NGENE

MTOLOJS

HERMANN BERGER

Din - Mitoloji / 02

"ingene" ad altnda toplanan

btn byk etnik gruplarn

LSTES
(Snflandrma bizzat ingeneler tarafndan
yaplm ve uzmanlar tarafndan da
kabul edilmitir)

"ingene kan" tadn iddia eden ana grup bulunmak

tadr: Kaldera, Gitano ve Manular.

1.

Kaldera ingeneleri. Yalnz kendilerinin gerek

ingeneler olduunu iddia ederler. Adlarndan da
anlald zere, ou kazanclkla uramaktadr.
Rumence'de kazann ad ca lde radr. nce Balkan
Yarmadas'ndan kmlardr, sonra Orta Avru
pa'dan Fransa'ya geip be kola ayrlmlardr:

a) L ova r1er. Macaristan'da uzun sre yaadkla

rndan dolay, Fransa'da "Macar" adyla ar
lrlar.

b) B oyhalar. Transilvanya'dan gelmilerdir ve sa

vatan nce, evcilletirilmi hayvanlarla gsteri
yapan ingenelerin ounluunu oluturmak
taydlar.

ingene Mitolojisi

c)

Luri ya da Lul1er. Bugn de Firdevsi'nin anm

olduu Hint kavminin adn tarlar.

d) urar1er. Dier Kaldera ingenelerinden ayr

olarak yaarlar. Vaktiyle at alp satan urariler,
bugn kullanlm araba alm satm ile ura
maktadrlar.

e)

Turko-Amerikallar. Avrupa'ya gelmeden nce,

Trkiye'den Amerika Birleik Devletleri'ne g
etmi olduklar iin kendilerine bu isim veril
mektedir.

2.

Gitanolar. Kendilerine yalnzca spanya, Portekiz,

Kuzey Afrika ve Gney Fransa'da rastlamak mm
kndr. D grnleri, leheleri ve gelenekleriyle
Kalderalar'dan ayrlrlar. Kendi ilerinde spanyol ya
da Endlsller ve Katalonyallar diye ayrlrlar.

3.

Manular. Orta Avrupa'daki ingenelerdir. Muhte

melen lndus kylarndan geldikleri iin, kendilerine
Sinti de denmektedir. alt gruba ayrlrlar:

a)

Valsikanlar ya da Fransz Sintileri. Pazarclk ya

par ve sirklerde alrlar.

b) Gaygikanlar ya da Alman, Alsasl Sintiler. Bun

lar ou kez, ingene olmayan, ancak ayn ge
lenek ve greneklere gre yaayan Avrupal g
ebelerle kartrlmaktadrlar.

c)

Piemontes1er ya da talyan Sintileri. rnein,

talya'nn tannm ailelerinden Buglioneler bu
gruba girnektedir.

ingene Mitolojisi

Bu grubun dnda ngiltere, rlanda ve skoya'da

yaayan Gypsieler, Kaldera, Manu ve Tinkerler'e ben
zerler. Bunlar gezgin kazanclardr ve ingene asll
olup olmadklar da kesin deildir.
Btn bu ayrmlar elbette keyfidir. Bu gruplardan her
biri, yalnz kendilerinin gerek ingene olduklarn id
dia eder ve dier gruplar kendilerinden aa grrler.
Her grubun kendi lehesi, kendi yasalar ve gelenekleri
bulunmaktadr. Gruplar aras evliliklere ok ender rast
lanmaktadr. Ancak, ingene kavimleri konusunda her
bir grubun kendine zg bir snflandrma tasarmna
sahip olmas ok daha nemlidir.
Kendi kavimlerinin mensuplar dndaki insanlar nite
lendirmek iin, genellikle onlarn meslekleri belirtilir.
te bylece Ursariler, yani ay oynatclarndan sz edi
lir. rnek olarak, Romanya'daki deiik ingene grup
larnn bir listesi verilmektedir. Bu isimler, olduka fark
l bir lonca oluturan Laiei ve Ursari ingenelerince
kullanlmaktadr:
Blidar1er, ah;;p mutfak ara ve gereleri yapp satar
lar.
Chivutseler, bunlarn karlar badanacdr ve dolaysyla
oturduklar evlerin d cephelerini her yl yeniden boya
makla grevlidirler.
Ciobator1er, ayakkab yapm ve tamiriyle urarlar.
Costorar1er, kalaycdrlar.
Ghilabar1er, algcdrlar.

ingene Mitolojisi

La utar1er, algc ve lt yap msdrlar.

L ing urar1er, ahap ara ve gereler yapp satarlar.
Meshteri La cat u1er, ilingirdirler.
R udar1er, ahap ara ve gereler yaparlar.
Salah or1er, duvarcdrlar.
Vatra1er, ifti ve bahvandrlar.
Zlatar1er, rmak kylarnda altn ararlar.
Bu liste henz tam deildir. Popp Serboianu, on drt
ayr "Rumen" ingene grubundan sz etmektedir. An
cak bunlar da yine listenin tamam deildir.
Jean-Paul Clebert, Das Volk der Zigeuner [ingene Halk], Viyana, 1 964.

ingene Mitolojisi

A. ingenelerin Ad ve Vatan
Daha baka birok dilde benzer biimlerde sylenen [Alman
ca] "Zigeuner' szc (Macarca Czigany, Rumence Ciganu,
Franszca Tsigane, talyanca Zingaro, Trke ingene vs.)

bugne kadar kesin olarak aklanamamtr. 1 Ayn sklkta

kullanlan [Almanca] "Agypter' kavram (spanyolca gitanos,
ngilizce gypsies, Yunanca gifti, Arnavuta Evgit vs.), inge
nelerin Avrupa'da ilk kez ortaya ktklar sradaki kendi be
yanlarna dayanr. ingeneler kendilerine Rom, diil Romni,
dillerine ise Romani derler. Bir cins isim olan bu szck
"adam, insan" anlamna gelmekte olup, bugn hala Hindis

tan'da rastlanan dk bir kastn ad olan Sanskrite. J)omba

szcnden tretilmitir (Hindu dilinde cf,omb, diil domni;
Pencapa cf,um vs.). Ayrca Manus ( < Skt. manua "insan"),
Sende, Sinde2 (belki de < Skt. Saindhava "eski Hint eyaleti
olan Sindh'den gelme") ve Kala ("siyah") szckleri de kulla
nlmaktadr. 3 Kuzey Almanya ve lskandinavya'da, ingenele
re yer yer bugn de "Tatern" (Tatarlar) denmektedir.
ingenelerin vatan konusunda uzun bir sre yalnzca tuhaf
tuhaf tahminler ortalarda dolatktan sonra, 18. yzyln so

nuna doru, dillerinden hareketle onlarn vatannn Hindis

tan olduu kesin bir biimde tespit edilebilmitir.4 Roma-

9. Yzylda Frigya ve Likya'da yaygn olan bir Samariter Tarikat'nn ad olan

Atbigani szcgnden tremi olmas, en yaygn aklama biimidir (Mil
losich, Mundaten [Leheler], JV, s. 55).
rnegin Orta Avrupa'da yaayan ingeneler, ogu kez Alman, Fransz ve
lalyan "Sinti"leri olmak zere ana gruba ayrlmaktadr.
Bkz. Arnold, Zigeuner [ingeneler], s. 1 3.
]. C. C. Rdiger, Von der Sprache und Herkunft der Zigeuner aus Jndien.
Neuester Zuwachs der deutschen und allgemeinen Sprachkunde in eige
nen Aufsiitzen, Bcheranzeigen und Nachrichten [ingenelerin ve Dilleri
nin Hindistan'dan Treyii zerine. zgn Denemeler, Kitap Tantmlar ve
Raporlarda Alman ve Genel Dilbilgisinin Birikimi], birinci ksm, Leipzig
1782, s. 37-84.

10

ingene Mitolojisi

ni'nin temelinde, Hint-Ari dillerinin (Hindu dili, Racastanca)

merkez grubu iinde yer alan -ve bugne kadar hep iddia
edildii zere Kuzeybat Hindistan'da yerleik olmayan- bir

Orta Hindistan lehesi yatmaktadr. 5 Bu lehenin gramer ya

ps tmyle Hint-Ari dillerine zg zellikler, ses bilgisi ise
M.. 300 ylnda kada dklm olan Pali'de dahi artk
rastlanmayan tu haf eskilikler iermektedir. Bylesine eski

hir tarihte g ettikleri varsaymndan daha ok, burada yerel

eskiliklerin sz konusu olduundan yola kmak gerekir. Ya
zl dillerin gelitii durumlarda da, bu eskilikler cra blge
lerde muhafaza edilmitir. Gnmzde, Romani ok sayda
lehe ve aza ayrlm bulunmaktadr. 6
Hinte'nin konuulduu blgeden ayrl tarihi konusunda
yalnzca belirsiz tahminlerde bulunulabilir. Firdevsi'nin "eh
name"sinde (yaklak olarak M.S. 1000), betimlemeye gre
ingenelere ok benzeyen ger bir kavim olan Luriler'den
sz edilmesi, terim olarak bir ante quem olsa gerek. Buna
gre Luriler, M.S. 420 ylnda 12.000 kiiyle Hindistan' ter
ketmi ve daha sonra baka yolculuklara kmlardr. 7 in
genelerin Avrupa'ya ve oradan da Yeni Dnya'ya yaylmala
r 15. yz yln balarnda gereklemitir. Bu konudaki ilk

5
6
7

Systematischer Nachweis bei A. F. l'ott, Die Zigeuner in Europa und Asien.

Etlnogr. -linguist. llntersuchung, vornehmlich ber Herkuft und Sprache,
nach gedruckten und ungeduckten Quellen [A. F. Pott'un Sistematik al
mas. Yaymlanm ve Y:ymlanm:m Kaynaklara Gre Avrupa ve As
ya'daki ingeneler. E'.nografik ve Dilbilimsel Aratrma. zellikle ingene
lerin Kkeni ve Dilleri zerine], l-11, Halle 1844-1845.
Bkz. Wolf, Wrterbuch [Szlk], s. 16.
Bkz. R. L. Rurner, The Position ofRomani in !ndo-Aryan Gypsy Lore Soci
ety Monographs [Hint-Ari Dillerinde Roman Dilinin Yeri], no. 4 ( 1927!.
=

Bkz. Franz Miklosich, ber die Mundaten und Wanderungen der Zigeuner
Europas [Avrupa'daki ingenelerin Leheleri ve Gleri zerine],

]. Sampson, JGLS nc seri, c. Il, s. 156 .

Bkz. Jules Bloch, Les Tsiganes [iganlar], s.

25-27.

1872;

11

ingene Mitolojisi

belgeler

1416 yln a ait olup, yer Transilvanya'da Krons

tadt'dr. Takip eden yllarda, pek ok Avrupa kentine ait kro

niklerele , kendilerine Hristiyan hac ss veren ve Msr'dan
geldiklerini iddia eden ingene gruplarnn ziyaretinden bah
sedilmektedir. 8 Bu dolaysz tarihi belgelerin ncesinde, in
genelerin g yollar hakknda bize Romani'nin temel sz
varl baz bilgiler vermektedir. Bu dilde bulunan Yunanca
szcklerin oran olduka oktur; ayrca Farsa ve Ermeni
ce'den de ok sayda szck gemitir. Romani'ye benzer dil

leri olan ingene kavimlerine, bugn Ermenistan9 ve Suri

ye'de 10 hala rastlanmaktadr. Bronz iilik sanatn Avrupa'ya

getirmi olanlarn, metaller ve demircilik konusunda bilgili

ingeneler olduu yolundaki ar cretkar hipotezler -her ne
kadar buna benzer tahminler yz yldan da daha nce

(1843

ylnda Bataillard tarafndan) ortaya atlm ve ksa bir sre

nce (F. de Ville) tarafndan yeniden ele alnmsa da- srf fi
lolojik ve kronolojik nedenlerden tr dikkate alnamaz .
Bugn, yeryzndeki ingenelerin saysn tespit etmek ol
duka gtr; tahmini olarak bu say Avrupa iin 500.000 ile
1 milyon arasndadr. 1 1 Geimlerini, her lkede olduu gibi
8
9

Bkz. A. A. Colocci, Gli Zigar, Storia d'un popolo errante, Torino 1889, s. 3 5.
S. A. Wolf, Wrterhuch [Szlk], s. 14--16 .
Bkz. n. Mnster, Zigeuner-Saga [ingene Sylenceleril, Freiburg 1974. s. 105.
F. N. Finck, Die Sprache der armenischen Zigeuner = Memoires de l'Acade
nic Im p. des scie,nces de St. l'etersbourg [Ernenistan'daki i'genelerin Di

li], ser.VIII, c. VIII, no. 5.

10 R. A. S. Macalister, The Language ofthe Nawar or Zutt, tle >lomad Smiths of
Palestine. = Gypsy Lore Society, Morographs
Bkz. J. Bloch, Les Tsiganes [iganl::rl, s. 18.

3 (o. J.).

1 1 E. Pittard, Ciba adl dergide ( Gha Firmas'nca kanlar bir dergi, Basel, 3. yl,
no. 31, s. 1052) u tahminlere yer vermektedir: 600.000 (Miklosicl, 1872 yl
itibariyle), 1 .000.000 < Revue Encyclopedique 1832), Balkan Yarmadas'nda
150 .000-200.000 (Ami Boue 1840), 779.000 (Guido Cora 1895); ingene ya
zar Mateo Maximoffda hu say 2.000.000'dur ( Zigeuner, Wandemdes Volk
auf der Strasse) [irgeneler. Sokaklardaki Ge Halk], Zrih 1959, s. 10).

12

ingene Mitolojisi

dilencilik ve hrszln dnda, demircilik, falclk, mzik ve

dans, at alm satm, ay oynatcl, erilik vs. ile salamak
tadrlar. Bu arada, kavimlerin pek ou bu saylan faaliyet
alanlarndan sadece birinde uzmanlamtr.12 Avrupa'da or
taya kmalarndan ksa bir sre sonra, deiik lkelerde ks
men acmasz takiplere maruz kalmlar, daha sonra da ken
dilerini Naz i Almanyas'ndaki toplama kamplarnda buluver
miler. !kinci Dnya Sava'ndan sonraki dnemde ingene
lerin karakteristik zellikleri gittike daha fazla yok olmu
tur. Gelien sanayileme sonucu ingenelerin geleneksel ge
im kaynaklar da snrlannca, m isafir olduklar halklarn
kltrne tmyle asimile olmalar, zamann ak iinde
kendiliinden tamam lanacak gibi grnmektedir. stelik
son zamanlarda bu asimilasyon sreci, ingenelerin isteksiz
liinden ok, yerleik dzende yaayanlarn geleneksel p

hecilikleri sonucu uzuyor izlenimi uyandrmaktadr. 13

B. ingenelerin Mitolojisi
Eski literatrlerde ingenelerin inan ve dinine ayrlm olan
blmler, monoton bir biimde tekrar edilen u iki dn
ceyle snrldr. Buna gre ingenelerin herhangi bir dini
yoktur ve olsa olsa m isafir olduklar halklarn dinine gr
nte uyum gsterirler. Bir de Romanya ve Macaristan'da
yaygn olan bir fkra vardr ki, o da vaktiyle ingenelerin kili
sesinin domuz yandan ina edilmi ve daha sonra kpekler

1 2 P. erboianu'nun ayrntl aklamalar, Les Tziganes [ingeneler] , Paris

1930, s. 33 (Almancas Zrih 1 954).
13 Bkz. L. Jochimson, Zigeuner heute. Untersuchung einer Aussenseitergnp
pe in einer deutschen Mittelstadt [Bugnn ingeneleri. Orta Byklkte
Bir Alman Kentindeki Marjinal Bir Gnbun ncelenmesi], (Stuttgart 1 963).

13

ingene Mitolojisi

tarafndan yenm i olduudur. 14 Bunun nedeni ise, geim ini

daha z iyade hrszlk ve dolandrclktan tem in eden bir hal
kn hibir inan ve ahlaka sahip olamayaca yolundaki n
yargnn dnda, esasen ingenelerin ekingenliinde yat
maktadr. Onlarn "dinsiz " oluu , misafir olduklar halklarn
kendilerine zulmetmesine ve bu nedenden tr kendilerine
zorunlu olarak salam inanl birer Hristiyan ya da Msl

man ss vermelerine yol am tr. 15 Bu tarihsel ve sosyal

dinsel koullar, ingenelerin ar, hatta neredeyse tabu diye

bileceimiz bir dikkat ve rkeklikle dardan herhangi bir
kimseye kendi toplumsal ya da dnsel, zellikle de dinsel
gelenekleri konusunda almaktan saknmalarnn nemli bir
nedenini oluturmaktadr. ingenelerin bir yaz diline sahip
olmadklar hususunu da gznnde bulundurursak, -ki bu
14 H. M. G. Grellmann, Die Zigeuner. Ein historischer Versuch ber die Leben
sart und Verfassung, Sitten und Schicksale dieses Volkes, nebst ihrem Ursp
runge [ingeneler. Du Halkn Yaam Biimi, Duumu, Gelenekleri, Kaderi
ve Kkeni zerine Tarihsel Bir alma], Dessau / Leipzig

1783 , s. 14 1-145.

]. P. Kindler, Interessante Mitteilungen ber die Zigeuner [ingeneler Hak

knda lgin Bilgiler], (183 1 ) , s. 5.

Th. Tetzner, Geschichte der Zigeuner, ibre Herkunft, Natur und Art [inge

(183 5-8), s. 100.

186 1 , s. 12.

nelerin Tarihi, Kkeni ve zyaplarl, Weimar ve Ilnenau

E. Reinbeck, Die Zigeuner [ingeneler], Salzkotten

A . A . Colocci, a.g.e., s. 165.

"Domuz Yandan ina Edilmi Kilise" ile ilgili olarak: C. von Heister, Eth
nogr. und geschicltl. Notizen ber die Zigeuner [ingeneler zerine Etnog
rafik ve Tarihsel Notlar], Knigsberg

1842, s. 69.

Schott, Walachiscle Marchen [Eflak Masallar], Stuttgart

basm Bkre 1975).
Reinbeck, a.g.e., s. 88.

1845, s. 340 (yeni

A. v. Etzel, Vagabondenthum un<l Wanderleben in Norwegen. Ein Beitrag

zur Kultur- und Sittengesdichte [Norve'te Gezginlik ve Ger Yaam.
Kltr ve rfler Tarihine Katk], Berlin 1870, s. 3 9.

R. Freih. v. Kittlitz, Die Zigeuner [ingeneler], Heidelberg 1885, s. 3 80.

1 5 Bkz. R. Liebich, Die Zigeuner in ihrem Wesen und ihrer Sprache [ingene
lerin Karakterleri ve Dilleri], Leipzig 1863 , s. 30.

14

ingene Mitolojisi

ingenelerin zbilincinde byk rol oynayan ve neredeyse

btn kavimlerde deiik efsanevi ve sylense! tasarmlarda
yer alan bir olgudur16 -eldeki kaynaklarn grece az ve snr
l oluuna daha fazla armamak gerekir. Ayrca, ingeneler
zerine yaplan aratrmalarn z ellikle balarnda, bilimsel
ilginin tek tarafl olarak dil konusuna ynelik oluu ve son
z amanlarda yaplan aratrmalarn da daha ok sosyoloji
arlkl oluu , aratrmamzn konusu asndan bir olumsuz
luk olarak ortaya kmaktadr.
ingenelerin sylense! ya da sylene benzer sz l gelenek
lerinin ortaya ktklar zamana ve geldikleri yere bakldn
da, bu nlarn birbirinden bir hayli farkl elerden olutuu
anlalmaktadr. Kavimler eski gelenekleri farkl farkl l
lerde devam ettirmilerdir; ayrca bir kavimde belli bir sy
lense! enin bulunmasndan, bu enin baka kavimlerde
de bulunaca sonucu kartlmamaldr. Genel olarak Dou
Avrupa'da, zellikle Balkanlar'da yaayan kavimlerin, Bat
ve Orta Avrupa'da yaayan kavimlere oranla geleneklerini
daha iyi koruduklar kabul edilmektedir. Ayn ekilde, szl
1 6 Daha bu yzyln ortalarnda, ingene lideri Zanka (baknz aaya ) , in

gene dilinde yazl bir aklamada bulunmaktan srarla kanmtr: "Nous

n'avons pas droit il une ecriture; c'est notre malediction" [Bizim bir yaz dili
ne sahip olmaya hakkmz yok, bu bizim lanetimizdir] (Zanka, s. 13). Phara
vunurelerin yok oluundan sonra (Firavun Efsanesi) ingeneler "ne plus
de puissance, plus de pays, plus d'Etat, plus de chef, plus d'Eglise, plus
d'ecriture ... car ils ont noyes dans la mer pour toujours" [artk ne g, ne va
tan, ne devlet, ne ef, ne Kilise, ne de yaz dili kald, nk hepsi ebediyete
kadar denizde bouldu] demilerdir (Zanka, s. 31). -Daha 50 yl nce, Bal
kanlar'da yaayan halklar, ingenelerin bir yaz dilinin olmayn, uradk
lar Lanet'in bir sonucu olarak grmekteydiler: Hz. lsa'nn armha geril
mesinde kullanlan ivileri imal ettikleri iin, Tanr, aslnda btn insanlara
bahedilen yazy bir tek ingene halkndan esirgemitir, (JGLS nc seri,
1, s. 177).

ingene Mitolojisi

15

gelenekler sadece ger ingeneler tarafndan devam ettiril

mektedir; yerleik ingeneler ise, bu geleneklerden ve dille
rinden ksa bir sre iinde uzaklamaktadr.
Dolaysyla, ingene halknn balangta ortak mal olan
i lksel sylenlerin saysn ve bunlarn neler olduunu tespit
etmek pek mmkn deildir. Eldeki sylenleri yle kaba ca snflandracak olursak, Hristiyanlk ncesi dneme ait
ve Hristiyanlk dnemine ait sylenler olmak zere ikiye
ayrabiliriz . Bylece, sylenler arasnda kendiliinden kro
nolojik bir ayrm da yaplm olur. Hristiyanlk ncesi d
neme ait szl gelenekler, Hindu m itolojisini anmsatan az
sayda ve ksmen yalnz etimolojik e (-'>Tanr; lstavroz ;
Tufan; Kpek; Da Klt), Aborigenlerin szl gelenekle
riyle olan tek tk benzerlikler (-'> Dnyann Yaratl . . . ) ve
yaygn Hindu nancnda var olduu tespit edilmi bir gele
nek olan aa evliliini (-'>Aa Klt) iermektedir. Ev
rendoum syleninin tespit edilebilen eleri, Hint Abori
gen Kavimlerinden olan Bhil ve onlara komu olan Gondla
ra (-'> Dnyann Yaratl. . ) 17 ait szl geleneklerle ak se
.

ik bir biimde benzerlik gstermektedir. Bu ise, ingene

lerin Hindistan'n kuzeyinde Hindu-Racastanca dilinin ko
nuulduu blgeden ktklar yolundaki Tu rner'in dil al
malar sonucunda ortaya koyduu varsaymla rtmekte
dir.18 D ier baka tasarmlar ise bamszdr ve grne
baklrsa , Hint szl gelenekleriyle olmad gibi, baka l
kelerin gelenekleriyle de ilgisi yoktur. rnek olarak u sz
l gelenekleri sayabiliriz: --;Yer ve Gk ya da --;Yldzlar,
zellikle de doa ruhlar ve Hastalk C inleri'ne ilikin, zen17 Bu konuya Dr. D. Kapp dikkatimi ekmitir.
18 Bkz. 4. dipnot.

