1

Genade

Genade
Beschouwingen over het einde van het lijden

Adyashanti

samsara

Inhoud

Adyasanthi 2011
Oorspronkelijke titel: Falling into Grace

Nederlandse uitgave: Samsara Uitgeverij bv 2011

Vertaling: Prema van Harte
Omslagontwerp: Erik T h:

.erikthedesign.com

www

Lay-out: Studio 28, Hillegom

ISBN: 978-90-77228-75-3 I NUR 728
Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd worden
zonder schriftelijke toestemming van:
Samsara Uitgeverij bv
Herengeacht 341, 1016 AZ Amsterdam
.samsarabooks.com

www

Inleiding

Het menselijk dilemma

13

Het ontwarren van ons lijden

35

Ontwaken uit de egotrance

67

De strijd laten varen

85

De rauwe energie van emotie er varen

Innerlijke stabiliteit

141

Intimiteit en beschikbaarheid

159

Het einde van het lijden

183

Ware autonomie

199

10

Voorbij de wereld van tegengestelden

225

11

In genade vallen

247

Over de auteur

259

Oorspronkelijke uitgave: Sounds True, Boulder, Colorado

Voorwoord van de uitgever

117

Voorwoord van de uitgever

n het voorjaar van 2009 had ik een telefoongesprek

met Adyashanti over mogelijke ideen voor een nieuw

boek en een audioserie bij onze uitgeverij. Ik zei dat ik

een boek met zijn inzichten wilde brengen dat aantrek
kelijk zou zijn voor mensen die nieuw waren op het spiri
tuele pad, een boek dat zowel reikwijdte als diepte moest
hebben. Adya (zoals zijn leerlingen en vrienden hem noe
men) verraste me door te zeggen: 'Hoe langer ik onder
richt geeft, hoe meer ik ontdek dat de basis het belang
rijkste is van elk onderricht. Het valt me op dat wanneer
ik heel duidelijk ben over essentile spirituele inzichten,
zowel mensen die nieuw zijn als zij die al decennia op het
pad zijn daar enorm veel baat bij hebben.'
Dit idee van een boek over de 'elementaire principes
van spirituele ontdekking' werd het organiserende prin
cipe voor een serie van vijf lezingen in Los Gatos, Cali-

forni, in de herfst van 2009. Na transcriptie en redactie

is dit Genade geworden.
Als je Genade leest, raad ik je aan de tijd te nemen
en zoveel mogelijk te letten op wat er innerlijk bij je

Inleiding

opgeroepen wordt, op de momenten van realisatie, op

wat Adya 'aha-momenten' noemt. In zekere zin is Ge
nade een overdracht, een openbaring van onze ware aard
voorbij elke definitie. Overdracht is een ontmoeting van
hart tot hart waarin ons rechtstreeks, bijna als door het
wegtrekken van een sluier, bepaalde waarheden over de
onbegrensdheid van ons wezen worden getoond. De
overdracht vindt plaats niet op het niveau van de woor
den, maar op gevoelsniveau, als deel van een meer sub
tiele communicatie. Het boek staat vol aanwijzingen. De
vraag is: kunnen we die volgen en terechtkomen in waar
de aanwijzingen toe leiden?
Enkele jaren geleden interviewde ik Adya over zijn

k zat pas na te denken over al die jaren dat ik nu al

onderricht geef. Een van de dingen die mij zijn op

gevallen is dat het meest transformerende element van

werk, en ik vroeg hem wat hij vond van overdracht. Hij

ieder spiritueel onderricht zijn basis is, zijn meest ele

zei: 'Ik praat er niet vaak over, maar het is eigenlijk een

mentaire principes. Deze worden ook het gemakkelijkst

van de belangrijkste aspecten van mijn onderricht.' Ge

vergeten, omdat onze geest een natuurlijke neiging tot

nade is de kans voor lezers om Adya in de ruime, open

het complexe heeft. De geest meent dat hoe subtieler en

dimensie van zijn te ontmoeten, een ontmoeting die ons

complexer iets is, hoe nauwkeuriger het de werkelijkheid

hart bevrijdt en ons uitnodigt te vallen en vallen en val

weerspiegelt. War ik echter in al die jaren van onderricht

len, zonder dat we ergens hoeven te landen.

geven heb gezien is dat het juist de elementaire principes

van de leer zijn die de meeste impact hebben; dat juist

Tami Sirnon
Uitgever van Sounds True

de basiselementen van de leer de ware kracht hebben ons

leven re transformeren.
Deze observatie is een van de voornaamste motieven
geweest om dit boek te maken: voor het presenteren van
de fundamentele elementen van mijn onderricht, aange-

zien ik deze steeds weer als de belangrijkste aspecten van

een of andere reden opent zich een heel nieuw perspectief.

mijn werk zie. Hoewel de leer ook meer subtiele en com

Op de een of andere manier zijn de moeilijke situaties in

plexe onderdelen kent, heb ik gezien dat deze eigenlijk

ons leven het best in staat ons hart en onze geest te ope

niet zo belangrijk zijn; telkens zie ik weer dat hoe een

nen. We doen al het mogelijke om dergelijke momenten

voudiger het onderricht, des te krachtiger het is en des

te vermijden, maar in werkelijkheid bieden deze lastige

te gemakkelijker transformatie plaatsvindt. Onze geest

situaties juist de grootste kans op groei en transformatie

kan het maar moeilijk geloven - hoe iets zo eenvoudigs

van bewustzijn.

zo krachtig kan zijn. Maar ik zie steeds weer, door het

Het onderricht in dit boek is eenvoudig een middel

verkennen van de meest basale elementen in het waarom

om ons ontvankelijk te maken voor genade, ons te ope

van ons lijden en in de manier waarop we naar het leven

nen voor dat mysterieuze element van licht dat binnen

kijken vanuit het standpunt van afgescheidenheid, dat

komt op verborgen en stille momenten. Dit brengt een

deze elementaire principes zonder enige twijfel de meest

revolutie teweeg in de manier waarop we het leven zien,

transformerende aspecten van het onderricht zijn.

een revolutie die er veel toe bijdraagt dat we het lijden

Maar zelfs afgezien van ieder onderricht is het meest

ingrijpende aspect van spiritueel leven het element van

en de strijd waarin zoveel mensen elke dag leven kunnen

beindigen.

genade. Genade is iets dat ons overkomt wanneer we op

Het onderricht in dit boek is niet bedoeld als infor

een of andere manier volledig beschikbaar zijn, wanneer

matie voor de geest om te verzamelen, maar om diep over

we open van hart en geest worden, en bereid zijn de mo

te mediteren, om te kijken of je de waarheid in je eigen

gelijkheid open te houden dat we misschien niet weten

ervaring kunt vinden. Je moet de bereidheid hebben te

wat we denken te weten. In deze opening van niet-weten,

onthaasten, stil te blijven staan zelfs, en wat je hoort vol

in het voorlopig uitstellen van elke conclusie, kan zich

ledig in je op te nemen, want uiteindelijk is de waarheid,

een heel ander element van het leven en de werkelijkheid

van welk onderricht ook, nooit in de woorden te vinden.

aan ons voordoen. Dit is wat ik 'genade' noem. Het is

De waarheid is wel te vinden in wat er in onszelf geopen

dat moment van 'aha!' - een ogenblijk van herkenning,

baard wordt. Door het op deze manier te onderzoeken

wanneer we ons iets realiseren dat we ons voordien nooit

maken we ons het onderricht eigen. En door ons een leer

helemaal konden voorstellen.

eigen te maken, door te ervaren waarnaar in onze eigen

Veel omstandigheden en ervaringen zijn in staat ons

ervaring de leer verwijst, worden we ons bewust van een

ontvankelijk te maken voor deze genade. Of het nu een

levensvisie die meer heel en compleet is - en, ten slotte,

mooi moment in de natuur is, het samenzijn met iemand

een die een onmiddellijk antwoord is op de diepste hun

van wie we houden of alleen maar rustig stil zitten, om

kering en het verlangen van het menselijk hart.

10

11

Het menselijke dilemma

oen ik nog een kind was, een jaar of zeven, acht oud,
was een van de dingen die ik begon op te merken en

re overdenken dat er in de grotemensenwereld al gauw

sprake is van lijden, pijn en strijd. Ook al groeide ik op

in een betrekkelijk gezond huishouden met liefhebbende
ouders en twee zusjes, en eigenlijk een heerlijke en geluk
kige jeugd had, zag ik toch veel leed om me heen. Als ik
naar de grotemensenwereld keek, vroeg ik me af hoe het
kwam dat mensen met elkaar in conflict raakten.
Als kind was ik toevallig ook een goede luisteraar- som
migen zouden zelfs zeggen luistervink. Ik luisterde naar elk
gesprek dat er thuis plaatsvond. Her was zelfs een fami
liegrapje dar er thuis niets gebeurde zonder dat ik ervan
wist. Ik wist graag precies wat er om me heen gebeurde,
en zo luisterde ik vaak en veel naar de gesprekken van vol
wassenen, bij ons thuis en bij tmilie. Vaak vond ik waar

13

ze

over praatten heel interessant, maar ik merkte ook een

bepaalde eb en vloed in de meeste

van

hun gesprekken

ten. Ze hechtten geloof aan de gedachten die door hun

hoofd gingen.

- hoe conversaties enigszins de kant van ruzie opgingen,

Plotseling begreep ik wat er gebeurde wanneer vol

en er dan weer min of meer van terugkwamen, dichter bij

wassenen met elkaar communiceerden; wat ze in feite

een conflict en er dan weer verder van. Af en toe was er

mededeelden waren hun gedachten, en ieder mens ge

een twistgesprek of werden gevoelens gekwetst, en voelden

loofde dat wat hij dacht werkelijk waar was. Het pro

mensen zich onbegrepen. Ik vond het allemaal eigenaardig

bleem was dat alle volwassenen andere ideen hadden

- en ik begreep echt niet waarom volwassenen zo deden;

over wat de waarheid was, en daarom was hun commu

de manier waarop ze communiceerden en met elkaar om

nicatie een onuitgesproken onderhandeling, een poging

gingen bracht me werkelijk van mijn stuk. Ik wist niet pre

elkaar te overtuigen en het eigen denken, de eigen over

cies wat er gebeurde, maar het gaf me geen goed gevoel.

tuigingen, te verdedigen.

Geloven wat we denken

ten aan hun gedachten, viel me in dat ze gek waren. Nu

Nadat ik dag na dag, week na week, maand na maand,

begreep ik hen: ze waren gek. Het is krankzinnig om de

zelfs jaar na jaar had gekeken en geobserveerd, drong het

gedachten in je hoofd te geloven. Op een vreemde manier

plotseling met een schok tot mij door dat volwassenen

is het nogal een opluchting om dit als kind te ontdekken.

geloofden wat ze dachten! Daarom lijden ze! Daarom ko

Het was een opluchting om tenminste iets te gaan begrij

men ze met elkaar in conflict. Daarom gedragen ze zich

pen van die vreemde wereld van de grote mensen, ook al

vreemd, op een manier die ik niet begrijp, want ze hech

klopte er volgens mij niet veel van.

Toen ik steeds weer zag hoe volwassenen geloof hecht

ten echt geloof aan de gedachten die door hun hoofd

Door in de loop der jaren over deze ervaring te spre

gaan. Maar voor een klein kind was dit eigenlijk een

ken, kwam ik erachter dat vele anderen zich herinnerden

heel merkwaardig idee. Het idee kwam mij heel vreemd

een soortgelijk inzicht in de krankzinnigheid van de gro

voor. Natuurlijk gingen er ideen door mijn hoofd, maar

temensenwereld te hebben gekregen als kind. Maar in

bij mij als kind was er geen sprake van zo'n doorlopend

plaats van er een gevoel van opluchting door te krijgen,

commentaar in mijn hoofd als bij volwassenen. Eigenlijk

maakte dit inzicht dat veel kinderen aan zichzelf begon

had ik het te druk met plezier maken, of luisteren, of

nen te twijfelen en zich afVroegen of er iets mis was met

was ik gefascineerd en verbaasd over een bepaald aspect

hen. Het is een beangstigende ervaring voor ons als kind

van het leven. Ik besefte wel dat volwassenen veel tijd

om te denken dat de volwassenen van wie wij afhankelijk

met denken doorbrachten en, wat belangrijker was - en

zijn voor onze overleving, onze zorg en liefde, eigenlijk

vreemder, vond ik - dat ze echt geloofden wat ze dach-

misschien wel gek zijn.

14

15

Het dilemma van het menselijk lijden

voor veel mensen het leven bepaald door gebeurtenissen

Om de een of andere reden die ik niet begrijp, werd ik

die al lang geleden hebben plaatsgevonden. Deze gebeur

door dit inzicht niet bang voor de grotemensenwereld.

tenissen vinden niet meer plaats, toch worden ze in ze

Integendeel, het was in feite een grote opluchting dat ik

kere zin nog steeds beleefd en wordt de pijn nog steeds

tenminste kon begrijpen waarom ze deden wat ze deden

gevoeld. Wat is hier aan de hand?

Zonder het te weten verwierf ik

mijn eerste inzicht in

Dit inzicht dat ik als kind kreeg, ook al wist ik toen

een van de grote dilemma's van het menselijk bestaan: de

niet hoe veelbetekenend het was, was voor mij het begin

oorzaak van het lijden van de mens. Dit is iets wat Boed

van begrijpen waarom we lijden. Het werd heel helder

dha meer dan 2500 jaar geleden onderzocht: wat is de

dat een van de voornaamste redenen waarom wij lijden

oorzaak van het lijden van de mens?

is omdat we geloven wat we denken, dat de gedachten in

zo

Ieder van ons ziet natuurlijk wel de onvoorstelbare

ons hoofd onuitgenodigd in ons bewustzijn komen, daar

schoonheid en het mysterie als hij naar de wereld kijkt.

ronddwarrelen, en dat wij ons eraan hechten. We identi

Er is veel om te waarderen en ontzag voor te hebben,

ficeren ons ermee en nemen er bezit van. Dit inzicht dat

maar we kunnen niet echt naar het leven van de mens

ik als kind had was veel belangrijker dan ik besefte. Het

kijken zonder te erkennen dat er ook veel leed en onte

kostte me vele jaren, waarschijnlijk tientallen, om me te

vredenheid is. Er is heel veel geweld, haat, onwetendheid

realiseren dat wat ik als kind had gezien de kern raakte

en hebzucht. Hoe komt het dat wij mensen zo vatbaar

van waarom we eigenlijk lijden, dat een van de voor

zijn voor lijden? Hoe komt het dat we ons er blijkbaar

naamste redenen waarom wij lijden is omdat we geloof

aan vastklampen alsof het een zeer belangrijk bezit is?

hechten aan de gedachten die door ons hoofd spoken.

Omdat ik met honden en katten ben opgegroeid, heb

Waarom doen we dit? Waarom hechten we geloof

ik onder meer gemerkt dat een hond boos op jou kan

aan de gedachten in ons hoofd? We hechten geen geloof

zijn - hij kan wrokkig en teleurgesteld zijn; zijn gevoe

aan die van iemand anders, wanneer hij ze ons vertelt.

lens kunnen gekwetst worden - maar binnen een paar

Wanneer we een boek lezen - wat niets anders is dan

minuten, of zelfs soms seconden, schudde de hond het

het verslag van iemand anders' gedachten - kunnen we

van zich af. Hij kon in heel korre tijd zijn narigheid van

ze aannemen of naast ons neerleggen. Maar hoe komt

zich afzetten en terugkeren naar zijn natuurlijke staat van

het dat we zo geneigd zijn te grijpen naar de gedachten

geluk. Ik vroeg me af hoe het kwam dat mensen er zoveel

die in onze eigen geest voorkomen - geneigd ons eraan

moeite mee hebben hun leed van zich af te zetten? Wat

vast te houden en ermee gedentificeerd te raken? We zijn

is de reden waarom we het vaak mee ons meedragen, als

blijkbaar niet in staat ze van ons af te zetten, zelfs niet

het toch zo'n last voor ons wordt? In zeker opzicht wordt

wanneer ze veel pijn en leed veroorzaken.

16

17

De schaduwzijde van taal

heen, door elkaar- als een computer. Ons wordt geleerd

De programmering geloof te hechten aan onze gedachten

te denken in absoluten. Iets is of zus of zo, goed of ver

begint bij de opvoeding en bij her zeer natuurlijke proces

keerd, zwart of wit. Deze programmering benvloedt zo

dat we allemaal doormaken wanneer we taal leren. Voor

de manier waarop we denken en de manier waarop we

een kind is taal een grote ontdekking. Het is geweldig om

de wereld waarnemen. Is het blauw? Is het rood? Is het

iets te kunnen benoemen. Het is zeer in je voordeel als je

groot? Is het lang?

naar iets kunt wijzen en zeggen: 'Dat wil ik hebben!' 'Ik

De grote spirituele leraar Krishnamurti zei eens:

wil een glaasje water.' 'Ik wil wat eren.' 'Ik wil een schone

'Wanneer je een kind leert dat een vogel 'vogel' heet, zal

luier.' Het is een prachtige doorbraak wanneer we voor het

het kind de vogel nooit meer zien. Wat hij zal zien is het

eerst taal ontdekken en ons ervan beginnen te bedienen.

woord 'vogel'.' Dat zal hij zien en voelen, en wanneer hij

Een van de krachtigste voorbeelden van taal die we

omhoog kijkt naar de lucht en dat vreemde gevleugelde

ontdekken wanneer we jong zijn is onze eigen naam,

wezen ziet opstijgen, zal hij vergeten dat het in werkelijk

wanneer we beseffen dar we een naam hebben. Ik herin

heid een groot mysterie is. Hij zal vergeten dat hij eigen

ner me dit moment in mijn eigen leven dar ik dit besefte.

lijk niet weet wat het is. Hij zal vergeten dat dit ding dat

Ik had de gewoonte mijn naam steeds maar weer inwen

door de lucht vliegt alle woorden overstijgt, dat het een

dig te herhalen, omdat dat zo geinig was. Het was een

uitdrukking is van de onmetelijkheid van het leven. Het

grote ontdekking. 'Dit ben ik!'

is in werkelijkheid een buitengewoon en wonderbaarlijk

Bij het opgroeien geldt voor de meeste kinderen dat

beest dat door de lucht vliegt. Maar zodra we het benoe

ze verzot zijn op taaL Taal wordt heel nuttig om gewel

men, denken we dat we weten wat het is. We zien 'vo

dige dingen te zeggen, een krachtig middel om te vertel

gel', en we kleineren het bijna. Een 'vogel', 'poes', 'hond',

len wat we voelen en om door het leven re gaan. Bij het

'mens', 'kopje', 'stoel', 'huis', 'bos'- al deze dingen heeft

ouder worden wordt taal een manier om uiting te geven

men een naam gegeven en al deze dingen verliezen iets

aan grote creativiteit en intelligentie. Maar taal heeft ook

van hun natuurlijke levendigheid zodra we ze benoemen.

een schaduwzijde, zoals alles. Het denken heeft ook een

Natuurlijk moeten we deze namen leren en ons er een

schaduwzijde en juist over de schaduwzijde van het den

idee van vormen, maar als we gaan geloven dat deze na

ken hebben we niets geleerd. Niemand vertelt ons dat

men en alle ideen die we ervan vormen echt zijn, dan

het misschien heel gevaarlijk is om de gedachten in onze

ral(en we daarmee heroverd door de wereld van ideen.

geest te geloven. Wat ons geleerd wordt is precies het te

Het vermogen te denken en taal te gebruiken heeft

genovergestelde. We worden feitelijk in hoge mate gepro

een schaduwzijde die, zonder begeleiding en onverstan

grammeerd - door onze ouders, door de wereld om ons

dig gebruikt, ons kan laten lijden en onnodig met elkaar

18

19

in conflict kan brengen. Want dat is tenslotte wat het

kelijkheid aanzien, zullen we lijden. Dat is niet duide

denken doet: het scheidt. Het classificeert. Het benoemt.

lijk tot je ernaar kijkt, maar wanneer we onze gedachten

Het verdeelt. Het verklaart. Nogmaals, denken en taal

geloven, leven we vanaf dat moment in de droomsfeer

hebben een heel nuttig aspect en zijn daarom zeer nood

waarin de geest zich een hele wereld voorstelt die feitelijk

zakelijke kundigheden om te ontwikkelen. De evolutie

nergens bestaat behalve in de geest zelf. Op dat moment

heeft erg haar best gedaan ervoor te zorgen dat we het

krijgen we een gevoel van isolement en voelen we ons

vermogen hebben samenhangend en rationeel te denken

niet meer op die zo rijke en menselijke manier met elkaar

of, met andere woorden, te denken op een wijze die onze

verbonden, maar merken we dat we ons meer en meer

overleving verzekert. Maar wanneer we een terugblik

terugtrekken in de wereld van onze geest, in de wereld

werpen op de wereld, zien we dat juist datgene wat ont

die we zelf geschapen hebben.

wikkeld is om ons te laten overleven ook een vorm van

gevangenschap voor ons is geworden. We zijn verstrikt

Uit de matrix van het lijden komen

geraakt in een wereld van dromen, een wereld waarin we

Wat is dan de uitweg? Hoe vermijden we dat we ons ver

voornamelijk in ons hoofd leven.

liezen in onze gedachten, projecties, overtuigingen en

Dit is de droomwereld die door vele aloude spirituele

scholen aangepakt wordt. Wanneer al die oude heiligen
en wijzen zeggen: 'Je wereld is een droom. Je leeft in een

meningen? Hoe vinden we de weg terug uit deze hele

matrix van lijden?
Om te beginnen moeten we een eenvoudige, maar

illusie,' dan hebben ze het over de wereld van de geest en

heel krachtige waarneming doen: alle gedachten- goede,

de manier waarop wij geloof hechten aan onze gedachten

slechte, lieve of kwade gedachten - komen voor in iets.

over de werkelijkheid. Wanneer we de wereld door onze

Alle gedachten ontstaan en verdwijnen in een onmetelij

gedachten zien, ervaren we het leven en andere mensen

ke ruimte. Als je je geest observeert, zul je zien dat een ge

niet meer zoals ze werkelijk zijn. Wanneer ik een gedach

dachte gewoon vanzelf plaatsvindt - hij ontstaat zonder

te heb over jou, heb ik die zelf gecreerd. Ik heb een idee

intentie van jouw kant. In reactie hierop is ons geleerd

van je gemaakt. In zekere zin heb ik jou, als ik een idee

hem vast te pakken en ons ermee te identificeren. Maar

over je heb dat ik geloof, gekleineerd. Ik heb je klein ge

als we deze angstvallige neiging om een gedachte vast te

maakt. Zo zijn mensen, dat doen we elkaar aan.

grijpen voor even kunnen laten, merken we iets heel be

Om de oorzaak van lijden en onze mogelijke verlos

langrijks op, namelijk dat gedachten ontstaan en zich,

sing oprecht te begrijpen, moeten we heel goed kijken

spontaan en vanuit zichzelf, in een onmetelijke ruimte

naar deze wortel van menselijk lijden: wanneer we gelo

afspelen; de rumoerige geest treedt in werkelijkheid op in

ven wat we denken, wanneer we ons denken voor de wer-

een zeer, zeer diep gevoel van rust.

20

21

Dit is misschien niet duidelijk bij een eerste observatie

Dit is een bijzondere ontdekking, omdat die ons laat zien

omdat we gewend zijn de begrippen stilte en rust te rela

dat er iets aanwezig is dat anders is dan het denken, en

teren aan de uitwendige omgeving: is het rustig in huis?

dat we niet alleen maar de eerstvolgende gedachte zijn

Is de hond van de buren opgehouden met blaffen? Staat

die in ons hoofd opkomt.

de

uit? Of we hebben de neiging ze in innerlijke zin

We kunnen gaan inzien dat geloof hechten aan onze

op te vatten: is mijn geest druk? Zijn mijn emoties ge

gedachten en ten diepste geloven dat die in feite gelijk

zakt? Zit ik rustig? Maar de stilte of rust waarover ik het

staan met de werkelijkheid regelrecht leidt tot frustratie,

heb is geen relatieve stilte. Het is niet de afwezigheid van

ontevredenheid en ten slotte tot lijden op vele niveaus.

lawaai, zelfs niet van mentaal lawaai. Het gaat er meer

Deze realisatie is de eerste stap naar het ontrafelen van

tv

om op te merken dat er een stilte is die er altijd is, en

ons lijden. Maar er is nog iets anders dat we moeten zien

dat lawaai optreedt in deze stilte - zelfs het lawaai van de

- iets dat nog fundamenteler is. Deze diepere realisatie

geest. Je kunt gaan zien dat elke gedachte ontstaat tegen

komt lang nadat we onze meningen, onze overtuigingen

de achtergrond van absolute stilte. Denken ontstaat let

en ons vermogen om te theoretiseren gevormd hebben.

terlijk in een wereld zonder denken- elk idee verschijnt

Hoe komt het dat zelfs wanneer we inzien dat juist onze

in een onmetelijke ruimte.

geest ons doet lijden, we ons nog steeds zo sterk en met

Als we naar de aard van het denken blijven kijken, en

zoveel geweld aan onze geest vastgrijpen? Waarom hou

in het bijzonder naar wat of wie het is die zich bewust is

den we nog altijd vast aan deze identificatie, zozeer dat

dat er gedacht wordt, raken de meesten van ons er zeer

her soms voelt alsof die zich aan ons vasthoudt? Een van

van overtuigd dat zij degenen zijn die het denken opmer

de redenen waarom we dit doen is omdat we denken dat

ken. Dit is wat ons geleerd is en wat we vanzelfsprekend

de inhoud van onze geest - onze overtuigingen, onze

aannemen- dat 'jij' en 'ik', als afZonderlijke individuen,

ideen, onze meningen - is wat wij zijn. Dit is de oeril

degenen zijn die onze gedachten 'denken'. Wie zou ze an

lusie: dat ik ben wat ik denk, dat ik ben wat ik geloof, dat

ders denken? Maar als je goed kijkt zul je beseffen dat het

ik ben hoe ik tegen dingen aankijk. Maar om deze illusie

in feite niet waar is datjij degene bent die denkt. Denken

te doorzien, is het goed om nog dieper te kijken - naar

gebeurt gewoon. Het gebeurt of je het wilt of niet, en het

wat ons drijft de wereld zo te zien.

stopt of je het wilt of niet. Naarmate je dit proces beter

gaat zien, kan het een behoorlijke schok betekenen dat je
geest uit zichzelf denkt en er uit zichzelf mee ophoudt.

Wat zoeken we eigenlijk?

Er is een uitspraak die aan Jezus is toegeschreven, in Het

Als je ophoudt te proberen je geest te beheersen, zul je

evangelie van Thomas, vlak na de dood van Jezus opge

merken dat denken gebeurt in een onmetelijke ruimte.

schreven, waarin hij zegr: 'De zoeker moet niet stoppen tot

22

23

hij vindt. Wanneer hij inderdaad vindt, zal hij verstoord

Jezus wijst op een manier van zoeken die heel lang gele

worden. Na verstoord te zijn, zal hij verbijsterd zijn. Daar

den geopenbaard werd: zoeken in jezelf Als we het goed

na zal hij over alles regeren.' Dit was het eerste citaat van

bekijken, vervaagt uiteindelijk alles wat we van buiten

Jezus in dit evangelie en in menig opzicht is dit het meest

kunnen krijgen. Dit is de wet

schokkende onderricht in de hele verzameling geschriften.

Boeddha ons duizenden jaren geleden leerde. Of her nu

'De zoeker moet niet stoppen tot hij vindt.' Wat zoekt de

macht, beheersing, geld, mensen of gezondheid is, alles

zoeker? Wat zoek jij? Wat zoeken mensen werkelijk? We

wat je om je heen ziet is bezig te ontstaan en vervolgens

hebben allemaal veel namen voor wat we zoeken, maar

uiteen te vallen. Zoals je longen inademen en uitademen,

van

vergankelijkheid die

eigenlijk, of we het 'God' noemen, of dat we het 'geld'

moeten dingen verdwijnen opdat het leven weer kan

noemen, of we het 'goedkeuring' noemen of dat we het

ademhalen. Dit is een van de wetten van her universum:

'macht' noemen, of dat we het 'controle' noemen, wat we

dat alles wat je ziet, proeft, aanraakt en voelt uiteindelijk

werkelijk zoeken is gelukkig zijn.We zoeken deze uiterlijke

weer terugstroomt naar de bron waaruit het kwam, om

vormen alleen omdat we denken dat we gelukkig zullen

slechts opnieuw geboren te worden en weer te verschij

zijn als we die bereiken. Dus eigenlijk, wat we ook zeggen

nen, en langzaam weer terug te gaan naar de bron.

te zoeken - God, geld, macht, prestige- zoeken we geluk.

In de tweede regel van deze uitspraak wordt de kracht

Als we niet dachten dat waar we naar zoeken ons geluk zou

van dit evangelie geopenbaard: 'Wanneer hij inderdaad

geven, zouden we er niet naar zoeken.

vindt, zal hij verstoord worden.' Deze regel verwijst naar

In dit citaat begint Jezus met aanmoediging en het

de reden waarom de meeste mensen geen blijvend geluk

geven van richting door te zeggen dat de zoeker niet

vinden - omdat de meeste mensen niet verstoord willen

moet stoppen tot hij vindt -tot hij geluk, vrede of de

worden. De meesten van ons willen niet lastiggevallen

werkelijkheid zelf vindt. En de waarheid is dat, tot de

worden. We willen niet dat onze zoektocht naar geluk

werkelijkheid duidelijk wordt gezien zoals zij is, er geen

met moeilijkheden gepaard gaat. Wat we werkelijk willen

blijvende vrede of geluk zal zijn. Daarom moeten we er

is dat het geluk ons op een dienblad wordt aangereikt.

eerst achter komen wat werkelijk is, wie wij zijn en wat

Maar om erachter te komen wat waar geluk is, moeten

het leven in essentie is. We worden aangemoedigd om te

we echt bereid zijn te worden verstoord, verrast, in het

gaan, steeds verder te gaan, tot we vinden. De moeilijk

ongelijk gesteld - en in een zeer diepe bron van niet-we

heid is dat de meesren van ons geen idee hebben hoe we

ten geworpen te worden.

moeten zoeken. Voor de meeste mensen is zoeken slechts

Wat betekent het verstoord te worden, en waarom

een vorm van willen hebben en bereiken. Maar dit is nier

zouden we ons hier wellicht voor openstellen of het in

het zoeken waarop Jezus hier doelt.

enig opzicht begeren? Om dit te begrijpen, moeten we

24

25

goed naar onze eigen geest kijken, naar die dingen waarin

was, kunnen we nooit gelukkig zijn. Als we niet eerlijk

we geloven, naar de gedachten waar we aan vasthouden.

willen zien hoe we in elkaar zitten en open willen staan

We moeten onze verslaafdheid aan beheersing, macht,

voor het idee dat we onszelf misschien totaal verkeerd

lof en goedkeuring- alle zaken die ons uiteindelijk doen

beoordeeld hebben - als we voor dat idee, die mogelijk

lijden, onderzoeken. Deze dingen in het leven, die zich

heid, nog niet eens openstaan, kunnen we onmogelijk

buiten ons bevinden, brengen misschien een zeker tijde

een uitweg uit de ellende vinden.

lijk geluk en vreugde, maar ze brengen niet de hoogste

Daarom zei Jezus dat je verstoord zult worden wan

vervulling waar we allemaal naar verlangen. Ze zijn niet

neer je iets begint te vinden. Wanneer je bewuster wordt,

in staat de vraag waarom we lijden te beantwoorden, en

meer gewaar, wanneer je ogen opengaan, is het eerste wat

ze zijn uiteindelijk niet in staat de grootste verlichting

je ziet hoezeer je misleid bent en hoezeer je vasthoudt aan

aan het menselijke dilemma te bieden.

wat je doet lijden. Dit is in veel opzichten de belangrijkste

Stel dat iemand tegen je zegt: 'Je hoeft niet meer te

stap: ben je bereid gewaar te zijn? Ben je bereid je ogen te

lijden. Je kunt werkelijk helemaal ophouden te lijden,

openen? Ben je bereid ongelijk te hebben? Ben je bereid

hier en nu. Het enige dat je hoeft te doen is alles opgeven

te zien dat je misschien niet vanuit waarheid leeft, vanuit

wat je denkt. Je moet je meningen opgeven, je moet je

een standpunt van werkelijkheid? Dit is wat het betekent

overtuigingen opgeven, je moet zelfs opgeven in je eigen

om verstoord te worden. Maar verstoord worden is niet

naam te geloven. Je moet het allemaal opgeven, maar dat

iets negatiefs, niet in de context waarin ik het woord hier

is het enige wat je hoeft te doen. Geef het allemaal op en

gebruik. Verstoord worden wil zeggen dat je bereid bent

je kunt gelukkig zijn, volkomen gelukkig, voor altijd vrij

de waarheid te zien; je bent bereid te zien dat de dingen

van lijden.' Voor de meeste mensen zou dit een onaan

misschien niet zo zijn als je had gedacht.

vaardbaar voorstel zijn.

'Mijn gedachten opgeven? Mijn meningen opgeven?

De grote innerlijke ruimte

Als ik dat deed, zou ik mezelf opgeven! Nee! Dat ga ik

Wat zich in je opent wanneer je bereid bent de mogelijk

niet doen! Ik blijf liever in de ellende zitten dan dat ik

heid te overwegen dat dingen wel eens anders zouden

mijn meningen opgeefl' Dit mag belachelijk klinken,

kunnen zijn dan je had gedacht is wat ik 'de grote inner

maar het is precies de positie die de meeste mensen in

lijke ruimte' noem: daar waar je te weten komt dat je niet

nemen. Dit is de geestestoestand waarin de meesten van

weet. Dit is echt de ingang naar het eind van het lijden:

ons verkeren. Wanneer we niet bereid zijn verstoord te

wanneer je je bewust wordt van het feit dat je eigenlijk

worden, wat betekent dat we niet bereid zijn erachter te

niet weet. Ik bedoel dat je eigenlijk niets weet - dat je

komen dat wat we als reel beschouwden, dat in feite niet

het leven niet echt begrijpt, de ander niet echt begrijpt,

26

27

jezelf niet echt begrijpt. Dit is heel duidelijk wanneer we

we bij onszelf beginnen-niet proberen onszelf te 'veran

maar even om ons heen kijken. Wanneer we kijken naar

deren', want als we niet eens weten wie we zijn, kunnen

de wereld die mensen hebben geschapen en hoe we met

we onszelf ook niet veranderen. Het eerste waarnaar we

elkaar omgaan, is het heel duidelijk dat we eigenlijk hele

moeten kijken zijn wij zelf, wie we eigenlijk zijn. Voordat

maal niets weten. Dit is een van de dingen die ik als kind

we iets aan onszelf proberen te veranderen, moeten we

zag: deze grotemensenwereld heeft iets krankzinnigs in

eerst weten wie en wat we zijn, want door erachter te ko

zich. Iedereen doet maar net of hij iets echt weet, doet

men wat we zijn, komen we in een bewustzijnsdimensie

net of hij weet wat echt is en wat niet, doet net of hij

die een eind maakt aan nodeloos lijden.

weet wat goed is en wat verkeerd, maar in werkelijkheid

We gaan nu dus eerst naar binnen kijken, op dit ei

weet niemand het eigenlijk. Maar dit boezemt ons angst

genste moment, waar we ook zijn. Ik zit hier op een kruk,

in. We willen eigenlijk niet toegeven dat niemand het

en precies waar ik zit, wanneer ik onderzoek wat ik ben,

echt weet.

weet ik het eigenlijk niet. Ik merk dat ik een ondoor

Nogmaals, we zien goed dat er bij de meesten van ons

grondelijk geheim ben. Ik merk dat ik mezelf een naam

een sterke onwil is om op die manier verstoord te wor

zou kunnen geven, ik zou mezelf allerlei namen kunnen

den. Maar als je genoeg geleden hebt- en ik verbeeld me

geven, zou veel omschrijvingen kunnen opperen van wat

dat jullie meer dan genoeg geleden hebben - dan ben je

ik ben, maar in feite zijn dat allemaal slechts gedachten.

misschien bereid verstoord te worden. Misschien heeft

Wanneer ik onder de sluier van het denken kijk, merk ik

je pijn een verlangen naar deze grote innerlijke ruimte

dat ik een mysterie ben. In sommige opzieheen verdwijn

gewekt. Misschien ben je bereid je open te stellen voor

ik. Ik verdwijn als gedachte. Ik verdwijn als gefantaseerd

het idee dat je misschien iets volslagen anders bent dan je

persoon. Wat ik merk is dat als ik ook maar iets ben, ik

je had verbeeld, dat anderen misschien volkomen anders

een punt van gewaarzijn ben, dat onderkent dat alles wat

zijn dan je had gedacht, dat het leven misschien hele

ik over mezelf denk niet echt is wat ik ben; ik onderken

maal anders is dan je je ooit had voorgesteld. Het punt

dat welke gedachte ik nu ook mocht krijgen mij nooit

waar je begint is zoals altijd bij jezelf. Dit is de toegang.

naar waarheid omschrijft.

Want deze grote innerlijke ruimte bevindt zich ten slotte

Wat vind je wanneer je onder de sluier van je gedach

in onszelf W ij zijn echter geneigd bij iemand anders te

ten kijkt? Wat vind je werkelijk wanneer je je openstelt

beginnen: 'Jij moet veranderen! Als jij verandert ben ik

voor iets dat boven je denken uitgaat? Wac gebeurt er

gelukkig!' 'Als de wereld verandert, dan ben ik gelukkig.'

wanneer je stil wordt en je onderzoekt en niet alleen maar

'Als mijn omgeving of mijn werksituatie of mijn vriend

uitkijkt naar de volgende gedachte? Stel in alle rust de

verandert, dan zal ik gelukkig zijn.' Maar in feite moeten

vraag: 'Wat ben ik echt?' Is dat moment geen absolute

28

29

stilte? En ben je je niet volledig gewaar van die stilte?

warrend om naar je eigen niet-zijn te kijken, je doet het

En is het niet overduidelijk dat als we niet gaan denken,

toch. Waarom? Omdat je niet meer wilt lijden. Omdat je

we iets heel ruims en een geweldig mysterie, geweldig

bereid bent verstoord te worden. Je bent bereid verbijs

wonder zijn, dat we een stil, rustig punt van gewaarzijn

terd te worden. Je bent bereid verrast te worden. Je bent

en bewustzijn zijn? In dit bewustzijn, in deze ruimte en

bereid te beseffen dat alles wat je ooit over jezelf gedacht

stilte, kunnen vele gedachten opkomen en dat doen ze

hebt misschien niet waar is.

ook. Veel emoties kunnen er ontstaan, alles wat we ons

Wanneer je daar allemaal voor openstaat, dan, en al

in de geest kunnen voorstellen. Maar eigenlijk is het al

leen dan, kun je op je eigen autoriteit vertrouwen, op je

lemaal fantasie. Hoe weten we dat het allemaal verbeel

eigen benen staan. Alleen dan kun je echt zelf zien wat er

ding is? Omdat het verdwijnt wanneer we ophouden te

onder het denken zit en naar de ruimte tussen twee ge

fantaseren. Wanneer we onszelf niet langer namen geven,

dachten kijken, en duidelijk zien dat wat wij zijn bestaat

verdwijnt wie we denken te zijn tot we onszelf weer be

voordat we erover denken. Wat jij bent bestaat voordat je

noemen. Maar wanneer we stilhouden en kijken, is het

het een naam gee&. Wat jij bent bestaat zelfs voordat je

duidelijk dat er alleen het kijken is, een open ruimte

het 'man' of 'vrouw' noemt. Wat jij bene bestaat voordat

van gewaarzijn, en niets meer, want het eerstvolgende is

we 'goed' of'slecht','waardig' of'onwaardig' zeggen. Wat

slechts de eerstvolgende gedachte.

jij bent i s fundamenteler dan wat je zegt te zijn. Wat je

echt bent is nogal een verrassing wanneer je het voor het

Je eigen autoriteit zijn

eerst ziet, wanneer je het voelt. Je gaat dan je eigen door

Niemand hee& ons verteld dat we een punt van gewaar

zichtigheid voelen. Je begint te herkennen dat het moge

zijn, ofwel zuivere geest zijn. Dit is niet iets dat ons ge

lijk is dat je in het echt toch geen 'iemand' bent, ook al

leerd wordt. Ons wordt echter wel geleerd ons met onze

komen de gedachten van een'iemand' op, ook al handel

naam te vereenzelvigen. Ons is geleerd ons met onze

je in je leven vaak alsof je iemand bent. Zo ga je door het

geboortedatum te identificeren. Ons is geleerd ons met

leven. Je reageert op je naam, je gaat naar je werk, je doet

onze eerstvolgende gedachte te identificeren. Ons is ge

je werk, je noemt je iemands man of vrouw, zuster of

leerd ons te identificeren met alle herinneringen die ons

broer. Dit zijn allemaal benamingen die we elkaar geven.

brein over het verleden verzamelt. Maar dat was allemaal

Dit zijn allemaal etiketten. Ze zijn allemaal goed. Geen

maar opvoeding; dat was alleen maar meer denken. Wan

van deze zijn verkeerd, tot je echt geloo& dat ze waar

neer je je eigen autoriteit bent, die gebaseerd is op je ei

zijn. Zodra je gelooft dat een etiket dat je op jezelf hebt

gen directe ervaring, ontmoet je dat opperste mysterie

geplakt juist is, begrens je iets dat letterlijk grenzeloos is,

dat je bent. Ook al is het in het begin misschien ver-

beperk je jezelf tot niets meer dan een gedachte.

30

31

Fantaseren dat wij wij en anderen anderen zijn

beeld zijn, dan is het beter een goed beeld van jezelf te

Laten we eens bekijken hoe we ons uit niets een beeld van

hebben dan een negatief beeld. Maar als we naar de kern

onszelf vormen, want dat is feitelijk war we doen. Uit de

en wortel van lijden kijken, dan zien we dat een beeld al

enorme innerlijke ruimte van rust en gewaarzijn, vormen

leen maar een beeld is. Het is een idee. Een reeks gedach

we ons een beeld van onszelf, een idee over onszelf, een

ten. Het is letterlijk een product van de verbeelding. Het

verzameling gedachten over onszelf- dit is iets dat ons

is wie wij ons inbeelden te zijn. We geven tenslotte zoveel

geleerd is toen we nog heel jong waren. We kregen een

aandacht aan ons beeld dat we het voortdurend blijven

naam, we kregen een geslacht. We krijgen ervaring in de

beschermen en verbeteren om macht te hebben over de

loop van ons leven, als we de ups en downs doormaken

manier waarop anderen ons zien.

van wat het is om mens te zijn; met elke gebeurtenis ver

Eigenlijk lopen we elkaar een beeld voor te houden,

anderen de ideen die we over onszelf hebben. Beetje bij

en verhouden we ons tot elkaar als beelden. Wie we ook

beetje verzamelen we ideen over hoe we ons inbeelden

denken dat iemand is, dat is maar een beeld dat we in

te zijn. In een betrekkelijk korte tijd hebben we, tegen

onze gedachten hebben. Wanneer we met elkaar omgaan

de tijd dat we vijf of zes jaar zijn, de rudimentaire bouw

vanuit het perspectief van beeld, hebben we geen relatie

stenen van een zelfbeeld. Beeld of beeltenis is iets waar

met het wezen van de ander, we hebben slechts een relatie

we in onze beschaving zeer veel waarde aan hechten. We

met onze verbeelding van die ander. En dan vragen we

verwennen onze beeltenis, we kleden onze beeltenis aan,

ons af waarom we niet met elkaar kunnen opschieten,

we proberen te fantaseren dat we meer of beter of soms

waarom we ruzie krijgen en waarom we elkaar zo enorm

ook minder zijn dan we echt zijn. Kortom, we leven in

slecht begrijpen.

een cultuur waarin het beeld dat we naar onszelf en naar

Iedereen weet hoe pijnlijk het is en hoeveel leed het

anderen projecteren als van zeer veel waarde wordt be

veroorzaakt om met een slecht zelfbeeld rond te lopen.

schouwd.

Bijna iedereen is bewust of onbewust bezig een beter ge

Ik herinner me dat een van de onderwerpen, toen ik

voel over zichzelf te krijgen. Het is heel gewoon dat je,

psychologie studeerde, het belang van een goed, gezond

als je eenmaal achter iemands faade kunt kijken, in zijn

zelfbeeld was. Ik was gefascineerd door het onderwerp en

binnenste een gevoel aantreft dat het beeld dat hij van

op een dag kwam in me op: 'Beeld? Goed beeld, slecht

zichzelf heeft ontoereikend en niet goed genoeg is. Het is

beeld, het is maar een beeld! Ik realiseerde me dat ons

een beeld dat op een bepaalde manier gewond lijkt- en

geleerd werd om in plaats van een negatief zelfbeeld een

dat nooit helemaal het wezen van die mens uitdrukt.

goed zelfbeeld te krijgen. Natuurlijk, als we op het terrein

Maar daaronder ligt iets nog dieper verborgen; het is

van beelden bleven, van geloven dat we een idee of een

mogelijk op een geheel nieuwe manier naar beelden te

32

33

kijken; vanuit een totaal andere positie. Sta jezelf toe te

had ik het gevoel dat ik deed alsof. Wat ik me niet re

zien dat je zelfbeeld maar een beeld is - niet de werkelijk

aliseerde was dat ieder ander ook deed alsofl Het leek

heid, niet de waarheid, niet je echte ik. We denken mis

of bijna niemand deed alsof. behalve ik. Maar eigenlijk,

schien dat we aardig goed zijn of dat we eigenlijk niet zo

toen ik er met meer mensen over sprak, toen ik ging luis

veel voorstellen, maar in beide gevallen zijn die conclusies

teren naar wat men zei en hoe men het zei, begon ik te

gebaseerd op een beeld in onze geest, en dat is iets dat we

beseffen dat meer mensen dan ik me ooit had voorgesteld

overgenomen en geschapen hebben op grond van invloe

voorwendden dat ze zichzelf waren.

den van de maatschappij, de cultuur, onze vrienden, onze

ouders, iedereen met wie we ooit omgegaan zijn. Naarma

De ontdekking dat er geen beeld is

te we ouder worden, krijgen we het vermogen dit zelfbeeld

Als we leven vanuit een beeld van onszelf, zoals we den

te herscheppen, maar wanneer we jong zijn conditioneren

ken dat we zijn, wie we ons verbeelden te zijn, creert

maatschappij, ouders en cultuur ons met een beeld van

dit ook een emotionele omgeving. Bijvoorbeeld, als we

ons. Wanneer we de jeugd achter ons laten, proberen we

denken dat we goed en waardevol zijn, zullen we goede

onze beeltenis te veranderen - omdat we besluiten dat

en waardevolle emoties creren. Maar als we denken dat

het niet past, het voelt niet helemaal goed. Het is als een

we waardeloos zijn, dan zullen we negatieve emoties in

oud kledingstuk dat we niet meer willen dragen. Daarom

het leven roepen. We kunnen dus een goed of een slecht

trekken we iets anders aan; we scheppen nieuwe beelden,

zelfbeeld hebben, een zelfbeeld dat emotioneel een be

nieuwe waanvoorstellingen over wie we ons inbeelden te

ter of slechter gevoel oplevert. Maar wat het ook is, als

zijn. Maar wat dit beeld ook is, wanneer we naar de kern

we al onze beelden goed onder de loep nemen, komt er

van alle beelden gaan, dan vinden we daar zo'n gevoel dat

een gevoel op niet authentiek, niet echt te zijn. Daar is

we maar doen alsof, zo'n gevoel dat we hopen dat we niet

een reden voor. Dat komt doordat we, zolang we onszelf

betrapt worden, omdat we niet echt zijn wie we zijn, dat

aanzien voor een beeld in onze geest, ons nooit helemaal

we eigenlijk niet weten wie we zijn.

toereikend kunnen voelen. We kunnen ons niet helemaal

Toen ik nog heel jong was en naar de wereld om me

heen keek, weet ik nog dat ik dacht: 'Goh, het lijkt of alle

waardevol voelen. Zelfs als het beeld positief is, voelen we

ons niet totaal bezield.

anderen weten wie ze zijn.' Of het mijn vriendjes waren

Als we bereid zijn tot ver onder de uiterlijke verschij

of mijn ouders, of het mensen waren die ik in mijn le

ningsvormen te kijken, verwachten we daar- of hopen

ven ontmoette, ik had het gevoel dat iedereen blijkbaar

we misschien- een groots, stralend beeld te ontdekken.

wist wie hij was, en leek te weten wat hij deed, met een

De meeste mensen willen daar, diep in hun onderbewus

behoorlijke mate van zekerheid. Maar wat mijzelf betrof

te, een idee, een beeld van zichzelf vinden dat werkelijk

34

35

goed, heel mooi, zeer bewonderenswaardig en goedkeu

Er is een zenkaan - een raadsel dat je niet met je geest

renswaardig is. Wanneer we onder de oppervlakte van ons

kunt oplossen, maar dat je alleen kunt beantwoorden

beeld turen, vinden we echter iets heel verrassends - iets

door zelf te kijken - die luidt: 'Wat was je ware gezicht

dat in eerste instantie misschien zelfs een beetje veront

voordat je ouders geboren waren?' Dus als je ouders nog

rustend is. In het begin vinden we geen beeld. Als je op dit

niet geboren waren, dan was jij nog niet geboren en als

moment goed kijkt onder je idee over jezelf, en je zet daar

jij niet geboren was, dan had je geen lichaam, je had geen

geen ander idee of ander beeld in, maar als je alleen kijkt

geest. Als je dus niet geboren was, kon je je geen beeld

onder je definitie van jezelf waarvan je ziet dat het maar

van jezelf vormen. Het is een manier, dit raadsel, om te

een beeld, maar een idee is, vind je geen beeld, geen idee

vragen: Wat ben jij in werkelijkheid, wanneer je kijkt

over jezelf. Niet een beter beeld, niet een slechter beeld,

voorbij alle beelden en alle ideen over jezelf, wanneer

maar geen beeld. Omdat dit zo onverwacht is, zullen de

je zonder omwegen nu op dit moment kijkt, nu je hele

meeste mensen er bijna instinctief voor terugdeinzen. Ze

maal in je innerlijk bent en onder je geest kijkt, onder de

zullen meteen teruggaan naar een positiever beeld. Maar

ideen, onder de beelden? Ben je bereid die ruimte in te

als we echt willen weten wie we zijn, als we tot de bodem

gaan, waar geen afbeelding, geen idee te zien is? Ben je

willen gaan van de specifieke manier waarop wij lijden,

echt bereid en klaar om zo vrij en zo open te zijn?

die voortkomt uit de overtuiging dar we iets zijn dat we

niet zijn, dan moeten we bereid zijn onder her beeld te
kijken, onder het idee dat we van elkaar, en zeer specifiek
dat we van onszelf hebben.
Welke ervaring is het om jezelf niet als beeld, als idee,
als geen enkel begrip re voelen en te kennen? Eerst is die
misschien desorinterend of verwarrend. Je geest denkt
misschien: 'Maar er moet een beeld zijn! Ik moet een mas
ker dragen. Ik moet mezelf presenteren als iemand of iets,
of op een bepaalde manier.' Maar ja, dat is de geest maar,
dat is maar het geconditioneerde denken. Dat is eigenlijk
alleen maar de incarnatie van angst, omdat er angst is voor
de werenschap wat we eigenlijk zijn. Want wanneer we
onderzoeken wat we echt zijn- onder onze ideen, onder
onze beelden - is er niets. Er is helemaal geen beeld.

