R

MUFREDAT
Kur'an
Kavramlari Sozliigii

M u te r c im le r
P ro f.

Dr.

A b d u l b a k i

D o . . ^

G ^ n e

Kur' an
K a v r a m l a r i Sozl ugu
Ragib el- ls fah an i
Mutercimler
Prof. . A b d u l b a k i G un e s
^. Doc. . M e h m e t Yolcu

 IRA YAV1NLARI: 45
KURAN KiTAPLIGI
Eserin Adi:
MOFREDAT

/ Kuran Kavramlari Sozlugii

ira Yayinlari, Agustos 2010

Yazan:

Ragib el-lsfaham
i Diizen/ Kapak

Bahadir Karahan

Torriimp
Prof. . Abdulbaki Giine
Yrd. . . Mehmet Yolcu
Yayinci Sertifika No:

13312
Baski Cilt

ISTANBUL Matbaa-Miicellit
Giimusuyu Caddesi
ukru Altinci 1 Merkezi No: 29/73-76
Tel: (66 2 2
52
Topkapi-Zeytinburnu/ Istanbul

IRA

Merkez: Ali Kuu ^a^allesi Kiztai Caddesi

Nalbant emir Sokak No: 2/1 Fatih / Istanbul
Tel: (0212) 635 99 19 Fax: (0212) 631 02 69
e-mail: cirayayinlari@gmail.com
www.cirayayinlari.com

MUFRE^AT
ran

K a v r a m la r i

R a g ib

$ ^

e l- ls fa h ^ n i

M utercim ler
P r o f . . A b d u l b a k i G u n e
Y rd . o

. M e h m e t Y o lc u

! in d e k ile r

el-M iifredatin
evirisine
O nsoz

31 ... E lif H arfi

59

R agib ve El-Miifredat H akkinda

/ E-b-v
G enel
......................
35B.........
ilgiler
E -b-y ...........
H ocalari ve O g re n c ile ri35
... ...........
E -b-b .......
Eserlcri ................................................. 35
E -b-d ...

59

R
li aHg ususiyetleri39
ib in B elli B a

62

R a g ib in A k id e si
Fikhi M ezhebi R a g ib 'in

E -b-k
40.............
I-b-1

/ E -t-y

41

iirle
R a gilg
ibisi
....
in

II. M iifredatin K a y n a k la ri...

63
64
65

E-s-1 .......

1- s - m ....

66
66

....

........... 43

1/ E-c-c
E -c-r .

68

' E-e-1

69

E -h-d ..........

70

E -h-z .. .......
46...........................

43

IIF M iifredattan E tkilenenler

45
IV. U lem anin M ufredat H akkindaki
G 6rii
leri

61

E -s-r ..............

Flayatinm Z orluk G iin le ri42........

...

M iifredatm M etodu .1

61

62

..........

42...... / E$$e/ e-s-s

M ufredat H akkinda Ozlii B ilgiler

43

60

. M ufredat H akkinda B irka

68

...

72

/A e- h - r
O nem li D 47.....................
egerlendirm
/ i-d -d . . ... ....
V F M iifredatin B askim izda Esas
/ E -d-y ...........
N iishalan A linan
50
...................

73

/ A -d-m .........

74

/ E -z-n

75

V II. Tashih E snasinda

V urulan
B a

C / E - h - v ...

M atbu N iis51.................................
h a la r
/ E -z-y ....
V III. R a g ib in Telifatinda izledigi
/ i - z - a ...............
M e to t ..................................................... 15
/ E -r-b ..........
R a g ib m M ukaddim esi
/ E -r-d .. .....
M tifreddtin O nsozii
......(
(
55

73

74

76

77
77
78

R a g i p e - I s f a h a n i

105 .. ...... ........

/ E -n-n-y ................ ...

79 ...

105 ....

/ E -n-e .... 79 ...

106 .

/ E-h-1 ....... 79 ...

E -v-b. /
79 ...

107 .

E-y-d80 ... 1

108 .. ....

/ E -y-k ................. 80 ...

107 ..

108

J l / A l u .............

109 ...

E -v1-/

I l l .......
... I l l

82 ....

/E - y - n ..

111

<j ' / E -v-h

.

...1 1 2
114
......... 114

/ iy y a .. 85 ...

/ iy ........................ ............... 114 85 ....

114
Ey /
.......... 114
....... 115
............... 119

85

' / E -v-^ ... ............. 85 ...

86 ... / E lif/ e - l - f ........................
/ B -t-k ... 86 ...

B a H a rfi............... . . . . . . . . . . . . . . 119
...... 120

87 .....

E-s-r
....... /
E -s-n.. /

E-s-v /'
E--r /'-*.
...
E -s-r.. /

i-s-b -a /
E ....1-

'
/

-S

i / U - f - .f^..
U -f-k
.. ... /
.........

-/

.....
E-f1-/
E -k1./

......... - -/

88

121

B -c-s/
92 . ...
/ B -h-s ......... .......... 4
96
/ B -h-r ......

E -l-k../

/ B -t-r ...... 89 .....

122

E -s1-/

- -

88

120

... 122

E -s-s
..... /

E - l - f/.

............... - - / 89 .....
/ B -s-s ...... 90 ..

121

83 ..
84 ...

E -z -f /

83

84 .... v '/ E - y - y . .
/ Eyyane

E -z-r
.... /

...81
82

E -y-y-m. /

E -z-z
.... . /

96

E -1-m. /

........ - - /
...
....

/
^^- E / -

E -m -d /

E - m - r....
/

.. 123

....... --

... 123

/ B -h-s .......

... 10

/ B -h-a ......

101 ...

/ B -d-r ......................

102 ...

..............................
/

^ / B-d-a ........... 102 ...

/ E-n-s .................

B -d1-/

104

/ i-n-s .......................

104

/ E -n -f .. ..................

105 ....

/ E-n-m-1 .

123
.. 124
............... 124
125
... 126
........ 127

^. -
...............

/ B -d-v ..

99 ......

E -m -n. /
ve enne

'

Mufredat / K u r'a n K a v ram lari /

/ B -d -e ..

/ B -z -r

/ B-1-r

127
128

/ - -

12.8

/ B -g-t..

/B -r-c

130

/ B -r-k

131

- -

131

/ B -r-z

133

. /

/ B -r-z -h

/ B - r - s ....

134

B -g-d
........................
..... 158
B -g-l*-/
J
B -g-y /
B....
-k1

/ B -k1-.

B-k-y /.

B -k-k......
/

3 4

B -r-k

134

/ B -r-k .

135

/B -]-m .

136

/ B -r-h

137

I B el H arfi

/ B -r-e

137

/ B - l- d ..

S / B - k - r.
B-k-m /
B -k/-?

B-l-s

/ B -z-g ......

138

/ B -s-s

138

- -

/ B -s-r

139

/- -

/ B -s -t ...

140

/ B -s-k

140

B ela

141

_ /

B-s-1

, B -s-m

142

/ B --r

142

.....

B-l-y / .

/ B -h-t..
, B -h-c

/ B-s-1

148

/ B -d -a

148

/ B -t-r ..

148

/ B -t- .

149

B - y - t ./

149

B-v-d. /

150

/ B-t-1

/ B-t-u ..

B -h
..1-

B-h-m
B -v-b

B -v-r /
B -e-r /

/ B - t - e .......

152

/ B -z -r

152

/ B -a -s .

152

B -^-d /

,/ B -a -s -r

154

W B - v - a

/ B -a -d .....

154

/ B -a -r

155

155

/ B -a-d

171

B -n-a

146

167 .
168

B-n-n. /

/ B -s-r

163

B -u-s. / -

B -a
..1-/
B -y-n. /
B -y-n /
7

R agip el-Isfahani

/B-v-e

851

H arfinin A nlam lari B a

/T-b-b

T -e-b-v-t /

203

Sai H a r fi ..

aA
daki
rap^/

187
...

191

S-b-r
....... /
s-b-t /

S-b-v. /
191
2 / S - c - c...
191

/ S-h-n

T-b-r/

204
204
191

.2 0 4
.2 0 4
502

1'

} 1'

S-r-b /

205

T-b-a/

192 S-a-b /

205

S-k-b
193 / 2 S-k-f
/ ^ ................
.................................
93
T-c-r /

206

T-h-t/

J
194S-k-l;

. 206

T-h-z/

194S-l-s /

208

S-l-l/
J
195

209

T-t-r-a /

T-r-b /

T-r-s /

T-f-s /

T -r-f/

T-r-k /

191

210
.210

S-m-m /
96
S-m-n/
2<

210

190

.......197

T-k-v-y /

T-l-v /

T-m -m /

211

S-v-b. /

213

197S-v-r/

215

197
/ S-v-y

215

197C-b-b /

.712

217

197
/ -

/ 1-

S-n-y^/

T-k-e /

902

196

/ T-a-s

S-m-r /

S-m-m /

/T-s-a-t

209

196

/' 1 -

S-m-d /

196

198

199

- 217

Cim Harfi

T-v-r-a-t/

199
218

... /
200 C-b-r

/T-a-r-t

- y - n C-b1-/
..........
200
.......................
. i. ^ / T

/ C -b -n

T-v-b
... /

.........................

adaki
A rap /

Ta H arfinin A nlam lari

/ S-b-t

206

201

c -b-h /

C-b-y / + ,

200

220
221
....222

222

/ C-s-s

.... 223

2 W C -s -m
203- S - V
J ^ /C

.2 2 3

201

.... 223

Miifredat / Kur'an Kavramlari Sdzliigu

/ 223
C -n-b

C -h-d

422
C -n-h /

C -h-m /

22-n-d
4 .... /
C
225
C -n -f /

--

226
C -h-d /
C -h-r /

2 7-h -z
/ 2C
052

...... . ....... . ...

226

....228 .

...

C -v-b /
2C2-e-r
9 /

2C2-v-r
9. /

132.
C -v -z /

c -z -a

C -Z -V

/>
/

C -z-r /

C-r-a /

--

C-r-m /

c -r -y /

/231
c - v - s

C -z-a

23 2 ...............................................
/ C -v-a

C -z-e /

232.

C -y-e /

332...

C -v /1-

432

332........
...
C -v -v

H -b-b /

43 2

532......... ...................

235 ............................ .
2H3 -b-r
6
/
632.
H -b -s /
- / 21317-

261

/^ 3

2 5 7 .................

....
..

228
C -v-d/

./

C -r -d /

C-r-h

822
C -y-b /

c-d-l/
/ f ' - z - z

2. 2 7 ................................
/ C -h
122
C7-h -n -n -m /

C -d-r /

C -d-d /

/ 225
C -n-y

/ c - z - y

.
.
.......

C -S -S

C -s-d

C -s-m / ......-
1....

C -a /

C -f-n^/
/C -f-e

/C 1-1-

ZC-1-t

732
/

C-1-d /

H -b.1-

/832

C-1-S

t-m - 11

/ 832

/C-1-V

932
H -t-t-a
239.. . ...........................
/ H -S -S

C -m -m /
/C -m -h

39
/2
1-0-0

- /

142.
/

c - m - l/

C-n-n / .................................................................
2 -c-r /
24H <

R agip el-Isfahani
291

H -d-r

292

267

y^ /R -C -Z

267

--

268

H -d -b /

268

H -d -s /

269

7.70

293

''- -/

770

294 ...

H -f-d /

177

H-f-r /

7.72

292

- - /

292

H -t-m /

293

/ H-Z-Z

293

H -z-r /

492
592

/ 1

269

' ...............

./

-/-

II-r-r /
H -r-b

^. '-

777

H /
- r - c

/H - f- y

274

274 .
774

299

275

992

275 ..

203

- - /

276

403

' /H -l-f

776

692
692

I-1-k-k. /

992

- 1/

H -k1'
- - -/

403

- / 276 ..
H-1-m /
?78

603

778

603

/ H -m -in

278

803

- - /

279

803

- /

280
787

213

> ./U - n - n

787

213

>ix=./H-n-s

787

503

117

717

/ II-m -y

H -n-c-r

7.17
313
313
313
413
413

417
413
.513

......

^ /H -n -z
I-n-f/

786

H -n-k /

287

H -v -b /

2 8 7 ...

H -v -t

887.

- - /

289

289

2 9 1 ......

H -y -s

H-V-Z /

- /

--

- - , 1

....

'- - /

r -..........
f/- 11

H -r-k
--

-r-y

H -r-m
....

H /

H.........
- z - b. /

...

H -S -S /

H -s-b /
H -s-d /

H -s-r /

H -s-m /

H -s-n /

-H /r-

H-S-S
... /
.....

H -r-s /

784
780

H -s-d /
H -s-r
H - s - n/ .
H - S1-/
H -s-y /

<

2 9 1 ....

M t if r e d a t

/ H-V-C
/ H-y-r
/ H-y-z
^ . / H -- y
- / H-y-s
. ' / - -
- / H-y-t
/ H -y-f
. / H-y-k

H-V1-/

H-y-n /
l-1-y-y /
-
H-v-y /

H-v-y /
H-b-t /
H-b-s /

613

613

H-1-t /
/ 1- -

713

338

713

813

/ 1-

.813

H -z-y/
1

813

.913

Ha-?/

913
123

Hy-/

123

H -s-s /
/ -

523

H -s-m /

523

H -d-d /

327

H -d-r/

327

H -d-a /

H -t-b /

H -t-f /

327 ..............

H-b-r /
H-b-z /

H-b-t /
;
H-b-l /

328

H -t-e/

329
329

H -t-v/

H -f-f /

329

H -f-t /

H-l>e /

H-t-r /

H-t-in
' H-d-d /
- /H -d -a

H-d-n /
/
1 2-1
H-Z /
H-1 -r /
.

H-r-c /
H-r-s /

H -f-d /
H -f-y /

330

330

11-1-1

330

332

332
333
nno
..

334

334
334

/ H -l-e

335
336

H -t-t /

033

H--b /

H a H arfi ...............

< H-b-v /

H -s-e /

913

/ K ur'an K avram lari Sozliigu

H -l-d/
H-1-S /
H-1-t /
-

j k / H - 1 - f

H -l-k/
/H -m -d .

362 ..

H -m -r /
H -m -s /

R agip el-isfahani
.3 8 3

/ D -s-y ..

363 ....

383
.. 383
385

/H -s-n

364

H -n -k .

... 386

/ D -l-v .........
367

.. 387

1-/

-k ..........763...

387
... 387
............. 387

387 .......

93 6

388

/ D -h -m
374

/ D -h -n 375
... ......

-n/

/ V-V

D -b-b / ..

H-

Dal Harfi
.

D -b-r /

--

378

)-s-r / l
D -h-r /

D -h -d /
I

)-h -v

....1-

.
3 79

/ Z -b -h ....

D -r-h-m

)-r-k /

381

382
/ Z..................
-h -r.
.....................
382
/ Z -r-r .
383
.......
/ z ...
-r-a

/B-^-s .......

..............
l
381 ......

D -h-r /

395 .

379H..........
Z al
arfi ............................. 395

/ D............
-v -m ...
376
/ D -y -n
D -h-n /
....
377 .... .......
394
/
l ) - r - r ....................................................................................
/
83 7

393

396

..

/ D -v -r ......
376
.. ...................
..........
376
/D -V -1 . ......... ..

392

396

H-

391
.......................
..
375
/D -v -d
375 ........................
.................

....

/ 11-

...........

... 392

........ 396

/ Hy- 1-

391

396

y -l /

389

............ 389

391

H -v-a-r /

/ I)-h -r ........

390

I-v-r

373 .............................
/D - h - k .

390

.....1-

/ D -m -a
370
..............
. ...................
/ D -m -g ..... 371 ...........

388

H-

H - .....

387 ^-

/ D -n -r ..... 373
/ D -n -v

y-b

H -v-d /
368

- / D -m -r

370 ..........
....

--

H-n-/.-i /

/ D -f-e ..
. 364
.... ......................

D -k -k 364 ......
386
-... /-
763.......
..

385

_,

. 385

H - m - t.....

........
/ D -a -v .....
363 ..........
/ D -f-a ..
364

/D -f-k

... 385

/ D -a -a

363 ....

H -m -s
... /

.....
....

D-r-e /

D-S-S /

)-s-r /

12

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

Z-r-e /

397

Z -r-v /

397

/ Z -a-n

398

//- [ - ( ...

401

... /Z -m -m

401

.W Z - n - b

402

/
R-h-b
/
/R-h-1 .....
^ j/R -h -m
/R-h-v..... ...............
R-d-l /
' R-d-1' ..................
/
R-d-m
' R-d-e

J /Z - h - b *-

402

/ -

424

-
/ Z-^k ...
/
./ --

403
403

425

406

/ R-z-k
J j/R - S - S .

/ R-s-h
/ R-S1-

/Z -v - d

406 .

/ Z -e-m

406
407

Z -k-n /

398

Z -k-r /

398

Z -k -v /

/ R-b-b

/ R -b-b

/ R -b-s
/ R -b-t
/R - b -a

...^- / -

/ R-i-a

/ R-t-k
/ R -t-1 ....

/ -

404

/ R-C-Z

/ R-e-$
R -c-a
/ R - c - f

' /

R-C-1

/ R -c-m

/ R-C-V

407

.........
R/
d--

J j/R -S -S

Ra Harfi ..

400

419
419
419
420
421

423
424
424

426
426
426
.4 2 8
428
429

R-s-d

429

/R -d -a

430

R-d-y

409 .. / R-t-b
/ - -
410
/R -a -d
410
^ j/R -a -y
411
/ R-a-n
412
'- j / R - g - b
413
^ j/ R - g - d ................
413
)*o /R - g - m
4^
-^ /R -f-f
413
/ R-f-t
413
/ R -f3414
R-f-r /
415
/ R-f-a
416
R-k-k /
416
/R -k -b
418
/R -k -d ................ .........
418

430
431
431
431
............. 432
432
433
433
434
434
.4 3 4
434
435
436
436
437
........ 437
13

R agip el-Isfahani
455

438

Z -b-r/

438.

455 .............

R -k -m. /
R -k -y. /

439.
H a r f i ..................... ?
4 3 9 .....

456

439

..

.456

Z -c-r
. .440
/ ..

.456

44 0...
/ Z -c-y ..................

457

440 ....
/ Z -h-z-h

R -k -a .

457

/z-h-f 4 4 0 .....

R -k -m

.457
457

441
Z -r-b
. ....

457
.458
..458
458

459

442 ...

'- -
443

R -m -h..

j / R - m - d^.
- -

...
.
442

444

Z -k-v. /
444 ...............

....
1-1Z

1'

462

- -

Z -n-m /

463

/ Z -n-v ................
......
45 0

463

5/Z4
0 -h - d

463

4 5 0....

R -v -h..

R -^ -d /

449

464
465

/ Z - y - d .

467

453..
/Z -y - g ..

468

......
455
Z -^-l/

R -y -
/
....

R -v.....
-d /

R -y -a ......
/

R-^-'-a /

'

451.
/ Z-v-t ........................

Tjj/Z-V-C.. 451

;/R -y -b

4 4-'//-.^-
9

Z -v-r
451 ......

4 4 9 ...

j^ /R -h -v

//-4 4
4

Z -m -r. /

j j / R - h - n...

462 ...

445

~ < j/R -h -b .

/ Z -k-m

443 ..

--

R -h -k
...

.......................
448
-

467

... - -//-

.464

/
/

Z-1-k.

463

R -m -m /.

/ Z -a-m

463

4 4 0.

R -k -n
.... .....

/ Z-a-k

442 ...

46 ...

462

R -k -d /

/Z -r-y 442

459 ...
. 4 6

/Z - r - k .. 441

459 ..
.459

R -k -s
... /

/Z -i'-a .. ...441 ...

458

R -k -z. /

Z -h -r-f /

R -k -b..

i ^ / R - e - f-..
R/ -v -m .

451
...

- -

R -v -y /

<

/-

14

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

(jjj/Z -y -n

469

'

^ /S -b -b

473

S-r-t /

S -r-d1/

/$

'

492
492

492

S -r-f /

493

Sin H a r473
fi ..............................
j ^ / S - b - t

S-b-h /

S-b-h /

S-b-t /

494

-W S -r-m -d

494

474

495

/ S-t-r

495

S -b1-

>

S -c-d /

S-c-r /
S -c-n /

S-h-r /

s -h -k/

S-f-a /

<

S--k /

498

480

499

480

499

482
s-f-l

S-f-n /

00

482

00
500

483

S-k-r /

01

483

01
02

484

484

M /S -k - m .. ..

488
S - d - s....
/

S-r-r /

...
....

488

S-k-t

503

S -k-r /

503

488

1-

s-l-b

506

S-l-h /

506

S-d-r. /

503

487

489

506
07

S-l-h

S-r-b /
/ - -

...1-

Z " /S -r - c

...

-/

S-r-d /

.... 502
502

486

487

S-h -t

.......

S-k-y /

S-k-b

S-h-r /

..

486

<

/ S-f-r

498

480

jL /S -k -f

W S - d - d

S-g-b /

497

480

J L -/S -k -t

s -h -l^/

S-a-y /

497

478

/S - f - h

S-h-t /

/ S-a-r

483

S-h-b^/
....

496

478

.^ / S -c -y

/ S-a-d

s -c - l/

496

478

S-t-t ...
/

S-t-v /

s-t-r/.........

477

S -b -g /

477

s -b -e/...

494

- / S-t-h

S-r-y /

476

3 S-b-k /
/

475

_ / S-b -a

/ S-r-k

490

s-l-t.

491

' S -l-f
491

'' S -l-k

07
508

491

08

S-l-k /
492

15

R agip e!-Isfahani

735 .............

509

H arfi ................

512

/ S -l-v ..

512

/ S -m -m

513

/ S -m -d

540

t-v- /

540
540

c-r- /

541

-
/

541

h-m- /

541

h-n- /

41

h-s. /

542

_
- - /

13

/ S -l-m ...

513

/ S -m -a

515

/ S -m -k

515

/ S -m -n .

516

/ S -m -v .

518

/ S -n -n .

543

- - / .

519

/ S -n -v

545

- - /

519

/ S -n -h .....

545

543

/ S -m -r ...

519

- />r-r

- / 5 -.

r-d.

520

/ S -h -r

r-z-m- /

520

/s -h -l

545

r-t- /

520

546

r-a- /

/ S -h-m-

520

/S -h -v ....

547 ..........

- /

521

/ S - y - b ..

548

- / '

521

/ S-v-h ...

21

/ S-v-d ..

522

/S-y-F..

549

?.
2
2
4

r-y//

/ t-r 23 / - t - n .
524

/ S-v-t ..

524

^ -/S -v -a .

................ - /

/ a-b 26 / a-r 26 / a -f- 27

554
554

/ - a-l

g -f- /
1--/

528.

29

556
7

/ S-v-1 ...

..

/ - f-k
^ - /

..

/ S -v -f

528 .

/ S-v-g .

/ S-v-1 ..

- /

/ S-v-r ..

/ ? - k-v \:L

- /

530

/^-

/ S -v -m .
/ S -e -m ..

530 .

/ S -y -n .

530 .

/ S -v -y .

533 .

/ S -v -e ...

537

/ -b -h ..

16

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozlugii

578
579

/s-h-b

560

- - /

- -* /S -h -f

561

/ S-h-h

561

. . /

^ -/S -h -r

^ - /

579
580

S-d-r/

562

m -h... /

S-d-a/

562

<-m -e-z

S -d -f/

563

S-d-k /

563

m-l-

/<

S-d-y*/

*-

564

564

564

S-r-r /

n-e... /
h-b- /

.......
h-d- /

568

h-r- /

568

h-k- /

568

S-r-m /
S-r-t /

S -r-f/

w -h -v

569

v-b- /

'

- - /

569

y-b- /

S-a-d /

569

- /y-h

S-a-r /

569

y-d-

S-a-k /

570

v-r- /

- ^-

570

y-t- /

S-g-v /

570

v-z- /

- /

570

u W S - f - h

571

y-a?- /
v-k- /

S-t-r /

591

571

/ s-f-r

571

- /v-y

571

y-e. /

573

- -/

575

/$.

575

S-f-d /
S-f-n /
S-f-v /
.

- /^-

<

e-n /

y-h-

Sbb /

/ S-b-h

- -
575

Sad Harfi ...

! S-m -m

576

/ S - b - r .

S-m -d /

577

/ S-b-g

S-m -a /

577

' / S-b-y ......'

S-1-y
... /

17

- 5/m -s

587 ...............

594 .

586

590

m -t- /

562

....................................... 580 - -

589 ...

- k/ - s

R agip el-Isfahani
626

628 .................

626
627
627
628

601

, -n-a

602

-n-m

602

-n-v

602

/ S-h-r >

/ D-y-z ..................
/D-y-a-*-,
D -y-f/-
..... ..........

D-y-k /

D-e-n /

.603

/ S-v-b

^ / D - v - e ....................

.604

/ S-v-t

T-b-a /

629

606
606
607

' S-y-r

608

/ S-v-a

608

S-v-g

630

609

609

632

-'- /

' .. . ..

632

T-r-k ...........
/ T-r-y ...

634

/ T - S .....

634
634
635
635
637

T-a-m ......
/ T-a-n
/T-g-y ...........

/ S -y-f
............

S-v-m '

09 /S - y - s ...........................................

611
611

/ D -b-h
/ D -h-k

611

Dad Harfi ...........................

-'-
612 ...
/ T-f-k
613

' ....... ........

/ S - v - f ............................................ 608

637
637

. - /^-'
/ S-v-r

T-b-k /
/T-h-v
- '- /
/ T-r-d

631

605

629 ..............

631

' /

/ S-y-d

Ta Harfi ..................

631

. D -h-y
/ D-d-d

'- - /
......... -'- ' /
/ T-f-e
617
- '- /
618
. . ... ..
--- ' / 621 ...
/T-l-h
621
/T-l-a .........
622

lU / D - 1 - I

......................... /

625

/ D -m -m

625

/ D -m -r

640

T-m-s /

625

640

8-

- /

626

641

/ a - 1^ - 1 .

626

/ D -h-y'

641

T-m -n /

626

/ D -y-r

638 ..
638
638
638
638
639
639
640

613
616

01111

/ D - r - r
/ D-r-b>-
/ D-r-a

D -a -f
. ......... ...

/ D -g-s .........

'

/ D -g-n

* / D -n-n

/ D -n-k ...

18

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sdzliigu

/ T-h-r

642

- ---- / T-y-b

644

/ A -c -f

/T -v -d

645

A -c/
1-

/ T - v - r .

646

/ T-y-r

646

A -c-z
....

A -c-m^/
A -d-d^/

/ T-v-a ..

647

/T -v -f...

650

J ^ / A - d1-

. / T-v-k .

651

A -d -n/'

/ T -v-1. . .

652

/ T-y-n

652

T-v-y ..

A -d-s . ...

A -d-v/
A - z - b-^/
...
A -z-r. /

653

Z -a-n
/ Z -f-r

655

655

/ A -r-b

z-l-l.

655

A-r-r /
A -r-c/
j c /A -r-c -n<-

/ - -

H a r fi ....

Z-l-m^/

657

Z -m -
/

661

Z -n-n /

661

A -i-d/
A -r/
A -r-m /

/A -r-y

/ A -z-z

A -z-b/

Ayn Harfi

667

t / A - b - s ^

668

A -b-r/

669

A -z-m /

/ A -b-s

669

A -z-y/

A -b-k-r/

A -z/
1-

t / A - s - a - s.--

670

A -s-r*/
j

670

A -t-b /

670

A -s/
1-

A -t-d/

671

A -s-y/.

A -t-k/

671

A/'r--

A -t/
1-

677.

U c ./ Ay--

677

/ -

672

/ A -s-r

673

673

A -s-r 1

A -z-r/

A -b-e^/

A -t-v/
A -s-y/
....

t / A - c - b

679

A -s -f/
A
m--

686

Rag!p el-Isfahani
706

/A -y -b

735

/ A -d-d

706

/ -

735

/A -d -d

707

/A - s - v ...

/A -d -1 .

707

/A -V -Z .

736
778

/ A -d-h

707
708

/A -v -r ...

778

/ A -y-r .....

739

/A -t-1

708

740

/A -t-v

............ 709
709

...............................................

/ A -z-m .....

A -v-d /

A -y-s/
..

740

/ - - .

741

A-V/
1-

-W A -f-f

70

/ A -f-r

70

/A -y-1 ......

7 0

r ^ / A - k - b

./A - k - d

j^ /A -k -r

A -k -f /

jit/A -l-n

74

A -v-m /

742

7 4

/A -y -n

743

715

/A -y -y

745

715

G -b-r /

717
/

A -l-m /

741

)j j / A - v - n .

n\o

741 ...

/A -v -k ...

719
777

747

G a y n H a r f i ............

7 4 7 ..............

G -b-n /

748
749

722

A -m -m /

725

G -d-r /

749

A -m -d /

725

G -d-k /

749

726 ... G -d-v /

778
G -r-r /
778
G -r-b /

749

752 .......

/ A -m -r

G-S-V /

750

A -m -k /

A -m1-/

A -m -h /

779

A -m -y /

729

jc - /A - n...
_ A -n-h /

731

757

731

G -r-m /

753

A -n-t /

731

G-r-y /

753

A -n-d^/

751

G-r-d /
' / O -r-f

732 ...

752

754

G-Z1-/

754

733 ..... /G-Z-V

733

/A -h -d

734

(j^ /A -h -n

735 ..

20

/ G -s-k
G-S1-/
G--y

...

754 ....
754
755

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

/ - -$

G -d-d /

G -d-b /

756

756

756

F-t-y/
..
F-t-e /

781

F-c-r /

781

757 ... /F-C-V . . . . . . .

/ _ _
.. .. ..
757

787.

758 ...
/ - -

7^1

F-C-C. /

757 ...

780

F-h-r /

782 ..............
782

F - d - y ...

783 . .......... .

759

761

F - r - r ...............

784 . ... . .... .

78

G -l-z /

762

/F - r - t

G -l-f/

762

F-r-s

78

F -I-C .

785 .. . .........
78

/ - -

762 ...

G -l-m /

763

/F -r - h

G -l-v /

763

F-r-d
....

763 ...
/ G -m -z

/ G -m -d

F....
-r -

765

F-r-d

765

F-r-t

786

787 ... ..........

782
789

/ G -n-m

765

/ F-r-a ...... .. .... ...

79

/ G -n-v

765

/ F-r-g

790

/ G -y-b

767

/ F-r-k

791 ..............

/ G -v-s .....

768 ...

/ G -v-r

769

/ G -y-r

769 ... / F-Z-Z ..................... .

771
/ F -z-a ...

794 ..........

/ G -y-d

771 ... -

F-s-b

79

/ G -y-z .

771
771

/ F-s-d

795

/ G -v-y

772

3 F-s-k /

796

/ F-t-h

77

*/ F--l ........

797

F -s-h /

797

/ G -v-s

/ G-V-1 ..

7 7 .

F-r-h

F-r-y.

F-s-r

-$- . . .

/ F-d-d
_

F-d-1 ....

/ F -t-r

777

/ F-t-k

cJa/F -t-1

777 ... - / F-d-v

/ F-t-r
778

/ F-t-n

778

F - z - z ...........................

793 ....... .......

793
794

796 ........

798
799
799
800
800
801
21

Ragip el-isfahani
K -t-r. / 801
K -t1-/

822

802 ... / K -h-m ...........

K -d-d.. /
804 .

824

804 .

/K - d - r

825

80-1

K -d-s /

829

*F-a /1 F-k-d /

802 ..

..

F-k-r /

.......

/ F -k - a

..

F-k-h
A ^/
F-k-k/

.....

......

'- -

....805 .

F - k - h^/ ....

805

F-l-k / .

82.9

806.

.8 3 1

K -r-b. / 807

833

/ K -r-h .. 807
/ K -r-d . .......................
..........
808

...

824

831

-~ / K - z - f .

/ K -r-r

F-l-h /

/ F-l-k

K -d-m /

822

837
838

F-l-n /

F-n-n /

- 808
/ K -r-t-s .

838

F-n-d / .

K -r-d / 808
K-r-a

839

K -r-f /

839

F-h-m /

808 ...
-
808

/F - v - t ..

809

809
K -r-n /
K -r-e/

840
841

810

843

:F-v-c
/ F - ^ - d

...

F-^-r / ....

....

F-y-d/ .
F-v-k /

W F - y

F-v-m /

F-v-h /

F-y-e /

1-....

/ K -s-r
...811........
- K -s-t
811

....
......

/ K -s-v

813 .
814 .
.... 814

K-b-s ........

K-b-d .

22

K/
814 j-a-r-
_ / K -s-s
^ s /K -s -d .

.. 847
847
847
848
. 849

/K -s -m

849

/ K -s-y

850

/K - d - d .

850

. 818

> /K -d -b

.. 850

. 818

/ K -d-y

. 851

K a f H a r f i ............................. 8 1 7

844
845

/ K-b-s ...

. 844

846

K -s-r
K-b-h
817 .. /
K -s -f. /
817
K-b-r
... /

. 844

812. . / K -s-m

819 .

K-r-y '

810
/ K -s-s .......

F-v-z /
_,-</ F - v - d

839

818
/ - -

/ K -t-t
/ K -t-r ..

853
. 854

Miifredat / K u^an K avram lar] ^ ^

</

K-t-a

855

. >

/ K -t-f

856
857

K a f H a rfi

857

857

^ / K-t-m-r
/ K-t-n

/ K-a-d
*/ K-a-r
J /K - f - l
^ /K -f-a
Ja/K-1-1

859
860

862

- -

859
859

/ K-l-d

864

.d l/K -l-m

86

^ /K -l-y
/ K-m-h
/ K-m-r

' K-m-s

865
866
866
86?

K-m-t-r
'/ K-m-a

867
867

' / K-m-1

867
868

> /

/ K-n-t
/ K-n-t

869

K-n-a

869

K - 11-y

/ K-n-v

870
870

/ K-h-r

871

- - / K-v-b

871

/ K-^-l
/ K-v-s
/ K-^-d
/ K-v-a
/ K -v1 K-^-l
/ K -^-^
/ K-v-y
/ K-b-b
K-b-t /

871

/
/

872.
872
876
876
882
885
88

K -b-r /

/ K -t-b

886
886
892

K -t-m /

898

'/ K -s-b

899
899

/ K -s-r

K -d-h /

/K - d - r

900
901

K -d-y /

901

K -z-b /

901

K -r-r /

K -r-b /
K3-!-

<IC-1-m /

904
904
90

K -r-h /

906
907

/ K -s-b

910

K -s-f /

912

K-S/
1-

913

K -s-e /

913

/ - -

914

/ - -

914

K -z-m /

915

/ K -a-b

915

/ K - f - t .917
K -f-r /

872
872

.............

918

* / -'-

924

/ K -f-e

925

K -f-y /
/ - -

/ K - l - f

K-1-m /

K-1-e /

/^

926
926
930
931
935
935
936
23

R a ^ p el -Is fa h a ni
936 .............

/ L-z-b

958

93?

L-z-m /

958

.... ........ 937

L -s-n / 1

959

/L -t-f

959

/L -z - y

% ()

/ K-m-1 ...
/ K -m -h ....

cfi / K -n-n .

938

^S /K -n-d.

... 939

/ K -n-z ............

...

.... 939

/ K -h -f .....

939

/K -h -1 ..

... 939

^ V K - h - n ....

/ K -v-b ...
/ K -y-d

...

...

/ K eyfe ..

<

940

942

/ KL-y-1

961

- -

962

L -g-v/

963

964
965

944

L -f-y /

946

........... 946

/ K a f H arfi .

946

s J /L - b - b .

949

L -k-b /

Lam H arfi ...........................

965
965
965

/L -k -f

966

L-k-m /

966

/L -k -y

966
968

/L e m m a

969

/L - m - h

969

L -m -z /

................
950 ..........

/ L-b-s

............

/L - k - h

/ L em m e

964

/L -f-t
L -f-z /

/ K -v-y ......

964

L -f-f /

...

L -a /1-

943
... 944

/K e y ...

961

/K - v - n .........

L -a-n /

.... ......

960

940

............ 942

L-a-b /

............... 940

. / K - v - r

u - t e / K e s .................

L-m -s /
/ L - b - d ...............................................................
095
- 951
L -h-b /
L -b-s /
.........

969
970
970

L-h-s /
953
953
L -h-m
/
...........

971

/L
-h -y
954

971

late/....
955
: leyte /
955
956
L -v-h /

L -V -Z /
957

-v-t /
/ - ............................................................... 7L95
L -v-m /
L-l-n /
...............
............
958
L -y /1 1
/
..................
958 ............

974

/ L -b -n

...

/ L-c-c
/

L -h-k/

L -h-m /

24

L -h -n /

...........
...
1...........
........
......

971

973
973
974
975
975

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

/ L-v-n .... ..................

976

/M -s -h ...

1001

/ L-y-n ....

W M -s-d
/ M-s-k

1001

/ L-e-l-e .

976
977

/ L-v-y

977

/ Lev ............... .

978

/ M--y

1002

/ L e v l a ........

978

/ M -s-r

-* /M -d -g

/ M-d-y

1004

L a/ 978

1002

/ M-?-e .

/ Lam Harfleri

981

/ M -t-a .

985

- / M -t-r

1004

/ M-t-y

1005

.............. .

M im H a r f i ................ ........... 9 8 5

- / M -e-a

1005

^ /M -a -z .

1005
1006

/ M -t-n ......

987

*/ M -a-n ...

/ Meta ..............................

987
987

........

- / M-c-d ........

990

- / M-k-s

1007

/ M-h-s

991

/ M -k-r

1007

991

/ M -k-n

1007

-/M -k -e

1008

JL/M -1-1

1008

/ M -l-h

1009

1 /

1010

/ -$-

/ M-h-k

- /

M -h1-

/ M-h-n

/ M-h-v

/ M-h-r .......

W M -d -d
/ M-d-n
/ M-r-r

/M -r-c
/ - -

J> /M -i-d ...........

. / M-r-d
- / M-r-e

M-r-y

7 Meryem
> / M -z-n

92
992
992
........
993
993
994
Q94
995
995
................. 996
996
997
8
998
998

M -^-t/

1006

1006

M -l-k
...

/ M -l-e ...

1012

M -l-e/

1013

/ M -n-n

1014

</ M en

1015

/ Mi n

1016

/M -n-a .......
/ M-n-v ....

.........

1017
1017

M -h-d/

1018

M-h-1

1019

*> / M -v-t

1019

[ / M-z-c .......

999

/M -v -e

1021

/ M -s-s

999

/ M -y-d ...

107.1

M -v-r.

1077

/ M -s-h .....

...........

1000

Ragip el-!sfahan
10^2

/ N -z -f

1046

1022

/ N - z1-

1046

1023

_ / N-s-b

1050

/M - e - t

1023

j / N - s - h - ^ ..

1050

/M - a -a

1023

/ M -y-r

.....

/ M -y-z

....

/ M-y-1

..

.....

1027

Nun Harfi .
N -b-z
... /

N -b-z/

1027
1028
1029

N -b -t
...

1029

N -b-a. /

1029

N -b-e- /

1030

N - b - y/..

1032

N -t-k/.

1033

N -s-r/
...

1033

N -c-d
....

1033

N -c-s /

1034

N -c-m. /

1034

N -c-v/
N -h-b /

1038

N -h -t /

1038

N -h -r. /

1038

N -h-s /

1039

N -h1-

1039

N-lr-n /

1040

N -h-r /

1041

N -h/
1-

1041

./ N -d -d

1041

N-d-m / ^ (

1042

N ida/

1042

N -z-r
... /

N -s-k /

1052

N-S1-/

1052

N-s-y/

1053

N -s-e /

1055

j/N - -r^
/

N -z-a /

1045

N -z-g /

1046

1057

Nt-/..

1058

/ N-s-b

1056

N--z
...

/ N--e

1058
1059

N -s-h / ^

06

/ N -s-r

106 (

N - s -f

1063

- s-

1064

N -d-c

/ - -

u / N - d - r<-

1064
1064
1065

N -t-h /

1065

/ N -t-i

1065

N-t-k

N - z - r/.

1066
1067

N -a-c

1070

w /N -a -s ^ .
- N -a-k /

1070
1071

N -a/
1-

1071

N -a -m /

07

N-g-d / - *,

1073
1073

N-l-h /

1074
1074

N -f-d/

1075

N-l-h /

1044

26

1051

1035

1051

N-S
1-/

1024 /^
/ N -b -t

N -s-r/

Mtifredat / Kur'an Kavramlari Sozliigli

.... 1075 .......

.........
N -f-r
.... /
1075 ...........
N.....
.S/
...............
N -f-s
/
1076
..................
...................................... 1096 /
...
/1077
.....................
1096 ............
N un /

1078 ........

H -b -t/
....... ... 1099 ...

N'-l'-z
. ./

...................
N -f-a /

1078

1079.

1099 ...........
H ar
1 .

j / N - f - k5.

( ) G iizel

1080 .

-N l

N -k-b

N -k-z/

1081 . H-b-v............
/
1081
/
H--d..........
H-c-r /.N -k-s ..........1081 ........

N -k
.......
-d /

.... .....
1082
H -c-a
/
1082

1084
1084

N -k -r
... /

/ N -k-b

N - k - s<^/
.

1083 .

/
. - 11-

-- 11-

N -k -h/
..

/ N -k-d

H-r-n
..

N -k -r
...

1086
H - Z - Z /...

</
.... ......... 1086-
1086 ...
H-z-m</

1087
?- !- /
1087
H--m 1 .
1087

H -d-m /
1088 .

H -t-a/.

11-1-1/

1116

1089

N -k-s/
......
N -k -f
...

N -k1N -m11088 ..

....

N -h-c..
N -h -r

N - v - b...

1091

1094 .

N -v-r /
.... 1093 ....

1095/

^N -v. -
/
1095.... .

N -v
.. -

...

N - v - s ../

H-m-s. /

97

C > /N v h

'
m -r - 1

1094
H -m....
-z /

/
/

.- /-
H - m - d/..

/ N -h-y

- - /

N -m -m /

> / H e l 1117
1090.

H-m-m. /

N - k - s/.

/ H-z-e

1091

H-d-d/

H-d-Y/
.......
1084 ...

N -k-m /

H-d-m. /
1083

1116

/^-

N -y1-

N - v - m ..

R agip el-Isfahani
/ H enun

1122

/ H -n -e .

1122

jyj/Vadl

1123

1123

/H - v - c

/H a H a rfi

1145 .......

/ v - d - k .........................

1146 ..

.. .. .. . . .. . ..

1147 ............

/ V - z - r ..............................

1147 ..

/V -r-s ....................
/V - r - d ......................

1149 ......

/ V -r-k ............................

1150 ......

/V - r - y ....

1151

112

1125

1125

1155

/ V -z-n ....

112-8

1128

112.9

1131

1131

1131

-$ -

.... ........

...........................
V-St /
/ V -s-a ..............

1155
1156 ................

....... 1157

/ V -s-k ...

1158 ..

/ V-s-1 .....

1158 ..........

/V - s - m ..........................

1159 ..

V.........
-s-n /

53

1154 ......

V -z/- |

1126

- ....................

1166

/ V - s - y . .........................

1160 ...........

/V - -y ...............

1166 ......

V av H arfi

1131

V -t-a.

. 1132

V -t-d. /

. 1132

V -t-r. /

. 1132

/ V -s-1..

1161

. 1133

/ V-^-y ..................

1162

. 1133

. 1133

. 1134

. 1135

/ v - t - e .....

. 1136

/ V -a-d .....

.. 1136

/ V -a-z ........................

.. 1138

/ V - a - y . .......................

..
..
..
..
..

v -s-k

V -c-h /

1138
1139
1146
1143
1144

1166 ...

/ V -s-b ......

/ V -s-d ..................

...1161

/ V - s - f ..

1163 ...

......

1164 ...

/ V -d-n ....

/ V -t-r ..........................

.......

- ...........................

/ V -f-r ...........................

/v -f-d ...

^ j / V - f - k .......

1161 ....

/ V - f - y . ....................

1164 .... ..
1164
1165 ...

.......1168
......
68
1169 .......
1169 .........
1169
1170 .

1176 .

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

jij/V - k - b

1172

M iifred atin Tahkikinde.

Ba

..................
v -k -d/

/V-k-z

1173

V - k.....
-r.

1173

V -k-a /

1174
/V -k-f

1175 ....

V-k-y
.... /

1176

V-k-d/

1177

V -k-z /

1177

V -k1-/

77

/
V-l-c

1178

/ V-k-e

1179

1179

/^-

5 J j / V - l -................
k

1181

V-l-y /

1181

V-h-b /

1186

/^- -

1187

V -h-n
... /

1187

V-h-y /

L ? j /V e y

1188

..

1188

Veyl /

1188

j/Y - b - s<

1191

Y-t-m

Yedun

Y a H a rfi

v urulan K

73

V -k-t

/ Y-s-r .

1191
1195

/ Y-e-s

1196

/ Y-k-n

1196

/ Y -m -m

1197

/ Y-m-n

1197

V u /Y -n -a

1199

/ Y-v-m

1199

/ Y a-sin

1199
29

evirisine
el-M ufredatin
Onsoz
Miitercimlerin Birka ( Ilatirlatmasi (

R a g ib in el-M ufi'eddf 1, Tefsir D isiplini i inde degerlendirilen bir Kur an

K avram lari

m asidir.
M iifredat, bu alanda y ap ilan
ali

ali
-m alarin en deger

lisi ve en ragbet gorenidir. B unun pek :

k sebebi v a rd ir
ta geleni, K u ran kavram larinin biiyiik bir vukufiyet ve En
titizlikle
b a .1
ele alin m.olm
i asidir
B ir d ^ e r ozelligi de, K u ran kavram larini tiiketm eyi hedeflem eden .2
in konlara
uerefb
lla n dilm
hizm
^ i esid
iislup
et ir.
etm
ve
Oeyi
nun
ifade
bir
i
h, duyarli
tarzi
leri
lidir.
genelde
verirken
ve
ik D
bilin
gorii
egi
i , -za
olm
m an
asi,tercih
onun etm
ne kadar
e yoluna
engin
bilebir
gitm
ihtildf
em i
fikhina v a k if ^

gosterm
bir ektedir.
yerde kavram
Bem ^irlarin
hi
anlam larinaolm
indirgem
asi im
da,eci
sergilem
herbir
sayfada
y ak
emlai

.onun alim ane tutum unun tanikligim yap m ak tad ir

el-M iifredat, birm K
asiu ran
o ld ukavram
g n dinde
a n lari
,ali
iri
a
i
mdenebilecek
ektedir.okKkelim
elim
derecede
elerin
e ge
0 isim , bir
m emkism
ihtim
aktadir.
i ali
da olan
Eiillerde
flillerden
harekeler
dolu
eg i
nmutur. tim le rle i'd e de kdegi

ebilecek
nmu
harekelerm keyecek
degi ,

idan isim lerin son harekeleri genelde

o lanlar
konm
k onm
tir.
amBu
itir
am a
i.

kelim eleri g ib i . ^

olarak bunlarin
larinda yer
ba

alan lam
ve - 1 ta 'rif diye bilinen e lifv e lam harflerine de hareke verilm em i tir.
iinkii, bunlar her ezam
deki
an aynidir;
el sozciigii
daimgibi
a Tiirk
bir
seslendirm in
e ile
bu okunurlar.
isim ler so zgelim
O nun ii, veya '
eklinde yazilm asi, kayda deger hi
-bir yarari olm adigm dan bu konuda veri
lecek biiyiik em
iincesiyle,
ekleri zayi
tercih
etmedilm
em
tir.ekAym
em
diii
inamverilen
antik geregi
isim lerin
tek ba
ba
,.
inda bulunan lam - 1 ta 'rifler d e
tir. B una
m ecbur
gore
a, kalin
verdigim
yazilm
m ad
am
ik
iz
i kelim esi
ve '

de.

eklinde verilm
tir
i.
31

Ragip el-fsfahani

ekilde,
ik son
olanharekeleri
i^ d elerinkural
bu harekeleri
geregi
A y n a
i
i, isim tam lam alarindayer alan ikinci ismin son
tir.
konm
harekesi
Sozgeli
am i
genelde ko n m am
tir
i . - .
isim tamlam alari gibi. Bunlarin forekeleri.daim a esredir. Sadece istisnai bir
durum u olanlarin harekesi bclirtilm
tir
i ;

.ifadeleri

gibi

Ote yandan son harekeleri m utlaka belirtilmesi gereken kelimelerin bu

harekeleri konmu?tur . ' '

-

.ciimle

veya sozciikleri gibi

Kitapta gegen ayetlerin metinleri i in uzun inceleme, soru.turma yapildi

Bunun degerlendirm esinden sonra konm alarim n daha faydal] olacagi dii-ii
ve m eallerinden
tir. Bu arada
oncem verilm
dellifin
niilmii
i , ayeti orada
la kaydettigine yardimci
en ilgili
inhangi
dyette
olm
kavram
am
akge
ai
tir. Bunun
veya
yaninda
tiirevi mealde
bold
imde
(siyah)
de
verilm
ilgili
bii
ik manasi
kavram
yinein bold
anlami
olarak
veya
tir.verilm
yakla
Misal
i
olarak bakahm : V 1
. -Rabbimiz; biz efendile
rimize ve biiyiiklerimize uyduk da, biziyoldan saptirdilar (33/Ahzab 67). Bu
vurgular en
sayesinde,
delillendirm
kimieler
silikboylece
durumadaha
dii
.belirgin hale gelecektir
Miiellif. ay etleri delil olarak
ok kisa
sunarken,
ve sadece
genelde
ilgili
tir. Biz dyetlerin
tigi yerimeallerini
vermekle
kelimverirken
yetinm
enin gei
ok sikinti
ektik
bunda
-iinkii,
.
burada bazen ana ciimle degil yan ciim
lecik, bazen de yan
en ciimlecikte
birilip
tur.
kelim
konm
Bunun
e ge
se
u
in, bazen
ik anlam
ilgili kelime
sozciigiin
im yansitm
dniinden
birka
ak ai
veya arkasindan almak zorunda kaldik
.
nokta koyarakzam
metnin
an ii
ilgili yerine havale yapm akla beraber bazen tam am en anlam kaymasina yol
in bu ilave mealleri
m am ak
ik ve
ifade
verme
maksadi
etmek
geregi
aa
i
duyduk. M ealleri verirken, mutlak anlam da bir mealden almayi degil, en
Bu arada m evcut m eallerden
uygundemeali
epey vermeye
istifdde
ali
td.
ettik. Bu baglamda 11 H am di , . Nasuhi Bilmen, Suleyman Ate ve
DIB. M ealleri ile Tefhim, Fi Zilal ve ibn K esir tefsirlerinin meallerinden
ok
.a istifade ettigimizi belirtm eliyiz
H a d isle
iirle
r ve
r

biiyiik bir yekun

in ayetlerde
tutm adiklari
izlenen
i^
m etoda uygun
evirileri
olarak
birlikte
harekeli
verildikten
m etinleri
sonra
ve
ilgili noktalar bold ile nazara verilm i.tir
M iifredaf in ?imdiye kadar pek baskisi yapilmistir. Ancak bunlarin ^
biri hata, tashih ve tahriflerden
degildir. kurtulabilm
Kimilerinde
hii
32

M tifredat / K ur'an K avram lari Sdzliigh

R d g ib m kullandigi bazi iirler, kim ilerinde bazi dyetler, kim ilerinde ise, bazi
k av ram lar eksik kalm i tir .
evi !de esas a ld ^ im iz niishalar: Tahkikini A dnan Safvan D av u d lnin
yaptigi D a ru l-K alem , D im e k - e d -D a ru -am iye, B eyrut 1992de lkan
birinci baskisi ile 2 0 0 2 de yaym lanan ii tincii baskisidir. B u baskida sozii
edilen kusurlardan herhangi birinin bulunm am asi i in ozel bir gayret sarf
ed ilm i . tir
K itapta yer alan dyetlerin hem orijinal m etinleri hem m ealleri v erilm i
olup, dipnotlari azaltm ak m aksadiyla sure ve ayet num aralari m etnin i inde
belirtilm itir. M iiellif, K u ra n in kiraat farklarina degindiginde bu kiraatlerin
sahih ve az olanlari dipnotlarda a iklanm i tir. R a g ib in kullandigi

, irlerin

kim e ^it olduklari tespit edilm i ve kaynaklari g o sterilm i tir. A tasdzlerinin de

ge tikleri dil kitaplarindaki yerlerine i aret ed ilm i . tir
-M etinde zikredilen birtakim ifade ve d eyim lerin hangi baglam larda soy
lendiklerinin bilinm em esi eviriyi zorla tiran hususlardandi. B u tiir sozleri
saglikli bir ekilde Tiirk e ye evirm ek i in onlarin diger kaynaklarda nasil
ve ne gibi anlam lar ta
am a la sik a b a vurdugum uz b a lica A rap a kaynaklar

* idiklarini ara
:

unlardir

,E bu B ekr b. M uham m ed b. H asan ib n D iireyd, Cemheretu l-Luga .1

E b u l-K asim M ahm ud b. O m er ez- Z em ah .2 -eri, Esa.su l-Belaga, 3. M u
,ham m ed b. M iikerrem b. M anzur, Lisanu'l-Arab ; 4. es-Sem in el-H alebi
,Umdetu'l-Huffaz, 5. M ecduddin M uham m ed b. Y akub el-F eyruzabadi
el-Kamusu 1-Muhit, 6. ism ail b. H am m ad el-C evheri, es-Sihah Tacu l-Luga
-ve Sihahu l-Arabiyye, 7. E b u l-H asan A hm ed b. F aris, M u cemu M ekayfsil
.Luga
B unun yam nda metinde yer alm ayan fakat tarafim izdan yapilan a - ik
lam alar k o eli parantez [] i inde g d sterilm i , gerektiginde yildiz (*) i areti
k ullam larak dipnotlar eklenm i . tir
M etne azam i derecede bagli k alm akla beraber, her dilin kendine ozgii bir
anlatim b i im inin ve m antik baki a isinm o lm asindan dolayi , eviriyi daha
an la ilir kilm ak i in kim i zam an m etin d en fedakarlik etti^im iz de olm u . tu r
A yrica, elim izdeki M etni tahkik eden A d n an Safvan D av u d inin ekledigi
dipnotlarm tiimiinii degil, m anaya katkisi olan ve yerinde bulduklarim iz
e v rilm i tir .
eviride A rap a m u ^ a k sozlerin oziim iinde ve ozellikle iirlerin

eviri

sinde engin A rap Edebiyati vukufiyetinden istifade ettigim iz degerli H o ca -

Ragip el-Isfahani
ekkiir etm eyi bir
m izboProf.
r 9 biliriz.
ek
Dr.BM.
eByunun
e
H alil
te>
i
yam nda ayet m etinlerinin se 9 ilip ilgili yerlere konm asi, binlerce kelim enin
harekelenm esi konusunda bize

90k

yardim eden 1' dostlarim iz M ecit

O ztiirk, Y ilm az Aydin. Fatm a Yazici ve A y-e Tokay ile daha rahat bir ortam
ali
da

n tiim im kdnlarim kullanan K oksal TuranmBam

e yekkiir
iz
e ite

.e d iy o ru z
M
2006
art

M ehm et YOLCU - Abdulbaki G U N E

N ot: ikinci B askiyi h azirlark en ;

evirisini tan
yaptigim
sona kadar
iz M iifreddt
yeniden
kitabi
gdzden
b a
ge.
irildi; gerekli diizeltm eler y a p ild i
-B ir kism i yayinevinden kaynaklanan m etin hatalari, eksiklikler ve fazla
.liklar diizeltildi
M iifredatT n tahkikinde ba.vurulan k aynak eserler e k len d i
M iifredat (K u ran Istilahlari Sozliigii) olan
K u ran K avram lari Sozliigu ( (

9 evirinin

adi M iifredat

eklinde degi
.
tirild i

O kuyucudan gelen yogun talep dikkate ah n arak birinci baskida iki cilt
halinde
eklindebasilan
dizayneser,
edilip
sayfalar
ikinci iki
baskiya
siitun
.tek cih halinde hazirlandi
N2010
isan

M utercim ler

Ragib ve El-M ufredat

Hakkinda Genel Bilgiler

R agib, ozellikle el-isfah an i lakabi ile ohret k azanm itir. O yle ki bu

nedenle adinin ne oldugu k onusunda farkli goriiler ortaya ikm itir. B unlarin
en m e hurlarina gore adi, el-H d$eyindir. B iyografisini yazanlarin ogu bu
kanidadir. B unlarin tespitlerine gore adi:
1. el-H useyn b. M uham m ed b. el-M ufaddal (Z ehebi, Zirikli, Safedi);
2.

el-H useyn

b.

M ufaddal

b.

M uham m ed

(Fihrisu 'l-Hazaneti)-

Teymuriyye)',
3. el-H useyn b. el-Fadl ( ehrizuri);
4. el-M ufaddal b. M uham m ed (Suyuti ve D av u d i).1

H ocalari ve Ogrencileri
E lim izdeki kaynaklar, R a g ib m k im in y am n d a okuduguna, hangi ilim leri
hangi hocalardan aldigina dair saglikli bilgi verm edikleri gibi, kim lere hocalik
yaptigi, kim lerin onun yam nda okuduklarina ilik in m alum at da verm ezler.
B ununla beraber Rey ehrinin tam n m i alim lerinden ve A rap D ilinin biiyiik
iistadlarm dan M uham m ed bin A li bin O m er E bu M ansur el-C ebdnin yam nda
dil ilim lerini ve A rap a yi okudugu soylenebilir.

Eserleri
H icri dordiincii asirda y a ayan R agib degi ik alanlarda pek ok eser yazm itir. B u asir, ilm i inkiafm (bilim sel g elim enin), kalkinm a ve yiikselm enin
en parlak oldugu ddnem lerden biridir. R a g ib in b a lica eserleri unlardir:

1. el-Mufredat ti Garibil-Kuran.
2. Tefsirul-Kuranil-Kerim. Fefsirinin adi Camiu t-Tefsirdir. Ragib bizzai kendisi Hillu Miite$abihdti l-Kur 'an kitabm da K afirun sureslnl a iklarken

B k z . S u y u ti, Bugyetu l-Vuat , 11, ^' ;? . Nuzhetu 'l-Ervah ve Ravclatu 'l-Efrah, 11, 44; Z irik li,
el-A lam , 11, 2 5 5 ; O m e r R zi K e h h a le , Mu 'cemu 1-Muelliftn, IV, 59; H a c i H a life , K etfu z-Zunun, 1,
36; F e y ru z a b a d i. el-B ulgafi Tarihi Eimmeti 'l-Luga, s. 6 9; Z e h e b i, Siyeru A 'lami 'n-Subeld. XV1I1,
120; S a fe d i, el-V ajifi 1-Vefeyat, X III, 45.

35

R agip el-Isfahani
oyle der:Biz Camiu 't-Tefsir kitabimizda buna birkag agidan cevap verdik 2.
Kegfu z-Zununxm yazar H aci H alife ^der: Bu m uieber bir tefsir

olup bir cilttir. ilk sozii: Elhamdii l i l-Lahi ala dlaihi M iiellif, eserinin ba
tarafinda
tir. M etodu,
tefsirle
iklam
once
ilgili
alar
bir
faydali
dyetler
y a p mai
grubunu kaydetm ek, iklam
sonra aktir.
onlariBu,
anaBhatlari
ey d av inin
ile a
Envaru t-TenziPde kullandigi kaynak kitap lard an biridir.3 Tefsirinin onsozii

F atiha suresi ve B ak aranin b -ataraflari

ile birliktedir. A hm et F erhatin tah

kiki ile K u v e y tte D aru d -D
tir.a va
Feyruzabadi;
tarafindan bOn
a sdeilt
mi
.hdlinde biiyiik bir tefsiri vardir. K endisi tahkikin zirvesindedir der
iliyor ki; R a g ib in biri iik
biiyiik
olan
B uradan
biri
iki de
tefsiri
ankii
la
vardir. Tefsirinin bir niishasi V eliyuddin C arullah K iitiiphanesinde yazm a
olarak bulunm
G i r i f inin
aktadir.
b a Bu
indan
niishada
M aide suresinin ba
-i
yiiz
na kadarki
elli varak
kisim
tutmbulunm
aktadir.aktadir.
O nun diger
Bu ii
degiliz. R a g ib a, nispet
im diye
edilen
kadar
m uhtasar
gorebilm
kismbir
ini
i
-tefsir daha vardir ki, Muhtesaru Tefsiri Mutegdbihdti 'l-Kur an adi ile basil
tir. B unun Y em ende M escid-i S en a K iitiiphanesinde 165 varak tutan m
bir
i
niishdsi bulunm aktadir. Fakat bu eserin R a g ib a ait oldugunun belgelenm esi
.g erekm ektedir

D urratut-Tevil fi M iite .3 abh it-Tenzil. S aniliyor ki, bunun ism i

Durratu 't-Te v ilf i H illi Muiegdbihdii l-Kur a n ' dir. Pek

ok ara
-tirm aci bun

la n ayri birer kitap olarak gosterm ektedir. A slinda her ikisi de aymdir. Haci
H alife, Durratu t-Te 'vil ft H illi Miitedbihdti t-Tenzil kitabim zikretm ekte ve
R ^ i b in bu kitabi el-Meani 'l-Kebir ve ihticacu 'l-K u rra ' kitaplarini yazdiktan
sonra kalem e aldigm i kaydetm ektedir. O te y andan R a g ib in, Durratu 't-Te vil
diye
H illuadlandirilan
Mutegbbihdli l-Kur 'an k itabinin b a inda bu bilgileri
kaydettigi de goriilm ektedir4.
B rockelm ann da H illu Mutegdbihati l-K ur an kitabindan soz ederken onu
ayri bir kitap
byle ader:
olarak
K iitiiphanesinde
B u gosterir
R agib Pve
a
bulu n an 180 num arali yazm adir. Durratu 't-Te vil kitabinin ise, Sdleym aniye
K iitiiphanesinde E sad E fendi boliim iinde ve B ritanya M iizesinde Durratu Te vil k itabinin yazm alari bulunm aktadir. B ritanya M iizesindeki niishasi

incelendiginde
a K ^gbriilecektir
iip h a n e s inde
ki bu,
m evcut
R agib
olan^
p
H illu Miitegdbihdti 'l-Kur an kitabinin aym sidir .

B k z . R a g ib e l-Is fa h a n i, H illu M u tefa b ih a ti 'l-K ur 'an, Y azm a n iish a s i, varak: 280.

B k z . - H a life . K e f/u 'z-Zuniin. I, 4 7 7 .

R a g ib e l-Is fa h a n t. H illu M utefd b ih a ti 'l-K ur ';.

. .

M iifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

B azi ara tirm acilar el-H atib el-isk afly e n isp et edilen Duvratut-Tenzil ve

Gurratu l-Te vil adiyla basilan kitabin R a g ib in bu kitabm in aym si oldugunu

tir. B u uzak bir ihtim al degildir. H er ikitirdigim
kitabi
belirtm
izda
kila
ar
i
aralarinda biiyiik bir uyum oldugunu goriiyoruz. Sadece ilk sayfada birtakim
farkliliklar vardir. B elki de bu kitap R a g ib indir. Sadece ilk sayfasi bilerek
tur. B urada d eniyory aki:da'ib
bilm
n ina
Eeyerek
b il-Farac
konmb u
a
e l-^ rd tista n i diye taninan ibrahim b. A li b. M uham m ed kaydetm
tir ki: B u
i

MesaiV i Ebu A bdillah M uham m ed b. A bdillah el-H atib, Fahriye kalesinde

tir. Yine burada H a tib in H uruf-u M ukattaa ile il^ili birim
kitabm
la etmin
i
oldugu zikredilm i-tir. R ag ib in ise, bdyle bir kitabm in oldugundan sdz edil
m em i .tir. D ogrusunu A llah daha iyi bilir
T a h k ik u l-B ey an fi T e v .4 lil - K u r ^ n . B u kitabi R agib, ez-Zeria ila
M ekarim i -,

fe/'fanin onsoziinde; H aciKe$fu

H alife,
,z-Zununda

B roekelm ann daTarihu l-E debi l-A rabi'de )

3771)
(,,

zikretm i^ ),11-tir, B rockel

m ann, bu kitabi edebiyatla il^ ih olarak

ve honun
eg d te
sterm
M
bir
ei
yazm
h e d teki
asi oldugunu
K
tir.itabhane-i
B en bunun
kaydetm
A stane
M e
i
-K udiis) niishasindan alinm a bir kopyasim U m u l-K u ra da gordiim. Bu niis (
tim iadan sonra R ag ib in
e l-i'tikad kitabi olduguham
ve n,
adikila
age
r en
Tahkiku l-Beyan kitabi olm adigi ortaya

tir. B una gore,enadi

ikm
kitap
ge
i

.u an kayip sayilm aktadir

-ihticacul-Kurra : Bu eseri, R ^ i b , Hillu Mute^dbihdti 'l-Kur 'an kita .5
b im nG irif inde, H aci H alife de Kefu 'z-Zunm7da (11. 15) kaydetm i .tir

e l-M e ^ il-Ekber: R agib, Hillu Miite^dbihdti 'l-Kur 'an kitabm in .6

G ir i^ inde H aci H alife de Ke$fu 'z-Zunun da (11, 17^9) zikretm i .tir
e r-R is a le tu l-M
F e viin
a id
e bil
b ih
- Ke uah
r an
.7)
'
'Ragib, el-M ufreddt'in ( ' < .

inde ve h - r - f m addesinde zikretm i.tir

Fakat biz onun herhangi bir ntishasim bir yerde bulam adik
M u h a d e r a tu l-U d eb a ve M u h a v e r a tu l-B iilega v e s .8--
u a ra . Bu ede
ohreti olan bir kitaptir. B e y ru ttabiyat
M ektebetul-H
alam nda biiyiik
ayat
tarafindan iki cilt halinde
iirlerde
tir.ok
Fakat
b asilm
iler
baski
pek
ve
k ii
hatasi, tashih ve ta h rif bulunm aktadir. B u kitap, onem inden dolayi, vezirlere
ve em irlere hediye edilirdi. ib n Ebi U se y b ia,
Tabakatu 'l-Etibba da (s 369.(
belirtir ki, E m m u d-D evle ib n u t-T ilm iz, el-M uhadarat kitabm i vezir ibn
S a d a k a y a hediye etm i.tir

cmaul-Belaga. E fan in u l-B elaga diye de bilinen bu k ita ^ A m m d n da ^

.9

M e k te b e tu l-A ksa tarafindan Dr. O m er Sarisi tahkikitir.

ileBbasilm
u giizel
i
37

R agip el-Isfahani
m adir, fakat pek
ali
bir
! . E debu atran.

airlerine nispet
lm em
k ed
tir
hur
m
iir
i.e,
B rockelm ann, bu eseri zikretm is) fakat biz ,)211

bu eseri h i.
bir yerde g orem edik

II. M uhtasaru Islahil-M antik. B u eserin, U m m u l-K urd iin iv ersitesi

islam i A ra.tirm alar M erkezinde (Nu: 316) bir y azm a niishasi vardir. B u
.T eym uriyye K iitiiphanesindeki niishasim n (Nu: 137) bir kpyasidir

Risaletun Fi Adabi M uhaletatin-Nas: E sad Efendi K iitiiphanesinde .12

bulunanResdilu li r-Ragib Mecmuasi i -inde yer alan bir yazm a niishasi m ev
.cu ttur

Risaletun fil- itikad: B u kitap dzerine A hter Cem al M uham m ed .13

L okm an tarafindan M ekke-i M iikerrem edeki U m m iil-K ura U niversitesinin
A kide Bdliim iinde 1401-1402 yilinda bir m astir tezi h azirlanm i-tir. Tezi y b
m aneten
daktilo
M uhyiddin
sayfasiylaes-S
400afidir.
sayfadir
ali
Bu
^ .
alim ada R agib hakkinda yeterli bilgi v ^ ilm e m i
.
tir
e z -^ e ^ ia .14 1

M eekrai a-
r im
:
i*

( B irka 9

tir. En sn Dr. M uham m ed E b u l-Y ezid el-A cem

kere
i tahkikiyle
basilm i
tir. K endisi, R agib ile el-H hseyin b. M uham m ed b. yay
Shkkereyi
in lan m i
ve onunla ilgili bilgileri
tir. H aci
inR agib
vHerm
byle
tirm
alife
k a ri
iii
-der: imam Gazzdli, ez-Zeria kitabim kendinden ayirmaz ve onun nefisligi
ni dile getirirdi . unu da belirtm ek gerekir ki, G a z z a linin de ez-Zeria ila
Mekcirimi '-eria adini ta

iyan bir in,

eseri
kendi
vai'dn.
kitabim
O nunm ii

y o k sa R a g ib in kitabim mi bu kadar sevdigi kesinlik kazanm

tir. B undan
am i
ayri olarak G azzdli, R ag ib m kitaplarindan etk ilen m i?
ve M earicu i-K ud sta
A kil ve eriatin birbirine
iklayanihtiyacim
biitiin bir
gtizelee
boliimii
a
R a g ib in
Tafsilu n-Ne eteyn kitabindan n ak letm i tir.

Tafsilun-Ne .15 -
cteyn ve Tahsflus-Saadeteyn: Bu eserini Vezir E b u l
A bbas
tir.
tir.defa
BSon
ed-D
u in
da
basilm
baskisi
abbi
ybazm
irk a
ii
-Dr. A bdulham id en-N eccar tarafindan tahkik edilip 1988/1408da D aru l
tir. B u baskida
G a rb il-islam
R d ^ bi tarafindan
hakkinda herhangi
yap ilm i
bir bilgi verilm em i.tir

el .16 mdn v e l-Kiifr: Hediyyetu l-Arifin m iiellifi, bu eseri kaydetm i-,tir

fakat onunla ilgili herhangi bir bilgiye u la.
ilam am itir

Risaletun fi M eratibil-Ulum: E sad E fendi ^ t t i p h a n e s i nde bulunan .17

R e sd iliir-Ragib i inde (Nu: 3654) yedi varaklik bir yazm asi m evcuttur.

B k z . ) H a l'(e, Ketjju z-Zunun, 1, 8 2 6 ; ihyau Ulumi d-D in Muakcidimesi. tah k ik : ! ) . T ab an e. s.

22

38

M tifredat / K ur'an K avram lari Sozlugii

18. K ita b u K e lim a tis-S ah a b e : el-B eyhaki, T arihu H ^ e i ^ i l-isldm da
( s .112) zikretm itir.
19. U s u lu T -itik a k : R agib, el-M iifreddf m c -d -r m addesinde zikretm itir.
^0. R is a le tu n fi e rh i H a d isi S etefterik u U m m eti v e l-C e m u B eyne'rR iva yeteyn i l i l-H adis el-U la: K iilliih a f in -N a ri 1 V ahide v e s -S a n i:
^ f iI-C e n n e ti 1

V a h id e . R agib,e z-Z erid da ( s .132) bu kitaptan

b ah setm itir.
^1. K ita b u a r a f it-T a s a v v u f R agib, Tefsinnde (varak 42 ve 50) bu eserinden bahsetm itir.
22.

T a h k ik u l-E lfa z iT -M iite ra d ife

B e y n e h u in a m in e l-E u r d k il-E ^ m id a :
.

a la l-M a n a l-V ah id i

'

ve

ma

'

R agib, el-M u freddfm da ve 7e/.S7>mde (varak: 54) bu eserln-

den soz etm itir.

23.

R is a le tu

T a h k ik i

M iin a s e b a til-E lfaz:

R agib,

el-M iifreddfm

G i r if inde bu eserinin adim kay d etm itir.

M edine-i M tinevveredeki A rifH ik m e t K iitiiphanesinde Atbaku 'z-Zeheb
adinda R a g ib a nispet edilm i bir kitap vardir. Bu, Z em ahe rinin Atbaku zZeheb adindaki kitabina tenkitler i erm ektedir. B urada kitabin yazm a iki
niishasi bulunm aktadir. B unun R a g ib a ait o lm a d ^ i ise a iktir; iinkii:
R d ^ b , Z em ahe riden bir asir once vefat e tm itir. D ogru olan bu kitabin,
b. H ibetullah el-Isfah am ye ait oldugudur. B u eser M isirda
B ulak m atbaasi tarafindan basilm itir. el-H arem u l-M edeni K iitiiphanesinde
bir niishasi bulunm aktadir.

R agibin Belli Bali H ususiyetleri

Z ehebi oyle der: M ahir bir allam e ve eqsiz bir muhakkik idi. Kelam cilarin
en zekilerinden biriyd i.6
B eyhaki ve e h rzhri oyle der: Islam in bilgelerinden biriydi; eriat ve
H ikm eti biitiinleqtiren odur. M a kulat konusundakiyetkinligi daha baskm di.1
Salah es-Safedi oyle der: ilm in ileri gelen buyiiklerinden, faziletin iinliilerinden biridir. ilm in birden qok alam nda muhakkik bir kiqidir. Muhakkikligini, ilim lerdeki derinligini ve guciinii gosteren p e k qok eseri vardir.8 O nun

B k z . Z irik li, el-A 'lam. X V III, 120.

B k z . Tarihu /-/' ' l-isldm, s. 112; e h r iz u ii Nuzhetu 'l-Ervah, II, 44.

S afed l, el-V ajifi 7 - Vefeyat, X III, 45.

39

R agip el-Isfahani

Yaratilig
ve cihlak aqisindan giizel bir kipydi. insanlarla giizel diyalogundan dolayi
onlari hemen etkisi altina alirdi. Ba$hca iig eylemi vai'di: Vaaz etmek. ders
vermek ve kitap yazmak. Bek qok degerli kitabi ve ilginq tartiymalari vardir.9
el-H uvensari dyle der: imam, edip, biiyiik hafiz, Arapqa, Arap Dilbilimi,
hadis, iir, yazarlik, ahlak, hikmet, kelam, oncekilerin ilimleri (Rical ve Tarih)
vesaire alimidir. Kadr-U kiymeti her tiir takdirin iistiindedir. Avam da havas
da onu takdir etmipir. Ozellikle Arap Dilbilimi alaninda derinleqmipir. elMuhadarat indan anlapldigina gore, afii mezhebine mensuptur.l0
uzerinde bir alim a yapan es-Sarisi ise, u tespitleri yapm aktadir:

el-H u v en sarin in Y akut el-H am ev iden yaptigi alintida R agib hakkinda

oyle denm ektedir: Mu cemu l-Udeba'nm m uellifi 5yle der: el-Hiiseyn b.

Muhammed er-Ragib el-Isfahani, ilmin ileri gelen onderlerinden biridir.

Birden qok alanda derinle^mipir; edebiyat ve hikmetin onciilerinden biridir.
Onun Tefsiru l-Kur 'an adli bir kitabi vardir; biiyiik bir kitap oldugu soylenmitir.
R agib, tevazuu ve i ine kapanm ayi tercih eder, dhretten ve el listiinde
tutulm aktan h olanm azdi. Ben, kendimi ovmekten ve nefsimi tezkiye etmekten

Allah a siginirim derdi. K endi kendini kinar ve yererdi. K endini oven kiinin
ashnda kendini yerdigini ve kotliledigini d uuniirdii. K endi eserlerinde kendi
iirlerini ornek verenlerin y aptiklariyla akillarini kinadiklarini ifade ederdi.
K endisi, erdem lerinin gizli kalm asini tercih eden Sufiyedendir. HucvirJ onu
Tarikatin eyhlerinden saym itir.n

Ragibin Akidesi
R a g ib in akidesi konusunda gorii ileri surtilm utur. B unlarin kim ilerine gore M utezile, kim ilerine gore ia ve kim ilerine gore ise Ehl-i Shnnet
v e l-C em aat akidesine m ensuptur. Tartim a gottirm eyen dogru gorii ise,
onun Ehl-i Siinnet v e l-C em aatten oldugudur. B unu es-S u y u tlnin u ifadesi
de desteklem ektedir: Ben onun Mutezili oldugunu samyordum. Bu kanaatim,

Ibn A b d is -Selamin el-Kavaidu s-Sugra adini tapyan kitabmin bir niishasi

uzerinde feyh Bedruddin ez-Zerkepnin kendi el yazisiyla yazdtgi $u ciimleyi
goriince degipi: Imam Fahruddin er-Razi, usiil de ilgili Te sisu ,t-Takdis 'te
9

S a risi, er-Ragibu i-Jsfahani ve Cuhiiduhu. s. 33.

10 B k z . M . B a k ir e l-M u s e v i e l-H u v e n sa ri (v. 13 13), Ravdatu '1-CenndtjiAhvdli i-Ulemdi ve s-Sadat, 1.

B. 1 3 0 7 (4 c ilt b ir m iic e lle d te), s. 2 3 8 -2 5 0 .
11 B k z . R a g ib , el-Muhadaratu i-Udeba. C e m iy y e tu l- M e a r ifil-U m u m iy y e , 1, 7. 110; H u cv lrl.

Kep'u l-Mahcub, 11, 584.

M iifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

oyle der: E b u l-Kasim er-Ragib, Ehl-i Sunnetin imamlarindan biriydi. Onu

G azzaliy e yakin bulmutur. Suyuti bu nakilden sonra oyle der: Bu giizel bir
tespittir; Qiinku, insanlarin gogu onu Mutezile den sanmipir . 12
B u durum , el-Mufredat kitabinda M u te z iie ye yonelttigi tenkitlerden de
anlailm aktadir. Sozgelim i, M u te z ile nin piri olan E b u l-A li el-C u b b aiye
(v.303) w

h -t-m m addesinde, E b u l-K asim

A bdullah b. A hm ed ^1-

B e lh lye (v.317) ise, h-1-1 m addesinde ten k itler

"

e l-itikadkilabmda ise: K ullarin, kiyam et giiniinde Y iice A lla h i gorm esine

gelince, bu goriiii, bilgeler ve H adis dlim leri, K itab ve S u n n etin ifade ettigi
gibi tespit/kabul etmilerdir. R agib, bu goriiiiyle, Beni asla goremezsin
(7/A r a f 143) ayetine dayanarak inkar eden M u te z iie ye m uhalefet ctinth.

e l-itikad kitabinda onlara yonelik ba.ka tenkitleri de vardir.

Hz. A liden ok a nakil yapm asi gerek e gosterilerek ia itikadinda oldugu so ylenm ise de, bu yeterli bir delil degildir; iinkii: A l-i B eytin sevgisine
ilikin sahih haberler vardir. B u nedenle insan, onlari sevm ek ve sdzlerini
nakletm ekle la dan sayilam az. Sdzgelim i, p ek ok dlim gibi, Z em aheri,

Rabiu 1-E braf da, G azzali, ihyau Ulumdiddin de, Feyruzabadi de, Besdiru
Zevi t-Temyizde Al-i B e y tin bir ok soziinii nakletm i am a kim se onlarm
ia dan oldugunu soylem em ijtir. B u iddianin en saglikli reddi bizzat R ag ib m

e l-itikad kitabinda yer alm aktadir: Y etm i iki firkaya kaynaklik eden b id at
firkalari yedi tanedir: 1. M ii?ebbihe, 2. Sifatlari reddedenler, 3. K aderiye, 4.
M iircie, 5. H ariciler, 6. M ahldkiyye ve, 7. M uteeyyia. M iiebbihe, A lla h in

zatr, Sifatlari reddedenler, Allah 'in fiilleri; H ariciler, A lla h in vaidi/cezasi;

M tircie, i/nan; M ahlukiye, Kur an, M iitee y y ia/ ia ise imamet konusunda
daldlete diimiitur. Firka-i N aciye ise, S ah ab enin yolunu izleyen Ehl-i Siinnet v e l-C em aattir.13 B u ifade, R a g ib m ne M utezile ne de $ ia dan oldugunu,
aksine E hl-i slin n e t v e l-C em aate m enshp bulundugunu gosterm ektedir.

R agib in Fikhi M ezhebi

K itaplarinin incelenm esinden anla ilan odur ki, R agib, Fikhin Furuatla
ilgili konularinda kim seyi taklit etm em itir; kendisi bu konuda m ii tehit
konum undadir. B azilari, onu afri say m itir am a bu dogru degildir; bizzat
kendisi, a fiinin birtakim gorilerini red d etm itir. K itaplarinda yeri geldiginde fakihlerin goriilerini kaydettikten so m a bazen bir m ezhebinkini, bazen
B k z . S u y u ti, Bugyetu 'l-Vu 'at, II, 2 9 7 ; iz z b. A b d is s e la m , Esasu 't-Takdts, s. 7.
13 B k z . R a g ib , Kitdbu'l-i'tikad, s. 54.

41

Ragip el-Isfahani

ka m ezhebinkini kabul etmektedir; bu da, onun, belli bir mezhebe

de ba
bagli olm adigim gdstermektedir. Bu baglam da ornek olmak dzere sozgelimi
t-h-r , a -v -d ve -f-k-h m addelerine bakilabilir. Muhadaralul

UdebcVda. namaz, oru

ze^dt, hac gibi fikih konularina deginmekte ,

afil
ve ,
M aliki, Hanbeli, Hanefi,lerini
ia ve
vermektedir.
H aricilerinBu
gorii
da

,onun belli bir mezhebe bagli olmadigini teyit etmektedir. Bununla beraber
bazen a fu nin gorii.
lerine m eylettigi gozlenm ektedir; Tefsir'inde Ali b
Davud ez-Z ahirinin
-
afilye yonelik tenkitlerini reddetm ekte ve onu savun
.m aktadir

R a g ib m iirle 1
iiri ile ilgili herhangi bir kayda rastlanm
tir.
R agibin
Birka
beyit
am i
iir de yoktur. Biyografisinde
inda kendisine en
izafe
fazla
edilen
iki
di
tir.14 Bunun yaninda E bdl-Kdsim b. Ebil-Ala
aret
beytine
ileedilm
kitabi
ii
verm e/vemiirine
iem e de
ilemrastlanmi
ilgili
asm da
odiin
yazi
ge
en
'. tir
Kimi zam an soylem edigi/yazm adigi beyitlerin kendisine nispet edildigine de
rastlanm aktadir
16.

H a y a tin in Z o r lu k G iin leri

Ragib,
el-Medni l-Ekber kitabini yazip ihticacu l-Kiradt adini ta iyan
eserini dikte ettiktentir.sonra
Kendisinin
bir siireifadesine
inzivaya
ekilm i

;gore: Bu bir kalp halved degil, bir goz halvetidir; ihtiydri degil, iztirdridir
hatta zor ve baski de gerqeklepni bir inzivadir. Bu donemde 1> lie' halde ,
donem in veziri ile bir goriisme esnasinda ihtilafa mii
dii , - etrafindakiler S U S
masini telkin etmesine ragm en , kendisine itiraz anlaminda cevap vermekten

Bunun sonucunda daha once iyi oldugu

ilan
kileri
anla
ili
ve sonunda gdz hapsinde tutulm asina
bozulm
yolmauitn. Bu donemde
yalmzligimi Kur ,an de giderdim, eger olmasaydi, ben bu durumla ba.fa
gikamazdim, dem i
ok sikildigi
tir. isinda
Haksizlik
ve nroralinin
caninin
kar
bozuldugu , - -ve karar vermede zorlandigi, um utlarim n darmadagin oldu
gu bu donem in ne kadar siirdiigii tespit edilem em
tir
i.
14 B k z. . ehnzCiri. Nuzhetu l-E rvdh ve Ravdatu l-Efrah, 1, 44.
1 B k z. R a g ib . el-M u h adaratu 'l-U deba , I.

- .

16 R a g ib in h a y a tin i in c e le y e n S a ris, er-Ragibu l-Isfahdni ve Cuhitduhu ad il a li m a s in d a R a g ib 111

M ecm eu 'l-Belaga (th k . O m e r e s-S a risi, M e k te b e tu l-A k sa , A m m a n ), 3 9 7 . ) ) ; n a k il y ap ai'k en A b d u lla h b. C u d d n m b ir iirin i o n a iz a fe e tm itir. B k z . e n -N e h ra v l, el-C elisu s-Salih. 11,
2 3 8 ; Ib n K u te y b e , Uyunu '1-Ahbar, 11, 33.

42

M tifredat / K ur'an K avram lari S b z h ^ d

Vefat Tarihi
tir am a, R ag ib m adi, akidesi, fikih m ezhebi
Ilg ve
in hakkinda ih tila f
edildigi gibi, vefat tarihinde de tir.
ihinci
tila
Suyfiti,
fasrin
edilm
b e
a
i-la
rinda; Z ehebi, onu kirk
tir ikinci
ki, bu tabakadan
kesim in vefatlari
say m i
m ektedir. H aci H alife, vefatini
ile 4?0 502
arasinda
diye degi
gosterm
440i,

Hediyetu
tur.
B rockelm
l-Arifin
ann da yazari,
ona tabivefatini
olm u 500 ;
Fihrisu l-Hizaneti t-Teymuriyye ise, 503; Z n ik li, el-A lam' da 502 dem i ,
tu r . 17 M uham
O m ermRedidaK K
urdali,
ehhaleel-B
de eyhakinin
ona uym u

Tarihu l-Hnkema da R a g ib m biyografisini v erirk en vefatini 402, Miifreddt

i 9 in y az d ig i takrizde ise, 503 tarihini v erm i tir. el-Mecmau 1-ilmiyu 1-Arabi'de
ise, 452 denmitir. A dnan el-C evheri de; 3 4 3 te dogdu, 4 1 2 de vefat )24/275 (
B u konuda sa^li^li bir tercih yapm ak zoreHi,
olsadem
da,ektedir
vefat .'
tarih in in y a k la.ik 425 oldugu sdylenebilir

Miifreddt Hakkinda Ozlii B ilgiler

M iifr e d a fm M e to d u .1
R agib, bu kitabinda m dkem m el bir m etot, tistiin bir tislup kullanm -
i tir. D e
rin ve geni,bir
ilm i vukufiyete dayanarak m ad d elerin once hakiki m analari
ardindan tiiretilen kelim eleri ele alm -
i tir. ,'^rdindan m addenin m ecazi m an a
larini belirtip hakiki anlam la ne ol
9 iide balantili olduklarm i a 9 iklam i ,
tir. B u
ancak A rap dili ve belagatinda koklu ve sindirilm
9 sellei yani
;
itirilm
biri
bilgi ile yapilabilir. K endisi her kavram i islerken once m adde ile ilgili K u ran
ardindan hadislere
ayetlerini gegm
v erm,isonra
i,,
da A raplarm deyim
tir. Ble alinan kavram
iirlerini
in m anasim
Sira atasozii
ile ortaya
v ermve
i
koym ak 9

90k

dyeti delil getirm i

tir. B ununikyam
kiraatlere
nda degi
de

ogu zam an, K u ra n i, K u ran ve Siinnet ile, ardindan

d eginm
Sahdbe
islir .

bilgelerin
tir. Sonra
eriat
da ile bagda
an

veleriyle
T a b iinain
9 iklam
goriii

tir. B azen im am goriislerini

larin goriislerini
m is, kim
sergilem
i gorii
tarti
i-le
kim i zam an da kendine
rini ler
kabul
m ahsus
ilerietm
siirmii
gorii
em .
itur
,

II. M iifredafm K aynaklari

R agib, tiim m uellefatinda oldugu gibi, el-M ufredaf in telifm de de kendisin -

1? B k z . S u y u ti, Bugyetu 'l-Vuat. 2 9 7 , ;Z e h e b i,

Siyerii A Idmi'n-Nubela, XVI11. 120; H a c i H alife.

Keffit 'z-Zitnun, 1. 36.

18 B k z . M ecelletu i-Lugati l-Arabiyye, ( D im a k), 61. c llt, R e b iu s -S a n i 1 4 0 6 /K a n u n u s-S a n i 1986, 1,
194.

43

Ragip el-Isfahani
den dneeki ulem dnin eserlerinden
tir; onlari
fayincelem
d alan
tarti
m i
ii,
bazi
ni kabul
gdrdlerin
tespetm
itler/
,i
bazilarim
,
ise reddetmitir. R ag ib in
el-M ujreddf 1 yazai'ken dayandigi b a

lica k aynaklar ise

:
u n lard ir

,ibn Faris, e l-M u ce m m e lfil-L u g a : R agib, bu eserin adim verm ese d e .1

ondan

ilm aktadir. K itabin tertibi, ifadelerdeki

faydalandigibiiyiik
anla ^
tirm eden yaptigi n akiller ve ayni siil' beyitlerini
benzerlik,
ornek
degi
hi
a gosterm ektedir.
verm esi
S o zg
bunu
elimik
ai, \

gibi kelim elerde ifadeler

m aktadir.
tamSadeee
am en ykism
a k inen
la
hkrisaltm
beyitleri
alar azaltilm
vardir ve
i
.
tir

Ebu Mansur el-Cebban, e-$am iIJil-Luga: M iiellif

.)),
2 m addesinde

e$-amil kitabim maddeleri zengin, delil olarak kullandigi purler az ve gayet

faydali

tir. Bu nitelikler aynen

eklinde
el-Miifredat
nitelem i -in de sdylene

.b ilir

ibn us-Sikkit, Teltzibul-Elfaz: M iiellif

.3)
,

m addesinde ondan nakil (

y a p m i.tir

Ebu A ll el-Fdrisf/el-Fesevi, el-M esdilu ,l-llalebiyydt. M iiellif, birka .4

m addede kitabin adim verm eden sadece: e l-Fa risi der ki diyerek ondan nakil
tir. S ozgelim
y a p m ii, ) '

.m( addelerine b a k in iz

el-Ferra, M ea n il-Kur air. S dzgelim i .5 , ) .m addesine b^^im z

ibn Dureyd, el-Cemhera. B u eserden faydalandigi nakiller ve ibarelerin .6
ilm aktadir. bibenn zDe urli^
reynddin
e n adim
anla)

m addesinde ik
aa(

v erm i.
tir
e z -Z ^ e ^ SM, e d n il- K u r ,a n . M iiellifin

.7)
.

m addesini i-lerken
(
ez

Z e c ca c in sozlerini adeta kelim esi kelim esine

olm asinak
bunu
letm
ik
aa
i
gosterm ektedir.ekilde
Aym
) m addesinde de Yiice A lla h m: idarede
onlara d a n i f (3/A l-i im ran 159) ayetini y o ru m lark en ez-Z eccdcm sozlerine

tir.19 M iiellif, ok
Z e cyakin
ca c dan
ifadeler
nakil kullanm
yaptigm i
m addesinde
a ifade etmik
a.'
itii

el-Hatfl, K ita b u I-Ayn. M iie llif e l-H a lilin adim bir

ok defa .ik
8a
a
tir. Sozgelim
zik retm
i bkz
i ) ( ( ( 'm addeleri .(
. Ebu Muslim el-Isfahani, Tefsir . ) ( ) .m addelerine b k z
R akgin
ibkin
a nM
a autle
tezileden
rh e rh a ld ke ile
E bu
nm
Meiislim
s i n e in
ili
gorii.lerini tenkitsiz aktarm asindan kay n ak lan m ak tad ir

Ebu Ubeyde, M e c a z u ,l- K u r ,a n : M isdl olarak bkz

,10
))

) ) ( (-

m ad d e leri .
B k z . Z e c c a c , M eani 'l-Kur 'em ve i 'rabuhii, ! ,.

e le b i. A le m u l-K u tiib . B e4y8ru

31.,t
,

M tifredat / K ur'an K avram lari Sozlugii

. el-Ahfe, M e a n il-K u r an. (f_^)ve ( m addelerine bkz.

12. e l-F a ris i, el-M esailu l-B asriyydt. ( m addesine bkz.

13. e l-F a ris i, e l-M e sa ilu l-A dudiyyat. ( ) m addesine bkz.

14. ibn Kuteybe, Tefsiru G a rib il-K u r an:

" ' bkz.
15. K itabu Sibeveyh'. ( ) )( ( ve ( ) m addelerine bkz.
6 . Ebu Ubeyd, e l-G a rib u ,l-M u san n ef. B u, bazi m adde ve iirlerde goriilen biiyiik benzerlikten anla ilm aktadir. A yrica bkz. ( ) m addesi.

7 . Ebu Ubeyd, el-E m sai. Pek ok m addede benzelikler var.

18. Ebu Ubeyd, G a rib u ,l-Hadis'. B kz m addesi.
19. M ecd lisu S a Ieb. Sozgelim i bkz. ( (, ) ) m addeleri.
20. ibn Kuteybe, G aribu ,l-H adis. B kz ( m addesi.
21. e l-F a ris i, el-H ucce l i ,l-K ira d tis -S e b ,a : Bkz. ( ,)) ) m addeleri.
B u n u n yam nda Selefin sozlerine de biiyiik yer verm ektedir. Tefsircilerden
ib n A bbds, ib n M e sud, Hz. A li, Hz. Om er, M ucdhid, K atade, H asan -1 Basri,
el-E sam , C a fer-i Sadik, a bi ve Sufyan gibi biiyiiklerden ok a nakiller
yapm aktadir; dilcilerden el-M iiberred, el-K isai, Sibeveyh, Y hnus, E bu Zeyd,
A b d u llah b. M uham m ed et-T evvezi (v.230), el-A sm ai ve ib n u l-Ardbi gibi
tan in m i alim lerden Ihydalanm aktadir; tam n m i K u rra dan H am za, Yakub
ve en -N akka gibi kiraat im am larm dan; el-C ubbdi, E buT -K asim el-B elhi,
E b u B ekir e l-A llaf gibi taninm i kelam alim lerinden ve isim lerini verm eden
b ir ok hekim den/bilgeden nakiller yapm aktadir. Biitiin bunlar, onun eserini,
D il ve Tefsir i in onem li bir kaynak konum una g etirm itir.

III. M ufredaf tan Etkilenenler

Ulem a, el-Miifredciftan ok a nakil yapm itir. Bunlarin bamda

el-Kcimus

miiellifi Feyruzabadi gelmektedir. Onun, el-Miifredat iizerinde aliip kimi

yerlerini kisalttigi, kim i ilavelerde bulundugu ve boylece degerli kitabi Besairu
Zevi 't-Temyizl yazdigi anlailmaktadir. ogu zam an, R agibm ibarelerini oldugu
gibi aktarir, bazen de bir boliimii tam am en nakleder. es-Sem inul-Halebi de
Umdetu '1-HiiffdzfiE.yrafi 'l-Elfazadli aym tiirdeki alim asim nanakaynagi olarak
el-M ufreddf 1 alm i ve ona kim i ilavelerde bulunm utur. Zerkei de el-Burhanfi
Ulumi l-Kur an kitabinda (bkz. el-Bui'hdn, 11, 148; IV, 18.); Suyuti de, el-Muzhir
(1,184), el-itkan (1,210-218), Mu teraku i-Akran (1,22) adim taiyan eserlerinde;
Rdzi ise, Tefsir'inde ona dayanmaktadir. Bagdad! de Hazanetu l-Edeb'te (1,37, 111,
397, VII, 128-245, VIII, 92, IX, 302), Zebidi, Tdcu l-Arus'\a (bkz. Recaa, rabaa,
ebede, emede, avede m addeleri); Ibn Hacer, F ethul-BarTde (III, 120; XI, 503);
45

R agip el-Isfahani
ib n u l-H anbeli ise, Ikdu 'l-Halas'la (s. 281); es-Sem in de ed-Durru '1-MasunWa
(III, 689, IV, 389, 547, V, 570, VI, 182-442);

, Ruhu '1-MeanVdt (1,262, II,

129-131); ib n u l-Kayyim, Bedaiu l-FevaicTte (II, 36); Bursevi, Ruhu 'l-Beydn da

43/Z uhruf 53. ayetinin yorum unda ondan nakiller yapmaktadir.
R a g ib in el-Miifreddt'\mdan ve onda izledigi m etottan en fazla etkilen enlerin b a inda h e rh ^ d e Z em aheri gelm ektedir. 0 da Escisii l-Belaga adli
eserinde onun m etodunu izleyerek once kelim enin hakiki som a da m ecdzi
m anasini v erm itir. Su farkla ki, R a g ib in kitabinda y a k laik 500 (be yiiz)
beyit varken, Z em ahe rinin kitabinda 6000 (alti b in )den fazla beyit vardir.

IV. U le m a n in Miifredat H a k k in d a k i G or(ileri

Z erk e i oyle der: O n sekizinci ilim K u ra n in G aribini bilm ektir. B u d a kavram larin anlam im bilm ek anlam ina gelir. B u konuda E bu U beyde, el-Mecdz;
E bu A m r (S a le b in kolesi), Ydkutetu t-Sirat kitabini yazm itir. B unlarin en
^hurlarindan biri ibn U z e y z in kitabi ile H e re v inin,

el-Garlbeyn kitaplari-

dir. Bu alam n en giizel kitaplarindan biri ise, R a g ib in el-M ufredaf ld ir 2"

Yine der ki: K u ran iki kisim dir.
B iri, hakkinda m uteber tefsirlerden n akiller bulunur. D igeri, hakkinda herhangi bir a iklam a yoktur. B unlar her ne kadar az iseler de, onlara ulam am n
y o lu A rap D ihnde bu kavram larin anlam larim ve kullam m larim sbziin geli inden ogrenm ektir. B u konuyla R agib, el-M ufredaf inda ok ilgilenm itir. Bu
gali^masinda , kavramin anlami konusunda dilcilerden daha ileri bir noktaya ulagir; zira , soziin geligini ve kullamldigi alani dikkate ah}'. B u a idan

F eyruzabadi de: Kavram larin manalarim tespitte onun gibisine rastlanmaz,

dem ektedir. H aci H alife de oyle der: R a g ib in Miifredatu Elfazi l-Kur 'an ,I,
eriat ilim lerinin her birinde faydali olan bir kitaptir.21 Sem in H alebi oyle
der: R agib, bu konuda derinlem itir, k endisinden oncekilere gore konulari
d aha gen i ele alm itir ve bu konuda kendine has bir m etot izlem itir.22
Biitiin bunlar goz oniinde bulunduruldugunda denebilir ki: el-Miifredat,
kii iik bir ilm i ansiklopedi sayilir. D il, N ahiv, Sarf, Tefsir, K iraatler, Fikih,
M antik, H ikm et, E debiyat, N evadir, IJsul-i Fikih, Tevhid gibi pek o^ konuyu
birlikte lem ektedir.

2 0 B k z. Z e rk e i. el-Burhanfi Ulwni 'l-Kur an, 1 ,2 9 1 ; C e la lu d d in e s -S u y u tl. e l-itk a n fi Ulumi 'l-Kur an.

D a r u l- M a rife , B e y ru t, [, 149.
21 Z e rk e i, el-Burhan. 11, 172; F e y ru z a b a d i, el-Bulga, s. 6 9; H a c i H a life . Kesfu 'z-Zunim, 11, 1773.
2 2 e s -S e m in e l-H a le b i. U m detu'l-H uffaz, y a z m a , v a ra k , 1.

46

M tifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

V. Miifredat Hakkinda Birkag Onemli Degerlendirme

insanm , ilim ve m arifet konusunda ne kadar
irse
sin,derin
derinle
biittin
le
ilim leri elde etm esi 0m iim
her kiin
zamdegildir;
an b e eriyet ve insaniyet
h u d udunda kalacaktir. insanm do^asnrda u n utkanlik vardir. in san adi da bu
tir. R agib, ilmunutkanliktan
in deryalarina
oradan M iifredat
adalm
h n m ii,
gibi inciler

kendisi onca derin ilm ine ve degerli edebiyatina r ^ r n e n ,

im
tir.
i kusurlardan
O nlara da burada
kurtulam
kisaca
am i ^i
-aret etm ek ge

.e k ir -1
R agibM iifredatta kim i zam an k ira a tle re d eginm i

.1-tir. Fakat onlarin M ii

az olanlari arasinda herhangi bir ayirim

tevatirleri
tir.yapm
H albuki
amile
i
.M iitevatir ile qaz kiraatler arasinda nispet, derece ve hiikiim farki vardir
.M iifredatta kullanilan h a d is kiiltiirii kim i zam an y etersiz kalm aktadir .2
B unu, kim i zam an bazi sdzleri R e sh le nispet ettigi halde, bunlarin sahih
-k aynaklarda P eygam ber sozii olduklarim gdsteren bir dayanaga rastlanm a
m asindan anlam aktayiz. Sozgelim i, R ag ib , )

m addesinde (

soziinii P e y g a m b e re nispet etm i;tir. H albuki bu ifade, kelam cilarin sdziidiir

P e y g a m b e rin sozii degildir. D iger y andan )

,m addesinde gdriildiigii g ibi

bazi uydurm a hadisleri de kaydetm ektedir. K im i zam an da P ey g am b erin

.sas) sozii oldugu halde onu P e y g a m b e re nispet etm edigi goriilm ektedir (
S ozgelim i , )

m addesinde: A rap atasozlerinden biri de

udur:

Onun ne

,harcam asi ne de adaleti kabul edilir, dem ektedir. H albuki bu, P ey g am b erin
.sahih kaynaklarda yer alan sahih bir h ad isid ir
-M u te z ile ye genelde m uhalefet etse de, bazen onun etkisinde kalm ak .3
tadir)

m addesinde
(

ayetini (73/M iizzem miklarken

il 1) a

oyle der: Yani kendi elbisesine biiriinen. B u istiare yoluyla kullanilan bir
i eksik yapm ak, ihm al ifadedir.
etm ek veBgev
ir i;ek tutm aktan kin ay ed ir
ve ta riz yolu ile tenkittir. H albuki Peygam ber, gdrevinde kusur etm ek ve
onu onem sem em ekten m iinezzehtir. Z ira, geceleri
inceyeayaklari
kadar
i
gul olan bizzat
sadece
kendisidir.
M u tezilenin
ibadetle
B u anlayi
ileri
m e ,
lerinden biridir. O yle sam yorum
siirdiigii
ki, Ragib,
tutarsiz
bu gdrii
gdrii
ii
M u te z ile nin biiyiik tefsircilerinden E bu M uslim el-Isfah an iden alm i.tir

Tefsireri
inde
de bu
Z em
gorii
ah ii kay d etm i -tir. 0 da M utezilenin im am la
.rindan b iridir
R agib, kim i zam an bazi y a n ilg ila ra da diim.4ii
-tiir. B azen birisinin sozii
kasina
tir.nispet
S dzgelim
nii
etm
b ai, ) ( m addesinde E bh A h el-Fesevi
dyle d e r:

kelim esi ,

'

soziinden
tir. alinm
Boyle
i
47

R agip el-Isfahani
ama bu bir hatadir
iinkii
d em i. < mir 'attaki m im harfi asla iiave ed ilm i
bir fazlaliktir . ) ( is e ,
tir
0 .

y led ig i sad ece

kalibindadir. Fakat bunu Ebu A li so y lem e m i udur

: B
soazi dil ravileri)
,
, .

) <

soziin denlardir.
alindigim
Bbir
u ise,
hatadir
san
fah
m ii
. ^

fazladir .) ( i se , ) (

kalibindandir
33. ) ( m ad d esind e ) ) 6 8 /
6 y leKder:
alemA h
6 fesiklarken
der k i: ) ( k elim esi )(

) ayetini a

Onun akliyoktur ;
Onun, olanim birak. Buna gore ayet

anlam
o y leindadir.
dem en Bu
gibtipki
id ir :
';

olanim al

d y letakdiri
olur: ) -
rinde olup ) (

aklarina gore ise ayBet

a ; ) ( -takdi

harfi zaittir.T ipki ayette oldu gu g ib i :

ahit

olarak Allah yeter (48/F etih 28). Burada R a g ib m ba

kasi d edigi A hin
fe
tur. B unu Meani
kendisidir.
'l-Kur
ii savunm
buan
A
gorii
hda
fe
u)
5 011
5 (,
y d etm i

k a A h fe der k i d iye aktardigi sd z tir.

ise,Rel-Ferrdnndir
a g ib m,
.

iinkii Ferra burada: ) ( , ) ( anlam indadir. B u da ) ( k elim esin e

yakin anlam a gelir. N itek im )

tir^ d iye bir d

yorum
en m i

.yap m ak tad ir
inda bazi
tir.
K elim
Bu
ta selerin
hhem
if le en
r yazili
yap
hem
ilm
en
.5i
kim senin kurtulam adigi bir durum dur. M esela)

m addesinde () ( :

Bulutlar d em i tir. D ogrusu bunun) - ~ ( olm asidir; yani harfi ile ya(
da)

.olm
( asidir
iirlerde de kim i taRsagib,
h ifle
tir.
en rferanm
bazen
M
y aeseld
p m .i
6

b eytinin son m israsm i ) ( diye riv ay et etm i tir, fakat dogrusu ) .

.eklindedir
(
R agib, K u ra n da tir.
olan
Bubazi
konuda
m addeleri
es-Sem
lem em
i .in
7i
el- H alebi ^

0 bir

okder:
kavram
B ununla
i kitabina
beraber
alm am
tir
i.

duyuldugu, m analarim n ve adilbilinm

yoniinden
esine hangi
ihtiya
ok
k d k ten geldiklerinin tespit edilm esi bir ihtiya-oldugu

hdlde, kendisi bu m ad
ve onlarin K u rd nda
delere
aret
bulunduguna
deginm
de etm em ii
.
itir

mBeyen
ununla
baziberaber
m addeleri
K u ra
kaydetm
ntir.
da
ekten
Gge
er
i

olan bir kiraate dayanarak)

ve 16/Nahlm78.
addesini
dyetini
mai(
ekilde okunm asi caiz
tir.degildir.
H albuki
ornek
Tam
ayetin
vam
e rm
en
bu
i

oldugu hdlde yer verm edigi m ad ud neler

lard
ihtiya
)ise
ir
:

)( (

Bkz 23. All el-Farisi, el-Mesailu 'l-Halebiyyat. thk. Halil Hendavi. Darul-Kalem, Dimak, s 59..
Burada sdztl edilen dll bilgini
Durayddir.
ibn Bkz. ibn Diireyd, Cemheretu l-Luga
259
111.,,
Zeyd de boyle soylemi.tir
Bkz 24. Ali
Zekeriya Yahya b. Ziyad Ferra. (v. 207), M ea n il-K ur'an, thk. M. YusufNec
Necedr.
en- Darul-Kiitiibil-Misriyye, III 173. ,

M tifredat / K ur'an K avram lari S d z lt^ ti

) ( ) ( ) ( ) )
( -(.
H em k en disinin hem de es-S em in in zik 25

retm edigi m addelerden biri)

(-

ise)

m addeleridir. N adiren de (

ligiyla ilgili dyet veolsa

hadisleri
bazen
lemyeterince
edigi
m addeveya
b ai
deginm edigi gdrdlm ektedir. S donlara
zgelimhii, )

( ve ) ( -m addelerin

lenm edigi gozlenmde

ektedir.
ilgili ayet
Biz, ve
tarnhadislerin
anlam iyla
i
R agib gibi olm asa iklam
da, bu
alar
m addelere
getirdik ve
m akul
onlari
a
tik. Yine
m tiellifin
de biiyiik
m etoduna
paranteze
uydurm
alm aya
ayi
ali
,ihm al etm edik. Z ira bunlarla ilgili m alum ati biz, diger benzer kitaplardan
.derleyip yo ru m lad ik
R a g ib m kim i kusurlarindan biri
eyinde,
belli
b azen
kisimbir
lara
.8
ayrildigim belirttikten sonra onlari m addeler halinde sayarken kim i zam an

birini fazla, kim i zam an ise, eksik saym asidir. k s ik saydigi m addelerden biri
)
m addesidir.
el-vahid m
B ii
a ( terek bir
ta lafizdir. A lti
,ekilde kullanilir
tanesini sayip altm cisim
dedikten
kay
ta dsonra
belirttigi
etin
tir.em
Bba
ei
sayidan fazlasm i saym asi ise , ) ( m addesinde goriilm ektedir. B a ta helak
onlari sayarken is^, dort m
ekilde
adde olur
kaydetm
demi.
i
tir
ii,
R agib, kavram lari alfabetik siraya dizerken ii .9-iincii harfi dikkate alm a
tir. Bu nedenle ( (M maddesini
m i)

m addesinden once v erm i.tir

(

el-M iifreddf ta y e rv
R ae grdibig'in
i bazi gorii

t nkit edilm i

tir. M esela
)

ler, kim i alim lertarafindan

.10

m addesinde
irin^
) (

<
soziinii

aktarip; D eniyor ki: B unun anlam i:Tehekkum yoluyla )

B urada (> )dem
fazladan
ektedir.
k uB
llam
u goril
tir
lm i
tir: R agibtenkit
bu beyitte
etm i)

.dem ektir

ii, el-B agdadi

oyle

kelim esinin)
(
( -m u z a f oldu

gunu
tir. ve
B u (>
ise,)in
hem
zaide
dil hem
oldugunu
de edebiyat
sanm i
isindan zayiltir, z ira A ra p la)>
ar

keiim esini sadece A llah a v e y a A lla h i

gosteren zam irine veya R abb kelim esine m u z a f olarak kullam rlar. B unu ba in kullandiklari
tir.
tir/goriilm
duyulm
E debiyat
kasi
am
em ia
i,isindan ise
B asralilara gore, olum lu ctim lede ziyade (fazlalik) sayilam az ,)>(
26.
ekAym
ild e
),
tepsidir. B unlarin her birine) '
m
)
tir
i
:

m addesinde
oyle d e)r: (

U zerinde yem ek bulunan (:

denir. es-S em in, bu gorli

-
ii
oyle
( tenkit et

,U(:zerinde yem ek bulunan sofradir. E ger uzerinde yem ek y o k sa

ona) m aide dem nez. M e (hur olan m anasi budur. A ncak R agib, bu konuda
oyle dem ektedir: Sem in burada R a g ib in sozlerini nakletm ektedir
22.

2 5 B k z . S e m in . Umdetu l-Huffaz, v a ra k 1.
2 6 B a g d a d. Hizanetu 'l-Edeb, th k . A b d iiss e la m H a iu n , M e k te b e tu l-H a n c l. K a h ire , V ll, 245.
2 7 e s -S e m in e l-H a le b i, ed-Durru l-Masun f i Ulumi i-K itabi 'l-Meknun, th k . A h m e d H a ira t,

49

Ragip el-Isfahani
1 . B azen ihtilafli knnularda gorii tercih ederken, z a y if gir tileri tercih
ettigine rastlanm aktadir. M esela ( ) m a d d e s in d e ,( ) Siiryanice bir kelim edir, dem i , fakat es-Sem in, Umdetu 'l-Huffdzda. bu goriiii reddetm itir.
Biitiin bunlar, M itfreddfm degerini diiiirecek degildir. Z ira A llah in kitabi
olan K u ran d iinda herhangi bir kitabin batan sona kusursuz olm asi m iim kiin
degildir. ib n A b b a sin ve ondan sonra im am M a lik in R esu lu llah i (sas) iaret
ederek dedigi gibi: H er birimizin kabul edilecek veya reddedilecek gdritqleri
vardir;

makamm sahibi miistesna. B u da: H e r bilenin iistiinde bir bilen

vardir (1 2 /Y u su f 76) ayetinin bir a iklam asi ve teyidi anlam ina g elir

V I. M iifredaf in B a sk im iz d a E sa s A lin a n N iish a ia r i

B u baskida tahkik yap ih rk en M iifreddtin hem y azm a hem de m atbu
niishaiari goz oniinde bulundurulm utur. A sil dayanak olarak 1 ettigim iz
y azm a niishalar unlardir:

1. Mahmudiye Niishasi: B u, M edine-i M iinevverenin M ahm udiye

K iitiiphanesinde bulunan 218 num arali yazm adir. Biiyiik boy 300 varak
olup her varakta 19 satir bulunmaktadn-. B u, y azm a niishalarim n en eksiksiz
olanidir. O nda bulunan birtakim ilaveler digerlerinde yoktur. 1054 yilinda
G iy asu d d in A li e-irazi tarafindan istinsah edildikten sonra ba?tan sona ash
ile k a r ilatirilm itir. Bu niishanm , ( ( , )

)
(

( ) )

m addeleri

eksik olm akla beraber, daha i^isi o lm a d ^ in d a n , tashihte esas alim mtir.

2.

Mahmudiye

Niishasi/Kii iik

Boy:

M edine-i

M iinevverenin

M ahm O diye K iitiiphanesinde bulunan 2019 num arali yazm adir. K iik boy
242 varaktir. K avram lari ayni hizada am a kirm izi m iirekkeple yazilm itir. H er
sayfasi 22 satirdir. B u niishanm ilk sayfasinda b irk a

iir yazili olup Vakafe

Muhammed Emin Efendi denm ektedir.

3.

A r if Hikmet

Niishasi:

M edine-i

M tinevverenin

A rif flik m e t

K iitiiphanesinde 47/223 num arali yazm adir. Biiyiik boy 351 varak olup
her sayfasi 26 satirdir. M addeler kirm izi m iirekkeple yazilidir. )Ik sayfasi
yaldizlidir. H atti giizeldir. ilk sayfasinda: Vakafe Hikmetullah b. ismetullah
el-Huseym yazilidir.

4. Arif Hikmet Niishasi/Orta Boy: M edine-i M tin ev v ere'n in A rifH ik m e t

K iitiiphanesinde 46/223 num arali yazm adir. O rta boy sayfalara yazilm itir.
H atti giizel ve a iktir. U zerinde oyle yazilidir: M in K iitiib il-Fakir Mustafa
K a le tn . D im a k, IV, 502.

50

M iifred a t / K u r'a n K a v ra m la ri S o zlu gu

B e h ce t R e is u l- E tih h a i s -S u lta n iyy e 1266. Vakafe H ik m e tu lla h b. is m e tu lla h
e l-H u s1e2y67
ni.

VII. Tashih Esnasinda Ba Vurulan Matbu Niishalar

M uham m ed Seyyid Keylani Niishasi: M isirda M uham m ed Seyyid .1
Key lam tahkiki lie basilan bu niisha, ofset yo lu y la B e y ru tta D aru l-M a rife
tarafindan tekrar basilm
tir
i)

ve)

ok m addesi eksik gibi

olan bir
bu(

ntisha hata, ta s h if ve tahriflerle doludur; ayetlerde bile bazi hatalar yapilm i on tane tahm in ettigim iz bu hatalar,tir.kitabin
incelem
msonunada,
e bbe
a
vardigim izda yiizlere varm i.tir
M e y m e n iy y e M a tb a a siN iish a si:M u sta fa e l-B a b ie l-H a le b inindestegiile . 2
M uham m ed ez-Zuhri el-G am ravi tarafindan H adyeviyye K iitiiphanesindeki
bu niisha
tirilarak
da,
ik ntishalarla
hata,
tashih
tash
edilm
if
degi
kar
ve
ila
i
talii'iflerle
iirlerden
o^ doludur.
hata
alinan
vardir.
beyitlerde
Ozellikle
Yine
.de onceki niishaya gore iyi durum dadir
-Halafullah Niishasi: T iirkiyede M uham m ed A hm ed H alafullah tara .3
findan tahkik edilip 850 sayfalik biiyiik bir eilt halinde basilan bu niisha da
h atalarla
en iki
doludur,
niishadan
ancakdaha
yukarida
iyidir. adi
M etin
ge
iirlerden alinan beyitlerde
h arek elen
ise,mpek
em
.oki ,hata vardir
niishanm da ortak ozelligi,
B u her
birha
iii-iklam

a ve not ilave edilm e

tir;
olmbari
asidir.
m etin
Sadece
saglikli,
m etin
diizgiin
v erilm
imm
de
b ii
i
iliyor ki, hepsi de saglikli yazm olsaydi.
a bir aslaOdayam
yle
v erilm
anla
ni
i
.degildir

Nedim M era .4 ii Niishasi: D a ru l-F ikr tarafindan yayinlanan bu niisha

li tarafindan tir.
Ntahkik
edBim
unda
edilm
M epek
ra.
ok
i hata vardir
M uhakkik
sa da, onlarin
birtakim
haklarm
indeksler
i verm
ytir.
apem
m
Bu
ii
tipki, M uham m ed Seyyid K eylani tah k ik in in k elim esi kelim esine bir kopyasi
-gibidir. M uhakkikin bu baskida herhangi bir y azm a niishaya dayanm adigi an
ilm aktadir. Yam Sira, m juhakkik, m iiellifin kavram siralam asiyla oynamlai,
bazi m addeleri yerlerinden
tir. Sone
b zg elim
alm)ii

, m addesi, m iiellif (
tarafindan H em ze K itabm in sonunda verilm
k e n
i ,
tir. O te y a n d))
a n , )
.

)
(,

) (,

taraftabunu
vermb ai

m addelerini)
( m addesinden once (

tir. B unun daha

zikretm
pek
.
ok
i ornegi vard ir

VIII. Ragibin Telifatmdsi izledigi Metot

Reriat
agib,
tirm
ilegenel
a hikm
yolunu
ilke
eti izlem
bag
olarak
dtir
a
i.

51

R agip el-Isfahani
ehrizuri
oyle der: Ragib, eserlerinde eriat ile hikmeti bagdapirma yolunu
izlem ipir.1%G azzali (v

ehristam (v.548),
em seddin
ib n d595.
Rii
(v
505.
(, (,

el-F enari ve Fadii K adizade er-R um i ve E bu A li Isa b. Z u ra el-B agdadl gibi

alim ler in
de gayret
eriat sa
ilerf hikm
edenlerdendir>
etitirm
bagda
ak29.i
B ununlaeriati
beraber
esasRve
dib

,

olarak alm-ihukem
,
am n/bilgele

rin sbzlerini ona

u y ggore
u n oolm
degerlendirm
lan lan
ayanlarini
n i alm ii,,
ez-Zeria
in
tir.
kitabinda
alm
O nun
am ii /oyle der: D erin ilim sahibi hekhnin

b ilgenin gdrevi peygam bere uyarak u sozuniin geregini yapm aktir: Biz
peygamberler toplulugu insanlari yerli yerine koymakve onlara akillarmm
alabilecekleri ekilde konu$makla yiikumlii tutulduk.

R ag ib
oyle
,
der: Bazi bilgelere soruldu: Herkese yeten bir $ey v?r m idirl
C evap verdiler: Evet; giizel ahlak sahibi olman ve herkese karp iyi niyet
tapm andir .

R agib bundan sonra .eriatin

2
buna yak in hiikm iinii ifade eden H z

F e y g a m b e rin soziinii aktarm aktadir: Siz dim insanlara mallarinizla yardim

edemezsiniz, oyleyse ahlakinizla hepsine iyi davranmaya galipniz

m an olur; insanlar,
eyibilm
bilmediklerinin
ez^e, ona
K im dii
dii;
bir
m am dir. N itekim Yiice A llah da; Kafirler, iman edenlere: Eger ,iyi olsaydi
bizden once onlar ona kofmazlardi, giinkii, onlar, 0 minla hiddyet bulmami.
olduklarinda, bu, gok eski bir iftiradir diyeceklerdir (4 6 /A h k af 11) diye

^ . buyurm utur
O gretm en, ogrencilerini, evladi gibi g o rm elid-ir
iinkii,
;
ogretm enlik, anne
b abahktan daha degerli bir m akam dir. Isk e O
n dgretm
e re sorulm
enin mui ;
ok s a y g id ^ e rd ir yoksa baban m i? O gretm enim , diye cevap verm
daha
i
;tir
zira, O gretm en, ebedi hayatim i hazirlayandir; babam ise, fani hayatim in
sebebidir. P eygam ber de
aretbuna
etm ii; tir: Ben sizin igin bir baba gibiyim
size bilmediklerinizi ogretirim
35.
28 B k z . e h riz u ri, Nuzhetu i-E rvah ve Ravdatu 'l-Efrah, 1. 4 4.
2 9 Hic i H a lile , Kesfu 'z-Zunun. 1. 2 4 .6 8 0 ; e h riz u ri.

Nuzhetu 'l-Ervah. 11.59,99-100; Ibn K e>ir. el-

B idaye ve 'n-Nihaye, B e y ru t b a s im i, ^111. 283

3 0 H a d is i. M u s lim , Sahih'm m M u k a d d im e s in d e u fa k n d e k d e g i ik le rle ta lik a t k a y d e tm i tir. B kz.
A d t'in i. K ep u 'l-Hafa (1, 194). lla d is iu ik in c i kism i o la n Insanlara akillannin alacaklann a

gun konufinakla yukiimlu kilm dik, ifa d e sin i, D e y le m i. z a y it b ir se n e tle ib n A b b a s ta n merfu o la ra k

riv a y e t c tm itir.
31 B k z . R a g ib . Zeria, s. 121.
3 2 B k z . R a g ib , Zeria, s. 46.
33 H a d is i, H a k im . B e zzar. ib n A d iy ve B e y h a k i.

H iin e y ie d e n alm i?lard ir. B k z . A c lu n i. KesJ'ul-

Hafd, 1 .2 1 7 .
3 4 B k z . R a g ib . Zeria, s. 112.
35 H a d is i, EbO D a v u d . N e s a i, ib n M dce, A h m e d v e ib n H ib b d n ta h r i e tmtr. B k z . S u y u ti, el-Fethu i -

52

M h fre d a t / K a -'an K a v ra m la ri S ozlug u

B azi bilgeler der ki; yem in, sdz soyleyenin y alan soyledigine i aret eder.
Y em in a likanligi, k i inin sbziine gtivenilm em esinden kaynaklam r .36 N itekim
Yiice A llah da; B e n im a y e tle rim i a z b ir p a r a y a sa tm a y in (2/B akara 41), b aka
bir yerde de; A lla h ,I, iy ilik etmeye, ta k v a y a ve in s a n la r in a ra s im diizeltm eye
k a ry i b ir k a lk a n o la r a k k u lla n m a y in iz (2/B akara 224) diye buyurur.

B azi bilgeler der ki; A llah i tanim aya a lian insanin durum u, kendinin yam ndaki eyi, uzaklarda arayan 11 gibidir .37 Y iice A llah da; N erede o lu rs a n iz

o, s iz in le b e ra b e rd ir (57/H adid 4) ve yine; G d kte ila h o hm O dur,

o la n d a o 'dur (4 3 /Z u h ru f8 4 ) diye buyurur.

olun,
ila h

Yerde

B ilgelerin her anlattigi eriata uym az. Ragib, k a n a a tle ilgih olarak
P ey g am b erin (sas); D in a r in k u lu m ahvolm uytur, d irh e m in k u lu m ahvolm uytu riS soziinii aktardiktan sonra oyle der: B ir bilgeye; N eden hiq iiz iilm iiy o r s u n l

diye soruldu. Dedi ki: (fiin kii, be n i uzecek b ir yey b u la m iy o ru m . Ragib oyle
der: Ziihd, bazilarinin sandigi gibi, M aniheizm , B rahm anizm ve Ruhbanlik,
yani; insanin i ini giiciinii terk etm esi degildir. B oyle bir ey, diinyanin yikilm asina yol a ar, A llah in takdir ve tedbire ilikin kaidelerine aykiridir. G er ek
zahid, diinyadan yiiz eviren ve ahireti arzu edendir; 0 , diinyayi, ahiret kariligm da satm itir. A llah buyurur ki: A lla h , m u m in le rin c a n la rin i ve m a lla rim
cennet k a ry ilig in d a sa tin a lm iy tir (9/Tevbe 111). B u ise, satilan ve satin alinan

eyin degerini bilm eye baglidir. Satin alinam n, satilandan daha degerli oldugu
anlailm adan boyle bir aliveri yapilam az. B ir zahide sorulm u : N e kadar da
zahit, ne kadar da sabirlisin! D em i ki: Zahitligim , bu nim etlerin daha biiyiiklerini arzu ettigim den; sabrim ise, ateten korktugum dandir.

UlTUR ve TURIZM BAKANL^i

K E i G R N C E M l M E R

iECE HALK 'CTUPHANESi

Kebir, D a ru l-K uttibil-A rabi, 1, 437.

36 R agib. Zeria, s. 145.
37 R agib, Mufredat. o mad.
38 H adisi, B uhari ve ibn M ace tah ri etinijtir. Bkz. A elhni, Keffu i-Hajd, I, 307.
39 R agib, Zeria, s. 166.

53

R a g i b in M u k a d d i m e s i
(M iifre d a t' in O n so zii)

[Yiice A llah a kulluk ve ham d ederim . O nu zikreder ve O na tikrederim .

A lem lerin R abbi A llah a ham d olsun. A kibet m uttakilerindir. Y arattiklarim n
en hayirlisi ve hakkim n ortaya lkaricisi nlan, nebilerin sonuncusu, R esullerin
efendisi ve tiim y aratilm ilarin um udu olan M u h am m ed e salat ve selam
olsun; onun A line ve ashabina da ].40
eyh E b u l-K asim el-H useyn b. M uham m ed b. el-M ufaddal er-R agib,
A llah ona rahm et etsin, oyle der: Yiice A lla h m bize nurlarindan bir nur
vererek, bizim iyiyi iyi, kotiiyii kotii olarak gorm em izi saglam asini, hakki
ve batili gostererek/ogreterek her ikisini de kendi hakikatiyle tam m am izi
saglam asini diliyorum . B iz ancak bu sayede nurlari onlerinde ve sag ellerinde
o lan k iilerden olabilir ve Yiice A lla h m: M u m in le rin k a lp le rin e sekinet
veren O d u r (48/F etih 4) ve ite Y iice A lla h i n k a lp le rin e im a m y a z d ig i ve
k e n d in d e n b ir R u h ile d e ste k le d ig i k i f l e r o n la r d ir (5 8 /M ii^ d e le 22) diye

n itelediklerinden olabiliriz.
B en, . e r-R is a le tu 'l-M u n e b ih h e tu a la F e v a id ilK u r a n i (K u ra n in F aydalarina D ikkat eken R isale)de dem itim ki: Yiice

A llah, peygam berligi, bizim P eygam berim izin ^ ^ m b e r l i g i y l e sona erdirdigi, onlarin eriatlarim da onun eriatiyla bir a idan yiiriirliikten kaldirip bir
a idan da; B u g iin s iz in ig in d in in iz i kem ale e rd ird im ve size v e rd ig im n im e tim i
ta m a m la d im ve s iz in ig in d in o la r a k is la m a r a z i o ld u m (5/M aide 3) ayetinde

ifade ettigi gibi, nasil onu kem ale erdirdiyse, P e y g a m b e re gonderdigi K itabim da ilk iim m etlerden itibaren gelm i olan ilahi kitaplarin m eyvesini/bziinii
m utlak anlam da i eren bir kitap k ilm itir. B una da; Tertem iz k ilin m is suhufla r o ku r; o n la rd a d e g e rli k ita p la r v a r d ir (98/B eyyine 2-3) ^ e t i y l e dikkat

ek m itir. B u K itabin

biri de, onu, kii iik hacm ine ragm en,

alabildigine gen i m analari taiyan bir hususiyete sahip kilm asidir. Oyle ki.

40 M ahm udiye N iishasi.

55

R ag ip el-Isfah an i

,biitiin bir insanligin akillari onu tam am iyla elde etm ekten aciz k alm akta
diinyam n tiim im kanlari onun turn haklarini verm ekten aciz dti-m ektedir. N i
tekim Yiice A llah da buna dikkat
ekm i tir: E g e r ye ryiizundeki a gaq lar kalem
,olsa, deniz de, y e d i denizle ona destek olsa, A lla h in kelim eleri [m akdurati
;akla durguniuk veren sistem leri ve m alum ati yine anlatm akla] tukenmez
A lla h a ziz ve h a kim d ir (31/L okm an 27). B en, ez-Z eria ila M e k a rim i s- eria

tim ki; K u ran, her ne kadar gorm esini

k itab
saglayacak
aret
im d etm
a4' ii
bir nuru ve kendisine ydneienlere fayda v erm ekten tam am en hali olm asa d a ,
;airin dedigi g ib i
D o lu n a y g ib id ir; nereye donsen onu g o riirsiin , senin gozlerine b ir nur
.huzm esi gon derir
G o k y iiziin iin kalbinde ditran G iiney gibidir, ly ig i dogunun da batinin da
u lk e le rin i s a r a r f 2

u var ki, K u rani aydinlanm anm giizelliklerine basireti aydinlanm i

kasi niifuz edem ez; giizel m eyvelerini tertem iz ellerden
ilei'denkasi
ba
bk a
i
ifalarim n faydalarm
gdniillerden
toapkasi
laarinm
yam
eri
b aa.
i
ezm
; ez
N itek im Yiice A llah, onu ellerine alanlari nitelerken bunu
iklaim
a -tir: up
hesiz , d e g e rli b ir K u r an 'dir; korunm uy b ir kitaptadir; temiz kilin m iylardan
baykasi ona dokunam az (56/V akia ^7-^9). O nu dinleyenleri tam m larken de
-buyurur ki: D e ki: 0, im an edenler ig in y o lg o s te ric i ve yifadir. im an etmeyen
le rin ise, k u la k la rin d a b ir a g ir lik v a rd ir ve o, o n la rin gozlerine/basiretlerine
k a p a lid ir (41/Fussilet 44 (.

tim ki, nasil ki

iyan
Yine
bereRetleri
m elekler,
belirtmta
ii
-inde suret (hey
kel, bust v ey a resim ) ve kbpek bulunan eve girm ezse, beyyineleri cezbeden
inde kib ir ve hirs bulunan kalbe
sekineler
g irm ezler
de,iinkii:
i;
Fis kadinlar
indir; tem iz kadinlar, tem iz erkeklerindir; tem iz
p iserkekler
erkeklerde
i
.tem iz kadinlarindir
A di
,43ge
ki

iyeekelde
bilgilerin
enedildiginde
R isalede
yolunu
ger
an
a
azigin nasil kazam lacagini
i,tim
insan
. gbsterm
B oylece
gbciiniin
eye
akli
i
ebilecegi hukiim ve hikm
m a,
etlerin
A llahen
inyiicesine
K itab lndan
ue la
ri
goklerin
eyevemyerin
uttali molm
elekutuna
a im kanm
kadar
a kav
her
u
a-

41

B u k ita p , M is tr da M e k te b e tu 1-K illliy y ati 1 -E z h e riy y e d e 1 9 7 3 /1 3 9 3 te b a s ilm i tir. B k z . ag e, s.

116.

4 2 B u ik i b e y it. E b u t-T a y y ib e l- M u te n e b b in in d ir. B k z . $erhu D iva n i 'l-M iitenebbi, I, 130; el-Visatatu

B eyne 'l-M iitenebbi

H usum ihi, s. 2 6 2 ; M u 'terekii 'l-Akran, 1, 23.

4 3 B u k o n u , ez-Z e ria m a X I. b 6 ltm n d e d ile g e tir ilm i tir. A lla h in em anetini hakktyla koruinak ve

ibadetin kem ali igin goniil tem izligi garttir. B k z . R a g ib , Zeria, s. 29.

M tifre d a t / K u r'a n K a v ra m la ri ^dzliigii

caktir. B oylece Yiice (A llahin) soziiniin; K it a p t a h iq b ir eyi ih m a l etm edik

.E n am 38) ayetinde niteledigi gibi oldugunu gorebilecektir / 6 (
Yiice A llahene
bizi,
anavekadar
bu
bumonura
akam
hidayetini
kaaeri
v u
,esirgem edigi kullarindan eylesin. M alum dur ki, A lla h in hidayet verm edigine
bir insan yol gdsterem ez. Tipki Yiice A lla h in, P e y g a m b e rine (sas) bildirdigi
gibi; Sen s e v d ig in e /d ile d ig in e h id a y e t verem ezsin ; sadece A lla h d ile d ig in e
h id a y e t v e r e b ilir (28/K asas 56 (.

Yine belirttim ok
ki, gerekli
K u ran olam
ilim lerinin
lafza kin
ili
en
ek anlam larim
ilim lerdir.
incelem
K avram
ek delarin
lafzager
ili
-'kin ilimlci
dendir. K u ra n in m analarim anlam ak isteyenler i' in K u ran
anlam larim ogrenm ek, ilk yardim ci unsurdur. B unlar, tipki, bir bina yapm ak
isteyenin oncelikle ilk kullanacagi m alzem eler arasinda yeralan k erpi
leri
.tem in etm esine benzem ektedir
erli
B u bir
sadece
kuralK degildir;
u ran
in fay
ilim
daksine
ali/g
leri e
i,
eriat
in deilim
faydali
lerinin
birher
kural
birid-
ir
iinkii:
i;
K u ran k av
.ram lari, A rap K elam im n ozii ve kaymagtdn; en m utedil, en degerli olandir
F akih ve bilgelerin hiikiim
lkarmveadaki
hiknretlerini
dayanaktir.
ortaya
En
air ve belagat ustalartnin n azim ve nesirlerinde vurduklari
daim
biiyiik
a ba
.kay n ak tir
B u k avram larin ve onlardan dogan veinda
tiiretilenlerin
kalanlar, ona
di
i ile kabugu/hurm
kiyasla,
ekirdegi,
anin
m eyvelerin
kendisi
bugdayin
ile
i
.ozii ile kepegi gibidir
B en K u ran kavram larim her y o n d en in celeyen yeterli alfabetik
ekilde
bir kitap dikte etm
dizilm
ek i.
iin Yiice A lla h tan hayir dileginde b u lu n d u m
,B u n a bagli olarak once e lif, ardindan ba harfini alfabetik siraya gore dizecek
te kavram lari ilk a sh harflerine gore diizenleyecek, ilave
bu edilm
d izilii
-harfieri dikkate alm ayacagiz. B u arada kavram larin istiare yoluyla kullam lan
lari ile tiirevlerini iide
K itabin
ele alacagiz.
hacm ininKelverdigi
avram larin
ol
kileri konusunun incelenm esi ile ilgili kurallai '1birbirleriyle
ise, bu konuya
ili
.ayirdigim R isaleye havale edip burada teki'ar ele alm ay acag im
-B u baglam d a kendi alam nda yeterli olan yazdiklarim , beni hayirlar y o
lunda y a ri m aktan ve bizi; R a b b in iz d e n <m a g fire te k o s iin u z (57/H adid 2 1 (
eylerden m iistagni kilm aktadir. A llah bize 0 sozii
mvik
agfirete
ile
ettigi
te
m a yolunu kolayla
kav u.tirsin
B u kitaptan sonra, A llah diler ve om iir verirse, b ir m a n a ya g e le n m u te ra d if
k e lim e le r i ve o n la r a ra s in d a k i g iz li f a r k la r i in ce le y e n b ir k ita p y azacag im .

