Jacques Lacan-Psikanalizin Dört Temel Kavramı PDF

Jacques Lacan
Psikanalizin
Drt Temel Kavram
Seminer 11. Kitap
METS / TEKN DNLEMEK

Jacques Lacan
PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI

Seminer 11. Kitap
Jacques Lacan (1901-1981) Paris'te orta snf bir ailede
dnyaya gelir, ilk ve orta renimini dini bir kurumda
grr. niversitede tp okur ve psikiyatride uzmanlar.
Doktorasn yaparken psikanalize balar, 1934'te
Paris Psikanaliz Dernei'ne ye olur ve ilk evliliini
gerekletirir, bu evlilikten 3 ocuu dnyaya gelir.
Bu yllarda ayn zamanda Alexandre Kojeve'in Hegel
seminerlerini takip eder. 1941'de Sylvia Bataille ile
yaad evlilik d ilikiden de -uzun sre soyadn
veremedii-bir kz olur. 1950'lerden itibaren Lacan'n
ad psikanaliz evrelerinde ne kar; seanslarn
sresini eitlendirmek istemesi ve ksa seanslar
yapmas nedeniyle Uluslararas Psikanaliz Birlii ile
aras alr ve 1953'te Paris Psikanaliz Dernei'nin
bakanl grevinden istifa eder. Bu dnemde
seminerini Saint-Anne Hastanesi'nde verir. Bir grup
meslektayla birlikte kurduu Fransz Psikanaliz
Dernei, Uluslararas Birlik'in onayn alamamas
zerine yaanan tartmalarla 1964'te dalr.
Bunun zerine Lacan Paris Freud Okulu'nu kurar
ve seminerini Ecole normale superieure'de, ardndan
da Sorbonne'da verir. Tek yneticisi olduu okulu
lmnden bir yl nce laveder.
Lacan'n "eseri" balca iki gruba ayrlr: yazlarn
toplad kitaplar (Ecrits / Yazlar, 1966 ve Autres crits
/teki Yazlar, 2001) ve 26 yl boyunca verdii
seminerden kitaplatrlanlar.
METS YAYINLARI
tekini Dinlemek 22
PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI

Seminer 11. Kitap
1964
Jacques Lacan
Franszca Basm: Le Seminaire Livre XI
Les quatre concepts fondamentaux
de la psychanalyse, 1964
Editions du Seuil
ditions du Seuil, 1973
Metis Yaynlar, 2011
eviri Eser Nilfer Erdem, 2013
lk Basm: Eyll 2013
Yayma Hazrlayan: Sava Kl, Mge Skmen
Dizi Kapak Tasarm: Yetkin Baarr
Dizgi ve Bask ncesi Hazrlk: Metis Yaynclk Ltd.
Bask ve Cilt: Yaylack Matbaaclk Ltd.
Fatih Sanayi Sitesi No. 12/197-203
Topkap, stanbul Tel: 212 5678003
Matbaa Sertifika No: 11931
Metis Yaynlar
pek Sokak No. 5, 34433 Beyolu stanbul
Tel: 212 2454696 Faks: 212 2454519
e-posta: info@metiskitap.com
www.metiskitap.com
Yaynevi Sertifika No: 10726
ISBN-13: 978-975-342-386-1
Jacques Lacan
Psikanalizin
Drt Temel Kavram
Seminer 11. Kitap
1964
Yayma Hazrlayan
Jacques-Alain Miller
Franszcadan eviren
Nilfer Erdem
iindekiler
I Aforoz ................................................................................ 7
Bilind ve Tekrarlama
II Freudcu Bilind ve Bizim Bilindmz .............................. 23
ili
Kesinliin znesi ............................................................... 35
IV Gsterenler A ....................................................................48
V Tukhe ve Automaton ........................................................... 59
Objet Petit a olarak Bak zerine

VI Gz ile Bak Arasndaki Blnme......................................... 75
VII Anamorfoz.......................................................................... 87
VIII izgi ve Ik..........................................................................99
IX Tablo Nedir?...................................................................... 113
Aktanm ve Drt
X Analistin Mevcudiyeti......................................................... 131
XI Analiz ve Hakikat ya da Bilindmm Kapanmas.................. 144
XII Gsterenin Resmigeitlerinde Cinsellik................................ 157
XIII Drtnn Paralarna Ayrlmas...........................................170
XIV Ksmi Drt ve evrimi....................................................... 183
XV Aktan Libidoya..................................................................197
tekinin Alan ve Aktarma Dn

XVI zne ve teki: Yabanclama.............................................215
XVII zne ve teki (II): Aphanisis.............................................. 229
XVIII Bildii Varsaylan zne, lk kili ve yilik zerine..................244
XIX Yorumdan Aktarma...........................................................258
Sonu tibariyle
XX Senden de ok Sende........................................................ 277
Yayma Hazrlayann Notu ............................................................ 291

Sonsz..........................................................................................293
z e t............................................................................................. 299
Aforoz
Bu hakk nereden alyorum?

Katksz gldr esi.
Praksis nedir?
Bilim ile din arasnda.
Histerik ve Freud'un arzusu.
HANIMLAR, BEYLER,
Ecole pratique des Hautes Etudes'n* altnc ubesi tarafndan bana

ayrlan konferanslar dizisinde sizlere psikanalizin temellerinden
bahsedeceim.
Bugn sadece bu bala nasl bir anlam vermek istediimi ve
bu anlam nasl aktarmay mit ettiimi ifade etmek istiyorum.
Ancak ncelikle kendimi takdim etmeliyim (her ne kadar hepi
niz olmasa da ounuz beni tanyor olsanz bile) nk iinde bu
lunduumuz durum dnldnde, konuya girmeden nce u so
ruyu sormak yerinde olur gibi geliyor bana: Bu konuda konuma
hakkn nereden alyorum?
Burada sizin karnzda bu konuda konuma hakkn, yetkisini,
sylenene baklrsa, on yl boyunca psikanalistlere hitaben seminer
ad verilen almay yapm olmamdan alyorum. Bazlarnzn bil
dii gibi, psikanaliz cemiyeti olarak anlan kurum iinde, dahas ba
na tam da byle bir seminer yapma grevini vermi olan kurum
*
Ecole pratique des Hautes Etudes (Uygulamal Yksek renim Okulu): Fran
sa'nn nde gelen yksek renim ve aratrma kurumlanndan biri. Gnmzde
ksm ve enstitden olumaktadr. Metinde bahsi geen altnc ube 1975 ylnda
kurumdan aynlarak Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales'e (Sosyal Bilim
ler Yksek renim Okulu'na) dntrlmtr, -.n.
PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI I 8
iinde meydana gelen olaylardan dolay, hakikaten hayatm ada

m olduum bu grevden ekildim.
Bu konudaki ehliyetimin ayn grevi baka yerde ifa etmeme
mani olacak ekilde tartlr hale gelmedii de iddia edilebilir. Ben
gene de bu soruyu imdilik askya alyorum. Eer bugn verdiim
eitimi u kadarm syleyeyim srdrme imknna sahipsem,
yeni bir evre gibi grnen bu dnemi balatmadan nce, Hautes
Etudes'n bana bu grevi veren blmnn bakan Sayn Femand
Braudel'e teekkr bor bildiimi sylemekle ie balamalym.
Saym Braudel'in bir manisi vard, bu yzden kendisine sayglarm
sunduum u anda burada bulunamayacan zlerek bildirdi; ver
diim eitim yznden iine dm bulunduum tatsz duruma srf
sesim kesilmesin diye, bu ekilde are olmakla gsterdii asaleti de
saygyla anyorum ki aslnda bu eitimin sadece tarzn ve nn
duymuluu vardr, o kadar. Benim durumumdaki birine, bir mlte
ciye kucak aldnda en uygun den sz, asalet gerekten de.
Kendisinin derhal imdadma komasmda, dostum Claude LeviStrauss'un uyarsnn pay var; ki bu dostumu da bugn burada gr
mekten dolay ok mutluyum. Onun almasyla alveri iinde
gelien almama gsterdii dikkatin benim iin ne kadar deerli
olduunu kendisi ok iyi bilir.
Ayrca yaknln esirgemeyen herkese, zellikle de Ecole nor
male superieure* mdr Saym Robert Flaceliere'e teekkr ede
rim; bu salonu Ecole des Hautes Etudes'n emrine verdi ve onun sa
yesinde hepinizi arlayabilecek genilikte bir yere sahip olduk.
Burada byle kalabalk bir ekilde bulunduunuz iin sizlere de y
rekten teekkr ediyorum.
Bu bahsettiklerim iin esasn ve bu kelimenin Franszcada me
kna dair olan anlamnda, hatta askeri anlamnda, verdiim eiti
min ssn ifade ediyor.** imdi asl konuya, yani psikanalizin te
mellerine geliyorum.
*
Fransa'nn kkl ve saygn yksek renim kunmlanndan biri. Pek ok b
yk filozof, yazar, bilim, devlet ve din adam bu okuldan yetimitir, -.n.
** zgn metinde kullanlan kelime: base. -.n.
AFOROZ I 9
1
Psikanalizin temelleri deyince, seminerim daha bandan itibaren
bu temellere, deyim yerindeyse, ortak olmutu. Bizzat praksisin par
as olduuna gre, psikanalizin kurulmasna somut olarak katkda
bulunduuna, bu praksisin iinde olduuna, bu praksisin parast
olan bir eye, psikanalist yetitirmeye ynelik olduuna gre, psi
kanalizin de bir esiydi.
Bir sre nce, psikanalizin ne olduuna dair ironik ve belki
idareten, ama iine dtm skntl duruma gre hi yoktan iyidir
denebilecek bir kstas tanmlayabilmitim, o da u: Psikanaliz bir
psikanalist tarafndan verilen tedavidir. Bugn burada bulunan Henri Ey, sz konusu makaleyi hatrlayacaktr, nk onun ynettii an
siklopedide yaymlanmt. Kendisi de burada olduuna gre sz
geen makalenin sz geen ansiklopediden kartlmas iin nasl
canla bala uraldn sylemem daha kolay olacak; yle ki onun
bile, ki bana kar ne kadar scak duygular beslediini herkes bilir,
tam da psikanalistlerden oluan ynetim komitesi tarafndan plan
lanm bu operasyonu durdurmaya gc yetmedi. Bu makale baz
metinlerimden oluan bir derleme iinde yaymlanacak, sanrm oku
yunca gncelliini kaybedip kaybetmediini deerlendirebilirsiniz.
Ben kaybettiine inanmyorum, hele ki orada ele aldm tm soru
lar, burada karnzda kurcaladm sorularla aymyken; benim bu
rada bulunmamdan, iinde bulunduum durumdan dolay gene gn
deme gelerek hl aym soruyu sormama neden oluyorlar: Psikana
liz nedir?
Kukusuz epeyce mulak bir konu; bu soru ise hl bahsetti
im makalede belirttiim kelimeyle yarasavari bir soru olmaya
devam ediyor. O vakitler soruyu gn nda incelemeyi nermi
tim, bugn de hangi noktadan tekrarlamam gerekirse gereksin, size
gene ayn neriyle gelmek istiyorum.
Sorunu yeniden ele aldm yer aslnda deimi olan, artk tam
anlamyla ierisi olmayan, darda olup olmadn ise bilmedii
miz bir yerdir.
Bu hatrlatmam "Byle de bir anm var" bbmdan deil. Zaten

bu yzden u olgu'ya iaret ettiimde, bunun bir an ya da katiyen
bir polemik olmadn greceinizi dnyorum: Benim verdi
im, eitim olduu belirtilen seminerler, Uluslararas Psikanaliz
Birlii adm tayan uluslararas bir rgtlenmenin ynetim kurulu
adn tayan birimi tarafndan hi de sradan olmayan bir sansre
tabi tutulmutur; bu yaplan, eitimin yasaklanmasndan baka bir
ey deildir ama birine psikanalist ehliyetinin verilmesi bakmn
dan bu sansrn bir anlam ifade etmedii kabul edilmelidir, aym e
kilde sz konusu yasam, bal bulunduum psikanaliz cemiyetinin
uluslararas kuruma yeliinin art saylmasnn da anlamsz oldu
u kabul edilmelidir.
Bu kadarla kalmyor. Cemiyetin yeliinin ancak, benim verdi
im eitimin bir daha asla bu cemiyet bnyesindeki psikanaliz ei
timinde resmen yer almayacana dair gvence verildii takdirde
kabul edilecei de ifade edildi.
Dolaysyla burada bana yaplan, baka bir kurumda byk afo
roz ad verilen cezaya benzetilebilir. Aforoz bile, terimin kullanld
yerlerde hibir zaman geri dn imknsz klacak ekilde ifade
edilmemitir.
Bu haliyle var olduu tek yer, sinagog gibi manidar, simgesel bir
kelimeyle* gsterilen dinsel cemaattir ve Spinoza da aynen byle
aforoza uramtr. 27 Temmuz 1656'da Freud'un doumunun iki
yz yl ncesine denk den ilgin bir tarih Spinoza herem ceza
sna arptrlr, Katoliklerin byk aforozuna denk den bir aforoz
dur bu; bir sre sonra da kararn dn olmadn ekleyen ammata cezas alr.
Gene burada da eretileme oyunlarna giritiimi dnmeyin,
katedeceimiz alann uzunluu ve ciddiyeti karsnda bunlar o
cuka kaar. Benim inancma gre ve sizin de greceiniz gibi
sadece uyandrd yanklar bakmndan deil, ima ettii yap nede
niyle de, bahsettiimiz bu olay psikanaliz praksisine dair sorgula
mamzn kaynanda yer alan bir eyi de beraberinde getiriyor.
*
Sinagog kelimesinin kk olan sunagoge, Yunancada "bir araya gelme, top
lanma, meclis" demek, -.n.
AFOROZ I 11
Psikanaliz camiasnn bir nevi Kilise olduunu sylemeye al

myorum her ne kadar bunu sylemek imknsz olmasa da. Gene
de ister istemez psikanalizde neyin dinsel uygulamay artracak
nitelikte olduu sorusu ortaya kyor. Ama bugn ileri sreceim
her eyi ileride kullanacak olmasaydk, burnumuza rezalet kokulan
getiren birok yn olmasna ramen bu olguyu hi vurgulamazdm.
Bu demek deildir ki bu tr durumlan umursamayan biriyim.
Bunun benim iin ve aym ekilde demin adm vermekte tereddt et
mediim, bu davann savunucusu olan kii iin, hatta ondan nceki
iin de komik denecek, glnecek bir yan olmadn bilmelisiniz.
Ancak yeri gelmiken syleyeyim, btn bu olan bitenin iinde mu
azzam boyutta bir komiklik yine de gzmden kamad. Aforoz ola
rak ifade ettiim olaylarla ilgili deil bu. Daha ok, iki yl boyunca
iinde kaldm durumla; meslektam, hatta rencim konumunda
olan kiiler tarafndan pazarlk konusu edildiimi bilmemle ilgili, i
Zira btn mesele, benim verdiim psikanaliz eitiminin geer
lilii konusunda verilecek tavizler ile psikanaliz cemiyetinin ulusla
raras ehliyetine kavumas arasnda nasl bir denge tutturulacayd. nsann bana gelince, tam anlamyla komik olarak deerlendi
rebilecei eyin de bu olduunu sylemeden gemek istemem
ileride buna dneceiz.
Bana kalrsa bunu ancak bir psikanalist tam anlamyla anlayabi
lir.
nsanlk onuru ve nsan Haklanyla ilgili bir sr lafgzafn ter
sine, insan dediimiz znelerden birinin pazarlk konusu edilmesi
kukusuz ender rastlanan bir durum deildir. Herkes, her an ve her
seviyede pazarlk konusu olabilir; nitekim toplumsal yapya dair bi
raz ciddi bir fikir edinmemizi salayan ey takastr. Sz geen ta
kas bireylerin, yani toplumsal dayanaklarn takasdr; bunlara ayn
zamanda zne denir ve zerk olma kutsal hakkna sahip olduklan
dnlr. Siyasetin pazarlktan ibaret olduunu herkes bilir; siya
sette yurtta denen ayn znelerin yz binlercesi toptan, paketler ha
linde takas edilir. Dolaysyla bu bakmdan ortada istisnai bir durum
yoktu; bir farkla, demin meslektalanm, hatta rencilerim dediim
kiiler tarafndan pazarla tabi tutulmak, dandan bakldnda
bazen baka bir adla anlabilir.
Ancak efendi/hoca konumunda olduunda bile znenin hakika

ti kendinde deil, analizin gsterdii gibi, st rtl bir nesnede
yatt iindir ki bu nesnenin gn na karlmas tam anlamyla
katksz bir gldr esidir.
in bu boyutuna dikkat ekmenin tam sras olduunu dn
yorum, zellikle de bulunduum noktada buna tanklk edebilecek
durumda olmamdan dolay, nk ne de olsa dardan bakan birinin gznde bu bahsettiim belki gereksiz bir ihtiyat, sahte bir teva
zu konusu olabilirdi. eriden size diyebilirim ki, bu tamamen me
ru bir boyuttur, analitik bak asyla yaanabilir, hatta bu boyutun
farkna vardnz andan itibaren, analitik bak asn da aacak
ekilde yani mizahi adan deneyimlenebilir, ki bu noktada mi
zah gldr esinin grlp kabul edilmesidir.
Bu saptama psikanalizin temellerine dair getirdiim grlerin
alan dnda dnlmemelidir, zira temel'in birden fazla anlam
mevcuttur; hatta temel'in Kabala'da ilahi varln davurum tarzla
rndan biri olduunu hatrlatmaya gerek bile yok ki bu dzlemde
sz konusu tarz, pudendum* ile sk skya zdeletirilmitir. Anali
tik bir konumada gelip pudendum'a dayanmamz hakikaten olaa
nst olur. Bu noktada temeller hi kukusuz belden aas biimi
ni alr, fakat zaten bu aa ksmlar bir miktar aktadr.
Dardan bakanlar bu pazarlklara benim analiz etmi, hatta et
mekte olduum baz kiilerin gayet srarla katlmasna aabilirler.
Ve unu sorabilirler: Ya analiz ettiklerinizin sizinle ilikisinde, ii
a n a liz in deerini sorgulamaya vardran anlamazlklar var ya da
byle bir ey nasl mmkn olabilir? Evet ya, biz de rezalet addedi
lebilecek bir konudan hareketle eitim analizi denen eyin btn
psikanaliz yaynlarnda tamamen karanlkta braklan bu praksisin
ya da praksisin bu evresinin ne olduunu daha net kavrayabilir ve
eitim analizinin amacna, snr ve sonularna k tutabiliriz.
Bu artk bir pudendum meselesi deildir. Psikanalizden ne bek
leyebileceimiz, ne beklememiz gerektii ve neyin ayak ba, hatta
fiyasko kabul edilecei meselesidir.
Bu yzden laf hi evirip evirmeden, anahatlanm ve muhtemel
* Lat. "edep yeri, mahrem", -.n.
AFOROZ I 13
kullanmm daha ak grebilmeniz umuduyla imdi syleyecek

lerimin daha en bandan, u soruyu sormaya hazrlanrken mese
leyi olgu olarak, bir nesne gibi nnze koymam gerektiini dn
dm: Psikanalizin kelimenin geni anlamyla temelleri nelerdiri Yani, psikanalizipraksis olarak kuran, temellendiren ey nedir?
2
Praksis nedir? Psikanaliz konusunda bu terimin uygun grlp g
rlmeyeceinden kukuluyum. Praksis insann dnp tanarak
karar verdii ve gerei simgeselin ileminden geirmesine imkn
tanyan herhangi bir eylemi belirten en geni terimdir. nsann bu s
rada az ya da ok miktarda imgesel ile karlamas olsa olsa ikinci
derecede nem tar.
O halde praksisin bu tanm ok geni kapsamldr. Diogenes gi
bi insan deil ama, psikanalizimizi praksisin ok eitli ve deiik
alanlarnda aramaya kalkmayacaz. Bunun yerine, psikanalizi
mizi yanmza alacaz ve o da bizi hemen praksisin, snrlan olduk
a belirlenmi, adyla sanyla gsterilebilir noktalama yneltecek.
Sorumun erevesini oluturan iki terimi bir geile takdime
yeltenmeden ve kesinlikle ironiye sapmadan nce unu belir
teyim: Burada byle geni bir dinleyici topluluu karsnda, byle
bir ortamda ve byle ilgili bir toplulukla birlikte bulunmaktan ama
cm Psikanaliz bir bilim midir? sorusunu sormak ve bunu sizlerle
birlikte irdelemektir.
Gnderme yaptm dier terim olan dinden demin bahsettim ve
terimin hakiki anlamnda dini kastettiimi aka belirttim; ii ku
rumu, metodoloji haline gelmi, ilkel bir dncenin en rak ke
lerine itilmi bir dinden deil, uygulama iinde grdmz haliy
le, yaamakta olan, capcanl bir dinden bahsettiimi ifade ettim.
Psikanaliz bu iki kategoriden birinde yer almaya layk olsun olma
sn, yine de bilimden ve hatta dinden ne anlamamz gerektii konu
sunda bizi aydmlatmaya muktedirdir.
Hemen bir yanl anlalmann nne gemek isterim. Bana de
necek ki her halkrda psikanaliz bir aratrmadr. O zaman msa
adenizle aratrma kelimesini bir sredir pek ok konuda bir tr
parola haline getirmi olan kamu otoritelerine de hitaben bu keli

meye pek iyi gzle bakmadm belirteyim. Kendi adma, ben ken
dimi hibir zaman bir aratrmac olarak nitelemedim. Picasso'nun
bir gn etrafmdakileri akna evirerek dedii gibi, Ben aramyo
rum, buluyorum.
Nitekim, bilimsel olarak nitelenen aratrma sahasnda kesinkes
kabul edilebilir iki alan vardr: Arama alan ile bulma alan.
in tuhaf, neyin bilim olarak nitelenebileceini gsteren gayet
iyi tanmlanm bir snra denk der bu. Aym ekilde, arayan ara
trma ile din dediimiz kategori arasnda kukusuz baz yaknlklar
vardr. Dinde genelde yle denir: Beni zaten bulmu olmasaydn
aramazdn. Zaten bulunmu olan hep arkadadr ama bir tr unutu
lula maluldr. Nitekim bylece sonu belirsiz, ho bir aray bala
maz m?
Bu durumda eer arayla ilgileniyorsak, nedeni bu tartmann,
gnmzdeki deyile insan bilimleri seviyesinde ortaya kard
eyin bizi ilgilendirmesidir. Her kim buluyorsa adeta onun admlar
altndan, yorumbilgisel hak talebi diyebileceim, arama talebi olan
bir talep hep yeni anlam arayan ve hi bitmeyen, ama bulan tara
fndan daha iei bumundayken sklp atlma tehdidi altnda
olan talep boy gsterir.
Biz analistler ise yorumbilgisiyle ilgileniriz, nk yorumbilgisinin hedefledii anlam gelitirme yolu ou kiinin zihninde anali
zin yorum dedii eyle karr. yle ki yorum, sz edilen yorum
bilgisiyle hibir ekilde ayn kefeye konamayacak olsa da yorumbilgisi yorumdan gayet gzel yararlanr. Bu bakmdan en azndan
psikanaliz ile din kategorisi arasnda balanty salayan bir geit
bulunduunu gryoruz. Vakti geldiinde bunu ele alacaz.
Demek ki psikanalize bilim diyebilmek iin daha fazlasn iste
yeceiz.
Bilimi bilim yapan ey bir nesnesi olmasdr. Her bilimin, en
azndan, deney (im) denen ve tekrarlanabilen belli bir ilem seviye
siyle tanmlanan bir nesne tarafndan belirlendiim ileri srebiliriz.
Fakat ok dikkatli olmamz gerekir, nk bu nesne deiir ve zel
likle de deiim bilimin geliimi srasnda olur. u anda modem fi
ziin nesnesinin, fizik biliminin balangcndaki bu balangc
AFOROZ I 15
17. yzyl olarak tarihlendirdiimi hemen belirteyim nesneyle

ayn olduunu syleyemeyiz. Peki modem kimyann nesnesi kim
yann douundakiyle bunu da Lavoisier ile tarihlendiriyorum
ayn mdr?
Bu saptamalar belki de bizi, en azndan taktik olarak, geri ekil
mek zorunda brakyor ve yeniden praksisten yola karak, praksi
sin bir alan tarif ettiini bildiimize gre, modem bilimin her konu
da bilgili biri olmayan bilgini'nin bu alan dahilinde mi tanmland
n sormaya zorluyor.
Pierre Duhem'in, her bilim Dnya Sistemi denen, niter bir sis
teme gnderme yapmaldr grne katlmyorum bu gnderme
sonuta daima az ok idealisttir, zira zdeleme ihtiyacna bir gn
dermedir. Hatta daha da ileri gidip, pozitivist bilimcinin bak as
nn doasnda bulunan ve daima btn alanlarn nihai birliine gn
derme yapan akm tmleyenden bile vazgeebileceimizi syleye
ceim.
Sonuta bunun tartmal olduunu, hatta yanl bile saylabile
ceini dnrsek zihnimizi bundan soyutlamamz bir o kadar ko
lay olur. Bilim aacnn tek bir gvdesi olmas gerekmez. Fazla ol
duunu da dnmyorum. Tekvin'in ilk blmndeki model ze
rinden dnrsek belki iki farkl gvde vardr bir balama bilgi
dman olan bu mitosa zel bir nem atfediyor deilim ama, neden
psikanalizden bizi bu konuda aydnlatmasn istemeyelim?
Bir praksisin alan olarak anlalan deneyim mefhumuna sadk
kalacak olursak, sz konusu mefhumun bir bilimi tanmlamakta ye
tersiz kaldm grrz. Gerekten de bu tanmlama mesela mistik
deneyime gayet gzel uyar. Hatta bu kapdan mistik deneyime yeni
den bilimsel bir saygnlk kazandrrz; mistik deneyime dair nere
deyse bilimsel bir kavraya ulaabileceimizi dnmeye balarz.
Burada mulak bir nokta vardr bir deneyimi bilim snavndan
geirmek, deneyimin kendiliinden bilim kayna olduu dnce
sini dourur. Oysa mistik deneyimi bilime dahil edemeyeceimiz
ok aktr.
Bir saptama daha. Bir praksisin belirledii alandan hareketle ya
plan bilim tanmn simyaya uygulayp simyann da bir bilim olma
sna izin verir miyiz? Geenlerde Diderotnun Btn Eserler'vas, da
hi alnmam olan, ancak ona ait olduu kesin grnen kk bir ki

tap okuyordum. Kimya Lavoisier'yle balyorsa da, Diderot kimya
dan bahsetmiyor, bu kitapn bandan sonuna, o kendine zg
zarif dnme tarzyla simyadan bahsediyor. Diderot'nun bizi ge
mi alara gtrd o gz kamatrc hikyelere ramen, sonu
ta nasl oluyor da simyann bilim olmadm byle bir rpda sy
leyebiliyoruz? Benim gzmde belirleyici olan u: Uygulamay ya
pan kiinin ruhunun safl, tam da bu niteliiyle bu iin temel bir
unsuruydu.
ylesine bir saptamada bulunmuyorum, siz de hissediyorsunuzdur, nk belki de psikanalizin Byk Eseri'nde analistin varly
la ilgili benzer bir durumu ortaya kartacaz ve bizim eitim ana
lizinin ite belki de bunu aradm, benim de belki verdiim eitim
de son zamanlarda sanki bunu sylediimi ileri sreceiz. Son za
manlarda verdiim eitimlerde, tela iinde ve gayet aka sorgu
lamakta olduum u merkezi noktaya dorudan doruya iaret edi
yor ve soruyordum: Analistin arzusu nedir?
3
Dzgn ileyebilmesi iin analistin arzusu nasl olmaldr? Bu soru
bizim alanmzn snrlan dmda tutulabilir mi? Tpk bilimlerin
(en kendinden emin modem bilimlerin) dmda tutulduu gibi. Me
sela fizikinin arzusunun ne olduu sorgulanmaz.
Bay Oppenheimer'n hepimizi modem fiziin temelinde yatan
arzuya dair sorguya ekmesi iin, hakikaten krizler olmas gerekir.
Zaten kimse de buna dikkat etmez. Bunun siyasi bir hadise olduu
zannedilir. Bu arzu simya stadndan beklenenle ayn trden bir ar
zu mudur?
Her halkrda analistin arzusu sorgulamamzn dmda tutula
maz, nk analistin eitimi bu soruyu gndeme getirmektedir. Ei
tim analizi ise ancak analist adaym benim kendi cebir dilimde analis
tin arzusu olarak adlandrdm noktaya getimeye hizmet edebilir.
Gene bu noktada, imdilik sorunun ucunu ak brakmam gere
kiyor. Sizi el yordamyla "Tarm bilim midir?" trnden bir soruya
doru gtrdm hissediyorsunuzdur. Evet de denebilir hayr da.
AFOROZ I 17
Bu rnei size, bir nesneyle tanmlanan tarm ile bunu syleme

nin tam zaman alanla, yani tarlayla tanmlanan tarm arasnda,
yani tarm ile tarm bilimi arasnda gene de bir fark gzettiinizi d
nmeniz iin verdim. Bahsettiim fark, kesin ve belirli bir boyutu
ortaya karmama yardmc olur en batan iin alfabesine giriyo
ruz ama bu da art -.formle dkme boyutu.
Formle dkme, bir bilimin koullarn tanmlamaya yeter mi?
Hi sanmam. Hakiki bilim gibi sahte bilim de formle dklebilir.
O halde basit bir mesele deil bu, bilim saylan psikanaliz birden so
runlu denebilecek zellikler arz etmeye balyor.
Psikanalizde formller neyle ilgilidir? Nesnedeki bu kaymann
nedeni ve ayarlaycs nedir? Halihazrda ekil alm psikanaliz
kavranlan var mdr? Freud'un analitik deneyimi yaplandrmak
zere ne srd terimleri adeta dinsel bir koruma altnda tutma
nn arkasnda yatan nedir? Freud varsaylan bu bilimin temel kav
ramlarm ortaya atan ilk ve tek kii olarak kalsa bile, bilim tarihinde
bu ok mu artcdr? Bu aa gvdesi, seren direi, temel direk
olmasa uygulamamz nereye balanz? Hatta bahsettiimiz eyle
rin sahiden birer kavram olduunu iddia edebilir miyiz? Yoksa bun
lar olumakta olan kavramlar mdr? Gelimekte, hareket halinde
olan, gzden geirilecek kavramlar mdr?
Zannediyorum bu konuda belli bir ilerleme salandn ne s
rebiliriz psikanalizin bir bilim olup olmad meselesini zme
ye alma, bu alan fethetme ynnde kaydedilen bir ilerleme. in
dorusu Freud'un kavranlan psikanalistler dnda kimsenin oku
mad psikanaliz literatr denen o skc, bktnc, caydnc sil
sile iindeki her trl kuramsal tartmann merkezinde tutulduu
halde, gene de onlarn ok gerisinde duruyoruz; bu kavramlara o
u arptlm, deerden drlm, paralanm durumda; ok zor
olanlan da bir kenara atlm mesela engellenme (frustration) et
rafnda gelitirilmi ne varsa hepsinin, Freud'un kavramlarna ve
kendisinden tredikleri engellenmeye gre, aka geri ve nkavram dzeyinde olduklarn grrz.
Aym ekilde, benim etrafmdaki ok nadir birka istisna dmda,
artk kimse ne Oidipus karmaasnn ne ile idi edilme karmaas
nn ncy devreye sokan yapsyla ilgileniyor.
Psikanalize kuramsal bir stat kazandrmak iin, Fenichel gibi

bir yazarn, deneyime dair birikmi ne kadar malzeme varsa hepsini
byk koleksiyoncu edasyla bir bir sayarak yavanlatrmas kesin
likle yetmez. Elbette belli miktarda olgu toplanmtr, bunlarn b
lmler halinde gruplandnlmas da hepten yararsz deildir bu
bizde alann btnnde her eyin batan akland izlenimini
uyandrabilir. Ancak analiz, ayrt edici bir kuramsal zellie bir va
kada tekrar rastlaymca, kznzn neden dilinin tutulduunu bunun
la aklayacanz sanmak deildir nk mesele onu konutur
maktr, bu sonuca ise ayrt edici zellie gndermede bulunmakla
ilgisi olmayan bir mdahaleyle ulalr.
Analiz tam da onu konuturmaktan ibarettir; yle ki son aama
da, ksaca dil tutulmas halinin ortadan kalkmasnda ifade bulduu
nu syleyebiliriz, bir vakitler diren analizi olarak adlandrlan ey
ite budur.
Belirti nce, konutuu varsaylan znenin dilinin tutulmasdr.
Konuursa dili alr tabii. Ama bu bize neden konumaya balad
n sylemez. Sadece ayrt edici bir zellii belirtir; dili tutulmu
kzn durumunda tahmin edilecei gibi ayrt edici zellik histerik
zelliktir.
Histeriin ayrt edici zellii tam olarak udur histerik, arzu
sunu konuma hareketi iinde oluturur. Nitekim Freud'un gerekte
arzu ile dil arasndaki ilikileri ifade eden alana bu kapdan girmesi
ve bilindnn mekanizmalarm kefetmesi artc deildir.
Arzunun dille bu ilikisinin Freud'un gznden kamam olma
s onun dehasn yanstr, ancak bu ilikinin tam anlamyla aydnla
tld sylenemez zellikle de aktarm gibi cesametli bir mef
hum bunu aydnlatmaya yetmez.
Histeriin btn belirtilerini iyiletirmenin en iyi yolu onun his
terik arzusunu doyurmaktr; ki histerik kadna gre bu, arzusunu
doyurulmam bir arzu olarak gzlerimizin nne sermektir, ama
bu onun arzusunu neden sadece doyurulmam bir arzu olarak sr
drebildii sorusunu tamamen alann dmda brakr. Bylece histe
ri bizi analizdeki belli bir ilk gnahn izini srmeye iter. Mutlaka bir
ilk gnah olmaldr. Belki de aslolan bir tek Freud'un kendi arzusu
dur, yani Freud'da bir eyin hi analiz edilmemi olmasdr.
AFOROZ I 19
lgin bir rastlant sonucu, seminerimden ekilmem gerektii s

rada tam da bu noktada bulunuyordum.
Aslmda Babann Adlan ile ilgili syleyeceklerimin tek amac
kkeni sorgulamakt; bilind adyla belirttii deneyim alanna,
Freud'un arzusu acaba hangi ayncal sayesinde bir giri kaps bu
labilmiti.
Eer analizin kendi ayaklan zerinde durmasn istiyorsak bu
kkene ulamamz temel nem tamaktadr.
Her ne olursa olsun, deneyim alannn bu ekilde sorgulanmas
na bir dahaki bulumamzda devam ederken bize u gnderme reh
berlik edecek: Freud tarafndan temel kavramlar olarak sunulan
kavramlardan drdn bilind, tekrarlama, aktarm ve dr
t kavramsal olarak hangi statde greceiz?
Gemite verdiim eitimde bu kavranlan, onlan da iine alan
ve bu alandaki ilemsel deerlerini yani gsterenin altta yatan,
rtk ilevlerini gzler nne seren daha genel bir ilevle iliki
iinde nasl ele aldm dnecek olursak, bir dahaki buluma
mzda, bir sonraki admmz ite bunlarla ilgili olacak.
Bu sene kendime sz verdim, konumam ikiye yirmi kala biti
receim, bylece devamnda kalmaya msait olanlar, hemen baka
bir megaleye komak istemeyenler, o gnk sunumumun onlarda
uyandrd sorulan sorma frsatn bulabilecekler.
Soru ve Cevaplar
Bay TORT Psikanalizi Freud'un ve histeriin arzusuna balama

nz psikolojizm yapmakla sulanmanza neden olmaz m?
Freud'un arzusuna yaplan gnderme psikolojik bir gnderme deil.
Histeriin arzusuna yaplan gnderme psikolojik bir gnderme de
ilu soruyu sordum: Levi-Strauss'un toplum statlerinin temelin
de grd Yaban dncenin ileyii bir bilinddr, fakat bilindn byle bir yere yerletirmek yeterli midir? Yeterliyse, Freudcu
bilindn da ierir mi?
Tam anlamyla Freud'a zg bilindnn yolunu Freud'a histe

rik hastalar gsterdi. Ben histeriin arzusunu bu noktada devreye
sokuyorum ve Freud'un burada durup kalmadn sylyorum.
Freud'un arzusuna gelince, onu daha st bir seviyeye yerletir
dim. Analiz uygulamasnda Freudcu alann belli bir kkensel arzu
ya baml kaldm; bunun hl mulak, ama psikanalizin sonraki
kuaklara aktarlmasnda mulak olsa da arlkl bir rol oynadn
syledim. Bu arzu meselesi psikolojik deildir, tpk Sokrates'in
zme kavumam arzusunun da psikolojik olmamas gibi. Sokrates
arzuyla ilgili bilgisi haricinde hibir ey bilmediini formle ettii
ne gre, ortada znenin statsne dair bal bana bir mesele var.
Sokrates arzuyu kkensel znellik konumunda grmeyip nesne ko
numuna yerletirmitir. Eh, nitekim Freud'da da nesne olarak arzu
vardr.
15 Ocak 1964
Bilind ve Tekrarlama
Freudcu Bilind ve Bizim Bilindmz
Yaban dnce.
Bir ey aksyorsa vardr nedeni.
Boluk, engel, bulu, kayp.
Signorelli.
VAKTNDE BALAYARAK konumam bir iirle aacam,
aslmda i
irin syleyeceklerimle hibir ilgisi yok fakat geen seneki semi
nerimde, esrarengiz nesne, en sakl nesne zerine sylediklerimle,
yani skopik drtnn* nesnesi ile bir ilgisi var.
Aragon'un Elsa'nn Mecnunu kitabnn 73. sayfasmda yer alan
"Kar-ark" adm verdii ksa bir iiri.
Grntn gelip beni buluyor beyhude yere
Ve girmiyor iime sadece onu gsterdiim bu yerde
Sen yzn bana dndnde bulacaksn yalnzca
Dlenen glgeni bakmn duvarnda
O bedbaht benim aynalarla emsal
Tpk yanstan ama grmeyen o aynalar
Gzm tpk onlar gibi bo ve barndryor onlar gibi
Krlnn kayna olan senin yokluunu iinde
Bu iiri, yanda kesilen o seminere bazlarnzn duyduu hasre
te ithaf ediyorum; seminerde kaygy ve objet petit a'nn ilevini ele
alyordum.
*
Lacan tarafndan, zellikle ayna evresinde, bakma ile baklma arasndaki di
yalektik ilikiyi aa karan drty tanmlamak iin kullanlan zel terim, -.n.
Sanrm bu bahsettiim kiiler, byle imal konumam mazur

grn, bu kiiler Aragon'un bizim kuan zevklerinin bir yans
masn bulmaktan gurur duyduum bu hayran olunas yapt zerin
de anlaabilmek iin hl yatm olan dostlanma dnmem gereki
yor iirini u esrarengiz satrla devam ettirmesindeki lezzeti his
sedeceklerdir: Byle dedi En-Naci bir seferinde kendisini bir snne
te davet ettiklerinde.
Geen sene seminerimi takip etmi olanlar objet a'rnn eitli bi
imleri ile eksi fi'nin [(qp)] merkez ve simgesel ilevi arasndaki
denklikleri bu noktada yemden bulacaktr Aragon'un iirinin ki
isi olan deli airin azndan kma o kar-arkmm tarihsel yan an
lamna yapt ve hi de tesadfi olmayan o, tabiri caizse, tuhaf gn
derme bunu antrmaktadr.
1
Aranzda seminerime yeni balayanlar olduunu biliyorum. Onlar
ie imdiden eski saylabilecek birtakm yazlarla balyorlar. Bil
melerini isterim ki, bu ilk seminerin anlamm kavrayabilmeleri iin
anlalmas art olan noktalardan biri de u: Uygulamaclann kul
landklar araca kar nasl byk bir horgr ya da en azndan anla
yszlk iinde olabileceklerini, bunun ne llere varabildiini u
an bulunduklan yerden hayal bilp edemezler. Kullandklan arac
sz o uygulamaclann gznde yemden deerli klmak iin bir
ka yl btn gcmle abalamam gerektiini bilmeleri gerek; sze
hak ettii saygnl yeniden kazandrabilmek ve onlarn gznde
daha batan deersizletirilmi kelimeler olarak kalmalarn engel
lemek iin, o szlerin teminatn baka yerlerde aramak zere gz
lerini baka tarafa evirmelerine mani olmak iin ok aba harcad
m bilmeliler.
Bu yzden, en azndan bir sre, bilmem hangi dil felsefesine ka
fam taktm, hatta Heideggerci olduum iddia edilebildi, halbuki
btn bunlar hazrlk niteliindeydi. Aynca byle bir yerde konuu
yorum diye daha filozofvari konuacak deilim.
Burada daha rahatlkla bahsedebileceim baka bir konuya giri
yorum; olsa olsa kavramn reddi olarak adlandrabileceim mesele
FREUDCU BLNDII VE BZM BiLlNDM Z I 25
yi ele almak istiyorum. Bu nedenle, ilk dersimin sonunda da belirt

tiim gibi bugn size Freud'un belli bal kavramlarn tantacam;
bu ileve uygun drt kavram setim.
Kara tahtada Freud'un kavramlar bal altndaki ilk iki kav
ram unlar: bilind ve tekrarlama. Bir dahaki sefere ele almay
umduum aktanm bizi dorudan, uygulamada ortaya koyma zorun
luluunu hissettiim, zellikle de analitik teknii olduu gibi haya
ta geirmede gerekli olan ilemsel srelerle tantracak. Drtye
gelince, ona ulamak daha zor o kadar gz ard edilmi bir konu
ki bu sene aktanm iledikten sonra drtye ancak yle bir deinebileceimizi sanyorum.
Dolaysyla sadece analizin zn greceiz zellikle de
hem derin anlamda sorunlu olup hem de yn verici nitelikteki ei
tim analizinin ilevini ele alacaz.
Drty ancak btn bunlan gzden geirdikten sonra belki yl
sonunda bu kavramn ele gelmesi zor, etrefilli denebilecek yan
n gzden karmadan ele alabiliriz. Ve de bunu eksik gedik gn
dermelerle bu alanda at koturanlann tersi bir tutumla yapacaz.
Tahtada grdnz Bilind ve Tekrarlama'mn arkasndan
gelen iki kk okun hedefi bunlan takip eden soru iaretidir. Soru
iaretinin neyi gsterdiine gelince, kavram anlaymz unu ier
mektedir: Kavram her zaman iin sonsuz kklkler hesab hangi
biimi gerektiriyorsa onunla ilikili bir yaklam iinde oluturulur.
Eer kavram, kavramak zere oluturulmu bir gereklik yakla
mn model alyorsa, gereklemesi ancak srama, snn ama yo
luyla tamamlanr. Bu durumda bilind ad verilen kavramsal olu
umun neye hangi sonlu nicelie varacam sylememiz icap
eder. Ayms tekrarlama iin de geerlidir.
Tahtada satrn sonunda yazl olan dier iki terime, zne ve
Gerek'&gelince, geen sefer sorulan soruya bunlara gre biim ve
receiz paradoksal, kendine zg, bir sonuca varmayan ynle
riyle psikanaliz bizim aramzda bilim olarak, bir bilim umudu ola
rak kabul edilebilir mi?
nce bilind kavramn ele alyorum.
2
Burada toplanm olanlarn ounluu benim ne srm olduum
Bilind dil gibi yaplanmtr nermesi hakknda az ok fikir sa
hibidir; bu nerme bugn bizler iin Freud'un zamannda olduun
dan ok daha ulalabilir bir alana ait. Bilimsellii su gtrmez bir
dzlemde somutlam bir rnek vereceim; Claude Levi-Strauss'
un kefedip, yaplandrp gelitirdii ve Yaban Dnce balyla
isabetli biimde iaret ettii alandan bir rnek olacak bu.
Her trl deneyimden, her trl bireysel karsamadan nce,
hatta sadece toplumsal ihtiyalara balanabilecek kolektif dene
yimlerin iin iine katlmasndan nce baz eyler vardr ki bu alan
rgtler ve ilk kuvvet izgilerim kayda geirir. Bu, Claude LeviStrauss'un bize totem ilevinin hakikati olarak gsterdii ve bu ha
kikatin grnmn sadeletiren ilevdir birincil snflandrma
ilevi.
Tam anlamyla insan ilikileri diyebileceimiz ilikilerin kurul
masndan nce, baz balantlar oktan belirlenmitir. Doann da
yanak olarak sunduu ne varsa bu i iin kullanlr; dayanaklar kar
tlk temalar halinde dzenlenir. Doadeyim yerindeyse gs
terenleri salar, gsterenler ise insanlar aras balantlarn balan
glarn rgtler, bu balantlara yap ve model sunar.
Bizim iin nemli olan, bu noktada dnen, kendini konum
landran znenin oluumundan nce say saymann olduunu ve
znenin kendini bu sayma ilemine konumlandrdm grmektir;
saylarn saylmas ve bu saylmada sayann daha batan orada ol
masdr. zne kendini ancak daha sonra byle, sayan biri olarak g
rp tanyacaktr. Zihinsel seviyesi llrken kardeim var, Pa
ul, Ernest ve ben diyen ufakln* szlerim kavramakta zorlanan naif kiiyi hatrlayalm. Oysa ocuun byle saymas ok doal n
ce karde Paul, Ernest ve ben saylr, sonra da ilk beni dnmem
gereken dier seviyedeki ben, yani sayan ben vardr.
*
Alfred Binet'nin sz ettii bir-mek; bkz. A. Binet ve Th. Simon, The Development oflntelligence in Children, ev. Elizabeth Kite, New Jersey: Publications
of The Training School at Vineland, 1916, s. 228. -.n.
FREUDCU BLNDII VE BZM BLNDIIMIZ I 27
Gnmzde insan bilimi olarak nitelenebilecek, ancak her tr

l psiko-sosyolojiden ayrt edilmesi gereken, model olarak znellik
ncesi bir tarzda, tek bana, kendiliinden i gren birletirme ile
mini kullanan bir bilimin, yani dilbilimin oluumunu yaadmz
tarihsel dnemde bilindma sahip olduu staty veren bu dil
sel yapdr. En azndan, bilind terimi altnda nitelenebilir, ula
labilir ve nesnelletirilebilir bir ey bulunduuna dair teminat sa
layan bu yapdr. Fakat ben psikanalistlere, gelitirecekleri fikirler
iin kendilerine salam bir zemin sunan bu alan gz ard etmeme
lerini sylediimde, bu dediim tarihsel olarak Freud tarafndan or
taya atlan kavranlan bilind terimi altnda toplamay dnd
m anlamna m gelir? Hayr efendim! Bence yle deil. Freud'un
kavram olan bilind, baka eydir, bugn size onu gstermeye
alacam.
Bilindmm dinamik bir kavram olduunu sylemek yetmez;
bu olsa olsa zel bir esrarengiz durumun yerine alelade bir esraren
gizlii koymak olur kuvvet genelde geirimsiz, mat bir yere ia
ret eder. Bugn nedenin ilevinden bahsedeceim.
Felsefi eletiri asndan geni bir gndermeler dnyasna girdi
imin farkndaym, yle ki gndermeler arasnda seim yapmam
kolay deil fakat semek zorunda kalacaz. Dinleyicilerimin en
azndan bir ksmnn hevesi kursanda kalacak ama sadece unu
belirtebilirim, Kantn Olumsuz Byklkler zerine Deneme'sinin,
nedenin ilevinin her trl kavramsal idrak karsnda daima arz et
tii o boluu (beance) nasl gzel yakaladm grebiliriz. Bu de
nemede aa yukan yle denir: Sonuta neden, zmlenmesi im
knsz bir kavramdr, eer akim kural, Vernunftsregel, daima bir
Vergleichung, yani denklik gerektiriyorsa, aklla anlalmas imkn
szdr ve esas itibariyle nedenin ilevinde, ayn yazann Prolegomena'da kulland terimle, belli bir boluk kalr.
Neden meselesinin oldum olas filozoflarn bana dert olduu
nu ve Aristoteles'teki drt nedenin dengeye oturtulmasnn sanld
kadar kolay olmadm gstermeye kalkmayacam nk bu
rada felsefe yapmak zere bulunmuyorum ve byle birka gnder
meyle bu kadar zor bir iin altndan kalkabileceimi de iddia etmi
yorum; iaret ettiim kaynaklar olsa olsa zerinde srarla durduum
bu konuda ne demeye altma dair hassasiyeti artrmaya yeterli

olabilir. Bana gre, Kant nedeni saf akl kategorilerinde hangi kipe
dahil ederse etsin aka syleyecek olursak, Kant nedeni ayrl
mazlk ile topluluk arasndaki iliki tablolarna dahil eder neden
bu sebeple hi de daha rasyonelletirilmi olmaz.
Neden, bir zincirdeki belirleyici unsurdan, baka deyile yasa
dan farkldr. rnek olarak etki ve tepki yasasnda grselleen tasvi
ri dnn. Burada tek bir ilke geerlidir denebilir. Biri olmadan
teki olmaz. Yere arpan bir cismin ktlesi, kendi canl kuvvetine
karlk den tepkinin nedeni deildir; ktlesi, geri tepme etkisiyle
ona dnp tutarlln bozan kuvvete dahildir. Belki en sonu hari,
burada boluk yoktur.
Buna karlk, nedenden her bahsettiimizde ortada muhakkak
kavramsallk-kart, tanmsz bir ey vardr. Aym evreleri gelgit ha
reketlerinin nedenidir bu canl, somut bir eydir, o srada neden
kelimesinin yerli yerince kullanldm biliriz. Veya miyasmalar
atelenmeye neden olur bununsa bir anlam yoktur, bir boluk
vardr ve bir ey bu aralkta salnr durur. Uzun szn ksas, bir ey
aksyorsa vardr nedeni.
Evet! Freudcu bilindmn ite bu noktada, neden ile onun etki
ledii arasnda daima aksayan bir ey olan noktada yer aldn el
yordamyla size gstermeye alyorum. nemli olan bilindmn
nevrozu belirlemesi deildir Freud bu konuda rahatlkla sorum
luluu zerinden atp iin iinden syrlr. Eninde sonunda bir ey
bulunacaktr, artk salglarla ilgili bir belirleyici mi olur, hi nemli
deil onun iin fark etmez. nk bilind bize nevrozun bir
gerekle uyumlulat boluu gsterir gerein kendisi belir
lenmese de olur.
Bu bolukta bir eyler meydana gelir. Boluk kapansa nevroz
iyileir mi? Sonuta sorunun ucu daima ak kalr. Sadece nevroz
bakalar, kimi zaman sadece bir rahatszlk, Freud'un dedii gibi
bir yara izi olur nevrozun deil bilindmn yara izi. Bu topolo
jiyi pek ustaca evirip eviremiyorum, nk vakit yok dorudan
konuya giriyorum ve Freud'un metinlerine dndnzde bahsetti
im terimlerin size rehberlik edeceini dnyorum. Peki Freud
nereden yola kyor? Nevrozlarn Etiyolojisi'nden. Ve nedenin
ayrt edici zellii olan o delikte, yarkta, o bolukta ne buluyor?

Gereklememi bir ey.
Reddetmek diyorlar. Konuyu fazlaca hzl gemek oluyor bu
nitekim bir sredir reddetmek dendiinde neden bahsedildiini bil
miyoruz. Bilind bize kendini nce, deyim yerindeyse, doma
m olann alannda askda bekleyen bir ey olarak gsterir. Bastr
mann getirip buraya bir eyler ymasna hi amamal. kisi ara
sndaki iliki, ocuk drten ebenin araf ile ilikisinin aynsdr.
Bu boyut gerekd ya da gerekten kopuk bir dzlemde deil
gereklememilik dzleminde dnlmelidir. Bu hayaletler bl
gesinde bir eyleri yerinden oynatmak ne de olsa tehlikelidir ve bel
ki de analistin stne den eer hakikaten bu grevi stlendiyse mecburen orada mahsur kalmaktr; hayaletler dnyasm uyan
drd ama hayaletlerini gn na karmay her zaman becere
medii kiiler tarafndan, gerek anlamda mahsur braklmasn
kastediyorum. Bu konudaki btn sylemler zararsz deildir
son on yldr benim srdrmekte olduum sylemin bile baz zarar
l etkileri olabilir. Bu yzden umumi bir konumada bile znelerin
hedef alnmas ve Freud'un deyiiyle tam gbeinden vurulmas
Freud ryann en son kertede bilinmeyen merkezini belirtmek ze
re, ryann gbei tabirini kullanr bouna deildir; gbek, tpk
kendisini temsil eden anatomik gbek gibi, o bahsettiimiz boluk
tan bakas deildir.
Tam da yakmdakine hitap ettii iin, umumi konuma tehlikeli
dir Nietzsche bunu biliyordu, belli bir tr konuma ancak en
uzaktakine hitaben yaplabilir.
Doruyu sylemek gerekirse, bilindmm bu bahsettiim bo
yutu, Freud'un gayet doru tahmin ettii gibi, unutulmutu. Gayret
ke dzeltoterapistler haline gelen ikinci ve nc kuak analistle
rin abalan sayesinde bilind Freud'un mesajma kendini kapat
mt; analistler analitik kuram psikolojiletirerek kendilerini bu
bolua diki atmaya vakfetmilerdi.
ahsen ben bunu yeniden aarken katiyen tedbiri elden brakm
yorum, inann.
3
Benim kukusuz imdi, u yaadm tarihteki, adaki yakla
mm, neden dediimiz alandaki o boluun ortaya kt yere gs
terenin yasasn getirmek ynnde. Fakat gene de psikanalizde ne
olduunu anlamak istiyorsak, bilind kavramn Freud'un bu kav
rama biim verirken getii aamalarla birlikte dnmek duru
mundayz; nk kavram tamamlayabilmemiz iin bizim de bu s
recin sonuna kadar gitmemiz gerekir.
Freudcu bilindmm kendinden nce var olan, hatta ve hatta
ona elik eden ve imdi onun etrafnda varlm srdren, bilind
ad verilen biimlerle hibir alakas yoktur. Ne demek istediimi an
lamak iin an, Andre Lalande'n szlne bakn. Georges Dwelshauvers'm krk yl kadar nce Flammarion'dan kan kitabnda* ga
yet gzel kartt listeyi okuyun. Kendisi burada sekiz-on bilind
biimi sralar, bunlardan zaten bilmediiniz hibir ey rene
mezsiniz, hepsi sadece bilinli-olmayan', az ya da ok bilinli olan
vb. anlatr; ayn ekilde psikoloji alannda gelitirilmi daha binler
ce bilind eidini ekleyebilirsiniz bunlara.
Freudcu bilind kesinlikle hayal gcne dayal yaratmn ro
mantik bilind deildir. Geceleyin ortaya kan ilahi varlklarn
mekn deildir. Kukusuz oras da Freud'un bakm ynelttii yer
le tamamen alakasz deildir ancak Freud'un romantik bilind
terimleri bayran devralan Jung'la arama mesafe koymas, psika
nalizin baka bir ey getirdiinin yeterli gstergesidir. Aym ekilde
yalnz filozof Eduard von Hartmann'm bir mr zerinde alt,
iine her eyi Ulatrabileceiniz, karman orman bilind da Fre
udcu bilind deildir; zaten fazla uzaa gitmeye de gerek yok,
nk Freud Ryalarn Yorumu'nun** yedinci blmndeki bir not
ta kendisi bu farka deinir yani, Freud'da neyin farkl olduunu
gstermek iin ona daha yakndan bakmak gerekir.
* L Inconscient (Bilind), Paris, 1916. -.n.
** Lacan, Traumdeutung baln La Science des reves, yani "Ryalarn Bili
mi" diye eviriyor, -.n.
Daima ilk ve en eski saylan karanlk bir iradeye az ok bal g

rlen btn bu bilindlara kar, bilinten nce var olan o eye
kar Freud unu ifa eder: znede ne olup biterse, bilind dze
yinde, bununla her noktada trde olan bir ey vardr o ey bilin
dzeyindeki kadar ilenmi bir biimde dile gelir ve ilev gsterir,
yle ki bilin kendisine zg gibi grnen bir ayrcal kaybetmi
olur. Freud'un en ufak metninden bile kartlabilecek bu basit sap
tamann hl nasl direnlere yol atn biliyorum. Bu konuda sz
ettiim yedinci blmn "Ryalarda Unutma" balkl altblmn
okuyun; Freud unutma konusunda sadece gsterenin rolne gn
dermede bulunur.
Ben bu topyekn gnderme ile yetinmeyeceim. lkin Freud ta
rafndan bilind grngs olarak ortaya konan eyin ileyiini
size harfi harfine saydm. Ryada, sakareylemde, espride... ilk dik
kati eken ey nedir? Bir engel olarak ortaya kmalar.
Engel, kusur, yark. Sylenen, yazlan cmlede bir tkezleme
olur. Freud bu grnglerden kendini alamaz ve bilindn bura
larda arar. Baka bir ey o noktada gereklemeye almaktadr
evet sanki kastl gibi durur ama zamanlamas tuhaftr. Bu boluktan
kelimenin tam anlamyla doan ey, bulu olarak kendini gs
terir. Freud'un keifleri bilindmda olan bitenle ncelikle bu ekil
de karlar.
Bulu ayn zamanda zmdr; ille de tamamlanm deildir,
ancak ne kadar tamamlanmam olursa olsun onda Theodor Reik'n
mkemmelen dikkat ektii Reik sadece dikkatimizi ekmitir,
nk ondan nce Freud bunu fark etmemizi salamtr, zel
vurgusuyla bize dokunan o her-ne-ise vardr, yani srpriz vardr:
znenin kendisini atm hissettii, ona umduundan hem azm
hem fazlasm veren srpriz; fakat her ne olursa olsun kiinin bekle
diine kyasla esiz bir deerdedir.
Ancak bu bulu daha ortaya kt anda bir yeniden bulu olur
ve stelik hep kat kaacak bir hali olduundan kayp boyutunu te
sis eder.
Bir eretilemeye bavuracak olursak, mitosta iki kere kaybedi
len Euridike, analist Orpheus ile bilind arasndaki ilikiye dair
sunabileceimiz en etkili imgedir.
Bu bakmdan konuya biraz mizah katmama izin verirseniz

bilind iin geerli olan ey, biricik olduu herkese bilmen ak
iin geerli olann taban tabana zdddr; elimi sallasam ellisi deyi
mi buraya gayet gzel uyar.
Sreksizlik; grng olarak bilindmn bize ilkin grnd
temel biim budur bu sreksizlik iinde bir ey bocalama grn
ts arz eder. Peki bu sreksizliin Freud'a keif yolunu aan, balatc, mutlak bir nitelii varsa, onu sonraki analistlerin yapma
eiliminde olduu gibi bir btnlk artalanma m konumlandr
mamz gerekir?
Acaba bir, sreksizlikten nce mi gelir? yle olduunu dn
myorum; son yllarda btn rettiklerim de kapal bir bir zorun
luluunu kap dar etmeye ynelikti kapal bir bir: Gcn, onu
sarp sarmalayan ruhsallk gndermesinden alan bir serap, bu sahte
birlii barndran organizmann bir tiir ikiz ei. Sizin de kabul ede
ceiniz gibi, bilind deneyiminin ortaya kard bir, yarlma
nn, izginin, kopuun bir'ia.
Burada bir'ia yanl anlalan bir biimi karmza kveriyor:
Urbewusste'deki* Un/bir.** unu belirtelim, Unbewusste'nin snn
Unbegriff'tir yani kavram olmayan deil, eksiklik kavram.
Artalan nerededir? Yokluk mudur? Hayr. Kopu, yark, alma
izgisi... bunlar yokluu ortaya karr tpk ln sessizlik artalam zerinde kendini gstermeyip, tersine sessizlii ne karma
s gibi.
Bu ilk yapy elden brakmazsanz bilindyla ilgili meseleler
de u ya da bu ksmi yne teslim olmaktan kendinizi korursunuz
mesela kendi tarihesine yabanclaan znede, sylemin kesintiye
uramasnn znenin arzusuyla rtt seviyede bu olmaz. Daha
radikal bir bak asyla, bilindm bir ezamanllk boyutuna ko
numlandrmanz gerektiini grrsnz: Bir varlk seviyesine, yle
bir varlk ki her eye ynelebilmelidir; yani szceleme znesi sevi
yesine konumlanmal. Cmlelerde, kiplerde kaybolduka bulunma
ldr; bir nlemde, emirde, anda, hatta tereddtte esrarm koruyan
* Alm. "bilind". -.n.
** Fr. un "bir" anlamna gelir, Alm. un ise olumsuzluk nekidir, -.n.
da konuan da hep o olmaldr ksacas, bilindmda geliip ser

pilen her eyin, Freud'un ryayla ilgili syledii gibi merkezi bir
nokta etrafnda, bir mantarn ipliksi kkleri misali yayld seviye
den bahsediyoruz. Sz konusu zne hep belirsiz znedir.
Oblivium, uzun e ile levis demektir yani cilal, birleik, dm
dz.* Oblivium, silen anlamna gelir neyi? Bu haliyle gstereni.
Bir eyin, baka bir eyin stn izme ilevini stlenmesini ilem
sel bakmdan mmkn klan temel yapy burada tekrar buluyoruz.
leride bahsedeceimiz bastrmadan yapsal olarak daha eski bir se
viye. Freud'un ta en bandan beri sansr ilevinde vurgulad nok
ta, bu ilemsel silme unsurudur.
"Havyarlamak" tabir edilen makaslama eidi, yani Rus usul
sansrdr bu, ya da Heinrich Heine'nin Almanya Kitab. Bay ve Ba
yan Falanca, zgrlk Adl Gzel ocuun Doumunu Mjdeler'
in bandaki gibi Alman usul sansr sansrc Doktor Hoffmann
zgrlk kelimesinin stn izer. Elbette bu dpedz maddi san
sr sonucunda, kelimenin nasl bir etki kazandn sorabiliriz, ama
bu ayr meseledir. Fakat bilindnn dinamizmi en etkili ekilde
neyle ilgiliyse ite o bu noktada yatmaktadr.
Hakkyla incelenmemi bir rnei burada tekrar ele alabiliriz;
rnei veren Freud'dur, Orvieto'da katedrali gezdikten sonra Signorelli kelimesini nasl unuttuunu, belleinin nasl bir engelle kar
latn bu rnek zerinden gsterir.** Metinde unu grmemek
mmkn mdr: Ortaya kan ve kendini kabul ettiren ey bir ere
tileme deildir, kaybolmann, silinmenin, Unterdrckung'un*** ger
ekliidir, alta girmesidir. Signor (Herr) kelimesi alta girer bir
keresinde mutlak hkim dediim ey, ksaca lm buradan kaybol
mutur. Dahas, btn bunlarn gerisinde grnen, kendi arzusunu
hale yola sokmak iin babann lm mitoslarndan medet uman
Freudun bu ihtiyac deil midir? Sonuta Freud kendi mitosunda
Tann'mn ldn ilan ederek Nietzsche ile buluur. Hatta belki
*
Oblivium -oblivio, Lat. "unutu" anlamnda; "st, zeri" anlamndaki ob
neki ve dzgn anlamndaki levis kknden tremitir, -.n.
** Bkz. Gnlk Yaamn Psikopatolojisi, ev. emsa Yein, stanbul: Payel,
1996. -.n.
*** Alm. "basklama", -.n.
nedenleri de ayndr. nk Tanr ld mitosu kendi adma ben

bu mitostan ada aydnlarn ounun aksine emin deilim; bu
szlerim ne tannnn varlm ilan etmek gibi ne de sa'nn diriliine
inan gibi alnmal , bu mitos belki de sadece idi edilme tehdi
dine kar bulunmu bir smaktr.
Eer Orvieto katedralindeki kyametle ilgili duvar resimlerini
okumay biliyorsanz, o resimlerde idi edilme tehdidini grebilir
siniz. Bilmiyorsanz Freud'un trendeki konumasm okuyun sa
dece cinsel gcn bitiinden bahsedilmektedir, doktor olan muhata
b Freud'a genelde hastalan iin bunun ne kadar dramatik olduunu
syler; Freud Signorelli adm bu doktor karsnda unutmutur.
Dolaysyla bilind daima znedeki bir kesintide bir bocala
ma gibi kendini gsterir buradan da Freud'un arzuyla benzetir
dii bir bulu filizlenir; geici olarak bu arzuyu, znenin kendini
beklenmedik bir noktasnda yakalayverdii o sylemin plak dzdeimecesine konumlandracaz.
Freud ve onun babayla olan ilikisi hakknda unu unutmamal
yz: Bir kadm muhatabna syledii gibi, btn anlama abalarna
ramen Freud'un gelip vard nokta Kadn ne ister? sorusuna bir
cevap bulamadm itiraf etmek olmutur. Aslnda kadnlarla iliki
lerine, Jones'un zarif ifadesiyle kansna olan dknlne
ramen, asla zemedii bir sorun olarak kalmtr bu. Diyebiliriz
ki, Freud kendini histerik ad altndaki tekine adamasayd, ondan
mkemmel tutkulu bir idealist olurdu.
Seminerimi hep belli bir noktada, ikiye yirmi kala bitirmeye ka
rar verdim. Gryorsunuz ya, bugn bilindnn ilevini tamamla
yamadm.
Soru ve cevap ksm eksik.

22 Ocak 1964
Kesinliin znesi
Ne olmak ne de olmamak.
Arzunun sonluluu.
Ele gelmeyen.
Bilindnn konumu etiktir.
Kuramda her ey yeni batan gzden
geirilmelidir.
Kartezyen Freud
Histeriin arzusu
GEEN HAFTA bilindma bir boluk yaps zerinden giri yap

mam zerine, dinleyicilerimden Jacques-Alain Miller, nceki yaz
larmdan, kendisinin eksikliin yaplandnc ilevi olarak saptad
konunun izini srerek mkemmel bir zet karm ve gzpek bir
balama yaparak bunlar benim arzunun ilevinden bahsederken
"olma eksiklii ekmek/olamamak (le manque--etre)" olarak ad
landrdm durumla birletirmi.
En azndan verdiim eitimle ilgili baz mefhumlara sahip olan
lar iin gereklilii su gtrmeyen bu zeti karrken bana da onto
loji yaklamm hakknda sorular sordu.
O
sohbete ayrlan sre iinde ona cevap vermem mmkn olma
d ve nce ontoloji terimiyle onun neyi kastettiini belirlemesinde
karar kldk. Ancak katiyen soruyu uygunsuz bulduumu zannet
mesin. Hatta dahas da var. zellikle u anlamda tam denk geldi: O
boluun ontolojik bir ilevi var, bu ilev en temel unsuru niteliin
de olduundan bilindmm ilevini onun vastasyla gndeme ge
tirmem gerektiim dndm.
1
Bilind boluu ontoloji ncesidir diyebiliriz. Bilindmn ilk
ortaya kndaki fazlasyla unutulmu unutulmas da gayet ma
nidar olan bir zellii, bilindmm ontolojiye uygun olmadm
srarla vurguladm. nce Freud'a, kiflere, ilk admlan atanlara g
rnm olan, analizde gerek anlamyla bilindma gzn altnp bakan herhangi birine hl grnen ey udur, bilind sz ko
nusuyken mesele olmak ya da olmamak deil, gereklememi ol
maktr.
Arafn ilevinden bahsettim, gnostiklerin inalarnda ara varlk
lar olarak adlandnlan perilerden, ccelerden, hatta bu mphem
varlklarn daha tekml etmi biimlerinden de bahsedebilirdim.
unu unutmayalm, Freud bu dnyay kurcalamaya baladnda
dile getirdii bir dize o zamanlar endie ve huzursuzluk uyandrr
nitelikteydi Flectere si nequeo superos Acheronta movebo;* alt
m yllk deneyimden sonra bu dizenin tad tehdidin tamamen
unutulmu olmas dikkat ekici. Cehenneme ald sylenen bir
kapmm sonradan bylesine sterilize edilmi olmas dikkate deer.
Fakat alenen daha aa bir dnyaya ald sylenen kapnn,
ok nadir istisnalar dnda hibir yerde, o zamanlar metapsiik de
nen mevcut aratrma alanlanyla; cinlerle, perilerle temas kurma,
ruh arma cinsinden spiritel uygulamalarla; mesela telepatinin
izini srmeye alan Myers'in gotik psikolojisi gibi uygulamalarla
ciddi bir ibirlii iine girmemi olmas da anlamldr.
Elbette Freud bu olgulara deneyimi ierisinde karsna ktka
yle bir deinir. Ancak onun kuramlatrmas kesinlikle rasyonalist
ve zarif bir indirgemecilik ynnde geliir. Gnmzde analitik ev
rede gayet manidar olarak, sterilize edilmi biimde psi (P) g
rngleri ad verilen grnglere bel balayanlar istisnai, hatta anor
mal kabul edilir. Akla mesela Servadio'nun** aratrmalan geliyor.
* Tanrlara boyun ediremezsem cehennemi ayaa kaldrrm, -.n.
** Emilio Servadio (1904-1994): talyan psikanalist; talyan Psikanaliz Cemiyeti'nin iki dnem bakan yardmclm yapt. Paranormal grnglerle ilgilen
di, psikanaliz ile telepati arasndaki balan aratrd, -.n.
KESNLN ZNES I 37
Tabii kendi deneyimimiz bizi o tarafa yneltmedi. Bizim bilindma dair aratrmamzn sonucu tam tersine belli bir kuruma y
nnde geliiyor; bir nevi kurutulmu bitki koleksiyonuna indirgen
mi durumda; rahatlkla doa snflandrmasna benzetilebilecek,
aklamal bir katalog halini alm, snrl rnekleme sahip bir ko
leksiyon. Geleneksel psikoloji erevesinde, insan arzusunun son
suz, gem vurulmaz niteliinden bahsetsek de ve buna bilmem
hangi ilahi pabucun damgasn vurduunu dnsek de analiz de
neyiminin ifade etmemize izin verdii ey, aslnda arzunun ilevi
nin snrl olduudur. Arzu, insann kapasitesi dahilindeki baka
tm noktalardan ok daha fazla, bir yerde gelip snrna dayanr.
Btn bunlara dneceiz, fakat unu vurgulamak istiyorum; ar
zu dedim, haz demedim. Haz, insann kapasitesi dahilindeki dene
yimlerin nerelere kadar uzanabileceinin snrn izer haz ilkesi
homeostaz ilkesidir. Arzu ise eperini, sabitlenmi ilikisini, snr
n kendi bulur ve bu snrla balants sayesinde, haz ilkesinin da
yatt eii ap bir arzu olarak ortaya kar.
Freud'un dinsel hassasiyete dahil olan, "okyanusvari zlem" di
ye adlandrd eyden vazgemesi sadece ona zg deildir. Kendi
deneyimimiz de bizi bu zlemi bir dleme (fantasme) indirgemeye
sevk eder, baka yerde salam temelleri olduunu gstererek bu z
lemi, Freud'un din konusunda syledii gibi, yanlsamann mekn
na koymamz salar.
Bilindmn ilevinde varla dair olan ey o yarktr; bizim ala
nmzdaki maceras alabildiine ksa grnen o ey bir anlna o
yarktan gn na kar bir anlna, nk kapan n olan
ikinci merhale bu kavraya yitip giden bir nitelik kazandrr. Buna
dneceim, hatta belki de balam yznden imdiye kadar geri dur
duum bu adm imdi atabilirim.
Biliyorsunuz el yakan bir balam bu. Zamann ilevleriyle ilgili
teknik alkanlklarmz analiz edilmesi gereken nedenlerden
tr yle hassas bir hal ald ki, bizim disiplinimiz dnda baka
her yerde tarif edilen ok temel ayrmlar burada da tarif etmek iste
diimde, az ok savunmaya kaan tarzda bir tartma yolu tuttur
mam gerekti.
Bilindmn tanmlanmas seviyesinde bile sadece Freud'un
birincil sreten bahsederken, o da ancak el yordamyla, ister iste

mez yaklak biimde syledikleri temel alnacak dahi olsa bilindnda olup bitenlerin elikinin, uzamsal-zamansal yerleim
boyutunun ve zaman ilevinin eriimi dmda olduunu fark etmek
mmkndr.
Arzu, sadece gemie ait bir imgeden srtland eyi, hep ksa
ve snrl bir gelecee doru tayorsa da, Freud gene de onun ykl
maz olduunu syler. Yklmaz kelimesi kullanlmtr, ama bahse
dilen btn gereklikler iinde en dayanksz olandr. ayet ykl
maz arzu zamann elinden kayorsa, eylerin dzeni iinde hangi
kategoriye aittir? nk ey dediimiz, bir sreliine hep ayn de
vam eden ey deilse nedir? eylerin tz olan sresinin yannda,
baka bir zaman biimi mantksal bir zaman ayrt etmek de ge
rekmez mi? Biliyorsunuz bu konuyu bir yazda ele almtm.*
Burada yine geen sefer size ilevinden bahsettiim o yarn
nabz atlarndaki ritmik yapy buluyoruz. Belirip akabinde yitip
gitme bu mantksal zamann iki noktas, ilk ile son arasnda gerek
leir nseziye dair bir eyin hep dt, hatta kaybolduu o gr
me n ile bilindmm kavrannn aslmda nihayete ermedii o ele
gelmez, aldatc geri kazanma n arasnda.
O
halde varlk bakmndan bilind yakalanmas zor olandr
fakat onu bir yapda, daha nce bu ekilde ifade edilmemi zamansal bir yapda kuatmay baarabiliriz.
2
Freud'dan bu yana, analitik deneyimin devamnda, boluktan kan
eye hep horgryle bakld. Oradan kan hayaletleri Ryalarn
Yorumu'nun dnm noktalarndan birinde Freud'un bavurduu
benzetmeyle kanla beslemedik.
Baka eyle ilgilendik; ite bu sene ben size bunu gstermek
zere buradaym: lginin nasl hep analizde hakknda pek az ko
nuulan, adeta khinvari konuulan yaplan ortaya karmak y
*
Bkz. "Le temps logique et l'assertion de certitude anticipee", Ecrits, Paris:
Seuil, 1966, s. 197-213. -.n.
KESNLN ZNES I 39
nne kaydn gstermeyi istiyorum. Analistlerin kendi deneyim

lerinden getirdikleri en mkemmel kuramsal tanklklar okurken
sklkla onlar yorumlamamz gerektiini hissederiz. Vakti geldi
inde bunu size gstereceim; deneyimlerimiz iinde en canl, en
yakc olan, yani aktarm ile ilgili konuurken, bu deneyim hakkn
da en blk prk ve en aydnlatc tanklklarn tamamen bir ke
meke iinde bir arada bulunduklarn greceksiniz.
Bu yzden adm adm ilerliyorum, nk sizinle ele aldm ko
nular bilind, tekrarlama bakalar olsa, burada mesele akta
rmdr deyip, aktarm dzeyinde ele alrd. Mesela aktarmn bir tek
rar olduunu sylemek geer akedir. Yanltr demiyorum, akta
rmda tekrarlama yoktur da demiyorum. Freud'un tekrarlamay akta
rm deneyimiyle ilgili olarak ele almadn da sylemiyorum. Ben
tekrarlama kavramnn aktarm kavramyla hi ilgisi yoktur diyo
rum. Bu yzden nce tekrarlamaya kendi aklamam getirip man
tksal bir adm tamamlamak mecburiyetindeyim. Zira kronolojiyi
takip edecek olsam, tekrarlama kavramndaki mulaklklar koru
mu olurdum; bu mulaklklar, tekrarlamann, aktarm deneyimi ge
rei el yordamyla ilerlerken kefedilmi olmasndan kaynaklanr.
imdi de, sizi artmak pahasna, bilindnn bylesine ele gel
mez, bylesine dayanksz olan konumunun onu kefeden kiinin
tutumundan kaynaklandn syleyeceim.
Varlk dzleminde bylesine krlgan olduunu belirttiim bilindnn konumu etiktir. Freud hakikat ak iinde yle der: Her
ne olursa olsun, yola devam, nk bilind bir yerde kendini gs
terir. Freud bunu belli bir deneyim balamnda syler, hekim iin o
gne dek en fazla reddedilen, en st rtl, en snrl, en istenme
yen hakikat, yani histeriin hakikatidir bu; bir anlamda daha batan
hilenin damgasn vurduu bir hakikattir.
Balangtaki giriimin bu alana ynelmi olmas, kefi yapan
kiinin, yani Freud'un Halkm o diyara gtreceim demi olmas
nn yaratt kesinti, kukusuz bizi bu alanda baka pek ok noktaya
ulatrd. Bu alandaki her ey o ilk kefin, yani histeriin arzusunun
temel zelliklerinin izini tar gibi grnd uzun sre. Fakat daha
sonra bambaka bir ey kendini kabul ettirdi ok daha nce ke
fedilmi olmasna ramen ancak arkadan arkaya, gecikmeli olarak
formle dklmt. Bunun nedeni kuramn nceki keiflere gre

biimlendirilmi olmasyd. Bu yzden, histeriin arzusu dahil her
eyin yeni batan gzden geirilmesi gerekiyor. Bilind alannda
ne olup bittiine dair Freud'un grnn esasm vurgulamak isti
yorsak, bu bizi bir nevi gemie doru sray yapmak zorunda b
rakyor.
Freud'un yaklamnn etik olduunu izlenimci bir tavrla syle
miyorum hibir engel karsnda gerilemeyen o mehur lim ce
sareti deil aklmdaki, btn imgeler gibi bu imgede de bir orta yol
bulunmas lazm. Bilindmm konumu varlkla ilikili deil etiktir
diyorsam eer, bunun nedeni Freud'un bilindmm konumunu be
lirlerken bunu ne karmam olmasdr. Onun hakikat akyla ilgi
li sylediklerimin ise, sadece bize Freud'un tutkusunun nereden
kaynaklandn sorma imkn verecek yaklamlar iaret etmesi
bakmndan bir yeri vardr.
Freud bilindmm bu dzlemde karmza kan perdelerinin
ne kadar krlgan olduunu gayet iyi bilir; Ryalarn Yorumu'mm
son blmn belli bir rya ile balatr; o ryann, kitapta analiz
edilen dier ryalardan apayr bir yeri vardr rya bir baba ile he
men yanndaki evladnn, lm olunun cansz bedenini birbirine
balayan, en kayg uyandrc muammalardan biri etrafnda askda
durur. Uykuya yenik den babann karsnda olunun imgesi beli
rir ve ona yle der: Baba, grmyor musun, yanyorum? Nitekim
ocuk yan odada hakikaten yanmaktadr.
Bu durumda ryann bir arzunun imgesi olduunu syleyen ku
ram neden hl destekleyelim? Bu rnekte alev alm bir tr yans
mada, ondan adeta kopya edilmi bir gereklik sanki rya gren ki
iyi uykusundan skp alr. Bize br dnya denen muammay ha
trlatmak iin deil de neden? Aym zamanda bu baba ile ona Baba,
grmyor musun, yanyorum? diyen oul arasndaki kim bilir han
gi srr hatrlatmak iin deil de neden? ocuk neden yanmaktadr?
Freud'un topografik modelinde belirtilen baka noktalarda bunun
nedenlerinin ortaya ktn grrz Freud'un Oidipus mitosuna
e kotuu Hamlet mitosundaki hayaletin srtland, babann g
nahlarnn arl yznden. Baba, Babann Ad, yasann yapsyla
birlikte arzunun yapsm ayakta tutar fakat babann miras Kier-
KESNLN ZNES I 41
kegaard'un bize belirttii eydir, yani babann gnahdr.