36

37

Het ontwarren van ons lijden

ensen zijn altijd gedwongen geweest na te denken

over hun leven, en een van de dingen die bijna

alle mensen is opgevallen is dat lijden een van de meest

algemene kenmerken van het mens-zijn is. De hele ge
schiedenis door hebben mensen geprobeerd lijden te be
grijpen of te verklaren. Al onze wereldgodsdiensten zijn
unieke methoden om iets te doen aan het lijden van de
mens en het gevoel van vervreemd, en op een of andere
manier afgescheiden te zijn, dat zo velen van ons hebben.
Velen hebben het gevoel dat ze los van anderen staan,
wat nog bijdraagt aan een gevoel van angst en isolement.
Daarom is deze diepgevoelde en eeuwige vraag naar het
waarom van ons lijden er altijd geweest.
Het is niet de enige vraag die mensen zich door de
eeuwen heen hebben gesteld, maar in zekere zin wel de
meest intieme, omdat we biologisch gezien eigenlijk ge-

39

programmeerd zijn om niet te lijden. Met andere woor

hebben, omdat iemand iets zei dat ons kwetste, omdat

den, wanneer we een conflictsituatie voelen, wanneer we

een familielid ons hardvochtig behandeld heeft toen we

een soort angstige bezorgdheid voelen, spant het lichaam

klein waren; de redenen waarom we denken dat we lijden

zich. Wanneer we pijn hebben, reageert ons lichaam di

zijn eindeloos. Maar waar is de plaats van waaruit het

rect - onze ademhaling verandert, onze hartslag veran

lijden ontstaat? Is er een wezenlijk punt waaruit lijden

dert; ons lichaam geeft signalen dat er iets niet helemaal

voortkomt? Wanneer we echt naar lijden kijken, is wat

goed is. Op veel manieren worden we biologisch aangezet

lijdt jij en ik. Het is ons ik-gevoel dat lijdt, dat spanning,

een manier te zoeken om geen pijn te hebben. Vreemd

bezorgdheid, vervreemding en eenzaamheid voelt. Het is

genoeg lijden we toch, ook al lijken we biologisch voor

natuurlijk ook het ik dat geluk, vreugde, liefde en vrede

bestemd om dat niet te doen.

voelt, maar wat is dat in dit 'ik', dat het zo bevattelijk

Het is alsof we feitelijk gemaakt zijn om gelukkig te

maakt voor lijden?

zijn; wanneer we ons gelukkig voelen, werkt ook ons li

Bij nadere beschouwing zien we dat een van de voor

chaam optimaal. Wanneer we ons goed voelen, staan we

naamste eigenschappen van ik-bewustzijn is dat we ons

open en zijn vaak gezonder en energieker. Alles omtrent

afgescheiden voelen, dat we ons 'anders' voelen 'dan'. Ik

ons wezen, omtrent dit hele mechanisme dat de evolutie

ben een ik hier en jij bent een ik daar. Het is iets dat ons

heeft geschapen, lijkt er wel voor gemaakt gelukkig te

vanzelf en spontaan overkomt bij de geboorte. Wanneer

zijn, in vrede te leven, liefdevol en open te zijn. En toch

we geboren worden, begint voor ons het proces van indi

is een van de meest voorkomende ervaringen die men

vidualisatie, of, in andere bewoordingen, scheiding. Als

sen hebben en die wij heel diep in onszelf vaak proberen

je wel eens naar een peuter hebt gekeken, heb je gezien

te verbergen of te ontkennen, dit voortdurende element

dat ze een hele tijd gefascineerd naar zichzelf kunnen sta

van het lijden dat de mens doet.

ren in de spiegel. Wanneer ze heel jong zijn, staren ze zo

Laten we daarom nog intenser kijken naar de hele no

naar zichzelf zonder enige herkenning. Maar naarmate

tie van lijden, waarom we lijden, en onderzoeken of er op

de maanden verstrijken, zelfs voordat ze kunnen praten,

ieder moment een manier is om uit het lijden te komen,

kun je het moment opmerken waarop peuters herkennen

niet per se uit toekomstig lijden, want de toekomst blijft

dat

altijd iets onbekends.

Wanneer we naar de oorzaak van lijden gaan kijken,
blijkt die heel eenvoudig te zijn. We denken vaak dat de

ze

het zelf zijn die ze in de spiegel zien. Dan raken ze

heel genteresseerd, heel gefascineerd terwijl ze naar dit

geheimzinnige mensje in de spiegel kijken en hebben ze
een begin van herkenning dat zij dat zelf zijn.

bron van de pijn ergens buiten onszelf ligt- omdat het

Als het leven verder gaat, leert het kind zijn naam en

vandaag regent, omdat het te winderig is en we het koud

een hele massa menselijke waarden, zeden, en denksy-

40

41

sternen: wat goed is, wat verkeerd, wat hoort, wat niet

In het begin is dit gevoel van anders-zijn niet echt een

hoort, wie wat had moeten doen, wie wat niet had moe

probleem. Het is juist, zoals we hebben gezien, een be

ten doen enzovoort. Zoals ik eerder opmerkte leren we

langrijke ervaring wanneer kinderen hun anders-zijn be

als we opgroeien die hele beeldenwereld, die hele manier

ginnen te ontdekken. Pas wanneer ze beginnen te zeggen:

van denken. We worden opgevoed en ingewijd in de ma

'Dit is van mij, niet van jou. Dat is van mij! Geef hierl

nier waarop mensen denken - de manier waarop ze zich

Ik wil dit! Ik wil dat,' begint er iets te verschuiven. In

een beeld vormen van het leven, de manier waarop ze

het begin geeft het kinderen een groot gevoel van macht

naar het leven kijken - en beetje bij beetje nemen we als

om de wereld zo te leren zien. Daarom gebruiken ze het

we opgroeien de manier van onze beschaving om het le

zo vaak. Wanneer ze hun elementaire ik-gevoel ontdek

ven te zien, onszelf te zien, elkaar en ook de wereld in zijn

ken, helpt hen dit om een zeker evenwicht in het leven te

geheel te zien, over. Wat betreft het ontstaan van lijden,

vinden. Het helpt hen bij de plaatsbepaling van zichzelf

zien we langzamerhand in dat het ontstaat bij de creatie

ten opzichte van de ander. Dit lijkt nodig te zijn. Ik zeg

van een 'jij' en een 'ik'- bij het gevoel dat ik een individu

lijkt nodig, omdat het bij bijna iedereen plaatsvindt. Elk

ben.

mens ontwikkelt een gevoel van een afZonderlijk zelf, een

egostructuur. Het zou dus zinloos zijn om te zeggen dat

De deur naar het lijden open zetten

het verkeerd is of niet zou moeten plaatsvinden, want

Waarom geeft het gevoel van ik aanleiding tot lijden?

het vindt plaats en dat doet het bijna altijd, bij bijna alle

Wanneer er geen ik-gevoel is, kunnen we toch pijn voe

mensen.

len, en kunnen we zelfs een zekere vorm van leed voelen.

Maar er zit een schaduwkant aan ons ik-gevoel: wan

Een klein kind kan boos zijn, het kan huilen, het kan

neer we onszelf zien als individu, als iets dat verschilt van

schreeuwen, maar dit is in wezen een andere vorm van

het leven om ons heen, kweekt dat een gevoel van ver

lijden dan we tegenkomen wanneer we volwassen wor

vreemding en een gevoel van angst. Want wanneer we het

den, bewust van wie we zijn. Er is iets in de waarneming

leven zien als iets anders, wanneer we elkaar zien als 'an

dat je een ik bent, iemand bent, iets dat anders is dan en

ders', dan worden deze 'anderen' als een potentile bedrei

onafhankelijk van al het andere, dat het lijden oproept.

ging gezien. Het leven zelf is natuurlijk een van de grootste

Naargelang we ouder worden, gaan we ontwikkelen wat

bedreigingen die een ego kan bespeuren. Het leven is een

een 'ego' heet. Ons ego is in zijn meest algemene zin,

immense happening. Je kunt op reis gaan, je kunt op va

ons gevoel van wie we zijn. Een egocentrisch gevoel van

kantie gaan, je kunt naar de andere kant van de wereld

wie we zijn betekent dat we onszelf in wezen als individu

gaan, maar je kunt het leven niet ontlopen. Je kunt het

zien, als anders dan de wereld om ons heen.

bestaan niet ontlopen. Zolang we het bestaan zien als iets

42

43

dat wezenlijk anders is dan wat wij zijn, zullen we het be

Maar daar begint het mogelijke waandenkbeeld, want

staan als een potentile bedreiging zien. Het bestaan zien

wanneer we een naam krijgen, plakken we die intutief

als een potentile bedreiging kweekt angst, die weer con

meteen op dat ik-gevoel, en nu heeft ons ik-gevoel een

flict en lijden teweegbrengt. Wanneer we onszelf als we

naam; en vervolgens heeft het een leefrijd en naarmate

zenlijk afgescheiden zien, dan gaan we denken dat ik voor

het leven vordert heeft het iets dat een 'geschiedenis'

'mij' moet zorgen, dat

mijn behoeften en mijn noden van

heet. Hoe ouder we worden, hoe ondoordringbaarder

het allergrootste belang zijn, en dus moeten we er voor

het gevoel van een afZonderlijk zelf wordt. Ons zelfge

zorgen dat we krijgen war we willen hebben, ongeacht wat

voel krimpt steeds meer in, en wordt steeds solider en

iemand anders misschien wil of nodig heeft. Een van de

in zekere zin werkelijk. En hoe werkdijker het aanvoelt,

eerste verstrekkende inzichten die tot je kunnen komen

hoe meer we vinden dat het beschermd dient te worden,

is dat al het lijden gebaseerd is op een misvatting over het

dat het zijn zin moet krijgen. Hoe werkdijker ons gevoel

zelf. Zodra we concluderen dat we als af.wnderlijk zelf be

van afgescheidenheld aandoet, des te meer zullen we een

staan, hebben we de deur naar het lijden geopend.

overeenkomstig verlangen hebben onze omgeving te be

Om duidelijk te zijn, ik suggereer niet dat iemand zou

moeten proberen zijn ik-gevoel kwijt te raken. Iedereen

heersen en anderen te beheersen, om ervoor te zorgen dat

we krijgen war we willen.

heeft een gevoel van ik nodig. Stel je maar voor dat je

Vaak krijg ik de vraag: 'Hoe kan er een gevoel van zelf

helemaal geen ik-gevoel had. Als je honger had, zou je

zijn zonder dat er in werkelijkheid een zelf is?' Her voor

letterlijk niet weten waar je het voedsel in moest stop

beeld dat ik graag gebruik om hiermee aan de gang te

pen. Stop ik het in jouw mond, of stop ik het in een

gaan is dar het ik-gevoel is als een parfum. Het is een

mond daarginds? In welke mond moet het? Als je geen

gevoel in je wezen waarvan wie en wat jij bent doordron

ik-gevoel had, zou je letterlijk niet weten hoe je moest

gen is. Zoals ik al zei helpt het je om je in het leven re

functioneren. Als je dorst had, zou je niet weten waar je

orinteren, en het helpt je te functioneren. Het lijkt op

het water in moest gieten. Het lijkt heel vreemd, maar

een parfum in de zin dat wanneer je je ik-gevoel probeert

het is echt mogelijk in een zeer diepe meditatieve staat te

te voelen, het meer een gevoel is dan een ding. In die zin

komen waar ieder gevoel van jezelf is uitgewist, waarin

lijkt het op een geur die door je hele wezen verspreid is.

het zelf tijdelijk verdwijnt. Het probleem hiermee is dat

Er is alleen een gevoel dat het er is, een gevoel dat het

je helemaal niet meer kunt functioneren. Je kunt echt

'bestaat'.

helemaal niets doen. Het gevoel van ik, het gevoel: 'Hier

De geest begint dan van alles aan dit elementaire ik

ben ik!' is dus heel belangrijk. Het is zelfs biologisch in

gevoel toe te voegen. Het eerste dat hij eraan toevoegt is

ons organisme verankerd.

een gedachte, en die heet 'ik' of 'mij'. Zelfs bij die eer-

44

45

ste gedachte kun je voelen dat het ik-gevoel compacter,

volkomen ontspanning en je de zee tegen de kust hoort

meer ingekrompen, stabieler wordt- niet meer zo als een

klotsen. Je voelt hoe het warme zand je ondersteunt. Je

stroom of een parfum. Het neemt daarentegen de kwali

voelt de stralen van de zon op je gezicht. Je hoort de zee

teit aan van iets dat zijn eigen plek heeft, iets dat anders is

meeuwen roepen in de verte. Als je deze dingen denkt en

dan de wereld eromheen. En de geest gaat maar door, hij

jezelf toestaat ze echt te voelen, beginnen ze je bewustzijn

schept een steeds gedetailleerder zelf, en zal dit zelfgevoel

te veranderen. Je krijgt letterlijk een ander gevoel over dit

gebruiken als bewijs dat er werkelijk een zelf is.

moment, ook al is er niets echt veranderd, ook al lig je

Ego is niets dan een staat van bewustzijn

van fantasie in je geest wordt gecreerd, kan het je gevoel

Alle grote spirituele leringen dragen ons op naar binnen

veranderen en hoe je je voelt, heeft invloed op hoe je je

te kijken, 'onszelf te kennen'. Als we onszelf niet ken

zelf, anderen en de wereld om je heen ziet.

niet echt op het strand. Zelfs als dit allemaal door middel

nen, kunnen we nooit de weg uit het lijden vinden. Juist

Dan gaan we nog een stap verder. Wanneer onze geest

omdat we onszelf niet kennen zijn we zozeer onderhe

ons ik-gevoel zo interpreteert dat er werkelijk een ik is,

vig aan lijden, dat we geneigd zijn onze eigen aard en

verandere ons bewustzijn. En voor je het weet is ons be

de werkelijkheid zelf verkeerd te begrijpen. Deze veron

wustzijn zo, dat het overal waar het kijkt scheiding ziet.

derstelling dat we iets zijn dat op zich staat, iets anders

Natuurlijk vertelt het je dit niet. De meeste mensen lo

dan alles om ons heen, is daarom de basis van wat ik ons

pen zichzelf niet te vertellen: 'Ik voel me van alles om

'egobewustzijn' noem. Want ten slotte is waar wij hier

me heen gescheiden. Ik ben apart en anders.' Dat komt

werkelijk over praten een staat van bewustzijn, een ma

doordat deze bewustzijnsverschuiving, dit egobewust

nier om de wereld in begrippen te verpakken. Wanneer

zijn, zo gentegreerd wordt in de manier waarop je het

onze geest zich begint te verbeelden dat we gescheiden en

leven ziet en ervaart dat je jezelf daar niet eens aan hoeft

verschillend zijn van de wereld om ons heen, verandert

te herinneren. Je hoeft er niet eens bewust aan te denken,

het de manier waarop we waarnemen, wat betekent dat

omdat het zo sterk in je manier van waarnemen is opge

het onze bewustzijnsstaat verandert. De gedachten waar

nomen. De waarheid is dat ego in laatste instantie niets

we geloof aan hechten, wijzigen en veranderen onze staat

dan een staat van bewustzijn is.

van bewustzijn.

Als volledig en tot op de bodem begrepen werd dat

Je kunt deze bewustzijnsverandering op elk gegeven

het ego slechts een staat van bewustzijn is, zouden we er

moment zien, als je je de gedachten die aanwezig zijn ge

niet aan geketend zijn. Dan zouden we er niet door ter

waarwordt. Neem de volgende gedachten, bijvoorbeeld:

neergedrukt worden. Dan zouden we ons niet gesoleerd

stel je een zonnige dag aan het strand voor, waar je ligt in

voelen. Toch zien we het ego, onszelf, als een zeer afzon-

46

47

derlijke eenheid; en iedereen om ons heen ziet dit ook

misschien beangstigend om te zien dat het verleden er

zo. ledereen om ons heen ziet zichzelf als wezenlijk ver

niet is wanneer je er niet aan denkt.

schillend van anderen, en van het leven in het algemeen.

Maar ligt dit eigenlijk niet heel erg voor de hand? Wat

We bewegen ons dus in een wereld waarin bijna iedereen

er zelfs een seconde geleden ook gebeurde, gebeurt nu

die we ontmoeten dit gevoel van egobewustzijn naar ons

niet en zal nooit weer gebeuren. Wat er ook een minuut,

spiegelt. Om bevrijding te vinden moeten we ontwaken

een week of een maand geleden gebeurde, eindigde bijna

uit deze droom die onze geest spint dat we iets zijn dat

zo snel als het plaatsvond. Maar natuurlijk hebben we het

losstaat van alles om ons heen. Dit is de enige manier

in onze geest vastgelegd. Onze geest is verwant met een

waarop we een uitweg uit het lijden kunnen vinden.

opnameapparaat in de zin dat hij het verleden vastlegt

In werkelijkheid is het ego fictie. Het is echt niets meer

en het dan in het heden weer afspeelt. Maar wat de geest

dan een verhaal in de geest. Voor sommige mensen is dit

afspeelt is een mentale weergave van het verleden, niet

idee revolutionair. Sommigen denken misschien zelfs dat

het feitelijke verleden. Wanneer je ophoudt te denken,

het gevaarlijk, gek of belachelijk is het idee van ego aan

is 'nu' het enige wat er is. Je moet een idee van gisteren

de kaak te stellen. Hoe zou mijn hele idee van mijzelf,

te voorschijn halen, anders is het er niet, en wanneer we

mijn hele gevoel een individu te zijn, fictie kunnen zijn?

ons gisteren herinneren, wanneer we ons een moment uit

Hoe zou dit ik-gevoel louter iets kunnen zijn dat ik zelf

het verleden herinneren, denken we in feite dat het echt

verzonnen heb?

bestaat. Erger nog, we geloven dat we ons het verleden

precies herinneren! Maar iedere studie die naar het ge

Het verdwijnen van het verleden

heugen en naar de nauwkeurigheid waarmee we ons ge

Ik wil graag een korte oefening met jullie doen die goed

beurtenissen uit het verleden herinneren is gedaan, toont

illustreert wat ik vertel. Houd een ogenblik- laten we

aan dat onze geest het verleden bijna onmiddellijk begint

zeggen vijf seconden- op met nadenken over iets, over

te verdraaien.

jezelf, over anderen, over de dag. Laat je geest rustig wor

In een bekend onderzoek dat werd gehouden om het

den, vijf seconden maar. Wat gebeurt er nu eigenlijk in

vasthouden van de herinnering te meten, werd aan een

deze vijf seconden? Misschien denk je dat het enige wat je

groep studenten een heel kort verhaal van tweendertig

merkte een rustige geest was. Maar als je echt gaat onder

seconden verteld. De onderzoekers zeiden: 'We gaan jul

zoeken wat er gebeurt wanneer je niet aan jezelf denkt,

lie een verhaal vertellen en het enige wat we willen is dat

zou je kunnen zien dat je niet meer afgescheiden bent, je

jullie het zo goed mogelijk onthouden. Daarna moeten

bent niet 'anders'; en in deze ogenblikken, zo zul je mer

jullie het met verschillende tussenpozen weer aan ons

ken, verdwijnt je hele verleden. Het is voor sommigen

vertellen.' En dus luisterden de studenten naar het ver-

48

49

haal, in de wetenschap dat hun enige opdracht was het zo

ons van een voorbije gebeurtenis herinneren ook echt is

nauwkeurig mogelijk te onthouden, en vervolgens werd

zoals die plaatsvond; we geloven niet dat we misschien

hun een minuut later gevraagd het verhaal na te vertellen.

een 'selectief' geheugen hebben. We denken dat we ons

Vijf minuten later werd hun dit weer gevraagd; en toen

beslist wel herinneren wat er gebeurd is en we het ons

een half uur later, toen een dag later, toen twee dagen

nog heel levendig kunnen voorstellen.

later, toen een week later en ten slotte twee weken later.

De waarheid die hier onthuld wordt is dat zodra een

Wat de onderzoekers vonden was dat de studenten

moment voorbij is, het ook echt weg is. En wanneer je

het verhaal bij de allereerste navertelling, na slechts een

jezelf niet tot bestaan denkt, er eigenlijk geen zelf is. Dit

minuut, al begonnen te verdraaien, dat hun herinnerin

hoef je alleen maar een ogenblik te proberen. Wees maar

gen niet

vijf seconden stil. Wat gebeurt er met je naam, je geslacht

zo

accuraat waren als ze zich verbeeldden. Ook

al vertelden de onderzoekers het verhaal aan zeer intel

en de persoon die je denkt te zijn?

ligente studenten, met de betrekkelijk gemakkelijke op

Als we een uitweg uit het lijden willen vinden, zullen

dracht om het zich alleen maar te herinneren, vonden ze

we moeten kijken naar dit ik-gevoel dat in werkelijkheid

dat wanneer de studenten het verhaal opnieuw begonnen

niets dan een verzameling herinneringen is die naar het

op re lepelen, het binnen de derde of vierde herhaling zo

heden geprojecteerd worden en vervolgens naar de toe

anders werd dat het in vergelijking met het oorspronke

komst. We zullen moeten opmerken dat wat we denken

lijke verhaal bijna onherkenbaar begon te worden. En dat

te zijn alleen maar een gedachte is. Wat we ons verbeel

was nog maar bij de derde of vierde herhaling, binnen

den te zijn is slechts dat. Het is verbeelding. Noch onze

een uur of twee nadat ze het gehoord hadden. Een week

gedachten noch onze verbeelding kan ons verrellen wie

later, en zeker twee weken later, was het verhaal zo ver

wij zijn.

draaid dat je je bijna niet kon voorstellen dat die versies

Het werkt onthutsend je volledig open te stellen voor

iets met het originele verhaal van doen hadden. En toch

het idee dat je niet bent wat je denkt dat je bent, dat je

geloofden alle studenten echt dat ze zich het verhaal heel

niet het verhaal over jezelf bent dat je in je hebt. Dit is

nauwkeurig herinnerden.

revolutionair als je het echt zelf begint te zien. Daardoor

Keer op keer is aangetoond dat onze herinneringen

wordt de essentie van wie en wat je bent in twijfel getrok

aan het verleden feitelijk geen herinneringen zijn, maar

ken en door op deze manier naar jezelf te kijken - door

eerder een nieuwe creatie en constructie van gedachten

te kijken naar hoe je geest je ik-gevoel en zelfbeeld creert

en beelden. Het komt voor velen als een verrassing hoe

- ga je enige afstand van je geest ervaren. Immers, wat is

onnauwkeurig onze herinneringen eigenlijk zijn. Wij

het dat je gedachten over jezelf ziet? Wat is het dat de geest

hebben over het algemeen sterk het gevoel dat wat we

ziet, hem herkent? Wat is het dat alle ideen opmerkt die

50

51

je over jezelf hebt? Wat is het dat naar het zelfbeeld kijkt?

De realiteit is dat we geen enkele macht hebben; het ego

Wat is het dat het gevoel heeft een afzonderlijk zelf te

heeft geen macht over hoe de werkelijkheid zich ont

zijn? Door gewoon met dergelijke vragen te leven, komt

vouwt en openbaart. Hoe komt het dat het ego geen

er ruimte in je geest, en begin je te beseffen dat je mis

macht heeft? Eenvoudigweg omdat ego louter een ge

schien toch niet je geest bent, dat je geest misschien iets

dachte in je geest is. Het is een beeld. Het is de manier

is dat in jou plaats heeft, dat gedachten dingen zijn die

waarop je geest naar zichzelf verwijst, over zichzelf denkt,

vanzelf gebeuren, zonder de volgende stap te zetten door

en sowieso een ik-gevoel in het leven roept. Als je hele

aan te nemen dat er een 'denker' is die ze denkt. De vraag

ego louter een product van de verbeelding is, een mecha

is dan: wat is het waarin deze gedachten voorkomen? Wie

nisch resultaat van gedachten die zich aan elkaar rijgen,

of wat is ze zich bewust?

dan is het duidelijk dat een gedachte geen enkele macht

Drie manieren van lijden

vindt plaats en gaat weer voorbij.

heeft. Een gedachte is slechts iets dat zich voordoet. Zij

Dit is een zeer prikkelend en bij tijden beangstigend
De illusie van macht

iets om te zien, vooral als we geloven dat we ons ego

We zullen verderop in dit boek enige tijd nemen om deze

zijn. Het leven laat ons echter voortdurend, keer op

kwesties te onderzoeken, maar nu gaan we drie gangbare

keer, zien dat we echt niet die macht hebben die we wil

rnanieren onderzoeken waarop ons ego ons laat lijden

len of denken te hebben. Kljk maar naar je eigen geest.

afgezien van de meest basale observatie dat onze gedach

Je hebt er eigenlijk geen zeggenschap over of er een ge

ten ons lijden teweegbrengen. De eerste manier is waar

dachte je geest in of uit gaat. Als je zelfs geen beheersing

schijnlijk de meest diepgewortelde van alle: ons verlangen

hebt over de gedachten die in je hoofd opkomen, hoe

macht te hebben over iets. Zodra we ons verbeelden dat

veel macht heb je dan eigenlijk? Als je echt macht had,

we iemand anders zijn dan ieder ander, dan het leven dat

zou je dan niet besluiten je altijd goed te voelen- open,

we om ons heen zien, zullen we natuurlijk een innerlijk

liefdevol en gelukkig? En is het niet vreemd dat ook al

gevoel hebben dat het leven iets is waar we macht over

laat het leven ons keer op keer zien dat het ego geen

moeten krijgen. Ten einde veilig, zeker en onafuankelijk

macht heeft, we blijven geloven dat het wel zo is? We

te blijven, moeten we niet alleen macht hebben over ons

houden vol dat het zo is, want als het geen macht heeft,

zelf maar ook over anderen en over omstandigheden om

zou dat compleet verpletterend zijn! Het allerergste dat

ons heen. Maar omdat de waarheid is dat we geen enkele

een ego zich ooit zou kunnen realiseren is dat het geen

macht hebben, komen we onvermijdelijk behoorlijk in

macht heeft, want als een ego niets te zeggen heeft, dan

de knoei.

heeft het eigenlijk geen hoop. Het heeft geen uitweg.

52

53

Het heeft geen mogelijkheid het leven zo te maken als

zullen we aan de staat van egobewustzijn geketend blij

hij het wil hebben.

ven. Oppervlakkig gezien maakt de illusie van macht dat

Dat zou inderdaad iets verschrikkelijks zijn, als we

wij ons veilig voelen en in staat een leven van comfort

echt ons ego waren, als we echt het door denken gescha

en zekerheid voor onszelf te creren, en manipuleren we

pen zelf waren. Maar dat zijn we niet. Wat we daarente

ons leven op grond van wat we nodig denken te hebben.

gen werkelijk zijn is dat wat de geest gadeslaat, wat de

Toch hebben we in werkelijkheid een dergelijke macht

geest opmerkt, en wat zich bewust is van alle mentale

helemaal niet. Maar de illusie is geweldig van opzet en

activiteit, met inbegrip van het verlangen alles te beheer

complexiteit, want bijna elk mens valt er immers voor.

sen. Als je oprecht naar de hele notie van macht gaat kij

Bijna elk mens denkt; 'Ik heb mijn leven voor elkaar,'

ken, begint je geest zich daardoor echt open te stellen.

behalve wanneer het echt moeilijk wordt.

En dat is nodig als we ons hardnekkige lijden willen laten

Er zijn momenten waarop je bijna gedwongen wordt

ophouden: we moeten blootleggen hoe we denken. Uit

te erkennen dat je het niet voor het zeggen hebt. Een

eindelijk overstijgen we misschien het denken zelf. Maar

pijnlijke emotie dient zich aan, en je kunt er niet voor

om te beginnen moeten we aan het licht brengen waar

weglopen. Je kunt die niet laten verdwijnen. Plotseling is

over we bereid zijn na te denken en tot welke conclusies

het duidelijk: 'Ik heb er niets over te zeggen!' En dat ver

we bereid zijn te komen. Als ons ego werkt, proberen

oorzaakt vaak nog grotere paniek. '0, jee! Ik heb er geen

we natuurlijk macht over elkaar zowel als over onszelf

macht over! Ik kan dit gevoel niet veranderen! Wat moet

te hebben. We proberen het leven te beheersen. Maar je

ik doen? Hoe verander ik dit?' Is het niet ironisch dat we,

hebt vast wel gemerkt dat je niets over het leven te zeg

ook al zien we dat we geen macht hebben, ons er toch

gen hebt. De zon komt op wanneer hij wil, en gaat onder

uit gewoonte aan vastklampen? Is dat niet de definitie

wanneer hij wil, niet wanneer jij of ik willen dat hij on

van waanzin: je probeert steeds hetzelfde te doen, maar je

dergaat. De regen komt of je dat wilt of niet, en de maan

verwacht een ander resultaat? Maar we kunnen letterlijk

komt op of je het wilt of niet, net zoals hij ondergaat. En

een leven lang proberen deze macht die we in werkelijk

dat geldt ook voor elk moment, en voor iedereen die we

heid niet hebben uit te oefenen.

ontmoeten. We denken dat we heer en meester zijn, maar

dat is een illusie. Het is bedrog.

Eisen dat iets anders is dan het is

Dit bedrog wordt in de geest geschapen, en op een

Een andere manier waarop onze geest lijden creert is

bepaalde manier is het de meest overtuigende misleiding

door de eisen die we aan het leven en aan anderen stellen.

die er is, want zolang wij denken dat wij heer en meester

In zekere zin is het ego n groot eisenpakket: 'Ik wil dit!'

zijn, zolang wij denken dat we macht kunnen hebben,

'Ik wil dat!' 'Ik wil dit niet!' 'Ik wil dat niet!' 'Jij moet

54

55

zo zijn!' 'Jij had mij dat niet moeten aandoen!' 'Ik hoor

geluk afhangt van de gebeurtenissen en omstandigheden

me zo niet te voelen!' Alle eisen zijn in essentie manieren

in ons leven- en van de mensen in ons leven. We denken

waarop we de werkelijkheid proberen te manipuleren,

dar als iedereen in ons leven 'gewoon maar zo' kon zijn,

manieren waarop we per se willen dat het leven anders

we dan tevreden zijn.

is dan het is. In welke mate we het leven zo benaderen is

Dit verlangen om te eisen- net als het verlangen naar

niet altijd duidelijk. Als we echter goed kijken, kunnen

macht - komt feitelijk voort uit die zogenoemde staat

we zien hoe allesdoordringend deze neiging is; op elk wil

van egobewustzijn, waarin we het idee hebben dat wij, en

lekeurig moment kun je de onbewuste, subtiele eis aan

iedereen, anders is en op zichzelf staat. Maar nogmaals,

het leven stellen dat het anders is.

de notie dat we op onszelf staan is niet echt waar; her

We verwachten dat alles in het leven ons gelukkig

is allemaal bedacht. Het is allemaal opgeroepen in onze

maakt, zonder te beseffen dat wij in de kern geluk zijn.

geest. Her is n grote droom die we hebben. De moei

Het is iets natuurlijks voor ons. Er is geen manier om ge

lijkheid met deze droom is dat bijna iedereen om ons

lukkig te worden. We moeten gewoon ophouden dingen

heen die droom ook heeft. Het is in wezen de collectieve

te doen die ons ongelukkig maken. En manier waarop

droom van de mensheid. Het is dus niet alleen maar jij

we onszelf ontzettend ongelukkig maken is door eisen

of ik die dit droomt; bijna alle mensen hebben ook deze

aan onszelf en anderen te stellen. Het komt in de omgang

droom dat ze afgescheiden zijn, dar ze volledig anders

tussen mensen veel voor dat iemand eist dat een ander

zijn dan de wereld om hen heen. War dit betekent is dat

verandert zodat hij gelukkig of tevreden kan zijn. Hierbij

we werkelijk heel diep in onszelf moeten kijken, omdat

wordt totaal geen acht geslagen op wat het meest in het

we nier alleen verder willen kijken dan onze eigen mis

belang van die ander of in het belang van het geheel is. Is

leide geest, ons eigen wanbegrip; we willen verder kijken

dit echt een uiting van liefde? Is dit uiteindelijk wat we

dan de begoocheling van de hele mensheid.

willen? W illen we echt dat iedereen om ons heen veran

dert om ons gelukkig te maken? W illen we echt zo'n tiran

Verzet tegen wat er is

zijn? Is dat echt in overeenkomst met ons diepste gevoel,

Iets anders dat we doen wanneer we ons afgescheiden

met de liefde die we allen in ons hebben?

voelen is dar we ons verzetten tegen wat is en wat was.

Wanneer we per se willen dat de dingen, mensen en

Dit is de derde, meest gangbare reden waarom we lijden.

gebeurtenissen om ons heen veranderen opdat wij geluk

Juist als je wilt garanderen dat je lijdt, moet je je verzetten

kig kunnen zijn, ontkennen we in feite iets heel diep in

tegen wat is. Mensen vragen me vaak: 'Wat bedoel je met

onszelf. We ontkennen wat we werkelijk zijn. We ont

'wat is'?' 'Wat is' is dit moment- voordat je er ook maar

kennen wat de ander werkelijk is. We verbeelden ons dat

over nadenkt. Dat is wat is. Verzet je tegen dit moment

56

57

en je zult lijden. Je kunt je niet tegen dit moment verzet

het pijnlijk; misschien is het niet pijnlijk. Misschien vin

ten en niet lijden. Dat geldt ook voor het verleden. Verzet

den we het fijn; misschien vinden we het niet fijn. Wat er

je tegen het verleden, vind dat wat was er niet geweest

op dit moment ook gebeurt, is wat er gebeurt. Wanneer

had moeten zijn, en je lijdt.

je je ertegen verzet, wanneer je zegt dat wat er gebeurt

Ik besef dat dit misschien te simpel klinkt; het klinkt

niet zou moeten gebeuren, dan lijd je.

zelfs bijna beledigend. De meeste mensen voelen zich im

Je onthouden van verzet tegen het huidige moment

mers gerechtvaardigd om te denken dat wat er in het ver

-of het verleden-lijkt soms gevaarlijk. Misschien maakt

leden was, er niet had moeten zijn. We hebben allemaal

het je zelfs bang en denk je: 'Als ik me niet verzet tegen

moeilijke tijden gehad. We hebben allemaal momenten

wat er nu gebeurt, zal het misschien nooit veranderen.'

gekend waarop we gekwetst zijn, misschien zelfs mis

Want als ons hart en onze geest open zijn, valt niet te

handeld. We hebben allemaal momenten gehad, waarop

verhelpen dat we een wereld vol leed, pijn en strijd zien.

mensen ons onaardig of gemeen hebben behandeld. Het

Oog in oog met die werkelijkheid lijkt het misschien bij

is natuurlijk om naar die momenten terug te kijken en

na een belediging om niet te zeggen: 'Dit zou niet moe

daarbij te denken: 'Dat had zo niet moeten gebeuren!'

ten gebeuren!'

Die gedachte, die conclusie, lijkt zeer terecht. Omdat ie

Maar zodra we zeggen dat iets niet zou moeten gebeu

dereen om ons heen het daarmee eens zou zijn, trekken

ren, sluiten we ons af voor de werkelijkheid en hebben we

we het niet eens in twijfel. Het zou zelfs krankzinnig of

nog maar zeer weinig opties over. Wanneer we echt zien

beledigend kunnen lijken om te accepteren wat geweest

dat wat is, eenvoudigweg is - goed noch kwaad - dan

is. Maar wat er in het verleden gebeurd is, is noch goed

staan alle opties voor ons open. We kunnen dan op een

noch slecht. Het is gewoon wat was. Als we ons dus ver

verstandige en liefdevolle manier op het leven reageren.

zetten tegen wat was en we zeggen: 'Het had niet moeten

Het betekent niet dat we alleen maar tegen onszelf zeggen:

gebeuren,' dan lijden we. Zo eenvoudig is het.

'Wat is, is,' en niets doen. Wanneer we zien wat is en ons

Ik suggereer helemaal niet dat we moeten ontkennen wat

daartoe bepalen, worden daardoor creatieve antwoorden

was. Ik zeg niet dat je net moet doen alsof iets uit het

ontsloten, een nieuwe manier van kijken en ons bemoeien

verleden geen pijn deed, je niet in verwarring bracht en je

met 'wat is', die niet gebaseerd is op afgescheidenheid, ont

niet veel leed bezorgde. Wat ik zeg is dat je lijdt wanneer

kenning of pogingen om de zaken te beheersen, maar die

je je ertegen verzet, wanneer je zegt dat iets dat plaatsvond

daarentegen in het menselijk hart- in liefde, mededogen

niet had moeten plaatsvinden. Wat er ook gebeurd is, is

en wijsheid- teweeg wordt gebracht.

ook gebeurt is wat er gebeurt. We

Dit geldt ook voor het verleden. Wanneer we het ge

hoeven het niet 'goed' of'slecht' te noemen. Misschien is

loof laten varen dat een bepaald onderdeel van ons ver-

gebeurd. Wat er

58

nu

59

leden er niet had moeten zijn, wanneer we dat eindelijk

beginnen los te laten- zonder net te doen of die pijnlijke
momenten niet gebeurd zijn- dan staan we open voor
een creatieve relatie met het verleden. We zijn dan in
staat alles wat ooit was volledig te omarmen, zelfs als dat
verschrikkelijk pijnlijk was. Want ten slotte heeft alles ge
holpen ons hier te brengen. En dit moment van nu is het

hebben gefaald. Als je je afVraagt of ze wel gefaald heb

ben, zet de televisie dan maar aan. Lees de krant. Er zijn
nog steeds oorlogen. Er worden nog steeds wreedheden
begaan. Er zijn nog steeds mensen overal die niet open,
liefdevol en beschikbaar voor anderen zijn. Er is duidelijk
iets anders nodig. Zoals we zagen is steeds weer hetzelfde
doen en toch denken dat het anders zal uitpakken, een

enige moment waarop we het vermogen hebben bewust

vorm van waanzin. En dit is, in veel opzichten, de wereld

te worden, een eind aan het lijden te maken, en daardoor

waarin wij leven.

is dit moment alle andere momenten die er ooit geweest

zijn waard. Dit is het moment waarop we het lijden kun
nen beindigen. Dit is het ogenblik waarop we kunnen
ontwaken uit al onze verhalen over verleden, heden en
toekomst.

De taaiheid van familiair lijden.

Ik wil nu een ander soort lijden introduceren dat bijzon
der moeilijk kan zijn om te ontwarren. In al mijn jaren
van onderricht geven heb ik gemerkt dat er een bepaald
type leed is dat taai, algemeen verbreid en vaak heel moei
lijk is om uit te komen. Ik ben dit 'familiair lijden' gaan
noemen. Het idee van familiair lijden is gebaseerd op het

Om te ontwaken moeten we leren hoe deze drie neigin

feit dat ieder van ons een stamboom heeft die zover te

gen - proberen macht te hebben, eisen te stellen en te

ruggaat in de tijd als we ons kunnen voorstellen, zelfs

verwerpen 'wat is' -het lijden in ons leven voeden. We

moeten op een of andere manier het vermogen vinden

terug tot de oorspronkelijke mensen, onze oervoorouders

zelf. We zijn in feite de uitkomst van een lange keten van

echt te willen weten wat waar is, op dit moment, zonder

vele, vele generaties. Elk van onze families is doortrok

te proberen iets te beheersen of er eisen aan te stellen,

ken van een geweldige hoeveelheid schoonheid en goed

want de waarheid verlost ons van het lijden. De waarheid

heid, en ook draagt men in deze families, zoals we allen

stelt ons in staat uit deze staat van egobewustzijn, waarin

weten, wat we zouden kunnen noemen 'familiaire pijn'

we zo verstrikt lijken te zijn, tot een geheel andere be

of 'familiair leed' met zich mee. Dit is een echte energie

wustzijnstoestand te komen, die veel meer open en vrij,

die onbewust van de ene generatie op de andere wordt

en alomvattend is- en oneindig veel creatiever. In het

overgedragen.

ego zijn onze opties zeer beperkt, en allemaal al eens ge

probeerd; alle oplossingen waarmee het ego is gekomen

60

Als je goed naar een bepaalde familie kijkt, zul je de

pijn zien die vaak via de familielijn wordt doorgegeven.

61

Ouders die bijvoorbeeld vaak last hebben van boosheid

te weten aan de volgende generatie doorgegeven. Soms

of depressie, brengen vaak kinderen met dezelfde aan

heeft de diepste pijn en verwonding die we ons hele le

doeningen voort, en deze kinderen krijgen kinderen die

ven met ons meedragen zijn oorsprong in dit familiaire

dat ook weer hebben en zo gaat het door. Familiair lijden

lijden. Ik vraag mensen vaak, wanneer ze een moeilijk

is zeer verraderlijk. Het nestelt zich in de loop van de tijd

gevoel als boosheid, ergernis, woede of wrok constate

steeds dieper in een familie en vormt de kern

ren: an welke van je ouders doet dit gevoel je denken,

van

veel

leed dat geleden wordt.

Een van de interessante dingen om over familiair

je moeder of je vader?' Wanneer ze in aanraking komen

met enkele van hun diepste emotionele wonden, zijn ze

lijden op te merken is dat het niet persoonlijk is. Met

meestal onmiddellijk in staat me te vertellen van welke

andere woorden, het heeft meer van een virus dat de

ouder het afstamt. Wanneer je dit duidelijk kunt zien, zie

mensen binnen een familie infecteert. Het is een manier

je dat je moeder of je vader, of je oom of tante, eigenlijk

van lijden die een familie infecteert en vervolgens, bijna

dezelfde kwetsuur had als jij. Ze hebben die aan je door

zoals de griep of een kou aan volgende generaties wordt

gegeven door haar naar buiten te brengen, op dezelfde

doorgegeven. Wanneer je geboren wordt, krijg je zonder

manier als waarop hun ouders deze aan hen doorgaven.

het ook maar te weten deze familiaire pijn overhandigd.

Ten slotte komt deze energie bij jou, en jij wordt de

Als reactie klaag je erover, vind je het verschdkkelijk, of

eerst zichtbare van deze familiaire pijn. Het is gemakke

verzet je je er op een andere manier tegen. Maar als je dat

lijk om wrok te voelen

doet, zul je tot het inzicht komen dat door ontkenning

deze pijn te geven, maar wanneer je echt ziet hoe het is,

of klagen over deze pijn, hij zich alleen maar dieper in je

zie je dat hij niet persoonlijk is, ook al voelen de implica

wezen nestelt.

en

iemand anders de schuld van

ties heel persoonlijk voor je, en was de manier waarop ze

Wanneer je vaststelt hoe dit familiaire lijden zich in je

naar buiten gebracht werden ook heel persoonlijk. Maar

leven openbaart, wanneer je ziet hoe jouw eigen manier

de pijn zelf, het lijden zelf, dat ben jij echt niet. Hij is

van lijden gelijk is aan de manier waarop anderen in je

onbewust door de een aan de ander doorgegeven, van de

familie lijden, kan het je hart en geest openen. Vanuit dit

ene generatie op de andere. Natuurlijk is de manier waar

bredere gezichtspunt kun je veroordelingen loslaten en

op het doorgegeven wordt vaak buitengewoon pijnlijk,

zien dat diegenen die door deze generatieketen pijn aan

gewelddadig soms, omdat het lijkt alsof jij het mikpunt

jou hebben doorgegeven, zelf de pijn ook ondergingen

van dit lijden bent zoals het in jou en in de familieleden

en zich totaal onbewust waren van wat er gebeurde. Die

om je heen tot uiting komt. Maar als je kunt vermijden

pijn overkwam hen slechts, en ze uitten hem op welke

je volledig in de boosheid of de wrok te verliezen - ook al

manier dan ook, en vervolgens hebben ze hem zonder het

zou dit vanuit een relatief standpunt bekeken begrijpelijk

62

63

zijn - als je je oordeel een ogenblik kunt opschorten, zul

bracht wordt op de mensen van wie we houden - onze

je inzien dat de pijn die je voelt in hoge mate het lijden

kinderen, vrienden, familieleden enzovoort. Hoewel het

was van anderen in je familie- en dat het niet jouw lijden

heel pijnlijk kan zijn, kunnen we tot het inzicht komen

hoeft te zijn.

dat we een kostbare kans hebben het eindelijk, door ons

Wanneer je deze diepe pijn in jezelf kunt voelen en

eigen gewaarzijn en directe zien, te laten eindigen.

vaststellen, zie dan dat het niet de oplossing is anderen in

je familie de schuld te geven. Wanneer je de drang voelt
verwijten te maken, houd dan in gedachten dat de men
sen van wie je afstamt met diezelfde pijn geleefd hebben.

Ook al kunnen pijn en leed doorgegeven zijn, zoals we nu

Het is zeer waarschijnlijk dat ze nooit bedacht hebben

zien, kunnen ze alleen maar in stand gehouden worden

dat het in de familielijn zat. Ze vatten het waarschijnlijk

in het heden in onze geest - door geloof te hechten aan

heel persoonlijk op en daarom was hun enige optie er

onze gedachten van afgescheidenheid, verwijt en veroor

uiting aan geven. Wanneer je dit gaat zien als een lange

deling. Lijden kunnen beindigen heeft eigenlijk te ma

keten van lijden die van generatie op generatie is doorge

ken met het zien van de manier waarop onze geest lijden

geven en je beseft dat jij degene bent die zich er hier en

in stand houdt door habituele denkpatronen. Als we de

nu bewust van kan worden hoe dit werkt, dan heb je de

oorzaken van lijden beginnen te begrijpen, namelijk dat

kans er een eind aan te maken.

al ons lijden gebaseerd is op al die manieren waarop we

Ontwarring van dit lijden zal niet per se gemakkelijk,

onszelf inbeelden afgescheiden en anders te zijn, komt

prettig of genierbaar zijn, maar het betekent wel dat jij

voor ons het proces van ontwaken, van ongelukkig naar

je kijk erop radicaal kunt veranderen. Telkens wanneer

gelukkig zijn. We gaan ons ook realiseren dat ook al werd

we ons bewust of meer gewaar worden van iets pijnlijks,

pijn via de familie aan ons doorgegeven, ook al hebben

gebeurt het vaak dat de pijn tijdelijk erger is. Het is alsof

we ons hele leven met ideen geleefd die tot die pijn heb

we uit een zekere emotionele ongevoeligheid komen. We

ben geleid, we eigenlijk heel veel geluk hebben, omdat

merken misschien dat we anderen haten en verwijten

we het vermogen hebben nu een eind aan het lijden te

maken als we rechtstreeks met de pijn te maken krijgen.

maken, gewoon door ons ervan bewust te worden.

Maar hoe meer we buiten onszelf kijken, anderen en be

De directe confrontatie met lijden kan heel pijnlijk

paalde levensomstandigheden haten en verwijten maken,

zijn en is dat vaak ook, wanneer we er voor het eerst naar

hoe onbewuster we worden en hoe meer de pijn en het

kijken. Het is alsof je arm of been slaapt omdat het bloed

lijden dieper in ons organisme worden gedreven. En hoe

niet doorstroomt en wanneer het bloed weer gaat stro

dieper het in ons begraven wordt, hoe meer het overge-

men doet het even pijn. Je hebt van die tintelingen als het

64

65

bloed weer in je aderen stroomt en het gevoel in arm of

been terug komt. Dat hoon bij bewustwording, bij het
uit de droom komen. Maar het is essentieel dat we dit
doen, en het is essentieel dat we ons onderwerpen aan dit
proces van weer gevoelig worden, uit de fantasien van de
geest komen - niet alleen voor onszelf, maar ook opdat
we anderen niet langer laten lijden onder onze onbewuste

3
Ontwaken uit de egotrance

gedragingen. Dan dragen we bij aan het antwoord op het

lijden van de mensheid. Zolang we in slaap zijn in ons
ego, dragen we niet echt bij aan onszelf of iemand an
ders. Als we uit deze staat van egobewustzijn ontwaken,
ervaren we geleidelijk steeds minder pijn, en naarmate
we minder pijn hebben, veroorzaken we minder pijn in
de wereld om ons heen. We geven dit als geschenk aan
de wereld, en het is een geschenk dat de wereld graag
aanvaardt. Zoals wij gelukkig en vrij van lijden wensen te
zijn, wensen alle levende wezens dat. We hebben allemaal
de kans her lijden in ons eigen leven re beindigen, en
anderen te helpen hetzelfde re doen.

A Is we werkelijk de hele kwestie van lijden willen

.rlaanpakken, evenals ons verlangen en hunkeren naar

vrijheid, liefde en verbinding, dan moeten we leren om

goed naar onze geest te kijken. Wanneer we de aard van
de geest- en het denkproces zelf- onderzoeken, zien we
hoe het denken een zeker gevoel van afgescheidenheid en
isolement teweegbrengt. Dat hadden we al gezien. Door
zorgvuldig onderzoek ontdekken we dat het proces van
identificatie, de hoofdoorzaak van ons lijden, begint bij
de rudimentaire structuur van het denken zelf. Denken
is symbolisch. Een gedachte is geen ding. Hij heeft geen
realiteit; her is slechts een abstractie. Een gedachte is op
zijn best een beschrijving van iets dat we met onze zin
tuigen in ons opnemen. En toch wordt ons al heel jong
geleerd dat we zijn wat we over onszelf denken. Maar
daar zit nog iets anders bij, namelijk dat we vaak geloven

66

67

dat we zijn wat anderen over ons denken. We ontlenen

door de gedachten in onze geest? Wanneer we goed naar

onze kijk op onszelf aan onze ouders, onze vrienden,

onze ervaring kijken, zullen we zien dat er ren minste

onze gemeenschap, leraren, zussen, broers, iedereen die

rwee verschijnselen aan de gang zijn: het ene is de bewe

ging van de geest, waarin begrepen alle beschrijvingen,

ons feedback geeft over onszelf.

De moeilijkheid hiervan en het probleem ermee is dat

zelfbeelden, ideen, overtuigingen en meningen die van

de beelden die we van onszelf hebben vaak met elkaar in

moment tot moment ontstaan. Het andere verschijnsel is

conflict zijn- omdat de zienswijzen en gedachten die an

het gewaarzijn van de geest. Zeer zelden houden we reke

deren over ons hebben niet altijd met elkaar 'overeenko

ning met her gewaarzijn van de geest, de ruimte waarin

men'. Het ene moment hebben we het beeld dat we een

de geest ontstaat en verdwijnt.

waardevol, lief en blij mens zijn- maar binnen een paar

De geest heeft een zeer sterk vermogen het gewaarzijn

minuten of een uur, kan ons zelfbeeld drastisch wijzigen.

in trance te brengen. Heel snel bevinden we ons totaal in

Plotseling besluiten we dat we een verschrikkelijk mens

trance. Deze trance is precies wat we 'egobewustzijn' heb

zijn omdat iemand kritiek op ons had, iets onaardigs over

ben genoemd- de creatie van ons geloof in wie we zijn,

ons zei, of ons vertelde dat hij ons eigenlijk niet meer

wat de structuur van her ego zelf is. Ego is niets meer dan

aardig vond. Het idee dat we over onszelf hebben is iets

de overtuigingen, ideen en beelden die we over onszelf

dat ons een heel onzeker gevoel geeft omdat het zo snel

hebben- en daarom is het feitelijk iets volslagen denk

kan veranderen, en vaak door toedoen van een ander. En

beeldigs.

daarom lijden we, omdat iemands mening over ons zo

Merk op wat er met je ik-gevoel gebeurt wanneer je

licht boosheid, bedroefdheid en zelfs depressie kan te

gaat slapen en je geest niet denkt aan wie je bent. Wat

weegbrengen. Ons zelfgevoel is zeer vluchtig; het is niet

gebeurt er met je overtuigingen, je ideen en meningen

stevig als we wel denken, en de verwarring daarover is

en met de wereld zoals je denkt dat hij is, wanneer je in je

een van de belangrijkste oorzaken van menselijk lijden.

bed ligt te slapen? Terwijl je geest rust, bestaat geen van

Om het dilemma van het menselijk lijden aan te pakken,

de projecties die je geest bedenkt. De hele voorstellings

moeten we goed kijken hoe onze geest dit wisselende ge

wereld van je geest stopt wanneer je gaat slapen, tenmin

voel van wie wij zijn creert.

ste tot je begint te dromen. In deze diepe slaaptoestand,

zo

Het idee zelf, dat we misschien niet zijn wie we den

is wat je ervaart grote vrede. We noemen het 'slaap', we

ken, is voor veel mensen zeer revolutionair. Deze ont

noemen het 'rust', en die is absoluut van levensbelang

dekking geeft natuurlijk aanleiding tot de bredere vraag:

voor ons overleven. Als we niet genoeg slaap krijgen, zul

zijn wij onze geest? Kunnen wij feitelijk vereenzelvigd

len we op den duur lichtelijk gek worden. We kunnen

worden met, omschreven worden als, en bepaald worden

zelfs doodgaan als we niet genoeg slaap krijgen, als we de

68

69

geest nooit in een toestand van diepe vrede en rust laten

omdat het ego eigenlijk niets aan deze onderliggende

komen waarin hij niet meer denkt.

ontevredenheid kan doen, omdat het ego zelf maar een

Dit is ironisch, omdat we denken dat als we onze geest

mechanische beweging van het denken is. Het kan geen

op een bepaalde manier beheersen, dat dan vrede, rust en

enkele echte creativiteit tonen. Ons ego is eigenlijk de

vrijheid ons deel zal zijn. We denken dat het gewoon een

manier waarop het verleden zich manifesteert in het he

kwestie is van op de proppen komen met de juiste gedach

den. Daar bedoel ik mee dat het ego niets dan onze con

ten, de juiste ideen, de juiste overtuigingen om de sleu

ditionering is die zich hier en nu openbaart en vertoont

tel tot vrede te vinden, en dat we dan allemaal goed met

-in de manier waarop we denken, handelen en reageren.

elkaar overweg zullen kunnen. Maar onze geschiedenis -

In de staat van egobewustzijn, hebben we echt niet zoveel

honderden, duizenden, tienduizenden jaren geschiedenis -

keus en wilskracht als we wel denken.

laat ons zien dat onze ideen ons niet gered hebben. Onze

Op een hoog intutief niveau weten we dit allemaal,

ideen hebben ons niet gered van onze boosheid, verbit

want als we de keus hadden die we denken te hebben,

tering en geweld. Ze hebben ons niet gered van oorlogen

zouden we gewoon voor geluk en vrede kiezen; niemand

en hongersnood en vernietiging. Als onze geschiedenis ons

die niet gek is zou een andere keuze maken. En toch,

iets heeft getoond - de geschiedenis van het denken, de

ook al menen we dat we die keuzemogelijkheid hebben,

geschiedenis van ideen - is het dar denken de mensheid

laat het leven ons altijd weer zien dat we zelfs de richting

niet kan redden, dat het denken de wereld niet kan red

waarin onze geest gaat niet kunnen bepalen, dat we niet

den, dat er iets anders voor nodig is dan zelfs de grootste

eens kunnen vasthouden hoe we ons dag na dag voelen,

ideen die we ons kunnen voorstellen. In plaats daarvan

laat staan dat we al onze gedragingen of de gedragingen

moeten we bij onze eigen geest beginnen. Want als we niet

van de mensen om ons heen beheersen. Hoe vaak hebben

bij onszelf beginnen, dan blijft onze geest zich projecteren

we geen Nieuwjaarsvoornemens gehad over de dingen die

in de manier waarop we het leven bekijken, en zullen we

we anders zouden doen, en hoe vaak vond die verande

ons weer in een droom, in een trance, verliezen.

ring echt plaats? Uiteindelijk doen we ook de dingen die

we zeggen te willen doen, vaker niet dan wel. De reden

Egotrance

is niet een gebrek aan wilskracht. De reden is niet dat we

Zodra we in een staat van trance verkeren, zitten we ge

niet weten hoe we ze moeten doen. De reden is dat we,

vangen in een mechanische, geconditioneerde beweging

op het bewustzijnsniveau van het ego, in werkelijkheid

van de geest. Iedereen weet hoe het is om in zo'n staat

niet die keuzemogelijkheid hebben die we ons inbeelden,

van egotrance gevangen te zitten. We voelen een enorme

en dat is een van de meest frustrerende dingen van die

frustratie en ontevredenheid. Die frustratie ontstaat deels

trancetoestand van egobewustzijn.

