You are on page 1of 59

gerek

sinema
' sinema

S
s

ENVER
GKE

nbet

dost dost

ille kavga

I
aydn
hatipolu

hoyrat
!J)

y c e l yayn lar

vahetin jZ<
ars
JACK LONDON

iu

yaamak hrs

,0 u,
>

gerek
sinema
aylk sinema ve fotoraf dergisi
yl : 1

s a y : 5 - 6

ubat - mart 1974

erol bayrakdar

s a h ib i:

yan ileri sorum lusu :

m e h m e t z d e m ir o lu

yazma ve ynetim y e r i : muhtar hsn sokak 31/6

fatih

stanbul

says

5 tl., yllk abonesi

dizgi

bask

baaran matbaas

kapak basks
son bask tarihi

50 tl., alt aylk

25 ti.

irolu matbaas

lker matbaas

8 mart 1974

kapak dzeni : ayla smer


kapak fotoraf : saint-michel avait un coq/P. ve v. taviani

i i n d e k i l e r
arkadalar mlkiyet ilikilerinden
szedelim

marcel martin
(ev. engin zden)

brecht

b. amengual
(ev. engin zden)

> gerekilik

haberler

17

ilgin bir aratrmann gecikmi


sonular

20

ouz makal

devrimci sinema gruplar

25

ev. mustafa rgat


engin zden

fotoraf ve isa elik

38

fotoraf sanat zerine

49

koray arca

yabanc

53

ethem alkan

izlerken duyulan azap

56

ouz makal

arkadalar, mlkiyet
ilikilerinden szedelim
marcel martin
1935 de K lt r n Savunulm as iin Birinci Y azarlar
K ongresine k atlan lara bu ary yapan adam geen ubat
aynda yetm i altnc doum yldnm n kutladm z Berto lt B recht (1899 1956) di zam anm zn en p arlak zekala
rn d an biri, d ah a iyisi byk bir san at ve m arksist san at
kuram cs Dou B erlinde trenlerle anld. Bir yazarn ba
k a y azarlara m lkiyet ilikilerinden szetmeyi nerm esini
tu h a f b u lan lara B rech tin m ark sist olarak dnsel ve sa
n atsal y a ra tm a srecini h er zam an, onu belirleyen tarih i, si
yasi ve toplum sal ereve iine yerletirm eye altn h a
trla tm a k gerekir. H m anizm a ve k lt r n genel ve bulank
k u rallaryla hi bir zam an yetinm edii iin k av ram larn asl
ieriini ,onlar m lkiyet ilikileri ve snf m cadelesi terim
leriyle tan m lay arak o rtay a karm aya nem verirdi.
ENDSTRDEN TKSNME
E n n l oyun yazarlar ve sahneye koyucular arasn d a
saylan B recht sinem a adam olarak ok d ah a az ta n n m
tr. E tkinliinin azlm sanam ayacak bir blm n sinem atog
rafik y aratm ay a ya da en azndan sinem ay ilgilendiren ta
sarlarn ilenm esine adam olsa da (konu esinleyici ya da
senaryocu olarak) ad pek az filmle birlikte an lm ak tad r. Si
nem a ile ilikileri st n e sanki b ir alnyazs km gibidir.
Y aptlarm n perdeye h er aktarlnda, ayrcasz h er
defasnda yapm clara kar dava am ak zorunda kaldm .
D avalarn hepsini de kaybettim . Bu noktay an larn d a ak
ta ra n Vladim ir Poznera B recht bir gn byle der. Bu sz
kukusuz abartlm olsa da B recht dncesinin iki an a nok
ta sn ne karr: y ap tn n b t n l iin sonuna k ad ar
savam a istei ve b u n u k ap italist toplum da b aarm an n ola
naksz olduu gzlemi.
1930 ylnda ad alet nnde, K uruluk O pera adl oyu
n u n sinem ac P abst ta ra fn d a n utan verici bir biimde de

itirilm esini o nartm ak iin verdii in a t ve sonusuz kav


ga, elikili bir biimde hem yazar h ak k n n ta n n m as iste
ini hem de k r st n e k u ru lu bir to p lu m u n b u n u kabulle
nem eyeceinin k an tlan m as u m u d u n u sim gelem ektedir. Bu
dava st n e yazsnda Bir y an d a sekiz yz bin m a rk (film in
btesi) te y an d a yalnzca yap tn n z iin savaan bir
san at duruyor der.
Bylece davasn k aybetti ve b u n d an m em n u n oldu, n
k k art bir sonu kapitalist dzende h l bu ad hakeden
yarglarn bulundu u n u gsterm i olacakt. Onun iin, m a
nevi bir zafer sa lam ak tan ok, b u rju v a ad aletin in m aske
sini, m lk sahibi snfn hizm etinde olduu iin kendi yasal-

Kuhle W am pe/Slatan Dudow (1932)

ln inerken dnm ek nemliydi. B u nedenle hem en


retim ara larn n toplum sallatrlm as sa n a t iin bir lm
kalm sorunu olacaktr diye ekliyordu. Ancak retim in top
lum sallatrlm asnn b t n so ru n larn o rtad a n
kalkm as
iin yeterli olm ad grld: B recht 1955 ylnda D em okra
tik A lm an C um huriyeti Devlet Yapm k u ru m u n u n W olfgang
S ta u d te ye verdii CESARET ANAn n ekimini, bu sinem a
cnn oyunu sinem aya u y arlam a k onusunda tad d n
celerle uyuam ad iin d u rd u rd u : yine de bylece yazarn
yaptnn btnyle sahibi k alm a olana vard. E rtesi yl
bir V iyana irketi hesabna BAY PUNTLA LE UAI MATT yi perdeye a k ta rm a k ta olan Alberto C avalcanti ile uyu
m azln aklayacak ancak bu kez de sonu elde edem eye
cekti.

1943 ylnda y ap tn a ih an et edildiine inan arak , hem de


F ritz L angn bir baars olduunu kabulde herkesin birle
tii P ra g da nazilere direnii a n la ta n CELLATLAR DA LR
' n yapm csna dava at. Bu az sayda birka d o stu n u n
(H ans Eisler, Vladim ir Pozner) eliinde Holywoodda - 1941
den 1947 ye k ad ar orada kald- ta b a n tepip, inansz ve b a
arsz bir biimde Holywood yazarl dm enini evirerek
senaryolarn satm ay denedii dnemdi, kendisi bunu ac ve
aydnlk bir biimde yalan satclar arasnda yerini almak
adn veriyor.
Sinem ayla bu frtn al ilikiler ancak bir kez, 1931 de
S latan Dudowu n KUHLE WAMPEyi gerekletirm esi sra
snda duruldu (KUHLE WAMPE bazan DONMU KEMBE
LER diye evriliyor, am a bu bir zorlam a nk sz konusu
olan Berlin y ak n larn d a szm ona bir yerin addr), film in
ikinci ad DNYA KMN yazarn b tnyle kendisinin say
d tek yapt olan bu o rtak laa siyasal alm ann devrim ci
niyetlerini aka anlatyor. Ama film yasakland, bylece
nazilerin ik tid ara geilerinden az nce b u rju v a san s r k a
p italist sm ry aa vuran, pro letary an n dayanm asn
ycelten bu yapt nnde istem eden eilmi oluyordu.
Bu tek ayrcal d u ru m dnda, B rech tin sinem ayla (si
nem a endstrisiyle dem ek gerekirdi) ilikileri tu h a f bir b
ylenm e
irenm e k arm aas st n e k u ru lm u a benziyor
lar. V ladim ir Pozner bu olguyu, ksaca sinemay sevmiyor
du diye deerlendirerek aklyor: oysa B recht genliinde
ateli bir sinem aseverdi ve bir s r film tasla yazm t.
Ama hem en hem en h er defasnda pazar ekonom isinin aykr
isteklerine ya da Holywood senaryo yaznnn, yal bir oros
p u n u n b t n deneyine sahip bir d ram a t rji n in dayanlm az
k aln tlarn a takld. Bu nedenle, duygusal basitletirm elerin
diyalektik inceliklerden d ah a geerli olduu bir sa n a tla b u n
ca glkle ibirlii yapabilm i olm asnda alacak bir ey
yoktur.
DYALEKTK UNSUR
B rechtin KURULUK OPERA davas yorum u, snf
sal niteliini yasalln yaldz ark asn a gizlemek zorunda k a
lan burjuva adaletinin elikilerini aa karm ak tak i u sta
lyla siyasal zmlemeye b ir rnektir. Ama bunu izleyen
tasarm larn eletirisine ayrlm m etin, B recht nn
acm asz aydnl altn d a u staca bir ideolojik ald atm acan n

r n olduklar ortay a kan baz edinilm i dncelerin


sistem li bir zmlemesi olduu lde bizim iin d ah a ya
rarl oluyor.
Bylece B recht eski sa n a t anlaynn geersiz olduu
nu, bir film in ortaklaa (collectif) bir r n olm as gerek
tiini nk sanat y ap tn n kiiliin ifadesi olduunu sy
leyen tasarm n, sz konusu film olunca artk p a ra etm edii
ni ileri sryor. K ap italist dzende sanatn b t n artk
bir meta olm utur, bu nedenle retim ara larn n toplum
sallatrlm as kanlm az bir eydir. Ama sa n a tn ilevi ger
ekliin yeniden retilm esi deil asl biim inin verilmesi
(restitution) dir. yleyse sinem ann toplum sal ilevi eletirilm edii srece, hi bir sinem a eletirisi belirtilerin eleti
risinden teye gidemez ve kendisi de belirti niteliindedir. Be
eni sorunlar iinde kendisini t k e tir ve snf n y arg lar
nn tu tsa kalr.
Demek B recht iin estetik ve d ram a t rjik kategoriler si
yasal ve toplum sal erevelerinin, snfsal koullanm alarnn
dnda yer alm yorlar. B u n u n iin gereki (toplum cu gerek
i) sanat toplumsal ilikilerin k arm ak nedenselliini a
a karan, egem en dncelerin, egem en snfn dnceleri
olduunu belirten, in san larn karlkl ilikilerinde varolan
elikilere iaret edip b u n larn iinde gelitii koullar gs
teren, gereklii alan snfn ve onun sosyalizm yanls d
nsel balaklarnn bak asndan ele alan sanatdr.

Kuhle W am pe/Slatan Dudow (1932)

B rechte gre eletirm en de bun d an aa kalm am aldr.


Gazeteci kk b urjuvann, deiik ta sarm h alk alarn n
bir a ra d a bulunm as ve b u n larn giderek a rta n birbirlerini it
me eilim leriyle kendini belli eden ideolojik izofrenliini
yzne vurm ak iin acmasz szckler kullanyor. erik ve
biim aarsm daki ilikiler st n e sonu gelmez ve zm len
mez ta rtm a la r bu n a rnek, b u n lar (ierik ve biim) arasn
da gerekte hi b ir ayrm yok, (nk) M arxm biim iin
syledii bu rad a geerli: onun (biimin) ancak ieriinin bi
imi olarak deeri vardr. Bu nedenle bir film in ( ieriiyle
ilerici ve biimiyle gerici olabilecei ya da bun u n k art d
nlem ez, nk bir p ara boktan aza layk bir ta tl yap
m ak sa n a t deil de bir sirk n u m aras olduuna gre tek
bana tekniin elinde bir ey yoktur.
D avurum culuktan szederken B recht ac bir alayla
ksa bir sre sonra kapitalizm den deil am a dilbilgisinden
k u rtu lm u bulunulduu anlald diyor. B u n u n iin bu ak
m n biim aratrm alarn m ah k u m etm eden b ir yan d an da
gerekiliin bir biim sorunu olmadn st n e b asarak
belirtiyor. Biimlerin geerli k onusunda sorguya ekilmesi
gereken gerekiliktir, estetik deil, h a tta gerekiliin este
tii bile deil. D oruyu sylem enin ve susm ann bin yolu v ar
dr. Biz estetiim izi, ahlakm z gibi m cadelem izin isteklerin
den karyoruz. B unun iin eletirm enlerim iz, biim so
ru n la rn ele aldk larn d a sosyalizm iin m cadelem izin ko
ullarn gz nnde bulu n d u rm ay reddettikleri srece biim
li bir eletiri u y g u lam ak ta olacaklarn m u tlak a anlam ak zo
rundadrlar.
Kukulu Bir Ahlk Anlay
S an at karsnda srekli bir siyasal tu tu m u n belirtisi
olan bu kesin ve zorlu ilkelere baknca, egem en ideolojinin u
u y u tu cu ve eyletirici yal orospu Holywood d ram at rjisinin zararszlatrm a ilem ini -stelik ilerici sinem aclar
araclyla- uygulayarak y ap tlarn ve senaryolarn idi
etm esi karsnda B rech tin alm az suskunluu anlalyor.
B urjuva ro m an n a zg, kiilerle zdeletirme tekniinin ye
rin i yabanclatrmaya brakm as gerektiini dnyordu
insann alnyazsnn in san n kendisi olduu, snf m cade
lesinin egem en nedensel dm olduu aa kt lde
eski b u rju v a teknii zdeletirme kullanlam az oluyor. B u
ise tadalmay ne engelliyor, ne de yasaklyor, tam tersine,

nk insanlarn s a n a tta n aldklar ta d yaam dan aldklar


ta d r (...) zevk olgulara verilen bir anlam da, yaam a istei
nin glenm esinden douyor.
HROMA SEVGLMin k adn k ah ram an gibi B recht
de kukulu bir ahlk anlayna sahipti ylece kabul edil
mi dnceler szln neeyle inerken bakasnn a h
lkndan kukulanyordu. Egem en ideoloji ta ra fn d a n iirilip, efsaneletirilen ve balar st n d e gezinen k avram lara,
h adi cesaret edip syleyeyim, ayaklar st n e o tu rtm ak iin
gzel bir elme takyor darbe biraz sert am a k u rta rc olu
yor. B undan da Me - ti n in ykc zdeyileriyle y ap tlarn n
diyalektik szoyunlarn ylesine iyi belirten ayak lar s
t n e evirme anlay kyor Gel u yahniyi yapm am a y ar
dm et der tav an a a diye dalga geer Cesaret Ana, Bay
Julius C aesarn Ilerinde Liberalizm in byk ilkesi st n e
u yorum b u lu n u r Yap ve brak yapsn evet am a, yapan
inek, yapsn diye b rak a n lar da s t ienler!
B urjuva hm anizm asm n b t n g r lt l ve ii bo de
yilerini B recht eski oraplar gibi tersine eviriyor, egem en
ideolojinin en iyi o tu rtu lm u m askelerini skp atyor, en
hzl ve eksiksiz zehirden arn m a yntem ini elinize veriyor.
yleyse, siyasetin sizinle u rat n farketm eden siyasetle
uram ak zorunda olduunuza inanm yorsanz, egem en d
ncelerin, egem en snfn dnceleri olduuna inanm yor
sanz, san s r n sizi siyasetten deil de m stehcenlikten ko
rum ay hedef aldn dnyorsanz, Holywoodu n dem ok
ra tik in an lar adn a siyasal film ler retti in e inanyorsanz,
Comacico ile Secmann A frikallar hizm etinde yardm
k u ru lu lar olm adndan em in deilseniz, zgr giriim in,
zgr dncenin koulu olduuna inanm sanz, Holywood
sinem asnn h alk larn asl afyonu olup olm adndan h l
kukuluysanz, yleyse B recht okuyun, gzlerinizi am anz
iin bu son frsat...
E cran 73
eviren : ENGN ZDEN

brecht
ve
gerekilik
b. amngual
Bilindii gibi 1968 M ays sinem ann gereki estetik
lerini yeniden, yaygn bir biimde ta rtm a konusu yapt.
S anatsal gerekiliin bylece yadsnm as balcalarm
sayarsak M arcuse, B arthes, B lanchot, F rancastel, Tel
Quel ve Change dergilerinin biim cileri gibi aratrm ac
la rn alm alarn destek alabilm ise de, zellikle B rech tin
k u ram lar ve rneini k noktas olarak kabul etti i bir ger
ektir. Edebiyat ve S an at stne Y azlarnn geenlerde yaynlan sonuta bu bak as iinde karland: B recht h er
zam ankinden d ah a ok gerekilie k ar savan bayra ol
du. Oysa bu sm sk benim senen baz dncelerin yeniden
gzden geirilm esi iin iyi bir frsatt. B rechtilik belki genel
likle dogmac ve em atik tir am a basite indirgem elere oldu
u gibi tekparala da kar kar. B recht, Akla tu t
kum dncem in karklndan ileri geliyor, diye u y ar
yor bizi. vedilikle eitilm e gereksinm esi duyduum iin
biraz d o ktriner olm utum . B ir ey bulduum zam an hem en
k ar y an n d an bakm ak iin atlyorum ve zorlua k atlan p
h e r eyi yeniden ta rtm a konusu ediyorum. Gelecek say
falarda, b t n g n ah lar ve gszlkleri, stelik aykr
bir biimde B recht adna, st n e yklem enin gnm zde
geerli olduu gereki bir siyasal sinem a iin, B rechtten
k a n tla r bulm ay am alyoruz.
1935 ile 1939 yllar arasn d a yazlm Plstik s a n a t
la r st n e gzlemler de, gerein, ta rih i olarak yerleri be
lirli olgularn gereklii iinde toplum sal ve siyasal diyalek

