HACI BEKTA VELNN FATHA TEFSR

Haji Bektash Velis Fatiha Commentary

Yrd. Do. Dr. Hseyin ZCAN*

Z
Hac Bekta Vel alar aan dnceleriyle Anadolu ve Balkanlarda etkili olmu nemli bir Trk
sfsidir. Hac Bekta Velnin eserleri arasnda gsterilen Ftiha Tefsirinin nshasna bu gne kadar ktphanelerimizde rastlanamamtr. ncelikle British Museum Libraryde bu eserin bir nshas tarafmzdan bulunmu, daha sonra eserin bir baka nshas da Sleymaniye Ktphanesinde tespit edilmitir. Eser
gnmz harflerine aktarlarak aratrmaclarn ilgisine sunulmutur. almada iki nshann farkllklar
gsterilerek transkribe edilen Ftiha Tefsiri tantlm, Hac Bekta Velnin bir baka eseri olan Besmele Tefsiri ile benzerliklerine dikkat ekilmitir. Ayrca sflikte tefsir yazma gelenei zerinde durularak, sflerin
Ftihay tefsir etmelerinin sebeplerine deinilmi, bu surenin faziletleri hakknda ayet ve hadislerden hareketle eitli bilgi verilmitir. Elimizdeki Ftiha Tefsiri, Hac Bekta Velnin eserlerindeki muhteva ve slup
zellikleri ile yaad dnemin karakteristik dil zellikleri asndan da incelenmitir. Hac Bekta Velnin
Ftiha Tefsiri, Eski Anadolu Trkesinin karakteristik zelliklerini tamaktadr. Metinde rastlanlan bir ok
arkaik zellik gz nne alndnda eserin 14. yzyln balarnda yazld kanaatine varlmtr. Eser, isminden de anlalaca zere Kuran- Kerimin ilk suresi olan Ftihann kelime kelime tefsiridir. Mellif, sf
gelenek iinde yaygn olan, metnin btn manalar zerinde yorumlarda bulunarak eserini oluturmutur.
Bu haliyle eser r sfi tefsir metodu kullanlarak telif edilmi diyebiliriz. FatihaTefsirinde yer yer ayet ve
hadislerden iktibas yaplmtr. Ftiha Suresindeki kelimelerin saylar ve bu surede kullanlmayan harflerle
ilgili tasavvufi yorumlar yaplmas orijinal ve ilgin zelliklerdir.
Anahtar Szckler
Ftiha Tefsiri, Hac Bekta Vel, Sf Tefsr, Tasavvuf, Mutasavvf
ABSTRACT
Haji Bektash is one of the most prominent Turkish Sufis in Turkish Sufism whose thoughts are approved in Anatolia and Balkans. The copy of Fatiha Commentary, known among Haji Bektash Vels works, cannot be found in Turkish libraries. We have found one of the copies of this work in the British Museum Library
and Sleymaniye Library. It has been presented to the readers in the form of modern Turkish. In introduction
part, commentary in Sufi tradition and reasons of choosing Fatiha sura have been stated and also focused on
virtue of this sura. This Fatiha Commentary has been examined in terms of contents and features style of
Haji Bektash Velis works and features of characteristic language of his time. It is observed that Haji Bektash
Velis Fatiha Commentary, having features of Ancient Anatolian Turkish, was written about beginning of 14th
century considering many ancient features examined in the text. The work, as understood from its name, is the
commentary of Fatiha, the first sura of Koran. The authors formed its work commenting on secret meanings
that are common in Sufi tradition. We can say that the work is an example of ari Sufi Commentary. While
the commentary was performing, some quotations from verses and hadiths were taken. The work is interesting
in terms of making Sufi comments on the number of letters in Fatiha sura and the letters that are not used
in this sura.
Key Words
Fatiha Commentary, Haji Bektash Veli, Sufi Commentary, Sufism, Sufi

Hac Bekta Vel, 13. yzylda

Anadoluda yaam, Balkanlar bata
olmak zere fikirleri bir ok corafyada Bekt tarikati vesilesiyle yaylm
nemli bir mutasavvfmzdr. Onun
hakknda aratrma yapan uzmanlar:
Maklt, Ftiha Tefsiri, athiye, Hac

Bektan Nasihatleri, erh-i Besmele,

Hads-i Erban erhi, Maklt- Gaybiyye ve Kelimt- Ayniyye adl eserlerin
ona aitlii konusunda yaygn bir kanaate sahiptirler. Bu eserlerden bazlar
Latin harflerine aktarlm, sadeletirilmi, Arapa ve Farsa yazlm olanlar

* Fatih niv. Fen Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm retim yesi, hozcan@fatih.edu.tr

http://www.millifolklor.com

39

Mill Folklor, 2008, Yl 20, Say 80

da bata Maklt olmak zere tercme

edilmek suretiyle eitli aratrmaclar
tarafndan yaynlanmtr.
Diyanet leri Bakanlnn Alev
Bekt Klasikleri Projesi kapsamnda
baslan Maklt1 ve Besmele Tefsiri,2 Abdurrahman Gzel tarafndan hazrlanan
manzum ve mensur Maklt 3 ile Gazi
niversitesi Hac Bekta Vel Aratrma
Merkezince Farsadan tercme edilerek yaynlanan Maklt- Gaybiyye ve
Kelimat- Ayniyye4 yakn zamanda Hac
Bekta Velnin eserleri zerine yaplm
nemli almalardr.
Hac Bekta Vel hakknda incelemelerde bulunan aratrmaclar onun
eserleri arasnda Ftiha Tefsirini gstermektedirler. Bu konuda neredilen yaynlarda ilgili eser hakknda bilgi verilirken Baha Saidin Trk Yurdunda yaynlanan makalesine atfta bulunmaktadrlar. Baha Said makalesinde5 Manisada
Valide Camii Ktphanesinde (M.1315),
Dervi Aliyyl-Mevlevyyil Bekt el
yazsyla ve rika olarak tebyz edilen
bir defter vardr. Bu defter Tirede Hac
Necip Paa Ktphanesinde mevcut
olan ve Hac Bekta isnd edilen Tefsr-i Ftihann kopyas olup ifadeleriyle eserden haberdar etmi, (Grkem,
2006:297) Fuat Kprl de Anadoluda
slamiyet adl makalesinde ayn bilgiyi
kullanmtr: Baha Said Bey muahharan yanan Tire Ktphanesinde Hac
Bektaa ait bir Tefsir-i Ftiha ile Makalt- Erban mevcut olduunu rivayet
ediyor (Kprl, 2000:105)
Maklt hakknda kapsaml bir
alma yapan Esat Coan ise, Tire
Ktphanesine gittiini fakat eserin
herhangi bir nshasna veya ilgili bir
kaydna rastlayamadn ifade eder.
(Coan, 1986: XXXIX) Ayn ekilde Bek-

