You are on page 1of 12

11/09/2016

Orientaoprofissionalcomcrianas:umacontribuioeducaoinfantil

RevistaBrasileiradeOrientaoProfissional

ServiosPersonalizados

versoOnlineISSN19847270

artigo

Rev.bras.orientac.profv.5n.1SoPaulojun.2004

Portugus(pdf)

ArtigoemXML

ARTIGOS

Refernciasdoartigo
Comocitaresteartigo
Traduoautomtica

Orientaoprofissionalcomcrianas:uma
contribuioeducaoinfantil

Indicadores

Compartilhar

Workingwithkids:earlyprofessionalguidanceasa
contributiontochildeducation

Acessos

Mais
Mais

Orientacinprofesionalconlosnios:unacontribucin
paralaeducacininfantil

Permalink

JulianaCampregherPasqualini*1NormadeFtimaGarbulho**TannieSchut***
UniversidadeEstadualPaulista,Bauru

RESUMO
NaperspectivadaPsicologiaSciohistrica,aidadeprescolarafaseemqueacrianapassaareproduzir
emseusjogosasfunessociaiseaatividadedoadulto,desvendandoarealidadesocialemqueestinserida,
naqualotrabalhodoadultoassumepapelcentral.Compreendendoarelaohomemtrabalhocomoobjetode
estudodaOrientaoProfissional,apresentaseumapropostadeintervenojuntoacrianasprescolares,
discutindoaspossveisfinalidadesdaOrientaoProfissionalinfantil.Relataseumprojetodeinterveno
desenvolvidocomumgrupodecrianasemumacrechepblica,emqueforamtambmrealizadosencontros
compais.ConcluisequeaOrientaoProfissionaldespontacomoimportantecontribuioparaaEducao
Infantil,favorecendoumaformaointegraldosindivduos,equeestapodeserumapossvelreadeatuao
doorientadorprofissional.
Palavraschave:Orientaoprofissionalcomcrianas,Educaoinfantil,Perspectivasciohistrica.
ABSTRACT
AccordingtoSocialhistoricalPsychology,thekindergartenageistheperiodoflifewhenkidsstarttoreproduce
adultssocialfunctionsandactivitiesintheirgames,makingupthesocialrealityinwhichtheyareinserted,
whereadultworkplaysanessentialrole.Havingtherelationbetweenpeopleandworkasthesubjectof
ProfessionalGuidance,thispaperpresentsaproposalofProfessionalGuidanceprogramsforkids,anddiscusses
http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?pid=S167933902004000100007&script=sci_arttext&tlng=en

1/12

11/09/2016

Orientaoprofissionalcomcrianas:umacontribuioeducaoinfantil

thepossibilitiesandpurposesofthiskindofjobwithchildren.Thisworkdescribesaninterventionproject
developedwithagroupofchildrenfromapublickindergarten,includingmeetingswiththechildrensparents.
ProfessionalGuidancewithkidswasseentobeanimportantcontributiontochildschooling,aswellasanew
possibilityfortheprofessionalconsultant.
Keywords:Professionalguidancewithkids,Childeducation,Socialhistoricalapproach.
RESUMEN
Enlaperspectivasociohistrica,laedadpreescolareslaetapaenqueelniopasaareproducirensusjuegos
lasfuncionessocialesylaactividaddeladulto,descubriendolarealidadsocialenqueestinserta,enlacualel
trabajodeladultoasumeunpapelcentral.Comprendiendolarelacinhombretrabajocomoobjetodeestudiode
laorientacinprofesional,sepresentaunapropuestadeintervencinparaniospreescolares,discutiendolas
posiblesfinalidadesdelaorientacinprofesionalinfantil.Serelataunproyectodeintervencindesarrolladocon
ungrupodeniosenunaguarderapblica,enelqueserealizarontambinencuentrosconlospadres.Se
concluyequelaorientacinprofesionalsurgecomoimportantecontribucinparalaeducacininfantil,
favoreciendounaformacinintegraldelosindividuos,yquestapuedeserunaposiblereadeactuacindel
orientadorprofesional.
Palabrasclave:Orientacinprofesionalconnios,Educacininfantil,Perspectivasociohistrica.

OtrabalhoemOrientaoProfissional,segundoBockeAguiar(1995),devetercomofinalidadeapromoode
sade,buscando,entreoutrascoisas,ampliaraconscinciaqueoindivduopossuisobrearealidadequeo
cerca,promoverumacompreensomenospreconceituosa,estereotipadaeideolgicadomundoe
instrumentalizarosindivduosparaumaatuaotransformadoradiantedarealidadesocial.Talconcepode
promoodesadeedaprpriaOrientaoProfissionalestcalcadaemumacompreensodohomem
enquantoserhistricoesocial,fundamentadanaPsicologiaSciohistrica,referencialtericometodolgico
quesustentaopresentetrabalho.
Emrelaoaocampodeestudoeatuaodoorientadorprofissional,corroboramosapropostadeUvaldo
(1995)dequearelaohomemtrabalhodevaserseugrandefocoeobjetivo.Paraestaautora,noentanto,a
OrientaoProfissionalaindapermanecebastanterestritaaoatendimentoaadolescentesdaclassemdiaealta
queconcluemoEnsinoMdioeencontramsediantedaescolhadeumcursosuperior.Partilhamoscomaautora
aponderaodequeestaimportantemodalidadedetrabalhoconstituiapenasumadaspossibilidadesde
intervenodoorientadorprofissional.
Nestesentido,nasatividadesdeestgioeextensouniversitriaemOrientaoProfissionaldoCentrode
PsicologiaAplicadadaUniversidadeEstadualPaulista(UNESPBauru),temosprimadopelaconsolidaode
prticasemergentesederelevnciasocialnarea,diversificandoasmodalidadesdeintervenojunto
comunidadeeressaltandoadimensoeducativapresentenotrabalhodoorientadorprofissional.
nessecontextoquenasceapropostadodesenvolvimentodeprogramasdeOrientaoProfissionalcom
crianasprescolares.Talpropostasustentasenacompreensodequeosprocessosdeinternalizaoda
realidadesocialiniciamsejnaprimeirainfncia,mediadospelasrelaessociaisqueacrianaestabelece
comosadultos(edemaiscrianas),nosdiversoscontextosemqueestinserida,comoaescola,afamlia,a
comunidade.Nestesentido,emboraestesejaumprocessoemconstantemovimentoaolongodavidados
indivduos,asconcepesdemundo,valoreseopiniesprincipiamsuaformaonestafasedo
desenvolvimento.
Algunspesquisadoresdodesenvolvimentoinfantil,comoMukhina(1996),chamamaatenoparaofatodeque
osprocessoseducativosnainfnciaexercemumainflunciamaispoderosanodesenvolvimentodasqualidades
psquicasdoqueoensinonaidadeadulta.Acreditamosqueestaumaconstataoquedestacaarelevnciade
aeseducativasjuntoaestafaixaetria,articuladasaopressupostodequeoprocessoeducativodevater
comofinalidadeaformaodeindivduoscapazesdeumaatuaocomosujeitostransformadoresdaprtica
socialglobal,nosentidodasuperaodascondiesdealienaoinerentesaomododeproduocapitalista
vigente.NaspalavrasdeNosella(s/d):Ora,comoeducarohomemnovosempriorizarainfncia?Ela,
potencialmente,umnovohomemqueaindanoproferiupalavra,maspodeensaiarumnovodiscurso,uma
novaordemsocial,justaehumana.
AliteraturasobreodesenvolvimentoinfantilnaperspectivadaPsicologiaSciohistrica,emnossopontode
vista,trazelementosquesustentamumapropostadetrabalhoemOrientaoProfissionaljuntoidadepr
escolar,perodoemque,comoveremosadiante,acrianacomeaadesvendaromundodotrabalho.
Acrianaeomundodotrabalho

http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?pid=S167933902004000100007&script=sci_arttext&tlng=en