tiin som ut olarak, etiyle kanyla katlm asnn, gerekiliin


bir yceltilm esi olan Soyut resim stne baln ta
y an (aslnda soyut resme kar) bir m etin bulu n u r. Birden
kendim izi L ukacsa benzer bir B recht k arsn d a buluyoruz!
B recht h er t rd en genel, biraz bulank, belirsiz, bu
g n denildii gibi ak, glgesine bakp avn k aran d n
ceyi (ve onun san atsal ifadesini) iddetle reddediyor ve
bu n a kar bizi uyaryor. Her yerde geerli, alanlarn da
aln an larn da, ezenlerin de, ezilenlerin de ulaabilecei
soyutlam aya kar kyor. Belirli ve tannm as olanakl
som ut yanslam a (tem sil) istiyor. nk eyler (insanlar
da bu eylerin iinde tabi) bugnk olu biimleriyle, olduk
la rn d an baka olm alar istenildii iin genellikle eletirel
dncelere karm derin honutsuzluk duyum lar dou
ruyorlar, resim de b u n lar ta n n ab ilir biimde yeniden k u r
m akla bu dnce ve duyum ak n tsn a kaplm olacakt.
B recht ad verm eden ve kim seyi sulam adan, glklere bo
y un een, onlara hizm et kaygsnda ressam larn soyut re
sim den d ah a iyi ara b ulam ayacaklarn alayl bir biimde
gsteriyor .Onlar asndan eyleri tan m az klmak u s ta
lktr. Gllerin ressam olarak, belirli duygular, belirli
bir adaletsizlie kar kzgnlk gibi, ya da yoksun olunan
belirli nesnelere kar istek gibi, ya da bir bilgiye bal ola
rak kendileri de belirli bir biimde dnyay deitiren duy
gular reten duygular gibi belirli duygular u m u rlarn d a de
ildir... yleyse belirsiz b ir eyin, rnein krm z ren k te
resm ini yapacaklar; bu belirsiz ve krm z eyi grnce,
bazlar ak llarn a bir gl geldi diye alayacak, tekiler bom
balarla paralanm ve k a n la r iinde bir ocuk d n d k
leri iin alayacaklar. Bylesine bir szbirlii kuku ek
m ekten kurtulam yor. Soyut resim zengine olduu gibi bir
m u tfak iskem lesinden yoksun olan yoksula d a renkler ve
biim ler sunuyor, am a zengin, bir o tu rm a arac olduklarn
u n u tu p onlarda biim ve ren k ten te bir ey grm em ek iin
yeter sayda gzel iskemleye sahiptir!
Bizler eyleri, sm rclerden ve onlarn hizm etine
bal kiilerden baka t rl gryoruz. Ancak bu baka
t rl gr biimimiz eylere ilikindir. nemli olan eyler
dir, onlar gren gzler deil. B ak alarn a eyleri baka t r
l grm eyi retm ek istiyorsak, b u n u on lara eylerin s t n
ce retm em iz gerekiyor. Ama elde etm ek istediim iz pek
de baka trl baklm as deil, iyice belirli bir biimde

baklm as, baka bir biimde, b t n tekilerden baka de


il am a doru bir biimde, yani eylere uygun bir biimde
baklmasdr.
izgi ve renklerle, eyler stne yalnzca izgi ve renk
olandan fazlasnn sylenebildii, aklanabildii, retilebildii k an tlan m tr. Bylece B reughel'in uyandrd duy
gular onun nesnelerle olan ilikisinden trem ektedir; bu ne
denle b u n lar belirli, resim lerine b ak an larla y an slan an nes
nelerin ilikilerini deitiren duygulardr.
MESEL ve ALEGOR
Tabi otuz yldr yapld gibi eylerin orada b u
lunuunu, yanslanm asn (tem silini) ve eylerin iliki
lerini eyler st n e dncelere, kuram lara, doktrine,
retilere indirgem ek de m m kndr. Snfsal bir bak,
bir gr ile soyutlam ann stesinden gelindiine de in a
nlabilir. O zam an smrc gldnde, sm rlenin a
lam asnn artk m m kn olam ayaca, n k sm rc
n n ancak alayabilecei ya da hem glm ekten hem de
a lam ak tan kanaca sanlr. Ama bu o k ad ar kesin m i
dir? Soyut resm in belirsizlik, genellik, karklk niteliine
B rechtin var gcyle yapt sulam alar, G odardd an Jancsoya, T avianiden S tra u b a, Lefebvreden S o u ttere, TEOREMAn n Pasolinisinden, AHNLERin Istv an G aalm a k ad ar
ada sinem ada geerli olan siyasal m asal, mesel ve ale
gorilerin belirsizlik ve genelliine de apak dokunm aktadr.
H itler d ik tat rl n betim lem ek k u p k u ru d ik tat rl be
tim lem ek deildir; belirli bir hakszla kar fke u y an d r
mak, genel olarak b u rju v a devletinin baskc zne, h er p atro
n u n her iiyi, her zenginin h er yoksulu, h er polisin h er grev
ciyi u ra tt kurum sal hakszla satam ak deildir. Her ko
u t polis olay Ben B ark a olay deildir. B t n b u n larn ta rih i
konum lar belirlenm i, tanm lanm gerek eylere dein
mesi gereklidir. G llerin ressam olarak b t n nesnele
ri, b t n m addi deerleri .gerekli ve zlnn alan iinde
b u lu n an h e r eyi d u y u m lar d nyasnn dna atabilirsiniz
diyor yine Brecht. Ama onun gr biimi bam bakadr :
eylere ilikindir.
iindeki savn (tezin) kiiye gerek karsnda krle
ittii savl yaptn hrpalanmasn Brecht plak (n) re
simleri ve fotoraflar konusunda akac bir biimde sr-

10

dryor. nc resim leri grnce in san n ak im a u saf


a soru geliyor: bir kadnn arkas neye benzer ta m biliyor
m usunuz? Hayr, demek istediim ; gerekte neye benzer?
Bu ark an n san atlar iin ancak bir bah an e olduuna inanlsa yine yarm ktlk olurdu. nk gerekten, h er ey
den nce, yaam n h er eye ram en gzel olduunu gster
m ektir sz konusu. (Resim bir genelevin siparii olsa sy
lenecek bir ey olmazd, diyor yazar) D aha da ho biimde
Brecht, sinem ann gerekiliinin birinci basam an tem el
lendiren ve zdeletirme olgusunun k n o k tasn d a b u lu
n a n fotorafn seyirci - nesne ilikisini de k an tlam asn a k a
tyor Profesyonel modeller m ak in a ta ra fn d a n ok az u y a
rlyorlar; kendilerini ona, sonradan fotorafa bakacak se
yirciye su n acak larn d an baka gsteriyorlar; b u n d an da za
rarsz, tatsz bir hav a douyor...
Ayn k ita p ta B recht gerekiliin geici bir ta n m lam a
sn neriyor Gerekiliin bilimsel olarak k u ru lm u ta
nm elimizde bulunm ad srece ,gereki y azarlard an ve
onlarn gerekliin sadk bir biimde yeniden retilm esi
yoluyla ayn gereklik st n e etkim e yntem lerinden sz
etm ek belki d ah a iyi, yani uygulam ay kolaylatrc, yeni
bir gereki edebiyat iin d ah a uyarc olurdu. Bu durum da,
zellikle bu yntem lerin saysn azaltm aya deil, h a tta a r t
trm ay a alacaz... Hegel.in, m ark sist klasiklerin byk
nem verdikleri ve bak alarn n da ilgisini ektikleri b ir s
z vardr, gerek (vrit) som uttur. B recht gerek olann
yalnzca siyasal grnleriyle sn rlan d rlm asn a kardr.
Gerek olana yalnzca olum suz y an larn d an yaklam ak da
ona ih a n e t etm ektir: K apitalizm yalnz insanszlatrm akla"
kalm yor, ite ta m bu insanszlatrm aya kar etk in m ca
dele iinde insanclk da o luturuyor... Yine toplum sal a
dan insan yalnz siyasal u n su r olarak betim lem ek de onu
yetersiz bir biimde betim lem ektir.
B rechtin gerekilii, grld gibi, sk sk onu des
tek aan ideolojik basitliklerden ve yalnzca dnceyle beslle n e n u sinem adan ok uzakta, k arm ak bir kavram dr.
B erliner Ensem bledaki yard m clarn d an biri u n lar ak
tary o r Epeydir, d a h a sorular sorulm adan b u n la rn y a n t
larn veren b a n tlar k u rm u tu k kafam zda. B recht byle
bir davran bir incelik yoksunluu olarak niteliyordu. Bu
yalnz onun cann skmakla kalmyor ok da tersine gidi
yordu, Lokmalarnn bakas tarafndan inenmesin! sev

il

miyor, kendi kendine yem ekten zevk alyordu. (...) B kl


mez k arakterler, k a t alnyazlar, yaayan h er eyi yiyip
y u ta n dnceler onun iin hep tiy a tro ydu. Son zam an lar
da B recht tiy atro d a diyalektikten ok sz ediyordu. A rtk
tiyatrosuna, biraz da glm seyerek, diyalektik tiy atro '
adn veriyordu. (...) O nun iin diyalektik, bir olay dah a
canl biimde yansm a olanayd. (...) Bir gn k a ra olan,
ertesi gn beyazdr. (2)
YANSI ve GEREKLK
Y ans film lerinin tem silcisi HOGRSZLKe Brecht
gerekiliinin eksiksiz bir rnei olarak baklabilir.
(Evet G riffith A m erikan kapitalizm inin yabanclatrd,
liberal, rk ve sofu, pis bir kk burjuvadr. Ama s a n a t
ta iler bu k ad ar basit m idir? Geen yzyln soylu ve de
kadan bir subaynn adn sorsalar kukusuz Tolstoy d er
dim, diyor Brecht. Ama dekadansa rnek bir yap t sor
salar 'Sava ve B arn adn vermek kesinlikle aklm a gel
m ez... T arih rk t c bir bovermilikle h arek et ediyor,
h e r eyi birbirine kartryor.).
G nlerden pazar. F ab rik a sahibi sekreterinin ya da bir
ortann eliinde iilerinin m ahallesini geziyor. Dans sa
lo n u n u n nnde
duruyorlar. P atro n saatin i
karyor
Saat on! B unlar oktan y a ta k ta olmalydlar. A ratrm a
larn srdrerek biraz yryorlar. P atro n bu kez Yarn
alm ak iin d ah a iyi d u ru m d a olurlard. diyor. B urada
B rechtsi, iki zam anl bir yap ilgiyi ekiyor
1. nce evrensel ahlak, yalanc sa duyu, herkes iin
iyi ve doru olan b u rju v a ahlk. Dzensizlik, ahlkszln
kayna dzensiz y aan t olm am al. Ilm lln ileri grl
ln, dengeli oluun erdem leri. Arballk ve saygnlk.
Salkl treler;
2. Sonra yalnz sm rcler iin iyi olan k ap italist
gerek (ayns) Yarn d ah a dinlenm i olurlard. D aha ok
retirlerdi. D aha ok kazanrdm .
Byle basit bir a rt ard a geli - k artlk kilisinde k u r
g u n u n pay tartlab ilir. Her ey yazl m etinde b u lu n m u
yor m u zaten? Ama bu ayrm b t n g ve anlam n, bir
o k ad ar zararsz ve ilgin grnen baka bir ayrm n a r
k asndan gelmi olm asyla kazanyor dans salo n u n u n gi
riine yaklarken p atro n eilir, yerde bir p a ra grm tr,
onu alr ve (am erikan ekim) mendiliyle uzun uzun, zen

12

le parlatr. Hepsi bu. Ancak b u n u ta m orada ve syleyecei


eyi sylem esinden hem en nce yapm as bu d avrana bir
ekim (attractio n ) deeri verir. nk G riffith hi
bir
aklam a eklemez, hi bir eyin altn izmez, p ara n n aln
m asn, ou seyircinin ancak bir m erak kaygs olarak
grecei kaba, dsal bir olay olarak verir. Ama ona bu e
kim ilevini ykleyen, p atro n
ii blm iindeki yeri
d ir (para baka yerde de bulunabilirdi). B u rad a bu ay r
m n sezgisel biimde, sessizce, aka sylemeden birlikte ge
tirdii yan an lam lar iyice grlyor.
O lum lu nitelikte : k tisa t ve tu tu m duyusu, p aray a ve
yararl olana sayg. Servetlerini bir toplu ine, bir ie ta
pas b ularak yapan m ilyarderlerin says az m dr? K azan
cn k yoktur. Zenginler de p aralarn sokaa atm azlar
ve bu yzden zengindirler.
olum suz nitelikte : Y oksullar kendi h a ta la r yznden
yoksuldurlar. rgtlenm eyi bilmezler. H ar vurup h arm a n
savururlar. cretlerinin a rttrlm as iin grev y ap arlar .son
ra bunu im di b u rad a olduu gibi ap talca yitirm edikleri
zam an gidip ya m eyhanede ya d an sta h arca rlar, (bu ay
rm lar 123 ve 140 n u m aral ekim lerin arasn d a bulunuyor.
HOGRSZLK n Cahiers du C inem an n 231 inci sa
ysndaki betim lenm esiyle karlatrnz) G rnte, b u r
juva dzenine ilikin bir zihinsel yapnn, gerek eyler s
t n e bu zm lem esinden d ah a dsal, d ah a srad an nes
nellikte ne olabilir?
Y ans gerekilii d gerein gerekilii ile oun
luk kartrlm tr. Sanki SALVATORE GULANO ya da
BSKLET HIRSIZLARI, KURU HAYATLAR ya da YER
SARSILIYOR kesinlikle dsal belge filmleri,
belgelerle
desteklenm em i bak alarym gibi. Bu edebiyatta gre
celi olarak d ah a kolay olsa da, sinem ada hem en hem en ola
nakszdr. Holywood g ld r s n n en u y u tu cu su da, en
zararsz da doruluunun deerlendirilm esi uyank se
yirciye k alan bir i bak as getirir. D gerein yalnz
aynas olm akla kalm am alyz.
Nesneyi zmlediimizde,
onun darda yeniden olum asndan nce bizlere gelen, nes
nenin kabullenm ek zorunda olduu to p lu m u n gr asn
dan olum lu ya da olum suz bir eletiri gibi bir eyin eklen
mesi gerekir... yle ki bizden kan ey pekl kiisel, am a
toplum un bak asna yerlem i olm am zdan ileri gelen
Tkili doada bir u n su r ierir.