70

71

Deze trancetoestand van egobewustzijn is de toestand

een bepaald emotioneel milieu te identificeren. Elk mens

waarin negenennegentig procent van de mensheid ver

heeft een innerlijk milieu waarin hij zich zichzelf voelt.

keert, toch is dat het juist waaruit we zo ontzettend graag

Het hoeft geen bijzonder positief gevoel te zijn; som

willen ontsnappen. Ook al weten we niet waar we zo

mige mensen identificeren zich met een massieve, zware

graag van bevrijd willen zijn, het verlangen niet ingeslo

toestand van pijn, maar wanneer ze zich in die toestand

ten of beperkt te zijn zit in ons allen ingebakken. We

van zwaar lijden bevinden, voelen ze zich juist het meest

hebben allemaal het aangeboren verlangen vrij, creatief,

zichzelf. Iedereen heeft zijn eigen unieke emotionele mi

liefdevol, open en meedogend te zijn - en toch, wanneer

lieu - zoiets als een emotionele Noordpool. Niet alleen

we verstrikt zijn in de staat van egobewustzijn, in deze

hebben we geleerd ons te identificeren met de inhoud

egotrance, zijn onze keuzes zeer beperkt.

van ons denken, maar ook met hoe we ons voelen. We

hebben geleerd mensen te herkennen in de vorm van hun

Getransformeerde gedachten

meest algemene emotionele toestand. We zeggen het elke

Egobewustzijn is niet slechts een mentaal verschijnsel.

dag in onze meest gebruikte woorden: 'Ik ben kwaad,'

Het ego houdt ook strak vast aan emoties en gevoelens,

'ik ben bedroefd' of: 'dat is een boze man' of: 'zij lijkt

en bovendien aan een algemene energetische kwaliteit die

vaak treurig.' Door dit over onszelf en anderen te gelo

met die egotrance gepaard gaat. Veel van onze emoties en

ven, gaan we bij elk gevoel en elke emotie die we hebben

gevoelens komen voort uit de inhoud van ons denken. In

letterlijk in trance.

zekere zin zijn ons fysieke en ons emotionele lichaam ko

pieerapparaten voor onze gedachten. Met andere woor

De draaikolk van lijden

den, ons lichaam zet onze gedachten om in emoties en

Deze kwaliteit van trance, van gehypnotiseerd zijn, is het

gevoelens. Het is bijna als van water wijn maken; het is

kenmerk van onze staat van egobewustzijn. Duizenden

een alchemistisch wonder dat ons lichaam onze gedach

jaren hebben de grote spirituele meesters van alle tradi

ten kan kopiren. Aan de ene kant heb je de inhoud van

ties dit beseft en ons vele diepzinnige lessen over deze

het denken; maar in het lichaam onder ons hoofd ont

toestand gegeven. Op welke manier dan ook, allemaal

staat het denken als gevoel, emotie en gewaarwording. Ik

noemen ze deze staat van egobewustzijn een droom, iets

zeg niet dat al onze emoties of al onze gevoelens uit het

dat in werkelijkheid niet bestaat, maar slechts ingebeeld

denken voortkomen, maar waarschijnlijk wel negentig

'
is. Boeddha noemde het 'het wiel van samsara. Hij ver

procent ontstaat daar.

geleek het met een ronddraaiend rad van de geest, en

Niet alleen hebben we geleerd ons te vereenzelvigen

zodra we ons met een gedachte op dat wiel identifice

met de inhoud van ons denken, maar ook om ons met

ren - of een beeld, een idee - trekt de identificatie ons

72

73

meteen in dit cyclische patroon van lijden, verwarring

hypnotiserende draaikolk van smart en pijn getrokken.

en verkramping.

Wanneer we een relatie hebben met iemand en er worden

Ik gebruik graag een ander woord voor wat Boed

rwee mensen in de draaikolk getrokken, wordt de cirkel

dha 'het wiel van lijden' noemde. Voor mij lijkt het op

van strijd en misversrand echt versterkt, evenals de ver

een draaikolk, een energiepatroon waarin we zodra we

meende noodzaak de ander te verdedigen, onder controle

er te dicht bij komen, zodra we erin geloven, gevangen

te houden en verwijten te maken. Het is heel moeilijk

raken. Deze draaikolk heeft zijn eigen zwaartekracht die

om je uir die cirkel te bevrijden. De sleutel daartoe is om

in potentie altijd bestaat. De sterkte daarvan is niet al

eens goed naar je eigen ervaring re kijken en vast te stel

tijd duidelijk- we zitten niet altijd gevangen in smart,

len welke gedachten pijnlijk voor je zijn en welke over

pijn of boosheid- maar de mogelijlrneid dat de draaikolk

tuigingen je vaak in conflict brengen.

ontstaat en dat we erin verstrikt raken is heel groot. De

Er zijn een paar belangrijke zaken om te begrijpen aan

meest voorkomende manier waarop deze draaikolk ons

deze draaikolk van lijden. Ik gebruik dit woord 'draai

naar binnen zuigt is door op emotie gebaseerde reacties

kolk' steeds omdat de geestelijke trance heel veel lijkt op

als boosheid, begeerte, trots, haat, afureer en het verlan

een wervelend energiepunt. Als een krachtige stofzuiger

gen naar macht. Deze kenmerken zijn aspecten van ons

kan hij je bewustzijn zomaar opzuigen, heel snel. De

emotionele leven die ons midden in deze draaikolk van

draaikolk kan op ieder moment plotseling ontstaan en je

lijden trekken.

naar binnen trekken. Hij wordt gevoed door emotioneel

De duidelijkste uiting van hoe deze draaikolk werkt

geladen reacties als boosheid, trots en angst, evenals door

is re zien op het gebied van relaties. We leven in een we

het verlangen van het ego alles te beheersen, macht uit

reld van voortdurende relatie; overal waar je kijkt, overal

te oefenen en eisen te stellen. Dit zijn allemaal energien

waar we gaan, zijn we in relatie. Elk gevoel dar je hebt

die in potentie in onze egostructuur bestaan, en zodra

heeft feitelijk te maken met relaties: je lichaam met zijn

we erin geloven, of hun verleidelijke eigenschappen ac

omgeving; je geest met je bewustzijn; de wereld buiten

cepteren, merken we onmiddellijk dat we in de draaikolk

en de wereld binnen; de relatie van je hart dat op dit

gezogen zijn.

moment slaat en je longen die in- en uitademen. Dit is

De staar van egobewustzijn besraat bijna helemaal

de wereld van relaties. Naruurlijk hebben we ook relaties

uit deze draaikolk en in die hoedanigheid kun je zijn

met andere mensen, en daardoor worden we gemakke

manifestaties overal om je heen zien. Als je luistert hoe

lijk in die draaikolk van smart en lijden getrokken, want

mensen met elkaar omgaan, hoor je hen, op her moment

zodra we geloof hechten aan gedachten die ons boos, be

dat ze in de draaikolk worden gezogen, beginnen met

gerig, gefrustreerd of stuurloos maken, worden we in de

elkaar verwijten re maken, re veroordelen of proberen el-

74

75

kaar onder de duim te houden. Het kan ook iets subtie

manipulatie en controle bereiken iets dat ons uiteindelijk

ler zijn, dat ze heel rustig proberen elkaar te overtuigen

innerlijk laat lijden en machteloos laat voelen, hunke

van hun standpunt. In de draaikolk gebracht, trekt de

rend naar meer en meer macht.

een zich vervolgens misschien terug of voelt zich slacht

offer of doet zielig. Het is belangrijk te zien, vanuit een

Begin met je eigen geest

staat van egobewustzijn, dat veel van de kenmerken die

Je kunt vermijden dat je in de draaikolk van leed en

ons de draaikolk in trekken, mentale en emotionele ken

smart wordt gezogen - en je hebt op elk moment, of je

merken zijn die ons ego heel waardevol vindt. De meeste

nu alleen bent of een relatie hebt, de kans de draaikolk

ego's vinden het belangrijk macht over anderen, over de

te vermijden. Je eigen geest is altijd het beste startpunt.

omgeving en natuurlijk over hun leven te hebben. Het

We kunnen heel gemakkelijk verstrikt raken en in het

lijkt zo vanzelfsprekend dat men enige mate van macht

lijden gezogen worden wanneer we niet eerst onze eigen

over zijn ervaring wil hebben. En toch, de ironie wil dat

geest aangepakt hebben en hebben begrepen hoe die ons

hoe meer je het leven en anderen probeert te beheersen,

in de draaikolk kan trekken. Zelfs wanneer alles gunstig

hoe minder je het gevoel hebt dat het je lukt. Dit gevoel

verloopt, verandert en verschuift alles ten slotte; het ego

van machteloosheid is in feite die wervelende energie van

heeft de eigenschap dat het uiteindelijk altijd een reden

deze draaikolk van lijden. Je zit erin gevangen, en als je er

vindt om te lijden. Op een bepaald moment, hoe goed

eenmaal in zit, heb je de neiging naar nog meer macht te

alles ook lijkt te gaan, komt het met een reden om te

grijpen om eruit te komen, maar je graaft jezelf er alleen

verkrampen.

maar steeds dieper in.

Een van de eigenaardige redenen waarom het ego ons

Bedenk dat je in deze draaikolk terecht kunt komen

altijd weer kan laten lijden is dat ons ego zich vreemd

wanneer je alleen bent, in gedachten bent en dat je er ook

genoeg juist enigszins moet verzetten tegen wat is. An

in een relatie in gevangen kunt worden. Wat we leren,

ders begint ons idee van afgescheidenbeid te verdwijnen.

wat ons is voorgedaan over relaties, zijn in hoge mate

We gaan dan van ons hoofd naar ons hart, en van het

juist de mentale en emotionele kenmerken die ons de

punt waarop we weten naar grote zachtheid. Vanuit het

draaikolk in trekken. We luisteren eeuwig naar mensen

egostandpunt is het van levensbelang om een zekere mate

die elkaar proberen te overtuigen van hun gelijk. We zien

van conflict te behouden, en daarom zien we, wanneer

mensen boosheid, macht en controle gebruiken om an

we om ons heen kijken, zoveel conflict tussen mensen.

deren te manipuleren, en we zien dat dergelijke mani

Dat komt niet alleen doordat conflicten onvermijdelijk

pulaties soms oppervlakkig beschouwd effectief lijken te

zijn. Het komt doordat we, zolang we in de staat van

zijn. Natuurlijk is alles wat we door machtsuitoefening,

egobewustzijn blijven, er buitengewoon vatbaar voor zijn

76

77

om in de draaikolk van lijden te worden getrokken, want

Het g ewone van bewustwording

het ego heeft de draaikolk nodig om zich af te scheiden

Op mijn reizen ontmoet ik mensen als jij en ik- heel ge

en te overleven. Wanneer je de geest gadeslaat, zul je op

wone mensen - die zich geroepen voelen te onderzoeken

merken dat hij altijd probeert onafhankelijk te worden.

hoe hun hart en geest in elkaar zitten, om een antwoord

Hij is deskundig in het maken van onderscheid en het op

te vinden op de verwarring en het lijden dat we allemaal

een of andere manier meten van zijn krachten met iets

ondergaan. Ze voelen zich geroepen zoals de mystici zich

of iemand anders. En hoe dieper we in trance zijn, hoe

in het verleden geroepen voelden, en ook al zijn ze geen

minder waarschijnlijk het wordt dat we ook maar over

monnik of non, saddhoe of kluizenaar, toch hebben ze

wegen dat we misschien in trance zijn. Het ego is heel

dit zeer oprechte spirituele verlangen naar transformatie

intelligent wat dat betreft. Dit is het dilemma waar men

en uiten het ook. Ze leiden een normaal, gewoon leven

sen al duizenden jaren voor staan: collectief gevangen in

-gaan naar hun werk en voeden hun kinderen op- maar

de egotrance-toestand en er dus gevoelig voor om in die

wat ik merk is dat steeds meer mensen echt beginnen te

cortex van leed en smart te worden gezogen.

ontwaken uit deze trancetoestand van het ego, uit deze

De kans om uit deze egotrance te ontwaken, uit de

toestand van lijden die in stand is gehouden omdat we

draaikolk van lijden te breken was, de geschiedenis in aan

ons zo aan onze overtuigingen, meningen en ideen vast

merking genomen, voor slechts enkelen weggelegd. In het

klampen.

verleden was het maar een kleine minderheid die zichzelf

Bij bijna iedereen veroorzaakt het openstaan voor de

en zijn geest zeer grondig onderzocht. Dit waren de grote

mogelijkheid dat je je ideen, overtuigingen en menin

mystici en meesters uit het verleden, zij die een intense roe

gen kunt laten varen veel weerstand en angst. Het is ei

ping hadden de staat van egobewustzijn te overstijgen. Zij

genlijk ook heel bedreigend: wie zou ik zijn zonder mijn

voelden het lijden dat inherent is aan de bewustzijnstoe

overtuigingen? Wie zou ik zijn als ik niet vasthield aan

stand waarin de meeste mensen verkeren, en om de een of

mijn meningen? Wie zou ik zijn als ik niet verwachtte dat

andere reden voelden ze zich gedwongen die te overstijgen,

anderen en uiterlijke omstandigheden me het geluk en de

met genoeg kracht en genoeg motivatie om er ook echt in

vrijheid brachten waar ik naar hunker? Wie zou ik zijn als

te slagen. Tegenwoordig voelen we ons allemaal aangespro

ik n zou worden met het hart, niet als ideaal, niet als

ken door diezelfde uitnodiging, ditzelfde verlangen, deze

iets dat ik me inbeeld, maar als iets dat ik werkelijk ten

zelfde noodzaak. Het is niet meer iets dat voor de mystici

diepste laat gebeuren.

is weggelegd, voor slechts enkelen, want de overleving van

Zowel historisch gezien als nu, denken mensen dat

ons allen is afhankelijk van het ontwaken van ons bewust

spiritueel ontwaken-wat niets meer is dan ontwaken uit

zijn uit die droom van afgescheidenheld en isolement.

de staat van egobewustzijn-voor slechts enkelen is weg-

78

79

gelegd en dat het buitengewoon moeilijk is deze bevrij

als de meeste mensen, luister je nog beter wanneer die

ding uit het lijden te bereiken. Dergelijke gedachten, dat

zelfde persoon je het ergste, verschrikkelijkste voorval dat

het moeilijk of zeldzaam wu zijn- wat immers maar een

hij ooit heeft meegemaakt vertelt. Het is alsof je het echte

idee is -zijn misschien de belangrijkste reden waarom

leven van die persoon ingetrokken wordt. Dit zegt veel.

zo weinig mensen zich op een pad van bewustzijnsver

Ego's verbinden zich met elkaar in pijn, niet in geluk.

andering hebben begeven. Als we goed kijken, kunnen

Ik zeg niet dat er helemaal geen geluk bestaat in de

we zien dat gedachten over hoe zeldzaam spiritueel ont

staat van egobewustzijn; natuurlijk kunnen we zelfs in

waken is, dat alleen speciale mensen maar echt kunnen

die staat momenten van geluk, vreugde en betrekkelijke

ontwaken, maar ideen zijn van je geest. Transformatie

vrede voelen, dat doen we ook. Het wu daarom niet te

en bewustwording zijn voor iedereen beschikbaar. Als we

recht zijn

ons vasthouden aan de notie dat bewustwording voor ons

ego alleen maar akelig is. Als het helemaal naar was, zou

niet mogelijk is en ons daarmee identificeren, dan zijn we

niemand er lang in blijven. De uitdaging wordt deels ge

letterlijk van die mogelijkheid afgesloten.

vormd doordat de ervaring door het ego geleid te worden

te

suggereren dat opgaan in de fantasie van het

Zodra we de ideen die we over onszelf hebben ver

zowel goed als slecht is. Er zijn tijden waarin je het leven

anderen, staan we onszelf niet meer in de weg, en opent

goed accepteert, en er zijn tijden waarin je het leven zeer

zich een deur naar wie en wat we werkelijk zijn. We hun

verwerpelijk vindt. Dit heen en weer tussen acceptatie en

keren allemaal naar geluk en vrijheid. Diep van binnen

afwijzing, tussen duwen en trekken, tussen 'ik hou ervan'

willen we geen van allen lijden. Wanneer ons hart open

en 'ik haat het', is de oorzaak waardoor we

gaat, wordt het duidelijk dat ook niemand van ons een

lijk de draaikolk van het lijden ingewgen worden.

ander wil laten lijden.

gemakke

Maar het zaad van bewustwording hebben we alle

maal in ons. Voor deze bewustwording is het niet vereist

Ego's verslaving aan pijn en strijd

Vergis je niet: ego's zijn verslaafd aan pijn. Ze zijn ver

ego. Juist het idee dat er iets is waar je van af moet is een

je volkomen van je geest te distantiren, zelfs niet van je

slaafd aan strijd. Ego's raken zelfs vaak in zekere mate

idee dat bij de geest hoort, bij het ego zelf, want geest en

met elkaar verbonden door pijn en strijd. Wanneer je een

ego delen het leven op. Ik heb het juist helemaal niet over

gesprek met iemand hebt - een vriend of een vreemde

scheiding. Je wordt eenvoudig uitgenodigd uit een trance

- en hij vertelt je het mooiste, schitterendste wat hem

te ontwaken. Hoe minder je je geest wegduwt, hoe ge

ooit in zijn leven is overkomen, ben je er waarschijnlijk

makkelijker het is om eruit te ontwaken. Door de strijd

wel in genteresseerd. Je luistert waarschijnlijk en mis

waarin door je geest, je lijden, gefrustreerd raakt, blijft je

schien ben je zelfs blij voor hem. Maar als je net zo bent

blik beperkt. Het doet er niet toe waarom je in gevecht

80

81

bent. Het is niet van belang wat je ontkent. Alleen al het

in conflict bent, in dat moment waarin je bereid bent je

feit dat je vecht garandeert dat je bewustzijn niet uit zijn

nergens meer tegen te verzetten, kom je volledig in het

staat van beperking zal kunnen ontwaken.

nu, in dit moment. Wat je dan ervaart is vrede en stilte

- een diepe, innerlijke rust. Op dat moment ervaar je

Het laten

varen van

je strijd met wat is

Soms, wanneer alles maar slecht genoeg gaat, wanneer

een heel andere dimensie van bewustzijn, een die het

ego en zijn activiteit overstijgt.

het lijden diep genoeg of intens genoeg wordt, houdt

Veel mensen denken dat deze bewustzijnsdimensie

het hele egowiel op te draaien. Het wordt te pijnlijk

van vrede, stilte en welbehagen iets is waarvoor je heel

om je met de geconditioneerde gedachten in je hoofd

hard moet werken- dat hij waarom dan ook ver weg

te identificeren en met de chronische pijnlijke reacties

is en dat je hem in zekere zin moet verdienen. Maar

die daarmee samenhangen. En wanneer de draaikolk

al deze conclusies zijn ook maar gedachten in je geest,

ophoudt en je midden in je grootste verdriet zit, mid

dus zoals met alle gedachten kun je ervoor kiezen daar

den in de grootste gekweldheid en lijden, kan je iets

niet meer in mee te gaan. Je kunt je open stellen voor

gaan dagen. Er kan op dat moment een zekere vrede en

een staat van zijn waarin geen sprake is van conclusies,

vrijheid gevoeld worden, die je laten zien dat er eigen

waarin je geest wijd open staat, waarin je bewustzijn

lijk niets hoeft te veranderen. Je hoeft niet tegen jezelf

ontspannen is en waarin je contact kunt maken met een

te strijden. Juist het tegenovergestelde. Het enige wat

geheel nieuwe bewustzijnsdimensie, een bewustzijn dat

je nodig hebt is de bereidheid om de conclusies van je

echt vredig is. Het is een uitnodiging om gewoon te

geest in twijfel te trekken, de bereidheid om je slechts

zjn, dat bewustzijn te

te ontspannen. Laat het heden zijn zoals het is in plaats

Als je deze stilte, deze vrede, eenmaal geproefd hebt, zal

van het te veranderen, zelfs al geeft je geest misschien

het ego daar scherp tegen afsteken. Oe draaikolk van

redenen genoeg waarom je je ertegen zou moeten ver

het lijden is dan veel gemakkelijker te zien. Misschien

zetten. Probeer het maar.

word je nog wel af en toe onbewust, misschien zie je

zijn, en er ook naar te handelen.

Wat gebeurt er wanneer je je strijd met wat is op

niet altijd dat het ego je met allerlei gedachten probeert

geeft? Hoe je je ook voelt - of je je goed of angstig, blij

te kapen, maar zelfs wanneer dat gebeurt, opent zich

of bedroefd, in conflict of vrij voelt - laat het met rust.

een tussenruimte, als je maar even stilhoudt en her pa

Experimenteer om te zien wat er gebeurt wanneer je

troon ziet. Dit is een poort naar een andere mogelijk

ophoudt met jezelf in conflict re zijn. Wanneer je de

heid - een mogelijkheid om de vrede en het geluk te

strijd opgeeft, al is het maar voor een moment, staat al

voelen waar je altijd naar verlangd hebt - ook wanneer

les vanzelf stil. In dat ogenblik waarin je niet met jezelf

je je midden in de strijd bevindt.

82

83

Ook in de moeilijkste momenten vrijheid vinden

verdriet zo immens dat ik besloot er maar helemaal aan

Toen ik midden twintig was, had ik een prachtige hond.

toe te geven. Ik liet me helemaal gaan in deze grote put

Sommigen van jullie hebben vast ook wel dieren gehad

van smart en verdriet. Ik huilde en ik huilde, terwijl ik

waar je heel veel van hield. Ik had een schitterende hond

nog probeerde door te gaan met voorlezen. En toen ge

die me altijd vergezelde. Hij ging overal mee naar toe.

beurde er iets heel mysterieus, iets dat ik helemaal niet

Elke kamer van het huis die ik betrad, daar volgde hij me.

verwachtte: midden in dit immense verdriet en in deze

Overal waar ik in de auto heen reed, was hij mijn met

droefenis, precies daar waar het hart zit, ontstond een

gezel. We waren bijna altijd samen. En toen ontwikkelde

heel klein lichtpuntje. En precies midden in dit licht

hij een vorm van epilepsie. Ik nam hem mee naar de die

puntje, was er een glimlach. Ik kon in mijn geest echt

renarts. Deze probeerde hem met medicijnen te behan

bijna een glimlach zien in dit speldenprikje licht.

delen, maar het bepalen van de hoeveelheid medicijnen is

Toen het begon was het maar een puntje in die zee van

een zekere kunst. We waren nog maar net begonnen hem

smart en verdriet. Maar terwijl ik bleef huilen, zoals ik

te behandelen toen ik na een paar weken een keer thuis

ook de grafrede bleef uitspreken, begon dit punt van ge

kwam en hem in een epileptische aanval aantro( En de

luk uit te zetten. Na een paar minuten was dit gelukspunt

aanval hield niet op. Hij ging maar door en er was geen

enorm gegroeid en was geweldig groot geworden; het was

redden aan. Uiteindelijk moesten ze hem laten inslapen.

een zeer vreemde, paradoxale ervaring. Aan de ene kant

Dit was een van de treurigste momenten in mijn leven.

was ik ondergedompeld in een toestand van diepe rouw

Voor die tijd had ik wel wat verdriet gehad in mijn leven.

en verdriet, maar op hetzelfde moment was er een groter

Er waren grootouders en vrienden van mij gestorven, en

geluk en een groter gevoel van welzijn dan ik ooit in mijn

soms mensen die me heel nabij waren, maar ik was nooit

leven had ervaren.

zo aangedaan als toen ik deze grote kameraad verloor. Ik

Het was een van de diepste ervaringen die ik ooit heb

had enorm veel verdriet - een verdriet dat ik niet echt

gehad. Wat die mij liet zien was dat je zelfs in de grootste

kon begrijpen, omdat ik het nooit eerder had ervaren.

duisternis, zelfs in het meest intense gevoel van verlies,

Op een middag ging ik met een paar vrienden en fa

rouw of depressie, een zekere mate van geluk en welzijn

milie naar achter op het erf voor een laatste afscheid. Ik

kunt vinden, wanneer je je verzet echt opgeeft, wanneer

had de halsband en een paar andere dingen die van mijn

je volledig afziet van de poging die pijnlijke ervaringen

hond waren bij me en we stopten ze in een doos. Ik had

binnen te houden, wanneer je ze eindelijk toelaat, hoe

opgeschreven wat ik wilde zeggen en toen ik zijn grafrede

overweldigend ze ook kunnen zijn. Vrede en geluk kun

wilde uitspreken, begon ik te huilen - de tranen liepen

nen ontstaan wanneer we totaal loslaten, wanneer we

me over de wangen. Op een bepaald moment was het

echt besluiten niet meer te vechten.

84

85

Ik heb dit verhaal heel vaak verteld, en ik heb veel

een hele nieuwe bewustzijnstoestand bestaat, dat elk on

brieven en kaarten van mensen gekregen waarin ze me

derdeel van je ervaring dat zich nu ontvouwt al omgeven

soortgelijke ervaringen hebben beschreven. Ik kreeg een

is door absolute stilte, absolute zielerust. En daarom is er

brief van iemand die decennia in een diepe depressie

eigenlijk geen plaats om naar roe te gaan of iets om naar

had verkeerd, tot ze op een dag besloot op te houden

te zoeken. Strijd brengt ons alleen maar dieper in juist

- op te houden met vechten, op te houden met probe

datgene waaraan we proberen te ontsnappen. Dit is iets

ren het weg te duwen, maar ook op te houden eraan toe

heel belangrijks dar je over egobewustzijn moer weten:

te geven, op te houden het te voeden - ze wilde alleen

hoe harder we eruit proberen te komen, hoe dieper we

maar ophouden. Op het moment van stoppen, kwam er

onszelf ingraven.

iets volkomen onverwachts naar boven: het tegenover

gestelde liet zich zien. Zo diep als haar depressie was,
ontstond er een even diep gevoel van welbehagen toen
ze

deze volledig onder ogen zag. Het was niet zo dat

De uitnodiging is simpel: laat het toegeven aan de geest

de depressie wegging en voor altijd verdween, maar hij

los, besef dat hij geen antwoorden voor je heeft, en dat

bestond tegelijkertijd met een veld van rotaal welbeha

hij geen antwoorden voor ons gezamenlijk heeft. Samen

gen. Wanneer de depressie bestaar binnen een staat van

kunnen we een eind proberen te maken aan de waanzin

welbehagen, wordt men er niet meer door overspoeld.

in onszelf en tussen elkaar. Beseffen wat onze innerlijke,

In de loop der tijd begon, bij deze vrouw tenminste, de

wezenlijke aard is en de vrede en het geluk vinden die

depressie af te nemen. Het was alsof de depressie iets

daar in liggen is niet slechts iets voor onszelf; het is een

had om zich aan over te geven; hij kon zich overgeven

geschenk voor de hele mensheid. Want wanneer we de

aan de staat van welbehagen.

uitdrukking worden van wat er voor iemand en iedereen

Dit verschijnsel, dat je welbehagen vindt midden in

mogelijk is, dragen we bij aan het goede dat ieder mens

iets moeilijks, ervaren de meeste mensen niet omdat ze

in zich heeft. Wanneer we onszelf vanuit stilte benaderen,

nooit echt zijn opgehouden te proberen of ze een bepaald

vanuit dat wat eerder is dan de geest, dan kunnen we el

aspect van denken en voelen konden pakken of juist weg

kaar vanuit diezelfde stilte benaderen. Aanvankelijk lijkt

duwen. Als je je volledig aan de emoties of gedachten

het misschien tamelijk moeilijk om met iemand om te

overgeeft, zul je zien welke uitnodiging daarin schuilt, de

gaan zonder weer in de egogeest, in het egobewustzijn, of

uitnodiging wakker te worden uit je idee van jezelf en de

zelfs in de draaikolk van lijden getrokken te worden, maar

hele emotionele omgeving waarmee je je identificeert. Er

als je dat gewoon tot je intentie maakt, zal het gebeuren

is een manier om echt te stoppen. De waarheid is dat er al

- misschien plotseling, misschien langzamerhand.

86

87

Er is eigenlijk niets te leren hier. Bewustwording is eigen

lijk een proces van afleren. Belangrijk is van waaruit we
handelen, van waaruit we elkaar of onszelf benaderen.
Wanneer we vanuit onze echte spirituele kern met elkaar
omgaan, dan wordt de kwaliteit van onze omgang met
elkaar getransformeerd. Dan geeft wat we tegen elkaar

De strijd laten varen

zeggen daar een heel ander gevoel aan. Dan worden we

een manifestatie van vrede, in plaats van dat we de waan
zin van een verdeelde wereld uitdragen. Deze openbaring
begint met de erkenning dat je niet je geest bent, en dat
je niet je ego of je persoonlijkheid bent. In werkelijkheid
ben je iets dat veel, veel groter is.

J\ aagezien het ondergedompeld zijn in de staat van

.rl.egobewustzijn uiteindelijk de oorzaak van al ons lij
den is, is het essentieel dat we een verandering van be
wustzijn aanbrengen. We moeten ons bewust worden
van onze natuurlijke staat: wie we werkelijk zijn. Om dit
te doen is het belangrijk de grondslag te leggen waar
uit bewustwording vanzelf ontspringt. Eerst moeten we
inzien dat onze normale staat van egobewustzijn vaak
een worsteling betekent. Ik doel hier niet per se op een
enorm, overweldigend gevecht, op momenten van intens
lijden - hoewel die er ook bij horen. Ik heb het over onze
meer subtiele worsteling. Maar je kunt iemand niet ge
woon vertellen dat hij niet meer moet vechten. Je kunt
niet zomaar zeggen: 'Ok, worstelen is een belangrijk
onderdeel van je probleem, dus het enige dat je hoeft te
doen is de strijd laten varen.' Nadat we hebben ingezien

88

89

dat we grote moeite hebben met alles, moeten we vervol

gens proberen te begrijpen

waarom

waarbij een deel van ons wordt opgezet tegen een an

dat zo is, waarom we

der deel. Het is de worsteling waarbij we proberen te zijn

vechten tegen wat is. Want daar is de strijd ten slotte op

wie we graag zouden willen zijn. Zodra we een dergelijke

gebaseerd: een gevecht tegen wat is, wat was of wat zal

verdeeldheid in onze geest hebben, beginnen we te vech

zijn in de toekomst.

ten, en zolang we vechten, is het heel moeilijk voor het

Wanneer we vechten, bewerkstelligen we iets in onze

ervaring dat, voor de staat van egobewustzijn, zeer essen

bewustzijn om zich uit de egostaat los te maken naar iets

dat natuurlijker, veelomvattend en heel is.

tieel is: een verkramping. Een 'verkramping' is eenvoudig

Deze natuurlijke en ruime staat is eigenlijk maar een

een vernauwing. Wanneer je kramp in je lijf hebt-of die

ander woord voor 'Ziel' of'Geest'. Hoewel dit woord nog

nu in je maag, je hart of zelfs in je hoofd zit- voel je een

al geladen is en op allerlei manieren gebruikt wordt, wijst

vernauwing, alsof je samengeknepen wordt. Wanneer we

het in de kern naar de enorme ruimte van het bewustzijn

verkrampt zijn, zijn we feitelijk uit de heelheid getrok

die voor ieder van ons mogelijk is. Wat is Ziel, of Geest,

ken, uit een zekere volledigheid, waardoor we ons klein

ren slotte? Het is niet iets dat je kunt zien. Het is niet

of afgescheiden voelen.

iets dat je kunt pakken. Het is niet iets dat je echt kunt

Strijd is nodig om in de staat van egobewustzijn te

aanraken. Een andere manier om Geest te omschrijven is

blijven, en daarom zie je zoveel geworstel wanneer je

als een 'bewust niets'. Een van de termen uit de bijbel die

naar de wereld om je heen kijkt. De reden waarom we

ik bijzonder mooi vind is 'Heilige Geest(verschijning)',

worstelen om de egostaat in stand te houden, is dat we

want voor mij is Geest/Ziel als een geestverschijning

daardoor ons leven kunnen leiden alsof we macht hebben

- niet omdat hij vrees aanjaagt, maar omdat het een on

en afgescheiden van de wereld om ons heen. Hoewel dit

zichtbaar, ongrijpbaar iets is, zonder echte precisering.

uiteindelijk heel onbevredigend blijkt te zijn, geeft het

Een geestverschijning is iets dat bestaat zonder echt te

wel een zekere mate van comfort en zekerheid, waardoor

bestaan, en zo is Geest/Ziel ook- een bewust niets, een

we in het bekende kunnen blijven en ons niet al te zeer

groot, wakker bewustzijn. In tegenstelling daarmee is de

op onbekend terrein hoeven te wagen.

staat van egobewustzijn niets meer dan een vernauwing

Er is dus op alle niveaus strijd. Of het nu op het werk,

van Geest, een verkramping van deze uitgestrekte ruim

in de politiek, in de familie, of zelfs in vriendschappen is,

te. Wanneer dat spirituele bewustzijn samentrekt en zich

er is vaak een element van strijd aanwezig. Strijd is dat

vernauwt, gaat het zich uiteindelijk afgescheiden voelen.

gevoel, die spanning, wanneer we ergens tegenin werken.

De manier waarop we het bewustzijn vernauwen is

Het zou oppositie tegenover een ander mens kunnen

door te strijden, door te streven. Waar we allemaal naar

betekenen, tegenover een instelling of, vaak, in onszelf

streven, en wat zelfs natuurlijk voor ons is, is openheid,

90

91

vrede, liefde en welbehagen. Deze kwaliteiten zijn vol

Ik denk dat dit eigenlijk veel voorkomt, niet alleen in

komen natuurlijke eigenschappen van Ziel/Geest. Ze

spirituele kringen waarin mensen veel mediteren, maar

ontstaan in ons wanneer we ons bewust worden van

ook in het dagelijkse leven. Veel mensen proberen hun

onze spirituele geaardheid, van onze nier-afgescheiden,

geest of hun emoties tot kalmte te brengen en onder

nier-iemand geaardheid. Dan stroomt de liefde geheel

tussen zijn ze innerlijk gespannen, is er een innerlijke

vanzelf.

worsteling. Dit is een van de dingen die heel frustrerend

Ik kan me herinneren wanneer ik die hunkering naar

kunnen zijn, omdat we allemaal hunkeren naar een ge

waarheid begon te voelen, die hunkering de strijd te

voel van heelheid en vrijheid, en toch proberen we dat

beindigen en me heel en compleet te voelen. De vraag

te bereiken door te proberen onszelf te veranderen, al

waarop ik telkens terugkwam was: 'Wat is echt? Wat is

worstelend om wie en wat we zijn te veranderen. Maar

waar?' Op de een of andere manier voelde ik intutief

worstelen is het tegengestelde van wat voor ons de weg

dat als ik erachter kon komen wat echt en wat waar

opent om uit de staat van egobewustzijn te ontwaken.

was, ik helderheid en bevrijding in mijn leven zou vin

Hoe kunnen we dan ophouden met vechten? Hoe ge

den. De waarheid zou me in staat stellen open en vrij te

raken we bij die innerlijke vrede waarin we niet meer

zijn. En toch was de manier waarop ik hiernaar streefde,

tegen onszelf vechten?

terwijl ik tegelijkertijd die openheid en vrijheid zocht,

Men gelooft meestal dat op deze manier loslaten een

juist door re vechten. Ik wist niet dat ik vocht, maar dat

ingewikkeld proces is, dat speciale kennis of informatie

was zo. De meeste mensen die ik ontmoet, die geluk,

vereist die we moeten begrijpen, dat er een proces is dat

vrijheid of bevrijding zoeken, doen dat juist op een ma

zich moet ontvouwen of dat in ons moet plaatsvinden.

nier waarbij ze onbewust de strijd aangaan. Toen ik me

Maar het is echt gemakkelijker om de strijd te beindi

bewust werd van dit verlangen naar vrijheid, toen het

gen. Het ligt veel meer voor de hand, en dat is de reden

bewust werd in mij, begon ik meer tijd in stilte door te

waarom we het niet zien. De waarheid is vlak voor onze

brengen. Ik las toen veel boeken over vrijheid en bevrij

ogen verstopt. Hij is overal waar we kijken, maar hij is

ding, die allemaal hetzelfde leken te zeggen: 'Je moet

moeilijk te zien, omdat we eigenlijk niet zo helder zien.

kalm zijn. Je moet je geest tot rust brengen, want als je

Hoewel het lijkt alsof het moeilijk is om niet te vechten,

je geest niet tot rust brengt, kun je er niet overheen kij

is dat echt niet zo. Het lijkt moeilijk doordat ons ik-ge

ken.' En dus zat ik rustig, uren achtereen, en probeerde

voel, ons 'kleine ik', probeert niet te vechten, en zolang

mijn geest te kalmeren. Het probleem was dat deze po

wij, als ik-gevoel, proberen niet te vechten, zorgt juist die

ging veel inspanning kostte. Ik ben jaren bezig geweest

intentie voor innerlijke spanning, een soort psychologi

met de strijd om de geest te overstijgen.

sche en emotionele gespannenheid.

92

93

Je ontspannen en de strijd laten varen is niet iets dat het

Ga op eigen benen staan en onderzoek nauwkeurig: Wat

ego doet- toch betrekken we vaak ons ego erbij als we

gebeurt hier nu? Is het mogelijk de poging iets te laten

proberen om het loslaten te laten gebeuren. Zelfs zeggen:

gebeuren los te laten? Zelfs op dit moment kan er lijden

'Laat de strijd varen' is niet helemaal juist. Her enige dat

zijn, er is misschien enige ellende, maar ook als die er

van je gevraagd wordt is dat je die gesteldheid in jezelf

is, is het mogelijk je er niet meer tegen te verzetten, niet

gaat opmerken die niet vecht. Dit doen betekent dar er

meer te proberen ervan af te komen of ergens anders

geen toekomst is om naar uit te zien. Het idee van een

heen te gaan?

toekomst is juist een van de barrires om ons bewust te

Ik begrijp dat wij ons instinctief afkeren van wat niet

worden van onze ware aard. Dit komt doordat de toe

gemakkelijk is, dat we proberen ergens heen te gaan waar

komst zorgt dat we naar iets anders blijven kijken dan

het beter is, maar zoals mijn lerares altijd zei: 'Je moet een

naar wat er op dit moment gebeurt. Als je je de vraag zou

stap terug zetten, niet een stap vooruit.' De stap vooruit

stellen: 'Is er, zelfs voordat ik probeer met vechten op te

gaat altijd naar voren, probeert altijd te bereiken wat je

houden, zelfs voordat ik me probeer te ontspannen en

wenst, herzij materieel bezit hetzij innerlijke vrede. De

vrede te vinden, al vrede?' Wees dan een ogenblik stil en

stap naar voren is heel bekend: zoeken en meer zoeken,

luister. We gaan ervan uit dat wat we zoeken er nog niet

streven en meer streven, altijd op zoek naar vrede, altijd

is. Daarom zoeken we het natuurlijk: omdat we menen

op zoek naar geluk, op zoek naar liefde. De stap terug be

dat vrede, geluk en vrijheid hier, waar wij op dit moment

rekent je omdraaien, her hele proces van zoeken naar be

zijn, nog niet zijn. De veronderstelling dat wat we zoe

vrediging in de buitenwereld omdraaien, en juist kijken

ken, een staat van voltooiing, hier nu niet is, laat ons er

naar de plaats waar je staat. Zien of waar je naar zoekt al

naar zoeken, aan de zoektocht beginnen.

niet in je ervaring aanwezig is.

Dus nogmaals, om de basis te leggen voor bewustwor

Op eigen benen staan

ding moeten we eerst her gevecht loslaten. Je laat los door

De echte zoektocht is geen zoektocht naar morgen, of

te erkennen dat het eind van de worsteling eigenlijk al in

naar ergens anders dan het heden. Het is juist het onder

je huidige ervaring aanwezig is. Het einde van de strijd

zoeken van de aard van dit moment. Om dat re kunnen

is vrede. Zelfs als je ego in gevecht is, zelfs als je probeert

doen, moet je op eigen benen staan, zoals mijn lerares

hier achter re komen en 'her goed doet', als je werkelijk

altijd zei. Wat ze bedoelde met op eigen benen staan is

kijkt zou je misschien zien dat de strijd zich afspeelt in de

dat je je eigen ervaring goed moet onderzoeken. Pro

grotere context van vrede, in een innerlijke stilte. Maar

beer niet iemand anders' ervaring te hebben. Houd op

als je deze stilte tot stand wilt brengen, zal ze je ontgaan.

vrijheid, geluk of zelfs spirituele verlichting na te jagen.

Als je probeert vrede tot stand te brengen, zal hij je ont-

94

95

gaan. Dit is meer een proces van erkenning, erkenning

nu voelen? En neem een ogenblik rust en kijk of je je op

geven aan een stilte die van nature aanwezig is.

dit moment in vrede of stilte bevindt.

We maken geen eind aan de strijd. We proberen niet

om niet meer te vechten. We merken slechts op dat be

Wat weten we absoluut zeker?

wustzijn een heel andere dimensie heeft die op ditzelfde

We worstelen bovendien vanwege onze voortdurende be

moment niet strijdt, niet boos is, niet probeert ergens te

hoefte om dingen te weten. We willen weten waarom dit

komen. Je kunt het letterlijk in je lichaam voelen. Je kunt

zo is en waarom dat zo is, hoe we dit moeten doen en hoe

niet verzinnen hoe je niet moet strijden. Er is geen pun

we dat moeten doen. In dit opzicht lijkt de geest wel een

tenplan voor hoe je niet moet vechten. Het is eigenlijk

machine met een eindeloze voorraad batterijen. Hij wil

een plan van n punt: merk op dat de vrede, dit einde

altijd, altijd, altijd weten. In veel opzichten is deze eigen

aan het vechten, er in werkelijkheid al is.

schap van de geest heel natuurlijk - en soms essentieel

Het gaat dus eigenlijk om onderkennen. We onder

om te overleven. Het is goed dat de geest de kennis zoekt

kennen dat er nu vrede is, ook als je geest verward is.

en bezit die ons helpt praktische taken te volbrengen.

Je ziet misschien dat de geest, zelfs wanneer je nu met

Daarom gaan we naar school en leren we van alles, zodat

vrede in contact komt, zo geconditioneerd is om zich

we een beroep kunnen uitoefenen en kunnen functio

ervan af te wenden dat hij zal proberen het fundamen

neren in deze wereld die we gecreerd hebben. Er is veel

tele feit dat er vrede in je is, te weerspreken: 'Ik kan

kennis die heel nutdg is, maar als het aankomt op onze

me nog niet vredig voelen want ik moet eerst zus of zo

staat van bewustzijn, als het aankomt op het vinden van

doen, deze vraag is niet beantwoord, die vraag is niet

vrede en geluk, moeten we het weten loslaten. We moe

beantwoord of dinges heeft me nog geen verontschul

ten de inspanning om te weten hoe dat moet loslaten,

diging aangeboden.' Er zijn allerlei manieren waarop de

want we weten het echt niet.

egogeest volhoudt dat er iets moet gebeuren, dat er iets

Stel jezelf als experiment de volgende vraag: 'Wat weet

moet veranderen opdat jij je vredig kunt voelen. Maar

ik zeker?' Niet: 'Wat weet ik 99 procent zeker?' maar:

dit hoort bij de droom van de geest. Wij hebben al

'Wat weet ik zelf helemaal zeker?' Wanneer je die vraag

lemaal geleerd dat er iets moet veranderen voordat wij

stelt en oprecht wacht op het antwoord, zullen eerst al

echte vrede en vrijheid ervaren.

je ideen naar boven komen - al je meningen, je over

Stel je nu even voor dat dit niet waar is. Ook al geloof

tuigingen, alles wat je geleerd hebt, alle dingen die je

je misschien dat het waar is, stel je even voor: hoe zou

denkt te weten, want we denken echt wel dat we on

het zijn als je niet hoefde te vechten, als je geen moeite

gelooflijk veel weten. En toch heeft al onze kennis ons

hoefde te doen om vrede en geluk te vinden? Hoe zou dat

niet verhinderd te lijden - individueel of collectief.

96

97

Toch willen we steeds weer dingen weten en pijnigen

we onze geest steeds weer af om het dilemma van het
menselijk lijden te begrijpen en vrijheid te vinden. Kun
nen we eerlijk genoeg zijn om recht naar de aard van
onze geest te kijken en te vragen: 'Wat weet ik echt?'
Al het weten in de geest is, zoals ik al gezegd heb,

symbolisch, wat wil zeggen dat elke gedachte die we heb

ben louter een symbool van iets is. Of het nu het woord
'boek', 'boom', 'schoen' of 'hemd' is, dit zijn allemaal
symbolen die naar iets anders wijzen. Natuurlijk, som
mige gedachten doen zelfs dat niet. Die wijzen slechts
naar andere gedachten- denken over het denken.
Er bestaat niet zoiets als een ware gedachte
Aan het eind van de strijd komen houdt ook in dat we
zien dat we het meeste van wat we denken te weten, ei
genlijk niet weten. Dit is echt een grote stap. Met 'een
grote stap' bedoel ik niet dat die moeilijk is, maar het is
een grote verandering in de manier waarop we de wereld
zijn gaan begrijpen, in ons bewustzijn. Ik kan me herin
neren wanneer deze verandering bij mij plaatsvond. Ik
werkte toen in een machinewerkplaats bij mijn vader. Ik
was klaar met werken, en ik liep naar de parkeerplaats,
naar mijn auto; het was aan het eind van de dag. Her
grappige van her geval was dat ik eigenlijk over niers in
het bijzonder dacht. Maar plorseling kwam het in me op,
was er de gedachte, dat er niet zoiets bestond als een ware
gedachte.
Maar deze observatie was niet slechts een gedachte die
in mijn hoofd opkwam. Het is meer war je een 'inzicht'
98

zou kunnen noemen. Een echt inzicht is niet slechts een

gedachte die in je geest opkomt. Een inzicht is iets dat je
met je hele lichaam begrijpt en bevat. Daarom zeg je vaak
wanneer je een inzicht krijgt: 'Aha!' Dit 'aha!' is de reactie
van je lichaam. Wanneer je een normale gedachte hebt, is
het 'ah-gevoel er niet. Een gedachte van het alledaagse
soort is in feite ontkoppeld van je lichaam. een inzicht
daarentegen gaat gepaard met een diepgaand begrijpen
van ons hele wezen. Het is een groots moment van open
baring, een ervaring op intellectueel, emotioneel en ki
nesthetisch niveau.
Dus plotseling werd deze kennis overgebracht: 'Jeetje, er besraat niet zoiets als een ware gedachte!' Het was
zo verbijsterend dat ik onmiddellijk uiuiep: 'Daar moet
ik over nadenken!' Een vreemde reactie, zeker, maar het
leek

zo

irrationeel,

zo

onredelijk, dat er niet zoiets be

stond als een ware gedachte. Hoe kon dat? Maar toen ik
dit inzicht onderzocht, zag ik dat gedachten symbolen
zijn voor dingen: het zijn zelf geen dingen. Het zijn be
schrijvingen van dingen. Ik begon de waarheid te zien
dat het denken geen enkele realiteit heeft; met andere
woorden: een mentaal gevormde conclusie is de waar
heid niet. Dit is een zeer revolutionaire ontdekking. Het
scheen mij toen even revolutionair toe, te zien dat geen
van mijn gedachten waar waren. En ik bedoel echt zien,
want realisatie of openbaring heeft de kwaliteit van zien
- je ziet iets opeens. Dat was het 'aha!' 'Er bestaat niet
zoiets als een ware gedachte.' Wat een verrassing!
Sommige gedachten zijn nuttig, andere zijn op het
oog volstrekt nutteloos, maar of een gedachte nut heeft
99

of niet, relevant is of niet, intelligent is of niet, geen en

kele gedachte is uiteindelijk waar. Als je inziet dat geen
enkele gedachte uiteindelijk waar is, dan kun ophouden
van je geest te verwachten dat hij je vertelt wat echt is.
Waar moeten we dan kijken? Als ik geen waarheid van
mijn geest verwacht, waar moet ik het dan verwachten?
Als ik mijn gedachten niet vraag wat echt is, aan wie kan
ik die vraag dan stellen? Hoe kom ik er ooit achter wat
echt en waar is, als ik er niet over nadenk?
Bij ieder goed 'aha!' -moment of openbaring staat al
les stil. Een ogenblik lang verbijstert het je. In dat mo
ment waarin ik besefte dat geen enkele gedachte waar is,
werden alle andere gedachten irrelevant. Ze betekenden
niets. Het was slechts het denken dat iets probeerde te
beschrijven, een verhaal probeerde te vertellen. We zijn
er dol op elkaar verhalen te vertellen, we zijn er dol op
onszelf verhalen te vertellen, de geest is er gek op zichzelf
verhalen te vertellen, verzinsels te creren over wat we via
onze zintuiglijke indrukken ontvangen. Maar als we dit
idee, dat geen enkele gedachte feltelijk echt of waar is tot
onze kern laten doordringen, staan we aan her begin van
deze volledige bewustzijnsverandering. Want als geen en
kele gedachte waar is, dan geloof je geen enkele gedachte
meer die je laat worstelen.
Het hart van de werkelijkheid binnengaan
Ik hoorde een paar weken geleden een fysicus in een ra
dioprogramma; hij zei iets dat me nogal verbaasde voor
een wetenschapper: 'Weet je, zelfs in de kwamurnmecha
nica vertellen onze theorien ons eigenlijk niet wat waar
100

en wat echt is. Ze verklaren slechts hoe iets zich gedraagt.

Het zijn symbolen van de werkelijkheid. Ze zijn eigenlijk
niet echt.' Ik was verbijsterd! Hier had je een wetenschap
per die zijn hele leven probeert heldere en nauwkeurige
begrippen te vormen, en wat hij zegt is dat geen van die
begrippen, geen van die formules uiteindelijk echt zijn.
Welnu, als een wetenschapper dat kan zeggen, kunnen jij
en ik in ieder geval open staan voor de observatie dat wat
we denken eigenlijk niet waar is.
Maar wanneer je je openstelt voor deze notie dat al je
ideen niet waar zijn, voel je je waarschijnlijk met lege
handen staan. De geest weet niet helemaal wat hij moet
doen. Hij voelt zich bloot en kwetsbaar. Het is heel waar
schijnlijk dat je geest zich nog nooit zo gevoeld heeft en
misschien voel je het dwangmatige verlangen van de geest
om te weten. Dat mag, want het is een van de functies
van de geest om te trachten dingen te weten te komen,
om verhalen te vertellen over hoe iets in elkaar steekt.
Maar de verhalen zullen nooit zo waar zijn als de dingen
echt. Neem dus een moment de tijd om je geest en zijn
ingeboren verlangen om te weten, te bedenken en een
verhaal te vertellen, aan te voelen. Geen van onze verha
len, ook niet onze meest intelligente verhalen, zijn ooit
zo echt als wat is.
Boven dit gevoel met lege handen te staan uit, boven
deze leegte van niet-weten uit, bestaat er iets dat groter
is: het hart van de werkelijkheid. Het hart van de werke
lijkheid is niet alleen maar een bijzonder inzicht dat we
'mee terugnemen van de bergtop', bij wijze van spreken.
Het is geen begrip. Het hart van de werkelijkheid is een

101

weids uitspansel waar we echt in leven. Hoe zou het zijn

dit is de ruimte van waaruit je kunt leven wanneer je het

als we met elkaar zouden omgaan vanuit de wetenschap

geloof loslaat dat alle gedachten, alle ideen waar zijn.

dat onze gedachten uiteindelijk niet waar zijn, maar we

ze nog steeds hebben? We communiceren dan nog steeds,

Stilte is de grond waaruit bewustwording ontspringt

nietwaar? We zullen elkaar nog steeds verhalen vertellen.

