiya
larnz ve isteklerinizi abartt. Ksaca, sizi aldatmak ve kendi
bencil amacna ulaabilmek iin - ki bu durumda bu ama ala
ca pay oluyor - gereklerle uzlama yoluna gitti. Biraz abartl
m, sslenmi veya hatrladnz gibi olmayan bir ifade duydu
unuzda dikkat edin: Dier kii sizi uzlaarak aldatyor olabilir.

Uzlamann Szl aretleri

Uzlamann gerekleri gizleme abas olduunu hatrlayn. Kii
bunu yapt eylemlerin veya olayda oynad roln dier insan
lar tarafndan alglanma biimini deitirerek gerekletirmeye
alr. Aada aklanan rneklerde, kiinin yapt eyi veya
ne olduunu dorudan inkar etmediini ve ifadelerinde biraz
doruluk pay olduunu fark edebilirsiniz.

157

STAN B. WALTERS

Uygunsuz davranlarmzla baa kmann bir yolu, onlar

daha ho bir ekilde veya daha "yumuak kelimeler" kullanarak
ifade etmektir. rnein, "almak" eylemi, "dn alma" olarak
ifade edilebilir. Bir politikac veya halkn tand bir kii yalan
sylemi olamaz fakat "yanl ifade etmi" olabilir, ya da syle
diklerinden "yanl anlam" karlmtr veya Amerika halkn
"yanl bilgilendirmi" veya "yanl ynlendirmi" olabilir veya
belki de "gerekleri glgede brakm" olabilir. ehirleraras yol
da saatte 1 20 km ile giderken trafik polisi bizi durdurduunda,
"hz yapyor" olmayz fakat "trafie ayak uyduruyor," "dier
arabay geiyor," "ge kalyor" oluruz ya da "tuvalet bulmamz
gerekiyordur", "gaz pedal skmtr" veya "polis devriyesi
almyordur." ocuklarmz birbirlerine "vurmaz" ama "onu
ittiini" kabul eder. Evi datan ocuklar sadece "oyun oynuyor
dur." Peki ya "Barmadm, sadece sesimi ykselttim" ifadesi
ne ne demeli? Halkn tand bir kimse, yaad cinsel ilikiyi
"duygusal olarak yakn" olmad bir iliki olarak aklayabilir.
Bu rneklerde kiilerin gerekte ne yaptn inkar etmediini,
sadece dinleyicinin asl eylemi yanl anlamasna yol aacak e
kilde daha az irkin szler veya ifadeler kullanarak hareketlerini
farkl tanmladna dikkat edin.
Dier bir tepki de say, miktar veya benzer llerdeki be
lirsiz ifadeler olabilir. Kii asl gerekten daha farkl bir ey
tahmin etmen izi ister. Aadaki rnekler gerekleri azaltma
ya yneliktir:

Sadece birka kiiydiler.

ok almadk.
Biraz srd.

158

ZHN OKUMA TEKNKLER

ok uzak deil.
Sadece ok az vard.
O kadar sert vurmadm.
Birazck grlt var.
ok hzl gitmiyorduk.
O kadar fazla deildi.

Yukardaki uzla ma rneklerinde, kii eylemlerinin sert

grnmn yumuatmaya veya azaltmaya al r. Takip eden
rneklerde ise kii grn veya dierleri zerindeki izlemini
daha iyi gstermek umuduyla dierlerinin kendisine olan ba
kn deitirmeye almaktadr. Onun size sunduu kimlii
yutarsanz, onu kt bir kii veya iyi niyetleri olmayan bir kii
olarak grme ihtim.alinin azalacan dnmektedir.

Sempati Toplamak
Kii konumada keye sktn hissettiinde sempatinizi ka
zanmak isteyebilir. Uygunsuz davranan veya kt niyetli bir kii
olarak gzkmek yerine, kurban olarak gzkmek ister. rne
in, erkek arkadanz, partide o kadna "biraz fazla arkadaa"
(flrt etmenin yumuak bir tanm) davrandn nk ok faz
la iki itiini syleyebilir. Zimmetine para geirdii iin yaka
lanan ynetici sulu olarak "uyuturucu sorununu" gsterebilir.
Ekibindeki bayan alanlar taciz etmekten sulanan bir adam
"aile ii iddetin olduu bir evde bydn" belirtebilir. Ne
yaparsam yapaym, beni bu ekilde davranmaya iten bir durum,
hastalk veya sosyal bask vardr. Eer sizi buna inandrabilir
sem, btn sorumluluk benim zerime y klmaz.

159

STAN B. WALTERS

Din erikli fadeler

Sizde braktm izlenimi deitirmenin baka bir yolu, beni
yksek ahlakl biri olarak grmenizi salamaktan geer. Kendi
mi bylesine yksek bir dini standarda tabi tuttuum iin, tm
normal insani zayflklard an darda tutmu olurum. Genellikle
bu tr ifadeler, dinine gerekten bal olan kimselerden duyaca
nz ifadeler deildir. Gerekten inanc olan bir kii doruluk
ve drstlk iinde bir hayat yaar, ki bu hayat zaten herkes tara
fndan grld iin kimseye hatrlatmasnda gerek yoktur. Bu
kiilerin hayatlar karakter ve ahlaki btnle gsterilebilecek
parlak rneklerdir. Herhalde hibirimiz Rahip Billy Graham'n
birisine "Tanr ahidim olsun ki" dediini duymamtr. Veya
kimsenin Papa'y "Kutsal Kitap zerine yemin ederim" derken
' duyduunu sanmyorum. Aada dini ifadelerin rnekleri bu
lunmaktadr. Bu ksa bir listedir ve yaratc bir kimsenin ortaya
koyabilecei btn olas kombinasyonlar iermez.

Yemin ederken:

"Tanr ahidim olsun ki."

"Kutsal Kitap zerine yemin ederim."

"Tanr beni arpsn."

"Babamn mezar zerine yemin ederim ki."

"Tanr adna yemin ede_rim."

Dini davranlar veya eler:

Konudan kamaya alrken Kutsal Kitap' gster

mek.
Dini szlerden alnt vermek.

Dini uurlarn veya muskalarn gstermek (ha, tes

pih, kilise okulu ineleri vs.).
160

ZHN OKUMA TEKNKLER

Dini liderlerin, dnrlerin veya ailesinin resimlerini

gstermek.

Kilisedeki veya bir dini gruptaki yerinden bah,setmek.

Sizinle veya sizin iin dua etmeyi nermek
Dini inanlardan bahsetmek.

Dini inannz hakknda soru sormak.

Gene unutmayn ki, gerekten inanan insanlarn hareket

lerinden bahsetmiyoruz . Gerekten inanan insanlar, asl karak
terlerini grmenizi engellemek iin gsteri yapmazlar. Burada
bahsettiimiz dini davran veya szlerin trleri, konuulan ko
nuya dorudan tepki vermenin yerine kullanlmaktadr.

Kiisel Ahlak/Yetime Tarz

Kiisel ahlak veya yetime tarz konusundaki ifadeler az nce
akladmz dini ifadelere benzer, fakat bu durumlarda din
ana e deildir. Bu ifadelerdeki temel e, ben im uyduuma
inanmanz istediim baka bir davran biimi ile ilgilidir. zel
bir insan grubuna ait olduuma, belirli bir grup insan veya top
lulukla balantl olduuma, bir hedefe ulatma veya halkn
tand bir insan olduuma inanmanz ve bylece b enim ifade
lerimi sorgulamamanz gerektiini dnmenizi isterim. nsan
larn kulland dini ifadeler hakknda sylediklerimize benzer
yi ahlakl insanlar size karakterlerinin nasl olduunu
olark.
1

sYi emezler - bunu zaten her zaman yaarlar. Aadaki rnek-

ler' kiinin ahlakna veya yetime tarzna dikkat ekmek iin

kullanlan ifadelerdir:
"Bundan daha iyi bir ekilde yetitirildim."
"Ben byle bir insan deilim ."

161

STAN B. WALTERS

"Ben bir veteranm."

"Eski bir izci byle yapmaz."
"Ben iyi bir alanm".

"Ben sadk bir eim."

"Ben bu gruba aidim."

"Babam bana bundan iyisini retti."

"Byle bir eye tenezzl etmem."

Uzlama szl davranlar araclyla ok etk ili bir biimde

yaplabilir, zellikle kiinin ikna kabiliyeti varsa. Genler kim
senin zarar grmeyecei iin yaptnn kt bir ey olmad
konusunda arkadalarn ikna edebilir. Kz arkadamn ar
amba gn nerede olduumu sorduu iin kendisini sulu his
setmesini salayabilirim. Kznzn u andaki erkek arkada, siz
ve einizin yannda veya birlikte ibadet ederken centilmen gibi
davranabilir, fakat kznza iyi davranp davranmad konusun
da endie duymak iin hakl sebepleriniz olacaktr.
Uzlama davrann nasl ilediini gsteren iki rnee ba
kalm. Yeni liman ina etmesi iin ie aldnz mteahhit iyi
biri gibi grnyordu. i iki haftada bitireceini syleyerek,
size ncelik tand. Amerikan Topluluu'ndan sizin tandnz
birka kiiyi bile tanyor. Bir gazi olduunu ve l Frtnas'nda
hizmet verdiini sylyor. Bununla birlikte onunla ilgili dn
celeriniz, batan savma iini ve letme Brosu'na kendisi hak
knda iletilen ikayet dilekelerini rendiinizde deiir.
irketiniz bilgisayar merkezinde gvenlii salamak iin
yeni donanm almay dnmektedir. Bir olas seenek, onu
bulan kii tarafndan satlan yksek teknoloji rndr. Ayg
tn test edildiini fo yzde 95 orannda "hacker"lara kar g
venli olduunun ispatlandn belirtir. rnn yaratcs sicilin i
162

ZHN OKUMA TEKNKLER

sunar: Doktora yapmtr ve nceden polis memuru olarak a

lmtr. Bu rnn gvenilir olmadn syleyen rakiplerine
itimat etmemeniz gerektiini, nk onlarda byle bir rn ol
mad iin kendisini kskandklarn belirtir.
Daha sonra bu adamn polis tekilatndan atldn, eya
let mahkemelerinde ve federal mahkemelerde dolandrclktan
sulu bulunduunu, doktora dere
cesinin diploma satan nemsiz ve
gstermelik bir niversite tarafn
dan verildiini ve elektrik mhen

Sempatinizi kazanmak iin

oynanan oyunlara dikkat
edin.

dislii ya da bilgisayar bilimiyle

uzaktan yakndan ilgisi olmadn renirsiniz. Belki d e rn
hakknda tm sylediklerini yeniden deerlendirmeniz gere
kecektir. imdi neden nceki mterileri ile temasa gemenizi
veya rakipleriyle konumanz konusunda tereddt ettiini daha
iyi anlyorsunuz.

Uzlamann Szsz aretleri

A ldatma eylemlerini baarmak iin uzlama hareketinde bulu
n an insanlar daha nceden belirttiimiz eitli uzlama ifadeleri

i le szsz iaretleri birletirdiklerinde ok etkili olurlar. Bu iki

iie birlikte kullanldnda ok ho bir uzlama paketi haline
!
Kclir: Kelimelere uyan surat ifadesi, her biri dierinin etkisini
rtran etkenler.
rnein, ocuklarnz sempatinizi kazanmak ve iinizi erit

mek iin yzlerine acnas bir ifade kondururlar. rnein gez

meye gidebilmek iin alma saatini sizinle deitirmek isteyen

lcn biri sizinle arkada olmaya alacak ve gerekten de arka-

1 63

STAN 8. WALTERS

danzm gibi davranacaktr. Srtnz svazlar, size bira veya

len yemei smarlar ve uzun bir hafta sonu gezisine kmak
iin iten erken kmak istediinizde sizin yerinize alacana
dair szler verir. Verdii szler en az kendisi kadar gvenilirdi r.
Dikkat edin ve hareketlerini iyi analiz edin yoksa sizin gibi dav
rand dier baz alanlar gibi ana debilirsiniz .

Ar Kibarlk
Hareketlerini gz ard etmenizi isteyen bir kimse, size yalan
syledikten sonra veya yalan sylemeyi dnyorsa, size kar
ar derecede kibar bir biimde davranabilir. "Tatl sz y lan
deliinden karr" deyiinde olduu gibi, karnzdaki kii, in
sanlar nasl yanl ynlendirdiinin veya ynlendirmeye devam
ettiinin gz ard edilmesini umuyor olabilir. Bu , genel nezaket
veya toplumda uygun grlen davranlarn aldatmay gizleme
hareketi olduu anlamna gelmez, fakat sahte kibarla kar
dikkatli olmanz gerekir, zellikle dikkatinizin konudan baka
yne ekilmesi iin kullanlyorsa.
Baz insanlar yaptklarnn sorumluluundan kamak iin
scakkanl ve arkadaa olma maskesi altna gizlenirler. O ki
inin size yalan sylediine nasl inanabil irsiniz? "Ona inanp
inanmamam gerektiine karar veremiyorum, ama o kadar iyi bir
insan k i ! " Glmseyen dolandrc rneini dnn, bylelikle
karnzdaki kiinin oynad oyunu daha iyi anlayabilirsiniz .
Bu tarz davrann mkemmel bir rneini Eddie Haskel'in
1 960' lardaki TV ovu

Brak Beaver Yapsn'da grlebilir. Ed

die gerekten iinize ileyebiliyordu nk gerektii zaman iyi

ocuk numarasn ok iyi yapyordu, fakat bunun asl niyetini
gizleme amal olduunu biliyordunuz .