13

B recht ei H elena Weigeli verken ince ve zenli ay rn


tla ra sahip bir gerekiliin derinliine iniyor. rnein, i
savata olunu yitirince generallere kar sav aan lara k a t
lan bir balk karsn oynarken h er dakikay ta rih i bir
an, her sz ta rih i bir kiiliin n l sz biim ine soku
yordu. Yine de eyler doallklarndan, yaln oy n an larn
dan bir ey yitirm iyorlard. Bu yalnlkla bu doallk yeni
ta rih i kiileri eskilerinden ay ran eylerdi. Mcadeleye katla n la ra bylesine soylu bir yalnlk verebilmeyi nasl ba
ardn soranlar Eksiksiz bir yknmeyle diyerek yantlyordu. Seyircilerde yalnz duygular deil dnceler de
uyandrm ay ok iyi beceriyordu; harekete geirdii bu d
nce onlarn en byk zevki oluyor, bazan ateli, bazan
da dingin bir sevince dnyordu. (...) Onu dinleyen are
siz in san lar (srg n ve korku yllaryd o y llar)_m utsuzlu k larm u n u ts a la r da bu m utsuzluun nedenlerini u n u t
m uyorlard hi bir zam an. G sterilerden h er zam an m ca
dele iin d ah a glenm i kyorlard. (3)
B urada ok zgn bir estetiin ilkeleri beliriyor: seyir
ciyi b t n m utsuzlu u n d an temizlemeyen, onun b t n ac
sn (kkleri, etkileri, nedenleri ve a ralarn d a m cadele is
tei de b u lu n an trel sonularyla birlikte) skp atm ay an
bir boalm a, irkinlii, irenlii, hakszl kurtarm ayan
bir san at; acsnn nedenlerimi grmesi, iyilemeyi dnm e
si, iyilemeye alm as iin anlk etkilerini u y u tu rarak h as
tasn seyirciyi anlk aclarn d an k u rta ra n bir san at
st n e ta rtm ay ,diyalektii iinde nasl yeniden kurduu
hem en grlyor.
B recht yazsn yle s rd r y o r : Sonra, proletaryay
gstererek,
ideal
grnty
gerekilie,
gerekilii
de ideal grntye feda etm eden proleter bir kadn oynad.
Y netilenleri ynetm e yeteneine sahip gsterdi; kendile
rinden yanl y ararlan lan lar y aratm a yeteneine sahip gs
terdi. n s a n la rn zayflam y an lar olduklar gibi gsteril
m iti, am a bylece, herkes olmu olan, solm am as m m k n
olan, ldam as m m k n olan gryordu. Sanki nce, ko
ullarn, k u ru bir topran, kom u duvarlarn, h er t rl kt
davrann gdk b rakt bir aa izilmi ve ayn zam an
da bir de, fark gsterm ek iin, belirgin bir izgiyle b t n
bu zorlarn etkisinde kalm am olsayd aacn im di bu
lunaca durum izilmi gibiydi. Yalnz bu g r n t k u su r
ludur, nk proleterin harcad abalar gsterirken, olum

14

suz koullar deitirm e biim ini ta m veremiyor. Soylu ola


n a ulam ak iin h a rc a n a n abalar gsterirken soyluluk iz
lenim i yaratyordu. (...) Ezenlerden, ezilenlere acm alarn
istem iyor, ezilenlerden, kendilerine gvenleri olm alarn is
tiyordu. (3)
ELETR ve ZEVK
Yalnz bu g r n t kusu rlu d u r, diyor Brecht. Bu grn
t iki ynden k u su rlu d u r nk B recht ona iki resim ya
ktryor ,oysa bu h er zam an tek olm utur. (4). Solm am as
m m kn olan insan hem kendinde tayan, hem gsteren,
hem ondan sz eden ayn insandr. Bu ban a B rech tin de,
Eisenstein, Dovenko ve belki C haplinle birlikte yetkin bir
yanda en yetkini mi? olduunu grdm z toplum
cu gerekiliin 40 yllarnn sonuna doru Andr W urmser ta ra fn d a n yaplan bir tan m n anm satyor: toplum cu
gerekilik bir aac k m evsim inde yanslad zam an onu,
doalcln yapt gibi l, ssz, k a ra bir k t k olarak
deil gerekten ,btnlyle, diyalektik olarak naslsa y
le, yani geleceine gebe, uyuuk am a yapraklar, iekleri,
ku seslerini uyandrm ak iin saatin i bekleyen bir zsuyuyla
ykl olarak gsterir.
B recht gerekilikten bekledii gelecee ynelmi ilgiyi,
ta b i gemie de yayyordu. Tarihi an lam (...) eletirel a n
lam n bir biimidir, bu ak bir zoru n lu lu k tu r. Z am anla yp
ran an , a rtk hi bir yerde o yetkin d u ru m u n d a grlm eyen,
szcn can alc an lam n d a bu g n hogrlem ez olm u
bir eyin eski yetkinliini duyabilm em iz gereklidir. te,
gemii gzelletiren, varsaylan ya da gerek bir zlem,
neden saylarak biraz aceleyle yklenilen u y ap tlarn '(r
nein Viscontininkiler) siyasal zmlemesine aklk geti
recek bir nokta.
B rechte gre gerekiliin verdii pek gncel baka
bir ders d ah a var: eletiri (siyasal retim ve siyasal d
ncenin uygulanm as) zevki, eletirm e m u tlu lu u ve s a n a t
sal m u tlu lu k biim inde ,darda brakm az, tersine onu arar.
ada siyasal sinem ann b t n bir kesimi, zellikle God a rd m ard n d an (Bk. F rancis R eusserin YAASIN LM
ya da G lauber R ochan n YED BALI ASLAN) seyirciyi
ileden karm adan olum lu hi bir ey elde edilmediine
iyice inanm grnyor. Jeyirci irkiltilerek kendini eit
mek, kendine soru sorm ak zorunda braklyor. S an atn da

15

egem en ideolojik yabanclam ann son sna olduu tek


rarlan m y o r m u? Yine B rechti dinleyelim Eletiriye, l,
ksr ( r n verm eyen), tozlu bir ey olarak bakm ak kesin
likle yanltr. (...)_ Eletirel bir tu tu m olm adan gerek sa
n atsal zevk olanakszdr. (...) Eletirel zevki ta tm a yetkisi
olm aynca proletarya, burjuva k lt r n n m irasn to p la
m a k ta n yoksun kalacaktr. Uar ve zirzop bir yetenein y a
p tlarn d an henz zararsz bir ta d alm ay salayan ok yk
sek bir san atsal k lt r dzeyi b u lu nm aktadr. H a tta biraz
zararl bir zevkin bile deeri olabilir. Yksek bir siyasal bi
lin toplum d sa n a t y ap tlarn d an bile tad alm ay a izin ve
rir. (5). Her dnem, hi olmazsa evrim in s rd n grece
ini bilmek ve san atsal ustaln yalnzca teknik zellikleri
ne sahip y ap tlar korum ak iin yeterince ta rih duyusu ta
maldr.
Biz, B rech tin k uram sal r n n n ancak en beklenme
dik blm lerinden bazlarn belirtm eyi setik. D aha baka
lar da bulunabilir. Bizim iin yalnzca san atsal gerekilik
so ru n u n u n henz ak bulunduunu, gnm z nc kesim i
n in uyum suz sesleri arasn d a bazlarnn in an d rm ak iin
g rtlak p a tla ttk la r gibi pek de kesinlikle alm olm adn
gsterm ek nemliydi.
E cran 73
eviren : ENGN ZDEN

ma
yaynlan
Georgi Dimitrov

Christian Palloix

FAZME KARI
BRLEK CEPHE

LEN IN VE ROSA
LUXEMBURGDA
EMPERYALZM SORUNU
Kitaplarda

16

haberler
KENCEYE KARI DNYA KONGRES
kencenin kaldrlm as iin to p lan an D nya K ongresi
dolaysyla, P a riste eitli gsteriler dzenlendi. C osta Gavra s n lmsz (Z) ve Skynetim (E tat de Sige) filirtlerinin m ziklerini y ap an n l besteci Mikis Theodorakisn
bir iiri sahneye aktarld. Jo an Baez O lym pada verdii kon
serde Maxime Le F o restiern in Paratler adl yasakla
n a n arksn syledi.
LEIPZIG XVI. ULUSLARARASI BELGESEL VE KISA
FLM HAFTASI
Lepzgde dzenlenen XVI. U luslararas Belgesel ve Ksa
Filim H aftasnda, arlk ili ve 1920lerin A lm anyasn n
em ekilerini konu alan film lerde idi.
ili zerine gsterilen film lerin en ilgin b u lu n an B runo
M uelin Septembre Chilienne (ili S onbahar) olm utur.
B rech tin senaryosunu yazd faistler ncesinde, A lm an
em ekilerinin yaam koullarn, um utsuzluk iinde braklm lklarn ieren S latan Dudowu n Kuhle Wampe (1933)
filmi de gsterilerde yer ald.
GEORGES SADOUL DL
1973 Georges Sadoul dl, Y ann Le Masson ve Beni
D esw artem K ashm a Paradise film ine verildi. Georges
Sadoul yabanc film dln ynetm en Miguel L ittin in La
Terre Promise ve taly an ynetm en Marco Leton u n La
Villgiatura adl film leri paylat.
ZMR SNEMA VE KLTR DERNE
ALIMALARINI SRDRYOR
lk film gsterisini sevgi/Ludm illi Stakov ile 13 u b atta
gerekletiren .S.K.D. alm alarn bilinli ve etk in bir bi
imde srdryor. .S.K.D. B akan Ali zgven ve zm ir Be

17

lediye Bakan h san A lyanakn a konum alaryla dernek


alm alarna balam tr. Sevgi filmi gsterilm eden nce
.S.K.D. Y netm eni Ouz M akal B ulgar Sinem as zerine bir
konum a yapm tr
Bamsz, gerek h alk sinem asnn k urulm as ab alarn
d an y an a olan .S.K.D. alm alarn devrim ci bir dorultuda
yrtm ektedir. .S.K.D. 21 u b atta A yzentaynm Potemkin Zrhlsn yelerine gsterm itir. A nkara Sinem atek
D ernei B akan Do. Dr. Alim erif O n aran n Ayzentaynn sa n a t ve Potem kin Zrhls konulu konferans gsteriyi
daha da ilginletirm itir.
.S.K.D. 28 u b atta Askerin T rks ukray, 7 M artta
Toy Bir D elikanl/B olognini film lerini gsterm itir. .S.K.D.
14 M artta K uru H ayatlar/N .P . dos Santos ,21 M artta K aran
lkta U y an an la r/E rte m Gre, 28 M artta n san lar Yaadk a /F re d Z inem ann ve Bir M illet U yanyor/M uhsin E rtu ru l
film lerini gsterecektir. .S.K.D. N isan ay iinde Ylmaz
G ney Toplu Gsterisi dzenliyecektir.
27 ubat - 10 M art arasnda, gen san at K oray A rcan n
fotoraflarndan oluan bir sergide .S.K.D. salonunda izlen
m itir. D ernein fotoraflkla ilgili alm alar iinde, ksa
bir zam anda gerekletirilm esi dnlen, fotoraflk k u rs
la r da yer alyor.
TRK SNEMATEK DERNE
T rk Sinem atek D erneinde u b at ay iinde dzenle
nen H int Sinem as toplu gsterisinde S aty a jit R ayn C harulata, M ukherjeenin Ashrwad, Satyakam , Dilli ki K ah an i adl
Film leri gsterildi. Film gsterilerinin y an sra Arsin Arkn
Fotoraf; A. A ykanat, P. N ahaba, A. U ygurun k a rik a t r
sergileri ald.
Ayn Sinem a Adam E rtem Eilmez, Ayn Film leri T ar
tm as, Ayn Sinem a Olay SYAN konulu ak o tu ru m lard a
u b at ay program lar iinde yer alyordu. B u n larn k u ku
suz en ilgini ii snfn so ru n larn a yabanclatrc, sap
trc nitelik tayan Oh Olsun film inin ve Yeilam m t c
c ar ynetm eni E rtem Eilmezin de katld ilk ak o tu ru m
du. Yoz Yeilam Sinem as, savunucusu Yedinci Sanat adl
sinem a dergisinin ve bu dergiden ay rlan sinem a yazar Atilla
D orsaym kefettikleri (!) E rtem Eilmez, ak oturum da,
M etin E rksan ve H alit Refi gibi stad larn d an (!) sonra

18

T rk toplu m u n u n snfsz bir toplum , bu konudaki dnce


lerinin bilimsel (!) olduunu iddia etti.
T rkiyedeki ii snfnn varln in k r eden E rtem
Eilmez, ak otu ru m a k a tla n sinem a yazar A tilla Dorsaym, Oh Olsun adl Film ini snfsal kkenli olarak nitelem e
sini kz altn d a buza aram ak olarak belirledi. H atrlan a
ca gibi Atill Dorsay 16/1/1974 ta rih li C u m huriyette S
nfsal Kkenli bir Gldr balkl yazsnda Oh Olsun
film ini snflar belirleyen, bilinlendirici bir yerli sinem a
rnei olarak okuyucularna salk veriyordu. Hale Soygazin in de katlm asyla renklenen ak oturum , E rtem Eilmez
ve sinem a yazar E rm an enerin Ylmaz G neye satam a
lar ve sam alklaryla devam etti. Ak oturum , Yeilamm
yoz, sm r-soygu sinem asna bel ba lay an larn tu ta rsz
ln bir kez d ah a k an tlam asn d an t r nem tayordu.
YEN BR SNEMA DERGS
YAYIMLANMAYA BALADI
ubat ay banda ada Sinema adl yeni bir sinem a
dergisi yaym lanm aya balam tr. ki ayda bir kacak olan
derginin ilk saysnda, Ayzentayn, B recht, Comolli, Lebel,
O udart, Yorgo Boz ve stn B artan n yazlar yer alm tr.

1. gerek sinema fotoraf yarmas

Gerek S inem an n
dzenledii yarm an n
konusu
retim A ralar B anda nsan olarak belirlenm itir.

Y arm aya k atlm a sresi uzatlm tr. K atlm ak iste


yenler 18 x 2 4 llerindeki alm alarn 1 Mays 1974
tarih in d e elimize geecek ekilde gnderm elidirler.

n elemeden geen fo to raflar yarm a j risi ta ra fn


d an deerlendirilecektir.

Birden fazla fotorafla k atlm ak m m kndr.

n elem eden geen fo toraflar dergide yaym lanacak,


ilk derece dllendirilecektir.

19

ilgin bir aratrmann


gecikmi sonular
ouz makal
Erich Segal, eski rencilerinden birisinin an latt ola
yn -Love S toryn in konusunu ieren- etkisiyle rom ann yaz
m aya koyuluyor. O laylar ve kiileri rom ann d ram atik yap
snn yan sra, n l film inin de olay ve kiileri oluyor Oli
ver ve Jenny, ackl yaam lar.
nem li bir yan yoktur Love Storynin. S alt duygusal
la dayanan, basit, stelik modas gemi bir ykdr an la
tlan. Segaln rom an hi beklemedii bir an d a best-seller
olur. A rdndan ticari sinem ann p atro n lar grnr, aray p ta
bulam adklar bir ro m an d r Love Story, ki d ah a nce se
naryo olarak da yazlm tr. Ticar sinem a p atro n larn n yle
sokaa atlacak p aras yoktur. Love Story film iin uygun
grlm se, nce rom an n k azanm aldr ya da n k azan
m as iin aba harcanm aldr. R om ann etkinlii A m erikada
pek m oda olan kam uoyu aratrm alary la renilir. Tpk bir
zam anlar film i yaplm adan nce zerinde kam uoyu a ra tr
m alar yaplan, sonular film yaplm adan nce kestirilebi
len, yapm c irkete bugne dek yaklak 113 milyon dolar k a
zandran, im dilerde yeniden T rkiyede gsterilen Gone
W ith The W ind-Rzgr Gibi G etinin oluturulm as gibi.
Love Story zerinde de incelikli hesaplar yaplr, Francis
Laiin rom antik m zii seilir, byk ta n ta n a la rla oyuncular
saptanr, film ortay a k artlr .Segalin kendi deyimiyle g
dsel, duygu ykl rom an ticar sinem ann gzde bir r n
olur. Gzya taciri bizim sinem am zda, edebiyatm zda bol
bol var- Segaln rom an, an latm biim indeki krk dkklere
karn, film olarak istenilen baary gsterir. K ukusuz bylesine iddial bir film hazrlan rk en ve su n u lu rk en rek la
ma, cretli b u rjuv a eletirm enlerine de byk i der .1971
ylnda yalnz A m erikada 20 m ilyon dolar h aslat y ap an Lo
ve Storynin i k arartc gzyalar lkemize de ular. Ne
yazk ki, bay iletm ecilerin u m d u u n u n dnda i y ap ar film.
F ilm in i yapm am asnn som ut sonular st n d e o g n ler

20

de pek durulm az, birka yazar kendilerince filmi, birka cm


lecikle eletirm eye alr .Trkiyede toplum bilim ve sosyal
psikoloji, siyaset sosyolojisi k o n u larn d a zgn a ra trm a la
rn olm amas, olsa da sa n a t - a ratrm a -nesnellik b t n l
ne eriilememesi, film iin kendi toplum um uz asndan
som ut sonular getirm ez. te, ((Gerek Sinem anda yaym la
dm an k et sonular ,o yllarda yaplm, sorular zenle
hazrlanm , am a sonularnn yaynlanm as olduka gecik
mi bir aratrm ad r.
Love Story film inin an k et sonular
A nket yaplan k i i : 136
A nket yaplan lar iinde filmi grenler : 92
Film i grenlerin oran % 67,6
Film i grm eyenler 44
F ilm i grm eyenlerin oran % 32.4
Ankete k atla n la r iinde erkeklerin o r a n : % 60.3
A nkete k atla n la r iinde k ad n larn oran % 39.7
A nkete k atla n erkek 82
A nkete k a tla n kadn 54
Ankete k atlan rencilerin oran % 72.9
renciler dnda ankete k a tlan larn oran % 27.1
Film i gren e rk e k le r: 50 (Ankete k atlan erkeklerin
% 60.9 u)
Film i gren k ad n lar 42 (Ankete k atlan k ad n larn
% 77.7 si)
Film i gren renciler : 71
renciler iinde filmi grenler % 71.7
renciler iinde film i grm eyenler % 28.3
Film i gren erkek renciler 38 (Film i gren erkeklerin
% 76 s)
F ilm i gren kz renciler : 33 (Film i gren kzlarn
% 78.5 i)
F ilm i gren renciler arasn d a erkek rencilerin o ra
n : % 53.5
F ilm i gren renciler arasn d a kz rencilerin o ra
n % 46.5
renci olm ayanlar arasn d a film i grenler : 22 ( ren
ci olm ayanlarn % 59.4)
renci olm ayanlar arasn d a filmi gren erkekler
14
(renci olm ayanlarn % 53.8)