2/12

11/09/2016

Orientaoprofissionalcomcrianas:umacontribuioeducaoinfantil

SegundoNosella(s/d),ofatodeasociedadecapitalistaafastarascrianasdomundodotrabalhodosadultos
nosdailusodequeomundodascrianassejaalgototalmentedesligado,avulso,separadodasrelaesde
produoedereproduosocial.
Tornaseimportante,nestesentido,resgatarahistriasocialdainfncia.Estudosindicamquenasculturas
primitivasacrianatrabalhajuntoaoadultodesdeomomentoemquecomeaaandar.Foiapenasapartirdo
momentoemqueotrabalhodosadultospassouarequererumgrandeprocessodeformaoprvia(tornando
seinexeqvelparaacriana),queseconfigurouainfnciatalqualnsaconhecemos:umperodonoquala
crianairadquirirconhecimentos,hbitos,qualidadespsquicasehabilidadesnecessriassuainsero
produtivanasociedade,ouseja,umperododepreparaoparaavidaeparaaatividadeadulta(Mukhina,
1996).
Criaramse,portanto,ascondiesparaque,emnossomomentohistrico,aprodutividadeconcretadasaes
dacrianasetornassesecundria,oumesmoirrelevante,vistoqueasatisfaodesuasnecessidades
garantidapeloadulto.Assim,nabrincadeiraacrianaguiaumcarro,emborasejanaverdadeimpossvelandar
nessecarro,poisnessemomentododesenvolvimentoissoirrelevanteparaela(Leontiev,2001a).
Ojogo,quesecaracteriza,portanto,porserumaatividadepsicologicamenteindependentedosresultados
concretosobtidos,aatividadeprincipaldacriananaidadeprescolar,isto,aatividadecujo
desenvolvimentogovernaasmudanasmaisimportantesnosprocessospsquicosenostraospsicolgicosda
personalidadedacriana.
Aidadeprescolar,segundonosapontaLeontiev(2001a),operododavidaemqueseabrepoucoapouco
paraacrianaomundodaatividadehumanaquearodeia:
emtodasuaatividadee,sobretudoemseusjogos,queultrapassaramagoraosestreitoslimitesda
manipulaodosobjetosqueacercam,acrianapenetranummundomaisamplo,assimilandoode
formaeficaz(p.59).
Nasbrincadeirasdoperodoprescolar,asoperaeseaesdacrianasosemprereaisesociais,enelasa
crianaassimilaarealidadehumana.Nosprescolaresmenores,ojogorecriarelaesdeummundobastante
restritoemgeral,essesjogostmporargumentoaprticaouvivnciadiriaposteriormente,oeixo
principaldojogopassaaserareproduodasrelaeshumanas(Mukhina,1996).Nessafasedo
desenvolvimento,portanto,asbrincadeirasnasquaisacrianareproduzaquiloquevaoseuredornavidae
naatividadedosadultosdesempenhamimportantepapelelarealizaasfunesdosadultos,criasituaesque
reproduzemascondiesdesuasatividadeseatuademaneirasemelhanteaeles(Leontiev,2001b).
Taltendnciadereproduodaatividadehumananoselimitaimitaodeoperaesprodutivasetcnicas
emverdade,ojogoreproduzessencialmenteocartersocialdotrabalho,suapropriedadedeinflunciasobreo
mundo.
Nopapelquedesempenhanobrinquedo,acrianaassumecertafunosocialgeneralizadado
adulto,muitasvezesumafunoprofissional:ozeladorumhomemcomumavassouraum
mdicoqueauscultaouvacinaumoficialdoexrcitoquedordensnaguerra,eassimpor
diante(Leontiev,2001b,p.132).
ParaSmirnov(1960),essaatividadetemimportantesignificadoeducativoepermitecrianaassimilaro
contedodotrabalhodosadultoseasfunessociaisdaspessoaseperceberasrelaesquesecriamnavida
real.
Mukhina(1996)chamaaatenoparaofatodequeodesenvolvimentodostemasdasbrincadeirasinfantis
mantmrelaodiretacomaampliaodocrculodeconhecimentosdacrianaedesuaexperinciadevida:
Quantomaisamplaforarealidadequeascrianasconhecem,tantomaisamplosevariadosseroos
argumentosdeseusjogos(p.157).Nadireocontrria,portanto,maispobresemontonasseroastramas
desuasbrincadeirasquantomaisrestritoocrculodecontatoscomarealidadeproporcionadocriana.
importantetambmressaltarqueaatividadedacrianaconfiguraimportanteferramentadepreparaopara
avidaadultaojogoconstituiumaantecipaomaisgeneralizadadotornarseadulto,apresentandoampla
variedadedepossibilidadesfuturasparaacriana.
Andrade(1995),aodiscutiropapeldojogocombasenospressupostosdePiagetexpressosnaobraA
FormaodoSmbolonaCriana,afirmaque
enquantobrincacombonecaseanimais,caminheseavies,jogosdeconstruo,kitsdemdico,
ascrianasfantasiamsobreestasatividades,explorando,comprazer,comoserumbombeiroou
caminhoneiro,umpilotoouastronauta,experimentandoimaginativamentepossveispapisadultos
(p.4).
Dopontodevistadaautora,possvelafirmar,inclusive,quetendoexperimentadomentalmentetais
possibilidades,acrianaestarnumaposiomelhorparaescolhersatisfatoriamentenofuturo.

http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?pid=S167933902004000100007&script=sci_arttext&tlng=en