Hamlet'in hayaleti nereden kar? Gnahnn baharnda gafil av
lanp biildiini ifa ettii o yerden kmaz m? O haddinden fazla
ideal baba ise Hamlet'in arzusunun devam etmesini salayabilecek
Yasa'mn yasaklarm getirecek yerde, her an onu babayla ilgili derin
kukulara drr.
Bu rnekte her ey elimizin altnda, yeni yeni belirmektedir;
Freud bu rnei getirmekle adeta bize onu kullanmadm, takdir
ettiini, tarttm ve tadn kardn gsterir. Bizi bu en byleyi
ci noktadan gerisingeriye gnderip, ryann unutulmas ile zne ta
rafndan birine aktarlmasnn deeri zerine bir tartmalm iine
eker. Bu tartmann etrafnda dnd terimleri vurgulamak ye
rinde olur.
Esasen ana terim hakikat deildir. Gewissheit, yani kesinliktir.
Freud'un yaklam kartezyen bir yaklamdr u anlamda: Ke
sinliin znesi temelinden yola kar. Mesele nelerden kesin emin
olabileceimizdir. Bu amala yaplacak ilk ey bilindmm ieri
iyle ilgili ne varsa buna delalet eden her eyin hakkndan gelmek
tir zellikle rya deneyiminden bu ierii ortaya karmaya al
rken, her yanda dalgalanan, her trl rya anlatsnn metnini
mimleyen, kirleten, lekeleyen ne varsa hepsinin hakkndan gelmek
tir: Emin deilim, kukuluyum.
Hakikaten de deneyimlenen ile anlatlan arasndaki uurum bu
kadar bykken ryann aktarlmasndan kim kuku duymaz ki?
Oysa Freud buray btn gcyle vurgular kuku, kesin
emin olmasna dayanak oluturur.
Onu hakl kartr ite, tam da korunacak bir ey olduunun
gstergesidir bu. O halde kuku direncin gstergesidir.
Yine de Freud'un kukuya ykledii ilev mulaktr; zira koru
nacak olan o ey ayn zamanda kendini gstermesi beklenen ey de
olabilir nk kendini gsteren ey her halkrda ancak Verkleidung, klk deitirmi olarak grnr, ayrca takma byk gibi sr
tabilir de. Fakat her ne olursa olsun, unun zerinde srarla duruyo
rum, Descartes ile Freud'un yaklamlarnn birbirine yaklat,
birletii bir nokta vardr.
Descartes bize unu syler: Kuku duyduuma gre dnd
mden eminim ben de olsa olsa onunki kadar tedbirli olan fakat
bizi dnyorumu tartmaktan kurtaran bir formle tutunarak u
nu syleyeceim: Dnmekten dolay varm (De penser, je suis).
Dikkatinizi ekerim, dnyorum'u savuturarak devamnda gelen
bir tartmay da savuturmu oluyorum; bize gre bu dnyorum,
onun bu ifadeyi ancak rtk olarak bize sylemek kouluyla
formle edebilecei olgusundan kesinlikle ayrlamaz gelgelelim
Descartes bunu unutmaktadr. Bunu imdilik bir kenara koyalm.
Gayet benzer ekilde Freud da kuku duyduu noktada, orada
bir dnce olduundan nk sonuta bunlar onun ryalardr
ve balangta kuku duyan odur ve bu dncenin bilind ol
duundan, yani yokluuyla kendini gsterdiinden emindir. Baka
larm iin iine katmas gerekince hemen, znenin varln gster
mesine araclk edecek olan dnyorum'u oraya arr. Sonu iti
bariyle bu dncenin btn vanm'lyla tek bama orada oldu
undan emindir diyebiliriz yeter ki baka biri onun yerine dn
sn, yapt sray budur.
Freud ile Descartes arasndaki asimetri burada ortaya kar. Ba
langtaki zneye dayal kesinlik ynteminde deil. Asimetri bu bi
lind alannda znenin kendim evinde hissetmesinden kaynakla
nr. Ve Freud bilindmm kesinliini teyit ettii iin dnyamz de
itiren o gelime gereklemitir.
Descartes'e gre balangtaki cogito'da, varm'a doru kayar
ken dnyorum'un hedefi bir gerektir Descarteslar bu gr
me katlacaklardr, ama ben tartmaya ayorum fakat hakiki
olan o kadar darda kalr ki, Descartes'n sonradan kendini temin
etmesi gerekir, peki hangi konuda? tekinin yanltc olmad
konusunda, tabii ki. stne stlk bu teki, srf varoluuyla haki
katin temellerini sunabilmelidir; znenin varlna kendini henz
temin ettii gerein hakikat boyutuna ulaabilmesi iin gerekli te
mellerin, znenin nesnel akimda bulunduuna dair teminat verme
lidir. Hakikatin, bir kez daha tekinin ellerine braklmasnn yarat
t fevkalade sonuca iaret etmekten bakas gelmez elimden; bu
aamada teki hakikatin kendisinden sorulduu mkemmel Tanr1
dr, nk o ne demeyi isterse hakikat o olacaktr iki kere iki be
eder bile dese doru olacaktr.
KESNLN ZNES I 43
Bu ne anlama gelir? Cebirin geometriyi analize dntren k

k harfleriyle oynamaya balayabileceimiz anlamna gelir k
me kuramna kapnn ald anlamna gelir, her eyi hakikat varsa
ym olarak grme iznine sahip olduumuz anlamna gelir.
Fakat iimiz olmayan bu konulan brakalm, bir tek u hari:
zne seviyesinde balayan eyin muhakkak sonulan olduunu bi
liyoruz, yeter ki zne ne demektir onu bilelim.
Descartes bilmiyordu onun bir kesinliin znesi olduunu ve
nceki btn bilginin reddi demek olduunu bilmesi dnda ama
biz Freud sayesinde bilindnn znesinin kendini kesinlie ula
madan nce gsterdiini ve dndn biliyoruz.
Bu bizim kucamza brakld. Skntmz bu. Fakat her hal
krda, ortaya att soru dnlecek olursa, artk bu alana girmeyi
reddedemeyiz.
3
imdi unu vurgulamak istiyorum, znenin balla bu andan iti
baren artk yanltc teki deil, yanlm teki'dir. Analiz deneyi
mine girdiimiz anda bunu en somut biimde grrz. znenin en
ekindii ey bizi yanltmak, yanl yola sokmaktr, veya sadece ha
ta yapmamzdr; nk sonuta, yzmze baklnca, herkes gibi
bizim de hata yapabileceimiz aka grlr.
Halbuki bu Freud'u rahatsz etmez nk ite bunu anlama
mz gerekir, zellikle de ryalarn unutulmasyla ilgili blmn ilk
paragrafm okurken gstergeler kesiir, her ey hesaba katlmal
dr, kendimizi serbest brakmalyz der Freud, burada gzetilen b
tn deerlendirme skalasmdan Preisschtzung, neyin kesin oldu
u neyin olmadnn deerlendirilmesinden frei machen, azade
olmalyzdr. Alana bir eyin girdiine dair en ufak bir iaret bile bi
zim tarafmzdan znenin iziyle bir tutulmaldr.
Daha sonra, ecinsel bir kadn zerine nl vakasnda,* hastann
ryalanyla ilgili ona u szleri syleyebilecek olanlarla dalga geer:
Peki ama o mehur bilind nerededir? Hani o bizi en hakiki ola*
Bkz. S. Freud, Olgu ykleri 2: "San Adam", Schreber, "Kurt Adam", Ka
dn Ecinsellii, ev. Ayhan Erilmez, stanbul: Payel, 1996. -.n.
ra, ilahi hakikate gtrecek bilind... diye alayc alayc sorarlar.

Grdnz m hastanz sizinle alay ediyor, nk kendinden isteneni
yaptna, erkeklerden holanmaya baladna sizi ikna etmek iin
analizde mahsustan ryalar grm. Freud'un buna hibir itiraz
yoktur. Bilind rya deildir, der. Onun aznda bu szler u anla
ma gelir: Bilind yanltma ynnde de etki edebilir ve Freud'a g
re bunun hibir sakncas yoktur. Nitekim yalanda bir doruluk pay
yok mudur? ddia edilen paradoksun tersine, Yalan sylyorum
cmlesindeki dorulamay pekl mmkn klan bir doruluk.
Sadece Freud bu rnekte hem histeriin hem de ecinsel kadmm
arzu nesnesinin ne olduunu doru formle etmeyi becerememitir.
Bu yzden her iki durumda da, hem Dora'nm hem de mehur e
cinsel vakann altndan kalkamamtr ve tedavi yarda kesilmi
tir. Yorumu hakknda kendisi de hl tereddtldr, biraz erken, bi
raz getir. Freud histeriin bu vakada en bariz biimde grlen
arzusunun babann arzusunu srdrmek olduunu, Dora vakasnda
ise arzuyu baba yerine vekleten arzu duyarak srdrmek olduunu
henz grememitir; nk Freud'un yapsal nirengi noktalan ek
siktir; size bunlarn neler olduunu gstermeyi umuyorum.
Babasnn Bay K'mn kans ile olan macerasma Dora'nm aka
msamaha gstermesi, Bay K'mn kendisine kur yapmasma izin ver
mesi, bir zorunluluk gibi stlendii erkein arzusunu srdrme
oyununun ta kendisidir. Nitekim o eyleme dkme de, yani ilerin
den biri, Bay K ona Sizinle ilgilenmiyorum, deil Karmla ilgilen
miyorum, dedii anda aynla neden olan o tokadm atlmas da, Do
ra asndan her halkrda doyumsuz kalan arzunun srd
n grmesi iin nc eyle olan bu bam korunmas gerektii
nin gstergesidir bu arzu da hem iktidarsz olduu srece kabul
gsterdii babasmm arzusudur hem de Dora'nm kendisini tekinin
arzusu zerinden gerekletirememe arzusudur.
Ayn ekilde, vermi olduum formlasyonu nsann arzusu
teki'nin arzusudur tam ait olduu seviyeye yerletirecek olur
sak, histeriin deneyiminden kaynaklanan formlasyonu bir kez
daha dorular ekilde, ecinsel kadm baba(nn) arzusuna baka bir
zm bulur; ona meydan okur. Vakay tekrar okuyun, bu gen k
zn btn davranlarnn kkrtc nitelikte olduunu aka gre-
KESNLN ZNES I 45
eksiniz, ehirde gzne kestirdii yan sosyetik bir kadnn peine

taklm, valyece hizmetlerini herkesin gz nnde sergilerken,
bir gn babasna rastlaynca iler deiir: Gz nnde olanlara ba
bann tepkisi gzlerini karmak, horgrmek, nnde olanlar yok
saymaktr; bunun zerine gen kz derhal kendini kk bir trenyolu kprsnden atar. Kelimenin dzanlamyla o vakte kadarki ile
vini insann kendisinin nasl bir hanmn hizmetine adanm so
yut, destans, esiz bir fallus olduunu babaya gsterme ilevini
artk ancak kendi kendini yok etme yoluyla ifade edebilir.
Ecinsel kadnn ryasyla Freud'u aldatmas da yine babann ar
zusuna bir meydan okumadr: Erkekleri sevmemi istiyorsunuz, aln
size istediiniz kadar erkekleri sevme ryas. Alayc bir meydan oku
madr bu.
zne konusunda Freudcu yaklamn nasl bir tutum iinde ol
duunu gstermek iin bu girii bu kadar geni tuttum bilind
alannda sz konusu olduu haliyle zneyi kastediyorum. Bylece
kesinliin znesinin, hakikat aray kapsamndaki ilevini ayrt et
mi oldum.
Gelecek sefer tekrarlama kavramn ele alp, onu nasl tasavvur
edebileceimizi dneceiz ve Freud'un deneyimi nasl tekrarla
ma zerinden, hayal krklnn tekrarlanmas zerinden ve hayal
krkl yaratc deneyim olarak dzenlediini greceiz; bundan
byle bilim alannda gerek, znenin elinden karmaya mahkm
olduu ey olarak konumlandrlacak; ancak bu elden karma bile
bize ok eyler sylyor.
Soru ve Cevaplar
X Mantksal zaman ile eylerin z olan zaman ayn deil mi?

Mantksal zaman zamandan oluur. nce, grme n gizemli
olmasna gizemlidir, fakat igr denen zihinsel ilemle ilgili psi
kolojik deneyimde gayet doru tanmlanmtr. Sonra anlamak iin
gerekli zaman. Son olarak da sonulandrma zaman. Bu sadece ba
sit bir hatrlatma.
Mantksal zamann ne olduunu kavrayabilmek iin undan ha
reket etmek gerekir: Gsteren dizisi batan verilmitir. Bu temel

zerinden, ileride greceimiz gibi tekrarlama ilevinin gerekli kl
d iki terim iin iine dahil edilmelidir: Willkr, tesadfi ve Zufall,
keyfi.
Freud ryalarn yorumunda, bir dilden tekine aktarmann tesa
dfi yan ile benzerlikler kurmann keyfi yannn ne gibi sonulan
olduunu bu ekilde inceler neden unu una balyoruz da ba
ka eye balamyoruz? Hi kukusuz Freud bizi bu ekilde, modem
bilimlerdeki gelimenin ortaya att sorunun tam gbeine getirir;
modem bilimler tesadfe dayandrabileceimiz eyi kantlarlar.
Aslnda mevcut durum snrl ekilde yaplandnlmadan ve bu
nu yaparken de gsterenlere bavurulmadan, tesadf zerine ans
veya strateji hesaplamalan zerine hibir ey kurulamaz. Modem
oyun kuram taraflar iin strateji gelitirdiinde, her iki taraf da aza
mi ansla birbiriyle kar karya gelir, eer her biri teki gibi akl
yrtrse, ikisinin de azami kazanma ans olacaktr. Bu tr bir ile
min deeri nereden kaynaklanr? yle ki, harita oktan izilmitir,
soruna dair anlam ifade eden nirengi noktalan bu haritada iaretlen
mitir ve zm asla bunlann tesine geemez.
te, bilind konusunda da Freud, kendi dinleme alanna dahil
olan her eyi saf gsteren ilevine indirger. Ancak bu indirgemeden
sonra ilem gerekleir ve Freud der ki, ancak o zaman bir sonu
landrma n yani, kendisinin yarglama ve sonulandrma cesa
retini bulduu an olabilir. Bu, Freud'un etik tankl dediim e
yin bir parasdr.
Daha sonraki deneyimi Freud'a znenin olduu yerde snrlar ol
duunu gsterir; bu snrlar ikna olamama, diren ve iyilememedir.
Hatrlamann daima bir snn vardr. Kukusuz daha kapsaml hatr
lamann analiz dmda baka yollan da vardr, fakat bunlar tedavide
ie yaramaz.
Bu noktada bu iki istikametin hatrlama ve tekrarlama kap
samn birbirinden ayrmalyz. Birinden tekine zamansal bir yne
lim olmad gibi tersinirlik de yoktur. Basit bir deyile, birbirlerinin
yerine geemezler hatrlamadan balayp tekrarlamann diren
lerine taklmakla tekrarlamadan balayp hatrlamann ilk admlann atmak ayn ey deildir.
KESNLN ZNES I 47
Buradan zaman ilevinin mantksal trden olduunu ve gerein

gsteren olarak biim aldn anlarz. Nitekim, yerine-geemezlik
sadece gsteren seviyesine ait bir kategoridir.
Bilind dzeyinin nasl ortaya ktn buradan anlayabiliyo
ruz. Freud bunu neye dayandrr? Teminat nedir? Freud tekrarla
mann ilevinin ayrntlarna inerek, ikinci bir evrede ite bunu z
meyi baarr. Aristoteles'in Fizik'ine bavurarak bunu bizim nasl
formle edebileceimizi ileride greceiz.
Geen sene kaygnn yanltmadn ifade etmiti
niz. Bu ifadeyi ontoloji ve kesinlikle ilikilendirebilir misiniz?
P. K AU FM A N N :
Kayg analizde bavuru kayna olan canalc bir terimdir, nk

gerekten de kayg yanltmaz. Ama kayg eksik olabilir.
Deneyimde kaygya bir yn vermek gerekir ve iinde boulma
mak iin tabiri caizse dozunu ayarlamak gerekir. Bu zorluk z
neyi gerekle bir araya getirmenin zorluuna benzer gerek teri
mini ise gelecek sefer tanmlamaya ve bu konuda rencilerimin
ounun zihninde sregiden belirsizlii gidermeye alacam.
znedeki hangi nitelik analistin gznde bilindmda ne olup
bittiini dorular? Freud hakikatin yerini saptamada bilindmn oluumlarn incelerken bunu size gsterdim gsteren nitelii
tayan belli bir vurguya bel balar. Onun bu gvenini hakl kartan
ey geree gnderme yaplmasdr. Fakat en hafif deyile, gerek
kendini kolay kolay ele vermez. Kurt Adam rneini* aln. Bu vaka
nn Freud'un yaptndaki istisnai nemi, dlem dzleminin gerek
le balantl olarak ilevsellik gsterdiini gzler nne sermesin
den kaynaklanr. Gerek dlemi destekler, dlem gerei korur.
Bu ilikiyi aydnla kavuturmak iin bir dahaki sefere Spinoza'nn
dnme kuramn ele alacam, fakat ondaki znitelik kavramnn
yerine baka bir terim ortaya atacam.
29 Ocak 1964
* Bkz. Olgu ykleri 2, a.g.y. -.n.
IV
Gsterenler A
Bilind dnceleri.
Kukunun logosu.
znenin tersyz olmas.
Tekrarlamaya giri.
Gerek hep ayn yere geri gelen eydir.
BU SENEYE KADAR det zre iki seminerlik sreyi dinlenmeye ay

rp bu vakti k sporlar dediimiz lemde geiriyordum. Bu sene
byle olmayacan bildirmek istiyorum, kar olmamas bu mecburi
yetten vazgememe bahane yaratt.
yle de bir rastlant oldu ki, bu vesileyle size bir haber daha ve
rip bu olay daha geni bir kitleye duyurmaktan dolay bahtiyarm.
Seyahat acentesine yatrdm depozitoyu geri almaya gitmitim,
bana ok teekkr ettiler, nk Fransz Psikanaliz Cemiyeti'nin se
kiz yesinden rezervasyon talebi almlar.
Bu olay bilginize sunmann beni daha da memnun ettiini sy
lemeliyim, nk hakiki anlamda iyilik denen ey bu, Incil'de bah
sedilen iyilik Sa elin yaptn sol el bilmemeli.
Demek ki retim dnyasnn en sekin yelerinden sekizi be
nim verdiim eitimin zararl etkilerinden nasl korunmak gerekti
ini tartmak zere Londra'dalar. Takdire ayan bir endie; bahsi
geen Cemiyet de yelerinin esenlii iin hibir fedakrlktan ka
nmyor, belki buna mukabil ngiliz Cemiyeti de seyahat giderleri
ni karlamtr, tpk onlara yeleri bizim ileyii yalandan gz
lemlemek iin geldiinde bizimkilerin onlara giderlerini karla
mas gibi.
GSTERENLER AI I 49
Bu seyahatle ilgili ortaya km olabilecek asabiyet emarelerini

kran ilahileriyle rtmek iin bu aklamay yapmay bor bildim.
1
Geen sefer bilind kavramndan bahsettim ve onun hakiki ile
vinin Unbegriff kavramnn ileviyle derinden, her eyin ba olan,
her eyi balatan bir iliki iinde olmak olduunu belirttim Un
begriff ya da kkensel U nun/Bir'm Begriff'i / kavram, yani kesin
ti.
Bu kesinti ile znenin ilevi arasnda derin bir ba kurdum; gs
terenin kendisiyle kurucu bir iliki iinde olmas dolaysyla zne
nin ilevini kastediyorum.
Bilindndan bahsederken bunu zneye balamam hakl ola
rak bir yenilik gibi grnyor. Btn bunlarn ayn yerde, zne de
diimiz yerde meydana geldiini size hissettirebildiimi zannedi
yorum; bu yer balangtaki kesinlik zeminini tek bir noktaya in
dirgeyen kartezyen deneyimden balayp bir Arimet noktas ha
line gelen, bilimin zellikle Newton'dan itibaren bambaka bir isti
kamet tutturmasn mmkn klan dayanak noktasm oluturmutur.
nceki konumalarmda devaml bilindmm adeta nabzvari
bir ilevi olduunu vurguladm, sanki onun doasnda bir yitip gitme
gereklilii olduunu ileri srdm sanki bir tr rhan hakkyla,
bilindnda alan o yarkta bir an beliren her eyin, Freud'un ere
tilemesiyle, kendi stne kapanp saklanmaya, kaybolmaya yazgl
gibi grndn vurguladm. Ayn zamanda, fizik biliminde daha
nce vuku bulan keskin, nihai billurlamann buradan tekrar ortaya
kaca ve bu defa tahmini (conjectural) zne bilimi adm verecei
miz farkl bir istikamette kendini gsterecei umudunu da dile getir
dim. Bu ilk bakta grnd kadar paradoksal deildir.
Freud histerikle olan deneyiminden rendiklerini rya alann
da teyit edebileceini anlayp, grlmemi bir gzpeklikle ilerle
meye balaynca bilind hakknda bize ne dedi? Bilindmm
esas olarak bilincin arabildii, anlayp tespit edebildii, alg ei
inin altndan tutup getirebildii bir eyden olumadm, z gere
i reddedilen eyden olutuunu syledi. Peki Freud bunu nasl ad
landrd? Demin Descartes'n dayanak noktas olduunu sylediim

eye Descartes'n verdii adla: Gedanken, dnceler.
Bilincin tesindeki o alanda dnceler vardr ve bu dncele
rin temsil edilmesi imknszdr, bunlar olsa olsa dnyorumun
znesinin kuku duyuyorum szne gre bulunduu konuma benzer
bir noktada, birinin tekini belirledii bir trdelik iinde temsil
edilebilir.
Descartes dnyorum'unu, kuku duyuyorumun szcelenmesinde yakalar, kuku duyulacak bu bilgiyi hl her eyiyle tayan
szcesinde deil. Freud'un bir adm daha ileri gittiini syleyebili
rim onun bu adm armmzn haklln yeterince gste
rir benim deyiimle kuku logosunu rya metniyle btnletirme
ye davet ederek atar bu adm. Logodan kastm eski metinlerde, tipografnin kullanld zamanlarda, sayfann kysna baslan kk
el eklindeki iarettir. Kuku logosu metnin parasdr. Freud'un ke
sinliini, Gewissheit', sadece anlatdan, yorumdan, armdan
kan gsterenlerin kmelenmesine dayandrdn gsterir bu, sonra
dan geri alnsalar da fark etmez. Her ey gsteren olarak kullanlr,
kendi Gewissheit'm oluturmakta bu gsterenlere gvenir n
k vurgulamalym ki, deneyim ancak onun yntemiyle balar. Bu
yzden onun yntemini kartezyen yntemle kyaslyorum.
Freud zneyi dnyayla tantrr demiyorum bir mitos, bula
nk bir nebula olan ruhsal ilevden ayr zneyi kastediyorum n
k zneyi dnyayla tantran Descartes'tr. Fakat Freud zneye u
yeni szlerle hitap eder: Burada, ryann alannda, evindesin, Wo
es war, soll leh werden*
Bu sz bilmem hangi berbat eviride dendii gibi Ben idi yerin
den etmelidir** anlamna gelmez. Freud'un Franszcaya nasl evril
diine bakn, halbuki bylesi bir forml, uyandraca yanklar ba
kmndan Sokrates ncesi filozoflarn ifadeleriyle boy lecek ni
*
Freud'un farkl yorumlara ve evirilere ak sz; ounlukla din yerini
ben alacak biiminde evrilmitir. Kelimesi kelimesine evrilecek olursa: Onun
olduu yerde ben olmal, -.n.
** Franszcas: Le moi doit-deloger le a. eviride dizi terminolojimize uygun
olarak "moi", "surmoi" ve "a" iin "ben", "stben" ve "id" karlklar kullanl
mtr. -y.n.
GSTERENLER AI I 51
teliktedir. Soll leh werderide bahsedilen, ben deildir, Freud'un ba

tan sona btn metinlerinde leh'in hep alm olduu anlamdr sz
konusu olan; leh tabii yerini bilmek artyla gsterenler amm
eksiksiz, tam mahallidir, yani znedir, ryann oldum olas olduu
yerdir. Eskiler bu yerde bin trl ey grmlerdir, bunlardan biri
de tanrlardan gelen mesajdr neden haksz olsunlar ki? Tanrla
rn mesajlarn bir i iin kullanyorlard. Ayrca, belki szlerimin
devamnda fark edeceksiniz, tanrlarn hl iin iinde olmas da ih
timal dahilindedir sadece bu bizi hi mi hi ilgilendirmiyor. Bizi
ilgilendiren bu mesajlar saran dokudur, zaman zaman iinden bir
ey kardmz o adr. Belki bu yolla tanrlar sesini duyuruyordur
ama epeydir onlara kar kulaklarmz balangtaki haline evir
dik bilindii gibi kulaklar duymamak iin yaratlmtr.*
Oysa zne, tahmin yrtyorum gerei, olduu yerde ye
niden bulmak zere buradadr. Bu sylediimi birazdan gerekelendireceim, fakat bir sredir beni dinleyenler Tanrlar gerein ala
nna dahildir formln can gnlden kullandm biliyorlar.
Gerein olduu yerde, ite leh psikoloji deil, zne burada
meydana gelmelidir. Ve orada olduumuzu bilmenin tek bir yolu
vardr, o da an yerini saptamaktr; peki bir am yeri nasl saptanr?
Tekrar tekrar ayn yere dnlr, geri gelinir, yoluna klr, hep ayn
ekilde dorulanr ve Ryalarn Yorumu'nun yedinci blmnde
Freud'un Gewissheit'\ bir tek urada teyit edilir: Beyler isterseniz
rastlant deyin, deneyimime bakacak olursam ben burada keyfi hi
bir ey gremiyorum, zira birbirlerini yle bir doruluyorlar ki rast
lant demeye bin ahit ister.
Daha nce bu konudaki derslerimi dinlemi olanlara Freud'un
Fliess'e yazd elli ikinci mektubu hatrlatacam: Bu mektupta da
ha sonra Traumdeutung'da (Ryalarn Yorumu) optik olduu belirti
len emayla ilgili yorum yaplr. Bu modelde belli sayda katman
vardr, bunlar a benzer bir eye geirgendir ki krlmas katman
dan katmana deiir. Bilindnn znesinin kozlarnn paylald
yer burasdr. Freud burann uzamsal ya da anatomik bir yer olmad
m belirtir, yoksa bize sunulduu biimiyle onu nasl kavrayabili
* Kitab Mukaddes, aya, Bab 33:15'e gnderme, -.n.
riz? Alabildiine yaylan, deriyle et aras misali alg ile bilin

arasnda yer alan zel bir tayf. Biliyorsunuz bu iki e daha sonra,
ikinci modelin kuruluunda, alg-bilin (Wahrnehmung-Bewusstsein) sistemini oluturacaktr, fakat bu durumda onlar birbirinden
ayran aral unutmamak gerekir; tekinin yeri bu araln iinde
dir ve zne burada oluur.
Peki, Fliess'e yazd mektuba bal kalacak olursak, Wahrnehmungszeichen, alg izleri nasl i grr? Freud kendi deneyimine
bakarak alg ile bilinci kesinlikle ayrmak gerektii sonucuna varr
alg izlerinin bellee gemesi iin nce algdan silinmesi gerekir,
aym ekilde algya gemesi iin de bellekten silinmesi gerekir. Fre
ud o halde bu Wahrnehmungszeicheriin eanl olarak olumas ge
reken bir zaman bulunduunu belirtir. Nedir bu? Gsterenin eza
manll deil midir? Elbette Freud bunu der demesine, ama dilbi
limcilerden elli yl nce sylediim bilmeden der. Oysa biz Wahrnehmungszeichen'e onlarn hakiki ismi olan gsteren adm hemen
verebiliriz. Ve okuduumuzda aka grrz, Freud Traumdeutung'da bu yere tekrar dndnde baka katmanlar olduunu belir
terek izlerin bu defa mekseme yoluyla olutuunu syler. Bir artzamanllktan doan eretilemenin oluumuna temel tekil eden
kartlk ve benzerlik ilevlerini burada yeniden bulabiliriz.
Fazla zerinde durmuyorum, nk ilerlemem gerekiyor. Sade
ce unu syleyelim, Freud'un yazlarnda belirsizlie mahal verme
yecek ekilde, bu ezamanlln sadece rastlant ve bitiikliin bir
araya gelilerinden oluan adan ibaret olmadnn emaresini bu
luruz. Gsterenlerin eanllk iinde oluabilmesinin tek nedeni ku
rucu artzamanllm yapsnn son derece belirlenmi olmasdr. Ya
p artzamanlla yn verir. Freud bizim iin bilindnn en son
katman seviyesinde, diyafram ilevini yerine getirdii noktada, bi
rincil sre ile bunun nbilin seviyesinde kullanlacak ksm ara
sndaki n ilikilerin kurulduu noktada, mucizeye yer olmadm
aka gsterir. Bunun nedensellikle bir ilikisi olmaldr, der.
Btn bu emareler birbirini dorular ve bu dorulamalar Freud'u
yeniden kefetmekte olduumuz konusunda iimizi rahatlatr yi
ne de Ariadne'nin ipini burada bulup bulamayacamz bilemeyiz,
nk gsteren kurammz gelitirmeden nce muhakkak ki Freud'u
GSTERENLER AI I 53
okuduk, fakat imdilik onu btnyle anlayabildiimiz sylene

mez. Kukusuz kendi deneyimimizin gerekliliklerinden dolay bilind yapsnn gbeine nedensellik boluunu yerletirdik, an
cak Freud'un metninde bu boluun aklanmayan esrarengiz bir
emaresine rastlamamz, onun kesin grd bir yolda ilerlediimi
zin iaretidir. nk kesinliin znesi burada blnmtr kesin
emin olan Freud'dur.
2
Ortaya attm sorunun merkezindeki ey udur gibi grnyor: Psi
kanaliz halihazrda bir bilim midir? Modem bilimi bilimin ilk halin
den ayran ey Platon'un Theaitetos diyalounda tartlan konu
bilim ykselirken daima bir ustann mevcut olmasdr. Hi kuku
suz Freud bir ustadr. Fakat psikanaliz literatr diye yazlan her ey
bir maskaralk deilse de ileyite byledir bu da akla acaba bu
ba bir gn zayflayacak m sorusunu getiriyor.
Freud'un kesin emin oluu karsnda, demin size Descartes'tan
bu yana orada beklediini sylediim zne yer alr. Bir hakikat ola
rak unu syleyebilirim: Freudcu alan ancak kartezyen znenin or
taya kndan bir sre sonra mmkn olmutur, zira modem bilim
Descartes'n ilk adm atmasyla balar.
zneyi bilindmda kendi evinde olmaya arabilmemiz bu
adma baldr nk sonuta kimi ardmz nemlidir. O her
zamanki lml ya da lmsz bildik ruhu armyoruz, ne
glge, ne ikiz e, ne hayalet, ne de savunmalar ile baka ematik d
ncelerin mekn olan, bir kabuk gibi dnlen ruhkredir bura
da bahsedilen. arlan znedir, dolaysyla bir tek o seilebilir.
Meseldeki gibi belki arlan ok seilen az olacak, ama kesinlikle
arlanlardan bakas olmayacak.
Freudcu kavramlar anlayabilmek iin arlann zne kartez
yen kkenli zne olduu temelinden hareket etmek gerekir. Ana
lizde hatrlama denen eyin hakiki ilevi bu temelden kaynaklanr.
Hatrlama Platon'un betimledii anmsay deildir bir biimin,
bir intibamn, bir gzellik ve iyilik eidos'unun, ideasmm geri gelme
si deildir, br dnyadan gelen yce bir doru deildir. Yapsal ge
rekliliklerden kaynaklanan bir eydir, mtevazdr, en aa seviye

deki karlamalardan doar, kekeleye sre konuulan dillerin,
gsteren yaps seviyesinde, bizden nceki btn o konuma gru
hundan domutur, fakat bu diller kstlamadan kurtulamamtr, bu
kstlamalarn yanklarm, modelini ve tarzn ilgin bir ekilde g
nmzde matematikte grmekteyiz.
Birbirini dorulama mefhumunu konuurken grdnz gibi,
geri dn ilevi (Wiederkehr) temel niteliktedir. Sadece bastrlm
olann geri dn anlamnda Wiederkehr deil bilind alan
nn oluumu da Wiederkehr'e dayanr. Freud'un kesinlii burada te
minat altna alnr. Ama buradan kaynaklanmad da aktr. Freud'
un kendi arzusunun yasasn tanmasndan kaynaklanr. Metinleri
nin bize gsterdii gibi, eer kendi kendim analizi ona klavuzluk
etmeseydi bu kesinlik iddiasmda yoluna devam edemezdi.
Peki kendi kendini analizi nedir? Babann Ad'nda askda duran
arzunun yasasn dahiyane ekilde saptamasdr. Freud arzusuyla
olan belli bir ilikiden ve kendi ediminden destek alarak ilerler ki bu
edim psikanalizin kurulmasdr.
Daha fazla almayacam, fakat yine de bu konudan kmakta
tereddt ediyorum. Devam edecek olsaydm size unu gsterecek
tim: Freud'da algya gerilemeli yatrm yapma sreci anlamndaki
varsam mefhumu ister istemez znenin tamamen altst olmasn ge
tirir tabii bunu ok ksa anlarda yaar.
Tabii bu gerek anlamda varsannn ne olduu sorusunu tama
men akta brakyor; gerek anlamda varsam derken znenin inan
mad ve iinde kendi payn grmedii varsany kastediyorum.
Kukusuz bu hayali bir bititirme nk Freud'un yapt gibi y
le abucak konfzyon kkenli varsaml psikotik hezeyandan bahse
dip, bunu duraklatlm arzunun gerilemeli algsnn bir davurumu
olarak grebilir miyiz bilmem. Fakat Freud'un znenin altst olma
sn mmkn grd bir durumun bulunmas, onun zneyi balan
gta gsteren sistemi tarafndan altst edilen eyle ne kadar zde
letirdiini gstermeye yetiyor.
Peki o zaman bilindmn bu zamanm bir tarafa brakp tekrar
lamann ne olduu sorusuna bakalm. Buna tek oturum yetmeyecek.
GSTERENLER AI I 55
3
Bugn size syleyeceklerim o kadar yeni ki, tekrarlamann ilevin
den ne anladm hemen, kartlarm saklamadan sylememin art
olduunu dndm yeni olmasna yeni de, gsterenle ilgili an
lattklarm imdi syleyeceklerimi destekliyor.
Her halkrda bu ilevin, demin Wiederkehr olarak adlandrd
m devrelerin ak ya da kapal olmasyla bir ilgisi yok.
Freud bu kavram 1914 tarihli Erinnern, Wiederholer undDurcharbeiten (Hatrlama, Tekrarlama ve Derinlemesine alma) ma
kalesinde ilk defa ortaya atm olmasa da, ilk defa ak bir ekilde
ifade eder. Analizdeki en byk zrva bu metin zerinden retilerek
Jerseits des Lustprirzips'in (Haz ilkesinin tesinde) beinci bl
mnde dorua ulamtr.*
Bu beinci blm Franszca dndaki bir dilde satr ato oku
yun. Almanca bilmeyenler ngilizce evirisinden okusunlar. Bu ara
da ngilizcesini okurken ok eleneceksiniz. Mesela Trieb'm. ig
d olarak, triebhaft'm igdsel olarak evrilmesinin evirmene ne
kadar sknt yarattn greceksiniz, yle ki, her yerde ayn ekilde
kullanlmaya devam edilmi olsa da ve Trieb ile igd arasnda
uzaktan yakndan alaka olmadndan, Freud'un btn eserlerinin
basmnn tamamen bir yanl anlalma zerine kurulmasna neden
olmu olsa da zellikle bu metinde uyumazlk o kadar imknsz
bir grnt verir ki, triebhaft igdsel biiminde evrilerek cmle
nin sonuna kadar bile gidilemez. Dipnot dlmesi gerekir: At the
beginning o f the next paragraph, the word Trieb... is much more revealing o f urgency than the word instinctual.** Trieb tekmeyi basp
sizi daha bir drter dostlarm, szde igdyle arasndaki fark da
budur. te psikanaliz eitimi nasl veriliyor grn.
O zaman bakalm Wiederholen (tekrarlama) nasl ortaya konu
yor. Wiederholen'in Erinnerung (hatrlama) ile ilikisi vardr. zne
*
Bkz. Haz lkesinin tesinde, Ben ve d, ev. Ali Babaolu, stanbul: Metis,
2011, s. 45-52. -.n.
** ng. "Sonraki paragrafn banda Trieb kelimesi... aciliyeti igdsel keli
mesinden ok daha fazla vurgulamaktadr." -.n.
nin evinde olmas, biyografinin hatralatnlmas ancak bir yere ka

dar iler, o yere de gerek denir. Eer burada olan eyi Spinoza'ya
yarar bir formlle ifade edecek olsaydm yle derdim: Cogitatio
adaequata semper vitat eamdem rem* Dnce olarak anlmaya
msait bir dnce, bulunduumuz seviyede sonuta gene her
eyde kendini bulacak olsa bile hep ayn eyden kanr. Burada
gerek, hep ayn yere znenin, res cogitans'm,** dnd za
man onunla karlamad yere geri gelendir.
Tekrarlamann ilev olarak Freud tarafndan kefinin tm tarih
esi, dnce ile gerein ilikisine iaret etmek biiminde tanmla
nabilir. Balangta iyiydi, nk histeriklerle urayorduk. lk
histeriklerde hatrlama sreci ne kadar inandrcdr! Ama bu hatr
lamada olan nedir, bunu bata bilemiyorduk histeriin arzusu
nun, babann arzusu, babasnn statsn srdrmek olduunu bil
miyorduk. eylerin, babann yerini alan kii yararna, sonuna kadar
hatrlanmasna hi amamal.
Bu vesileyle belirtmeliyim, Freud'un metinlerinde tekrarlama
yeniden retme/rprodksiyon deildir. Bu konuda tereddde yer
yoktur Wiederholen kesinlikle Reproduzieren deildir.
Yeniden retim katarsise bel balanan zamanlarda yaplabilece
i sanlan eydi. Bugn nasl ustalarn tablolarnn rprodksiyonlan be kurua bulunuyorsa, onun gibi birincil sahnenin de rprodksiyonu vard. Fakat Freud att sonraki admlarda, ki bu
admlan atmakta gecikmemitir, hibir eyin yakalanamayacan,
yok edilemeyeceini, yaklamayacam, bunlarn ancak simgesel
biimde, temsili olarak, gyabnda yaplabileceini gstermitir.
Tekrarlama nce ak olmayan bir biim altmda kendini gsterir,
yeniden retim ya da var klma gibi, edimde kendiliinden olan bir
ey deildir. te bu yzden Edim'i byk bir soru iaretiyle tablonun
sonuna yerletirdim; tekrarlamann gerekle ilikisini konutuu
muz mddete bu edimin ufkumuzda duracam belirtmek iin.
lgintir, ne Freud ne de haleflerinden biri edimle ilgili herkesin
aklna gelebilecek bir eyi hatrna getirmemitir insan edimi di
* Lat. "Tam dnce hep ayn eyden kanr." -.n.
** Lat. "dnen ey." -.n.
GSTERENLER AI I 57
yelim isterseniz, nk bildiimiz kadaryla insannki dnda edim

yoktur. Neden edim bir davran deildir? Mesela hi tartmasz bir
edim olan, baz durumlarda insann kendi kamn demesine yakn
dan bakalm harakiri demeyin, bunun ad seppuku'dur. Neden
bunu yapyorlar? nk tekileri rahatsz ettiini dnyorlar, n
k o yapda bu, bir ey onuruna gerekletirilen bir edimdir. Bekle
yelim. Bilmeden acele etmeyelim ve unu vurgulayalm, bir edimin,
hakiki bir edimin, aleniyet kazanmam bir gerekle ilgili olmasn
dan dolay daima yapsal bir yan vardr.
Wiederholen. Hibir ey bu kadar muamma olmamtr. zellik
le de Freudcu psikolojiyi tamamen yaplandran haz ilkesi ve ger
eklik ilkesi eksenindeki ikiye blnmlkte, hibir ey bu Wiederholen kadar muamma olmamtr; en tedbirli etimologlara ba
klrsa, anlam yedee alp ekmek'e (haler) ok yakndr ky bo
yunca geminin halatla ekilmesi gibi , znenin yedee alp ek
mesine ok yakndr, zne dma kamad bir yol boyunca bu e
yi ardndan ekmektedir.
Peki hatrlama neden nce o travma nevrozu seviyesinde ortaya
kmtr?
Freud btn nrofizyologlann, patologlarn ve bakalarnn ak
sine unu aka gsterir: Mesela, nevrozuna kaynaklk eden youn
bir bombardmann ansn ryada yeniden retmek zne iin bir so
run tekil ediyorsa da, uyank halinde bu an onu hi rahatsz etmez.
O zaman haz ilkesi bakmndan aksine hibir gerekesi yoksa,
travmann tekrarnn ilevi nedir? Ac verici olaya hkim olmak de
necektir ama kim hkim olacak, hkim olmay gerekletirecek
hkim nerede? Tam da hkim olma ilemine giriecek mercinin ne
rede olduunu bilmezken konumakta niye acele edelim?
Benim size temel iki metnini verdiim yaz dizisinin sonunda
Freud travma nevrozu ryalarnda ne olduunu, ancak en ilkel ile
yi seviyesinde anlayabileceimizi belirtir bu ileyite mesele
enerjinin balanmasn salamaktr. O zaman peinen buradaki me-
safenin herhangi bir mesafe olduunu varsaymayalm veya gere
in sonsuz derecede daha derin ilendii bir seviyede bulabilecei
miz trden bir ilev dalm olduunu varsaymayalm. Tersine, z
nenin ancak kendini belli sayda merciye ayrd takdirde yaklaa
bilecei bir nokta olduunu gryoruz burada. Blnm bir kral

lktan bahsederken sylenebilecei gibi, ruhsallm birliini gze
ten szde btnleyici, sentezleyici, bilince ykselen ruhsallm
birliini gzeten her trl kavray bu durumda kmeye mah
kmdur.
Son olarak, hatrlamann yava yava kendi yerine getii ve
gittike bir odaa, merkeze daha da yaklat, deneyimin ilk evre
lerinde, ki her olayn bu merkeze tabi olmas art grnr, ayn za
manda znenin direnci diyeceim diren ba gsterir; znenin di
rencini trnak iinde sylyorum, nk syleyeceim eyin iki ke
limesinin de anlamn deitirmek gerekir; hakiki kapsamn kazan
mas iin tamamen deitirmek gerekir o zaman znenin direnci,
edimde tekrar halini alr.
Bir dahaki sefere syleyeceklerim Aristoteles'in Fizik'inin o ha
rikulade drdnc ve beinci blmlerini bu anlamda nasl sahiple
neceimizi size gsterecek. Aristoteles, kuramna kesinlikle dire
nen iki terimi evirip ynlendirir, buna ramen onunki nedenin ile
vi hakknda ileri srlm en gelimi kuramdr szn ettiimiz
iki terim uygun olmayan biimde rastlant ve talih olarak evrilir.
Dolaysyla Aristoteles'in automaton* ki modem matematikte ge
linen noktada bunun gsterenler a olduunu biliyoruz ile tukhe** dedii ey bize gre, gerekle karlama arasnda kurdu
u ilikiyi gzden geireceiz.
Soru ve cevap ksm eksik.

5 ubat 1964
* Yun. "kendiliindenlik; zorunluluk", -.n.

** Yun. "ans", -.n.
Tukhe ve Automaton
Psikanaliz idealizm deildir.

Travma olarak gerek.
Rya ve uyanklk kuram.
Bilin ve temsil.
Tanr bilinddr.
Fort-da 'daki objet petit a.
Freud'un syleminin ve psikanaliz deneyiminin var ettii

haliyle tekrarlama kavramm incelemeye devam edeceim.
unu vurgulamak istiyorum, ilk bakta psikanaliz bizi idealiz
me yneltecek niteliktedir.
Dorusu bu yzden ok da knanmtr: Kimileri deneyimi basi
te indirgediini ileri srer, yetersizliklerimizin nedenlerini atma
nn, mcadelenin, hatta insann insan tarafndan smrlmesinin
gl dayanaklarnda aramamz salk verirler; psikanaliz bizi ilkel
ve isel dedii eilimlerin ontolojisine gtrr, bunlarn znenin
durumu tarafndan batan verili olduunu kabul eder.
Bu deneyimin ilk admlarndan itibaren izledii yola bakacak
olursak, iddia edilenin tersine, psikanalizin gelip Hayat bir ryadr
gibi bir aforizmaya dayanmamza hibir ekilde izin vermediini
grrz. Hibir praksis, psikanaliz kadar, deneyimin tam gbeinde
yer alan o gerein en iteki ekirdeine ynelik deildir.
BUGN
1
Bahsedilen gerekle nerede karlarz? Aslnda psikanalizin ke
fettii ey bir bulumadan, temel bir bulumadan ibarettir srek
li kaan bir gerekle bulumaya arldmz bir randevudan iba-
rettir. Bu yzden tahtaya baz kelimeler yazdm, bunlar bugn orta

ya attmz konuda kendimize kerteriz alacaz.
nce tukhe, geen sefer sylediim gibi bu kelimeyi, onu neden
araynda kullanan Aristoteles'in sz daarcndan dn aldk
gerekle karlama I buluma olarak evirdik. Gerek, automatori
un tesindedir, dnn, geri gelmenin, haz ilkesince ynetildii
mizi grmemizi salayan o gstergelerin srarnn tesindedir. Ger
ek her zaman automaton'un arkasnda yatan eydir ve btn ara
trmalarnda Freud'un derdinin bu olduu gayet aktr.
Dlemin ilevi kendi gznde akla kavutuu lde, Freud'
un asl neyle uramaya baladm anlamak iin Kurt Adam'daki
gelimeyi hatrlayn bize gre bu gelime gayet nemlidir. Freud
neredeyse kaygyla, bu ilk karlamann ne olduunu, dlemin ar
kasndaki varln dorulayabileceimiz gerein ne olduunu sor
gulamaya koyulur. Btn analizde, bu gerein zneyi pei sra s
rklediini, aratrmaya adeta bu gcn yn verdiim hissederiz, o
kadar ki sonuta bugn kendi kendimize, acaba Freud'un bu ateli
lii, mevcudiyeti ve arzusu hastasnda sonradan psikozun ortaya
knn artlarm hazrlam olabilir mi diye sorabiliriz.
Dolaysyla tekrarlamay ne gsterenlerin dnyle, ne yeni
den retimle ne de bir nevi eyleme dklen hatrlamann, davran
vastasyla duruma uyarlanmasyla kartrmak mmkn deildir.
Analistlerin kavramlatrmasmda tekrarlama ile aktarmn birbiriy
le zde olmasndan dolay, z gerei, tekrarlamann st analizde
daima rtldr. Oysa bir ayrm yaplmas gereken yer tam da bura
sdr.
Aktarmda sz konusu olan gerekle iliki, Freud tarafndan
yle ifade edilmitir: Hibir ey temsili olarak, yokluunda, gya
bnda idrak edilemez oysa ki aktanm bize bir temsil gibi ve yok
lukla iliki gibi verilmemi miydi? Aktarmda iin iinde olan ger
eklikteki mulakl ancak gerein tekrarlamadaki ilevinden yo
la karak zebiliriz.
Aslmda tekrar edilen her zaman iin rastlant sonucuymuasna
meydana gelen eydir rastlant sonucuymuasna deyii tukhe
ile ilikisini yeterince ifade ediyor. Biz analistler prensip olarak hi
bir zaman rastlantya kanmayz. En azndan, zne o gn bama, ni
TUKHEVE A U T O MA T O N I 61
yetini gerekletirmesine, yani seansa gelmesine engel olan bir ey

geldiini sylediinde faka basmamamz gerektiine dikkat eke
riz. Olanlar harfi harfine znenin dedii gibi alnmamaldr zira
bizim iimiz tam da bu rastlantyladr, her an karmza kan bu ks
tekle, bu przledir. znenin durumunu oluturan eyle ilikilerini
yeni bir gzle zerken bize tam olarak bu idrak biimi yn verir.
Tukhe'nin, yani buluma olarak gerein ilevi ki bu buluma
skalanm olabilir, hatta esas olarak skalanm bulumadr psi
kanaliz tarihinde ilkin, bal bana dikkatimizi celbetmeye yeterli
bir biimle, yani travma olarak kendini gstermitir.
Analitik deneyimin kkeninde gerein, kendini zmsenemeyen yanyla travma biiminde gstermi olmas dikkate deer
deil midir? Gerein kendini travma biiminde gstermi olmas
devamndaki her eyi belirlemi ve analitik deneyime grne g
re kazaen ortaya km bir kkeni zorla dayatmtr. Bu noktada bi
ze haz ilkesinin gereklik ilkesiyle kartlndan ortaya kan atmal mefhumun radikal niteliini anlayabilme imkn veren bir du
rumun tam merkezinde bulunuyoruz gereklik ilkesi stnl
gerei son sz syleme hakkna sahiptir diye dnemememizin
nedeni budur.
Nitekim travma, haz ilkesiyle tanmlanan btn bir ileyie yn
veren znelletirici homeostazn damgasn tamas gereken bir
kavram olarak dnlmtr. Bu durumda deneyimimiz bizi bir
sorunla kar karya brakr; birincil srelerin barnda travma s
rarnn muhafaza edilmi olup bize kendini hatrlattn grrz.
Gerekten de travma tekrar ortaya kar ve ounlukla da st rt
l olmaz. znenin arzusunu tayan rya nasl olur da travmay tek
rar tekrar su yzne kartan eyi retebilir ya da suretim olmasa
bile en azndan nnde duran ve onun varlna iaret eden perdeyi
retir?
Toparlayacak olursak, gereklik sistemi geliiminde ne kadar
ileri giderse gitsin, gerein temel paras olan bir eyi haz ilkesinin
alarnda esir brakr.
Aratrmamz gereken ey bu gerektir; mesela Melanie Klein'
m bize sunduu ekliyle, geliim motorunun, demin belirttiim Ha
yat bir ryadr aforizmasna indirgenememesi iin mevcudiyetinin
gerekli olduunu varsaydmz bir gerekliktir bu. Gerein iin

deki, benim karlamalar olarak adlandrdm radikal noktalar bu
gereklilie karlk verir ve gereklii unterlegt, untertrager olarak
dnmemize yol aar; bunlar Franszcaya bu dildeki mthi mu
laklyla aynen souffrance* kelimesiyle evrilebilir. Gereklik bu
rada askdadr/azaptadr, beklemededir. Freud'un Wiederholung ola
rak tanmlad Zwang** ise birincil sreteki sapmalara hkmeder.
Birincil sreci ki son derslerde bilind biiminde tanmla
maya altm eyden baka bir ey deildir bir kez daha ondaki kopu deneyiminde, alg ile bilin arasndaki o zamansz olduu
nu sylediim yerde kavramamz gerekir; bu da bizi o yerin Fre
ud'un Fechner'e hrmeten di e Idee einer arderer Lokalitt*** olarak
adlandrd alg ile bilin aras baka bir yer, baka bir alan, ba
ka bir sahne olduunu varsaymaya iter.
2
Birincil sreci her an yakalayabiliriz.
Geen gn yorgunluumu atmak iin kk bir ekerleme yap
yordum, kapmn vurulmasyla uyandm, ama daha gerek anlamda
uykudan uyarmamtm. yle ki, kapma sabrszca vurulmasndan
bir rya oluturdum, ryamda kapma vurulmasndan baka bir ey
gryordum. Uyandmda kapma vurulduunun o algnn bi
lincinde olduuma gre, demek ki btn temsilimi kapma vurul
mas etrafnda yeniden kurgulamtm. Orada olduumu, kata dal
dm ve bu uykudan ne beklediimi biliyordum. Vurma sesi geldi
inde, ama algma deil bilincime geldiinde, bilincim bu temsil et
rafnda yeniden kurgulanmt uyanmann kapda olduunu, o
vuruun gelip beni bulduunu, krocked olduumu biliyordum.
Fakat bu noktada, o srada benim ne olduumu sormalym
yani, grne gre beni uyandrm olan o vuruun etkisiyle rya
*
"Istrap, azap" anlamndaki souffrance kelimesi metindeki gibi en souffran
ce biiminde kullanldnda hem "azapta" hem de "askda, beklemede" anlamna
gelir, -.n.
** Alm. "zorlant". -.n.
*** Alm. "baka bir yer fikri", -.n.
TUKHE VE AU T OM A T O N I 63
grmeye baladm o bir nceki ve tamamen ayr anda ne olduu

mu.* Bildiim kadaryla o anda daha ben uyanmadan nce'yimdir
[Franszcas avant que je ne me reveille olan] bu cmledeki olum
suzluk edat ne ki dilbilgisel tanmyla gereksizdir [cmleye olum
suzluk anlam vermeyip, vurguya hizmet ederek anlama katkda bu
lunur], benim belirtilen yazmda da yledir, bu edat nedir derseniz,
ite uyanmadan nce olduum mevcudiyet halimin ta kendisidir.
Gereksiz deildir, kendini gstermesi gereken her durumda benim
kendi yerime geemeyiimin ifadesi olur. Dilde, Fransz dilinde na
sl kullanld bunu gayet gzel tanmlar. O gelmeden bitirmi ola
cak msnz? [Aurez-vous fini avant qu'il ne vienne? "ne" edat
kullanlan forml.] Bitirmeniz benim iin nemli, inallah daha n
ce gelmez. O gelmeden mi urayacaksnz? [Passerez-vous, avant
qu'il vienne? "ne" edat kullanlmayan forml.] nk zaten o
geldiinde siz artk burada olmayacaksnz.
Sizi nereye ynlendirdiimi gryor musunuz? Beni uyand
ran o vurutan sonra, grne baklrsa artk sadece kendimi tem
silimle iliki iinde ayakta kalabilir hale getiren, grne gre be
ni salt bilin haline getiren bu yapnm simetrisine ynlendiriyorum.
Bir tr toparlanp iine doru kapanan bir yansma bilincimde
yakalayabildiim sadece temsilim oluyor.
Hepsi bu mu? Freud bilincin ilevini dnp tekrar ele almas ge
rektiini defalarca sylemi, ama yapmamtr. Belki de, temsil edi
*
Lacan izleyen cmlelerde, Franszca dilbilgisinin bir incelii olan, baz for
mllerde zel bir anlam vurgulamak iin "gereksiz" ne (olumsuzluk) edat kulla
nlmasn tartarak varlk/yokluk, bilinli olma/olmama zerine dncelerini
gelitirir. ki dilin dilbilgisi kurallar birbirini tutmadndan bu tartmann bire
bir Trkeye evrilmesi imknszdr. Bu nedenle eviride cmlelere eklemeler
yaplmtr. Keli parantezler tarafmzdan eklenen ksmlar gstermektedir. Bu
haliyle bile evirinin kastedilen anlam tam olarak aktarmas g olduundan, pa
ragrafn bu ksmnn Franszcasm ayrca aktarmay uygun bulduk, -.n.
"Je suis, que je sache, avant que je ne me reveille - ce ne dit expletif, dej dans
tel de mes ecrits designe, est le mode meme de presence de ce que je suis d'avant
le reveil. n n'est point expletif, il est plutt l'expression de mon impleance, chaque
fois qu'elle a se manifester. La langue, la langue franaise le defnit bien dans
l'acte de son emploi. Aurez-vous fin i avant qu'il ne vienne? - cela mimporte que
vous ayez fini, Dieu ne plase qu'il vnt avant. Passerez-vous, avant qu'il vienne?
- car, dej, quand il viendra, vous ne serez plus l."
len gerekliin yeniden ortaya kna neyin neden olduunu ya

ni, uyanklk denen grngnn, mesafenin, boluun kendisini
kavrayacak olursak, meselenin ne olduunu daha iyi grrz.
Bunun zerinde biraz daha durmak iin bir ryaya dnelim, ha
ni Ryalarn Yorumu'ndan hepinize bakmanz iin vakit vermitim
bu rya da tamamen grlt zerine. O talihsiz babay hatrlayn:
lm evladnn yatt odann yanndaki odaya dinlenmeye gidi
yor, ocuun ban bekleme grevini bir baka yal adama devre
diyor ve bir ey gelip onu uyandryor, nedir o ey? Sadece onu ger
ee armaya yarayan bir grltnn gereklii, oku, knocking'i
deildir; gerekte olmakta olann neredeyse aynsmm, bir mumun
devrilip ocuunun yatt yata atee vermesinin ryaya tercme
sidir.
Bu anlatlan Freud'un Traumdeutung'da ortaya att iddiay
ryann bir arzunun gereklemesi olduunu pek dorular nite
likte deildir.
Bu noktada Traumdeutung'da neredeyse ilk defa, grne gre
ryann ikinci bir ilevinin ortaya ktna tank oluruz rya bu
rada sadece uykuyu devam ettirme ihtiyacn karlar. O zaman Fre
ud bu noktada sz tam da bu ryaya getirerek ve bunun ryayla il
gili savm tam anlamyla doruladn vurgulayarak ne demek iste
mitir?
ayet ryann ilevi uykuyu devam ettirmekse, rya sonuta
onun ortaya kmasna neden olan gerekliin bu kadar yaknna ge
lebiliyorsa, bu gereklie uykudan kmadan karlk verilebilirdi,
denemez mi? En nihayetinde uyurgezerlik diye bir ey var. Ortaya
kan soru; Freud'un daha nce belirttii btn emareler zerine sor
makta hakl olduumuz soru, Uyandran nedir? sorusudur. Ryann
iindeki baka bir gereklik deil midir? Freud bu gereklii yle
betimler: Dass das Kind an seinem Bette steht, ocuk yatann ya
nndadr, ihn amArmefasst, onu kolundan tutar ve sitemkr bir ton
da mrldanr, und ihm vorwufsvoll zuraunt: Vater, siehst du denn
nicht, Baba, grmyor musun, dass ich verbrenne, yanyorum?
Bu mesajda, babann yan odadaki tuhaf gereklii tehis etmesi
ni salayan grltden ok daha fazla gereklik var, yle deil mi?
ocuun lmne yol aan, skalanm gereklik bu szlerde ge-
T UKHE Vt A U T O M A T ON I 65
miyor mu? Freud'un kendisi, l ocuktan ebediyen kopmu bu ke

limeleri ona kalrsa belki de ocuk ateli olduu iin sylenmi
bu kelimeleri babann gznde devam ettiren eyi bu cmleden
karmamz gerektiini sylemez ama kimbilir belki de bu keli
meler babann pimanln devam ettirmektedir; olunun baucunda brakt yal adamn b grevi laykyla yerine getiremeyece
inden, die Besorgnis dass der greise Wchter seiner Aufgabe nicht
gewachsen sein drfte, belki de bu greve layk olmadndan dola
y duyduu pimanl devam ettirir. Nitekim adam uyumutur.
Atelenme konusunda sylenen bu cmle, son seminerlerden bi
rinde atelenmenin nedeni olarak adlandrdm eyi hatrlatmyor
mu? Grnd kadaryla hakikaten aciliyeti olan, yan odadaki
olaya are olma eylemi, sz konusu durumla, o cmlede dile gelen
ruhsal gereklikle kyaslandnda, her halkrda artk ok ge gibi
hissediliyor olamaz m? Esasen ryann srdrlmesi skalanm
gereklie tabiri caizse bir sayg duruu deil midir? Asla ulala
mayan bir uyanta, artk sadece kendini sonsuza kadar tekrarlaya
rak var edebilecek gereklik... Artk ebediyen cansz olan hatta
alevlerin yuttuu bu varlkla bundan byle, alevlerin onunla ka
zaen, rastlant sonucu bulutuu o an dnda nasl bir buluma ola
bilir? Bu kazada gereklik nerededir? Sonuta daha lmcl olan
bir eyin gereklik vastasyla tekrar dnda gereklik nerededir?
Bu gereklikte kendisine o bedenin bam bekleme grevi verilen
kii, baba uyanp geldiinde bile hl uyumaktadr.
Bylece hep skalanan o buluma ryayla uyanklk arasnda;
hl uyuyan ve ne rya grdn bilmediimiz kii ile srf uyan
mak iin rya grm olan kii arasnda geer.
Freud burada hayranlk iinde arzu kuramnn dorulanmasn
grm olsa da, ryann bir dilei yerine getiren dlemden ibaret
olmadnn emaresidir bu.
nk ryada olann hl hayatta olduu iddia edilmez. Ama o
korkun grnt, babasm kolundan tutan lm ocuk ryada ken
dini hissettiren bir br dnyaya iaret eder. Arzu burada nesnenin
en zalim biimde grsellie dklen kaybyla mevcudiyet kazanr.
Hakikaten esiz olan bu buluma sadece ryada gerekleebilir. Sa
dece bir ayin, srekli tekrar edilen bir edim bu hatrda tutulmas im
knsz bulumann ansn yaatabilir nk baba olarak o baba

dnda kimse, yani bilinli hibir varlk, bir evladn lm nedir bi
lemez.
nk ateizmin hakiki forml Tanr ld deildirFreud ba
bann ilevinin kkenini babann katledilmesi zerine temellendi
rirken bile onu korur, ateizmin hakiki forml udur: Tanr bilinddr.
Uyanma bize, znenin bilincinin olup bitenin gereklikteki
talihsiz olaym temsili iinde uyann gsterir, artk tek are bu
na are bulmaktr! Peki ama kaza neydi? Herkesin uykuda olduu
srada, hem biraz dinlenmek isteyen kii, hem nbette uyank kal
may baaramayan kii, hem de kukusuz iyi niyetli birinin, yata
nn ba ucunda Uyudu galiba dedii biri, hepsi dahil, herkesin uy
kuda olduunu bildiimiz ve baka da bir ey bilmediimiz bu dn
yada, bir tek o ses iitilir: Baba, grmyor musun, yanyorum? Bu
cmle bal bama kvlcmdr atei dt yeri yakar, neyin
yandm da gremeyiz, nk alevler bizi krletirir, atein Unterlegt'i, Untertragen'i, gerei sardn grmemize engel olur.
Istrap iindeki babadan kopuk o rya cmlesinde, baba uyand
nda onun bilinci olacak olan eyin grnmeyen yzn ayrt et
memize yol aan ve temsilin ryada neye tekabl ettiini sormam
za neden olan ey budur. Bu balamda bu soru daha da arpc bir
sorudur, nk ryann hakikaten temsilin balla gibi olduunu
grrz ryann imgeler dnyasdr bu; biz de bu vesileyle Fre
ud'un bilindmdan bahsederken, temelde bilindm belirleyen
ey olarak gsterdii Vorstellungsreprsentanz' vurgulamalyz.
Kt eviriyle "temsil eden temsil" diye evrilmitir ama anlam bu
deil, temsilin yerini tutandr.* levini ileride greceiz.
Bu ebediyen skalanm bulumann bir buluma olarak dm
noktasn kavramanza ve Freud'un bu ryay kesinlikle rnek bir
rya gibi deerlendirmesini onun metninde gerek anlamda destek
leyen eyi grmenize yardmc olabildiimi mit ediyorum.
imdi de travmadan dleme uzanan gerein yerini saptama
*
Franszcas le representant representatif "temsil eden temsil" ve le tenant-lieu de la representation "temsilin yerini tutan", -.n.
TUKHE VE A U T O MA T O N I 67
mz gerekiyor dlem tekrarlamann ilevindeki birincil ve belir

leyici eyi gizleyen bir perdeden ibarettir. Bize gre, hem uyann
ilevindeki mulaklk hem de gerein uyantaki ilevinin mu
lakl bununla aklanr. Kaza, o kck grlt, rya grmedii
mize delalet eden o azck gereklik gerei temsil edebilir. Ama di
er taraftan bu gereklik az deildir, nk bizi uyandran, temsil
yerini tutan eyin eksiklii arkasna saklanan gerekliktir Freud
bize bunun Trieb olduunu syler.
Dikkat! Henz Trieb nedir onu sylemedik ve eer temsilin
olmayndan dolay orada deilse, orada olan hangi Trieb'dir?
olsa olsa mstakbel Trieb'dir diye dnmemiz icap edebilir.
Uyann iki anlam olduunu bizi oluturulmu ve temsil
edilmi bir gerekliin iine yeniden yerletiren uyann iki ii bir
den grdn fark etmemek mmkn m? Gereklik ryann
tesinde aranmaldr ryann sarp sarmalad, bizden saklad
eyde, temsilin olmaynn arkasnda, onun yerini tutanda aranma
ldr. Etkinliklerimize her eyden ok hkmeden gerek budur ve
bize onu psikanaliz gsterir.
3
Bylece Freud kendinden nceki ruh sorgulayclarndan en keski
nininKierkegaard'un zaten odana tekrarlamay koyduu so
runa zm bulmutur.
Aym balkl metni yeniden okumanz tavsiye ederim, hafiflii
ve ironik oyunlaryla gz kamatrc bir metindir, Don Juan edasy
la akm seraplarm ykmasnda hakikaten Mozartvari bir hava var
dr. Anlatlan akta keskin bir zekyla, cevaplanmas imknsz e
kilde bir zellik vurgulanr, Kierkegaard'un bize heyecanl ve ms
tehzi bir portresini izdii gen adam, bellek vastasyla sadece ken
dine hitap etmektedir. Cidden, La Rochefoucauld'nun formlnden
akn halleri ve yollan kendilerine anlatlmam olsa ne kadar az
kii k olurdu! daha derin bir ey yok mudur bunda? Evet de ilk
kim balad? Ve aslmda her ey akm bysnn sard ilk kiinin
* Kierkegaard'un 1843 tarihli, Tekrarlama balkl kitab, -.n.
urad aldanmayla balamad m? Bu bylenmeyi tekinin aka

gelmesi diye alp, kendini o aka geliin, nefes kesilmesinin tutsa
yapan kii, tekiyle birlikte bunlardan taleplerin en sahtesini yarat
mad m: ya ben idealinin ya da kendini ideal gren benin narsisist
doyum talebini?
Tpk Kierkegaard gibi Freud da doalm iindeki tekrarlamayla,
ihtiyacn geri dnyle uramaz. htiyacn geri dn itahn
emrindeki tketimi hedef alr. Tekrarlama yemlik ister. Yzn oyu
na evirir; yenilik oyuna boyut katar - Freud bunu geen sefer si
ze kaynan belirttiim metnin o blmnde de syler.
Tekrarda her eitleme, deiiklik, tekrarn anlamna yabanc
lamas demektir. Bir erikin, ya da yaa ilerlemi bir ocuk etkin
liklerinde, oyunlarnda yemlik ister. Ama bu anlam kaymas oyunun
hakiki srrm gzlerden saklar, su- dediimiz de asl eitliliin, tek
rarlamann kendisinde olduudur. Bunu ocuun insan olarak bi
imlenmesi srasnda, onun ilk hareketinde grrsnz; hep aym
masal tekrarlanmal, masaln anlat yoluyla gerekletirilmesi belli
bir trene tabi olmal, yani hep aym metin anlatlmaldr. Anlatnn
ayrntlarnn belli bir sreklilik ve tutarllk gsterme zorunluluu
u anlama gelir: Gsterenin gereklemesi bellekte asla asl ifade
ettii anlamn nceliini belirtecek kadar zenli olmayacaktr. O hal
de grnd kadaryla, anlamlan eitlendirmek gsterenin ifade
ettii anlam gelitirmekten ok, ondan kamaya yol aar. eitle
me, edimi oyuna dntrp, haz ilkesi bakmndan mutluluk veri
ci boalm yollan salayarak gsterenin anlam ifade etme amacm
unutturur.
Freud torununun durmadan yineledii fort-da oyunundaki tekran yakaladnda, ocuun kaybedip bulmann faili haline gelerek,
annenin ortadan kaybolmasnn yaratt etkiyi telafi ettiim vurgu
lar bu grng ikincil nemdedir. Wallon unun altm izer: o
cuk hemen annesinin kt kapy gzleyerek onu tekrar orada
grmeyi beklediini belli etmez, nce annenin kendisini terk ettii
yere, kendisini yaknnda brakt noktaya dikkatim yneltir. Tarif
edilen yokluun yol at ve hep ak duran boluk, merkezka bir
hat yaratr, bu bolua znenin kendini yanstt bir figr olarak
teki dmez, znenin ucundan tuttuu bir iple ona bal olan ma
TUKHE VE A UT OM A T O N I 69
kara der makara bu snavda zneden kopan eyi ifade eder,

kendi bedenini sakatlama, anlam ifade etme mertebesinin tm bo
yutlaryla ortaya kmasna temel tekil eder. nk makara oyunu
annesinin yokluunun zneye ait alann snrnda, beiinin kena
rnda yaratt hendee znenin cevabdr, artk bu hendein etra
fnda zplama oyunu oynamaktan baka aresi yoktur.
Makara Jivarolardan* beklenir bir maharetle kck bir top ha
line getirilmi anne deildir znenin kk bir-eysi'dir, ondan
hem kopar hem de ayn zamanda hl ona ait kalr, onda durur. Aris
toteles misali, insan nesnesiyle dnr demenin tam yeridir. ocuk
kuyuya dnen alannn snrlan zerinden nesnesiyle atlar ve b
yl arksn sylemeye balar. Gsterenin znenin ilk iareti oldu
u doruysa ve bu oyuna ilk ztlamalardan biri elik ettiine g
re demek ki edimde ztlalan nesne olan makarada zneyi gr
memek mmkn deildir. Bu nesneyi daha sonra Lacan cebirindeki
adyla anacaz petit a.
Yaplanlarn tamam tekran simgeletirir, fakat bu kesinlikle an
neyi geri aran ve basite, lkla davurulan bir ihtiyacn tekran deildir. Tekrarlanan, znede bir Spaltung'a** neden olan annenin
gidiidir alternatiffort-da oyunuyla stesinden gelinir, "ya burda
ya orda" oyunudur ve tek amac, her gidi gelite ya bir damnfort'u
ya da bir fort'un da's olmaktr. Hedefinde esasen, temsil edilmi
olarak orada olmayan ey vardr nk Vorstellung'un Reprasentanz' (temsilin yerini tutan), o oyunun ta kendisidir. Annenin ar
zunun dokunulan ve boyalanyla bezenmi resmindeki Reprsentanz' (yerini tutan) tekrardan kaybolduunda Vorstellung (tem
sil) ne olacaktr?
Anne sezgisiyle alan gzlerimle, ben de grdm vaktinden ev
vel seslenmeyi deneyen bir ocuun beni ard halde gittiimi
grnce travmatize olduunu, bir daha o arnn aylarca yinelen
mediini ok daha sonrasnda ocuu kucama aldmda uy
kuya dalmak iin ban omzuma braktn grdm, travma tari
*
Amazon yerlileri olan Jivarolar savata ldrdkleri dmanlarn kafasm
kesip zel ilemlerden geirdikten sonra, eklini aynen koruyarak portakal bo
yunda kltr ve bu kafalar hatra olarak saklarlar, -.n.
** Alm. "yarlma", -.n.
hinden bu yana onun gznde canl bir gsteren haline gelmi olan
bana ulamasn salayabilen tek ey uykuydu.
Tukhe'nin ileviyle ilgili bugn size sunduum tablo, aktarm
yorumunda analistten beklenen greve bir ekidzen vermede te
mel dayanamz olacak.
Bugn unu vurgulamakla yetineyim, analizin, insann dnyay
la uzun sre bilgi olduu sanlan ilikisini ok daha radikal ekilde
dzenlemeye aday olmas bouna deildir.
Kuramsal yazlarda bilgi ounlukla ontogenezin filogenezle
olan ilikisine benzer bir eyle balantlandnlsa da bu bir yanl an
lamadr, analizin btn zgnl psikolojik ontogenezi szde ev
relere dayandrmamasdr, bunu bir dahaki sefere gstereceiz
esas itibariyle biyolojik olarak gzlemlenen geliimde evrelerin
saptanabilen hibir temeli yoktur. Geliimi harekete geiren tama
men kazaysa, tukhe'nin yaratt engelse, tukhe bizi Sokrates ncesi
felsefenin gene aym ekilde bizzat dnyann gerekesini arad
noktaya getirir.
Clinamen* gibi bir ey lazmd. Demokritos bu eilimin adn
koymaya kalktnda iin iine dnceyi sokmak iin, kendini da
ha batan saf bir olumsuzluk ilevinin aleyhtar olarak konumlandr
d ve dedi ki Esas olan firjsv deildir kelime oyununun, renci
lerimizden birinin verdii adla felsefenin arkaik evresinden beri Heidegger'in zamanndaki gibi kullanldm size gstermek iindi bu
ve ekledi: Esas olan jurevdeildir, ev'dir, Yunancada dev yapay
bir kel imedir.** Ne ev ne de ov dedi,*** ne dedi? Bugn bizim sor
duumuz soruya, idealizm sorusuna cevap vererek dedi ki Hibir
ey mi acaba? Hayr. Belki hibir ey, ama hiflik] deil.-***
*
Lat. "eilim" atomlarn ngrlemez biimde yn deitirme eilimine
Lucretius'un verdii ad. -.n.
** Yun. fiT]Sev (meden): yok; dev (den): deil, -.n.
*** Yun. ev (en): iinde, orada; ov (on): -dr. -.n.
**** Franszcas yle: "Rien, peut-etre? non pas - peut-etre rien, mais pas rien."
-.n.
TUKHEVE A U T O M A T ON I 71
Soru ve Cevaplar
F. DOLTO Evreler olmadan -drtya ncesinde zeknn oluu

munu nasl betimleriz dnemiyorum. Bana kalrsa savunma d
lemleri ve idi edilmeyi gzlerden saklayan dlemlerin yan sra
sakatlanma tehditleriyle ilgili de evrelere bavurmak zorundayz.
Evre tanm, libidoyu biimlendiren evreler, hep karanlkta kalacak
olan szde doal olgunlamaya gndermeyle yaplmamaldr. Evre
ler idi edilme kaygs etrafnda rgtlenir. Cinsellie girile gn
deme gelen iftleme olgusu travma yaratcdr al sana koca bir
delik ve bu olgunun geliimi rgtleyici ilevi vardr.
di edilme kaygs btn evreleri delip geen bir ip gibidir.
Kendi ortaya kndan nceki stten kesilme, tuvalet terbiyesi
gibi ilikilere yn verir. Bu evrelerin her birini, merkezinde kt
bir bulumann yer ald bir diyalektikte billurlatrr. Evrelerin
birbiriyle tutarl olmas kt karlamalar olarak kaydedilmeleriy
le mmkndr.
Kt karlamalarn en merkezi olan cinsellik seviyesindedir.
Bu, idi edilme kaygsndan yaylan cinsel tonun tm evrelere bu
lat anlamna gelmez. Tam tersine o empati gereklemedii iin
travmadan ve birincil sahneden bahsediyoruz.
12 ubat 1964
Objet Petit a olarak Bak

zerine
/
VI
Gz ile Bak Arasndaki Blnme
znenin blnmesi.
Travmann olgusall.
Maurice Merleau-Ponty.
Felsefe gelenei.
Yanslama.
Her eyi gren.
Ryada gsteriyor.
DEVAM EDYORUM.
Wiederholung kelimesini size hatrlatmtm etimolojik gn

dermesinin, haler (yedee alp ekmek) olduundan bahsederken,
yananlamnn "bktrc" olduunu vurgulamak iin epey zerinde
durmutum.
Yedee alp ekmek, ekmek. Neyi ekmek? Belki kelimenin Franszcadaki mulakl zerinde oynayarak, kura ekmek, ekili di
yebiliriz. O zaman u Zwang (zorlant), bizi ekilmesi zorunlu olan
kda gtrr oyunda tek bir kt varsa, baka kt ekemem.
Gsterenler takmnn matematikteki anlamyla kme olu
turmas ve bu zelliiyle mesela tam saynn sonsuzluuna kart
olmas, hemen o zorunlu kdm ilevine uygulanabilir bir ema ta
sarlamamza imkn verir. Eer zne gsterenin znesiyse onun
tarafndan belirleniyorsa, bu durumda ezamanl a tercihe ba
l etkilerin artzamanllnda ald ekliyle hayal edebiliriz. Burada
mesele grlemeyen istatistiki etkiler deildir, bu iyice anlalmal;
geri dnleri zorunlu klan ey am yapsdr. Aristoteles'in automaton'u ite bu noktada, stratejiler dediimiz eyin akla kavu-
turulmasyla bizim gzmzde bir ekle brnr. Zaten Wiederholungzwang'daki, yani tekrarlama zorlantsmdaki Zwang' da otoma
tizm diye tercme ediyoruz bazen.
1
Size daha sonra baz olgulardan bahsedeceim, bunlar ocuun
ihtiyatszca benmerkezci diye nitelendirilen monologunun baz
anlarnda, tam anlamyla szdizimine bal oyunlarn gzlemlendi
i olgulardr. Bu oyunlar nbilin dediimiz alana aittir, fakat de
yim yerindeyse toplumsal a iinde bilind rezervinin ya
taklarn olutururlar adeta bir Kzlderili rezervi gibi.
Szdizimi elbette nbilinlidir. Fakat znenin anlayamad ey
szdiziminin bilind rezerviyle ilikili olduudur. zne tarihesi
ni anlatrken szdizimine hkmeden ey alttan alta etkisini gstere
rek szdizimini gittike daha da younlatrr. Peki neye gre daha
youn? Freud'un ruhsal direnci tanmlarken bandan itibaren ekir
dek olarak adlandrd eye gre.
Bu ekirdein travmatik bir eye gndermede bulunduunu sy
lemek, tam deil yaklak bir ifade olur. znenin direnci ile, sylem
ekirdein etrafndaki younlamaya yneldii srada ortaya kan
sylemin o ilk direncini birbirinden ayrt etmemiz gerekir. nk
"znenin direnci" deyii farazi bir benin varlm ima eder fazlasy
la; orada ekirdee yaklatka ben nitelemesini hak edecek bir
ey bulunduundan pek o kadar emin olamayz.
ekirdek, geree dair olarak adlandnlmaldr kural alg
zdelii olan geree dair. En nihayetinde gerek, Freud'un bir tr
numune alma olarak adlandrd ilemi temel alr; bu numunenin
dorulad gereklik duygusu sayesinde algda olduumuza temin
ediliriz. Bu ne demektir? zne cephesinde buna uyan denir.
Geen sefer tekrarlamada neyin sz konusu olduunu Ryalarn
Yorumu'mm yedinci blmndeki rya etrafnda ele aldm; bu rya
nn analiz edilmedii iin gayet kapal, iki kat, kat kapal olsa
da seilmesi bu noktada, son aamasna varm rya grme sreci
sz konusu olunca, gayet anlamldr. Uyana yol aan gereklik, r
ya ve arzu imparatorluunun kar koyduu o hafif grlt mdr?
GZ LE BAKI ARASINDAK BLNME I 77
Acaba baka bir ey deil midir? Sakn bu ryann kaygsnn en di

binde kendini aa vuran ey olmasn? Yani, baba-oul ilikisi
nin en mahrem ksmnda bulunan ve lmde deil de, kader anla
mnda lmn tesinde kendini gsteren ey olmasn?
Herkes uyurken rastlant sonucu meydana gelenle mumun dev
rilmesi, arafn tutumas, anlamsz olay, kaza, kt talih Baba,
grmyor musun yanyorum? szndeki rtl de olsa i burkucu
taraf arasnda, tekrarlamada grdmz ilikinin ayns vardr. Ka
der nevrozu veya baarszlk nevrozu derken bize gre kastedilen
budur. Gerekleemeyen ey intibak deil, tukhe, yani bulumadr.
Aristoteles'in forml burada btn zellikleriyle bulunur ta
nm gerei, tukhe bize ancak seme yetisine {proairesis) sahip bir
varlk tarafndan gelir; tukhe, yani iyi ya da kt talih, cansz bir
nesneden, bir ocuktan, bir hayvandan gelemez. rnek tekil edebi
lecek nitelikteki bu ryada meydana gelen kaza bal bama bunu
tasvir eder. Muhakkak ki Aristoteles bu noktada teriotes, ucubelik
diye nitelendirdii cinsel davrann an biimlerinin kysnda
kendisini durduran o snra iaret etmektedir yine.
Tekrarlanan kaza ile, hakiki gereklik olup bizi drtye ynlen
diren rtl anlam arasndaki ilikinin kapal yan, bize bir eyi ke
sin biimde gsterir: Tedavide aktarm ad verilen doal olmayan
etkinin gerek yznn ortaya kanlmas, aktanmn getirilip gn
cel analitik duruma balanmasndan ibaret deildir. Seansn ya da
seanslar dizisinin gncelliine indirgeme ynnde gitmenin hazr
lk niteliinde bile deeri yoktur. Doru tekrarlama kavram, tekrar
lamay aktaran etkilerinin btn ile kantrmayacamz bir ynde
elde edilmelidir. Aktarann ilevini ele aldmzda, zerinde dura
camz meselelerden biri de aktarmn bizi tekrarlamann gbeine
nasl gtrebileceini kavramaya almak olacak.
Bu yzden tekrarlamay nce bulumann olduu yerde, znede
meydana gelen blnme zerinden temellendirmemiz gerekiyor.
Bu blnme analitik kefin ve deneyimin tipik bir boyutunu olutu
rur; diyalektik etkisiyle, gerein kkensel olarak ho gelmediini
idrak etmemizi salar. te gerein, znede drtyle en ok ibirli
i iinde olduu nokta budur drtye en son deineceiz, zira bu
yolun nereden dndn ancak katettikten sonra anlayabiliriz.
Sonu olarak birincil sahne niye o kadar travma yaratcdr? Ne

den daima ya ok ge ya da ok erken olur? Neden zne birincil sah
neden ya ok fazla zevk alren azndan balangta taknt nevro
zunun travma yaratc nedensellik zincirini byle tasavvur ettik
ya da histerikte olduu gibi ok az zevk alr? Eer hakikaten bu ka
dar derin libidinal nitelii varsa, neden zneyi hemen uyandrmaz?
Neden burada karmza kan olgu dustukhia'dr?* Neden olgun
lat iddia edilen szde igdlerin bu sreci (tukhe kelimesinden
tretebileceimiz) tik yani, tesadfi olan ey tarafndan delinip geilir, teyellenir, mhlanr?
imdilik ufkumuz cinsellikle olan temel ilikide olgusal olarak
ortaya kan eyle snrl. Analitik deneyimde undan yola klr:
Birincil sahne travma yaratc nitelikteyse, analiz edilebilirlikteki
deimeler cinsel empatiyle deil, olgusal bir olguyla desteklenir.
Kurt Adam deneyiminde lgnca izi srlen sahnede kendini gste
ren penisin kaybolmas ve tekrar belirmesinin tuhafl gibi ol
gusal bir olguyla.
Geen sefer znenin blnmesinin nerede olduuna iaret et
mek istedim. Bu blnme uyandktan sonra da geree dn ile bi
lin arasnda devam eder geree dn, nihayet ayaklan zeri
ne basan dnyann temsili, kollarm kaldrm, Bu nasl felaket, ne
oldu, ne feci, ne aptallk, ne sersem ey o uyuyakalan adam ve tek
rardan rlen, btn bunlan bir kbus gibi yaadm bilen ama yi
ne de toparlanan bilin, Btn bunlar yaayan benim, rya m diye
kendimi imdiklememe gerek yok. u var ki, bu blnme sadece da
ha derin bir blnmeyi temsilen oradadr, daha derin blnme ise
rya mekanizmasnda zneye gndermede bulunan, sitem dolu ba
klarla yaklaan ocuun imgesi ile dier tarafta buna sebebiyet
veren ve iine dt ey, yalvarma, ocuun sesi, bakma talebi
arasndadr: Baba grmyor musun...
* Yun. "ansszlk", -.n.
GZ LE BAKI ARASINDAK BLNME I: 79
2
Sizinle bir yolda gidiyoruz, ben serbest ilerliyorum, bylesi bana en
iyisi gibi grnyor uvaldzm kilimden geirip br tarafa at
lyorum ve znenin yolu zerine dnmeye alan herkes ile bi
zim aramzda bir kavak gibi olan o sorunun bulunduu tarafa gei
yorum.
Hakikat araynda ktmz bu yol, travmay olgusallm bir
yansmas olarak gren servenimizle alabilecek mi? Yoksa bu
yolu gelenein oldum olas koyduu yerde, hakikat ile grn ara
sndaki diyalektik seviyesinde mi aramalyz: Temelde dnsel, bir
bakma estetik zellii olan, grselliin merkeziliini vurgulayan
bir algdan m yola kp kavramalyz?
Dostumuz Maurice Merleau-Ponty'nin lmnden sonra ya
ymlanan Grnen ve Grnmeyen (Le Visible et l'invisible) kitahnn tam da bu hafta elinize gemesi rastlant deil tik, yani tesa
dfi deil.
Onunla fikir alveriimiz bu kitapta ete kemie brnd. Bonneval Kongresi'ndeki konumasn* dn gibi hatrlyorum, onun tut
tuu yolu bu konuma gayet gzel gsteriyordu, hazrlad eserin
bir noktasnda bu yol son buldu, fakat eseri gene de tamamlanm
durumdayd. Claude Lefort'un titiz ve adanm almas bu konuda
bize bir fikir veriyor. Bu vesileyle Claude Lefort'a sayglarm sunu
yorum, bu metnin yazya geirildii uzun ve zorlu sre onun
emekleriyle mkemmel bir sonuca ulat.
Grnen ve Grnmeyen kitab felsefi gelenein ortaya k
nn gstermeye yarayabilir Platon'la balayan ve dnceyi
ne kartan bu gelenek estetik bir dnyadan hareket edip, en yk
sek iyi olarak varla bir son verilmesiyle tanmlanr, bylece ayn
zamanda kendi snn da olan bir gzellie ular. Maurice MerleauPonty'nin bu gelenein ba kiisini gznden tanmas bouna de
il*
L'Inconscient: VIe Colloque de Bonneval, haz. Henri Ey, Desclee de Brouwer, 1966. -.n.
Hem bir bitii hem de yeni bir balangc iiide tayan bu kitap
ta, balarda Algnn Grngbilimi (Phenomenologie de la perceptiori) olarak formle edilmi olan yolda, hem bir hatrlatma hem de
ileri doru atlm bir adm greceksiniz. Kitapta felsefi dnce
gelitike en u noktasma kadar gtrlen ve idealizm teriminde
ifadesini bulan savrulmaya kar, biimin dzenleyici ilevi hatrla
tlyor o zaman bir astar halini alan temsil ile onun kaplamas
beklenen eyin birbiriyle rtmesi nasl salanr? Algnn Grn
gbilimi kitab bizi biimin dzenleyiciliine geri gtryordu; bu
ilevi ynetenin sadece znenin gz olmadn, onun btn bek
lentisi, btn hareketi, tutuu, kaslar ve i organlar seviyesindeki
cokusu olduunu, yani ksaca onun btnsel ynelmilii denen
eyde saptanan kurucu mevcudiyeti olduunu gsteriyordu.
Maurice Merleau-Ponty imdi bu grngbilimin de snrlarm
zorlayarak bundan sonraki adm atyor. Onun sizi sadece grselin
grngbilimiyle balantl yollardan gtrmediini greceksiniz,
nk gittii yollar, grnenin, bizi grenin gz nne yerletiren
eye bamlln yeniden kefetmeye soyunuyor ve iin en nem
li noktas da bu. Ama bunu sylemek bile fazla olur, nk gz olsa
olsa grenin filizi diyebileceim bir eyin, gznden nceki eyin
eretilemesidir. Maurice Merleau-Ponty'nin gsterdii yolla, bak
n hep nceden var olduunu ortaya koymaya almaktayz
ben tek bir noktadan grebilirim, ama varoluumda bana her taraf
tan baklr.
Bizi bu yaptm en byk arzusu olan o ontolojik geri dne
ulatracak olan ey hi kukusuz kkensel olarak maruz kaldm
bu grme'dir; bunun temelleri ise biimin daha ilkel bir tesisinde
bulunabilir.
Bu vesileyle birine cevap vermek istiyorum, elbette herkes gibi
benim de bir ontolojim var basit ya da gelimi, neden olmasn?
Fakat muhakkak ki konumamda gstermeye altklarm deneyim
alannn tmn kapsama iddiasmda deil ki szlerim Freud'un
szlerine yeni yorumlar getiriyorsa da, esas olarak onun betimledi
i deneyimin zelliklerini merkez almaktadr. Bilindn kavra
mann nmzde at iki-aradalk durumu bile, Freud'un akla
malar bize bunun znenin sahip kmas gereken bir ey olduunu
gsterdii lde bizim iin ilgin olur. Sadece unu ekleyeceim:

Freudculuun det zere doalclk olarak nitelendirilen bu ynn
devam ettirmek kanlmaz grnyor, nk bu, ruhsal gereklii
maddeletirmeden cisimletirme yolundaki tek olmasa da nadir gi
riimlerden biridir.
Maurice Merleau-Ponty'nin bize sunduu ve deneyim iplerimi
zin az ok kutuplatrd skopik alanda, ontolojik stat en olgusal,
hatta en hkmsz etkileriyle kendini gsterir. Ama bizim grn
meyen ile grnen arasndan gememiz gerekmiyor. Bizi ilgilendi
ren blnme, grngbilimsel deneyimin ynelmiliinin, niyetli
liinin bizi ynelttii dnyann baz biimler dayatmasndan kay
naklanan mesafe deildir (grnenin deneyimlenmesinde karla
tmz snrlar bundan kaynaklanr). Bak bize ancak tuhaf bir
olumsallk biiminde kendini gsterir; bu olumsallk ufukta deneyi
mimizin yoluna kp onu durduran eyi, yani idi edilme kaygs
n yaratan eksiklii simgeler.
Gz ve bak; bize gre drt skopik alanda kendini ite bu b
lnmede davurur.
3
eylerle olan ilikimizin grme yoluyla oluan ve temsillere ait fi
grlerle dzenlendii haliyle, bu ilikide bir ey bir evreden tekine
kayar, geer, aktarlr ve hep bir dereceye kadar elden karlr
bak dediimiz ey budur.
Bunu hissedebilmenizin pek ok yolu var. Acaba, doaya bakt
mzda karmza kan esrarengiz grnmlerinden biriyle, en
an haliyle mi betimlesem? Yanslama (mimetisme) ad verilen g
rngden bahsediyorum.
Bu konuda pek ok ey sylendi ve her eyden nce, sama ey
ler sylendi mesela yanslama grnglerinin ortama uyarlan
mayla aklanabilecei gibi. Ben ayn grte deilim. Pek oklan
arasndan kk bir kitab okumanz tavsiye ederim, muhakkak o
unuz biliyorsunuzdur, Caillois'mn Medusa ve reks (Meduse et
compagnie) adl kitab; burada ortama uyarlanma fikri gayet zekice
eletirilir. Bir taraftan, yanslamaya yol aan mutasyonun etkili ola
bilmesi, mesela bceklerde, ancak ilk bata ve bir anda gerekle

mesine baldr. Dier taraftan yanslama yetenekleri sayesinde ko
ruma altnda olduklar iddia edilen bceklerin zellikle avc kula
rn midesinde baka bceklerle ayn miktarda bulunduunun grl
mesi, yanslamann szde doal ayklanmann hizmetindeki etkile
rini bir kalemde silip atar.
Fakat mesele bu noktada deil. Yanslamaya dair en radikal me
sele, bu olguyu, yanslama emareleri gsteren organizmann kendi
sine ait biimlendirici bir gce mi atfetmeliyiz sorusudur. Sorunun
meru bir soru olabilmesi iin, bu gcn sadece yanslanan bedenin
biimini deil, onun evreyle olan ya o ortamdan kendini ayrt et
tii ya da tersine o ortamla kart ilikisini de hangi devreler
araclyla denetleyebilir duruma geldiini zihnimizde canlandrabilmemiz gerekir. Ksaca, Caillois'nm gayet yerinde bir ekilde ha
trlatt gibi, bu tr yanslama tezahrlerinde, zellikle de gzlerin
ilevini akla getiren tezahrlerde, yani "basit gz" de denen ocelus'
lar sz konusu olduunda, bunlarn gzlerle olan benzerliklerinden
dolay m etkileyici olduklarn, yoksa tersine gzlerin mi ocelus'lara benzerliklerinden dolay etkileyici olduklarm anlamak gerekir
gerekten de ocelus'lann kendilerine bakan avc ya da kurban
zerinde byle bir etkisi vardr. Baka deyile gz ile bakn ilev
lerini birbirinden ayrmamz gerekmez mi?
Ayrt edici zellii yznden yeri, olgusall ve istisnai olu
undan dolay setiimiz u rnek, bize gre dierlerinden ayr
tutulmas gereken bir ilevin kk bir tezahrnden ibarettir; adl
adnca syleyecek olursak: leke'nin ilevinin. Bu rnek, grlsnistenen'in grmekten nce var olduunu ortaya koymas bakmn
dan deerlidir.
Evrensel bir grenin olduu varsaymna ihtiya yoktur. Eer le
kenin ilevinin zerklii tannp bakn ileviyle zdeletirilirse,
skopik alanda dnyann oluumunun btn evrelerinde bunun nere
lere kadar uzandm, nasl bir seyir izlediini aratrabiliriz. O za
man unun farkna varrz: Leke ve bakn ilevi hem baka en giz
li ekilde hkmeder, hem de bilinli olduunu hayal edip kendinden
honut kalan o grme biimine yakalanmamay baarr.
Bilincin kendine dnebilmesi tpk Valerynin Gen Kader
Tannas'nn kendini, kendini grrken grmesi gibi, kendi kendini

yakalamas bir tr "el abukluu, marifet"le olur. Bakn ilevin
den bir kanma sz konusudur burada.
Ryada kendisine sunulan uyanklktaki biimlere zt im
gesel biimlere ulatnda znenin ald konumdan grnen eye
dayanarak geen sefer karttmz topolojide bulabiliriz bunu.
Ayn ekilde, zne iin gayet tatminkr olan ve analitik dene
yimde narsisizm terimiyle ifade edilen dzeyde ki ben ayna imge
sine gndermeyle temel bir yap olma zelliini bahsi geen dzeye
yeniden kazandrmaya altm , o dzeyden yaylan tatminde,
hatta zne iin by leine kkl bir kendini bilmezlie bahane olan o
kendinden honutlukta nitekim o dzeyde hkmranl, felsefi
gelenein bahsettii seyre dalma* biiminde znenin karsna
kan dolulua kadar uzanmaz m? bir atlatmann farkna varmaz
myz? Bakn ilevinden bahsediyorum. Yani dnya sahnesinde
seyredilen varlklarz, nitekim Maurice Merleau-Ponty de buna ia
ret ediyor. Bizi bilin haline getiren ey, ayn zamanda bizi speculum mundi** olarak tesis ediyor. Demin Maurice Merleau-Ponty'nin
izinde bahsettiim, o bizi saran ve ncelikle baklan varlklar haline
getiren ama bunu bize gstermeyen bakn altnda olmann tatmin
edici bir taraf yok mu?
Bu anlamda, dnya sahnesi bize her eyi grr nitelikte gsterir
kendini. Platoncu bak asndan bu, her eyi grme niteliinin ak
tarld mutlak bir varlk dlemine denk der. Seyre dalma gibi
grngsel bir deneyim seviyesinde dahi, ortaya kan bu her eyi
grme, dikizcilik boyutu bir kadmm, ona gsterilmemek artyla,
grldn bilmekten ald doyum gibi kendini gsterir.
Dnya mutlak dikizcidir fakat tehirci deildir bizi bakmaya
kkrtmaz. Bak diye kkrtmaya balarsa, o zaman tuhaflk, yaban
clk hissi ba gsterir.
Bu ne demektir? Uyank olduumuzda bakn silinmesi ve dn
yann sadece bakmayp ayn zamanda gsterdii olgusunun da si
*
Fr. contemplation szcn balama gre "seyre dalma" veya "tefekkr"
diye evirdik, -.n.
** Lat. "dnyann aynas", -.n.
linmesi demek deil midir? Rya alannda ise tersine imgelerin

zellii gsteriyor olmalardr.
Gsteriyor ama burada da yine znede bir tr kayma ortaya
kar. Herhangi bir rya metnini alm sadece geen sefer kulland
m ryay deil, syleyeceklerim o ryada gizemli kaabilir, her
hangi bir ryay alm koordinatlarna yerletirin, gsteriyor'un
ne getiini greceksiniz. O kadar ne geer ki, onu koordine eden
zellikleriyleyani ufkun bulunmay, uyanklkta seyredilen e
yin kapanmas, imgelerin ne kmas, birbirlerine kontrast olmala
r, leke oluturmalar, renklerinin younlamas sonuta biz rya
da temelde grmeyen biri konumundayzdr. zne ryann onu ne
reye gtrdn grmez, ryay takip eder, hatta bazen kopabilir
bile, kendi kendine bu bir rya der, ama hibir ekilde kendini rya
da Descartes'm cogito'sundaki gibi dnce olarak yakalayamaz.
Yok, bu bir rya, diyebilir. Ama Ne de olsa ben bu ryadaki bilincim
diyen biri gibi yakalayamaz kendini.
Ryada o bir kelebektir. Bu ne demektir? Bak olarak kendi
gerekliinde kelebei gryor demektir. Bunca ekil, bunca resim,
bunca renk nedir? O bedava grlsn-istemektir, bize gre bakn
zndeki ilkellik burada kendini belli eder. Bak sen! Kurt Adam'
dehete dren kelebekten pek de farkl olmayan bir kelebektir
ve Maurice Merleau-Ponty bunun ne kadar nemli olduunu iyi bi
lir, nitekim bir dipnotta buna deinir. Zhuangzi uyandnda, ya bir
kelebek ryasnda kendini Zhuangzi olarak gryorsa, diye sorar.
Hakldr da, hem de iki kere hakldr, nk birincisi, deli olmad
nn kantdr bu, kendini Zhuangzi'nin ta kendisi olarak grmez
kincisi, ne kadar hakldr, onu da tam bilmez. Hakikaten de kimli
inin kkenlerinden birini kelebekken o srada olduu ve znde
hep olduu, onu kendi renklerine boyayan o kelebekken kavra
mtr ve bu nedenle en son kkeninde Zhuangzi'dir.
Kant da udur: Kelebekken aklna, uyank Zhuangzi'yken r
yasnda kelebek olduunu gren kelebek miyim sorusunu sormak
gelmez. nk ryasnda kelebek olduunu grdnde, kukusuz
sonradan kendini kelebek olarak temsil ettiine tanklk etmesi ge
rekecektir, fakat bu onun kelebekte tutsak olduu anlamna gelmez
tutulmu kelebektir ama kimsenin tutsa deildir, nk ryada
kimseye gre kelebek deildir. Sadece uyandnda bakalarna g

re Zhuangzi'dir ve onlarn kelebek ama yakalanmtr.
Bu yzden zne Zhuangzi deil de Kurt Adam ise kelebek
znede fobik bir dehet uyandrabilir, nk bu kk kanat rp
lar, ilk kez arzunun alarna yakalandnda onun varlna mim
koyan o ilk izgili desenin dahil olduu nedensellik silsilesinin r
pntsndan pek de uzak deildir ve bunun farkna varmak fobik bir
dehet uyandrr.
Bir dahaki sefere skopik doyumun zne deineceim. Bak
kendi iinde, Lacan cebirinin, znenin iine dt objet a'sn banndrabilir; skopik alana zelliini veren ve kendine zg doyumu
nu ortaya karan ey, yapsal nedenlerden tr, znenin d
nn burada hep grnmez kalmas, nk sfra indirgenmi olma
sdr. Objet a olarak bak, idi edilme grngsnde ifadesini bu
lan merkezi eksiklii simgeletirmeyi baarr ve doas gerei nok
ta biiminde, silinen bir ileve indirgenmi olan bir objet a dr, bu
zellikleri sayesinde znenin grnenin tesinde ne olduunu bil
mesini engeller bu bilmeyi dncenin felsefi aratrma yolun
daki tm ilerlemesinin en belirgin zelliidir.
Soru ve Cevaplar
X. AUDOUARD Analizde zneye kendisine bakldn ne lde

belli etmeliyiz? Yani znenin kendi kendine bakma srecine bakan
biri konumunda olduumuzu ne lde belli etmeliyiz?
Yukarda sylediklerimi batan alarak size burada anlattklarmda
iki amacm olduunu syleyeceim. Biri analistleri ilgilendiriyor,
dieri psikanalizin bir bilim olup olmadm anlamak zere burada
bulunanlar.
Psikanaliz ne bir Weltanschauung'dur,* ne de evrenin anahtarn
sunmay vaat eden bir felsefe. Belli bir amaca hizmet eder, tarihsel
* Alm. "dnya gr, dnya tasavvuru, ideoloji", -.n.
olarak zne mefhumunun geliiminin belirledii bir amatr bu. z

neyi gsterene olan bamllna geri gtrerek, mefhumu yeni bir
tarzda ortaya koyar.
Algdan bilime gitmek apak ortada olan bir bak as gibi g
rnmektedir, znenin varl kavramas iin bundan daha iyi bir de
neme tahtas yoktur. Aristoteles'in Sokrates ncesi filozoflarn sy
lediklerini yeniden ele alarak izledii yol da budur. Fakat analitik
deneyim bu yola ekidzen verilmesini gerekli klmtr, nk i
di edilme uurumunu gz ard eden bir yoldur bu. Bunu mesela
tukhe'nin, benek biimi dnda, teogoniye ve yaradla dahil ola
mamasndan anlayabiliriz.
Ben burada tukhe'nin grsel etkide nasl temsil edildiini anla
maya alyorum. Skopik ilevde tik, yani tesadfi noktann, leke
adm verdiim seviyede yer aldm gstereceim. Bu u anlama
gelir, bakla baklann karlkllk dzlemi, zne asndan, olay
yerinde bulunmadnn kant olmaya her eyden daha msaittir.
Dolaysyla seans iindeki mdahalelerimizle znenin bu dzleme
yerlemesine sebebiyet vermememiz yerinde olur. Tersine, onu ya
nltc olan bu nihai bak asndan koparmamz gerekir.
Sizin de fark ettiiniz bu mahzur, ne kadar ihtiyatl olmamz ge
rektiini gsteriyor. Hastaya olur olmaz Vah vah u suratnza ba
kn! veya Yeleinizin st dmesi ak kalm, demiyoruz. Yani ana
liz yz yze yaplmyorsa bir sebebi var. Bak ile grme arasndaki
blnme skopik drty drtler listesine almamza izin verecek,
greceksiniz. Nasl okunacam bilirsek, Freud'un skopik drty
Drtler ve Drtlerin Ald Biimler (Triebe und Triebschicksale)
makalesinde zaten en nplana geirdiim ve teki drtlere benze
mediini gsterdiini fark ederiz. Nitekim idi edilme teriminden
tamamen syrlan da bu drtdr.
19 ubat 1964
VII
Anamorfoz
Bilincin temeline dair.

Bakn objet a olarak ayrcal.
Krlerin optii.
Tablodakifallus.
Grntn gelip beni buluyor beyhude yere
Ve girmiyor iime sadece onu gsterdiim bu yerde
Sen yzn bana dndnde bulacaksn yalnzca
Dlenen glgeni bakmn duvarnda
O bedbaht benim aynalarla emsal
Tpk yanstan ama grmeyen o aynalar
Gzm tpk onlar gibi bo ve barndryor onlar gibi
Krlnn kayna olan senin yokluunu iinde
BELK HATIRLAYACAKSINIZ, geen seminerlerden birinde konu
mama Aragon'un Elsa'nn Mecnunu kitabndan "Kar-ark" ba
lkl bu dizelerle balamtm. O srada bak konusunu bu kadar ge
ni ele alacam bilmiyordum. Beni buna ynelten Freud'un tekrar
lama kavramn sunma tarzm oldu.
Skopik ilevle byle oyalanmamz da tekrarlamayla ilgili ak
lamalara dahil, bunu inkr edemeyiz ve bu ekilde oyalanmam
za yol aan ise kukusuz Maurice Merleau-Ponty'nin Grnen ve
Grnmeyen eserinin yaymlanmas oldu. Bana yle geliyor ki,
eer burada bir buluma varsa bu iyi bir bulumadr ve amac, bu
gn birazdan gstermeye alacam gibi, bilindmm bak a
sndan bilinci nereye yerletireceimize iaret etmektir.
Biliyorsunuz bizzat Freud'un syleminde bilincin zerinde bir
glge vardr, hatta ileride iimize yarayacak bir terimi kullanacak
olursak, bir tr geirimsizlik vardr tpk zerine tentr srlen

tuvalin geirimsizlii gibi.
Fakat konuyu braktmz yerden tekrar ele almadan nce,
rendiime gre geen sefer beni dinleyen kulaklar tarafndan yanl
duyulmu bir terime aklk getirmeliyim. Yorumlayarak kulland
m, aslnda gayet basit bir kelime, tik, nedense artc gelmi bu
kulaklara. Bazlar ise haprk gibi duymu. Halbuki belirtmitim,
tukhe'nin sfatdr burada bahsedilen, nasl ki psiik de psukhe'nin s
fatysa. Tekrarlama deneyiminin merkezinde bu benzerlikten yarar
lanmamn bir amac var mutlaka; analizin aydnlatt haliyle ruhsal
(psiik) geliime dair her trl kavrayta tesadflik (tik) merkezi
neme sahiptir. Dolaysyla bugnk konumam gz etrafnda, eutukhia ya da dustukhia, yani mutlu buluma, talihsiz buluma etra
fnda geliecek.
1
Gen Kader Tanras bir yerde, Kendimi grdm gryordum,
der. Kukusuz bu cmlenin Gen Kader Tanras'nda gelitirilen
tema, yani diillik balamnda hem youn hem de karmak bir an
lam vardr fakat daha buralara gelmedik. Temsille olan ilikisin
de bilincin temel ballaklarndan birini idrak eden ve Kendimi
grdm gryorum ifadesiyle kendine iaret eden filozofla da
ha iimiz var. Bu forml destekleyen kant var mdr? znenin
kendisini dnce olarak kavramasn salayan kartezyen cogito'da
gndermede bulunduumuz temel biimle bu formln ballak
olmay srdrmesi sonuta nasl aklanr?
Dncenin kendi idrakini yaltan, bir tr kukudur, buna yn
temsel kuku ad verilir, temsilde dnceye destek oluturabilecek
her ey bunun kapsamna girer. O zaman nasl olur da Kendimi gr
dm gryorum bu idrakin zarf ve artalan olarak kalmay sr
drr, hatta zannedilenin de tesinde onun kesinliine temel tekil
eder? nk Isnarak kendimi styorum, bedene beden olarak ya
plan bir gndermedir, bendeki bir noktadan yaylan scaklk hissi
beni sarar ve beni beden olarak konumlandrr. Halbuki Kendimi
ANAM O RFO Z I 89
grdm gryorum'da grmenin alanna girdiime dair benzer

bir histen bahsedilemez.
Bunun da tesinde, grngbilimciler unu gayet kesin ve bir o
kadar da kafa kantnc biimde belirtmilerdir: Darsn grd
m gayet aktr, alg benim iimde deildir, kavrad nesnelerin
zerindedir. Buna ramen dnyay sanki Kendimi grdm gryorum'un ikinlii kapsamna giren bir alg iinde idrak ederim.
znenin buradaki ayrcal bu iki kutuplu ve dnl ilikinin bir
sonucu gibidir, yle ki, algladm anda temsillerim bana ait hale
gelir.
Dnyann ideal bir yer olduu zann ve bana sadece temsillerimi
verdii kukusu buradan doar. Ciddi pratik pek bunun ceremesini
ekmez, buna karlk filozof veya idealist, hem kendine hem de
onu dinleyenlere kar mahcup duruma der. Dnyada bana gr
nen ne varsa sadece temsillerimde grndn nasl inkr edebili
rim? Piskopos Berkeley'in alt edilemez-yntemi budur; bununla
ve arada tahminen gznzden kam olan, iyelik belirten, tem
sillerin bana ait olmas konusunda onun znel gryle ilgili
sylenecek ok ey var. Bu tefekkr sreci, kendi stne dnen
dnm sreci, u noktasna gtrldnde, kartezyen tefekk
rn eline den zneyi hileyen bir gce dntrebilir.
Dnyadaki mevcudiyet biimim, tek kesinlik olarak zne oldu
umun kesinliine indirgenmi bir zne olmaktr, bu da etkin bir
hilemeye dnr. Nitekim felsefi tefekkrn devammda zne
iin terazinin kefesinde dntrc tarihsel eylem ar basmaya
balar ve etkin kendilik bilincinin tarihteki dnmleriyle ekille
nen yaplanmalar bu nokta etrafnda dzenlenir. Heidegger'in d
ncesinde en st seviyesine ulaan varla dair tefekkr ise bu hileme gcn varln kendisine iade eder veya en azndan varlk
la nasl ilikilendirilebilecei sorusunu ortaya atar.
Maurice Merleau-Ponty'nin bizi getirdii yer de budur. Fakat
metnine bakacak olursanz, onun tam bu noktada geri ekildiim ve
grmenin ortaya kn saptamak istiyorsak grnen ve grnme
yene dair nsezinin kaynana dnmemizi, tezli ya da tezsiz her tr
l tefekkrden nce var olana gitmemizi nerdiini grrsnz.
Onun amac, bedenden deil ama, "dnyann teni" olarak adlandr
d eyden, grmenin ilk noktasnn hangi yolu izleyerek ortaya

kabildiini yeniden kurmak ya da kurgulamaktr nk der, bu
rada yaplacak i yeniden ina ya da restorasyondur, ayn yolu ters
ynde katetmek deildir. Bylece, bu tamamlanmam kitapta, san
ki bir aray betimlenir, gren ben'in, kendimi iinden syrp kar
dm adsz bir tzn aray. Bata benim de paras olduum parl
dayan alarn, ya da nlarn da diyebiliriz,* iinden, bir gz olarak
ben ortaya karm, bir anlamda, dikizleme ilevi denebilecek eyin
iinden karm.
Yabani bir koku yaylr, ufukta Artemis'in av belli belirsiz sei
lir onun dokunuu sanki konuan kiiyi kaybettiimiz o trajik ye
tersizlik nyla btnleir.
Fakat gene de Merleau-Ponty'nin tutmak istedii yol bu yol mu
dur? Tefekkrnn sonraki blmne dair elimizde kalan izler biz
de kuku uyandrr. Bunlarda verilen nirengi noktalan, zellikle de
gerek anlamnda psikanalitik bilindma dair nirengi noktalan,
onun belki de felsefi gelenee gre daha zgn bir araya girecei
ni, zneye dair tefekkrde bizim analiz sayesinde peine dm ol
duumuz yeni bir boyuta yneleceini fark etmemize neden olur.
ahsen ben Merleau-Ponty'nin baz notlanm ok arpc bulu
yorum, baka okurlara grneceinden daha az esrarengiz grn
yorlar bana, burada bahsedeceim emalarla zellikle biriyle
gayet iyi rtyorlar. Mesela eldivenin tersyz olmasyla ilgili no
tu okuyun tpk klk eldivende derinin krk sarmas gibi
kendini grdn grme yanlsamas iindeki bilincin, bakn ter
sine dnm yapm adeta kendine temel aldn grrz.
2
Peki bak nedir?
znenin indirgenme alannda, bir knlmann meydana geldii o
ilk hileme noktasndan hareket edeceim bu krlma bizi bir
baka gnderge bulmak gerektii konusunda uyanr, bu da analizin
*
Yazar burada Franszcada okunuu ayn olan, retina/a tabakasn art
ran a (rets) ve n (raf) kelimeleriyle oynuyor, -.n.
ANAM O RFO Z I 91
bilincin ayrcalklarn azaltmada esas ald gndergedir.

Analiz bilinci aresizcesine snrl kabul eder ve onu sadece bir
idealletirme ilkesi gibi deil, aym zamanda bir bilememezlik ilke
si olarak, grsel alana gndermeyle yeniden anlam kazanan bir
terimle bir kr nokta olarak da tesis eder. Bu terim analitik sz da
arcna Fransz okulu tarafndan kazandrlmtr. Sadece bir e
retileme midir? Skopik drtyle ilgili her eye damgasn vuran
mulakl burada da gryoruz.
Bize gre bilin sadece, tamamlanmam metnin kurmacalmda, hazrlk mahiyetinde size gstermeye altm eye kyasla bir
anlam ifade eder buradan hareketle zneyi, ilk bakta iinden
konuur grnd o yerin tam da boluklarnda konuan bir zne
olarak yeniden yerli yerine oturturuz. Fakat burada sadece nbilincin bilindyla ilikisinden bahsediyoruz. Olduu haliyle bilince
balanan dinamik, znenin kendi metnine ynelttii dikkat, Fre
ud'un da vurgulad gibi, u na kadar -kuramn dnda kalr ve
akas henz telaffuz edilmemitir.
Tam da bu noktada znenin kendi blnmesiyle ilgilenmeye
balamasnn bu blnmeyi belirleyen eye bal olduunu ne s
ryorum bu ilgisi, bir ilk ayrlktan doan, bal bana gerein
yaklamasnn yol at bir kendini sakatlamadan kaynaklanan ve
bizim cebirimizdeki ad objet a olan ayrcalkl bir nesneye baldr.
Skopik ilikide, znenin temel bir salnm ierisinde asld d
lemin dayand nesne bakta Ayrcal ve znenin bu kadar
uzun zaman ona day andnn zannedilmi olmas y apndan kay
naklanr.
Ne demek istediimizi hemen bir emayla anlatalm. zne ken
dini bu baka uydurmaya alr almaz, o benek eklindeki nes
neye dnr, yitip giden o varlk noktas haline gelir, zne bunu
kendi yetersizlii zanneder. Ayn ekilde znenin, arzu seviyesinde
baml olduunu anlad btn nesneler iinde bak, kavranlamazlyla tekilerden aynlr. Bu yzden baka her nesneden daha
fazla yanl anlalmtr ve belki gene bu yzden zne; kendi yitip
giden ve benek eklindeki niteliini kendini grrken kendini gr
me bilincinin yanlsamasnda simgeletirir, burada bak aradan
kartlr.
Peki bak bilincin ters yzyse onu nasl tahayyl edebiliriz?

fade hi yersiz deil, nk baka bir vcut kazandrabiliriz.
Sartre Varlk ve Hilik'in en parlak paralarndan birinde tekinin
varl boyutunda bu vcudu devreye sokar. Eer bak olmasayd,
Sartre'm tanmna gre nesnelliin koullan olacak olan, gereklii
ksmen sekteye uratan ayn koullara tabi olurdu teki. Sartre'm
dnd biimiyle bak yakalanverdiim baktr dnyamn
btn bak alanm deitirir, bulunduum hilik noktasndan
kuvvet izgilerini deitirerek dnyam bir nevi organizmalardan
yaylan nlar olarak dzenler. Hiletirici zne olan benimle etra
fmdaki eylerin ilikisinin gerekletii yer olan bakn yle bir
ayncal vardr ki, bakan kii olarak benim, bana nesne olarak ba
kann gzn krletirmeme yol aar. Bak altnda olan ben, diye
yazar Sartre, artk bana bakan gz grmyorum, gz grecek
olursam da bak kayboluyor.
Doru bir grngbilimsel analiz midir bu? Hayr. Bak altnda
olduumda, bak talebinde bulunduumda, bak elde ettiimde,
onu bak olarak grmem. Ressamlar bu haliyle bak maskede ya
kalamakta herkesten stndrler, bunu hissedebilmeniz iin mesela
Goya'y anmam yeter.
Bak kendini grr Sartre'm bahsettii bak kastediyorum,
beni yakalayp utanca boan bak, nk Sartre'a gre en baskn
duygu budur. Bulutuum bu bak Sartre'm metninde de bunu
bulabilirsiniz grlen bir bak deildir, tekinin alannda benim
tarafmdan hayal edilen bir baktr.
Sartre'm metnine bakacak olursanz grrsnz, bu bakn sah
neye km grme organyla ilgiliymi gibi anlatmaz, avda birden
yapraklarn hrtsnn duyulmasndan, koridordan gelen ayak ses
lerinden bahseder peki ne zaman? Kendisinin anahtar deliinden
bakma edimi iinde boy gsterdii bir anda. Bir bak onu dikizle
me ilevinde yakalayverir, sersemletir, allak bullak eder ve utanca
boar. Elbette sz konusu bak, tekinin bak olarak mevcudiyeti
dir. Fakat bu, bakn aslmda ne olduunu, balangta zne zneye
bir ilikide, tekinin bana bakarkenki mevcudiyeti gibi bir ilevde
yakaladmz anlamna m gelir? Kendini yakalanvermi hisse
den, nesnellik dnyasnn balla olan hileyici zne deil, ken
ANAM O RFO Z I 93
dini arzu ilevinde tutan zne olduu iin bakn devreye girdii
ak deil midir?
Zaten arzu dikizleme alannda olutuu iin deil midir ki onu el
abukluuyla yok edebiliriz?
3
Kendimizi deyim yerindeyse, grme alann arzu alanyla btnle
tiren damarlar boyunca aka brakarak, bakn arzunun ilevinde
ki bu ayrcaln kavrayabiliriz.
Optiin geometral* adyla ayrt edeceim boyutunun, tam da
kartezyen tefekkrn, znenin ilevini en saf haliyle balatt sra
da gelimi olmas bouna deildir.
Baka pek oklan arasndan bir nesneyle bunu rneklendirece
im ilgin ekilde zamannda zerinde oka dndrten ile
viyle bu nesne bana gre iyi bir rnek tekil ediyor.
Bugn size hissettirmeye altm konuda ileri gitmek isteyen
ler iin bir kaynak: Baltrusaitis'in kitab Anamorfozlar (Anamorphoses).
rnek bir yap olduundan, seminerimde anamorfoz ilevinden
oka faydalandm. Basit bir anamorfoz, silindir olmayan, neden
oluur? Bu elimdeki dz kt zerinde bir portre olduunu d
nn. Gryorsunuz ansmza kara tahta da eik duruyor. Kdm
daki resmin her bir noktasn, bir dizi ideal ip ya da izgiyle, eik y
zeye aktardm dnn, ortaya kacak eyi kolayca hayal edebi
lirsiniz perspektif izgileri diyebileceimiz izgiler uyarnca ge
nilemi ve deforme olmu bir figr elde edeceksiniz. Bu yapmda
faydalanlan resmi, yani benim kendi grme alanma yerletirilmi
resmi kaldracak olursam, yerimde kalarak baktmda edineceim
izlenim hemen hemen ayn olur, hi deilse resmin anahatlann ta
nrm en iyi ihtimalle de tpatp ayn izlenimi edinirim.
imdi birka yzyl ncesine, 1533 ylma ait bir resim dolatra
cam, bir tablo rprodksiyonu, hepiniz tanyorsunuzdur sannm
*
Perspektifsiz; bir cismin perspektifsiz olarak yaplm betimlemesi, izimi,
tasavvuru, -.n.
Hans Holbein'm Sefirler isimli tablosu. Bilenler tekrar hatrlaya

cak. Bilmeyenler dikkatle baksnlar. Birazdan tekrar tabloya dne
ceim.
Grme genel olarak imgelerin ilevi adn verebileceimiz bir
biimde dzenlenir. Bu ilev uzamdaki iki birimin noktas noktas
na birbirine denk dmesiyle tanmlanr. Aralarndaki ilikiyi kuran
optik aralar her ne olursa olsun, grnt de ister sanal ister gerek
olsun, esas mesele noktas noktasna birbirlerine denk dmeleridir.
Demek ki grme alannda imge biiminde ortaya kan her ey, anamorfozun oluturulmasna imkn veren bu basit emaya indirgene
bilir, yani bir yzeye bal olan imgenin geometral nokta adm vere
ceimiz belli bir noktayla ilikisine indirgenebilir. Bu yntemle
ki dz izgi kendine den rol oynayp n izledii yol olur
belirlenen her ey imge adm hak eder diyebiliriz.
Bu noktada bilime sanat karr. Leonardo da Vinci k krlma
sn esas alan inalaryla hem bir bilgin hem de bir sanatdr. Vitruvius'un mimari zerine incelemesi de pek uzak dmez. Perspekti
fin geometral yasalarna dair giderek artan sorgulamalar Vignola
ve Alberti'de buluruz, grme alanna ynelik ayrcalkl ilgi ise pers
pektif zerine aratrmalar etrafnda younlar kendisi de bir tr
geometral nokta, bir tr perspektif noktas olan kartezyen znenin
tesisiyle bunun ilikisini grmemek olanakszdr. Ve tablo gayet
nemli olan bu ileve tekrar dneceiz geometral perspektif etra
fnda, resim tarihinde yeni bir tarzda rgtlenir.
imdi, Diderot'yu dnmenizi rica ediyorum. Grenler in
Krler zerine Mektup sayesinde fark edeceiniz gibi, bu ina gr
menin ne olduunu tamamen skalamaktr. nk geometral grme
uzam kr biri tarafndan da gayet gzel tahayyl edilebilir ve yeni
den ina edilebilir hatta bildiiniz gibi benim epeyce zerinde
durduum aynann sanal uzamnda imgelenen ksmlar da buna da
hil edilebilir.
Geometral perspektifte grme yetisinden deil, sadece uzamn
iaretlenmesinden bahsedilebilir. Kr kii tand uzam alannn,
hem de gerek mahiyetinde tand uzam alannn uzaktan ve ean
l olarak alglanabileceini gayet iyi kavrayabilir. Onun kavrad
zamansal bir ilevdir, enstantanedir. Descartes'm bulduu n k-
ANAM O RFO Z I 95
nlmas yasalarn dnn, burada gzlerin eylemi iki ubuun birbiriyle eleen eylemi gibi temsil edilir. Demek ki, bilakis grmenin
geometral boyutu, grme alannn bize sunduu znelletirici k
kensel ilikiyi her ynyle ifade etmez.
Anamorfozun yapsnda perspektifin tersine evrilmi olarak
kullanld aklamas bu yzden gayet nemlidir.
Perspektifi saptama aletini Drer icat etmitir. Drer'in zgara
penceresi demin benim bu kara tahtayla arama koyduum o resme
benzetilebilir, ya da daha dorusu dz izgiler ekilen bir tuval ve
ya kaln bir yzeydir bu izgilerin nlar olmas art deil, ipler
de olabilir ve bu izgiler dnyada grdm her noktay tuvalde
izginin iinden geecei bir noktaya balar.
Demek ki zgara pencere, doru bir perspektif imge oluturmak
iin gelitirilmitir. Kullanmn tersine evirecek olsam elde edece
im sonu, pencerenin ucundaki dnyay yeni batan oluturmak
deil, ilk yzeyde elde ettiim imgenin baka bir yzeyde deforme
edilen hali olur ve her eyi canmn istedii gibi tuhaf ekilde ekip
uzatarak gsteren bu ilemle, zevkli bir oyunmuasna oynarm.
nann, vaktiyle kendini bu keyfe kaptranlar olmutu. Baltrusaitis'in kitab bu uran yol at hiddetli polemiklerden ve bunlar
dan tretilen nemli kitaplardan bahseder. Tourelles Soka'nn ora
larda bulunan ve imdi yklm olan Minimes Manastnnn geitle
rinden birinin upuzun duvarnda bir tablo varm ve, rastlant bu ya,
Aziz Yuhanna'nn Patmos adasndaki temsiliymi bu tablo, deforme
edici zelliinin tam anlamyla ortaya kabilmesi iin tabloya bir
delikten bakmak gerekiyormu.
Deformasyon paranoya uyandrc btn belirsizliklere msait
tir bahsettiimiz duvar resmi bu zellikte deildi ve Arcimboldo'dan Salvador Dali'ye kadar her trl kullanlmtr. Hatta unu
syleyebilirim, bu dknlk perspektif zerine geometral aratr
malarn gzden kardklarn tamamlar.
Nasl olur da kimse burada... bir ereksiyon etkisinden bahset
mez? Bilhassa dinlenme halindeki bir organ zerine yaplm bir
dvme hayal edin, bir baka durumda, ifademi mazur grn, tam
halini alacak olsun.
Bak alanndaki ksmi bir boyut olan, bu haliyle grmeyle hi
bir alakas bulunmayan geometral boyutun zndeki eksiklik ile

vinin simgesini, fallik hayaletin boy gsteriinin simgesini nasl
olup da grmeyiz?
imdi, Sefirler tablosunda ne gryorsunuz? Umuyorum
herkesin elinden geecek ekilde dolamtr. Resimdeki iki kiinin
nnde, ilk srada yamuk ekilde havada duran o tuhaf nesne acaba
nedir?
Bu iki kii gsterili ssleri ierisinde kaskat donakalmlardr.
kisinin arasnda dnemin resminde vanitas* simgesi olan bir dizi
nesne yer alr. Aym dnemde Comelius Agrippa Bilimlerin Beyhudelii (De vanitate scientiarum) adl eserim yazar; kitabnda bilim
leri olduu kadar sanat da hedef alr ve o nesnelerin hepsi de o va
kitler bildiiniz trivium ve quadrivium'lad&** gruplandnldklan
haliyle, hem bilimlerin hem de sanatn simge nesneleridir. O halde,
gsteriin alan bu en byleyici biimleriyle gsterilmekteyken,
onun karsndaki, umakta olan o eik nesne de neyin nesidir? Bi
lemezsiniz nk ona srt evirirsiniz ve bylece tablonun by
leyiciliinden kaarsnz.
Resmin sizi kukusuz epeydir tutsak ettii odadan kmaya ba
layn. Tam giderken arkanz dnersiniz tpk Anamorfozlar kita
bnn yazarnn betimledii gibi ve o biimin altnda ne yakalar
snz? Bir kurukafa.
Bata hi de yle grnmez yazarn mrekkepbal kemii
ne benzettii bu ekil bana daha ok Dali'nin bir zamanlar kasten se
fil, pis ve olan bitenden habersiz yal bir kadmm ba stne zevk
le yerletirdii koca ekmei hatrlatr, veya yine Dali'nin yumuak
saatlerini hatrlatr bana, bu saatler de en az tablonun n ksmndaki
uan nesne kadar fallik bir anlam ifade eder.
Btn bunlarn bize gsterdii udur: znenin olutuu ve ge
ometral optik araynn srd bir devrin tam gbeinde Holbein,
znenin hilenmi hali olan bir eyi bizler iin grnr klar as* Lat. "beyhudelik". -.n.
** Antikada ve ortaada eitimde "serbest sanatlar" olarak adlandrlan bi
lim ve sanatlarn snflandrlmasnda esas alnan iki gruptur. Trivium ( ana yol)
gramer, retorik ve mantktan, quadrivium (drt ana yolun birletii kavak) ise
aritmetik, geometri, mzik ve astronomiden oluur, -.n.
ANAM O RFO Z I 97
ma baklrsa, idi edilmenin iareti eksi/'nin [(-cp)] imgede cisme

brnmesi olan bir biimle hilenen bu ey, arzularn temel drtler
erevesindeki btn rgtlenmesini bir merkezde toplar.
Fakat grme ilevini daha da telerde aramalyz. O zaman bu ilev
den fallik simgenin, anamorfoz hayaletinin deil, tablodaki haliyle
nabz gibi atan, gz kamatrc ve yzeye yaylc ileviyle bakn
ortaya ktn grrz.
Her tablo neyse bu tablo da odur, bir bak tuzadr. Hangi tab
loda olursa olsun, tam da her noktasnda bak aradnz srada,
onun kaybolduunu grrsnz. Gelecek sefere bunun zerinde
duracam.
Soru ve Cevaplar
F. WAHL Dediniz ki, Sartre'n betimledii ekilde ilk bata bak

tekinin baknda yakalamak baka dair temel deneyim deildir.
Bakn arzu ynnde kavranmasyla ilgili sylediklerinizi biraz
daha aabilir misiniz?
Eer arzunun diyalektii vurgulanmazsa tekinin bakrm neden
alg alannn rgtlenmesini bozaca anlalmaz. Mesele u ki, sz
konusu zne dnmsel bilincin znesi deil, arzunun znesidir.
Meselenin geometral nokta olan gz olduu zannediliyor, oysa sz
konusu olan bambaka bir gzdr Sefirler'm nplannda umak
ta olan gzdr.
Ama sizin syleminizde tekinin tekrar nasl ortaya kaca an
lalmyor...
Yere aklmyorum ya, nemli olan bu.
unu da sylemek istiyorum, siz zneden ve gerekten bahsedin
ce, insan ilk bata dinlerken terimleri olduu gibi almaya meyilli
oluyor. Ama yava yava ilikileri iinde almak gerektiini ve topo
lojik bir tanmlar olduunu fark ediyor zne ve gerek, bln
menin iki yannda, dlemin direncinde konumlandrlmak. Bir ba

kma gerek, dirence dair bir deneyim.
Sylemimi u ekilde devam ettiriyorum her terim sadece teki
lerle olan topolojik ilikisinden destek alr ve cogito znesi de ayn
muameleyi grr.
Topoloji size gre bir keif yntemi mi, yoksa sergileme yntemi
mi?
Analiz deneyimimize zg topolojinin yerinin belirlenmesi daha
sonra metafizik bak asndan tekrar ele alnabilir. Merleau-Ponty'
nin bu yolda ilerlediini dnyorum, kitabn ikinci ksmnda Kurt
Adam'a. ve eldivenin parmana yapt gndermeyi okuyun.
P. KAUFFMAN: Baka dair tipik bir yapy verdiniz ama n gen
lemesinden bahsetmediniz.
Bakn gz olmadn syledim, bir tek Holbein'n bana kendi yu
muak saatimi gsterme cretinde bulunduu o uan ekil altndaki
bak hari... Bir dahaki sefere cisimleen ktan bahsedeceim.
26 ubat 1964
VIII
izgi ve Ik
Arzu ve tablo.
Sardalya kutusunun hikyesi.
Perde.
Yanslama.
Organ.
Hibir zaman seni grdm yerden
bakmyorsun bana.
GZN LEV, sizi aydnlatmaya alan kiiyi uzak keiflere gt

rebilir. Mesela organn ilevi ve en ncesinde basit mevcudiyeti ne
zamandan beri canl soyunda kendini gstermitir?
znenin organla ilikisi deneyimimizin merkezini tekil eder.
Meme, dk ve daha baka, ilgi alanmza giren btn organlar ara
snda gz de yer alr ve gzn gemiinin yaamn ortaya kn
temsil eden trlere kadar uzanmas arpcdr. Masumca istiridye
yiyorsunuzdur mutlaka, hayvanlar leminde bu seviyede bile gzn
oktan ortaya km olduunu bilmiyorsunuzdur. Bu tr keifler
den ok ey reniyoruz, bunu sylemek yerinde olur, her eyi ol
masa da ok eitli eyler reniyoruz. Ancak bunlarn arasndan
aratrmamzla en bantl olan sememiz gerekiyor.
Geen sefer tahtann tepesine izdiim o gayet basit, kk
genin nemini kavrayabilmeniz iin birok nokta zerinde yeterin
ce durdum sanrm.
ema eyle bu ilemsel montajda kullanlan optii hatrla
manz iin; bu montaj sonradan zellikle on beinci yzyl sonu, on
altnc ve on yedinci yzyllarda resim tekniine hkim olan pers
pektifin tersine evrilmi kullanmna tanklk eder. Anamorfoz bi
ze resimde uzamdaki eylerin gereki bir rprodksiyonunun ol-
Nesne
Ik noktas
Geometral nokta
Tablo
madiim gsterir zaten gereki bir rprodksiyon ifadesine de

kukuyla yaklalmaldr.
Ayn zamanda bu kk ema sayesinde, baz optiklerin grme
nin ne olduunu gzden karmamza yol atn gsterebilirim.
Sz geen optikten kr kiiler de yararlanr. Diderot'nun mektu
bundan bahsettim, grmenin uzamda bize tm temin ettiklerini kr
kiinin de nasl hesaba katabildiim, yeniden ina edebildiim, ta
hayyl edebildiim ve bunlar zerine konuabildiini mektup bize
gayet gzel gsterir. Kukusuz bu olanak zerine Diderot metafizik
imalar olan devaml bir ikirciklilik ina eder, ama bu mulaklk
metnini canlandrr ve iimize ileyen bir metin olmasna yol aar.
Bize gre, geometral boyut bizi ilgilendiren znenin, grme ala
nnda nasl yakalandn, idare edildiini ve orada kapal tutuldu
unu sezmemize imkn verir.
Holbein'n tablosunda n ksmda dalgalanan o tuhaf nesneyi si
ze hemen gsterdim, her zamankinden fazla saklamaya kalkmayp kartlan atm bakan kiiyi, yani bizleri adeta tuzaa dr
mek iin oradan bakmakta olan o nesneden bahsettim. Szn ksas
ressamn birer zne olarak bizlere resmen tablonun iine davet edil
diimizi ve yakalanm olarak temsil edildiimizi aka gsterme
sinin bir yolu bu kukusuz istisnai ve ressam tarafndan zerinde
dnlm bir yolu. nk bu tablonun sim, ki size daha nce ya
ratt etkiden, varitas ile yaknlklanndan bahsetmitim, bu by
ZG VE IIK I 101
leyici tabloda ssl ve sabit iki kiinin arasnda dnemin bak a

sndan sanat ve bilimlerin beyhudeliini hatrlatan her eyin temsil
edildiini sylemitim bu tablonun sim tam yava yava, sola
doru ondan hafife uzaklatmz srada geri dnp yzen sihirli
nesnenin ne olduunu grdmzde aa kar. Tablo o kurukafa
figryle bize kendi hiliimizi yanstr. Demek ki grmenin ge
ometral boyutu zneyi yakalamakta kullanlr, bunun arzuyla iliki
si aikrdr, ama yine de bir muamma olarak kalmay srdrr.
Peki, tabloda yakalanan, sabitlenen, fakat ayn zamanda sanat
y bir ey ne? yapmaya iten arzu nedir? Bugn bu yolda ilerle
meye alacaz.
1
Grnen konusunda her ey bir tuzaktr ve bilhassa girift'ti tp
k Maurice Merleau-Ponty'nin Grnen ve Grnmeyen kitabnn
blmlerinden birinin balnda ifade ettii gibi. Grme ilevinin
sunduu tek bir snr, tek bir yama yoktur ki bize labirent gibi g
rnmesin. Biz orada farkl alanlar ayrt ettike nasl birbirleriyle
kesitiklerinin daha da iyi farkna varrz.
Geometral alan adm verdiim alanda, sanki nce k bize, de
yim yerindeyse, ipin ucunu verir. Bu ipin bizi nesnenin her bir nok
tasna baladn geen sefer grmtnz; zerinde imgeyi sapta
yacamz perde biimindeki adan getii yerde, basbaya bir ip
ilevi grdn belirtmitik. imdi k, malum, dz izgi halinde
yaylr, bu kesin. O halde sanki k bize ipin ucunu veriyor gibidir.
Fakat bu ipin a ihtiyac olmadn dnn sadece gergin
bir ip olsun. Bu yzden kr kii btn aklamalarmz takip edebi
lir, yeter ki biraz gayret sarf edelim. Mesela belli ykseklie sahip
bir nesneyi elleriyle yoklamasn isteriz, sonra gergin ipi takip etme
sini salarz, yeri saptanm imgeleri yeniden reten belli bir dzen
lenii bir yzey zerinde parmaklarnn ucuyla dokunarak ayrt et
meyi retiriz yani, tpk saf optikte biz eitli oranlarda ve temel
olarak trde ilikileri, uzamda bir noktayla baka bir nokta arasn
daki denklikleri nasl hayal ediyorsak, ayn ekilde ayrt etmesini
retiriz, sonuta bizim yaptmz da ayn ip zerindeki iki nokta
nn yerini belirlemekten ibarettir. Dolaysyla bu ina, n temin

ettii eyi ille de kavramamza yardmc olmaz.
Uzamn optik yaplanmasnda kavraymz dmda kalan eyi
yakalamaya almak iin ne yapmalyz? Geleneksel tartma bu
nun zerinden yrr. Kant'a ve hatta Platon'a kadar uzanan bir iz
gide, bu konuyla uraan hem de gayet parlak biimde uraan son
filozof olan Alain'den bu yana filozoflar algnn szde yanltc nite
liiyle ilgilenmilerdir ayn zamanda hepsi de, algnn nesneyi
olduu yerde bulduunu sylemekte ve kp eklinin paralel kenar
lardan olumasndan dolay, algmzn altnda yatan uzamn kesinti
ye uramas yznden o ekli kp olarak algladmz vurgula
makta mahirdirler. Alg etrafndaki klasik diyalektiin btn numa
ras, btn o "el abukluu, marifet", neyi geometral grme olarak
deerlendirdiine baldr, yani znde grsel olmayan bir uzamda
yer alan grmeye dair deerlendirmesine baldr.
Grnn varlkla olan ilikisinin z baka eyde yatar. Gr
me alann fetheden filozof onun zerinde kolayca hkimiyet kurar.
Bu ilikinin z dz izgide deil, k noktasmda yatar m yay
ma noktas, lt, ate, yansmalarn fkrd kaynak. Kukusuz
k dz izgi halinde yaylr ama krlr, dalr, kaplar, doldurur
gzmzn bir anak olduunu da unutmayalm , ayn zamanda
gzden taar da, gz anann etrafnda bir sr savunma organna,
aygtna ihtiyac vardr. ris sadece mesafeye tepki vermekle kal
maz, a da tepki verir ve gz anann dibinde meydana gelen
eyi korumakla ykmldr, baz durumlarda bundan dolay zarar
grebilir gzkapamz da fazla k karsnda nce krplr, hat
ta o bildik krtrmayla kslr.
Ayrca biliyoruz ki a duyarl olan sadece gz deildir. Koru
yucu zarn tm yzeyi sadece grsel olmayan, farkl nedenlerle
kukusuz a duyarl olabilir ve bu boyut kesinlikle grme ile
viyle snrlanamaz. Ia duyarl organlarn bir tasla olan renk le
keleri vardr. Gzde pigment tamamen ilevseldir, elbette son dere
ce karmak bir grng olarak ortaya kar, mesela koni hcrele
rinde rodopsin olarak ilev grr, aym ekilde a tabakann farkl
katmanlarnda ilev gsterir. Bu pigment gider gelir, btn ilevleri
her zaman ak ve derhal tespit edilebilecek nitelikte deildir, fakat
ZG VE IIK I 103
kla iliki mekanizmalarnn derinlii, karmakl ve ayn za

manda da birlii hakknda bir fikir verir.
znenin tam manasyla kla ilikisi daha batan mulak bir
iliki olarak kendim gsterir. Bunu iki genin olduu emada da
gryorsunuz zaten, bir taraftan birbirleriyle rtmeleri gerekir
ken ayn zamanda da birbirinin tersi konumdalar. Demin size bah
settiim, btn bu alan yaplandran girift zelliin, kesimelerin
ve optik kiazmamn, yani sinir liflerinin aprazlamasnn ilk rne
ini tekil ediyorlar.
znenin kla ilikisinin ortaya kard sorunu size hissettirebilmek iin, znenin yerinin geometrik optiin tanmlad geometral noktann yerinden baka olduunu gstermek iin imdi size k
k bir mesel anlatacam.
Hakiki bir hikye. Aa yukar benim yirmili yalanma dayan
yor o zamanlar tabii gen bir entelektel olduum iin tek der
dim baka yerlere gitmek, kendimi krsal blgede, dada, tata, hat
ta denizde somut bir pratiin iine atmakt. Bir gn bir limanda ba
lklk yapan bir ailenin yesi birka kiiyle birlikte kk bir tek
nedeydim. O zamanlar Bretanya blgemiz henz sanayilememiti,
trol avclna da gememiti, balk ceviz kabuu kadar teknesin
de balm avlyor, iin btn zorluk ve tehlikelerine de katlanyor
du. Ben de ite bu zorluk ve tehlikeleri paylamaktan holanyor
dum, ama sadece zorluk ve tehlike yoktu, havann gzel olduu gn
ler de vard. Bir gn alan ekme vaktini beklerken Kk Jean,
onu bu isimle anyorduk (btn ailesi gibi o da veremden ok er
ken aramzdan aynld, o vakitler bu hastalk hakikaten ok yaygn
d, toplumun btn katmanlarnda dolayordu), Kk Jean bana
dalgalarn stnde yzen bir ey gsterdi. Kck bir kutuydu bu,
hatta daha da kesin syleyelim, bir sardalya kutusuydu. Gnete y
zyordu, bizim de beslemekte olduumuz konserve sanayiinin bir
kant olarak orada bulunmaktayd. Gnete panldyordu. Kk
Jean bana yle dedi: u kutuyu gryor musun, u kutuyu? Hah i
te, o seni grmyor!
Bu kk konuma ona gre ok komikti, bense o kadar komik
bulmadm. Neden komik bulmadm anlamaya altm. ok
retici oldu.
ncelikle, eer Kk Jean'n kutunun beni grmediini syle

mesinin bir anlam varsa bunun nedeni, bir anlamda kutunun yine
de bana bakyor olmasdr. Ikl nokta seviyesinde bakmaktadr ba
na, yani bana bakan her eyin bulunduu noktadan bakmaktadr ve
bu bir eretileme deildir.
Bu kk hikyenin canalc noktas, arkadamn akima bunun
gelmesi, onun olay bu kadar komik bulmas, benimse daha az ko
mik bulmam, undan kaynaklanyor: Bana byle bir hikye anlatl
masnn nedeni o srada benim aynen kendimi tarif ettiim gibi,
hayatm bin bir zahmetle kazanan o kiilere gre vahi denen do
ayla, onlarla birlikte kucak kucaa olan benim anlatlamayacak
kadar tuhaf bir tablo oluturmamdr. Szn ksas o tabloda ben ol
sa olsa kck bir lekeydim. Ve bunu hissettiim iin bu mizahi,
ironik hikye iinde benden byle bahsedildiini duymak bana hi
komik gelmemiti.
Burada yapy zne dzeyinde alyorum, ama aslmda gzn
kla kurduu doal ilikide daha batan var olan bir eyi yanst
yor. Ben perspektifi kavradmz geometral noktada saptanan o
nokta biimli varlktan ibaret deilim. Muhakkak ki gzmn taba
nnda tablo oluuyor. O tablo kukusuz gzmn iinde. Ama ben
tablonun iindeyim.
Ik bana bakar ve gz tabanmdaki bu k sayesinde bir resim
ekillenir ekillenen sadece o kurulan iliki, filozofun zerinde
durduu o nesne deildir, ekillenen bir izlenimdir, bana gre daha
batan mesafesi olmayan bir yzeyin ltsdr. te bu noktada da
ha nce aradan km olan ey alan derinlii ve onun temsil etti
i tm mulaklk, deikenlik, tamamen benim kontrolm dmda
oluu gndeme gelir. Her an beni tutup aran ve manzaray sa
dece bir perspektif olmaktan, tablo dediim ey olmaktan karan
budur.
Tablonun balla, onunla ayn yerde, yani darda konum
landrlmas gereken ey bak noktasdr. Bunlarn birinden tekine
araclk eden, ikisinin arasnda bulunan ey ise optik geometral
uzamdan farkl cinsten olup, tamamen onun tersi rol oynayan, ile
vi bakmndan iinden geilir olmayan, aksine geirimsiz olan ey
dir yani, perdedir.
ZG VE IIK I 105
Bana k uzam olarak kendini gsteren uzamda bak her za

man iin bir k ve geirimsizlik oyunudur. Demin hikyemin mer
kezinde yer alan ve beni daima her noktada perde olmaktan, bir
kamama gibi gstermekten alkoyan o aynadr, o alann dma ta
an. Ksaca, bak noktas her zaman iin cevherin mulakln ar
trr.
Ben ise tabloda bir ey ifade ediyorsam, demin bahsettiim ve
leke diye adlandrdm perde olarak bir ey ifade etmekteyimdir.
2
znenin grme alanyla ilikisi byledir. zneyi burada zne keli
mesinin yaygm kullanm anlamnda, znel anlamnda anlamamalsmz bu iliki idealist bir iliki deildir. zne adm verdiim ve
tabloyu tutarl hale getirmede ihtiyacm olan bu genel tanm sadece
temsili bir tanm deildir.
znenin gsteri alanndaki ileviyle ilgili trl ekillerde yan
labiliriz.
Nitekim a tabakann arkasnda olup bitenin sentezlenmesi ile
vine dair rnekler Algnn Grngbilimi'nde vardr. Merleau-Ponty
gayet geni bir literatrden usturuplu ekilde gayet dikkate deer ol
gular bulup karr, mesela unu gsterir: Srf kark renklere kay
naklk eden bir alann bir ksmnn bir perde arkasnda gizlenmesi
renkler rnein iki ark ya da iki perde tarafndan retiliyor ola
bilir; biri tekinin arkasnda dnen bu iki perde belli bir renk tonu
oluturmaldr, srf bu ilem bile oradaki kompozisyonun bam
baka grnmesine yol aar. Sonuta burada, tamamen znel ilevi
yakalarz kelimenin bildik anlamyla znel ilev, iin iine dahil
olan merkezi mekanizmann emaresi, nk deneyde kullanlan ve
btn bileenlerim bildiimiz k oyunu zne tarafndan alglanan
dan farkldr.
Bir alann ya da bir rengin yansma etkilerinin fark edilmesi da
ha bakadr bunun da znel bir yan vardr, ama bambaka d
zenlenmitir. Mesela san bir alan mavi bir alann yanma koyalm
san alana yansyan rengi eken mavi alan baz deiimlere urar.
Fakat kesin olan u ki, renklerle ilgili ne varsa tamamen zneldir,
renk tayfnda rengin niteliini dalga boyuna veya k titreiminin

bu seviyesindeki ilgili frekansa balamamza izin veren nesnel hi
bir ballak yoktur. Burada znel bir ey vardr, ama farkl konumlanmtr.
Hepsi bu kadar m? znenin tablo adn verdiim eyle ilikisin
den bahsettiimde bahsi geen bu mudur? Kesinlikle deildir.
znenin tabloyla ilikisi baz filozoflarca ele alnmtr, fakat ta
biri caizse, hibir ey anlamamlardr. Raymond Ruyer'in Yeni Erek
ilik (Neo-finalisme) isimli kitabn okuyun; algy teleolojik bir ba
k asna oturtmak iin zneyi nasl mutlak bir genel tanm iine
yerletirmek zorunda kaldn grrsnz. zneyi mutlak bir ge
nel tanm iine oturtmann, en soyut ekilde yaplmas hari, hi ge
rei yoktur, hele de onun rneinde tek yaplmak istenen bir dama
tahtasnn nasl alglandm kavramamz iken dama tahtas z
itibariyle geometral optie dahildir, daha nce geometral optii
ayrmtm. Burada partes extra partes* alannda bulunuyoruz, bu
alan her zaman iin nesnenin kavranmasna kar kar. Bu istika
mette, ey indirgenemez niteliktedir.
Bununla birlikte bir grng alan da vardr; aa kt imti
yazl noktalara kyasla sonsuz geniliktedir, mutlak bir genel tanm
iindeki zneyi hakiki doasyla kavramamz salar. nk bizim
ona varlk veremememiz, onun talep edilebilir olmad anlamna
gelmez. Baz olgular vardr, sadece genel tanmn grngsel boyu
tundan yola klarak ifadelendirilebilirler; kendimi bunun vasta
syla tablodaki bir leke gibi konumlandrrm bunlar yanslama
olgulardr.
Yanslama olgularnn arz ettii az ya da ok gelimi sorunlarn
tamamn burada sralamam mmkn deil. Bu konudaki hususi a
lmalara bavurabilirsiniz, bunlar etkileyici olmakla kalmayp, d
ndrc olmalar bakmndan da son derece zengin almalardr.
Ben bugne kadar belki yeterince vurgulanmam bir noktaya de
inmekle yetineceim. Ve ncelikle yanslamada ortama uyarlanma
ilevinin nemi nedir diye soracam.
Bir yere kadar baz yanslama grnglerinde uyarlanmaya y
* Lat. "ksmlarn dnda kalan ksmlar anlamnda, -.n.
ZG VE IIK I 107
nelik veya uyumlu renklenmeden bahsedebiliriz ve mesela renklen

me Cuenot'nun baz durumlarda muhtemelen gayet yerinde olan
ifadesiyle znde uyarlandna gre, a kar bir savunmadan
ibarettir. evre artlarndan dolay yeil n hkim olduu bir or
tamda, szgelimi yeil bitkilerle evrelenmi bir suyun dibinde,
mikroskopik bir hayvan rnek gsterebileceimiz byle saysz
hayvan mevcuttur k kendisi iin zararl olabileceinden rengi
ni yeile dndrr. Yani yeil olarak geri gndermek zere
kendini yeile evirir ve bylece ortama uyum salama yoluyla
n etkilerinden korunur.
Fakat yanslamada olan ey bambakadr. Rasgele denebilecek
bir rnek seelim istisnai bir durum olduunu dnmeyin. Caprella ad verilen kk bir deniz kabuklusu vardr, adnn yanma bir
de acanthifera diye sfat eklenir; briozoaire ad verilen hayvanlarn
hayvan demek de zor ama, bu hayvanlarn arasnda yuvaland
nda neyi taklit eder? Yan bitki olan, briozoaire denen bu hayvan
lardaki bir lekeyi taklit eder briozoaire'in evrelerinden birinde
bir barsak boumu leke oluturur, bir baka evrede renkli bir mer
kez olarak ilev gsterir. Kk kabuklu, bu leke biimine uyumlamr. Kendini lekeye dntrr, tabloya dntrr, tabloya kendini
kaydeder. Yanslamann ilk balangc tam anlamyla budur. Ve z
nenin tabloya kaydedilmesinin temel boyutlan buradan hareketle,
ilk bakta tereddtl bir tahminin bize dndreceinden ok da
ha geerli gerekelerle aklanm grnr.
Caillois'nm Medusa ve reks adl kk kitabnda, bazen ko
nunun uzman olmayanlarda grlen su gtrmez bir ferasetle, yan
slama hakknda sylediklerine deinmitim onun mesafeli du
ruu belki de uzmann glkle ifade edebildiklerindeki derinlikle
ri daha iyi yakalamasna imkn veriyor.
Bazlan renklenmeleri, farkl dzeylerde amacna ulam orta
ma uyarlanma olgulan olarak grmekte srar ediyor. Ancak olgular
gsteriyor ki, yanslamada ortama uyarlanmalar yaygn olarak
anlald haliyle, hayatta kalma ihtiyacna bal durumlar he
men hemen sz konusu deil, yanslamalarn ounda ya uyarlan
ma amac hi yoktur ya da uyarlanmadan beklenen farazi sonula
rn kesinlikle tersi ynde bir etki grlr. Buna karlk Caillois
yanslama etkinliinin aa kt balca boyutlar oluturan

ana bal tanmlar travesti/klk deitirme, kamuflaj, gzda.
znenin kendini tabloya dahil ettii boyut bu alanda ortaya
kar. Yanslama bize bir eyin arkasnda yatan kendisi diyebilecei
miz halinden farkl halini gsterir. Yanslamann etkisi kelimenin
teknik anlamnda kamufle etmektir. Mesele zeminle uyum iinde
olmak deildir, alacal bir zemin zerinde kendini alacal hale getir
mektir tam tamna insanlarn sava operasyonlarnda uyguladk
lar kamuflaj teknii gibi.
Travestide belli bir cinsel hedef vardr. Doa bize bu cinsel he
defin esas olarak klk deitirme, bir maske arkasna saklanma gibi
eitli uygulamalarla ortaya ktn gsterir. Burada cinsel hede
fin ayr bir plan devreye girip nemli bir rol oynar ki bu hemen al
datmaca ile kartrlmamaldr. Bu durumda aldatmacann ilevi
bakadr; aldatmaca karsnda, sonularn iyice lp bimeden
nce, zihnimizin verecei kararlan bir sreliine askya almak ye
rinde olur.
Son olarak gzda denen olay da znenin daima grnmyle
elde etmeye alt st-deeri ierir. Burada da hemen bir zneleraras durum aramakta acele etmemeliyiz. Taklidin olduu her defa
snda abucak gya taklit edilen bir teki olduunu dnmekten
kanmalyz. Kukusuz taklit etmek bir imgeyi yemden retmektir.
Fakat temelde zne iin bu, uygulamas onu smsk kavrayan bir i
leve dahil olmaktr.
imdi de bizler iin znenin fethedilecei bir alan olarak ortaya
kan byle bir bilind ilevin bize neler rettiine bakalm.
3
Bu istikamette yine Caillois'nm bir saptamas bize rehberlik eder;
Caillois hayvan seviyesinde yanslama olgularnn insandaki sanat
ya da resim biimindeki davurumlara benzer olduunu iddia eder.
tiraz edebileceimiz tek nokta var, o da u: Sanki Rene Caillois'ya*
*
Burada belli ki hafzas Lacan' aldatm. leride, 9. blmde Roger Caillois
olarak dzeltiyor, -.n.
ZG VE IIK I 109
gre resim o kadar aktr ki ona bakarak baka bir eyi aklayabi
liriz.
Resim nedir? Tabii znenin kendini zne olarak saptad ileve
bouna tablo adm vermedik. Fakat bir insan znesi zneliinden
tablo yapmaya, merkezinde bakn bulunduu eyi kullanmaya
kalktnda ne olur? Bazlar der ki, sanat tabloda zne olmak is
ter ve resim sanatm teki sanatlardan ayran da sanatnn yaptta
kendini bize bir zne, bir bak olarak kabul ettirmek istemesidir.
Bakalar sanat rnnn nesne ynn vurgulayarak karlk verir.
Her iki istikamette de az ok geerli bir yan vardr, ama muhakkak
ki meseleyi btnyle aklamaz.
Ben u iddiada bulunuyorum tabloda her zaman mutlaka ba
kla ilgili bir ey kendini aa vurur. Ressam bunu gayet iyi bilir,
sanatnn ahlak, aratrmas, aray, almas, ona bal kalsn
kalmasn, gerekten de belli bir bakma biimini semeye dayanr.
Genel olarak bak dediimiz eyden en yoksun olan ve bir ift gz
den oluan tablolara bile baktmzda, insan figr temsilinin hep
ten yok olduu HollandalI ya da Flaman ressamlarn manzaralar gi
bi tablolara baktmzda, sonuta alttan alta her ressama zg yle
belirgin bir zellik grmeye balarsnz ki, sanki bir bak var gibi
gelir. Fakat bu sadece bir aratrma konusu ve sadece bir yanlsama
da olabilir.
Tablonun ilevinin ressamn tablosunu kelimenin tam anla
myla gzlerinin nne serdii kiiye gre ilevinin bakla bir
ilikisi vardr. Bu iliki ilk dnldnde zannedilecei gibi ba
k tuza olmas deildir. Tpk aktr gibi ressamn hedefinin de
grlmek olduu ve kendisine baklmasn istedii zannedilebilir.
Ben yle sanmyorum. Resim meraklsnn bakyla bir ilikisi ol
duunu ama daha karmak olduunu zannediyorum. Ressam, tab
losunun nnde durmas beklenen kiiye en azndan resmin epeyi
bir ksmnda u szlerle zetlenebilecek bir ey verir: Bakmak m is
tiyorsun? Peki, unu bir gr bakalm! Gze bir yem atar, ama n
ne tablo serilen kiiyi, bakm oraya brakmaya davet eder, tpk si
lahlan brakr gibi. Resmin yattmc, dzen getirici etkisi buradan
kaynaklanr. Bak iin deil gz iin bir ey sunulmutur, baktan
vazgemeyi, bak teslim etmeyi ieren bir eydir bu.
Sorun resmin btn bir cephesinin davurumcu resmin bu

alandan ayrlmasndan kaynaklanr. Davurumcu resim Freud'
un drt tatmini derken kulland anlamda belli bir tatmin salar
ki onu ayrt eden de budur zaten, bakn talep ettii eyi karlayan
bir tatmin.
Baka deyile, imdi de gzn nasl bir organ olduu sorusu so
rulmaldr. lev organ yaratr, derler. Tamamen sama organ
aklamyor bile. Organizmada organ olarak ne varsa daima byk
bir ilev eitliliiyle karmza kar. Gzde eitli ilevlerin bir
araya geldii aktr. Ayrt etme ilevi, net grn en seme nokta
s olanfovea seviyesinde en st dzeydedir. A tabakann geriye ka
lan ksm zerinde bambaka bir ey olur, bu ksm uzmanlar tara
fndan yanl yere gece grme ilevinin yeri olarak belirlenmitir.
Fakat gya ksk kta olanlar alglamak iin yaratlm olan bu
alan n etkilerini en st seviyede alglamamza imkn verdiin
den, burada da optik aprazlanma karmza kar. Beinci, altnc
byklkte bir yldz grmek isterseniz buna Arago grngs
denir yldza dmdz bakmayn. Azck yana bakarsanz grebi
lirsiniz ancak.
Gzn bu ilevleri, organn terapi odasndaki divanda ortaya
kan mahiyetini tam olarak aklamaz; keza, her organ gibi gzn de
divanda belirledii grevleri aklamaz. Drt ile aklama getir
menin ters taraf udur: ok belirsiz olduundan, organizmann bir
organla daha iyi baa kmasnn yolunun drt olduu fark edil
mez. Hayvanlar leminde bunun rnekleri oktur, organizma bir or
gann bymesine, an gelimesine yenik der. Organizmann or
ganla ilikisinde drtnn varsaylan ilevi sanki bir ahlak ereve
sinde tanmlanmtr. Drtnn gya ortama nceden uyarlanm
olduu rneklere hayrianlk duyanz. Hayran olunacak ey organiz
mann organndan herhangi bir ey yapabilmesidir.
Bizim bilindna olan gndermemizde mesele organla iliki
dir. Cinsellikle, hatta olmaz ama terime belli bir gnderge kazand
rabilecek olsak, cinsiyetle iliki meselesi bile deildir cinsiyet
hedefinde ulalabilecek gerekten mahrum olduu srece, esas
olarak fallusla ilikidir sz konusu olan.
znede idi edilme karmaas erevesinde rgtlenen yeter
ZG VE IIK I 111
sizlikle kendini gsteren bu organla birlikte meselemiz bilind

deneyiminin tam gbeine yerleir ve onunla har neir olduka
gzn ne kadar benzer bir diyalektik iinde yakalandm anlayabi
liriz.
Daha ilk bakta, gz ve bak diyalektiinde bir akma olma
yp temelde bir aldanma olduunu grrz. Akta bak talep etti
imde temelde tatmin etmeyen ve hep eksik olan udur: Hibir za
man seni grdm yerden bakmyorsun bana.
Buna karlk, baktm hibir zaman grmek istediim deildir.
Ye demin bahsettiim sanat ile resim meraklsnn ilikisi bir
oyundur, ne derlerse desinler bir gz aldatmacasdr. Eer altta ya
tan gereklie u ya da bu gndermeyi kastediyorsanz, burada, yan
l ekilde figratif denilene hibir gnderme yoktur.
Zeuksis ile Parrhasios'u konu alan antik masalda Zeuksis kula
r eken zmler yaparak hnerini gsterir. Bu zmlerin mkem
mel zmler olduu vurgulanmaz, kularin bile gznn aldand
vurgulanr. Dostu Parrhasios'un duvara bir tl perde izerek onu
yenmesi bunun bir kantdr, izdii ylesine benzer ki perdeye, Ze
uksis ona dnp imdi de sen gster bakalm bunun arkasnda ne
yaptn? der. Bu da gsteriyor ki mesele gz aldatmaktr. Bakn
gz karsndaki zaferi.
Gzn ve bakn bu ilevi zerinden gelecek sefer yolumuza
devam edeceiz.
Soru ve Cevaplar
M. SAFOUAN Doru anladysam, tabloyu seyre dalnca gz bak

brakp dinleniyor.
Grn ile onun tesi arasndaki diyalektikten tekrar bahsederek
unu syleyebilirim: Grnn tesinde kendi bama bir ey yok
sa da bak vardr. Organ olarak gz bu noktaya konumlanr.
Grnn tesinde eksiklik mi var yoksa bak m?
Drtnn etkili olduu skopik boyutunda objet a'nn btn dier

boyutlarda grlebilen ayn ilevine rastlanr.
Objet a znenin kendini oluturabilmek iin bir organ gibi ken
disinden ayrld eydir. Eksikliin, yani fallusun simgesi yerine
geer, ama fallus gibi olduundan deil, eksik olduundan. Yani bir
nesne olmas gerekir birincisi aynlmabilir bir nesne, kincisi de
eksiklikle bir trl ilikisi olan bir nesne. Ne demek istediimi he
men aklayacam.
Oral dzeyde hi vardr, nk znenin memeden kesildii nes
ne artk onun iin bir hitir. Zihinsel anoreksiyada, ocuk hi'i yer.
Bu yolla memeden kesilme nesnesinin nasl idi edilme seviyesin
de bir yoksunluk gibi ilev gsterdiim kavrayabilirsiniz.
Anal dzey eretilemenin yeridir bir nesne yerine bir baka
s, fallus yerine dknn verilmesi. Anal drtnn niin fedakrlk,
ba ve armaann yeri olduunu buradan anlayabilirsiniz. Sizdeki
yetmediinde, eksiklik yznden vermeniz gerekeni veremedii
nizde, yerine baka ey verme imknnz vardr. Bu yzden, ahlak
bakmndan insan anal seviyede yer alr. Bu zellikle de materyalist
ahlak iin dorudur.
Skopik dzeyde artk talep seviyesinde deil, arzu seviyesindeyizdir, tekinin Arzusu seviyesinde. Ses drts dzeyinde de bu
byledir ve bilind deneyimine en yakn olan da budur.
Genel olarak bakn grmek istediimizle ilikisi bir aldatmaca
ilikisidir. zne olduundan baka grnr ve grmesi iin ona su
nulan grmek istedii deildir. Gz bu yolla objet a gibi ilev gs
terir, yani eksiklik (-cp) seviyesinde.
4 Mart 1964
Tablo Nedir?
Varlk ve benzeri.
Perde aldatmacas
Bak terbiyecisi ve gz aldatmacas.
Ardndan bak.
Jest ve dokunu.
Griilsn-istemek ve invidia.
BR DDADA bulunmutum, o halde bugn iddiay devam ettirmem

icap eder; zerinde duracam zemin olarak arzunun merkezi eksik
liini simgeleme ilevinde objet a'mn en uukan olduu zemini
semitim ve bu ileve hep (-<p) algoritmasyla tekanlaml olarak
iaret etmitim.
Kara tahtay gryor musunuz bilmiyorum, her zamanki gibi

birka iaret koydum tahtaya. Grnen alannda objet a baktr.
Bunun devamna da ayra ile yle yazdm:
doada
gibi = (-cp)
Gerekten de doada bir eyin daha batan bak bir ileve zg

kldm kavrayabiliriz, bak insanda bu ilevle simgesel ilikiye
girebilir.
Altna daha nce bahsettiim iki gen sistemini izdim ilki
geometral alanda temsilin znesini bizim yerimize koyan sistemdir,
kincisi ise bizzat beni tablo haline getiren sistemdir. Sa izgi ze
rinde ilk genin tepesi, yani geometral zne noktas yer alr ve bu
izgi zerinde ben de bak karsnda aym zamanda tablo haline
gelirim; bak ise ikinci genin tepesine yazmak gerekir. ki gen
st ste binmitir, nitekim skopik boyuttaki ileyite de aynen by

le st ste binerler.
1
Daha batan unu srarla belirtmeliyim: Skopik alanda bak dar
dadr, bana baklr, yani ben tabloyumdur.
znenin grnrlk alannda kuruluunun en temelindeki ilev
budur. Beni grnrlk alannda temel olarak belirleyen ey dar
daki baktr. Bak vastasyla a girer ve n etkisini baktan
alrm. Dolaysyla bak, n vcut bulmasn salayan aratr ve
bak, fotorafmn ekilmesini sk sk yaptm gibi yine bir ke
limeyi bileenlerine ayrarak kullanmama izin verirseniz fotografiimin kartlmasn salayan aratr.
Burada mesele felsefeye zg temsil meselesi deildir. O bak
asndan ben, temsilin varlnda, sonuta temsil hakknda ok ey
bilen biri olarak kendimi salama almmdr, onun bir temsilden
ibaret olduunu ve onun tesinde eyin kendisinin bulunduunu bi
len bilin olarak arkam salamdr. Mesela grngnn gerisinde
numenin olmas gibi. Kukusuz bu konuda yapabileceim bir ey
yoktur, zira Kant'n dedii gibi akn kategorilerim kafalarna gre
taklr ve eyi onlarn istedii gibi kabul etmek zorunda brakrlar
beni. Aslmda, znde byle olmas iyidir her ey en iyi ekilde
sonulanr.
Bize gre, eyler byle yzeydeki ile onun tesindeki arasnda
ki diyalektikte dengede durmaz. Kendi paymza, daha doal ortam
dan itibaren, varlkta bir krlma, ikiye blnme, yarlmann meyda
na gelmesine sebep olan bir eyin bulunduu ve varln buna uyum
TABLO NEDR? I 115
gsterdii olgusundan hareket ediyoruz.