164

ZHN OKUMA TEKNKLER

Doum gn leri veya ylba yaklatnda ocuklarn hare

ketlerine dikkat edin. Yln geri kalanndaki yaramaz davran
l arna ait an larnz unutturmak iin nasl da iyi davrandklarn
ve grevlerini yaptklarn grmek ok artcdr. Bu oyunu
oynayan kiiler size kar olmaktan ok daha fazlasn yapan ki
ilerdir. Aslnda hi de iten olmayan vglerde bulunabilirler.
Bazen bu ifadeler gelecekte bu insana kar sorumluluk duyma
nz ve beklentilerinizi karlamamas durumunda kendisini af
fetmenizi salamak umuduyla yaplr. Kiinin size ya ektiini
hissedebil irsin i z .
Baka b i r rnek vermek gerekirse, hi size srekli "doku
n an" - yani size

?ir ey gstermek isterken devaml elinize veya

kolunuza dokunan - bir sat elemanndan yardm aldnz m?

Yznde ok byk ve sahte bir glmseme vardr. Sizinle ve

ihtiyalarnzla ilgilendiini gstermek i stercesine, sizi dinler
ken kafasn komik bir ekilde yana eer. Gerekten ilgileni
yormu gibi devaml kafasn sallar ve yz ifadelerinde abart
vardr. Dnya zerinde grlm en iyi uzlama gsterilerinden
birini izliyor gibi olursunuz ! Mteriyi kendisine yakn hissetti
ren bir sat eleman ona her eyi satabilir !

nkat Etme

nkar

rrie gerein reddedil mesidir. Aldatmann yzde 90' bu

tepki ile gerekleir. Bu tepkinin etkili olabilmesi iin, kiinin

hem kendisini hem de etrafndakile
ri, onlarn gerek olarak dnd
eyin aslnda yanl anlalma oldu
una inandrmas gerekir.

1 65

i nkar, gerei n dorudan

reddedilmesid i r.

STAN B. WALTERS

Bu tepkideki dnme sreci yle iler: "Beni dinlediin

ve sylediklerime inandn srece her ey ok gzel olacak."
nkarn ie yaramas tamamen yalan syleyen kiinin elindedir.
Kendisini ve dier herkesi gerei grmezden gelmek ve kendi
dorularn kabul etmek iin ikna etmeye alr. Sonuta yalan
syleyen kimseye ok byk i der nk inkar ok fala mik
tarda ilgi gerektirecektir.
nkar, dnce ikilemine yol aar. nkarn ie yaramas iin,
kii herkesin dnd eyin doru olabileceini ortaya koyar,
daha sonra onlar yanldklarna ikna etmeye alr. Dierlerine
inkar etmesi iin sunmas gereken kan, aslnda inanmalarn is
temedii gereklere daha fazla etmelerine yol aar.
Diyelim ki, gndz vakti gne parlamyor. Etrafmzda
ki her eyi aka grebileceimiz ekilde parlaklk yaymyor,
bizi, yeri, bahedeki bitkileri veya havay stmyor. Bitkilerin
bymesini, ieklerin amasn salamyor, yanmama neden
olmuyor, amur birikintilerini veya ipteki kyafetleri kurutmu
yor. Eer bunun gerekten olan ey olduunu dnyorsanz,
hatalsnz; beni dinlerseniz size aslnda ne olduunu syleyece
im nk orada olan ey sizin dndnz gibi gne deil.
Bu canlandrma inkara verebileceimiz ok basit bir rnek,
fakat aslnda gerei reddetmek iin kullanlan ayn mekaniz
maya sahip. Herkesin gnein olduunu dnmesini makul
gstermeye alrken, onun orada olabileceini gsteren kant
lara dikkat ektim .
nkarn ie yaramas iin, herkesin benim gerek tanmm
dinlemesi ve bu tanma ben de dahil olmak zere inanmas gere
kir. Eer yaptm aklamayla ilgili herhangi bir pheniz oldu
unu gsterirseniz, sizi kendi gereklik tanmma ikna etmeyt
166

ZHN OKUMA TEKNKLER

biraz daha alrm. Sizi kendi dnce tarzma ekmeye bala

dm fark ettiim anda, yalanmn onayn alrm ve size yala
nm yutturmu olurum. imdi siz yaptklarmn sonularndan
kaabileceime inanmam iin gereken gveni saladnz. Her
kk zafer sadece inkarm glendirmeme yardm eder. Eer
bir kimse, yaratm olduum karmak inkar sisteminin bir ks
mna baarl bir ekilde saldrrsa, davranmn sorumluluun
dan kaabilmek iin o zayf blge zerinde biraz daha alrm .
Bir kez daha gryorsunuz ki baarl bir inkar srdrebilmek
iin gerein ne olduunu ok iyi anlamam gerekmektedir. n
krda bulunan kiinin yalanna kendisinin de inanmas gerekir,
bylelikle inkar srecini yaratrken ve srdrrken daha salam

ve inandrc, blacaktr. Bununla birlikte, genellikle minik ger

ek krntlar ortaya dklmeye balar ve yalan syleyen kiiye

korku dolu anlar yaatabilir, her ne kadar yalannda baarl ol

duunu hissetmeye balam olsa da. nkar etme ok hassas bir
yapya sahiptir ve yalan syleyen kiinin bunu srdrebilmesi
iin ok almas gerekir.
nkar, aldatmann tam da kalbinde durur. Bu yalan syleyen
kiinin yalann yaratt, besledii ve oaltt dnce yap
sdr. nkar btn gereklerin reddedilmesidir. Bu noktada, ya
lann hedefi olarak, her ey hazr halde nnzde durmaktadr.

J
)

Yalan
larna

stesinden gelmek isterseniz, sizi yalanlarn dili ark

oru tehlikeli bir yolculuk bekliyor demektir.

nkarn zelliklerini ve yal:}n syleme mekan izmasnn

kiinin kendisini ve dierlerini kapsadn akladk. Bu,
ayrca inkarn ba arl olmas iin, gereklerin olduunu gs
teren kantlara dikkat ekmemin gerektii, daha sonra onun
aslnda orada olmad veya dndkleri anlama gelmedii

167

STAN B. WALTERS

ynnde kendimi ve dier herke si ikna etmemi gerektiren bir

dnce ikilemi olarak tanm land . Aldatmann hedefi olan
kii olarak gerekliin reddedilmesinin stesinden gelmemin
tek yolu gereklerle savamaktr. Bu ki iye Mlf gerekleri
grebildiim i hatrlatmak iin , onun var olmadn syledii
btn kantlara dikkat ekmem gerek ir. Bu e it bir saldr
yalanc nn yanllk yaratma abalarn baarl bir ekilde
geersiz klacaktr.
Bir kiinin reddetme hareketinin stesinden gelebilmek
iin, en etkili ekildeki saldr biimimi hazrlamam gerekir.
nkara olan saldrm bana yalan sylemeye karar veren kiinin
genel kiilik yapsna uygun olmaldr. Beni yanl ynlendirme
ye alan k iinin duygusal bir kiilii olduunu belirlemisem,
yapacam saldr duygusal ierikli olacaktr. Duygusal kiilik
derken kastettiim ey, dierlerine kar son derece hassas ve
ak olan birisinin kiiliinden bahsediyorum. Byle bir kiilii
olan birisinin yalanyla baa karken gerei kantlayan ele
rin kiisel ynlerini vurgulamaya alrm. Bu kiiyle gerekler
hakknda konuurken saldrgan olmamaya alr ve yavaa ko
nuuri.m . Son derece sanrl olur ve gerei dzenli bir biimde
savunurum , bir yandan da kantlar kk miktarlar halinde su
narm . Bu kii hemen yenilebilir. Kiinin nihayetinde gerekle
ri sylemesi gerektiini hissetmesini isterim . Dier bir deyile,
sululuk duymasn salarm .
Yalan syleyen kiinin alglarnn kuvvetli olduunu sapta
msam, yaklamm bask yapmak eklinde deil, hemen konu
ya gelmek eklinde olacaktr. Bu kii genellikle da dnktr ve
ikna kabiliyeti yksektir ve kendisine ayn ekilde yaklaan in
sanlara sayg duyar. Bu durumda yaklamm ak, net ve direk

168

ZHN OKUMA TEKNKLER

olacaktr. Olaya bir ie yaklar gibi yaklap, kiiselletirmem .

Byle bir durumda yapmanz gereken, kantlayamayacanz
veya kendinizi savunmak durumunda kalmayacanz bir nok
taya gelmemektir. Bu kii, asl gerein ne olduu konusunda
sizinle tartrken mcadele etmekten ve enerjiyi hissetmekten
zevk duyacaktr. Bak anzdan taviz vermeyin , fakat blf yap
maya kalkmayn nk bu ie yaramaz .
Eer karmdaki kiinin mantn dinleyen bir insan ol
duunu belirlemisem, btn gereklerden srayla bahsederim.
Byle bir durumda kendinizi satran ampiyonluk mandaym
gibi hissedersiniz . Herhangi bir ey yapmadan nce her bir ha
reket ve dnce hesaplanr. Bu kiiye, mantn neyin doru ve
neyin hayal rn olduunu ortaya koyduunu kantlamanz ge
rekir, savnz mant kl olduunda kii sizinle hemfikir olacaktr.
Bu kiinin ok az beden dili iareti rettiini grrseniz ar
mayn, nk o, sizin fakl gereklik anlaynzla yzlemek
ten tr stres iine girmez veya zlmez .
Son olarak, eer bu kiinin egolarnn yksek olduunu
belirlemisem, sadece kii gereklerin var olmadn syle
dikten sonra, ona gereklerle yaklarm . Bu kii ayrntlara
boulmaktan ho lanmaz . Davran larnn gerekliiyle yz- -- -

letirildiinde ve bunlarndan aslnda yanl olduunu kabul

etmesi gerektiinde zor anlar yaayabilir. Kendisi iin yaratt
imaj korumak iin sava verir. Hatay baka bir yerde arama
y ve sorunu grmezden gelmeyi tercih eder. Byle bir kiinin
yalanyla urarken yapmanz gereken ey sizi elde etmesine
izin vermemek ve bysne kaplmamaktr, nk bu kii son
derece etkileyici olabi lir ve hareketli bir kiilii vardr. nsanlar
sklkla dadnk kiiliklerinin ve dierleri zerindeki gl

1 69

STAN B. WALTERS

etkilerinin kendilerini yanltmasna izin verirler ve kendi hata

larn grmezler.
nkarla baa kmann anahtar gereklerle saldrmaktr.
nsanlarn size yalan sylemeye almasn durduramazsnz,
fakat baarl olmalarn engelleyebilirsiniz. Birisinin sizi aldat
ma abalarn srekli olarak etkisiz brakmanzn iki sonucu ola
caktr. Bunlardan ilki, bu kiinin sizi aldatamayacan anlamas
durumunda, baka birini kurban olarak semesidir. kincisi ise,
kiinin size drstlkle yaklamann daha iyi olacan anlama
s ve siz ona kar drst olduka onun da aynsn yapmasdr.
Bu sizin hedefiniz olmaldr: karlkl sayg, gven ve drstlk
temelleri zerine kurulmu bir arkadalk veya ilikiyi olutur
mak, beslemek ve gelitirmek.

nkar Etmenin Szl aretleri

nkar konusundan daha nce bahsederken, bakalarn yanl
ynlendirme ynnde ok byk bilisel abalarn olduu ger
eini belirttim. Bu szl iaretler kiinin hem kendisini hem de
sizi aldatmas iin tasarlanan dnce hatlarn yaratt gere
inin altn izmektedir.

Hafza Boluklar
Herkes arada bir eyleri unutur, fakat nemli saydmz ey
leri nadiren unuturuz . Pek azmz geen hafta bugn len ye
meinde ne yediini hatrlayacaktr. Tabii ki bunu her gn ayn
eyi yemediimiz varsaymna dayanarak sylyoruz . Fakat ge
en hafta bugn yediimiz len yemeinde bir televizyon veya

170

ZHN OKUMA TEKNKLER

film yldzyla birlikte olsaydk, ne yediimizi unutur muyduk?