57

Ragip el-Isfahani
zam an, her yerde kullanilan bir kelim enin neden b aka bir m titeradifi ile

kullanilm adigi da ortaya lkacaktir.

Sbzgelim i, neden bir yerde kalb, bir yerde fuad, bir yerde sadr denm itir.
O te yandan, bir kissa anlatildiktan sonra neden;
1. Bazen: Bunda iman eden bir topluluk igin ayetler/ibretler vardir (30/
R um 37);
2. B azen: Tefekkiir eden bir topluluk igin (10/Y unus 24);
3. Bazen: Bilen bir kavim igin (2/B akara 230);
4. B azen: Derinden anlamaya galigan (6 /E n am 98);
5. Bazen: basiret: Uzbakig sahipleri igin ibretler/dersler vardir (3/A l-i
im ra n 13);
6. B azen: hicr sahipleri igin (89/Fecr 5);
7. B azen de: Nuha sahipleri igin (20/T aha 54) denm ektedir?
B una benzer konular oktur. B u konuda hakki tahkik, batili iptal etm eyenler bunlarm hepsinin bir oldugunu diiiiniirler. B unlar, sozgelim i,
( H a m d A lla h a mahsustur) ifadesini ( iikur A llah 'a mahsustur) diye

a ikladiklarinda veya }( ginde reyb yoktur) soziinii ( iginde

gekyoktur) diye degitirdiklerinde K u ra n i tefsir ettiklerini ve ona yeterince

a iklik kazandirdiklarini samrlar.

Yiice A llah, ba ariyi onciim uz, takvayi k ilavuzum uz yapsin; bize verdiklelin d en bizi faydalandirsin ve onu: Aziginizi hazirlayimz; gunkii, aziklarin en
hayirhsi tcikvadir (2/B akara 197) soziinde em redilen azigi elde etm ede bize

yardim ci kilsin.


E l i f H a r f i

/ E-b-v

P eygam ber (sas);

: B aba dem ektir. B ir eyin

: K iyam et

gununde, benim sebebim ve nesebim

icat, lslah veya zuhuruna sebep olan

harig, her sebep ? nesep kesilecek-

herkese baba adi v e r i l i r Bu nedenle

P eygam ber (sas) m u m in le rin babasi diye adlandirilir. Bu baglam da

tir, soziiyle de buna iaret etm itir.46

Y iice ^Allah
- . -
' : Peygam ber m iim inler

: M is a firle rin

denm esi, k i inin onlara diikiin

olm asina, : sa va p n babasi

SI

denm esi de onu alevlendiren roliine

igin can la rin d a n daha o n c e lik lid ir;

dayam r .

O nun h a m m la ri a n n e le rid ir (33/

ni bozan erkege denir.

A hzab 6) buyurm aktadir. B azi kiraatlerde ise, u ilave yer alm aktadir:

baba-

A m ca

: B ir kizm bekareti-

ile b ab a beraber,

anne

: da o n la rin b a b a sid ir.u

de b ab a ile beraber : (iki baba)

diye adlandirilir. Aym ekilde dede

R ivdyete gore

de baba ile beraber ebeveyn sayilir.

A liye;

[R esulullah], Hz.

< : Ben ve sen

bu iim m etin b a b a la riyiz, dem itir.45

4 6 T a b e ra n i,

el-M u 'eemn 'l-Kebir,

III,

36;

B e y h a k i, es-Siinenii i-K ubra, V II. 114; E b u

N i f a y m . M a rifetu s-Sahabe, I, 2 3 1 ; H a k im ,
4 4 B u k rraa t. ib n A b b a s ve O b ey b. K a b in k ira -

M ustedrek , 111, 142. H ak im , isnadi sahihtir.

/ y e r a lm itir; fa k a t

d e rk e n , Z e h e b i, bu ifa d e y i d e g e rle n d irirk e n

a tid ir v e o n u n

b u , y az v e m ensuh b ir k irattir.
45 B u

r iv a y e ti

F e y ru z a b a d i.

B esdiru

m u n k a ti ' (s e n e d in d e
Zevi't-

k o p u k lu k )

o ld u g u n u

b e lir tm i tir. B u n u n se b e b i ise, H z.

' .

Tem yiz j i L e td ifi'l-K itd b il-A zizde, th k . M .

H z. A l id e n k iz i U m m u K u ls u m u iste m i0 ,

A ll

da, d a h a k iic u k tu r d iy e re k m a z e re t b e y an

e n -N e c c a r,

e l-M e k te b e tu l-Ilm iy y e

ve

S e m in , U m delu i-H u ffa zdsL " e b a m a d d e s in -

e d e rk e n : B en herhangi bir fe y le oviinecek

d e y o r u m s u z k a y d e tm i tir. B e n bu riv a y e tin

degilim am a R esulullah in soyle buyurdugu-

k a y n a g im

nu ig ttim " d iy e re k bu szl v e rm i tir. B kz.

b u la m a d im ; o y le s a m y o ru m

l a n in u y d u rm a la n n d a n d ir. Y ine de e n
ru s u n u A lla h bilir.

ki,

0 -

S u y d ti el-F ethu 'l-Kebir, 111, 324; ib n H a m z a

e l-H u s e y n i, E sbabu Vurudi l-H adis, III. 90.
69

R agip el-Isfahani
kelimesinin
' ve

Yiice A llah Hz. Y ak h b un kissasinda; . '

; !

limelerinde . gibi. -kelimesi

Benden sonra neye ibadet edeceksi-

nin asil

niz? diye sormuftu.

^
da: Senin

ilahina ve atalarin ibrahim, ism ail

'ishak in ilahina ibadet ederiz ki,

eklinde gelir; tipki ve -ke

ve

kalibidir. iirde bazen

kafiyesinde kullanildigina da

rastlanmaktadir:
' 1

tek bir ilahtir demilerdi (2/B akara 133) buyurm aktadir. H albuki, Hz.
Ism ail (as) onlarm baba/atalarindan

q ^^

,' -

Onun babasi ve babasim n -3

;babasi

degildi, sadece am calariydi.

H er ikisi de $erefte zirveye [

Bu m ana gdzetilerek, insanm ogretm eni de baba liye adlandirilm itir.
Ylice A llah m ; : Biz
babalarimiz/atalarimizi

bir

iinimet

iizere bidduk (43/Z uhruf 22) sozii de

bu m anada yorum lanm itir. Yani; bizi,

ilim le egiten alim lerim izin yolunda gideriz. B urada dayanak Yiice A llah m
sdziiIiir:
; Rabbimiz ; b iz efendileri-

mize ve biiyiiklerimize uyduk da, bizi

yoldan saptirdilar (33/A hzab 67).
: Bana iikret, iki babana da (31/Lokm an 14) dyetinin yorum unda oyle denm itir; B urada Yiice
A llah, < iki babana da sozii ile
kendisinin diinyaya gelm esine sebep
olan oz babasim ve kendisini egiten
ogretm enini k astetm itir.
Yiice A lla h m;

; Muhammed, sizin erkeklerinizden higbirinin babasi degildir

((33/A hzab 40) sdziinde vurgulanan

m an a ise, sadece biyolojik m anadaki
babaliktir ve evlatligin, ger ek evlat
yerine ge 9 em eyecegine dikkat 9 ekm ektir.

' veya ' ifddesi, bir

toplulugu babalik yaptun veya onla baba oldnm manasina gelir.

ifadesi de,i babamn
falan ki

90cugunu] aradigi gibi hayvanim[

.ariyor, demektir
Niddda/Seslenmede]

'rine eb kelimesinin sonuna bir 'ta

ilave edilerek :

denmektedir. --

deyimi ise, 90cugun bee; bee

ladiginda 9ikardigi
demeye sesi
ba
anlatmak9

n kullanilir
48.

/E -b -y
i 9ikmak/asla
iddetle kar
ka
-

4 7 air, E b u n -N e c m le ll dlr. Y az m a sin d a b ey tin ta m a m i 2. sa y fa d a d ir. B kz. ib n A k il, $erhu

ibn A kil li-Elfiyeti ibn Malik, thk. M u h y id d in

A b d u lh a m id , D a ru Ih y a it- T u r a s il-A ra b i, I,
5 1;

S e lse b ili. $ifau'l-A lil b i- erh it-Teshil.

th k .

E $- e r if A b d u lla h

e l-H u se y m ,

M ek-

k e b a sk isi, 1, 120; erhu 'l-Mufassal, 1, 53.

R u b e ilin D iv a m n in e k le rin d e (s. 168) ise.
bu b e y it, o n a a it o la ra k ^ s t e rln h tr.
4 8 B k z . ib n M a n z u r. Lisanu l-Arab. 1. 25 (
)
m d .; S e m in , H alebiyyat, s. 326.

60

[-ye

M iifred at / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigii

bul etm eye yanam am aktir. Oyleyse,
her ibd , kari koym aktir, am a her kar1 koym ak, ibd degildir. Yiice A llah

kelim esi, otlam a ve kesim icin

hazirmhale
era anlam
getirilm
inai
gelir. B n k elim e , ^ : fnnun igin

buyurur: : Allah,

hazirlandi, deyim inden alinm i tir.

Nurunun tamamlanmamasinj' asla kab u l etmez (9/Tevbe 32); . ve

kalpleri yiddetle karyi ko ya r (9/Tevbe
8 ); - I : A s ia k a b u l etmeye y a n a sm a d iv e biiyuklendi (2/B akara 34);
: iblis harig\ ( ,) yiddetle
karyi gikti (20 r aha 116). B ir hadiste;
. Hepiniz cennet-

ifadeleri de bu anlam dadir .

tesiniz; yiddetle karyi koyan harig,

denm ektedir .49 B u baglam da zulm e
dayanam ayan adam a denir.
ifadesi de bu anlam dadm Flayvam n, i ine yaban koyununun
bevli/sidigi karim i bir suyu i tiginden, su i m em e hastaligina yakalanan
hayvanm bu halini anlatm ak i in
ve ' . " deyim leri kullam lir .50

/ E-b-b
, M ey\e ve g ayir(i da biz

yarattik) (80/A bese 31).

4 9 E b u H iir e y re d e n g e le n h a d is te P e y g a m b e r
(sa s ) b u y u ru r k i: " K iy a m e t g u n u n d e L fm m etim d e n o la n h e rk e s c e n n e te g ire c e k tir; k a r i
g e le n le r k e s in o la ra k r e d d e d e n le r h a r i . E y
A lla h in R e su lt, 'kesin olarak reddedenler

kim lerdir' d iy e sorilular. B u y u rd u ki: B a n a

ita a t e d e n c e n n e te girer, b a n a k a r i g e le n
ise, k e s in o la ra k r e d d e tm i olur. B u hiri, 9 6 /

el-i'tisa m

/-' v e 's-Siinne 2; ib n H a-

:er, F ethu 'l-Bari b i-fe rh i Sahihi'l-B uhari,

D a r u 'l - M a rife , X III, 2 4 9 ; A lim e d , M iisned,
II, 3 6 1 ; H e y s e m i, M ecm eu 'z-Zevaid, X , 73.
H e y s e m i d e r ki: R icali, Sahih

'ricalidir.

5 0 B k z . ib n M a n z u r, L isanu 'l-Arab, X IV , 5
m d.

deyim i, k -
iinin bzle
digi vatam n a gitm e kastiyle hazirlik
yapmasina i aret eder.

deyim i de, kilicim

-ekm e
ye hazirlandi, dem ektir . , kelim esi
ise, aym kokiin
kalibidir ve ii
in hazirlanan zaman
y ap mveakbu
i
zamanin geliyi m anasim ta m

E-b-d /
,Orada uzun zaman
sonsuza dek kalirlar (4/N isa 122 (. :
:

-B blhm lere ayrilabilen zam an gibi de

gil, boliinm eden siiriip giden zam an
stiresi dem ektir. O nun i in yu kadar
zaman denebilir, am a yu kadar ebedl
.sonsuzluk d en em ez
B u kelim enin, ikilisi ve
-ogulu
lmamasi nun
gerek ird i linkii, buna;
-ilave edilip ikili olm asim saglayabi
k a birleeek
ebed du.
b a .uniilem ez
F akat bu n a ragm en abad kelim esinin
k u llam lm-iolm
asi, kim i zam an k ap
sadiklarim n bir kism m in bzelle-tiril
m ek istenm esinden kaynaklanm i.
tir
B ir kism i icin eins ism in kullanilm asi
bunun bir brnegidir; bu nedenle ikili
.ve goguln k ullanilm aktadir
,Sunu da belirtm ek gerekir k i
bazi dilbilim ciler , kelim esini, asil
A raplarin sozii degil, tiiretilm
biri
kelim e say
lardir
m i.

61

R a ^ ip e l - I s f a h a n i
B a ztirm
e n pe ke kin
ii,
v e yan i
ifddeleri
d e v a m li

lari gibi saglamla$tirilmitw.5?'

-k u lla m lir. E b e d i v e y a uzun bir z a

m an key
a lain
i
n - dey im i

/ -

k u lla m lir
. yaban inegi d e m e k tir .
vahp hayvanlar a n la m in a g e lir .

: Deveden de iki tane

-d ey im i vahileti ve vah
p ie r g ib i oldu m an a sin a g e lir . .

v a h p le p i d e m e k tir . fiili

de bu an lam a gelir. B u fiilin

dfkelendi fiiliy le a ik la n d ig in a da

E - b - k /

yaratm ipir) (6/E n'am ( 144(.

kelim
ok esi
deveyi
pek
in kullamlir;
ifdde etmkendi
ek i
.kokiinden tekili yoktur

Yiice A llahm ; .'

D eveninnasilyaratildigma
bakmiyorlar mi? (88/Ga
iye
17(
ayetindeki kelimesinden kastm
bulutlar oldugu tir.5
soylenm
4 Eger
i
dogru kabul edilirse,
bu bulut
gorii
deveye, bulutun hareketi de devenin
hareketine benzetilm.dem
i ektir
ini -kullanilan
.hayvan
Vah
.i

' ve 1 de

ra s tla n m a k ta d ir .

: H ani dolu

bir gemiye binip kagmifti (37/Saffat

-Aym kdkten gelen ve bir kd le .)140

nin efendisinden k a-tigim ifdde et
in kullanilan oifddeler
ymled
ekiri:
ve
B u ifdde firar eden kole i-in k u l

hayvanin susuzluga
i deve
k ar
gibi sabrettigini/dayandigini, bu
n edenle Sudan geri durdu^unu ifade

lam ldiginda
eklinde
ogul
ise , denir . ifddesi, ki inin saklanm ada firar eden koleye
benzedigini ifade eder. B u konuda

d^le dem
tir
air
i:

'
Tulum ve kendirin saglamlik -4 -

1<

inin eder.
ham
ekilde
mAym
ina
ki
m ayi terk etm esi
y a kde
la
deyim iyle ifade edilir .
deyim i k i inin develerinin
3 an latir . deyim i

53 Z u h e y r b. EM S u lm a n in iiridir. B kz. D iv a n u
s. 4 1 . ik in c i in isra i b a ^

Luga,
5 A r a p a d a b ir ey i k e s in o la ra k y a p m a m a k
i n

k u lla n ila n

Ebedu 'l-Ebid.

b a lica

ifa d e le r u n lard ir:

E bedu 'I-Abad.

Ebede d-

D ehr. E bide l-Ebid, E bede l-E bediyye. B kz.

Lisdnu '-Arab.
el-M ustaksd

[, 68

;Z e m a h eri,

jV l-E m sal,

D a r u l- K u tu b il-

62

S e re k u sti, K itabu 'l-E fal, 1 9 6;

Z uheyr

, M iicmel Ji'l-

S u ltan ,

M u e s s e s e tu r-

R is a le . I, 184 v e Himyeri, $emsu l-Uliim, 1.

5 2 d e m e v c u ttu r. B e y tin ta m a m i ib n M a n zu r,

Lisdnu '1-Arabin

m a d d e sin d e d ir.

5 4 E b u A m r b. e l- Ad d e r k : B u k em e y i edd e o k u y a n d e r ki: $ e d d ei o k u y a n a g o re
- " y a g m u r y a g d irm a k

$ 11

ta iyan

b u lu t d e m e k tir. B kz. ib n M a n zu r. L isd n u '/-

ilm iy y e . B e y ru t. 11. 242.

52 B kz.

th k .

Ibn

Arab, X I, 6

m a d . K urtubi, e l-C a m i'li-

F a ris. M iicm el, 1, 84; ib n M a n z u r, Lisdnu I-

Ahkam i'l-K itr an, tsh. th k . ish a k E R, D aru

ih y a i t- T u r a s il-A ra b l, X X . 35.

>. X , 3

m d.

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

inin deveye bindiginde
ise, k i
o nun iizerinde duram adigim ifade
eder. D eveye giizel binen ve onun
iizerinde giizel duran adam
in ise
i

deyim i k u lla n iln .
< sozii ise, toplu halde bulunan

develer dem ektir .

kelim esi bir deste odun

anlam ina gelir. B urada ve
gii
dayaniklilik yoniinden bir benzetm e
y a p ilmtir
i .
O nlarin iizerine

da; ; /

gelirse ya da kigelirse (6 /E n am 40);

A lla h 'in emri geldi (16/N ahl

A llah 'in azabi size

yamet size

1); -

: Allah da

getirdi/sokiip atti (16/N ahl 26) buyuonlarm binalarini temellerinden

rur. Yani, Yiice A llah, bunlari diizenlem esi ve tedbiri 1 ^y a p a r . .

Rabbin geldiginde (89/Fecr 22) sdzd
de bu anlam dadir

katar katar kuglar

airin u sozii de bu anlam dadir:

gonderdi (105/Fil 3). Yani, deve

shrhleri gibi daginik klar

u. .
kelim esinin tek ili , ,
eklindedir
55.

5- Yigitlige kapisindan vardun 58

Onlara, asla
kargi koyamayacaklari askerlerle ke-

/E -t-y

sin olarak gelecegiz (27/N em l 37);

kelim esi kolayca bir gelii

ifade
in kendi
eder. Oyolunu
nun i
izleyerek gelen sele ve adi
,

verilir.55 Y abanci/garip
i de sele
ki
benzetilerek ona da

denm
tir
57.
i

, :

Sozciigii, bizzat gelm ekin

i
kullam ldigi gibi, em irle veya planla
getirm ek i-in de kullam lir. O te y a n
dan hem hayir, in,
hem
hem
erde
i
eyler, hem de eyler
som
soyut
ut
in kull^mln. Yiice A llah, bu m ana
i-

: Natnaza

ancak temhel/uyuguk >halde

ge-

lirler (y e tune) (9/Tevbe 54); yani,

nam azi ancak tem bel hdlde kilarlar.
: Fahigeyi getirenler (4/

Nisd 15), A b d u llah m kiraatinde -

' eklindedir.59 B urada sdzciigiiniin k ullam lm asi , :
Sen gergekten igrenq bir gey getirdin!
yaptin (19/M eryem ^7) ayetindeki
getirme sozciigiiniin kullam lm asi gi-

bidir.
fiili,

k e lim e s i d a g in ik h a ld e k i to p lu lu k de ve . ek lin d ed ir.

5 6 ib n M anzt'ir d er ki: : A raz.i)' su la m a k

55

eklinde de kullam hr. i ecek e kiyip kaym ak tuttugunda

m e k tir. T ek ili

a m a c iy a b iiyiik S udan a y rila ra k o lu tu ru la n

irm a k /k a n a ld ir. . >

d e y im i ise, n e -

re d e n g e ld ig i b ilin m e y e n sel, d em ek tir.

5 7 ib n M a n z d r, Lisanu '1-Arab'Xa (X IV . 15) den iy o r k i: A k s in e sel, y a b a n c i a d a m a b e n z e tilmtr; iinkii, sel d e o n u n g ib i g a rip /y a b a n c idir.

5 8 B u A a n in b irm is ra id ir. B kz. Divanu 1-A 'fa,

M is ir b a s k isi, s. 173; S e ^ ib i. H asu '!-Has,
ta k d im : H a s a n e l-E m ln , M e k te b e tu l-H ay at.
B e y ru t, s. 9 : F e y iu z a b a d i. Besairu Zevi 'I-

Temyiz, 11, 43.

5 9 B u a z b ir k ira a ttir; (A b d u lla h ) ib n M e sv id
b o y le o k u m u tur.

63

R a g ip e l-Isfa h a n i
. denir. B unun ger ek anlam i,

gelm esi gereken noktaya (kivam ina)

geldi dem ektir. Bu, fdil anlam inda
bir m astardir.

biz onlara verdik, ifddesi ise, ancak

. , verim i ok olan bir toprak

tiiriine denm ektedir. Yiice A llah in;

. : iiphesiz O nun vadi
g e le n d ir

(19/M eryem 61) soziinde ge en kelim esi

fiilinin
m e f ul halidir. [Bu durum da gelendir degil de, getirilendir m anasim
ifade eder]. B azilari ise, buradaki -
kelim esinin m anasinda oldugunu
belirterek, m et' 1 , fail konum una
getirm ilerdir, fakat bu dogru degildir. A ksine, : lye gittim ve
: iy, bana g e ld i; : Ona
ynnu gbtiirdiim ve Ona yiinu
verdim , denm esi daha dogrudur. Y iice
A llah buyuruyor ki: .

:
Onlara bir benzerlik v e rilm iy tir (2/
B akara 25);
Onlara, asla karyi koyam ayacaklari
askerlerle kesin olarak gelecegiz (27/
N e m l 3 7 ) ; ^ 4 ^ * T ) Biz o n la ra
biiyiik bir miilk verdik (4/N isa 54).
[K itdbin

verilm esi

kendilerine verildi, it'ddesinden

daha etkilidir. iinkii kelim esi,
bazen onun kabul etm eyenlere verilm esi m anasinda da kullam lir;
onu kabul edenler i in kullam lir].61
Yiice A llah in;

B ana dem ir kutlelerini g e tirin (18/
K e h f 96) dyetinde ge en baba
gelin, ifddesi -< bana getirin m anasindadir. H am za, buradaki hem zeyi
m evsul hemz.es olarak oleumutur;
yani; B ana getirin anlam inda.
ise, verm ek anlam ina gelir.
[K u rdnda, sadaka (zekat) verm ek,
bzelh k le . kelim esiyle dile geti-

rilm itir.] B azi m isaller: '

; N am azi kilm iz; zeKati ver in iz (2/B akara 277);

'

N am az kilmak. zekat verm ek

(21/E nbiya 7 3 ) ;
: O n la ra v e rd iklerin izd e n
herhangi bir .ey alm aniz size helal
degildir (2/B akara 229); - *
: ve kendisine m aldan bir bollu k verilm em iy olan (2/B akara 247).

baglam inda

kullanilan her biz verdik, ifadesi,

h er yerde yine bu baglam da ge en

/ Esse/ e-s-s
kelim esi, evin, ok olan e-

6 0 B u n u s o y le y e n Ib n K u le y b e v e E b u N a s r
H a d d a d idir. Ib n E dris. bu gorii^ii a k ta rm i
v e ze 'ame nasun ifa d e sin i k u lla n m a k la onu
z a y if gorm i'i

Bkz.

Ib n

K u te y b e ,

SuyO t, itk a n da (I, 2 5 6 ) b u <'

1

R a g ib ta n

n a k le tm i tir.
6 ^ E b u B e k r U le y m i v e E b u H a m d u n ta rik iy le

Te vilu M iig k ilil-K u r'd n , s. 2 9 8 ; e l-H a d d a d i,

a ld ig i

e l-M edhal

tur. B k z . A h m e d b. M u h a m m e d e d -D im y a ti

S a fa n

64

g ib id ir.

61

li-ilm i

D a v u d i,

Tefsiri KitdbiUdh,

D a r u l-K a le m ,

thk.

D im a k.

s.

r iv a y e te

d a y a n a ra k

b o y le

o k u m u -

- e l-B e n n a - (v .1117). Ihk. e d - D a b b a , M isir.

2 6 9 ; ib n F a ris, e s-S a h ib ifi F ik h il-Luga. thk.

llh d fu

e s -S e y y id A h m e d S akr. Isa e l-B a b i e l-H a le b

A ger

F u d a la ii-B e g e r f i i-K ira a ti 'l-Frbaa

M a tb a a s i, s. 3 6 7 ; Z e m a h eri, Keggdf, 11, 4 1 5 .

U lu m il-K ira a t], (ithaf), s. 295.

|M u n te h a l-E m a n i

v e l-M e s e rra t

fi

M i i f r e d a t / K u r'an K a v ram lari Sozliigii

y a s in a

d e n ir .

B u n u n

g e lm e k te d ir

g e d

d e m e k tir .

d e n

te k ili

E g e r

o n u n tiim iin e
lim e n in ,

QOgaldi

k i,

b ir

'<
b ir

k i-i n i n

,o k

is e

b u

iz b ira k a c a k b ir aldm et taktim ki,

bo yle ce onun iz in i b u la b ile y im , m anasina gelir. Bu izi birakacak dem ir
par asina da adr verilm itir.

o n u n

ifd d e d e

b ir

y t ik

''

ise. devenin a y a g in a

b u k e

esas,

d e n ir ;

' deyim i

k o k iin

h a m i l e e k kl iadol aik
rn.

iiz e r in d e

iin iilm
dt iuii i
r.

is e ,

de s e m iz le d ile r , anlam ina ^ellr.

m a l

Y a n i,
a

o n la r in

iiz e rle rin d e y a g iz i y o riile c e k derece-

birbirine

g ib i, k e n d i

sa n k

v e

f iilin d e n

-a d i v e r ilir v e

e.fya

y o k tu r .

k a d in la r a

a s li

v a r

d e y im i

ev e$yasi aldigini

a n

la in -

kilicrn cevheri ve sag-

lam ligim n iareti dem ektir ki, bu da

onun iizerinde I ik dalgalarim n parla^asr.drr. B u ozellige sahip kilica
, .-
denm ektedir. ilim rivayet
etm eye ise,

'E-S-r /

' denir

ki, ilm in p e p n e ta k d d im , bunun da

B i r

eseri

ey i n
e y in

y a
Y iic e

A lla h

'

m e y d a n a

-f iille r in in

g e l inr a

o g u l u ,.

g e gl m
d s et se irde inr .

h c isi

b u y u r u y o r

v a r lig im

d e

b u

m a

.e k l i n d e d i r

k i:

Sonra onlarin izlerinden

R esullerim izi gonderdik

ash, o nun iz in i s iird iim m anasina gehr.

(5 7 /lI a d id

. :
Onlar, yeryiiziinde giig ve izler/eserler birakm a yoniinden bunlardan
daha giigluydiiler ( 4 0 / M i i ' m i n 2 1 ) ;
: A llah in rahme-

d '.Y a d a ilim d e n b ir belge g e tirin (4 6 /A h k af 4). Bu ayetteki

kelim esi <
'

eklinde de okun-

m utu r6 ve bu, riv a y e t e d ilen veya

y a z ih p d a iz i k a la n sey demektir.

2 7 (;

tinin iz le rin e bak

( 3 0 /R u m

Giizel ahlaka ilikin rivayetlere

adi verilir. de istidre olarak,
iis tiin liik ; ise, k e n d is in i ih tiy a c i

o ld u g u h a ld e ba$kasim kendine terc ih etm ek m anasina iaret e d e r . :

5 0 ).

O n u te rcih ettim ifadesi de bu a n la m B u n u n

k u lla n a r a k

a d
d a

i i n ,

d a h a

g e e n l e r i

i v e r ilir . Y iic e

s d y le

o n c e

k e n d is in i

g o ste r e n
A lla h

b u y u r m a k ta d ir :

b u

y o la
a n la m -

Onlar, o n la rin (atalarinin)

iz le rin e sim siki sarilm aya te$vik diliyor ( 3 7 / S a f f a t ^ 0 ) ; :
(Musa): I.j'te, onlar da benim izimde
dir geliyorlar, dedi ( 2 0 / T a h a 8 4 ) .

d e y im i,

develer,

dadrr. Yiice A llah bu anlam da oyle

buyurm aktadir:
.. ; ih tiy a g la r i o ld u g u halde,
o n la r i k e n d ile rin e tercih ederler (59/

H ar 9); : A lla h a
y e m in o lsu n ki, A lla h , se n i bize tercih
e tti/sen i b izd e n iXstiXn k ild i (Y usuf

$3 H a s a n

E b u R e c a ta ra fin d a n b o y le ,
az btuirr okam
kira
u a,
na m
ttir
bu
u.

R a g ip ? ! I s f a h a n

91); : Aksine, siz

diinyayi/degersiz, yakin hayati tercih
e d iyo rsu n u z (87/A ld lb).

H adiste: - Benden
sonra bir [haksiz] tercih etme olacaktir, den m itir.6 Yani; idarede sizin baziniz, bazim za [haksiz olarak]
tercih edilecektir.
1

P eygam berin (sa$);

iy ic e m a lin a d a lm a d a n iffidesi ise ,66

ken dine aslan payi ayirm adan ve ride kullanm ak iizere saklam adan,
dem ektir. B urada
istiare olarak
k u llan ilm itir. Yine bundan bir istidre
de; m eselidir ki, b ir k ig in in
d e d ik o d a su n u y a p m a k dem ektir .66

bakasinda olm ayan bir ey-

le akranindan ayrilm aktir.

deyim i ise, oliimiin kinaye voluyla anlatilm asidir ve Yiice Allah in onu segtigini ve diger insanlari degil yalnizca
ona; bunu layik gordiigiinii ifade eder.
de, arkadaflari arasinda tercih
edilen bir ki?i demektir. el-Lihyani, bu
baglam da ifadelcn nakleder :
, , Bunlarin hepsi da
aym anlam a iaret etmektedir.

/ i - s - n i
) ve k i.p yi sevap tan g e r i b iro k a n /h a y ird a n a lik o y a n i le ri n adidir;

ogulu, - seklindedir. Yava yiiriiyiip g e kalm a anlam i da oldugundan

air bu anlam da oyle dem ektedir:
1.

6- i r i d ip deve; ik in c i b ir b in ic iy le h u ll g id e r;
Yava g id e n develer, g iin o rta s in d a y a la n la d ik la r i zam an .67

. ,* -

: Onlarm

iki

bahgesini buruk yem ifli, act m eyveli

ve iginde biraz da sedir bulunan iki
bahgeye gevirdik (34/Sebe 16).
kelim esi, kokii saglam olan bir

agagtir . - ise, saglam ligi sabit

agag d e m e k tir. Saglam ligi sabit oldu, anlam indadir.

O n la r d a

b iiy iik b ir g iin a h v a r d ir ve in s a n la r

ig in b irta k im m e n fa a tle r (2/B akara

219); a y etin d ek i i ki ve kum arda

65 B u h a ri,

!. V, 263. V asaya; M u slim . Va1632); B e g a v i, $erhu s-Siinne.

siy y e (H N :
th k . u a y b

e l-A rn e u t-Z iih e y r

^ ,

el-

M e k te b e tu 1-lslam i, 11, 2 8 8 , 305. N e s a in in

'< 1 : Yetiminin m alindan is r a f

m e tn i

etm eden, saqip savurm adan, iyice dalm adan

6 4 O sey d b. H u d a y r d an , E n s a r d an b ir a d a m in :
Y a R e su la lla h , b a n a da, fa la n a v e rd ig in iz gibi,

: B u b ir m e se ld ir; b ir k i in in

b ir g o re v v ;rsenz, d e m e s i ilzerin e, 0 : B enden

n a m u s u n a dil u z a tm a k , o n u n h a k k in d a irk in

so n ra > tercih ya p m a kla k a rfila fa c a k sin tz ;

k o n u m a k d em ek tir. B k z. M u c m e lu 'I-Luga ,

H avuz 'un b a p n d a / k a rp la p n c a y a

1, 87;

k adar sabredin , b u y u rm u tur. B u , sa h ih b ir

E m sal. 11, 309.

h a d is tir; B u h a ri ta ra fin d a n ta h r i e d ilm i tir.

B k z . Ib n H ace r, F e th u i-B a ri, V ll. 117.

66

yiyebilirsin.
6 6 ib n F a ris lei

Ebu

H ild l e l-A sk e ri,

Cem heretu i-

67 air. A a. B k z . D i d n t , s. 87; Ibn F aris. M iic-

/, s.

1, 87.

M u f r e d a t / K u r'a n K a v ram lari Sozlugii

h a y irlard a n alikoyan bir bzellik vardir, anlam indadir. Fiil,

eklinde kullam lir ve tiim
an lam lari bu m erkezdedir. ise,
g iin a h in d a n k n r lu ld n dem ektir. T ipki
b iiy iik g iin a h in d a n VC
z o rlu g u n d a n k u rtu ld u flillerin d e oldugu gibi.
Yalamn diye adlandirilm asi,
giinah kapsam inda yer alm i olm asindandir. Bu, in sam n h a yva n diye
adlandirilm asi gibidir. iinkii, in san
da ha y va n kavram m in kapsam inda
yer alm aktadir.
: U s tiin liik dnygusn o n a g iin a h la y a k a la r (2/B akara

206), ayetindeki u s tiin liik duygusu

onu g iin a h k a r edecek i i y a p m a y a
sevk e tti , dem ektir.

B u n u y a p a n esamen de k a r fila f i r (25/F urkan 68) ayetindeki ise,

azaben/bir azap, dem ektir. B urada

azap, giindhtan kaynaklandigi i in
esam en diye adlandirilm itir. Bu,
bitki ve yagin kendisinden kaynaklandiklari i in nediy/nem , ig diye
adlandirilm alari gibidir. B u baglam da air oyle der:

7 -

fila firla r (19/M eryem 59) ayeti ise,

bu ber iki anlam da yorum lanm itir.
. Bir giinahi yiiklenendir:

K albi g iin a h k a r olan (2/B akara

283).
B ir hadiste kelim esinin karism a kelim esi konm utur:
" . 1
[ iyilik], igine sinen feydir;

[giinah] ise, gogsiine sikinti veren

$eydir.m R esu lu llah m bu sozii, iyilik
ve giindhin hiikm iinii belirlem ektedir; onlari bizzat a iklam asi degildir. A yette: Haddini aan
g iin a h k a r ( 68 /K alem 1^) denm ektedir. B u . : Giinahkar, dem ektir.
' : Onlar, g iin a h
ve diifm anlikta acele ederler/onlan
ciddi tutarlar (5/M aide 62). D eniyor
ki; kelim esi ile, u ayet gibilerine
iaret ed ilm ek telir:

: Kim Allah 'in

gonderdigini yiiriirliige koym az/

uygulamazsa; asil onlardir, kafirler
(5/M aide 4 4 ) ; sozciigii ilc de:
;

Kim Allah in gonderdigini yiiriirliige

koymaz/uygulamazsa; asil onlardir,

S ir tin d a g ig y iik s e lip

y u v a r la n d i.6&

K im ilerine gore, esam en ile f il a f ir m m anasi, bu onu gtindhlar i-

lem eye sevk eder; bu da, kiiiik eylerin biiyiiklere yol a m asindandir.

Yakm da gayya ile k a r-

6 9 V a b is a b. M a b e d ten .

^ki: R esulullah 'a

vardim. buyurdu ki: Sen iyilikten sorm aya

geldin?

E vet dedigim de,

iyilik, gonliiniin

yattigi, / ' m utm ain oldugu feydir. Ism /

G iinah ise, gonliinde rahatsizhk uyandiran ve
go g su n d e tereddiit m eydana getiren feydir.
In sa n la r Sana izin verse de, fe tv a verseler
de. A h m e d . M iisned, IV. 2 2 8 ; D arim i, Siinen.
11, 3 2 2 ; H e y s e m i, M ecm eu 'z-Zevaid, 1, 182;
N e v e v i:

6 8 air, A m r b. A h m er. B k z . D iva n ' 1, s. 84.

H a s e n " bir hadistir, der. B k z . A ym

M ijellif. E rbaun (4 0 H a d is), s. 53.

67

Ragip el-Isfahani

,zalimler (5/Maide 45). Buna gore

el-ism/giinah, e/-w/v777dan/saldirgan
liktan daha geneldir.

o lan la n n d a k u llam
ayetler
lm az ;11
g ib i : : -Onlara Rabb

E -C -C /

msadece
a veya an
anla
la-m a benze
ri durum lar i-in kullanilir; ayriea y al
eylerde kullam niz
lir; faydali
zararli

ecirleri vardir (3/A l-i

im 199
ra n (; : Onun ecri

lerinin katinda

; -Bu tat

susuzlugu giderici, bu da tuzlu ,;/ A lla h 'a aittir (42/ura 40 (.

ve sicaktir acidir- (25/Furkan 53 (.
C eza] kelim esi ise, hem]
m ali hem de
m asiz
an
lerin
anla
lai
Ayetteki ve ' ve '
ate
in
il^ in d a kullam lir; yam Sim, hem
kar
sicakligi, ve - -giin alev
,lenmeye batfladi, ifadelerindeki gibi
faydali hem de eyler
zararli
i
-
n soy
mi sicaklik anlam indadir. Yecuc ve
a
.M ecuc kelim eleri de bu koktendir
iri hareketli
Bunlar,olu
a,larm ilan
alevlenm
e ve ate
co
-
ikun

suya ben

zetilmi
lerdir. : Mazlum
-kip hareketlendi, ifadesinde bu hare
incakligina
si
benzetilmi
keti, ate tir.

lenebilir
d^le k i:
;

-s abrettiklerinden dolayi on

odiillendirmip
12 (;
: Onun

lari cennet ve ipekle

tir (76/insdn
cezasi cehennemdir. 4/N isa 93 (

. Z e y d .A m ra

eyi ticret iK verdi. dem ektir

bir.

,Am r, Z e y d e iicret v erdi

m anasina gelir. B u m anada bir a y e t :

E -C -r /

ve diinyevi veya uhrevi

iye am
donm
iligim
elinesini
nk ar
k i
anlatir. A llah buyurur k i :
Benim ecrim i verecek olan
sadece Allah 'tir (10/Y dnus
72
;(<

-Ona diinyada ecrini verdik ve p ip

hesiz , ahirette salihlerdendir 29)/
Ankebut 27 '(;
:
iman edenler igin ahiret ecri daha
iistiindiir (1 2 /Y u su f 57 (.

U cret], diinyevi k]
r
-ilik de

Ecr\
m ektir.
n ogulu,
eklinde
gelir . : -Onlarin ecirleri
ni veriniz (4<N ,sd 25) ayetindeki ise
m ehirlerden kinayedir. Ecr ve ucret
68

: Buna karplik

-bana sekiz hac boyunca iicretle gull

facaksin (28/K asas 27 (. de bunun
gibidir. A ralarindaki fark
,< bir
inin fiili goz online alindigm da
ki .
ise, iki ki-inin fiili nazar -1 itiba
ra alindigm da sdylenir, am a her ikisi
aret
de bir
eder.
m anaya
O nunin
ii
da -da lenebilir [ki, iki
si de A llah ecrini versin, dem ektir [,

Ucretle gah$an kip,

fa il

veya m u n fd il m anasinda olup ,

kalibinda gelm
tir
i . . bir eyi
.iicret karphginda istemek dem ektir
eyi dcretle yapm
A yriea,
aya da
bir
denir . istiaresindc ,tir
sozii gibi. Yiice A llah
sozii
m 11

M t i f r e d a t / K u r'a n K a v ram lari ^d zld g ii

de bu m anadadir:
' : O n u ticretle tut;

g iinkii, iic re tle tu ttu k la rim n en ha-

z a m a n in d a / - vefat ///<7 7 /-

y ir h s i g iig lii ve em in o la n d ir (28/

m e y e n in k in i de uykusunda; o liim iin e

K asas 26).

,k a r a r v e rd ig in i tutar, d ig e r in i Ise

ib n A b b d sta n ;
A lla h , o liim

b e lli b ir siire y e k a d a r b ir a k ir

/ - -

B ir .)'ey ig in be lirlen m i.) sure-

dir. A llah buyurur ki:

B e lir le n m i) b ir ecele u la p n a n iz ig in

(40/M iim in 67); - :

I k i e ce l/siire d e n h a n g is in i b itirirs e m

(28/K asas 26).

<

bor , zam ana

birakilm i

bor anlam m a gelir .

o na b ir za m an b e lirle d im , dem ektir.
in s a n h ay ati i in b e lirle n m i
o lan siireye de [ ecel] d e n m itir. E c e li y a k la f t i deyim i
ise,

39)/
Z iim er 42) ayeti referans gosterilerek
,birincisi uyku, ikincisi ise, oliim diir
.dedigi rivayet edilir

dliim iiniin y a k latig im

ifade

eder. B u n u n asli, ecelin yani h ay at

siiresin in tam am lan m asid ir.
' 1
: B iz im ig in b e lirle d ig in s iire y e u la f t ik (6 /E n am 128)
a y e tin d e k i ecel ise, dliim iin sin iri-

B u her iki anlam iyla da ecel, oliim

in kullanilir. denm ii
,tir. B una gdre
k im inin eceli 1 yangin, bogulm a ,
ve hayata uygun olm ayan herhangi
ey ya da hayatin sona erm esine
bir
sebep olan ba.ka bir nedenle gelir
K im ininki ise, knrunnr oliimii kendi
kendine gelinceye kadar saglikli bir
hayat yar
a.
r . 2 '

: B iiy iik fe la ke tin oku nd an

k u rtu la n o ls a da, o liim iin okundan

k u rtu la n olm az, soziinde i aret edilen

.ecel de bunlarin aym sidir

Soyle
tir: de
in san
d en
larin
mi
-eceli vardir. K im ileri bek len m e
[gen
dik ve sa
ekgild
likeh y k e n [
1 K im ileri de, C enabi A lla h in .

dir; y a lilik sim rid ir da d e n m itir;

insam n

g e r ek te, h er ikisi de birdir.

-tak d ir etm edigi sim m varincaya k a

ar. Yiicedar
A llah
y a dyetle buna
aret e tm istir
i : j - y - A

; So n-

r a size b ir ecel b e lirle y e n 0 'dur. B ir

de o nun k a tin d a be lirlen m i.) b ir ecel
d a h a v a r d ir (6 /E n am 2) ayetindeki

birinci ecel, diinyada kalm a siiresini,

ikincisi ise, dhiretteki siireyi anlatm aktadir. H asan dan [el-Basri] B irincisi, diinyada k ail siiresini, ikincisi
ise, dliim ile dirili arasindaki siireyi
ifade eder, dedigi nakledilir.

dogasinda

daha

fazlasim

-S izd e n b ir k ism i v e

-f a t eder, b ir k is m i ise, o m riin d e g e r

s iz o la n in a k a d a r e rte le n ir (22/H ac

B u iki dliim halini kasteden air

.)5
oyle d e m
t ir
i:

O liim le ri, )a kin /du iince siz -8

b ir c in g a rp m a si o la r a k g d rd iim ,

R agip el-Isfahani
kime degse onu oldiirmektedir ...70

D iger bir air ise dyle der:

-

"

-K adinlan bo^adiginiz

da, onlar da
ulatiklarmda,

anlagtiklan

- Beklenmedik ekilde [geng ve

saghkhyken] olmeyen de, iyice yalamnca olecektir.11

kelimesi kelimesinin zit

anlam lisidir . is e , 7" / meydana

belirlenen siirelerine
aralarinda

takdirde,

iyilikle

onlarin

eski

-kocalariyla evlenmelerine engel ol

mayin (2/B akara 232) ayeti ise, iddet

siiresinin bittigi arettir.

zam anaB u
i
-zam an, kendileri hakkinda verecek
leri kararda bir sakinca yoktur .

gelmesinden korkulan sugtur. Buna

gdre, her ecel, bir su tur, ama her su

bir ecel degildir. Bu nedenle, onun
igin dyleyaptim denir. Allah buyurur
ki: : Bu
sugtan dolayi isrdilogullarina yazdik ki (5/M aide 32); yani, bu neden-

le. A yetin bu kism i, ' > diye

esre ile de okunm utur ki, 0 zam an
anlam i. bunun cinayetinden dolayi,
dem ek olur.
D uyulan bir haberin tahkiki/
tasdiki anlam inda ecel [evet, dogru
1

-Kadinlari boadiginizda, on
-lar da

belirlenen siirelerine ula$tik

larinda, ya onlari iyilikle tutun

2)/

-Bakara 231) dyetindeki ecele/belir

lenen ma
siireye
ama
ise, ula
bo
ile
iddetin bitmesi arasinda belirlenm i
olan siiredir . '
'

7 0 Z iih e y r b.

EbT S iilm a n in

M uallaka sin d a

y e r ala n b ir b ey tid ir. B e y tin d ig e r m isra i ise:

Kim e / degm ese. yaqar da, p ir i fa n i olur.

B k z . D ivan, s. 86.
71

U m e y y e b. E b is - S a ith n
m israid ir. B e y tin
d ig e r m isra i ise: Oliimun bir serbetivar.
/;

tadacaktir. B k z .
, s. 241.

70

E -h -d /
kelim esi iki .
ekilde

kullanilir

Birincisi , yalm z olum suzluk i in

.k u llanilir
ikincisi ise, olum lu anlam i ifade

etm ek i.in kullanilir

,O lum suzluga m ahsus olan eh ad
anlarin atm
cinsini
asindan
k o nku
u
ve to p lan m a ve ayrilm a yoluyla azi
ine alm asi ozelliklerine
ogu dada
i
sahiptir. S dzgelim i , evde

soyliiyorsun] denir.

kimse yoktur, ciim lesi, evde ne bir

ne iki ne de daha fazla kim senin ne
halde ne de d a g nto
ikp lan
halde
m i
bulundugunu ifade eder. B unun in
i
o lum lu

ctim lelerde

kullanilm asi

dogru
unkii: diki
e gyi^
ild
zhir ;
-olum suzlam ak dogrudur, fakat, i^isi
ni dogrulam ak dogru olmaz. E ger
,evde biri var denecek o lsa
bu, evde
ina tek
bir ba
ki
-inin oldu
gunu ispat ettigi gibi, birden fazla
inin de toplu halde ya da daginik
ki
im de varligim n kabul edildigini
bi
ifade eder. B unun miimkiin olm adigi
iktir. Bu ifade birden ^ z l a iyi
ki
a
k a p s a d ^ in d a n *

<
fazil

M i i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri ^ ^

olmayan kimse yoktur denm esi dogrudur. Tipki u ayet gibi: ' <

/ E-h-z

Sizden higbir kimse ona

mani de olamazdi (69/H akka 47).

B ir f c y i tutmak, elde etmek

O lum luda kullam lani ise, U9 ekilde gelebilir:

Birincisi'. O nluk sayilara eklenm i olan [ bir] sayisidir.

(O n bir) V
C . . .(yirrni bir)
sayilarindaki bir gibi.

bazen ger<ekten tutm ak anlam ina

gelir; . _ .
B iz, e sy a m izi y a n m d a bu lditgu m u zdan b a k a sin i tu tm a k ta n A lla h 'a
s ig in in z (1 2 /Y d su f 79); bazen de ya-

kalam ak anlam ina gelir:

O n u h e rh a n g i b ir u yu kla m a tut-

ikincisi : Bir kelim esinin isim

tam lam asinda tam layan veya tam lan an olarak birincisi anlam inda !<>lam lm asidir. 1

Sizin birinciniz, efendisine sakilik

yapacak/farap igirecek (1 2/Y usuf
41) ayetindeki gibi. Birinci
giin/Pazar.
ikinci gwn/Pazaitesi, ifadeleri de bunun gibidir.

Uguncusii'.

k(dimesiiiin mutlak
bir vasif olarak kullanilntasidir. Bu da
ancak Yiice A llahin vasfi olarak,
avette o l d i . gibi, kullamlabilir:
De ki: , Allah birdir (112/ihlas
1). Bu

veya s a h ip o lm a k dem ektir. ' flili

ash, ' . Fakat, vahad,

Allah diindaki varliklar i in kullanilir.

N abigamn beytinde goriildiigii gibi:
-

10- Sanki binegim, zaman bizi

m az, h e rh a n g i b ir uyku d a (2/B akara

255).

Kadri Yiice vahad/biricik dosta

gdtiirdii.12

b e y it. N a b ig a 'n in

D iv d n 'm d a

M uallaka'sm da y e r
( . ve

Z u lm e fle n le ri, sa yh a tu ttu (11/

H ud 6 7 ) ; 4 ' /lah, o nu a h ire tin ce zasi ve b ir in c is in in de k a r p lig i o la r a k y a k a la y iv e r d i

(79/N aziat 25);

I p e R a b b in k e n tle ri y a k a ln d ig m d a b o y le y a k a la r (11/Hud 102)

buyurur.

O nun i in esir diim ii k iiye de

ve yakalanm i!} adi veri-

lir. b ir $ey edinm ek de aym fiilin 1 kalibidir. B u durum da

m e f ul alir ve yap m a k , etm ek
flilinin yerine ge er. Yiice A llah m
u ayetleri bu m anadadir:

. * Y a h u d ile ri ve H ir is t i5 1 ) ; (

N a lih a s in

t$erhu 'l-K asaidi 't-Tis 'i nda [ D a iu l-K iitu b il-

O n da n baka

d o s tla r m i e d in n iip e r ? (42/ ura 9);

a lm tr.

sitm a tuttu da denir.

y a n la r i dost e d in m e y in iz (5/M aide

bitirdikten sonra

?2 Ua

Yiice A llah bu m a n a d a :

S iz o n la r i m a sk a ra

y a p tim z (23/M iirr)inun 110);

Sen
m i in s a n la r a b e n i ve an n e m i A lla h 'in

Ilm iy y e ] 11. 162) y e r a lin i lir.

71

R a g p e l - I s f a h a n i
digmda iki Hah

M aide
116
-;(
Eger Allah,

edinin dedin ? 5)/

'

insanlar) zuliimlerivle

yakalayiverecek olsa (16/N ahl 61 (.

B urada bzellikle kokiiniin
olm asi. ;eza verm
ku llam
ek lm
vei
yaptiklarm in kar-iligm i verm e m a
nasina
ekm
dikkat
inek
d:
iinkii
ir
i;
ok nim ete sahipOnlar.
olduklari
pek
iikiir
halde,
ilebuna
kar
-ilik verm e
lerdir
m.
Falan y akalanm i

' Sadece mu 'minler

H ucurat
10 (;

Biriniz olu kardeginin etin iyem ek

ister mi? (49/H ucurat

12 (; '
' E ger onun kardegleri varsa 4)/
N isa 11); yani: Erkek ve kiz kardcleri v a rsa . Onlar
artik kogkler iizerinde kargi kargiya
oturan kardegler olacaklardir 15)/
-Eficr 47); bu. onlarin arasinda her
hangi bir m uhdlefetin kalm ayaea^ina
ekmdikkat
ektir.

onda .

b i r c i n t u t m a s i hali vardir .
deyim i, falan kigi, falanin
,vaptigmi yapar, gittigi yere gider

d em ektir . ve 'deyim i de
gdz agrisin dan kinayedir . ve
ise, kiginin kendisi igin aldigi yere
denir . ' sbzil)
,ise) onlar da gittiler onlarm ahlak
,giyim kugam ve yolunu izleyenler de
m a n asin a gelir.

kardegtir 49)/

ise, kiz
tir. karde
Sonuna1
gelen
en ta
sonharfi,
harfinin
dii
yerinegibidir
gelm i. Ey
Harun 'itn kiz kardegi (19/M eryem
ayeti, iyilikte onun karde )2 8-i de

?>/ m ektir, soyda degil. Bu, ey Temim

kardegi deyim i gibidir . A d'm
kardegi (4 6 /A h k af 21) dyetinde O na
dem esi, O nun, karde
k a rd e-
n kar
elkati gibi bir
d-etlcat
ee
besledigi
ne dikkat cekmindir
ek i .

E - h - v/

kelim esinin a s h , < -eklinde

dir ve kardeg dem ektir. 0 da, ayni
-anne babadan dogan veya sadece an
nesi veya babasi aym olan y a da silt
kasm a ortak
em m olan
ede ba
k i
.
idir
istiare yoluyla ba,kasina kabile, din
sanat, uygulam a. sevgi veya di^er
kilerde ortak olan tiim
ilerili
ki
in
i
kullanihr. A llah buyurur k'i :

kardeglerine diyenler

K afir olan ve
gibi olmayin

-5Sem ud'e de kardeg

leri (7/A r a f 7 3 (; 'A d 'a
da kardegleri (7/A ra f 6 5 (;
M edyene de kardegleri (7/Ara f

ifadeleri de bunun gibidir )85 .^

<
Onlara her
gosterdigim iz mucize, kardeginden
:daha biiyiiktiir (4 3 /Z u h ru f 48); y a n i
.K endisinden 6nceki ayetten. O n a
-onun kardegi dem esinin nedeni, sag

Ilk. acik h k ve d o ^ u lu k ta ikisinin de

o rtak olm asm dandir .

-H er bir um

Al-i im ran 156); yani: Kiifiirde / 3 (

m et girdiginde kardegine lanet eder

kendilerine ortak olan lara

...

Ar a f 38) ay eti / 7 ( ,

7?

M t i f r e d a t / K u r'a n K a v ram lari Sdzliigu

O n la rin , ve lile ri/d o stla ri taguttur 2)/

-B akara 257) ayeti gibi ayetleide zik

redilen velilerine
arettir
i.
deyimin
i. karde
karde
i

-'aradigi gibi aradim dem ektir. K a

-deslikten, beraberlik m anasi yikaril
ve
m i '
denm
tir
i .7

A-h-r /
-kelim esi birinci anlam ina ge

len kelim esinin zit anlam lisidir .

sdzcugiinun ziddi ise , '. -ke

lim esidir. ikinci hayat in
i
deyim i kullam lir; tipki, birinci hayat
in
i

ifddesi kullam ldigi g ib i .

'

'

gelince, igte asil hayat odur

A nkebut 64). B azen / 29 ( , '

))(
urt

kelim esi de kullam lm az

; ayet
g ib i : <

yurdumm hayati ifadesidir .

kelimesi ise, eger i -inde elif

lam var kabul edilirse . -kelimesin

a'da
den
tiir. bunun
donu
Am
rap
u
-bir benzeri daha yoktur. Zira bu ke
limenin e f alu kalibi, ya kendisiyle
beraber min ) a)
a veya takdlri
ik
-olarak zikredilir ki, bu durumda tes
oul
niye/ikili,
ve miiennes/
cem i
kaliplari olmaz. ya da ) min) harfi
hazledilerek ba ina elif-lam getirilir
ki. 0 zam an hem tesniyesi hem de
karde
nin arasindan sadece bu )) uhar
kelim esinin ehf-lamsvz. kullanilmasi
uygun gorulm
tur
u.

erteleme, takdimin1> -

dir . O ne a ld ik la rin d a n
ertelediklerinden (75/Kiyamet 13 (;

-g n n a h la rm d a n daha
once gegen ve sonradan ge/ecek olan

igte onlar, ahirette ategien hagka bir

geyleri olmayanlardir (11/H ud 16(.

Fetih / 482( (;
A lla h , o n la r i , g d zle rin fa l tagi

B azen dar/yurt kelim esi, ahiret sifati

ile nitelenir, bazen de onunla bir isim
tam lam asi o lu ^u ru r. M isaller :

g ib i a g ila c a g i b ir g iin e ertelem ektedir

-= Takvali olmaya
-galiganlar igin son y u rt daha hayirli

d a r ertele ) 4 /

ibrahim /14
42( (;

-R a b b im iz ! B iz i y a k in b ir zam an a k a

44(.

Veresiye ile satmak demek olan , =-

ile sattim demek ; ile sattim demek
-Takvali olanlar igin a h ire t y u r
ve satilan geyin bedelini /
du daha havirlidir ( 12 / Y u su f 109 ( zam anini geciktirerek saim ayi ifade
Isim tam lam asi yapildiinda dii-u edei '. . deyimi ise. fazilelten
niilm esi g e re k e n : /' - / ve hakki aram aktan g e ri kalani, A lla h

d ll' ( 6 /E n 'a m

32 (;

rahm etindenjuzak etti, demektir [

ib n M a n z u r d e r ki: E hiyye ve a h n y e . h e r iki 73
ucu dll v ara gbm illl'ip Ol'tasi ip g ib i y a p ila ra k
.h a y v a n in k e n d is in e b a g la n d ig i k a z ik tir

-Y azm a n iish a d a ahiret miikafati daha biiyiik 1' 7

tur, eg er '/ '/ N a h l 4 1 ) a y e ti v e ril)/16
/ -

']. a m a b u . knim icin o rn e k o lm a z .

Allah buyurur ki '

7a

Ragip el-Isfahani
Siz,

gok girkin b ir ey g e tird in iz 19)/

M eryem 89); yani: Kotii bir
-ey, e t
rafm da
-ok anlam siz soziin edile
ortaya
bilecegi
a^im
birz.gdrti
Bu

ifa d e :

soziinden alinm
tiri
iri ki,
yorgunluktan
devenin -
aid

ekilde inlem esi/aci

detli
im bir
de
b i
bdgiirm esi/bagirm asi dem e^tii'.
ise, gokga so y le n e n a m a h ig b ir ey
} -' ,a n la p lm a y a n soz dem ektir. - d e
Sevgi veya - ,[D i p deve in le d
soziinden alinm
tir
i.

A -d-m/

Adem , 1

^.

D enm i-tir ki: B u adi alm asinin ne

deni, bedeninin topraktan yaratilm is
olm asindandir. R enginin esm er olu udui' da denm istir. Adem bir
adam denir ki, esmer adam dem ek
.gibidir
ik m addelerden
A yriea, deg
ve
i
farkli gd-lerden m eydana geldigin
den bu adi aldigim soyleyenler de
vardir. Ytice
u sozii
A llaghibm
i:
Biz insani

/E -d -y

-imtihan etmek igin karipk bir niitfe

H aklu yerine
tirm ak ula
ve

geregini yapm aktir. H arac ve cizye

.ile em aneti sahibine geri verm ek g ib i
A llah buyurur k i :

K e n d is in e g iiv e n ile n kitnse e m an e tin i

g e r i v e rsin /d d e sin (2/B akara

size,

e m a n e tle ri

7 ' 7

e m retm ekted ir (4/N isa

'

Ve o n a g iiz e llik le

283 (;

,A lla h

vermenizi
58 (;

odemelidir

B akara178
/ 2 ( (.
-B u kelim enin asil e /7/tan gel

den yarattik (7b/ insan 2). b a [

,lem in edemesi yaptim da denir ki, b u

onu onlara
kattim dem ektir 76.
B z. A d e m e .

<
ona ruhum dan iifledim (15/H icr 29 (
-ayetinde sozii edilen ruh tiflenip gii
ze
inlle
c e ;
' -onlariyarattiklarimizm gogun
dan bir ^ekilde iistiin kildik (17/isra
,ayetinde ifdde edildigi gibi akil ) 70
-anlayi ve diipince ile diger varlik
lardan iistiin kilm inca bu ism i alm i tir diyenler de vardir. Bu yak
im la
in

m ektedir . deyim i, .pi ip

y a p tin , yani, onu h a lle ttin dem ektir

ki, onun da asil, kendisiyle istenen

yere ula-ilan vasitayi elde ettim de
mektii'. Tipki ' -d eyim i
n in -^sozuniin anlam inda olm

mi
-d

n o kkalk
tasii, ,kelim esidir k i
kendisiyle yem egin giizellestirildigi
ey dem ektir. H ad lste:

' -Ona a lia gdziiy

baksaydin ya, giinkii bu, aranizm ?/

SI g i b i .
y a rd im etti, d em ek tir.
76 ib n F a ris. bu c iim le d e k i ed e m e k e iim e sin e .
75

d e y im i , -m a

o rn e k /m o d e l; F e r ra :, vesile ; Z e m a h erl ise.

n a s in d a d ir ki, su lta n i, faila bn ir

a kaara
r

efendi v e oncii a n la m im v e rm i tir. B kz. ib n

o la ra k k u l l a n d i m .- ^ J - y a n i : '

F d r i s . - ;/, i. 90; Z e m a hri, Zem ahferi,

a n la m in a g e lir k i ,da btutu k a b u l etti ve b ana

74

D a ru l- M a rife. B e y ru t, s. 4.

M i i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri ^
ta tlila y m a s in a y o l a g a rd i11 yani, sizi

birbirinize
tirir, aranizikay
iyile
n a tirird i .

ler icin kullanilir. Bilgi de bu ekilde ifade edilir. Z ira, bizim pek cok
b ilgim izin ilk adim i dinlem ekle elde
edilm ektedir. A llah buyurur ki:
Bana iz in ver, benifitneye

E-z-n /
-kelim esi, kulak dem ektir. K a

zan veeylerin
tencerehalka
gibi
-olan kism i da buna benzetilerek te n
c e re n in k u la g i (kulpu)tir.
denm
Cok
i
fazla dinlem-yi sevene de sozii din
lenene de
tir. Yiicedenm
A llah
i
buvuruyor k i :

diiyiirme (9/Tevbe 49).

Ve Rabbiniz size yoyle b ild ir m is t i .
(14 /ib rah im 7). B u anlam da 1--
ve kahplari da kullanilir. B unlar
da aym anlam dadir ve izin verm eyi
ifade ederler.

D iy o r la r ki: 0 bir kulaktir de k i :

kelim esi, bir eyi bagirarak

b ildiren/ilan eden herkes i in lam lir. , Sonra bir

s iz in ig in h a y ir kulagidir (9/Tevbe

m iie zzin y iik s e k sesle b ild ird i: E y

B unun anlam i, onun, sizin i .)61

in
eylere, hayir
hayirli
getirene
olan

k a file ! (1 2 /Y u su f 70);

kulak verdigidir . ' ' -O n la

A r a la r in d a n b ir m iie zzin y iik s e k sesle b a g ird i (7/Ar a f 44);

r in kulaklarm da b ir s a g ir lik v a r d ir

hacda insanlar arasm da ilan et/

-E n am 25) ayeti ise, onlarin ca / 6 (

b ild ir (22/H ac 27).

arettir, duym adiklarina

hilliklerine
d e g il .

czan sesinin geldigi yerdir.

B ir eyde izin onda serbestlik ve ruh-

kulak verdi, dinledi anlam m a

gelir . R a b b in e kulak

' Biz her

-verip boyun egecek h a le g e t ir ild i

g i za m a n (8 4 /in ikak2). B u kelim e

d inlem ek yoluyla elde edilen ilim ler

in de kullanilir. u ayet g ib ii:
'
-Kesin olarak bili

n iz ki, siz, A lla h ve R e s u lu de savay

h a lin d e s in iz (2/B akara 2 7 9 (.

ve

kelim eleri duyulan

ey-

77 M u g ira b. u be, b ir k a d m la e v le n m e k iste d ig in i b ild irin c e P e y g a m b e r o n a b n sozii

s o y le m i tir. T irm izI talri'ic e tm i ve H asen

bir

hadistir

d e m i tir.

Bkz.

M iib arek fiiri.

A rid a tu 'l-Ahvezi. IV. 307; N e s a l. Siinen, V I,

sat oldugu anlam m a gelir. ayette:

peygam beri A lla h in izrti ddhilinde

kendisine itaat edilmesi igin gonderdik (4/N isa 64). B uradaki A llah in
izni onun iradesi ve em ri dem ektir
4 iki
loplithigun karyilaytigi giin sizin basiniza gelenlerA llah in iz n i ileydi (3/
Al-i Im nin 166);
^ Onlar Allah in iz n i diyinda
onunla (sihir) hig kimseye zarar verem ezler (2/B akara 102)
Onlar

Allah in iz n i olmadan onlara zerre

kadarzararverem ezler(5% IM ucM e\e

7 ^ ; ib n M a c e , Siinen. I. 599.

7b

R a g ip e l-Isfa h a n i

buradaki A lla h 'in iz n i A llah in ;)10

ilm idir denm i-se de ilim ile izin ara
sinda Ihi'klinkii
oldugu
izin
iktir
a.
-daha ozeldir ve genelde sadece dile
m enin sdz konusu oldugu durum larda
kullam
ten lir;
raziyapilan
olunsun
i
olunm asin fark iinkii
etm ez: .
' h ig b ir nefis
A lla h in iz n i o lm a d a n im an edem ez

Y unus 100) dyetinde A llah in / 10 (

dilem esi ve em rinin oldugu a 9 iktir .
- O n la r
A l l a h in iz n i d ip n d a /
h ig

kim seye

z a ra r

))s ih ir

vere m e zle r

2)/
B akara 102) dyetinde ise, bir a 9 idan
.A lla h in dilem esi vardir
dyledir:
B unun Yiiee
izahi
A lla h in insanda bir kuvvet yarattigi
b u n unla kendine zulm etm ek ve zarar
verm
ininekbuisteyen
zulm iinii
ki

lesin inlan
ikinciartin
lasmcevabi
i
-v ey a teknik tabiriyle cezasim n oniin
de kullam lir. B u , bir eevap veya
eevap yerine gecebilecek bir ifade
-ister dem ektir. Sdziin onunla bera
ber kullanilan kism i bir ceza/cevap
gerektirir. E ger inda
soziingelir
ba
-ve ardm da m uzari bir I'lil hubinursa
im lm az olarak 0 m uzari fiili nasb
ka
e d e r ; -zaman ben de gika
rim etim lesi gibi. E ger izenden bnee
bir ciim le varsa ardindan da m uzari
bir fiil geliyorsa, hem m ansup hem de
ekilde okunabilir
dyle m
k i
erfu
: .
veya denebilir. Eger
fiilden sonra gelir ya da onunla
beraber m uzari bulunm azsa, bu 1

izen
durum
am eldaetm ez

oyle k i
: .
ifadesi gibi. A llah buyurur
: Yoksa, siz de o zam an

onlar gibi ohirsunuz (4/N isa 140(.

kabul etm e im kam oldugu fakat omi
gibi
kabul
aci ederken
9 ekm eyen
ta
bir varlik gibi yaratip yaratm adigi
konusunda gorii.ayriligi

yoktur
ekilde bu im kam yaratm am
Aym
n
A lla h in fiili oldugu da tarti-m asiz
9 idan dyle denm
dir. B
esi
u adogru
olur: A lla h in izni ve dilem esi ile
zalim tarafindan gelen zarar diger k i ilere dokunur. B u soziin geni
-letil
in ayri bir kitap gerekir.mOesi
nun
i
9 n biz bunu burada ele alam iyoruz
i .
'izin istemek demektir. Allah

buyurur1:

4 -

cak A lla h a inanm ayanlaT'senden '/

isterler (9/Tevbe

45 (; ' Eger

senden izin isterierse.. (24/Nur 62(.

76

edatina gelince,
art eiim
bu-

' kelim esi, eanli varliklara doku-

nan zarari anlatir. Bu, canlimn bedenine ya da ruhuna yonelik olabilir; ya

da yapilan i in diinyevi yahut uhrevi
sonu:larindan kaynaklanabilir. Allah
buyurur ki: .(
Sadakalarinizi ba$a kakma ve eziyetle boa gikarmaym (2/Bakara 264);
Her iki tarafa da eziyet ediniz
(4/N isa 16) ayetindeki eziyet ise, dovm ye isarettir. Tevbe suresindeki ^ j
Onlardan

kimileri peygambere eziyet ediyor ve

bir kulaktir diyorlar (9/Tevbe 61)
ayeti de bunun gibidir.

M i i f r e d a t / K u r'a n K a v ram lari$ ? .

. 1

A lla h in R esuliine

dayam lm az b ir azap v a rd ir (9/Tevbe

61); - M u s a y a
eziyet ed enler g ib i olm ayim z (33/

A hzab 691;

'B izim

y a rd im im iz gelene kadar eziyet gore n le r ( 6 /E n am 34); neden

b an a eziyet ediyorsun u z (6 1 /S aff 5).
Sana ay

>

E-r-b/

eziyet edenlere

h a lin i so ru y o rla r de ki: b ir eziyettir

(2/B akara 222). B u hdlin eziyet diye

adlandirilm asi hem eriatin ol iileri
hem de tibbin kriterleriyle dogrudur.
^ i in uzm anlarim n tespitlerine

M utlaka k ar-ilanm asi gere

kendem
zorunlu
ektir. ihtiya
B una
ereb
gdre,
bir her
ihtiya tir am a her
ihtiya-bir
ereb deildir. B ununla be
raber
ereb bazen sadece ihtiya
in
i
kullanilir, bazen de ihtiya lm asa
da, olm asi istenen
ey i
.in kullanilir
F alan k i i ereb sahibidir ve e rfb d n
:

-deyim i, giderilm esi gereken bir ihti

yaci var dem ektir. O nunin
i ,
' deyim i, b ir p y e a p r i derecede
ih tiy a c i v a r m anasina gelir

ve ve ve ifadeleri
ir. Ade
llah
Dllbuyurur
anlam i ktai:

gore, bu hal ger ekten bir eziyettir.

veya ,

- ve ve
kelim eleri birbirine yakin anlam lar
taim aktadir ki, hepsi de eziyet etmek
m anasina gelir.
J - ise, denizin uzerinde olanlari

4 -V e onu baka ip e r

de de k u lla n ir im ( 2 0 /T aha 18(.

D eyim i, benim
o n a a p r i ih tiy a c im y o k tu r, m anasina
gelir. A llah buyurur k i : (
'

rahatsiz eden dalga, dem ektir.

Y akut k e n d ile rin e b a g li irbe

s a h ib i o lm a y a n e rkeklerd en (24/N ur

/ i - z - a

-B u ayetteki irb e kelim esi, evli .)31

duym ak anlam
lige
inda
ihtiya
bir

B iitiin gelece^ zam anlar ile

kindyedir. B u diye de adlandirilir

ki, m utlaka k ar - ilanm asi gereken ZO

ifade edilir . art m anasi taidigindan

fiilleri cezm eder. B u genelde iirlerde daha 0 ^ k u lla n ilir. . ise, ge m i
zam am ifade eder. Bitnnn bir cevabin in olm asi gerekm ez. A ncak sonuna

runlu ihtiya
ihtiya
tir^. 0 duyulan
organlara da adi verilir ki, tekili
erebtir. B unu dylece izah ed eb iliriz:
sid e s in d e n bir m israd ir. B e y tin m isra i

ma edati eklenirse, 0 zam an, ciim lede

bir cevap ister. dyle ^i:

M eclis sukunete erdiginde. B kz. p v d h id u

S ibeveyh.

Resule vardiginda -14 ?

o y le d ir: B u senin iizerine bir

1,

432;

olsun,

i b n u s-S a y ra fi.

$erhu

E byati Sibeveyh. th k . M . A li ) . D a r u 'l-

de
78...:
ki

M e m u n , D im a k, 11, 9 3; M iib erred , M ukta-

. th k .

A b d u lh a h k U d ay m e. K ah ire,

. 46;

e s -S iih e y li. er-R avdu 'l-Unuf, D a r u l-M a 'rife ,

78 B u , sa h d b l o la n A b b a s b. M ir d a s tn H u n e y n

B e y ru t.

s a v a in d a P e y g a m b e re h ita b e n so y le d ig i k a -

^ , 2 9.

, 2 9 8 ; B a g d a d i, H azanetu 'l-Edeb.

77

R agip el-Isfahani
Organlar iki kisma ayrilir: Bir

/ E-r-d

kismi canlilarin ihtiyac duymalarinKelimesi,

dan dolayi kendilerine verilenlerdir.

mana

olarak

Bunlar el, ayak, gdz gibi organlardir.

se m a m n kar?isinda yer alan kiltie-

Diger kismi ise, ziynet iindir. Ka?

dir. 1 j

ve sakal gibi.

Kur'dn da ? ekli kullamlma-

?eklinde gelir.

Ote yandan ihtiyalari gidermek

mi?tir. Kim i zaman bir ?eyin alt kis-

iin yaratilan organlar da iki kisma

mi da a r d diye ifade edilir, nasil ki,

ayrilir. Birincilerine a?iri ihtiya du-

list tarafina da sema denilir. air atim

yulmaz; ikincilerine ise, ?iddetli ihti-

anlatirken ?d^le der:

yac duyulur. Oyle ki, eger bunlardan

birinin olmadigi varsayilirsa, insan

viicudunda biiyiik bir eksiklik/bo?luk

12- ip e k g ib i k irm iz id ir; sem asi

meydana gelir. l?te bu tiirden organ-

g e lin c e

lara adi verilir.

lis t ta ra fi p a rla k , a r d i (a lt ta ra -

Bu anlamda ?eygamberin (sas)

?dyle dedigi rivayet edlmi?tir:

f i) ise, to zlu d u r .:80

2 .

Allah buynrur ki:

B ilin iz ki, A lla h , a rd i,

K u l secdeve vardigmda onunla

o liim iin d e n so n ra d ir ilt ir (57/Hadid

beraber yedi ardb/onemli organ da

17). Bu her bozulmadan sonraki tilm

secde eder: Yuzii/alm, elleri, '/

yeniden yaratmalari ve ilk yaratma-

ve ayaklari.19

dan sonraki yeniden yaratmalari ifade

deyimi, payimn biiyii-

eder. Onun iin bazi Miifessirler: B it

mesi manasina gelir. Bu onu biiyiik

ayet, k a lp le rin k atila m asm d an son-

ihtivacini giderebilecek bir ?ey ola-

r a y u m u a tilm a la rim ifa d e eder, de-

rak degerlendirmesi durumunda or-

mi?lerdir.

taya lkar. - - deyimi ise, mall

deyimi, bitkisi giizel

gogaldi, demektir. sozii ise,

olan topragi dile getirir. de-

diigiimii saglamlapirdim, anlamina

^imi, bitkinin yerde iyice yer ettigini

gelir.

v e g a ld g in i;

deyimi ise,

1 yerdeki bitkiler otlamaya

ba?ladigim ifdde edei-.
ise, yer79 H z. A b b a s ta n alin an bu h a d is M u s lim taraf m d a n S u c u d k ita b m d a k a y d e d ilm itir. A yri-

7a

ca A h m e t, Miisned, 1, 2 0 6 ; E bd D a v u d , ( H ^ :

8 0 B u b e y it T u fe y l e l- G a n e v iy e aittir. ? iir le -

8 9 1 ); T irm iz i riv a y e tin d e n so n ra o y le d er: Bu

rin in ila v e le rin d e y e r a m i br, s. 62; N i v a n

hasen sahih bir hadlsrtr, ilim ehline gore, uy-

b. S aid e l-H im y e ri (v .5 7 3 ), $emsu '1-lJlum ve

gulam a da bu sekildedir. B ^ z. M u b a re k fu ri,

K elam i '!-Arab m in e I-Kiilum, A le m u l-

A.Ahvezt. IV, 7 2 ; ib n H acer, F e th u 'l-B ari , 11,

K i'itiib, B e y ru t, 1. 72; ib n F a ris, M iicm el , 1.

2 96.

92.

M i i f r c d a t / K u r'a n K a v ram lari S o zlu g u

den odunlara
uk giren
lpanasina
k urt
g elir . deyim i
de, o du n k u rtla n d i, k u rtla n m i , ,o d itn
d em ektir .

E-z-z /

A llah buyurur k i : O n la oynatip d u ru y o rsu n (19/M eryem

yani: O nlari, iddetli
tipki ;)bi
83-im de kaynayan kazan gibi, fokurda
E-r-} -k /
irirsin.tir,R ivayet
harekete
edilir
ge
^
K elim esi, taht uzerinde : ki, P eygam ber (sas) namaz k iliyo rd u
bulunan gelinin siislii m akam idir . agladigindan d)ayi) karm ndan (
ogulu
eklindedir. Bu ism i sesi g ib i sesler ) ( g e liyo rd u8.'
alm asi. yaolan
bir erdkten
tiir aga
fiili < fiilinden daha etkilidir
bir yer olm asindan,y ap
yailm
dai B irincisi sarsm ak, ikincisi sallam ak (
ikdm et etm ek/oturm
in y apilm
ak ii
anlam indadir (.
bir yer olm asindandir. N itek im , .:
deyim i. yerde bir sdre

E -z -r/
kaldi dem ektir .
kelim esinin asli ise

-zetm ek tizere b ir yerd e ikam et etm ek

-ten :'1!"ru stir. Otc vandan. aym k e

lim e, bunun (hsnidaAi ikam et hirlefi
in ue k u llam h ir.

: -K elim esinin ash, elbise de

m e^ olan ( dir. Bu kelim e hem
( hem hem de -ekillerin
de kullanilir. K inaye yoluyla kadina
izd r adi verilir la air dyle d e r
: (.

E-r-m /

K
tan
elim
yapilan
esi,aret
tai:
anlam m ogulu
a gelir
,
-eklinde

dir.a Ta
da -dencjigi olur. O fkele
iyi anlatan
nen k i
biliyor
di
deyim i de bu kdkten gelm ektedir .

S iitu n la r s a h ib i ir e m e 89)/
-Fecr 7) dyeti, yuksek-siislu stitunla
raarettir
bir i . deyim i

..

tiram az mi ki;
Ben senin g u v e n ilir kardeqinim
ve Sana izarim feda olsun.%
1

A b d u lla h b. e
Ebu

81:-
ih h lr d en. Ibn H a c e r del' k i

' (H N): 0 ( ^

N e s aeltm
tahi ;
i

- tir. T irm iz l d e e-$ em a ird e (s. 2 5 5 ) n a k le t

tir. Isn a d i k u v v e tlid ir. ib n H u z e y m e . ib
tnn
i

- b ig kim se y o k dem ektir. Lazim

H ib b d n

kalibi olan a s h , -eklindedir, fa

-kat, d^elli^le olum suz anlam da k u l
lam lm aktadir. Tipki ash evde ikam et
in kullam
edenlan
ki ii -' -o r a

e tm tir. B k z . ib n H acer. F ethu 'l-Bari , 1 1 ,2 0 6 ;

d a kim se y o k , deyim i g ib i .

H a k im (1, 2 6 4 ) sa h ih s a y mtir
i
^ < . '/' uygundur d e m i ;

Z e h e b i de b u n u d e g e rle n d irm e y i ta k rir/k a b u l

-H a tta v i,

M ealim u 's-Siinen, e l-M e k te b e tu l

ilm iy y e , B e 15^
y ru..1t. ,

-B e y it, sa h a b e d e n E b iil-M in h a l B u k a y le el 82
cE
en in d ir. B k z . H im y e ri, Sem su 'l-U Ium .

79

R a g i p 1 - I s f a h a n i

/E -z -f

K adinin bu adi alm asi, Yiice

A llah m:
-- Siz

gibidir. O nunla s irtim i

A llah buyurur ki: Yak\a$makta o la n y a kla g ti (53/N ecm

57); yani: K iyam et y aklasti . ile

g iig le n d ir (Taha 31); yani: O nunla

m ana olarak birbirine yakindir.

kuvvetli olayim . Saglam kuvvet-

Yalniz, ezife fiilinde vaktinin darligi

alinm aktadir. _ Sahistar y a k la s ti denirken flili kullam l m ise, zam an d a rlig i dll'. K iyam etin ^ diye adlandirilm asinin ne-

o n la r igin elbisesiniz, o n la r da sizin

igin e lb ise d ir (2/B akara 187) sdzii

til'. ' Yardim etti ve kuvvetlendirdi

dem ektir. A sh. elbiseyi baglam aktan
gelir. A llah buyurur ki: ,.

Onlar, f iliz veren b ir ekin

g ib id irle r; A lla h

o n u g iig le n d ird i

(48/F etih ^.(

. deyim i, ona destek ver-

deni, k o p uunun yakin olm asidir. Bu

a idan o n a . ( saat) da denm itr.
A ll a h m em ri g e ld i (16/

dim bu sayede g iiglendi dem ektir.

N ah 1 1) de den m itr. F iild e gegmig

0 , giizel, destek veren biridir deyi-

zam an k ip in in kullam lm asi, y a k m li-

m i:
eklinde ifdde edilmtr. deyim i de,

g indan ve zam anm in d a rlig in d a n d ir.

Y iice A llah bu m anada:

binanm tem ellerini saglam lagtirdim

O n la ri A z ife g iin ii de uyar (40/

d e m e k tir. ise. bitki uzadi ve

gilendi m anasina gelir.

M d m in 18) buyurm utur.

^ deyim leri ise, onun

v e ziri olditm; ash v a v dir.

A yaklarim n beyazligi, eger baglandigi yere kadar uzanan attir.

A llah buyurur k i : .

[Siraya gdre m addesi burada yer alm aliydi. R ag ib in K ur a n da

var oldugu halde bir m adde olarak ele
alm adi^i kelim elerden biri de budur.
-M iitercim ler-].

ll a n i Ibrahim , babasi A ze re demi$ti ki.. (6 /E n dm 74). D eniyor ki,

deyim i, binasi igin b ir

babasim adi T aruhtu. A rap alatin id i ve A zer yapildi. O n la rin dilin d e

Azer, y o lu n u gagirmig m anasina geli-

terjiel atti dem ektir. Bu anlam i veren

kelim esi, bingnm iizerin

1
eklinde g,elir. Bu kelim enin de
o g u lu .is e kelim esidir.

ve

de y a p d d ig i kaidedir. ,

y o rd u , diyen de vardir.

. 82; ib n K u te y b e . Te 'vilu M u fkili l-K ur 'an,
th k . -'s-S-'y }'id A h m e d e $ - S ^ , s. 2 6 5 ; H a tta b i. G a ribu'l-

'

K u r an,

th k .

A b d tilk e rim

/ E -S -S

e l-G a z b a v i,

U m m iil-K u ra O niv. Y ayiyi. M e k k e. 11, 101.

denir ki, bu tipki,

bu, zam anm baglangicm dan beri

b o y le d ir gibi bir m ana ta^imaktadir.

[R ag ib in izledigi te lif m etoduna

M u f r e d a t / K u r'a n K a v ram lari Sozlugii

u iki ayet mgore

isal burada
olarak
"

' *

'

bunun (boyle b ir

m escidin) iginde h iqbirzam an durm a

D aha

ilk

giiniinden

nam aza ve d ig e r iqlere) durm ana (

daha uygundur. Onda, a rinm ayi iqten
ad am la r

veya ofke halini gdsterir. Bir k i,i d e

giiciiniin yetm edigi -^
bir
i^le siirtii
secek olursa, uzuntii
iri uzlintu
ve a
.hdlini g osterir

takva tem eli

iizerine kuru lan mescid, senin bunda

a rzid a ya n

s o oyle
r u ld u dem
^ n d i
-
atir: K ay
.naklari birdir am a isim leri farklidir
i, kendisine Eger
giicii bir
yeten
ki
iirse,
biri ile
ona
irisiirtd
ofke
kar
i a

vardir.

A lla h

byle
Bisindan
u dbaki
er
air
:a

-H er uzuntii kardeqinin/sahi -14

binin iiziintiisii, ofkenin kardeqidir1' *

,a rin a n la ri sever. B in a sim n temelini

A llah buyurur k i :

A lla h korkusu ve honutlugu iizerine

,He zam an ki bizi dfkelendirdiler

kuran

onlardan intikam aldik (43/Z uhruf

.yani: B izi gazaba getirdiler ;)55

kimse

m i hayirhdir,

yoksa

b inasim n tem elini gdqecek b ir y a n n

kenarinda
kendisi

de

y u v a rla n a n

kurup

onunla

cehennem
kimse

b irlikte

a te f

iqine

m i?

(9/Tevbe
B elki m iiellif m isal verdigi .)108-109
halde,
ogaltirken
m tistensihler
onu

Ebu A bdullah [ib n u r-R ida [ 84

oyle der: A llah bizim ii^ ld d g iim iiz
gibi iiziilm ez; yalm z onun iiziilen ve
nut olan dostlari vardir; onlarin
ho

rizasim , kendi rizasi; bfkelerini de

kendi
tir. Dbfkesi
er ki: kOilm
nun
i
sehven kaydetm ediler. Z ira m iiellifin
oyle buyurm
tu
in
u

-r
i: <
gorm em i
bu olm
ayetleri
asim
- -Kim benim bir dos
du.
iinm ek daha garip gelm ektedir
M utercim ler - -[.

, E-S-f /

tumu a$agilarsa, bana kari sava

aqmi$ olur { 5
83 $ nr. E b u t-T a y y ib M iite n e b b i. B k z. D ivan'\.
s. 1. 9 4; F e y ru z a b a d i. 185 .11 .<

'

-B irlik te olan uzuntii ve of

ke dir. B azen bunlarin her biri i in de

kullam lir. G er-ek m anasi ise, kalpte

ki kam n intikam duygusunu harekete
irm esidir. B u duygu egerinin
ge
k i
altinda bulunaniye
bir k kar
i-i ol
dugunda yayilir, ofke olur; bu kii
kendinin iistiinde biriyse 0 zam an da
buziiliir, uzlintu olur. Oin
nun
Ibn
i
A b b a s 'a iiziintu ve ofke n edir diye

;R ag ib .

Zeria. s. lb ? ; S em in , e tl-D urnt i-M asun. V.

4 6 6 ; C u rc a n l, el-V isatatu

? '- ?;

v eH u su m ih i. th k . ^ 4 . '- ' I b ra h im - A li
e i-B e c a v i, B e y rn t. s. 381.
84 M u s a K a z in r i n o g lu A li R iza.

^1

M e z h e b i'n in ( im a m i \e ) im a m la rin d a n b iridir. 2 5 4 te v efat e tm i ti . B kz. Z e h eb i, Siye-

I'll A 'lam i n-N ubela. IX , 393; ib n H a llik a n

(v .6 8 1 ). l e f e y a l u - ' , th k . ih sa n A b b a s.
D a ru S adir. B ey ru t. Ill, 269.
85 H ad is, bu e k ild e

[a n n e m iz ] H z. Ae d en

riv a y e t el>mtr. B k z . ib n A d i, Kamil. V.

at

Ragip el-Isfahani

Yiice Allah d a : musunuz? (51/Z driydt 21) ay etin d e

-Resule itaat eden, kesin ola
te tk ik e d ilip iizerinde
iiniilm esi
dii
rak A lla h a itaat etmi /
Nisa)/ 4/ iste n e n in san y a p isin in hik m etin e
buyurm u ) 80 tur. Ayrica:
a re ttir
i.

-Musa, dfkeli
ekilde kavmine
mahzun
doniince
bir

A 'rdf 150) buyurmaktadir / 7( .

-Ofkeli demektir, istidre yo
inin emrineluyla,
verilm
k-ii
hiz

in ve adi sam olmayan

metli
iler
ki
i
in de kullam lir
i . < esifin ,0
biridir, sozii bunu a n l a t i r

,k e lim e sin in bir anlam i d a

kiiguk

abdestini

tutmakXxx.

d e m e k de bu anlam da
y a k a la n m,kisi a n la m in a g elir k i
bu o n u n sanki b e v lin in aktigi y o lu n
k a p a n m a si gibi bir haldir. Kiik
ii

a p d e sttek i

> '.

biiyiik abd estd ek i

k e lim e sin in an lam ina y a k in

bir sikipnavi ifade e d e r .

E -s-r /

Arap ' - > -a'da bagirsaklari bagla

d m , deyiminden alinan bir kelimedir
.ve kalin iple baglamak anlamina gelir
Esir de onun -
iin bu kelime ile adlan
tir. Zamanla,
ekildedirilmi
bagli
bu
olmasa da, yakalanan ve baglanan her
in kullanilmayaanmi)
ey ba
i
.tir
ogulu
Esirin, 've 'ile <
eklinde gelir. Allah buyurur k i^:
Yetime ve esire (76/insan 8(.
K im i zam an biraz gev-ek tu tu la
rak -Ben nitpetinin esiri
yim denir. K i ,
inin - yani, ailesi
kendisiyle
kazandigi gti
k i.ilerd

ir
Yiice A lla h m : Bagim
da simsiki bagladik (76/insan 2 8 (
sozii ,
Sizin
nefislerinizde

E -S -n /

' - 1 suy u n ,

k o k u su n u n fen a b ir
-ekilde b o z u l
m asim ifad e eder. Bu
-ekilde b o z u
lan su y a denir. Y iice A lla h :
-Bozulm ayan bir su
dan irm aklar (4 7 /M u h am m ed

15 (

b u y u ru r . ,adam hastalandi
a n la m in a g e lir ve - -d e y im in
d en a lim m -olup kiginin bavilm asi
m ifade e d e r .
dyle d air
e r:

Bozuk galimlmin ba -15 -

i
run dondiigu gibi mizrakta bai
donmektedir
86..

deyim i de bir
bihtir
te

de oyle; gorm uyor

8 6 air, Z iih e y r b.

S iilm a. B kz. D ivan

. 105;

E b u O s m a a S ad
- M . e l-M u a firi es-S erek u sti
1939; M u tta k i, K e n z u l-U m m al. 1, 59; B u h a ri

82

(v.400). K itabu l-E f'a l, thk. H u sey n M . eref.

ise, 11 ' '<

a y n i h a d i s i '<ta h r i

M e c m e u l-L u g ati l-A rab iy y e, K ahire.

, 106;

e d er: Y u c e A lla h >'<

' ki: K im >dostu-

z h e ri, Tehzlbu l-Luga, thk. M . A li en -N e c c a r

m a dusm anlik ederse. ben ona s a v a f i la n -

^ e d ig e rle ri. M is ir b ask isi, X1U. 84; ib n -

rim. B k z. bit H acer, F ethu 'l-Bdrl. X I, 340.

re)'d , Cem heretu l-Luga. 111. 275.

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

ve k i inin hastalandigim ifdde eder .

E -S -V /

ile

adlaianr alm aktadir .

deyimi
de -fiili de insanlarin arasim dii
zeltmek m anasm da kullamlir .
dyle d air
e r:

kelimeleri ,

ile*

gibidir. B unlann her inin

biri, ba
ki n oniek oldugu bir halikasi
ifade
i
,eder. Bu hal iyilikte de kotiiliikte de
bollukta da darlikta da kullamlir. Allah
buyurur k i-:
Resulullahta sizin igin giizel bir ornek

-vardir (33/Ahzab 33). ayette peygam

berin omekligi
gdzellik sifati ile
tir. Birini ornek
nitelendirilmi
almaya
denir . .ise, iiziintii demektir
Bunun hakikati ise,
am/ge
ka-ip gide
ni iiziintii ile izlemektir. Onunin
i
ve deyimleri kullamlir. Allah
buyurur ki : Kafir
olmu.} bir ka\me iiziilme (5/Maide 68(.

-Bizzat kendisi kardepni teda -17

VI
etti 88.
air
ka dB
bir
e
a:
5-

Onu tedavi etti ve kendisine -18

yardim etti, ama ona karp cinayet
i$leyen gibi oldu 8.

de

leyen
filiniki
iin
ii

kullamlir
dyle d eair
r:

'

1 -Odeme talebinin dogurdugu

bozgunculugun agirliklarim men
ediyor.lar
90.

ail ":
dyle d e r
u u

- -

Dayilarim Rabia ya -16

airin kullandigi
-
,kelim esi
bu fiilin m iistef'il kalibidir .
kelim esi ise, kdk olarak bu

iiziildiini
87.
1fiilininasil va\hdn ;

:
denir ki, iizgiin adam, dem ektir .

k elim eden d eg ild ir ; 0 , fiilinden

bir mtiiretilm
astardiri.

-ise, yaranin iyilepirilmesidir. Bu

nun da asil,
eyin aei
bertaraf
veren
edilmesidir. Tipki deyimi
-gibi ki, kiginin sikintisinm izale edil
mesi anlam im ta m ' <
ifadeleri de bu anltimdadii '. yaranin
doktoruna denir. Bunun

ogulu
ve '

eklinde gelir. Yarali da - ve

E --t */
nim etle biiyiiklenmedir, bu da

88 , D u ra y d b. S im m e. K a rd e i A b d u lla h
i n y a z d ig i M e rsiy e . B kz. Divan 1. s. 49.
89 air. S iiveyd M e ra sid . bkz. T ebrizi. er-

hu D ivam t-Hamase. a le m u l-K iitub, B eyrut,

11. 165; M u b e rred . el-Kdm il

ah', Baltteri. B k87

z
/
. 'I, 10; E bu ishak ,
ibrahim

b. Tem im

el-K ayravani

1-1

v.453), Z ehru 'l-Adab, zabt, Z eki M ubdiek),

1-

1, . 112 .

l-Edeb. M isir

b ask isi, II. 271.

9 0 air, S iiv ey d M u rd sid H arisi. B k z. T ebrizi,

erhu D ivani l-Ham ase. 11, 165; M u b e rra d .

/.

2 7 11
1.

R agip el-Isfahani
lm arikligin airi olanidir. B u kalibin
fiili, eklindedir. Allah
buyurur ki:
Yarin kimin yalanci ve fim arik oldugunu ogreneceklerdir (54/K am er 26).

nun i in kelim esi kelim esinden daha etkilidir. da kelim esinden daha etkilidir. iinkii ferahlanmak/sevinmek ogu zam an mezmuml
yerilen bir hareket olsa da, kimi zam an

-dirir] (7/A r a f l 5 7 ) . Bu, onlari iyilik

lerden alikoyup baglayan ve sevaba
ula?m alarm a engel olan ?eylerdir .
Bize, bizi hayirlardan
ah koyan bir fe y yiiklem e (2/B akara
ayeti de bu anlam a gelir. B u n a )2 8 6 ,
agirlik diyen de olm u
tur. Gek
er
anlam i bizim kaydettigim izdir .
ise, igneyenin
kendisini

olm asi gerektigi kadari ile ve olmasi

sevap ve iyiliklerden geri kalm asina

an, iyiden iyiyetirilm
yol
peki
ai

gerektigi yerde ortaya lkm akla simi'li

kaldiginda mahmud/ovulen bir sifat

K abul ettiniz mi bu

olur. A llah buyurur ki:

Allah (fimararak) sevinenleri

sevmez (28/K asas 7 6 ); ifle

bunlarla sevinsinler (10/Y unus 58).
B unun boyle olm asinin nedeni,

sevincin, aklin kurallarina uygun bir

m utluluktan kaynaklanm asidir. ' in

ise, ancak insanm hevasindan -k o n tro l
edilm em i? arzularindan- kaynaklanan
bir m utluluk hali olmasidir. Tebih
yoluyla. veya denir ki,
etine dolgun veya zay if deve. dem ektir. B u da,
<.
odunu vardim,
deyim inden alinm itir.

sozdtir. A llah buyurur k i :

hususta agir ah dim i iizerinize aldim z

nil? (3/A l-i im ran 81). iyiden iyiye
tirilm
p e k<ii
evadirin
veya
ayakta durdugu halatlar

'

ve direklerdir
. Beni
-senden ahkoyan bir fe y yok, dem ek
tir . -de deveye binilm esini ko
ine layla?tirm
ot doldurulup
ak
in ii
horgucii iizerine konan kalin yastik
veya eger dem ektir .

^ l/i-s -b -a
,kelimesi, parm ak kem ikleri

tim lari
aklar,
ve parm
ekiemleri
ak u

/ E -s-r
bir eyi zorla baglamak ve
hapsetmekln. Ayni kokten

denir ki, b ^ a d im /h a p s e ttim ,

in kullanilan bir isimdir. Istiare

i
yoluyla
in m
deaddi
kullanilir
etki i.
dem ek , dem ek
-gibidir ki, senin onun Uzerinde bir agir
ligin, bir etkin vardir, m anasina gelir .

da bunu kabul etti dem ektir. ve

kelim eleri gem inin tutulup ekildigi yerdir. A llah buyurur ki:
Onlarin baglarim fdzer

[T evrattaki her eyi uygulayacaklarina ilikin sozlerini yiirurliikten kal84

91

-)i s b a ) k e lim e s in in h e m z e s i e k o ld u

gundan

- m a d d e s in d e k a y d e d ilm e s i g e re
k ird i. B u m a d d e Kmueidaignidhaa ld
g ee

R a g ib 'in
'

/-. / '/ y e r verd ig i b irk a

M t i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri Soziiigu

/ E - s - i

d a r a lm a

d e :

3 fa la n

u fp u f

.etti d e n m e k te d ir

A yette: 7 ) /A ra f2 0 5 )
denm ektedir. Bu da, sabah ye akam

J / U-f-k

dem ektir. A k am i i i \ ve
kelim eleri kullam lir. ' kelim esinin ogulu,
ve kelim esinin
ogulu ise onun da <ogulu ise,
' eklinde gelir. A llah buyurur
ki: Sabah ve akam (48/

A lla h b u y u ru r k i :

O n la ra ufuklarda ayetlerim izi

-gosterecegiz (4 1 /F u ssile t 53); ufuk
-larda, yan i: S a g d 3- s o ld a , ^ ' k e lim e

ve .e k h n d e d ir
.d en ir
U fu k la ra d o g ru g id e n ikin
ii:

sin in te k il h ali

Feth 9).

N is p e t y a p mina k d e
i

B ir eyin ash, kaidesi anlam ina

^ e h r ki, egei onun yiikseldigi diisiiniiliirse, onun ydkselm esiyle ona dayan an diger varliklar da yiikselirler.

denir. C d m e rtlik te en list sinira

iye u fu k la rd a k a y b o laan
nu dklaa
i
u fu g a b e n z e tile re k

d e n m e k te d ir .

A llah buyurur ki:

K b k ii (yerde) sabit, d a lla ri gok-

'i-f-k /

te olan (14/ibrahim 24).

k d k l e ^ e k , '^ 1k6kletirmek,
koklii ere/anlam ina gelir.

demek, ne atalari asil-

k e lim e si, o lm asi g e re k e -

ne
k ild ke na b ir
-
aek le giren, ytizii
eydir. tire
nii
O nnudnehin
geiir

dir, ne qocuklari, anlamina gelir.

tire
e stig
n ve
i y yo on niiiind de en
gi

denir. ^ y e t t e :
-..
A ltiist olmu bel

sa p a n riiz g a rla ra

deler de hep g iin a h ifle d ile r 69)/

p is

-K: e lim e s in in a sil, k ir, t i r

n a g in k iv
lari
rilip
ve
endbu
iiu
m a n a d a k i d e g e rs iz v e yeay le
p is
r
a n la m in a gelir. O n u n in
/iirk in
g b ru ld iig iin d e n g iz le n e n hr
n k oy
u lla
lem
ey
klir>
i:i.

-S ize de y u h o l

H a k k a 9) d e n m e k te d ir .
4 // -olm u ehir
le r i de hbyle y a p ti (5 2 /T u r 5 3 (.

A lla h o n la r i k a h re ts in l

N a s ild a g e v riliy o rla r (9/T evbe 3 0 (;

ta h a ky ta
anni:bin
a tila
a n-ev riliy o r
,lar. S o zd e d o g ru lu k ta n y a la n c ilig a

-sun, A lla h d iq in d a ib a d e t e t tik le r i

irk in
flild
e ed o gn tizeld
iiy o rlar
en

n ize de (2 1 /E n b iy d 6 7 (.

-
unun igin u fp u fettim de

nil
ki, bu, bir -eyin pisliginden duyu
lan rahatsizligi ifade eder. B u nedenle

d em ek tir. Y iice
u soAzleri
lla h de
in
b u a n la m d a d ir :

Ondan

-K u r an veya im andan) donen don (

d iir iiliir

eyi pis gorm ekten kaynaklanan

bir 9 (.

(engellenmez)

(5 1 /Z ariy at

h a ld e (haktan) n a s il

85

R agip el-Isfahani

donersinizl (6/E ndm 9 5 ) .

Sen bizi tannlarimizdan gevirmek igin mi geldin (46/A hkaf22).

B oyle

diyenler

kelim esini,

-d e ^ e k akhn sapm asi an

lam ina gelir.
in O
akil
nun
all
iyi
im ayan veya lululan adam a

denm ektedir .

onun, haktan batila donm ek olduguna

inandiklari i in kullanm i lardir. Bu,

a^m sebepten, y a la n i in de kullam lm ak tad ir .

E -f-l /

: -ay ve yildizlar gibi aydmlatiei

{Peygamberin e$ine bu agir) iftirayi

lann kayjwlmasidir. Allah buyurur k i :

atanlar, giiphesiz sizin iginizden bir

' Kaybolunca, dedi

ki: Ben kaybolanlari sevmem (6/En'am
ayrica ;)76 : Yildiz battiginda 6)/

topluluktur (24/Nur 11); -

Vay haline, her

yalanci ve giinahkar

kiginin (45/C asiye 7 ) .

E n am 78) ayetleri buna brnektir .

Siz A lla h tan ba$ka birtakim

koyunun
iigune denir
kii9.

ise, siitten kesilen

iik deve
kii

uydurma ilahlar mi istiyorsunuz (37/

Saffat 86). B u dyette oyle denm i

yavrusudiir

olabilir: Siz yalandan ilahlar mi istivorsunuz?

Aym ekilde buradaki kelim esi fiilinin m e fulii da kabul

edilebilir. 0 zam an ilahlar kelim esi,
ifk in bedeli olur ki, bu ildhlar ifk diye
adlandirm i olur. Bu durum da siz

ona bir iftira m i atm ak istiyorsunuz?

den m i olur ki, bu durum da, Allah
diinda ilahlar edinmek bu iftiranin
kendisi olur. O nun in Haktan batila
donen adama

<

denm ektedir.

air 6yle der:

E -k/
1-

: yenecek bir gida m addesini

yem
bihektir.
yoluyla
Te
1'
ate odunuyedi denir .
ve
yenen
.eylerin hepsinin genel adidir
A llah buyurur k i : -Onun ye

nen meyveleri kesintisizdir/devamli.(35 /-)3/ >

, bir kere y e m e k , ise, lokm a

gibi, bir kerede yenen eydir. '
arslanin 0 anda yem ekte oldugu avi
anlam ina gelir. koyunun kesilip
yenm esi i in beslenen tiiriine denir.

20- Eger senyigitligin en giizelinden sapmisan;

Onlar da ba$kalarindan

sapm iflardir92

1, 9 3; e l-U k b e ri. el-M u$ewifu 'l-Muallim, thk.

Y a s in e s -S e v v a s . O m m u l-K u ra O niv. Yay.
M e k k e , 1, 73.
93 Ib n

M a n z u r un

Lisanu l-A rabmda

-J * '"

m a d d e s in d e , d e v e le rin k u fu g u d iir. d e n 9 2 air, U rv e b. U z e y n e . B kz. D ivam , s. 343: ib n

F aris. M iicm el, I, 99; F iim yeri, $em su 'l-Ulum,

m e k ted ir. A y ric a bkz. Ib n F aris, Miicmel, I.

99.

M i i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri ^ d z lh g d

ise,90 k yiyen ki .i dem ektir

iye istiare
R izki ,yoluyla
bol k i
adi verilir .

ve

saglam 90
. k dikisli veya n ak i -li elbi
se dem ektir . H u rm a , tam
a g za la y ik b ir y iy e c e k tir, deyifni de
bu anlam dadir. A y e tte :

'

yiyecegifm eyvesi o la n

A c i/ e k p
bahge

ik i

S eb e 16), denm i/ 34
tir.

kelim esi, insanm nasibi in

i
-de kullam lir. Falan dhnyada u k l sahi
bidir; yani,: diinyalik payi hizla/rizki

y o lla r la y e m e y in iz , (2/Bakara 188);

- Yetimlerin m a lla rm i haksiz yere y iy e n le r (4/

N isa 10). Burada mall haksiz yere

yem ek, hakkin reddettigi yerlereharcamaktir. Yiice A llahin:
Onlar, k a rm la rin a ate dolduruyorlar/ate y u tu y o rla r (4/Nisa

10) sozii, onlarin bunu yemelerinin

kendilerini cehenneme gotiirecegine
yonehk bir uyaridir.
^

ve

ise, gok yiyen demek-

boldur . ' deyim i, kinaye

inin ecelinin
ynluyla,
geldigini
ki
ifade eder . *1 ' F a la n fa la m

tir. A llahbuyururki: D u rm adan haram y e rle r (5/Maide 42).

y e d i y a da '

e tin i y e d i dem ek

Zinin oguludur. deyimi,

ded ikod u su n u

az olduklari i 9n, sadece bir kiinin

doyurabilecegi insan toplulugu demektir.

de

kindye

yoluyla,

.y a p ti m anasina gelir
A y e tte
: * -

'

- B ir in iz , 6lm u k a rd e p n in e tin iy e

mekten h o la n ir m i (49/H ucurdt 12 (

oyleair
den
d ede
m
r
tir
:i.
-
,E g e r ben ille de yetteceksem -2 1
b a r i sen benim y iy e itim

/. 4

-deyim i, yenebilen her

hangi bir
-ey tatm adim dem ektir. M a
-lm infak edilm esine de, e k l adi v eri
9 iinku: Yeme i lir;
inde, en 90 k m ala

ihtiya 9 duyulm aktadir . ^^

I M a lla n m z i aram zda b a til

94 air, C ahiliye air M um ezzak Abdi. B eytin

diger m israi oyledir: y a da, ben daha param

parqa olm adanyetis bana. Bkz. el-Asma 'iyyat

[A sm ei

s^k$i],

thk. A bdusselam H arun-

A hm ed akir, B eyrut, s.

;<Faris,

Miicmel, I, 100; H attabi, Garibu 'l-Hadis, III,

429.

kelimesi, yiyen adam laf-

Bazen, bozulma da ekl kelimesiyle ifade edilir.

G iive
tarafindan y e n ilip a tila n ba$ak g ib i

(105/Fil 5) ayeti buna drnektir.

F a la n ey bozuldit, demektir. Baina ve dilerine ' ' isabet etti deyimi, bainda yara, dilerinde 9iirume
m eydana geldi, manasina gelir.
Ba$im beni y e d i , deyimi de bu
anlamdadir.
(Mikail) kelimesi
ise, A rap 9a degildir.

: Kelimesi, yemin sozleme-

sinden ve akrabaliktan meydana gelen her tiirlu baglilik durumuna denir.

apa 9ik ortada olup parladigi i in
inkari mum kun olm ayan ey anlmi
87

R a g ip e l-Isfa h a n i

na gelir. A llah buyurur ki: j

SItirilm
ile ebsid
irle
ir.

, Bir m iimin hakkinda

K u r e y in iy la .fl ig in (1 0 6 /K u re y 1 (

ne a k ra b a lik /y a k in lik ne de sdzleme/antla^ma tam rlar (9/Tevbe 10).

ay e tin d e k i

.id A t hizlandi m anasina ge-

,k elim esi, a n tla fti

uyuytu a n la m in a g e le n '
m a s ta rid ir .

lir ki, dogrusu, parladi dem ektir. Bu,

$imek gibi gegti ve ugtu git-

in d e b u lu n d u k lari
i 1

a ra y is n e d e n iy le Y u c e A lla h in
. E g e r

ti flillerinde nldugu gibi, hizlt gitmek

konusunda bir istidredir. parlak
hangerdw.

y e ryu ziin d eki her eyi harcasaydm

ise, vurm akye ya dovm ek an-

-b u la m a z d in (8 /E n fa l 63) ay e tin d e n i

lam ina ^ e ld i . ve Yiice A llah in

birer ism idir de denrpitir, am a bu

vine de o n la r in k a lp le r in in a ra s itti
ile r cu m le sin d ete
n le
o lm
d igalari
i ki
u m u la n k e s im le rd ir . ' -e v cil

dogru degildir . duym ak veya

dinlem ek i in kabartilmi kulaklar

leqmiy kular a n la m in a g e lir .

dem ektir. kelim esi, keskin biga-

y isidir. B u ism i alm a sin in n ed e n i

gin her ikiyanina. iaret eder.

sa y ila rin o n d a kaynam i o lm a s id ir ;

-B ild ig im iz b in (1 .0 0 0 ), sa

,linkii, s a y ila r d o rt gru p tu r: B irle r

-o n lar. y iiz le r ve binler. B ine n la ild i

/E -l-f

g in d a a rtik h ep si bu say id a k a y n a -

(Elif), hece harflerinden biridir. - uyum i inde olan toplanm adir . deyim i de, onlarin arasim buldum veya onlari kay n atirdim
dem ektir . de bundan gelm ektedir.
K aynami olana veya denm ektedir. A llah buyurur ki:
'' Hani siz birbirinize
dayman idiniz de, kalplerinizi kayn a tird i (3/A l-i Im rdn 103);
M- Eger
yeryiiziindeki her eyi harcasaydm
yine de onlarin kalplerinin arasini
b u la m a zd in (8/E nfal 63).
, farkli p ar alarin derlenip,

dnde olm a hakkina sahip olam n dne,

arkada olm asi gerekenin de arkada
yer

alm asi eklinde

diizenlenm e-

olurlar. B u n d a n so n ra k i say ilar

m i
a rtik tek ra rd ir. B azilari

1.000)(

d e bulinkii,
s a y ilao,rd asayi
n d ir ;
landgdicid
z e nir,
in in
le
d erd
m
b ir
ai.

d irh e m le ri k a y n a,tird im

d e y im i, d irh em leri bine ulatirdim

dem ektir, d e n m i tir. B u tip k i , '
y iize tam am ladim , -bine tamam
la d im so zii g ib id ir ki, bu d a

ula$ti, d e y im i g ib id ir .

/ E-l-k
' v e k e lim e le rin in a sh
so zc iig iid iir . k e lim e sin in d e g i m i
e k lid ir d e d e n m
tir
i . ve
ile mektup v e y a mesaj d e m e k tir .

d ey im i de b u k d k te n g elir

M i i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigii

.ve mektubumu ona ulagtir dem ektir

Yine bu kbkten gelen ' m elaike
ise, hemogul
tekilanlam
hem da
de
.k u lla n ih r
A llah buyurur k i :

-A lla h , meleklerden e lg i

le r seger (22/H ac 75 (.

oyle
el-H
d ealil
r
: mesaj veya
mektup dem ek tir ; iinkii, 0 , agizda

ignenen bir
.jey niteligindedir

B u , ,Cy A y u la n gigneyen a t

-elem kelim esi, a g in a ci dem ek

tir . . ' . bu flilin baslica

kahplaridir. A llah buyurur ^ i : '

iiphesiz o n la r da aci

gekerler sizin aci gektiginiz g ib i 4)/

N104
isd ( . - fa lan adam a aci
verdim dem ektii .

a diye ad landirm
lard:
ri
iinkii
ir
i;
O nu da kendilerinin m abutlarindan
biri say
lardir
mi.
deyim i, kiinin
bildik tanrilara kulluk ettigini ifade
eder . ilcth e d in d i flili bu m anaya

tir.
gelir,
B una
den
gdre
m i -kelim e
si m ab u d u n kendisi olm aktadir .
A lla h

deyim inden alm m

tir
i.

lafzi, her tiir m abut -

iin kul
lam lan bir isim dir . ozel ismi de
boyledir. A raplar. G iine
i de -tan

-gok act ve

ren azap dem ektir .

-Size g e l

m edi m i? (6 /E n dm 130) ayetindeki

ifadesi ise - iki edattir; bunlarin

biri so ru hemzesi olup olum suzluk

lafzinin
a
-k inhk an
lam ina gelen fiilinden geldigi de
Mtir.
iim
so
Byinlerin
ulen
gorli
m i,
Erm ri B z. Aulinin
soziine
(r.a
.(re ttir

- .

nun s if a tla r i k a rg isin d a bilttin ' 0

;g iiz e l ta s v irle r a c iz k a ld i
D ille r in b u tiin ifa d e le ri b u ra d a
.g a g k in lig a d iq t ii

.B u durum un asil nedeni. insam n

-Y iice A lla h in sifatlarini diiiindii
giinde bu konuda hayretler
inde
i
kalm asidir.in Ohadiste
nun
oylei

edati olan le m ' in ba?ina gelm i tir.

denm
tir
i :

'

-A lla h in n im e tle rin i d ip im u

E-l-h /

)niiz, fa k a t A lla h in k e n d is in i (zatim

} Allah). D eniyor k i:A sh . -ek

d iig iin m e y in 9
iz5.

taki hem ze
lindedir.
kaldirilm
B ai,
elif-lam
bainagetirilm i

ve Yiice ; EbuNuaym,//i/yedeibnAbbastan.d//r/i 95

Y rraticim n adina tahsis edilm i.

tir
ism in Yiice A llah a m ahsus olu-u n
dan dnlayt A llah buyurur k i :
'

O m ni a d iy la am lan b irin i b iliy o r

m usim ? (19/M eryem 65 (.

-y a ra ttik la rm i dii^ununuz am a A llah 'in kendi

eklinde rivayet etmi

.
tir
eybe de K itabu '1-Ai-f'ta (s. 59)ibn
ibn
Eb
Abbastan Restdun -olarak her seyi dii
fiin u n iiz am a A ll a h d u f ii n m e y i n i z ifadesiyle
rivayet etmi
tir
. anlama gelen bircok hadis
vardir. AclunI der ki: "Bu rivavetin senetleri

sin i diiqiinm eyiniz

89

R a g ip e l-Isfa h a n i
A llah) lafzinin ash) . B a -

vav
takiharfi hemze ye donu m ii
.
tu r
A lla h in bu
,ekilde adlandirilm asi
her varligin ona dogru yonelm-iol

m asm dandir. Bu, cansiz varliklar ve

hayvanlarda oldugu gibi ya sadece
-teshir ile olm aktadir ya da bazi insan
larda oldugu gibi, hem teshir hem de
.irade ile beraber olm aktadir
idan bazi bilgeler
Bdyle
u a
d e rle r : -Allah bu
tun varliklann sevgilisidir. B u soziin
dogruluguna Y hee Aullasozii
h in
aret etm ek ted
de ir
i : >

$
Her gey
Onu ham dile tesbih etmektedir, fakat
siz onlarm tesbihlerini anlam azsimz
isra / 17
4 4( (.
kaBe ir
gorii
gore
b a ]) A llah
ism i

-kokiinden gelm ekte

-dir ki, anlam i, perde arkasinda kal

,m ak, gizlenm ektir. O nlara gore b u
u soziine d ayanmAaktadir
lla h in:

-Gdz

yoktur. Fakat, Axaplar kendi eski

sistem lerinde inan
pek
-ok
m abu
da yer verdiklerinden onu
ogul
da
ylar
ap mve
i .ild h la r d em i 5lerdir
A llah buyurur k i :

^^

O n la rm bidden bagka ke n d ilerin i

koruyan ila h la r i m i var (21/nbiyd
S e tii ve ila h la rim...

43 (.

terk etmesine.. (7/A r a f l 2 7 (.

B ir kiraatte bu ayetteki -keli

m esi
eklinde okunm ustur k96,
i
bu durum da Sana ku llu k etmeyi
terk etmesine izin m i vereceksin a m ina gelir . -ifddesi bir yem in
dir ve .A lla h ig in , m anasina gelir
K olaylik lsim diye, iki lam m dan
biri k ald irilm
tir
i.
ifadesinin anlam i -iy a A l

lah) dem ektir. B a -in d a k iy a sonunda

mim ile d eg i ki iki

ve Atirilm
llah ai
-dua ederken kullam lm aya tahsis edil
e goretir.ise,
B iranlam
gorii
m ii

A lla h im bizi hayra dogru

sevk et

eklindedir. B u ifade

ler onu idrak edemez fakat gozleri

idrak eder (6 /E n am
103 (. .
zahirdir ve batindir 37)/
H adid 3) ayetinde ge
en -kelim e
si de bu anlam a gelir .

buynrsaniz a deyim i gibi b irle ik bir

) ilah) kelim esinde asil olan

il a alti yoniin herhangi birinde

tam lam adir

97.

ogul yapilm
iinkii:am
O ndan
asidir, -gosterilen bir uzunlugun sona erdigi
ni gdsteren bir edattir . -de
A lla ek)
h tan)
kam abut
(ger
ba(
eyde kisa yolu kullanm
yim i ayi
bir
zayiftir yalrnz pek ok yoldan rivayet edildiginden bunlann toplami onu kuvvetli k>llTiaktadir; manasi da dogrudur. Bkz. Acluni.
Keffu 'l-Hafa I. 311; ibnul-Eslr, en-Nihaye
Ji Garihu 'I-Hadis, thk. Mahmud et-TenahiTahir Zevavi, Kahire. I, 63.
00

9 6 A li b. E b T a lib ,

^
A b b a s ve D a h h a k b o y le

o k u m utur. B u . a z b i r kiraattir. B kz. K urtubi ,

e l-C a m i ' li-A hkam i 'I-Kur 'an.

VII, 262.

9 7 B u , F a r r a in g o r u i'idur: M ea n t'l-K u r 'a n ' da

(I, 2 0 3 )

^ b e lirtm i tir.

M i i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri ^ ^

ifade eder. B u da aym m anaya gelir,

k ii sanki bu ie b a larken onun so-

tir ki,
alm
bu
i soziinun
,kalibidir. B u durumda: G iiciinyetm ez

nunu gorm ii g ib id ir. ona b ir

olm aktadir
denm i.

e k sik lig i tam am lam ayi kazandirdim

ve
kelim esinin ger
ek
m anasi, dzerine yem in edilen
-ey
de, kim i haklarindan
m evazge
veya

dem ek gibidir. Yani ona b ir kazang

sag lad im dem ektir. gayret yoniinden onun igin var g iic iim ii

azaltm aya gitm eyi gerektiren yem in -

h arcadim dem ektir. B uradaki cehden

-^

kelim esi temyizdir.

ona

o g iit vermede kusur etmedim sozii de

bunun gibidir.
deyim i, Yiice A llah in:
' -' O n la r size kargi herhangi
b ir g iin a h i iglemekte kusur etmezler

(3/A l-i Im ran 118) ayetinde kullam lan ifdde gibidir. Yiice A llah in:
ig in iz d e n fa zile t sah ib i kim seler yem in etmesinler (24/

N ur 22). B u dyetteki ifadesi >

fiilinin kalibi oldugu soylenm itir. B unun yem in etm ek anlam ina gelen fiilinden tiiretildigi ve dyetin
M ista h a verdigi yardim i kesecegine
yem in ettigi sirada Bz. E bu B ekir (ra)
hakkinda geldigi de soylenm itir.98
B azilari bu gdriiii, babi ok

eriatta , kadinla beraber olm aya engel olan yem in anlam inda
ku llam lm itir. Bu iyld nasil olur ve
hiikiim leri nelerdir gibi konular fikih
kitaplari tarafindan ele alinir.

Allah in a la itti

hatirlayin (7/A 'raf 69) demek, nim etlerini hatirlayin demektir.

k elim esinin tekili, ve eklinde
gelir. T ipki sozcugunun tekili
ve eklinde geldigi gibi. Bazilari,
Yiice A lla h in. -
gun birtakim yiizler vardir,
. / Iil pa rla rla r; Rabblerine bakan-

lar (o yuzlerdir) (75/K iyam e 22-23)

dyetinin m anasi, Rabblerinin nimetint beklerler dem itir. Fakat bunda
b elagat a isindan bir zorlam a vardir.

nadir kalibindan yapilir. A ksine

sadece * kalibindan yapildigi goriilm ektedir, itiraziyla reddetm itir.
Bu
kazandim ve kazandirildim ,
yaptim ve
yaptirildim , gordiim ve
-gordiiriildiim flilleri gibidir.
Rivayette: 'B ilemedin ve kazanamadin 99 ifddesi yer
98 B k z . B u h a rl, T efslr, V III. 4 5 5 ; M u s lim , (H N :
2 7 7 0 ).
9 9 E n e s le n ta h ri e d e n B u h a ri' " . K afire veya

m iinafika gelince .' B en bilm iyorum , ben

onun hakkinda insanlarin sbylediklerini soyliiyordum, der. Ona: B ilem edin ve kazanam adin, denir. A rd m d a n dem irden bir to h n a kla
iki ku la g im n ardina vurulur, orada bulunan
her fe y in duyabilecegi bir sekilde oyle bir
f e r y a d ki, o n u insanlar ve cinler
d u y m a z . M u s lim . N e s a i, A h m e d . B k z . Ibn
H ace r, F ethu l-Bari. I ll, 2 3 2 ; M iislim , el-

C enne ve N e 'im uha/Ardu M ak 'adi i-M eyyit,

(H N : 2 8 7 0 ); B e g av l, erhu s-Siinne,

, 4 1 5 ;

Ebu

(v.656).

M.

A b d u la z im

A b d u lk a v iy

M iin ziri. (v .5 3 5 ), et-Tergib ve 't-Terhib, IV.

8 5 ; ! . I ll, 126.

91

Ragip el-!sfahani
edati, istiftah/ soze g ili
in
i m ensup olm asi ^ hepslnln ondan
olmasidir. kaynaklanm
Bu ne^enlei
k u llanilir . .ise, istisna edatidir
M ek k eye kentlerin annesi . -den
Yiice A lla h in : i$te
tir. B unun nedeni m
ise
i ,
s iz onlari s e v e rs in iz (3/A l-i Im ran

ayetinde ge )119
en
ye genelde
in kullanilan
aret ji erkek ve

-diinya, O nun altindan kay

nayip gelmiftir, rivayeti dir.'01 Yiice

-Kent

kadin toaret
p lu lu
etm
g nek
a in
ii
k ullanilan belirsiz bir isim dir; kendi
-kdkiinden tekili yoktur. B azen kisa

A llah d a :

-tilarak kullanildigina da rastlanm ak

,yildizlarin anasi deyimi ise

-lerin

anasim ve etrafmdakileri uyar

man igjn (6/E nam 92) buyurm u tur.

galaksi
oyledem
der
air
ek
: .

tadir.
a nin
A
sozii buna o rn ek tir :

'

B u nlara -22 / $ -unlara da, hep

sine verdin bir hagiy kendi olgiine

2 3 - Yabani hayvanlar candan

arkadapn iinsiyetini goriir ? yola

amna uygun bir bagt

0[$.

gelir 1
Oyle ki karma karisik durumda
kalan yildizlarin annesi bile yola
gelir
01.'

A n n e

kelim esi, babam n m u-

kabilidir. H em k i iyi doguran yakin

annesi, hem de kendisini dogurani
do guran annesi i in kullanilir. O nun
i in H avvdya, bizim le onun arasinda
pek ok vasita olsa da, 0 , a n n e m iz d ir
den m itir. B i r fe y in v a rlig i, egitim i,
islaht, b a la n g ic i ig in a s il ()Km her

B u baglam da
lerin an n esi ,

-m isafir

oksullarin^

a n n e si103 de d en ir ; -m isa
firlerin b a b a si'03 dendigi gibi. Reise

[
B u riv a y e t. A b d u rra z z a k . A b d b. H tu n e v d ve
i h n . [ l - M [ [ n 7 i r in

K a ta d e 'd e n

a ld ik la n

r i v ^ e t t i r . S a h a b i)

E b u t-T ut'eyl

')

$eye a n n e d en ir.

b. V a s ile
^
, - A b b a s in sb z h o la ra k a k ta r

Halil oyle der: Yakinmda bulunanlarin kendisine eklendi^i her eye

anne isini verilir. A llah buyurur ki: .

t(r. B k z . A b d u rra z z m
a k
./.'

2V
8 ;./.

C e rir .'
/- ),S u y u ti, eil ;5 4 8 .1-

) /- / '.

,316.
air, C a h iliy
1a0.^
eir
2e
eb b e ta - e ra tt.

Bkz

Ve 0 , k atim izd a bu lun an

D iva n ' 1, 15 6 ;

'
( . C em heretu '/- .

ana kitapta m evcuttur (43/Zuliruf 4),

le b r iz i. $erhu D ivani l-H ainase ' ;11 .1,

,49;

yani: Levh-i M ahfuz'da mevcuttur.

B unun nedeni de biitiin ilim lerin ona

^ .S iy d e, M uhassas f i l-Luga. D a ru l-F ik r

B eX
y ru
I IIt, 1 8 1 .,
1 0 3 M im in le rin ]fa n n e m iz ] Z e y n e b
0
"

1 0 0 air, A a. E sv e d b. M u n z ir

m et-

h e ttig i k a s id e sin d e . B k z . D ivan' I, s.

K u rtu b i , el-C a m i',

, 284.

162;

k tin y e si, y o k su lla ri g o z e tm e y e

k u n lu g u n d e n u m m u l-m e sa k in dii
id
.B.k z
Z e h e b i,S iy e ru A '/
- '/
/.

2 1 11
8 .,

1 0 4 H z . ib r a h im

, m is a firp e rlig i ie

) -

M i i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri Sozltigti

de bununin
i ordunun annesi
u sozii
tir. den
Sairin
g ib
mii:
.
.

de denm ektedir diyenler de var-

dir. K im ileri de, hayvanlar v e benzeri

alj-

-O n la ri yedirdigim de, nefes -2 4

le rin e tam k oldugum a ile n in annesi
olu ru1m
05.

K itabin onsoziine de, kitabin b a langici oldugundan <kitabin

anasi, denm i tir. Yiice A llah in:
Onun annesi haviyedir ) 101 /

K aria 9) ayetindeki -kelim esi y e

oldugunu anlatirken,
rinin ate
ate-
i onun annesi gibi anlatm
tir k i,
vara ca g im z y e r atetir 57)/
H adid 15) dyetine benzer bir m anaya
-gelm ektedir. Y hee A llah, P eygam
berin (sas) hanim larini m iim inlerin
anneleri diye adlandirm
tir
i :
-Onun ham m lan, sizin annele

rinizdir (33/A hzab 6). Bu daha once

baba
tigikonusunda
gibidir. Ayni
ge
ekilde ' E y annemin oglu 20)/
T aha
babam
94)
in buyu
oglu
m u,
d em em
tir
i . ,annesi olm ayasi
deyim i hem yerm ek -
iin hem dp OV
m ek i 9 in kullanilir . ve
deyim leri de boyledir .
kelim esinin ash

9iinjai, 9ogulunda ve tasgirinde

-eklinde

d
ir ;gogulu :
tasgiri .
a n n e cik kalibinda gelm ektedir dendi
gibi: ash, m uedd
z a aelid
fy a ir
n i;

igin 90gunlukla , insanlar i in ise,

'k elim esi kullanilir, d em i lerdir.

k elim esi. herhangi bir e yin
bir araya getirdigi toplulukxux. Bir
araya getiren bir din labilir, bir zam an v e y a bir m ekan olabilir. B u bir
araya getiren etken dogal artlarda
v eya tercihe daym iyor olabilir. U m m etin gogulu ifadesidir.
. iki kanadiyla

uqan hiqbir ku yoktur ki, sizin gibi

birer iim m et olmasinlar ( 6/E n am
3 8) ayetin d e g e 9en iim m et, bunlarin
her birinin tiiriiniin birer iim m et oldugu, dogalari geregi eenabi A lla h in
onlari bir araya getirdigi anlam im
ta ir. Bunlarin bir kism i oriim cek
gibi dokum aci, kim ileri surfe 106 gibi
in aatgi, kim ileri karin ca gibi zahireci, kim ileri ise, ser 9e v e giiverein
gibi her ogiin a zk aramaya gali an
tiirlerdir. Bunlardan ba ka her birinin
k endine m ahsus dzellikleri olan pek

90k yapida hayvanin birer iim m et say ild ig i da anla ilmaktadir.

Y iice A lla h in: ' '

Insanlar bir tek iimmet idiler (2/

Bakara 113) soziin de g e 9en iimmet
k elim esi, insanlar tek bir tiir idiler,
sap ik lik v e kiifiirde tek bir yolda idi-

g in d a n ilk o la ra k " E b u l- A d y a f ' la k a b in i aia n

ler, demektir.

k iidir.

Eger rabbin dileseydi insanlari

1 0 5 e n f e r a n in b ir b ey tid ir. B k z . ib n D u re y d ,

C em heretu 'l-Luga,

1.

2 1;

e d -D a b b i,

el-

tek bir iim m et kilardi (11/H ud 118)

M ufaddaliydt (M u fa d d a l e d -D a b b i S e k isi),
th k . A b d u s s e la m H a ru n - A h m e d akir, B e y ru t, s. 110.

uk giizel
in e kev
u10b
ruylaa npSip
utorfz
ie :
r e n g i n d e b ir b o c e k tir -(M u te rc in ile r (.

R a ^ p cl-Isfah a n i
Z e y d b in A m r b in N iife y l

ayetindeki iim m et ise, inanda birligi anlatm aktadir. . -

1 , Sizden hayra gagiran bir

iim m et bulunsun (3/A l-i im ran 104)
dyetindeki iim m et ise, ilm i ve salih
am eli tercih edip bakalarina giizel
iirnek olan bir topluluk bulunsun, dem e k tir . ' ----- Biz babalarimizi bir iimmet iizere gordiik (43/
Z u h ru f 22) ayetinde ge en iim m et
ise, bir araya getiren bir din iizere
bulduk dem ektir. ar oyle der:

m ah$ere g e le c e k tir.109

tek b a in a b ir iimmet o la r a k d ir ilip

i H e p s i b ir d e g ild ir, e h li k ita p ta n istikam et

s a h ib i b ir iim m et v a rd ir ki.. (3/A l-i

im ran 113) ayetindeki iim m et SO Zciigii to pluluk anlam ina gelir. ezZ eccdc, burada iim m et, istika m e t
i indir ve tek b ir y o la s a h ip o la n
to p lu lu k a n la m in d a d ir, der.uo B una
gdre, ^izli bir anlam in takdir edilm esini birakm ak daha dogrudur.
yazm a ya n ve bir kitaptan oku-

25- Bir iimmet sahibi olan itaat

ettigi halde big giinahkar olur mu? 1117

Bir iimmetten/bir hay-

m ayan anlam ina gelir .

Ummilerirt iginden b ir

li zaman sonra hatirladi (12/Y usuf

45) dyetinde ge en iim m et ise, zam an
anlam ina gelir . diye de okunm utu r108 ki, bu bir unutmadan sonra
dem ektir. B unun ger ek anlam i ise,
bir asrin veya dinin m ensuplarim n
tiikenm esinden sonra anlam ina gelir.

R e su l gonderen de 0 du r (62/Cum a 2)

Ibrahim

vardm ki, k ita b i bilm ezler. B iit iin b il-

gergekten Allah a yonelen bir iimm et idi (16/N ahl 120); yani: A lla h a
ibadet etm ede bir t o p lu l ^ u n yerini
tutabilecek bir k ii idi. Bu,
falan adam tek baina bir
kabiledir, soziine benzem ektedir.
R ivdyete gore,

d ik le r i k u la k ta n d o lm a s e y le rd ir (2/

107$ar, Nabiga ez-Ziibyanl. B^z. Divan 1, s. 81;

Ebb Ubeyd Ahmed b. M. el-Heievi (v.401),
el-C.em 'u Beyne l-Garibeyn. 1, 93.
108$ubeyl . Uzra ed-Dabbl boyle okumutur
ama bu az br kiraattir. Bkz. Ebb Caler
Ahmed b. M. en-Nahhas (v.337), i'rabuiKur ,an. thk. Zuheuyr Zahid, Bagdat baskisi,
11. 143; Kurtubl, eJ-Cami'. IX, 201.

ayetindeki . bu anlama alinmitir.

K u tru b 111oyle der:
gaflet
ve cehalettir. de ondan gelm ektedir ki, bu da b ilg i k itlig id ir. Yiice
A lla h in: < -
' O n la r in ig ind e k im i u m m ile r de

109Hadis. Tay^istnin M usned'inA c (s.32) yer

almitir. Said b. Zeyd, ?eygambere (sas):
Babam bildiginiz gibi bir adamdi, siz onun
hakkinda ok ey bilirsiniz. onun iir de dua
eder misiniz der. Peygamber: Evet. o lu r .
edeyim ; t^iinkii . kiyam et gununde ya ln iz bafin a bir iim met /' / dirilecektir. buyurur.
Bkz. ibn Hacer, Isabe. I, ?; Ebb Yala da tallri etmltr, isnadi da hasendir. Bkz. Heysenii,
M ecm eu 'z-Zevaid. iX, 420.
llOBkz. Zeccac, M e a n il-K u r'a n , , 458.
Ill Kutrub; Ebb Ali (v.821); Basrah dilbilimci.
miifessir. Sibeveyhin ogrencisidir. ^utez>i
egilimlidir. Eserleri: Meanil-Kuran,( 'Hadis, el-Azdad, el-Msellesat.

