KMELER

Kme: Elemanlar kesin olarak belli olan nesneler veya semboller topluluuna denir.
a) Kmeyi oluturan nesnelere kmenin elemanlar denir. Genellikle kme byk harfler
ile,elemanlar kk harflerle gsterilir.
b) Kmeyi A, eleman x ile gsterirsek,
x, A kmesinin eleman ise x e A,
x, A kmesinin eleman deilse x e A, eklinde gsterilir.
c) Kmenin eleman says s(A) eklinde gsterilir.
KMELERN GSTERM
1. Liste yntemi ile, A = {Pazar, Pazartesi, Perembe}
2. Ortak zellik yntemi ile;
A = {x | x : p harfi ile balayan gnlerimiz}
3. Venn emas ile:
DENK KMELER: Eleman saylar eit olan kmelere denk kmeler denir. "="
eklinde gsterilir.
rnek: A = {1, 2, 3, 4}, B = {a, b, c, d} s(A) = 4 j
s(A) = s(B) A = B dir.
s(B) = 4 J
ET KMELER: Tm elemanlar ayn olan kmelere eit kmeler denir. rnek: A =
{x | x : Haftann gnleri}
B = {pazar, pazartesi, sal, aramba, perembe, cuma, cumartesi}
Tm elemanlar ayn olduundan, A = B dir.
ALT KME: A kmesinin tm elemanlar, B kmesinin iinde ise A, B'nin bir alt
kmesidir." denir. A c B eklinde gsterilir.
NOT
1) A a B eklinde yazlrsa A, B nin alt kmesi deildir.
2) B D A eklinde yazlrsa B, A y kapsar eklinde okunur.

CcB
(C, A ve B nin alt kmesidir.)
CcA
rnek: A ={1,2, 3} kmesinin tm alt kmelerini yazalm.
0, {1}, {2}, {3}, {1,2}, {2, 3}, {1,3}, {1,2, 3}
*^0T 1) A kmesinin tm alt kme says 8 tanedir. 0 kme ve her kme kendisinin bir
alt kmesidir. s(A) = 3 23 = 8 olduuna dikkat ediniz.
2) Alt kme says; s(A) = n => 2n eklinde bulunur.
3) z alt kme, tm alt kmenin eleman saysndan kmenin kendisinin karlmas ile
bulunur.
s(A) = n => z alt kme says 2n - 1 eklinde bulunur.

rnek: 5 elemanl bir kmenin ka tane alt kmesi vardr?

A) 40 B)35 C)32 D) 31 E) 28
zm: s(A) = 5=> 25 = 2 . 2 . 2 . 2 . 2 = 32 tanedir.
Doru cevap (C) kkdr
rnek: 63 tane z alt kmesi olan kme ka ele-manldr?
A) 6 B)5 C)4 D) 3 E) 2
zm: s(A) = n => z alt kme says = 2n - 1 => 63 = 2n - 1 => 64 = 2n => 26 = 2n
=> n = 6 bulunur.
Doru cevap (A) kkdr.
rnek: 6 elemanl bir kmenin ka tane 3 l alt kmesi vardr?
EVRENSEL KME: Bir ilemde tm olaslklar iine alan kmeye evrensel kme
denir. Genel olarak evrensel kme E ile gsterilir.
A nn dndaki elemanlardan oluan kmeye
A nn tmleyeni denir ve A' eklinde gsterilir

AYRIK KMELER: A n B = 0 ise A ile B kmesine ayrk kmeler denir.

Kmelerde Yaplan lemler
1) K KMENN BRLEM: iki kmenin tm elemanlarndan oluan kmeye
denir.
Tm taranan ksm A ile B kmesinin birleimi olup
A u B eklinde gsterilir.

rnek: A = {1, 2, a, c, 4} , B = {a, b, c, 1, A} iin

A u B = {1, 2, a, c, 4, b, A} (Birleim ilemi alnrken birinci kme aynn yazlr, ikinci
kmeden de yazlmayan elemanlar yazlarak birleme ilemi yaplr. Ayn elemann
birden fazla yazlmadna dikkat ediniz.)
rnek: A = {a, b, c, 1, 2, +} , B = {1, 2, 3, a, +}, C = {a, 3, 8, x, 4} ise Au (B u C) = ?
bulalm. Au(1,2,3, a, +, 8, x, 4} = {a, b, c, 1, 2, +, 3, 8, x, 4}
NOT Kmedeki elemanlarn srasnn nemi yoktur.

2) K KMENN KESM: ki ya da daha fazla kmelerdeki ortak elemanlarn

yazlmasyla oluan kmeye denir.
ekildeki taral ksm A \ (B u C) eklinde gsterilir.
A ile B kmesinin kesiimi ekil zerinde taranm olup, A n B eklinde gsterilir.
rnek: A = {1, 2, a, b} , B = {a, e, 1, c} iin An B = {1, a} Kesiimi bulunur.
3) K KMENN FARKI: Birinci kmede olup da, ikinci kmede olmayan
elemanlarn yazlmasyla oluan kmeye denir. Birinci kme A, ikinci kme B ise A \ B
eklinde gsterilir.

ekildeki taral ksmlar, [(A n B) \ C] u [C \ (A u B)] (ift taral ksmlar istendiinde

tek, tek ifade edilip aralarna birleim iareti konur.)
KMELERLE LGL GENEL ZELLKLER
1) A D A = A
2) A Q A = A 3)AQB = BDA
3)AQB = B D
4) AQ B = BD A
5) AQ 0 = A
6) A O 0 = 0
7) s(A D B) = s(A) + s(B) - s(A Q B)
8) A B ve B D A D A = B dir.
9) A O A1 = E
10) s(A) + s(A') = s(E)
11) 0' = E
12) E' = 0
ngilizce bilenler : a + b
Problemleri gzerken izlenecek yolu bir rnekle aklayalm.
: ngilizce bilenler, F: Franszca bilenler olsun.

Franszca bilenler : b + c
Hi birini bilmeyenler: d
En az bir dil bilen : a + b + c
En ok bir dil bilen : a + c + d
Sadece bir dil bilen : a + c
En ok iki dil bilen : a + b + c + d
eklinde denklemler kurulup sorular zlr.
SAYILAR

Rakam: Saylar kullanmak iin kullanlan {O, 1, 2,3,4,5,6, 7,8,9} sembollerinden her
birine "rakam" denir.
Sayma Saylar: Pozitif tam saylarn oluturduu S = {1, 2, 3, 4,...} kmesinin
elemanlarna "sayma saylar" denir.
Doal Saylar: N = {0, 1, 2, 3, 4, ...} kmesinin elemanlarna doal say denir.
Tam Saylar: Z = {...,-2,-1, 0, 1,2, 3,...} kmesinin elemanlarna tam say denir.
Negatif Tam Saylar Kmesi:
Z ={...,-n -3, -2,-1}
Pozitif Tam Saylar Kmesi:
Z+ = {1,2, 3, 4 n, ...}
Z = Z" u {0} u Z+
ift Saylar: {..., -4, -2, 0, 2, 4 2n, ...}
Tek Saylar: {..., -5, -3, -1, 1, 3 (2n -1), ...}
rnek: a ve b doal saylardr, a . b = 36 olduuna
gre a + b toplam en ok katr?
zm: a . b = 36 i i 1 .36 2.18 - 3.12 - 4.9 -6.6 -
A) 12 B)13 C)15 D) 20 E) 37
1 + 36 = 37 (en byk)
2 + 18 = 20
3 + 12 = 15
4 + 9 = 13 6 + 6 = 12
arpmlar 36, toplamlar en byk olan saylar 1 ile 36'dr. 1 ile 36'nn toplam 37'dir.
Doru cevap (E) kkdr.
rnek: a, b, c, e N, a . b = 19 , b . c = 5 ise a + b + c toplam katr?
zm: a . b = 19 19 . 1 = 19
ise a =19, b = 1, c = 5 olduundan a + b + c=19 + 1+5 = 25 bulunur.
rnek: a , b e N , a2 - b2 = 23 ise a = ?
zm: a2 - b2 = 23 (iki kare farkndan)
(a - b). (a + b) = 1 . 23
tftf
a-JT - 1
+ a+# = +23
2a = 24 a = 12 bulunur.
rnek: Rakamlar farkl basamakl birbirinden farkl be saynn toplam 657
olduuna gre bu saylarn en by en ok katr? A) 253 B)243 C) 241 D) 240 E) 252
zm: 102 + 103 + 104 + 105 + x = 657
414 +x = 657
x = 243 bulunur. Doru cevap (B) kkdr.

rnek: ki basamakl be saynn toplam 412 olduuna gre bu saylardan en k en

az katr? A. 14 B)15 C)16 D) 17 E) 18
zm: 99 + 99 + 99 + 99 + x = 412
x = 412-396 x = 16 bulunur. Doru cevap (C) kkdr.
(Bu soruda rakamlarn farkl olmas koulu yoktur. Bu saylardan en kn bulmak
iin dier drt saynn en byk deerlerini almas gerekir.)
rnek: Bir kii, bir "a" saysn 14 ile arpm ve sonucu 2524 bulmutur. lemi kontrol
ettiinde "a" saysnn 3 olan onlar basaman 8 olarak grdn fark etmitir. Buna
gre doru sonu katr?
zm: 3 olan onlar basama 8 alndnda arpm 5 . 10 = 50 kat fazla bulunmutur.
Yaplan hata, 14 . 50 = 700'dr. O hlde doru sonu: 2524-700 = 1824 olmaldr.
FAKTORYELEL
FAKTRYEL NE DEMEKTR?
faktriyel: ( ! ) sembol ile gsterilir.rnein n! demek 1'den n'e kadar olan saylarnn
yanyana yazlp arpm demektir. 5! demek 1'den 5'e kadar saylarn yanyana yazlp
arplmasdr
n!=1.2.3.4.5.........n
0!=1
1!=1
2!=1.2=2
3!=1.2.3=6
4!=1.2.3.4=24
5!=1.2.3.4.5=120
10!=7!.8.9.10
6!=4!.5.6
rnek:
5!/3!=1.2.3.4.5/1.2.3=120/6=20
n!/(n-1)!=(n-1)!.n/(n-1)!=n
FAKTRYELLER
1. x ve n sayma saylar olmak zere, 21! = 2n.x ise, n nin alabilecei en byk deer
katr?
a) 16 b) 17 c) 18 d) 19 e) 20
2. n bir doal say olmak zere, 67! / 15n ileminin sonucunun doal say olmas iin, n
nin en byk deeri ka olmaldr?
a) 15 b) 16 c) 17 d) 18 e) 19
3. m ve n ardk ift doal saylardr. m>n olmak zere, m!/n! + 4 = 94 ise, n katr ?

a) 7

b) 8

c) 9

d) 10 e) 11

4. 2! + 3! + 4! + + 1472! toplamnn birler basamandaki rakam katr?

a) 1

b) 2

c) 3

d) 4

e) 5

5. 6! + 7! + 8! toplam aadakilerden hangisine tam blnemez ?

a) 3

b) 5

c) 15 d) 25 e) 45

6. 18! says, 16! saysnn ka katdr?

a) 16 b) 18 c) 34 d) 306 e) 645
7. f(a)=(a+2)! ise, f(3) - f(2) = ?
a) 1

b) 4

c) 5

d) 16 e) 96

8. 120! - 83! - 1 saysnn sonunda ka tane dokuz vardr?

a) 18 b) 19 c) 20 d) 21 e) 22
9. n.(n+1)! = 72 ise, n katr?
a) 3

b) 6

c) 8

d) 9

e) 36

YANITLAR : 1-C 2-A 3-B 4-B 5-D 6-D 7-E 8-B 9-A

ASAL SAYILAR

ASAL SAYILAR
Asal sayilar, 1 ve kendisinden baska pozitif tam bleni olmayan 1' den byk
tamsayilardir. En kk asal sayi, 2' dir. 2 asal sayisi disinda ift asal sayi yoktur. Yani,
2 sayisi disindaki tm asal sayilar tek sayidir. Asal sayilar kmesi,
{ 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19, 23, 29, 31, ... }dir.
Fermat Teoremi' ne gre, n asal sayi olmak zere, 2n - 1 seklinde yazilabilen sayilar asal
sayidir. rnegin,
22 - 1, 23 - 1, 25 - 1, 27 - 1, 211 - 1, ...sayilari, asal sayidir.
Aralarinda asal sayilar:
1' den baska pozitif ortak bleni olmayan sayilara, aralarinda asal sayilar adi verilir.

Birden fazla sayinin aralarinda asal olmasi iin, bu sayilarin asal sayi olmasi gerekmez.
Asal sayilar, kesinlikle aralarinda asal sayilardir. Bununla birlikte, 10 ve 81 sayisi birer
asal sayi olmamasina ragmen, aralarinda asal sayilardir. Diger taraftan, 10 ile 8 sayisi
birer asal sayi olmamasina ragmen, 2 ortak blenleri oldugu iin, aralarinda asal sayilar
degildir. Bir sayi aralarinda asal iki sayiya blnebiliyorsa, bu iki sayinin arpimina da
blnr.
rnegin,
2, 9
10, 81
5, 29
3, 8
2, 10, 35
sayi gruplari, ortak tam blenleri olmadigi iin aralarinda asal sayilardir.
Asal olmayan sayilara da bilesik sayi adi verilir. Dolayisiyla, bilesik sayilarin 1 ve
kendisinden baska blenleri vardir. rnegin, 10 sayisi bir bilesik sayidir. nk, 10
sayisinin 1 ve kendisinden baska, 2 ile 5 bleni vardir. Buradan, asal olmayan 10 sayisi,
birer asal sayi olan 2 sayisi ile 5 sayisinin arpimi olarak yazilabilir. 2 ile 5 sayisina, 10
sayisinin asal arpani veya bleni denir. Yani, bilesik bir sayi, asal sayilarin arpimi
seklinde yazilabilir.
rnek 1:
Asagidaki sayi gruplarindan hangisi aralarinda asaldir?
a) 4, 20 b) 6, 21 c) 27, 36, 39 d) 8, 24, 36 e) 3, 5, 25
zm:
a) 4 ile 20' nin ortak bleni vardir ve bu da 2 ile 4' tr.
b) 6 ile 21' in ortak bleni vardir ve bu da 3' tr.
c) 27, 36 ve 39' un ortak bleni vardir ve ortak blen 3' tr.
d) 8, 24 ve 36' nin ortak bleni vardir ve ortak blen 2 ve 4' tr.
e) 3, 5 ve 25' in ortak bleni yoktur. nk, bu sayiyi birden blen 1' den baska sayi
yoktur. Dolayisiyla, bu sayilar aralarinda asaldir.
rnek 2:
2m + 3 ile 7n - 5 sayilari aralarinda asal olduguna gre,

ise, m ve n katir?zm:
2m + 3 ile 7n - 5 aralarinda asal olduklarina gre,
2m + 3 = 5 2m = 5 - 3 2m = 2 m = 17n - 5 = 9 7n = 9 + 5 7n = 14 n = 2bulunur.
rnek 3:
a, b ve c birbirinden farkli rakamlar olmak zere, ab ile bc iki basamakli aralarinda asal
sayilardir. Buna gre, ab + bc toplaminin en kk degeri katir?
zm:
Toplamin en kk olmasi iin, sayilari en kk almaliyiz. Buna gre, ab = 21 olurken.
bc = 13 olmalidir. Dolayisiyla,
ab + bc = 21 + 13 = 34
olur.
rnek 4:
2x + y ile 4 x + y sayilari aralarinda asal olduguna gre,
ise, 3x + 2y toplami katir
zm:
2x + y ile 4x + y sayilari aralarinda asal olduguna gre, her ikisinin de ortak bleni
olmamasi gerektiginden, esitligin sag tarafi ortak blenden arindirilmalidir. Dolayisiyla,

olur ve buradan,
2x + y = 7 ... (1)
4x + y = 9 ... (2)
yazilir. Bu denklemleri ortak olarak zelim. Bunun iin, (1) nolu denklemi - 1 ile
arpalim ve (1) nolu denklemle (2) nolu denklemi taraf tarafa toplayalim.
- 1 / 2x + y = 7
4x + y = 9
- 2x - y = - 7
4x + y = 9