3/12

11/09/2016

Orientaoprofissionalcomcrianas:umacontribuioeducaoinfantil

Nessecomplexoprocessodedecodificaodarealidadepelacrianaestimplicadaaatuaodoadulto.por
meiodamediaodoadultoquejseaproprioudaculturaqueacrianaassimilaumamplocrculode
conhecimentosadquiridospelasgeraesprecedentes,apropriasedehabilidadeseformasdeconduta
elaboradassocialmente.SegundoSmirnov(1960),oadultoauxiliaacrianaadescobrireatentarpara
determinadasfacetasdarealidadequeserefletiroposteriormentenojogo:asparticularidadesdaatividade
dosadultos,asfunessociaisdaspessoas,asrelaessociaisentreelas,osentimentosocialdaatividade
humana.Aindaparaoautor,precisoobservarcomcuidadoasbrincadeirasdascrianas,enfatizandoaquelas
facetasdarealidadecujareproduonosjogospossaexercerumainflunciaeducativapositivaedistraindoas
darepresentaodaquiloquepodedesenvolveroquedenominadequalidadesnegativas.
Dessaforma,tornaseclaraaimportnciadeaeseducativasnosegmentodaEducaoInfantilque
promovamumamaiorcompreensodacrianaacercadarealidadesocialnaqualestinserida,particularmente
noqueconcerneaomundodotrabalho.Garantirqueacrianaconheaosmodosdeser,viveretrabalharde
algunsgrupossociaisdopresenteedopassadoeidentifiquealgunspapissociaisexistentesemseusgruposde
convvio,dentroeforadainstituio,soobjetivosdaeducaodecrianasde4a6anos22.Nestadireo,
observaseumaaproximaocomoobjetodeestudoeintervenodaOrientaoProfissional:arelao
homemtrabalho.
EntendemosqueaOrientaoProfissionalpodetrazerreflexesquecontribuamparaquetaisaeseducativas
possamminimizarouevitarumaapropriaoestereotipadadarealidadesocialpelacrianaqueexperiencia
papisadultos,emespecialdeterminadasprofisses,favorecendo,dessaforma,adesconstruode
preconceitoseesteretiposrelacionadossdiferentesatividadesprofissionais.
Lemos(1999),psicossocilogamilitantedomovimentonegro,ilustraofatodequeopreconceitoea
intolernciatmsuasbasesnaprimeirainfncia,relatandoumaexperinciaacontecidacomsuafilhaque,aos
quatroanos,desenhavaamenegracomcabeloslourosporqueachavamaisbonito.Emboraapesquisaa
respeitodacompreensodomundodotrabalhopelacrianasejaaindaincipiente,possvelhipotetizarque
estemesmomecanismoestejapresente,porexemplo,na(des)valorizaodedeterminadasfunessociaise
nosexismorelativosatividadesprofissionais.Felipe(2003),aoinvestigarapercepodomundodotrabalho
porcrianasdeclassemdiaemdiaalta,detectou,entreoutrascoisas,oquantoocursosuperioreostatus
dedeterminadaprofissosointrojetadosnasrepresentaesprofissionaisdessascrianas(p.24).
ProcessosdeOrientaoProfissionalpoderocontribuir,ainda,parapromover,desdeomomentoemquea
crianaprincipiaacompreenderomundodaatividadehumana,umavisoampladotrabalho,quenoseja
associadanaturalmenteaosofrimentoeobrigao,comoocorreprincipalmenteparaapopulaodebaixa
renda,expropriadadaspossibilidadesemancipatriasdotrabalho.Poderocontribuir,portanto,parauma
compreensodotrabalhoenquantoatividadevitalhumanaemeiodetransformaodarealidadepeloshomens,
queseapresentadesvirtuadaemnossaformadeorganizaosocial.
EscolhaeAutoconhecimento
NosprogramasdeintervenoemOrientaoProfissional,desenvolvidosnoCentrodePsicologiaAplicadada
UNESPBauru,asatividadessoestruturadasapartirdequatroeixos.Aspossibilidadesacimadescritas
corresponderiamaoseixosTrabalhoeInformaoProfissional.Tambmemrelaoaosdemaiseixos
integrantesdoprocessoEscolha/ProjetoProfissionaleAutoconhecimentoprocuraramseidentificarpossveis
contribuiesdareaparaodesenvolvimentoinfantil.
Pensarnaescolhaprofissionalsignifica,deacordocomaabordagemSciohistricaemOrientaoProfissional,
acreditarqueoindivduoescolheenoescolheaomesmotempo,considerandosealiberdade/autonomia.Para
Bock(2002),deacordocomsuaclassesocialdeorigem,apessoatemmaioroumenorliberdadeparadecidir,
pormaescolhasersempremultideterminada:mesmoparaoindivduodeclassemaisprivilegiada,havera
determinaosocial(portanto,nohaverliberdadeabsoluta)eparaoindivduodeclassespopulares,apesar
dasrestriesdeordemconcreta,pormenorquesejaestapossibilidade,possvelinterviremsuatrajetria,
pormeiodeaespessoaise/oucoletivas.Istonosignificaresgataraconcepoliberaldehomem,nem
assumirqueosobstculospostospelarealidadesocialserosuperadospormeravontadeindividualsignifica
queaspessoaspodemlutarindividualecoletivamenteparamudarascondiesemquevivem.
Escolher(commaioroumenorautonomia)supeaoportunidadedeviversituaesnocotidianoquefavoream
aaprendizagemdaescolha.Elanoacontecederepente,descoladadahistriadoindivduo,comoumfato
isolado.SegundoSoares(1991),aescolhaprofissionalnofogeaessaafirmaoelaconstituiumprocesso
contnuoquevaidesdeainfnciaataidadeadulta.Aautoraafirmaqueprecisoqueoindivduotenha
passadoporsituaesdeescolhaemmomentosanterioreseapontaparaaimportnciadeproporcionar,desde
cedo,oportunidadesscrianasdeefetuaremescolhas.
Emrelaoaoprocessodeescolhanaidadeprescolar,Mukhina(1996)apresentaasseguintesafirmaes:
Geralmente,acriana[naprimeirainfncia]nosepropeumaescolhaconsciente:elasedeixa
levarpeloincentivomaisforte.Aescolhaaindaumasituaomuitodifcilparaacrianana
primeirainfncia,poiselanoestcapacitadaparatomarumadeciso[...]Aspossibilidadesde
tomarumadecisoracionalcrescemconsideravelmentequandoseaproximaaidadeprescolar
maior.Estaspossibilidadesapiamsenahierarquizaodasmotivaes[...]Issodesenvolveseu
http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?pid=S167933902004000100007&script=sci_arttext&tlng=en

4/12

11/09/2016

Orientaoprofissionalcomcrianas:umacontribuioeducaoinfantil

autodomnioesuacapacidadedeconterosdesejoscircunstanciais,efortalecesuavontade(p.
226227).
Nesteprocesso,aatuaodoadulto,oportunizandosituaesdeescolhaparaacrianaefazendoavanarseu
desenvolvimentonestadireo,determinantenaconsolidaodestashabilidades.Dessaforma,otrabalhode
OrientaoProfissionalpodebuscarfavorecerestedesenvolvimentodesdeainfncia,estabelecendoatividades
especficasquecontribuamparaaaprendizagemevivnciadesituaesdeescolha,sensibilizandooprprio
segmentodaEducaoInfantilparaaimportnciadesteaspectoparaodesenvolvimentohumano.
EmrelaoaoeixoAutoconhecimento,observasequenacrianaprescolarestsedesenvolvendoa
autoconscincia,ouseja,acrianaadquireconscinciadesi,compreendeoqueelarepresenta,quequalidades
tem,comosecomportamparacomelaosquearodeiameaquesedeveestecomportamento(Mukhina,
1996,p.207).TambmestapareceserumadimensopossveldeserabordadaemprogramasdeOrientao
Profissionalcomcrianas,estimulandoodesenvolvimentodoautoconhecimentotantoemtermosde
autopercepoquantodeinseronocontextosocial.
Apropostadeinterveno
Opresenterelatorefereseimplementaodeumprojetopilotodeintervenocomcrianasprescolares,
realizadocomoatividadedoestgiocurricularsupervisionadoOrientaoVocacionaleparaoTrabalho,
oferecidoaosalunosdoCursodePsicologiadauniversidade,comduraosemestral.
Buscouse,nestetrabalho,contribuirparaaformaointegraldascrianas,atravsdadecodificaoda
realidadenoquetangesuainserosocialeaomundodotrabalho.Estabeleceusecomoobjetivos
especficos:1)identificaronveldeconhecimentoecompreensodascrianasemrelaosdiferentes
atividadesprofissionaiseaomundodotrabalhoemgeral2)promoverumaconcepoampliadadotrabalho,
3)expandirconhecimentossobreasprofisses,relacionandoasainstrumentoselocaisdetrabalhoefunes
sociaise4)estimularotrabalhocoletivo,tendoemvistasensibilizarparaocartersocialdotrabalhoea
importnciadacoletividadenasatividadesescolareselaborais.Acreditavasetambmimportanterefletir,de
acordocomograudecompreensodogrupo,sobreasoportunidadesepossibilidadesdeescolhadeuma
profissoemnossasociedade.
Favoreceraaprendizagemeavivnciadesituaesdeescolhasecontribuirparadesenvolvimentodo
autoconhecimentoforamtambmfinalidadesdesteprojeto.
Ainda,estabeleceusecomoobjetivodotrabalhodiscutircomospaisseupapelnoprocessodeconstruoda
identidadeeformaodeseusfilhos,considerandoopapeldafamliaenquantomediadoraentreoindivduoea
sociedade.ConformeReis(1984),afamliaolocusondeaprendemosaperceberomundoeanossituarmos
nele.aformadoradanossaprimeiraidentidadesocial.Elaoprimeironsaquemaprendemosanos
referir(p.99).Entendendoquenoconvviocomafamlia,acrianainternalizapadresdecomportamento,
normasevaloresdesuarealidadesocialdecorrentedesuacondiodeclasse(Miranda,1984,p.133),este
espaodediscussocomafamliapoderiacontribuirparaadesnaturalizaodarealidadesocialexcludentee
alienadaeparaapromoododesenvolvimentodascrianasnasmximaspossibilidadesdehumanizao.
Apartirdarealizaodesteprojeto,porfim,pretendiasediscutiraspossibilidadesdeatuaodoorientador
profissionaljuntoinfncia,verificandoaviabilidadeeavalidadedestamodalidadedeinterveno.