M i i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigii

-B akara 78) sozu. iim m iler, kendile

eylerden
rine okunan
ka bir
b^
ae
-bilm ezler, dem ektir
el-Ferrd der ki: Bunlar, herhangi

la r i ile gagirdigimiz gun (17/isra 7 (

m am . onlarin ayetindeki
uyduklari
idir. B unun kitaplari oldugu da
ki
sbylenm
tir
i.
.. Bizi muttakilere

bir kitaplari o l^ y a n A ra p la r d ir . Yiice

A lla h in :

Yanlarindaki
Tevrat ve incil de yazili bulduklari 0
elgiye , iim m i peygam bere uyanlar
Ar a f 157) ayetinde ge 9 en um m i / 7 (
k elim
kanligi
esi y azm
olmaayan
ali
tim m ete m ensup olan k i:
idir, 9iinkii
da onlarin adeti iizere y e ti m0i
.tir
Bu, halkin
kanhklari
genel
iizere
ali
eny iye
eki
ti ,denm esi gibidir
diye de soylenm i.
tir

e ka
gore,
bir um
gbrii
Bmai
denm esinin nedeni, onun yazam ayan
-ve bir kitaptan okum ayan olm asin
dan kaynaklanm aktadir. B u onun
in bir fazilettir
i ; :

hafizasm i

yeterli b ulm u-ve

A llah in giiven
tir.cesine
A llah dayanm
b u y u ru ir:
Biz sana okutacagiz
ve sen unutmayacaksin (87/A la 6 (.
e gore, peygam
kaB irgorii
bere
ba
Uu m m r denm esinin sebebi, onun
Ummul-Kurah (M ekkeli) olu un d an d ir.

-im am ya p (25/Furkan 74) ayetine ge

lince, E b u l-H asan, buradaki im am in ,
-kelim esinin 90 gulu oldugunu be
oyle
kalari
tir.
dem
lirtm
B
ise
ia
i-,
lerdir: B u u deyim g ib id ir :
akparlak,
bir zirh
y u mve
u parlak,
ak zirhlar
yum u . .

-Onlari im am laryapalim (28/K a

sas5 (. -Onla
ri atee gagiran im a m la r kildik 28)/
K asas 41) ayetlerinde ki im am lar
k elim esi , kelim esinin 90 guludur .

Her

eyi agik b ir im am ,da topladik 36)/

-Y dsin 12) ayetindeki imam kelim e
e gore, Levh-isi,Mbir
ahfdza
gbrti
arettir
i.
tir
ise,vedogru
bir amam
aca
a
dogru
tir. Bu
u yayette
anlam
b n eli

yer alm
t ir
i : Bevt-i
H aram a yon elm i kim selere .. 5)/
M dide2 (.
,deyim i yarm ak anlam ina gelir
9 ek fakat
anlamger
i k i inin beynine

imam kendisine uyulan varlik

dem ektir. B u sbztine ve hareketlerine

acak kadar derin ula

bir
-ekilde kafa
sindan y aralanm
iinkii onlar
asidir .

-uyulan bir insan olabilir ya da bir k i

-lafzini herhangi bir organin ya

tap veya
ka bir
b-
aey. ) ^ a ^ l i ^ m a

ralanm asim a 9 iklam ak ve bildirm ek

kekten
am inda
im am
olan,olsun
ger
olm asin her iki durum da da im am
diye adlandirilir
ogulu
.
-eklin
dedir. Yiice A lla h in :
Her insan toplulugunu im a m -

kullam rlar. byle k i :

y a rd im,

bapm

ayagindan vurdum ,

kalbinden vurdum , karnindan

vurdum, ifadeleri k i -inin bu organla

rim n yaralanm asini anlatir .

R a g ip e l-Isfa h a n i
edatinin eger k ariliginda soru

hem zesi vai' ise, m anasi hangisi dem ek olur. M isal: Zeyd mi
A m r m i? Yani: Bu ikisinden hangisi?
l ^ e r k a riliginda soru hem zesi yok

gibi. Zam an ve emed arasindaki fark

em edinise,
sonu
itibari -
i e soylen
.m esidir. Z am an ise, daha geneldir
hem
Iemlangi
sonu
b a i-
-1in
, kul
lanilir. B u nedenle kim ileri ile
birbirine yakin anlam
ir. lar
demtai-

ise, 0 zam an ile beraber gelen soru

hem zesinin m anasini ta ir. '
Yoksa o n la ri gozden mi

lerdir .

kaq irdik (38/Sad 63) gibi. B uradaki

E -m -r/

edati, (Si y o k s a anlam indadir.

digerinin olm ayacagim bildirir ve
ciim lede tekrar edilir.
'

Biriniz rab-

bine iqki iqirecek, digeri ise, asilacak (1 2 /Y u su f 41). B azen emma ile
[konum a, hitabe ve hutbelerde] sdze
b a landigi da olur; oyle ki: [ *bu
g iriten sonra asil konuya gelecek
olursak...\

ogulugise
e lir ;cklindedir. Bir
iye bir
k-iey yapm ayi yiiklem ek an
lam iniiyan
ta
*- -flilinin m aslari
dir. B u kelim e genel bir lafizdir; hem
fiiller hem de so zlen n tumiiniiine
i
alir. Yiice A llah in :

Em rin tam am i ona q e v rilir (11/H ud

ayeti, bu anlam a gelm ekiedir )123 .
-.

/ E - m - d

lurum kelim
anlamesi
inai ,

iki eyden birinin o la c a g m ,

:De k i

,i$, tamamen A lla h 'a aitlir.

O nlar

Sana a q ik la y a m a d ik la rin i iqlerinde

A llah buyurur ki: *' -

koiixlukle kendisi arasinda

g izliyo rla r. B u i$ten bize b ir $ey /-

uzak bir m esafe bitlunmasini ister

(3/A l-i im ran 3 0 ) . ve kelim eleri
m an a 1
birbirine yakindir.
l'arkla , ebed, b elirlenm i herhangi
bir siniri olm ayan zam am gosterir ve
h erhangi bir sinirlam a kabul etm ez;
onun icin, / kadar ebed denem ez.
Emed ise, m utlak anlam da soylenince, belli bir siniri oldugu halde bu
siniri belli olm ayan bir stireyi ifade
eder. B unun ^im i zam an sim rlandir ild ^ i da olur; / kadar bir

kadar zaman deyim lerinde oldugu

ve a rtik onun i^i A lla h ,a

saydi..., d e rle r (3/A l-i im ran 154 (;

k a lm i?tir (2/B akara 275) ayetleri de

.bunun gibidir
siz yaratm aya da emr denmEitir. oyle k i : D ik k at
edin y ara tm a da em r de A lla h a
m ahsiistur (7/A ra f 54). Bu emr i ,i

sadece Yiice A lla h a tahsis edilm i .tir. D iger varliklar icin kullanilm az
Yiice A llah in :
We her goge gorevini vahv etti 41)/
-F ussilet 12) sozii bu m anada yorum
tn'. B ilgeler
lan m
d e
i :

M i i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri^ ^
D e ki: ruh, ra b b im in em rin d en <-)isra 85) ayetindeki em ri, y a / 17

ratm ak olarak y o rumlardir

lam i .
>

1(

B iz b ir e y i is te d ig im iz d e o n a

/ d e r iz d a o lu v e r ir (1 6 /N ah l 4 0 (

a ret e d ile n m an
a ya,e tin
O n
d eun
i
y a ra tm a si d e m e k tir ve b u n u en
o z lii/k isa la fiz la rla ifade e tm i;t ir
in y ba izim
p im inbairili
i-k in a n
la ta c a k la rim iz in en eketk
linili
i
k u lla n mtir
i . . B iz im
-e m rim iz b ir ta n e d e n b a k a si d e g il
d ir (5 4 /K a m e r 50). B b y lece ay ette

A lla h ini,hin
izsa
li nvin
a r onu
edi
ek ild e a n la y a b ile cen
e g hi izb li
iim d e ifa d e e d ilm
tir
i.
eyi onerm ek veya one
B ir

Firavunun em ri dogru degildi ) 11/

H ud 97) ayetinde kullanilan
-sdzciigii, Firavunun, tiim sozleri
ni ve yaptiklarini
atan genel bir
ku
ifddedir . Allah 'in em rigeldi
-N ahl 1) ayetindeki emr ise, k i / 16(
y am ete i-arettir ve lafizlarin en k ap
sam li olani ile kullam lm
tir
i .

Aksine, sizin nefisleriniz
size bir i$i siisleyip kolaylapirarak
bir tuzak kurmupur (1 2/Y usuf 1 (
dyetinde sozii edilen emise
r/i,
-* / -nefsi emmarenin em rettigi k o
tiiliiktiir .
*

ifadesi, toplulugun 0 iinkii:

galdigini
T opluluk
an latir, ;
ogaldiginda em ir sahibi olur. B u
durum da onlari idare eden birinin

B u ister -y a p ve o ^ y a p s in sozle

im lm az olur. Bolm
u nedenle
asi k a
oyle d eair
r:

-ri ile sdylensin, isterse haber kelim e

siirm ektir; bir

.
eye y6nlendirm ektir

leri ile anlatilsm fark

oyle
etmkez
i: ;

B oanm i o la n

k ad in la r, k e n d ile r in i g d z e tle rle r

2)/

B akara 228). Aym

,ey, one stirm ek
aret veya
ka bir
b .
a
ieyle de olabilir
-Yiice A lla h in, Hz. ib ra h im in riiya
-sinda oglunu kurban ettigini gorm e
sini, e m r diye adlandirm asi bunun
bir ornegidir .

-R u y a
;da se n i k u rb a n e ttig im i g o riiy o ru m
b ir d iifiin , ne d e rs in ? D e d i . d a

-cevaben: B a b a c ig im ! S a n a em redi

.le n iy a p (37/Saffat 102). B urada H z

Ib ra h im in riiyasinda gbrdiigii kurban
i,em r diye d la n detm
ir ilm
e ii .
tir
Yiice A llah in : -

;insanlar anarp iginde -2 6

baylarmda biiyiikleri olmadan islah
olm azlar
112.
Y iic e

A l l a h i n :

-On

larin miitreflerine/bol nim et i inde

yiizdiiriilenlerine em rederiz (17/isrd
soziinde kullanilan )16 -sozii, on
lara itaatin em redilm esidir. B uradaki
112Efuh el-Evdinin bir beytidir. Ikinci beyti
oyledir: B ir kavm in de cahilleri efendi olunca, a rtik biiyiikleri kalm az. < /. Divani,
s. !0; Ebdl-Ferac b. el-Huseyn ei-Basri,
H am asetu 'l-Basriyye,
thk. Muhtaruddin
Ahmed, Alemul-Kiitiib, II, 69; Kail, elE m a il'l-K a li, Daru 1-Afaki 1-Cedlde. Beyrut,
11, 228; el-Ahfe es-Sagir (v.315). K itabu 1ihtiyareyn, thk. Fahruddin Kabave, Dimak
1974, s. 77;
97

R agip el-Isfahani
-emerna deyim i, onlari gogalttik an
}Iiyorlar (28/K asas 20) buyurm aktalam ina gelir
tir.de,
Ebudeiim
A m r
i , dir. air oyle der:
ogaltm ayi anlatm
dyleakdin
eir:
: -
emertu deyim i kullanilm az. Eger
27- Nefsime danipim , iflerim in
- ve denecek olursa, ancak 0
hangisiniyapayim diye?u
.zam an, gogaltmak anlam m i kazanir
Yiice A lla h in:
d^le Eder:
bu UBbazen
eyde ,
Gergekten sen gok tehlikeli bir i
ogaltm a anlam inda kullam lir
da.
getirdin (1 8/K eh f 71) ayetindeki .
oyle k i:
sifati munker yani, kabul edilemez
I
anlam indadir ve deyim inM alin en hayirlisi gogalan tay ve
aplanm i hurma agaci evlegidir 1B

den alm m itir ki, bu da ip biiyiidii,

gogaldi, dem ektir. T ipki,

.'

B u hadiste kullanilan fiil

eklindedir. B ir kiraatte diye
ok u n m u ,tur ki, onlari emirleryaptik

A yette g e en ulu ,I-emr

(4/N isd 59) deyim i, bir goriie gore,

dem ektir. B ir yerde em irlerin

-oklu

p eygam ber zam anindaki u m erayi/

gu, oradakilerin m ahvina yol a.

ar
,Bu nedenle emirlerin goklugunda
higbir hayir yoktur, denm i tir. Yiice
A lla h m :

'

-Boylece her kentin biiyiikle

rin i oramn suglulari kildik (6 /E n am

-dyetindeki m anasi da bu bag )123

lam da
tir. yorum
Bir kiraatte
lanm i
ise , - eklinde okum nu -tur ki, on
lari gogalttik, dem ektir .
.da emri kabul etmeyi anlatir

isti-are etm eye de i timar adi veril

mtir
-iinkii:
i,
Bu durum da bazi in
tiklari kim selerin
sanlar, gdrd
dam lerini kabul ederler. Yiice A lla h :
giiphesiz ileri gelenler

seni oldiirmek igin

aralarinda konu -

deyim i gibi.

devlet ricalini kastetm ektedir. B unlar, kim ilerine gdre, ehl-i beytten
olan im am lardir. K im ilerine gdre
ise, iyiligi em redenlerdir. Ibn A bbds
oyle der: O nlar A llah a bagh olan
fakihler ve din ehliriir.
Aslinda bu gdriilerin hepsi de dogrudur. d^le ki: insanlarin kendileri ile
egitildigi ulul-emr dort gruptur:
1

Peygam berler; onlarin

otoritesi, avam ve havasin hem dilarina hem de i lerine niifuz eder.

2.
idareciler; bunlarin otoritesi ise, avam in diina niifuz eder
am a i lerine sirayet edem ez.
3

B ilgeler; bunlarin otori-

tesi, elit kesim in i lerine niifuz eder

113 A h m e d , Miisned. I ll, 3 6 8 ; riv a y e tin se n e d in -

fakat d ilarina etki edem ez.

d e y e r ala n k i ile r sikdt/giivenilir ravilerdir.

B kz.

ib n

Sahabe,

lla c e r ,

/-/

M a rifetiS-

M e k te b e lu r-R iy a d i 1 -H adise,

101; H e y s e m l, Mecmeu z-Zevaid,

, 261.

11,

114 K a b b. Z iih e y r in b ir b ey tid ir. B kz. D ivdn i.

s . ; F d rs, el-H ucce fi'l-K ira a t, 1, 319.

M t i f r e d a t / K u r'a n K a v ram lari S 6 zlh h

4 -Vaizler; onlarm da oiori

tesi, avam m iglerine niifuz eder am a
larina hiikm edem ez
di .

E-m-n /
-kelim esinin asil anlam i, g o
ntil huzuru ve

korkunun bertaraf
olm asidir . ile ve aslinda

larla onlara diinya hayatinda azap

etmeyi istiyor (9/Tevbe 55) ayetinde
ektikleri
sozii edilen
diinya
ilerin
ki
-sikintilari anlam inda oldugu da soy
len m i.tir
,K im ileri de soz olarak haber
m ana olarakemirdix dem i -tir. Y ikim
dan yana em m [giivende] olurlar da
denm i-tir. A llah hiikm iinde giiven

birer m astardir. B azen em an, insanin

giiven iginde oldugu bir hali/durum u

dedir diyenler de vardir. Bu tipki: Bu

helaldir, bu haramdir dem ek gibidir
anlatm ak igin kullanilir; bazen de
,ki: Allah 'in hiikmiinde bu boyledir
insam n tam em in olm adigi bir hal
m anasina gelir. dyetin toplu anlam i
aret eder. Yiiee A llah
im
ain
^in
il :
oyledir: C ennete girene, oradan
ise
-b ild ig in iz halde em a
gikm adigi m iiddet-e, artik kisas yap
n e tle rin ize ihanet etmeyiniz (8/Enfal
m ak gerekm ez 0ve, orada higbir -e
,dyetinde soz ettigi ihanet d e ) 27
kilde oldiiriilm ez .
eyleremkonusundaki
anet edilen
,Bizim
ihanettir .
-amin/giiven iginde bir belde yapti

gimizi gormuyorlar mi? (29/A nkebut

-B iz em an eti goklere ve yere a rz et

67 (;

tik (33/A hzab 72) ^ e lin d e k i em anet

biz, Beyt i/K a be y i insanlar igin bir

sevap kazanma mekani ve giivenlik
sa h a si kilm ipik (2/B akara
125 (;
-Sonra AI

ise, tevhid, adalet, alfabedeki harfler

ve akil diye degi-ik anlam lara aim
m i;tir ki, bunlarin hepsi de d ogrudur

-0 Hani

giinkii: A kil olunca, insan onunla

tevhidi ogrenir, adaleti gergekle -

-lah size bir giivenlik atmosferi ola

rak bir uyuklama hali indirdi (3/A l-i
,tirir, alfabeyi ogrenir, hatta onunla
im ran 154) dyetlerinde gegen emn
insam n ogrenebilecegi her
-eyin og
-kelim esi de bu anlam lara gelm ekte
renilm esine, yapabilecekleri biitiin
dir. Son ayette ge^en kelim esinin
lerin yapilabilm esinegiizel
im kan
i
katipler gibi gogul oldugu da
olur ve yaratilm
saglanm
larin pek
ii
sdylenm i.tir
gogundan iistiin kilinm
tir
i.
Hz. i s a nin g e li^ n e ili-kin h a
O ra ya giren a rtik
am in /g iiven d e o lu r (3/A l-i Im ran 97 (
dyetindeki 'kavram i ise, ate,pen
korunmuq olur m anasina gelir .
V A lla h bun -

d iste : 1

-Yeryiiziin

de giivenlik atmosferi hakim olur

denm ektedir
'. Sonra onu
eybe, Ahmed ve EbG
ibnDavud
Ebl 115
HN: 4324); ibn Cerlr ve ibn Hibban, Ebu(

R agip el-Isfahani

kendini giivende hissedecegi yere

k a d a r u la tjtir (9/Tevbe 6) dyetinde
ge
en
inin kendini
ise,
inde
kii
giivende hissettigi evidir .
-ise, sadece iki anlam da kulla
:m l n
B ir in c is i ge ilidir ve kendi
kendine m uteaddi manasi tair. B u
anlam da denir ki, o na g iiv e n
verd im /o n u giivenlige kavu ,
tu rd u m

H akka ini
boyun
[baglam
egi | i m
dile getirir. Bu da eyin bir arada
bulunm
ir:asiyla
Kalpekle
ger
ile
-tahkik/tasdik, dil ile ikrar ve organla

rin hayatta buna uygun amel i -

lem e
leridir. Yiice A lla h in :
-
-Allah 'a ve Elqi 1

,lerine im a n e d e n le re gelince, onlar

gerqekten sadik olanlardir (57/Hadid
.soziindeki iman bu anlam dadir ) 19
sistemi),itikad
dogru(inan
soz

demektir. Onun i in A llah a, mu m in

.denebilm ektedir
ik in c is i

m uteaddi degildir

< ;

g iiv e n s a h ib i o ld u veya giiven i inde

ya?adi m anasm a gelir .

.im a n

ise,

?M u h a m m e d e

(sas)

bazen

Bz

ve sahh am elin her birine de iman

denir. A llah buyurur k i :

Allah, sizin im a m n iz i
zayi edecek degildir (2/Bakara 143(.
-]Bz. Peygam ber (sas) de] hem haya

eyleri
da temizlemeyi
zarar veren
im andan saym
tir
i . 116

eriat anlam inda kullamlir. olan

u
ayetteki im an bu anlam dadir :

! -im a n eden
5)/

M aide 69); ayni ?ekilde A llah i ve

-yi [utanm a duygusunu] hem de yol

gbnderilm i

ler, Y ah udi o la n la r ve S a b iile r

'

Yiice> A lla h in :

{ Biz dogru soyleyenler

olsak da sen bize in a n a c a k degilsin

Y u s u f 17) sdziindeki / 12 ( , -tas

-M u h a m m e d in (sas) peygam berli
dik eden m anasina gelir, denm i.
tir
gini kabul ederekeriatina
O nun
A ncak iman , eminlikle birlikte tasdik
giren herkes iman
olmakla
etm
etm ek demektir. Ydce A llah j n :
nitelenir . ..
:
-O n la r in qogu, m ii rik o lm a
-Kendilerine kitaptan bir na
d an A l l a h a iman etmez (12/Y usuf
dyetindeki imanin bu anlam da )106
oldugu soylenm i.
tir
im a n , bazen

ovgii baglam inda

,kullam lir ve bu durum da insam n

dogrulugunu

tasdik

ettigi

hdlde

Hureyreden alm itir. ibn Kesir. isnadini

kaydettikten sonra der ki: Bu ceyyid/iyi,
kavi (saglam) bir isnattir. Bk^. Suyuti, edDurru 'l-Mensur, 11, 736; ibn Kesir, el-Fiten
el-M elahim, 1, 105.

sip verilenlerin cibt ve taguta im a n

e t t ik le r in i gormiiyor musun? (4/Nisa
-soziindeki im an ise, onlarrn yeril )51
m esi baglam rnda soylenm i.
tir
-Ayrica onlarin, emin o lu n m a y a

eyde nasilsa bir eminlik

cak
-
iindey
mi gibi hareket etmeleri kinanmitir ;
iinkii: Kalbin, batilda h u z u r a erm e-

116Miislim ve diger hadis Mecmualari.

M ti f re d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

si, -eger buna ali?mij degilse- onun

normal hareketi degildir. , ancak:
1
-

Kim de gogsiinii kiifre

agarsa, A lla h in bir gazabi onlarin
iizerinedir ve onlar igin biiyiik />
azap vardir ( 16/Nahl 106) ayetindeki
'

gibi bir durum olabihr. Bu,

imam kafirliktir, '

selami
dovmektir ve benzeri sozler gibidir.

< Yoksa geceleyin

secde ederek ve kiyamda durarak
-ibadet eden, ahiretten gekinen ve rab
binin rahmetini dileyen kim se gibi
mu? (39/Ziimer 9). Bu ayette
ge
en kelim esi , ve -edatlari
nin
halidir
birle
jm i
. eklinde de
okunmuijtur. Fakat bu ikisi de amin
kokiinden degildir .

Peygam ber (sas) de Cibril hadisinde, imanin aslini alti esas halinde
o rta y a k o y m utur. Cibril: iman nedir?
diye so rm u 0 , da bunlari saym itir.
Bu haber, m a ruf/m ehurdur.
'
ve ifadesi herkese
giivenen kip demektir. ve
kelimeleri, kendisine giivenilen kip

dem ektir. ise, yorulm asi ve aya siir mesinden emin olunan dip
deve demektir.

inne ve enne /

Bu iki edat, isim ciimlesinin ba

tarafina gelir ve ismi nasb, haberi
ise, ref ederler. ikisi arasindaki fark ,
kelimesinin kendisinden sonraki
miistakil bir ciimlenin ba-inda gel
mesidir . ise, kendisinden sonraki
kismin, miifret hiikmiinde olmasi ve
-mcrfu, m ansub veya mecrur olabil
mesidir. Misaller : ve
- [ _

/ Am in
Bu kelim e hem uzatilara^ hem
kisaltilarak soylenir. ve gibi
isim-fiillerdendir.

Hasan

der

ki:

Manasi kabul et, demektir. _ ' ;

ifadesi ki inin amin dedigini bildirir.
A lla h in isimlerinden biridir de
denm itir. Ebu A h el-Eesevi der ki:
Bu sdzti soyleyen amin kelimesinde
Yiice A lla h i gosteren bir zamir oldugunu kastetm itir; linkii: Manasi
kabul et, demektir.

117Buhari, I, 106; MOslim, (HN: 9), ! ^

;
Begavl, prhu's-Stm ne, 1, 9.

Eger bunlarin ina

ba ,edati gelirse
fonksiyonlari iptal olur. 0 zaman, soz
eyin hiikmiiniin
konusu edilen
olum

olmasi ve d^ e rle
erm
rinesin
i ti
i
engellenmesioyle
gerekir
k i:
.

-Ancak m u g rik le r n e cis

f ir(9/Tevbe 28). Burada ger -
ek ne

riklere m ahsus
cisligin
olduguna
md
tir. Yiice A llahin
ekilmi
dikkat
':
. ,sadece size o liiy ii 0
kam h a ram k ilm ip ir (2/Bakara 173 (

ayeti, eriatin
O nun,aslinda
bunlari ,
inden haram yiyecekler
kilinanlarin
i
-en bhyiiklerinin ancak burada zi^re
dilenler olduguna
ekmek
dikkat
in
i
haram k ild ^ im bildirmektedir .

Ragip el-Isfahani

/ E n

< -B iz a n

c a k b a zi ila h la r im iz in se n i g a rp tig in i

Bu edat dort e^ilde kullamlmaktadir.

s o y le y e b iliriz )

Hud54
/ 1(.

N afiye olan .4 edatini tekjd

. Eylem olarak an olmayan

eden

M isal :. -

,Z e y d

mazi veya mtlzari flillerinin baina

-Q ikacak d e g ild ir (ic iim le y e k a ttig i a n

gelen . Bu edattan sonra gelen mas-

la m b a k im in d a n n d fiy e d ir (.

tar konumunda olur. Muzari filini

de nasb eder. Misal olamk:

(Qikacak olman ve
gikman hofuma gitti ifadeleri gibi.

ile

:-

2. eddeli olandan hafifletilmi

olan Misdl:

Zeydin gidici olmasi hofuma gitti.

tidir. Asil itibariyle [ cinsel

organlarina gdre yapilm aktadir
< .
. - E rk e k

Miijde getiren gelince

-lih a m e lif le r s e .. (4/N isa 124).K adin

lar, ttlm canlilarda, erkeklerden zayif

4. Soziln anlamim ifade eden veya

aiklayan . Misal: '.

' ' Onlarm ileri gelenleri

yiiruyiiniiz ? direniniz diye direktif

verdiler (38/Sad 6), yani: Dediler ki:

Yuriiyiinuz.
1 . art i in.

2. eddeli olandan hafifletilmi

. Bundan sonra lamin gelmesi

haline
tir. Onun
gelmn
ii
-zayif olana kadm denmi?ti^ Bu a n
lam itibariyle '
denm
t r ki
i
ham d e m ir dem ektir
oyle d eair
r: .
-
]a k l/d iy e t

Eger onlara azap edersen fiiphesiz

onlar senin kullarindir [ben bir fey
diyemem] (5/Maide 118).

gerekir. M is^ :
--'

oldugundan, kendisinde zayiflik bir

O n a b ild ir ir ki, vercegim [ -28

de dort ?ekilde kullanilir.

k a d m kelimesi, erke^in kar -

i

-veya kadindan h e r kirn in a n a ra k s a

(12/Yusuf 96).

olan

E-n-S /

. Misal:

3 . edatm pekitiren

Az kaldi bizi

K e s k in b ir k iliQ tir; ne k o r d iir ne

deyumuak.n%
-deyimi d e y u m u fa k t o p
r a k demektir ve kadmlardaki -

a^l^ esas alm arak bdyle denm

tir
i.
-ok verimli olu?u, kadinlara benze
tilerek de boyleolabilir
de n m i.

yoldan gikaracakti (25/Furkan 42).

3. Nafiye olan . Bunu 0 zaman bir takip eder. Misal:

' Biz ancak birzanda bulunuruz (45/

Casiye 32); . Bu ancak

bir be$er soziidiir (74/Muddessir 25);

ve

-o z g iir ve d o g u rg a n top

denmesi de bundandir .

1 1 8 air, S a h m I - G a y y i l-Hiizeli. Bkz. D lvdm i 7-

H iizeliyyin, D a r u l - K a v m i y y e , M isir, II, 22 3;

B a h ru 'l-M u h it, III, 3 52.

102

M ti f re d a t / Kur'an Kavrainlari Sozlugu

eylerde kelimenin
Bazi
1
-erkege benzetildiginden, onlarm hu
kumleri de m z e kabul edildigi e
gibi, bazi kelimelerin hukumleri de

n a g a g irm iy o r la r (4/N isa -sozun )7

-kadm a benzetilip hukum leri de m u

L at, U zza ve uquncusu M e n a t

ennes kabultir.
lm
ete
di
i, e l ,

N ecm 19-20) ayetinde goruldugu / 53 (

gibi, muennesti, d e m i.
lerdir

k u la k ,

bunlardandir. Sdzg
,mi
testislere, bu adin verilm esi , ik i

k a d in kelim esinin kabul edilmi

olmasindandir. Kulak kelimeleri de

de bazi mufessirler, kelim enin sozluk

anlamini esas alip derler
u n k u
k:i :
^^
^^ adlari :

Bir kismi boyle derken, onla ^[$

bir
ise - b im
u yakla
daha
dogrudur - ^
^ hukm unu esas

oyle
bdyledir
d eair
r: .

e tk i a ltin d a o la n a '

alrm
v e :

'

yum u qa k adi verilm i tir. Bu nedenle

:_

yumu$ak demire de .denm ektedir

V arlklar, birbirlerine gore grupta

B iz, K a y s li b e lli b iry a ^ a -2 9

g e lin ce , Unseynin a ltin d a , boynunu
v u ru rd u k .U9

to p la n d ig n d a n bu anlam
B i r .

- -
30- E rk e k d e g ild ir, e g e r fly m a n -

^^
-

:mektedir. dyle k i
olup hi

o lm ayan .

-sadece Aziz ve Celil olan Y uce

la rsa , d 'lf id ir .'1^

-ik i: Sadece munfail olup fail ol

air burada 'yani keneyx kastetmek{edir; 0 :

buyudugun-

de admi aldigindan d ip kabul

edilmektedir.'^'
A lla h in:
O n la r (m iiq rik le r) O nu ( A lla h i)
b ira k ip birtakim diplerden baqkasi-

1 <Feiezdaktii-. B k z . D ivan, I, s. 160; Farisi,

el-Hucce fi'l-K iraat, , 56; Ibn Siyde, Muhkem, VI, 465.
120 air bulunamann?tir. Bkz. Ebu All Farisi,
et-Tekniile, . Kazan el-Mercan, el-Mavsil
(^4usul), s. 364; ibnus-Seyyid, el-lktidab,
Beyrut baskisi, s. 418; ed-Demiri, Hayatu 7Heyevani l-Kiibrd, Misir baskisi. I, 338, Ebu
All ^ ', el-Mesailu l-Basriyyai, thk. ^4. e-
atir, M ektebetul-Medeni, I, 381
12 A sm aider ki: - ku uk iken ona kumkame
denir, sonra ; olur, sonra ' sonra
da baleme olur.

.mayan. Bunlar da cansiz varliklardir

tig. Bir a ^ d a n '

bir
idan
a,
,da fdil olanlar. Bunlar da melekler
.insanlar ve einler gibi varliklardir
idan A lla h aBirkar
a i m u n fa il
konum unda
^-bu varhklar, yaptik
larina kar.
i ise, f a i l konum undadirlar
munfail
Onlarin olup
m abutlar
fail ,
-olmayan cansizlar c u m l e s i n d e n ^ l
duklan
in, Y
i ee Allah onlari -d i
f d e r diye adlandirm i , boylece

^
delil yonunden susturm ,uve
onlarm
,akilla hareket etm eyen, duym ayan
gormbir
eyen
e^ilde
hattaey
bir
hi
varliklarn tanri olduguna^^^
y
<

inan-larmda.ne kadar cahil ol

duklarma cukkatlerim
ek m
tir
i.

LK f rup;'A NWB
Aj

Ragip el-Isfahani
Hz. ib ra h im in (a.s(:
!
- -B a b a
cig im , duym ayan, g o rm e yen ve Sana
h ig b ir fa y d a s i o lm a y a n geylere ne
d iy e ib a d e t e d iy o r s u n l (19/M eryem

-kendi evi
-nizden bagka evlere sicak bir kari
lama gorm eden girmeyiniz (2 4 /N u r
ayetin d e k i )2 7 . eger bir sicak
kargdama bulursaniz, d e m e k tir .
'

.sozu de bu baglam dadir )4 2

ee A lla h iYtn:
-R a h m a n i n k u l

,]insan]: D e n iy n r ki: i n s a n

neslinin

b irb irleriy le

n y u m lu

anslari o lm a y a c a k b -
ir
ek ild e y a

,Z u h ru f 19) sozii ise, m elekler / 43 (

ra tild ig m d an , bn ism tir.

i a lm
Bn
i

A lla h i n k iz la r id ir , diyenlerin inan -

id a an,'

-insan doga

SI geregi medenidir d e n m i tir

.

larina gore soylenm

tir
i.

bir

ka a y a m
k ta
a yd akknain
im
blaa

la n o la n m e le k le ri d ia lle r y a p td a r

insan

cinsi

b irbirin e

^:

dayanm adan

e d e mine zg eve
re khayati
e n turn
i

i-n -s /

artlari kendisi o lu
.
turam az

kelim.esi kelimesinin zit am

tu g u h erk e s le k aUyynua
-tig in

lamhsidir . ise nefretin ziddidir .

d an bn ismi a l m -
itir d iy e n le r de v ar

ve -In sa n lik tiiriin e m ensiip o lan de

dir. Insan k e lim e s in in as b

, olup

mektir.
a unsiyeti
Bn ^elime
olan
ok , k a lib in d a g e lm-
itir; bn ismi a l
a dnsiyet edilen ok
iki
ve
-
iin kul
-m a sm in ned e n i, Yiice Allah in kendi
lanilir. Bu nedenle binek hayvamnin
,siyle yaptigi anlagmayi unutmasidir
biniciye yakin tarafina .denir
d iy e n le r de v a rd ir .
Aym
-ekilde okun, ok atana bakan ta
rafina da .adi verilir
eyin
Her olam, in s a n a y a k ip r
olanidiW. Vah i ise, onun bu tarafinin

dem ektir. F akat,eyin

h e r tarafi ve

ismda yer alan ^lsm m m adidir

kar .

kelimesinin nln if 0 --'

-ek

lindedir. Allah buyurur ki : '

P e k g o k in sa n (25/Furkan 4 9 (.
insam n nefsine denm i.
tir
Yiice A lla h in : E g e r
o n la rd a

(yetim lerde)

b ir o lg u n lu k

g o riirs e n iz (4/N isa 6) sbzdnde ge en

-o n la rd a b ir iin s iy e t g o r iir s e
n iz , dem ektir ." -B ir ate!} g o r
d iim (20/Taha lb ) ayetindeki

kelimesi de bunun gibidir .

104

bilinen b ir o rg a n olan bnrun

-en yiiksek k is m in a enfl b u ru n adi v e

'
dagin bitrmi
sakalin burnu d e n m i .tir

rilir. O n u nin
i,
ve

-H a m iy e t, o fke, izze t ve zillet de b n

k ile nrnnla
d irilm
ili-
itir. B n b a g l a m
d y le d eair
r
d:a
-

Bu burunlar ofkelendiginde -3 1
onlari razi edemem ,

M fre d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

Utba/nza da dileyemem, onu

ancak arttiririm
22.'
-Falan burnunu kal
dirdi deyimi kendini biiyiik goren
in
i , deyimi ise, zayif
in kullanilir
insan i .

-
deyimi, birten
i
e^ilm ek anlam ina gelir. -bur
nuna vurdum demektir. Hatta de
hamiyettir, de n m
tir
i .

ifadesi de burnunu tuttum demektir

ki, ba.
tan almayi ifade eder

icin n a s il VC -nerede m ana

sindadir
-iinku,
,
her ikisinin de anla
ermektedir, denmitir
mini i .
^
buyurur k i : Al-i imran)/ 3
yani: B u Sana n e re d e n g e ld ;)37 ?
O n a n a s il s a h ip o ld u n ? ...

E-n-e /

-Kendinden sdz eden kiijinin (bi

rinci ?ahis) yerini tutan zamirdir. Bir
lerde elifx
eyeokunm
gore leh
ge
az
i
Ene]; diger birinde ise, okunur [En [^.
^^ A llah in
< F a k a t ,

Y dce A lla h in im d i ne
-soyledi? (47/M uham m ed 16) sozun
38(
deki baflangig imdi veya yakin] R a b b im o la n A lla h h r (18/K ef
ayeti hakkinda
tir ki: Bu
denm
soz
i
zaman] anlam m dadir
m
gei
.

manasindadir. Ba-in

'

E -n - m1-/

A.llah buyurur k i :' '

< -Size karfi ofkelerinden p a r
m aklarm m u g la rm i isinrlar (3/Al-i
i m ^ n ,119) ayetinde ge
en -sdzcu
gij
kelimesinin
,oguludur. Bu da
parmaklann tirnaklara en ^a^m olan
eklemidir . ' ' ' deyimi, bir
inin kisa ve kalin parmakli oldugunu
ki
anlahr. Bu kelii^edeki hemze, zaidedk .
iinkii '
-denmektedir.
<
Ke
limenin burada verilmesi, aslina gore
indan
degil, dolayidir
kullanili .

/E-n-n-y

-Bu kelim e durum u ve ^eri sor

6grenm ek i in m^ullam
ak/ lm Onun
air belli 122
de
ld
1
r.
, -el-Muhadardtu 'I
Udeba, I, 315 ve Zemahijeri, Esasu 1-Belaga ,
1,524 .

hem ze ha zdaki
f edilm i tir. iki nun da

e girm
tir
i
i.

di^e de

okunm u tur. Bunda da sonundaki e lif

h a z fz dilmi tir.
- ve k e lim e le ri bir
-eyin zati v e y a k e n d is i a n la m in ?
d a d ^ir .
e y in v a rlig
da inba
ir
i?aret eder; a m a bu A ra p d ilin d e
-b u lu n m a y a n u y d u r m a b ir k e li
m e d ir . g e c e n in s a a t le r i
d e m e k tir; te^ ili.
ile : ve
e k lin d e d ir. A lla h b u y u r u r ^ i:
' G e c e s a a t le r in d e
A lla h in a y e t le r in i o k u r la r (3/A l-i
im113
rdn (; -g e c e
n in s a a t le r in d e te s b ih et ( 2 0 /T a h a

130
<
( . Z a m a n in a
:b a k m a d a n ( 3 3 /A h z a b 53); y a n i
Y a k tin e . k e lim e s in in ilk harfi
-esreli o l d u g u n d a k is a o k u n u r, tis
tunlii o ld u g u n d a ise, uz u n

^
.
105

Ragip el-Isfahani

/--

H u t a y e nin? 8dzii g i b i :

A kam y e m e g in i S iih e y l 'e -32

k a d a r be kle d im
-Yada i r a y a k a d a r, vakit b a ria
u z u n g e ld
123.
i

ve -z a m a n iy a k la p i de
m ektir . > O m in la

B ir a d a m in e h li, bir ki yi ba$

,kasiyla bir araya getiren soy
din ya da

^
lev gibi
goren
bir
ehir
eylerdir
sanat,
gibi
.ev , ^
itibariyleinin
ki bir meskenin ,
kendisini ^

^ birle-tirdigi kii
lerdir. Sonra bu anlam geniijletilmi

55)/

ve kendilerini bir soyuntirdigi

birle
ilerin
kii a d a m in e h li a^i

Rahman 44); s ic a k lig i so n derecesine

tir. Peygam berinverilm

ailesi
i

k a y n a r su a ra s m d a d o la p r la r
u la.p l dem ektir . )

-K e n

. -E h l- i beyt dendiginde bu kav

d ile rin e k a y n a m i$ b ir g d zd e n /'<//<

G a)/ 88 -
ye 5) sdzii de bu m anaya g e

ramin m utlak anlam da kullamldigi

bilinm e^tedir
-iinkii
;
(A lla h in) sd

lir . -im a n edenlere z a

:m am g e lm e d i m i (5 7 /H ad id l6 ). Yani

ziine g o re :
E y E h l- i B e y t! A lla h sizd en

Zam am
madi
y akla
m i?
.

sa de ce g iin a h i g id e rm e k is tiy o r

yani: Bir
-eyin za

manini ge
m
i
.
k, onu geciktirmektir
Onun in
i
iktirdim
g e , ,ise
temkinli hareket dem ektir .

33)/

Ahzdb 33) bazen kiijinin hanim ina da

ehli denm ektedir .
,

sldm m birle(
-tirdik

teridir. Seriat, M dsldm an ile kafir

. -o n u rlu ha reke t etm ek

ve1 u? -vakarli, temkinli dav

ok konuda arasmd^
soy bagimn
pek
kaldirihnasina hdkm ettiginden Yiice

ranan ki-inin tutum u ve halini anla

tan bir flildir . fiilinin za m a m n i 1
b ekledim , o nu g e c ik tird im anlami da
vardir . de bunun gibidir .

Allah oyle buyurmuijtur : ,

, -s e n in e h lin
den d e g ild ir ; , s a lih t o lm a y a n b ir
a m e ld ir ( 1 1/Hud

4 6 (.
! ;H e r

eyin kondugu kaptir ve

bir
0 ik i tane ve b o g u la c a g i k e s in
eklindedir.
e lb ise -qiftten
ve

le$mi
o
la n la r in diind a, a ile n iy iik le
e lb is e le r sozciikleri g ib i . ise p e k
Hdd / 11
4 0( (.
gok k a p la r de m e k tir
; ^ -kelim e

nin tekrar 0

yapilm
halidiri.

123 ibnus-Sikktt erhiileb irlik te basilan)/v/i,

s. 83; Himyeri, emsu 'l-Uliim, ,
3
; Enbari, el-Azddd, thk. VI. Ebul-Fadl Ibrahim, Kiiveyt, s. 27; Serekustf, Kitabu 'l-Ef'dl,
I, 78; Ferra, el-Maksitr ve'l-M emdiid, s. 20.

106

Yine aile anlam inda olm ak iizere :

denir ki, bu kisinin
aile sahibi oldugunu anlatir . '
inde bulunan yer demA
ektir
hdl
si i.

inin, baziifadesi,
yakinlari
ki
ve ailesi oldugunda soylenir. Bir yere

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

an her hayvanalin
i ve
denir .
de, bir
k ii- -kullanil
diginda evlendi dem ektir .

donen biriydi (3 8 /S ad 30). B u a -i

dan tdv b ey e de
adi vlm
e ri
.
tir
G iindiiz yiiriiyii
iine de d enir .

Allah seni cennette evlendirsin

Aticim n eli, oka

-ve Sana orada bir aile verip sizi bir

tirs in
le . Falan adam bu

dondii de d enir ki, bu d u ru m d a i ele

ik veya uygundur
e a li
i'
.

-M isafiri selam lam a baglam inda soy

lenir ve bizim yam m izda yerin geni

edilir. A yrica b elirtilm e lid ir ki, daha

once irade ve segime dayali bir
donugtiir -ek lin d e y a p tig im iz tan im

olsun/rahat ol, hepim iz senin

lam a ileik lam

bu
m e z
al
a.

nispet edilse de, atanin fiiili kabul

eflcatte
beytin gibiyiz, m anasina .
da, abuk
B i^ li, donen
elleri
g elir
< .
kelimoesinin
g u lu, ' ve
i deve d e m e k tir
di.
[ eklindedir.

E - y -d /

E -v-b /
Yiice A llah :

Evb, bir tiir ddnii

tiir
-
in ;

ku,
evb ancak, iradesi olan ^ ^^
ii anlam inda kullam
donii
lir. -
Rucu i^e, hem bunlar hem de ba -k a

lari
kullam lir. Bu baglam da bir
fiil o larak : . denir. Allah
buyurur k i . . -Sonra doniig
leri bizedir (8 8 /G a ye 25); ^ ^ ric a
:
- Dileyen Rabbine
varan bir y o l tutsun (78/N ebe 39 (.

ise , ,kelim esinin m astari

-zam an ve m ekan ismidir. A llah b u

yurur k i : ' A lla h in
-katinda varilacak yerin giizeli var
dir (3/A l-i im ran 14(.

ise , 3
gibidir, bu da: G iinahlari terk ederek
ve em irleri yerine getirerek Yiice
A lla h 'a donen ki.idir
A llah b u y u ru r k i :

-Tov

be de A llah a gokga donen, (Onun

buyruklarmi) koruyan (50/K df 32 (;

giiphesiz o, A llah 'a $okqa

Seni

destekledik 5)/
M aide (
tur; bayette
u y u rmge
uen biiyiik kuvvet anlam inda
olan m astarm dan tiiretilm i
.kalibindadir

Ruhu 1-Kudus

ile

A yrica A llah buyurur k i :'

-

///? diledigini yardim I

:ile destekler (3/A l-i Imrdn 13); y a n i

D estegini arttirir . -fiili, tip
ki fiili g ib id ir . ,fiili ise
bunun teksir kalibidir. A llah buyurur
k i : -Gogii de biz kud

retimizle bina ettik (51/Z ariyat 4 7 (.

Giicii kuvveti olm ak anlam inda
deidan
denir.
biiyiik
Bu
e de
ai
adi v erilm
tir
i.

bir
.
eyi koruyana denir

Yukarida verilen ayet, bir kiraate

gore
eklinde tu
okunm
r ki, bu
u
aym m addenin .kalibidir
ez-Z eccac rahim ehullah
dyle
der: Bu ifadenin kalibindan
m?

Ragip el-Isfahani

olmasi
iinulebilir
da du , . .gibi
Yiice A llahm '
:
< Onlari
korumak ona zor gelntez (2/Bakara
-sdzii ise; ona agir gelmez, de )255
mektir. Bunun ash ise , -kelim esin
den alinm adir . ' fiili bir
in agir geldigini anlatmakta kullam
i. T ip k i
gibi^K
kendii
halini hikaye ederken , der, tipki ,
der gibi . flilinin ger,ek anlam i
agirligindan yiiriiyii-iinde belini biik
eklindedir
tii.

kelim esi ise, h e p s

kullamlir. Allah in ehli de denir,
terzinin ehli de. ' '

u zamanin ve

}U iilkenin

ehli dendigi gibi.

kelim esinin asil ahis ism idir,

diye tasgiri/kii iiltm esi yapilir

ve insana akrabalik yakinligi veya
m uvalat ile dzel bir bagi olan kler
i in kullam lir. A llah buyurur ki:

A l-i ibrahim ve A l-i

imran (3/A l-i im ran

33);

'

Firavun dlm i azabm

E - y /-^

Birbirine
en sik aga
ge
lik
yer dem ektir . 4 Ashab - 1
eyke, deniyor ki, yerle tikleri S1^
aga-likh, bol sulu yere nispet edil
m -
ilerdir. Bu bir iilke adidir, da den
mt
.r

Jl/Alu

en iddetlisine koyun (40/M iimin

46). D eniyor ^i: Peygam berin (sas) akrabasidir; ilim a isindan

onunla dzel bir bagi bulunanlardir da
denm itir. B unun izahi da oyledir:
Din ehli iki kism t^ir:
Bir: B ir kism i kusursuzdur, ilim-

de ve saglam am elde m ahirdir. Bunlam ' peygamberin all ve

iimmeti denir.
iki:

kelimesi -sozciigiiniin de

halidir. Tasgiri
mgii -^e^lind
dir. A ncak ,
kelimesi abilen
konu
insan, cin ve m elekler gibi] tanm m i [
lere izafet -
i^
in kullamlir; bilin
k r, zaman ve meyen
mekdnlar
k
in kullamlmaz. Bu nedenle
i
falam n all, veya bir adamm
all, $u zamanin all veya
1
uyerin dll denm ez .
,Terzinin all da denmez. A ksine
erefli,ilere
en iistiin
izafetki
ip
en
i
kullam lir : A llah 'in dll ,
sultanm dll denir .
108

B ir kism i ise, taklit yolu^la ilim ^lde ederler. O nlara da

M u h am m ed in iim m eti denir am a
onlar i in

Onun dll

ifadesi kulla-

nilm az. B una gdre, nebinin ah olan

herkes onun iim m etidir am a her dm meti olan onun dll degildir.
C a fer-i S a d ik a (m ) dendi ki:
insanlar,
Biitiin
Musliimanlar,

peygamberin

alidir,

diyorlar. Dedi ki: Bu yalan da olabilir, dogru da. B unun izahi nedir?
dendiginde, dedi ki: O inm etin tam am i [ne yaparlarsa yapsinlar yine
de] onun dltchr dem ek istiyorlarsa

M iif r e d a t/ Kur'an Kavramlari Sozliigii

olurlar;yalan
am a sdylem
O nuni
insana goziiken seraba da adi
eriatimn
-artlarim yerine getirdik
verilmi-tir. Bu da, yalan da olsa, go
-lerinde O nun a ll olurlar dem ek isti
ziiktiigii veya goruldugii sanilan
ahis
yorlarsa dogru soylem.olurlar
i
9
n, havanin ya da dalganin degi
m i
Yiice Allahin.: - < .
F ira v u n a lin d a n m ilm in b ir k ip

40)/
M iimin 28) sozii, O
eriatine
na ve
bagli biri demektir.
iyi onlardan
Bu ki

saymasimn nedeni, soy veya mesken

isindandir. Kavmin, onu
-eriatlari
a,
.nin iizerinde saymalarindan degil

gibi olmasindandir. Yani , den

gelen bu isimdir .
>

Linsiitkatila masi
halini
in kullanilan
anlatm akbir
i
deyimdir. Bu, sanki, azalm aya 0 tur. Nitekim,rueksik
bir donii
olan
eye, racij adi verilm ektedir].

-Cebrail ve MTkail hakkinda den

tir mk ii: . .Yiice A lla h in ismidir
Bu, Arap ddi a 9ismdan dogru ^-

dir. Bdyle olsa, ikinci sirada gelen

ismin esreli olmasi lazim gelir k i :

C e b r u - iy lin denmesi gerekir .

ininBir
mekte
degi
ki
ahsidir.
d^le dair
olan
e r:

R u h la r h e r akgam o n u n la [ -33

]ih tiy a g la r in i g id e r d i
-iperefli b ir g a d irin a lin d a n bag
k a si k a lm a1d24.
i

/,

E-V-l /

tir. B unad egore

n m i
,]]t e v il
bir
-eyi, ilm en v e y a fiilen k e n d is in
den kastedilen m a n a y-
ae v ir m e k
isindan o la ntir.
m a ilim
o r n e ak:
_
-O n u n te ,v ilin i a n c a k A lla h ve ilim
de d e r in le g e n le r h i l i r (3/A l-i im ran

ism d a n ofid
rnek
airin
a is
;) 7e,
sdziindeki g i b id i r :

cagi nokta/durum anlam ina gelir .

T e vTl], asla donii]

-an la

m in a g elen -kokiinden g e lm e k
in tedir.
d o n iileOnn.y
u ne re
i

aym zam anda, -

iinin vara

d^le d eair
r:

-S e v g ilile r in k e n d ile r in i h a [ -35

. -

]tirla ta n g iin le r i v a r d ir

U z a k lig in d a a y r ilik g iin u n d e n

K e n d im e, b ir ig y iik le y e c e g im -34

o n ce bte
irv ili/ b ilg is i v a r d ir 126.

Ya a le y h im e o lu r y a d a lehim e
d o n 1e25.
r
air, Ziiheyr b. Ebi Siilma. Herem b. Sinani
124
methettigi kasidesinden. Bkz.
D ivanI, s 19..
H ans^. Bkz.D ivanI,
125
sa:,
. ^
ibn Cinn,;

O n la r in

b iitiin

b e k le d ik le ri

onun

Hasdis, II, 271.

126 air, Abde b. Tabib. Bkz. Mufaddaliyyat, s.
136.

Ragip e l- l s f a h a n

te vilidir; te vili geldigi gun (7/A ra f

dyetindeki )5 3 ] tevil] ise, onun
gayesi bolan
ild irih
a/iklam

asidir
lkm asidir. Yiice A llah
ortava
in:

ve

Bu, daha hayirli

te vil agisindan daha giizeldir 4)/

N isa 59) sozii ise, m ana ve tercdm e

olarak da^a giizeldir, denm i-tir. K i
m isi de: A hirette sevap olarak daha
ldir, d em
giizi
t
r.

.sonucu gozetilen siyasettir

Bu anlam da ve
denir
127.
-fiili, e l-H a h le gore, bir hem
ze, bir vdv ve bir la m dan omluutur. B una gore kalibi olm aktadir .

vav bir ldm dan y apilm

tir da
i
tir. 0 zamdenm
an d a
i . kalibina
girer. B irincisi daha fasihtir
-iin
.
k ii : Dedene gibi birinci ve ikinci
harfi .]
ayn] olan m addeler azdir
Birincie gorii
g o re, k elim esi ,

fiilinden
tir ve
a h nasil
m i

lendir. A bdulm elik evveldir/oncedir,

sonra M ansur gelir, sozii gibi.
ikincisi. B a kanlikta ba ta olan/

bata gelip digerlerinin onun yolunda

gitm esidir. E m ir evveldir/once gelir,
sonra vezir gelir, sozii gibi.
Oqunciisu. K onum ve oran olarak

onde olandir. Sozgelim i, Irak tan diariya gidene K adisiye evveldir, sonra ise Feyd gelir. M e k k e den lkana
ise, Feyd evveldir sonra K adisiye
gelir, sozii gibi.
Ddrdiinciisii: Yapi sisiem i a isin-

dan onde gelendir. Eem el evveldir,

sonra bina gelir, sozii gibi.
Yiice A llah in sifatlari baglam inda 0, evveldir dendiginde ise, varhkta
hi bir ey ona y e tiem ez, 0 her eyden dnce vardir, anlam ina gelir.
ba kasina ihtiyaci olm ayan kim sedir,
diyenlerin sozii de bu anlam dadir. 0 ,

kendi kendine yeter olandir, diyenleolup h a rf

-oklugundan m edde/uzat
rin sdzii de bu m anaya gelir.
masi idgam
fir (harfleri
e d ilm
e
i
A llah buyurur ki:
tir). Bu aslm.da bir
girdirilm
sifattir
i,

iinkii, m iiennes
.]w/d]dir
Buna gore

]uhrd] g ib i ,

kasinin kendisi
ba
ileeydir
siraya
ve girdigi
b irk-ea

:k u lla n ilir
Birincisi. Z am an olarak once ge -

ilkiyint (6/
E n dm 163);
ben
mii 'minlerin ilkiyim (7/A r a f 143)
Ve ben Miisliim anlarm

ayetlerinin m anasi, isldm ve im an

konusunda ben kendisine uyulacak
ki^im . Y ine b uyurur ki:
Onu ilk inkar eden si'z olmayin iz (2/B akara 41). Yani: Siz kdfirlikte

l 2 7 B u H z. O m e r in so z u d ijr; s o n ra la ri Z iy a d b.
E b ih d e b ir k o n u m a s in d a k u lla n m i tir. B kz.

. b. H a life et-T unusT e l-A b i

Nesru d -D u rr ,

th k .

M.

A li

- O b b i- ,
K a ra n e ,

el-

H e y e tu l- M is r iy y e tu l-A m m e 111-Kitdb, 11,

4 0 ; E bu U b e y d , el-E m sal , th k . A b d u lm e c id ,
K rai A b d b la z iz

110

. Yay. M e k k e , s. 10b.

kendisine uyulan kilerden olm ayin.

[ ilk] kelim esi, z a rf olarak da

kullam lir; 0 zam an zam m e iizere
m ebni olur . Sana daha once de
geldim , gibi. K adim /once anlam inda

M ii f re d a t / K ur'an K avram lari Sd^ldd

da kullam hr . ' '' yani: Sana
dnee de sonra da geldim, gibi. d e e
A llah i n : -Y a zik Sana y a
z ik (75/K iyam e 34) sdzh tehdit ve

urum
korkutm
un kenarinda
adir; u
olan
-^
i^e soylenir ki, kendisini on
dan sakinsin veya
bir ezilm
haldei
tehlikeden kurtulan ad^m a soylenir
ki, ikinci bir kere ona
mekten
dd
ogunlukla tekrar edilerek
sa^m sm .
soylenir. Sanki,
iyi,k -
iiinin varaca
gi dnm
sonucu
eye dd
te
,vik eder ki
i kendini ondan sakindirsin
ki .

E -y -y -m/
' E y a m a

kelim esi , -keli

m esinin
-oguludur. Bu da, kocasi ol
m ayan ^adin demektir. Kimi zam^n
hanimi olm ayan erkek -
iin de kulla
mlir. Bu da ki-inin, olm azsa olm az
bihlari
yoluyla
hakkinda
kadina
te
benzetilmesi durum undadir, ^er^e
anlam da deild.
r
Mastari eklindedir. ' ve
yg Ye ' "
ayrica

bunun b-^
liea kulla

yani: K o c a
de h a n im i b irb ir in d e n a y ira n adim
alm
tir
i .
it yilandir
ise, bir
e.

belirlenm.zam
i an anlam ina gelir
B e n p im d i $u ip y a p iy o r u m , gibi .
kelimesi, behrlili^ takisi olarak
-kullanilan e lif-lam ile beraber kullanil
diginda d^ellik
tir, onlar
kazanmi
bir
daha kendisinden ayrilmaim
lardir.
deyimi, p i i.p a ra s ira y a p
demektir . de , -soziinden alinma
dir . deyimi de p m d i p in u n
.zam am , p tn u y a p m a zam an i demektir
Sibeveyh der k i : -demek, bu z a
m an senin za m a n m d ir anlamina gelir .
ise, E b d l-A b b d s'^ railmehullah der ki: Bu birincisinden de
sadece
ina bir
kendi
fiildir
b a .;
yormaktir. Bu anlam da
denir . -de denir ki, z a m a
n i g e ld i, dem ektir .

deyimi ise,
tir de
ki:n m
Bu
i
kelimesindentur.donii
mBu
ii

iklama daha dnce m

gti
ae
i. 129
E b u l-Abbas der ki: Bir k^sim
dem
tir
i :
kokundetaki
ba
hem ze h tur.
a dan
Ash
donii
m
ise
u,
eklindedir; kelimenin
ash da
kokunden a h n m
tir
i.

nimlaridir. Sava
da -

E -y -n /
nerede?): Sozcugii, kendisi ile)
yerin soruldugu bir soru edatidir
,. .
ne za m a n ile bir -e^in zam am sorul
dugu g ib i .
ve gelecek
ise, m
gei
zam anlar arasinda kaldigi varsayilan

E -V -h /

evva h , k
a "-^ eden dem e
tir ki, bu deyip durandir. Oziintii
ifade eden her kelimeye .- -adi veri
hr. Ydee A llahtan korktugunu ik
a-

128Saleb
un Ahmed
diyeb.taninmi
Vahya
o
olup
^
de vefat elm 291<-.
t
ge 129Bu daha once
lem
^
"eket elm ey ha>anlatir. Bkz
. mad .

Ragip el-Isfahani
a ifade edene / 'adi verilir. Yiice
Allahin : A lla h a) y iiz tutup}
-y a lv a r a n d ir (11/Hud 75) sozii hakkin
da, dua eden m iimin tir.
denm
Asli
i
ise, daha once ge.
ene doniiktiir

ayetin tiiredigi kelim e ya

iinkii:
elimesidir^
0 , bir , :eyi di
gerinden ayirmaktadir. ^a da

:E b u l-Abbas rahimehullah der ki

Yeterli bulmak, durdurm akin
i ,iy h
vikin
tei -veyh, begenm ek ve tak
dirin
i vah iinlemleri kullamlir .

E -y -y /
Bilgi alm a k istem ede

yaraticisinin da olmasi gerekt

ini
bilir .

eyin
bir

-cinsini, tiiriinii sorm ak, onu belirt

in kullamlir. Bu hem haberde
m ek i
hem cevap ciim lesinde kullam lir .
, -H angisi

ni g a g ir ir s a n iz f a r k etm ez; q iin k ii

0 'nun G iiz e l is im le r i v a r d ir ) isra / 7
1 (;
'
_ '
' ik i
siire d e n hangisini b itir ir s e m ba n a
k a rq i b ir h a k s iz lik e d ilm e y e c e k 28)/
Kasas
2 8 (.
A y e t ise, apa ik alamet, gerik olan
ekligi
eyher
->
in
i
a^ ulla
ikligi
mlabilir,
lkm
ortaya
am i
a
eylerden asla ayrilmaz. Bir ki
-i on
i^ ^ is m im kavradiginda,larin
onun
a

.soziinden alinm adir

Dogru olan ise , -ciyet kelim esi
nin
tirma
saglam
ve bir
la
-ey dzerin
-de durm a anlam ina gelen J t - sozcii
giinden tiiretildigidir. Bu anlam da denir ki, y u m u.
ak davran dem ektir
a da
^ soziinden alinm i.
tir
Yiiksek binava da bununin
i ayet
denm
tir
i ;
S iz
h e r y iik s e k y e re b ir aye t ol< yiiksek)
-bir bina) d ik e re k e glenm ek m i is tiy o r

.su n u z? (26/uara 128) gibi

K u r a n m n bir htikiim bildiren
her demetine de ayet denir. Bu bir
ciimle veya bir surenin
sure,rka
b>
bir ciimlesi olabilir.
Lafzi a ->
idan bir
herbirinden
K u r an soziine
ayrilm i
.de ayet dendigine rastlanm aktadir
Sureleri m eydana getiren ayetler, bu
son tam m a gore belirlenm-ve
i bdyle
ce surelerin ayetleri tespit edilm i.
tir
Yiice A lla h in :

'

G d k le rd e

ve

bizzat idrak edem edigi diger tarafim y e rd e m ii 'm in le r iq in a y e tle r v a rd ir

da kavradigm
iinkii, onlarin
i anlar .
Casiye 3) sdziinde
en ayetler
g e / 45 (
her ikisinin de hiikmii aymdir. Bu
ise, insanlarin bilgi diizeylerine gore
/ mahsdsdt/m add! hem de m a kulat
-farklilik arz eden, bunlara gore de
iktir.
akli
M esela
alanlarda
bir ki
ai
aret ikeden
bilgilere
m a kul
gii
artlar neizledigi
olursa olsun
yolun
ayetler demektir. Yiiee A lla h in
aretsiz olm ayacagim biliyorsa, -
i
a
sozii de bunun gibidir :
reti buldugunda, yolu da buldugunu
1
ekilde
bilir. Aym
bir
-eyin yaratil

,A k s in e 0 , a p a g ik a y e tle r d ir
oldugunu ogrendiginde, onun bir
m i k e n d ile rin e ilim v e r ile n le rin g o g iis le 112

M ii f re d a t / Kur'an Kavramlari Sozlugu

rinde. B iz im a y e tle rim iz i z a lim le rd e n
bakasi in k a r etm ez (29/A nkebut 49);

G o k le r-

de ve y e rd e n ic e a ye tle r vardir.. (12/

Y u s u f 105).

-Fazilet/erdem oldugundan do .3
layi. Bu d a ,0
eyin kendisi
bir]
arzu, korku veya ihtiya
-degil]

faz
te
lalik
derecelerin
olmasidir. en
I
.yiiksegi budur

Bu kelime, K u r ^ da bazi yerlerde ayet (tekil), bazi yerlerde ise,

a y e tle r (90gul) eklinde zikredilmektedir. Bunun dzel bir anlami

Bu iimjne(, d e e A lla h in :
S iz in s a n la r ig in

vardir, fakat bu kitap ti'ir konularin

a9iklandigi bir eser olm adigindan bu
konulara girm i^oruz.

gibi, iimmetlerin en hayirlisi

oldugundan, onlari bu dii-iik derece

B iz M ery e m

g ik a rilm iq en h a y ir li iim m e tsin iz

3)/
Al-i Imran 110) soziinde ifade edil -

lerinde
den bulunan
kurtarm
vei
cahiller :

B iz im u ze rim ize gdkten

o g lu n u ve a n n e s in i b ir ayet y a p tik

(23/M iiminun 50) sdzOnde, bir ayet

ta$ y a g d ir y a d a b ize d a y a n ilm a z b ir

deyip, iki ayet de m e m itir; 9inku:

Her biri, kendi ba ina deil, digeri ile
bir ayet o lm utur. Yiice A llah m: '

-aza p v e r (8/Enfal 32) deseler de ken

-dilerine um um i azap gonderilm eye
cegine dikkat
e k m i
.
tir

B iz a y e tle ri a n c a k

,A y e tle rd en m a k s a t, delille rd ir

k o rk u tm a k ig in g o n d e r ir iz (17/Isra

d iy enler de vardir. B d y le c e onlara

59) sdziindeki a y e tle r ise, bir gdrie

,sadece d e lille r gonderilecejgine

Yiice A l l a h in :

gore, 9ekirge, ^lmil, kurbaga ve benzeri gibi dnceki dm m etlere gdnderilen ayetlerdir. Boylece bunun ancak
korkutulm ak istenenlere gonderildiine dikkat 9ekilm itir. Bu ise, emir

S e n d e n a c e le a z a p is t iy o r la r

29)/
-A n k e b u t 54) b e y a n in d a dile g etir
digi azaptan onlari k o r u y a c . n a
ekmdikkat
i^ tir.

altinda bulunanlarin en dii iik derecesidir. iinkii insan, hayir olan i leri
i9 eyden dolayi elde etm ek ister:

) 'A yet) k e l i m e s i n i n k d k e n i ^ n u s u n d a u
g o r i,ivardir.

Birine g o r e
k a l i b i dir. B u nun ,
) hayat] ve
. Arzu ettiginden veya korktugun ) ,nevat ] gibi ikinci h a r f i n i n d e g i l
dan dolayi. Bu en diiiik derecedir.
-U 9 u n c i i harfinin illet harfi olmasi ge
2.
Elde etm ek istedii eyin OV-rekir, fakat, ii9tincii h a r f i n d e n once
ya harfi geldiginden , ) ,rayet] gibi
giiye deger olm asindan dolayi.
bu harfi

130iskafi, iklamalar
bu konuda
yapmi
geni
a
tir. Bkz. Ebu C a'fer
Abdullah el-iskafi
402.
v( (, '' n-Tenzil ve' ^
,'t-Te vil
Darul-Afakil-Cedide, Beyrut 1979,
435s-.

Diger bir
) ayet] k e l i m e s i n i n kalibi
d ir ^ . - e d d e l i olmasi i s t e n m e d i
g i n d e n k e l i m e s i n i n e k l i n e
s a h l h k i l m m i tir.

goru is e ,

m e bu
s i gda
i b i d, o n it ii

m
tiir
i i.

436

113

Ragip el-lsfahani
kaBirgorii
ise
ba, ayet)[,
kalibindadir, asli ise , olup
tahfife d ile re k ) ayet] o lm u tur. Bg
zayiftir, 9iinku: Tasgirinde
gorii
den m
r; e keger
ted'
kalibindan
olsaydi , denm esi gerekirdi .

R a b b in k a r a r v e rd i ki,
o n d a n b a g ka sin a ib a d e t e tm eyesiniz

(17/isra 23) dyetlerinde ge tigi gibi.

/ i y
iy: D aha once ge 9 en bir so-

ziin 1 tasdik etm ek i in

konulm u bir kelim edir [ve sadece
yem inlerden dnce ^ullamlir].

E yyane /
Bir
.
eyin zamanini

ifade eder

M ana olarak ne zaman] edatina)

yakindir. Allah buyurur k i :'
S a n a kiyam eti, ne

D e ki: Evet, R a b b im e and o lsu n ki, , s iip h e s iz g e rg e k tir ( 10/

zam an g e lip ga ta ca g im s o ru y o rla r

( Eyd], ( ey] ve (e/if] harfi ise,

nida harflerindendir. Bunlarla nida/seslenme dyle yapilmaktadir: Ey

Araf^^
187
/ 7((; '

Ceza

-g u n iin iin ne zam an o ldu gu nu s o ra r

la r (51/Zariyat 12). B u , soziinden

tir.
alinmi
A s h, '

yani :

Zeyd!, Eyd Zeyd!, EZeyd !

h a n g i zam an& ix ; kelimesinin ba -

/ E y

indaki hem ze hazfedilmi

vav
, de y a
ve bunlar da idgam edilince
yapilmi
tur, diyenler de vardir
olm u .

Bu sozciik, bir ifadeden sonra gelen kelime ^a da cum lenin onun bir
a iklamasi veya yorum u olduguna
dikkat 9eken bir kelim edir.131*

iy y a /

iyya]: M ansup muttasil zamiri)

gdsterm ek i.
in kullamlan bir lafizdir
Bu zamir, kendisine biti-tigi zamir
den kopunca, bu
.
ekli alm aktadir
-Zamirin once gelmesi durum larin
da kullanilir: Yhce A lla h in :

Y a ln iz Sana k u llu k e d e riz

ve y a ln iz senden y a r im

Y unus 53) gibi.

d ile r iz ) 1 /

Fatiha 4) sozii gibi. Z am ir ile biti

tii

/ E -Y -y
( me va], '

eklinde kullam lan fiilin mastaridir.

b akasm a ekjendi. katildi
demektir. Fiil, -

eklin-

dedir .

Fiili ise, bakasinin kendisini him aye etmesi ve onu
harindirmasi demektir.

kelime bir m atufun aleyh veya ile

a y rild ^ in d a da kullanilir: t ',.

-j B iz s iz in de r iz k in iz i v e ririz , on

la r in k in i de (17/isra 31 (; .

131* Bu madde K uran da ge medigi halde

^ Mufredat'xa yer verdigi kelimelerden biridir -(Miitercimler).

M ii f re d a t / ^ kav ram lar i Sozliigii

Allah buyurur ki:

'

G e n g le r m a g a ra y a s ig in d ik la r i

zam an (1 8 /K eh f 10),

>

D e d i ki: Beni, Sudan

k o ru y a c a k b ir d a g a s ig im r u n ( 1 1 /

Hud 43);

'Y u s u fun y a n in a g ird ik le rin d e ,

k a r d e fin i y a n in a a ld i (1 2 /Y u su f 69);
D ile d ig in i de v a n in a a lir s in (33/A hzab 31);

ile a n ilm a k t ir .y 32

Soziindeki
-ise, k ad tn de
mektir. Kim ileri , da bu kokten
geldigini soylem i/suretin
b e d e H barinagi d u bu adi u da
alm
tir
i.
kelimesi asil itibariyle

kelimesine nispettir, ash :. -

eklin
"
dedir, hemzesi v a v a
iyimler de vardir ^

K e n d is in i b a r in d ir ip k o ru y a n

b iiy iik a ile s in i ( 2 0 /^ e d r i e 13); '

O n u n y a n in d a [ e h itle rin

r u h la r in in b a r in d ig i ] M e va cenn eti
(52/Tur 15) bu, > T e m e lli k a la c a k la r i y e r (41/Fussilet 28) ifedeleri

gibidir. Burada da, dar (ev, l^eske,

^uri) kelimesi iriastara izafe edili^itir.
O n la r in v a r a c a k la r i

E lif/ e -l-f /
Ciimlede bir ^ ^ ^ ^ elifler ,
9 eittir.
. .8bziH b a in d a ^ e O elifler

2. 8bziO
o rta s in d a ^! .elifler
.Sozun so n u n d a gelen elifler .3

y e r / b a r in a k la r i ce h e n n e m d ir (3/Al-i

m da gelen 8elifler
d z n , bde
a
birka
tt
e
.r

imran 197), ^ ^ , bu ^ ileri varip

siginacaklari yerin adi cehennem dn.
ve ^

- fiili ise,

bir ki iye acim ayi ve bu o d e n l e

bagrina basmayi ifade eder.
Bu^n

^ e r ek a ^ a m i ise, ^

kalbimle d o d d m d e m e k t ir .
. Y u s u fun y a n in a
g ird ik le rin d e , k a r d e fm i y a n in a a ld i

(12/Y usuf 69) 1<

ekti/ya^ aldi, demektir. Y ^ e bu anlam da
ve ^^ ^. Hatem-i
-

36- K a d in la r ...$ iip h e s iz m a lg e l i r de g id e r de;

O la r a k B ir in c i :
is tih b a r elifid \x . ^ istihbar elifl

iklanmasi, istifham elifidiye

diye
a
iklanmasindan daha iyidir
:
iinkii
a;
B u ,
da, -tebkft,
,
nefy ve tes
viye gibi digerlerini de i^e^
.
Istifh a m e lifim n bir bm egi b e e

A llahin :

-Y eryii

z iin d e fe s a t Q ik a ra ca k b ir in i m i h a life
k ila c a k s in ? (2/Bakara 30) sbziide

.vardir
I k in c is i , ,Tebkit e lif i ise

ya m uhatap ya dakasi
ba .
. - -D u n y a h a
y a tim z d a b iitiin g iiz e l s e y le r in iz i til -

[ M a ld a n g e r i k a la n ho b ir soz
3 2

Tainin
D ivan'in a bakiniz; s -50 ..

115

Ragip e l-Isfa h a n
O n la r a hig-

k e ttin iz b y le 46) / A h k a f2 0 ) ;
S iz A lla h

(1 3 /R ad 4 1 ) ; 1

k a tin d a n b ir so z m il a ld in iz ki, A l-

m u cize g e lm e d i m i? (20/Taha 133 );

la h a s la so ziin d e n donm ez (2/Bakara

O n la r g o r m iiy o r la r m i? (9/

80);

im d i m i? H a l-

b u k i sen bu n d an o n ce d s i olm ugtun

(10/Y unus 91); - O liir y a

d a o ld u ru lu rs e .. (3/Al-i Imran 144);
Sen o le c e k olsan,
o n la r so n su z m u y a g a y a c a k la r ? (2 1 /

Enbiya 34); -- ...insanla r in tu h n fm a m i g itti? .. (10/Yunus

2);
A lla h b u n la rin
e rk e k le rin i m i, d ig ile r in i m i h a ram
k ild i? (6/E n am 144).

Tevbe 126);

'- Tesviye eh im d if e r -

S iz i y a g a tm a -

d ik m i? (35/Fatir 37).
ik in c i O la r a k : Ki inin kendinden

haber vermesini saglayan elif.

D u y u y o ru m , g o r iiy o r u m , g ib.
U g iin c ii O la r a k :

Bu, emir

fiilinde bulunan e l i f ister bu ka ti elifi olsun, ister vasil ^ fark etmez.

B iz e g o kte n b ir
s o fra in d ir (5/M aide 114);

U g iin c iis ii,

f i\

b ir re d d ed ile m e ye ce k b ir a g ik la m a /

B a n a k a tin d a b ir ev y a p ;

cennette (66/Tahrim 1) ayeti gibi.

D o r d iin c ii

O la r a k :

y a d etsek de. sa bre tse k de fa rk e tm e z

Lam -1 tarif
ile beraber geleu e l i f a le m le r,

( 1 4 /ib ^ h im ^ (;
O n la r i u y a rsa n

gibi

d a u y a rm a sa n d a f a r k etmez; o n la r
im an e tm e zle r (2/B akara 6). Bu elif

ne zam an olum lu cdmlenin ba ina

gelse, onu olum suz kilar. ( fikti m i? sorusu gibi. Bu ifade, I^i m
olm^diim id e eder. O nun i in,
onun olum lu b ^ i , yukaridaki ekilde
g elm itir. Ayni ekilde olum suz ciimlenin b a ina geldiginde onu olumlu
yapar; 9unkii: Bununla beraber gelen
olum suzluk, iki olum suzlugun bir
olum lulu^ ifade etm esine yol a9ar.
B e n s iz in ra b b in iz d e g il
m iy im ? (7/Ar a f 172);

A lla h , h a k im le r ip h a k im i deg i l m id ir ? (95/Tin 8);

/ g u ra d a n b u ra d a n s a r a r a k
o n la r a v e r d ig im iz i g o rm e d ile r m i?

B e g in c i O la r a k : '
e lifi. E Z eyd un, yani:

N id a

Ya

Z eydu: E y Z e v d l Seslenm esinde kul-

lanilan e lif gibi.

Ortada ^ e r alan eliflere gelince,
bunlar: Tesniyede yer alan elifler
ve bazi cem ilerde bulunan eliflerdir.
( M iis lim a t ] ve
(m esakin] vb kelim elerinde bulunan

elifler gibi.
Kelimenin sonunda gelen elifler
ise, ve
kelim elerinde bulunan te nis elifleridir. Bir de tesniyede
zamir olan eliftir. -'

fiilindeki elif

gib
Ayetlerin sonunda yer alan elifler ise, beyitlerin sonunda yer alan
elifler konum undadir. -

M ti f re d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

Ve siz de A lla h h a k k in d a getfitli
z a n la rd a b u lu n u y o rd u n u z (33/Ahzab

10(;

O n la rd a b iz iy o ld a n

s a p t ir d ila r (33/A hzab 67); fakat bu

misindan
ana el
a
^;sayilm az
9unkii: Bu, sadece soziin soyleni ini
dtizehm
9indir.e ^

E lif Harfinin Sonu

a H

a r f i

B-t-k /

ipi ve bag] koparm ada kullam lir .

kelim esi -kelim esine yakin

1 k a d in n ih a i bigim d e
bogandi sozii de b undandir .

dir. Fakai

organlarin
iirlerin
ve

in kullam
alari
par
lir
i.

iir in i p a r g a la r a a y ir d i da, k u la g in i
d o g ra d i da denir .

^ buyurur ki :
D a v a rla rm k u la kla rim y a ra c a k la r

4)/

Nisa 119). Buna bagli olarak

denir ki, organlan kesen
demektir
kill.

-dem ek, g iir in in b ir p a r

g a sin i a ld im m anasina g^lir .

B u anlam
iirin
inden
da
i

aekilen
d em ektir
ulu
par
.0
eklinde dyle
g^lir.d e r
a
r
:

ik is in in a r a s in d a k esin hukum

verdim sozii de bu k oktendir .

den ba$latmayana h e rh a n g i b ir o rug

.y o k tu r, 134 diye bir rivayet de vardir
.Sdzciigii de bunun gibidir ^^
Elbisenin kesilm esini ifadede ve
hizli iolan
devedii
.in de kullam lir
Bu m anada denir. Bu, onun
elinin, hizlilikta dokum acilarin eline
benzetilm esinden ^a^na^lam r. ^ ^ m
oyle
anlam
d ^air
da
r:
'

pargalar /

H iz li igledi, dere tepe d iiz -3 8

,g e g ti

h a ld33.
e

: Sdzciigii ise, herhangi bir

'

' .

Ugtu, avu cund a, tiiy le rin d e n -37

-O ru c u gece

A kg a m d a n o n ce h iz in a erigm ek
iste m e k te d13ir5.

133 air, Z d h e y r b.

S illrna. B ^ z . D ivan' 1, s.

50; Z e m a h erl, E sdsu 'l-Belaga, s. 14; Ibn

], 172. h a d is i, Siinen m u e llifle ta h ri e tm i lerdir, isn a d i sa h ih tir, y a in iz

134 D arekutnT,

M iicm el, 1, 115; H erev I, el-C em 'u

m erfu v e y a w ev w /"oldugu k o n u su n d a ih tila f

B eyne 'l-G aribeyn, 1, 131; el-B atalyusT , el-

v ard ir. NesaT, m e v k u flu g u n u d o g r u la m i tir.

F ^ is ,

M uselles f t 'l-Luga, th k . S a la h M e ltd F ertu si,

B a g d a t b a s im i, 11, 3 0 6 .

B kz. N e s ^ , Siinen,

, 1 % .

135 air, C a h iliy e ari v e A d n in d a y isi M e-

 e l - I s f a h a n i

/ B-t-r
: Sozciigii, ^

^onceki mastara/koke yakmdir. Fakat bu, kyk

kesm ede kullamlir. 0 , s kesikligi ve devam inm kesilmesinde de

k^lam lm i?tir. Eei bir ki inin yerine
ge ecek bir ocugu yoksa,
' '
falan ebtgrdir, ifade kullamlir. '- hayirda adi sam
am jm ayan ki iye de^i. Ozellikle
3' - , m erham eti

^adamdir. Yiice A lla h in adi zkredi m eye

k o n um aya tebih yoluyla
adi verilm itir. da, Resulullahm
(sas)

--

Allah in adiyla baglamayan her

1
' -
-A lim le r, za m a n d u rd u kg a b a k id ir
ler, k e n d ile r i y it ip g id e rle r, e s e rle ri
ise, d a im a g o n iille r d e m e v cu ttu r . 137

P eygam berO (sas

z ( e

^^
alimler
bdyle ise, bizzat
kendisinin m akam i kadar yiice
,
iiniilsiin
iinkii
dii
:; adi Yiice Allah yiiceltmi ve kendisini
peygam berler
$^ ^ ^ kilm i.
iir
Salat-U selamin en iisti^ii ve
digerlerinin d z e r ^ e

e b te rd ir ,136 soziinden miilhemdir.

Yiice A lla h in:

ve hak dinini koruyacak

kimseler vermesidir. M iiminlerin
Emiri radiyallahu^ sdziiyle
^
aret etm
tir
i
i :^

^.

iiphesiz, asil s o y u k e s ik olan, Sana

kin besleyendir (108/K evser 3 ) soziinde ^ sozciigii ise, adi, sam
kesik olan adam dc'mekiir. sebebi ise, ^ , M ^ a m m e d O (erkek] ^ olm adigindan, omriinii
tam am layinca, adi, sam yok gidecektir, diye diiiinmeleridir. Yiice
Allah, bm-ada, asil ^ ^ besleyenin
adi, $^ yok olup gidecegine dikkat ekmi$tir. K endisine gelince, 0 ,
Yiice A lla h in kendisini tammladigi
gibidir: Senin adim yiiceltmedik m il (9 4 /in irah 4). da,

B-t1-

Allah b rr ki: R a b b in in a d im
an

- B iitiin
-v a r lig in la o n a y o n e l (73/M izzem
mil 8); y a n i :
ozgii
ekilde
bir ^
ibadette ve sam im iyette k e ^ ^ i a
ada .
maaya ?
ayette de
arei
i
edilm
tir
i.

,Sen

-A lla h de! S o n ra o n la r i b ira k , d a ld ik

la r i b a ta k lik ta o y n a y a d u r s u n la r ) 6/

E ^ d m 9 1 (. ifade, R esulullahm
sas( ( s d z i^ e a^^mi degildir :

0 'nil, m iiminlerin babasi kilmasi,

137Bkz. ibn -

, erhu Nehcu i-Belaga,

seyyib b. A les. Bkz. Mufaddaliyyat, s. 62;

II, 177; a y ^ a bkz. . e r if Radiy, Nehcu i-

'leb rlzl, erhu ihtiyarati i-M ufaddal, 11,313.

Belaga, (erh ve Z apt: M . A bduh), 9ev. Mel>

136A hm ed, Miisned, 11, 359; ibn M ace, Siinen,

m et Yolcu- Haci ek,

Hz. A li: Aforizmalar,

1, 610. H adisi, blevevi ve Ibn S a ^ h hasen

2. Basim , Ikbal Yay. istanbul 2009, s. 53 (147.

saym i lardir.

A fodzm a).

120

M ti f re d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

Isla m d a
ru h b a n h k ve te b e ttiil y o k tu3.

r -B u

.radaki

evlenm eyi terk etmektir

in M eOnun
ry e m e
i

tir. Bu erkeklerden tamdenm

am en
i
uzak dii.
en nam uslu kiz demektir
Evlenmeyi terk etm ek ve ondan yiiz
evirm ek Yiice A lla h m su soziinden
dolayi sakincalidir .
S izd e n o la n b e k a r la n e v le n d irin 24)/

N32
u r (.
"

E v le n in iz ,

g o g a lin iz ;

'

maktir .
insanin
-
indeki iiziin
til ve sjrlari ifade eder. Bu anla m d a :

denir.
u sozii
A lla hbu
m
anlam dadir
:^
to z d u m a n

D a g ilip

/ 7<
g e ld ig in d e

56)/

Vakia6
(; Y e ry iiz iin d e
h e r gegit c a n liy i y a y m ig tir (2 /^ a k a ra

ayetleri Yiice A lla h in olmayan )164

e^leri yaratip onlari ortaya
-lkarm a
arettir. Yiice A lla h m
sina
:
In s a n la rin , ategin
-e tra fim sa rm ig p e r v a n e le r g ib i o ld u
gu g iin d iir K a r ia ! (101/K aria 4-5 (

z ir a

ben,

kiya m e t g iin iin d e s iz in le , d ig e r i'ttnm etlere kargi, d v u n e c e g im n9 sdzii de

bunun delilidir.
deyimi, tek b a ma kalm i
ya da yaninda sadece ki hk bir
bulunan hurm a agaci demektir.

soziinde ge
en kelimesi, iyiee
saglam olduu halde kaynadik-a ha
fifle
en
.
ey dem ektir
Yiice A lla h m : ' ,

B e n k e d e rim i ve h iiz n iim ii A lla h 'a

-gikayet e d iy o ru m (1 2 /Y u su f 86) so
ziinde ge
en kelimesi, gizliden
gizliye i,ime yaydigim kederim
demektir. Bu, m e f 61 gibi
iiniilen
du

8- 8- 8 /
kelimesinin ash ayirm ak demektir. Bu tipki riizgarm tozu topragi
savurm asi gibi bir eyi sa ip savur-

-bir mastardir. Ya da d iig iin c e m i d a r

-m a d a g in eden k e d e rim anlam ina ge
hr. T ip k i :

iinmek beni
dii)

dagitti] deyimi gibi. Bu durum da fail

anlam inda olacaktir .

I38ibn Hacer, Fethul-Baride der ki: ^ lafizla rastlamadim; yalniz Sad b. Ebl Vakkas
hadisinde: Yiice Allah bize ruhbanlik yerine
Hanifligi verm iftir, denmitir. Resulullah,
tebettiilii yasakladi hadisi de vardir. Bkz.
ibn Mace, 1, 593; Ahmed, Miisned, 1, 75; ibn
Hacer, Fethu i-Bdri, IX, 111.

'

139ibn Merdeveyh, TefsTrinde ibn O m erden

z a y i fb i r Abdurrazzak, Said b. Ebt
H i^ lden mursel olarak (Musannef, , 73),
B ey h a^ de Ma rife'de e-afiiden Ona
ulamitir i^ d e$^e vermitir. ^kz. Gazali,
ihya, 11, 22; SuyutI el-Fethu 'l-Kebir, , 38;

in kullanilir
kanlar i . ise, hem
bunda hem de
eyden
geni
bir
1-
kan
.
eyleri tam m lam akta kullanilir
in, Allah buyurur
O nunk i
i :
D e r h d l o n d a n on ik i

B -c-s/

ifddesi, s u f ig k ir d i ,
fiili ise, sit p a tla d i, demektir. Fakat
ok, dar
eyden
daha
bir
1-

ibn Hacer, Fethu 'l-Bari, IX, .

121

Ragip el-!sfahani
pinar fufkirdi (7/A r a f

160 (;

1 D erhal tartan on iki

-kaynak fikirdi (2/B akara 60). B ura

m dar oldugu yer
iki
da her iki
kelim e tir.
de Ytiee
ku llanAilm
llah
i
u ayetlerde de bunu yap m ak tad ir:
'

Onlarin aralarindan
bir de irmakfujkirtmujtik ) K e f3 3 / 8(.

-Yer yiiziinde kay

naklar fi$kirttik (54/K am er 12). Bu

ayetlerde

fiili kullam lm am
tir
i.

B -h -s /

kelim esi, ke-fetm ek ye am

m aktir . ^

mesi da bundan a lin m i-tir. A llah b u

yurui k i : Allah ne
bir bahire, diye bir ey emretmiqtir

M aide 103). B urada bahsedilen / 5 (

kelim esi, cahiliye A raplarm in

on 0

yapan d i-i devenin ku la

gim yarip artik serbest birakm alarini

-anlatir. B undan sonra bu deveye b i
nilm ez ve onabir
h-ey y iiklenm ez
im de elde
eyidi.
eden
g eB
bi
nir
i
iye
ki deniz adi v e rilm i tir, hatta
bile d e n m i tir ki, bu onun
.hizli oldugunu ifade etm ek ted ir ^ 0
-R esulullah da bindigi bir at h ak k in
d a : -Onu bir deniz gibi bul
dum, b u y u rm u tu r. 14

tirm ak ve herhangi eyi

ara
bir
G eni )ilim sahibine de y^ (derya
-aramak da bu kokten ifadelerle an
denir . deyim i, bir alanda gen i
A llah buyurur
latilir
k i :
bilgi sahibi oldu dem ektir. Ilim de

liktir. derinlik/geni
Bazen deniz
Allah yeri e$eleyen bir
aeiliiyla soz konusu olur . karga gonderdi (5/M aide
3 1 (.
sozii , devenin
denir ki, bu. tuzlu su dem ektir. Aym
yol alirken ayagini yere sert basm asi
anlam inda idan
olup bir
bubih
te
a
ya^il^igiiai g(isterm ektedr.

anlam da su, denizleti de

denir.
d^le d air
e r:
1

. -

_. -

/ B -h -r
kelim esinin asil, g e n i ve
biiyiik su kotlesini toplayan m e k ^ i
.anlatir. K elim enin asil anlam i budur

,Yerin suyu denize donmii^tii -39

;arttirdi

S onra bu onun belli olan ^nin bir ifadesine

tiir. dOonun
mn uii
in
i

d en ir k
,
deniz
lettim anlam
kadar im
ir.g eBu
nta
i
denize b en zetilm esid ir .
deyim i devenin k u la g n i g en i
im de y arin ak d em ek tir
b i . keli -

Hastaligima hastalik katti; bu

H O B ir ara M edinede br korku/panik hava-

SI ,

? ey g a m b e r (sas) bu esnada Ebu

T alhadan el-M endiib adi verilen hr all em aneten alip hem en M edinenin etrafini turlam i u. Geri

: K orkulacak bir fe y

gorem edik; rahat olunuz; bu a t m afallah deniz gibidir, b uyurm utur. Bkz. B uhari, C ihdd ,
VI, 58; M d slim , ' n-Nebiy (HN : 2307);
A hm ed, Miisned, 11, 163.

122

M ti f re d a t / Kiir'ai3 Kavramlari Sozlugii

y iiz d e n ta tli igecegim , d e n iz le ti} M

Baz.ilari der ki : -kelimesi aslin

.da tuzlu suya denir; tatli su^a degil
e Allahin
Yii : -
-B ir in in susuzlu
gu g id e ric i, d ig e rin in k i tuzlu ve a c i ik i
d e n iz i s a il veren o d u r (25/Furkan 53 (

kelimeleri arasindaki fark g ib i .

C im r ilik iki

ittir. Biri, ki
einin kendi
larini
ilamada
ihtiya
kar
gosterdigi cimrilik, digeri de ba kalarinin
larim
ilamada
ihtiya
kar
gosterdigi cimriliktir. Bu sonuncusu
tenkit edilm
daha
i ^0
tir. Bununin
i
delilimiz Yiice A lla h in soziidiir :

-soziinde tatli suyun deniz diye isim

olmasi, tuzlu suylalendirilmi
beraber - B u n la r
bulunmasmdandir. Tipki, Giine
ve k e n d ile ri c im ric e d a v r a n d ik la r i g ib i
Aya birlikte .i^i ay denmesi gibi
b a g k a la rin a d a c im ri o ltn a y i te lkin
Suyu olan buluta da ' adi
e d e rle r (4/N isa 37 (.
verilir
142.
YiiceAllahm :

B-h-S /

K a ra d a ve d e n izdefesato rtaya gikti 30)/

-Rum 41) sozii, deniyor ki, k irs a l bolge
lerde ve kdylerde fesat

_ kelimesi, zuliim yoluyla bir

eyin kisilmasi/eksiltilmesidir. Allah
buyurur k i : O n la r

-lkmasi demek
tir; sular arasinda bulun^n yerlerde fesat
lkmasi degil

. ,deyimi

-o ra d a h ig b ir o d iil k is in tis m a u g ra

onunla kendisini gizleyecek herhangi

tilm a zla r{ W IW \\A

bir binamn ik
olmadigi
ortada olan
apa
tim,
bir yerde
demektir
kar
ila.

-in s a n la r in egyasim e k sik ver

m e yin iz.(7 /A ,ra f 85 (

B -h/
1-

kelimesi, nimetleri, ihtiya lari, esirgenmesi dogru olm ayacak

kimselerden esirgemektir. K
iligi
ar
ise
- , .com ertlik kelimesi yer alir
Fiil , - eklindedir.
,ise
iri cimri olanidir
ki
a . ' ve

kelimeleri, hafif
ey demektir.
ve eksikYiice
olan
A llhin : . ' Y u su f'u u cu z
b ir fiy a t la ,...s a t t ila r ( 12 /Y u s u f 20 (
soziiniin anlami ise, deniyor ^ i ,

Garibeyn, , 140; ibn F ^ is, Miicmel, 1, 117;

Bimye[, em su'l-Ulum, 1, 135; Farisi,
Divanu i-Edeb, 11, 294.
142 Bn i^denin /Benatu Bahrin mi B en^n Mahrin mi oldugu tarti malidir. Bkz. ibn Manzur,
Lisanul-Arab, IV, 46
maddesi ve ibn
Faris, Miicmel, I, 117.

bir paraya, yani: dii-iik bir fiya
ta, yine deniyor ki , -. yani: Bir
alinm
kismi
-bir
i paraya sattilar de
m ektir .
'

4 air, Nusayb. Bkz. Herevt, el-Cem u B eyn e'/-

13(;

fiili de, birbirine ilikh

kar

eksik para verdiler, boyleceilikli

kar
olarak birbirlerini aldattilar, demektir .

B -h -a /
kelimesi,
inin kendi
ki123

R a g i p e l - s f a h a n i
ni iiziintuden flldtirqiesidir. Yiice
A llah in :
Neredeyse
kendini ntahvedeceksin (1 8 /K eh f 6 (
sozii, iiziilmeyi birakm aya yonelik
vbir
ik tir
te ;
Sakin onlar igin hayiflamp kendimi

.mahvetme (35/F atir 8) ayeti g ib i

oyle dair
e r
:

- <

dantr.buB una
ad) alm
g o re
i ,
fail anlam )nda bir m astardir. Onun
in, dolunay dem ek olan
i -bu m ad
.deden bir m astar olarak alinm )$tir
-Buradan hareketle kendisinden orta
lkan mikanalar
ifadelerde
degya
i
kullanilm
tir
i . deyim i dolunay
-gibi dogdu dem ektir. Bazen dolulu
gu ahnarak para kesesi ona
benzetilmt
r. Urunun toplanm asi

-Dikkat et, ey kendini iiziintii -4 0

den dolayi mahveden
4/

deyim i, iiziintuden

cam
,lkacak kadar zoruna gitse d e
kabul etm e ve boyun egm eyi ifade
eder .

B -d -r /

Yiice A lla h m :

in hazirlanm.yer/harm
i
i
an yeridir
O rada -alinan doluluk da yiye
ceklerle dolu olm asidir .
1

buyurur k i :

-Allah, B edrde de giig

siiz oldugunuz halde , size yardim etti

Al-i im ran 123). Bu dyette g e / en

3(
Bedr kelim esi, M ekke ile M edine
-arasinda bulunan bildik bir yerin is
m idir .

-Yetimler biiviiyecek en

-digesi ile bu m allari gabucak savur

ganca yemeyiniz (4/N isa 6) sdzdnde

B -d -a /

ge
en ' el gabuklugu dem ektir. Bu
a n lam d a : , / 7/ -kulla

herhangi
kelim esi,
birbir

m odel kullanm adan, bilinen bir yolu

n ilir .
tehlikeli durum
lenen
da ^
izlem eden yapm aktir. B uradan
hatalar da di^e adlandirilir. Ayni

denm i,tir ki, bu da, egsiz kuyu

an lam d a : '
dem ektir. Bu keh m e Yiice A llah in
i
-Bu konuda falanin birgok biiyiik ha
kullanildiginda ise, bir
-eyin herhan
tasi olmugtur denir
gi bir alet, m adde, zam an, mekdn
Dolunaya gelince, denm i tir kullanm adan var etme yi ifade
taki parlakligiyla
ki, dogu
giine
le -eder. Bu kavram i ayni anlam da an

tigindan bu adi
tir. alm
Yine
y arii
deniyor ki, dolgunlugundan -ke
lim esin in 144 anlam
tirdaigm
m
ii-

cak A llah
kullanm ak dogrudur .

ise, e-
bir
siz
yapan de
m ektir. Yiice A lla h m : '
-Goklerin ve yerin yoktan ya

14 3 air, Z u r-R u m m e . B k z. D ivan' 1, s, 3 3 8 .

1 4 4 B u d re /B e d re : i in d e 1000 v e y a 10.000 d irhem b u lu n a n p a ra k e se si d em ek tir.

124

raticisidir (2/B akara 117) sozu g ib i .

e da bu siz
isim
yaratilan
v eri^^
-

M i i f r e d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

l^bilm e^tedir ; eysiz b ir kuyu
sozu gibi.
ekilde
Ayni kelimesi
de her ikisi -
iin fail ve m e f 61 anla
.m inda kullam labilm ektedir
Yiice A lla h i n
:

D e ki: B e n P e y g a m b e rle rin

,i l k i d e g ilim (4 6 /A h k af 9) sozii ise
deniyor ki, min
anasi,
il^i olup
bu i
bir benden
Resul gelm
dnceemhii

zaman, yerine herhangi bir ey getirilmese de, mutlak anlam da degitirmeyi ifade etm ek i in kullanilir. Yiice
Allah buyurur:
'
Z n liim y a p a n la r, k e n d ile rin e so y le n e n s o z ii d e g iy tird ile r (2/
Bakara 59); .
O n la r a k o rk n la rin d a n s o n ra b ir g iiv e n lik o rta m i verecegiz (24/N ur 55).

r, demektir. Kimileri ise, bunu
de
ld Yine buyurur ki:
B u n la r A lla h in k d tiiliik le r isdyledigim de, kim senin soylemedigi
e^ sdylem
eni bir
de-
l
i
m,
^ yoru
m unda b u lu n m
tur
u.

n i iy ilik le r le d e g iy tire ce g i k is ile r d ir

M ezh epte b id a t

Deniyor ki: Bu ayette, sozii edilenler, daha once ledikleri kdtuliigii

ise, -eriatm
kn
n,
sahibi, oncii m o
-delleri ve saglam usuliinii gdzetm e
den herhangi bir sdz ve^a -y ap m a
sidir. ^ iv d y e t edilir ki [P eygam berl :

; H e r so n ra d a n g ik a n b id a ttir
he}' b id 'a t 'ise, d a la le ttir; h e r d a la le t
ise a te y te d ir,' 45 buyurniu tur.

(25/Furkan70).

iptal edeeek salih sm eller i leyenlerdir. Ayriea deniyor ki: Bu, Yiice
A llah'in, onlarm giinahlarini bagilamasi, iyiliklerini ise bereketlendirmesidir.
Allah buyurur ki:

ifadesi ise, bir adamla

binek hayvaninin yorulm asi ^ zayif

K im onu d u yd u kta n s o n ra deg i$ tirirs e (2/B akara 181); -

B iz b ir a y e ti b ir a y e tin y e rin e

di ,mesi nedeniyle b a g in i k o p a rm a k

koyup

o n d a n kopmakAw .

101); -.: O n la r m ik i

degiytirdigim iz.de

(16/Nahl

b a h g e sin i ik i bahge de d e g iy tird ik

(34/Sebe 16); -

/B - d l

S o n ra k d tiilu g iin y e r in i iy ilik le depis

eyi
Bir

n yerine koymaktir.kaba
Bu
e b
y
r
kelim esinden daha geneldir .

iinkii

eyi vermekle elde

bir
edilen ydir^
ikinc
. ise, ^imi

tir d ik (7/Ara f 95); '

y e r bayka b ir y e r ile d e g iy tirild tg i g iin (14/ibrahim 48); yam: Bugiinkii hali de g itigi giin.

O nun sizin dini-

n izi degistireceginden ...korkuvonim ,

I45M uslim ,C um a(H N :867);M uellifm aktardigi
; Nesai, 111, 189 Cabir b. Abdillahtan
Ahmed, M iisned , , -her dalalet a tefte ( 126
dir kism (.

(40/Mii'min 26),
kim de k iifrii im an ile degistirirse (2/Bakara 108v
-
125

Ragip el-lsfahani
y iiz qevirecek olursam z, yerin ize baqka
b ir kavim g e tirir (47/M uhammed 38 (.

Ydee A lla h in :
K a tim d a so z degi$m ez (5 0/K af 29 (

g i k iq ile r d ir (25/Furkan 70) soziinde

aret edilen kim seler oldugudur

i.
, -bedende boyun ile gogiis ka
fesi arasindaki kismin adidir . ,

sozii, daha dnee Levh-i M a h fu z da

yazili ^
ey degi
.
mez, demektir

.
eklindedir

-Burada, Yiice A lla h a mahss bil

ginin kesin olarak ger
ek
^
^,

bildigi gibi ekle
ger,eeegine

herhangi bir de-

l^
e u gram ayaca
ina dikeat ekilmektedir. B ,

oyle d ear
:r

B ir y ig it, k ih q g ib i d iim d iiz [- 41

,]ve keskin; m u te d a fil d e g ild ir

Q e n e sin in a lti ve g e r d a n lig i .kan/qiqen b ir i d e g ild ir . 147

sdziinde herhangi bir h ilaf olmadigi

.anlam mdadir, diyenler de vardir
her iki B Y iie e A lla h m ,

B - d - n /

sdzleri de g e :erldir :

A lla h in k e lim e le rin d e h e rh a n g i

; kelimesi, viicut, govde demektir

b ir degi$iklik o lm a z (10/Y u nus 6 4 (;

yalniz, cussenin biiyukliigiine bakilarak

A lla h 'in

'

-soylenirseopj, rengine bakilarak soyleni

h e rh a n g i <degiiklik o la m a z ) 30 /

y o r s a ^ a d i verilir icin

Rum 30). D en yr k i ^
,
anlami

renkli b ir elbise v e . ,denir ki

-bu bir emirdir [yani A lla h in yarattik

ir iy a r i viicutlu kadin demektir . a(-

yin]
larim
tirm
ve edigdi
egi etmeyi

ym

yasaklamaktadir .

'

).-A<b d a l] ise, salih bir toplu

luktur
; Y iice A llah, nlari, g e 9in i te
kendileri gibi bir ^ yerine

-^
elim e

-sinin, kendi kotii 6itmlarmi iyi tu

tom larla
tiren
d e^
g ii^ lr m anasm
g eld ig i v e Y iice A lla h m :

.denmektedir

ekilde, bir eanli sem izlediginde

A

fiili k^lamlmaktadir .
de
^ gibidir. Ancak ,

laninea^^

.soylenir diyenler de vardir

iirde d en ^r ^ i :

ym
ko aktadir 146.
Bunun
egi ger
i^e,

dan sem iz deveye de

'

iqte onlar, A l l a h in

( -
,B e n g e n q lig i d e y a q a d im -4 2
;y a $ lilig i d a
Yakin dostn d a iirk u te n iiz iin tiiy ii [
d e [ 148

k o t iiliik le r in i iy ilik le r le degi$tirece -

146Kimileri, ( ( / ^^
inkar
etm itir. Suyuti, onlarin
^
gosteren
bir risale yazm i ^ burada ilgili hadis ve
haberleri kaydetm itir. B^z. Suyuti, el-Hdvi
l i I-F e ta v d ,\\,7 /\ \ .

126

l47Uceyl es-Seluli ve ! -Yezd b. et

.Tasariyyeye nispet ^dilen bir beyittir. Bkz
ibn '$, M ucmel, , 119; '< , emsu$7Uliim, I, ]41; ibn Cinni, H asais , , ,Tebriz ;79
erhu Divani 'l-Hamase , 4 6 .
Hnmeyd Erkal ve Kilmeyte nispet edilen bir 148

M iifre dat / K ur'an K avram lari Sdzlugu

Peygam berin (sas (:
. - -Ruku ve see

,dede benden once hareket etmeyin

giinkii ben ya p a n d im , sozu d e 149 bu
-anlam dadir. Yani: Blyldlm ve ihti
.yarlad im

eyler, Allah tarafindan karplarina{

qikarilm ipir (39/Z iim er 4 7 (.
A - V
Ayip yerleri ortaya gikti [ayip
yerlerininfarkina vardilar] (20/T aha
121(.

-Bu

bedevilik , medenilikin
ziddidir. A llah buyurur k i :

giin senin bedenini kurtaracagiz ) /

-ve sizleri gbl ortasindan kaldi

-Y unus 92) sdzd, senin cesedini kur

-taraeagiz dem ektir. Z irhinla kurtara

rip yanima getirdi (1 2 /Y u su f (

sdzdnde ge
en kelim esi -de

Y u c e A lla h in : .

iinku: T ipki, gdm le^t^, cag

elin
iz , m ektir k i ,
inde bulunan
da,
eyii
geldigi yere, el; sirtin geldigi y^re
ik gosteren yer anlam m a gelir
apa .
sirt, karnin geldigi yere karin dendigi

inde oturana da
i d en ir ;
-gibi, zirh da, bedenin dzerinde oldu
ayetlerde oldugu g ib i : '
gundan, b azen , ,adini alm aktadir
Orada oturan da digaridan
diyenler de o lm u.tu r
gelen de orada birdir (22/H ac 2 ;(
Y dee A lla h in :

- Biiyiikba} hayvan kurban

-etmeyi de Allah in size einrettigi (Di
nin)
parlanndan kildik (22/H ac 36 (

/ - -^

eyin apa
Bir
ik

ortaya
iki
.im ifade eden bir fiildir
A llah buyurur k i :

* Hig hesap etmedikleri

beyittir. tk z . ' ru l-K iim eyt,
M iicm el,

,9;

ibn Faris,

119; Mimyert, em su 'l-U lu m ,

143.
49 M uaviyeden alinan bir hadistir. H a d ishusendir. Tahri edenler: A hm ed, M iisned,
Ebu

415.

92;

(H N ; 619); ibn M ace (HN: 963);

ibn

323; B egavt, }e rh u s-Siinne,

ib n u l-L ebban, e l-ih sa n bi-Tertibi

H ibban,

golde bedevilerin

yaninda olsalardi (33/A hzab 2 0 (.

/
B -d -e

soziinde ge
en kelim esi, hacda
K a 'b e ye adanan deveyi ifade eden

kelim
oguludur
esinin.

fijIleri bir

eyi dne alm ayi anlatir. ,ise

eyi herhangi
ekilde ba
bir
bir
-kasi
irm ek d enin
m e kdniine
tir Allah
ge
buyurur k i : ve

insani yaratmaya gamurdan bapadi

Secde / 327( (; -Nasil y a
rattigina bakiniz (29/A nkebdt 20 (;
Allah, yaratmayi ilk bapa
gergeklepirendir (10/Y unus 3 4 (;

Sizi ilkin yarattigi gibi

yine 0 na doneceksiniz (7/A r a f 2 9 (.

Bir }eyin mebdei, onun

kendisinden o lu-tugu ya da kendi

sinden m eydana
eydir.geldigi
Buna
-gdre, harfler sdzhn m eb d eidir; ke
reste kapi ve koltugun m eb d e idir
e- ,
7

R a g i p el - F s f ah an i
k i r d e k d e h u r m a a g a c i n i n m e b d e id ir.
^

a- i d a n , e f e n d i l e r i n s a y i l d i g i S i r a

da

bi lak

l ak ne an nd i se ifye lned i y e

.adi verilir -
Yiice A llah da bu anlam da

bilmeyen icindir . ^^ buyurur k i :

' giiphesiz

savurganlar. eytanin kardegleridir

)
i s r a 2/ 77
(;

-Ve sagip sa
V / V j ( 1 7 / I s r a 2 6 (.

diye ad lantir;
d irilm
yani:
i B
- ata ve langi
so n u
.ta asil sebep odur
Bu anlam da ,
tekrar

asi) Kkara
elimpar)
esi,
basladigiyeredondii - ,
.>

deniz) kelim esinin ziddidir. B unda)
hit / /defalarca baga doniip yeniden
li^ iiniildiigiinden
anlam i dag edii
n
yapti , -baga doniiyor ve tek
rar ediyor
denir . ,ise

.gu yerden gikiga bagladtm dem ektir

Yiice A lla h m : Siradan
bir insan oldugunu goriiyoruz 11)/
,Hud 27) ayetinde sdz konusu olan
gorii,iin ilk akla gelenidir. Bu ise
in heniizuniilm
iyicegdri
em
dii
i,
s^glam asi yap ilm am.olan
i
halidir
H em zesiz
diye de okunmtur
u
iinki,ortaya
gorii
-)
lkan fakat iizerin
de durulm ayan kism i dem ektir .

o lan ,

'

daha dnceden
ilm am
ali
hii
gibi, daha dnce hi
-kullam

l
ey demmektir
^m
nal(
o ir/
.
P aylar dagitilirken
verilen ^ 1

pay dem ektir. O nun

kesilen etin
her
a sin
par
.a
,
denm
tir
i.

B -z-r /

. -Sozciigii ayirm ak anlam in

dadir. A sh ise, tohum u atm ak ve

serpm ektir. Isti^-e yoluyla m alini
kaybeden her
ki
k u llam lir ;
iinkii: Tohum u serpm ek d-i
gorii

nii.itibari

ile onu zayi etm ek gibidir

Bu ekm eden neyin kast edildigini
128

sozciigii de bundan tiiretilm

tir
i.
hayirli i leri g e n .e yaym aktir
B azen bu sifat Yiice A llah
in de
i
kullam lir oyle k i :

giiphesiz iyilik eden ve esirgeyen de

0 'dur

-)Tur 28). Bazen bu sifa / 52

tin insanlar
-kullam ldigi da goriil

m ektedir
* .
denir ki,inin
ki
A llah a bagliliginm derinligini ifade
eder. Bu kelim e A llah
-k u llam ldi
ginda m iikafat ve sevap verm ek, kul
,kullanildiginda ise, i ^ a t etm ek
.baglilik gosterm ek anlam ina gelir
Bu da iki
e.
ittir
tadir,
idi diger
inan
Bir
^eis
am ellerdedir
. -ayeti kerim e her iki
e rm eksini
ted ir
de
:
Yiizlerinizi gevirmeniz iyilik
-r(2 /B a k a m 177). Yine, bu m a / 7//^?^
naya uygun olarak, R esu lu llah a (sas (
iyilik nedir diye so ru lm u , ,d a
cevap olarak bu ^ e t i o k u mtuur
.
1 5 0 H ad isi Ib n E b i H atim , E b d Z e rr k a n a liy la
vtir.
e sa
Rhiviha ys eaette
ta
ytm
nhnri
k
ii
,
k ere iy ilik n e d ir d iyheep
s oay
r mnui
,

k ild e c e v a p v e r m so n u n c u s u n d a : Bir iyilik

yaptigin da kalbin ondan hoflanir; b ir kdtiiliik

ifledigin de kalbin ondan rahatsiz / d iy e

M i i f r e d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

iinkii bu dyet hem inanci, hem de
fa rz v e n aerm
file aektedir
m e lle ri
.^
.
anne babaya
ok
-a iyilik yap

de d u rd u . so z iin d e d u ra n b ir
a d a m d ir ve o n a iy ilik y a p t im ve

denir .

maktir. ^ ld d i ise , . .sozciigiidiir

-ise, m akbul hae dem ek

Allah buyurur k i : + >

q ik a rm a y a n la ra iy ilik y a p m a m z i ve

ir (. kelimesinin 've
eklindedir. Allah buyurur k i:
iip h e s iz iy ile r cennette</
infitar/ 82
13(; -
-F a k a t iy ile rin k ita b i y u c e le r

a d il d a v ra n m a n iz i y a s a k la m a z

d e d ir (83/M utaffifin 18). M eleklerin

A lla h , s iz in le d in u g ru n d a
sa va qm ayan V? s iz i y u r tla r in iz d a n
60)/

M iimtehine 8(.

sifati l^ r^ k d a -kelimesi kullam l

kelimesi,ruluk
d
i -
n de kul
iinkii: Bu da iy ilg in l^mlir
geni;

m
tir
i : tertem iz k a tip le r 80)/
Abese
11-16(.

bir atm
alanim
aktadir
ku .
n
i
denir ki, s6ztine

K u r a n da kelimesi sadece
n m
k ^elekler
l a m l m:
tir
iinkii
ii
,
ve yem inine sadakati ifadeair
^der . B u , ? kelim esinden daha etkili
byle d e r:

kelimesinin ^ .

4 3 - B e n o n a b e r r in y e r in d e y im .lS]
Bir goriie gbr^ ise, buradaki
kelimesi gbniil anlam inda kulla-

m lm itir. Fakat bu, ^ degildir.

Aksine, air az bnce i aret edilen
dogruluk m anasm i kastetm itir. Yani
beni, b e rrm sevdi gibi goniilden

gibi .
-kelimesi ise, b i ld i ^ m i z bug
ekilde adlandirilm
daydir.
asimBu
n
sebebi, gida konusunda geni
bir
alanda kendisine ihtiya
-duyulm

sevmektedir.
B a b a s in a iy i davra n d i, b a b a s in a iy i d a v ra n a n b irid ir flileri,

ve
kelimeleri gibidir. Bu anlam Yiice
A lla h m sbziinde kullam lm itir:
B e n i a n a m a d iiq k iin b ir
e v la t o la r a k y a r a t t i (19/M eryem 32).

Aym manada:

kelimesi ise ,
s b z c g i i n
h n -ulu
dur . kelimesi ise , sozciigiinden
daha beligdir. T ipki ,- kavram im n
kelim esinden daha beli ^

v e y e m in in -

eklemtr. Bkz. Suyuti, ed-Durru 7-Mensur,

1,410; Hakim, Miistedrek, 11, 272.
151 air, Hadd b. ztlheyr. B^z. Ibn Faris, Mitem el, 1,112; Zebidi, Tacu'l-Arus md.

sindandir .
: Sozciigii ise, sadece ve
benzeri agaclarm m eyvesi -
in kulla
mlir . deyim i de bu
koktendir ve e-yayi birbirinden ayi
-ram am ayi ifdde eder. Bu, seslerin hi
kaye edilm esidir (yani h ir ve b ir
b ir seslerin

)lk a r ild ^ im anlatm aktir

diyen osalmdua,^^ bu deyi ,;
-kendisine iyilik eden ile kotuluk y a
pam birbirinden ayiram ayan
n
i
soylendigidir .
129

Ra g i p e l - l s f a h a n i
-gevezelik etm ek anlam inda
dir. Bu kelim e, k i inin bu -yapar

-kenki sesinin hikaye ^o lu ^ la anlatil

m asindan
(dirdir etm ek) dogm u tur.

Yer yiiziindeki bur [ arm kast

edilm i ^^ durum unda ise, $an
r

aret edilen manasi

soziinde
kast
i
edilm
.

/B -r-c

- '

-saraylar dem e^ olup teki

eklindedir. Bu isim gdkteki

in de ^ ullam
larbur
lir
,iinkii
i.
bunlarin g6kte her birinin kendine
-has bir yeri vardir. Yiice A llah bu
y u ru : Burqlari olan

Kapism i Ahdbi$ in yigitleri -4 5

ve sevimd siyahlcirin

Ii

goge andolsun ki (B uruc I (;

'
-Gdkteki gezegen
lere yoriingeler belirleyen Allah in
ani y iiced ir (25/Furkan $ 61 (;

Surlarla tahkiin edilm i

Bekledigi Gamran 'da olsaydim

'
.

-Ecelim nerede olursam bu -4 6

,litndugum yere gelirdi
izim i siiren bir kciif/izci nerede
oldugumu ona gosterirdi
.

iizerine saray
larimn
bur -elbise
resimleri
demektir
yapilm
vei
Bu dyette ge .)78
en ,k elim esi
gdzelligi baz alinarak
-den
yer ydziindeki lar
bur-
iin kullam l
r. Boylece kendi giizelliklerini
mt
olabilecegi gibi, gcikyiiziindeki
m i
gdstermesi aqusinda ] saraya
yildizlarm
in de kullam
lari
burl>
i
benzedigini ifade eder.ekilde
Ayni
olabilir. o zam an bu kelim enin

deyimi, ki-inin sara
kelim esi ile birlikte verilm esi
yindan goriinmesini ifade eder. Yiice
istiare yoluyla kullanilm asi dem ek
Allahm -sdzii bu manayi gdster
olacak ve m ana y6ninden Z iih e y rin
mektedir . .

s6ziine oblac
enzem
a k tiri:
1 Evlerinizde oturun, ilk

kalelerin iqinde bile olsaniz, (4/N isa

I-

saplm asi gibi aqilip-saqilmaym

Kim oliimiin sebeplerinden -4 4

.korkarsa o sebepler kendisini yakalar
-isterse merdivenle goklerin se

1 5 2 a r,

A33
hz(;
^

33)/

-kendi zi

netlerini sergilemeksizin (24/Nur 60(.

n g6
ndegeni
z le
kn
n
ir-

beplerine sarilmiq olsun

52.'

ve giizelli^ini anlatir. Bu ifdde ,

Z llh e y b.

153 air, S a lebe b. H a z a n A b d t. B kz. BahtarT.

EbT

S u lm a .

Ba

beyil,

M aallaka' srn d an a lin m i tir. B kz. D ivan ' I, s.

78; N a h h a s , $erhu 'l-Kasaidi 't-Tis 7, 1,

130

//)< -donemi kadmlarmm uqilip

Hcundse, B a b , 5 2; ^ 11 < / ,,
234.

M tif re da t / Kur'an Kavramlari Sdzliigii

gozlerin bu her iki a [ -dan burcun gii
zelligine
ini ifdde
benzeyi
eder.

B-r-h /

sozieri buna ornektir 11:

B iz ta p m a yi s iir d iir e c e g iz )^) /
Taha
91 (;
H ig b ir gi'tg bent
d u rd u ra m a z , ( 1 8 /K e h f 6 0 (.

kelim esinde ugursuzluk

inde herhangi
kelimesi,bir
i
iiniildiigiiin
i ve -kelim e
bina ve9 aga
bulunm ayan g e n ve
leri bundan tiiretilmi
tir. /
-goriiniir yer demektir. Bu kelime ba
b a n a u g u rsu z g e ld i ve ; *
zen a [ khk, ortada olm a manasi 0I9U / a d a m y a rg id c i b a n a k o tii
alinarak kullanilir. Bu m anada
d a v ra n d i ve gok act

eyini
eyi
a, bir
bir
hi
ik
a vere ce k bit' ge kild e v u rd it ve _
gizlem eden yapm aktir . ,ise
f a la n ad am u g u ru z lu k g e tird i
gizlili ^ lkti demektir. Sanki ueyimleri, hep ugursuzluk, kotiiliik
goriilen bir yere geldi anlam m a gelir . ve aeiyi ifade ederler .
de evin apa9ik gdrdneeek
-
yerde olmasim anlatir .
-fiili, ddz yerde yiiriimek, git

47-

E fe n d iy e de ik r a m ettin,

kom yuya d a ik r a m ettin ', 154

mek
iddetli
anlam
riizgara
ina gelir .
ifades ise, ikram /hurm et etmeyi
bu
idan
a
tir.deAym
n m-ekil
i
ifade eder. O k atan hedefi a irinca
de larin
geyiklerin
hizlisma
ve kda
u
B e rh a ! Y aztk la r o lsu n Sana de
adi verilir. Fakat - ozellikle
nir ki, bu ona beddua etm ek demekok9unun ok atam ayaeai bir yone
tir; isabet ettiginde ise, > M e rh a
sapan ve onun

inin ugursuz
ki
denir ki: Bu na dua etm ek manasim
s a y d ^ i av anlam m aogulu
gelir .
tair. deyimi,
.
eklindeir
bir ki iden 90k eziyet ve iddet gor-ise, ok atilabilecek ve ugur
meyi anlatir. deyimi ise,
lu sayilabilecek
n kullanilir
avlar i . sitmamn iddetli ate ini ifade eder.
'gegen geeedir . diiz yerde
sabit kalm aktir

. ayette bu anlam
kastedim
tir
i : b u ra d a n a s la

/ B -r-d

a y r ilm a y a c a g im ( 1 8 /K e h f 6 0 (.

- so g u k lu k kelimesinin asli,
Bu fiil sadece olum lu olarak s tc a k lig in ziddidir. Bazen soguklukullanilir . Vazgegm eyecegim
gun bizzat kendisi 1 alinarak
devam edecegim ) sozii gibi ( iinkii: ; denir ki, bir ey sogukluk kazandi/
ile ^ fiilleri zaten olum suzlu
anlami
irlar
ta , -da olum suzluk bil
154air, Aa. Bkz. D ivan'\, s. 82; Serekusti,
Kitabu 'l-Ef'dl,
, 82;
Dureyd,
dirir; boylece iki lumsuzluktan bir
Cemheretu 'l-Luga, 1,218; Faris, Miicmel,
ikar. Yiice
olum luA llah
hiikiim
in
, ; Farabt, Divdmi 'l-Edeb, , 288.

131

Ragip el-Isfahani
sogudu demektir. deyimi
ise, suya sogukluk kazandirm ak/suyu
sogutm ak anlam ina gelir. byle ki:
'

48- Sen b a zi y iir e k le r i sogu tacak

g o k la r in i d a a g la ta c a k s in .155

Bu anlam da flili de kullanilir.

da denir diye soylenm ise
de, bu dogru degildir. Suyu sogutmaya yarayan alete bu a idan - denm itir. Buz gibi sabit kalan eylere de
denir. Hararet nasil sicakliga
mahsus kullamlirsa, berd de, sebat
i in oyle kullanilir. B u a idan -

sebat etti/sabit kaldi d e m e k tir.

B o rg, u ze rin d e d o n d u k a ld i, deyimi gibi. air oyle der:

49- B u g iin , z e h ir i sogu k o la n b ir

Burada kullamlan fiili

mi, e lim d e b ir gey k a lm a d i m anasina

gelir . ifadesi ise, insanm dugunii anlatir
=-. -o n u o ld iird u de
mektir . - d ld iir u c ii k ilig la r
da, bleu ki-inin ruhunu kaybetm esin
den dolayi sicakligmi kaybetm esine
yol a,tiklarindan ya da onu sessiz
sakin/hareketsiz biraktiklarindan bu
adi alm i.
lardir
U ykuya , denm esinin nedeni
-ise, uyuyan insanm vbeudunda m e y
dana getirdigi zahiri sogukluk ya da
-onu bir sure hareketsiz birakm asin
dandir. U ykunun da blbm tiirimden
bir durum oldugu bilinm ektedir :^



A lla h , o le c e k le rin o liim le r i
am nda, o lm e y e c e k le rin de u y k u la ri
e sn a sin d a r u h la r in i a l ir (39/Ziimer

g iin d iir,

4-2 ;(O ra d a

[B u g iin sa b re d e m e yen i

ne b ir s e r in lik ne de iq ile c e k b ir gey

k in a m a m a lid ir ]. 56

ta d a r la r (7 8 /N eb e 24); buradaki -

Diger bir air de oyle der:

kelim esi ,

.' --

. sbzb iyi/giizel hayat/ge im demektir. Burada, insanm sieak

50- i k i k op e k d ig i a g ik ta d ir olum
donup k a lm ig tir
N e y a m a n d o n m a d ir , onun
a g ili u z e rin d e .157
155 air, Malik b. Er-Rayb. Bkz. ibn Edris, Mitemet, 1, 124; Zem aheri, Esasu l-Belaga. s. 19;
Himyeri, gemsu T-Ulum, 1, 152
156 ail, boll deil. Bkz. ibn E ^is, Miicmel, 1,
104; Serekustl. Kitabu 'l-Ef'al, IV, 79; Ibn
Dureyd, Cemheretu 'l-Luga. 1, 240; Ezheri,
Tehzibu 'l-Luga, X lll, 105.
157 air, EbO Zubeyd et-Tal. Bzz. D ivan' 1, s. 594;
Vezidi, Email, A lem ul-Kutijb, Beyrut, s. 9;

132

-s a

b itle g ti dem ektir . - -deyi

^^
dem ektir .

/ havalarda sogukluktan aldigi lezzet

tir, ya da onunla
b alinm
tatelde
bli
ettigi rahat nazar
-1 itibara alinm i tir.
. -S o zc iig u ise, sa b a h ve a k
gam demektir; gimduziin en serin

zamanlari sabah
am vakitleri
ve a k
bu adi lardir
alm i .
Ezheri, Tehzibu l-Luga, XIV, 105; Suyut, elMu '^
l-Kebir, 11, 859; er-Rib, Nizamu
Garib, M uessesetul-Kutiibis-Sekafiyye, s.
13.

M ii f re d a t / Kur'an Kavramlari Sozlugii

yam urun havada donup asi-

lan tiiriine denir. sogukluga m ahsus bulut dem ektir.

ifadesi de bundandir. fiili ise, soguk sahibi oldu (sogudu) manasina
gelir. Allah buyurur ki:
-? . A lla h gdkten dagla r g ib i s o g u k /d o lii y iik lii b u lu tla r
in d ir iy o r (24/N ur 43).

kelimesi soguk havada 91k-

tigindan sogukluga nispet edien bir

bitkinin adidir. D e n m itir ki:
H e r h a sta h g m k a y n a g i v iic u tta k i s o g u k lu k t u r ; 158 yani: H a z im -

Sonra bu
yaptigi
inin
fiil, bu

ki
yerin degil,
in adi
yaptigi
olarak
i
tir. Bu nedenlekullam
her hizli
lm i /
abuk olana
tir. Yine
de n m
bu
i
idan, k u
a-un her Iki kanadina, ken
di yolunda giden,inikendi
yapan
i
insanin hali 0I9U alinarak , adi
tir. Bunlar, kelim e tiiretme
verilm i
-metotlarinda a9iklandigi gibi, ken
olan kelim
disieden
turetilm
yenii
kelimelerin tiiretilmesi kapsam ina
girm ektedir .

B -r-z /

s iz lik tir .

H astaliga denmesinin
nedeni, hazim sizligin sindirimi zorlatiran tabil sogukluktan kaynaklanmasidir.
de kendisi ile serinlenilen ve

soguyan eye denir. Buna gdre, bazen

anlam inda bazen de
anlam inda kullamlir. ve
denmesi ve sirm aya adipin
verilmesi g i b i . - . ifadesi
soguttum demektir. fiili, tipki
o nu o ld iird u m denmesi gibi.
diien m eyve vs i in kullamlir.
ise, kendisi ile serinlenilen alettir.
Yollardaki , kelimesininin
90guludur. Bunlar da, her biri, kendine m ahsus yerinde duran ki ilerdir.
158Busoz, EbuNuaym , M ustagfiri,ed-D ^akuln?
tarafindan Enes kanaliyla merfu larak tahri
edilmitir. ibn Abbas ve Ebu Said de merfu
olarak b ldrm i tir. Hasan-I Basri veya ibn
M esddun sozii oldugu dogruianmitir. Bkz.
Zem aher, el-Faik Garibu 'l-Hadis, thk.
M. Ebul-Fadl ibrahim, Darul-Baz, XI, 102;

kelimesi, feza dem ektir .

-uzayda goriindii demektir. Bu, ya biz
zat ortaya lkm akla o lu r :
-Yeryiizu nu q ird q ip la k ve d iim
d iiz g o r u r s iin ( 1 8 /K e h f 4 7 ) . Burada
yeryiiziindeki binalarin ve yerle
im
birimlerinin yok edilecegine dikkat
9ekilm 5tir. S ava m ak anlam inda
olan -de bu koktendir. M iib a r e
ze, sava .saflarindan

one 9ikmaktir
Allah buyurur k i :

K e n d ile r in e o liim y a z iln n y

-o la n la r u z a n a c a k la r i y e rle rd e o lu r
la r d i (3/Al-i im ran

154 (;

- -C a lu t ve o rd u su ile k a r
d a tik la rm d a (2/B akara 250). Ya da

iistiinliigii ile
9ikm
ortaya
ak eklinde
olur. B u ise, giizel,ayan
takdire
bir
le one 9ikmaktir. Kapali, ortiilii
i
eyin a 9ilmasi, ortaya 9ikmasi
olan
da bu fiille ifade edilm ektedir. Bu
anlam da Allah bu y u ru r k i :
T iim in s a n la r tek ve b o -

AclCinT, K etfn 'l-Hafd, , 132.

133

Ragip el-Isfahani

ynn egdiren Allah 'in huzuruna g ik a r la r (14/ibrahim 48);

0 giin onlar m eydana g ik a rla r (40/

M u m i n l 6).
Yiice A lla h in:

Cehennem de azgmlarin gdzleri

dniinde d ik ilir (2 6 / u a ra 9 1 ) sozii ise,
onlarm cehennem e gosterileceklerine
dikkat ekmektedir.
deyimi,
def-i haceti ifade etm ekten kinayedir.
'

- namuslu kadin demektir,

iinkii: 0 , iffetiyle iistiinliik kazanmaktadir; yoksa lafzin bizzat kendisi

bunu ifade etm^z.

/ B -r-z -h
kelimesi, i^i ey arasindaki
engel ve sinirdir. Asli, olup sonradan A ra p alam i tir da denm itir.
Allah buyurur ki: - '
- 'Act ve tatli sulii iki

denizi birbiri iizerine salarak vanyana getirdi, ama aralarinda birbirlerine kari$malanni onleyen bir engel
vardir (55/R ahm an 19-20).
Kiyametteki ise, ahirette insan ile Yiice M akam lar arasm a giren
perdedir. Bu da Yiice A lla h in:
2 or gegidi asmaya giri^me-

di (90/Beled 11); [Bunun bir a iklamasi gibi baska bir yerde ise dyle
buyurur: ]

Yeniden dirilecekleri giine kadar onlarin dniinde gegit vermez bir engel
vardir (2 3 /M iiminun 100) ayetinde
g e m ekte olan sozciigiine iarettir. Bu akabe ise, salihlerin diinda
134

kimsenin a-am ayacagi handikap

lardan olu an engellerdir. B e rza h m
oliim ile kiyam et arasindaki zaman
dilimi 1>
da soylenm
tir
i.

B -r-s /
kelimesi, bilinen b e y a z lik
ciizzam hastaligi) demektir. A ya da (
yiiziindeki lekeler nedeniyle ' adi
verilmi
tir. - biiyiik bir karga
tiiriidiir. 0 da

-hastaligina
ben

zetildiginden bu adi alm

tir
i .
delunay gibi parlayan
.
ey dem ektir
Bu, m ana olarak
kelimesine
yakm
iinku
dir
.:, -da parlam a
yi ifade eder .

B -r-k /

.' -S o zciig u , bulutta aniden go

-ziiken parlamayi anlatir,,A llah bu
yurur k i : -' O n d a
k a ra n lik la r, im ek ve g d k g iir iiltiis ii

Bakara 19). Bu anlam da / 2 ( '

-Tiileri kullanilmaktadir; bunun y a
nm da her parlayan
eyin
i -dene
bilm ektedir .

p a r la k b ir k ih g

.sozii gibi
Ayriea ve
Biller
-korku

ilip kapanan ve ddnen ^d^ler

dan a
in kullanilmaktadir. Allah buyurur
i
k i : G d z le r k o rk u d a n
f i l d i r f i l d i r d o n d iik le r i za m a n 75)/
K iyamet 7); bu dyetteki -kelim e
si

diye de o k u n m u-tur. Bunun

la renk
ikligine
degii
.^
ret olunur
ik renklerdeki
M esela degi
larin
ta

M ufredat
oldugu yer in
i ismi kullanilir .
ise, hem siyah Item beyaz tarafi
bulunan dag demektir. Bu nedenle
gdze de

denm
tir
i.

Kur'an Kavramlari Sozliigii

okinii
vanin
-gibi

durdugunu anlat
maktadir. Suyun toplandigi yerede
,
adi verilm
tir
i.
ise,
eyde
bir
1 hayrin

isindan
gorunii
adi

udur. (A lladevamli
h in) sozii
olu :
.!'
k'ialg o g iin

parlayan deve dem ektir . -ise, b u

lutlar oldugunda
eren bir aga
y e.
tir

v e y e r in b e re ke t k a p ila r in i iiz e rle rin e

B u , ' -deyim inin ^ullam l

digi aga
tir.
deyimi de

/// : ) -Ardf 96). Bu isimle adlan / 7

dirilmasimn sebebi suyun toplandigi

inin yem egine az bir zeytin yagi

ki
inde parlamasi durum
katipunu
i
ifade eder . ve kelimeleri de
parlakhgindan dolayi kilica verilen
isimlerdendir .

i gibi, hayrm yerde

da burada
kali
durup kalm asidir .

,kelimesi ise, deniyor ki

Sozciigii i^e, -
iinde bu h a y
eydir. Yiice
rin bulundugu
A llah m
sozii de bu a n lam dadir 11:
1 B it K u r an, ta ra fim izd a n

peygam berin (sas) lkarken

miraca

in d irilm ig m iib a r e k /< d g iittu r ) 2 1 /

bindigi binektir. Onun nasil ey

bir

Enbiyd 50). Bu ayette, Yuce A lla h m

K u r dn ile gonderdigi ilahi hayirlarin

oldugunu Allah daha iyi bilii .
ekilmektedir.
kaynagina dikkat
Bu
ise, bilinen0 ibriktir.
bu adi
bo
A lla h
':.
olunca parliyor olmasindan dolayi
alm
tir
i .
-SOZ B u K u r / b izim in d ird ig im iz
m iib a r e k /' k ita p tir (6/ E n dm 155(;
n giirlemesini/tehdid
lei'i ise, it
k
N e re d e o lu rsa m
-olayirn, b e n i m iib a r e k k ild i (19/M er
yem 31) yani, bunlar ilahi hayirlarin
B -r-k /
kaynagidir. Yiice A lla h m :

avuritmsim anlatir ^.