16

ingene Mitolojisi

gin ve barbarlara zg rengarenk bir grnme sahip tasa

rmlar. Doa ruhlar ve Hastalk C inleri konusundaki bu ta
sarmlar, batl inan niteliine sahip ok sayda uygulamay
da kapsamaktadr (ljagrin; Kpek nsanlar; Hastalk Cin
leri; Lotolico; Masurdalo; Mulo; Nivasi; Phuvus; Devler; Su
yolak) .
ingenelerin ruh ve cin inanc hakknda sahip olduumuz
bilgiler, genel olarak tek bir kiinin aklamalarna dayan
maktadr. Bu kii, ingenelerle uzun bir sre birlikte dola
an, dolaysyla onlarn gvenini tam anlamyla kazanarak
inanlar, gelenek grenekleri ve kavim yasalar hakknda
geni bilgi edinmi olan Transilvanyal Heinrich von Wlisloc
ki' dir (1856-1907). 19 W lislocki, yaynlam olduu kitap ve
m akalelerde ele ald malzemeleri, Gneydou Avrupa,
zellikle de Macaristan ve Romanya'da yaayan ingeneleri
gzlem leyerek biraraya getirmitir. inde, bu blgedeki in
genelere ait olmayan ve cinlerin adlarn ieren yalnzca iki
ksa liste mevcuttur. Bu listelerden birincisi 1893 tarihli olup
Polonya'daki ingenelere, 20 dieri ie 1905 tarihli olup !ngil
tere'deki ingenelere2 1 aittir. Listelerden zellikle ikincisi k
sa olmasna ramen, ingenelerin cin inancnda yer alan te
mel figrlerin Dou Avrupa ile snrl birtakm yeni oluum
lar olamayaca ve nedensiz yere yakn zamana kadar hep
pheyle baklan Wlislocki'ye ait almalarn gvenilirlii

konusunda deerli bir kanttr. 22

19
20
21
22

H . F. Helmolt'un anma yazs, JGLS yeni seri, 1, s.

V. K. Ritter von Zielifski, EMU IIl ( 1 893 ), s. 2 5 1 .

193- 197.

1905 ncesi notlara gre Ch. F. Payne, JGLS nc seri, 36, s . 1 10.
Bkz. son olarak A. M. Frase"in yogun ve haksz eletirileri, JGLS nc se

ri,

50 0970), s. 157.

ingene Mitolojisi

17

ingenelerin Hristiyanlk dnemine ait szl gelenekle

ri arasnda, zellikle Hz. sa'nn doumu ve ocukluu
nun anlatld yk ilgintir. Bu yk daha baka szl
geleneklerle birlikte, henz bu yzyln iinde Fransa'ya
gm bir Rumen ingene kavmi olan KalderaSlarn
(Kazanclar) lideri ve btn bunlar kaydeden D om i ni
ken Peder R. P. Chatard von Zanko'ya 195 5 ylnda anla
tlm tr. 23 Bu yk, apokrif Hristiyanlna zg ak
seik gndermeler ierm ektedir ve byk olaslkla, Or
todoks Kilisesi'nde yaygn olan "Yakup'un ilk Yeni Ahi
ti"ni n (ingene ncili) azdan aza aktarlmas sonu
cunda bozulmu ve ksaltlm bir aktarm ndan baka
birey deildir. Tek tk rastlanlan ve Norve'teki inge
neler arasnda var olduu tespit edilm i bir Klt olan
Alaka da, bu trden retilerin son ve zayf bir yank
sdr. -ingene ncili konusunda yalnzca Zanko'nun ka
ytlarna bavurabiliyorken, zellikle ingenelerin M
sr'daki szde kkenlerine ilikin gelenee balanan son
dnem ncil ve Hristiyanlk kkenli sylencelerin bir
ok ingene grubunda m evcut olduu belgelenm itir
(Kutsal Aile; Sara; Firavun; stavroz) . zellikle Firavun
E fsanesini , ingenelerin kkenlerine ilikin asl bir sy
len olarak nitelendirebiliriz.
Zanka tarafndan a ktarlan, Kalderaslara ait "Traditi
ons"da - kapsam , ierik ve biim lendirme asndan lite
ratrde esiz olup, dorudan ingenelerden bize ulaan
bu yegane yazl belgede- baka baka gelenek katman-

23 Bkz. el Mitoloji, Zanko'nun kaynakas.

18

ingene Mitolojisi

larna ait eler arpc bir btn iinde sunulmutur.

"T raditions " , dnyann T anr ve eytan tarafndan yara
tldna ilikin Wlislocki'nin de kaydettii eski p agan
dneme ait szl gelenek ve ilk insan iftinin yaratl,
ayrca ilk gnah konusundaki ncil kkenli szl gele
neklerden az ok etkilenmi olan ykyle balar. Bunu,
Firavun Efsanesi'nin ayrntl bir aktarm takip eder. Bu
efsanede, "Pharavunure" lerin yaamn yitirdii frtnal
met, "B irinci Dnya "nn sonunu hazrl ayan b ir eit
Tufan olarak karmza kar. Kalderaslarn bakyla
en nemli ingene grup larna gz attktan sonra, "Yeni
Dnya"nn nemli bir olay olarak apokrif Hristiyanl
ndaki biimiyle tanrsal ocuk yks ele alnr. Zan
ko tarafndan "ingenelerin ncili" olarak nitelendirilen
ve ba sonu o lan btnsel bir metnin dnda, "Traditi
ons " daha baka tek tk sylense! ykler ierir (s
tavro z ; Proroe ve tlia; Devler; Ylan), fakat Wlislocki'nin
bahsettii o zengin cinler ve ruhlar alemine ait neredey
se hibir iz yoktur.
Asl sylense! kaynaklar arasnda M . ]. Kuvanin adnda
bir Rus doktorun, 35 yllk bir aratrma sonunda ingene
sylenleri konusunda biraraya getirmi olduu malzeme
ye deinmekte fayda var. Dr. Elysejev adnda biri nin
1882 ylnda Rusa bir dergide24 yaynlanan bir yazs,

Baramy, jandra, Laki, Matta, Anromori gibi bir dizi tan

r ad ve birka tane ksa yk iermektedir. Bunlara ba
ka hibir yerde rastlanmadndan ve de stelik bu mal-

24 ngilizce evirisi JGLS eski seri il, s. 93-106, 161-169.

ingene Mitolojisi

19

zemeler kayp olduundan, ingeneler konusunda uz

man olan ngiliz ]. Sampson'n25 gr dorultusunda,
bunlarn birer hayal rnnden baka bir ey olmadn
kabul edebiliriz.
Gneydou Avrup a'da yaayan ingene kavimleri ile il
gili dinsel-sylense! alandaki btn o szl gelenekler
den, Bat ve Orta Avrup a'daki ingene kavimlerinin o
unda, ruhlarla ilgili karmakark inanlarn dnda ba
kaca p ek bir ey kalmam gibi. Bu ruh inancnda ise,
llerin ruhlar ile ilgili ykler (Mulo) nemli bir yer
tutmaktadr. Ksmen yakn zamana kadar geerli olan ka
vim yasalar ve gelenekleri, lohusalk, ebelik, adet gr
mek, amar ykamak, l defnetmek, at eti yemek gibi
tuhaf tabular ile sylense! tasarmlar arasnda ak seik
bir balant kurmak olanakszdr.

C. Literatr
ingeneler konusunda mevcut olan olduka zengin lite
ratrn ancak ok kk bir ksmnn bilimsel bir deeri
vardr. Aada, sylenler konusunda malzeme ieren az
saydaki yaptn dnda, sadece konuya giri mahiyetin
de olanlarn en nemlilerine deinilmitir.

a) Kaynaka
Black, George F . , A Gypsy Bibliography [Gyp sylerin Kay
nakas] . Liverpool 1914.

'='

Gyp sy Lore Society Mo

nograp hs no. 1 (4577 madde); yeniden basm Liverpo

ol 1971.
25 JGLS yeni seri, 1, s. 7.

20

ingene Mitolojisi

Printz, W . , Zigeuner-Bibliographie 1928-1937 [ingenele

rin Kaynakas] Ethnologischer Anzeiger IV (1937) ,
s . 134- 143.
Arnold, H . , Die Zigeuner [ingeneler] (bkz. madde c) ,
s. 303-309.
Buchbesprechungen [Kitap ncelemeleri], JGLS (bkz. b
maddesi).

b) Dergiler
JGLS

Journal of the Gypsy Lore Society. Eski seri Edin

burgh 1888-1892, yeni seri Liverpool 1907- 1 9 1 6 ,
nc seri Liverpool 1922- 1973.

ETs

Etudes Tsiganes. Bulletin de l 'Association des Etu

des Tsiganes. Paris 1955'den gnmze kadar.

EMU

Ethnologische Mitteilungen aus Ungarn. Cilt I-IX,

Budapete 1887-191 1 . Cilt VII'den itibaren " in
gene Aratrmalarna Katklar" isimli zel bir eki
vardr.

c) ingeneler zerine Genel Kaynaklar

Arnold, H . , Die Zigeuner; Herkunft und Leben der Stam
me im deutschen Sprachgebiet [ingeneler; Almanca
Konuulan Blgedeki Kavimlerin Kkeni ve Yaam].
Olten ve Freiburg i. Br. 1965.
Bloch, ]., Les Tsiganes [iganlar]. Paris 1953 .
Block, M . , Zigeuner, ihr Leben und ihre Seele, dargestellt
auf Grund eigener Reisen und Forschungen [ingene
lerin Yaam ve Ruhu. Gezi ve Aratrmalara Dayal Bir
alma] . Leipzig 1936 .

ingene Mitolojisi

21

Ville, F. de, Tziganes, Temoins des temps. Brksel 1956 .

Ayrca bkz . , 12-15 nolu dipnotlardaki kaynakalara .

d) Dil
Miklosich, F. X . , ber dic Mundarten und die Wanderun
gen der Zigeuner Europa's.

Denkschriften der phil.

hist. Classe der Kaiserl . Akf!demie der Ws. [Avrupa'da

ki ingenelerin Leheleri ve Gleri zerine], cilt 2 1 23, 25-27, 30-3 1 , Viyana 1872- 188 1 .
Miklosich, F. X . , Beitrage zur Kenntnis der Zigeunermun
darten .

Sb. der phil. -hist. Classe der Kaiserl. Akade

mie der Ws . [ingene Lehelerinin Bilgisine Katk] , 1IV, Viyana 1874-1878.

Turner, R. L . , The Position of Romani in Indo-Aryan .
=

Gypsy Lore Society Monographs [Hint-Ari Dillerinde

Roman Dilinin Yeril, no,

4 ( 1927).

Turner, R. L . , A Comparative Dictionary of the Indo-Ar

yan Languages [Hint-Ari Dilleri Karlatrmal Szl
], Londra 1966. ncelenen tm Roman szcklerin
listesi, endeks cildi s. 57-6 1, derleyen D. R. Turner,
1969 .
Wolf, S. A . , GrofSes Wrterbuch eler Zigeunersprache (ro
mani tsiw) . Wortschatz deutscher und anderer europ.
Zigeunerdialekte [ingene Dilinin ( romani tsiw) B
yk Szl . Almanya ve Daha Baka Avrupa lkele
rindeki ingene Lehelerinin Szvarll. Mannheim
1960.

22

ingene Mitolojisi

e) Mitoloji
Aichele, W . , Zigeunermarchen [ingene Masallar] . Jena
1926 .
Payne, Ch. F . , Some Romani Superstitions [Baz Roman
Batl nanlar]. JGLS nc seri 36, s. 110- 1 1 5 .
Wlislocki, H. v., Volksglaube und religiser Brauch der
Zigeuner. Vorwiegend nach eigenen Ermittlungen

Darstellungen aus dem Gebiete der nichtchristl . Reli

gionsgeschichte [ingenelerin Halk nanc ve Dinsel
Gelenekleri . Kendi Aratrmalarmza Dayal

Hristi

yanlk D Din Tarihine tlikin Aratrmalar], cilt IV.

Mnster i. W. 189 1 .
Wlislocki, ,H. v . , Vom wandernden Zigeunervolke . Bilder
aus dem Leben der S iebenbrger Zigeuner [Ger
ingene Halk zerine. Transilvanya 'daki ingenele
rin Yaamndan Kesitler]. Hamburg 1890 .
Wlislocki, H. v . , Aus dem inneren Leben der Zigeuner
[ingenelerin Dnyas] . Berlin 1892.
Wlislocki, H. v . , Marchen und Sagen der Transsilvanisc
hen Zigeuner, gesammelt und aus unedierten Origi
naltexten

i!_!Jersetzt [Transilvanya'daki

ingenelerden

Masallar ve Sylenceler. Derlenmi ve Henz Yaym

lanmam Orijinal Metinlerden evri lmi] . B e ri i n
1886 .
Wlislocki, H. v., The Worship of Mountains among the
Gypsies.

JGLS [Gypsielerde Daa Tapnma] eski seri,

cilt III, s. 1 6 1 - 169 , s. 2 1 1 -219.

23

ingene Mitolojisi

Wlislocki, H. v., Volksdichtungen der siebenbrgischen

und sdungarischen Zigeuner [Transilvanya ve Gney
Macaristan'da Yaayan ingenelerin Halk Yazn] . Vi
yana 1890.
Zanko, Chef tribal chez les Chalderash, La tradition des
Tsiganes. Documents recueillis par le R. P. Chatard,
presentes par Michel Bernard [Kalderas Kavminin Li
deri Zanko. igan Gelenei. R. P. Chatard tarafndan
derlenmi, Michel Bernard tarafndan sunulmu bel
geler], Faris 1959.
Zielifski, V. K. Ritter von, Die Abstammung der polnisc
hen Zigeuner nach ihrer Tradition

EMU [Polonya'da

ki ingenelerin Kendi Szl Geleneklerine Gre K

kenleri], III (1893), s . 250-252 .

D. eviriyaz lkeleri
Turner'in Compara tive Dictionary of the Indo-Aryan

Languagesde uygulad yazm biimi temel alnmtr.

Ancak yanl anlamalar nlemek iin x (

Almanca'daki

eh) yerine b kullanlmtr (Wlislocki bunun yerine 'yi

kullanmtr, rnein agrin'de olduu gibi) . Wlisloc
ki'nin yaptlarndan alnan szcklerde, Transilvanya'daki
ingenelerin i 'den nce gelen sessiz harflerin baz zel
durumlarda inceltilmesi biimindeki lehe zellii dikka
te alnmamtr (romni yerine romni "kadn'', Lili yerine

Lilyi "Hastalk Cini").

24

ingene Mitolojisi

E.

Resimlerin Listesi

1. Resim Ihlamur aacndan oyulmu bir Phuvus figr;

fetiin gcn artrmak iin, balna yedi adet pasl
tabut ivisi aklmtr. ---tPhuvus.
2.

Resim Ihlamur aacndan oyulmu bir Kpek nsan

figr (juklanus) . -+Kpek lnsanlar'a yaranmak iin,
allan mekann yaknndaki bir alnn iine konur
ya da topraa gmlr.

3. Resim Mezarlara dikilen ahap bir direkten oyulmu

bir Nivasi figr . Irmak kenarnda alan ingeneler,
su cinleri kendilerini sularn dibine ekip bomasn
lar diye, bu figrleri suyun iine atarlar. ---tNivas i .

4 . Resim---+ Hastalk Cinleri'nin annesi olan Kesali-Kra

l i esi A n a ' n n figr. ingeneler, Kesali-Kraliesi
Ana ' ya ait bir figr hastann adr ya da kulbesi
iinde topraa gmerler. Bylece Hastalk Cinleri'ne
yaranp, hastann iyilemesini abuklatrmak ister
ler.

5-10. Resimler Dou Avrupa'da yaayan ingenelere

ait Hastalk Cinleri'nin resimleri. 5-9 . resimler kuma
paralar zerine ilenmitir. ingeneler, hastalklar
dan korunmak amacyla bunlar zerlerinde tarlar.

10 nolu resim, ufak bir tahtaya dalama tekniiyle i

lenmitir. Bu resimler, kolera ve veba salgnlarnda
atee atlmaktadr. Cinler hakknda daha ayrntl be
timlemeler iin bkz. ---+H astalk Cinleri .

ingene Mitolojisi

25

Tm resimler, Heinrich von Wlislocki'ye ait yaptlardan

alnmtr.

ingene Mitolojisi

Aa Klt.

27

R. Liebich'e 2 6 gre, Kuzey Almanya'daki

ingeneler kimi aalar -ve baz renkleri- kavim

sembol olarak kutsal kabul ederler. Eski Prusya'da
ki ingeneler renk olarak siyah ve beyaz, ayrca
am aacn (ya da kuburnu alsn), Yeni Prus
ya'dakiler yeil ve beyaz, yine "mays ya da yortu
aac" diye bilinen kayn aacn; Hannover'dekiler
ise siyah, mavi ve altn renkleri ile vez aacn kut
sal kabul ederler. vez aacnn kutsal kabul edil
mesinin nedeni, sylenceye gre bir ingene kral
nn bu aacn altna gizlenerek kendini takip eden
lerden kurtulmu olmasdr. Yine Liebich (s. 5 5), l
gmldkten sonra mezarnn stne kavimce kut
sal kabul edilen bir aacn dikilmesi biimindeki
ingene geleneinden sz eder. Daha baka b i r
kaynakta rastlanmadndan, b u gelenein ne kadar
eskiye dayand ve gerek olup olmad kesinlik
kazanmamaktadr. Buna karn, ingenelerin en es
ki mitolojik tasarmlar arasnda "Tm-Tohumlar
Aac" (save sumbeskro kast) tasarm yer almakta
dr. Yeryzndeki btn bitkilerin kayna bu aa
tr ve ona bakmak bile insan genletirmektedir. Bir
Ylan, aacn kklerini aznda tutmakta, dallar
ise ge ulamaktadr. Aacn tepesinde imekler
akmaktadr. Bu imekler, orada bulunan ifal bit
kileri alp, bunlar Nivasilere gtrr, onlar ise

bu bitkileri Kadn Bycler'e verirler. 27 Transil

vanya'daki ingenelere ait bir sylenceye gre, bir
26 R. Liebich, s. 38.
27 Wlislocki, Worship of Mountains [Daga Tapnma], s. 165.

28

ingene Mitolojisi

lkenin halk her yl yapt gibi besiye ekip ssle

dii bir kz ylbanda nehre atmayp, eytan'n
tavsiyesine uyarak kendileri yemi. Sonu, byk
bir ktlktr. Bunun zerine yal bir adam, dini btn
bir insana yol gsterir ve onu nehrin dibinde bulu
nan bir kapdan geirerek zerinde Tm-Tohumlar
Aac 'nn bulunduu bir ayra gtrr. Bu dini b
tn insann, yeni bir ekim iin oradan tohum almas
na izin verilir. 28 -Eer ufak bir st aac bir am
aac ile "evlendirilecek", yani yan yana topraa di
kilip krmz bir ip [gvdelerine] dolanacak olursa,
Noel gecesi Tm-Tohumlar-Aac'n grmek mm

klin olur. 29 Bu iki ufak aacn ertesi gn yaklp, kl

lerinin "kadnlarn dourganlk gcnn arttrlmas
amacyla kullanlmas " , bunun Hindistan'daki ayn
ayinle dorudan bir balants olduu konusundaki
pheleri neredeyse ortadan kaldrmaktadr. 30 Muh
temelen ilk insan iftinin kkeninin aalara dayan
d (Dnya'nn Yaratl . . .) biimindeki szl ge
lenek de aa evlilii ile ilikilidir.
-------

---

28 Wlislocki, Vom wandernden Zigeunervolke [Ger ingene Halk zerine],

s. 1 46.

Wlislocki, Marchen und Sagen [Masallar ve Sylenceler], no. 7.

29 Wlislocki, Worslip of Mountains [Daa Tapnma], s. 1 66 .
Wlislocki, Globus UV, 1888, s. 348.
Wlislocki, Volksglaube [Halk inanc], s. 137-141.
30 Bkz. J. Boulois, La caducee et la symbolique dravidienne indo-mec\iterrane

enne, de l'arbre, de la pierre, du serpent et de la deesse-mere [Hint ve Ak

deniz Blgesindeki Dravid kkenli aa, ta, ylan, deniz tanras sembol
leri ve kaduseia (Yunan tanrs Hermes'in elinde tad asa, ev.J], Paris

1939,

s.

19: "par toute l'Incle, on marie des arbres pour avoir des enfants"

[Btn Hindistan'da, ocuk sahibi olmak i\;in aalar evlendirilir]; (ara

saikka{) treninin betimlenmesi, s. 21 .

ingene Mitolojisi

29

Dalar. ..

Alako.

Geen yzyln ortalarnda yal bir ingene, ra

hip Eilert Sundt'a, Norve ingene kavimleri arasn

da yaygn olan bir retiyi anlatr. retiye bu bii
miyle baka hibir kaynakta rastlanmamtr. Ancak
Sundt'un 3 1 belgeledii zere , "daha sonra yaplan
inceleme, gzlem ve aratrmalarda retiyle i lgili
neredeyse btn ayrntlarn doruluu ortaya k
mtr" . Buna gre yce Tanr (baro deve/, Tanr),
ingeneler henz ana vatanlar Ass aria'da Assas
kentinde yaarken, olu Dundra'y "onlara gizli ya
salarn bildirmesi ve bir kitap haline getirmesi iin
insan klnda yer yzne yollar -bu gizli yasalara
Tatarlar bugn de dnyann her yerinde riayet eder
ler" (Lanet). Grevini tamamladktan sonra Dund
ra ge ykselerek krallna, yani aya yerleir ve o
gnden beri Alako (Fince Alakuu "klen ay") diye
anlmaktadr. Dmanlar olan Hristiyanlar ve Trk
ler, onu krallndan uzaklatrmak iin hi durma
dan ura verirler; ite o zaman ay klr; fakat k
l ve mzrakla saldrnca da, yeni ayn ular birden
bire kverir ve ay yeniden dolunay oluncaya kadar
byr. Bunun zerine ormandaki aalarn arasnda
bulunan Tatarlar diz ker ve gnn birinde kendi
lerine nihai zaferi kazandracak ve Trkler tarafn31 A. v. Etzel, Vagabondenthum und Wanderleben in Norwegen [Norve'te
Gezginlik ve Ger Yaam], Berlin 1 870, s. 40-43.