Eh, bu kimin soruyu sorduuna gre deiir ve bylelikle inkar
balar! Bu nedenle, ncelikle hangi bilgiyi veya olay sorduu
muzu belirlememiz gerekir. Bu bilgi genelde bir kimsenin her
hangi bir koul altnda hatrlayaca bir ey mi? Bu sulu sorgu
lamalarnda sklkla karlalan bir savunma biimidir. phe
lilerin sarho olduklar iin iledikleri sular ne kadar sklkla
hatrlayamadklarna hayret ederim. Ertesi gn bakasyla olay
hakknda konuurlar, hatta bana ilediklerini hatrlamadklarn
syledikleri sutan tr polisten kamaya alrlar. Eer kar
nzdaki kiiye yakn gemite nemli bir olay hakknda soru
soruyorsanz ve aadaki cevaplardan birini alrsanz, kiinin
sizi aldatmaya altn gsteren dier iaretlere kar dikkatli
olun :
''Hatrlayamyorum.."
"Anmsayamyorum."
"Hatrladmdan deil."
"Hatrlayabildiimden deil."

"O konu hakknda her eyi unuttum."

"Hatrlayabildiim kadaryla."
'mnebildiim kadaryla."
1

l
.inkar steren
.
Bayrak ifadeler
Bu ifadeler kii sizi ve kendisini bir konu hakknda ikna etmeye
alrken kullanlr. Bu ifadelerin anahtar, pheli ksma iaret
etmeleridir. Telefon irketinin evinize geldiinde, telefon hatlar
orada olacandan dolay bahenizdeki dokunmamanz gere
kerr yerleri bayraklarla iaretlemesi gibi, bu ifadeler de kiinin
171

STAN B. WALTERS

szlerindeki hassas noktalarn vurgular. Bu ifadelerin kullan

m hafife yle demektir: "Sana sylediim dier hibir eye
inanmyor olabilirsin, ama bu sylediime inanman gerekiyor."
Bu ifadelerinin birinin kullanmnn tek bana aldatmay gs
termeyebileceini unutmayn ancak biliyorsunuz ki bir davran
grubu aryoruz ve bu davranlar kiinin deimezlerinde gz
ken sapmalar eklinde olmal.
Bu liste bir kiinin kullanabilecei tm olas ifadelerin ok
kk bir ksmn iermektedir, fakat bayrak ifadelerin nasl g
zkt hakknda fikir edinmenize yardmc olacaktr.
"Bana gven ."

"Neden yalan syleyeyim?"

"Bana inan."
"Doruyu sylemek gerekirse."
"Aka, veya, aka sylemek gerekirse."
"Gerekten."
"Aka."

"Drste."
"Yalan syleyemem."
"Yzde 1 0 0 drst olmak gerekirse."
"Sana gerei sylyorum ."
"ok ciddiyim."
"Yalan sylemek iin bir sebebim yok."
"Yalan sylemiyorum."
"Tamamen drst olmak gerekirse."

"Sana kar drst olacam ."

"Tamamen ak konumak gerekirse."

1 72

ZHN OKUMA TEKNKi,ER

Niteleyiciler
Bu kelime ve ifadeleri tanmlamann en iyi yolu, ka ifade
lerini merulatran kelimeler olarak aklamaktr. Bir ifade
duyduunuzda orada olduklarn anlay amayabilirsiniz, fakat
yakndan incelediin izde orada oldukl arn greceksiniz. lk
bata, aldnz cevap gayet iyi gibi gelebilir, fakat ksa sre
de konuan kiinin cevap vermekten kama yolunu bulduunu
greceksiniz. u rnekler size de bilindik gelecektir: "u anda,
lkenin ok alan orta snf zerinde vrgileri artrma gibi bir
niyetim yok." fadeyi yakalayabildiniz m i? Bir kez daha okuyun
ve konuman bandaki "u anda" ifadesine dikkat edin. Peki
ya yarn, gelecek hafta veya gelecek yl veya baka bir zaman
olabilir mi? Aadaki niteleyici ifadeler i yakalayp yakalaya
madnza dikkat edin:

"Kafan kartrmak istemem, an a . . ."

"Bu hatay ok nadiren yaparm."

"Bunu ok az yaparm."
"Aslnda dn btn akam evdeydim."
"Temelde, btn olanlar bunlar."

"O bunu neredeyse hi yapmaz ."

"Bu ou zaman ie yarar."

" unu yapm olabileceimi dnmyorum."

"Genelde vaktinde gelir."

n
" S ana garip geliyor olabilir, ama . . . "
"O biraz yleydi . . . "

Engelleme fadeleri
Birisinin engelleme ifadelerini kullanmas, bir olayn ok gl

1 73

STAN B. WALTERS

biimde inkar edildii anlamna gelir. Tam da birisinin uygun

suz davranna veya yalanna iaret ettiinizi dndnzde,
kii sizin dndklerinizin aslnda onun yalan sylemediini
veya uygunsuz biimde davranmadn kantladn belirtir.'
Aslnda olan eyleri inkar ettiklerini grebilirsiniz.

"Neden bylesine aptalca bir ey yapaym ki?"

"Byle bir ey yaptysam, neden sana daha nce syle

meyeyim?"

"Eer yapacak olsaydm, byle bir ey olmazd."

"Neden bylesine manyaka bir ey yapaym?"

"Byle bir ey hakknda neden yalan syleyeyim ki?"
"nsan nasl byle bir ey yapabilir?"

Kpr fadeler
Bu tr szl davran, ifadeyi kullanmann arkasnda yatan
amac belirtir. Bu, bir ifadenin iki ksm arasndaki bir kpr4r
ve bu iki ksm bir arada tutmaya yarar. Anlattm eyin veya
ifademin gerekten de belirtmek istemediim ksmndaki byk
boluu kapatmak iin kullanlr. Hi evinize girip ocukl arnz
tarafndan darmadan edildiini grdnz m? ocuunuza te
levizyonun uzaktan kumandasnn nasl bozulduunu sorduu
nuzda, yle bir yant alm olabilirsiniz: "Elimde tutuyordum,
sonra bir baktm ki almyor." Bu ifadede duymadnz nokta,
ocuunuzun ve erkek kardeinin uzaktan kumandayla futbol
topu gibi oynad ve aletin duvara arpp bozulduudur. ocuk
cevap verirken hikayenin o ksmn atlamtr.
Aadaki kpr ifadesi rneklerine bakalm:

174

ZHN OKUMA TEKNKLER

"O gn daha sonra . . . "

"Daha sonra bildiim tek ey. . ."
"Birdenbire . . ."
"Aniden . . ."
"Ksa sre sonra . . . "

"Bir sre sonra . . ."

"Ben daha fark etmeden . . . "

Bu yantlardan herhangi birine cevap verdiinizde, biraz

durun ve kiinin verdii cevapta hangi ksmlar atladn bul
maya aln. Olaylarn sralamasnda mutlaka size anlatmad
bir eyler vardr.

Yer Deitirme
Yer deitirmenin kullanlmasnn yalan syleyen bir kimsenin
sklkla kulland bir taktik olduu yaplan aratrmalarda ka
ntlanmtr. Yer deitirme genel olarak artan sayda bakala
rna referans verme olarak tanmlanr. Eer ocuunuz varsa,
muhtemelen bu tarz ifadeleri kendisinden ok kez duymusu
nuzdur. Sanki kii kendisi gibi dnen veya hareketlerinde il

ham aldi birilerini yaratmtr. Birka rnei inceleyim:

Berkes aynsn yapyordu."

" k tn dier arkadalarm byle yapt."

"

"Kim olsa ayn eyi yapard."

"Onlar hep byle yapyor."

"Herkes bu ekilde yapt."

Eer birisine bir olayla ilgili bir soru sorarsanz ve "onlar"

ya da "onlar", veya "herkes", "btn hepsi" gibi ifadeler duyar
sanz , phelenmeniz gerekecektir.
1 75

STAN B. WALTERS

Oyalama Mekanizmas
Oyalama mekanizmalar tek bana aldatma iareti olmayabilir,
fakat gene de dinleyiciyi gelmekte olan bir yalana kar uya
rabilirler. Oyalama mekan izmas ilk defa konuan kiiye karar
verme olana sunar. ncelikle u karar verir: "Yalan m syle

yeyim yoksa gerei mi?" kinci karar udur: "Yalan sylersem,

ne kadar byk bir yalan sylersem anlalmaz?" Bunlar olmasa
bile, oyalama mekanizmalar gelmekte olan kaamak yantlarn
ve zihinsel stresin iaretidir. Oyalama mekanizmalar genellikle
kii ok basit bir soruya ilk kez cevap verirken meydana gelir.
Aada oyalama mekanizmalarn kullanan bir kiinin yapabi
lecei davranlar bulunmaktadr:
Soruya soru ile cevap verme.
Soruyu kelimesi kelimesine tekrar etme.
ksrme, boaz temizleme ve cevap vermeden nce
derin bir nefes alma veya yutkunma.
Asl soruyu kelime ekleyerek, kararak veya deitire
rek tekrar syleme.
Soruyu duymam gibi yapma.
Soruyu anlamam gibi yapma.
Soruyu tekrar etmenizi isteme.
Sorduunuzdan farkl bir soruya yant verme.
Cevap vermeden nce uzun sre duraksama.

nce nkar
Bu bir kiinin verdii cevapla birini aldatmaya alrken oyna
yabilecei en byk kelime oyunlarndan biridir. Yalan syle
yen kimse, kendisine sorulan sorudaki kelimelerin en belirgin
anlamna veya ierdii en bariz kavrama dayanarak cevap verir.

176

ZHN OKUMA TEKNKLER

Bir gn, bir derste bu konuyu anlattktan sonra, renc i lerimden

biri bu olay olu ile yaadn anlatt . Olunun bir sre dir siga
ra itiinden pheleniyordu ve salndan endie duy uyordu,

annesi olarak ocuunun bu al kanl edinmesini engellemeye

alyordu. Bir gn ocuk okuldan dnd ve annesi ocu un si

gara koktuunu syledi. Gen ocuun sigara itiini an ladn

syledi ve bu gerekle olunu yzletirdi . Gen adam defal arca

"sigara imedii" konusunda steledi. Aralarndaki gerginlik ,

gen adamn dakikalarca "sigara imedii" konusunda srar et

mesi ile devam etti. Birden olunun syledi ey, annes in in bey

n inde bir k yakt ve oluna "Tamam, madem sigara imiyor

dun, o zaman itiin ey neydi?" diye sordu . ocuk, ark adala

ryla sigara itiini syledi ve ekledi, "Ama iimize ekm edik ! "

Aadaki rnek sorulara bakn ve soru s orulan kii nin ince

i nkar yntemini nasl kullandna dikkat edin:

Soru: "Sana dansa gitmemen gerektiini sylemed im mi?"

Cevap: "Dansa B obby ile gitmedim ."
Soru: "Helen Leon hakknda konuurken orada mydn?"

Cevap: "Helen Leon hakknda konuurken mola o dasnda

Soru: j 'Ofiste onunla yalnz mydn?

\

d ildim ."

Cevap: "Yalnz derken neyi kastediyorsun?"

Soru: "En son onun evine ne zaman gittin?"
Cevap: "Onun evine girmedim ve girmem de."
. Soru: "Okuldan hemen sonra eve gittin deil mi?"
Cevap: "Evet, akam yemeinden nce eve gittim."