Het enige dat alle ware openbaringen gemeen hebben

Maar zou het niet revolutionair zijn als we wisten, terwijl

is dat ze de geest verbijsteren, want op dat moment be

we elkaar verhalen vertellen, dat die op hun best slechts

grijpen we iets niet slechts met het denken. Openbaring

benaderingen van de waarheid zijn, terwijl de meeste ver

en inzicht komen ergens anders vandaan, uit een andere

halen niet eens erg dicht bij de waarheid komen? Kun je

sfeer. Ze komen uit een sfeer waar wij als beschaving heel

je voorstellen hoe veel lichter je je geest opvat, een ge

weinig respect voor lijken te hebben- een sfeer die 'stil

dachte in de geest, de gedachte die je ervan probeert te

te' heet. Wat wordt er meer verwaarloosd in ons leven

overtuigen dat je moet vechten? Wat zou er gebeuren als

dan stilte? Waar lopen we meer voor weg dan voor stilte?

je geest ontwapend was? Wat zou er gebeuren als je je

Velen van ons zouden zich liever vastklampen aan onze

plotseling realiseerde dat geluk, vrede, liefde en vrijheid

ideen, onze overtuigingen en onze meningen - juist

niet afkomstig zijn uit je geest?

de zaken die ons van waarheid, werkelijkheid en leven

Kijk daar nu naar en je zult zien dat de dingen waar

verwijderen - dan deze stilte ervaren. We steken heel

we de meeste waarde aan hechten in het leven- geluk,

veel energie in het weglopen voor stilte, maar stilte is de

liefde, creativiteit, vrede, vreugde, eenwording- ook al

grond waaruit bewustwording ontspringt. Het is de basis

kan ik ernaar verwijzen door middel van een gedachte, in

van waaruit we uit deze staat van egobewustzijn, uit dit

werkelijkheid geen van die toestanden hetzelfde zijn als

geloof in afgescheidenbeid kunnen komen. Tenslotte is

de gedachte. Ik weet zeker dat je kunt inzien en voelen

afgescheidenbeid slechts een geloof. Het is een verhaal

dat liefde iets is dat het woord 'liefde' overstijgt. Alleen

dat onze geest verzonnen heeft.

maar 'liefde' zeggen is verwijzen naar een idee. Maar wat

Ik zeg niet dat we moeten proberen kalm te

worden,

is het gevoel? Hoe voelt het als je hart open is? Hoe voelt

dat we stilte moeten oefenen. Als je echt kalm en stil

het om je begrenzingen te laten varen? Hoe voelt het om

wilt worden, sta jezelf dan eenvoudig toe te zien dat

je een te voelen met dit moment? Kan dat in een idee uit

alle gedachten in je hoofd slechts verhalen zijn. Het zijn

gedrukt worden? Wanneer je echt liefde voelt, is het dan

geen goede of slechte verhalen. Onze geest is een verha

niet zo dat je eigenlijk niet weet hoe je het in woorden

of

lenverteller- en hij houdt ons

van

de stilte, de rust die

gedachten moet uitdrukken? Wanneer je die liefde voelt,

altijd aanwezig is, verwijderd. Vaak is onze geest wer

ben je het hart van de werkelijkheid binnengegaan- en

kelijk een goede verhalenverteller - en soms een heel

102

103

slechte verhalenverteller - maar uiteindelijk vertelt de

die komt voort uit een fundamenteel inzicht in hoe onze

geest alleen maar verhalen. En een verhaal is niet echt;

geest zich onophoudelijk laat gelden, wat tenslotte een

het is niet echt waar.

vorm van vechten is.

Stilte is iets dat ons ontwapent, en daarom wenden we

Er zijn dus allerlei manieren waarop we met onszelf

ons er zo vaak van af. Onze maatschappij is er een waarin

en onze ervaringen worstelen, en proberen het leven en

we steeds meer in beslag worden genomen door lawaai.

de mensen om ons heen te beheersen. Al dat gewor

De vorige week reed ik over de snelweg en ik keek naar de

stel houdt ons opgesloten en gevangen in de kerker van

overkant en zag een groep middelbare scholieren die uit

het ego. Wanneer we echter gaan inzien dat onze geest

school naar huis liepen. Ze hadden allemaal mobieltjes.

maar een praatjesmaker is, dan beginnen we te luisteren

Ze waren met hun zevenen of achten en ieder van hen

- niet naar meer gedachten of meer ingewikkelde in

was of aan het telefoneren of aan het sms'en. Geen van

zichten - maar naar de stilte. Wanneer je op die manier

hen praatte met de mensen om hem heen of had contact

luistert, kun je pas zien dat alleen je geest je kan laten

met zijn omgeving. Ik dacht: 'Dit is krankzinnig! Een

lijden. Alleen je geest kan je overreden om te vechten.

hele groep mensen die samen naar huis loopt, maar zich

Alleen je geest, niets anders. Het is helemaal een inside

eigenlijk niet met elkaar bemoeit.'

job [Ned: inbraak door bekenden]. Het gebeurt alle

We zijn op een punt gekomen waarop we zo bang zijn

maal van binnen.

voor stilte en voor het moment dat voor ons ligt, dat we
ook als we bij elkaar zijn, hard ons best doen om het heel

Het onbekende is de ingang voor ons

druk te hebben. We zijn fYsiek bij elkaar zonder echt bij

Om de geest en het diepgewortelde gevoel van afgeschei

elkaar te zijn! We lopen samen naar huis, maar we praten

denheid dat steeds maar weer zoveel verwarring en leed

tegen iemand anders. We zijn dubbel bezet, om er maar

in ons leven veroorzaakt te doorzien, moeten we een ri

zeker van te zijn dat er geen echte stilte, geen echt gesprek

sico nemen; we moeten vergeten wat we weten en die

is. Dit is niet verkeerd. Ik zeg niet eens dat het niet zo zou

mysterieuze werkelijkheid van het onbekende binnentre

moeten zijn. Ik zeg alleen dat als we naar de wereld om

den. Het onbekende is een heel intieme plek. Je voelt je

ons heen kijken we zien dat we geconditioneerd worden

misschien heel naakt wanneer je je voor deze innerlijke

om niet echt te luisteren. Want is dat niet wat stilte is?

ruimte van niet-weten openstelt, maar het onbekende is

Het is luisteren. Het is diep, woordeloos luisteren. Zoals

echt onze enige ingang. Door onszelf toe te staan niet

een wijze christelijke mysticus zei: 'Hou op God te vertel

te weten, kunnen we echt gevoelig, open en beschikbaar

len wat je wilt, en luister in plaats daarvan naar wat God

worden. Wat ons het meest deemoedig maakt is toege

jou te vertellen heeft.' Dat is een wijze opmerking, en

ven dat we niet weten, erkennen dat we de aard van de

104

105

werkelijkheid niet met onze geest kunnen kennen. Deze

is, iets dat geen moeite kost om in stand te houden. Om

realisatie opent de weg voor ons: de weg naar het meest

het eind van de strijd te vinden moeten we een bewust

grootse weten gaat door niet weten.

zijnstoestand vinden die volkomen natuurlijk is, die niet

'Om te komen tot de kennis die je niet hebt, moet je

in strijd is met onze innerlijke of uiterlijke omgeving. Dat

noem ik 'bewuste geest', of'wakkere geest'. Het is een be

gaan over een weg die je niet kent.' Ik houd van dit citaat.

wuste leegte. Dat mag abstract klinken, maar eenvoudig

Het is totaal paradoxaal. Het is wat ik eerder vertelde dat

gezegd is het de openheid voor een doorleefd gevoel van

mijn lerares 'de stap terug' noemde: tot kennis komen,

niet-weten. Wat ben je wanneer je jezelf niet definieert?

niet door te weten maar door niet te weten.

Wat gebeurt er met het verleden, het heden of de toe

Zoals de grote mysticus Johannes van het Kruis zei:

Als je aan de grens van je denken bent gekomen, in de

komst wanneer je je er niet je hoofd over breekt? Het is

verste hoeken van je geest, kom je ergens waar je niet ver

niet zo moeilijk om hier ondervinding mee te krijgen, om

der kunt, waar de eerste de beste gedachte je terugbrengt

een gevoel voor deze ontvankelijkheid en deze rust te krij

naar het denken, in plaats van eraan voorbij. De meeste

gen. Maar neem geen genoegen met slechts een kortston

mensen keren, wanneer ze op dit punt zijn aangekomen,

dig moment van deze zijnstoestand. Dit is de toegang.

of terug in hun geest, of ze bewegen zich langs deze denk

Duik volledig in deze openheid en maak gebruik van de

beeldige grens, fantaserend hoe het zou zijn om erover

intimiteit die je hier vindt, in niet-weten.

heen te gaan. Dit is de poort naar voorbij het lijden.

Wanneer je je zelf op deze grens van je geest bevindt,

Wie je bent voordat je geboren werd

wanneer je daar bent gekomen waar je beseft dat je niet

Er is een prachtig citaat uit het evangelie van Thomas,

dieper in je geest kunt gaan, dan begin je halt te houden.

waarin Jezus zegt: 'Gezegend is hij die bestond voordat

zijn zelf; hij

Je begint los te laten. Je begint dit niet-weten te omarmen.

hij geboren werd.' Jezus wijst hier op het

Het onbekende omarmen maakt ons op een heel mooie

onderkent die essentie van wie en wat we zijn voordat

manier nederig- niet vernederd, maar echt nederig. Ware

ons denken een beeld van onszelf schept als iets dat afge

nederigheid is een zeer open staat. Het is een staat van

scheiden is en apart staat van alle leven. We kunnen ons

grote beschikbaarheid, en vanuit deze staat van grote be

naar waarheid niet voorstellen wat we waren voordat we

schikbaarheid en openheid, vanuit deze bereidheid te be

geboren werden. We kunnen wel iets verzinnen of met

seffen hoe weinig we echt weten, begint ons bewustzijn te

een theorie komen, maar daar heeft Jezus het niet over.

veranderen. Het verschuift van de geest en het ego naar

Wat was je voordat je vorm aannam, voordat je een ge

zijn natuurlijke staat. Met 'natuurlijk' bedoel ik iets dat

daante aannam, voordat je een baby in je moeders buik

niet bedacht is, iets dat niet gensceneerd of veranderd

was, voordat je ouders tot elkaar kwamen?

106

107

Over het algemeen zit onze geest zo barstensvol ideen

Als je blijft bij dit niet weten wie je bent, als je de verlei

over wie en wat we zijn dat we geen contact kunnen ma

ding weerstaat om je een identiteit voor te stellen, dan

ken met de waarheid van ons zijn, al hebben de mees

kom je in contact met een intens gevoel van een inner

ten van ons wel een idee over dit deel van zichzelf. We

lijke aanwezigheid. Je wordt ontvankelijk voor wat ik

hebben een vaag gevoel dat we iets anders zijn dan we

een 'levend, zwanger niets' noem. Dit is geen 'niets' dat

beweren. Wanneer we voorgeven iets te zijn, is er een

wezenloos is of zonder eigenschappen, maar eerder iets

diepgeworteld gevoel dat er iets aan ontbreekt; we zien

dat buitengewoon vitaal is en vol mogelijkheid. Op dit

best dat elk beeld dat we van onszelf hebben in de kern

punt kunnen we een mysterieuze dimensie binnengaan

ontoereikend is.

die niet toegankelijk is via de wegen die we normaal be

Zelden bekennen we elkaar dit gevoel van ontoerei

wandelen als we denken of willen begrijpen; we kunnen

kendheid. We houden het geheim uit angst dat we de

duidelijk zien dat wat we zijn niet iets is waarover we

enige zijn die zich zo voelt. We denken dat alle anderen

kunnen denken. We kunnen alleen denken over wat we

een heel duidelijke voorstelling hebben van wie en wat

niet zijn. Wat we in werkelijkheid zijn is levend, wakker

ze zijn; maar als je het mensen echt vraagt, en als ze be

en bewust, en bestaat als pure mogelijkheid.

reid zijn echt eerlijk te zijn, vertellen ze je wel dat ze zich

Uit dit zuivere potentieel en deze levende aanwezigheid

daar ook onzeker over voelen. Dan zullen ze je vertellen

komen we in de wereld van vorm. We worden geboren op

dat ze beseffen dat het gevoel, de essentie, van wie ze in

de wereld. Onze vorm ontwikkelt zich in de baarmoeder

hun leven zijn, eigenlijk niet wordt weergegeven door de

terwijl we op reis zijn van een enorme lege ruimte naar de

identiteit die ze voor zichzelf gecreerd hebben. Ze zullen

fYsieke dimensie. Deze vorm waarmee we ons beginnen te

toegeven dat het vaak aanvoelt alsof ze in een toneelstuk

identificeren, een louter fYsieke gedaante, is in werkelijk

spelen. Velen van ons gaan zo door het leven. We spelen

heid iets immens groots dat zich ontwikkelt uit dat zuivere

een rol die we geleerd hebben, maar het probleem is dat

potentieel. Na negen maanden in die warme, comfortabele

we die niet af kunnen leren. We denken dat we een an

baarmoeder, ben je er opeens! Het plotselinge van geboren

dere rol nodig hebben, een betere misschien. Maar is dat

worden in dit leven is een hele schok. Het is zo'n schok,

eigenlijk waar? Wat zou er gebeuren als we daar eens even

dat Geest, die open en vrij is, onmiddellijk verkrampt en

mee ophielden en geen enkele rol speelden, als we onszelf

zich vastklampt aan het lichaam, zoals je iemand beetpakt

toestonden ongeboren te zijn en contact te maken met

wanneer je in de bioscoop zit en bang wordt. Het bewust

wie en wat we waren voordat we vorm aannamen, voor

zijn doet dit ook wanneer je net geboren bent. Het is zo'n

dat we blijkbaar een afgescheiden mens waren die anders

verandering van omgeving dat Geest zich vastgrijpt aan

is dan anderen?

het lichaam; op dat moment begint de identificatie.

108

109

Dit hele proces van geboren worden in de wereld van

Alles en niets tegelijk zijn

vorm zou ook anders gezien kunnen worden. Ja, er vindt

Kunnen we op dit moment voelen dat ons lichaam, onze

geboorte naar vorm plaats, en er is de levendige verschij

geest en zelfs onze persoonlijkheid middelen voor ons

ning van een geheel van lichaam en geest; een mooie,

spirituele wezen zijn om zich met de wereld om hem

prachtige, onvoorstelbaar creatieve vertoning. We zijn

heen te verbinden? Dat dit lichaam en deze geest eigen

getuige van Ziel die zich voordoet als lichaam in een ge

lijk zintuigen voor Geest zijn? Onze fysieke gedaante is

daante die een geest, zintuigen en gevoelens bevat. Maar

het voertuig door middel waarvan de spirituele essemie

als we heel goed kijken, nemen we waar dat niets aan

zijn eigen mysterieuze schepping kan ervaren- door zijn

deze gedaante, dit lichaam, in enig opzicht gescheiden is

schepping verbijsterd, geschokt kan zijn, er ontzag voor

vanwaar het vandaan kwam, de bron van Geest.

kan hebben en er zelfs door verward kan raken. Geest

Zelfs door dit geboren worden in vorm en onze rijping

is zuivere potentie die iedere mogelijke uitkomst in zich

als mens, blijft het meeste van wat we werkelijk zijn 'on

draagt. Vanuit het standpunt van ons spirituele wezen

geboren'. Deze ongeboren hoedanigheid is niet iets dat je

dient niets vermeden te worden. Geen enkele ervaring

kwijt raakt naarmate je ouder wordt. Het is gemakkelijk

moet ontweken worden. Alles is op zijn eigen manier een

jezelf te hypnotiseren met de gedachte dat je je oorspronke

geschenk- zelfs de pijnlijke dingen. Eigenlijk is het hele

lijke staat, je ware eenheid met Geest, verloren hebt. Maar

leven- elk moment, elke ervaring een uiting van Geest.

dat is maar een gedachte. Het is een truc van de geest.

Soms voelen we ons helder - zonder verwardheid en

Nu, op dit moment, zien we deze buitengewone gedaante

besluiteloosheid. Wanneer we duidelijk voor ogen heb

- waarin het bloed rondgepompt wordt, het hart klopt en

ben wie en wat we zijn, zijn we ook duidelijk in onze han

de longen ademen. Deze gedaante is begiftigd met het ver

delswijze en. reageren we liefdevol, rustig en vol mededo

mogen om te denken, te voelen en zich iets voor te stellen;

gen en begrip op het leven. Wanneer we niet helder zijn,

lief te hebben en te haten; te vragen en te beweren; en met

wanneer we verward zijn, wanneer we dingen voor waar

het geweldige vermogen bedroefdheid, verdriet en verlies

houden die het niet zijn, hoe handelen we dan? Dan han

zowel als vreugde, vrede en diep geluk te voelen. Het is

delen we verdwaasd, misschien onvriendelijk, misschien

bijna onbegrijpelijk. Dit is allemaal onderdeel van de ma

zelfs wreed. Is er iemand onder ons die zich niet eens on

nifestatie van je ongeboren natuur, van je spirituele aard.

vriendelijk heeft gedragen, en er dan later op terugkeek

Wat onzichtbaar is toont zich in de vorm van een lichaam

en dacht: 'Lieve help! Waarom heb ik dat gedaan? Hoe

een geest en een unieke persoonlijkheidsstructuur. Elke ge

kon ik dat doen?' Het antwoord op de vraag waarom je

boorte in de wereld van fysieke vormen krijgt een gevoel

zo reageerde geldt voor ieder van ons: het kwam doordat

mee van een zelf, zodat Geest zich daarvan kan bedienen.

je iets geloofde dat niet waar was.

110

111

Wanneer Geest vorm wordt, heeft hij ook de potentie

dezelfde als vroeger.' Op dat moment raakte ze een zeer

verward te raken en wanneer dat gebeurt, hebben we

diepe waarheid: er is aan ieder van ons iets dat nu net

negatieve emoties waar we naar handelen. We moeten

zo is als het altijd was. Je kunt dat nu op dit moment

eraan denken dat ons ware spirituele wezen niet alleen

voelen, want dit is wat zich nu gewaar is. Het is wat luis

maar goedheid is; het is niet alleen maar geluk. Het is

tert, hoort en voelt, en het is wat denkt en fantaseert,

alles en niets. Er bestaat geen kracht buiten ons spirituele

nu, op dit moment. Ook al kun je je er geen voorstelling

wezen. Er is niets dan God, zoals de mystici ons verteld

van maken, het is er: iets dat je niet helemaal kunt pak

hebben. Overal waar je kijkt is God. Alles wat je voelt

ken, maar dat je nooit kunt verliezen. Dat is wat je bent:

is God die voelt. Alles. Ons is geleerd, en zo zijn we ge

iets dat je je nooit helemaal voor kunt stellen, maar dat

conditioneerd, dat God alleen het goede is, dat God of

je nooit uit het oog verliest. Alles- jouw lichaam, mijn

Geest of hoe je het ook noemt aan de 'goede kant' staat,

lichaam, ieders lichaam, alles wat je ziet, elk stofje, elk

en dat alles wat pijnlijk is voortkomt uit een andere bron

weggegooid stuk rommel langs de weg- is niets dan een

die 'de duivel', 'het kwaad' of 'samsara' heet. Maar dat is

manifestatie van die zuivere potentie die Geest heet.

echt het opsplitsen van het leven in kleine stukjes. Dat is

Als je terugkijkt op je leven, is er dan niet iets aan jou

een kinderlijke manier om het goddelijke te begrijpen.

dat altijd onveranderd is gebleven? Er is iets aan jou nu

Als we echt bewust willen zijn, als we het lijden willen

dat hetzelfde is gebleven. Zie of je dat kunt voelen. Pro

laten eindigen, moeten we ons idee over wat God is, wat

beer het niet te begrijpen. Voel het alleen. Wat is er nu

Geest is, verbreden. We moeten beseffen dat Geest een

dat er altijd geweest is?

onbegrensd potentieel is, waarin alles opgenomen is. En

al onze levens zijn het bewijs dat onze spirituele natuur

De grote terugkeer

alles tegelijk bevat - dat we helder of verward kunnen

Jezus zei eens: 'Het Koninkrijk der Hemelen is over de

worden, dat we liefdevol of wreed kunnen zijn. Hoe we

aarde verspreid en de mensen zien het niet.' We hebben

handelen en voelen hangt af van hoe bewust we zijn, en

het idee gekregen van het Koninkrijk der Hemelen, een

in welke mate we die stilte en vrede in onszelf ervaren.

oord van grote vrede, rust, geluk en eenheid. We heb

Ik herinner me een gesprek dat ik jaren geleden met

ben zo'n idee gekregen dat we deze vrede, deze rust in

mijn moeder had. Ze was toen ergens in de vijftig. Ze

de toekomst kunnen verwerven, dat het iets achter de

zei: 'Weet je, toen ik jong was dacht ik dat ik alles zou

wolken of tussen de sterren is, en dat de hemel een spe

weten tegen de tijd dat ik vijftig was. Ik dacht dat ik op

ciale verblijfplaats is die maar voor enkelen is weggelegd.

een bepaalde manier anders zou zijn. Maar ook al heb ik

Maar in deze uitspraak herinnert Jezus ons eraan, zoals zo

veel levenservaring en weet ik nu meer, ik ben nog steeds

vele grote spirituele meesters, dat dit de hemel is, dat alles

112

113

wat je ziet een manifestatie van Geest is. Alles is de vlees

zelfde was gebleven. Uiteindelijk is er niets te winnen of

geworden God. Wanneer je je daarvoor openstelt, hoe

te verliezen. Het enig mogelijke verlies zit hem er in, dat

anders zul je dan handelen? Hoe zou je tegen je buurman

je je ogen sluit voor wat is.

spreken als je hem zag als een heel gewoon mens, net als
jezelf, maar ook diep van binnen als de incarnatie van
God? Zou je deze twee dingen tegelijk voor waar kunnen
houden: dat alle aspecten van het leven hun alledaagse

Kijk naar binnen, nu, op dit moment. Zoek nergens naar

en normale eigenschappen hebben, maar dat ze ook een

wanneer je naar binnen kijkt. Kijk, luister en voel alleen

volmaakte uiting van goddelijkheid zijn? Kun je je voor

maar en laat jezelf die innerlijke aanwezigheid, dat door

stellen hoe je met anderen zou omgaan als je wist dat ze

zichtig zijn voor de Geest, ervaren. Ook jij zult weten

beide tegelijk zijn?

wat Jezus wist, dat je bestond voordat je geboren werd,

Onze spirituele essentie door laten komen betekent

en zelfs nadat je er was, blijf je in essentie nog wat je bent.

niet dat we ons lichaam, onze geest en persoonlijkheid

Geboren zijn betekent eenvoudigweg dat je tegelijkertijd

moeten negeren, maar dat we inzien dat ons lichaam,

niets en iets mag zijn. Natuurlijk weten we allemaal dat

onze geest en persoonlijkheid uitingen zijn van de Geest.

we onze goddelijke leegte gemakkelijk uit het oog ver

Het is niet of/of. We kunnen tegelijk lichaam en Geest

liezen wanneer we iets lijken te zijn, maar het geschenk

zijn, als de kop- en muntkanten van een geldstuk. Wat

van het leven is dat we beide tegelijk mogen zijn. Dit is

je zult merken is dat het enige dat onze menselijkheid en

werkelijk onze grote terugkeer. Het is een terugkeer naar

deze hele, geweldige levensreis van harte kan aanvaarden

onze zintuigen. Een terugkeer naar onze geboorte, hier

je eigen spirituele aard is. De liefde waar je ego naar zoekt

en nu, om ons te herinneren wie we zijn. Pas dan gaan

is alleen te vinden in je essentie. Geen 'lichaam' en geen

we door met werken aan hoe we kunnen zijn wat we echt

'ding' kunnen je die voldoende aandragen.

zijn, wat we moeten doen om niet in onze geest te ver

Je innerlijke spirituele aanwezigheid houdt beslist van

dwalen. Gebruik je lichaam en je geest als een uiting van

wat er is, van alles wat is. Ze heeft zich hier bewust ge

je essentie, als een manier om je met anderen te verbin

manifesteerd, ze wist dat het precies zo zou zijn als het is,

den en als een manier om anderen eraan te herinneren

ze kende het gevaar van dit geweldige gereedschap, onze

wat we waarlijk zijn.

geest, om zichzelf te misleiden en voor de gek te houden.

Desondanks besloot ze toch te incarneren en ging weer
door de tijdeydus van geboorte, leven en dood, om zich
dan te realiseren dat haar essentie de hele reis lang het114

115

5
De rauwe energie van
emotie ervaren

r kwam op een keer toen ik onderricht gaf een vrouw

naar de microfoon die zei: 'Ik voel zo'n immense woe

de in me! Zelfs nu ik hier in deze retraite ben, waar ik niet

gestoord word en niet word uitgedaagd, voel ik gewoon
zoveel woede! Ik kijk naar mensen en merk dat ik ze be
oordeel en kwaad op hen ben om geen enkele reden. Een
groot deel van mijn leven loop ik al zo kwaad rond.'
Ik zag aan haar ogen en aan haar lichaamstaal dat deze
emoties van woede en boosheid haar hele organisme be
heersten. Ik zei toen: 'Ik wil niet met jou praten. Ik wil
met je woede praten.'
Eerst keek ze me wat onthutst aan. Ze wist niet wat
ik bedoelde, daarom zei ik het opnieuw: 'Ik wil met de
emotie woede praten. Vertel me hoe die het leven ziet,
wat die van anderen vindt. Hoe oordeelt ze over de meest
belangrijke mensen in je leven?'

117

Ze keek me aan met een gevoel van afgrijzen en zei: '0

in onze geest dat dit creert en in stand houdt zelfs ver

nee, dat niet!'

geten en ons er niet meer van bewust zijn. Een van de

Ik zei: 'Jawel, jazeker wel. Daar wil ik mee praten. Ik

belangrijkste stappen bij het aanpakken en overkomen

wil je woede een stem geven. Neem er niet langer afstand

van onze pijn is om eerst de moed en bereidheid te ver

van, probeer er niet van af te komen. Laat je geest er, voor

zamelen om echt te ervaren wat we voelen en niet langer

een ogenblik maar, de afspiegeling van zijn.'

te proberen wat we voelen anders te stellen. Om onszelf

Gelukkig was ze heel moedig. Omdat ze zo geleden

echt toe re staan bij onze diepe emoties te blijven, moe

had, was ze bereid het erop te wagen en zo begon ze tegen

ten we ophouden onszelf te bekritiseren om alles wat er

me te praten vanuit de woede. Wat er uit kwam waren al

tevoorschijn komt.

haar giftige gedachten en ideen, iedere manier waarop

Ik nodig jullie uit wat tijd uit te trekken- misschien

haar geest tot condusles over het leven en de mensen in

een half uur- om jezelf gewoon te laten voelen wat er

haar leven was gekomen, waarvan vele hun grond hadden

is: elk gevoel, elke gewaarwording of emotie te laten

in zeer moeilijke momenten in haar opvoeding. Terwijl

komen zonder te proberen die te vermijden of 'op te

ik haar bleef aanmoedigen door re zeggen: 'Ja!' en 'Vertel

lossen'. Laat alles wat er is tevoorschijn komen. Probeer

me meer!' en 'Vertel me nog wat!' was ze steeds meer be

de beweging erin te voelen, hoe deze ervaringen zijn

reid de stem van de woede te laten spreken. Toen ze dat

wanneer je ze niet probeert weg te duwen of weg te re

deed, kwamen alle kritiek, verwijten en veroordelingen

deneren. Ervaar slechts de rauwe energie van de emotie

naar buiten. Nadat ze een tijdje op die manier gesproken

of sensatie. Misschien merk je die in je hart of je zonne

had, begon zich een zachtere stem te laten horen. Het

vlecht, of in je onderbuik. Kijk eens of je kunt vaststel

was de stem van diepe gekwetstheid en smart. Het was

len waar het strak voelt in je lichaam- niet alleen waar

een intiemere, minder ingehouden stem. Ze gaf letterlijk

de emotie zit, maar welke delen van je lichaam hard

stem aan haar pijn en lijden. En terwijl ze dat deed, kreeg

aanvoelen. Het zou je nek of je schouders kunnen zijn

ik heel goed te zien waarom ze zo leed.

of misschien je rug. Lijden doet zich voor als emotie

- vaak als diepe, pijnlijke emoties - en ook als span

Laat je pijn spreken

ning in het hele lichaam. Lijden manifesteert zich ook

Ons lijden bestaat uit twee componenten: een mentale

als bepaalde patronen van cirkelende gedachten. Als je

en een emotionele component. We beschouwen deze

eenmaal een bepaalde emotie aanraakt, stel je dan open

twee aspecten meestal als verschillend van elkaar, maar

voor de stem van het lijden. Om dit te kunnen doen

we worden, wanneer we heel erg lijden, meestal zo over

kun je niet buiten het lijden gaan staan en proberen

weldigd door het ervaren van emotie dat we het verhaal

het te verklaren of op te lossen; je moet echt in de pijn

118

119

wegzakken, je zelfs ontspannen in het lijden, zodat je

of veroordelend klinken. Als we dergelijke verhalen on

het lijden kunt laten spreken.

dergronds laten leven, in de onbewuste geest, zullen alle

Velen van ons voelen grote aarzeling om dit te doen,

pijnlijke emoties telkens opnieuw tot leven komen.

want wanneer lijden spreekt, heeft het vaak een zeer

Neem nu een moment om een deel van je pijn zijn

schokkend stemgeluid. Het kan heel gemeen zijn. Een

verhaal te laten vertellen. Benoem eerst de emotie, laat

dergelijk stemgeluid is iets waarvan de meeste mensen

haar dan spreken. Wat vindt deze emotie van jou? Wat

niet willen geloven dat ze het in zich hebben, en toch is

vindt zij van anderen, van je vrienden, je familie? Wat

het om de pijn te boven te komen van vitaal belang dat

haat ze het meest? Waarom verschijnt ze op iedere wil

we onszelf toestaan die totaal te ondergaan. Het is be

lekeurige dag? Wat zit er onder deze emotie? Laat je pijn

langrijk dat we alle emoties en alle gedachten blootleggen

zijn hele verhaal vertellen.

om volledig te kunnen ervaren wat er is.

Wanneer je emotionele pijn voelt van binnen, laat je

Hoe we ons lijden in stand houden

geest dan tot je spreken, in je gedachten. Of je spreekt ze

Onlangs kwam er een vrouw naar me toe die zich diep

hardop uit. Vaak raad ik mensen

wanhopig voelde. Ik vroeg haar: 'Hoe lang heb je deze

aan

om op te schrijven

wat de stem van hun lijden zegt. Probeer het zo kort mo

wanhoop al?'

gelijk te houden, zodat elke zin voor zichzelf spreekt. De

Ze zei: 'Zolang als ik me kan herinneren.'

stem zou bijvoorbeeld iets kunnen zeggen als: 'Ik haat de

Ik vroeg haar: 'Wanneer is het begonnen? Vanaf welke

wereld!' 'De wereld is nooit eerlijk!' 'Ik heb nooit gekregen

leeftijd denk je dat deze wanhoop echt sterk en krachtig

wat ik wou!' 'Mijn moeder gaf me nooit de liefde die ik

in je ervaring aanwezig was?'

nodig had!', enzovoort. Als je het allemaal binnen houdt,

Ze vertelde me het verhaal dat ze in bed lag en om haar

wordt het vaak een grote warboel. De eerste stap om deze

moeder schreeuwde, maar dat haar moeder nooit kwam.

warboel naar buiten te brengen is dus om de stemmen van

Ze bleef huilen en roepen, en toch kwam haar moeder

het lijden te laten horen of op papier te zetten.

niet. Ze vertelde me dat ze toen ongeveer zes jaar was.

Wat je zoekt is hoe je lijden, hoe de specifieke emotie

Terwijl ze daar lag begon ze het gevoel te krijgen dat ze

die je voelt, feitelijk je leven beschouwt, beoordeelt wat er

in de steek was gelaten. Dit is iets dat veel voorkomt bij

gebeurd is en kijkt naar wat er nu gebeurt. Om dit te doen

kleine kinderen. Wanneer we klein zijn en we ons bang,

moet je in contact komen met het verhaal van je pijn.

van streek, verdrietig of verward voelen, schreeuwen we

Juist door deze verhalen houden we onze pijn in stand,

vanzelf. Vaak trekken we een bepaalde conclusie over het

daarom moeten we deze verhalen vertellen of opschrijven

leven als onze emotionele behoeften niet bevredigd wor

- zelfs als de verhalen buitensporig kritisch, verwijtend

den; we verzinnen verhaaltjes zonder het echt te weten.

120

121

Dat zou een verhaal kunnen zijn als: 'Mijn moeder haat

Het eerste wat ze zei was: 'Ja! Ik ben in de steek gelaten,

me. Ze geeft niets om mij. Ik krijg nooit wat ik echt wil.'

en ik had mijn moeder nodig, en ik heb nooit gekregen

Natuurlijk lijken ze, zoals alle verhalen, heel waar op dat

wa r ik wou!'

moment. Toen ik met deze vrouw praatte, was haar ver

haal dat ze in de steek was gelaten en dat ze nooit echt van
haar moeder had gekregen wat ze nodig had.
Ik moedigde haar dus aan het hele verhaal te vertel

Ik vroeg haar nog een keer: 'Wat gebeurt er wanneer

je jezelf dit verhaal vertelt en het gelooft?'
Ze zei: 'Ik voel de wanhoop weer. Ik voel me weer in
de steek gelaten. Ik voel me heel erg verdrietig.'

len, en toen ze klaar was, zei ik: 'Ok. Nu je het verhaal

Ik zei: 'Goed, ok. Herinner je die gebeurtenis,' want

verteld hebt, nu je in contact bent gekomen met de stem

we willen niet ontkennen wat gebeurd is; we proberen

van je pijn, gaan we de stem van je pijn gebruiken om je

niet net te doen alsofhet niet gebeurd is. Toen zei ik: 'Wat

te bevrijden.' En dus vroeg ik haar terug te kijken en de

ik wil dat je doet is zien of je je je die gebeurtenis kunt

eerste conclusie die haar geest uit deze gebeunenis had

herinneren, maar vertel jezelf er even geen verhaal om

getrokken te onderzoeken: 'Ik ben in de steek gelaten

heen. Trek geen conclusies over je moeder, het leven, in

toen ik mijn moeder echt het hardst nodig had.' Ik vroeg

de steek laten of over wat ook. Ervaar het woordeloos.'

haar zichzelf dit verhaal almaar te vertellen. Ik zei: 'Vertel

jezelf dat verhaal nu, en kijk hoe je je voelt.'
Ze verrelt zichzelfhet verhaal: 'lk ben in de steek gela
ten toen ik mijn moeder her hardst nodig had.'
Ik vroeg: 'War gebeurt er met je? Wat voel je wanneer
je jezelf dit verhaal vertelt?'

Ik zag wel dat ze, toen ze haar ogen dicht deed, een
herinnering kreeg aan wat er gebeurd was. Ze riep de
herinnering weer op in haar geest. Ik zag het gebeuren
door de manier waarop ze haar gezicht en haar lichaam
hield. Toen deed ze haar ogen open en zei: 'Wanneer ik
me herinner wat er gebeurd is, zonder er een verhaal bij

'Wanhoop en verdriet,' zei ze.

te vertellen, zonder een conclusie te trekken, zonder ver

En dus namen we het weer door. 'Vertel jezelf her ver

wijt en zonder mezelf wijs te maken dat ik niet kreeg wat

haal nu nog een paar keer', zei ik. Ik deed dit opdat haar

ik wou, voel ik me inderdaad beter. Maar weet je, mijn

lichaam en haar geest een verband konden aanbrengen

verhaal lijkt zo waar! Ik kreeg niet wat ik nodig had! Het

tussen deze conclusie in haar geest en het in stand blijven

bezorgde me verdriet! Ik heb er sindsdien altijd veel pijn

van dat zeer sterke en krachtige gevoel.

van gehad!'

Nadat ze me het verhaal nog een paar keer had ver

Ik vroeg haar nog een keer: 'Ervaar dezelfde herinne

teld, stelde ik haar een vraag die ze niet verwachtte. Ik

ring, maar laat je verhaal achterwege, laat de conclusies

vroeg: 'Is dit verhaal over wat er gebeurd is echt waar? Is

die je geest heeft getrokken achterwege. Oordeel jezelf

je conclusie echt juist?'

niet omdat je ze getrokken hebt; zie alleen of je het ver-

122

123

haal ook zonder kunt beleven.' Opnieuw deed ze haar

wat ik de 'volledige ervaring' noem grondig begrijpen en

ogen dicht en verbeeldde zich wat er gebeurd was, en

belichamen. Geconfronteerd met een ongemakkelijke

toen opende ze haar ogen en ik zei: 'Voordat je jezelf een

emotie wenden we ons vaak af van de ervaring door haar

verhaal vertelt, wat is je ervaring nu?'

of te onderdrukken of er impulsief uiting aan te geven;

Ze zei: 'Weer je, het is alleen een herinnering nu. Het

we ervaren niet echt van begin tot eind wat er is. We heb

is maar een gebeurtenis die heeft plaatsgevonden, maar

ben in de loop van vele jaren geleerd om het zo te doen,

het roept geen enkel gevoel in me op.'

als een manier om met onprettige emoties en gedachten,

Op dat moment begon ze deze link russen haar geest

zoals we ze in ons leven tegenkomen, om te gaan. Telkens

en haar lichaam, tussen haar emotionele leven en haar ge

wanneer we ons afwenden en vermijden wat er is, veroor

dachteleven te beseffen. Ze zag in hoe denken en voelen

zaken we echter toekomstig lijden voor onszelf en vaak

samen lijden bewerkstellingen; ze kreeg zicht op hoe dit

voor de mensen om ons heen.

hele verschijnsel van her lijden werkt. Bijna altijd wordt

Dergelijke strategien om met problemen om te gaan

deze diepgewortelde pijn en dit lijden dat ons vele ja

ontstaan in onze geest in een poging de gebeurtenissen

ren, of een leven lang zelfs, vergezelt, in stand gehouden

die ons overkomen te verklaren. Wanneer we pijnlijke

door de onbewuste conclusie die we op het moment zelf

emoties of gevoelens hebben, zal onze geest zichzelf on

nemen. Dergelijke momenten kunnen zich voordoen als

middellijk en soms als een razende een verhaal vertellen

we nog klein zijn of wanneer we ziek worden, onze baan

dat een scenario moet opleveren dat verklaart waarom

verliezen of het uit maken met een geliefde- elk moment

we ons voelen zoals we ons voelen. Terwijl dit proces

waarop we diep bedroefd, verdrietig of boos zijn. Wan

zich ontvouwt worden we meestal steeds onbewuster.

neer je kunt leren op dergelijke momenten de ervaring te

Met 'onbewust' bedoel ik dat we niet echt op een to

scheiden van de conclusie die de geest heeft getrokken, ga

taal open en volledige manier ervaren wat er is gebeurd.

je echte vrijheid proeven. Je krijgt dan de ruimte om de

We verkrampen en trekken ons terug van de ervaring

emotie er op zo'n manier uit te laten komen dat die niet

en dat is feitelijk heel normaal. Niemand wil zich rot

telkens opnieuw beleefd hoeft te worden.

voelen, daarom lijkt het heel natuurlijk om te verkram

pen en je terug te trekken. Maar telkens wanneer we

Een volledige ervaring hebben

terugschrikken voor her onmiddellijke ervaren en een

Pijnlijke emoties hebben de neiging opnieuw tot leven

verhaal verzinnen, zijn we onbewust geworden. Zodra

te komen in het organisme, van moment tot moment,

we onbewust worden, zal elke emotie die zich op dat

van maand tot maand, en van jaar tot jaar. Als we deze

moment voordoet in ons organisme worden vastgezet.

herleving bij de wortel willen doorsnijden, moeten we

Ze zal daar blijven en telkens weer de kop opsteken tot

124

125

we het vermogen vinden die emotie te ervaren zonder

bewijs zijn voor hoe en waarom je mentale versie van

hoe dan ook onbewust te worden.

wat er is gebeurd juist en echt is.

Wanneer ik mensen vraag tegen me te spreken vanuit

De volgende keer dat je een sterke emotie begint te

de emotie, dan doe ik dat opdat ze het verhaal dat hen

voelen, moet je proberen of je het standpunt dat je geest

hielp onbewust te worden kunnen gaan horen. Ook al

zich erover heeft gevormd kunt horen - zonder oordeel,

lijken onze verhalen over wat er gebeurd is misschien zeer

aarzeling of ontkenning. Misschien moet je het opschrij

gerechtvaardigd, belangrijk is je te herinneren dat ze er

ven. Anders wordt het misschien te chaotisch. Als je

juist voor gezorgd hebben dat we onbewust werden en

eenmaal in contact komt met het verhaal, de zienswijze

pijn in ons lichaam vastzetten. In plaats daarvan moeten

of conclusie die aan een specifieke emotie ten grondslag

we het vermogen krijgen te voelen wat we voelen zonder

ligt, dan kun je jezelf uitnodigen hetzelfde te ervaren

ons er meer gedachten over te maken. Wanneer je een

zonder het verhaal. Door op deze manier onderzoek te

ongemakkelijk gevoel begint te krijgen, zie je dat dit vaak

doen, gaat je lijf het verschil voelen tussen een rauwe,

geassocieerd wordt met een herinnering. Terwijl je die

pure emotie en een emotie die oud, diepgeworteld en

herinnering in je geest afspeelt, en als je die er zonder

door een verhaal in stand gehouden is.

een verhaal of een conclusie laat zijn, ga je voelen dat de

emotie zich uit je organisme losmaakt. Misschien doet ze

Weerstand tegen wat er is loslaten

het niet meteen; de ervaring van pijn kan zelfs een tijdje

Verscheidene jaren geleden ontmoette ik een man die me

intensiever worden, maar dit komt alleen doordat je haar

vertelde over een pijnlijke emotie die hij voelde. Ik vroeg

nu bewust, niet gevoelloos of gespleten, ervaart. Je wordt

hem tegen mij te spreken vanuit de emotie, mij te vertel

heel intiem met de onmiddellijke ervaring van je lijden.

len wat de emotie van hem, van de wereld en van anderen

Ons lichaam is heel goed aangepast om zich te zui

veren van lijden. Wanneer we bijvoorbeeld huilen, pro

vond. Hij zocht in zichzelf en zei: 'Weet je, Adya, ik kan

geen verhaal vinden.'

beert ons lichaam ons te reinigen door pijnlijke en gif

Ik zei: 'Er is er eenl'

tige emoties weg te wassen. Maar hoewel ons lichaam

Hij zei: 'Ik kan hem echt niet vinden.' Ik stimuleerde

ons vaak probeert te helpen lijden los te laten, doet

hem een week of twee slechts bij de emotie te blijven, dan

onze geest het tegenovergestelde. Die traumatiseert ons

terug te komen en me te vertellen wat hij ervaren had.

opnieuw met zijn verhalen en conclusies. De uitdaging

Een paar weken later praatten we over zijn pijn. Hij ver

is dat elke conclusie die we uit pijnlijke momenten in

telde me dat hij er ongeveer een week over gemediteerd

ons leven hebben getrokken zeer gerechtvaardigd lijkt

had en zorgvuldig gezocht had naar een eventueel ver

- omdat onze geest heel intelligent is. Er zal rijkelijk

haal. Eerst had hij niets kunnen vinden. Toen realiseerde

126

127

hij zich het volgende: 'De reden waarom ik het verhaal

houding bleef. Hij vertelde me dat deze gedachte- alleen

van mijn pijn niet kon horen, dat ik de zienswijzen van

dit idee dat het niet nodig was tegen zijn pijn te vechten

mijn pijn niet kon horen, was dat ik mezelf er buiten

- zo ongewoon en zo sterk was dat ze hem op de knien

hield. Ik was er slechts de getuige van.'

bracht.

Ik zei: 'Ja! Je moet het getuige zijn loslaten om her

helemaal te ervaren.'

Zoals veel mensen vond hij het volslagen logisch om

regen zijn pijn te vechten. Ik heb het niet over emotio

Hij kon zien dat zodra hij het kijken ernaar had losge

nele pijn, maar lichamelijke pijn - de rauwe pijn waar

laten, het verhaal eruit kwam, en hij liet het gewoon stro

veel mensen dagelijks mee leven. Al kunnen we onszelf

men. Door dat proces zag hij dat het deze combinatie van

misschien bevrijden van het lijden, pijn is iets dat heel

voelen en denken was die het verhaal in zijn organisme

erg bij het leven van de mens hoort. Hoe vrij we ook wor

had vastgezet, en toen hij beide er werkelijk uit liet gaan,

den, we zijn nog steeds van tijd tot tijd vatbaar voor pijn

ook het intellectuele en op gedachten stoelende deel van

-rauwe, fysieke pijn. Pijn kunnen we niet ontlopen, maar

het verhaal, trok de emotie vanzelf weg.

wat we wel kunnen doen is er een andere relatie mee heb

Een andere keer ontmoette ik een man in Hawa die

ben. Wat deze mijnheer me vertelde was dat toen hij van

als heel jong kind polio had opgelopen. Hij had een aan

de vloer in de boekwinkel was opgestaan, toen hij zich

doening waarbij bepaalde symptomen van de polio later,

hersteld had van de verbijstering over het ene zinnetje,

toen hij volwassen werd, weer terugkwamen. Hij droeg

hij naar huis ging en de dagen erna merkte dat hij veel

een letterlijk kooiachtige steun op zijn nek en schouders

minder pijn had- ongeveer vijftig procent minder dan

om zijn hoofd op zijn plaats te houden, omdat hij zoveel

de dagen ervoor. Hij ging terug naar zijn arts en vroeg

pijn had in zijn nek, schouders en rug. Hij kon echt niet

hem de pijnstillers te verminderen. Zijn arts opperde dat

functioneren zonder dat zijn hoofd werd opgehouden,

dit misschien niet verstandig was. De man vertrok. Hij

en hij had alleen al om de dag door te komen heel veel

kwam een week later terug en zei: 'Nee. Ik ben zover dat

pijnstillers nodig.

ik minder pijnbestrijding wil. Echt waar.'

Hij vertelde me dat hij op een dag toen hij in een

boekwinkel was een boek las waarin hij de volgende zin

De arts zei weer: 'Nee, nee. Ik denk dat we die moeten

houden zoals die is.'

tegenkwam: 'Het is niet nodig je tegen pijn te verzetten.'

Ten slotte vroeg hij de arts: 'Waarom wilt u niet dat ik

En hij zei dat die woorden hem op de een of andere ma

minder pijnstillers gebruik? Ik zeg u toch dat ik niet meer

nier zo diep raakten dat hij het boek letterlijk liet vallen

zoveel pijn voel.'

waar hij stond en knielde op de vloer. Hij was zo verbijs

terd dat hij daar wel een kwartier onbeweeglijk in die
128

Toen vroeg de arts hem: 'Denk je erover jezelf van

kant te maken?'
129

De man zei: 'Lieve help! Nee! Dat is het laatste waar ik

schudden terwijl mijn lichaam in shock raakte. De pijn

aan denk! Ik heb me gewoon gerealiseerd dat ik niet te

was zo intens dat mijn gezichtsveld zich vernauwde en

gen mijn pijn hoef te vechten, en dit besef heeft mijn

ik het gevoel had dat ik het bewustzijn ging verliezen.

Om eerlijk te zijn hoopte ik ergens dat ik bewusteloos

ervaring drastisch gewijzigd.'

De arts gaf als uitleg: 'Nu ja, soms wanneer mensen

zou raken, omdat de pijn zo hevig was.

die veel pijn hebben zeggen dat ze geen pijnstillers meer

Tijdens die uren kwam ik tot een diep inzicht dat an

willen nemen, zeggen ze dat omdat ze de beslissing heb

ders was dan alle die ik tot dan toe had gehad: het was

ben genomen een eind aan hun leven te maken; dan heb

van levensbelang dat ik me op geen enkele manier tegen

ben ze een gevoel van tijdelijke vrijheid als gevolg van dit

de pijn verzette. Als ik maar een enkele gedachte over

besluit. Ik was bang dat dit de reden was waarom je je

de roekomst had, of over hoe lang de pijn zou kunnen

medicatie wilde verminderen.'

duren, of waar die mee te maken had, en of hij ooit zou

De man legde de arts uit dat dit beslist niet het geval

ophouden, werd de pijn nog heviger. In reactie op dit

was; hij maakte hem deelgenoot van zijn besef dat hij

inzicht, bleef ik helemaal bij wat er gebeurde, zonder me

niet meer tegen zijn pijn hoefde te vechten en hoe de

in een van de andere gedachten te begeven die zich mo

ergste pijn door dit besef was verdwenen. Voordien had

gelijkerwijs zou kunnen aandienen. Ik versmolt letterlijk

het gevecht van zijn geest met de pijnverschijnselen zijn

met de pijn. Ik zeg niet dat hij daardoor verdween of dat

pijn veel erger gemaakt.

ik me niet in de grootste moeilijkheden bevond, maar het

Ik heb een soortgelijke ervaring gehad. Enkele jaren

verschil was dat ik er niet onder leed.

geleden voelde ik een aantal keren pijn in mijn maag

Lichamelijk had ik enorm veel pijn, maar ik leed niet.

waarvoor ik behandeling zocht in een ziekenhuis. Bij

Het was me duidelijk dat lijden en pijn in feite twee ver

een gelegenheid kwam ik op de eerstehulp afdeling te

schillende dingen zijn. Lijden komt door ons verzet te

recht, dubbelgevouwen van de pijn. Ik had nog nooit

gen wat er is. Dit bezorgt ons psychisch of emotioneel

zoiets gevoeld. Mijn vrouw vroeg de verpleegster of ze

lijden. Pijn is een onvermijdelijk gevolg van het leven.

me pijnstillers wilden geven, maar ze hielden vol dat

Soms maken we dingen mee die heel pijnlijk zijn. Er zijn

ze me niets konden geven voordat ik een dokter had

mensen die hun hele leven chronisch pijn hebben. Nadat

gesproken. Zoals zoveel eerstehulp afdelingen in het

ik met mensen gesproken had die chronisch pijn hebben

land, zat het vol met mensen en duurde het bijna drie

en die grondig zelfonderzoek hebben gedaan, ontdekte ik

uur voordat een arts me onderzocht. Terwijl ik wacht

dat de mensen die het best met pijn omgaan geen enkel

te werd de pijn steeds erger, en voordat ik het wist zat

geloof hechten aan wat ze over hun pijn denken. Ze ge

ik opgevouwen in een foetale houding in de stoel te

loven niet wat ze denken over de toekomst, en ze geven

130

131

er niet aan toe wanneer de geest probeert de pijn te rati

naar wat onze geest doet, zullen we zien dat juist onze

onaliseren. Wat ze me allemaal vertelden is dat hoe meer

conclusies en rechtvaardigingen voor ons lijden ditzelfde

ze hun geest zich ermee laren bemoeien, hoe angstiger zij

worden en hoe intenser de pijn.
Conclusies over het verleden laten vallen

lijden laat voortduren.

Het kostte me een tijdje om met deze vrouw te wer
ken, en ik moest haar uitnodigen om echt te zien dat
wanneer ze zichzelf wijs maakt dat ouders hun kinde

Wanneer we rechtstreeks kijken naar wat ons lijden in

ren goed moeten behandelen, haar lichaam strakker en

stand houdt, de ideen en conclusies in de geest, kan het

gespannener werd en ze een diepere emotionele pijn en

best moeilijk zijn alles los te laten, omdat dergelijke con

zelfs gewondheld in haar hart voelde. Mijn volgende stap

clusies in veel gevallen heel redelijk en gerechtvaardigd

was haar uit te nodigen een herinnering aan haar ouders

lijken. Het zou zelfs bijna een belediging zijn om te op

op te halen, maar zonder tot conclusies te komen. Ik zag

peren dat ze niet reel zijn. Ik sprak met een vrouw die

haar denken en naar het verleden terugkeren, en terwijl

me een verhaal over haar jeugd vertelde, en ze zei: 'Mijn

ze een herinnering kreeg aan enkele dingen die haar heel

moeder had liever voor me moeren zijn.'

veel pijn hadden bezorgd, vroeg ik: 'Hoe voelt het wan

Ik vroeg haar: 'Is dat echt waar?'

neer je jezelf niets wijsmaakt over hoe je ouders hadden

Ze keek me aan alsof ik gek was! Ze zei: 'Natuurlijk is

moeten zijn?'

het echt waar! Ouders moeten hun kinderen goed behan

delen. Dat weet iedereen!'
Ik zei: 'Ik weet dat we dat vinden, maar is het werke
lijk waar? Is het waar dat ouders goed voor hun kinderen
moeten zijn?' Ik zag aan haar gezicht dat ze zich niet kon
voorstellen waarom ik die vraag stelde, omdat het voor
haar heel duidelijk was. Toen zei ik: 'Ik begrijp dat het

Ze zei: 'Nou ja, het is draaglijk. Het voelt eigenlijk

veel beter.' Maar onmiddellijk daarna zei ze: 'Maar het
is waar! Ouders horen niet onaardig te zijn tegen hun
kinderen!'
Ik zei: 'Weet je dat echt? Weet je werkelijk dat dat
echt waar is? We denken dat het waar is; we geloven dat
het waar is; het mag een heilige waarde voor jou hebben,

voor jou zo is dat je kinderen goed moet behandelen; jij

maar wanneer we onze huidige waarden opleggen aan het

hecht daar waarde aan, maar kennelijk was het niet de

verleden, kan het niet anders of we lijden. De waarheid

waarheid van je ouders, wam zij deden dat niet.'

is dat jouw ouders je niet goed behandeld hebben. Dat

Wanneer we het niet eens zijn met wat was, zijn wij

is de waarheid. Dat is er gebeurd. Ze gedroegen zich op

de enige die er onder lijdt. Het doet er niet toe waarom

een rnanier die jou pijn heeft gedaan en die pijn is echt.

we het er niet mee eens zijn. Het doet er niet toe hoe

Dat gevoel is echt. Die emotie is heel echt. Wat jij jezelf

gerechtvaardigd ons verzet is. Wanneer we goed kijken

wijsmaakt over wat er gebeurd is en wat mensen al dan

132

133

niet horen te doen, dat zal nooit

zo

echt zijn als wat er

feitelijk gebeurd is.'

alsof je ontwaakt uit een mentale en emotionele verdo

ving. Maar dit ontwaken is absoluut cruciaal. Want als

Dit is voor veel mensen een grote sprong om te ma

we onszelf niet zuiveren van alle verhalen die ons lijden

ken, omdat de maatschappij, de scholen, onze vrienden

bevatten, zullen we nooit die vrijheid en vrede voelen als

en onze cultuur ons leren dat bepaalde verhalen en con

wanneer je het leven vanuit het perspectief van waarheid

clusies objectief waar zijn. Maar de waarheid is dat soms

beleeft.

ouders onaardig zijn en soms kinderen onaardig zijn.