E. Sundt, Beretning om Fante-eller Landstrygerfolket i Norge, Kristiania

1 852, s. 1 05.

30

ingene Mitolojisi

dan kovulmu olduklar vatanlarna geri gtrecek

olan o yce Zafer Tanrs'n verler. O, llerin ru
hunu yukarya (ay) krallna gtrr (bkz. ller
lkesi) . Kavimlerin reisleri, Alako'nun avu ii b
yklnde bir resmini bulundururlar. Alako bu re
simde, sa elinde bir kalem ve sol elinde bir kl tu
tan, ayakta duran bir adam olarak betimlenmektedir.
Kavimlerin yaz ortasnda yaptklar toplant srasn
da, Alako'nun bu resmi nnde yeni evlenmi iftler
takdis edilir ve ocuklar vaftiz edilir. retinin ak
ca pagan, Hristiyanlk kart zelliine ramen nk Alako yer yznde Trkler ve Hristiyanlarla
s a v a m t r ve b u g n hala B e n g ( eytan) ve
Gern'in (Hz . sa) amansz dmandr- Tanr'nn o
lunun yer yzne inmesi ve tekrar ge ykselmesi
biimindeki bu hi de pagan olmayan motif, eski bir
ay kltnn (Ay) ingenelerin apokrif Hristiyan
szl gelenei (ingene ncili) ile kaynamasna
iaret etmektedir. Ayrca, nihai zaferiyle seilmi hal
k (Firavun altnda bkz. "Birinci Dnya") kurtaran
Mesih tasarm da pek grmezden gelinemez. Tan
r'nn sfat olan Dundra szc belirsizdir ve ba
ka h ibir belgede de bulunamamtr. Hz. sa iin
kullanlan Gern szc, belki de ingenece'deki
gero "mutlu" szcnn (Hristiyanlk'taki anlamy
la Yunanca tep6 dan treme) yanl duyulmas ya
da yanl okunmas sonucu ortaya kmtr. 32

32 S. Wolf, szlk ma.:lde no. 874.

ingene Mitolojisi

Altn a

Birinci Dnya.

31

-+Giri; Tanr; Firavun

Efsanesi; Tufan; Dnya'nn Yaratl.

Ana.

-+Kesali; Hastalk Cinleri; Lobolico.

Antropojeni.
Ate.

-+Dnya'nn Yaratl. . .

Rahip T . Gjorgjevic'e gre, atee Srbistan'daki

ingenelerce byk deer verilmektedir, bu neden

le de ate kirletilmemelidir. 33 Bayan Blunt, Trki
ye'deki ingenelerin konakladklar her yerde her
zaman yanan bir atein bulunduundan sz eder. 34
A t e k i i l e t i r i l d i i n d e , " Ate Kra l " , --+Y e r v e
Gk'n olu olarak karmza kar.

Ay.

Aya tapnma , zellikle Norve'deki ingenelerin

Alako-Kl t ' nde (-+Alako) mitoloj ik bir b iimde

karmza kmaktadr.
Transilvanya'daki ingenelere gre, Ay Kral -+Ye
rin ve Gn be olundan biri ve --+Yldzlarn ba
basdr. Orta byklkteki dalarn kkeni ona da
yanmaktadr (-+Da Klt). Gney Macaristan'daki
g, er ingenelere ait bir masalda, Ay Kral'nn iki
kzndan sz edilmektedir. 35 Kzlardan biri, flt a
lan bir ingeneye ald melodiye karlk olarak,
nehrin derin sularndan karak gm bir flt hedi33 EMU 7, 2. Blm 0906), s. 85.
34 W. R. Halliday, JGLS nc seri, 1, s. 178.
35 Wlislocki, Volksdichtungen [Halk Yazn] Vll, no. 3 4 .

32

ingene Mitolojisi

ye eder. Dieri ise, kzkardei bekledii halde gel

mediinden ve buna kederlenerek ld iin flt
y bir kadna dntrr. Ancak Sis Kral' nn
altn elmas araclyla, yeniden bir adama dn
verir. -Ayn bymesini ve klmesini salayan,
Carana adndaki kutur. -Ayn kutsal sayldna
ilikin izlere, szl gelenek asndan fakir saylan
Almanya ve ngiltere'deki ingenelerde de rastla
maktayz. 36 Zanko'ya gre (bkz. B. ingenelerin

Mitolojisi), ingeneler ok eski devirlerde aya ve

gnee bir tanrya tapnrcasna tapnmlardr. Kal
deraslar yeni ay (hilal), uur getirdii dncesiyle
bir tr dua ile karlarlar. 37

Balk Adanlar.

Her ikisi de kaynan lncil'den alan

ingenelerin Firavun Efsanesi'nin bir Rus eitleme

sinde, Kzldeniz'in (burada "Karadeniz'in") dalgala
r arasnda gmlen fi ravu nun b i rl i kleri " B al k
Adamlar"a (macune manusa, yani pas manusa, pas

mace "yar adam, yar balk") dntrlr. O gn

den beri de denizde yaarlar ve zaman zaman da ba
lklara yle sorarlar: "Bizler ne zaman tekrar insan
olacaz?" "Bilmiyoruz" cevabn aldklarnda da f
kelenerek, byk bir frtna kartrlar; "Yarn" ceva
bn aldklarnda ise yeniden dibe dalp, "Tsygan

ka, 38 seni hapishanede geberesice" diye barrlar.

36 M. Block, Zigeuner [ingeneler], s. 1 81 .
E. O. Winstedt, JGLS, 8, s . 263.
37 Zanka, s. 27, 93 .
38 "Tsyganka" ( Rusa "ingene kadn"), Firavun\n Yahudi karsnn addr.
JGLS nc seri, 1 7, s. 1 30 (Firavun).

ingene Mitolojisi

33

Balk Adam -ve ayn biimde deniz kz- tasarm,

yukardaki olayn dnda ingenelerce bilinmemek
tedir; demek ki bu durumda bu tasarm bir (Rus ?)
halk inancna dayanmaktadr.
Tufan.

Beig.

eytan.

Be Bal Adam.

Transilvanya'daki ingeneler, or

mandan kagelen ve [gnah olmasna ramen, ev.]

Paskalya gn demircilikle uramakta olan bir in
geneyi su st yakalayan be bal bir adamdan sz
ederler. Adam, ingeneyi bu yzden azarladnda,
ingene z r o larak, bakmakla ykml o lduu
yedisi kr, yedisi sar toplam on be ocuu oldu
unu syler. Bunun zerine Be Bal Adam onu
takdir eder ve adamn o an evde sprge rmekle
uraan karsnn yanna gider. Kadna Paskalya'da
almann doru olmadn sylemesi zerine, ka
dn da kocasnn verdii cevabn aynsn verir. Be
Bal Adam, onlarn bu skntlarna are bulacana
dair sz verir. Fakat buna karlk salkl olan en
kk ocuun kurban edilmesini ister ve orada o
cuu boazlayarak, pencereden dar frlatr. lte o
anda yedi sar ocuk, en kk kardelerinin so
kakta aladn iitir ve dier yedi kr ocuk ise d
ar karak, kardelerinin sa salim olduunu g
rrler. 39 -Be ballk motifi, Avrupa folkloru ve ma39 Wlislocki, Marchen und Sagen [Masallar ve SylencelerJ, no. 31.

34

ingene Mitolojisi

sal geleneinde ylesine olaan ddr ki, bu inge

ne yksnn kaynan kesin olarak Hint tanr
retisinde aramak gerekmektedir. Hint tanr reti
sinde, ileri gelen Hindu tanrlarndan S iva ve Brah
ma be bal ya da be yzl olarak ortaya kmakta
dr. Bu konuyla ilgili olarak onlarn mitolojisi, inge
ne tarihi ile dorudan bir paralellik gstermez .

Buty akengo.
Caran a.

Koruyucu Ruh.

Urmen Kraliesi Matuya ' nn hizmetkarlar

olan, ingene halk inanlarnda geen rktc dev

kulardr. Bu kular, eer her gece ayn kadnn (bir
Kesali'nin, Kesali) gsnden emebilirlerse 999
yl yaarlar. Caranalar, yanlarak sekizinci sevgiliyi
edinen curmen) ve bu yzden de mutsuz bir bi
imde sararp solan Urmenlere acr ve onlarn lme
lerini kolaylatrrlar. Kemikleri syrrcasna btn
etlerini gagalarlar ve kemikler topraa gmlp yok
olur gider. Etleri Urmen Kraliesi'ne gtrrler, o da
bunlar, Urmenlere hakaret eden insanlarn zerine
frlatr. Bu etten yiyen insanlar ise ldrrlar.4 Cara
na, Ay'n (Yldzlar'n) bymesini ve klme
sini de salamaktadr.

40 Wlislocki, Volksglaube [Halk inanc], s. 8.

Wlislocki, Am Urquell, Monatschrift fr Volkskunde [Aylk Etnoloji Dergisi]
8, 189 1 , s. 134.
Wlislocki, Volksdichtungen [Halk Yazn], no. 40 ve 62.
Wlislocki, Masallar ve Sylenceler, no. 1 .

ingene Mitolojisi

35

Caranalara dev gibi kaleler ina edenler Urmenler

dir. Kalede, bir demir dolabn iine hapsedilmi kara
bir Tavuk, Carana'nn bir yumurta iindeki cann
korumaktadr. Eer birisi bu yumurtay dier yumur
talar arasndan bulup krmay baarrsa, bu durumda
Carana lr. Yok eer daha baka bir nedenden do
lay lecek olursa, demir dolap alr, tavuk dar
kaar ve hi sezdirmeden geceleyin bir kadnn ku
cana ufack bir yumurta yumurtlayverir. Kadn,
yedi gn sren ok iddetli sanclardan sonra, fark
na varmadan ufack bir Carana dnyaya getirir. By
le bir kadn daha sonra yalnz cce dourabilir. K
k Carana, ayet bir Kadn Byc'nn idrarn
ierse hzla byyp dev bir ku oluverir.

Cinler.

Co!_:ano; ljagrin; Kpek nsanlar; Hastalk

Cinleri; Lol}olico; Mulo; Nivasi; Phuvus.

Cobano (ya da coval;wno,

diil -ni, covab'tan tremi

tir " by yapmak, sihirbazlk etmek " , bkz. Wolf,

szlk madde no. 3 521). Balkan ingenelerince
vampife verilen addr, yani kendi bedenine yeniden
dnen ve geceleri insanlar korkutan bir lnn ru
hudur. 4 1 Mulo'dan her zaman kesin olarak ayrt
edilemez, 42 fakat kesin olan bir ey vardr ki, o da
Col}ano'nun vampir dncesinin ok yaygn oldu-

41 Bkz. A . Petrovic, JGLS nc seri, 16, s. 1 7-19.

T. P. Vukanovic, JGLS nc seri, 36, s. 1 25 ; 37, s. 21 ; 38, s. 44 .
4 2 rnej:\in Zanka, s. 26, no. 50.

36

ingene Mitolojisi

u Balkanlar'daki halk inanlarna dayanyor olma

sdr. 43 Orta Avrupa'da yaayan ingeneler arasnda
bu szck yalnzca "sihirbaz, byc'', diil "cad,

byc" anlamna gelmektedir. 44

Cceler. ( gnomanus,

Dou Avrupa dillerinde tikno

"kk" iin kullanlan cigno ve manus "insan" sz

cklerinden tremitir.) Bunlar baparmak bykl
nde erkek ve kadnlar olup, maaralarda yaarlar
ve byk hazinelere sahiptirler. K aylarn ahrlar
da geirir ve ineklerin memelerini emerler, fakat ay

n zamanda st verimini de ikiye katlarlar. 45 Wlisloc

ki'nin, yabanc bir etkinin mevcut olabilecei yolun

daki grnn doru olmas burada, Masurdalo'da
(Devler) o lduundan daha akla yatkndr, nk
cceler yalnzca Transilvanya'daki bir ingene kav
mi tarafndan bilinmektedir. 46 Ancak C ignomanus
("L i l iput" ) , en azndan Polonya'daki ingenelerin
inand varlklarn listesinde yer almaktadr. 47

ingene ncili. Tanrsal Oul'dan, yani Kalderaslarn

sunto delinden ya da daha baka kavimlerin tikno
deve/inden ("kk Tanr'', Tanr) "Traditions"da
sz edilmektedir: O Sinpetra'nn, yani Tanrsal Baba
43 Ayrca bkz. Mitoloji Szl, c. il, Eski Avrupa, Dizin: "Va'idilas", "Vampir",
"Wiederganger".

44 Wolf, a.g.e.
45 Wlislocki, Volksglaube [Halk inanc], s. 27.
46 Wlislocki'de geen iki Cignomanus-yks, Halk Yazn VII, no. 30 ve 31
tipik birer cce masaldr.

47 Zielifski, EMU II (1893> , s. 251 .

ingene Mitolojisi

37

ile Meryem Ana'nn oludur. Meryem Ana 'nn iki

k z k a rd e i d a h a v a rd r v e n n de ad Mer
yem'dir. Porsai'da 'da48 yaarlar. (Rumence "Noel"
anlamna gelen ve Zanko tarafndan Aziz Yusuf ile
zdeletirilen) Cretchuno'nun kars olan ikinci
Meryem, onun [Tanrsal Oul ' un] yalnzca vaftiz
anasdr. nc Meryem ise, armhn nnde du
ran kiidir. Sinpetra, birinci Meryem'in etrafnda de
vaml gvercinin uutuunu farkedince, kendi
nefesini (duko) iine ekmeye hazr olup olmad
n, ona bu gvercinler araclyla pe pee kez
sordurtur. nc seferde kabul eder ve bunun ze
rine hamile kalr. kinci Meryem'in de yardmyla be
bek ahrda dnyaya gelir ve samanlarn iinde bir
yataa yatrlr. Ayn anda, onun yldz olan Netc

h aphoro gkyznde ykselir, " c'etait son reflet,

son emanation, son coeur, son signe, et pas seul
ment son signe mais quelque chose de lui" [Bu onun
yansmas, uas, yrei, i areti, fakat sadece iareti
deil , ayn zamanda ona ait olan bir eydir] . Cretc
huno, bebegin vaftiz anas olan kars Meryem'in be
bee dokunduunu ve bylece kirlenmi olduunu
syler ve o hiddetle karsnn iki elini keser. Ancak
Meryem, bebee yeniden dokunur dokunmaz, elleri
eski halini alverir. Ellerindeki iktidar yitirmekten
endie duyan Yahudiler, Netchaphoro gkyznde
ykselince btn ocuklarn ldrrler. ldrlen
ocuklarn Yldzlar' snp kaybolur ve Sunto
Del'in yldz tek bana gkyznde kalr. Yahudi48 insanln sylense! ilk vatan, bkz. Firavun.

38

ingene Mitolojisi

ler ona daha pek ok eziyet ederler, fakat o lmez .

Son olarak onu diri diri gmerler, fakat o, mezarnn
stnde duran kayay devirir ve Sinpetra ile birlikte,
hkmdarln srdrd gkyzne ykselir. 49
Hz. lsa'nn ilesini ve armha gerilerek ldrlme
sini grmezden gelen Yeni Ahit'in bu zetini, "Tra
ditions"un yaynclar hakl olarak "monofizitik" bir

Hristiyanln ifadesi olarak deerlendirmilerdir. 50

"Yaku p'un ilk Yeni Ahit"iyle, tek olmakla birlikte,

dikkate deer bir rtme, ingene lncili'nin kkeni
hakknda bir ipucu sunuyor olmasdr. "Dinsel ayin
ler srasnda da kullanlan ve dou Hristiyanlar ta
rafndan ska iman tazelemek iin okunan ve ncil'e
alnmayan bu kitapta" 51 Salome, Hz. lsa'nn dou
mundan sonra, bir bakirenin ocuk douramayaca
n ne srer (bkz . Sara Klt'nde geen Maria
Salomaa). Hz. Meryem'in hamile olup olmadn el
l eriyle tespit etmeye alrken, eli yanp kl olur,
ama ocua dokunduktan hemen sonra eli yeniden
yerine gelir. Ayrca Aziz Yusuf'a, kutsal bakireyi ko
ruma grevinin, halkn Tapnak'ta toplanan btn
dul erkeklerinin biraraya getirilmi asalar arasndan
kp, yalnzca Aziz Yusuf'a gfnen bir gvercin ta
rafndan verilmi olmas, ingene lncili'ndeki tebli
49 Zanko IV, 1-49.
50 Zanko. s. 65-68. Eine Konversion "to a very early form of Christianity, per
haps by some, heretical sect" (J. Rak6czi, "ilk dnem Hristiyanln sapkn

bir mezhebine'" geildiini tahmin etmektedir, JGLS nc seri, 40, s. 1 24 .

51 W. Michaelis, Die :pokryphen Schriften zum Neuen Testament [Yeni Ahit
zerine Apokrif Yazlar], s. 72 .

ingene Mitolojisi

sahnesini belirgin bir biimde andrmaktadr. Zan

ko'nun inceledii metne benzer olarak, bu ilk Yeni
Ahit'te anlatlan Hz. sa yks, Herot'un zulmyle
birdenbire sona erer. 5 2

ingene Laneti, Lanet.

ingene lanetinin zel bir

gc olduuna dair bir korku vardr. D olaysyla

ingenelerin yaad lkelerin halklar, bu lanetten
korkmak gibi batl bir inan gelitirmilerdir. inge
nelerin kendi aralarndaki duruma gelince, Wlisloc

ki'nin 53 sralad gibi, alnan birok deiik koruma

tedbiri, ingenelerde lanetlemenin ne kadar byk

bir nemi olduuna iaret etmektedir. ingenelere
gre, toplum d konumlarnn nedeni, atalarnn i
lemi olduu bir sutan dolay lanetlenmi olmalar
dr. En eskiye dayanan syleni K. Berovici 5 4 aktar
maktadr. Sylen, ingenelerin kkenlerinin Hindis
tan'da olduuna iaret etmektedir. -Szde- aile ii
bir cinsel ilikiden dolay, bir kavim, liderini ve ta
raftarlarn kovar. Byk bir byc, bu kovulanlar
korkun bir biimde lanetler: Sonsuza dek yery
znde dolap dursunlar, geceledikleri bir yerde
ikinci bir kez konaklamasnlar, su itikleri bir kay
naktan bir ikinci kez imesinler, bir yl iinde ayn
nehirden iki defa gemesinler. Ensesti gerekleti
ren iftin ad Tschen ve Gan'dr. 55 Daha baka szl
52 Bkz. a.g.e. Michaelis'deki metne, s. 73-95.

53 Wlislocki, Volksglaube [Halk nanc], V. Blm.

54 Berovici, The Stoy of ehe Gypsies [Gypsielerin yks], New York 1928,
s. 2 5.
55 Bkz. ->Firavun, Trke eitlemesi.

40

ingene Mitolojisi

gelenekler, Eski Ahit (Firavun Efsanesi) ve Yeni

Ahit'e (stavroz; Kutsal Aile) iaret eder. Kutsal Ai
le'nin barnma isteinin reddedilmesine ilikin yk,
bir baka geyi de iermektedir. Buna gre, inge
nelerin anaerkil yasalar, bir lanetin sonucu olarak
ortaya kmtr. "Les Mages ordonnerent que nous,
les Roms, ne pourraient plus parter le nom de leur
pere, mais prendraient le nom de leur mere . " [By
cler, bundan byle biz Romlarn baba adn deil,
anne adn almamz emrederler]. Ataerkil yasalar
olan halklarn iinde yaadklarndan, kendilerinin
sahip olduklar anaerkil yasalar darya kar mm
kn olduu lde gizler, onu bir lanet olarak g
rrlerdi.
Zanko'nun almas, batan sona "malediction" [la
net] konusunda serzeniler ierir. Wlislocki'nin 56 an
latt ingenelerin kkeni konusundaki sylende
de (Tatula), ingenelerin tarihi bir lanetle balar.

ingene Vaftizi.

Bu gelenei bugn de koruyan ka

v imlerde , doum adrda ya da arabada yaplmaz ,

bilakis -hangi mevsim ve hangi saatte olursa olsun
tenha bir yerde, eer mmknse bir akarsuyun ya
knnda ge:ekletirilir. Anne ve yeni doan bebei
bu suda ykanr. Bu, sadece akan bir suyun btn
kirleri ve zararl eyleri ykayp temizleyebilecei

biimindeki yaygn inanla rten bir gelenektir. 57

56 F. de Ville, Tsiganes [iganlar), s. 7 1 .

Bkz. Wlislocki, Volksglaube [Halk inanc), s .

57 F. de Ville, Tsiganes [iganlar), s. 99.

52 .

ingene Mitolojisi

41

Anne, bebeini suya daldrrken, kat bir tabuya tabi

olan bir ismi sessizce telaffuz ederek ilk vaftizi ya
par. Bu isim kimse tarafndan kullanlmamaldr,
hatta baba bile bu ismi bilmemelidir. Bu gizli isim
kt cinlerin, zellikle de lm meleinin aldatl
masna yarar, nk bylece Azrail ocuu yanna
aramaz. Bu gizli ismin "bedensel, ahlaki ya da to

temci bir nitelendirme" 58 olduuna inanlmaktadr.

Sadece ingenelerin kullanmaya hakk olan ve Gad

je'nin huzurunda telaffuz edilmeyen bir ismi , ocua
onun vaftiz ana babas takar. ingenelerin kavim ya
salarna gre, vaftiz ana babann zel bir deeri var
dr.
Sonra da, ingenelerin bulunduu lkenin gelenek
ve yasalarna gre vaftiz ve isim takma merasimi ya
plr.

Dalar, Da Klt.

Transilvanya'daki ingenelerin

inancna gre dalar, (Yer ve Gk'n (kadn ve

erkein) boanmalar srasnda gn ortak ocuk
larndan n, yani Gne, Ay ve Rzgar Kral'n
beraberinde gtrmesiyle olutu: Bu yerin elbi
sesine tutundu, fakat sonra brakmak zorunda kald
lar ve elbisenin yukar ekilmi olan eteklerinden
dalar olutu . Toprak ana , ocuklarna daha yakn
olabilmek iin bu dalar geri almad, fakat zirveleri
ne, ocuklarn elbisesini yrtp paralamasna engel
58 Clebert, Die Zigeuner [ingeneler], s. 184.