21

renci olm ayanlar arasn d a filmi gren kad n lar


(renci olm ayan k ad n larn % 72.7)
renci olm ayanlar iinde erkekler 26
renci olm ayanlar iinde kad n lar 11

Film i grm eyenlerin ileri srdkleri nedenler


Y antlayan 44 kii, 28i renci.
Ayn konuda T rkiyede evrilen filmi grd iin g it
m eyenler : 6 (4 renci)
Yerli film i grd iin gitm eyenlerin oran : % 13.6
K onuyu bildii iin gitm eyen 13 (10u renci)
Film e gitm eyenler iinde konuyu ilgin bulm ayanlarn
o r a n : % 35. 7
Giden gitm eyen t m renciler iinde konuyu ilgin
bulm ayanlarn oran % 10. 1
Film e gitm eyenler iinde konuyla ilgisi o lm a y a n la r:
% 29. 5
A yracak zam an olm ayanlar : 14 (9u renci)
Film e gitm eyenler iinde zam an b u lam ay an larn o r a n :
% 31. 8
Film e gitm eyen renciler iinde zam an b u lam ay an larn
o r a n : % 32. 1
Film e gitm ek istem eyenler : 5 (1 renci)
A rkadalarnn eletirilerinden etkilenerek gitm eyenler
6 (3 renci)
A rkadalarnn eletirilerinden etkilenenlerin o r a n :
% 13. 6
A rkada eletirilerinden etkilenenlerin (renci) oran
10. 7
B aka nedenlerle gitm eyenler 3 renci
FlLM ZERNDE N DNCELER :
Film iin yaplan rek lam lard an etkilenenler : 22 (Giden
lerin % 23. 9 u)
R eklam dan etkilenen renciler : 12
Film i gren renciler iinde reklam dan etkilenenlerin
oram : % 16. 9
Film i grenler iinde reklam dan etkilenen k ad n lar : 9
Film i grenler iinde reklam dan etkilenen erkekler 13
Film i gren k ad n lar iinde rek lam d an etkilenenlerin
oran: % 21. 4

22

Film i gren erkekler iinde rek lam d an etkilenenlerin


oran % 26
R om ann okuduu iin gidenler : 11
Rom ann okuduu iin giden renci 7 (3 Erkek, 4 kz)
tyi ya da ilgin bir konu olduu iin gidenler : 27 (24
renci)
M erak ettii iin gidenler : 7 (5 renci)
B ir ak film i ya da duygusal bir film kansyla gidenler :
11 (9 renci)
D uygusal film kansyla gidenlerin o ran % 10
Sinem ann nndeki kalabal m erak edip giden : 1 ( ren
ci deil)
F ilm in T rkiyede evrilenini grp .karlatrm ak iin
giden : 5 (renci)
ekim ve teknii m erak etti i iin giden : 1 renci
F ilm in yldzlarn grmee giden : 1 Kz renci
D avet edildii iin giden : 1 renci
Seks filmi olduu kansyla giden : 1 Kz renci
FlLM lN BIRAKTII ETK :
A ck l: 6 (5 renci)
D u y g u sa l: 45 (30u renci)
Tm grenler iinde duygusal diyenler % 50
rencilerden grenler iinde duygusal diyenler % 42.3
lgin : 9 (6 s renci)
Sam a : 3 renci
B asit : 24 renci
Gereksiz : 7 (5i renci)
rencilerden filmi basit, sam a ya da gereksiz b u lan
la r % 44. 6
rencilerden filmi ackl, duygusal ya da ilgin b u lan
la r % 55. 4
FLM N YARATTII DUYGUSAL TEPK :
zlenler 31 (19u renci) % 33, rencilerde % 26. 4
A layanlar 19 (15i renci) %20. 6; rencilerde %21.1
zlen ve a lay an larn toplam oran % 53.6
rencilerde : % 47.5
Hi bir ey duymayan ; ?o (15i renci) % 1.5; ren

cilerde % 21,1
23

G len : 21 (19 renci) % 22.4; rencilerde % 26.4


D nen 1 (renci deil)
Hi bir ey duym ayan, glen ve dnenlerin oran %
46. 4
Hi bir ey duym ayan, glen rencilerin oran % 52.5
Sonu olarak : A nket 136 kii arasn d a yaplm tr. Anket
yap lan lar iinde filmi grenlerin oran % 67.6 dr. Film i gr
m eyenlerin oran ise % 32.4 dr. Film i grm eyenlerin ileri s r
dkleri nedenlerin banda bu t r k onularla ilgilenmiyen,
koEuyu d ah a nceden bilenler (% 29.5), zam an b u lam ay an
lar (% 31.8), arkadalarnn eletirilerinden etkilenerek
filmi grmeyenler (% 13.6) ve Trkiyede evrilen yerli fil
m i grd iin grmeyenler (%13.6) gelm ektedir. Filim
zerindeki n dnceler ve film i grm elerini salayan ne
denler ise yi ya da ilgin bir konu olduu kansyla giden
ler % 24, reklam dan etkilenenlerin oran (% 23.9), bir ak
film i olduu iin gidenler (% 10), rom ann okuduu iin
gidenler (% 10) ve film in yerli yapm yla k arlatrm ak
iin gidenler (% 5). F ilm in izleyenler zerinde brak t e t
ki T m grenler iinde duygusal diyenler (% 50). Bu oran
rencilerde (% 42.3) Tm grenler iinde filime, basit, sa
m a gereksiz diyenler (% 50). Bu oran rencilerde art gs
teriyor (% 57.7).
a. Love Story adl film i grm eyenlerin nde gelen ne
deni bu t r k o nu larla ilgilenmemeleri, konuyu d ah a nceden
bilmeleri dir.
b. G renlerin byk bir ounluu dorudan ya da do
layl reklam dan etkilenm itir.
c. F ilm in bir ok lkelerde izleyicileri etkilemesi, a lat
m asna kar, T rkiyede bu film iin duygusal diyenlerin
oran % 50yi am am tr.

24

devrimci sinema gruplar


2
dzga vertov grupu
JEA N -LU C GODARD GRUP ARKADALARI ADINA KO
NUUYOR. GRUPTAKLER JEAN - PERRE GORN, GERARD MARTN, NATHALE BLLARD VE ARMAND MARCO
Dziga Vertov gru p u ne zam an ve nasl kuruldu?
6 M aystan sonra, J.C.M.L.de alan Jean - Pierre Gorin adl bir genle tan tm . Bu iki ayr kiinin karlam asyd. Biri allagelm i sinem adan geliyor; dieri, hem Mays
olaylarn k u ram latrm ak , hem de p ratie dnm ek bak-

Vladimir et Rosa/Jean-Luc Godard

m ndan, sinem a yapm ay siyasal grevlerinden biri sayyor


du. Bense sinem adan gelmeyen birine balanm ak istiyor
dum . Szn ksas, biri sinem a yapm ak isterken, dieri si
n em adan ayrlm ak istiyordu. Bylece,
m ark sist anlaya
uyarak, iki k artlk tan oluan yeni bir birlik k u rm ak abasyd bu. Siyasal sinem a yapm ayan, am a siyasal olarak si

25

yasal sinem a yapm ak isteyen yeni bir hcre k u rm ak am acm daydk. Bu abamz, m ilitan sinem aclarn y ap tk larn
d an olduka farklyd.
M aysta n sonraki p atlam a n n ertesinde to p lan an Sine
m a Genel K u rultay n ( tats G nraux)
izledikten sonra
ie koyulduk. Dziga Vertovun adn, onun program n uy
gulam ak iin deil, onu E isensteina kar bayrak olarak
k ullanm ak iin aldk. nk Dziga Vertovla k arlatrlp
incelenince, Eisenstein revizyonist bir sinem acdr.
Oysa,
bolevik sinem asnn balangcnda, Dziga Vertovu n b am
baka k u ram lar vard sinem aclarn gzlerini am alarn
ve proleteryann d ik tat rl ad n a dnyay gsterm elerini
istiyordu. O sralarda, K ino-Pravda deyim inin, rportaj ya
da saf kam erayla hibir ilikisi yoktu. B ugn Dziga Vertov,
sinema gerek kav ram n d an dolay, yanl olarak, rpor
ta j ve saf kam erayla zdeletiriliyor. Oysa K ino-Pravda
siyasal sinem a dem ekti. Bizim iin en nemlisi, datm i
lerinin stnde durm akt. M ilitan sinem ann b t n zellii
film leri baka biimde d a tm ak abasnda belirir. Bizce bu
olanakszdr ve bu ab alar baarszlkla sonulanm tr.
Bizler, m arksist olarak ta m tersine yapm n, d a tm a ve
tketim e egem en olm asn,
devrim in ekonomiye egem en
olm asn istiyoruz. Yani bize kalrsa, k ap italist b ir lkenin
zel koullar altnda, em peryalizm in basks altnda, ancak
film lerin nasl yaplaca renildikten sonra, bu film lerin
d ah a sonralar nasl datlacan renm enin yolu vardr.
u da var ki, yapm -datm birlii, iki k artln at
m asdr ve blnm ez bir b t n d r. M ilitan sinem aclar d a
tm balca eliki say arlar ve datm da tkezlerler. Biz
ise balca elikinin yapm da olduuna inandk. Eer siya
sal adan doru bir film yaparsak, yine siyasal adan bu
film in datm n salayabilm enin yolunu bulacam za in a n
dk. Ama henz bu aam aya varm adk. B t n gelimemiz
iki ylda oldu. F ilistin st n e yaptm z film ko n u su n d a u
sralard a byk elikiler tayoruz
bir odaya kapanp ku
ramlar ileri srmek yerine, ok somut olan bu sorun stn
de kitlelerle iliki kurarak almak gereini duyduk. Ama
insan (benim adm dan y a ra rla n a ra k bile) sinem a en d stri
sinde alabilir, bu elikiden y ararlan m a a kalkarsa, bu
eliki insan yar yarya yutabilir. rnein F ilistin g r n t
lerinin parasn salamak iin bir reklam filmi yapmak ge
rekir. Bunun mantkl sonucu ise, burjuva reklam ideolojisi

26

ne uygun bir yapm dr. Eer sabah bu yaplyorsa, leden


sonra d ah a proleterce olmas istenen bir dnce yntem ine
gre retim de bulunm ak zordur. len paydosunda ceket
deitirir gibi ideoloji deitirm ek yle pek kolay bir i deil
dir.
DEOLOJK BAKIMDAN AIZDAN DOLDURMA
BR TFEK
B una gre .kapitalist lkelerde bugn film yapm ak, iin
den yle pek baaryla klam yacak bir elikidir. M ilitan
larn gereince m ilitanlk yapabildikleri ,ancak ellerine k a
m eray aldklar anda, ideolojik silahlar olan sinem ann,
azdan dolm a bir tfek, bir yaba k ad ar bile etkili olm ad
anlald. Yine anlald ki, sinem a en m kem m el dnem ini
yaam akta, burjuv a devrim ini gerekletirm ekte ve ticari si
nem a henz feodalizm aam asndadr. Beni derin derin d
ndren bir du ru m var. O da u bir y an dan inde niver
siteleri k apatp sinem a olayn d u rd u ru rlark en , dier y andan
bizde, M aysta sinem aclarn to p lu lu u n a Sinem ann Genel
K urultay ad verildi. Demek ki, o sralard a sinem a, bir b u r
juva devrim i olanan sezmee balad. B ugn S.R.F. b u rju
va devrim ini yapm aya alyor; yani olaylar ikiyz yllk bir
gecikmeyle izleyebiliyor. Ve bu d u ru m gnm zde hem en
hem en t m dnya sin em alarn n du ru m u . Birey d ah a var:
M aysta yapm durdu, Cannes Festivali durdu. Tek durm ayan
faaliyet filim lerin gsterilmesiydi. T ru ffau t, Cannes festiva
lini durdurm akla, yapt ya da satn ald filmi gsterm ee
devam etm ek arasn d ak i elikiyi hi sezmiyordu.
F ra n sa da olduum uzu, Novosibirskte ya da Buenos- Ai
reste sorunlarn ayni olm adn bilerek, bu so ru n lar d
nm eli. M ilitan sinem aclar iin gerek olgu budur. Bu m i
lita n la rd a n bazlar sinem a yapm am aa k a ra r vererek bu
sorunu zm lyorlar. Biz ise, devrim iinde sinem ann ik in
cil bir grev olduunu sylyoruz. Ama bu ikincil grevin u
sralard a nemi vardr; dolaysyla sinem ay balca faaliye
tim iz yapm ak dorudur.
Mays 1968den bu yan a yaptnz film leri tketim e
ynelmemi deneysel alm alar olarak m gryorsunuz?
Bu film lerden ilk y ap lan larn hem en hem en hi g
rlm eyecei nasl olsa biliniyordu. Ben o sralard a allagel

27

mi sinem ann dna atlm tm . Bu allagelm i sinem ann


iinde bile isyanm srdrm eyi baaram yordum . Mesleim
de bol p a ra kazanm am a ram en, b an a si bir gen ya da
a n arist gzyle baklyordu. Yava yava k u ru lu dzenin d
na ynelten kendiliindenci bakaldrm n beni nereye s
rkleyeceini Mays olaylarnda d ah a iyi anladm . Bu, birey
sel bir bakaldrm ayd. Ve o zam an, bir hayli ge de olsa, ge
ni toplum sal olaylara dah a yakndan balanm am gerektii
ni anladm . Sinema, insan inanlm ayacak k ad ar gerekler
den uzaklatran, da tm yle kapal bir dnyadr. Yapm
olanaklarn dnnce, film lerim izi datam ayacak d u ru m a
drleceim izi, ancak iki dostun onlar grebilecekleri
ni, bu olayn bir hayli tatsz olduunu ,am a film yapm am zn
nne geilemiyeceine gre, bu d u ru m a bir iki yl, yani el
den geldiince ksa bir sre dayanm ak gerektiinin kanl
maz olduunu biliyorduk. O zam an, baka bir elikiden, al
lagelm i sinem ann dna itilm i olm am a karn, adm dan
tr, baz televizyon irk etlerin in ban a kucak am alarn d an
yararlandk. Nitekim, B.B.C. bize sm arlad bir filmi yap
m ndan sonra reddetti. R.A.. iin yaptm z filirn de ayni
ekilde reddedildi. O sralard a Alm an televizyonu b an a iki
film lik bir k o n tro t nerdi. B unun nedenleri vard A lm an
y a nn konum u, liberalizm in elikileri, kon u larn A lm anya
y dorudan doruya ilgilendirm em esi. Bu nedenlerden do
lay, F ra n s a da, n g ilterede ya da ta ly a da olduundan ok
d ah a ileri gidebiliyor insan bu lkede. Ne var ki. ekoslovak
ya st n e yaptm z film bile (konum uzla ilgili deil, am a
bu film hi de iyi saylmaz) Alm an seim leri srasnda fazla
siyasal saylarak program dan kartld. Bylece ar liberal
sanlan bir televizyon irketi bile bu filmi gsterm eye y an a
mad.
Siz kout (paralel) datma inanyor musunuz?
Hayr, pek inanm yorum . nk b u n larn k t y a
plm filim ler olduklarn ve bu yntem le d a tlan film lerin
zaten inanm olan lara yneldiklerini, on lara t verdikle
rin i dnyoruz. D atm siyasal alm aya bal olm aldr.
B ir kitle p artisi varolduunda, bir kitle d a tm n a inanrm .
rnein, inde du ru m byle. Ne var ki, inliler sinem a so
ru n lary la yeni yeni ilgilenm eye baladlar. Bu so ru n lar d a
h a nce dem eleri iin de .hi bir neden yoktu aslnda. Sine
m a p a rtin in bir aracd r ve bizler devrim ci b ir p a rtin in va