40

tai Dedebabas Bedri Noyan da Baha

Said Bey Trk Yurdundaki6 yazsnda
Manisa Valide Camii Kitaplnda 1315
ylnda (Dervi Aliyyl-MevleviyylBekt) eliyke rika ile yazl bir defterden
sz ediyor. Bu yazma Tirede Hac Necip
Paa kitaplnda bulunan ve Hazreti
pr Hac Bekta Vel eseri olan Tefsr-i
Ftihann bir kopyasdr. Tirede otobs garajnn yaknnda olan bu kitaplk
bir zaman bir yangn da geirmitir
Fakrleri Tirede bu asl nshay aradmsa da bulamadm.. (Noyan, 1987 :33,34)
Mutasavvflarn, zellikle Ftiha, Yasin-i erif Tefsiri gibi bir takm tefsirler
yazma gelenekleri Hac Bektan da byle bir eseri bulunabileceini muhtemel
klmaktadr.(Gzel, 2001:322)
Grld gibi yaptklar almalarla Hac Bekta Vel hakkndaki
bilgilere ve Bektlik sahasna nemli
katklar salayan bilim adamlarmz,
Hac Bekta Velnin Ftiha Tefsiri adl
eserin varl hususunda hemfikirdirler.
Fakat ilgili alntlarda da ifade edildii
gibi ktphanelerimizde byle bir eserin
nshasna u ana kadar rastlanamamtr. ngilterede yaptm almalar srasnda British Museum Libraryde yazma
eserleri incelerken Hac Bekta Velnin
Makaltyla bir arada istinsah edilmi
olarak Ftiha Tefsirine rastladm.
Ftiha Tefsirinin bulunduu yazma eserin banda: Sultn el-Hac
Bektul-Horasn rahmetullhi aleyh
ol dn era, mn nurnun ba, erenlern tura, yle beyan klur kim ifadeleri yer almaktadr. Yazma eserin sonunda ise: Bk mbrek haberler hayrlu szler Kurn tefsirinde peygmber
hadisinde ve tezkiretl-evliyda isterler
ise malm olna inallhu tel lkin
Allah telnun rahmeti ve peygambern

http://www.millifolklor.com

Mill Folklor, 2008, Yl 20, Say 80

efati ol kiilere olsun kim bun yazan

zaf, bre cnin bir ftihatul-kitb
kerre ihlas kulhvallhu ehad okuya
kere peygambere salavt vire her kim bu
vasyyeti yerine getre Muhammed Mustafa andan hond ola min y Rabbellemn ifadeleri bulunmaktadr. Eser
harekeli nesih hattyla yazlm olup
varaklar salamdr. Ftiha Tefsiri 16
varaktan olumakta olup eserin istinsah
kayd bulunmamaktadr. Ftiha suresinin son kelimesi ile ilgili izah yarm
kalmtr. Tahminimize gre eserin bir
sayfas eksiktir. Daha sonra eserin Sleymaniye Ktphanesinde bir baka
nshasn bulduk. Yedi varaktan oluan
bu nshann sonundaki ifadelerle British Museum Nshasnn eksik kalan
son ksmn da tamamlam olduk.
Ftiha Tefsiri, Hac Bekta Velnin
tefsir tarzndaki bir baka eseri olan
Besmele Tefsiri ile baz ortaklklar tamaktadr. Bu eser de Besmele Tefsiri
gibi yine Hac Bekta Velnin bir dier
eseri Makltla birlikte arka arkaya istinsah edilmitir. Besmele Tefsiri ile dier bir benzerlik eserin giriinde Mirac
hadisesine telmih yaplmasdr. Besmele
Tefsirinin giriinde Mirac gicesi Muhammed Mustafaya hitb kld kim eger
dilersen her bir ide yardmum senn ile
ola ism azmum dah keremm dah
lutfum bildrem adum her halde dilinde olsun andan Rasl eyitti (Duran,
2007:42) ifadeleri yer almaktadr. Ftiha Tefsirinde de besmele, hamdele ve
salvaleden hemen sonra ol gice kim
Hak subhneh ve tel beni Mirca
kgrd drdnci gge erdgmde bir
kat vz iitdm anun heybetden dkeli feriteler yzn dtiler7 ifadeleriye
esere giri yaplr. Eserde ayrca Besmele Tefsirinde olduu gibi zaman zaman

http://www.millifolklor.com

ayet ve hadisler iktibas edilmitir. ki

eserin slubu ve anlatm tarz da birbirine bir ok ynlerden benzemektedir.
rnek olarak Besmele Tefsirinde eyi
di mmetine Bismillhirrahmnirrahm
desnler Allah dedkleri vaktn andan
tr ne kadar mr gerdilerse dkelin
taatla germi gibi dutam Er-Rahmn
dedklerinden tr dnn bir nicesin
taat klanlar mzdin virem Er-Rahm
dedklerinden tr dnn gn uzun
oru dutm ve gazilik klm sevabn verem (Duran, 2007:146) ifadesi Ftiha
Tefsirinde gayril magbi aleyhim
on bi harfdr toksan tokuza katsan yz
on drt harf olur Kurn dah yz on drt
sredr her kim bu yz on drt harfi oksa dkeli Kurn okma sevb bulur8
eklinde benzer bir anlatm tarzyla ifade edilmitir.
Besmele Tefsirinde Ftiha Suresi ile
ilgili yer alan Tanr Tal Rasla hitb
kld eyitdi y Ahmed drt kitab kim
gkden indi ne varsa dkelin dirdm
Ftihda kodum ne kim Ftihada varsa dkelin Bismillhirrahmnirrahm
iinde kodum kim senn mmetnden
bir kez Bismillhirrahmnirrahm okursa dogru itikad birle Tevrti ncli Zebur Furkn okumua sevb virem
dah bunlarunla taat klmca sevb
virem ( Duran, 2007:156) ifadelerinin
hemen hemen ayns benzer kelimeler ve
slup ile Ftiha Tefsirinde u ekilde
yer almaktadr: Kurnun bnyd
Ftihadur Hazret-i Rasl sallllhu
aleyhi vesellem eydr Hak tel Tevrd
ve nclde ve Zebrda her ne kim zikr
itdise mecm Kurndur kim Ftihay
sdk-la okya ncli ve Zebr ve Tevrti
ve Kurn okmca sevb bula 9
Bu rneklerde de grld gibi
Fatiha Tefsirinde kullanlan metot, s-