42

ingene Mitolojisi

olmak iin periler ve cinler yerletirdi (Ke.5al i ; Ur

men) .
Bunlardan yalnzca Gne Kral 'nn oluturduu
dalar kutsal diye kabul edilir. Bu dalardan yedisi
olduka heybetlidir; etki alanlar iinde olup biten
her ey olumlu bir biimde sonulanp ans getirdi
inden, bunlar "ans Dalar" diye de anlmaktadr.
Ancak hi kimse bunlarn hangileri olduunu bilme
mektedir. Fakat o gnden beri gn yeri , daha
dorusu yerin elbisesini pmesine yalnzca bu da
lar zerinde izin verilmektedir. Bu kutsal dalarn
zirvelerinde, mehtapl gecelerde Urmenler dans
eder; eteklerinde olaanst ifal kaynaklar bulu
nur. Bu dalarn bazlarnda drt gzl dii kpek
(Kpek) dolar. Kutsal dalarn kmsenmesi
ve pisletilmesi halinde mutlaka ac bir biimde inti
kam alnr. Kutsal dalar, ii bo olup kendilerine te
cavz etmi olan ve imdi ylan ve kua dntrl
m olarak paha biilmez hazineleri bekleyen lle
ri saklarlar. Vahi doadaki hayvanlar Gne Kra
l'nn korumas altnda bulunduklarndan, ingene
ler avladklar hayvanlarn kemik, pene, sa ve di
lerini Gne Kral'n yattrmak iin kutsal daa g
merler. ingeneler, kn konaklayacaklar yerin
mmkn olduunca kutsal bir dan yaknnda ol
masna zen gsterirler ve "Tm-Tohumlar-Aac"n
(Aa Klt) grebilmek iin orada Noel gecesi
aa evlilii geleneini yerine getirirler.

ingene Mitolojisi

43

Ay Kral'nn oluturduu dalar orta byklktedir;

cuma akamlar orada cadlar toplanrlar.
Rzgar Kral'nn oluturduu dalar en yksek olan
lardr; bunlar yaayan insanlarn yapt gibi, elen
mek iin sk sk vadiye inen llerin oturduklar yer
lerdir. Kt insanlarn, ancak birer kara kediye d
ntrlm olarak "Kedi Da"nda uzun yllar ge
i rdikten sonra l l e r diyarna girme l e rine izin

verilir59 ( ller lkesi) .

Devler. Wlislocki ( ma S" et" ve

murda!o "katil" szck

lerinden oluan) Masurdalo'yu, insanlar tarafndan

aldatlp elinden hazineleri alnabilen aptal ve saf
bir dev olarak betimlemektedir. Ormanlarda, ssz
yerlerde yaar; eti ok sevdii iin, insan ve hayvan
lara pusu kurar. Masurdalolarn karlar ve ocuklar
vardr, fakat ara sra [insanolu] kadnlar da karr
lar. Her Masurdalo'nun bir Tavuk'u vardr ve bu
tavuun yumurtalar sahibinin hayatn korumakta
dr. Dolaysyla bir Masurdalo'yu ldrmek isteyen
bir kii, nce onun tavuunu ldrmelidir. -Bir ma
sala gre Gne Ana, Masurdalolarn Byk Ana'sy
m. 60 Wlislocki, ilJasurda!olarn yalnz kavim ta59 Wlislocki, Worship of Mountains [Daa Tapnma], s. 21 1 -219 ek ayrntlar.
"Kedi Da" iin ayrca bkz. : Wlislocki, Volksdichtungen [Halk Yazn] VII,
Marchen [Masallar], no. 42.

60 Wlislocki, Volksglaube [Halk nanc], s. 26-27.

Globus LIV, s. 3 4 9 4. dipnot.
.

Ayrca bkz. [Masurdalo-Miirchen] Masurdalo-Masallar: Volksdichtungen

[Halk Yazn] vr, no. 19, 20, 50.

44

ingene Mitolojisi

rafndan bilindikleri ve bu kavimlerin her ylda

bir Alman yerleim blgelerini de ziyaret ettikleri
gereinden hareketle, Alman halk masallarnda yer
alan devlerin bu ingenelere esin vermi olabilece

ine inanmaktadr (bkz. Cceler). 6 1 -A. Petrovic'e

Srbistan'daki ingeneler tarafndan anlatlan " or

man insan" (vosesko manuS) muhtemelen ayn ya
ratktr. O, salar dank, dalardaki maaralarda
yaayan, konuamayan, yalnzca anlalmaz birta
km sesler karabilen bir dev olarak betimlenmek
tedir. Bir koyun postunun stnde uyur ve ingene
lerin evlerini merak ettiinden geceleri kye iner.
ok gldr, fakat bir kpek tarafndan kolayca
bozguna uratlabilir. 62 -Zanko'da, Grouya adndaki
dev, medeniyet getiren biri olarak karmza k
maktadr. O, babas Novaca'nn tavsiyesinin aksine,
" Byk Kent"e (Zanko'ya gre stanbul Boaz'nda
bulunan baro gradoya) medeniyet getirmeye karar
verir. Fakat daha nce ylesine sarho olur ki, fke
li kent sakinleri kendisini ele geirip bir kuyuya at
may baarrlar. Ancak kendi kanyla yazm olduu
bir pusulay, bir kargann yardmyla babasna ulat
rr. Babas olunu kurtarr ve birlikte korkun bir
katliam yaparlar. Sonunda kentin akn hkmdar,
kent halkndan geriye kalanlar uygarlatrmas (ci
viliser) iin ona izin vermek zorunda kalr. 63 -Boba
adndaki devin yks ise bir eitleme olduu izle61 Volksglaube [Halk lnancl.
62 JGLS nc seri 16, s. 20.
63 Zanko, s. 1 20-123.
,

ingene Mitolojisi

45

nimi uyandrmaktadr. Boba ok byk bir aala

kraliyet sarayn yerle bir eder, kraln kol ve bacakla
rn koparr, vcudunu bir atn peinde srkletir,
kralieyle evlenir, kendini kral ilan eder ve sonra

kenti "uygarlatrr" . 64

Dnyann Yaratl, nsanolunun Yaratl

ve lk Gnah. Transilvanya 'daki ingeneler
unu anlatrlar: Gnlerden bir gn Tanr, byk su
yun iine bir denek atar. Denek byr ve koca
bir aa oluverir. Bu aacn altnda oturan eytan
ise, Tanr'y selamlar. Birlikte dokuz gn boyunca
suyun stnde dolatktan sonra, Tanr dnyay ya
ratabilmek iin eytandan , denize dalp dipten kum
getirmesini ister. Tanr ona , adn sylemek suretiy
le bun u baarabileceini syledi i nd e n , eyta n
kendi adn syler. Fakat kum snr ve onu yakar.
Bu ekilde dokuz gn boyunca kum karmaya al
r ve bu arada ylesine yanar ki, kapkara olur. Ni
h ayet kendi a dn sylemeden denizin dibinden
k u m karr ve Tanr bu kumdan dnyay yaratr.
eytan, aacn altnda yaamak istediinden Tan
r'y kovmaya alr, fakat byk bir boa gelir ve
onu beraberinde alp gtrr. Aatan yere et par
alar der ve yapraklarn iinden insanlar frlar. 65
Yer ve Gk daha sonra ancak birbirinden ayrl
mtr. -Zanko (bkz. B.

ingenelerin Mitolojisi)

64 Zanka, s. 1 23-124.
65 Wlislocki, Marchen und Sagen [Masallar ve Sylenceler] , no. 1 (s. 1 -2).
Ayrca bkz. Volksglaube [Halk inanc], s. 1 .
]. Bloch, Les Tsiganes [iganlar], s. 85.

46

ingene Mitolojisi

unu anlatr: Tanr (Phuro Del Sinpetra, Tanr) ,

vaktiyle eytanla birlikte deniz kenarna iner. ey
tan, suyun derinliini renmek zere ne atlr, di
be dalar ve penelerinde toprakla tekrar yukar
kar. Tanr ona, bundan iki figr (statuettes, ing.

popusha), yani erkek ve kadn yapmasn emreder.

eytan bunu da baarr ve Tanr ondan bu figrleri
konuturmasn ister. Ancak bu kez eytan onun
emrini yerine getiremez ve yenilgiyi kabul etmek
zorunda kalr. Tanr, asasn figrlere doru uzatr
ve o anda yerden iki aa bitiverir. Bunlar, dallary
la figrlere arkadan sarlrlar. Bunun zerine figr
ler canlanr. Bunlar, Damo ve Yehwa adn tayan
ilk insanoullardr. Tanr asasn tekrar kmldatr
ve bu kez aalardan birinde elma ve dierinde ar
mut biter. Erkee armutlar ve kadna elmalar ye
dirtir. Ylan (sap), kadnn elmalar yemesini engel
lemek ister (!). Kadn zaptedebilmek iin, Tanr bu
nu ylana ifade eder. Fakat sonra Tanr Ylan' ko
var ve kadn elmalardan yer. Meyveler, biimlerin
den dolay her ikisinde, dier cinse kar bir istek
uyandrr ve Tanr onlara sevimelerini buyurur. Ka
dn, birinci ve ikinci sevimenin ardndan her defa
snda " encore" [daha ok] der. Tanr bir ncsne
daha msaade eder, "car il n'y a rien de bien sans la
croix et il faut trois pour fai re la croix" [nk ha
olmadan hibir eyin deeri yoktur, ancak han ol
mas iin ge [Teslis: baba, oul ve kutsal ruh]
gereklidir, ev.J . Fakat kadnn nc sevimeden
sonra da " encore" [daha ok] diye barmas zeri-

ingene Mitolojisi

47

ne, Tanr kzarak onu ebedi doyumsu zl ua mah

kum eder. 66
zde eski ve milattan nceye dayanan bu sylen
geleri iin, Hindu szl geleneinde herhangi bir
koutluk mevcut deildir. Fakat Hint Aborigen Ka
vimlerinin mitolojisiyle olan tek tk benzerlikler
grmezden gelinemez. Korkularda ilk insan Tan
r'nn emriyle denizin dibine dalp, dnyann yarat
l iin gerekli topra getirmek zorundadr. 67 Ayn
kavimde, ayrca iki tanrdan daha sz edilir. Bunlar
dan biri (Mahadeo ya da Guru Maharaj) be tane
ok ufak insan yaratr, fakat onlara hayat verme iini
dierine ( Bhagwam) brakmak zorunda kalr. 68 Ba
rela-Bhilalalarda, Velubai balktan bir insan yarat
may baarr, fakat bu insan sylensel bir kartal olan

Ruma ]uma Gorole tarafndan iki kez tahrip edilir ve

ancak nc seferde hayatta kalr. 69 Yaratl sek

teye uratan, daha dorusu yaratklarna Tanr gibi

hayat ve konuabilme becerisi veremeyen eytan

motifi , Hindistan ' n dnda da ok yaygndr. 70

zellikle Zanko'da, topraktan yaratlan insan yk-

66 Zanka, s. 23-26.
67 Bkz. Matthias Hernanns, Die re!igis-nagische Weltanschauung der Prini
tivstanne Indiens [Hindistan'daki llkel Kavimlerin Dinsel-Bysel Dnya
Gr] (1966), c.
68 A.g.e., s. 6 1 .

il, s. 60.

69 Bkz. E. Stiglnayr, The Barela-Bhilala and their Songs o f Creation [Barela

Bhilalalar ve Yaratl Ezgileri] (= Acta ethnologica et linguistica no. 20,
1970), 5. 58-6 1 , s. 1 75.
Ayrca bkz. ayn ciltte llkel insanlar.

70 Bkz. S. Thonpson, Motif Jndex of Folk-Literature [Halk Yazn Motif Dizini]

0955) 1, A63 ve Al 217.

48

ingene Mitolojisi

syle yapay bir biimde eklemlenmi olan, insann

aalardan yaratl yksnn yalnzca Hindis

tan'n dnda koutluklar vardr. 71 Ne var ki, aa

evlilii (Aa Klt) ile olas bir balam olutur
mas, yine de bu yknn Hindistan kkenli oldu
una iaret etmektedir. Eski Ahit'in etkisi, Zanko'da
zellikle ilk insanlarn isimlerinden belli olur. Bu
isimler Zanko'da, gariptir ki slam dinindeki (Arap

a) biimleriyle karmza karlar (A dam ve Yah

wah). Havva'nn elmalar yemesini engellemeye a

lan ylann ortaya k ise pek baarl bir biimde
temellendirilememitir. Elmay yedikten sonra orta
ya cinsel arzunun kmas ise, eski bir ge olabilir.

Fallus'a Tapnma.

Srbistan'daki ingeneler, cinsel

organlarn uur getirdiine inanrlar. Onlara gre

cinsel organlara el atmak, ktye gitmekte olan bir
olayn olumlu yola girmesini salar. "Penisini yiyim"
anlamna gelen hav co kar, daha nceleri yeminle
rin en ciddi ve en balayc olanym. 72 Felaketler
den korumas amacyla aldikeninden yontulmu
bir fallusu evde bulundurma ve skntyla karlal
dnda ona dua etme biimindeki gelenek, bu gele
nei ortaya karm ve incelemi olan A. Petrovic'e
gre , Srp halknda grlen belirgin benzerliklere
ramen ingene kkenlidir. 73 Gerek Gney Slavon71 Ayrca bkz. Wrterbuch der Mythologie [Mitoloji Szlgl II, Cermenler, s.

32; Finliler, s. 283.

72 JGLS nc seri 16, s. 20-25 ("Fallus akna . . ."' diye balayan yemin biimi,
Eski Ahit'te de geer), r. Musa 1, 24, 2 ve 47, 29).
73 A.g.e. 18, s. 1 24 1 28.
-

ingene Mitolojisi

49

yallarn, gerekse ingenelerin tasarmlarnda v,

fallusun yerini almaktadr. Dolaysyla ingene halk
inanlarnda ivinin nemli bir yeri vardr. Tabut ve
istavroz ivilerinin zel bir anlam bulunmaktadr.
rnein, Kuzey Macaristan'daki ingenelerde, gelin
kocasnn iktidar gcn artrmak iin yataa gizlice
ivi akar. 74

Firavun.

ingenelerin kkenini, srailoullar'nn K

zldeniz'i geii (Musa 2,

1 4) srasnda yok olmaktan

kurtulan M srllara dayandran Firavun E fsanesi,

farkl eitlemeleriyle Dou Avrupa'daki btn in
gene kavimlerinde mevcuttur, dolaysyla da pagan
dinlerinden

gelen mirasn yan sra, ingenelerin

en eski ortak szl geleneklerinin arasnda saylma

ldr. ingeneleri -+Kutsal Aile ile ilintilendiren tpk
dier ok daha yeni hikayeler gibi, bu efsane de
ingenelerin M sr'la balantl adlarn ve yazglar
n ncil kkenli szl geleneklerle aklamaya al
maktadr. Zanko'nun (bkz . B. ingenelerin Mito
lojisi) olduka ayrntl olan Franszca aktarmn
ksaca zetleyecek olursak: Birinci Dnya' da, Pha
ravono Pharavunure ingene kavminin l ideriydi ve
tpk Sunto Abraham (Aziz brahim), Sunto Moi'shel
(Aziz Musa), Sunto Cretchuno (Aziz YusuO ve Sun
to Yacchof (Aziz Yakup) gibi Suuntselerden biri, ya
ni vaktiyle yalnz ingenelerden oluan insanln
byk atalarndan biriydi. Pharavono byk g
kazanm ve Horachai adyla anlan (" Turco-]uifs et

74

Wlislocki, Volksglaube [Halk inanc], s. 106.

50

ingene Mitolojisi

Chretiens [Trk Yahudileri ve Hristiyanlar]) Sin

petra kumandasndaki dier kavimlere sava aa
rak, Parsaida'y, yani o gnk dnyann, daha do
rusu Kutsal Topraklar'n merkezini ellerinden al
mak istiyordu . Taraflar Duneri a ' n n iki kysnda
kar karya geldiklerinde, Pharavono karya ge
ip geemeyeceini grmek iin bir ok atar. Ancak
Duneria ok genitir. Bunun zerine, dman Sin
petra'nn, Tanr'nn bizzat kendisi olduundan ha
bers i z , Ta nr'ya (Phuro Del) u szlerle yakarr:

"Par le pauvair du Del paur mai! Par la farce du

Del paur mes chevauxl" [Tanrm, atlarma g ve
bana da bu iin stesinden gelebilme gc ver] . Ar
dndan, P haravono hibir engelle kar lamadan
Duneria'y geer, Sinpetra ise adamlaryla Tuz Deni
zi'ni geerek geri ekilir. Pharavono Tuz Denizi'nin
kysna ulanca Tanr'ya bir kez daha yalvarp ya
karr, fakat bu kez szlerinde kibir ve gurur vardr:

"Par man pauvair a mai et par la farce de mes be

tes!' [Tanrm, kendi gcmle ve atlarmn gcyle
bu iin stesinden geleyim] . Sinpetra ona denizin
iinden bir geit aar ve Pharavono geide girince
Sinpetra kollarn kavuturup, anszn byk bir fr
tna koparak [denizin iindeki] geit dalgalarn al
tnda kapanverir ve Pharavunureleri yutar. Dalgala
rn arasndan Pharavono, Sinpetra'nn yanbanda
bir maarada duran tatan bir puta doru ellerini
aar, fakat bunu fark eden Sinpetra bir yldrmla
putu yok eder. Sadece birka Pharavunure kurtul
may baarr ve Zag rebo'ya ular. Buras, onlarn

ingene Mitolojisi

51

sonradan tm dnyaya yaylacaklar merkez olacak

tr. te o zamandan beri , onlarn soyundan gelenler
durdurak bilmeksizin btn dnyada dolanp dur
mak zorundadrlar. 75
Firavun Efsanesi'nin bir eitlemesinde, hayatta ka
l an topal bir kadn eytan'a bir erkek ve bir de kz
ocuu dourur. Bu ocuklar, ingenelerin atalar
dr. 76 Baka eitlemelerde ise, hayatta kalanlar bir
kaz tarafndan denizin kar kysna geirilir, 77 ste
lik Aziz Basilius da kurtarclardr. 78 -Srbistan'daki

ingenelerin, slam dinindeki biimiyle Firavun di

ye adlandrdklar Firavun'un, baka eitlemelerde
kendi babasn ldrd 79 ya da Tanr'ya benze
mek iin yksek bir kulede yaad ve davul ala
rak g grlettii ve bir elekten su dkerek yamur
75 Zanko, s. 28-35.
76 Bkz. P. Tihomir Gjorgjevic, JGLS nc seri, 13, s. 28 (alt deiik Srpa
eitleme ).
A. Petrovic, JGLS nc seri,

19, s. 1 1 2 (Srpa ).
H . Carnoy ve ]. Nicola"ides, Folklore de Constantinople [Konstantinopolis

Folklor](= Collection Intern. de la Tradition, c. XII-XIJI), s. 14 (Trke, er

kek karde in ve kzkarde Guian'n birlemeleri sonucunda inguianeler
doar; Tufan syleni yer almamaktadr; kardeler arasndaki ensestin nedt;
ni eytandr; eytann amac bir by makinesini altrmaktr).
W.R. Halliday'in Mrs. Blunt alntlamas, JGLS nc seri, 1, s.

77

szl gelenek).
Petrovic a.g.e . (2. aktarm ).
Gjorgjevic a.g.e., s. 27.
EMU Vlll, il. Blm, s. 83.

174 (ayn

78 Gjorgjevic EMU Vlll, il. Blm, s. 83 , 84 , 85 (Srpa ve Rumence) = JGLS

nc seri, 13 , s. 27.
79 Petrovic a.g.e . .
GjorgjeviC EMU Vlll, il. Blm, s . 82.

52

ingene Mitolojisi

yadrd80 sylenegelir. lncil' deki ykyle benzer

lik gsteren bir Rusa aktarmda ise, Tsyganka adn
da bir Yahudi olan Pharavono'nun kars, zulme u
rayan branileri (ya da Yahudileri) destekledii iin
zalim kocas tarafndan dokuz kilidi olan bir hapis
haneye atlr. Hz. Musa'y , halkyla birlikte Kutsal
Topraklar' aramas iin sktrr. kiye ayrlm olan
denizin iinde yaamlarn yitiren Msrllar "Balk
nsanlar"a dnrler. 81 Tsyganka daha sonra bu
dokuz kilidi krar ve uzun bir yolculuktan sonra Be
sarabya'ya ular ve orada bir erkek ocuu dourur.
Bu oul bir Moldavyal ile evlenir ve bu evlilikten
olan ocuklar sayesinde ingenelerin atas oluverir.
-Firavun Efsanesi'nin yaylmasna katkda bulunan
bir husus ise, Firavun adnn btn ingene lehele
rinde phar-, pharav- "ayrmak" szcn artr
masdr. Macaristan ve Transilvanya'da yaygn olan
ve pharoves "ayryorsun" szcyle balayan in
gene arks, Pott'un tahmin ettii gibi, ingenelerin
Msr'daki yurtlarn anmsatan ackl bir ezgi olma

yp, 82 dpedz mstehcen bir anlama sahiptir. 83

Gne Kral.

Yer ve Gk'n oullarndan biridir.

Gne Kral, ritel hazrlklarn ardndan bir dilei

yerine getirebilir, fakat ayn zamanda bir kehanette
de bulunabilir. ingeneler, "Dil Ta" olarak da ad80 M . HasluckJGLS nc seri, 16, s. 1 1 7 (Arnavuta ).
Petrovic a.g.e. (Srpa).