Bu olgu, en nihayetinde yanslama genel bal altmda topla
yabileceimiz grnglerin yer ald, derecelendirilmi lek ze
rinde gzlemlenebilir. Grnd kadaryla cinsel birlemede de,
lmle mcadelede de devreye giren budur. Varlk kendi varl ile
benzeri arasnda, kendisi ile darya gsterdii o kttan kaplan
arasnda tantanal biimde paralanr. Genelde hayvanlarn erkei
ne zg olan, iftleme ncesi gvde gsterisi olsun, dv ncesi
gz korkutma amacyla kabararak yaplan jestler olsun, hepsinde
varlk ya kendinden bir maske, bir ikiz, bir zarf, kalkann yzeyini
kaplamak zere soyulmu bir kabuk kartp verir ya da kar taraf
tan bunu alr. Varlk lm kalm meselelerine, kendinden ayrd
bu biimle dahil olur ve denebilir ki, varln reme yoluyla yeni
lenmesini yrten birleme, tekinin ya da kendisinin o dublr va
stasyla gerekleir.
O halde gz boyama burada temel ilev tar. Klinik deneyim se
viyesinde olan da budur; erili diille birletiren teki kutbun ekimi
ne dair hayalimizde canlanabileceklerle ilgili olarak, travesti bii
minde karmza kan eyin stn geldiini kavradmzda ayn
gz boyama etkisi altndayzdr. Eril ile diil hi kukusuz birbiriyle maskeler vastasyla en keskin, en yakc biimde kar karya
gelir.
Sadece zne insan znesi, insann z olan arzu znesi hay
vann tersine, bu hayal tuzana tam anlamyla kendini kaptrmaz.
Kendini orada fark eder. Nasl m? Perde ilevini ayrt ettii ve onun
la oynad iin. Nitekim insan maskeyle oynamay bilir, maske de
mek onun tesinde bakn olmas demektir, insan bunu bilir. Perde
bu durumda arabuluculuun gerekletii yerdir.
Geen sefer Maurice Merleau-Ponty'nin Algnn Grngbilimi'nde gndermede bulunduu gayet iyi seilmi rneklerden bah
settim, bu rnekler Gelb ve Goldstein'in deneylerine dairdi ve bun
larda, salt alg dzeyinde bile perdenin eyleri nasl gerek stats
ne ykselttiini gryorduk. Eer bir aydnlk, baka eylerden ay
rldnda zerimizde hkimiyet kuruyorsa, mesela bakmza yn
veren bir k huzmesine kendimizi kaptrp, onu st rengi bir koni
gibi gryor ve aydnlatt eyi gremiyorsak, bu alana, aydmlat-
lan ama gze grnmeyen eyi iine alacak ekilde kck bir per
de yerletirdiimizde, st gibi k glgede kalrken onun saklad
nesne ortaya kar.
Alg dzeyinde bu, daha temel bir ilev olarak, yani arzuyla ili
kisi iinde ele alnmas gereken bir iliki grngsdr, gereklik
ikinci planda kain.
Gereklik ikinci planda

Resimsel yaratcln sanki daha nce pek fark edilmemi yn
lerinden biridir bu. Halbuki aslma baklrsa tabloda kompozisyonu,
ressamn yaratt alanlar aynan izgileri, ka izgilerini, kuvvet
izgilerim, resmi resim yapan ereveleri kefetmek heyecan veri
cidir ama gayet iyi bir kitapta bunlara resmin iskeleti ad verildi
ini aknlkla gryorum. nk bylelikle bunlarn esas etkisi
grmezden gelinebiliyor. ronik ekilde, ayn kitabn arkasna, di
erlerinden daha iyi bir mek olarak Rouault'nun bir tablosu kon
mu ve anlatlmak istenen ey daire iine alnm.
Aslmda tabloda daima yokluunu fark edebileceimiz bir ey
vardr algda tersi olur. Grmede, gzn ayrc gcnn o nok
tada azami etkisini ortaya koyduu merkezi alandr bu. Bu merkezi
alan tablolarda kanlmaz olarak namevcuttur, tabloda onun yerin
de bir delik bulunur sonu itibariyle gerisinde bakn bulunduu
gzbebeinin yansmasdr bu delik. Dolaysyla, hele de tablo ar
zuyla ilikiye girdiinde, merkezi bir perdenin yeri hep kendini bel
li eder; bu perde vastasyla, tablonun karsnda, geometral alann
znesi olarak ben silinirim.
Tablonun temsil alannda etkili olmamasnn nedeni budur. Onun
amac ve etkisi baka yerde yatar.
TABLO NEDR? I 117
2
Skopik alanda her ey iki kart terim arasnda birbirine eklemlenir
eylerin olduu tarafta bak vardr, yani eyler bana bakar, bu s
rada ben de onlar grrm. Incil'de stne basa basa sylenen On
larn grmemek iin gzleri vard szlerini bu ekilde anlamak ge
rekir. Neyi grmemek iin? Tabii ki eylerin onlara baktn gr
memek iin.
Bu yzden Roger Caillois'nn at kk kapdan resmi ara
trma alanmza dahil ettim geen sefer dilimin srtn ve
ona, allah bilir neden, Rene dediimi herkes fark etti unu da be
lirtelim, yanslama kukusuz insanda resimle kendim gsteren ile
ve denk der.
Burada ressamn psikanalizini yapmaya kalkmyoruz; bu e
kilde psikanaliz yapmak her zaman iin kaygan ve tehlikeli bir ze
mindir ve dinleyende hep bir utanma duygusu uyandrr. Resim
eletirisi de yapmyoruz, fakat kendisine yakn olduum ve deer
lendirmeleri benim iin byk nem tayan biri resim eletirisine
yakn bir konuya el atmamdan rahatszlk duyduunu dile getirdi.
Byle bir tehlike var tabii, bu yzden bir karklk olmamas iin
uraacam.
zneletirici yapdaki eitlenmelerin zaman iinde resme da
yatt tm modlasyonlar dnlecek olursa, hibir formln
sonsuz eitlilikteki bu hedefleri, hileleri, numaralan kapsamay ba
aramayaca aka grlr. Zaten geen sefer grdnz; resmin
bak terbiyecisi bir yn olduunu, yani resmin bakan kiiyi daima
bakm indirmeye mecbur ettiini ifade ettikten sonra, dzeltme
yapp bununla birlikte davurumculuun dorudan baka hitap
eden bir konumda olduunu belirttim, ikna olmayanlar iin ne de
mek istediimi aklayaym: Aklmda bir Munch'un, James Ensor'
un, Kubin'in resmi veya tuhaf ekilde corafi olarak konumlandrabileceimiz, gnmzde Paris'te younlaan resim var. Bu kuat
mann snrlan ne zaman zorlanmaya balayacak? Geenlerde bu
konuda sohbet ettiim ressam Andre Masson'un sylediine baklr
sa en acil mesele budur. Peki! Byle referanslar vermek eletirinin

oynak, tarihsel oyununa girmek anlamna gelmez; eletiri belli bir
ressam ya da belli bir dnem iin, belli bir anda resmin ilevinin ne
olduunu anlamaya alr. Bense bu gzel sanatn ilevinin kkensel ilkesine gre konum almaya alyorum.
nce unu vurgulamalym, Maurice Merleau-Ponty resimden
hareket ederek, en nihayetinde, zellikle dncenin teden beri
gz ile zihin arasnda kurageldii ilikiyi tersyz etmitir. Cezaime'
m kendisinin de dedii gibi o kk maviler, bozlar, beyazlardan,
ressamn frasndan dklen dokunulardan hareketle, ressamn i
levinin bambaka bir ey olduunu, filozof tarafndan zne stat
snde tutulduumuz temsil alannn dzenlenmesi olmadn hay
ranlk verici biimde saptamtr.
Bu nedir? Neyi belirler? Bir eyi nasl belirler? Bu her eyden
nce Freud'un at yolda ilerleyen psikanalistin iinde bulunduu
alana biim vermitir, vcut vermitir; Freud'daki lgn cretkrlk
onun takipilerinde ksa srede ihtiyatszla dnmtr.
Freud sanatsal yaratcln hakiki deeri hakknda kesin yarg
lara varmaktan uzak durduunu daima sonsuz bir saygyla belirt
mitir. Ressamlara ve airlere dair deerlendirmesi haddini amaz.
Herkes iin, dinleyici ya da seyirci iin sanatsal yaratmn deerini
neyin oluturduunu syleyemez, bilmez. Bununla birlikte, Leonardo'yu incelerken, kabaca sylersek, Leonardo'nun kkensel d
leminin onun sanatsal yaratmnda hangi ilevi yerine getirdiini
bulmaya alr Louvre'daki tabloda veya Londra'daki taslakta
grd iki anneyle Leonardo'nun ilikisini kurmaya alr; bu iki
anne bel hizasnda birbirine balanan ve altta birbirine karm ba
caklardan ykselen iki vcutla resmedilmitir. Araymz bu yolda
m srdrmeliyiz?
Yoksa sanatsal yaratclk ilkesini, temsilin yerini tutan eyi se
ip ne karmasnda m grmeliyiz? Vorstellungsreprsentanz'
nasl evirdiimi hatrlayn. Tabloyu temsilden ayrrken sizi buna
m ynlendiriyorum?
Kesinlikle deil sadece ok nadir eserlerde, bazen ortaya -.
kveren bir resim tarznda, gayet ender rastlanan ve resmin ilevi
iine yerletirilmesi zor olan ryams resimde byle olabilir. Nite
TABLO NEDR? I 119
kim psikopatolojik sanat denen sanat saptayacamz snr belki de

burasdr.
Ressamn yaratm bambaka biimde yaplanmtr. yle ki, libidinal ilikideki yap bak asm yeniden canlandrdmza gre,
belki de artk sanatsal yaratclkta neyin iin iinde olduunu, lehte
sonu alacak ekilde nk yeni algoritmalarmz cevab daha iyi
ifade etme imkn veriyor sormamzn vakti gelmitir. Freud'un
bahsettii tarzda yaratclktan, yani yceltme olan yaratclktan ve
toplumsal alanda bunun kazand deerden bahsediyoruz.
Belli belirsiz ve sadece yaptm baarsn sz konusu ederek,
Freud unu belirtir, eer ressam seviyesinde saf olan bir arzu yarat
m, ticari deer kazanrsa aslnda ikincil diye nitelendirebilece
imiz bir mkfat kazanrsa bunun nedeni yaptn toplumun lehi
ne, toplum iinde onun etkisi altna girenlerin lehine bir etkisinin ol
masdr. Fazla aklamadan unu da syleyelim: Yapt insanlara, en
azndan bazlarnn arzularndan istifade' ederek yaayabildiini
gstermek suretiyle onlar yattrr, teselli eder. Ama yaptn onlar
bu kadar tatmin etmesi iin ayn zamanda baka bir olayn daha ol
mas ve onlarn kendi arzularnn da yapt izlerken belli bir doyuma
ulamas gerekir. Yapt onlarn, bildik deyile, ruhlarm ykseltir,
yani onlar feragate tevik eder. Bak terbiyecisi olarak adlandrd
m ileve iaret eden bir ey var burada, gryor musunuz?
Geen sefer de sylediim gibi bak terbiyecisi, gz aldatma
cas kisvesi altnda da kendim gsterir. Bu bakmdan onun ilevini
resmin ilevinden ok farkl noktaya yerletiren gelenein aksi yn
de gidiyor gibiyim. Bununla birlikte, geen sefer bitirirken Zeuksis
ile Parrhasios'un yaptlarnn kartlnda, aldatmacann doal ile
vi seviyesi ile gz aldanmas seviyesinin mulakln belirtmekten
geri durmadm. .
Her ne kadar kular Zeuksis'in tablosunu gagalayabilecekleri
zm salkmlar sanp, Zeuksis'in fra darbelerinin izini brakt o
yzeye hcum etse de, kabul etmeliyiz ki bu baar katiyen zmle
rin mkemmel bir reprodksiyon olduu, mesela Uffizi Mzesi'nde
bulunan Caravaggio'nun Bakkhos'unun tuttuu sepetteki zmler
gibi olduu anlamna gelmez. Eer yle olsayd kularn aldanma
sna pek ihtimal olmazd, nk kular neden zmleri yle m
kemmel baarl bir slupta grsn ki? Kulara yem olabilecek z

mn daha basite indirgenmi, gstergeye daha yakn bir ey olmas
gerekir. Fakat bunun tersi olan Parrhasios rnei bir inam yanlt
mak isteyince ona bir perde temsilinin gsterildiini, yani tesini
grmek isteyecei bir ey sunulduunu aka gzler nne serer.
Bu mesel Platon'un neden resmin yaratt yanlsamaya kar
ktm gstermesi bakmndan deerlidir. Platon yle diyor gibi
grnse bile, mesele resmin nesnenin aldatc bir muadilim vermesi
deildir. Mesele resmin gz aldatclnn olduundan baka bir
eymi gibi grnmesidir.
Gz aldatmacasnda bizi cezbeden ve tatmin eden nedir? Ne za
man bizi yakalayp keyiflendirir? Bakmzn basit bir yer deitir
mesiyle temsilin yerinden oynamadn, bunun bir gz aldanmas
olduunu fark ettiimiz zaman. nk o srada grndnden
farkl bir ey olduu ortaya kar, hatta imdi o baka ey gibi gr
nr. Tablo grnle yarmaz, Platon'un bize grnn tesinde
iaret ettii dea ile yarr. Tablonun kendisi grn olduu ve
"Grn veren benim" dedii iin, Platon kendi etkinliine rakip
bir etkinlikmiesine resme kar kar.
O baka ey petit a'dr, onun etrafnda bir mcadele dner ve gz
aldatmacas bu mcadelenin ruhudur.
Ressamn tarihteki konumunu somut olarak saptamaya ala
cak olursak, onun geree aktarlabilecek bir eyin, ve tabiri caizse,
her zaman iin, kiras neyse denen bir eyin kayna olduunu fark
ederiz. Ressamn artk soylu hamilere baml olmad syleniyor.
Ama tablo satcs da temelde farkl deildir. O da bir hamidir, hem
de ayn trden bir hami. Soylu hamiden nce, kutsal resim vasta
syla kaynak salayan dinsel kurumdu. Ressamn arkasnda her za
man o kiray deyen destekleyici bir zmre olmutur ve mesele da
ima objet a meselesi olmutur; veyahut da, doru, son kertede onu,
yaratc olarak ressamn diyaloa girdii belli bir seviyede size
mitik gibi grnebilecek bir a'ya indirgeme meselesi olmutur.
Fakat a'nm toplumsal yansmasnda nasl bir ileyi gsterdii
ne bakmak daha retici olur.
konalar Daphnis Manastn'nn kubbesinden muzafferane ba
kan sa ya da harikulade Bizans mozaikleri bizde aka onlarn
TABLO NEDR? I 121
baklar tarafndan zaptedildiimiz izlenimini uyandrrlar. Burada

durabilirdik fakat o zaman ressamn bu ikonay yapmasma ve iko
nann bize takdim edilmesine neden olan gc gerek anlamda kav
ramaktan uzak olurduk. O gte bakn pay var elbette, fakat daha
s da var. konay deerli klan, temsil ettii tanrnn da ona bakma
sdr. Tann'mn houna gitmesi amalanarak yaplmtr. Bu seviye
de sanatnn yapt i adak dzlemindedir Tann'mn arzusunu
canlandrabilecek eylerle, bu durumda imgelerle, uramaktadr.
Nitekim Tann baz imgeler, suretler yaratt iin de yaratcdr
Tekvin'de bunu Zelem Elohim* ile grrz. konoklast dnce
bile imgeleri sevmeyen bir tann olduunu ilan ederken bu fikri de
korur. Bir tek o vardr. Fakat bugn bu konuda daha fazla ileri git
mek istemiyorum; devam edersek bu bizi Babann Adlan'mn itici
glerine dair en nemli elerinden birinin merkezine gtrecek,
o da udur: Her imgenin tesinde belli bir anlamaya vanlabilir. Bu
geldiimiz noktada imge kutsal varlkla aramzda bir arabulucu ola
rak duruyor Yehova'nn Yahudilere put yapmay yasaklamasnn
nedeni putlarn baka tanrlarn houna gitmesidir. Bir bakma insan
biiminde olmayan Tann'mn kendisi deildir, asl insandan yle ol
mamas istenir. Ama bu konuyu burada brakalm.
Toplumsal adm vereceim sonraki evreye geelim. nebaht
Muharebesi ve baka muharebelerin resmedildii trl trl tablo
larn bulunduu Dukalk Saraymn byk salonuna gidelim. Daha
nce dinsel dzeyde ekillenmekte olan toplumsal ilev burada ga
yet iyi kendini gsterir. Byle yerlere kim gelir? Retz'in halk dedii
topluluklan oluturan kiiler. Peki halk bu koca kompozisyonlarda
ne grr? Onlarn, yani halkn orada olmad srada bu salonda g
rlerini tartan insanlarn baklarn. Orada tablonun gerisinde
onlarn bak vardr.
Gryorsunuz, her zaman iin arkada bir dolu bak vardr, diye
biliriz. Bu bakmdan Andre Malraux'nun modem olarak niteledii
dnemde yeni hibir ey getirilmemitir; mukayese kabul etmez ca
navar olarak adlandrd eyin, yani kendini bal bama bak ola
*
-.n.
Tevrat'n "nsan Tann'mn suretinde yaratlmtr" anlamndaki szlerinden.
rak kabul ettirmeye kalkan ressamn baknn hkim olduu d

nemden bahsediyoruz. Geride hep bak vard. Fakat en hassas
nokta da budur bu bak nereden gelir?
3
imdi Cezanne'm o kk mavilerine, beyazlarna, bozlarna geli
yoruz yine; ya da Maurice Merleau-Ponty'nin Gstergeler'in (Signes) bir yerinde verdii ho bir rnee, Matisse'i resim yaparken
gsteren o tuhaf ar ekim filme geliyoruz. nemli olan Matisse'in
kendisinin bu filmi grnce allak bullak olmu olmasdr. Maurice
Merleau-Ponty zamann genilemesiyle byte altma alman ve her
bir dokunuun nasl en mkemmel biimde dnlp tanlarak
ortaya karldn hayal etmemize imkn veren o hareketteki para
doksu vurgular. Bunun bir serap olduunu syler. Ressamn fra
sndan yamur gibi dklen ve tablo denen mucizeye dnecek
olan o kk dokunularn ritminde bir tercihe rastlanmaz, baka
bir ey vardr. Bu baka eyi sze dkmeyi denesek olmaz m?
Acaba meseleyi fradan yamur gibi dklenler diye ifade etti
im hale daha yakn bir yerden ele almak daha doru olmaz m?
Resmi yapan bir ku olsayd tylerini dkerek, bir ylan olsa pulla
rn, bir aa olsa trtllarn, yapraklarm dkerek yapmayacak my
d resmi? Bu birikme bakn bir yere konmasndaki ilk edimdir.
Kukusuz hkim edimdir, zira maddi nitelie brnen bir eyin ii
ne geer ve hkimiyeti nedeniyle bu rnn karsna kan, dar
dan gelme her eyi hkmsz, dlanm, etkisiz klar.
Ressamn dokunuunda bir hareketin sona erdiim unutmaya
lm. Karmzda gerileme terimine yeni ve farkl bir anlam veren bir
ey var geri planda kendi uyarmn yaratan, cevap anlamndaki
bir devindirici eyle kar karya bulunuyoruz.
Balangtaki tekiyle ilikinin ayr konumland zamansallk,
burada bu skopik boyutta, biti nnn zamansalldr. Gsteren ile
sylenenin zdelik diyalektiinde tela gibi ileriye ynelen ey bu
rada tersine sondur, her yeni anlamann balangcnda grme n
olarak adlandrlacaktr.
Bu biti n, jesti edimden ayrmamz salayan eydir. Frann
TABLO NEDR? I 123
dokunuu tabloya jestle uygulanr. Jestin orada daima mevcut oldu

u ylesine dorudur ki, izlenim ya da izlenimcilik teriminin de ifa
de ettii gibi, tablonun ilk bata bizim tarafmzdan baka her trl
hareketten ok jestle yaknlk iinde hissedildiine hi kuku yok
tur. Tabloda temsil edilen her eylem gzmze sava sahnesi gibi
grnr yani, teatral gibi, mutlaka jeste gre yaplm gibi gr
nr. Figratif olsun olmasm, tablonun baaa evrilememesinin
nedeni yine bu jest alanna dahil olmasdr. Bir diyamn arkasn e
virecek olsalar sayla solunun yer deitirdiini hemen fark eder
siniz. Elle yaplan jestin yn bu yanal simetriyi yeterince gsterir.
O
halde burada unu gryoruz, bak belli bir dte devreye
girer, kukusuz arzunun ddr bu, ama nasl ifade edilebilir?
zne tam anlamyla duruma vkf deildir, uzaktan kumanda edilir.
Arzunun bilind olduunu sylediim tanmn nsann arzusu
tekinin arzusudur deitirerek, bunun bir tr tekine ynelik
arzu olduunu ve ucunda da grlsn-istemenin bulunduunu sy
leyeceim.
Grlsn-istemek ne bakmdan bir eyi yattrr? Bakanda bir
gz itah vardr, bu bakmdan yattrr. Doyurulmas icap eden bu
gz itah resmin cazibesini oluturur. Bana gre bu deer sanld
ndan ok daha alt bir dzlemde, gz organnn hakiki ilevinde,
doymak bilmez gzde, yani kem gzde aranmaldr.
Kem gzn ilevinin evrensel boyutu dnldnde, hibir
yerde bir iyi gzn, kutsayan gzn izine rastlanmamas arpcdr.
Bu ne demektir? Gz beraberinde ldrc bir ilev tayor demek
tir; kendiliinden burada birok seviyede oynamama izin verin
aync/blc bir gce sahip demektir. Fakat bu aync/blc g,
net grten ok daha telere uzanr. Ona atfedilen gler, zerine
dedii hayvann stnn kesilmesi en uygar lkelerde bile, bu
gn de eskiden olduu kadar yaygm bir inan, hastalk getirme
si, bela getirmesi bu gc invidia'da deilse en iyi nerede hayal
edebiliriz?
invidia (haset) Latince videre, yani grmekten gelir.* Biz ana
listler iin en iyi invidia timsali, epey nce Augustinus'ta gsterdi
* "Haset"in Franszcas olan envie de ayn Latince kkten gelmektedir, -.n.
im, onun btn kaderini oluturan, annesinin memesine aslm er

kek kardeine bakan kk ocuun invidia'sidir, ocuk kardeine
ac bir bakla, amare conspectu ile bakar ve bu bak kardeim pa
rampara eder, kendisi zerinde de zehir etkisi yapar.
Bak ilevi erevesinde invidia'nm ne olduunu anlayabilmek
iin bunu kskanlkla kartrmamak gerekir. Kk ocuun, ya
da herhangi bir kimsenin haset duyduu (envier) eyin, yanl bi
imde sylendii gibi (avoir envie) katiyen onun istedii ey olma
s art deildir. Kardeine bakan kk ocuun hl memeye ihti
yac olduunu kim syleyebilir? Herkesin bildii gibi haseti dou
ran genellikle haset duyann hibir iine yaramayacak mallara bir
bakasnn sahip olmasdr; stelik o bunlarn hakiki niteliinin far
knda bile deildir.
Hakiki haset byledir. znenin sararp solmasna yol aar ne
yin karsnda? Kendi stne kapanan bir eksiksizlik imgesi kar
snda; ve de petit a'ya, kendisinin asld ayrlm a'ya belki de bir
bakas sahip olduu ve ondan doyum Befriedigung salad
iin.
Tablonun ilevinin yattrc, uygarlatrc ve byleyici gc
n kavramak iin bak tarafndan gzn umutlarnn suya drl
d bu seviyeye uzanmamz gerekir. Petit a ile arzu arasndaki de
rin iliki imdi aktarmla ilgili anlatacaklarma rnek tekil edecek.
Soru ve Cevaplar
M. TORTJest ile grme n arasnda olduunu belirttiiniz iliki

yi aar msnz?
Jest nedir? Mesela tehdit jesti. Yarda kesilen bir yumruk deildir.
Duraklamak ve askda kalmak zere giriilmi bir harekettir.
Belki ileride sonunu getireceim bir harekettir, ama tehdit jesti
olarak geriye aittir.
Jest ile edim arasndaki fark yaratan, duraklama kelimesiyle
ifade ettiim bu ok zel zamansallktr ve kendi anlamm onun ar
dndan oluturur.
TABLO NEDR? I 125
Pekin Operas'mn en son gsterisini izlediniz mi bilmiyorum,

dvmeleri ok dikkat ekiciydi. nsanlar oldum olas nasl dvyorduysa yle dvyorlard, vurmaktan ok jestlerle. Muhak
kak gsteri olmas jestlerin mutlak ekilde hkim olmasna uygun
dyor. Bu balelerde insanlar birbirleriyle hi arpmyorlar, fark
l alanlarda kayp, birbirini izleyen birok jest yapyorlar, halbuki
geleneksel dvte bu jestler silah gcndedir, yle ki kardakinin
gzn korkutmaya yeterli olurlar. Herkesin bildii gibi ilkeller
korkun ifadeli maskelerle savaa gider ve rktc jestler yapar
lar. Bunun bittiini zannetmeyin! Amerikal denizcilere Japonlara
karlk verebilmeleri iin tpk onlarnki gibi yz ifadeleri yapma
lar retiliyor. En yeni silahlarmz da jestler olarak kabul edebili
riz. Allah vere jest olarak kalsnlar!
Resimde gn yzne kan ey biz insanlarda zgnlnden
uzaklamtr; bunun nedeni renkleri olduklar yerden, yani bokun
iinden almamz gerekmesidir. Kularn tylerini dkmesinden
bahsettim, nk bizim tylerimiz yok. Yaratcnn yapt olsa olsa
kck bir pislik birikiminin, yan yana dizilmi kk pislik biri
kimlerinin yaratlmasna katkda bulunmaktan ibarettir. Skopik ya
ratma bu boyutta dahil oluruz grlsn-istenmi hareket olan
jestle.
Bu aklama sorunuza cevap oldu mu? Bunu mu sormutunuz?
Hayr, bir kere bahsettiiniz o zamansall amanz istemitim,
sanki mantksal zaman zerine baka bir yerde yaptnz gnder
melere dayanyor gibi geldi bana.
Bakn burada dikkatimi eken, jestin son evresi dediim eyle, z
delik telann diyalektii olarak adlandrdm bir dier diyalek
tikte ilk evresi olarak belirlediim grme n arasnda yer alan biti
me izgisi, szde-zdeleme. Bunlar birbiriyle rtr ama kesin
likle zde deildir, zira biri balang dieri sondur.
Zaman yetmedii iin gerektii gibi anlatamadm bir eyi da
ha syleyeyim.
Bir jesti tamamlayan bu son bak evresi, sonradan kem gzle il
gili sylediklerimle sk skya ilikilidir. Bak kendi bama hare
keti bitirmekle kalmayp aym zamanda onu dondurur da. Bahsetti

im o danslar seyredin, hep bir dizi duru zamanyla fasllara ayr
lrlar, bu zamanlarda aktrler durakalrlar. Bu kazk gibi duru, ha
reketin bu duraklamas nedir? Bylenmeden baka bir ey deil
dir, yle ki, kem gz savuturmak iin, bak kem gzden karp
alrlar. Kem gz fascinum'dur* hareketi durdurma ve kelimenin tam
anlamyla hayat ldrme gcne sahiptir. zne jestini askya ala
rak durduu anda lp biter. Bu son noktann yaam kart, hareket
kart ilevi fascinumduT, bakn gcnn dorudan etkisini gs
terdii boyutlardan biri de budur. Grme n burada ancak imgesel
le simgesel olann birbirine baland bir diki yeri gibi iin iine
girebilir ve bir diyalektik iinde yeniden balatlabilir, tela, atlm,
ileriye doru bir hareket olarak adlandrlan vefascinum 'la sonula
nan zamansal bir ilerlemede.
Sesin, arnn alan ile skopik alann kesinlikle birbirinden ay
r olduunun altm izelim. Skopik alanda zne, birincisinde oldu
u gibi, esas olarak belirlenmemi nitelikte deildir. zne tam ta
mna, a'mn kopuunu belirleyen ayrln ayns, yani bakn sun
duu byleyici e tarafndan belirlenmitir. Daha istediiniz gibi
oldu mu? Tamamen?
Hemen hemen.
F. WAHL: Tpk kem gz gibi Akdeniz uygarlnda yer alan, hasta
lktan koruyucu gz olayna deinmediniz. Yolculukta yol boyunca
koruyucu ilevi vardr ve durmayla deil hareketle balantldr.
Hastalktan koruyucu olan eyler bir anlamda alopatinin alanna gi
rer, boynuz olabilir, mercan olabilir ya da olmayabilir, nitelii daha
belirgin baka bin trl ey olabilir; mesela turpicula res gibi, san
rm Varro bunu tarif etmiti basbaya bir fallustur bu. nsann
her arzusu idi edilmeye dayand lde gz ktcl, saldrgan
ilevini kazanr, ilevi doadaki gibi sadece aldatc olmaktan kar.
Muskalar arasnda zerine kar-gz izili olanlar da bulunur bu
*
"Bylemek" anlamndaki Franszca fasciner kelimesi bu Latince kkten
gelir, -.n.
TABLO NEDR? I 127
homeopatiktir. Bu ynden yaklaarak, bahsettiimiz hastalktan ko

ruyucu ilevi iin iine sokabiliriz.
Mesela dnyordum, Incil'de gzn bereket getirdiine dair
pasajlar olmas gerekirdi. Ufak tefek birka yerde tereddt ettim
kesinlikle yok. Gz hastalktan koruyucu olabilir, ama her halkr
da bereket getirmiyor, uursuzluk getiriyor. ncil'de ve hatta Yeni
Ahit'te, iyi gz yoktur, ama kem gz her tarafta bol bol vardr.
Birka derstir bize znenin yerinin nicelik ya da l
boyutunda, kartezyen bir uzamda saptanamayacan anlattnz.
Dier taraftan Merleau-Ponty'nin aratrmasnn sizinkine yakn
olduunu sylediniz, hatta bilindnn referans noktalarn koydu
unu savundunuz...
J.-A. M LLER:
yle demedim. Bir varsaymda bulundum, notlan arasnda yer alan

bilind hardaln izleri belki de onu ileride diyelim benim alanma
gemeye itebilirdi, dedim. Ama emin deilim.
Devam edeyim. Eer Merleau-Ponty kartezyen alan altst etme
ye alyorsa, acaba bu teki ile ilikiye mahsus olan akn uzam
amak iin midir? Hayr, ya zneleraras denen boyuta ulamak
iindir ya da nesnellik ncesi denen yabani, ilkel dnya boyutuna
ulamak iindir. Bu beni u soruyu sormaya yneltiyor, acaba Gr
nen ve Grnmeyen, Maurice Merleau-Ponty zerine Les Temps
Modemes dergisinin bir saysnda yaymlanan makalenizde her
hangi bir eyi deitirmenize yol at m?
Hayr, hibir eyi.
11 Mart 1964
Aktarm ve Drt
Analistin Mevcudiyeti
A kta rm sorunlar.
Analizde bilgi dmanl.

Ablata causa.
teki, zaten orada.
Bilind dardadr.
International Journaldaki bir makale.
SREKL kibrit istemek zorunda kalmayaym diye bir kutu kibrit

verdiler, grdnz gibi byk bir kutu, stnde de yle yazyor:
Dinleme sanat en az iyi syleme sanat kadar deerlidir. Grevi
paylam bulunuyoruz. Umarm hakkn verebiliriz.
Bugn aktarm ele alacam; daha dorusu ikinci syleimizde
akladm plan uyarnca, size aktarm kavramyla ilgili bir fikir
verebilmek umuduyla bu meseleye yaklaacam.
1
Aktarm genellikle bir duygulanm olarak temsil edilir. Biraz mu
lak bir ayrmla, olumlu ya da olumsuz olarak nitelenir. Genellikle
olumlu aktarm ak/sevgi olarak dnlr, bunda bir doruluk pa
y da vardr fakat bu kullanmnn kesinlikle terimin yaklak bir
kullanm olduunu belirtmemiz gerekir.
Freud, aktarmda grlen akn hakiki olup olmadm daha
batan sorgulamtr. Hemen belirtelim, genel eilim bu akn bir
tr sahte ak ya da akn glgesi olduunu savinmak ynndedir.
Freud ise aksine, hi de bu yne arlk vermemitir. Aktarm dene
yiminin herhalde en nemli yan hakiki akn eine echte Liebe
ne mene bir ey olduunu sorgulamay, daha nce belki de hi ol

mad kadar ileri gtrmesidir.
Olumsuz aktarma gelince, bundan bahsederken daha temkinli,
daha lml davranlr ve asla nefretle zdeletirilmez. Daha ok
iftedeerlilik terimi kullanlr; iftedeerlilik terimi, ilkinden daha
da fazla, bir sr eyi maskeler; idare edilmesi her zaman pek uygun
olmayan kark eyleri gzlerden saklar.
En doru deyile, sz konusu kiiye kar, ki bizim durumumuz
da analisttir, zaafmz varsa olumlu aktarmdr; gzmzn stnde
olmas gerekiyorsa olumsuz aktarmdr.
Aktarm teriminin ayrt edilmesi gereken bir kullanm daha var
dr; bu da aktarmn, analist olan tekiyle tm zel ilikileri yaplan
drdm ve bu zel iliki etrafnda dnen btn dncelerin dee
rinin belli bir ihtiyat erhiyle ele alnmas gerektiini sylediimiz
deki kullanmdr. Birisinin tutumu hakknda daima bir tr paran
tez ya da noktayla, hatta bir kuku ifadesi gibi u an tamamen
aktarmn iinde, denmesi de buradan kaynaklanr. Bu ifade kiinin
btn zalgsmn aktarmn arlk merkezine gre yeniden yap
land varsaymna dayanr.
Bu konuda daha fazla devam etmiyorum, nk iki dzeydeki
bu anlambilimsel saptama bence imdilik yeterli.
Elbette hibir ekilde bununla yetinmeyeceiz nk amacmz
aktarm kavramna daha ok yaklamak.
Aktarm kavram praksis iindeki ileviyle belirlenir. Bu kav
ram hastalara uygulanan muameleye yn verir. Buna karlk hasta
lara uygulanan muamele de kavrama hkmeder.
Bu ekilde, aktarmn analiz uygulamasna bal olup olmad,
onun bir rn, hatta yapma bir rn olup olmad sorusuyla, me
sele daha batan kestirilip atlm grnebilir. Aktarm zerine fikir
beyan eden birok yazardan biri olan Ida Macalpine,* aktarm bu
ekilde ifade etme abasn en fazla gstermi kiidir. Her ne kadar
vgye deer yanlar varsa da gayet inat biridir bu an tutu
mu hibir ekilde kabul etmediimizi batan belirtelim.
Her halkrda sorunun bu ekilde ele alnmas kestirilip atlaca* Franszca yaynda yanllkla "Ida Madalpine". -.n.
ANALSTN MEVCUDYET I 133
anlamna gelmez. Aktarm analitik durumun bir rn kabul et

memiz gerekse bile, analitik durumun bu grngy tek bana sfr
dan yaratmasnn mmkn olmadm syleyebiliriz; aktarm re
tebilmesi iin, analitik durumun dmda, daha nceden mevcut ola
naklar bulunmal ve analitik durum bunlarn, belki de esiz bir terki
bini oluturmaldr.
Bu durum ortalkta bir analist bulunmad hallerde bile, aynen
analizdeki aktanm oyunu gibi yaplandnlabilen aktanm etkilerinin
bulunmas ihtimalini kesinlikle dlamaz. Analiz yalnzca, bu etki
ler kefedildike onlara deneysel bir model verilmesini salar; bu
modelin doal diye adlandracamz modelden farkl olmas da
art deildir. yle ki, aktarm yapsal temellerine kavuturan ana
lizde aktarmn ortaya kanlmas, bu kavramn genelgeer uygula
nabilirliini ortaya atmann tek yolu olabilir. O zaman analiz alann
da ve bilhassa da ona elik eden doxa alannda paketin ipini zmek
yeterli olacaktr.
Bunlar sonuta herkese bilinen gerekler. Yine balang iin
kabaca bu snrlan izmekte yarar vard.
2
Bu giriten ama size unu hatrlatmakt: Psikanalizin temellerinin
ele alnmas, bu temellerin dayand nemli kavramlara belli bir
tutarllk getireceimiz varsaymn tar. Bu tutarllk daha nce bilind kavramn ele almda da kendini gsteriyordu hatrla
yacaksnz bilindm analistin mevcudiyetinden ayn tutmam
mmkn olmamt.
Analistin mevcudiyeti gzel mi gzel bir terim, onu ayn ba
lkla kan bir kitapta olduu gibi gz yaartc bir vaaza, ciddi bir
abartya, biraz yap yap bir okamaya indirgemek hakszlk olur.
Analistin mevcudiyeti bizzat bilindmn alametidir, yle ki
gnmzde baz bulumalarda bilindmn reddi olarak ortaya k
sa da byle bir eilim vardr ve bazlarnn dile getirdii dnce
de de itiraf edilmektedir bu olgunun da bilind kavramna ek
lenmesi gerekir. Benim nplana kardm bir formlasyon burada
abucak karnza km oldu, sadece tekrar kendi stne kapan
mak zere alan znenin hareketine dair formlasyon bu, belli bir
zamansal nabz at ierisinde gerekleiyor ve mademki beni
zden bahsetmeye kkrttnz, bu nabz atnn kendisinin, kuku
suz onu harekete geiren fakat z itibariyle birincil olmayan gste
rene eklenmesinden daha radikal olduunu vurguluyorum.
Sokratik, didiimci (eristique) yntemle unu gsterdim: Bilin
dmda szn zne zerindeki etkilerine baklmaldr bu etkiler
ylesine kkl biimde birincil niteliktedirler ki zneyi tam anla
myla zne yapan onlardr. Bu nerme Freudcu bilindm tekrar
yerli yerine oturtma amacn gtmektedir. Muhakkak ki bilind
teden beri vard, Freud'dan nce de varln ve etkisini hissettiri
yordu; fakat unu belirtmek yerinde olur, Freud'dan nce bilindnn bu ilevine dair kabullerin hibirinin Freud'un bilindyla ke
sinlikle ilgisi yoktur.
lkel bilind, arkaik ilev olan bilind, kendini gstermesi
iin varlk seviyesine kartlmas gereken bir dncenin rtl
mevcudiyeti olan bilind, Eduard von Hartmann'daki metafizik
bilind Freud bir tartmada onun ahsn hedef alarak buna na
sl referans vermi olursa olsun ve zellikle de drt olarak bi
lind. .. btn bunlarn Freud'un bilindyla hibir ilgisi, alaka
s yoktur, kullanlan analitik sz daarc, eip bkmeler, dn
mler ne olursa olsun bunlarn bizim deneyimimizle alakas
yoktur. Bu noktada analistlere soracam: Bir an iin bile olsa, hi
drtnn hamurunu yourduunuz hissine kapldnz oldu mu?
Roma sunumumda* Freud'un kefinin anlamyla yeni bir ibirli
ine girmeye altm. Bilind, szn bir zne zerindeki etkileri
nin toplamdr, bunun meydana geldii seviyede, zne gsterenin
etkileriyle kendi kendini oluturur. Bu sylediimiz unu gayet iyi
gsteriyor, zne terimini kullandmzda bu yzden kkenlerim
hatrlattm bunun ierisinde ne bu zne grngs iin gerekli
olan canl alt tabakay, ne herhangi bir tr tz, ne pathos iinde
olan birincil ya da ikincil herhangi bir bilgi varln, hatta ne de bir
yerlerde vcut bulacak olan logos'u, hibirini kastetmiyoruz; kuku
*
"Fonction et champ de la parole et du langage en psychanalyse", Ecrits,
a.g.y., s. 237-322. -.n.
nun kendini kesinlik olarak tand o anda ortaya kan kartezyen

zneyi kastediyoruz tek farkla, benim yaklammda bu znenin
temelleri ok daha byk grnyor, ama ayn zamanda da elden
kaan kesinlie ok daha tabi grnyor. Bilind ite budur.
Bu alanla an arasnda, bilindnn aa kt, Freud'un n
arasnda bir ba vardr. Bir Newton'un, bir Einstein'm, bir Planck'n
yaklamyla kyaslayarak bu ba dile getiriyorum; kozmolojik ol
mayan bir yaklam, yle ki, btn bu alanlarn ortak zellii, muh
temelen ezelden beri Tann'ya atfedilen bilgide, geree yeni bir en
tik atmalardr.
Paradoksal olarak, Freud'un alannn varln srdrmesini sa
layan en kesin fark, Freud'un alannn doas gerei kayp bir alan
olmasdr. te bu noktada bu kayboluun bir tan olarak psikana
listin mevcudiyeti vazgeilmez nemdedir.
Bu seviyede artk bu kaybolutan daha fazla bir ey kartanla
yz nk bu kupkuru bir kayptr, hibir kazanca dnemez, en
fazla nabz gibi atma ilevi yeniden devreye girebilir. Kayp mutla
ka bir glge kuamda meydana gelir bilind, tekrarlama, ak
tarm terimlerinin her birinin karsnda uzanan, izgisel formlleri
ayrmak iin koyduum eik izgiler bu kuaa iaret eder. Bu ka
yp kua, analiz uygulamas olgularnda, bilgi dmanlnn bel
li lde pekitirilmesini bile ierir, bilgi a olduu iddia edilen
gnmzde insann durumunun tipik zellii olan bu bilgi dman
lnn, nedendir bilmem, gelecekte inanlmaz grleceine inan
yorum. Bilgi dmanlndan kastm tam olarak, psikanalizin Ame
rican way o f life ad verilen yaam tarznn yaygnlamasnda st
lendii ilevdir; psikanaliz alannda, ben ilevlerinin ne karlma
s gibi oktan rtlm mefhumlarn yeniden deer kazanmasy
la kendini gsterir.
Bu nedenle, syleminin beyhudeliinin ortaya kmas ynn
den, psikanalistin mevcudiyeti bilind kavramna dahil edilmeli
dir. Bugnn psikanalistleri olarak ilemlerimizde tpk bilindnn kefinin atklar gibi, bu ie yaramaz ksmlar da hesaba katma
mz gerekir. Bunlar analizin varl iin gerekli olan atmal bir
konumun analiz iinde tutulmasn hakl kartr.
Psikanalizin temel bir atmaya, "ruhsal" bal altmda topla
nabilecek her eyi ilgilendiren bir dramaya dayand doruysa da,

sz ve dil alannn ve ilevinin psikanaliz deneyiminde hatrlanma
s olarak adlandrlan daha nce bahsettiim yenilik, bilindn her
ynyle aklama iddiasnda bulunmaz, zira bizzat kendisi o at
maya bir mdahaledir. Bu hatrlamann hemen grlen bir etkisi
kendisinin de bir aktarma yol amasdr. stelik bu fikrin kabul gr
dn de uradan anlayabiliriz; benim seminerim, aktarma mda
hale ettii ve bu nedenle izleyiciler zerinde Psikanaliz Birlii'nin
tutuculuu yznden zararl bulduu bir ilevi olduu ileri s
rlerek eletirilebilmitir. imdi, bu iddiaya itiraz etmek bir yana,
ben bu olay Freud'un kefiyle yeniden ibirliine girmeyi salama
s bakmndan radikal bir olay olarak gryorum. Bu bize gsteri
yor ki, bilindmn sebebi ve davas burada kullandmz Fran
szca cause kelimesi, anlamndaki belirsizlikle alnmaldr, yani
hem savunulacak bir dava hem de bilind seviyesindeki sebep i
levi anlamnda bu sebep ve dava en derinde kayp bir sebep ve
dava olarak dnlmelidir. Ve tek kazanma ansmz da budur.
Bu yzden, yanl anlalan tekrarlama kavramnn iindeki hep
kanlan bulumann/rastlamann, karlan frsatn nemini vur
guladm. Iskalama ilevi analitik tekrarn merkezinde yer alr. Ran
devu hep karlr tukhe'ye kyasla, tekrarlamann beyhudeliini,
temelindeki kurucu karartmay yaratan budur.
Tekrarlama kavram bizi u ikilemle kar karya brakr: Ya de
neyimimizin her sergileniinde ortaya kan ihtilafn didiimci nite
liinin analist olarak bizimle balantl olduunu kaytsz artsz ka
bul etmemiz ya da kavram cilalayp nesnelletirilmesi imknsz bir
seviyeye, hatta akn bir sebep/dava analizi seviyesine ykseltme
miz gerekir.
Byle bir analiz klasik ablata causa tollitur effectus ifadesinden
hareketle formle edilebilir sadece koul ifadesi ablata causa'
nn tekil olduuna dikkati ekerek sonu ifadesini oula evirelim,
tollurtur effectus'. Ancak sebep olmadnda sonularn keyfi yerindedir anlamna gelir. Btn sonular olgular tesi, nedensel bir bas
kya tabidir, nedensellik de sonularn dansna katlmak ister; fakat
sonular arkdaki gibi smsk el ele tutuurlarsa, sebebin yaptkla
r ronta katlmasna engel olabilirler.
Bu noktada bilind sebebi, ne olan (etant) eklinde tanmla

malyz ne de ov%ov, yani olmayan (non-etant) eklinde; sanrm
Henri Ey'in yapt gibi "olanan olmayan" (un non-etant de la
possibilite) eklinde tanmlamalyz. Bilind sebep tecelli etme
dii halde bir olan varla getiren yasan /uf) ov'udur, bir kesinliin
temel ald olanakszlk ilevidir.
3
Bu da bizi aktarmn ilevine getiriyor. nk esrarengiz bir ekil
de, aktarm bizi ite buna katksz varln bu belirlenmemiliine, belirli hale gelmesinin imknsz oluuna, znenin belirlenmemiliinden ibaretmi gibi ifade edilen bilindmm bu birincil ko
numuna ulatrr. Bu zm imknsz bir dmdr ve bizi u
na gtrr: zne kesinliine kavumak peindedir. Ve analistin bilindma dair kesinlii, aktarm kavramnn iinden kartlp al
namaz.
Bu nedenle analizde formle edilen aktarma dair kavraylarn
eitlilii, oulluu ve ok-deerlilii dikkat ekicidir. Bunlarn
hepsini ayrntsyla ele alacam iddia edecek deilim. Bir seme
yapp bu yoldaki aratrmamzda size klavuzluk etmeye alaca
m.
Aktarm kavram Freud'un metinlerinde ve retilerinde boy
gsterdii srada meydana gelen ve Freud'a isnat edemeyeceimiz
bir kayma bizi pusuda beklemektedir aktarm kavramnda tek
rarlama kavramnn kendisinden baka ey grmemek. Unutmaya
lm, Freud aktarm kavramn ortaya atarken, Hatrlanamayan ey
davranta tekrarlanr, der. Davrann neyi tekrar ettiini ortaya
karmak analistin yemden inasna braklmtr.
Bu durumda ii ileri gtrp bizzat travmann geirimsizliinin
Freud'un dncesinde o zamanlar hl ilk ilevini srdren ge
irimsizliin, yani bize gre, bir anlam ifade etmeye kar diren
cin hatrlamadaki snrllktan sorumlu tutulduunu zannedebili
riz. Sonuta bizim kuramlatrmamz ierisinde, burada znenin
glerinin tekine aktarld gayet manidar bir an olduunu gre
biliriz rahatlkla; burada kastedilen, byk teki olarak adlandrd
mz, szn mahalli olan, potansiyel olarak hakikatin mahalli olan

teki'dir.
Aktanm kavramnn ortaya k noktas bu mudur? Grnte
byledir ve genellikle de bundan daha ileriye gidilmez. Ama biz da
ha yakndan bakalm. Freud'da bu an, benim bilindmm kapanma
n olarak belirttiim na denk den snrdaki an, yani ifade bulu
unun belli bir noktasnda onu ortadan kaldran zaman ierisindeki
bir nabz at deildir. Freud aktarmn ilevinden sz ettiinde, ak
tarm dediimiz eyin nedeni olarak bu n vurgulamaya zen gs
terir. Gizil konumda olsun olmasm, teki daha ncesinden znel if
aatta mevcuttur. Bilindmdan bir ey kendini ele vermeye bala
d srada o zaten oradadr.
Analistin yorumu olsa olsa, bilindmm eer benim dediim
eyse, yani gsterenin oyunuysa oluumlarnda ryada, dil sr
mesinde, espri ya da belirtide yorumdan nce zaten bulduunu
yeniden bulmaktan ibarettir. teki, byk teki bilindnn, ne
kadar ele gelmez olursa olsun, her alnda zaten oradadr.
Freud ilk bandan itibaren bize unu belirtir: Aktanm esas itiba
riyle direnlidir, bertragungswiderstard. Aktanm bilindmm
iletiiminin kesilmesine, bilindmm kapanmasna vesile olur. k
tidarn bilindma gemesi yle dursun, tersine, aktanm bilind
mm kapanmasdr.
Genel olarak, analistin yorum vermeye balamak iin aktarmn
gelimesini beklemesi gerektii eklinde ifade bulan Freud'un
metninde bile bulunan paradoksun vurgulanmas bu bakmdan
temel nem tar.
Bunu vurgulamak istiyorum, nk aktanmn iyi ya da kt ola
rak kavranmasndaki ayrm buradan gelir.
Analiz uygulamasnda bunu yapmann trl yollan vardr. Biri
dierini dlamaz. eitli seviyelerde tanmlanabilirler. Mesela z
nenin Freud'un ikinci Yapsal Model'nde ben ideali veya stben
olarak tanmlad mercilerden biriyle olan ilikisine dair kavraylann ksmi oluunun nedeni, ou zaman, znde byk teki ile
olan ilikinin sadece yanal bir grnmnn verilmesidir.
Fakat ortadan kaldrlmas imknsz baka aynlklar da vardr.
fade bulduunda uygulamaya sirayet etmesi kanlmaz olan bir
kavray vardr buna gre aktarm analizi, znenin beninin sa

lkl ksm ile ibirlii zerinden ilerler ve znenin analistle ilikisi
ierisindeki belli davranlarnn bir yanlgdan kaynaklandn
fark edebilmesi iin onun saduyusuna seslenmekten ibarettir. Bu
sav, sz konusu olan, yani znenin o blnmlnn imdide or
taya kt, oradaki mevcudiyette gerekletii gereini tepetak
lak eder. znenin gerekte bulunduu varsaylan salkl bir ksm
na arda bulunmak, bu ksmn, aktarmda olup biteni analistle bir
likte yarglamaya muktedir olduunu varsaymak, aktanma katlanm tam da bu ksm olduunu, kapy, pencereyi, panjuru, ya da ar
tk neyi derseniz, kapatann o olduunu grmezden gelmek demek
tir ve de konumak istediimiz gzelin arkada olduunu, panjur
larn tekrar almasn istediini grmezden gelmektir. te bu yz
den yorum o anda tayin edici nitelie brnr, nk hitap etmeniz
gereken o gzeldir.
Burada sadece bu emann kafamzdaki modele gre eski haline
dnne deinebilirim. Bir yerde, Bilind tekinin sylemidir,
demitim. tekinin, yani bilindmn gerekletirilmekte olan sy
lemi ise kapann tesinde deil, dndadr. Analistin azindan
panjurun yeniden almas iin arda bulunan odur.
Yine de bu kapan nnda, yorumun ivmesini kazand balan
g nnn bulunduunu sylemek bir paradoks oluturmaktadr. Ve
analizde hep var olan, aktarann ilevini nasl tahayyl etmenin da
ha uygun olacama dair kavramsal kriz burada patlak verir.
Aktarmn ilevindeki eliki, aktarmn, yorumun gcnn et
kisini gsterdii nokta olarak anlalmasna neden olur, bunun te
melinde bilindyla ilikili olarak, bunun bir kapan n olmas
yatar bu yzden ona neyse o ekilde, yani bir dm muamelesi
yapmalyz. zm imknsz bir dm muamelesi yapp yapma
yacamz greceiz. Bu bir dmdr ve bizde bir aklama getir
me ihtiyacm dourur, tpk benim yllardr topoloji zerine dne
rek yaptm gibi umarm bunlar hatrlatmam lzumsuz grl
myordun
4
Analizde bir kriz var ve ben de bu konuda yanl davranmadm
gstermek iin bu krizi en gze arpar biimde ortaya koyan en son
metni seiyorum, nitekim sradan bir zihnin eseri deil bu metin.
Thomas S. Szasz'm zl ve ilgi ekici bir makalesi kendisi bize
Sirakza'dan sesleniyor, fakat maalesef bu sayede Arimet'in akra
bas olmuyor, zira onunkisi New York eyaletindeki Sirakza, maka
le International Journal ofPsychoanalysis'n son saysnda kt.
Yazarda bu makaleyi yazma niyetini uyandran fikir, nceki ma
kalelerine de esin veren aratrmayla balantl, ki bu da analiz yn
teminin sahiciliine dair cidden heyecan verici bir aratrma.
Bir yazarn, aktarm analistin savunmasndan ibaret grmesi ha
kikaten artc, ki burada bahsettiimiz kii kendi evresinde, yani
Amerikan psikanaliz camiasnda itibar olan bir analist; yle bir so
nuca varyor: Aktarm, psikanaliz tedavisinin tm yapsnn dayan
d eksendir. Aktarmn inspired bir kavram olduunu sylyor
ngilizce sz daarcndaki Franszcayla yalanc edeerlilerden
oldum olas kuku duymuumdur, bu yzden evirirken epey tart
maya altm.
Bu inspired bana inspire, yani esinlenmi anlamn tayor gibi
gelmedi; sanki daha ok gayretke anlamna geliyor gibi Gayret
ke ve olmazsa olmaz bir kavramdr bu alntlyorum ne var ki,
sadece kendi ykmnn deil btn bir psikanalizin ykmnn tohum
larn iinde barndrr (harbour). Neden? nk kii olarak psika
nalisti hastalarn, meslektalarn ve kendisinin gereklik snamas
nn tesinde bir yerde konumlandrmaya elverilidir. Bu sakncas
dobra dobra (frankly) kabul edilmelidir. Ne profesyonelleme, ne
"standartlarn ykselmesi", ne de zoraki eitim analizleri (coerced
training analyses) bizi bu tehlikeden (this hazard) koruyabilir. Ve ka
rklk burada ortaya kyor: Analist ile analiz edilen arasndaki
the unique dialogue'un, esiz diyaloun ortadan kalkmasna sadece
analistin ve analitik durumun salaml mani olabilir.
Tamamen kendi kendine yaratt bu amaz, yazarn gznde
gerekli klan ey, kendisinin aktanm analizim ancak benin salkl
ksmnn rza gstermesi zerinden kavrayabilmesidir, bu ksm

gereklik hakknda hkm verip onu yanlsamadan ayrmaya muk
tedirdir.
Dolaysyla mantkl olarak makalesi yle balar: Aktarm ya
nlma, yanlsama veya dlem gibi kavramlara benzer. Aktarmn
mevcudiyetine bir kere ulaldnda artk gerisi analiz edilenle ana
list arasndaki bir anlama meselesidir, bir tek u farkla: Analistin
bu noktada imdada araca, yardmna koacak kimsecikler ol
madna hkmedildiinden, her trl aktarm yorumunu denetim
siz, saf bir risk alan olarak nitelemek durumunda kalrz.
Bu makaleyi u bir rnek olarak aldm, ama durumu yanstyor
ve bizi yemden, baka bir dzeyin devreye girmesini salayacak bir
kararllkta davranmaya itiyor. Bu dzey hakikat dzeyidir. Hakikat
ancak ve ancak szn, isterse yalan olsun, hakikati anmas ve ar
mas zerine temellenir. Bu boyut Szaszm aktarm kavramna dair
analizine hkim olan mantk-pozitivizmde bulunmayan bir boyut
tur.
Bilind dinamii benim nasl kavradm hakknda konuur
ken birinci sraya gsterenin ilevini yerletirdiime istinaden
dnselletirmeden bahsedenler oldu. ddia ettikleri dnselletirmenin aslnda bu ilemsellikte yattn ilemsellikte tamamen
bir gereklik ile aktarm grngsne yaktrlan yanlsama imas
nn kar karya getirilmesiyle oyuncak gibi oynandm grm
yorlar m?
ki zneyi, ikili bir konumda, davrantaki bir basm dmesi et
kisiymiesine oraya konmu bir nesnellik zerine tartrken d
nmemiz mmkn deilse de, muhtemel aldatmaca alann ortaya
kartmaya almamz gerekir. Bilindmm neyi aa kardna
dair btn speklasyonlarmzn zorunlu k noktas olarak size
kartezyen kesinliin znesinden bahsettiimde, Descartes'ta teki
nin temel denge unsuru roln oynadm aka belirttim; Descar
tes'ta tekinin hibir ekilde yanltc olmamas gerektii vurgula
nr. Analizde bu tekinin yanltlma tehlikesi vardr. Aktarmn sa
knlacak tek boyutu bu deildir. Ama unu da itiraf edin, eer sy
lemde, aldatmacann bir ekilde baarya ulama ansna sahip ol
duu bir alan varsa, buna model oluturan muhakkak ki aktr. Ken-
dimizi yanldmz noktada temin etmek iin, tekim ileri srd

mz eyin hakikiliine ikna etmekten daha iyi bir yol var mdr! Ak
tarmn bize imgeletirme imkn verdii ak boyutunun temel bir
yaps deil midir bu? tekini, onda bizi tamamlayabilecek eyin
bulunduuna ikna etmeye alrken, bir taraftan da kendimizde
tam olarak neyin eksik olduunu grmezden gelmeye devam ede
bilmeyi salama balarz. Aldatma emberinin, tam zamannda ak
boyutunu ortaya kartmas... bir dahaki sefere pf noktasn
gstermeye alrken bunu rnek k noktas olarak alacam.
Ama size gstereceklerim bununla kalmyor, zira aktarmn
oluturduu kapanmaya kkten neden olan ey sadece bu deil. Ak
tarma neden olan, ki aktarm kavramlarn incelerken zerinde du
racamz bir dier yn bu olacak, aktarma neden olan sol tarafa,
glgede kalan, bir kenara ayrlm tarafa yazlm olan soru iareti
ne gndermeyle objet a olarak belirttiim eydir.
Soru ve Cevaplar
F. WAHL Konferansn birinci ksmnda syledikleriniz, mevcut

kuramlar sistemi ierisinde hangi bilgi kuramna balanabilir?
Deneyimde temel olarak deneyim eklinde anlalan eyin bize Freudcu alann bir yenilii olarak geldiini sylyorum, dolaysyla
bunun modelini Plotinus'ta bulamamanz artc deil.
u da var, biliyorum, Millerin bilind ontolojisi zerine ilk
sorusunu devam ettirmeye yanamadm fakat gayet ak referans
larla biraz da olsa ipucu verdim, l'v'dan, l'o/'dan* bahsettim, l'ov
ile, aka Henri Ey'in ona dair formlasyonuna gndermede bulu
nuyordum, ki bilind hakknda konuacak en uzman kiinin o ol
duu sylenemez kendi bilin kuramnda bilindm bir yere
koymay becerir, jur) ov'dan, yasaktan, hayr-der'den bahsettim. Salt
metafizik bir emare olarak bu fazla ileriye gidemez ve bu noktada
kendime koyduum snrlar inediimi de dnmyorum. Bu
nunla birlikte sizin sorunuzu dayandrdnz noktalan, iletilebilir* Yun. "deildir", -.n.
lik erevesinde gayet gzel yaplandrr. Bilindnda yle bir bil

gi vardr ki tamamlanmas, kapanmas kesinlikle tasavvur edile
mez.
Bilind hakknda v, ov%ov, jur) v gibi formller kullanmak
da bilindm fazlasyla tzletirmek anlamna gelir. Bu yzden bu
gibi terimlerden zenle kamyorum. Bizi ilgilendiren onun tesin
de ne olduudur, demin belirttiim gibi mesele panjurlarn arkasn
daki gzeldir ve bugn buna hi deinmedim. Ama, zneye ait bir
eyin geriden nasl mknatsla ekilir gibi ekildiini, nasl derin bir
dalmadan, yarlmadan bahsedilebilecek kadar ekildiini sapta
maktr. zmsz dm ite bu kilit noktada grmeliyiz.
P. KAUFMANN: Atklar (scorie) olarak ifade ettiiniz ey ile daha
nce artk (reste) eklinde bahsettikleriniz arasnda nasl bir iliki
var?
nsanln kaderinde artk daima retken olmutur. Atk tkenip
snm olan artktr. Atk terimi tamamen olumsuz anlamda kulla
nlmtr. Psikanalist kamaktan baka kar yolun bulunmad bir
alana yerletirildii takdirde, psikolojik bilgi kuram dzleminde
meydana gelebilecek o hakiki gerilemeye iaret eder atk. Byle bir
durumda analist, znenin en mitsel kavranyla happiness'a* ula
mas iin alan, ortopedik, konformist saaltm ynnde ileyen
kuramlara snr. Evrimciliin eletirilmeden alnp uyarlanmasy
la, amzn atmosferini oluturan budur. Bu noktada atk olan ana
listlerin ta kendisidir, baka da bir ey deildir halbuki bilindnm kefi henz ok yeni ve bu da daha nce grlmemi bir altst
etme frsatdr.
15 Nisan 1964
* ng. "mutluluk", -.n.
Analiz ve Hakikat
ya da Bilindnn Kapanmas
Doru sylemek, yalan sylemek, yanlmak.

Yalan sylyorum ile dnyorum.
nsanck ya da $.
Psikolojinin geerlilii.
Yanlsama ve dzeltilmesi.
Aktarm bilindnn gerekliinin eyleme
konmasdr.
GEEN SEFER aktarm kavramna giri yaptm. Aktarmn analiste
getirdii zorluklar esas almam itibariyle sorunlar vurgulayan bir gi

ri oldu. Psikanalizin en resmi yaym International Journal ofPsychoanalysis'de yaymlanm son makaleye rastlamam bir frsat ol
du; makalede, analizde aktarm kavramnn kullanlmas bile sorgu
lanyordu. Konumama buradan devam edeceim.
1
Yazarn ne srdne gre analist, analitik durumun gerekliiyle
ilgili, orada iki gerek znenin bulunmasndan kaynaklanan az ok
bariz uyumazlklarn etkilerini hastann dikkatine sunmaldr.
lkin, uyumazlk etkisinin gayet aikr olduu durumlar vardr.
Makalede, iini bilen, okurunu elendiren eski tfek Spitz'in mizah
fkran kaleminden kma rneklerini grebiliriz bunun. Mesela
hastalarndan birini anlatr; aktarm ryas tabir edilen bir ryada
yani, analistiyle ak durumlarnn gerekletii bir ryada, ki bu du
rumda analist Spitz oluyor hasta analistin sapsan gr salan ol
ANALZ VE HAKKAT YA DA BLNDIININ KAPANMASI I 145
duunu grr. Sz konusu kiinin yumurta gibi kafasn grm

olan ve bununla nl olduunu bilen herkesin fark edecei gibi, bu
rnekte analist hastaya, bilindmm etkilerinin ona ne arptmalar
yaptrdn kolayca gsterebilir.
Fakat hastann analiste kar bir tutumunu kaba olarak nitelemek
sz konusu olduunda, Szasz u ikisinden birinin geerli olduunu
belirtir: Ya hasta analistle ayn fikirdedir ya da deilse, karar so
nuta prensip olarak analistin daima hakl olduuna dayanr. Bu da
bizi bir kez daha, Szasz'm analistin salaml dedii, o efsanevi ve
idealletirici kutba frlatyor. Hakikat boyutuna bir ar deil de
nedir bu?
Dolaysyla, yazarn yapt ilemin bulgusal olmayp didiim
tarznda olduunu gz nnde bulundurarak, bu makaleyi ancak
yazarnn onu yerletirdii bak asndan bir yere oturtabilirim:
Dncelerinin yazan iine soktuu amaz, analistin ilevine dair
iine dt ciddi vicdan bunalmn yanstmaktadr.
Bu vicdan bunalm bizi sadece dolayl olarak ilgilendirir, zira
bu bunalmn aktanm analizi uygulamasnn ister istemez tek taraf
l bir kuramlatrma iine sokulmasna yol aacam gstermitik.
Biz bu kaygan zemine oktan iaret etmitik.
Sorunu ait olduu yere tekrar yerletirmemize izin veren, grngbilimsel denebilecek verilere dnersek, geen sefer, analizde iki
tarafn birbiriyle kurduu ilikinin bir boyutunun gzden karld
m belirtmitim.
Bu ilikinin karlkl ya da simetrik olmayan bir dzlemde ku
rulduu aikr. Szasz'm saptayp gayet haksz yere ikyet ettii ey
budur iki tarafn birbiriyle kurduu bu ilikide bir hakikat aray
balatlr ve ilikidekilerden birinin bildii ya da en azndan te
kinden daha iyi bildii varsaylr. Bildii varsaylanda hemen u d
nce doar, o yanlmamaldr ve sadece bu da deil, ayn zamanda
onu yanltabilirler. Bunun zerine bu yanlmak tekrar znenin st
ne atlr. Bunun nedeni sadece znenin statik biimde eksik ya da
hatal oluu deildir. Bunun nedeni, znenin, syleminde, hareketli
biimde esas olarak yanlmak boyutunda yer almasdr.
Bir baka analistte daha bunun bir rneini buldum. Nnberg
1926 ylnda International Journal of Psychoanalysis 'e "The Will
of Recovery" (Eski Haline Kavuma Azmi) balkl bir makale yaz

m. Recovery tam anlamyla iyileme deildir, toparlanmadr, geri
ye dnmektir. Gayet yerinde bir kelime seilmi ve dikkate deer
bir soru ortaya atyor. Belirti hastann belli bir doyum salamas iin
yaratldna gre kuram byle diyor sonuta hastay salk
adn verdii bir eyi talep ederek analiste bavurmaya iten ne ola
bilir?
Nnberg, analizde fazla ileri gitmeye gerek kalmadan bazen apa
k ekilde, hastay salk arayna, denge arayna ynelten eyin
bilind ama olduunu dorudan etkileriyle grebileceimizi, o
u mizahi bir sr rnekle hi zorlanmadan gzler nne serer. Me
sela cinsel ilevlerinde teklemeye baladnda ya da iinde evlilik
d arzular uyandnda hastann analize bavurmas evliliini kur
tarmak bakmndan tam bir snak olur! Daha analizin bandan
hastann, analizinin ilk hedefi olarak gsterdii eyi deil, evdeki
varln geici olarak askya almak suretiyle tam tersini istedii or
taya kar yani, arzusu evliliin kurtulmas deil, bitmesidir.
Bu noktada nihayet, analizin balangc ve dolaysyla da ilk
admlarnda bile hastann btn iddialarnn ne kadar mulak ol
duuyla ve bu iddialarn kendiliinden ift ynl olduuyla, azami
seviyede kar karya kalyoruz. Hakikat boyutunun nce belli bir
yalan ierisinde ve hatta bu yalan vastasyla kurulduunu gryo
ruz; dorusu byle olmas hakikatin sarslmasna neden olmuyor,
zira bu ekliyle yalan bu hakikat boyutunun iinde yer alyor.
2
Analitik kurama genel bir ekidzen verirken neden znenin gste
renle ilikisini nirengi noktas olarak nplana almak istediimizi
anlyorsunuzdur, nk bu nokta hem analitik deneyimin oluma
snda birinci ve kurucu roldedir, hem de bilindmm asl ilevinde
birinci ve kurucu roldedir.
Kukusuz, bizim retimizin etkisi erevesinde, bilindm,
en dar platformu diyebileceimiz bir alanla snrlamaktr bu. Fakat
herhangi bir tzletirme hatas yapmamamz ancak bu ayrm nokta
sna gre mmkndr.
eyleri, daha nce izdiimiz drt keli ema zerinde topla

yacaz, bu ema szceleme dzlemiyle szce dzlemini kastl ola
rak birbirinden ayrr. Nasl kullanlaca, fazla biimsel mantkl
dncenin samalk retmesiyle rneklendirilir: (Ben) yalan sy
lyorum* szcesinde akl dzeyinde bir atk grmek bunun rne
idir, halbuki atk olmadm herkes bilir.
Bu yalan sylyorum'a, eer yalan sylyorsan doruyu syl
yorsun, o zaman yalan sylemiyorsun, vb. diye cevap vermek tama
men yanl olur. inde tad paradoksa ramen yalan sylyorurriun tamamen geerli olduu gayet aktr. Nitekim szceyi ifade
eden zne olan ben, szceleme eyleminin znesi olan ben, szcenin
znesi olan berile, yani szcede onu belirten sylem esiyle ayn
deildir. O zaman szceyi ifade ettiim noktadan, beri in o esna
da szceyi formle etmekte olan berim yalan sylemekte olduu
nu, biraz nce yalan sylediini, daha sonra yalan sylediini, ya da
hatta yalan sylyorum derken yanltmaya niyeti olduunu doru
ladn, gayet geerli olacak ekilde sylemem mmkndr. Bu
nun rneini aramak iin ok uzaa gitmeye gerek yok trendeki
Yahudi fkrasn biliyorsunuz, biri tekine hangi trene bineceini
sylyor. Lemberge gidiyorum diyor, teki de cevap veriyor: Ma
demki sahiden Lemberg'e gidiyorsun, o zaman niye oraya gittiini
sylyorsun, yoksa Krakow'a gittiini zannetmemi mi istiyorsun da
yle diyorsun?
Szce ile szcelemenin byle blnmesi zerine hakikaten de
szce zinciri seviyesindeki yalan sylyorum'dan bir seni kandr
yorum sonucu kar (ben) yalan sylyorum'un yalan sylyo
rum ksm bir gsterendir ve, tekinde, szvarl hzinesinin bir
parasn oluturur; gemi ynnde belirlenen ben de bu hzinede
szce seviyesinde doan bir anlam haline gelir, szceleme seviye
sinde rettii eyin anlam haline gelir ortaya kan Ben seni
kandryorum'dur. (Beri) seni kandryorum, analistin zneyi bekle
dii ve onun mesajn hakiki anlamyla, formle uygun ekilde, ya
ni tersine evrilmi olarak zneye geri gnderdii noktada ortaya
*
Buradaki cmlenin Franszcas Je mens'du. Metnin devamnda cmle irdele
nirken Trke dilbilgisinde cmle yapnn farkl olmasndan dolay ister istemez
anlamda yetersizlikler ortaya kmaktadr, -.n.
kar. Ona yle der: Bu ben seni kandnyorum'/a gnderdiin me

saj benim sana ifade ettiim eydir ve byle olunca sen doruyu sy
lyorsun.
znenin gezindii aldatma yollarnda analist bu doruyu sylyorsuriu formle etme konumundadr ve yorumumuzun sadece bu
boyutta bir anlam vardr.
Freud'un bana gre bilindnm kefiyle mmkn olan, temel
giriimini anlayabilmemiz iin bu emann nasl bir frsat sunduu
nu gstermek istiyorum muhakkak ki bilind hep mevcuttu,
Thales'in zamannda da, insanlararas en ilkel iliki biimleri sevi
yesinde de.
Kartezyen dnyorum'u bu emaya aktaralm. Elbette szceleme ile szce arasndaki ayrm byle bir kaymay mmkn klar
ken muhtemel bir engel de oluturmaktadr. Nitekim cogito'ram
oluturduu bir ey varsa o da yaylmaya kart olarak ortaya km
olan dnce dzeyidir krlgan bir stat ama gsteren nitelii ta
yan oluumlarn ortaya kmas iin yeterli bir stat. Cogito'ya ke
sinliini veren eyin, szceleme dzeyindeki yerini almas olduu
nu belirtelim. Ama dnyorum'un stats deminki yalan sylyorum'un stats kadar indirgenmi, onun kadar minimal, onun kadar
tek amaca yneliktir ye o da hibir anlam yok gibi bir yananlamdan etkilenmi olabilir.
Cogito
Szceleme
Kendisininki de dahil, her trl anlam ifade etmeye kar mutlak

kukusu dmda hibir eyden emin olmayan bir tek-amalla in
dirgenmi olan dnyorum, belki de yalan sylyorum'la ura
mamz mmkn klan statden de krlgan bir statye sahiptir.
Bu durumda, kartezyen dnyorum'un, kesinlie ulama aba
s iinde bir akim kalmaya ortak olduunu ileri srme cretini gste
receim. Freudcu bilindnn keif boyutunun zneye verdii stat
fark, cogito seviyesine yerletirilmesi gereken arzudan kaynakla
nr. Canllk veren her ey, her szcelemenin bahsettii ey arzudur.
Bu arada una da dikkatinizi ekerim, benim formle ettiim ekliy
le arzu, bu konuda, Freud'un getirdiinden daha fazla ey syler.
Kartezyen cogito'nun ilevini hilkat garibesi ya da insanck teri
miyle buraya ilitireceim. Bu ilevin rneini, dnce tarihi de
nen tarih boyunca var olagelmi eride buluruz cogito'nun beriini insanckla bir tutan eridir bu: Oldum olas, insan ne zaman psi
koloji yapmaya kalksa, ne zaman beyhudelii veya psikolojik
uyumsuzluu insann iindeki, onu yneten, direksiyonu elinde tu
tan, gnmzde sentez noktas denen o mehur kk adamm varl
yla aklasa, ite bu insanck figr temsil edilmi olur. O kk
adamm ilevi daha Sokrates ncesi dncede ifa edilmitir.
Biz ise szck daarcmzda zneyi tersine, gsterene gre
ikinci srada olumu olmas sebebiyle st izgili S [$] ile temsil
ediyoruz. Bunu rneklemek iin, eyin en basit haliyle tek izik ola* Lat. "dnen", -.n.
rak gsterilebileceim hatrlatacam. lk gsteren entiktir, rne

in znenin bir hayvan ldrd onunla gsterilir, o sayede, on ta
ne daha ldrdnde kafas karmayacaktr. Hangisinin hangisi
olduunu hatrlamas gerekmeyecek ve bu tek izikten yola karak
ldrdklerini sayacaktr.
zne kendi yerini de tek izikle belirler ve kendini nce, ilk gs
teren olan dvmeyle iaretler. Bu gsteren, bu bir yerleir hesap
bir tane birdir. zne kendini bir seviyesinde deil, bir tane bir sevi
yesinde, hesap seviyesinde zne olarak belirler. Bu iki bir, daha bu
aamada birbirinden ayrlr. Bylece ilk blnme ortaya kar, ili
kileri iinde en bata kendisini zne olarak kurmasn salam olan
gstergeden ayrlr. O zaman $'nin ilevini objet a'nm imgesiyle ka
rtrmamanz konusunda sizi uyaryorum, zira zne kendisinin bir
ikiz einin byle olutuunu grr bir anlk dayanksz, yansma
ya dayal hkimiyet imgesinden oluuyormu gibi grr, sadece
kendini hayal etmesi sayesinde insan olduunu hayal eder.
Analiz uygulamasnda, znenin yerini gsterene gre deil, bizi
oluturduunu varsaydmz gereklie gre belirlemek, daha ba
tan znenin kuruluu denen ukura yuvarlanmak anlamna gelir.
3
znenin gerek bir balamla ilikisinden her yola kn, psikolo
gun u ya da bu deneyiminde bir varlk nedeni olabilir. Sonulan,
etkileri olabilir, bunlarn tablolan kartlabilir. Elbette her zaman,
gerekliin bizim tarafmzdan kurulduu bir balamda ortaya
kacaktr bu mesela kiiye, esasen bizim hazrladmz testler
verdiimizde. Psikoloji dediimiz eyin geerlilik alandr bu; bi
zim psikanaliz deneyimini zerinde ykselttiimiz ve deyim yerin
deyse znenin yoksunluunu inanlmaz derecede pekitiren sevi
yeyle hibir alakas yoktur.
Psikolojik yaltma adn verdiim ey, geleneksel anlamda bilgi
nin merkezi olarak kabul edilen eski, ya da hl yeni, monad deil
dir; nk mesela Leibnizin monad hi de yaltlm deildir, bil
ginin merkezidir, bir kozmolojiden aynlamaz, kozmosun iinde,
eilip bklmelere gre, tefekkr veya ahengin meydana geldii
merkezdir. Psikolojik yaltma ben kavramnda tekrar ortaya kar,

ben psikanalitik dncede bence sadece yolu dolandrmak anla
mna gelen bir sapmayla gereklikle ilikide aresizlik iine d
m zneyle kartrlmtr.
ncelikle unu belirtmek istiyorum; ilemin bu ekilde kuramlatnlmas, baka ynlerden deneyimin bizi ne karmaya ittii ve
analitik metinden silip atamayacamz isel nesnenin ilevi ile ta
ban tabana uyumsuz, tamamen kopu halindedir.
e atma ve yanstma terimleri hep rasgele kullanlr. Fakat hi
kukusuz bu yarm yamalak kuramlatrma balamnda bile, her ta
raftan gelip nplana kan bir ey verilmitir elimize; isel nesnenin
ilevidir bu. Bu ilev sonunda gelip iyi ya da kt nesnede, zt ular
da kutuplar; bazlarna gre znenin davrannda arptma, eilip
bklme, paradoksal korku, yabanc gvde namna ne varsa hepsi
gelip bunun etrafnda dner. Bazlarnn acil durumlarda uygulana
cak mesela sorumluluk isteyen ilerde,' yneticilikle ilgili ya da
sibernetik alanndaki ilerde kullanlacak kiilerin seimi, veya ha
vayolu pilotlarnn ya da tren srclerinin yetitirilmesi gibi du
rumlarda uygulanacak hzl, hatta yldrm hznda bir analizin
veya baz kiilik testlerinin odak noktasn oluturacan belirttik
leri ilemsel nokta da budur.
Bu isel nesnenin statsn sormadan edemeyiz. Bu bir alg
nesnesi midir? Ona nereden yaklaabiliriz? Nereden gelmektedir?
Bu dzeltmeden sonra, aktarm analizinin ierii ne olacaktr?
Size bir model vereceim, bu modeli bilahare epeyce inceltmek
gerekecektir, yani sorunlu bir model olarak alnz. Yanlsamann d
zeltilmesi ilevini merkeze alan emalar yle bir tutu gcne sa
hiptir ki, buna en azndan engel oluturacak herhangi bir eyi ne ka
dar erken ne srsem az gelir.
ayet bilindmn almasyla kapanmas bir oluyorsa ve bu za
mansa! bir nabz at uyarnca gerekleiyorsa, te yandan tekrarla
ma sadece tutumun bir stereotipi olmayp, hep eksik kalan bir eye
gre tekrarlama ise, zaten gryorsunuzdur, tek bana aktarm
bize gsterildii biimiyle, bilindmda saklanan eye ulamann
bir yolu olan aktarm kukulu bir yol olmann tesine gidemez.
ayet aktarm tekrardan ibaretse, hep ayn skalamann tekrar ola-
aktr. ayet aktarm bu tekrar yoluyla bir tarihin srekliliini yeni

den salama iddiasndaysa, ister istemez, doas gerei kesintili bir
ilikiyi ortaya kartacaktr. O halde gryoruz ki, ilemde bulunma
biimi olarak aktarmn, tekrarlamann etkililiiyle ya da bilindnda saklanann restore edilmesiyle, hatta bilind elerin katarsisiyle kartrlmas yeterli olmayacaktr.
Bilindndan zamann nabz at ritminde ortaya kan bir ey
gibi bahsettiimde gznzn nne aralanan bir livar grnts
getirebilirsiniz, balk bu sepetin dibine inmek suretiyle yakalanr.
Halbuki heybe figrnde, bilind kapal bir eydir, ierisi kapal
dr, dardan ieri girmemiz gerekir. O zaman size u emay tak
dim ederek geleneksel imgelemin topolojisini tersine eviriyorum.
Livar emas
deal ben ve ben ideali zerine yazdm "Daniel Lagache Rapo
ru Hakknda Yorum" balkl makalemde verdiim optik modelle
bu emay rttrmek size dyor. O zaman greceksiniz, zne
kendim tekinde ideal olarak oluturur; ben ya da ideal ben olarak
gelen ben ideali olmayan eyin ayarn yapmak durumundadr;
yani kendini kendi imgesel gerekliinde oluturmas gerekir. z
nenin kendini grd noktann, yani ben emasmda gsterilen ger
ek ve tersine evrilmi beden imgesinin olutuu yerin, kendine
bakt nokta olmadn bu ema aka ortaya koyar skopik
drt etrafnda gelitirdiim son elerle ilgili olarak vurguluyo
rum bunu.
Fakat hi kukusuz tekinin alannda grr kendini ve kendine
bakt nokta da bu alann iindedir. Nitekim konutuu nokta da bu
noktadr, zira konumas hasebiyle, o hakikati syleyen yalan te-
Daniel Lagache Raporu Hakknda Yorum'da

verilen optik model.
kinin bulunduu yerde oluturmaya balar ve bilind dzeyinde
arzuya katlan ey de buradan boy gsterir.
O halde, zne livara gre bilhassa da livarn esas yapsm
oluturan azm gz nnde bulundurursak ieride olarak d
nlmelidir. ncilde dendii gibi: eri giren deildir nemli olan,
nemli olan dar kandr.
Bilindmm kapanm tka grevi gren bir eyin ortaya k
zerinden dnebiliriz livarn azna ekilen, emilen objet a.
Piyango ekiliinde kullanlan, iinde numaralarn zplad koca
toplara benzer bir imge izebilirsiniz. O koca tekerlein iinde fo
kurdayarak hazrlanmakta olan ey, serbest armn ilk szceleri,
nesnenin tekerlein azm tkamad zaman aralnda oradan
kar. Bu yontulmam, temel imge simgeselin oluturucu ilevini,
karlkllk erevesindeki kart konumu iinde yeniden tesis et
menize izin verir. znenin tek mi ift mi oyunudur bu, znenin ana
litik manevrann fiili etkinliinde mevcudiyet bulan eyle her yeni
den karlamas bu oyunu ortaya karr.
Adamakll yetersiz bir emadr bu, fakat aktarmn hem hatrla
maya engel tekil etmesini, hem de beklenen bulumann tam za
mannda skalanmas edimi olan bilindmm kapanna mevcu
diyet kazandrmas mefhumunu uyumlu bir ekilde sunan bir tr

buldozer-emadr.
Tm bunlar rneklemek iin size, analistlerin aktarmn ileviy
le ilgili ne srdkleri formllerin oulluunu ve birbiriyle alaka
szln gsterebilirim. Aktarm ile teraptik amacn birbirinden
farkl eyler olduu kesindir. Aktarm basit bir ara da sanlmamaldr. Analitik literatrde bu konuda her iki uta ne srlen formller
burada bir yere yerleir. Mesela aktarm zdelemeyle bir tutan
formller kimbilir ka kez karnza kmtr, halbuki zdeleme
analizde bir duraklama ndr, yanl bir bititir ve sk sk normal bi
tile kartrlr. Aktarmla yakn bir ilikisi vardr, ama bu iliki ak
tarmn onunla analiz edilmemi olmasndan kayrfaklanr. Buna
karlk, aktarmn ilevinin gereklie gre dzeltme yapma arac
olarak formle edildiini greceksiniz, benim bugnk btn sy
lemim buna kar kmaktadr.
Aktarm bu gndermelerin hibirine doru drst oturtmak
mmkn deildir. Mesele gereklik olduuna gre ben de eletirimi
bu noktada getirmeyi dnyorum. Bugn bir dahaki sefere syle
yeceklerime giri niteliindeki bir aforizmay dile getireceim: Ak
tarm, her tr konformizmin oluturduu bu yabanclatnc zde
lemeye bizi iten yanlsamann eyleme konmas deildir bu ister
se ideal bir modele uyum salamak olsun, ki analistin hibir durum
da bunu desteklememesi gerekir aktarm, bilindnn gerekli
inin eyleme konmasdr.
Bilind kavramnda bunu askda braktm tuhaftr, gittike
unutulan ey imdiye kadar benim de aklma gelmedi. Umarm de
vamnda, neden byle olduunu gerekesiyle anlatabilirim. Akta
rmdan bahsederken imdiye kadar zneyi oluturan edimin etkile
rini hatrlatmaya altm, zira esas savunduumuz mesele bu. Fa
kat Freud'un bilhassa vurgulad gibi, bilind boyutunun kesin
likle cinsellikten ayrlmaz olduunu gzard etmeyelim. Cinselliin
bilindyla bu ilikisinin ne demeye geldiini hep daha da ok
unuttuumuz iin, analizin Freud'un ikincil sre seviyesine yerle
tirdii gereklikle artk hi ilgisi olmayan bir gereklik kavraym
miras aldm greceiz.
O zaman bir dahaki sefere, aktarm bilindmn gerekliinin

eyleme konmas olarak gren tanmdan hareket edeceiz.
Soru ve Cevaplar
Dr. ROSOLATO Semineriniz esnasnda aklmdan geenleri syle

mek isterim. nce bir analoji emanz zellikle gze benziyor.
Acaba petit a ne lde gz mercei roln stleniyor olabilir? Bu
mercek ne lde katarakt rol oynuyor olabilir? Ayrca tam olarak
bu ema balamnda, ben ideali ve ideal benle ilgili neler syleye
bilirsiniz? Son olarak eyleme koymakla neyi kastediyorsunuz?
Eyleme koymak vaatkr bir kelime. Aktarmn eyleme koymayla
tanmlanmas lazm ki suu bakasnn zerine atmak iin kullanl
masn, binbir dereden su getiren yetersiz ilemsellik biimlerinin
mahalli olmasn; bu ilemsellik biimleri ilevsiz grlemeyecekle
ri gibi, analitik mdahalenin snrlarna da tabidirler. Bugn zellik
le aktarmn bitiiyle ilgili, mesela analistle zdelemeden bahse
den Balint'in tanmlamas gibi yanl tanmlamalara iaret ettim.
Eer aktarm doru seviyede almazsanz, ki bu seviyenin bir rne
inin bugn henz verilmediini ve nmzdeki seminerin konusu
olduunu belirtmeliyim, aktarmn ancak ksmi sonularn kavra
mann asla tesine geemezsiniz.
Saptamalarnz ise ilgin. Topolojiyle ilgili her konuda, ona
Getalt ilevi veren her eyden ciddi biimde uzak durmalyz. Ama
bu demek deildir ki baz canl biimleri, sanki zdeleme zerine
seminerimde gelitirdiim o temel topolojik nesnelerdeki yamulmalara benzer yamulmalar yaratmak amacyla bir tr biyolojik aba
iinde olduklar duygusunu uyandrmazlar mesela, klahn
boyutlu bir uzama yanstlan, kendi kendiyle kesien bir yzey ol
duunu mutlaka hatrlayacaksnz. Anatomik yaplanmada u ya da
bu noktann veya dzlemin, yaamn adeta topolojik dzenlenilere
ulama ynndeki dokunakl abasm yansttn pekl gsterebi
lirim size.
Hi kukusuz sadece bu dnceler, ieride olan ayn zamanda
darda da olduunda ortaya kan durumlara dair bizde bir imge
olumasna imkn verir. Bu nedenle konumuz hem znenin iinde

olan hem de sadece darda, yani tekinin mahallinde gerekleen
ve ancak orada bilind statsne kavuan ey olarak tanmladm
bilind olduunda bu dnceler zellikle gereklidir. nceki se
minerlerimde ulalan sonularn tmn burada kullanmam mm
kn deil, bunun nedeni de karmda yeni dinleyicilerin bulunmas.
Bu yzden, basit livar emasn kullandm ve sadece tka mefhumu
nu konuya dahil ettim. Nesne tka grevi grr, ama daha nasl ol
duunu bilmiyoruz. Benim bu hayal ettiim, dncelerinizi belli
bir alana ynlendiren tpa pasif bir tka deildir. Daha btnlkl
bir temsilini vereceim, belki o noktada gzn yapsyla aralarnda
ki benzerlii tekrar bulabilirsiniz.
znenin dnyayla ilikilerini kronolojik olarak canlandrmaya
altmzda her seferinde gzn hemen akla gelen genel bir biim
sunmas hakikaten ilgin. Kukusuz bu bir raslant deil. Yine de
bunun stne atlayp drt elle sanlmamamz daha doru olur.
Ne olursa olsun, mademki bu saptamada bulundunuz, ben de fr
sattan istifade, kendi emamla Freud'un beni bir mercek gibi temsil
eden emas arasndaki fark gstermek isterim; Freud'un emasn
da bu mercek vastasyla alg-bilin, ekilsiz Urbewusstsein ktlesi
zerindeki etkisini gerekletirir. Freud'un emas, deeri ne olursa
olsun, bir ekilde kapsam bakmndan benimki kadar snrldr. Ge
ne de aradaki fark grebilirsiniz eer beni bir yere koymak iste
seydim i(a)* yazardm. Nitekim bana gre mesele bu a'dadr.
22 Nisan 1964
*
Formldeki harfler Franszca inconscient (bilind) ve autre'un (teki) baharfleridir. -.n.
Gsterenin Resmigeitierinde
Cinsellik
Bilindnm gereklii cinseldir.