41

Mill Folklor, 2008, Yl 20, Say 80

luptaki benzerlikler ile ortak kelime ve

cmleler bize her iki eserin mellifinin
ayn olduu kanaatini vermektedir.
Sf Gelenekte Tefsir
Tefsir kelimesi kefetme anlamndadr. Her bir ayette bulunan 12 mana
tabakasna iaret eden bir hadis-i erifteki: Her bir ayetin zhir ve btn
vardr. Her harfin haddi ve her haddin de matla vardr. (Abdrrezzak,
1982:358ten) ifadesiyle bu anlam zenginliine dolaysyla tefsire olan ihtiyaca
dikkat ekilmektedir.
Sfler de bu hadiste iaret edilen
Kuran ayetlerinin d ve i manalar
olmasndan hareketle ayetleri yorumlamaktadrlar. Tarikat mensuplar burada ifade edilen i manann sflerin kalbine yansyan ilahi ilhamlar ve keifler
yoluyla renilebileceine inanmaktadrlar.
Tefsirler uzmanlar tarafndan u ekilde snflandrlmtr: Tefsir ilminde
geleneksel snflamaya gre rivayete dayanan tefsirlere rivayet tefsiri denir. Bu
eit tefsirler selef limlerinden nakledilen eserlere, sahabe hatta tbinin szlerine ve Kurnn bizzat Kurn ile ve Hz.
Peygamberin hadisleri ile aklanmasna ve yorumlanmasna dayanr. Dirayet
tefsirleri ise rivyet tefsirlerinde saylan
hususlarla birlikte dil, edebiyat, dinin
genel prensipleri ve dier genel bilgilere dayanlarak yaplan tefsirlerin genel
addr. Bu tefsirlere rey veya makl
tefsirleri de denir. Tasavvuf yorumlarna
gre yaplanlara ir tefsir denilmitir.
r tefsir denilince ounlukla akla,
sf veya tasavvuf tefsir gelir. Oysa,
ir tefsir sadece bu nevi tefsirden ibaret
olmayp, sfi tefsiri de iine alan daha
geni kapsaml bir tefsir faaliyetidir. (
elik, 2003:62)

42

Mutasavvflar Kuran tefsirinde

ayetlerin zhir manasndan ok batn
manalar zerinde durmular, daha ok
ir tefsirler yazmlardr. Bu tefsir
zahir manas ile badatrlabilen sulk
erbabnn bilebilecei bir takm anlamlara ve iaretlere gre Kuran- tefsir
etmektir.(Aydz, 2004: 86-87) eklinde
tanmlanmaktadr.
Bu anlamda Hac Bekta Velnin
Ftiha Tefsiri adl eserine ir sf tefsir diyebiliriz.
Ftiha Suresinin Faziletleri
Ftiha kelimesi, amak, akla
kavuturmak, alacak eylerin ba,
balamak anlamndaki feth kknden
tretilmi bir isimdir. Bir eyin girii,
balangc, ba taraf anlamlarnda kullanlr. Ftiha Suresi, yedi ayet, yirmi
be kelime ve yz on harften olumaktadr. Sure, Mekkede nazil olmutur.
Ftiha suresinin eiti kaynaklarda
zikredilen yirmibe adna rastlanmtr. Bu isimler Ftiha, Sebul-Mesn,
Kurn- Azm, Vfiye, Kfiye, Mcziye,
Mnciye, Ess, if, fiye, Rukye, Sual,
Dua, Talimul-Mesele, Surett-Telkn,
Salt, Mkft, Mecmul-Esm, Sen
ve Kenzdir.(Yetik, 1996:8)
Trk folklorunda yer alan bir ok
dni merasim ve ritelde eitli vesilelerle okunan, bir ok faydas olduuna
inanlan Ftiha Suresinin fazileti hakknda bata ayet ve hadisler olmak zere
pek ok bilgi ve rivayet bulunmaktadr.
Bunlarn bazlar unlardr:
Kuran- Kerimde Andolsun ki
biz sana tekrarlanan yediyi ve u byk
Kuran vermiizdir.10 ayetinde tekrarlan yedi ile kastedilen Ftiha Suresidir.
Bir hads-i erifte: Namaz kulumla
aramda ikiye ayrdm. Bir yars benimdir, dier yars kulumundur. Kuluma

http://www.millifolklor.com

Mill Folklor, 2008, Yl 20, Say 80

istedii verilecektir. Kul: Hamd lemlerin Rabbi Allahadr dedii zaman

Allah: Kulum bana hamd etti, senada
bulundu der. Kul: Allah, Rahmn ve
Rahmdir deyince, Allah: kulum beni
vd der. Kul: Din gnnn sahibi,
hkmdardr dedii zaman, Allah:
Kulum beni yceltti der. Kul: Ancak
sana kulluk/ibdet eder, yalnzca senden yardm dileriz dedii zaman, Allah:
Bu benimle kulum arasndadr, artk
kulum ne isterse verilecektir der. Kul:
Bizi doru yola ilet. Nimet verdiin
kimselerin yoluna. Kendilerine gazab
edilmi olanlarn ve sapmlarn yoluna
deil dedii zaman Allah: te bu, yalnzca kulum iindir; kulumun istei yerine gelecektir. der. ( Davudolu: 1980:
38) eklinde sylenmektedir.
Baka bir hads-i erifte Peygamber
Efendimiz (a.s.m.) Hazret-i beyy bn-i
Kaba: Sana ne Tevratta, ne ncilde, ne
Zeburda, ne de Kurnn dier ksmlarnda benzeri indirilmi bir sre retmemi ister misin? buyurdu. beyy bn-i
Kab: Evet, ya Reslallah! dedi. Resul-i
Ekrem Efendimiz (a.s.m.): Namazda
nasl okuyorsun? buyurdu. beyy bn-i
Kab, Ftiha Sresini okuyunca, Peygamber Efendimiz (a.s.m.): Evet, nefsim kudret elinde bulunan Allaha yemin ederim ki, onun ei, ne Tevratta, ne
ncilde, ne Zeburda ve ne de Kurnn
dier ksmlarnda indirilmitir. O bana
verilen anl Kurnn iinde bulunan
yedi yetli Ftiha Suresidir, buyurdu.
(Buhr, Tefsir-l Kurn: 27; Eb Dvd,
Salat: 17den)
Dier bir hadiste: mml-Kurn
(Ftiha Suresi) dier surelere bedeldir,
dier surelerden ise ona denk olacak yoktur. (Akdemir,1997:36) buyurulmutur.
Kaynaklarda bu anlam tayan baka
hadis-i erifler de bulunmaktadr.
http://www.millifolklor.com