81 A. Gjermano, JGLS nc seri, 1 7, s. 130-132.

82 ZDMG 3 (1849), s. 327.
83 Wlislocki, ZDMG 51 (1897l, s. 485-498.

53

ingene Mitolojisi

!andrdklar bir "Yldrm Ta" (Rzgar Kral) bu

labilirler. Bu ta bir kutsal emanet olarak, kavim
iinde miras yoluyla kuaktan kuaa geer. Bu ta
eer bir ans Da'nn (Da Klt) stnde bulu
nursa, 84 felaket ve hastalklar nleyebilir ve gerekli
hazrlklar yapldktan sonra kehanet ta olarak,
"dnyadaki her eyi gren" Gne Kral'nn gr
n dile getirebilir. Sis Kral ile giritii bir g de
nemesi srasnda onun, annesini karmas zerine,
Sis Kral'yla srekli bir dmanlk iinde yaar. 85 Transilvanya'daki ingenelere ait bir masalda , yap
raklar ufak yldzlardan, iekleri ise ufak aylardan
oluan ve Gne Kral'nn imparatorluunda bulu
nan bir Gne Aac'ndan sz edilir. Gne Kral, bu
aacn bir daln tek gzl bk insana hediye eder ve
o da bu dal ile lkesinin insanlarna lmszlk ka
zandrr. 86

:ij:agrin. Bir tr cin olup,

sarms renkte oklu kirpi biimin

dedirler. Boylar yarm metreyi, enleri ise bir kar

bulur. lj.agrin, uyumakta olan hayvanlara, zellikle
de henz yeni yavrulam olan hayvanlara eziyet
eder. Srtlarna binip, stlerine iini yapar ve byle
ce iltihapl banlarn olumasna yol aar. Kt Ur
menlerin en sevdii hayvandr. 87 -Transilvanya'daki
84 Wlislocki, Worship of Mountains [Daa Tapnma]. s. 21 5 .
Jnneres Leben [ Dnya], s. 63-75.
85 Wlislocki, Marchen und Sagen [Masallar ve Sylenceler], no. 9.
86 A.g.e. no. 8.

87 Wlislocki, Volksglaube [Halk nanc], s. 1 1 .

Wlislocki, Festgebrauche der transilvanischen Zeltzigeuner [Transilvan
ya'daki Ger ingenelerin len Adetleri] (Globus LJV, 1 888, s.

347).

54

ingene Mitolojisi

ger ingenelerden olan Asani kavmi, kendi kke

nini bi lj agrin'e dayandrr: ljagrin, gebe bir inein
srtna binmi olarak, ocuu olmayan bir adamn
ryasna girer ve ona inei kesmesini, eti yakmasn,
kllerini karsna vermesini ve inein derisi stnde
karsyla birlikte yatmasn tavsiye eder. Kadn, b
tn gn glmekten baka bir ey yapmayan bir kz
ocuu (ing. asani "glen kz") dourur. Kz, zen
gin bir kocaya varr, ancak kocasnn krk bacana
da glnce, ocuklaryla birl ikte evden kovu lur.

Bylece Asani kavminin annesi oluverir. 88 -ijagrin,

*

!J argrinin bozulmu biimi olabilir ve Pencapa ka

c/erna "kirpi" szcnn nceki biimi olan Skt.

* ka17fakarm:a szcne dayanabilir (Turner, sz
lk madde no. 2671). Ayrca, karlatrnz Assam.

ketela "oklu kirpi" < Skt. ka17faka "diken" szcn

den treme M i . ka ri tai'lla " diken l i " (ing. karo,
ka n ro) . Dolaysyla bu tasarmn kayna Hindis

tan'dr. 89

Hastalk Cinleri.

Dokuz Hastalk Cini, Periler Krali

esi Ana'nn Lo}].olico-Kral ile olan evliliinden ol

mutur (Ke5ali; Lo}].olico). Hastalk Cinlerinin tek
tek isimlerini Wlislocki'nin zamannda artk sadece
T kiye ve Srbistan'daki ingeneler bilmekteydi;
Macaristan ve Transilvanya'daki ingenelerse onla88 Wlislocki, Volksdichtungen [Halk Yazn) Vll, no. 32 (ljagrin, -Kardeler
Masal'nda ylan biimindedir).
Bkz. "Ylan" iin A2.

Zieliiiski'de Lehe, s . .251 (belki "eytan" anlamnda).

89 Wlislocki, Volksdichtungen [Halk Yazn] Vll, no. 5 .

ingene Mitolojisi

55

rn adlarn bilmiyorlard. Galiya v e Rusya'daki in

geneler ise farkl olarak, ana babalarnn baeytan
ve sekiz ayakl bir kei 90 olduunu belirtmilerdir.
Bu kei, her ayandan bir cin ve dokuzuncusunu
da kuyruundan dourmutur. Bu dokuz cini dn
yaya gelilerine gre u biimde sralayabiliriz: 9 1

1 - Mela/o ("Kirli"). Koyu gri tyleri ve keskin pene

leri olan iki bal ufak bir ku biimindedir. Uarken
etrafna zehirli, uyuturucu bir sis yayar ve bylece
insanlarn stne hastalk, yokluk ve kederin k
mesine yol ap insanlar lgnlk, cinayet ve hrsz
la iter. 2- Lili ("Balgaml"). Melalo'nun kzkardei
ve kars olup, onunla ok sayda ufak cin dnyaya
getirmitir. Ufak smks bir balk grnmnde
olup, "balgaml hastalklara" (grip, ingin, dizanteri)
yol aar. Ana onu, cinsel ilikiye girmeden nce,
iinde bir balk piirilmi olan eek stn kocas
onun karnna doldurduktan sonra dnyaya getirdi.
3- Tbulo ("iko"). Ufak, dikenli bir kre biiminde
olup, hamile kadnlarn karnna szmakta ve byk
aclar ekmelerine yol amaktadr. Vaktiyle Lol}.oli
eo-Kral, Melalo'dan kendisiyle dp kalkabilmek
iin Ana'y uyutmasn istemiti . Melalo, kraln bu is
teini, onun btn hamile kadnlar avlayan bir o
cuk yapacana dair sz vermesine karlk yerine
getirmi ve krala bir geyikbcei ve bir yenge ye
mesini nermiti. Bunun zerine de Thulo dnyaya
gelmiti . Daha bebekleri dnyaya gelmeden btn
90
91

Bkz. Hastalk Cinlerinin dokuzuncusu ve en korkuncu olarak bilinen, sekiz

bal ve ylan kuyruklu Poreskoro.
Bkz.

5-10. Resimler (E. Resimlerin Listesi), ingenelere ait izimler.

56

ingene Mitolojisi

hamile kadnlarn lmeleri zerine, Kesaliler kralie

leri Ana'dan Thulo'yu ortadan kaldrmasn rica etti
ler. Ana ise Thulo'yu ortadan kaldracana, ona da
eziyet etsin diye Melalo'nun kars Lili ' n in yanna
yollad. Bunun zerine Melalo, annesinden b ir kz
ocuu daha dourmasn ve hamile kadnlar rahat
sz etmemesi iin onu Thulo ile evlendirmesini rica
etti . te bu kzn ad Tharidi idi .

4- Tharidi ("Ate

li"). Ufak, sk tyl bir kurtuk grnmnde olup,

hamile kadnlarn karnlarnda birka Sa teli bra
karak, onlarn atelenmelerine yol aar. Fakat erkek
kardeinin yapt gibi onlar ikence yaparak ldr
mez. Tharidi, saysz cinin annesidir. 92 5- Silali ("So
uk") . Saysz ayaklar bulunan beyaz bir fare bii
minde olup, "souk titreme nbeti"ne yol aar. S ila
li, Melalo'nun annesini kzdrmak iin, babasna an
nesinin yemeinin iine nceden stne tkrm
olduu l bir fare koymasn sylemesi zerine
dnyaya geldi. Ana hastalanr ve su ier. Azndan
bin ayakl beyaz bir fare kar. Ana'y hararet ba sar,
fakat farenin vcudunun zerinden gemesiyle bir
likte meye balar. Bunun zerine ocuunu ko
var ve onu lanetleyerek, dnyann her yerine souk
lar yaymaya mahkum eder. S ilali kendine bir koca
arayarak dnyay dolar durur. Erkek kardei Mela
lo'nun kendisini doumundan tr alaya almas
zerine, gizlice onun btn ocuklarn hastaland92 Thulos ve Tharidis'in eril ve dii cinsel organlar olarak ynrumlanm::s (V.
Areco, Das Liehesleben der Zigeuner [ingenelerin Ak Yaal, 1 909,
s. 103), bizce bir zorlamadr ve bal::mdan kopuk olarak W.'nin yazdkla
rndan keyfi bir biimde aktarlmtr.

ingene Mitolojisi

rr. ok gemeden dier kardelerinin de

57
peine

der ve bylece insanlar huzur iinde yaamaya

balar, nk artk hibir cin yuvasndan dar k
mamaktadr. 93 6- Bunun zerine Melalo , zerine ie
mesi ve sonra da karsna yedirmesi iin babasna
sarmsak verir. Babas syleneni yapar ve bir sre
sonra Ana'dan Bitoso (" Orulu") adnda bir olu
dnyaya gelir. Bu ocuk daha sonra S ilali ile evlenir
ve onun kocas olur. B itoso ok bal bir kurtuk
olup, ba ve mide arsna, ksrk ve itahszla
y o l a a r . S o rkulo a d n d a k i olu ise b a l d rl arda
kramp olumasna neden olur.

7- Lolimi5o ("Krmz

Fare " ) . Bir fare biiminde olup krmz renktedir.

Uyuyan insanlarn vcudunun zerinden geerek
cilt hastalklarna yol aar. Ayn biimde Lolimiso da,
Melalo'nun annesine, ocuklarna olan hiddetinden
tr iddetli bir egzama bagsterince, yaralarn
farelere yalatmasn tavsiye etmesiyle, onun teviki
zerine ortaya kmtr. Hikayenin geri kalan ksm
n Wlislocki "ahlaki nedenlerden tr" aktarmam
tr. 8- Minceskre ("Kadnn Bacak Arasndan Gelen") .
Geceleri tyl bir bcek biiminde uyuyanlarn ze
rinden geerek, frengi ve cerahatl yumrulara yol
aar. ok saydaki ocuu cilt hastalklarna neden
olmaktadr. -Melalo, kardelerinin ailelerinin gittike
kalabalklatn fark edince, annesine dokuz gn
boyunca dizlerine kadar bir gbre ynnn iine
93 Bu konuda bilgi veren bir Srp ingene, u tuhaf eklemeyi yapar: "Ve bu
nun zerine insanlar yine sevindiler, nk Hz. sa dnyaya gelmiti ve ar
tk hastalklar yok olacakt! lte hal byleydi ve bu, insanlar iin iyi, ama k
tler (kt ruhlar) iin ktyd.

58

ingene Mitolojisi

gmlmesini tavsiye eder. Annesi onun bu dediini

yaptktan sonra Melalo tarafndan uyutulur. " Bunun
zerine bokbceinin u fa k bir kurtuu Ana 'nn
karnna ( mine = vulva) girer ve bylece Ana , insan
lar oalmasn diye hep fenal klar yapan Mincesk
re'yi dnyaya getiri r . " 9- Poreskoro ("Kuyruklu " ) .
yle irkin b i r grnm vardr k i , doumu srasn
da Loi}olico-Kral olan babas bile korkar. Poreskoro
bir er diidir ve kendi kendine iftlemektedir. Drt
kedi ba , drt kpek ba , bir ku vcudu ve bir y
lan kuyruu vardr, topran altnda yaamaktadr.
ocuklaryla beraber veba, kolera ve daha baka
salgn hastalklar yaymaktadr. -tKesaliler, kralie
lerini nefret etmekte olduu evlilikten kurtarmak
iin Loi}olico-Kral'na bir pasta verirler ve onun bu
pastay yemesinin ardndan Poreskoro dnyaya ge
lir. Kraln Ana'yla olan evliliinden doan Poresko
ro , gerekten de onlarn boanmalarna yol aar
(Lobolico) . Pastann iinde, ller diyarna beki
lik eden -tKpeklere ait birka Sa teli bulundu
undan, "Poi-eskoro'nun drt kpek bann ilkiyle
yalad kii lmekte, drt kedi bann ilkiyle do
kunduu bir kimse ise bir daha asla eski salna
kavuamamaktadr" .
ingeneler zellikle cinsel eylemleri, insani beden
sellie ait olgular sylense! olarak imgeletirmek
iin kaygszca kullanrlar. Dolaysyla bu durum,
ingenelerin, dokuz Hastalk Cinine ilikin ykle
rin sylen y a ratmaya ynelik imgelemlerinin u

ingene Mitolojisi

59

noktasndaki bir rneini oluturmalarna yol aar.

Bu tasarmlarn ingenelerin dnce yaplarnda ne
kadar derinlere kk salm olduunu, onlarn bura
da daha ayrntl bir biimde ele alamayacagmz he
kimlik yntemleriyle olan i ielii gstermektedir.
rnein, akl hastalarnn srtn gne henz do
madan bir saksaann beyniyle ovarlard, nk akl
h astalna neden olan Melalo'nun bizzat kendisi,
annesinin bir saksaan beyniyle uyutulmasnn ar
dndan dnyaya gelmiti; frengili ingeneleri ise,
Minceskre'yi dnyaya getirmeden nce vaktiyl e
Ana'nn gmld gibi bir gbre ynna gmer
lerdi vs . 94

stavroz.

ingene dilinde (Hristiyanlk inancndaki

anlamyla da) istavroz iin kullanlan trusul szc

, deve! "Tanr" (Tanr) szcnn dnda, eti
molojik olarak dorudan Hindu mitolojisine iaret
eden tek eydir. Bu szck, S iva'nn atall asas
n nitelendiren Skt. Trisladan tretilmitir. 95 Dikkat

eke bir husus ise, bir trusulun drt yldz simge

sinden biri olarak kavim reisinin nijako diye bilinen
asasnn zerinde de bulunuyor olmasdr. 96 -Hz.
sa'nn armha gerilmesinde kullanlacak ivileri
hazrlama grevinin bir ingeneye verildii, onun
ise drdnc iviyi saklad ya da ald, dolaysy94 Wlislocki, lnneres Leben U Dnya], s. 1-28.
Wlislocki, Volksglaube !Halk inanc], s. 19-21; ayrca s. 160.
95 Bkz. Turner, szlk madde no. 6058.
96 Zanka, s. 93.
J. P. Clebert, s. 142-153.

60

ingene Mitolojisi

la iki aya iin tek bir ivi kald yolundaki hikaye

ok yaygndr. 97

Kader Kadnlar.

Urmen, Ursitory.

Kadn Bycler.

Transilvanya'daki ingeneler ta

rafndan covali ya da lace romni, gule romni ("yi

Kadn") diye bilinirler. ingenelerin inancna gre,
doast zellik ve glere sahip kadnlar bulun
maktadr. Ancak bu kadnlar, bunlar ok farkl bi
imlerde kazanm olabilirler. Kimi kadnlara bu do
a st zellik ve gler miras yoluyla kalmtr. Pe
pee yedi kz ocuu dnyaya geldiinde, yani ara
da h i b i r e rke k ocuunun domamas art yl a ,
yedinci kz ocuu sradan lmllerin sahip olma
d glere vakf olara k doar. rnein, gml
hazineleri , hatta llerin ruhlarn bile grebilir. An
nesi tarafndan saaltm ve by sanatlar konusun
da bilgilendirilir -rnein Tatula tohumu ve ylan
organlarndan nazarlk yapmak, ila imal etmek, cin
kovmak, hava artlarna hkmetmek ve hastalklar
tedavi etmek- ancak asl gcne, kz ocuu dn
yaya getirdikten sonra ular. Kendisi ve kendinden
97 Zanko, s. 1 1 5 (Kalderas).
Wittich, Blicke in das Leben der Zigeuner [ingenelerin Yaamna Bak],
s. 58 (Alman Sintiler).
E. O. Winstedt, JGLS yeni seri, c. 8, s. 263 ( Rumence' de Kazanc-ingene ).
D. W. Picket ve G . A. Agogino, JGLS nc seri, c. 39 , s. 73 ( Rusa'da in
gene, Kalderas).
Clebert, Les Tziganes [ingeneler], s. 6 (Makedonca'da ingene ) .
Halliday'in Passow alntlamas, JGLS nc seri, c. 1 , s. 1 7 5 (Yunan halk
trks ) .

ingene Mitolojisi

61

sonraki kuak iin by yapma gcnn azalmadan

aynen kalmas iin, bir kadn byc, anne, kzkar
de ve kznn lm halinde, birtakm kat kurallara
uymaldr. Kadn byc her eyden nce , " ru h ,
iinde banyo yapsn diye" 98 lnn ayaklar dibine
konulan suyu imek zorundadr, aksi takdirde l,
by yapma gcn ebediyen beraberinde gtrr.
Artk yalanmakta olan kadn bycler, ller
Diyar'na yapacaklar o zahmetli yolculua hazrlan
maya balarlar. Trmanmak zorunda olduklar kaya
lara tutunabilmek iin, el ve ayak trnaklarn uzatr
lar. Olaanst bilgi ve gizemli beceriler kazanma
nn dier yolu da, Phuvus ya da Nivasilerle d
p kalkmaktan gemektedir. Bunlar, kadn by
clere bu by sanatlarn retmek zorundadrlar,
yoksa kadn bycyle girdikleri gizli cinsel ilikinin
lmcl sonularndan kurtulamazlar. Bu kadn b
yclerden ok korkulur, nk bundan byle v
cutlarnda bir Ylan tarlar ve ylan, kadn by
cye hakaret eden bir kimseyi sokup ldrebilmek
tedir. Bu tr bir kadn bycnn lmesi halinde ,
vcudundaki ylan , Nivasilerin iinde yaadklar
unsur olan suya, yldrm biimi alarak girer.

Kavim Sylenleri.

ljagrin; Kesali; Tatula; Firavun

Efsanesi; Phuvus.

98 Wlislocki, Volksglaube [Halk nanc], s. 51-56.

62

ingene Mitolojisi

Kesali.

Wlislocki, ipeksi salarndan tr (kes "ipek"

ya da Skt. Kesa "sa"? szcnden treme) kesali

adn tayan orman ve da perileri hakkndaki inan
ca, s adece "Tuna Boylar, Transilvanya ve Gney
Rusya'daki ingene kavimlerinde" rastlamt . An
cak bu inancn Polonya'da da mevcut olduu tespit
edilmitir. 99 Bu periler, iinde bulunduumuz yzy
ln daha balarnda !ngiltere'deki ingenelerce ke

salgo adyla bilinmekteydi. 1 00 Bu periler, Sis Kra

l'nn kzlardrlar ve stnde yaadklar yksek ka

yalklardan aaya Sa'larn ta uzaklara kadar va
di ve geitlerde dalgalandrrlar. Bylece sis oluur
ve -salar bitlendiinde ise- dolu yaar. K aylarn
ulalmaz kayalklardaki maaralarda geirir ve an
cak ilkbaharda tekrar ortaya karlar. Guguk kuu
nun bunu mjdelediine i n a n l r . Tpk " iyi Ur
men"lerde olduu gibi, bir Kesali yalnz t e k

b i r

adam sevebilir; kendisinin setii bu adam yukar

ya yanna ekebilmek iin geceleyin altn bir halat
aa sarktr. Kesali'nin bu beraberlikten bir ocuu
olur, fakat doduktan hemen sonra lr. B i r sre
sonra adam da lr. Kesali, kederinden dalarn da
ha yukarlarna kaar ve sisten oluan elbisesi siyah
bir renk alr (Dalar, Da Klt) . Kesalilerin ancak
bakire olduklar srece insanlarla aras iyidir. Haka
rete uradklarnda ok ac bir biimde i ntikam alr99 V. K. R. von Zielinski, EMU lJl (1893), s. 251 .
100 Ch. F . Payne, JGLS nc seri 36, s . 1 1 3 , ( Keshalgo biiminde yazlan)
ke!ialgo szc, belki de oul biimi ke!ialia, ke!ialyann yanl duyulma
s ya da yanl okunmas sonucu otaya kmtr.
'

ingene Mitolojisi

63

lar. Kesali, elinden tuttuu bir ocuk iin, ocuun

boynunda krmz bir izgi biiminde grlecek olan
krmz bir ans ipi dokur, ya da ona kendi sandan
dokuduu kk bir elbise giydirir. Elbise ylesine
ince dokunmutur ki, insanlar onu gremezler, fakat
elbise, bu hediyeyi alan ocua "ans elbisesi" ola
rak yaam boyunca uur getirir.
Kesalilerin kraliesinin ad Ana' dr. 1 0 1 Onun Lo
bolico-Kral ile olan evliliinden dokuz Hastalk
Cini dnyaya gelmitir. Gney Rusya'daki ingene
lerin geleneklerine gre, Kesaliler doksan dokuz ya
na bastklarnda Lobolico-Kral ile olan bir anlama
uyarnca kralieleri tarafndan Loi}olicolara teslim
edilirler. Lol}olieolar ise onlarla nce cinsel iliki ku
rar, sonra da onlar yerler (Wlislocki, Volksglauben,
s. 22). Balkanlar'daki ingenelere gre, periler anne
olduktan sonra b i r yl iinde kendi kendine yok
olurlar. 1 02
Transilvanya'daki ger ingenelere ait bir efsaneye
gre, bu efsanenin ksaltlm bir biimine Polon
ya'daki ingenelerde de rastlanmaktadr, babasnn
lmnden sonra erkek kardei tarafndan kovulan
Leile adndaki prenses, ormanda al ktan lmek
zereyken bir Kesali 'den tel sa alr ve bunun
zerine bir olan dourur. Kesali daha sonra erkek
kardeinin adamlar tarafndan ldrlr, olu ise
101 Bkz. ahap figr 4. Resim <E. Resimlerin Listesi).
102 Wlislocki, Volksglauben [Halk tnanc], s. 1 1 .

64

ingene Mitolojisi

kurtulur ve Leile-Kavmi'nin atas olur. 103 -ngilte

re'deki ingeneler, kesalgolarn "sisin kzlar" oldu
una inanrlar. Bunlar, kendilerini "peri dilinde" a
rmasn biliyorsa, yolunu arm bir ingeneye
doru yolu gsterebilirler. 104

Koruyucu Ruh.

Srbistan ve Trkiye'deki ger in

geneler, butyakengo ( "ok gzl") adnda ve her in

sann vcudunda yaayan bir koruyucu ruha inanr
lar. Bu ruhlar, eitli iaretlerle insanlar yaklamak
ta olan bir tehlikeye kar uyarabilirler. nsanlar has
talandklar zaman terk eder ve ancak o kii iyiletik
ten sonra geri dnerler. Bu ruhlar insan sa kula
ndan terk eder ve sol kulandan tekrar vcuduna
geri dnebilirler. Geceleri insann vcudundan da
r kar ve o kiinin maln mlkn korurlar. Bu
ruhlar, lm birinin " ruhunun bir parasdr" . Ru
hun bu paras yey znde kalr ve geride kalan ki
inin vcuduna yerleir. Bu ruh, babadan en byk
oul a , anneden en byk kza ve bykbabadan
babann en byk ikinci oluna geer (Ruh G
) . Beklenmedik bir ksmet karsnda butyakengo
ya bir "ans Da"nn stnde (Da Klt) kurban
kesilir. 105

Kpek. Kpein, zellikle de beyaz kpein,

ingene

lerin folklor ve mitolojilerinde nemli bir yeri vardr.