MTODO
Oprojetofoiimplementadojuntoaumgrupodecrianasdaturmadoprdeumaescolamunicipaldeeducao
infantil,localizadanaperiferiadeummunicpiodeportemdiodointeriordoEstadodeSoPaulo.Foram
realizados15encontrossemanaisdeaproximadamenteumahoraetrintaminutosdedurao,noperodode
maroajunhode2003.
Ogrupoeracompostopor28crianasnafaixaetriadeseisanos,quepermaneciamemperodointegralna
instituio,aqualtinhacomopropostaintegrarasfunesdacrecheedaescola.Dessaforma,durantemeio
perodoascrianasrealizavamatividadescomaprofessoraresponsvelpelaturmaenotemporestante,
incluindohorriosderefeioedescanso,ficavamsobtuteladeumarecreacionista,profissionalsemformao
especficaparaotrabalhocomcrianas.
Aescolaficalocalizadaemumbairrocarenteemtermosdeequipamentosdelazerecultura,caracterizadopor
umapopulaodebaixaoubaixssimarenda.Ainstituiohaviasidoinauguradahaproximadamenteumano,
deformaquemuitascrianascomearamafreqentaraescolanaturmadojardimoupr,vistoqueantesa
comunidadenodispunhadeescolainfantiloucrechequeatendessedemandadobairroesuasimediaes.
Apopulaoinfantilatendidapelaescolagiravaemtornode130crianas,subdivididasemturmasdemini
maternal,maternal,jardimI,jardimIIepr,eaequipedeprofissionaisdainstituioeracompostaporcinco
professorasesetefuncionrias,almdadiretora.

http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?pid=S167933902004000100007&script=sci_arttext&tlng=en

5/12

11/09/2016

Orientaoprofissionalcomcrianas:umacontribuioeducaoinfantil

Procurousegarantirquearecreacionistaestivessepresenteduranteodesenvolvimentodostrabalhos,tendo
havidoapreocupaodesocializaroplanejamentodasatividadesantesdoinciodasmesmasacadaencontro.
Destaforma,buscavasecontribuirparaaformaodamesmaenquantoeducadora,explicitandoaimportncia
doplanejamentonasaeseducativas.
Emfunodosobjetivosespecficosdecadaencontro,algumasatividadesforamdesenvolvidascomogrupo
todoeoutrasdividindoascrianasemdoisgrupos,queeramtrabalhadosseparadamente.
Ostemasabordadosforamcooperaoetrabalhocoletivo,escolha,trabalho/profisseseautoconhecimento.
Nohouveumplanejamentoprviodeprocedimentosparatodooprocesso,poiscadaencontroeraplanejadoa
cadasemanaemfunodasdemandasidentificadasduranteasatividadesdosencontrosanteriores.Como
procedimentosforamutilizados,deumamaneirageral,jogosebrincadeirasdiversas,gincanas,dramatizao,
mmica,atividadesdedesenhoecolagem,entreoutros.
Especificamenteparaodesenvolvimentodeatitudescooperativasenoodegrupo,foramrealizados:
apresentaodepeadeteatrodesenvolvidapelascoordenadoras,retratandosituaestpicasda
interaoentreascrianasdaquelegrupo(que,comoveremos,caracterizavaseprincipalmentepelaalta
incidnciadecomportamentosagressivos),ilustrandoasconseqnciasdetaiscomportamentose
propondoformascooperativasdeinterao
gincana,compostadebrincadeirasqueexigiamacooperaoentreoscomponentesdecadasubgrupo
danadasbexigas,naqualascrianasformavamduplasedeveriamseesforarconjuntamentepara
nodeixarabexigacair
teatrodefantoches,comobjetivosimilarapresentaodapeadeteatro
muralcoletivo(formandoumconjuntocomdesenhosdasmosdecadacriana).
ContribuindoparaoprocessodeAutoconhecimento,forampropostos:umaatividadededesenhoecolagemem
queascrianasdeveriamrepresentaraspessoascomquemoravameobairroondeviviam,auxiliandoasna
identificaodesinocontextodevidamaisprximoeodesenhodocontornodocorpo,emqueumacriana
deitavasesobrepapelpardoeaoutraregistravaoformatodeseucorpo,enfatizandoaautopercepo.Alm
disso,foiutilizadaatcnicadoescultoreescultura,promovendoavivnciadeumasituaodeautonomiatotal
paraaescolhaexigindooexercciodeatividadesvolitivaspelacrianaeemcontrapartidaatotal
impossibilidadedamesmaexigindooexercciodoautodomnioedacapacidadedeconterosdesejos
circunstanciais.
Noeixotrabalhoeprofisses,osprocedimentosutilizadosforam:
atividadecommmicadepessoastrabalhando,tendoemvistaidentificarprofissesconhecidaspelas
crianaseonveldecompreensodasmesmasacercadafunosocialelocal/instrumentosdetrabalho,
criandocondioparaampliarquantitativaequalitativamentetaisinformaes
exibiodofilmeFormiguinhaz,queretrataasdiferentesfunesdasformigasemumformigueiroea
divisosocialdotrabalho,seguidadeproduodedesenhoatribuindoprofissesilustraodeuma
formiga
identificaodeprofissesrelacionadasalocaisdetrabalhonobairro/comunidadeutilizandodesenhos
querepresentassemaescola,opostodesade,omercado,ocaminhodelixo,opostodegasolina,
entreoutrosespaos.
Eratambmpartedapropostainicialutilizarrodasdaconversaaofinaldecadaencontro,tendoemvista
verificareaprofundaracompreensodascrianasacercadasatividadesdesenvolvidas.Apsalgumas
tentativasdeimplementaodestatcnica,noentanto,optousepornomaisutilizla,tendoemvistaqueno
haviaaindaumaprontidodogrupoparaestetipodeatividade,queexigehabilidadesdeatenoconcentrada.
Apartirdeento,ecompreendendoqueatravsdojogoacrianajestexercitandoseusprocessosmentais,
procurousedarnfaseaatividadesqueprivilegiassemomovimento,porfavoreceremoengajamentodas
crianas,partindodascaractersticasehabilidadesjpresentesnaquelemomentoemdireoao
desenvolvimentodogrupo.
Considerandosequenoerapossveloregistroduranteasatividadesportratarsedeumprocessode
interveno(vistoqueasestagiriaspermaneciamtodootempoengajadasnaproposioecoordenaodas
atividades),osencontrosforamdocumentadosemrelatriosconfeccionadoslogoapsarealizaodos
mesmos.Essesrelatrioscontinhamoplanejamento(objetivosgeraleespecficoseestratgias),adescrio
pormenorizadadasatividadesdesenvolvidaseemseguidaaavaliaodoencontro.
Emrelaoaotrabalhocomospais,foramrealizadosdoisencontrosnosquaisforamabordadosostemas
RegraseAgressividadeInfantil,esteltimomediantesolicitaodosprpriosparticipantes.Comosepode
observar,buscouseconduziradiscussosobreaimportnciadocontextoedasrelaessociaisnaformao
dacrianaatravsdetemasdeinteressedogrupo.Almdisso,esteespaodeinterlocuocomospaisfoi
concebidocomoumapossibilidadedediscutircomosmesmosascaractersticasidentificadasnogrupode
crianas,instrumentalizandoosparacontribuirparaoprocessodedesenvolvimentodeseusfilhos.

http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?pid=S167933902004000100007&script=sci_arttext&tlng=en