Ftiha tefsiriyle ilgili Hz. Aliden

u szler rivayet edilir: steseydim
mml-Kurn (Ftih)nn tefsirine
dair yetmi deve yk eser yazardm.
(Kesler, 2007:113)
Grld gibi Fatiha Suresi bata
Kuran- Kerim olmak zere btn semavi kitaplarn temel esaslarn iine almakta adeta onlar zetlemekte ve bir
ok derin manalar iermektedir.
Hz. Hseyinden Tefsir-i HasenilBasr ve Meftihul-Gayb adl eserlerde rivayet edilen u ifadeler de surenin fazileti hakknda nemli iaretler
verir : Cenb- Hak gkten drt yz
kitap indirdi. Bunlarn yz tanesinin
bilgisini Tevrat, Zebur, ncil ve Furkn
(Kurn)a yazd. Sonra bu drt kitabn
tad ilimleri sadece Furkna, onun
ilimlerini de mufassal surelere (Kuran-
Kerimin sonunda yer alan ksa sureler)
daha sonra mufassal surelerin ilimlerini de Fatihya yazd. te kim Ftiha
Suresini bilirse Allahn indirdii btn
kitaplarn tefsirini kavram olur. Kim
Ftiha Suresini okursa sanki Tevrat,
Zebur, ncil ve Furkann tamamn okumu gibi olur. (Kesler, 2007:116)
Btn bu ayet ve hadislerde ifade
edilen faziletlerin yan sra Bekt dncesinde nemli bir yere sahip olan
Hz. Ali ve Hz. Hseyinden yaplan rivayetler, ayrca sfi gelenek iinde EbulLeysi Semerkand, Gazal, Sadreddin
Konev, Molla Fenr, Abdulmecit Sivas
vb. tannm bir ok mutasavvf tarafndan yaplm Ftiha Suresi tefsirleri
bize Hac Bekta Velnin de Ftiha Suresi tefsirinin mevcut olabileceini gstermektedir.
Eser isminden de anlalaca
zere Kuran- Kerimin ilk suresi olan
Ftihann kelime kelime tefsiridir. Mellif sf gelenek iinde yaygn olarak

43

Mill Folklor, 2008, Yl 20, Say 80

tercih edilen metnin btni manalarn tefsir ederek eserini oluturmutur.

Eserde Ftiha Suresindeki kelimelerin
saylar ve bu surede kullanlmayan
harflerle ilgili tasavvufi yorumlar yaplmas eserin dikkat ekici bir zelliidir.
Eserin mlas ve Baz zellikleri
Hac Bekt Velnin Ftiha Tefsiri, Eski Anadolu Trkesi dneminin
karakteristik zelliklerini tamaktadr.
Bununla birlikte Eski Anadolu Trkesi
metinlerinde az grlen bir takm hususiyetleri de barndrmaktadr. Bu husular unlardr:
a. Eserde kr-, tamu, umak, dkeli, kandan, kulaguz, ang gibi Eski
Anadolu Trkesinde yaygn olarak kullanlan kelimeler bulunmaktadr.
b. Eski Anadolu Trkesinde nsz uyumu yoktur. nsz uyumuna
girmeyen ve Eski Anadolu Trkesi metinlerinde dal harfi ile yazlan grlen
gemi zaman ekinin Ftiha Tefsirinde
ddiler(2b/3) ve dtse (5a/2) ekillerinde t li yazllarna rastlanmaktadr. Bu tr yazllara genellikle ilk devir Eski Anadolu Trkesi metinlerinde
rastlanmaktadr.
c. Metnimizde 12b/2 de Eski Anadolu Trkesi metinlerinde nadiren
kullanlan -ncak, -incek zarf fiil eki
gemektedir. (gelincek) Bu ek ilk devir
Eski Anadolu Trkesi metinlerinde
grlmektedir. Mesela Ahmed Fakhin
Kitb- Mescidi-erfe11 adl eserinde
bu ek kullanlmtr. Ahmet Fakhin 13.
yzylda yaad gz nne alndnda
Ftiha Tefsirinin yazl tarihinin bu dneme yaknl ile ilgili bir kanaat elde
edilebilir.
d. Eski Anadolu Trkesinin fonetik zelliklerinden olan Trke kkenli

44

kelimelerde ilk hecede ok byk oranda

ili ekiller eserimizde bulunmaktadr:
Virdi (2b/7), tdi (15a/3) vb. rneklerde
olduu gibi. Eski Anadolu Trkesi metinlerinde (eyt-), sylemek kelimesi byk oranda eli kullanlmasna ramen
iyt- (10b/6) ekline de rastlanmaktadr.
Bu biime nadiren ilk devir metinlerinde
tesadf edilmektedir. Ayrca ilk hecede
iletirme temayl baz yabanc kkenli kelimelerde bile grlmektedir. Eserimizde firiteleri (9b/4) rneimizde
buna benzer bir kullanm grlmektedir.
e. Eski Trkeden beri var olan ve
Eski Anadolu Trkesinin karakteristik
teklik 2. ahs emir eki gl, -gilli ekillere de metnimizde rastlanmaktadr: bilgil
kim (4a/8), klmagl (6b/2)
Bu alardan bakldnda Hac
Bekta Velnin Ftiha Tefsirinin Eski
Anadolu Trkesinin zelliklerini tadn, metinde rastlanlan bir ok arkaik kelime ve zellikler de gz nne
alndnda eserin yaklak olarak 14.
yzyln balarnda yazldn syleyebiliriz. Daha ayrntl dil almalar
ile eserin Hac Bekta Velnin yaad
dnemde kaleme alnm olabilecei kanaatine de varlabilir. Eser, yaygn olan
sfi gelenee uygun olarak Hac Bekta
Velnin bir mridi tarafndan sonradan
yazya aktarlm olabilir.
Sonu olarak konu hakknda aratrma yapan bilim adamlarnn Hac
Bekta Velye ait bir Ftiha Tefsirinin
bulunduunu aktarmalar, sf gelenek
iinde Ftiha Suresinin tefsirinin bir ok
rneinin olmas, eserin dil ve imla zellikleri bakmndan Hac Bekta Velnin
dnemine ait zellikler tamas, ayrca
eserin muhtevasnn ve slubunun Hac
Bekta Velye ait olduu ifade edilen
Besmele Tefsiriyle benzerlikler gster-

http://www.millifolklor.com

Mill Folklor, 2008, Yl 20, Say 80

ktphanelerimizde mevcuttur. Bu nshalarn da zamanla ortaya kmasyla daha net

bilgilere ulalabilecektir.