in astronomisi zerine.
Junga ve yorumbilgisine kar.
Gerekliin cinsellikten arndrlmas.
Bilindna giri kaps.
Anra O. ve Freud'un arzusu.
GEEN SEFER, hoa gittiini fark ettiim bir formlle bitirdim; bu

holanmay olsa olsa bir vaatte bulunmasna balayabilirim, zira
aforizma biimi altnda verildiinden daha hi gelitirilmemiti.
u formle bel balayacamz syledim: Aktarm, bilindnn gerekliinin eyleme konmasdr. Burada ima edilen tam da ak
tarm analizinde en ok kanlmaya allan durumdur.
1
Bu forml ne srmekle kendimi mkl duruma sokuyorum
beni bilind zerine ders vermeye sevk eden nedir? Bilind,
szn zne zerindeki etkileridir, szn etkilerinin geliimi ieri
sinde znenin belirlendii boyuttur; bu geliimin sonunda bilind
, bir dil gibi yaplanr. Bu istikamet, bilindm kavraymzn,
znenin kuruluu dmda kalan her tr gereklik hedefine ynelme
sini engelleyen bir istikamettir. Bununla birlikte, verdiim bu eiti
min, ynelimi bakmndan aktanmsal olarak nitelediim bir amac
oldu. Beni en ok ilgilendiren dinleyicileriminpsikanalistlerin
eitimini, analitik deneyime uygun bir kapsam iinde tekrar merke
ze alacak olursam, kavram ele alnrken, eitimcinin sznn dile

geldii seviyeye gre formlasyonun dinleyiciler zerinde yarata
ca etkiler hesaba katlmak zorundadr. Eitimci de dahil olmak
zere hepimiz bilindmn gerekliiyle yle bir iliki iindeyiz ki,
mdahalemiz sadece onu gn na karmakla kalmyor, belli bir
yere kadar, yoktan da var ediyor.
Olgulara bakalm. Bilindmn gereklii cinsel gerekliktir
savunulmas imknsz bir hakikat. Freud her frsatta bunu adeta can
la bala savunmutur. Neden savunulmas imknsz bir gerekliktir
bu?
Freud'un bilindm kefini dile getirdii zamandan, yani 1900'
l yllardan ya da hemen ncesinden bu yana cinsellik meselesi hak
knda baz bilimsel gelimeler kaydedildi. Bunlar bizim zihinsel
imgelerimiz arama ne kadar dahil olmu olurlarsa olsunlar, o vakit
ten bu yana cinsellik hakknda sahip olduumuz bilgi iin, zaten
hep orada duruyordu diye dnmeyelim. Bugn cinsellik hakkn
da biraz daha fazla bilgi sahibiyiz. Canl varlklarn byk ksmna
hkim olan cinsel blnmenin, trn varln srdrmesine yarad
n biliyoruz.
ster Platonla birlikte trn varlm idealar dnyasma yerleti
relim, ister Aristoteles'le birlikte, trn onu tayan bireylerden ba
ka yerde olmadm syleyelim, bu noktada bir nemi yok. Tr bi
reyler biiminde varln srdrr diyelim. Gene de atn tr olarak
hayatta kalmasnn bir anlam vardr her at geicidir ve lr. Bu
bakmdan, cinselliin lmle ilikisinin, bireyin lmyle ilikisi
nin, temel nitelikte olduunu fark edersiniz.
Cinsel blnme sayesinde, var olma, kadim gelenein eril kutup
ve diil kutup olarak nitelemeye alt iki kutup halinde vurgula
nan iftlemeye dayanr. Bunun nedeni remenin esas gcn bura
dan almasdr. teden beri bu temel gereklik etrafnda, reme
erekliliine az ya da ok bal baka zellikler beklenip birbiriyle
uyumlu hale gelmitir. Ben burada sadece biyolojik dzeyde ikincil
cinsel zellikler ve ilevler biiminde kendini gsteren cinsel fark
llamayla balantl olanlara iaret edebilirim. Toplum iinde ilev
lerin btn dalmnn bu zemin zerinde mnavebeli olarak nasl
temellendiini bugn bilmekteyiz. Bunu en iyi modem yapsalclk
GSTERENN RESMGETLERNDE CNSELLK I 159
ortaya koyabilmitir; temel nitelikteki karlkl ilikilerin doal ne

sillere, biyolojik soya kart olarak evlilik ba dzeyinde dolay
syla gsteren dzeyinde gerekletiini gzler nne sermitir;
nitekim toplumsal ileyiin bir kombinasyon sistemindeki (combinatoire) eler arama yerletirilecek en temel yaplarn bu
dzeyde buluruz.
Bu kombinasyon sisteminin cinsel gereklikle btnletirilmesi
gsterenin dnyaya, insann dnyasna, bu yolla gelip gelmedii so
rusunu ortaya atar.
Gsterenin dnyaya cinsel gereklik vastasyla girdiinin ki
insann dnmeyi rendii anlamna gelir bu savunulmasm
hakl kartan ey, yeni keifler alannn eeysiz blnmeyi daha
doru biimde incelemeye balamas olmutur. Bunun zerine eey
hcrelerinin ne gibi biimlerde olgunlat, yani ikili azalma sre
ci ortaya kmtr. Burada bahsedilen azalma, grnen elerin,
yani kromozomlarn belli bir miktarnn kaybolmasdr. Herkesin
bildii gibi btn bunlar bizi genetie ulatrmtr. Bu genetikten
canl organizmann baz elerini belirleyen kimi evrelerinde ar
tklarn dar atlmas suretiyle i gren bir kombinasyon siste
minin hkim ileyii kmaz da ne kar?
Bu noktada petit a'mn ilevine gndermede bulunarak ben de
benzer bir speklasyona sarlyor deilim sadece cinselliin mu
ammalar ile gsterenin oyunu arasndaki bir benzerlie iaret edi
yorum.
Sadece u grn gn na kmasna frsat tanyorum: As
lnda tarihteki ilk bilim kklerini bir kombinasyon sistemi zerin
den, Yin/Yang, su/ate, scak/souk gibi kartlklarla oynamak su
retiyle, dansn idaresini bunlara brakan bir dnme biiminden al
maktadr dans kelimesi burada eretilemenin tesinde bir anlam
da seilmitir, zira bu kartlklarn dans, kaynan toplumdaki
cinsel blnmeden alan dans trenleri zerine temellendirilmitir.
Ksaca dahi olsa size in astronomisi hakknda ders vermenin
yeri deil buras. Kendi zevkiniz iin Leopold de Saussure'n kita
bn an bu aileden baz baz byle harika insanlar kyor ite.
Kitapta, in astronomisinin politikann, toplumsal yapnn, etiin,
en ufak davranlara getirilen dzenlemenin st basamaklarndan
aaya doru yanklanan gsterenlerin oyunu zerine temellendi

ini ve her eye ramen ok iyi bir astronomi bilimi olduunu gre
ceksiniz. Belli bir na kadar, gn tm gerekliinin yalnzca u
suz bucaksz bir gsteren dizilimi olarak kaydedildii dorudur.
lkel bilimin en nihayetinde dnceyi en u noktasna kadar
gtrelim bir tr cinsel teknik olduu ileri srlebilir. Snr iz
mek mmkn deildir, nk bir bilim olduu kesindir. inlilerin
gayet geerli olan gzlemleri, onlarn szgelimi ok erken bir d
nemde gn-tn deiimlerini belirlemede gayet etkili bir sisteme
sahip olduklarn gsteriyor. ok erken dneme yerletirebilmemi
zi salayan da onlarn gsteren niteliindeki iaretleme sistemidir:
Gn-tn eitliindeki sapmalar gkyz tasvirinde yer ald, kutup
yldz da gnmzde olduu yerde olmad iin ok eski bir tarih
ten sz edebiliyoruz. Herkese gre geerliliim srdren deneysel
kyaslama ile deneyi ynlendiren ilkeler arasnda hudut izgisi yok
tur. Claude Levi-Strauss'un da vurgulad gibi, ilkel byde her e
yin dlem ve dumandan ibaret olduunu syleyemeyiz, nk ga
yet kullanl deneyimlerden oluan muazzam bir kyaslama biriki
mi orada toplanmtr.
Ne var ki gene de mekanizmaya cinselliin dahil olmasyla yle
bir an gelir ki ipler kopuverir. Gayet paradoksal grnmekle birlik
te, gsterenin ilevi ne kadar rtk ve yeri ne kadar belirsiz ise ko
pu da o kadar ge gerekleir.
Ne demek istediimi bir rnekle gstereceim. Kartezyen dev
rimden ve Newton devriminden ok sonra bile pozitivist doktrinin
merkezinde hl dnyann byk bir feti olduu ve Comte'ta dile
gelen yldzlarn kimyasal bileimi hakknda asla hibir ey bile
meyeceimizi, yldzlarn olduklar yerde mhlanm gibi durmaya
devam edeceklerini, yani baka bir perspektiften bakmay becerebi
lirsek, salt gsteren ilevine sahip olduklarm syleyen szceyle
mkemmel uyum iinde olduu dinsel bir kuram gryoruz. ans
szla bakn ki, hemen hemen o srada n analizi bize yldzlar
da olan binlerce eyi grme olana salyordu ve kimyasal bileim
leri de buna dahildi. Bunun zerine olan kopula astronomi astrolo
jinin sonunu getirdi bu, birok kiiye gre astrolojinin hl yaa
d gereini deitirmiyor tabii.
2
Btn bu szler nereye doru gidiyor? Bilindn dnce ile cin
sel gereklik arasndaki o arkaik bulumann bir yadigr olarak ka
bul etmemiz gerekip gerekmediini sorgulama noktasna gidiyor.
Eer cinsellik bilindmn gerekliiyse bu noktada kesin karar
verilmesi gerektiini sylemek istiyorum bu o kadar ele alnmas
zor bir meseledir ki, belki de sadece tarihi gz nnde bulundurarak
meseleyi aydnlatabiliriz.
Tarihte Jung'un dncesinde biimlenen ve znenin ruhsallnm gereklikle ilikisini arketip ad altnda ete kemie brnd
ren zm, insan dncesinin cinsel deneyimin bilimin istila
syla indirgenmi olan baz ynlerini takip ettii seviyeyi yemden
ne karmaktr.
Nitekim, dnyay ilkel biimde ifade etme yollarm, ruhsallktan artakalan bir ey, kendi deyiiyle ruhsallm ekirdei olarak
gren Jungculuk, ister istemez libido teriminin reddini beraberinde
getirir; daha genel bir ilgi alann temsil eden ruhsal enerji mefhu
muna bavurarak bu ilevi etkisiz hale getirir.
Sadece farkl bir ekol, basit bir fark deildir bu. Zira Freud'un li
bidonun ilevinde mevcut bulunduunu vurgulamaya alt ey,
arkaik bir iliki, dncelere ulamann ilkel bir biimi, bizim dn
yamz iinde hl varlm srdren kadim bir dnyann glgesi gi
bi orada olan bir dnya deildir. Libido arzunun, naslsa yle, fiili
mevcudiyetidir. imdi arzuya iaret etmek zere geriye kalan budur
tz deildir, birincil sre seviyesinde bulunur ve onu nasl ele
alacamz bile kendi hkimiyeti altndadr.
1960'ta gerekletirilen bir kongrede yaptm konumayla ilgi
li olarak geenlerde, dardan birinin bilindyla ilgili syledikle
rini okuyordum. Bahsettiim kii Sayn Ricoeur, kendisi bizim ala
nmz kavramlatrmak zere, kendi bulunduu yerden olabildiin
ce uzaa gitmeye alm. Nitekim o kadar uzaa gitmi ki, bir fi
lozofun ulamas en zor olan yere, bilindmn gerekiliine ula
m bilindmn mulak tutumlardan olumad, bilinmedii
batan bilinen mstakbel bilgi olmayp, belli bir mahrumiyet ere-
vesinde yer alan bir eksiklik, kesinti, kopu olduu... Sayn Ricoeur
bu boyutta muhafaza edilmesi gereken bir ey bulunduunu kabul
ediyor. Sadece bir filozof olarak bunu kendi tekeline alyor. Buna
yorumbilgisi adn veriyor.
Yorumbilgisi denen alann gnmzde pek sk bahsi geiyor.
Yorumbilgisi sadece benim deyiimle psikanaliz maceramza
itiraz etmekle kalmyor, Levi-Strauss'un almalarnda dile gelen
yapsalcla da itiraz ediyor. Peki yorumbilgisi, insann geirdii
mutasyonlar silsilesi ierisinde, gstergelerin geliimini okumak ve
onlara bakarak kendi tarihini, tarihinin ilerlemesini kurgulamak de
il midir? Bu tarih, snr blgelerinde daha tanmsz zamanlara do
ru uzayabilir. Saym Ricoeur analistlerin her admda bana i aan
eyi mutlak olumsallk alanna yollayveriyor. Dardan, analistler
meslek odasnn onu etkileyecek kadar kkl bir mutabakat izleni
mi uyandrmadn sylemeliyiz. Gene de bu, alan ona brakmak
iin bir sebep deil.
Ben birka adm daha ileriye gidecek olursak bilindnn
nabz gibi atm cinsel gereklie balayan o dm noktasnn ne
olduunun analiz seviyesinde aa karlmas gerektiim savunu
yorum. Bu dm noktasnn ad arzudur ve son yllardaki btn
kuramsal irdelemelerim, klinikle birlikte adm adm, arzunun nasl
talebe bamllk noktasnda yer aldn size gsterecektir gs
terenlerle ifade bulan bu bamllk, altmda sregiden dzdeimeceli bir kalnt brakr; belirsiz olmayan, mutlak ve kavranamaz bir
koul oluturan, ister istemez amazda olan, doyurulamayan, im
knsz olan, yanl tannan bu enin ad arzudur. Freud'un cinsel
faaliyet alan olarak tanmlad alanla birincil sre seviyesinde
balanty kuran odur.
Arzunun ilevi, gsterenin etkisinin znedeki son kalntsdr.
Cogito, Freud'da desidero'dur.* Birincil srecin z, ister istemez
buradan hareketle oluur. Freud'un, itkinin esas olarak varsam yo
luyla doyurulduu o alan hakknda ne dediini iyi inceleyin.
Hibir ema-dzenek refleks yay zerindeki gerilemeyi akla
maya yetmez. Sensorium'la gelen motorium'la** gitmelidir, motori* Lat. "arzuluyorum", -.n.
um ilemezse geriye dner. Peki ama geriye dnerse o zaman bunun

bir alg olduunu nasl akl ederiz? Enerji durmu bir akmken,
onun yanan bir ampul eklinde tekrar akmasn salayan bir eyin
imgesi deil de nedir bunu yapan? Peki kimin iin yapar? ncnn boyutu bu szde gerilemede temel nem tar. Olsa olsa geen
gn tahtaya izdiimle tpatp ayn ekilde, szce znesi ile szceleme znesi dediimiz ikiz biimlerle kavranabilir. Sadece arzu du
yan ve de cinsel arzu duyan znenin varl, bu doal eretileme bo
yutunu bize getirir, szde alg zdelii de bu noktada kararlatrlr.
Freud libidoyu birincil srecin temel esi olarak muhafaza eder.
Bunun anlam udur: Kuramn aklamaya alt metinlerde g
rnenin tersine, varsam, ihtiyalarn en basitine dair en basit varsam, yani bizzat besinle ilikili olan, kk Anna'nn ryasnda, Anna
tart, ilek, yumurta falan filan, her neyse eitli lezzetli attrmalk
lardan bahsettiinde ortaya kt haliyle yarsam, sadece bir ihtiya
cn nesnelerinin mevcutlatrlmas deildir. Rya varsams bu nes
nelerin cinsellemesi sayesinde olanakldr zira sizin de fark ede
ceiniz gibi Anna sadece yasak nesnelerin varsansn grr. Her
vakada bu mesele ayr tartlmaldr fakat, anlam ifade etme boyu
tunun her varsanda saptanmas, haz ilkesinde neyin sz konusu ol
duunu kavrayabilmemiz bakmndan kesinlikle temel nem tar.
Varsanya gereklik yananlam, znenin arzu duyduu noktadan
verilir. Freud gereklik ilkesini haz ilkesine kart konumlandnyorsa, bu tam da gereklik bu noktada cinsellikten arnm biimde
tanmland takdirde mmkn olur.
En yeni analitik kuramlarda genellikle cinsellikten arnm i
levlerden bahsedilir, mesela ben idealinin cinsellikten annm bir li
bidoya yaplan yatrma dayand sylenir. Cinsellikten arnm bir
libidodan bahsetmek bana ok zor grnyor. Fakat gereklie yak
lamn cinsellikten bir arnma ierdii fikrine gelince, aslnda
prensip olarak Freud'un Zwei Prinzipien des psychischen Gescheher tanmlamasnn, yani ruhsal olaym iki prensibe blnmesinin
altnda yatan budur.
** Lat. sersorium: duyularn toplam; motorium: kaslara hkmeden zihinsel
becerilerin bir arada kullanlmas, -.n.
Peki bu ne demektir? Cinsel gerekliin arlnn aktarmda

ortaya ktm grmeliyiz demektir. Byk ksm bilinmeyen ve
belli bir noktaya kadar gzlerden saklanan cinsel gereklik analitik
sylem seviyesinde olan bitenin altndan akmaya devam eder, ekil
lendike bu sylem basbaya bir talep sylemidir btn deneyi
min bizi engellenme ve doyurulma elerinin ar bast bir nokta
ya yneltmesi bouna deildir.
Tahtaya znenin topolojisini, vaktiyle ierlek sekiz olarak adlan
drdm bir ekille izmeye altm. Hakikaten Euler'in mehur
dairelerim andryor, tek farkla, burada imal edilebilir bir yzey ol
duunu gryorsunuz. Kenan kesintisiz, sadece bir noktada daha
evvel alm olan bir yzey saklanarak devam ediyor. Belli bir a
dan bakldnda bu izim birbiriyle kesien iki alan temsil ediyor
gibi grnebilir.
Libidoyu, bilindmn geliim alan olarak belirlenen dilimin
teki dilim stne, yani cinsel gereklik diliminin stne gelip, onu
gizledii noktaya yazdm. Bylece libido ikisine birden ait grn
yor mantktaki tabiriyle kesime noktasma. Ama ite bu anlama
gelmemektedir. Zira alanlarn birbiriyle rtrm gibi grnd
o kesim, yzeyin hakiki profilini grecek olursanz, boluktur.
ierlek sekiz
Bu yzey vaktiyle topografisini rencilerime tasvir ettiim
baka bir yzeye aittir ve ad cross-cap, dier bir deyile klahtr.
Burada izmedim ama gze arpan zelliine dikkatinizi ekmek
istiyorum. erlek sekizden bu ekli elde edebilirsiniz. Kenarlan ek
bir yzeyle, buradaki gibi ikier ikier birletirin ve kapatm. Daire
ye gre kre neyse, nasl ki kre dairenin kapsamaya hazr olduu

eyi kapatma roln oynuyorsa, klah da balangtaki sekize gre
bir bakma aym tamamlayc rol oynar. Pekl! Bu yzey bir Mbius yzeyidir ve dz tersini devam ettirir. Bu eklin getirdii ikin
ci bir gereklilik de udur: Erisini kapatabilmek iin bir yerlerde,
ikinci model zerinde izdiim izgiye gre u noktada, nceki y
zeyin stnden amas gerekir.
Bu imge arzuyu, bilindmn kesintiye urad ve sonra ge
ri geldii anlarn varln yakaladmz talep alan ile cinsel ger
ekliin birletii nokta olarak zihnimizde canlandrmamza olanak
tanr. Btn bunlar taleple balantl olan ve deneyimde cinsel ola
yn mevcudiyet kazanmasn salayan, arzu olarak adlandrdmz
hatta baldr.
Bu arzu nedir? Sizce aktarm mercii olarak arzuyu mu gsteri
yorum? Hem evet, hem hayr. Sz konusu arzunun analistin arzusu
olduunu sylersem, ilerin o kadar basit olmadn greceksiniz.
3
Riskli grnebilecek bu ifadeden sonra, sizi aknlkta brakma
mak iin, bilindmn Freud'un ufkuna hangi kapdan girdiini ha
trlatacam.
Anna O. u O.f'nun] hikyesini bir tarafa brakp kendi adyla
analm, Bertha Pappenheim, Almanya'da sosyal hizmet uzmanl
alannda byk isimlerden biridir ok deil bir sre nce, ren
cilerimden biri houma gider diye bana Almanya'dan Bertha Pappenheim'n resminin basl olduu bir pul getirdi, tarihte baz izler
braktm bilesiniz diye sylyorum. Aktarm Anna O. vesilesiyle
kefedildi. Breuer sz konusu kiiyle sregiden ilemden gayet
memnundu, her ey tkr tkr iliyordu. Eer o srada, Stoac sz da
arcna ait olan gsteren kelimesi tekrar canlandnlsayd kimse
buna itiraz etmezdi. Anna gsterenler sunduka ve azma geleni
syledike, her ey daha da tkr tkr iliyordu. Chimney cure, baca
temizlii yaplyordu. Btn bunlarda rahatsz edici en ufak bir e
yin izi yok, tekrar bakn. Cinsellik yok, ne mikroskobun altnda ne
drbnn ucunda.
Ancak cinsellik Breuer tarafndan iin iine sokuluyor. Hatta ak

ima bir ey gelmeye balyor, gelen kendinden geliyor: Onunla bi
raz fazla megulsn. Bunun zerine adamcazda alarm zilleri al
yor, ne de olsa iyi bir e, bu kadarna artk yeter diyor bunun ze
rine biliyorsunuz Anna O., bilimsel dilde sahte gebelik denen duru
mun fevkalade ve dramatik alametlerini sergiliyor, basit syleniiy
le kk bir baloncuk sinirsel olduu sylenen bir gebelik.
Anna O. bununla neyi gsteriyor? Speklasyon yaplabilir, ama
hemen beden dilinin stne atlamamak lazm. Basite yle syle
yelim: Cinsellik alan gstergelerin doal ileyiini gsterir. Bu se
viyede gsterenler yoktur, zira sahte-balon bir belirti olup, gster
genin tanmna gre birisi iin olan bir eydir. Gsteren ise bamba
ka bir ey olup, baka bir gsteren iin bir zneyi temsil eder.
Bu vesileyle byk bir fark dile getirelim, zira hakl olarak, b
tn bunlarn Bertha'nn suu olduunu sylemeye meyilliyiz. Ama
bu iddiayla ilgili dncenizi bir sre askya almanz rica edeceim
Bertha'nn gebeliini neden benim nsann arzusu tekinin arzu
sudur formlm uyarnca dnp Breuer'in arzusunun ifadesi ola
rak grmeyelim? Neden daha ileri gidip asl ocuk isteyenin Breuer
olduunu dnmeyelim? Size bunun ilk kantlarn veriyorum: Jones'un muhatabma hatrlatt gibi, karsyla talya'ya giden Breuer,
ona bir ocuk vermekte gecikmez bu koullarda dnyaya geldii
iin, der bu vakur Galli, o ocuk, Jones bunlar anlatmazdan hemen
nce intihar etmitir.
Bu sonucun bile ilgisiz olmad bir arzu hakknda neler dne
bileceimizi bir tarafa brakalm. Ama Freud'un Breuer'e neler dedi
ine bakalm: Nasl olur! Bu nasl iliki! Aktarm, ad geen Bertha'
mn bilindnn anlk yansmasdr. Seninki deil, senin arzun deil
birbirlerine sen mi diyorlard bilmiyorum ama demeleri muhte
meldir tekinin arzusu. Buradan Freud'un Breuer'e histerik mu
amelesi yaptm kartyorum, nk yle diyor: Senin arzun te
kinin arzusudur. lgin bir durum, onu kendisini sulu hissetmekten
kartmyor ama kesinlikle endiesini alyor bu iki seviye arasn
da belirttiim fark bilenler bunun bir alametini burada grebilirler.
Bu bizi, aktarmla ilgili ele geirilmi tm verileri imdi sama
ln en son noktasma, analistin, aktanm kuramnn tmyle analis
GSTERENN RESMGETLERNDE CNSELLK | 167
tin savunmasndan ibaret olduunu syleyebilecei bir noktaya

doru saptrmakla, Freudun arzusunun nasl belirleyici bir karar al
m olduu sorusuna gtryor.
Bu an terimi nnzde deviriyorum. Analistin arzusu olduu
nu syleyerek tam ters yzn gsteriyorum. Ne dediimi takip et
meniz lazm. Btn bunlar srf her ey altst olsun diye yaplmad.
Aktanm meselesi hakknda yazlm genel bir deerlendirmeyi bu
anahtan kullanarak okuyun herhangi biri yazm olabilir, 50 So
ruda Psikanaliz tarz yazabilecek biri aktanm konusunda da size
genel bilgiler verebilir. Burada yeterince ele aldm aktanm olgusu
zerine o genel deerlendirmeyi okuyun, o kapsamda kendi gr
nz konumlandnn.
Freud bir yana, herkesin aktanm konusuna getirdii katkda,
aka kendi arzusu okunmaz m? Srf Kari Abraham'm "ksmi nes
neler" kuramndan hareketle size onun analizini yapabilirim. Mese
le sadece analistin bu konuda hastasyla ne yaptm dnd de
ildir. Bir de analistin, hastann onunla ne yapacan dnd
meselesi var. Szgelimi Abraham tam bir anne olmak istiyordu.
Sonra Ferenczi'nin kuramnn snr boylarn, Georgius'un nl
Oul-Babaym Ben arksyla vurgulayarak gnlm eyleyebilirim.
Nnberg'in de baz niyetleri vardr; Ak ve Aktarm zerine haki
katen dikkate deer makalesinde kendini yaam gleri ile lm
gleri arasnda arabulucu konumunda gsterir, ki bu noktada ilahi
bir konuma sahip olma arzusunu grmemek mmkn deildir.
Btn bunlar elencelik gibi durabilir. Fakat tahtada gsterme
ye altm trden ilevleri, bu tr bir hikye ierisinde seip ne
karabiliriz.
Livar emasn, psikanalitik kiilii psikolojikletiren bir kura
ma cevaben oluturduum emayla birletirmek zere, size bahset
tiim tkac fotoraf makinesinin obtratr ya da rtcs ha
line getirmeniz yeterlidir, sadece bir ayna olacak. te taraftakini r
ten o kk aynann yaratt oyun sayesinde zne, orada beliren
ey, yani petit a etrafnda kendi imgesini dzenleyebilir ters ev
rilmi iek demeti deneyinde elde edilen yanlsamaya, baka de
yile gerek imgeye gre dzenleyebilir. zne bu imge dzenleme
lerinin toplam zerinden temel bir btnleme frsatn yakalar.
Bunlar hakknda ne biliyoruz? Tek bildiimiz, analiz tarihindeki ya

da her analistin yatrd arzunun tarihesindeki dalgalanmalarn el
verdii lde, ufak tefek eylerle oynayarak u kck ayrnt
y deitirerek, u tamamlayc gzlemi yaparak, u tesadfi ekleme
ya da inceltmeyi getirerek her analistin arzu dzeyinde mevcudi
yetini niteleyebildiimizdir. Kendi tabiriyle, onu takip eden takm,
Freud bu. noktada brakmtr.
Sonuta sa'y takip edenler o kadar parlak adamlar deillerdi.
Freud sa deildi ama belki bir Viridiana'yd.* O filmde kck bir
makineyle gayet ironik biimde fotoraf ekilenler, elimde deil
bazen bana, defalarca fotoraf ekilmi olan Freud'un havari ve ta
kipilerinden oluan grubu hatrlatr. Bu onlar kltr m? En
fazla havariler kadar. En iyi o seviyede tanklk edebilirlerdi. Onlar
belli bir naiflik, yoksulluk ve masumiyet iinde bize asl retiyi
aktarmlardr. Sokrates'in etrafmdakilerin daha ltl olduu do
rudur ve onlarn da bize aktarm hakknda rettikleri az deildir
bu konudaki seminerimi hatrlayanlar biliyor.
Gelecek sefere buradan devam ederek size analistin arzusunun
ilevinin neler barndrdndan bahsedeceim.
Soru ve Cevaplar
Bilimsel sylem ile tekinin sylemi, yani bilind

arasndaki iliki akla bir soru getiriyor. Bilimin ortaya kndan
nceki sylemlerin tersine, bilim bilind kombinasyon sistemini
kendine dayanak almaz. Bilind ile bir ilikisizlik ilikisi kurma
ya giriir. Kopuktur. Bununla birlikte bilind ortadan kalkmaz ve
etkileri bilimde kendini hissettirmeye devam eder. Belki de sizin ile
ri srdnz, analizin bilimsellii zerine dnmek bilimsel d
ncenin tarihini yeniden yazmay gerektirecektir. Bu konuda ne d
ndnz bilmek isterim.
J-A M LLER
*
L. Bunuel'in aym adl filminde, filmin kahraman olan gen kadnn (Viridiana) eve toplad dilenciler, Leonardo da Vmci'nin Son Akam Yemei tablosuna
yknerek poz verip birlikte fotoraf ektirirler, -.n.
Burada iki sorgulamann aa ktn gryorsunuz. Psikanalizi

modem bilim katarna ekleyebilirsek, analistin arzusunun temel ni
telikteki ve geliim halindeki etkisine ramen, modem bilimin ar
dnda yatan arzu sorusunu ortaya atma hakkna sahip olabiliriz. Bi
limsel sylem kesinlikle bilind syleminin koullarndan ko
puktur. Kme kuramnda gryoruz bunu. Kombinasyon sistemi
nin cinselliin yakalanmasna kenetlendii bir anda kme kuram
ortaya kamaz. Balantdaki bu kopukluk nasl mmkn olur? Bu
nu arzu seviyesinde cevaplayabiliriz.
29 Nisan 1964
XIII
Drtnn Paralarna Ayrlmas
SON KONUMAMI belli bir paylatrmann ve kendi iine kvrlan bir

eperin topolojik olarak emalatrtmas sonucunda sizi ynlendir
diim yeri vurgulayarak bitirmitim, ki bu genel deyile ve yanl
bir ifadeyle analitik durum olarak bilinen alandr.
Bu topolojinin amac analistin arzusundan bakasma yer olma

yan ayrma ve kavuma noktalarnn, birleme ve snr noktalarnn
nerede bulunduunu kavramanza yardmc olmaktr.
Bu yer saptamann, uzun bir analiz deneyimi sonucunda ve ana
liz doktrinini ifade eden szceler sayesinde, hem kavramda hem uy
gulamada biriktirdiimiz btn o yan yollardan dolay nasl gerekli
hale geldiini gstermek zere daha ileri gidecek olursak, pratik
nedenlerden tr nceki seminerlerimi izleyememi olanlar iin
analiz deneyiminin temel esi olduunu sylediim drdnc
kavram ortaya koymalym yani, drt kavramn.
1
Bu giri Freud'un terimiyle syleyecek olursak, bu Einfhrung
ancak Freud'un izinden giderek yaplabilir, zira Freud'daki bu mef
hum kesinlikle yeni bir mefhumdur.
Trieb teriminin sadece psikolojide ya da fizyolojide deil, fizik
te de muhakkak uzun bir tarihesi vardr ve Freud'un bu terimi se
mi olmas kesinlikle tesadfi deildir. Fakat o, Trieb terimine o ka
dar farkl bir kullanm kazandrmtr ve Trieb analiz pratiiyle y
lesine btnlemitir ki gemii karanlkta kalmtr. Bilind teri
minin gemii terimin analitik kuramda kullanm zerinde nasl
DRTNN PARALARINA AYRILMASI I 171
arln hissettiriyorsa, Trieb terimini de herkes deneyimimize ait

bir tr radikal veriden bahseder gibi kullanmaktadr.
Hatta bazen benim bilind retime kar bu terime bavura
rak, benim retimin bir dnselletirme olduunu syleyenler
benim zek hakknda ne dndm bilselerdi eminim bu eleti
riyi geri alrlard ve her analistin kendi deneyiminden tand
drt alann sanki ben ihmal ediyormuum gibi yapanlar kmakta
dr. Gerekten de deneyimde basklamalar vastasyla bile bask al
tna alnmas mmkn olmayan nitelikte bir eye rastlarz zaten
basklamaya gerek duyuluyorsa te taraftan iten bir ey olduun
dandr. Erikin analizine kadar gitmeye gerek yok, uratmz va
kalarn her birinde klinik arln hissettiren ve adna drt denen
o eyi tanmak iin ocuklarla alan bir uzman olmak yeterlidir.
O halde burada nihai bir eye, arkaik olana, ilkele gnderme var
dr. Benim retimin, bilindm anlayabilmek uruna, byle bir
kaynaa bavurmaktan vazgemenizi salk vermesine ramen bu
bavuru kanlmaz grnr.
Peki drtyle ilgili mesele organik dzeyde bir mesele midir?
Freud'un Jenseits des Lustprinzips (Haz lkesinin tesinde) iinde
yer alan bir metinde sylediklerini bu ekilde mi yorumlamalyz?
Trieb, drt, di e Ausserung der Tragheit', organik yaamdaki
ataletin belli bir davurumunu temsil eder,* diyordu. Saplanma, Fixierung, anlamna gelen bu ataletin istiflenmesine bir gndermeyle
tamamlanacak basit bir mefhum mudur drt?
yle dnmediim gibi, Freud'un drt mefhumuna dair ver
dii ayrntlar ciddi biimde inceleyince tam tersi olduunu d
nyorum.
Drt itilim (poussee) deildir. Trieb, Drang deildir, hi deil
se u nedenden tr. 1915'te yazlm olup, yani, Einfhrung
zum Narzissmus'tan (Narsizm zerine)** bir yl sonra, bunu hatrlat
mann neden nemli olduunu birazdan greceksiniz "Triebe
und Triebschicksale" (Drtler ve Uradklar Deiiklikler) bal
*
Haz ilkesinin tesinde, Ben ve Id, ev. Ali Babaolu, stanbul: Metis, 2011,
s. 47. -.n.
** Narsizm zerine ve Schreber Vakas, ev. Banu Bykkal ve Saffet Murat
Tura, stanbul: Metis, 2012. -.n.
n tayan makalede grnmleri olarak evirmemek lazm, a

yet Triebwandlungen olsayd o zaman grnmleri biiminde ev
rilebilirdi, Schicksal maceradr, geirilen deiimdir neyse, bu
makalede Freud drt iinde drt eyi ayrt etmenin nemli oldu
unu belirtir. nce Drang' syleyelim, itilim. Quelle, kaynak. Objekt, nesne. Ziel, hedef. Tabii bu listeyi okuyunca ok doal gelebi
lir. Benim amacm, btn metnin bize bunun hi de o kadar doal
olmadn gstermeye altm kantlamaktr.
ncelikle Freud'un kendisinin bu metnin banda bize drtnn
bir Grundbegriff, temel bir kavram olduunu sylediini hatrlat
mak ok nemli. unu da ekleyerek iyi bir bilim kuramcs olduu
nu gsteriyor: Kendisinin, Freud'un drty bilime dahil ettii an
dan itibaren bu kavram ya muhafaza edilecek, ya da reddedilecektir,
ikisinden biri. Gnmzde dendii gibi, eer ilerse muhafaza edi
lecektir ben iine nfuz etmesi gereken gereklikte kendine bir
yol aarsa demeyi tercih ederim. Bilim alanndaki btn Grundbeg
riff 'ler iin durum budur.
Bu noktada Freud'un zihninde biimlenenler, fiziin temel kav
ramlardr. Onun fizyoloji alanndaki ustalar, szgelimi fizyoloji
nin, modem fiziin, zellikle de enerji biliminin temel kavramlary
la btnletirilmesini gerekletirmeye alan kiilerdir. Tarih bo
yunca, tpk kuvvet mefhumu gibi, enerji mefhumu da, giderek da
ha kapsayc hale gelen bir gereklik zerinden ne ok kez tekrar
tekrar ele alnmtr!
Freud'un ngrd budur. Bilginin geliimi hibir Starrheit kal
drmaz, tanmlamalarn bysne kaplmay kaldrmaz, der. Baka
bir yerde de drtnn mitoslarmzn bir paras olduunu syler.
Ben kendi payma bu mitos terimine itibar etmeyeceim zaten o
metnin ilk paragrafnda Freud Konvention, uzlam, teaml kelime
sini kullanr, ki bu kelime ifade edilmek istenene daha yakndr; ken
di adma, bu ifade edilmek isteneni, nereden geldiini beni izleyen
lere gsterdiim faydac bir terimle, kurmaca adyla anacam. Bu
arada belirteyim, bu terim fazlasyla istismar edilmi olan model te
rimine katbekat tercih edilir. Her halkrda model hibir zaman bir
Grundbegriff deildir, nk belli bir alanda, birok model birbiriyle balantl ekilde ilev gsterebilir. Halbuki ne Grundbegriff, ya-
ni temel bir kavram iin, ne de temel bir kurmaca iin aynsn syle
yebiliriz.
2
imdi drtyle ilgili Freud'un belirttii drt eye daha yakndan
baktmzda ne grdmz soralm. Bu drt enin mutlaka bir
birinden ayr ortaya ktn belirtelim.
tilim, ilk bata yalnz ve yalnz boalm eilimiyle tanmlanr.
Bu eilim bir uyarandan doar, yani uyaran seviyesinde fazladan
enerjinin kabul edilen ksmnn, dier bir deyile mehur X miktar
Entwurf'un* iletilmesidir. u var ki Freud hemen bunun zerine, ok
ileriye giden bir yorum yapar. Hi kukusuz burada da uyarm, uya
rlma vardr, Freud'un bu seviyede kulland terimi kullanacak
olursak, Reiz, uyarlma. Ama burada drtyle ilgili olan Reiz d dn
yadan gelen her trl uyarmdan farkldr, isel bir Reiz'tr bu. Ne
demektir bu?
Bunu aklayabilmek iin elimizde ihtiya mefhumu var; orga
nizmada eitli seviyelerde, ncelikle de alk ve susuzluk seviye
sinde kendini gsteren ihtiya. Sanki Freud isel uyarlmay dsal
uyarlmadan ayrt ederken bunu demek ister. Pekl! Sylemi ola
lm, daha ilk satrlardan itibaren Freud Trieb derken kesinlikle Hunger, alk ya da Durst, susuzluk gibi bir ihtiyacn basksndan bah
setmediini en ak biimde ortaya koyar.
Peki Trieb'in ne olduunu incelemek zere nfuzunu organizma
dzeyinde btnsel olarak hissettiren bir eye mi gndermede bulu
nur? Btnnde, gerek birden burada m patlak verir? Bizi ilgilen
diren canl organizma mdr? Hayr. Her zaman iin mesele spesifik
olarak Freudculua zg alann ta kendisidir; bu alan Freud'un ba
langta bahettii en ayrmlamam biimiyle karmza kar; bu
seviyede demin belirttiim Tasar seviyesinde Ich'in, Real-Ich'
in** alandr. Real-Ich'in organizmann tamam tarafndan deil, si
nir sistemi tarafndan desteklendii dnlr. Planlanm ve nes
* Alm. "tasan", -.n.
** Alm. "ben" ve "gerek ben", -.n.
nelletirilmi bir zne niteliine sahiptir. Bu alan topolojik olarak

ele almakla onun yzey olma zelliklerinin altn iziyorum ve bir
yzey olarak almann onu kullanmakla ilgili gerekliliklere nasl
karlk verdiini gstermeye alyorum.
Bu nokta nemli, nk daha yakndan bakarsak, Triebreiz* va
stasyla bu alann kimi elerinin Freud'un belirttii gibi triebbesetzt olduunu, yani drt olarak yatrldn greceiz. Bu
yatrm bizi enerji zeminine eker stelik herhangi bir enerji de
deil, potansiyel bir enerji, nk Freud bunu srarla dile geti
rir drtnn temel zellii bir konstante Kraft, sabit bir kuvvet
olmasdr. Drty bir momentane Stosskraft** olarak dnemez.
Ne demektir momentane Stosskraft? Moment kelimesi hakknda
daha nceden bir tarihsel yanl anlama rnei var elimizde. Paris
liler 1870'teki Paris kuatmasnda Bismarck'n kulland psychologische Moment szyle dalga getiler. Bu sz onlara ok tuhaf gel
di, nk Franszlar, her eye altklar u yakn dneme kadar, ke
limelerin doru kullanm konusunda hep fazlasyla hassastlar.
Yepyeni olan bu "psikolojik an" sz onlar epeyce gldrd. Asln
da "psikolojik/afer" demeye geliyordu. Bahsettiimiz momentane
Stosskraft belki tam tamna faktr anlamnda deil, kinematikteki
an anlamnda alnabilir. Stosskraft, darbe kuvveti, sanrm canl g
ce, kinetik enerjiye bir gndermeden ibarettir. Drtde sz konusu
olan kinetik enerji deildir, hareketle dzenlenecek bir ey deildir.
Oradaki boalm tamamen farkl yapdadr ve bambaka bir dz
lemde yer alr.
tilimin sabitlii, drty biyolojik bir ilevle badatrmaya
hibir ekilde izin vermez, biyolojik ilevin daima bir ritmi vardr.
Freud'un drtyle ilgili ilk syledii ey, u ekilde ifade edecek
olursam, gecesi gndz, bahan k, inii k olmaddr. Sabit
bir kuvvettir. Gene de metinleri ve de deneyimi hesaba katmak ge
rekir.
* Alm. "drt uyanm". -.n.

** Alm. "anlk darbe kuvveti", -.n.
3
Zincirin teki ucunda Freud, gene ak ak, ama trnak iinde yaz
d Befriedigung, yani doyum kavramna gndermede bulunur.
Drtnn doyurulmas ne demektir? Diyeceksiniz ki E ok basit,
drtnn doyurulmas Ziel'ine, hedefine ulamasdr. Yabani hay
van ininden kar, quaerens quem devoret ve diini geirecei eyi
buldu mu doyuma ular, hazmeder. Byle bir imgenin uyanmas bi
le onun mitolojiyle, tam sylemek gerekirse, drt mitolojisiyle et
kileime girmesine izin verdiimizi gsterir.
Hemen itiraz uyandran bir nokta var kimsenin bunu fark et
memi olmas ilgintir, orada olduundan beri bizim iin bir muam
ma oluturmutur ve btn muammalar gibi bunu da Freud daha
fazla aklamak ltfunda bulunmamtr, mrnn sonuna kadar bu
bir iddia olarak kalmtr, byk ihtimalle ii aklama getirebilecek
olanlara brakmtr. Freud'un balangta ortaya att, drtnn
geirdii drt temel deiimin ncs drtnn drt esi ol
duu gibi, geirdii deiimlerin de drt tane olmas ilgin deil
mi? yceltmedir, evet ya! Bu makalede Freud, yceltmenin de
drtnn doyurulmas olduunu tekrar tekrar syler, halbuki y
celtme zielgehemmt'ti, hedefi ketlenmitir hedefine ulaamaz.
Gene de yceltme, bastrma olmakszn drtnn doyurulmasdr.
Baka deyile u anda dzmyorum, sizinle konuuyorum.
Ya! Dzyor olsaydm alacam zevkin aynsn alyor olabili
rim. te bu anlama gelir. Hakikaten dzyor muyum sorusunu
douran da budur zaten. Bu iki e arasnda an uta bir atk ku
rulur, bu da drtnn ilevinin kullanlmasnn bize gre tek amac
nn, doyumun ne demeye geldiini sorgulamak olduunu hatrlatr
bize.
Psikanalist olanlar imdi en temel uyumlanma seviyesini hangi
noktaya ektiimi hissediyorlardr. Kendisiyle uratmz kiile
rin, yani hastalarn hallerinden memnun doyumlu olmadklan
ak. Hal byle iken ne olduklanmn, ne yaadklanmn, hatta belirti
lerinin bile doyumla ilgisi olduunu biliyoruz. Kendilerini memnun
edecek eyin tersi olan bir eyi doyuruyorlar, o ihtiyac karlyor
lar. Hallerinden memnun deiller, ama gene de bu ok az memnun

edici halin iinde olmakla yetiniyorlar, bu onlar doyuruyor. Btn
mesele burada karlanan, doyurulan eyin ne olduudur?
Genel anlamda ve ilk aamada yle syleyelim: Honutsuzluk
yoluyla doyurduklar ey aslnda ve bu genel olarak da byle ka
bul edilir haz yasasdr. Byle bir doyum iin ok sknt ektikle
rini belirtelim. Bir dereceye kadar bizim mdahalemizi hakl kar
tan tek ey ite o ok sknt ekmeleridir.
Dolaysyla doyum bakmndan hedefe ulalmad sylene
mez. Ulalmtr. Nihai bir etik gr benimsemek demek deildir
bu. Fakat biz analistler normal ile normal olmayan bakalarn
dan biraz daha iyi bildiimiz iindir ki belli bir seviyede sorunu
byle ele alrz. yi ileyenle kt ileyen arasnda oluan dzenle
melerin kesintisiz bir dizi oluturduunu biliriz. nmzde analiz
edilmek zere bekleyen, her eyin ayarland ve kendi tarznda do
yuma ulaan bir sistem vardr. Biz bu sisteme burnumuzu sokuyor
sak, baka yollar olduunu, mesela daha ak yollar olduunu d
ndmz iin buna kalkyoruzdur. Her halkrda, drtye
gndermede bulunmamzn nedeni, doyum halinin drt seviyesin
de hale yola sokulmas gerekmesidir.
Bu doyum paradoksal bir doyumdur. Yakndan bakldnda ye
ni bir eyin devreye girdii grlr imknszlk kategorisinin.
Freudcu kavraylarn temelinde yatan bu kategori kesinlikle radi
kaldir. znenin yolu doyumun hangi biricik eye gre konumlandnlabileceini de bylece belirtmi olalm imknszn iki du
var arasndan geer.
imknszn bu ilevine yaklarken temkinli olmalyz, tpk
kendini olumsuz bir biimde gsteren baka her ileve yaklarken
olduu gibi. Sadece bu mefhumlar ele almann en iyi yolunun bun
lar olumsuzlama zerinden ele almak olmadm belirtmek iste
rim. Bu yntem mmkn olana dair bir soru uyandrr, mmkn ol
mayan ise illaki mmknn tersi deildir veyahut da mmknn
tersi muhakkak gerek olduuna gre, gerei mmkn olmayan
olarak tanmlamak durumunda kalrz.
Bence bir mahzuru yok, stelik Freud'da da gerek bu ekilde,
yani haz ilkesinin nnde bir engel olarak kendini gsterir. Gerek,
arpmadr, d nesnelere uzanan elin istedii gibi, her eyin kolay

cack ayarlanvermemesidir. Fakat bana kalrsa bu, Freud'un bu
noktadaki dncesinin tamamen yanl anlalarak ve basite indir
generek kavranmasdr. Geen sefer sylediim gibi gerei ayrt
eden, haz ilkesi alanndan ayrlmasdr; cinsellikten arndrlmas
dr, ekonomisinin, belirttiimiz gibi yeni bir eyi, imknsz sonra
dan kabul etmesidir.
Fakat imknsz teki alanda da, temel bir e olarak mevcuttur.
Hatta haz ilkesi uradan ayrt edilir: Gerein alannda imknszn
yle bir mevcudiyeti vardr ki, asla imknszlk olarak anlalmaz.
Haz ilkesinin ilevinin varsam yoluyla doyumu salamak olduu
dncesi bunun bir rneini tekil eder sadece bir rnektir. Nes
nesini avcunun iine alan drt bir bakma bu yolla doyuma ulaa
mayacan renir. Zira drtnn diyalektiinin k noktasnda
Not'u Bedrfnis'ten, ihtiyac drtnn gerekliliklerinden ayrt ettiy
sek, bunun nedeni hibir Not'un, yani ihtiyacn, hibir nesnesinin
drty doyuramayacak olmasdr.
Az tka basa doldursanz bile drt seviyesinde alan o
az besinle doymaz, doyuran, tabiri caizse, damak zevkidir. te
bu yzden analitik deneyimde, oral drtyle en nihayetinde, sadece
meny smarlamakla kald bir durumda kar karya geliriz. Bu
da kukusuz, doyumun temel art olan azla yaplr azdan
kan aza dner ve gndelik dille ifade etmek maksadyla damak
zevki dediim o zevkte erir.
Freud'un bize syledii budur. Metne bakalm: Drtdeki nes
nenin durumuna gelince, kesin bir deyile, hibir nemi olmadn
bilmeliyiz. Hibir ekilde fark etmez. Freud'u dinlerken kulamz
drt amalyz. nsan byle eyler okuyunca biraz kulak kesilmeli.
Drtdeki nesnenin ne olursa olsun fark etmediini syleyebil
mek iin, drtnn nesnesini nasl kavramalyz? Mesela oral dr
tde ne besinin, ne besinden artakalan hatrann, ne besinin yanks
nn, ne de anne bakmnn sz konusu olduu aikrdr; mesele me
me denen ve ayn diziye ait olduu iin bahsedilmesine bile gerek
olmayan eydir. Eer Freud bize drtde nesnenin hibir nemi ol
madm belirtiyorsa, muhtemelen memenin nesne olarak ilevi ba
kmndan toptan gzden geirilmesi gerektiindendir.
Nesne olarak ilevi ierisinde bu memeye, bu terimi benim anla

dm anlamda arzunun nedeni olan objet a'ya yle bir ilev yklemeliyiz ki, drtnn doyurulmasndaki yerini belirtebilelim. Bize
gre en iyi forml udur: Drt nesne etrafnda tur atar. Bunu baka
nesnelere de uyarlamann yolunu bulabiliriz. Tur kelimesi burada
Franszcadaki mulakl iinde ele alnmaldr, hem turn* anlamn
da, yani etrafnda dolalan snr olarak, hem de trick** yani el a
bukluu marifet anlamnda.
4
Son olarak kaynak meselesine geliyorum. Eer dirimsel dzenle
meyi ne pahasna olursa olsun drtnn ilevine dahil etmek iste
seydik herhalde en iyi yolu budur derdik.
Neden? Erojen blge olarak adlandrlan blgeler neden sadece,
azms yaplan dolaysyla ayrt ettiimiz noktalarda tanmlanabi
liyor? Neden yutaktan veya mideden deil de azdan bahsediyo
ruz? Onlar da oral ileve hizmet ediyor. Ama erojen seviyede az
dan bahsediyoruz, stelik sadece az da deil, dudaklar ve dileri,
Homeros'un deyiiyle di itleriyle evrilmi alan kastediyoruz.
Anal drt iin de yle. Dnyayla alveri ilevinin bnyesine
dirimsel bir ilevin dk katlm olduunu sylemek yetmez.
Dkyla ilikili baka ilevler de vardr, ayn zamanda ansn olu
turduu az blgesi dnda bu ileve katkda bulunan baka eler
de vardr oysa ans, bize gre de, bilhassa belli bir drtnn kay
na ve k noktas olarak tanmlanr.
Eer drt bir eye benzetilecekse, montaja benzer.
Kastettiim belli bir ereklilik perspektifiyle tasarlanm bir
montaj deil. Modem igd kuramlanyla yerleen o perspektifte,
montaj imgesinin ortaya konmas son derece dikkat ekicidir. Mon
taj orada u anlama gelir: Mesela kmeste tavuun birka metre
zerinden ahin eklinde kesilmi bir resim geirirseniz, tavuk ka
* ng. "dnme, dn" anlamnda, -.n.
** ng. "hile, numara1anlamnda. Cmle bu durumda "Drt nesneyi aldatyor"
eklinde anlalabilir, -.n.
acak delik arar; ite montaj az ok uygun bir tepki uyandran bu e

kildir, iin pf noktas ise onun aslnda uygun ekil olmadn bize
gstermesidir. Bahsettiim bu tr bir montaj deil.
Drt montaj ncelikle ba sonu olmayan bir montajdr gerekstc bir kolajda bahsedilen montaj anlamnda. Drang seviye
sinde, nesne seviyesinde, drtnn hedefi seviyesinde tanmlad
mz paradokslar bir araya getirecek olursak, sanrm gzmzn
nne gelen imge yle bir dinamonun ileyii olacaktr: Dinamo
havagaz borusuna balanm, ucundan bir tavuskuu ty kyor,
ty btn ii orada gzel gzel uzanmak olan gzel bir kadmn g
beine deerek onu gdklyor. ler ilginlemeye balyor, nk
Freud'a gre drt, tersine evirdiimizde byle bir dzenei veren
btn biimleri tanmlar. Dinamoyu tersine eviriyoruz demek de
il bu dinamonun tellerini zyoruz, bunlar tavuskuu ty ha
line geliyor, havagaz k kadnn azma balanyor ve ortasn
dan kuun gerisi grnyor.
Freud'un gelimi bir rnek olarak gsterdii ey ite budur. Bir
dahaki sefere Freud'un bu metnini okuyun, aralarnda gei olmak
szn, birbiriyle en ilgisiz imgelerin birinden tekine her an hoplaya
zplaya ilerlediini greceksiniz. Btn bunlar sadece dilbilgisel
gndermelerle meydana gelir, bir dahaki sefere bunlardaki yapayl
kolayca grebileceksiniz.
Peki Freud'un ylece deyiverdii gibi, net ve kesin biimde te
hirciliin rntgenciliin tersi olduunu veya mazoizmin sadizmin
br yz olduunu nasl syleyebiliriz? Freud bunlar srf dilbilgi
sel nedenlerden tr, zne ile nesnenin tersyz edilmesinden dola
y ne srer, sanki dilbilgisel nesne ile zne gerek ilevlermi gibi.
Hi yle olmad kolayca gsterilebilir ve bu karsamann imkn
sz hale gelmesi iin dilsel yapmza bavurmak yeterlidir. Fakat bu
oyun etrafnda, drtnn zyle ilgili olarak Freud'un bize gsterdi
i ey, bir dahaki sefere edimin d hatt olarak tanmlayacam ey
dir.
Soru ve Cevaplar
Dr. GREEN Gerekten de ok nemli grnen bir noktaya dein

diniz. Drty tanmlayan drt niteliin kesintili eler olarak d
nlmesi gerektii konusu. Benim sorum bugnk sunumunuzda
biraz kenarda braktnz itilim esiyle ilgili, nk zannediyo
rum bizi en kolay yanltacak yolun bu olduunu dndnz. Fakat
gsterdiiniz gibi en nihayetinde drt kesintililikten tr bir kom
binasyon sistemine hasredilmitir, sistemin hem sabit hem de dei
ime ak bir g gibi dnlen enerjisinde ikin olarak bulunan
eliki sorun yaratmaktadr. Mmknse bu sorunu amanz istiyo
rum, nk bu konu bana gre ok nemli olan ve verdiiniz eitim
de tam anlamyla seemediim bir bak asn gndeme getiriyor,
bununla ekonomik bak asn kastediyorum.
Evet oraya geleceiz ve ne yolla olduunu greceksiniz. Makalemi
okursanz kolayca tahmin edebilirsiniz zaten. Bizi doru yola otur
tacak bir gnderme var, ona deinmek istemedim ya vaktim olma
dndan ya da kendiliinden elendii iin genelde burada sizin
le konuurken gideceim yol o anda ortaya kyor. Enerjibilimde
bir blme yaplan bir gnderme.
Snrl bir sistemde, her belirli noktann, birbirine en yakn nok
talar arasndaki potansiyel enerjiye gre tanmlanarak kaydedildii
bir kayt biimi vardr basamakl notlama ya da deerlendirme
den bahsediyorum. Bu sayede her noktay belli bir trevle tanmla
yabiliriz >biliyorsunuz bu, sonsuz kklklerin hesaplanmasn
da sonsuz kk varyasyonlar saptamann yollarndan biridir. De
mek ki her noktaya, hemen bitiiindeki eime bal bir trev denk
der ve bu trev alann her noktas iin saptanacaktr. Bu trev
vektr olarak yazlabilir ve vektrlerin hepsinden bir kompozisyon
oluturulabilir. O zaman, ilk bakta tuhaf grnen fakat kesinlikle
temel yasa gzyle baklan bir yasa vardr: Byle bir vektrden
karak bir yzeyi aan ey, o yzey iin sabit bir deerdir sz ko
nusu vektr potansiyel enerji asndan, alann her noktasnda ia
retlenen trevlerin bir kompozisyonunu oluturur; sz konusu y-
zey ise azms bir yap tarafndan belirlenmi olmasndan dolay

benim ahsen boluk olarak adlandracam bir yzeydir. Sistemin
varyasyonlar neyse ancak o olduundan, btnleme seviyesinde
potansiyel olan akm olarak adlandrlan ey de sabittir.
O
halde drtnn Drang'nda bize gre mesele sadece Quelle'le
ilikide iaret edilebilen ve baka trl de grlmeyen bir eydir, y
le ki Quelle bu azms yapy drtnn ekonomisine kaydeder.
Fizyolojik varyasyonlar, derin eitlemeler, organizmann bt
nne nakolan eitlemeler her trl ritme ve hatta drt vesilesiyle
meydana gelebilen boalmalara tabidir. Buna karlk Drang', dr
tnn itilimini belirleyen ey muhafaza edilen sabitliktir, bu sabit
lik, iyi kt bir imge kullanmak gerekirse, belli bir bireysel noktaya
kadar deiken olan bir aklk gibidir. Yani insanlar byk ya da da
ha az byk azldr. Hatta bazen analist seiminde bunu gz nn
de bulundurmak yerinde olabilir. Neyse bununla baka bir gnder
me erevesinde uraacaz.
Bu sylediklerim sorunuzu tamamen cevaplamyor, ama ortaya
koyduunuz atkya aklc bir zm getirmek iin ilk adm olu
turuyor, ben de zaten bu atky askda brakmtm. Zira Freud'un
vurguladn vurgulamtm ben de sistem Umwelt'le* temas ha
linde ilediinde bu bir boalm meselesidir, Triebreiz meselesi ol
duunda ise bu tarafta bir bariyer vardr. Yeterince ilgi gsterilme
yen bir noktadr bu. Peki bu ne anlama geliyor olabilir? Bariyer
yoktur, yatrm olsa olsa alann kendisinedir. yle ki unu belirtme
miz gerekir alann kendisi bu yatrm ierdii takdirde bariyer
ilevini yerine getiremez.
Dr. MATHIS: Azms yap hakknda bir soru. Az ve ansn ke
narlar sz konusu olduunda erotizasyonu iki uta da gryor mu
sunuz? Yutak seviyesinde, mide seviyesinde olanlar, buruna ek
mede, kusmada, soluk borusu seviyesinde olanlar nereye koyuyor
sunuz? Dudaklar seviyesinde bahsettiklerinizden tamamen farkl
bir ey mi oluyor bunlarda?
* kim . "evre", -.n.
Syleyeceklerimi sindirim sisteminde bizi ilgilendiren iki azms

kenarla snrl tuttum. Gzkapaklanmzm apakl kenarnn veya
kulamzn, gbeimizin kenarlarnn da azms kenar olduunu
ve erotizm ilevinde tm bunlarn da olduunu syleyebilirdim.
Analitik gelenekte azms ilevlerine indirgenmi blgelerin ke
sinlikle tek bir odakta toplanm imgesine gre dnyoruz. Semp
tomlarmzn oluumunda baka blgelerin de iin iine karmad
anlamna gelmez bu. Fakat benim cinsellikten arnm dediim ve
gerekliin ilevi olan o d blgesinde iin iine kartklarn
dnyoruz.
Bir rnek verelim. Histerikte, tiksinme tepkisi olarak adlandr
lan cinsellikten arndrma biimi, cinsel nesnenin gereklik eimine
kayd ve bir paket et gibi grnd ilevde boy gsterir. Hazzn
bu erojen blgelerle snrl olduunu sylyoruz demek deildir bu.
Arzu bambaka bir eyle ilgilidirok kr bunu gayet iyi biliyo
ruz , hatta organizmadan bile baka eyle, ama eitli seviyelerde
organizmayla ilintilidir. Fakat drtnn merkezi ilevinin nasl bir
doyum dourmas beklenir? Yan, bitiik blgeler ne kadar darda
braklrsa, tekiler o lde erojen ilevlere brnrler, drtnn
belirgin kaynaklan haline gelirler. Takip ediyor musunuz?
Elbette arzunun ekonomisi bu erojen blgelerden baka blge
lerle ilgilidir. Ama bunlarn her ortaya knda neler olduunu iyi
ce bir gzlemleyin. Tiksinme ilevini rasgele semedim. Arzunun
gerekten de, cinselletirmenin azalnda ortaya kabilecek olan
balca iki yn vardr: Bir tarafta cinsel ein, herhangi bir gerek
lik ilevine indirgenmesinin yaratt tiksinti, dier tarafta skopik
ilevle ilgili sylediklerim, invidia, haset. Haset skopik drt de
mek deildir, tiksinti de oral drtden farkl bir eydir.
6 Mays 1964
XIV
Ksmi Drt ve evrimi
Die ganze Sexualstrebung.

H e r drt ksmidir.
D rt , cin sellik ve lm .
Szde evreler.
Schaulust.
Sado-m azoizm .
t m ovv rc ovofia fiCo spyov e dvaro'
H erakleitos. B 4 8 *
Psychoanalytic Quarterly'de Sayn Edouard Glover'n Freudian or

neo-freudiar baln tayan** ve tamamen Sayn Alexander'm***
kurgularm hedef alan makalesi gibi bir makaleyi okuyup, Alexandernki gibi bir kurgunun khne kstaslar uruna yaylm ateine tu
tulduunu grdmde mide bulandrc bir tutuculuk kokusu al
yorum. Daha on drt yl nce 1950 Psikiyatri Kongresi'nde olabildi
ince resmi bir slupla Alexander'a saldrmaktan geri durmam
tm, ama byk yetenei olan bir adamn kurgusuydu onunkisi, bu
kurgunun nasl bir seviyede tartldm grnce, kendi hakkm
*
"Yaya yaam ad verilmitir, ama ii lmdr." (Eski Yunancada "yay" ve
"can" anlamlarna gelen kelimelerin esesli -b io s- olmasndan kaynaklanan bir
sz oyunu sz konusu. Lacan'n yorumu biraz ileride.) Franszca yaynda eksik
olan alntnn ikinci szcn, Yunanca zgnne uyarak ekledik, -y.n.
** Lacan telaffuz ederken ismi Franszlatnyor, Britanyah psikanalist Edward
Glover (1888-1972) sz konusu. Makalenin bal da "Freudcu mu, Yeni-Freudcu mu?" eklinde evrilebilir, -.n.
*** Franz Alexander (1891-1964), Amerikal psikanalist, -.n.
yemeyeyim, sylemimin burada da baka yerde de btn bana ge

lenlere ramen, analiz deneyiminin tamamen aptallatrc bir ekil
de aktarlmasna mani olduunu syleyebilirim.
Drt zerine konumama bu noktadan tekrar balyorum. Ak
tarmn, deneyimde bilindmm gerekliinin eyleme konmasnn
bir ifadesi olduunu ve bu gerekliin cinsellik olduunu belirterek
drty ele almtm. Tam da bu noktada durarak, bu ifadenin ne de
meye geldiini sorgulamalym.
Cinselliin aktarmda eylem halinde bulunduundan eminsek
bu, baz anlarda aka ak biiminde kendini gstermesinden dola
ydr. Mesele budur. Acaba ak, cinsellii bizim iin aktarmn im
di ve burada'smda mevcut klan tartlmaz etkeni, tamamlanm
n, doruk noktasm m temsil eder?
Freud'un metni buna en ak biimde kar kar, hem de yle
kenarda kede kalm bir metin deil, drty ve ald biimleri
konu edinen merkezi nemdeki bir metni.
Geen sefer bu metni ele almtm, bununla size, drtnn sunu
luunun nasl sorularla dolu sorunlu bir biim altnda gerekletii
ni gstermeye alyordum. Dinleyicilerimin nemli ksmnn ara
da bu metne gz atma frsat olmutur umarm; metni Almanca oku
yabilenlerin olmas en byk temennim, ama az ok yanl eviriler
de olsa, hi deilse dier iki kltr dilinden birinde, yani Franszca
ya da ngilizce olarak okuyabildiklerini umuyorum eviride en
kt notu kesinlikle Franszcaya veriyorum, metinde arptmalarla
dolu olan yerleri gstermeye hi kalkmayacam.
lk okumada bile fark etmisinizdir, metin btnnde iki ksma
ayrlyor birincisi, drtnn paralarna ayrlmas, kincisi, das
Lieben, ak ediminin incelenmesi. Bu ikinci noktay ele alacaz.
1
Freud akn kesinlikle, kendisinin die ganze Sexualstrebung teri
miyle sorgulad eyin temsilcisi gibi dnlmemesi gerektiini
aka belirtir; bu terimle kastettii cinsel olana ait abann, Gan
ze'de, yani onun zn ve ilevini zetleyen kavranabilir bir btn
de biriken eilimi, biimleri ve yneliidir.
KISM DRT VE EVRM I 185
Kommt aber auf nicht zuher, Bu byle olmuyor, diye barr

Freud bu abartl iddiaya cevap verirken. Biz analistler bu iddiay
aldatc formllerle tasvir ettik. Makalenin en nemli meselesi, cin
selliin biyolojik ereklilii, yani reme bakmndan, ruhsal gerek
lik srecinde ortaya ktklar haliyle drtlerin ksmi drtler ol
duklarn gstermektir.
Yaplar ve oluturduklar gerilim bakmndan drtler ekono
mik bir etkene baldr. Bu ekonomik etken haz ilkesinin ilevinin
belli bir seviyede kendini gsterdii koullara baldr, vakti gelin
ce bu seviyeyi Real-lch terimiyle ele alacaz. Hemen unu belirte
lim: Real-Ich'i merkezi sinir sistemi gibi dnebiliriz, nk bir
iliki sistemi olarak deil de, isel gerilimlerin homeostazm sala
yan bir sistem olarak i grr.
Homeostatik sistemin gereklii yznden cinsellik sadece ks
mi drtler halinde devreye girer. Drt bir montajdr, cinsellik
onun vastasyla, bilindmm yaps olari boluk yapma uyumlu
biimde ruhsal yaama katlr.
Analitik deneyimin iki ucuna yerleelim. lk bastrlan bir gste
rendir, bunun zerine kurulan, belirtiyi oluturan eyi de gsterenle
rin yap iskelesi olarak kabul edebiliriz. Bastrlan ile belirti homo
jendir ve gsteren ilevlerine indirgenebilirler. Yaplan her bina gi
bi adm adm rlse de, tamamna erdiklerinde gene de ezamanl
terimlerle belirtilmeleri mmkndr.
br uta yorum vardr. Yorum, dzdeimeceli yoldan tanm
lamaya altm, zel bir zamansal yap faktryle ilgilidir. Yo
rum tamamna erdiinde arzuya iaret eder, belli bir anlamda arzuy
la zdetir. Arzu ksacas yorumun bizzat kendisidir.
Ara yerde de cinsellik. ayet cinsellik ksmi drtler halinde bu
ara yerin tm ekonomisini yneten bir e olarak ortaya kmasay
d, ona dair deneyimimiz bir kehanetten ibaret kalrd ve bu durum
da ruhsal enerji gibi tarafsz bir terim daha uygun derdi, fakat o
zaman da orada cinselliin varl, Dasein', eksik kalrd.
Bilind mekanizmalarn yorumunda cinselliin okunabilirlii
hep geriye doru iler. Emin olabildiimiz tek ey, tarihin her nn
da, ksmi drtlerin zaman ve yer bakmndan etkili biimde devre
ye girdii ise, bunu yorumun doasma borluyuz. Ve analitik dene
yimin banda zannedildii gibi babozuk bir ekilde de devreye

girmez. ocuk cinsellii, olgunlamam bir zne zerinde batan
karc etki yaratan erikin cinselliinin kocaman buzulundan kop
mu babo gezinen bir buz ktlesi deildir analizde bunun do
ruluu derhal ve ierdii pek ok olaslkla sonradan inam arta
cak ekilde ortaya kmtr.
Cinsellik Kuram zerine D eneme'den itibaren Freud cinsel
lii z itibariyle ok-biimli ve sapkn diye tanmlayabilmitir.
ocukluk masumiyeti denen eyin bys de bylece bozulmutur.
Cinselliin bu kadar erken, hatta neredeyse fazla erken diyebilirim,
kendini gsterebilmesi hemen znde ne ifade ettiini incelemeye
ynelmemize neden olmutur. Bu ise cinselliin faili olmak bak
mndan, ocuktan erikine btn znelerin eit olduu anlamna ge
lir hepsinin sadece cinsellikte zne kuruluunun alarna taklan,
gsteren alarna taklan eyle urat, cinselliin sadece cinselli
in biyolojik ereklilii bakmndan ksmi olan ksmi drtlerin i
lemleriyle gerekletii anlamna gelir.
Cinselliin arzu diyalektiiyle btnletirilmesi bedende alet te
rimiyle adlandrlmay hak eden ksmn devreye sokulmasyla olur
bedenlerin birbiriyle elemesi anlamnda deil de, cinsellik ba
kmndan bedene uyan alet gibi anlamalsnz bunu.*
Cinsel drtlerle ilgili tartmada her eyin karman orman ol
masnn nedeni udur: Muhakkak ki drt temsil eder, ama sadece
canllarda cinselliin gerekleme erisini temsil eder ve onu da
ksmen temsil etmekle kalr. Mademki canllarda cinsiyetin varl
lmle ilikilidir, o zaman drtnn en son vadesinin lmde dol
masnda alacak bir ey var m?
Bugn Herakleitos'tan bir paray tahtaya yazdrdm, Sokrates
ncesi dnemden kalan paralardan Diels'in derledii muazzam ki
tapta yer alyor bu para. Bis, diye yazyor ve bilimsel dncede
ki btn gelimelerin evvelinde dorudan hedefe giden onun o bil
gelik dersleri gibi nmzde aydnlanyor bu szleri: Yaya yaam
Bos, vurgu ilk hece zerinde ad verilmitir ama ii lmdr.
*
Yazar burada ses bakmndan benzer kelimelerle oynayarak dil oyunu yap
yor. Bu evirideki karlklaryla appareil (alet), s apparier (uyumak) ve appareiller (elemek) kelimelerini kullanyor, -.n.
Drtnn daha en bandan tm varlyla btnletirdii ey

bir yay diyalektiidir, hatta okuluk diyalektiidir diyebilirim. Bu
yolla ruhsal ekonomi iindeki yerini konumlandrabiliriz.
2
Freud imdi de, en geleneksel yoldan, hep dilin kaynaklarn kulla
narak ve sadece baz dil sistemlerine ait at olan etken, edilgen
ve dnl atlara dayanarak, bizi drtyle tantrr. Ama bu olsa
olsa bir klftr. Bu anlaml eski hale dnn baka ey, ona giydi
rilen yeni kln baka ey olduunu grmemiz gerekir. Her drt
seviyesinde, temel mesele onu yaplandran o gidigelitir.
Freud'un bu iki kutbu gstermek iin fiili kullanmaktan baka
kar yol bulamam olmas dikkate deer: Beschauen und beschaut werden, grmek ve grlmek, qualen ve geqult werden, eziyet
ektirmek ve eziyet ekmek. Daha batan drtnn katettii yolun
hibir noktasmm onun gidigeliinden, temelde eski haline dn
nden, evrimsel niteliinden ayr tutulamayacan elde var bir
olarak kabul eder.
Ayn ekilde, bu Verkehrung* boyutunu rneklendirmek iin
Schaulust'u, yani grme sevincini ve iki terimi birbirine ekleyerek
ifade etmekten baka kar yol bulamad sado-mazoizmi semi
olmas dikkat ekicidir. Bu iki drtden bahsederken ve bilhassa da
mazoizmden bahsederken bu drtlerin iki zamanl deil za
manl olduunu belirtmeye zen gsterir. Ortaya kan ama ayn
zamanda da kmayan eyin nc aamada drt evrimine
dndn fark etmek gerekir. Ein neues Subjekt'in** ortaya k
dr bu ve zaten bir zne olduu, drtnn znesi olduu deil,
yeni olann znenin ortaya kmas olduu eklinde anlalmaldr.
Tam anlamyla teki olan bu zne, drt evrimsel akm tamamla
yabildii iin ortaya kar. Ne zaman ki bu zne teki seviyesinde
ortaya kar, o zaman drtnn ilevi gerekleebilir.
* Alm. "tersine evirme", -.n.