6/12

11/09/2016

Orientaoprofissionalcomcrianas:umacontribuioeducaoinfantil

RESULTADOS
Osdadosdeobservaoreferentesaoscomportamentosdascrianasdurantecadaatividadeeocontedode
suasprodues(desenho,pintura,etc.)obtidosnostrsprimeirosencontroscompuseramoprocesso
diagnsticodogrupo.
Deumamaneirageral,constatousequehabilidadesquenestafaixaetriajdeveriamestarsendo
desenvolvidasegarantidaspormeiodoprocessoeducativonoeramaindaobservadasnogrupo.Ascrianas
apresentavamextremadificuldadedeconcentraonasatividadesehaviaumaaltafreqnciadeemissode
comportamentosagressivos(tapas,socos,chutes,empurres,etc.)nosmaisdiversoscontextosalmdisso,
detectousenogrupodificuldadesdesubmetersearegrassociaiseumabaixafreqnciadeatitudes
cooperativas.Tambmemrelaoahabilidadesacadmicas,observaramsedificuldadesemverbalizaraidade
ecompreenderinstruesparaexecuodeatividades.
Noqueconcerneavaliaodorepertrioprviodogruposobreomundodotrabalho(conceito,profisses,
atividadesexercidaspelosprofissionais,instrumentoselocaisdetrabalho),ascoordenadorassinalizaram,nas
conversasiniciais,queosencontrosebrincadeirasiriamtratardetemascomotrabalhoeprofisses,entre
outrascoisas.Perguntousescrianasseelassabiamoqueeratrabalharequaisasprofissesqueelasj
conheciam.Apenasumacrianasoubeexemplificaroqueeratrabalho:trabalhardelimparacasa,n?.
Nenhumasoubedizeroqueumaprofissoenemexemplificar.
Apartirdessediagnsticoinicial,verificouseanecessidadedeumreplanejamentodosobjetivos.Talmedidafoi
adotadapoisavaliousequeasdificuldadesidentificadasnorepertriodascrianaspoderiaminviabilizaro
cumprimentodapropostadeOrientaoProfissional,cujoscontedoseatividadesexigiriamumasriede
aprendizagensprvias.
Dessaforma,odesenvolvimentodehabilidadesbsicas,taiscomooengajamentoemregrassociaiseatitudes
cooperativas,foramincorporadoscomoobjetivosparalelosdoprojeto,criandocondiesparaqueosdemais
objetivospudessemseratingidos,partindodacondioatualdedesenvolvimentodogrupo.Comtal
procedimento,emnossopontodevista,estaramosconsiderandoasdemandasearealidadedogrupo,sem,no
entanto,recairemumasubstituiodeobjetivos,oquesignificariaumaconfusodepapisentreprofessore
orientadorprofissional.
Assim,umprocessodeconstruocoletivaderegraspermeoutodooprojeto.Conjuntamentecomogrupo,
foramestabelecidasregrassimplesdeconduta(participardasbrincadeiras,levantaramoparafalareno
brigar),asquaisforamassociadasasmbolos(regradabola,regradamoeregradocorao,
respectivamente)erelembradasnoinciodecadaencontro.
Observousenodecorrerdotrabalhoqueascrianasmemorizaramasregrascombinadas,referindose
verbalmenteaelascomfreqnciaduranteosencontrosrelatosdasmesdetrscrianasindicamqueessas
falavamsobreasregrastambmemcasa.Constatousequeocomportamentodogrupotornousesensvels
regras,nosentidodeque,medianteumarefernciaverbalsmesmasporpartedascoordenadoras,as
crianaspassaramainterromperdeterminadasaesouengajarseemoutras.Valedestacar,ainda,quenuma
atividadedeavaliaoemqueseperguntouaogruposeasregrasestavamajudandonasbrincadeirasese
deveriamcontinuarsendoutilizadas,todasascrianasresponderampositivamenteeumadelasjustificou
dizendo:agentebrigava,masagoraagenteamigo.
Comaadoodoprocessodeconstruocoletivaderegrasearealizaodasatividadesparao
desenvolvimentodeatitudescooperativas,emboranotenhasidopossvelquantificar,podeseafirmarquea
freqnciadeemissodecomportamentosagressivosdiminuiuconsideravelmente,aindaquealgunsepisdios
isoladospudessemserobservadosnosltimosencontros.Paralelamenteaisso,observouseumaumentonas
interaescooperativasentreascrianas,quaissejam:desenvolveratividadesemparceriaajudarocolegaa
executarumatarefacompartilharmateriais(lpisdecor,canetahidrocor,etc).Noentanto,episdiosde
dispersonogrupo(caracterizadospordesatenonatarefapropostaeengajamentoematividadesparalelas),
emboracomfreqnciamuitomenor,continuaramocorrendoatosltimosencontros.
EmrelaoaoscontedosespecficosdaOrientaoProfissional,osquaispuderamserefetivamente
trabalhadosapartirdononoencontro,confirmouseumconhecimentorestritoporpartedogrupocomoum
todoemrelaoaoeixotrabalhoeprofisses,oquejhaviasidoidentificadonodiagnsticodogrupo.Esta
constataopodeserilustrada,porexemplo,comadescriodaatividadedemmicadepessoastrabalhando,
daqualparticiparam18crianas:elasengajaramsenabrincadeira,pormapresentaramgrandelatnciapara
recordarprofissesaseremimitadase,dentreasquatrocrianassorteadaspararealizarammica,trs
representarampessoasexecutandotrabalhosdomsticoseumaimitouumpedreiro.
ApsaexibiodofilmeFormiguinhaZ(nodcimoencontro,comaparticipaode19crianas),seucontedo
foiretomadonoencontroseguinte,noqualestavampresentes11crianas.Aoseremquestionadassobreas
profissesretratadasnofilme,ascrianasapontaramasquatroprincipais:operriosoldadohomemque
trabalhavanobarerainha,oquepareceindicarqueaatividadefoisignificativaehouveapropriaodos
contedos,considerandosequeapenassetedas11crianaspresentesnesseencontrohaviamassistidoao
filmenasemanaanterior.
http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?pid=S167933902004000100007&script=sci_arttext&tlng=en