mesi gibi zellikler gz nne alndnsrdren Hac Bekta Vel ve Bektilik

Yaad
13. yzyldan
beri tasavvuf
ve Bekti tarikatyla
da bu tarz
eserlerasr
iinolan
yaygn
olan ihtiyat
ile ilgilidncesi
yazma eserlerdeki
benzer mekaydn
birlikte
Tefsir-iHac
F- Bekta
tinlerin
karlmas,
neredilmesi
etkilerinidrmekle
gnmze kadar
srdren
Vel ortaya
ve Bektilik
ile ilgili
yazma
tiha adl eserin Hac Bekta Velye ait
yerli ve yabanc aratrmaclar iin de
eserlerdeki benzer metinlerin ortaya karlmas,
neredilmesi yerli ve yabanc
olduunu syleyebiliriz. Kanaatimizce
yeni zgn kaynaklar oluturmaktadr.
aratrmaclar
de yenibaz
zgn
kaynaklar oluturmaktadr.
UNESCOyolun
tarafndan
eserin
baka iin
nshalar
ahslarda
limden gidilmeyen
sonu2009
karanve
ktphanelerimizde
mevcuttur.
Bu
lktr.
zdeyiinde
Hac
Bekta
Velnin
ylnn Hac Bekta Vel yl ilan edilmesi vesilesiyle nmzdeki yllarda Hac Bekta
nshalarn da zamanla ortaya kmasydikkat ektii hakikate uygun olarak yaVel
ve net
Bektilik
ok gndeme gelecektir.
limden
yolun
sonu
la
daha
bilgileredaha
ulalabilecektir.
placak
benzergidilmeyen
almalarn
onun
daha
Yaadzdeyiinde
asr olan Hac
13. Bekta
yzyldan
bilimsel
katklar
karanlktr.
Velnin doru
dikkattantlmasna
ektii hakikate
uygun olarak
beri
tasavvuf
dncesi
ve Bekti
salayaca
muhakkaktr.
yaplacak
benzer
almalarn
onun tadaha doru
tantlmasna
bilimsel katklar
rikatyla etkilerini gnmze kadar

salayaca muhakkaktr.

TranskribeliFtihaTefsiriMetni
TranskribeliFtihaTefsiriMetni
12
(1b)TefsriFtia

(1b)

Bismillhirramnirram13
Elamdlillhi Rabbillemn vealt vesselm al ayri alh
Muammedin ve lih ecman ve emm bad ol adri bedri lem
seyyidi veledi dem ol mucizmevcdt ve ol serveri kyint ve ol
efimmetolserhengiymetoladriuffi14afolmhubbe
(2a)lemiynolbihteridemynoltetimmeidevri
ivefolsrr(2a)
(2a)
zamn ol bergzdei kevn mekn ol sbneh ve telnu celli
ikmetlerine ma ol muall mzekk mcteb murta Muammed
Muafallllhualeyhiveallihveaabihveezvcihveevldih
ve rriytih ve ulefyihirridnelmridnelmehdiyyn badeh
lafgevher(i)15brndan16beyneylereydrolgicekimasubneh
(2b) ve tel beni Mirca rd drdnci gge 17erdgmde18 bir at
(2b)
vz iitdm anu heybetden19 dkeli feriteler yzn dtiler20 Cebrl
Aleyhisselma ordum21 ki y a22 bu vz ne vzdur eyitdi y
Reslullah23 aa a sbneh ve tel cehennemde24 bir uyu yaratd
aa25 ayy diy ad virdi buyurd26 ol uyuy bi yl zdurdlar apara
(3a) durdlarpzl oldyinebuyurdbi ylda
oldbi ylda z (3a)

http://www.millifolklor.com

10
45

Mill Folklor, 2008, Yl 20, Say 80

zdurdlar appa old da ol uynu iinde bir ylan yaratd eger anu
azndanbiratreaudnydeizlerineddidkeliauolaydoluyuy
zdururlarken bir a opd d ki ol vat da dem peyamber (a.s)
(3b) didi
yaradlmad d dibine da imdi irdi bu vz anu vzdur (3b)
aretiRasl(a.s)eytdiyCebrl27oluyunuvafnneatsyled
kimler yiridr eytdi28 y Raslullah bu uyu ol kiin yiridr29 kim
a telnu nimetin yiye dny iine mel ola be vat namz
lmaya andan sora areti Resl eytdi Men terakesalte

mteammidenfeadfead30kefere31 yanherkimnamzadlaterk
(4a)
(4a)itsekfirolurdanamzdinkridr32didiherkimatealnu
nimetin yise namz lsa anu nimeti artar nitekim a celle buyurur

veleinekertmleedennekm 33veherkimnimetekrlemese34ol
nimet andan alnur velein kefertm inne ab le eddn 35 dey
buyurlmvedaylebilgilkimherkimnamzlmasadniyodurve
(4b) peyambere (as) mnct r
da a subneh ve tel Ms (4b)
anda virdi ve brhm peyambere (a.s) mnct mescitler36 iinde
virdi ve Ynus peyambere (a.s) mnct bal arnnda virdi ve Ysuf
peyambere(a.s)mnctuyuiindevirdiveikicihnfariMuammed
Muafya (a.s) mnct gkler iinde virdi ve mmetine mnct
namz37 iinde virdi her kim namz lsa a tel38 ile kelimt itmi
gibidr39 her (5a)
(5a) kii kim namza girse Allhuekber dise yan ilh
ekber40 ben maiyet41 deizine dtmse42 sen irc eyle43 da namza
balayupitseebillhiyanndumsenTaryaaeleydr
y ulum kimden orarsn ul eydr mineeynirracmi yan ol
srleneyndan44dadvlerdenyineitsebismillhi45yanAllhadyla
(5b)
baladum erramnirrami anclayn Allh ki mihribndur da (5b)
esirgeyicidrvebalaycduryinebalayup elamdlillhiyankr
aryaaiydrnicearyaeydersinuleydrRabbillemneol
lemleri yaradan ve besleyen Tarya ul eydr erramnirrami

46

http://www.millifolklor.com

11

Mill Folklor, 2008, Yl 20, Say 80

yan ramet l bala l eydr andan ramet lam neyi

balayaynuleydr mlikiyevmiddni yanolcezisngninde
(6a)umabalalyineuleydr
olasnandarametlveandan(6a)
(6a)

iyykenabd yan saa aparuz ve iyykenestan da senden

yardm dilerz l eydr ne yardm dilersin ul eydr

ihdineralmstameyanbiziogryolaulauzlarallene
olkiileryolnalavuzlakim enamtealeyhim nimetleriianlaru
(6b) bizi ol m utulm
zerine arturdu ayril mabi aleyhim (6b)
kiilerden velelln da azunlardan lmal min l eydr eyle
olsunyulumpesimdimminlermalmoldkiFtiaoumakAllh
la46 kelimt itmekdr aan bir dny begiyle kelimt itsez sevinrsiz
pes ol pdihlar padihyla kelimt itmege nin sevnmezsiz te ve
ibdete nin mel olmayasz (7a)
(7a) da bilgil kim elamdlillhi
sresiyidiyetdrherkimbuyidiyetiosaatelanyidiamudan
zd eyleye veayle rivyet iderlerkimareti Raslullha47 (a.s)
a tel balndan48 Ftia uresi indig vat bls aleyhillane
yasudd riat idp ziyde alad mecm tevbi yanna49 cem olup
ordlar nin alarsn ne old ki cevb virdi kim bundan artu ne (7b)
ola50 bugn Muammede Ftia sresi indi Muammed mmeti oya51
ben anlar azdurmasam gerek imdi iy mminler beret olsun size her
kim ki dla illa mn getrse da peyamberi a bilse namz
lsaatelamuylaanuarasndayitmibirametperdesinlaher
perdenaralyitmibiyllyololahikyetdeylerivyeteydrlerki
(8a)
8a) ayeri Rm Muviyeye mektb gnderdi kim uranda an
uredrkimandayediarfyokdurMuviyecizaldurdaretiAl
kerremallhuvecheatnageldieytdiyaAlurandaanuredrki
anda yidi arf yokdur eyitdi elamdlillhi sresidr evvel edr
amunu bir ad ebrdur elamd sresin oyan ebrdan zd ola
(8b)
ikinci cimdr amunu bir ad cehennemdr elamd sresin (8b)