B iz o nu m iib a r e k / / -g e c e
de in d ir d ik (44/D uhan 3); Y ine :
de kullamlmaktadir. Buna
adi ,- ' -R a b b /, b e n i be
r e k e tli b ir y e re in d ir ( 2 3 /M u minun
da verilm ektedir .
ifades
-de

dyetlerinde ise, kast edilen ilahi )29

,venin yiikiinii atmasi demektir. Bu
hayrin bulundugu yer ya da zaman
sebat
imaktadir.
anlami da
Onun
ta
in
i ' denir ki, sava demektir
-kelintesinin ash devenin gog - siidiir. Bum m la beraber
kasibin
ai

alam nda sebat ettiler ve oradan hi

aynlm adilar dem ektir .

<
deyimi, sava-ta-' kahra

b e re k e tli /

manlarin ayrilmadigi yer anlamina

gelm ektedir .- - deyimi, hay -

' G okten

su in d ir d ik (5 0 /K af <9 (

-ayetinde ise, gogiin suyunun bere

ketine
tir ki,ekilm
bu
dikkat
ju
da
i
ayetlerde
ekilenlar
dikkat
yagi
an135

Ragip el-Isfahani
la m in d a d n :
A lla h 'in, go k te n su in d irip , onu

tarafindan verilebilecegine dikkat

ekmektedir. B u baglam da 1 -b u
yurur k i : -Yarati

y e rd e k i k a y n a k la ra y erle q tire n , so n ra

-alarm en giizeli olan Allah n e y iic e

-o n u n la q e p t li re n k le rd e e k in le r y e

dir\ (23/M iim inun

?tiqtiren o ld u g u n u g o r m iiy o r m u su n

Ziimer / 39
21
(;(
-B iz go kte n b e lir li m ik

14(;
' ,

-birbirinden ayiran] Fur an ,I, ...ku

luna goderen Allah 'in an i y iic e d ir

y in d e d u rd u rd u k (23/M iiminun 18(.

Furkan / 251((;

- '
. Eger dilerse onlarin

-ilahi hayir her zam an hissedilm e

den geldiginden ve sayilam ayacak

,soziinii ettiklerinden daha iyisini

cennetleri verebilen ...A llahin $ani

-ta rd a su y a g d ir a r a k o nu y e r in y iiz e

kadar -oldugundan
^
ayrica her
hangi bir
-ekilde sim rlandirilam adi
gindan kendisinde hissedilm eyen bir
fazlalik goriilene yher
e: 0
m iib a re k tir, -o n d a bereket v a r
d ir denmektedir. Bu artm aya -ha

y iic e d ir (25/Furkdn

10(;
ip e Rabbiniz olan Allah
-budur. Alemlerin Rabbi Allah ne y it
c e d ir (4 0 /M u min

64
< ;(

' ,hiikiimdarlik elinde olan Allah

y iic e le r y iic e s id ir (67/Miilk 1(.

-e k s ilm e z .159 Bu sadece goriilen nok

Bu ayetlerin hepsi, sozii edilen

iyiliklerin sadece Yiice

^-tarafin
dan bize verilebilecegini, bu nedenle

sanlikla smirli degildir. Bazi husrana

-kutlu ve miibarek oldugunu g6ster

diste
aretde
lm
etir
d
ii:- -

H
<iq b ir m a l s a d a k a d a n d o la y i

larm bu soz soylendiginde

uram i

mektedir

-b e n im le se n in a r a n

d a ta rti v a r d ir , soziinde ^ast ettikleri

.gibi degildir

Yiiee A lla h in :

-G o k te k i g e ze g e n lere y o

kelimesi, -sbir

a g a m /m ii
kemmel yapmaktir. Allah buyurur k i :

Yoksa bir i$e mi

k a ra r v e rd ile r? Dogrusu Biz de k a

r iin g e le r b e lirle y e n in a n i Y iic e d ir

Furkdn 61) soziine gelince bu/ 25 (

onun en
adi bur
g e-lar ve aydinlati

//

cilar vasitasi ile iizerimize yagdirdigi

B -r-m /

Z u h r u f 7 9 ) .Asil)^ 4.

-iyiliklerin sadece Yiice Allah tarafrn

dan bize verildigine ve aneak onun

'

soziinden gelmektedir. Bu da teller okluunu

nin dokunu
larinm
ifade

arettir.
nimetlerine
K u r a n da
i tigi her yerde
soziiniin
adi gge
en
e

'

oyle d eeder
air
r: .

51- [Yemin olsun, buldugunuz iki

efendiniz de ne giizeldir]
l59H adisi, ^ l s <m, Sahihinin el-Birr v e s -Sila
konusunda lahri etm t r (H N : 2588 (.

136

Onlar gev$ek olsun, s ik do ku n -

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

m u} olsun her hal iizere iyidirler . 6

kdkler gibi fu lan kalibindan gelm i

kaytan d em e

bir m astardir. Bazilari ise, onun beyazlam ak anlam ina gelen fiilinin m astari oldugunu sdylem islerdir.

: -^ Sozciigii ise,

tir
ekilde
ki, saglam
d o k u n mbu
ir
ip an lam in a g e lir . deyim i
de bu kdktendir. Bu n ed en le bir
hi

O nun de, < de,

zam an k u m ar o y n am ay an /k u m ar
ine girm ey en cim riy e
i -adi v eril
m e^tedir. T ipki, cim riy e eli
bagli, 1^
siki da denm esi g ib i .

de,

te israr edenise,
ve bir
onu
i
lki tu ta n d e m e k tir ki, b u ra d a onun ^

m iiddetidir . : Sozcugu ise, delillerin en saglam olam dir. Bu her za-

d u ru m u -ipi saglam yapa

n a b e n z e tilm i tir, .de b d y le d ir
H u rm ala ri
^
ifte r y iy en

man k a m ilm az olam k dogruyu gdsteren, dogrulanm asi gereken delildir.

iinku deliller be e itfir.

de d e n ir k i, bu o n u n a rt arda
a b u k y e m e sin i an latir. ipin
ar

1. Deldleti daim a dogru olan de-

denebilm e^tedir
ki, gen ve be^a^ adam , topluluk ve
yeni/guzel ey dem ektir.

kelim esi zam anin kisa bir

filler.

sag lam o la n i k im i z a m a n iki ren k li

2. Deldleti daim a yalan olan deo ld u g u n d a n siy a h b e y a z k imi

a ri
filler.
a s k e rlean
rd eonrdoulu
in
^i0, 3. Deldleti dogruya daha yakin
e y le yun
rin hveerh
y a n bgkai
a
olan deliller.
b iri, iki re n k li hey

e r de bu
4. D eH leti yalana daha yakin
isim k u lla m lm a k ta d ir .
olan deliller.
-aslm d a saglam kazan d e
5. Deldleti her ikisine de egit mem
ogulu
e k tir ; g e lir . gukur
safede olan deliller.
ve
k elim eleri g ib^i . -g, en el
Allah buyum r ki:

de m e f ul k alib in d a k u lla m lm
tir
i;
' De ki: Eger dediginizgibi ise,
gi'tlU} ve alay g ib i .
delilinizigetirin (2/Bakara 1( ;

B -r-h /

4 -

De ki; Bu konudaki

reddedilemez kesin delilinizi getiriniz.

kelim esi, delil

-ileri sii
iklam adir.
riilenBu
a ve

Bu kitap, gerek benimle birlikteki olanlarin bilgilerini igeriyor (21 /Enbiya 24);

. .

- size Rabbinizden

kesin kamtgeldi (4/Nisa 174).

air, Z ilh e y r b. EM S illm a. M im k afiy
16eli
0

/;/ ); Tek
.
kat: F a k irlik (z a y iflik
gift kat:
Z e n g in lik ( g

.
IOIO^) d e m e k lir. B k z

D iva n ' 1, s. 7 9 ; N a h h a s

/ B -r-e

.', -'
- >

Tis 7. I, 108; Z e m a h e r i , . 7 -/
' s .

kelim elerinin asil.

:
137

Ragip el-Jsfahani
h o lam lm ayan eye ^ a ^m olmaktan
uzak durmaktir. Bu nedenle kurtulmak, uzakla m ak ve ^ii'li islere bu-

A llahin bir vasfi olarak kullanilir .

oyle k i
:
y a ra ta n . y o k ta n v a r eden. v a r h k la ra

la m am ak anlanunda .
H a s ta h k ta n ku rta ld n m ,

g e k il veren A lla h 'f ir (59/H a

F a la n d a n

za tovbe ed in (2/Bakara 54(.

a la k a m i

. -y y & G e lin , k e n d iy a r a t ic im

k e s t im . ^ y j j

e lim i gektim

2 4r;(

gundan e l

:ise, halk demektir. Deniyor k i

o nun ilg is in i kestini, . . h ig b ir sugu o lm a ya n

Bunun asli hemzeli idi, sonra hemzesi

terk edildi. Kimileri ise, bu
soztinden alinmi
tir. kelimesinin

gektirdim ,

a d am , ' h ig b ir g iin a h i
o lm ayan, tam am en g iin a h s iz to ph ilu k denmektedir.

bu adi almasi onun yani topraktan

gelmi
-olmasindandir.

Bu baglam
da Allah buyurur k>
i :

Allah buyurur k i : '

' K e n d ile r i ile

a ra n iz d a an flagm a b u lu n an m iig rikle-

O n la r
h a lk in en h a y ir lila n d ir (98/Beyyine

re A lla h ve P e y g a m b e r 7 ta rafin d a n
y o n e ltile n b ir ilig k i kesm e ih ta r id ir (9/

Tevbe (;

S iz i to pra ktan y a ra ta n o d itr 40)/

M u min
67 (;

7(;
-O n la r d a h a lk in en ger
lile r id ir (98/Beyyine 6(.

A lla h ve P e y g a m b e r 7 ile m iig rik le r

a ra sm d a / ' t iir lii ilig k i k e silm ig tir (91

Tevbe 3 ) ;
.
B enim ig le d ik le rim ile siz in b ir

B -Z -g /

Allah buyurur k i : .

ilg in iz o lm a d ig i g ib i, s iz in igledikle-

D a h a s o n ra G iin e g 7 e tra fm a

rin iz le de benim b ir ilg im y o k tu r ( 10/

ig ik sagnug h a ld e d o g a rk e n g o riin c e

YOnus 4 1 ) ;
'
, Biz. sizd en ve s iz in A lla h 'tan bagka

E n ^ m /6

k a sin d a n A y

ta p tik la rm iz d a n uzagiz (60/Miimtehi-

h a ld e d o g a rk e n g o r iin c e (6/ E n dm

ne 4 ) ;
'

_-

B ir zam an ib ra h im b a b a sin a ve

A lla h onu, o n la rin d e d ik le ri

geyden teinize gikardi (33/Ahzab 69);

-A r

,I e tra fin a isik sagmis

igim
yani,yIa y;)m
77
-bir
i vaziyet
te d ogm u
deyimi debih
te

kavm ine dem igti ki; B en s iz in ta p tikla n n iz d a n uzagim (43/Zuhrul'26);

78( (;

olu ile
a benzetilm
bu d o g utir
^i.
kokiinden alinan bu
-kelinte, baytarin hayvanin kanini akitma
Sim ^

buini
kanin
ifadedaeder
aki.

' '*K e n d ile -/ u y u la n la r (lid e rle r), k e n d ile rin e

u y a n la rd a n u za k la g ik la ri zam an (2/

Bakara 166).

138

kelimesi ise, sadece Ydce

B -S -S /

Allah buyurur :

D a g la r p a ra m p a rg a olap , toz h a lin d e

M i i f r e d a t / Kur'an Kavramlari Sozlugii

bo$li(ga d a g ild ig i za m a n (56/Vakia

m gelmoden elde m
etm
aktir
eye
ali.

.yani, un gibi dgdtdld^klerinde ;)5

Bu kelime -

adam , b ir g e y iz a m a m
g elm ed en iste d i dem ektir . -

r ~ yani, b u g d a y ve lin n su de 3
un u fak e ttim . .d a un u fa k o ld u

,d^^imi ise dam izlik devenin

im
deveyle
e istegi birle
kizi
di-m a
lkmasidan
dem
iizerine
ektir.

ekildeeyiyiiriittiim
hizli bir
Bir
manasmda oldugu da soylenmi
tir.

ifadesi de , '
. yda n, h iz li b ir ekilde a k ip g itti
tir. Buna
soziinden
gore,ahYiice
nmi
Allahin -ayetlerde soziinii ettigi du

-kaynagm dan alinan ve he

suniiz
demektir.
dinlenm
iyile
em i-
meden kabugu soyulan y^ra^a da
denmektedir. H enuzmolan
yeti
em i
hurma
in ise
i , -kelimesi kullam l
maktadir. Allah buyurur k i :

rumuna i aret edilmi j

'D a g la r i y iir iit liig iim iiz g iin 18)/
1^
47 (; 3

S o n ra s u ra tm i ve k a la n m
qatti (74/M uddessir 22). Bu ayette

Sen d a g la r i g o riin c e o n la rin

gen
e -kelimesi, z^mam gelm e

y e rle rin d e n

h iq

k im ild a m a d ik la rin i

-sa n irsin . O y sa o n la r b u liitla r g ib i g e

qip g id e r le r (27/Neml 88(.

sdzii, develeri s^vk

ederken, onlari azarlamayi ifade eder .

.
sozii ise, sakinle -

den ve vaktinden once suratmi asti

.demektir
Eger dense ki Yiice A lla h in :
0 g iin b irta k im s u r a tla r d a
a s ik t ir (75/K iyam et 24) sdziinde g ^-

en
-kelimesi onlarin z am anin
n soylenen giizel,
tirmek
y u mak
u
i
-dan dnce yiizlerini astiklari anlam in
soz dem ektir . deyimi ancak
da degildir. O nlara cevabim :
ak soz soylenmesi h ^y in
umdue Bu da, zam anm dan once sdylenen
sagilabilen deve demektir. Hadiste
sdzler kapsannndadir. D enm i:
tir k i
deniyor k i :
Bu ifade, onlarin heniiz ate-e varm a
-Yemen e h li, q o lu k q o c u k la rin i d a be
ra b e r se v k e ttik le r i h a ld e , g e ld ile r .]bi

Yani onlari da beraberlerinde ge'tirdiler.

adiklari aei^i, sikintiyidan

ifade
ya
aret oldugundan etm
dzellikle
eye i

kelimesi
tir kullam
^i, onlarin
lm i
-acilarimn uzaktan kendilerini yaka
layacagina
ekmektedir.dikkat
Bu
zorlanm a baglam inda m eydana gelen

/ S o z c iig ii. bir eyi daha ^ am a-

bir durum ve zam am gelm eden dnce

konum undadir.
yapilan
Yiicebir

A llahin : - B e l k i n d

6 Hadis Sufyan b. Ebi Zuheyr kanaliyla gelnt-

].
Sallib hadislir. Buhart taliri etmi tir;
bkz. ibn Hacer, Fethu l-Bcin, IV, 90; Suyuti,
Tenviru 'l-Havalik Aid Muvattai Malik, [,

b ir b e la y a u g r a y a c a k la n k a y g is in i

-t a p r la r (K iyam et 25) sozii de bu an

lami desteklem ektedir .
139

Ragip el-Isfahani

B -s-t /

.-
ifadesi, bir
^e^i ^^^m a
letmektir. Bazen bu vehergeni
iki
anlam da da kullamlir. Bazen de bu

deyim i,eybazen
istem ek
bir
kullam lir. M ese ^:

Boyleleri agzina su gelsin

diye avuglarini agip uzatan kimseye

-benzerler (13/R ad

14). B azen a l

-anlam lardan biri kast edilerek William

in kullam lir. Mmeak

se la
i : '

lir . ' elbiseyi sermek anlam ina

gelir .
sergi de bu k6ktendir. Her

1' melekler ellerini uzatip

serilen
e^,
adim alir. Bu
idan
a
A llah buyurur k i : .

Yeryiiziinii de sizin igin

yayan

O dur (71/N uh 19). Bu dyette ge en

E n am 93). Bazen de sertlik ve / 6 (

in kullam lir. A llahdovm
buyurur
ek i
k i : size
ellerini, dillerini kotiiliikle uzatirlar

,M um tehine 2). Bazen dagitm ak / 60 (

kelim
yer dem
esi ektir
geni.

verm
ta bulunm
ek ve bak
ag i-
iin kul

-yerin duzgun olam de

m ektir. B azilari kelim esini istiare

lam lir .

yoluyla herhangi bir terkib, te lif ve

-yavrusuyla

kafiye gerektirm eyeneyher

in
i
lardir. A llah buyurur
ku llan mk ii:
Kisitlayan da bol bol

Aksine 0 nun

iki eli de agiktir, (5 /M ^ d e 64 (.

bereber san

olup serbest kibirakilan

serilm i
i deve dem ektir. Bu
d
k elim elerinin , ve
-anlam

veren de Allah 'tir (2/B akara

245 (; larinda kullam lm asi gibidir .

deyim i , devesini yavrusuyla

bollagtirsaydi, yeryiiziinde azarlardi beraber serbest birakm ak m anasim

4 // kullarina rizki

ura 27) yani, eger

letecek
geni/
42)
olsaydi. Peygamberleri onlara ;

ta
ir.

Ona bilgi ve viicud

giicii baktmindan

B akara 247). Bu ayetteki / 2 (

,ise

im kan, dem ektir

g en i.

bir

B - s - k /

iistiinliik bagigladi

A llah buyurur k i :

deyim i, bazilarina
inin kendisinin
gore,
ilmbir
inden
ki

faydalanm
kasm
asi
a faydali
ve b a
olm asi dem ektir. B oylece
i onunla
ki
yani, cdm ertlige ula
m-i
ol

m aktadir .

Birbirine girmig kat kat

tomurcuklari

olan

yiiksek

hurma

agaglari yetigtirdik (5 0 /K af 10). Bu

ayette ge
en

kelim esi .

uzundurlar anlam indadir .

yukselm e yoniinde uzayip

-elini uzatm aktir. A llah b u

yurur k i : - ' K 6 -

ey dem ektir. Bu kokten

giden
denir ki, k i-inin arka
da-larm a ustiinluk saglam asi dem ek

pekleri de on ayaklarini magaramn

tir . l^ im e le rin in ash

egigine

140

uzatmigti (1 8 /K eh f

18(.

fiilidir.

M tifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

um dan

-dem ek, devenin do

sonra m em esfae tiikiiriik ^
gibi m az
esidir.
agizm
Bunun
dii
birinci
turan ^bksefaikle
anlam i o lu

ilgisi yoktur .

'*-1 -

52- iglemeden iki oglumu

;zorla alikoym am
;ikisinin yardim iyla olmugtur[
akitilan bir kanla degil
62.['

B -s1-/

oyle
air
kad ise
eB
bir
ra:

kelim
eyi kendine
esi, bir
katm ak ve korum aktir. K endine
katm ak anlam indan dolayi ybzbn e ^-itilm esinde istiare yolu ile kullam l
m
vei ' - Onun yiizii
asiktir, suratasti den m i tir. K orum ak
anlam im ta-idigindan da haram kill
eye, rehin birakilan
eye de
nan
adi vlm
e rt
r. .

,K u r ^ n aracihgi ile hatirlat ki

-gbn gelir] herkes iglediklerinin tut[
sagi olup felakete siiriiklemnesin 6)/
E n am 70) ayetinde ge
en

,fiili

.sevaptan m ahrum olm ak dem ektir

ile arasindaki fark, haram in
yonetim ve baski ile yasak kilinan
n k u llan ilm
eyasi
her
i,

,in ise

sadece baski ile yasaklanan

eyleri
dile getirmes.idir. Allah, buyurur k i :

,igte bunlar

iglediklerim

birakilmig

kimselerdir

k e l i m e s i ,

-herkes

tutumunun

ve

'

'

Ulkeler ki, onlara aligtim[ - 53

]ve onlarla giizel anlar gegirdim
-Eger onlardan bir kismiyla bag
baga kalirsan, onlar korunm iigtur
6.

deyim i, yerin
aldigi
bo

am anlatir .

cesaret
in -adi da kul
tir. Bu cesur insam yuziinde
lam lm i
-goziiken asik suratliliktan y a da ece
-atinden dolayi kendisini akram tize
rinde dokunulm az sayilm asindan ya
da elinin altindakini korum asindan
dolayidir
- . deyim i, bir yeri
korum ak ve oraya girm ek isteyenlere
i korum aktir
kar .
:

Sbzeii^ii, ufuriik-unun b e

retidir. Bu soz de ~ sdzbnd.en

bir k elimtiiretilm
ed ir vei
yaptim . eytan
B u da
veya
iyi
ki
iyanlara
i yilan
kendini
kar
ve
^ -

E n am 70) yani, bunlar sevaptan / 6 (

lardir.
m ahrum
Bu ayetteki
kalm i

ruyabileeek
lii biri
cesur,
y ap tim
gu ,

davranigla

nm n tutsagidir (74/M iiddessir 38 (

iklam asindan
ayetinin
yola
-
alkila
inin kendine em anet edilm
rak,esi
k
kendinden sorum lu tutulm asi) diye (
oyle
iklanm
tir. d air
e r
ai:

6 2 a ir ,A v fb .A h v a s . B k z . E b u U b e y d e , M eani
Kur 'an, th k .

Fuad

S e z g in ,

M ile s s e s e tu r-

R isale, 1, 194; Ib n F d ris, M ucm el,

Ibn

, 125;

K u te y b e , el-M u 'cem u'l-K ebir , 1 -

-

K u ttib il-llm iy y e , B e y ru t, 11, 1114; H im y erl,

emsu 'l-Ulum, 1, 172.

1 6 3 air, z tlh e y r b. E b S iilm a. D ivan'I, s. 59

Ragip el-lsfahani
demektir; yahut da
,yaui i k i be$ere m 'l in a n a c a g iz , 23)/
M iiminun 47) soziinde ikili olarak
kasina haram yaptim, demektir
ba
kullam lm i.
tir
iiyeUFiiriik
eye
verilen
de (adi
verilm
tir
i(

K u r a n da insanin bedeni, di
-go

-deyimi, ebucehil kar

tirdim, demektir.
puzunu tatlila
Eger
bu dogru ise, m an a si :

yani keskin acisim ^a da ,sini

-yani h a r a m lig in i izale ettim anlam i
na gelir ki, bu
h a r a m lik da i -inde bu

ii kast edildigi her yerde, insan

riinii
yerine
kelimesi kullam lm i.
tir
M isaller'
:
Furkan
54 (;
qam u rd an

eyler gibi
eyilundugu
yapan
haram
a c ilik m anasindadir .

ise ,
ve : Yeter anlam indadir .

. E v e t

Bu kelime ile ilgili olarak Allah

-K a

r in c a n in d e d ik le r in i ip t in c e g iile re k
te b e ssiim etti (27/Nem l 19(.

' 'Ben

be$er y a ra ta c a g im

a d 38)
7 1/
(.
ekilde, in s a n la r derken
Aym
peygam berlerden
eviren
yiiz
k d firle r kast edildiginde onlar i in

e r s o z iid iir (74/M iiddesir $

Br-/

2 5 (;

iq im iz d e n b ir beqerin

p e p n d e n m i g id e c e g iz ? (54/K am er

24 (;
h ire r

b ir

de be.fer kelimesi kullam lm i tir:

' ' -k e s in lik le b ir be

B -s-m /

buyurur k i :

0 ,

Sudan b ir b e $ e ry a ra ta n A lla h 'tir 25)/

S iz de b izim g ib i
in s a n d a n

baqkasi

d e g ils in iz

Yasin / 36
15( (; O n la r
d e d ile r k i; k e n d im iz g ib i h ire r in san

o la n p i ik i be$ere m i in a n a c a g iz

kelimesi, cildin di-ma veri
M iiminun
47
|
(; ' '
len isimlerden biridir. *-- ise ,
yiiziidiir. Ediplerin geneli boylei beer m i bize y o l g o s te re ce k ?
Tagabun 6) deyip inkar etmeleri,
tir. Ebu Zeyd ise, bunun tersini
dem i

ise ,

tir. E b u l-A bbas

soylem
vekasi
ba
i
y a n -hsoyledigini

belirt
ogulu
lerdir
m i
. ve -eklin

dedir. insana ,denm esinin nedeni

-derisinin tiiysiiz olmasi ve bakildi
ginda direk derisinin goziikmesidir .
iinkii, diger hayvanlarin derileri ya
.yiin ya kil ya da tdylerle ortiiliidiir

23)/
B ir

64)/
yiiz

.
evirmeleri nedeniyledir
Vine bu anlam da buy u rm
tur
u
B e n de tip k i s iz in g ib i
b ir be eriin (1 8 /K e h f 110). Bdylece
k i :

insanlarin
eriyettebee
,
t olduguna
aralarmdaki farkin elde ettikleri yiice

m arifetler ve giizel ameller olduguna

tir. Bu nedenle ayetin
dikkat
ekm i
oyle
devam
de ninda
m
tir

i:
insan anlam ina gelen -ke
limesi,okluk
bir
in in
ide
ki
ii ' Y a ln iz b a n a v a h iy y o lu
de kullamlir. Yiice A llah m
< : ile ild h im z in tek A lla h o ld u g u b il -

142

M u f r e d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

d ir iliy o r (1 8 /K e h f 110). Boylece de

kendisinin hangi ozellikle onlardan

a^rildi^m a dikkat ekmi?tir.
Allah buyurur ki:

masi* - - :ciim lesidir, y a n i

Yiice Allah ona oviilen bir deri ve
-gonul vermi?tir. Bu ifdde, hem z a
hiri
^
-de batini faziletleri k e n
dinde to p la y a n kam il insan
n de
i

B a n a h iq beer e li degm iy d e g ild ir

(19/M eryem 20) dyetinde ozellikle

kullanilir

be?er kelimesi kullamlmi?tir. Aym

?ekilde: - - , o na nor / b ir beyer k ilig in d a g d riin m iis -

diinyasimn

tii (19/M eryem

17) ayetinde de bu

Kimileri bunun anlamiinin

ki

yumu?akligi, derisinin

-ise sertligi anlam m a gelir demi?ler

dir .

,deyim i

kelime ge mektedir. Bu, melekleri

ifade etmektedir. ^ kelime ile onun
normal insan kiligina girdigine ve bir

ye yiizuniin derisinin yayilmasina?

k
an sevindirci bir haber/miijde
yol a
vermeyi anlatir. B unun nedeni, insan

insan ?eklinde kendisine goriindiigiine dikkat ekmi?tir. Y dce A lla h i n :

sevindigindeta suyun
yayilmasi
aga
gibi, kamn onun -
iinde yayilm asin

B u b ir be$er d e g il! (12/Y h su'

-dandir. Bu kelimeler arasinda birta

kirn farklar olduuiinku
da
iktir
a.
geneldir . ise , gibidir .
.
oklu^ ifade etm
ek
ise
,-kul
lanilir
.
. fiili de, hem d 6nii?lii hem -

31) ayetinde kullandigi ifade ise, Hz.

Yusuf bir saygi ve yiiceltmeyi
ifade eder ve oziiniin insan oziinden
daha ?eretli ve daha degerli olduunu gosterir.

de donii?siiz olarak ^ullam lir .

L _ deyim i, d e ris in e isabet ettim demektir. Bu

bu rn u n -

dan vurdum ve a y a g m d a n vurdum sozleri gibidir. '< (

-denir ki, bu ifade m uj

de almayi ve miijde vermeyi ifdde
eder. Aym anlami ifade etm
ek

da denir. Bu -s e n i m iijd e
liy o r , Sana m iijd e v e riy o r ve

itadesi 9ekirgenin yerdeki ?eyleri

yemesini ifade eder.
i^i deri-

yi birbirine degdirm eyi ifade eder.

g ib i k u lla n ila b ilm e k te ir .

B e ra b e r o lm a y a da kindye yoluyla

A lla h Sana Yahya 'yi m iijd e liy o r

-Al-i imran 39) ?eklinde de okun / 3 (
mu?tur. Allah buyurur ki: O n la r

(m iibd$eret) dennicktcdir. Yiice

A llahin ? sozlerinde miiba?eret bu

anlam da kullamlmistir:

M e s c id le rd e

Sana m iijd e y i b ild ir iy o r f ii li

itik a fa g ir d ig in iz d e e $ le rin iz e y a k la -

m a y m (2/B akara 187);

-o g lu n o la c a g in i m iijd e liy o ru z. ib r a

im d i a r t ik e y le rin iz e serbestqe y a k -

him, H a y li ile rle m iy y a y irn a rag m en

la $ M (2/B akara 187).

m i ba n a bu m iijd e y i v e riy o rs u n u z ?

d e y im in in a ikla-

K o rk m a ,

b iz Sana b ilg in

b ir

h d ld e neye d a y a n a ra k m iijd e ve 143

Ragip el-Isfahani
R iiz g a r la r i

;riy o rs u n u z ? dedi. O n la r d e d ile r k i

sa n a bu m iijd e y i gerg eg e d a y a n a ra k

m iijd e c ile r o la r a k g o n d e rm e si , size

ra h m e tin i ta ttirm a s i , o 'nun

v e riy o ru z (15/B ier 53-55 (.

iyi

sevindirecek

bir
ki

v a r li-

g in in d e lille r in d e n d ir (30/R um 46)

Allah eyi
buyurur
bulm aktir
k i :. yani yagm uru miijdeliyor.
Resulullah (sas) buyur:


A r k a d a k i h e n iiz k e n d ile rin e k a tilm am ig o la n la r ig in k o rk u ve iiz iin tii

Vahiy k e s ilm ip ir

so z kon usu d e g il d iy e o n la r a d in a

a rtik ; m iibeg girattan b a sk a si k a lm a -

d a s e v in g lid irle r (3/Al-i Im ran 1?0);

migtir. B u n la r d a s a lih r iiy a la r d ir ;

A lla h 'tan

m il 'm in o n la r i g o r iir y a d a b ir is i

g e le n n im et ve liit u f il e s e v in irle r (3/

o nun ig in g d r u r } M

Al-i im ran 171). Ytiee Allah:

P e h ir h a lk i seving

d y le s in i b ir m a g fire t ile m iijd e le (36/

ig in d e g e ld i (15/B ier 67) buyurm u-

Yasin 11);

tur. Sevindiren habere

a c ik li

Allah buyurur ki:

b ir a z a p la

m iijd e le

/ /

O n la r i

(3/Al-i

adlari verilir.

im ran ^ 1 ) ;

Yiice Allah:
O n la r ig in d iin y a ha-

M iin a f ik la r a a c i b ir a z a b in k e n d ile r i-

y a tin d a d a a h ire tte de m iijd e v a rd ir

(10/Y unus 64) b u y u rm utur. A ynca

a c ik li b ir a z a p la m iijd e le ! (9/Tevbe

ayetler de buna drnektir:

0
g u n
"

3). Burada kelim enin istiare yolu ile

n i b e k le d ig in i m iijd e le (4/N isa 138);

K a f ir le r i

g ile rim iz Ib ra h im 'e m iijd e li h a b e ri

kullam lm i lm^si, onlarin orada

duyabilecekleri en sevindirci haberin azaba atilacaklarina ilikin haber
olduguna dikkat 9eker. Bu, airin

g e tird ik le rin d e (11/B dd 69);

sdziine benzem ektedir:

h ig b ir m iijd e y o k tu r (25/Furkan 22);

H a n i el

M iijd e , igte siz e b ir o g la n gocug u d e d i (1 2 /Y u su f 19);

A lla h o n u s i r f m iijd e o lsu n
d iy e v e rd i (8/Enfal ).

A r a la r in d a k i se la m la g m a -54
b ir d a r b e d ir j 65

miijde getirendir. Bu m anada

Yiice Allah b u y u rm utur: '
M iijd e c i g e lip de
g o m le g i b a b a s in in y iiz iin e s iiriin c e ,
g d z le r i a g ih v e rd i (1 2 /Y d su f 96);
O n la r a m iijd e vardir.

M iijd e le k u lla r im i (39/Zimer 7 ) ;

144

16 4Hadis sahihtir. Buhari, n , 331 ve M uslin

(HN: 479); ibn Mdce, 1, 1283 tahri etmitir.
Aynca bkz. Begavi, erhu s -Sunne, ^11, 204.
165air, Amr b. M adT-Kerib. Bkz. Feyruzabadi,
Besair II, 201; Bagdad!, Hazanetu /-1 ,
'

^,
252; D ivan' 1, s. 149, Kayravdn!, el-M iim etta
f i S a n 'a t i $ - ir, s. 260; ibn Cinn!, Hasais, 1,
368.

M ii f r e d a t / K u'"an Kavramlari ^dzlOd

Yiice A lla h in soziiniin de bu
anlam da olmasi do^ru olur: JS

ya

O n la r a de k i: D u n -

n im e tle rin d e n

k a d a r y a r a r la n in

e lin izd e n g e ld ig i
ba k alim ,

giinkti

so n u n d a v a r a c a g in iz y e r cehennem
a te ? id ir (14/ibrahim 30).

Ayrica sdz de anlamdadir:

'

Sibeveyh koimda: fiili,

ibn Kuteybe tarafindan dyle 33 lanm i?tir167: Bu ifade deyim inden alinmi?tir l i, derinin yiiziinii
inceltmeyi ifade eder. Yine der ki:
Anlami, < -
n e fs in i in c e ltip
z a y ifla ts in ifadesi gibidir.|68 Nasil ki:
,
B iz im a rk a m iz d a o y le s a r p b ir y o -

F a k a t R a h m a n o lan

ku v a rd ir ki, onu a n c a k e rk e k le rin /

A lla h a is n a d e ttig i k iz e v la t ken dile-

g a k i g ib i o la n i a $ a b ilir diye rivayet

rin d e n b irin e m iijd e le n in ce , kim se-

edilmi?tir.169

n in y tizu sim siy a h kesilir, ojkesinden

airin sozii birinci anlamina

gbredir:

yutkun up d u ru r ( 4 3 /Z u h ru fl7 ).

deyim i, bn m ujde bulmak

anlam ina gelir. ve ' flilleri bdr. O n la r a : ' *- 3

K o rk m a y in
iiziilm e y in , s iz e so z v e rile n cennetle

s e v in in ! d e r le r (41/Fussilet 30).

deyim i, yerin sinin guzel ye?erdigini anlatir. ibn

M e su d un^r.a.) sozu de bu anlamd a d ir: C)*Kim K u r an
se viyorsa , k e n d in i k u tla s in .166 Yani:

Buna sevinsin.
e l- F e r r a ?oyle der: Bu fiil, ?ed-

dell kullanildiginda mtijdeyi, ?eddesiz kullanildiginda ise, sevinci ifade

eder. ( O n a m iijd e verdim
d a s e v in d i denir ki ,

O n u n k ir ig in i sa rd im , d a iy i oldu ,

sozii gibidir.

166ibn Ebi eybe tahri etm tir, Bkz. Abdurrazzak, el-Musannef, thk. Habib Abdurrahman
el-Azemi, el-M ektebul-islami, Beyrnt, VI,
133; Herevi, el-Cem 'u Beyne l-Garibeyn, I,
180; Ibnul-Esir, Nihaye, I, 129.

.
.

O n la r a y a r d im et o n la r in - 55
m iijd e s a y d ik la r in i m iijd e s a y
-O n la r d a r b ir y e re k o n a k la d ig in
d a sen de k o n a k la
10.'

-yiizde beliren se
vin
tir. ' sabahin ilk ortaya
lkan
{lklaridir .
m evsim inde ilk ortaya

lkan ya? hurmadir. Miijde verene

verilen hediyeye ve ya da
adi verilm ektedir .
67 Bkz. Sibeveyhi, Kitdb, , 235.
168 Bkz. Ibn Kuteybe, Garibu l-Hadis, , 234.
169Hadisi Ibn Merdeveyh ^e Taberani EbddD erdadan tahri etm itir. Isnadi sahihtir.
Bkz. Suyuti, ed-Durru l-Mensur, VIII, 523;
Mdnziri, et-Tergib ve'1-Terhib, IV, 85; Ibn
Hamza el-Huseyni, Esbabu Vuritdi 'l-Hadis,
II, 42.
I7Qair, Hatem T ainin agda i Abdu Kays b.
H a^f. B^z. Mufaddaliyyat, 384; Asmeiyyat,
S.230; Tebrizi, Tehzibu is la h il-Mantik, I, 89;
Ferra, M ea n il-Kur an, 1,212.

145

Ra g i p e l - l s f a h a n

onlar

B -s-r /

/ kelim esi gdrm e organina

goze denir. A llah buyurur k-i :

/ < g o z k irp m a s i g ib id ir

k a y m ip i

(33/A hzab
G ozdeki gorm e giiciine de.

10(.
-den

m e^tedir; kalbin anlam ayt saglayan

kuv ise
v et,
ve. -adi veril
m ektedir. A llah buyurur k i : -

-i}te senden g a f

le t p e rd e s in i k a ld ird ik , b u g iin a r t ik
goriip'in k e s k in d ir /

(37/Saffat

[ 79 (;

-Ben onla

rin gormediklerini gordiim (20/Taha

96 (.

16)/

Nahl
77 (; zam an 0
gdzler

da goreceklerdir

K a f 2 2)/ 50
< (;

Goz ne y a n a k ayd i
ne de oteye gegti (53/N ecm 17(.

Ayriea

'

Ben bilingli bir }ekilde Allah 'a

-gagirinm. Bana uyanlar da oyle y a

-parlar (12/Y O suf 108) ayeti de bun

dandir. Yani ben bilerek ve ara-tira
agriyi y ap iyrak
o ru bu
m.

insan kendi kendinin

Aslinda

denetleyicisidir

K iyam et 14). Yani, her insan / 75 ( 0

-gtin kendini gorecek ve mm lehin
de ya da aleyhinde taniklik yapacak

-organlarim n kendilerini goren bir ba

G oz anlam m daki
-kelim esi
siretleri olacak ve kiyam et guniinde
ogulu
nin
-eklindedir. U zba
-buna gore ya lehinde ya da aleyhin
anlam m daki
sozciigiiniin
ki de taniklik edecektir. Tipki A llah m
ogulu ek lin d ed ir. '
buyurdugu g ib i :
'

,Fakat ne kulaklan

gozleri ...kendilerine bir fayda

ne

verdi (46, A h k a f2 6 (.

' . giin 0

dilleri, elleri ? ayaklari isledikleri

-kotiiliik konusunda aleyhlerinde }a

G dze neredeyse basiret adi hi

verilm ez. G dzle go rm ey e ,
alp ile gdrm eye ise^,,

ve

hitlik edecektir (24/N ur 24 (.

rak

am a)[ -bunun tersi ola

denm ektedir. Bu kelim enin

-deniuektedir. K albin gorm esi ile be

-anlatttgi anlanunin ziddi ile kulla

raber olm adigi zam an sadece gozle

gdrm eye
denm esi .nadirdir
^

nilm asi degil, onun kalp goziiniin

giiciine -
iaret olsun diye k ullanildi
gi daha dogrudur. O nun am aya

ve denm ez. Yiice A llah m :

GOzle gorm e ile ilgili A llah buyurur

k i : .
-Niye i}ite
-meyen,

gdremeyen putlara tapiyor

M erye / 19 ( ?
/ 4^2^

(; '
ve i}ittik 32)/
Secde (; ' Fakat
Rabb 'imizl Gordiik

gorme yeteneginden biitiinii 7 -yok

korler olsalar (10/Y unus 4 3 (;

. Ve bekle de gor ,

sun

146

Gdzler

-O nu gormez, fakat 0 gozleri g o

riir (6 /E n am 103) ayetindeki

kelii^esini

ise, tefsircilerden
ogu

tarafindan goz diye y o rum lanm i tir. Bu hern gdze hem

iinm eye
dii
hem
arettir.
de Bti,
anlam
tipki
aya

M ii f r e d a t / Kur'an Kavramlari ^bzlhgb

M iiminlerin Bmlri (ra) Hz. A linin:
Tevhid: O n u herhang i b ir ge kild e du gu nm em end ir ve:

- - id r a k e ttig in h e r gey

dyetindeki

ve

billcri bak/

bekle taki sen de onlar da ne olacagim gdresiniz demektir. Yiice A lla h in:

Oysa isteselerdi ger-

ond an b a g k a s id ir sbzbnde oldugu gi-

gegi

g o r e b ilir le r d i (29/A nkebut 38)

bidir, diyenler de vardir.

ayetinde g e en

b a k an g o z demektir.

denir ki bu, sert bir ?ekilde bakmayi ifade eder. Bu anlam da

teyenler demektir.

Allah buyurur 1: '

. M u c iz e le r im iz o n la r in

basireti is-

'kelimesi, istiare yolu ile

gdrm ek i in kullanilmasi da iipki
1
kelimesinin, istiare yolu ile

g b z le r i o n iin e s e rd in c e : B u a p a g ik

kullanilmasi gibi dorudur.

Yiice A lla h m: '

b ir b iiy iid iir, d e d ile r (27/Neml 13);

Orada her giizel gifti bitirdik.

g iin d iiz iin m u ci-

...g o n iil g d z iin ii agm ak ig in

(501

z e s in i a y d m h k y a p tik (17/isra 12).

K f 7-8) ayetinde g e en

gds-

Yani gbzler i in parlayan aydinlik bir

teren ve a iklayan demektir. linkii:

denir ki, bu tipki

Onu ?<siirdiim />'-

?ey ^a^tik demektir. Ybce A llahm:

S e m u d o g u lla ri na
da a g ik m u cize o la r a k d e v e yi v e rd ik

(17/isra 59) ayeti de bunun gibidir.

Bu ayetin anlami, Sem ud halkinin

gun bir one siiriis de ve ayrica

Ona hatirlatim, uygun bir
hatirlatma de flilleri gibidir. Allah

^ odaklanan bir topluluk -

buyurur ki:

duguna iaret eder. Yi^ki

deyim inde oldugu gibi. Bu
deyim ki?inin arkada? ve yardimcilarinin pis insanlar oldugunu anlatir.

Herhangi bir dost, bir dostun hdlini

sormaz; birbirine g o s te r d ir le r (70/

Yani, evresi pis ve z a y if insanlardan

oluan ad^m.

' A n d o ls u n biz,

Mearic 10-11). Yani: O nlar ne yaptiklarmin izl^rini gbriir halde olurlar.

deyimi, kbpek yavrusu

i in, goreyazdi, gbzleri a ilacak oldu

demektir.

so n ra

kelimesi parlayan, parlakligiyla ^bz kama?tiran yum u?ak ta?

g b z le ri-

cinsi demektir. Ya da bu ismi alma-

n i a y d in la ta c a k n u r o la r a k K ita b ,I

sinin nedeni uzaktan gbrblmesini

saglayan bir I?ik sa masindandir. Bu
ta?a da denmektedir.

ilk

n e s ille r i

M u s a ya,
verd ik

h e la k

in s a n la n n

ettikten
k a lp

(28/K asas 43) ayetinde de

ge en
kelimesi ibret alinacak
ibretlik eyler demektir, ayrica '
e bekle de g o r, o n la r
g o r e c e k le r d ir (37/Saffat 179)

kelimesi, goz kama?tiran kan

ve parlayan kalkandir. kenar, kiyi
anlamina gelir.

elbisenin i^i par147

Ragip el-]sfahani
asi arasindaki yarik fazlalik, elbisenin
altmdakinin goriilm esine an
yolku
a-

gibidir . ise, tipki gibi bir

.eyin kendisiyle kesildigi alettir

iik deli^ dem ektir.

K ^ y e yoluyla avret yerine de

adi verilir' d eyim i ,

deyim i, elbise ya da derideki yirtik ya

da delik ^lsm i dikm ek dem ektir

Onunla evlendim dem ektir .

deyim i de

Kadina

-dokundu onunla beraber oldu de

B-S-l /

m ektir .
-kelim esi, bilinm ekte olan so
gandir. A llah buyurur k i : * -

13 . ':
ifadeleri
m anligini
inin
ki
i

.ifade eder

-soganmdan, mercimeginden (2/B aka

-

asindan kopukKbulunan
ara par
elik mbih
igfer
yoluyla
de te
61
ra (. adaya da
denm
tir
i .
adim
oyle der
alm
air
tir
:i.
deyim i, birinin
ki
-ok yakin oldugu
[ ] -
nu adeta cam ndan bir par-asi oldu
gunu ifade
in kullam
etm eklir
i.

56- [Bir zirh ] bir de sogan g ib i

m igfer7
.

alayan yaradir
eti par .

kelim esi ise, ondan kopan par.adir

ten ona kadar olan sayilar
in de
u i

/ B -d-a

kelim esi kullam lir. Bu ten

be
-fazla, ondan az olan sayilardir diyen
ler de vardir. Y dce A llah bu baglam

. kelim esi, ticaret i in toplanm i olan biiyiik mal dem ektir. 0 anlam da: '
denm ektedir. A llah buyurur ki:

d a : Birkag y il iginde
Rum 4) buyurm aktadir .

30)/

. igte odemig oldugum uz b ed el bize

g e ri verilmig (1 2 /Y u su f 65) ayrica:
Yammizda diigiik degerli

bir b ed el getirdik (1 2 /Y u su f 88). Bu

kelim ede asil olan

-kelim esi nim eti kotiiye k ul

form udur; bu

lanm ak, hakkm a riayet etm ^^i ihmal

da, etin kesilm i bir p ar asi dem ektir. Ayni anlam da

denir ki, bu <

etm ek ve uygun olm ayan yerlerde

h a rc ro a k ta n kaynaklanan bir tiir
hastalik dir^
h ./
im arinaktir
A llah buyurur k i :

171 air, L eb id . B kz. D ivan '\, s. 146; ib n F ^ i s ,

M iicm el , , 2 7 ; H im yerT, $ e m su l-U lu m , 1,

2 9. [ a ir b ir sllv ari b irlig in i b e tim le rk e n asil
F a rs 9a o lu p yapildi. o yle kaldi d e m e k o la n

kerdum anden fiilin d e n a lin a n kurdum ani so zc iig u n u k u lla n m a k ta d ir ki, bu z irh m a n a s in a
g e lir -(M u te rc im le r).]

148

Yurdarindan galim satarak , gosterig

yaparak (8/Enfal 47 (; Biz
refah iginde gimarmig (28/K asas 58 (
ay e tin d egen
e
deyim inin
asil -ifadesidir. Eiil kendi
sinden alim p m ansup okunmtur
u.

Miifredat / K ur'an K avram lari ^bzlhl

anlam olarak -fiiline ya

ogukindir.
zamanBusev
ten>
da
n
dogan bir hastalik hdlidir; ^imi zaman
in uzuntii
de ^ullamlir
hali i
.
Baytarlik ise, hayvan teriavisidir

-onlarm biitiin marifetleri bo$a gik

ti (7/A r a f 118). Yine buyurur k i :

-Neden gergegin iize

rine iizerine batili ortiiyor? (3/A l-i

im ran
71 (.
D iinyevi ya da uhrevi herhangi
bir fayda gdzetm eden hareket edene
ve

adi verilir .

B -t -
/
kullanarak
e^i,sert
gii
bir

deyim
nin i,
oldurul
bir ki m de alm aktir. A llah buyurur kbi
: ,halde intikam i alinm adigi gibi
. -B irin i yakala
diyetinin de alinm adigini ifdde eder .
yinca zorbaca yakaliyorsunuz

uara 130 (; -
Biiyiik tutula tutacagimiz giin

D uhan
16 (,

26)/

44)/

de
.adi verilir

Lutonlari

36<(;

X^'| I| 4

_ /

1 .' -'

Dogrusu Rabbinin yakalam asi

heder olm
iinulerek
asi du

a $r ^ d e r :

bizim tutup silkelememiz konusunda

uyarmigti (54/K am er

m tehlikesine atilan cesur iye

ki

giddetlidir (85/Buruc 12(.

-Ona dedim ki: Onunla ev - 57

lenme giinkii

Bu anlamda -denir ki, kuv

vetli el, dem ektir .

Herhangi bir kargilagmada ilk

kahram andir
12].

B urada ge
en
,k elim esi
m e fdl m anasiiyan
ta .kalibidir

B -t1-/

'kelimesi -kelimesinin zid

didir ve incelendiginde herhangi bir
sabit ilkesi olm ayan
.ey dem ektir
Allah buyurur k i :
- .Bu boyledir

Ya da kotiiliik yapmak isteyenin kam

heder olur dem ektir. B irinci anlam
.daha dogrudur
K ahram anlik anlam m a gelen lica form
lin lari
b
a

-Allah gergektir ve onlarin Allah di

-gindaki imdada gagirdiklari asilsiz

dir (22/H ac 6 2 (.

eklinde verilir. ifadesi

erra n . B kz.
air, DTivan'
e e b b I,
7e ta
2s-. ^;

Batil kavram i, ^im i zam an sdz

-EbCil-F e ra c e l-ls la h a n i,e /- g j ,M e k te b e tu r

ve fiillerin -ah n m asin d a da k u l

lamltr. Bu fiil ,

th k . H alil H e n d av i, D ^ u l-K a le m ,>$ , <-

ise, deg i tirm ek dem enti

-A:l

Iah buyurur k1i :*

Boylece gergek ortaya gikti ve

} ^ d l-H
R i ad
se, ^ V l l l , ^ 1 7 ; F arisi, idahu
4k,
m
4 9a's.e. b riz i, erhu D ivani l-H am dse '1
II, 2 6 .
B u b ilin e n riv ay eti ise ,
y e rin e

e k lin d e d ir

ve savafta ilk

/ /'
' a n la m in a elir. M ilelli, burada /<
n oa klale
yb atm
ilir
n lii.

149

Ragip el-Isfahani
ise ,

nispet ifdde eder .

ifddesi, ki-inin kanim n heder ol

dugunu anlahr .

eyin bozulmasi
ise, bir ^

bertarafedilm
in kullanilir
esi i ^ -bu

digi, her kabilesinin -viicudun or

ganlari: R am i, bacagi, 0133UZU gibi
algilandigini ifade ^der. Bu anlam da
dyle d eair
r:

.nun hak veya batil olmasi fark etm ez

Ytice Allah bu anlam da buyurur ki :
< = ' -ja ^ A m a q , g e r g e g iy ii

.I n s a n la r b ir b e d en d ir -58
iy ilik o n d e ri ise b a g tir
Sen ise b a q ta k ig d z s iin .'7i

Enfal 8). H i / 8

oyle^ i:
' -O n la r a b ir ayet g e tir

celtm ek ve b a tili ortadan k a ld irm a k ti

bir ger
(-ekligi olm a
eyi soyleyenler
in yan
de bu
bir
i
flilin kullamldigina rastlanmaktadir .

Kapali olan, kolay

ilmayan
anla
eye
her . a
tak bulunan
olan di
e^e her
de
denm ektedir
. .
deyimi de bundandir .

g e le n e k le rin iz i ip ta l edenlerden ba . -

^
-

k asi d e g ilsin iz, d e rle r (30/Rum 58(;

denir. Bu anlam da Allah buyu -

d ig in zam an in k a r edenler: S iz a n ca k

, .

' zam an A lla h 'in 0

organlariyla algilanabilen
e^e
onlarla algilanm
eye ayan
ise,

G iin a h in

,a y e tle rin i boa qikarm aga g a li a n la r

a q ig m d a n d a g iz lis in d e n de s a k im n iz

h iisra n a u g r a r la r (40/M ijmin

E nam / 6

78(.

Yani, bunlar hakki iptal edenlerdir .

120( (;
:
-a q i
g in a d a g iz lis in e de (6/ E n am 151(.

mektir .

B -t-n /
kelimesinin ash bildigimiz
karm
ogulu
dir
, . gelir. Allah

buyurur k i :

-kelimesi, karm bijyuk de

-gerekse a n n e le r in iz in k a r in la r in ,0

ok yiy en, -karm bu

ydyene
e yiyen
kadar dem
yedik
e kok yem ektirA^^

deyimi, gok y e m e k z e k a y i o ld u r u r 174

^ ^ ^ gelir .^

deyimi, ki-inin top

d a ce n in ayam asin d ayken //

ok yem ekten luluktan

azmasidir
ve.
53)/ <
N ecm
32 (.

deyimi, kn
n deyim i, adam in karm
biiyudii dem ektir
.
karmn ust
karm na isabet ettirm ektir . -^
eli
eyin sirtmm ziddidir.
mesi Bir
her

eyin alt kism ina , list tarfinaysa

denm ektedir
^
. in batm, bir
i
vadinin
idan anlami
batm bu
kast
a

edilerek
tir. Araplarda
soylenm i
boy anlam inda kullanilmaktadir. Bu
da onlarm hepsininiden
tek gel
ki 150

7 3 air, All b. Cebele AkCik et-Tus? hakkinda soylemitir. Bkz. D iva n 'I, s. 74; (bnul-Hanbeb,
ikdu '/-/// Nakdi K ela m i'l-Havas, s. 200,
, Z.Einali, , 96; Isfahan, Egani, ^ ,
113.
174Bu soz Bz. O m erindir. Bkz. EbO Nuaym, etTibbu 'n-Nebevi, Sehdv, M akasidu'l-Hasene,
s. 124, 44; Acluni, Ke$fu l-H a fd ', 1, 268.

/ K ur'an K avram lari Sozliigu

M fre d a t

tarafidir .

ifadesi, kiinin

karnm dan hastaliga yakalandigini

ifade eder . da bundandir

karin iizerine sarilan bagdir .

1 ve gelir . karnm
enden uzerinden
iki dam ardir
ge .

ki, karin h astaligina yakalan adam

.dem ektir

'

ik yakinlik anlam ina ise,

gelen
a
k e lim e s in in ziddidir .

karnin,! -ortasini- olu-

turan bir yildiz
dir. .
yiiziineise,
vakif
bir in
i
olm aktir .

ise, bir elbiseyi birinin altinda

giym ektir .

bir ^ildizm adidir. Bu

)H am erin (S iirey y aY ild izK u m esinin

Gizli dostlu^ dem ek olan

ifadesi, bir

- kelim eleri, Yiice

A llah in ve gibi ancak beraber

soylenilebilen sifatlaridir . -deni

inin kendi durumyiiziine

unun kii or ki: Bizim bedihT olan bilgim ize ^
arettir.
,iinkii
.
insanin yaratilii
bzel sn'larm
ka
iyia)
bir
ortak
baki
(
onun her
cycle
baktigi
du
-iindugiin
etm esidir. A llah buyurur k i : '

"
baqkasi de A llah m var oldugunu gorm esini
gerektirir. N itekim A llah buyurur k i :
/ sird a s /d o st e d im n e y in iz (3/A l-i
- Yani, siz kendi bzel I .)118 -

-Gokte

lerinizi ayikladiginiz sirda-lar edini

ki ilah cia, yerdeki ildh da 0 d u r 43)/

Z u h ru
inf bazi
84). bilgeler
O nun i
yorsunuz. B u , deyim inden
istidre yoluyla
bir ifddedir
alinm i. ;der ki: A llah hakkinda bilgi aram ak
kendisinin yam nda olam , ufuklarda
iinkii ifddesi bir kigiyi ozel
Icilmaktm O nunla bzel m eseleler^ 0 - aram ak gibidir .
m a^tir
nu . ifddesi
gibi. Bu anlam da Peygam berin (sas (
oyle d e d i^ rivayet edilm
tir
i:
.
-

" -E y kendisini tam

mamn zirvesi, kendisini tammaktan

Yiice A1-

aciz diigiilen soziinde iaret ettigi

h ig b ir hcilife . '/ /.' //< ki, onun ik i

-s ir d a s i o lm a sm ; b ir s ir d a s i o n a iy ili
/

, ,h ig b ir p e y g a m b e r g d n d e n n e in ig

g i e m reder ve ?

ise, h a k ik a t b ilg isid ir . ^

,
onu g e r.ekten tanim akiir. Bu da B z
Ebu B e k rin (r.a (:

<

iy ilig e te g v ik / ;

.a n lam d ir
Yiice Allah, dyetleri ile zahir, zati
ile batindir da denm -
itir. oyle diyen
ler de vardir: Yiice Allah, tiim
yayi
e

d ig e r s ir d a s i ise. o n a k d t iiliig ii d n e rir

ku;atmasi, hepsini bilm esi ile zahirdir

ve k e n d in i k o tiiliig e tegvik e d e r1.'

kimsenin onu ku-atam am asi, algilaya

mamasi ile de b^tmdm dyette ifade
edildigi gibi :

175 H a d is B a g a v tn in il'td e e ttig i g ib i, sah ih tir.

B k z. N e s a i, S u n e n , V II, 157; A h m e d , Miis-

ned , ] , 2 3 7 ; v e '1'irm izt, Siinen, (H N : 2 3 7 0 )

ta h ri ettttiir. H a d is h a s e n -s a h ih tir, d e m i .

'

R a g ip e l-I s f a h a n i

G o z le r O nu gorm ez, fa k a 0t

g o z le ri g o r iir (6/E n am 103(.

E rm rul-M u m in in den (ra) bu

i^i kelim enin yorum unu gosteren bir
rivayet aktarilm
joyle ktir
i:i ;

ve 'denir. Y iice A U ahin :

S iz d e n k im ile r i de, s iz i
i in iz d e n a lik o y m a y a / g e c ik t ir m e y e

,g a lig m a k ta d ir (4/N isa 72) sdzd ise

bakasini geciktirm ek veya dnem li
bir i.ten alikoym ak anlam ina geiir
inde gecikm eyi Kderinle
endi i-tir
mr.ektir
B unun
de den
anlam
m it
i

: -K u lla r in a g o r m e d ik

-le r i h a ld e te c e lli eden, k e n d ile rin e te

.c e lli etmeden, z a tin i o n la ra gosteren

in derin
Bunubir
bilm
anlayi
ek
a ve
i

ise, sizden bazilari gecikiyor ve ba kasini da geciktiriyor, dem ektir .

m dkem m el bir akla ihtiya.vardir

A llah buyurur k i :

-ve gizli o la r a k nim et

le r in i b o l b o l v e rd ig in i (31/Lokm an

D enm i .)20-tir ki, zahir nim et, pey

.gam berlik; batin nim et ise, akildir
-Zahir nim etler, duyu organlari ile al
-gilanabilen nim etlerdir. Batin nim et
iinerek
ler ise,
akilancak
yolu dii
ile
rk edilebilen nim etlerdir diyenler de ^
-vardir. Z ahir nim etler, insanlar araci
ligiyla du$m anlara kar-i zafer kazan
maktir. Batin nim etler ise, m elekler
araciligiyla
m ana kar
du-i za^er ka

B-z-r /

A lla h

-sizi, h ig b ir ey b ilm e z halde, a n a la r i

m z in k a r in la r in d a n g ik a rd i (16/N ahl

ayeti; bazi kiraatlerde )78

<
diye tu
okr uki,
n mbu
u
kelim esi
kelim esinin guludur . da, koyunun m em esinin
sarkik olan ktl-tdc bai; list dudak
liktir ki,lkik
buna
olan
kimi
i
ta
zam an kim i zam an da
verilm ektedir
76.'

adi

zanmaktir

Bu yorum larin hepsi, ayetin genel

inde yer alm
kapsam
aktadir
i i.

B -a-s /

k elim esin in asil, bir

-eyi ha
irip ydnlendirm
re^eteektir
g e .

denir k i, g o n d e rd im , ,d a g it t i

demektir. B ununla beraber *-k eli

y u ru y iite g e rid e k alm ak

dem ektir. F iil, '
' . ? eklindedir.

g ecik m ed e

iin len m ek a n la m in a gelir. ise,

g ecik m e peinde o lm a k ve onu ustiine v a z ife o lm ad ig i h ald e istem ek;
ise, b u n u aram aktir. , bir
g ecik m esi

152

o lm aktir.

m esi ilgili
e^ leoldu
d e ggu
i
-ik an
lamlar kazamr. S o zg elim i

Bu

anlam d a

Ragib, bu maddeyi el-Miifreddtta kaydet '176

tenkittir.
edilm
Zira
i maddesi
-1 K erim de ge
K uran
mez. Bir kiraatte g^ olmasi ise Miifredatta esas alinmasini
-gerektirmez, diye dusuniilmekfedir (Miiter

eimler(.

M i i f r e d a t / Kur'an Kavramlari 8dzlih

deyim i, develeri harekete germ ek

ve onlari yiiriitm ektir. A llah buyurur
ki: * - 'Oliileri ise, Allah

-T o p ra g i eqeleyen b ir k a r
,g a gonderdi (5/M aide 31) sozii ise
Yiice A en
lla hkai^gayi
]n adi gbu
e

qikarir/diriltir (6/E n am 36) yani:

O nlari m ezarlarm dan lkarir ve kiyam ete [m ahere] dogru yiiriitiir.

Allah onlarin
hepsini toptan qikarir/diriltir (58/
M dcddele 6); '

Kafirler, qikarilmay a c a k la r in i/d ir iltilm e y e c e k le r in i

sandilar. De ki: Hayir, Rabbime And
olsun ki, mutlaka diriltileceksiniz (64/

'

Tegabun 7);

- B iz

um mete

b ir p e y g a m b e r gonderdik (16/N ahl

sozii ise )36 : E lq ile r im iz i

g o n d e rd ik (2 3 /M iim inun 44) sozii

.gibidir
1

Yiice A llah in :

S o n ra ik i

-g ru p ta n h a n g is in in ne k a d a r u yud uk
-la r in i d o g ru o la r a k hesap e d e b ile c e

g in i b e lirle m e k iize re o n la r i d ir ilt t ik

Ey insanlar! Sizin yaratilmaniz

ve tekrar qikarilmamz/diriltilmeniz
tek bir kiqinin yaratilmasi ve tekrar
diriltilmesi gibidir (31/L okm an 28).

K e h f 12) sdzii ise, herhangi bir / 18 (

le gorevlendirdigi anlam ina g elir

i;

yere ydnlendirm eden harekete ^ e-

r
.m ektir

( Beqeri b a s ] ; bu, deveyi siirm ek, insani bir in gdn-

Yiice A lla h in :

B iz h e r iim m etten <-qehit gon

derdigimiz g u n (16/N ahl 84 (;
D e

derm ek gibi m analara gelir.

-k i: 0 , size iistiin u zd e n y a d a a y a k

2 -
ye ayrihr:

k a d ir d ir (6/E n ^ m 65 (;

B una gdre iki e ittir.

1-

\ ila h i ;] bu da iki-

Birisi : ahislari, cinsleri ve tiirleri

yoktan var etm e^tir. B u sadece Yiice
Y araticiya m ahsustur; kim senin buna
giicii yetm ez.

la r im z in a ltin d a n a z a p go n de rm e ye

B u n u n iiz e rin e A lla h onu

-y iiz y d o ld iir d ii s o n ra d ir ilt t i (2/B a

kara 259)
u sozii
ayetleri
de bu
ile
an lam d ad ir
:

-S iz i g e c e le

ikincisi: O liileri diriltm ektir. Bu

y in o ld iire n /u y u ta n ve g u n d iiz le y in

genelde Yiice A lla h a m ahsus olm ak-

n e le r y a p tig in iz i b ile n O 'd u r. S o n ra

la beraber Hz. isa ve benzeri bazi A1-

s iz i b e lirle n m iq o la n h a y a t s iire n iz

lah dostlarinin da hususiyetlerinden

bir o lm utur. Y iice A llah m sdzii
bu anlam dadir:

d o lsu n d iy e g iin d iiz le y in diriltir ) 6 /

' iqte diriliq giinii budur (30/R tim 56). Yani bu har^unii-

oldugundan, son ayette efat etm ek

ve dirilm e^ her ikisi -
iin de kulla
tir. Yiice A lla
nilm
h in
i : -

diir. Y iice A lla h in:

E n ^ 60
m (.
U yku, oliim cinsinden ey
bir

153

Ragip el-lsfahani
Fakat Allah, sefere qikmaya
kalkigmalarini

istemedigi

igin

(9/

Tevbe 46). Bu, yoneliginiz ve gidi.flniz dem ektir.

tiller (4/N isa

167 ( ( -'

ve onlara uzak bir yerden seslenilir

let 44) ayetlerindeF a ss
de/ 41
bu
(
anlam da tmk u llam
U zakla
lman
i
ey
bir
,kullam ldigi g ibi
uzak
ey
de beid kelim esi
k u llam lir :' , -za

A llah buyurur k i :

K abirler agililigi zaman (82/Infitar

limlerden uzak da degildir ) I/H ud

ayetindeki )83 uza^ dem ektir .

yani: K abir
ilip aonun
-
;)ndeki
4
lei
irildigi
harekete
z am gan
e .

, anlam ina da gelir .

kelim esi ise , gunlukla yikim

:)h u m asij

anlam inda kullam lir

. - Semiid

li flillerin i^i ^ ( s u l a be
s i [: -fi
ilden turetildigini, sozgelim i,
ve

-flilleri laildhe illallah ve bismil

uzaklagti/yikima ugradi gitti (1 Hiid/

ru b ^ ] Dortlij ve) '

ayetinde oldtigu g ib i )95 .

air N abiga bu baglam
6yle
da

lah demel -gibi oldugunu ,sdyleyen

ler , I'lilinilt
ve fillerinin
birle-m esinden turetildigini sd ^ le
uzak bir 3 33

ler.
bu kelim
Bu
n3ekted
gorii'(
ein
i ,
sayupkii
ilm az:
;

'
.Bunlar bana iletiyor ki -59
N il man, insanlarin hem

kelim esi hem

hem de : -flilleri
nin
erm anlaim
ektedir
m.

-yakmi liem uzagi iizerinde iistiin

liigii olan bir kigidir
11{

U zakligi bildirm ek -kullam

ve ,kelim eleri hem y ik im

-hem de yakm lim ziddi olarak kulla
mill'. A llah b uyurur k i :

lan kelim esi yakinligi ifade etm ek

Zalim olan kavm eyaziklar olsun 23)/

s6ylenen -sozcuguniin ziddi

dir. H er ikisi
de belirlenm-iher

hangi bir sm ir yoktur. Tek

bir
kasina gdre durui33tmu
yerin
ifade
ba
etm ek -kullam lm alaridir. Bu ge
nelde duyu organlari
-le aligalanabi
len konulardaki uzaklik ve yakinlik
ge-erlidir. Akil konularda ku lla
nildiklarina da rastlanm aktadir .

ee A llah m'
:

Uzak (derin) bir sapiklik igine dug-

M u m inun
41 (;
. ' ' iman
/etmeyen bir kavme yaziklar olsun
uzak olsunlar fM u m inun 4 4 (;
*.'' '

Hayir; aslinda ahirete inanmayanlar,

clerin bir sapikligin ve azabm pengesindedirler (3 4 /S e b e 8); son ^yetteki

sifati ile ^ldait ve yolun turn

177 ,

N a b ig a

e z - Z u b y a m d

N a h h a s , $erhu l-K asdidi't-T is'i ;3 3 ,

154

r. )^!
Bu

Mnallaka'sm&an ^ .B. kz. D ivan'I, s

1661<
.,

M tifred a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

aretlerinde
im sonsuz
de uzakla
bi
ip yolunu kaybeden insam n haline
benzetm e yoluyla hidayetten donii

zor olan bir sapiklikla uzakla

an

rularak soylenir .

ihkgar
in-

kelim esi k u lla [ lm Bu nedenle

ve
denir
_ . kelim esinin
1
dir. A llah buyurur k i :

Bazim z diger bazmiza

dayman olarak (2/B akara 36 (;
-Boylece biz , za
Yiice A lla h m :

-lim le r in bazism i b a zism a destek y a
p a r iz (6/E n am 129 (;
H a lb itk i, L ilt k a v m i sizd e n u z a k da
baziniz bazm iza la n e t o k u y a ca k sm iz
-d e g ild ir (11/H ud 89). Yani: Siz sa
A nkebut , 29
25( (.
piklikta iyorsunuz.
onlara y akBu
la
durum da ,

^
larina gelm
bai
^ , gibidir ve
olan azabin sizin b a ^ m z a da gelm esi
bir ?eyina par
par
-a etm ek dem ek
uzak d egildir .
tir. Ebu U beyde oyle der: is a aq ik
d e lille r i g e tir d ig i za m a n d e d i k i

s o n ra kelim esi , -o n ce keli

1
S ize h ikm e tle ve
m esinin kar-ihginda kullam lir. B u
inin
ki

tir.
an latilm
Bu ki
in
n
i1

artik hidayete donebilm esi ddeta.kansizdir

e?itler
ne nun
in() o n ce
kelim esini incelerken d eg in eceg iz .

dyetinde ge )63
en -b ir k is m i ke
h e p si Aan lam m dadir
lim es airin .

B -a-r /

sozii g ib i :

Allah buyurur k i :
-
O nu g e r i getirene o d iil o la ra k /<
deve
y iik ii za h ire verilece k (12/Y hsul 72 (.'

a y r iiig a d iip iig iin iiz s e y le rin aallah

b a zism i
aqiklamak iize re g e ld im (4 3 /Z u h ru f

-B ilinen bir hayvan olan de

vedir
^ . kelim e insan kelim esinin
hem erkek hem kadm -
iin kullam l
m asi gibi, devenin hem
isi hem
di
indek uerkegi
llam
ogulu
lir
i;
- gelir . -ise, ondan dokii
lenkidir
di . devenin ag ih /d i ^ ^ atildigi yerdir. D evenin

olan
di^ ,0 ki birakam dem ektir.

-- >

1
^

-B ir y e r d e n h o ^ la n m a d ig im [ -60

]d a hem en te rk e d e rim
-Ya d a baz.1 k ip le r i im a m la ri ken
d is in e b a g la r .[n

Ebu U b e y d in iinde
bu gorii
bir
air,
L e1b7td
8 ^ . -M u allaka'sm dan b ir b e y it
tir. B kz.D ivan ], s. 175; N a h h a s , Berlin 7-

) - ' S a leb d e r k i ', .16 1 ,1: lim ciler, ba d k e lim e s in in b iix o k fe y d e n bir

v e y a bir !jeyden bir se y iem a

am nele
hm
Mi
ar ri
d., L c b ld in y a da

B -a-d /

-bazi kiileri im am lari kendisine baglar so

ziinde b a 'd i / / iddia e tm if ve

eyin
Bir

onun bir par-a

stdm Bu, biithn goz oniinde b ulundu -

yanilnn$tir. B u / y a p tig i hatalardan d e -

'// ':L e b id 'in ba ' n-nufus soziinden kusti'

bizzat kendisidir: y a n i, te k tir , d e g ild ir 1.

155

Ragip el-Isfahani
iince hatasi vardir.dylece
Bu dii
da tiiguniiz bazi konulan agiklayayim
diye (4 3 /Z u h ru f6 3 ) sozuyle bunlarin
iklanabilir.
ya, ddrt
:^
h E
tir
a
tam am i degildir.
kast ed ilm
B ui,
Bir kism m in a .1-iklanm asin
inden asabiyeti atabilen
in apa
ik
i
da z^rar vardir. Bu nedenle Seriat
bir hakikattir
a irin: .
S ahiklam
ib ininasi onu
dogru
a
|

olm az. K iyam etin zam am ve dliim

.vakti g ib i

Ya da bazi kigileri imamlari- 61

B ir kism i akilla, peygam ber .2

ilm asi olm
m iim
adan,
kiin an
olan
la

kendisine baglar

soziinde kast ettigi ise, kendisidir.

e^lerdir. A lla h i bilm ek,monun

^^ul
gokleri ve yerleri yarattigm i bilm ek

^: -Ya da birileri beni oldii

riir dem ektir. Fakat

air, bunu ik
a
eriat sahibinin
gibi. O nun
onu
in
i
o b r a ^ degil, tariz yoluyla sdylem i a,iklam asi zorunlu degildir. A llah m
iinkii, insanlarin kendi
g en el
tir;
a^illari bu noktada ydnlendirdigi ve
.oliimiinii uzak gorm e egilim indedir
iinm eye davet
onlari
e tt i^
^ dii
itir
a:
-D olayisiyla kendi oliim iinden sdz e t
:D e ki
.ek istem ezler
Gdklerde veyerde neler olduguna bir
bakimz (10/Y unus

101 (;
Diigunmiiyorlar mi? (7/A r a f 184) ve
bunlara benzer nice ayetler, akillarm
onu tanim aya yonelik faaliyetini te .vik etm ektedir

eriat Sahibi tarafindan a .4-ik

evesinde
lanan ilkeler
ula
er
-ilabil
m esi m iim kiin olan k onular
^ . da
ahkdm m furuati gibi
.eylerdir
Buna gore, insanlar
iklanm asi
a
-yasak olm ayan konulardan biri hak
kinda
tiiklerinde,
ihtildfa du
ki
i
tihat ve hikm eti geregi bu konudaki
iklamhiikm
ak yaiinii
da aa
-iklam a
m ak konusunda m uhayyerdir. O yle
ise, Yiice A lla h m
'

156

oyle d e r :

-B irbirini yiyen kargalar gor

diim deyim i de bunun gibidir .

Sivrisinek kelim esi de

-sozcii
tir. Bu giinden
da onuna hdiger
nm i
hayvanlara gdre cism
ok inin
kii
iik

-B ir kism im n Y iice A llah tara .3

findan a-iklanm asi zorunludur. K en
eriatine m ahsus yasam alarm ana
di
.kaidelerini belirtm ek g ib i

el-H alil

Kendisinde ihtilafa diig-

undandir
olu .

B -a1-/

lerin erkek olanidir. A llah

E

buyurur k i : gu kocam
da yagli bir ihtiyardir (11 /H ud 72 (;
1 ,

g e lir ; ve .g ib i

A llah buyurur k i :

-Onlarm onceki kocalari onlari al

maya daha oncelikle hak sahibidirler

B akara228
/ 2 ( (.
Erkegin ikadina
iistiinliigii
^ar
iiniildiigiinden, kadinin yoneticisi
dii
inda gdrevlitir.
^ ilin
ve
Allah
m
b ai

M iifre d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

buyurur : -E r
-kekler, k a d in la r in iiz e rin d e y e t k ilid ir
le r (4/N isa 34). B u a

idan,
kasina
b a
idan iistiin
herhangi
olanbirher
a

eye de bu isim v erilm

tir
^i. -n e
denle A raplar, A llah a y ak la-tirsin
lar diye ibadet ettikleri m abutlarinm
bbyle bir iistiinliige sahip olduklarm a
inandiklari
in, o nlari
i ,

-diye ad

landirm i.lardir

kinayedir. B u anlam da ,
' * denm esi ki inin koca oldugunu anlatir.
hurm a agaci biiyiidii
dem ektir. H urm a dem ek olan
b a l m yerinde sabit durm asi dii-iinii
lerek

,
den m i-tir ki, ^or
ku/sevgi vb gibi sebeplerden
kina
a
-doniip hurm a agacinin yerinde dur
dugu gibi bir yerde donup kalm ayi

A llah buyurur k i :
S iz B a'l'i g a g irip

in
i

ifade eder.
k i^ rdBu
a mda,
a y ahni

< , b ir ag agtan

-y a r a t ic d a r in en g iiz e lin i te rk m i e d i
y o rs u n u z ? (37/S affat 125) ^ e tin d e k i
gibi. O nun- in
--i . B u
,b in e g in b a 'li b ize g e ld i, denir ki

bagkasi d e g ild ir denm esi gibidir .

bu, onun tisthndeki k-

i dem ektir. Et
rafm dakilere gore daha yhksek olan
yere de b a l adi verihr. H urm anin
m izli^ olanina, erkeklerin b a l ina ^^

eyin beklenm edik bir

bir
.anda aniden m eydana gelm esidir
Allah buyurur k i : Size

B -g -t /

a n id e n geli$ten b a g k a je k ild e gelm ez

.benzetm e yoluyla ba / denm ektedir

Ara f / 77^
1( (; -A k s in e o n

Biiyiiyiip, kendi kokleriyle suyunu

alabilen agaca da yiiksekliginden
ba 7 adi v erilm i .
tir

la r a hig b e k le m e d ik le ri b ir zam an d a

R esulullah (sas (:

an ide n

g e le c e k tir (21/E nbiya 40 (;

S aat/kiyam et o n la ra hig

b e k le m e d ik le ri b ir za m a n d a an iden

K e n d i k e n d in in su yu n u a la b ile n d e

g e le ce k tir (1 2/Y usuf 107). Bu kelim e

O fiir v a rd ir, b u y u rm u tu r. 179

goyle an ide n g e ld i , gok a n id e n g e lir

Ustiin olanin, hiikm ii altina aldigi

ki-ilere baskisi, onlara agir geldigin
den -denir ki, onla

anlam inda

ra iistiinluk sagladigindan

-diye de kul

lanilm
byle aktadir
d eair
r: .
-

.* .

hissettirdi d em ektir .

B a z i g e y le r a n id e n m eydana -62
sbzciigiinden ' -kelim e
g e lin ce , onun b ir b e n ze ri o lm ugtur
ise, si
c imtiiretilm
a dan tir
i.

- D a h a o n ce de; dyleyse, o nu a n i

den m e y d a n a g e lm ig s a y m a m a lis1in
8.
bn M a c e , S ijn
I 7e9n,, H a d is in , B u h a ri ve .5 8 1
ta ra fin d a n taMh l
r i^i e d ile n b ir riv ay eti
d e v ard ir. B k z . BegavT, $ e r h u s -Siinne ,
42.

8 0>air, i b n u r-R u m i. B k z . D ivam , , 3 7 7 ; R ag ib ,

Z eria , s. 172; ^ ^ ^ , ed-D urru 'l-M asun , ,

R a g ip e l-I s f a h a n i

B-g-d /

etm ek
de b ir k a tir d ir ,0
denm ektedir .

kelim
lamesi,
lm ayan
ho
eye kar
.
i gdnliin duydugu nefrettir
B u , .

sevginin ziddidir
iinkii .
sevgi,
ieye
gonliin
lamklan
ha or

ekiciliktir
duydugu
^ . anlam d a :
' ve flili ve
.sifati kullam lir
A llah buyurur k i : '.
1

-O n la r in

a r a s in a

d ig m a n

Ilk ve n e fr e ti a ttik (5/M aide

64 (;

/ B -g -y
kelim esi,
eydearanan
orta

m ayi istemektii;
yolu
ekten
ger
a
ilm asi ya da aa.ilm am asi fark etm ez
Bazen kem iyet dem ek olan m iktar
bazen de key^iyet dem ek olan sifat
0 9

alimr
.

denir ki, olm asi

e ytan in b iitiin is te d ig i a ra n iz a d ig -

erekenden fazlasm i istem ektir ve ^

d a b u n u n gibidir. A llah bnyurnr
k i : B u n d a n d a h a

m a n lik ve n e fr e ti y e r le s t ir m e k lir (5/

o n ce o n la r f it n e y i a rz u e tm g le rd i 9)/

' ' '

M dide91).

Tevbe
48 (;

R esulullah (sas) ^buyurur:

YiiceAllah,

fdh'g vem iitefahhgkiyiyebugzeder.]S]

A llah in ona bugz etm esinden soz etm esi, O nun feyz, ihsan ve tevfikinin
ondan uzak olduuna dikkat 9ekm ek
i indir.

/ B-g-1

'' p-rt F itn e g ik a rm a k

iste y e re k (9/Tevbe 47 (.

Bagy i^i
:
eittir
-B irisi, iyidir. Bn da adaletten ih
-^ sana, farz olandan nafileye ge^m e
.tir
ikincisi, kotudlir. Bu da haktan
batila veya
-iipheye g e9m ektir. P ey
gam berin (sas) buyurdugu g ib i :

A yette

denir

ki:

i A tla r, k a t ir la r ve m e rke p le r
(16/N ahl 8).
m erkep ile atin birlem esinden dogan katir dem ektir. .

deyim i devenin hizli ydrhm ede katira

benzem esini anlatir. Y irticilik ve 9rkinligi dii iinulerek dii uklugu ifade

H a k d a b e llid ir ; b a td d a b e llid ir.

B u ik is in in a ra s in d a k a r g ik .,? eyler
vardir. B ir k o r u n u n k e n a rin d a d o la ya n in o rayci d ig m e s i an m e s e le s id ir} 1
*1
B a g y , iyi de kotu de oldugundan

A llah buyurur ki: -

l8 2 B u h a r i, im an ; M u s lim , M h s a k d l (H N : 1599).
181 A h m e d , U s a m e b. Z e y ten . B kz. A h m e d ,

N u m a n

b.

B e ir 'd e n .

B kz.

Ibn

H acer,

M iisned, II, 199; T a b e ra n , M ii'cem u 'l-E vsa t,

F ethu 'l-Bdri, I, 116. h ad is: H e la l bellidir.

1, 2 2 1 .

haram b ellidir e k lin d e k a y d e d ilm i tir.

158

M tifredat / Kur'an Kavramlari Sdzltigii

' { '

tir. Y iicekdtdlenm
A llah in
i :

,Ancak gunlar aleyhine yol var ki -siniri apnadan ve s a ld ir

onlara ziilmedenler ve yeryiiziinde -m adan (2/B akara 173) ayeti ise, is
haksiz yere saldirirlar
ura/
42)
42 (.
lmadigi
tem e hakki
eyi istem eye
Boylece, Yiice A llah cezayi,inin
ki
-haksiz yere yaptigi bagy ile sim rla

kalkm adan,
in belirlenen
kendisi i
siniri a:m aksizin dem ektir. H asan
Z evk ig in yem ed en ve a g lig i g id e rm e

m
lir
i.
'
iye bagye
flili,
yonelik
bir ki
talebinde y ardnn etm ektir .

s in ir in i asm a k sizm dem ek oldugunu

yaram n azm asinda siniri

m asidr
a.
k adim n kotuluk yoluna

h a n g i b ir im a m a k a rg i g e lm e k sizin ve

girm ^sini anlatir. B oyle denm esinin

nedeni, kadim n hakki olm ayan
eye
uzanarak
m asidir.
haddini
A llah
a
buyurur k i :

m anasina gelir .

Eger nanmsln kalinak

-isterlerse, cariyelerinizi fultua zor
lamayimz (24/N ur 33 (.

gdsterileeek ibtiga da iyi sayilir . '

..R a b b in d e n um dugu b ir

'
,tin

. ifddesi, gokten ihtiya

sinirini
an yagai
-in yagm asi dem ek
Biiyiikluk taslam aktir. Bu da

ki-inin kendine ait olm ayan bir m a

kam a uzanm asidir. Bu m ana, herte
i
kullam lir. A llah buyurur k i : -
'Yeryiiziinde haksiz
yere taskinilk edenler
ura/
42)
4 2 (;

, tuykinligmiz kend
aleyhinizedir (10/Y unus 23 (;
.
-Sonra saldiriya ugrar
sa. Allah kendisine kesinlikle yardun
eder (22/H ac
6 0 (; ^ '
Kanin, Musa 'mn
kavmindendi. Onlara kari azginlik
etm ipi (28/K asas 76 (; '

eger biri digeri
-iizerine saldirirsa, saldiranla savap
niz (49/H ueurdt 9 (.

soyler. M iicahid de -oyle der: H e r

hak y o lu n u a s ip g iin d h a g irm e k s iz in

ise, ozellikle istem ede turn

giiciinii ortaya koym ak i-
n kullani
lir. Egereyistek,
ise, bunda
iyi bir

beklentisi ig in d e (17/isra
2 8 (;
' A n c a k Yiice
R a b b in in ho^ nutlugiinu gbzeterek
y a p a r (92/Leyl 20) g ib i .
b a g ip n

/ ' / ise mn ^ -e k h
dir, ifddesine g elin ce ,
dendiinde, bu .ekilde soylenir
-B irincisi, flilin em ir kipinde ol
duguna dikkat
eker.
,Ategin, e lb is e y iy a k m a s i g e re k ir
.sozii g ib i

ikincisi
iyi ehil
ise,
gorm
bir ek
ki
m anasim ta
ir.
F a la n adcim a c o m e rtlg in d e n d o la y i

.d e g er v e rilm e s i g e r e k ir , sozii g ib i
A llah buyurur k i : {

,B iz O n a .)'///'/ o g re tm e d ik

yaki$mazdi (36/Y asin

B irinei m anaya gdre, bu onun .)69
-yapabileeegi ve kolaylikla becerebi
G oriiluyor
oguki,yerde
bagy ,
ey degildir; dilinin
lecegi bu
bir

zaten

ona

159

Ragip el-Isfahani
oyle d eair
r:

in hem en hem
ddnm
enedi
hi
ni
i
gorm iiyor m usun?Suleyman :

'.

Rabb im! Beni

la, bana benden sonra kimsenin

bagi
amayacagi bir hukiimranlik ula
ver

Sad 35) dyeti de bunun gibidir / 38 ( .

Dikkat edin muhakkak ona -63
,geldi mi, nitekim hadiseler goktur
imru u 'l-Kaysu 'bnu Temlik'in
adim larla geldigi gibi ggeni
elir
3.'*

kelim esinin tekili

dedir. Allal3 buyurur ^ i :

-eklin

Bu sigir meselesi bize kari

ik

geldi (2/Bakara

70 (;

li ne korpe ikisi arasinda

Ne y a

bir inektir (2/Bakara 68 (;

sozii,

-ocuklarin buk

kayra oynam ^laridir. Bu da onlarin

etraflarina
-ukurlar kazm alari seklin
de oynam alari dem ektir
184.* ,ise
bir bitki turudiir. D eniyor k-lkar
i:
ken yeri yardigindan ve ^dkleri
nden bu yarip
adi alm
ge
tir
ti
i
.

.! renkli, parlak renkli

bir inek (2/Bakara

ogulu 69
n
i( .
ham 'll ve hakim gibi , ve ; denir
a y r ictir.
a j^Erkegine
- d ad en m
ise
i,
1
buyurur k i :
baklasmi, salataligim,
(2/B akara

okiiz denir. Bu da erkek deve

ile <dii deve ve erkek ile
61 (.
ta ne koku ne de dali ye
ki eren bitkidir. Bu kelim eden bir fiil
.kadm kelimeleri gibidir
tiiretilerek
tir den
ki, erdi
m
y e
i
K e l i m e n i n kendi anlam indan bir
dem
ektir.
B
una
benzetilerek

fiil tdretilm
vei
denmt
r
ocugun
ildi yiizii
denma
i
.
tir
,
eri yarm ak anlam ina gelir^. ^
- '
ib n u s-Sikkit de bu konuda
tigi bu yarik gdeena,i
olduundan

lkti, deyim
devenin
inin
diiin de ^u llam
her
y a ngeni
lm
kh ii
r.
dugunu belirtm
tir
i.

n ^arm
deyim
m i,
geni
kin
i
-yerin baklasinin b o llu
bi-im de yarm ayi ifdde eden M uham
gunu
ifdde eder ve de denir .
-m ed b. Ali (ra), ilim lerin ineeliklerin
bilgi sahibi oldugundan
de g en
vei

lerini yardigindan
onlarm adim

alm
tir
i.

mak demektir .

, s. 6 2; lb

F aris, Miicmel, I, 1 3 1 lb C in n i, H asdis, ,

>

gelir . 0

1 8 3 $ ar, im r u u l-K a y s. B kz. 0

<
inin
ki
ogalm asi anlam
eylerinin
mallina
vb

yaripdigerine
b ir

m ek,
iinde
yuriiyu
geni
ge-adim

at

335.
8 4 ' B n n y u n d a o c u k la r, k e n d ile rin in b elli bir
ey i g iz le n m i lan b ir y e r e g e lirle r. O n u
ara rla r. H e rh a n g i b ir y e ri k a z m a d a n , el y rda-

, g iz le n e n ey a la rin i b u lm a y a a li irlar.
B k z. ib n S iy d e , el-M uhkem v e l-M iih itu i-

A '2am , > m a d d e si -(M d le re im le r).

160

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

'

baklayi kestim /topladim de-

m ektir. * ise, baklanin toplandigi

yerdir.

dir. Yiice A llah in buyurdugu gibi:

O rada sonsuza dek kalirlar

(2/B akara 162).

D iger bir kism i ise cinsi ile ..dir. Feygam berden (sas) 6yle rivayet
e dlm itir.

kelim esi, bir eyin ilk 3

iizere kalm asidir. B u yok olma
sozciigiiniin z id d id ir. 've
yerine dendigi de sdylenm itir.

1. K endi b a ina ve herhangi bir

zam ana bagli olm aksizin olan.
Bu, Y iieeY aratieidir. O nun i in fanilik yoktur.
2. B akasi sayesinde olan. B u
da O nun di indakilerdir. B unlar i:in
Omilik vardir.
Allah ile olanlar da iki eittr:
1. A lla h m kendisini yok edecegi zam ana k ad ar bizzat kendisi
olanlar. B unlar, g6k eisim leri gibi
eylerdir.
B iz z a t

kendisi ve boliim leri

ile degil, tiirii ve cinsi ile olanlar. B unlar da insan ve hayvan gibi
eylerdir.
Aym ekilde dhirette de, cennetlikler gibi, b izzat kendisi - olanlar
vardir. B u n lar belli bir shreye kadar
degil, ebedi olarak orada kalacaklar185EbO

D avud,

-' ' Cennetlikler igin

hazirlanmig

olan

meyveler,

onlar

tarafindan koparilir, sonra onlarin

yerine benzerleri g e lir .186

H adiste: denm itir ki,

onu bekledik ve uzun siire gelm esini
g o zled ik ,185 dem ektir. Bu k6kten gelen de iki e ittir.

2.

'
- .

Vaktu f a i l-Ahire, ^ u a z

b.

C e b e ld e n . H a tta b I, M ealim u ;s -Sunen , 1 .1 3 1 .

A hirettekinin devam li o lu undan

dolayi A llah b uyurur ki:

Allah in katindakiler ise daha

kalicidir (28/K asas

Baki olan salih

hayirli ye daha

60);

ameller ise (1 8 /K e h f 46); yani, bun-

lar, insan i in sevabi baki olan am eller. B unun, b e vakit n am az oldugu

yorum u da yap ilm itir.-^ -i'j
sozleri olduklari da soylenm itir.

D ogrusu, onun, Y tice A llah in rizasi

kastedilen her ibadet oldugudur.
Yiice A llah m:
Allah 'in

bakiyesi sizin igin daha

hayirlidir

(11/H ud

86)

sozii

de

bu anlam dadir ki, bu devam lilik

Y uce A lla h a izafe edilm istir. Yiice
A llah m: 4 Onlarin
herhangi bir

kalintisini gorebiliyor

musiinuz ? (69/H akka 8) sozii ise, on-

larm

olan bir toplulugunu veya

hdld devam eden bir igini gorebiliyor

musunl dem ektir. M anasi, onlardan
hig kalan var midir da den m itir. B azi

186B ezzar ve

e t-T a b e i^ n , S e v b a n d a n .

B kz.

S u y u ti, ed-D urru'l-M ensur, I, 97.

161

Ragip el-Isfahani
mastarlar, fail kalibmda, bazilari ise,
m e f ul kalibm da gelm itir. Birincisi
daha dogrudur.

ve bu inde
nedenle
iiniilmii
aeele
i
eden herkes
Tiili kullam lm i oyletir.d er
ar
:

/ - -

M iicahidten , -'nin M ekke oldu

gunu soyledigi rivdyet edilmi-tir. K en
disi, bunu , .

olan ilk ev B e k k e d e k i miibarek evdir

Al-i imran 96). Buna / 3(

de

K iragidaki zayifliktan sonra -64

seni alelacele kinam aya bafjladi
Sana haram dir beni kinamak da
azarlam ak d a 187.

gibi ba harfinin mini harfi yerine

kullanildgi yerlerden biri saymi.
tir
Allah buyurur k i :
insanlar / <belirlenmi'j

ocuk da
lk
m
tir
i.

-diye adlandiril

ekilde
-)
ocugu
1
^
olan

lara tir.
da [Bu,
bu adonlar
vlm
e ri
in bir saygi ifadesidir, tipki
i
.)
beytullah ] gibi

denm -
itir. Bu, oradaki C a m inin adi
dir diyenler de, B e y tu lla h tir diyenler

,D eniyor ki, bu onun sevabina

kullarinin yararina ^ o ^ olm ayacak

de vardir. Tavaf yeri olmasmdan, adini

yani izdihamdan aldigim

, ^ :
Insanlarin orada
in izdiham
tavaf i
yaptiklarmi s6yleyenler de vardir .

arettir. Bu
yaptiina
aynibir

zam anda Y hce A lla h in: uphesiz

/ ahiret yurdu kesin olarak hayattadir
canlidir (29/A nkeb6t 64) ayetinde

-]M ekke] nin '

[Bekke] diye adlan

dirilmasimn nedeni, orada bir zuliim

-lediklerinde zalimlerin boynu kiril
digindandir diyenler de olm u .tur

aretdir^^
ettigi
. i
air ^d e r :
.<

Ey iki b ik r in b ik r i ve yiiregin -65

.p e rd e si

jW B -k -r
Bu kelimenin asil, gtindiiztin ilk
saatleri dem ek olan J ^ dir. Bu -
leli
m eden bir de fiil tiiretilmi
ve -
de n m -
itir ki, sabahin erken sa
lkmayi anlatir
atinde. -a,pri er

kenci demektir. Tiil , '

.
eklinde kullam lm aktadir
Bu vaktin, giiniin diger saatlerinden
once gelm esinden dolayi kelimenin
anlam inda acele etm ek m anasi dii -

Sen benim igin pazunun kolu [

g ib i oldu n .]]Si
Yiice A lla h in

Ye

7 ne de toydur (2/Bakara 68 (
sbziinde ge
en kelimesi, heniiz

187air, D am ra

b.

D am ra en -N ehelt,

E m ali, 11, 279; Serekust, K itabu l - E f a l , IV,

67; Ebu Z eyd, N evadir, s. 2; C ahiz, el-B ursan
v e'l-U rca n , s. 59.
188$ah, K um eyt. ^ k z . D ivani, 1, 166; Batlaytlst,
M iiselles, 1, 362; Farabi, D ivdnu 'l-Edeb, ,
180; Knli. m j/i, 1,24.

16^

M iifr e d a t/ Kur'an Kavramlari Sozliigii

dogum yapm am i? dem ektir. Heniiz
evlenm em i? kadin da dul olana gore

adim alm i?tir. iinkii kadinla-

kendisi i in istendigi ?eye gore,

daha dncehklidir. in ogulu
? eklindedir. A llah buyurur ki:
- B iz o n la r i
g iiz e l b ir e k ild e in ya e ttik ve o n la r i

bakireler k ild ik (56/V akia 35-36).

ise, hizli hareket ettigi ? niilen ki ik m akam dir.

cesini bildirmek
konmu? olan kal]plar kullanihrsa, bu aglamada sesin
agir bastigi; uzatmadan soylenen
kullanilirsa, 0 zaman da, hiizniin agir
bastigi ifade edilmi? olunur.
- a g la yan,
- ve
eklinde ogul yapi-

hr. Allah buyurur ki:

zam an o n la r secdeye k a p a m r ve igin

ig in

aglamaya b a y la r la r (19/Meryem

58).

ash veznidir. --

-
.
-
.- kahplari

gibi. Fakat, v a v \,y a y a donii?iip idgam

olmu?tur.

gibi.

hem iiziintii hem de gozya-

/ B -k-m
A llah b uyurur ki: .' O n la r

?min beraber olmasi halidir. Bununla beraber her ikisinden biri i in de

dogu?tan a h ra s olan ki?i dem ek

kullanilir. Yiice A llahm:

' O y le ise, a z g iils iin le r am a

olup oguludur.
^
B una gdre, her

gok

ebkem ahras, am a her ahras, ebkem

vin ve iiziintii ye ?arettir. Giilme ile

sa g ird ir, dilsizdir (2/B akara 18).

degildir. A llah buyurur ki:

.

A I-

la h ik i a d a m i m is a l o la r a k v e rm ip ir:
B u n la r in b ir i dilsizdir; h ig b ir eye
giXciX y e tm e m e k te d ir (16/N ahl 76).

da denir ki, ki?inin

aklinin zayifligindan soz soyleyem ez

hale gelm esi ve A d ils iz gibi olm asi
dem ektir.

B-k-y

Bu fiil, ? eklindedir.
U zatilarak sdylenen 'hiiziinden ve
feryad figandan gozya?larim n akmasidir. Eger aglam ada 've ,
ve diger seslerin yiikseklik dere-

aglasinlar (9/Tevbe 82) sdzii, se-

beraber kahkaha olm asa da, aglama

ile birlikte gozya?i olmasa da fark etmez. Yiice A llahm:
-

'

G o k de o n la r a aglamadi y e r
de (44/Duhan 29) ayeti de bunun gibidir. Bu aglamamn ger ek oldugu da
soylenmi?tir ki, bu, onlarin hayat ve
bilgi sahibi olduklarmi savunanlarin
gorii?udiir. Bunun mecdzi bir ifade
oldugu da sdylenmi?tir ki, bu durumda anlami, onlarin iizerine

(.se m a d a k ile r ] aglamadi, demek olur.

/ B e l H a rfi
Soylenene bir ?ey eklem ek i in
kullamlan bir edattir. (ki e ?ittir.

(a k s in e y in bir <e?idi, ciim lede,

163

Ragip el-Isfahani
-sonrasi oncesini nakzeder. Yalniz ba
zen, kendisinden sonrakinin hiikmii dogrulam a, oncekininkini ise iptal

y e g o re v e rd ig i zam an : R a b b im ba n a

etm ek am aciyla kullamlir. Bazen

de kendisinden dncekinin '' "

(89/Fecr 15-17) sozleridir.

-dogrulam a, ikincisini ise iptal m ak

-sadiyla kullamlir. ikincisini dogrula
mak, birincisini ise iptal etm ek n
i
ullamldigi yerlerden biri ^ ayettir :

ayet lerimiz

h o r bakti, der. H a y ir, a k sin e s iz yetim e k a r i co m e rt d a v ra n m iy o rsu n u z

Yani: O n la ra m alin verilmesi

ikram dan; v e rilm e m e si de degersizlikten degildir. F a k a t onlar, m all,
k ulla m lm asi ge re k e n ye rd e kullanm ad ik la rin d a n b u n u bilem ediler.
Yilee A l l a h in: .- ' ' . '

Sad, z ik ir

kendisine okundugu zaman eskilerin

-masallari der. Hayir , aksine kazan
diklari, kalplerini karartmi
ti 83)/

s a h ib i, a n il K u r a n a a n d o ls u n

Mutaffifin 13-14); yani , onlarm

sozleri de bunun gibidir.

ki.

Aksine in k a r e d e n le r b ir g u r u r

ve a y r ilik ig in d e d ir le r (3 8 /S a d 1-2)

dedikleri gibi degildir, aksine onlar

-bilmiyorlar. Kalplerinin iizeri per

Z ik i r s a h ib i K u r 'an sdzuyle,
K u r a n in ogiit a lin a c a k bir bzellidelendi sozuyle cahilliklerine dikkat
gi o ldugunu, kafirlerin O na kulak
eklm t r. Hz. ibrahim kissasindaki
verm e m e sin in , O nun ogiit a h n a sozleri de bu anlamdadir

:^ 'cak bir dzelligi o lm a d ig in d a n de

gii, onlarin H a k k a k a r i biiyiikliik
Kafirler O na
taslam alari ve A llah ve Resuliine

iEy
ilahlarimiza
Ibrahim, bu
sen
i
k a r i g e lm e le rin d e n kay n ak lan d ig i:mi yaptin? dediler. ibrahim dedi ki
m bildirm ektedir. Yiice A l l a h in:
Aksine bu i
ui
biiyiikleri yaptil
' K a f ve e r e fli
.Bunu onlarin kendilerine sorunuz
K u r a n a a n d o ls u n ! Aksine, k a f ir le r
ki, eger konu
Tabu abiliyorlarsa21)/
a t ila r ( 5 0 /K a f 1-2) sozleri de bu

Enbiya 62-63 (.

anlam dadir. Yani: O nlarin K u r a n a

Birincisini dogrulam a, ikincisini

-ise, iptal etm e m aksadiyla kullam l
digi yerlerden biri de Ytice A lla h in :
(

'

Rabbin denemek igin bir insana iyilik

edip, nimet verdigi zaman : Rabbim
beni erefli kildi, der. Fakat onu SInamak igin rizkini daraltip bir digit164

im andan k a m alari, K u r a n in Yiice

o lm a y i indan degildir; aksine onla cahilliklerindendir.
'

A k s in e h a y re t e ttile r

so-

ziiyle onlarin ca h illik le rin e dikkat

e k m i tir. iinku: Bir eye hayret
etm ek, onun sebebini bilm em eyi
gerektirir. Yiice A l l a h im ^ /
'

M iifr e d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

E y in san , s e n i e n g in kerem s a h ib i
R a b b in e

k a rp

a ld a ta n

n e d ir ?

0,

s e n i y a ra ta n ,

b e lin i d o g r u lta n ve

s e n i d e n g e li

k ila n d ir ,

a k s in e

s iz

D ln i y a la n s a y iy o r s u n u z (8 2 /in fita r

6-9), sozii de bu k o n u y la ilgilidir.

Sanki oyle d e n m itr: O rtad a Y iice
A lla h in o nlari ald a tm a sm i g erek tirec e k bir ey yoktur. A k sin e , onlari
y a p tik la rin a siiriikleyen ey, yalanlam alaridir.

yapmazlardi! A ksin e tehdit, apanSIZ bir gekilde karplarina gikiverir de

akinliktan donakalirlar (21/Enbiya
39-40) sozii de bu anlam dadir. Yani:
Eger onlar, birincisinden daha fazla
ve ondan daha biiyiik olan kiyam etin
birden bire gelecegini bilselerdi.
K u ra n da g e en tiim kelim eleri, bazilarm da daha ince bir nitelik
soz k o nusu olsa da, bu iki anlam m
d i ina lkm az.

|( aksineY'm ikinci tiirii ise, birinci hiikm ii a iklayan, (jjden sonrasim n

ise, ona ilave edilm ek istenmesidir.
Yiice A llah in:

: Sozciigii y e rleenleri tarafin-

. D e d ile r ki; H a y ir,

dan bayindir hale getirilip sim rlari

M u h a m m e d in s o y le d ik le ri b irtak im

belirlenm i olan g e n i yerle im birimidir. ogulu, v e ^ J - ^ dir. A llah

buyurur ki:
- Yemin o lsu n
u ehre (90/B eled ); deniyor ki:
B ununla M ekke kasted ilm i tir. Allah

k a rm a p k , b irb irin d e n ko p u k h a y a lle rd ir. H a y ir, bu s o z le r 0 nun uydurm asidir. H a y ir , 0 b ir a ir d ir (21/Enbiya

5) sozii gibi.
Yiice A llah, 'soziiyle onlarin
kendilerine gelen vahyin uydurulm u
bir iftira oldugunu soylediklerine,
onu getirenin de bir iftira olarak bunu
yaptim i iddia ettiklerine, bununla
da yetinm eyerek onun 90k yalanCl oldugunu iddia ettiklerine dikkat
ekm ektedir. iinkii; K u r a n d a $air,
d o g a si g e r e g iy a la n c i o la n b ir k ip d e n
ib arettir.

- ,K d fir le r
.

cehennem

a te p n i

y iiz le rin d e n

ve

buyurur ki: m e s ize g iiz e l b ir

Hike (3 4 /S eb e 15); V .
B iz o n u n la k u p k u ru o lii b ir m em le-

kete h a y a t v e rd ik (4 3 /Z u h ru f 11).
Y ine A llah b uyurur ki:

onu o lii b ir y b re y e g o n d e rir, (7/A ra f

57); R a b b im , bu
e h ri g iiv e n li b ir y e r k il (2/B akara
126). Bu ehir derken M e k k e yi kastetm ektedir. B unun bir yerde belirtili,
b aka bir yerde ise, b eliriisiz bir isim
olarak kullanilm asim n bir inceligi
vardir am a bu kitap bunun anlatilacagi yer degildir.189

s ir tla r in d a n s a v a m a y a c a k la ri ve hig
kim seden

y a rd im

go re m e ye ce k leri

a m n deh$etini e g e r bilseler,

boyle

8 9 is k a fi d e r ki: Y u c e A lla h m , 2 /B a k a ra 2 6 da:

Ibrahim dedi ki: R abbim , bu fe h r i g iivenli bir
fe h ir y a p d e m i o lm a si ile ib ra h im 3 5 te lb-

165

R a g ip e l-ls fa h a n i

Biiyiik
i hayvanlarin
de v ah
vatam oldugundan beled adim alm i ekilde m ezarlik da, oliilerin
tir. Aym
vatam oldugundan
diye am lm
tir
i.

inde
kinlik
olana
i
oyle d er
air
denir
: .
'

1

-U z iin tu lu o la n in y e r d e g i$ tir -67

A yin giinliik m enzillerinden

her birine verilen addir .
ka-am

ik lik /p arlak h k sindaki

uzunlugu
a
ehre benzediginden
yoniinden
bulde
adim alm i-tir. U zayip giden kahkaha
ya da bundan dolayi belde denm i.tir
Bu, bazen insam n gogsii i-in de k ul
lam lm aktadir. )z a-isindan da cildin
de bir
yani eser vardir denm it
r.
ogulu
oyle
dm d air
e r:

m e si g e re k ir9.'
[

Budalalik, ahm aklik)
ogu(
zaman vdcut kabaligi, iri yari, kaba
ilerde bulundugundan
sabg olan k i
denir ki, bu iri yari yaradili li olmayi ifade eder. Allah buyurur
k i : ' .

G iiz e l o la n iilkenin

bitkisi, R a b b in in iz n iy le gikar, k o tii

o la n d a n ise, y a r a r s iz b itk id e n bagka

- b
g ikm a z (7/Araf 58). Buradaki
ir gey
,B o y u n la r d a y a r a la r v a rd ir -66
iz le r i b e lli o la19n0.

inin
k-iehir sahibi ol
ehirli olm asi demm
ekasi
tir/
; ve
g ib i .
ehirden ayrilm am ak
ise ,
.dem ektir
Kendi

m em leketinde durm ayi

kanlik haline getirip
ka yere
ali
b a
gitm eyen
n, iki
ba
i-ka yerde bu
lundugunda hayret edildigi in
i -

-k^limeleri ise, tem iz ve p is g o n iil

lerden k in a y e d ir diye soylenm i tir.

.-'

iddetli

zorluktan

dogan -

uziintudur. Bu durum da olana

denir. Soylentiye gore iblis kelim esi
de
tir. bundan
A llah buyurur
tiirem i
k i : -K i
-y a m e t k o p a c a g i g iin s u g lu la r lim it

rahim dedi ki: Rabbim , bu ehri giivenli kil

s iz lik ig in d e s u s a r la r (30/R um 12(;

d e m e s in in a ra s in d a ne fa rk v a rd ir d e n e c e k

<

o lu rsa , c e v a b i u d u r: Ilk d u a y a p ilir k e n h e n u z

an sizin , k is k iv ra k y a k a la y iv e r d ik de

o ra si b ir b e ld e o lm a d i in d a n sa n k i: B u vad iy i

b iitiin iim itle r i su y a d iig tii! (6/E n am

em in b ir b e ld e kil d e m i o ld u . ik in ei d u a ise,

k e n d ile r in i

g in d a n sa n k i: D ile g im d z e rin e d ile d ig im gibi

44 (;

'
-O y sa onlar, d a h a o n ce iiz e rle

y a p tig in v e iste d ig im g ib i b ir e h ir halin e

rin e y a g m u r y a g d ir ilm a s in d a n iy ic e

g e tird ig in b u m e k a n i, o ra y a y e r le e c e k o lan -

iim it le r in i k e sm ig le rd i (30/R um 49 (.

b u ra si a rtik b ir b e ld e o ld u k ta n s o n ra y a p d d i-

lar g iiv en li b ir y e r y a p d e m e k is te mtr.

iddetli sikintiya
ogun
dii
en
-

B k z . isk a fi, D urratu t -Tenzil, s. 2 9; E n sd r,

F.Rahm an, s. 3 9 ; M elaku 't-Te'v'll, I, 99.

1 9 0 air, K ita m i. B k z . D ivani, s. 12; B k b e r, el-

M e$ufu 7 -M u 'lem, I, 77; F e y ru z a b a d, B esdir

1 1,273.

166

191 air, A h v as. B k z . D lv a m , s. 9 8 ; Isfa h a n ,

E gdni, X III, 153.

M iif re d a t / Kur'an K a ^ a m l a n Sozliigii

r in i d o ld u rd u k la ri za m a n (2/Bakara

lukla sustugu ve kendisini ilgilendiren ?eyleri de unuttugundan

denmi?tir ki: Ki inin suskunlugunu
ve delillerinin tiikeni?ini ifade eder.
deyimi devenin

232); , u la g a m a y a ca k la ri
b ir b iiy iik le n m e v a r d ir ( 4 0 /M u min
56); Qo c u k o nun y a -

?iddetli agri yiiziinden hoplam asm i

anlatir. Bedene eziyet etm ek amaciyla gi^ilen yiin abaya
denmesi
ise, farsga bir kelim enin Arapgala?ti-

(37/Saffat 102);
seb ep le re erigeyim (4 0 /M u min 36);

'
'
U z e rim iz d e sag lam y e -

rilm iidir

derece pekitirlm$ yeminler.

n in d a g a lig m a y a g in a g e lin c e ona:

m in le rin iz (68/K alem 39); yani son

ise, tepligdir. Yiice A llahin:

.. B u K u r an turn in s a n la ra
y b n e lik b ir d u y u ru d u r (14/ibralrim
52); . Bu, b ir

- E y y e r ! S u yu n u y u t (11 /Hud 44)

teb ligdir. Yoldan gikm ig la rd a n bagkasi

ifadesi b ir geyi y u t-

h e la k e d ilir m i 46) ?'/ A h k a f 3 5 ) ;

/ B-l-a
Allah buyurur ki:
dyetindeki

m a k v e y u tk u n m a k soziinden alinmi?-

B iz im iize rim iz e dii-

tir. Suyu kanalin agzina veren havuzdaki delik dem e^ olan kelimesi
de bundandir.
( Y ild iz Yutan

sen, y a ln iz c a a g ik ca d u y u rm a k tir (36/

S a d ] ise: B ir y ild iz is m id ir [A y men-

tir, in s a n la ri hesaba gekmek bize dii-

z ille r in d e n b ir id ir ] ve * -J

ger (13/R ad 40) sdzleri gibi.

ilk agaran sag demektir.

Yasin 17); .
senin g o re vin m e sa jim izi du yu rm ak-

y^terlilik demektir. Yiice

A llah in: H ig

/ B -l-g

kugkusuz bu K u r an 'da A l l a h a k u lInk e d e n le r ig in y e te rli o la c a k n ite-

kelimeleri, am acm en

lik te b ils i ve m e sa j v a r d ir (21/Enbiya

yiiksegine eri?mek ve en sonuna var-

106);

maktir. Bu bir ^ ^ , bir zam an ya da

belirlenmi? i?lerden biri olabilir. Bu

g o r e v in i te b lig etm em ig o lu rs u n (5/

kelime bazen tam varilmasa da yakla?mayi ve goriilecek noktaya kadar

gelmeyi ifade eder. En sona varmayi
ifade eden kullam m larm dan bazila; in sa n g iig lii
g a g in a e rip k ir k y a g in a v arinca: (46/

A h k a f 15);

K a -

d in la r i bo g ayip d a beklem e siire le -

E g e r

bunu y a p m a zs a n O nu n e lg is i o lm a

M aide 67) sozleri gibi.

Yani eer bunu ya da sorumlulugunu aldigin ?eylerden birini tebl
etmezsen m esajindan higbir ?eyi teb1 etm eyen biri konum una dii?ersin.
Bunun sebebi ise, peygamberlerin
(sas) hiikiimlerinin ve tekliflerinin
daha da kesin olu?udur. Diger in167

R a g ip e l-I s fa h a n i

sanlarin hiikm ii gibi degildir. unkii

onlar bir kisim salih sm eller yaptiklarinda birtakim kotiiliikleri de olsa
bag i lanabilirler.
Y uce A lla h in: '

Id d e t m u d d e tle rin i

doldurduklarinda o n la r i y a g iiz e lc e
tutun (65/T alak 2) soziine gelince bu
gelip dayanm ak anlam ina gelir. tinkii: Bger kadin siiresinin sonuna kadar varirsa, artik kocam n onu tekrar
alm asi ve tutm asi dogru olm^z.
Bir haberi bildirm ek i in
denir. A yrica da onun gibidir.
ise, daha fazla vurguludu. A1lah buyurur ki: Size

iletiyorum,
(7/A r a f 62); < ! u
E y Peygam ber, R a b b in ta ra fin d a n Sana in d ir ile n m e sa ji duyur (5/
M dide 67); - * '
E g e r b enim g a g rim a s ir t don ecek
R a b b im in

m e s a ila r im

-dogru olm asi, k ast edilen m anaya ta

m am en uygun olm asi ve kendi -
iin
de dogrulugu dile getirm esidir. Bu
biri ihldl edildiginde
"
ism dan soz
eksik/kusurlu
belagat a
.kabul edilir
-tk in c is i, soziin soyleyen ya da soy
isindan belig olm
lenen
asidir
^a .
da sozii soyleyenin soylem ek istedigi
eyi soziin kendisine soylendigi k i
-i
nin kabul edecegi bir
-ekilde soylen
m esidir. Yiice A llah in
K e n d ile r in e o g iit v e r o n la rin
iglerine ileyecek g iiz e l so z so y le 4)/
N isa 63) sozii ise, bu i^i anlam da da
anla-ilabilir. Bu sdziin anlam i, kim ile
rine g6re: O n la r a de k i: E g e r ig in izd e
-g iz le d ig in iz s o z le r i so y le rs e n iz o ld u
r iilu r s iin iiz

eklindedir.
kalarina
B a

gore ise: O n la r i b a $ la rin a g e le b ile c e k

b irta k im z o r lu k la r la k o rk u t eklinde
tir. Bunlar, soziin
belirlenm
genel
i
lkarilabilecek
olan anlam mbazi
dan

o lu rsa n iz , ben siz e g o n d e rile n m esa-

hususlara
aret sayilir
i.

j i duyurdum (11/H ud 57); >

' y a $ lilik b a n a ula$mi$ken

ve k a rim g o cu ktan kesilm ig ke n n a s il

ise, hayatm kendisi ile devam

ettigi ihtiya
lardir.

o g lu m o la b ilir ? (3/A l-i Im rdn 40).

B iryerde ise :

/B -l-y

ise, ih tiy a rlig in son s in ir in a vardim

(19/M eryem 8); bu ayette kullanilan

Bir elbise eskidiginde

ifadesi 1 <
. '
gibidir. Earkl^ri ise,
denm esinin dogru olmamasidir.

denir ki, bu, elbise eskidi ve

yirtildi anlam ina gelir. B u kelim eden
yolculuk yapan
in de
i

ise, iki ekilde kullam lir:

B ir in c is i, soziin bizzat kendisinin
belig olm asidir. Bu da sdzde 1 dzelligin bir arada bulunm asi dem ektir.

B unlar soziin dil a isindan tam am en

168

denir ki bu, yolcu lu k onu eskitti <*

dem ektir . 'ise, denem ek anlam ina
gelir. Bu da
-ok denem ekten dola
yi sanki y ip ra ttim , e sk ittim gibi bir
immaktadir
ana ta .

M ii f r e d a t / Kur'an Kavram lari Sozliigii

/ o ra d a

herkes gegm igteki h e r d a v ra m g in in

y a r a r in i ve z a r a r im

so m u t o la r a k

g o r iir (10/Yfinus 30) ayeti, herkes ne

yaptigm in ger,ek mahiyetini ogrenir

demektir. Onunin
i ,denir k i
ki.
iyi sinam ak a nlam m a gelir

armagan ise
.iikretmeyi
,
gerektirir
Sabrin geregini yerine getirmek
iikrun geregini yerine getirmekten
daha kolaydir. Buna gbre A llahin
bagi
-^i, i^i belamn en biiyiigii olma
isindan
tadir.Hz.BuOmer
baki
a
ra( ( yleb dem i tir:

Oziimii de
adini alm
tir
i;
.
iinkii: 0 da bedeni yipratm aktadir
Allah buy u ru r k i : -
.B u n d a , s iz in ig in R a b b in iz d e n

. ' '

; B iz z o r lu k la r la d e n e n d ik ve
,sabrettik, s o n ra n im e tle rle d e n e n d ik
fa k a t g iikre d e m e d192.
ik

g e le n gok b iiy iik b ir im tih a n v a rd i

B ak ara /429( (;

Bu a.idan Emirul-m umimn H z

byle der
Ah:

-M u h a k k a k ki, s iz i b ir a z k o rk u ile d e

n e riz (2/B akara 5 5 (;

-Bu, g e rg e k te n a p a g ik b ir im ti

h a n d i (37/Saffat 196). Yiikiimliiliik

de bidan
irka
a -diye adlandiril
m i:
tir; b u n la r

ikincisi, her biri bir sinamadir. Bu

idan Allah buyurur kai:


.
. *
-A n d o ls u n k i ig in iz d e n c ih a d e d e n le r
s a b re d e n le ri b e lirle y in c e y e k a d a r ?/
-s iz i deneyecegiz ve s o y le d ig in iz sb z
le r in d o g ru o lu p o lm a d ig im a g ig a
-g ik a rin c a y a k a d a r s iz i im tih a n ede
c e g iz (4 7/M uham m ed 31 (.

<

. -K im in d iin y a im

-k a n la r i g e n ig le r de k e n d is in in o n
la r l a s in a n d ig in i b ilm e z s e , , a k il
)y o n iin d e n a ld a n m ig t ir . V

Allah buyurur k i :

-B ir i, yiikumliiluklerin hepsi in
sana zor gelmektedir.
idanBuher
a
biri bir bela sayilm i.
tir

-N a s il d a v ra n a c a g in iz i g o

re lim d iy e s iz i hem k o t iiliik le ve hem

de iy ilik le ' / g e g iririz

21)/
Enbi
yd 35 (;

-m ii m in le ri g iiz e l b ir sin a v d a n g e g ir
m ek ig in bunu b o y le y a p ti (8/Enfal

Yiice A llahin .)17 :

-Bu n da , s iz in ig in R a b b in iz
-den g e le n gok b iiy iik b ir im tih a n v a r
d i (2/Bakara 49) sbzii her ikisi i n de

erlidir. Bu, Yiice A llah m

ge :

-U g iin cu su , C e n a b -1 A lla h in kul

lari iikretsinler
sinamasi, bazen
diye
bollukla, bazen de sabretsinler diye
zorlukla yiizyiize getirm
eklinde
ek
mektedir.
idau Bu
ekle
hem
gera
b e la hem de a rm a g a n ,
iinkii: Bela, sabretm
sayilm
eyi
tir
,i ;

19 2 A b d u l l a h

b.

M ubarek,

Zilhd, l^ k .

^
^ ^ e l - A z e m l ,

- 1-

i l m i y y e , B ^y i, s. 182; e l - M u hb b u -T ab er i,

er-R iyadu 'n-N adira f i M enakibi i-A fe r e , IV,

3 1 4 ; T ir m iz i, S u n e n , 111, 307 .
l 9 3 Z e m a h eri,

R abiu i-E b r a r

ve

N iisuhu i-

A hbar, thk. S e llm e n - N u a y m i , Kulttir B a k a m

ligi, B a g d at, 1, 45.

169

Ragip el-Isfahani

ZI b o g a z la y ip k a d in la r in iz i b ira k m a k

H a n i R a b b i, ib r a h im 'i b irta k im
-e m irle r Re d e n e m i g, o d a o n la r i y e r i

su re tiy le

ne g e tirm ig ti (2/B akara 124(.

soziinii

-H a n i o g u lla r im

(2/B akara 49) ifddesiyle

ettigi zorluk anlam mdaki

deyimi, b irk -
iiyi sina

aret oldugu kadar, onlari

beldyabu
i

in yemin
agirmaktir
etmeye
mak .i

beladan
eklindeki
kurtarmasi
bagiina da
.
arettir
e k ild
Aym
e: '-
O n la ra , ig in d e a g ik b ir
im t ih a n b u lu n a n a y e tle r v e rd ik

44)/

Duhan 33) ayetinde sozunii ettigi

-bela da her iki anlam da kullam l
tr. Bu Yiice A lla h m
in
i :

Bela/

olnm suzlugn bildirm e^ in

i
kullamlan bir red edatidir. Yiice
A llah m
-:
-'- .,

S a y ili g iin le rd e n bagka k a tiy y e n bize

k i : m i i m in le r

ateg d o k u n m a y a ca k dediler. H e ki:

ig in d o g ru y o lu g o ste re n b ir h id d ye t

A lla h 'tan bn y o n d e so z m ii a ld in iz -k i

re h b e ri

A lla h a s la so ziin d e n ca ym a z- y o k s a

g e lin ce ,

ve gifadir.
o n la r in

in a n m a y a n la ra

k u la k la n n d a

b ir

A lla h h a k k in d a b ilm e d ig in iz b ir geyi

a g ir lik v a r d ir ve K m ' an, o n la r a b ir

m is d y liiy o rs u m iz ? H a y ir , o y le birgey

k o r liik t iir (41/Fussilet 44) ayetindeki

y o k (2/Bakara 80-8 ) sozii gibi. Ya da

nitelemesi gibidir .

olum suzlukla beraber kullamlan bir

deyimi de aym

sorunun cevabidir:

- B e n s iz in R a b b in iz d e g il m iy im ?

ekilde iki anlami ta

-imaktadir. Bi
d iy e re k k e n d ile r in i b ir b ir in e g a h it
rincisi, onun durum unu ogrenm ek
inin bilinm eyen tarafm a vve
akif
i tutnnigtu d a o n la r da: E v e t gahidiz,
d e m ig le rd i (7/Araf 17^) y e t i gibi.
olmaktir. ikincisi, onun iyiligini ve
kotiiliigiinii ortaya
-lkarmaktir. B u
ise, yalm z soru olan ciimlenin
nunla bazen her i^i durum da kast
cevabinda kullamlir. .
edilir. B azen de bunlardan biri a m a . ; S iz de R a b b in iz in size
lamr. Yiice Allah n
i - y o n e lik v a a d le r in i gergeklegm ig b u l-dendiginde bundan kast edilen s^de
du nu z m il? derler. C e h e n n e m lik le r
-ce onun iyiligini ve kotiiliigiinii orta
de: Evet, d e r le r (7/A r a f 44) ^
lkarmaktir. D urum unu dgrem nek
ya

gibi. Bu sorunun cevabinda bela kul-

inin bilinm e^en tarafina vakif

ve lamlamaz. Eger ki: Yam m da higolmak degildir
. Yiice Allah
b ir gey y o k dediginde, buna diye
.biitiin bilinemezleri en iyi bilendir
kar ilik verilecek olursa, bu onun
Buna gore, Yuce A lla h in sozii de
soziiniin red edilmesi anlam ina gelir,
ilabilir
anla
.
fakat denm i olursa, bu sdylenen
170

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

Yiice Allah:

sozii ikrar etm ek anlam ina gelir.

A llah buyurur ki: -
-'. -

Insan, k e m ik le rin i b ir a ra y a to playa-

K e n d ile r in e zu lm e d e rke n c a n la r i a ll-

u g la rim / y e n id e n y a p m a y a g iic ii-

nan k a firle r : B iz h ig b ir k o t iiliik y a p -

m iiz y e te r (K iyam et 3-4) ve: '

m ayiz m i s a n iy o r? H a y ir, o n u n p a rm a k

m am iqtik, d iy e re k o liim m e le k le rin e

in d ir in d a rb e le r in iz i tiim

Hayir, o yle

p a r m a k la r in a (8/Enfal 12) sozlerinde

k o la y c a te slim o lu rla r.

deg il. A lla h s iz in n e le r y a p tik la r in iz i

onlari dzellikle kullanm itir. iinkii,

b iliy o r (16/N ahl 28); :

onlar pan n ak lar sayesinde sava ir ve

savunm a yaparlar.

' K a f ir le r :
K iy a m e t am h ig gelm eyecek,
7
O n la r a de k i:

Hayir, g a y b in b ilg is i

ise, kendisine y a p i an her eye

sirayet edip lkm ayan kokudur.

te kelin d e o la n R a b b im a d in a y e m in
e d e rim ki, a n m u tla k a g e le c e k tir

(3 4 /S e b e 3);

' -

'

In k a r e d e n le r b o liik

/ B -n -a
^iil olarak:

o ra y a v a r d ik la r in d a k a p ila r ag ilir,

denir ki: Bu yapm ak, bina etm ek anlam ina gelir. A llah buyu ru r ki:
U s tiin iiz e y e d i sa g la m

g o r e v lile ri: S iz e ig in iz d e n R a b b in iz in

g o k b in a e ttik (78/N ebe 12).

b o liik cehennem e s iir iiliir .

N ih a y e t

a y e tle r in i o ku ya n ve b u g iin iin k a r p la m a sin a k a r p s iz i u y a ra n pe y g a m b e rle r g e lm e d i m i? derler.

O n la r:

Evet, d e rle r (39/Ziim ei 71);

' B e k g ile r
d e d ile r

k i:

P e y g a m b e rle rin iz

size

a g ik k a n it la r g e tirm e z le r m iy d i?, O n la r da: E v e t g e tirirle r d i, d e d ile r (40/

M iim in 50).

/ B -11-n
kelim esi, parm aklar, demektir.
D eniyor ki: Bu ismi alm asim n sebebi,
insanin yapm ak/kunnak istedii her
eyi onlarla yapm a/diizeltm e im kam na kavum u olm asidir. Yani her ey
onlarla yapilm aktadir. Bu a idan

, yapilan yapmin adidir. Allah

buyurur ki:
O n la r igin o d a la r v ard ir; iistle rin d e y a p ilm i o d a la r bulunan (39/Ziimer 20).

kavram iyla Yiice A llah m

E v i anlatilir. A llah buyurur ki:
- G o g iig iic iim iiz le b iz k u r d u k
(51/Z ariyet 47); G o g e
ve onu y a p a n a (91 / em s 5).
tekildir; 0 degildir; iin : Yiice A llah onu dyle kullanm aktadir: .
Y a p tik la ri 0 y a p ila r i k a lp le r i p a r a la n a n a kadar, y iir e k le r in d e b ir ku$ku
k a y n a g i o lm a y a devam e d e ce k tir (9/

Tevbe 110);

kenet-

denm ektedir ki, bu, bir yer-

lenm i >b in a g ib i s a f b a g liy a r a k

de i ^ m e t etm eyi anlatir. Bu nedenle

( 6 1 /S a f 4); 'O n u n igin

171

R a g ip e l- ! s f a h a n i
b ir b in a y a p in (37/S affat 97). B az -

ninmayan gelsinfark etmez.'94

lari kelim esinin

ogulu
nin
lardir. saym
Bu da
i
-

- - -gibidir. B u tur cem i

Falan karninin ve gehvetinin ogludur d eyim lef

ler, hem m iiz e k k e r hem de m iiennes

odaklandigini gosterir. de-

in kullanilir
i.
o g u l ) kelim esinin ash) dur .
ogulunda
iinkii

hltm esinde
kd

ekline ddnii
-m ektedir. A llah b u

k i inin turn arzusunun bu ikisinde

yimj de gunluk takilan, yarinini duiinm eyen k i i in sdylenir. A llah
buyurur ki:

Yahudiler:

Uzeyr, Allah in ogludur, dediler. Hiristiyanlar da: Mesih (isa) Allah 'in
-Y a v ru c u g u m ! B u r iiy a n i k a rd e g le ri
ogludur, dediler (9/T evbe 30);
ne a n la tm a ; (1 2 /Y u su f
5 (;

iiphesiz Oglum ailemdendir

!Y a v ru c u g u m
(11/H ud 45);
Oglun hir-B e n uyku d a ike n s e n i k e s tig im i g o r ii
sizlikyapti, (1 2 /Y u su f8 1 ).
yurur k i :

y o ru m (37/S affat 102 (.

kelimesinin ogulu sek-

L o k m a n o g lu n a o g iit vererek :

O g u lc u g u m l A lla h 'a

lindedir. Allah buyurur ki: '

ve eglerinizden de size
ogullar ve torunlar yaratti (16/Nahl
-c u g u m geytana ta p m a l Boyle dem e
7 2 ) - Yavrularun,
sinin nedeni, onun
in babasi
bir bina
i
tek hir kapdan girmeyiniz (12/Y usuf
undandir
olu
-iinkii:
;
O nu yapan ba
67); Ey
Ademogullan, her mescide giripnizde
badir. C enab-1 A llah, kendisini, onun
icadinda bir binatir.
kilm
eyin
Bir
i giizel elbiseler giyiniz (7/Ara f 31);
:> 1 Ey Ademogullan,
,herhangi bir yoniinden kaynaklanan
sizleri de ayartip tuzaga diigiirmesin
terbiyesinden
ok aranan
ge
en
0, ^,
.

- o rta k kom a (31/L okm an 13). Y avru

hizm et eden
ini goren
ya dakiin
ii
onun o elu denir .

' denir ki, bu Sira

yolculuk, inin
geee
ilesava
ve
ki ,

(7/Araf27).
kelim esinin m uennesi,

eklinde gelir. Yiice Allah:

/ kizlanm, onlarsizin igin

ilim le yakin tem asim ifade eder

air .
1 9 4 C a h iz , bu b e y ti, ad i M u h a m m e d b. A b d u lla h

oyle d e r:

o lan A t e b f y e n isp e t

B u n la r hem iy ilig in hem de -68
;k d tiiliig iin h e r ik is in in g o c u k la r id ir
H e p s! T a n in a n g e ls in veya ta -

d ik k a t e k m e m i tir. B e y it, H ayevdn, II, 89;

Sinaateyn, s. 5 9 d a y e r a lm a k ta d ir. D o g ru su
ise, b e y tin , M u s a f i b. H u z e y fe A b s iy e air
o ld u g u d u r.

Bkz.

T e b riz , erhu 'l-H am ase,

i n , 2 4 ; B a g d a d , el-H a za n e ,

M uselles, I, 3 4 0 .

172

ki, bu b ir ya-

n ilg id ir. E se rin i ta h k ik e d e n H a ru n d a b u n a

2 1 ; B atalyr'is,

^ f r e d a t / Kur'an Kavramlari Sdzliigii

daha tem izd ir (1 1/Hud 78) ve Soydag-

a ra s in d a b ir iftira u y d n ru p g e tirm e -

la ri: B iliy o r -

y e c e k le r (60/M iim tehne ) B urada

sun ki, bizim kizlarmizda

/> hakkim iz

ge en ( iftira ) zinadan kinayedir.

B unun irkin olan her flil oldugu da

y o k ( \ 1/Hdd 79) dyetlerinde ge en

(kizlar] kelim esi, denmi?tir ki:

Hz. Lut, Kavm inin biiyiiklerine seslenmi? ve onlara kizlarini teklifetm i?tir; Belde halkinin tiimiine degil. Bu,
zaten birka kizim , biiyiik bir topluluarz etm esi a isindan da imkdnsizdir.
A ksine bu -{ kizlar) kelimesi ile
iim metinin kadinlanna i?aret etmi? ve
onlan kendi kizlari di^e adlandirmi?tir; iinkii, kendisi bir peygam berdir
ve h e r pe yg a m b er tim m eti igin baba
konum undadir. Hatta peygam ber daha
dnce m addesinde ge tigi gibi,
anne-babadan daha biiyiik ve daha
degerlidir, diyenler de olmu?tur. Yiice
A llahin : Onlar, A lla h a
k iz g o cu kla rim m a l e d e rle r k i (16/Nahl

57) sozii, onlarin, A llah hakkinda sciylediklerini hikaye etm ekte ve onlarin:
M elekler, A lla h m k iz la r id ir soziinii
aktarmaktadir.

sdylenm i?tir. Y apilm asi kotii olan

herhangi bir eyi alm ak veya ayakla
ona dogru yiiriim ek gibi fiillerin hepsi bu kapsam dadir, diyenler de vardir.
C yalan getirm ek/soylem ek,
uydurm ak dem ektir.

: Sdzciigu, ten giizelligi ve sevincin ortaya lkm asidir. B u anlam da

A llah buyurur ki: 7 ' A lim li b a h g e le r b itir d ik (27/N em l 60).
sozleri de bu anlam dadir.
Yiice A llah:
O n d a h e r g iiz e l g ifti b itir d ik (5 0 /K af

7). B uradaki kelim eye de denm i?dir; airin:

.

69- G iiz e ly a r a t ilig s a h ib i; '95

sozii gibi.
den fiilinden bir e?it kagit

/B -h -t
A llah buyurur ki:

k a fir ad am g a g irip k a ld i, so y le ye ce k
so z b u la m a d i (2/B akara 258); yani:

olan
kelim esi tiiretilem ez.
' denebilir ve
da denir
ki, bu, b ir geye, yiiziinde ifadesi belli
olacak ?ekilde, s e v in m e y i ifade eder.