Ns je een gevoel gaat krijgen voor al die manieren

Soms zijn je vrienden niet aardig voor je, en ik weet zeker

waarop onze gedachten en verhalen ons in het lijden

dat er momenten zijn geweest waarop jij niet aardig was

houden, begin je werkelijk contact te krijgen met iets dat

tegen je vrienden. Misschien heb je echt geleden, maar

een veel grotere betekenis heeft. Het is iets dat je kunt

wanneer we daar bovendien nog aan toevoegen wat er

gebruiken om je kijk op her leven te verruimen. Elke

volgens ons moet of niet moet gebeuren, zet die mentale

manier waarop we een constructie van het leven maken,

instelling de pijnlijke emotie letterlijk vast in ons orga

elke manier waarop we mentaal tor conclusies komen

nisme. Dus ook al is dit iets moeilijks voor mensen om in

over wat is of wat was of wat zal zijn, beperken we onze

te zien, omdat het zo tegengesteld is aan onze denkwijze,

ervaring van het leven. Er zijn altijd manieren waarop

het is absoluut noodzakelijk als we echt een eind aan het

we ons verzetten tegen wat is. Iedere keer dat je het niet

lijden willen maken.

eens bent met wat was, wat is of wat zal zijn, beperk je je

Ik zeg niet dat je op enige wijze moet onderdrukken

vermogen jezelf in al je weidsheid te ervaren. Daar kun

war er in het verleden is gebeurd of net moet doen alsof

je niet omheen. Het doet er niet toe wat er gebeurd is, of

her niet geweldig veel pijn deed. Ik vraag niet dat men

hoe wreed iemand is geweest, of hoe oneerlijk iets was. Al

sen zichzelf het tegenovergestelde wijsmaken, dat het

die dingen kunnen gebeurd zijn en de pijn is misschien

volmaakt in orde is als ouders niet aardig zijn voor hun

heel diep en echt, maar wanneer we er mentaal weerstand

kinderen. Ik nodig jullie slechts uit re blijven bij wat er

tegen hebben, wanneer we zeggen dat iets al dan niet had

is geweest en wat er nu is. Hoe voel je je op dit moment?

moeten gebeuren, verzetten we ons tegen wat er echt is

Kijk eens hoe het is wanneer je alles kunt voelen wat er

gebeurd of gebeurt. Wanneer we het met her leven niet

is, zonder enig verhaal eromheen. Soms kan het gevoel

eens zijn, verliezen we altijd- en wint her lijden.

tijdelijk sterker worden. De emotie kan een nog grotere

impact krijgen terwijl ze zich uit je systeem begint te

Ervaar dit moment als vrij

verwijderen. Naarmate je steeds bewuster wordt, kan je

Let eens op hoe je lichaam aanvoelt wanneer je geest zich

emotionele pijn korte tijd zelfs heviger worden. Het is

verzet tegen wat is. Merk de emotionele verandering op

134

van

lijden

135

en let op wat er gebeurt wanneer je je geest maar enigszins

is en volledig beschikbaar, zelfs als je je niet goed voelt.

openstelt en de mogelijkheid - alleen de mogelijkheid

Mijn lerares noemde het: 'De jij die geen probleem heeft,

-oproept dat misschien je conclusies over een gebeurte

zelfs wanneer jij een probleem hebt.'

nis in het leven, misschien je oordelen erover, eigenlijk

Ik begreep niet waar ze het over had toen ik voor het

niet zo waar zijn als je denkt. Als je die mogelijkheid in

eerst hoorde over dit altijd aanwezige 'jij', maar het had

gedachten houdt, zul je zien dat je emotionele omgeving

uiteindelijk grote impact op mij. Het bleef me bij, en ik

verandert. Je komt meer in het heden, en daar gaat het

dacht: 'Wat is dat? Wat is de ik die geen probleem heeft,

allemaal om bij vrij zijn van lijden.

zelfs wanneer ik een probleem heb?' Want tot dat mo

Wanneer je in het moment komt, zul je een ogenblik

ment dacht ik dat ik of een probleem had, of niet. Het

ervaren dat werkelijk vrij is van lijden. Als je het zonder

was het een of het ander. Maar toch, wanneer je bang

iets te zeggen, met je hart open ingaat en jezelf toestaat

bent zul je zien, als je echt even stil en ontvankelijk bent,

alles te voelen wat er is, merk je dat je de sleutel tot los

dat angst voorkomt binnen een ruimte van angstloos

laten van pijn daar in je zak hebt. Wanneer je hier en nu

heid, dat hevig verdriet voorkomt binnen een troostende

aanwezig bent is het niet ongewoon dat je bang wordt. Je

aanwezigheid, dat wanneer we de bereidheid hebben ons

vraagt je af of je wel hier en nu, zo naakt, zo open, kunt

echt open re stellen en onze weerstand tegen die open

zijn en wat er met je zal gebeuren. Of je gekwetst zult

heid te voelen, we een staat van vrede en ontspanning

worden als je volledig hier en nu bent. Dergelijke vragen

ervaren die onder ons hele trauma, ons hele on-gemak

zullen zich opdringen. Dergelijke angsten komen mis

[Eng.: dis-ease, ongemak of ziekte] aanwezig is.

schien tevoorschijn en daarom is er moed voor nodig. Er

Uiteindelijk komt die uit op dit andere zijnsgebied -

is enige bereidheid nodig om te voelen wat er is, op dit

dat letterlijk een voorproefje van een andere bewustzijns

moment. Als er angst komt, laat hem dan gewoon ko

toestand is - die ons voorbij het lijden brengt. Lijden

men, en laat hem zich uit je lichaam en geest bevrijden.

is onlosmakelijk verbonden met de staat van bewustzijn

In je bereidheid om in een moeilijk moment even

van het ego, waarin we onszelf als afgescheiden zien. Van

pauze te nemen, een paar keer diep adem te halen en je

uit die bewustzijnsstaat zal elk pijnlijk moment in ons

af te stellen op alles wat er is, merk je misschien dat er

leven zo genterpreteerd worden dat het ons gevoel van

een troostende aanwezigheid ontstaat. Door jezelf toe te

afgescheidenheid en isolement versterkt. Daarom voelen

staan deze aanwezigheid te voelen en te ervaren, kun je

veel mensen zich als ze ouder worden meer gesoleerd en

jezelf steeds meer openstellen voor wat zich op dit mo

meer afgescheiden van anderen. Een groot deel van het

ment openbaart. Zelfs als het beangstigend is, is er een

leven wordt vanuit de bewustzijnstoestand van het ego

onderliggend gevoel van welbevinden dat altijd bij je

gemakkelijk genterpreteerd als bewijs dat we werkelijk

136

137

helemaal alleen staan, en er komt echt geen compleet

je geest je probeert af te leiden door zijn verhalen te ver

einde aan lijden, of een echte verlichting ervan, wanneer

rellen, of waarom het; gerechtvaardigd is te lijden, kun

we blijven bij deze standpunten van het ego. Maar we

je ervoor kiezen in te zien dat het niet waar is. Je kunt

inzien dat er echt geen gerechtvaardigde reden is waarom

kunnen onze behoefte en ons verlangen om zeggenschap

te hebben over hoe onze geest tegen ons praat over wat
was en wat is opgeven. Als we die niet willen verklaren
en geloven, vinden we het vermogen ons open te stellen
voor een nieuw bewustzijn.

we in oorlog zouden moeten zijn met wat is. Je kunt deze

oorlog op geen enkele manier winnen. Er is geen uitweg
tot we inzien dat het allemaal verbeelding is. Er zijn heel
nare dingen gebeurd, en er gebeuren misschien nog heel

In het begin wordt het slechts gevoeld als een staat van

nare dingen, maar wanneer we ze tegemoet treden vanuit

stil zijn, een glimp van ontwaakt bewustzijn, waarin zich

een staat van openheid, beseffen we beetje bij beetje dat

een aanwezigheid begint te openbaren. Als je jezelf toe

we een vermogen hebben waar we niet van wisten. We

sraar je in deze stilte, in dit zwijgen, te ontspannen, zul

leren de 'jij die geen probleem heeft, zelfs wanneer jij een

je getuige zijn van het ontstaan van deze aanwezigheid.

probleem hebt' kennen. We komen aan de weet dat er

Het lijkt eerst misschien iets subtiels, maar wat er feitelijk

zelfs te midden van ongelooflijk verdriet en verlies een

gebeurt is dat je toegang krijgt tot een heel nieuwe staat

groot reservoir van welbehagen bestaat.

van bewustzijn - een die onmetelijk groot is. Door je

aandacht eraan te geven, door je gewaar te worden van
deze innerlijke aanwezigheid en stilte, zelfs onder alle be
zigheden, laat je het ontstaan van deze enorme ruimte
waarin je wakker kunt worden uit je geloof en je ervaring
dat je afgescheiden bent, steeds beter toe. Je beseft dat
je een diepe bron van gewaarzijn bene - een innerlijke
ruimte die er altijd is. Je hoeft je er alleen maar voor open
te stellen.
Probeer het niet te begrijpen. Dat maakt het alleen
maar moeilijker. Denk er niet over na. Dat haalt je er een
eeuwigheid vandaan. Houd je pas in om het te voelen.
Houd een moment stil, haal adem en begin de jij die
geen probleem heeft, de innerlijke aanwezigheid en stilte,
het veld van gewaarzijn, op te merken. Telkens wanneer

138

139

Innerlijke stabiliteit

en van de belangrijkste dingen in het leven is in staat

zijn een zekere 'innerlijke stabiliteit' te vinden, want

dit fundament stelt ons in staat de aard van onze ervaring

helder en objectief te onderzoeken. Als we deze innerlijke
stabiliteit niet kunnen vinden, zal er altijd weer met ons
gesold worden door weer een ervaring, door weer iets dat
ons overkomt, door weer een moeilijke of lastige persoon
of situatie die we tegenkomen. Toch is voor velen van ons
een echte innerlijke stabiliteit - op emotioneel en intel
lectueel niveau- moeilijk te bereiken.
Een analogie voor deze stabiliteit waar je iets aan hebt
is de ballast voor een boot. In de kiel van elke boot zit
ballast, die voorkomt dat de boot omslaat in storm en
wind. Het houdt de boot in het rechte spoor. Voor een
mens wordt een dergelijke ballast of innerlijke stabiliteit
gevormd door het vermogen ontvankelijk te zijn voor

141

een innerlijke stilte. Door deze innerlijke stilte- deze in

vangen, heel lastig vast te houden en ze kan er elk mo

nerlijke kalmte-vinden we een zekere stabiliteit, zodat

ment vandoor gaan.

we niet steeds door de conditionering, die we allemaal

In plaats van proberen onze geest of omgeving te be

hebben gerfd en aangeleerd, ten prooi vallen aan het

heersen door te verkrampen of ons te verstoppen om

denken. Om tot deze stabiliteit te komen, moeten we

deze innerlijke stilte te vinden, moeten we onze zintuigen

op een nieuwe manier kunnen luisteren. Dan kunnen

wijd open gooien -luisteren, voelen, zien-en heel wijd

we deze diepe innerlijke stilte ervaren. Deze stilte is niet

en groot worden. We verwelkomen al onze ervaringen,

louter een kalme geest, zoals wanneer hij uitrust en je

zowel wat er in als buiten ons gebeurt. Wanneer je alle er

geen emotie of gevoel hebt, of wanneer je de buiten

varing in je gewaarzijn verwelkomt, begint een bepaalde

wereld niet hoort of er geen verbinding mee hebt. Het

stilte zich organisch te openbaren. Ik bedoel een stilte die

is daarentegen een ruimte waarbinnen al onze ervarin

direct verband houdt met dit vermogen om je open te

gen vanzelf plaatsvinden. Dit is een ander soort stilte.

stellen voor alle ervaringen, niet alleen die prettig en aan

Wanneer we over stilte horen, denken we meestal on

genaam zijn. Je geest kan heel druk zijn, maar als je je on

middellijk aan een stille geest, een geest die alleen goede

der al die drukte onthoudt van kritiek op je geest omdat

gedachten heeftof liever helemaal geen gedachten. Maar

hij druk is, is deze stilte er. Evenzo, als je je onthoudt van

dat is een betrekkelijke stilte, en alle vormen van betrek

kritiek op de situatie buiten je-je wereld- omdat hij la

kelijke stilte zijn kortstondig. Je geest is misschien een

waaiig of chaotisch is, al is het maar een ogenblik, is deze

korte tijd stil, maar dan komt hij weer in beweging. Je

ware stilte er. En wanneer we bij deze innerlijke stilte en

emoties zijn misschien een tijd lang heel evenwichtig en

innerlijke stabiliteit komen, opent zich ons emotionele

stabiel, in een toestand van sereniteit, maar vroeger of

wezen. Pas dan gaan we beseffen dat onze instabiliteit

later veranderen ze weer.

in hoge mate wordt veroorzaakt door ons voortdurende

Elke ervaring - innerlijke of uiterlijke - verandert.

verzet tegen wat er gebeurt.

De aard van ervaring is zelf verandering en beweging, en

Toch is dingen gewoon laten zijn zoals ze zijn iets

daarom merken zo veel mensen dat ze in de een of an

wat we niet geleerd hebben. In veel opzichten hebben

dere mate uit hun evenwicht gebracht worden en hun

we geleerd om altijd frictie te voelen met, om in strijd

gemoedsrust verliezen. Het lijkt wel of de hele wereld

te zijn met wat is. We leren dat de manier om geluk of

verandert, en het gebeurt blijkbaar heel erg snel. Als we

gemoedsrust te vinden is door altijd te proberen iets an

dus zoeken naar een relatieve stilte, als we hopen dat al

ders te maken dan er is, of dit nu je innerlijke ervaring

deze verandering en beweging ophoudt, zullen we altijd

geldt of de wereld om je heen. Wanneer we handelen op

gefrustreerd zijn, want een dergelijke stilte is moeilijk te

grond van dit standpunt veroorzaakt dat een gevoel in

142

143

ons van toekomst, waarin echte vrijheid en echte vrede

Open van geest zijn gaat vanzelf als we zien hoe we ons

in een andere tijd dan nu te vinden zijn. Dit leidt tot ons

verzetten tegen wat we meemaken, tegen gebeurtenissen

diepgewortelde geloof dat om vrede en vrijheid te vinden

die in feite vast staan en onveranderlijk zijn. Natuurlijk

we onze innerlijke of uiterlijke omgeving moeten veran

kan her volgende moment heel anders zijn, en het mo

deren.

ment daarna is misschien weer anders, maar dit moment

Jezelf wijsmaken- het leven wijsmaken- dat het niet

is zoals her is en elk moment van het verleden was zo

zou moeten zijn zoals het is, is een vorm van waanzin.

als het was. Dit is een heel eenvoudig concept, maar het

Deze waanzin destabiliseert ons. Het lijkt een beetje op

is heel moeilijk toe te laren omdat het zo ingaat tegen

een stenen muur vertellen dat hij daar niet zou moeten

wat ons geleerd is. De conventionele wereldbeschouwing

zijn, en er dan tegenaan lopen. Telkens wanneer je je

houdt een voortdurende staat van evaluatie en oordeel

hoofd er tegen stoot, veroordeel je de stenen muur om

in. We worden zelfs geprezen om ons vermogen te debat

dat hij er is en dan loop je er weer tegenaan, en stoot je

reren en te oordelen. We zeggen aldoor tegen onszelf wat

weer je hoofd. Dan zeg je dat hij er niet zou moeeen zijn,

er wel of nier zou moeeen zijn, wat we fijn vinden en wat

en veroordeel je jezelf voor je hoofdpijn. Het is een soort

we niet fijn vinden.

waanzin om je voortdurend te verzetten tegen war is en

Misschien regent her als we de deur opendoen. Dan

te denken dat het anders zou moeten zijn. Op die manier

zeggen we misschien: 'H jasses! Ik heb de pest

blijven we tegen het leven aanlopen. Wanneer we zo met

gen! Het moer niet regenen! Ik haat regendagen!' Op dat

aan

re

het leven botsen, voelen we altijd een innerlijke frictie, en

moment zijn we in verzet tegen de werkelijkheid. De re

kunnen we nooit de innerlijke stabiliteit vinden waar we

aliteit is gewoon dat het regent; dat is echt. Als we ons

naar hunkeren.

ertegen verzetten, als we er kritiek op hebben, botsen we

met het leven. Op allerlei onbewuste manieren wordt ons

Open van geest

geleerd dat als we ons niet verzetten tegen wat er is, we op

Voordat we onze zintuigen echt open kunnen zetten om

de een of andere manier ons werk als mens niet doen.

onze innerlijke stabiliteit te vinden, moeten we begrijpen

Maar wat is het effect van onze voortdurende kritiek

wat het betekent om open van geest te worden. Wat be

en beoordeling van wat was en wat is? Welk effect heeft

tekent 'open van geest' eigenlijk? We horen allemaal dat

dit op ons, zowel individueel als collectief? Brengt het

het goed is om open van geest te zijn, maar we hebben de

ons echt tot vrede? Voert het ons echt tot geestelijke ge

neiging het idee van openheid om te zetten in een doel

zondheid? En, het belangrijkste, is het zelfs maar waar?

dat bereikt moet worden, alsof het een nieuw zelfverbe

Is het echt waar dat dit moment anders zou moeten zijn

teringproject is.

dan het is? Is her echt waar dat het verleden anders had

144

145

moeten zijn dan het was? Wanneer we open van geest

ven zien als een reden om constant te onderhandelen, ga

worden, zien we dat deze voortdurende staat van waar

je een bepaalde magie zien die het hele bestaan doortrekt;

debepaling in werkelijkheid lijden veroorzaakt. Wanneer

er is een geheimzinnige genade waarvan alles doordron

we dit helder zien kunnen we het vermogen ontwikkelen

gen is. Het is echter geen magie omdat het zich op een

het los te laten.

bepaalde manier ontvouwt. Met 'magie' bedoel ik een ge

Wanneer onze geest zich openstelt, verkeren we niet

voel van verwondering en diepe bevrediging - omdat het

langer in een onafgebroken staat van beoordeling en kri

leven zelf zo mysterieus is. Het ontvouwt zich niet zoals

tiek. Onze zintuigen gaan dan vanzelf open-we kunnen

we denken dat het zou moeten en zelfs niet zoals we het

werkelijk zien wat we voor ons hebben. Onze ogen ope

willen. Als we los kunnen laten hoe het volgens ons zou

nen zich op een andere manier, ons gehoor opent zich op

moeten zijn, dan begint het leven zijn magische eigen

een andere manier, onze emoties gaan open, ons hart gaat

schappen te openbaren.

open voor het hele bestaan. We zien hoe oordelen en ver

In wezen vallen we dan in genade. Daar bedoel ik mee

oordelen ons hart in feite afsluit en ons ongevoelig maakt

dat zich een zekere mysterieuze kwaliteit openbaart die

om het leven en de ander te ervaren. Ontvankelijkheid

ons wiegt in intimiteit met het hele bestaan. Dit is iets

maakt dat je accepteert hoe je ervaring is. Dit betekent

waar veel mensen naar zoeken zonder het ook maar te

niet dat je elke ervaring die je hebt leuk moet vinden.

weten. Bijna iedereen is op zoek naar intimiteit- nabij

Er zijn ervaringen die pijnlijk zijn; er zijn ervaringen die

heid, een gevoel van eenwording met zijn eigen bestaan

onaangenaam zijn. Ontvankelijkheid wil niet zeggen dat

of met God, of wat jouw idee van hogere werkelijkheid

je je alleen openstelt voor de goede dingen van het leven;

ook is. Al dit hunkeren komt eigenlijk voort uit ons ver

het wil zegen dat je je voor alles openstelt. En dan ga je

langen naar nabijheid, intimiteit en echte eenwording.

een soort innerlijke stilte ontdekken, een innerlijke stabi

Wanneer we ons zo voor het leven openstellen, zullen

liteit, die enorme onveranderlijke ruimte die de kern van

we een innerlijke stabiliteit vinden, eenvoudig omdat we

alles is.

niet meer in onmin zijn met onze ervaring. Op elk mo

ment waarop we onenigheid krijgen met wat ons over

De magische kwaliteit van het leven

komt-een meningsverschil met het leven-kunnen we

Deze stilte, deze innerlijke stabiliteit ontmoeten, is niet

kijken of dit werkelijk gemoedsrust oplevert, of het wer

het gevolg van de inspanning om stil te zijn. Zij komt

kelijk zin heeft, of dat het eigenlijk leidt tot disharmonie

daarentegen vanzelf, uit zichzelf, als we ons op enig mo

en strijd. We gaan dan deze stilte vinden, en we vinden

ment voor het leven openstellen. Het is een stilte die in

aarding in deze stilte, wat heel stabiliserend werkt. Er is

sluit, een soort stilte die alles omvat. In plaats van het Ie-

een gevoel van thuiskomen, een gevoel van 'ah, ik ben

146

147

eindelijk in harmonie met wat er gebeurt.' Dit is de ma

te zien en er uit wijs te kunnen worden, tenzij we ernaar

gie. Dit brengt een gevoel van innerlijke vrede, innerlijk

kunnen kijken vanuit stabiliteit, vanuit een zekere stil

evenwicht en gelijkmoedigheid voort. En in deze stilte is

te. Als er geen stilte in ons is, kan het leven verwarrend,

echte stabiliteit te vinden.

bedreigend en volslagen onzinnig zijn. Deze verwarring

heeft niets met het leven te maken; het heeft echter wel

Een onafgebroken staat van meditatie

te maken met ons gevecht met het leven. Strijd komt

Naarmate we beter gaan inzien dat de onenigheid die

alleen voort uit onze relatie met het leven. Innerlijk con

we met het leven hebben een vorm van waanzin is, en

flict komt alleen voort uit onze relatie met onszelf.

hoe egobewustzijn ons in pijn houdt, verschijnen er mis

De kwestie is dus niet zozeer dat we onszelf moeten

schien barstjes in deze oude relatie die we hebben met

veranderen; het is eerder onze relatie met onze ervaring

onze kijk op het leven. Hoe we tegen geluk aankijken

die zich moet wijzigen, zodat onze perceptie van strijd

komt niet langer van de buitenwereld. Het komt zelfs

vanzelf op de achtergrond kan raken. Het is het enige

niet voort uit een bepaalde innerlijke ervaring die we

dat ons echt ontvankelijk maakt voor gemoedsrust, voor

hebben; een gevoel van natuurlijk gemak en geluk is er

de realiteit, voor helder zien. Uiteindelijk is dat het enige

eenvoudig omdat we ons helemaal opengesteld hebben

dat spirituele vrijheid is: een eenvoudig zien van jezelf,

voor de dingen zoals

van het leven, zoals het werkelijk is. Het enige dat we

ze

werkelijk zijn.

Je openstellen voor dingen zoals ze zijn is wat het echt

moeten doen om dat mogelijk te maken is inzien dat al

betekent om stil te zijn, om kalm te zijn, om in een staat

ons verzet tegen het bestaan, al lijkt dat soms misschien

van meditatie te zijn. Wanneer je je niet meer verzet te

redelijk, alleen tot pijn en strijd kunnen leiden.

gen de realiteit zoals ze is, ben je, zo zou je kunnen zeg

Maar wat zou er gebeuren als we ons helemaal kon

gen, in een onafgebroken staat van meditatie. We hebben

den houden bij wat is? Veel mensen vragen zich af wat

het niet slechts over een moment van contemplatie of

de toestand van de wereld zou worden als iedereen zich

sereniteit, maar eerder over een manier je relatie met het

maar overgaf en zich niet meer tegen ervaringen zou ver

leven zo te veranderen dat je ervaring niet gebaseerd is

zetten. Wanneer mensen naar de wereld kijken zeggen ze

op strijd, kritiek en voortdurende beoordeling. Op deze

vaak: 'Mijn God, de wereld die we geschapen hebben is

manier wordt meditatie iets waar elk moment van ons

zo chaotisch. Er is hongersnood, er is oorlog; er leven in

leven van doordrongen is.

de hele wereld mensen in wanhopige omstandigheden, er

Deze innerlijke stabiliteit is heel belangrijk, want an

is lijden, en we kunnen dat zo gewoon niet accepteren.

ders is er echt geen helderheid. Het wordt heel moeilijk

We kunnen ons niet gewoon openstellen en het omar

de aard van onze ervaring, de aard van het leven helder

men, want als we dat doen zal het nooit beter worden.'

148

149

Deze bezorgdheid lijkt aan de ene kant volmaakt valide.

een kamer te zitten, of door een wandeling in het bos te

Maar wat gebeurt er wanneer we onszelf echt de vraag

maken en daarbij niet praat of mentaal bezig bent. Deze

stellen: 'Helpt het werkelijk om je te blijven verzetten

tijd die speciaal aan meditatie gewijd is kan heel krachtig

tegen wat is? Helpt het de situatie echt om weerstand te

zijn, en voor de meeste mensen is die echt heel belang

hebben tegen de gang van zaken?' Helpt het om onszelf

rijk. We kunnen daardoor op een gerichte manier onze

aldoor wijs te maken dat dit moet veranderen, dat

wij

aandacht focussen op wat we ervaren en kunnen daar

dit moeten veranderen? Het lijkt redelijk dat we willen

door een glimp opvangen van wat er gebeurt wanneer we

veranderen wat we zien als verkeerd, maar als ons hart en

de pogingen om te beheersen en te beoordelen wat er in

onze geest open zijn, is er een intutief weten dat er geen

de geest opkomt loslaten.

echte genezing of verandering kan komen van dit stand

Meditatie in deze zin is eigenlijk een roestand van ont

punt, dat deze weerstand nooit de echte transformatie tot

dekken. In kalmte en stilte zitten en alleen maar in een

stand kan brengen waar we op hopen.

staat van ontvankelijkheid verkeren, terwijl je tegelijker

Ik zeg niet dat je je hart moet afsluiten of het lijden in

tijd niet meer oordeelt over wat je ervaart, wanneer je

de wereld moet ontkennen. Meditatie is niet je afSluiten

geen kritiek meer hebt op je geest omdat hij druk is, of

voor het leven of je omgeving zoals veel mensen denken.

wanneer je jezelf niet meer veroordeelt om een bepaald

Maar wat het wel inhoudt is je verzet tegen het leven opge

gevoel, geeft je een duidelijke kans om te observeren wat

ven. Er is een verschil. En vanuit deze onafgebroken staat

er innerlijk gebeurt. Je probeert niet om het gevoel kwijt

van meditatie, waarin we ophouden ons te verzetten, komt

te raken. Je probeert je niet van het denken te verlossen.

lijden vanzelf ten einde, en ontdekken we nieuwe creatieve

Je laat je oordeel los. Je pogingen om het moment te be

manieren om de uitdagingen van het leven aan te gaan.

heersen laat je los. Een tijdlang geef je je over aan wat is.

Hoewel we hebben gekeken naar de benadering van

In deze momenten van stilte, in conventionele medi

het geheel van ons leven als een soort van meditatie, wil

tatie of anderszins, kunnen we beginnen ons gevecht met

ik kort het onderwerp van meditatie als beoefening be

wat is los te laten. Dit is meditatie eigenlijk: ons gevecht

handelen, omdat dit verband houdt met het aankweken

met het leven laten varen, de strijd met wie en wat we zijn

van die innerlijke stabiliteit waar ik over gesproken heb.

opgeven. Door op deze manier in rust te zijn, komen we

Het meest wezenlijke aspect van meditatie, wat meditatie

in een staat van verzetloosheid waarin we een voorproefje

echt is of kan zijn, is het loslaten van controle. Het kan

kunnen krijgen van hoe het is om een ogenblik zonder

goed helpen om elke dag twintig minuten of een half uur

kritiek of strijd te leven. Met dit als basis wordt het dan

de tijd te nemen om stil te zijn. Je kunt dit doen door in

gemakkelijker om bij die momenten van stilte te komen

de conventionele houding te zitten, door rustig alleen in

en de illusie dat we ons leven beheersen los te laten.

150

151

Vooral in moeilijke tijden zijn we geconditioneerd om

Als dit geloof dat de dingen echt anders zouden moeten

een conflictueuze relatie met het leven aan te gaan, waar

zijn een transformerende en permanente verandering in

in we bepaalde levenssituaties naar gewoonte evalueren,

ons leven bracht, waren we klaar. Dan hadden we onze

beoordelen en proberen te beheersen. Als we echter een

benadering gevonden. Maar als we kijken naar wat er ge

idee hebben gekregen van hoe het is om los te laten, als

beurt, zien we in dat verzet tegen wat er is niets werkelijk

we zelf tot de ontdekking komen hoe futiel het is om iets

voor altijd kan veranderen. Je teweerstellen tegen wat er

te willen beheersen, dan kunnen we op een veel natuur

gebeurt, zelfs bij lijden, laat het voortduren.

lijker manier een bredere kijk op onze ervaringen, zelfs de

Oppositie is zelfs zijn eigen vorm van lijden. Het is

moeilijke, ontwikkelen. Op die manier wordt het leven

een ontkenning van de stilte in jezelf Wanneer we dus

zelf een meditatie, en ontvouwt zich een heel nieuwe re

werkelijk kijken naar wat er gebeurt wanneer we kritiek,

latie met het bestaan.

pijn, strijd, haat en hebzucht loslaten; wanneer we het

Stilte als afwezigheid van conflict

moet zijn, wat gebeurt er dan in ons? Sluiten we ons af,

Vanuit het perspectief van het ego is het zeer beangsti

barricaderen we onszelf en keren we ons van het leven af?

gend om los te laten en in de meditatieve en stille staat te

Is dat echt wat er gebeurt wanneer we het leven aanvaar

vallen waar ik over praat, omdat we ons verbeelden dat

den zoals het is? Ik suggereer dat er iets anders gebeurt,

dit een zekere chaos zou losmaken - dat we de hele dag

iets heel anders dan het ego verwacht. Wat er echt ge

gewoon zouden zitten en niets doen, en dat we niet meer

beurt wanneer we ophouden met te oordelen, wanneer

betrokken en actief aan het leven deel zouden nemen. En

we ons niet meer tegen de stroom van ons leven verzet

we zijn bang dat uit deze stilte een heel autonoom soort

ten, is dat we in een staat van harmonie komen waarin

van conflict zal ontstaan. Dit is de aanname van het ego.

we een natuurlijke en heldere relatie hebben met alles

niet meer veroordelen en zeggen dat het er wel of niet

Als we deze aanname echter naast ons neer kunnen

wat zich voordoet.

leggen en onderzoeken wat er echt gebeurt wanneer we

Vanuit deze harmonie is het perspectief dat we krij

ons verzet tegen het leven opgeven, zouden we verrast

gen niet wat we verwachten. Het is niet de angst van het

kunnen worden door wat zich openbaart. Wat gebeurt

ego. Het ego denkt dat we onverschillig voor alles zou

er wanneer we ons hart niet meer afsluiten voor wat zich

den worden en ongenteresseerd ondanks deze geweld

voordoet en in plaats daarvan ons zelfs voor het lijden om

loosheid. In plaats van onverschillig te zijn, komen we

ons heen openstellen? Wat gebeurt er wanneer we niet

in werkelijkheid in een diepere en meer intieme relatie

meer tegen onszelf zeggen: 'Dit moet veranderen'? De

met wat er gebeurt. We raken heel sterk verbonden. We

waarheid, op elk moment, is dat dingen zijn wat ze zijn.

merken dat we ons op het moment dat iemand pijn heeft

152

153

of dat wij zelf lijden er heel intiem en heel zuiver, zon

moment zijn geworden en we niet meer een zijn met de

der enige weerstand mee kunnen verbinden. Dit opent

stroom van het bestaan. We behandelen ons leven dan

een deur in ons voor een volslagen ander antwoord- een

zoals een sportcommentator zou doen - commentaar ge

antwoord dat niet gebaseerd is op tegenstand. In plaats

ven zonder echt aan het spel deel te nemen. Wanneer

daarvan leidt deze intimiteit en stilte ons naar een zeer

we oordelen, begeven we ons naar de zijlijn van ons be

precieze en effectieve handeling, een soort betrokken

staan.

heid die voortkomt uit een diepe innerlijke verbonden

Dit verschijnsel van onze drang naar voortdurend

heid met het leven en met anderen. Dit antwoord heeft

commentaar, om uit de feitelijke ervaring te kunnen

zijn grond niet in conflict, maar in heelheid en eenheid.

stappen, wordt weerspiegeld in de vele televisiejournaals

Wanneer we niet reageren vanuit conflict, verdeeldheid

waarin eigenlijk heel weinig 'nieuws' wordt geboden,

en weerstand, manifesteert zich zuiver, mededogend han

maar eerder een forum voor voortdurende interpretatie,

delen, wijs handelen dat voortkomt uit intimiteit, stilte

evaluatie en opinie. Het idee lijkt te zijn dat als we twee

en ware verbondenheid.

partijen tegenover elkaar zetten die hun standpunten

In stilte komen de verschillende aspecten van je spi

beargumenteren en bediscussiren, we op de een of an

rituele ontwikkeling bij elkaar, omdat vanuit de stille

dere manier een groter en completer beeld van de waar

staat, vanuit de afw-ezigheid van strijd, onze diepere

heid krijgen. Maar op deze manier gebeurt dat meestal

ontwikkeling plaatsvindt. Dat gebeurt in een natuur

niet. Alles loopt daarentegen meestal uit op meer con

lijke stilte - natuurlijk, in de zin dat we niet proberen

flict, minder duidelijkheid, en vastere overtuigingen. De

stil te zijn. We beseffen slechts dat het enige dat ons

'waarheid' waarnaar men streefde wordt alleen maar weer

ervan kan weerhouden stil te zijn is ons verzet tegen

een stel geconditioneerde gedachten, overtuigingen en

wat is, wanneer we beoordelen of veroordelen wat is,

meningen.

wat was, of wat zou kunnen zijn. Dit is de enige manier

Deze dynamiek doet zich zelfs in de meest informele

om chaos te scheppen. Innerlijke stilte is niets dan de

gesprekken voor. Kijk eens goed naar je eigen dialogen

afw-ezigheid van conflict.

met anderen en naar die van mensen om je heen, dan

De grootste verwekker van conflict, zowel innerlijk als

kun je zien hoe we de mensen en voorvallen in ons leven

uiterlijk, is onze verslaafdheid aan het interpreteren en

op allerlei manieren becommentariren en interpreteren.

evalueren van werkelijk elk moment van onze ervaring.

Zo lijken we precies op de betweters op de televisie die

Wanneer we aldoor oordelen en evalueren, scheiden we

zich steeds verder verwijderen van stilte en steeds dich

ons af van wat er gebeurt. We voelen een zekere afstand

ter naar conflict, met de voorspelbare uitkomst van meer

van de ervaring, omdat we nu de beoordelaar van het

spanning en minder realiteit.

154

155

Een andere dimensie van zijn

Als we het leven tegemoet komen zoals het is, in plaats

van zoals we denken dat het hoort te zijn, als we onze
behoefte aan zeggenschap over en het doorlopend inter
preteren van wat we meemaken opgeven, stellen we ons

ons tijdens deze zeer transformerende en verlichtende er

varingen aarzelen en zelfs bang worden, omdat de concep
ruele wereld waarmee we ons ommuurd hebben in puin
begint te vallen. Hoewel beperkend en vrij frustrerend,
zijn deze gebruikelijke wereldbeschouwingen bekend; ze

op een volkomen nieuwe manier open voor het leven.

zijn een thuis voor ons geweest. We weten intutief dat

We raken stevig gegrond in stilte. De aard van deze stilte

we bezig zijn de manier waarop we het leven in het verle

is een gebrek aan strijd met het leven, en hoe meer we ons
voor deze staat van conflicdoosheid, voor deze staat van

den bezagen te overstijgen. Het is als wakker worden uit

een droom. Plotseling worden we ons bewust van het feit

innerlijke stilte openstellen, hoe meer we in de genade

dat de hele manier waarop we ons leven beschouwden

van een andere zijnsdimensie vallen- een dimensie die

slechts een zeer dunne sluier was die de grotere werkelijk

in een diepe intimiteit met ons eigen leven en met het

heid bedekte.

bestaan zelf geworteld is.

Zoals ik eerder opmerkte, gaat het overgaan naar deze

Deze andere dimensie van het bestaan is buitenge

woon rijk en vol van betekenis - wat niet wil zeggen

nieuwe zijnsdimensie vaak gepaard met het verschijnen

dat we haar kunnen beschrijven of begrijpen met het

van bepaalde barstjes in de manier waarop we gewoon

verstand, maar met een gevoel dat we hebben van een

lijk naar het leven kijken. We worden ons gewaar van

enorme uitgestrektheid en waarde, iets van groot belang.

een helder licht dat onze ervaring door deze barstjes kan

Deze voorproefjes van een nieuwe dimensie zijn momen

beschijnen. Magie en mysterie openbaren zich naarmate

ten van genade- en deze momenten trekken ons dieper

onze oude geconditioneerde kijk op de werkelijkheid uit

en dieper in de werkelijkheid zelf, in een visie waarbij we

een valt en er iets volkomen nieuws en anders voor in de

in het diepst van ons hart weten dat alles in wezen echt

plaats komt. Het is alsof deze nieuwe manier van naar

een is, dat datgene wat ons allen tot n geheel maakt,

dingen kijken er altijd is geweest, maar dat we er nooit

echt bestaat.

helemaal bij konden komen. Deze pas ontdekte waar

Vanuit ons conceptuele wereldbeeld is eenheid slechts

neming is genade, waarbij we iets ontvangen en ervaren

een idee, maar als we ons eenmaal tot die nieuwe zijns

dat uit een andere hoek komt dan waaruit onze levensbe

wijze voelen aangetrokken, is eenheid niet zomaar meer

schouwing normaal komt.

een idee dat op het denken gestoeld is. Integendeel, het is

Door deze genade worden we steeds verder in deze

een werkelijk beleefde ervaring van een enorme intimiteit

nieuwe dimensie, deze nieuwe manier van waarnemen

met elk aspect van ons leven, wnder uitzondering. Zelfs

getrokken. Vanuit het standpunt van het ego voelen we

door de meest alledaagse en gewone dingen in ons leven

156

157

- gebeurtenissen, mensen en omstandigheden -schijnt

deze innerlijke verbindingskracht. We beginnen eigenlijk
in elk moment van ons leven het gezicht van het godde
lijke te zien.

Wat is dan deze nieuwe zijnsdimensie? Kunnen we ge

Intimiteit en beschikbaarheid

woon door dit moment heenkijken en het ervaren zoals

het echt is? Kunnen we die genade ook nu, precies op dit
moment, ervaren? Geef jezelf de ruimte het leven buiten
het oude omhulsel van afgescheidenheid te ervaren. Kijk
naar het gewoonste ding; alles is goed. Hoe ziet het er
uit? Welk gevoel krijg je erbij? Wat is de betekenis ervan
wanneer je het geen naam geeft, wanneer je niet zegt dat
het mooi, lelijk, goed of verkeerd is? Wat is de feitelijke
ervaring van iets, buiten de sluier van afgescheidenheid?
Als je heel, heel rustig bent en je zintuigen allemaal te
gelijk openzet, zou je zomaar gegrepen kunnen worden.

'

iet-weten' is iets dat in onze cultuur ondergewaardeerd wordt. De meeste mensen zijn zo

Je zou gegrepen kunnen worden door een moment van

geconditioneerd dat ze geloven dat niet-weten geen erg

genade en een idee kunnen krijgen van hoe het echt voelt

waardevolle eigenschap is. Wanneer je bijvoorbeeld een

wanneer het leven niet buiten je staat, wanneer het leven

proefWerk maakt op school en je weet het antwoord niet,

niet iets anders is dan jij, wanneer het leven werkelijk een

word je bezorgd, alsof je iets verkeerd hebt gedaan, en je

uitdrukking is van iets dat ondefinieerbaar, mysterieus en

wordt gestrest als je het je probeert te herinneren en je

onmetelijk groot is.

probeert het wel te weren. Maar in de context van spiri

tueel onderzoek laten we het proberen te weten in feite
los. We laten conceptuele zekerheid varen.
Nu kun je jezelf toestaan een heel eenvoudig gevoel
van niet-weten te ervaren- niet weten wat of wie je bent,
niet weten wat dit moment is, wat dan ook niet weten.
Als je jezelf het plezier doet dat je niet weet en je volgt
het, komt er een enorm gevoel van ruimte en mysterieuze
openheid in je. Je ontspannen in niet-weten is bijna als

158

159

je overgeven aan een grote, gemakkelijke stoel; je valt ge

Wanneer we ons wapenen, wanneer we ons afsluiten voor

woon in een veld van mogelijkheden.

natuurlijke openheid en kwetsbaarheid, wat beschermen

Wanneer je voor het eerst dit veld van niet-weten ont

we dan? Beschermen we iets dat er echt is, of beschermen

moet, voel je je misschien kwetsbaar; in dit veld van on

we alleen maar een idee van onszelf dat we ons herin

zekerheid voel je je misschien naakt, alsof je jezelf niet

neren? Als het gevoel van open zijn en kwetsbaarheid nu

kunt beschermen. Je kunt dit direct onderzoeken: Wat is

een herinnering oproept, laat die herinnering gewoon

de jij die zich kwetsbaar voelt? Wat is het echt? Je geest zal

opkomen, samen met alle emoties die erbij horen. Maar

je vertellen dat deze jij die zich kwetsbaar voelt werkelijk

zie het en voel het voor wat het is: een herinnering die

iets echts is, iets dat echt bestaat. Maar als je ernaar kijkt

nu bovenkomt in het heden. Als je weet dat het maar een

zul je zien dat het maar een gedachte is: 'Ik ben kwets

herinnering is die wordt opgeroepen uit die openheid,

baar.' Het is een gedachte die op herinnering gebaseerd

dan besef je dat het niet iets is dat nu plaatsvindt. Maar

is. leder van ons heeft in het hele proces van opgroeien

dat dit het verleden is dat zich laat zien. Nu is het niet zo

momenten gehad waarop hij zich heel kwetsbaar en naakt

intimiderend, niet zo bedreigend. Het is ok als er oude

heeft gevoeld, waarop er iemand is gekomen die misbruik

herinneringen omhoog komen; ze vormen op zich geen

van hem heeft gemaakt, tegen hem is uitgevaren of hem

probleem.

vertelde dat hij ongelijk had. We hebben geleerd dat het

misschien niet zo'n goed idee is om wijd open te zijn.

Zuivere intimiteit en het wijde uitspansel van zijn

De meeste volwassenen zijn ongevoelig geworden

Naarmate je gewend raakt je meer en meer te ontspannen

voor de openheid en de onschuld van een kind. Wanneer

in niet-weten, zul je een groeiend gevoel krijgen van in

in de jeugd onze kwetsbaarheid geweld is aangedaan, laat

tiem worden met jezelf, ook al weet je niet waar je intiem

dit een indruk achter, een herinnering van gekwetst zijn

mee bent. We zien intimiteit meestal als: 'Waar ik intiem

die resulteert in een zich terugtrekken. Dergelijke herin

mee

neringen blijven ons vaak bij, en laten ons concluderen:

tussen de 'ik' en 'waar ik intiem mee ben.' Dit is niet de

'Als ik mezelf toesta te open, te kwetsbaar te zijn, word ik

intimiteit die ontstaat in de openheid van niet- weten.

ben.' Deze zienswijze veronderstelt een scheiding

vast gekwetst. Dat moet ik echt niet doen.' Maar kwets

Wat er in deze openheid ontstaat, is zuivere intimiteit.

baarheid is er altijd, of we ons er bewust voor openstellen

Het is geen nabijheid met het een of het ander. Het is een

of niet. Het is niet zo dat we beter beschermd zijn wan

gevoel van absolute eenwording met elk onderdeel van de

neer we ons wapenen met een zelfbeeld of andere ideen

ervaring, met het leven zelf.

over wie en wat we zijn. In werkelijkheid heeft het geen

effect om je te wapenen.

160

Er was een grote zenmeester, hij heette Dogen, die

honderden jaren geleden leefde. Een van zijn defini-

161

ties van verlichting was 'intimiteit met de tienduizend

len, zul je zien dat dit geheimzinnige veld van nier-weren

dingen.' In de context van zijn onderricht verwezen

al die tijd al bij je was, dat er geen ogenblik in je leven

de 'tienduizend dingen' natuurlijk naar alles. Wanneer

was waarin het afwezig was.

we ons dus openstellen voor dit veld van niet weten,

gaan we letterlijk intimiteit voelen met elk onderdeel

Het levende veld van nier-weten

van onze ervaring. Het gevoel van afstand zal wegvallen

Al is het moeilijk te varren, het is belangrijk te beseffen

en in dar veld van nier-weten ontstaat een gevoel van

dat deze innerlijke staat van niet-weten geen dode of

aanwezigheid. Het is iets heel subtiels. We komen in

willoze toestand is. Soms, wanneer ik hem beschrijf, in

contact met iets zonder grenzen, zonder muren, zonder

terpreteren mensen dit alsof ik zeg dat het doel is dat je

definities, zonder randen. We komen in contact met

niets weet. Ik zeg niet: 'Weet nooit iets.' Dat zou onzin

iets oneindig groots.

zijn. Er zijn veel zaken in het leven waarvan het goed

Een van de voornaamste eigenschappen van dit veld

is dat je ze weet: we moeren onze naam onthouden, we

van niet-weren is dar her bewust is. Er is een volkomen

moeten weten waar we onze autosleutels neerleggen, we

natuurlijk gewaarzijn of bewustzijn dat de hele ervaring

moeten allerlei informatie kennen om de dag door te

overspoelt. Gewaarzijn betekent eenvoudig dat er een

komen en ons werk re doen. Dergelijke relatieve, prak

zuivere waarneming is van alles wat je ervaart. Her niet

tische kennis is geen probleem en hoeft niet vergeten te

weten is zelf gewaar, is zelf bewust. De Tibetaanse boed

worden.

dhisten noemen dit 'zelflichtgevendheid'. Dit open veld

Dergelijke kennis is niet in regenstelling tot dit grotere

van gewaarzijn dat zelflichtgevend, zelfwetend is, is onze

veld van nier-weten; maar is wel wat daarin opkomt,

hoogste werkelijkheid. Met andere woorden, wie en wat

alles wat je nodig hebt wanneer je her ook maar moet

we waarlijk zijn kent zichzelf. Het kent zichzelf als een

weten.

veld van nier-weten, als een onbegrensd zijn.

Aan deze praktische kennis wordt op geen enkele

Door jezelf toe te staan je lichamelijk en emotioneel

manier afbreuk gedaan door je open re stellen voor deze

met dit onbegrensde zijn te verbinden is her mogelijk dar

diepe bron van niet-weten. Wat uit deze kern van ons

je zier dar deze open ruimte van niet-weren, dit zuivere

wezen voortkomt is echter een heel ander soort weten,

veld van gewaarzijn, in werkelijkheid is wat jij bent op

nier het soort weren waar het verstand zich aan optrekt of

het meest essentile niveau. Het is her deel van jou dat

dar verandert in de eindeloze stroom van geloof, ideen,

altijd bestaan heeft en dat nooit verandert. Alles wat er

meningen en standpunten. Deze nieuwe manier van we

gebeurt zal binnen dit veld van gewaarzijn en zuiver zijn

ren is wat we bedoelen met een 'inzicht' of een intutief

komen. Als je jezelf toestaat her te voelen, het aan te voe-

begrip. Dit heldere zien maakt een nieuwe manier van

162

163

met de geest omgaan en hem gebruiken mogelijk die ik

contact komen met deze diepere grond van zijn en dat

'genspireerd denken' noem.

er dan iets gebeurt waardoor we eruit worden gehaald.

Genspireerd denken ontstaat uit innerlijk gewaarzijn.

De kinderen huilen, je moet naar je werk, iemand belt

Uit deze stille sfeer krijg je toegang tot een nieuw soort

je op en het is een noodsituatie. Je merkt dat een vriend

denken. Genspireerd denken is een uiting van het on

of collega zenuwachtig is en je wordt in een ruzie gelokt.

bekende. Je hebt er geen zeggenschap over; je kunt het

Als we ons gewaarzijn verliezen in dergelijke situaties, als

niet met je wil besturen. De meeste mensen hebben zel

we onbewust worden, dan worden we uit de vaste grond

den momenten van genspireerd denken; het is niet iets

van het zijn getrokken. We zijn geneigd in het denken te

dat we elke dag ervaren. Maar het is mogelijk dit soort

schieten en het leven vanuit dat standpunt te benaderen.

denken steeds vaker te ervaren, tot het normaal voor ons

Het leven kan heel uitdagend zijn en eist daarom iets van

wordt zo door het leven te gaan.

ieder van ons. Het eist een antwoord.

Ik wil een gezegde introduceren dat ik echt goed vind,

Het leven eist een

antwoord

van een oude zenmeester. Hij noemde dit veld van niet

Geen van ons weet ooit wat er van het ene moment

weten: 'niets doen.' In dit veld 'gebeurt niet doen', het

op het andere gaat gebeuren. We weten nooit wat er

geen betekent dat we niet terugvallen in het denken en

op een bepaald moment van ons gevraagd

zal worden.

beginnen te handelen -door ons overtuigingen, ideen en

We weten echt niets anders dan dit moment, hier, nu.

meningen te vormen. Om het te verhelderen, benadrukte

Maar van een ding kunnen we vrij zeker zijn en dat

hij het woord 'doen', in plaats van het woord 'niets', om

is dat het volgende moment een beetje anders zal zijn

duidelijk te maken dat dit veld van zijn zich werkelijk als

dan dit moment, dat het leven golft en beweegt en heel

actie, als doen, kan manifesteren. Met niets doen wordt

onvoorspelbaar is. Als in een oceaan zijn in het leven de

niet bedoeld de hele dag in een grot zitten of op de bank

golven soms kalm en moeiteloos, terwijl ze op andere

en vermijden wat er in ons leven voorvalt. Maar het ver

momenten ruw en wild zijn.

Omdat de aard van het leven onzeker en veranderlijk
is, niet ontvankelijk voor onze behoefte aan voorspelbaar

wijst wel naar een geheel nieuwe en creatieve manier om

op ons leven te reageren, op de spontane handeling die
direct voortkomt uit de werkelijkheid van niet-weten.

heid en beheersbaarheid, kunnen we ons niet voorstellen

Hoe kunnen we dan vanuit deze staat van niet-weten

hoe we eigenlijk vanuit dit krachtige veld van gewaarzijn

op het leven reageren? Hoe reageren we zonder opnieuw

zouden kunnen leven. Ons verstand kan zich niet voor

verstrikt te raken in de oude manier van actie en reactie?

stellen het leven op zo'n open manier te leiden, zonder

Dat is een diepzinnige vraag: Hoe doen we niets doen?

grond onder de voeten. Het komt vaak voor dat we in

Hoe kunnen wij ons wezen

164

zijn in al zijn diepte?