http://www.millifolklor.com

12 47

Mill Folklor, 2008, Yl 20, Say 80

oyan came girmeye nci dur amunu bir ad viyedr

elamdsresinoyanviyeyegirmeyedrdncizduramunubir
ad zaumdur elamd sresin oyan zauma girmeye beinci
ndur amunubir ad irkdr elamd sresin oyan irke girmeye
altncduramunubiradladurelamdsresinoyanlaya
girmeyeyidincifidramunubiradfirdurelamdsresinoyan
(9a) girmeye heme rata ulaa inaallhu tel ikyet Enes
fira (9a)
bin Mlik yle rivyet ider kim areti Reslullh allllhu aleyhi
vesellemeordumkiFtianuevbneadardurResleydryaEnes
ben Cebrle ordum Cebrl Mikle ord Mikl srfle ord
srflleveordlevalemeordalemeytdiylevbenunbilrm52
kiatelyiriyaratdnidgeldikim(9b)
(9b)yazyalembeneytdmlh
(9b)
neyazaymnidgeldikimyazelamdsresin Rabbillemnin
yazdum bundan bir nr rad ara okand iki pre old bir presinden
cem firiteleri yaradd ve bir presinden sekiz cennet yaradd yine nid
geldikimyazyalembeneytdmilhneyazaymnidgeldikimyaz

erramnirrami n yazdum benden bir nr rad ara okand

ramet deizin (10a) andan yaratd mminler cnn ormain nid
geldiyazyalembeneytdmyRabbineyazaymnidgeldikimyaz

mlikiyevmiddninyazdumbendenbirnrradaraokandadli
deizinandanyaraddkfirlere53adlieylemekinyinenidgeldikiyaz
yalembeneytdmilhneyazamnidgeldikimyaz iyykenabd
(10b)araond
veiyykenestannyazdumbundanbirnrrad(10b)
(10b)
tevddeizinandanyaraddyinenidgeldikimyazyalemeyitdmki
ne yazaym nid geldi ki yaz ihdineralmstame n yazdum
benden bir nr rad ara oknd arban ahr andan yaratd yine
nid geldi kim yaz y alem ben iytdm ne yazaym ib geldi kim yaz
ralleneenamtealeyhimnyazdumbundanbirnrradara
(11a) onsekizbi lem alna rz
okand rz()54 andan yaradld (11a)

48

http://www.millifolklor.com
13

Mill Folklor, 2008, Yl 20, Say 80

virmekinyinenidgeldikiyazyalembeneytdmilhneyazaym
nid geldi ki yaz ayril mabi aleyhim n yazdum bundan
ul(i)met55 rad bi yl hevda maalla56 urd yine indi ymet gni
andan yaradld yine nid geldi yaz y alem ben eytdm y Rabbi ne
yazaym ib zzinden57 eridi kim yaz velellne n yazdum
(11b)bundan58birpreod59radbiylhevdamaalla60urd
bundan(11b)
(11b)
yine indi amu andan yaradld da61 elamd n on ad vardur evvel
FtiatlKitbdur ikinci mmlurndur nci SebalMendr
drdnci Sretifdur biinci Esslurndur altnc Temmet
altdryidinciSretlKenzdrsekizinciSretlMednedrouznc
(12a) bir
Nrdur onunc Elamd Sresidr da bu on adn her birinde (12a)
ramet62 vardur63 areti Resl allallhu aleyhi veselleme evvel Ftia
nzil old namzda oud anun Ftiatlkitb dirler ikinci Sebal
men didklerine vechi tesmiye bu kim her rekatda bir oknur yidi
yetdraretiRaslallllhualeyhivesellemeydratelbaa
ikinrvirdikimhibirpeyamberevirmedievvelFtiaikinciSretl
Baaradur ne adar ki (12b) urn gnderdi h minnet itmedi Ftia
sresi gelincek minnet eyledi nitekim urnda buyurur velead

teynke seban minel men velurnelam 64 levi mafzda

sretnNsdirleryanbunlardimekolurvechitesmiyebukimgkler
bnyd BeytlMamr65dur yirlerde bnyd Kabedr amunu
bnydhviye66drumabnydcenntdurvecemkitblarubnyd
(13a) urnu bnyd Ftiadur areti Rasl
urndur ve (13a)
sallllhu aleyhi vesellem eydr a tel Tevrdve nclde ve
Zebrdahernekimikritdise67mecmurndurkimFtiayd
la oya ncli ve Zebr ve Tevrti ve urn omca evb bula

elamdbiarfdrnamzbivatdrkimkibubiarfiosanamzda
tarlolsabubiarfrmetinea(13b)
(13b)telanafveyleyeAllh
(13b)
arfdr bie at sekiz arf olur kim ki bu sekiz arfi osa Tar

http://www.millifolklor.com

14

49

Mill Folklor, 2008, Yl 20, Say 80

telsekizumaapusnaaavireRabbillemneonarfdronarfi
sekizeatsaonsekizoluratelonsekizbilemiyaratdherkim
bu on sekiz arfi osa on sekiz bi lem alnca68 evb vire

erramnirrahmon(14a)
(14a)ikiarfdronsekizatuotuzarfolurr
(14a)
Kprsiotuzbiyllyoldurherkimbuotuzarfiosaryldrm
gibi gie mliki yevmiddn on iki arfdr otuz, on iki atsa r iki
arf olur kim ki bu r iki arfi osa r iki yl midr a telya
ibdet69itmieevbbulaiyykenabdsekizarfdrrikiye(14b)
(14b)
(14b)
atsa elli arf olur ymet gni elli bi yldur70 nitekim urnda
buyurur a celle ve al f yevmin kne midruh amsne elfe

senetin71 herkimbuelliarfiosa atelan72ymetislerinden

alaya ve iyyke nestan on bir arfdr elliye atsa altm bir
arfdr a subneh ve tel altm deiz yaratd bu altm bir arfi
(15a)evbbula ihdineralmstame on
osaoldeizaresince(15a)
(15a)
ouz arfdr altm bire atsa seksen arf olur her kim bu seksen arfi
osa seksen yl oru utma73 evb bula rallene enamte

aleyhim on okuz arf olur a telnu osan ouz ad vardur her

kimbuosanouzarfleriosaatelnuosanouzisimlerin
(15b)itmice74evbbulayanekszvebheszehlicennetdr
ikri (15b)

ayrilmabialeyhimonbiarfdrosanouzaatsayzondrt
arf olur urn da yz on drt sredr her kim bu yz on drt arfi
osadkeliurnomaevbbulurvelellneonarfdryz
ondrdeatsayzyigirmidrtoluratelnuyzyigirmidrt(17b)
bi 75artueksikpeyamberyaratdherkimFtiasresinitammokursa
evvel peyamberler mzdince evb bula inaallhu tel ilh sen
marm eyleme yazan oyan ve cemi Mslimanlar y ilh y
pdiahlar pdih bi urmetinnebiyyi bi rahmetike Rabbellemn.
Temmet.