103 Zielifski a.g.e., s. 250.
104 Payne a.g.e.
105 Wlislocki, Volksglaube [Halk inanc], s. 43-47.
lnneres Leben ll Dnya], s. 18 ve 64.

ingene Mitolojisi

65

Deyim yerindeyse, bu beyaz kpek bir ingeneye

btn yaam boyunca, ta lnceye kadar elik eder,
hatta onu ldkten sonra da korumaya devam eder.
Her ingene grubu, eceli gelen bir kimseyi yalaya
rak "ruhun vcudu terk etmesini saladndan, do
laysyla da lm kolaylatrdnda n " , beyaz bir
kpei kendilerine elik etsin diye besler. Kadn b
yc , ylan tozu stne yapsn diye, beyaz bir k
pee lm deinde yatan hastann topuklarn ya
l atr. Beyaz kpekler, Rzgar Tanrs'na ait kutsal
-+D alar'n tepesinde bulunan l l e r lkesi'nin
bekisidirler . 106 B u " ans Dalar"nn bazlarnda
(-+Da Klt), zellikle de Transilvanya'da Momo
rod ile Alamas arasndaki dada, havlamalar sk sk
ta uzaklardan iitilen drt gzl dii kpek yaa
maktadr. Eer bu kpek bir dereden su ierse, uzun
sre yamur yaar. Sabahleyin bu kpein dksna
basan bir kimsenin bana talih kuu konar. Genel
l ikle yavrularndan birini , yeni yavrulam sradan
bir kpein yavrular arasna katar ve bylece dier
kpein yavrular da tpk kendi yavrular gibi uur
getiren ve gzlerinin evresinde siyah halkalar bulu

nan kar beyaz birer kpek oluverirler. 1 07 -lndra'nn

beki kpei olan ve btn kpeklerin anas kabul

edilen Sarama ve onun drt gzl yavrular, yani Sa

rameyalar hakkndaki eski Hint efsanesi ile arasnda
105 Wlislocki, Volksglaube [Halk inanc], s. 43--47.
lnneres Leben [ Dnya], s. 18 ve 64 .
106 Wlislocki, Inneres Leben [ Dnya], s. 280.
1 07 Wlislocki, Worship of Mountains [Daga Tapnma], s. 2 13 .
Ayrca bkz. Sagen un<l Miirchen [Sylenceler ve Masallar] no. 1 5 .

66

ingene Mitolojisi

bir iliki olabilecei yolunda Wlislocki'nin1 08 bulun

duu tahmini, Gney Macaristan'da yaayan ger
ingenelere ait bir masal desteklemektedir. 109 Ma
salda, bir kavim reisinin kz bir kont tarafndan ka
rlr ve byk bir nehrin ortasnda bulunan bir ma
araya hapsedilir. Kzn drt gzl beyaz beki k
pei, onun ingene sevgilisini srtna alp yzerek
nehri geer, kontu paralar ve maaradaki gen kz
kurtarr. Rigveda'da (X, 109) indra , dii kpei Sara
ma'yi, i neklerini a l p bir maaraya gizlemi olan
haydut Panilerin yanna yollar. Sarama'nin yolda Ra
sa Nehri'ni gemesi gerekmektedir ve nehir, zerin
den bir kpein atlayaca endiesiyle ona kendi r
zasyla geit verir. ki Sarameya'nn, lm Tanrs
Yama'ya ait beki kpekleri olduu dncesi, da
larn llerin ikametgah olduu ve beyaz kpekle
rin onlara bekilik yapt biimindeki ingene tasa
rmyla uyumaktadr. ingenelerin, drt gzl dii
kpein su imesiyle yamurlarn geldiine olan
inanlar, Sarama'nin nehri geerken karlat ge
ide iaret etmektedir. Kpein su imesiyle ya
murlarn gelmesi, bize Pa;ti-yks'yle byk ben
zerlik gsteren Vala-Efsanesi'nde, ndra'nn maara
dan ard sra "inekleri" ve "sular" kurtarmasn anm
satmaktadr. Efsanenin 1 1 0 bir dzyaz biiminde, Pa
;tilerden rvet olara k st alan Sarama, yanlarna
gelmekteki asl amacn onlara syler ve dndn108 Wlislocki, a.g.e.
1 09 Wlislocki, Volksdichtungen [Halk Yazn] VII, no. 56.
1 1 0 Bkz. H. Oertel, Journal of the American Oriental Society XIX, s. 96.

de inekleri bulamadn iddia eder. Fakat ndra onu

yle bir dver ki, imi olduu st kusar ve nd
ra'nn kendisi st izini takip ederek, Pa:ileri bulur
ve inekleri serbest brakr.

Kpek nsanlar.

Kpek nsanlarn (ing. juklan us;

juklo, jukel "kpek"

manus "insan") vcutlar bir

insan vcududur, fakat balar bir kpek badr. Si

hirbaz ve cadlar, "vaktiyle iyi ve drst birer insan
olan kendilerini cin tr b irer varla dntr
mlerdir". Gruplar halinde dalarda yaar ve Lobo

licolarla ezeli bir dmanlk iindedirler. Onlarla ge

celeri ormanlarda grltl patrtl bir kavgaya tutu
urlar. Kpek nsanlar insanlarn iyiliini ister ve
yardmseverdirler. Sa'larnn bir teli btn hasta
l klar iyiletirmektedir. Byk hazineleri vardr ve
ayrca Sis Kral'nn altn elmasn nbetlee ko
rurlar. Bir Kpek nsan, bir bakirenfn verecei bir
pckle yeniden bir insan bana sahip olabilir. 1 1 1
-Kpek nsanlar temsil eden kk figrler, Maca
ristan'daki ingeneler tarafndan birer by fetii
olarak kullanlmtr. 1 1 2 -ngiltere'deki ingeneler,
"Juklanash"larn Urmenler ile akraba hava cinleri ol
duuna inanrlar. Bunlar, insanlar lm tehlikesi ve
1 1 1 Wlislocki, Volksglaube [Halk inanc], s. 24-26.
Wlislocki, Volksdichtungen [Halk Yazn] VII, no.

1 1 2 Wlislocki, Volksglaube [Halk nanc], s. 1 05 .

25 ve 33 (Masallar).

Wlislocki, Amulette und Zauberapparate der ungar. Zigeuner [Macaris

tan'daki ingenelere Ait Nazarlklar ve By Yapma Aralar] (Globus c.
LIX, Braunschweig
rin Listesi).

1891 , no. 17, s. 260). Ayrca bkz. 2. Resim (E. Resimle

68

ingene Mitolojisi

dier tehlikelere kar uyarrlar, ancak sadece klar

bu gce sahiptirler. 1 13

Kutsal Aile.

ingenelerin yazgsn, szde vatanlar

olan Msr ile ilikilendirme abalar arasnda Sara

Klt ve Firavun Efsanesi'nden baka , W.R. Halli
day'a 1 14 gre Avrupa'da olduka yaygn olan, fakat
grne baklrsa pek ingene kkenli olmayan u
szl gelenei de sayabiliriz. Buna gre, ingeneler
Msr'a kamakta olan Kutsal Aile'yi konuksever bir
biimde karlamadklarndan, belirsiz bir gebe
hayatna mahkum edilirler (Lanet). Bu szl gele
nek, ingenelerin kendileri tarafndan 1423 ylnda
Regensburg'da l 1 5 dile getirilmitir. talyanca ve Pro
va ns dil indeki eski arklarda , ayn balamda bir
ingene kadn henz kk b i r ocuk olan H z .
sa'nn falna bakar. 1 1 6

Lanet ve Mjde.
Lob.olico.

--;,Mjde.

Lobolicolar kt insanlar olup, eytan'la

bir anlama imzalamlardr. Anlamadaki srenin

dolmasnn ardndan ise iren, ehvetli , vcutlarnn
her yeri kllarla kapl, uzun kulaklar ve p bacakla
r olan yaratklara dntrlyorlard. Kollar, bir
insann kolundan iki kat daha uzundur. Btn gle1 1 3 Ch. F. Payne, JGLS nc seri 36, s. 1 1 1 .
1 14 JGLS nc seri, 1 , s . 177 .
1 15 R. Patington, The Gypsy and the Holy .Family [Gypsyler ve Kutsal Aile],
JGLS nc seri, 13, s. 10
F. de Ville, s. 70.
1 16 R. Partington, a .g.e., s. 7.

ingene Mitolojisi

69

ri topuklarndadr. Eer bir Lol}olieo'nun topuunda

ki kllar (Sa) alevden geirilecek olursa, onu b
tn gc terk eder ve lr. Daha sonra eytanlar onu
yakar ve kln, eytanla bir anlama imzalam
olan daha baka adamlarn zerine serper ve bylece
onlar birer Lol}olico'ya dntrrler. Lol}olicolarn
karlar yoktur, karm olduklar gen bakireleri id
rarlaryla birer ksraa dntrr ve sonra onlara
cinsel iliki srasnda lnceye kadar ikence eder.ler
di. -Lol}olieolarn kralnn bir ift kanad vardr ve bir
yerden baka bir yere rzgar hzyla gidebilmektedir.
Periler Kraliesi Ana'yla evli olup, kendisiyle olan ev
liliinden dokuz Hastalk Cini dnyaya gelmitir.
Ancak Lol}olicolar, btn Kesalilerini yiyeceiz
diye onu tehdit ettikten sonra, Ana bu evlilie raz ol
mutu . stelik evlendikten sonra da, onunla birle
meyi inatla reddetmiti. Kral bu emeline ancak, karn
altn renginde bir kurbaann tavsiyesine uyarak,
onu bir saksaann beyniyle uyuttuktan sonra ulaa
bilmiti . Hastalk Cinlerinin dokuzuncusu olan Po
reskoro'nun grn onu ylesine korkutmutu ki,
"Ana'yla bir anlama yaparak, eer 99 yana (dier
bir rivayete gre 999 yana ) basan btn Kesalileri
kendi adamlarna teslim ettii takdirde, bundan by
le onu terk edeceini bildirmiti. Ana raz olmu ve
Lol}olicolarn kral onu sonsuza dek terk etmiti " .
(Wlislocki, Volksglaube [Halk nanc], s . 1 7 ; 2 1 -24 ;
Wlislocki, Inneres Leben [ Dnya], s. 3-6; Wlisloc
ki, Volksdichtungen [Halk Yazn] VII, no. 25, 26)

70

ingene Mitolojisi

Mulo.

Asl anlamyla mulo, "l" demektir (mar- "l

mek" fiilinin artk kullanlmayan gemi zaman sfat

fiili biimidir). Daha sonra, geceleri insanlar korku
tan bir lnn ruhu anlamnda da kullanlmtr. 1 1 7
E n ayrntl betimleme, H . v. Wlislocki'nin Balkan
lar'daki ingenelerin tasarmlar zerine yapt a
lmasnda bulunmaktadr: "Mulo, l doan bebek
lerden treyen vampire benzer bir yaratktr. 30 ya
na kadar bymekte ve ancak ondan sonra 'ller
diyar' n a geri dnmektedir . . . Vcudunda kemik
yoktur ve her iki elinin ortaparma eksiktir, nk
onlar mezarda brakmak zorundadr. Eski gcne
kavumas iin, arkadalar onun bu parmaklarn
her yl kaynatrlar. Mulolar ykseklerde, dalarda
yaar ve geceleri ktklar sefer srasnda aldklar
hazinelere bekilik ederler . " Bir sylencede, Mulolar
tarafndan karlm olan iki bakire kzn Tatula
tohumu yardmyla nasl kurtulduklarndan sz edil

mektedir. 1 1 8 Zanko'da, Mulo kt bir insann gezgin

ruhu anlamndadr ve yaayan kadnlarla cinsel ili

kiye girebilmektedir. 1 19 Orta ve Bat Avrupa 'daki ka
vimlerde ise Mulo, yalnzca, geceleri ortaya kan
1 17 Bkz. C. Erds, La notion de MULO ou "mot-vivant" et le culte des Morts
chez !es Tsiganes hongrois [Yaayan l ya da MULO kavram ve Macar i
ganlarnda ller Klt], ETs 5, s. 1 .

1 18 Wlislocki, Volksglaube, s . 37.

Ayrca lkz. Mulo- Marchen Volksdichtungen [Mulo-Halk Masallar] vr, no.

27-29.
1 19 s. 22, 26. Dou Avrupa'ya ait Lenor-Sylencesi'nin ingenece aktarmnda
geen l damat bir mu/odur, bkz. Zanko,

s.

M. Maximoff, JGLS nc seri 32, s. 42-55.

165.

Wlislocki, Volksdichtunger [Halk Yazn] , s. 1 04.

ingene Mitolojisi

71

btn hortlak trlerini gstermek iin kullanlan bir

terimdir. 120 Hatta E. Wittich tarafndan aktarlan bir
ingene duasnda, Mulo Teslis'te geen Kutsal Ruh
(devleskoro mulo) yerine kullanlmtr! 1 2 1 Yine ayn
kii, Mulolarn "beyaz" Cparno mulo) ve "siyah " ( ka

la m ulo) Mulolar olmak zere ikiye ayrldn ve

bunlardan siyah olanlarn daha kt olduunu ak

tarmaktadr. 122 Mulo inanc, szl gelenek asndan

ok fakir olan kavimlerde dahi en yakn zamanlara
kadar varln koruyordu . Mulolar hakknda anlat
lan saysz korku hikayeleri, ate banda yaplan
sohbetlerin vazgeilmez bir parasyd. 123

Mjde.

ingeneleri yurtsuzlua mahkum eden beddu

ann uzak bir gelecekte gcn kaybedeceine dair

bir mjde, gariptir ki pek az belgelenmitir. F. de Vil
le1 2 4 bu tr mjdelerin bulunduu A umnier nati

onal des tziganes en France, Peder Fleury S. ]. , Bel

ikal ingenelerin Balibach' ve Romanichel Kaka
Chaudy'yi (-?Sara) kaynak olarak gstermektedir.
120 Bkz. Amold, Zigeuner [ingeneler], s. 174.

F. de Ville, Tziganes, Tenoins des tenps [irnnlar, Tarihin Tanklar]

0956), s. 1 16.
121 13licke in das Leben der Zigeuner [ingenelerin Yaamna Bak], s. 65.
122JGLS nc seri, 8, s . 104.
123 Bkz . J. Knobloch, Gyp:;y Tales concerning the mulo [Mulo Hakknda
Gypsie ykleril, JGLS nc seri, 32, s. 1 24

124

ingene yazar M. Maximoffun aktard ykler JGLS nc seri, 28, s. 82,

29, s. 55.
F. de Ville, s.

70.

72

ingene Mitolojisi

Btn bu kaynaklara gre, tpk Yahudiler gibi in

geneler de kendilerini seilmi bir halk olarak grr
ler. Bu halk, gnn birinde dnyaya zgrlk ve
kardelik zerine kurulu bir altn a getirecektir.
Bedduann belli bir sreyle snrlandrlmas konu
sundaki yegane aklama, Kako Chaudy'nin Fira
vun E fsanesi ve Kutsal Aile Efsanesi'ni anlatt
aktarmda geer. "Deux mille ans d'errance en puni
tion de notre erime" [lediimiz suun cezalandrl
masnn zerinden iki bin yl] gemelidir ve "Le par
don viendra apres deux mille ans et notre Faraono,
noye dans la Mer Rouge, ressuscitera et prendra le
commandement des ntres" [Af iki bin yl sonra ge
lecek ve bizim Kzldeniz'de boulan firavunumuz
tekrar canlanacak ve bamza geecek] .
Norve Alako E fsanesi'nde, onun Zafer Tanrs
olarak ingenelere gnn birinde "nihai zaferi " ka
zandraca ve onlar kendi asl vatanlarna geri g
treceinden bahsedilir.

Nivasi. Nivasiler erkek su

cinleri olup, ikin vcutlar,

at toynaklar, kzl salar ve sakallar vardr. 1 2 5 n

sanlar kprden aaya eker, onlar suda boar,

ruhlarn mleklere hapseder ve yalvarp yakarma
larn dinleyerek elenirler. Nivasiler yalnz kadn
larla cinsel ilikiye girerler. Bir Nivasi'nin, uykuday
ken birlikte olduu bir ingene kz, bir Kadn B1 2 5 Bkz. by fetii olarak kullanlmak zere ahaptan oyulmu figr; 5 'ten lO'a
kadar olan resimler.

ingene Mitolojisi

73

yc'ye dnverir. O andan itibaren karnnda bir

Ylan besler ve Nivasi tarafndan saaltm sanat
nn btn gizlerini renir. Nivasilerin kendileri, i
fal bitkileri yldrmlardan alm, onlar ise bu bitkile
ri Tm-Tohumlar-Aac' ndan (Aa Klt) alm
lardr. Su cinlerinin dii biimini ise Nivasilerin kzla
r oluturur. Kendileri ok gzeldir ve elbise grevi
gren gr Sa'larnn dnda, yalnz bir ift krm
z ayakkab giyerler. Gllerin dibinde muhteem sa
raylarda yaar ve yanlarna lml insanoullar alr
lar. Bir Nivasi kznn ilk doan erkek ocuunun hi
kemii yoktur ve doduktan hemen sonra yryp
yzebilmektedir. Daha sonra o bir Nivasi olur. Ar
dndan, Nivasi kz iki kz ocuu daha dnyaya ge
tirir. Ancak bunlarn kemikleri vardr ve kendileri bi
rer Nivasi kz oluverirler. Sonra ise, bu Nivasi kz
kocasyla birlikte lmek zorundadr ve eytan ge
l ip onu alr. Erkek Nivasiler yalandnda, arkada
lar tarafndan yenir. Eer gen bir insanolu, meh
tapl gecelerde ayrlarda dans eden Nivasi kzlarn
dan birini Tatula tohumu ile byleyip ayandan
ayakkablarn karmay baarrsa , sadk bir hayat
arkada kazanm olur. -Nivasiler, Wlislocki'nih 1 26
ayrntl betimlemelerinin dnda, sadece Polon
ya'daki ingenelerin inandklar varlklarn ksa bir
listesinde (karlk olarak verdii anlamlar "cce, be
beruhi" 127 phesiz yanltr) ve Ch . F. Paynes'in n1 26 Wlislocki, Volksgbube [Halk nanc], s. 31-35.
Wlislocki, Volksdichtungen [Halk Yazn) V11, no.

127 Zielifski, s. 2 5 1.

21-24 (Nivasi-Masallar l.

74

ingene Mitolojisi

giltere'deki ingeneler hakknda verdii bilgilerde

yer almaktadr. 1 28 ngiltere'deki ingenelere gre,
Nivasiler ak yeil renkte gen kzlar olup, durgun
sularn dibinden su yzne karlar. Kendilerini gn
nda gren bir kza ans ve ay nda grene ise
felaket getirirler. -Wlislocki, ingenelerdeki Nivasi
ler ile "Hintliler ve Yunanllarda grlen beygir bii
mindeki saaltc yaratklar arasndaki o tuhaf ben
zerliin farkndadr. 1 29

Orman Cinleri.
ller lkesi.

Kefali; Urmen.

Wlislocki 'ye gre, Orta Avrupa 'daki

ingenelerin ller lkesi, Rzgar Dalar'nda bu

l unmaktadr (Da Klt) . 1 3 Transilvanya 'daki

ingenelere gre bir l , ancak vcudu rdkten
sonra ller diyarna doru yola kabilir. Ruh, bu
yolculukta birbirleriyle arpan dokuz dan yann
dan gemek zorundadr. Ardndan yolunu bir ylan

keser ve sonra buz gibi bir rzgarn estii on iki l

den geilir. Bu srada l, stndeki elbiseleri ve
araf yakarak, bu souk rzgardan korunmaya a
lr. Bir insann te dnyadaki yaam, onun lml
dnyadaki yaanmn aynsdr.1 31 -Hangi kavimler
de rastlandna ve ne lde bir btn oluturduk
larna hi deinmeden- M. Block daha baka bilgiler
128 Payne, JGLS nc seri 36, s. 1 10.
129 Wlislocki, Volksglaube [Halk inanc], s. 57.
130 Worship of Mount:ins [Daa Tapnma], s. 218.
131 Wlislocki, Zur Volkskunde der transilvanLchen Zigeuner [Transilvanya'da
ki ingenelerin Halkbilimi zerine]. s. 29.

75

ingene Mitolojisi

eklemitir. ller lkesi'nin bir dan stnde bu

lunduu ve dokuz beyaz Kpek tarafndan korun
duu biimindeki tasarm, M. Block herhalde Wlis
locki'den devralmtr. O da bunu , bir insann ller
lkesi'ne yapt yolculuun anlatld bir masalda
betimlemektedir. 1 3 2 D a h a baka b i l g i l e r i s e , M .
Block'un kendi yapt aratrmalarna dayanyor g
rnmektedir: ki ay boyunca karanlkta yaplan bir
yolculuun ardndan, lnn karsna kan insan
eti yiyen kara derili imparatorun saray; zerinde in
sanlarn yaad dnyann bir ucunda yer alan ve
iinden geerek ller diyarna ulalan delik; tpk
at gibi nallanm ve bir arabaya koulmu olan iki
horoz; ller lkesi'ne gidecek olanlar yolculua
bu arabayla kmak zorundadr. 1 33 -Yaayan bir in
sann, ller lkesi'ne yapt yolculuun ele aln
d hayal rn bir betimleme Zanko'da da mev
cuttur (Proroe ve lia) .
Alako.

Periler. Kesali.

1 32 A.g.e., s. 3 1

= Marclen und Sagen [Masallar v e Sylenceler], n o . 2 5 .

Aynca bkz. Wlislocki'de geen dokuz da v e TransiJvanya'daki ger in

geneler arasnda yaygn olan, lm deinde yatan bir kimseyi beyaz bir
kpee yalatmak suretiyle onun lmn kolayl2.trma gelenei (Inneres
Leben [i Dnya], s. 280).
133 Zigeuner [ingeneler], s. 183.
Ayrca bkz. Wrterbuch der Mythologie [Mitoloji Szl],
Hund [Kpek].

c.

iV, ran, s. v.

76

ingene Mitolojisi

Phuvus. (phuv

"toprak" ve manus " insan" szckle

rinden olumakta) . Bunlar, vcudu sk kllarla kapl ,

ufak, irkin yaratklar olup yerin altndaki ehir ve
kylerde yaarlar. Genelde iyi yrekli ve minnettar
drlar, ancak

kadnlar karmaktan da holanrlar.