Son iki denklemin toplami

2x = 2
x=1
bulunur ve x = 1 degerini (1) nolu denklemde yerine koyalim
2.1 + y = 7
y=7-2
y=5
bulunur. Buradan
3x + 2y = 3.1 + 2.5 = 3 +10 = 13
olur.
SAYILARIN ASAL ARPANLARINA AYRILMASI
Her bilesik sayi, asal sayilarin veya asal sayilarin kuvvetlerinin arpimi seklinde
yazilabilir. Bu islemi yapmak iin, ilgili sayinin sirasiyla en kk asal sayidan
baslanarak blnebilmesi arastirilir.
rnek 1:
124 sayisini asal arpanlarina ayiralim.
zm:
124= 31.2.2
rnek 2:
500 sayisini asal arpanlarina ayiralim.
zm:
500=2.2.5.5.5
Aralarnda Asal Saylar
Aralarnda asal saylar : 1 den baka pozitif ortak bleni olmayan sayma saylarna
aralarnda asal saylar denir. rnek : 4 ile 9 aralarnda asaldr. 7 ile 11 aralarnda asaldr.
rnek: 1 den 10 a kadar olan asal saylarn toplam katr?
A) 15 B)17 C)19 D) 21 E) 23

zm:
2+3+5+7=17
Doru cevap (B) kkdr
rnek: 3 ile 5 aralarnda asaldr.
2 ile 9 aralarnda asaldr.
6 ile 12 aralarnda asal deildir. (nk 6 ve 12 saylarnn pozitif ortak blenleri, 1, 2, 3
ve 6'dr.)
rrasyonel Saylar
Rasyonel olmayan saylara irrasyonel say denir.
rnek
bir irrasyonel saydr. nk; a ve b birer tam say olmak zere, eklinde yazlamaz.Kk
iinden tam olarak kamayan saylar, e ve p gibi saylar irrasyonel saylardr.
Rasyonel saylar kmesine irrasyonel saylarn katlmas ile reel saylar kmesi elde
edilir. rrasyonel saylarn kmesi I ile gsterilir. Buna gre;
QUI=R olur.
Rasyonel Saylar
Rasyonel Saylar ( , rasyonel veya oranl saylar (veya kesirler) iki tamsaynn birbirine
oran ile ifade edilebilen saylardr. Oranl saylar b sfr olmamak zere a/b eklinde (a
ve b tamsay) yazlabilir. 2/3 ve 4/6 veya 6/9 edeer oranl saylardr. Dolaysyla her
oranl say sonsuz ekilde ifade edilebilir. Oranl saylarn en basit formu a ve b
tamsaylarnn [[ortak Her tam say oranl saydr.
nk
veya
veya
eklinde yani oranl say tanmna
uygun biimde yazlabilirler. Oranl saylar kmesi , tam saylar kmesi 'yi kapsar.
Yani
.
Tanm Oranl saylar kmesi, tam saylarn bir genilemesidir ve Q ile veya
gsterilir. kmesi genelde yle tanmlanr:

Daha ince bir tanm ise tam saylar zerinden tanmlanacak bir denklik
bantsyla yaplabilir. Bylece her denklik snf bir oranl say olarak anlr.
kmesinden seilmi keyf (a,b) ve (c,d) eleri iin "~" bants

ile

olarak tanmlansn. Bunun bir denklik bants olduu kolaylkla kantlanabilir. Bu

durumda, denklik snflar

olurlar. Oranl say ise basite

Gerel saylar (veya Reel saylar),
Rasyonel saylar kmesinin standart metrie gre btnlenmesiyle elde edilen
kmedir. Reel saylar kmesi sembolyle gsterilir.
Basit aritmetik teknikleriyle kolayca ispatlanabilecei zere, tm rasyonel saylarn
tekrar eden birer ondalk alm vardr. Mesela

veya

eitliklerinde olduu gibi. Burada dikkat edilmesi gereken, ondalk basamaklardaki

rakamlarn bir sre sonra bloklar halinde periyodik tekrar etme zelliidir. Rasyonel
saylardan reel saylar elde etme ilemini ise rasyonel saylara ondalk almndaki
rakamlarn periyodik tekrar etmedii saylarn eklenmesi olarak dnlebilir. Bu tr
sonradan elde ettiimiz reel saylara irrasyonel saylar denir.

ARDIIK SAYILAR
Belli bir kurala gre bir birini takip eden say gruplarna ardk saylar denir.
Ardk doal saylar; 0, 1, 2, 3, 4, 5, ....
Ardk tek saylar; 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, ......
Ardk ift saylar; 0, 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, ......
4 n kat olan ardk doal saylar; 0, 4, 8, 12, 16, ..... eklinde devam eder.
n bir tam say olmak zere,
1- Ardk drt tam say srasyla;
n, n + 1, n + 2, n + 3 tr.
2-Ardk drt ift say srasyla;
2n, 2n + 2, 2n + 4, 2n + 6 dr.

3-Ardk drt tek say srasyla;

2n + 1, 2n + 3, 2n + 5, 2n + 7 dir.
4-n kat olan ardk drt tam say srasyla;
3n, 3n + 3, 3n + 6, 3n + 9 dur.
Ardk saylarn toplam, say adedine blnrse ortanca terim bulunur. Eer say
adedi ift ise, ortanca terim say dizisine ait deildir.
UYARI : ki ardk saynn toplam daima tektir. Btn ift saylarn toplam
daima ifttir.
Biraz rnek zelim:
SORU : ki ardk saynn toplam 97 ise bu saylar katr?
Cevap : n + n + 1 97
Yukarda iki ardk say n ve n +1 ile gsterilmitir. lk i olarak fazlalk olan 1 i
toplamdan yani 97 den karyoruz.
97 1 = 96
Artk fazlalk kalmadna gre; ve iki ardk saymz olduuna gre, kalan sayy
ikiye blerek kk sayy bulabiliriz.
96 : 2 = 48 Kk say
Byk sayy bulmak iin ise;
48 + 1 = 49
SORU : ki ardk ift saynn toplam 178 ise bu saylar katr?
Cevap : n
+n+2
178
Ardk ift saylarn ikier ikier artyor olmas sebebiyle, bu defa ikinci
saymzdaki 2 fazlaln toplamdan karyoruz.
178 2 = 176
Artk fazlalk kalmad. iki saymz olduu iin sonucu ikiye blerek kk saymz
bulabiliriz.
176 : 2 = 88 Kk say

Byk say, kk saydan 2 fazla olduuna gre; 2 ekleyerek byk sayy

bulabiliriz.
88 + 2 = 90 Byk say
NOT : Bir ok rencimizin dt tuzak; verilen sayy hemen say adedine
blmeleridir. Unutmayalm ki; ardk saylar belirli oranlarda artarak gider. Sizlerin
ncelikle bu art toplamdan karmanz gerekir. Daha sonra ka say varsa, ona
gre blme ilemini yaparak kk saymz bulabiliriz. Bu blme ilemi sonras
kan sonu btn ilemlerde kk saydr. Byk sayy bulmak iin ise tekrar
ekleme yapmanz grekmektedir.
Yukarda da deinildii zere bu art; ardk saylarda 1, ardk ift ve ardk tek
saylarda 2'dir.
Ardk ift ve ardk tek saylarla ilgili problemler ayn ekilde zlr. ift ve tek
olular kafanz kartrmasn. nk her ikisi de 2'er 2'er artmaktadr. Bir tane de
tek saylarla ilgili zerek grelim.
SORU : Ardk iki tek saynn toplam 108'dir. Buna gre kk ve byk saylar
bulalm.
Cevap : n
+n+2
108
Yine ncelikli hedefimiz fazlal karmak,
108 - 2 = 106
Daha sonra iki say olduu iin sonucu ikiye blerek kk sayy bulmak,
106 / 2 = 53 Kk say
Byk say iin ise 2'yi tekrar eklememiz yeterli,
53 + 2 = 55 Byk say
snma turlar sona erdi, sorularmz biraz daha zorlatralm... :)
SORU: Ardk saynn toplam 246'dr. Buna gre kk, orta ve byk saylar
bulunuz.
Cevap: n
n+1

+n+2
246
bu defaki fazlalklarmz 1 ve 2 ------ yani 1 + 2 = 3
Bu fazlal toplamdan karalm
246 - 3 = 243
Bu defa iki deil, saymz var. O halde sonucuda 3'e blmemiz gerekiyor.
243 / 3 = 81 Kk say
Ortanca say kk saydan 1 fazla olduuna gre;
81 + 1 = 82 ortanca say
Byk say kk saydan 2 fazla olduuna gre;
81 + 2 = 83 Byk saydr
SORU: Ardk ift saynn toplam 222'dir. Buna gre; kk, ortanca ve byk
saylar bulunuz.
zm: ift saylar 2'er 2'er artmaktayd. O halde;
n
n+2
+n+4
222
Fazlalklarmz 2 ve 4 ----- Yani 2 + 4 = 6
Bu fazlal karalm 222 - 6 = 216
saymz olduu iin yine 3'e blelim ve kk saymz bulalm.
216 / 3 = 72 Kk say
72 + 2 = 74 Ortanca say
72 + 4 = 76 Byk say
SORU: Ardk drt saynn toplam 418' dir. Buna gre bu saylar bulunuz.
Cevap: 1.say n

2.say n + 1
3.say n + 2
4.say + n + 3
418
Drt saymzda yukarda belirtilmitir. fazlalklara baktmzda; 1, 2 ve 3'
gryoruz. yani 1 + 2 + 3 = 6
Fazlalmz karyoruz, 418 - 6 = 412
Drt saymz olduu iin sonucu 4'e blerek kk saymz yani 1.saymz
buluyoruz.
412 / 4 = 103 (1.say)
103 + 1 = 104 (2.say)
103 + 2 = 105 (3.say)
103 + 3 = 106 (4.say)
Ardk ift Doal Saylarn Toplam:
2+4+6+ ... + 2n = n.(n+1)
rnek: 2 + 4 + 6 + 8 + ... + 42 toplam katr?
zm: 2 + 4 + 6 + 8 + ... + 42 = 21 .(21 +1) = 21 .22 = 462dir.
2n = 42 => n = 21 (terim Saysdr)
rnek: 32 + 34 + 36 + ... + 60 toplam katr?
zm: 2 + 4 + 6 + ... + 60 = 30 . 31 = 930 2 + 4 + 6 + ... + 30 = 15 . 16 = 240 32+ 34+
36+ ... + 60 = (2 + 4 + 6 + ... + 60) - (2 + 4 + 6 + ... + 30) = 930 - 240 = 690 bulunur.
Ardk Tek Saylarn Toplam :

Ardk Tek Doal Saylarn Toplam:

1 + 3 + 5 + .... + (2n 1) = n.n
rnek: 1 + 3 + 5 + ... + 29 toplam katr?
zm: 1 + 3 + 5 + ... + 29 = 152 = 225 bulunur. 2n - 1 = 29 = 2n = 30
n = 15 (terim Saysdr)

Ardk Saylarda Terim Says

Son Terim - lk Terim
Terim Says =--------------------------------------- + 1 dr.
Ortak Fark
rnek: 13 + 17 + 21 + 25 + ... + 53 toplam katr?
zm: Her ardk terim arasndaki fark 4'tr. 17-1 3 = 4, 21-17 = 4, 25 - 21 = 4 gibi
BLME VE BLNEBLME KURALLARI

A.BLME
A, B, C, K birer doal say ve B 0 olmak zere,

blme ileminde,
A ya blnen, B ye blen, C ye blm, K ya kalan denir.
A = B . C + K dr.
Kalan, blenden kktr. (K < B)
Kalan, blmden (C den) kk ise, blen (B) ile blmn
K = 0 ise, A says B ile tam blnebiliyor denir.

(C) yeri deitirilebilir.