7/12

11/09/2016

Orientaoprofissionalcomcrianas:umacontribuioeducaoinfantil

Aindanesseencontropropsseaogrupoilustrarodesenhodeumaformigaatribuindolheprofisses.As
crianasrepresentaram:trsprofessorasduaspessoaslavandolouaummotoristaumdesenhistauma
pintoraumapessoafazendocomprasumababumoperrio(cujoinstrumentodetrabalhoerasemelhante
aoutilizadopelasformigasoperriasnofilme).Nestaatividade,detectousepoucadiversidadena
representaodosinstrumentosdetrabalho(livrosparaasprofessorascaderno/livroparaadesenhistaepara
apintora),dificultandoscoordenadorasidentificarquaisasprofissesrepresentadas,oquesfoipossvel
cominstigaoverbal.Aindadurantearealizaodessaatividade,ascoordenadorasrealizaramintervenes
verbaisequestionamentosparaqueascrianasdescrevessemasatividadespertinentesprofisso
representadatambmnessemomentoobservousepoucadiversidadenorepertriodascrianas.
No12encontro,doqualparticiparam15crianas,realizouseumaatividadecoletivaemquesebuscou
relacionarasprofissesaoslocaisdetrabalhonobairroemrelaoaopostodesade,porexemplo,as
crianasidentificaramapenasomdico.Ascoordenadorasintervieramnosentidodeauxiliarascrianasase
lembraremdeoutrosprofissionais,atravsdeperguntassobrearotinadainstituio.Umadascrianascitoua
enfermeiraquestionadassobrequemrealizaalimpezadopostodesade,umacrianarespondeuqueerao
prpriomdicoetrsoutrascrianassereferiramaaquelamoaquelimpa.Ascoordenadorasento
explicaramaogrupoqueestaprofissionalafaxineiraequeexistemfaxineirosefaxineirastrabalhandoem
diversosoutroslocais.Nofoipossveldarcontinuidadeatividade,explorandotantooutrosprofissionaisdeste
localdetrabalhoquantooutroslocaisdobairro(escola,mercado,postodegasolina),comoestavaprevisto,em
funodeumasituaodeintensadispersodogrupo.
O13eo14encontrosforamdedicadosaoeixodoautoconhecimento,enfatizandorespectivamenteainsero
nocontextosocialeaautopercepo.No13encontro,ascrianasdemonstrarambastanteinteressee
engajamentonatarefadedesenharaspessoascomquemmoram.Namedidaemqueconcluamaatividade,as
crianaspassaramaobservarosdesenhosdoscolegasepuderamidentificar,comauxliodasintervenesdas
coordenadoras,aexistnciadediversasconfiguraesfamiliares.Emseguida,foidistribudaumacartolinapara
cadasubgrupodecrianas,naqualelasdeveriamcolarascasasdecadaumaeretrataroslocaisqueexistem
nobairro,utilizandodiversosmateriais(lpisdecor,canetahidrocor,gizdecera,cola,tesoura,papis
coloridos).Ascrianasrepresentaram:rua,igreja,escola,supermercado,sorveteria,prdios,fazendae
floresta.Valedestacarqueosdoisltimositens,quenosereferemrealidadedobairro,foram
representadosporumsubgrupodecrianasquedemonstroumaiorinteressepelosmateriaisdisponveisdoque
pelatarefaemsi,utilizandobasicamentecolagensdepapiscoloridosnaatividade.
Nopenltimoencontro(14)foidesenvolvidaaatividadededesenhodocontornodocorpo.Observouseque
algumascrianascompenetraramsedefatonaconsecuodatarefa,enquantooutrasrealizaramnadeforma
rpidaedesatenta.Entretanto,asaesenvolvidasnatarefa(permanecerdeitadoeimvelnaprimeiraetapae
seguiroscontornosdocorpodocoleganasegunda),porsisexigiramqueascrianasatentassem,aindaque
minimamente,paraseuprpriocorpoeparaocorpodooutro.Amaioriadascrianasdemonstrousurpresaao
observaroregistrodoformatodeseucorponopapel,oquepdeserdetectadoapartirdesuasverbalizaes.
Oltimoencontrofoidedicadoretomadadasatividadesrealizadas,oquefoifeitoatravsdeumabrincadeira
emqueasprpriascrianasdeveriammencionarasatividadesdaquaisselembravam.Elascitaram:danadas
bexigas,teatro,teatrodefantoches,regras,mmicadepessoastrabalhando,filme,desenhodequemmora
comigo,almdeatividadesdeaquecimento/descontrao.Orestantedoencontrofoidedicado
confraternizaocomogrupoedespedida,sendoqueduascrianaschoraram.Ofatoderecordaremgrande
partedasatividadesdesenvolvidaseopesarpeloencerramentodoprojetoparecedemonstrarqueotrabalho
foisignificativoparaogrupo.
Umltimoaspectoaserapontado,queconstituiuumfatorcomplicadornotranscorrerdotrabalho,foia
quantidadedefaltasdascrianas(Tabela01).Onmeromdiodecrianasporencontrofoide
aproximadamente19eonmeromdiodeencontrosquecadacrianafreqentoufoideaproximadamente
nove(emumtotalde15).Nessesentido,verificouseque46%dascrianastiverampelomenoscincofaltas,
vistoque,conformeTabela02,apenas54%delasparticiparamde11oumaisencontros.Destacaseaindaque
25%dascrianas(umquartodototal)participaramdecincooumenosencontros(Tabela02).Assim,muitas
vezesascrianasnocompreendiamacontinuidadedasatividadesdosencontros,osquaisestavamsempre
relacionadosaosanteriores(noseengajavamemregrasdasquaisnohaviamparticipadodaconstruo,por
exemplo),oqueacabavaemalgumamedidaprejudicandooprpriodesenrolardasatividadespropostas.
Tabela1
Nmerodecrianaspresenteseausentesemcadaencontro

http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?pid=S167933902004000100007&script=sci_arttext&tlng=en

8/12

11/09/2016

Orientaoprofissionalcomcrianas:umacontribuioeducaoinfantil

Tabela2
Porcentagemdecrianasporfaixadeparticipaoemencontros

Diantedosresultadosobtidos,constatouseanecessidadedecontinuidadedotrabalhonosemestreseguintepor
umanovadupladeestagirios,oqueaconteceuduranteosegundosemestrede2003.
Quantoaotrabalhodesenvolvidocomospaisouresponsveisdascrianas,contousecomaparticipaode10
pessoasnoprimeiroencontroeoitonosegundoqueemborasejanmeropequenoemrelaoaototalde
crianas,prximodamdiadefreqncianasreuniesdepaisdaescola.Valeressaltarqueoconviteparaa
segundareunioqueaescolaenviouparaospaisnoespecificouqueaatividadeseriacoordenadapelas
estagiriasdePsicologia,oque,deacordocomumadasmes,foiomotivopeloqualalgumasdas
participantesdoprimeiroencontronocompareceramaosegundo.
Aprimeirareunio,queteveduraode50minutos,teveporobjetivoapresentarotrabalhorealizadocomas
crianas(durao,temaspertinentes,formatodosencontros),enfatizandoocaminhopercorridopelas
coordenadorasnaconstruocoletivaderegrascomascrianas.Asparticipantessentiramsevontadepara
relatarexemplos,fazerperguntasereflexesaofinal,avaliarampositivamenteoencontroeafirmaramqueo
mesmopermitiupararparapensarsobreumacoisaimportantequeacabapassandobatida.
Osegundoencontro,comduraodeumahoraetrintaminutos,discutiu,mediantesolicitaodasmes,a
questodaagressividadeinfantil.Emboranohouvesseprimeiravistaumarelaodiretaentreestetemae
oscontedosdaOrientaoProfissional,optouseporatenderademandadogrupofavorecendoassimseu
engajamentoporsercondizentecomaexperinciatidacomascrianaseconsiderandoaspossibilidadesde
sepromoverumareflexosobreopapeldocontextosocialcomodeterminantetantodocomportamento
agressivo,especificamente,quandodaformaodaidentidadedacrianadeumamaneirageral(inclusiveda
identidadeprofissionaldosindivduos).Tambmnesseencontrohouvebastanteparticipaodospaisatravsde
perguntaseexemplos.

DISCUSSO
Retomandoosobjetivospropostosparaessainterveno,queenvolviamaapropriaopelogrupodosconceitos
detrabalho,trabalhocoletivoeprofisses(eoscontedosinerentesaessastemticas),bemcomoa
aprendizagemeavivnciadesituaesdeescolhaseodesenvolvimentodoautoconhecimento,constataseque
osmesmosforamparcialmenteatingidos.
Umaspectodificultadordotrabalhofoiaausnciadedeterminadashabilidadesnascrianas,oqueprejudicoua
consecuodatotalidadedosobjetivos.Essadificuldadesedeudevariadasformas:a)necessidadede
dispendertemponodesenvolvimentodehabilidadesbsicasnorepertriodecomportamentosdascrianaspara
otrabalhoemgrupob)conseqentereduodaquantidadedeatividadesaseremdesenvolvidasparacada

http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?pid=S167933902004000100007&script=sci_arttext&tlng=en