28

rolm asnn henz uzak olduu lkelerde yayoruz. Ayrca


bu lkelerde devrim ci alm a bu p artiy i o lu tu rm a aba
sdr. Bu alm a iin de uzun bir sre gerekebilir.
SNEMA VE DEVRM
Demek oluyor ki, m ilitan bir film in binlerce kopya
snn datlm as devrim i bir tek saniye bile ilerletmeyecektir. Gemite olduu gibi, bugn de proleterlerin gerekten
benim sedikleri film ler POTEMKN ZIRHLISI ile YERYZ
NN TUZUdur. Yani proleterleri derinden etkileyen bu fi
lmler, devrim in seline kaplan bir burjuvannkiyle, Ameri
kal bir liberalin y ap tlardr. Bu iki film kitlelerin eylemi s
t n e k urulduu iin, bir proleter kendini ta n r bu filmlerde.
Ama ayni zam anda azdan doldurulm a bir t fek verilm i
tir eline. nk B erliette grev yap ark en YERYZNN TA
DI TUZU film indeki grevi gren bir proleter yreklenir,
am a savat yerde m cadeleye k atlan siyasal gler s t
ne bir bilgi edinemez.
Siyasal bir film in geni bir seyirci kitlesine zengin
gsteri esiyle ulaabileceini dnyor m usunuz?
Bu gsteri esinin gerekten etkili olabilmesi iin
diyalektii yozlatran bir t rd e olm am as gerekir. B recht
olgusunda da bun u grrz. B recht, yaad dnem in ko
ullarndan t r hi bir zam an sahneye iyi konulm ad. Di
yalektik tiy atro yapt iin, ancak inde kendini gelitire
bilir ve etkili olabilirdi. Ne v ar ki, B rech ti sahneye koyanlar,
gsteri esinden y a ra rla n a ra k diyalektii bodular. Seyir
ciler bu yzden oyunda grdklerini dnem ez d u ru m a gel
diler. B recht proleterler iin yazyordu. Eer oyunlar iyi sah
neye konulsayd (yani proleterler ta ra fn d a n sahneye konul
sayd) proleterler onu anlayabilirdi. Ama B rech tin oyunla
rn bu rju v a ynetm enler sahneye koyuyorlar ve bu oyunlar
bu rju v alar can skan birer gsteri olarak buluyor. te biz bu
elikiler iindeyiz. Bu elikileri alt etm ek abas, birka yl
h arcam a a deer bize kalrsa. Y eter ki ekonom ik bakm dan
dayanabilelim . D ayanabilm ek ise gittike gleiyor. O nun
iin hem k u ram yapm ak gerek, hem de k u ram n gereklerle
badam asn salam ak gerek. Bylece, film lerim izin d a t
m n y ap arak kitlelerin dncelerini to p lar ve film lerim iz
yoluyla bu dnceleri yine kitlelere yayabiliriz. F ilistin s

29

t n e yaplan film in d u ru m u budur. Bu film in o rtay a koydu


u sorunun baz eleri, burada, yabanc ii evrelerinde b u
lunabilir. O zam an bu film yabanc iilerin so ru n larn a bir
katk d a bulunabilir, onlarn kendi savalarna yardm edebi
lir. Demek ki biz, ilkelerimiz asndan gsteri esine hi de
kar deiliz. Ama zlerek unu da sylyoruz ki, bir sre
iin gsteri esine kar olmamz gerekiyor.
M ilitan bir sinem ac olarak, an n d a etkili olm aya y
nelm eniz ve bu zorunluluun sizi yeni biim a ra trm a la rn
dan alkoym as gerekm iyor mu?
Yeni biim ler deil, yeni ilikiler a ra n r .Bunu yap a
bilmek iin yalnz biim asndan da olsa, eski ilikileri yoketmeli. B unlarn biim asndan yokedilm elerinin nedeni,
onlarn, belirli baz toplum sal varlk koullarndan gelmeleri
ve birlikte alm a koullarnn k artlk larn atm asn zo
ru n lu klm alar, yani bir siyasal atm ay gereksindirm elerindendir. Bu ise, F ra n sa da devrim ci sinem a g ru p larn n ek
tikleri glklere bal. Bu gruplar, basit k o n u lard a bile b ir
birlik kurm ay baaram yorlar. Z aten b t n b u n lar basit de
deil.
alm alarnzn h an g i noktasndasm z?
F ilistin st n e yaptm z film, kurguda. Alm an te
levizyonu hesabna VLADMR VE ROSA adl film i yapm ak
iin, F ilistin film ini yard a b rakm ak zorunda kaldk. VLA
DM R VE ROSA ekonom ik bir zorunluluk bizim iin. Biz de
sorun larn azalacan dnerek b u n u byle kabul ettik.
VLADMR VE ROSA ykl ve oyunculu b ir film. Bu yn
tem le m ateryalist bir film y apm ann ne denli zor olduunu
gsterdi bize. inliler de bu sorunla karlam aa baladlar.
Ama bizde, ne devrim ne de k lt r devrim i olm ad iin, on
la rd a n g durum dayz. Fazla kuram lam am yeni biimle
ri izleyerek bu yolda alm ak gerek.
G rup alm asndan ne alglyorsunuz?
A lglanm yor Bu no k tay a da varlm yor! Bir film
stne iki kiinin siyasal adan alabilm esi ok g. ster
istemez, yle bir an geliyor ki, kollektif alm adan bir tek
kii, bu ii baarabilm ek iin b ak alarn d an d ah a yetkin olan
kii, sorum lu oluyor. M utlak eitlik topyasna kaplm am al,
zellikle ekonom ik alanda. nk bu alan d a herkes ayni ko

30

ullar iinde olm adndan, yvmiyelerin eitlii sorunlar


zmyor. Herkesin h a y a t koullarn ta rtm al ve bylece
b t n dzeylerde siyasal bir biim de davranm al.
Siyasal film lerin reticilii st n e ne dnyorsu
nuz?
ki eit m ilitan film vardr. Kara ta h tala r dedii
miz film ler ve uluslararas dediimiz filmler. U luslarara
s film ler siyasal bir gsteride Enternasyonal i sylemek
gibi bir eydir. Kara tah talar ise, bir in san n grd yeni
bir olguyu k an tlar, grdn gereklere uygulam asn ya
da bunu bir baka k ara ta h ta y a izmesini ve bylece baka
in san larn da ayni eyi uygulam alarn salar.
BR DERS VE BR ARKI
B unlar, ayni b t n n iki k art grndr. Ne var
ki, bu b t n gerekletirebilm ek, yani POTEM KNin hem
devrim ci bir eylem dersi, hem de in san a m oral veren bir a r
k olm asn salam ak ok g t r. Oysa, gerekte bu iki k a r
tln ortasnda k alr insan. Z gibi, politik olarak byk
seyirci kitlesine seslenen film leri deersiz diye b ir k en ara
atam ayz. Byle film lerin bugnk d u ru m u n elikisinin h a n
gi ann gsterdiklerini an lam ak gerekir. Z gibi b ir film,
F ra n s a da siyasal bakm dan az gelimi kiilere, sah te p a r
laklyla ya da verdii vicdan rah atl y la devrim ci bilinci
geriletirken, bir baka an d a ve bir baka lkede, devrim ci
gleri seferber etm e ilevini yerine getirebilir. Ama byle bir
i iin a rtk Z yi hesaba k atm yorum bile. Baz Brezilya ve
K ba film lerini ya da AKBABANIN KANI adl Bolivya fil
m ini dnyorum .
Son zam anlard a ortaya kan siyasal film ler arasn d a
sizin yapm ak istediinize yaklaan bir film v ar m?
Biz ne yapm ak istediim izi henz ok iyi bilm iyoruz
ki! Film iine devam edip etmeyeceimizi bile bilmiyoruz. B a
n a kalrsa elikilerden y ararlanm al, bu elikilerin arasn a
sokulup onlar havaya uurm al. Ne var ki, bu elikilerin bu
lunduu alan sk bir denetim altnda! M ilitanlara d ah a e t
kin bir siyasal alm aya girim ek olanan salayan kasetli
m anyeteskoplarn gelierek audio-visuel (grntsel-sessel)
bir gerek halini alm asyla bizim yapm ak istediim iz belki de

31

birka yl sonra gerekleebilir. O zam an allagelm i sine


m aya gerek kalm az. Ama b an a kalrsa burjuvazi bu i sek
t r n de sk skya denetleyecek. zel kiilerin evinde ya
pm gereleri bulun m asn a acaba izin verecekler mi? Eer izin
vermezlerse k ap italist irketler arasn d ak i rek ab etten doan
elikilerden yararlan m ak gerekecek. rnein, G au m o n tdan
elde edilemiyen eyi Sonyden elde etm ek gerekecek.
Yeniden, ticari piyasada i yapan b ir film
dncesine kar msnz?

evirmek

Hi de deilim! Ama ban a byle bir ey nerilm iyor


ve byle bir alm a yapm ak iin de kendi olanam yok. Ge
m ite, NEFES NEFESEn in (A Bout de Souffle) b aarsndan
sonra bile, b an a bir i nerisinde b u lu n an olmad. Yapm c
la r ikna etm ek zorunda kaldm . Kald ki onlarn saylar da
pek fazla deildi ve eninde sonunda dostluk ilikilerim olan
kiilerdi. Z aten M aystan sonra da benim le dost o lm aktan
vazgetiler. K urulu dzen iinde siyasal b ir film y apm ann
yolu yoktur. Bteniz 50 M ilyonu geer gemez senaryoya k a
rm aya balarlar. Ancak EASY RDER ya da MORE gi
bi film ler yaparsanz 50 m ilyon verirler size.
Peki, ARKADALAR
(CAMARADES) film ini
vimli bir istisna sayam az myz?

se

K arm itz ban a kalrsa, iki kez st ste ayni eyi y ap a


maz. Ve onun filmi Z in t r n e deil, AKBABANIN KANIn n t r n e girer. Bizim lkemizde K arm itz etkili deildir
bence. O, hi kim senin savam asna yardm c olmaz, salt du
ru m u belirtir. H alk cephesi dnem inde, LA BELLE EQUPE
ayni anlam tayam az. B u rad a sz konusu olan, K arm itzin
itenlii deil, yapt film in etkinliidir. DNYANIN TADI
TUZU d ah a iyidir proleterler iin.
ki yldan beri (belki de geici bir d u ru m d u r bu) bir
san at olarak kendinizi aklam ann olanakszlna boyun
emi grnyorsunuz...
Hayr, biz kendim izi gem ite olduundan ok d ah a
fazla ve ok d ah a iyi aklyoruz. Ne var ki, baka bir biim
de, diyalektik bir biimde aklyoruz. B ugn F ra n sa da bir
insann kendisini aklam asnn g olduu da doru. Bir
F ilistin linin ya da Birleik A m erikada ezilen bir zencinin
kendilerini aklam asn benden ok d ah a iyi bildikleri de

32

yzdeyz. Ben kendim i iyi aklayam yorum . Ama kendim i


iyi aklam ak isteini, kendim i d ah a iyi aklayabilm ek iin,
aklam a biimimi deitirm ek isteim i yitirm edim ...
M arcel MARTN
Cinm a 70
eviren ENGN ZDEN

dyada grupu
D ynadia nedir? Topluluunuz nasl dodu?
G rnt ve sesi ura edinen kiilerin (sinem ac, te
levizyoncu, fotoraf, grafiki, vb.) bir aray a gelmesiyle, 68
haziranndaki byk grevlerden az sonra k u ru la n bir to p lu
luuz. A ram zda ok p artili var, ancak bu birlikte alm ak
iin bir koul, deil, to pluluun tem el hedefi kendi z olanak
laryla p a rtin in pro pagandasna yardm c olmak.
A ram zdan bazlar 1968 m aysnda E ta ts G nraux du
C inm an in Yaym K u ru lu n d a alyorlard : bu K u ru l zel
likle i yerlerini igal eden grevciler iin film gsterileri d
zenlenm esini salyordu. M aysta n sonra bir ok sinem ac
ya da sinem ac g ru p u militan denilen film lerin gerekle
tirilm esini hedef ald. Z aten b u n lard an bazlarnn alm a
la r 1968 m aysndan nce balam t. Bu film ler genellikle
birbirlerinden farkl sol ya da gauchiste eilim lerin ifade
leriydiler ou sinem acnn toplum sal kken ve bam ll
gzden karlm azsa bu eitlilik in san artm az. A ram zdan
bazlar devrimci, bazlar deildi (ya da henz deildiler) ;
bazlar da YAKINDA, UMUYORUM, VETNAMDAN UZAK
TA gibi film lerin yapm na katlm lard.
M aysta n sonra balca uram z evremizde egem en
olan ar karkla kar siyasal akl savunm ak oldu.
Biz, h er eyden nce m ilitan kiileriz. Belli bir sol sinem a
anlay bize alm geliyordu. P artim izin zm lerini ve ne
rilerini, ksaca siyasetini eksen alan film lerin (ya da baka
grnt-ses r n lerin in ) gerekliliine inanm tk. Bu ynde
alabilm ek iin D ynadian n k urulm as ab alarn a giritik.
Ancak varlm z hakl karacak asl neden sol ya da gauc-

33

histe karkl y an tlam ak deildi. deolojik kavgann sonu


ca gtrecek bir nem kazand u srad a ik tid ar bu kavga
ya b t n arln koyabilm ek iin grsel iitsel h ab er alm a
ara larn d a n giderek a rta n bir lde yararlanyor. Bu gz
boyayc (ve genellikle ustaca) propagandaya P artim izin
(byk burjuvazininkilere eriemeyecek olanaklar lsn
de) byk tekellerin ve devletin politikasndan zarar gren
kalabalk toplum k a tlarn n ve ii snfnn k arlarn savu
n a ra k karlk vermesi kanlm azdr. B unun iin de nem le
rin i koruyan geleneksel bilgi yaym a ve propaganda aralar
y an n d a grsel iitsel ara lara da b t n ilgisini evirmek zo
rundadr. D ynadian n asl kuru lu nedeni budur.
K uruluun u zd an bu y an a han g i film leri yaptnz?
Hedefimiz bandan beri P artim izin m ilitan ve rg t
leri ya da gerektiinde baka dem okratik rgtler ta ra fn d a n
kullanlabilecek r n ler o rtay a karm akt. Ama byle r n
leri gerekletirm eyi salayacak m ali ya da teknik o lan ak lara
sahip deildik. Ksa bir sre iinde ie 16 mm. lik film ler ya
p arak balam am ak gerektiini anladk (bu sonuca elimizdeki
yaym olanaklarn da kapsayan bir zm lem eden yola
k arak varld).
Akl y r tm e biimimiz ok basitti: F ra n s a da h er yerde
bulunabilen tek yaym arac diyapozitif gstericisiydi. Tabi
bu sinem aclar iin ilkel gelebilecek bir ara, am a biz etkili
olabileceine inanm tk : geni k u llan m a serbestlii bile ye
terli bir nedendi (blgesel gsteriler iin diyapozitif eklenip
karlabilir, szl ak lam alar dzeltilebilir, vb.)
Bu ilk alm ann konusu ise m ays sonrasnn siyasal
d u ru m u ta ra fn d a n belirlendi DE GAULLECLN ON
Y ILIn n bilanosunu kardk. Bu r n n yanllar yok de
ildi (Baz sinem ac alk an lk larn a saplanm tk oysa bu
m alzem e zgl bir ta sarlam a gerektiriyor) am a yine de bizim
iin ilk yreklendirm e olacak bir b aar kazand: lke yze
yinde m ilitan lar 500 diyapozitif tak m kullandlar. stelik
nem li bir n o k ta d ah a var: m ilitan lar malzem eyi uyarlayp
blgesel d u ru m lara gre deitirerek onun esnekliine d u y ar
lk gsterdiler.
B undan baka bu ta k m n yaym snrl m ali o lanaklar
elde etm em izi salad bylece ilk som ut alm a m erkezine
sahip olduk, telefonlu kk bir bro, 16 mm. lik k u rg u oda

34

s, ta n tm a yazlar iin bir m asa. Bu malzem eler Saint-Clou d daki D assault fab rik alarn d an sendikac ark ad alarn m a
ys grevleri srasnda kendi kendilerine ektikleri b ir film i bi
tirm elerine yardm c olm amz salad. (Bu o rtak alm a bu
gn de srdrlyor: i yeri iinde hab er ve bilgi yaym a n ite
liinde ilgin film ler y a p tla r).
1969 nisannd ak i referan d u m srasnda ikinci bir diya
pozitif tak m gerekletirdik. Ama y arta ark ay a kaldk
takm tam am land n d a bakanlk seimi iin kam p an y a ba
lam t bile. Bu olum suz deneyden ders aldk.
O ta rih te n sonra d ah a ok 16 m m .lik, genellikle p artin in
giriim leri st n e filim ler yaptk. B u nlarn ilki Jacques Duclosn u n y r tt bakanlk seimi kam panyasn konu ald:
DEVRMCLER KAVGANIN NDE. F ilm in elli kopyas
karld, en az 80.000 seyircinin grd kabul edilebilir.
S onra Song-My kym ndan k u rtu la n gen kad n n F ra n sa ya
geliinde kynn A m erikallar ta ra fn d a n o rtad a n kald r
ln a n latt ok yaln bir film: PHAM T l LEN gelir. O
zam an Fransz Radyo Televizyonu bu olaya hi yer verm e
m iti. Bu film zellikle F ransz K ad n lar Birlii ve Bar H a
reketi ta ra fn d a n kullanld.
Sonra gm en sorunu st n e elli be dakikalk bir film
yaptk: FRANSADA GMENLER: KONUT. Sonra Madele
ine R ifaudyla birlikte, Laosta n getirdii m alzem eden yola
karak gerekletirdiim iz KURTARILAN GRNTLER.
nm zdeki h a fta la r ve ay lard a devrim ci ya da dem ok
ra tik birlik belediyelerinin alm alar st n e yaplacak film
lerden oluan bir program m z var. B undan baka p a rtin in
ellinci yl st n e bir k u rg u film i ile C ham pigny gsterisi ve
on dokuzuncu kongrem izin tezlerini tem el alan yeni bir diya
pozitif tak m n tam am lyoruz. B ir de elektronik ekim ve
yaym aralarn (m agnetoskop) inceliyor ve deniyoruz.
Baka bir noktaya geelim: siyasal sinem aya estetik
ve d ra m a tu rjik adan nasl bakyorsunuz? En geni seyirci
kitlesi st n d e hem en etkili olm ay m hedef alyor ya da bi
imsel a ra trm a la r m n gryorsunuz? rnein G lauber
R ochan m didaktik - epik slbu st n e ne dnyorsunuz?
imdi ortay a h er t rd en kesin y an tn ok em atik
kalaca bir sorun koyuyorsunuz. stelik nedenlerini bilm edi
imiz kartlk iftlerini varsayyorsunuz: etkililik ya da sa