B. BLNEBLME KURALLARI
2 ile Blnebilme:
Bir saynn 2 ile tam olarak blnebilmesi iin, birler basamann0, 2, 4, 6,
8saylarndan biri olmas gerekir. Yani, her ift say 2 ile tam olarak blnr.
Bununla birlikte, tm tek saylar 2 ile blndnde, kalan 1 olur.
3 ile Blnebilme:Bir saynn 3 ile tam olarak blnebilmesi iin, saynn rakamlar
toplamnn 3 veya 3 n katlar olmas gerekir. Bir saynn 3 e blmnden kalan,
rakamlar toplamnn 3 e blmnden kalana eittir.
4 ile Blnebilme:Bir saynn 4 ile tam olarak blnebilmesi iin, saynn son iki
basamann00 veya 4 n katlar

olmas gerekir. Bir saynn 4 ile blmndeki kalan, saynn son iki basamann 4 e
blmndeki kalana eittir. Dier taraftan, 4 ile tam olarak blnebilen yllar,artk
yl olarak isimlendirilir. Yani, artk yllarn ubat ay 29 gn eker. Dolaysyla, 4
ile Blnebilme, artk yllarn bulunmas kullanlabilir.
5 ile Blnebilme:Bir saynn 5 ile tam olarak blnebilmesi iin, saynn birler
basamann0 veya 5olmas gerekir. Bir saynn 5 ile blmndeki kalan, saynn
birler basamann 5 e blmndeki kalana eittir.
6 ile Blnebilme:Bir saynn 6 ile tam olarak blnebilmesi iin, bu saynn hem 3
ile hem de 2 ile tam olarak blnmesi gerekir. Yani, 6 ile blnebilen bir saynn
hem ift say olmas hem de rakamlar toplamnn 3 veya 3 n katlar olmas
gerekir.
7 ile Blnebilme:Bir saynn 7 ile tam olarak blndn tespit etmek iin,
saynn rakamlarnn altna birler basamandan balayarak (sadan sola doru)
abcdef
231231
-+
srasyla ( 1 3 2 1 3 2 ...) yazlmal ve u hesap yaplmaldr:
( 1.f + 3.e +2.d ) - ( 1.c + 3.b + 2.a ) = 7.k + m ( k, m: tamsay)
Sonu, 7 veya 7 nin katlar ( m = 0 ) olursa, bu say 7 ile tam olarak blnr. ayet,
m sfrdan farkl bir tamsay olursa, bu saynn 7 ile blmnden kalan m olur.
aretler de sadan balayarak srasyla her l iin
+, -, +, -, +, -, +, ...
eklinde olmaldr. Bu kurala, (132) kural ad verilmektedir.
8 ile Blnebilme:Bir saynn 8 ile blnebilmesi iin, saynn son basamann
000 veya 8 in kat
olmas gerekir. Bir saynn 8 ile blmndeki kalan, saynn son basamandaki
saynn 8 e blmndeki kalana eittir.
9 ile Blnebilme:Bir saynn 9 ile tam olarak blnebilmesi iin, saynn
rakamlarnn toplamnn 9 veya 9 un katlar olmas gerekir. Bir saynn 9 a
blmndeki kalan, saynn rakamlarnn toplamnn 9 a blmndeki kalana eittir.
10 ile Blnebilme:Bir saynn 10 ile tam olarak blnebilmesi iin, saynn birler
basamann sfr olmas gerekir. Bir saynn 10 a blnmesiyle elde edilen kalan,
saynn birler basamandaki rakama eittir.

11 ile Blnebilme:Bir saynn 11 ile tam olarak blnebilmesi iin, saynn

rakamlarnn altna birler basamandan balayarak srasyla +, -, +, -, ... iaretleri
yazlr, artl gruplar kendi arasnda ve eksili gruplar kendi arasnda toplanr, genel
toplamn da
0, 11 veya 11 in katlar
olmas gerekir. Bir saynn 11 ile blmndeki kalan, artl ve eksili gruplarnn
toplamnn 11 e blmndeki kalana eittir.
12 ile Blnebilme:Bir saynn 12 ile blnebilmesi iin, bu saynn hem 3 ile hem
de 4 ile tam olarak blnmesi gerekir.
15 ile Blnebilme:Bir saynn 15 ile blnebilmesi iin, bu saynn hem 3 ile hem
de 5 ile tam olarak blnmesi gerekir.
18 ile Blnebilme:Bir saynn 18 ile blnebilmesi iin, bu saynn hem 2 ile hem
de 9 ile tam olarak blnmesi gerekir.
24 ile Blnebilme:Bir saynn 24 ile blnebilmesi iin, bu saynn hem 3 ile hem
de 8 ile tam olarak blnmesi gerekir.
25 ile Blnebilme:Bir saynn 25 ile tam olarak blnebilmesi iin, saynn son iki
basamann 00, 25, 50, 75
olmas gerekir.
Herhangi bir say ile Blnebilme:a ve b aralarnda asal say ve x = a . b olsun.
ayet, bir say hem a ya hem de b ye blnyorsa, bu say x e de tam olarak
blnr.
RNEKLER
rnek 1:Rakamlar farkl 5 basamakl 9452X saysnn 2 ile blnebilmesi iin, X
deerlerinin toplam ka olmaldr?
zm: 9452X saysnn 2 ile blnebilmesi iin, X in alabilecei deerler 0, 2, 4,
6, 8
olmaldr. Oysa, bu saynn rakamlarnn farkl olmas istendiinden, X rakam 2 ile
4 olamaz. Dolaysyla, X in alabilecei deerler 0, 6, 8 dir. Bu deerlerin toplam 0
+ 6 + 8 = 14 olur.
rnek 2:5 basamakl 1582A saysnn 3 ile blnebilmesini salayan A
deerlerinin toplam katr?
zm:Bir saynn 3 ile blnebilmesi iin, saynn rakamlar toplamnn 3 n
katlar olmas gerektiinden,
1 + 5 + 8 + 2 + A = 3 . k olmaldr. Buradan, 16 + A = 3 . k olur. Bylece, A 2, 5, 8

deerlerini almas gerekir. Dolaysyla, bu deerlerin toplam 2 + 5 + 8 = 15 olarak

bulunur.
rnek 3:ki basamakl mn says 3 ile tam olarak blnebilmektedir. Drt
basamakl 32mn saysnn 3 ile blmnden kalan katr?
zm:mn says 3 ile tam olarak blnebildiine gre,m + n = 3 . k olmas
gerekir. O halde, 32mn saysnn 3 blmnden kalan yle bulunur: 3 + 2 + m + n
=5+(m+n)
=5+3.k
=3+2+3.k
= 2 + 3 . k Kalan = 2 dir.
rnek 4: Drt basamakl 152X saysnn 4 e blmnden kalan 2 olduuna gre, X
in alabilecei deerler toplam katr?
zm:152X saysnn 4 e tam olarak blnebilmesi iin, saynn son iki
basamann yani 2X in, 4 n katlar olmas gerekir. O halde, X,
0, 4, 8 ... (1)
deerlerini alrsa, 152X says 4 e tam olarak blnr. Kalann 2 olmas iin, (1)
nolu deerlere 2 ilave edilmelidir. Bu taktirde, X,
2, 6
deerlerini almaldr. Dolaysyla, bu deerlerin toplam2 + 6 = 8olur.
rnek 5:666 + 5373toplamnn 4 e blmnden kalan katr?
zm: 666 nn 4 e blmnden kalan yle bulunur: 66 nn 4 e blmnden
kalana eit olup, kalan 2 dir.
5373 n 4 e blmnden kalan yle bulunur: 73 n 4 e blmnden kalana eit
olup, kalan 1 dir.
Bu kalanlar toplanarak, toplamn kalan 2 + 1 = 3 bulunur.
rnek 6: 99999 . 23586 . 793423 . 458 arpmnn 5 e blmnden kalan katr?
zm: Bir saynn 5 e blmnden kalan bulmak iin, birler
basamana baklmas gerekir ve birler basamandaki rakamn 5 e blmndeki
kalana eittir. Dolaysyla,
99999 saysnn 5 e blmnden kalan 2 dir.
23586 saysnn 5 e blmnden kalan 1 dir.

793423 saysnn 5 e blmnden kalan 3 tr.

458 saysnn 5 e blmnden kalan 3 tr.
Bu kalanlarn arpm, 2 . 1 . 3 . 3 = 18 olur. 18 in 5 e blmnden kalan ise, 3 tr.
rnek 7:Rakamlar birbirinden farkl drt basamakl 3m4n says, 6 ile tam olarak
blndne gre, m + n in en byk deeri katr?
zm: Bir saynn 6 ile tam olarak blnebilmesi iin, saynn hem 2 ile hem de 3
ile tam olarak blnmesi gerekir. 3m4n saysnn 2 ye tam olarak blnebilmesi
iin, n nin 0, 2, 4, 6, 8 olmas gerekir. m + n nin en byk olmas iin, n = 8
olmaldr. Bylece, 3m4n says, 3m48 olur. 3m48 saysnn, ayn zamanda, 3 e
blnmesi gerektiinden, 3 + m + 4 + 8 = m + 3 olur ve bylece m, u deerleri
alabilir: 0, 3, 6, 9
m + n nin en byk olmas iin, m = 9 alnmaldr. Dolaysyla, m = 9 ve n = 8 iin,
m + n nin en byk deeri,
m + n = 9 + 8 = 17 olur.
- 2m + 15 = 7.k Buradan m = 4 olur.
rnek 9:458028 saysnn 8 e blmnden kalan katr?
zm:Bir saynn 8 ile blmnden kalan bulmak iin, saynn son
basamann 8 ile blmnden kalanna
baklmaldr. Dolaysyla, 28 saysnn 8 ile blmndeki kalan bulmalyz. 28 in 8
ile blmnden kalan 4 tr.
O halde, 458028 saysnn 8 e blmnden kalan, 4 tr.
rnek 10: 10 basamakl 4444444444 saysnn 9 ile blmnden kalan katr?
zm:
Saynn rakamlarnn toplamn alp, 9 un katlarn atmalyz.
Rakamlarn toplam: 4 . 10 = 40 dr. Buradan, 4 + 0 = 4 bulunur.
O halde, 4444444444 saysnn 9 a blmndn kalan 4 tr.
rnek 11: Drt basamakl 268m saysnn 10 ile blmnden kalan 3 olduuna
gre, m ka olmaldr?
zm: Bir saynn 10 a blmnden kalan bulmak iin, birler basamana
baklmaldr. Saynn birler basamandaki rakam ka ise, kalan odur.

Bu nedenle, 268m saysnn 10 ile blmnden kalan 3 olduuna gre, m = 3

olmaldr.
rnek 12: Dokuz basamakl 901288563 saysnn 11 ile blmnden kalan katr?
zm:
901288563
+-+-+-+-+
Kalan = ( 9 + 1 + 8 + 5 + 3 ) - ( 0 + 2 + 8 + 6 )= 26 16 = 10 olarak bulunur.
rnek 13: Be basamakl 5m23n saysnn 30 ile tam olarak blnebilmesi iin, m
ve n nin hangi deerleri almas gerekir?
zm: Bir saynn 30 ile tam olarak blnebilmesi iin, hem 10 ile hem de 3 ile
tam olarak blnmelidir.
Bir saynn 10 ile tam olarak blnebilmesi iin, saynn birler basamann 0
olmas gerekir. Dolaysyla, n = 0 olmaldr. Bylece, verilen say 5m230 olur.Bir
saynn 3 ile tam olarak blnebilmesi, saynn rakamlar toplamnn 3 n katlar
olmas gerekir. Dolaysyla, 5 + m + 2 + 3 + 0 = 3.k m + 10 = 3.k m = 2, 5, 8 olur. O
halde, m = 2, 5, 8 ve n = 0 olmaldr.

C. BLEN KALAN LKS

A, B, C, D, E, K1, K2 uygun koullarda birer doal say olmak zere,
A nn C ile blmnden kalan K1 ve
B nin C ile blmnden kalan K2 olsun.
Buna gre,

A . B nin C ile blmnden kalan K1 . K2 dir.

A B nin C ile blmnden kalan K1 K2 dir.
D . A nn C ile blmnden kalan D . K1 dir.
AE nin C ile blmnden kalan K1E dir.

Burada kalan deerler blenden (C den) byk ise, tekrar C ile blnerek kalan bulunur.
D. ARPANLAR LE BLM
Bir A doal says B . C ile tam blnyorsa A says B ve C doal saylaryla da
blnebilir. Fakat bu ifadenin kart (A says B ile ve C ile tam blnyorsa A says B
. C ile tam blnr.) her zaman doru deildir.

 144 says 2 . 6 = 12 ile tam blnr ve 144 says 2 ile ve 6 ile de tam blnr.
6 says 2 ile ve 6 ile tam blnr. Fakat 6 says 2 . 6 = 12 ile tam blnemez.

E. BR TAM SAYININ TAM BLENLER

Bir tam saynn, asal saylarn arpm biiminde yazl-masna bu saynn asal
arpanlarna ayrlmas denir.
a, b, c birbirinden farkl asal saylar ve m, n, k pozitif tam saylar olmak zere,
A = am . bn . ck olsun.
A
A
A
A

y tam blen asal saylar a, b, c dir.

saysnn pozitif tam blenlerinin says: (m + 1) . (n + 1) . (k + 1) dir.
saysnn pozitif tam blenlerinin ters iaret-lileri de negatif tam blenidir.
saysnn tam say blenleri says:
2 . (m + 1) . (n + 1) . (k + 1) dir.

A
A

saysnn tam say blenleri toplam 0 (sfr) dr.

saysnn pozitif tam blenlerinin toplam :

saysnn asal olmayan tam say blenlerinin says, A nn tam say blenlerinin
saysndan A nn asal blenlerinin says karlarak bulunur.
A nn asal olmayan tam say blenleri toplam (a + b + c) dir.
A saysndan kk A ile aralarnda asal olan saylarn says:

A saysn pozitif tam say blenlerinin arpm:

Blen Says

ALES Matematik Konu zetleri

BLEN SAYISI
Bir Atam saysnn pozitif blenlerinin saysn bulmak iin say nce asal arpanlarna
ayrlr.
A = ax. by. cz (a, b, c birbirinden farkl asal saylar olmaldr.)
Pozitif Blenlerin Says = (x+1 ).(y+1 ).(z+1)
Tam Say Blenlerinin Says = 2.(x+1 ).(y+1 ).(z+1)

rnek: 150 saysnn pozitif blenlerinin says katr?

A) 6
B) 8
C) 10
D) 12
E) 16
zm: 150 75 25 5 1
150 = 21 . 31 .52
P.B.S. = (1 + 1).(1 +1).(2 + 1) = 2.2.3 = 12 bulunur
MKEMMEL SAYI
Kendisi hari btn pozitif blenlerinin toplam kendisini veren saylara "mkemmel
say" denir.
rnek: 28 mkemmel bir saydr.
28 = 22 .7
28 saysnn pozitif blenleri: 1,2,4, 7, 14, 28
28'in blenlerinden kendisi hari dierlerinin toplam 1 + 2 + 4 + 7 + 14 = 28'dir.

BLEN SAYISI
Bir Atam saysnn pozitif blenlerinin saysn bulmak iin say nce asal arpanlarna ayrlr.
A = ax. by. cz (a, b, c birbirinden farkl asal saylar olmaldr.)
Pozitif Blenlerin Says = (x+1 ).(y+1 ).(z+1)
Tam Say Blenlerinin Says = 2.(x+1 ).(y+1 ).(z+1)
rnek: 150 saysnn pozitif blenlerinin says katr?
A) 6
B) 8
C) 10
D) 12
E) 16
zm: 150 75 25 5 1
150 = 21 . 31 .52
P.B.S. = (1 + 1).(1 +1).(2 + 1) = 2.2.3 = 12 bulunur

OBEB - OKEK

A. ORTAK BLENLERN EN BY (OBEB)

En az biri sfrdan farkl iki ya da daha fazla tam saynn ortak blenlerinin en byne
bu saylarn ortak blenlerinin en by denir ve OBEB biiminde gsterilir.
OBEB bulunurken verilen saylar asal arpanlarna ayrlr. Ortak olan asal
arpanlardan byk olmayan sllerin arpm bu saylarn OBEB ini verir.