177

STAN B. WALTERS

Bu kiinin verdii cevab ok iyi dinlemeniz ge

n;k ir nk

sizin sorduunuz soruda kendi lehine kullanabilecei' bir boluk

veya hata aramaktadr. Bu konuya verilebilecek ok nl bir r
nek yledir:
Soru: "Aranzda uygunsuz bir cinsel iliki var m ?"
Cevap: "Var m derken neyi kastettiinize bal."
Aldnz yeni bilgiyi daha nce konutuunuz konuya ba
lamay unutmayn. Kiinin stres altnda olmad zamanlardaki
normal veya deimez davran eklini belirlemeniz ve bu dav
ran deimezlerinde gruplar halinde meydana gelen deiik
likleri belirlemeniz gerekir, nk bir kiinin yalan syledii
ni veya drst davrandn kantlayan tek bir davran yoktur.
unu da unutmayn ki, szl davranlar, iletiimin sadece bir
ksmn oluturur. Karnzdaki kiinin konuma belirtilerini
dinlerken, ayn anda beden diline dikkat etmelisiniz. Aldatmay
gsteren szl iaretler olmayabilir ama grnr beden dili ia
retleri aldatmann olduunu gsterebilir. Dier iaretlerde oldu
u gibi, bu iaretlerin de gruplar halinde olmasna dikkat edin.
Beden dili iaretleri genellikle sessiz habercilerdir; kiinin isel
anlamda ne tarz bir stres altnda olduunu gzlemci olarak size
anlatrlar. Szl davranlar ve beden dili arasndaki herhangi
bir anlamazlk veya uyumazlk ise konumacnn iletmeye a
lt eylere tam olarak inanmadn belirtir.
rnein, diyelim ki bir irkette dokuz yldr alyorsunuz
ve ksa sre iinde finans departmannda bir ynetici pozisyonu
nun alacana dair sylentiler var. Bu terfiyi gerekten almak
istiyorsunuz, sizinle birlikte ie girenler iki kere olmasa bile en
az !Jir kere terfi ettiler. efinizle konuuyorsunuz ve sizin o po
zisyon iin ciddi olarak deerlendirildiinizi sylyor. Birka
178

ZHN OKUMA TEKNKLER

hafta boyunca efinizle temas halinde kalyorsunuz ve ilerin si

zin iin gideceini sylyor. "Bana inanabilirsin, terfi olduunu
bil," diyor. yi haberi ailenizle paylayorsunuz ve umutlarnz
artyor. Daha sonra daha gen bir alann greve getirildii
duyuruluyor. Daha da kts, hep gvendiiniz efinizin sizin
yerinize o alan tavsiye ettiini reniyorsunuz. "Hani ter
fim olmutu?" diye soruyorsunuz. "Aslnda benim yapabilece
im bir ey yoktu," diyor. " iin gereken n iteliklere sahiptin,
fakat irket kurallar senden yana deildi . Seni terfi ettirmeme
izin vermediler nk senin yerine onu istiyorlard." "Onlar da
kim?" diye soruyorsunuz . "sttekiler," alabildiiniz tek cevap.
Sizce karr aslnda kim verdi? Sizce ilk aldatma olay ne zaman

meydana geldi? Oyuna devam etmek iin inkara bavurulduu

nu ne kadar ksa zamanda fark ettiniz?

Baka bir rnekte, birka devlet memuru yol ina proj esi
iin mteahhitlerden rvet istemek ve almaktan sulanyor. Ye
rel bir haber kanal hikayeye ulamay baaryor ve rveti me
murlar ile mteahhitlerin bir toplantsndan baz grntleri elde
edip yaynlamay baaryor. Grntler yaynlandnda, bir

memur mteahhitlerin kendisine hibir zaman elden para ver

mediini b elirtiyor. Daha sonra parann parka duran arabasnn
n koltu na brakld ortaya kyor. Eh, paray elden almad

. mi? Hal kn bu olay bilmesi zerine, ehir yol proj esine

deil
teklif veren mteahhitlerden para almakla yanl bir ey yapt

n dnp dnmedii soruluyor. Memur cevap veriyor, "Bu

'yanl'tan neyi kastettiinize gre deiir."
nkar veya dier tepki davranlar ile urarken aklmzda
tutmamz gereken ey, karmzdaki kiinin mevcut tepki dav
rann braktnda ne yapacan tahmin edemeyeceimizdir.

179

STAN B. WALTERS
1

rnein, bir bakasn inkarn baaryla devre di b raktnz, o

kii bir sonraki tepki olarak fkeye bavurabilir veya enerjisini
uzlama davranna ynlendirebilir. Normalde kiinin kabullen
me evresine gemesi gerekir, ancak bu tepki almann garantisi
yoktur. Bununla beraber, gerei ortaya karma gayretlerin izde
srarc olmalsnz. Bu sklkla karnzdaki kiinin deien tep
ki davran larna uyacak ekilde kendi davranlarnz defalarca
ayarlamanz gerektii anlamna gelir. Tek bir konu sz konusu
olduunda, ksa bir karlama veya konuma srasnda bu tep
kileri bir sra halinde uygulayabiliriz veya ilikimiz boyunca zor
bir konu ile ilgilenirken daha uzun bir sre zarfnda defalarca
bu tarz davranlarda bulunabiliriz. Her bir kiinin stres ve yz
lemeye kar verdii tepki ve tepki sras deiiktir, ayrca kii
gemite benzer bir durumda yapt tepki davrannn aynsn
yapmayabilir.
Her bir tepki surumu, verimli bir ekilde i lgilen ilecekse
sizden belirli bir tepki gerektirir. Uzlama tepki sz konusu
olduunda, tepkinin aldatc yapsn bozmak iin gereklerin
sahte d grn ile geici olarak hem fikir olman n bizim
iin en iyisi olacan rendik. Bizi aldatmaya alan kii
n in bize sunduu sahte gereklerin h ipnoz edici yanna kar
koymamz gerekir. Bununla birlikte, ksa vadede aldatma ile
anlam gibi grnr z . Vakti geldiinde daha nceki gz
lemlerden elde ettiimiz kantlar sunarak kiinin blfne kan
madmz bel irtiriz . Umuyoruz ki kii kabullenme evresine
geer ve iletiim imize ve ilikimize aklk ve drstlk ge
tirir. Dier yandan , inkar tepkisine verilecek en uygun tepki
yalana gereklerle saldrmaktr.

180

ZHN OKUMA TEKNKLER

Unutmayn ki inkar, gereklerin reddedilmesidir, bu ne

denle yalancnn rtmeye alt her bir kantla inkara saldr
manz gerekir. rnein, kii belli bir yerde olduunu inkar edi
yorsa, onu orada gren insanlarn adlarn syleyin ve kiiye o
yere nceden sklkla gittiini hatrlatn. Kiiyle yzlemek iin
kullanabileceiniz, rnein, bir sinema bileti olabilir. B elki de
nceden planlarn anlatt veya sonradan baka birine ne kadar
iyi vakit geirdiini anlatt. nc bir kiiye yapt bu yorum
larn size de anlatldn kendisine syleyin. Bunu yapmann
baka bir yolu da, hikayesini deitirmek ya da gerei itiraf
etmek zorunda kalaca biimde yalann kendisine evirmektir.
Btn akam evde olduunu sylyor, fakat onu aradnzda
telefonu kimse amad. Eer dar kmadysa, neden telefona
bakmad?

nkar Etmenin Szsz aretleri

nkar gsteren tek bir szsz iaret vardr. Bir kiinin yalan sy
lyor olabileceini gsteren tek bir omuz hareketi olduu bulun
mutur - omuz silkme. Altnzda alan birine zel bir projede
ilerlemr kaydedip kaydetmediini sorduunuzda glmseyerek

\
k
bu kii aydettii ilerleme hakknda gayet yalan sylyor olabilir.

"Evet." diyorsa fakat bir yandan da hafife omzunu silkiyorsa,

Direk bir soruya cevap verirken bir ya da her iki omzu silkmek

kiinin gerekleri inkar ettii anlamna gelir. Kendi syledikle

rine inanmamaktadr veya szlerinin doruluuna tam olarak
ikna olmamtr.1 2 Bu omuz hareketini grdnzde, daha de
rine inmeniz ve inkara saldrda bulunmanz gerekir, tpk szl
inkar iareti grdnzde yapacanz gibi .

181

STAN B. WALTERS

fke
fke ilk olarak duygusal tarafmzdan doar. Uzlamann ol
duu gibi, faal bir aldatma tr deildir veya inkarda olduu
gibi aldatmann kalbinde yer almaz. Fakat, fke tepkisini sk
l kla bilisel tepkilerle desteklemeye alrz. Bu mekanizmay
kullanarak bir durum veya baka bir kiiyi kontrol etmeye ya da
ynetmeye alrm. Uzlamadan ok kavgaya odakl fke dav
ran, gerekleri kabullenmekten olabildiince . uzaktr. Aslnda
fke, gereklerden yldmz ve gl bir kurtulma mekaniz
mas ile tepki verdiimizde ortaya kar. Birisi baarszlkla
rm ya da hatalarm ortaya kardnda fke ile tepki verme
eilimi gsteririm.
fke kiide savunma kalesi hali yaratr. Bir kale iinde ol
duumu ve bana saldrldn hissederim. Dman yeterince
yakna gelirse ve savunmam snayabilirse, savunmasz olduu
mu grebilir. Kendimi korumak iin, dmann zayflklarm
ortaya karmasn beklemem; dmann dikkatini zayflarm
dan baka yne ekecek ekilde saldrrm ve dmanm kendi
sini korumaya zorlarm.
Bir duruma birka nedenden tr fke ile tepki veririm .
Son derece korkuyor olabilirim. Gvenliime gelecek fiziksel
bir tehdit olduunu dndm iin korkuyor olabilirim. Bu
insan olmann igdsel tarafdr ve yaptm ey sadece ha
yatta kalmaya almaktr. Bu tehlikede olduumda yaadm
uma ya da kavga etme mekanizmasndaki kavga etme ksmdr.
Duygusal dengeme kar bir tehdit olduunu dndmde de
bu eit bir fke hissine kaplrm. Hassas duygularmn nazik
dengesinin rahatsz edici bir gerekle alt st olmasn istemem .

182

ZHN OKUMA 'TEKNKLER

Sizi aldatmay dnen kiinin a .slnda sizden gelecek bir fizik

sel tehdit ile kar karya kalmas genellikle olas deildir. Kii
daha ok duygusal dengesine kar tehdit oluturan unsura tepki
verr.
Bir ekilde baarsz olduumun veya olacamn aka
farknda isem fke ile tepki verebilirim. Hibirimiz baarsz
olmak istemeyiz, ne kadar tehlikede isek o kadar ok korkarz.
Gereki hedefler olsalar da olnnasalar da kendi beklentilerimi
karlayamam olabilirim . Belk i de bakasnn benden bekle
diklerini gerekletiremedim, stelik o kii ve o kiinin dn
celeri benim iin ok nemli. Herhangi bir durumda, birisi be
nim baarszlklarma dikkat ekiyorsa veya benim baarszl
mdan bakasnn sorumlu olduunu dnyorsam, ok daha
byk kzgnlk ve dmanlk hissederim. Baarszlklarmn
utan verici gerekliiyle yzle meme neden olmanz, sizi sal
drganlmn hedefi haline geti rir.
Kendime olan gvenime dorudan bir tehdit oluturduunu
hissedersem fke tepkim tetiklenebilir. Szleriniz veya hareket
lerinizin benim iin nemli olan insanlarn nnde beni kk
drp size itaat etmemi salama amac tadn dnrm .

*
metdana gelir.

Do rudan bana ya da iime yaplan bir eletiri olduunda bu tepki

Aramzda eskiden gelen bir krgnlk varsa, fke

tepkisi tetiklenebil ir. Bu krgnl k eski bir olayn veya sizin hata
nz olduunu dndm bir baarszln sonucu olabilir. Ara
mzdaki baka bir kavgas iletiim
eski yaralar amakla kalmaz ye
nilerine de neden olur. Bu yaralar

183

fke tepkisi m utlaka aldatma

iareti olduu anlamna
gelmez fakat kesinlikle stres
iaretidir.

STAN B. WALTERS

sarp gvene dayal yeni bir iliki kurmak zaman alr, bazen hi
mmkn olmaz.
fke tepkisi veren bir kimsenin mutlaka yalan sylyor ol
mayabileceini unutmayn. Konunun kendisi kii iin ok nem
li olabilir ve kiiyi tedirgin ediyor olabilir. Kendini savunmasz
kalmaktan korumak iin sonradan yalan sylemeye kara;r vere
bilir fakat fke tek bana aldatma iareti deildir. Drst bir
kii kendine inanlmadnda kzgn ve fkeli olabil ir.
Byle bir durumda, kiinin sorularnza verdii cevab, onun
gvenilirliini tehlikeye attnz syleyerek kirletiyor olabilir
siniz. Daha nce de . belirttiimiz gibi, ikiniz arasnda nceden
ateli karlamalar olmusa, kiiden aldnz fke tepkisinin
aldatmayla ilgisi olmayabilir, fakat kt bir noktaya gelmi veya
bozuk bir ilikiye verilen bir tepkidir.
Unutmayn ki, kii kzgnlktan tr bunaldnda ve o
andaki durumla baa kamadnda fke ile tepki verir. yi
bir iletiime byk engeller koyan fkenin birka ana esini
inceledik. ncelikle, fke bir eit savunma hali yaratr. Kii
zm olmayan pek ok problemle sarlm gibi hisseder. Gr
d kadaryla k yolu yoktur ve kuatma ne kadar srse de
konumunu korumak zorundadr ve bunu yapmaya kararldr da.
kincisi, fkeli insanlar karlarndakini iyi dinlemezler. Kii
kendi dncesinde o kadar sabittir ki anlamaya varmayan bir
tavr gelitirecek, kendisi ve bakalar iin ne kadar faydal ola
cak olsa da, btn uzlama seeneklerini nihayetinde geri evi
recektir. Son olarak, fke btn zihinsel, duygusal ve fiziksel
dayankll tketir.
Kiisel iletiim srasnda bir kimsenin fkesini etkisiz hale
getirmenin pek yolu vardr. fke ve dmanlkla baa kmak ile
184