50

http://www.millifolklor.com

15

Mill Folklor, 2008, Yl 20, Say 80

NOTLAR
1
Ali YILMAZ, Mehmet AKKU, Ali ZTRK,
Maklt , Alevi-Bektai Klasikleri II Trkiye
Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara 2007.
Alevi2
Hamiye DURAN, Besmele Tefsiri,
Bektai Klasikleri I, Trkiye Diyanet Vakf
Yaynlar, Ankara 2007
3
Abdurrahman GZEL, Hac Bekta Veli ve
Maklt, Aka Yaynlar, Ankara 2002.
4
Gyasettin AYTA ve Hac YILMAZ, Maklt Gaybiyye Kelimt- Ayniye, Trk Kltr ve
Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi Yaynlar,
Ankara 2004
Trk Yurdu, c.V,nr.28, Nisan 1927, s.3055
341.
Trk Yurdu, Say 27,s.315.
6
7
Transkribeli Fatiha Tefsiri 2b.
8
Transkribeli Fatiha Tefsiri 15b.
9
Transkribeli Fatiha Tefsiri 15a.
10 Hicr Suresi 15/87
11 Hasibe MAZIOLU, Ahmet Fakih, Kitabu
Evsaf Mesacidi-erife,TDK. Ankara 1974
12 Eser
British Museum Libraryde ADD
7831de kaytldr. Sleymaniye Nshas Heze
Tefsrul-Havdis, Sleymaniye Ktphanesi
Serez,3839/6da
kaytldr.
Sleymaniye
Nshas SN eklinde ksaltlarak farkl kelime
ve cmleler notlar ksmnda gsterilmitir.
13 Sleymaniye Nshasnda (SN) besmeleden
sonra Arapa olarak u hadis-i erif yer
almtr: Klen-nebiyy aleyhisselam
leyletl-mirci
iles-semir-rbiati
fesemitu fh savten azmen Ayrca salvele
blmnde Hz. Muhammed iin ol sadr-i saf,
erefil-mevcdt sfatlar kullanlmtr.
14 Asl suffe olmaldr.
15 Buradaki nl, treme sestir. Kelime asl
olarak gevher-brndan eklindedir.
16 SNde eker azndan eklindedir.
17 SNde kat eklindedir.
18 SNde varcak eklindedir.
19 SNde katlndan eklindedir.
20 SNde yz koyun dtler eklindedir.
21 SNde eyitdm eklindedir.
22 SNde y karndam Cebrl eklindedir.
23 Metinlerde bu kelime ya raslu Allah
eklinde yanl harekelenmitir. Dorusu
Ya Raslallah olmaldr. SNde yle bil ki
Tanr iadeleri de vardr.
24 SNde tamu iinde eklindedir.
25 SNde ol kuynn ad eklindedir.
26 SNde Hak Tel ifadesi de vardr.
27 SNde y karndam Cebrl eklindedir.
28 SNde Hak Tel kelm- kadminde
anun vasfn didi . Kavleh Tel fesevfe
ylkavne gayyen dah bir yirde didi kad
tebeyyener-rud minel- ayy. fadeleri
yer almtr ki birinci ayet Meryem Suresinde
gemekte olan ayetin bir ksm olup anlam
Artk yaknda gayy (cehennemde en alt
blm) ile karlaacaklar. Demektir. kinci
Arapa ifade ise Doru yol sapknlktan

http://www.millifolklor.com

29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61

Hak batldan ayrlp belli olmu manasnda,

Bakara Suresi 256. ayetin bir ksmdr.
korkt
ifadesi
de
SNde
gnlm
bulunmaktadr.
Bu kelime metinde sehven ikinci kez
yazlmtr.
Kim namaz kasten terk ederse kafir olur.
Hadis 157.et-Tirmz, es-Snen, man, 9; enNes.
SNde direidir eklindedir.
Eer krederseniz ben nimetlerimi daha
da artrrm brahim Suresi 14/7
SNde kr eylemese eklindedir.
Ama nankrlk ederseniz haberiniz olsun
ki azabm pek iddetlidir brahim Suresi
14/7
SNde od eklindedir.
SNde mescidler eklindedir.
SNde Tanr eklindedir.
SNde kendisinden Tanrya sen klur
ifadesi de yer almaktadr.
SNde Ey yce Tanr eklindedir.
SNde gnah eklindedir.
SNde gark oldumsa eklindedir.
SNde kargl eklindedir.
SNde ol srlm blisten eklindedir.
SNde Bismillhirrahmnirrahm baladum
Tanr adyla demek olur ifadeleri de
bulunmaktadr.
SNde Tanr ile eklindedir.
Bu kelime sayfa yanna sonradan istinsah
edilmitir.
Kelimenin asl kbeldir.Burada muhtemelen
bir Trkeleme sz konusudur.
SNde erisi katna eklindedir.
SNde ne musibet gele ki eklindedir.
SNde Umaa giriserler ben onlara tkat
idemezm ifadeleri de bulunmaktadr.
blrm
eklindedir
yanl
Metinde
harekeleme sz konusudur.
SNde zalime eklindedir.
Metinde rzk eklindedir muhtemelen yanl
bir harekeleme sz konusudur.
Metinde zulimet eklinde harekelenmitir.
Dorusu muallak olmaldr.
Metinde zzenden eklinde harekelenmitir.
Kelime sayfa sonu ve banda olmak zere iki
kere yazlmtr.
SNde nur eklindedir.
Dorusu muallak olmaldir.
SNde Hak Tel alt nesnei dost dutd.
El yuma evvel neye srerse bereketlenr.
kinci, sabr klma nitekim Kuranda
yd kld innallhe yhbbus-sbirn
l-i mran Suresi 146. ayetin sonunda yer
almaktadr. Ayetin anlam u ekildedir: Allah yolunda, kendilerine isabet eden eyler
(elem ve skntlar) sebebiyle gevemediler,
zayflk gstermediler ve boyun da emediler.
Allah, sabredenleri sever.- nc snnet ve
farzay ileyeni dost idindi, Umaa at virdi.
Drdnc, tevekkl etmeyi dost edindi. Cmle