A kli kari?ti ve ?a?irip k a ld i. da

/B-h-1

bu anlam dadir. A llah buyurur ki:

' B u b iiy iik b ir if t ir a d ir (24/
^ 16); yani: D uyanlari irkinliinden deh?ehete diiiiren bir yalandir.
A llah b uyurur ki:

k e lim e sin in a sh b ir siiriiniin

o b a n siz o lm asid ir. b ag v e y a

h e rh a n g i b ir ?aretten b a g m s i z olan

. E lle r i ile a y a k la r i

air, bulunamami?tir
95
.

173

^ e l - I s f a h a n i
deve y a da m e m e sin in to rb a si
-lk a

ekilde kapattim,lamayacak
demektir.

i d evedir. B ir krilm
a ddm
ii :
-

-Sana sahip ol

dugum her eyi verdim, higbir geyi

esirgemedim, d e m i tir. -d e
y im i, k i-in in , se rb e st b ira k ila n d e
veye b e n z e tile re k , ken d i iradesi ile
bbaa.a b ira k ilm a si a n la m in a g e lir
D uada

- y a p ila n d u ad a

IS

.rar e tm e k ve g o n iild en y a lv a rm a k tir

konu;amayan hayvana denir

inku, onun sesinde bir anla 9 ilmazlik
vardir. Fakat genelde, dzellikle yirtici
hayvanlar ve
larku
di
;
indaki hayvaniai
in kijllanilir. Allah buyurur ki
i :
-biitiin y ir tic i o lm a ya n hay
v a n la r size h e la l k ilin d i (5/M aide 1(.

M isal ( A lla h m ( s d z u d iir :

-sonra k a rp

likli lanetleerek Allah 'in lanetinin

-yalancilann iizerine olmasini dile
yelim (3 /A l-i im ra n 6 1 (.

lanetlem-
eeklinde a9ik

layanlar, buradaki israrin lanet in

i
olm asindan
9ik m i ylardir.
o la
air

-Zaman onlara bakti ve [on -7 0

lari] lanetledi 196.
Yani: O nlarin uzerinde durdu ve
onlari yok otti .

B -h -m /

sert ta-dem
ektir. C esur insa
na, benzetm e yo lu y la -adi veril
tir. Meylerin
ahsus/Sduyu
ommut
i
organlari tarafindan algilanm asi zor
olanlarm a

da, m a kul/akla kin

ih
ilm asi zor olanlarm
eylerin aanda
la
-' adi verilm ek ted ir .

dola^i
i an la
i-ilam az oldu, dem ek
tir; ya da
anlam m d ad,ir
iinku
;
ik
inde
gece
olan
-
a
ieyi b elir
tirm ekte ve algilanam az sizle
hale
getirm ektedir . deyim i aym
-renkte olup gdzle iyice birbirlerin
.den ayirt edilem eyen atlar, dem ektir
R esu lu llah tan (sas) gelen rivayet

_
in s a n la r k iya m e t g iin iin d e g iplak, y a lin ayak, birbirinden ayirt edilemez
halde h a fr o lu r la r / t o p la n ir la r .'91 De-

niyor ki: Bu, kelim esi dtinyada

aldiklari n i anlardan ve siislendikleri
eylerden soyutlanarak toplanirlar,
dem ektir; A llah daha iyi bilir.

1 9 7 Insanlar,

Esasu l-Belaga, s 3 2 .

kiya m et giiniinde giplak, ya lin a -

y a k ve buhm olarak hagrolurlar. B iz dedik

ki: Buhm nedir? buyurdu ki:

Yanlarinda

higbir $ey olm adigi halde... H a d isi, A h m e d ,

M u s n e d in d e h a s e n b ir isn a d ile, H ak im de

M iistedrek in d e (11, 4 3 7 ) ta h ri e d ip sa h ih
s a y m i ; Z e h e b l d e b u n u o n a y ia m i tir. Ib n H ac er: B u h a d is in T a b e ra n ld e b a k a v a ry a n tia ri
da

air,L e b ld . B k z . D ivani, s. 148; Z e m

1 9a6h ,e r i

174

ifadesi- -vezninde gel

bir
m i kalibidir. K aranliktan

de ayni an lam d ad ir :

oyle d e r:

kapiyi a-i

^ ^ , isn a d i d a saliht\r der. A y rica bkz.

B eaY ,

erhu's-Siinne,

M ecm eu z-Z evaid, X , 3 5 4 .

[,

280;

H e y se m i,

M iifred at / Kur'an Kavramlari Sozlugu

koyunlarin ku u k le rid ir.
dikenlerinden bitkisi gorunm eyen bir
ottur. deyim i, yerin bu

turden otlari ogaldi dem ektir. Tipki

yerin otu g o g a ld i ve Iasi g o g a ld i fiilleri gibi.

Yani, ilm e onun v a sita siy la ula?ilir.

air ?oyle der:
-

7 1 - Y igitlige kapisindan v a rd in .'q9

Allah buyurur ki:

B iitiin nim etle rin k a p d a n m y iizle rin e a g tik iS IE x Y a m 44);

/ B -v-b

A r a la r in a b ir kap isi
bulunan b ir s u r gekildi. B u surun igin-

bir ?eyin giri?i i in soylenir.

de rahm et v a rd ir (57/H adid 13).

Bunun asli, m ekanlarin giri?leridir.

C ennete ve cehennem e gotiiren
ehrin, sarayin, evin kapisi gibi; ?eyler i in cennetin kapilari ve cegulu gelir. A llah buyurur ki:
hennem
in kapilari adi verilir. A llah

>
-

.
buyurur ki: cehen H e r ik is id e - Y u s u fd n d e , kad in
peginde o lm a k iizereK a d in ,

kapiya kogtular.

Y u s u fun g o m le g in i a rk a sin -

dan y irtti;

kapida k a d in in k o ca si ile

k a rg ila g tila r (12 /Y u su f 25); <

aym ka-

pidan g irm e y in iz, d eg igik kapdardan

nem de k a lm a k iize re o ra m n k a p ila rin d a n ig e ri g ir in iz (16/N ahl 29);

- O r a y a v a r ip kapdar a g ild i-

g in d a , b e k g ile ri o n la ra : S e la m size,
d e rle r (39/Z iim er 73).

g ir in iz (1 2 /Y u su f 67). Bu m anasindan

dolayi ilim d e , sozgelim i, (kitaplarda ba?lik olarak) ; konusu

d e n ir, , denir ki, bu
konu, ? konunun kapisidir/buradan
girilerek ona ula?ilir demektir.
P ey g am b er (sas):

sini aktarmitir. ibnul-Cevzi de M e v d u a fiz

(D arui-Fikr, Beyrut) kaydetmi ; ZehebI ve
bakasi da bu tespitini onaylam itir. Hkm
ise: Isnadi sahihtir dem i ; Zelieb ise: A ksine
uydurm adir diye itiraz etm i tir. ed -D u ra rda
Ebu Said A laiden naklen: D ogrusu: Birgok
varyantindan dolayi hasen k abul edilm esidir;
ne sahih, n e d e z a y iftir ; uydurm a o lm asi fd y le

'B e n ilm in g e h riyim , A l i

kapisidir,l9% buyurm u?tur.

dursun denmektedir. Hafiz ibn Hacer de bir

de o n u n

fetvasinda boyle deinitir. Suyutl, L eali'de

(1,329) uzun bir degerlendirmeden sonra
deniyor ki: O zcesi: E b u M uaviye ve g erik 'in

198Hakim, M iistedrek (111, 126), Taberdni, el-

tariklerinin toplam iyla kendisi ile d e lil getiri-

M u 'cemu i-K e b lr, Ebu-eyh, Siinne, ibn

lebilen hasen derecesine u lafm aktadir. Bkz.

Abbastan. Tirmizt, Ebu N u aym ise Hz.

A iiden: B en hikm etin eviyim , A li de kapisid ir lafziyla tahri emlerdir. Darakutni,
Ile l' de (247 , 1 ) g e lifkilid ir ve sab'[{ //;>
Tirmizi: M iinkerdir, ^ , sahih > fe k li
y o k tu r derken; Hatlb Bagdadi, ibn M ainden:
Yalandir; h ifb ir asli y o k tu r, degerlendirme-

Aclum, K e ffu i-H afd, 203 , ; Mubarekfuri,

121; Ebu Nuaym,
Hilye, 1, 64.
199Bu , daha once eta maddesinde ge mi
olup Aa mn bir misraidir. Bkz. D ivanu 'IA fa , Alisir baskisi, s. 173; Sealib, H asu iH as, s. 99; Feyruzabadi, B e s a ir , 143 , .

A ridatu i-A h v ezi, ^111,

R a g ip e l-I s fa h a n i

K im i z a m a n : - ' denir
ki, bu uey
-una
e
i, , yarar dem ek
ulu
tir ;0
.
eklindedir
oyle
el-Hdalil
e r: ,kelim esi
hududta [ve hesapta] kullam lir .

ok Peygam
ifadesi, berin
daha

sas) ailesi i(.in kullanilir

Peygam ber (sas (:

-S e lm a n bizden; e h l- i beytten
d ir 100 sozii ile bir insan to p lu lu g n u n

bir kapi y a p m a y i ; -y ap il
m evlasinm onlardan sayilm asinin
k a p ilamrii;

evin isin
bek
i
;
d o g r u lu ^ ntir.
a dikkat
ek
N asil
m i

de, ev b e k .isi tutm ayi anlatir

k i : ' K a v m in
kelim esinin ash eklindedir.
-m e v la si d a o n la rd a n d ir; o g lu d a ken
d ile rin d e n d ir 201 de b u y u rm u tur.
1 B e y tu lla h ve

B-y-t/

B e y t u l- A t lk

kelim esinin asil, insam n gece

barintinkii
ag id ir, ;
gece kalm ak
anlam ina gelir. N itek im; , - de

ise, M e k k e (^ a be]dir

A llah b uyurur k i :
B u t a r ih i e v i (K a 'be y i) t a v a f e tsin -

;
H ac)/ 22
29 (;

* t^'A&insanlar Igin k u ru ia n ilk ev

-giindiiz kalm ak dem ektir. B unun ya

M e k k e 'deki
e v (K a b e jd ir
(3/A l-i
ninda, orada gece k alm aya bakm adan
im ran
96 (;

her m eskene beyt adi ogulu
v e rih,r ;

eklindedir. Yalm z daha
v e -- 'H a n i ib r a h im ile is m a il, E v in
K a be) d u v a r la r im y iik s e ltir le r k e n (
ozel anlam da
evlerin
i , -b e
B akara 127); Y ani / 2 ( :
yitler
iirise
i
.in, to lla m lir
A llah buyurur k i : <
igte e n k a z y ig in in a donugmug

evleril S e b e v z a lim lik le r id ir

(2nl

N em
52l (; .
' ' _.
B iz
-M u s a ile kardeg ine v a h ye ttik ki: H a l
,k in iz a

E v le r e ta r a fla r in d a n g irm e n iz

2 0 0 ^ k i m , M ils te d re k , 111, 5 8

;Z e h e b i d e r ki:

S en ed i z a y iftir. A c lu n i d e r ki: T a b e ^ n ve
H a k im A m r b. A v f te n ta h r i e tm i tir; se n ed i
zay tftir. H c ^ s c m i d e r ki: T a b e ^ n riv a y e tin d e

M is ir d a e v le r h a z ir la y in iz

K e s ir b. A b d u lla h M llz c n i v a rd ir; c u m h u r

,e v le r in iz i n a m a zg a h h a lin e g e t ir in iz

z a y if s a y m itir; d ig e r ra v ile ri sik a /s a g -

-n a m a z k ilim z ve m iim in le ri m iijd e

le y in iz (10/Y unus

78 (; .

evlerinizin d ig in d a k i evlere
g irm e y in iz (24/N ur 27 (.

Evlerin,
tan ve
ta
-am urdan, yiin
den ve kildan yapilanlarin hepsine
aym ad verilebilir. B una benzetilerek
g iir e v i denm i
tir.eyin
B ir
yeri onun beyti/evi sayilm
tir
i .

176

lam dir. B k z. A c lu n i, K e f u l- H a fa , 1, 4 5 9 ;
SuyO ti, e l- F e th u l-K e b ir, 11, 159; Ibn H a m z a
e l-H u se y n i, E sb a b u V u r u d il-H a d is, 11, 367.
201Seh^i

der

H ib b a n ,

: ^ In en m lle llifle ri v e Ibn

Ebu

l ^ f i d e n

ta h r i

e tm i lerdir.

H a d is B u h a ri v e M u s lim ta ra fin d a n d a E nes

y luyla ken d ilerin d en d ir v e kavm in bacisinin

oglu onlardandir veya kendilerindendir

la fz iy la ta h r i ed ilm i$ tir. B k z . Ib n

H acer,

F ethu l-Bari, *11, 4 8 ; B e a v i, erhu 's-Siinne,

V ll l ,

3 5 ^ ; A c lu n i, K e s fu l-Hafd,

S eh av i, M akasidu i-H a se n e , s. 4 3 9 .

11, ^ 9 1 ;

Mfred at / Kur'an Kavramlari Sozliigii

.iy ilig e uygun b ir d a v ra n ig d e g ild ir
iy ilig e

uygun d a v r a n iy

k o tiilu k te n

,s a k in a r a k (2/B akara 189) ayetinin

cahiliye donem inde ihram giydikten
sonra evlerine yonelm eyi/donm eyi
gururlarina yedirem eyen bir kesim
.hakkinda geldigi kesin d ir
Y iice A llah b oylece bunun yani
iyilige aykiri olduuna dikkat
-ek
tir. Y uce A llah buyurur
m i .

^ / g o s te rd ik (22/H ac 26) Yani:

M e k k eiK a be],
0 h a n im : R a b b im ! B a n a
katin da, cennette b ir

ev y a p d e m ip i

(66/Tahrim 11); yani: O rada bana bir

barinm a yeri h a z irla .
'
B iz M u s a ile k a rd e p n e vahy e ttik k i: h a lk in iz a M i s i r d a
h a z irla y im z ,

evlerinizi

evler

nam a zg ah

M e le k le r
h e r k a p id a n y a n la r in a g ire r e k : selam
size (1 3 /R a d 23). Bu, s e v in c in h e r
g e p d iy le g e lir le r dem ektir. A llah
buyurur k i :

h a lin e g e tir in iz (10/Y unus 87); bununla M eseid-i A ksa k astedilm itir.

A lla h in y iic e lt ilm e le r in i ve ig le rin d e

d ik (51/Z ariyat 36). D eniyor ki: Bu,

a d in in a n ilm a s im e m re ttig i evlerde

ev to p lu lu ^ n a iarettir. O nlari, koyde oturanm koy diye adlandirilm asi

gibi, ev diye ad lan d irm i tir.

N ur / 24
36( (.
,Bu evler, beygam berin evleridir
denm i$tir . '

;P e y g a m b e rin evlerine g irm e y in

a n c a k d a vet e d ilir s e n iz g ir in

33)/

A hzab 53) ayeti g ib i .

onun
eld-i beytine ve kavm ine i-aret edil
m i.tir de denm itir
B ununla
aret kalbe
edilmtir
ii
-diyenler de vardir. B a z ib ilg ele r, pey
gam berin (sas (: 5 ^

M elekle r, ig in d e kopek
-ve resim b u lu n a n eve g irm e z le r sozii
nii, bu
ev, k a lp h x -eklinde y orum la
ve ko p e k ile de h irs kastedilm
mii-
lerdir;
tir d em
ve
i 4
soziiiri
a
hirsa k ap d m ak d e m e k tir; '
kdpekten daha hirsli, deyim lerini
in delil
de bunun
say m ii
.lardir
A llah b uyurur k i : '

H a n i Ib ra h im e Ev in y e -

A llah buyurur ki: -

o Z ate n o ra d a b ir ev h a lk in d a n bagka m iis liim a n d a b u lam a-

ve ise, gece diim ana saldirmaktir. Yiice Allali buyurur '

A c a b a
iilk e le rin h a lk la r i

geceleyin u y u rla r-

ken b a p a r in a a z a b im izin gelm eyeceg in d e n em in m id ir le r ? (7/A r a f 97);

B iz n ice k e n tle ri ge ce uyurken

veya og le n is tira h a ta gekilm igken y o kettik (7/Ar a f 4).

ise, gece yapilan ey dem ektir. A llah buyurur ki:

O n la r in b ir g r u b u gecelerde k im i
te z g a h la r k u r a r (4/N isa 81). Gece-

den diiiiniiltip tasarlanan her i in

ifadesi kullam lir. A llah buyurur
ki: '
A lla h in
ra z i o lm a d ig i s o z ii

geceleyin bulu$a-

r a k k a r a r a b a g la rk e n (4/N isa 108).

177

R a g ip e l-!s fa h a n i

P eygam berin (sas) ? sozii de bu anlam dadir:

Geceden orucu diiguniip lagtirmayana higbir orug yoktur.202

gece yapdan i?ler

i in kullanilan bir ifddedir. Tipki,

flilinin giindiiz yapilan ?ler i in
kullam lm asi gibi. B u ikisi, deyim ler
tiiriindendir.

o lm a k anlatilir. Fiil larak

denir.

^buyurur ki:
h ig b ir za m a n etmey e c e k b ir tic a re t (35/F atir 29);
a y r ic a o n la r in k o m p lo su
d a ' g ik a r/v e rim s iz o lu r (35/Fatir

0 (. D iilu n vereceg iy ik im g ib i A lla h 'a s ig im r iz 203 diye rivdvet edilm i?tir,204 A llah
buyurur ki: ' m ille tle r in i

/ B-v-d

helak y u rd u n a s iiriik le y e n le r i

g o r m iiy o r m u s lin ? (14/ibrahim 28).

Yiice A llah buyurur

agkin ve tiikenm ig

Bu bahgenin sonsuza dek yok

olacagini sanmiyorum (1 8 /K eh f3 5 ).

adam v t j f gagkin ve tiikenm ig

Fiil olarak

k i : -

? eklinde

to p lu lu k anlam indadir. Allah buyurur

yok edilmeyi

kullam lir ki, bu, beyda&d yani biiyiik

seni, a n m a yi u n u ta ra k

sahrada par alam p dagilm ak anlam ina gelir. 1 -?eklindedir.

h a k k e d e n >to p lu lu k o ld u la r (25/fur-

biiyiik sahranin kirsahnda

ya?ayan di?i m erkep dem ektir.

kan 18); yani: Yikilm i?/tiikenm i? hale

geldiler. Bu dyetteki s o z c iig ii
kelim esinin oguludur. m astardir;
ve

dendigi gibi, tek ki?i

de, topluluk da onunla nitelenir diyen^
de vardir. $air ?oyle der:

/ B-v-r
a?in kesat dem ektir. A?iri
kesat,
deyim inde oldugu
gibi, fesada/bozulm aya yol a tigindan, - ile yikima ugramak, yok
2 0 2 ib n M a c e , Siinen, 1, 5 4 2 , S u y u tl, e l-F e th u 7-

'

72- E y k r a lin e lg isi, giXphesiz

d ilim tu tu ktu r
2 03 et-T ab eran i,

M u cem u s-Sagir,

s.

372,

Kebir. I ll, 3 4 6 ; B a l'sa a n n e m iz d e n ; M dlik,

M u 'cemu l-E vsat , 111, 83 ve e l-M u cem u'l-

M u v a lta ' d a (tem ib n O m e r d en (tent d e H afsa

K ebirde ibn A b b a s tan ta h ri e tmtr. H eyse-

a n n e m iz d e n . ib n A b d ilb e rr d e r ki: isn a d in -

m i d e r ki: R a v ile rin d e n biri A b b a d b. Z ek eriy -

d a e li ki v ard ir. Y in e d e bu k o n u d a m erfu

y a S a rim ld ir ki, o n n ta m m iy o ru m . G eri k alan

o la ra k riv a y e t e d ile n le rin en g llzelid ir. B kz.

rav ileri, S a h lh in rav ilerid ir. B kz. H eysem I,

Z e rk a n l, gerhu 'l-M u v a tta ', 11, 157; S u y u tl,

M ecm eu 'z-Zevdid,

Tenviru l-H a d lik A la M uvattai M alik, 1, 2 7 0 ;

Nihaye, 1, 6 1 ; Z e m a h eri, E dik m ad.

Ebu

' , Siinen, es-Savm b o lu m u n d e . B kz.

H a tta b i, M edlim ii 's-Siinen, 11,

134; N e sa i,

X,

146;.

ib n u l-EsIr,

2 0 4 B kz. ib n u l-Esir, N ih ay e, 1, 161; H eysem I,

M e c m e n z - Z e v ^ d ,

X,

146;

TaberanI,

IV, 196; A h m e d , M iisned, V I, 8 7; B eg av i,

M u c e m u s-S aglr, s. 3 7 2 ;T aberanI, M u c e m u l-

gerhu s-Siinne, V I, 2 6 8 .

E vsat, 111, 83; Z e m a h erl, Edik, m addesi.

17a

M tifredat / Kur'an Kavramlari 86zlhi

B e n tiik e n m i h a ld e o ld u g u m d a n

A c i l i h a lle rd e , za-

a g a m a d im
205.

r a r a u g r a d ik la r in d a ve sava zam a-

dam izlik d ev e ,

m n d a sa b re d e n le r (2/B akara

177);

deveyi, dollenm e zam am nda m i degil

k e n d i a r a la r in d a b ir-

mi diye kokladi, dem ektir. Bu, isti^re

yoluyla
in de kullanilir
sinam a i .

b irin e v e r d ik le r i a c ila r i id d e tlid ir;

unu den ed im , dem ektir .

'

Eiili de bundandir.

A llah buyurur ki: getin b ir

a za p He (7/A fd f 165) bu ayette ge-

B -e-r /

A lla h b u y u ru r k i :

N ic e terk ed ilm is k u y u la r, nice

-k o ru n a k li kdkler (22/Hac 45). Bu ke
limenin asil hem zelidir^j
denir ki, b ir kuyu kazdim dem ektir .

(5 9 /H a ? rl4 ).

en
fail kalibinda olup veya
1 tiiretilm itir; O n la r in y a p tik la r in d a n d o la y iiz iilm e ( 1 1 /
Hud 36) yani sdrekli kotum ser bakm a ve iiziilme.

de bundan tiretilmi,tir. Bu aslinda

iizerinden
eceklerin
ine
meleri
dii
gei

H aberde peygam berin (sas): '

' ten h o lanm adigi
b elirtilm itir. Yani: F akirlige boyun

ve iistiiin ortiilmii
kazilm
-ukur
ii

adi da verilir. inin

Ki

egm ek veya kendini zelil yapm ak ve

b un lan n hepsini zoraki yapm ak.

dur. Buna ' -

im belaya sokan
tirmlafd
ayaoba
da
la

her tiir kotiilenen ey i in

bu isim verilm
ogulu
tir
i
. gelir .

kullandan bir kelim edir. N asil ,

de her tiir ovgii i in kullam lm aktadir.

B -U -S /

H er ikisi de e lif-la m ile v eya e lif-la m a

m u zaf o lm u bir kelim eyle belirlilik
kazanan isim leri m erfu yaparlar.
' Z e y d ne k o tii a d a m d ir !

ve ve

-zo rluk ve SI
kinti dem ektir. A ncak
daha
ok

fakirlik ve savin
ai , ve ,ise
.yaralanm a ve benzeri icin kullanilir
A llah buyurur k i :
-d a rb e s i d a h a s e rf ve alem e ib re t c e

Z e y d ne k o tii ad am m
o g lu d u r, gibi. H er ikisi de nekre olan
ismi nasb eder. gibi. Allah
buyurur ki: ' N e kad a r k o t ii eydi y a p t ik la r i! (5/M aide

z a la n d ir m a s i p e k p d d e t lid ir (4 N isa

79); yani: yaptiklari e^.

H ig kugkusuz A lla h in k a h r e d ic i

84 (; -K e n d ile r i
-n is ik m t ila r ve b e la la r la y a k a la y iv e r
d ik (6/E n am

4 2 (;

A llah buyurur ki: o ra s i

ne / b ir b a r in a k t ir (14/ibrdhlm
29); k e n d in i beg e n m itjle rin

205 air, A b d a lla h b. Z ib a ra. B kz. D'lvam , s. 36;

U k b e ri, el-M esufu 'l-M u lem , I, 19; Ibn
rey d , C em heretii l-Luga, 1, 111.

b a r in a g i

ne

k o tii

b ir

y e r d ir (16/N ahl 29); ' -

z a lim le r in y a p tig i bu do st d e g ip m i
179

Ragip el-Isfahani
ne k o tii te rc ih tir! (
8 /K e h f 50);

' Y a p tik la ri $ey ne k a d a r

k o tiid iir (5/M aide 63).

a -V n in

asil o ^ dir ve bu da

.la?masi ise, iiziintiiniin ifad esid ir

Bu anlam da A llah buyurur k i :

la r d a n
y iiz ii

/ B-y-d

renklerde siyahin ziddidir.

fiil,
eklindedir. Allah buyurur ki:
3
1
.:

g iin k im i y iiz le r ak o lu r, k im i
y iiz le r k a ra rir.

-O n

b ir in e k iz q o c u g u o ld u g u

m iijd e s i

alm m itir.

v e r ild ig in d e ,

s im s iy a h

iiz iin tiid e n

k e s ilir

(16/N ah l
-Aym bu b eya zlik gibi bir anla .)5 8
mi daY iice A lla h in ayeti ifade
etm ekted ir :

g iin 0
b ir t a k im y iiz le r / /I il p a r la r ) 75 /
K iy a m2e2t (;
;

g iin

h e r k e s in

b a q in d a n 0

a $ k in i$ i v a r d ir ; b a z i y iiz le r g iin
p a r i l p a r i l d i r ; g iile q ve s e v in q lid ir

A b ese / 8 0 ( 3 7 -3 9 (.
Bu
lamda
ba denm i tir k i:

Y iiz le r i k a r a r a n la r a

b eyazd ir

m i o ld u n u z ? 0 h a ld e k a fir o lm a n iz in

K u d a a d a n k e n a rin d a g o lg e le n ile n

k a r p lig i o la r a k bu a z a b i ta d in denir.

k ig in in

Y iiz le ri ak o la n la ra g e lin ce , o n la r

Annen

'S iz im a n ettikten s o n ra te k ra r k a fir

e vin d e .206 Bu anlama i -a

ret eden
yetbir
de a udur:

A lla h in ra h m e ti iq in d e d ir le r (3/Al-i

-B e rra k tir, iq e n le re lezzet ve

imrdn 106-107).

ren b ir ig k i (37/Saffat 4 6 (.

.- beyaz oldugundan bu ismi

alan bir damarrhr

A ra p la r beyazi renklerin en giizeli diye ta n im la d ik la rm d a n bununla her tur iistiinliigii ve ebm ertligi
beyaz diye t a n im la m ilardir. Nitekim: B e y a z d a h a iis tiin d iir, s iy a h
daha

iir k iit u c iid iir ,

k ir m iz i

daha

g iiz e ld ir, s a r i d a h a y a k if ir , d e n m i -

tir. Bu a idan herhangi bir kusuru

o lm a y a n /k irle n m e m i k i iye o n u n
r e n g i b e y a z d ir d e m ntr.
A lla h b u y u r u r ki:
g iin k im i y iiz le r a k o lu r (3/A l-i
im ra n 106); bu d yette g e 9en yiizlerin b e y a z l a m asi s e v in c in , siyah-

180

Yumurta da beyazligindan
tm
adini
ki, tekili
^Ii33i -dur. Be
yaz tenli kadina renk benzerliginden
ve kanat altinda him aye oldugundan
adi verilm t
i r.
hem
ovgii hem deyergi i .in kullamlir
Ovgii i -in kullamlam kendi beldesin
de korunan ve onlarin arasinda lider
olan kim seyi ifdde eder . airin
s^zi") de bu a n l a m d a d i r

>*

K u re y s b ir y u m u rta id i k i r i l -73 -

2 0 6 air, ib n K a y s e r - R u k y a d , b k z . D ivam , s. 14;

el-A fvu v e i - h i z a r , 11,413.

M iifr e d a t / Kur'an ^^^[ $ ^

d i o n u n s a r is i A b d u lm e n a fin d ir . 207

B u da deger de degerlendirilen e?ya

du?unulm^$
esi ^^ -]ad lan d
Y erm ek i-in kullanilani ise, her
rilm alaridir .
^b uyurur :
kesin el u z a ta b ile c e ^ zav all
-kim
se
j _-Y u s u fu u cu z b ir f iy a t la sat
leri ifade eder .
-deyi
tila r{ 12/Y usuf 20 (.
mi gibi; bu,
dle mbirakdan/
eydana
yum urta d em ektir . iA d a m in
ik i y u m u rta s i ifadesi ise, ?ekil ve
k ydntinden by ea ^p adz-?
m
lbir
?te
bihtir . T a v u k y u m u rtla d i

y a p m a s in .209 Yani: O nun a l

denir .

ne 1

,deyim
i ise, yerle?m ek

-?eygam ber efendim iz (sas) bu

yurm u?tur k i : ^
B ir in iz k a rd e y in in satiyi iiz e rin e satiy

-tizeri
?

apm asm (yani,

oldugu
alic^?

lam la?m ak anlam ina gelir. air^

s
eye ?
lm as>
n(.
byle d e r ?:
-
bir ?eyi sat]?a
-
k ar
.
-

m a^tm air? 1 d e r :

ig le r i k in d o lu k a d in la rd a n -74

-
,B u at, b izim a s il atim izchr -75

satilik d e g il.2W

g e le n b ir h a s ta lik la , y e rle y e n
G o g iis le rin e , o n ce y u v a y a p ip
s o n ra d a yum urtlayan.2W

, -sicaklik yerle?ti de
m ektir .^'
deyim i, kadim n -

elinin y um urta gibi ?i?m esini ifade

eder .
ve ,denir k i
yum urtlayan
her ikisi
tavuk
de ^ 0
d^m ^ktir

sat?, degerlendirilm i? ?eyi

verm ek onun degerini alm aktir.
satin alm ak ise, degerini verip deger-

lendirileni alm akhr. B azen satm aya

all?, bazen de ah?a, sati? a d verilir.

ve kelim eleri de^ ?in veri?

^ u d a m
m
i 1 buyurur
k i : O y sa A lla h
aliy-veriyi / /,-f a i z i ise h a ra m k il
m iy tir (2/B akara

275 (; ve

aliy-yeriyi b ira k in ; (62/C um a 9 (;

aliy-veriyin
ne de d o stlu g u n g e g e r li o lu g)\
u 4/
ibarahim3 ;(
, -ne ally
-veriyin ne d o stlu g u n o ld u g u (2/B aka
254
ra (.

H d k tim d a ra

itaat

ine vee d eo cnea ^ -o l a e a g

n a sb z v e rd i, d e m e k tir. B u n a ,

2 9 H adsin s ih h a ti

iiz e rin d e iihrk e dlmtir.

)
^ ,); M u slim (H N :
4 ;) M d lik , M uvatta, 683.

BuharT,

air,b A
a r.
bdullah
Bkz. b.0 !v d? n2i,50 37s;.

M u rtad a ,-

Irk. M
l-Fadl
. -b
b ra,

him , K ahire , B eyhakI, el-M ehasin , ;2 6 8

air ? 2 0 8

/-

2 1 0 ? a ir, E c d a H e m e d a n i. B k z . y u ka ra u H em eddn

ve A hbaruha, s. 2 2 8 ; ^^

, K .-ihtiyareyn, s.

4 6 9 ; A sm eiyya t , s. 6 9 ; ]Jk b e ri, el-M eufu 7-

v e l- M e sd v9t 1s..

M u 'lem , , ; ib n F a ris, M iicm el, , 140;

H im y e ri, e m su i-U lu m , , 2 0 6 .

b u lu n am a m
h r
.

Ragip el-Isfahani

da denir. Y iice A lla h in

gizli olan
-ey ile onda gizli olan Orta

0 ' * h a ld e

lkti demektir. K elim ede ayrdm ak

ya
gbrtilmek manasi
ve ortaya
esas
lk,

y a p t ig in iz bu alig-verige s e v in in iz

(9/T evbe 111) so z ii,

' A n d o l-

alindigmdan, bu her tekil varlikin

i
kendi ba.
ina da kullanilabilm ektedir
Dibi derin kuyuya bu
idan
a adi

su n ki, a g a c in a lt in d a S a n a b ia t
e d e rke n , A lla h , m il m in le rd e n r a z i
o lm u g tu r

(4 8 /F e tih 18) a y e tin d e

adi g e en ne i arettir.
kelimesi ise, v7v/idir, Qnku,
denm ektedir ki, bu

iinkii kuyunun agzi ile

lm
ver
tir
i.
dibi arasindaki m esafe uzaktir ve
-onun ipi sahibinin elinden a y rd m a k
tadir .
sbzii sabahin oldugunu
gosterir. Allah buyurur k i :-

kolunu uzatm ak anlam m a gelir.

aramzdaki b iitiin b a g la r k o p u v e rd i

/B-a-1

E n dm 194); bu ayetteki / 6 ( - sizin

m a n iz demektir.
u lai
,in gerpegi ise

uziintiiye yol a an durumdur.

- denir ki,

yani sizin mallarmiz, akrabalariniz

-ve amelleriniz kendisine giivendikle

falan eye iiziilmedim demektir. Al-

riniz yitip gittder, demektir. O nunla

i3u nedenle

lah buyurur ki:

G iin a h la r m i ortm iig ve hallerini

d iiz e ltm ig tir ( 4 7 'M uham m ed 2); F i-

Yiice A llah m : '

giin , in sa n a ne m a ll ne de g o c u k la ri
y a r a r s a g la r l

uara 88) ayetine/

26)
aret edilm
h r
i . - B iz e

r a v u n : P e k i, bizden
o n c e k i k u g a k la rin d u ru m u ne o la -

y a ln iz b a g in iz a g e ld in iz (6 /E n am 94 (

cak?, d e d i (20/Taha 51); yani: Onla-

ayeti de bu m anaya gelm ektedir .

durumlari, haberleri nedir?

kelimesi bazen bir isim bazen

de bir z a rf olarak kullam lm aktadir
E n am 94) ayetinde g e /en
6 (

insanm ybneldigi, kendisini verdigi durum a da adi verilmektedir.

Ayni ekilde

deyimi, a k il-

m a f a la n gey g e ld i, demektir.

k^limesini i^im olarak kabul edenler

lardir.diye
Z a r fo kkabul
umu
edenler is^, onu

-eklinde oku

m u.
lardir
Z a rf
ey arasindaki
lugu bo
ve
iki
onlarin ortasim gbsterm ek -
iin kul
l a n i l a n b i r kelimedir. C enab-1 Allah
buy u ru r :

ik i b a g in

arasina b ir t a h il t a r la s i koym ugtuk

K e h f / 18
32( (. deyimi, ayrildi ,

olanina

om ekler:

buyurur :
A lla h i n

Adah

ve p e y g a m b e rin in

d n iin e

g egm eyin (49/H ucurat 1 (;

' B u k o n u g m an izd a n once

b ir s a d a k a v e rin iz (58/M iicadele 12(;

'g im d i sen a ra m iz d a

M iifr e d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

h a k d e hiikm et, (38/S ad 22);

K ita p la r a a s la inanm ayiz, d e d ile r 34)/

- - i k i d e n iz in b irle q tig i yere

-Sebe 31); Yani: incil ve benzeri gibi on

dan daha dnce gelenler .
,B u n a gore, A lla h t an korkunuz

v a r d ik la r in d a (1 8 /K eh f 61) bu son

dyetteki
m astar olm asi daha uygundur; yani: A yrilik y e r i .

' E g e r s iz in le o n la r
arasinda b ir a n tla y m a o la n b ir toplu lu k ta n ise (4/N isa 92).
ancak m esafesi olan eyler i in
kullam lir. M esela ya da belli
bir sayisi olan i^i ve daha fazlasi gibi
iki adam veya to pluluk arasinda gibi.
ey arasinda eger tekrar yoksa tek
m ana ifdde eden eylere izafe olunam az. D e d ile r k i:

aram izda b ir perde

v a r d ir (41/F ussilet 5);

B iz im le k e n d in arasinda b ir bulu ym a y e r i za m a m 20) //<//T aha

58) ayetleri gibi.

s e n in le

b iz im

B u Sana sunulm utur; yani Sana yakindir, denm ektedir. M isal A llah in
sozleridir: Sonra onlerinden o n la r a s o k u la c a g im

b irb irin iz in a ra s in i d iize ltin iz (8/Enfal

yani: Sizi birle ;)1-tiren akrabalik, bir

.lik ve sevgi hdllerini gozetiniz
B azen kelim esine v eya bir
lave edilir
e lif. zam an da

-an

lam m a gelir .

:
unu
B iry ara
ap ark
unu
Z eyd
en,
yaptigi sirada gibi.
oyle d ae ir
r:

j I

-

^

-Silah kuyanan kahram anlari bo -76

,gazlam asina ve kurnazligina ragmen

-G iin iin b irin d e k e lle u g u ra n ce
s u r b ir is i o nun iiste sin d e n g e ld
211.
i

B -y-n /

flili

1 gibidir. A llah buyurur k i :

' -B u n u v a k tiy le o tu r d u k la

-r i e v le rin y ik in t ila n size agikga gos

term ektedir (29/A nkebdt
38 (;
le c e g im iz ve g e g m iy im iz a ra s in d a k i
Onlara ne yaptiginizi
film o la y la r (19/M eryem 64);
agikga ogrendiniz (14/ibrahim 45 (;
Onlerine ve a r k a la r in a

Giinahkarlarin
set gektik; (36/Y asin 9);
. dniindeki T e v ra t,I o n a y7 yolu agikga belli olsun diye (6/E n am
la y a n (5/M aide 46);
55 (; D o g r u lu k ile
-s a p ik lik birbirinden k e s in lik le ayril
A ram izda O n a m i in d ir ilm iy ?
miytir (2/B akara 256 (;-
(38/Sdd 8). Yani hepim iz dururken
size a y e tle rim iz i agik agik a n la ttik
ona m i vayh gelm i?
(7/Ard f 17);

G e-

_ ' ,
K a fir le r : B iz ne bu

an a ve ne de ondan onceki kutsal

211 air,

Ebu

Z ueyb

H ijz e li.

Bkz.

D ivanu 7-

H iizeliyyin, 1, 3 7 ; H im yeri, e m s u l-U lum , 1,

205.

183

R a g ip e l - I s f a h a n i
(3/A l-i im ran 118);
'a y r ilig a

geylerin bir kismini agiklamak iizere

geldim (4 3 /Z u h ru f 63).

S a n a da,

in s a n la r a

in d ir ile n

-cek, hayatta kalan da bile bile hayat

ta kalacakti (8/E nfal 4 2 (;

onlara da elgileri, delillerle

gelmigti (30/R um 9 (.
a, bir^
/eyi rtaya koym ak

ild h i

iklam aktir.
m aktan
B u kdaha
o n au

-m e sa ji agiklayasin d iy e z ik r i g o n d e r

dik (16/N ahl

4 4 (; '

m
unkii,
ak, geneldir
insana
konu;

-I n s a n la r a r a s in d a k i ta rtig m a li k o

m ahsustur. K endisi ile a-iklam a ya

pilana da beyan denm ektedir. B azila -

-n u la r A lla h ta ra fm d a n agikliga k a

{ oyle der: B e y a n 9e :
ittir

v ug turulsun (16/N ahl

39 (;

Ramazan ayi ki, o ayda

'

,Kur an, insanlara yol gosterici

dogru yola iletici, yanlig de dogruyu
birbirinden ayirt edici agik detitter
olarak indirildi (2/B akara 185 (.
iklayan kAi ahnarak
a {klanap bir dyet; ayetin kendisi
esas alinarak '
iklayan bir ayet
a
denir . ye da boyledir .
,ise, ister akla dayali olsu n
ister som ut olsun a.
k delil dem ektir
P e y g a m b e rin (sas (:

-iddia sahibinin bey

,vine/delil getirmesi, inkar edenin ise
-yemin etmesi gerekir2'2 soziine daya
..-

'

m larak ahit
her de
iki : diye ada
tir. A llah buyurur
landirilmk ii:
Bir de Rabbinden
kaynaklanan agik belgelere dayanan
kimseleri diigiinelim ( l l / H
17
d
(;

B o y le c e ca n veren bile bile ca n vere2 1 2 B e y h a k i, Siinen,

[,

, 2 7 9 ; D a ra k u tn i, Siinen,
1171) s a d e c e id d ia

e d e n in b e y y in e /d e lil g e tirm e s i g e re k ir k ism i

v a rd ir

184

,B ir is i,

te sh ir iledir. B u da

-sanat eserlerinin durum larindan b iri

ne i-aret eden hallerden birini g oste
ren
.eylerdir

ikincisi ,
nu

denemek iledir. B u

m a, ya y azm
da, ayayak da -
ia

ret ile .
-D urum u a g ik la m a tiirunden olan
larin birine m isal Y iice A lla b in
u
sbziidur : ' -
;
eytan s iz i b u n d a n a lik o y m a s in
g iin k ii , -s iz in ig in agik b ir d iig m a n
d ir (4 3 /Z u h ru f 62). Y ani

-eytan,
,
si
inikdurum
olan bir
uzin
apa
dii
i m andn. '
-S iz a t a la r im iz in ta p
m akta o ld u k la rin d a n b iz i a lik o y m a k
istiyo rusunu z, o y le ise, b ize a p a g ik
b ir d e lil g e tirin (14/ibrdhim 10 (.

Denemek yo lu y la beyan olana

ise . u yet o rn ek tir :
II,*
' - ' *
' Jjj - Eger bil
miyorsaniz, daha once kendilerine
-kitap verilenlere sorunuz. O peygam
berleri agik deliller de ve kitaplar
de gondermigtik. Sana da, insanlara
indirilpn ildhi mpsaii agiklayasin da

M iif re d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

()la ki, d iig iin iir le r d iy e K u r 'an / in d ir d ik (16/Nahl 43-44).

Soz de

diye adlandirilir; tinku: Soz il^, a iklanmasi ama lanan

mana a iklamr/ortaya konur.
B u K u r an, in s a n la r a y o n e lik b ir a g ik la m a (3/Al-i Imran 138)
ayeti gibidir.
Soziin ve olan tarafini
a 9iklayan kismma da beyan adi verilir. Yiice Allahin sozii gibi:
S o n ra onu Sana a g ik la m a k
d a b ize diigen b ir ig tir (75/kiyamet
19). Bir eyin ne oldugunu ortaya
koyan bir a 9 iklama yapmaya da
'denir. ayetler bunun ornekleridir: ! .- S a n a da,

iir. kan bedelinin birbirine denk olmasi, degerinin

denk olmasi demektir. Allah buyurur
:

.
B iz M u s a ile k a r d e f n e

' ' -ki: h a lk im z a M is ir ,d a ev

le r h a z ir la y itt iz (10/Y unus

.'

87 (;

G ergekten

-b iz I s r a ilo g u lla r i n i g iiv e n li b ir y u r

d a y e r le $ tir d ik (10/Y unus

U h u d da)

93 (;

H a n is e n m il m in le ri

s a v a g a c a k la ri

e lv e rig li (

-y e rle re m e v z ile n d irm e k

iize re y e r

le g tiriy o rd u n (3/Al-i im ran

1^
1 (,

.
A r t ik iilk e n in d ile d ig i

y e rin d e o t u r a b ilir d i ( 1 2 /Y 0 s u f 5 6 (.

in s a n la r a in d ir ile n ila h i m e sa ji a g ik-

Peygam ber (sas (: ^<

K e n d i evin e n a s il

la y a sin (16/Nahl 44); B en

b ir y e r h a z irla rs a , k e n d i b e v li ig in de

g e le c e k te h lik e le ri a p ag ik u y a ric iy im (38/Sad 70);

'

G ergekten bu a p ag ik b ir im tih a n id i

(37/Saffat 106);

'

Soz an-

la ta m a ya ca k d u ru m d a b u lu n a n (43/

o yle b ir y e r h a z ir la r drivayeti
i,
gibi 213.

-m izraga bir yer hazirla

dim sonra onun saplam aya ydneldim

.dem ektir
Peygam ber (sas ( :

K im b ile re k

Zuhruf 52) yani, a 9iklayamayan .

M iic a d e le d e g iic ii

a d im a y a la n so yle rse , ategteki y e r in i

neredeyse a g ik o lm a y a n b ir i o ldu gu

h a z irla s in , b u y u rm u

tur
214.

h a ld e (43/Zuhruf 18).
213Taberani,

/ B-V-e

asil, bir yerdeki par 9alarin

el-M ucem ul-Evsatda

Ebu

Hijrey

reden tahri eder. Bu, Yahya b. Ubeyd b. Daclnin

babasindan rivayetidir. Heysemi, bu iki raviniu rumunu kaydeden kimseyi goremedim der. Geri
kalan ravileri saglamdir. Bkz. Mecmeul-Beyan, 1,

birbirine eit duzeyde olmasidir. Bu,

209. Haris b. Ebi Usame de tahri e ^ ttr. Bkz.
ibn Hacer, Metalibul-Aliye, I, 13.
par<alarin uyumsuzlugu, birbirinden
214H adis sahihtir; sihhati konusunda (B uhari ve
farkli olmasi anlamina gelen

M Oslim in) ittifaki vardir. ibn H acer, F e th u '/ziddidir. ' oturana iyi gelmeBari, 111, 130 (C enaiz); M uslim ( H ^ : 141),
yen yer d em ek tir. ona bir
MukaddimetT aglizu 1-Kezib A la Resulillah.
C a fer K e t t ^ i der ki: Bu hadisten ba ka
yeri dtizeltip yerlemesini saglamakaltm i sahabiden fazla ki inin rivayet etti-

Ragip el-lsfah an i
er-Rai de develerini anlatirken
oyle der:

'

7 7 - A y a k la r iy la ke n d in e b ir y e r
h a z ir la y ip , o ra y a y a tin c a y a k a d a r
d o la q tikg a d o la $ ir.2]5

uygun m ekanin A lla h in gazabina

miistehak olduguna, diger mekanlarin
ise, daha kotii olduguna dikkat
-ek
mektedir. Bu da, Yiice A lla h in :
O n la r a a c ik li b ir aZtdbi

'

m iijd e le ( 3 / A l - i imran ;(

-Istiy o ru m ki, hem ken

d i g iin a h im hem de benim g iin a h im i

Yani: oban, onlari, otlayabilecekleri bir yer bulana kadar kendi

haline birakir. O ndan sonra oban
da kendine y a t a c a g bir yer aram a-

y iik le n e s in ( 5 /M ^ d e 2 9 ) ayetlerinde

:sozunii ettigi durum gibidir. Yani

Senin, meni
bu durum
kendim
a dii
in
m esine tercih ederim
ona dii . ^k i :

ya b a lar. deyim i, kinaye

yoluyla evliligi ifade eder.

deyim inde oldugu gibi 0 bina

'

'
O n u n b a tilin i in k a r ettim ve -78

kelim esiyle ifade edilm esi de buna

.h a k k m i a y a g a k a ld ir d im

benzem ektedir.
Hisim lik e kisasta denkligin go-

Yam m da; O ra m n c o m e rtle ri [

zetilm esinde de kelimesi kullani: < Falan falana d e n k t i r

b a n a k a r f i b b b iirle n m e d6'
2[.
i

gibi. Allah buyurur ki: -

deyim i, kelim e anlami

' A lla h in g a z a b in a u g ram i$ o la r a k

d o n e r (8/Enfal 16), A lla h m gazabi
yani cezasi ile beraber olduu halde
bir yere yerleti demektir. Ayetteki
'' sdzti, *

gibi, hal konumundadir. Yani, (A lla h in gazabiyla)

dondii.
Z e y d 'e u g ra n d i soziindeki

benzer ifade gibi m e f dl degildir. Bu

ayette - fiilinin kullamlm asi, ona
v e a er e- i m u b e e r a nin b irlik te rivayet

esas iklanam
alinarakaz
a .^

m enin (cim anin) kinaye

birle

-yoluyla

anlatilanidir.

H aleful

A h m a r dan hikaye edildiine gore ,

deyim i hakkinda bunun
asil , -s e n i b ir eve y e r le f t ir
s in
eklindeydi, kelim enin u^um u
in
i '
diye
tir. tirilm
Tipki
degii,

kelimesinin
ogulunun

o n a s a b a h la r i ve a k fa m la -

2 1 6air, L eb id. B k z . D ivam , s. 178; N a h h a s ,

ettigi b a k a h a d i s yo k tu r . Bkz. E n-N azm u

erhu 'l-K asdidi t-Tis 7, 1, 17; M u f a d d a l b.

M iitenasir, s. 2 3 ; B e g a v i , fe r h u 's-Sunne, I,

S e l ^ m e , el-A babu l-F a h ir , thk. A b d u l a l l m

et-T ahavi, i s a e l - B a b i e l - H a l e b l b a s i m i , , 56

inda: s. 164. B k z . Hattabi,

G aribu'l-H adis, ! , 4 4 4 ; K a r i, C em heratu

2 1 5 B e y it ,

E f'd r i'l-A r a b , 11, 3 4 7 ; Z e m a h eri, el-F aik f i

( ) m ad.

2 l 7 S a g a n i d e r ki:

, o n u n h a k k m i k a b u l/

ik rar etti, denir. Bu d a i m a b a k a s i n m kendisi

G aribu 'l-H adis, thk. M. E b u l-Fadl Ibra him ,

iizerinde hakk] o l d u g u n u k ab ul e t m e k

D a r u l-B az, 1 ,6 5 5 .

kullamlir

186

M iifr e d a t / Kur'an Kavramlari Soziiigu

r i g e lir im

deyim inde degi tirildigi

g ib
218.
i

-A m a bunlarin lier biri, bir anlam

dan tam am en so yutlanm.degildir
i
B azen bu anlam 1
inee bir nktaya
iaret eder de, varligi ile yoklugunun

A
/ ra p g a daki

-bir oldugu sanilir. A slinda i^iee tet

k ik edildiinde bunun bir olm ^digi
ilir. O zellikle soziindeanla
bir
b o

Ba H arfinin A nlam lan

Bu harf, ya kendisiyle birlikte
kullam lan bir flile bagli olarak ya da

ey bulunm ayan[Y iiee A llah] i in

bu bdyledir. S o zg elim i ,

-gizli bir fiille birlikte kullanilir. K en

Sen bize inanacak degilsin 12)/

Y u su f 17) sozii ile 12)/
.Y d su f 17) sozii arasinda fark vardir
M ansup hdlde geldiginde sadece bir
d zelh
iiniilm
olunur
k diiu.

disiyle birlikte bulunan bir flile bagli

olarak kullam lanlari ise, iki
e
:ittir
Fiilim utaaddi/d()nu/./:
r /5 -lu y ap
in kullanilir. Bu, m uteaddilik
m ^^ i
in fiilin basina getirilen e lif harfi
i
gibidir.
yurur k i : '

Zeyd Qikmaktadir g ib i .

'-A.llah
bu Sen bize '

-k o

-tu liik le r d e k a rg ila g tik la rin d a y a n la

rin d a n o n u r la r in a toz k o n d u rm a d a n
g e g ip g id e r le r (25/F urkan 72 (.
ik in cisv . A let i

in ^ull^m lir.

.big a k d e kestim sozii g ib i

izh flile bagli olan ba harfi ^

ise, h a l konum unda olur .
lkti. Yani: iiz e rin dsilahiyla
e silah
-oldugu hdlde v ey a yam nda silahi ol
dugu h a ld e . -harfi zd id edir dendi
gi de olm aktadir
. ayetlerdeki g ib i :
Sen b ize in a n m a zsin
Y u su f / 12
17
( (; '
-M il ,m in le ri y a n im d a n k o v a c a k de
g ilim

uara/
114
26)(;

hesap g o r iic ii o la r a k b iz y e te riz 21)/

E nbiya
47 (.

2 ] 8 B u m iie llifin b ir h a ta sid ir. B u ra d a k a ste d ile n

A h m a r, H a le f d e g il, K isd tn in d o stu A ll b.
M u b a re k A h m a r d ir. E b u U b e y d , b u sozii,

degilsin (1 2 /Y u su f

17
-eklinde
(
gel

diginde ise,
olunur .

d zelli^
tinulm
duu

Saygideger
-bir adam olan Z eyd e ugradim d e
yim i gibi. Z ira saygideger <
olan Zeyd sozii - il e kastedilen yine
Zeyd olsa
kabileinsam
bir
n dti
baiim
ilebilecegi bir -sunumun ma
di

dyleve
lkarilm
den
sanki
m i
:
tir
i

Goriigiim senin goriigiinden daha

farklidir , , saygideger <'.

-Ben

seni CO

mertlikte Hatim gordiim dem ek de bu

balam daki bir anlam a sahiptir
.
ayet de b d y led ir :
Ben mil minleri kovacak degilim 26)
uara
114 (; -Allah kil
lunayetmez mi? (39/Z iim er 36 (.
-yiyenlere yag ve ka
Ilk saglayan agaci da yarattik 23)/
-M iim indn 20) ayetine gelince, deni
yor ki: A nlam i, yag yegerten/bitiren

G aribu 'l-M u sa n n e fte o n d a n n a k le tm itir.

87

Ragip el-lsfah an i

yeter ( 3 3 / A h z ^ 48);

demektir. Halbuki kastedilen bu degildir. Asil kastedilen, b itk iy iy e g e rtir,

Sana

y a g d a o n u n la b e ra b e r o ld u g u halde.

geye g a h it o lm a s i yetm ez m i? (41/

Yani: Yag da onun i inde potansiyel

Fuslet 53) ayetleri de, yani Sira,

yani: O n u b a n a s e v d ir sozu

olarak mevcuttur.

sozciigii ile,

R a b h in in h e r

hem kullartna verdigi nimetine hem

de boyledir.

de onu ikarm aya yol gosterdigine

dikkat ^ e k mtr. Buradaki, ba harfi,

Ziyade oldugu iddia edilenlerden

brl de S a k in

hal i indir; yani: O n u n ig in d e y a g bu-

k en d in izi, k e n d i e lle r in iz le tehlikeye

lu n d u g u h a ld e diyen de vardir.

a tm a y in (2/B akara

Bunun

sebebi

de,

t a diye t/ do-

nii liiliik i in kullanilan hem ze ve

ba harflerinin bir arada kullanilmamasidir. Yiice A lla h m.

195) ayetindeki

ba harfidir.

Deniyor

ki:

fak d iri;

e lle r in iz i

tehlikeye a tm a y in iz demektir. Dog-

sozii ise, deniyor ki: Allah bir ahit

rusu ise, anlam im n: K e n d in iz i k e n d i

e lle r in iz le te h like y e a tm a y in iz eklinde oldugudur. Ancak, cumlenin

olarak yeter demektir; yani:

m e f ulti, gere^ duyulm adigindan ve

: A lla h 'in y a r d im i savagta

m ii 'm in le re y e tti (33/A hzab 25) ayeti

genellik kastedildiginden hazfedilm itir. iinkii, ne kendilerini ne de

gibidir ve b a harfi de zaide/fazladir.

b akalarini kendi elleriyle tehlikeye

Eger bu dogru olsaydi,

denmesi dogru olurdu.

atmalari c^izdir.

f a h id o la r a k A lla h y e te r (48/feth 28)

Halbuki bu ge erli degildir. Daha

bnce ge tigi gibi bu, ancak kendisinden once hal k o n um unda bulunan bir
m ansubun g e m i olmasi durum unda

Bazilari oyle der: Buradaki ba,

,
'
o la n la r in ken d isin d en ig tig i kaynaktan (83/Mutaffifin 28);

B u A lla h in iy i k u lla r in in iste-

gelebilir. Dogrusu, buradaki J & y e t t i

flilinin, y e tin yerine gelm i ol-

d ik le r i y e re a k m a sin i s a g la y a ra k ige-

dugudur. N asil ki, deyimi,

' 1 deyim inin yerine gelebilmek-

ayetlerindekiler gibi anlamindadir.

tedir.

b ile c e k le ri b ir p in a r d ir (76/insan 6)

Bunun a iklamasi da, bu b a m n

kullanildigi gibi a nla ilmamasidir.

A lla h

Ayetin m anasi da: a h it o la r a k

ile y e tin demektir.

Burada kelimesi, suyun kaynadigi yere iaret etm ektedir; suyun

R a b b in se n in ig in y e t e r li

kendisine d e g i l . ^ in d im p in a r

b ir y o l g o s te ric i ve y a r d im e d ic id ir

b a g in a gibi. Bu, su ig ile n b ir y e re in -

,25/Furkan 31); '

A lla h
v e k il o la r a k y e t e r lid ir (4/N isa 132);
k o ru y u c u o la r a k A lla h

dim sozii gibi olmaktadir.

Yiice A lla h in:

s a k in o n la r in a za p ta n k u rtu la -

M tifred at / Kur'an Kavramlari S ozlugu

b ile c e k le r in i sanm a,

(3/A l-i im ran

188) sozii de bunun gibidir. Yani:

O n la r ig in b ir k u rtu lu g o la b ile c e g in i
sanm a.

Yiice A llah [dogruyu] daha iyi

hilir

H arfinin Sonu

189

Ta Harfi

sa n d u k a run

/ T -b-b

g e lm e s id ir

(2/B akara

248); deniyor ki: B u dyette ge9en

v e husranda siirekliligi ifade
e d e r. da, da ve

ifadeleri

kiiye bu soz soylendiginde kullamlir.

deyim i siireklilik manasi igerdiginden bu anlam da kullanilm aktadir ki, devam etti demektir.
Ebu L e h e b in ik i e li

kurusun, kurudu da! (1 1/Mesed 1);

yani: H tisranm da karar kildi; devamli
husranda kaldi dem ektir. T ip k i:^
. igte bu, a p a g ik b ir ziy a n d ir (39/Ziim er 15);

Yikimlarim a rttirm a k ta n bagka h ig b ir
ig le rin e y a r a m a d ila r (11/H ud 101)
dyetlerinde 0 gibi. B u ayette ge9en _ kelim esi d e m e k tir.-
F ira v u n u n tuzagi
tam am en h iis ra n ile so n u g la n d i (40/
M u m in 37).

tab u t kelim esi ag a9tan yap ilm i bir

sanduka olup 9ine hik m et yerletirilm itir. D ier bir g o ruc gore, tabut,
k a lp tir;
ise, onun 9inde bulunan
bilgidir. Bu nedenle kalp; bilgi kabi,
hikm et evi, tabutu, anai ve sandukasi diye ad lan d irilm itir. Bu anlam da denm itir ki: S ir r im , s iz d irm a y a n
b ir k a b a koy. K albe, tabut adi veril-

diginden Hz. O m er, Ibn M esud (ra)

hakkinda: ilim d o lu b ir g o g iis, der.219

/ T-b-r
kelim esi, kirm ak ve yok etm ek2 ] 9 Z e y d b. V e h b te n g e le n b u r ^ y e t t e d e n iy o r
ki: B en O m e r b. H a tta b ile o tu ru y o rd u m . Bu
sira d a A b d u lla h b. M e s ud g eld i. O tu ra n la r,
o n u n k isa lig in i m

y o lu y la i a re t e d e re k bu-

ru n k iv ird ilar. H z. O m e r, o n u g o riln c e y d z lln e

- / T -e-b -v-t
- kelim esi, insanlar arasinda bilinen tabut dem ektir. Yiice A1lah: S ize b ir ta b u tu n /

gu ld ii. O n u n la k o n u m a y a b a ladi. sa larini

siv a z la d i v e o n u n la a y a k ta b ir sllre a k a la ti. G ittig in d e O m er, 0 k a y b o lu n c a y a k a d a r
g o ziin ii o n d a n a y irm a d i v e o y le d e d i:

/'

dolu bir kap. B ^ z . Z e h e b l, Siyeru 'lami 'nN ub ela , 1, 4 9 1 ; Ib n S a d, Tabakat, 1 , 1 1 0 ; E bu

N u a y m , Hilye, 1, 129.

R a ^ p el-Isfah an i
t i r . ve ifddeleri de bu anlam dadir. A llah b uyurur ki:
u n la rin ig in d e b u lu n d u k la ri
[din) y ik ilm i$ t ir (7/A r a f 139);
( O g iit a lm a y ip k iifiir le r in d e
is r a r e d in c e b iz de) h e p s in i k o k te n
y o k e ttik (25/F urkan 39); -

E le g e g ir d ik le r i h e r geyi

y e r le b ir e t s in le r (17/lsrd 7); -

' Z a lim le r in de y a lm z
h e la k in i a r t ir (71/N uh 28); yani, yi-

kim larini arttir.

' '

S o n ra (E y M u h a m m e d )

s e n i d in h u su su n d a a p a g ik b ir g e ria t
s a h ib i k ild ik . Sen o n a uy, b ilm e ye n -

uyma (45/C asiye

18); e y ta n la rin
uyd u rdu gu so z le re u v d u la r (2,'Bakara 02); > S a k in
eytan in a d im la r im izlemeyin (2 /
B akara 16^).
le r in

a r z u la r in a

iip h e s iz takip oluna-

caksiniz (44/D uhan 23);

K e yfe, a rz u y a u y m a

/ T-b-a

ki, s e n i A lla h y o lu n d a n sa p tirm a s in

ve

flilleri bir ki?m in izin-

(38/Sad 26); ' -

: M u s a ona: A lla h in

de gitm ek anlam m ta ir. Bu, bazen

Sana o g re ttig i Him ve hikm etten ba n a

bizzat bedenle izlem eyi bazen de onu

d m ek alm ayi (lider edinm eyi) ifade
eder. Y iice A lla h in u sdzleri bu

d a ogretm en ig in Sa n a tabi olabilir

an la m d a d ir:

K im benim h id ay e tim e

m iy im ? d e d i (1 8 /K eh f 66);

A lla h a y o n e le n k im se n in

y o lu n a uy (31/L okm an 15).

deyim i

ise,

izlem ek/arka-

u y a rs a o n la r ig in k o rk u y o k tu r ve

sindan gitm ek anlam m a gelir. A llah

o n la r a r t ik hi$ iiz iilm e z le r (2/B akara

bu yurur

(Firavun

38); :

. B y kavm im , e lg ile re uyun,

la rm ( is r a ilo g u lla r in in ) ardm a dii-

dedi. S izd e n b ir iic re t istem eyenlere

tiiler (26/uard 60);

u y u n (36/Y asin ^0 -^1 ); '

sin d a n y in e b ir seb eb e s a r ila r a k y o la

K im benim h id a y e tim e uyarya.. (20

koyuldu (1 8 /K eh f 89).

Taha 123);
R a b b in iz

- '

ta ra fin d a n

s iz e

>
in d ir ile n

m esaja u y u n u z , (7/A r a f 3);

se n in a r d in a hep d e g e rsiz
k im s e le r d ii$ m u k e n (26/uard 1 1 1 ).

< . 1.
O n u n y e r in e

a t a la r im

is h a k in

Ya 'kub un

ve

Ib ra h im ,in,

b a g la n d im (1 2 /Y tisu f 38);

192

d in le rin e

ve a d a m la ri) g u n d o g a r- d o g m az on-

A rka -

. ' B u d iin y a
h a y a tin d a b iz o n la r in p e g in e b ir la n e t

taktik (28/K asas 42);

D e rk e n o n u geytan arkasina takti
(7/A r a f 175);
- b iz de
o n la r i b ir b ir i a rd in d a n (yoklu g a) yu varladik (2 3 /M u m inun 44).
-' , b ir k i iye tuzak kurm ak/
hile yapm ak dem ektir.

M iifr e d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

iye hile yapildigini

deyim
anlatir
i ki.
sozciigii annesini izleyen sigir

yavrusuna m ahsus olarak kullam lir .

-ise, hayvanin ayagina denir. B u
ekilde adlandirilm
nun,
airin
asi
bu
soziindeki g ibidir .
^^

ide saym i lardir. G a y r - 1 m u n s a r if

sayanlar ise, sondaki elifi, te n is e lifi
kabul etm i lerdir.
A llah buyurur ki:

ardarda p e y g a m b e rle rim iz i

g o n d e rd ik (2 3 /M u m inun 44); yani:
A rka arkaya, tek tek.
S o n ra

'

S a n k i e lle r ve a y a k la r -79

Fe^

B i r y a y i iste m e k te d ir ve

soyle

der:

Hem

m erfh

halinde , hem m ecrur h ^ in d e

k a g m a k ta d220.
ir

in kullanilan
H ayvan i '-keli
-m esi yavrusu tarafindan izlenen hay
vam tam m lar .
ise, K adim Yem en devlet b a kanlarm m genel adidir.
kanlik Bve
a
/ siyasette arka arkaya geldiklerinden
-birbirine uyduklarindan bu ismi al
lardir
mi.
kavm i tarafindan izlenen bir
kraldir da ogulu
d en mtir
i .
eklindedir. A llah buyurur k i:
-P e k i o n la r m i h a y irli, y o k
sa Tubba k a v m i m i? (4 4 /D u l^ n 37 (:
ayrica -g o lg e anlam ina da gelm ek
tedir .

sonundaki elifi t e nis i in degil, z^-

hem m ansub halinde denir.

Sonundaki elif, tenvin yerinde kul.lam lm aktadir. S a leb oyle der: Bu

kalibindadir. Ebu Ali el-Fesevi ise:
Bu bir hatadir; iinkii, bu bir sifattir
ve sifatlar t e f alu kalibindan gelm ez.

T-c-r

Sozciigii, kar etm ek am aciyla serm ayeyi kullanm aktir.

- aynen '
ve
gibidir (D ilciler) d erler ki: A rap hteratiiriinde bu kelim eden b aka
harfinden sonra harfinin geldigi
gdriilm em itir.
kelim esine gelince bunun
asil eklindedir. fiilindeki

T -t-r /3-

Ta ise, m uzari flilinin t^ sidir. Allah

flili , vezninde kullanilan
buyurur ki:
.
kelim esinden
bir alinm
fiildiri
-' S iz i a c i b ir a za p ta n k u rta ra ^ -tek tek izlem ek anlam ina gelir. Fi
c a k ticareti size g o ste re y im m i l (61/
ilin ash vav
ek d dolup
e degi
bu
-ti
S a f 10); C enab -1 A llah buradaki ticar. T ipki
lmri
t ve kelim eleri
reti, bundan sonra gelen ayetin sonugibi. Bu kelim eyi m u n sa rif sayanlar
na kadarki beyanat ile a iklam itir:

Lm A lla h a inanir.. (61 /S a f

2 2 0 air, B e k r b. e n -N a tta h . B kz. Isfa h a n, E gani,
^ V II,

153;

R a g ib ,

Iy d r u $ i r, S.30.

M uhadardt,

IV,

4 ;

11 ) .

ig te o n la r k im s e le rd ir ki, h id a y e t

193

Ragip el-Isfahani

Tuhut ortaya

k a r p h g in d a s a p ik lig i s a tin a ld ila r

da, t ic a r e t le r i k d r 2) / / ?/Bakara

gikm a da n k iya m e t kop m az\22i yani:

6); ^ ' -

insanlarin ayaktakim i ba? olmayincaya kadar. Bunun Yuce Allah

plikli anlasmaya dayah tic a re t yolu

ile yiyiniz (4/N isa 29).

-
Yalniz aranizda pefm
bir ah $-veri olitrsa bu itjlemi yaziya
gegirmemenizin sakincasi yoktur ( 2 /
Bakara 282).
ib n u l-Ardbi der ki:

ifddesi, falan ? i?in ustasidir, onun

kazan li tarafini bilir, dem ektir

Ba$lari
kay-

iizerinden ve ayaklari

naklanan nimetler yerlerdi

66);

(22/Hac 23);

/^

a lt la r in -

Maim
'
a ltla rin d a n nehirler akar (10/Yunus
9); Bit arada, ayaklari
a ltin d a n ona oyle seslendi ( 9/Mer-

/ T -h-z

''

79-

////

geptli irmaklar akan cennetler

dan

. '
er uzatilarak diimdiiz yapildigi; igindekileri digari atip bo$aldigi
zaman (84/in?kak 3-4) ayetinde
ifade edilen ?eye i?aret oldugu da
sdylenmi?tir.
"

air ?dyle der:

(alt] kelimesi, ( list] kelimesinin ?^ 1 . Allah buyurur

fiili, aldi anlam ina gelir.

/ T -h-t

^ i :

A y a g im if id a n in in y a n in a

a la r a k b ir d z e n g i '

Bagirtlak kugununfidan dibindeki yuvasi g ib i222

ise, bunun kalibindaki

yem 24);

giin azap, tepelerinden

inerek ve ayaklari a ltin d a n gikarak
onlari sarar (29/A nkebut 55).
_

2^1 H a d i s i n t a m a m i o y le d ir : F u ln tf ve bencillik

yayginla$m adan, giivenilir k ip hain, hain k ip

g iivenilir saydm adan, m erl insanlar y o k olup
ayaktakim i her tarafi ele g eqirm eden kiyam et
kopm az. D e d i l e r ki: Ya R e su la lla h : Mertler i
ve a y a k t a k i m i n i b ir a z a ik lar m i s i n i z ? Buy u r d u ki: Mertler, insanlarin Br/de gelenleri

ve biiyiikleridir; ayaktakim i ise, insanlarin

ayaklari altinda o lup varliklari bilinm eyen
kim selerdir. et- T a b e r a m , el-M u cem u l-E vsat ,

kelimesi, birbirinden ayri

olan ?eylerin alt! i in kullamlir.
kelimesi ise, birbirine biti?ik olan
?eylerin alt! i in ^ullamlir. Denir ki:
1. M a lin a lti

ve dip tarafi, ustiinden daha sertir.

Hadis de ?dyle d e n m?tir: .

I, 4 2 0 d e tahri e t mtr. Bkz. F ethu t-Bciri.

XIII, 15

Z uhuri l-Fiten. R a v ileri, ^ -

h a m m e d b. H aris d m d a , S a h i h in ravileridir.

l a s i k a d i r . E bu U b e y d d e G aribu '/- 1
ta h r i e t m itir: 111, 125.
2 2 2 ?air,
s.65;

M urazzak
C a h iz ,

^ b d .

H ayevan,

Bkz.
V,

2^1;

A sm eiyya t ,
Ibn

Du-

rey d , C e m h e re tu 'l-L u g a , 11,165; SerekustT,

K ita b u l-E f'a l, III, 3 6 7 .

M iifr e d a t/K u r 'a n Kavramlari Sdzliigii

eklidir.

S im d i s iz b e n i b ir a k ip onu ve so y u n u do st mu ediniyorsunuz? (18/

K e h f 50);

)demektir. Peygam ber efendim iz (sas

oylebubuyurm
anlamtuda
u
r:

/
S a n a d in d a r o la n im

D e ki:

ta vsiyeederim , e lle r it o p r a k o la s ic222.

a

A l l a h t an bu y o n d e so z m ii aldiniz?

Bu hadiste Peygam ber (sas): Sakm

(2/B akara 80); '

-d in d a r o la m n i k a g irm a y o k sa um

A lla h 'dan bagka ila h edindiler (19/

dugunu b u la m a z fa r k in d a o lm a d a n

M eryem 8 ( ; -

-y o k s u llu g a s u riik le n irs in dem ek iste

m
tir
.

Ib ra h im in m a k a m in i ( K a b e n in tiim iin iij n a m a z y e r i edinlniz (2/B akara

125); ' B e n im
de diigm anim , s iz in de d iig m a n m iz
o la n la r i do st edinm eyin (60/M iim -

tehine 1 );

inde
deyim
toprak
i, i

^ riizgar dem ektir . -ise, gog

siin kafes kism inda yer alan kii
iik
egri kaburgadir. Tekili -eklinde
dir. Allah buyurur k i :
.

{M u sa) is te s e y d in , bu na k a r g ilik b ir

'

iic re t alirdin d e d i (1 8 /K e h f 77).

a ra sin d a n g ik a r ( 86/Tarik

^ > /T -r-b

Bel

ile

k a b u rg a

k e m ik le ri

7 (;

O n la ri, evlerin e diigkiin

ve y a g it b a k ire le r k ild ik (56/Vakia

36
37-(; ' '-G o g iis le r i tom ur
kelim esi, bildigim iz topraktir.
Allah buyurur ki:

cuklanm ig y a g it k iz la r (78/N ebe 33 (;

Y a n larin d a

S iz o liip toprak o lu n c a m i y e n i-

b a k ig la rin i y a ln iz k o c a la rin a diken

den d iriltile c e g iz ? (13/R ad 5);

k e n d ile riy le y a g it g iiz e lle r v a rd ir 38)/

'A lla h s iz i o nce topraktan y a ratti (35/Fatir 1 1 );

- Kegke to p ra k olsaydun (78/N ebe 40).

Sad 52); yani: Ayni giinde dogan ve

birlikte yeti.enler, dem ektir

fakirleti, sanki topraga ya:

piti, dem ektir. A llah buyurur ki:

Beraber biiyiiyiip
kleri,
yettl
e
t
-k
leri ve benzerlikleri ile birbirlerine
ok
in, buyakin
yonden
olduklan
gogsiin
i

- - - - - Tam am en ezilmig olan

voksulu, (B eled 16); yani: Fakirliginden topraga y a p im i bir tarafi olan
ki i dem ektir. ise, istigna etm ek/

-kaburgalanna benzedikleri ya da bera

ber yerytiztine geldikleri
in bu ismi
i

gerek duym am ak dem ektir. Bu, sanki

demlerinde beraber toprakla oynami

to p ra k k a d a r m a ll o ld u m anasina ge-

olmalanndandir .

lardir.tirYine
ki: Onlarin
denm
almii
bu ismi almalanninoeukluk
nedeni ,

hr. 'bizzat yerin kendisidir.

kelim esi sozciigiiniin
tekilidir. ve toprak dem ektir. toprak getiren riizgar

223 H adis, B u h a ri v e M u s lim in sa g la m lig i ijzerin e ittifak e ttig i h a d is le rd e n d ir. B ^ z. !bn

H acer, F ethu 'l-Bari, IX , 115; M u slim (H N :
1466); B e g a v i, gterhu s-Siinne, IX , 8.

195

Ragip el-lsfah an i

/ T-r-S

Yiice A llah in
' Rabbin denem ek igin

S ize k a la n m ira s i ha k gdzetm eden y iy o rs u n u z (89/

Fecr 19) kelim esinin ash

bir insana iyilik edip, nim et verdigi

-zaman (8Q/Fecr 15) ayetinde tanim
ladigi
ilerdir
ki .

sozciigudur. Bu ise, vav boliimiinde

elealinacaktir.

T-r-k /

/ 1 -
Allah buyurur k i :

'

-S o n ra k ir le r in i g id e r ip te m izle n sin

-le r (22/H ac 29); yani: Kirlerini te

mizlesinler .

b ir qeyi
kesm ek ve k o p a r ip a tm a k m anasina

gelir . kelimesinin asil, tim ak ve

Allah buyurur k i :

-H ayir hayir, can koprii
ciik kem igine dayandigi zam an 75)/
Kiyamet 26-27) dyetinde ge
en

sozcugu ,.
kelimesinin
.
oguludur
Bu da, gogsiin list tarafinda bogaz ile
boyun arasindaki boruyu birbirine
baglayan kemiktir .

benzeri insam n bedeninden sokulup

eylerin
atilan, kiridir.
tem izlenen
Bir
d^leBedevi
dem
tir
i: '
N e k a d a r k ir li, ne k a d a r p a s a k lis in .

/
T-r-k

ifadesi, bir
-eyi bile
rek ve tercih ederek reddetmektir
veya zoraki olarak mecbur kalindi
/ T-r-f
ginda birakmaktir. Biricisine misal

Tereffuh nimet i indeki

A lla h in : -

Biz giin (kiyam et giinii) onlari

bolluk, geni-
lk, rahatliktir. Bu an
ayan
lam da
birrahat
insanyin
ai birakiverm iqizdir D algalar halinde
- denir .
birbirlerine girerler (18/K ehf 99(;
ve karqiya gegince
-d iin y a h a y a tin d a k e n d ile r i
denizi oldugu g ib i agik birak 44)/
ne re fa h v e rd ig im iz ko d am an g iiru h
.Duhdn 24) sozleridir
M u m inun / 23
33( (;
<-'
'
-o z u lm e d e n le r ise q im a r
ikincisine
misal
ise,
Yiice
tild ik la r i

re fa h m

pe q in e

d iiq tiile r

H ud /116
11( (; '

'. siz e n im e t v e rile n y e re ve

y u r t la r in iz a d o n iin.. (21/Enbiya 13(;

re fa h ve b o llu k

-ig in d e o la n la rm t s ik in tiy a u g ra tti

g im iz d a (23/M ijm inun 64). Bunlar

196

A llah in : -On
,lar neler birakmiqlardi, ne bahgeler
ne pinarlar\ (44/Duhan 25) sozudiir .

deyimi, bir ki-
nin oliimiin
den sonra biraktigi mal vesairedir .

deyimi herhangi bir duru
ida
i
birakilan sonuna varilan veya

M iifr e d a t / Kur'an K avmmlari S ozlugu

gibi bir anlamda kullanilan bir

ifdd ed ir.

tek ba-

-o n la r in h a k k i yik im d ir (4 7 /M u
h a m m e d 8 (.

$ in a b ira k tim gibi.

kelim esinin ash 9olde bi-

rakdan yumurta demektir. Migfer

de bununla adlandirilmitir ki, bu da
onlarin miferi yumurta diye adlandirmalarina benzemektedir.

c5j / T -k -v-y
^ ^ ta sm in ash v a v dir .
^ sirasi gelince
, -m addesin
iklayacagiz
de a .

/ T-S-a-t

/ T -k-e^

sayilardan bildigim iz do^uzdur. Aym ekilde doksan da

bilinmektedir. Allah buyurur ki:

y a sla n d a n y er d e m e k tir .
ine y a sla
de n ila
dze-
n
ey d em ek
tir. A llah b u y u ru r k i :

Dokuz tane eleba$L. (27/N em l

? o n la r a y a s la n a c a k la r i y a s t ik la r

48);

D oksan dokuz

d i$ i koyu n u v a r (38/Sad 23);

K im i-

le r i d e r le r k i: g e n g le r m a g a ra d a
iiq y u z y i l k a ld ila r. B u n a dokuz d a h a
e k le rle r (18/K eh f 25);
O n dokuz tane g o r e v lis i

-h a z ir la d i (1 2 /Y u su f 31); yani: T u
,ru n 9g illerden bir m eyve. B u e ld e k i
hazir, u la q ilir y iy e c e k tir, d iy en ler de

'

y e d i, sozunde 1 gibi. A llah bu-

^ ki: '

^(74/

(M u sa ) d e d i k i: b e n im d e g n e g im dir. O n a dayam rim (2 0 /T ah a 18);

Miiddessir 30).

S ira d i-

giine kadar] dayamkli olamna denir.

z ilm i

k o ltu k la r a yaslan arak (52/

dokuzdan bir par9adir. Ayrica

T ur 20);

aym son gunii, dokuzuncu giine ge-

ve e $ le ri g o lg e le rd e , k o ltu k la r a ya s-

len

gecesidir.

bir toplu-

lanm i$lar (3 6 /Y asin 56); '

lugun malimn dokuzda birini almak

K a r ilik li o la r a k bu ta h tla ra

develerin susuzluga [dokuz

U9

veya onlarin
demektir.

dokuzuncusu

olmak

K e n d ile r i

kurulurlar (56/V akia 16).

/ -

/T -a-S

Siir9m ekten belini dogrul-

: Sozcuguniin asli yuksek yer

dem ektir.
' ise, boyun anlam !na ge-

h r . B a b a si, o g lu n u yiiziistii
anlamina gelir.
de bu y a t ir in c a (37/S affat 103), onu yiikkdktendir. A llah buyurur ki: sek bir yere uzatti, dem ektir. ^ ,
tamamak e iistten a agi ya du mek

R a ^ ip e l - l s f a l i a n i
ve T o p ra g in iiz e rin e

dinlik)tan daha iistundur; unkii, 1

d iip ir d ii, sozii gibidir, boynu tizerine

ziya nurdur, am a her nu r ziya degildir.

' '
'tan

dii
-iirm ek ^nlam m ^ gelir de denm i
tir . ise kendisi ile (hasm in) yere
serildigi m izrak dem ektir .

gelen bir qahid olarak Kur 'an iz liy o r

(11/B dd 17); ^^ : O na uyar ve sbziiniin gereini yapar:

Allah 'in ayetlerini o k u r la r (3/A l-i

im r a n l l 3 ) .

iyi, aralarmbir
da khi
-ikim

senin bulunam ayacagi kadar yakm

bir
.
ekilde izlem ek ve ona uym aktir
Bu, bazen bizzat zl^m
bedenle
eyi
bazen de hukiim dei birine uym ayi
ifade eder. M astari ve -eklinde

"*ise, sadece Y uce A llah tan

gelen kitaplara baglilik in kullani!. Bu bazen okum ak, bazen de orada
yer alan em ir ve yasaklari, tevik ve
sakindirm alan ciddiye alip geregini
yapm ak ya da orada olduguna ka-

dir. Bazen de okum ak ve m anayi naat getirilen e^l^ri yapm aktir. Bu

eklinde izlem ek anlam
iinmina
ek okum aktan daha bzel bir anlam ifade
gelir. B unun m astari da olarak

eder. B una gore, her ti^ v e t bir kira-

g elir ; -A rdm dan gelm ek

attir am a her k iraat b ir tilavet degildir. O nun i in ( Senin rik a

te o la n A y a (91 / ^m s 2 (.
B urada ornek alm ak, uym ak ve
-m akam ina tabi olm ak anlam inda kul
lam lm -
itir. Bunun bdyleolm asm m ne
deni, a y ls ig m i giineqten a h r ve G iineq
-iqin h a life k o n u m u n d a d ir denm esin
dendir. D eniyor ki, Y dce A llah :

yazisiyla yazilm i yazim okudum )

denm ez.
Bu, ancak K u ran i in : ^ >1

/ - burada

herkes geqmiqte yaptigmi b u la c a k

Onlara ayetlerimiz o k u n u n c a .. (8/

.-G d kte b u rq la n v a r eden, o n

Enfal 31); '

(10/Y dnus 30)224; '

Kendilerine o k u n a n bu
Kitab 7 Sana indirmiy olmamiz onc e s id ir (25/Furkan b l ) ayetinde buna
lara yetmiyor mu? (29/A nkebut 51);
tir. Burada dikkat
Geiine
^ in
m . De ki: Eger
bir lam ba konum unda oldugu, Ayin Allah 'in dilegi bu yolda olmasaydi,
is^, ondan
ik konum
alm an unda
bir I
bu Kur 'an 'i size o k u m a z d im (10/

-la r in iq ind e b ir k a n d il (gi'mey) ve n u r

-lu b ir a y b a r in d ir a n A lla h , y iic e le r y u

tir. Y uce
oldugunu
A llahin
ldirmbi:
, g iin e q i

Y unus l b ) . ' '

(M u minlerinj yanlannda A lla h !

ip k k a y n a g i ve a y i a y d in lik y a p t i ) /

Y unus 5) sozii de buna i.aret eder

ik) derece olarak nur
Z iya(ay
(i -

2 2 4 M u e llifin v e rd ig i a y e t m e tn in d e gen
e
:k e lim e si H a m z a , K isa i v e H a le f in k ira a tiriir
d ig e rle ri

198

e k lin d e o k u mtuu
r.

fi*edatQur'an
/ M ^^ ^ ^ dzldh$
d y e tle ri okundugu za m a n bu a y e tle r

l a m d a a y n c a

im a n la r im a rttirir, p e k i$ t ir ir (8/Enfal

denir. 5 B u n u n asli i se , .

2 ); bunlar loraat ile olacak eylerdir.

dyetler de bupun gibidir:

R a b b in in k i-

tabm dan Sana vahvedileni oku (18/

K e h f2 7 ); = ^ , - O n la r a A a e m 'in ik i o g lu y la i lg ili h a b e ri

Ele$tirme

eklindedir.

n e de n iy l e
y aty
u ra. Edinn
pmkiuji ,

'-d en d ig i gibi. H a l
b u k i b u n u n a s l i

e k l i n de di
6 r .

T-m-m /

h a k k iy la oku (5/M aide 27);

A - Z ik ir okuyanlara (37/Saffat 3).

bir eyin kendisinin di-

yeenda
ihtiya
ka bir
ba -duyma

Y u c e A lla h in: <-

)7 ,

tilavetinin h a k k in i vere re k okurlar ,

(2/B akara 121) sozundeki '^/tildvet
ise, ilim ^ am elle ona baglanm aktir.
- //

yacak dereceye ^arm^si, son sinirina

ise, kendisi di -gelmesidir.
.
inda

bu Sana okudugumuz, ayetlerden ve

hikm etliK ur an

)A
' l-i Im ran 3
58): y a n i : in d iririz.'
<
))Yahudiler

eylerde kullamlir. Sdzgelim i

tam bir sayi
tam bir gece

S u le ym a n 'in h iik iim r a n lig i h a k k in d a

e y ta n la rin uydurdugu sozlere uyd it -

ye ihtiya
ka bir
ba
e
yan
du .eydir
Bu hem sayilarda hem de dokunulan

denir. Allah buyurur k i :

Rabbinin sozii 1umamlanmi$tir 6)/
Enam 1 5;(
-A lla h n u ru
tatnatnlayicuhr
nu
( 6 l a f/

;
. . u

) 2/Bakara 102
) ayetinde '

' -laf
. M usa He otaz geceligine
Zinin kullam lm i
e^tanla^m
olm asi ,
,
sozletik,
buna on g ece daha ekledik
okuduklarim A llah in kitaplarmdan
oldugunu sanmalarmdan dolayidir . boylece Rabbinin belirledigi bully ma siiresi kirk g eceye tamumlandi
ve
ise, okunanm geri kalan
kism i, yani, devamidir .
eyden geriye
okuna
cak bir -eyler biraktim dem ek
; yani:
tir k u ^ b ilecek leri bir eyi
onlara biraktim .

A r a f142
/ 7 (( .

T-V-r-a-t/
kelimesinin

t a si d-^e i

; yani fala -

hakkini falana havale ettim .

.
deyim i, bir kii
.adina yalan soylem ek anlam ina gelir
A llah buyurur k i :
VC o n la r b ile b ile A lla h y a la n
s o y le rle r (3/A l-i Im rdn 75). Bu bag -

Bu h ad is, d a ^ a o n c e ila m a d d e s in d e g e 22 5 m i.
li
2 2 6 Bu h a d is H z. A lid e n riv a y e t e d ilm i.
tir. B k z
hn M a c e , ittib a u 'n-N isdi 'l-C enaiz ! , , 5 0 3 ,

e z-Z evdicf d e d e n iy o r k i

sn a d in d a
0 .n5>
:
b

O m e r v a rd ir ki, tir.
z a yB
ifusnaay ilim
g d re
h a d is za y ittir. B k z. I3egav.,
'7 s-Siinne ,

465.

199

R a g ip e l-I s fa h a n i

T-v-b /

lige u g ra m i tir. A sil kdkiinden

alin m itir. K ufelilere gore, kokii
kalibindaki sozciigiidiir. D iger
bazilari kalibin olup kelim esi

en giizel > ekilde giinahi terk

etmektir. Bu oziir dilemenin en etkili
iinkii oziir dilemenin
yoludur
ekii
-.

gibi oldugunu so y lem i lerdir. Fakat

A rap edebiyatind a kalibinda isim

vardir. Birincisi, oziir dileyenin ben1

yoktur. B asraldara gore ise, asil

kelim esidir. Bu da gibi

yapmadim demesidir. Ikincisi

undan ,

kahbindadir. Yiice A llah buyurm utur: - ig in d e

dolayi yaptim demesidir. u ,iinciisii

yaptim, kotii ettim, artik ondan geri
dondiim/vazge 9tim demesidir. Bunun

h id a y e t ve n iir b u lu n a n T e v ra ti, el-

bir dordiinciisii yoktur. I-te bu sonun

bette b iz in d ir d ik (5/M aide 44);

O n la rin ,

T e v ra tt a k i v a s ifla r i ve I n c il 'deki vas if la r i d a g d y le d ir (48/F etih 29).

/T -a -r -t

-cusuna tovbe adi verilmektedir. eri

ata gore tovbe kotiiliigiinden dolayi
giinahi terk etmek, yaptiginaman
pi
olmak, bir daha donm eyecegine kesin
karar verm ek ve diizeltilebilecek olan
rekclerini/am ellerini yaparak
donii ^
diizeltmektir. Bu dort
-art bir araya gel
artlari
diginde
tam am
tovbenin
lanm i

y iic e A llah b u y u rm utur: -

Yoksa s iz i te k ra r den ize
d o n d iirm e v e c e g in d e n (17/isra 69);
S iz le r i te k ra r
d irilte r e k o ra d a n

olur .
A lla h 'a tovbe e tti .

ifadesinin zikredilm esi doniiii
gerektirir. O r n e g im ^ o ^ -Ya

g ik a ra c a g iz

(20/
Taha 55); yani: B ir defa daha, bir
^ez daha. Bu da sbylenene gore
soziinden alm m itr ^i, yaram n
kapanm asi ve iyilem esi dem ektir.

/ T-y-n

r a t ic in iz a tovbe edin (2/B akara 54 (;

H e p b ird e n A lla h 'a

tovbe ediniz (24/N ur 3 1 (;' -'

; .
H a la A lla h 'a tovbe
edip O n d an a f d ile m iy o r la r m il 5)/
M aide
74 (.
- A llah tovbesini kabul

deniyor ki: B unlar (tin ve zeytun) iki

etti dem ektir. u avetler bu anlam a

g^lir . '

. -A I

dagin adidir. Yine bunlarin iki yiye-

lah, P e y g a m b e r 'in ve z o r a n d a ona

A llah b uyurur ki: ' '

A n d o ls u n i n c ir ve zeytine, (95/Tin 1);

cek m addesi oldugu da sdylenm itir.

B unlarin asil nerede y etitiklerini ve
dzelliklerinin incelenm esi ise, bu kitabm sinirlari di indadir.
200

b a g li k a la n m u h a c irle r ile E n s a r m

tovbelerini kabul etti (9/Tevbe 17(,

B u n u n iiz e rin e A lla h
o n la r in tovbelerini kabul etti ki, tov -

M fr e d a t / Kur'an Kavramlari ^dzlhh

be e ts in le r (9/T evbe 8 (: -

:A lla h (M u s a y a j g o yle d e d i

-Bunun igin to v b e le r in iz i k a
bul, sizleri de affetti (2/B akara 187 (.
< k elim esi hem tdvbe eden
in hem de tdvbeyi kabul eden in
ii
-kullam lir. B una gdre, kul A lla h a tdv
be ettiginden
adim alir; A llah
da kulun tdvbesini kabul ettiginden
" diye adlandirilm itir .
-90k tovbe eden kul dem ek

K ir k sene m u kadd es y e r o n la ra
h a ra m kilin m u jtir. Y e ry iiziin d e akin
a$kin d o la ^ a c a k la r (5/M aide 26 (.

V ^
k i yi
kinliga
a siirmek ve onu diari atmaktir .
. yani: a
kinhgaiiren
dii
yerlere dii m ek.
hayrete dii

g e9enlerin
yolunu
tiigii, irdigi
a

dem ektir .

tir. B u da her vakit bazi giinahlari

sirasiyla terk ekilde
ederektdm
bu
giinahlari
bir h terk
^ e gelen
etm i
i dem ektir. B azen Yiice A lla hki
a

A
/ rapgadaki
Ta H arjinin A nlam lan

da, kullarin tovbelerini

a kabul>
ok:
K elimina
enin
gelen
b a harfi
yem in ifade e d e r :
^^
' /

ettiginden, her halde onlara donii

im kam verdiginden -adi v eril
m ektedir .

-Vallahi p u t la r in iz a b ir oyu n o y n a

-Kim tovbe e d e r de arkasin

.y a ca g im , (21/E nbiya 57) dyeti g ib i

dan iyi amel iglerse kimse esasli <

piymanlikla Allah 'a y o n e lm i o lu r

G elecek bildiren fiillerde kullanilan

ise, ikinci ta ahsi b ild irir
:

;Furkan 71); yani: Tam td v b e / 25 (

eyleri
bu terk
da kotii
etm ekle
olan
beraber
eylerigiizel
yapm olan
aya
gayret e tm e k tir :
Ben

yalniz O na dayandim, d o n ii
O nadir (1 3 /R a d 30 (; '

Hig qiiphesiz , tovbeleri gokga

kabul eden ve -merhametli olan
dir (2 /B ak ara 54 (.

h a ld e 0

sen

m i zorlayacaksirp.

(10/Y hnus
ayetinde oldugu gibi. Tanin )99
kullam ldigi yerlerden biri de
b ild irm ek tir : -

S o n ra d o sd o g ru y o ld a y u r iiy e n le r in
u ze rin e m e le k le r itter,

(41/Fussilet
.orneginde oldugu g ib i )30
K elim enin sonunda gelen ta , ya

in gelen
b elirtm
fazlalik
ek i

T-y-h^/
'
anlam ina gelir .

in s a n la r i hep m il m in o ls u n la r d iye

ta dir. Bu, k iraat esnasinda burada

hayrete
irmmak
dii
ek
a ,
bir ede:
leh
<

-eklinde kullam lm aktadir. Isra

ilogullarm in kissasin d a deniyor k i :

- '

duruldugunda ya
h a donii iir:
gibi; ya da bem du ru tal^ m gte
ei
taolarak kalir; bu da ' ve -k e
lim elerindeki ta gibidir; yahut da
elitle berab er gelen eem ilerde kar 201

Ragip el-lsfah an i

lkar ki, bunun drnekleri ise,

^
g .bi kelimelerdir

,Mazi fiilin sonunda gelen ta ise

birine ahis zamiridir. Yiice A llahm

* O na
/b o l m al
;verd im , (74/M iiddesir 12) sozii gibi

gdstermek -ise, esreli halde gere

kir;
-dogrusu sen g o r iil
memig b ir gey g e tird in (19/M eryem
gibi )2 7 .

Allah [dogruyu] daha iyi bilir

fethali geldiginde ise,

ci ikin
ahis
zamiri olur ; K e n d ile rin e
nim et v e rd ik le rin in y o lu n a (1/Fatiha

ayeti gibi. ikinci )

ahsin
iligini
di
7

^ Harfinin Snnn

Sai Harfi

etti dendigi g ib i.

S-b-t /

F a la n ad am A lla h lie b e ra b e r bagka

< kelim esi kelim esinin

ziddidir.
il olarak
E .denir
A llah buyurur k i : ' '

'

'

Ey m u minler, bir savag

b ir ila h e d in d i de denir.

Yiice A llah in:

...Seni tutup baglam ak veya o ld iir-

deyim i, hastalik k i 1inin

m ek igin.. (8/Enfal 30) sozune gelince, bu, seni yolundan alikoym ak ve

ak i n i . diijurm ck in, demektir.
Ayni ekilde Yiice A llahin:
'

yakasini
bm akm ad
hi.
inda

sdylenir

A lla h , im an edenleri, d iin y a ha-

Bu, hem gd zle ,

^
de basiretle fark
edilebilen in
v asoylenir
rh k la r i .

y a tin d a da, ah ire tte de saglam b ir soz

birligi de kargilagtigimzda direniniz

Enfal / 8 ( 4 5 (.
'

i dem
ta dSektir
iren
ava
li k.

iize rin d e tutar, (14/ibrahim 27) sdzii,

Falan yammda sabittir
.

^ delillerle destekler, anla

-Peygamberin

, peygam
m ina gelir.
berlig sabittir deyim leri g ib i . .
Y uce A lia h in:

ve7 ise, bazen flil i .in sdylenir

Sozgelim i, yokluktan varlik alem ine
kan in
i' !
unuA var
llah
etti denir. B azen hiikiim ile sabit olan
-
iin kullam lir. H akim , falam n iizeri

F a k a t

k e n d ile r in e v e r ile n d g iitle r itu ts a la rd i,

elbette h a k la r in d a hem d a h a h a y irh ,
hem de d a h a saglam o lu rd u (4/N isa

66) s6zii ise, ilim lerini elde etm ede

ne.unu ispat veya tespit etti denir

daha fay d al, daha etkili olurdu, m a-

Bazen de sdz ileeyler

olan
-kul
lanilir. B urada sozun dogru olm asi
veya yalan olm asi fark e tin e z .

nasini ta ir. O n la r in a m e lle r i iq in ve

'

tevhidi saglamlagtirdi

ve peygamberligi tasdik

y a p tik la r in in m e y v e le rin i to p la m a la r i ig in d a h a s a g la m d tr anlam ina gelir

de den m i tir. B oylece onlar yaptikla hakkm da: - .
203

Ragip el-lsfah an i
I O n la r in y a p t ik la r i

O n la r i yoldan alikoydu ve

h e r b ir iy i i:S'i d ik k a te a lir iz , f a k a t onu

(k e n d ile rin e ):

sa q ilm ig z e rre le r ?/<? g e t ir ir iz (25/

beraber, d e n ild i (9/Tevbe 46); onlari

Furkan 23) ayetinde belirtilen ki?ilerin durum una dh?m ekten kurtuli^u?

tuttu ve me?gul etti .

deyimi,
kigiyi hapsetmesi
ve ^
i?ten alikoyup adeta ondan hi
ayrilmamasi durumunu anlatir.

olurlar, denmi? olmaktadir.

deyimi ise, gii lendirdim demektir. Bu anlam da Allah buyurur ki:

E g e r Sana d irenm e g iic ii

O tu ru n

o tu r a n la r la

/ S-b-V

verm eseydik.. (17/isra 74);

M i i m in le ri y iire k le n d irin (8/

Allah buynrur ki:

O n la ra kargi y a k iiq iik b irlik le r

Enfal 12); - K e n d ile rin -

den b ir k ism m i A lla h y o lu n d a sa b it

halinde hareket ed in iz veya top yekun

seferber olnm iz (4/Nisa 71); Bu ayette
geen
kelimesi kelimesinin guludur ki, tek ba?ina kalan topluluk
demektir. air ?oyle der:

k ilm a k igin (2/Bakara 2 6 5 ) ;

A y a k la rim iz i sa b it k il (2/Bakara 250)

/ S - b - r

yikim ve bozulm a/bozguneulu k tu r. soziinden aimmi?tir ve bir ?eyi yapm ayi ali?kanlik
haline getiren ^i?i d^me^tir. Allah
buyurur ki:

O r a c ik ta y o k

o lm a y i is te r le r ('O n la r a gdyle de n ir)

B u g iin b ir y o k o lm a y i de g il, n ic e y o k
o ln ia la r i is te y in ! (25/Furkan 13-14);

E y F ira v u n ,
ben de s e n i h e la k o lin u g za n n e d iy o -

80-

S a b a h in

.
erken

s a a tle rin d e

d a g in ik h a ld e b u lu n a n d e g e rli >
to p lu lu g a s a ld ir d ila r .221

deyimi de, k ig in in iy i-

lik le r in i d e ta yi d e a n la ttim demektir;

tasgiri/kii tiltiilmii? ?ekli ,

ogulu

eklinde gelir. Hazfedilen

harfi ise, son harfidir. Havuzun vsi

ise, i inde suyun toplandigi ortasidir.
Bunun hazt'edilen harfi ise, ikinci
harfidir, son harfi degil.

r u m ( 17/isra 102).

ibn Abbas der ki: Buradaki

kelimesi akil noksan anlamindadir
Akim noksanligi ise, en biiyiik felakettir. ise, M ekkede bir dagm adidir.

, suyun

?iddetli bir ?ekilde dokiilmesi ve vadide

suyun sel haline donii?mesi anlamina

/ S - b - t

Allah buyurur ki:

204

ve

<

2 2 7 ? a >, Z u h e y r b. E b i S u l m a . B kz . D iv a n ' I, s.

11.

M iifr e d a t / Kur'an Kavramlari

^ ^

gelir. Bu anlam da Yiice A llah :

-Yogunlagmig b u lutlar

diginiz zam an b a g i s ik i b a g la y ip e s ir
a im (47/M uham m ed 4 (.

d a n a r il a r ils u in d ird ik (78/Nebe 14(

.buyurur

S-r-b /

H adiste ise :
-H a c c in en iis tiin ii a c c ve secc o la n i
d ir , d en m

tir
,Bu
.^ da, en iyi hac
yiiksek sesle telbiye duasi okunan
ve kurban kesilen hacdir, m anasini
ta
ir.

ey in
i
1^. -
deyim i de bundan alm m i-)
tr. Bu bag
lam da A llah^buyurur ki su d u r :< '

veunu
>
su^ etm eye zorlam aktir .
1 buyurur k : '
D e d i k i: B u g iin siz e kinam a y o k ) 2 /

-Y u su f 92). R ivavet edilir ki, P ey

g am b er :

o n a h a d c e za si u y g u la s in a m a onu

deyim i, katila -ip artik akm az hale gelen ve k ati

ligm dan akm aya devam cdcm ej/en

G iinahtan dolayi azarlam ak

B ir in iz in c a r iy e s i z in a e ttig in d e

/ s -h -n

'

kinam asin
229.
A rap literatiiriinde bu kokten ince
bir yag dem ek olan kelim esinden
kasina rastlanm az. Yiice A ila h b an:
E y Yesrib h a lk i, (33/A hzab

ayetinde ge )13
en ,ise
M edine halki d em ektir ve aslinin bu

y e ry u z iin d e

kbkten gelm esi dogru sayilabilir. Bu

agir basmadikga (kesin za fe re ulag ip

durum da Y esribin b a indaki y a

harfi f a z la lik kabul edilecektir .

H ig b ir

p e y g a m b e rin ,

iis tiin ge lm ed ikge ) e s ir le r i o lm a s i y a kigm az ( 8/E nfal 67);

N ih a y e t o n la r a iistiin gel-

2 2 8 H z. E bu B e k ir a n la tir: P e y g a m b e re (sa s ) en

S -a-b /

A lla h b u y u ru r k i :

(B u h a ri

ve

iistiin hac h a n g isid ir d i^ e so ru ld u . B u y u rd u

ki: A cc ve

: / .

B u h a d is i, T irm iz l

2 2 9 B u,

sa g la m lig i

iiz e rin d e

ta h r i e tm 5tir; i b n u l-A ra b i: Sahih degildir,

M u s lu m in) ittifa k e ttig i E b u H iire y re den

d e m i tir. ib n M a c e d e (II, 9 6 7 ) ta h ri e tm i -

riv a y e t e d ile n h a d is te n

^ riv a y e tin se n e d in d e ib ra h im b. Y ezid

v a rd ir ^i, b u k i i ' ! /- b ir ra v id ir;

g a m b e rin (sa s ) o y le d e d ig in i iittim : Sizden

h a d is in D d ra k u tn i ta ra fin d a n ta h r i e d ile n bir

tiginda ona h a d cezasi u ygulasin ve onu ki-

ta rik i d a h a v a rd ir (I, 2 5 5 ), b u n d a d a M u h a m -

nam asin. E ger tekra r zin a ederse, ona tekrar

m e d b. H a c c a c v a r d ir ki, 0 d a z a ^ iitir. H k i m

h a d cezasi uygulasin. E ger ugiincii defa zina

d e (I, 4 4 2 ); B e y h a k i, Siinen, (IV , 3 3 0 ) d e ta h -

edecek olur ve zin a si da ortaya Qikarsa, kil-

e tm itir. B u n a g o re h ad is, pek ok ev a -

dan$fiipilm i bir ip k a rp lig m d a da olsa,

h id i/v a ry a n ti n e d e n iy le k av i o lm a k ta d irf tg l t

iSlSOl:

tir.

B e g av i, erh u s-S iin n e, V II, 14; M iib a re k fu

A rid a tu i-A h v ezi, IV, 4 5.

b ir k isim d ir. P ey-

birinin cariyesi zin a edip, zinasi

/?
-

|
.B kz.

ibn

tajccT; ft'ethu-L-BS/fir-IV, 3 5 0 ; M u slim , H udud

(7 0 3

1 ;)" B e g a vj,ierhu 's-Siinne,

X . 297.

205

Ragip el-Isfahani
d a b ir d e n b ir e k o c a m a n b ir
y i l a n o lu v e r d i ( 7 /A r a f 107). Bura d a k i k e l i m e s i n i n
ve
Suyun a k a ca g i y e ri y a rd im ve a k itt im , o d a a k t i soztin-

ki?iyi tanimlar. Bundan istiare yoluyla, silah egitimi alm ak dem ek olan
kelimesi alinmi?tir.
dayanikh m izrak demektir. elm eye yarayan ?eye, adi Yerilir.

den a lin m i? o lm a s i m u m k u n d iir.

Y a g m u r y a g d i a n la m in a g e le n
d e y im i de b u n d a n d ir .
ise, b ir 9^ ?t k a rg a d e m e k t ir ki,
0 , gelir. B u, gorunii?ii

bakm ada m aharet kazanm aktan

kaynaklanan bir dzellik olarak gozle
gorebilm ek demektir.

itib a r iy le y i la n a b e n z e t il m i? gi-

nildigina da rastlanmaktadir. Allah

buyurur ki: * O n -

bidir. K e n d is i g 6 ru n u ? ii itib a riy le

o n d a n k is a o l d u g u n d a n , ism i de
i s m in d e n k is a tu tu lm u ? tu r.

/ S-k-b
aydinligi ve I ? ig y la iizerine
? ? eyi delen aydinlatiei demektir. Allah buyurur ki:
O n u d a y a k ic i b ir a le v iz le r (37/
Saffat 0); -
T a n k in ne o ld u g u n u b i lir m is in sen?;

Beraberinde bir kultiir olm asa da,

her tiir anlayi?i ifade etm ede kull^-

la r i b u ld u g u n u z y e rd e o ld iir iin (2/

Bakara 191); - Eger

savagta, o n la r i e le g e f ir ir s e n . . (8/
Enfal 57);
L a n e tle n m if o la ra k , nerede bulu n u rla rs a y a k a la m r ve d ld u r iiliir le r

(33/A hzab 61).

/ S-k-l

*birbirinin mukabili/kar-

k a r a n lig i d e le n y ild iz d ir (86/Tarik

?ltidir. Tartilan veya ol9iilen her ?eyin

2-3). Bunun asil, derin yara anlam m a

gelen kelim esinden alinmadir.

agir basamna adi verilir. Asil olan,

eisimler i in kullanilmasidir, fakat,
manalar 9 n kullanildigina da rastla-

dagdaki yol demektir. ^ ,

dagin deligi gibi bir anlam a gelmektedir. Ebu A m r der ki: Dogrusu bunun oldugudur. deyimi,
ate?i alevlendirdim , demektir

/s - k - f

mr. Bor ve giinah kendisini agirla?tirdi demek 0 denmesi

gibi. Allah buyurur ki:
- Yoksa sen o n la rd a n bir
ucret istiyorsu n d a o n la r a g ir b ir borg
a ltin d a m i k a liy o r la r ? (52/Tur 40).

, bir ?eyi anlam ada ve yapm ada mahdret kazanmaktir. >

de bu kbkten alinmi?tir ve bir ?eyi

insan i in kullamlan kelimesi, bazen yerm ek i in kullanilir; orfte

bu anlami daha yaygmdir, bazen de
dvm ek i in kullanildigina rastlanir.

kavram ada ve yapm ada uzm an olan

airin ? sdztl gibi:

M tifred a t / Kur'an Kavramlari Sdzliigii

-
-

y iik le r in iz i t a g ir la r (16/N ahl 7); y a n i:

S iz in a g ir o la n y iik le r in iz i.

Sen ge kip g it t ig in d e y e r h a fif - 81

Allah buyurur ki: '

'
O n la r hem k e n d iy iik le r in i hem de k e n d i y iik le r iy le berabe r bagka y iik le r i ta g iy a c a k la r (29/

k a lir
Sen o ra d a k a ld ik g a o nun a g ir ltg i
.devam eder
-O ra m n en y iik s e k y e r in i d o l -82
durm ugsun

A nkebht 13); yani: Tipki kendilerini

airla tiran ve sevaptan geri birakan
giinahlari gibi.
-
B o y le c e k iya m e t g iin ii

H e r ik i ta ra fin in d a s a g a s o la
k o y m a sim o n liiy o r s u230.
n

hem k e n d i g iin a h la r in i tiim ii de, hem

de h ig b ir b ilg iy e d a y a n m a k siz in sa-

kulaginda agirlik var, iyi

itm iyor d em ektir
i. -k ulagin

p ik lig a

s iir iik le d ik le r i

k im se le rin

g iin d h la rim n b ir b o lu m iin u y iik le n ir -

da hafiflik var, itiyor

dem
ok iyi
ek ler. H a y re t! N e f e n a b ir y iik iin a ltin a
g ir iy o r la r ! ( 6/N ahl 25) ayeti gibi.
/ anlam ina gelir. Bu, kendisine atilam
-ydneltileni kabul etm ede agirdan all
yor gibidir. Sdz iyice
-
itilem edigin
de
denir.
in kiyam
O nun et
i
giiniinun sifati baglam inda denmtir
i
k i :

G o k le rin
ve y e r in a g ir lig im k a ld ira m a y a c a g i
bu o la y (7/A r a f

187 (;

-Y eryuzii a g ir lik la r m i d ig a ri g i
k a rd ig i za m a n (9 9 /^ ilzal 2). Bu -lka
cak olan
-ey, o nun h a z in e le r id ir den
digi gibi, h a g ir ve <///.' z a m a n in d a
ig in d e

b u lu n a n

in sa n

b e d e n le rin i

d ig a ri a tm a s id ir da den m i .tir

A llah buyurur k i :

' -B u h a y va n
lar, a n c a k a g ir s ik in tiy a k a tla n a ra k
v a r a b ile c e g in iz u z a k lik ta k i be ld e lere

Yilce A lla h in K o la y im z a d a g e ls e z o r u n u z a d a g itse

m u tla k a sefere g ik in iz (9/Tevbe 41)

sdzdne gelince, g en olsun, ihtiyar

olsun; fakir olsun, zengin olsun;
gurbette olsun, yerli olsun, a h kan
olsun, tem bel olsun herkes bu sava a
katilm alidir, eklinde degiik gdrii ler vardir. B unlarin hepsi de ayetin
genel anlam m a dahildir. unkii,
ayetin m aksadi, zor olsun, ^olay olsun her halde sava a lkm aya te vik
etm ektir.
ise, kendisiyle tartilan agirIlk birim idir ve _' den alinm itir. Bu,
her tiir i i in kullanilan bir isimdir.
A llah buyurur ki: - ,

' B i r h a rd a l

2 3 0 llk 1 m sra Z ilh e y r b. E b l S iilm a y a, son

ta n e si agirliginca d a olsa, onu g e ti-

M ur-

r i r (ta rtiy a k o y a riz). H e s a p g o re n le r

ta d a , E m ail, I, 9 7 ; Z tih e y r D ivan'I, s. 71;

o la r a k d a b iz k a fiy iz (21/E nbiya 47);

m is ra

ise, o g lu

K a b a aittir.

B kz.

F e y ru z a b a d t, B esa ir, I, 334.

20?

R a g i p !I s f a h a n
. - - .

dan biri. Bunun

.gelir

A r t ik kim z e rre a g irlig in c a

h a y ir y a p m ig s a o nu g o r iir ; kim ze rre

Allah b u y u r u r k i :aJ^
-

M u s a ile o tu z g e c e lig in e s o z le f ik
Ara f142
/ 7 ( (.
i)g k ig ig iz lik o n u g s a m u tlak a

K im in t a r t ila r i a g ir

d d rd iin c iis ii O d u r (58/M iicadele 7 (;

g e lirs e ; hog <h a y a t ig in d e o lu r

B u n la r m ahrem h a ld e
b u lu n a b ile c e g in iz tig v a k ittir
24)/
N ur 58); yani: M ahrem lik vakitleri

a g irlig in c a ger y a p m ig sa onu g o r iir

Zilzal / 9978((;

aria 6-7). Bu, hayirlarm ^ / 101( 0

arettir. Yiiee luguna
Allahin
i :

.
<
K im in t a r t ila r i h a f if
-g e lirs e (101/Karia 8) sozii ise, hayir
larm azhgma i.
arettir
ve
-..
h a f if kelimeleri
i^i
:
ekilde k u llam lir

.tanedir
ii

Allah buyurur k i :
g e n g le r m a g a ra d a tig y iiz
y i l k a ld ila r { \ 8/K ehf 25k

: in d ir ilm ig tig b in m elekle

Al-i im ra n)
/124. 3
Birisi, m iiza y e fe yoluyla: Bu, bir
(Senin ve
eyin agiriigi veya hafifliginin ancak
kasina gore soylenmesidir.
bir Bu
ba bazi a rk a d a g la rin m , g e ce n in y a iigte
eyin, kendisinden
nedenle
daha
bir ik is in e y a k in b d liim u n ii y a y a r is im y a
da iigte b ir in i ib ad etle g e g ird ig in iz i
agir olanla kar
ila
;
tirildiginda hafif
kendisinden daha hafif olan ile kar-i R a b b in b iliy o r (73/Miizemmil 20 (;

,ikiger
la-tirildiginda ise, agir kabul edilme yine buyurur ki :
si dogru olur. Azendnce
ayetin
ge tiger ve d o rd e r (35/Fatir (; yani: !ki rerve
eriki
er
ii^
d.
i.
aret ettigi de budur
'
deyim i, eyi
bir
akil
ikincisi,
gibi
agiya
-a
Cta ,
aya bolm ektir
par . -bir top
kenin
ve
cisimler
agir;
duman
ate
i
luluun
te birinimalinin
alm aktir
ii .
gibi yukariya
eyler
dogru
eken
n
i
de hafif kelimesinin kullamlmasidir . ifadesi ise, iigiinciileri oldum ya
da iigte birleri oldum dem ektir .

o ld u g u n u z y e r e y ig ilip

' -D irhem leri iige bol

k a ld in iz (9/Tevbe 38) ayetinde ge en
diim onlar da iige boliindiiler, sozii
agirilk da bu tiirden bir ^girliktir .
de bunun gibidir . topluiugun
i oldugunu gosterir
kiii.

S-l-S /
fitili olan ip dem ektir0.,
kelimesi
te biri
malinin
alinmtii

otuz

,
i dem ektir
ki .
.

at yari
ta
yiiz
u
-,
bin0, te bir
h,
iincii ve dordiincii geldi dem ektir
ii .

te ikijbilipen sayilardir. Allah
u

buyurur ki : A n a n in p a y i iigte
b ird ir (4/Nisa 11); yani :
asin
par208

veya
ifadesi, kinaye yoluyla y a m nda otuz

Miifredat / Kur'an Kavramlari Sozliigu

erkek mi var yoksa otuz 9 kadin 9
m i ? ' '< icerd -er gel
diler dem ektir .
'degi?ik 9
m em eden sagilan di?i deve dem ek -. . ve
Sail
am ba
ar
ve
-giinii dem ektir; sonlarm daki h em ze
ler
m ha
n yerine g etir
lmt
r.

gibi; bbylece ^elim e giinlere

tahsis edilm i$tir .
. -- - bir
eyi p ar9a yapm ak dem ektir .
'
ya hurm
m e anm
siiresinin
yeti
iiQte ikisine ula^m asi dem ektir .

iiziim molg
anm
u n laii
-te ikisi
ne eriijti d em ektir . * uzunlugu
a r 9in olan elbise dem ektir .

A rap-a olm ayan bir kelim edir. A rap

9a 0
da tir.
so yG
len
ayr-i
mi
-m u n sarif s a y ilm a s ^ n nedeni, bir ka
bile veya yer adi lmas!ndandir. Bu
kelim eyi m u n sa rif sayanlar ise, onu
bir kabile veya baba adi say
lardir
m i;
den feul kalibm da getirilir,^
unkii,
ki, kaynagi olm ayan az m iktardaki su
dem ektir .
-deyim i de bundan aim
m i tir ki, k a d in la r in ku ru ttu g u f a la n
-k i$ i dem ektir. Yani: O nlarla birlikte
liginin 9oklugundan kadm lar onun
suyunun kaynagim kuruttular
-
.
ise, bir kiijiden, m alinin kaynagim
yitirene

s -/1 - 1

toplanm i? olan bir

a yiin
par
dem
in ektir.
m em leketinde
O nun i

oturana
tir. Toplanm
denayi
mi
ifdde ettiginden ye topluluk ^ alm
d ig in d an : 7 - ' 7

-B u n la r in bazilari o n ce k ile rd e n ; ba
zilari d a s o n r a k ile r d e n d ir (56/V dkia
jtir. den
Yanim to
i )p4lu
0 -lu
39k.

bir
-eyden bir to p lu lu k alm ak de
m ektir .
< -tahtim n biiyiik kism i
nin yikdm asim anlatir .
biiyiik kism
m im
esinden
n dii
dolayi di^lerin kisalm asi dem ektir .

tii m anasina gelir.

leriAym
dii
di

anlam a yakm olarak

. kuyu

y ik ild i dem ektir

S-m-d /

)Semud].

S-m-r /
aa-larm iiriinlerinden yene
eyin adidir.bilen
Y e^her
ili- -adi
ogulu
m alir, . ve -eklin
dedir. Allah buyurur k
i :
Ki Gdkten
,

-su indirip onun araciligi ile size ri

zik olarak geitli iiriinler gikardi ) 2 /
B akara 2 2 (; .

meyvelerinden
67 (; ;
-B u n la r in meyvele
rine b ir ham ken, b ir de o lg u n la m ca
b a k im z (6/E n am
^^
99 (;
b iitiin iiriinlerden (1 3 /R a d 3 (.

H u rm a

a g a g la rin m

ve iiz u m le rin d e n (16/N ahl

bire ggore
o ru , - dir. Bir

digerine gore, onun 90guludur. Bol

m iktardaki m ala da kindye yoluyla
butir.isim
ibn vA
erilm
bbas
.i
,
K im isine

gore ,

A d a m in b o lc a b ir

served va rd i

Ragip el-lsfalinnl
-K e h f 3 4 ) a ye tini bu anlam da y o / 18 (
r u m la m
tir
i.

-A lla h m a lin i bereket

le n d ir d i d e y im i d e bu koktendir. Bir
e y d e n k a y n a k la n a n /e ld e e d ile n her
fa y d a adini aim
ilm in m eyvesi, a m e l-i s a lih t ir ;
a m e l-i s a lih in
m eyvesi de c e n n e ttir sozii g ib i .

inin m eyvesi,
kamu
-la
ekil
rindaki
yoniinden
dugiim diir
ve;

bir agtir
a . , koyun
,yayildi, agziyla oyu tutup kopardi
anlam ina gelir. N itekim , de
lari korudum d em ek tir.B u , diger
aga
bitkiler
de kullam lir .
bir
eyi toplam ak dem ektir. '
] [ B iz k e n d i du rum u m i
d iizelten ve if iy le ilg ile n e n k if le r iz

deyim i de bundandir
ise, ha
ha
in
bir dem etine denir. [insan topluluguna
da ad] verilm ektedir [,

m eyvenin aga-tan sarkm asi gibi sark

m asindan m eyveye benzetilm
tir
i.

S-m-m /

siitiin sem lresi ise, onun

^ yerin uzakligim gosterm ek

ok sevilen kaym agidir. Bu da iiriin

in kuliandan
aret/zarftir
bir ii.

olarak ve siitten elde edilen ey

bir
olm asi a-isindan m eyveye benzetil
m e sin d e n d ir .

ise, yakinhk
kullam lir. H er ikisi
de aslinda birer zarftir. A llah buyurur
' ; -N e re
y e baksan orada b ir n im et ve b iiy iik

S-m-m /

b ir s a lta n a t g o r iir s iin (7 6/in san 20 (.

B uradaki .m e ful k o num undadir

bir a t if harfidir. K e n d isin d e n
sonrakinin
zam anda

o n c e k is in d e n
g e lm e s in i

daha

ge

W S -m -n

gerektirir .

-g e e i k m e y a b iz z a t k e n d is iy le , y a d e
r eee
yleitibari
y a da ^onurn a isindan

. Bu k o n u v e m a d d elerin d e
tir. A lla h buyurur
e le a lin m
k ii:

Yoksa a za p b a f a r in a

g e ld ik te n sonra k e n d ile rin e , f im d i

o n a in a n d in iz m i? H a n i o nun b ir an
,once g e rq e k le $ m e sin i istiy o rd u n u z
d e n sin d iy e m i? Sonra zu lm ed e n le re
d e n ir k i ( 1 0 / Y u n u s

55 12-(;

Sonra bu (siiqum tz)un

a rd in d a n s iz i a ffe ttik (2 /B a k a r a 5 2 (
v e b e n z e r le r i .

210

A llah b uyurur k_i:

'

,Y iis u fu ucuz b ir fiy a tla

b irk a q p a r a y a s a ttd a r ) Y u s u f2 0 / 2 (.

,
satanin sattigina
ilik olarak
k ar
ald ig [ ,eydir. Bu, bizzat kendisi d e
ya da eyin
olabilir.
yerine
birB ir
e
alinan her
.ey onun se m e n i sayilir
A llah buyurur k i : .
.1 A l l a h a v e r d ik le r i
-s o z ii ve y e m irtle ri b irk a q para k a r.p
lig in d a s a ta n la r v a r y a (3/A.l-i Im ran

77 (;

A lla h a

verm i$ o ld u g u n u z s o z ii b irk a q para -

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozlugu

y a s a tm a y in iz ( 6/N ahl 95); .

a y e tle rim i b irk a g *

k a rg d ig in d a sa tm a y in (2/B akara 41).

ve A da-

p arasim a rttird im d em ek tir.

^ d eg e rli e y ^ ^ ^ gelir.

S a y ila r i in k u lla n ila n

sek se n ,

sekiz,

se ^ i^ d e b ir ise, bi-

Bakara t>0);

nun sekizineisi ldum ya

ikineisi oldum ve^a

m ahnin yarisini aldim ^ a da be ^
i^i

^^saglayan eyi ekledim

deyimi de bundandir.

iki ^ere saydan ey demektir.

? e y g a m b e r ( s a s ) ; ^ ^ ^ ^ Sadakada herh a n g i b ir tekrar o lm a z ,232
buyurmutur. Yani: Zekdt, bir senede
iki kere alinamaz. a i r ^
'

c e k le rd ir ( 8/K e h f 22); '

' ' -

83- Taksim de benim de a n c a k

sekizde birim o ld u .2M

A llah buyurur ki:

<

der:

O n u n k in a n m a s i gift

84-

o la r a k e v le n e b ilir s in iz (4/N isa 3).

ler, sekizincileri ko p e k le rid ir, diye-

* B a n a sekiz y i l gahgm ana

k a rg ilik (28/K asas 27). ise, sekizd e b ir dem ektir. air dyle der:

H o g u n u za g id e n ka-

d in la rd a n ikiger, tiger y a d a d o rd e r

linen e^le rd ir.

da m alm in sekizde birini aldim dem ektir. A llah buyurur ki:

- K im ile r i de, y e d i k ig i id i-

olm ugtu.233
. kz doguran kadmdir.
ocuga aa i^iz ise ikiz ad] verilir.
i inde , , , mesnevi bulunan

yemin, / y e m in demektir. ^
eyi zorla tirana da denir. 1
buyurur ki: . H a b e -

O n la r ig in m ir a s la r in iz in se kizd e b ir i

r in iz o lsu n ki, onlar, b a g la rin i go g tis-

v a r d ir (4/N isa 12).

le rin e y a p ig tira r a k ik i bukliim o lu rla r (11/Hud 5). ibn A bbdsm bunu

/ S-n-y

diye okum asi,

flilinden

ahnmadir.
ve -, bu kelim enin diger ekim lerinin aslidir. Bu, sayi itibariyle
veya i inde bulunan tekrarlar
ahnarak ya da her ikisi de gozetilerek
sdylenir. A llah buyurur ki:

iki k ig in in ikincisi o la r a k (9/Tevbe

40); ...O n iki p in a r (2/

Allah buyurur k i : '

B u ru n
kivirarak (22/H ac 9); burada

deyimi is^, ^ tplamak ^ yiiz

, ;^
, 2 4 4 ; Z e m a h eri, Faik,

2 3 2 H a d is i, E b u E b e y d , G aribu 1-Hadis,
ib n u l-E str, N ihaye,

, ]5 8 ta h r i e tm i tir; ra v tle ri sa g lam d ir.

23 3 air, E v s b. ]acer, (D iv a n '\, s. 141) v ^ya
M a an b. E v s (G aribu 'l-H adis, 1, 9 8 ) y a da

231 air, e z d b. et-Tasriyye. B kz. D iv a n ' I, s. 97;

K a b b. Z d h e y r d lr (D iva n ' 1, s. 128). K a b,

ib n F 5 rs, M iicm el, 1, 162; ikd u 'l-H alas, s.

d a h a a g ir b a s m a k ta d ir. B kz. Ibn F a ris, M iic-

282

met, , 1 3 <

Ragip el-Isfahani
9evirm ek d em ektir ;
^ duda
biiktii, gibi. A llah buyurur k i :

s ir t gevirir, b izd e n u z a k la g ir
isra / 17
83
( (.
koyun9 ,n k u llam ldiginda
ina gireni,
ikinei
devey a-
iin sbylen
diginde ise, iki on
olam
i mdii
dii
i

dem ektir .
hem zesizkullam
en iki
lir-iple
ueuher
b irle
i^i

m esiyle
deni, ikinci
zam ankere
ge
kunm alan, tekrarlanm alari; zamanla
oziilen
lkan
eylerdiger
ve
gibi
bo
a
kesintiye ugrayip okunm az bir duruma
m em
du-i
olm
alanndandir. Allah bu
yurur k i :

// ,a y e tle ri b irb irin e benzeyen

v e y e r y e r tekrar eden K ita b

so zle rin

en g iiz e li o la ra k in d irm ig tir (39/Zum er

ayagim baglam ayi ifade ^d^r. B unun

,hem zesiz kullam lm asinin nedeni ise

.ayeti de bu anlam dadir )23

kelim enin kendi aslim n -ik ili ka

-lipta kurulup b i r l i iizerine kurulm a
olm asm dandir
m i.

dan da d o ^ u d u r: artlar ve durum ^

deg
tik
i-e faydalari tekrarlan
,m akta ve yenilenm ektedir. N asil ^ i
haberde K u ra n m vasfi hakkinda

ise, yularin
en tarafidir
ikile .
, efendiler sayilirken ikinei sirada
gelendir
-
. ,
deyim i,inin
ki
bir topluluk i^indeki ku^urunu k ^ y e
yoluyla anlatm aktadir. Dagin olam
ise, ge
9 -lmesi ve yiiriinmesi i<?in yiik
seklere ve sinirlara
-:
lkm ak gerekeni

K u ran in
i '

denm esi -a9i

oyle denm
tir
i:

'
Yanlig y o la
,g irm e z ki, d o g ru ltu lsu n , sa p m a z k i
zorsunsun, o nun h a r ik a te s p itle ri ise
s in ir s iz d234.
ir

B unun -dan olm asi da dogru

,dur. B oylece onun ve onu okuyan

dir. Bu, yolu ikiye katlar gibidir. Din
i

ekil ve saglam hktaolanlari

dagin , -ogreten ve onunla am el edenlerin d a
im a ovgiiye layik olacaklarina dikkat

ozeligine tir.
benzetilm
Devenin
i
9ekilm i -olm
a^tadir. Y hee A llah ta
) sunya] olan, ise, kasabin bedenini
rafin d an : " . B u kitap, Y iice
ba-tan bele kadar ikiye ayirdigi deve
K u r a n 'd ir (56/V akia 77) ayetinde
dir. B u n a
da denm
tir
i.
o n u r la n d ir ilm ig lik ve

'
85)/

ise, insanlarin ovgiiye deger

-ybnlerini dile getirm ektir. B ir iyi

A k s in e , g e re fli b ir K u r a n d ir

liginden

^a^ilan

B urue 21) dyetinde is e , y u c e ltilm ig lik

anlatim dir. Bu an la tim a : -de

nir. Yhriiyi
inde -^
tm e^, bobiir

-sifatlariyla tanim lanm asim n gerek

digerine g e9erek

lenerek yhriim ek dem ektir. K u ran

sureleri de

G ergekten

Sana

s iir e k li tekrarlanan

y e d iy i v e rd ik (1 5 /B ier 87) ayetinde

diye ad lan d irilm i.tir

B oyle isim lendirilm elerinin ne -

212

9esi de budur .
234Hadisi, Razn ve Ebu Ubeyd, Kitabinda
(Feddilu 'l-Kur 'an) tahri bu, aqidan
gariptir, der. Bir benzerini Tirmizi, Fedailu
Kur 'an'da (HN: 2908) nakledip: Isnadi mefhuldiir demektedir. Ahmed, Miisned, (HN:
704); ibn Ebi eybe, Musannef, , ]25de
tahri edenlerdendir.

M tifre d a t / K ur'an K avram lari Sozlugu

ise, daha dnce g e 9en soziin
9
nde
genelyer
hiikm
alaniieyi
bir
i
di-arida tu tm ak veya soziin tam am i

rindeki
m e yerine
su i '-adi v e
iincede
rilm
belirlen
i?tir. Dm
veiii

9lanm i
enam
hale
om
a ek
donii
ise
kelim esidir. Bu
-ekilde adlandi

nin hiikm iinii kaldirm aktir. Soziin

genelinin9 -nden bir kism m in hiik

yen m e sin in y a s a k la n d ig im g o rm iiy o -

lam ina gelir. B uradaki nefisten

kinayedir, diyenler de vardir.r de
a
bu oyle
anlam
d eda
r:

rilm asinin nedeni dokunun daha once

m iinii kaldiran istisnayg d m ek olarak
bhale
elirlenm
donii
iidiiri. -
Allah buyurur k i : JS de bunun gibidir . ogulu

- - U J W - ve !
Yiice A lla h in'
.

D e ki: B a n a v a h ye d ilen dyetlerde o lu
Elbiselerini te m izle (74/M uddessir
hayvandan ba$ka h ig b ir h a yvanin
-ayeti elbisenin tem izlenm esi an )4
.)E n am 145) ayeti verilebilir / 6
-Soziin tam am inin hiikm iinii kaldirm a
yi ifade eden istisnaya om ek olarak
'

* A l l a h a

B e n i A v f un elbiseleri tem iz -85

ve le k e s iz d235.
ir

-y e m in ederim ki, unu y a p a c a g im ; in

.allah . O n u n h a m m i b o p u r; in a lla h
.O n un k o le s i a z a t e d ilm ip ir ; in a lla h

Yiice A llah in :'

H a n i o n la r sa b a h o lu rken
kim se go rm e d en onun m a h s u lle rin i
;to p la y a c a k la rin a

y e m in

etm ilerd i

istisn a d a e tm iy o rla rd i (68/K alem 17-

sozii de bu anlam dadir )18.

S-V-b /

B u da Ytice A lla h in : '

"
E y E h l- i Beyt, iip h e siz A lla h sizd en
p is lig i g id e r ip s iz i te rte m iz y a p m a k
iste r (33/A hzab 33) ayetinde soziinii

eyin em redilm esidir

ettigi.
' ise, insani yaptiklarim n kar 1
olarak geri donen
eydir
^ . -n e
denle ceza da sevabin bizzat kendisi
iiniildiigiinden
oldugu dii - diye
adlandirilir. N itekim Yiice A llah da
-cezayi am elin kendisi olarak gdster
m
tir
i . A r t ik

asli b ir -eyin daha dnce b u

lundugu hale ya da b elirlenm i ,
kim z e rre a g ir lig in c a h a y ir y a p m iy sa
h ^ iiniilm
e lanm
donti
am
dii
ii
ai:
-,
onu g o r iir (99/Z ilzal 7). ayette h a y iidiir. - D u $ u n c e n in
k a r p lig i" d enm em i tir.
b a p a m e lin so n u d u r, soziinde i aret
kelim esi hem iyilikte hem
edilen hal de budur. ilk hale donii
iin
-de kotiilukte kullanilir, fakat 90gun
drnegi 7_ - Falan evine
lukl^ hayirda kullam lm asi yaygiplik
vardi : N efsim kendim e
tir. Y iice kazanm
A lla h in
i :
.dayandi sozleri g ib i
ekilde, kuyunun agzi Aym
iize23 5 air, i m r u u l-K a y s. B k z . D iv a n 1 s. 167.