ZHN OKUMA TEKNKLER

ilgili teoriler ve teknikler saysz ve son derece verimlidir. Amac

nz konuma anndaki fke ve saldrganl etkisiz hale getirmek
olmaldr. Bu amaca ulamadaki ilk adm karnzdaki kiinin f
keye bavurmasnda pek ok sebep olabileceini unutmamaktr.
Bir kiinin fkeye bavurmasnn nedenlerinin banda, ki
inin iinde bulunduu durumlardan tr ylmas ve kzgnla
kaplmas ve kiinin durumun kontroln elinde tutamadn

!\
bahsettiinizi ve bir kerede pek ok eyle baa kmanz gerek- \
dnmesidir. Dinleyici olarak sizin ilk nce hangi konularda

tiini anlaman z gerekir. Konumadaki byk ksmlar daha

kk paralara ayrarak, ynetmesi daha kolay hale getirin . Bu

kiinin kontrol biraz daha elinde tutmaya baladn hisset
mesini salayacaktr, bylelikle kii o kadar kzgn hissetmeyecektir. Daha sonra, karnzdaki kiinin duygusal gvenliine
ve salna kar en az tehdit oluturan konulardan konumaya
balayn. Son olarak, karnzdaki kiinin saldrgan ve olumsuz
tepkilerinden etkilenip fkeye kaplmayn. unu unutmayn ki
ikinizden birisinin kontrol el inde tutmas gerekiyor ve bu du
rumda bu kii siz oluyorsunuz . Eer saldrgan bir tutum iine
girersenii1 bu sadece dier kiinin daha da fkeli olmasna yol

)
#eden olur.

aacaktr. Bu durum sizinle o kii arasnda daha da byk bir

uuruma

fkenin Szl aretleri

Bir kiinin fketepkisi gstermesinin yalan syleyecei anlam
na gelmedii gibi, fke tepkisinin yokluu kiinin drst olaca
anlamna gelmez. Bir kii yalannn yakalanmamas iin fkeye
bavurabilir, fakat haksz yere yalan sylemekle sulanan kii
nin fkelenmeye hakk vardr.
185

STAN B. WALTERS

Daha nce akladmz gibi, fke, fkelenen kiinin sy

lenenleri iyi dinlememesine yol aar. Birisiyle aramdaki soru
nun derinine inmek isteyen bir kimse olarak, ikimizin arasnda
ki engellerin ne zaman meydana geldiini ve sorunun nasl
zleceini bilmem gerekir. Bu kiinin fkeli olduunu gsteren
konuma ieriini belirleyebilmem gerekmektedir. ou zaman
yksek sesle konumann, sert bir y?: ifadesinin ve saldrgan
tavrlarn fke iareti olduunu dnrz. Fakat bunlar sadece
aka grlen belirtilerdir. Bir kii, bir duruma son derece sa
kin ve dz tavrla fke tepkisi verebilir.
Kii gizlenmi ifadeleri kullandnda fkelilik hali bulunu
yor olabilir. rnein, onunla konutuunuz konu hakknda ko
numaktansa, konuyu atnz iin ikayet edebilir veya konuyu
o anda konumak istemediini belirtebilir. Tabii ki, ok hassas
bir konuyu bakalarnn nnde atysanz ya da ikinizin de ok
az vakti varsa, bu konuyu konumak iin kt bir zaman olabi
lir. Fakat bir kimse, sizin soruya cevap vermektense neden soru
sorduunuzu sorguluyorsa, sizden baz kritik detaylar saklyor
olabilir.
Sorgulamalar yrten birisi olarak, kiilerin yanl bir ey
yaptklarn reddetmektense konutuumuz konudaki gerekle
re saldrmalarn ok ilgin bulmuumdur. Bu insanlar yaptkla
rn inkar etmezler, fakat yle derler, "Kantlayamazsn." Biri
sinin u szleri ne kadar sklkla sarf ettiine ahit olduunuza
dikkat edin, "Ortada bir kant yok", "Ellerinde hibir kant yok"
veya "Bunu yaptm kantlayamazsn." Diyelim ki bir markette
tketici koruma grubunun tehlikeli olarak tanmlad bir rn
satlyor. Saldrgan tutum iindeki irketin yaplan testlerin g
venilir olmadn, sonularn doru aklanmadn, sonula186

ZHN OKUMA TEKNKLER

rn yanl gsterildiini veya test eden firmann yanl olduunu

syleyerek rnn koruduuna ahit olabilirsiniz. Baka bir
kant nermezler ve hatta "Eh bu her zaman iimize yaramtr."
veya "Bizim kantlanm raporumuz yok," derler.
fkeli bir kiinin ortaya koyabilecei dier saptrc tak
tikler kk ayrntlar veya nemsiz noktalar hakknda tart
maktr. Belirli bir olayn zamannn hatta tarihinin yanl oldu
u konusunda srar edebilirim. Bir eyi ka kere yaptm veya
yapmadm bilgisi yanl olabilir veya ne kadarn elimde tuttu
um, ne kadar harcadm, ne kadar tuttuu ya da deeri benim
tartmay setiim nokta olabilir. Aramzdaki konunun zne
gelmeyi engellemek iin ok s ayda ilgisiz konu bulabilirim .
Unutmayn ki bu tarz davranlar tek bana aldatma iaretleri
deillerdir fakat .szl ve szsz iaret gruplar halinde meydana
gelirlerse, kaamak davrannn yer aldn gsterirler.
Tabii ki karmzdaki kiinin fke tepkisi son derece kiisel
olabilir. Bu tepki ortak bir payda bulma veya uzlamaya alma
ynnde herhangi bir aba sonucu son derece ykc olacaktr.
Gaetede ya da haberlerde cinayet ileyen birini grdyseniz,

ola lardan dolay kurban suladn mutl ka duymusunuzdur.

.
Ge enin o saati orada bulunmamalyd. Oncelikle tartlr bir

kara teri vard veya tehlikeli bir yaam tarz srdryordu. Peki
ya kavga eden iki kardee ne demeli? ocuklar ayran ebeveyn
mutlaka unu dediklerini duyar, "O balatt ! "
ou saldrgan olayda, kii kontrol elinde tutmak veya
elinden kayp gittiini dnd konuya hakim olabilmek iin
dierine szle saldrabilir. Kariyerinizi mahvetmek veya arka
dalarnza sizin hakknzda utan verici eyler anlatmak gibi

187

STAN B. WALTERS

son derece gz korkutan szl ifadelerde bulunabilirim . Aa

daki ifadelere bu eit kaamakl szl saldrlara rnek olarak
verilebilir:

" Sen kimsin de bana byle bir ey soruyorsun?"

"Gerekten de bu seni ilgilendirir mi?"

"Neler yaadm bilemezsin."

"Sen de ayn durumla karlamadan benimle konuma
bile."

fke ifadesi olarak, tarafsz olmamakla bu yzden doru

karar vermemekle ve kt niyetler beslemekle sulanabilirsiniz .
Aadaki rnekleri inceleyelim:

"Birlie yeyim diye byle sylyorsun."

"Benden hi holanmadn, o yzden byle yapyorsun."

"Sen hep beni kskandn."

stn gelmenin en iyi yolu, nceden yaptnz bir hataya

iaret etmek, sizin de insan olduunuzu ve hatasz olmayaca
nz hatrlatmaktr. Tm bu durumlarda, asl konuya deinilmez
ve her iki kiinin de dikkati yan veya ilgisiz konulara evrilir.
Dikkat datma amacyla kullanlan fke tepkilerinin dier
leri u tarz sulamalar eklinde meydana gelebilir:
"Ne dediim umurumda bile deil, sen zaten kararn
vermisin."

"Bunu sadece insanlar ne kadar nemli biri olduunu

anlasn diye yapyorsun."

"Kontrolden kt ortada."
"Ben sadece onlara engel oluturuyorum bu yzden
beni mahvetmeye kararllar."

Bir kez daha unutmayn ki fke tepkisini sergileyen kii,

1 88

ZHN OKUMA TEKNKLERT

kontrolnn ellerinden kaydn dnd bir durumun kon

troln tekrar almaya alyordur. Ayn zamanda konunun ken
disinin neminden saknyor olabilir.

fkenin Szsz aretleri

Kiinin duygusal tepkisinde bir dereceye kadar dmanlk oldu
unu gsteren saysz ba iareti vardr. Eer konuma tartmal
bir konu ieriyorsa, dier kiinin bann hafife eik olduunu
ve enesini ne doru kardn, uzattn hatta iaret ettii
ni grebilirsiniz. u anda gzlemlediiniz kii size veya konu
ya kar saldrgan bir tutum ierisinde veya dmanca duygular
beslemektedir. Bu tarz bir ba veya ene duruunu hemen yum
ruklamadan nce veya ok ateli bir tartmadan nce grmek
ok da nadir olan bir olay deildir. Futbol veya hokey manda ,
rakip takmlarn oyuncularnn matan hemen nce birbirleriyle
yaptklar konumalar izleyin, bir ya da her iki oyuncunun bu
hareketleri yaptn greceksiniz. Bir sonraki hareketleri eldi
venleri karmak, balklarn frlatmak ve birbirlerine vurmaya
balamak olacaktr!
Ba ve eneyi ieren ve kiinin fke veya dmanlk hisleri
beslediini gsteren bir hareket daha vardr. Fakat bu durumda,
kii saldrganln kontrol altnda tutmak iin ok alr. Bu
tepkiyi saptayabilmek iin, kiinin enesinin her iki tarafnn
arkasna bakn - tam kulaklarn arkasndaki yere. Saldrganlk
duygusu bydke ve kii bunu kontrol etmeye altka, ene
kaslarnn gerildiini greceksiniz. Bu, kii enesini kast ve
hatta dilerini skt iin meydana gelir. Bu kesinlikle dman
lk gsteren bir iarettir ve kii kendisini kontrol etmek iin elin
den geleni yapmaktadr.
189

STAN B. WALTERS

Kii gzlerini ksyormu gibi gz kapaklar yar kapalysa

ve kalar "V" eklini almsa, dmanlk veya fke duygular
nn olduunu gryor olabilirsiniz. Gzlerin kenarlarndaki kas
larn da, gzlerin kenar ve st yanaklar, gergin olduunu fark
edebilirsiniz. Bir ocukken ailenizle kiliseye gittiinizi fakat
pek de uslu durmadnz hatrlyor musunuz? Yerinizde kpr
danp fsldarken, sesli iinizi ekerken, hatta erkek kardeini
zi drterken anne ya da babanz size o ekilde bakt m ? Hani
o bak. Eve gittiinizde banzn dertte olacan syleyen o
bak. Stres veya muhtemel aldatma iareti olarak gzlemleye
ceiniz bak bu bakn daha yumuak veya sert bir biimdeki
halidir. Bu ifade tek bana aldatmaya iaret etmez, fakat kiinin
o andaki ruhsal durumunda bir saldrganlk halinin sz konusu
olduunu gsterir. Eer karnzdaki kii size glmserken bir
yandan da bu ekilde bakyorsa, gerek hisleri konusunda drst
olmayabilir.
Bir kimsenin kollarn gsnn zerinde ok yksek bir
konumda kenetlediini grrseniz, konuulan konuya ok gl
bir ekilde kar geldiini ve muhtemelen dmanca hisler iin
de olduunu syleyebilirsiniz. Bu duru size, bir ocuun ya da
gencin anne-babasyla tartrken sergiledii kar gelme hare
ketini hatrlatabilir. Bu noktada, kiinin ses niteliinin saldr
gan latn ve konuma ieriinde fke unsuru olduunu fark
edebilirsiniz. fke veya saldrganlk tepkisi ile tutarllk gs
teren bir dier beden dili iareti de kiinin bir ya da iki elinin
birden kollarnn altnda yumruk yapmasdr. Eer kiinin ken
disini sardn grebiliyorsanz, bu davrann sadece kiinin
dn gstermediinden emin olabilirsiniz.

1 90

ZHN OKUMA TEKNKLER

Son olarak, kiinin fke hissettiini veya bir ekilde duru

mu kontrol altna almak istediini gsteren baz el hareketleri
bulunmaktadr. fke davranlarndan gzlemlemesi en kolay
olan parmak tkrdatma hareketidir. rnein, bir kiinin gar
sonun masaya dnp siparileri almasn sabrszca beklerken
ellerini tkrdattn grebilirsiniz. Patronunuz saldrganlk ifa
desi olarak ellerini yumruk yapp sembolik veya fiziksel olarak
masaya vurabilir. Bu hareketin baka bir biimi, yumruu ele
vurma veya koltuun koluna vurma eklinde olabilir. Kii yum
ruunu kullanmak yerine bir eli veya iki eliyle vurma hareketi
yapabilir. fkenin bir kii tarafndan kullanlmasnn nedeni sa
dece o anda fkeyi duygusal seviyede hissetmesi deil, ayrca
olaylarn gidiatn beenmemesi veya bu gidiat kontrol ede
mediini hissetmesi olabilir.
fkeyi gsterebilen bir baka hareket parmakla gstermek
tir. Bu, sadece birisini parmakla gstermenin fkeyi gsterdi
i anlam na gelmez. Parmakla gsterme hareketinin ok gl
ve y kc bir saplama anlam tar. Bu davranta bulunan birini
uzaktan seyretmek, kiinin bakasna bak saplad veya kl
la saldrdn dndrecektir. Bu saplama davran darya
doru bir nes;eye ynelmi olabilir veya kiinin kendine do
ru yapt bir

areket olabilir. Saplama davran ne kadar canl

olursa, kiinin

fkesi o kadar youn demektir. Bir arkadanzn

saldrgan iaret etme davrann grrseniz ve yere doru ia

ret ettiini fark ederseniz, arkadanzn fkesinin snr atn

anlayabilirsiniz. Baz durumlarda, bu davran kii fiziksel ola
rak saldrya gemeden nceki anlarda grlr.