Eer a 0 veya b 0 ise OBEB tanml olup OBEB(a, b) 1 dir.

a = b = 0 ise OBEB(a, b) tanmszdr.
B. ORTAK KATLARIN EN K (OKEK)

Hepsi sfrdan farkl iki ya da daha fazla tam saynn pozitif ortak katlarnn en kne
bu saylarn ortak katlarnn en k denir ve OKEK biiminde gsterilir.
OKEK bulunurken verilen saylar asal arpanlarna ayrlr. Ortak olan asal
arpanlardan kk olmayan sllerin arpm bu saylarn OKEK ini verir.

a ve b tam saylarndan en az biri sfr ise, OKEK(a, b) tanmszdr.

a ve b pozitif tamsay, a b ise,

OBEB(a, b) a b OKEK(a, b)
a . b = OBEB(a, b) . OKEK(a, b)
a ile b aralarnda asal ise, OBEB(a, b) = 1

kesirleri ile tam blnen en kk pozitif kesir

kesirleri ile tam blnebilen en kk pozitif kesir

a ve b pozitif tam say olmak zere,

 ki pozitif tam saynn arpm, bu saylarn OBEB i ile OKEK inin arpmna eittir.
Fakat ikiden fazla pozitif tam saynn arpm, bu saylarn OBEB i ile OKEK inin
arpmna her zaman eit deildir.
A pozitif tam says a . b ile tam blnebiliyor ve OKEK(a, b) = x ise, A says x ile
tam blnr.
ORTAK BLENLERN EN BY (OBEB)
En az biri sfrdan farkl iki ya da daha fazla tam saynn ortak blenlerinin en byne
bu saylarn ortak blenlerinin en by denir ve OBEB biiminde gsterilir.
OBEB bulunurken verilen saylar asal arpanlarna ayrlr. Ortak olan asal arpanlardan
byk olmayan sllerin arpm bu saylarn OBEB ini verir.
Eer a 0 veya b 0 ise OBEB tanml olup OBEB(a, b) 1 dir.
a = b = 0 ise OBEB(a, b) tanmszdr.
Ortak Katlarn En K

ALES Matematik Konu zetleri

ki veya daha ok saynn her birine blnen en kk saydr. Verilen iki veya daha ok
saynn OKEK' ini bulmak iin, saylar asal arpanlarnn kuvvetleri cinsinden yazlr ve
ortak asal arpanlarndan sleri en byk olanlarla ortak olmayan asal arpanlarnn
tm alnarak arplr.
1. Aralarnda asal saylarn OKEK' i, bu saylarn arpmlarna eittir. Yani, a ile b says
aralarnda asal saylar ise,
(a, b)OKEK = a . b dir.
2. a ve b iki doal say olmak zere, bu iki doal saynn OBEB' i ile OKEK' inin
arpm, bu iki doal saynn arpmna eittir. Yani, a ve b doal says iin
a . b = (a, b)OKEK . (a, b)OBEB dir.
3. a, b, c, d sayma saylar olmak zere,
(a/c,b/d)OKEK = (a, b)OKEK / (c, d)OBEB dir.
4. a ve b iki doal say olmak zere,
(a, b)OKEK = x ve (a, b)OBEB = y
ise, a ile b saylarnn toplamnn en byk deeri
x + y dir.

5. Ardk iki sayma saysnn OKEK' i bu iki saynn arpmna eittir. Yani, a ile b
ardk iki sayma says olmak zere,
(a, b)OKEK = a . b dir.
6. a ile b sayma saylar olmak zere, a < b ise,
(a, b)OBEB <= a <= b <= (a, b)OKEK dir.
rnek 1:
18 ile 45 saylarnn OKEK' ini bulunuz.
zm:
1. Yol:
18 = 2 . 32
45 = 32 . 5
olduundan, (18, 45)OKEK = 32 . 2 . 5 = 90 olur.
2. Yol:
(18, 45)OKEK = 2 . 32 . 5 = 90 dr.
rnek 2:
a ve b doal saylarnn OKEK' i 48 ve OBEB' i 8 ve bu saylardan biri 16 ise, dier say
katr?
zm:
a = 16 olsun. (16, b)OKEK = 48 ve (16, b)OBEB = 8 olduuna gre,
a . b = (a, b)OKEK . (a, b)OBEB
16 . b = 48 . 8
b = 24
bulunur.
rnek 3:
Herhangi iki doal saynn OKEK' i 120 ve OBEB' i 8 olduuna gre, bu saylarn
toplam en ok ka olabilir?
zm:
ki doal saynn toplam en ok bu iki saynn OBEB' ile OKEK' inin toplam kadar
olabileceinden,
120 + 8 = 128 dir.
rnek 4:
Boyutlar 2 cm, 4 cm, 6 cm olan dikdrtgenler prizmas biimindeki kutunun ierisi, bo
yer kalmayacak ekilde en kk boyutlu kplerle doldurulmak istenmektedir. Bu kutuya
ka tane kp yerletirilebilir?
zm:
Kutu en kk boyutlu kplerle doldurulmak istendiinden, 2 cm, 4 cm, 6 cm saylarnn
OKEK' i bulunmaldr. Bu nedenle,
(2, 4, 6)OKEK = 12 tr. Bylece, en kk boyutlu kpn bir kenar = 12 cm olur. Bir

kenar 12 cm olacak ekilde yerletirilebilecek kp says,

Kp says = Kutunun hacmi / Kpn hacmi = 12.12.12/2.4.6 = 6.3.2 = 36
tane olur.
rnek 5:
a, b, c asal saylar olmak zere,
x = a2 . b3 . c5 ve y = a5 . c2
ise, (x, y)OBEB = ? ve (x, y)OKEK = ? bulunuz.
zm:
(x, y)OBEB = a2 . c2 = (a . c)2
(x, y)OKEK = a5 . b3 . c5 olur.
rnek 6:
Aye toplarn 2' er 2' er, 4' er 4' er, 6' ar 6' ar sayarsa, her defasnda 1 top artyor.
Aye' nin en az ka topu vardr?
zm:
Top says = (2, 4, 6)OKEK + 1 = 12 + 1 = 13 tr.
rnek 7:
2, 3, 4 saylarna blndnde 1 kalann veren en byk 2 basamakl doal say katr?
zm:
[(2, 3, 4)OKEK] . k + 1 <= 99
24 . k + 1 <= 99
k = 4 olur. Buradan, say
24 . 4 + 1 = 96 + 1 = 97
bulunur.
rnek 8:
ki yangn sireni 5/7, 7/8 saat aralklarla alarm vermektedirler. Bu iki yangn sireni ayn
anda en son Cuma gn sabah 04.00' de alarm verdiklerine gre, hangi gn saat kata
tekrar birlikte alarm verirler?
zm:
Yangn sirenleri 5/7, 7/8 saylarnn OKEK' lerinde ayn anda alarm verirler. Dolaysyla,
(5/7, 7/8)OKEK = (5, 7)OKEK / (7, 8)OBEB = 35 / 1 = 35 saat
sonra tekrar alarm verirler. O halde, Cumartesi gn saat 15.00' de tekrar alarm
vereceklerdir.
rnek 9:
Bir a doal says 5/3, 6 saylarna blndnde sonu tamsay olduuna gre, bu
koula uyan en kk a says katr?
zm:
5/3 ile 6' nn OKEK' ini bulmalyz. Bu takdirde,
(5/3, 6)OKEK = (5, 6)OKEK / (3, 1)OBEB = 30 / 1 = 30 olur.
rnek 10:

OKEK' i 7 olan a ve b doal saylarnn toplamlarnn en kk ve en byk deerlerinin

arpm ka olur?zm:
(a, b)OKEK = 7 ve saylarn farkl olmadklar sylenmediine gre,
a = 7 ve b = 7
alnabilir. Bu durumda, a ile b' nin toplamnn en byk deeri
a + b = 7 + 7 = 14 ... (1)
olur. Dier taraftan,
a = 1 ve b = 7 alnrsa, a ile b' nin toplamnn en kk deeri
a + b = 1 +7 = 8 ... (2)
olur. Buradan, (1) ile (2) nin arpm
14 . 8 = 112
bulunur.
rnek:40 ile m saysnn OBEB ve OKEK'leri arpm 1400 olduuna gre m says
katr?
zm: OBEB (40, m) . OKEK (40, m) = 1400
40 . m = 1400 m = 35 bulunur.
rnek: Boyutlar 3, 5 ve 8 cm olan karton kutular yanyana ve stste konularak, en
kk hacimli bir kp yaplmak isteniyor. Bu i iin ka kutu gereklidir?
zm:x-3 = 4a = 5b + 5 = 7c-14 (her birinin 3 eksii alnr.)
x-3 = 4a = 5(b + 1) = 7.(c-2)
x - 3 = EKOK (4, 5, 7)
x - 3 = 4 . 5. 7 x = 143 bulunur.
TABAN ARTMET
Herhang br say sstemnden Onluk say sstemne gei:
Herhangi bir say sisteminden Onluk say sistemine geebilmek iin, basamak (hane)
zmlemesi yaplmaldr. n, bir say sisteminin tabann gstermek zere
n >= 2 olacak ekilde bir doal say ise, (abcde)n says onluk say sistemine yle
dntrlr.
rnek: (218)9 = ( ? )10 taban dnmn yapalm.
81 9 1
( 2 1 8 )9 = 92.2 + 91.1 + 90.8
= 81.2 + 9.1 + 1.8
= 162 + 9 + 8
= 179
rnek: (305)7 = ( ? )10 taban dnmn yapalm.
49 7 1
( 3 0 5)7 = 72.3 + 71.0 + 70.5
= 49.3 + 7.0 + 1.5
= 147 + 0 + 5
= 152

Onluk say sstemnden Der say sstemlerne ge:

Onluk tabandaki bir say dier tabanlara evrilirken geilmesi istenen taban hangi taban
ise, onluk tabandaki say o sayya blnmelidir. Blme ilemi, blmdeki say taban
saysndan kk olana kadar yaplmaldr. Yeni tabandaki say, en sondan balanarak
nce blm sonra da kalanlar srasyla yazlarak elde edilir.
Onluk taban dndak br tabandan baka br tabana ge:
Verilen say nce Onluk tabana evrilir. Sonra da Onluk tabandaki say, geilmek istenen
tabana dntrlr. Yani, n verilen taban ve m istenen taban ise, dnmn mant u
ekildedir:
rnek: (1011)2 = ( ? )7 taban dnmn yapalm.
nce 2 tabanndaki 1011 saysn Onluk tabana evirelim.
8421
( 1 0 1 1 )2 = 23.1 + 22.0 + 21.1 + 20.1 = 8.1 + 4.0 + 2.1 + 1.1
= 8 + 0 + 2 + 1 = 11
imdi de Onluk tabandaki 11 saysn 7 tabanna evirelim. 11 saysn, 7' ye
bldmzde, blm 1 ve kalan da 4 olacandan,
(11)10 = (14)7
sonucunu elde ederiz. Dolaysyla, (1011)2 = (14)7 olarak bulunur.
Onluk taban dndak tabanlardak saylarn teklii veya iftlii:
Saynn taban ift ise, saynn son rakamna (birler basamandaki rakamna) baklarak
karar verilir. ayet saynn son rakam ift ise, say ifttir. ayet saynn son rakam tek
ise, say tektir. rnein, (12345)8 = Tek, (1236)8 = ift olur.
Saynn taban tek ise, saynn rakamlar toplamna baklarak karar verilir. ayet saynn
rakamlar toplam ift ise, say ifttir. ayet saynn rakamlar toplam tek ise, say tektir.
rnein, (234)7 = Tek, (2361)7 = ift olur.
Onluk taban dndak tabanlarda artmetk lemler:
Toplama lem:
rnek: (101)2 + (11)2 = ( ? )2
( 1 0 1 )2
+ ( 1 1 )2

__________
( 1 0 0 0 )2
kilik tabanda 1 ile 1' in toplam 10' dr. Dolaysyla, ilgili basamaa 0 yazlr ve 1 says
bir nceki basamaa eklenir.
rnek: (234)5 + (143)5 = ( ? )5
Birler basamann toplam, 4 + 3 = 7' dir. 7, 5 tabannda 12' dir. Dolaysyla, birler
basamana 2 yazp, beler basamana 1 ekleriz.
Beler basamann toplam, 3 + 4 + 1 (birler basamandan eklenen) = 8 olur. 8, 5
tabannda 13' tr. Dolaysyla, beler basamana 3 yazp, yirmibeler basamana 1
ekleriz.
Yirmibeler basamann toplam, 2 + 1 + 1 (beler basamandan eklenen) = 4 olarak
bulunur.
Sonu olarak, toplam (432)5 olur.
karma lem:
rnek: (132)5 - (23)5 = ( ? )5
Birler basamann fark, 2' den 3 kartlamayaca iin, beler basamandan 1
alnmaldr (yani, 5 alnmaldr). Bu durumda, 7' den 3 kartlarak 4 bulunur.
Beler basamandan 1 alnd iin, burada 2 kalmtr. Bylece, 2' den 2 kartldnda
0 kalr.
Yirmibeler basamandaki 1 saysndan birey kartlmad iin aynen alnr.
Sonu olarak, fark (104)5 bulunur.
arpma lem:
rnek: (144)5 x (23)5 = ( ? )5
(144)5 x (23)5 = (144)5 x (3)5 + (144)5 x (2)5 = ( 1 0 4 2 )5
+ ( 3 4 3 )5
= ( 1 0 0 2 2 )5
arpma ileminin mant, onluk tabandaki arpma ilemine ok benzer. 5 tabanndaki
144 ile 3' n arpm yle yaplr:
Birler basama: 4 ile 3' n arpm 12' dir. Birler basamana 2 yazlr ve 10 saysnn

iinde 5 says 2 tane olduu iin, beler basamana 2 aktarlr.