213

Ragip el-Isfahani

'

-kelim esi, K u ra n da sade

K e n d ile r in i A lla h

lanilrpayan
ce
eyler
ho -kulla

ta ra fin d a n v e rilm is b ir o d iil o la r a k

nilm
tir
-i :

a ltla r in d a n ir m a k la r a k a n cenn etlere

-K a firle r, y a p tik la r m in c e z a s m i g o r

k o y a c a g im ; A lla h in k a tin d a sevabin

d iile r m i? d iy e (83/M ulaffifin 36V

en g iiz e li v a r d ir (3/A l-i im ran 195);

A lla h

d a o n la r a hem d iin y a kazancini hem

de a h ire t m iikafatinm en g iiz e lin i
v e rd i (3/A l-i Im rdn 148) sozlerinde

-vap k a z a n m a y e r i ve g iiv e n y e r i y a p
m iftik (2/B akara 125) sozune gelince

burada ge
en

sinden sevap kazandigi

^^ ,dem ektir
nde sevap
dendigi
kazam
gibilan
i
yer dem ektir, diyenler de o lm
tur
u.

d a n d a h a kotii ko n u m d a o la n la r i size

b ild ire y im m l? (5/M aide 60) ayeti de

kullam lm asidir. Tipki ( m iijde)

kelim esinin istidre yoluyla ^ullam lm asi gibi. A llah buyurur ki: '
E g e r
o n la r im a n e d ip A lla h in y a s a k la r in -

e q le r/k a d in la r v e r ir (66/Tahrim 5 (.

Peygam ber (sas) de '

D u l o la n kad in, k e n d is in in e v lilig i
-kon u su n d a k a r a r verm eye d a h a y e t
k ilid ir 236 b uyurm u tu r.

kelim esi
-agrim n tekrarlan

masidir. E zandaki
alinm
tir
i .

B akara 103).
ise, sevilen ey de kullam hr.
A llah buyu ru r ki:
'A lla h , o n la r i bu
so z le rin d e n

ini kaybeden
idir. A llah
kEi:

buyurur k i : 'd u l ve b a k ire

dan s a k in s a la rd i, A lla h k a tin d a elde

e d e c e k le ri sevap d a h a h a y ir li id i (2/

kelim esinin^ ^

-zam anlar boyunca insanlarin kendi

la h k a tin d a m iik a fa t a q isin d a n bun-

bu anlam dadir. B u -( sevap)kelim esinin kotiilukte istiare yoluyla

d o la y i,

a ltla r in d a n

: -

- H a n i K a b e y i in s a n la r iq in se

de bu anlam da k u llanilm itir.

Aym ekilde - kelipiesi de
D e ki: A l-

^
: -

Y uce

de bundan

ise, insam n kar

ila
ti-

eydir. T ekrar edildiginden bu ismi

alm
tm
i kelim esi

goriinii
te

birbirine donen, birbirine dayanan

topluluktur. A llah b u y u ru r k i : .

S o n ra d a y a b o liik

m a k la r a k a n ve iq le rin d e e b e d i o la -

r a k k a la c a k la r i c e n n e tle r de odiil-

-b o liik y a d a hep b irlik t e sa va a q ik i

lendirdi (5/M aide 85).

n iz (4/N isa 71). a

dyle dr ede
r:

Bazen sevilmeyen eyde de kullanil [olur:

O n la ra b ir keder

2 3 6 H a d is

sa h ih tir.

M a s lim ,

S a h ih '\n d c (H N :

iizerine b ir kederi odiil o la ra k verdi (5/

^^ ); Ib n M a c e , S iin en in d e , 6 0 1 ; M a-

M aide 153). Bu da daha once ge enler

lik, M u v a ta ' in d a ta ric e tm i t>. B k z . S u y u ti,

gibi istiare yoluyla kullanilmasidir.

214

Tenviru i-H a v d lik A ld M uvattai M a lik , [], 62;

B e ^ v t , erhit s -Siinne, 3 0 ,^

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

S a b a h in erken s a a tle rin d e -86

d a g in ik h a ld e b id a n a n d e g e rli b ir
to p lu lu g a s a ld ir d ila r p 11

-^h a v u z u n s u b ir ik e n k is
midir. Bu konu daha bnee ] -m adde
sinde] m
geti
i.

S-V-r /
B u f i i l ,
'
toz, bulut v e b e n z e ri gibi
-
ey
lerin yayilm asi, savrulup yiikselm esi
anlam ina g elir .
tozutm ayi ve lozu harekete
irmeyi ifade eder. A llah buyurur ge
k i:
b id u tla ri y iir iite n , (30/Rum
V,
.)4 8
sozii topragi siirm ek ,
lem
ir. ek
Yiice
m anasim
A llah in
ta
Yeryuziinu kazip

afagin iyice sa ilip

yayilm asi anlam ina gelir. kelim esi

ise oldiiriilenin kam m talep etm ektir.
Bunun asil hem zeli olup bu m addeden degildir.

/ S-v-y
: istikrar ile beraber ikam et
etm ek, belli bir yere y erlemektir.
flili bunun i in kull.am-

lir. A llah buyurur ki:

Sen M e d y e n h a lk i a ra s in d a
b u lu n u p (28/K asas 45); '

K ib irle n e n le r e y e tece k

kadar, cehennem de y e r y o k m u d u r?

(39/Z iim er 60);

O n la -

r in d u r a g i ateg tir (41/F ussilet 24);

h a ld e ig in d e e b e d i k a lm a k 0

-a ltiis t etm igler ve ona, im a r etm igler

.iize re ce henn em in k a p ila r in d a n g ir in

d ir (30/R um 9) sozii gibi .

,K ib ir le n e n le r in d u r a g i ne k o tiid iir

*
akillarin
sozii de
toz gibi sa-ilm asina benzetm e yoluy
aret etm ek ted
la ir
i.
.

-deyim i, kotiiliigii her ta

rafa sa9m ak anlam ina gelir .
inin ofkesinin
deyim i kontrol
de, ki
ekilde kabardigimedilem
anlatir
ez.
. iizerine atlam ayi tanim lar .

d e n ir (39/Zim er

,da: B a r in a g in iz cehennem ateg id ir

d e d i (6/E n am 128 (.

deyim i, se n in m is a firin
k im d ir?

Sorusunun

kinayeli

ifade

edh
d
r. ise, koyunlarin barina olan agil d em ektir .

kelim esi kendisi ile topragin

-siirildhi sigir dem ektir. Bu bir m as
-tarm fail konum unda kullam lm asi g i
bidir . < kelim elerinin
m isafir ve
ta v a f eden yerine
kullam lm asi g ib i .

72 (;

A llah dogruyu daha iyi bilir .

H a rt'm in S onu

2 3 7 a r, Z u h e y r b. E b l S u lm a . B k z. D iv a n ' I, s.


C im

a r f i

C-b-b / 4 4

kelim esinin istiare yoluyla -

lul
lam lm asidir .

A llah b uyurur k i :

m iin a z a ra ve m u n a za a d a o nu gegtim

-Ve o nu b ir k u y u n u n d ib in e a t i

deyim i g ib i .

n iz (1 2 /Y d su f 10). Yani, i inden su

develeri sulam ak -
iin de
eit
ridenk aptir ve bu
bir
-kokten degildir. B u ekilde adlan
dirilm asm in sebebi ise, kendisinden
9ikan bir sesten dolayidir .

ekilm eyen kuyuya attilar.

ekilde
Bu
isim lendirilm esinin nedeni ya
yani sert bir yerde kazilnu-olm
asin
dan ya da yikilm i olm asm dan
ir)
.
eyi koktinden kesm ektir
bir.
H urm a agacim kdkhnden kesm ek
deyim i gibi .
j A<
-i zam ani de
yimi ise , -kesim zam am gi
bidir . j^ v jh o rg iic u kesilmi deve
dem ektir . da bbyledir. Bu da
^ -gibidir ki, eli kesilm i? de
m ektir
ekilde
ayni

-deyi

mi de tenasiil orgam kokten kesilm i

.erk^^ m anasina gelir
E lbise anlam indaki de bu
koktendir. M izragm keskin sivri
-ucunun girdii y er de buna benzeti
lerek ayni adi almtir
i . ' develerin
sutu iizerinde kabaran kopuktiir .
deyim i tiim kadinlari
-gdz^lli^te g^rid^ birakan kadin de
m ektir. Bu, kesm ek anlam ina gelen

C-b-t /

Allali buyurur k i :
-B u n la r p u t a ve ta g u t'a (gey

tana) in a n ir la r (4/N isa 5 ( . ve

-kelimeleri kendisinde hayir bulunm a

e yaram az, rezil, degersiz
yan bir
ey
i
demektir. D enir ki buradaki ta harfi
sin harfinden bedeldir. Boylece onun
akliginin
bayad!k
abartilmasi
ve al
r.kast
airin
ed
lmt
sozii gibi :
-

-
.

-A m r b in Yerbu k a b i -87
le s i m e n s u p la ri in s a n la r in en
g e r lile r id ir P %

air, A lb a b. E rk a m dir. B kz. F e y ru z a b2a3d8i

,

217

Ragip el-Isfahani
Yani insanlarin en degersizleri
inda
onlardir.
ibddet
Allah
edilen
di
eye
her
adi verilir. Sihirbazlar
ve kahinler de ? adim alirlar .

a r tik

b ir k il g ib i in c e4.
d ir

- kelim esi bazen salt anlam da

duzeltm ek9 n ^ullam lir. Hz. A lin in:

. E y
h e r g o n lii k ir ig in g o n liin ii y a p a n l

C -b-r /

E y h e r d a rd a k a la n in ip n i k o la y la p
t ir a n l sozii gibi. E km ek 9 n

9e it zor ash
kullanarak
bir
in sa m n b e lin i d o g ru lta n tanenin
eyi dtizehmektir. Bu m anada
bir .o g lu denm esi de bu ozelligindendir
ve denir -
Bazen de salt anlam daki ele
irmge
e>

dendigi airin
de olur
sozii
.
gibi :
- - -

ve hakim iyet i.in k u llanilir

88- ila h , D in i d iiz e ltm if da

Hz. ?ey g am b erin (sas (:

H ig b ir c e b ir y o k tu r; h ig b ir

d iiz e lm ip229.
ir

-tefvlz de y o k tu r 241 sdzii gibi. H esap

Bu dilcilerin 90gunun gorii -ii

diir. B azilari ise ^d e r : sdzii

ta (m atem atikte ( -ddzeltilm ek is

eyi dtizeltm
tenen
ek
9 n eklenen
eydir. H iikiim dar da -diye isim

infial kalibindan
bir kelim
^ e lmei
lendirilm
tir. rin
-
a
iu sdziinde go
degildir, bu k ah b in d a g elm i 1tir
riildiigii g ib i :
ve onu te^ ra rlam i-tir. Birincisi ile IS

ladigina ikincisi ile de

laha
bunu
ba
S a b a h y a r a s in ey cebr.2A2 -90

tam am ladigina dikkat

e ^ mt
:r. B u

Dini d u ze ltm e k is te d i ve hem en o n a

,b a q la y ip

d iiz e ltm e s in i

ta m a m la d i

H iikiim dara ,adinin verilm esi

insanlari
e zorlam
diledigi
asindan
i

denm esi gibidir

iinkii
. -kalibi b a

lerini diizeltm
ya da onlarin
esinden
i
lam ayi bazen
zendebir
e onu
b a
i
dolayidir .
fade
bitirm
etm eyi
ek
9 n ^ullam lir.

kasm i bir digerini
ash b a

iri
m agitme
veali:
a
ya
lslah etm eye zorlam aktir. Fakat salt
iiniildiigiinden soylenir ya dii
da
anlam da zorlam ak9 n kullam lm asi
zorlanm a anlam i d d-iinilerek soyle
da yaygm dir. O nun
9in
airin
nir
sdzii
.
g ib i :
-sdzii b ir in i p i i.$e z o r la d im sozii gi
_
' . ' -
bidir. Yiiee A lla h in kullarim
Yemekten s o n ra gok g a lip i -8 9
2a4ir<
0
,
24 8

B esair, 1, 3 5 9 ; ^ !, H a sa is , ], 5 3; ^

K ay s. BD
k ziv. a n , I, s 9 3 .

h a d is d e g ild ir. E$
bi-

S a d ik r.in Bdkaz .g df jb
rld
b,N esru d -

D u re y d , C em heretu 'l-Luga, , 111,32.

T ehzibu'l-Luga, ^ 1 , 6 0 ; S e re k u sti, K itabu 'I-

, , 363
2 4a 2ir,
^

E f al, 11, 2 6 0 ; F e y ru z a b a d i, B esair, 1, 36 0

F e y ru z a b a d i, B esa ir , 1 ,3 6 1 .

2 3 9 air,

218

A ccac,

B kz.

D iv a n ' 1 s. 4 ;

m e z h e b in e

m e n s u p k e la m c ila rin so z iid u r. A yria C a fer-i

E zh eri,

A h m e r.

BD
k ziv
. a n ' I,

9 4 ;.

MCifredat / K ur'an K avram lari Sozlugii

)k o tiiliik le re ) g iin a h la r a zorladigim

-]'iddia edenler K elam cilarin literati

riinde m iicbire diye adlandirilm .
itir
M utakaddim in ise onlara

ve

adini verm itir .

Cebbar ,in a r p n i ile k ir k a r in o lu r 2n

soziine gelince, ibn K uteybe der ki:
Bu, Z ira u -at adi verilen krala izafe edilen z ira (ar in) m anasindadir .244
Yiice A lla h in '

^ insan sifati olarak , hak

0 , g a lip o la n otorite sahibi, gerg ek-

etm edigi yiiksek bir m akam a sahip

-oldugunu iddia ederek kendi ek sik
-ligini t n ^ l a m a y a / k u s u r u n u ka

ten ulu o la n A lla h h r (59/H a r 23)

inan^ullam
patm
insan
aya
alir
li
i

sozii gibi yerlerde diye nitelendirilm esi ise, deniyor ki: Bu,
soziiniin nosyonundan alinmi-

)ve bu kelim e aneak zem (yerm ek

m aksadiyla kullam lir. Yiice A llah in

' iiz e rin e b iitiin

tir ki, 0 , nim etlerini ^^ ^ her

tiir derdine deva olm akta/yarasini
sarm aktadir. K im ileri ise, insanlari

in atg i z o r b a la r h iis ra n a

zorladigindan, yani: O nlari diledigine suriiklediginden bu adi aldigini

ibrahim / 1415
( (;

u g r a d ila r

B e n i z o rb a ve k o t iiliik d ii$ k iin ii b ir i

o lm a kta n Itzak tnttu (M eryam

soylem ilerdir.245

32 (;

D ilcilerden bazilari bu gori^ii,

O r a d a z o rb a b ir kavim

lafiz yoniinden red d e tm iler ve:

kalibindan kalibi yapilam adigindan, kelim esi de, flilinden
tiiretilem ez, d em i lerdir ,246

v ar (5/M aide 2 2 (

//

b iiy iik liik ta sla ya n

h e r zorbam n k a lb in i bu n d an d o la y i
m iih iir le r

(4 0 /M iim in

35) sozleri

gibi. Yani hakki kabul ve ona iman

etm eye kar.i iistiinluk taiyan

2 4 3 H a d is in K afirin a te p e d ifi U hud g ib i olur

k ism i s a h ih tir; sih h a ti u z e rin d e ittifa k e d il-

-Bakasini zorla kontrol altina ala

na da denir .

' Sen

,o n la r in iis tiin d e b ir z o rb a d e g ils in

K a f 45) dyeti g ib i / 50 ( . -kelim e

sinde k e n d i a k r a n in a z o r la iis tiin lu k
ta sla m a m anasi da oldugundan

a k ra n in d a n y iik s e k h u rm a ve
a k ra n in d a n b iiy iik d ip deve
.deyim leri de k u llam lir
H aberde rivdye.t e d ile n : .:

4

'

A te p e k a firin d ip

U h u d g ib i olur. D e r is in in k a lin h g i d a

m i tir.

B u h a ri,

S a h ih in d e

ta h ri

e tm i tir.

B kz. ib n H acer, F ethu l-Bari, X I, 4 1 5 ; A hm ed , M iisned, 11, 3 2 8 ;

IX , 2 8 4 ; M u s lim , (H N : ^ 8 5 1 ); M u b a re k fu ri,

A rid a tu i-A h v e zi, X , 4 7 . D ig e r k ism in i ise,

ib n H a c e r d e r ki: B ezzdr, E b u H u r e y re d en
sa h ih b ir se n e t ile ta h r i e tm i tir. B e y h a k i de
ta h ri e tmtr. ib n u l-M iib a re k d e Z ijhd'lc (s.
87) sahih bir se n e d ile ta h r i e tm i tr. B kz.
ib n H ace r, F ethu 'l-Bari, X I, 4 2 3 ; B eg av i,

erhu s -Sunne, XV, 2 5 0 .

2 4 4bn H a c e r d e r ki: ib n H ib b a n ,

Sahih'm & z

ta h ri e ttig i bu riv a y e tin g e e n C e b b a r ^

ra m in in iz a h in d a k e s in o la ra k bu, Yemen 'deki

kraldir d e m e k te d in B k z. ib n H ace r, F ethu 7Bari, XV, 423

2 4 5 B k z . B e y h a k i, e l-E sm au ve 's-Sifat, s. 4 8.
2 4 6 ib n - K u te y b e , G aribu 'l-Hadis, 11,145

219

Ragip el-[sfahani
joyle cevap verilm
B una
tir
i:
byle dem
e tir
miir
:
; h ig b ir c e b ir y o k t u r

h ig b ir tefvlz d e y o k tu r soziinde ge en
E y g d k le rin y o k ta n

kelim esinden alinm

jtir ;j
i ^'
y a ra ta m ; k a lp le r i f it r a t la r in a g o re
lim esinden degil. M u te z ile den bir k o til ve iy i g e klin d e d iiz e n le y e n i. ibn
kesim , bunu m ana ybniinden inkar
K u tey b enin: Bu '-d eyim in
edip: Yiice A llah bundan
-ok yiice
den alinm iijtir
,iinkii:
;
0 , k aipieri
dir/m iinezzehtir demiijlerdir. Fakat
-fitratlarina gore bilgilendirerek dii
-bunun i n k ^ edilecek bir tarafi yok
tir247, sozii ise, kelim
zenlem
enin
i
tur; zira: Y iice A llah, insanlari, ilahi
daha once ge-en anlam m in kapsam i
hikm
inm alari
et geregi,
m iim kiin
ka
na girm esine dayanm aktadir .
olm ayan bazi eyl^r^ zotir.
rlam
Bu
i

ise., fiilinin - -ka
ise, sapkinlarin ve cahillerin anladigi
libidir . -halini diizelte
,anlam da degildir. Bu, onlari h astalik
cegim e sdz verdim dem ektir . -
.oliim ve dirili^e zorlam asi gibidir

biiyiikliigiinden yarasi
-O nlarin her birini bir hizm ete, y ap a
.sarilam ayacak olan bela dem ektir
bilecegi bir santuata/i
erm
k o
u
;tu r
,K em igin kaynam asi sozciigiinden
/ ahlak ve am ellerden arayabilecegi
kirik yere sarilan
-aput anlam ina ge
yiiriiyebilecegi bir yola ko y m u.tur
len
kelim
iretilm
esitir
ti.
Bu, insanin m uhayyerlik
inde
-i
da kirigin uzerine sarilan
leyen bir zorlanm a ilamasi
ile kar
ogulu
u buktur
ise, ;
-ek h n d e
-dem ektir. Bu durum da, insan ^ a sa
eklen
dir. Eldeki
kirigin
m e die,
natindan razi o lur ve onu
tirm
degi
ek
haline benzediginden
sarilm i
-istem ez ya da onu sevm ez, fakat sev
adini alm iijtir .
ise, diyetin dii
en
m em esine r a ^ e n onu sineye
.eker
kism m a denir .
in A llah b uyurur
O nun k 'ii:

/- b -l
F a k a t in s a n la r bu in a n g b ir lig in i y i1 ._

k a r a k g e g itli g r u p la r a a y r ild ila r. H e r

g ru p k e n d i in a n g sis te m i ile o v iin d ii

(2 3 /M u m inun 53);

< ' D u n y a h a y a tin d a

o n la r in g e g im lilik le r in i b iz taksim
ettik; (4 3 /Z u h ru f 32). ite bu

a isindan kahir diye adlandirilm itir.

0 , ancak hikm etinin kahretm esini
gerektirdigi kiileri kahreder.
1

:
Sozciigii, dag dem ektir
0, gulu , ^
r. A
n dllah
eekd
l
buyurur k i :
Y e ry iiziin ii b ir begik; d a g la r i da
?onun ig in h ire r d ire k k d m a d ik m i

N e b e / 7867((;
D a g la n
32 (;.
Yine A lla h

y e rle g tirm ig tir (79/N aziat

e d ih r ki: M iim inlerin

2 4 7 lb n - K a te y b e , G aribu 'l-Hadis, 11,145

220

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozlugu

-gokten d a g la r g ib i d o lu y tik lti b u lu t
la r in d ir iy o r (24/N ur

4 3 (;
D a g la r d a

beyaz, k irm iz i,

koyu s iy a h d e g i ik

'

re n k le rd e y o lla r, p p t ik a la r a g tik 35)/

Tevvezi249 bu kelim enin; ',.

ve ^ f o r m l a n n d a geldigini soyer. Bakasina gore ise, kelimesi
Oguludur. Y iiceA llahin :

S iz i ve sizden

Fatir
27 (;

o nceki k u a k la n y a ra ta n A lla h tan

S a n a d a g la r a ilif k in so ru

korkun az (26/uara 184) sozii de

-s o ra rla r. D e k i: R a b b im o n la r i u fa

anlamdadir. Yaui: Uzerine kuruldukla halleri ve ydrdm eleri i in baglandik^

yollari iizerine yaratilm i lard]r ki,

la y ip h a v a d a s a v u r u r (20/T aha 105 (;

--

D a g la r i

D e ki: H erkes

-m a h a re tle o yu p a lim li k d k le r y a p i

buna

y o rsu n u z?

ken di k i$ ilig i ve inane* u y a rin c a ha-

uara/<
149
26)(.

K elim e, anlam lari esas ahnarak

istiare yoluyla k u lla
ve mbulnan-i
dan birtakim turetm elere g idilm i.tir
M esela
deyim inde, d a ^ n '
sarsilm azlik m anasi

reket eder (17/isra 84) ayetinde iaret

edilmi?tir.
sertlikte dag gibi oldu demektir-

,ah n a ra k

/C - b - n

,f a la n ad am d a g g ib id ir ; s a rs d m a z

den mtir
i.

A llah b u y u ru r ki:

A lla h onu 6yle}

y a r a t m if ir ) deyim i, ki

n
-n ozel do

I k is i de A l l a h a te s lim o lu p

onu, y iiz iis t ii y e r e y a t ir in c a (37/

gasina, degitirilm ek istense de degi -

S ^ tl0 3 ).

tirilem eyecek olan yapism

arettir
.a
deyim i de, sert yapili (kalin
gbvdeli)
i dem ektir
k
. (
sozii ise, giizel yapilm
elbise^i
^ -

ik i $ a k a k , a ln in i^i y a m dm ( ?k o r^ u ), ba? e d ile b ile c e k

d a y a n ilm a si g e re k e n y e rd e kalbin
z a y iflik g o ste rm e sid ir.

.na gelir

[S o z g elim i]: k o r k a k
a d a m ,
k o r k a k k a d in .

Biiyiikliikiiniilerek
anlam i dii
de
bijyuk topluluga
tir.denm
Allah
i
buyurur
^:
. A n d
o lsu n k i , -sizd en nice n e s ille ri sa p tir

: O nu k o rk a k b u ld u m ; kak o ld u g u n a k a ra r v e rd im d em ek tir. ( p e y n ir); b ild ig im iz yenen

-nu$tir, (36/Y asin 62); yani: Bir cem a

eydir. : S iit, p e y n ir o ld u
at biiyiikliikte daga benzetilerek boyle
a n la m in a gelir.
denm i?tir
-eklinde m usakkal ola
rak da okunm
tur
u .2^
2 4 9 E bu M u h a m m e d A b d u lla h
2 4 8 B u, ib n

KesTr, H a m z a , K isa i, R u v e y s ve

b. M u h a n im e d

(v.23 /848); dll im a m la rin d a n birid ir. E bu

H a le f in k ira a tid ir; Iki z a m m e /d tre ve lam

U b e y d e ve A s m a ln in o g re n c isid ir. K itabu

h a rfin in e d d e s iz hall e k lin d e o k u m u lardir.

H ayl v e K itabu l-A zd a d a d h 'vardir.

??

Ragip el-lsfah an i

/C -b -h

: Sozciigii a lin yani, b a in

secde ederken yere gelen kism idir.
A llah buyurur ki:

' O n la r la a lin la n , y a n la r i ve s ir t la r i d a g la n ir (9/Tevbe 35).

A slan diye adlandirilan ytldiza da,

aim gibi oldugu diiinildOiinden
adi verilm i^tir. insanlarin ileri
gelenlerine de denm ektedir. Bununla adlandirilm alari, ( yiizler)
diye adlandirilm alari gibidir.
Peygam berden (sas) rivdyet edilir
ki, 0 oyle buyurm utur: ^ ^

- C e b h e de s a d a k a y o k tu r,250 yani:

ise, se-m e yoluyla toplam ak

tir. Yiice

^: Rabbi, omt
segti (68/K alem 50) b u y u rm u .tu r
Yiice A llah in : '
^^
Sen onlara bir a yet gin zaman, onu segseydin ya, derler

:A ra f 203) soziinde ise, nlarin / 7 (

Toplasaydin y a diye eglendikleri ve
boylece tariz yoluyla: Sen bu ayetleri
uyduruyorsitn; Allah tan gelm iyorlar
dedikleri anlatilm aktadir .

-Allah in kulii seg 1

m esi : ^ herhangi bir gayreti m adan A llah in ona pek ^ nim etin
an bir ilahi feyz
kapisini
verm esi
a
,yoluyla kendine tahsis etm esidir. B u
peygam berler ile S iddikler ^ -<
ehit
lerden onlara yakin derecedeki bazi

A tlarda zekdt yoktur.

ilerkii
.in soz k o n usudur

/c -b -y

A lla h b u y u r u r k i :

su yu h a vu zd a
to p la d im denir. ^

^ toplayan ha-

Tipki riiy a n d a g o rd iig iin g ib i

-R a b b in s e n ip e y g a m b e r o la ra k s e

vuza, - adi verilir ki, oulu

eklindedir. A llah buyurur ki:

gecek (1 2 /Y 0 s u f 6 (;

F a k a t R a b b i Onu seg ti
ve sa lih in sa n la rd a n y a p ti 6 8)/
K alem
5 0 (;

B u n la rd a n b a zila rin in
b a b a la rim , s o y la n n d a n g e le n le / ve k a rd e $ le rin i d e s e g ip d o g ru
y o la ile ttik ( 6/ E n dm
8 7 (;
F a k a t b ir siire

'

H a v u z g ib i geni$ kazanlar..

(34 /S ebe) 13). istiare yoluyla:

denir ki: Haraei topladim

dem ektir.
Yiice A lla h in:

O n la r i k a tim d a n b ir
r iz ik o la r a k h e r qeyin iir iin le r in in
to p la n ip g e tir ild ig i,

k u tlu b ir y e re

y e r le p ir m e d ik

(28/K asas

m i?

57)

sozii de bu anlam dadir.

2 5 0 D a r a k u tn i (11, 9 5 ), H z. A lid e n ta h r i eder.
B e y h ak i d e r k i: B u h a d is le rin (adU i riv a y e tle ri
b irb irin i d e s te k le m e k te d ir. B kz. S u y u ti, ed-

D urru 'l-M ensiir, 11,51.

s o n r a R a b b /', onu segti, to v b e s in i

k a b u l e d e re k k e n d isin i d o g ru y o la
ile tti ( 2 0 /T a h a 122 (;
<.
-A lla h , d i le d i
g in i k e n d isin e seg er ve k e n d isin e
y o n e le n i d e d o g ru y o la ile tir 4 2)/
u r a l 3<
(.

M iif red at / K ur'an K avram lari Sozliigii

Bu da Y iice A l l a h m :

B iz o n la r i A h ir e t

'

y u r d u n u d iiq iin e n , g o n u ld e n b a g l i k u lla r y a p t ik (3 8 /S a d 4 6 ) sdzii

Fiili, kalip
1 ' ve flili gibidir

ve ,- g ib i , -ek
lindedir. A llah bu y u ru r k i: -

-Ve z a lim le r i , diz gdkmii d u

ru m d a o ra d a b ir a k ir iz (19/M eryem

ayetinde ge )72
en kelim esinin

C-S-S /

F iih ,

dedir. Allah buyurur k i :

'<

-eknn

gibi
olm asi da, v a s if olarak
kullanilan bir m astar olmasi. da d -

sayilir. ie e A llah m : JS

K b t ii so z iin d u ru m u da, y e rd e n

koparilnu, k o k ii o lm a y a n k o tii b ir
:a g a c a be n zer (14/ibrahim 26); yani
Govdeleri sokiilen .
kendisiyle sokiim yapilan
alettir
^ . eyin ciissesi, rtada
lan ahsidir.
-^
erin
, tepe gibi yiik
sek lan kismidm ,
tikten sonra
pi
da habbesi oldugu gibi kalan iiziim
tanesidir . ise, bir bitkidir .

H e r iim m e ti diz Qdkmii o la ra k

g o r iir s iin (43/'ds ye 28) soziindeki

ise
, yerinde kullam lrm.tir
T ip k i ,
a y a k ta o la n ve
o tn ra n b ir to p lu lu k soziinde lduu
g ib i .

C-h-d /
-kelim esi, kalpte ispati yer
eye olan
kar
mle
;iitavir alm ak
kalpte
lumsuz tutum sergilenen eye
i kar
ise,

ve'

/ C-s-m

.. O ld u k la r i

m aktir.y aFiil
k la ,
eklindedir. A llah

buyurur k i : '
V ic d a n la rin k e s in lik le d o g ru k a b u l

yigilip k a liv e r d ile r (7/Ara f

e ttig i bu m u c iz e le ri inkar e ttile r
7)^
/
78 (
in kullanilan
edenler i
N em
14l (; ,O n la r
bir istiaredir.
omelip
N itekim
yere ,
a y e tle rim iz i is r a r la inkar e ttik le ri
tiginda
yapi^
n
i deyimi
g ib i (7/A r a f 5 1 (. kalibi ise, bu
kullam lir ; Jse , turan insanin
m
inde
ak dem
u zm
inkar
ektir
anla
i.
bedenidir . ve ifadesi

: C im ri, kim seye hayir

ise, kindye ^ ^
a uyuyan ok
ve^ ,
olm
ayan,
kendini fakir gosteren kii
lan
tembel
ki iyi anlatir.
dem ektir . : Bitkisi az olan

y e rd e

/ C-s-v
Diz [ -d^m e^: Dizlerinin iizeri
ne oturm ak anlam m a gelen [

yerdir . - deyim i o n a in a t ve
e n g el o lsu n d iy e m anasm a gelir .

: Bir felakete ugram ak/inkar

sahibi olm ak d em ektir .

 e l - l s f a h a n i

C-h-m /

ok kizi
ate
m-di
em
ek
tir . ' / ' // ' kiziyan ateq, a p ri

sicak y ede
r bundandir 251.

iddetinden
Ofkenin
yiizii kizardi deyimi,
in kizi
ate
mi
halinden
bir kinayedir
almmi
^ .
-da, kalbin sicakliginin kaynamasin
dan meydana gelir .
Aslanin
parlayan keskin gozleri demektir .

C-d-d /
Oiiz arazi par9alaridir .
teki ciddiyet
yiiriiyii
ye
hizliligi anlatir . ' * de
inde ciddiyet sahibi oldu, demektir
i.
-a r a z iy i p a r q a la r a a y ir
d im deyiminden kalkilarak mutlak
anlamda
in de kullamlir
k e s ^ e k^ i.
anlamda , ' denir ki, giysiyi
diizeltmek kesmek demektir .
de; asil itibariyle yeni kesilmi
giysi demektir. 13u mana, yen
ina
ey icin kullamlir;
edilen
Allah
her
buyurur k i :

:

-D o g ru s u o n la r y e n id e n y a r a t ilm a k
tan si'tphe e tm e k te d irle r (50/Kaf 15(;

bu, ikinci dirili

.
arettir
e
i aret edilen d e : '

heniiz yeni kesilm-igiysi

m ana
SI kastedilm
tir. O nun
i gece
giinduze ye den m i.tir
A llah b uyurur k i :
-D a g la r d a
_

d a beyaz yollar y a

ra ttik (35/F atir 27); ayette g e en

nin 1
olup
ik/giizel
ap a
yol dem ek
e k>
,>
atirgidilip
;
g elin en
kullam lan yol dem ek olan
-

deyim inden alin mtir

i.
' y o lu n o rta s i deyim i de
bundandir. K oyunun - e ,ise
siitii okesilm
lanidiri. -' -a n
-n e sin in m em esi k u ru su n deyim i, yer
h kullanilir. ilahi mfeyz
e amde
a
diye adlandirihr; A llah buyurur k i :
-R a b b im iz in $cini y i i
.c e d ir (72/C in 3); yani: O nun fey zi
imisi ise, azam eti, der ^^ . -da birin
cisine doner/dayanir. 13u kelim enin
A llah a d ^ a dayandirilm asi, O nun
m ulkiine tahsis edilm esi m aksadina
yoneliktir. O te yandan Y iice A lla h in
insana verdigi diinyalik kism etler de
adim alir ki, bu da b ah t/tah h tir .
.denm esi b undandir
Peygam berin (sas (:
'
S e n in k a tin d a (diinyalik) q e re fli/
,o la m n q e r e fifa y d a etm ez151 sozii ise
ahirette Yiice A lla h in m iikafatina

B iz o ld iig iim iiz ve to p ra k

ilam az; sadece,

atalarla
bu ancak
u la
O nun em rine b ag h lik la elde edilebi -

o ld u g u m u z za m a n m i d ir ile c e g iz ? B u
u za k b ir d o n u q tu r (50/K af3) ayetidir .

isina
kar

tur;
konm
zira
u

2 5 2 H a d is i, M ugTra b. u b e a k ta r m i tir.

^ sa h ih

b ir h ad istir. B u h a ri, ez-Z ikr ba 'de s -sa la t (ib n

H acer, F eth v l-Bari, 11, 3 2 5 ); i tisam , ^111,
251 M u e llif, k e n d i i le y i m e to d u n a u y g u n o la ra k

224

2 6 4 ; M u slim , (H N : 5 9 3 ); B e g av i, erhu's-

in,

b u ra d a cehTm k a v ra n im n g e tigi b irk a ^ e l

Siinne,

v e rm e liy d i; s o z g e lim i, M iltercim .

risalesi v ard ir.

2 2 5 . S u y u tin in b u a n la m d a bir

M iif reaat/ K ur'an K avram lari Sozliigii

hr, dem ektir. Y iice A llah m: _ .

Kim

de denir. Y asin suresinde ise:

Kabirlerinden

gegici dunyanin mutlulugunu isterse

diledigim iz kim selere orada diledi-

R a b b le rin e

k o g a ra k

g ik a r la r (36/

Y asin 51) denmitir.

gim iz kadar g eg ici nim et v e r ir iz .{ \n

isrd 18);

" -'
Kim

ahiret mutlulugunu ister de m iimin

olm ak arti ile ugurda gerekli gabayi harcarsa, boylelerinin gabalari
takdir edilir, em eklerinin karpligim
a lir la r ( 17/isra 19) ayetlerinde haber
verdigi de budur. .
Ki, gun, insana ne mall ne de erkek gocuklari y a r a r sa g la ya b ilir (26/

/ c -d -r
kelim esi,
mektir. u kadar

yani duvar de^ki, derken

yerin etrafim eviren ozelligi one karilm i , derken ise, belirginligi

ve yiiksekligi vnrgulanm i$ olm aktadir. ogulu, eklndedir. A llah bnyurur ki:

0 d u va ra g e lin ce , e h ird e y a -

uard 88) ayetinde i aret edilen bun-

$ayan ik i y e tim go cu g u n d u (1 8 /K eh f

dan bakasi degildir.

82 (;

: B abanin babasi ve annenin

b a b a sid ir. hadisinin253 an-

O r a d a y ik d m a k iize re o la n b ir duvar
bu ldu lar. O n u d iiz e ltti (1 8 /K eh f 77);

lam i, kim seye soyu ve babalii fayda

verem ez. N asil ki, '

dindan.. (5 9 /H ar i4). Bn baglam da

Ki, gun, insana ne mall ne de erkek

gocuklari y a r a r sa g la r (2 6 / u ara 88)
ayetinde kim seye ocuklarim n fayda

Su, duvara
yetiqene k a d a r d en m itir.254

v e re m e y e c e ^ haber verildigi gibi,

yukarida verilen hadiste de b a b a l^ m

deyim inde o rta y a g ikm a m anasi esas

alinm i?tir. : A aen nohut

fayda verm eyecei ifade edilmitir.

gibi yapraklari tom urcuklandiginda

y a h u t d u v a r la r in -

hadlste:

; D uvari yiikselttim

soylenir. Yerden yeni lkm aya balayan bitkiye adi verilir. Tekili,
{ . ' : Bu $ekildeki

/ C-d-S
A llah buyurur ki:
*jy
0 gun kabirlerden

bitki ile y e eren yer dem ektir.

' ve : A gacin yapraklari lk-

liizli hizli gikarlar (70/M earic 43);

m asi haline benzetilerek, ocugun

ayetinde ge en kelim esi

oguludur; kabir de ( kabir)

2 5 4 H a d is i, A b d u lla h b. e z -Z u b e y r a k ta r m i tir.

H adis sahihtir. B u h a ri-M iislim , E b u D av u d

(H N : 3 6 3 7 ), T irm iz i, N e s a l, ib n M a c e (Sii2 5 3 B u h a ri,
M e s ^ id

1 6 /S ifa tu s -S a la t,
ve

M e v a d iu s-S a la t:

^ ik r i B a d e s- S a la t.

M h^ lim ,

nen, 11, 8 2 9 ) ve A h m e d (M usned, 1, 165)

ls tih b a b u z-

ta h ri e tmtr ib n H ace r, F ethu l-Bari, V III,

7 0;

2 5 4 ; H a tt5 b, M ed lim iis-S iin en , IV, 181.

Ragip e l-lsfa h a n i
viicudunda su ^
iltihap toplayan
-i
lkm asm
ik yaralarin
i anlatir.
ve . -kelim eleri ise, de
niyor ki: in san vdcudunda
lkan bir
liktir
i
.
, '
dir .
. _' -c ilt h a s ta lig in a y a k a
la n a n koyu n ve

kisa dem ektir

ve
kelim esinden tiiretilm i.tir
B ir harfin ilave edilm esi, U sid u 7 -

ig tik a k te a -ikladiim iz gibi, anlam i

ni lendirm
daha daindir
ekgdi.

O n la r la iis lu p la r m en g iiz e li ile

tartig (16/N ahl 125); -
> O nlar, A lla h 'in a y e tle ri hakk in d a tartigirlar (4 0 /M u min 35);

E g e r o n la r

s e n in le tartigirlarsa, de k i: A lla h , y a p tik la r in iz i gok iy i b i lir (2 2 /H ac 68);

B iz im le tartigtm,

iis te lik bu tartigmayi gok u za ttin ( /

Hud 32); dyettekl kelim esi '

eklinde de ok u n m utur.

B u n u Sana

ndur. Bir eyin

ise,gelip
s
duvara
dayanm asi gibi, -
iin sonunu gbster
diginden bu adi alm istir .^
gu
g iiz e l o ld u ve -giizeldir de

N e v a r ki, insan, tartigmaya son dere-

yim leri g ib i , ve de

ce d iig k iin b ir v a r lik t ir (1 8 /K e h f5 4 );

denir ki, ne g iiz e l o ld u dem ektir .

Y ine buyurur ki: O n -

a n c a k tartigmak ig in s o y le d ile r (43/

Z u h ru f 5^);

la r A lla h h a k k in d a tartigiyorlar (13/

R a d (; L u t k a v m i

/ c -d -l

h a k k in d a tartism aya g ir ig t i (11/H ud

m e ve iistiin gelm
S drtde

ba^lam inda 9aba s a rf etm ektir. A s h ,

deyim inden alm m i,tir k i
-ipin ilm eklerini saglam atm ak d e
m ektir . d e r i v eya k ild a n y a p ilm ig
y u la r da bu k oktendir . : -B i
n a y i s a g la m la g tirm a k anlam ina gelir .

S aglam
tirilmla-i
zirh

de

m ektir . ise, biinyesi saglam lan

in kullam
ahinlir
i. de, saglam
yapili saray dem ektir .

de bu koktendir; sank
tarti -,

anlarm her biri, digerinin g unii

oru

74); 'H a k s iz o la r a k mil-

cadeleye g irm ig le r d i (4 0 /M u m in 5);

in s a n la rd a n b a z ila r i A lla h h a k k in d a b ir
b ilg is i o lm a d ig i h a ld e tartigir (2 2 /

lla e 3); H a c c d a tartigma y o k tu r (2/B akara 97);

' E y N u h ! B iz im le tartigtm (11/
H ud 32).

/ C-z-z
Bir eyi k irm ak ^ un u ^ k etm ektir. A ltinm kirik ta ina ve ku iik

bzm ek istem
ilm e^
ektedir
ilm .e ^
altin par aciklarina

ash, bogugm ak ve k ig in in #Yiice A llah in:
k ib in i s e rt y e r dem ek o la n cedaleye
k ir ip p a r g a p a rg a
d iig iirm e s id ir, de den m i t
.r
58);
A llah buyurur k i :

adi verilir.
p u tla r i
e tti (21/E nbiya
p a rg a la n m a m ig ,

Mtifredat / K ur'an K avram lari 8 b zlg ii

) 1 1/

b iitiin h a lin d e b ir bagiq o la r a k

;Hud 108) sozii de bu anlam dadir

yani: O n la r in u ze rin d e n kesilm eyen
ve o n la r in m a h ru m e d ilm e d ig i b ir

H a d is';
te:

-S a b it

leqm iq (k u ru m u q ) p i r i n q g i b id255,
ir

d e n m e k te d ir . : -Turn ta k d ir

bugis. Ayrica, iiz e rin d e b ir y o k

lik v a s ifla rin k e n d is in d e to p la n d i ad am d e m e k tir ki, o n u n e lle ri

demek k e n d in i o rte c e k b ir p a r q a bez

y o k anlam ina gelir .

d d eta^ g ib id ir .
nun g ib id ir .

C-Z-a

kelimogulu
esinin

Yiice A llah :

(
20)/

S iz i h u rm a d a lla r in a a s a c a g im

Taha 71) buyurm

tur
u.
: -O d u n p a r q a la r i g ib i p a r
q a la d im demektir. Devenin be ,

ina gelenidir; koyunun

ya
bir ya.i tamam olanidir

,ise

kv<
-
de b u

C-r-h /

. -kelim esi [kesici veya zede

leyici bir v u ru]veya

kesm e sonucu
deride m eydana g e lm-ikanayan

ya

rik/zedelenm edir. B u anlam da

denm ektedir. Yarali
iye de
ki
ve 3
k i : '

denir. A llah buyurur

...- ve yaralam a

larda d a k a r q ilik lilik (kisas) ilk e s i

g e q e r lid ir (5/M aide
ahidin
45 (.
Hayvamn heniiz yenienine
yeti
ahitligini zedelem eye de bu
idan
a
ci karanliga/kameri
benzetilerek, ge
benzerliginden dolayi -adi v eril
gecesine
ayin sondeii, -adi ve
mt
,r. A vlanm ada kullanilan kb p ek
rilm
tir
i.
pars lara
ve kda
u adi v e rilir ;
o gulu,

.

/

gulu ,
'

C-Z-Y

ve

Alevli yanmadan
sonra kalan
odundur
korla
m i
; A llah buyurur k i :.
B e lk i

o ra d a n siz e b ir h a b e r y a d a b ir ateq

koru g e tir ir im (28/Kasas 29 (.

Halil der k i :
-g i
bidir. A ncak fiili bagliligi daha
im de anik
latir
bai.
.
denir ki, devenin yanlarina '
ansim
k en
siki
eleri/h
ereleri
y apa
i
anlatir . ' ise, a g a q ,
o ld u d em ektir .

-Bu adlandirm a, ya onlarin yara

lam alarindan ya da kazanm alarindan
kaynaklam r. A llah buyurur ki: - I

z -'

-O g re te re k y e tiq

tir d ig in iz avci hayvanlarin s iz in iq in

-tu ttu k la rin d a n (5/M aide 4). O rganiz

arak
eldekmeden
azan
anin
ali-ganlari da bu iki anlam dan biri kaste
dilerek '
'

diye isim lendirilm

tir
i.

ise, g iin a h

k a z a n m a d ir ,

2 5 5 H a d s, m u tta fa k u n ale y h tir. B k z . ib n H aeer,

F ethu l-Bdri, X , 103; M u slim (H N : 2 8 1 0 );

A h m e d , M iisned, 111, 4 5 4 ; B e g av i, erhu's-

Sunne, V, 2 4 8 .

Ragip el-lsfahani
^sh ; nasil ki, da
d e yim inden alinmi? olup -

demi^tir
-.
Yani: O nu kendisine ay 56
kiri olan ?e^lerle kari?tirm ayiniz .

r a n in iy ile g m e s i iiz e r in e k a b u g u n u n

Yuruyii? bizde hal

k a lk m a s i a n la m in a gelm ektedir. A1-

birakmadi anlam ina gelir . - :

-K ig i q ekirge y iy e y iy e d e ris in d e uyuz

lah b u y u ru r ki:

lu k olugtu dem ektir .

Yoksa k o t iiliik le r i ig le y e n le r k e n d ile r in i in a n ip iy i a m e lle r

C -z-r /

ig le y e n le r/e b ir tu ta c a g im iz i m i sa n d ila r ? (45/C asiye 21).

Allah buyurur k i :

' -Y e ry iiz iin iin u stiin d e

/ c -r-d

k ile r i k e s in lik le k u p k u r u b ir to p ra k
d iiz liig iin e q e v ire ce g iz (1 8 /K eh f 8(;

'

e: kirge,

b ild ig im iz can-

lidir. Allah b u y u r u r ki:

: ' :
, '
B iz de o n la r a , a y r i ^ b ir e r m u c iz e o la r a k tu fa n i, q e k irg e y i, t a h il b itin i, k u r b a g a la r i

kani

g o n d e r d ik (7 /A r a f 133); *

O n la r y a y ilm ig (Qekirge g ib i-

yani: Bitkiyi kbkhnden kop a ra n .

-Uzerindeki ?eyler yen
mi? olan toprak . , sofra iizerinde
ne varsa
r. A tasoziinde
jyiyen ^d?
i:

r ?anie
Hb
-k in d a r kad m ), eezre(y/^r u g ra t (
ma,

k o k iin u

k a zim a )d a n ba?kasina

razi olmaz, denmi?tir . :

e?it
Bir

bogm aca oksiirugiidur. B unda in

d ir le r ( 5 4 /K a m e r 7).

manasi dii?iiniilmu?tur .

Bu, bir kok kabul edihp, fiilinden

deyimi ondan tiiretilmi?

ile ^esm ektir .

ise, kill
ok keskin
da

kili
tir.

sayilabilir. Ote yandan, onun yeri

bitkilerden soyutladigindan bu ismi
almi?tir da denebilir. :

lplak kalana kadar uzerindeki biitun ?eyler yenen arazi, demektir.

C-r-a /
f i i l , ) ) ' suyu yuttu
eklindedir. Bu kokiin ? ?kalibinda

' : Oerisi dokulmu? at.

; E s ^m?/^irtik giysi. Bu da

oldugu da sbylenm i?tir . <

yuniinun e gucunun kaybolmasin-

2 5 6 Bu, i b n M e s 6 d u n soziidur. D e r ki: Kur 'an /

dandir.

Ortulmesi gereken yerlerini a m ada cesur

olan gtizel kadm . Rivayet e dihr ki:
1 K u r a n i, soyutlayimz,

soyutlayim z ki, kiigiikleriniz bu havada y etif-

orl^^

sin ; biiyukleriniz de bundan uzak dii$m esin;

(;iinkii, feytanlar, Kur 'an suresinin okundugu evden giderler. ib n E bi ? e y b e ta h r i
e i m?tir.

, 50; bkz. E b b U b e y d e , G a rib u '/-

H adis, , 4 6 ; Z e m a h eri, Faik, 1, 2 0 5 ; i b n u lE sir, Nihaye, 1 ,2 5 6 ..

Mtifredat/Kur'an Kavramlari Sbzlbb

yudum lam ak anlam m a gelir. A llah
buyurur ki:
- B u n u
y u tk u n a ra k

iger,

n o rm a l

bigim d e

igem ez (1 4 /ibrahim 17) . ise, yu-

dum lanabilecek kad ar ^

dem ektir
; -

O liim den donm ek
anlam ina g^lir ki, ^ bir nefes kadar
yakin hale gelm ektir.

: M e m e ^ n d tirk a < ;y u -

dum dan baka slit kalm am ^ di devedir. ve ise, bitki bitirmeyen

kum luk yerdir ki, o, sanki ^^il^n thumu yutmaktadir.

/ C -r-f

ve bvtilen k iiler 9in bu

hem en hi<; kullanilm az; m astari ise,

. air, bir uk ab /ahin betim lem esinde byle der:

~
9 - Kipirdayan her geyi kapan,
bir dagin tepesindeki.251
Burada air, yirtici ku un, kendi
yavrulan 9 n avlanmasini diye
adlandirmitir; 9iinku: Kendisi, ku) ari
bldiirmektedir; ya da kendisi, yav^i in biiyiik gunahlar le^en bir
varlik olarak diiiinmektedir. ^ itekim ,
bazibri der ki: Higbiryavru sahibiyoktu rki -isterse bu bir hayvan olsun-yav-

rulari igin giinah iglemesin.

A llah buyurur ki:
Y ikd m a k iize re o la n b ir y a r in iiz e rin de (9/Tevbe 109). Selin yiyerek y k-

tigi - a lip goturdiigu- yere denir.

_ : Z am an adam in m ah sel gibi alip gotiird u . ise,
c in s e llig e gok a b a n a n ; ad e ta bu ige
k a p ilip g id e n dem ektir.

' baz] ornekleri. Allah

buyurur ki: '
- Giinahkarlar, giiphesiz
inanmig olanlara giilerlerdi (83/M utaffifin 29); ' Giinahi bana
aittir ( 1/Hud 35);
Opimdi yiyiniz, azicik safa sii-

riiniiz, sizler giindhkdrlarsim z (77/

M urselat 4 6 );

/ C-r-m
fiilinin ash, a^9^ n m eyveyi kparmak (toplam ak)tir.'
M e y v e k o p a ra n b ir ,

Giinahkarlar gagkinlik V? ateg igindedirler (54/K anier 47);

Giinahkarlar
cehennem azbinda kalicidirlar (43/

Z u h ru f7 4 ).
M e y v e to p la y a n to p lu lu k ,

^ nin brne^i. A llah buyurur

K o p a rd m lg m eyve. ise, '- kaki:5';^-j

Bana kargi
hbinda getirilm i e^li , toplangeliginiz baginiza bir bela gelmesine
^ 9

^
uruk lam dem ektir.
y o l agmasm (11/HOd 89). K ehm eyi
de, ve kalibindaki fiilleri
gibi, sahibi olm ak dem ektir. Bu,
2 5 7 air, E b u H a ra H iizeli. B kz. Divanu 7istidre yoluyla, her tiir istenm eyen
Hiizeliyyin, , 133, ib n F a ris, Miicmel, ,
ey i^in kullam lir.

184; Himyeri, gemsu'l-Ulitm,

Divanu l-Edeb, , 3 9 9 .

1, 3 1 0 ; F arab i,

Ragip el-Isfahani
fetha/iistiin ile okuyanlar, onu

d ir (16/N ahl 62) soziine gelince, de-

)
eklinde diiiinmiiler: zam m e (otre
ile okuyanlar ise , onayardim
ettim gibi deg erlen d irm i .lerdir

niyr ki: B uradaki ( la) bir m ahztjfa

dayanm aktadir. Yiice A lla h in: '
H a y ir, a n d o ls im k iya m e t
g u n iin e (75/K iyam et
1) sozii
gibidir.

Yiice A llah in : i

Sakin herhangi bir gruba

karp duydugunuz kin, sizi adaletsiz
davranmaya se v k etmesin (5/M aide
8 (; G iin a h i bana aittir 11)/

Hud 35) sozlerine gelince, esre ile

okuyan onu m astar, iistiin ile okuyan
ise ,

ogulunu
iinm
tiir
dii
ii.

-o ^ -den -y a n i: kesm ekten (kopar

m aktan) istiare y o lu y la ,
koyunun yiiniinu kestim/kirptim
ve gece bitti/gitti deyim leri
tiiretilm itir .

airin sozunde oyle ^er alir:

H a y ir, b a b a n in a d in a y e m in -92
o lsu n ki, ey e l- A m ir in in k iz i

K im se bcnim sava?tan k a [ tigimi

iddia ed e i^ e z [.^
A yetteki (j^-nin anlam i, ka za n d i
to p la d i veya
eklindedir.
-
iip h e y o k ki, o n la r a cehennem v a r
d ir (16/N ahl 62) kism i ise , 1

konum undadir.
oyle denm
Sanki
iash n S
d<
au)(
/
-)K endi
:.K e n d is i ig in atei k a z a n m i tir
i$lenmi
isine
d ir). ikar
Bksu
u
i ,
D eniyor k<:

i ve -anlam ola
ve
k elim eleri

erle)^
rak birdir; sadece bu tiir ifadelerde
bir o lmveu (
))silkelenm i
kullam lm aya tahsis ed ilm
tir
i . 0
i.
in kullanilm asi gibi bir kullam m dir
kelim eleri b ira n la m a gelse ue
B u ,
kelim esi * ^un bedeni i in
sozciigiinun yem ine tahsis edilmesi
isim y apilm
tir
i . < . -deyi
gibi. Anlami i^e, onlar
in ate
-
iin ha
-mi d e,falam n rengi giizeldir m anasi
zirlanm;olmasi,
i
bir eiiriim degildir
m ta$ir. B unun
egi ger
ise,
boylece, onlarin yaptiklariyla onu
comertligi iyidir deyim i gibidir .
kazandiklarina e^ilm
dikkat
-ol
i

-sozii ise, sesin giizelli
maktadir; bu-d-a: Ve kirn
gini dile getirir am a aslm da sesin
k o t iiliik y a p a r s a z a r a r i k e n d is in e d ir
aret etm ektedir, sesinyerine
bizzat
i
Casiye 15) ayetinde ifade edilen / 45 (
-kendine d e ^ l; am a ^ii^ellikle tam m
arettir. Bu konuda mbirka
anaya

lanm asindan m aksat ses olunca, ses

gorii
-ileri

sirdlmii$tiir am a incelen
iklanm
di^e tir
>
ai ;-'**
fa
diklerinde
^ogunun kabul edileee
;lanin bogazi temizdir denm esi gibi
nitelikte olmadigi goriilmektedir
259.
burada ise, bizzat bogaza degil, sesin
Yiiee A l l a h in '
gdzelligine .
iaret ^dilm ek istenmitir

Yiice A lla h in :
Hig k u $ k u yok ki, yerleri cehennem -

230

2 5 8 >air, im ru u l-K a y s. B k z . D iv a n I, s. 68.

2 5 9 B k z . F e rra , M e d n il- K u r cin, 11, 185.

M tit'redat / Kur'an K a ^ a m l a n Sozliigii

' a
A h ir e t e

in a n r n a y a n la r in

k a lp le r i

-in k a r c id ir ve o n la r k e n d in i b e g e n
m ig le r d ir )

N ah l2/ 62 (.

- H ig k u g k u

-s u z A l l a h , o n la r in g i z l i t u t t u k la r i
n i da, a g ig a v u r d u k la n n i d a b i l i r

N a h l / 16
2 (3 (;

H ig

kug ku suz

o n la r ,

' ' // -h iis r a n a u g r a y a n la r o la

Kursak
de ,adi verilir ki
bu, ya yemein akarken en sonunda
orada durmasindan ya da yemegin
tigi yer olmas]ndandir
ge . : -insa
)nin uzerinde yurudugu adet(gelenek
br .
te vekil ve y^tkih kilman
ise, i
idir; m ana olarak, el
el
-i ve vekil sdz
ciiklerinden daha dzeldir .
.B ir igiyiiriittum deyimi de bundandir

c a k la r d ir (16/Nahl 109) sbzleri de

(sas Peygamberin(:

-
eytan sizi harekete gegirm e

bu anlamdadir .

sin/yiiriitm esin.lb{] Burada kelimenin

/ C -r-y

asil manasi ileri suriilup; yani: eytan

-sizi yiireklendirip kendisine bagla

:
tir. Asil,
Hizli
suyun
g ei
ge-
ii ve^^ kendi akisiyla akip gi

masin ^ itaat ettirmesin denebildigi

gibi ,
i ve vekil kokiinden
yani: el
eytamn vekaletini
kabulveedip
el-

ey gibidir. ^iili
den
- ,
.
- . eklindedir. Allah buyurur k i:

ini kabul etmeyin demek istemi

iltir de denebilir. Bu da Yiice A llahin

Ve git a ltim d a n
a k ip y id e n irm a kla r.. ( 4 3 /Z u h ru f5 1 (;
-A lt la r in

d a n ir m a k la r a k a n // c e n n e tle ri

Kehf /18
31
((;

halde geytamn
dostlan yla savagm iz (4/Nisa
76 (;
geytan sadece
dostlarm i korkutur (3/Al-i
mi'dn
176 (

Onun

emri de gemileri yiiriisiin diye )30/

Rum
46(; Orada akan
bir kaynak vardir (88/Ga
iye
12(;


Sular

gibi sozlerine
arettir
.

C-Z-a /
Allah buyurur k i : -y

basinca biz sizi a k ip gidende tagidik

-Hakka 11); yani: denizde yiirii/69(

2 6 0 H a d is , M u ta rr if ten ahnrru$tir. B abam dedi

yiip giden ogulu

gemide
: ;
.

ki: B eni A m ir elgileri a ra sinda R esulidlah 'a

Allah buyurur :

'

-nun denizlerde yiirii ' 0

yen, daglar gibi kocaman gemile / vardir (55/Rahman 24(;


7'
-Denizde dag
la r g ib i yiiriiyen g e m ile r de nun'

a y e tle rin d e n d ir (42/$ura 32(.

-sas) gillim : Sen bizim seyyidim izsin/ejendi (

.m izsin dedik. S e y y id Yiice A lla h tir bnyiirdu
F azilet yon iin d en en iyimiz. giig yoniinden
en biiyiigiimiiz dedik. B uyurdu ki: Siz asil
soziiniizii soyleyin veya soziinuziin bir kism m i
-soyleyin

dikkat edin seytan sizin d a m a rm i

za girm esin. E b u D av u d ta h r i
H a tta b i, M e a lim iis-Siinen ,

M iisned , , B e y h a k i, el-E sm a

e tm t
.
r. B k z

, ; ,A h m e d
ve's ;2 4 1 -

3 9s ./,

231

Ragip el-Isfahani
- Sizlansak da, sabretsek de
farketmez (14/ibrdhim 2 1 (. -hu
ziinden daha e tk ilid-ir
iinkii:
;
Hu
ziin g e n eld ir ;
ise,
inden
iyik ii

a s id ir. A llah b u y ub ru
ir r p ak ri:

' Ona Allah in

-kullarindan bir p a rg a tahsis etti
ler (43/Zuhrufl5 (.

gdctlnden alikoyan ^ -onlardan ko

paran hiiziindiir . asil ise, ipi
ortasindan kesm ektir. Bu b aglam da :
.denm ektedir
K opm a m anasi ta-idi^indan, va
dinin kesildigi yere , -' -den
m ektedir. D egi-m esiyle renginin kop
m asindan renkli boncuklara da
denir,. deyim i istiare yoluyla
in kullam
i^i renkli
lm aktadir
et i .

ise yeni y eti-en ham hur

m anm olgunlugun ortasina geldigi

zam an aldigi addir .

de evin ortasm a konup her

ikilarm
taraftan
in dzerine
aga
u
kondugu kalin ve biiyiik
tir. aga
Bu
im asindan
tiim agirligi
deve gibi
ta

iiniiliip bu ism i alm asindan ya dii

da
uzunluguyla evi boydan boya ortadan
boldiigunden bu adi almtir
i

(/ C-z-e
e yBin
ir -biitiiniinii t a
m a m la y a n p a r.a la rd a n h e r b ir id ir
G e m in in p a r-a la r i, e v in b o liim
le ri, h e s a p ta to p la m in b d liim le ri
g ib i. A lla h b u y u ru r k i :

S o n r a h e r d a g in
b a p n a onlardan bir p a rg a koy 2)/
B a k2a6ra0 (;

-H er kapi igin onlardan b elirlen
mi <k is im vardir ( 1 5 /H ic r
y a n i b ir pay. B u da b irey)4in
4

-B u n u n k a d in la r a n la m in a g e l
d ig i de s d y le n mt i ir.
-d e y im i k a d in b i r k iz g o c itk d o g u r
d u a n la m in a g e ld ig in d e n

b u ra d a

d e lil o la ra k k u lla n ilmtir

i . 3

ifa d e s i d e v e n in su i-i n

de y e rin e y e-illig i y e m e k le y e tin

m e sid ir. B u ra d a<
n.
s e m iz e t z a y if e tte n d a h a
i y id i r , d e n m
t i ir. ,is e

agin kabzasinda ^al^n demir

bi
kismidir. Burasmin da onun bir
asi
iinildiigiinden
oldugu par
dii
yle
bo denmi tir.

C-Z-y /
'

,)z e n g in lik ) v e y e te r li li k

d e m e k tir.

A lla h

b u y u ru r

k i :

Bir babanin, gocugunun
-y erin e ceza g o rm e y e c e g i, bir go
cugun da babasinin yerin e ceza
g o r m e y e c e g i ( 3 1 /L o k m d n 3 3 (.

einyde edkilik
aba ir
ri
o la r a k y e te r li eyi
g iy
e lean
t a
n

n e s n e d ir. B u n a g d re e g e r y a p ila n
iy ilik s e k a r,ilig i d a i^ ilik o lu r
k o tiiliik
ilig i kise
o tuklua k
r .

Onun i in - Onu gdyle

-c e za la n d ird im , p i ile c e z a la n d ir
.dim d e n ir
A lla h b u y u r u r k i : '

t p e giinahlardan arinm itjla -

Mtifredat / K ur'an K avram lari 8dzligi

rin b d i i l i i budur ( 2 0 /T a h a 7 6 );
O nun igin, o d i i l l e r i n
en g iizeli vardir ( 1 8 /K e h f 88);
-
. Kotiiliigiin c e z a s i, y in e onun g ib i bir kotiiliiktiir ( 4 2 /
4 0 (;
S abretm elerinin cezasi
(kargiliginda) ken d ilerin i cennetle ve ipekli e lb iselerle o d iil le n d i r i r ( 7 6 /in s a n

12);

Sizin ortak ve y e te rli

c e z a n iz
giiphesiz cehennemdir,
( 1 7 /is r a 6 3 ) ('
'[)]>~a Sabretm ig o lm alarinin kargiligi / ozel cen n et odalari
ile o d i i l l e n d i r i l i r l e r ( 2 5 /F u rk a n
..

75)

dece ya p tig in iz iglerle c e z a la n d ir i l i y o r s u n u z ( 3 7 /S a f f a t 3 9 ).

ise, zim m et ehlinden ahnan

vergidir. Bu ekilde adlandirilm a-

m etleri ise, bu ekilde kar-

ilanabile
eyler
cek
d egildir
tiirden. in
i
m iikafat kelim esi, Yiice A llah

kullauilm az (kim se A lla h a m iikafat
verem ez). B unun nedeni bu
idan
a
a anik
la
a.ilabilir

C-s-s /
4 >
A llah b uyurur ki: J

-Bir

--

birinizin gizli geylerini ara$tirmayin

H u c u ^ t / 49
12( (. ash
dokunup k i,inin nabzm i

dam ara
tu tm ak

boylece onun saglkli mi hasta mi

o l d u ^ n a karar verm eye
a h.
m aktir
Bu j-^tan daha ozeldir
iinkii
.
*0
duyu
""
-ileSaalgilanabilen ey
tam m ak tir

thrden herhangi bir hali tam m aktir .

kelim esinden -kelim esi tii

lm
r^
tir
ti.

sim n nedeni onlardan canlarm in ve

m allarm m korunm asi kar iligm da
ahnan vergi olm asindandir. A llah
buyurur ki:

C-s-d /

) Ceset) sozciigii

))cisim

Size boyun egip, kendi elleri

kelim esi gibidir. F akat ondan daha

de c iz y e verinceye kadar (9/Tevbe

2 9 ) . deyim i de fa la n Sana

dzeldir. Halil (ra) der ki: Yeryiiziinde

y e te r dem ektir.

Ona gununla kargdik

verdim ve onu odiillendirdim

denir. K u ra n da sadece

fiili

k ullam lm itir; ise, kullam lm amitir; iinkii: m ukafat dem ekfir. Bu da her iki tarafm birbirine kar ilikli olarak bir eyler verm eleridir.
M iikafat, bir nim eti onun dengi olan
bir nim etle k ar ilam aktm A llah m ni-

buhinan yaratiklarin
insan bedeni igin
nilir. A yrica
-/Cisim ise, herhangi

iginde sadece
-kelimesi kulla
rengieydir
olan.
bir rengi olm a

yan su, hava gibi renksiz

.eylerdir
Yiice A llah m :

Biz onlari yem ek yemez

cansiz bedenler olarak yaratmadik

y 8) sozii de, e l-H

E nabh/ 21
lin
(
bu si^ le d ig in e tam klik etm ektedir .

B o g iire n

Ragip eNIsfahani
c a n s iz bed en o la n b ir b u za g i y a n ti

Taha ',20 ( 88 (;
'
Tahtm in iis tiin e c a n s iz b ir ceset
g ib i b ira k tik , s o n ra b ize y o n e ld i 38)/

Sad
34 (.

Birincisi:

fiilleri gibi
anlam larda kullanilir. Boylece flil
ikinei bir 1 etkilem eden kullam lm itir. ' Z eyd ^
dem eye b a ladi, gibi. a i r 1 der:

Renk 1 alinarak z a fe ran a da

adi v erilm
tir
i .
< Zaferan
elbise dem ektir.
ile boyanm
Ayricai

-insam n bedenine dokunan g iy

sidir . kelim eleri kam n
olan haline kiim
denirm.

C-S-ni /

C isim ), uzunluk, gen

lik
i)

ve derinligi olan
-eydir. C ism in par
9alari ne kadar kesilirse kesilsin ne
kadar par-alara ayrilirsa ayrilsin ci
lkam az.sim
A llah
olmbaktan
u y u k i :
O n a
-b ilg i ve v iic u d g i i c i i b a k im in d a n iis
t iin liik b a g ifla d i (2/B akara

247 (;

O n la r i g o rd iig iin

za m a n k a lt p la r i h o p in a g id e r

63)/

M iinafikun 4). B oylece eqbahm

6tesinde alinabilecek bir m ^na
olm ayacagina dikkat
ektir.u
m i
4'^

ahis dem
bireektir
gorii
g b-are
.,
alara boliinm ek, kesilm
his par
ek
ahis olm
suretiyle
aktan
.lkarilabilir
Fakat cisim boyle d e ildr.

> ve

La *
-

>

93- Ben-i siiheylin Iizun boylu

develeri biiyiik siiriiler oluqturdular.

Meralari dayakin.26
ikincisi:

var etti Fiili gibi bir

anlam da kullanilir. Bu durum da bir

m e f ul ahr. Allah buyurur ki:
'Karanliklari ve aydinli-

g iya ra ta n (6 /E n am 1);
' Size L'jitme diiyusu,

gdzler ve kalpler verdi (16/Nahl 78).

Ugiinciisii'. Bir eyi yam tm ak ve
onu herhangi bir eyden oluturmak
anlam inda kullanilir. Allah buyurur
ki: ' Allah

size kendi tiiriiniizden e.fler var etti

(16/Nahl 7 ' ;(.... .
Daglarda sigmacaginiz magaralar
var etti (16/Nahl 8 (;
, size orada yollar yaratan dir (43/
Z u h ru flO ).

Dordiinciisii: Bir eyi uygun hale

getirip uygun olm ayan halini bertaraf etm ek anlam m da kullamlir. Allah
buyurur ki: -

C -a /1 :
Turn
in kullam
Billedlan
i
genel bir lafizdir. B u ^ ve
ile
lerinden daha
benzer
geneldir
k ard e
ekilde k u llam
vehbre.

ki, size yeri dd$ek yapti (2/Bakara

22); ' Allah, ya261

^ b e y it B a h ta r b. A ta t k a b ile s in d e n - ad a m a all>. B k^. B a g d a d i,

S e is e b d l, ifau 'l-Alil bi-$erhi Teshil , , 345;

el-E ^m iinni, 1, 3 5 9 .

234

H azdnetii l-E d eb ,

IX , 3 5 2 ; Ibn Ha m , M u g n i l- L eb ib , s. 310;

M iif red at / K ur'an K avram lari Sozliigii

r a t tik la n n d a n size g o lg e le r sagladi

Nahl / 16
81( (;

?-

S ebe
13(.

Sen
tertemiz yemek kabism denm i tir.262
6 (; O n u ?^? b ir
ok yediren
inin.
birYani
Kii
uk
ki :
K u r J n y a p t ik (4 3 /Z u h r u f 3 (.
kuyuin
i adi te-bih yoluyla ve
B e g in c is i : Bir
y hakkinda bir ^rilm ektedir . ise ,^[
ve gbz n
i
ey ile karar v^rm ek; bu karar hak
kullanilan kaplara tahsis edilitti
tir.
-da olabihr batil da, dogru da olabi
ulu 0 dir. Uziim asmasi da
ek
da.
hr karar
yanli
G
e r Yiice
iiziimiiniiniildiigiinden
kabi gibi dii
A lla h in '
'
:

diye adlandirilm
tir
i
B ir hadis de

la r in d a A y ,I a y d m lik yapm igtir (Nuh

B iz ?te k ra r Sana d o n d iire c e g iz ve

onu p e y g a m b e r yapacagiz (28/Kasas

.sbzii ornek gosterilebilir )7

/ c-f-e

A llah buyurur k i :
olan karar
Batilise
ve Yiice
yanli
A llah in
-u sozlerindeki kararlar gi
K o p iik ise, havaya ugup gider
bidir :
' R a d 17). Bu vadi veya kazanin / 13 (
etrafina
op yebiraktigi
kopiik
er
- -O n la r A lla h 'a, O nun y a r a ttig i
dem
ektir
.

kaza
-e k in le rd e n ve h a y v a n la rd a n b e lir
lenm ig < ? ?
E n am)/ 6///??
ari nm
atmasi
kopiigiinii
dem ektir
di .
36 (;

O nlar, k iz la r i da

A lla h a yakigtiriyorlar ( 16/Nahl 57 (;

' O n lar, K u r an 'i

er
9 (.

p a r g a p a r g a ettiler (1 5/H

ise kazam indirmek in
i
kullanilan bez par9asidir . ve

bir insana yaptigi

kar-iligin
i

eydir. Bu iicret da
ve verilen
sevap
kelimelerinden daha geneldir .

demek kinaye ^oluyla birle

me
talep etm ektir . ise, m alum bir
bocektir .

arazinin tiim verimini

kaybetmesi ve kbpiik gibi olmasi ^aret eder. Deniyor ki:nasina
Bunun
i
asil vavlidir hemze li deil .

fiili de bu anlam dadir . da

flilinden alinm i
'

olup eziyetetmek demektir. Hayvamn

iizerind^ki egeri kaldirm ak anlanmna
gelen deyimi de bu kbkten
alinm
tir
i.
2 6 2 H ad is, A b d u lla h b. ih h tc d e n u h m rttm A nlattig in a g o re , k e n d is i, B e n i ^ m i r h ey eti i ind e P e y g a m b e re (sa s ) g e ld ig in i b ild ird ik ie n
so n ra : ^ i z O na g e ld ik , k e n d is in e se lam ver-

C -f-n /

d ik ve: S en b izim v e lin tiz , sen b iz im e fe n d im iz, b iz e el u z a ta n la n n en fa z la el u z a tan isin ,

kelimesi, yem e k kaplarm a

m ahsus bir isimlendirmedir, 90gu u ' ^ dir. Allah buyurur k i :

H avuz

g ib i

legenler

34)/

bize iyi d a v ra n a n la rin e n iyi d a v ra n a n is in ve

sen en te m iz y e m e k k a b is n, d e d ik . B u y u rd u :

A sil soziiniizii soyleyin: g eytan sizi kendine

hizm et ettirm esin. A h m e d , M u sn e d 'in d e (IV,
2 5 0 ) ta h r i eder.

Ragip el-Isfahani

sigirin biiyiiklerini aldim

anlam ina gelir .

-kadri yiiksek olm ak dem e k

tir.

i s , bu t a n u d a en yiiksek
m ayi ifade
noktaya
eder. ula
Bu

-dzelli^le Yiice A lla h m bir s i ^ t i ola

rak kullamlir. ay e tte : ;
.'-' S a d e ce kerem s a h ib i
Yiice R a b b in in v a r lig i s iir e k lid ir 55)/

Rahman
tir. Bu
^7)sifat
d e nbma
in k u llanilm
kasiaz
i.

-degeri biiyiik olan d em ek

tir.
in bir
Bunun
sifatAllah
olarak
i
kullanilmasi ya kendisini gdsteren

.ise, tutulan sigir dem ektir

Bununla
eyler dedegersiz
ifade
edilmi
tir. * <

-olduk

tan so nra, turn b e la la r d n e m s iz d ir

deyimi de bundan alinm

tir
i.
o g uise,
d eyin
u rbir
J
^

gibi . -ise sa^ld

larin kendisiyle 1 .kapaktir

-Ayriea, sayfalar da

- diye adlandi

rilm
tir
i.
ise, sesi taklit etm ektir ve

bu kdkten degildir . -'

ses biiyiik varliklari yaratmasindan ya
karan buluttur . ,deyimi ise
atilabilir olm
ok da
yiice
aktan
ku
,bu kdktendir. B unda sanki, bulutun
olm asm dan yahut da duyu organlari
yeri, su veatip
bitki
donattigi
ile ku
-ile algilanabilir olm aktan yiice ol
m latilmtir
i:
masindandir. R elim e biiyiik ve kati
in kullamlir. Kelim
cisimler
enin bu
i
/-
katilik anlami gozetilerek
ince
kelimesiyle
ilanm
kari
.
tir

Ote yandan biiyiik de

iik kd
ile
tir.ilanm
Bu
idan
kara
i ve
ile
ve
* -kelimeleri zit anlam
li olarak kullam lir
^
.
idan deveye
a
-koyuna dakik denir ki biri digeri
-

isma ^ onin
n uolur
lm
karu
.

asil, bir
-eyi siirmek, topla

mak, bir araya getirmektir. bir

eyi topladimd^le
demektir
der
air
: .
'

iLju..*

-B a ze n u za k geyi, to p la y a b i -94
le n le r to p la
263.
r

:
imdeSert
bir i^e
bi
ki

H e demesi ne de koyun u deyimi buradanr. tdret
Ayni
lm
t bagirmayi ifade eder. Allah buyurur
k i ; kL \jA tlila rin ive
ekilde -

-yani

b a n a ne
b ir deve ne <koyun v e rd i deyimi de

vardir. Ayriea bu her biiyiik ve kii

iik
in bir misal hdline gelm
tir
i
i.

-p iyadelerin i tiara attirarak iizerleri

ne gon der ( 1 7/isra 6 4 (.
Peygamberin (sas(: H igbir

ise, ozellikle iri yari dii c elb y o k tu r,2bAsoziinde g e en

in kullam
deve lir
i . ise, onun
lisma denir
ya .
her biiyiik
eydir.

dem ek aldim dem ektir .

ise ,

2 6 3 air, B ah te rt. B kz. D iv a n ' I, , 155; ib n Faris,

M iicm el , , 194; F e y r u z a b a d i , 3 8 6 ,1 ,< '.

2 6 4 H adis, iinrd n b. H u s a y n d e n a l i n m i tir. N e s a i

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozlugii

rin e benzeyen ve y e r y e r te k ra r eden

z e k ^ toplayanin, insanlarin koyunlarim m eraya toplayip saym asidir, denm itir. ^ im is i de y ari yapanlardan

K ita b s o z le rin en g iiz e li o la r a k in-

birinin, atm a, daha hizli k om asi ve

bu K it a p d a n derileri iir p e r ir ; so n ra

birinei gelm esi m aksadiyla kizm asi

ve bagirm asi i in, bakasinin seslen-

hem derileri hem de k a lp le r i A lla h 'in

m esini istem esidir, d em itir.

dirm iytir. R a b b le r in d e n k o r k a n la r in

z ik r iy le y u m u y a r (39/Z um er 23).

kelim esi bedenleri; - - ise,

goniilleri anlatir. A llah buyurur ki:
. j -i - * { .

: Y aram n ustiinii kapatan kab uktur. de bunun gibidir.

ise v ^ -ye benzeyen ince buluttur.

de, kadinin hem baim hem

gogsiinii kendisiyle orttugii geni
giysidir. ogulu, .

N ih a y e t o ra y a v a r d ik la r in -

'

d a k u la k la ri, g d z le r i ve derileri, y a p tik la r i h a k k in d a o n la r in a le y h in e yah itlik e ttile r; Derilerine: A le y h im iz e

n ig in y a h id lik e ttin iz?, d e r le r (41/

/ c - 1 -t

F ussilet 20-21). B urada kullanilan

T alut ve a s k e rle ri, Calut ve du su ile k a r y ila y tik la r in d a .. (2/B aka-

kelim esinin kinaye yoluyla

anlam ina k u lla m ld ^ i soylenm itir.
> k a rn in a vurdu , . , s ir ti-

ra 250) Bu yabanci bir kelim edir ve

n a vu rdu flilleri gibi, derisine vurdu

A rap a da herhangi bir koku yoktur.

dem ektir. ya da, 'yani: asa ile

A llah b uyurur ki:

!;

vurdu fiili gibi, deri ile vurdu anlam ina gelir. Yiice A llah bu balam da buyurur: Seksen so p a

/ - -
-?kelim esi, bedenin kabugu/derisidir. ogulu, -.'4 tur. A llah buyurpr
ki; - '

Derileri k a v ru ld u k g a a z a b in a c is im d u y s u n la r d iy e k e n d ile rin e bayka

d e r ile r g iy d ire c e g iz (4/N isa 5t>);

A lla h , a y e tle ri b irb i-

'

vurunuz (24/N ur 4).

: Sozciigii, y e n doan deve
yavrusunun soyulan derisidir.
fiili ise, kuvvetlenm eyi anlatir.
. de kutvetli k i iyi anlatir.
A sil, cilde k u v v e tk azan d irm asin d an d ir . . denir ki, ne a k li
ne de ku v ve ti v a r d ir anlam ina gelir.

Buna benzetilerek - .. denm itir ki, bu sert ve kati yer anlam ina gelir.

tir d e g e rle n d irm e s in d e b u lu n m u tur. B kz.

Ayni ekilde ne yavrusu ne de siitii olan

dii deveye de adi verilinitr . '

ona deriden bir giysi yaptim demek-

A ridatu i-A h v ezi, , 5 2; N e s a l, S ijn en , ,

tir.

v e T irm iz i, A h m e d ve e d -D iy a M akdtsT ta h r i
e tm i tir. T irm iz i:

H a s e n -s a h lh

h ir

h ad is-

dovm ekten korkm ayan at-

111; A h m e d , M iisned, 11, 92.

237

Ragip el-Isfahani
tir. Burada at iizerine bir deri ge irldi-

karilmayi kabul ettiklerini anlatir. Bu

ginden darbeden aci duymayan k?ye

benzetilmi?tir.
ise, ciltteki dayanikliliga te?bih yoluyla verilmi? bir isim
olup yaban ansi demektir.

anlamda fiili kullamlir ki, bir ki?iyi stirmek demektir. air ?oyle der:

-
(

'

95- B e la la r la / ' s iiriin c e ,

/ - -

d a g in ik h a ld e k i to p lu lu k la r
O n u n ba g in a iigiigtuler, o nu z ille -

: Sozciigiiniin ash, yerin kaba

kati kismidir. Bu nedenle
diye adlandirilmi?tir.

te ve h iizn e b o g d u la r.2bb

de

Allah buyurur ki: -

- - --

. E g e r A lla h

Rivayet edilir ki: ? e y gam ber

(sas): *

- '

O n la r a k a b ile n in te p e le rin i ve d iiz-

m u tla k a o n la r a d iin y a d a a za p e d e rd i

liik le r in i verm igtir .265

(59/Ha?r 3). ' k'^Bana a g ik b ir

fiilinin asil, ki?inin yerde

o n la ra

s iir g iin

y a zm a m ig

o lsa yd i,

h a b e r g e ld i a p a g ik h a b e r

kendine uygun oturabileeck bir yer

arayip oraya oturmasidir. Ayrica, uygun olan olm ayan her tiir oturm a

koktendir. Bunun .' deyi-

^ullamlmi?tir.
' insanin oturdugu
her yerin adidir. Allah buyurur ki:

..

Size: M e c lis le rd e y e r agin, d e n ild ig i za m a n y e r a g in k i A lla h d a size

g e n ig lik v e rsin (58/M iicadele 11).

a p a g ik k iy a s ifddelcri de b

minin

kullamldigi

ledim . '

duyulmami?tir.

g e lin i b ir g iiz e l siis-

k ilic i b ir g iiz e l

c ila la d im , ' yani h a v a agiktir.

sa g i d o k iilm iig baginin

>k ism i a q ilm ig ad am demektir.

ise, bazen bizzat m eydana

gelir:

/ - -

O rta y a g ik ip g o -

r iin d iig ii za m a n g iin d iiz e an dolsun,

kelimesinin ^sli, ortada olam

acmak,
ikarmaktir
ortaya.
- '
- .
u-
deyimi, bir toplulu
gu yerinden etmeyi, onlarin oradan 1-

(Leyl 2). Bazen de emir ve fiille

m eydana g e li r . R a b b i d a g a g o r iin iin c e (7/Ar a f 4 3

deyimi, f a la n m eghur kigidir,

m eghurdur d e m e k tir .
2 6 5 H adis, A v f M i i z e n i d e n a l i n m i tir. B u n a go re,

P eygam ber: B ila l b. el-H aris 'e. Kudus 'un

k a tilin d u ru m u n u o rta y a g ik a r d ila r

deyimi de bu koktendir.

tepelerin i ve diizliiklerini y a n i ekim e m iisait

olan y erle rin i ikta y o lu yla verm ig ir. Bkz.
Hattdb?, M ealim iis -Siinen , 4 1 ,
H a k i m , M iistedrek , ( , >7.

; V l l l , 280 ;

2 66?air,

Ebu

Zue^b

Hiizeli.

B kz .

Divanu i -

H iizeliyyin, , 79 ; ib n E ^ i s , Miicmel, , 193.

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

C -m -n i /
A llah b uyu rur k i :
M a ll p e k g o k se v iy o rsu n u z 89)/
Fecr 20).
ok. YBu
ani
,
si

-kelim e

deyim inden alm m

tir
i .

kontroliinii ele g e irdigi ati tam m lar.

Bu fiil, ve fiillerinden daha
etkilidir.
'ise, :ocuklarm , b a ina findik

gibi bir ey g e irip at } yaptiklari ok

dem ektir.

oklugunu anlatir.
da Akinti
suyun
ile inde
gelen toplandigi
suyun i
,yer anlam ina gelir. K elim enin asil
ikdm et -
iin rahat olan ve yorgunlu
ga katlanm aktan kurtulm ayi anlatan

kdkiinden alm m
tir
i .
- fin c a n d o lu su u n , '
b a rd a k d o lu su su deyim leri, daha
fazlasim ekilde
alam ayacak
kabin
doldurulm asim ifade eder .

/ C -m -a

k e lim e s i, ^ e y in b a z isin i

b a z is in a y a k la tira ra k o n la ri birletirm e k tir. to p la d im ;

t o p la n d i d en ir. A lla h b u y u ru r ki:
G iin e g d e A y bir

araya g e tir ild ig i za m a n , (7 5 /K iy a m et 9); Toplayip b ir ik okluk anlam indan

lkilarak
yola tir e n (7 0 /M e a ric 18); -
bir zorlugu b e rta ra f etminekbir
i
M a l l to p la yip o n u te k e r te k e r
araya gelen toplulua ve emin
per
s a y a n a (1 0 4 /H iim e z e 2);
toplanan ina
sa
adi verilm
tir
i . '
R a b b im iz b iz i
-K uyunun su toplanan kism i
bir
^g etirecek , s o n r a a r a m iz na denir; bu, suyun giinleree toplan - d a k i u y u g m a z lik la r i h a k u y a r in c a
haline nispettir. Bu benzetm eden
g d z e c e k tir (3 4 ,'S e b e 2 6 );
dolayi ata da adi verilir .
'A l l a h t a n
biiyiik ku y u d u r . -ise, in
g e le c e k o la n b a g ig la m a ve ra h m e t,
ogunlugu
s a i^ r in
dembiiyiik
ektir. o n la r in b irik tire c e k le ri d iin y a n i
em inin toplanmper
asi
m e tle r in d e n d a h a h a y i r l i d i r (3 /
Im am k, b o y nuzu olm ayan koyuna^ A l-i Im ran 157).
denm ektedir .
' ' D e
k i: E g e r turn in s a n la r ve c in le r

C -m -h /

bir araya g e lse le r (1 7 /is rd 88);

H e p s in i b i r a r a y a

A llah

buyurur k i :

/ d iz g in b u r a la r a k o g a rla rd i 9)/
Tevbe
57 (.

Sbzeiiinin ash, atlar

-
iin kullam ldiginda, hareket ve yii
iindeki atak h g iy la binicisinin
riiyii

to p la riz ( 1 8 /K e h f 9 9 ) ;
H ig k u g k u su z A lla h
m iin a f ik la r d e k a f i r l e r i b ir araya
g e t ir e c e k t ir (4 /N is a 140);
H e r h a n g i dn em li
b ir ig ig in o n u n y a n in d a b u lu n d u k -

239

Ragip el-Isfahani

la r in d a (2 4 /N u r 6 2); y a n i: in sa n la -

rin k e n d is i i in to p la n d ig i te h lik e s i
o lan b ir i; sa n k i, i in k e n d is i onlari to p la m a k ta d ir. Y iice A lla h in:
B u g iin in s a n -

to p la n d ig i b ir
g iin d iir ( 1/H ud 103); y a n i: in s a n larin k e n d is in d e to p la n d ig i giin.

' ' Toplanm a g iin iin e

k a r q i u y a r a s in d iy e ( 4 2 / u ra 7);
I
Toplanm a g iin ii
ig in , s iz i b ir ara ya g e t ir d ig i g iin
(6 4 /T e g a b u n 9).
la r i n

k e n d is i ig in

T o p la n a n v a rlik la r i in de ,
ve ' d en ir. A llah b u y u ru r
ki:
.' i k i

to p lu lu g u n k a r g ila g t ig i g iin b a g in iz a g e le n m u sib e t.. (3 /A l-i Jm ran

166 (;
-H e p s i to p la n d ig i z a m a n h u z u r u
m u za g e t ir ile c e k le r d ir (3 6 /Y a s in
-C u m m d ise, fa rk li o lan to p .)3 2
lu lu k la rin to p la n m a la rid
air
ir .
:
d y le d e r

97-

B ir g iin s a b a h la y a b ile c e k

m iyim , iim d e rle n ip to p la n d ig i (bittig i) h a ld e .26&

A llah buyurur ki: -

B iit iin h ile le r in iz i bir araya g e tirin iz (20/T aha 6 4 ).

M iis liim a n la r in g o r iig le r i kon u d a
b irle g ti d e m e k tir.

: T e d b ir ve

d iig iin ce y le k e n d is in e u la g ila b ile n g a nim et anlam ina gelir. A llah buyurur

ki:

. D iig m a n la rim z

size s a ld irm a k ig in y ig in a k yaptilar

(3/A l-i im ran 173); deniyor ki: in s a n la r s iz in a le y h in iz d e g o r iig le r in i

b irle g tir d ile r

dem ektir. A s k e r le r in i

b irle g tir d ile r diyenler de vardir.

kelim eleri, bir

iizerinde b irle m eyi p e k itirm ek

i in kullanilir. ' sifati ise, bilinenlerin betim lenm esi i in kullanilir.
H a F kabul e d ib p m ansu p sayilm asi
dogru de^ildir. Y iice A lla h in:

B u n u n iiz e rin e
b iitiin m e le k le r hep birlikte secdeye

-B ir cem d ir (tiirdeglerin top -96

k a p a n d d a r (15/H icr 30); '

-lanm asid ir); cum m a (fa rk lila rin top

S o n ra b iitiin a ile n iz le birlikte

ba n a g e lin iz (1 2 /Y u su f 93) sozleri

lanm asi) d e g
267.
il

fiili daha>
iince
dii
lanyoluyla
birlikleru la-
i
in kill

lamlir. Yiice A llahin : '

O r ta k kogtugunuz p u t la r la
-b irlik t e ne y a p a c a g in iz i kararlati
riniz (10/Y unus 71) sdzii g ib i air .
oyle d e r:
2 6 7.air,

E bu

K ays

E sle t

E n sa ri.

B )z

M ufaddaliyyat, s. 2 8 5 ; Z e m a h eri,E sasu 7 Belaga, s 6 4 .

24

gibi.

kelim esi ise, bazen /

olm ak iizere m ansu p olabilir ^ kendisiyle m ana yoniinden pekistirm e

yapilabilir. Yiice A lla h in:
- D e d ik k i: H epiniz o ra d a n
ag agi in in (2/B akara 3 8 ) ;

268 air, 6 degil. Bkz. Ferra, Meanil-Kur 'an,

473 , ; Ebu Zeyd, Nevadir, s. ; Ibn Cinnt,
Hasais,\\, 136.

M ii f r e d a t /K u r'a n K avram lari ^dzldd

H e p b ir lik t e b a n a is te d ig in iz tu zag i
k u ru n u z ( 1 1/Hdd 55 (.

C um a giinii]: insanlarin]

-Birisi: in san a m ah sas olup gon

lunde, bedeninde v ey-?
leriade
a
ser
.gilenen giizelliktir
ikincisi: K endisinden
kasina
ba

in bir araya toplanmnam

asm az
dan
i
tir. A llah bu
buyurur
adi almk ii:

u la.
ilan giizelliktir

,
1
-P eygam ber^en (sas) rivayet ed i
C u m a g u n u n a m a za g a g r ild ig in iz
zam an, hem en A lla h i a n m a y a ko$un

C um a / 629( (.
Y ani , -to p

la y a n i, o la y veya
vakit,

g iiz e li

sever, 269 sozii

bu

-anlam dadir. B oylece, pek 90k h a

la y a n

Yiice A lla h

le n :
g iiz e ld ir ;

dem ektir.

' -to p
Bu

yirlarin ondan kaynaklandigina, bu

dzelh^leri olanin sevilecegine dikkat
ekm i
.tir

k elim esi , J l in sifati degildir

ism in sifatina m iizaf olm asidir ( (.
' ise, cum aya veya cam iye ya da

y in o tla g a sa la rk e n size b ir g iiz e llik

cem aate g eldiler d em ektir .

s a g la r la r (16/Nahl 6(.

ise, gebe m erkeptir .

b iiy iik kaza n , dem ektir .

fatlari 9

sabretm ek

A t, yuriiyii-ii topla

m ak istedi/foA: h iz li g it ti deyim inde

4V in anlam i a9iktir
.

ocugu
K arm nda
ile

-olen kadin dem ektir; bunda da ikisi

nin birlikteligi
uniilm
tiir
dii
ii.
deyim i de, heniiz k o parilm am i
ey
9 n kullam lir. Bu uzvun onunla
-birlikte olm asindan ve ondan ayril
olm asindan dolayidir
m am i. .

Elinin parm aklarim toplayip
yum ruk yapip) onunla vurm asi veya (
avu.dolusu

para verm csi dem ektir

e/tasm
lari bir
a K
ise,
araya
elepu
getirdiginden '.

adini almtir
i.

Allah buyurur k i :
- -B u hayvanlar, o n la ri sa b a h le
ve - S I
in de kullamlir. Allah
i
B a n a b ir g iiz e l

buyurur ki :
d iis iiy o r

(12/Y usuf 83 (;

im d is e n g iiz e lc e s a b?
M earir)/ 70
5 (..
-

-deyim i, bi

rine giizel goriinm ek veya birini giizel

2 6 9 H a d is

sah ih tir.

M llslim

( im a n ,/T a h r im u l-

, 9 3 ) ve Tii-m iz Ib n M e s u d tan;
T a b e ra n i,
el-M u 'cem u 'l-K ebirde

Kb r

U m a m e d e n ; H d k im , M iistedrek

(, 181

ve

1, 2 6 ), Ib n (i m e r d e n ; ib n A s a k ir de C a b ir
v e ib n O m e r d en ta h r i e tm itir. B kz. S u y u ti

el-F ethu 'l-Kebii:

1, 3 3 1 .

B e y h a k inin

ibn

M e s u d tan riv a y e ti o y le d ir: R e su lu lla h buyui'du ki: K a lb in d e ze rre kadar kibir olan cen-

nete girem ez: kalbinde zerre kadar im an olan

cehennem e girm ez. B ir a d a m : Y a R e su la lla h :
A d am iste r ki, g iy sisi giizel, a y a k k a b is i giizel

C-m-I /
kelim esi
.ok, giizel olm aktir
Bu dattir
iki
e:

o lsu n . B u n d a b ir sa k in c a v a r

^ ? d iy e sor-

du. R e sd lu lla h b u y u rd u : A llah g iizeldir; giize//' sever, kibir hakki g ig n e m e k v e insanlari hor

g o rm ektir b u y u rd u . B k z. B e y h a k i, /- .'
v e s -Sifat, s. 60.

241

Ragip el-lsfah an i
eyde giizel gorm
davranm
ek, ak
bir
anlam ina gelir. Bunda ^ manasi
da alindigindan, birbirinden ayn
olm ayan her eem aate -adi veril
tir. Ayrica, birbirinden ayrilmayan
mi

ise ,

oguludur
^ . kelime

eklinde zam m e(dtre) ile de

okunm
tur
u .271
Bunun halat oldugu da soylenm i tir. Ayrica 72 oldugunu soyleyen

iniklanm
de,hesap
tam
olan
ama
ii de vardir .
obani ile beraber
ise ,
bir deve sdrtisddbr;tipki obani ile]

soze de
'

' hesabi topladim , ,-
sozii derli toplu soyledim, deyimi de

beraber siir siiriisu] gibi. Geceyi deve

edindi sozii ise, geceye
sbzii bind
gibi

.kullanilm aktadir

.bir istiaredir

Allah buyurur :

'

jAd^Kdfirolanlarise,Kiir an
, ,topyekiin bir defada indiriiseydiya
;dediler (25/Furkan 32); yani: Toplu halde

birbirinden ayn par.alar halinde degil

,Fakihlerin kullandigi miiemel terimi ise

-Devenin bu adi alm asinin nede

ni ,- O n la rd a s izin igin b ir
Nahl 6) ayetinde)/ 16

aret edilen ozelliginden olabilir

i;
iinkii: K ura n in ilk m uhataplari onu

g iiz e llik '/

olan;
iklanmaya
tam olarak
muhta
a
belirlenmemi
iklanmami
ve .ademektir

-Bu, insanlann bazi hallerinin belirtilmesi

dir. Halbuki, bahse konu
eyin anla
olanin, kendine ozgiillabilmesi
sifatlannin
i

in bir giizellik sayiyorlardi

kendileri i .
. yagi erittim ; , eritilm i

yag ,

.ise, onunla yaglanm aktir

Bir kadin kizina :

dem i,tir
yani : e ritilm ig y a g i y e ve
siitiin memede k a la m m ig de <
34

t
r.

iklanmasi lazimdir
a.

kelim esinin ger,ek m anasi

C -n -n /

pek
ok
-eyi, birbirinden ayiklanm a
ekilde kapsayan ifadedir
bir
m.i
ogulu

lkan deveye
kbpek
leridenir
yeni
di.
. .
.
eklindedir
'-

Bu kbkten G e ce o n u s a k la d i ,
-K e n d in i s a k la v a c a k b ir gey e d in

igne deliginden geginceye

di; bu tip k i , - ' onu g o m d iim ;

Allah b u y u ru rk i :<-

D e ve

:
Sozciigiiniin ash,eyin
bir
.duyu organlarina sakli kalm asidir

kadar (77/M iirselat 33 (;

H e r <-birer sari deve gibi kvvilcim 7
lar (7/Ara f4 0 ) bu ayette ge en44^'
sozcugii 270

kelim
oguludur
esinin.
-B u,

R iiv e y s in

m iitevdtir
2 7 0 M iie llifln v e rd ig i a y e tte gen
e -' k a v ram i
N a f i , E b u C a fer, Ib n K estr, E bu A m r; ib n
gi k iraattir. H a fs, H a m z a v e K isa i ise
,

242

Y a k u b ta n

a ld ig i

k ira a tle rd e n d ir.

sa h ih 271

B kz .

"'{,

ithdf, s 4 3 0 .
2 7 2 Kaliis: B a c a k la ri u z u n ^

g ve
e n

y e ni di ebvine dilm
ir. eA
la
y yrica
en m
bdai

A m ir v e Y ak d b v-
ue b e n in A s im d a n a ld i

e k iin d e o klau rd
m ir
u.

,o n a su verd im gibidir

ve -iiz e r in i o rttii, s a k la d i d e
yim leri gibidir. A llah buyurur k i :

g e m ile rd e k u lla n ila n h a la tia rd a kalus a d in i

a lir .

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

Gece karanlik
basinca bir yildiz gordii (6/E nam
76). ise, kalptir; (iinkii: ^organlarindan saklanmiijtir ve
ise, sahibini koruyan kalkandir. Allah
buyui^i ki:
Yeminlerini kalkan yaptilar (58/M iicadele
16). Hadiste de:
- Orug ise
kalkandir 273 ^. ^

ise, aga li olup aga lari ^eri

kaplayan her bah eye denir. Allah
buyurur k i: -

Saginda ve solunda iki

bahgeden olugmug olan Sebe yurdiindan alinacak bir ibret vardir (34/
Sebe 15); Onlarin
iki bahgesini, iki bahgeye doniigtiirdiik (34/Sebe 16);
Baligene girdiginde (18/K ehf 39).
Bazen, yeri gogii kaplayan aga lara
da adi verilir. airin beyitleri
de bu anlamda yorumlanmi?tir:

ka r a ^ e n - yeryiiziin4eki bah eye

'
ya da

4 Y a p tik la rin a k a r g ilik
o la ra k , o n la r ig in n ic e s e v in d ir ic i ve
g d z k a m a g tiric i n im e tle rin s a k li /du gu nu h ig kim se b ilm e z (32/Secde

17) dyetinde iaret edildigi ?ekilde

nim etlerinin bizden
' '
ibn A bbas ( byle der:

98- [Sanki iki goziim bati tarafim da dldiiriilmiiy gibidir]

Kaynaklardan, yiiksek agaglari

sulayan.214
-( Cennet) bu adi almasimn

nedeni, ya -aralarindaki biiyiik far2 7 3 H a d is,

e k lin d e riv a y e t edilir. Bu

s a ^^, m u tte fa k u n a le y h b ir h ad istir. M a lik de

M u v a lta ', C a m iu s - S iy a m d a ta h ri e tm i tir.

B ^^. S u y u ti, Tenviru 'l-H avalik A la M uvattai

M alik, 1, 2 8 7 ; hn H acer, F ethu 'l-Bari. IV, 87;

M tlsli ( H ^ : 1131); BegavT, erhu s -Siinne,

2 7 4>air, Z iih e y r b. E bi sll 5. B k^. D ivan' 1, s.

4 0 ; ib n F a ris, 1 7 5 ,1

, .

Im a n e d ip iy i am el-

le r ig leyenlere g e lin c e onlar, F ird e v s

cennetlerinde a g ir la n a c a k la r d ir (1 8/
K e h f 107) dyetinde ogul form u ile
-U ^ cen n etler) buyurm asinin nedeni, cennetlerin yedi tane olm asindandir:
1-

C e n n e tu l-Firdevs,

2- A dn,
3-
4- D drul-H uld,
5- C e n n e tu l-M e va,
6-

7-

D a ru s-Selam ,
illiyydn.

ise, ocugun annesinin karnm da kaldigi siirecin adidir. o |u lu ,

4. A llah b uyurur ki:

Ye ge re kse a n n e le rin i-

z in k a r in la r in d a cenin ag am asin da yken (53/N ecm 32). Bu, ^ k a l i b m d a

gelip j _ m a n a sin d a d ir. ise, kabirdir. Bu da

kalibinda gelip > '

anlam indadir.
kelim esi de iki ekilde kullam lir: Birisi:
^
^ ^^ gizlen m i/
saklanm i olan ruham varliklardir.
B unlarin hepsi insanlik tiiriiniin karism da soz ^ $^ ^dilir. B una gbre.
243

Ragip el-!sfahani
kavram i i inde, m elekler de eytanlar da yer alir. Bu a9idan, her m elek aym zam anda >-dir am a her
m elek degildir. Ebu Salih, bu anlam mi baz alam ^: Tiim m e le k le r c in d ir
dem itir. C inler, rOhdnllerin sadece
bir kisim dir da d e n mtir; 9iinkii:
R uham ler U9 kisim dir:
-

iy ile r : Bunlar, m eleklerdir.

K o t iile r . B unlar da, eytanlardir.

O rta d a
o la n la r : iginde
iyilerin de kotiilerin de bulundugu
kesimler. B unlar da cinlerdjr. Bu gdriiii, Yiice A llahin D e ki:

tir. K albinden lavurulan

gelm
!i>

denir. O te yandan nefsi ile
-akli arasina perde girdi, bundan dola
ti da denm ektedir.
yi a^liAllah
kari
buyurur k i : Bu, e g itilm ig

deli </
:)D<uhan 14); y a n i / 44
K endine bilgi ogreten cinin
.o m ezi
Yd^e A llah in :

D eli b ir ' </' ta n r d a r im iz i 7
m i b ira k a lim ? (37/Saffat 36) ayeti de
bunun gibidir, den
tir m^ i
i:

A ra m iz d a M i'tsliim a n la r oldu gu g ib i
gergege s ir t g e vire n le r de v a rd ir (72/

Cin 14) dyetine kadarki sdzleri desteklemektedir.

ise, cinlerin toplulugudur. A1lah buyurur

--

c in le rd e n , g e re k in s a n la rd a n (114/

N as 6); A lla h 'la

-K a r a n lik iy ic e b a s in c a b a r -99
d a k la r i in d ird ile r, te p e le r ve u fu k la r

ortiildii
275.

B a n a v a h iy y o lu ile 72) ' 7 < 7/ /Cin

) sdziinden '

'
-

Yani: illigi)
Otlari oyle
(ye 90 galdi ki, sanki iizerleri drtiildii. Yiice
A lla h in :
Canm d a d a h a d n ce d u m a n siz
-a le v d e n y a r a t tik (15/H icr 27) sdziin
de gecen 'ise, bir tiir cindir . '
o nun yilan g ib i (27/N em l 10(
,ayetinde ge9en ayni kelim enin ise
bir tiir yilan oldugu sdylenmtir
i.

c in le r a r a s in d a so y b a g i u y d u rd u la r

(37/Saffat 158).

C -n -b/

aym z a m a n d a d elilik anlam ina

da gelir. A llah b uyurur ki:

B ir)
)eyin sag veya sol tarafi

B u do stu n u z d e li d e g ild ir (34/

kelim esinin ash, insanin bir organidir

Sebe 46); yani: D elilik.

ogulu
ve, A llah buyurur k i :.
-o n la r la a lin la

ise, nefs ile akli arasina bir

perde girm esidir. cin arpti dem ektir. Bu fiil de diger tedavi
gerektiren durum lari anlatan
[ii?iittii], 9] enesi yam uldu] ve
[sitm aya tutuldu] fiillerinin ^alibm -

ri, yan taraflari d a g la n ir (9/Tevbe

35 (; ' G ece
-te h e c c iid n a m a zi k ilm a k ig in yanlari
m y a ta k la rd a n a y ir ip k a lk a r la r 32)/

2 7 5

244

a. B k z .D iv a n ], s
A .,2 9 .

Miifreriat / Kur'an Kavramlari Sozlugu

Secde 16);

O n la r ayakta, o tu ru rk e n
ve y a n la r i iiz e rin e yatarken A lla h

m ek gibidir.

tdretilen flil ise iki ekilde kullam lir:

'

B ir is i: Yam iizerine gitm ektir.

a n a r la r (3/A l-i im ran 191).

ik in c is i: O na dogru gitm ektir.

kelim esi, is t i ^ e yoluyla, diger organlar istiare yoluyla kullam l gibi, yakin olan ta ra f i in kullamlir. Sag ve sol gibi. air oyle der:
'

' > kelim esinden

B ir in c is i. Yam tizerine gitm ek ve

bir eye dogru g itm ek ifadeleri gibi.

A llah buyurur ki:

ve k e n a r
kom gulara.. (4/N isa 36); yani: Uzak.

air oyle der:

100- S a g im d a n ve so lu m d a n

b a n a s a ld ir d ila r .216

Bu kelim e duvarin yam ve

tarafi soylenirken de kullam lir. Allah
buyurur k i: ' ty a n d a o la n
k o m s u y a (4 /N isa 3 6 ); y a n i: Yakin olan
^ o mu. ^ , kadin ( )olup kinaye
yoluyla ifade e d ilm itir diyenler de
vardir. Y olculuktaki arkada i in de
denm ektedir. A llah buyurur k i:
\
A lla h a

kargi a g iri gitm e m d e n d o la y i bana

y a z ik la r o ls u n ! (39/Z iim er 56); yani:
O nun em rinde, bizim i in belirledigi
sim rm da [kaldigim i in],
Yamni kaldirm ak, yiiriiyiip git-

- .-

11 - B e n i yan taraftan

g e le ce k

y a rd im d a n m a - io ih r u m etm e.211

Yani: U zaktan.
i^ d e s i ise, uzak k i i dem ektir. A1lah buyurur ki:

Eger

siz e

y a s a k la n a n

b iiy iik

kagmirsaniz, (4/N isa

31); ^ ^ ve y a la n sozden
kagminiz (22/H ac 30); -
Taguta k u llu k etm ekten kaginan (39/
Ziim er 17); bu ifade onlari rerk etm eyi anlatm aktadir.
O n d a n uzak d u ru n ki, k u rtu lu g a eres in iz (5/M aide 90). B oyle denm esi,
terk ediniz dem ekten daha etkilid ir. deyim i, develerinde
Slit k alm am i toplulugu anlatir.

g iin a h la rd a n

m ek de
' '
eklinde ifade edilir. - ise,

yanm dan vurdum dem ektir. Bu tip- ve deyimleri

ki, - y a n ta ra fin a isa b e t et de, iyilikten veya kotiiliikten uzaklatim\
y iire g in d e n vurdum v e -
. tinlm ayi ifade eder. Yiice Allah ate/
k a lb in d e n vurdu m flilleri g ib id ir.
cehennem hakkinda buyurur:
ise, yan tarafi agrim ak/yam ndan

1
; E n gok korkan
i^d^et olm ak dem ektir. Bu da,
ondan uzak tutulur; 0 k i m a lin i A lla h
y iir e g i a g r id i ve c ig e r i a g r id i deriza si igin vererek arinir, y iic e lir (92/
2 7 6 air, K u tri b. F e c a e . B kz. ib n A k ii, M u g n i'l-

2 7 7 air, A lk a m e b. A b d e . B k z . D iva n ' 1, s. 4 8;

Lebib, s. 9 9 ; ib n A k il, $erhu ib n A k il , , 2 4 3 ;

M ufaddaliyyat, s. 3 9 4 ; Ib n F a r i s , , I,

B a g d a d i, H azanetu 'l-Edeb, X , 163.

199; Z e m a h e ri, E sd su 'l-Belaga, s. 65.

245

Ragip e l-Isfa h a n
Leyl 17-18). Bunun nedeni ise, bu flilin
m utlak anlam da kullanilarak
dendiginde iyilikten uzaklatinlm ak
anlami ta nnaindandir. B u da, hayir
i in yapilan duada kullamlir. Bu baglam da Allah buyurur ki:

B e n i ve g o c u k la rim ip u tla ra
tapmaktan uzak tut ( 4/ibrahim 35).
Burada ge en ildde, uzaklatir-

ine girm ekj

i
ise, bize
im iza
ba
g eld i ;
'de iizerim ize gelen
bulut anlam ina gelir .

/ -! -

kelim esi, kug kanadi dem ek-

tir.

yani: K an adi kirildi.

A llah buyurur k i:

ati siirdiim , deyiminden alindigi

ve kanatlari d e ugan herhangi

(6/E n dm 38). B ir eyin her iki yani

da soylenmitir. Buna gore, Hz. )bra-

da onun iki kanadi diye adlandirilir.

him, Yiice A llahtan, lhtullari ve gizli

sebepler ile, kendini irkin yanindan
uzaklatirmasim dilem itir.

G em inin iki yam , ordunun iki yam ,

adinin i^i yam , insanin yam derken kelim esi kullam lir. A llah
buyurur ki: Elini

dim deyim inden alinm itir. Bunun

ise, iki ayagin birbirinden

uzak halde durm asidir. Bu, dogutan

iki ayaktan birinin digerinden uzak
halde olm asidir.
1

buyurur ki:

' ve e g e r ciinup ise n iz tem izle n in (5/M aide 6); yani: E g e r c iin u p
o lu rsa m z . B u da, ya erlik suyunun

koynuna sok (20/T aha 22); yani: Yam na. ? . Korkudan agilan kolunu kendine gek
(28/K asas 32). B urada ifdde edilm ek
istenen eldir; 9inku: kanat da el gibidir. O nun i in k uun her iki kanadina
elleri denm itir.

gelm esi ya da ilgili organin siinnet

Yh^e A lla h in:

yerine l adar m alum yere girm esi ile

olur. fiilleri

onlara algak gdniilliiliik ka-

bu anlam i ifade ederler. B una

(cenabet)

denm esinin

nedeni,

bu

hdlin eriatin hiikm iine gdre kiinin

nam azdan sakinip uzaklam asini
[

gerektirm esidir.

' ise, K a be tarafindan gelm ek m anasinda ve oradan b aka yere

gitm ek anlam inda kullam lm asi dogrudur; 9iinkii: B u kelim e her anlam a da gelm ektedir. Ayni kokunden

deyim i tiiretilm itir ki,

giineyden esen riizgar d e m e k tir.

246

natlarini indir (1 7 /isra 24) soziinde

ge en kelim esi ise, bir istidredir.
B unun nedeni ise, kelim esinin iki
tiir olm asindandir; biri insam al altirken, digeri onu yiikseltm ektedir.
-B u ra d a kastedilen onun yiikseltenidir; al altam degil. - B u anlam m daki
kelim esi i in kelim esi istidre
olarak kullanilm itir. Sanki: Seni
Yiice A llah katin d a yiicelten ,
rahm eti kazanm ak veya 0 ikisine
m erham et g o stererek kullan, denm ek
isten m itir .

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

K o rk u d a n a g ila n

kolunu kendine gek

(28/Kasas 32).

-Ve g a lip g e le ce k o la n la r, m u tla k a b i

zim ordum uzdur (37/S affat

173 (;

Q iin k ii o n la r b o g u la c a k b ir
ordudur (44/D uhan 2 4 (.- -kelim e

deyimi, kervanin yiiriiyiite hizlanmasi, adeta kanatogulu

sinin ve ?.eklindedir
tan yardim almasi demektir.
gece karanliginm 9okmesi anlamina
A llah buyurur k i : . '
iaret eder. ise, gecenin karanlik Seytam n b iitiin askerleri de
uara/
26)
olan herhangi bir kismidir. Allah buyu95 (; R a b b in in
ru rk i: E g e r o n la r o rd u la rm i a n ca k k e n d isi b ilir 74)/
bariga yana$irlarsa sen de ona yanag
M iiddessir
31 (;

' _
(8/Enfal 61); yani: meylederlerse.
-

Bu,
deyiminden ahnmitir ki, geminin bir tarafi iizerine
yatmasi anlamina gelir. insani haktan
baka tarafa meylettiren her giinaha
da, herhangi bir giinaha da adi verilmiijtir. Allah buyurur ki:
S izin igin b ir sakmca y o k tu r (2/Bakara
236) dyetinde ve diger yerlerde
bu manada kullanilmitir. Bunlar
da, balari gogsiin ortasina bagli olan
kaburgalardir ki, tekili, . Bunun nedeni ise, onlardaki egriliktir.

h a tirla y in , b ir zam an iiz e rin iz e -

dular g e lm ig ti de, b iz o n la r in iize rin e

r iiz g a r ve s izin g o rm e d ig in iz ordular
gonderm igtik; (33/A hzab 9) dyette ge en birinci k a jir le r , goriilm eyen
ikincisi ise , ' m e le k le rd ir .

C -n -f /

lar, d is ip lin e g irm ig

Allah buyurur ki:

.
-K im vasiyyet edenin b ir ta

gireceg ind en endige ederse (2/Bakara

Askere (orduya) sertligi baz almarak adi verilir. Bu da kelimesinden alinmitir ki, talik olan sert yer
demektir. Ayrica, her topluluk i in de

adi kullanilir.

ra fa meyledeceginden y a d a g iin a h a

/ c -n -d

Sozgelimi:

-^sli, hiikiim de bir tarafa m ey

letmektir. Yiice A llahin :

A lla h i n size y o n e lik n im e tin i

R uh-

ik m eyil/taraf
yani:
tutma.
A ;)182
Bu
anlam . -G iin a h a meylet

meksizin (5/M aide 3) ^ e tin d e de soz

konusudur; yani: O na m e^ledem k .

/C -n -y

askerlerdir}1%

2 7 8 H a d is , sa h ih tir. B u h a ri, 6 0 /E n b iy a 2; M u slim ,

e l-B irr ve's-Sila (H N : 2 6 3 8 ); b k z. Ib n H acer,

F ethu l-Bari, , 2 6 3 ; B e g a v , erhu 's-Siinne,

' -deyim leri m ey

veyi toplam ak dem ektir . ,ise
m eyve ve balm toolanidir
p lan m i.
kelim esi, daha 90k taze olan
m eyvenin toplanm asm da 1 -

X III, 57.

247

Ragip el-Isfahani
hr. A llah buyurur ki:

iiz e r in e o lg u n ve taze h u rm ala r d o k iils iin (19/M eryem 25);

4 B u ik i b a h q e yi h ire r p in a r
a k m a k ta d rr (55/R ahm an 54).

Bu her ii ii de Yiice A llahm:

-' ( Allah 'in rizasi
ugrunda gerektigi gibi cihad ediniz
(22/Hac 78); .
Allah yolunda mallarinizla ve

- A gacin m eyvesi olgunlati ve yerin to planaeak m eyvesi

canlarimzla cihad ediniz (9/Tevbe41);

ok oldu d e m e k tir. fa la n
b ir /
/ i le d i, deyim i de bundan

iman edip hicret edenler ve

Allah yolunda canlari ve mallari ile
cihad edenler (8/Enfal 72 (.

ahnm i bir istiaredir. T ipki, linden de istiare yoluyla fiilinin

tiiretilm esi gibi.

/ C -h -d

zo rlu k an lam in a gelir. B irileri, fetha

ile zorluk; ise, g e n i liktir dem ilerdir. K im ileri ise, bu insana
m ah su stu r derler. A llah b u y u ru r ki:

A n c a k g iiq y e t t ig in i

T evbe 79);

P eygam ber (sas) d e : .

-'

D u$m anlarim za
k a rp sa v a p ig in iz g ib i g a y ri me$ru
-arzularim zla da s a v a p n iz,279 b uyur
mutur. M iicahede hem el lie hem de

ve k e lim e le ri gii liik ve

le r in in

, -

v e re b ile n le r..

(91

.dll lie lur

Ylue b uyurm
tur kui
: '
-E llerinizle ve dilleriniz
le kafirlere k a rp s a v a p m z .2i0

C-h-r /

eyin gorm eBu

veya
fi.il,iijit
bir-

tun g iig le r iy le A lla h a }e m in ederek

(2 4 /N u r 53); yani: Y em in ettiler ve

g h lerinin yettig i en biiyiik yem ini
yap m ay a aliijtilar.
da, giiciiniin tiimiinii kullanm ak ve zorluga k atlan m ak konusunda kendini zorlam aktir. B u baglam da ve denir ki, diiiinerek kendini yorm ak dem ektir. %
^ ise, dii?m ana kari savunm a

2 7 9 H a d is i,

e z -Z e ria a d in d a k i kitabin-

d a k a y d e tmt:. H a d is k ita p la rin d a

ayn]

k e lm e )e:ie

b u la m a d im .

s o zj

A hm ed

ise,

M iis n e d in d e ( ) ] F u d a le b. U b e y d d en
R e su lu lla h in d^>e

d ed ig in i

k a y d e tm itir:

Miicahid, Yiice A lla h in em rine baglilikta kendi nefsiyle m iicahede edendir. T irm izi de Z ijhd
(IV ,165); ^ e C ih a d (HF1: 1621) B o liim lerinde
talrr ed ip hasen-sahihur, der. E bQ D avud da
C ^ d ta ( H ^ : 2 5 0 0 ) ta h r i e tm ^ tir.
2 8 0 H a d is i, ib n H ib b a n (HF1: 1618) la h r i e d ip sa-

yaparKen var giiciinii ^ lla n m a k tir.

h ih s a y m i tir. H d k lm d e (11,82) sa h ih say m i?;

C ihad ii

Z e h e b i o n u n b u h iik m u n u y e r in d e

eittir:

1 .

N e v e v i d e R iy a d u s -S a lih m ' d e (s.5 1 5 ]

sa-

1. D iiq m a n a k a r p m iicahede.

hih s a y m itir. EbO D a v u d d a C ih a d ta (H N :

2 . e y ta n a k a r p m iicahede

2 5 0 4 ); N e s a i ( V I,7 ) VO A h m e d d e (111,124)
ta h ri e tm i tir. B k z . B e g a v i, e r h u s -Siinne,

3. N e fse k a r p m heahede.

^11, 3 7 8 ; S u y u ti, el-F ethu 'l-K ebir, 11, 62.

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

isinda
m e duyusu
ayan beyan
kar
.a9ikhgini dile getirir

y iik s e ltm e , f a z la d a k is ik tutm a (17/

j . " jr-~ B iz , A lla h 'i agik

olarak g o rm e d ik g e Sa n a k e s in lik le
im a n e tm e yiz (2 /B ak a ra 55 (;
B iz e A lla h 'i agikga g o s te r 4)/
N153
isa (.

deyim leri, yiiksek sesle soyienen soz ve y dksek sesle konuan adam dem ektir. Giizelligi
ortada olan adam i in de ' - .,
deyim i k u l l a m l i r

isra 1 1 0 );

B ir b ir in iz e y iik s e k se sle konugG oz d u yusu dniindeki
ik h m a>
a
o rn e k : - '
onu
9ik ap
b a9im de tu g u n u z g ib i o n u n la d y le y iik s e k sesle kon u g m ay in (4 9 /H u cu ra t 2).
gordiim . A llah b u y u ru r k i :

Ayni kdkten

ve -de

,nir ki, kuyunun suyunun goriinm esi

-kazilm akta olan kuyudan suyun 91k
m asi, d em ektir .^
*

/ C-h-z
Allah buyurur ki:

Toplulugun -
iinde gdzum ii tutan (g o

O n la rin za h ire y iik le r in i h a z irla rk e n

zhm e giren) bir kim se yok, deyim i de

,bu flilin kalibidir. J^'y^(cevher) ise
yok oldugunda kendisine dayanan
eyin de yok oldugu ?eydir. Bu ismi ?
-alm asim n nedeni, duyularla algilana
bilecek ?ekilde ortaya
.)
ikm asidir

(12/Y usuf 70). ' : Hazirlanan e?ya

ve benzeri ?eylerdir. : Hazirlanan
bu ?eyleri ta?imak veya gdnderinektir.

K ulak d u y u su onundeki ->

aik li
ornek ise, A llah b u y u ru r ki : Ig in izd e n

devenin yukiinu
ayak altina alarak ka9ip gitm esidir.
ise, aptalligiyla tinlenm i bir
kadm in adidir. O te yandan, ba?kasiHill yavrusunu em ziren di i kurda da
denm i?tir.

s o z u n ii g i z li tu ta n la agikga so y le ye n
b ir d ir / h ig b ir f a r k y o k t u r (1 3 /R a d

10(;

'

S o y le y e c e g in s o z ii sesli o la r a k so y lesen de iip h e s iz A lla h g i^ li o la n i

da, d a h a s a k lim n s a k lis im d a b i lir

(20/T aha 7); - '

., H ig ku g ku su z 0 , agikga so y -

le d ig in iz s o z le r i b ild ig i g ib i ig in iz d e
s a k la d ig im z d u y g u la r i d a b i l i r (21/

E nbiyd 110); '

S o z iin iiz ii is te r g iz le y in , is te r agiga
v u ru n (67/M iilk 13);

N a m a z d a s e s in i f a z la

ite4/C-h-l
ceh alet, 9

9c ittir.

B ir in c is i : in sanin bilgiden yok-

sun olm asidir. A sil olan budur. Bazi

kelam cilar, bunu, sistem /duzen di?inda kalan flillerin g erek 9esi olarak
gdrm d lerdir. N asil ki, ilim /bilgi de
sistem li olarak ortaya 9ikan flillerin
gerek<esi kilinm i?tir.
ik in c is i:

B ir eye, oldugundan
ba ka b 9im de inanm aktir.

Ragip el-!sfahani
U g iin c iis ii : Bir eye, hak ettigin-

n bir adidir. A sila Folup

ate
ars
in

dir. A ina A rap

ala
m i tir281.
Ebu M uslim der k i: gibidir. A llah

den b aka bir ekilde davranm aktir.

B unu yaparken ister dogru bir inanca
sahip olsun, isterse y a n li bir inanca

daha iyi bilir

2
2.
*
dayansin fark etm ez. N am azi bilerek
oyle Y iice
buyurm
A llah]
ak
terk eden adam gibi. Y iice A lla h m ta d ir :^!

' 1 -
..
>
:K iifr e d e n le r e de k i
,?B iz im le a la y m i e d iy o r s u n
Y a kin d a y e n ilg iy e u g r a tila c a k s in iz

d e y in c e , d a o n la r a : Cahillerden

-ve to p la n ip cehennem e s iir iile c e k

,b ir i

s ig in ir im

s in iz. N e k o tii y a t a k t ir 0 . (3/A l-i

-d e d i (2 /B ak ara 67) sdzii de bu an

im ran 2 (;
) .A z b ir y a r a r ( la n m a ) d ir

o lm a k ta n

A l l a h a

lam dadir. B u ayet, alay etm eyi bir

cah illik olarak tatir.
n imAlallah
mi
b u y u ru r k i : '
iy ic e

a ra g tirin .

Yoksa

bilm eyerek

b ir to p lu lu g a k ar.p k o t iiliik e d e rs in iz

H ucurat / 49 ( 6 (.

-S o n ra b u n la r in b a r in m a y e r e r i ce
hennemdir. N e k o tii b ir y a t a k t ir .
)

A l-i i m ^ 1n 9/ 37 ;

-k elim esi ^im i zam an y er

m e a n la m d a kull^m lir. Kim i zam an
.da yerm e a n la m in d a k u lla n ilm a z
O rn eg in :r * ^

'

* ,

K im b ir m i i m in i

-de k a s itli o la r a k (ta a m m iid e n ) o ld ii

r iir s e o n u n d a ce za si, ig in d e e b e d i
k a lm a k iize re cehennem dir.

AIlab

o n a g a z a p la n m i , o n u la n e tle m ig ve

H a y a la r i y iiz iin d e n

. o n a b iiy iik b ir a z a b h a z ir la m ig tir

Bu ay etin m etn in d e gen

e
k e lim e si, o n larin h a lle rin i b ilm ey en
d em ek tir; y o k sa, y e rilm-iolan

ca

N isa 93). ibn A bbas der ki: Bu / 4 (

m iim in katili eg er onun k atlini helal
gorurse k a fir o lur ve 0 zam an ebedi
cehennem de k a283.
lir*[

bilm eyenlerin
z e n g in s a n d ik la r i (2 /B ak a ra 2 7 3 (.

h illik a n la m in d a d e g ild ir .
dyledigi Snakil
em inyder
onunden
ki: Bu m281
e
-

ise, insani, bir

-eye o ld u
ek ild e gundan
in an m aybka
a
^a yer, o zellik d e m enelten
k tir .,

ine on lara
degildir.
gore
hur olan
A
m ke
a oldugudur.
onun A rapr,ayri m u n sa rifo lm a si

.dzel isim ve m iiennes sayilm asindandir. B kz

.Sem in, U m detu'l-Huffaz , cehennem m addesi

R iiz g a r d a li

,R a g ib in n e d e n b u ra d a a y e t v e h a d is le rd e n ' 2 8 2

h a re k e t e ttir d i ( s a lla d i) . S a n k i , 0 ,

b ir d e A ra p-a lite ra tu riin d e n m is a lle r v e rm e

onu c a h illig e siiriik lem i,tir. Bu ise

.giizel b ir istid re d ir

iin d u ru c u d u r. B u k o n u d a b ird ig
y ie kduun
Ulan m isa lle r v a rk e n R a g ib in bu m a d d e y i
b o y le g e-
itirm e s i a k h m iz a bu k o n u d a k i iz a
h a tin in isin sa b e sonlaa bs in
iledcae gm
d i

fW /C -h -n -n -n i

ih timramlin
e ki te
g ed
.)r - (M u te rc im le r
C e h e n n e m le ilg ili b a z i a y e tle r ' 2 8
3

b k4z/.

N is a 140; 7 /A r a f l 8 , 7 /A r a f l 7 9 ; 8 /E n fa
3 7l ;

Y uce AllahMntirilm
kizi4)
i

250

T ev b e 3 5; 9 /T e v b e 6 3 ; 9 /T e v b e 6 8; 11/H ud / 9

M fredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

/ C-y-b

tir. B unun cevabi sdz soylem ektir.

A lla h b u y u ru r ki: (

'

Bag o r tu le r in in u g la rin i

g o g u s le rin in

iiz e rin e

s a r k it s in la r

(2 4 /N u r 31). B u d y ette g e en
k elim esi

sdzciig iin iin oguludur.

ise g o g u s, sin e, b ag ir, e lb ised e k i

y a n k v e ce p m a n a la rin a g ^h r].

l^k u k u ru n a denir. A yrica, y e rin h e r

bo liinm ii? k is m a n a da

d e n m itir.

A llah b u y u ru r ki: .

Vadide k a y a la r i o y a ra k e v le r

y a p a n S e m u d k a v m in e ? (8 9 /F e c r 9).
. d e y im i, sende ild e n
ile do la ga n b ir h a b e r v a r m id ir l gibi

b ir a n la m a i?aret eder.

ise,

sd y le y e n in

^-

zin d a n lk tik ta n so n ra g e n i biiyiik

u k u ru a?ip i?iten in k u la g in a k a d a r
g e le n sd z d d r; fa k at, ilk so ze ba?lam ad a d eg il, so ze k a r? ilik v e rm e d e
k u lla n ilm a y a ta h s is edilm i?tir. A llah
b u y u ru r ki:

A l l a h in d a v e tg is in e uyun (46/
A h k a f 31); - K im
A lla h in d a v e tg is in e o lu m lu kargilik
verm ezse (4 6 /A h k a f 32) dyetlerinde

ikincisinin anlam i ise,

ik in iz in d u a s i kabul

C-v-b

d ir . ise, y e rin , geni? diiz y u v ar-

B irincisinin anlam i,

m evcuttur.

k e lim e si n in p a r alari-

--

B ir i?in yapilm asini istem ektir.

B unun cevabi ise, iin yapilm asidir.

e d ild i, d o sd o g ru o lm a y a devam edin iz (10/Y unus 89) dyetinde kullanil-

mi?tir. Yani: Istediginizi size verdim .

' ise, deniyor ki: Bu

vap verm ektir. G er ek anlam i ise,

cevap aram ak ve ona '

Fakat ; ok ^z durum larda ondan
ayrildigindan onunla
ve onun yerine kullam lm i?tir. Bu anlam da (A lla h m) sdzleri: -
A lla h ve P e y g a m b e re o lu m lu
kargilik veriniz (8/E nfal 24);
' B a n a d u a edin, d u a n iz i kab u led e yim (40/M iim in 6 0 ) ;
B e n im g a g rim a o lu m lu kargilik

versifier (2/B akara 186).

.

-*-
'

K a v m in in c e v a b i b ir b ir le r in e gdyle
d e m e le ri o ld u : (2 7 /N e m l 56).

ise, so ru n u n k ar?ilig in d a sdylen en sozlerdir. S oru d a iki e?ittir:

B ir so ziin so y le n m e sin i istem ek -

119; 16/N al 2 9 ; 2 0 /T a h a 74; 2 3 /M u m in u n

103; 3 2 /S e c d e 13; 3 8 /S a d 85; 4 0 /M u m in 49;
4 8 /F e th 6; 5 0 /K a f 3 0; 7 2 /C in 15; 8 5 /B u ru c
10; 8 8 /G a iy e 7; 9 8 /B e y y in e 6.

ce-

R a b b le r i o n la -

r in d ile g in i kabul etti (3/A l-i Im ran

195 (; _
A lla h , im a n e d ip iy i ig le r y a p a n la r in
to v b e sin i kabul eder

-O n lar,

ura/<
242)
6 (;
R a b le r i

nin d a v e fin i kabul ederler (42/ura

38);

k u lla rim ,

'ayet

Sana benden s o ra rla rs a ,

gergekten ben g o k y a k in im d ir. B a n a

251

Ragip el-Isfahani

C-e-r /

d u a edince, d u a e de nin d u a s in i ka-

bul ederim . 0 h a ld e o n la r d a benim

A llah b u y u ru
1>:
.
davetim e kosunlar (2/B akara 186);
;;

na
a r ir s in iz (16/N ahl 0
y a lv
53 (;

B i r de b a k a rs in k i f e r y a d

m il 'm in le r ki, y a r a la n d ik ta n 0

-s o n ra A lla h 'in ve P e y g a m b e rin (sa

e d iy o r la r (23/M iim inun 64 (; '

uydular (3/A l-i

B u g iin boguna f e r y a d etm e yiniz

vagma)

g a g ris in a

im 172
ran (.

C-Y-d /

M iim inun / 23
65( (. flili, dua ve
iriya
tazarrnda
gitm ek
a-/
ok b . r
-m aktir.
durum , yabani hay
-vanlardan kokarca ve benzeri tarafin
lkarilan yardim talebi anlamdan
ini
iyan aci feryada b enzetilmtir
tai.

A llah b uyurur k i :

Ve g e m i C u d i'y e o turd u 11)/
H ud 44). D en iy o r ki, ayette ge
en

C-v-r /

-^usul ile C izre arasinda b u lu

nan bir dagin adidir. B u aslinda

nispet ed ilmtir
i.

yakin
ilikli
idir. olan
Bolarak
u k ki
ar
ift yonlii isimkullam
lerdendir
lan.
iinkii: K m ? u , bakasm a kom -

-ise, m al olsun dim olsun elin

-de bulunan az eyin tam am ini h arca

idanm aktir.
sifat olarak
Bu a

co m e rt ad am denir . . asil
at
m ada
denm
var
esi giiciinu
de k o
k u llanm asindandir
. , .
A llah buyurur k i :
-O n a b ir akgam iistii, ga
-lim li ve sa fk a n kogu a t la r i su nulm ug
tu (38/Sad 31 (.

ok yaan yagm ura

. - -adi veri
hr. Yiice A llah d a '-diy^ nitelendi
rilm i-tir. B u kavram ile at nitelendi
inde , m al nitelendirildiginde ise
eklini a h r. deyim i
ile
deyim leri, bir
-eyin giizel
le.
tigini ve giizel olduunu tam m l^r
Yiice A llah ;
H e r geye v a r lig im veren ve s o n ra d a
y o lu n u g o ste re n O d u r (20/T aha 50 (

ayetinde buna dikkat

ek m
tir
i.

kelim esi, oturdugu yer Sana

oldugunda0 da ona k o m u .
K a rd e g ve <
.a rk a d a g g ib i
unun hakki hemisindan
akil
K oma

hem
eriatta
de -biiyiik sayildigin ^ 0
dan, hakki
-ok biiytik olan veya ba
ok onem
kasinin
veren
hakkina
her
ey bu kelim e ile ifade ed ilm i
.tir
A llah buyurur k i :
Yakin kom$ulara, uzak
-kom$ulara. (4/N isa 36). B u baglam
d a : -O n d a n him aye iste
d im , d a be n i h im aye etti, denir. Yiice
A llahin ' , -ben s iz in arkamz
dayim (8/Enfal 48 (;
H e r geyi koruyup gdzeten, fa k a t
koruyam o lm a y a n d ir? (23/M iiminun
sozleri de bu anlam dadir )88.

kokiinde yak in lik anlam i dii -

Mtifredat / Kur'an Kavramlari Sozliigii

iiniildiigii
tur. Bude a9idan
o lm u ve g eri b ira k tim , d e m e k tir .
kasina yana kba
la
^ i
-inin bu y ak
',d e y im i d e
m asi
la fiilleri ile
e c e k iste
b irin
m edyei n ve
i
anlatilir. A llah buyurur k i :
b u n u v e rm e s in i d ile g e tirir; bu
) 7evrende a z b ir za m a n d a n
b ir i s t ^ r e d i r . ' soziin m ec a z)
f a z la k a la m a z la r (33/A hzab
60 (;
-a n la m i) ise, k e lim e u in n o rm a l a n
<

. -Yeryiizu nde b in

birine bitigik to p ra k p a r g a la r i v a r d ir
R a d 4 / 13( (.
Bu yakinlik anlam i gdzetilere ^

yoldan uzakla-ti den
m -
itir. Ayrica bu, haktan her tiir ay
rilm a da bir kok olarak kullam lm i tir. A llah buyurur . O n un

jk a b ir alam
nndlaam
i bdiu
a!
i
k u lla n ilm a s id ir . so ziin g e r)e ^ a n la m i) d a, k e lim e n in ^ e n d i
asil a n la m in d a k u lla n ilm a s id ir

C-V-S /
A llah buyurur k i : '

:k im is i ayrilmigtir (16/N ahl 9); y a n i

B u n la r e v le r in iz in koge b u c a k la rm i

Yolun ortasindan. B azilari ise ,

insanlarin yoldan 9ikam)(:
-eriatin em rettigi e^e bagliligi ya
saklayan
r, derler
kd
i.

arayarak s iz i y a k a la m a y a g ir ig tile r
17/isra 5); y a n i ( : ortaladilar ve
arasm da dtilar
o la . -v e ' - flille
ri de bu anlam a ^akm dir. D eniyor k i :

- . -B unu sonuna kadar arzu etm ek

tir . ise, bilinen M eedsilerdir .