Yaamlar , kara bir Tavu k'un yumurtas iinde

sakldr. Eer yumurta suya atlrsa, Phuvus lr ve
bir deprem meydana gelir. Phuvuslar topran yze
yine ktklarnda ise, balarndaki srma Sa te
li bir apkayla rtlmedii srece grnmez olurlar.
Phuvuslarn vcudundan koparlacak bir klla talar
altna dntrmek mmkndr. Isrgan otu Plrn
vuslarca kutsal kabul edilir, nk ehirlerine giden
yollarn giriini gizleyen byk talarn etrafn bu
otlar sarmaktadr. Topran yzeyine ktklarnda,
yanlarnda bir krmz, bir de beyaz yumurta tarlar.
Krmz yumurtayla dokunduklarnda, girii kapayan
ta yana ekilir; beyaz olan ise bir gne gibi parla
yarak nlerinde yuvarlanr ve karanlkta Phuvuslara
ehirlerine giden yolu gsterir. 1 34 Phuvuslar da tpk
Nivasiler gibi Kadn Bycler'in retmenidir

ler. 1 35 Phuvuslarn ahaptan yaplm kaba figrleri

birer by fetii olarak kullanlr. 1 36 Transilvanya ve
Polonya'daki ingenelere gre, Kukuja-Kavmi 'nin
atas bir Phuvusdur. 1 37 Ch. F. Payne'nin lngiltere'de134 Wlislocki, Volksglaube [Halk nanc]. s. 29-30.

Ayrca bkz. Phuvus, M3rchen Volksdichtungen VII, no.

135 Wlislocki, EMU il 0891 ), s. 33 -38.

136 Bkz. 1 . Resim (E. Resimlerin Listesi).
137 Wlislocki, Volksdichtungen [Halk Yazn],
Zielifski, s. 251 ("eytan Fuvus").

s.

181 , no. 3.

14-17.

ingene Mitolojisi

77

ki ingeneler zerine tuttuu notlarda, Phuvuslar

bir yer cini ya da cce olarak betimlenmektedir.
Onlara sadece, ssz blgelerde tek bana yolculuk

eden kimseler rastlayabilmektedir. 1 38

Proroe ve lia. Zanko tarafndan Kalderaslar hakkn

da aktarlan bir ykdeki sylensel kahramanlardr.
B i r ift i o l a n i l i a , deirmenden eve dnerken
--+eytan'larla ( beiga) karlar. Bunlar kendisiyle
a lay edip kkrtarak, yokluu srasnda karsnn
baka bir erkekle birlikte olduunu sylerler. Ka
ranlkta evine girince, sz mona sofada birl ikte
uyuyan o ifti ldrr. Ancak yatak odasnda kars
n grmesiyle irkilir ve renir ki, o, scaklardan
dolay sofada yatm olan kendi anne ve babasn
ldrmtr. Mum nda karsyla birlikte gzya
dkerken pencereyi gvercinler tklatr ve kanat
larndan koparaca tyleri llere srmesini tavsi
ye ederler. Bunun sonucunda ana babas tekrar ya
ama dner ve Proroe adndaki babas oluna bir
dilekte bulunmasn syler. Olu, beigalar avlaya
bilmek iin bir mzrak, bir de yldrm ister. Onlar
suda, karada ve havada kovalar; ne zaman bir ey
tan ldrse, yeryznde bebekler l doar ve
yangnlar kar. Olunun bu lgnlna bir son
vermek iin Proroe, karsnn tavsiyesi zerine olu
lia'nn nce bir kolunu , sonra da bir bacan kay
betmesini salar. Ne ki, llia'nn bir gzn de yitir138 Payne, a.g.e .. s. 1 1 1 ( Purusl biimindeki telaffuz, asldaki "Puvush"un yan
l biimde okunmas sonucu ot::ya kin grnmektedir).

78

ingene Mitolojisi

mesine yol atktan sonra, o yine eytanlar kovala

maya devam der; ama buna ramen dnya eski
dengesine tekrar kavuur. 1 39 -H. W. Haussig'in be
lirttiine gre, bu sylencenin kkeni Byline'de ge
en Ilja Muromez'e ait eski bir Rus yksne da
y a nm aktadr. Bu sylence Alman diline, ta O rta
Yksek Alman Yazn'na -Ortnit Sylencesi olarak
girerken, Haussig'e gre ingeneler bu sylenceyle
ancak 1 9 . yzylda tanmtr. -Martin Pfeiffer, Pro
roe ve lia adlarnn Slavca'daki "prorok llija"ya ("11yas Peygamber") dayanabileceine ve Franszca
kaynakta - k son sesinin yerini - e sesinin aldna
dikkat ekmektedir. Ancak asl kaynan hangi dil
olduunu belirlemek pek mmkn deilmi, nk
(Eski Kilise Slavcas prorokudan gelme) prorok sz
c Slav dillerinin ounda -gerek Gney Slavca,
gerekse Bat ve Dou Slavca'da- " peygamber" anla
mna gelmekteymi. Cins isim ve zel ismin yan ya
na bulunuu belli ki farkl bir biimde alglanm ve
bu durum iki ayr ahsn ismi olarak yorumlanm.
Bir baka ykde ise Zanko dier bir lia'dan sz
eder. Bu, yeralt dnyasndan gelmi ve iyileri dl
lendirip ktleri cezalandrmak iin yeryznde do
lap duran bir hakimdir. O, yedi kaynbiraderinden
en bynn kendisini ziyarete gelmesine, Araflar

ve Cennetleri dolamasna izin vermektedir. 1 40

139 Zanko, s. 95-103 .
140 Zanko, s. 1 03-1 1 0.

Ayrca bkz. -,>ller lkesi.

ingene Mitolojisi

Ruh G. ]. H .

79

Schwicker'e gre, Macaristan ve Tran

silvanya'daki ingeneler, ldkten sonra dirilecek

lerine inanmamaktadrlar. Onlarn i na ncna gre ,
ruh nce bir kuun, oradan da bir ingenenin vcu
duna yerlemektedir. 1 4 1 ngiltere'deki ingeneler
guguk kuuna dokunmazlar, nk onlara gre o,
yeniden douu gerekletirmek iin abalayan bir
ingenenin ruhundan baka bir ey deildir. 142 Ayr
ca G . H. Borrow da , stelik yalnz ngiltere'deki in
geneler deil , spanya ve Trkiye'deki ingeneler
a ra s nda d a , atalarnn ruh u n reinkarnasyonuna
inanm olduklarna ilikin silinmeye yz tutmu iz
lere rastlamtr. 1 43 Macaristan'daki ingenelere a it
baz arklar bu durumu desteklemektedir 1 44 (Ko
ruyucu Ruh) .

Rzgar Kral.

Rzgar Kral, Yer ve Gk'n be o

lundan en gl olandr. En yksek dalar (Da

Klt) ona a ittir. Bu dalardan biri de "Kedi Da
"dr. ldkten sonra, gnahkar insanlarn ruhlar
birer kara kediye dntrlm o larak bu dada
cezalarn eker ve ancak ondan sonra ller l
kesi'ne girmelerine izin verilir. Kara kediler bazen
de i nsanlarla birlikte yaarlar ve yle yaptklarnda
da, insanlar kimi zaman kaplarnn nnde parlda141 Die Zigeuner in Ungam und Siebenbrgen [Macaristan ve Transilvanya'da
ki ingeneler], s. 149.
142 Payne, s. 1 1 1 .
143 G. H. Borrow, The Zincali, or an Account ofthe Gypsies in Spain [Zincaliler
ya da !spanya'daki Gypsielerin Bir Anlats] ( 1841 ), c. 1, s. 221 , il, s. 91 .
144 C. Erds, ETs 5, s. 1 .

80

ingene Mitolojisi

yan bir ta buluverirler. ingenelerin inancna gre,

bu tan btn kilitli kaplar aabilme gc bulun
maktadr ve dokunduu btn metaller altna d

nmektedir. 1 45 Rzgar Kral , ayrca yldrm talar

nn olumasn salar. Bu talar, kardei Gne

Kral'na, insanlara ans getirme ve kehanette bulun

ma gc verir. Rzgar Kral ve ocuklar, Ate Kra
l 'nn ocuklarn, yani yldrmlar sk sk nlerine
katp kovalarlar. Bunlar eve dn yolunu arp
yeryzne der ve der dmez de taa dne
rek, topran ta derinlerine inerler. Doku z yl getik
ten sonra tekrar topran yzeyine kar ve kendile
rini bulan kiiye ans getirirler. Eer o kii bu ta
Gne Kral'na ait dalardan birinde bulacak olursa,
bu durumda onu yalnz nazarlk olarak deil, ayrca
kehanet ta olarak da kullanabilecektir.

Sa.

Kpek nsanlar; Kesali; Hastalk Cinleri (Tharidi,

Minceskre ve Poreskoro); Lo!_:olico; Nivasi; P huvus;

Suyolak. Srma Salar Sis Kral; Phuvu.S; Yldzlar;
Urmen.

Sara.

Efsaneye gre M . S . 41 ylnda Filistin'de, Maria

Magdalena ve havarilerden Yakup ve Yahya'nn an

neleri Maria Jacobaa ve Maria Salomaa, dmeni ve
yelkeni olmayan bir gemiyle denize braklr. D aha
sonra gemi Provence kylarna vurur. Esmer tenli
bir Msrl olan Sara, havarilerin annelerine hizmeti
olarak elik etmektedir. Kendisi, (1200 ylnda ku145 Wlislocki, Inneres Leben [ Dnya], s. 7 1 .

ingene Mitolojisi

81

rulmu bir kilise olan) Les Saintes-Maries-de-la-Mer

Kilisesi'nde ingeneler tarafndan bir azize olarak
grlmektedir. 15. yzyldan bu yana her yl 24 Ma
ys tarihinde ziyarete gelen cemaatden baka, dinsel
alaya katlmak zere zellikle Fransz ingeneleri
byk gruplar halinde akn ederler. inde Azize
Marialarn kemikleri ve heykelleri bulunan byk
sanda l , ieklerle ssl halatlarn ucunda kulenin
penceresinden aa sarktlr ve ingeneler tarafn
dan, vaktiyle bu kk kayn karaya vurduu sa
hildeki o yere tanr. Oradan denize indirilir ve Aix
Bapiskoposu denizi kutsar. -ingeneler bir nceki
geceyi, Sara'nn kemikleri ve heykellerinin muhafa
za edildii kilisenin yeralt mezarlnda skk bir
vaziyette geirirler. Onun resmine dokunabilmek
ve pebilmek iin abalarlar. Tpk Azize Marialar
tadklar gibi, 1935 ylndan itibaren onu da deni

zin kysna tamalarna msaade edilir. 1 46 -Sara'nn

sayg grmesinin nedeni muhtemelen, tpk --*Fira
vun Efsanesi ve ingeneler ile Kutsal Aile hakkn
da anlatlan yklerde olduu gibi, onun Msr'a ka
dar uzanan o efsanevi kkenine dayanmakta dr. Fa
kat belirsiz olan husus, balangta nemsiz bir ki

iyken , onun ingenelerin azize kabul ettikleri bir

ahsiyete ne zaman dnm olduudur. -Yine Sa
intes-Maries-de-la-Mer'de geen bir baka Sara-Sy146 Bkz. Andre Delage, Les Saintes-Maries-de-la-Mer. Des Origines de la traditi
on des Saintes nos jours, ETs 2, no. 4 , s. 3-30, ekinde Fr. Lang'n ayrntl
kaynaks, s. 30-36.
Arnold, Die Zigeuner[ingeneler], s. 164-170.
]. Blocl, Les Tsiganes [iganlar], s. 78-80.

82

ingene Mitolojisi

leni'ni 1 956 ylnda Frans de Ville yaynlamtr. Bu

sylen, Kaka Chaudy adnda yal bir Romanichel
ingenesinin, Robert Henry de Waterloo adnda bir
kiiye szl aklamada bulunmas ve onun da ald
notlar F. de Ville'ye gstermesi sonucu ortaya
kmtr. Buna gre, Hz. sa'nn doduu yllarda
Rhne Irma'nn aznda metal ileyen ve ticaretle
uraan ingene kavimleri yaarm . Bunlar ok
tanrl bir dine inanr ve ylda bir kez Ishtary'nin
(Astarte) heykelini omuzlarna alarak, denizi kutsa
mas iin sahile tarlarm. Bu kavimlerden birinin
lideri , mistik bilgilere sahip olan Sara-la-Kall' dir.
Kendisine vahiy yoluyl a , eer sahilde grnecek
olurlarsa, Hz. lsa'nn lm srasnda hazr bulun
mu olan kadn azizelere yardm etme grevi verilir.
Sara, onlarn byk bir sandaln iinde yaklamakta
olduklarn grr. Deniz kabarr ve sandal batma
tehlikesi geirir. Sara stndeki elbiseyi dalgalara
frlatr, bir sala biner gibi elbisesinin stne kar ve
akntya kaplarak azizelerin yanna kadar srkle
nir ve karaya kmalarnda onlara yardmc olu r.
Azizeler Sara'y takdis eder ve Gadje ve Romlar ara
snda Hristiyanl yayarlar. Yal ingenenin sz
leri, "Azize Sara-la Ka.l"i'ye her yl Camargue'de hr
metlerimizi sunarz" diye son bulur. 1 47

Sis Kral.

Yerin ve Gn be ocuundan biri ve

Kesalilerin babasd r. D alarn tepesindeki gri

147 ]. P. Clebert, Das Volk der Zigeuner [ingene Halk] ( 1964 ), s. 172.

ingene Mitolojisi

83

evinin nnde, stnde altn elma olan bir aa

vardr. Kpek nsanlar, bu aacn banda srayla
nbet tutarlar. Bu elmalardan ilkine sahip olan in
san zengin , ikincisine sahip olan mutlu ( Ay) ,
ncsne sahip olan da daima salkl olur. El
malar dalndan koparldka, yerine hep yenileri bi
tiverir. 1 48 Transilvanya 'daki ingenelere ait bir ma
sala gre, Sis Kral'nn srma sal kars, sevmesini
renmek iin gnn birinde [aaya] i ns anlarn
yanna iner. Gen bir delikanlyla evlenir ve ona
yirmi ocuk dourduktan sonra dalara tekrar geri
dner. Sarn insanlarn kkeni ite bu ocuklara
dayanmaktadr. 149 Baka bir masala gre ise, Sis
Kral'nn drt gzel kz vardr. Bu kzlardan biri bir
insanolu tarafndan karlr ve Gne Kral'na tes
lim edilir. 1 5

Suyolak.

Bu, by ve saaltm sanatlar konusunda

bilgi sahibi bir Dev'dir. Vcudu sk kllarla kapl

dr. Cadlar bu kllar yalayp yok ettike, hep yeni
den uzarlar. tk cinsel ilikisi srasnda eytanlar Su
yolak' gafil avlar ve zayf dtnden, onu bir ka
yaya balamay baarrlar. Eer kendini kurtarmay
baaracak olursa, tm dnyay yerle bir edecektir.
Pantkot Yortusu'ndan bir nceki akam, btn ca
dlar onu ziyarete gelir ve yllk haralarn getirir
ler. Bu kadar ok sayda cad ve eytan birarada
1 48 Wlislocki, Volksglaube [Halk inanc], s. 12, 25.
1 49 Wlislocki, Sagen und Marchen [Sylenceler ve Masallar], no. 2 .
1 50 A.g.e. no. 8.

84

ingene Mitolojisi

gren Suyolak sinirlenir ve kendini kurtarmaya a

lr. Kaya yerinden oynamaya balar balamaz, b
yk sar bir Ylan ortaya kar. Ylan Suyolak'n
vcuduna sarlr ve kayann iinde kaybolur. Suyo
lak yine bir yl boyunca yerinden kprdayarnaya
caktr. 5

eytan.

Btn kavimlerce bilinen ber'g, oul benga

ad, Grierson tarafndan Skt. vya nga "sakat" szc

nden tretilmi, 52 Turner tarafndan ise "kurba

a; benekli" anlamna gelen Yeni Hinte szckler
le (Hindu beg, Bengalce vyan, ben vs. < Skt. vyan
ga) ilikilendirilmitir. 53 Paspati, ingenelerin Aziz
Michael'e ait Hristiyanlk resimlerinde, eytann bir
ejderha biiminde tasvir edildiini grdkten son
ra, eytan kurbaa anlamna gelen szckle adlan

drm olabileceklerini tahmin eder. 54 Dravidce'de

Tanr, eytan ve cin yerine kullanlan szcklerle
arasnda bir iliki olmas daha olasdr. Ses benzerli
i ve Bhil diline ( Yer ve Gk) olan yaknlndan

tr Gondi dilindeki pen, oul penk "Tanr" sz

c dikkat ekmektedir. Ayrca bkz . "Tanr, ruh "
anlamna gelen K u i dilindeki peu, oul penga ve
s Wlislocki, Volksglaube [Halk nanc], 2.
Wlislocki, Worslip o f Mountains [Daa Tapnma], s.
Wlislocki, Inneres Lehen [!- Dnya], s . 58.

2 .

52 JGLS eski seri , s. 1 1 8.

53 Comparative Dictionay [Karlatnal Szlk] madde no. 2 59.
s4 E. G. Paspati, Etudes sur !es Tclingli:nes m Bolemiens de l'empire Otto
man [Osmanl mparatorluu'nda yaayan ingeneler ve Bohemler zerine
ncelemeler] ( 1 870), s.

69.

Ayrca bkz. J. Blocl, Les Tsiganes [iganlar], s. 85

ingene Mitolojisi

85

venu, oul venga eitlemesine . ingene szc

nn anlam iin bkz. Tamil dili ndeki pey "eyta n,
cce cin " , Malayalam dilindeki pena "cin, hayalet"
vs . 1 55 Munda dilindeki (Santali vs.) bonga " put, k
t cin" ile arasnda bir iliki olabilecei yolunda H .

] . Pinnow'un tahmini daha az olasdr, nk akra

ba dil lerden gelen btn szcklerde ( Hi nte' n i n
dndaki austro-asya dillerinde d e ) e yerine o bu
lunmaktadr. 1 56 -Zanko'ya gre, ingenelerin eyta
n Hristiyanlarn eytan kadar kt deildir. Hatta
o, Tanr'nn yoldadr ve tpk onun gibi topraktan
yaratlmtr. 1 57 Ormanda yaar ve geceleri insanlar

korkutur. 1 58 Sk sk Tanr'yla iddiaya tutuur, fakat

daha bata i nsanolunun yaratlnda olduu gibi,
hep yenilir (Dnyann Yaratil . . . ) . -K. Otter, Vi

yana' daki ingenelerin melek b e n zeri bir varlk

olan "iyi eytan" ( "lascho ", ya ni laco be1ig) ile "kt
eytan " , yani gerek eytan d iye bir ayrma gittikle
ri nden sz eder. 1 5 9 Szl gelenek asndan fakir
saylan Bat ve Orta Avrupa'daki ingenelerin beng
tasarm , halkn Hristiya nlk anlayndaki eytan
tasarmyla byk lde zdetir. 1 60
155 Bkz. T. Burrow ve M. B. Eneneau, A Dravi<lian Etynological Dictionay
[Dravidce Etimoloji Szl] ( 1 961 ), na<l<le no. 3635 ve 4550.
1 56 Vcrsuch einer historischen Lautlehre <ler Kharia-Sprache [Kharia Dilinin Ta
rihsel Sesbilgisi zerine Bir alna] ( 1959), s. 1 1 6.
157 Za nko, s. 22.
1 58 Zanko, s. 22.
M. Maxinoff, .JG LS nc seri, 26, s. 40.
1 59 JGLS nc seri, 10, s. 1 15.
160 Ayrca bkz. R. Fr. v. Kittlitz, D i e Zigeuner [ingeneler] ( 1 885 ), s. 380.
]. Bloch, Les Tsiganes [iganlarl, s. 85.

86

ingene Mitolojisi

Tanr.

Tm ingene kavimlerinde, en yksek varl

nitelendiren deve! ya da del szcklerine rastlan

maktadr. Kltme ifade eden deloro biimiyle de
karmza kan bu szck, ("Tanr" anlamna gelen

deva' dan treme) Skt . devata "Tanrsallk" szc

ne dayanmaktadr. 161 Bir Srp ingenenin, sarho

luk annda Rahip Tihomir Gjorgevic'e ifa ettii sy
l enen 1 62 Tanr 'nn, szmona gizli ad olan Mraden

Oro, m 'ro deloro "sevgili Tanrm" sznden baka

ca bir ey olmasa gerek. Bu szck eski Roman di
l inde, "yeryznn stndeki her eyi" (bulutlar,
gk, gne; elbette Tanrsall da) belirtmek iin
kullanlmaktayd . Bugn ise szckten daha ok,
H ristiyanlk inancnda yer alan Tanr anlalmakta
dr. Tanrsal Baba yerine kullanlan "byk" ya da
"yal" Tanr anlamndaki baro, yani phuro deve! ve
H z . sa yerine kullanlan "kk" ya da "gen" Tan
r anlamndaki tikno ya da tarno deve! biiminde bir

ayrma gidilmektedir. 163 Schwicker'e gre, Macaris

tan ve Transilvanya'daki ingeneler, baro deve! lF. de Ville, Tsiganes [iganlar] 0 956 ) , s. 1 1 5 .
Petrovic, JGLS nc seri,

161

16, s. 19.

Liebich, Die Zigeuner [ingeneler], s.

32 .

Bkz. Wolf, szlk madde no. 483.

M. Block, Zigeuner [ingeneler], s . 180.

A. Petrovic, JGLS nc seri, 16, s . 10; 18, s.

R. Liebich, Die Zigeuner [ingeneler], s. 30.

122 .

162 ]. Bloch, Les Tsiganes [iganlar], s. 80, kaynak belitilmemi.

163 Bkz. ]. H. Schwlt:ker, Die Zigeuner in Ungarn und Siebenbrgen [Macaris
tan ve Transilvanya'daki ingeneler] ( 1 883), s. 1 53.
E. Wittich, Blicke in das Leben der Zigeuner [ingenelerin Yaamna Bak]

0 9 1 1), s. 58.