191

STAN B. WALTERS

Depresyon
Bu blmde aklayacam depresyon, tepki davran dr ve et
kili bir hastalk olan klinik depresyon biimi ile kartrlma
maldr. Klinik depresyon rahatszl kapsaml bir tedavi ve
muhtemelen ila tedavisi gerektirir, ayrca kiinin aile hayat,
ii, okulu, sal ve duygularnn zerinde uzun sren etkileri
vardr. Burada aklayacam depresyon biimi , yakn zamanda
gereklemi baz olaylarn sonucu meydana gelir. Genellikle
ksa mrldr ve kiiyi pasif hale getirmez . Byle bir durumda
depresyon , kiinin karlat rahatsz edici gereklerden ka
maya almas ve kendisini gereklerden soyutlan:asdr.
Daha nce akladmz fke tepkisinde olduu gibi, dep
resyon tepkisinde de saldrganlk esi bulunmaktadr, fakat bu
sefer saldrganlk ie dnktr. Bu

Depresyon bir davran a

verilen tepkidir, kl inik
bii mdeki depresyon
deildir.

duygusal ka tepkisinde, kii kendi

iine kapan r ve hareketlerinden dola
y kendisini sular ve iten ie ypra
tr. Hepim iz kendimizi en iyi ekilde
tandm z iin, zayflklarmz da
en iyi biz biliriz ve zayflklarmz,

baarszlklarmz ve felaketlerimize dikkati ekerek saldrm

za odaklanrz.
Sonuta duygusal ve bilisel olarak kendimizi iten ie biti
ririz. Kii, kendini yok etmeyi bitirdiinde, duygusal kne
neden olan asl konuyla ilgilenecek enerjisi ok az kalr veya hi
kalmaz, bu nedenle sorunu veya konuyu zmsz brakr.
Bu eit tepki sz konusu olduunda, iletiim nnde pek
ok engel yaratlr. ncelikle kiinin dikkati tamamen kendi ii-

192

ZHN OKUMA TEKNKLER

ne ynelmitir. Kii kendi acs ve baarszlna odaklanacak

ve bakasnn deinmek istedii konuya ok nadiren younlaa
bilecektir. Bunun sonucu olarak kii, deinilmesi gereken btn
d konular grmezden gelir. Bu tepkinin sonucunda, dinleme
becerileri, tpk fke tepkisinde olduu gibi, byk oranda za
yflar. Kiinin duyabildii ok az ey de, kendisi hakkndaki
olumsuz dncelerini onaylayacak olanlardr. Bu kendi kendine
onaylama durumu, kiinin daha ok kendi iine kapanmasndan
baka bir ey yapmaz. lgin bir biimde, fke tepkisini tetikle
yen eler kiinin depresyona ekilmesine de sebep olur.
Depresyon tepkisinde hemen hemen hi aldatma gerekle
mez, nk kii sadece kendini ne kadar kt hissettii ile ilgi
lidir. Ayrca, hem dinleme becerileri zayflamtr, hem de kendi
szl ifadelerini dzenlemeyi baaramaz. Unutmayn ki kiinin
dnceleri kendisinin ve hareketlerinin kt ynlerine odak
lanmtr. Bakalarnn dncelerinden ne anladna nem
vermez nk zaten bilindiklerini dnr. Sonu olarak, ha
reketlerini veya amalarn bakalarndan saklamaya almaz .
Kendisini bu kadar ak bir ekilde gstermek, yalan oluturma
s ve srdrmesine ok az yardmc olur.
Depresyon tepkisi ile ilgili dikkat etmemiz gereken tek bir
taraf vardr. Aldatma eyleminde bulunan kii, uzlama tepkisi
olaak depresyonu kullanabilir. Kendisini gerekten depresyon
da / hissetmez, fakat gzlemcinin byle hissettiini dnmesi

ni [ ster. Gzlemcinin depresyonda olduunu dnmesini ister,

bylelikle gzlemci kiiye acyacak ve asl konuyu - aldatmay
gzden karacaktr.
Eer bir kimse gerekten depresyon durumunu yayorsa,
bu tepkiyi seviyede tanyabilirsiniz. ncelikle kiin i n dep1 93

STAN B. WALTERS

resyonunu kendiniz "hissedersiniz." gdsel olarak bu kiin i n

duygularn paylaabilirsin iz. kincisi , depresyonu kiinin ses
niteliinde ve konuma ieriinde duyabilirsiniz . Son olarak ,
kiinin beden dilinde depresyonu grrsnz . Tm bu faktrler
kiinin gerekten depresyonda olduunu anlayabileceiniz bi
imde gruplar halinde meydana gelecektir.
Depresyonun tetikleyicileri, fkeninkiler ile hemen hemen
ayndr. Fakat bu sefer, kii soruna saldrmak yerine kendisine
saldrp kendini sulayarak, asl durumdan kendini soyutlamaya
alr. Bir kez daha, kiide psikanaliz yapp depresyonunu te
his etmenize gerek yoktur. Burada bahsettiimiz, kiinin belirl i
bir soruna tepki verirken meydana gelen tepki getiren depresyon
biimidir, ok daha derinlerde gerekleen klinik depresyon bi
imi deildir.
Akladmz ekilde tepkisel depresyon yaayan bir kim
se, tamamen kendisiyle urar. Kendi iine odakland iin,
dardan genel yeni bir etkene ak deildir, bu tabii ki kiinin
syleyeceklerinize pek dikkatini vermeyecei anlamna gelir.
Bu kiinin kendi iinde odakland ey, ektii aclardr ve bu
btn duygularn ve dncelerini tketecektir. Siz dinleyici
olarak karnzdaki kiinin aclarn grmezden gelirseniz ve
nemsemezseniz, kii fkenin ok ykc bir formu olan nefret
duygusuna geri dnecektir.
Depresyon tepkisini szl ve szsz olarak gsteren bir ki
iye yant vermenin en iyi yolu pasif kalmak ve ilettiklerini al
maktr. Kii bu fazla acy ektii srece, iki ulu iletiime ak
olmayacaktr. Bu nedenle kiinin acsn almaya aln. Urat
her bir ac veren konuyu anlatmas iin yreklendirin ve ekti
i acy tari f etmesine izin verin . Brakn istedii kadar ayrntya

194

ZHN OKUMA TEKNKLER

i nsin. Kii btn acsn boalttktan sonra, konuyu deitirebilir

ve konuma gndem inizi belirleyebil irsiniz. zm yolu sabrl

olmak, kiiye tm dikkatinizi vermek ve dinlemektir.

fke tepkisinde olduu gibi, bu tepkisel depresyon bii
mini yaayan kiinin mutlaka yalan syleyecei gibi bir durum
sz konusu deildir. ektii aclar nedeniyle sizden bildiklerini
gizlemek isteyebilir, fakat genellikle yalan sylemeyecektir. Bu
nunla birlikte, bu tepki davrannda bulunan kiinin szlerini
dzenlemede son derece baarsz olduunu anlayabilirsiniz.
Sabrl olup dinleyerek, kendisine ac veren eyin ne olduunu
bilmeden aa karacan grebil irsiniz. te bu korunmasz
anlarnda, var olan problemin aslnda ne olduu hakknda daha
fazla geree ulaabilirsiniz.

Depresyonun Szl aretleri

Depresyon hakknda syleyebileceimiz ilk ey, bir kimsenin
bir bakasn aldatmak iin kulland bir mekanizma olmad
dr. Fakat, ierdii duygusal ac katmanlar nedeniyle geree
ulama srecini zorlatrr. Depresyon fkenin ortaya kard
baz problemleri ortaya karr, nk kii bir kez daha olayla
rn kendi kontrol dnda gelitii hissine kaplacaktr. Bununla
birlikte, bu sefer kii gerek sorunlardan kap kendisine saldr

ma tadr. Kii depresyonda iken kiisel ac

e hayal

krkl

ii de olduunu szl olarak ifade edecektir. Ornein:

"Bu beni gerekten mahvetti."

"Tm bu olanlardan tr yklm durumdaym."

"u anda bununla baa kabileceimi hi sanmyo

rum."
' "Gene bu kadar fena uvalladma inanamyorum."
1 95

STAN B. WALTERS

"Neden abalamaya devam ediyorum bilmiyorum, na

sl olsa gene bir uval inciri berbat edeceim."

Depresyon hakknda nceden sylediklerimizi hatrlyorsa

nz, depresyonun etkisini hisseden kiinin sklkla kendi acsna
odaklandn fark edeceksniz. Baz kii ler depresyonlar ne
deniyle yaadklar btn sorunlardan sizi haberdar edebilirler.
rnein :
"te devaml byk hatalar yapp duruyorum hatta
patronum bile beni uyard."
"Tm bu iler baladndan beri uyuyamyorum."
"ocuklarm da bu olaydan ok kt etkilendi nk
onlarn da ok stne varyorum."
"Geen hafta bitirmem gereken raporu tamamen unut
muum nk bu konuyla ilgili byk endie iindey
dim."
"Bu konuda o kadar zgnm ki yemek bile yiyemiyo
rum ."
"A lt haftadr bana ba arsndan baka bir ey verme
di ve imdi bunu dnmekten kendimi alamyorum."
Bir kez daha, bu davranlar size yalan syleyeceim anla
mna gelmez. Bu, asl konulara gelmem izi engelleyen bir bari
yerdir. Bu durumdaki dinleyici sylenilen eyleri dinlediinden
emin olmaldr nk sylenenle ciddi bir duygusal durumu ele
veren iaretleri ortaya koyabilir. Bu ruh hali iindeki kii kendi
sine fiziksel olarak zarar vereceini dndn gsteren ifa
delerde bulunabilir. Bu ifadeleri asla hafife almayn. Eer bir kii
kendisine zarar vermekten bahsetmeye balamsa, bu szlerini
ciddiye aln ve bu konuda kiiyle ak bir ekilde konuun. Bu
kiinin yardma ve psikolojik tedaviye ihtiyac vardr. Mmkn

196

ZIHIN OKUMA TEKNKLER

olduunca ksa srede kiinin bir psikolog ile temasa gemesi

ni salayn ve kendisiyle ilgilenen birisi olduundan emin olana
kadar kiiyi yalnz brakmayn.

Depresyon un Szsz aretleri

Tabi ki, btn davranlarn anlamlar kesin deildir ve tanm
landklar biimde meydana gelmeyebilirler. Bu davranlarn
bazlar dier beden dili iaretleri ile ortaya ktklarnda zt
anlamlara gelebilir. Ayrca, genellikle bir kerede tek bir szsz
davran gstermeyiz. Ara sra bir davrann, dier beden dili
iaretleri ve konuma belirtilerine dayanarak birden ok anlama
geldiini fark edebilirsiniz. Byle bir davrana verilebilecek r
nek, karnzdaki kiinin enesini gsne doru drme hare
ketidir. Ban ald bu duruun iki olas anlam vardr - depres
yon veya kabullenme. Sorgulama yapan bir grmeci iin, baz
kilit szl iaretler ile birlikte enenin gse doru dmesi, ki
inin suunu itiraf edecei anlamna gelir. Farkl szl iaretler
ile gelen ayn ene hareketi, gzlemciye, kiinin konu ile ilgili
olarak depresyonda olduunu syleyebilir.