165

Wijze handeling en een natuurlijke relatie met denken

reageren, handelen; dat hoort ook bij de relatie. We mer

Onze grootste uitdagingen als mensen vinden veelal

ken dat we moeten reageren - op de omgeving, op de

plaats op het terrein van relaties. Wanneer ik over dit

gebeurtenissen en situaties om ons heen, en op andere

onderwerp spreek, bedoel ik alle relaties, het geheel van

mensen. Daar wordt het pas serieus. Hier kunnen we het

relaties. De primaire relatie is die welke ieder van ons

duidelijkst zien hoe diep wij deze grond echt ervaren.

heeft met dit moment. Wat is de aard van de relatie die

Hoe grondig zijn we teruggekeerd naar de stilte? We ko

wij als deze diepe bron van niet-wetend gewaarzijn met

men tot het inzicht dat niets ons zo goed kan laten zien

dit moment hebben? Dat is dit moment er gewoon laten

waar we echt staan, ons uit de eerste hand ons niveau van

zijn zoals het is; dat je alles wat er in dit moment ontstaat

realisatie kan tonen, als onze dagelijkse relaties.

laat zijn wat het is. Dit is zelfs precies waarom alles wat

Nadat we dus gekeken hebben naar de fundamentele

er gebeurt gewoon gebeurt zoals het gebeurt, omdat de

relatie die we allen met dit moment hebben, werken we

diepte van zijn dat toestaat -niet omdat ons gewaarzijn

naar buiten. Zoals we gezien hebben zijn er momenten

het wil laten gebeuren, maar omdat er letterlijk geen an

waarop het heel nuttig is om te denken, en om helder te

dere keus is.

denken. De waarheid is dat we eigenlijk niet veel macht

De reden hiervoor is heel eenvoudig: dit zuivere ge

hebben over wat we denken. Gedachten komen er, of we

willen of niet. Vanzelfsprekend moeten we denken. Er

waarzijn dat we zijn staat niet los van wat er ook maar

ze

gebeurt. Alles wat we ons maar kunnen voorstellen -ook

zijn heel veel momenten waarop we ons verstand moeten

alle beelden in de geest, al onze gedachten, al onze er

gebruiken -vooral wanneer we met anderen omgaan. De

varingen, en alle verschillende manieren waarop mensen

vraag is dan: wat is de juiste, of meest natuurlijke relatie

lijden kunnen veroorzaken -komen voort uit die diepe

met het denken?

bron van niet-wetend gewaarzijn; alles is er zelfs een uit

Vanuit deze grond van zijn hebben we gezien dat

drukking van. Met andere woorden, er is geen scheiding

we eigenlijk niet van gedachten kunnen verwachten

tussen de grond van zijn en de talloze uitingen die er

dat ze ons vertellen wat uiteindelijk waar en echt is.

uit voortkomen. Vanuit het standpunt van de grond van

In dit diepere gewaarzijn wordt de manier waarop we

zijn, is zijn relatie met dit moment zo, dat het nooit kan

het denken en de taal gebruiken veel vloeiender, om

veranderen, wijzigen of manipuleren war is.

dat we onze gedachten niet hoeven te beschermen. We

Dat zou geweldig en heerlijk zijn als de acceptatie van

hoeven onze overtuigingen, die slechts gedachten zijn,

het moment zoals het is, zonder iets te doen, het eind

niet meer op een dominante manier te beschermen.

van het verhaal was, maar zoals iedereen weet is het niet

Met andere woorden, de manier waarop we de gedach

helemaal zo eenvoudig. We moeten ook op elk moment

ten die in ons hoofd opkomen uitspreken en de manier

166

167

waarop we communiceren worden vanuit een veellich

een zekere lichtvoetigheid. Zo wordt de manier waarop

tere sfeer gedaan, omdat we weten dat de werkelijkheid

ik communiceer transparanter, wat wil zeggen dat mijn

iets is dat ontstaat voorbij het denken. Op deze manier

woorden en ideen openstaan voor de reactie van ie

wordt denken een manier om ons uit te drukken, niet

mand die ze leest. Uiteindelijk zullen we, wanneer we

als een manier om te eisen dat de werkelijkheid is zoals

onze communicatie bezielen met wijs handelen, vaak

wij denken dat ze moet zijn.

beter begrepen worden door degenen met wie we een

Denken, taal en communicatie- zijn allemaal prach

relatie hebben.

tige manieren om onszelf, onze diepe natuur, onze creati

Omgang en communicatie op deze transparante ma

viteit, onze intelligentie en onze wijsheid te uiten. Wan

nier klinkt misschien eenvoudig. In veel opzichten klinkt

neer we echt in staat zijn te weten dat alles wat we denken

het zo veel gemakkelijker om niet verstrikt te raken in

of zeggen niet de uiteindelijke waarheid is, dan wordt

onze ideen of na te laten ons ervan te bedienen om iets

communiceren veel meer een dans, een spel, omdat we

of iemand te verdedigen, te betwisten of te overtuigen.

niet hoeven te winnen of juist of correct hoeven te zijn

Wat de meesten van ons echter ervaren, tenminste in het

in onze communicatie. Wanneer we beseffen dat wat we

begin van deze verkenning, is dat het niet zo heel gemak

denken en zeggen uiteindelijk niet de waarheid is, dan

kelijk is. De waarheid is dat de meesten van ons niet ge

kan wat we denken en zeggen zich altijd aan het moment

wend zijn zich van deze lichtvoetige en open manier van

aanpassen. Dit is in feite wat 'wijs handelen' is; activiteit,

communicatie te bedienen. Integendeel, we zijn veel te

spraak en relaties die ontstaan uit wijsheid en in harmo

veel gedentificeerd met onze gedachten, overtuigingen

nie zijn met het moment. Het is handeling die verandert

en meningen om lichtvoetig en ontspannen te zijn. Zijn

en zich vormt naar elk moment. Ieder afzonderlijk mo

we bereid en in staat ze op korte termijn aan te passen als

ment vereist een andere reactie dan het moment daar

de situatie dat voorschrijft?

voor. Elk gesprek vereist dat je iets anders zegt dan in je

vorige communicatie.

Om een dergelijke mate van lichtvoetigheid en ge

mak te krijgen in de manier waarop we met anderen

W ijze handeling is in feite wat ik hier beoefen. Ik

omgaan, moeten we de ware aard van het denken, van

gebruik begrippen, ideen en gedachten om iets uit te

onze relatie ermee, goed onderzoeken en erover medite

drukken dat daar boven uitstijgt, om stem te geven aan

ren. We moeten duidelijk zien op welke wijze we mis

iets dat ze te boven gaat. Zolang ik me realiseer dat wat

leid worden door het denkproces, en hoe we het den

ik probeer te communiceren eigenlijk woorden te bo

ken zelfs gebruiken om anderen te misleiden wanneer

ven gaat, en de ruimte is waaraan de woorden hun in

we hen ervan overtuigen dat wat wij geloven en vinden

spiratie ontlenen, hebben mijn gedachten en woorden

echt waar is.

168

169

Behoud de geestesgesteldheid van een beginner

den door de manier waarop iemand regen hen gesproken

Hoe communiceren we vanuit een ontspannen gevoel,

heeft. Het is nier alleen belangrijk dat we in onze taal

vanuit de situatie dat we ons niet verdedigen en bewaken,

niet kwetsend zijn voor anderen, maar ook dat we leren

op zo'n manier dat we bereid zijn te veranderen als onze

hoe we vanuit onze diepste bron, vanuit deze ruimte van

inzichten veranderen? Misschien is het in theorie begrij

open gewaarzijn en niet-weten, vanuit de geestesgesteld

pelijk- maar is het ook wel mogelijk in het echte leven?

heid van een beginner, kunnen luisteren.

Zijn we echt bereid ongelijk te hebben? Hoe blijven we

We zouden nu even kunnen vragen: luisteren we ei

elk moment open en argeloos tegenover de realiteit zoals

genlijk ooit wel? Dit is weer een van die vragen die heel

ze zich aan ons voordoet?

eenvoudig lijken, maar eigenlijk heel diepzinnig zijn:

Mijn lerares zei altijd: 'Behoud de geestesgesteldheid

luisteren we eigenlijk? Hoe vaak luisteren we werkelijk

van een beginner. Verlaat die geestesgesteldheid nooit,'

naar elkaar? Als we het observeren, zien we vaak, wan

omdat in de geestesgesteldheid van een beginner de mo

neer twee of meer mensen met elkaar communiceren, dat

gelijkheden oneindig zijn. Ze liggen open. Alles kan er

degene die niet aan het woord is gewoon staat te wachten

gebeuren. Je bent ontvankelijk om alles te leren wat je

op een pauze in de conversatie, zodat hij weer eens kan

moet leren. Als je opvatting over iets moet veranderen,

verklaren wat hij denkt. Maar als we genspireerd willen

sta je daar open voor. Hoe goed je iets ook gezien hebt,

communiceren, vanuit innerlijke vrede en de gesteldheid

hoe zeer je ook denkt dat je iets weet, blijf beginner. Word

van de beginner, dan zullen we onze woorden en taal

niet star. Welke grote openbaring je wellicht ook gehad

niet als wapens gebruiken. Zelfs als anderen zo tegen ons

hebt, welke grote opening ook in de kern en diepte van

spreken, is het mogelijk ons daar niet door te laten ben

je wezen, als je argeloos blijft in een geestesgesteldheid

vloeden. Wanneer we inzien dat woorden niet de waar

die heel licht is en die haar ideen nooit voor waar aan

heid zijn en dat wat mensen over ons zeggen iets zegt over

neemt, dan bestaat er een veel grotere mogelijkheid dat

hen, nier ons, maken we ons daar niet zoveel zorgen meer

je gedachten, en wat je tegen anderen zegt van nature

om. En wanneer je iets over iemand anders zegt, geef je in

genspireerd zijn.

de meeste gevallen meer van jezelf bloot dan van de ander

We hebben allemaal ervaringen gehad waarin anderen

en laat je zien wat jouw projecties en jouw ideen zijn.

hun woorden als wapen tegen ons gebruikt hebben. Het

begon al toen we nog heel klein waren, dat onze ouders

Echte menselijke intimiteit

soms boos, van streek of gefrustreerd werden en iets zei

Om ons diepgaand met anderen te verbinden moeten we

den dat heel kwetsend was. Veel mensen hebben diepge

een manier vinden om ons volledig beschikbaar te stellen.

wortelde herinneringen dat ze emotioneel gekwetst wer-

Met 'beschikbaar' bedoel ik dat je openstaat voor echte,

170

171

waarachtige intimiteit. De meeste mensen zullen zeggen

Heel weinig mensen kunnen echt intiem zijn met zich

dat ze houden van intimiteit, dat ze houden van nabijheid,

zelf, aangezien de meesten nooit echt hebben onderzocht

maar het is zeldzaam iemand te vinden die echt intiem wil

wie en wat ze naar waarheid zijn. Wanneer ze dus merken

zijn. Ik heb het niet alleen over lichamelijke intimiteit. Ik

dat ze alleen zijn- zittend in een kamer of wachtend op

heb het over een psychologische intimiteit, een spirituele

de bus - ontstaat er een zekere nervositeit of angst. Als

intimiteit, een emotionele intimiteit, want er is geen inti

het enige dat we over onszelf weten een verzameling ge

miteit zonder echte beschikbaarheid. Wanneer we intiem

dachten, herinneringen en identificaties zijn, zal er altijd

worden met een ander mens- een minnaar, een vriend,

enige agitatie zijn. Daarom vinden de meeste mensen het

of zelfs een vreemde waar we gewoon mee in gesprek zijn

moeilijk om alleen te zijn: want wanneer ze alleen gelaten

- en we stellen ons echt open voor de ander zonder waak

worden, worden ze alleen gelaten met hun gedachten,

zaam te zijn, doen we iets wat mensen zelden doen.

zijn ze alleen met hun beelden en ideen, wat voor veel

We beschermen onszelf vaak nogal, blijven achter een

mensen een behoorlijke kwelling is.

muur van angst staan, meestal angst voor juist datgene

We moeten dus beginnen met een bereidheid ons in

waar we naar hunkeren- nabijheid, intimiteit en eenwor

onszelf te verdiepen, een ogenblik alleen te zijn en ons

ding. Waarom hunkeren we hier nu juist naar? Omdat het

te verdiepen in wie we eigenlijk zijn. Juist dan kunnen

een feit is dat we eigenlijk een zijn; we zijn allemaal nauw

we ons openstellen voor elkaar - beschikbaar, intiem en

met elkaar verbonden. Daarom worden we allemaal van

verbonden zijn. We moeten bereid zijn iedere angst die er

nature tot eenwording en intimiteit aangetrokken, hoe

opkomt onder ogen te zien.

wel we er tegelijkertijd ook bang voor zijn. Als gevolg van

Als spiritueel leraar heb ik steeds weer gezien dat men

pijnlijke ervaringen in onze jeugd, toen we ons zo open

sen zeer diepgaande en sterke spirituele openbaringen

en kwetsbaar hebben opgesteld en daardoor geleden heb

kunnen hebben, zelfs echte bewustwordingservaringen

ben, zijn er zeer sterke herinneringen of verhalen die we

van wie ze werkelijk zijn, en toch tegelijkertijd nog steeds

met ons meedragen waardoor we bang blijven. Op de een

grote aarzeling hebben en zelfs bang zijn om echte inti

of andere manier moeten we de bereidheid en de moed

miteit met een ander mens aan te gaan.

vinden om ons open te stellen voor echte relaties, zodat

Intimiteit met de werkelijkheid is een ding. Eigenlijk

we opnieuw voor echte intimiteit kunnen openstaan. De

is intimiteit met de werkelijkheid betrekkelijk gemak

uitnodiging is om, hetzij door een relatie met een ander

kelijk als je er eenmaal slag van hebt. Als je er eenmaal

mens, met de natuur, of zelfs gewoon maar met onszelf,

slag van krijgt om met jezelf te verkeren, met je eigen

tot deze echte intimiteit, dit diepe gevoel van menselijk

niet-wetendheid te verkeren, besef je dat het niet echt

contact te komen.

moeilijk is, achteraf beschouwd. Het is een proces van

172

173

ontspanning, niet een proces van strijd. Maar om heel

angsten onder ogen te zien, omdat veel van onze angsten,

open en intiem met een ander mens te zijn, dat is niet

hoewel ze in de geest en de herinnering teweeggebracht

zo gemakkelijk, in het begin in ieder geval niet. Om dat

worden, ook diep in ons emotionele karakter zetelen. Ze

te kunnen doen is een zekere diepte van inzicht nodig en

kunnen niet zomaar weggeveegd worden, zoals we met

een grote bereidheid je open te stellen voor angst- bereid

een bezem stof van de stoep vegen. Er moet bereidheid

zijn die aspecten van jezelf te zien die zich niet willen

bestaan die angst weer te voelen, de aarzeling, de neiging

openstellen. Verder moeten we de hele wereld van emo

om terug te deinzen te voelen - als die er is - en de be

tie onder ogen zien - emotionele bescherming en emo

reidheid te hebben er op in te gaan, werkelijk intiem te

tionele beschikbaarheid. Door relaties kunnen we gaan

worden met de angst zelf. En worden met angst is niet

inzien hoe we er vaak toe overgaan onszelf te beschermen

iets waar velen van ons aan denken wanneer we denken

of terug te deinzen, of verschillende gradaties van angst

aan intimiteit en relaties. Maar wanneer je bereid bent

ondergaan. Hoewel deze weerstand grotendeels door het

intiem te zijn met je weerstand, er dichterbij dan je je

denken wordt gevoed, is dit hele terrein van intimiteit

kunt voorstellen, zul je zien dat je angsten niet je vijan

en beschikbaarheid iets dat ook op een diep emotioneel

den zijn; het zijn je bondgenoten.

niveau plaatsvindt. Open van geest, niet gedentificeerd

De meeste mensen hebben wel eens angst gekend, en

zijn met het denken is een ding, maar oprecht emotio

ik hoor hen vaak zeggen: 'Ik weet dat ik heel dicht bij mijn

neel open zijn gaat dieper, en raakt ons zeer diep in het

angst ben omdat ik die zo zeer voel.' Sommige mensen

hart. Daarvoor moeten we de geestesgesteldheid van een

worden heel angstig wanneer ze intiem raken met iemand

beginner bewaren en, nog belangrijker, het hart van een

anders. Er kan panische angst opkomen. In dit geval zegt

beginner.

zo iemand misschien: 'Ik ben ontzettend bang! Natuurlijk

ben ik intiem met angst!' Maar je kunt inderdaad een diep

Wees intiem met angst

niveau van emotionele pijn, verwarring en angst voelen,

Ik zou je graag vertellen dat er een gemakkelijk proces

ook zonder volkomen beschikbaar te zijn voor dergelijke

van twee of drie stappen was dat emotionele openheid

ervaringen en er intiem mee te zijn. Dus wat betekent het

en beschikbaarheid garandeert wanneer je het maar wilt,

dan om intiem te zijn met angst, met bezorgdheid, met

maar zo werkt het niet helemaal. Ook al zouden we al

sommige van die emotionele barrires die je onmiddellijke

lemaal graag zo gemakkelijk toegang willen hebben tor

ervaring van eenheid belemmeren? Wat betekent het om

deze openheid, we weten uit eigen ervaring dat dit zelden

intiem te zijn met het moment van angst?

het geval is. Het belangrijkste wanneer het op emotionele

Soms, zoals in dit geval, is 't het beste om met een

openheid en kwetsbaarheid aankomt, is bereidheid onze

vraag te leven in plaats van naar een antwoord te zoeken.

174

175

Hoe is het om intiem te zijn met angst? Het is hetzelfde

Wanneer je jezelf eraan herinnert dat je te maken hebt

als intiem zijn met het uitzicht op een zonsondergang, of

met angst in je eigen geest, zie je dat het een volstrekt

het blad van een boom, of de glimlach in de ogen van een

andere angst is. Het is een angst die in je eigen wezen

kind. Het is een andere emotionele inhoud, natuurlijk

teweeggebracht is en je kunt niet van jezelf weglopen. Je

-het kan veel beangstigender zijn- maar wat het eigen

kunt niet zo ver, zo snel lopen dat je ook maar een cen

lijk betekent om intiem met angst te zijn is hetzelfde als

timeter van jezelf verwijdert raakt. Het is niet mogelijk

wat het betekent om intiem met al het andere te zijn:

van jezelf weg te lopen. Er is geen hoop dat je aan jezelf

in plaats van er voor weg te lopen waardoor je er een

kunt ontkomen.

probleem van maakt, kun je er inderdaad heel dicht bij

Wij voelen allemaal - diep in onszelf weten we het

komen. 'Dichtbij komen' betekent niet dat je je er tegen

- dat het gewoon niet goed genoeg is om je open en vrij

aan vleit. Dichtbij komen betekent gewoon dat je niet

en vredig te voelen wanneer je alleen bent of wanneer je

meer wegrent. Je hoeft er niet naar toe te rennen. Je moet

omgeving je ondersteunt. Dat zijn mooie dingen, en die

alleen niet meer weglopen. Dan zul je intimiteit voelen.

kunnen ons de mogelijkheid van vrijheid tonen, maar

Je voelt misschien ook wel weerstand, maar je kunt be

op een nog dieper niveau worden we allen geroepen deze

sluiten te blijven waar je bent.

vrijheid, openheid en intimiteit in de context van relaties

Natuurlijk vind je het niet fijn. Natuurlijk deins je

terug. Dat heb je zo geleerd. Dat heeft onze hele maat

tot uiting te brengen.

Uiteindelijk zullen we ons hart voor de hele wereld

schappij gezegd dat je moest doen. Zelfs je brein heeft

moeten openstellen voor alles wat erin gebeurt, en voor

zich deels zo ontwikkeld dat je je gedwongen voelt te

alles wat er ooit gebeurd is. We zullen ons hart moeten

vluchten wanneer je bang bent. Als je in het oerwoud

openen voor alles wat er mogelijk zou kunnen gebeuren.

bent en je bent bang omdat een dier op het punt staat

Waarom? Omdat we van niets of niemand gescheiden

je aan te vallen is het verstandig om het verlangen te

zijn. Alles wat je buiten je vindt staan kan je bang maken

voelen om gauw weg te rennen. Het is goed dat je daar

en intimideren. Maar wanneer je bereid bent je hart te

niet zit met een bereidheid intiem te zijn met je angst,

openen, intiem te zijn met zelfs de dingen waar je niet

want je zou gevangen en gedood kunnen worden. Maar

van houdt, met de mensen en gebeurtenissen die je be

de waarheid is dat we niet in het oerwoud zitten en

angstigen, dan zul je een manier vinden waarop je kern

meestal, wanneer we bang zijn om open en intiem te

zich kan uiten. Je kunt jezelf totaal in de buitenwereld

zijn, is die angst niet hetzelfde als de angst die je in

uiten en manifesteren, zodat er geen scheiding meer is

het oerwoud hebt. Merkwaardig genoeg is het hetzelfde

tussen binnen en buiten en er geen grens meer is aan

gevoel, maar de reactie die nodig is, is heel iets anders.

onze liefde.

176

177

Wat wil eigenlijk geuit worden?

daarvan zorgde het verplichte pak rammel ervoor dat hij

Ik wil je een verhaal uit mijn verleden vertellen dat kan

in diep contact kwam met deze teleurstelling en de pijn

illustreren wat ik met deze grote intimiteit bedoel, wan

erover. Er was iets in de manier waarop hij weer mijn ka

neer het aankomt op een moment van relatie. Toen ik

mer in liep en zo eerlijk, zo intiem was en zo bereid iets

negen of tien was, kwam ik in moeilijkheden door wat er

over zichzelf te vertellen, waardoor onze relatie volkomen

op een dag gebeurde, en mijn moeder stuurde me naar

veranderde.

mijn kamer en zei: 'Wacht maar tot je vader thuiskomt.'

Op onze eigen manier wilden mijn vader en ik zich

Zo'n uurtje later kwam mijn vader van zijn werk. Blijk

geen van beide weer zo voelen, en daarom spraken we af

baar had ik iets heel stoms gedaan. Mijn vader kwam

dat we elkaar dit in de toekomst niet meer zouden aan

de kamer in en gaf me, zoals sommige ouders van die

doen. Door zo contact met elkaar te maken kwamen we

generatie, een pak voor mijn broek. Hij sloeg me nooit

elkaar heel nabij. Hij hield op dat moment op ouder te

erg hard, net genoeg om me te laten weten dat ik iets heel

zijn, en ik hield op een bepaalde manier op kind te zijn.

verkeerds had gedaan. Daarna ging hij de kamer uit en

Ik werd op dat moment volwassen genoeg om hem tege

was ik alleen.

moet te kunnen komen, te horen wat hij zei, en dingen

Ongeveer vijf minuten later, kwam hij weer binnen,

vanuit zijn standpunt te bekijken. Ik realiseerde me dat

ging naast me zitten en zei: 'Weet je, ik vind dit eigenlijk

het hem pijn deed mij op deze manier op te voeden, en

verschrikkelijk. Ik vind het verschrikkelijk hier binnen te

hij zou dat niet meer doen. Dit was een heel eenvoudig

komen en je te moeten slaan. Ik doe het nooit weer. Ik

gesprek, maar voor mij was het een zeer intens moment

haat het gewoon.' En verder zei hij: 'En ik haat het om

van echte intimiteit met mijn vader, waarin hij zeer open

van mijn werk te komen en te moeten merken dat het

was tegenover mij. En in deze openheid kon onze hele

eerste wat ik moet doen is jou slaan. Dat vind ik echt

relatie veranderen.

moeilijk. Laten we dit gewoon niet meer doen, ok?'

Ik wil jullie nog een ander verhaal vertellen, een waar

Ik keek hem aan en we gaven elkaar een stevige om

in ik degene was die zich openstelde voor een zekere inti

helzing. Dat moment heeft me heel diep geraakt. Ik had

miteit en daar uiting aan gaf Niet zo lang geleden zat ik

iets verkeerds gedaan, en van hem werd verwacht dat hij

in mijn kantoor en ik praatte met een vrouw die daar al

naar binnen ging en me een pak slaag gaf en dat deed

lang werkt; ze helpt bij de informatie die we verstrekken.

hij ook. Maar toen hij weg was, was hij in staat intiem

Ze werkte aan de nieuwsbrief, die ik aan het corrigeren

te zijn met wat hij onder dit alles echt voelde. Naruurlijk

was. Nadat ik gearriveerd was en met bepaalde zaken ak

wilde hij me omhelzen en me vertellen dat hij blij was me

koord was gegaan, gingen we vanzelf over tot een infor

re zien wanneer hij thuis kwam van zijn werk. In plaats

meel gesprek. Ze begon me over haar ervaring te vertel-

178

179

len, over hoe ze zich enigszins ondergewaardeerd voelde

maar er is sprake van een werkelijk grote liefde en band.

voor wat ze deed. Ik liet haar praten en mij vertellen wat

Zodra ze dat hoorde, veranderde er iets. Het veranderde

ze voelde.

iets voor haar, en het veranderde iets voor mij.

Toen ze uitgepraat was, zat ik daar een ogenblik te

Dit zijn kleine voorbeelden van momenten waarop

zwijgen en ik besefte dat ik een beetje in verwarring was,

het heel gemakkelijk een andere kant op had kunnen

omdat ik dacht: 'Jeetje. Mijn herinnering is dat ik veel

gaan. Mijn vader had heel gemakkelijk niet in die kamer

waardering en veel lof heb geuit voor het werk dat ze

terug kunnen komen en me vertellen wat hij voelde. Ik

heeft gedaan,' dus ik stond perplex dat ze zich niet erkend

had heel gemakkelijk kunnen zeggen: 'Nou zeg! In mijn

voelde. Toen probeerde ik uit te leggen wat ik voelde,

herinnering heb ik minstens honderd keer tegen je ge

wat ik zag en midden in de eerste zin die uit mijn mond

zegd dat ik je waardeer.' Dat had ik kunnen zeggen en

kwam, hield ik op. Ik realiseerde me dat het eigenlijk niet

daar had enige waarheid in gezeten, maar dat was niet

nodig was dat ik haar verrelde dat ik waardeerde wat ze

de waarheid van het moment. Het was niet het juiste dat

had gedaan. Dat had ik waarschijnlijk al honderd keer

geuit moest en wilde worden. In beide gevallen was er

gedaan, en ook al zei ze dat ze dat wilde, besefte ik dat dit

bereidheid- eerst van mijn vaders kant, en toen van mijn

niet echt was wat ze nodig had. Onder wat ze schijnbaar

kant - om even stil te zijn en te voelen wat er eigenlijk

zei, wilde ze iets dat veel dieper ging. En zo hoorde ik

geuit wilde worden. Wanneer we zo even halt houden

dit uit mijn mond komen: 'Wat ik eigenlijk wil zeggen

komen we in diep contact met onze eigen ervaring en

is niet dat ik je waardeer, maar dat ik echt van je hou. Ik

worden we heel intiem met wat werkelijk gecommuni

hou van je zoals je bent en niet alleen maar om wat je

ceerd wil worden. We verbinden ons niet alleen met wat

doet.'

gecommuniceerd

Zodra ik dat gezegd had, kwamen de tranen haar ogen

uit en besefte ik dat dit was wat ze nodig had om te ho

moet

worden, maar met wat echt van

uit het diepste niveau en grote kwetsbaarheid gezegd wil

worden.

ren. Toen ik midden in mijn poging mezelf te verkla

ren stopte, was er op dat moment waarin ik stopte, een
onmiddellijke ontmoeting van binnen tussen ware inti
miteit en ware beschikbaarheid. Toen ik stopte besefte
ik wat ze moest horen, wat ze echt wilde horen, wat ze
wou weten. Ik besefte ook wat werkelijk waar was: dat
ik inderdaad van haar hield. Ik hou van iedereen op dat
kantoor. Ik vind ze niet alleen aardig en waardeer hen,

180

181

Het einde van het lijden

r is een ding waarover ik graag volkomen duidelijk

wil zijn: als we het lijden willen beindigen, als we

echt een eind aan het lijden willen maken, moeten we

wakker worden. 'Wakker worden' betekent ons bewust
worden wie we echt zijn, en het betekent ook wakker
worden uit een hele hoop illusies.
De waarheid is dat wakker worden een verontrustend
proces kan zijn. Wie wil er nu echt achter komen dat al
les wat hij voor waar hield niets dan een zak vol dromen
was? Wie wil erachter komen dat alles waar hij zich aan
vasthoudt en vastklampt juist de oorzaak van lijden is?
De waarheid is dus dat de meesten van ons eigenlijk niet
wakker willen worden. We willen eigenlijk geen eind aan
ons lijden maken. Wat we echt willen is ons lijden in de
hand houden, er een beetje minder van hebben, zodat
we gewoon door kunnen gaan met ons leven zoals het is,

183

onveranderd, zoals we het willen leiden en er misschien

werkelijk? Hij stopt vaak wanneer hij de bodem bereikt,

een beetje beter gevoel over hebben.

wanneer hij heeft gezien hoe waar het is dat er absoluut

Maar nu komt de verontrustende waarheid, en die is

dat het bereiken van het eind van het lijden eigenlijk he

geen ontsnapping is, dat niets gaat werken behalve zich

zelf en de situatie waarin hij zit onder ogen zien.

lemaal geen persoonlijke zaak is. Aan het eind van het

Velen van ons kijken naar een ander die blijkbaar wor

lijden komen heeft te maken met werkelijkheid en waar

stelt en zeggen dan: 'Ik ben tenminste geen verslaafde.

heid, met wat echt is tegenover war niet echt is, en waar

Ik ben geen alcoholicus. Ik gebruik geen drugs.' Maar

de hechten aan wat feitelijk is in plaats van wat verzinsel

in waarheid is bijna iedereen verslaafd en waar we het

is. Het hele proces van ontwaken uit de droom is heel

meest aan verslaafd zijn, onze meest geliefde drug, is lij

intens, en voor de meeste mensen zit er een rele moei

den. Precies datgene waar we vrij van willen zijn is waar

lijkheid en zelfs een verontrustend karakter aan omdat

we aan verslaafd zijn, en dat is lijden. Dat zullen niet

het betekent dat we naar onszelf in de spiegel moeten

veel mensen toegeven. Er zijn niet veel mensen die ook

kijken. Ik bedoel niet naar onszelf kijken in de spiegel

maar willen weten dat ze verslaafd zijn aan lijden, maar

zoals we dat meestal doen -met spijt, kritiek en verwijt.

wanneer je er heel eerlijk naar kijkt, zul je zien dat velen

Ik bedoel op een andere manier in de spiegel kijken, ein

van ons geen idee hebben hoe te leven zonder pijn. We

delijk bereid zijn te zien dat wij degene zijn die ons lijden

hebben geen idee hoe we met elkaar om zouden moeten

veroorzaakt, en dat alleen wij er een uitweg uit kunnen

gaan, hoe we zouden moeten leven, wat we met onze tijd

vinden.

en energie zouden moeten doen als we niet leden.

Wakker worden lijkt dus wel iets op wat een alcoho

Een van de belangrijkste stappen in het beindigen

licus of een drugsverslaafde voelt wanneer hij uit zijn

van lijden is zien dat er iets diep in ons zit dat eigenlijk

verslaving komt. De meeste verslaafden geven hun ver

wil lijden, dat zich echt uitleeft in lijden. Zoals ik al zei,

slaving alleen op wanneer ze echt ingezien hebben dat er

is er een deel van ons dat wil lijden omdat we door lijden

geen mogelijkheid is om gelukkig

de muur van afgescheidenheld in stand houden. Door

en

verslaafd te zijn. Tot

die tijd verkeren de meeste verslaafden voortdurend in

ons lijden kunnen we aan alles wat we voor waar houden

een proces van onderhandelen met het leven. Ze denken:

blijven vasthouden. Als we de sluier van lijden dragen,

'Ik kan toch wel een gedeelte van de tijd verslaafd zijn,'

hoeven we niet echt naar onszelf te kijken en zeggen: 'Ik

of: 'Ik kan ermee ophouden wanneer ik het echt wil.'

ben degene die droomt. Ik ben de mens die vol illusies

Ze proberen hun behoefte te matigen -maar onderrus

is. Ik ben degene die er met alles wat in me is aan vast

sen heeft hun drang toch de overhand en stort hen in

houdt.' Het is veel gemakkelijker om te zien dat de ander

de afgrond van lijden. Wanneer stopt een verslaafde dan

verstrikt is in illusies. 'Zij, je weet wel, ze gaan volledig op

184

185

in illusies. Ze kennen de waarheid niet.' Het is heel iets

we ons aandeel erin opgeven. Op deze manier willen we ei

anders om re zeggen: 'Nee, nee, nee! Ik ben verstrikt in

genlijk het lijden bestendigen. De meeste verslaafden voe

illusies. Ik weet niet wat echt is, ik weet niet wat waar is,

ren een hele reeks redenen aan waarom ze verslaafd zijn, en

en deels wil ik werkelijk lijden omdat ik dan afgescheiden

sommige van die redenen kunnen heel geldig zijn en enige

en anders dan anderen kan zijn.'

waarheid bevatten. Maar uiteindelijk, als je het goed be

Zeker, niemand wil bewust lijden, maar toch blijven

schouwt, zijn we aan iets, wat dan ook, verslaafd omdat we

we vasthouden aan onze ideen, gedachten en overtui

ervoor kiezen. We wijten het misschien aan iets anders, of

gingen, alsof ons leven er van afhangt. Op een bepaalde

aan iemand anders, aan bepaalde omstandigheden in ons

manier hangt ons leven er inderdaad van af - niet ons

leven - en naruurlijk zouden pijnlijke momenten in ons

echte leven, maar het leven van ons ego, het leven van wie

leven iets te maken kunnen hebben met ons lijden en met

we denken te zijn. De manier waarop we onszelf willen

de dingen waaraan we verslaafd zijn. Maar als het aankomt

zien hangt er van af Dar deel van ons dat zich wil zien

op het hier en nu op dit moment, is de waarheid dar we

als afzonderlijk individu wil eigenlijk nier terug naar de

niet meer in het verleden leven. De waarheid is dat wat er

bron, maar zou liever de prijs betalen en zich handhaven

ook gebeurd is, is gebeurd. Her is verleden rijd, maar er is

als individu, ongeacht de prijs, en zijn denkbeelden op

iets in ons dat geneigd is eraan vast te houden, het beet te

leggen aan de wereld.

pakken, voornamelijk omdat we doodsbang zijn om juist

die dingen los te laren die ons laren lijden. Want als we

Lijden is totaal je eigen keus

het verleden loslaten, zouden we niet meer weten wie we

Waar ik het over heb is niet het zelfonderzoek dat we gewend

waren. Dan zouden we onszelf niet meer kunnen hullen in

zijn te doen. Spiritueel genteresseerde mensen hebben het

het verleden. We zouden geen medelijden meer met ons

vaak druk met mediteren, de naam van God chanten, en

zelf kunnen hebben. We zouden in dit moment leven, en

met allerlei spirituele oefeningen en gebeden om zichzelf

alleen dit moment, en we zouden onszelf zonder kritiek,

daarmee gelukkig re maken of Gods genade te oogsten.

schaamte en schuldgevoel aanvaarden.

Spirituele mensen luisteren vaak naar de leringen van de

grote verlichte meesters en proberen

Ik ben al vroeg met spiritualiteit in aanraking geko

toe te passen, maar

men. Ik was ongeveer twintig toen ik om de een of an

vaak ontgaat hun her belangrijkste element, en dat is dat

dere reden gewoon moest weten wat waar was, wat echt

we eraan verslaafd zijn onszelf te zijn. We zijn verslaafd aan

was. Ik kan je niet alle redenen vertellen waarom ik het

ons egocentrisme. We zijn verslaafd aan ons lijden. We zijn

moest weren. Ik begrijp ze niet eens. Ik werd op een och

ze

verslaafd aan onze overtuigingen en onze wereldbeschou

tend wakker en moest eenvoudig weten wat uiteindelijk

wing. We denken echt dat het universum zal instorten als

echt en waar was. Ik wist dat mijn leven volkomen ver-

186

187

anderd was, en dat de orintatie waarop ik meende dat

lang en hard te werken was me heel vertrouwd, dus zelfs

mijn leven gebaseerd was niet meer relevant was. Er was

wanneer het pijn bleef doen, kon ik stilzitten en verder

iets volkomen nieuws in mijn leven wakker geworden, en

mediteren. Ik bleef mijn best doen, zoals veel mensen,

ik wist dat het over iets volkomen anders zou gaan dan

en na ongeveer vier jaar vloog ik tegen de muur op. Ik

wat ik me had voorgenomen. Op dat moment begon ik

besefte dar ik gewoon niet kon wat ik probeerde te doen.

de zogenoemde 'spirituele zoektocht' en, zoals de meeste

Ik besefte dat ik eigenlijk niets wist. Het koste me vier

andere spirituele zoekers, vond ik ten slotte een leraar,

jaar om daar te komen waar ik tegen mezelf kon zeggen:

lerares in dit geval, en begon ik te mediteren.

'Ik heb geen idee waar ik mee bezig ben. Ik heb geen idee

Mijn lerares was een zenboeddhist en in die traditie

wat echt is en wat nier. Ik heb theorien; ik heb stapels

zit je meer op kussens naar de muur te staren en uren per

schriften volgeschreven over wat volgens mij wel en niet

dag te mediteren dan dat je iets anders doet, en dat deed

waar is, wat ik denk dat God is en niet is, maar goedbe

ik dus. Ik zat op dat kussen en probeerde te mediteren, te

schouwd weet ik na vier jaar van intense spirituele strijd

mediteren en nog eens re mediteren. Hoezeer ik het ook

eigenlijk niet meer dan ik in het begin wist.'

probeerde, ik was er nooit echt consequent en goed in.

Dat was een verpletterende nederlaag. Ik wist niet wat

Ik kon er nooit achter komen hoe ik mijn gedachten stil

ik moest doen, omdat ik eindelijk wist dat ik nog niet het

moest zetten. Wat ik vaak deed op het kussen was lijden,

geringste idee had hoe door te breken naar een grotere

nier per se vanwege het verleden, maar omdat ik volko

visie. Ik had geen enkel benul hoe ik moest ophouden

men onmachtig bleek te zijn om mijn kijk op het leven

met vechten. Ik wist niet hoe je niet moest lijden. Ik was

waar ik zo stevig aan vasthield, te doorbreken.

tegen een muur opgelopen.

Op de een of andere manier voelde ik intutief aan dat

Op de dag dat ik tegen de muur opliep, zat ik in mijn

ik het leven niet zag zoals het echt was. Ik had een gevoel

hut in de achtertuin die ik voor mijn meditatiebeoefening

dat er iets anders was, dat er een andere visie was, dat er

had gebouwd. En ik ging op mijn kussen zitren zoals ik

een grotere werkelijkheid was dan ik op dat moment zag.

dar om de dag deed. Ik stak wierook aan en ging zitten

Ik probeerde alles wat ik wist om daarnaar door te bre

met mijn gezicht naar de muur. En net toen ik probeer

ken: ik mediteerde en ik mediteerde en ik schreef in mijn

de te mediteren, mijn geest kalm probeerde te maken,

schrift. Ik las boeken. Ik praatte met massa's mensen. En

schreeuwde iets het plotseling uit - vanuit mijn onder

ik dacht erover na en dan mediteerde ik weer, en zo ging

buik, niet vanuit mijn hoofd, maar van heel diep in me

het maar door.

: 'Ik kan dit niet meer! Ik kan het niet! Ik weet niet hoe

Omdat ik altijd een atleet was geweest, kon ik moeite

ik door moet breken! Ik weet niet hoe ik moer ophouden

doen, me inspannen en vechten voor succes. Het idee

met vechten. Ik weet niet hoe ik moet ophouden met

188

189

proberen. Ik kan dit niet!' Dat was het moment. Dat was

duizenden uren voor gemediteerd, tientallen schriften

het moment waarop alles veranderde. Toen wist ik het

volgeschreven - al dat zoeken en al die strijd.' Het klinkt

niet, maar alles wat ik tot dat moment in mijn leven had

misschien kort-vier jaar is een betrekkelijk korte periode

gedaan had me zover gebracht dat ik besefte machteloos

-maar wanneer je twintig bent, lijkt vier jaar een eeuwig

te zijn, omdat ik gevangen zat in een bepaalde zienswijze.

heid. Dus op dat moment lachte ik, omdat ik besefte dat

Alles wat ik deed om te proberen niet te lijden, niet te

waar ik naar zocht altijd hier is, dat de verlichting waar

worstelen, kwam eigenlijk voort uit mijn eigen visie. En

naar ik zocht precies de ruimte was waarin ik bestond.

ik kon er niets aan doen. Eindelijk stond ik oog in oog

Al die tijd was ik nooit ver van het einde van het lijden

met het laatste dat ik ooit had gewild-ik denk her laatste

geweest. Het was vanaf het begin, vanaf mijn allereerste

dat iemand ooit wil- en dat is totale, opperste, verplet

ademtocht, een open deur geweest.

terende mislukking. Dit is iets heel anders dan een gevoel

Mijn lijden, zoals alle lijden, was volslagen mijn ei

van wanhoop of moedeloosheid. Wanneer we wanhopig

gen keus, maar dat had ik nooit geweten. Wat ervoor

of moedeloos zijn, zijn we nog niet helemaal verslagen,

nodig was om me tot dat punt te krijgen was het besef

wat wil zeggen dat we niet helemaal zijn opgehouden.

dat ik het niet kon, dat ik er niet achter kon komen.

Iets in ons vecht nog steeds tegen wat is.

Dat betekent het om te stoppen, of beter gezegd, dat

Maar op dat moment waarop ik besefte dat er echt

betekent het om gestopt te worden, om volledig en radi

niets was wat ik kon doen, veranderde alles. Plotseling

caal gestopt te worden. Het was een spirituele vorm van

verschoof mijn visie op alles. Bijna zoals je een kaart of

de bodem bereiken, net zoals een drugsverslaafde dat

een munt omdraait, verdween op dat moment letterlijk

kan meemaken. Plotseling realiseerde ik me dat waar

alles wat ik ooit gedacht of gevoeld had, alles wat ik me

aan ik verslaafd was 'ik' was - ik, degene die worstelde;

kon herinneren. Ik was eindelijk alleen. En in dat alleen

ik, degene die streefde naar verlichting; ik, degene die

zijn had ik geen idee wat ik was, of waar ik was, of wat er

verward was. Ik was verslaafd aan mijzelf. Zelfs terwijl

gebeurde. Het enige dat ik wist was dat ik het eind van

ik probeerde mijzelf te overstijgen, door te breken naar

een denkbeeldige weg had bereikt. Ik was op een muur

een andere visie, kon ik het niet omdat ik aan mijzelf

gestuit en bevond me plotseling aan de andere kant daar

verslaafd was. En het was geen geheim hoe je niet-ver

van, waar de muur in feite verdween. En toen was er die

slaafd kon worden. Ik moest op het punt komen waarop

grootse openbaring, die me deed beseffen dat ik tegelijk

ik de bodem bereikte, waar ik stopte, waar ik besefte dat

niets en alles was.

ik niets wist.

Zodra die realisatie zijn intrede deed, begon ik te la

Ik had dit onderricht natuurlijk eerder gehoord. Ik

chen. Ik dacht:'Mijn God! Hier heb ik jaren naar gezocht,

had horen zeggen: 'Weet niet. Laat los wat je denkt te

190

191

weten.' Maar ik had deze wijsheid aangenomen en ge

Mijn tante- die vele jaren mijn leerling was tot ze enkele

makshalve in mijn wereldbeeld opgenomen. Ik had ge

jaren geleden overleed-werkte in een hospice. Ze zorgde

dacht dat ik begreep waar de grote spirituele leraren over

eens voor een vrouw die terminale kanker had en op ster

spraken. Maar op dat moment zag ik echt dat ik er nooit

ven lag. Deze vrouw was bijna in coma, niet in staat om

iets van had begrepen. Ik had er nooit ook maar iets van

nog te communiceren. De meeste tijd was ze niet bij be

begrepen en dat was een grote schok.

wustzijn. Op een dag zeiden de doktoren dat ze nog maar

een paar dagen te leven had.

Je bewust worden van de realiteit is geen proces

De volgende dag toen haar kinderen 's morgens wakker

Om het lijden te kunnen beindigen, om het begin van

werden liep ze - dezelfde vrouw die op haar sterfbed lag,

het eind te kunnen ervaren, moet je door een vorm van

die de dag ervoor niet eens kon praten-heel plotseling in

sterven gaan. Veel spirituele tradities hebben gezegd: je

de woonkamer te stofzuigen. De kinderen zeiden: 'Mam!

moet 'sterven' voordat je lichaam sterft, zodat je echt

Wat doe je? Hoe ben je uit bed gekomen?'

kunt leven. Als je ooit iemand hebt gekend die dichtbij

de fysieke dood stond en die ook volledig losgelaten had,
weet je hoe groot die vrijheid kan zijn. Het is zo'n gewel
dig, paradoxaal moment, omdat deze mens weet dat hij
gaat sterven, en toch wist hij het al die tijd. Hij wist het

Ze zei, zeer verstaanbaar: 'Ik ben aan het stofzuigen.'

Ze zeiden: 'Hoe kan je nu stofzuigen? We dachten dat
je al zowat dood was!'
En zij zei: 'Ik kan nog niet sterven, want ik weet niet
wie er eigenlijk gaat sterven!'

zijn leven lang al. Hij wist dat hij ging sterven, maar hij

Dit verhaal toont de kracht van iets dat diep in ons

wist het niet echt tot hij een terminale ziekte kreeg, bij

allen aanwezig is, een grondige evolutie in ons bewustzijn

voorbeeld, of tot de dokter zei: 'U heeft nog een half jaar

dat zich altijd in de richting van vervolmaking beweegt,

te leven.' Voor anderen is de wetenschap te zullen ster

naar de realisatie van wat we zijn en dat op zich is de eni

ven een zekerheid: 'Ik kom hier niet levend uit.' Bij de

ge vrijheid die er is. Er bestaat betrekkelijke vrijheid, er is

meeste mensen vindt er echter een omwenteling plaats in

de betrekkelijke beindiging van lijden, en er is absolute

de zetel van hun bewustzijn, wanneer de dood opdoemt.

vrijheid, het absolute ophouden van lijden. Dit zijn twee

Wat het meest afschuwelijke leek dat er ooit kon gebeu

heel verschillende dingen. We kunnen altijd verschil

ren -lichamelijk sterven -wordt in grote lichtvoetigheid

lende manieren en middelen leren om ons af te stem

ervaren. Voor sommige mensen die met de onwrikbare

men en aan te passen, zodat we minder lijden, zodat we

grens van de dood geconfronteerd worden, wordt de

die gevangeniscel, de geest, comfortabeler maken. Maar

dood feitelijk hun toegang tot spirituele verlichting en

je gevangenis comfortabeler maken of uitbreken uit je

het eind van het lijden.

gevangenis zijn twee verschillende dingen. Dat vond er

192

193

in deze vrouw plaats: iets diep van binnen werd wakker;

een diep verlangen was w levend in haar, dat ze niet kon
sterven. Ze moest eerst weten wie ze was.
In deze periode zei mijn tante tegen de vrouw: 'Ik
weet precies met wie je wu moeten praten.' Ik had op dat
moment nog maar een paar jaar onderricht gegeven, en
ik werkte nog in een machinewerkplaats bij mijn vader.
Mijn tante belde op en verrelde me het verhaal van deze
vrouw. Ik zei: 'Ja, ik moet met haar praten. Breng haar
meteen hier.' Dus mijn tante zette de vrouw in haar auto
en bracht haar naar de werkplaats. Ik zette twee stoelen
midden in de werkplaats neer, midden op de dag, en we
spraken een tijdje.
Ze zei: 'Ik moet met je praten.'
Ik zei: 'Ok. Waar moet je met me over praten?'
Zij zei: 'Ik sta op het punt te sterven. Ik weet niet
wanneer het zal zijn, maar ik voel dat het elke dag kan
gebeuren. Maar ik kan nog niet sterven, want ik weet nog
niet wie ik ben. Ik heb een lang leven gehad en toch weet
ik nog steeds niet wie ik ben.'
Ik zei: 'Je bent bij de juiste persoon gekomen.' Ik zei:
'Laten we dan maar direct beginnen. Je hebt toch niet
veel tijd?'
'Ok,' zei ze.
Ik vroeg haar: 'Kun je je hele verleden in n keer laten
vallen? Kun je maken dat je in n keer ziet dat alles wat
was, alles wat je je ooit verbeeld hebt, nu niet meer aanwe
zig is? Kun je echt volkomen in dit moment komen?'
En ze gaf een heel eerlijk antwoord. Ze zei: 'Ik weet
het niet.'
194

Ik zei: 'Schiet dan maar op,' en dat was het gesprek. Ik

ben meestal niet zo direct tegen iemand. Ik zet iemand
meestal niet onmiddellijk op die manier voor het blok,
maar we wisten allebei dat ze ging sterven en niet veel
tijd had, daarom was er eigenlijk geen tijd voor een heel
proces. Dat was een groot voordeel voor haar, want uit
eindelijk is het je bewust worden van de realiteit en

aan

het eind van het lijden komen in feite geen proces. Het
is heel moeilijk voor mensen om dit te beseffen en waar
lijk gestalte te geven. Het gaat om bewustwording. Het is
geen proces waarbij je 's nachts slaapt en dan 's ochtends
wakker wordt. Of je slaapt of je bent wakker. En w is het
ook met spiritueel ontwaken. Of we zijn in slaap binnen
de droomwereld van onze geest, of we zijn wakker bin
nen de ware wereld van realiteit.
Ik zag de vrouw verscheidene malen in de anderhalve
week daarna; op een zeker moment hoorde ik dat ze weer
zieker werd en dus zocht ik haar op. Zo zeker als wat
lag ze weer in bed, met heel weinig energie, maar ze had
een volmaakte, vurige, verzaligde glans in haar ogen. Ik
hoefde het haar niet eens te vragen. Ik zei alleen: 'Je bent
er achter, nietwaar?'
En ze zei: 'Ja, dat ben ik,' en ze glimlachte alleen.
Haar man kwam binnen en hij zei: 'Weet je, de afgelo
pen week heeft ze onze hele familie en de buren getroost!
De buren kwamen op bezoek, klaar om haar 'vaarwel' te
zeggen, maar ze heeft hen getroost. Ze vertelde hen dat
alles goed zou zijn.' Hij zei: 'Het is heel anders nu. Eerst
probeerden we haar te troosten en nu troost ze ons. Is dat
niet vreemd? Wat is er met haar gebeurd?'

195

Anderhalve week daarvoor was dit iemand op haar sterf

er geen morgen is, wanneer verslaafd blijven niet meer

bed en in slechts een paar korte dagen was ze tot stilstand

mogelijk is, geen optie meer, dan wordt er opgehouden.

gekomen. Waarom? Omdat ze helemaal geen tijd had. Ze

Dan stappen we buiten de tijd.

had geen tijd voor een proces. Ze h ad geen tijd om iets

uit te zoeken. Ze had geen tijd om zich voor te bereiden.

Tijd is de grootste barrire voor verlichting

De tijd om te ontwaken was nu en de tijd om haar hele

Verbeeld je eens even dat er geen tijd is. Laat morgen

moeilijke leven los te laten was nu en ze deed het. En

even los. Hoe zou het zijn als lijden morgen niet mogelijk

deze geweldige vrouw deed dus in wezen waar ik bijna

was- dat vandaag, of dit moment, alles was wat je had en

vijf jaar over had gedaan. Ze was in staat om eindelijk los

je niets anders had dan vandaag?

te laten.

Plotseling zou je met volkomen andere ogen naar je hele

De waarheid is dat verlichting zelf geen proces is. Er

bestaan kijken. Kijk eens of je kunt voelen wat het is om

is sprake van een proces in de zin van de manier waarop

alleen nu te bestaan. Kijk hoe het is om morgen, en gis

we de verlichting tot uiting brengen, maar in werkelijk

teren, volkomen uit beeld te laten.

heid is ontwaken en aan het eind van ons persoonlijk

Sommige mensen zijn bang dat dit zou leiden tot ge

lijden komen niet iets dat tijd kost. Dit feit kunnen men

voelens van wanhoop of moedeloosheid. Ze schoppen en

sen heel moeilijk vatten. Ze zeggen dan: 'Maar Adya, het

schreeuwen tegen het idee: 'Ik zou het niet kunnen! Dar

kost wel tijd. Het kost echt tijd.' Ik ben erachter geko

zou vreselijk zijn!' Maar als je je wanhopig, moedeloos

men, nadat ik duizenden mensen in de hele wereld heb

of gedeprimeerd voelt door dit idee, komt dat doordat

ontmoet, dat wie nog steeds lijdt, zegt dat het tijd kost;

je morgen nog niet hebt ver wijderd. Omdat die moede

maar wie verlicht is, zegt duidelijk dat het niet zo is.

loosheid alleen een idee is dat morgen hetzelfde zal zijn

Daar is dus sprake van een zeker conflict, want ons

als vandaag. Ben je in staat iedere notie van morgen weg

ego, onze geest, het kleine zelf dat we willen beschermen

te nemen, voor een ogenblik slechts? Is het echt mogelijk

- dat bestaat alleen in de tijd. Het is zelfs afhankelijk

op te houden en toe te geven dat je niet eens weet hoe je

van tijd. Ons idee van onszelf, van wie en wat we zijn,

moet ophouden? Niemand weet hoe hij moet stoppen.

kan alleen voordeven in de tijd. We zeggen vaak tegen

Niemand heeft ooit geweten hoe te stoppen. Vertel jezelf

onszelf: 'Misschien hou ik morgen op met drinken. Mis

de waarheid: je weet niet hoe. Niemand weet hoe te stop

schien hou ik morgen op met die drugs,' maar wat mor

pen. Niemand weet hoe hij niet moet lijden. Niemand

gen gebeurt komt niet. Dagen, weken, maanden en jaren

weet hoe hij moet ontwaken.

gaan voorbij, maar morgen is slechts een herhaling van

Dit zijn allemaal vanzelfsprekende waarheden. Ieder

vandaag. Alleen wanneer iemand op het punt komt dat

een kent deze waarheden als hij ze ziet, maar wie wil ze

196

197

kennen? W ie wil weten dat hij niet weet hoe niet te lij
den? Wie wil weten dat hij niet weet hoe te ontwaken?
Maar als je het tot je door laat dringen, als je het echt tot
je door laat dringen - zoals een verslaafde de wetenschap

dat hij niet weet hoe te stoppen binnenlaat -wat gebeurt

Ware autonomie

er dan? Zie eens of je stoppen echt kunt proeven, al is het

maar even. Wanneer je stopt, lijd je dan? Of verdwijnt
het lijden op het moment van stoppen?
Je geest zegt misschien: 'Het is nu gestopt, maar hoe
zal het morgen zijn?' Dat betekent dat je niet volledig tot
stilstand bent gekomen, want in totaal tot stilstand ko
men zit sterven. Iets sterft er voordat jij sterft. Wat je bent
kan niet sterven, maar het idee van jezelf is bestemd om
te sterven. Er is absoluut niets dat de plaats inneemt van
echt stoppen en sterven voordat je sterft. Dit is geen fysiek
sterven waar ik over praat. Dit is een sterven van wie je

oen ik op mijn negentiende of twintigste aan mijn

spirituele zoektocht begon, had ik het idee dat wan

denkt te zijn, van je verleden en je toekomst. Dat bestaat

neer ik er eindelijk achter kwam wat werkelijkheid was,

allemaal alleen in de verbeelding. Nu is er altijd en alleen

wanneer ik de verlichting vond waar ik naar zocht, dat

vrijheid en vrede. De vraag is: Is dat wat je werkelijk wilt?

het dan het einde was. Ik stelde me voor dat verlichting

het doel en eind van alles was. Wat ik voornamelijk in
spirituele literatuur had gelezen en in spiritueel onder
richt had gehoord, versterkte dit idee dat als je eenmaal
verlichting bereikt, het eigenlijk voorbij is. Je bent zover
gegaan als het spirituele leven je kan brengen. Wat ik ont
dekte was echter heel iets anders.
Toen ik eenmaal bewust begon te worden, en toen ik
eenmaal een gevoel begon te krijgen van wat sommige
spirituele richtingen soms 'verlichting' noemen, was
mijn ervaring er een waarin ik me heel vrij en heel open
voelde. Het leven was niet meer zo'n intimiderende ge-

198

199

beurtenis die zich buiten mijn eigen wezen afspeelde.

autonomie meestal als een vorm van afgescheidenheld

Zoals ik al zei, was mijn idee van spiritualiteit dat ik

beschouwen. Dit is niet mijn realisatie. Mijn realisatie

tot het punt van verlichting of vrijheid zou komen en

was dat onze ware autonomie ontstaat uit het kennen

dat dit het doel zou zijn. Ik ervoer die vrijheid vrij lang.

van eenheid, van een zijn. Zelfs bij de realisatie dat alles

Maar na een paar jaar begon ik te voelen dat zich iets

werkelijk een is-zelfs daarbij- is er nog steeds het men

anders roerde, en dit droeg een gevoel van 'iets is niet

selijke element, er is nog steeds deze mens die in tijd en

compleet'- ook al voelde alles in mijn ervaring heel en

ruimte geboren is. Ik realiseerde me dat de uiteindelijke

onverdeeld. Om dan dit gevoel te hebben dat iets niet

bestemming van deze persoon, geboren in tijd en ruimte,

helemaal klaar of compleet is, was heel vreemd. Wan

niet alleen is om deze verlichting te verwezenlijken, maar

neer we dat gevoel hebben interpreteert ons denken het

dat het een heel ander doel heeft. De verlichting maakt in

meestal alsof er nog iets is dat ik moet vinden, dat er

feite een andere beweging van het bewustzijn mogelijk.

iets is waar ik naar moet zoeken, iets dat niet helemaal

Deze andere beweging van het bewustzijn is niet echt een

begrepen is. Maar dit gevoel van zeer subtiele onvolle

ontwaken uit onze menselijkheid, ontwaken uit tijd en

digheid leek daar helemaal niet op. Het was meer zoals

ruimte, ontwaken uit een individuele identiteit. Het is

een intutief weten dat er nog meer zou komen - niet

bijna het tegenovergestelde: Geest neemt gestalte aan en

perse meer vrijheid of meer verlichting of meer van wat

ontdekt deze ware autonomie.

dan ook in het bijzonder, maar er was nog een laag van
ontwikkeling die ik nog niet begreep.