** Alm. "yeni bir zne", -.n.
imdi u konuya dikkatinizi ekmek istiyorum. Tahtada izili

olan kp inen ok erisiyle gsterilen evrimi gryorsunuz; ilk ha
li Drang olan bu ok, geen sefer size azms kenar diye betimledi
im, kuramda kaynak, Quelle olarak geen, drtde erojen blge
denen yzeyi ap geer. Gerilim hep dngseldir ve erojen blgeye
geri dnnden ayr tutulamaz.
Zielgehemmt'in muammas, yani drtnn hedefine biyolojik
ilevce, reme iin elemeyle belirlendii lde ulamadan do
yuma ulaabilmek iin ne ekil alaca muammas bu noktada ay
dnlanacak. nk ksmi drtnn hedefi bu deildir. Nedir peki?
Cevab biraz daha erteleyip hedef terimine bakalm ve gelebile
cei iki anlam zerinde duralm. Bu iki anlam birbirinden ayrt
edebilmek iin farkn bilhassa vurguland bir dilde, ngilizce yaz
may tercih ettim. Aim birisine bir grev verdiinizde aim size ne
getirecei anlamna gelmez, hangi yoldan gidecei anlamna gelir.
The aim yoldur. Hedefin bir baka karl da goal'dnr. Okulukta
goal da hedef deildir, vurduunuz ku deildir, isabetli bir at ya
parak hedefinize ulamanzdir.
ayet drt, ilevin biyolojik toplam asndan reme amacnn
doyurulmas hedefine ulamadan doyurulabiliyorsa, bu onun ksmi

drt olmasndan dolaydr ve hedefi de o evrimsel geri dnn
bizzat kendisidir.
Bu kuram Freud'da mevcuttur. Bir yerlerde, otoerotizmle ilgili
olarak gsterilebilecek ideal model kendi kendini pen tek bir az
dr der parlak bir eretileme, hatta onun kaleminden kma her
ey gibi gz kamatrc denebilir ve tek bir soruyla tamamlanmay
bekliyor. Drtde, ucu oklu az olarak adlandrabileceimiz bir
az deil midir bu? Dikilmi az; analizde baz sessizliklerde
bu azm, kendi doyumu zerine kapanan oral drtnn en saf mer
ciine azami biimde iaret ettiini grrz.
Her halkrda bizi, bu doyumu erojen blgenin apak otoero
tizminden ayrt etmeye zorlayan, ounlukla drtnn zerine ka
pand eyle kartrdmz nesnedir bu nesne aslmda Freud'un
bize sylediine gre herhangi bir nesneyle doldurulabilecek bir
ukurun, boluun mevcudiyetidir, biz onun etkisini ancak kayp
objet petit a biiminde tanrz. Objet petit a oral drtnn kayna
deildir. lkel besin olarak ortaya kmamtr, ebediyen eksik kalan
nesnenin eperinin izilmesi bir yana, hibir besin asla oral drty
doyuramayacamdan ortaya kmtr.
imdi sorumuz bu evrimin nereye baland ve tekrar spiral
zellii kazanp kazanmad, yani oral drt evriminin, ondan
sonraki evre olan anal drtyle devam edip etmedii olacak. Acaba
burada kartlk douran diyalektik gelime var mdr? Geliimin
bilmem hangi esrar adna, bunun batan edinilmi, organizmaya
nakedilmi saylmasna bizi al tranlann gznde, bu bile fazla
ileri gitmek olur.
Aslmda, cinselliin tamamlanm denebilecek biimde ortaya
k sz konusu olduunda, organik bir srele uratmz iin
bu kavray kendine bir dayanak bulur. Fakat bunu dier ksmi dr
tler arasndaki ilikiye yaymann lemi yoktur. Ksmi drtler ara
snda biri tekini dourur diye bir iliki yoktur.
Oral drtden anal drtye gei bir olgunlama sreci sonu
cunda meydana gelmez, drtnn alanna ait olmayan bir eyin m
dahalesi sonucunda olur tekinin talebinin mdahalesi, tepetak
lak edilmesi sonucunda meydana gelir. Belli bir sraya koyabilece-
imiz, sayca pek az olan teki drtleri iin iine sokarsak, Schaulust, yani skopik drty, ya da hatta daha sonra ses drts olarak
ayrt edeceim drty, tarihsel bir ardklk iinde, adn andm
drtlere gre bir yere yerletirmekte ve bunlar arasnda en kk
bir tretme ya da dourma ilikisi bulmakta gayet zorlanrsnz.
Oral drtnn anal drtye dnt hibir doal bakalam
yoktur. Anal nesne olduu iddia edilen dknn, baka balamlarda,
olumsuz tarafndan fallusa gre oluturduu simge boyutu hangi
suretlere yol aarsa asn, hibir seviyesinde deneyim bize bunu
gsterir anal evreden fallik evreye doru bir devamllk olduu
nu, doal bir bakalam ilikisi olduunu dnemeyiz.
Drty, onu deimez bir gerilim gibi muhafaza eden konstante Kraft* bal altmda dnmeliyiz. Freud'un bu konuyu anlat
mak iin setii eretilemelere bakalm, Schub,** der ve bunu he
men zihninde onun tad imgeye tercme eder, lav pskrtmesi
imgesidir bu, birbirini izleyen eitli zamanlarda meydana gelen
enerji patlamalarnn maddi salm; bu evreler ard adna, o dn
yolu eklinin oluumunu tamamlar. Freud'un eretilemesinde temel
bir yapnn cisim kazandn gryoruz azms bir kenardan
kan bir ey, geriye dnen bir yol izleyerek onun kapal yapsn
ikiye katlar; etraf evrilmesi gereken bir ey olarak onun sreklili
ini ve younluunu nesneden bakas salayamaz.
Bu sylediklerimiz bizi drtnn davurumunu basz bir zne
nin kendini davurma biimi olarak anlamaya yneltiyor, nk bu
noktada her ey birbiriyle gerilim temelinde eklemlenir ve zneyle
tek ilikisi topolojik topluluk ilikisidir. Bilindn size, anlam
oluturan yatranlarn dalmnda znede alan boluklarda yer
alr, diye tarif ettim, bu boluklar algoritmada baklava dilimiyle [<)]
gsterilir, ben onu bilindnn gereklik ile zne arasndaki tm
ilikilerinin merkezine yerletiriyorum. Peki! Beden aygtmda bir
ey aynen byle yaplanmtr, iin iindeki boluklarn topolojik
birliinden tr drt bilindnn ileyiinde rol oynar.
* Alm. "sabit g".
** Alm. "fkrma".-.n.
3
imdi Freud'un Schaulust, grmek grlmekten bahsederken ne de
diine bakalm. Ayn ey midir bu? Onu gsterenlerle ifade etmedi
imiz takdirde yle olabileceini nasl savunabiliriz? Yoksa iin
iinde baka esrarengiz bir ey mi var? ok farkl bir ey var, imdi
bunu karnza getirmek zere Schaulust'un kendim sapknlkta gs
terdiine iaret etmem yeter. Drtnn sapknlk olmadnn altn
iziyorum. Freud'un meseleyi takdim ediini muammal hale geti
ren onun bize radikal bir yap verme isteidir, bu yapda henz zne
yerini almamtr. Tersine sapknl belirleyen ise znenin orada
yerini nasl alddr.
Bu noktada Freud'un metnini dikkatle okumalyz. Freud metin
lerinin kymetli taraf, onun aydnlatmaya alt bu meselede, iyi
bir arkeolog gibi kaz almasn yerinde brakmasdr yle ki
bitmemi bile olsa topram altndan karlm nesnelerin ne anla
ma geldiini bilebiliriz. Saym Fenichel* kaznn stnden geerken,
eskiden yaplan yapar, her eyi toplayp karman orman ceplerine
doldurur, vitrinlere yerletirir veya tamamen kendi keyfine kalm
bir dzenle yerletirir, yle ki artk kimse hibir eyi yerli yerinde
bulamaz.
Dikizcilikte ne olur? Dikizcinin edim nnda zne nerededir,
nesne nerededir? Sylemitim, tpk grme sz konusuyken olduu
gibi, grme drts seviyesinde de zne orada deildir. Sapkn ola
rak oradadr ve ancak dngnn bitiinde yer alr. Nesneye gelince
tahtaya yazdm topolojim size gsteremez ama kabul etmenizi
salar dng onun etrafnda dner, gdml mermidir o, sapkn
lkta hedef onunla vurulur.
Burada nesne baktr zne olan bak, ona isabet ettiren, tam
on ikiden vuran. Sartre'm analiziyle ilgili sylediklerimi hatrlat
mam yeterli olur. Bu analiz bak eylem halinde ortaya karsa da,
anahtar deliinden bakmakta olan zneyi bakyla gafil avlayan
* AvusturyalI psikanalist Otto Fenichel (1897-1946). -.n.
teki dzeyinde ortaya karmaz. teki onu, yani zneyi, batan so

na sakl bir bak olarak gafil avlar.
Skopik drtden bahsettiimizde gndeme gelen mulakl bu
noktada kavryorsunuz. Bak, kayp olan ve tekinin ortaya kma
s zerine, utancn etkisiyle bandan aa kaynar sular dklerek,
birden tekrar bulunan nesnedir. Buraya kadar znenin grmeye a
lt ey nedir? Grmeye alt ey, iyi biliniz ki yokluk olarak
nesnedir. Dikizcinin arad ve bulduu bir glgeden ibarettir, per
denin arkasndaki bir glge. Arkasnda kim bilir hangi sihirli mev
cudiyeti hayal edecektir, orada kll bir atlet olsa dahi o gen kzla
rn en gzelini hayal edecektir. Arad ey, sylendii gibi, fallus
deildir onun yokluudur; bu yzden baz ekiller onun aray
nn arlkl nesneleri olur.
Baktmz ey grlemeyen eydir. tekinin gndeme geliiy
le drtnn yaps ortaya ksa da gerek anlamda tamamlanmas
ancak baaa olmu biimiyle, geri dnteki biimiyle olur; ha
kiki etkin drt budur. Tehircilikte znenin gz diktii ey, tekin
de gerekleen eydir. Arzunun hakiki hedefi sahnedeki kendi yeri
nin tesinde zorla oraya dahil edilen tekidir. Tehircilikte sadece
kurbanla ilgilenilmez, ilgilenilen ona bakan bir tekince tanmlanan
kurbandr.
Bylece bu metinde mazoizmi anlamann nnde byk engel
tekil eden meselenin anahtarn, dmn buluruz. Freud sadomazoist drtnn ilk banda acyla hibir alakas olmadm ke
sinlikle belirtir. Bir Herrschaft, bir Bewaltigung,* bir iddet vardr
neye kar? Kelimelerle tarifi o kadar zordur ki iddetin uygulan
d eyin, Freud onun ilk modelini, size sylediklerime uygun bi
imde, znenin kendine kar, kendini denetim altna almak iin uy
gulad iddette bulur, ayn zamanda da bunda geri adm atar.
Geri adm atar. Gayet de geerli nedenleri vardr. Kendini kr
balayan ileke bunu nc bir kii iin yapar. Freud'un aktarma
ya alt ey bu deildir. O sadece drtnn k ve bitiinin be
dene geri dnn, insann kendi bedeni iine almm belirlemek
ister.
* Alm. "hkimiyet" ve "stesinden gelme", -.n.
Hangi noktada, diye sorar Freud, sado-mazoist drtye ac ih

timalinin dahil olduunu gryoruz? o noktada drtnn znesi
haline gelen kiinin acya maruz kalma ihtimalinin? Tam dngnn
kapand noktada, diye belirtir, bir kutuptan tekine eski haline
dnmenin olduu, tekinin oyuna dahil olduu, znenin kendini
son nokta olarak, drtnn son dura olarak grd noktada. O
srada, znenin acy tekinin elinden tatmasyla ac oyuna dahil
olur. Bu kuramsal karsamada, drtnn tamamlanan dngs te
kinin eylemini oyuna dahil ettiinde zne, sadist bir zne haline ge
lir, gelebilir. Drtde meselenin ne olduu nihayet bu noktada aa
kar znenin haz ilkesiyle ilgili kural inemesine msaade
edilen tek yol drtnn katettii yoldur.
zne, arzusunun tekinin ald jouissance* tutmak, yakala
mak iin beyhude yollara sapmaktan ibaret olduunu fark edecektir
yle ki, teki mdahale ettiinde haz ilkesinin tesinde bir jouis
sance'm olduunu fark edecektir.
Haz ilkesinin ksmi drtnn etkisiyle zorlanmas, mulak ks
mi drtlerin bir Erhaltungstrieb, yani homeostazn muhafaza edil
mesinin, cinselliin rtl yz tarafndan yakalanmasnn snrna
gelip yerletiini kavramamza yardmc olur.
Drt haz ilkesinin zorlandnn bir kant olduu lde, bize
Real-Ich'in tesinde baka bir gerekliin devreye girdiinin kan
tm sunar; nasl bir geri dnle, en nihayetinde Real-Ich'e, yapsm
ve eitliliini salayann bu teki gereklik olduunu greceiz.
*
Yalnzca Trkeye deil, baka dillere de evrilmesi son derece g olan
Franszca bir terim. Jouir kk, Franszcada argo/cinsel bir anlamdan ("boal
mak") hukuki bir anlama kadar (jouir de droit = haktan istifade etmek) geni bir
yelpazeyi kapsar. Jouissance Lacan'm Freud'un "haz ilkesinin" tesine yerletir
dii bir kavramdr. Freud'da haz (Lust) bedensel/ruhsal bir gerilimin boalmasn
dan ibarettir (ayn ekilde Unlust da bu gerilimin srekli klnmasdr). Dolaysy
la haz, bir tatmin ve rahatlama duygusuyla birlikte anlmaldr. Oysa jouissance
basit bir tatminin tesinde, bir "drt tatmini"dir; dolaysyla imknszdr, -.n.
Soru ve Cevaplar
J.-A. MLLER Sorum drtnn gerekle ilikisi zerine ve drt

nn znesi ile dlemin znesi ve arzunun znesi arasndaki farklar
zerine.
Drtnn znesi bir eretilemeyle basz znelletirme diye adlan
drdm seviyede grlmeli, topolojinin bir yzn temsil eden znesiz bir znelletirme, bir kemik, bir yap, bir d hat. teki yz
znenin, gsterenle ilikileri zerinden, delikli bir zne olmasna
yol aan yzdr. Bu delikler bir yerlerden geliyor herhalde.
Freud ilk inalarnda, gsterenlerin kavak noktalarndan oluan
ilk istikrarl alarnda yle bir eyi hedefler: Homeostaz adm ver
diim durumun znede azami dzeyde tutulmasn salayan eye
ulamak. Bu sadece belli bir uyarm eiinin almas anlamna gel
mez, ayn zamanda yollarn bltrlmesi anlamna gelir. Hatta
Freud bu yollarn belli bir ap olduunu syleyen eretilemeler
kullanr, bu yollar belli bir yatrmn srdrlmesini ve hep eit da
lmasn salar.
Bir yerde Freud kesin olarak unu belirtir, haz ilkesini srdre
bilmek iin cinsellikte bastrlmas gereken eyin libidonun
yaratt bask bizzat zihinsel aygtm bu haliyle gelimesine olanak
salamtr ve mesela zihinde Aufmerksamkeit, dikkat imkn ola
rak adlandrdmz yatrm imknnn yerlemesine olanak vermi
tir. Hem haz ilkesini karlayan hem de ayn zamanda savunma ol
makszn cinselliin ykselmesiyle yatnmlanan Real-Ich ileyii
nin kararll ite bu yapdan sorumludur.
Bu seviyede znenin herhangi bir znelletirmesini hesaba kat
mak zorunda dahi deiliz. zne bir aygttr. Bu aygt boluklarla do
ludur ve zne belli bir nesnenin kayp nesne olarak ilevim bu bo
lukta tesis eder. Drtde mevcut olan haliyle objet a'mn statsdr
bu.
Dlemde ounlukla znenin farkna varlmaz, fakat ryada
olsun, hayal kurmada olsun, az ok gelimi hangi biimde olursa
olsun, o daima oradadr. zne bizzat kendini dlem tarafndan be
lirlendii ekilde konumlandrr.
Dlem arzunun destekisidir, arzunun destekisi nesne deil

dir. zne, giderek ok daha karmak hale gelen bir gsteren kme
sine gre, arzu duyan olarak kendini ayakta tutar. Az ok tannabilir
haldeki znenin bir yerlerde, blnm, ayrlm ounlukla ikili
halde ve genellikle gerek yzn gstermeyen nesneyle iliki iin
de olduu bir senaryoya evrilir bunlar ve bu senaryoda gayet iyi g
rlr.
Bir dahaki sefere sapknln yaps dediim yap zerinde dura
cam. Tam ifade edecek olursak, dlemin ters etkisidir bu. zne,
znelliin blnmesiyle karlamada kendini nesne olarak belirler.
Size unu gstereceim bugn maalesef saat yznden bura
da durmak zorunda kaldm sado-mazoist drt ad verilen ve as
lmda mazoist durum iinde tek bir noktada bulunan drtnn
durumunun gerekliini destekleyen ey, tam da nesne roln stle
nen bu znedir. zne kendini baka bir iradenin nesnesi haline ge
tirdii iin sado-mazoist drt kapanmakla kalmaz, ayn zamanda
kendini oluturur.
Freud'un bu metinde bize gsterdii gibi, ancak ikinci bir aa
mada sadist arzu bir dleme gre mmkn hale gelir. Sadist arzu
bir sr dzenleniler iinde varln srdrr, nevrozlarda da var
dr, ama henz tam anlamyla sadizm olmamtr.
"Kant ile Sade" (Kant avec Sade) balkl makaleme bakmanz
rica ediyorum, orada greceksiniz, sadist kii nesnenin yerini ken
disi igal eder ama bilmeden, bakas yararna, baka birinin jouissance' uruna kendi sapkn sadist eylemini gerekletirir.
Dolaysyla burada objet a'nn ileviyle ilgili birok ihtimali g
ryorsunuz, o hibir zaman arzunun hedefi konumunda deildir. Ya
znellik ncesidir, ya znenin bir zdelemesinin temelidir ya da
zne tarafndan inkr edilen bir zdelemenin temelidir. Bu anlam
da sadizm olsa olsa mazoizmin yadsnmasdr. Bu forml sadizmin
hakiki tabiatna dair pek ok eyin aydnlatlmasna imkn salaya
caktr.
Fakat genel anlamnda arzunun nesnesi ya gerekte arzunun
destekisi olan bir dlemdir ya da bir aldatmacadr.
Demin znenin gerekle ilikisine dair ortaya attnz, btn
nceki sorulan da gndeme getiren bu aldatmaca konusunda, Freud'
un akla ilgili analizi ilerlememize yardmc olacaktr.

Freud'un akn diyalektiini gndeme getirmek iin leh'in ger
ekle ilikisine bavurma ihtiyac halbuki aslnda yansz gerek
cinsellikten arnm gerektir drt seviyesinde devreye girme
mitir. Akn ilevini nasl kavramamz gerektiine yani akn te
mel narsisist yapsna dair neyin bizim iin en zengin bilgileri
salayacam burada bulabiliriz.
Bir gerein mevcudiyeti kesinlikle su gtrmez. znenin bu
gerekle sadece haz ilkesinin, drt tarafndan sktrlmayan haz
ilkesinin darack snrlar iinde kurucu bir ilikisinin olmas, ite
bu nokta bir dahaki sefere greceiz ak nesnesinin ortaya
k noktasdr. Btn mesele bu ak nesnesinin arzu nesnesiyle nasl
benze bir rol oynaddr ak nesnesinin arzu nesnesi haline gel
me ihtimali hangi ikircimlere dayanr?
Bu sylediklerimle size biraz k tutabildim mi?
Biraz k, biraz da glge.
13 Mays 1964
XV
Aktan Libidoya
zne ile teki.

Narsisist alan.
Cinselfark.
Drtsel alan: Kendini... gsterme,
duyurma, emdirme, bezdirme.
Lamel mitosu.
sizi akn eiinde brakmtm, bugn niyetim ora
dan alp libidoya gtrmek ama niyetimi gerekletirmeye vak
tim yetecek anlamna gelmiyor bu.
Yapacam aklamann anafkrinin ne olduunu hemen syle
yeyim: Libido uuan, akkan bir ey deildir; znenin kendisine
sunduu odak noktalarnda manyetik enerji misali bltrlemez,
biriktirilemez; libido kelimenin iki anlamyla da bir organ gibi d
nlmelidir, hem organizmann paras olan orgaf, hem de alet,
ara-organ anlamnda.
GEEN SEFER
Erojen
blge
Bilind
(tekinin alan)
Geen sefer sz alndnda sylendii gibi ayet sizi gtrd

m yollarda baz karanlklar varsa zr dilerim. Sanrm bu bizim
alanmza zg. Bilindnn genelde bir mahzen gibi temsil edildi
ini hatrlatmak isterim, hatta Platon'un maarasna atfla, bir maa
ra gibi... Fakat iyi bir benzetme deil bu. Bilind daha ok sidik
torbasma yakn bir eydir, bu sidik torbasm size gsterebilmem iin,
iine kk bir k koymam gerekir; o zaman bir lamba ilevi gre
bilir. Ik bazen biraz ge yanyor diye telaa gerek yok, deil mi?
Bilindnn nabz gibi atyla bir grnp bir kaybolan zne
de sadece ksmi drtleri yakalayabiliriz. Freud bize syler, cinsel
drtnn tamamnn temsili ganze Sexualstrebung orada bu
lunmaz. Bu sonucun at yolda sizi Freud'un peinden srkleye
rek, kendi deneyimimden rendiim her eyin bununla uyumlu ol
duunu teyit ederim. Burada bulunan herkesin bu konuda tamamen
ayn fikirde olmasn bekleyemem, nk bazlarnz bu alanda tec
rbe sahibi deilsiniz, ama burada bulunuyor olmanz size gre
buradaki rolm, yani teki rol bakmndan iyi niyet konusunda
belli bir gven duyduunuzu gsteriyor. Kukusuz bu iyi niyet her
zaman iin idareten orada olan, varsaylan bir iyi niyettir nk
sonuta znenin teki ile bu ilikisi nerede sona erer?
Byle bir znenin, dilin etkisiyle blnmlnden dolay ke
sinlikten uzak olduu konusunda ders veriyorum size, ben Lacan
olarak, Freud'un kazsnn izlerini srerek. Szn etkisiyle zne ken
dini tekinde hep daha fazla gerekletirir, fakat artk orada kendi
nin sadece yansn takip eder. Artk arzusu, szn snrlan izen
dzdeimecesi iinde hep daha blnm, daha dalm olarak
karsna kar. Dilin etkisi srekli, analitik deneyimin temeli olan
bir olguyla, znenin ancak tekinin alanna tabi kln sayesinde
zne olduu, znenin zneliinin tekinin alanna ezamanl ola
rak tabi klnmasndan kaynakland olgusuyla kanmtr.* Bu
yzden znenin oradan kmas, syrlp kurtulmas gerekir; bu sy
rlp kurtulmada, sonunda gerek tekinin de tpk kendisi gibi sy*
Yazar burada zne (ujet) kelimesi ile tabi klnma (assujettissement) fiilinin
Franszcadaki etimolojik balantlarna dayal bir yorum yapyor. Sujet'nin dier
anlam "teba" ve "kul"dur, assujettissement ise ayn zamanda "tebalatrma, kul,
kle etme anlamna gelir, -.n.
AKTAN LBDOYA I 199
nlp kurtulmas gerektiini, paasn kurtarmas gerektiini rene

cektir. yi niyet zarureti bu noktada kendini hissettirir, bu zaruret
tekinin de arzunun yollan bakmndan ayn zorluklara tabi oldu
una dair kesinlie dayanr.
Bu anlamda hakikat, hakikatin peinden koan eydir ben de
oraya kouyorum ve sizleri de Aktaion'un kpekleri misali peim s
ra oraya gtryorum. Tanrann barnan bulduumda kukusuz
geyie dneceim, o zaman siz de beni yiyebileceksiniz, ama da
ha nmzde biraz zaman var.*
1
Acaba geen sefer Freud'u size bir brahim, shak veya Yakup fi
gr gibi mi yansttm? Leon Bloy Yahudiler Eliyle Selamet'te (Le
Salut par les juifs) bu figr, o vakitler srail'de yaplageldii e
kilde bir yaygnn bama km, eskicilik denen o kkl meslei
icra eden ayn derecede yal adam olarak canlandrr. Tasnif et
mektedirler. Eyalarn birini bir tarafa dierini br tarafa koyarlar.
Freud da ksmi drtleri bir tarafa koyar, ak br tarafa. Bunlar
ayn deil, der.
Drtler cinsellik seviyesinde bizi art koar kalpten gelirler.
aknlkla reniriz ki ondan, dier taraftan, ak karndan gelir, ya
ni ham ham diyarndan.
artc olabilir ama bu bizi analitik deneyime dair temel bir ko
nuda aydnlatr, genital drt ayet varsa, teki drtler gibi ifade
edilmez. Hem de ak-nefret iftedeerliliine ramen. Freud ncl
lerinde ve kendi metinlerinde iftedeerliliin, drtnn eski haline
dnmesinin, Verkehrung'unun, zelliklerinden biri olarak saylabi
leceini sylediinde kendisiyle tam anlamyla elimektedir. Fa
*
Yunan mitolojisinde Tebaili avc. Tanra Artemis'ten daha usta avc olduu
nu anlatp vnrm. stne stlk bir gn tanray ykanrken plak grnce
ona iyice ierleyen Artemis avcy geyie evirmi ve Aktaion'un elli kpeini
zerine salm. Kpekler paraladklar geyiin kendi efendileri olduunu anla
yamamlar, uluyarak onu aramlar. At-adam Kheiron kpekleri avutmak iin
Aktaion'a benzer bir heykel yapp nlerine koymu. (Bkz. A. Erhat, Mitoloji Sz
l, stanbul: Remzi Kitabevi, 1978, s. 30.) -.n.
kat konuyu incelerken iftedeerlilikle eski haline dnmenin ayn

ey olmadm aka belirtir.
Genital drt yoksa, o zaman gitsin kendini baka yerde ey et
tirsin... ekillendirtsin, benim tahtadaki emamda, sol tarafta drt
nn olduu yerden baka tarafta. Gryorsunuz, genital drtnn
kendini sa tarafta, tekinin alannda ekillendirtmesi gerekiyor.
Peki! Analiz deneyiminin bize rettiiyle birleiyor bu; genital
drt Oidipus karmaasnn evrimine, akrabaln temel ve dier
yaplarna tabidir. Kltrn alan olarak tanmlanan alan budur
yetersiz bir tanmlama, nk bu alann temelinde bir no man's land
olduu, orada genitalliin bu haliyle devam ettii varsaylr, halbu
ki aslmda genitallik zlmtr, tekrar birletirilmi durumda de
ildir, nk ganze Sexualstrebung znenin hibir yerinde kavrana
bilir halde deildir.
Fakat hibir yerde olmasa da znede yaygnlam halde bulu
nur, Freud'un bu makalede bize hissettirmeye alt da ite budur.
Akla ilgili btn syledikleri ak dnebilmemiz iin mutla
ka drtnn yapsndan baka trde bir yapya bavurmamz gerek
tiinin altn izer. Bu yapy e ayrr, seviyeye ayrr gerek
seviyesi, ekonomi seviyesi, en sonda da biyoloji seviyesi.
Bu seviyeye kartlk denk der. Gerek adm verdiimiz
seviyede etkileyen ile etkilemeyen yer alr. Ekonomi seviyesinde
haz veren ile honutsuzluk veren bulunur. Etkin-edilgin kartl
sadece biyoloji seviyesinde biimsel olarak gerek anlamda ortaya
kar, dilbilgisel anlamyla geerli olan bir tek odur, sevmek-sevilmek konumudur.
Freud akn, znde gesamt Ich'in* cinsel tutkusu olarak deer
lendirilmesi gerektiim dnmeye davet eder bizi. Freud'un yap
tnda gesamt leh bir kere geer, hapax'ta,** ona haz ilkesini aklar
ken tarif ettii anlam yklememiz gerekir. Gesamt leh, bir yzey
olarak dnmenizi istediim alandr; kara tahta zerinde temsil
edilebilecek ve tamam kda geirilebilecek boyutta, gayet de s
nrl bir yzeydir. Yaylarla, buluma noktalarm birbirine balayan
* Alm. "btnsel ben", -.n.
** Tam ekli hapax legomenon olan bu dilbilim terimi, bir metinde ya da metin
ler btnnde sadece bir kere geen bir kelime ya da biim anlamna gelir, -.n.
AKTAN LBDOYA I 201
izgilerle temsil edilen bir adr bu; bu am kapal emberi gerilimsel homeostazda, en dk gerilimde, gerekli sapmada, uyarmn
saysz kanaldan dalmasnda bunlardan herhangi birinin fazla
younlat her seferinde muhafaza edilmesi gereken neyse ona
iaret eder.
Freud'un Real-Ich evresi dedii evre ncelikle, uyarmdan boa
lma filtreleme srecinden oluan bir aygtta kre zerinde snr
lan izilen bir kubbede tanmlanr. Ve Freud sylemindeki autoerotisch, oto-erotik nitelemesini buna atfeder.
Geliimde bunu bir yere oturtmak gerekiyor ya ve Freud'un ke
lam ncil kelam ya, bu yzden analistler buradan, stbebei iin
etrafndaki hibir eyin onu etkilememesi gerektii sonucunu kar
mlardr. Dini akidelerin gzleme kyasla ezici bir stnl bu
lunduuna inanan gzlemciler alannda ilerin nasl yrdn
merak etmemek elde deil. nk sonuta stbebeine balonca in
sann aklna gelmesi mmkn olmayan bir dnce varsa o da bebe
in alg alanna giren eylerle ilgilenmediidir.
Yeni-doan evresinin en erken zamanlarndan itibaren nesneler
bulunduuna hibir kuku yoktur. Autoerotisch kesinlikle nesnelere
kar ilgisizlik anlamna gelemez. Freud'un bu metnini okursanz,
ikinci evrenin, ekonomi evresinin undan ibaret olduunu grecek
siniz: ikinci leh hkmen ikinci, mantksal sralamada ikinci
Freud'un purifiziert dedii Lust-Ich'tir.* Antlm Lust-Ich, iinde
Freud'un aklamasnn ilk Real-Ich'inin bulunduunu belirttiim
kubbenin dnda kalan alanda tesis olur.
Autoerotisch'in anafikri udur Freud bunu kendisi vurgular:
Bana iyi gelen nesneler olmasayd nesneler hi ortaya kamazd.
Nesnelerin ortaya knn ve dalmnn kstas budur.
Demek ki bu noktada Lust-Ich oluur, ayn zamanda Unlust'
un,** artakalan, yabanc olan nesnenin alan da bu noktada oluur.
Tannas nesne, nedeni de belli, Unlust alannda tanmlanan nesne
dir, buna karlk Lust-Ich alannn nesneleri sevilesi nesnelerdir.
Bilgiyle olan derin bayla hassen*** teki alandr.
* Alm. "haz beni, keyif beni", -.n.
** Alm. "hazd, keyifd; hazszlk, keyifsizlik", -.n.
*** Alm. "nefret", -.n.
Bu seviyede drtsel ilevlerden eser yoktur, bir tek hakiki dr

t olmayan ve Freud'un metninde Ichtriebe* olarak adlandrd dr
tlerin ilevlerine rastlanr. Ich seviyesi drtsel deildir ve Freud'a
gre akn temelleri burada yatar metni dikkatle okumanz rica
ediyorum. Bylece Ich seviyesinde belirlenen her eyin cinsel bir
deer kazanmas, Erhaltungstrieb, yani varln srdrme drt
snden Sexualtrieb'e** dnmesi, ancak bu alanlarn her birinin
ksmi drtlerden biri tarafndan ele geirilmesiyle, tutulmasyla
mmkn olur. Freud aka der ki, Vorahnurg*** des Wesentlicher,
meselenin zn ortaya koymak gerekirse, zne dier dnyadan,
usseren Reize'den (d uyarmlardan) gelenleri, tamamen edilginlikle, drtsel olmayan biimde kaydeder. Etkinlii bir tek durch
seine eigener Triebe, kendi drtlerinden kaynaklanr. Buradaki
mesele ksmi drtlerin eitliliidir. Bylece Freud'un bahsettii
nc seviyeye, etkinlik-edilginlik seviyesine geliyoruz.
Sonularna deinmeden nce, bu ak kavraymm klasik zel
lii olan kendi iyiliini istemeye dikkatinizi ekerim; gelenek iin
de, fiziksel ak kuram olarak adlandrlan ve narsisizmin ilevin
den dolay bizim gzmzde kesinlikle onunla ayn deere sahip
olan, Aquinolu Tommaso'nun deyiiyle velle bonum alicui'nin
tpatp dengi olduunu belirtmeye bilmem gerek var m? Bu szde
fedakrln aldatc niteliini epey nce vurgulamtm; kimin iyi
liini gzetme peindedir bu fedakrlk? Tabii ki bizim iin ge
rekli olann.
2
te Freud akn temellerini bu zemine oturtmaktadr. Tam anlamy
la cinsel iliki ancak etkinlik-edilginlikle devreye girer.
imdi, etkinlik-edilginlik ilikisi cinsel ilikiyi tmyle kapsar
m? Mesela Kurt Adamdaki o paragrafa veya Cinq psychanalyses'
* Alm. "ben drtleri", -.n.
** Alm. "cinsel drt", -.n.
*** Franszca yaynda Vorhangung (perdelemek) eklinde yazlm, dzelttik.
-y.n.
**** Lat. "[ak] birinin iyili in i istemektir", -.n.
AKTAN LBDOYA I 203
in* eitli yerlerindeki baka paragraflara gz atmanz rica ediyo

rum. Freud bu paragraflarda zetle, etkinlik-edilginlik kutuplama
sna yaplan gndermenin, cinsel farkllktaki akl sr ermez ksm
adlandrmaya, kapsamaya ve eretilemeye dntrmeye yarad
n aklar. Psikolojik olarak eril-diil ilikisinin, etkinlik-edilginlik
kartlnn temsili dnda baka bir yolla anlalabileceini hibir
yerde, asla sylemez. Byle bir eril-diil kartlna hibir zaman
ulalmaz. Olan biteni bilhassa sivri bir fiille ifade etmek suretiyle
etkinlik-edilginlik kartl akar, kalba dklr, zerk edilir
tekrar belirtilen bu meselenin ne kadar nemli olduunu buradan
anlarz. Bir damar rntgenidir bu ve eril-diil ilikileri kendi bana
bunun tamamm aklamaya yetmez.
Doal olarak etkinlik-edilginlik kartlnn ak alannda olan
pek ok eyi aklayabileceini biliyoruz. Fakat bizim esas mesele
miz, tabiri caizse sado-mazoizmin bu zerk ediliiyle ilgilidir, ki sado-mazoizmin tam anlamyla cinselliin gereklemesi olduunu
gz kapal kabul edemeyiz.
Kukusuz cinsel ilikide arzunun btn ara deerleri devreye gi
rer. Benim arzumun senin iin deeri nedir? klarn diyalogunda
ilelebet sorulan sorudur bu. Fakat szgelimi diil mazoizmin szmona deerini daha ciddi bir sorgulama parantezine almak yerinde
olur. Pek ok bakmdan erkek dlemi olarak tanmlayabileceimiz
diyalogun bir parasdr o. Bu iddiay savunmamzn sua itirak et
mek demek olduunu dndren pek ok neden vardr. Bu konuda
pek bir ey vaat etmeyen Anglosakson aratrmalarnn sonularna
bel balamaktansa, kadnlarn da bu konuda bir para rza gsterdi
ini sylemektense ki bunun hibir anlam yoktur, daha hakl
ve yerinde bir tutumla, analistler olarak kendimizi grubumuzun bir
paras olan kadnlarla snrlayacaz. Analiz evresinde bu cinsin
temsilcilerinin diil mazoizme dair temel inanc aynen beslemeye
meyilli olduklarn grmek son derece arpcdr. Kukusuz burada
cinsiyet karlarn gizleyen bir rt vardr ve onu kaldrmakta ace
le etmememiz yerinde olur. Konumuzun dma km oluyoruz,
*
Bkz. Be Konferans ve Psikanalize Toplu Bak, ev. Kamuran ipal, stan
bul: Cem, 2012 veya Olgu ykleri, a.g.y. -.n.
ama greceiniz gibi aslmda konumuzla gayet yakndan ilgili, n

k bu balantnn ne olduuna tekrar dneceiz.
Ancak bu seviyede, ak alanndan, yani narsisizm erevesin
den bize bir ey kmaz; narsisizm Freudun bu makalesinde aka
belirttii gibi, autoerotisch'in benin rgtl ilgilerine dahil olmasn
dan ibarettir.
Bu erevenin iinde d dnya nesnelerinin temsili, tercih etme
ve ayrma yetisi, bilme ihtimali bulunabilir, ksaca klasik psikoloji
nin ilgilendii alann tamam buna dahildir. Ama henz tekini, ra
dikal tekini, bir teki olarak tekini temsil eden hibir ey yoktur
zaten bu yzden Freud'a gelinceye kadar, duygulanmlarla ilgile
nen psikoloji tamamen baarszla mahkm olmutur.
Nitekim cinselliin eril ile diil zerinden bize gsterdii iki zt
dnya arasnda tekinin temsili eksiktir. Hatta en u noktasna gt
rerek, eril idealin ve diil idealin ruhsallkta demin bahsettiim etkinlik-edilginlik kartlndan farkl bir eyle tasvir edildiim bile
syleyebiliriz. Benim deil, kadm bir psikanalistin* diil cinsel tu
tumdan ekip kard bir terimden doarlar maske takma terimi.
Hayvanlar seviyesinde maske takmann, e bulmada zorunlu
olan gvde gsterisiyle bir ilgisi yoktur, zaten ssl olan genellikle
erkektir. nsanlar alannda ise maske takmann baka bir anlam var
dr; imgesel deil, simgesel bir seviyede rol oynar.
Bu noktada artk geriye, cinselliin cinsellik olarak alana girii
ni, kendine zg etkinliini ortaya koyuunu ve bunlar paradok
sal gibi grnse de ksmi drtler vastasyla gerekletirdiini
gstermek kalyor.
3
Freud'un ksmi drtlerle ilgili telaffuz ettii ne varsa, geen sefer
tahtaya izdiim hareketi gsterir; itilimin bu dngsel hareketi
erojen azms kenardan dar kp, objet a adm verdiim eyin
eperim izdikten sonra tekrardan, hedefi olan azms kenara va*
Joan Riviere, "Womanliness as a Masquerade", International Journal ofPsychoanalysis, no. 10,1929, s. 303-13. -.n.
AKTAN LBDOYA I 205
nr. znenin, ak ifadesiyle byk teki boyutuna ulamas bana

kalrsa bu yolla olur Freud'un metninin tamam titizlikle okundu
unda bu iddiamn doruluunun kantlan bulunabilir.
teki vastasyla kendini sevme ile ki bu trl sevme nesnenin
narsisist alannda, ierdii nesneyle ilgili hibir aknla imkn ta
nmazdrtnn dngsellii arasnda kkten bir fark olduunu
iddia ediyorum: Bu dngsellikteki gidigeliin heterojen oluu iki
si arasnda bir boluk arz eder.
Grme ile grlmenin ortak noktas nedir? Schaulust'u, yani
skopik drty alalm. Freud yabanc bir nesneye, yani bildik an
lamda nesneye bakmak olan beschauen ile yabanc biri tarafndan
baklmann, beschaut'vcn, tamamen farkl olduunu vurgular.
Bunun nedeni nesneyle kiinin ayn ey olmamasdr. emberin
ucunda birbirlerinden koptuklarn belirtelim. Ya da noktal ksmda
ne olduunu tam bilmiyoruz, diyelim. Nitekim ikisini birbirine ba
lamak iin Freud'un onlan temel ksmnda k noktasyla en u
noktann birletii ksmda avucunda skarak birletirmeye al
mas gerekir yani, tam olarak geri dn noktasnda. Freud sko
pik drtnn kknn btnyle znede, znenin kendi kendini
grmesinde bulunmas gerektiini syleyerek skar avucunu.
Yalnz o Freud olduu iin o noktada yanlmaz. Kendini aynada
grmek deildir bu, Selbst ein Sexualglied beschauen'dir* Cinsel
organnda kendine bakyor, diyeceim.
Yalnz dikkat! Bu da olmuyor. nk bu szce tersiyle zdetir
bu da ilgin aslnda, kimsenin buradaki mizah fark etmemi ol
masna anyorum. unu verir: Sexualglied von eigener Person
beschaut werden.** Bir bakma, nasl tek say olmak iki numarann
houna giderse, cinsel organ veya pipi de baklmaktan holanmaktadr. Byle bir duygunun gerekten znelletirici niteliini, kim
gerekten kavrayabilmitir?
Aslmda drtnn gidigeli dngsnn ifade edilmesi, en son
szcede Freud'un terimlerinden sadece biri deitirilerek de elde
edilir. Eigenes Objekt', yani bildik anlamda nesneyi deitirmiyo* Alr, "kendi kendine bir cinsel organ incelemek", -.n.
** Alm. "cinsel organnn kii tarafndan incelenmesi", -.n.
rum, bu nesne aslmda znenin indirgendii nesnedir; vor fremder

Person'u* elbette teki, ya da beschaut'u da deitirmiyorum, ama
werderiin (olmak/haline gelmek) yerine macher' (yapmak) koyu
yorum drtde sz konusu olan kendini gsterme'Ait. Drtnn
faaliyeti bu kendini ...tirme'de (sefaire) toplanr ve ancak onu ba
ka drtlerin alanna baladmzda bir para aydnla kavuturabiliriz.
Maalesef hzlanmam gerekiyor, sadece ksaltmakla kalmyo
rum, Freud'un drtleri sralarken, alacak ekilde, ak brakt
boluklar da dolduruyorum.
Kendini gsterme'den sonra bir bakasm getireceim, Freud'un
bize lafn bile etmedii kendini duyurma'dm bahsedeceim.
Kendini gsterme'yle aralarndaki fark hzlca belirtmem gere
kiyor. Kulaklar bilind alannda kapanmas mmkn olmayan
tek deliktir. Kendini gsterme gerekten zneye geri dnen bir okla
gsterilirken, kendini duyurma tekine doru gider. Bunun nedeni
yapyla ilgilidir, geerken belirtmem gerekiyordu.
Oral drtye gelelim. Nedir bu? Yiyip yutma dlemlerinden
bahsediyoruz, kendini yedirip yutturma'dm. Nitekim herkesin bil
dii gibi oral drtnn, mazoizmin her telinden alan, tekiletirilmi halidir bu. Fakat meseleyi neden iyice keye sktrmyoruz?
Bu dncelerin gerisinde stbebei ve meme olduuna gre ve be
bein emzirilmesi emme olduuna gre, oral drtnn kendini em
dirme olduunu syleyelim, yani vampir meselesi.
Bu bizi meme denen sizlerin zihninde besin eretilemesinden
kopartmaya altm o tuhaf nesne konusunda da aydnlatr.
Meme de takma bir eydir, bebek neyi emer? Annenin organiz
masn. Bylece bu seviyede, znenin kendisinden ayr fakat ona ait
olan ve onunla tamamland bir ey zerindeki hak arayn yete
rince belirtmi oluyoruz.
Anal drt seviyesinde burada biraz geveyelim byle de
vam ettiremeyeceiz gibi grnyor. Ama gene de sefaire chier, ya
ni bezdirme / keyfinin iine ettirme'nm bir anlam var!** Burada fe
laket bezmi durumdayz / keyfimizin iine ettiriyoruz dediimizde,
* Alm. "yabanc kimse", -.n.
AKTAN LBDOYA I 207
keyfimizin iine eden ebedi bezdiriciyle bir ilikimiz vardr. O me

hur sertlemi gaita parasn sadece taknt nevrozu metabolizma
snda kendisine verilen ilevle zdeletirmek hakszlk olur. Onun
ayn zamanda hediye olarak da temsil ettii eyi ve kir, arnma ve
katarsisle olan ilikisini ondan koparmak hakszlk olur. Fedakrl
n ilevinin buradan ktn grmemek hakszlk olur. zetle,
nesne burada ruhun alan denen alann pek uzamda deildir.
Bu ksa inceleme bize neyi gsteriyor? Cebiyle temsil edilen
tersyz edilmede, her seferinde drtye, erotik blgeden ieriye
doru girerek, sanki tekinde ona cevap veren bir ey arama grevi
verilmemi midir? Seriyi tekrarlamayacam. Schaulust seviyesin
de bakn olduunu syleyelim. Daha sonra bu ar hareketinin
teki zerindeki etkilerini ele alacamdan bunu belirtiyorum.
4
Bu noktada, drtsel dngnn kutupluluunun hep merkezde bu
lunan bir eyle ilikisini belirtmek istiyorum. Drtnn bir organ
bu, organ burada "alet, ara" anlamnda yani demin, leh'in ba
latma alanndaki anlamndan farkl bir anlamda. Kavranamayan bu
organ, ancak eperini izmekle yetinebileceimiz bu nesne, zetle
bu sahte organ... ite imdi onu sorgulamann zaman geldi.
Drtnn organ yerini hakiki organa gre belirler. Bunu hisse
debilmeniz iin ve bunun, cinsellik alannda, elimizin altmda olup
kavrama imknmz olan tek kutup olduunu savunmak iin kar
nza bir mitos getirmekte saknca grmyorum bunun iin de
Platon'un len'inde, akn doasma dair Aristophanes'in azndan
** Franszca chier "smak" anlamna gelir. Buradan tremi olan sefaire chier -dz anlamyla "kendini strma"- deyiminin anlam ise "bezmek, skntdan
patlamak"tr. Bu deyimin oluturulmasnda kullanlan dilbilgisi kalb "kendini
gsterme" (se faire voir), "kendini duyurma" (se faire entendre)... gibi Lacan'm
daha nce sralad rneklerdeki kalbn ayndr. Ancak verdii anlam Trkede
tam olarak ayn kalp iine oturtmak mmkn deil. Bu yzden buradaki kelime
oyununu Trkeye tam olarak aktaramyoruz. eviride anlam bezdirmek, yapy
ise keyfinin iine ettirmek ile vermeye altk. Bu deyim yazar tarafndan anaikle ilgili rnekte kullanldndan, bezdirmek ile keyfinin iine edilmek arasnda bir
anlam alan yaratmaya alarak dkyla ilgili anlam korumay amaladk, -.n.
sylenenleri kendime tarihsel destek olarak alacam.

Mitostan bu ekilde yararlanmamz, hakikatle yaplan bu judo
da benim daha nceki dinleyicilerim karsnda kullanmaktan hep
kandm o aleti burada kullanma hakkn kendime tandm an
lamna geliyor tabii.
Dinleyicilerime antik modeller verdim, bilhassa da Platon'un
alanndan, fakat onlara sadece o alan kazacak aleti vermekle yetin
dim. Evlatlarm, burada bir hazine var deyip, tarlay srmelerim bek
leyecek biri deilim. Pullukla saban verdim onlara, yani bilindnm dilden olutuunu syledim ve belli bir anda, bundan aa yu
kar buuk yl nce, gayet iyi alma kt. Ama artk Hzine
yi ancak benim sylediim yoldan giderseniz bulursunuz, diyorum.
Bu yolun komik bir taraf vardr. Platon'un herhangi bir diyalo
gunu, hele de len'deki diyaloglarm anlamada bu kesinlikle en te
mel nemi haizdir. Hatta aka tarznda olanlar bile vardr. Aristophanes'in masalndan bahsediyorum elbette. Bu masal asrlara mey
dan okur, nk geen bunca asrda kimse daha iyisini yazmaya
yeltenmemitir. Ben deneyeceim.
Bonneval Kongresi'nde sylenenleri toparlamaya alarak y
le ifade edebileceim bir ey kardm Size lamelden bahsedece
im.
Espirili yann vurgulamak zere omlet-adam* da diyebilirsiniz.
Greceksiniz bu omlet-adam canlandrmak ilkel adam canlandr
maktan daha kolay, ilkel adam yrtebilmemiz iin kafasnn iine
hep bir insanck yerletirmemiz lazm.
Bebek olma yolundaki ceninin iinden kaca yumurtann zar
lar her yrtldnda bir an bir eyin utuunu hayal edin ve bu hem
yumurtayla hem de adamla rahatlkla yaplabilecek bir ey olsun,
yani omlet-adam ya da lamel.
Lamel yamyass bir eydir, amip gibi hareket eder. Sadece on
dan biraz daha karmaktr. Ama her yerden geer. Ve cinsiyetli var
ln cinsellikte kaybettii zellikle alakal olduundan nedenim
*
Franszcas hommelette; homme (insan, adam) ve omlette (omlet) kelimeleri
nin birleiminden oluan, "adamcaz, insanck" diye de evrilebilecek mizahi bir
isim. -.n.
AKTAN LBDOYA I 209
birazdan syleyeceim tpk cinsiyetli varlklara gre amibin ol

duu gibi, lmszdr. nk her trl blnmeden sa kar, her
trl paralama giriimine ramen var olmay srdrr. Ve koar.
Evet! Pek gven uyandrmaz. Hele siz rahat rahat uyurken gelip
yznz kapladn farz edin...
Bu zelliklere sahip bir varlkla mcadeleye girimeyeceimizi
pek dnemiyorum. Ama rahat bir mcadele olmazd bu. zellii
var olmamak olan, ama bir organ olmaktan da geri durmayan bu or
gan, bu lamel hayvanlardaki yeriyle ilgili size ok daha fazla bil
gi verebilirim libidodur.
Saf yaam igds olarak libidodur lmsz yaam, basklanmas imknsz yaam, kendi adna hibir organa ihtiyac olma
yan yaam, basitletirilmi ve tahrip edilemez yaam kastediyo
rum. Canl varlk cinsiyetli reme dngsne tabi klndndan bu
yaam onun elinden alnmtr. Ve objet a'mn sayabileceimiz b
tn biimleri bunun temsilcileridir, edeerlileridir. Objet a'lar ol
sa olsa onun temsilcileridir, figrleridir. Meme anlamnn ikircikliliiyle, mesela plasenta gibi memeli rgtlenmesinin karakteris
tik esi olarak bireyin doumunda kaybettii o kendi parasn
temsil eder ve bu paras en derin kayp nesneyi simgeletirmeye
yarayabilir. Dier btn nesneler iin ayn gndergeyi gsterebi
lirim.
znenin tekinin alanyla ilikisi aydnlanm oldu. Tahtann
alt ksmna izdiime bakn. Aklamas yle:
Sj
-" H
I
I
I
I
Real-Ich'in, benin, bilginin dnyasnda, siz ve bilin de dahil her

ey imdiki gibi var olabilir, ne denirse densin, bilincin herhangi bir
znesi olmasa bile. Eer zne benim size rettiim gibiyse, yani
dilyetisi ve sz tarafndan belirlenen zneyse, o zaman zne daha
batan teki'nin mahallinde, ilk gsterenin burada boy gsterme
siyle balar demektir.
Peki gsteren nedir? Ne olduunu uzun zamandr tekrar tekrar
sylyorum, burada tekrar ifade etmenin lzumu yok, gsteren z
neyi temsil eden eydir; kimin iin temsil eder? Baka bir zne
iin deil, baka bir gsteren iin. Bu aksiyoma bir rnek olarak,
lde zeri hiyeroglifle yazl bir ta bulduunuzu farz edin. Geride
bu yazy yazan bir zne olduundan bir an bile kuku duymazsnz.
Ama her gsterenin size hitap ettiini sanmak yanltr bunun ka
nt tam stndeki yazdan hibir ey anlamamamzdr. Buna kar
lk yazlar gsteren olarak tanmlarsnz, nk bu gsterenlerin
her birinin baka gsterenlerle ilikili olduundan eminsinizdir. z
nenin tekinin alanyla ilikisi de aynen byledir.
zne, tekinin alannda gsterenin ortaya kmasndan doar.
Ama tam da bundan dolay daha nce mstakbel zneden ibaret
olan ey gsteren olarak sabitlenir.
Bize gre tekiyle iliki lamelin temsil ettii eyi ortaya kar
tr cinsiyetli kutupluluk ya da erilin diille ilikisi deil, canl z
ne ile reyebilmek iin cinsellik dngsne girmek zorunda oldu
undan kaybettii ey arasndaki iliki.
Her drtnn lm blgesiyle temel akrabalm bylece ak
lam oluyorum ve drtnn hem bilindmda cinsellii mevcut k
lan hem de znde lm temsil eden iki yzn birletiriyorum.
Bilindnn esasnn belli bir zaman vurgulamak olmasndan
dolay bilindndan alan ve kapanan bir ey gibi bahsettiimi anlyorsunuzdur, yle bir zaman ki, gsterenle birlikte domasndan
dolay, zne o zamann iinden blnm halde doar. zne o bir
den ortaya ktr, ondan hemen ncesinde zne olarak bir hitir
ama ortaya kar kmaz gsteren olarak sabitlenir.
Ganze Sexualstrebung'& bir destek olup olmamas drt alann
daki bu zne ile tekinin alannda kendini gsterdii haliyle zne
nin birlemesine, o buluma abasma baldr. Baka aba yoktur.
Cinsler aras iliki sadece bu noktada bilind seviyesinde temsil
edilir.
AKTAN LBDOYA I 211
Bunun tesinde cinsel iliki tekinin alannn cilvelerine kal

mtr. Onun hakknda yaplan aklamalara kalmtr. Daphnis'in
sevimek iin ne yapmak gerektiini kendisinden renmesi gere
ken ihtiyar kadna kalmtr beyhude bir masal deildir bu.
Soru ve Cevaplar
F. WAHL Sorum cinsiyetli varln maruz kald kayp zerine,

sonra da etkinlik-edilginlik eklemlenmesi zerine.
Aslmda sylemimdeki eksiklerden birini vurguluyorsunuz. Lame
lin azms bir kenar vardr, gelip erojen blgenin iine yerleir,
yani bedendeki deliklerden birine yerleir, bu delikler tm dene
yimimiz bize bunu gsterir bilind boluunun al-kapanlanna baldr.
Erojen blgeler bilindma baldr, nk canimin mevcudi
yeti orada sabitlenir. Oral, anal denen drty bilindma balaya
nn libido organ, yani lamel olduunu kefettik; ben bunlara skopik
drty de ekliyorum; ayn ekilde, neredeyse ses drts olarak
adlandrlmas gereken drty de ekliyorum; bu drt ise geerken
sylediim gibi sylediklerimin hibiri aka deil kapanamama ayrcalna sahiptir.
Drtnn etkinlik-edilginlikle ilikisine gelince, zannediyorum
ki bununla ilgili sylediklerimden yeterince anlald gibi, bu ili
ki drt seviyesinde tamamen dilbilgisel bir ilikidir. Drt hareke
tinin gidigeliini kavrayabilmemiz iin Freud'un kulland bir
destek, bir numaradr. Ama drt-be kez tekrar ettim, bu ilikiyi sa
dece bir karlklla indirgeyenleyiz. Freud'un her bir drty
balad a, b, c zamanlarndan oluan aama yerine, kendini
gsterme, duyurma ve saydm tm listenin olduu o forml ge
tirmenin nemli olduunu bugn en ak biimde ifade ettim. Bun
lar temelde etkinlii ima eder, bu bakmdan ben de Freud gibi d
nyorum; Freud iki alan ayrt eder, bunlar bir tarafta drtsel alan
ile dier tarafta akn narsisist alandr ve ak seviyesinde sevmeyle
sevilmenin birbirine tekabl ettiini, br alanda ise zne iin durch
seine eigene Triebe* saf bir etkinlik bulunduunu vurgular. Bilmi

yorum, dncemi izleyebiliyor musunuz? Aslnda szde edilgin
evresinde bile bir drty kullanabilmek iin, mesela mazoist dr
ty kullanabilmek iin, mazoistin tabiri caizse gbei atlar.
29 Mays 1964
* Alm. "kendi drtleri tarafndan", -.n.
tekinin Alan
ve Aktarma Dn
XVI
zne ve teki: Yabanclama
C in sel dinam ik.

A phanisis.
P iya jetik hata.
Vel.
Ya czdann y a cann!
N eden? hakknda.
PSKANALZ bilindmn bilimi olarak kurulmaldr diyorsak, bilindnn bir dil gibi yaplandndan yola kmamz yerinde olur.
Buradan amac znenin oluumunu aklamak olan bir topoloji

kardm.
Bunun zerine, artk gemite kaldn umduum bir tarihte,
byle yapmakla arl yapya verdiimi ve deneyimimizdeki var
lm gz ard edemeyeceimiz bir dinamii ihmal ettiimi syle
yerek itiraz ettiler hatta Freud'un retisinde ifade edilen ilkeyi
gzden kardm ve bu dinamiin znde batan sona cinsel ol
duunu sylediler.
Umarm bu seneki seminerim srecinde, zellikle de geen se
fer ulat doruk noktasmda, bu dinamiin kaybedilmi olmaktan
uzak olduunu grrsnz.
1
Geen toplantda burada olmayanlar iin hatrlatyorum; bu dinami
e yepyeni bir e ekledim, onu nasl kullanacam ileride grece
iz.
nce, bilindmn giriiyle ilgili olarak, znenin alanyla tekininkini birbirine kart konumlandrdm blmlenmeyi vurgu
PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI i 216
ladm. teki, zneden kp mevcut hale gelebilen ne varsa hepsine

hkmeden gsterenler zincirinin yer ald mahaldir, znenin iinde
grnr hale gelmesi gereken o canl varln alandr. Sonra da dr
tnn kendini esas olarak znellie davet edilen o canl varlk tara
fnda gsterdiini syledim.
Drtnn z gerei her drt ksmi olduundan, hibir drt
Sexualstrebung'\n, yani cinsel eilimin tamamn temsil edemez
(Freud akn bunu gerekletirip gerekletiremeyeceini bir an d
nr); eer ruhsalla girecek olsayd, orada Fortpflanzung'u, yani
reme ilevini mevcut hale getireceini dnebilirdik.
Biyolojik dzlemde kimse bu ileve kar kamaz. Freud'un
izinden giderek benim de iddia ettiim, ki kendisi buna kantlar ge
tirir, bu ilevin ruhsallkta bu ekilde temsil edilmediidir. Ruhsallkta znenin kendini erkek ya da dii olarak konumlandrabilecei
hibir ey yoktur.
znenin ruhsallnda sadece bu reme ilevinin dengi olan
eler yer alr onu kapsaml biimde temsil etmesi imknsz olan
etkinlik ile edilginlik. Dahas Freud ironiyle unu da ekler: Bu tem
sil ne yle sanld kadar zorlayc ne de kapsamldr durchgreifend und ausschlie, lich* erkek ve dii varlklar arasndaki ku
tupluluk bir tek, Triebe vastasyla kendini gsteren etkinlik kut
buyla ve yalnzca darya gre edilginlik olan, gegen die ausserer
Reize** edilginlik kutbuyla temsil edilir.
Srf bu blnme bile geen sefer tam burada brakmtm
ilk olarak analitik deneyimin ortaya kard bir olguyu gerekli k
lar; kiinin erkek ya da kadn olarak ne yapmas gerektii tamamen
tekinin alanndaki bir drama, bir senaryoya havale edilmitir, ki
bu da Oidipus'tur.
Geen sefer belirtmitim, insann erkek ya da kadn olarak ne
yapmas gerektiini hep en bandan tekinden renmesi icap
eder. Daphnis ile Chloe masalndaki ihtiyar kadndan bahsettim, bu
kssa bize nihai bir alan olduunu retir, cinselliin gerekleme
alandr bu; sonuta masum biri orann yolunu bilmez.
* Alm. "kesin ve istinasz", -.n.
** Alm. "d uyaranlara kar", -.n.
ZNE VE TEK: YABANCILAMA I 217
Onu oraya yneltenin drt olmas, ksmi drt olmas; cinselli

in yol at sonularn ruhsallktaki tek temsilcisinin ksmi drt
olmas, bunlar, cinselliin ruhsallkta, znenin bizzat cinsellikten
baka bir eyden tretilen bir ilikisiyle temsil edildiinin gsterge
sidir. Cinsellik znenin alannda eksiklik yoluyla kurulur.
Bu noktada iki eksiklik birbiriyle rtr. Birincisi znenin
gsterene bal olmasndan, gsterenin ise ilk bata tekinin alann
da olmasndan dolay merkezi bir kusurdan doar; znenin te
kiyle ilikide kendi varlyla ortaya knn diyalektii bu merke
zi kusur etrafnda dner. Bu eksiklik gerek ve daha nceki bir ek
siklik olan, canlnn ortaya kma denk gelen, yani cinsiyetli re
menin ortaya kma denk den dier eksikliin yerini alr. Ger
ek eksiklik, canlnn cinsiyetli yoldan reme sebebiyle kendi canl
ksmndan kaybettii eydir. Bu eksiklik gerektir, nk bir ger
ekle ilikilidir; bu gerek ise canl varln cinsellik znesi/cinsel
lie tabi olmakla bireysel lme arptrlmasdr.
Aristophanes'in mitosu, canlnn akta tekini, cinsel br yan
sn aradm ifade ederek, tamamlanma araym hazin ve aldatc
bir imgeyle tasvir eder. Akn esrannn mitos dzeyindeki bu temsi
linin yerine analiz deneyimi znenin cinsel tamamlaycsn aray
n deil de, artk cinsiyetli bir varlktan ibaret olduu ve lmsz ol
mad anlamna gelen, kendisinin ebediyen kaybedilmi parasn
araym koyar.
O
zaman cinsiyetli varln cinselliini ancak aldatmacayla
gerekletirebilmesine hangi neden yol ayorsa yine o nedenle
drtnn ya da ksmi drtnn aslnda lm drts olduunu,ve
cinsiyetli varlktaki lme ait ksm kendinde temsil ettiini anl
yorsunuz.
Bylece, belki de tarihte ilk kez, bylesine itibar kazanm ve
geen sefer Platon'un yerletirdii balk altnda sz ettiim Aris
tophanes'in mitosuna meydan okudum ve onun yerine geen sefer
eksik ksm cisimletiren lamel mitosu adm verdiim mitosu getir
dim.
Libidonun bir kuvvetler alan gibi deil de, bir organ gibi oldu
unu belirtmesiyle bu mitos yeni bir nem tayor.
Libido drtnn doasm anlamamz bakmndan temel organ-
dr. Gerekd bir organdr bu. Gerekd demek imgesel demek

deildir. Gerekd geree bizim anlayamadmz bir ekilde ek
lemlenmesiyle tanmlanr; zaten bu yzden, tpk bizim yaptmz
gibi, mitos yoluyla temsil edilmesi gerekir. Ama bir organn gerek
d olmas cisimletirilmesine engel tekil etmez.
Size hemen maddi biimini takdim edeyim. Bu gerekd orga
nn bedende cisimletirilmesinin en eski biimlerinden biri dvme
dir, derinin izilmesidir. Kesik atmak, basbaya teki iin olma,
grup ilikileri alannda her bir bireyle tekiler arasndaki yerini be
lirleyerek zneyi o noktada yerli yerine oturtma ilevini tar. Ayn
zamanda da, yaknma gelen herkesin gerekliini fark ettii aka
erotik bir ilevi vardr.
Ayrca unu da gsterdim: Drtnn derin ilikisinde, hedefe do
ru yola kan okun ancak gerekten zneden kp tekrar ona dne
rek ilevinin yerine getirildii o hareket esastr. Bu anlamda saplan
kii zne olarak ilevini arzu olarak varlna en derin biimde ekle
yerek, ksa devreyle, baka herkesten daha dolaysz yoldan amacna
ulaan kiidir. Bu durumda, drtnn eski haline dnmesi, znenin
iyilii iin olup olmadma bal olarak nesneyi nefret alanndan
sevgi alanna ve sevgi alanndan nefret alanna geiren iftedeerlilik deiimlerinden apayr bir eydir. nsan, hedefindeki nesne iyi
olmad iin mazoist olmaz. Freud'un hastas olan, ecinsel denen
kz, babas onu hayal krklna uratt iin ecinsel olmaz pe
kl bir sevgilisi olabilirdi. Drtnn diyalektii iinde olduumuz
her defasnda baka bir ey idareyi ele alr. Drtnn diyalektii en
derinde ak seviyesinde olandan da znenin iyiliine dair olandan
da farkl bir eydir.
Bu yzden bugn, znenin gereklemesi ilemlerini, znenin
gsteren olarak tekinin mahalline bal oluu erevesinde vurgu
lamak istiyorum.
2
Her ey gsterenin yapsndan kaynaklanr. Bu yap ilk bata kesin
ti ilevi diye adlandrdm ve imdi, sylemimin geliimi iinde,
azms kenarn topolojik ilevi olarak ifade bulan ileve dayanr.
znenin tekiyle ilikisi tamamen bir boluk srecinden doar.

Byle olmasa orada her ey olabilirdi. Canl varlklar olan sizlere
varncaya kadar tm gerek varlklar arasndaki ilikiler, ters ynde
karlkl ilikilerden domu olabilir. Psikolojinin ve btn sosyo
lojinin abas da budur; sadece hayvanlar lemi sz konusu oldu
unda amacna ulaabilir, nk imgeselin ele geirilmesi canllar
da her trl davran harekete geirmeye yeterlidir. Psikanaliz ise
bize insan psikolojisinin baka bir boyuta ait olduunu hatrlatr.
Bu boyutu devam ettirmeye felsefi analiz yetebilirdi, ama bilindmn yeterli bir tanmn yapamad iin yetersiz kalmtr.
Dolaysyla psikanaliz, gsterenin sonucu olarak tanmlanan bir z
nenin ilevi eksik kaldnda, insan psikolojisine ait olgularn d
nlemeyeceini hatrlatr bize.
Tabii bu noktada ilemler zne ile teki arasnda dngsel ola
rak ifade edilmelidir tekine arlan zneden, onun tekinin
alannda ortaya ktm grd eyin znesine, tekinden yine
ona gelir. Bu sre dngseldir, ama doas gerei karlkl deil
dir. Dngsel olduu iin simetrik deildir.
Bugn sizi temel nemini vurgulayabilmeyi umduum bir man
tk zeminine ektiimin farkmdasmzdr.
Gstergenin tm mulakl birisi iin bir eyi temsil etmesin
den kaynaklanr. Bu birisi birok ey olabilir, btn bir evren olabi
lir; nitekim bir sredir reniyoruz ki, bilgi entropinin negatifi ola
rak evrende dolayor. Bir eyi temsil eden gstergelerin younla
t her noktadaki dm o birisi olarak dnlebilir. Buna karlk
unu vurgulamalyz; gsteren, bir znenin bir baka gsteren iin
ifade ettii eydir.
Gsteren tekinin alannda boy gsterirken anlamnn znesini
ortaya kartr. Fakat gsteren olarak ilev gstermesi ancak ayn
esnada zneyi bir gsterenden ibaret hale getirmesiyle baa ba gi
der; onu zne olarak ilevini gstermeye, konumaya davet ettii
anda ta kesilmesine sebep olur. Bu haliyle tandmz bilindnm balang zellii olan kapanmann meydana geldii zamansal
nabz at tam olarak bu noktada yer alr.
Bir analist bunu baka bir seviyede hissetti ve analiz alannda
daha nce hi kullanlmam olan yeni bir terimle ifade etmeye a
lt aphanisis, kaybolma. Terimi icat eden Emest Jones onu ol

duka sama bir ey yerine kulland; arzunun kaybolmas endiesi.
Halbuki aphanisis daha radikal bir seviyede, znenin, ldrc di
ye nitelediim o kaybolu hareketi iinde kendini gsterdii seviye
de saptanmaldr. Ben bu hareketi farkl biimde znenin fading'*
olarak adlandrdm.
Bir an iin bu noktada srar ederek, kendimizi tekrar somut de
neyimin, hatta gzlemin iinde buluvermemizin ne kadar mmkn
olduunu gstermek istiyorum, yeter ki o sakl neden gzlemi yn
lendirsin ve kr noktalarn ortadan kaldrsn. Size bunu bir rnekle
gstereceim.
Piyajetik hata bunun yeni tretilmi bir kelime olduunu zan
nedenler iin belirtelim, Sayn Piaget'den bahsetmekteyim ocu
un benmerkezci sylemi diye adlandrlan mefhumda sakldr; bu
mefhum Alplerden gelen bu psikolojinin karlkllk olarak adlan
drd eyin henz eksik bulunduu evre olarak tanmlanr. Kar
lkllk u esnada bizi gerektiren eyin ufkunun ok dndadr ve
benmerkezci sylem mefhumu yanl bir yorumdur. Bu mehur sy
lemde, ki teybe de kaydedilebilir, ocuk, hani derler ya, kendi adna
konumaz. Ben ve serim ilevinden karsanan kuramsal ayrtr
may burada kullanacak olursak, kukusuz tekine hitap etmez.
Ama orada bakalar da olmaldr; onlar oradayken kk ocuklar
hep beraber, mesela etkin renme diye adlandrlan baz yntem
lerde verilen oyunlar gibi ilemsel oyunlar oynamaya koyulurlar, i
te bu noktada konuurlar u ya da bu kiiye hitap etmezler, tabi
rimi mazur grrseniz, Lacan gibi ortaya konuurlar.**
Bu benmerkezci sylem anlayana sivrisinek saz misali konu
maktr.
Demek ki bu noktada, tpk tahtadaki o kk okun gsterdii
gibi, znenin tekinin alannda olumas tekrar karmza kyor.
Eer tekinin alanndaki dou nnda yakalanabiliyorsa, bilind* ng. "kararma, snmlenme, solma, yitip gitme", -.n.
** zgn metinde, la cantonade; Lacan "tiyatroda sahnenin dnda var olan
birine konuurmuasna ortaya konumak" anlamna gelen " la cantonade" de
yiminin ilk harflerini vurguluyor. Bunlar ayr okunduunda ( la can), "Lacan
usul" anlamna gelir, -.n.
nn znesinin zellii, alarn, zincirlerini ve tarihesini geliti

ren gsterenin altnda, belirsiz bir yerde bulunmasdr.
Ryann birok esi, hatta hemen hemen hepsi, yorumda rya
y eitli ekillerde yerletireceimiz noktalan oluturabilir. Ona is
tediimizi syletebileceimizi zannediyorsak hibir ey anlamam
z demektir psikanalistlerin kendilerini iyi ifade edemediklerini
belirtmek lazm. Yorum her tarafa ekitirilemez. Tek bir gsteren
dizisine iaret eder. Fakat zne, onu bu gsterenlerden hangisinin
altna koyduumuza gre, aslmda eitli yerlerde bulunabilir.
imdi sra geldi znenin tekiyle ilikisinde bugn bahsetmek
istediim iki ileme.
3
Azms kenar sreci, dngsel sre, sz konusu iliki izdiim
grafikte algoritma olarak kullandm kk baklava ekliyle des
teklenecektir, nk akas bu diyalektiin tamamlanm rnle
rinden bazlarnn btnletirilmesi iin bu ekil gereklidir.
Onu mesela dlemin kendisiyle btnletirmemek elde deil
dir ortaya kan udur: $(} a [izgili S, delik, petit d\. Ayn ekil
de $ (} D [izgili S, delik, byk D] ile gsterilen talep ile drtnn
birletii, lk adm verebileceimiz o radikal dme de btn
letirmemek elde deildir.
Bu kk baklava iaretini elden brakmayalm. Azms bir
kenardr o, ilerlii olan bir kenar. Ona vektr cinsinden bir yn ver
memiz yeterlidir, halihazrda saat ynnn tersi ynde oluyor
burada kural en azndan bizim yazda soldan saa doru okuyor ol
mamza dayanyor.
Dikkat! Bunlar dncenizi desteklemek iin. in iinde yapay

lk yok deil, ama belli bir yapayln desteine ihtiyac olmayan
bir topoloji de yoktur znenin gsterene bal olmasnn bir so

nucudur bu, baka deyile dncenizin belli bir yetersizliinin so
nucudur.
Baklavann alt ksmndaki kk V'nin ilk ilemin oluturduu
vel* olduunu burada belirtelim; sizi bir sre burada tutmak istiyo
rum.
Aslnda belki de btn bunlar gayet aptalca bulacaksnz. Ama
mantk daima bir para aptalcadr. Aptalln kkne kadar gitmez
sek kanlmaz olarak salakln dibini boylarz; bunun rneklerini
bulmak ok kolay, szmona akl atklar gibi, mesela kendi ken
dini kapsamayan tm kataloglarn katalou; ve bir amaza gelip da
yanrz, nedendir bilinmez bu amaz mantklarn bam dndrr.
Halbuki zm gayet basit: Ayn gstereni gstermek iin kullan
dmz gsteren tabii ki tekini belirten gsterenle ayn gsteren
deildir, bu apak ortada. Hkmsz kelimesi, hkmsz kelimesi
nin kendisinin hkmsz bir kelime olduu anlamna geldiinde her
iki durumda da ayn hkmsz kelimesi deildir. Bunlar size takdim
ettiim vel'i gelitirmeye tevik etmeli bizi.
Sz konusu vel, znenin kurulduu ilk temel ilemin vel'idir.
Emin olun onu burada, byle geni bir dinleyici kitlesi nnde ge
litirmemiz yle sradan bir olay deil, nk yabanclama diyebi
leceimiz ilemden baka bir ey deildir bu.
Ah ah! Bu yabanclama gnmzde de tedavlde. Ekonomide
olsun, siyasette olsun, psikopatolojide olsun, estetikte olsun, baka
konularda olsun, ne yaparsak yapalm hep biraz daha fazla yabanc
lamaktayz. O mehur yabanclamann kkeninin ne olduunu
grmek fena olmaz belki.
Acaba benim taraftan olduum gr de budur sanki zne
balangta kendisinin yalnz ve yalnz tekinin alannda ortaya
ktn grmeye mahkm mu demektir bu? yle olabilirdi. Ama
katiyen deil! Katiyen katiyen.
Yabanclama, zneyi yalnz ve yalnz o blnme ierisinde or
taya kmaya mahkm etme szne itiraznz yoksa tekrar onu
*
Lat. "veya". Yazar mantkta kullanlan bu terimi metnin devamnda akla
maktadr. -.n.
kullanacam mahkm eden vel'den kaynaklanr; znenin bir yan

dan gsteren tarafndan retilen bir anlam gibi grnse de dier
yandan aphanisis olarak ortaya ktm belirterek o blnmeden
yeterince bahsettim sanrm.
Buradaki vel'i, vel'in, veya'mn baka kullanmlarndan ayrt et
mek iin bir rnekle gstermemiz yerinde olur. ki tane var. Azck
da olsa aldnz mantk eitiminden bilirsiniz, hari tutan bir vel
vardr ya uraya ya buraya gidiyorum, gibi uraya gidiyorsam
buraya gitmiyorumdur, birini semem gerekir. Bir de vel'in baka
trl bir kullanm vardr. u tarafa ya da bu tarafa gidiyorumdur,
fark etmez ikisi de ayndr. Bunlar birbirinin ayns olmayan iki vel.
Bir de nc vel var, kafanz kartrmamak iin onun ne ie yara
dn hemen syleyeceim.
Hassas bir alana k tuttuundan dolay ok faydas olan simge
sel mantk, birletirme adm verdiimiz ilemin douraca sonula
r ayrt etmeyi bize retmitir. Kmelerden bahsederken konutu
umuz gibi konuacak olursak, iki derlemi toplamakla birletirmek
ayn ey deildir. Eer u soldaki dairenin iinde be nesne varsa ve
tekinde de be nesne varsa bunlar topladmzda on eder. Fa
kat her ikisine de ait olabilecek nesneler vardr. Eer dairelerin iki
sine birden ait olan iki nesne varsa, bunlar birletirdiimizde say
lar iki katma kmaz, birleimlerinde sekiz nesne olur. Bunlar ha
trlatmam ocuk ii gibi grndyse kusura bakmayn, ama size an
latmaya alacam vel hakknda bir fikir vermek iin, bu vel bir
tek mantktaki birletirme ile desteklenebilecei iin byle yapyo
rum.
Yabanclamann vel'i yle bir seimle tanmlanr ki zellikleri,
birletirmede hangi seim yaplrsa yaplsn sonucu ne biri ne de
teki kan bir enin bulunmasna baldr. O halde buradaki se
im, iki taraftan birini muhafaza edecek olursak tekinin kaybola
can bilmekten ibarettir.
Bizi ilgilendiren meseleyle, yani burada anlamn altmda yatan
znenin varlyla bunu rneklendirelim. Varl setiimizde zne
kaybolur, elimizden kayverir, anlamszla yuvarlanr anlam
setiimizde ise anlamszlk ksm trtklanm olarak ayakta kalr,
oysa anlamszlk ksm aslnda znenin gereklemesinde, bilind-
n oluturan ksmdr. Baka deyile, bizzat gsterenin ilevi sebe

biyle, alannn byk ksmnda varln ortadan kaybolmasndan
dolay glgede kalmak, tekinin alannda boy gsteren bu anlamn
doasnda vardr.
Yabanclam a
Size sylediim gibi, bunun gzden kaan hi dolayl olmayan

bir sonucu var sylediimde aikr olduunu greceksiniz, ai
kr ama grmyoruz. Yabanclamann sonucu udur: Yorum sade
ce nmzdeki ruhsalln tuttuu yolun anlamlarn bize vermekle
kalmaz. Bu daha balangtr. Yorum znenin tutumunun tamamn
belirleyen eleri bulup kartabilmemiz iin anlamdan ziyade gs
terenlerin anlamszlklarn azaltmay hedefler.
Bu konuda rencim Serge Leclaire'in Bonneval Kongresi'nde
benim tezlerimin bir uygulamasyla getirdii katkya bakmanz ri
ca edeceim. Sunumunda tek boynuzlu at hadisesini, tartmada
zannedildii gibi anlam bamllndan dolay deil, gsterenler
zinciri iinde alt edilemeyen ve saduyuya aykr niteliinden dola
y ayrdm greceksiniz.
Size burada tarif ettiim gibi bir eyin nemi vurgulanmakla bit
mez. Bu yabanclatnc veya, geliigzel bir icat deildir, nasl
baktnza gre deiir denen cinsten de deildir. Dildedir. Bu veya
vardr. ylesine dildedir ki, dilbilimle uraanlarn onu da ayrt et
mesi yerinde olurdu. Size hemen bunun bir rneini vereceim.
Ya czdann ya cann! Czdan seersem ikisini birden kaybede
rim. Canm seersem czdansz hayatma sahip olurum, yani trtk
lanm hayatma. Derdimi anlatabildiimi gryorum.