C-V-Z /

A lla h b u y u ru r k i :
-K e n d is i o n u g e g in c e (2 /B a k a
ra 2 4 9 ); y a n i: G e 9m esi g e re k e n
y eri g e ^ ti .
-i s r a i l o g u l l a r i 'n i

d e n iz d e n

g e g ir

d ik (7 /A r a f

138 (. < - y o lu n
o r ta s id ir . -sa n k i, y o lu n o r
ta sin i tu tm a y i a n la tir; bu d a, u y g u n
e^ifad
y aep m
e doaelan
yri
.
.

g o g iin

o rta s id ir .

C -v-a /
-

-S d zeiig ii,can lilarin m id eleri

lugundan kaynaklanan acidir
in bo .

' ise, kitlik zam anm i gosteren bir

ifddedir . ,deyim i de
a ^ei^tigm i ifade etm ede
inin
ok
ki

kullanilir
A llah b uyurur k i [
:
_ _ 1

'-ise , d e n iy o r ki: B u adi a l

m a sin in n e d e n i g o g iin o rta s in d a n
g e9m e s in d e n d ir . o rta si
o lan k o y u n b de ye m
a zelak m
tiri.
b ir y e rin ip n d e n g e 9 -

sun, b iz s iz i b ir p a r g a korku, a g lik

in d en g e 9tim
i

ede ce g iz Sabir g o s te re n le ri m iijd e le .

m eyi a n la tir .

- ' -

-A n d o l

ve < p a r g a m a lla rd a n , c a n la rd a n
ve u riin le rd e n

e k siltm e k le

im tih a n

Ragip el-Isfahani
O n la r a b ir m u sib et isa b e t ettiginde,
d e r le r ki; B iz A lla h a a d (k u lla r)iz
ve g iip h e siz O 'n a d o n iic iile r iz . (2/

B akara 155-156);

> -



* -.
'

'

ekilde gelm eyirahat

anlatir
bir.
ise, bazen elde edilm
olsa em
dai
kast itibariye getirilm ek istenenin
i
sdylenebilir . ' gelince, sadece
m eydana
eyler
gelen
-
iin kullanila
bilir .

- A lla h b ir geh-

// o m e k v e rd i: ( H a lk i) G iiv e n lik ve
h u zu r ig in d eyd i, r iz k i d a h e r y erd en

ve emri ile gelen, hem de bir yer

,
veya zam am kasteden i.
in kullamlir
Allah buyurur k i : <

b o l b o l ge lm ek te y d i; fa k a t A lla h in
n im e tle rin e n a n k o rliik eld, b o yle ce
A lla h y a p t ik la r in a

flili, hem som ut hem de soyut

n ^ull^mlir. Ayrica eyler
bizzat
i

k a r g ilik o la ra k ,

L L j K e n t in en u z a k y e rin d e n b ir

o n a aglik ve k o rk u e lb is e s in i ta ttir-

adam k o g ara k geldi (36/Y asin 20 (;

d i (16/N ahl 112);

<

. . .

once de Y u su f siz e a p a g ik ////' /

gelmigti (40/M timin 34(.

---- > Adem , bu gergekten

Sana da, egine de d iig m a n d ir; sa k in

s iz i cennetten s iir iip g ika rm a sin , sonr a m utsuz o lu rsu n . iip h e s iz ki, se nin

acikmaman ve g ip la k k a lm a m a n o rd a
(cennette k a lm a n a b a g li) d ir ve g e rgekten sen b u ra d a su sa m a y a c a k s in
v e g iin e g a ltin d a y a n m a y a c a k s in d a .

(20/T aha 11^-119);

O n la r ig in (d ld iir iic ii ve ze>// o la n ) d a n d ik e n in d e n bagka b ir

y iy e c e k yoktur. N e do y u ru p -sem irtir,
ne de agliktan k o r u r B (88/G a iye 7);

* K i
, k e n d ile r in i agliktan (k u rta rip ) doy u r a n ve o n la r i k o rk u d a n g iiv e n lig e
k a v u g tu ra n d ir . (1 06/K urey[.(4

Fiil,

eklindedir.

geli de , g etiri gibidir. Ancak daha geneldir; iinkii: _

254

-E lg ile r i

-m iz L u t 'a geldilklerinde o n la r in a d i
n a k a y g iy a k a p ild i (11/Hud 77 (;

K o rk u geldigi za m a n

A hzab
19;(
'
g i za m a n (10/Y unus 4 9 (;
Evet,

a y e tle rim

Ziimer / 39
59( (;

33)/

'g e lm ig ti

/ O n la r gergekten z u liim getirmigler

ig le m ig le r

ve y a la n

s o y le m ig le rd ir

Furkan 4); yani: Sozii a m a / 25 (-la

dilar ve onun simrlarmi
.
ignediler
Burada flili kelimesinin
kullanildigi gibi kullanilm i.
tir
Allah buyurur k i : < -

1 O n la r size y u k a rin iz d a n
ve ag ag inizdan gelmiglerdi (33/Ahzab

10 (;

/ C-y-e

' < B u n d a n

' '

ve R a b b in

geldigi ve m e le kle r s a fs a fd iz ild ig in d e

Fecr 22); bu ise, emir iledir, bizzat / 89 (
-deildir; ibn Abbas boyle yorumla
ekilde Yiice Atir.
llahm
Ayni
m i:

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sdzltiii

. B iz im ta ra fim izd a n
g o n d e rile n g e rg ek o n la ra gelince ) 0/
.Ytinus 76) ayeti de bu m anadadir

/ ( -Y -Y

hava (atmosfer boslugu; de:

mektir. Allah buyurur ki:
1 O n la r

-Deyim olarak birine bir ?ey getir

mek hem' - hem de

-?eklin
de kullamlir. Allah buyurur k i :
-B ir s iire so n ra d o

g o k boglugunda, siiziilen kuglari gor-

-gum s a n c ila r i gelince b ir h u rm a a g a

A lla h tan bagkasi d e g ild ir (16/Nahl 79).

c in in a ltin a s ig in m a k z o ru n d a k a ld i

kelim esi, Y em am enin bir adi

olarak da kullanilm aktadir.

M eryem 23). D e n i y o r k k ^ ^ O f t a / 19(

fiilinin i?li
ge
halidir . ' Beyne

m iiyo rlar m i? O n la ri dengede tatan

sig in d i. Halbuki b u ,

A llah [dogru olani] daha i^i bilir.

-gelen en k o tii s in ir topugun list s in ir i

d ir deyim i de bunun gibidir . airin ?u

sdzii de bu balam dadir :

Cim H arfinin Sonu

02- O n a k o rk u mu gelmigtir
um ut m u72M

da ?ahit vb getirm ektir.

. B u kon u d a

. I

d o rt g a h it getirm eleri gerekm ez m iyd i? (24/N ur 13);

S a n a S a b a 'dan g o k o n e m li b ir h a b e r

getirdim (27/N em l 22) dyetleri gibi

' deyim inin, getirilen ?eyin de^i?tik e anlam i dei?ir.

. , Hz. D dvddun attigi ta? ile

oldiirdiigii azgin bjr kralin adidir. Bu,

Yiice A llah in: Ve D a vud, C alu tu o ld iir d ii (2 /B akii'a 251)

ayetinde soziinii ettigi ki?idir.285

^ta ra fin d a n k a b u l g o rm e m is tir. D aha

a d in in

m ak u l o la n g e n e l k a n a a t ise
air, Z u h e y r b. E bi S u lm a . B k z. D iva n 2I,8 4s
.
13 .
2 8 5 K u r a n d a geen
a

is m in in A r a p ]1flild e n tu r e d><!
ig in ebu y o ru m eh l-i
]

A ra p-a o lm a y ip y a b a n c i b ir k e lim e o ld u g u n
a o la n dhan
e rhAa ra
n gpi flilid e n tiire m e -
e k lin d e d ir. B k z . F ^ 'is i, H a leb iyya t , s.
353.

a H

H -b-b /

ve kelimeleri bugday ve

a r f i

ise, s e v g is i a g iri derecede

o la n d ir (biri tarafm dan -ok sevilen
dir (.
de, d i,lerin, tan eler gibi

-arpa gibi yiyecek m addelerinin tanele

in kullanilir
ri i . ve ise, kokulu
.m addelerin tohum larini dile getirir
Allah buyurur k i : '

H e r b a g a g iy iiz taneli

im
duzgiin
de d izili
idir
b^i
.

in
i

kullanilan : -Sozciigii, suyun iize

.rindeki pariltilar (kopiikler) dem ektir
Bu da bir benzetm edir . k a lb in
ta n e si
i) ifadesi
ekirdegi,
kalbin
i)

y e d i bagak veren b ir tohum tanesine

ekil nlarak taneye benzetilm esi du-

benzer (2/B akara

unulerek sdylenm itir.

261 (;

y e rin k a ra n lik d e rin lik le rin d e k i

her tane (6/E n am

59 (;

Tohuntu ve gekirdegi gatlatan

- deyim i de, asil m anasi

-itibariyle, kalbinin tanesini isabet al
dim dem ektir. B u tip k i , ,' B iit iin

A lla h t ir (6/E n am 95 (;

v a r lig im la s e v d im , -b iitiin b i r y i i

- O n u n la bahgeler ve b ig ile ce k ta

re kle se vdim , ve - -b iitiin b ir g o n iil

:neli e kin le r b itird ik (50/K af 9); yani

B ^ d a y ve onun gibiilen
bi.eyler

le s e v d im gibidir . ,dem ek de

H adiste ise ^
denm
tir
i :
.! B e l u g ra g in d a
k a la n

yabanl

re yh a n

to h u m la rin i

b ittig i g i2b
%6.
i
2 8 6 E b u S a id H u d rl h a d isi: P e y g a m b e r (sa s ) o y le
b u y u rd u : E h l-i C e n n e t C e n n e te, C e h e n n e m

kalbim i onun sevgisine h e d e f yaptim

anlam ina gelir, fakat drfte '
-k e
lim esi
yerinde k ullanilm i.tir
ekilde
Aym fiili de fiilinin
yerinde kullanilir olm utur .
,ise
rilip

irm agina a tila c a k la r v e (o ra d a ) sel

-u g ra g in d a k a la n y a b a n t re y h a n to h u m la ri n a

eh li d e C e h e n n e m e g ird ik te n s o n ra Y llee

sil (s u ra tle ) b ite rs e o y le c e b lle c e k le rd lr

^ . -

A lla h ; K im in kalbinde bir hardal tanesi agir-

m e z m lsin , b u n la r (n e g u z e l) sa p sa ri o la ra k

liginca im an varsa (ate$ten) qikarim z d iy e

fe rm a n b u y u ra e a k tir. B u n u n iiz e rin e (b u gib iler) s lm s l^ a h k e s ilm i o ld u k la ri h a ld e ika-

v e (

ta ra fln a ) sa lin a ra,)

ik
k a rla r? B u h a ri

im an/Tefadulu E h li i-im a n f i I-A m a l ,

7 21;,

m an
M u(2H
s 9lim
N
9 (.: ,

257

Ragip el-Isfahani

1. Z evk i in muhabbetisevgi. kegin kadim sevm esi gibi.

Onlar, ig le r i g c k ti-

y o ln g o ste rd ik ; f a k a t onlar, k o r lu g ii

g i halde, yem egi yedirirler (76/insan

8) ayeti de bu anlam dadir.
2 . lkar i in muhabbet. K endisinden faydalanilacak eyleri sevm ek gibi. 4

A Seveceginiz bir gey daha
var. A lla h tan bir zafer ve yakin bir
fetih (6 1 /S a f 13) y e t i bu tiir sevgiyi
tam m lam aktadir.
3. Fazilet i in muhabbet'. ilim ehlinin, ilim i in, birbirlerini sevm eleri
gibi.
Kim i

zam an,

Y uce

A llah m:

Orada
giinahlardan arinmayi seven erkekler vardir (9/Tevbe 108) soziindeki

m uhabbet, istem ek eklinde ^orum lanm itir am ^ bu dogru degildir. A z

dnce ge<?tigi gibi, muhabbet, istemekten daha etkili bir geydir. B una
gdre, her m uhabbet bir istem edir
am a her istem e bir m uhabbet degildir. Yiice A llah m

m iiminler, eger babalariniz ve

kardegleriniz kafirligi, m iiminlikten
daha gok severlerse (9/Tevbe 23),

sozii ise, eger onu, ona tercih ederlerse dem ektir.

( hakikati ise, insam n bir
?eyde onu sevecek bir ey aram asidir. ayette flilin ilc ge i li kilinm asi, ona ( 'tercih etm e) m anasim
kazan d irm itir. Yiice A lla h m: '

'

Se-

i^i gordilgiin veya zannettiin eyi

istem ektir. Bu da ekildedir:

'

m u d ka v m in e g e lin ce , o n la r a d o g ru

sevdiler
(41/Fussilet 17) ve: .
Y akin d a A lla h o y le b ir
d o g ru y o ld a n

d a h a f a z la

g ru p o rta y a g ik a r a c a k ki, A lla h onla r i sevdigi g ib i o n la r d a O nu se-

verier (5/M aide 54) ayetleri de bu

m anaya i aret etm ektedir. Buna gdre,
Yiice A lla h in kulu m uhabbeti onu
nim etlerle donatm asidir; kulun onu
sevm esi ise, onun katinda kurtuluu
istem esidir.

Yiice A lla h in:

G e rge kte n ben h a y ir (m al)

sevgisine, R a b b 'im i a n m a y i s a g la d ik la r i igin, diigkiiniim (38/S ad 32)

ayetinin m anasi ise, ben atlari, hay sevdiim den sevdim , dem ektir.
Y uce A llah in:
! H ig g iip h e siz A lla h tovbe
e d e n le ri ve te m iz le n e n le ri sever, (21
B akara 222) sdziine gelince, bu, on aa sevap verip kendilerini nim etlerle donatir, dem ektir.
Yine b uyurm utu r ki:
A lla h (h a ra m d a is r a r eden)
h ig b ir g iin a h k a r k a f ir i sevm ez (2/B a-

kara 276). Y uce A lla h m:

A lla h k e n d in i begenm ig
k e n d isin e v e r ile n le rle b o b iirle n e n le ri

sevm ez (57/H adld 23) sozii ise, sdz

konusu ki inin giinahlara dalm asindan dolayi VC bu ie devam ettiginden tovbe etm em i gibi sayilacai,
tovbe etm eyince Y iice A lla h m onu
tdvbe edenlere ve tem izlenenlere soz

M iif re da t/ K ur'an K avram lari Sozlugu

verdigi sevgisi gibi sevm eyecegine
.
Onlar Allah
e^m e^iedir. A llah dikkat
bana
unu diginda h a h a m la r in i, rahiplerini ve
rdi dem eksevd
d e, ,
Meryemoglu {sa yi ilah edindiler 9)/
J ^ i f f a k a t A lla h s iz e im a m s e v d ird i

H ucurat 7) ayetindeki gibidir / 49 ( .

d ey im i de, h ay v am n

bir y e re a li-ip o rad an a y rilm a m a si

dir. Sanki , d u rd u g u yeri se v m i
de o rad a gdib
u rm
id iru.
d e y im in e ise, s e n in s e v g in in
-a m a c i ( v a r a c a g i en so n

bu

d u r d e m e k tir .

T e v b e 3 1 (.
M u m inlerin Em iri Hz. Ali de
ra) bu anlam
aret etm
a tir
i (i:

U C .

- . Alimler, zaman durdukga

-bakidirler; onlarin kendileri kaybo

-lup gider ama etkileri kalplerde da
%
%
? ima mevcuttur
Yiice A llah in :
- Cennette

bir bahge iginde n e g ele n

H -b-r /

-d ir ilir le r (30/R um 15) sozii Ise, se

vinirler, oyle sevinirler 1yiizlerinde ,1

m azhar olduklari nim etlerin etkisi

.gdzlenecek hale gelir

ho.g6rilen/beenilen

eserdir

Rivayette s6z konusu olan bundan

alinm adir*: - '
B i r adam ategten g ik a r ilir ; :tik h ib r i de s ib r i de g itm ig tir.2il Yani
Giizelligi de, deeriparalik
de pe m
tur
u .
de adini bundan almtir
i.

Degerli air
bir,
- -de
gerli iir
bir, -degerli bir giy
si. Yani: B egenilen . 'bitek
bir yer (toprak) da bundandir. Bulutun
-

olam ise,
getirenidir
bol yagi.
deyim i, derisinde yara izi

.kaldi dem ektir

O te yandan

-a lim ad am de

ulu,
m ektir
j;0 -^
d dir. Bu ismi a l
m alarm m nedeni, onlarin ilim lerinin
ve drnek alinan davrani-larm in in
-sanlarin g 6ndllerinde etkili olm asin
dandir. A llah b uyurur k i : '

u - ^ /H - b - s
.

) hapsetmek)

yere gitm ekten alikoym akiir. A llah

buyurur k i : . -na

mazdan sonra ikisini alikoyarsiniz

M aide106
/ 5 ( (.

-A kan suyu durdurup birik

m esini salam ak m aksadiyla online

konan odun veya tir
ta
.- . -ise, bu
oguludur
nun.
-B ir eyi sonsu
za dek vakfetm ektir .
, deyim i, bu A llah yolunda sonsuza
dek v a k iftir, anlam ina gelir .

2 8 8 B kz. Ibn A b d ilb e rr, C am iu B eyani 'l-Ilm i ve

F adlihi, 1, 5 7; N ehcu l-B elaga s . 9 2 [ ; a y ric a

b k z. e r i f R a d iy ,

2 8 7 H a d is i,

EbO

Z e m a h e rl,

U beyd,

G a r ib ' in d e

F a ik (], 2 2 9 ) v e

(I,

H erhangi bir

N e h c u 'l-B ela g a , (e rh ve

85);

Z ap t: M . A b d u h ), ev. M e h m e t Y o lcu - H aci

lb n u -E sr,

i e k , Hz. A li: A forizm alar, 2. B a sim , )kbal

N ihaye (I, 2 3 7 ) m u e llifle ri ta h r i e tm itir.

Yay. Ista n b u l 2 0 0 9 , s. 53 (1 4 7 . A fo riz m a )].

Ragip el-Isfahani
U g u n c iis ii : Salih am ellerin olm a-

V /H -b -t
A llah buyurur k i : -O n
la r in b iitiin g a b a la ri boa gitm ig 5)/
M aide
53 ;(- ..
E g e r o n la r d a A l l a h a o rta k
ko g sa lard i, y a p m ig o ld u k la r i b iitiin
iy ilik le g boa giderdi (6/E n am 88 (;

1 -o n la r in y a p tik la
-r im boa gikaracaktir (47/M uham
m ed
32 (;
< -y a p tik la r in m ut
la k a bo$a gider (39/Z hm er 65 (;

A lla h o n la r in y a p tik la r in i
boa gikarmi$tir (33/A hzab 19(.
lkm asinin
A m elin
birka
b oa

S I, bunlarin yaninda onlari bastiracak

kadar kotu am ellerin olm asidir. ite,
m izanin h a fif gelm esi^le i aret edilen de bunlardir. [A llah buyurur ki:

K im le r in t a r t ila r i h a fif k a lir s a , o n la r

a y e tle rim iz

k a rg is in d a

ta k in d ik la r i

z a lim c e ta tu m la ri y u z iin d e n ken d ile r in i m ahvetm ig o lu r la r (7/A r a f 9);

K im le r in ta r td a r i h a f if k a lir s a o n la r
k e n d ile r in i

m ahvetm iglerdir,

g iin k ii

so n sa za d ek cehennem de k a la c a k la r d ir

(23/M iim inun

103); K im in

t a r t ila r i h a fifg e lir s e , o n a n a n a s i hav iy e d ir ( 1 0 1 / K ^ i a 8).]29

:ekli v a rd ir
-B ir is i : A m ellerin diinyalik olm ala
-ridir; bunlar kiyam ette bir fayda ver
mezler. Yhee A llah in

1
- O n la r in y a p m i

: S ozcuguniin ash
Bu da, h ay v an in b ir eyi, karni -

-o ld u k la rin a g e lir o n la r i h a vad a ugu

inceye k ad ar yem esidir. P eygam ber (sas) b u y u rm u tu r ki:

'
B a h a r in b itir -

gan toza d d n iig tiiru riiz (25/Furkan 23 (

d ig in d e n /y e g e rttig in d e n o y le g e y le r

ayetinde i.aret ettigi gibi

ik in c is i:

A m ellerin

kendileri

ahiretliktir am a onlari yapan ki-i, ya

parken Yiice
in yapm
A llah
am ii
.tir
R ivayet e d ih r k i:*
; - :
, : .2 : '
1

fifirerek o ld u r iir veya

d e lir t ir .291 ^ diye adland irilm i tir; iinkii: da bu hastaliga

v a r d ir

. K iyam et giiniinde

-bir adam g e tirih r ve ona: Sen d iin y a

:d a ne ile m e$gul o ld u n , denir. 0 d a

Benim i.
m K u r an okum akti, der
O na denir ki: Sen, bu a d am g o k g iiz e l
K u r an
^ -desinler diye okuyor
-dun; zaten Sana dyle de dendi. A rdin
dan: C e h e n n em e! diye em redilir .^9

ki,

tu g u n d a n k iy a m e tte k a y b e d e n le rd e n o la c a g ini an lalir. M iie llif h a d is in b ir k ism in i m a n a ie

k a y d e tm i tir. B k z . M u s lim , im a ra , M e n K ate le R iy ae n (H N ;

9 0 ;)Y irm iz, ta h r i ed ip

hasen s a y m itir. NesaT, V I, 2 6 ; Ibn H ibbdn,

Sa h ih 'm A e, A h m e d , M iisned in d e (11,321)
ta h ri e tm i tir. B k z . M ilb a re k fu ri, A ridatu 7-

A hvezi, IX , 2 2 6 ; B e g a v i, $erhu s-Siinne, XIV,

3 3 4 ; M iln z iri, et-Tergib ve 't-Terhib, 1, 29.
2 9 0 ' R a g ib in i a re t e tm e k le g e tig i bu a y e tle rin
b ir k ism in i i a re t e d ile n m a n a y i o k u ru n zihn in d e c a n la n d irm a k i in b iz m e a le n v erd ik
-(M u te rc im le r).
291 H a d is , B u h a ri ve M tls lim de ta h r i e d ilm i tir.
B kz. ib n H acer, F ethu 'l-Bari, X I, 2 4 4 (B a b u

2 8 9 H a d is , c ih a d e d ip e h it o la n v e illm o g re n ip
o g re te n b ir k i in in n a m v e o h re t p e in d e k o -

M 1 Y ah zu ru m in e d -D u n y a ); M u slim , (H N :
1053).

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

y a k a la n m itir.292 O nun 9oeuklarina
da adi v e rilm itir.

/H -b -k
Allah buyurur ki:

Y o lla ra sahip olan goge andolsun

(51/Zariyat 7). Bunlar, yollardir.

Bazi kimseler, goklerde yildizlar ve
galaksilerle somut yollar olutu^unu
diiiinmiilerdir. Bazilari ise, bunun,
basiretle kavranabilen makul yollar
oldugunu ifdde etmi lerdir. Yiice A1lah : *

- Onlar

ayakta, otururken ve yatarken Allah 'i

anarlar; goklerin veyeryiiziiniinyaratill}[ hakkinda kafayorarlar ve derler
ki; Ey Rabbimiz, sen bu evreni bopm a
yaratmadin, sen (boyle bir anlamsizhktan) miinezzehsin, bizi Cehennem
azabindan koru! (3/Al-i Imran 1)
ayetiyle buna i aret etm itir.

kelim esinin asil ise,

's ir t i p e k olan deve deyim inden
alinm itir ki, sirti saglam dem ektir.
ise, etegi, U9larini birbirinin
iizerinden g e9rerek baglam aktir.

-nunda saglam hurma lifinden oriil

mu.} bir ip oldugu halde (1 1 1/Mesed
Yapi
isindan
a .)5 -ahdam a
ri ve boyun bagi ifadeleri de
ona benzetilm
tir
i .
uzatilm
-)ge
i
rilmi
-olan
(ag demektir. istidre y o
m ak ve kendisiyle
luylaeye
ula
bir
in kullam
ilanlirvarlik
Allah
ulai
buyurur k i : :
Hep
-birlikte Allah in ipine simsiki sari
,liniz (3/Al-i Imran 103). O nun ipi
kendisiyle O na ilan
ula
,eydir; B u
K u r an olabilir; akil olabilir; simsiki
tutunup
ilinca
yapi
k -
iiyi O nun gbs
terdigi istikdmete gotiiren
ka bir
ba
.
ey de olabilir
m eye,Yapilan
verilen sozle
$bze
de baglayici ozelligi one 9ikarilarak

adi vlm
e ri
.
tir
Yiice A llahin :

-Ne
rede olsalar, onlara a$agilik damgasi
vurulmu}tur. Yalniz, Allah ,tan gelen
bir iple ve insanlardan gelen bir iple
-kendilerinigarantiye almalari miistes
,na (3/Al-i (mrdn 11^) soziine gelince
bunda, kdfirin
m eyeiki
ihtiyaci
sozle
.olduguna dikkat 9ekilmektedir

'

Bu, A lla h tan gelen bir sbzle n Allah

medir.
tarafindan
0 da, in
k
-gonderilen bir K itaba m enshp olan
lardan olmasidir. Yoksa, dini iizere
z iptir. Yiice Allah
ld
m
b
birakilm
9 nazherhangi
ve onun bir
i

buyurur k i :

2 9 2 Bu k

i, H ar is b
. 1^

b .

Boy -

.b.> A m r b

T e m i m d^i r
. y o l c u g u n d a , evcil h a y v a n l a r i n

zim m et (anla.
m a) y a p ilm a z
-insanlardan gelebilecek bir sbz
medir. insanlar, bu sozle
le,m e ile
onlara hayat hakki tam rlar .

y a k a l a n d i g i h a s t a l ig a tir.
y a kBa ui anndm
a n
i
b o y l e b u n u n l a a n ] l rm
tir.

kelimesi, avcim n ipine/agina

261

Ragip el-Isfahani

e tk is i ile M u s a y a y iir iiy o r la r m ig g ib i

rinde vaciptir; bir zonm luluktur. A1lah onu kendi kendine vacip kilm i
ve ona
tir. hOdndan
k m etm
ba
i-ka
insinin
kesinolm
kararlidir
am asi i ,
eklinde olur.294"l

g o r iin d iile r (20/T aha 66); B iiy iic iile r,

Ytiee Allah bir

-eyin olacagini teh

tahsis edilm itr ki, oulu, .

[M u sa : O n c e s iz h u n e rin iz i g osterin,
dedi. s ir a d a a d a m la r in y e re attikla r i ip le r ve d e g n e k le r b iiy u le rin in

F ir a v u n un u lu liig iin a a n d o lsu n ki,

iis tiin g e le n t a r a f b iz o la c a g iz, diyere k ip le r in i ve d e g n e k le rin i a t tila r

(2 6 / u ara 44)]

R iv a y e tte is e d e n iy o r
K a d m la r, g eytanin a g la r id ir .293

ve : A g s a h ib i dem ekt i r . - h a b ili, n a b ilin in

iiz e rin e d iig tii deyim i, aralarinda ko-

tiiliigu kizitirdilar d e m e k tir. ise,

yulara baglanan iptir.

-dit baglam inda soylediginde artik on

kasunn olm asi im kansiz
danhale
ba
geldiginden onun bu sozii bir zorun 1 gibi kabul edilir.295*2 Ciimlenin
im lm
asil
azlik
vurgusu
iizerinde
ka
tigindan bundan myogunla
aksadin
yem in oldugu da soylenm
unkii
tir
i.
yem in bir
,eyin kesinligini belirtm ek
ihtimal ve
-iipheye yer olm adigi bil
in
dirm
yapilir
ek i . %2 3*
R esulullah buyurur k i : -
-K ig in in d in k o n u

/ H -t-m

su n d a le h in d e ve a le y h in d e o la n la r i

' B elirlenm i olan kazadir.

z o r u n lu lu k tu r r 7*4

b ilm e s i h e r m iis liim a n ig in k e s in b ir

ise, kesin ayriligi getirdigine inam lan

karsadir. [A llah buyurur ki:

; S izd en

U kbe b. A m ir el-.Ensdri d^le d e r :

- -
|

o n a g irm e y e c e k hig kim se yoktur. Bu,

B e n s iz in en h a li v a k ti y e rin d e o la n i-

R a b b in in kesin olarak iiz e rin e a ld i-

n iz o lm a m a ra g m e n k n rb a n kesm eyi

g i b ir

^(19/M eryem 71). Bu

b ira k m a y i d iig iin u yo ru m . Q iin k ii bu-

dyette g e en kelim esi bir eyi ke-

nun t a r a fim d a n y a p ilm a s i k a g in ilm a z

sin em retm ek m anasinda kullanilan

fiilinin m astaridir. Bu kelim e

endige e d iy o ru m .29*, 5]

gerektiren, zorunlu kilan eye isim

o lm utur. B una gdre ayetin anlam i:
O nlarin cehennem e v ari i A llah iize-

b ir z o r u n liilu k g ib i sa m lm a sin d a n

294*1 B k z . Z e m a h e ri, K e ^ a f , 1 9 /M e ry em 71.

a y e t y o ru m u .
2 9 5 '2 B kz.

/. , M e fa tih u 'l-G ayb, 1 9 /M eryem

71. a y e t y o ru m u .
2 9 3 E b u N u a y m , A b d u lla h b. M e s u d ta n , edD e y le m i d e, A b d u lla h b. A m ir ve U k b e b.
A m ir d en ta h r i e tm $tir. ib n u l-F e re s d e r ki:

H adis, hasendir. B kz. A c lu ru , K esfu 'l-Hafa,

II, 4; Suyuti, el-F ethu i-K ebir, 11, 181.

2 9 6 3 B kz. A lu si, R iihu 'I-M eani, 1 9 /M e ry em 71.

a y e t y o ru m u .
2 9 7 4 B k z . M u tta k, K enzu 'l-U m m dl, X, 159,
HN: 28825.
2 9 8 5 B kz. B e y h a k l, es-Siinenii 'l-Kiibra, IX , 2 6 5 ,

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

/

h e r diyene

- - -

bir h a rf olup, b^zen gibi

harf-i ecr olarak kullanilir. farkla
ki, eiim lede bunun onundeki ile sonundakinin hiikmii ^^mdir. Bazen de
atil harll olarak kullanilir. Kirni zaman da sozii yenilem ek i in gelir.
~ r - j ) . Baligi
bagina kad ar, basi ile beraber, baligi
da bapn i d a y e d im , ifadesi gibi. Allah
buyurur ki:
Belirli bir
siireye k a d a r hapsedilm esini mutlaka
saglayacaguv ( I 2 / Y u s u f 3 5 ) ,
0 gece. tanyerinin agarmasina
k a d a r bir esenliktir (97/K adir 5).

M hzari lorm undaki kiilin ba ina

da gelir. B azen onu etkiler, bazen de
ctkilem ez. H er ikisinin de iki ekli

kadar (2/B akara 214 (

ayetindeki dr^-dan sonraki flil ,
^

m ansup hem de m erfd bi-im de kun

tur. Her bir kiraat ekilde
de miki
u
yorum lanm i.tir

-R im isi ise, cdm lede d r ^ dan son

rasim n dneesinin
^^^ -olm asi ge
rektigini S(3ylemi
tir;^<'
'<
ve ciiniipken -yolculuk
hali diginda- yikan ana k a d a r (4/N isa
ayeti gibi. B azen )4 3 k ullam ldi halde bu anlam i k a te d ilm e d ig in e
rastlanm aktadir
R ivayetteki
- :
km!(/(]?; Y iice A lla h btkn iaz(/
S
iz,

.itadesi gibi B urada Yiice A llah in

onlarin usanm asindan dogan bir
usanm aya tutulabilecegi anlatilm ak
degildir
istenm
300.i

vardir.
Etkileyenin bir ekli, ? ka-

dar anlam inda kullam lm asidir.

)^ineisi ise,

igin m anasina gel-

m esidir.

:
k i :

S iirattir. A lla h b u y u ru r

O n u s iir a t le k o v a la r

E tkilem eyenin bir , kendisinden once flilin lTiazi -

A 'r a f /57 4( (.

da g e lm e sdr . ^ 4 -
yani:
Yiiriidiim ve

H -C -C /
- ash, ziyaret am aciyla bir yere

Basra y a girdim .

air oyle
gitm ektir
d e r: .

{^ineisi: K endisinden sonm sm m

hal o lm a s id ir. umiit
kesilecek d e re ce d e hastalandi denm esi gibi.

peygam -

i, bu ita d e y le B e zzar, E b d H iire2 y9 re

9H
den$
ad
^

e tm i.tir.
B u h a ri ve M iis lim d e ise, ^ z
e atir.
n n eBmkiz
z .d ib
e nn aH
h nace
m
A ii
r,

') /- -;,,
H bl: 19512. Bu m a d d e d e R d g ib in sa d e c e ta-

M iislim

(H b l 7;82 51 (;:

N e vRiyadhI
e v i,
s-Sdlihin, s 1 0 4 ..

m m i y a p ip u s u id n c e le i^ e d ig i m ad d elerd ir.

5 0 0 N e vd e vr : -S iz d e n s e v a b in i v e y a p tik

B iz o n u n u s d id n e u y g u n o la ra k ilgili y e , ha-

la rin iz in nT dkafatini v e rm e k te n u sa n ip size

m u a m e le e tm e z ki, siz d e u sa n ip

d is v e d e y im le ri biiyiik p a ra n te z d e z ik re ttik

u s a n m i

-(M iite rc im le r).

y a p itta n iz g e re k e n i terk e d e s in iz .

 e l - I s f a h a n i

Z ib e rk a n in, m u a sfe r de bo-

103-

104- Onlarin higbir kusuruyok-

y a n m ig o la n e v in iz iy a r e t e d iy o rla r.20i

eriat literatiirunde

kurban

bayram inda Y iice A lla h m Evini

(K a b e yi) iisul ve arllarina uygun

tur, sadece kiliglan

Ateg siqratmaktadir dayman dularimn kalkanlarmdan .303
K endisiyle delil getirilen eyin

bipim de ziyaret etm e anlam ina tahsis

edilm itir. - kelim esi, m astar,
ise, isim dir. B iiy iik hac

de hticcet diye adlandirilm asi uvgun

sayilm istir. A llah b u y u ru r ki:

- '*

g iin ii, kurban giinii ve arife giiniidiir.

Insanlar

R ivayette: ' Umre,

k iig iik hacdir 302 den m itir.

( hiiccet) ise, m aksadi a iklayan delildir. Yani: Iki aykiri delilden

birinin saglam oldugunu gosteren
iuiarli pnerm edir. A llah buyurur
;
D e k i; e tk ili delil,

Allah in gagrisini kabul ettikten sonra, Allah in

dini hakkinda tartiganlarin delille/, Rab leri katinda gegersizdir (42/
ura 16); burada uriitulm u lan da
/ diye ad lan d irilm itir. Ytiee
A llah in:
Bizimle sizin

aramzda tartigilacak bir gey yoktur

a p a g ik delil b u lu n m a sin ; y a ln iz , za -

(42/ura 15) sdzdnde ise, her ey

apa ik ortada oldugundan herhangi
bir delil getirm e yoluna gidilm e^ecektir dem ektir.

lim le r basket (2/B akara 150). Zalim -

- ise, hasim lardan her birinin

lerin delil olarak ileri siirdiiklerini,

gerpe^te b ir delil sayilm asa da, delilin bir m tistesnasi say m itir. Bu ise,
airin sbziine benzem ektedir:

k arisindaknden kendi hiiccetini ve

davasini iirutm eyi istem esidir. A llah
buyurur ki:

A lla h in d ir (6/E n am 149); (

in s a n la r in

e lin d e a le y h in iz d e k u lla n a c a k la r i >

301 air,

M u h a b b e lu s - S a d?.

M iicm el, 1

B kz.

ibn

F aris,

; Z e m a h eri, E sasu i-B elaga,

s. 7 4 ; U k b e ri, el-M e.jitfu i-M u 'lem, 1 ,2 3 1 .

3 0 2 B u riv a y e t, A b d u lla h b. A b b a s tan g e lm i tir.
Ib n E b

e y b e ve ib n Eb? H atim O ndan:

Umre, kiiqiik ha ctir e k lin d e ta h r i e tm i lerdir. afi? d e,

B e k r d en

ta h r i

e l-U m ' d e A b d u lla h b. EbO

etnni tir ki:

R esO lu llah in

Kavmi onunla tartigmaya girigti,

bunun iizerine onlara dedi ki; sizler,

O nun hakkinda benimle tartigmaya
mi kalkigiyorsunuz? (6/E n am 80);
Sana gelen
bilgiden sonra kim bu konuda seninle
tartigacak olursa (3/A l-i im ran 61);

- Ne diye Ibrahim
hakkinda tartigiyorsunuz? (3/A l-i
im ran 65);

'

A m r b. H a z m i n y a z d ig i m e k tu p ta : Umre,

kiiqiik hacdir ifd d esi d e y e r a lm itir. B kz.

3 0 3 air, e n - N a b ig a tu z -Z u b y a n i. A m r b. H aris

S uyut?, ed-D urru 'l-M ensur, 1, 5 0 4 -5 0 5 ; ib n

e l- A s g a r i m e th e ttig i b ir k a s id e sin d e n . B kz.

Eb? e y b e , M usannef, 111, 158.

D iv a n , I, s . ; F e y ru z a b a d t, B esair, II, 432.

264

Mtifredat / Kur'an Kavramlari Sozlugu

D iy e lim
ki, h a k k in d a b ilg i s a h ib i o ld u g u n u z
s a k o n u su iiz e rin d e tartigtimz. P e k i !
big b ilm e d ig in iz b ir kon u iiz e rin d e ne
d iy e tartigiyorsunuz?

(3 /A l-i

im ra n

Ategin iginde
b ir b ir le r iy le tartigirken ( 4 0 / M i i m i n
66 (;

<

-Y a r a m n d e r i n l i g i d e h a c d i y e a d . ) 4 7
l a on tydi lrie.r idl m
ae ir
ir:

-B ir o n c iiy ii yaraliyor, de

-1 0 5

H -c-b /
ve

ilm asm a

h e r h a n g e by ie
r

engel

o lm ak tir.
e k l i n d e d i r.

F ui il lai,

-i s e , k a r n i n k a l b i k a p a t a n k i s m i

d ir. A l l a h b u y u r u r k i :

iki

t a r a f a r a s in d a < set v a r d ir
b u ra d a k a s te d ile n

g o z iin

( 7 / A r a f

6 n i i n i i ;)4 6

l ; s a dke ac pe a, t cae enyn bnd iee

rt
e h lin in

le z z e tin in ,

A tlar kogup p e rd e
arkasindan kayboldu lar (38/Sad 32 (
in, batm
sozii
ak ise,
suretiyle
giine
gdzlerden kaybolm asidir .

r in lig in d e k o c a b ir g u ku r o la304.
n

-Allah bir insanla ancak vahiy yo lu y

la v e y a p e rd e arkasinda konugur 42)/
ura 51); yani: kendisiyle konu
ulan
ve kendisine teblig yapilan inin
ki
ekilde. Yiice
gorm
Aeyecegi
llah in:

ise, m
sultana
aya engel
u la

olandir. taki
Ba -iki kag ise, goz
isindan
leri korum
bireralari
hacip
a
gorevi gdrm elerindendir. G iine-in ha
cibi, hacibin sultan oniinde yiiriimesi
.gibi, ondan once gorunm esindendir
Allah buyurur k i : '
- Hayir. giiphesiz onlar ,gun

Rabblerinden m a h c u p kalacaklardir
M utalfiiin 15) soziine gelince / 83 ( ,
-Bu sirada aralari
na kapisi olan bir d u v a r gekilir 57)/
Hadid
aret13)
edilen
ayetinde
nurun
i
onlardan uzak tutulm asidir .

c e h e n n e m lik le re

u l a-m a s i n a ; o t e y a n d a n , c e h e n n e m l i k

H -c-r /

e k t i k l e r i e z i y e t i n , c e n n e t l i k llee rrie
n
m a s i n i e y edni rg. e l Tl ei ypu kel an
i

' B u

Y i i c e A l l a h m :

s ira d a a r a la r in a k a p is i o la n b ir d u v a r
gekilir. B u d u v a rin g e ris in d e rahm et
ve . ta ra fin d a aza p v a rd ir

(5 7 /H a d id '

s o z i i n d e a ) 1 3.
ik la d i i g ib i
A y ric a A lla h

buyurur

k i:

304 air, A z z a r b. D u rra e t-T a . ib n F ^ i s , M iicmel,

1 ,2 2 1 ; ib n K u te y b e , el-M u 'cemu l-K ebir, 11,
977.

ta) bilinen sert m addedir).

ogulu ve A llah .
buyurur k i : -Yaki
ti insanlar ile ta g la r olan (2/B akara
D eniyor ki: B urad^^i .)24 -k ib
i dem ektir. B izzat
rit ta
ta
-m ken
disidir diyenler de vardir. Bu ifade
ile sdz
n biiyukliigiine
konusu a te
tir. A yrica ekilm
odikkat
a te
in
i
inden farkli olarak
diinyainsan
ate
ile yandigina
aret edve
ilmtaii
.tir

inin, yandiktan
Diinya
sonraate
ta
a

Ragip el-Isfahani

biraz tesir
larla
etseyanmasi
de, ta
E n am)/ 6
138 (; <
-mdmkdn degildir. Kimileri ise, bu -S iz le r a ftan ve cennetten m ahrum su
kelim esiyle, hakki
radaki
kabul
ta nuz, d e r le r (25/Furkan 22). C ahiliye
gibi sert bir ekilde
etmedekar
tai donem inde ,
korktugu
ile kar
b ir-
duranlar kast edlit^
.r, dem ektedir
ila
.tiginda boyle d e rd i
Bu durumda onlar Ydee A llahin :
Ytlee

^ kafirlerin m elekleri ,


imdi onlar tag
-gdrdiiklerinde, bunu dem enin k en
-gibi, hatta tagtan bile daha katidir dilerine fayda v e re e e ^ n i sandiklari
lar, (2/Bakara 74) dyetinde bahsettigi
-^
i in boyle sbylediklerini b ildirm e
kim selergibi olm aktadir .
tedir. A llah buyurur k-i
: -

F
a
k
a
t
bu
ik i t iir
ve
bir yerin etrafina ta
suyun b ir b ir in e k a rig m a s in i o nleyen
konmasidir. Bu anlamda
.

.

-den
b ir e n g e l/a g ilm a z b ir set koyd u 25)/
larinme^t^dir.
etrafmiattigi
Ta
ku Eurkdn 53); yani: K aldirilm asi ve
eye ise
adi verilir.
e^ilde
Aym b e rta ra f edilm esine im kan olm ayan
bir en g el . ,deyim i d e
lik bdlgesine
K ab
de,eSemud
nin ta
kavminin ulkesine de -adi v^ril kiinin hem m ali tasarruflarinda hem
9ok i nde
de kontrol
diger b ir
altinda
tir. Allah buyurur mi
k i:

oldugunu
anlatir
.
ogulu
.
jjp
-^ dur
Hicr vadisinin halki da

-gergekten peygamberleri yalanla A llah buyurur k i :

e v le r in iz d e k i iiv e y k iz la n n iz
nuglardi (15/H icr 80(.
inde ^ereyin
ta,alan:
bir
Ta
i N is a 2 3 / 4 ( (.
.

eyin korrmm^si
de, bir
^ ^ ^ niteh^ manasi da 'amaciyla konluu yer anlammi ta.ir
niildiigunden buradan hareketle akla
iindurdiigu ozelliklerdenin biri
Ta
du
da
iinkii insan,denm
akli
tir
i.
de yuvarlakligidir. Bu
idan>
a
-sayesinde nefsinin her istedigini yap
maktan kendisini k o r u m a imkanma -denm ektedir ki, bu, atm gbzleri
nin etmfim bir sdsle suslemektir. Ay
ur. Allah buyurur
kavu
k i
9 n denir ki, etrafindabir daire

- Bunlarda akli sahipleri

tu demektir
olu .
?igin birer yemin degeri var nndir
Fecr / 895( (.
,) oeuklarm, y v a r la k b ir daire
9

zerck
oynadiklari bir oyundur .
el-M iiberred der ki: Atin di,isine
' -gukuru, y u v a si deyimi de bun
karninda yavru ta-iyip onu korudu
dandir. deyimi sertlegip tag g ib i
gundan
adi verilm
tir
i.
oldu anlam ina gelir . : Beni Temim

-Haram kilinarak k o r u m a a l
tina alim eydir. Allah buyurur k i: kabilesinin birka9 boyudur. Onlardan
bazilarinin adlari ,

' h a y v a n la r
dugundan bu isimle anilm
lardir
i.
ve ekinler dokunulm azdir dediler
:

Miifredat / Kur'an Kavramlari ^dzldd

H -c-z /

-m a n a sim kugatan ve onu d ig e r le r in

den a y ira n d z e llik tir .

n arasina ayirici
iki ey
bir
-ey koyarak onlari birbirinden a^ir

maktir. Bu
idan
a
Allah buyurur k i :

.denir

-Ve f a r k li y o g u n lu k ta k i ik i de

n iz a r a s in a se( koym u gtu r (27/Neml

61 (. 'denm esinin nedeni, am ile

Badiye arasinda bir engel olu-turm a
sindandir. Allah buyurur k i :

S izd e n h ig b irin iz de

onu k o r u y a in a z d in iz (69/H akka 47 (.

Burada ayette gen

e kelim esi ,
'
kelimesinin sifatidir ve
-ogul ko
num unda gelm
tir
i.
devenin uylugu ile bileinin
biikiilerek baglandigi iptir. Bazen
tirme
ipin manasi
t o ^ ^ /rle
da
b

unuliir. Bu b a g a m du
d a: .

e te g in i to p la d i denir .

p a n to lo n u n k e m e ri deyimi de

bundandir . ,

-yani: S a vu n m a ( H a z ir lik ) y a p a c a k s a
niz, b a r i o nu sa va gtan o n ce y a p im z .

da denir ki, o n la r in a ra s in a

g ir dem ektir .

eyi, kari
iki
-m alarm i onleye
ekilde, birbirinden ayiran engel
eek

demektir. Bu anlam da
;d enir
yani: O n u n igin, b e lirg in le g tire n b ir
s in ir k o y d u m .
/ Evin haddi
onun ba gka sm d an a y ir t e d ilm e s in i
s a g la y a n s in ir d ir .

A llah buyurur k i :

. -B u n la r A lla h in sim rlari

dir. K im A lla h in sim rim ag a rsa 65)/

Talak1 (; B u n la r
A lla h in k o yd u g u srmrlardir, o n la r i
agm ayin (2/B akara 2 9 (;

. .
B e d e v iA r a p la r k a firlik te ve m iin a fik lik ta d a h a a g iri; A lla h 'in pe yg a m b erin e in d ir d ig i h iik iim le rin sm irlarini

(9/Tevbe 97); yani: H hktim lerini.

K im ileri ise, dyette g e e n -j-^
kelim esinin 0 hhktim lerin ger ek
anlam lari oldugunu
soylem i lerdir. Y dee A lla h m belirledigi biitiin
h uddd/sim rlam alar dort kategoride
ele alinabilir:
1. K esin olup herhangi bir fazlahgi veya eksikligi kabul etm eyen
sinirlam alar. Farz nam azlarin rekat

/ - -

yapm aktan ali^ o ^ m

kalarinin
a^ , ba
-onlarm yoluna girm elerini engelle
m ek am aciyla uygulanan engelleyici
bir tedbir
idigindan
niteligi
bu adi
ta
alm i.tir

bilm em eye d a h a y a tk m k im s e le rd ir

f a la n git igten e lin i gekti ve

Z ina ve -
ikinin h a d
leri yapanlari birdidaha
ise, bu
onu
i

: B i r geyin

sayilari bunun orneklerinden biridir.

2. Fazlasi ^abul edildigi halde eksiklii kabul edilm eyen sinirlam alar.
Bunun en tipik ornegi zekattir. Alt
siniri k o ru n m u , list siniri serbest bim kilm itir.
3.

A zaltilm asi

kabul

e d ldii
267

Ragip el-{sfahani
hdlde, iist siniri korumnu - olan

SI
mrlamalar. [abdest alirken organlar
i.in uygulanan tem izlik sayilari gib i
Bunlar

ya bir
de, iki
eklinde
ve de
ygulanabilir.
u Erkekler i in bir anda
-ddrt kadinla evlilik bunun iist siniri
dir. Bunun aza dogru olanlari :
,i^i
ve bir
-eklinde uygulanmasi da mak
.]buldiir
-Hem azaltilmasi hem de artti .4
.rilmasi uygun goriilen simrlamalar
-Herhangi bir zamanla simrlandiril[
m-inafile

namazlar bunun bir dr

negidir. Sozgelim i, ku,luk namazi
sekiz rekattir. Bu, bundan fazla da
kilinabilir, eksik de [. 305*
Allah buyurur ki :

Bu
idan
a
keskin anlayili) deyimleri)

.kullamlir
Allah buyurur k i :^

B u g iin a r t ik g o riig iin k e s in d ir

50)/

K22
a f (. d e m ir d il, deyimi
k eskin d i! ve e tk ili
-d i! deyimi gibidir. Bu da, dilin kes
kin dem ir gibi etkili nlmasi m anasina
gelir. Allah buyurur k i : - 'S iz i keskin d iU e riy ie in c itir le r
Ahzab 10). S avunm a anlami dii / 33 ( iiniildiigiinden kapic.iya da ' adi
verilmektedir

.
,deyimi ise
rizki ve kismet! kapali/engellenm i
adam dem ektir .

Allah 'a ve Peygamberine

H-d-b /
kari g e le n le r (58/M iicadele 5) yani

kelimesinin asil anlam i ,

lkarlar. Bu ^a engel olmaya
kari
' -kam b u ru gikti deyim inden aim
mak
ali
-eklinde ya da demir kul
olabilir. Bu anlamdaki fiilin
mi
eklinde
lanmak
olur.

eklinde
-kelim esi ise, bilinen demir
dir.

buyurur k i :

-
Ayriea biiyiik caydiriciligi

ve sertligi olan d e m iri indirdik ) 57 /

Hadid
25 (.
' -Bigagi keskin
lestirdim \
Onun igin < sinir
belirledim demektir. Kendi i inde
yaratili

-itibari

ile ve^a mana yo

niinden
celik
birtain yan
i her ey

i n
) keskin) sozciigii kullamlir ;

) gdren) ve ' ) uzbaki ( gib i .

3 0^5

h u d u d u n d d r t k ateg o risi o l d u g u n u <

belirti
-m
apd d e s i n i sa yar. S a d e c e ilkine o r
n e k verir. F a k a t y a z m a l a r i n b i r in d e d dnr de
l
i n a d d e de k atir.
yk la
d em
Bd iazlla
mra
ii
e r h l e r l e t a m a m l a d i k - ( M u t e r c i m l e r(.

kaliplari vardir . - -deyimi, za

yifligindan sirtinin kemi^leri
lkmi
olan di-i deveyi tammlar. Bununla be
raber, yeryiiziinde her yiiksek yerin
i
de kullamlir. Buna da .adi verilir
Allah buyurur k i :
B u n la r b iitiin tepelerden a k a ra k he r
ta ra fa y a y ilir la r (21/Enbiya 96(.

H -d -s /
-

,A raz olsun, cevher olsun

ta yok iken sonradan
eyin ba
bir
var olm asidir .
ise:cat
eyi
Bir
etmektir. Cevherleri ihdas etmek, an -

M u f r e d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

cak Yiice Allah tarafindan ger ekletirilebihr.

Yok iken, sonradan
icat edilen eydir. Bu da ya bizzat
kendisinde sbz konusu olur ya da yeniligi bir bakasinm yaninda meydana gelmesi itibariyledir.

deyimi
ki:

y e n i b ir g iig elde ettim

bundandir

Allah

buyurur
/ O n la r

R a b b le rin d e n g e le n h e r y e n i u y a riy i

(21/Enbiya 2). Her yeni ortaya lkan

i veya soze de
^d nir. Allah buyurur ; B e n Sana
o nun h a k k in d a a g ik la m a y a p a n a kad a r (18/Kehf 70);

B ile m e zsin , o lu r ki, A lla h bunun

a rd in d a n (g o n liin iiz d e se v g i g ib i) b ir
h a l m eydana g e tirir (65/Talak 1).

Duyarak veya vahy yoluyla insana

uyanikken veya uykusunda gelen her
soze adi verilir.

B u to p lu lu g a ne o lu y o r da
k e n d ile rin e so y le n e n

sozii a n la m a -

y a y a n a g m iy o r la r ? (4/Nisa 78);

B a g k a b ir

soze

g e g in ce ye k a d a r (6 /E n dm 68);

A lla h t an ve

nun a y e tle rin d e n s o n ra h a n g i soze

in a n a c a k la r (45/C asiye 6); -'

Cy A lla h t an d a h a d o g ru sozlii
kim o la b ilir ? (4/N isa 87).
Peygamber de: ' -
E g e r bu iim m ette b ir m il-

haddes olsaydi, bu O m e r o lu rd u 306 buyurmutur. Burada Peygamber,

derken, Yiiceler Aleminden kendi
gonliine bir eyler birakilan kimseyi kastetmektedir. Allah buyurur ki:
' O n la r i dillere dugiirduk
(34/Sebe 19); yani: Kendileriyle ornek verilen haberler.
:

Meyvenin

tane

olamdir.

Allah buyurur ki:

Peygam ber, eglerin-

: G iiz e l konugan/hog sohbet

adam demektir. k a d in la rla

den b a z ila r in a g iz lic e b ir soz soy-

konugmaktan hoglanan anlamma gelir.

le m ig ti (66/Tahrim 3);

Konum a anlamma gelen flilin '

gibi Pormlari vardir.

H e r geyi k a p la y a c a k k iya m e tin

h a b e ri S ana g e lm e d i m i? (88/Gaiye

1); - B e n i o la yla r i (ya d a r iiy a la r i) y o ru m la m a y a

ilig k in b a z i b ilg ile r de d o n a ttin (12/

Yusuf 101); yani: insanm riiyasmda

duydugu eyler.
Yiice Allah kendi k ita b in i da
diye adlandirmitir:
H a y d i o n u n g ib i b ir soz g e tirs in le r (52/Tur 34);
Siz, bu soze m i h a y re t e d iy o rsu n u z?

(53/Necm 59);

-' konugulan b ir i oldu demektir.

- y e n i adam ve geng,
toy deyimleri ise, ayni anlamdadir.
: insanm baina gelen olay/beladir; . , .

1) / -k

G o z le r i

a y d in -

3 0 6 H a d i s sahihtir. M u t t e f a k u n aley htir. ^^ ,

VII, 4 ; M u s l i m , 2 3 9 8 ; A h m e d ,

139; N e v e v, R iya d u s-S d lih m , s. 564 .

, II,

Ragip el-Isfahani
la ta n

ba h g ele r

b itir d ik

(27/Neml
ayetinde g e )60
en
. kelimesi
0 kelimesi, soguklugun ziddioguludur. Bu da, arazinin
lan bir par
sulu ekil olarak
asidir. dir. Bu da i^i e?ittir:

ayriea -
iinde su bulunm asi nede
.ni^l^, gozbebegine benzetilmi^tir
Gbzbebegi olan
0
-
eklindedir?.
: Sert
md^ bakti dem ektir
b . ve
. ,E;t r a fim g e v ir d ile r dem ektir ki
-gozbebeginin yuvarlakligina benzet
me yapilmi^tir

H -z-r /
:

-^
orkulan ?eyden sakinm ak

tm^ !:

ve

.?
eklindedir

Allah buyurur k i : j'^ .A h ir e tt e n

g ekinen (39/Ziim er 91 :

1.

Sicak

cisimlerden

havaya

ge en hararet. Bu, giine? ve ate?n

harareti gibi sicakliklardir.
2. Tabiattan insam n viicuduna ^e en h a r ^ e t . H am am daki ki?inin duydugu sicaklik gibi. H em giin hem de
riizgar i in ' kullam.

Giiniimiiz sicak
ldu, s ic a k bir giin d e n d i ^ gibi,
adam lsindi (sicak ldu) da denir. Allah buyurur ki:

S ic a k ta sefere gikma-

yin. Onlara: Cehennem atep bundan

daha sic a k tir, de (9/Tevbe 81).

len kelimesi v e u j j ^ ?eklinde

ise, sicak nizgardir. Allah buyurur k i: Golge de ai/ s ic a k lik da bir olmaz (35/Fatir ^.(

;Yazin sicakligi artti,

-kunmu?tur. Yiice Allah yine b u y u

Susuzluktan c ^ e r in

B iz k e s in lik le ih tiy a tli b ir to p lu lu g u z

-uard 56); ayetin bu kokten ge / 26 (

rur :*-*- - -A lla h s iz i k e n d in

den s a k in d irir (3/Al-i Im ran

28;('

Sava te c h iz a tin iz i a lin iz

4)/

N isa 71); yani: i-inde silah ve benze

rinin bulundugu sakinilan ?eyler .

Sicakhgin tekiline denir; >

<
soguklugun altindaki sicaklik deyimi
gibi. Yine : Sieakligin vurmasiyla
siyahla?an bir ta?tir. Bundan istiare yoluyla alinan bir i ^ d e olam^:

E le rin iz d e n ve g o c u k la rin iz d a n size

sa-

k in in (64/Tegabun 14).

: S a k in demektir. Tipki,
fiilinin, m en et (yapm a) anlam ina
gelmesi gibi.

,
ise, bir i?in ?iddetidir. Bu
baglam da denir ki:
ancak i?i yapan ve faydalanan, cezaya ve dayaga katlanir.
ise, kolenin ziddidir. Bu anlamda denir
ki, hiir oldugu her h ^ i n d e belli olan
ki?i demektir.
Htirriyet iki e?ittir:

970

denir ki: Sava?in kizi?tigim anlatir.

; O n la r dii^ m an dir
o n la rd a n s a k in (63/M iinafikun 4 (;
*
b ir daym an k ilin m i tir; o n la rd a n

kurumasi, :

Mtifredat / Kur'an Kavramlari Sozliigu

-B ir in c is i : Ba?kasinin kendisi ize
-rinde herhangi bir hakimiyeti olm a
yan k im s e . -H i i r erkege k a r
g i h i i r e rkek (2/B akara 178) ayetinin

Miicahid ise: K ilis e y e h izm e tg id ir,

.bahsettigi ki?i gibi

C a fer de: D iin y a ig le rin d e n a z a tli-

ik in c is i:

aksine onu sadece ^ adamasidir. Onun a bi: kelimesinin anlami, M uhlas (adanm ig), der.

kazan lar: d ir, demi?tir. Bu anlam larin hepsi de

Diinyalik

konusunda a?iri hirs ^ istek sahibi

olm ak gibi kotii sifatlarm ele ge-ire
i. Bunun ziddi
medigi
olan?
k 1 -

bir noktada toplanmaktadir.

: T o p lu lu g u serbest

biraktim , onlari ha p is esaretinden

azat ettim d em ektir: ga Hz. Peygam ber (sas
? ( soziiyle
tiyacin kendisini kdle alm adigi
i?aret etm i?tir :
durum dur. : Evin ortasidir.

; D ir h e m in k itlu m a h volm u g tu r
de bilinen b akla I?^m lad in a r in k u lu m a h v o lm u g tu r
air
307.
ridir. air ?byle der:
byle d ^ r ?:

'

106- Tam ah s a h ip le r in in k o le lig i,

107- B iit iin h i i r k iz la r o n a ikra m d a b u lu n d u .309

so n su z k o le lik t ir ? m

'
kolesi,

ehvetin

. > 'a lin m ig ko le d e n d a h a

ise, insam serbest birak^

mektir. Birincisine ornek:

' B u n u n c e z a s i m ii m in /> k o le y i
aza t e tm e k tir (9 2 ;) ikincisine
ornek:

'

K a d in , geceyi,

o z g iir b ir ge kild e g e g ird i. Bunlarin

hepsi birer isti^edir. Elbisenin hariri/

a g a g id ir denmi?tir.

K a r -

ipegi, ince olamdir. Allah buyurur ki:

O r a d a k i e lb is e le r i de

ipekten o lu r ( 3 5 /F ^ i r 33).

/ H -r-b

n im d a k i gocugu, h e r t iir lii endigeden

a rirtm ig o la r a k s ir f s a n a a d a d im (3/

Al-i )mr^3 35); deniyor ki: Bu, ki?inin kendi ocugundan Yiice A llah m:
f o c u k la r ve to r u n la r (16/
Nahl 72) soziinde bahsettigi diinyaIlk m enfaatinden faydalanmamasi;

kelimesi, bildigim iz sav a ? tir. ise, sava?ta kar?i taraftan

zorla alinan ?eydir. Ayrica, sava?ta ele
ge en her ?eye > denmi?tir. Onun
i in:

Savagta ele gegen p e k gok g a n im e t o lu r denir.

3 0 7 H a d i s , sahihtir. B ^ z . B uh a rl, C i h a d , H ar a se
f i l- G a z v (

108 - ,m a n a y o n iin d e n g a -

, 6 0 ) ; B lk a k , M a Y u ttak a m in

F i t n e t i l-M al, XI, 2 5 3 ; Ibn M a c e , Z iih d (II,

1386);

B e g a v i,

gerhu's-Siinne,

Suy utI, el-F ethu 'l-Kebir, 11,31.

3 08 Bkz. R a g ib , Zeria, s. 206 .

^IV ,

2 62 ;

3 0 9 ?air, A n te r a . M u a lla k a ' sinda. B kz . N a h h a s ,

gerhu 'l-K asaidi t-Tis

11,

16;

bn

Fdris,

M iicm el, 1 ,2 1 1 .

271

Ragip el-Isfahan i
n im e tte n a lin m i$ tir .iui

<dy -mleri, s o y u l

alinarak : k e le r g ib i ve
g ib i denm ektedir .

kop ek

du, so y u lm u s ad am anlam ina gelir .

ise, kirtm
savai
aktir
k i .

savaqta k u lla n ila n b ir s ila h

g ib i i g o re n kit/i dem ektir . : -Sa

ta bilinen bir alettir. Asil ise

v a ,
veya ^ lup -kalibinda gel

H - r - S /
, tohum u yere atm ak ve
ekin
hazirlamaktir. Ekilene de
adi verilir. Allah b yurur k i :

r. Bu
idan
m a
it
- c a m)
mihrabi) denm esinin nedeni, deniyor

* -' H a y d i

ki: eytan ve heva ilemsava

anm

e k in in iz e g id in d iy e (68/K alem 22 (.

.yeri oldugundandir
A yrica
^
: ,adi alm asim n nedeni
insanm orada diinya i$lerinden ve
akhnin dagim kligindan soyutlanm i
olmasi gerektigindendir diyenler de

iir iin le r i

to p la y a c a k s a n iz

erkenden

Yiice

^^^
: . -.

-A h ir e t k a z a n c i istey e n in k a za n
c im ^/

-d iin y a k a z a n c in i iste

y e n e de o n d a n v e r ir iz

ura/
242)
0(

s6ziinde dile getirilm ekte ^ elde

imaret manasi da
edilm
dii-iiniil
i
b i deyim inden alinm i olmasidir; bu
dugu
olmaktadir.
Ben,
M
e
k
a
rim
u tarafidir; sonra
meclisin
camiler
ba
e r ia 'da diinyamn insanlar ( bir
-yapilinca, bn taraflari bu adla ^m l
ekin, onlarin da orada
iler
ift 1 tir diye
iklanm
dema
ii
.
tir
-vardir. Ote yandan, asil, e vin m ih ra

,M ihrabin asil mescittedir; bu

m escidin on tarafini anlatm
ak
bir isimdir;
tahsisevin
edilm
oni
,taral'imn m ihrap diye adlandirilm asi
-m escidin m ihrabina benzetilm esin
dendir. Bu gorii
-sanki
,
daha dogru
dur. Allah buyurur ^ i :

,is te g i u y a rin c a o n a

l^rmi ve ekinlerinin nasil oldugunu

ikladim.3u
a
Rivayette kaydedilm
tir k ii:
'-is im le r in en d o g ru su e l
H a r i s t ir .3'2 Bunun nedeni ise, ismin

Bkz. R a gib
Zeria,
,
s

h a d i s tird; y l e b u y u r d u : A lla h 'in en sevdigi

m a b e tle r , h e y k e lle r y a p iy o r la r d i 34)/

isim ler . kullugu / getirenlerdir. En

S e b13
e (.
:

]321 . 0-2

3 1 2 A b d u i l a h b. M e $ 0 d un P e y g a m b e r d e n aldigi

dogru isim ler ise,

i gordiigiinde onunla
Giine
ir gibi yapan bir
eredir
sava
h a."
l olarak ividir.
hirba diye
e k:
ise ,
ereye benzediginden
bilinen hbu
a
tir. Nitekim benzerlik
adi alm
esas
i

) haris) 'tir.

pCLifhemmam) ve

razi, E lk a b ' ta ve et-T ab erd nt

tir. ib n H ace r, F ethu 'l-B ari'
e t am
dhe
ir:

zayiftir, d e n m e k t e d i r . Bkz. Suyuti

el-F ethu 'l-Kebir, 1, 4 6 ; Ketjfu 'l-H afa ,

3 11.,

e m i h a d i s i n d e ise,
EbOP eV
y ehb
g a m bCeur

oyle

b u y u r uPr:eyg a m b erlerin

/.

//?'

a lin iz . // ? sevdigi isimler. A bdullah.

ve A bdurrahm an 'dir. dogrusu ise , -

', Ebu
P7P

T e m m a m . D iva n ' 1, s. 20.

ve
H em m am dll'. E b u ^

ta
e thmrt
r
i.

Miifredat / Kur'an Kavramlari Sbzlugii

/H -r-c

kazan manasi ta?imasidir.

' D iin y a n d a a h ire tin ig in
ga/ig 313 diye bir rivayet de vardir.
Yerin siiriilmesinde ^izi?tirma
manasi di'i?iiniildiginden
denmi?tir ki, ate? kizi?tirdim demektir. Aym ?ekilde ate?in kendisiyle kizi?tirildigi ?eye de adi

kelin3eler
n asil, iki
n

.eyin toplan (birle?mesi) dem ektir ?

-Bazen bir1e?en ?eyler arasindaki dar
,Ilk dd?inilerek kullamlir. Sozgelim i

K u r 'am gok oku d e m e k t i r ^ -

dar olan ?eyin

i : denir. Giinah
in
i ; adi verilir. Allah buyurur
k i : O n la r s o n da / <' b u r u k lit k ditymaksizin

D ig i d e v e sin i g a lig tird i anlam ina ge-

Nisa / 4 ( ;( , ' '

lir.

-D in k o n u su n d a siz e h ig b ir zo r

verilmi?tir. Aym kbkten: '

M uaviye, E n s a ra: Nevadihiniz

ne oldu? diye sorunca, Onlar: O n la r i
B e d ir g iin ii ektik, dediler. Allah bu-

yurur ki:
K a d m la n n iz s iz in e k in le rin iz d ir.
// , e k in le rin iz e d ile d ig in iz y o ldan v a r in (2/Bakara 223); bu, te?bih

lu k y iik le m e d i (22/H ac 78). Gogsii

daraldi da denir. Allah buyurur ki :

G o g siin u , d a r ve

t ik a n ik y a p a r (6 /E n am 125(.

Bu ayetteki kelim esi , ^

:?
eklinde de okunm u?tur.314 Yani
Kiifrii ile gonliinu daraltir
:
iinkii
;
Kiifiir, zanna dayali bir inan
-oldu

yoluyla soylenmi? bir ifadedir. Kadinlar sayesinde, insanlik tiiriiniin

gundan neredeyse gonlun asla rahat

devam im saglayan tohum ekilebil-

kabulleninedigi bir durumdur. Tipki

mektedir. 4 i^ k i, toprak sayesinde,

her bitki ve hububatm devam im saglayan tohum larin ekilebilmesi gibi.
' E k in i ve n e s li m ah-

A llah m?(( sozii : .

-A lla h o n la r in k a lp le r in i m iih iir
le m ig tir (2/B akara 7); ayriea

vetmeye g a lig ir (2/Bakara 205) ayeti

y a p a rk e n

ise, her iki ekini de kapsamaktadir.

Ar a f 2). Bunun bir yasaklama / 7 (

-oldugu da, bir dua oldugu da sbylen
mi?tir. Bir hiikiim oldugu

? S e n in g o g s iin ii a g m a d ik m i
in?irah 1) ayeti gibi oldugunu / 94 (

Bkz.

l l a l t d b,

M ealim ii s-Siinen , IV,

126;

M linzirl, et-Tergib ve't-Terhib, 111, 85.

3 1 3 M a n a s i E n es k a n a h y l a P e y g a m b e r d e n a im -

; D iinyanizi diizeltiniz ve y a n n olecekm is g ib i ahretiniz iqin Qcilnjimz. F i rd e v s 't e

h a ld e bu g o re v i 0
s a k in

n ih u n

s ik ilm a s in

sbyleyen de vardir . ve
ise, sakincali ve giinah olan ?eyden
sakmandir?
k.

t a h r i e d i l m i tir. ib n K u t e y b e , P e y g a m b e r e
n i sp e t e t m e d e n , A m r b. A s in ^bztl o la r a k
t a h r i>

t m i tir. B ^ z . ib n Kute>'be,Uyiinu 7-

Ahbcir, 111, 2 4 4 ; S u y d t t e l-F ethu 'l-Kebir. 1,

190; AclOn, K e tfit 'I-Hcfa, 1 ,4 1 2 .

3 1 4 B u N at'i, E b u B e k ir v e E b u C a f e r in ^n'aatidir. B ^ z. Dim ydtt, Ith a f , s. 216.

?73

Ragip el-lsfahani

H-r-d /

K egke bu n e fe si so n su za dek bura d a h a r c a s a y d im ? Xi

- K izm ak ve otkelenm ekten :

Deniyor ki: Manasi: H a rse n ,
alikoymaktir. Allah buyurur k i : yani, d e h ra n (uzun zam an) demektir.
-U r iin le r i to p la y a c a k la
Eger, hars kelimesinin uzun zaman
rm d a n em in o la r a k erkend en g ittile r

-Kalem 25); yani: Bunu y a pm ak / 68 (

tan sakmabilirlerdi, buna leri
gii
yeterdi . *
lulukl
de to
dii?iip kalkm aktan

sakindi .

<

anlamina geldiginin delili sadece bu

beyit ise, bu gbstermez; iinkii:
Bunun, hal yerine kullamlm i? bir
mastar olm a ihtimali de vardir. Yani:
Bek i olarak kaldim. Uzun zaman ve

de, yeri topluluktan uzak ki ?sure anlam inda kullanildigi, hars kedem ektir . : Senenin
limesinden degil, soziin anlamindan
-yagm urunun kit olmasi ve siitii aza
anla?ilmaktadir.
lan di?i deve dem ektir .
fiilinin manasi ise: Olm ak
-fiili, ofkelendi manasina ^ e
(olu?m^k) manasini ta?iyan diger
hr .

kizdirm ak dem ektir .

: On ayaklarm m birinde aksakhk

olan devedir .
de, hayvanlar
-so

guk ve riizgardan korum

in etrafi
ak i
evrilmi? yer dem itlerle
ektir.

H-r-S /

Allah buyurur k i :

kaliplar gibi, korunak sahibi olmak

demektir.

Dagda gece-

leyin beklenen ?ey m anasina gelir.

Ebu b b e y d e der ki:
bizzat
- k o ru n a m n kendisidir.
nin alinan ?ey oldugu sb y le n m?tir.
fiili bu anlamdadir.
Bunun kelim esinden alindigi

-O r a y i s e rt b e k g ile rle ve gdktag

la n ile d o p d o lu b u ld u k (72/Cin 8(.

da db?Unileblr; iinkii: Araplarm

onu hirsizlik anlam inda kullandiklari
sabittir.

ve .' -kelimeleri yeri koru

i anlam inayan/bek
gelen

oguludur. ve kelimeleri
ise, teteffuz yakinliklari kadar m ana

/ H-r-s
: A?iri bi mde arzu etmek

isindan da yakindir
a. farkla ki ,
ok para ve e?ya
daha
-
in kul

ve ^? bi m de istemektir. Allah bu-

lamlir
,

n n d o g ru y o la g e lm e le r in i ne k a d a r

ok mise,
e k ^daha
l a r
airin?oyle
kullamlir
d e r: i .

yurur :

Sen o n la -

is r a r la istesen de (16/Nahl 37); yani:

-'

Eger iradeni onlarin hidayetinde a?iri

bi imde kullansan da. Allah buyurur

D a h is in gegm esinden once -109

bekg i o la r a k k a ld im ;

274

315?air, Lebld. Bkz., s. 46.

M i i f r e d a t / K u r 'a n K avramlari Sozliigii

,O n la r i

se, bozdum demektir. Bu d a ,

in s a n la r in h a y a ta en d ii$ k iin ii o la r a k

O n u p is lig in ig in e attim , fiili gibidir .

ki :

b u la c a k s in (2/B akara 96 (; -

." Sen in s a n la r in im an

e tm e sin i ne k a d a r is ra rla istersen

iste, o n la r in gogu im a n etm eyecektir

' :
eyin harfi, onun
Bir
kenari/ucu dem ektir
. ,
"-
veJ ^ ' t u r . Kiliem kenari, geminin

-Y d s u f 103). Bunun ash ise, giy / 12(

siyi dikkatle soym ak anlam m a gelen

-deyim inden aim
mi
tir

. . Cildin soyulm asina

an bir yaradir
yol a . ve
^^
de
,
ile yeri adeta soyan bir
buluttur .

kenari ve dagin kenari denir

'-
. -
'

par -
(alari)dir. N ahivde Avamil Harf
leri: Kelimeleri birbirine baglayan
bagla
lardir. deyimi, eiliz
zayif) di -
(i devedir. Bu, dagin kena
-rina ya da incelikte kelimenin harfle
rinden birine benzetilm i.
tir

H -r-d /
ey sayilmayan Bir
ve

eydir.
hayri olmayan
Onun in
i mek iizere olana
.
-adi verilir. A l
lah buyurur k i : Yataga
dii$ene k a d a r (1 2/Y dsu

Allah buyururki:-dj^^*_<
in s a n la rd a n k im i de A lla h a
d il u c u y la k u llu k e d e r (22/H ac 1(;
bu ifade sonra geleni
iklanmi
ile a

Bir'.)8^
5e

insani yiktiginda ' denir. air

oyle d e r:

o la
-*':^

b ilir

J-- -

B e n h iiz n iin y a k a la d ig i ve -110

' -E g e r i le r i iy ig id e r

b ir s ik in ti ile kar.p la.p rsa, s ir t g e v ir ir

Hac 11); aym a n la m d a / 22 ( :

ik i t a r a f a r a s in d a y a lp a la r la r 4)/

y ik t ig i b ir ki.$iyim .3l')

Yoksulluk yiiziinden^ -

marda kazam lip dagitilan etten bka

a
et y iyem eyenidir
ki .

ok siislemek, in
ise
i :
zorlugunu kolayla-tirm ak gibi edim
lerle
eyi bir
te
,vik etmektir. B u
aslinda h a r a d 1 (degersizligi) ortadan
kaldirm ak gibidir. T ip k i : -h a s
-ta lig m i b e r t a r a f ettim ve *di^goziin
d e k in i te m izle d im

3t6 air, Arac.

se ho$nut olur. F a k a t im tih a n a m a g li

hece harfleri, kelim eninlari

u

Ileri g ib
^^i(
.

N isa 143) ayeti vardir .

ve fiille

de bu m anaya yakindir
- . ise

in bir m eslek elde etmeye

kazan
i
m aktir
ali. < de, m eslek olup ki iden ayrilmayan durum udur. ve
fiilleri gibi .
_.

Mal-miilkun bo-adigi
:
mah

eyi rum
tahrifetmek
yoksul
r. Bir
d
k,
,egip/biikmektir. Kalemin tahrifi
soziin tahrifi gibi. Bu; sozii, iki ^nlama
ekilde ortaya gelebilecek
koymakhr.

275

Ragip el-Isfahani
Allah buyurur ki:

K e lim e le r i yerlerini degiti

Kelim elerin > kism im n yerlerini deghjtirerek (5/M aide 41); p
- Sonra anlamina

' V

re re k (4/N isa 46);

akillari yattiktan sonra, onu bile bile

d e g i$ tirirle rd i (2/Bakara 75).
ise, i inde sicaklik ve aci
bulunan ?eydir. Bu sanki, tatlihk ve

?eklinde de okunmu?tur.
Bir ?eyi yakm ak, alev olmadan
ona sicaklik vermektir. Giysiyi vurarak yakm ak gibi. bir ?eyi
ege ile egelem ek anlam ina gelir.
dig b ile d i sozii bundan almmi?
bir istiaredir.
ofkeden
di?lerini

gicirdatmaktir.
sag, d a g in ik h a le g e ld i anlam ina gelir. ' tuzlulugu ile yakan su de-

sicakliktan sapmi? gibi bir anlama i?a-

m e k tir . , alevli bir ate?i bir ?eyin

ret eder. ( hem sicak hem aci

yemek) deyiminin anlami da bundandir. Peygam berden r ^ y e t edlmi?tr
K u r an yedi

ine atmaktir. ' - k in a m a s iy la y a k ti b e n i deyim i, istidre yoluyla

kullamlir ve bir ki?iyi kinayarak ona
a?iri bi imde eziyet etmektir.

harfiizere gonderilmigtir.3'7 Bu konu,

K u ra n in faydalarma dikkat eken
risalede uzun uzadiya incelenmi?tir.

/ H - r - k

Allah buyurur ki:

H -r-k

'

O n u n la //// d e p retm e (75/K iyam e

> denir ki, yakm ak

1 6 ). , siikunetin (hareketsizligin)
ziddidir. Bu ancak cisim ler i in soz

ise: ate^tir. Allah !-

konusudur ki cism in bir yerden bir

yurur ki: Kasip k a v u r a m n azabini tadim z (22/H ac 22);

1 <
Ansizin

yere ta?inmasidir. Bazen ^ denir , degi?meyi ifade eder. P ar alarimn ^rtmasi ya da par alarm dan bir

esen bir sam yeline tutularak ya m p

kiil olsun (2/B akara 266); '

Onu y a k in iz ve tanrilarinizi destekleyiniz, dediler ( 2 1 /

Enbiya 68); *Onu kesinlikleyak a c a g im , ( 2 0 /T a h a 97), bu fiil,

kism im n azalmasi da hareketlenme

d e m e k t ir .

ile anlatilir.

/ H - r - m

kelimesi, ya 13 a idan ya

da be?eri yonden yasaklanan ya zorla

3 l 7 H a d i s sa hih o l u p m u t t e f a k u n aleyhtir. Bkz.
B u h ^ t nin

riv av eti o y led ir;

giiphesiz bu

K ur an y e d i h a r f iizere gbnderilm i$tir. Onu

ya da akil veya ?eriat tarafinda yahut

da emrine uyulan biri tarafindan ya-

okuyunuz. Bkz. F edailu 'l-K ur 'an: ib n Hacer,

saklanmi? ?ey demektir. Allah buyurur ki: S iit an n e le -

F ethu 'l-Bari, IX, 2 3 ; M u s l i m , 11, 2 0 2 ; Ibn

r in in e m z irm e le rin i o n a h a r a m k ild ik

h angisiyle iyi okuyabilirseniz onunla

A b d i l-Berr, Temhid, V l l l , 272 .

276

M iifre d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigu

Kasas 1^) bu ilahi yonlendirme)/ 28
eklinde ger ?-ekle?en bir haram kil
madir .
-Yok etti

gim iz kentlerin halklara h a ra m d ir

Enbiya 95) ve / 21 (
<

-Kirk y il boyunca orasi on

lara h a ra m kilmmigtir (5/M aide 26 (
ayetlerindeki haram lik da bu ?ekilde
.yorum lanm i?tir
Kimileri bu zorla haram kilma
kismina girer 3 yonlendirm e de ' !

Kim A lla h 'a ortak kogarsa Allah ona

cenneti kesinlikle h a ra m etmigtir (5/
M ^ d e 72) ayetindeki haram lik zom
dayali yasaklam a omegidir.
// / onlarm ikisini
de kdfirlere h a ra m kilmigtir (7/Araf
50) ayeti de bu anlamdadir.
eriat ile gelen haram kilma ise

derisi tabaklanm ami?
kam i demektir.
Bu Peygamberin (sas) soziinde
i ^ d e ettigi tabak ile helal kilm mam i?
demektir: H cm gi
d e ri ta b a k la n irs a a r t ik tem iz o lu r?

Bu, yum u?am am i? olan haramdir, diyenler de meveuttur.

kelimesinin bu isimle anilmasimn nedeni, Yiice A lla h in orada

pek ok ?eyi ham m kilmasuhr. Halbuki bunlar ba?ka yerde haram sayilm^mi?tir.

(H am m Ay: Kutsal Ay)

da bbyledir. B^u sifat insan i inde kullanihr. denir ki, hepsi de H am m A ylarda
olmamakla ilgilidir. Allah buyurur
ki:

E y peygam ber, n ig in

yiyecegin yiyecege kar?ilik olarak

A lla h i n Sana

satilip aralarinda bir fazlaligin kabul

r in in g d n liin ii a lm a k ig in k en d in e ha-

edilmesi gibidir. Allah byyurur ki:

ram k iliy o r s u n ? (66/Tahrim ) yani:

Neden onun haram olduguna hiik-

' Sonra size esir olarak gel-

m ediyorsun halbuki Yiice Allah tarafindan belirlenmeyen hbr haram

-'

dikleri taktirde, size h a ra m oldugu

halde, fid y e vererek kendilerini kimtariyorsunuz (2/Bakara 85). Bu onla ?eriatmm hiikmiine gore kendilerine haram kihnmi?ti. Yiice A llah in:
'
- De ki; Bana vahy edilenlerde

higbir hayvanin yenm esinin hara m

kilindi^ini gormiiyorum (6 /E n am
145'(,
(
Yahudilere biitiin tirnakli hayvanlari
h ara m kildik, (6 /E n am 146) sozleri
de bu anlam dadir

helal k ild ig i geyi, egle-

kilma, bir deger ifade etrnez:

b irta k im

S ir t la r i h a ra m k ilin m ig

h a y v a n la r (6 /E n am

138)
gibi. Yine buyurur ki:
D a h a d o g ru su B iz h e r geyden m ah-

rum k a ld ik (56 V akia 67); yani: yiicelik yoniinden men edilmi?lerdir.

318H adisi

ed-D arakutni,

Siineni n d e,

ibn

O m e r d e n tah r i e t m i ?

VC isnadi

d e m itir. A y rica N e s a i ,

], 173; Ibn M a ce

H asendir

( H N : 3 6 0 9 ) v e A h m e t , M iisned, l , 2 1 9 d e tah-

rcem?tc

277

Ragip el-Isfahani

-Mai

lan dem ek olan g bnderd .[

la r in d a d ile n c i v e y o k s u l ig in b ir h ak
v a rd i (51/Zdriy

^( ayeti ise rizki

letildigikasina
gibi ge
geni
ba
n iletilmeyen kim se demektir. bununla
kast edilen k6pektir diyenler ise bu
sozii tenkid eden bazilarina anladigi
gibi bunun bir kopek ismi oldugunu
soylem
de ild-ir. Bu sadece dar
bu mesel b a glam m da s6ylenm
biri
iinkii kopek insanlarin
ifadedir .

H-z-b /
-Sertligi/giicii olan bir top
luluktur. Allah buyurur k i :
. .1
S o n ra iki gruptan
h a n g is in in

ne

kadar

Iiy iid u k la rin i

-d o g ru o la r a k he sa p e d e b ile c e g in i be
lir le m e k iiz e re (1 8 /K e h f 2 (; <

-B u n la r fe y ta n in taraftarlari

zam an mahrunr biraktigi yani

dir (58/Miicadele 19(; - '

ey vermedigi bir hayvandir
bir. M ii in in le r daym an ordularini
elimeleri de g o r d iik le r i zam an (33/A hzab 22), bu
bu aret
anlam
eder
a i .
Peygamberlemak
sava-
iin toplan
-ifadesi ise, k e g in in e rk e g in i istem e

olan kuvvetlerdir
m i.

S'/nden kinayedir .

, 1' G a lip g e le ce k
o lan lar, A lla h in ta ra fim tutanlardir

/H -r-y

-M aide 56) yani; A lla h m yardim / 5(

cilari. Allah buyurur k i : ' .

..

yani hardsmi kast

' *

etti. Yani yanini, bir tarafim

. . -B unlar, daym an birlikleri
da bu anlam a gelir. Allah buyurur
-n in (M e d in e ,den) g itm e d ik le r in i s a
k i : -M u s liim a n o la n
n iy o rla rd i. B u b ir lik le r te k ra r gelm ig
lar, d o g ru y u a r a y ip b u la n la r d ir

72)/
C i n l 4 (
Herhangi bir
-eyin azaldigim anlatir. Bu, sanki ha
ip kaldi, uzamadi ra^a
dem ektir
yapi .
byle d eair
r:

-o ls a la rd i, k e n d ile r in i go ld e b e d e v i
le r in y a n in d a o lm a y i d ile r le r d i

33)/

Ahzab 20) yani, u zagi :' <

M ii 'm in le r daym an o rd u la rin i
g o r d iik le r i za m a n (33/A hzab 22(.

K i - 111 i tam am o ld u k ta n so n ra

H-Z-n /

g e riy es a y a r 3.

Allah, ona h a riy e b ir e jd e rh a atti

,deyimi de, bundandir. [Yani: A llah
birlamp
ona,
zehirli
iilmii
kb
ya
^ 3 1 9 aii', S u l m a b. U v e y y e e d - D a b b i dir. Bkz.
S a leb, M ecalis,

, 2 4 6 ; Z e m a h eri, Faik, ,
, 50.

2 7 3 ; H a tta b i, G aribu 'l-H adis,

278

ve

Yerdeki sertlik ve :

goniildeki sertlik demektir. Bu ki-i

nin iiziintiisiinden dolayidir. Ziddi
ise, ferahliktir. Sertlik iiziintii ile
ifade edildiginden
denir
yi ilzmek demektir. Bu anlam
ki k -

Mtifredat / Kur'an Kavramlari Sozliigii

da

, denir.

Allah buyurur ki:

ali?tirmasi gerekir ki, daha buyiikleri-

ne katlanabilme giiciinii elde etsin.

ne k a y b e ttig in iz e iiziiln te y e s in iz d iy e (3/Al-i im rd n l5 3 );

/ H -S -S

- ig im iz d e k i iiz iin t iiy ii g id e re n A lla h h a m d o lsu n (35/

kelimesi d u yu demektir. Bu

Fatir 34);
iiz iin tiid e n g d z le rin d e yag a k tig i

iiz iin t iim ii y a lm z A lla h 'a gikayet edi-

da duyu

^^
^ ile algilanabilen
varliklarin kendisi ile algilandigi
kuvvettir. - ise, bes duyu demektir. Bu fiil

?eklindedir. Bu da iki ?ekilde

y o ru m ( 2 /Y u su f 86);

S a kin

kullamlir:
B ir is i:

h a ld e d o n iip g id e n le r (9/Tevbe 92);

' B en a c im i ve

iiz iiln te y in iz

(3/Al-i imran 139);

Ve iiz iiltn e (15/H icr 88) bu

denmesidir.
O n u h is s im le bu ldu m . Bu aynen

iiziintiiye kapilmayi yasaklam ak de-

o n a y a rd im ettim ve onu k o ru -

gildir. iinkii, iiziintii istemekle elde

dum fiilleri gibidir.

edilmez. Oyleyse, burada asil olan,

iiziintiiye yol a an ve ekmeye
sebebiyet veren ?eylerle me?guliyetten sakindirmaktir. air de ? sdziiyle

su n a isa b e t ettim ?eklindedir. Bu da,

bu m anaya i?aret e tm?tir:

'

ik in c is i'.

O n u n duyu-

y iire g in d e n vurdum ve
ka!binden vurdum fiilleri gibidir. Bazen
bu ?ekilde ?, oliime yol a abildi-

12- K im k e n d is in i iize n b ir gey

g o rm e k istem iyorsa,
K a y b o ld u g u n d a iiz iile c e g i />

ginden, bltim de bu flille fade edilmektedir. Bu baglam da

denir
ki, o ld iird iim demektir. Allah buyurur
: S iz A lla h in i^niyleonla ri 3/ ,? 7' /Al-i imran 152).

gey e d in m e sin d 20

Bu ayriea, insan i in, diinyamn

ger ek mahiyetini dii?iinmesi ^ sunda birte?viktir. Boylece ^i?i, onun
bir belasina ugradiginda, onu tamdigindan biiyiik bir felaket saymayacaktir. insamn kendini ki ik ^orluklam

ise,

7' /</ -
'.
K iz a r tilm ig g e kirg e dir. So-

guk, bitki i in oldiiriiciidiir.

^ r: ki?inin infialini anlatir.

ise,

b ild im ve

an-

la d im gibidir, fakat bu ancak duyu

yoniinden algilanan ?eyler in ^ la n ilir. de, bunun iki s ln inden

birinin y a a d6nii?mii? ?eklidir.

3 2 0 5aii, i b n u r -R u m t. Bkz. D iv a n ' I, 11, 80 6 ; ay rica R d b, el-M uhddardtu 'l-U deba, 11, 325;
F e y r u z a b a d t , 4 5 8 ,11 ,' .'/ ;R a g ib , Zeria, s.

flilinin ger ek anlami, dlly u la rim la

a lg ila d im

demektir.

de onun gibidir; fakat, tahfii/kolaylik

279

Ragip e l-lsfa h a n i
in iki sininden biri hazf'edilini?tir.

cezalandirildigi ?e^dir.

Tipki

H^diste,
Peygam berin
(sas)
riizgar hakkinda ?oyle dedigi blioirilm?tr: . AI-

gibi. Yiice Allahin: _>

isa, onlardan k a firlig i

hissedince (3. Al-i 152 ^ ) ayeti ise,
kafirligin onlardan anla?ilacak derecede
oli33^si ?oyle dursun, gozle gbriilebilecek kadar a ik bir ?ekilde ortaya lktigina dikkat ekmedir.

A zab im izm g e lip gattigini

hissettiklerinde d erhd l gehirlerinden

kagm aya

kovid uyorlardi

12);

im d i onlarm

h ig b irin i ortalikta

(21/Enbiya

hissediyor m uslin?

( 9/Meryem 98) ayetleri de bunun gibidir. Hareket de - ve diye ifade

edln3i?tir. Allah buyurur ki:

O n la r onun ugultusimu duym a zlar (2 /Enbiya 102) .

ise, kotii

ahlaki i^ d e eder. Bu, kelimenin ve

formunda soylenmesidir.

Sbzciigii, sayilarin kullanilmasidir. Eiil,

?eklindedir. Allah buyurur ki:

v a k itle rin

Y illa n n s a y is in i ve.

hesabim b ile s in iz d iye (10/

Y unus 5);

gilagacagimi biliyordiim ( 6 9 / ^ k k a
^ ); kelimenin sonundaki ha b^rfi
duru?taki uyum i indir; ve
gibi.

/ ll-s -b

lahim! Onu azap ve husban yapm a.32'

Allah buyurnr ki:
Biz de ami getin bir hesaba gektik
(65/Talak 8). Bn,
'
kimin hesabi tam goruJiirse, azap
goriir rivayeti322 gibidir. Allah buyu kl: 'insanlarm
h esab i yaklagti (21/Enbiya (;
1 Kiyam et yaklagti (54/K am er ;(
H e sa p g b r iic ii olarak
biz yeteriz (21/Enbiya 47);
Kegke gu h e sab u n i hig gdrmemig olsaydim (69/H akka 26);
Ben h esab u n la kar-

A llah b u y u ru r k i : .-
Hig giiphesiz Allah 'in hesap gorm esi
pek gabuktur (3, Al-i m ^ n 199); '
Bunlar Rabbinin katmdan > kargilik olarak d lg iilii bir
bagigtir (7 8 /N eb e 36); deniyor ki:
Bu, yeterli demektir. Kimisi de: Bu,

0 g e c e y i d in le n m e zam an i, g iineg de a y i

zaman olgme birimi y a p ti

( 6 /E n ^ m 9 6 ) .

O n u n

hesabim A lla h 'tan bagkasi b ilm e z

dl^e bir deyim vardir. Allah buyurur
ki: G dkten
g e le n b ir

afete u g ra ta ra k (18/K ehf

40); deniyor ki: Bunun manasi, ate?

ve azaptir. Eakat bu aslinda, insanin
a m e l dolayisiyla hesaba ^ kildigi ve

321 H adis, e n - N i h d y e d e Y a h y a b. Y am u r un
sozii

olarak

v e r i l m i tir:

R iiz g a r e s tig in d e

o y l e d crdi: Onu husban , y an i: A zap yapm a.

TaberanT d e

/- 'cemu 'l-K ebir'de

o l a r a k : // ?/, onu
^kz.

m erfu

? kil: a zap kilma.

N u zu lu 'l-E brar , s. 2 9 8 ;

I h n n l-F.slr-

Nihciye, 1, 38 3.
3 2 2 H ad is sahihtir. B u h a ri, M iislim , T irm izi, Ahm e d VC A b d b. H u m e y d ta h r i e t m i tir. Hz.
Ae d e r ki: P e y g a m b e r o y l e bu yu rd u :...

M i i f r e d a t / Kur'an Kavramlari Sdzliii

. 4
in s a n a k en d i

g a lig m a s in in

k a rg ilig m d a n

y o k tu r (52/Tur 39) ve

bagkasi

D ile d ig in e h e sa p siz /<

gekilde

Yedincisi'. M tim ine vermesi ve

kendisini onunla hesaba
-eki^em esi
,dir. Bu da dyle olmaktadir: M u m in
diinyadan ancak zorunlu ol^m, ZO-

r iz ik v e r ir (2/B akara 212) ayetlerinde

-olduu kadariyla, zorunlu ol

ey demektedir.
aretBunun
edilen
i -dugu zam an alir. Harcam asi da boy
degi:
ik yorumlari vardir
ledir. Kendi nefsinieker;
hesaba
bu
B ir in c is i : Ona,

hak

inden nedenle Allah onu, zarar gorecegi bir

ekilde hesaba
.
ekm ez

ett

.fazlasini verm esidir

-ik in c is i: O n a verip, bir daha on

.d a n alm am asidir
U giinciisi'r.

Insanm

dokiimiinii

yapam ayacagi
verm
biresidir
bagi.
airin
sdzii g ib i :
'

Yagm ur d a m la la r in i sa ym ad an
m is323?
in

Siki -m adan

._

-'

K im d iin y a d a k e n d in i h e sa b a gekerse, Y iice A lla h o nu k iy a m e t g iin iin d e

hesaba gekm ez .324
S e k iz in c is i: Y iice A llah , k iya-

o n ce o nun b a g ig la r in i s a y a b ilir

D o r d iin c iis ii:

Rivayette
ldii gbibert
li:

ver

m et giiniinde m i i m in le re hak ettikleri k a d a riy la m u k a b e le etm ez;

a k s in e d a h a f a z la s iy la k a r ilik
verir. Yiice A l l a h in b u y u rd u g u
;

'

mesidir.
dim dem
Bu.ek5iki5l
olan' '
K im , A lla h a

soziinden a h n m.(
tir
k a r g ilik s iz g iiz e l b o rg v e r ir s e A lla h
-B egincisi'. Beklcdiginden fazlasi
d a bu b o rc u o n a k a t k a t f a z la s i d e
.m verm esidir
o d e r ( 2 /B a k a r a 245).
A ltin c is r .

Onlarin hesaplarma
gore degil, bildigi m aslahata gore

Yiice A lla h in:

" - O n la r cennete g i-

vermesidir. Bu, Y d c e ^ l l a h m :

' / " ve o ra d a k e n d ile rin e h e sa p s iz

.

r iz
ik
la r
v e r ilir (40/M iimin 40) sozii

k iifiir d e

..

b irle g e n

b izim b a g ig im iz b u d u r: is te r ver, ister

,b ir tek iim m e t o lm a y a c a k o ls a y d i

tut, h e s a p s iz d tr (38/Sad 39) sdzii de

R a h m a n / in k a r e d e n le rin e v le r in in

bu anlamlardadir. So^ ayetin anlami

-ta v a n la r i ve iiz e r in e b in ip g ik a c a k

hakkinda: H e s a b a g e kilm e yecek o la n

. .

in s a n la r

UL .

-la r i m e r d iv e n le r i g iim iig te n y a p a r

d ik (4 3 /Z u h r u f 33) sdzdnde dikkat

e k t
.
i husus gibidir

3 2 4 0 m e r b. H a t t ^ b t a n ,
: K iyam et giiniinde

hesahi h cififtutulacak ola n la r a ncak dunyada

kendisini hesaba qekenlerdir. I i r m i z i , l a b'

Ragib .M uhddaralu ,l-U deba'Aa

323)

bu , )2 9 8

D a bel HuzaTy e n is p e t et itir

n i .

e t mlir. B k z . M iib a r e k f u ri, A rid a tu 'l-Ahvezi,

IX, 2 8 2 ; A h m e d , Ziihd, s. 149.
281

Ragip el-Isfahanj
b ir i g ib i d ile d ig in ta sa rru fta bu lu n

demek olduu da soylenm i:

tir. Yani
-lmasi gerektigi gibi, oli^asi gerek
tii zamanda, olmasi gereken
.a l

hesap adim tir,

verm
der
i .
da denir ki: Allah katinda kendisi
,
iin bir rahm et (m^Eiret) araci saydi
dem ektir .

Harcarken de aym
--'
^
.
-
iyi hesaba
-^
Kiekendir. H
iliini
sapveren
iyeile
inkar
de
kii

-ise,

Allali katinda ku r
aeyi
vesile
y a p molac
a ktulu
tir
a k
.

-E lif . L a m . M im . in s a n

saniyorlar? (2 9 /A n k eb u t
21(; Yoksa

kullamlir .

la r ...m i

-yeterlilik anlam inda ^ulla

mlir . - A lla h b ize y e te r (3, Al-i
imran 173); yani: 0 , bize yeter .

?k o tu lu k i$ le y e n le r m i saniyorlar
n k ebut ^ / 294( (;

*-S a k in , A lla h ,I, z a

O n la r a cehennem y e te r 58)/
Miicadele8 (; * - . H e s a p
s o ra n o la r a k A lla h y e te r lid ir (4/Nisa

sanma (1 4 /ib ra h im

-yani: G dzeten, ona gore kendile ;)6

p e y g a m b e r le r in e y o n e lik v a a d in d e n

rini hesaba
e k e n.

lim le r in

y a p t ik la r in d a n

c a y a c q g in i

h a b e rs iz

4 2 (;

,S a k in A l l a h 'i n

sanma (14/Ibrdhim 4 7 (;

Yoksa k o la y c a

-O n la r in h e s a b m

?C e n n e te g ir e c e g in iz i m i sandiniz

-d a n Sana ve se n in h e s a b m d a n o n la

B akara 214). B u n la rm hepsinin / 2 (

mastari
dll'.

r a b ir $ey diiym ez (61 E n am 52) sozii

eyden biri lehinde

ki zit(
karar verirken, digerini
aklmhai
S iz k e n d in izd e n s o riim liis iin u z , eger
-getirm em ektir. B oylece onu h e sap
s iz d o g ru v o ld a o lu rs a n iz s a p ik la r
,lar ve parm aklari ile onu sayar. B u
size z a r a r verem ez (5/M aide 105) ve
iiphenin
leeei
k ainde
la
ey
bir
bi
' -

niteligindedir. Zan da buna yakin

O n la r in n e le r y a p t ik la r in i ben
bir anlam ta
ir
. farkla ki, zanda
bilem em ; o n la r in h e s a b im gorm ek,
inin a k lm a zit olan
k -
ey b e ra
sa d e ce R a b b 'im e d ii$ e r (26/$uai'
ber gelir, am a so nunda biri digerine
112-113) ayetleri gibidir.
iistiin
lkar.

'
.

'

Kimileri der ki: O n la r a yetm ek

se n in g o re v in d e g ild ir; aksine, A lla h hem o n la r a hem de Sana y e te r

H-S-d /

O ly iil ii b ir

: Hak edenin elindeki nimetin

b a g i$ tir (7 8 /N eb e 36) sozii gibidir;

yani: y e t e r lid ir ; dem ek ki, b a n a
y e te r s6zi baglammdadir. Kimisi

-elinden alinmasim arzu etmektir. Ba

demektir. Bu:

ise: onlarin amellerini kastetmi fakat ona, amellerin son noktasi olan

zen, bu istekle beraber, onun elinden

almmasi

ali
.
i^ak da bulumir
ivdyete g o re ^ : '
M il 'min, g ip ta

eder;

m u n q fik ise ,

Miifredat / Kur'an Kavramlari Sozliigu

haset?25 Allah buyurur ki:

S irf iglerindeki k isk a n g lik ta n

o t iir ii (2/Bakara 109); -

Ve haset ettigi zaman h a se tg in in

gerrinden ( 13/Felak 5).

/ H -s-r
.

kelimesi,

giyinik

ki?inin

iizerindekileri lkarmasidir. Bu anlamda

-
k o h l sivadim
deyimi vardir. > ise, iistiinde ne
zirhi ne de migferi olan k?dr.
de, siipiirge demektir.

deyimi, bilgi/deneyim den kinayedir.
.

ise, eti ve giicii kaybolmu?

d?i deve demektir.
da bu
anlamdadir.
: Potansiyel gii lerini i?le-

mekten aciz olandir. Aciz kimseye:

ve ) adi da verilir.
denmesi, onun potansiyel gii lerini
bizzat kendisinin kullanm aktan aciz
olmasi; denmesi is^, yorgunlugun bunlari kullanmaktan ahkoymasi dii?iiniildiigundendir.
Yiice A lla h m:

Gdz aradigi kusuni bulmaktan umudu kesmig y o rg u n ve b itk in

bir halde Sana doner (67/Milk 4)

sozii ise, hem

hem de

m anasinda olabilir. Allah buyurur ki:

Kinanmig ve e ll bog

kalm ig b ir h a ld e o tu ru v e rirs in (17/

Isra 29).
kelimesi ise, elinden ka irdigina iiziilinek ve buna p?man maktir. Sanki, cahillik, ki?inin elini
kolunu baglarm? ve yapacagim ona
yaptirmi?tir; ya da a?iri uzgiinliikten
onun kuvvetlerini kontrol etmi?tir,
veyahut, elinden ka ip gidenlere
ula?masina mani olan bir yorgunluk
kendisini yakalami?tir.

Allah buyurur ki:

A lla h bu a s ils iz sapla n tiy i o n la r in k a lp le rin e goreklenen
a c i b ir h a y ifla n m a y a d d n iig tiirsu n
d iye 3/ - imran

156);

D o g ru s u K u r an k a fir le r
ig in b ir u z u n t iid iir (69/Hakka 5 ());

A lla h 'a ka rg i

K ig in in :
' '

g itm em den d o la y i

b a n a y a z ik la r o ls u n ! (39/Ziimer 56);
. . 'B o yle ce A lla h , o n la r a b iitiin y a p t ik la r in i
h a y if la n n ia la r b ig im in d e g o s te rir (2/

Bakara 167); -

u Y azikla r o ls u n gu k u lla r a (36/Yasin 30).

Melekleri tanimlarken ise, soyle buyurmaktadir:
,
.

nun k a tin d a k ile r h ig b ir

b iiy iik liik

k o m p le k sin e

k a p ilm a k s i-

zin ve h ig b ik m a k s iz in 0 ?ib ad et
e d e rle r (21/Enbiya

19); bu ifade,

? eklinde soylenmesinden
daha etkilidir.

d a (111, 186)3 2k 5a yHdadisi,

e t m i//?';'
-G a z a,
tir . > ; :-B unun P eygam bere dayanan bir a s

/ H -S-I11

hni bula m a d im : ancak bu F udavi in soziidiir

e k idl de em eibknte Eb?d
d ir
n .y dAyni
-da
D

Zem m u l-H a se d 'te riv ay et e m i tir.

kelimesi, bir ?eyin etkisini

 (e l - I s f a h a n i

bertaraf etmektir. Bu anlamda:

denir ki: Kesip kokiinii kazidi
demektir. Ayni n e d e n le ,k ilic a d a
adi verilmitir. : Daglamak

Citlik, darlik ve
y a nzarar
i ;)'78
. :
3 B u senin

;y iiz iin d e n d ir derler.

O n la r a de k i

H e p s i A lla h 'tandir (4/N isa 78(.

suretiyle hastaliin etkisini kirmaktir.

ekilde
Ayni: '

Dokundugu kiinin izini silip siipiiren

ugursuzluga
^ ki:

denm itir. Allah bu< Onu, ve sekiz

B u k e n d im iz d e n k a y n a k la n iy o r, d e rle r

giin, a ra ltk v e rm e k siz in (69/Hdkka

7); deniyor ki: Bu, onlarin izlerini
sdcndir. Onlarin, haberlerini silip siipiirendir de denm i tir. Kimisi ise: Onlarin omiirlerini kesenlsontx erdirendir
dem itir. Bu yakla imlarin hepsi de bu
genel ifadenin kapsamina dahildir.

S a n a d o k u n an h e r iy ilik A lla h 'tandir

/ H -s-n

gt'izel

gorulen

Arzu tarafindan giizel gdrhlen

e^ler.
D u y g u tarafindan giizel gdriilen

^ .

A r a f131
/ 7 ( (;

Nisa 79); yani: S e vap / 4 ( .

-S a n a d o k u n a n h e r k o t iiliik de 4)/

Nisd 79); yani: A z a p .

ve

-arasindaki far

ka gelince ; :
ahislar hem
Hem
in
de kullanilir
olaylar i . de bir
.vasif olarak kullanildiginda boyledir
-Bir isim olarak geldiinde ise, olay

: Her hoa giden, arzu edilen

eyi ifade eder. Bu da e ittir:

Akil tarafindan
eyler.

:O n la r b ir iy ilik le k a rg ila g in c a

insanm cam, b e dve

e-art
n
i biitiin in
sevindirici
elde
larie tt
i

nimetlere denir. Bunun ziddi ise ,

dir. Bu, hayvan kelimesinin at, insan
ve benzeri
ik tiirleri
de g -
iieren or
tak kullanilan kelim
r. rdend
Buna
el
gdre Yiice A lla h in :
E ger onlar / /' - iy i

,lik le kargilagirlarsa: Bu Allah tandir

-derler (4/Nisa 78); yani: Bolluk, ge
lik
ni ^ zafer .
,Fakat
baglarina bir kotiiliik gelirse (4/Nisa

larda kullanilmasi daha yaygm dir .

ise, sadeceinolaylar
kullam
i,

n ku lla
ahislar
m lm az
i.
de genel kullamm i itibariyle
ok, gdzlere
goriinen
eyler
daha
ho

in kullanilir. Bu anlam da
i
ve g iiz e l ad am ve ' ve
- g iiz e l k a d in denir. K u r a n da
ge
en
kelimesi
-ogu zaman, ba
siret yoniinden giizel goriinen
eyler
i.
in kullanilir
llahm^
Yiice <

O n lar, s o z ii d in le y e n ve
onun en g iiz e lin e u y a n la r d ir 39)/
Ziimer 18)en
soziinde
ahsen ise
ge ,
iipheden uza^ olandir. Peygamberin
buyurdugu g ib i :

B ir geyde giiph eye d iig tiig iin d e onu

te rk e t? lb

326Bu

anlam da

Ebu

U m a m e d e n

gelen

bir

M iif re d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

. in s a n la r a g iiz e l
so z so y le y in (2/B akara 83) ayetinde

ge
en giizel soz demektir. Allah
buyurur k i :
*
-B iz in sa n a a n a -b a b a s in a iy i d a v ra n
m a y i tavsiye e ttik (29/A nkebut 8 (;

-B iz im ig in

Yuce A lla h in: -

0 A lla h ki, h e r seyirt y a r a t ilig in i
g iiz e l y a p ti (32/Secde 7) ayeti de bu

anlamdadir. kelimesi, kelimesinden daha geneldir. Allah buyurur ki: - Eger,

b e k le d ig in iz so nu g i k i iy id e n ,

iy ilik ederseniz, k e n d in iz ig in iy ilik

g i i m i? (9/Tevbe

e d e rs in iz ( 7 /

. .

52 (;

-//
de 7
<

mensiipturlar.

Im an eden b ir to p lu lu k

7 (;

A lla h size a d a le ti, iy ilig i, em-

-ig in A lla h t an d a h a g iiz e l h iik iim ve

re d e r (16/Nahl 90). D em ek ki, ihsan,

ren kim v a r d ir ? (5/M aide 50(.

adaletin iistdndedir; oyle A d a le t,

ki inin vermesi gerekeni vermesi ve
almasi gerekenin en azmi almasidir.

Eger: O nun hiikmii hem kesin

inanan hem de kesin inanm ayanin
i
giizeldir;

neden

tirilmi
ozelle
tir

ih s a n ise, vermesi gerekenden fazla-

onun
A m a , Sim vermesi, almasi gerekenden daha
giizelhgini
lkarmak veortaya
onu az almasidir.328
Bu ise, ancak arinan
"
Buna gore, ihsan, adaletin iis-ve Yiice A lla h in hikmetini fark ede
tiindedir. A daletin geregini y a pm ak
indir; bilenler
cahiller i
i.
in degil
vacip/zorunludur. ih sa n d a bulun-

diye sorulursa, denir

ihsan ise, iki

:
ekilde kullam lir
B ir in c is i : B a -kasina i^ihk ya p

.mak. Falana iyilik yapti denir

I k in c is i : K i

inde mevcut
inin i
olan iyiliktir. Bu da, giizel bir ilim
-ogrenm ek ve gdzel bir amel yap
eylerdir.

M iiminlerin
m ak gibi

' -In sa n
lar, iy ilik le r in in g o c u k la r id ir sdzti
-de bu anlam dadir.32 Yani: Bildik
E m irin in
. :

lerine ve yaptiklari giizel amellere

rivayeti A h m e d ,M u sn ed 't e ) tah r i , )2 5 2

iy ilik eden b ir k is i o ld u g u

h a ld e A lla h a y iiz iin ii te slim edenden

daha g iiz e l d in s a h ib i k im o la b ilir ?

(4/N isa 125) ve 0 1

' -

d iire n o n a g e re ke n d iy e ti g iiz e llik le

2) <) "/B a k a ra 178) dyetleri

de bu anlam dadir. O nun ;in Yiice
Allah, m uhsin lerin /ih sa n d a bulunanlarin sevabini biiyiitmiis ve oyle
b u y u rm ut u r : j ^ - " > iip h e siz A lla h , iy ilik y a p a n la r la b e ra b e r d ir (2 9 /A n k eb u t 69);

e t mt
.r
B k z 3r^
2 7 .

m ak ise, m en d u p ve siinnettir. Yiice

A lla h m:

N e hr cu
R al-B
d iyelaga
,

erh ve) ,
ev. M e h mZeatp Yolcut: M . AH
b da uch (,

ek, Hz. A ll: A forizm alar, 2. B a s im , ik b al

i

A lla h , iy ilik e d e n le r i se v e r

(2/B akara 195);

;)Yay. Istan bu l 2 0 0 9 , s. 53 ( 1 47 . A f o r i z m a
F e y r u z a b a d i , B esair, II, 4 6 5 ; R a g ib , Zeria, s .
24.

328 Bkz. e r if R a d iy/M . A bduh, Nehcii l-Belaga,

s. 708.

Ragip el-lsfah an i
iy ilik y a p a n la ra k a r p k in a m a /
s u g la m a y o lu y o k tu r (9/Tevbe 91);

B u d iin -

; o n la r a diigm an o lu r la r (46/A hkaf

y a d a iy i d a v r a n a n la r iy ilik g o r iir le r

Nisa 172);

(16/N ahl 30).

Tek b ir k ig iy i g d z a rd i etm e ksizin tiim

6);

A lla h h e p sin i

h u zu ru n d a b ir a ra y a g e tire c e k tir (4/

in s a n la r i b ir a ra y a to p la n z (18/K ehf

/ H--r

47). Kiyam et giinii, h a .p r g iin ii diye

adlandirilmi?tir. B a s ve ne?r giinii

kelimesi, bir topluluu yerin-

den lkarm ak ve onlar sava? vb ?eylerle siirmektir. Rivayette: K a d m la r,

h a p r e d ilm e z d e n m?tir. Yani: Onlar

diye de adlandirildigi gibi.

deyimi, kulaklarinda yayginlik

ve keskinlik bnlnnan adam demektir.

sava?a gbturiilmez. Bu fiil hem insan

hem de diger varliklar i in kullamlir.
* denir ki: Kitli^,
onlarin tiim m allarim alip gotiirdii

/ H-S-S
im d i, g e rg e k ortaya

demektir. Ba?r, sadece topluluklar

g ik ti (1 2 /Y u su f 51); yani: A iklik

i in kullamlir.

kazandi. Bu da, iizerini brten e-

Allah buyurur ki:

ve adam top layacak e lg ile rin i

b iitiin kentlere g o n d e r (26/>uara 36);

yin kalkm asiyla olmu?tur.

.

fiili,

ile

flilleri gibidir.

ve

fiili bir ?eyin

H e r taraftan toplam p
(38/Sad 19); (

bir kismini kesmektir. Bu dogrudan

gelen kit!$lari d a

kesm ek anlam ina da, hukiim yoluyla

Yab an i h a y v a n la r b ir
a ra y a to p la n d ig i zam an (81/Tekvir
5); - ' S J 'i. ilk s iir g iin d e y u rtla rin d a n q ik a ra n 'dur. S iz

kesm ek anlam ina da gelebilir. Birin-

eisine ornek ?airin ? soziidur:

M igfer, ba $im i k e sti.

2

113-

o n la rin q ik a ca k la rim sa n m a m iftin iz

cinlerden, in sa n la rd a n ve kuglardan

Yine bu anlam da 'denir

ki, sa< larinin bir kismi kesilmi? adam
d e m e k tir. /sa inin bir ^lsmi

olu^an o rdusu to p la n a ra k d is ip lin li

kesik/ugursuz k a d m . -Uy-Ugur-

b ir h a ld e b ir a ra y a gelerek, d iizg iin

s a fla r h a lin d e ve uygun a d im la r la y ii-

suzlugu nedeniyle, insanlarm hayirli

?eylerinin kesilmesine yol a tii dii-

riiy ii$ e geg ti (27/Neml 17).

?iiniilen adam, demektir.

(59/Ha?r 2);

Kiyametin

' Suleym an 'in

nitelendirirken

de

?oyle buyurmu?tur: '<-

in s a n la r to p la tilm ca , p u tla -

329?air,

Ebu

Kays

b.

Esle

topla-

E n sari.

Bkz.

M ufaddaliyydt , s. 2 7 4 ; Ibn Faris, M iicm el , ,

21 4.

M tifre d a t / Kur'an K avramlari Sdzldi

min bir par asidir. Bu, nasip/pay gibi
kullanilir.

/ H-s-d

anlatm aktadir

'Ve b ig ile c e k ta n e li
e k in le r b it ir d ik ( 5 0 /K a f 9) ayetinde
g e en

- asil, ekinin kesimidir. Hasat

ve hisat za m a m da ve zamam sozii gibidir. Allah buyurur k i :

de

gid^

olarak

kullam lan

m addelerin hasadidir. P eyg a m b e r

(sas):

I n s a n la r i b u r u n la r i

. H a s a t g iin ii h a k la r in i

iis tiin d e atege a ta n d ille r in in h a sa t-

v e r in iz ( 6 /E n am 141); bu zam am n-

la rm d a n

da yapilan giizel hasat demektir.

ise, bir istiaredir.

d e g ild ir .33 sozii

- /saglam yapili ip,

' .
' - ' _

/saglam zirh, /
yaprakli aga deyim leri de bundan-

D iin y a

/ ilddesi ise, b ir b ir in i
g iig le n d ir d i demektir.

'

b a g ka si

h a y a ti

gu na

ben zer:

B iz

g d kten su y a g d ir d ik , su sa y e sin d e
v o re n in

g e g itli

b it k ile r i

dir.

b ir b ir in e

ka rig ti, in s a n la r in y iy e c e g i b it k ile r

/ H -s-r

de h a y v a n la rin y iy e c e g i b itk ile r ig

ige g ird i. S o n u n d a / y o r e s iis iin ii
ta km di, a la b ild ig in e g iiz e lle g ti, y o re
h a lk i d a bu iir iin le r i a r t ik e lle r in e
g e g irilm ig s a y iy o r la r d i. D e rk e n emr im iz o n a g e c e ve y a g iin d iiz g e ld i,
onu, //' ?h ig b ir gey d e g ilm ig g ib i,

b ig ilip a tilm ig b ir h a le g e tir d i (10/

Ydnus 24); bu ise, zam am gelm eden

yapilan hasattir ve ekinin kirilmasi
anlam m a gelir.

Sikitirmak demektir. Al-

lah buyurur ki: Y a k a la y ip

h a p s e d in iz (9/Tevbe 5); vani: Onla-

sikitirin.

B iz cehenn em i k a fir le r ig in ig ind en

g ik ilm a z b ir k a le y a p tik ( 8 7/ ;)

yani: Havuz. Hasan der ki: Manasi:

Be iktr. Kendisi, bunu:
-

O n la r a

b ir

cehennem

dogegi

v e r ilir (7/Ar a f 41) dyetinde sdz ^ 0-

K ilig o n la r i b ig ti de-

yimi de bundan alin m i bir istidredir.

Yiice A lla h m: B u ge-

nusu edilen, k u m la n m ig h a s ir gibi

diiiinmiitiir. Birinci dyette ge en
- ikincisindeki ise ;

h ir le r in k im is i h a la du ruyor, k im is i

anlamindadir; iinkii: Hasir, katlari-

de b ig iltn ig e k in

nin birbirini kapatm asindan bu ismi

ta r la s in a

don iig-

m iig tiir (11/H dd 100) dyeti ise, bi-

ilm i d em ektir ve: .

B o y le c e , z a lim le r g iiru h u n u n
a rk a s i k e s ild i/s o y u k u ru d u (6 /E n am

45) ayetinde i aret edilen durumlari

alm itir. L e b id in sdzii ise:

3 3 0 Tr m i z, ta h r i edip: H asen-sahihtir der. Bkz.

M u b a re k f u r i , A r id a tu 'l-A hvezi , X , 88; ibn

ee, , 1315; A h m e d , M iisned , V, 231 ;

, 26.

B e g av i, $erhu s-Siinne,

] e l - I s f a h a n i

. -

'

Boyunlari biikiik iqaretler -114

gibi, sanki onlar

gogiis darligi ile dile getirilmesi, zid ^

ise, iyilik ve g e n-
l
k kelim ele
riyle anlatilmasi gibidir .

H -s-n /

H a s ir 'in kapisinda duran hirer

cindir
33.'
- kiimdara bu ismin verilmesi, ya
gibi , - -olm asindan ya da koru
dugrma

kimsenin

el

)kale )

-Yani Wi'ikiimdarin onunde. H u

k e n d ile rin i

uzamayacagi

-anlam inda bir koruyan olmasi anla

mina gelen
undandir. Yuce
olu
A lla h in. ^
-Efendi ve if
f e t li (3/Al-i im ran 39) sdzhnde gc en

-ise, kadinlara dokunmayan er

kek demektir. Bu, ya iktidarsizliktan
ehveti berta
yarada
fetm
if'fet
eyve
e
ali
-m aktan kaynaklamr. ayette ikin
ei anlamin kastedildigi daha
i^tir
a.
iinkii insan bununla, ovgiiyii hak
eder
.
. ve ' : K a be yolundan
alikoym aktir .

ik
m an
bir gibi
engel
diia

Eger
yoldan a lik o n u lu rs a m z (2/Bakara
sozii,
i anlam
her
a almi33i
ij )196
tir;
-Kendileri
Yuce A lla h in.

ni Allah yoluna a d am is fakirlere 2)/

Bakara 273) ayeti de bunun gibidir .

'
f y a da tertem iz'
bir goniille size gelenler (4/Nisa 90 (
-ayetindeki ise, cimrilik ve korkaklik
la gogiisleri daralanlar demektir. Bu
hallerinin boyle ifade edilmesi, onun

,O n la r d a k a le le r in in
A lla h 'tan

k o ru ya ca g im

H a r2 / 59 (

O n la r s iz in le toplu

-o la ra k sava$am azlar, a n c a k m iistah

kem se h irle rd e (59/H a :
r 14); yani

Saglamlikta kaleler gibi kilinmi .

: .mesken edinm ektir
h her tur
l^orunma
sigm m am n
a
da bununla dile getirilmesi uygun
tiir. insan bedenini goriilmu
bir kale
gibi korudugundan
kale
gibi zirh; shvarisini bir kale gibi
korudugundan
kale gibi
at denmesi de bundandir. Bu
idan
a
oyle d ear
r
:

olm asinda da, hastalik gibi gizli bir

engelin olm asinda da kulla^ilir. Onun

kelimesinin ogulu
Allah buyurur k i :-'

' '
-A n la d im ki, a s il k a le le r a t -115
la rd ir ; $ e h ri kuqatan s u r la r d e g3il2?

Allah buyurur k i :


g u s iire iginde, a y ir a c a g in iz
a z m ik ta rd a k i t o h iim lu k la r dupnda

Y d s u f 48); yani: Siz, kale gibi / 12(

m yerlerde
uhkem
tirilmi
le
^
nuyorsunuz. Bu anlam da
ve

'

deyimi de vardir ki, m azbut

3 3 2>air, E sar C u fi. Bkz. A sm eiyyai. s. 141;

Feyruzabadi, 11,472 , ;'C ahiz, Hciyevdn,
B k z 331 .

,
161s. .

1,346.

Mtfredat / Kur'an Kavramla ^bzldd

k a d in dem ektir .

boyle de n m
tir
i
kelimogulu
esinin,

-ye evii kadin

du.r' ;
ogulu ise, -dir. N a
muslu ve saygin olan kadina -de

-lar (4/Nisa 24) sozunden sonra ge

nir. Allah buyurur k i :

,I r z in i korum u!) o la n

dyetinde ge )23
en -- mutlaka

len :

' Haram kilinmitir (4/Nisa

Im ra n k iz i M e ry e m / de (66/Tahrim

iistiin ile okunm ahdir. Diger yerlerde

ge enler ise, hem iistiin hem de esre

ve
.)12 -flilleri de bun
dandir. Allah b u y ^ u r k i : '

elenilmesi

iinkii: ile
Kendileriyle
okunabilir ;
haram kilmanlar, evli

E g e r e v li ik e n z in a i$ le rle rse 4)/

kadinlardir;

nam usunu

N isa 25); yani: evlendikten sonra .

degil. Diger yerlerde gen

e
kelimesi ise, her iki a n l a m a d a gelir .

e v le n in c e demektir. Buna

gdre

.K o ru n m u $

koruyanlar

dem ektir

Bu, ki-
nin ya iffetiyle ya da evlen
.mek suretiyle kendisini korum asidir

H-s-l /

eyin bziinii/i
bir
-ini kab u
Ozgiirluk
erefine
kunlukten
dii
ve
lkarmaktir.
madeninden
gundan
Ta
dolayi da k oolabilir
ru n m^u
. sifat
altin
aktan bugdayin
b a {-karil
in hem fdil hem
bir kadm
m e f ul
i
masi
gibi.
Allah
buyurur
k i : '
form unda kullanilarak
->:<
-Kalplerde olanlar o rta
-'-denir
.
.
-dendiginde koru
^ masi bizzat kendisinden olan bzelli y a k o n u ld u g u zaman (100/Adiyat
indekiler
yani
lkarilip
ortaya
i ,)10
dnllml
dd .
toplandigi zaman. Oziin kabuktan
dendiginde ise, k o ^ m a s i
-lkarilip toplanm asi gibi, ya da he
kasi tarafindan saglanan bzelli
basapta toplamin
lkarilmasi
ortaya

olur. Allah buyurur

iinulm
duu
idan tanelerin kabugu
gibi. Bu ve
a
: - > !

,O n la r la ; n a m u slu o lm a la ri

e yaram az degersiz
eylere
- i
Atm evden
yedigi

z in a d a n u za k d u r m a la r i h a lin d e ve

denir .

k e n d ile rin e n o rm a l $ a rtla ra uygun

dolayi karninm agrim asidir . -

:
larin gidalarm m biriktigi
Ku
kursaklaridir .

m ik ta rd a m e h ir v e rin iz (4/N isa 25;(

ardindan d a : *
' . ' . *(

E g e r e v li ik e n z in a y a p a r la r s a kend ile rin e o z g iir k a d m la ra v e rile c e k

ce za n in y a r is in i u y g u la y im z (4/Nisa

25). i in d e n m itir ki
evlen d irilm it} olan kadinlardir. Ko-

casimn korudugu dd dntilerek

.sayi ile elde edilen bilgidir

Bu
idan
a - saydim
denir. Bu da
lafzindan alinm i.
tir
Bu kelimenin burada kullanilm asimn

Ragip el-Isfahani
nedeni onlarm sayi sayarken bi^im

20). Rivayet edilir 1< : '

parm aklarim izla saydigimizi onlarin

iikki
ta
-larla saymalaridir. Allah bu
yurur k i : o n la r in 0

d o sd o g ru o lu m iz; h e r g eyi e ld e ede-

d u ru tn la rin i ve tu tu m la rin i b ilg is i ile

yapm ak ve elde etm ek onundeki

kugatm ig, h e r geyi s a y ip ddkm iigti'ir

engel ve m azeret hakkin sadece bir,

batilin ise, pek ok olmasidir, hatta

Cin28); yani: O nu topladi ve ku / 72 ( .

atti
Peygam ber (sas) buyurur :
K im o n la r i sa y a rsa
cennete g ir e r . 3 3 3 Yine buyurm u tur

k i :

K u r ta r a c a g in b ir c a n se n in ig in -d i h e sa b i o lm a y a n

b ir h i'ik iim d a r

lik ta n d a h a iy id ir. 334 Yani; azaptan

-kurtaracagin; yani kendi nefsinle ug

man hukiimdarlikla
maktan
ugra
ra

m e zsin iz 335 buyurm utur, yani: Onu,

tam ami ile elde edemezsiniz. Hepsi-

hak, batila om nia daire i indeki bir

nokta veya hedefteki isabet noktasi
gibidir. Ona isabet eti^ek ok zordur
Peygamberin (sas):
H u d v e k a rd e g le ri b e n i ih tiy a rla tti sozii de buna i aret etmektedir.
Soruldu ki: O nlarm seni ihtiyarlatan
ozeljigi nedir? buyurdu ki: '
S a n a e m r e d ild ig i g ib i d o sd o g ru
o l { 11/Hud 112)33 soziidiir.

.daha iyidir
Allah buyurur k i :

-bu g e c e y i g e re g in e d a v a n a m a y a 0

Dil bilim ciler der ki:

sa y a m a zsim z dem e^, onun sevabim

c a g in iz i b ild ig in d e n (73/M uzzem m il

sayam azsm iz anlammdadir.

3 3 3 E bii H u r e y r e d e n a l i n a n

335H adis,

bu h a d is te o y le

S e v b a n d a n

a l i n r m tir.

Re su lullah

Yiice A lla h in doksan do-

( sas) b u y u r m u tu r ki: D osdogru ///,' her

kuz. yiizd en bir eksik ism i vardir. K im onlari

qeyi elde edem ezsiniz: en ; / am elinizin

buyurm aktadir:

sa ya rsa cennete girer. tektir, teki sever,

nam az oldugunu biliniz ve m um inden ba$ka-

B u l ^ r i , urut; Mus liitt (Hbl: 2 6 7 7 ) ; T ir m izi,

sinin a bdesti m uhafaza edem eyecegini biliniz.

N e s a i , ib n M ee, II, 1 269; A h m e d . Miisned.

H a d i s sahihtir.

11,258; Ibn H i b b a n , T a b e ra n i v e B e y h a k i , el-

b o l u m i i n d e (1, 34 ); A h m e d , M iisned,

E sm d ves-Sifdt, (s. 13) t a h r i e ( mtr. Bkz.

ib n M ^ e , Siinen,

Suytiti, ed-D urru 'l-M ensiir, III, 6 1 3 ; ib n Ha-

, 280 ;
, ; H a k i m , M iistedrek ,
1, , Bkz. B e g a v i , $erhu s-Siinne, , 3 27.
3 3 6 H a dsi, B e y h a k i , $uabu 'l-Im an'da E b u Ali

eer, F ethu 'l-Bari, V, 26 2.

3 3 4 A b d u l l a h b. m e r a n l a t i r ki: H a m z a b. A b d u l l m u t ta l ib ResCiluilaha (sas ) g elerek : Ey
A l l a h in Re$6lt'i, beni bir e y i n b a ina v e r

M a l ik , M u v a tta 'a a T ah are t

!,

e s - S i r r i d e n

ta h r ic e t m i tir.

Ibn A b ^ s tan

g e l e n r iv a y e tte ise, Ebti B ekir: Ya ResCilallah,

i h tiyarladin , d e d i g i n d e : Beni. Hud.

Vakia .

o n u n l a g e i m i m i s a g i a y a y i m , d e d i . R e su lu lla h

Miirselat. A m m e yetesa elim e ve lza'$-$em su

(sas): E y H am za! d edi: D iriltilecegin canini

Kiivviret ihtiyarlatti,

m i seversin, y o k s a dldiiriildiigiin canini mi?

T ir m i z i ta h r i e d i p h a s e n s a y m itir. H ak im

d i y e so rdu . H a m z a : Driltilece im c a m d a h a

de tah ri e d i p sa h ih s a y m i , Z e h e b i d e o nay-

b u y u r m u tur.

M iistedrek. II, 343.

o k s e v e r i m , d ed i. B u y u r d u ki: O yleyse, ken-

l a m i tir. B ^ z.

d i canini kurtar. A h m e d , M iisned, II, 175.

S u y u ti, ed-D urru i-M e n su r

i s n a d in d a z a ^ i f bir ravi ib n t e h i a vardir.

$erhu h-Siinne. XIV, 372.