Arkadanz, einizi, alma arkadanz veya bir genci bir

konu hakknda sorgulamayaca nz varsayyorum. Fakat gelin
bir anlna sizin ve baka bir kiinin belirli bir konu hakknda
ok gl bak alarnz olduunu var sayalm . Her biriniz bir

1'\

fikir h akknda son derece inatsnz ve bir dierini o ynde ikna

etmeye alyorsunuz. Dier kiinin bann gsne dtn
grrseniz ve bu hareketler birlikte i ekiyorsa, zihinsel ve duygusal adan sizin hakl olduun uzu dnyor veya sizinle hem
fikir olmaya balyor demektir. Bu durumda yapmanz gereken
ey amacnza ulaana kadar devam etmektir. Bu durumda daha
1 97

STAN B. WALTERS

gnl alc olmaya aln ve aranzdaki sorunu nasl zmeniz

gerektii dorultusunda ifadeler sarf edin . kinizin de nasl da
hzl bir ekilde problemin zmne doru yol aldnz g
rnce ok aracaksnz.
Dier yandan, depresyonda olan . bir kimse de ban g
sne drebilir. Fakat bu sefer, szl iaretler ok daha farkl
olacaktr. Kiinin olaylarn nasl ktye gittiini veya bunlardan
sorumlu olduunu sylediini duyabilirsiniz. Bazen kii ok z
gn olduunu veya depresyonda olduunu bile ifade edecektir.
imdi arkadanzn depresyonda olma sebeplerine odaklanma
nn tam vaktidir. Bu noktada yi bir dinleyici olun ve yarglama
yn. Kii kendisini zecek birisine ihtiya duymamaktadr n
k bunu kendi kendine gayet iyi bir ekilde yapmaktadr. Daha
nce belirttiimiz depresyon ile ilgili stres tepki davranlarn
ve depresyon ile birlikte gelen szl iaretleri gzden geirin .
Unutmayn ki, bazen kiinin o andaki duygusal ve bilisel
ya da zihinsel durumunu doru anlamak iin, hem beden dili
hem de konuma iaretlerine dikkat etmeniz gerekir. Eer gz
lemlediiniz kii depresyon ile ilikili kiisel bir ac iindeyse,
genellikle szl iaretlerine elik eden pek ok szsz iaret
bulunur. Kiinin ses nitelii ve konuma ieriinde aa kan
belirtileri ieren depresyonla ilgili szl elerin bazlarn daha
nce inceledik. Szl olmayan yz ifadeleri, gzlerin aaya
devrilmesi veya yere doru bakmas, az kenarlarnn aaya
inmesi veya ban gse drlmesi gibi hareketleri iermek
tedir. Yalan iin setii hedefi yanl ynlendirmek isteyen be
cerikli bir kiinin bu belirtilerin bazlarn taklit edebileceini
anlam olmalsnz. Bununla birlikte taklit etmesi ok zor olan
bir davran vardr ve kalarn hareketi veya ifadesi eklinde

198

ZHN OKUMA TEKN KLER

meydana gelir. Gerekten depresyonda olan bir kimse, iki ka

nn tam da burnun stnde birbirlerine doru hareket ettii ve
seirdii anlalmas zor bir hareket sergiler. Baz insanlarda bu
hareket o kadar belirgindir ki kalarn i ksm burun kemiinin
zerinde yukar doru kalkar. Depresyonda olmayan bir kim
senin bu ifadeyi istemli olarak yapabilmesinin ok zor olduu
kantlanmtr. 1 3
Eer bir kiinin veya aile yesinin genel bir sohbet srasnda
omuzlarn drdn veya devirdiini fark ederseniz, o kii
depresyonda olabilir. Bu, ayn durul.l sergileyen herkesin dep
resyonda olduu anlamna gelmez, fakat burada bahsettiimiz
depresyon, tedavi gerektiren klinik bir depresyon eidi deildir.
Burada bahsettiimiz depresyon tepkisel bir davrantr. Dier
bir deyile, kii bir olaya, konumaya veya ortama depresyon ile
tepki vermektedir. Arkada veya aile yesi olarak sizin sabrl
olmanz ve o kiiye duygularn ifade edebilmesi iin gereken
sreyi tan manz gerekir.
Eer kiinin kollar vcudun alt ksmnda, karnn zerinde
kavuturulmusa, kii iine kapann? ve ok zgn hissediyor
olabilir. Kii kendini o andaki durumlan veya konumadan so
yutlamaya altka kendi zerine yklyormu gibi gzkr.
Bu beden duruunu gzlem lediinide, kiinin dirseklerinin
hizasna da dikkat edin. Dirseklerin kiinin bedenine neredey
se yapm gibi durduunu fark ede ceksiniz. Ayn grntnn

bir baka biimi kii sandalyede otuurken grlebilir. Kiinin

kollar nnde veya kucanda durm.k yerine, ellerinin zerin
de dirsekleri kendini sarar vaziyette Jturduunu grebilirsiniz.
Eer kii karnzda oturuyorsa, dirsederin vcuduna ok yakn
durduunu ve ayn zamanda kiinin )umruklatn kenetlediini

1 99

STAN B. WALTERS

grebilirsiniz. Bu fke veya ylgnl kesin olarak gsteren bir

iarettir. Dier yandan kiinin gevedike dirseklerinin vcu
dundan uzaklatn grebilirsiniz.
Kollar kavuturmay ieren dier bir davran bizim "koza
rme" diye adlandrdmz davrantr. Bu kiinin kendini sa
ryor gibi gzkt kollarn aprazlama davrandr. Hem
kollar aprazlanm ekilde durur hem de neredeyse kiiyi sar
yormu gibi grnr. Kii aka ok byk duygusal veya isel
ac ekmektedir veya depresyondadr ve koza rme davran
kiinin kendini rahatlatma isteinden tr meydana gelir. Bu
kii kendini o andaki konumadan ekecektir. Daha nce pek
ok sorgulamalarda bulunmu biri olarak, eitli sularn kur
banlar olan kimselerde bu davran defalarca gzlemledim . Bu
davran ayrca iledikleri sulardan tr depresyonda olan ve
ilerine kapanan kiilerde de grdm. Eer bu davrann bir ki
ide meydana geldiini gzlemlerseniz, konumay yavalatma
ya aln, ok yumuak ve sabrl olun ve kiinin kendi aclarn
anlatmasna frsat tanyn. Tamamen kendi aclarn.a gmlm
durumdadr ve kendi kiisel acsn ifade edene kadar baka bir
konu ile ilgilenmeyecektir.

. 200

. .

..

A LT I N C I B O L U M
B LDKLER N Z KULLANMAK

imdiye kadar bu kitapta anlatlan pek ok olas davran

grm veya duymusunuzdur. Bu belirtilein bazlarnn

kiinin bir konudaki drstln gsterdiini nceden de fark

etmi olabilirsiniz . Baz durumlarda, aldatmay belirlemek iin
baz davran)larn gvenilir olmadn renmekten tr a
rm olabilirsiniz veya dier davranlarn nemli olduunu
fark etmemi olabilirsiniz. Artk sindirmen iz gereken pek ok
nemli bilginizin, ykmanz gereken eski alkanlklarnzn ve
ilerletmeniz gereken yeni becerilerinizin olduunu sylememe
gerek yok.
Ne zaman yeni bir beceri rensek, bu beceriyi kullanmada
yetkinlik edinmemizin ve bunu gelitirmemizin drt adml bir
sreci vardr. renme srecindeki ilk adm, btn kavram ve
teorileri yeni renen bir kimseye gstermek ve aklamaktr.
Bu kitap boyunca benim grevim bunu yerine getirmek oldu. Bir
kiinin asl niyetini veya szlerinin genel drstln doru

olarak 1belirlemede ok nemli temel kurallar olduunu konu

tuum zu hatrlayacaksnz. Bu analiz klavuzlar analizinizin
doruluunu salama, garantiye alma ve artrmanz iin son de
rece nemlidir. Gelin bu klavuzlara ksaca gz atalm:

Tek bana hibir davran, szl ya da szsz, bir kimsenin

drst olduunu veya yalan sylediini ispatlamaz.
203

STAN B. WALTERS
'

Unutmayn ki bir tek belirtiye dayanarak drstlk veya

yalanc l doru bir biimde belirleyemezsiniz. Btn insanlar
iin drstlk veya yalancl belirleyebilen tek bir davran
yoktur.

Bir kiinin belirli bir konuya verdii tutarl tepkilere dikkat

edin.
Bazen insanlar davranlarn herhangi bir sebep olmadan
sergilerler. Eer konutuunuz konu o kii iin bir sorun tekil
ediyorsa, o konu her gndeme geldiinde kiinin konuya kar
ayn tutarllkta tepki verdiini greceksiniz.

nce kiinin normal veya deimez davran eklini belir

leyin, daha sonra bu davranta meydana gelen deiiklikleri
arayn.
Analiziniz iin nemli olan davranlar, kiinin duygusal
ve/veya zihinsel bir deiim iinde olduu iin gsterdii davra
nlardr. Bu deiikliklerin ne zaman meydana geldiini belir
leyebilmek iin, kiinin normal davranlarnn nasl olduunu
ok iyi anlamamz gerekir.

Gruplar halinde ortaya kan davranlar tehis edin.

Aldatmay tanmlamada gvenebileceiniz tek bir davran
olmad iin, kiinin rettii davran gruplarna dayanarak
tehisinizi yapacaksnz. ki ya da daha fazla aldatma iaretinin
ayn anda tesadfen bulunmas yksek bir ihtimal deildir. Bir
kimsenin beden dilini, konuma ieriini, ses niteliini ve dier
mikro iaretleri ayn anda okumak, analiziniz iin tek bir snf
taki davranlar incelemekten ok daha gvenilirdir.

Kiinin davranlarndaki uyumazlklara dikkat edin.

204

ZHN OKUMA TEKNKLER

Unutmayn ki, drt iletiim kanalndan herhangi biri, dier

leri uyumazlk iinde olduunda, kii byk olaslkla aldatc
tavr iindedir. Ya ifade etmeye alt duygular gerekte ya
amaz, ya da sylediklerinin aslnda doru olduuna inanmaz .
Bu tarz iaretlerin varl aldatmann yksek ihtimalle var oldu
unu gsterir.

Karnzdaki kiinin davranlarn kirletmemeye aln.

Unutmayn ki, bir konumada, o konumann ieriine ve
durumuna etki eden iki ya da daha fazla kii vardr. Karnzda
ki kiiye nasl tepki verdiiniz ve o kiiyle iletiim kurma bii
miniz, kiinin tepki verme ekline dorudan etki edecektir. Uy
gunsuz, saldrgan veya tehditkar tavrlar ya da ilgisiz grnmek,
dier kiinin iletiim kurma biimini etkiler. Kii size mi tepki
veriyor, yoksa konutuunuz konuya m?

nyarglarnzn varacanz karar etkilemesine izin ver

meyin.
Dier bir kiinin davranlar hakknda yaptnz deerlen
dirmeyi temel alarak karar vereceksiniz. Sizi yanl s onulara
gtrecek nyarglardan kurtulmaya dikkat edin.

Herhangi bir karara varmadan nce analizinizi apraz .

kontrolden geirin.
Kiinin deimez davranlarn belirlemek iin yeterince
vakit har9adnz m ? Gruplar halinde meydana gelen, z amanl
ve tutar

\ davran

dei ikliklerinin olduunu syleyebiliyor

musunuz '\ Kararlarnz glgeleyecek herhangi bir nyargnz

var myd?
Konumamz boyunca, insanlarn aldatmay yaratma, sr
drme ve planlamas ile ilgili olan strese nasl tepki verdiini

205

STAN B. WALTERS

aklamak iin ok fazla zaman geirdik. Bu tepkiler unlard:

fke, depresyon, inkar ve uzlama. Bize kar drst olan kim

seler ise

kabullenme tepkisini verirler.

fke: nsanlar ynetmeye alarak durumun kontroln

ele geirmek iin fkeyi kullanrlar. Bu, kiinin konudan ylm
olma duygusu ile verdii bir tepkidir ve sorunlu alan ile ilgili
herhangi bir sormaktan kar taraf yldrmas umulur. Dinleyi
cinin grevi , dier kiinin fkesini etkisiz hale getirmektir. Ko
nuyu kk paralar halinde bln, bylelikle baa kmas daha
kolay olacaktr ve kiinin ezildiini hissetmesine izin vermeden
konuun. fkeye daha fazla fkeyle karlk vermek, iletiimin
tamamen kapanmasna neden olabilir.