9/12

11/09/2016

Orientaoprofissionalcomcrianas:umacontribuioeducaoinfantil

objetivoespecficoc)limitaonaseleodasestratgias.Istodemonstraanecessidadedeumrepertrio
prviodascrianasparaqueumtrabalhodeOrientaoProfissionalsejadesenvolvidocomprescolares.
Tornaseimportantenessecontextodiscutireexplicitaracompreensoreferenteaonveldedesenvolvimento
dogrupodiagnosticadopelascoordenadoras.Comovimos,habilidadesquenafaixaetriaemquestoj
deveriamestarsendoobservadasnoestavampresentesnorepertriodogrupo.Paraanalisartalsituao,nos
reportamosaosconhecimentosdaPsicologiaSciohistrica,queconcebeoprocessoeducativocomocondio
paraodesenvolvimentodasfunespsquicasdohomem.Acrianasedesenvolvesobainflunciadesuas
condiesdevida,emumprocessodeinteraoativacomoambiente,atravsdamediaodeadultosoude
outrascrianasemestgiosmaisavanadosdedesenvolvimento.Logo,defundamentalimportnciauma
organizaopedaggicaquepossibiliteosmelhoresresultadosequetenhamaiorinfluncianaformao
integraldacriana.
Nestesentido,nogrupodecrianasemquesto,umdosfatoresaserconsideradoquegrandepartehavia
comeadoafreqentaraescolaapenasnaqueleanoounoanoanterior.Almdisso,ascrianaspermaneciama
maiorpartedotempocomumprofissionalsemformaoapropriadaparaaprticapedaggica,cujotrabalho
ficavarestritoacuidardogrupo(evitandobrigaseacidentes),sempreocupaescomobjetivospedaggicosa
serematingidosesemplanejamentoprviodeatividadesdeacordocomtaisobjetivos.Outrosaspectos
institucionaisedavivnciadascrianasnosdemaisespaosdesocializaodeveriamserconsiderados,porm
nofoiobjetivodestetrabalhoprocederaestainvestigao.
Concluisequeasdificuldadesidentificadasnopodemseratribudasscrianasemsi,nemtomadascomo
naturais,masqueoprocessoeducativoaoqualestavamsubmetidasdeumamaneirageralsemostraprecrio,
nocumprindoosobjetivospedaggicoscorrespondentesfaixaetriaepromovendoumdesenvolvimento
aqumdaspossibilidades.
Nodecorrerdotrabalho,ostemasEscolhaeAutoconhecimentonoforamexploradosintegralmente,daforma
comoforampropostosnosobjetivosespecficos.Issosedeveunosomenteshabilidadesprviasque
necessitaramserdesenvolvidasprincipalmentenosprimeirosencontros(restringindooscontedosda
OrientaoProfissionalpossveisdeseremtrabalhados),comotambmporqueoptousepelautilizaodos
encontrosrestantesparaoaprofundamentodoscontedosrelativosaTrabalhoeProfisses,devidosua
importnciaparaaOrientaoProfissionaleaodiagnsticodoconhecimentorestritodogrupoemrelaoa
estastemticas.
Umdadoquenospareceurelevantenessecontexto,quenasprodueseverbalizaesdealgumasdas
crianas,mesmoematividadesemqueeramdiretamentesolicitadasarepresentarprofisses,asmesmas
referiamseaaesouatividadesdetrabalhoisoladas,taiscomovarrerocho,fazercompras,lavaraloua
entreoutras,norelacionadasaumaprofissoemespecfico.Essedadopermiteaventarahiptesedeque
partedascrianasnotinhaacompreensodaidiadeprofisso.Atravsdasatividadesdesenvolvidasjunto
aogrupo,buscouseampliaresseuniversodeconhecimentos.Avaliamos,noentanto,queemfunodas
dificuldadesjrelatadasecurtaduraodoprojeto,osresultadosnestequesitotenhamficadoaqumdas
possibilidadesdotrabalhodeOrientaoProfissionalinfantil.
Comrelaoacrianasdeclassemdiaemdiaalta,estarealidadepareceserbastantediferente.Napesquisa
realizadaporFelipe(2003)arespeitodapercepodomundodotrabalhopelacriana,tendocomosujeitos
crianasda1sriedoEnsinoFundamentalemumcolgioparticularnacidadedeFlorianpolis,aautora
relata:
emrelaosrepresentaesqueelastmarespeitodotrabalhotambmsurgiramassociaes
[...]comolazer,oestudo,osustentoprprioefamiliar,ousodocomputador,aprestaode
serviosemgeraleoesforofsico.[...]Tambmsedestacouofatodasprofissesdospaisno
terempredominadonosdesenhos,oquedemonstraaquantidadeevariedadedeestmulosvisuaise
auditivosexpostosdiretamentescrianasemummundodetantastransformaes(p.24).A
mesmaconstataofeitaporMastine,Garbulho,Zampieri&Parpinelli(2003),apartirdeum
trabalhodesenvolvidocomcrianasdoJardimIIdeumcolgioparticulardacidadedeBauru:
comoresultados,verificamosqueoeixodeinformaesprofissionaisfoioqueascrianas
demonstrarampossuirmaiorconhecimentoprvio,comumarpidaaquisiodosnovosconceitos
(p.26).
Acondiodogrupodecrianasparticipantesdessaintervenoretrataumasituaobastantedesiguale
parecedenunciar,resgatandoasproposiesdeMukhina(1996),oquantoaorganizaosocialvigente
restringeocrculodecontatoscomarealidadeproporcionadoscrianasprovenientesdasclassespopulares.
Observase,portanto,conformeMiranda(1984)quefalardacondiodecrianaremeteconsideraode
umacrianaconcreta,socialmentedeterminadaemumcontextodeclassessociaisantagnicas(p.129).A
autoraesclareceaindaqueodesenvolvimentodacrianadependedamediaodoadulto,masquena
sociedadecapitalista,estamediaosedardediferentesformas(opostas,svezes),dependendodacondio
socialdacriana:
Oprocessodedesenvolvimentodoindividuoseinscrevenumprocessohistricosocialqueo
determinae,porsuavez,poreledeterminado.Assim,oprocessodesocializaodacriana
http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?pid=S167933902004000100007&script=sci_arttext&tlng=en