Beler basama: 4 ile 3' n arpm 12' dir ve buna birler basamandan aktarlan 2
says da ilave edilerek 14 elde edilir. Beler basamana 4 yazlr ve 10 saysnn iinde
5 says 2 tane olduu iin, yirmibeler basamana 2 aktarlr.
Yirmibeler basama: 1 ile 3' n arpm 3' tr ve beler basamandan aktarlan 2
says da ilave edilerek 5 elde edilir. 5 tabannda 5, 10 olduu iin yirmibeler
basamana 0 ve yzyirmibeler basamana da 1 yazlr.
rnek: ( 25m0 )6 = ( 642 )10 ise, m = ?
216 36 6 1
( 2 5 m 0 )6 = ( 642 )10
216.2 + 36.5 + 6.m + 1.0 = 642
432 + 180 + 6m + 0 = 642
612 + 6m = 642
6m = 642 - 612
6m = 30
m=5
rnek: ( 102 )m + ( 145 )m = ( 251 )m ise, m = ?
m2 m 1 m2 m 1 m2 m 1
( 1 0 2 )m + ( 1 4 5 )m = ( 2 5 1 )m
( m2.1 + m.0 + 1.2 ) + ( m2.1 + m.4 + 1.5 ) = m2.2 + m.5 + 1.1
m2 + 2 + m2 + 4m + 5 = 2m2 + 5m +1
2m2 + 4m + 7 = 2m2 + 5m + 1
4m +7 = 5m + 1
7 - 1 = 5m - 4m
6=m
rnek: ( 124 )5 + ( 103 )5 = ( m2n )7 ise, m = ?
( 124 )5 + ( 103 )5 = ( 232 )5 bulunur. ( 232 )5 saysn onluk tabana evirelim.

25 5 1
( 2 3 2 )5 = 25.2 + 5.3 + 1.2 = 50 + 15 + 2 = 67 olur.
imdi de onluk tabandaki 67 saysn 7' lik tabana evirelim.
67 : 7 = 7.9 + 4 olur. Blm 9 ve kalan 4 dir.
9 : 7 = 7.1 + 2 olur. Kalan 2 ve blm 1 olur. En sondaki blmle kalanlar tersten
yazlarak, ( 67 )10 = ( 124 )7 bulunur.
Buradan,
( m2n )7 = ( 124)7
olduundan, m = 1 bulunur.

KESR ETLER
I. Pay paydasndan kk olan kesirlere basit kesir denir.
II. Pay paydasndan byk veya eit olan kesirlere bileik kesir denir.
III. Bir sayma says ile birlikte gsterilen kesirlere tam sayl kesir denir.
Kesirleri Birbirine evirme
Bir btnn e paralarndan bir ksmna kesir denir. Bu kesri gsteren sayya da kesir
says denir. Kesir says yerine kesir de kullanlr. Say szc kullanlmad zaman da
bunun kesir says olduu anlalr.
Kesir, biri stte, teki altta, aralar bir izgiyle ayrlan iki doal sayyla yazlr. stteki
sayya pay, alttakine payda, ve bunlar ayran izgiye de kesir izgisi ya da bl izgisi
denir.
Payda, btnn ya da okluun ka e paraya ayrldn, pay ise bu e paralardan ka
tanesinin alndn gsterir.
Btn ya da okluk 0dan (sfr) ok sayda paraya ayrlacandan, kesirlerde paydada 0
(sfr) bulunmaz.
Kesirler, ya paylardan ya da paydalardan balayarak okunur.
kesri, a bl b veya b de a diye okunur.
Pay bir olan kesre, kesrin birimi denir.
Bir kesrin pay ve paydasndaki saylar eit ise, o kesrin deeri 1dir.

Bir btnn 2 e parasndan birine yarm, drt e parasndan birine eyrek denir.
5 e paraya blnm bir btnden, 2 para seilip alnrsa, bu kesir olarak gsterilir.
rnek
ocuk, bir pastann sini yemise geriye ne kadar pasta kald?
Pastann btn 1dir. Bu yzden yedii miktar, btnden kartlrsa, geriye kalan pasta
miktar bulunur. Yenilen ksm gsteren kesrin paydas 7 ve btn 1 olduundan, 1
yerine ilemi kolaylatrmak adna kullanlr. Buna gre;
bulunur. Geriye pastann si kalmtr.
Kesirler say dorusunda gsterilebilir. Say dorusunda, iki tam say aras bir btn
olarak alnr.
Kesirlerin Birbirine evrilmesi:
Bileik kesirle tam sayl kesirler, birbirine evrilebilir.
rnek 1
bileik kesrini tam sayl kesre evirmek iin pay, paydaya blnr. Blme ileminde
blnen 7, blen 5, blm 1 ve kalan 2 olur. bileik kesrinin tam sayl kesir
karl,olarak bulunur.
Bir tam sayl kesri bileik kesri evirmek iin nce tam ksmla payda arplr.
kan sonu pay ile toplanr ve elde edilecek olan bileik kesrin payna yazlr. Bileik
kesrin paydas, tam sayl kesrin paydasyla ayndr.
rnek 2
tam sayl kesri bileik kesre evirirken yukarda anlatlan yntem uygulanr.
1x5+2=7
bulunur. Bu say bileik kesrin pay olur. Payda deimez.
= olur.
Kesirlerde Blme lemi:
Birinci kesir olduu gibi kalr. kinci kesir ters evrilip pay paydaya, paydas paya
yazlr ve arplr.
Kesirlerde arpma lemi:
Kesirlerin paylar arplp arpmn payna, paydalar arplp arpmn paydasna yazlr.
rnek 1
Bir kesrin 0 ile arpm sfrdr.
rnek 2
Bir kesrin pay ve paydas ayn sayma saysyla arplrsa, kesrin deeri deimez. Kesir
bu sayyla geniletilmi olur. Bir kesirle, geniletilmi kesir birbirine denktir.
Kesirlerde karma lemi:

lem yaplacak kesirlerde btnler ayn sayda e paralara blnm olmaldr. Yani
paydalar eit olmaldr. Farkl saylarda blnmseler, paydalar eitlenir. Paydalar, en
kk ortak kata eitlenir.
karma ileminde paylar karlr ve sonu pay ksmna yazlr. Eit payda ilem
sonucunun paydasna yazlr.
Kesirlerde Toplama lemi:
lem yaplacak kesirlerde btnler ayn sayda e paralara blnm olmaldr. Yani
paydalar eit olmaldr. Farkl saylarda blnmseler, paydalar eitlenir. Paydalar, en
kk ortak kata eitlenir.
Toplama ileminde paylar toplanr ve toplam, toplam kesrinin pay olur.
Kesirleri Ondalk Kesir Biiminde yazma:
Kesrin paynn, paydasna blmle elde edilen deer, kesrin ondalk kesir cinsinden
karln verir.
basit kesrinin ondalk kesir eklindeki yazm 0,25dir. Bu deeri bulmak iin 1, 4e
blnmtr.
bileik kesrinin ondalk kesir eklindeki yazm 2, deeridir (2,33333).
Kesirlerin Karlatrlmas:
Kesir saylar arasnda sralama yaplabilir.
Kesirlerin paydalar eitse; paylarna gre sralama yaplr.
Verilen kesirlerin paydalar eitse pay byk olan kesir daha byktr.
Kesirlerin paylar eitse; paydalarna gre sralama yaplr. Verilen kesirlerin paylar
eitse paydas byk olan daha kktr.
Paylar ve paydalar eit deilse; pay ya da paydalar eitlendikten sonra sralama yaplr.
Rasyonel Saylarda Yaplan lemler
Konu:Rasyonel saylarla ilemler Rasyonel Saylarla Toplama ve karma lemleri
Tam saylarda toplama ve karma ilemini bilen bir renci iin rasyonel saylarda
toplama ve karma ilemi ok basit bir konu olacaktr.
iki rasyonel say verildiinde geen sene rendiimiz kesirlerde toplama ve akrma
ileminin kurallarn uygulayacaz.
rnein;
4-2=2
5+3=8
derken birden karmza negatif tam saylarn da olduu ilemler kt ve

-4-2=-6
-5+3=-2 gibi sonular grdk.
Kesirlerde de paydalar eitledik, paylar topladk veya kardk, paydalar ise sabit kald.
imdi bunlarn ikisini birarada kullanacaz.

yukarda iki rasyonel say ile ilgili ilemler verilmi.

aradaki ilem toplama ilemi ve paydalarn ayn olmas gerektii iin eitledik payday.
Payda eitlendikten sonra payda ile iimiz bitti ve paya bakyoruz.
Artk tam saylarda toplama ve karma ileminin zelliini kullanabiliri.
-3+2 nin sonucunun -1 e eit olduunu biliyoruz ve pay ksmna -1 yazyoruz.
Sonu -1/6 olarak bulundu.
Aradaki ilem toplama da olsa, karma da olsa ayn mant kullanyoruz.
Soru: Rasyonel saylar tam sayl kesir eklindeyse veya ondalk say eklineyse nasl
sonuca gideriz?
Cevap: Tam sayl kesirleri bileik kesre evirirsek hibir zaman hata yapmayz.
Ayn ekilde, saylardan biri ondalk say, dieri rasyonel say ise; ya ikisini de rasyonel
sayya evirin, ya da ikisini de ondalk sayya evirin.
Not: Rasyonel saylarda toplama ileminde deime ve birleme zellii vardr.
nk saylarn yeri deise de sonu deimez buna deime zellii denir.
Saylar deiik srayla toplasak da sonu deimez bu da birleme zelliine rnektir.
Rasyonel Saylarda Sralama

Pozitif kesirlerde sralama yaplrken aadaki yollardan biri kullanlr.

I. Yol:
Paydalar eit olan (eitlenen) kesirlerden pay en byk olan dierlerinden daha
byktr.
II. Yol:
Paylar eit olan (eitlenen) kesirlerden paydas en kk olan dierlerinden daha
byktr.
III. Yol:
Pay ile paydas arasndaki fark eit olan, basit kesirlerde, pay en byk olan
dierlerinden daha byktr.
Pay ile paydas arasndaki fark eit olan, bileik kesirlerde, pay en byk olan
dierlerinden daha kktr.
Yukarda verilen yntemler pozitif kesirlerde geerlidir. Negatif kesirlerde ise
durum tersinedir.
F. K RASYONEL SAYI ARASINDAK SAYILAR

arasnda saylamayacak oklukta rasyonel say vardr. Bunlardan bazlarn

bulmak iin b ile d nin OKEK i bulunur. Verilen kesirlerin paydalar bulunan OKEK
inde eitlenir. stenen kouldaki sayy bulmak iin kesirler geniletilebilir.
x,

kesirlerinin ortasndaki bir say ise,

F. K RASYONEL SAYI ARASINDAK SAYILAR

arasnda saylamayacak oklukta rasyonel say vardr. Bunlardan bazlarn

bulmak iin b ile d nin OKEK i bulunur. Verilen kesirlerin paydalar bulunan OKEK
inde eitlenir. stenen kouldaki sayy bulmak iin kesirler geniletilebilir.
x,

kesirlerinin ortasndaki bir say ise,

DEVRL ONDALIK SAYILAR

devirli ondalk almlar

Bir rasyonel say ondalk yazldnda, ondalk ksmndaki saylar belli bir rakamdan
sonra tekrar ediyorsa bu alma devirli ondalk alm denir.
Devreden ksm zerine () iareti konulur.
Her devirli ondalk alm bir rasyonel say belirtir.

 Her rasyonel saynn bir devirli ondalk alm vardr.

Baz devirli ondalk almlar ondalk kesir deildir.
0,333... gibi. (nk rasyonel say olarak yazldklarnda, ondalk kesir tanmna
uymuyor.)
E. DEVRL ONDALIK AILIMLARI RASYONEL SAYIYA EVRME
Bir devirli ondalk alma karlk gelen rasyonel sayy bulmak iin aaadaki yol takip
edilir.
Pay iin say aynen yazlr, devretmeyen ksm karlr.
Payda iin virglden sonra devreden rakam saysnca (9) devretmeyen rakam saysnca
(0) yazlr. fadeleri kullanlr.
Devreden sadece (9) ise pratik olarak bir nceki rakam 1 artrlr. Devreden say iptal
edilir.
zdelikler ve arpanlara Ayrma

Tanm : Sabit olmayan, birden fazla polinom un arpm biimin de yazlamayan polinomlara indirgenemeyen
polinomlar denir.
Ba katsays bir olan indirgenemeyen polinomlar Asal polinomlar denir.
* P(x) = x2 + 4 , Q(x) = 3x2 + 1, R(x) = 2x 3 , T(x) = - x + 7
Polinomlar indirgenemeyen polinomlar dr.
P(x) = x2 + 4 ba katsays 1 olduundan asal polinom dur.
Tanm : indeki deikenlerin alabilecei her deer iin doru olan eitliklere zdelik denir.

* a) x3 (x2 2x) = x5 2x4

c) a2 (x +y)2 = a2 x2 + a2 y2

b) a2 (x + y)2 = a2 x2 + a2 y2 zdelik
zdelik deildir.

NEML ZDELKLER

I)

Tam Kare zdelii:

a)
b)

ki Terim Toplamnn Karesi : (a + b)2 = a2 + 2ab + b2

ki Terim farknn Karesi

: (a b)2 = a2 2ab + b2

ki terim toplamnn ve farknn karesi alnrken; birincinin karesi,birinci ile ikincinin iki kat, ikincinin k
c)

Terim Toplamnn Karesi: (a +b + c)2 = a2 + b2 + c2 + 2 (ab + ac + bc)

eklindedir.

II) ki Terim Toplam veya Farknn Kp :

a)
b)

ki Terim Toplamnn Kp : (a + b)3 = a3 + 3a2b + 3ab2 + b3

ki Terim Farknn Kp

: (a b)3 = a3 3a2b + 3ab2 b3

Birinci terimin kp;( ) birincinin karesi ile ikincinin arpmnn 3 kat, (+) birinci ile ikincinin karesinin
ikincinin kp biimindedir. Bu almlara Binom Almda denir
Not:. Paskal geni kullanlarak 4.,5.,6.,...Dereceden iki terimli lerin zdeliklerini de yazabiliriz.
III) ki Kare Fark zdelii:
(a + b) (a b) = a2 b2
ki terim toplam ile farknn arpm; birincinin karesi ile ikincinin karesinin farkna eittir
IV) xn + yn veya xn - yn biimindeki polinomlarn zdelii :
i) ki kp Toplam veya Fark : a3 + b3 = (a + b) (a2 ab + b2)
a3 b3 = (a b) (a2 + ab + b2)
ii)

a4 + b4 = (a + b) (a3 a2b + ab2 b3)

a4 b4 = (a2 + b2) (a + b) (a b)

iii)

a5 + b5 = (a + b) (a4 a3b + a2 b2 ab3 + b4)

a5 b5 = (a b) (a4 + a3b + a2 b2 + ab3 + b4)

iv)

a6 + b6 = (a + b) (a5 a4b + a3 b2 a2b3 + ab4 b5)

a6 b6 = (a b) (a2 + ab + b2) (a+ b) (a2 + ab + b2)

v)

a7 + b7 = (a + b) (a6 a5b + a4b2 a3b3 + a2b4 ab5 + b6)

a7 b7 = (a b) (a6 + a5b + a4b2 + a3b3 + a2b4 + ab5 + b6)

zdelikleri aadaki ekilleriyle dzenleyerek kullanabiliriz

1)

x2 + y2 = (x + y)2 2xy

2)

x2 + y2 = (x y)2 + 2xy

3)

(x y)2 = (x + y)2 4xy

4)

(x + y)2 = (x y)2 + 4xy

5)

x3 y3 = (x y)3 + 3xy (x y)

6)

x3 + y3 = (x + y)3 3xy (x + y)

7)

x2 + y2 + z2 = (x + y + z)2 2 (xy + xz + yz)

1) ki saynn toplam 17, kareleri toplam 145 ise; bu saylarn arpm

katr?
x2 + y2 = (x + y)2 2xy

2ab = 289 145

145 = (17)2 2ab

2) a b = 6

2ab = 144

(a + b)2 = (a b)2 + 4ab

a.b=2

= ( 6 )2 + 4.2

a+b=?