35

n a t gibi, vb. S orunun bize bu biimde grnm ediini syle


yelim. nce biz m ilitanz, bu ise, rnein G lauber Rocha ya
da b akalar st n e kiisel dncelerim iz olm asn engelle
mez. S onra sizin en geni seyirci kitlesi adn verdiiniz e
ye ulam ak iin im di elimizde bu lu n m ay an datm ebeke
lerine sahip olmamz gerekirdi; bu byle olunca biz ak siya
sal tem eller st n d e in an d rm ay hedef alyoruz. Siyasal
sinem a adn verdiiniz sinem a dzeyinde biim konusunda
k u rallara bal kalm ak yanl olurdu bu alan d a farkl yer,
d u ru m ve dn biim lerine gre ok deiik yn verm eler
olm aldr. Biz m u tlak olarak siyasal sinem a tekeline sahip ol
duum uz savnda deiliz: bir seim yaptk, bu yolda tu tu n
m ak istiyoruz. Y aptm z m u tlak a szc szcne Bre
zilya ya d a baka yerde yaplm as gereken deildir.
Ama eski ve yeni biim ler st n e grnz nedir?
B urada bir diyalektik vardr, biri tekini m ekanik
olarak bir y an a atm az. JACQUOU LE CROQUANTd an sonra
kyl gsterileri oldu, bu bile bir dorulam adr, am a bu ya
p ta verilebilecek tek biim odur demeye gelmez. Hem PROLETKULT slbu n u n eskiyi bir yan a atn d an , hem de d
n p dolap eski biim lere gelm ekten saknm ak gerekir am a
bir kez d ah a yineleyelim, bu so ru n lar cidd olarak ta rtm ak
iin bir konum adan farkl bir ereve gereklidir.
B ugn F ra n s a da kout (paralel) sinem ann gelim e
si st n e dnceleriniz nedir?
Benimsemediimiz gauchiste ta v r gerektiren bir
deyim olarak kout sinem a yapm yoruz. Biz ne F ra n sa y koca
bir sinem a stdyosuna evirmek ne de sinem ann devrim i ge
tireceine in an m ak istiyoruz; yalnzca doru bulduum uz bir
siyasetin, bal olduum uz p a rtin in siyasetinin ta n tlm asn a
ve ta rtlm asn a k atk d a bulunm ak istiyoruz. Yaptmz,
m ilitan larn n alm asnn baka aralarla yaplan doal bir
devam dr.
tk i ayr dzey belirlem ek gerekm ez m i acaba? En ge
ni bilgi yaym ve san atsal y aratm a dzeyleri.
Biz ne san a tn yerine siyaseti geirm ek ne de m eka
nik olarak ikisini k artrm ak istiyoruz, ancak bizim dzeyi
mizde sizin ayrm nzn anlam yoktur. Bizim iin yalnzca
bir ivedilik sorunu var : biz im di devrim ci olarak, sinem ac

36

olarak, devrim ci sinem ac olarak ne yapm ak zorunda olduu


m uza inanyorsak onu yapyoruz. Ama bakalar iin seim
yapm yoruz. te y an d an sanatsal yaratm a m n ille de a ra n
d yerde bulunm adn h atrlam al. Alak gnlllkle
am a bunda arya gitm eden yaptm z olabilecek en iyi
biimde yapm ay deniyoruz diyelim.
Guy HENNEBELLE Marcel MARTIN
Cinm a 70
eviren ENGN ZDEN

T R K SNEMATEK DERNE
MART 1974 GSTERLER
6 Mart BAKALARININ BAINA GELEN/Nadne Trntignant
5-9 Mlart BARAGANIN DIKENLER/Louis Daquin
7-8 Mart ALLAHIN ADINA/M arco Bellocho
12-13 Mart SEFLLER I-II/Raym ond Bernard
14-15 Mart MAA A SI/M ilos Forman
16-19-20-21 Mart SIKI KONTROL EDLEN TRENLER/Jiri Menjel
22 Mart TANIKLIK
26 Mart LES ZOZOS/Pascal Thomaa
23-27 Mart ANAHTAR
29-30 Mart CINAYET/Jiri Sequens
SINEMATEKIN ADRES :
Trk Sinematek D em ei, Sraserviler Cad. No: 65 TAKSM
Tel.: 49 87 43

fotoraf
ve
isa elik
Gen sanat SA ELK, Mersin'de dodu. Ankara ktisadi ve Ticari
limler Akadem isini bitirdi. Uzun yllar grafiker olarak alt. Grafikerlii sresince afi, pankart, bror kitap kapaklar, karton film
ler yapt. Fotoraf yllklarnda, sanat dergilerinde fotoraflar ya
ymland. 1971 ylnda Ak Veysel'in portresiyle birinci Trkiye Fo
toraf sergisine katld. Fotoraflarn, ilk kez Harbiye'deki Y.P.E.
merkezinde sergiledi. Y.P.E. merkezindeki ilk sergisi ve Trk Sinematek
Derneinde at nsan konulu sergisi, toplumsal ierii, fotoraf tek
nii, konularn seii ynnden byk ilgiyle karlanmt.

V _______________________________ /
Dilenci K adn/Fotoraf

sa elik

GEREK SNEMA T rk fotoraf san atn n oluum u,


geliimi ierisinde yerinizi nasl belirleyebilirsiniz?

ISA ELK Asl Trk Fotoraf bana gre Kurtulu


38

Savayle balyor. K u rtu lu Savanda bir bakm a resm


fotoraflk yaplyor. Fotoraflar resm bir grev yapyor
lar. B unlar cephelerde ,cephe gerisinde resm o rtam d a sayla
bilecek fotoraflar yapyorlar. B unlarn estetik kayglar yok,
toplum sal so ru n lara eilmek gibi bir d ertleri yok. Bu foto
ra fla rn belge deeri var, fak at alm alar bilinli bir belgecilik anlayyle yapm yorlar. O gnlerde ad larn dahi bilm e
diimiz birok ordu fotorafs var. Sadece grev anlayyle
fotoraf ekiyorlar. Biz o g nlerin fo to raflarn a belgesel bir
nitelik atfetm eye alyoruz.
Foto Cemal Iksel, Sreyya gibi fotoraflar cephelere
kom ular. O ndan sonra gelenler, birdenbire bu lkenin sa
va sonras sorunu yokm u gibi, tam am en estetik kayglarla
fotoraf yapm aya balam lardr. B unda O tm arn ta rih ve
estetik fotoraflarnn da etkisi v ard r sanyorum .
1960lard an sonra bu lkenin in san n a eilen bir kuak
yetiiyor. D aha soluklu, d ah a d ertlerine yakn, dertlerim le
ilgilenen ad am lar geliyor. sim vermek gerekli m idir? Ara
Gler, F ikret Otyam , Ozan Sad sayabilirim .
GEREK SNEMA F otorafa balarken bu birikim den
yararlandnz m? Bu birikim i eletirici bir gzle yeniden yo
rum lam a gereini duydunuz m u?
SA ELK imdiye kad ark iler in san kom pozisyonun
bir paras olarak ele ald lar veya alm ak istediler. F a k a t in
san kom pozisyonun tam am laycs deil, am ac olmal. Kosko
ca bir sath, kesine bir in san ilitirilm i; deniyorki bu in
san fotoraf... Olmaz. Ben u n a kaniyim , o biim olarak bel
ki insan an latm ay a alyor. Bir kom pozisyonun ta m am la
ycs deil, kendisi olmas hem ierii hem ekil ynnden
tam am en in san a evrilmeli. Ben bir pencere fotoraf eke
rim , bir kap fotoraf ekerim, bir ayakkab, bir izm arit e
kerim , ondan insan vermeye alrm . Bombo bir pencere
de ekerim. Bu hep yanl an lalan bireydir. Biz n am luyu
dom uza evirelim dediimizde, bir dostum uz kalkt, hep do
m uza m evirelim dedi, fotorafla devrim yapld grlm e
m itir dedi. Y uvarlak l flar bunlar dedi vs.
n san denince, yalnz in san n sorunu o rtay a koymak, bi
im olarak deil de z olarak insan izlemek lzm. Yeriniz
dediniz onun iin sylyorum . Ben arl oraya toplam ak
istiyorum.

39

GEREK SNEMA alm alarnzda kam erayla belge


leyeceiniz gerein, sosyal, ekonom ik ve tarih sel irdelem esi
ni nasl yapyorsunuz?
SA ELK Mesel benim Dilenci Kadn fotorafn
ele alalm . Ben orad a yalnz dilenen b ir kadn ekm ek iste
medim. Birok kim senin dedii gibi belki dekoratif b ir hava
var. Sadece sslem e gibi birsey var. imdi kadnn srtn d ak i
rt. K alknm am z yanstyor. Ve binlerce yllk k lt re sa
hip olan bir ulu su n anas da bugn dileniyor. B u n u n sorum
lusu o deil. Su, onu oraya getirenin. Tabii b t n b u n lar in
sann kafasnda, fotoraf ekmeye kyor, karken bir kom-

Fotoraf : sa elik

40

pozisyon yapyoruz, biim olarak kompozisyon yapyoruz. An


la tm ak istediin konu da kafanda. Ben b u n u o tu rm u u m e
kil olarak izmiim, lm m , bimiim. nce kad n n yaz
m asna, sonra ister istemez yzne bakyorsunuz; karanlk.
O p aray a bakyor. B u n lar biim ynnden eyler. F otoraf
ekmeye karken b u n lar dnyorum . H ibir zam an ne
kad ar gzel rt s var, u n u da ekeyim diye deil de, yalnz
fotoraf olarak ta deil...
GEREK SNEMA Y ani tarafn zd an ele aln an k o n u
n u n tarihsel, ekonomik, sosyal irdelemesi yaplyor? Deil mi?
SA ELK Y apm ak m u tlak gerekli. O nu yapm ad
nz zam an in san kom pozisyonun sadece bir paras olur? Bu
du ru m d a insan, hibir zellii olm ayan bir eyadan teye gi
demez. Bu irdelem eyi yaparsanz, bu saknca o rtad a n kalk
yor.
GEREK SNEMA alm alarnz geni kitlelere ula
trm a yolunda nnze kan engeller nelerdir?
SA ELK Bu konuda iki engelden sz edilebilir. Fo
to rafn kendi engelleri, Bir de dsal engeller.
F otorafn kendi engelleri b t n sa n a t dallar iin ge
erli olan diyalog k u rm a meselesidir. Diyalog kurabilirsem
o rtad a sadece biim ynnden bir engel kalr. H alkm zn so
ru n la rn a eildiimiz zam an bu engel o rtad a n kalkm olu
yor. H alkn so ru n u n a eilmezsen k arn d a fotorafn kendi
engeli vardr.
GEREK SNEMA F otorafla geni kitlelere ulam ak
m m kn m?
SA ELK Aslnda bu ok nemli. Gazete fotoraf
l aslnda ulam an n bir yolu gibi grnrse de, deildir,
istediim anlam da bir fotoraf eksem, gazetenin p atro n u b a
sacak m acaba? B u rad a biim ynnden bir engel kyor.
Sergi aarsn, g t r rs n A nadoluya, A nadolud a sergilersin.
(Bazlar sergi am ay da yanl sayyorlar) B asndan m m
k n olduu k ad ar faydalanacaksn, am a asl nem li olan di
yalog k u rm a meselesidir.
GEREK SNEMA Genellikle fotoraf sergilerinde yer
alan fotoraflar in san olaan d u ru m u ierisinde y an st
yor. Gazete fotorafl ise bu n o k tad a ayrlyor ve in san la
r d ah a ok olaanst olaylar ierisinde sap tam ak zorun

41

da kalyor. F otoraf sanatlar, biraz nce deindiim iz di


yalog kurabilm e sorununu da zmleyebilmek iin, sergile
rinde insan salt olaan
d u ru m lar ierisinde saptayan
fotoraflara deil, estetik bir deer de k a tlara k y aratla n
olaanst d u ru m lar ierisindeki insan da belirleseler
olum lu olmaz m?
SA ELK Bence olum lu olabilir. Ancak bir olay fo
toraf, ak t alitesin i kaybettii zam an ters bir yerde kalveriyor. E tkisini kaybediyor. Gncel demek, an n fotoraf, iiri,
hikyesi demek deil. G ncelliini asrlarca s rd ren bir t a
km konular var. Bence sergilerde b u n lar ele alm ak yararl...
GEREK SNEMA R portaj fotorafl konusunda
ne dnyorsunuz?
SA ELK Benim de bu ynde alm alarm var. Ben
ce gzel birey.
GEREK SNEMA R portajla belli bir dnya gr
ne gre hazrlanm bir yaznn, fotorafla btnlem esini
gryoruz. Bu btnlem e fotorafn d ah a etk in olm asn
salyor...
SA ELK Evet, gazetenin ok geni kitlelere ula
m a olanana sahip olm as asndan ayrca bir nem k aza
nyor
GEREK SNEMA Bir kulp veya dernein salo n u n
da deil de kendi olanaklarnzla sokakta resim lerin sergilen
mesi konusunda ne dnyorsunuz?
SA ELK Ama bir ey gtrm ekse salonda da, so
k a k ta da olur. Dia ile dzenlenen k onum alarda da olur.
GEREK SNEMA Geni bir kitleye gitm eyi am al
yorsak ve sergi atm z m eknn bu kitlen in sosyal y aan
tsnda yeri yoksa, fotorafn biimsel olarak diyalog kurm a
olana azalyor. Sokak, biimsel alan d a yaklam kolayla
tra n bir m ekn. kinci sorun fotorafn kendisinin kitleyle
diyalog k u rm a sorunu.

SA ELK Asl sorun budur. Fotorafn znn diya


log kurma meselesidir. Eer fotoraf, bunu gerekletiriyor
sa halk takvimden de fotorafn alp duvarna asacaktr.
Boyac sandklar zerinde bir takm resimler grrz. Onu
42

sevdii iin koyuyor. Sen fotorafn sevdirirsen, belki bir s


re sonra o kalkp senin fotorafn onun yerine koyacaktr.
Hz. Alin in kll resm i belki uzun sre kalkm ayacaktr. Ama
onun y an m a senin fotorafnda girebilecektir. G azeteden d a
hi kesip asabilir. nemli olan z diyalogu.
GEREK SNEMA F otorafn kabul ettirm e abasn
da b u lu n an bir fotorafya halkn yardm nasl olabilir.
SA ELK Kendim izi kandrm ayalm . H alkla aram z
daki engeller ok ynl. Halk bizi kendinden ayr gryor.
GEREK SNEMA Bu engelleri am am z ve h alk la bir
btnlem eye girm em iz nasl gerekleebilir? F otoraf s a n a t
sn bu ynde yalnz bir insan olarak grmemeliyiz. H alkla
kurulacak bir diyalog olanaksz ve g birey deil. H alkla
belli bir dnem de ilikileri yalnz kam erayla deil, onlarn
yaay biim ine katlarak , onlar renerek, sorular sorarak
odlarn rencisi olarak geirirsek sizi ben fotorafla y an st
m ak istiyorum , gelin b u n u beraber yapalm dendiinde bu
b t n l k ierisinde gl y ap tlar o rtay a konulacaktr.
SA ELK phesiz ki bu ok gereklidir. Bu yaplm a
dnda hi bir ey gerekletirilem ez. Bende alm alarm bu
ilkeler ynnde srdryorum .
GEREK SNEMA Sorun bylece belli bir kesim in so
ru n u oluyor. Siyasal kavga veren, film yapan, yazan kiilerin
o rtak sorunu. B un larn abalarn beraber srdrm elerinde
y arar vardr.
SA ELK Bu abann kavgay d ah a gl bir biime
sokacana inanyoruz.
GEREK SNEMA lkemizde h alk la ilerici ve dem ok
ra tik bir ilikiyi s rd ren p artiler ve sendikalar var, b u n lar
la yaplacak ibirliinin y arar v ar m dr?
SA ELK Ne t r bir iliki.
GEREK SNEMA Grev olayn ele alalm . Grev sos
yal yapnn k arak teristik kesitlerinden biridir. B u m cadele
yi, siz iilerin yan n d a ve grev olayn bir ii gibi kendinize
m al ederek yaarsanz, bu olaylar fotoraflam a abalarnz
baarya ulaacak, yaptnz gerek biim gerek z olarak kitle
ile diyalogunu kuracaktr.