De unieke bloei van een individueel leven

En toen, beetje bij beetje begon het zich te openbaren.

Om te illustreren wat ik met ware autonomie bedoel, zal

Ik begon te beseffen dat onze spirituele ontwikkeling niet

ik het voorbeeld gebruiken van twee van de spiritueel

echt een doel heeft dat 'bewustwording' of 'verlichting'

werkelijk groten uit onze geschiedenis: Jezus en Boed

heet. Er is geen eindpunt. Spiritueel ontwaken of verlicht

dha. We zien Jezus en Boeddha meestal als degenen die

worden is in werkelijkheid iets waardoor er nog een be

hun aangeboren eenheid met het bestaan kenden. Bij Je

weging kan plaatsvinden- en nog een en nog een en nog

zus is het zijn eenheid met God; bij Boeddha is het zijn

een. Spirituele verlichting is de basis van waaruit een ge

verlichting of zijn eenheid met alles. Maar dit is niet de

heel nieuwe beweging van Geest ontstaat, en die nieuwe

belangrijke realisatie van deze verlichten. Er is nog een

beweging die voortkomt uit ons eigen gevoel van vrijheid

reden waarom we hen op onze altaren zetten en waarom

is wat ik 'ontwaken tot onze ware autonomie' noem.

zo veel mensen hen aanbidden en hun onderricht volgen.

Ik realiseer me dat dit misschien vreemd klinkt in de

Wat ik nu wil suggereren is dat het niet alleen is dat ze

context van het onderricht over verlichting, omdat we

hun eenheid met God of hun eenheid met het bestaan

200

201

realiseerden, maar beiden ontdekten op hun eigen unieke

we hem ontdaan van alles wat hij werkelijk lijkt te zijn

manier hun ware autonomie.

geweest. Wanneer we over het leven van Jezus lezen- wat

Jezus is daar een groot voorbeeld van. Hij was iemand

hij deed, hoe hij zich gedroeg, hoe hij zich door de wereld

die echt 'in zijn eigen twee schoenen' stond, zoals mijn

van tijd en ruimte bewoog- zien we iemand die zich niet

lerares placht te zeggen, wat wil zeggen dat hij zelf zijn

conformeert aan onze conventionele ideen over wat het

leven innam. Hij belichaamde zijn mens-zijn op zo'n ma

betekent om verlicht te zijn. Toch was Jezus een uiterst

nier dat het hem niet afgescheiden maakte; integendeel,

dynamische persoonlijkheid, iemand met grote kracht

het maakte dat Geest zijn leven als mens heel bewust in

die totaal niet bang was om Geest zich door hem te la

nam. Dat gaat gepaard met een zekere autonomie: het is

ten manifesteren zoals Hij wilde, en dat is eigenlijk wat

bijna alsof het leven daardoor op een volkomen unieke

ware autonomie is. Er is een manier waarop het leven

manier kan bloeien. Iemand als Jezus was dus niet het re

zich door ieder van ons probeert uit te drukken, maar het

sultaat van een hele reeks anderen voor hem. Hij was niet

kan het maar moeilijk op een duidelijke wijze doen wan

de vanzelfsprekende toevoeging aan wat er eerder was.

neer we met de staat van egobewustzijn gedentificeerd

Hij belichaamde eerder een radicale breuk met het ver

zijn. Die energie wordt vervormd en ingeperkt door heel

leden. Hij introduceerde een geheel nieuwe openbaring

bekende, oude patronen die zich steeds herhalen. Jezus

- iets buitengewoon unieks en heel dynamisch.

ontwaakt tot een natuurlijke vrijheid, en het was die vrij

In conventionele termen stelde Jezus zijn 'missie in het

heid die het leven, of Geest, in staat stelde te bloeien en

leven' aan de orde. Ons ego beschouWt missies meestal als

zich op een totaal nieuwe manier uit te drukken. Dit is

'waartoe we bestemd zijn' of 'wat we geacht worden te

wat mensen intutief en onbewust aanspreekt. En dit is

doen,' wat grotendeels een mentaal gevormd idee is. De

de reden waarom mensen Jezus op altaren hebben gezet

ontdekking van je ware autonomie is niet iets dat het ego

en zich door de eeuwen heen aan hem gewijd hebben.

of het denken doet. Het is in feite een zeer creatieve en

Dit is ook met Boeddha gebeurd. Boeddha kreeg zijn

nieuwe bloei van het bestaan. Het was de bereidheid van

grote verlichting onder de bodhi-boom- zo luidt het ver

Jezus om die unieke uiting van eenheid in zijn leven he

haal - en toch bleef Boeddha daar niet de rest van zijn

lemaal tot uitdrukking te brengen, om te leven naar die

leven in de een of andere grootse staat van kalmte en ge

unieke uitdrukking van God, in de vorm, die zo transfar

lukzaligheid zitten. Hij leidde een heel dynamisch leven

merend was.

waarin hij onderricht gaf en iets heel nieuws naar voren

Sinds de tijd dat hij leefde hebben we van Jezus een

bracht, iets dat mensen nog niet eerder hadden gehoord.

projeetie gemaakt van wat we hopen dat een verlicht mens

Het was een nieuwe manifestatie van Geest in tijd en

die God gerealiseerd heeft zou zijn. En daardoor hebben

ruimte. Het was die bereidheid om te zijn wie hij was

202

203

- niet alleen in zijn essentie, maar ook in zijn mense

als die persoon de kerk in liep en letterlijk de tafels omver

lijke uitdrukking- die ons echt boeit en door alle eeuwen

schopte? Is dat iemand waar we eerbied voor rouden heb

heen tot ons spreekt.

ben? Is dat iemand die we heilig rouden vinden en door

Het is belangrijk om in te zien dat geen van deze fi

God genspireerd? En toch zegt het verhaal dat Jezus iets

guren zich door het leven bewoog zoals wij het ons vaak

deed dat daar heel erg op lijkt. Wat we zien is Jezus als

voorstellen. Ik heb films gezien, spirituele epossen, over

mens, iemand die zelfs boos kon worden.

het leven van Jezus; die schilderen Jezus vaak af als een

Bijna elk verhaal over de grote religieuzen, de spiri

zeer heilige figuur die over water loopt en wonderen ver

tuele genien, is van de meeste menselijkheid ontdaan.

richt. Ze laten iemand zien die bijna bovenaards is. En

Zoals Boeddha traditioneel wordt afgeschilderd, merken

toch, wanneer we het verhaal lezen over Jezus hoe hij echt

we niet echt dat Boeddha werkelijk moeilijke momenten

was, geeft dat een heel ander beeld. Jezus was iemand die

heeft, zoals erg emotioneel zijn, of heel wanhopig. Een

door het leven ging op een manier die totaal in strijd was

zeer algemeen motief in alle religies is om heilige figuren

met de spirituele normen van zijn tijd. Hij vond zijn

als bijna bovenaards af te schilderen. Maar het sterke punt

leerlingen onder vissers en kooplieden; hij koos ze niet

van het verhaal over Jezus zijn de zeer menselijke en heel

uit de adellijke stand. Hij ging om met mensen die niet

heftige emoties die hij had. Toen hij een keer in de Tuin

per se spirituele of vrome zielen waren, maar eerder heel

van Gethsemane was, kreeg hij een voorgevoel van zijn

gewone arbeiders die hij als zijn belangrijkste discipelen

lot om gekruisigd te worden. Toen hij dat zag, smeekte

koos.

hij God letterlijk om te proberen of hij daaraan kon ont

Wanneer we zijn levenswijze onder de loep nemen,

komen, of zijn lot op de een of andere manier veranderd

zien we hem eten en omgaan met mensen van de straat,

kon worden. Dit is niet iets dat je zou verwachten van je

tijd doorbrengen met hoeren, met mensen die de wet

heilige. Jezus wist dat hij een lot te dragen had. Hij wist

hadden overtreden, en met mensen die hun man of

dat hij bepaalde dingen moest doormaken, en hij wist,

vrouw hadden bedrogen. Hij gaf feesten waar mensen

omdat Geest zich had gemanifesteerd als mens, dat hij

bijeen kwamen en feest vierden; ze dronken wijn en bij

rowel menselijk als goddelijk was.

tijd en wijle werd hij bijzonder kwaad. Het bekendste

voorbeeld van Jezus' boosheid is toen hij de tafels van de

De bereidheid om zijn leven aan te gaan

geldwisselaars vlak voor de tempel omver schopte. Ik heb

Mens zijn betekent ook ons aan zeer menselijke erva

vaak gedacht: Ik vraag me af wat er nu in een kerk zou

ringen bloot te stellen. De kracht en het karakter van

gebeuren als iemand geld rou verdienen op een manier

iemand als Jezus worden niet vereerd omdat hij nooit

die iemand zoals Jezus niet goedkeurde. Hoe zou het zijn

bang of gefrustreerd was Hij wordt vereerd omdat hij,

204

205

ook al bevond hij zich soms in een moeilijk parket en

zo transcendent zijn dat we letterlijk van het leven verlost

daardoor soms heel wanhopig was, zijn lor toch droeg tot

zijn. maar op een bepaald moment zien we in dat dit een

het einde. Hij was niettemin een heel autonoom mens.

betrekkelijk onvolwassen idee van vrijheid is. alleen een

Hij probeerde niet aan zijn leven, uit zijn bestaan te ont

onvolwassen idee van vrijheid wordt bepaald door waar

snappen. Hij probeerde niet naar binnen te gaan in een

we vrij van zijn. Een iets rijper idee, dat zich ontwikkelt

meditatieve staat, die ervoor zou zorgen dat hij nooit de

en in ons groeit naarmate we spiritueel rijper worden, is

ups en downs van een leven als mens en van menselijke

niet de vrijheid

zaken zou hoeven te voelen. En door zijn ervaringen als

het als volgt beschouwen: zijn we vrij genoeg en open

van,

maar de vrijheid

om.

We kunnen

het leven tegemoet te treden? Een vrijheid,

mens was hij in staat iets heel buitengewoons te manifes

genoeg

teren, een heel bijzonder leven, een leer die heel uniek en

groot genoeg om het leven te leven, om echt 'in je eigen

dynamisch was.

schoenen te staan,' om de grond waarop je staat echt in

om

Als mens geboren te zijn, deze bepaalde gedaante

te nemen? Ook al zijn we niet afgescheiden, ook al is

aannemen, berekent uitgedaagd worden. Zelfs voor de

het hele universum in ons vervat, er is nog steeds een

verlichten verloopt het leven niet altijd gladjes. Zoals ik

menselijk element, een individu met het vermogen Geest

mensen graag voorhoud krijg je, zelfs wanneer de verlich

de wereld in te laten stromen. We kunnen ons daarvoor

ting komt, zelfs wanneer je de aangeboren en natuurlijke

openstellen of er voor terugdeinzen.

vrijheid van bestaan realiseert, daarmee geen vrijgeleide

Onze hele spirituele reis lang ontdekken we, vaak zon

voor het leven. Het betekent niet dat je nooit iets moei

der het te weten, wat onze ware autonomie is. Wanneer

lijks doormaakt. In tegendeel. Hoe bewuster we worden,

mensen mij bezoeken vertel ik hen dat het essentieel is

hoe vatbaarder we vaak zijn voor de steeds complexere

dat ze autonoom worden, niet aan het eind van het spi

situaties die het leven ons voorschotelt, naarmate ons

rituele proces, niet aan het eind van de een of andere

vermogen om onze spirituele essentie te accepteren en re

gebeurtenis met de naam 'spirituele bewustwording' of

belichamen groeit. Zodat het leven kan reageren op die

'verlichting', maar helemaal aan het begin.

groei en dat ook doet, en in veel opzichten vaak steeds

meer van ons eist.

Een van de dingen die we allemaal doen wanneer we

spiritueel onderricht ontvangen, vooral onderricht dat

Dit hebben veel mensen niet in gedachten wanneer

we niet echt begrijpen, is dat we afstand doen van onze

ze aan spirituele vrijheid denken. In het algemeen lijken

eigen autoriteit. Die proberen ze aan mij over te dragen,

veel mensen her idee te hebben dat ik ook over spirituele

en ik zeg vaak tegen hen: 'Nee, dat mag je niet doen.'

vrijheid had, en dat is dat vrijheid bepaald wordt door

Je mag dat niet doen, ook niet aan het begin, wam den

waar we vrij van zijn. Met andere woorden, we kunnen

ken dat we mee kunnen rijden op het succes van een

206

207

spirituele leraar is een enorm waanidee. Zo werkt het

Onze voorkeuren spelen geen rol in het spirituele leven

niet. Om bewust te worden, om erachter te komen wat

In dit proces van ontwaken en tOt onze eigen ware auto

verlichting is, om het eind van het lijden te bereiken,

nomie komen raak je heel gemakkelijk uit balans. Soms

wordt van ons de bereidheid gevraagd om onze plaats

eigenen we ons meer autonomie toe dan we al kunnen

in dit leven in te nemen, om ons onze incarnatie toe

behappen. Mijn lerares stuurde me eens naar een ande

te eigenen, zonder die te begeren of ons ermee te iden

re leraar om mijn eerste zen retraite te doen, omdat ik

tificeren. We moeten een manier vinden om trots op

had gezegd dat ik een traditionele retraite wilde doen.

en overtuigd van onszelf te zijn, maar zonder te zeggen

Ik pakte dus mijn koffer en reed naar een zen tempel in

'Kijk mij eens!' of 'Alleen van mij!'. Staan voor je eigen

Sonoma, in Californi. Deze lag boven op een berg, en ik

geestelijke onafhankelijkheid is niet alleen maar iets dat

vond het heel spannend om daar te zijn! Ik had verwacht

aan het eind van de spirituele zoektocht gebeurt. Het is

daar een aantal jaren te blijven, en nu was ik in deze zeer

vanaf het begin noodzakelijk.

traditionele zen tempel en ik stond op het punt aan mijn

Een manier om vast te stellen of een spirituele leer goed

eerste zen sesshin, ofwel retraite, te beginnen. Ik wist dat

werkt of niet is door te zien of die je helpt naar je eigen in

zen retraites erom bekend stonden heel streng en hard te

nerlijke wijsheid te luisteren. Die vertelt je of je een beetje

zijn. Het schema was dat we ten minste negen keer per

uit balans bent, een beetje teveel naar links of een beetje

dag moesten mediteren, elke dag, en op de laatste dag

te veel naar rechts uit het pad. Een waarachtige spirituele

ook de hele nacht. Ik keek met bijna mythische blik naar

leer ontneemt nooit iemand zijn autonomie; hij vraag niet

deze sesshin door alle verhalen die ik had gehoord over

van ons om ons verstand weg te geven. Ja, klamp je niet

wat er in dergelijke retraites gebeurt.

vast aan je oordelen, blijf niet steken in je beperkte opvat

Ik zal nooit het eerste privgesprek met de leraar ver

tingen, maar sta ook je eigen autoriteit niet af, want er

geten. Hij vroeg me hoe ik mediteerde en dat vertelde

zit in iedereen iets, zelfs aan het begin van hun zoektocht

ik hem. Ik vertelde hem hoe ik hoofdzakelijk in stilte

naar vrijheid, dat zich baseert op waarheid, een inttiitief

zat en min of meer mijn eigen innerlijke leiding volgde

idee van wat echt is of niet. Het is aanvankelijk misschien

voor wat me het juiste leek om te doen. Toen ik hem dit

moeilijk te vinden, maar een goede spirituele leer helpt je

uitlegde, keek hij heel streng naar mij en zei: 'Je bent hier

om je te richten op je eigen waarheid- om kalm te worden

niet gekomen om te doen wat jij wilt doen. Je kwam hier

en zo intens en bereidwillig te luisteren dat je de manier

opdat ik je kon leiden. Wat wil je nu eigenlijk?

waarop het leven in je doordringt letterlijk kunt gaan voe

Ik weet nog dat ik tamelijk onthutst was. Bij mijn al

len. Dat is je innerlijke wijsheid. Dat is je innerlijke leraar,

lereerste ontmoeting met de leraar trok hij een lijn tussen

en het is het begin van je ware autonomie.

ons beiden en zei eigenlijk: 'Jouw ego speelt hier geen

208

209

rol.' Ik was geschokt, want ik had hem lezingen horen

zei: 'Nou je, dat is eigenlijk heel saai, en ik merk dat ik

geven en toen was hij heel lief en vriendelijk en warm.

steeds afdwaal, nog voordat ik bij 'tien' ben.'

Nu stelde hij bij onze allereerste ontmoeting een eis aan

Hij zei: 'Dat is heel natuurlijk. Maak je daar geen zor

mij. Ik dacht er een paar seconden over na en besefte dat

gen over. Wanneer je afdwaalt, begin je gewoon weer bij

hij gelijk had. Ik was hier niet helemaal naartoe gekomen

'een'; maak je geen zorgen. Laat het maar los,' en dat zou

om gewoon alles te doen zoals ik dacht dat het moest.

ik doen.

Dat had ik thuis ook kunnen doen. Ik had kunnen blij

Een paar dagen later, toen de retraite geindigd was,

ven waar ik was en het kunnen doen zoals ik wou. Ik zei

ging ik naar huis en ik besloot dat ik de meditatie die hij

dus: 'Ik denk dat ik hier zal luisteren. Ik doe maar wat u

me geleerd had zou blijven doen. Na een paar maanden

aanraadt.'

schreef ik hem een brief waarin ik zei: 'Ik heb deze me

De leraar vertelde me over een meditatiemethode die

ditatie die u me vroeg te doen, gedaan en ik zal die met

heel saai klonk, helemaal niet interessant. Ik moest van

alle plezier blijven doen als u denkt dat ik dat moet doen,

hem bij elke uitademing tellen, eerst 'een', en dan bij de

maar ik heb het gevoel dat ik het tellen van de ademha

volgende 'twee,' en bij de volgende uitademing 'drie', tot

lingen best zou kunnen loslaten. Ik weet niet of dit het

ik bij 'tien' was gekomen, en dan moest ik weer bij 'een'

juiste is of niet, maar het is mijn gevoel dat het misschien

beginnen. Hij wilde dat ik op een streng bepaalde manier

goed voor me is om gewoon stil te zijn in plaats van mijn

ging zitten, met mijn rug rechtop, mijn schouders naar

ademhalingen te tellen.' Aan het eind van de brief schreef

achteren, mijn kin ingetrokken en mijn handen in een

ik: 'Maar als u denkt dat het niet het juiste is, laat me dat

zogenoemde mudra, een specifieke meditatieve houding

dan weten,' en ik verstuurde hem.

van handen en vingers. Het leek allemaal vrij technisch,

Een week later kreeg ik een brief terug. De leraar had

maar ik had besloten dat ik hier was gekomen om te zien

een snel commentaar in de marge van de brief geschreven

wat deze man mij kon leren, dus volgde ik zijn aanwijzin

waarin hij zei: 'Dat klinkt goed, wat mij betreft. Dat is

gen op.

ok. Doe het zo maar.' Het was mijn eerste inzicht in wat

Na drie of vier dagen had ik weer een ontmoeting met

het was om een echte relatie met een spirituele leraar te

hem, en weer vroeg hij hoe mijn meditatie ging. Hij liet

hebben. Wat hij op onze eerste ontmoeting deed was be

me op een kussen zitten, omdat hij mijn lichaamshou

langrijker dan het feit dat hij me een bepaalde meditatie

ding wilde zien. Hij wilde zien hoe ik mijn handen in

methode had gegeven. Er gebeurde toen iets dat eigenlijk

mudra hield. Hij keek er naar en bracht enige verbeterin

veel meer betekenis had. Hij vertelde in wezen zonder het

gen aan. En we praatten een beetje, en hij vroeg me naar

rechtstreeks tegen me te zeggen, dat mijn ego, mijn voor

mijn ervaringen met het tellen van de ademhalingen. Ik

keuren, geen rol speelden in het spirituele leven, dat hij

210

211

zich niet zou laten leiden door de wensen en verlangens

Ware autonomie laten bloeien

van mijn ego, dat onze relatie daar niet op gebaseerd zou

Hoe vinden we onze ware autonomie? Het is belangrijk

zijn. Hij trok een streep in het zand. Maar toen ik mijn

te bedenken dat autonomie niet hetzelfde is als afgeschei

ego een beetje liet varen en begon te luisteren naar wat

denheid. Het heeft er zelfs niets mee te maken. Ware au

hij te zeggen had, kreeg ik ingevingen en leiding van mijn

tonomie gaat niet over 'mij' als ego; het gaat over het

innerlijke leraar. Op dat moment begon hij de autoriteit

leven zelf. Het is Geest die vorm heeft aangenomen, die

die hij op onze eerste ontmoeting had weggenomen, te

een menselijk leven bewoont, en die opstaat in die vorm.

rug te geven. Het was heel deskundig en heel wijs. Een

De paradox is dat we in de eerste plaats vaak ontwaken

echte leraar zal altijd proberen jou je autoriteit zo gauw

uit vorm. We realiseren ons dat we niet bepaald kunnen

als je die kunt ontvangen- en zonder dat je weer van je

worden door ons lichaam, onze geest, ons ego en onze

zelf bezeten en egocentrisch wordt - terug te geven.

persoonlijkheid. Daarom is de term 'ontwaken' zo in

Wanneer mensen voor het eerst bij me komen, vertel

structief: we worden letterlijk wakker uit de identiteit, uit

ik hun altijd dat ze eerst de ware autonomie en ware au

wie we denken te zijn. We ontwaken ook uit alle ideen

toriteit in zichzelf zullen moeten vinden. Ik zal hen met

die de cultuur in ons gevestigd heeft en alle emoties waar

alle plezier helpen die te vinden, want je raakt gemak

aan we verslaafd zijn geworden.

kelijk de weg kwijt. Maar het is belangrijk om te weten,

Er zijn voor ons veel dingen om uit te ontwaken, maar

in het spirituele leven, dat je ieder idee om totaal afstand

daarmee is de spirituele reis niet voltooid. We worden

te doen van je autoriteit, om afstand te doen van je ver

echt wakker, bijna als een proces van omhoog en naar

antwoordelijkheid voor jezelf en die aan een spirituele

buiten. De energie van binnen gaat omhoog en naar

leraar geven - of aan wie dan ook - los moet laten. Wat

buiten. Wat er uiteindelijk gebeurt is dar dezelfde ener

echt belangrijk is, is dat we het vermogen hebben om

gie, datzelfde bewustzijn, daarna omlaag en naar binnen

ons open te stellen en te luisteren. Dat we het vermogen

komt. Ze zal zich anders bewegen. Ze zal weer omlaag

hebben om beschikbaar te zijn, om dingen te horen die

gaan en terug naar de vorm, terug naar ons mens zijn.

we niet gewend zijn te horen, om dingen op een nieuwe

Geest komt als het ware terug naar zichzelf- terug in het

manier te bekijken. Een spirituele leer hoort ons uit te

lichaam, terug in de geest, en terug in ons leven als mens.

dagen, onze opvattingen op de proef te stellen, onze ma

Daardoor begint hij zijn ware autonomie te beseffen en

nier van denken te tarten. Als zij onze opvattingen slechts

zich er bewust van te worden, een gevoel van bestaan dat

bevestigt, hebben we er echt niets aan, omdat dit onze

heel onafhankelijk is, en tegelijkertijd niet afgescheiden.

illusies van afgescheidenheid en superioriteit alleen maar

zal versterken.

212

Het is belangrijk dat we dit alles niet omkleden met

ideen, dat we niet een complete theorie of theologie

213

verzinnen over hoe Geest zich rou moeten manifesteren,

ingeslagen. Ik kan jullie eigenlijk niet vertellen waarom,

over hoe hij zijn ware autonomie wu moeten ontdekken.

maar ik reed op zandwegen en afgelegen bestrate wegen,

Want zodra we dat doen, zijn we weer bezig met denken

en om de een of andere reden- misschien was ik zenuw

en zijn we onze vrijheid en verlichte creativiteit kwijt.

achtig, wie weet?- raakte ik steeds de weg kwijt.

Natuurlijk hebben we nog altijd toegang tot ons den

Ten slotte vond ik de weg, per ongeluk leek het wel.

ken. Op deze manier is het denken een prachtig middel.

De eerste verrassing was dat deze zenlerares onderricht

Maar als we erdoor gebruikt worden, zullen we onszelf

gaf bij haar thuis! Ik had een tempel verwacht, monniken

snel weer in het web van egobewustzijn bevinden. We

in traditionele gewaden en de rest, maar hier was een ge

kunnen geen idee hebben van hoe het leven eruit zou

woon huis in de heuvels van Los Gatos. Ik parkeerde de

moeten zien, over hoe Geest zich zou moeten manifeste

auto aan de kant van de weg en ik liep de oprit op. Het

ren als ons leven, omdat al die ideen slechts voortbreng

was een heel vreemde oprit; ik kon er niet achter komen

selen van het verleden zouden zijn- iets dat we geleerd,

waar de voordeur van het huis was. De meeste huizen

gefantaseerd of verlangd hebben. Nogmaals, we vinden

hebben een duidelijke entree, een duidelijke voordeur,

onszelf terug in het onbekende- niet in het idee, maar

maar haar voordeur was niet aan de straatkant. Hij was

in de levende werkelijkheid van het onbekende. Het is de

eigenlijk naar binnen gericht, naar de oprit. Het kostte

tot deemoed gebrachte Geest, op zijn knien, met blote

me even om hem te vinden, want er was een aantal deu

voeten en verlost van het bekende.

ren. Ik wist niet eens dat het de voordeur was tot ik de

deurknop pakte en toen zag ik dat er een bord aan hing

De waarheid in jezelf vinden

waarop 'Zazen' stond, met een pijl in de richting van een

De eerste keer dat ik mijn lerares bezocht was een heel

hek. Ik liep het hek door, door de achtertuin, een paar

vreemde ervaring. Ik had haar naam achterin een boek

treden omhoog, een terras op en toen zag ik de glazen

gevonden en ik kon niet geloven dat er een kwartier bij

schuifdeuren in haar achtertuin.

mijn huis vandaan een zenlerares woonde. Wat een enor

Er waren maar twee mensen: een vrouw en een man

me bof om een zenmeester bijna om de hoek te hebben!

van middelbare leeftijd. Ik liep naar de deur, klopte, en

En ik herinner me het sterke gevoel van verwachting dat

ze deed open. Ze keek me aan en zei: 'Welkom.' Ze wees

ik had op de dag dat ik haar ging ontmoeten. Het was een

naar mijn schoenen, en zei me toen waar ik ze moest la

zondagochtend, want ze ontving haar leerlingen altijd op

ten. Ik schopte mijn schoenen uit naast de deur en ze zei:

zondagochtend. Ik reed door de heuvels van Los Gatos.

'0, nee, nee! Zet je schoenen alsjeblieft netjes recht.' Ik

Ik volgde de aanwijzingen die ze me had gegeven, maar

zette ze dus recht en liep de deur door. Wat ik toen niet

het zag er heel vreemd uit, alsof ik een verkeerde weg was

wist was dat ik mijn eerste onderricht kreeg. Door naar

214

215

mijn schoenen te wijzen en dat ik ze maar uitgeschopt

vinden. Telkens wanneer ik haar een vraag stelde, wees ze

had, en haar verzoek om ze recht te zetten, begon ze me

me naar binnen en zei: 'Wat denk jij?'

eigenlijk al iets te leren over mijn leven, om zorg te dra

Soms ging ik naar haar toe, in de war, en zei: 'Ik weer

gen voor mijn leven, om gewaar te zijn, om me bewust

niet zeker of ik wel zo goed mediteer. Kunt u me hel

te zijn wat ik deed. Zonder het te zeggen zei ze eigenlijk:

pen?'

'Wees je gewaar van je schoenen. Blijf bewust. Blijf wak

ker. Slaap nergens bij in.'

Zij zei dan: 'En wat doe je dan?' Dan zei ik wat ik
allemaal deed en dan zei ze: 'En, wat denk jij dat je zou

Daarna liep ik de keuken in, en ze wees naar de woon

moeten doen?' Dan zei ik zus of zo, en soms had ze wel

kamer. In de woonkamer was het meubilair grotendeels

een suggestie. Dan zei ze bijvoorbeeld: 'Misschien een

verwijderd, en er lagen kussens om op te mediteren. De

beetje meer zus of misschien een beetje meer zo.' Het was

ruimte was heel erg mooi en er stond een beeldje van

altijd maar een suggestie.

een boeddhafiguur aan het eind van de kamer. Thuis zit

Ze gaf anders onderricht dan de zenleraar in het re

ik op een donzige deken met een grote afbeelding van

traitecentrum waar ik een paar jaar later heen zou gaan,

een leeuw aan de voorkant. Ik was gekomen met die de

maar in wezen leidde ze me zachtjes naar mijn eigen au

ken opgevouwen en toen ik de hoek omging, de kamer

tonomie, mijn eigen autoriteit. Jarenlang vond ik het

in, en de prachtige kussens zag en een aantal mensen die

frustrerend dat ik nooit een echt eerlijk antwoord van

plaatsnamen in die kamer, keek ik naar mijn deken en

haar kreeg, ik dacht tenminste van niet. Wanneer ik haar

voelde me opeens het kind dat zijn dekentje meebracht

onder vier ogen sprak en bepaalde vragen over mijn spi

naar dit mooie meditatiecentrum. Ik voelde me zo ge

rituele leven stelde, verwees ze me altijd onmiddellijk te

geneerd dat ik naar een muur liep met de deken achter

rug naar mezelf, terwijl ik een mooi, duidelijk, precies

mijn rug en hem bij mijn voeten probeerde te laten val

spiritueel antwoord wilde dat ik met zekerheid kon ont

len zonder dat iemand het zag. Dit was ook een les: de

houden. Nooit gaf ze me dat - in al die dertien jaar niet.

les van nederigheid. Natuurlijk wist ik toen niet dat dit

Het duurde lang voordat ik besefte dat ze me hiermee

lessen waren; alleen achteraf gezien werd ik me daarvan

een groot geschenk gaf Ze stond erop dat ik de waar

bewust.

heid in mezelf vond. Ze weigerde me iets te leren waar

Ik nam mijn plaats in, de bel luidde en we begon

mijn geest zich aan vast zou klampen. Ze wees me alleen

nen te mediteren. Ik wist het toen niet, maar dat was het

maar dieper naar binnen en daardoor merkte ik dat ik

begin van een leerling-leraar relatie tussen mij en mijn

een vermogen ontwikkelde om naar mijn innerlijke stem

lerares van dertien jaren. Wat zij me in de dertien jaar liet

te luisteren en die te volgen en er achter te komen wat

zien was hoe ik bij elke stap mijn ware autonomie kon

waar en niet waar, wijs en niet wijs was.

216

217

Luisteren is de eerste stap

Dit geld zelfs wanneer we in een onbewuste toestand

Nogmaals, ik begreep toen niet wat mijn lerares deed, tot

van lijden zijn, wanneer we helemaal in de knoop zitten,

ik vele jaren later begreep dat ze me, meteen vanaf het

wanneer we in beroering, diepe droefheid, verdriet of de

begin, probeerde te helpen mijn ingeboren autonomie te

pressie verkeren. Hoe meer we vechten om uit een derge

ontdekken. Omdat ze weigerde me alle autoriteit te ont

lijke toestand te komen, hoe dieper we erin wegzinken,

nemen, bracht ze me steeds dieper naar mijn eigen waar

vreemd genoeg. Hoe meer we proberen het te begrijpen,

heid, opdat ik mijn eigen weg kon vinden. Dit is een van

hoe verwarder we onszelf maken, terwijl we eigenlijk

de ontnuchterende realiteiten van bewustwording, van

moeren gaan luisteren. Luisteren is de eerste stap naar

uit de staat van egobewustzijn tot je ware natuur komen:

her ontdekken van onze autonomie, een autonomie die,

niemand kan je predes vertellen hoe dat moet. Het is

als we dit zoeken naar geluk en vrijheid tot het eind vol

niet het volgen van een recept waardoor je verlicht wordt

brengen, op een dag volledig zal opbloeien tot iets dat we

als je gewoon naar je leraar luistert en precies doet wat

ons niet kunnen voorstellen. Maar aan het begin moet je

je gezegd wordt en verder niets, en nooit zelf nadenkt.

klein stapjes nemen, en de eerste manier is om echt diep

Zo werkt het niet. We moeten intutief iets in onszelf

te luisteren. Ontwikkel een gevoel voor waar je op moet

ontdekken, iets dat ons denken niet helemaal kan vatten.

letten, war je moet onderzoeken, naar welke aannames je

Meteen vanaf het begin moeten we op de tast en in het

nog eens moet kijken. Dit is slechts de eerste ontdekking

duister onze ware innerlijke wijsheid zoeken.

van een zekere autonomie. Er zullen fouten worden ge

Mijn lerares zei altijd: 'Het is alsof je een kussen zoekt

dat je midden in de nacht bent kwijtgeraakc. Je reikt achter

maakt en je zult verkeerde wegen inslaan, maar zo komen

we erachter waarin onze ware autonomie zit.

je hoofd, je handen vallen er precies op en je vindt het.' Ik

Het lijkt wel wat op het vinden van je evenwicht wan

begreep dit wel omdat ik in mijn slaap een paar keer mid

neer je leert fietsen. Niemand kan je leren hoe je dat moet

den in de nacht mijn kussen was kwijtgeraakt. Vaak word

doen. Men kan je suggesties geven, maar in wezen moet

ik wakker en altijd, ook al kan ik niets zien omdat het

je op eigen kracht wegrijden. Soms raak je uit balans en

donker is, strekt mijn hand zich uit en gaat regelrecht naar

val je bijna, maar anderen kunnen je opvangen zodat je je

het kussen. Met dergelijke gewone uitdrukkingen werd

geen pijn doet. Om onze ware autonomie te vinden, ons

mij geleerd erop te vertrouwen dat er in ieder van ons iets

innerlijk evenwicht zogezegd, moeten we echt luisteren

is dat de weg kan vinden. Wat we echt moeten doen is

- op een steeds dieper niveau. Wat probeert stilte je te

ophouden naar ons denken te luisteren. In plaats daarvan

vertellen waar je misschien niet naar luistert?

moeten we luisteren naar de stilte van binnen, zo luisteren

dat dit ons brengt voorbij wat we denken te weten.

218

Een andere manier om je ware autonomie te verken

nen is door het volgende onderzoek: wat weet je dat je

219

misschien niet wilt weten? Want we zijn allemaal wijzer

dan we voorgeven te zijn, en een groot deel van de tijd
ligt onze wijsheid erin dat we dingen weten die niet ge
makkelijk voor ons zijn, die ons niet uitkomen. Als we
daarnaar zouden luisteren, weten we dat ze ons dan uit
onze schuilplaats halen, ons dwingen met een situatie om
te gaan, of met een bepaalde emotionele toestand waarin
we verkeren. In laatste instantie is echte autonomie dat je
Geest volledig toelaat tot je mens-zijn en onverschrokken
bereid bent je aan deze vrijheid over te geven.
Er is een vrijheid om lief te hebben, een vrijheid om
betrokken te zijn, zelfs een vrijheid om gestoord te wor
den, en een vrijheid, ten slotte, die het leven in ons laat
bloeien, die Geest op een totaal onbekende manier door
ons heen laat stromen. Deze vrijheid is dermare onbe
kend dat je echt niet weet waartoe je voorbestemd bent,
zo druk ben je met het te zijn! Als iemand me de vraag
zou stellen: 'Adya, ben je erachter waartoe je voorbestemd
bent, wat je te doen staat, wat Geest werkelijk voorbe
stemd is via jou tot stand te brengen?' zou ik alleen maar
kunnen zeggen: 'Dit moment. Dit moment, en het vol
gende moment. En het moment daarop.'
Liefde als de vurige omhelzing van het leven

Onze autonomie wordt elk moment ontdekt. Daar is

een vurige omhelzing van het leven en van ons bestaan
voor nodig, want de ware uiting van onze spirituele na
tuur is liefde, en liefde is niet wat we denken. Liefde
is synoniem met deze vurige omhelzing van het leven.
Liefde is jezelf zien als alles en als iedereen, en dat zien

220

is niet voor je geest. Het is niet bedoeld voor je ego. Je

kunt nooit alles als n zien met je ego. Je kunt het al
leen vanuit je wezen zien.
Neem iemand als Jezus. Zijn leven was een uiting
van liefde - zowel in zijn ups als zijn downs, en in de
prachtige wonderen en de beproevingen. Het geheel was
's levens uiting van liefde, en mensen hebben meer dan
tweeduizend jaar baat bij dat verhaal gevonden. Jezus' le
ven was een geschenk, en het jouwe is net zo'n geschenk.
Het betekent niet dat je een grote leraar zult worden, of
dat je bekend zult worden. Het heeft niets te maken met
beroemd worden of in de geschiedenisboekjes komen.
Dat gebeurt misschien. En misschien gebeurt het niet.
Zolang jij het van belang vindt dat je herinnerd wordt of
belangrijk bent, heb je niet alles losgelaten. Als je er nu
eens achter kwam dat de manier waarop Geest zich door
jou wil manifesteren als een eenvoudig, gewoon mens is,
maar een mens met veel liefde, veel mededogen en grote
wijsheid? Misschien zou niemand je zelfs maar herken
nen. Niemand zou je als zodanig erkennen, maar dat zou
je gewoon zijn. Als het leven zich nu eens op die manier
door jou wilde manifesteren? Zou je dat goed vinden?
Zou je het toestaan?
Alleen ons ego en onze geest leggen dit hele begrip au
tonomie in egocentrische zin uit. Het is duidelijk dat het
iemand als Jezus of Boeddha niets kon schelen hoe men
sen hen zagen. Ze gaven er niet om herinnerd te worden.
Ze probeerden dat helemaal niet te bereiken. Ze waren
dynamische krachten van liefde en spirituele verlichting
in de wereld van tijd en ruimte. Ze hadden zich over-

221

gegeven aan de waarheid in ons allen, en hun leven was

pene te blijven, want juist vanuit die potentie ontwaakt

een wijding, uiting en belichaming van die realisatie van

er iets in ons dat vrij is van strijd en leed, dat in ieder van

liefde. Denk eraan, Jezus was niet bij iedereen geliefd.

ons heeft liggen wachten om zich te manifesteren. De

Zijn onderricht betekende zijn dood! Niet iedereen lag

grote wijzen van onze gezamenlijke geschiedenis hebben

aan zijn voeten. Verre van dat! Dus ieder idee over hoe

ons allen verteld dat wat zij gerealiseerd hebben voor ie

een verlicht leven eruit zou moeten zien is maar een idee,

der van ons bedoeld is, dat zij daarin niet uniek zijn. Het

maar een fantasie, en zolang we ons leven er anders uit

is niet iets dat zij bezitten. Het is iets waarvan zij beseften

willen laren zien dan het is, zijn we verloren. Het speelt

dat het in alles en iedereen aanwezig is, wam werkelijk,

zich alleen af in onze verbeelding.

het is niet jij of ik die bewust worden, het is het leven

De ware betekenis van ieder van onze levens is iets

dat heel dichtbij is. Het zit in iedere ademhaling die je

dat bewust wordt. Je leven wordt een uiting van dat wat
onuitsprekelijk, onverklaarbaar en ondefinieerbaar is.

doet. Het is de manifestatie van die stilte in je. Het is het

ongeborene dat zich elk moment geboren laat worden.
Er is geen 'hoe dan,' en er is niet zoiets als hoe het eruit
moet zien. Ik kan niemand leren hoe hij het moet doen.
Ik kan je alleen vertellen dat het mogelijk is. Je kunt het
voelen. Je hebt het je hele leven gevoeld. Je hebt altijd
geweten dat er iets is in jou dat ernaar gestreefd heeft
geboren te worden, nieuw en echt. Je weet dat er iets in
je is dat je verbeelding verre te boven gaat, dat geprobeerd
heeft eruit te breken en te zijn. Iedereen voelt dit van
binnen. Maar het leven toestaan zich zo uit te drukken,
met zoveel toewijding, vereist een echte overgave aan het
onbekende. We moeten zelfs de belangrijke realisaties of
verlichtingservaringen die we hebben loslaten. Zelfs de
grootste wijsheid die tot je komt, het grootste 'aha' was
bedoeld voor dat moment en alleen voor dat moment.
De uitnodiging aan ons allen is om in de geestesge
steldheid van een beginner te blijven, om altijd in contact
met het ongeborene, het niet-stervende en het ongescha-

222

223

10

Voorbij de wereld van tegengestelden

n onze tijd heeft er een wijze geleefd in India die Nis

argadatta Maharaj heette. Ik las een discussie die hij

met een vrouw had. Zij vertelde hem hoe ze de wereld

zag, het leed en de strijd, het geweld, de boosheid en de
hebzucht, en haar eigen innerlijke verwarring. Ze vroeg
hem hoe hij met die wereld omging en hij zei iets heel
verbazingwekkends. Hij zei: 'Dat is jouw wereld. Ik besta
niet in jouw wereld. Ik ken jouw wereld niet eens. In
mijn wereld bestaat dat allemaal niet.'
Ik was onthutst toen ik dit las. Ik dacht: 'Wat he
doelt hij ermee dat hij niet bestaat in die wereld, dat
zijn wereld iets anders is?' Het bracht een andere uit
spraak in herinnering die heel bekend is, waarin Jezus
zegt: 'Ik ben in de wereld, maar niet van de wereld.'
Dit is een gezegde dat er veel op lijkt. In deze beide uit
spraken wordt een diepe waarheid geopenbaard. Wat is

225

deze wereld waarvan Nisargadatta zei dat hij er niet in

waar hun bewustzijn werkelijk is, waar hun echte thuis

bestond, en waar Jezus naar verwees toen hij zei: 'Ik ben

is, is een andere wereld.

er in, maar niet er van?'

Het is van vitaal belang dat we deze twee werelden

Namudijk hebben ze het over onze wereld, die waarin

begrijpen. De conventionele wereld is de wereld van onze

de meeste mensen bestaan wanneer we onze ogen open

verbeelding- van dualiteit, van goed en kwaad. Dit is de

doen, ons leven leiden en met elkaar omgaan. Dat is de

wereld waarin wij ons het vaakst bewegen. Wanneer onze

wereld waarvan Jezus zei: 'Ik ben er in, maar niet er van.'

geest in deze relatieve wereld opereert, kunnen wij alleen

De wereld waar de meeste mensen in leven is de wereld

maar uitgaande van tegenstellingen, met het leven om

van relativiteit, van licht en donker, van goed en slecht,

gaan. De staat van egobewustzijn is bepaald door duali

van liefde en haat. Dit is de wereld waar de meesten van

teit- goed en slecht, juist en verkeerd, vorm en vormloos

ons in geboren worden: de wereld van tegenpolen. De

heid, Geest en materie. Dit is de bewustzijnstaat waarin

gemanifesteerde wereld om ons heen is zelfs niets dan de

we verkeren wanneer we met het ego gedentificeerd zijn.

wisselwerking tussen tegenpolen: van de nacht die dag

Het is de bewustzijnstaat waarin het altijd gaat om 'dit'

wordt, de dag die weer nacht wordt, van goed en slecht,

of'dat.' Het is er niet 'dit'

van moeten en niet moeten. Alles in de gemanifesteerde

ongelijk. Jij hebt gelijk of je hebt ongelijk.

en

'dat.' Ik heb gelijk of ik heb

wereld functioneert door dit komen en gaan van tegen

Er is een heel andere staat van bewustzijn, een staat

stellingen. Op een bepaalde manier zijn deze verschillen

van bewustzijn die niet de wereld van dualiteit is. Dit is

noodzakelijk. Het leven zelf zou niet zonder tegenstellin

de staat van bewustzijn die Jezus het 'Koninkrijk der He

gen kunnen bestaan, zonder dag en nacht, zonder in- en

melen' noemde. Het Koninkrijk der Hemelen is de staat

uitademen. Als je beter kijkt, zul je merken dat we in de

van bewustzijn die de dualiteit overstijgt, die zich niet

meeste mensen dezelfde tegenstellingen vinden: het goe

binnen de grenzen van de dualiteit bevindt. Als mens

de en het slechte, het juiste en het verkeerde, wat ik hoor

bestond Jezus natuurlijk wel binnen de wereld van dua

te doen en wat niet, wat ik me verbeeld dat zou moeten

liteit, maar zijn bewustzijn was duidelijk ergens anders.

gebeuren en wat er niet zou moeten gebeuren. Vanuit

Zijn bewustzijn was in het 'Koninkrijk der Hemelen,'

deze wereld van tegenpolen functioneert onze geest; zij

wat Boeddha

nirwana

noemde. Nirwana verwijst naar

verschaft ons een kader waarin onze geest kan werken.

het volledig vrij zijn van het 'rad van lijden' en het leven

Hoe kunnen deze wijzen dan zeggen dat dit niet de we

dat buiten de staat van egobewustzijn geleefd wordt in

reld is die voor hen geldt, niet de wereld waarin zij zich

totaal. Boeddha leefde, omdat hij het rad van lijden ach

eigenlijk bevinden? Ze functioneren misschien in deze

ter zich had gelaten, niet meer vanuit het perspectief van

wereld; ze bestaan er ogenschijnlijk misschien in, maar

gelijk en ongelijk, goed en kwaad, licht en donker. Wan-

226

227

neer we uit de staat van egobewustzijn ontwaken, kijken

Het was een vreemde opmerking die ze maakte: 'Raak niet

we niet meer naar het leven vanuit de betrekkelijkheid.

verstrikt in de hemel.' Ik heb er jaren over gedaan om te

Het is wel interessant dat ons dit een beetje gevaarlijk

beseffen wat ze hiermee bedoelde. Want als we verstrikt

in de oren klinkt. Wat kan het betekenen om gelijk en

raken in de hemel, is dat net zo beperkend als verstrikt

ongelijk, goed en kwaad te overstijgen? Zou dat niet al

raken in de hel. Het zou bijna zijn alsof je zei: 'Adem uit

leen maar tot chaos leiden? Volgens welk principe zouden

op een grote "Aaaaaaaaah!" Het is zo'n heerlijk gevoel om

mensen dan leven? Wat zou ons verhinderen onvriende

uit te ademen, dus het doel is om uit te ademen.' Maar

lijke en kwetsende dingen te doen? Maar dergelijke vra

als we alleen maar uitademden, zouden we gauw dood

gen worden ingegeven door de beperkingen van egobe

zijn. We moeten inademen om te kunnen uitademen. Ze

wustzijn, en zijn een uiting van een relatieve instelling.

gaan samen, als de linker- en de rechterhand, als op en

Egobewustzijn kan zich niet eens een andere staat voor

neer op een wip. Wanneer we in egobewustzijn verkeren,

stellen. Het enige dat het kan doen is zijn eigen inzicht

proberen we ons altijd af te keren van wat we slecht vin

van een andere staat projecteren, maar het kan die nooit

den, en ons te richten op wat we ons voorstellen als goed.

echt bereiken. Spirituele verlichting is niet voor ons ego.

Maar natuurlijk is wat we ons voorstellen als goed ook

Die is voor onze diepere, innerlijke natuur. Die is voor de

nauw verbonden met wat slecht lijkt.

bron en het wezen van wat wij werkelijk zijn.

Hoe ver en hoe diep onze spirituele realisatie ook gaat,

het is altijd belangrijk te weten hoe je niet in de hemel

Verblijven in niet-verblijven

of de hel verstrikt moet raken- om feitelijk nergens in

Vele jaren geleden verbleef ik in een boeddhistisch kloos

verstrikt te raken. Zoals een oude wijze zenmeester het

ter. De abdis daar- een geweldig wijze vrouw- maakte

noemde: 'Om te verblijven in niet-verblijven.' Jezus ver

een heel interessante opmerking. Ze zei: 'Iedereen weet

wees naar deze staat die de paren van tegenstelling over

hoe hij niet gevangen moet raken in de hel, maar slechts

stijgt toen hij zei: 'De vossen hebben hun holen onder

heel weinig mensen weten hoe ze niet gevangen moeten

de grond en de vogels hebben hun nesten in de bomen,

raken in de hemel.'

maar de Zoon des Mensen heeft geen plaats waar hij zijn

Toen ik dat hoorde, begreep ik het niet echt. Eerst

hoofd te rusten kan leggen.' Het was zijn manier om

dacht ik: 'Ja, ja, ons instinct is om niet in de hel verstrikt

mensen eraan te herinneren dat waar hij zich bevindt, het

te raken, maar veel mensen doen dat wel.' Daarna dacht

Koninkrijk der Hemelen, niet echt hemels is. Het gaat

ik: 'Waarom zou iemand niet in de hemel gevangen wil

hemel en hel te boven. Het gaat de paren van tegenstel

len zijn? Waarom zou iemand niet in verlichting verstrikt

lingen te boven. Wat hebben van Jezus' hemel het tegen

willen raken?'

overgestelde van de hel gemaakt, maar voor Jezus was het

228

229

Koninkrijk der Hemelen duidelijk niet iets dat beperkt of

gaat er niet om van iemand in niemand te veranderen.

zelfs maar bepaald is door de paren van tegenstellingen.

Je kunt de waarheid niet definiren als iets, of als niets.

Voor hem was het Koninkrijk der Hemelen iets rotaal

Je kunt haar uiteindelijk niet definiren als Geest of als

anders. Het was een bewustzijnsraat die helemaal niet

materie. Je kunt haar niet definiren als ego of geen ego.

binnen het dualistische gezichtspunt viel.