= 36 + 8

3) a 2b = 3 ise; a2 + 4b2 = ?
a.b=2
4) a + b = 12 ise; a . b = ?
ab=6

7) m + n =8

ab = 72

C= 72

(a + b)2 = 44
(a + b) =
=

a2 + 4b2 = (a 2b)2 +2. a2b

= ( 3 )2 + 2. 2 .2 = 17

(a + b)2 = (a b)2 + 4ab

4 ab = 108

( 12 )2 = ( 6 )2 + 4ab

ab = 27

x3 + y3 = (x + y)3 3xy(x + y)

m.n=1

m3 + n3 = (m + n)3 3mn (m + n)
= ( 8 )3 3 . 1 . 8 = 488

m 3 + n3 = ?

zdelikler

ALES Matematik Konu zetleri

Tanm : indeki deikenlerin alabilecei her deer iin doru olan eitliklere zdelik denir.

* a) x3 (x2 2x) = x5 2x4

c) a2 (x +y)2 = a2 x2 + a2 y2

b) a2 (x + y)2 = a2 x2 + a2 y2 zdelik
zdelik deildir.

ARPANLARA AYIRMA YNTEMLER

1) Ortak arpan Parantezine Alma:
Terimlerin herbirinde ortak olan ifadelerin alnp ifadeyi arpan durumuna getirmektir.
rnek: ax + bx + cx = x (a + b +c)
rnek: 3 (a-b) . c - 6 (a-b) . d = 3 (a-b) . (c-2d)
2) Gruplandrarak arpanlara Ayrma:
Terimler arpanlara ayrlrken grup, grup alnarak arpanlarna ayrlr.
rnek: ax - by + aj/ - bx = a (x +y) -b (x+y)
= (a - b) . (x + y) (gruplandrmada ortak arpanma getirildiine dikkat ediniz.)
rnek: a2 + ab + bc + ac = a (a + b) + c (a + b) =(a + c) . (a + b)
rnek: 2ax - 4ay - x + 2y = 2a (x - 2y) - (x - 2y) = (x-2y) .(2a-1)
3) ki Kare Fark:
ki terimden olumal, terimler arasndaki iaret (-) ve terimlerin karekkleri olmaldr.
rnek: 81 x2 - 16 = (9x - 4) . (9x + 4)
rnek: 1 - 25a2 = (1 - 5a) . (1 + 5a)
4) ki Kp Toplam ve Fark:
rnek: a3 + b3 = (a + b ) . (a2 - ab + b2)
rnek: 1-27x3 = 13 - (3x)3 = (1-3x). (1 + 3x + 9x2)

rnek: 27a3+8 = (3a)3+(2)3 = (3a+2) . (9a2-6a+4)

rnek: 3 - 2 4 x 3 = 3 ( 1 -8x3) = 3 [ 1 3 - ( 2 x)3] = 3 ( 1 - 2 x ) . (1 + 2 x + 4x2)
5) Tamkareli fadeler:
a2 + 2ab + b2 = (a + b)2 = (a + b ) . (a + b)
rnek: x2+ 2 + \ = (x + i)2= (x +1). (x + 1)
6) Ax2 + Bx + c eklindeki Terimli fadeler:
Birinci ve nc terimlerin arpanlar alt alta yazlarak apraz arpldndan sonra
toplanr. Toplamn sonucu orta terimi veriyorsa karlkl olarak terimler alnp arpm
durumunda yazlr.
rnek: x2 - x - 2 = (x - 2) . (x + 1)
ETSZLKLER VE MUTLAK DEER
x, y, z e R olmak zere,
a) Eitsizliklerin her iki taraf ayn say ile toplanp karlabilir.
y Eitsizliin her iki taraf ayn pozitif say ile arplp veya blnebilir.
d) Eitsizliin her iki taraf negatif bir say ile arplp blndnde eitsizlik yn
deitirir.
d) Ynleri ayn olan eitsizlikler taraf tarafa toplanabilir.
e) Eitsizliin zm kmesi yazlrken, eitlik varsa saynn kendisi dahil edilecek,
eitlik yoksa say dahil edilmeyecek.

MUTLAK DEER ZELLKLLER VE LEVLER

Tanm:Say dorusu zerinde x saysnn sfra olan uzaklna x in mutlak deeri denir
ve x ile gsterilir.
x , R nin elemandr ve
x ={x, x > 0 ise
{-x,x < 0 ise
eklinde tanmlanr.
f(x) ={f(x),f(x) > 0 ise
{-f(x),f(x)< 0 ise
1) rnek: x =-3 iin x-5 - x+2 ifadesinin eiti katr?
zm: -3-5 - -3+2 = 8-1=7
2) rnek: a<b<0 olduuna gre,
a+b - a-b ifadesinin eiti nedir?

zm: a+b - a-b = -(a+b)- -(a-b)

=-a-b+a-b
=-2b
ZELLKLER
V a,b elemandr R iin
1) a > 0 dr
2) a = -a
3) - a < a < a
4) a.b = a . b
5) b= 0 iin a/b = a / b
6) a+b < a + b (gen eitsizlii)
7) n elemandr Z* olmak zere a^ = a ^
8) a > 0,x elemandr R ve x < a ise -a <x <a
9) a > 0,x elemandr R, x > a ise x > a veya x < -a dr.
10) IaI-IbI < Ia+bI
11)I-aI=IaI, Ia-bI=Ib-aI
12)IaI . IaI = a . a
13)I f(x) I = a ise f(x )= a veya f(x) = -a
14)I f(x) I < a ise -a< f(x) < a
15)I f(x) I > a ise f(x) > a U -f(x) > a
SPATLAR
z.1)a = 0 ise IaI = I0I = 0
a > 0 ise IaI = a >0
a < 0 ise IaI = -a >0 dr.
O halde IaI > 0 dr.
z.2)a ve -a saylarnn 0 dan uzaklklar eit olduundan IaI=I-aI dr.
z.6)V a elemandr R iin -IaI < a < IaI
V b elemandr R iin -IbI < b< IbI
+
-IaI-IbI< a+b<IaI+IbI
O halde Ia+bI < IaI+IbI dir.
z.7)V a,b elemandr R iin Ia.bI=IaI.IbI idi.
Ia^I=Ia.a.a...aI=IaI.IaI.IaI...IaI=IaI^ dir.
(n tane) ( n tane )
z.3)a says iin a<0,a=0,a>0 durumlarndan biri vardr.
a)a < 0 ise IaI = -a dr.
IaI > 0 olduundan -IaI < 0 dr.
-IaI= a <0 < IaI ise -IaI < a < IaI dr.
b)a=0 ise IaI = I0I = 0 ve -Ia I= 0 olacandan IaI < a < IaI dr.
c)a > 0 ise IaI = a ve -IaI < 0 dr.
-IaI< 0 < IaI = a ise -IaI < a < IaI dr.
MUTLAK DEERL DENKLEMLER
Soru: I3x-7I = 5 denklemini znz.

zm:I3x-7I = 5 ise; 3x-7 = 5 veya 3x-7 = -5 olur.

1-

3x-7 = 5

2- 3x-7=-5

3x = 12

3x = 2

x=4

x = 2/3
={4,2/3}

Soru:Ix-7I = 7-x eitliini salayan ka tane doal say vardr?

zm: Ix-7I = 7-x ise
x-7 < 0 ise x < 7olup x doal saylar 0,1,2,3,4,5,6,7 dir.
O halde 8 tane doal say vardr.

Soru: 5-2x

= 2 denkleminin zm kmesi nedir ?

BRNC DERECEDEN MUTLAK DEERL ETSZLKLER

Soru: Ix-7I < 3 eitsizliinin zm kmesini bulunuz.
zm: Ix-7I < 3 = -3 < x-7 < 3 = -3+7 < x < 3+7

Soru: 2x-3

=4<x<10 ={5,6,7,8,9}
< 2 eitsizliini salayan tamsaylar bulunuz.

zm: 2x-3 < 2 = -2 <2x-3 < 2

= -4 < 2x-3 < 4
= -4+3 < 2x < 4+3
= -1< 2x < 7
= -1/2 < x < 7/2
={0,1,2,3}
Soru:I 3x+2 I+9 > 2 eitsizliini znz.
zm:I 3x+2I+9 > 2 = I 3x+2I > -7
***Bu eitsizlik x in her deeri iin salanr.Bu nedenle; zm kmesi R dir.
Soru: I Ix-5I-2 I < 3 eitsizliini salayan ka tane tamsay vardr?
zm:I Ix-5I-2 I < 3 = -3 < Ix-5I -2 < 3
= -1 < Ix-5I < 5
Ix-5I >-1 eitsizlii daima dorudur.
Ix-5I < 5 = -5 < x-5 < 5

= 0 < x < 10
Bu aradaki tamsaylar 1,2,3,4,5,6,7,8,9 olup 9 tamsay vardr.
KNC DERECEDEN MUTLAK DEERL ETSZLKLER
Soru: I 2x-7 I < 2 eitsizliini salayan ka tane tamsay vardr?
zm:I 2x-7 I < 2 = -2 < 2x-7 < 2
= -2+7 < 2x < 2+7
= 5 < 2x < 9
= 5/2 < x < 9/2
Bu durumda zm kmesi {3,4} olur.
Soru: I 3x+1 I > -8 denkleminin zm kmesini bulunuz.
zm:V x elemandr R iin I 3x+1 I > 0 olduundan
I 3x+1 I > -8 eitsizlii daima dorudur. Buna gre denklemin zm
kmesi Reel saylar kmesidir.
Soru: I 3-3x I < 9 eitsizliinin R deki zm kmesi nedir?
a) 0<x<2 b) -2<x<4 c) -1<x<0 d) 0<x<2 e) 2<x<4
zm: I 3-3x I<9 = -9 < 3-3x < 9
-9+3 < 3x < 9+3
= -6 < 3x < 12
= -6/3 < x < 12/3
= -2 < x < 4 ( Cevap B dir.)
MUTLAK DEER LE LGL KARIIK ALITIRMALAR
Soru 1: I 3x-1 I+5 = 0 denkleminin zm kmesi nedir?
zm: I 3x-1 I+5 = 0 ise I 3x-1 I = -5 olur.
*** V a elemandr R iin IaI > 0 dr.
Bu nedenle sorunun zm kmesi O dir.
Soru 2: I Ix-4I -5 I = 10 denklemini salayan x deerlerini bulunuz.
zm: I Ix-4I 5 I = 10
Ix-4I-5 =10
veya
Ix-4I-5 = -10
Ix-4I = 5
veya
Ix-4I = -5
= {O}
x-4 = 15 veya x-4 = -15 x = 19 veya x = -14
Soru 3: I Ix-1I+5 I = 8 denkleminin kkleri toplam katr?
Mutlak Deer

TANIM
Say dorusu zerinde x reel (gerel) saysnn orijine olan uzaklna x in mutlak deeri
denir.
|x| biiminde gsterilir.

Btn x gerel (reel) saylar iin, |x| 0 dr.

B. MUTLAK DEERN ZELLKLER
1) |x| = | x| ve |a b| = |b a| dr.
2) |x . y| = |x| . |y|
3) |xn| = |x|n
4) y 0 olmak zere,

5) |x| |y| |x + y| |x| + |y|

6) a 0 ve x IR olmak zere,
|x| = a ise, x = a veya x = a dr.
7) |x| = |y| ise, x = y veya x = y dir.
8) x deiken a ve b sabit birer reel (gerel) say olmak zere,
|x a| + |x b|
ifadesinin en kk deeri a x b kouluna uygun bir x deeri iin bulunan sonutur.
9) x deiken a ve b sabit birer reel (gerel) say olmak zere,
|x a| |x b|
ifadesinin en kk deeri x = a iin, en byk deeri ise x = b iin bulunur.
10) a, pozitif sabit bir reel say olmak zere,
i.
ii.

|x| < a ise, a < x < a dr.

|x| a ise, a x a dr.
11) a, pozitif sabit bir reel say olmak zere,

i.
ii.

|x| > a ise, x < a veya x > a dr.

|x| a ise, x a veya x a dr.

sl Saylar
iii.
sl say, bir doal saynn kendisi ile arpmlarnn ksa ekilde
gsterilmesidir.
3.3=3 s kuvvettaban n
rnekler:
4.4.4=47.7.7.7=7410.10.10.10.10.10=106
Kurallar:
1)Bir sayya s yazlmamsa s 1dir
3=3x 0=0 45
2)ss 0 olan sayma saylar 1e eittir.
4=1 54=1
1=1 01
3)ss 1 olan saylar tabana eittir.
5=5 81=81
2=2 28=28
4)1 saysnn btn kuvvetleri 1dir.
1=1 13635=1
1234731=1 1333=1
5)sl doal saylarda s ile taban yer deitirilirse saynn deeri de deiir.
(42 ve 24 hari)
6)ki say birbirine eit ve tabanlar ayn ise bu iki saynn sleri de eittir. 3a=3b a=b
sl Saylarla lem Yaparken
Pozitif tam saylarn tm kuvvetleri pozitiftir.
Sfr dndaki tm saylarn sfrnc kuvveti (+1) dir.
Sfrn,sfr dndaki btn kuvvetleri sfrdr.
Negatif tam saylarn ift kuvvetleri pozitif, tek kuvvetleri negatiftir.
Negatif saylarn stleri alnrken, s parantez stnde ise hem sayy hem iareti etkiler,
iareti sayy etkilemez.
KKL SAYILAR