R. Frh. v. Kittlitz, Die Zigeuner [ingeneler] 0855), s.

739.

ingene Mitolojisi

87

dnden yerine H z . l s a ' n n hkm s rdne

inanmaktadrlar. Daha baka geleneklere gre ise,
baro deve! yal n zca grevinden ayrlm. 1 64 Zan

ingenelerin Mitolojisi) ph uro

del, sinpetra adyla karmza kmaktadr. Kendisi

ko'da (bkz. B .

vaktiyle dev bir insand, ancak daha sonra Birinci

ve kinci Dnya 'nn ( Dnya 'nn Yaratl. .. ) ve
ayrca ilk insan iftinin yaratcs oldu . Yoldalar
drt suuntse idi, yani St. Abraham (Aziz brahim),
St. Mo!shel (ya da Mo!se) (Aziz Musa), St. Cretchu
no (ingene ncili 'nde St. Joseph yerine geer)
(Aziz Yusuf) ve S t . Yacchof (Az i z Y a ku p ) , " l e s
grands ancetres d e touts les hommes [btn insan
larn byk atalar , ev.J. 1 65 Ayn gelenee gre o
lu, sunta del "Kutsal Tanr" ya da amaro del "Bizim

Tanr" diye adlandrlmaktadr. 1 66

Tatula.

ingene dilinde pefoseskro; datura stramoni

um. Wlislocki 'ye gre ingeneler, her bir paras

ok zehirli olan bu bitkiyi Hindistan'dan dier bl
gelere yaymtr. 167 Wlislocki "Inneres Leben"de (s.
75), ingenelerin tatuladan imal ettikleri sarholuk
veren bir maddenin "gece alemlerinde kafalar bin
bir eit hayal ve eytanlkla doldurduunu" belir
ten W. v. Waldbrhl 'den 168 de a lnt yapmaktadr.
1 64 R . Liebich, a.g.e., s. 34.

]. H. Schwicker, a.g.e., s. 1 53 .
165 Zanka, s. 23, 27, 57-61.
166 Zanka, s . 35.
1 67 Zigeunervolk [ingene Halk], s. 244.
1 68 Naturforschung und Hexenglaube [Doa Aratrmalar
Hamburg 1876, s. 23 .

ve Cad nanc],

88

ingene Mitolojisi

Tatula tohumu, kehanet ve hastalk ile cinlerin ko

vulmas konularnda nemli bir ileve sahiptir (bkz.
Mulo, Nivasi). Ancak esas nemli olan, tatulann
kkeniyle ilgili sylenin, ayn zamanda ingenele
rin kkeniyle ilgili bir sylen oluu, bunun da asln
da bir bedduaya dayanmasdr. Evlenmek ve bilgeli
ini kendilerine miras brakabilecei ocuklar ol
masn isteyen bilge ve iyiliksever bir adam, ancak
ve ancak kendisine asla kar gelmeyeceine dair
yemin edecek bir kadnla evlenebileceini, nk
bir kez dahi olsa kendisine kar geldii takdirde
"onu lanetlemek zorunda kalacan" syler. Gzel
bir bakire bu art kabul eder. Uzun yllar mutlu bir
biimde yaarlar ve pek ok ocuklar olur. Fakat
gnn birinde, kadn kocasna kar gelir. Bunun
zerine adam karsna yle der: "Lanet olsun sana.
nsanlarn ve hayvanlarn saknd bir bitki olasn
ve meyvelerinin iinde, dnyaya getirdiin ocukla
rn says kadar ekirdek olsu n . ocukl arn tm
dnyay dolap, seni her yere gtrsnler. Sen ise
onlara hizmet ve itaat etmek zorunda kala sn . " Bilge
adam kaybolur, kadn tatulaya dnr, " bizler ise
bu iftin ocuklarndan gelmekteyiz " _ 69

Tavuk ve Yumurta. Carana; Phuvus;

Tufan.

Devler.

Altn a olan Birinci Dnya'da, insanlar henz

keder, hasta lk ve lm nedir bilmezken, bir gn

169 Sagen und Marchen [Sylenceler ve Masallar], s. 340, s. 342 dipnot.
Volksdicltung [Halk Yazn], s. 187.
Bkz. Th. Mnster, Zigeuner Saga [ingene Sylencesil, 1969, s. 272.

ingene Mitolojisi

89

yal bir adam, bir kar kocann kapsn alar ve ge

ceyi geirecek bir yer ister. E rtesi gn vedalarken
eve bir balk brakr ve evin erkeine, dokuz gn
sonra geri dnnceye kadar bal muhafaza etme
sini buyurur. Fakat adamn kars eytana uyar ve
b a l kza rtr. Bunun zerine kadn b i r yldrm
arpar ve bylece kendisi dnyada len ilk kii olu
veri r . Bu o l ayn ardndan hi durmadan yamu r
yamaya balar. Yal adam dokuz gn sonra geri
dndnde, adama yeniden evlenmesini , b ir gemi
ina etmesini, iine yeryzndeki hayvanlar dol
durmasn ve yanna bitkilerin tohumlarn da alarak
gemiye binmesini syler. Bir yl daha yamur ya
maya devam eder, sonra sular ekilir. Fakat o gn
den beri insanlar artk lmldr ve yaamlarn
srdrebilmek iin ar bir biimde almak zorun
dadrlar. 1 70 -Wlislocki, bu yk ile eski Hint Tufan
Efsanesi arasndaki benzerliin farkndadr. 171 Bu
efsaneye gre Manu , Vir,r n'yu bir balk olarak b
ytr ve ona, kendini ve btn canl varlklarn to
humlarn korumas iin bir gemi ina etmesini bu
yurur. Tufan Efsanesi'nin, ingenelerin szl gele
neklerindeki dier tufan efsanesi ile rtmesi , Zan
ka tarafndan bilinmektedir. 1 7 2 Bu efsaneye gre ,
Pharavunureler Tuz Denizi'ni geer ve bu srada Fi
ravun'un adamlarnn yok oluu, ayn zamanda "Bi
rinci Dnya'nn sonunu da hazrla r. -Firavun Efsa170 Wlislocki, Marchen und Sagen [Masallar ve Sylenceler], no. 3, s. 4-5.
Ayrca bkz. Volksglaube [Halk inanc], s. 47.
1 7 1 Zigeunervolk [ingene Halk], s.

172 Zanko, s. 28-35.

269.

90

ingene Mitolojisi

nesi'nin tuhaf bir Rusa aktarmnda, balk motifi,

ancak bu kez tannmayacak kadar ksaltlm bir bi
imde yine karmza kmaktadr. 173

Tm-Tohumlar-Aac.
Urmen, Ursitory.

Aa Klt; Dalar . . .

Transilvanya ve ayn ekilde Ma

carista n , Polonya, Rusya ve Srbistan'da yaayan

ingenelere gre, Urmenler bir tr cindir. Bunlar .
olaanst gzellikte bir kadn biiminde olup, in
sanlarn yazglarn belirler. Ya dalarda parldayan
saraylarda ya da ark syleyip dans ederek aala
rn altnda yaarlar. Bir adamla ilikiye girdiklerin
de, Urmen birden dourur ve sonra yalanrlar.
Bu Urmenler annelerinin stn bir kez ierlr,
sonra hemen yrmeye balar ve annelerini terk
edip, aa kovuklarnda "byk bitkilerin" altnda
yaarlar. Birer yetikin olduklarnda, kralieleri Ma
tuya'nn sarayna tanmalarna izin verilir. Ur
men kz kardeten biri insanlarn ktln , dier
ikisi ise iyiliini istemektedir. Hibir Urmen yediden
fazla sevgili edinemez; yanlp da bir sevgil i daha
edinir ve onu himayesi altna alacak olursa, kor
kun bir biimde lmek zorunda kalr (Carana) .
Urmenleri neelendirmek iin, bir ocuk doduktan
sonraki gece boyunca by yaplr. Kt cinlerin
Urmenleri rahatsz etmemesi iin, anne ve ocuun
etrafna daire biiminde bir kanal kazlr ve iine
Tatula tohumu serpilir. Urmenlere ise, kapta bir
173 F. R. Vandercook, JGLS nc seri, 18, s. 1 1 1 .

ingene Mitolojisi

91

tr bal karm ikram edilir. "yi" Urmenlerin o

cuklar "ar" Urmen kalr, "kt" Urmenlerin ocuk
lar ise "yar " Urmen olur ve huysuz kadnlar olarak,
insanlar gibi yaarlar. Urmenlerin yaam, balarnn

a rkasndaki tel srma sata sakldr. 1 74 ngilte

re'deki ingeneler, Urmenleri ta 19. yzyldan itiba
ren tanmaktadrlar. Onlar ehil kiilere otlar ve yap
raklar araclyla te dnyadan kehanet ve haber
ulatra n , grnmez birer ruhsal varlk olarak be

timlemilerdir. 1 75 Zielinski, Polonya'daki ingene

ler arasnda bunlarn Urma (" koruyucu melek") ola

rak bilindiini belgelemitir. 1 76 ingene kader ka
dnlar, 20. yzyl yaznnda, zellikle de ingene
asll yazar M. Maximoff'un ayn ad tayan roman
araclyla Ursitory ad altnda tannmlardr. 1 77 M .
Maximoff'un b u yaptnda, b i r ocuun doumunu
takip eden nc gecede, gerekli hazrlklar yapl
dktan sonra kader kadn ortaya kp, onu trajik
bir yazgnn beklediine dair kehanette bulunurlar.
R. W. Brednich 1 78 yapt bir aratrmada, Wlisloc

ki 1 79 ve !sve'teki Kalderaslarda 180 kuaktan kuaa

----

174 Wlislocki, Volksglauhe [Halk inanc], s. 2- 1 1 , s. 41 pek ok ayrnt mevcuttur.

175 Payne, s. 1 1 1 .
176 Zielifski, s. 251 .
177 Les Ursitory, Paris 1946, Almanca, Die Ursitoy, Zrich Manesse 1954.
178 Les sources folkloriques du roman tsigane "Les Ursitory" de Mateo Maxi
moff [igan Romanlarndaki Folklorik Kaynaklar], ETs 9 ( 1963), s. 5-16.
179 Volksglauhe [Halk lac], s. 4 1.
Ayrca hkz. halk yaznndaki 35 ve 36 no'lu masallar VII.
180 C. -H. Tillhage, JGLS nc seri, 34 , s. 8 ( Vurzitori).
Ayrca hkz. "Gott Vater und das Schicksal" [Tanr Baha ve Kader] adl masal,
Taikon Erzahlt [Taikon Anlatyor]; Zigeunermarchen und -geschichten [in
gene Masallar ve ykleri], C. -H. Tillhagen tarafndan kaydedilmitir

(1948), s. 1 15-121 .

92

ingene Mitoljisi

aktarlan bu tasarmn Rumen halk inanlarndan

alndn kantlamtr. 181 Yalnz Wlislocki'de rast
lanlan ok saydaki ayrnt, Urmenler ile, kendile
riyle akraba olan ve ayn zamanda da gerekten
ingene kkenli olan Kesalialar ( Kesali) arasnda
yakn bir iliki bulunduuna iaret etmektedir. Ga
riptir ki, Brednich tarafndan saylan ve deiik leh
elerde geen ok saydaki szck ( Ursitori, Ursite
le, Urditele, Osatorele, Ursoi, Ursoni vs.>1 82 arasn
da, Wlislocki'nin Urme, lngiltere'deki i ngenelerin

lfremi kavramnn tam bir karl yoktur. Ancak (s

yerine b ile yazlan) Urbitele eitlemesinin bir ara
biim olduu dnlebilir.
Dalar.

Yaznn Yokluu.

Zanka, ingenelerin bir yaz dili

ne sahip olmaylarnn nedeninin halk olarak la

netlenmi olduklarnda aranmas gerektii grn
dedir (bkz . 1 6 . dipnot) . Oysa Alako-Efsanesi'nde,
Tanr'nn elisi olan Dundra'nn, ingenelere "gizli
yasalarn bildirmek ve bir kitap haline getirmek" ile
grevlendirildii yazldr. Fakat bir ingenenin an
lattklar bu uyumsuzlua k tutar. F . de Ville tara
fndan alntlanan yal bir ingene olan Kako Cha
udy (bkz. Sara

2), Hindistan'dan Kalde'ye yaplan

ingene glerinden bahseder. Topraklar artk in181 Bkz. Wterbuch der Mythologie [Mitoloji Szl], "Geburtsfeen" maddesi
[Douma Yardm Eden !'eriler],

182 A.g.e. s . 8.

c.

II, Slaven.

ingene Mitolojisi

93

geneleri besleyemez olunca, byclerin emriyle

ikiye blnrler. Aralarndan en cesur olanlar, bera
berlerinde "Arkhe" ve "Livres Sacres" [Kutsal Kitap
lar] ile Hindistan'a geri dnerler. Bugn artk bunla
rn ne olduu ve ne ierdiklerini kimse bilmemekte
dir. F. de Ville'ye gre , bu zlmesi mmkn ol
mayan bir srdr, nk bu srr bilebilecek olan "ka
vimlerin en yal lar , ancak lm deindeyseler
bunu haleflerine syler, yoksa kimseye sylemez
ler" . 183

Yemin.
Yer.

Fallus'a Tapnma.

Yer ve Gk.

Yer ve Gk.

Yerin ve gn bir zamanlar mutlu bir

evlilikleri vard ve bu beraberliklerinden be ou lla

r Gne Kral, Ay Kral ( Ay), Ate Kral, Rzgar
Kral ve Sis Kral oldu . Ancak oullar birbirleriyle
durmadan kavga ederlerdi. Ana babalar, bu durum
karsnda birbirlerine yaklap, bir boluk olutur
dular ve onlar bu boluun iine hapsettiler. Ancak
oullar kavga etmeye devam ettiler ve serbest kala
bilmek iin ana babalarn birbirinden ayrmay ka
rarlatrdlar. Hemen ardndan Ate ve Sis Kral ba
balarna, Gne ve Ay Kral ise annelerine saldrd.
Fakat onlar birbirinden ayrmay baaran, annesine
saldran Rzgar Kral oldu . Ana babalarnn ayrlma
larndan sonra, ocuklarn hepsi de annelerinin ya183 F . de Ville, s. 69-7 1 .

94

ingene Mitolojisi

nnda kalmak ve babalarn sadece ziyaret etmek is

tediklerini belirttiler, fakat yer, kendisine saldrma
m olan yalnz Ate ve Sis Kral'n yanna almak iste
di. Dier olunu ise ge brakt . Ayrlma annda
Gne, Ay ve Rzgar Kral yerin elbisesine tutundu
lar. Elbisenin yukar ekilmi olan bu ksmlarndan

ise dalar olutu (Da Klt). 184 -Bu efsanenin iz

lerine bir Ef1ak masalnda rastlamaktayz. Bu masal

da gne, ay ve rzgar, karlatklar ingenenin

aralarndan kime selam verdii konusunda birbirle
riyle kavgaya tutuurlar. ingene ise, en gl olan

o okluu iin, rzgara selam verdiini syler. 1 85 Ni

tekim efsaneye gre, yeri ve g birbirinden ayr
may baaran Rzgar Kral olmutu ve onun olutur
duu dalar en yksek olanlaryd. 1 86
"Tm yiliklerin Anas" olarak yer, Orta Avrupa'daki
ingenelerce bugn de ok kutsal kabul edilmekte
dir. Onlara gre yer ta batan beri vard ve yaratl
mas gerekmemiti. Zanko'ya gre de en batan beri
vard ve ondan, Tanr ile beraberindeki eytan yara
tlmt . Dnyann, bir kzn boynuzlar stnde
yer ald, bu kzn, bir kulan ya da boynuzunu
sallayarak depreme neden olduu ve kafasnn ta
mamn sallamas sonucunda gnn birinde dnya184 Wlislocki, Worship of Mountains [Daa Tapnma], s. 162 .
Wlis!ocki, Inneres Leben [l Dnya], s. 47.
185 Atur ve Albet Schott, Walachische Marchen [Eflak Masallar] ( 1845), no. 28,
s. 285.
186 Liebich, Die Zigeuner [ingeneler], s. 3 1.
Block, Zigeuner [ingeneler]. s. 181 .

ingene Mitolojisi

95

nn yok olaca yolundaki szl gelenek, yalnz Sr

bistan'daki ingeneler iin sz konusudur. Fakat bu
gelenein, Hint Aborigen Kavimlerinin (Gond ve
Bhil) 1 87 ve bir ingene kavminin (Kanjar) 1 88 mitolo
jisinde zde bir biimi vardr.

Yeraltndaki Canhlar.
Ylan.

--).Phuvus; Cceler.

Byk ingene dostu Aridk Joseph'e gre y

lan, Kuzey Almanya'daki ingenelerce "kutsal bir

hayvan" kabul edilir ve " ondan ekinilir" . Ylanl a
karlaan kii, uzun v e salkl b i r yaama kavu

ur . 1 89 Yenia'a ait ingene gelenekleri arasnda,

gerek anlamda bir ylan kltnn varl saptana

mamtr, ancak Zanko'ya gre (bkz. B. ingenele
rin Mitolojisi), Kalderas ingene kavmi tanrsal y
lan (Sherkano) biimindeki sylense! varl tan
maktadr. Tanr onu, insann (ylanla karlatnda)
gcn snamak amacyla evrenin yaradl srasn
da yaratmtr. Kalderaslar hala ilkbaharda ylan g
n diye bilinen tanrsal " serpenf' gnn kutlarlar.
O, hava artlarna hkmeden bir tanrnn zellikleri
ni tamakta ve yldrm ve gk grltsn ret187 Clr. v. Frer-Haimendorf, The Raj Gonds of Adilabad . . . , Seturnadhava Rao
Blakti, Among the Gonds of Adilabad ( 1 95 2 ), s. 95 .
M. Hermanns, Die relig.-mag. Weltanschauung der Prirnitivstiimme Indiens

188

[Hindistan'daki lkel Kavimlerin Dinsel-Bysel Dnya Gr], c. 1: Die

Bhagoria Bhil, 1964, s. 66.
Bkz. Crooke in Noth Indian. Notes and Queries [Crooke'n Kuzey Hindis
tan Gezisi. Notlar ve Aratrmalar],
Kapp dikkatimi ekmitir).

189 EMU IV 0895 ), s. 5 1 .

c.

IV,

1894/95 , s. 198 (bu konuya Dr. D .

96

ingene Mitolojisi

mektedir. 1 9 Kalderaslara ait aadaki yk de yine

salt sylense! bir zellie sahiptir: Potro henz be
bekken, annesi Sto1ka'nn kendisini emzirdii bir s
rada gslerini srarak paralamas zerine, annesi
tarafndan , yirmi yana bastnda "y z yandaki
ylan" tarafndan yutulsun ve karnnda krk gn ge
irsin diye lanetlenir. Yirmi yana basmasyla birlik
te, ormana ylann yanna gider. Ylan onu ayaklarn
dan balayarak yutmaya koyulur ve yalnz ba da
rda kalr. Krk gn sonra, ava km olan Potro'nun
bykbabas yoldan geerken onlar grr ve yla
nn karnn yararak Potro'yu kurtarr. ingenelerin
mahkemesi ( kris), anneyi bir atn kuyruuna bala
narak, lnceye kadar srklenmeye mahkum eder.
Vcudundan geriye bir tek ba kalmasna ramen,
gzleri gnmzde de sonuna kadar aktr. Mahke
menin ngrd zere hak ettii cezay ekerek,
geriye yalnz gzleri kalm ve olan biteni sonuna

kadar bizzat izlemek zorunda kalmt. 1 91 -Bu yk

deki en nemli motifler, Romanya'daki ingenelere
ait bir masalda ak seik bir biimde belirmektedir:
Fakir dm bir Ulah asilzadesi, alk eken ocuk

lar iin bir kz alar ve bunun karlnda hizmet

etmek zere, kzn ald adamn emrine bir o--------

---

190 Bkz. Wlislocki, Volksgla be [Halk inanc], s. 64 ve W. R. Hallkby, JGLS

nc seri, 1, s. 178, Zanko, s. 27, 50. Ancak ayrntl bir biimde anlatlan
'"Epopee du serpent" [Ylan Destan] (s. 127-160), aka grld gibi bir
masaldan kaynaklanmaktadr.
Bkz. Aarne-Thompson, The Types of the Folktale [Halk yks Trleri],
no. 303.
191 Zanko, s. 1 10-1 14.

ingene Mitolojisi

97

lunu yedi yllna verir. Eve dn yoluna kan

ou l , ormanda bir ylana rastlar. Ylann aznda
dokuz yldr bir geyik takl durmaktadr ve boynuz
larndan dolay geyii bir trl yutamamaktadr.
Oul boynuzu paralar ve gerekte bylenmi bir
prens olan ylan, kendisini bir ipin ucunda babas
nn yanna gtrmesini ister ve o da ona yklce bir
dl verir. 1 92 Tm-Tohumlar-Aac'nn kklerini a
znda tutan ylan (-?Aa Klt) byk nem ta
maktadr; ayn biimde, -7Suyolak adndaki devi ka
yaya bal tutan da, topran derinlerinden gelen bir
ylandr; bir -7Nivasi'yle birlikte olduktan sonra, ka
rnlarnda -?Kadn Bycler' i tayan ylanlar da
nemlidir.

Yldzlar.

-?Gne Kral, srma sal bir kzla evlenir,

-?Ay Kral ise srma sal birini bulamadndan, g

m renginde salar olan bir kzla evlenir. Her iki
iftin de ok sayda ocuklar olur. Saylar o derece
artp, artk yer bulmakta zorlandklarnda, herkesin
kendi z ocuklarn yemesi konusunda bir anla
maya varrlar. Gne Kral'nn kendi ocuklarn ye
mesinin ardndan, kars bu olaydan duyduu ac ve
kederden lr. Bunun zerine Ay Kral ocuklarn
yemez. Gne Kral buna ok sinirlenir ve o gn bu
gndr, yakalayp yemek iin Ay Kral'n ve ocuk
larn kovalar. Ancak Gne Kral, kendi ocuklarn
dan n yememitir, bunlar kzlarnn en gzelle192 Constantinescu, Probe di limba si di literatuw tiganilor ( Bkre 1870), s. 87,
Aichele, Zigeunermarchen [ingene Masallar], no. 18.

98

ingene Mitolojisi

ridir. Bu kzlar bazen gndzleri gklerde uar ve

aadaki insanlarn stne gk talar frlatrlar. An
ne Dnya, oullar arasndaki bu dmanlktan do
l ay duyduu kzgnlktan, Ay Kral'nn kendisini
gndzleri grmesini yasaklar. Ay Kral'nn hala ye
ni ocuklar olmaktadr ve bazen de birini aaya
dnyaya frlatmaktadr. Den bu ocuklar ise der
hal lr ve birer midyeye dnrler. Ay Kral'nn
bereketini azaltmak iin, Carana kuu onu gagalar
ve her ay yznden ve vcudundan byke bir
para koparr. Ancak koparlan bu para hep yeni
den yerine gelir. 193 -Zanko'ya gre yldzlar, lml insanlarn gk yzne yanstlan yaam imgeleridir

(signe, aureole). Bunlar, yeni bir insan dnyaya ge

lince gk yznde grnmeye balar, lnce de ka
yp giderler.

193 Wlislocki, .Inneres Leben [i Dnya],

s. 67.

Wlislocki, Volksdichtungen [Halk Yazn], s.

180.

99

ingene Mitolojisi

100

ingene Mitolojisi

ingene Mitolojisi

101

102

ingene Mitolojisi

10