10/12

11/09/2016

Orientaoprofissionalcomcrianas:umacontribuioeducaoinfantil

concretamentedeterminadopelasuacondiohistricosocial.Almdisso,enquantosujeitoda
histria,acrianatemapossibilidadederecriarseuprocessodesocializaoeatravsdele
interferirnarealidadesocial(Miranda,1984,p.131).
Dessaforma,precisoresgataropapeldaescola(edoprocessoeducativo)emgeral,compreendendoque
estadeveseconstituirnumadasmediaespossveisefundamentaisparaasocializaodacrianadasclasses
populares,sendoumespaovivoedinmico,aoinvsdeatribuiraelaouaoseumeiosocialaexperinciado
fracasso,dobaixopadroderespostassocialmenteaceitveisedamarginalidade.
Emnossaavaliaodoprojeto,acreditamosqueotrabalhocomospaispoderiatersidorealizadodeuma
formamaissistemtica,incluindoumnmeromaiordeencontros,favorecendodessaformaoseu
engajamento,atravsdautilizaodoscontedosdesenvolvidosnoprojetoparaasdiversassituaesdo
cotidianofamiliar.Ospaismostraramsereceptivos,porm,facesdificuldadesdadireodaescolaem
agendarasreunieseaopoucotempodisponvelparaarealizaodasmesmas,essaperiodicidadetornouse
invivel.
Almdisso,identificousecomoumalacunaaausnciadeumtrabalhoespecficojuntoseducadoras
responsveispelogrupoquefoiemgrandeparteimpossibilitadopelainexistnciadeespaosdereunioou
planejamentonainstituiooqualfavoreceriaaconsolidaodosganhosobtidoscomoprojetoeconfiguraria
umamaiorcontribuioparaainstituioescolareformaocontinuadadeseusprofissionais.
Estasconstataesapontamparaaimportnciadeumtrabalhoarticuladoaoprojetopolticopedaggicoda
escoladeeducaoinfantil.Sendoumaaointegradaaoprojetopedaggicodaescola,oplanejamentoea
execuodeprogramasdeOrientaoProfissionalestariamrelacionadosaosdemaisobjetivospedaggicosda
instituioecontariamcomoenvolvimentodetodaaequipedainstituio,bemcomodafamliaecomunidade,
obtendo,assim,maiorefetividade.
Arealizaodessetrabalhonoschamaespecialmenteaatenoparaocompromissosocialdoorientador
profissionalemexerceropapeldedennciaelutapelatransformaodarealidadedeexclusodo
conhecimentoaoqualestosubmetidososindivduosdaclasseproletriadesdeainfncia.CabeOrientao
Profissionaldiscutireevidenciaroquantoestacondioacabaporrestringiraspossibilidadesdeatuao
dessesindivduosenquantosujeitosdocontextosocial,demodogerale,maisespecificamente,desuaprpria
inseroprofissionalnasociedade.
Porfim,considerandotambmtersidoobjetivodesteprojetodiscutiraspossibilidadesdeatuaodoorientador
profissionaljuntoinfnciaeaviabilidadeevalidadedestamodalidadedeinterveno,podemosconcluir,
emboranotenhasidopossvelexplorartodasassuaspossibilidadesnestaexperinciadeinterveno,que
estedespontacomoumespaoemergentedeatuaoemOrientaoProfissional.ProgramasdeOrientao
Profissionalcomcrianaspodemcontribuirparaumaformaointegraldosindivduoseparaoplanejamentode
aespedaggicasnaEducaoInfantil.
Enfatizamos,assim,aimportnciadodesenvolvimentodepesquisaseintervenesnestarea,fornecendo
subsdiosparaoaprimoramentodotrabalhodoorientadorprofissionaljuntoinfnciae,conseqentemente,
ampliandosuaspossibilidadesdecontribuirefetivamenteparaoprocessodeformaodosindivduoseparaa
transformaodarealidadesocial.

REFERNCIAS
Andrade,M.C.G.(1995).Jogo:Peaimportantenaconstruodoconhecimento(Mimeografado).Campinas:
EscolaComunitriadeCampinas.
Bock,A.M.B.&Aguiar,W.M.J.(1995).PorumaprticapromotoradesadeemOrientaoVocacional.Em
A.M.B.Bock(Org.),Aescolhaprofissionalemquesto(pp.922).SoPaulo:CasadoPsiclogo.
Bock,S.(2002).OrientaoProfissional:Aabordagemsciohistrica.SoPaulo:CortezEditora.
Felipe,B.A(2003).Apercepodomundodetrabalhopelacriana.[Resumo].EmAssociaoBrasileirade
OrientaoProfissional(Org.),LivrodeResumos,VISimpsioBrasileirodeOrientaoVocacionaleOcupacional
(p.24).FlorianpolisSC.
Lemos,R.O.(1999).Onegronaeducaoenolivrodidtico:Comotrabalharalternativas.RiodeJaneiro:
CadernosCEAP.
Leontiev,A.N.(2001a).Umacontribuioteoriadodesenvolvimentodapsiqueinfantil.EmL.S.Vigostki,A.N.
Leontiev&A.Luria.Linguagem,aprendizagemedesenvolvimento(pp.5984).SoPaulo:cone.
Leontiev,A.N.(2001b).Osprincpiospsicolgicosdabrincadeiraprescolar.EmL.S.Vigostki,A.N.Leontiev&
A.Luria.Linguagem,aprendizagemedesenvolvimento(pp.119142).SoPaulo:cone.

http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?pid=S167933902004000100007&script=sci_arttext&tlng=en

11/12

11/09/2016

Orientaoprofissionalcomcrianas:umacontribuioeducaoinfantil

Mastine,I.L.,Garbulho,N.F.,Zampieri,R.A&Parpinelli,R.F(2003).Orientaoprofissionalparacrianas:
Informaoprofissional,trabalhocoletivoedesmistificaodeesteretipos.[Resumo].EmAssociao
BrasileiradeOrientaoProfissional(Org.),LivrodeResumos,VISimpsioBrasileirodeOrientaoVocacional
eOcupacional(p.28).FlorianpolisSC.
Miranda,M.G.(1984).Oprocessodesocializaonaescola:Aevoluodacondiosocialdacriana.EmS.T.M
Lane&W.Codo(Org.),PsicologiaSocial:OHomememMovimento(pp.125135).SoPaulo:Ed.Brasiliense.
Mukhina,V.(1996).PsicologiadaIdadePrescolar.SoPaulo:EditoraMartinsFontes.
Nosella,P.(s/d).Alinhavermelhadoplanetainfncia:Osocialismoeaeducaodacriana.Retiradoem11/
05/2004,deGramscieoBrasil,noWorldWideWebhttp://www.artnet.com.br/~gramsci
Reis,J.R.T.(1984).Famlia,EmooeIdeologia.EmS.T.MLane&W.Codo(Org.).PsicologiaSocial:OHomem
emMovimento(pp.99124).SoPaulo:Ed.Brasiliense.
Smirnov,A.A.(1960).Desarrollopsquicodelosnios.EmA.A.Smirnov,A.N.Leontiev,S.LRubinstein&B.M.
Tieplov.Psicologia(pp.493559).Mexico:EditorialGrijaldo.
Soares,D.H.(1991).OqueEscolhaProfissional(2ed.).SoPaulo:Brasiliense.
Uvaldo,M.C.C.(1995).Relaohomemtrabalho:CampodeestudoeatuaodaOrientaoProfissional.EmA.
M.Bock&W.J.Aguiar(Org.).Aescolhaprofissionalemquesto(pp.215237).SoPaulo:CasadoPsiclogo.

Recebido:17/05/04
1Reviso:15/07/04
Aceitefinal:21/09/04

1Endereoparacorrespondncia:DepartamentodePsicologia.RuaAmadeuSangiovani,4/52,703,17017140.

Bauru,SP.Fone:(14)32270087,Fax:(14)31036071.Email:jupasqualini@uol.com.br
2RetiradodofascculoAeducaodacrianade4a6anos,integrantedaColeoTrocandoemMidosas
DiretrizesCurricularesparaaEducaoInfantil,comtextobsicodeMorganaSilvaRezende.Omaterialfoi
produzidopelaOrganizaoNoGovernamentalComunicaoeEducaoparaoDesenvolvimentoHumano
(CECIP),comsedenoRiodeJaneiro,emparceriacomoUnicef(www.cecip.com.br).

Sobreosautores
*JulianaCampregherPasqualinipsiclogaformadapelaUNESP,campusdeBauru.IntegraoNcleode
EstudosePesquisaemEducaoInfantil,vinculadoaoDepartamentodePsicologiadestecampus.Atualmente
desenvolveprojetosdeformaocontinuadadeeducadores.
**NormadeFtimaGarbulhodoutoraemEducao,professoradoDepartamentodePsicologiada
UniversidadeEstadualPaulista(UNESP),campusdeBaurunareadeOrientaoProfissional.
***TannieSchutpsiclogaformadapelaUNESP,campusdeBauru.AtualmenteintegraaequipedePsicologia
doHospitaldeBasedacidadedeSoJosdoRioPretonaqualidadedeaprimorandaemPsicologiadaSade.

Allthecontentsofthisjournal,exceptwhereotherwisenoted,islicensedunderaCreative
CommonsAttributionLicense
UniversidadeFederaldeSantaCatarina
DepartamentodePsicologia
CampusReitorJooDavidFerreiraLima
FlorianpolisSantaCatarinaBrasil
CEP:88040900
DepartamentodePsicologiaSala14A
+554837218213
Email:rbop.abop@gmail.com
rbop.abop@gmail.com

http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?pid=S167933902004000100007&script=sci_arttext&tlng=en

12/12

You might also like