KAREKKL SAYILAR
Rasyonel saylar kmesi say ekseninde sk olmasna ramen say eksenini tam
dolduramamaktadr;nk say dorusu zerinde grnts olduu halde rasyonel olmayan
saylar da vardr.
Karesi 2 olan c doal saysn ele alalm.
a2 = 2 ise a saysn a = eklinde gsterebilir ve karekk iki diye okuyabiliriz.Acaba bu
says hangi saylar arasndadr?Bunu inceleyelim:
12 =1 1=1
(1,5)2 = 1,5 1,5=2.25 tir
O halde says;1< <1,5
Buna gre says 1 ile 1,5 arasndadr,say dorusu zerinde grnts olduu halde
rasyonel say deildir;nk iki tam saynn blm eklinde yazlamaz.
te say ekseni zerinde grnts olduu halde,rasyonel olmayan , ,gibi saylara
irrasyonel(rasyonel olmayan) saylar denir.I ile gsterilir.
rrasyonel saylar kmesi ile rasyonel saylar kmesinin birleim kmesinin birleim
kmesine de reel (gerek) saylar denir.
R=Q U I Q I =O
N Q R I R
R+=Pozitif reel saylar
R-=Negatif reel saylar
R= R- U {0} U R+
Reel saylar say eksenini tamamen doldurur.Say dorusunda her noktaya bir reel say
kar gelir,yani say dorusu ile reel saylar kmesi bire bir elenebilir.
a bir pozitif reel say olmak zere; = b ifadesine karekkl ifade denir.
a bir gerek(reel) say ve m ,1 den byk bir tamsay ise saysna ,a saysnn m inci
kuvvetten kk denir.m saysna da kkn derecesi denir.
da, kk derecesi 2 dir.
saysnn reel say olup olmama durumlarn inceleyelim:
m, pozitif tek tamsay ve a R ise says bir reel saydr.
, , reel saylardr.
m,pozitif ift tamsay ve a R+ ise says bir reel saydr.
, , reel saylardr.
m pozitif ift tamsay ve a R- ise says bir reel say deildir.
, , reel saylar deildir.
NOT: , , saylar reel say deildir ;nk hibir reel saynn karesi 1,-4 ve 9 deildir.
KAREKK NDEK FADENN KK DIINA IKARILMASI
Karekk iinde arpm veya blm durumunda verilen ifadeler 2 veya 2 nin kat
kuvvetinde yazlabilirse karekk dna karlabilirler.

a R+ ,m Z ise 2m = a2m/2 = am
a,b R+ ve b 0 ise 2.b2 = a.b 2/b2 = a/b dir.
a,b R+ ve n Z olmak zere ; 2n.b = an.
rnekler:
= 2 = 22/2 = 2
10 = 310/2 =35=243
4 /58 = 2.2/52.4 =72/54
a R iin, 2 =
2==2=3
KAREKKL BR SAYIYI a EKLNDE YAZMAK :
ileminin sonucu katr?
48 2
24 2 = 2.22.3
12 2 = 2.2
62=4
33
1
3 ileminin sonucu katr?
504 2
252 2 3 =3 2.2.32.7
126 2 = 3.2.3.
63 3 = 18
21 3
77
1
UYARI:Karekk dna karlan saylar kkn nnde bulunan say ile arplarak yazlr.
KAREKK DIINDAK ARPANIN KK NE ALINMASI
Karekkl bir saynn katsaysn kk iine almakiin katsaynn karesini kk iindeki say
ile arpar,kk iine yazarz.
a = 2.b
rnek:
2 = 2.3 = =

UYARI:Tam sayl olan kesirler birleik kesire evrilerek pay ve paydann ayr ayr
karekkleri alnr.
ONDALIK SAYILARIN KAREKK

Ondalk saylarn virglden sonraki basamak saylar ift ise tam karekkleri olabalir:
rnek:
==
==
==5/
NOT: saysnn karekkn pratik olarak yle alrz.Virgl yokmu gibi kabul edersek, =2
dir.Oaha sonra virglden sonraki her iki basamk iin bir basamak sayy virglle sadan
sola doru ayrrz.
=0.2
rnek:
= =0,003
123
KAREKKL SAYILARDA DRT LEM
1)Toplama-karma
Karekkl saylarda toplama-karma ilemi yaplrken karekk iindeki saylarn ayn
olmas veya ayn hale getirilmesi gerekir.Sonra ortak arpan parantezine alnarak ilem
yaplr.
Kk ilerini ayn yapmaya almalyz.
2)arpma
Krekk iinde verilen saylar arplp kk iine yazlr.Mmknse kk dna karma
ilemi yaplr.
3)Blme
Karekk iinde verilen saylar blnp kk iine yazlr.Sadeletirmeler yaplp,mmknse
kk dna karlr.
a,b R+ ve b 0 ise / = ve / = dr.
PAYDAYI RASYONEL YAPMA
Blm eklindeki karekkl bir ifadede, payday karekkten kurtarmaya, payday rasyonel
yapmak denir.Payday kkten kurtarmak iin ;pay ve payday ,paydann elenii ile
arparz.
SAYI PROBLEMLER
A. PROBLEM ZME YNTEM
Denklem kurma ile ilgili sorular zerken aada anlatlan yntemin kullanlmas
sorularda kolaylk salayacaktr.
1. adm :

2. adm :
3. adm :
4. adm :
5. adm : Soruda verilenler belirlenir.
Soruda istenen tesbit edilir.
Soruda verilenler matematik diline evrilir.
3. admda elde edilen denklemler, denklem zme metotlarndan yararlanlarak
zlr.
Bulunan sonucun, soruda istenen olup olmad kontrol edilir.
B. MATEMATK DLNE EVRME
Sorularda verilen ifadelerin matematik diline evrilmesini rneklerle aklayalm.
Herhangi bir say x olsun :
Bir saynn 7 fazlas, x + 7 dir.
Bir saynn 5 eksiinin yars,
Bir saynn yarsnn 3 eksii,
Bir saynn 2 katnn 5 fazlas, 2x + 5 tir.
Bir saynn 3 fazlasnn 4 kat, 4 . (x + 3) tr.
Bir saynn 8 eksiinin 3 katnn 7 fazlas, 3 . (x 8) + 7 dir.
Pay paydasnn 2 katnn 4 eksiine eit olan kesir,
Bir saynn sinin nn
Bir saynn nn toplam,
Denklem Kurma Problemlerinin (Say, Kesir, Ya, i-Havuz, Hareket, Yzde, Faiz ve
Karm) daha iyi anlalabilmesi iin bu konularn balarna konuyla ilgili rnekler
konmutur. Bu rnekleri incelemeniz konuyu anlamanz kolaylatracaktr.
rnek 1
Biri dierinin 3 katndan 4 fazla olan iki doal saynn fark 80 dir. Buna gre, bu iki
saynn toplamlar katr?
A) 132 B) 156 C) 160 D) 182
zm
Kk say x
Byk say 3x + 4
Farklar 3x + 4 x = 2x + 4 olur.
2x + 4 =
2x =
x=
x = 80
76
76 : 2
38 (kk say)
Byk say 3x + 4 = 3 . 38 + 4 = 118
Toplamlar 118 + 38 = 156 olur.

Cevap B
rnek 2
Ardk drt ift saynn toplam 372 dir. Bu saylarn en by katr?
A) 36 B) 56 C) 68 D) 96
zm
l. say x
ll. say x + 2
lll. say x + 4
lV. say x + 6
+
Toplam =
4x =
x = 4x + 12 = 372
372 12 = 360
360 : 4 = 90
lV. say x + 6 = 90 + 6 = 96 olur.
Cevap D
rnek 3
Bir yemek kuyruunda Ali srann tam banda, Orhan ise tam ortasndadr. Ali ile Orhan
arasnda 12 kii olduuna gre, bu yemek srasnda ka kii vardr?
A) 27 B) 28 C) 29 D) 30
zm
Ali ile Orhan arasnda 12 kii varsa Orhann nnde 12 + 1 = 13 kii ve arkasnda 13
kii vardr. Orhan srann tam ortasnda olduuna gre 13 nnde, 13 arkasnda, 1 de
kendisi
Toplam 13 + 13 + 1 = 27 kii vardr.
Cevap A
rnek 4
120 tane cevizi Brge 2 pay, Berkin 3 pay alacak ekilde paylayorlar.
Buna gre, Brge ka ceviz almtr?
A) 28 B) 30 C) 48 D) 50
zm
l. yol :
Brge 2 pay
Berkin 3 pay
Toplam 5 pay = 120
120 : 5 = 24 (1 pay)
Brge 2 pay 24 x 2 = 48 tane almtr.

ll. yol :
Brge 2x Berkin 3x
2x + 3x =
5x = 120
120 ise,
x = 120 : 5 = 24 olur.
Brge 2x = 2 . 24 = 48 tane almtr.
Cevap C
rnek 5
Bir renci tanesi 5000 ve 6000 liralk silgilerden 10 tane alarak 56 000 lira dyor.
Bu renci silgilerin ka tanesini 5000 liradan almtr?
A) 4 B) 5 C) 6 D) 7
zm
5000 liralk
x tane 6000 liralk
(10 x) tane
5000x + 6000.(10 x) =
5000x + 60 000 6000x =
60 000 56 000 =
4 000 =
x = 56 000 lira
56 000
1000x
1000x
4 olur.
Cevap A
rnek 6
10 kiilik bir arkada grubu eit katlmla top almaya karar veriyorlar. Fakat ilerinden 3
kii vazgeince dierleri 30 000 er lira fazla dyor.
Buna gre, topun fiyat ka liradr?
A) 500 000 B) 560 000 C) 700 000 D) 840 000
zm
l. yol :
10 3 = 7 kii (geriye kalanlar)
7 x 30 000 = 210 000 lira (3 kii yerine)
210 000 : 3 = 70 000 lira (1 kiinin demesi gereken)
10 x 70 000 = 700 000 lira olur. (topun fiyat)
ll. yol :
Bir kiinin dedii miktar x

Topun fiyat T olsun;

10 . x = T
7 . (x + 30 000) = T
10x = T
7x + 210 000 = T
10x =
10x 7x =
3x =
7x + 210 000
210 000
210 000 ise, x = 70 000 liradr.
T = 10x olduundan
T = 10 . 70 000 = 700 000 lira olur.
Cevap C
YA PROBLEMLER
i) Bugnk ya x ise;
m yl sonra : x + m
n yl nce : x - n olur.
ii) m yl nceki ya x ise,
bugn : x + m
n yl sonra : x + m + n olur.
rnek: Bir annenin ya 56, ocuunun yalar toplam 8'dir. Ka yl sonra, annenin
ya ocuunun yalar toplamnn 3 kat olur?
A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
E) 6
zm:
Bugn Anne 56 x yl sonra: 56 + x
U ocuk 8 8 + 3x
Denklem: 56 + x = 3. (8 + 3x)
56 + x = 24 + 9x 8x = 32 x = 4 bulunur.
Doru cevap (C) kkdr.
- HAVUZ PROBLEMLER
Bir ii;
A iisi tek bana a saatte,

B iisi tek bana b saatte,

C iisi tek bana c saatte
yapabiliyorsa;

A iisi 1 saatte iin

sn bitirir.

A ile B birlikte t saatte iin

sini bitirir.

A, B, C birlikte t saatte iin

sini bitirir.

Eer t saatte ii bitirmi ise bu ifade 1 e eittir.

A iisi x saat, B iisi y saat C iisi z saat alarak ii bitiriyorsa,

1. Bir haly Glten 9 saatte Nurten 18 gnde dokumaktadr. kisi beraber bu

halnn n ka gnde dokur?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
2. Murat bir iin yarsn a gnde, Mehmet ise bu iin tamamn 6a gnde bitiriyor.
kisi beraber bu iin yarsn 12 gnde bitirebiliyorsa, Mehmet iin n ka gnde
bitirir?
A) 24 B) 32 C) 42 D) 56 E) 96
3. Arzu bir iin tamamn 40 gnde, Grkan ise bu iin tamamn 20 gnde
bitirebiliyor. Arzu 14 gn, Grkan 8 gn alrsa iin kata ka biter?
A) B) C) D) E)
4. Serkan ile Ebru bir ii beraber 6 gnde bitirebiliyor. Ebru, Serkandan bu iin
tamamn 5 gn nce bitirebiliyorsa, Bu ii Serkan ka saatte bitirir?
A) 10 B) 12 C) 15 D) 18 E) 24
5. Fatihin alma kapasitesi Kadirin alma kapasitesinin 3 kat Davutun
alma kapasitesinin yarsdr. beraber bir ii 12 gnde bitirebiliyorsa Davut
bu iin yarsn ne kadar zamanda bitirir?

A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
6. Mahir bir iin 2/3 n tek bana 4 gnde, Ekin ise ayn iin 3/5 ini 6 gnde
yapabiliyor. kisi beraber bu iin yarsn ka gnde yaparlar?
A) 15/4 B) 15/8 C) 15/11 D) 15/13 E) 1
7. Murat ile Mustafa bir ii beraber 12 gnde bitirebilmektedir. 9 gn beraber
altktan sonra Murat ii brakyor. Ve Mustafa kalan ii 6 gnde bitirebiliyor.
Buna gre Mustafa bu iin tamamn ka gnde bitirebilir?
A) 6 B) 12 C) 18 D) 24 E) 30
8. Kapasiteleri ayn olan 8 ii beraber almaya balyorlar. Her saatte bir ii
iten ayrldnda son kalan iide kalan bir saatte ii bitirebiliyorsa bir ii iin
tamamn ka saatte bitirir.
A) 6 B) 12 C) 18 D) 24 E) 36
9. Bir usta 2 gnde 3 masa, 1 rak 10 gnde 2 masa bitirebilmektedir. Buna gre
51 masay ikisi beraber ka gnde bitirebilirler?
A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30
10. Haldun ile Tanerin beraber bitirecei bir ii Murat tek bana ayn srede
bitirebiliyor. 3 birlikte 12 gn de bitirebiliyorsa Murat bu iin tamamn ka
gnde bitirir?
A) 12 B) 18 C) 24 D) 36 E) 48
11. Bir usta bir ii 20 gnde bitirebiliyor. Usta 6 gn altktan sonra yanna bir
yardmc alyor. Ve kalan ii 6 gnde bitirebiliyorsa yardmc bu iin tamamn ka
gnde bitirebilir?
A) 10 B) 12 C) 15 D) 18 E) 24
12. Bo bir havuzu A ve B musluklar 1 ve 3 saatte doldururken bir C musluuda 2
saatte boaltyor. beraber aldktan ka dakika sonra havuz dolar?
A) 48 B) 56 C) 64 D) 72 E) 80
13. A musluu havuzu 20 saatte, B musluuda havuzu 40 saatte boaltyor. A
musluu 15 saat ak braklyor. A musluu kapatldktan sonra 25 saatte B
musluu alp kapanyor. Buna gre son durumda havuzun kata ka doludur?
A) B) C) D) E)
14. Bir musluk havuzu 9 saatte doldurabiliyor. Musluun debisi % 25 orannda
azaltlrsa havuz ka saatte dolar?