Depresyon: Depresyon, kii kontrol edemedii eylerin in

safna kaldn hissettiinde de meydana gelir. Depresyonun
varlnn tek bana aldatma iareti olmadn unutmayn, fa
kat bu ak iletiime kar ok byk bir engel yaratabilir. Kii
kendini geri eker ve baarszln ve yenilginin duygusal acs
n yaar. Kiinin konu hakknda konumasna izin verin ve din
lerken onu destekleyin. indeki acy dktnde, problemi ve
yalan nasl zeceinizi konumak ok daha kolay olacaktr.

nkar: nka: aldatmann kalbindedir. Bu yalan syleyen ki

inin yalann yaratt, besledii ve oaltt dnce yapsdr.
Bu yalann hedefi olan sizin ncelikle aldatmay doru biimde
tanmlamanz gerekir. Aldatmay tanmladnzda, bunun ste
sinden gelmenin tek yolu durumun gerekliine odaklanmaktr.
Kii gerekleri grmezden gelmeye alr ve sizden de aynsn
yapmanz bekler. Doru olduuna inandnz eyden sapma
yn. Gerekleri devaml tekrar etmeniz gerekebilir. Taviz verme
yin ve sabrnz koruyun
206

ZHN OKUMA TEKNKLER

Uzlama: Uzlama, gerekleri gizlemektir. Bir kiinin in

kar ile yzlemek kadar dorudan bir aldatma biimi deildir,
fakat daha ok kaamak cevap vererek aldatmaya alma bii
midir. Bu tarz aldatmay baarabilmek iin, kii kendisinin sizde
oluturduu izlenimi deitirmeye alacaktr. Ayca, daha az
uygunsuz veya irkin gibi gzkmesini salayarak, davran
larnn sizde oluturduu izlenimi de deitirmeye alabilir.
Gereklerden ve herhangi bir sorumluluktan kamaya alr.
Uzlama ile urarken, belirli cevaplar almak iin direk ve ay
rntl sorular sormanz gerekir. Varsaymlarnz gzden geirin
ve karnzdaki kiiye bu varsaymlarn doru olup olmadn
dorudan sorun . Bu durumda, kii ya size daha fazla bilgi verir,
ya da dorudan yalan syler.

Kabullenme: Kabullenen kii, dorular onaylyor demek

tir. Bu durumda, bu aklk saflasn ilikinizi kuvvetlendirmek
iin kullanabilir ve kiiye drst davrandndan tr takdir
edildiini belirtebilirsiniz. Byle davranarak, gelecekteki iletii
mizin daha ak ve drst olmasn tevik edebilirisiniz. Bir ki
iden gerekleri duyduunuzda, bunu, kendisini cezalandrmak
iin bir frsat olarak grmeyin. Birisini, size sonuta doruyu
syledii iin cezalandrmak, ileride size kar drst olmas
n desteklemeyecektir. Anlayl ve hassas olun, hnl ve fkeli
deil.
1

..

\ Orenme

ilemindeki ikinci Mm rendiklerinizi al-

mak;tr. Hepimiz gemite bakalar ile kurduumuz ilikilerde

veya aldatmay belirlemede kt alkanlklar edindik. nsan
larn neden, nasl ve ne zaman yalan syledii ile ilgili yanl
inanlarnz deitirmeniz gerektiini anlam olabilirsiniz.
Bu kitab elinizin altnda tutun. emli sayfalar iaretlemenizi,

207

STAN B. WALTERS

bel irli metinlerin altn izmenizi ve bunlara sklkla bavurma

n z neririm. Yeni durumlarla kar karya kaldnzda, te
hislerinizde yardmc olmas iin bu kitaba geri dnp bakn.
Eer daha fazla aratrma yapmak isterseniz, bir ktphaneye
gitmenizi ve insan ilikileri ve aldatma konulu bilimsel yazlar
okumanz tavsiye ederim. Bu, konular daha derin bir ekilde
anlamanz sal ayacaktr.
renme srecindeki sonraki adm, rendiklerinizi uygu
lamaktr. Gzlemleriniz hakknda not almaya aln, zellik
le hedef zerinde iken ve birisinin davranlarn yanl tehis
ettiinizde bunu uygulayn. Bu yolda baz hatalarnz mutlaka
olacaktr. Hatalarnzdan ders kartn ve neden hata yaptn
z bulmaya aln. B aka birisinin sizin hatalarnz yznden
ac ekmesine yol amayn. Gzlemlerinizi kendinize saklayn.
Birinin aldatma hareketlerini tehis etmeye alrken gzlemle
diiniz davranlar bakasna anlatmak amacnza zarar getirir,
o andaki iletiiminizi kirletebilir ve o kii ile olan gelecekteki
iletiiminizi lekeleyebilir.
Bu almadan rendiiniz teknikleri ilk uygulamaya
baladnzda, btn ilkeleri bir kerede uygulamaya alma
yn. Btn bu teknikleri zmsemek biraz zaman alr, ayrca
bu teknikleri kullanmada uzmanlamanz yine zaman alacak
tr. Gzlem becerilerinizin biri zerinde odaklann ve o alanda
kendinizi gelitirene kadar aln. Fazla zaman gemeden, ne
redeyse bilinsizce bu belirtileri saptadnz fark edeceksiniz.
O alanda uzmanlatnzda ve kendinize olan gveniniz olu
tuunda, baka bir belirti kmesine younlan ve o alandaki
becerilerinizi mkemmel hale getirmeye aln.

208

ZHN OKUMA TEKNKLER

Son olarak, rendiiniz ve uyguladnz becerilerinizi

kullann. Hi kimse yalan sylemese dnya harika bir yer olur
du, fakat heyhat, bu yaadmz dnyada geerli deil. Bir ki
inin yalan sylemeyi semesini engelleyemezsiniz fakat artk
zel, kiisel ve sosyal dzeydeki ilikilerinizi kuvvetlendirmek
ve gelitirmek iin gerekli becerilere sahipsiniz. Artk karnz
daki kiinin bir konuma srasnda ne zaman stres yaadn,
rahatszlk hissettiini belirleyebilir, bu alanlarda yalan nasl
ortaya karacanz, kiiyi nasl rahatlatacanz ve aklk
ve drstlu getireceinizi bilebilirsiniz. Artk karar verme
srecinizi deitirmek iin kullanacanz aralara da sahip ol
duunuza gre, eer sosyal bir ilikide bulunduunuz birisinin
yalan sylediinden pheleniyorsan z, tedbirli davranabilirsi
niz. Aldatmay tanmlama ve etkisiz hale getirme becerilerinizi
elde ettiniz ve gelitirdiniz, bu duru:nda bir bakasnn yalan
nn kurban olma olasln azaltabilirsiniz .
(Buraya dikkat etmelisiniz - bu kitaptan rendiklerinizi
daha iyi bir yalanc olmak iin kullanamazsnz. rendikleri
niz ne kadar ok aklnzda olursa, aldatma iaretleriniz o kadar
bariz olacaktr.)

ynutmayn ki aldatma saptama becerilerinin ve teknikle

rinin \d oru kullanm ak, drst ve dorudan iletiim temelli

daha mutlu ve salkl ilikileri salamak iindir. Bu kitaptan

rendiiniz aralar ile yola kn ve bu sayede harika ilikiler

kurun .

209

D i P NO T L A R

Kurallar ve Temel lkeler

1. Dr. Paul Ekman, Yalan Sylemek: Piyasa, Politika ve

Evlilikte Yalan aretleri ( W.W. Norton&Company, New York,

1 992), s. 17.
2. Allan Pease, aretler: G, Baar ve Sevgi iin Beden

Dilini Kullanmak (Bantam Books, Toronto, 1 984), s. 6.

3 . Ekman , s. 65.

Szl letiim
4. M . Davis, S . B . Walters, N. Vorus, P. Meiland, v e B . Con
nors , "Adli Sorgulamalarda A ldatma Davrann Gsteren a
retler" (yaknda yaymlanacak).
1

S sz iletiim
5. Martha Davis, Ph .D., Ba Mfetti; Brenda Connors, Y

netici; ve Stan B. Walters; Aratrma Danman, "Gvenilirlik

Analizi Geerlilik al mas: Szsz letiim Projesi - Son Ra
por," John Jay Polis Akademisi, ubat, 1999.
6.

A. Y
211

STAN B. WALTERS

7. Nro-Linguistik Programlama ve NLP Dr. Richard Band

ler ve Dr. John Grinder'a ait tescilli markalardr.

8. Nro-Linguistik Programlama Dernei Bakan Dr.

John LaValle ile kiisel grme, 1 Mart, 1998.

9. Aldert Vrij ve Shara Lochun, "Nro-Linguistik Program

lama ve Polis: Deer mi, Demez mi?" Polis ve Su Psikoloj isi
Makalesi, Cilt 1 2, No. 1 , 1 997, s. 25-3 1 .

10. A.g.y. , s . 30.

Tepkisel Davranlar
1 1 . Elisabeth Kubler-Ross, lm ve lmek zerine (Mac
millan Publishing, New York, 1 9 6 9).

12. Ekman , s . 101, 102.

I:.; . A.g.y. , s. 134.

Ya z a r H a k k n d a
Stan B . Walters, ABD apnda firmalara, sektre ve yasa
uygulayc birimlere grme ve sorgulama hizmeti ve ei
timleri sunan Stan B. Walters & Associates Inc. bakandr.
Ayrca yasa uygulayc birimlere, savclara ve zel kurululara
faal su soruturmalaryla ilgili grme ve sorgulama dan
manl hizmeti vermektedir. hayatna FBI'da sivil alan
olarak balad ve daha sonra Fortune 500 firmasnn gven
lik biriminde ve ticari bir bankada gvenlik direktr olarak
alt. Baarl bir konferans, konumac ve eitmen olup,
bilgilendirici ve dinamik eitimleri ilke apnda byk talep
grmektedir. Ayrca ABD'de radyo talk show programlarnda
sevilen bir konuktur.
Walters, u anda drdnc basm tamamlanan

Kinesis G

rme ve Sorgulama lkeleri kitabnn yazandr. Uluslararas ne

sahip CRC Basn dizisi Su ve Adli Sorgulama Uygulamalar'nn
bir paras olan bu kitabn tm dnyada satlar artmaktadr.
Walters ayrca uygulamal kinesis grmeleri ve sorgulamalar
alannda ok sayda eitim materyali, ses bantlar ve cep kla
vuzlar yazm veya yazlmalarna danmanlk yapmtr. ABD
Adalet Bakanl iin yeniliki interaktif eitim CD'sinin geli
tirilmesinde John Hopkins niversitesi'ne grme ve sorgula
ma alannda konu uzman olarak hizmet vermi, New York'taki
213

STAN B. WALTERS

John Jay Polis Akademisi tarafndan yrtlen gvenilirlik de

erlendirmesi geerl ilii almasna iki asl aratrmacdan biri
olarak katlmtr.
Walters, Eastern Kentucky Polis Akademisi'nde yardm
c doent, Savunma Bakanl Poligraf Enstits'nde yardmc
eitmen ve Amerika Poligraf Birlii yesidir. ABD Savunma
Bakanl, ABD G ve Muhaceret Dairesi, Narkotik Tekilat,
Teksas Korucular, Alkol, Ttn ve Ateli Silahlar Birimi, ABD
Denetimli Serbestlik Birimi, ABD Avukatlk Birimleri ve Ge
orgia, Arizona, New Mexico'da bulunan Federal Polis Eitim
Merkezleri'nin yan sra, krk bein zerinde eyalette, eyalet po
lisine, yerel ve belediye polis birliklerine ve ok sayda profesyo
nel ve adli eitim kurulularna eitimler vermitir.
Lisans eitimini Lousville niversitesi'nde tamamlam,
yksek lisans derecesini ise Eastern Kentucky niversitesi Adli
Ynetim departmanndan almtr. Ayn zamanda Ulusal Su
nleme Birimi mezunudur.
Walters, sorgulama davranlar, taktikleri ve teknikleri
alanlarnda halen faal olarak almalar ve ara

alar yrt\

mekte olup, her trden sulu ile yzlerce cezaevi grmesi yrtm, bunun yan sra adli grmeleri ynetmitir. alma
lar eitim , adalet, slah ve silahl kuvvetler birliklerince vgyle
karlanmtr.

214

Size sylenen yalanlar durduramazsnz ama

gerekleri ortaya karabilirsiniz !

Size yalan m sylyor: . . belki de sadece sinirli?

Sdcn ge<ei mi "
o<... belki de akh baka yee<de?
Yalan makineleri konusunda tannm bir uzman olan Stan Walters size
gerginliin, stresin, kaamakl yantlarn ve dpedz sylenen
yalanlarn iaretlerini veriyor ve bir yalan yakaladnzda durumla
nasl ba etmeniz gerektiini aklyor.

Gz temas ve benzer ayrnt larla drs tl

yarglama hatasndan saknn
Bir yalan yedi admda ortaya karn
Sat eleman veya h izmet veren bir alann aslnda
ne dndn anlay n
Dostlarnz, sevgiliniz, alma arkadalarnz ve karlatnz
herkesle ak ve hayranl k uyandrc bir i letiim kurmak iin
neler yapabi leceinizi renin

Bu stratej ilerle yalanlar tanyarak ve daha nemlisi gerekleri elde

ederek ilikilerinizi ve iletiiminizi gelitirebilirsiniz.
Stan B. Walters ABD'de firmalara, sektre ve yasa uygulayc
biri mlere grme ve sorgulama hizmeti ve eitimleri sunmaktadr.
Savunma Bakanl , G ve Muhaceret Dairesi, Narkotik Tekilat ve
Alkol, Ttn ve Ateli Silahlar Birimi'nin yan sra birok Polis
akademisi ve Federal aj ansta eitimler vermektedir. Walters ayn
zamanda Amerika Poligraf Birlii'nin yesidir:

'ITT mw

9 789944 983488