Yabanclatn vel teriminin meru gerekesini Hegel'de bul
dum. Onda bu ne anlama gelir? Ksa keselim, birinci yabancla
mann douundan bahsedilir, insan klelie sevk eden yabancla
ma. Ya zgrln ya cann! zgrl seerse, hop! nnda ikisi
ni birden kaybeder cann seerse zgrl bakla kesilip aln
m bir hayat olur.
Burada zel bir ey olmal. O zel eye ldrc faktr diyece

iz. Bahsettiim faktr, bazen bizzat yaamn yreinde oynand
n grdmz gsterenler oyununun bize gsterdii baz blmlenmelerde mevcut olan faktrdr bunlara kromozom ad verilir
ve yle olur ki, bunlardan birinin ldrc bir ilevi vardr. Bu ile
vi biraz zel bir szcede, alanlardan birine lm dahil ederek sna
yabiliriz.
Mesela, ya zgrlk ya lm! Burada lm devreye girdii iin
biraz daha deiik bir yapnn etkisi ortaya kar. yle ki, her iki
durumda da ikisine birden sahip olacamdr. Sonuta biliyorsunuz
zgrlk, anlald kadaryla uruna Fransz Devrimi'nin yapld
o mehur alma zgrl gibidir alktan lme zgrl
de olabilir, hatta btn on dokuzuncu yzyl boyunca buna yol a
mtr, bu yzden, o gn bugndr baz ilkelerin gzden geirilme
si gerekmitir. zgrl m seiyorsunuz, ne l! Aln size lme
zgrl. in tuhaf size Ya zgrlk ya lm! denen koullarda,
nnze serilen artlarda gsterebileceiniz tek zgrlk emaresi
lm semektir, nk o zaman seme zgrlne sahip olduu
nuzu kantlarsnz.
Ayn zamanda da Hegelvari bir an olan o anda, nk Dehet de
nen eydir bu, o bambaka blmlenme, o alanda yabanclatnc
vel'm znn ldrc faktr olduunu size ayan beyan gsterme

amacn tar.
4
Saat ilerledii iin, ikinci ileme sadece bir giri yapabileceim. Bu
ilem znenin tekiyle ilikisinin dngselliine bir son verir, ama
temel bir arptma burada kendini gsterir.
lk evre birletirme altyapsna dayanrken, kincisi kesiim ya
da rn adm verdiimiz altyapya dayanr. Tam olarak, bu blgede
ki gene ayn boluk ya da azms kenar yapsn bulacamz o ke
sik ay ekli iinde yer alr.
ki kmenin kesiimi her iki kmeye de ait olan elerden olu
ur. znenin bu diyalektik tarafndan ynlendirildii ikinci ilem
burada meydana gelir. Bu ikinci ilemin tanmlanmas da birincisi
kadar nemlidir, nk aktarm alannn buradan boy verdiini g
receiz. Bu noktada ikinci yeni terimi ortaya atarak, buna ayrlk
adn veriyorum.
Separare, ayrmak, buradan hemen Latince se parare, Franszca
se parer'nin belirsiz anlamna geeceim: Franszcadaki btn oy
nak anlamlaryla, giyinmek, kendini savunmak, tetikte olmak iin
ne lazmsa onu taknmak; ve daha da ileri gidip Latincecilerin ona
yyla, se parere'ye kadar geleceim, yani sengendrer, bu durumda
geerli olan haliyle domak. Nasl olup da zne daha bu seviyeden
kendi varln salamak durumundadr? Latince dourmak an
lamna gelen kelimenin kkeni budur. lgin biimde Hint-Avrupa
dillerinde dnyaya getirmeyi ifade eden btn kelimeler gibi bu da
hukuki bir terimdir. Bizzat parturition (dourma) kelimesi kkeni
ni, hukuki ve hadi adm koyalm toplumsal, bir ilem olan ko
caya ocuk verme anlamndaki kelimeden alr.
Bir dahaki sefere, tpk u na kadar tanmlanm btn br
ve/'lerden farkl olan yabanclatnc vel'm ilevi gibi, bu kesiim
mefhumunun da nasl kullanlmas gerektiini gstereceim. Nasl
iki eksikliin birbiriyle rtmesinden ortaya ktm greceiz.
tekinin sylemiyle zneye bizzat verdii ihtarda, zne tekin
deki bir eksikle karlar. tekinin sylemindeki boluklardan, o
cuun deneyiminde radikal biimde saptanabilen u anlam ortaya

kar: Bana byle diyor ama ne demek istiyor?
Gsterenleri kesen, bizzat gsterenin yapma dahil olan bu ara
lk, konumamn baka seviyelerinde dzdeimece olarak adlan
drdm eyin mekndr. Arzu dediimiz ite buraya trmanp, bir
gelincik misali buradan kayar, kaar. zne tekinin arzusunu iler
yolunda gitmediinde, tekinin sylemindeki eksikliklerde kavrar
ve ocuun btn neden?'leri onun eylerin sebebini bilme aln
dan ok, erikinin snanmasnn iaretleridir; ta temelinden, eriki
nin arzusunun esrarndan hortlayveren bir Neden bana byle diyor
sun? sorusudur.
Bu zaptedilie karlk vermek zere zne cevap olarak, Gribouille* misali, bu durumda tekinde eksiklii fark ettii noktaya ko
numlandrd nceki bir eksiklii, kendi kayboluunu getirir. Nes
nesi bilinmeyen bu ebeveyn arzusuna kar teklif ettii ilk nesne
kendi kaybdr Yoksa beni kaybetmek mi istiyor? znenin bu di
yalektikte masaya srebilecei ilk nesne kendi lmne, kaybolu
una dair dlemdir, nitekim yle de yapar saysz olgudan bili
yoruz bunu, mesela anoreksiya gibi. Genelde kendi lmne dair
dlemin ebeveynleriyle olan sevgi ilikisinde ocuk tarafndan
kullanldm da biliyoruz.
Bir eksiklik tekini rter. Arzu nesnelerinin diyalektii, znenin
arzusunu tekinin arzusuyla birletirmesiyle aym ey olduunu
size ok nce sylemitim bu diyalektik, arzuya dorudan kar
lk verilmemesinden geer. Sonraki zamann yaratt eksiklie kar
lk vermeye yarayan nceki zamann dourduu bir eksikliktir bu.
Bugn ortaya koymaya altm iki eyi bu yeni ve temel
mantksal ilemle yeterince vurguladm sanyorum karlkll
n olmamas ve geri dnteki arptma.
*
Asl ad Marie-France Gate olan Fransz arkc. 194 l'de Lyon'da burjuva bir
ailede dnyaya geldi. Psikiyatri hastaneleri ve ilalarla erken yata tant. On do
kuz yanda sokaklarda resim izerek, evsiz barksz yaarken Cocteau tarafndan
kefedildi. Bir olan ocuunu andran gen arkc "Gribouille" adn bir taraftan
Comtesse de Segur'n ayn adl ocuk romannn, Kelolan' andran kahramann
dan, dier taraftan sokaklarda yerlere resim "karalamasndan" (gribouiller) alr.
Yirmi yedi yandaki erken lmnn intihar sonucu olduu dnlr, -.n.
Soru ve Cevaplar
J.-A. MLLER Gene de kendisinin dnda kalan bir alana do
mu, onun tarafndan oluturulan ve onun dzenine tabi olarak ta

nmlanan bir znenin yabanclamasnn, kendilik bilinci yabanc
lamasndan kkten farkl olduunu gstermeye almyor musu
nuz? Ksaca, "Lacan Hegel'e kar" eklinde anlalmas gerekmi
yor mu?
Bu sylediiniz ok gzel, Greenn sylediinin tam tersi st
me yryp elime yapt, en azndan manevi bakmdan ve yle
dedi: Yapsalcln lm, siz Hegelin ocuusunuz. Katlmyo
rum. Bana kalrsa "Lacan Hegel'e kar" derken siz hakikate daha
yaknsnz, gene de elbette bu katiyen felsefi bir tartma deil.
Dr. GREEN Oullar babalar ldrr!
27 Mays 1964
XVII
zne ve teki (il): Aphanisis
Vorstellungsreprsentanz meselesi.
zgrlk.
Temsil ve Hegelci aldatmaca.
Descartes'n arzusu.
Kukuculuk, kesinlik ve bildii varsaylan zne.
Kk harfler.
Pavlov'un deneyinin deeri.
SYLELERMZN banda size Aramyorum, buluyorum, demi
tim, bu u anlama geliyor: Freud'un alannda neyi aryorsak eilip

onu yerden almak yeter. Mesela nachtrglich'in* gerek boyutu gz
den karlmt, halbuki orada ylece duruyordu ve yaplacak tek i
eilip almakt. Gene bir gn benimle aym iz zerinde ilerleyen biri
nin einzigerZug ile, tek izikle neler yaplabileceini grnce ar
dn hatrlyorum.
Bugn size Freud'un, bastrma seviyesinde, Vorstellungsrepr
sentanz olarak adlandrd temsilin neminden bahsetmek istiyo
rum; geen sefer izdiim ema da zaten onun nemini vurguluyor
du.
1
Vorstellung'un yle bir kusuru vardr ki, Alman dilini, normal tam
lama ekimine uymayan fakat birleik kelimeleri birbirine bala
mak iin gerekli olan kurald s'ler kullanmak zorunda brakr. De
mek ki burada iki terim vardr Vorstellung ve Reprsentanz.
* Alm. "sonradan", -.n.
Geen sefer size birok rneini verdiim ve ok zel nitelikte

bir vel ile ifade edilebileceim belirttiim bir yabanclamadan bah
setmitim. imdi bunu farkl ekillerde ifade etmeye alabiliriz.
Mesela bir ey yoksa br eyin olmay... Klenin diyalektii Ha
yat yoksa zgrlk de yok'tur, bu aikr, fakat kle iin zgrln
olduu bir hayat da olamayacaktr. Birinden brne bir gerek art
durumu vardr. te bu gerek art balangtaki gerekliliin ortadan
kalkmasna, kaybna yol aan bir yeter neden haline gelir.
Belki beni izleyenlerin bazlarnda aynen bu durum yaanmak
tadr. Gsterenlerimi kullanmadan beni dinlemelerinin yolu yoktur,
fakat gsterenlerimi kullanmalar da, Freud'un formlyle onlar o
kk fark aramaya iten yabanclama duygusuna gark eder. Ma
alesef o kk fark onlara gsterdiim istikametin anlamn kaybet
melerine neden olur. Dorusu o kadar titiz deilim, herkes gsterdi
im istikamette kendi istedii yoldan gitsin dolaysyla falancaya gre Vorstellungsreprsentanz iin ilk bata nerdiim eviride
dzeltilmesi ok nemli grnen noktalan memnuniyetle gz ard
edebilirim.
Bastrmann Freud'un Vorstellungsreprsentanz olarak adlan
drd temsil cinsinden bir eyle ilgili olduunu yine Freud'un ken
disinin vurguladm belirtmitim.
Yllar nce bu saptamay dile getirdikten sonra ki metapsikoloji ad altnda bir araya getirilen makalelerinden bilind zerine
olan takip eden makalede, Verdrngung* bal altnda syledikle
rini bu ekilde okumak da mmknd Freud'un bastnlanm duy
gulanm olmadn vurgulad konusunda srar ettim. Duygula
nm bizim kurammzda ne anlama geldiini greceiz duygu
lanm gidebildii yere gider, yallah! Tam da duygulanmn artk
kendi yerinde olmad bir noktada anlam kazandn hastalanyla
gerekelendirecek psikoloji profesrleri her daim olacaktr. Dolay
syla ben u konuda srarc oldum; bastnlan ey arzunun temsil
edilmi hali, anlam deildir, temsilin dmdz evirdim temsil
cisidir.
Bu noktada yabanclatrma ilevi devreye giriyor ve niversite
* Alm. "yer deitirme", -.n.
ZNE VE TEK: APHANSS I 231
nin salad otorite ayrcalnn yaratt bir endie ve grev a

kyla szmona benim evirimi dzeltmeye kalkyorlar. Vorstellungsreprsentanz, yle syleyebiliriz, temsili temsilci'k.
nemsiz gibi duruyor. Fakat psikosomatik zerine yeni kan
bir kitapta, benim arzu kuramm olsa gerek, bir kuramda gya yan
l anlamalar olduunu iddia eden koca bir blm var; ayrca iki
rencim tarafndan yazlm bir metnin, hangisi olduunu anlayama
dmz bir paragrafna gndermede bulunan kk bir notta, yazar
larn benim peim sra arzuyu ihtiyacn temsili temsilcisi haline ge
tirdikleri vurgulanyor. rencilerim hakikaten byle mi yazm
bunu tartmyorum bahsedilen paragraf bulamadk; nemli
olan, bu son derece zayf kitabn tek akl banda saptamasnn u
olmas: Bize kalrsa arzu daha ziyade temsil etmeyen temsilcidir.
Benim Vorstellungsreprsentanz', temsilin temsilcisi olarak e
virirken sylemek istediim ve sylediim ey de nk neyi
sylemek istiyorsam sylyorum tam olarak budur.
Yabanclamann kkensel mekanizmalaryla ilgili emamzda
Vorstellungsreprsentanz'm yerini, ilk gsteren elemesinde sap
tayabiliriz; bu eleme znenin ilk gsteren olarak nce tekinde
ortaya ktn, birli gsteren olarak tekinin alannda boy gster
diini ve bir baka gsteren nezdinde zneyi temsil ettiim, o teki
gsterenin etkisinin ise znenin aphanisis'i olduunu anlamamza
olanak verir. znenin blnmesi buradan kaynaklanr zne bir
yerde anlam olarak ortaya ktnda, baka yerde fading olarak, yi
tip gitme olarak kendini davurur. Dolaysyla denebilir ki, ikili
gsteren ile onun ortadan kayboluuna yol aan, ikili gsteren ola
rak zne arasnda lm kalm meselesi vardr. Vorstellungsrepr
sentanz ikili gsterendir.
Bu gsteren Urverdrangung'un* merkezini tekil eder bilindma gittii iin Freud'un kuramnda belirttii gibi Anziehung, ya
ni ekim noktas haline gelecek olan bu nokta dier btn bastrma
larn; gsteren olarak alta girenin Unterdrckf* mahalline dier b
tn benzer geilerinin gereklemesini mmkn klacaktr. te
Vorstellungsreprsentanz terimiyle anlatlan budur.
* Alm. "birincil bastrma".
** Alm. "bastrlm olan", -.n.
zne yabanclama ve/'inin geriye dn yolunu, geen gn ay

rlk diye adlandrdm ilem sayesinde bulur. Ayrlk vastasyla
bir bakma zne, z gerei yabanclatnc olan, gsteren eklemleniminin birincil iftinin zayf noktasn bulur. Arzu bu iki gsteren
arasndaki aralkta, tekinin sylemi deneyiminde alverite bu
lunaca ilk tekinin sylemi deneyiminde, bu durumda rnek ola
rak anne diyelim zne tarafndan saptanmak zere beklemekte
dir. znenin arzusu annenin dedii, ima ettii, anlam olarak ortaya
kard eyin tesinde ya da berisinde kaldnda, annenin arzusu
bilinmediinde, znenin arzusu bu eksiklik noktasnda oluur. zne
temel bir arptmann olduu, znenin yeniden bulduuyla bu
bulma hareketini tetikleyenin ayn ey olmad bir para yanltc
bir srele balang noktasna geri dner; bu nokta onun olduu
haliyle eksik oluu noktasdr, aphanasis'inin eksik oluu noktas
dr.
Bunun tedavide ne gibi sonulara yol atmm ayrntsna dne
ceiz ve bu arptma etkisinin aktarmdan k evresini btnletir
mede temel nem tadn greceiz. imdilik arzunun ilevinin
z zerinde durmak istiyorum. yle ki, zne ayrlkta kendi pay
na den rol oynadmda, ikili gsteren Vorstellungsreprsentarz,
unterdrckt olur, alta der.
Neyin yorumun iareti olduunu doru ifade etmek istiyorsak
bu nokta ok nemlidir ok farkl blgelere dorudan k tutar.
Geerken unu da belirtmemizde fayda var: Metafizik bir konu
gibi grnebilir, ama sonuta tekniimiz, sanki doalm gibi s
rekli bir eyi kurtarmaktan (zgr / serbest brakmaktan) dem vurur.
unu saptamamzda fayda var: Tam da bu noktada hayalet nitele
mesini hak eden zgrlk terimiyle ilgili mesele gndeme gelir. z
nenin, ikili gsterenin aphanisis etkisinden kendini kurtarmas ge
rekir, daha yakndan bakacak olursak, aslmda zgrln ilevinde
de meselenin bundan ibaret olduunu grrz.
Yabanclamann ve/1i terimini deneyimimiz dzeyinde gerek
elendirmeye alrken, aklmza gelen en bariz iki dayanan, for
mlleri gerei biri klenin bak am, dieri efendinin bak a
m yaplandran o iki seenek olmas bouna deildir. Kleye z
grlk ile lm arasnda seim yapma imkn sunulduunda, Hayat
yoksa zgrlk de yok'tz karar klar, hayatn zgrlk ksm ebediyyen trtklanm olarak kalr. Olaylara biraz daha geriden bakacak
olursak, efendinin yabanclamasnn da tpatp aym ekilde yap
landn grrz. nk eer Hegel, efendinin statsnn srf iti
bar uruna lesiye bir mcadeleyle kurulduunu belirtiyorsa, bu
nun nedeni efendinin de kendi temel yabanclamasn olutururken
tercihini lm zerinden gerekletiriyor olmasdr.
Elbette efendinin de en az klesi kadar lml olduunu, eninde
sonunda onun da lm tadacan ve bunun onun zgrlnn s
nn olduunu syleyebiliriz. Ama bu yetmez, nk bu lm, efen
dinin yabanclatnc tercihini oluturan lm, srf itibar uruna
lesiye mcadele lm deildir. Efendinin znn aa kmas
dehet nnda kendini gsterir, o noktada bu sefer ona Ya zgrlk
ya lm denir ve o noktada elbette zgr olabilmek iin lm se
mekten baka aresi yoktur. En stn efendi imgesi, Claudel'in tra
jedisindeki* Sygne de Cofontaine adl kiidir, seminerimin bir ye
rinde onun zerine uzun uzun yorumlar yapmtm.** Efendi seviye
sinden hi dn vermek istemeyen biridir o; uruna kendini feda et
tii deerler ise bu fedakrlnn dmda, ona en dibine kadar var
lnn ta kendisinden vazgeme zorunluluundan baka bir ey ge
tirmez. Bu deerleri feda etmekle, kendi znden, varlndan, var
lnn en mahrem kelerinden vazgemek zorunda kalr bylece sonunda bizzat efendiye zg olan radikal zgrlk yabancla
masnn bir rneini sunar.
2
Burada Reprsentarz' insanln her alannda, iletiimin gerekle
tii gerek seviyede her ey nasl olup bitiyorsa o ekilde anlama
mz gerektiini sylememe bilmem gerek var m!
Temsilcilerden kastmz, mesela Fransa'nn temsilcisi derken ne
anlyorsak odur. Diplomatlann diyalog kurmak iin ne yapmas ge
rekir? Birbirlerine gre saf temsilci ilevini yerine getirirler, ahsen
* Paul Claudel'in 1908-10 arasnda yazd Rehine (L'Otage) adl oyunu, -.n.
** Le Seminaire livre VIII: Le transfert (1960-1961). -.n.
sahip olduklar anlamn katiyen iin iine karmamas gerekir. Dip

lomatlar diyaloa girdiklerinde onlardan, anlam kendi ahslarn
aan bir eyi temsil etmeleri beklenir, ki bu anlam da deikendir,
Fransa olur, ngiltere olur, vb. Diyalog halindeyken, her biri dieri
nin sadece saf gsteren ilevi dahilinde aktardklarm kaydetmeli
dir; tekinin varlk olarak, insan olarak sevimli olup olmadna
bakmamaldr. Bu oyunda psikolojiler aras durumlar uygunsuz ka
ar.
Reprsentanz terimi bu anlamda alnmaldr. Gsteren bu ekil
de kaydedilmelidir, anlamn kar kutbundadr o. Anlam ise Vorstel
lung'da iin iine girer.
Psikolojide, Vorstellung'la uratmzda, znenin a, a', a"....
diye devam eden bir seriyi kapsayan parantezi iinde, bir bakma
dnyann nesneleriyle uramaktayzdr. Tepesinde epistemolojinin
asl durduu znellik bu noktada yer alr. Elbette her temsilin bir
znesi olmaldr, ama bu zne asla saf bir zne deildir. Her znenin
dnyada kendine has ya da kkensel Weltanschauung'uyla* ayakta
kaldna inanyorsak, o zaman hakikatin yolu tpk geri kalm
bir psikolojinin veya psikososyolojinin halen bize vaaz ettii gibi
Weltanschauung'lann soruturulup, toplamnn karlmasndan, istatistikinden geer. Eer dnyada her birinin grevi dnyaya dair
baz kavraylar temsil etmek olan zneler olsayd, byle de olur
du.
Savunulmas imknsz olan ve hibir zaman da radikal biimde
savunulmam olan felsef idealizmin temel atla buradadr. Bir
yerlerde znenin aphanisis'i olmadan zne olamaz; znenin diya
lektii ite bu yabanclama, bu temel blnme ierisinde oluur.
Hegel diyalektiine bal olup olmadma dair geen sefer so
rulan soruya cevaben; hassas nokta, denge noktas olan vel'den do
lay znenin, anlam dzeyinde sadece, bilindmn mahalli olan
teki mahalde meydana gelen aphanisis'inden ortaya kabildiini
sylemem yetmez mi? stelik buna araclk eden de yoktur ve iddia
ediyorum, eer beni buna mecbur brakrlarsa, mutlak bilgi hedefiy
le giriilen fiili deneyimin bizi hibir ekilde Hegel'in ardk sentez
* Alm. "dnya gr, ideoloji", -.n.
grnn bir rneine gtremeyeceini; hatta Hegel'in mulak

bir yolla bu evreye balad, baka birinin ise akayla kark Ha
yatn Pazar (Dimanche de la vie)* bal altmda tasvir ettii z
nenin yreinde ak hibir kapnn olmad o nn vaadi gibi
grnen bir noktaya bile gtremeyeceini gsteririm.
Bu noktada Hegel'de aldatmacann nereden kaynaklandn be
lirtmem gerekir. Kartezyen dnyorum yaklamnn iindedir;
tarihe, deneyimimize, zaruretimize yabanclamann velini dahil
ederek, artk bir daha onu yanl anlamamzn nne geen balan
g noktasmm buras olduunu belirtmitim. Vel ilk defa kartezyen
yaklamda znenin diyalektiinin kurucu esi olarak alnm ve
artk onun kkl temellerinden ayrt edilemez hale gelmitir.
ileride aktarm deneyimini nitelerken bu kaynaa epeyce ihtiya
cm olacak, bu yzden baz zelliklerini sralamak zere bu nokta
ya dneceim.
3
Kartezyen yaklam antik episteme aratrmasndan ve onun evre
lerinden biri olan kukuculuktan neyin ayrt ettiini, yabanclama
ile ayrlmann ifte ilevlerinden yola karak ifade etmeye ala
caz.
Descartes neyi arar? Kesinlii. Doruyla yanl ayrt etmeyi
renmek iin muazzam bir arzu duyuyorum, der arzunun altn
izin ki ak seik grebileyim neyi? eylemlerimi ve u
hayatta admlarm gvenle atabileyim.
Burada bilme amacndan bambaka bir eyden bahsedilmiyor
mu? Bu yaklam bir diyalektikinin veya profesrn yaklam de
ildir, hele bir svarinin yaklam hi 'deildir. Daha nce belirtil
dii gibi, Descartes'n biyografisinde her eyden nce onun dnya
da avare dolamas, karlamalar ve en nihayetinde gizli niyeti
dikkati eker Larvatus prodeo.** Biyografi merakm bir yaptn
anlam bakmndan ikinci srada gren biri olarak gene de bundan
* Raymond Queneau'nun roman, -.n.
** Descartes'tan Latince bir alnt: "Maskeli olarak ortaya kyorum." -.n.
bahsetmemin nedeni, kendi yntemini ve kefettii hakikate giden

yolu aktarmas bakmndan biyografisinin ve yaklamnn nem ta
dm bizzat Descartes'm belirtmi olmasdr.
Descartes, gsterdiinin birka yl nce Bacon'm yapmaya
alt gibi mesela deneyim karsnda akldan feragat etmeksi
zin, genel olarak aklm iyi idare etmek olmadn aka belirtir.
Gsterdii onun yntemidir doruyu yanltan ayrmay ren
me arzusuyla bu istikamette yola koyulmutur, neyi ak seik gre
bilmek iin? Eylemlerimi. O halde bu zel bir rnektir; ayrca Des
cartes benim belli bir zamanda kendim iin setiim yol bakalar
na doru grnmezse bu onlarn meselesidir, benim deneyimimden
almak istediklerini alsnlar, diye de ekler. Bu Descartes'm bilime
alan kendi yolunu takdiminin bir parasdr.
Hibir bilginin amalanmad anlamna m gelir bu? Descartes'
m vard noktada bilmenin bir arlnn olmad anlamna m
gelir? Yok, tabii ki kendisi oradan balar bilgi haddinden fazla
vardr, hep olmutur, hl da vardr. Bunu ben deil, onun metni ima
ediyor. En iyi hocalar tarafndan yetitirilmitir, La Fleche Koleji'
nden kmadr, Cizvitlerin rencisidir, bilgi ve zek bakmndan
hibir eksii yoktur.
Daha da ileri gidip, Cizvitlerin elinden ktndan, byle kesif
bir bolluk duygusuna sahip olmas bouna deil desem? Genelde ol
duu dnlen yerde, yani Aziz gnatius'un sanki l gibi olma ku
ralnda deil de, aslmda belli bir hmanist bilgelik zerinden akta
rlan bilginin tam gbeinde gizlenen bir perinde ac cadaver* yok
mudur? Ben ahsen pek bundan yana deilim, dardan Cizvitler de
bana her zaman iin gayet mevcut, hatta fkr fkr grnmlerdir,
varlklarm gayet gzel hissettirirler ve bana gre lm hatrlat
maktan uzak bir eitlilik arz ederler. Hayr, buradaki lm bizzat
hmanizm mefhumunun arkasnda saklanan, her trl hmanist, in
sancl deerlendirmenin en canhc noktasnda yatan lmdr. Hat
ta insan bilimleri diyerek canlandrlmaya allan o terimin bile
dolaptaki ceset** gibi bir taraf vardr.
*
Aziz gnatius'tan Latince bir alnt: "Ceset gibi". ileci keilerin Tanrnn
iradesine mutlak, kr krne boyun eme ilkesini ifade eder. -.n.
Descartes burada yeni bir yol kefeder. Amac kesin olmayan

bilgileri rtmek deildir. Bilgileri kendi haline brakr ve onlarla
birlikte toplumsal yaamn tm kurallarn da brakr. On yedinci
yzyln bamda, znenin ortaya kt o tarihsel balang nnda,
herkes gibi onun da etraf libertenlerle doludur, onlar ise adeta ya
banclama ve/'inin dier esini tekil ederler. Aslnda bunlar Pyrrhonculardr, kukuculardr; Pascal bundan adl adnca bahseder,
ama anlamn ve boyutlarn yeteri kadar serbeste vurgulamaz.
Kukuculuk bilgiye giden btn yollarn, btn grlerin hi
durmadan, teker teker kuku snavndan geirilmesi demek deildir.
u znel gr benimsemek demektir: Hibir eyi bilemeyiz. Ta
rihsel olarak bu gr ete kemie brndren, hareli bir yzey
oluturan isimler yelpazesinden rnekler vermek boynumuzun bor
cu. Montaigne'in hakikaten kukuculuk zerine deil, znenin aphanisis'inin gerekletii an zerine odaklanan bir kii olduunu
gstermek isterim. Bu yzden verimlidir, ebedi bir klavuzdur, ta
rihsel bir dnm noktas olarak tanmlanan n temsil etmenin te
sine gemitir. Ama kukuculuk bu deildir. Kukuculuk artk bil
mediimiz bir eydir. Bir etiktir. Kukuculuk insan hayatta tutma
nn bir yoludur; yle zor, yle kahramanca bir grtr ki, imdi ar
tk hayal bile edemeyiz belki de bu yzden Descartes'n bulduu
geit, kesinlie giden yolu araymz tam da yabanclamann vel'
noktasna getirdii iin buradan tek bir k yolu vardr arzunun
yolu.
Varsn Descartes'n kesinlik arzusu gelip sadece kukuya dayan
sn sonuta bu yolu semi olmas onun olduka tuhaf bir ayrl
yrrle koymasma yol amtr. Sadece birka noktada buna
deinmek istiyorum; maskeli biimde de olsa, bilindn aratr
ma yntemimiz iinde hl canl ve mevcut olan, aratrmamza
yn veren temel bir ilevi kavrayabilmemiz iin bunlar nirengi nok
talarmz oluturacak.
** Deyim olarak "bir kiinin gemiiyle ilgili nemli bir srr olmas" anlam
na geliyor, -.n.
4
Descartes'a gre kesinlik bir kez katedildi mi artk elde edilmi sa
ylabilen bir an deildir. Her seferinde, her bir kii tarafndan tekrar
edilmesi gerekir. Doldurulmas gereken bir iledir. Ona deer ka
zandran keskin tarafta, takibine devam edilmesi bilhassa zor olan
bir ynelim noktasdr o. Tam ifadesiyle, ayr bir eyin oluturulma
sdr.
Descartes tamamen dnmenin dnyorum'u ile snrl kala
cak iki ayr ey olan bilginin ortadan kaldrlmas ile kukuculuk
arasndaki kszlk noktasnn damgasn vurduu bir kesinlik
kavramn ortaya attnda, denebilir ki, yapt hata bunun bir bilgi
olduunu zannetmekti. Bu kesinlik hakknda bir ey bildiini syle
mesiydi. Dnyorum'u basit bir yitip gitme noktasna dntrmemesiydi. Oysa o, orada gezmen btn bilgilerin radikal ekilde
askya alnmasnn yerinde olduunu syledii, bir ad vermedii o
alanla ilgili baka bir ey yapt. Bu bilgilerin alann, o en geni z
ne seviyesine, bildii varsaylan zneye, Tanr katma tad. Bili
yorsunuz Descartes'n elinden tekrar Tann'nn varln ortaya sr
mekten baka ey gelmedi. Ama ne tuhaf ekilde!
Ebedi hakikatler meselesi bu noktada gndeme gelir. Karsnda
aldatc bir Tanr bulunmadndan emin olmak iin bir Tann'nn
araclna bavurmas gerekir zaten onun dncesinde m
kemmel bir varlk deil, sonsuz bir varlk sz konusudur. O zaman
acaba Descartes da, kendisine gelinceye kadar hep olduu gibi, tm
bilimsel aratrmann, mevcut bilimin bir yerlerde, var olan ve Tann ad verilen bir varlkta varlm srdrdne dair gvence getir
mesi artna drt elle mi sanld? Yani Tann'nn bildiinin varsaylmasma?
Sizi deneyim alanmzn uzama srklyormuum gibi gr
nebilir, halbuki hem beni affetmeniz iin hem de dikkatinizi de
neyimimiz seviyesinde tutmak amacyla hatrlatyorum analizde
bildii varsaylan zne analisttir.
Bir dahaki sefere aktanmm ileviyle ilgili olarak, nasl olup da
bizim mkemmel ve sonsuz bir varlk fikrine hi ihtiyacmz olma
d zerine konuacaz kim analiste bu zellikleri atfedebilir,

deil mi? Bylece bildii varsaylan znenin ilevi konuya dahil
olacak.
Yeniden bizim Descartes'a ve onun bildii varsaylan znesine
dnelim. Onu nasl bandan atar? Biliyorsunuz iradeciliiyle, Tann'mn iradesine ncelik tanmasyla. Kesinlikle dnce tarihindeki
en olaanst eskrim hamlelerinden biridir bu ebedi hakikatler
ebedidir, nk Tanr yle olmalarm ister.
Bunun incelikli bir zm olduunu takdir edersiniz sanrm,
hakikatlerin byk bir ksmnn, zellikle de ebedi hakikatlerin so
rumluluunu Tann'ya ykler. unun iyice anlalmas lazm, Descartes der ki, iki kere iki drt ediyorsa Tanr yle istedii iindir, bu
kadar basit. Bu onun iidir.
Gerekten de onun ii olduu dorudur ve iki kere ikinin drt et
mesi onun varl olmakszn, kendiliinden olabilen bir ey deil
dir.
Ne demek istediimi bir rnekle gstereceim. Descartes kendi
yaklamndan, ynteminden, ak dnceler ile kark dnce
lerden, basit dnceler ile karmak dncelerden bahsederken,
takip edilecek dzeni ynteminin bu iki terimi arasna koyar. So
nuta bir art bir art bir art birin drt etmeme ihtimali vardr; unu
da sylemeliyim, yabanclamann ve/'ini dayandrdm ey bunun
iyi bir rneidir. nk asal saylar dzeninde aa yukar yle bir
sonu verecektir:
1
+ (1 + (1 + (1 + ())))
Her yeni terim ileme katldnda, bir ya da daha fazla terimin

parmaklarmz arasndan kaymas gibi bir tehlike vardr. Drde ula
abilmek iin, nemli olan asal saylar deil, sra saylardr. nce
bir ilk zihinsel ilem yaplr, sonra bir kincisi, sonra bir ncs,
sonra bir drdncs. lemleri srasyla yapmazsanz karrsnz.
Hesabn sonunda m, drt m, yoksa iki mi ettiini bilmek nis
peten nemsizdir. O Tann'nn iidir.
Descartes'm imdi ne srd ve yntemle ilgili sylevinin ya
nnda geometrisini ve k krlmasnn ilkelerini de ortaya koyduu
iin hemen rnei verilebilen mesele udur cebirindeki a, b, c,

vb. gibi kk harfleri byklerin yerine koyar. Byk harfler Tann'mn dnyay yaratmak iin kulland brani alfabesinin harfleri
dir, biliyorsunuz hepsinin bir karl vardr, her biri bir sayya
denk der. Descartes'n kk harfleriyle byk harfler arasndaki
fark, Descartes'n kk harflerinin saylarnn olmamasdr, birbir
lerinin yerine geebilirler ve tabi olduklar ilemler sadece mbade
le dzenince belirlenir.
tekinin mevcudiyetinin sayyla zaten ima edilmi olduunu
gstermek iin, say dizilerinin ancak ak ya da kapal ekilde sf
rn diziye dahil edilmesi suretiyle tasvir edilebildiini sylemem
yeterlidir. Sfr, bu seviyede toplama ulaan znenin mevcudiyeti
dir. Onu zne ile tekinin diyalektiinden soyutlayanlayz. Bu ala
nn grnrdeki tarafszl arzunun mevcudiyetini saklar. Buna he
men bir rnek olarak geri dn etkisini verebilirim. Gene de arzu
nun ilevinde birka adm daha ileri gideceiz.
Aslnda Descartes, Tann'yla alakas olmayan bir bilimin temel
lerini atar. nk bizim bilimimizin zellii ve antik bilimlerden
fark, kimsenin gln dmeyi gze almakszn, Tann'mn bu ko
nuda bir ey bilip bilmediini, gelimelerden haberdar olmak iin
modem matematik tezlerini kartrp kartrmadn kendisine
sormaya cesaret edemeyecek olmasdr.
Bugn epeyce ilerledim, daha fazla devam edemediim iin ku
sura bakmayn. Bu seneki dersimin son hedefini da belirterek sizi
burada brakyorum bilim iinde psikanalizin yerinin ne olduu
sorusunu sormak. Bizim bilimimiz Tann'yla alakas olmayan bir bi
lim olarak kabul edildiine gre, psikanaliz onun iinde yer alabilir
mi?
Soru ve Cevaplar
Dr. GREEN Vorstellungsreprsentanz meselesini daha sonra sy

lediklerinizle birletirmenin bir yolu yok mudur? Bilhassa znenin
aynayla ilikisinden hareketle; yle ki bu iliki zneyi aynann
iinde bulunan bildii varsaylan zneye gnderir.
Yani... Sizi bu ynde izleyemiyorum. nk bunun bir ksa devre

olduunu dnyorum.
Vorstellungsreprsentanz'm yeniden balarken baland nok
ta, bugn anlattklarmda ok gerekli olan zgrlk ilevinin sanal
noktas dediim yerdir; yle ki tercih, yani vel bu noktada gsteren
ile zne arasnda kendini davurur. Bu zgrln geirdii dn
mler diyebileceimiz hallere bir alm getirerek bunun rneini
vermeye altm, sonuta bu haller hi ciddi biri tarafndan tam
olarak duyulmu ve kefedilmi deildir. Sonra edimi dnda bunu
hi kendine dert edinmeyen Descartes'a getim. Onun zgrl
edimden ve kesinliini bulduu yoldan geer. Bu demek deildir ki,
bize banka hesab gibi brakr onu.
Bugn tekinin ilevi etrafnda gndeme getirmek zorunda kal
dm terimleri aktarm dzeyinde ele almak iin bir dahaki sefere
gene bu Vorstellungsreprsentarz mahallinden gemem gerekecek.
Bunlar alanmza ok uzak grnen konulardr. Kastettiim tam
olarak psikosomatik.
Psikosomatik bir gsteren deildir, ama gene de zne seviyesin
deki gsteren tmevarmnn znenin aphanisis'ini tehlikeye atma
yacak ekilde gerekletii lde kavranabilir ancak.
Demin bahsettiim kk kitapta ne kadar bo laf edildiinin
takdirini size brakyorum, beni deilse de, neyse ki konu ben de
ilim, benim adma konuanlar rttn iddia ediyor ama
gene de u temel saptamada bulunuluyor: Arzunun ihtiyac temsil
etmedii belirtiliyor. Vorstellungsreprsentarz bu yerde yorumla
ma abamz byk lde kstlar, nk aphanasis olarak zney
le ilgilenilmemektedir. Ancak arzunun ilevi bir ihtiyac ilgilendir
dii takdirde psikosomatik, somatik dzeyde meydana gelen her e
yin ruhsal bir astan bulunduunu sylemekten ibaret bo bir laf ol
maktan kar. Bunu epeydir biliyoruz. Arzunun dahil olmasmm
beklendii lde psikosomatikten bahsediyoruz. Artk znenin ap
hanisis ilevini hesaba katamyor olsak bile, zincirin arzu halkas
nn muhafaza ediliyor olmasndan dolay bahsediyoruz.
Madem ki bu zemin zerindeyiz, artl reflekste ne olduunu
gsterebilmeyi isterim. Pavlov'un deneyinin ancak biyolojik bir i-
levin ileyii paralandnda, yani ihtiyacn birletirici, toplama

ulatnc ilevini balayabileceimiz ileyi paralandnda mm
kn olduuna pek dikkat edilmez. leyi paralanabilir, nk bir
den fazla organ iin iindedir. Kpeinizin et grnce salyalarnn
akmasn bir kere salayabilirseniz, bu noktadan sonra artk sizi il
gilendiren ey sreci salyann akmas aamasnda kesip bunun, de
neyi yrten kii tarafndan yapldna gre gsteren gibi ileyen
bir eyle birletirilebileceini gstermektir. Baka deyile, teki
oradadr.
Ama bu, zavall hay vanm ruhsall hakknda hibir ey kantla
maz. Elde edilen szmona nevroz belirtileri bile nevroz belirtileri
deildir, basit bir nedenden dolay nk szle analiz edilemez
ler. artl reflekslerin balca nemi bize hayvann neyi alglayabil
diim gstermeleridir. Perceptum'u* dzeyinde farkll yanstan
hangi muhtemel zellie sahip olduunu grmek iinkendiliin
den gsteren olmayp gsteren olarak ilev gsterebilmek zere bir
fark yaratmas gereken gsterenden faydalanrz, fakat bu kesin
likle, kelimenin znel anlamnda onun bu gsterenin percipiens'i**
olduu anlamna gelmez. Bu deneylerin balca nemi hayvanda al
g dzeyinde fark yaratan yelpazeyi bize gstermeleridir; bu alg
nn temsille alakas yoktur, nk orada deneyi yrten kiinin z
nesi dnda zne bulunmaz. Hatta dahas da var. Aslnda biz hayva
n kendi algmz konusunda sorguya ekeriz. Pavlov'un deneylerini
bu amala snrl tutmak, grld gibi, onlara ayn zamanda b
yk nem atfeder.
Bunun fiili, bilimsel etkileri bu saydklanmdr ve bu sonular
bir tek bu ie yararlar.
Son olarak, nemli olan belki de, hayvanlarda gsterenlerin
bunlar algda sraya koyan biz aratrmaclar olduumuza gre bi
zim gsterenlerimizin kendi aralarnda bir tr denklii dile getir
diklerini kefetmemiz zerine ortaya kan sorudur.
Bu soruyu formle etmekle zme ulatrdm iddasmda de
ilim.
Aslnda bu tr denklik bir ekilde saynn gerekilii sorununa
* Lat. "alglanan".
** Lat. "alglayan/alglama", -.t.
iaret etmemize de imkn verir; ama demin, saynn her kullanld

nda bunun nasl bir soru uyandrdn size gsterdiim ekilde
deil; cebirin ortaya kyla bir bilim olarak aritmetiin tam anla
myla stnn izildii anlamna gelir bu. Tam ifade edecek olur
sak, Pavlov'un sinyalinde say srf sklk olarak vardr. Yani saniye
de yz grsel uyarana artlanan hayvan saniyede yz iitsel uyarana
tepki verir. Bylece deneyde yeni bir soru ortaya atlm olur. Sinyal
skln sayanlarmz hari, bize gre kukusuz henz tam anla
myla gsteren statsne layk bir ey yoktur ortada. Ama gene de
hayvann eitim grmeden, bir dzeydeki yz adet sklktan baka
bir dzeydeki yz adet skla gemesi belki tam da alg yaps ze
rinde daha ileriye gidebilmemize izin verir.
Size sylemek isteyip de syleyemediklerimi sylemek iin bu
sorudan istifade etmi oldum. Burada brakalm.
3 Haziran 1964
XVIII
Bildii Varsaylan zne,
lk kili ve yilik zerine
Analiste duyulan gven.

Byk Harfli Bilim.
Bildii varsaylan zne varsa aktarm
da vardr.
inan.
Fort-da'<ia yakalanan yabanclama.
Hazda yabanclama.
SEMNERLERMN AMACI analist yetitirmekti,
halen de yle.
Gnmzde analitik aratrmann gndemindeki konu analistle
rin yetitirilmesidir. Ne var ki, analitik literatrde size bunun ka
ntlarn getirdim bu eitimin ilkeleri gzden karlmtr.
Analiz eitimi alm herkesin deneyiminde aka grld gi
bi, kstaslar yetersiz olunca, onun yerine bir tr merasim gemitir
ki olan tek bir ekilde yorumlayabiliriz: -m gibi yapma. nk
psikanalistin gznde, mesleimi icra etme hakkn uradan alyo
rum diyebilecei bir te dnya, somut bir te dnya yoktur.
Ancak, elde edilen ey bir znenin size bylesine gvenmesi
ve belli bir teknik sayesinde bunun yaratt sonular paha biil
mez deerdedir. Analist kendini Tanr yerine koymaz, hastasnn
gznde bir Tanr deildir. O zaman bu gven ne anlama geliyor?
Neyin etrafnda dnyor?
Gven duyup bunun dln de alan kii kukusuz bu soruyu
gz ard edebilir. Psikanalist edemez. Psikanalistin eitimi onun,
hastasm ynelttii srete, hareketin neyin etrafnda dndn
bilmesini gerektirir. Analist bilmek zorundadr, hareketin neyin et
rafnda dnd ona bir deneyimle aktarlmaldr. Bir eksen olutu-
BLD VARSAYILAN ZNE I 245
ran bu noktay psikanalistin arzusu adyla belirttim bu ekilde

ifade edilmesinin size yeterince makul grndn tahmin ediyo
rum, ama ilerledike daha da ak ve gerekli grneceini umuyo
rum.
Geen sefer size kartezyen yaklamn hangi noktada uygulama
ya girdiini gsterdim, ki bu yaklamn esasen bilime doru deil,
eninde sonunda, kendi kesinliine doru yol aldn grdk. Kar
tezyen yaklam, Platon'dan bu yana ve ncesinde filozoflarn kafa
yorduu anlamda bilimin deil byk harfle Bilim'm ilkesini olu
turur vurgu bilim kelimesinde deil, Bilim (La science) olmasn
da. Yaadmz ada hepimizin eylemine balam oluturan ve psi
kanalistin de dnda kalamayaca, nk onun da artlarm olutu
ran, iinde bulunduumuz bilim, o bilimdir.
Psikanalizi bu bilime gre bir yere oturtmamz gerekir. Bunun
tek yolu ise bilind grngsyle kartezyen znenin temellerine
dair revizyonumuzun birbirine eklemlenmesidir.
Bugn nce aktarmn grngbilimine eileceim.
1
Aktarm, zne ile psikanalisti birlikte ieren bir grngdr. Onu
aktanm/karaktanm terimleriyle ikiye ayrmak, bu konuda ne ka
dar gzpek ve patavatszca konuuluyor olsa da, iin znden ka
nmaya almak anlamna gelir.
Aktarm temel bir grngdr, Freud'dan nce bulunmu olup,
insan denen varln dm noktasn oluturan bir grng olan ar
zuya baldr. Akn tartld bir metinde, adm da syleyelim,
Platonun lerivaAz byk bir zenle, mkemmel tarif edilmitir
aktarma ayrlan yln byk ksmn bunu gstermekle geir
mitim.
Bu metin bir ihtimal Sokrates karakterine yazlmtr; gene de
olduka belirsiz braklmtr. Analistin eylemiyle ilgili sormamz
icap eden sorunun kaynan tekil etmesi gereken temel an, balan
g n, Sokrates'in Eros, yani arzu hari, hibir eyi bildiini asla
iddia etmemi olduunun sylendii andr. Platon srf bu yzden,
ayrca da len'eki diyaloglarnda komedinin anlamn baka her
yerdekinden ok daha iyi gsterebildii iin, hatta ii maskarala

dkt iin, ister istemez bize aktarmn yerini gayet kesin biim
de gstermitir.
Bir yerde bildii varsaylan zne varsa bugn tahtada SsS ola
rak ksaltlm haliyle gsterdim* orada aktarm vardr.
Yeterlilik belgesi veren psikanalistler rgt ne anlama gelir?
Bildii varsaylan zneyi temsil etmesi iin kime bavuracamz
gsterir, deil mi?
Herkes biliyor, uras kesin, hibir psikanalist mutlak bir bilgiyi
bir nebze bile temsil ettii iddiasnda bulunamaz. Bu yzden bir ba
kma bavurabileceimiz biri varsa o ancak tek bir kii olabilir. Bu
tek kii henz saken Freud'du. Bilindnm ne olduu konusunda
Freud'un, hakl ve yerinde olarak, bildiini varsayabileceimiz kii
olmas, hastalarnn onunla giritikleri analitik ilikiye dair her eyi
bir tarafa iter.
O
sadece bildii varsaylan zne deildi. Biliyordu ve bu bilgiyi
bize yklmaz diyebileceimiz terimlerle aktaryordu, yle ki bunlar
ilk dile getirildiklerinden bu yana hl tamamlanmam bir sorgula
malm destekisi oldular. Freud belirledii yaklamlar ve bilindna giden yollan bu terimler etrafnda dzenledi; bu terimlerden
herhangi biri gz ard edildiinde yolundan sapmayan en ufak bir
ilerleme olmad. Bildii varsaylan znenin ilevinin ne olduunu
bu bize yeterince gsteriyor.
Bu ilev ile onun sonucu, yani Freud'un itibar, analiste ait her
trl grn ufkunu izer. Bunlar psikanalistlerin toplumsal rgt
lenmesinin, topluluk rgtlenmesinin dramm olutururlar.
Kim bu bildii varsaylan zne tarafndan kendisine tamamen
yatrm yaplm hisseder? Soru bu deil. En bata soru, her zne
nin, bildii varsaylan zneye hitap ederken kendi yerini nasl tayin
ettiidir. Analist olsun olmasm, bu ilev zneye gre her seferinde
kimde ete kemie brnebiliyorsa, aktarmla ilgili size daha nce
verdiim tanm sonucu, aktarm zaten kurulur.
Olur a bu ilev daha nce belli biri zerinden belirlenmise, has
tann elinin altndaki birinde toplanmsa, o zaman hastay analize
* Franszcas SsS: Sujet suppose Savoir, B ild i i varsaylan zne. -.n.
alan kii aktarmn ilemeye balamas bakmndan ok zel bir

glkle kar karya kalr. yle ki en aptal analist bile byle u
bir terim var m bilmiyorum, bununla bir ilevi kastediyorum, tpk
mantktaki u kadar kelimeyle ifade edilebilen en byk say denen
efsanevi say gibi bunu fark eder, tanr ve analiz edilen kiiyi,
onun gznde bildii varsaylan zne olarak kalan neyse ona yn
lendirir. Bu dediim de sadece bir ayrntdr; fkra gibi. imdi mese
le neymi onu inceleyelim.
Dediim gibi analist aktarm nesnesi olduu iin o yeri igal
eder. Deneyim bize unu gsterir, zne analize balarken analiste bu
yeri vermekten uzaktr.
Bir an iin psikanalistin aldatc olduuna dair kartezyen hipote
zi bir tarafa brakalm. Baz analize balamalarda bu hipotez kesin
likle grngsel balamn dnda tutulamaz. Fakat psikanalizin bi
ze gsterdii gibi, zellikle balang evresinde, hastann gvenine
en fazla kstlama getiren, hastann kendini analizin kuralna* brak
masna mani olan ey, kendisinin psikanalisti yanltabilmesi tehdi
didir.
Deneyimimiz erevesinde, kim bilir ka kere, nemli bir bi
yografik ayrnty ok sonradan renmiizdir! Ne demek istedii
mi anlatabilmek iin, szgelimi znenin hayatmm bir dneminde
frengi olmasm rnek verebilirim. Hl o kadar safsak, Peki niye
daha nce sylemediniz? diye sorabiliriz. Analizdeki kii size diye
cektir ki Daha nce syleseydim skntlarmn bir ksmn, hatta
kaynan hastala balayabilirdiniz, ama ben buraya siz skntla
rm organik bir nedene balayasnz diye gelmedim ki.
Muhakkak saysz sonulara yol aan bir rnek bu ve pek ok
ynden ele alnabilirtoplumsal nyarglar asndan, bilimsel tar
tma asndan, bizzat psikanalizin ilkesi etrafnda devam eden be
lirsizlik asndan. Ben una rnek olarak getirdim: Hasta eer ana
liste baz eleri verirse onu yanltacan dnebilir. Analistin
fazla hzl gitmemesi iin baz eleri saklar. Daha iyi baka rnek
ler de verebilirdim. Yanltlabilecek olan kii daha ziyade yanlabi
lecei kukusunu uyandran kii deil midir?
* Analizin temel kural, serbest arm, -.n.
te snr budur. O hassas, o sonsuz kklkteki noktann size

gstermeye altm kantar, terazisi yanlmak civarnda durur.
Baz znelerin kafasnda analizle ilgili daha batan soru iaretle
ri bulunduunu ve analizin aldatc olduundan kukulandklarn
kabul edersek nasl olur da bu yanlmann etrafnda bir ey duruverir? Hakknda soru iareti olan psikanalistin bile bir yerde amaz
olduuna dair belli bir itimat beslenir, bu sayede, hakknda soru ia
reti olan analistin bile bazen rasgele bir hareketine kasti anlamlar
yklenecektir. Beni snamak iin yle yaptnz!
Sokratik tartma u temay gndeme getirmitir: Kendi iinde
iyiliin koullarnn kabul edilmesinin insan iin kar konulmaz bir
yan vardr. Sokrates'in kendi retisinin olmasa da Platon'un ko
medisi vastasyla rendiklerimiz dmda onun hakknda ne bili
yoruz ki? Platon'un retisinin de demeyeceim nk Platon
komik diyalog zemininde ilerler ve btn sorularn ucunu ak bra
kr Platonculuun, genel bir istihzada aralksz kendini tekrarla
dn syleyebileceimiz belli bir kullanmnn paradoksudur bu.
nk aslnda iyiliin koullarnn kabul edilmesinin, en mkem
mel halinde bile, kimseyi onun tam tersine savrulmaktan alkoyma
yacam kim bilmez? O zaman analiste duyulan bu gvenin asl ne
dir? yilii istediine, hem de baka birinin iyiliini istediine nasl
gveniriz? Anlataym.
Cinsel doyuma ulamak istemeyebileceimiz! kendi deneyi
minden bilmeyen var mdr? Gelmekte olan jouissance'm korkun
vaatleri yznden kendisini geri ekilmek zorunda hissedip bu yz
den cinsel doyuma ulamak istemeyebileceim kendi deneyimin
den bilmeyen var mdr? Dnmek istemeyebileceimiz! bilme
yen var mdr? Profesrler dnyas tamamen bunun kant.
Fakat arzulamak istememenin anlam ne olabilir? Btn analiz
deneyimi ki bu deneyim herkesin kendi deneyiminin kkeninde
yatan eye biim vermekten baka bir ey yapmaz bize arzula
mak istememekle arzulamann ayn ey olduunu gsterir.
Arzulamann yle bir savunma evresi vardr ki onu arzulamak
istememekle bir klar. Arzulamak istememek arzulamamak iste
mektir. Bu disiplin Sokratik sorgulamalm amazndan kurtulmak
iin sadece filozoflar tarafndan deil, kendi tarznda baz din
adamlarnca da uygulanmtr Stoaclar, Epikrosular. zne bi

lir ki bal bama arzulamak istememenin, n arkas olmayan Moebis eridi kadar rtlemez bir yan vardr, yani o eridi boydan
boya katettiinizde matematiksel olarak br yz olduu varsay
lan yzeye gelirsiniz.
Analist bu randevu noktasnda beklenir. Bildii varsayldndan, bilind arzuyu bulmak iin yola koyulduu da varsaylr. Bu
yzden arzu eksendir, dingildir, saptr, ekitir diyorum bir daha
ki sefere, daha nce de tahtaya izmi olduum topolojik bir izim
le size bunun rneini gstereceim hastann syleminde ilkin
talep olarak ifade bulan aktarmn gerisinde yatan atalet, zorlayc
e, onun sayesinde uygulanr. Bu eksen, iki azl baltann bu ortak
noktas, burada temel bir ilev olarak belirttiim analistin arzusu
dur. Bu arzunun adm koymadmdan dem vurulmasn, nk ar
zunun arzuyla ilikisi zerine bir tek bu nokta telaffuz edilebilir.
sel bir ilikidir bu. nsann arzusu Otelcinin arzusudur.
Bu haliyle znenin temelinde yattm sylediim yabancla
ma esi bu noktada yeniden ortaya kmyor mu? Eer insan ken
di arzusunu ancak tekinin arzusu seviyesinde, tekinin arzusu
olarak tamyabiliyorsa, o zaman orada, adeta znenin kendi yitip gi
diine engel olan bir ey yok mudur? znenin arzusunun kendi ken
dini hibir zaman tanyamayaca bir nokta? Bu engel kalkmam
tr, kalkmamaldr da, nk analiz bize znenin arzusunun, teki
nin arzusu seviyesinde btn bir zincirin devreye girmesiyle olutu
unu gsterir.
Arzunun arzuyla ilikisinde yabanclamadan bir eyler muha
faza edilir, ama eler ayn deildir ilk gsteren iftinin S ve S2 *
eleri deildir, sondan bir nceki derste znenin yabanclamas
formln ben buradan karmtm bunun yerine bir tarafta kkensel bastrmann, Unterdrckung'un, dn, ikili gsterenin
dnn oluturduu e, dier tarafta da gsteren iftinin iaret
ettii, onlar balayan aralkta ilk bata eksiklik gibi grnen e,
yani tekinin Arzusu vardr.
* S harfi signifiant (gsteren) kelimesinin ksaltmasdr, -.n.
2
imdi balanma noktalan olarak elde bulundurmamz gereken baz
formlleri tekrar syleyeceim, onlar olmadan dnce patinaj yap
maktan kurtulamaz. Yabanclama esas olarak gsteren iftinin ile
vine baldr. Aslnda iki ya da tane olmas temelde farkldr.
Gsterenlerin bu eklemlenmesinde znenin ilevinin nereye
dtn kavramak istiyorsak iki tanesiyle ilem yapmamz gere
kir, nk yabanclamada sadece iki tanesiyle onu keye sktra
biliriz. tane olunca patinaj dngsel hale gelir. kinciden ncye getikten sonra tekrar birinciye gelir ama kinciden gelmez.
ki gsterenden birinde meydana gelen aphanisis etkisi modem
matematik diliyle syleyelim bir gsterenler kmesinin tanm
lanmasna baldr. Bu yle bir eler kmesidir ki, kuramda ters
byk E ile gsterildii ekilde sadece iki tane olursa yabancla
ma grngs meydana gelir; baka deyile gsteren, teki gste
ren iin zneyi temsil eden eydir. teki gsteren seviyesinde zne
nin yitip gitmesi bu yzdendir.
Gene bu yzden Vorstellungsreprsentanz'm belli bir evirisin
deki yanll belirttim; o da iftin S2 gstereniydi.
Bu noktada neyin devreye girdiini belirtmemiz gerekir, ren
cimin size bahsettiim metninde buna dair bir nsezi var fakat isa
betli ekilde ifade edilmemi, yle ki znenin ilevinin temel niteli
inin gz ard edilmesi hataya davetiye kartyor. Srekli gsteren
ile gsterilen ilikisinden bahsediliyor, bana gre bu da iin abc'sinde kalmak oluyor. Nereden yola ktm gstermek iin bir gn
tahtaya Saussure'n salad ilerlemenin kkeninde formle edilen
bir eyi yazmam gerekmiti. Fakat hemen bunun etkili ve kullanl
olabilmesi iin, ilk bataki haliyle znenin ilevini iin iine katma
mz gerektiini belirtmitim. Mesele gsterenin ilevini adlandrma
ilevine indirgemek, yani onu eyin stne yaptnlm bir etiket
haline getirmek deil. Bu, dilin btn zn gzden karmak olur.
Geen sefer bir kendini beenmilik timsali olduunu sylediim
metnin ayn zamanda, Pavlov'un deneyi seviyesinde meselenin bu
olduu izlenimini uyandrmakla an bir cehalet rnei sergiledii
ni de belirtmeliyim.
artl refleks seviyesinde bir ey oluyorsa, o kesinlikle bir gs
tergenin bir ey ile ilikilendirilmesi deildir.
Pavlov kabul etsin etmesin, her deney koulunun zellii, kesin
likle bir gstereni ilikilendirmektir, zira deney bir ihtiyacm organik
rgtlenmesinin kesintiye uratlabilmesi zerine kuruludur ke
sintiye uram ihtiyalar dngs seviyesindeki bir tezahrle ken
dini gsteren ve burada Pavlov'un deneyi seviyesinde, arzunun ke
sintiye uramas olarak tekrar karmza kan bir kesintidir bu. Tp
k te bu yzden kznzn dili tutulmu dendii gibi; ite bu yzden
hayvan hibir zaman konumay renemeyecektir. En azndan bu
yolla. nk besbelli o bir adm geridedir. Deney onda her trl d
zensizlie, her trl bozuklua yol aabilir, ama o na kadar konu
an bir varlk olmad iin, deneyi yapan kiinin arzusunu sorgula
ma ihtiyacn hissetmez, ki aslnda sorulacak olsa deneyi yapan da
cevap vermekte zorlamrd.
Gene de bu ekilde ifade edildiinde bu deney ilgin bir deney
dir, temel niteliktedir; psikosomatik etkiyi kavraymz bir yere
oturtmamz salar. Hatta unu syleyeceim; S ile S2 arasnda bir
aralk olmadnda, ilk gsteren ifti smsk pekitiinde, tek ifade
ye indiinde zne her birinde ayn yeri igal etmese de btn
bir durumlar dizisi iin tek bir modele ularz.
x
O. s, s', s", s " ,...
Si
S (i (a, a', a", a '" , ...))
S2
O. s, s', s", s'",...: anlam dizisi
i (a, a', a", a"',...): zdeleme dizisi
yle ki, szgelimi anne bir ocuu, zek gerilii olan bir ocu
u, karanlk bir ekilde kendi arzusunun bir destekisinden ibaret
grd iin yle bir eye indirger ki, bu ocuun eitimine psikotik boyut olarak dahil olur; bu bakmdan ocuk tahtada S'nin altnda
ve samda yer alr. Meslektamz Maud Mannoni de okumanz
tavsiye ettiim yeni kan bir kitabnda, bir ekilde bu engeli kaldr
maya alma grevi kendilerine havale edilenlere iaret ediyor.*
Psikozda da kesinlikle benzer bir durum olur. Bu smsklk, ilk
gsteren zincirine bu ktle halinde el koyma ilemi inan grng
snde ortaya kan diyalektik alma engel olur.
Bize aslnda inantan besleniyor gibi grnen paranoyann altn
da ise Unglauben** grngs yatar. nanmama deildir bu, inancn
elerinden birinin eksik olmasdr, znedeki blnmeyi ifade eden
edir. Aslmda tam ve eksiksiz inan yoktur, nk znde inancn
aa karmas beklenen nihai boyutun, inancn anlamn yitirdii
anla birebir bantl olduu varsaymna dayanmayan bir inan
yoktur.
Bunu kantlayan trl eit deneyim vardr. Mannoni, ki kendisi
de bugn aramzda, bir gn bana gayet mizahi bir anlatmla Casanovanm bir talihsizliiyle ilgili byle bir rnek verip, zerine en e
lenceli ve en aklayc yorumlan getirmiti. Casanova semavi g
leri bile yerinden oynatacak kadar baarl olan bir eek akas yapar
ve bir frtnaya yol aar, fakat aslmda frtnadan kendisinin d pat
lar, bunun zerine kaz kafal bir kzla gln bir iliki iinde olan
ve bir grup aptaln iine srklendii akay da zaten bu kza yapan
Casanova akasnn geree dntn, gerekletiini grn
ce asl kendisi perian olur. Arzusuyla yere ge meydan okuyan bir
Casanova'dan beklenmeyen glnlkte artc bir tepkidir bu
sanki bizzat Tanr onu durdurmak iin karsna km gibi gsz
le kaplr.
Demin bahsettiim metne tekrar bakn. Mesela bu metinde/or/da*** sakz gibi inenmi bir rnek olarak gsterilir herkesin
ayana paspas olmu fort-da'dan bir kez de burada bahsedildii
iin yazar neredeyse zr dileyecektir. Sanki artk kamuya mal ol
mu bir eyden bahsediyormuasna, birincil simgeletirmenin bir
rnei gibi ele alr onu. Dorusu burada ciddi bir hata yaplmakta
*
L'enfant arrieri et sa mere (Zihinsel Gerilii Olan ocuk ve Annesi), Paris:
Seuil Yaynlan, 1964. -.n.
** Alm. "gvenilmezlik".-..
*** Freud'un bahsettii zgn haliyle fort-da iin bkz. Haz lkesinin tesi, s. 27
vd. -.n.
dr, nk/brt-da'nm znde tekrara dayal oluuyla aklanan balatc gc saltfort ile da arasndaki kartlktan kaynaklanmaz. B
tn mesele znenin bir hkimiyet ilevinde var edilmesidir demek
samalktr. ki hecede bizzat yabanclamann mekanizmalar so
mutlar her ne kadar paradoksal gibi grnse de bu mekanizmalarfort seviyesinde ifadesini bulur.
Da yoksafort da yoktur, ayn ekilde Dasein yoksa da denebilir.
Fakat btn Daseinanalyse* grngbiliminin, varln radikal te
meli olarak grmeye altnn tersine, fort''la birlikte Dasein yok
tur. Yani seme ansmz yoktur. Kk zneninfort-da oyununa ta
lim edebilmesinin nedeni aslnda talim etmemesidir, nk hibir
zne bu radikal eklemlenmeyi kavrayamaz. Bir makarayla, yani objet a'yla onun talimini yapar. O nesneyle talim yapma ilevi, varsa
ylan herhangi bir hkimiyete deil, bir yabanclamaya gnderme
de bulunur; sonsuz tekrarla hkimiyetin artrlacan dnmek
zordur, oysa o sonsuz tekrar znenin radikal bocalamasn gn
na karr.
3
Her zamanki gibi dncelerimizin akn belli bir noktada kes
mem gerekiyor. Bununla birlikte, ksaca da olsa, belki gelecek sefer
ele alacamz bir konuya deinmek istiyorum. Tahtada iki ema
zerinden temel bir farka iaret ettim.
Triebe ve Triebschicksale, drt ve drtnn ald biimler
zerine metninde Freud ak hem gerek seviyesine, hem narsisizm
seviyesine, hem de gereklik ilkesiyle bants iinde haz ilkesi se
viyesine yerletirir ve iftedeerlilik ilevinin Verkehrung, yani dngsel harekette meydana gelen ilevden tamamen farkl olduu so
nucuna varr. Akn bulunduu seviyede Freud'un iki evreli olduu
nu belirttii bir emayla karlarz.
*
Varolusal psikoterapi yaklam erevesinde svireli psikiyatr Ludwig
Binswanger tarafndan gelitirilen, temelleri Heidegger'e dayanan "varolusal
analiz", -.r.
nce bir leh vardr; merkezi sinir sistemi aygtnn, gerilimleri

en alt seviyede tutmak iin, homeostaz durumuyla dayanma iin
de almasyla nesnel olarak tanmlanan bir leh.
Bunun dmda kalan ey, eer bir dars varsa, hi etkilemez
diye dnebiliriz. Mademki gerilimden bahsediyoruz, o zaman bu
seviyede hibir eyin etkilememesi dorudan doruya var olmamak
demektir. Buna karlk Freud bize, otoerotizmin kuralnn nesnele
rin yokluu olmadm sylemitir; otoerotizm nesnelerin ilevinin
sadece hazla ilikili olmasdr. O halde hibir eyin etkilemedii
blgede Lust getiren eyle Unlust getiren ey, haz ile haz olmayan
birbirinden ayrr. Zaten artk herkes Lustprinzip teriminin mu
laklnn farknda, yle deil mi? nk bazlar onu Unlustprinzip olarak da yazyor.
O zaman bu noktada soru bu evreyi nasl betimleyeceimizdir
homeostaz ile hazz birbirine nasl eklemleyeceimizdir. nk
bir eyin haz getirmesi dengeye fazla gelir. Ruhsallk gibi ilev gs
teren bir ilk aygtn olumasm salayan bu farazi leh'le ilgili, onun
ileyiine en yakn ve en doru hangi emay sunabiliriz? Ben u e
may neriyorum.
Objet a'yla kantlama.

Byk harflerle yazlm olan ICH'i gryorsunuz: Belli bir homeostaza meyleden bir aygt olarak leh en alt seviyede olamaz
nk o lm olur, zaten Freud da ikinci bir evreyi ngrmt.
Lust'a gelince, bu tam anlamyla bir alan deildir, daima bir nesne
dir, bu haliyle bende bir aynadaki gibi yansyan bir haz nesnesidir.
Aynadaki bu imge, nesnenin te tarafla birebir denklik ilikisindeki

bu balla, Freud'un bahsettii arndrlm Lust-Ich'tir, ya da
leh'te Lust olarak nesneyi doyuran edir.
Buna karlk Unlust haz ilkesine yedirilemeyen, ona indirgenemeyen edir. Freud ben-olmayan'n buradan hareketle oluacan
belirtir. Bu e ilkel benin emberi iinde yer alr, buna dikkati
nizi ekerim homeostatik ileyi onu ortadan kaldrma frsat bu
lamadan benin iine nfuz eder. leride kt nesne adyla karmza
kacak olan ilevin kaynan gryorsunuz burada.
Haz seviyesinin yaplandrlmasyla, daha imdiden yabancla
may buraya dahil eden muhtemel ilk admm atldn gryorsunuzdur mutlaka.
Lust d blgede bir bakma kendi kendine yle der Aman!
Valla bu Ichle uramak lazm! Onunla uramaya balamasyla
leh'in mkemmel dinginlii bozulur. Lust-Ich ayrr, bunun zeri
ne ben-olmayan'n temeli, Unlust ker. Aygtn ortadan kalkt an
lamna gelmez bu, tam tersine. Bu noktada ilkel bir seviyede bir
parann koptuunu, trtklandn gryorsunuz, o kadar; znenin
tekiyle diyalektiinde buna bir deer atfetmitim, burada ise ters
ynde oluyor.
Forml udur: Ktlk yoksa iyilik de yoktur, dert yoksa iyilik de
yoktur. Bu forml sz geen iyilikle ktle mnavebeli bir nite
lik kazandrr, dozunun ayarlanmasn mmkn klar, bylece de
min birbirine eklemlendiini sylediim gsteren iftinde bir azal
ma meydana gelir, ama yalandan. nk olan biteni yeniden iyi ile
kt seviyesinde ele alacak olursak, herkesin bildii gibi hedonizm
arzunun mekanizmasn aklamakta snfta kalr, yaya kalr. nk
teki dzeye, yabanclatnc eklemlenmeye geince baka trl di
le gelir. Ne dediini bilmeyen budalalarn elinde nicedir oyuncak
olan iyinin ve ktnn tesinde trnden polemie ak szler kul
lanmak yzm kzartyor. Gene de yabanclatnc eklemlenme d
zeyinde olup biteni sze dkmek gerekiyor iyilii dourmayan
ktlk yoktur; iyilik ortaya ktnda ise ktnn tarafm tutan iyi
lik yoktur.
Bu yzden etik salt haz dzeyine konumlandnda baanszla
mahkm olur; Kant da bu yzden gayet hakl ve yerinde olarak, en
yksek iyiliin herhangi bir sonsuzlatnlm kk iyilik gibi d

nlemeyeceini syleyerek buna kar kar. nk nesnelerin
iindeki iyilik diyebileceimiz bir iyilie dair muhtemel bir yasa
yoktur.
Bu kafa kartrc terimi kullanmaya devam edecek olursak, en
yksek iyilik ancak yasa dzeyinde bulunabilir ve bu da demektir
ki, "Kant ile Sade" makalemde de gsterdiim gibi, arzu seviyesin
deki edilginlik, narsisizm ve iftedeerlilik, soldaki tabloda gsteri
len seviyede arzunun diyalektiine hkmeden zelliklerdir. Bunun
nihai evresi ise zdeleme denen eydir.
Drtnn tannmas, benim znenin blnmesi ya da yabanc
lama olarak adlandrdm ileyiin en doru ekilde ina edilme
sini salar. Peki drtnn kendisi nasl tannmtr? yle ki, zne
nin bilindnda olup bitenlerin diyalektiinin, Lust alanna; iyi,
uygun, faydal nesnelerin imgelerine yaplan gndermeyle snrl
kalabilmesi bir yana, sonuta hibir ie yaramayan belli trde baz
nesneler bulduk. Bunlar objet petit a'lar, memeler, dk, bak ve
sestir. Bilindmn znesi olarak znenin diyalektiini ortaya ka
ran nokta bu yeni terimde sakldr.
Bir dahaki sefere aktarm znesi konusuyla devam edeceim.
Soru ve Cevaplar
M. SAFOUAN Drtdeki nesne ile arzudaki nesne arasndakifa r

k kavramakta hep zorlanyordum. imdi id ile drtdeki nesne ara
sndaki fark grmemiz gerekince ipin ucunu iyice kardm.
Bakn bu bir terminoloji meselesi. Karmak gelmi de olsa sorma
nz byk incelik, nk herkese yararl olabilir.
Salmz yerinde olduu srece bir sr ho eyi arzulad
mz sanrz, ama bunlarla ilgili tek bir ey syleyebiliriz arzula
dmz sanyoruz. Bence bunlar gayet aktarlabilir seviyede ey
ler, fakat analitik kuramla ilgisi yok.
Lust alanndaki nesnelerin temelde zneyle ylesine narsisist bir
ilikisi vardr ki, sonu itibariyle akn szmona zdelemeye ge
rilemesinin sim, size Lust ve Lust-Ich olarak belirttiim iki alann
simetrik oluuyla aklanr. Darda tutamadmz eyin ieride

daima bir imgesi vardr. Ak nesnesiyle zdeleme bu kadar basit
ite. Bunun niye bu kadar zor geldiini anlamyorum; Freud'un ken
disine bile. Ak nesnesidir bu efendim.
Zaten drt nesnesine verilen deere kendileri sahip olmayan
nesnelerden bahsederken bunu gayet iyi gryorsunuz. Freud'un
gsterdii gibi, o zaman Kuzu kapamay ok seviyorum, diyorsunuz.
Tpk Falanca Hanm seviyorum der gibi, tek fark, bu kincisini o
hanma sylyorsunuz, bu da her eyi deitiriyor. Neden ona dedi
inizi bir dahaki sefere anlatacam.
Kuzu kapamay seviyorsunuz. Arzu ettiinizden emin deilsi
niz. Kasabn gzel karsnn deneyimini dnn. Havyan seviyor,
ama yemek istemiyor. Bu yzden arzu ediyor. unu anlamalsnz,
arzu nesnesi arzunun nedenidir, arzunun nedeni olan bu nesne ise
drtnn nesnesidir yani, drtnn etrafnda dnd nesne.
Benim metinlerim zerine alm birine konutuuma gre, yo
un formllerle kendimi ifade edebilirim. Arzu drt nesnesinin ya
kasna yapmaz drtde etkin olan haliyle, onun etrafnda dola
r. Fakat her arzu mutlaka drtde etkin halde olmaz. Bo arzular
ya da lgn arzular da vardr, onlar una dayanr mesela bir ey
size yasakland iin o arzu sz konusudur. Yasakland iin bir
sre onu dnmeden edemezsiniz. Bu da arzudur. Ama iyi bir nes
neyle iiniz olduunda bunu her defasmda ak nesnesi olarak tanm
larz bu bir terminoloji meselesidir, ama hakl nedenleri olan bir
terminoloji. Bir dahaki sefere ak, aktarm ve arzu arasndaki iliki
den bahsederek, bu nedenleri aklayacam.
10 Haziran 1964
XIX
Yorumdan Aktarma
Bertin alan ile tekinin alan.

Eretileme.
Yorum her anlama ak deildir.
znenin belirlenmemi ve belirlenmi oluu.
Ak, aktarm ve arzu.
Kle.
Ben ideali ve petit a.
BUGN gndeme getireceklerim terimler bakmndan maalesef pek

tamdk gelmeyecek.
zdeleme, idealizasyon, yanstma, ie atma gibi en bildik te

rimleri kullanacam. Ele alnmas kolay terimler deil bunlar, zel
likle de zaten bir anlamlan olduu iin.
zdelemekten daha sradan ne olabilir? Hatta dncenin te
mel ilemi gibi grnyor. Daha soruturmac bir psikoloji yakla
mnda idealize etmek de ok ie yarayabilir. Yanstma ile ie atma
ise bazlarna rahatlkla madalyonun iki yz olan iki terim gibi ge
lir. Halbuki epey nce belirtmitim belki unun farkna varmak
lazm bu terimlerden biri simgeselin hkimiyeti altodaki alana,
teki ise imgeselin alanna denk der, o halde, en azndan belli bir
boyutta birbirleriyle karlamazlar.
Btn anlam kaymalarnn ve karklklarn nedeni bu terimle
ri, anladmz kadaryla ve dahas yaygm anlaytaki tek boyut
zerinden soyutlanm haliyle anladmz kadaryla, sezgisel ola
rak kullanmamzdr. Sylemin btn elerinin ortak kaderi budur.
Sradan sylemde, konuan kii en azndan anadilinde kendini o ka
dar emin ve o kadar usturuplu ekilde ifade eder ki, bir szn doru
kullanmnn ne olduunu bilmek iin o dilin en sradan kullancs
YO RUM DAN AKTARIM A I 259
na, eitimsiz insana bavurulur.

nsan sadece konumak istediinde, genelde bilim alannda ra
hat eden birinin sarld basit gerekilikten ok daha farkl olan,
dilin temel topolojisine ynelir. Baz szlerin doal olarak kullanl
mas, mesela hakikaten rasgele seelim kendi bana (d part
soi), ister istemez (bon gre mal gre) veya yaplacak zj'ten (une chose faire) farkl olan bir i evirmek (une affaire), znenin iinden
geldii gibi konutuunda iinde kendini tand ve onu sarmala
yan topolojiyi yanstr.
Eer psikanalistlere hitap ederek, demin sraladm szlerin her
birini kullanrken hangi gizli topolojiye gndermede bulunduklar
n belirlemeye alacak olsam, ou zaman eitimsizlikten dola
y ifade etmeye gleri yetmese de elbette btnnde genel ola
rak sradan dilin kullancsyla ayn dolayszlk iinde bu szleri
doru kullandklar ortaya kar. Elbette bir gzlemin sonularyla
uramay kafalarna koyup, anlamadklar yerleri anlamaya al
rlarsa bu sonulan zoraki kullandklar grlecektir. Byle du
rumlarda pek az kii sznn arkasnda duracaktr.
Dolaysyla bugn psikanalizin daha nce bahsettiim bir topo
lojinin apaklyla uyumlu hale getirebilmek zere baz kelimele
ri nasl usturuplu kullandna bakyorum; bu topolojiyi tahtaya iz
diim, balangtaki leh'in, en nihayetinde sinir aygtnda nesnel
letirilebilen leh'in alann gsteren emada canlandrmtm, homeostazm alannn Ich'idk bu ve Lust'un, yani hazzn alan Unlust'un alanndan ona kyasla ayrt edilir.
Daha nce de belirttiim gibi, Freud mesela Triebe zerine ma
kalesinde leh seviyesini gayet gzel ayrt eder; leh'in hem rgtlen
mi gibi grndn, ki bu narsisizm emaresidir, hem de bu ekil
de gerein alanna tam anlamyla eklemlendiini vurgular. Gere
in iinde leh sadece, Lust'un etkisiyle, kendi alanna homeostazm
geri dn gibi yansyan eyi ayrt eder, ona bir ayrcalk tanr.
Fakat homeostaz kolaylatrmayan ve ne pahasna olursa olsun
Unlust olarak kalan ey, onun alanna daha fazla nfuz eder. Bu yz
den Unlust cinsinden olan ey bene ben-olmayan gibi, deilleme
gibi, benin trtklanmas gibi kaydolur. Ben-olmayan kendisini ev
releyen engin gereklikle karmaz. Ben-olmayan, yabanc cisim,
fremde Objekt olarak ayrt edilir. Euler tarz iki kk emberin

iinde oluan kesik ay eklinde grebilirsiniz onu. Tahtaya baknz.
Dolaysyla, bir bilgin nasl ileyiini kefettii nesneye yabancy
sa, biz de haz seviyesinde kendimize nesnelletirilebilir bir temel
yaratabiliriz.
Mesele u ki, bundan ibaret deiliz ve yle olmamz iin bile ay
n zamanda dnen zne olmamz gerekir. Dnen zne olarak
ise bambaka bir biimde olaya dahil oluruz, nk dnyaya gelme
mizden epey ncesinden beri orada olan tekinin alanna tabiyizdir; onun tedavldeki yaplan bizi zne olarak tanmlar.
Bu durumda, analiz alannda uramamz gereken farkl olayla
rn hangi alanda meydana geldiini bilmek nemlidir. Bazlar ilk
alan seviyesinde leh.'in alannda meydana gelir, bazlar ise bun
lar birincilerden ayrt etmek yerinde olur, nk birbirine kartrr
sak hibir ey anlayamayz dier alanda, tekinin alannda. Sz
geen dier alanda, yabanclama ve ayrlk olarak tanmlayp ifade
ettiim iki ilevde meydana gelen temel eklemlenmeleri size gs
terdim.
Bugnk sylemimin devam, daha nce ortaya koyduum bu
iki ilev zerine dndnz varsaymna dayanyor yani, bu
ilevlerin farkl seviyelerdeki ileyilerine bakarak onlar snamaya
altnz varsayyorum.
Yabanclamay oluturan o ok zel vel'in baz sonularn
znenin askya alnmas, tereddd, anlamn d gibi daha
nce Ya varlk ya anlam formlnden tretilen Ya czdann ya cann
veya Ya zgrlk ya lm gibi bildik biimlerle somut olarak gs
termeye altm. Bu szleri ileri srerken belli bir teredddm de
yok deildi; bu yzden sizden ricam bunlara hemencecik fazla an
lam yklemeye almamanz, yoksa aceleye getirilmi olurlar, hal
buki alelacele byle bir sylemle ortaya kmaktan kanmalyz.
Bununla birlikte, u anda, nmzdeki yl olabilirse seminerle
rimde ele almaya alacam meseleyi de aklyorum. znel g
rler olarak adlandrabileceimiz bir mesele olacak bu. nk
analizin temellerine dair btn bu hazrlklar normalde, analizin ar
zu temelinde ifade edilmesi halinde gzler nne serecei rnei
karmzda grebileceimiz ekilde gelimeli ne de olsa znenin
YO RUM D AN AKTARIM A I 261
konumu dmda hibir ey doru drst merkez alnamaz.

O halde, ne zerine znel grler? Hemen grnenle yetinecek
olsaydm yle derdim: Varolu zerine znel grler. Bu szn
halihazrda ortalkta bulunmasndan kaynaklanan btn avantajla
ryla byle derdim. Maalesef bunu sadece nevrozlu kii seviyesinde
yerli yerinde kullanabiliriz ama bu da fena deil. Bu yzden var
olma znel grleri diyeceim. Balmn bu olacana imdiden
sz vermiyorum, belki daha iyisini bulurum, ama her halkrda ko
nu bu olacak.
1
Devam edelim. Daha nce, bana gre tehlikeli olan taraflarm d
zeltmek amacyla bahsettiim bir makalede, takdire ayan bir a
bayla, bilindmda ikin olarak bulunan dilin yapsna dair ileri
srdm grlere bir ekil verilmeye allyor. Sonuta ereti
lemeyle ilgili verdiim forml tercme etmekten teye gitmeyen
bi formle ulalyor. Temel nitelikte ve kullanl bir forml bu,
nk temelinde gstereni younlatrma ilemi yatan bilindnn
hangi boyutta ortaya ktn aa vuruyor.
Yaratt eretileme etkisinden dolay, gstereni younlatrma
ilemini en ufak bir iirsel eretilemede bile apak grrz kuku
suz. Bu yzden "Boaz Uykuda"dan* rnek verdim. La Psychanalyse'
deki "Bilindmda Harf/Lafz Sreci" ("L'Instance de la lettre dans
l'inconscient") balkl makaleme bakabilirsiniz.** Btn iirler ara
sndan, Fransz dilinde belleklerde en fazla yer etmi iiri setim.
ocukluunda "Boaz Uykuda"y ezberlememi kimse var mdr?
Psikanalistlerin kullanmas iin hi de fena bir rnek deil, hele de
benim bu iiri ortaya srdm noktada, yani baba eretilemesini
ne srmemle aym srada.
Sylediklerimi tekrar etmeyeceim; ama tabii bu iiri gndeme
getirmekten maksadm, iirin kiisi olan hem ilahi baba hem de
Tann'nn arac konumundaki Boaz'm, iirde [Ekin] destesi ne ha*
Victor Hugo'nun iiri. Konusu Rut ile Boaz'n Tevrat'taki hikyesinden aln
mtr. -.n.
** Bkz. Ecrits, a.g.y., 1966, s. 506. -.n.
sisti ne de garezle dolu eretilemesiyle belirtilmesinin, anlamn ya

ratlmasna nasl katkda bulunduunu gstermek. Bu eretileme
nin at anlam boyutu, en sondaki yldz dolu gk tarlasna frlat
lp atlm altn orak imgesinin canlandrd anlamdan hi de aa
kalmaz. Hatta iirdeki gizli boyut budur. Zannettiinizden de gizli,
nk Jpiter'in yeryzn Kronos'un kanyla sularken kulland
budama bandan bahsetmem de bunu aklamaya yetmez. Bura
daki idi edilme boyutu, kutsal kitap perspektifinden, bambaka
bir olay olup, orada mevcut bulunan btn tarihsel olgularn yank
laryla birlikte iin iindedir, Boaz'm Tann'ya yakarlar da bunlara
dahildir: Benim gibi yal bir adamdan nasl bir nesil doar?
Fark ettiniz mi bilmiyorum, Babann Adlar stne vermeyi
planladm semineri bu sene yapsaydm ok daha iyi anlardnz
ad telaffuz edilemeyen Tanr ksr kadnlarn ve ya gemi erkek
lerin dnyaya ocuk getirmesini salayan tanrdr. Seilmi halkn
kaderine dair gelenein gndeme getirdii, babaln znde biyo
lojiyi aan bir niteliinin olmas, ilk bata bir yanyla bastrlmtr;
bu nitelik, gizli kalan anlamla buluamamanm, dustukhia'nm, ya
ratt topallamann, tkezlemenin ve belirtinin mulaklnda hep
yeniden ortaya kar.
Sz ettiimiz boyutla tekrar tekrar karlarz ve demin bahset
tiim yazarn yapmaya alt gibi eer kuralna uydurmak niye
tindeysek, aslnda onun yaptndan ok daha dikkatle ele almam
z gerektirir yani, bir bakma gsterenle gsterilen arasndaki ba
n bir izgiyle vurgulanmas sonucunda ortaya kan kesirin iin
kuralna uygun olduuna gvenerek ele alnmaldr. Bu izginin ba
z anlarda gsterenin gsterilenle ilikisinde, terimin matematikteki
anlamyla kesir olarak kullanlmasna karlk gelen bir deerin ia
reti olduunu dnmemiz hi de haksz ve yersiz kamaz. Ama el
bette tek kullanm bu deildir. Gsterenle gsterilen arasnda an
lam etkisine ait bir iliki daha vardr. Eretilemede anlam etkisinin
vurgulanmas sz konusu olduunda, bu izgiyi kesinlikle kesirli
bir dnmde ihtiyatszca ve daha nce olduu gibi rasgele kulla
namayz eer bir orant ilikisi olsayd bu mmkn olurdu.
S'
F ( f ) s s s ( +)J
s
Eretilemenin forml
Sz geen makaledeki
deitirilmi forml
A C
Kesirli saylar sz konusu olduunda x rnn drt kat15
l bir formle dntrebiliriz; o zaman mesela yle olur: .
Eretileme iin byle yapmann ok akllca olaca dnlm ve

yle gerekelendirilmi: Eretilemeyi somutlatran, onun vasta
syla yeni bir anlamn yaratlmasn salayan ve ifade bulmasyla
bilindmda arlk oluturan en son gsterene, bilindmda birbi
rine tutturulan iki gsterenin karlk gelmesi gerekir.
Bunun doyurucu bir forml olmad kesin. Her eyden nce
gsterenin kendisiyle arasnda byle bir iliki olamayacam bilme
miz gerekir; gsterenin zellii, mantk hatasna yol amakszn
kendi kendini gsterememesidir.
Bu konuda ikna olmamz iin, matematii her ynyle mantk
sal bir kurala uydurmaya altmzda ortaya kan atklar ha
trlamamz yeterlidir. Kendi kendilerini iermeyen kataloglarn katalou hi kukusuz kendi kendini iermeyen katalogla ayn katalog
deildir tanmda bahsedilen katalog olduunda bakadr, o kata
logun iine giren katalog olduunda baka.
unun olduunu kolayca fark edebiliriz, ikame edici bir gste
ren baka bir gsterenin yerine geerek eretileme etkisini olutu
rur. Gstereni kovalayp baka yere yollar. Eer kesir gibi kullanma
ihtimalini sakl tutmak istiyorsak, kaybolan gstereni, bastrlan
gstereni ana bl iaretinin altna, yani paydaya, unterdriickt'e, yol
larz.
Dolaysyla, orada yazld gibi yorumun her anlama ak oldu
unu sylemek; bunun nedeni olarak ise yorumun bir gsterenle

br gsteren arasndaki badan ibaret olduunu, dolaysyla dizginlenemeyen bir ba olduunu belirtmek yanltr. Yorum her anla
ma ak deildir. Bu, analitik yorumun belirsiz niteliklerine kar
kanlar karsnda yelkenleri suya indirerek aslnda btn anlamlarn
mmkn olduunu kabul etmek demektir ki, tamamen samadr.
Yorumun etkisinin, znede samaln zn, Freud'un deyiiyle
kern'mi seip ayrmak olduunu sylemi olmam yorumun kendisi
nin samalk olduu anlamna gelmez.
Yorum herhangi bir anlam deildir. Formlde s'nin yerine gelir
ve ilikiyi tersine evirerek dilde gsterenin gsterilen etkisine b
rnmesine neden olur. ndirgenemez bir gsterenin ortaya kma
yol aar. Her anlama ak olmayan s seviyesinde yorumlamak gere
kir, s herhangi bir ey olamaz, sadece yaklak bir anlam ifadesidir;
yorumu bu s seviyesinde yapmak gerekir. znenin bilind sz ko
nusu olduunda, zengin ve karmak olup indirgenemez, non-sensical, yani anlamszlktan rlme eitli gsteren elerim ortaya
kartan ite budur. Ayn makalede, Leclaire'in almas,* anlaml yo
rumun snn ap gsterenin anlamszlna doru ilerlemesini bil
hassa iyi aklamtr; takntl hastasyla ilgili Poordjeli adm verdi
i forml ne srer; licorne (tek boynuzlu at) kelimesinin iki hece
sini birbirine balayan bu forml, arzusunu canlandran btn bir
zinciri dizisine dahil etme imknn verir ona. Nitekim daha sonra
yaymladklan da meselenin daha da tesinin olduunu gsterir.
X
O . s, s', s", s'".
S
S
S (i (a', a", a",...))
*
Serge Leclaire'in makalesi iin bkz. "Therese, ou de la pulsion de mort", On
tue un enfant iinde, Paris: Seuil, 1981, Points Essais dizisi, s. 57 vd. -.n.
Yorum her anlama ak deildir. Herhangi bir yorum deildir.