A) 8 B) 10 C) 12 D) 14 E) 16
15. Eit kapasitedeki 16 musluktan bir ksm havuzu 16 saatte dolduruyor.
Musluklarn tamam 8 saatte doldurabiliyorsa balangta ka musluk almtr?
A) 6 B) 8 C) 10 D) 12 E) 16
16. Bir havuzu A musluu 20 saatte doldururken B musluu 15 saatte
boaltabiliyor. 10 saat boyunca A musluu havuzu doldurduktan sonra B musluu
da alyor. Buna gre B musluu aldktan 5 saat sonra havuzun kata ka dolar?
A) B) C) D) E)
17.ekildeki birinci havuz musluktan akan suyla dierleri de bir nceki havuzdan
taan suyla dolmaktadr. III. Havuz 9 saatte dolduuna gre 10 saat sonra IV.
Havuzun kata ka dolu olur?
A) B) C) D) E)
CEVAPLAR:
1-C,2-B,3-C,4-C,5-A,6-B,7-D,8-E,9-E,10-C,11-C,12-D,13-C,14-C,15-B,16-C,17D
HAREKET PROBLEMLER
V : Hareketlinin hz
x : Hareketlinin V hzyla t srede ald yol
t : Hareketlinin V hzyla x yolunu alma sresi ise,

Aralarnda x km olan iki ara saatte V1 km ve V2 km hzla ayn anda birbirine doru
hareket ederlerse karlama sresi

Bu iki ara ayn anda embersel bir pistin, ayn noktasndan zt ynde ayn anda hareket
ederlerse karlama sresi yine

Aralarnda x km olan iki ara saatte V1 km ve V2 km hzla ayn anda ayn ynde hareket
ederlerse arkadaki aracn (V1 hzl ara) ndekini yakalama sresi

Bu iki ara ayn anda embersel bir pistin ayn noktasndan ayn ynde hareket ederse
hz byk olan aracn hz kk olan arac

yakalama sresi yine

Eit zamanda V1 ve V2 hzlaryla alnan yolda hareketlinin ortalama hz,

Belirli bir yolu V1 hzyla gidip V2 hzyla dnen bir aracn ortalama hz,

Kar-Zarar Problemleri
Maliyet:100 %20 kar Sat:100+20=120
Maliyet:100 %20 ndirimli Sat: 100-20=80
ndirimli satn zerinden %20 karl sat: 80.%120=(80.120):100=96

ORAN ORANTI
ORAN

a ve b reel saylarnn en az biri sfrdan farkl olmak zere,

ye a nn b ye oran denir.

Kesrin pay sfr olabilir fakat paydas sfr olamaz.

Orann pay ya da paydas sfr olabilir.
Oranlanan okluklarn birimleri ayn tr ya da ayn olmaldr.
Orann sonucu birimsizdir.

ORANTI ETLER

1. Doru Orantl okluklar

Orantl iki okluktan biri artarken dieri de ayn oranda artyorsa ya da biri azalrken
dieri de ayn oranda azalyorsa bu iki okluk doru orantldr denir.
x ile y doru orantl ve k pozitif bir doru orant sabiti olmak zere, y = k . x ifadesine
doru orantnn denklemi denir. Bu denklemin grafii aadaki gibidir.

i says ile retilen rn miktar doru orantldr.

Bir aracn hz ile ald yol doru orantldr.

2. Ters Orantl okluklar

Orantl iki okluktan biri artarken dieri ayn oranda azalyorsa ya da biri artarken dieri
ayn oranda azalyorsa bu iki okluk ters orantldr denir.
ARTMETK ORTALAMA
n tane saynn aritmetik ortalamas bu n saynn toplamnn n ye blmdr.
Buna gre, x1, x2, x3, ... , xn saylarnn aritmetik ortalamas,

a ile b nin aritmetik ortalamas

a, b, c biimindeki saynn aritmetik ortalamas,

n tane saynn aritmetik ortalamas x olsun.

Bu n tane saynn herbiri; A ile arplr, B ilave edilirse oluan yeni saylarn aritmetik
ortalamas Ax + B olur.
GEOMETRK ORTALAMA

n tane saynn geometrik ortalamas bu saylarn arpmnn n. dereceden kkdr.

Buna gre,
x1, x2, x3, ... , xn saylarnn geometrik ortalamas

a ile b nin geometrik ortalamas (orta orantls)

a, b, c biimindeki saynn geometrik ortalamas,

a ile b

nin aritmetik ortalamas geometrik ortalamasna eit ise a = b dir.

HARMONK (AHENKL) ORTA

x1, x2, x3, ... , xn saylarnn harmonik ortalamas

a ile b nin harmonik ortalamas

a, b, c gibi saynn harmonik ortalamas

ki pozitif saynn aritmetik ortalamas A, geometrik ortalamas G ve harmonik

ortalamas H ise,

i) G2 = A . H dr.
ii) H G A dr.

H. DRDNC ORANTILI

orantsn salayan x saysna a, b, c saylar ile drdnc orantl olan say

denir.
Oran Orant eitleri
Konu: Oran ve Orant Orant eitleri
1 kg elma 2 YTL ise 3 kg elma ka YTL eder ?
Al sana bir Orant sorusu.
Gnlk hayatta bol bol orant kullanyoruz fakat haberimiz yok.
Yukardaki gibi okluklar karlatrlyorsa, baz bilgiler verilip eksik bilgiler
isateniyorsa buna Orant denir.
Bu orantnn iki eidi vardr.
Bunlar: Doru Orant ve Ters Orant dr.
Bunlar inceleyelim.
Doru Orant: okluklardan ( saylardan ) biri artarken dier say da artyorsa veya biri
azalrken dieri de azalyorsa buna doru orant denir.
Peki yukardaki tanmda anlatlmak istenen nedir ?
rnek: 5 litre benzin ile 225 km giden ara 12 litre benzin ile ka km yol gider ?
Orantnn eidi: Doru Orantdr nk; benzinin litresi 5 ten 12 yer km, artma var.
Buna karlk 225 olarak gidilen yolun da artmas gerekir. Yani; benzina rtm, gidilen
yol da artacak.
te bu ekilde biri artarken dieri de artarsa, veya ikisi de azalrsa bunlara doru orant
diyeceiz.
Peki sonucu nasl bulacaz ?

yukarda olduu gibi ayn cinsler paya, dier ayn cinsler de paydaya yazlr.
Litreler paya, alnan yollar da paydaya yazld.

Not: Doru orant dendii zaman blme ilemi aklmza gelmeli.

Ters Orant: sminden de anlalaca zere ters bir durum sz konusu.
okluklardan biri artarken dieri terslik yapp azalyorsa, veya biri azalrken dieri
artyorsa buna TERS orant denir.
Bir rnekle inceleyelim
rnek: Bir tarlay 3 traktr 15 saatte sryorsa 5 traktr ka saatte srer ?
Orantnn eidi: Ters orantdr, peki neden ?
3 traktr 15 saatte sryor, traktr says 5 olduunda traktr saysnda bir art var.
Bakalm saat de artacak m ?
Bir dnelim Traktr says artnca iimiz daha abuk bitecektir ve zaman
ksalacaktr.
Ksacas: Traktr says artt fakat zaman azalacak.
Bu tr orantlara TERS orant diyeceiz.
Peki ters orant nasl zlr bir bakalm.
3.15=5.x
45=5.x
9=x
x=9 olarak bulundu.
Yani; 5 traktr tarlay 9 saatte srer. Mantkls da odur zaten.
Eer doru orant gibi zseydik;
3/15=5/x
iler dlar yaparsak;
3x=75
x=25 oalrak bulunur.
Yani traktrler artnca tarla daha da ge srlyor
Bu mantkl m sizce?
Sizce de mantkszsa buna dopru orantdr diyemeyiz.

Not: Ters orant dendii zaman arpma ilemi aklmza gelmeli.

Ortalama eitleri
Aritmetik ortalama ve aklk
Aritmetik ortalama ve aklk hesaplar iin elimizde birden fazla say olmal.
Aritmetik ortalamay siz rencilerimiz en ok ders notlarnz hesaplarken
kullanyorsunuz.
rnein; Matematik dersinden ka tane snav olduysanz hepsini topluyorsunuz ve
en son snav saysna blyorsunuz.
Veri: Elimizde ka tane saysal deer varsa bunlarn her birine veri denir.
Artirmetik ortalama = Tm verilerin toplam / veri says
Aklk ise elimizdeki verilerin ( saylarn ) iindekilerden en by ile en knn
farkn alarak bulunur.
Aklk= en byk say - en kk say
rnek: Bir futbol takmnda oynayan 11 oyuncunun yalar aadaki gibidir.
27,19,23,32,34,27,28,26,25,20,21
Buna gre bu oyuncularn yalarnn aritmetik ortalamasn ve bu verilerin akln
bulunuz.
Toplam:282
Veri says:11
Aritmetik ortalamas= toplam / veri says
Aritmetik Ortalama = 282 / 11
Aritmetik Ortalama=25,6 olarak bulunur.
Aklk= enbyk say - en kk say
En byk say=34
En kk say=19
Aklk = 34-19=15
Aklk= 15 olarak bulunur.
Geometrik Ortalama

Geometrik ortalama, birim deerlerinin (gzlem sonularnn) birbirleriyle arpmlarnn,

n birim says olmak zere, n inci dereceden kkne denir.
Birim deerleri x1, x2, ... , xn gibi gsterilirse geometrik ortalama aadaki gibi yazlr:

statistiksel aratrmalarda gzlem sonular arasndaki oransal (nisp) farklarn mutlak

farklardan daha nemli olduu durumlarda geometrik ortalamaya bavurulur. Dier bir
ifade ile gzlem sonularnn her biri bir nceki gzlem sonucuna bal olarak
deiiyorsa ve bu deimenin hz saptanmak istenirse geometrik ortalama salkl
sonular verir. Geometrik ortalama ksaca G harfi ile gsterilir.
Geometrik ortalama bulmak veri deerlerinin pozitif olmasi gerekir. Eer tek bir veri
deeri sfr ise geometrik ortalama anlamsz olur.
Harmonik Ortalama
Harmonik ortalama, gzlem sonularnn (birim deerlerinin) terslerinin aritmetik
ortalamasnn tersidir.
Birim deerleri x1, x2, ... , xn gibi gsterilirse harmonik ortalama aadaki gibi yazlr:

Harmonik ortalama genellikle, ekonomik olaylarda 1 birim ile alnan ortalama miktara
veya bir mamln bir biriminin retimi iin harcanan ortalamaya gereksinim
duyulduunda kullanlr. Harmonik ortalama ksaca H harfi ile gsterilir.
ki veri iin harmonik ortalama [deitir]Yalnz iki tane veri, (x1 ve x2 elde bulunursa,
bunlar iin harmonik ortalama H yle ifade edilebilir.

Bu halde bulunan harmonik ortalama, bu iki saynn aritmetik ortalamasna yle

ilikilidir;

ve bu iki verinin geometrik ortalamasi olan G ise

Bu harmonik ortalamaya yle ilikilidir:

Bylece

olur. Bu demektir ki geometrik ortalama, aritmetik ortalama ve harmonik ortalama'nn

geometrik ortalamas olur.
Ama ok dikkat edilmelidir ki bu sonu yalnz ve yalnz iki veri iin geerli olur.

SAAT PROBLEMLER
1. YEREL SAAT
Gnein gkyzndeki durumuna gre ve yeryzndeki cisimlerin glge boyuna gre
ayarlanan saate yerel saat denir.
*Yani gnein en tepede olduu ana ya da glge boyunun en ksa olduu ana le vakti
denir.(yar gn)
zellikleri:
1)Ayn meridyen zerinde bulunanbtn noktalarda yerel saat ayndr.
2)360 tane yerel saat vardr.
3)Her meridyenin yerel saati arasnda 4 dak. Zaman fark vardr.
4)Namaz, sahur ve iftar vakitlerinin tespitinde kullanlr.
2. Ortak Saat(Ulusal Saat,Milli Saat)
Bir lkede zaman karkln nlemek iin herhangi bir meridyenin yerel saatinin
btn lkelerde geerli hale getirilmesiyle oluan saate ortak saat denir.
-->Neden ortak saat?
*Haberleme ve ulam sistemlerinin hzl ve dzenli bir biimde yaplabilmesi iin
ortak bir saate ihtiya duyulmutur.
UYARI: Dou- Bat dorultusunda geni olan lkelerde ayn anda birden fazla ortak
saat kullanlr.(Rusya, ABD, Kanada vb.) Ancak Dou- Bat dorultusunda dar olan
lkelerde ise tek ortak saat kullanlr.(ili, Bulgaristan)
lkemize gelince;
lkemiz Dou- Bat dorultusunda geni alan kaplamadndan tek bir ortak saat
kullanlr. Ancak 1978den itibaren Gne ndan daha fazla faydalanmak,enerji
tasarrufu salamak amacyla ileri-geri saat uygulamasna geilmitir.
LKEMZDE
K Dnemi(23 Eyll- 21 Mart): 2. Saat dilimine giren 300 Dou meridyeninin yerel
saati esas alnarak geri saat uygulamasna geilmitir.
Yaz Dnemi(21 Mart- 23 Eyll): 3. Saat dilimine giren 450 Dou meridyeninin yerel
saati esas alnarak ileri saat uygulamasna geilmitir.
3. SAAT DLMLER
Dnyada saat ayar konusunda kan karklklar nlemek amacyla dnyamz 24 saat
dilimine ayrlmtr.
Peki neden 24 saat dilimi?
( Dnya zerinde 360 meridyen yay vardr. Basit bir oranlama ile...
360 meridyen yay24 saatte gne karsna geerse
xmeridyen yayka saatte gne karsna geer

360.1 saat = 150 (1 saatte geen meridyen yay)

24
360:15=24(Bu noktadan hareketler 24 dilime ayrlyor.)
UYARI
Saat dilimleri meridyenleri tam takip etmezler. Siyas snrlara ve yeryz ekillerine
gre bazen daralr, bazen de geniler.
ZAMAN PROBLEMLER
1)Yerel Saat Problemleri
Bu problemlerde u yol takip edilir.
SORU
SORU: 290 dou boylamndaki stanbulda yerel saat 21:00 iken 370 dou boylamndaki
Sivasta yerel saat katr?
A)21:32
B)21:00
C)21:22
D)21:20
E)19:54
smet Keklik(2001)
ZAMAN PROBLEMLER
2)Gne Problemleri
Bu problemlerde u yol takip edilir.
SORU
SORU: lkemizin en batsnda 21 Martta 17:47de batan gne 380 dou boylamnda
kata domutur?
A)03:58
B)04:59
C)06:00
D)06:15
E)05:02