43

SA ELK ok iyi olur tabi. Yalnz iilerin deil,


sokaktaki kimsesiz ocuklardan, genelev k ad n larn a k ad ar
toplum un k arak teristik kesim lerini o lu tu ran kiilerinin so
ru n la rn iyi zm ledikten sonra fotoraflam ak gerekir. F a
k a t bu alm alar bir zgln kadrosunda, onun devam ola
rak srdrm ek gerekmez. Tm san atlar b u n a zorlayanla
yz. nemli olan ayn o rtak eyleri paylaabilm ektir. Paylaabildiysen, paylaabiliyorsan o sylenenleri sen de yapacak
sn.
GEREK SNEMA Paylam ay gnller bir olsun ek
linden karp, dnce al-veriine getirm ek gerekir. H erke
sin ayni deneyi, ayni an d a yaam as dnlem ez. rnein
politik konularda alm alarn younlatrm bir kiinin,
fotoraf, sinem a, resim sanatyle u raan bir kiiye verecek
leri vardr. Keza san atn n da politik eyleme yapaca k a tk
larla ona g kazandrm as sz konusudur.
SA ELK Bence bu y ararl olur. Grev k onusunu i
lemek iin, bir airle yola kp, onun iirle anlatt n , ben
fotorafla anlatrm . O rtak bir alm a srdrebiliriz. Sen
dikacyla da bu t r bir dayanm a kukusuz y ararl olacaktr.
GEREK SNEMA Ekonom ik zo runluklardan doan
fotoraflkla, serm aye arasn d ak i iliki san atn n kiiliin
de ve y ap tlarn d a belirleyici b ir etken midir?
SA ELK Gelimi lkenin fotorafs istedii yere
uakla gidebilir, lo k an ta k apatabilir, 50-100 b in liray a iskele
kurdurabilir. Biz uakla gitm eyelim de otobsle gidelim, is
kele kurm ayalm da belediyenin arab asn d an yararlanalm ,
yapm ak istediim iz eyi yle yapalm .
B ir adam bir hcreye k apatn, dem ir p arm ak lk lard an
dary grsn. Bu adam n elinde ar olanaklar olan bir
m akina yok. Yalnz gkyzn gryor. Bu adam d n y an n
en gzel fotorafn ekebilir. Hemde toplum sal so ru n lara
eilen bir fotoraf olabilir bu. G kyznn h er mevsimde,
g n n h er saatind e rengi baka. S onra bir ku u ar dem ir
parm akln arkasndan. B aka bir ey olur. B unu da belge
leyebilir. M utlaka ok byk m ak in alar gerekmez. O lanaklar
olsa iyi olur am a, oluncaya dek b u n u n la yetinelim .
GEREK SlNEMA Serm ayeyle olan iliki phesizki

var, fa k a t bu belirleyici bir etken olarak kendini h issettirm i


yor.
SA ELK phesizki etkisi var, fa k a t belirleyici de
il.
GEREK SNEMA Bu engele ram en alm alar g
l bir ekilde srdrlebilir.
SA ELK G ayet tabi. Geen gn bir dostum , ben
profesyonel fotorafym , ekm eimi b u rad an kazanyorum ,
ben aken nasl toplum sal fotoraf ekebilirim dedi. O na
sylemek gerek; sokaa ktnda 12 kareden hi olmazsa,
bir tanesini tu ta rl bir fotoraf iin harcayam az m sn? O
kareyi de yanm kabul et ne olur. Bu seni ala srklem ez,
srklese de bir tek sen a deilsin ki.
GEREK SNEMA B ir fotoraf olarak, yaygnlaan
bir SORUN olan FOTOROMAN konusunda ne d nyor
sunuz. Devrimci am alar tay an fotorom an yaplabilir mi?
SA ELK F otorom anla pek ilgilenm iyorum . Bildi
im kadaryla ok sudan k o n u lar ileniyor. T u tarl bir al
m an n yaynlanm am a d u ru m u sz konusu. N am luyu evir
diimiz adam bize gsn amaz.
GEREK SNEMA Fotorom an b ir yerde sinem aya yak
lam oluyor. F oto raflarla a n latlan olay, yaz ile destekle
niyor. Siz dilenci fotorafnda bir an saptyorsunuz, bu
an n ncesi ve sonras var. Evinden kt, dilendi, te k ra r evine
dnd. evresiyle ve dier in san larla olan ilikileri var. Fo
torom an fotorafya belli bir olay tek karede a n la tm a ola
nan aarak fotoraf sa n a tn a etkinlik kazandryor. stelik
fotorom an, izlenm esinin kolay oluu, yaygnl gibi, sinem a
da var olan bir tak m o lan ak lara sahip olduundan, h alk ze
rinde etkin olabiliyor. Bu etkinliin imdiye dek olum suz ol
duunu syleyebiliriz. Gl b ir fotoraf sanatsnn, bu ola
y alp deerlendirm esi, ektii fo toraflara d ah a tu ta rl bir
ierik ve daha r a h a t anlalm a olana k azandrabilir mi?
SA ELK B ana birka teklif geldi. B ir ak hikyesi
nin fotorom an iin. Sen istediini yap, san a h er t rl ola
na hazrlyoruz eklinde deildi bu. 15 gnde bir fotorom an
stleniyordu. F iyat da iyiydi. Benim b ir aylk gelirim in 2,5
misli kadar. K abul etm edim . Bu srede bir ey yaplam azd.

45

A slnda isterdim . B aslm am a tehlikesi de vard tabi. O nlar,


okuyucu unu istiyor diyorlar ve k alplar aam yorlar. As
lnda bir ak hikyesiyle de ok ey an latlabilir. Ayrca ksa
srede k onunun iyice irdelenem em esi sorunu da kyor or
taya.
GEREK SNEMA Sinem ann etkinliini belirleyen
hareket, ses, k u rgu gibi elere kar, fotorafn sahip olduu
olanaklar nelerdir.
SA ELK Bir olay, fotorafla a n latm a n n belki di
er s a n a t d allarn n an latm n a gre d ah a g y an lar var.
Yazda bir kelime ile anlatm yorsun. Veya resm i bir izgi ile
anlatm yorsun. Ama fo to rafta bir karede b t n sylemek
istediini sylemek zorundasn. S inem adan ayrlan taraf.
ok nem li bir n o k ta bu. Sinem ada eline bir konu alrsn.
Sinem ay km sem ek iin sylemiyorum. K am erann a rk a
sna geer ynetm en, adam y r t r, k o turur, alatr, gl
drr, birok fotoraflarn y an y an a gelm esinden film kar
ortaya. K urgu, ses gibi dil zellikleri de an latm kolaylat
rr. F otorafn da st n ynleri vardr. K adnn dilenm e sah
nesini filme alabilirim . F a k a t bu film in datm bir ok kere
ler gsterilm e olanann azl ,fotorafa iki ynden etkinlik
kazandrr; birincisi belgelenen olay zerinde d ah a ok d
nlm esini, kincisi ise olay fotorafyle d ah a geni kitlelere,
d ah a kolay yanstlabilir ve oaltlabilir. Sinem ay vapurda,
dolm uta seyredemezsin. F otoraf ap bakabilirsin. Ayrca
Sinem aya gre d ah a snrl m addi olan ak larla bir m ak in an n
salanm as ve fotorafn ekimi m m kndr.
GEREK SNEMA Bugn fotoraf san at yeterli bir
dzeyde m idir. G etireceiniz alte rn a tifle r nelerdir. D eerlen
dirilm em i potansiyeller v ar m dr?
SA ELK T rk fotoraf b an a gre fotoraf olarak
iyidir. dller alm bir tak m arkadalarm z vardr. Ama
emekleme .kurulu dnem indedir. ok iyi fotoraflar var.
F otoraf olarak, teknik bakm dan bir eyler var, fa k a t benim
insanm anlatacak, benim insanm n so ru n larn a eilecek
fotoraf olmal. B ugn yle bir adayzki, b rakn isteyen
istediini yapsn diyemeyiz. Her eyimle ben bu toplum un
iindeyim. T oplum dan hibir zam an iin soyutlanm bir
adam deilim. O halde meseleyi to p lu m u n so ru n larn a eilen
fotorafn geliimi nerededir eklinde almalyz. Gerek Sine

46

m a n n dzenledii ak o tu ru m d a konu; yaadmz lke


nin koullar gz nnde tu tu la ra k fotoraf san atsn n ta v
r ve bu ta v r iinde fotorafn ilevi ne olmal idi.
Bu sorunun cevabn siz kendiniz verdiniz. Bu k ad ar yl
dr, fotoraf ekilen bir lkede yaplan ikinci ak otu ru m d a
alm an k onunun b olmas, toplum cu gereki fotorafn ge
liim izgisini gsteriyordu. Siz bu soruyu sorduunuza gre,
sulam ak istem iyorum am a, (ben de dahil olm ak zere kim
se b u n u yerine getirem em iti) yapsalard b u n u sorm aya ne
den gerek duyacaktnz.
GEREK SNEMA Teknik ve teorik planda, sosyal
ynden sizin emekleme anda dediiniz toplum u, gereki
fotoraf glendirm ek asndan Gerek Sinem anm k a t'
klar olabilecei kansnda msnz?
SA ELK Gerek S inem an n bu ynde olum lu k a t
klar olabilir. T rl nedenlerden, belki bu aba etk in bir bi
imde srdrlem edi. F a k a t ak oturum , zellikle fotoraf
yarm as olum lu. Benim tandm bir m arangoz katlm ak
iin alm alarda bulunuyor. Tm toplum cu gereki a rk a
dalarn dayanm alar bu t r alm alar d ah a etk in k lacak
tr. Dier bir rnek olarak Boazii niversitesi F otoraf Kul b n n ak o tu ru m u n d a b an a b u n a benzer bir soru sorul
du. A nlatrken (ad gerekmez) bir ark ad a kardeim buras
siyas to p lan t haline geldi dedi. S an at tarafsz olamazki.
G erekten hibir eyi an latm am ak iin dahi fotoraf ekili
yorsa bile, bu yine toplum sal bir i. B ir tak m eyler gzeldir,
hotur, onu srdrelim demek, toplum cu deil am a yine si
yas bir g r t r...
GEREK SNEMA T arafszlk bir siyasettir.
SA ELK M utlaka siyas yan vardr. Tarafszlk l
f zaten y u ttu rm acad r, iin aslna bakarsanz.
GEREK SNEMA Hakl ve haksz varken o rtad a ta
rafszm gibi grnm ek, hakszdan y an a olm aktr.
SA ELK Evet.
GEREK SNEMA B t n sorduklarm zn, bilm ek is
tediklerim izin dnda, sizin sylemek istediiniz nerileriniz
var m?
SA ELK Sorulm am nem li bir ey kalm ad. F a

47

k a t cevap bulam adm z bir tak m eyler kalyor. B ir tak m


so ru n lara a lte rn a tif bulam am oluyoruz.
GEREK SNEMA S an at olayn hibir zam an siya
setten soyutlayarak alm adk. Siyasi platform da da cevap b u
lunm am bir tak m so ru n lar var. Siyasal kavgay s rd ren
lerin, engeller var karlarn d a. Biz de o n larn uzants olarak,
bir tak m so ru n lara a lte rn a tif getirem iyoruz. F a k a t bu zm
getirem eyeceim iz an lam n a gelmez. Z am ann ak ierisin
de b u n lara zm b u lu n acak tr.
SA ELK u an d a belki a lte rn a tif getirem iyoruz
am a doruya, iyiye bir ynelme var. K prdan gerekli, ama,
bir aray iinde kavgay srdrm ektir.
(sa elikle bu sylei GEREK SNEMA adna ABDULLAH A N
LAR ve KORAY ARCA tarafndan yaplmtr.)

48

fotoraf sanat zerine


koray arca
F otoraf olayn iki a n a ynden ele alm ak gereklidir. Es
te tik ve toplum sal ynlerdir bunlar. B u n larn b irini u n u tm ak
ya d a km sem ek, fotorafn deerine ok eyler k ay b etti
recektir. E stetik yn fotorafn biim ini ierii ise sosyal y
n n oluturur. Tekniin hzla geliimi sonunda fotoraf
n n eline geni teknik olan ak lar gem itir. B u n larn k u lla
nlm as zellikle yerinde kullanlm am as fotorafn etk in li
ini hissedilir biimde a rttrm a k ta d r. F otoraf san a tn n
teknikle yakn ilgisi, sanaty bu gelimelere yabanc k al
m am aya zorlam aktadr. F otoraf san a tn n geliimi, te k n i
in geliimiyle direk t olarak ilgilidir. Ayn konuyu m im aride
de grebiliriz. zellikle, 19. yzyl m im arisinin retk en ola
m ay ve bir ta k lit m im arisinden teye gidemeyii, 19. yz
ylda tekniin in aat sah asn d a hissedilir gelim eler gstere
m emesi ile aklanabilir. Teknik gelim elerden fo to rafta y a
ra rla n m a eilimi, deneysel giriim lerin ard n d a
bekleyen
tehlike, salt biim denem elerine tak l kalm ak ya da bu bi
im leri ak tarm ay am aladm z z iinde verem emek, yani
z ve biim in dengeli beraberliini salayam am aktr. z ve
biim in ilikileri zerine birok ay rn t t m boyutlaryle in
celenm itir. T artm asz kabul edilebilecek tu ta r l sonulara
varlm tr. B unlarn hepsi hi phesiz fotoraf iin de geerlidir. Bu ksa yaz iinde b u n la ra te k ra r deinm enin p ra
tik y arar yoktur.
Fotoraf, ancak var olan nesnelerin bir su reti olarak
grerek, kapsam nda sn rlam alara gitm ek, yaratclk yn
n dier sa n a t d allarn d an farkl yorum lam ak yanl bir tu
tum dur. Birok kiinin d t bu yanlgnn kkeninde, m a
teryalizm i zmleyememek ve san at n n y aratc gc ile
m ateryalizm arasn d a bir b a lan ty a gidem em ek y atar.
lk bilim -kurgucu olarak kabul edebileceimiz Jules Vern eden, ancak son yllarda r n lerin i grebildiimiz P o p -artclara kadar, grnen yaam koullarnn dnda eserler ve
ren san atlarn y ap tk larn n t m n n kkeninde gerek
h a y a tta y aan an olaylar ve m addeler y atar. Jules Verne, y a

49

am boyunca alglad, ilikide b ulunduu olaylarn ve m ad


delerin geliim ini inceleyerek bir tak m dncelere varm
tr. Zihnim de oluan bu dncelere kendi yoru m u n u k a ta
rak bizlere ak tarm tr. Pop-A rtclar, yine doada bu lu n an
gzle grlm esi m m k n olm ayan kk paracklarn, bir

Fotoraf

Koray Arca

tak m a ra lar yardm yle belirli m atem atiksel verilerle olu


tu rd u k la r geom etrik ekilleri incelemiler, yine bu ekillerin
zihinde oluturduu dnceleri bize belirli araclar yardmyle, kendi yorum larn k a ta ra k sunm ulardr.
Genel planda da baktm zda, t m san a tt la rn d n
celerini ve izlenim lerini, kendi yorum larn k a ta ra k bizlere
su n d u k larn grrz. Gerek dnceleri olsun, gerek izle
nim leri olsun, doada var olan olaylarn ve m addelerin birer
trevinden baka birey deildir. Yalnz su n u lu ta kullan lan