51

Mill Folklor, 2008, Yl 20, Say 80

62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75

ii bitrmek in bu yn oldu delili Kuranda

Ve men yetevekkel alel-lhi fehve
hasbh -Allaha dayanp gvenene Allah
kfidir.- (Talk,65/3) Beinci, kr klan
dost edindi. Nimet artun ana virdi. Delili
Kuranda le in ekertm le ezidennekm
ve dah bil kim Ftihnn on ad vardr
ifadeleri de bulunmaktadr.
SNde hikmet eklindedir.
SNde Evvel kalem levh-i mahfz yazd
Raslullah dah evvel Ftiha yazd ifadeleri
yer almaktadr.
u kesin ki biz sana Seb-i mesani( Fatiha
Suresi) ile u yce Kuran verdik. Hicr Suresi
15/87.
Metinde tamlamann ilk kelimesi beytel
olarak harekelenmitir.
eklinde
Metinde
kelime
haveyidr
herekelidir.
SNde yad kld eklindedir.
Kelime metinde
halka nice eklinde
harekelenmitir.
SNde taat eklindedir.
SNde elli bin yllk yoldur eklindedir.
Melekler ve Rh onun arna mikdar elli bin
sene olan bir gnde ykselirler. Mearic Suresi
69/4.
SNde glge vire eklindedir.
SNde gecesi taat klma ifadeleri de
bulunmaktadr.
SNde okumua eklindedir.
British Museum Nshasnda metnin kalan
ksm eksiktir. Bu blmden sonraki ifadeler
Sleymaniye Nshasndan tamamlanmtr.

KAYNAKA
Abdrrezzak, Eb Bekir (1982) El-Musannef ,
ar yaynlar, stanbul.
Akdemir, Hikmet (1997), Fatiha Suresi
Tefsiri Harran niversitesi lahiyat Fakltesi
Dergisi, S.3 anlurfa.
Akyol, Taha (1999), Osmanlda ve randa
Mezhep ve Devlet, stanbul.
Aydz, Davut (2004), Tefsir Tarihi eitleri
ve Konulu Tefsir, Ik yaynlar, stanbul.
Coan, Esad (1987), Hac Bekta Vel ve
Maklt, Seha Neriyat, stanbul.
elik, Muhammed (2003), r Tefsr ve
Sahas Yeni mit Dergisi, S.62 Ekim, stanbul.
Davudolu, Ahmed (1980), Sahih-i Mslim
Tercemesi ve erhi, Snmez Neriyat, stanbul.
Duran, Hamiye (2007) Besmele Tefsiri,
Alevi Bekt Klasikleri I Trkiye Diyanet Vakf
Yaynlar, Ankara
Elin, kr (1986), Halk Edebiyatna Giri,
Aka Yaynlar, Ankara.
Eybolu, smet Zeki (1992), Alev Bekt
Edebiyat, stanbul.
Flal, Ethem Ruhi (1992), Trkiyede Alevlik
ve Bektlik, stanbul.
Glpnarl, Abdlbaki (1990), Vilyetnme,
nkilap Yaynevi, stanbul.

52

Glpnarl, Abdlbaki (1996), Bekta (Hac),

Haz. Ali Alparslan, Ankara.
Grkem, smail (2006), Baha Said Bey
Trkiyede Alevi Bekt, Ah ve Nusayr Zmreleri,
Kitabevi Yaynlar, stanbul.
Gnay, Umay (1986), Ak Tarz iir Gelenei
ve Rya Motifi, TTK Basmevi, Ankara.
Grel, Ziya (1980), Hak Aklarndan Deyiler,
Ankara.
Gzel, Abdurrahman (2000), Dni-Tasavvufi
Trk Edebiyat, Aka Yaynlar, Ankara.
Gzel, Abdurrahman (2002), Hac Bekta Vel
ve Maklt, Aka Yaynlar, Ankara.
Gzel, Abdurrahman (1997), Hac Bekta
Vel Kadri Erdoan Hac Bekta Vel Armaan,
Ankara.
Haslok, F.R. (2000), Bektlik Tetkikleri (ev.
Ragb Hulusi, sdl. Kamil Akarsu), Ankara.
nalck, Halil (1973), The Ottoman Empire,
The Classical Age, London.
Kesler, M.Fatih (2005), stiaze Besmele ve
Fatiha Tefsiri, Aka Yaynlar, Ankara.
Kprl, Fuad vd. (2000), Anadoluda
slamiyet, Haz. Mehmet Kanar, nsan Yaynlar,
stanbul.
Kprl, M. Fuat (1984), Trk Edebiyatnda
lk Mutasavvflar, Ankara.
Kprl, M. Fuat (1986), Trk Edebiyat
Tarihi, stanbul.
Ksolu, Nevzat (1985), Byk Trk
Klasikleri, c.1, stanbul.
Noyan, Bedri (1987), Bektlik Alevlik
Nedir, Ankara.
Ocak, Ahmet Yaar, Bektlik slm
Ansiklopedisi, c. 5.
z, Baki (1997), Bektilik Nedir? , stanbul.
zcan, Hseyin (2007), Alev- Bekt
nancna Baklar, Fatih niversitesi Yaynlar,
stanbul.
ztrk, smail (2000), Trkiyede Alevliin
Geleneksel Trk El Sanatlarna Etkisi ve Alev/
Bekt Sanatna likin Baz rnekler, Alevler,
c.2,Hamburg.
ztrk, Mrsel (1988), Bekt iiri Erdem,
Ankara.
Refik, Ahmet (1932), Rafizlik ve Bektlik,
stanbul.
Soyver, Ylmaz (1996), Sosyolojik Adan
Alev Bekt Gelenei, stanbul.
Trkdoan, Orhan (1995), Alev Bekt
Kimlii, stanbul.
Yetik, Erhan (1996), Tasavvuf Adan
Fatiha Tefsiri, 19 Mays niversitesi lahiyat
Fakltesi Dergisi, S. 8, Samsun.
Yaln, Alemdar (2004) Maklt- Gaybiyye
Kelimt- Ayniye, Trk Kltr ve Hac Bekta Veli
Aratrma Merkezi Yaynlar, Ankara.
Yldrm, Dursun (1998), Trk Bitii, Ankara.
Yldrm, Dursun (1999), Trk Edebiyatnda
Bekt Fkralar, Ankara.
Yldrm, Suat (1998), Kurn- Hakm ve
Aklamal Meali, Feza Yaynlar, stanbul.

http://www.millifolklor.com