Anlam ifade eden ve karlmamas gereken bir yorumdur. znenin
aa kmasnda esas nemli olan bu yorum deildir ama olsun.
Esas olan onun zne olarak bu anlamn tesinde hangi gsterene
hangi indirgenemeyen, travma yaratan anlamszla tabi olduu
nu grmesidir.
Deneyimin neyi somutlatrdn tasavvur etmenizi salar bu.
Freud'un byk psikanalizlerinden birini alnz, hepsi iinde en b
yn, en sansasyonel olann kastediyorum, yani Kurt Adam gz
lemini nk orada dlem ile gerekliin yer deitirme mese
lesinin hangi noktada birbirine yaklat, bunun kkensel olarak
bastrlm bir gsteren gibi ilev gren nor-sensical, indirgenemeyen bir ede meydana geldii, baka her yerde olduundan daha
iyi grnr. Okumanzda size rehberlik etmesi iin, ipucu olarak
Kurt Adam'da ryadaki pencerede aniden kurtlarn belirivermesinin, znenin kaybmn temsilcisi olarak, s ilevi grdn syleye
ceim.
Srf zne aaca tnemi bu yedi kurdun bakyla bylendiin
den deil; bu arada izdii resimde sadece be kurt grnyor. On
larn bylenmi bak znenin ta kendisidir de ondan.
Tm bunlar bize neyi gsterir? znenin yaamnn her evresin
de her an bir eyin gelip bu kkensel gsterenin tayin edici emare
olarak tad deere yeniden biim verdiini. Bu sayede, znenin
arzusunun diyalektii, tekinin arzusuyla oluan bir arzu olarak
doru bir ekilde kavranr. Babann, kzkardein, annesinin, hizmet
kr Groucha'mn bama gelenleri hatrlayn. tekinin arzusuyla ili
kide oluan anlam olarak kesirin pay ksmna yerletirilecek eyle
znenin bilind arzusunun zenginletii pek ok evre gelip geer.
O zaman bakn ne olur. Mantken, znenin X olarak, sadece Urverdrngung'la* o ilk gsterenin zorunlu dyle olutuu bir
nn gerekli olduunu gz nnde bulundurmanz rica ediyorum.
zne Urverdrngung etrafnda oluur, ama bu haliyle bir eyin ye
rini tutamaz nk o zaman bir gsterenin [zneyi] baka bir
gsteren iin temsiline ihtiya vardr, halbuki bu noktada gsteren
* Alm. "kkensel bastrma", -.rt.
bir tanedir ve o da ilk gsterendir. Bu X'in iki yz vardr bir yan

da anlamn alta dt o oluma n, ki onu bilind seviyesinde
ki ileyiinde bir yere oturturuz; dier yanda kesirden hareketle d
nebileceimiz o iliki iinde i gren geri dn etkisi. Bunu or
taya atarken ihtiyatl olmak lazm, ama dilin etkisi onu bize gayet
gzel fark ettirir.
Herkesin bildii gibi eer paydada sfr varsa kesirin deerinin
artk anlam yoktur, ama genel kabule gre, matematikteki ifadesiy
le sonsuz bir deer kazanr. Bir bakma znenin oluum evrelerin
den biri budur. Birincil gsteren tamamen anlamsz olduundan,
znenin deerini sonsuzlatrma grevini stlenir; btn anlamlara
ak olarak deil, btn anlamlan ortadan kaldrarak yapar bunu, ki
bu baka eydir. Bu benim neden zgrlk kelimesini iin iine sok
madan yabanclama ilikisini ele alamadm aklar. znenin ra
dikal anlam ve anlamszlnda zgrlk ilevine temel oluturan
ey tam da btn anlamlan ldren bu gsterendir.
Bu yzden bilindnda gsterenin btn anlamlara ak oldu
unu sylemek yanltr. Btn anlamlardan azade olan zneyi
oluturur, ama bu znenin belirlenmedii anlamna gelmez. nk
pay ksmnda sfrn yerinde anlamlar yazldr, bunlar tekinin ar
zusuyla ilikide diyalektikletirilmi anlamlardr ve znenin bilindyla ilikisine belli bir deer katarlar.
Gelecek yl seminerimin devamnda analiz deneyiminin bizi na
sl bir biimselletirme arayna soktuunu; znenin sonsuzluunu
arzunun sonluluu araclyla ortaya koyabilmenin ancak Kant'n
felsefi dncenin ekim alanna girmesiyle birlikte, taptaze bir ba
k asyla olumsuz byklk ad altnda yepyeni bir kavram dev
reye sokmasyla mmkn olduunu gstermek gerekecek.
Taze bak as nemli tabii, nk filozoflan eksi birin sfr ol
madm dnmeye zorlamakla, insanlarn "Bize ne!" deyip byle
konulara kulam tkamas arasnda fark var. Gene de aslnda fel
sefenin neyi nasl telaffuz ettiini esas almann tek faydas da bu
sonuta insanlar tm kefettiklerini her an unutabilmeleri sayesinde
hayatta kalabiliyorlar, znel keiflerini kastediyorum. Tabii insan
larn unutmasyla o keifler keif olmaktan kmyor, ama bu du
rumda asl onlann sonulan insani an fethetmi oluyor. nsann ne
olduunu bilmedii bir ey tarafndan fethedilmesinin bazen kor

kun sonulan oluyor, bunlarn en bata geleni de kafa kankl.
O halde idi edilme karmaasnn dayanaklarndan biri olarak
olumsuz bykl gstermeliyiz, yani fallus nesnesinin iine da
hil olduu olumsuz etki.
Tadmlktan teye geemedik, ama aktarmakta yarar grdm.
2
Artk esas tarttmz konuda ilerlememiz lazm yani aktarm.
Sze tekrar nereden balayalm? k noktas olarak bildii varsa
ylan zneye dayandnlmad takdirde aktanm dnlemez.
O znenin neyi bildii varsaylr, bugn bunu daha iyi gryor
sunuz. Formle edildii andan itibaren artk kimsenin kaamayaca
eyi bilir tek kelimeyle, anlam.
Elbette bu anlam nce znenin arzusu boyutunu ortaya koymam
da bu yzden onun anlam geri eviremeyeceini de ima eder.
Sz ettiimiz bu ayncalkl nokta, hibir bilginin olmad mut
lak bir nokta niteliini kendisinde bulabileceimiz tek noktadr.
Mutlak olmasnn nedeni hibir ekilde bilgi olmayp aslnda zne
nin arzusunu, aa kartlmas gereken eyin zmyle birleti
ren balant noktas olmasdr.
zne bu temel dayanak, yani sadece arzu znesi olduu iin bil
dii varsaylan zne zerinden oyuna katlr. Peki ne olur? En bildik
haliyle aktanm etkisi olarak adlandnlan durum olur. Bu etki aktr.
Her ak gibi onun da, Freud'un belirttii gibi sadece narsisizm ala
nnda saptanabilecei aikrdr. Sevmek esas olarak sevilmeyi iste
mektir.
Aktanm etkisinden doan ey aa kmaya direnir. Ak bura
da temel ilevi olarak gze arpan yanltma ileviyle kendini gste
rir. Ak kukusuz bir aktanm etkisidir, ama onun diren yzdr.
Yorumlayabilmek iin bu aktanm etkisine bel balanz, ayn zaman
da da onun zneyi yapacamz yorumun etkisine kapal hale getir
diini biliriz. Yabanclama etkisi burada aka grlr; bizim
oluturduumuz etki, znenin tekiyle ilikisi erevesinde bu ya
banclama etkisinde ifadesini bulur.
Bu noktada unu belirtmemiz yerinde olur hep gz ard edi

len, Freud tarafndan ifade edilen, fakat aslnda aktarmn gerekesi
deil nedeni olan bir nokta hibir eye temsili olarak, yokluun
da, gyabnda ulalamaz. Bu sylediimiz u anlama gelir, aktarm
doas gerei, daha nce yaanm bir deneyimin glgesi deildir.
Tam tersine, analistin arzusuna tabi olmasyla zne, kendini sevdi
rerek, aslmda bir yalan olan o ak denen eyi ileri srerek, onu bu ta
bi olma ilikisinde yanltma arzusundadr. Aktarm etkisi, halihazr
da imdi ve burada tekrarlanan bu yanltmaca etkisidir.
Aynen olmu bir eyin tekrar gibi olmasnn tek nedeni biimi
nin ayn olmasdr. Ektopi* deildir. Akn eski yanltmacalanmn
glgesi deildir. Safi yanltma ilevinin imdiki zamanda bir kenara
ayrlmasdr.
Bu yzden aktarm ak denen akn gerisinde analistin arzusu
ile hastann arzusu arasndaki bam teyit edilmesi yatar. Freud'un
meslektalarnn yreine su serpmek, gz boyamak niyetiyle "el
abukluu, marifet" syleyiverdii Sonuta bu olsa olsa hastann
arzusudur szleri bunun ifadesidir. Evet, hastann arzusudur ama,
onun analistin arzusuyla karlaan arzusudur.
Analistin arzusuna henz bir isim vermedim demeyeceim,
nk arzuya ne isim verilir? Arzunun ancak etrafndan dolalabilir. Tarihteki pek ok ey bu noktada bize ipucu verir.
Psikanaliz etiinin Stoac etikte yansmalarn bulmamz ilgin
deil mi? Tabii buralara pek az girebileceiz. Size bunu gsterecek
vaktim olmayacak ama, Stoac etik en temelinde, Hristiyanlkta da
Senin istediin olsun!** ifadesiyle ortaya konan, tekinin arzusu
nun mutlak naipliini kabul etmek deil midir?
Bizim ok daha radikal bir ifade getirmemiz beklenir. Soru efen
dinin arzusuyla klenin arzusu arasndaki iliki zerinden sorulabi
lir. Hegel sorunun zldn syler, hibir ekilde zlmemi
tir.
*
Bir organ veya dokunun vcutta normal olarak bulunmas gereken yerden
farkl bir yerde bulunmas, -.n.
** Gklerdeki Pederimiz duasndan alnma szler: "Gklerdeki Pederimiz /
adn yceltilsin, / hkmdarln gelsin, / gklerde olduu gibi / yeryznde de
senin istediin olsun (...)." -.n.
Bu sene iin szlerle vedalamamz yakn olduuna gre, gele

cek sefere son dersimi vereceime gre, izninizle birka noktay be
lirtmek istiyorum, bunlar size devamnda hangi istikamette ilerle
yeceimizi gsterecektir.
Efendinin kendi yerini lm varsaymyla olan kkensel bir ili
ki zerinden belirledii doruysa, ona arzuyla anlalr bir iliki at
fetmek ok zordur. Hegel'deki efendiden bahsediyorum, antik am
efendisinden bahsetmiyorum, tandk birka yle portre var, mesela
Alkibiades, onun arzuyla ilikisi gayet barizdir. Sokratese gelip ne
olduunu bilmedii ama agalma adn verdii bir eyi sorar. Bazla
rnz bilir, bir vakitler bunu kullanmtm.* Bu agalma'y tekrar kul
lanacam, Alkibiades'in bakm kuatan puslu havada bu muam
ma btn iyilerin tesinde bir eyi temsil eder.
Sokrates'in ona, genliinde syledii gibi Ruhunla megul ol
demek yerine grbz ve katlam bir adama uygun szlerle Arzun
la megul ol, kendi iine bak [Franszca deyimdeki syleniiyle, ken
di soanlarna bak] diye cevap vermesini, aktarm saptama tekni
inin ilk tasla olarak grmemek elde mi? Platon'un bu soanlar
adeta bir soytar olan, nemsiz ve sama bir adamda ete kemie b
rndrmesi de ayrca ironinin dik lsdr. Platon'un Agathon'un a
zndan sylettii akn doasna dair dizelerin ondaki soytarla
yakn den abesle itigalin bir iareti olduuna ilk dikkati eken
ben oldum sanrm; kukusuz bu soytarlk Agathon'u bir efendinin
arzusunu kendi stne ekmeye en az msait nesne haline getirir.
Ayrca admm Agathon,** yani Platon'un en yksek deeri atfettii
isim olmas, kasten deilse de ona hi tartmasz bir ironi katar.
Bylece efendinin arzusu, tarih sahnesine girdii andan itibaren,
doas gerei en akn terim olarak gze arpar. Buna karlk Sokrates kendi cevabn almak istediinde, soruyu kendi arzusunu ileri
srme hakkna hi sahip olmayan kleye yneltir. Freud bir yerde
Akln sesi alaktr ama hep ayn eyi syler, der. Freud bilind ar
zu hakknda da tamamen ayn eyi syler diye bir benzerlik kurmu
*
Platon'un len'va.de deersiz bir kutunun iindeki deerli ey. Yorumu iin
bkz. Le siminaire, Livre VIII: Le transfert (1960-1961). -.n.
** Yun. "iyi, iyilik": -.n.
PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI l 270
yorum. Onun da sesi alaktr ama srardan hi vazgemez. Belki de

ikisi arasnda bir alaka olduundan byledir. Belki de analistin ar
zusunun ne olduunu saptamak gerektiinde, belli bir akrabalk an
lamnda kleye dnp bakmalyz.
3
Sizden ayrlmadan nce gelecek sefer iin iki uyanda bulunmak is
tiyorum; Freud'un zdelemenin ilevini saptamasna dayanan iki
uyan.
zdelemenin muammal taraflan vardr, hele ki Freud'un ken
disi iin. Sanki aktaki gerilemenin byle kolayca zdeleme ek
linde ortaya kmasna aar gibidir. stelik de ak ile zdeleme
nin belli bir seviyede birbirinin ayn olduunu ve narsisizm ile nes
neye an deer vermenin, Verliebtheit'm* akta tamamen ayn ey
olduunu vurgulayan metinler kaleme alm olduu halde.
Freud burada durur metinlerde ngilizlerin deyiiyle bunun
eitli clue'lanm bulun ltfen, izlerini, braktklan ipularn. Bana
kalrsa bunun nedeni, bir noktann yeterince ayrt edilmemi olma
sdr.
Massenpsychologie und Ich-Analyse'rn** zdelemeye aynlm blmnde, ikinci zdeleme biimini vurguladm, bylelikle
ben idealinin ekirdeini, temelini oluturan einziger Zug, tek izi
i saptayp onu oradan kopartmay amaladm. Nedir bu tek izik?
Lust alanndaki ayncalkl bir nesne midir? Hayr.
Tek izik, Freudun ilk zdeleme biimiyle balantsn kurdu
u narsisist zdelemenin ilk alannda bulunmaz aslmda ilgin
ekilde Freud bunu anneye libidinal yatrm yaplmasndan da nce
gelen, kesinlikle mitolojik bir zamana ait, babaya atfedilen bir mo
delde, bir tr ilevde cisimletirir. znenin tutunduu tek izik ar
zunun alanndadr, arzu ise ancak gsterenin hkmranl altnda,
znenin tekiyle ilikisinin olduu seviyede oluabilir. Tek iziin
* Alm. "sevdalanmlk" ,-.n.
** Kitle Psikolojisi [ve Ben Analizi], ev. Kamuran ipal, stanbul: Cem, 1998;
bu bal Lacan biraz ileride "Kolektif Psikoloji" diye tercme edecek, -.n.
ilevini belirleyen tekinin alandr, Freud'un o sralar gelitirdii

topografide idealizasyon ve ben ideali zdelemenin nemli
bir evresi ondan hareketle oluur. Bu ilk gsterenin izlerini ilkel bir
kemiin zerinde size gstermitim; avc kemiin zerine entik
atarak hedefe ka kere isabet ettirdiini sayyordu.
Ben idealinin etkilerinin ana k noktas birli gsterenin Lust
alannda ilev gstermesini salayan kesimede, baka deyile, bi
rincil narsisist zdeleme alannda yatar. lkin ayna karsnda onu
tayan ebeveyn olarak grd o varln; ben idealinin aynadaki
grntsn baka bir yerde betimlemitim. Aynada kendisine ba
kan kiiyi dayanak noktas alarak ona tutunan zne, ben idealinin
deil ama ideal beninin,' kendi kendinin houna gitmek istedii o
noktann orada beliriini grr.
Ben idealini oluturan ilev, itici g, etkili ara budur. Geen
lerde kk bir kz bana artk kendisini ho bulmas iin birinin
onunla ilgilenmesinin zamannn geldiini syledi. Bylelikle akta
rmn ilk evresinde devreye giren itici gc masumca itiraf ediyor
du. znenin analistiyle ilikisinin merkezi, ben ideali denen bu ay
rcalkl gsteren seviyesinde bulunur; o noktada zne kendini ho
nut edici olduu kadar sevilen biri gibi de hisseder.
Fakat, tamamen farkl nitelikte bir zdelemenin kurulmasna
yol aan ve ayrlk sreciyle devreye giren bir ilev daha vardr.
Analizin kefettii o ayrcalkl nesneden sz ediyorum, gerek
lii bile tamamen topolojik olan, drtnn etrafnda dolat, ana
lizde yamamakta olduunuz dokuda orap yamama yumurtas gibi
bir knt brakan o nesne objet a.
Bu nesne, gsterenin hayatma girmesi zerine insann cinselli
in anlamn ortaya karmas sayesinde drtde tanmlanan ve be
lirginleen eyi destekler. nk insan gsterenleri de tand iin,
onun gznde cinsellik ve cinselliin tad anlamlar hep lmn
mevcudiyetini hazr ve nazr hale getirme gcne sahiptir.
Yaam drts ile lm drts arasndaki ayrm, drtnn iki
ynn temsil ettii srece dorudur. Fakat btn cinsel drtlerin
bilindmda anlamlar seviyesinde ifade bulduunun dnlmesi
artyla; yle ki cinsel drtler lm aa kartr yalnz ve yal
nz gsteren olarak lm, nk lm-iin-varlktan sz edilebilir
mi? Gsteren olan lmn hangi artlarda, hangi belirlenimcilik

erevesinde tedavide tam tehizat boy gstereceini anlayabilme
nin tek yolu aradaki ilikileri bizim yaptmz ekilde kurmaktr.
Objet a'nn ilevi sayesinde zne, yabanclamaya temel tekil
etmesi anlamnda, varln bocalamasna bal olmaktan kp ko
par. Epeydir bu ilevin varlna iaret eden yeterli sayda ipucu k
mtr karmza. Ben vaktiyle szel varsany belirtmek iin kullan
dmz terimin seslerin anlamn bilmeden szel varsannn
grngbilimini kavramamzn imknsz olduunu gstermitim.
Ancak ses nesnesi orada mevcut bulunduu takdirde percipiens
de mevcut olabilir. Szel varsam yanl bir perceptum deildir, yo
lundan sapm bir percipiens'tir. zne szel varsansnda ikin ola
rak mevcuttur. Bu olasln orada duruyor olmas, percipiens'in
badatrlmas bakmndan, analizden ne elde etmeye altmz
sorusunu bize sordurmaldr.
Analize gelinceye kadar bilginin yolu hep znenin ve percipiens'm arndrlmas ynnde gelien bir yol olarak izildi. Peki! Biz
de, znenin teminatn onu destekleyebilecek olan o pespaye eyle,
varlnn gerekli olduunu ileri srmekte haksz saylmayacamz
petit a'yla karlamasna dayandrdmz sylyoruz.
Sokrates'i dnn. Sokrates'in kat safiyeti ile atopia's, hibir
snflandrmaya sokulamayan zgn deneyimi birbiriyle bantl
dr. Her an devreye giren demonik bir ses vardr.
Sokrates'e klavuzluk eden sesin Sokrates'in kendisi olmadn
m syleyeceksiniz? Sokrates ile sesi arasndaki iliki kukusuz bir
muammadr, nitekim on dokuzuncu yzyln banda bu konu pek
ok vesileyle psikograflann azn sulandrmtr; bu bakmdan on
larn cesaretini takdir etmemiz gerekir, nk imdi olsa kimse bu
konuya dokunmaya kalkamazd.
Alg znesinden bahsederken neyi kastettiimizi bilmek bak
mndan sorgulanmas gereken yeni bir ipucudur bu. Sylemediim
eyi bana syletmeyin analistin sesler duymas gerekmez. Ama
gene de eski tfek bir analistin, dorudan Freud'un rencisi ve ta
nd olan bir Theodor Reik'n kitab Listening with the Third Ear'
(nc Kulakla Dinlemek) okuyun dorusu forml tasvip et
miyorum, sanki sar olmak iin iki kulak yetmezmi gibi. Ama bu
nc kulan, yanltc durumlara kar kendisini ikaz etmek iin

konuan bir sesi duymaya yaradm iddia ediyor hastann yanl
tc szlerinin arkasnda konuann kim olduunun duyulabildii
gzel alardan, kahramanlk andan kalma biri.
O gnden bu yana muhakkak ok yol aldk, nk biz bu dolam
bal yollar, blnmeler arasnda, kukusuz henz pek az kendini
gstermi olan objet a'y nasl tanyacamz biliyoruz.
Soru ve Cevaplar
P. KAUFMANN Boazla, Reikla ilgili aktardklarnzla Ryalarn

Yorumu
yedinci blmnn banda babayla ilgili syledikle
riniz arasnda bir tr iliki var sanki, deil mi?
O ok bariz. Uyuyor ite. Uyuyor ki biz de onunla uyuyalm, yani ne
anlamak lazm geliyorsa bir tek onu anlayalm.
Freud'un meseleleri brakt yerden tekrar ele almak iin Yahu
di geleneinden bahsetmeyi dnyordum, nk sonuta Fred'
un tam da znenin blnmesinden bahsederken elinden kalemi b
rakmasnn bir nedeni olsa gerek; stelik hemen onun ncesinde
Musa ve Tektanrclk'la Yahudi geleneini en radikal biimde sorgulamken. ddiasn dayandrd kantlar, hatta izledii yol, tarih
sel bakmdan itiraz edilir nitelikte olsa da, gene de Yahudi tarihinin
gbeine, peygamberlik geleneiyle bir baka mesaj arasnda apa
k ortada olan radikal bir aynm getirmesi kendisinin de bilincin
de olduu gibi ya da en azndan kendisinin de yazd gibi haki
katle gizli ittifakn analist olarak yaptmz almann temel bir
ilevi haline getirmek anlamm tayordu. Oysa ki hakikatle her tr
l gizli ittifakndan uzaklatmz lde hakikate gvenebiliriz,
kendimizi ona adayabiliriz.
Burada hepimiz birbirimizi tandmza gre ve sonuta az da
olsa aramzda psikanaliz camiasnda olan bitenlerden haberdar olan
birileri bulunduuna gre, size elenceli bir ey syleyebilirim. Bu
sabah bana hayatn, hayal krklklarn anlatan birini dinlerken bir
yandan da dnyordum; normal bir bilimsel kariyer ierisinde
retim grevlisi ya da aratrmac olmann veya ilerleyebilmek

iin grlerini ciddiye almanz gereken bir doentin laboratuvar
efi olmasnm skntl taraflarndan bahsediyordu. Tabii bu durum
bilimsel dncenin geliimi bakmndan da bilhassa sknt verici.
Neyse, sonuta yle bir alan var ki, analiz alan, eer yle bir yer
varsa, zne orada sadece, hakikatin gerektirdii ekilde serbest ara
trma yapan biri olma nvann almak zere bulunuyor; bu aratr
may yapma yetkisini almak iin de serbeste aratrmaya balama
s yeterli. Evet! Ama ite alacak ey, niversitelerdeki nvan hi
yerarisinin azamisini tam da analiz alanna yerletirmeye kalk
yorlar ve uzmanlklarn daha nce uzman olmu bir bakasna ba
l hale getiriyorlar. Hatta daha da tesi var. Belli bir kiinin reti
sinden hareketle kendi yollarn, dnme tarzlarm, analitik alanda
hareket etme tarzlarn bulup sonra da, aptal gzyle baktklar ba
kalarnn izniyle, alelacele deerlendirmesiyle, analizi uygulamaya
muktedir olduklarna karar verilmesini kabul ediyorlar. Bana kalr
sa analitik alanla niversite arasndaki fark ve benzerliklerin, belir
sizliklerin bir rneini de burada gryoruz. Analistlerin bizzat ken
dilerinin bilind meselesinin bir paras olduklarn sylyorsak,
aln size bunun iyi bir rnei ve analiz etme frsat, yle deil mi?
17 Haziran 1964
Sonu tibaryle
XX
Senden de ok Sende
Seni seviyorum,
Ama aklanamaz biimde
endeki bir eyi
-objet petit a-
Senden de ok sevdiim iin

Seni sakatlyorum.
BU SENE belli artlardan dolay burada vermek durumunda kald

m bu semineri bir sonuca balamann zaman geldi; bahsettiim
artlar altmda verdiim eitim srasnda, sonu itibariyle yine bura
da ele aldm temel mefhumlardan biriyle aklanan bir kavram
gndeme geldi dustukhia, talihsizlik.
Bylece tam Babann Ad ile ilgili seminerimi takip edenlerle

yeni bir adm atmaya hazrlanrken, bu giriimimi askya alp, fark
l kiilerden oluan bir dinleyici grubu nnde, verdiim eitimin
balangcndan bu yana uratmz soruyu ele aldm: Psikanaliz
praksisimh nasl bir hakikat dzeyi dourur?
Neye dayanarak praksisimizden emin olduumuzu drt ana ba
lk altmda bilind, tekrarlama, aktarm ve drt olmak zere te
mel kavramlarla aktardm bildiiniz gibi, aktarm incelerken bu
nun bir taslam da sundum.
Praksisimizin dourduu eyler, hakikat asndan kendine baz
gereklilikler saptama hakkna sahip midir bunlar baz sonulan
olan gereklilikler olsa dahi? Bu soru ezoterik* bir formle aktanlabilir: Sahtekrlk etmediimizden nasl emin olabiliriz?
*
Franszca yaynda "ezoterik, irek" diye geiyor, ancak Lacan'm burada "egzoterik, drak" demi olmas daha yksek bir olaslk. Nitekim semineri dinle
1
Sadece yaygn kanda deil, bunun da tesinde analizin, her analis
tin mahrem yaamnda hep askda kalan o sorgulanmasnda bir sah
tekrlk hayaletinin dolandm sylemek abartl olmaz hem
kapsanan hem dlanan bu mulak mevcudiyete kar analist baz
merasimleri, ekilleri, ayinleri kendine siper eder.
Bugnk konumamda sahtekr kelimesini* ne karmamn
nedeni elbette, psikanalizin dinle ve oradan da bilimle olan ilikisi
ni ele alabilmemizde bunun bir ilk adm oluturmasdr.
Bu konuda, on sekizinci yzyldan tarihsel deeri olan bir for
mle dikkatinizi ekmek istiyorum; Aydnlanma ann insan, ki
ayn zamanda haz insandr, dini znde bir sahtekrlk olarak sorgulamtr. O gnden bu yana ne ok yol katettiimizi hatrlatmama
gerek yok. Gnmzde dinle ilgili konulan byle kolayclk paran
tezine almak kimin akima gelebilir? Gnmzde, dnyann en cra
kelerine kadar her yerde, hatta dine kar mcadele edilen yerler
de bile dinin evrensel bir sayg grdn syleyebiliriz.
Bu soru ayn zamanda, bizim muhakkak ok daha az basitleti
rici terimlerle ortaya koyduumuz, inanca dair bir sorudur. Bizim
temel yabanclama pratiimizde her inan o iki tarafl znel terim
le desteklenir; yle ki sonuta inancn anlamnn en derinden silin
dii anda znenin varl aslnda o inancn gerekliinden doar.
Denildii gibi batl inancn stesinden gelinmesi, onun insan varl
zerindeki etkisini hafifletmeye yetmez.
Kukusuz bu yzden, on altmc yzylda inanszln stats
nn aslmda ne olduunu anlamamz zordur. Paradoksal olarak ken
di yzylmzda, elimizin kolumuzun kyaslanamayacak kadar ba
l olduunu gayet iyi biliyoruz. Bizim tek savunma aracmz, ki din
adamlan da bunu mkemmel ekilde hissetmitir, Lamennais'nin
dedii gibi, din konusundaki, dini bilim statsnde gren o kaytsz
lmzdr.
yenlerin aldklar notlardan birinde" "egzoterik" diye kaydedilmi. Bkz. http://
www.ecole-lacanienne.net/seminaireXI.php -y.n.
* Bu ekilde karladmz imposture'n anlamlarndan biri "riyakrlk", -.n.
SENDEN DE OK SENDE I 279
Bilim, znenin yabanclamas diyalektiindeki belli bir alan

sildii, es getii, bld ve ayrln yeri olarak tanmladm
belli bir noktada yer ald iindir ki, bilgin'in, bilim insannn var
olma tarzn savunabilir. Bu bilim insanna slubu, adab, sylemi
bakmndan ve ald nlemler sayesinde, bizzat hizmet ettii bili
min statsne dair belli sorulardan kendini korumas bakmndan
yaklalabilir. Toplumsal bakmdan en nemli sorunlardan biridir
bu, ama gene de edinilmi bilimsel bilgiye ne stat verilecei mese
lesi kadar nemli deildir.
Sz konusu bilimsel bilginin etkisini kavrayabilmemiz iin,
onun znel ilikide, burada objet petit a olarak adlandrdm eyin
dengi olduunu kabul etmemiz yeter.
Psikanalizin aslmda bilim tesi bir eyi ima ettiinin ne kadar
farkna varrsak, analizde neyin kartezyen balangtaki stats
n size gstermeye altm, modem anlamnda Bilim olarak
bilime indirgenip neyin indirgenemeyecei sorusu etrafnda sregiden belirsizlii de o lde aklayabiliriz. Byle anlalan bir bi
limle kyaslandnda analiz, genellikle biimleri ve tarihesi bak
mndan kendisiyle arasnda benzerlik kurulan bir kurumla, yani Kilise'yle, dolaysyla da bir dinle ayn kategoriye sokulma durumun
da kalabilir.
Bu sorunu ele almann tek yolu, insann dnyadaki varoluuna
dair soru sorma biimlerinden biri olan; dahas, kendi kendini sor
gulayan insann varoluunu srdrme biimi olan dinin, kendine
zg ve unutula malul bir boyutla, dierleri arasndan sivrildii il
kesinden yola kmaktr. Nitekim din adn hak eden her dinde, ayin
olarak adlandrlan ilemsel uygulamaya ayrlm temel bir boyut
vardr.
nananlara, hatta rahiplere sorun vaftizle kiliseye kabul ayini
olan konfirmasyon arasndaki fark nedir? nk sonuta bu bir
ayinse, bir ilemse, bu ilemin bir ey zerinde yaplyor olmas ge
rekir. Gnahlardan arndrd, belli bir antlamay yeniledii nok
tada Buraya bir soru iareti koyuyorum, antlama mdr bu, baka
ey midir? Bu boyutta ne olup biter? bize verilecek btn cevap
larda, daima dinin tesini akla getiren o ilemsel ve sihirli iareti bu
luruz. Bu ilemsel boyutu dnrken, gayet malum nedenlerden
dolay aklmzn, sonluluumuzun ayrlmas, aczi dinde unutula malul olann bu boyut olduunu mutlaka fark etmek zorunda
yz.
Analiz de statsnn temelleri bakmndan bir anlamda benzer
bir unutula maluldr; bu sebeple merasimde kendisini aym bo su
ratla iaretlenmi bulur.
Fakat analiz din deildir. Kaynam Bilim ile aym statden alr.
znenin kendini arzu olarak deneyimledii merkezi eksiklie dahil
olur. Hatta zne ile tekinin diyalektiinin merkezinde alan bo
lukta ans eseri, arada kalan bir stats vardr. Unutaca hibir ey
yoktur, nk cinsellik de dahil, zerinde etkili olduunu iddia etti
i hibir konu yoktur.
Hakikaten de cinsellik zerinde pek az etkisi vardr. Cinsel i
lemler hakknda bize yeni hibir ey retmemitir. Erotoloji tekni
iyle ilgili en ufak bir rn bile vermemitir; Arap, Hindu, in gele
neklerinin en cra kelerinden gelen, hatta bizim kendi gelenei
mizden kan ve hepsinin de st ste yeni basmlar yaplan kitap
larda bile ok daha fazlas bulunur. Psikanaliz sadece drt biimin
deki cinsellie deinir; cinsellik, gsterenin resmigeidinde boy
gsterir; yabanclama ve ayrlk olmak zere iki aamada znenin
diyalektii de o resmigeitte oluur. Analiz cinsellik alannda yan
lp da kendisinden beklenebilecek vaatleri yerine getirememitir,
yerine getirememitir nk byle bir mecburiyeti yoktur. Bu onun
mntkas deildir.
Buna karlk kendi mntkasnda, baboluk ve karklk bak
mndan o mthi gcyle dikkati eker; yle ki btn bir psikanaliz
literatrn lgn edebiyat bal altndaki yaptlar arasnda gr
mek iin emin olun fazla ileri gitmeye gerek yoktur.
Aslmda bir analistin kendi ne srdklerini doru yorumlarken
bile ne kadar yanlabileceim grmek artc ksa bir sre nce
Basic Neurosis (Temel Nevroz) isimli kitab okurken gene byle a
rdm, halbuki ancak uygulamayla elde edilebilecek ok sayda
gzlemi akllca birbiriyle ilikilendirmesiyle ok da ho bir kitapt.
Edmund Bergler'in memenin ileviyle ilgili olarak ne srd ol
gu, ok revata olan erkein kadna, kadnn erkee stnlne da
ir beyhude tartmann iinde; baka deyile, alabildiine heyecan
uyandran ama meseleyle en az ilgisi olan meseleler zerine bir tar

tmann iinde kaybolup gidiyordu.
Bugn, objet a olarak ayrt ettiim nesnenin ilevine psikanaliz
hareketinde neyi balamamz gerektiim belirtmem lazm bu
noktada Bergler'in kitabn anmam da bouna deil, ksmi nesnenin
kendine zg ilevini ve szgelimi, sk sk bavurduu memenin ne
anlama geldiini gerektii gibi saptayamadmzda, kitabn kendi
si gayet ilgin olsa da, hibir sonuca varmayan babo araylara
mahkm.
2
Objet a bizzat deneyim ierisinde, aktarm desteindeki gidiat ve
srete zel bir statyle bize kendini gsteren nesnedir.
Herkesin aznda bir aktarmn tasfiyesi lafdr gidiyor, kimse ne
demeye geldiini bilmiyor. Ne demek olabilir? Hangi maddi biriki
min tasfiyesi kastediliyor olabilir? Yoksa imbikten geirme ile
minden mi bahsedilmektedir? Yoksa aksn boalsn meselesi mi
dir? Eer aktarm bilindnn eyleme konmasysa, o zaman akta
rm bilindmm tasfiyesidir demek mi istenmektedir? Analizden
sonra artk bilindmz kalmaz m? Yoksa, benim deyiimle, bildi
i varsaylan znenin mi byle tasfiyesi gerekmektedir?
Bildii varsaylan znenin; sizin hakknzda bir ey bildii var
saylan ve aslnda hibir ey bilmeyen znenin, analizin sonunda en
azndan sizin hakknzda tam bir eyler bilmeye balad srada tas
fiye edildiini kabul etmek aslnda tuhaftr. O halde bildii varsay
lan zne, tam cesamet kazanmaya balad srada buharlat var
saylan zne olsa gerektir. O zaman sz konusu olan, eer tasfiye te
riminin bir anlam varsa, aktarmn bilindmm kapanmas ynn
de ilemesine sebep olan bir yanltmacanm kalc ekilde tasfiyesi
dir olsa olsa. znenin kendini sevilen nesne haline getirdii narsisist iliki temelinde bunun mekanizmasn anlattm. zne onu sev
mesi gereken kiiye yapt imayla, tekini bir serap ilikisine sok
maya ve onu kendisinin sevilebilir olduuna ikna etmeye alr.
Freud bu srecin doal haliyle, gelip zdeleme adn tayan i
levde son bulduunu belirtir. Sz geen zdeleme Freud bunu
gayet incelikli biimde ifade eder, bunun iin geen sefer bahsetti
im Kolektif Psikoloji ve Ben Analizi' ndeki iki blme bakn; biri
nin ad zdeleme, br de k Olma Hali ve Hipnoz doru
dan, aynada yansyanla zdeleme deildir. Onu destekler. zne
nin tekinin alannda setii perspektifi destekler, bu adan aynada
yansyanla zdeleme bir ynden tatmin edici grlebilir. Ben ide
ali noktas znenin oradan baktnda kendisini sanki teki gryor
muasna grd noktadr bu da ak bakmndan onun iin tat
min edici olan ikili bir durumda kalmaya devam edebilmesini salar.
Aynada yansyan bir serap olarak, ak znde yanltcdr. deal
noktaya odaklanan bir perspektifin gndeme gelmesi iin gerekli
olan tek gsteren olan haz gndergesi seviyesinde kurulan alanda
yer alr; byk 'yle deal diye tanmlanan bu nokta, tekinde bir
yerde bulunur; tekinin beni grlmekten holandm biimde
grd noktadr bu.
Aktarmdaki aldatc yzn analizi davet ettii bu yaknsamada,
paradoks niteliinde bir karlama yaanr analistin kefedilme
si. Bu karlamay ancak teki seviye olan, yabanclama ilikisini
koyduumuz seviyede anlayabiliriz.
Objet a adn verdiimiz bu paradoksal, biricik ve belirlenmi
nesne bunu bir daha anlatmak skc olacak. Ama ben size onu
kestirmeden yle syleyeyim; sonu olarak analizdeki kii yolda
olan analiste unu der: Seni seviyorum, ama aklanamaz biimde,
endeki bir eyi objet petit a senden de ok sevdiim iin, seni
sakatlyorum.
Mamme'nin, memenin, mammal-comple:c'in* anlam budur; Bergler onunla oral drt arasndaki ilikiyi gayet net grr, sadece sz
konusu oralitenin yiyecekle hibir ilikisi olmadn ve btn vur
gunun bu sakatlama etkisine yapldn anlamaz.
Kendimi sana veriyorum, der gene hasta, ama ahsm byle ar
maan etmem tekinin dedii gibi tam bir muamma! anlal
*
Lacan terimi bozarak kullanyor. Asl "der Mamma-Complex''\ E. Berglerve
L. Eidelberg'in "Erkekte Meme Kompleksi" (Der Mamma-Complex des Mannes)
balkl makalelerinde gelitirdikleri bir kavram. Memeden kesilmeye tepki ola
rak Oidipus ncesi evrede fallik anneye saplanp kalmay ifade eder. Yazarlar bu
saplanmann ecinselliin nedenlerinden biri olabilecei zerinde durur, -.n.
maz ekilde bir bok hediyesine dnyor "bok" da deneyimimi

zin temel elerinden biridir.
Bu viraja gelindiinde, yorumla aklamann sonunda, mesela
bo sayfann yaratt badnmesi geriye dnk olarak anlalr; o
bo sayfa yetenekli ama psikozun snrndaki bir kiide, kendisini
tekine gtren btn yollan tkayan belirtisel barajn merkezi gi
bidir. Szlerle anlatlmaz entelektel tamalarna dur diyen o bo
sayfaya kelimenin gerek anlamyla dokunamamasmn nedeni, say
fay tuvalet kdndan farkl grememesidir.
Her yerde ve daima yeniden bulunan objet a'nn mevcudiyetinin
aktanm hareketinde vuku bulduu halini size nasl anlatsam? Bu
gn az vaktim kald, ama gznzde canlandrmak iin kk bir
mesel, bir kssa anlatacam; geen gn dinleyicilerimden birkay
la daha samimi bir grup ierisinde sohbet ederken, ban anlatmaya
balamtm. Onun sonunu getireceim; bam tekrar anlattm iin
kusuruma bakacaklarsa bile, sonunun yeni olduunu grecekler.
zne analiste konumaya baladnda ne olur? Analiste; ya
ni bildii varsaylan, ama henz bir ey bilmedii kesin olan zne
ye? lk bata mecburen talep olarak ekillenen bir ey analiste arz
edilir. Herkesin bildii gibi analiz zerine tm dncelerin engel
lenme ilevinin kabul dorultusunda ynlendirilmi olmasnn ne
deni budur. Peki zne ne talep eder? te btn mesele bu, nk z
ne gayet iyi bilir ki, her neye itah ya da ihtiyac olursa olsun hibi
rini analizde doyuramayacaktr; analizde olsa olsa kendi mensn
hazrlayabilir.
Kkken okuduum bir resimli masal kitabnda, zavall bir di
lenci bir kebapmm kapsnda durup, kzarm etin dumanm solu
yarak kendine ziyafet eker. Bizim bahsettiimiz durumda duman
mendr; yani konumaktan baka ey yapmadmza gre, gste
renlerdir. Ama yle bir sknt var benim kssam bu men in
ce yazlmtr. O zaman ilk elde, lokantac kadndan mennn evi
risini isteriz. evirir: in brei, Wonton orbas ve bir eyler daha.
lk defa in lokantasna geliyorsanz muhtemelen evirisi de size
pek bir ey ifade etmeyecektir, sonuta lokantac kadna Siz bir tav
siyede bulunun, dersiniz, bu u demektir: Benim bunlarn arasndan
ne istediimi siz bilin.
Fakat bu kadar paradoksal bir durum byle mi bitmelidir? Ken

dinizi, gznzdeki nemi gittike kabaran lokantac kadnn uzgrsne teslim ettiiniz o noktada, eer iinizden geliyorsa ve frsat
nz da olursa biraz memelerini gdklamanz daha uygun olmaz m?
nk in lokantasna sadece yemek yemeye gitmezsiniz, egzotik
bir erevede yemeye gidersiniz. Benim kssamdan karlacak bir
hisse varsa o da udur: Yiyecee duyulan arzunun, beslenmek iin
yemekten baka bir anlam vardr. Burada yiyecek arzusu, ruhsallktan atlan tek e olan cinsellik boyutunun taycs ve simgesidir.
Altnda yatan da ksmi nesneyle ilikisi iindeki drtdr.
Ne kadar paradoksal, hatta laubali grnse de, bu kk kssa,
analizin gerekliinde olann ta kendisidir. Analistin Tiresias gibi
khin olmas yetmez. Apollinaire'in dedii zere, memelerinin de
olmas lazmdr. Aktarm ilemi ile aktarmn idare edilmesi yle
ayarlanmaldr ki, znenin kendini sevilebilir grd nokta ile di
er nokta, znenin kendini a'rn sebep olduu bir eksiklik gibi gr
d, a'nm gelip znenin balangtaki blnmesinin ortaya kar
d boluu doldurduu o nokta arasndaki mesafe korunmaldr.
Petit a asla bu boluun tesine gemez. Objeta'nn kendine z
g ilevini kavramamz salayan en tipik e olan bak dnn.
Arzunun narsisist ilevinin gz aldatt alanda, yenilip yutulmaz
bir nesne olarak ortaya kan bu a, bir anlamda gsterenin boazn
da kalr. zne kendini bu eksiklik noktasmda tanmaldr.
Aktarann ilevi bu yzden, zdeleme zerine olan semine
rimde akladm ekilde topolojik nitelik kazanabilir o semi
nerde ierlek sekiz adm vermitim tahtaya izdiim, kendi stne
katlanan bu ifte eriye; bu erinin temel zellii her iki yansnn
da birbirini takiben bir nceki yansyla noktas noktasna birbirine
yapmasdr. Erinin bir yansn atnz farz edin, tekini kapla
dm greceksiniz.
Hepsi bu deil. Buradaki dzlem bir kesikle belirlendiinden,
elinize bir kt alp ufak tefek bir iki kolajla, size anlatmaya alt
m eyin nasl tasarlanabilecei hakknda net bir fikir edinebilirsi
niz. Bu yzeyin oluturduu dilim, katland noktada sonu itiba
riyle baka bir dilimin stn kaplar ve bu ikisi azms bir kenar bi
iminde devam eder. En sradan bir uzamda bile, bunda katiyen bir
eliki olmadn belirtelim bir tek u var: Bunun kapsamm

kavrayabilmemiz iin boyutlu uzamdan kendimizi soyutlamamz
gerekir, nk burada sadece bir yzeyin ileviyle snrl topolojik
bir gereklik vardr. Bylece boyutluluk iinde yzeyin blmle
rinden biri kenarndan tekinin zerine katlandnda bu ikinci ks
mn bir tr kesiim alan oluturduunu rahatlkla grebilirsiniz.
Bu kesiim alannn bizim uzammz dmda bir anlam vardr.
boyutlulua bavurmadan, yzeyin kendi kendisiyle belli bir
ilikisine gre yapsal olarak tanmlanabilir, kendi zerine katland
nda, kukusuz tanmlanmas gereken bir nokta zerinden kendi
kendini kateder. te! Bu katetme izgisi bize gre zdeleme ile
vini simgeleyebilir.
D : talep (demande) izgisi

I : "zdeleme" ("identification")
kesiim izgisi
T : aktarm (transferi) noktas
d : arzu (desir)
Analizde kendi kendine "Szlerimi aktarm direncine ve yanltmacaya doru, hem ak hem de saldrganlk yanltmacasma doru
ynelteyim," diyen zneyi idare eden alma sayesinde kapanma
tarz bir ey meydana gelir bunun deeri bir merkeze doru geli
en o sarmaln biiminde belirginleir. Burada azms kenar ola
rak izdiim ksm, kendi szyle kendim gerekletiren znenin,
bildii varsaylan zne seviyesinde kurulduu yerden balayarak,
tekinin mahallinin oluturduu dzlemin zerine gelir. Analizin
sonunu analistle zdeleme olarak tanmlayan her trl analiz an
lay masumca bir ifade ekli midir bu, onu da bilmiyoruz ya
tam da bu nedenle kendi snrllm itiraf eder. Sonunda analistle
zdeleilmesi gerektii vaaz edilen her analiz, analizin asl itici g
cnn gzden karldn gsterir. Bu zdelemenin bir tesi var
dr; bu te yer, obje t petit a'mn zdelemeyi idealize eden byk

I'yla olan ilikisi ve ona olan mesafesi tarafndan belirlenir.
Byle bir ifadenin, uygulamann yaps zerinde nasl sonular
yarattnn ayrntlarna giremiyorum. Bu noktada szlerimi Freud'
un demin bahsettiim Ak Olma Hali ve Hipnoz zerine olan met
nine dayandryorum. Freud bu metinde k olma halini Verliebtheit diye niteledii en an, en u biimlerine kadar hipnoz
dan mkemmel biimde ayrr. Okumay bildikten sonra insann ra
hata okuyabilecei en ak biimde en vurgulu retisel aklama
y getirir.
Narsisist olarak tanmlanan nesne ifa) ile a'nn ilevi ara
snda bir fark vardr. Mesele yle bir noktaya varmtr ki, Freud'un
hipnozla ilgili verdii tek emay grmekle bile, onun bu makaleyi
yazd srada ykselen bir gereklik olan kolektif bylenmenin
formlne ulanz. emay aynen tahtada izdiim ekilde izer.
emada kendi verdii isimle nesneyi siz orada benim verdi
im isimle a'y grmelisiniz beni ve ben idealini gsterir. Eriler
ise a'nn ben idealiyle birleimini gstermek iin izilmitir. Bylece Freud objet a ile ben ideali adm verdii anlaml saptamay ayn
yerde st ste bindirerek hipnozun statsn belirler.
emay anlayabilmeniz iin temel elerini saydm ve objet a'
nm bakla ayn ey olabileceini belirttim. Nitekim Freud da hip
noz dmne iaret edip, nesnenin burada yakalanmas zor, ama
varl yadsnamaz bir e olan hipnotizmacnn bak olduunu
ifade eder. Bakn ilevi ve onun lekeyle olan ilikisi hakknda size
Ben
Freud'un emas
sylediklerimi hatrlayn; henz onu grecek gzler yokken bile

dnyada bakan bir ey olduunu; znenin grebilmesi ve bylene
bilmesi iin, yanslama beneiyle ilgili varsaymn olmazsa olmaz
niteliini; leke karsnda bylenmenin lekeyi kefeden gzden
nce geldiini hatrnza getirin. O zaman bakn hipnozdaki ile
vini hemen anlayacaksnz; bu ilev bir kristal sarka da olabilir,
baka herhangi bir ey de, yeter ki parlasn.
Hipnozun, znenin yerinin iinde saptand ideal gsteren
ile a'nn bir noktada birbirine kan(tnl)masyla tanmlamas, bug
ne kadar ileri srlm en salam yapsal tanmdr.
imdi, herkesin bildii gibi, analiz hipnozdan farkllaarak orta
ya kmtr. nk analitik ilemin temel kayna I ile a arasndaki
mesafenin korunmasdr.
Size referans noktas oluturacak formller vermem gerekirse
aktarm, talebi drtden ayrrken analistin arzusu talebi tekrar
drtye getirir. Ve bu yolla a'y evresinden ayrr, onu I'dan mm
kn olan en uzak noktaya tar, ki zne analistten I'y ete kemie b
rndrmesini beklemektedir. Ayrlmay gerekletiren a'ya daya
nak oluturabilmesi iin, analistin ite bu idealizasyondan yere in
mesi gerekir; tersyz olmu bir hipnozda, analistin arzusu, asl ana
listin hipnotize olan kiiyi ete kemie brndrmesini salar.
zdeleme dzleminin bu ekilde almas mmkndr. Be
nimle eitim analizinde, analiz deneyimini sonuna kadar yaam
olanlar sylediklerimin doru olduunu bilir.
Bu eri, analizin sonucuyla ilgili olarak hibir eyin sylenme
dii bir noktada, a'nn ilevinin tesinde kendi zerine kapanr. Ya
ni znenin yerinin a'ya gre saptanmas zerine, temel dlem de
neyimi drt halini alr. Peki o zaman, kkene, drtye ilikin bu
opak iliki deneyiminden geen birine ne olur? Radikal dlemdeki
yolculuunu tamamlam bir zne drty nasl yayor olabilir?
Bu mesele analizi aar ve hi ele alnmamtr. imdiye kadar sade
ce analist dzeyinde yaklalabilmitir, nk ondan analiz deneyi
mi dngsnn tamamn katetmesi beklenir.
Tek bir psikanaliz vardr, o da eitim analizidir bu, dngy
sonuna kadar tamamlayp kapatm psikanaliz anlamma gelir. Dn
gnn birok kez katedilmesi gerekir. Aslnda durcharbeen teri
minin, yani derinlemesine ileme zorunluluunun tek aklamas,

dngnn nasl birden fazla kere katedilmesi gerektiinin kavran
masdr. Bunu anlatmayacam, nk yeni zorluklar gndeme ge
tiriyor; bu zorluklarn ise, imdi sadece psikanalizin temellerini ele
aldmz iin hepsinden bahsedemeyeceim.
Hem deneyime hem de okumalarnza klavuzluk etmesi iin si
ze braktm bu ema, aktarmn, talebi zdelemeye yaklatrma
ynnde ilediini gsteriyor. zdeleme dzleminin almas; bir
x olarak kalan analistin arzusunun, deneyimde znenin ayrlmas
yoluyla, ancak zdelemenin tamamen tersi yne meyletmesi saye
sinde mmkndr. znenin deneyimi bylece, drtnn bilindnm gerekliinden kp mevcut hale gelebildii bir dzleme tamr.
3
Daha nce de belirttiim gibi, insanolunun asrdr bilim iinde
tanmlad eyi, objet a'mn stats olarak belirlenen znel statye
yerletirmek faydal olur.
Belki de gnmzde, doru ya da yanl, mass media olarak ad
landrlan iletiim aralar zerinden gayet gze arpan biimde or
taya kan zellikler, giderek alanmz daha da ok igal eden bilim
le ilikimizin ta kendisi, belki de btn bunlar, size daha nce temel
bir drtl iindeki yerini belirttiim o iki nesneye gndermeyle ay
dnlatlabilir elimizdeki aygtlar sayesinde neredeyse gezegene,
hatta stratosfere malolan ses ile istilac zellii bir o kadar anlaml
olan bak; nk aslnda onca gsteri, onca dlem grmz he
def almyor, bak uyandryor. Fakat bu zellikleri bir tarafa bra
kp, bana ok nemli grnen baka bir konuyu vurgulayacam.
Yaam olduumuz tarihin eletirisinde derinden gizlenen bir
ey var. Holocaust'un gya artk geride kalm en canavarca biim
lerini gnmze getiren Nazizm dramdr bu.
Bana kalrsa, Hegelci-Marksist temeller zerine kurulu hibir
tarih duygusu, bu yeniden ahlanmay aklayamaz; grnen o ki,
pek az zne, canavarca bir gcn etkisi altnda karanlk tanrlara bir
kurban nesnesi sunmaya kar koyabilmektedir.
Cehalet, umursamazlk ve bakn evrilmesi, bu esrarn hl

hangi rt arkasnda saklandn aklayabilir. Ancak her kim, bu
olaya cesurca bakmay baarrsa ve tekrar belirtelim, pek az kii
kurbana duyulan o hayranla kar koyabilir onun gznde kur
ban, arzularmzn nesnesinde, benim burada karanlk Tanr olarak
adlandrdm o tekinin arzusunun mevcudiyetine dair kantlar
bulmaya almak anlamna gelir.
Kurbann ebedi anlamdr bu, kimse ona kar koyamaz; sadece
srdrlmesi son derece g olan inanla hareket eden biri ona kar
koyabilir; bu inanc belki de tek bir kii makul ekilde formle ede
bilmitir Amor intellectualis Dei* kavramn ortaya atan Spinoza.
Spinoza'da haksz yere panteizm olarak grlen bu zellik, Tann'nn alannn gsterenin evrenselliine indirgenmesinden baka
bir ey deildir; buradan insanolunun arzusuna kar istisnai, din
gin bir ilgisizlik doar. Spinoza Arzu insann zdr, der ve bu arzu
yu, ilahi varla atfedilen niteliklerin evrenselliine kkten baml
olarak tasarlar; bu ise sadece gsterenin ilevi sayesinde mmkn
dr; ite Spinoza bunlar dedii lde yle esiz bir gre ular ki
bu gr somutlatran kiinin dininden uzaklam bir Yahudi
olmas da bouna deildir bu sayede filozof akn bir akla hem
hal olabilir.
Biz bu gr savunamayz. Deneyim bize Kant'n daha doru
olduunu gsterir; ayrca onun bilin kuramnn, pratik aklla ilgili
yazd ekilde, ancak ahlak yasasnn belirli bir tanmna gre sa
vunulabileceini kantladm; yakndan bakldnda bu yasa saf ha
liyle arzudan ibarettir; bu ise akas, insanolunun efkati bala
mnda sevgi nesnesi olan her eyin feda edilmesine kar patolo
jik nesnenin sadece reddedilmesini kastetmiyorum, onun kurban
edilmesi ve katledilmesinden bahsediyorum. "Kant ile Sade" maka
lesini bu yzden yazdm.
Analizin, en soylularna varncaya kadar, geleneksel etiin onca
abasma insann gzn amasnn bir rneidir bu.
An uta bir gr, ama unu kavramamza yardmc olur; insa
nn yeniden kefedilen bilginin alannda kendi durumunu tasarlaya
* Entelektel Tanr ak. .n.
bilmesi iin nce, arzu gibi, kendisini kstlayan bir snra erimi
olmas gerekir. Bazlarna gre benim deerden drdm ak
ancak, nce nesnesinden vazgetii bu te yerde ortaya kabilir.
Ayn zamanda unu da anlarz, iki cinsiyet arasnda korunakl bir
yerde, yaanabilir, lml bir ilikinin kurulabilmesi iin psikana
lizin bize rettii baba eretilemesinin araclna ihtiya vardr.
Analiz arzusu katksz bir arzu deildir. Mutlak farklla ula
ma arzusudur; zne birincil gsterenle kar karya gelip, ilk defa
tabi olma konumunda kaldnda devreye giren farkllktr bu. S
nrsz bir akn anlam ancak burada ortaya kabilir, nk yaaya
bildii tek yer olan yasann snrlan dndadr.
24 Haziran 1964
Yayma Hazrlayann Notu
Buradaki rolm Jacques Lacan'm szl yaptn yazya

geirmekten ibarettir; bu almayla ilerisi iin, olmayan
zgn metnin yerini tutacak, geerli bir yazl metin olu
turmay amaladk.
Nitekim stenografiden elde ettiimiz, yanl anlama
larla dolu, stelik Lacan'm hareketlerini ve seslerini yan
stmaktan uzak versiyonu zgn metin olarak kabul ede
meyiz. Gene de o versiyon olmazsa olmazmzd, onu alp
kelime kelime inceleyerek dzelttik attmz ksmlar
sayfay bulmad.
in en nazik ksm bir noktalama sisteminin yaratlmasyd, nk anlam bu kesintiler virgl, nokta, iz
gi, paragraf tayin ediyor. Ama okunabilir bir metin elde
etmenin bedeli de buydu; dier btn yllara ait seminer
lerin metinleri de ayn ilkelere gre hazrlanacak.
J.-A. M.
Sonsz
BU EKLDE okunacak bu kitap, bahse girerim.
Okunmak iin alnmyor ki denen Yazlar'm (Ecrits) gibi olma

yacak.
Onlarn tesadfen yle zor olduklar sanlmasn. Derleme zarf
nn zerine Yazlar yazarken niyetim una ahdetmekti: Benim anla
dm anlamda yaz okunmamak iin yazlr.
nk baka bir eyi dile getirir.
Neyi? Halihazrdaki syleyiimde geldiim nokta bu olduun
dan ona kendi tarzmda bir rnek vereceim.
Bu okuduunuz metin sonszyle uratma gre okuduu
nuzu en azndan varsayyorum bir yaz deildir.
Bu bir transkripsiyondur, J. A. M., yani Jacques-Alain Millerin
tevazusu sayesinde kefettiim bir kelime: Okunmakta olan ey k
lma zarar gelmeden yaznn iinden ap-geer.
Nitekim okunmak dediimde ben de bunu kastediyorum, nk
sylediklerim bilindna, baka deyile, her eyden nce okunana
adanmtr.
Israra gerek var m ? Tabii: imdi yazmadma gre. yle ol
sayd seminerime sonsz yazmakla deil, yazdklarm bozmakla
urayor olurdum.
Okunmas iin, gerektii gibi srarc olacam.
Ama bir konuda daha bu almann yazarnn hakkn teslim et
meliyim, beni una ikna etti seminer boyunca hep gsterdi ki
sylediklerimden okunan ey ben yle syledim diye yle okunmu
yor. Vurgu sylemek zerinde olacak, nk "ben" daha avcunu ya

lasn bakalm.
Ksaca, tekrar okunmam konusunda, analiz sylemini tutarl ha
le getirmekte fayda olmasna bel balyorum. Bunu Ecole normale'e
geli zamanma denk getirmem olsa olsa l yaantmn sonuna ia
ret etmelidir.
pyaymlama* diye nitelediim o sevmediim eyden kma
ya ok vakit harcadmdan hi kukunuz olmasn. Fakat dedikleri
min, niversite dersiymi gibi pyaymlanarak-unutturulmas**
zerine, aradaki kan uyumazln belirtmem gerekiyor.
Yazy benim sylediim ekilde ortaya koymak, unutmayalm
ki, en nihayetinde kabul edilmi bir eydir, hatta gnn birinde bu
onun stats olacak. Bunda benim biraz paym varsa da, benim bu
lularmdan ok nce ortaya konmu bir meseledir, nk sonuta
okunmasn diye yazlan yazy ilk evrime sokan (irtroduit) Joyce'
tur, ya da evrilmekten uzak tutan (intraduit) desem daha iyi olur,
nk kelime, ona diller tesi muamelesi yaplmasyla neredeyse
evrilmez olur, her yerde ayn ekilde az okunur olur.
Benim iim ise, kimlere konutuum dnlrse, okul vaktin
den akllarnda kaldn zannettikleri eyleri o kafalardan kar
maktr; elbette okul deyince, orada yaplan anaszlatrmadan dola
y anaokulu denen okulu kastediyorum: yani, alfabeyi-yutarak-aptallatnlmak-suretiyle*** okuma renilen yer. Sanki, bir resimden
zrafay, brnden zebray okumay sken ve bundan sadece ikisi
nin de Z'yle yazldn renmediini syleyen ocuun, soruya
cevap vermiyor diye, okunmayla [okunakllkla] alakas yokmu
gibi.
*
Franszcas poubellication; p (poubelle) ve yayn, yaymlama (publicatiori) kelimelerinin birleiminden oluuyor, -.n.
** Franszcas p'oublier, yaymlamak (publier) ve unutmak (oublier) kelime
lerinin birleiminden oluuyor; ayn zamanda ilk hecesindeki seslerle, nceki
cmlede pyaymlama olarak evirdiimiz poubellication neolojizmine bala
nyor. -.n.
*** Franszcas en s'alphabetissanf, okuma yazma retmek (alfabetiser) ve
aptal {bete) kelimelerinin birleiminden oluuyor, -.n.
SONSZ I 295
Bu durumda ortaya kan imlaszlk hakknda hkm vermek,

ancak yaznn ilevim dilde konuan'n bir baka biimi olarak al
makla mmkndr, ite bu noktada yava yava da olsa el yorda
myla bir bina atlarak yol katedilmeye balanr, ama ne olduu bi
linse ilerleme daha abuk olacaktr.
Hi deilse yorum yapma zorunluluunun olduu noktada,
okunma gerektii gibi anlalsayd ona da kr derdik. Diyelim ki
ne dedii okunmayan bir sz edildi, dayanamayaca kadar ok ku
lak vermiliine ah vah ettii aamay geride brakan analist ite o
anda yerinden srar.
Niyetse niyet, meydan okumaysa meydana klr, meydan oku
makla savunma yaplr, bastrlr, burundan solunur, her ey ona ba
hane olur yeter ki o Yahudi fkras olduu sylenen hikyedeki "Ne
den bana doruyu syleyerek yalan sylyorsun"u duymasm; o hi
kyede daha az aptal olan konuacak olsa, o da tekinden geri kal
maz, demiryollar tabelas okuma kitab deildir a, ona baklr, ora
da da Krakow yerine Lemberg okunur veya sonuta mesele gar
da verilen biletle kestirilip atlr.
Fakat yazmn ilevi o noktada demiryolunun tabelas deil ta
kendisidir. Ray da benim yazdm haliyle nesnedir/objet (a)'dr;
yorumlama talebini.banndran, hatta sndran eyden alman artzevk (plus-de-jouir) bu ray zerinden gelir.
Arnn iekten iee konmasna bakp bundan onun tohumlu
bitkilerin remesindeki paym okuyorsam, en yerle bir olan gruba
frtnann kucanda krlanglar gibi umay yaktnyorsam, be
nim konumam, aklama yapma zorunluluum onlar gsteren d
zeyine tad iindir.
Bu noktada, kelimeyi kendime lt aldm bu yazlar yzn
den beni kstahlkla itham ettikleri aklma geliyor. Bir Japon kadm
kendim kaybetmi, ben de buna armtm.
Onun dilinin barnd yere aslnda onun abasyla itilmi olsam
da, bu yeri sadece ayamla yokladm dorusu bilmiyordum. O
gnden bana, hassas birinin Onyomi' den Kunyomi'ye* gstereni sa
ysz krlmalarla yrtlacak kadar yanklandran bu yazdan ne ald
PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI t 296
n anlamam yadigr kald sadece; ki en kk gazete veya kede

ki sokak panosu doyurur bu ihtiyac ve desteini de buradan alr.
Amaterasu** vastasyla kaynandan gn na kan o eyin, ba
rajn kapaklarndan oluk oluk akan nlarla yeniden yaplvermesine bundan iyi yardm eli uzatlamaz.
O
derece ki, konuan varlk bu yolla bilindmm hilelerinden
kendini kurtaryor, kendini oraya kapad iin bilindmm hileleri
ona ulaamyor diye dndm. Snr durumdaki hasta bu syledi
imi dorular.
Bu stenoyazy anlamyorsunuz. Daha iyi, bu da size anlatmam
iin bir sebep. Sadece tasanda braklrsa tasas yannza kr kalr.
Baksanza ben elimde kalanla hayatta kalmay baardm.
Yalnz tasann saylmas iin ciddi bir tasa olmas lazm. Ama bu
konuda beni takip edebilirsiniz: Kayg zerine seminerimde bu ke
limeyi kaderine teslim ettiimi unutmayn, buraya gelmeden nce
ki seneyi kastediyorum. Anlayacanz, bir benden bu kadar kolay
kurtulunur, diyorum.
Burada okunan iin size uygun basamaklar bulunana kadar, ine
ceinizi bile bile yukan kartmam sizi.
Kendi szlerimi tekrar okuduumda arpc bulduum ey, ne
zamandr aklma gelen konusunda aptallk etmekten beni koruyan o
kendinden eminlik oldu.
Her defasmda topyekn bir risk varm gibi grnyor gzme
ve beni yoran da bu. J. A. M. beni bu dertten kurtannca, sizin iin bir
ey ifade etmediini dndrd bana bu, ayn zamanda una da
inandrd beni: Tekrar bu riskten yakam kurtaracak olursam, yazda
zannede-yazdmdan*** ok ey olduu iin kurtarabileceim.
Japonyadakinden daha az zannede-yazan bizlerin gznde, Tek
vin metninden kan zorunlu sonu, ex nihilo'm (hilikten) tek bir
*
in alfabesinin (Kanji) iki okunu biimi: Onyomi orijinal inceye daha ya
kndr; Kunyomi geleneksel Japon telaffuzuna dayanr, -.n.
** intoizmde tm evrenin rabbi olan .gne tanras, -.n.
*** Franszcas ecroire; yazmak (ecrire) ve zannetmek, inanmak (croire) fiilerinin birleiminden oluuyor, -.n.
SONSZ I 297
ey yaratlddr, o da gsterendir, bunu hatrlayalm. Bu doal bir

eydir, nk aslnda daha fazlas da deildir.
Tek mahzuru varoluun buna bal olmasdr, tek kantn syle
nenden ibaret olmasdr.
Tann'mn kendini bu yolla kantlamas bunu epeydir yerli yerine
kondurmu olsa gerektir. Yani ncil'in efsane deil tarih olduunu
iddia ettii yere bu belirtildi ve zaten bu yzden Marx ncili te
ki ncillerimizden farkszdr.
in korkun taraf, btn meseleyi kkrtan ilikinin sadece
jouissance'la alakal olmasdr; dinden yansyan yasak, bu noktada
panikle hareket eden felsefeyle bir paylam iine girer, tek hakiki
tzn* yerine geen bir sr tz ortaya kar; hakiki tz, ondan bah
setmemizin, gerek olmann imknszldr.
Bu "alttan-alta-ktalar" (stance-par-en-dessous), aranan biim
bakmndan, iir yazmnn daha az aptal dedirttii, daha ulalabilir
bir biim olamaz m acaba?
Eer analiz benim sandm gibi, yeni sylemin vaat edilmi
topraysa bu biim gelitirilmeyi hak etmez mi?
Yoksa bundan, konuann geree eriimini salayan ey yok
luktur diye ifade ettiim bir iliki beklenebileceinden deil.
Jouissance'm dnya olarak okunan eye yol amasn salayan
kurallarn yapaylna gelince; okunmaya layk olan ey onto'nun,
onto diye not eder Toto hatta ontototolojinin nne geer.
En az burada olduu kadar.
1 Ocak 1973
*
"Tz" diye karladmz Franszca substance'n kk Latince substantia'
dr, o da "altnda durmak" anlamna gelen substare fiilinden tretilmitir, -.n.
zet
ECOLE NORMALE SUPERIEURE'n konukseverlii sayesinde dinle

yicimizin artmas sylemimizde bir cephe deiikliine iaret edi
yordu.
On yldr ierii uzmanlarn becerilerine gre ayarlanmaktayd;

psikanalizin kendilerine sunduu en stn eylemin kabul edilebilir
tek tan kukusuz onlard, ama psikanalist olma srecinin artla
rndan dolay bu eylemi yneten diyalektik dzene fazlasyla kapa
lydlar.
Onlarn kullanmna ynelik bir organon oluturduk ve bunu
nceki evrenin temellerini tam anlamyla deerlendirmeden sonra
ki evreye ilerlemenin mmkn olmad bir hazrlk mantyla ak
tardk.
Esas olarak sunumu tersine evirmemiz gerektiine kani olduk
ve iinde bulunduumuz krizi, mevcut bilgileri toparlama imkn
olarak deerlendirmektense, Freud'un bize devrettii alan ierisin
de adna gerek dediimiz ve ykld yerde yeniden ykselttiimiz
sarp yamac aydnlatma grevi olarak aldk.
Gerein (rasyonel oluunun tekrar belirtilmesi dnda) Hegelci bir indirgemeye tabi tutulmasyla uzaktan yakndan alakas olma
yan bu abamz, bilme znesinde meydana gelen altst oluun sta
tsnn belirlenmesini salad. Bu seneki sunumumuz bu altst olu
un kaynam oluturan drt kavram konu ald: Bilind, tekrar
lama, aktarm ve drt bu kavramlarn her biri yeniden tanmlan
d ve onlar ortak bir ilevde tutan topolojiyle nasl birbirlerine ba
l olduklari gsterildi.
Dolaysyla kkl projemizi oluturan soru baki kald: Psikana
liz bir bilim inidir? Psikanalizi de iine alan bir bilim nasl bir
bilimdir?
Balang konumamz uyarnca, devamnda da bir gsteren et

kisi olarak ele alnan ve dil gibi yapland belirtilen bilind, se
minerde zamansal bir nabz at olarak incelendi.
Tekrarlamada automaton grnmnn altnda yatan tukhe
gzler nne serildi: Karlamann/bulumann gereklememesi
gereklikle iliki olarak ayr ekilde ele alnd.
Akn yanltclma bal bir kapanma evresi olarak deerlen
dirilen aktarm , sz edilen bu nabz atyla btnleiyordu.
Drtyle ilgili aktardmz kuram ise 1965 yl ortasnda bir
den bizden bu zet istendii srada henz deiimden gemi du
rumda deil.
Sabit kalnn nedeni olan azms kenar topolojisi, vcut de
liklerinin ayrcalna, geriye dn eyleminin statsne, hedef ile
nesnenin birbirinden ayrmasna bir aklama getirirken, bu kav
ramlar ilk defa bu seminerde boy gsterdiler.
Bu kazanlanlar ne byle bir dmn ortaya kmas iin ge
rekli olan anahatlan ne de dm sklatran eleri dile getiriyor.
Kesinliin znesi oluuyla bilme znesinden ayrlan kartezyen
znenin rhan hakkn bir kez daha vurgulayalm ve bilind
tarafndan tekrar deer yklenerek nasl psikanalitik eylemin nko
ulu haline geldiinin altn izelim.
Ayn ekilde skopik drty paradigma olarak alabilmemiz iin,
o da zel bir ekilde gelitirildi. Gr ile bak arasndaki atky
gstermemizin nedeni ise, Freud'un dncesinde temel neme sa
hip olan kayp nesne seviyesine ulamakt.
Kayp nesneyi, dlemin buyruu altna ald znenin bu konu
munun nedeni olarak tanmladk.
Fakat, Merleau-Ponty'nin sorgulamasnda gzle grlr bir yn
deiiminin ortaya kt ve kar kmaz da kesintiye urad G
rnen ve Grnmeyen balkl eserin tam o srada titiz bir edisyonla
yaymlanmas, varln incelenmesini hedefleyen her abada yap
sal zelliklerin vurgulanmasna ncelik verme ihtiyacn ortaya
kard. "Varln znel bak alarm" nmzdeki seneye brakt
mz ilan ederek, nceki soruturmay askda braktk.
ZET I 301
Ele aldmz konunun, bu dnm noktasnda bizi de artan

belli bir dalmayla gevemeye uramasn szlerimizin getirdii
sonular dorultusunda birtakm snrlar iine aldk, bu snrlar za
manla okunacaktr. Bu dzeltme, u an ok geni bir ifadeyle yap
salclk bal altnda toplanan her eyin kaderini ilgilendiriyor.
Bylece, bilimin gelimesi ierisinde, anahtar psikanalizin elin
de olan ve henz kaderi belli olmayan etik ballaklk bir kez daha
dorulanm oldu.
Bu nedenle geldiimiz son evrede tekrar byk mantn kurul
masna dndk; siyasi eletiri tarafndan iine srklendii sularda
gzden dm olan yabanclama mefhumunu, znenin kurucu
esi mertebesine kardmz Byk teki'nin mahallini temel
alacak ekilde yeniden sorgulamaya atk.
Ecole pratique des Hautes Etudes Yll iin 1965 ylnda kaleme aln
m olan zet.
METS TEKN DNLEMEK

1
Sigmund Freud Narsizm zerine ve Schreber Vakas
D. W. VVinnicott Oyun ve Gereklik
Heinz Kohut Kendiliin zmlenmesi
Heinz Kohut Kendiliin Yeniden Yaplanmas
Sigmund Freud Uygarln Huzursuzluu
Melanie Klein Haset ve kran
Otto Kernberg Snr Durumlar ve Patolojik Narsisizm
Anna Freud ocuklukta Normallik ve Patoloji
Otto Kernberg Sapklklarda ve Kiilik Bozukluklarnda Saldrganlk
10
Sigmund Freud Haz lkesinin tesinde ve Ben ve d
11
Otto Rank Doum Travmas
12
Margaret S. Mahler, Fred Pine, Anni Bergman

nsan Yavrusunun Psikolojik Doumu
13
HarryCuntrip izoid Grng

Nesne ilikileri ve Kendilik
14
Cari GustavJung Drt Arketip
15
DidierAnzieu Freud'un Otoanalizi ve Psikanalizin Kefi
16
Heinz Hartmann Ben Psikolojisi ve Uyum Sorunu
17
Andr Green Hadm Edilme Kompleksi
18
Edith Jacobson Kendilik ve Nesne Dnyas
19
Anna Freud Ben ve Savunma Mekanizmalar
20
Chasseguet-Smirgel Ben deali
21
DidierAnzieu Deri-Ben
22
Jacques Lacan Psikanalizin Drt Temel Kavram
METS TEKN! DNLEMEK

J. Chasseguet-Smirgel
Ben deali
eviren: Nesrin Tura Demiryontan
Psikanaliz alannda ve kadn aratrmalar konusunda
uluslararas ne sahip Fransz psikanalist ChasseguetSmirgel bu kitapta anne, babann ilevini dlayan bir
tutum aldnda ocuun nasl anneyle ikili ilikisine
taklp kaldn anlatyor. Yazarn kuramna gre,
babann ileviyle krlmas ve bylece babay bir ideal
olarak koymas gereken bir geliim aamasnda
ocuun beni ideal olarak kendini yerletirdiinde,
geliimi okbiimli-sapkn bir hal alyor ve
byklenmeci ocuksu cinsellik aamasnda taklyor.
Chasseguet-Smirgel'in eserinde n plana kan tek
tek insanlardr, hikyelerdir, insan, felsefi bir
antropolojinin figran olarak yer almaz bu anlatda,
hikyesi ve tm imgesel aclarnn ve yanlsamalarnn
gerekliiyle vardr. Yazar sapknlkta, akta, grup
iinde, yaratclk srecinde ben idealinin izini
srerken Freud'un yaptnda ben ideali kavramnn
urad deiiklikleri de titizlikle kaydediyor.
METS TEKN DNLEMEK

Didier Anzieu
Deri-Ben
eviren: Nesrin Tura Demiryontan
Didier Anzieu deri-beni ilk yazlarnda yle tanmlar:
"ocuun beninin, gelimesinin erken evreleri
srasnda, beden yzeyi deneyiminden hareketle
kendini kendisine ben olairak temsil etmek iin
kulland bir ekillendirme." Dokunsal duyusalla
yaslanan birincil ve metaforik bir ben temsili olarak
ortaya kan deri-ben iin sekiz ilev saptar Anzieu:
Tutma, ierme, istikrar, anlamlandrma, karlkllk,
bireyleme, cinselleme, enerji yklenme.
Deri-ben dncesi ortaya atldnda hem bene
hem de bedene yeniden saygnlk kazandrmasyla
dikkat ekti: Lacan tarafndan geersiz ilan edilen,
ben psikolojisi tarafndan daraltlan bene ve
psikanaliz tarafndan ihmal edildii sylenen
bedene... Derin yorum almasnn benin
kuruluunu da iine alacak ekilde yeniden
deerlendirilebileceini gsteren ilk yapt olan
Deri-Ben, bugn de psikanaliz tartmalarndaki
nemini korumaktadr.
Uluslaras Psikanaliz Birliinden aforoz edildikten

sonra verdii bu ilk seminerde (1964) Jacques Lacan,
birka ynl bir ie giriiyor: Bir yandan, dinleyicilerine
psikanalizin drt temel kavramn (bilind, tekrarlama,
aktarm, drt) kendine zg bir tarzda tantrken,
bir yandan da dnemin epistemolojisinden yararlanarak
psikanalizin bilim olup olmadn, psikanalizi var eden
zneyle modern bilimi kuran znenin, cogitonun
znesinin ayn olup olmadn sorguluyor; bu arada
Freudun dncesini amlad kadar onunla
hesaplamaktan da geri durmuyor. Sylemiyle felsefeyi
psikanalizle, psikanalizi de felsefeyle yzlemeye davet
ediyor srekli. Jacques Lacan ilk kez bu apta ve bu
nitelikte bir yaptyla Trkede. 1973te yazd sonszde
dedii gibi, Bu ekilde okunacak bu kitap, bahse
girerim.
tekini Dinlemek uzmanlam bir dizi. Ama dizide yer alacak
btn kitaplar dorudan insana dair. Hayatlarmza, kendi kiisel
deneyim alanmza, ana babalarmza, onlarla ilikilerimize, zor
byme yllarmza dair bir bilgi... Kendimiz ve dier insanlarla ilgili
sezgilerimizi gelitirmemize yardmc olacak, yeni kavray
imknlar verecek ve kukusuz renirken herkesin kendi
deneyimleriyle snayaca trden bir bilgi... Psikiyatri ve psikanaliz
alannda yzyl boyunca yazlm temel yaptlar bir ktphane
oluturacak kapsamda bir araya getirirken bunu amaladk.
METS TEKN DNLEMEK

METS YAYINLARI
PEK SOKAK N0:5
34433 BEYOLU
STANBUL
ISBN-13: 978-975-342-386-1
9 7 8 9 7 5 ^ 4?^861

Jacques Lacan-Psikanalizin Dört Temel Kavramı PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Jacques Lacan-Psikanalizin Dört Temel Kavramı PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Jacques Lacan

METS / TEKN DNLEMEK

PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI

PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI

Kesinliin znesi ............................................................... 35

Objet Petit a olarak Bak zerine

tekinin Alan ve Aktarma Dn

Yayma Hazrlayann Notu ............................................................ 291

Bu hakk nereden alyorum?

Ecole pratique des Hautes Etudes'n* altnc ubesi tarafndan bana

PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI I 8

iinde meydana gelen olaylardan dolay, hakikaten hayatm ada

PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI I 10

Bu hatrlatmam "Byle de bir anm var" bbmdan deil. Zaten

Psikanaliz camiasnn bir nevi Kilise olduunu sylemeye al

PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI I 12

Ancak efendi/hoca konumunda olduunda bile znenin hakika

kullanmm daha ak grebilmeniz umuduyla imdi syleyecek

PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI I 14

parola haline getirmi olan kamu otoritelerine de hitaben bu keli

17. yzyl olarak tarihlendirdiimi hemen belirteyim nesneyle

PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI I 16

hi alnmam olan, ancak ona ait olduu kesin grnen kk bir ki

Bu rnei size, bir nesneyle tanmlanan tarm ile bunu syleme

PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI I 18

Psikanalize kuramsal bir stat kazandrmak iin, Fenichel gibi

lgin bir rastlant sonucu, seminerimden ekilmem gerektii s

Bay TORT Psikanalizi Freud'un ve histeriin arzusuna balama

PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI I 20

Tam anlamyla Freud'a zg bilindnn yolunu Freud'a histe

Freudcu Bilind ve Bizim Bilindmz

VAKTNDE BALAYARAK konumam bir iirle aacam,

PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI I 24

Sanrm bu bahsettiim kiiler, byle imal konumam mazur

FREUDCU BLNDII VE BZM BiLlNDM Z I 25

yi ele almak istiyorum. Bu nedenle, ilk dersimin sonunda da belirt

PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI I 26

FREUDCU BLNDII VE BZM BLNDIIMIZ I 27

Gnmzde insan bilimi olarak nitelenebilecek, ancak her tr

PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI I 28

bu konuda ne demeye altma dair hassasiyeti artrmaya yeterli

FREUDCU BLNDII VE BZM BLNDIIMIZ I 29

ayrt edici zellii olan o delikte, yarkta, o bolukta ne buluyor?

PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI I 30

FREUDCU BLNDII VE BZM BLNDIIMIZ I 31

Daima ilk ve en eski saylan karanlk bir iradeye az ok bal g

PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI I 32

Bu bakmdan konuya biraz mizah katmama izin verirseniz

FREUDCU BLNDII VE BZM BLNDIIMIZ I 33

da konuan da hep o olmaldr ksacas, bilindmda geliip ser

PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI I 34

nedenleri de ayndr. nk Tanr ld mitosu kendi adma ben

Soru ve cevap ksm eksik.

GEEN HAFTA bilindma bir boluk yaps zerinden giri yap

PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI I 36

PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI I 38

birincil sreten bahsederken, o da ancak el yordamyla, ister iste

nne kaydn gstermeyi istiyorum. Analistlerin kendi deneyim

PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI I 40

formle dklmt. Bunun nedeni kuramn nceki keiflere gre

kegaard'un bize belirttii eydir, yani babann gnahdr.

PSKANALZN DRT TEMEL KAVRAMI I 42

Bu ne anlama gelir? Cebirin geometriyi analize dntren k