50

a ra lar deim itir. Ara, bazen k t kalem , bazen fra ve


boya, bazen de ta la r to p rak lar olm utur. F otorafnn ya
ratc gcnn kkeni de, m addenin zihninde o luturduu
dnceden baka birey deildir. H atta, b u n lar a k ta rm a
arac olarak kulland kim yasal ve fiziksel olaylarn srek
li geliimi, bu y aratc gcn kapsam n d ah a fazla a r ttr
m aktadr.
B urjuva bireyci anlaynn uzants olarak oluan bir
gr te, fotorafy yalnz san at kiilii iinde soyutlar.
Y erletirilm eye allm ok yanl ve kastl bir g r t r
bu. S anat, toplum u n dnda, herkesten deiik yapya sa
hip biridir bu grte. Tm zevklerinin, yaan tsn n herkesinkinden farkl olmas gereklidir. B uradan hareketle, s a n a t
nn kiiliinde balayan soyutlam a giderek kendini y ap t
la rn d a gsterecek ve san at eserleriyle toplum dan ayr dtiecektL'.
H ereyden nce, bireyi toplum dan ayr dnm ek gibi
bir h a ta y a dlm em elidir. nsanlk ta rih i phesiz ki birey
lerin varlyle balar. K abul edilmesi gereken ilk gerek te,
bireylerin fizik yaps ve doa ile k u rd u k lar ba lan tlard r.
Bylece belirli bir biimde retim de b u lu n an bireyler, giderek
toplum sal ve politik b a lan tlar kurm ulardr. Bu b a lan t
lar gnm zde de y r rl k ted ir. Bu diyalektik beraberlie
belirli retiler yol gsterm eli ve doru bir iz zerinde deva
m n salam aldr.
evremizde olan ilikilerimizde am acm z, yalnzca d n
ya ile ilgili aldatc h ayaller k u rm ak deildir. Kiilerin, olay
larn ve m addelerin deiim lerini, birbirlerini etkilem elerini
grr, yorum layarak kavram aya alrz.
V etnam da sivil h alk n zerine yadrlan nap alm bom
basndan, B iafrada alk tan len ocuklarn ilesine, Gney
A m erikada k u ru n lan an h alk larn direniinden, O rta Douda bam szlk sava veren h alk larn m cadelesine k ad ar
t m olaylarla bir beraberlik iindeyizdir. Bu m eselelerin sosyo-ekonomik tem ellendirm elerini yapm ak, birbirleriyle ilgi
lerini, nedenlerini, sorum lularn bulm ak zorundayz. En
nemlisi de, bu olaylarn geliimi iinde kendi lkem izin ger
eklerini yorum layabilm em izdir. D nya gereklerini bilen,
an gidiinden h ab erd ar olan biri olarak sorum luluklarm z
vardr. Sanat, bu sorum luluklar duyan b ir kii olarak k en
di gibi dnenlerin y an n d a yerini alm aldr. T m insanlk
d uygulam alar, dzensiz dzeni kendi k arlar yolunda

51

korum ak isteyenlere kardr mcadelesi. Bu kolay olm aya


cak tr elbette. Hele bu m cadeleyi bir fotoraf olarak s r
drm ek ne dereceye k ad ar geerlidir. B ir de san atn n ge
im ini tem in etm e sorunu vardr. B t n b u n lar iinden k
lam ayacak sorunlar olarak gsterilm eye allr. D nyann
deimez sahiplerine, fotoraf m akinasyle nasl kar klabilir ki. Hem hibir y arar olm ayacak bu m cadeleyi nasl
srdrebilirki sanat. B urada telkin edilmek istenen ey,
ylgnlk, aresizlik ve teslim iyettir. K atld g birliinde,
fotoraf olarak neler yapp, neler yapam ayacan ok iyi
bilir toplum cu gereki sanat. Fotorafn, insanlk d g
ler birliine kar y r t len mcadelede, ok nem li bir yeri
olduunu da ok iyi bilir. Bazen, kanl pazarda ekilmi bir
fotoraf, bir dnem de tezg h lan an oyunlarn t m yanlarn
verebilir. Ve yksek tira jl bir gazete de b u n u geni ynlara
duyurabilir. Yine bazen, du v ard a yazl Yaasn zgrlk
yazsn ,tom sonlu m u h afzlarn ard n d a silmeye alan bir
kiinin fotoraf, ili olayn t m dn y ay a gayet zl biim
de anlatabilir. Mcadeleyi, t rl biim lerde s rd ren gle
rin yan n d a yerini alm bir fotorafnn etkili olabileceini
k an tlam ak iin rnekleri a rttrm a y a gerek yoktur.

62

yabanc
ethem alkan
Letranger / Ynetmen: Luchino
Visconti / Senaryo: Albert Cam usun romanndan,
Visconti, S.
Cecchi D Amico / Grnt: Giu
seppe Rotunnu / Mzjk: Piero Piccioni, Bruno Nicolai / Oyuncular:
Marcello Mastroionni, Anna Kari
na, George Wilson, Bernard Blier,
Pierre Bertin / talyan
Fransz
ortak yapm . 1967

tarmak zor bir i. Burada, yani


sinema
edebiyat ilikilerinde ift
ynl bir zorluk, sorun var. lki

sinema edebiyat ilikilerinin bu sa


natlarn zgnlklerini
zedeleyip
zedelemeyecei, kincisi ise ynet
menin durumu. Ynetmen uyarla
yaca yapta tmyle balanrsa
kendi zgrln yitirme tehlike
si iine debilir. Aksi dnld,
nde bu kez de uyarlayaca ya
ptn yazar ile ters dme tehlike
siyle kar karyadr. Daha nce
bir yazmzda (1) bu konu ze
rinde durmutuk. Burada u k a
darn belirtelim ki bizce bu konu
da baarnn yolu, ynetmeni yap
tn zne dokunmayan biimleme
yi kendi zgn anlatm ile denge
lemesinden geer. Ve bu ilikilerde
kendi diyalektik geliim i iinde
belli bir dnemini yaayan sinem a
nn olgunluu yansmaktadr.
Visconti ite bu ilikiler iinde
uyarlamas g bir romanla, Albert
Camusun Yabancs ile
kar
mza kyor. Felsefi, ruhbilimsel
ve nemli diyaloglara dayanan bir
roman grnt dili ile sinemaya
aktaryor. Bize kalrsa grnt y
netmeninin, yardm ile bunu gere
ince baaryor. Ve biz Viscontinin
Yabanc/L. Visconti
gz ile Camusun
Yabancsn
izliyoruz. te edebiyat
sinema
Sinemann edebiyatla olan ili ilikilerinde baarnn yolu bu olu
kileri ona ne kazandrr, ya da ne yor sanyoruz.
kaybettirir? Balbana bir konu
Fakat hemen altn izelim ki
bu. Sinemada uyarlama sorunu. burada sz edilen uyarlamadaki
Yabancya rahata yaklaabil baardr. Ancak bir uyarlamadan,
mek iin biz bu noktadan yola k bir sinema yaptndan, daha da g e
may yeledik.
niletirsek; sanattan beklenen ba
Camus romann perdeye ak ar bu mudur ? te bu noktada

53

filmin olumsuz ynne geiyoruz.


amus'un arpk dncesinin sa
kat yanlarna sonradan deinmek
zere imdi film e dnelim.
Filmin
kahraman Meursalt
Cezayirde doan, orada yaam ak
ta olan genliinde bir ara Parisde bulunan bir memur. Cezayirde
tek bana oturmaktadr. Visconti
de Camus gibi yky kahrama
nna anlattrmaktadr. Filme sa
lkl bir yaklam iin Camus d
ncesinin iki kavramn ele almak
gerekiyor. Camus da nem kaza
nan bu iki kavram
sama ve
bakaldndr. Camusu sama
kavramna yaklatran fizik varl
n zenginlii ile lmn zorunluu arasndaki kartlktr.
Ca
mus, zellikle edebiyatta eskiden
beri bilinen bu trajik
kartln
sonucunu yle zetler; insan, ya
am zerinde umutsuz olmadka
yaam n sevmez. Camusun nihi
lizmle olan yakn ilikisinden
kan bu gr film e byk lde
egemendir. Bu kartlk filmin he
men banda huzur evindeki lm
olay ile balar ve
kahramann
hcresine kadar srer. Meursaultun 60 yandaki annesinin nian
ls ile olan ilikisi, Meursaultun
hcrede rahiple olan
konumas
bunun ak rnekleridir. Camus'un
zerinde durduu tekdze yaam
da filmde younluk kazanan e
lerden biridir.
Filmin genel havasndan unu
anlarz; Evet yaam gzeldir. fa
kat Neylersiniz ki lm herkesin
banda, uyudun uyanamadn ola
caktr. te samalk buradadr.
Filmde lmn korkun samal
n a dikkat ekilir.
Szkonusu
lm korkusu da kiilerin yaam a
hrsn krkler. Bu kavram film
de klasik trajedinin btn youn
luu ile kullanlr.
Camusa gre, kii samann

54

bilincine vardnda bakaldr da


balam olur. Samann bilincine
varlmas dncede kargaalk ya
ratr. Bu an dnsel bir bakaldrmn balama noktasdr. Meur
saultun yabanclna da bu yol
amtr denebilir. Fakat Camus
un bakaldrs politik devrim nite
lii tamaz. Onun bakaldrs do
adan yanadr,
mutlak deildir,
arya kamaz. Yabancnn kah
ramann da ilgisizlie srkleyen,
onu eylemini (yaamm) topluma
yabanclatran budur. Genel ola
rak Camusun kiileri gibi Meur
salt da yetersiz ahlk deerleri
arasnda evrene yabanclaan, bu
evrene atlm biridir. Tanrszlk
ve lm korkusu onu iine kapa
makta fakat yaam tutkusu rahat
brakmamaktadr. Bu, rahiple olan
konumasnda aa kar. Bu ara.
de
Camusun
idama karl
adalet
kavram filmde
yerine
oturtulur. Bizim filmden kard
mz dnce izgisi bu. (2)
Geni izgileri ile ele ald
mzda Camusun dncesi varolu
uluun iinde yer alr. Bu nokta
da toplumcu dnce ile varoluu
luu, birletirmeye alanlarn kszln gsteren Schalln bir s
zne kulak kabartalm; ki kar
t eilim belli bir oranda aktm bu nokta hi bir zaman uyu
ma noktas deildir. nk geriye
kalan bir ey daha var; onlarn g e
lime sreleri. Bu hi gzden ka
mamal. Uyum azlk bu yzden
dir. (3) Bu noktaya baz sinema
eletirilerinde grdmz bu tr
eilimler iin dokunduk.
Varoluuluun bireyleri yal
nzdr. nk varoluular felsefe
yi bir btn, bir bilim olarak ele
almazlar. Toplumcu felsefeden te
mel ayrlk bu
noktada balar.
Toplumsal felsefenin
yaam asna
karn varoluuluun buhran d

neminde toplumun belirli katlarn


da oluan psikolojik havay yan
stm as ile birlikte geerliliini yi
tirmesi bu yzdendir.
Filmde de ortaya kt gibi
varoluuluk ve Hristiyan teolojisi
arasnda (istenildiince yadsnsn)
kuvvetli bir ba vardr.
ihsann
ancak lm karsnda kendi varo
luuna dnmesi ile Hristiyan dinin
deki gerek varolu lm kar
sndaki varolutur dncesi arasnde ne fark vardr?
Varoluular burjuva kltrn
deki krizlere ve bu toplumdaki uy
gunsuzluklara da deinirler. Fakat
bunun kurtuluu iin ne srdkle
ri (zellikle Camus) bireyin umut
suzluunun bilincine varmasdr.
Gerekte birey geni olarak zerinde allmas gereken bir ko
nu. Ancak bu, bunalmlarn yarat
t gelip geici bir dncenin de
il, btnsel ve bilimsel toplumcu
dncenin iinde gerekleebilir.
Viscontinin anlatmna gelin
ce; Visconti, Camusun zellikle zerinde durduu Akdeniz evresi
meknn baaryla yaratm. Ro
mandaki mekn betimlemesini ba

ar ile som utlatrmtr. Grn


tlerin gzelliinin de altn ize
lim. Visconti, romandaki anlatm
tekniine sadk kalm. Senaryo
dan gelen bir salam lkla (yap ba
kmndan) Meursaultun

eylemini

incelikle hesaplam. Onun yapt


hareketleri
seyirci
anlamakta
Filmdeki evre ise bu anlaytan
yoksun gzkmektedir. rnein ci
nayet sahnesindeki seyirciler g
nein roln anlamakta, fakat bu
aklama mahkemede glm eler
le karlanmaktadr. yksn an
latrken deiime urayan Meursaultla beraber seyirciler de bu de
iim i izlemektedirler.
Evet, bunlar Viscontinin us
talnn belirtileridir fakat bu us
talk filmin znden gelen olum
suzluu rtmemektedir.
(1) Yedinci Sanat, say 3, say. 8
Sinemada uyarlama sorunu.
(2) Kavramlar iin baknz Albert
Camus ve Bakaldr Edebiya
t John Cruickshank.
(3) Marksizm varoluuluk ve bi
rey De Yaynlar S. 17

55

izlerken duyulan azap


ouz makal
Bugne dein en sradan film
lerin oyuncusu olmaktan te gide
memi oray, Dnle kendisine
yandalar bulup, tutucu
tutucu
olmayan baylarca alklanp, daha
da popler olm as salannca, o
ray hatun reklam daha nceden
yaplan Azap sahneledi. Oyun
culuktan ynetmenlie srayan o
ray, birazck evresindekilerin hiz
metinde, biraz da kadns duyarl
yla, biraz da imdi pek moda
olan poplizmin etkisiyle Azap
ekiyor, yk, Yeilam sinem as
nn hzl jnlerinden Tamer Y iitin, senaryoda hzl senaristlerden
Safa nal'n.
orayn grnt ynetmeni
(Yeilam da grnt
ynetmeni,
bay _ bayan retmenlerden daha
yetkin ve etkindir.) Baz sahneler
iin zen gsterm ise de, yer yer
alc kaymalarna, netlik bozukluk
larna engel olamam, te bir de
en kt mzik yapmcs Tura da
katlnca, ahlar, vahlar, fi
g a n la r arasndan taptaze bir m e
neke gibi Azap domu.
Geen ay iinde adndan szedilen iki film grmtk: Kzgn
Toprak ve Dn. lk film iin
Gerek Sinemann 4. saysnda
bir eyler yazm aya
almtk.
Dn ise Akadn bbrlenerek
szn ettii lemelerden kincisi,
anlatm ve fotoraf asndan nemli, iindeki tem elsiz ze karn.
Gelinde kendini hemencecik belli
etmeyen Hz. brahim ve ko te
minin yerini, Dnde Hz. Yu
suf ve kendisini kuyuya atan kar
deleri temi alm. Dn ve
Gelin yeniden gzden geirilecek,
deerlendirilecek filmler. Biz yine

56

dnelim Azapa...
H asta - sakat olunu iyiletir
mek umuduyla kynden kp, ko
ca kent stanbula gelen Elif ana
nn ackl yksdr anlatlan. Ky
l anay canlandrrken makyajn
silmeyi unutmayan oray, drama
tik yap iindeki tek nemli kiidir.
Filmde genel olarak sezilen ocuk
ve ana sevgisidir. Bu temann olumas iin gerekli szde eletiri,
ocuk evre - ana ilikisi de ku
kusuz anlatm iinde
yer alyor.
Anann kyden kente gelii _ uyum
suzluk dramatik yapnn ilk bl
mn oluturuyor. ocua dou
tan hasta tehisi konulup (oysa o
cuk, ilk geriye dnte koup - oy
namaktadr) anann kentte kal,
ok bilinen glklere gs ger
mesi filmin dramatik yapsndaki
ikinci blmdr.
Filmin dramatik geliim i rast
lantsal bir olguyla
dmlenip
(ana, ocuunu kurtarmak umu
duyla zengin adama bbreini v e
rir) srp giderken, szde sosyal
yapnn eletirisi de yaplr. Bu b.
lmn uzants, anann hasta ocu
unun lmne neden olan kiiden
intikam almasyla, tem elsiz bir
zmlemeyle, salt duygusal
son
bulur.
Sonu: oray hatunun sinema
dili sylenen ve abartlann dnda
aksaklklarla, yknmelerle dolu
dur. yks yapay bir zmle
m eyle geliir ve sonulanr. Azap
znde gereklik olmayan kk,
hasta bir filmdir. Yeilam sine
mas iinde sz edilen iir (!)
film ler kanmzca Necip Fazl iiri
ni aamamakta, ya romanlar?..

en gl kalemlerin trkcesiyle
dnyann en byk yazarlar /
U M U T/mal taux
ADAY1-2/knebell
VE ELE SU VERLD/ostrovski
OTOMATK PORTAKAL/burgess
7 NUMARALI MAHKEME/uris
TEHLKEL UU/hailey-castle
KEMK/sarrazin
MILYARE)ER/m de st-pierre
SAVA PILOTU/saint-exupery
NGENEM/ st ancu
KANUN/vailland
*
FOMA/gorki
SPANYA' DA OLUM GNCES/ koestler
BEYAZ AT/triolet
SlS/unamuno
PAMUK LER/traven

5 Lira

You might also like