Onze uiteindelijke natuur is helemaal niet in dualistische

Het dualistische gezichtspunt is heel geraffineerd en

termen te omschrijven. Voor onze geest zal het altijd een

heel subtiel. Veel klassieke spirituele richtingen leiden

mysterie blijven omdat het denkproces met behulp waar

onze aandacht weg van de geest en het lichaam - weg

van we dingen begrijpen alleen dualistisch kan zijn. Onze

van identificatie met iedere vorm. De oude leren zeiden:

geest kan de werkelijkheid dus nooit direct kennen. Zelfs

'Je bent niet dit. Je bent niet dat. Je bent niet je lichaam.

op het niveau van onze gevoelens is het zo dat we ons

Je bent niet je geest. Je bent niet wat je denkt.' Dit is 'de

goed voelen of slecht. We voelen ons open of gesloten. We

negatieve weg' genoemd, de weg van ontkenning. De ne

voelen ons gelukkig of we voelen ons bedroefd. Zelfs onze

gatieve weg komt in verschillende vormen van hindoe

emoties, de meeste tenminste, zijn uitingen van dualiteit.

isme, boeddhisme en ook in het christendom voor. Er is

In veel vormen van spiritualiteit krijg je de indruk dat

een manier waarop deze leren onze aandacht wegvoeren

het leven bijna verworpen wordt en dar het eigenlijk al

van gehechtheid met iedere vorm, zowel grof als subtiel,

leen maar gaat om de staat van vormloosheid. Maar als

zodat we kunnen beseffen dat Geest, als aanwezigheid, als

we ons hechten aan het vormloze, aan de innerlijke ruim

dat open veld van gewaarzijn, dat helemaal geen 'ding' is,

telijkheid van zijn, aan dat zuivere bewustzijn -ook al is

onze bron is en we ons daarvan bewust worden. Het is

dat veel vrijer, opener en ruimer-als we daarin gevangen

meer als een groot, bewust en levend niets. Maar als we

raken, nemen we genoegen met een ander, hoger niveau

alleen maar zouden proberen ons daaraan vast te houden,

van begoocheling. Wat is dan deze waarheid waar Jezus

dan zouden we onszelf weer voor de gek houden. Het is

over sprak, om 'in de wereld, maar niet van de wereld' te

misschien een hoger niveau van begoocheling dan verstrikt

zijn? Wat is die waarheid die hij uitdrukte in het verhaal

zijn in egobewustzijn, maar het is niettemin een staat van

van de vossen die hun holen in de grond hebben, en de

begoocheling, omdat die niet volledig is. Het is slechts

vogels hun nesten in de bomen, maar dat de Zoon des

het tegendeel van de egostaat. De vormloze staat van be

Mensen zijn hoofd nergens te rusten kon leggen? Deze

wustzijn is precies het tegenovergestelde van die staat van

les gaat over relativiteit: hoog en laag, iets en niets, Geest

bewustzijn waarin men met vorm gedentificeerd is.

en materie. Wat Jezus hier zegt is dat wat hij is daar bo

Uiteindelijk is het idee niet om van identificatie met

vorm naar identificatie met vormloosheid te gaan. Het
230

venuit stijgt - en er niet alleen bovenuit stijgt, maar het

ook insluit.

231

Aan Boeddha werd eens gevraagd, toen hij aan de wandel

De maagdelijke geboorte:

was: 'Wat bent u? Bent u een mens?'

voorbij de paren van tegengestelden

Boeddha zei: 'Nee. Ik ben geen mens.'

Je kunt in veel wereldgodsdiensten gemeenschappelijke

Toen werd hem gevraagd: 'Bent u een dier?'

thema's vinden: in het christendom, het boeddhisme, de

Boeddha zei: 'Nee, ik ben geen dier.'

islam, het hindoesme, zowel als in de religies die lang

'Bent u dan een god?'

voor de moderne godsdienstgeschiedenis bestonden. Een

'Nee, ik ben geen god.'

van de meer algemene motieven die zich intercultureel

De man vroeg, zeer gefrustreerd: 'Wat bent u dan

voordoen is die van de maagdelijke geboorte. We kennen

wel?'
Hij antwoordde eenvoudig: 'Ik ben ontwaakt.'

allemaal het verhaal van Jezus en hoe hij, naar men zegt,
uit een maagd geboren is. In het boeddhisme hebben we

Dat was Boeddhs manier om voorbij alle definities,

het verhaal dat Boeddha uit zijn moeders zij geboren is.

voorbij alle beschrijvingen te wijzen. Deze bewustzijns

Beide verhalen zijn eenvoudig een manier om een die

staat is het moeilijkst te beschrijven, omdat die in wer

pere waarheid over te brengen.

kelijkheid onbeschrijflijk is. De hoogste werkelijkheid is

W ij leren meestal ons te bepalen tot de historische

dat je zowel 'dit' als 'dat' als geen van beide bent; dat

aspecten van deze geboorten- wat er gebeurde en of ie

je zowel Geest als mens bent; dat je een veld van open,

mand maagd was of niet. Daarmee wordt voorbijgegaan

ruim gewaarzijn bent zowel als n bepaalde menselijk

aan het belangrijkste. Als we alleen maar kijken naar de

incarnatie. Hier is een grote subtiliteit voor nodig, een

historische feiten van een godsdienst en proberen vast

diepe bereidheid om al onze ideen te overstijgen, zelfs

te stellen of men gelijk of ongelijk heeft, gaan we voor

de begrippen goed en slecht, en juist en verkeerd.

bij aan de betekenis van de leer. Deze verhalen over een

Een van de taostische meesters zei: 'Wanneer de Gro

maagdelijke geboorte verwijzen naar de geboorte van wat

te Weg verloren is, worden goed en kwaad geschapen.'

geboren wordt zonder versmelting van tegengestelden.

'De Grote Weg verwijst naar de uiteindelijke waarheid,

Onze geboorte als mens is de geboorte van tegengestel

de uiteindelijke werkelijkheid. Wanneer jij en ik onbe

den. Het is het samenkomen van man en vrouw, en dat

wust worden van de Grote Weg voorbij alle dualiteit, dan

levert een mens op. Ons mens-zijn is een manifestatie

moeten we conventies als goed en slecht creren. In de

van de tegenpolen, de harten die kloppen, die open en

relatieve wereld is dat redelijk. Het is redelijkerwijs beter

dicht gaan, de longen die in en uit en in en uit ademen.

om goed te zijn dan slecht- dat is logisch- maar in de

De geboorte van ons lichaam is altijd een geboorte van

uiteindelijke staat van de werkelijkheid is het goed noch

tegenstellingen, wat op zich heel mooi is. De hele wereld

slecht. Het is iets daaraan voorbij.

om ons heen is de manifestatie van tegenstellingen, wat

232

233

haar verschijning ook is. Maar het begrip 'maagdelijke

geboorte' gaat over onze 'tweede' geboorte, onze geboorte
nadat we geboren zijn. Het is de geboorte, in ons bewust
zijn, van een visie die niet gegrond is op dualiteit. Deze
verhalen onderkennen dat wat we werkelijk zijn in feite
de bron is van alle tegengestelden, van zowel het manne
lijke als het vrouwelijke, van zowel het een als het ander.
Het is de geboorte van een visie van eenheid in deze we
reld van tijd en ruimte.
Jezus' maagdelijke geboorte probeert ons te zeggen
dat deze mens, Jezus, de Christus, in werkelijkheid een
manifestatie was van dat wat de paren van tegengestelden
oversteeg. En die mens ben jij ook. Zeker, hij had een
menselijk lichaam en een menselijke geest, net als jij. Hij
noemde zich zelfs 'de zoon des mensen.' Later begon
nen anderen hem 'de zoon

van

God' te noemen. Jezus

wist dat hij een menselijk lichaam en menselijke geest

had, en toch was zijn bewustzijn niet die van de wereld
van tegenpolen. De maagdelijke geboorte wijst naar ons
ontwaken uit het ego. Op het moment

van

ontwaken

voelt het echt alsof we opnieuw geboren worden, alsof

er iets volkomen nieuws en onverwachts in ons bewust
zijn is opgetreden. Het is echt een maagdelijke geboorte
- niet die van dualiteit maar die van non-dualiteit, een
geboorte van dat wat alle dualiteiten ver overstijgt. We
hoeven niet ver te zoeken om deze maagdelijke geboorte
te vinden; we kunnen hier en nu onderzoeken wat we
ervaren. Zoals al het andere van de waarheid, is die al
aanwezig. Als je dit moment onderzoekt en kalm en ge
voelig wordt, kun je intutief voelen dat er iets aan jou is,

234

hier en nu, dat helemaal niet als mannelijk of vrouwelijk

te definiren is. Er is iets aan jou dat helemaal niet te de
finiren is. Er is al een idee in jou van dat wat met geen
enkel woord te definiren is. Dat is het bewustzijn dat
geboren wordt om herkend te worden, misschien wel op
dit moment. Het begint misschien als niet meer dan een
flits, een voorproefje, een gevoel, maar als je het veel aan
dacht geeft, daagt de herkenning dat het er is, je ervaart
het nu.
Het feit dat onze ware aard uiteindelijk ondeelbaar
is, is precies waarom we, wanneer we in deze stoffelijke
wereld worden geboren, ons tot onze tegenpool aange
trokken voelen. Dit betekent niet dat alle mannen zich
tot vrouwen aangetrokken voelen, of alle vrouwen zich
tot mannen, maar als je goed naar de echt intieme of ro
mantische relaties tussen mensen kijkt, zul je zien dat er
vaak iets in jou is dat wordt aangetrokken door je tegen
pool, iets waarvan je het gevoel hebt dat jij het niet hebt.
Dat is het diepe verlangen van onze ziel naar eenwording,
naar vereniging, naar de herinnering aan onze ene aard.
Altijd is er dat wat mannelijk noch vrouwelijk is, maar
beide en meer. Het enige dat je hoeft te doen is nu, op
dit moment, diep in je eigen ervaring duiken om dit te
zien. Laat je geest die iets probeert te definiren los en
je zult zelf zien dat wat je eigenlijk bent iets is dat iedere
definitie overstijgt.
Er is een prachtig citaat van de beroemde zenmeester
Huang Po. Wat het beschrijft is de eenheid van Geest,
dat onze ware aard noch het een noch het ander is, maar
beide. Het beschrijft ook heel mooi de natuurlijke nobel-

235

heid die in de hele werkelijkheid te vinden is. Om de

weids. Hij zag dat er geen essentieel verschil was tussen

waarheid te ervaren van wat Huang Po hier zegt, moet

het menselijke en het goddelijke. Zoals hij zei: 'Het Ko

je begrijpen hoe hij het woord 'geest' gebruikt. Hij ge

ninkrijk der Hemelen spreidt zich uit over de aarde en de

bruikt het zoals wij de woorden 'bewustzijn' of 'Geest'

mensen zien

het niet.'

gebruiken. Met 'geest' benoemt hij niet het denkproces,

In veel vormen van spiritualiteit is het Koninkrijk der

maar de context waarin alle vorm, ook het denken zelf,

Hemelen, of vrijheid, of nirwana, een vlucht uit de we

verschijnt. Hij zegt: 'Geest is de Boeddha, en de Boed

reld van dualiteit. Ze wordt gezien als een ontsnappings

dha is alle levende wezens. Het is niet geringer omdat het

mogelijkheid uit de ups en downs en de verwarring van

zich manifesteert in gewone mensen, noch is het groter

het menselijk bestaan. Maar wat ik altijd prachtig heb

omdat het zich manifesteert in Boeddha's.' Dit is Huang

gevonden aan het verhaal van Jezus is dat hij een dergelijk

Po's manier om te zeggen dat alles een is, en of her nu

onderscheid niet maakte. Voor hem was de wereld zelf

gewoon of bijzonder is, alles is een eendere uitdrukking

het Koninkrijk der Hemelen, en wat deze wereld over

van Geest. Alles heeft die essentile waarde, essentile

steeg was het Koninkrijk der Hemelen. Voor Jezus was

goedheid en essentile nobelheid. Het doet er niet toe of

alles een uitdrukking van het goddelijke.

het bekend of onbekend is. Wanneer we met open ogen

Jezus' leven was een levend voorbeeld van een derge

kijken, zien we dat alles intrinsiek een uitdrukking is van

lijke visie. Hij was zeer betrokken bij het leven, en hij

de goddelijke werkelijkheid en vervuld is van essentile

wist dat je om betrokken te zijn bij het leven, toeganke

kwaliteit en waarde.

lijk moet zijn 'voor de beproevingen van het wrede lot,'

zoals Shakespeare zei, je open moet stellen voor hoe het

Voorbij het rad van dualiteit

leven werkelijk is: soms up, soms down. Ons bewustzijn

Een van de dingen die ik altijd gewaardeerd heb aan het

kan geworteld zijn in iets dat de wereld overstijgt, in een

verhaal van Jezus is dat hij een van de weinige figuren

enorm mysterie dat het denken nooit kan begrijpen, maar

is in de hele godsdienstgeschiedenis die beweerde zowel

alleen ervaren. Het is eigenlijk slechts een kwestie van dit

menselijk als goddelijk te zijn. Daar was hij dan, zoge

relatieve gezichtspunt laten varen, onze oordelen, ideen

naamd de zoon van God, en toch heeft de zoon van God

en overtuigingen loslaten. We hoeven ons er niet van te

vele menselijke momenten. Er zijn tijden dat hij tegen

bevrijden, maar moeten gewoon zien dat ze relatief zijn en

spoed kent en ook al heeft hij tegenspoed, toch heeft hij

geen enkele essentile werkelijkheid bevatten. Dan kun

de deur open naar iets dat deze ervaring overstijgt.

Jezus

nen we toegang krijgen tot een hele nieuwe en andere di

was niet iemand die de menselijke ervaring probeerde te

mensie van bewustzijn - een dimensie van stilte en vrede,

overstijgen en ervan los te komen. Zijn visie was immens

een dimensie van zuivere, onmetelijk grote Geest.

236

237

Die dimensie realiseren als wat we werkelijk zijn, dit die

gaan in die vormloze dimensie van zuiver bewustzijn.'

pere besef van onszelf, is buitengewoon verlossend en

Dat wordt heel problematisch. Ten eerste is het echt on

ongelooflijk bevrijdend. En toch is dat niet het einde van

mogelijk. In de duale wereld is er altijd een komen en

onze spirituele verlichting. Uiteindelijk moeten we zelfs

gaan, er is altijd leven en dood, er is altijd dit moment

die loslaten - niet van ons afschuiven echter, evenmin

en dat moment, zodat we ons ten slotte nergens aan vast

als we dat met de menselijke ervaring zouden doen. De

kunnen houden.

wereld van vorm en het vormloze niets bevinden zich

Ik herinner de mensen die komen om me te horen

op het rad van dualiteit, maar wat gaat daaraan voorbij?

spreken vaak aan het volgende: 'Ook al praat ik veel, en

Hebben we de moed zowel hemel als hel los te laten,

ook al zit daar voor jou misschien veel waardevols in,

onze gehechtheid niet alleen aan dit leven op aarde en

uiteindelijk is de hele spiritualiteit een proces van over

ons mens-zijn los te laten, maar ook onze gehechtheid

gave, van loslaten, zozeer dat je zelfs wanneer je de meest

aan het spirituele? Kunnen we de spirituele bonussen, de

grootse spirituele openbaring krijgt, die ook weer los

grote vrede en vrijheid van het niets, de grote stilte van

moet laten.' Ik bedoel niet weggooien als iets waardeloos,

zuivere Geest werkelijk loslaten? Kunnen we een manier

maar ik bedoel je gehechtheid eraan loslaten. Zelfs bij

vinden ons niet ook daaraan vast te klampen?

Want als we vasthouden aan de spirituele werkelijk
heid, zullen we het dilemma hebben dat veel spirituele

de spirituele gemeenschappen die ik ben tegengekomen,

weten heel weinig mensen hoe ze niet aan de hemel ge
hecht moeten raken.

zoekers tegenkomen, waarbij ze iets geproefd hebben van

De grote wijze Ramana Maharshi sprak een heel be

de hemel, van de vormloze dimensie, en hun geest zich

kend vers dat hiermee verband houdt: 'De wereld is il

daar meester van maakt. Veel mensen ontdekken dat ze

lusie. Brahman alleen is echt. De wereld is Brahman.'

in de vormloze dimensie willen blijven, maar steeds wor

Brahman betekent 'God, het goddelijke.' De eerste vers

den teruggetrokken naar de aarde door hun werk en hun

regel, 'De wereld is illusie,' is de eerste stap in onze be

familie en hun kinderen en de noodzakelijkheid om hier

wustwording. We moeten inzien dat wat we denken, wat

te handelen en te zijn. Dan zoeken en zoeken ze naar een

we geloven, wat we ons verbeelden te zijn, een illusie is.

manier om hier te zijn zonder hier echt te zijn. Ik kom

Deze hele schepping in onze geest is niets dan een con

veel mensen tegen die bekend zijn met Jezus' uitspraak:

structie. Die is heel illusoir. Die is niet echt reel, totaal

'Ik ben in de wereld, maar niet van de wereld,' en die

niet. Daardoor beseffen we dat alleen Brahman, het god

zeggen: 'Ja, dat wil ik! Ik wil in de wereld zijn, maar niet

delijke, werkelijk is, dat deze vormloze staat van bewust

van de wereld!' Maar wat ze eigenlijk bedoelen is: 'Ik wil

zijn, dat zuivere zijn dat ongeboren is, de werkelijkheid

nauwelijks in de wereld zijn, maar wat ik echt wil is op-

is. Daaruit ontspringt de hele wereld. Daar heeft de we-

238

239

reld van vorm zijn wortels in. Het is echter gemakkelijk

Ik las dat een van de soefi mystici deze aanwezigheid 'de

daarin te blijven steken. De laatste versregel is nodig om

verblindende duisternis' noemde, en ik vind de betekenis

ons de echte transcendentale visie duidelijk te maken:

hiervan, het gevoel hiervan, echt mooi. De verblindende

'De wereld is Brahman.' De wereld zelf is goddelijk. Ra

duisternis is niet iets dat beschreven kan worden. Wie

mana wijst ons daar op de waarheid van non-dualiteit, op

zou ook kunnen zeggen wat zij is? Wie zou ooit kunnen

de waarheid van de fundamentele eenheid van vorm en

zeggen wat licht en donker, wat Geest en materie over

vormloosheid.

stijgt? Dit is echt een gerijpte spirituele visie, niet een

visie die ons in staat stelt uit de wereld te vluchten, maar

De uiteindelijke werkelijkheid is alomvattend

een die ons genoegzaam bevrijdt om eraan deel te ne

Wat we hier verkennen is een totale ineenstorting van

men, om elke dag te leven vanuit een fel en ontvankelijk

al onze dualistische gezichtspunten. Dit is een samen

hart, vanuit een bereidheid om elk moment helemaal te

brengen, en echte vereniging van de complete spirituele

gemoet te treden en te beleven. Wanneer ons bewustzijn

visie. Bedenk goed, het doel is niet om Geest te worden

in dit ultieme mysterie, in dit verblindende donker, in de

in plaats van mens, maar Geest zowel als mens. Het doel

uiteindelijke Godheid geworteld is, dan zijn we niet meer

is niet dat je de goddelijke niemand wordt in plaats van

begrensd door hemel of hel. We zijn niet langer beperkt

iemand te zijn. In werkelijkheid gaat het erom te beseffen

tot Geest of materie. Eindelijk zien we geen verschil meer

dat je een goddelijk niemand, of niets bent, maar ook een

tussen de twee.

iemand en een iets dat een duidelijk bepaald leven heeft

Wanneer we met onze echte ogen kijken, is alles om

te leven. Benoemen wat voorbij deze tegengestelden is,

ons heen goddelijk. We joegen geluk, het eind van ver

een naam geven aan wat noch het een noch het ander,

driet, vrede, vrijheid, God en verlichting na, en wanneer

hoog noch laag, iets noch niets is, is heel moeilijk.

we ten slotte tot de hoogste visie van de werkelijkheid

Hier is in feite geen naam voor. Sommige christe

komen, beseffen we dat we nooit ergens heen hoefden te

lijke mystici noemden het de 'Godheid,' en zeiden dat

gaan; het goddelijke is altijd aanwezig. Wanneer we uit

de Godheid de bron is waar God vandaan kwam. Welk

het raam kijken, zien we daar een boom, een vuilnisvat,

woord we ook geven aan dat wat alle dualiteit te boven

het gras, een bloem, een mens. Dit alles is in feite het

gaat, het is belangrijk dat we in ons wezen en in ons

aangezicht van God. Kijk in de spiegel; zo ziet God er

bewustzijn realiseren dat de uiteindelijke werkelijkheid

vandaag uit. Kijk uit het raam; dat is je ware zelf. Dat is

alomvattend is. Ze woont in alle werelden, in alle ge

je ware aard zoals ze zich nu manifesteert.

zichtspunten. Het is die vormloze aanwezigheid, en ook

daaraan voorbij.
240

Heel weinig mensen begrijpen wat echte ondeelbaar

heid is, maar dit is de uitnodiging die wij elk moment
241

krijgen: dat wie wij zijn alles en niets is, en daar verre

Het grote hartzeer

aan voorbij. De hemel waarnaar we zochten is hier en

Dit klinkt voor sommige mensen misschien ver weg, on

nu, predes op die plaats van waaruit we zochten. Na

bereikbaar, een staat die sleehes voor enkelen beschikbaar

tuurlijk zegt het denken dan: 'Dat kan niet! Hoe zit het

is, maar ik kan jullie verzekeren dat je er helemaal niet

dan met alle pijn en verdriet en leed?' De dualistische

anders voor hoeft te worden om dit uit de eerste hand te

geest wil heel erg graag en gelooft heel erg graag dat

kennen. Het vereist alleen een bereidheid om stil te staan.

de uiteindelijke werkelijkheid iets anders is, maar het

Hoe meer we stil staan en hoe meer we loslaten, hoe meer

is natuurlijk zo, dat als het allemaal een is, dan is het

ons bewustzijn zich vanzelf openstelt. Hoe meer we onze

allemaal een en omvat het alles. Het is niet nodig om

conclusies betwijfelen, hoe verder de deur zich opent om

leed, wanhoop en strijd te blijven ervaren. Deze zijn

ons een steeds bredere visie te geven. Hoe beter we kijken

niets anders dan het product van een staat van verwar

naar hoe dingen werkelijk zijn, hoe meer ons hart open

ring, van identificatie met een heel klein stuk van de

gaat en alles omarmt, want als we echt gevoelscontact ma

geest.

ken met onze diepste werkelijkheid en waarheid, is het

Het is dus niet per se een feit dat het leven lijden,

hart niet iets dat zou willen vluchten voor wat er hier en

strijd en verdriet moet behelzen, maar ook is het leven

nu is; integendeel, ons hart omhelst al alles. We kunnen

niet zo gemaakt dat het perfect en volmaakt hemels is,

ons hart groot genoeg laten zijn om gebroken te worden.

want geen van beide is de waarheid. Wat werkelijk is,

Mijn lerares noemde deze wereld 'het grote hartzeer'.

overstijgt beide. En wanneer je gaat voelen of ook maar

Wanneer we ons echt bewust worden van onze ware aard,

een idee krijgt van waar ik nu naar wijs, zou je een heel

worden we ons meer bewust van het leed om ons heen.

andere kijk op het leven van dit moment kunnen krij

We voelen de mensen en de gebeurtenissen van ons leven

gen. Maar je hoeft nergens van weg te lopen, want je

intenser, niet minder intens. We worden meer aanwezig

kunt nergens heen. Hier is de enige plaats die er is. Hier

hier en nu. Wat we zien is dat, zelfs al is onze visie mis

gaat ons bewustzijn open, en wordt ons idee over onszelf

schien groter geworden, ook al zijn we ons misschien niet

ruimer. Hier is een bredere visie van onze ongeboren,

alleen bewust geworden van de werkelijkheid, maar ook

onsterfelijke aard, van onze essentie en bron als zuivere

als werkelijkheid, toch hebben we over niemand zeggen

Geest. En hier gaat het nog meer open, en gaat het ver

schap. Alles en iedereen moet zijn eigen leven leiden, en

der dan de grootste hemel die we ooit ervaren hebben.

we kunnen hun leed niet gewoon wegpoetsen omdat ons

Het opent zich naar het verblindende donker, naar het

hart open is. Al zouden we iedereen graag bewust willen

grootste mysterie van het bestaan, waar de geest altijd

zien en gelukkig, het hartzeer bestaat ook uit de accepta

verbijsterd zal staan.

tie van dit moment, deze wereld. precies zoals ze is.

242

243

Een ander leraar van mij zei: 'Alle ware liefde plengt een

dan worden we het antwoord waar we altijd naar ge

traan. Ze is bitterzoet,' en ik merk steeds meer dat dit

zocht hebben. Dan worden we de vrede waar alle men

waar is. Hoe dieper ik bemin, hoe meer ik het bittere

sen naar zoeken.

met het zoete proef. Het is geen negatieve bitterheid;

Soms is het verontrustend te beseffen dat we ons

het is bitter dat het zoet nog zoeter maakt. Het leven is

hebben vastgehouden aan een zak vol dromen, maar

niet alleen mooi vanwege prachtige vergezichten vanaf

uiteindelijk is dat bevrijdend. We kunnen ons hart la

een bergtop en de ongerepte, heldere omgeving van een

ten breken; zo groot is het. Illusies brengen nooit vrede,

hoog bergmeer. Het leven is ook elk moment mooi. Er

brengen nooit geluk. Wanneer we het gehad hebben met

is nobelbeid en schoonheid, zelfs wanneer mensen lij

onze illusies, dan komt de verbijstering - verbijstering

den. Ons hart wil niet dat ze pijn hebben; we willen hen

dat we niet alleen maar onze illusies zijn, dat we iets heel

redden, maar het hartzeer is dat we dat niet kunnen.

groots en onverklaarbaars zijn. We zijn niet iets dat

Toch heeft de kwaliteit van onze liefde, de openheid van

hemel of zelfs maar in het grote mysterie van het leven

ons hart een enorm grote invloed op de wereld en de

bestaat, maar we zijn werkelijk het grote mysterie van het

mensen. Ons hart heeft er geen zeggenschap over - en

bestaan. Er was een zenmeester die zei: 'Het hele univer

zou dat ook niet willen.

sum is mijn ware persoonlijkheid.' Dit is een schitterende

in de

Maar denk nooit dat jullie aanwezigheid hier- je fy

uitspraak: 'Het hele universum is mijn ware persoonlijk

sieke, stoffelijke, individuele aanwezigheid- geen grote

heid.' Als je wilt zien wat je waarlijk bent, open het ven

impact heeft op iedereen om je heen, want dat is wel zo.

ster en alles wat je ziet drukt je innerlijke werkelijkheid

Je hebt uiteindelijk niets te zeggen over je omgeving,

uit. Kun je die in haar geheel omarmen?

maar je hebt wel veel invloed. Dit is het geschenk dat

we elkaar te geven hebben: dit geschenk van n-zijn,
van eenwording, van een waarachtig ontvankelijk hart
dat zich laat zien wanneer onze geest zich openstelt.
Ja, het

zal hartverscheurend zijn, en wanneer ons hart

breekt, wordt het gevraagd nog verder open te gaan, zo

ver dat er niets en niemand is om zich vast te houden
aan het hartzeer. Maar het hartzeer gaat ook door de
transparantie van bewustzijn. Als we dat zo ver open
kunnen zetten dat we bereid zijn deze wereld niet alleen
te overstijgen, maar haar te bewonen en te belichamen,

244

245

11
Genade

k wil terugkeren naar het onderwerp van genade en

hoe dat zich verhoudt tot deze reis van bewustwor

ding en het overkomen van lijden. Genade is moeilijk

te definiren, onder woorden te brengen; ze wordt vaak
beschouwd als een tamelijk positief moment of voorval.
Maar we hebben allemaal wel heel nare ervaringen gehad
waarvan we inzien, wanneer we terugblikken, dat dit de
momenten waren waarop we de grootste transformatie
ondergingen, waarop we de grootste sprong in onze ont
wikkeling maakten. Achteraf gezien beschouwen we deze
problematische momenten als noodzakelijke stappen op
het pad. We zien dat deze gebeurtenissen bezield waren
van genade; ze waren een geschenk, iets dat ons gegeven
werd om ons bewust te maken.
In wezen is genade alles wat ons helpt om ons echt
open te stellen - onze geest, ons lichaam, ons gevoel en

247

ons hart. Soms is genade zacht en mooi. Ze komt als in

Voor mij verscheen genade op die dag waarop ik volko

zicht. Ze komt als een plotseling begrijpen, of misschien

men gefrustreerd raakte na vier jaren van intens medi

slechts het opengaan van ons hart, het openbreken van

teren zonder enig resultaat. Zoals ik eerder al zei, was

ons emotioneel lichaam zodat we dieper kunnen voelen

mijn gevoel op dat moment: 'Afgelopen! Ik kom er nooit

en ons dieper verbinden met wat is en met elkaar. Ge

doorheen! Ik kom er nooit achter wat verlichting is!' Op

nade kan ook heel wreed zijn. Er zijn periodes in het le

dat moment stortte ik in. Het was alsof alles in mij finaal

ven die je heel erg op de proef stellen. Soms kan genade

uitgeput was. Ik had echt het gevoel dat ik verslagen was,

moeilijk te herkennen zijn, maar als we terugdenken aan

en dat was ik ook. Niets in me wilde doorgaan. Niets in

deze indrukwekkende tijden in ons leven, zien we wel in

me had enige hoop voor de toekomst. Ik zie me nog zit

wat een groot geschenk we ontvingen.

ten in mijn meditatiehuisje; hoe ik me totaal verpletterd

Ik herinner me een toespraak van een zeer beroemde

voelde. Ik was ervan overtuigd dat dit het einde van mijn

Tibetaanse leraar, een man die vele jaren in een stenen

hele spirituele leven was, en ik weet nog dat ik dacht:

huisje in de Himalaya had geleefd. Hij was kreupel, en kon

'Wat ga ik nu doen? Mijn spirituele leven is voorbij. Ik

zijn benen niet gebruiken. Hij vertelde een verhaal over

ben mislukt.' En terwijl ik daar zat in dat ogenblik van

het grote rotsblok dat op zijn benen viel en ze brak. Hoe

opperste en complete verslagenheid- een nederlaag die

hij jarenlang in een stenen hut leefde, omdat er eigenlijk

zo totaal was dat ik niet eens medelijden met mezelf had

niets was dat hij kon doen. Het was moeilijk voor iemand

- precies op dat moment begon mijn hart op te bloeien.

met gebroken benen om ver te lopen in de Himalaya. Hij

Het was alsof een edele liefde in mijn wezen werd gego

vertelde hoe hij in dat huisje zat en zei: 'Zoveel jaar in dat

ten. Het was alsof ik alles kon horen en mijn wezen zong

huisje gevangen te zijn was het mooiste dat me ooit is over

van deze liefde.

komen. Het was een grote genade, want zonder dat zou ik

Ik ging het huisje uit en alles waar ik naar keek was

nooit de vrijheid hebben gevonden die zich hier openbaar

een uiting van deze liefde, een manifestatie van deze

de. Dus ik kijk op het verlies van mijn benen terug als een

liefde. Het hele universum was niets dan deze onmete

van de belangrijkste en meest fortuinlijke gebeurtenissen

lijke, oneindige liefde waarin ik baadde. Op dat moment

uit mijn hele leven.' Normaliter zouden de meeste mensen

hoorde ik een stem- wat heel vreemd was voor mij, want

het verlies van hun benen niet als genade beschouwen. We

in mijn spirituele belevingen was ik niet ontvankelijk ge

hebben bepaalde ideen over hoe genade er bij voorkeur

weest voor visioenen of het horen van stemmen. Ik wist

uit moet zien. Maar genade is niets anders dan wat ons

niet waar hij vandaan kwam, maar hij zei alleen maar:

hart opent, wat het vermogen heeft binnen te komen en

'Zo hou ik van jou en zo zul jij van alle mensen overal

ons een groter inzicht in het leven geeft.

houden.' Toen ik deze stem hoorde, wist ik dat hij waar-

248

249

achtig was. Deze innerlijke stem had me iets verteld dat

had tegen een muur te lopen waar ik niet overheen kon

ik al die tijd geweten had, maar waar ik nooit contact

komen, werd ik meer en meer gedwongen stil te staan.

mee kon maken. Wat ik niet wist was dat ik mijn gehele

En iedere keer dat ik werd tegengehouden, openbaarde

leven overstroomd was geweest door deze liefde, maar dat

genade zich. Naarmate de tijd verstreek, besefte ik dat ik

ik er nooit helemaal voor openstond. Deze liefde stelde

niet zo erg hoefde te worstelen, dat ik niet met het leven

me ook voor een uitdaging. Ze zei: 'Zo zul je alle dingen

of met mezelf hoefde te vechten om me voor genade te

en alle wezens liefhebben.'

kunnen openstellen. Maar er waren vele, vele nederlagen

Ik weet nog dat ik dacht: 'Ik heb geen idee hoe ik

dat moet doen! Hoe zou ik in hemelsnaam zo kunnen

nodig, voordat ik me uit mezelf kon openstellen en me

kon overgeven aan de genade die er altijd is.

liefhebben?' Deze onmetelijke grote onvoorwaardelijke

liefde spoelde in golven over me heen en ik kon onmo

De kracht van een oprecht gebed

gelijk ook maar bedenken hoe ik ook zo kon liefhebben

Ik heb vaak gezegd:'Mijn spirituele pad was het pad van

en toch wist ik op de een of andere manier dat het kon.

mislukking. Alleen door deze verpletterende nederlaag

Op de een of andere manier wist ik dat het zou komen.

werd verlichting geopenbaard.' Mensen hoorden me en

Ik wist niet wanneer en ik wist niet waar, maar ik wist het

giechelden, maar bovenal begrepen ze het niet echt. Na

toch.

tuurlijk proberen de meesten van ons een dergelijke ne

Dit was een moment van genade. De hele ervaring was

derlaag- de genade die erin hakt- te vermijden alsof ons

genade. Her gevoel toraal verslagen te zijn, niet wetende

leven ervan afhangt. Niemand zou eigenlijk op die ma

waar ik heen moest, her gevoel dat er geen uitweg was,

nier verslagen willen worden. We hebben allemaal mo

totaal vertwijfeld over mijn spirituele zoektocht: het was

menten dat we ons neergedrukt of beklemd voelen, maar

allemaal genade. Soms snijdt genade als een mes door

zo'n nederlaag als waar ik het over heb is een waarachtige

ons heen. Juist deze nederlaag maakte me open- maakte

overgave, een echt opengaan, waarin we weten dat we

mijn lichaam, mijn geest open - en alleen door dat ge

niet weten waar we naartoe moeten. In die zin is het een

voel van verslagenheid kon ik eindelijk openstaan voor

oprecht gebed en een oprecht gebed is iets zeer krachtigs.

de onmetelijkheid van deze onvoorwaardelijke liefde.

Ik zeg vaak tegen mensen: 'Wanneer je een oprecht gebed

Dit was niet de laatste keer dat ik me verslagen zou

uitspreekt, kijk dan maar uit, want je zult krijgen waar je

voelen, en ook niet de laatste keer dat genade zich toonde

om bidt.' En met een 'oprecht gebed' bedoel ik een die

aan mij. Eigenlijk bestond mijn hele spirituele leven in

uitgesproken of geformuleerd wordt wanneer je je voor

de loop der jaren uit de ene nederlaag na de andere. Maar

het hele universum openstelt, vanuit de houding dat je

bij elke nederlaag, op elk moment waarop ik het gevoel

niets weet en niets in het bijzonder verwacht.

250

251

De eerste keer dat ik ooit een oprecht gebed uitsprak was

Wanneer we God vertellen wat we willen dat God doet,

toen ik in een uitgestrekt woestijngebied zat bij een bus

of we het universum vercellen wat we willen dat het doet,

halte in Californi, in een lange strook woestijn die zich

stellen we ons nog niet echt open- we spreken nog steeds

tussen twee bergketens uitstrekte. Ik overdacht mijn spi

vanuit het ego. Maar wanneer we opbiechten waar we

rituele leven en plotseling kreeg ik een opwelling om te

vanuit het diepst van ons hart naar hunkeren en het god

bidden. In die tijd bad ik niet zo vaak, maar op de een of

delijke vertellen dat we het uitnodigen ons alles te geven

andere manier, voelde ik zo'n opwelling. Ik zei tegen het

wat we nodig hebben om te ontwaken, zouden we het

universum: 'Geef me wat ik nodig heb om te ontwaken.

best kunnen krijgen. Ons openstellen voor deze genade,

Het kan me niet schelen wat het me kost. Het kan me

voor deze stroom van waarheid, betekent dat we uit ons

niet schelen of de rest van mijn leven vredig wordt, en

zelf moeten treden. We moeten de illusie loslaren dat we

het kan me niet schelen of de rest van mijn leven een hel

ons leven beheersen. Wanneer we die overdragen zullen

wordt. Wat er maar nodig is, dat wil ik. Ik vraag erom.

we merken dat we plotseling genade ondervinden, dat

Geef me wat ik nodig heb om uit deze afgescheidenbeid

we plotseling die helderheid, openheid en liefde ervaren,

te ontwaken.' Toen ik dit gebed zei, was het alsof ik de

dat plotseling de genade ons treft dat we uit de afgeschei

teugels van het mennen teruggaf aan het universum. Het

denbeid ontwaken; we beseffen wat onze ware spirituele

was heel beangstigend om dit gebed uit te spreken. Ik

essentie is: die wonderschone, onbekende, ongeboren

weet nog dat ik dacht: 'Wat heb ik nu gedaan? Welke

aanwezigheid die zich manifesteert als alles wat we zien.

kracht heb ik misschien wel niet ontketend?

Het werd duidelijk dat ik een grote kracht had ontke

De kracht van een open hart

tend. Op dat moment gaf ik mijn illusie van macht terug

Elke spirituele leer kan heel gemakkelijk conceptueel

aan een hogere intelligentie, en natuurlijk kreeg ik inder

en abstract worden. Ik weet nog dat mijn lerares vaak

daad binnen afzienbare tijd alles wat ik nodig had om mijn

zei: 'Dit alles kan zo gemakkelijk ontaarden in niets dan

bewustzijn werkelijk te verruimen. Deels was het prachtig,

gepraat, niets dan woorden.' En toch zijn woorden be

vol vrede, liefde en openheid, en deels was het tamelijk af

langrijk en is de manier waarop we communiceren ook

schuwelijk - heel moeilijk en zwaar. Maar achteraf gezien

belangrijk. We moeten nooit vergeten dat alle woorden,

moet ik toegeven dat ik alles kreeg waarom ik gevraagd

ook alle spirituele leringen, zoals het in zen genoemd

had. Ik kreeg precies wat ik nodig had, opdat mijn bewust

wordt, 'een vinger die naar de maan wijst' zijn. We zijn

zijn uit de afgescheidenbeid kon ontwaken. Onderschat

niet alleen op weg naar de maan - het geluk, de vrede, een

dus nooit de kracht van gebed en her vermogen dat het

grootsere visie die ons hopelijk ten deel zal vallen doordat

heeft om ons ontvankelijk te maken voor genade.

we ons op een bepaald spiritueel pad begeven- maar we

252

253

moeten inzien dat deze 'maan', ofwel de hunkering van

Toen kreeg ik echt inzicht in de kwaliteit van zijn hart

ons oprechte hart, ook hier en nu aanwezig is.

en ook van zijn moed. Daar zat een van de grootste spi

Mijn lerares placht te zeggen: 'De dharma is goed in

rituele gezagsdragers van het zenboeddhisme openlijk

het begin, goed in het midden en goed aan het eind.'

te huilen, zonder te verkrampen, zonder zijn gezicht te

De dharma verwijst naar de waarheid of werkelijkheid,

verbergen, zonder weg te kruipen. Hij was diep geraakt

te beginnen bij de basis, het menselijke hart, onze diep

geweest door de pijn van dit jongetje, en hij had daar

ste oprechtheid en integriteit. Dit moeten we meebren

op die weg gestaan en zich afgevraagd: 'Wat kan ik voor

gen naar ieder spiritueel onderricht en naar ieder as

hem doen?' Na enkele ogenblikken besloot hij naar de

pect van ons leven. Het belangrijkste element is wat wij

jongen toe te lopen. Aangezien ze niet dezelfde taal spra

meebrengen naar dit onderricht. Wat is onze instelling?

ken, greep Kwong zijn hand en stonden ze daar samen

Zijn we echt open en beschikbaar? W illen we oprecht

midden op straat, hand in hand. Toen zag Kwong een

transformeren? Willen we echt ontwaken, of hebben we

ijssalon. Hij nam de jongen mee naar de salon, en hij

alleen maar de wens iets te verschuiven aan ons leven

stak zijn hand in zijn zak en gaf de jongen wat muntjes.

vol illusies?

Hij gaf aan dat hij wilde dat de jongen niet alleen voor

Een van de meest betekenisvolle momenten in mijn

zichzelf, maar ook voor alle andere kinderen ijs kocht.

leven deed zich tijdens mijn eerste zenretraite voor. Op

Toen het jongetje alle anderen duidelijk maakte dat hij

de derde dag van het vijfdaagse programma vertelde de

ijs voor hen ging kopen, werd hij onmiddellijk de held,

retraiteleider, Kwong Roshi, een verhaal. In het verhaal

het middelpunt van de belangstelling. De dorpskinde

vertelde hij uitvoerig over een periode die hij onlangs in

ren omarmden hem direct met blijheid, liefde en ac

India had doorgebracht. Hij stond eens midden op een

ceptatie. Dit jongetje kocht ijs voor hen allemaal en ze

zandweg in een dorpje naar een paar kinderen te kijken

glimlachten allemaal. Een ogenblik lang was dit jonge

die langs de kant van de weg speelden. Het viel hem op

tje, dat een outcast was geweest en verdrietig, gelukkig,

dat n kind een misvormd gezicht had en dat de an

en hoorde weer bij de groep.

dere kinderen hem plaagden. De jongen was een outcast.

Dit was het enige dat Kwong op dat moment kon

Kwong keek alleen maar naar dit arme jongetje en, zoals

doen. Het was een klein gebaar, maar het was een voor

hij vertelde: 'Weet je, ik stond daar en ik wist niet wat ik

beeld van de kracht van een open hart en geest. Zelfs

moest doen, en ik begon gewoon te snikken.'

toen hij niet wist wat hij moest doen, liep hij er op de

Zelfs toen hij het verhaal weer vertelde, in die ko

een of andere manier intutief heen en nam de hand van

ninklijke meditatiehouding gezeten, met zijn gewaden

het jongetje in de zijne. Ik vind dit een voorbeeld van

aan in prachtige zen stijl, zat hij heel oprecht te huilen.

verlicht handelen. Dit is een voorbeeld van hoe de geest

254

255

misschien niet weet hoe hij moet reageren, maar hoe het

Val midden in het nu

open en verlichte hart de leiding kan nemen en op dat

Genade is overal om ons heen, als we maar ogen heb

moment iets moois kan bieden. Een dergelijke oprecht

ben om het te zien. De goede momenten zijn genade,

heid, een dergelijke openheid en liefde is, in zekere zin,

de moeilijke momenten zijn genade, de verwarrende mo

waarmee we allemaal moeten beginnen.

menten zijn genade. Wanneer we ons voldoende kunnen

We moeten onze relatie met iedere leer beginnen met

openstellen om te beseffen dat er genade aanwezig is in

een open hart en een open geest, zo open als we maar kun

elke situatie, in elke mens die we ontmoeten, hoe gemak

nen zijn, en beseffen dat wijzelf- ieder van ons individu

kelijk af lastig we hem ook vinden, zal ons hart opbloeien

eel- aan elk moment in het leven het meest waardevolle

en zullen we de vrede en de liefde die ieder van ons in

element bijdragen dat er is. En dat is onze bereidheid om

zich heeft kunnen uiten.

open te zijn, onze bereidheid om te onderzoeken, onze

bereidheid om zorg te geven en lief te hebben.
Zoals ik mijn leerlingen vaak vertel is degene waar je

We laten ons gaan in deze genade. Het is iets waar

we in vallen, zoals wanneer we in de armen van iemand
vallen, of ons hoofd op het kussen kunnen leggen om te

de meeste moeite mee zult hebben om open voor te staan

gaan slapen. Het is een bereidheid om zich ook te mid

en waarlijk, zonder voorbehoud, lief te hebben, jij zelf

den van spanningen te ontspannen. Het is een bereid

bent. Als je dat kunt, kun je het hele universum onvoor

heid om een ogenblik stil te houden, adem te halen, op

waardelijk liefhebben. Maar het begint allemaal met jou.

te merken dat er iets anders aan de hand is dan wat het

Deze lessen beginnen ook met jou. Jij bent er het belang

denken ons vertelt. In dit ogenblik van genade zien we

rijkste aspect van.

dat wat we misschien ook ervaren hebben, van de moei

Wanneer je open en oprecht bent, kan ook het klein

lijkste emotionele problemen tot de meest oorzaakloze

ste ding je hele wereld veranderen, kan je kijk op alles

vreugde, plaatsvindt in een uitgestrekte ruimte van vrede,

veranderen, en kun je beginnen uit het lijden te stap

van stilte, van opperst welzijn.

pen. Dit betekent niet dat je het lijden en de uitdaging

Als we slechts een ogenblik kunnen loslaten, als we

om in de wereld te zijn voorkomt, maar je hart zal groot

ons kunnen ontspannen, als we midden in het nu kun

genoeg worden zodat je de wereld zoals hij is kunt aan

nen vallen, kunnen we de vrijheid waar we allemaal naar

vaarden, met al zijn schoonheid en al zijn smart. En

gezocht hebben direct ontmoeten. Zij is hier op deze

op de een of andere manier word je door dat proces

plaats, op dit moment. Zij ligt niet in de toekomst. Ze

iemand die de wereld iets revolutionairs te bieden heeft

zal niet komen wanneer her leven verandert, wanneer de

- een waarlijk open geest, een open hart, en een open

omstandigheden van onze dagelijkse werkelijkheid anders

bewustzijn.

worden. Vrijheid is iets dat zich hier bevindt op dit mo-

256

257

ment. Wanneer we onze eis opgeven dat het leven anders

is, dat het leven zich aanpast aan onze ideen, dan gaat
alles open. We ontwaken dan uit deze droom van afge
scheiden zijn en strijd, en we beseffen dat de genade die

Over de auteur

we altijd zochten in feite hier is, in het centrum van ons

eigen bestaan. Dit is het hart van spirituele verlichting:
beseffen dat waar we altijd naar gehunkerd hebben juist
is wat we, in onze diepste bron altijd zijn geweest. Vrij
heid is altijd beschikbaar voor ons. Juist in die momenten
waarop we weten dat we niet weten, waarop we een stap
terug doen, hart wijd open, vallen we in genade.

dyashanti (wiens naam 'oorspronkelijke vrede' be

tekent) daagt alle zoekers naar vrede en vrijheid uit

om de mogelijkheid van bevrijding in dit leven serieus te

nemen. Hij begon in 1996 onderricht te geven, op ver

zoek van zijn zenlerares, van wie hij veertien jaar lang les
had gehad. Sinds die tijd hebben vele spirituele zoekers
hun ware aard gevonden in de aanwezigheid van Adya
shanti.
Als schrijver van Dansende leegte, The Impact of Awa
kening, Wre meditatie, Het einde van je wereld, en My
Secret is Silence, biedt Adyashanti spontane en directe
advaitische lessen aan, die wel vergeleken zijn met die
van de vroege zenmeesters en van wijzen uit de advaita
vedanta school. Adya zegt echter: 'Als je mijn woorden
filtert door welke traditie of 'isme' ook, ga je totaal
258

259

voorbij aan wat ik zeg. De bevrijdende waarheid is niet

Eerder verschenen bij uitgeverij Samsara

statisch; zij leeft. Ze is niet in begrippen te vatten en te

begrijpen met de geest. De waarheid overstijgt alle vor
men van conceptueel fundamentalisme. Wat jij bent is
transcendentie- bewust en aanwezig, reeds hier en nu.
Ik help je alleen dat te realiseren.'
Adyashanti, geboren in Noord-Californi, leeft samen
met zijn vrouw Annie (Mukti) en geeft overal in de San
Francisco Bay Area onderricht door satsangs, weekend
bijeenkomsten en stille retraites aan te bieden. Hij geeft
ook elders in de Verenigde Staten en Canada onderricht.
Voor meer informatie, ga naar www.adyashanti.org.

260

Adams, Robert- Stilte van het hart, deel 1

Adams, Robert-Stilte van her hart, deel 2
Adyashanti- Dansende leegte
Adyashanti-Ware meditatie
Adyashanti - Het einde van je wereld
Balsekar, Ramesh- Er was eens...
Bancroft, Anne- Woorden van Boeddha
Beintema, Rita- Jnana yoga in de praktijk
Bongers, Sally- Alledaagse verlichting
Boogaard, Han v.d. I Wei Wu Wei-Leven zonder tranen
Byrom, Thomas-Het hart van bewustzijn
Cohen- Bent u net zo gelukkig als uw hond?
Cohen, Alan- Wijsheid uit het hart
Crowley, Gary -Van hier naar hier
Delden, Jan van- Terug van nooit weggeweest
Delden, Jan van- Zelfrealisatie, is dit nu alles?
Dych, William - Anthony de Mello, een bloemlezing
Poster, Jeff- Leven zonder middelpunt
Poster, Jeff- Een buitengewone afWezigheid
Foudraine, Jan- Mecanoia
Gangaji -Vrijheid in overgave
Gieles, lenne- Thuis
Glassman, Bernie- Oneindige cirkel
Greven, John- En
Hamill, Sam I LaoTse- Tao Te Tsjing
Harding, Deuglas - Open voor de bron
Harrison, Steven - Zoek geen antwoord
Harrison, Steven - Het gelukkige kind
Harrison, Steven - En-zijn in relaties
Harrong, Leo- Ontwaken in de droom
Heyboer, Anton- De filosofie van een oorspronkelijke geest
Heyboer, Anton- The philosophy of an original mind
Hillig, Chuck- Verlichting voor beginners
Hillig, Chuck- Parels voor de ziel
Hyde, Unmani Liza - Ik ben het leven zelf

Inzicht, vingers wijzend naar de maan

Jourdain, Stephen

I Farcet, Gilles -Zomaar verlicht

Katz, Jerry- Non-Dualiteit

Smit, Alexander-Kennendbeid
Tathagara, Florian-Zijn
Tollifson, Joan -Ontwaken in het alledaagse

Keers, Wolter -Vrij zijn

Vingerwijzingen-Artikelen uit tien jaar InZicht

Keers, Wolter- Jnana Yoga

Kicken, Patriek & Smit, Paul-Praten over bewustzijn
Kiloby, Scott- Liefdes stille revolutie
Krishnamurri, U.G.-De denkbeeldige geest
Lake, Gina- Her mechanisme van verlangen
Lammers van Toorenburg, Wendy- Hoogbegaafd, nou n?
Lammees van Toorenburg, Wendy-Werkboek Hoogbegaafd
Lawry, Kalyani -Sailor Bob Adamson, leven en leer
Liquorman, Wayne-Never mind
Lucille, Francis - Eeuwigheid NU!
McKenna, Jed-Spirituele verlichting? Vergeer her maar!
McKenna, Jed-Spiritueel Incorrecte Verlichting
McKenna, Jed-Spirituele Oorlogvoering
McKenna, Jed-Notities
Mello, Anrhony de-Bewustzijn
Mello, Anrhony de-De weg van stilte
Morinaga, Soko-Van leerling tot meester
Nisargadatta Maharaj-In woord en beeld
Norquist, S. -De waarheid over verlichting
Oever, Jan van den-Ik weer niet wie ik ben
Parsons, Tony-Zoals het is
Parsons, Tony-Niemand hier
Parsons, Tony-Niemand daar
Parsons, Tony-Alles en Niets
Parsons, Tony-Het open geheim
Raaijmakers, Annette-Volledig

Smit, Paul-Non-dualiteit voor managers

vrij

Ram Tzu-Wie zoekt zal niet vinden

Ramana Maharshi - In woord en beeld
Rigter, Bob-Zen tijd
Rossum, Jan van-Je bene niet wat je denkt
Schoonderwoerd, Sirnon -Een christen op satsang
Sengtsan-Oorspronkelijke Geest
ShantiMayi- Ons hart weer alles
Shapiro, Isaac-Het gebeurt vanzelf

Watts, Alan - Word wat je bent

Wei Wu Wei - Onwerelds wijs
Whenary, Roy- De structuur van zijn
Zuijderhoudt, C.B.- Meester Eekhart versus advaira

Voor een overzicht van onze titels

(met tekstfragmenten)
kunt u ook kijken op onze website:
www.samsarabooks.com
Daar vindt u informatie over de boeken in voor
bereiding, de agenda met informatie over lezingen
van onze auteurs en kunt u zich opgeven voor onze
nieuwsbrief of een catalogus aan vragen.
Samsara Uitgeverij bv
Herengracht 341
I 0 16 AZ Amsterdam
Telefoon: 020- 5550366
Fax: 020- 5550388
E-mail: info@samsarabooks.com

264

Adyashanti vraagt ons in Genade om het gevecht met

het leven op te geven en ons open te stellen voor het
einde van misleiding en voor de ontdekking van ons
echte wezen. In zijn vijftien jaar als spiritueel leraar
heeft Adyashanti gemerkt dat hoe eenvoudiger het
onderricht is, hoe groter de kracht ervan om ons
leven te veranderen. In dit boek deelt hij met de lezer
wat hij beschouwt als fundamentele inzichten die een
ommekeer teweeg zullen brengen in de manier waarop
we het leven zien.
Op dezelfde manier waarop we een geliefde in de armen
vallen of ons hoofd s nachts op ons kussen leggen,
kunnen we ons overgeven aan de waarheid van wie en
wat we werkelijk zijn.
Wil je wakker worden? Wil je je denkbeeldige zelf achter
je laten en terug- keren naar je ware natuur? Daarvoor
heb je genade nodig. Deze eenvoudige, directe woorden
van Adyashanti openen ons voor de genade die altijd
aanwezig is. Zijn leringen zijn als sprankelend water,
rechtstreeks uit de bron.
ISBN 978-90-77228-75-3

samsara

789077 228753