290

H akim ,

Hadisi

, 396. B egavi,

M iif re d a t / Kur'an K avram lari Sdzliigii

Eger miras boliifiimii sirasinda h a z ir b u lu n u rsa (4/
Nisa 8); Nejisler
'

/-
vik etmektir. Tipki
Te
gibi
. farkla k i :

-sev^ ve yiirii

ile olur
yii
_, .ise, bununla olm a z
Bu kelimenin asil
/-
,'dendir. Bu da yerde karar kilm ak
m ek anlam ina yerle
gelii
-Allah
.
bu
yurur k.i
:

-Yok

s u lu d o y u rm a y a o n a y a k o lm a z d i 69)/

Hakka
34(.

cimrilige, bencillige egilim lidirler

(4/Nisa 128); Her
nefis negetirdigini ogrenecektir (tekvir 14); Onla 'ya m m d a olm alarindan da Sana
sigimrim, ya Rabb / (M iim inun 98);
bu kinaye turiindendir. Yani: Bana
cin gelm esinden demektir.
Deliler i in de dlm ek iizere olan
insana da k it^ y e yoluyla
denir. .Bu da Yiice A lla h in:

H -d -b /

Yakit demektir. A te -in ken

Biz ona sah damarin-

dan daha yakiniz (5 0 /K a f 16) ve:

- Rabbinin bazi mu-

disitirildigi
ile kizi
-eye de - - de
nir . Cehenn em od u n u 21)/ cizeleri geldigi giin (6 /E n am 158)
Enbiya 98) ayeti bu m addeden olarak
ayetlerinde dikkat ektigi eydir.

eklinde de o k u n m
tur
337.
u
Allah buyurur ki:

Q giin herkes yapmi!) oldugu

her iyiligi k a r isin d a b u lu r (3/Al-i

imran 30); Yani: G ozle gorulebilen
.
Bedevilik anlam ina gelen . insamn yanm da olan ey hiikmiinde.

ziddidir . ve ,.
-
e
Allah buyurur ki:
hirlilik (yerle
-^
a^at)
^anlam ina ge
Onlara deniz kiyilir. ve '- gibi bu kelim e bir yeri
sindaki kasabanin halkinin yaptigini
bir insani eyi
veya
gdrmek
bir ba
ka^ (7/Ar a f 163); Yani: Onun yaki-
in bir isim olarak da kullam lm ak
n m d a .

Pein bir ali$-veri

tadir. Allah buyurur k i :
(2/Bakara 282) Yani: ? ein parayla,
. ig in iz d e n /</ o lm e k nakit.
iize re yke n y a p m a m z size y a z ild i 2)/
Allah buyurur ki:

Bakara 180) ayeti ,
. H epsi toplandigi zaman
..S o n u n d a b irin iz e o liim g e lin c e
h u zu ru m u za getirileceklerdir 36) /
E n ^ m 61) gibidir / 6 ( .
Yasin 32); On-

H -d -r /

3 3 7 B u , a z b ir kiraattir. i b n A b b a s

^ Y em an i bu

e k i l d e o k u m u tur. B kz . M uhteseb, II, 66;

lar azapla ba basa kalacaklardir

(34/S ebe 3 8 1. -
Onlara suyun deve

B ahr, VI, 34 0.

291

Ragip e l- l s f a h a n
,ile

h o liig tu r iild iig iin ii

a r a la r in d a

Manasi, d o g ru s o y le y in , demektir .

h e r igm e za m a m g e ld ig in d e su yu nun
h a z ir o lm a s i g e re k tig in i b ild ir

54)/
K am er 28); Yani: Sirasi geleni bu
ki
ina
suyu
toplandigi
larimn
arkada
b a

bir sirada verecektir .

-ekilm ek istendiginde ken

in at getirilen
disi -eye
i
tahsis edil
tir. Bu
idan
ma
i

denir .

Onlarin y a nm da olan

istedim dem ektir . -

ve

iyle
m ^^
Bir
tarti
kar
ki-i

likh delil getirmektir. Bu da hazir -mak, hazir etm ek anlamindadir. San

ki her biri delilini getirm ektedir ya da

kbkdndendir .

g ib
i.

kendisi ile sava-a gidilen insanlar

dan bir topluluktur. Suya varm ak da
bu kelim eyle ifade edilir
.
.

hem

-fiilinin m astaridir hem de va

rilacak yer anlam ina gelir .

/ H --b
Allah buyurur k i :
Cehennem e o d u n o ld u la r (72/Cin 15(;
yani:
in Yakmak
hazirlanan
ey.i
. ve denir ki: O d u n
.y a p tim ve o du n e d in d im , demektir
Soziinii
tirana
kari : gece/
odun to p la y a n denir iinkii: 0 , ipine;
eyi goremez
koydugu
_'
.
:
mak demektir
Biri
al
in
.i
'
: Odunu bol olan yer ;
: Odun yiyen di-i deve ma
nasmdadir. Allah buyurur k i : -
' -O d u n h a m a li o la r a k (111/Me
sed 4); bu ifade sbz konusu kadmin
tirmasindan kindyedir
laf dola .

masidir
ali.

n biriyle
Bir ki
in
* /

-f a la n ad am yag o d u n la k o c a k iitiik
le r i y a k a r deyimi de bu anlamda bir

/H -t-t

kin5yedir .

in yiiksekten indiril^^
-bir

-ayagini yuka

agiya ridayken
indirmektir
a.
- -yani: Her iki yam ben

H -t-m /
: K ir m a k demektir. Kirm^k

ve " fok etmek anlammdaki

vb fiiller gibidir. Bir noktaya kadar
gidebilen simrh kirmalarin tiimii n
i
ne birbirinden farkli neokiik
de e
i
kullamlir. Allah buyurur k i :

olan. Yani: Sirti, diimdiiz olan. Yiice

S u le y m a n ve o rd u su s iz i
A llah in : 1 !ve b iz i b a g ig la
g ig n e m e sin
(27/Neml 18). f i i l ,
d e y in k i (2/B akara 58) sbzii ise , -s

eklindedir
.
railogullarimn soylem esi emredilen
:
iri hizli siirmesi
A
bir kelimedir. Anlami: Giinahlarimizi
.
nedeniyle
develeri
^lran
siiriiciidiir
la, demektir. Kimisi ise der
bai
k i:
Cehennem de diye adlandiril -

zer, diimdiiz olan kiz; her iki tarafi

Mufredat / Kur'an K avram lari Sdzliigii

tir.Allah
Yiic
mi
hakkinda
buyurur k i : k ir ip

.girkin yalan uydurdu, dem ektir

?g e c e n in ne o ld u g u n u b i lir m is in s e n

H um eze 5-7).
ok Ayiyen
/ 104iri
(
iye de, cehennem e benzetilerek ve
ki
Allah buyurur k i : -
a irin: - < ' K a r n in d a b ir
M e le k le ri, A r s in
ta n d ir v arm iy g ib i sozu dii imulerek,
e tra fin i g e v irm i o ld u k la n h a ld e g o

denm
tir
i.
r iir s iin (39/Z um er 75); yani: Her iki
: -D okuyan veya iireteni
ueundan, yani: H er tarafindan tavaf
ne nispet edilen zirh dem ektir .
ederken. Peygam berin (sas(:
ve : iki yer ismidir . -ise: K u
-M elek le r, o nu k a n a tla
ey demektir.
ruluktan kirilan
Allah r iy la h im a y e e d e r13S sozu de bunun
buyurur k i : p
gibidir .
S o n ra e kin k u ru r; o nu s a ra rm ig

dyle d eair
r:

g o riirs iin . S o n ra A lla h onu b ir gope

d d n iig tiiriir (39/Z um er 71 (

birtakim a n lan vardir - 1 7

ki, ba$i benim kanatlarimdadir .339

Burada ge
en kelimesinin
ogulu -dir. Allah buyurur k i :
paydir.
Belirlenmi
Piil

eklindedir
ogulu, .

dir. Allah buyurur ki :V

! -F a k a t o n la r d a k en d ile
- rin e v erilen o g iitle rin o n e m li b ir k is
m in i u n u ttu la r (5/M aide 14(;

it-

Onun

H -z-z /
:

E rke kle re, k a d in la rin k in in

ik i k ati k a d a r p a y (4/Nisa 11(.

Iki bagini da hurma

agaglari de gevirm i^ tik (1 8 /K e h f3 2 (.

Falan ki$i
darliktadir demektir. Bu ifddede ki i
sanki y a-am anin kenarm a, bir yani
am anm
tur.vasitasi
na
0,m
du
yu
a
indedir sozu ise, bunun ziddidir
i.
, 1

'?' ' B iz i b a g rin a

basan veya barindiran iktisatli olsun

/ -
-*
:

deyimi, kaybolan yukiimiizii hafifle -

Bir
-eyin havzada toplan

masidir
, .

Yasaklanmup ,

e^iYasaklanan
idir.
yapan
Allah
ki
buyurur k i :

A g il

3 3 8 H a d i s : y uphesiz, m elekler Him ogrencisini

kanatlariyla

him aye

ederler eklindedii'.

T a b e ra n i v e A h m e d , M iisned, [ , 2 4 0 ;

'

cey y id ' tir. B kz . Miinziri, et-Tergih ve t-Terhib,

- b e k g isin in b ir ik t ir d ig i k u ru o t y ig m
la r m a d d n iig lu le r (54/K am er 31 (.

3 3 9>air, ib n H e r e m e . B k z . I s f a h a n, E gani, X, 5
v e V , 172; Vatvat, G itraru 'l-H a sd isi '/- Vadiha,

d e yok
im i :

M is ir b a s im i, s. 241 .

Ragip el-Isfahani
dem
tir ektir 340.

koq ar ? h izm e t e d e r iz,342 de n m i tir.

Bizli kesen/keskin :

A ga ^ kanadin
onlarin ,
demektir. e l-A s m a i der k i : -keli
sesleridir Bu onlarin seslerini taklit
mesinin asil, adimi ppe/
ee atm ak
etm ektir . -ise, dokum acim n aleti
onlari
birbirine
tirme.ktir.
yeti
dir. Bu adi alm asm m nedeni, aletten
duyulan sestir; 0bu
aletin
da

ali
-ir

lkardigi sesidir
ken.

H -f-r /
Allah buyurur k i :

H-f-d/

, -S iz b ir ate.'} g iiku ru m tn k e n a

Allah buyurur k i :

" ' B u e le rin izd e n size

gocuklar, t o r u n la r v e rd i (16/Nahl

:rin d a y k e n (3/Al-i Imran 103); y a n i

bir yerin.
K azilm
Bunai g ukur
adi verilir .
lkarilan
ukurdan
ise ,

kelimesinin
-oguludur. Bu da, akra

-topraktir. Tekrar oriilmek bzere bozu

eye
lan
denmesi gibi
. -

ba olsun yabanci olsun, canla bla

a

ve ise, kendisi ile kazi yapilan

ayette ge ;)72
en

sozcugu ,

insamn hizm etine ko.

an kim sedir

aletlerin isimleridir. Atm toynaklari

M ufessirler der ki: Onlar, torunlar vb

-kimselerdir. Bunun nedeni, hizm etle
rinin daha samimi olm asindandir .

arken yeri kazidigindan

da ko

oyle d eair
r:

.adim alir
Allah buyurur k i :

-B iz y in e e s k i h a lim iz e d o n d iirii
lecek m iy iz? (7)/Nd dt 10); bu, gel/.
yere tekrar geri gonderilen adam

118- K iz la r, a r a la r in d a
t o r u n la d ila r .34

i in soylenen bir deyim dir ani: B iz

o ld iikte n s o n ra d irile c e g iz o yle m il

Yani: Falan m ahdum dur.

Bunlar da kiz karde ve hisimlardir.
Duada:

S a n a d o g ru

oyle ky im
o ruisi
m laise
r

:
in kabir
inin
yaptigi
kendisi
yer
Kii
-m ezarlik) demektir; bu sozitn an (
:lami da: B iz k a z ilm is y e rle rd e ^ a n i
k a b irle rd e o ld u g u m u z h a ld e te k ra r

3 4 0 B u soz,

rm a

m e cazd ir. Z e m a h eri: Bizi bag-

basip

barindaran

dem ektir,

d erk en ,

g e r i m i g e tirile c e g iz ? Bu durum da

ifadesi, hal konum unda bulun -

ibn M a n z d r: E ger biri bizi ille de dvniek

isierse, cujiriya g itm esin ve soziin sadece

3 4 2 B u d u a H z . O m e r d e n g e l m i tir. R e sfilu llah in

hak olaruni so ylesin e k l i n d e a i k la m i tir.

s a b a h n a m a z i n d a r u k u d a n s o na k uniit o k a -

Bkz. Z e m a h eri, E sdsu 'l-Beldga, s. 89; Ebu

d u g u n u b ildirip d u a y i biitiin o l a r a k v e r m i tir.

U b e y d , E m sal, s. 45.

Bkz. N e v e v t , Ezkcir, S a b a h N a m a z i n d a K u n u t

3 4 1 H a t t a b t , G aribu 'l-H adis'le (111, 3 7 4 ) bu

k o n u su . N u z u lii'l-E b rd r , s. ; E b d U beyd ,

A h t a l a I z a ^ e d i l m i tir a m a >/'vw; m d a y o k -

G aribu 'l-Hadis. Ill, 3 7 4 ; ib n E b t e y b e . Mu-

tur.

sonnet, 111, 106; S u y u tt, itkan, 11, 34.

294

M iif r e d a t / Kur'an ^^ ^ $ ^

v e

kadinlar, (33/A hzab 35); Bu, iffetten

kinayedir .

-denir ki: A d a m iy ic e ih t iv a r la

Kocalarinin

olur
m u.

d i l^anasm a gelir .

-K im in iz in o m rii en re zil/e n g iig

s iiz y a s la r a k a d a r u z a t ilir (16/Nahl

dyetinde oldugu gibi )70 .

-nakit olarak sa

tilan
ey soylenir. Bu, atin satil ^^
halinde sbyjenen bir sozdiir ve

-s p a r a s I odenm e

den to y n a g i k ip ird a m a z denir .

lerin birbirini yem esidir

Di .
d e ,
:

tayin sunai/ikili ve rubai (ddrtlii) olan

tii dem
le^i
ektir
ondii
d

H -f-z /
bazen nefsin, anlam aya yol

an, unsurlari
tiren dzelli^i
sabitle
a
kullam lm Bazen de bir
-eyi ne

.fiste kaydetm ek anlam inda sdylenir

Bunun ziddi ise, unutmaktir. Bazen
de bu giiciin kullam lm asi anlaminda
kullamlir. Meseld, $unu e zb e rle d im

yoklugunda Allah in korunm asini

emrettigi m ahremiyetleri koruyanlar
-Nisa 34); yani: Kocalarin soz / 4 (
mesini, onlar olm adiginda, Yiice
le

^ kendilerini korudugundan /

^
her
,eylerini bildiginden
korurlar. Ayetin bu kismi
*-

^
lafzatullalEm m ansup haliyle de
tur. Buna
o k u ngdre
m u^ ^ Bu :
kadinlar,
ve yaltaklanm
bir gdsteri
ak
-Yuce
,
A lla h in hakkini go
zettiklerinden buna bagh kahrlar .

-Biz seni on

larin iizerine koruyucu gonderm edik

ura 48); yani: K oruyan/
42)
;
.
Sen de onlarin iistiinde bir
zorba degilsin (5 0 /K a f 45 (;
-Sen onlarin ba$inda bir ve
k ild e degilsin (6 /E n dm
10?(;

<En iyi koruyan Allah tir 12)/
Y d s u f 64) ayetlerinde 1 .gibi
Son ayetin ilgili
>^ son
kelimesi
eklinde de okunn$
tur. Yani: Onun ^o^umasi
kasinin
ba

-denir. Bunun yam nda her kaybedil

eyi aram
eyiak,ara
ilm
ali
m
ii korum asindan daha degerlidir .
Yaninnzda -bilgileri koru
tirmak v e korui^ak .de ku)lamlir
yan bir kitap da vardir (5 0 /K af 4 (;
Allah b u y u r u r k i : /
yani: Onlarin amellerini^ ^^ Bu .
k e s in lik le o nu g e le b ile c e k h e rh a n g i
b ir

te h like d e n

12(;

koruruz (12/Y usuf

N a m a z la ra

dikkat e d in (2/B akara 2 3 8 (;

O n la r ki; n a m u s la rin i
korurlar (23/m iim inun
5 (;
, -N a m u s la r in i koru
yan e rk e k le r ve n a m u s la rin i koruyan

durumda

kelimesi ,

koruyan

anlamina olur. Yiice A llahin :

Allah onlarin baqinda bir

g b z e te n d ir (42/ura 6) sozii gibi .

Ya da anlami: Ktur;
oru nzayi
mu
olmaz. Yiice A lla h m :

Onun bilgisi

Ragip el-Isfahani

Rabb 'imin katinda bir kitaptadir; benim Rabb im ne yanilir ne de unutur

(20/Taha 52) sozii gibi.

tirmada acele etm ektir Birinci

ara
m anasinda : ve
deyimleri kullam lir ki, soru

- ise, m uhafaza etmektir. Bu

.sormada, istem ede acele etm ektir

ise, her birinin digerini ^orum ^s'

demektir. Yiice A lla h in: '

Allah buyurur k i :
'
E g e r sizd e n o n la r i iste y ip de

Onlar, oyle kimselerdir ki, nam azlarini m u h a fa z a ederle r ( 2 3 /M u m inun 9) sdziinde ise, bu
ki ilerin nam azlarini, hem vakitlerine, hem erkanm a ridyet ederek, hem
de var olan gh lerinn tamamini kullanarak onu yerine getirm eye ozen
gosterdiklerine dikkat '

s iz i zo rla sa , c im r ilik e d e ce k tin iz 47)/

'

N a m azm da; :
'Hig kugkusuz namaz,

insani igreng iglerden, kdtiiluklerden

alikoyar (29/A nkebut 45) ayetinde
dikkat ekildigi gibi, onlari koruduguna dair bir a iklam a vardir.

ise, denm itir ki: Gafletin az-

ligidir. G er ek anlami ise, ezber guciiniin zayifligindan, zorlamayla ezberlemeye alimaktir. Bu kuvvet, aklin
fonksiyonunu yerine getirme sebeplerinden biri oldugundan, gordiigiin

M uham m ed ^7). Bunun a s h ,

deyim inden a h n m-
itir ki, h a y
vam yalin ayak birakm ak, yani onun
.toynaim soym ak dem ektir
Deve -
in kullamldiginda ise, pa
-tiklerinin yijriimekten incelip soyul
masi anlamina gelir. Fiil ,

eklindedir. .
.B iy ik la r i son
derece k isa lttim deyim .de
bundandir

Yhee A lla h m : H ig
kugkusuz benim R a b b im liitu fk a r d ir

M eryem 47) soziinde g e / 19

en
(
ise: (yi., nazik d e m e k-Bt.
u baglam
da ,
ve
:deyim leri
Bir ki-iye ikram la ilgilenmeyi anla
tir .
de: Herhangi
eyi bilene
bir
.verilen bir isimdir

W H -k -k

gibi, tefsirini geniletmilerdir.

ise: M uhafaza, yani, korumasi ve him aye etmesi gerekenin
kendisine yuklendigi ofkedir. Bu kelime, salt anlam daki dfke i in de kullamhr. Onun i in: j ------ deyimi,

kelimesinin ash, uygunluk ve

uyumluluktur. Kapiyi tutan ayagimn
in hazirlanm
sabit
kendisi
yerei
i
uygun gelmesi ve diizgiin
ekilde
bir
.orada ddnebilmesi gibi

fa la n beni ofkelendirdi, demektir.

H ak kelimesi
ik anlamlarda
dei
.kullamlir

Soru sorm ada : Israrli istem ede veya bir durum u ogrenmedeki

-B ir in c is i : Bir eyi hikm etin ge

.regi olarak yaratana hak adi verilir
in YiiceBunun
Allah i
i -in: 0 , h a k
tir denir. Allah buyurur k i :

Miifredat / Kur'an K avram lari Sozliigii

insanlarin tiim il gergek

sahipleri olan Allah a ddnduriiliirler

(10/Yunus 30); bunun az ilerisinde
]gg;
igte h a k olan Rabbiniz Allah
budur. H a k k in otesinde sapikliktan
bagka ne var ki? (10/Ydnus 32).
ikincisi: Hikmetin geregi olarak
yaratilan eye de hak adi verilir. Bu
a idan: Yiice Allahm her fiili haktir,
denir. Oliim haktir, dirili haktir denmesi gibi. Allah buyurur ki: 1
0 < .. , giinegi
igik kaynagi ve. A y i aydinlik yapti
(10/Yunus 5);
A llah, bunlari, H a k k in diginda bir
gekilde yaratm am igtir (10/Yunus 5).
Kiyamet hakkinda ise: **'.
Sana: ceza
giiniigergekmidir?diyesoruyorlar. De
ki; Rabbim hakki igin, evet. 0, gergektir ( 0/Yunus 53); ._
- Gergegigizliyorlar (2/Bakara 146);
Bu, Rabbinden olcin gergektir (2/
Bakara 247); .. Bu kesinlikle Rabbinden olan g e rg e k tir (2/
Bakara 149).

Ugiinciisii: Bir eye, ger ekte

oldugu ekilde uygun bi imde inanm aktir. <
. ' Falanin dirilig, sevap,
ceza, cennet ve cehennem hakkm daki
inanci h a k tir , soziimiiz gibi. Allah
buyurur ki: '

Bu arada Allah, iman edenleri, anlagmazliga diigtiikleri gergege

iletti (2/Bakara 2 3).
Ddrdiinciisii. Gerektigi yerde, ge-

rektlgi kadar, gerektigi zam an ortaya

konan iiil/hareket ve soze de hak adi
v e rilir . S e n in y a p tig in h a k tir ve s o z iin h a k tir, denmesi

gibi. Allah buyurur ki:

B o y le c e R a b b in in n i s o z ii h ak
(gergeklegm ig) 'A.du (10/Y unus 33);
Cehennem i,
m u tla k a

tam am en

d o ld u ra c a g im ,

s o z ii h a k o lm u g tu r (32/Secde

'

13);

gerg ek on-

la r in keyfi a r z u la r in a uysaydi, (23/

M d m in d n 7 1 ).
Buradaki hak kelim esinden hizzat
Yiice A lla h m zatinin kastedilm i masi da, hikm et geregi ortaya konan
hiikiim anlam inda k ullam lm i olmasi
da dogrudur.
; Yani: O nun hak oldugu tespit ettim veya onun hak olduguna hhkm ettim . Yiice A lla h m:
H a k k i, h a k y a p m a k ig in (8/Enfal
8) sdzii de bu anlamdadir.
ih k ak -1 hak (H akkin ger ekl^tirilmesi) iki ekilde :
B i r i s i : Dehlleri ve ayetleri ortcj-

ya koyinaktir. Y uce A lla h m: !

. ' ' O n la r a kargi
size a p a g ik b ir y e tk i verdik, (4/Nisa

91) buyurmasi gibi; yani: Gii lu/saglam bir delil.

ik in c is i: eriati
tam am lam ak
ve herkese yaymaktir. Yuce

A lla h in: ,

'

'

H a lb u k i k a fir le r istem ese de A lla h

n u ru n u

ta m a m la y a c a k tir

(61/S a f

8); ,
> K e n d i d in in i d ig e r
297

R a g i p < l - ! s f a h a n i
b iitiin d in le re k a rq i iis tiin g e tirm e k
iize re p e y g a m b e rin i d o g ru y o l

ve

Deniyor ki: Manasi: U ygnndnr .

eklinde de o k u n m u
-tur. A n

Tevbe 33) sozleri g i b i .

lai33i:
V a cip tir, d e n m i tir.
K o c a la r i, o n la r i g e r i a lm a k ta

G ergekle$ecek o la n a y e m in o lsu n;

-o n c e lik h a k k m a s a h ip tir le r (2/B aka

G ergekle$ecek O la n in ne o ld u g u n u

ra 228) sozii bu anlam dadir .

gerqek d in ile g o n d e re n O d u r , (9/

b i lir m is in ? (69/H akka 1-2) sozii ise,

kiyam ete arettir.

Bunu: , - '

in -

s a n la n n a le m le rin R a b b in in huzurun-

bazen sebati ve varligi olan

eyler i
.
in kullam lir
Peygamberin (sas), H arise ;

H e r h a kkm

da d u rd u k la ri g iin (83/Mutafififin 6)

b ir h a k ik a ti v a rd ir; im a n in m h a k ik a ti

sdzt'i ile a ikladii gibi; c iinkii: Orada

ceza ger ek olur.
deyimi,
hak konusunda ondan davaci oldum
ve onu m a ^ fip ettim, dem^^tir.

-n e d ir? 344 sozii gibi. Yani: iddia ettii

nin
oldugunu haber veren nedir ?

Hz. O m er oyle der: -

' Kadinlar,

tigi gibi, bazen

once
la ilgili
inan
ge
-olarak da kullamlir. Bazen de am el
de ve sdzde kullam ldigm a rastlamr .

'
-/Falanin fiilinin haki

nassu 'l-h ik d k 'a/b u lu g q a g in a e rd ik le r in d e a s a b e s id a h a y e t k ilio lu r la r .343

:

: Kii iik i lerde bii-

yiik kavgalar lkaran adam demektir.

<

Yani; korumasi :

gerekenleri^ Bu kavram , daha .

kati vardir; yani: Yaptiginda riyakar

degildir .

Bu kelime, hem vaeip hem ka milm az hem de caiz anlam inda k u l l a n i h r .

Z ir a in a n a n -

k ik a ti v a rd ir, yani: N e

la r a v a rd im etm ek b izim iiz e rim iz e

3 4 4 Sal ill b. M i s n ^ r , P e y g a m b e r i n (sas) Har is

h a k o lm u p u r (30/R um 47);

* '

M ii m in le r i k u rta rm a k

d a b o y le ce iiz e rim iz e h a k o lm u tur

( 0/Yunus 03);
' B e n im iiz e rim d e b ir h a k tir
ki, A lla h h a k k in d a h a k km d iq m d a b ir
ey so yle m e ye yim (7/Ai^l' 105).

-F a la n in

^b
. >
:H aris .
i'mu

s o z iin iin b ir h a

ok ucuzlatan

.'/.? 'veya / d iy e ?

da: M iim inim y a R esiilallah

s kar 0-

1 v e r m i tir. G erqek m iiniin

s o r m u ;

/? d iye

e k m iim inda:
, dG
em
e ri tir. Her

hakkin bir h a kikati vardir; im aninm hakikati

'?

K e n d i m i d i i n y a d a n ;ektini, g eceleri ?
gul'im, giindiizleri
ib ad elle omr eu
.
luyum

A z i z v e Gelil R a b b i m i n A r-im s e y r e d e r g i b i
y i m ; C e n n e t e h lin in o r a d a bir bir lerin i ziy aret
e ttiklcrini

- 'g i b i y i m ; c e h e n n e m l i k l e r i n

fery a tlarm i d u y a r g i b i y i m , dedi. P e y g a m b e r :

343 A nlam i: Kiz gocugu, Qocuk oldugu m iiddetge

o n u n ''a n n esi daha hak sahibidir; erginlik

-kalbini
';?
aydm la ttig i bir m iim in , b n

y u r d n . i b n u l- M iib a r e k ,Ziihd'Xe (s. 106) m <r. B e z z asel

r voe l aTraberan
a k e(alir
( mI)

qagina g e ld ik le rin d e Ise, akrabasi daha hak

sahibi olur. Bkz. lb n u l-Es)r, N ihdye, 1,414;
e r if R adiy/M . A bduh, N ehcu 'l-Beldga, II,
314; burada sdz, Hz. A liye nispet edilm i tir.

e d e nm Bu,
u 'dal bir hadistir. ta
B kh zr i bn .
H a c e r , , -I, 2 8 9 ; H e y s e m i , M ecm eu 'z

Zevdid. I 5 7 .,

Miifredat / Kur'an Kavramlari Sdzlugti

ne ^
de pahaliya satan biridir. B u -

ziddilarak :
-ke
limeleri kullamlir.
idan, dhnya
Bu a
batil, ahiret ise, hakikattir, denm i;
tir
boylece birinin ge-
ei, digerinin k a

liei olduguna dikkat

lm
e k
i
t
-r. Fa
kihler ve Kelamcilarin literatiirunde
-sdz konusu edilen h a k ik a t ise, keli
menin dil yonilnden asil anlam inda
kullam lm.olm
i asidir
n kullanilan
Deve i

-)e l

h ikk u ) kelimesi, yiik vui'ulmasim hak

edenini anlatir. Bunun

isine ise
di',
ogulu
d enir
, ;- dll'. Bu baglam da
'
denir
/(//
,deve
ki:

H -k -f/
^ buyurur k i :

'A h k a f b o lg e s in d e k i k a v m in i

u yarim (46/A h k af21 ); ayette g e en

egim li bi-imde kivrilarak uza

yip giden >

dem ek lan

oguludur. kumluk bolgede
ya yan
a ceylan demektir - .

.
bir
kum tepe
cigi gibi kivrilip duran ey
demektir .
d^le ader
ir :
''

- H ila lin S e m a ve si k iv r ilip

g id e n e k a d245.
ar

,y iik iin ii ta$im a z a m a n in i d o ld itrd it

anlam ina gelir .

H -k -m /

H -k -b /

) H a k e m e ) fiilinin asil bir eyi

islah etm ek /
iin bir tur alikoym ak

Allah buyurur k i :
Orada son su za dek kalacaklardir
N e b e 23); deniyor ki: Buradaki / 78 (
kelimesi, uzun zam an demek
olan uludur 0 . -de sek
senogulu
yildir;
dir. Dogrusu
nin belirsiz bir zaman dilimi dugudur .

engellemektir. Bunun
in gem
--'i
- ' -hayvanin hakem esi diye adlan
dirilm
tir
i.
ve -hayva
-m yular ile kontrol ettim denm ekte
dir .
hayvana bir yular taki^ayi 1
ifade eder.
e k ild
Aym
e:
ve

z a y if a k illiy i k o n tro l a ltin d a

tu ttuin , denm ektedir

: da, heybeyi binekte olamn

arkasina baglamaktir. Bu fiil

, 1
ve
eklinde de kullam lir.

Devenin,
imn kilifma
kami ;

girm esinden dolayi, ufak suyunu

dd^eden zorlanm asidir . ise, bir
yaban m erkebidir
^
. Nmi almasimn
nedeni kasiklarimn ineeligidir; ba
ka
bir gorii-e gdre, kasiklarimn beyazli
gidir.
isi ise
Di ,

d^le ad ei r
r: .

120- E y B e n i H a n ife a y a k ta kim in iz i k o n tro l a ltin d a tu tn m izd 46

Allah b uyurur k i : .
0 A lla h ki, h e r $eyin y a r a t iliq in i g ii3 4 5 air, A ccac. Bkz. Divcin'I, s. 496; ibn Faris,
M iicm el, 1, 246.
3 4 6 air, Certr. Bk^. D iv a n I, s. 47; Ibn F ^ is ,
M iicm el, 1, 246; Zem ah$eri, Escisit 1-Beldga.
s. 91.

Ragip el-Isfahani

lah, geytanin k o r iik le d ig i bu a r z u la r i

sinda hiikiim verenlere de hakim ve

hiikkam denmektedir.

buyurur
ki:

H a k im le re peg-

h e r / g id e re re k a rk a s in d a n

keg gekmeyin (2/Bakara

88)

z e ly a p t i (32/Secde 7 (

_ - -A I

d y e tle rin i p e k ig tird i. A d a h h e r geyi

Hakem ise, hiikiim kunusunda

en iy i b ile n ve en k u s u r s u z y a p a n d ir

uzman olandir. Bu kelim e, anlamca

daha etkilidir. Allah buyurur ki: ; -

Hac / 22
52( (
Bir
,ey

hakkinda

Ben Allah in diginda bir

hakem e mi bagvurayim? (6/E nam
( 14(;
'

hhkm etm ek
onun b e lir li b ir gekilde o ld u g u n a veya
olmadigina karar vermektir. Bu karar

kasim balasa da olur baglamasa

ba
da. Allah buyurur-
k-i :

-in s a n la r a ra s in d a h ii

Onlara biri erkegin ve obiirii kadm in

akrabasi olan iki hakem gonderiniz
N /4 ( 35
sd (.

k iim ve rirke n a d a le te uygun h u k iim

Son ayette :
fakat
dem i -
tir. B oylece her iki hakemin
dem em i
imasi gereken
ta
-artin hiikmii iistii
ne almalari ve bunun geregini tekrar

verm en izi em reder (4/Nisa

58(;

Ig in izd en ik i a d il kig in in

'

k a ra r v e re ce kle ri b ir k u rb a n lig i

5)/

dyle Maide
d eair
r95
: (.

onlara detaylarda miiracaat etmeden

-

-H iik iim ve r , k a b ile k iz la r i - 121
-n in h iik iim v e r d ik le r i g ib i, b a k tik la
r in d a
-K iig iik b ir s u y a v a rm a k ig in h iz
lic a kogugturan g iiv e r c in le r e d 47

ise, az su demektir. Deniyor

ki, bunun manasi: B ilg e /, .dem ektir
Allah buyurur k i : ,
. -

Yoksa

?c a h iliy e n in h iik m iin ii m ii a r iy o r la r

-K e s in in a n g lila r a g o re A lla h in d iiz e
n in d e n /A lla h in

v e rd ig i h iik iim d e n

d a h a iy is i d iig iin iile b H ir m i h ig ?

5)/

M aide
in, 50).
insanlar
O nunam
i-

3 4 7 aii, en-N abiga ez-Z ubyani, M u a lla ka 'sinda.

B k z . D iv a n ' IS. 3 4 ; N a b b a s , $erhu 'l-Kcisciidi't-

T i s 11, 168; F e y r u z a b a d i , B esair, 11,491.

oziim bnerebileeeklerine dikkat

bir
e^ilm t
ir. Hakem kelim esi, hem bir

hem de bir>,
ok
in kullam
insan i

.

^

^ hakime bagvurduk
ifddesi de bundandir. Allah buyurur
ki :

-Bun

lar Tagutan h a k e m lig in e bagvurmak

istiyorlar (4/N isa 6 0 (.

/?

-hakem vaptim de
mektir. Allah buyurur k i :

Onlar aralarinda gikan

anlagmazliklarda senin hakem ligine
bagvurmadikga (4 /N 65
sd (.
-Batil de hiikmetti dendiginde bu
-nun anlami, batili, hiikmiin yerine g e
girdi demek olur .
),Hikm et) ise
.ilim ve akilla hakka isabet etmektir
Yiice A llahm hikmeti ise, O nun
tarafindan
yayi bilmesi
hikmet ve
e
yet salam
onlari bir
ga ekilde yarat-

Miifredat / Kur'an Kavram lari Sozlugli

-m asidm insanin hikmeti ise, varlikla
ri tanim ak ve hayirli .
ileri yapm aktir
I-te Bz. L o k m a n in kendisi ile nite
.lendigi v a s if d a budur
Allah buyurur k i :

lece kendisinin nitelendigi sifatlarin

hepsine dikkat
e k m.olm
i aktadir
D em ek ki, Ytiee Allah hakkinda
ku lla m la n :
-H a k im d ir ciim 0
lesinin anlami,
ka varhgin
bir bbu
a
.
ekilde vasiflanm asindan farklidir
idan Yiice A llah buy uBu
rm
tur
au
k i :

_ - -A lla h h iik m e
d e n le rin en g iiz e l h iik m e d e n i d e g il
m id ir ? (95/Tin 8(.

-K u r ^ m hikm etle nitelendiril

erm esindendir(
mesi o n u .
- E l i f Lam , Ra. ig te b u n la r
o h ik m e t d o lu K it a b in a y e tle r id ir

10/Yunus ( (
ayeti gibi. Bu
idan
a
Allah buyurur k in d e :
' : O n la r a bu

Peygam ber b u y u rmtur

u k i
,:
. iir in ig in d e h ik m e t o la n

-d a v a r d ir ;348 yani, bu dogru bir bner

medir. BuL eb id in -sdztine benze
m ektedir :

- T

R a b b im iz d e n s a k in m a k en -122
h a y ir li igtir
34.
>(

Allah buyurur k i :

> ;

O n a d a h a gocu kken b ilg e lik v e rd ik

M eryem / 19
12( (.
Peygam ber buyurur k i :
. Sn sm a k h iik iim d iir , f a k a t
onu y a p a n a zd ir.350 B urada kullamlan
-hiikiim kelimesi, hikmet anlam in
dadir .
-lf- ~ - K e n d ile r i
ne k ita b i ve h ik m e ti o g re tiy o r (3/Al-i

Imran 164). Allah buyurur ki: . A -

_ K v -

v a z g e g m e le rin i s a g

la y a c a k h a b e rle r g e ld i. B u h a b e rle r
son d e re ce a n la m li ve e t k ilid ir

54)/

K am er 4-5) d e n m i.
tir
Deniyor k i :
-in manasi m uh
kern demektir. Bu d a : -'
a y e tle ri sa g la m la g tirilm ig

hukiimeyi
bir alarak ba -

ka bir
.
ey hakkinda karar verm ektir
u, g d y le d ir veya gu, gdyle d e g ild ir $
.dem ek gibi

'
' A n d o ls u n ki, b iz L o k m a n 'a
-h ik m e t v e rd ik ( 3 1/Lokman 12); boy

-tu tu m la rin d a n

(11/Bdd
-^
eti gibidir. H er ikisi de dogru
iinkii 0 hem m uhkem hem de
dur .

3 4 8 H ad is i B u ha ri, E d e b / M a YecCizu m i n e - iri

v e I-EdebT (X, 4 4 5 ) ;

Ebu

Davud:

giiphe-

siz ydrin bir kism i hikmettir. Bkz. HattabT,

M e a lim its -Sunen, , 136; i b n u l - K a y y im ,
M ecm eu l-F e va id 2 6 0 ,1 , B e g a v i , / :Siinne, X II, 369 .
3 4 9 Bkz. D iva n ' 1 s.

39

3 5 0 B e y h a k i , u a b d e, E n e s ten z a y i f bi r sen elle

m e r fu o larak ;

ise E n e s ten; H ey iem i

d e F ird evst e, ib n O m e r d e n t a h l i c e t m itir.

hikmetleri dile getirendir, dolayisiyla

-
iinde her i^i m ana da birlikte var
.dm Hiikiim, hikm etten daha geneldir
Onun i,in her hikm et bir hiikiimdiir

B u n u n m e v k u f L o k m a n in sdzii o ld u d o g r u l a m i tir. ibn H i b b a n d a R avdatu 7-

fakat her hiikiim bir hikm et degildir ;

Ke$fu 'l-Hafa. II, 3 2 ; S u y u ti, el-F ethu 'l-Kebir,

Ukala

( s . 4 1 ) d a

[ D a r u l -K u t ii b i l-ilm iy y e,

B e yru t] sa h ih bir s e n e t l e ta h r i c e t m itir. Bkz.

SuyOt, e d -D u r r u 'l-M ensiir, VI, 5 1 3 ; AclunT,

11,202
301

Ragip el-Isfahani
le rin iz d e o ku n a n A lla h in d y e tle rin i

kaydedilecektir.

ve h ik m e ti h a tir la y in (33/A hzab 34 (;

H a d is t e '. J r ^ - ^ ^ D C e n n e t m u deniyor ki: Bu, K u r ^ n m tefsiridir
h a k k im le r igindir, buyurulm ujtur.351
ve K u r a n m
eylerdir
ektigi
dikkat
. Deniyor ki, bunlar m dsldm an kaldik

-A lla h d ile d ig i h iik

larinda oldiiriilecek, dinlerinden dtin-m il v e r ir (5/M aide 1); yani: Diledigi
duklerinde ise serbest birakilacakken
ni hikmetle yapar. Bu da, kullarin
i
oliimu tercih edenlerdir.352 Bunlar
A lla h m yaptiklarina razi olm aya bir
hikmet k onusunda uzm anlam i k ii.teviktir
lerdir, diyenler de vardir.

ibni A b b a s : .
A lla h 'in d y e tle r inhiikve
m e ti

3 3)/

Ahzdb 34) ayetinin yorum unda dyle

der: Burada sdz konusu olan, K u r an
ilmidir; O nun nasihi, m uhkem i ve
abihidir. ibn Zeyd der ki:m dte
Bu

/ - -
-kelimesini asil, diigumu g o z
mektir .
^
buyurur-

k i :

D ilim in d iig iim iin ii goz 20)/

onun dyetlerinin ve hikmetlerininT a h a 2 7 (.

.midir. Siiddi der ki: Bu, nhbuvvettir
in d im demektir. Bunun asil
,K u r a n in hakikatlerini anlam aktir
inerken yiiklerin indirilmesinden
diyenler de o lm u-tur. Bu, onun pey
alinm
itir. Sonra salt anlam da ini
gam berlerden U lu l-azm olanlarina
in de kullam
tir.idan:
Bu
lma
i
ij
arettir.
m ahsus
Bu konuda
kism ina
b ir g e kild e in d i ve
-)!ba
.diger peygam berler onlara tabidir
k a si onu in d ir d i d e n m i .
tir
Allah buyurur k i : y
Allah buyurur k i :
-G e re k ls ld m 'a b a g h p e y 1
-Veya bu b e la la r y u r t la r in in y a
g a m b e rle r ...Y a h u d ile r a ra sin d a buna
k in in a in e r (1 3 /R a d 31 (; '
g o re h iik iim v e rirle r (5/Maide 44(.
'M ille t le r in i h e la k y u rd u n a
-
ijtc peygamberlere mahsus olan hik
?s iiriik le y e n le ri

met veya hiiktjm budur, Allah buyurur

h i:

.'< "

-B it K ita b in b ir kisim a y e tle ri kesin a n

la m li (m uhkem )dir, b u n la r onun b ziin ii
olustururlar. D ig e r kism i d a birden gok
a n la m li (m iitesab ih)tir (3/Al-i imran

7 (.

}M uhkem ) ise, lafiz yoniinden

herhangi
iiphe ta
bir
-imayan ve mana
ik olan SI
kisimdir
da apa .
) M iite g a b ih ) kendi i inde
allah yeri
esittir.
gelince
birka
i n

ibrahim / 14
28( (.

g o r m iiy o r

m u su n

,B o rc u n

odem e zam am g e ld i , dem ektir .

ise,
olanbirtopluluktur
yere inm i.
deyimi de bunun gibidir .

.)mahalle) ise, oturulan yerdir

Dugiimun
-oziilmesinden istiare yo
luyla

>

deyimi ti'iretilm-

351 i b n u l-Esir, N ihaye, I, 4 1 9 ; Z e m a h erl, F aik ,

1 ,3 0 3 ;
352 Abdut'i'ezzak, M u s a n n e f , V, 265; M iica h id ten.

an?

Mtifredat / Kur'an K avramlari Sozliigu

tir. Allah buyurur ki :( _
A lla h in size b a g ig la d ig i h e la l
ve tem iz nim etlerd en y iy in (5/Maide
88(;
// h e la ld ir, gu
da h a ra m d ir (16/Nahl 116(.

koyunun m em esine siitiin

inmesi deyimi de J A dendir. Allah
buyurur k i :
- ,K u rb a n
y e r in e v a r in c a y a k a d a r /2/Bakara
Y iic e A lla h , gunu h e la l k ilm ig tir .)196
deyimi de bundapdir. Allah buyurur
k i : ' ' b iitiin h a y v a n la r
size lig lc il k ilin d i (22/H ac
30 (;
17

. -E y P e y g a m b e r! M e h ir le

r in i v e rd ig in egle rin i, A lla h in Sana

,g a n im e t o la r a k v e rd ig i c a r iy e le r in i

Tahr?m 2) yani: Yeminlerinizin)/ 66

kefaret yoluyla
oziilecegini
nasil
iklamai
.
tir
R ivayette : '

--
'-B ir a d a

m in iig e v la d i o ld iig ii h a ld e o n a ateg

y e m in in

h e la l k ild ik la r i

-h a rig ,353 yani: in g a lla h T eala dene

cek zam an kadar. airin sozii de
bu anlam dadir :

123- S anki, )!ere b a s m a la ri

ta h lil/ a n h k tir. 4
Yani: Onlarin k omalari siiratlidir; hizlarindan toynaklari, ki inin
in g a lla h diyecegi bir anilk bir zaman

kadardan daha fazla yere degmez.

-k iz la r in i, h a la la n n in k iz la r in i, a lm a

ise, zevc yani kocadir. ^ , ya

her birinin digeri i in etegini lkara-

n i h e la l k ilm ig iz d ir (33/A hzab 50(.

bildigindendir, ya onunla beraber ya-

s e n in le b e ra b e r h ic re t eden a m c a n in

am asm dandir ya da birbirine helal

lerin helal kilinmasi 0 anda
E
olu larindandir.
iinkii onlar onunla
ekle
ger
m
tir
i.
Onun i in seninle halle ene, yani:
birliktedir. A m ca kizlari ve ondan
Seninle beraber yaayana adi ve-sonra sayilanlar ise kendileri ile evle
rilir. de, zevce/ham m dir; ogulal kilinanlar arasindadir
nilme.si h .
l u . . Allah buyurur ki:
ve
O z o g u lla r im z in

inin
deyimleri
ihram dan
I^i
im
ki
h e la lle ri/ e g le ri d e (4/N isa 23). :
ya da harem b6lgesi ina
di
-lkmasi
Fistan ve abadir.
m anlatir. Allah buyurur k i :
ise, insanda ufak suyun/

a v la n a - ih r a m d a n g ik in c a
bevlin
aktigi kanala denir; iinkii, bu
b ilir s in iz (5/M aide
2 (;
kanalin herhangi bir hognmn/rti'igii -K i sen bu geh irde d ile d ig in i y a
p a b ilir s in (90/B eled 2); yani: Sana
3 53 B u h ari, E y m a n v e n - N u z u r X I, 4 7 2 ; Miis-

helaldir

lim, Bir v e s- S i l a ( H N : 2 6 3 2 ) . Bkz. B egavi,

Allah buyurur k i :
' '

A lla h

siz e y e m in le r in iz i

k efare tle g e r i a lm a n iz i h e la l k ilm ig tir

gerhu s-Siinne,

V,

451,

M itvalla,

C e n aiz,

(Zerkani gerhi, 11, 75).

3 5 4 ar, K a b g u h e y r . Bkz. D iv a n I, s. 3 ; Ibu

303

Ragip el-Isfa h a n
mii yoktur

: -insani yemine siiriikle

ey demektir
yen. : ,deyimi
siyah-kirmizi kari-imi mi yoksa sari
H-l-f/
imi mikirmizi
oldunnda
ijphe
kari

biri onun siyah-kirmizi ;
: -Sozciigii, topluluk arasin
kari,imi olduguna yemin ederken
daki m
sbzle
edir.
ise,ilikli
kar
digerinin sari-kirmizi ^ari-imi oldu
m e medir.
ile yapilana
Sdzle
sbzle
baghlik
n de
gosterm
kullanilir
ek i . una yemin ettigini anlatir .
ve deyimleri soziine
: Her birinin d ^ e rin e yemin
sadik, s6zinin arkasinda olan iyi
ki
etmesidir. Ayrica salt anlamda her tiir
anlatir . - da

oguludur
in.
in de kullanilir.
baglilik
Bu
idan
a
i
^
oyle
Ziiheyr
d e r:
inin
malisina
biranla
ki_

.
denir

<

Siz,

sozlegme yapanlara -124

so n ra d a n y e tig tin iz ; ta h ti d e v rilm e y e

i lerinin yolunda Yani:

gitmesi

sona erecekken.
inin
i ise,Ki
ar
-
ile
rinin bel kemigini
eydir
turan
olu.
asil, insanlarin birbirinden
sbziin dogruluguna
kin aldiklar
ili

yemindir. Ayrica, her tiir yem in icin

de kullamlir. Allah buyurur k i :
,)gokga yemin eden
g o riig

ve a n a liz d e y iiz e y s e l bakan

kim seye uym a (68/K alem (; ,

yok
a n.
ai :yem in e d e n
Yine buyurur k i :

O n la r s o y le m e d ile r d iy e A lla h a d in a

yemin ederler (9/Tevbe

Islam 'da h ig b ir h 'll f (o z e l d o stlu k

an tlagm asi) y o k tu r , b u y u rm u

y iiz tu tt u g u n d a

Peygam ber (sas (:

Palan adam

,d e m e k

dill sivridir;
lar, dur
soze
durak
ba
dem eden devam eder. Aym anlam da
Ife sah a tin dostu denir .

H-l-k /

kelimesi bildigim iz az
.
b o g a z in i k e sti demektir. Sa in
kesilmesi ve kisaltilmasi -
iin de kul
lanihr . -S a g im tira g etti den
:mesi bundandir. Allah buyurur k i
A - j j j - B a g la r in iz i tira g et
m e y in (2/Bakara

74 (;

tur
356.

196(;

O n la r sizd en

o lm a d ik la r i h a ld e , sizd e n o ld u k la -

356H adis,

Cubeyr

b.

M u t i m d e n

a h n m i tir.

R e su lu lla h : isla m 'da hiQbir h ilfy o k tu r , cahi-

A lla h a d in a yemin ederler , 9)/

liye d o n e m in d ey a p ila n hilflere gelince, islam

S iz i

onlari daha da saglamla$tirmi$tir, b u y u r m u-

etmek ig in A lla h ayem in ederler

!. B k z . M u s l i m , F eddil ( H N : 2 5 3 0 ) ; Ebu

Tevbe
56 (;- *
ra zi

Tevbe /62
9 ( (.

Davud,

F e r a i z (H attab i,

M ealim u 's-Siinen,

IV, 105); A h m e d , M iisned, 1, 100; B egavi,

gerhu s-Siinne, X, 2 0 2 ; S u y u ti, el-F ethu 73 5 5 air, K a b b. Ziiheyr. Bkz. D iv a n I, s. 61.

304

K ebir, III, 343.

Miifredat / Kur'an Kavramlari Sozlugti

B a g la r in iz i tira s etm i ve
-s a g la r im z k is a ltilm ig o la r a k (48/Fe
tih
27'(. T ira g e d ilm ig ba ve
tira e d ilm i s a k a l deyimleri
de bu koktendir .

N e fs i v e tabiati, ofkenin he-

yecanina kar i kontrol etmektir. 9 0 gulu,

dir. Allah buyurur ki:

O n la r in akillari m i

bunu e m re d e r (52/Tur 32); deniyor

-deyim i, bir insana bed

dua edildiginde sdylenir.^ Yani: Sen
-dyle bir belaya ugrayasin ki, kadin

ki:

larini kessinler.
lar senin
in Bu
sa
i
soziin anlami: Allah senin girtlagmi

yorumlanir. Fiil olarak

kessin, dem ektir de

tir.denm
Buna
i
yakin bir anlam da sertligiyle, sai
eden sert giysilere Hra
de ' adi

manasi:

akillaridir.

hakikatte akil dem ek degildir. Akim

sebeplerinden biri oldugundan b o yle

ve

ve

gibi formlari vardir.

Kadmm yum uak
huylu birka9 o cuk dogurmasidir.

lah buyurur ki:

*
ib ra h im , gergekten h o g g o riilii, y u -

verilm
tir
i.

Bunun

ise: e k-l olarakboazabenze

diginden
tir. Kimileri
bu adi buna
almi
derler. Ben ,
nin
i tira
sa
-eden

ler di.
inda kullamldigmi bilmiyorum
Bu da
oguludur; tipki
in ve
gibi. L a m 'in iistiinlii okunmasiyla
soylenen kelimesi giizel olma^^n

m uak k a lp li ve k e n d in iA lla h ? ad a mig b ir kim se id i (

1/Hud 75);

B iz o n a yu m u a k h u y lu b ir

erke k g o cu k m iljd e le d ik (37/Saffat

101); yani: nda yum uaklik, bir gii

derecesine erim itir.
Yiice A llahin:

C o c u k la r in iz e rg e n lik gagina
g ir in c e (24/Nur 59) ayetinde g e en

bir edir
leh .
:
Gdriinii
ii halka
gibi olan develer demektir. Halkada
yuvarlaklik manasi da gozetilmi
ye hitlum ise, ergenlik demektir.

kelim esinin bu isim le amlmasionunin

i
denmi
tir.
mn nedeni, onun sahibinin h ilim le
deyimi de, yiikselirken uu
-unda dai
m uam eleye daha layik olmasidir.
demektir
izenreler
ku
.
.
uykuda gorulen
e^ler i in kullamlir.

h a r e k e t ettigi giin a y haling y a k a l a n d i . Ben

de
gibidir de denm itir.
ve ve

: R iiy a m d a g o rd iim , demektir. Allah buyurur ki:

'
D e d ile r ki;

sizi ? alikoyacagun d edi. P e y g a m b e r

B u g o r d u k le r in iz b irta k im karm agik,

3 5 7 M a ds, Hz.

^ a n n e m i z d e n a l i n m i tir. B e r

ki. S a f iy y e , h a c d a r i n

M i n a d a n M e k k e ye

(sas): K urban B ayram i giinii mii ta v a f e tti ;

ver, d e n d i . da: Oyleyse, sen

de y o la qik '
. Bkz. B u h a ri, H a c / i z a
diye sordu;

H a d e t i l - M e r etu B a d e m a E fd det, ]11, 58 6 ;

M u s l i m , H a c (11, 9 6 4 ; H N : 1211); B e g av i,

$erhu s-Siinne, VII, 234 .

b irb irin d e n k o p u k h a y a lle rd ir (12/

Y usu f 44).

ise, biiyiik kenedir. Bu ismi

almasinin nedeni olarak, ok sakin

305

Ragip el-Isfahani
oldugundan yum u?ak huylu ki?inin
hareket tarzina benzem esi gdsterilmi?tir. ^ e m e n i n h a le m e si ise, ?ekil
olarak bu ba?ligin keneye benzetilmesindendir. air de m^m ^nin ucunu
keneye benzetmi?tir:
-

- . '

/ H-m-m

k ir le tm ip m

ok sicak olan sudur. Allah

buyurur ki: Kaynar su
iq ir ile n (4 7/M uham m ed 15);

Tozdan b ir q a m u rla y a b a n c i b ir
y a z ic i g i b5?
i*

Z u h ru f 18).

G o g s iin iin ik i k e n e sin i s a n k i -125

insan 21). Kimileri,

nin ogulu

?eklindedir, d e m itir.

^bu> ki: Yoksa siis

iginde y e ti tirile re k o la n i m i? (43/

le r (7 8/N ebe 25);

D eriye kurt dtii

u .
Devenin lkardim
kenesini.

Sakinle?mesi ve kontrol
edilebilm^si
in birini
-dare
i
etm ek

tir. Tipki, kenelerini

-l k a r ^ a k la dc
veyi sakinle?tirm ek gi^i

'

K a f ir lik le r in d e n do-

la y i o n la r i iq ecek o la r a k kaynar su
ve a c ik li >a za p b e k le m e k le d ir (6/

E n am 70); - <
B a $ la rin d a n a $ a g iy a kaynar sular
d o k iiliir (22/Hac

10);
So nra, bu y e m e g in iize-

Y aln iz kaynar sa ve ir in jq e r-

rin e kaynar su k a tilm i iq k i o n la r

/H-l-y

iq in d ir (37/Saffat 67);

kelim esi ,
.
ouludur
T ipki , VC gibi. Allah buyurur
k i :
Z iy n e t

if t e b o y le a r t ik onu ta tsin la r;
bu, b ir kaynar su ve ir in d ir (38/Sad
57). K aynagindan sicak olarak lkan

eyyasm dan y a p ilm iy b o g iirm e se si

suya

v e re b ile n b ir b u z a g iy i (7/Ar a f 148(.

R ^ y e t t e deniyor ki:

1
D iin y a , kay-

Eiil olarak

/ -ghzelle?ti de

I33c^tir.

n a rc a g ib id ir ; u za k o la n la r o n a g e lir;
- +

O r a d a in c e ve k a lin ipekten

adi verilir.

y a k in o la n la r o n d a n u za k d u r itr .35

y e .p l e lb is e le r g iy e re k ( 8/K e h f 3 ;(

^ e r de te?bih yoluyla diye

a d la ndirilm i?tir.

A t terle-

Ince, .'// ipekten

d i d e m e k t ir . 'da, ya insam terlet-

ve a tla s ta n e lb is e le r g iy d ir ilir le r (76/

tiginden ya da i inde sicak ^ bulundugundan ham m am admi alm itir.

3 5 8 ai', c r - R u m m a h b. M u y a d e . Bkz. D ivan' 1,

s. 2 5 5 ; ibn Cinni, M uhassas. II, 23 ; S abit

3 5 9 B k z . Z e n i a h eri, Falk, 1, 3 2 2 ; i b n u l-Estr.

L u g a v i, Fark, 2 7 . ; C em heralu 'l-Luga, II,

N ihaye, 4 4 5 ; E b u U b e y d , G aribu 'l-Hadis,

188.

IV, 4 9 0 .

306

M i i f r e d a t / Kur'an Kavramlari Sdzliigii

'
-Falan ham a m ag ird i de
mektir. Yiice A lla h m :

im d i

b izim h e rh a n g i

] 6) Z
dyetinde
um er
i

aret edilen
/ 39 (
siyahlik) kelimesinin anlami)
iiniildiigii bu adi alm
diii
.
tir

b ir ge faa tgim iz y o k tu r; can a y a k in

Oliim de -diye ifdde e d il

m
fir
i ; ,yani: T akdir e d ild i
ve )101 H e rh a n g i
denm esi g i b i . )} H u m m a : S itm a
b ir dost b ir dostun h c ilin i so rm a z
ise,inde
iri
ya a
b
i-
m d e s ic a k
70/Medric ( (
ayetlerinde ge
en
Ilk i a-id ig m d an ; bu a n la m d a P e y

efkatli ^^^m demektir. Bu

ise , g a m b e r :

Hum m a
>
yakinlarim korum
in sanki
ak i , -S itm a), ce h e n n e m in k a y n a m a s in (
dfl<elenmekte/sertle.
mektedir
d a n d ir , b u y u r m u t u r
; -ya
bu e s

b ir dostum u z d a y o k (26/uara 100 -

n a d aok
k ii
:)
h a m tm e ) y a n i
,insam n
has
dostlarina
ise
terlem e y e m a ru z k a ld ig in d a n ya da
Adenir. Birbirinin ziddi olarak ^
) -h im a m ) yani oliimiin e m a r e
ve ,kelimeleri kullamlir. B u
lerinden u biri
n diinkii
a nodlu
ir
, ;
az dnce i.
aret edilen ozelligindendir

,))H u m m a s itm a
Bu anlamin ba,^
a bir ^ u lb m m i d a
insamn yakinlarindan kendine kari o liim iin p o s t a s id ir , 2b] diye bir soz
vardir; hum m a, o liim iin k a p is id ir
elkatli olanlarina ,adi verilir ki
da d e n m.
fir
kendisinin
in uziildiigii
onlar
iler
ki
i
dem ektir .

deyimi de, bir

Deve sitmasma ise ,

ikii
.
n dOcelenmek dem ektir
Bu
,

anlami da olduundan

idigi
kelimesinin
anlamdan
ta

daha etkilidir . ' : Yag! e ritti ,

.d a k a y n a r su g ib i o ld u , dem ektir
Yiice A lla h m :

- K a r a

h a nin-

dtreli
uyla- okunu
denm -
itir. Bu keli
m e ,
kelimesinden alm m
iir
-iin
i;
kii, devenin sitm a d a n k u rtu ld iig u gok
r a ^ > ^ > d i y b i r t e s ^ v a r d i r . ' :
Civcivin derisi tiiyden karardiginda
sdylenir . de: Y iizii k ild a n k a -

bogucu b ir ? ? -g o lg e s i a ltin d a
d ir la r (56/V akia 43) dyetinde ge en

demesi bu fiilin

,tormudur. D eniyor ki: Asil m anasi

-sim s iy a h du m a n demektir. K elim e
nin bu adi alm asim n n e d e n i :
N e .7

/<
ne de f e r a h la t ic id ir

Vakia 44)
d a :

ayetindeikladigi
a / 56 (
undandir;
iri gibi,
sica^yaolu
ya
a
- -

3 6 0 H a d i s , Hz. ^ ! e a n n e m i z d e n a h n m itir. Peygam ber buyuniu

ki: H um m a,

cehennem in

kayncim asindandir: onu ile serinletiniz.

B ^ z. B uh a ri, T i b / H u m m a m i n f'eyhi c e h e n n e m ( X , 174); M u s l i m , S e l a m ILi-K iilli

D e v a ' ( H N : 2 2 1 0 ) ; A h m e d , M iisned. 1, 291;

M a lik , M uvatta (erhu 'z-Zerkani, IV, 331);
ihn M a c e , M iisned, 11, 1150.

361 Bu, bi r hadislir. E b d N u a y m v e I b n u s-Siinm ,

T i b ta;

ibn

E b i d - D u n y a ,

el-M a ra d

K effdrat'xa k a y d e t m i tir. S e h a v i, - . /

,O n la r in u s tle rin d e ate$ten g o lg e le r

( s. 9 4 ) de: O z e t olarak : , . bir

a ltla r in d a d a ategten g o lg e le r v a rd ir

hadistir, d e n m e k t e d i r B kz . S iiy u tie l-F e tln i '/Kebir, 11,81; A c lu n i, Ke.sfu 'l-Hafd. 1, 366.

Ragip el-Isfahani
demektir. Bu her deyim de
kelimesindendir. Atm
si
ise, lkardigi sesin taklit edilmesidir.
Bu maddeyle ilgili yoktur.

so n ra g e le c e k a d i

A hm ed o la n b ir

p e y g a m b e ri de m iijd e le y ic i o la r a k

S a f 6 / 61 ((.
Buna gore ) A hm ed): Hem
ismi hem de fiiiiyle Peygambere
arettir. Bbylece, onun, nasil
sas ( (

/ H -m -d

adi
Yiice A lla h a ( ham d) ^tme^:
O nu erdem lerinden dolayi bvmektir.
Bu, m ethetm ekten daha dzel, iikiirden daha geneldir; iinkii: m ethetme,
hem insanin kendi tercihi ile yaptigi
Omulai-d^ hem Yiice Allah tarafindan

olarak sa,
b u lu
ahlaki
nmu
velariyla
davrani
da

))oviilen
olduguna edikkat
k d m
t
.r

H z . ^ kendisinin gelecegini
i ifadede dzellikle
m djdeled
A hm ed

kendine ba hedilenlerde yapilabilmektedir. Bu a idan bir insan sdzgeh ^ i , boyunun uzunlugu ve yiiziiniin

isminin
olmasi,
kullam
O nun
lm i
-kendisinden ve kendisinden onceki
lerden daha ovgiiye layik olduguna
indir. Yiice Aekm
lladikkat
hek
in
i:
_ M uham m ed A lla h 'in

giizelligiyle

e lg is id ir (48/Fetih 29) soziinde ge en

methedilebilmektedir.

Ayni ekilde malini hayir yolunda

harcam asiyla, cdmertligi ve ilmiyle
de methe konu olmaktadir.

M u h a m m e d , - b i r a idan kendisinin

H am d Ne, ikincisinde olur ama

birincisinde olmaz. iikiir ise, ancak

-bzel bir ismi olm akla beraber- ovii

ten manasindadir. Bu ifadeyle, Onun
bu sifatla nitelendigine ve manasimn
kendisinde som
tigina
utla-
iaretvar

nim et kar iliginda yapilir. Buna gdre,

her iikiir bir ham d sayilir; her hamd
de bir medihtir, fakat her medih,
ham d degildir. Bir kii oviildiigiinde:
d e n ir . : Bir ki inin ovii-

dir. Bu tipki, Yiice A lla h in

' -'' B iz Sana a d i Yahya o la n

b ir o g u l m iijd e liy o ru z (19/M eryem
ayetinde soz konusu olup allah
in )7
ileride gelecek olan Yahya isminin

lecek ozellikleri 0 ^ oldugunda sdy-

ayni zamhanda
a y a t m anasi ta imasi

lenir. : Ovgiiye layik goriiliince

denir. Allah buyurur ki:

H ig k itfk iis n z , o v g iiy e ve y iic e lt ilmeye la y ik t ir (11/Hud 73) soziinde

ge en hem

: o v iile n hem de

oven anlam inda olabilir.

.d^^im i,

se n in en

g iiz e l hedefm u ig i y a p m a n d ir, anla-

m ina gelir. Allah buyurur ki: .

> -
B en d en

308

gibidir .

H -m -r /
: .;

Bildigimiz bir hayvan olan

ogulu
ekt
,er ;
.ve v ^ dur
Allah buyurur ki :
A tla ri, k a tir la r i ve eekleri.. (16/Nahl
Bazen cahil insan da bu kavramla .)8
ifade edilir.Allah buyurur : "

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozlugu

-Sirtinda kocaman kitap ta

giyan egek gib id ir (um a 5 (;

Onlar, sanki, iirkiitiilmiigyaban

H -m1-/

eyde gdz oniinde

pek
ok
bulundurulan tek bir m anaya gelir .

.
:
Bir
eredir
ha . '
'
: form unda lafizlari arasm da bir
Uzerinde peynirin ^urutulduu iki
k vardir;
ok mastarlari
fakat tl
eb
r
isindan
ekil
tir. Bu
ta
a

-ben
-arasinda farklar vardir. Sirta yiikle
zet lm t r.
eyler gibi, zdhirde/a
nen
-iktan yuk
<
egin aptalligi,
aptalligina
e
lenen agirliklara
adi verilm i.
tir
benzeyen at bozmasi/katir demektir .
Kadinin karnm daki
-o^uk, ve h a m i

egekler'ulir (Mudd^ssir 50 (.

k l ik haline benzetilerek, buluttaki

renklerden biri olan
^

taki m eyve de su
bu veisimle
aga
1331Z1 demektir. Renklerinin geneli
am lm i.
tir
-esas almarak A cem lere ve Arapla
ra : ' I-'

'-K iz illa r ve S iyah

Batinda (i-ten) yiiklenen agirlik
la r denm i tir. Kimi zaman
lara ise , adi verilmekteuir. Allah

da denir
363.
buyurur k i : - :

: Sozciigii: Kirmizi renkleri

b^z almarak soylenm i olan et ve igki

demektir
364.

' K izil oliim

de, asil, kan akt^indan ekle
ger
en

Eger giinah yiikii agir bir

-kimse, yiikiiniin sirtindan alinmasi
ni istese, en yakini bile yiikiinun en
kiigiik bdliimiinii kendi sirtina almaz

Fatir / 35
18((.

dliim manasina gelir .

Bu a n la m d a :

;K izil y il, kitli^ demektir

m ektup, giinah
yiikjendim denir. Allah buyurur k i :

agirlik,

kitlik
yilinda havaya bir kizillik -dk
tiigiinden yle
bo denm i tir. :
S ieak
i: l^
Amiri^izilli
sieakliktir. ' ' Hem kendi
-giinah yiiklerini ve hem de bu yiik

; Yeni sergi demektir .

ise,sergidir
eskim i.

3 6 2 1 l a dtr: B en K izillara
? Siya h la ra gonde-

rildim . M u s l i m , M ^ s ^ i d (II, 63 ); 0 ,
si y e rl e ilgili MiisnecT'm&c (s. 27).
3 63 Hz. A l i nin M e v a l i d e n b ir a d a m a : Sus, ey

H am rdu l-Jcan in / d e m e s i d e bu k ok tendir. n u if a d e c a r i y e n i n o g l u d em ek tir.

lean: O n ile a r k a a r a s i n d a k alan eydir. n u ,
^ y e r m e d e k u l la n d ik la ri bir
A r a p l a r in s o v m e
d ey im d ir.
3 6 4 E rkekleri iki kvzil, y a n i : E t
? igki', kadinlari

da iki kizil, y an i: A ltm ve giimii/ m ahveder,

lerin yamnda bagka birgok giinah

yiiklerini tagiyacaklar (29/A nkebut
13
- ' ;(
Oysa onlarin, mii 'minlerin omuzlarindaki higbir giinahi yiiklenm eleri
soz konusu degildir (29/A nkebut 2);

Bir de kendilerine binek

hayvam saglayasin diye Sana bagvurduklarinda: Size binek hayvam
bulamiyorum, deyince (9/Tevbe 92);
' 1 Kiyamet

a ta soziidur.

309

R agip el-lsfah an i
g iin iin d e g iin a h la rin i eksiksiz y iik le n s in le r dive (16/N ahl 25);
^^

rinden kaldirilip (69/Hakka 14).

'

: K adin ham ile kaldi

demektir. Ayni ?ekilde aga iin de

Kendilerine Tevratyiiklenildigi
/ , onu yiiklenmeyenler, sirtinda
kocaman kitaplar tagiyan egek gibidir (62/C um a 5); ^ ^ : Ta?im akla yii-

soylenir. Her ikisinin karninda ta?i-

kiimlii kilip, yani: H akkini verm ekten

sorum lu tutulup onu ta?im ayanlar.
Yiik yiiklem ek ve yiikii yiiklenm ^^ anlam inda

denm ektedir.
A llah buyurur ki: '
A k an sel, y iize yin d e ko p iik tagir (13/
R ad 1 7 ); - Sular kaba-

rinca biz sizi akip giden (gemide) tagidik (69/H akka 11);

Eger bu gagriya
yiiz gevirirseniz, biliniz ki, Peygamber kendi gorevinden sorum lu /dugu gibi, siz de kendi gorevinizden
sorum lusunuz (24/N ur 54).

digina ve ./ adi verilir Allah

buyurur ki: .

Yiikii olanlarin beklem e sure-

si ise, y iik le rin i indirmgleridif" (65/

Talak 4); ' '

A lla h in bilgisi diginda higbir

d ig iyiik yiik len m ez/h a m ile kalm az ve
indirm ez/dogu m yapm az (4\/Fuss\\Qt
47); Egini kilcaklayip sarinca, h a fif bir y iik y iik lendi, Onu bir sure tasidi (7/Araf

Annesi onu zahm et-

le tagidi ve zahm etle dogurdu. Onun

ham ilelik siiresi ve siitten kesilifi
otuz a yd ir (46/Ahkdf 5).
Bunda asil olan, sirtta ta?inan
yiiktur. Bu nedenle hamilelik iin

'

kullanilmasi bir istidredir. Nitekim

EyRab-

hamile kalan deve in: den-

bimiz, eger unutacak ya da yanilacak

olursak bizi sorumlu tutma. Ey Rabbimiz, bizden oncekilere yiiklemig oldugun gibi bize de agir yiik yiikleme.
Rabbimiz, bize giiciimiiziinyetmeyecegi
yiikii yiikleme (2/Bakara 286);
Onu givilerle tutturulmug tahtalardan yapilan bir gemiye

mektedir. kelimesinin asil, deve-

'

nin sirtina ytiklenen yiiktur. Deniyor

ki: binek hayvanm a denir; tipki

ve gibi.

ise, hayvanm ta?idigi ?e^d ir. de, ydklenilen ?ey demektir.

Ozellikle kuzuya, yiiriiyemedigi in
ta?indigindan veya annesinin

bindirdik (54/Kam er 13);

ta?idigi zamanin ^a^m olmasi (^eni

Nuh ile beraber

gemiye bindirdiklerimmn soyundan
gelenler! Hig giiphesiz Huh, giikiir goreviniverinegetiren bir kuldu ( ;(3 7 1$
(
Yer ve daglaryerle-

dogmu? olmasi) hasebiyle

<

den-

mi?tir; ogulu ise, - ve 1^ .

Bulutlar da ^ benzetilmi?tir. Allah
buyurur ki:

yiik le n e n le re (51/Zariyat 2).

Yiikim ii

M tifre d a t / Kur'an K avram lari Sozliigu

de
-ok suyu olan buluta de

<
kizdirdikga kizdirdim .

; suyu ta

id^ndan nir
bu adi almi
tir.
-Fincanin keskinligi ve s i

eydir. Yabanci
Selin
idigi
da
ta cakligidw. Kuvve-i gadabiyenin COsele benzetilerek, bir karindaki
ocuk
almasi hali
m a de
ve 0
ye
da bu ismi alir
ifdde
r. Bu
idan
lm
e da
t
: Kefil demektir; iizerinde

hak bulunan k i ile beraber hakkin

unu ta sorui33lulu
idigindan bu adi
almi.tir

_ .denir ki,fa la n a kizdim , dem ektir

Allah buyurur ki : -Cahili
yenin ofke ve g a y re tin i koymuglardi
Fetih 26). Bundan / 48 (

mekani korudukga korudum deyimi

Soyu belli olmayana '

de istidre olarak a h n m i.
tir
denir .
Rivayette deniyor k i :
, O d u n ham a h o la r a k
, A lla h a ve Resulilne ham iyet
lll/M e s e d 4); bu ifdde, insanlarin(
digindan higbir
h a m iye t yo k tu r 367.
arasim bozm ak
laf dola-tirmak
-<
Burnumu bir giizel
tan kina yedir. Sdzgehm ,^

f a la n yag odun ta g iy o r

de
yim i, kotuluk maksadiyla laf ta -i
yor demektir .

H - m - y/

korudum ve
-hasta
y i kendine za ra r verecek yiyecekten
korudum da denir. Allah buyurur k i :
H a m iy hakkinda size bir em ir
verm em igtir (5/M aide 103) soziinde
ge
en

-kelimesi, on batin boyun

idiktan sonra Araplarin
ca yiik ta

Giine
A te gibi
ve kizgm
-sirtim kurtardi deyip artik bin
-cevherlerden ve canlilarin bedenle
medikleri dam izlik erkek devedir .
-rindeki sicak kuvve den dogan sicak
' -K; adim n kocasi tara
Ilk dem e^ir. Allah buyurur ki :

findan olaniinkii
akrabasidir
onlar .

kaynam ig...<
su p in a r in d a
k^ndisinin
hamileridir.
Ifade
olarak
K ehf 86); yani: S im s ic a k .365 Bu/ 18 (
.
eklinde soylenir
kelim e
diye de okunmu ^ .tur .

Allah buyurur ki : '

-g iin b ir ik t ir d ik le r i a ltin ve g ii
m iig le r cehennem ateginde k iz d ir d ir

k i :

Tevbe / 9 ( 35 (.

elerde hemzeli Bazi

ok,unup
leh
denm
tir
i ; gibi . 've : -^ K o
amurdur. Allah buyurur
siyah
m u

G iin k iz ig ti .

365 Bu, Ibn Am ir, H azm a, Kisai, H alef, u be ve

Gergekten b i z
'

kara gamurdan olugmug kuru balgik-

367 Buhari, C ihad/W 'ct-Ddri Yubeyyetun fe -

Ebu C a fe rin kiraatidir. Bkz. Dim vati, ithaf,

Yusabu 7- VHdanu v e 'z -Z e ra ri (V I, ]46); Ebb

s. 294.

D avud, el-E rdu Yuhm iha r-R acul (H attabi,

366 Bu, N afi, ibn Kesir, EbuAm r, Hafs ve Yakubun

kiraatidir. ^ ^ z. Dimyati, ithaf, s. 294.

M ealim iis-Siinen, IB, 49); A hm ed, Miisned,

IV, 73.

311

Ragip el-Isfahani

tan yarattik (1 5/Hicr 2 6 (.

edilen bir isim dir .

K uyunun kokmug siyah

gam uninu gikardim . '

ise, K u yu ya
bu gam urdan attim demektir. Bir kiraat ; gamurlu b ir su p in a rin d a

H - n - s/

Allah b u y u r u r : '

Biiyiik g iin a h i (A llah a

eklinde
86 (
-ortak kosm aya) iglemekte israr edi
amurlu kaynak
tur:
okunmu
Yani
. :
yorlardi ( 5 6 / ^ k i a 46); yani: Giinaha
sokan su .
-Bu neden\e y e m in -ig a m ii
/
sa
tir. Yemininin geregini
denm i

batarken buldu (18Kehf

H-n-n

.
efkatle yogrulan arzudur

i deveKadin
yavrusu
ve in
d-i

denir. Bazen bununla

,beraber bir ses de olur. Bu nedenle
etkati gdsteren sese veyaarzu
onun
ve
eklinde
iiniilene
dii

'

adi verilir .
k iitiig iin in lem esi ,

gejkatli b ir r iiz g a-,

r

g e rilirk e n

vin la ya n ok deyimi de bu koktendir .

yapm ayanin durum unu anlatm ak

-Ergenlik de insan, dnceleri so

-rumlu degilken, ondan itibaren yap
tigindan sorum lu tutuldugundan
kelimesi ile i ^ d e edilip .'
fa la n hinse ulagti, denir .

U; Yani: N e semiz bir

rilmesi sesleri baz almmasindand'.r .

kelim esinde
-efkat manasi oldu
efkat de m erham etten
undan
ayri

iiniilmediginden Yiice A llah in

dii :

Yine o n a ta ra fim iz d a n

sevecen lik ) -M eryem 13) gibi soz / 9

lerdeki ra h m e t bu kelim e ile ifade
tir. Ydee A lla h m biredilm
sifati
i
olarak - da bu koktendir .

reklerin hangereye gelecegi, tasadan

yutkunacaklan yaklagan kiyam et
giinii ile uyar (40/M iimin 18 (;
.
Yiirekler hangerelere
gelm igti (33/A hzab 10) sozlerinde
gen
e kelim esi ,
mn/?-^
0guludur. Bu da yutagin
inmtan
bdi
a
goriinii
iidiir.

efkat
deyimi
iistune
de,
-efkat demektir. ikili kalipta veril
deyim inde oldugu
gibidir. Yiice Allahok
size
yerde
bir
yardim ettigi gibi H uneyn
-G iin ii de (9/Tevbe 25) ifddesi ise, bi
linen bir yere nispet yapilarak tespit
312

H - n - c - r/

Allah buvurur k i : | .
" ' -Onlari y ii

,ise

u kendinden tiran
uzakla
su
ki
-i de
m ektir ; ve kelimeleri gibi .

i devesi ne de sem iz bir koyunu

d
-var. Her ikisinin de bdyle nitelendi

m e s i ,

.fiili kullamlir

H - n - z/

Allah buyurur k i : Az
sonra onlerine k iza n n ig bir buzagi
getirmigti (11/Hud 69); yani: iki ta

M iifre d a t / K ur'an K avram lari S6zliigii

en buzagi gevirme.
arasinda
Boyle
pi
yapilmasimn
indenedeni,
bulunan
i
.yapi$kanliimn gitmesini saglamaktir
B u , deyiminden alm mi -

Kimisi de: Salt m eyil anlam inda bir

ist.id.re n l d u ^ n u soylem
tir
i.

iizerine ortli atip terlemesini saglamak

demektir. Bunu yapana
ve
denir .
bizi
Gtine
pi.
irdi

Kelime az bir suyun

-lkmasim anlat
tigindanki
i9 rdiginde

denir ki ,

suyu azalt demektir; terden ve

en etten 9 ikan su gibi
pi .

kelimesi, gignem ek anlamina

-gelir. Bu fiil, hem insan hem de hay

van -
iin Kullamlir. Karganin gagasi
na da

tir;

iinkii, budegaga
nmi
ignem
in ekarga
insam
aleti
-/
n
ei

nesi gibidir .
.

/ H-n-f

H-n-k /

tir ki, ata bir iki tur attirdiktan sonra

_ -

Karganin ve -kadar si

yah , diye bir deyim vardir; karganin

,haneki, onun gagasidir; halek' ise

tiiyunun siyahliidir .
^buyurur
kinliktan k u rtulm akin
a
i
k i : ,Onun soyunu
istikam ete m e y le tm e k tir .
,ise
-istikam etten gagkm liga m eyletm ek p e k az bir boltimu diginda, avucumun
igine alip m ah vederim ) 7 / 6 2 (;
tir. ise, bu y d nde bir egilim
Hayvanin
-ene
gosteren kigidw. Allah buyurur k i : bu ifade ,

-A llah 'in buyruguna titiz

likle uyan, te k A lla h a inanm ig bir

onderdi (16/N ahl
120 (;
0
do sd o g ru b ir M usliim an 'di (3/Al-i
im ra n 67); 9 ogulu ' Allah .
buy u ru r ki:
.' '

Yalan sozden kagininiz. A lla h m

b irlig in i o n a yla ya n k im se le r olunuz

H ac
3 0/ 22
-3 1( (.
inin istikamet
Bir ki
yolunu ara,tirmasim anlatir. A raplar
,her hac yapana veya siinnet olana

-Hz. ib ra h im in Dini iizerine oldu

guna dikkat
9 e km ek i
in, adini
verm
lerdir
i.
-ise, ayagin da egrilik bulu

-nan kigidlr. Deniyor ki: Hayir (bere

-sini yular ve gem ile bagladim deyi

olabilir.minden
Bu durum
alinm
dai
anlami: Ben fa la m

baglayacak ve

.gem leyecegim , sozii gibi olur

Aym zam anda '
,Qekirge genesini y e re dayadv, y e d i
bitirdi, deyim inden de alinm i -olabi

lir . -zam an da manasi: Ben gekirge

-nin y e ri istila etm esi g ib i istila ede
cegim ,

eklinde olur.

' . deyim i ,

[Z am an

ve

ve

artlar, sikintilar,
vb acilar ,

iyi olgunla
ki-tirdi, egitti, dayanik
li 1

irlar.]
m anasim
tecriibede
ta

kullanilan deyim ler gibidir .

H-v-b /

ket) u m m ak kastiyle boyle denm

tir
i.
313

Ragip el-lsfa h a n i

->

: Giinahtir. Allah buyurur ki:

( fiin k ii bu b iiy iik b ir

g iin a h tir (4/N isa 2), ise, bu fiilin mastaridir.
R iv a y e tte :
U m m ii

E y y u b u

bo$am ak

hub/
g iin a h t ir d e n m itir.368 Bu b o anm a n in ayni isim le a n ilm a s in in nedeni y a p a n in b u n d a n s a k in d i r i lm i
o lm a s id ir. Bu ^ -

Allah buyurur ki: ik isi de b a lik la r im Iiniittular (1 8 /K eh f

61); B a lik onu yuttu (37/
Saffat 143); soziinde g e en
biiyiik baliktir.

<fiinkii c u m a rte s i g iin le r i ba-

lik la r i o n la r a a k in a k in g e liy o rd u

(7/Ar a f 163).
- : B a lig in a ld a ttig i g ib i

a ld a tti , deyimi de bu koktendir.

ziinden a l i n m i tir. A sil ise, d e veleri a z a r la m a k i in s o y le n e n

dir.
d e y im i, falan
i ten g iin a h k a r o lm a k ta d ir, ^ a n a s in a gelir.
- d e y im i, A lla h

Allah buyurur ki:

/ '/ bu, se n in oteden b e ri kag tig in s e y d ir (5 0 /K a f 19); yani: Bu

ve m u h ta g k i l d i , de-

kar ilam ak ka tigin ve kendisinden

' '

o n u m is k in

/ H-y-d

m ektir. G e r 9 ek a n la m i ise, k i iyi

giinah i le m e y e z o rla y a n ih tiy a 9 t ir .

d e y im i de bu
a n la m d a d ir : F a la n k o t ii b ir ih tiy a g
ig in d e g e c e y i g e g ir d i.

d eniy o r ki: N e fistir. G e r 9 ek a n la m i ise,

giinah i ley e n n e fis d e m e k tir. Bu
da, Y iice A l l a h in:
. - < fiin kii n e fis , is r a r la k o t iiliig ii e m re d e r ( 1 2 / Y d s u f 53) sdziinde

t a m m l^ d ig i nefistir.

nefret ettigin eydir.

/ H-y-s
ciimle arasinda yer alan

ve dnceki cilmlenin sonrakisi ile

a iklandigini anlatan bir kelimedir.
Yiice A llah m:

N e -

rede olursaniz olun (2/Bakara 144);

N e re d e n y o la gikmi$

oliirsan o l (2/Bakara 149) sdzlerinde

oldugu gibi.

3 6 8 n a d s ,

b n

A b b a s tan

g el m e k t e d i r .

E y y u b , e ini b o a d i g i n d a

E bu

Peygam ber, ona

d e r ki: Um mii E yyubu bo?am ak hub/giinah

olmufflnr. T a b e r a m t a h r i e t m i tir; rivay et

e d e n l e r d e n biri Y a h y a b . A b d u l h a m i d H u m a n
o l u ^ , z a y i f b i r ra vi s a y l m t

r. B kz . H e y s e m t

M ecm eu z-Z evaid. E e d ^ l u U m m i E y y u b : 1^ ,

265.

314

/ H-v-z

: Develeri sevk eden oban/

siiriiciiniin, devenin iki ayagtnt adim

adim izlemesi halini anlatir; yani,
siiriiciiniin, onun yakm dan takip edip
onu hizli yiiriimeye z o rla m a s id ir. -
denir ki, s e rt b ir !^ekilde y ii-

M iif'red at / K ur'an K avram lari ^ 1

riittii demektir. Yiice A lla h in:
:.
eytan onlari istila etmig
(58/Miicddele 19) sozii, onlari kontroldne alarak istedigi yone sevk etti,

uludur. Sani^e de usunin^'

ta 0 n kullamlan
i deve
imak
veya
di
l
sigirdir .

ise, kulain ^ -

anlam ina gelir ya da -

: Erkek egek digi egegin iizerine
giktr, yani: iki arka ayaim n iizerine
kalkip on ayaklariyla diisinin her iki
yanim kavradi.

de denir.

esidir.
turan
iinii
Suyun
kolu
nii
e p
-yerdeki dolanm asina ben

zetme ^apili
iinkii, kulakta
tir ;
-sesin, suyun toplandigi ^er gibi top
landigi
iiniilmu
tiir
dii . :
Y^ni: Topluluk,
e ^eri^e doru
gittik

Kurala uygun

olan da budur. istidre eklinde kullanilmasi ise,

eytan onu oturttu ? ona bindi ciimlesi
gibidir. - de, bir eyde eh abuk
ve usta olan d em ektir ki; bu sevk
etm ek dem ek olan kelim esinden
alin m itir.

.gidiyor
Peygam berin : . / 7
A lla h a sigim rim , sozii ise: Bir i te
ilerledikten sonra tekrar ba-a don
eyi arttirdiktan
m ^k ya sonra
da bir
a donm ek, demektir.
azaltarak Bu
ba
anlam da : . denir .
ve '
Sozde likli
kar :
mkonu
adir. .de bu anlam dadir

/ H -v -r

Allah buyurur k i : '

: Bizzat ve^a diiiince ydniin-

A lla h

s iz in

k a r g ilik li konugm am zi

den tereddiit etmektir. Yiice A llahm:

* - A sia don m eyecegin i
sanmigti (8 4 /inikak 4) sdzii, asla diriltilmeyecek, demektir. Bu da Yiice

-d in le y e n d ir (58/M iicadele 1). Ken

tum fakat
disiyle
bana
konu
bir .
veya ' < ya da
;verm edi
yani: C e v a p .

:de: Yani

A lla h m:

Kendine ddnen bir akilla y a,am iyor

.dem ektir

in kar edenler, diriltilm eyeceklerini ileri siirdiiler. D e ki:

Hayir, Rabbim e A n d olsun ki, mutlaka diriltileceksin iz (64/Tegabun 7)

sozii gibidir.

Yiice A lla h in :
<

k a d in la r c e y la n g d z liid iir le r

ve g a d irla r im n d ig in a h ig g ik m a z la r

R ahm an / 557( ;(

O n la r a

- Su kuyuda dola-

i r i g d z lii h u r ile r s u n u lu r (56/Vakia

ti,? j

: iginde gagkinliga diigtii,

demektir. Makaramn etrafinda don-

soziinde g e )22
en ise , ve
0 . de; deniyor
ki: Gdzdeki siyahin
inde kii
^
iiik be
yazliin i^iee goziikm esidir .

da bu anlam a gelir. Bu, gdzdn

gizelliinin en m dkem
eklidir
m ^l.

diigii ubuga da <

denir. Bu a idan:
/Saniyelerin yiiriiyiigii bitm ez bir yolculuktur,
denm itir. Buradaki

kelimesi

R a g ip e l- I s f a h a n i
:

eyi beyazla
Bir-

tirm ak ve yuvarlakla
tirmaktir.
deyimi de bundandir . 1
.
,Hz. i s a mn yardimcilaridir. Kim isi
,onlarin boyaci olduklari, kimisi ise
avci

olduklarim

6yle buyurm
tuur:

Allah / / -

-da benim yardim cilarim kimdir?, d e

diginde, H avarilerin : Allah yolunun
yardrm cilari biziz, dem eleri g ib i 61)/
S 14
a f(.

sd
r. yBazi
le mt

-alimler de: Havariler adim alm ala

rimn nedeni, Yiice A lla h in :

-Ey P eygam berin ev halki giip

hesiz // / sizden p islig i g iderip sizi

tertem iz yapm ak ister (33/A hzab 33 (
aret edilen din ves6ziinde
ilmi dile
i
-getirm ekle insanlarin gdniillerini te
.m izlem eleridir
-M iiellifder ki: Onlarm boyaci ol
duklarim soylenmesi, temsil vebih
te
-baglannndadir. insanlarin geneli ara
sinda el iistiinde tutulan mesleki ger ekleri bilme konusunda uzmanlamler

am
i^i bu sifat dh.
iniiliir

/H-v-c

eye
Bir
ihtiya/
;du y m ak
-sevdigi h ^ d e ondan yoksun olm ak
tir
. 1 ,
'.

duymaktir.
V- fiili de Allah
ihtiya
buyurur k i : -
-Sadece Ya 'kub. iginden gelen bir ar
zunun g e reg in \y erin e getirm igti 12)/
Y u su
68f (; Kendilerinin
ihtiyaqlari olsa dahi (59/H a 9r (.
'
.

M iiellifder ki: Havarilere, avcilar

ise, ihtiyaqtir. Kimisi de ,

t dikendir, dem
tir
bir
e
i
.

H-y-r /

-denm esinin nedeni, insanlarin nefis

inde avlamalari
m lerini
h ^ve
a
i^
.onlari hakka gotiirmeleridir
Peygam ber buyurur k i : .
Ziibeyr, halam in oglu
h a va rim d ir
Yine buyurur k 36.
i :

M astar olarak
< ) hayret (,

ve . ve
eklinde; ekim lenen bir flildir
te
eyde
veya
gorii
birbir
-belirt
i
mekten aciz kalip tereddiide di^i^e

'
-H er p e y g a m

.anlam ina gelir

berin / < -h a va risi vardir; benim ha

varim de Ziibeyr 'dir?1(s Bu, onlarin
yardimci olmalari ozellikleri a-isin
dan bir benzetmedir; zira Yiice Allah

Allah buyurur k i :
'' -Tipki geytan

lar tarafindan ayartilip qdl ortasinda

-gagkin birakilan kim se g ib i m i ola
w ? (6 /E n am

3 6 A h m e d , M iisned ,

, 3 1 4 ; SuyutT, e l-F e th u '/-

Kebir,

, 145; M u h i b b u t-T ab eri, R iyddu 'nN adira, IV, 2 75.

3 7 0 B u h a r i , C i h a d ve ?

A s h d b i n -N eb iy,

M u s l i m , F e d a i l u s - S a h a b e , H N : 2 41 5.

71
/(.

de suyun toplam p durdugu

yer demektir.
oyle dair
^ r:

M iif r e d a t/K u r 'a n K avram lari Sozliigii

126- G enqleri hayrete dii^tiigiin... 37

Bu, goriiliince hayretle kar ilanacak kadar dolmaktir.

ise, bir yer ismidir. Deniyor
ki, bu ismi almasi, orada bulunan bir
suyun bu yerde toplanmasindandir.

/ H-y-z

^
buyurur : ya
d a basket bir birlige katilm a amaqlari
d p m d a (8/Enfal 16); yani: Bir topluluga katilmak amaciyla hile olarak ^a anlar hari . H ayyizin asil v ^ lidir
ve birbirine eklenen her topluluk i in
^ullamlan bir isimdir. Eiili,
eklindekullanilir.

yani: T o p l u lu g n u koru-

bulunmaz; h a rf de d e ildr; iinkii,

harfin m u d a a f olm ayan kismi ha z f
olunmaz: - ve denir.
Kimileri de yi, kendi ba ma
bir m adde saym i ve bu, yani:
kelimesinden geldigini ileri siirmiilerdir. .
(Sdziin ilgin ,
garip olani) da bu kbktendir. Kimisi
de, cinlerin kahramanlari olup,

avin vah iligi ona nispet edilmitir

d e r . ifadesi de, ava her i^i taraftan yana ip onu a iizerine siirmektir.
ve : , her taraftan sarmak demektir. kelimesi

ise, insamn, yem ein kenarindan yemesini anlatir. Bazilari da, bunu
flilinden m aklub saym i lardir. --
de bu koktendir. air oyle der:
'

d u . ' Yilamn renklenmesidir .

ismi, topluluunu top-

127- Topluluklardan birini bir

kim seden iis tiin tutm am .372

layip hazir bekleyendir. Yapi olarak

hafif ve hizli olan ki i in ^ullamlir.

Sanki oyle demektedir: Kimseyi

kimsenin online koyup, senin onun
iizerinde iistiinliigiin oldugunu istisna etmem. air oyle der:

/H --y

' '
^^ buyurur ki:

diler ki: Hiid! A lla h a a n d olsun ki

(1 2 /Y u su f 31); yani: K-Otuluk ondan
uzak olsun.
Ebu Ubeyde der ki: Bu bir tenzih
ve istisnadir. Ebu el-Fesevi (ra)
ise ^ der: , isim degildir; zira:
Harf-i cer, bu tiir ifadelerin b a inda

128- D am izlik rastladiginda

aldirm az,

Onun dortte > />?/ toriinu

alikoym az . 37
Burada bir insan comertlikle be3 7 2 air, N a b i g a . Bkz. /
, s. 33; N a h ^ s ,

$ e rh u 'l-K a sa id it -Tis i. 11,

3 7 , E b u Z u e y b U uz^ lt. B kz . $erhu ' 'ari 7-

H uzeliyyin, I, 43 ; Z e m a her i, E sdsu 'l-Belaga,

s. 101.

166;

Ibn

' $,

M iicm el , 1, 2 58.
3 7 3 air, A k l k a b i l e s i n d e n b i r a d a m d ir . B kz . Ibn
K u t e y b e , el-M u 'c e m u 'l-K eb ir , I, 392.

317

R a g ip e l - l s f a h a n i
-tim lenm ekte ve onun yedirdigi, onii
ne gelen damizlik deveyi ve digerini
kestigi belirtilm ektedir .

de
ld
r.

ne olgiilecek ne de degerlendirilecek
bir gey var deyim i de bugdaytn gok
az anlam ina gelir .

H-y-s

Allah buyurur k i : Bir

kurtulug var mi? ( 5 0 /K a f 3 6 (;

* - G irebilecegim iz saglam bir SI
g in a k y o k tu r ) ibrdhim 21). Bunun / 4
asil zorluk ve ^l^mti anlam ina gelen
.
deyim inden a lm m
tir
i.
. : Haktan sa p ip giddet ve
isten m eyen yola gird i dem ektir . .
ise, eildi dikm ektir .
deyimi de dogam n goziinii di^tim

evreleyen duvardir
Bir yeri.

da il<i
:
ekilde kullam lir

Birincis'r Cisim ler i in kullamlir.

-Falan yerin etrafini ge
virdim denmesi gibi. Ayrica korumak
in de kullam lir
i : -
- iyi
-bii ki 0 , her geyi her yonden kugat
.nugtir (41/Fussilet 54) dyeti gibi
Yani onu her ybnden koruyandir. Bir

dem ektir .

B ugdayinda

atilm ak/engellenm
eydenekku
in
i
de kullamlir . ' Hep birlikte
kugatilm am z digm da (1 2 /Y u su f 66 (
dyeti gibi. Yani: A likonm am z hari .

H-y-d /

. kelimesi, belli bir bzelli^leri

bulunan belli dbnem lere rahimden

-Giinahi larafin

dan kugatilirsa (2/Bakara 81) ayeti

it kan dem
akan
ektir
bir
e.

ise, istidre olarak daha etkilidir

oyle;
.
ise, hayzin kendisi, hayiz
ki: insan,
leyipbir
onda
giinah
israr
i
zamam ve hayiz yeridir; zira: Bu tiir -ettiginde, bu onu, daha biiyiigiinii yap
flillerin mastarlari form unda
-m aya siiriikler; boylece daha biiyiigii
gelir ve '- ve '
gibidirler
air . ne dogru ilerler, kalbi muhiirleninceye
byle d e r:

-Kene, orada bir ogle uyku -129

su g e k e ce k y e r bulam374.
az
Yani'
:

Ogle ekm
uykusu
ek

yer bulam az. Her ne kadar, bu

bir m astardir, de n m i se de, bu dogru

3 7 4 air, e r - R a T. B k z . D ivan' 1, s. 2 4 1 ; S ib e v e y h ,

K itabu S ib ev ey h , 11, 2 4 7 ; Ibn Cinni, M uhassas \,5 5 ',B a h r , II, 167.

318

kadar; bundan sonra onu yapmadan

edem ez . '

ise,
inde
i
yani
eyi kullanmaktm
korunma olan
ikincisi
lim
: kullamlir. Yiice
A llahin : ' -// Her geyi
miyle kugatmigtir (65 'Taldk
12(;

Hig giiphesiz Allah 'in
bilgisi onlarin yaptiklarim kugatmigtir
Al-i imrdn / 3 ( ;

Rabbim, giiphesiz sizin yaptiklarinizi

Bir eyi
.)!
92

kugatmigtir ) / -

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

a-isindan ihata etmek; varligim, tiirii
nil, niceligini ve niteligini; kendisi ve
yaratilmasiyla neyin am a;
landigim
ne ile oldugunu ve neden oldugunu
bilmektir. Bu ise, Yiice Allahmda
di
kimse .
iin sdz konusu degildir
Allah buyurur k i : (
' ^ Tersine onlar bilgisini
-k a v ra y a m a d tk la ri

geyi

y a la n la d i

meylefinektir. Allah buyurur kl:

Yoksa Allah in ve P eygam be-

rin kendilerine h a k s iz lik edeceginden

mi korkuyorlar; hayir, a sil zalim ler
onlardir (24/N ur 50); yani: Hiikiim
verirken zulm etm esinden korkarlar.

/ H-y-k
A llah b u y u ru r ki: '

ek anlam da sabrin
diyerek,
ancak
ger
isindan ihata
eyi ettikten
ilim bir
a
sonra olabilecegine dikkat
e k m
t
.r
Bu ise, zordur; ilahi bir feyizle ancak
ebilir. Allah buyurur
ekle
ger
ki:

fep eq evre k u g a tild ik la ru n)

,sandiklari zam an (10/Yunus 22); bu

deyim i, belli bir eyi

her yanm dan tutup aldim, demektir.

lar (10/Y unus 39); Allah boyle bir

-bilginin onlarin harci olmadigim bil
tir. h z . M u s a nm arkada
dirmi
i d a:

Sebeple
-rini kugatam adigin olaylar kargisin
da nasil sabredeceksin (18/K ehf 68 (

-'

B o y le ce a la y konusu et-

tik leri a kibetin p e n q e s in e diigerler

) 1/

8(;

,O ysa kotii n iy e tli kom plolar

-s a d e c e d iize n le y ic ile rin i tu za g a (Hi

,giiriir ( 3 5 /F a tir 43); yani: e l m e z
isabet e tm ez. D e n iy o r ki: B u n u n
a s il , olup ve

gibi d e i -

imirm
gtir
e
i. -4 F akat
-geytan on larin a y a k la rin i k a y d ir a
Yiice A lla h in :

rak (2 /B a k a ra 36) a y e tin d e k i
ifd d e si ,
-e k lin d e de o k u n
- Bundan bagkti sizin giiq
m
tuur.
ve-
- de bu tiirden bir yetirem ediginiz, ancak Allah in sizin
''
' kugattigi gan im etler de vardir fark lilik tir .
kudret a.
isindan ihatadir

.Fetih 21) sozii de bunun gibidir / 48 (

Yiice A lla h i n : ,


.'

< -Am a sizin hesabim za kiya

met giiniiniin her taraftan kugatan
azabindan korkuyoritm (11/H ud 84 (
sOzii de bu anlam dadir .

H -V -l /

kelimesinin asil, bir

-eyin de

ime ugrayip ba
gi-kasindan ayrilm a
me sidir.
baz alinarak
Onun
in degi
i
denm i.
tir
de, dei.
m eye hazirlandi dem ektir
Ayrihk anlami baz alinarak da

'
'
*,

Biliniz

Hiikiimde/karar

tarafli olm aktir ;

verirken

taraftan birine

319

R agip e l-lsla ^ a n i

ki, Allah kiqi d e kalbi arasina g ire r

(8/Enfdl 24) sozii, O nun birvasfi olarak soylenen:

<

Ey
ifadesine iarettir. Bu, Yiice A llah in,

mde;
in,
yerleri
vedgine
bati
o g u

ile tam bir devir yapm asi baz alm m i tir. Allah buyurur ki
'
Em zirm e siiresini
-tam am lam ak isteyen anneler, qocuk

bir hikm et geregi, insanm kalbine,

onu istediginden alikoyan bir ey

larm i tam i k i y i l em zirirler (2/Bakara

233 (;

B ir y i l

gdnderniesidir.

boyunca evden qikm alanna ihtiyaq

birakm ayacak kadar (2/Bakara 2 4 0 (.

- deyim i de bundandir.

goniilleri ve g o zle ri evirip/qevirenl315

Kimisi de: Bu

. a K en dileri ile ozlem leri arasina p e rd e g e rild i (3 4 /S e b e 54)

dyetindeki gibidir, der. Bazilari da
Yiice A lla h in: 0 ,
kiqi ile kalbi arasina g ire r (8/Enfal
24) sdzii hakkinda, oldiirmesi

-)yu rt) degiqti d em ek

veya dmriin en z a y if zam a m n a kadar

tir . ve : U zerinden bir yil

ti anlam ina gelir. T ipge
k i: bir
y d geqti ve bir ay geqti gibi .
.
inin bir Bir
yerde
ki :
bir yd kaldigini anlatir .

y a atp, ilim sahibi olduktan sonra

tekrar bir ey bilem ez durum a diiiirmesidir, derler.

mamasidir; bunun nedeni de, kendi

normal adetini bozm ^sidir .

' Bir qeyi degiqtirmek demektir; bu bizzat degim e de

olabilir, hiikiim ve sdz ile degitirme
de o la b ilir . ._ deyimi
de bundandir. : Kitabin

ise, insan kasim

ve ba

n
-diinyasi, bedeni ve kazandi gibi de
lerinin durum unu anlatan
ebden
gi

ki :

-devenin bir yil gebe kal

bir kelim edir . da, bu

ana^ nunun birinde olan giiciinii anlatir .

.J > . d e y i m i de bundandir
i indeki bilgileri birine eklini degi- 3
tirmeden baka tarafa aktarmaktir.
eyin havli, U zerine donebilecek
Bir/
evrilebilecek
taraf(dir

.^

buyu
D a rb-m eselde d eniyor ki: _
: E g er giicii olsaydi, de-

giqirdi. Allah buyurur ki:

Baqka bir y e r e taqinm a im kan lari olm a ya ca k tir ( 1 8 /K e h f 108);
yani: hallerinde herhangi bir de g i me olmaz.

ise, senedir. Buradaki degi3 7 5 l l a d i s i , E n e s t e n A l i m e d , M iisned III, 112de

ta h r i e t m i tir. B u n a g d r e p e y g a m b e r (sas):
o k a: E y ka lpleri e virip /feviren ; kalbimi.

D in 'in Uzerinde sa b it kd, d ive dua et. derdi.

320

. Art( '

-taqiyanlar ve onun qevresinde bulu

nanlar (40/M iimin 7(.

ve : -Herhangi bir duru

m^ gizliden varm ayi saglayan

;
eydir
genelde yapilm asm da bir taraf
in kullam hr;
bulunan
eyler
kimi
i
inde bir hikm et barindiran
zaman, i
eyler -
iin de kullanildigina rastlan
m aktadir .
^

idan Yiice A lla h m nitelen

a-

M tif'red at / K ur'an K avram lari Sozliigu

dirilmesi baglam inda :
m a lie belirlilik kazanir. Allah buyurur
Allah 'in tuza gi son derece saglam dir
k:
Ama artik kurtulug
) / Rad 13); yani: insanlardan gizli /
3
zam ani degildi (38/Sdd 3) ayeti gibi .
habersiz olarak i -nde bir hikmet bu

,eklinde soylendiginde ise

yelunan
ula

sizdir.
emada
Buna
e

binaen, hile
^-tuza^ ile de nitelen
d rlm t ; bu yerilen ra idan hile ve
tuzak demek degildir; Yiice Allah
kotiilukten miinezzehtir .
de " -kokiindendir; vav har

fin d en onceki h a rfe sre li oldugundan

bu vav, y a ya d om
n uu
-tiir. Bu an
lamda .,
denir -
ki
ok, dtizen
i dem
baz
ektir
ki . ise, i^i ziddin
kendinde birle
tigi
,e^ demektir. B u
ancak sbz ile oldugu soylenen
.
eydir
-Bir cismin aym anda i^i yerde olm a
smin soylenmesi gibi .

m uhal oldu dem ektir .

.'. -M uhal olm aya yiiz tutmug

tur. d i

da, dogum da
-ocuk ile b e

raber gelen
[m e im e[
.

eydir
'.
deyim
i devenin
i, di

bnce cinsiyeti belli olm ayip sonra

i oldugulkan
ortaya
di
-
di yavru
sudur.
iti olan
Bunun
erkegine
^ar

anlama gelir: cel/bel

rlenmi
birka
zaman
kullamlir ; Biz
-de onlari belli bir siireye kadar gegin
dirdik (37/Saffat 148) ayetigibi . ene
in kullamlir
i;
-
-agag Rabbinin izniyle siirekli ola 0
rak meyve verir (14/Ibrahim 25) dyeti
gibi. Zaman ndihi^leri
kullamlir
i:

' Oyle ise akgama

girdiginiz zam an ve sabaha erdiginiz
.zam an (30/Rum 17) ayeti gibi
M utlak zam
an de kullam lir ;
,insan
anilm aya deger bir varlik olm adan
-once uzun zam andan bir su re gegm e
di mi? (76/insan
1(;
.
Onun haberlerinin dogrulugunu bir
s id e sonra g a yet iyi anlayacaksiniz
Sdd 88). Dem ek ki, ne ile ilgili / 38 (
olaraksa,kullam
onunla
lma
i-iklan
masi gerekm ektedir .

-Zaman zam an onun

la galigtim dem ektir . ' Bir

-sbre bir yerde ikdmet etm ek anlam i
-)hal) dilbilgisinde, nitelene
na gelir .
Falan
-eyin zam a
.nin izerinde bulundugu sifata denir
ti dem
m yakla
ektir
.

Bir
abuk kaybolan
M antikta
nitelik
ise , eye bir zam an a y rm a k /b e lirle m e k

kullamlir. G e-
ci sicaklik, so
anlam ina gelir . kelimesi, bliim
zamam anlam ina da gelir gu^luk, kurulu^,
lik gibi
ya adi verilir .-

H-y-n /
eyin yeti
Bir
-mesi ve mey

dana gelmesi .
iin gereken zam am dir
Kendisi belirsizlik ifade eder; tamla -

/H-y-y
kelimesi,
e^illerde
degi
ik

.kullamlir
Birincisi: Bitki ve hayvanlarda 321

R agip e l-lsfa h a n i

anlam inakigelir.
gelien
Allah
gii
buyurur k i :

Dordtinciisti:

-Biliniz ki, Allah, topraga ol

der :

diikten sonra tekrar h ayat v e rir ) 57 /

Hadid 17 (;
Onunla olii

Ikincisi: D uyan/hisseden gii -an

lam inda kullamlir. H ayvanlar bu a-i

dan hayvanlardir.
adini Allah
alm i
buyurur k i : ' .
D ir ile r ile d ia ler de bir degildir 35)/

Fdtir
^^(;
Biz yeryiiziinii barin akyapm adik m i ?
tiler igin de d ir ile r igin de)(/
77 /
Miirseldt
25
26-(;

131- Oliip de istirahata gekilen

olii degildir;

,-Biitiin c a n
lila r i Sudan m eydana getirdigim izi
gorm iiyorlar mi? (21/Enbiyd 30(.

--

<
m em leketi d ir ilttik (50/K af 11(;

Uziintiiniin ge tiifade eder.

idan dyle
Bu
air
a

Gergekten olii olan yagayan

dliilerdir.377
Bu baglai^da Allah buyurur :
-

Sakm Allah yolunda

oldtirtilenleri olii sanm ayiniz, aksine
onlar d ir id ir le r ; rablerinin katinda
riziklari verilm ektedir (3/Al-i imran
169); yani: ^ , lezzet aliyorlar;
iinkii: ehitlerin ruhlariyla ilgili pek
ok rivdyet vardir.

! Onu d irilte n
Begincisi: EbedT olan ahiret hayaAllah elbette oltileri de d ir iltir; 0 mm

geye gticti y e te r (41/Fussilet 39 (; tidir. Akil ve ilimden ibaret olan hadyetteki

onu dirilten ifddesi, gel en yata bununla ula$ilir. Allah buyurur
-giice iarettir; oltileri diriltendir kis
.mi ise, duyan giice iarettir
Ugtinciisti: i
leyen akilli gii
-an

lamina gelir. Yiice A llahin

_ :

Q i i i i/(en d irilttig im iz ile 61)
E nam 122)
jdyle
soziider
air
gibi
: .

130- E ger bir canliya seslenseydin ona sesin i duyururdun

Fakat seslen digi kimsenin higbir
hayati y o k tu r)16
3 7 6>air, K u s e y r izzet.

e l- H a m e v ? ,

Bkz.
"

^i; ^ > 1 1 1

'

Allah ve P eygam beri sizi, hayat verecek geylere gagirdiklari zam an hemen onlari kabul edin (8/Enfdl 24). - Ah kegke ben bu hay a tim igin onceden iyi igler yapm ig

olsaydim (8/Feer 24) soziinde g e en

hayat ise, devamli olan ahiret hayati
demektir.
A ltm c is i: Y iice A l l a h in kendisiyle n ite le n d irild ig i
hayattir.
Yiice A lla h h a k k in d a : [ Allah
d ir id ir ] d e n d ig in d e , b u n u n anlam i:

D iva n ' 1, s. 223;

i h y a i t - T u r a s i l-

3 ? 7 ar,

Ad?

b.

e r - R a la.

Bkz.

M e i'z e b ^ t,

Arab?, M u 'cem u i-B u ld a n , IV, 194; Isfahan?,

M u ' $-uara, -^
- ' ' .

E gdni, XII, 173.

s. 2 5 2 ; F e y r u z a b a d i , B esair, 11, 512.

M iif r e d a t/ K ur'an K avram lari ^ d z li^ ii

O n u
n ,o liim den soz e d il^ m e z
dem ektir. Oliim siizliik ise, Yiice
inda
Allah
k im
ds e
i -soz k o n u
su d e ild.r

buyurur k :

K im azm ig ve . '/-y a k in h a ya ti y e g le
migse (79/N aziat

3387 ; ;(

- -B u n la r A h ir e t k a r g ilig in

-da d iin y a h a y a tim sa tin cilm ig k im

s e le r d ir (2/B akara

'86

- (;

,O y sa d iin y a h a ya ti

d h ire tin y a m n d a b a sit /< m etadan

bagka /< .fe y d e g ild ir (1 3 /R a d 26 (;

yani: Diinyanm nim etleri .

- '
-D iin
y a h a ya tin a r a z i o ld u la r ve buna
tam k a n a a t g e t ir d ile r (10/Y dnus 7(;
-

Hz. ibrahim den soz eden ayet

de bu anl mdadir: >

Hayat, diinya ve ahiret

isindan
a
t(r
iki
e <'

y a k in o la n h a yat
ve

' so n o la n hayat. Allah

la r i d iriltm i g ib i o lu r (5/M aide 32);

yani: Kim, birini oliimden kurtarirsa.

'- -O n la ri, in

s a n la r in hayata en d iig k iin ii, o la r a k

-b u la c a k s in (2/B akara 96); yani: Diin

ya h ayati .

-
,H a n i ib ra h im R a b b im
,b a n a o liile r i n a s il d ir ilttig in i goster

.d e d i (2/B akara 260) dyetinde ise, H z

brahim , Yiice A lla h m, kendisine (
diinyanm bela ve
-aibelerinden so
yutlanm-dhiret
i
hayatim gosterm esi

H a n i lb -

rah im : B e n im R ab bim , d irilte b ile n V?

o ld iire b ile n d ir, deyince, 0 : B e n de di-

rilte b ilir ve o ld iire b ilirim , 2) / /' /

Bakara 258); yani: Onun camm bagi-

^; bu onun i in diriltmek olur.
- ise, hayatin yerletigi m ekan
veya varli^tir. Bu da i^i ey i in kullamlir.

B ir in c is i, hissedebilen varlik de-

mektir.
ik in cisi: Ebedi olarak var olan
m anasm a gelir. Yiice A lla h in:
' A sil
h a y a ta h ire tte k ih a y a ttir; kegke bunun
b ilin c in e v a r s a la r d i (29/A nkebut 64)

dyetinde ge en '

'

ifadesiyle,

hakiki sonsuz hayatin g e ici olmayan

hayat olduguna, bir siire devam edip
sonra ge ip giden hayat olm adigm a
dikkat ekmektedir.
Bazi dilciler, ile

aym

anlam a gelir, derler. Kimisi ise,

i inde hayat olandir; ise, i inde
hayat olm ayan eydir, der.
ise, yam urdur; iinkii , yeri.

ni istiyordu .

-S iz in ig in k i

sa sta h a ya t v a r d ir (2/Bakara 179(;

oldiikten sonra tekrar diriltir. Yiice

A llahm:

B ii-

tun c a n lila r i Sudan meydana getirdik

-yani: Kisas ile, blddrm eye yeltenen

( 2 1/Enbiyd 30) sozii de buna i aret etler yildirilir, bdylece onda insanlar
mektedir . Sa n a
lkar. Allah
in hayat
buyurur
ortaya
i
a d i Yahya o la n b ir o g u l m iijd e liy o ru z
k'
i:
- K im
(19/M eryem 7) sozii ise, giinahlarin
de b ir in sa m d iriltirs e b iitiin in sa n -

323

Ragip el-Isfahani

onu, A d e m in (sas) pek 0

-ocugu
^
nu gibi, oldiiremeyecegine
ekmektedir; yoksa, sirf dikkat
onun

Allah buyurur ki:

Kadinlarimzi yagatiyorlardi (2/Ba-

kara 49); yani: Onlari hayatta birabununla taninan

i oldugunu
bir k
kirlardi.
in degildir;
anlam
zira
ok ak
da
bu
i,

.onemli bir ozellik degildir

Yiice A lla h m : '
' Oliiden d ir iy i
d irid e n oltiyii gikaran kim dir ? ) 10/
Y dnus 31) sozii ise, insani, nutfe/bir

ise, insanm kotiiliiklerden sa-

kmmasi ve onlari terk etmesidir. Bu

nedenle

ve

denir.Kimileri

, dedem i lerdir. Allah buyurur ki:

Allah bir

sivrisinegi ve onun daha iistiinde olan

lkarmasidir.ekilde
yerden
Ayni bir canliyi ornek olarak gostermekten

,damla su; tavugu, ^um urt^; bitkiyi

nutfe'yi de insandan

utanm az (2/Bakara 26);

.
lkarm asidir

Allah buyurur k i :

Siz bir selam
de

se la m la n d ig in izd a ,

sizde

Allah gergegi soylemekten

utanm az (33/Ahzab 53).

Rivayette:
-

ona

Yiice Allah, Miisliiman olarak sagi/sakali agarmtg

kigiyi, azaba atmaktan haya eder

daha giizeli de y a da aynisi de selam

veriniz (4/N isa 86 (;

H erhangi bir

-eve girdiginizde, Allah tarafindan is

denmektedir.

tenen bir dilek olarak kendi nefsinize

olan

selam veriniz (24/N ur 61 (.

konusu

riinden degildir; iinkii : Yiice Allah

boyle nitelendirilmekten miinezzeh-

tir. Bundan kastedilen, onu azaba

Burada sdz
selamlamadvc. Bu

olan
.denmesidir
Yani:
in bir
Allah
hayat
senin
bah
-
iet
tir. Bu bilgi vermedir. Bundan dua mi
da

yapilmaktadir .

Bumda

soz

ise, k inin ekinmesi tii-

atmayi terk etmesidir .

Allah
hayalidir ,38 rivayeti de bu anlam-

,denir ki

ninbirine
bu,bir k demesidir .

ib n M a c e ( U N :

asil d a hayatlan&tf. Bu ayrica

et-Tehiyyat duasi i in de kullam lm i

tir; zira, hepsi de ya diinyada ya da

ahirette hayatin iiriinii veya sebebi
inda
olm degildir
anm di .

8 99 ); N e s ^ ,

3 7 9 H a d is ,

H z.

A i e

a n n e m iz d e n

C am iu 'l-Kebir; A c lu n i, Keg'll I-Hajd,

, 244.
3 8 0 H a ds, S e lm a n d an a lin m i tir: A llah, haya-

lidir, com erttir; k ifi ellin i kaldirip dua

utam r. B kz. E b u

3 7 8 e t-T e h iy y a t d u a s i h a d is in i, B u h a ri, H, 3 1

(e t-T e e h h u d f i l-A h ira ); M u slim (H N : 4 0 2 );

,
324

A rid a tu 'l-Ahvezi,

8 3 ; B e g a v i, M e a lim iis-S u n en ,

g e lm i tir.

B k z . G a z a li, ed-D urratii 'l-Fdhira, S u y u ti,

(H N : 1488), T irm izi

(M u b a re k fu ri, A ridatu l-Ahvezi,

( M u b a re k fu ri,

, ^ 4 0 (el-

T e eh h u d ) .

ettiginde onlari kor, piem an, bo.f (;evirmekten

duasi da bu koktendir
378.

T itm iz l

komisu

2 2 6 );

ib n

M ace

( , 2 7 ) ,

H ak im ,

X IH , 68),
M u ste d re k ,

1,497. B kz. ib n Hacei, F e th u l-Bari. X I, 143;

B e g av i, gerhu s-Siinne,

v, 185; S u yuti, /-

F ethu 'l-Kebir,
, 3 3 3 . B ajk a b ir h a d iste : Y iice

M iifre d a t / K ur'an K aram lari S d z liig

dadir; yani: Yiice Allah, kotiiliikleri
terk eden, iyilikleri yapandir.

bundandir. Ayriea ve da bu
kokten a h n m
tir
i.

/ - -
kelimesi, bagirsak demek
olan ouludur. Devenin horgiiciine sarilip rahat binilmesini sala

yan drti'iye de *- denir. Asil, [sahip

olmak, toplamak ve korum ak anlamina gelen] ifadesinden
alinmitir. Allah buyurur ki:

B a g irsa k veya kemiklere

kanban (6/Enam 146).

/H-v-y

Allah buyurur ^: -Son

ra da onlari kupkuru gope gevirendir
Ala 5); yani / 87
-ok
(, siyah; bu ise, (i'ize
rinde
ip kupkuru
bir seneolan
bp
ge
haline gelen (

kelimesine
arettir
.

,Siyah D erm de hapis uzadi -32

sozii gibi
381.
Deniyor ki, burada verilen ayetin
anlami: Otlariil yolarak
e m y-
elka
ripeviren
sonra odur
onlari
dpe
er
.
koyu ktir
y ll
e .

fiiili 1,

gibidir
^ . iki fiilin

A lla h , h a y a lid ir, orti'iye d u k u n d u r; hay ay i

ve o rtu n m e y i se v e r; o n u n i in b irin iz y ik a n -

drtnsln. A h m e d , Mi'tsned, IV, 2 2 4 ;

E b u D av u d (H N : 4 0 1 2 ); N e s a i, , ^ 0 0 ; S u y u ti
el-Fethu 'l-Kebir, 1, 333 .
381 Bkz. EbO A li e l - ^ r l s, H uccetu li-K u r ra is -

Seb 'e, thk.

Kahveci

ka benzeri yoktur, de
diyenler
bir ba
de vardir . filih e mastari da

v e d ig e r le ri,

M e m u n , D )(na k, 11, 371.

H a Harfinin Sonu

H a Harfi

/ H-b-s

/ H-b-t
kelimesi, yerin diizgiin ola-

ve

kelimeleri, kotuluk ve

nina denir. Kigi diizgiin

al aklik yoniinden kerih gbriilen somut

y e r aradi veya oraya indi, demektir.

veya soyut elleri tammlar. Asil i te^i

gizli hainlik ve kotiiliiktiir. Bu, demirin

( dizlie ikti) ve

( daglik

yere lkti) flilleri gibi. Ayriea

kelimesi, y u m uaklik ve tevazuun
kullanildigi gibi de kullamlabilm ek-

kiri/pasi gibi bir eydir. air dyle der:

tedir. Allah buyurur ki: ' '

Allah a g o n iild e n saygi besleyenlere

tiik giim iis zannederek

gelince (11/Hud 23);

J.'AI-

gak g o n iillii s a y g ilila ri m iijdele (22/

Hac 34); yani mutevazi olanlar ona

kulluk etm ekte biiyiikliik taslamazlar. ( O na ibadet
etm eye kargi biiyiikliik taslam azlar
(7/Ar a f 20) gibi.
Yiice A llah in:

Ona

kargi yiirekten saygi du ym alaridir

(22/H ac 54) sozii ise, y u m uamalari
^ |3U U duym alari demektir. Burada
kelimesi, Yiice A lla h in :

Yine oyle taslar var

ki, Allah korkusundan yu varlan ir (2/

Bakara 74) sbziinde ge en kelimesine yakmdir.

..

,0
.

33 - Biz onu eritip kaliba dokKoriik dem irin pasin i ortaya

gikardi8
.
Bu kavram, inan taki asilsiz eyi,
sozdeki yalanin ve fiillerdeki kotuluk
ve irkinligin hepsini kapsar. Yhce
Allah: 0 onlara,
p is geyleri haram kilar (7/Ar a f 157);

yani: insam n nefsine uygun du meyen sakincali eyleri. -.

Onu, halki p is
igler yapan kentten kurtardik (21/
Enbiya 74) sozii ise erkeklerle temas
etmekten k in a y e d i r .
3 8 2 air,

b e lirle n e m e m i$ tir.

B kz.

F e y ru z a b a d i,

Besair, 5 2 2 , ; Miistatraf, , 3 8; S ealib i,

et-Temsil v e l-Muhddaru, th k . A b d u lfe tta h ,
M e k te b e tu isa e l-B a b i, s. 2 8 8 .

327

Ragip el-Isfahan i

Allah buyurur ki: -

denir bu, p is igleri yapan kigi

demektir .

Allah mii 'minleri, gimdi iqinde

bulundugunuz durum da birakacak

degildir, p is olam tem iz olandan ayiracaktir (3/Al-i im ran

179); yani:

kotii ^ m e lk ri, salih amellerden, kotii

nefisleri, tem iz nefislerden ayricaktir.

^buyurur ki:

Temiz mall p is olam ile de-

gigtirm eyiniz (4/Nisa 2), yani: Helal

mall, haram ile d e gtrmeyin.
Yine

buyurur:

K o tii

kadinlar, ko tii

erkeklere ve k o tii erkekler de k o tii

H - b - r

: Haber yoluyla ogrenilebilen

eyleri bilme^tir. Bu 1
ve eklinde kullamlir ve;

-haberden elde ettigim i ona bildir

dim demektir. Bununla beraber
bir igin iqyiiziinii bilm ekiw diyenler
de vardir . ve yum ugak y e r
demektir.inde
Bu, birtakim
bazen i
lar bulunan yer
aga-
iin de kullam
hr . '
ise , 'diye tam m lanan
arazi^e
eyi bilinen
ekm ektir
bir.

kadm lara yakigir (24/N ur 26), yani:

Aagilik fiiller ve aldatici parlakliga

ise, bu tttr topraklarda sapanla

ifi

dayali se imler, benzerleri i indir.

Kotii erkekler de, kotii kadm lara yakigirlar sozii de bunun gibidir. Allah

siiren ^d
ir. -de biiyiik erzak de
posu
i deve
demektir,
de bu
idan
da

buyurur ki:
D e ki: p is d e tem iz (aslinda) bir deg ild ir (5/M aide 100); yani: Kafir ile
m iimin, fasit am eller ile salih amel-

ona benzetilm
vei -diye adlandi
rd m i.
Or
Yiice A l l a h m. :

A llah, sizin y a p tik la r im z d a n h a b e r

ler bir degildir. .

K o tii so z de, k o tii bir agaca
benzer (14/ibrahim 26) sdzii ise, ku-

-a la n d ir (3/A l-i Im rdn 153) sdztin

de gen
e -k e lim e s i ise, a m e l
lerim izin ne du ru m da oldugunu
b ile n d ir a n la m in a gelir. Yani sizin

tiir, yalan, kovuculuk ve benzeri gibi

yiiziinii

her tiir kotii soze arettir.

? e y g am b e r (sas) de:
Mil 'min,
am elinden daha tem izdir/giizeldir;

b ile n dlerinizin
ir dei

r. B udrae dn amkit
i anlam i
h a b er veren a n la m in d a

da stir.
o y le
T inpmk ii:
size ya p m ig oldu k la rin izin

kafir de, am elinden daha pis/kotii-

iq yiiziinu b ild ir e c e k tir (5 /M a id e

diir383 buyurur. Bu baglam da

sdziinde o ld u g u gibi. Yiice )105

3 8 3 H a dste b o y le b ir $dze r a s tla m n a m i tir. Yal-

?,

N ehcu 'l-Beldga, ( erh VC Z ap t: M . A b d u h ),

II? . A lin in: Iyilik yapan. ondan daha

ev. M e h m e t Y o lcu - H aci i e k , Hz. Ali: A fo-

iyidir: kotuliik y a p a n da. ondan daha kotii-

rizm alar, 2. B a su n , ik b al Yay. Istan b u l 2 0 0 9 ,

diir, d edigi kaydedilm istir. B k z . e r i f R adiy,

$. 32 (3 2 . Afo[-zm a ).

M tifre d a t / Ku]"'an ^
A llah bu a n l a m d a :

Ve

h a b e r le r in iz i de im tih a n e d e c e g iz

M u h a m m e d 31) b u y u r m u / 4tu
7 (r.

i^de

edilmektedir. Allah

buyurur

-Seytan ta

ra fm d a n garpilm i k im s e le r g ib i

iip h e s iz , A lla h

ddkmesi

agaca

^
^
deyiminden ^

lecei
lab

gibi, istemek demek lan

kelimesinden de ^

.olabilir
O ndan ]^^$^ [

edilir

k i :

/ H-b-z

2)/

ayette ge ,Bakara 275). Ben

/ h a b e r le r in iz i b iz e b ild ir m i t ir

-T evbe 94) soziinde ise, k e n d i / 9 (

sinde h a b e rd a r e d ild ig im iz d u
^ d e m e k tir .^

^^dzlii

..

' Allah im! eytanm dokunarak

bildigim iz ekm ektir. Allah
buyurur k i :
;

-beni ele geqirm esin d e n Sana sigin i

rzw384 diye dua ederdi

' R iiy a m d a ba^ im in u ze rin d e b ir

ekm ek ta id ig im i g o riiy o ru m , ) 12/

^ (.
ise, ko z h a lin d e k i ate -iiz e r i

ne ko n an ekm ektir . -ise bu ekm ek

ten alm ak/edinm ektir .

'
ekmek
yapilmasim istedim dem ektir .
iliktir. Hizh ise,
ytirutmeye
e km ek

H-b-l

canlilarda gorulen bir bunye

bozulm asi olup

d elilie, akd ve

dneeye zarar ver^n hastaliga yol

dd
a bir rahatsizlik halidir. Buna
a
.
-
ve denm ektedir. A y ea

-de suriicunun hali ekm ek yapam n

olarak 1 ve
formlari kul -

kine benzetildiginden istiare yoluyla

ad lm
ver
tir
i.

ism i .

olarak bu
yapana

da dem^ektedir. Bunun ulu

ise ,
eklindedir .
deyim i
de g ilg in , / a k li/ k a fa s i k a r i ik
a d am demektir. Allah buyurur k.i:

H-b-t /

kelimesi, ddzenh/geli
gizel

ca vurmasi gibi .

m e y in iz.

verilir; tipki

n
i

-dendi

gi gibi. Sultamn zulmii de bir istiare

olarak fade
bu kavram
edilerek
la
-denmektedir. iyiliin zor
la elde edilmesini istem ek de agacin
yapraklarim
r ^ullanamz lrpmaya^
benzetilerek '

eklinde

-E y m i i m in le r, k e n d in iz

vurmaktir. H ayvanm dnayaklari ile

yeri e-elemesi, insam n sopasi ile aga
n de
i adi

- <

den b a $ k a s im '. ' ? -d o st e d in

S iz d e n

h ig b ir

e s irg e m e z le r (2/A li-im ran

k b t iiliig ii
^(;

S ize b o z g u n c u lu k ta n
-batjka bir k a tk ila n olm azdt (9/Tev
47
be(.

3 8 4 H a d is i, E bu D a v u d , Siinen: e s -S a la t/is tia z e de

(H N : 1552); N e s a i,

ned, 11, 3 5 6
^e tm i tir.

2 8 2 ; A h ne d ,

R agip el-lst'ahani

H adiste :
- Kim

1 ,

tig kere igki igerse, Yiice Allah in ona

h abal gamurunu igirm esine m iista olur385 de n m i .
tir

da 'gizlenen cariye ( kii tik

kiz) denm
tir
i . ise, bir goruntip
bir saklanan cariye/kiz dem ektir .

byle
Ziiheyr
d e r:

-m eydana gikaran (27/N em l 25) den

r ki, bu ifade, her saklanm
m-ior
t
i,
tiilmii
ey -
iin kullamlir. Bu anlam

ise, gizli
an/dam
yerdeki
gadir
ni .

-O rada mall bozntalari iste -134

nirse, bo za rla r
-Yani: Onlardan, develerinin bir kis
mini bozmalari istenirse, bunu yaparlar .

insamn z a y if konum tiigii

a dii
ihanettir. Yani bu durum, insam zayif
iiren
abasini
lkaran
ve tdm
bdii
o
a

H-b-v /
ki: j

deyimi,
in alevi
ate

dindi ve iizerinde kiilden bir tabaka yani

tu demektir
ortu olu
- . kelimesinin asil

H-b-e /

ididir. Allah
bir kandirm
buyurur
ea
; .' -O labildigine Itain, ni

) m etlere kargi agin nankor her (adam

Lokm an

ise, kendisiyle bir

.
ey brtiilen bftildilr
agin ortiisiine d e - adi ver
Ba
lm
tir. Allah buyurur ki :
Oranin ategi si'mmeye yiiz tuttukga onu
yeniden tutiigtiiruruz (17/isra 17(.

H-t-r

/ 31
32( (.

H-t-m /

ve

kullamlir
Birincisi :
ve
flillerin
mastari olup yiiziigiin ve damganin
i gibinak
bir
.
eyin etkisini anlatir
tanikineisi:
elde edilen
N aki
eserin kendisini ifade eder. eyi
Bir

A yette :
.'

. G izti geyleri

tirm a
3 8 5 H adisi, C a b i r d e n M u s l i m , E r i b e de (H N :
2 0 0 2 ) Oyle k a y d em i tii: H ersarhog eden ha-

ramdir. S a rh o f eden .eyi iqen, Yiice A lla h in

hab a l qam uru iqirm esi m iistahak olur. H ab al
a m u r u n e d i ?d i y e s o r u l d u g u n d a , cehennem -

liklerin teri v e y a cehennem liklerin viicudun

akan kan/irin g ib i fe y le rd ir buyui'du.
H adisi, O n u n k i n e y a k i n bm d e et-Tayalisi,

kavram lari
ekilde
iki

ve

k o rumsalam
a altina
la

alm a anlam inda k u llam ldigina da

rastlam r ki, bu kitaplara ve kapilara
vurulan miihiir onlarin korunm asini
ve saglam a alm a anlam m i da ta-idi
gindan bu k av ram la ifade e d ilm i.
tir
Allah buy u ru r k i :

M usn ed '\n d e; T i r m i z i ( H N : 1863); ibn M e e

-Allah onlarin kalplerin i m iih iir le

( H N : 3 3 7 7 ) t a h r i e t m i tir. S e n e d i salriliti'.

m ig tir (2/B akara

Bk z. B e g a v i , $erhu s-Sunne, X I, 356.

3 8 6 air, z o h e y r b. E bi S iilm a. Bkz. D ivan' 1, s.

; ib n Fdris, M iicm el , II, 312.

330

'

7 (;

-K ulagini ve kalbini m iih iir le d i

g i (45/C asiye 2 3 (.

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sbzliigii

Bazen de meydana gelen naki
eyden
b^z almarak
bir etkinin
bir

soziinde kullamlan ' kasavetlkatilam a istiaresi de hep bu anlamdadir.

-meydana gelm esi anlaminda kulla

mhr. K 133
zamaninda,
sonuna
bir i

e l- C u b b a i387 d e r k: Allah,
kafirlerin k a lp le ri iizerin e b ir mii-

yi, sonupa gelm

ula mayi
e
anlatir. Bu

hiir k o ya r ki m ele k le r igin bu bir

tiir igaret olsun d a o n la ra dua

baglamda

-K ur an 7 hat
mettim, onu okuyarak sonuna kadar
tim, denmesi de bundandir. Buna
ula
gore , Allah onlarin

e tm e sin le r.n i Bu, c id d iy e alinm asi

g e re k e n bir gorii degildir, iinkii,
eger bu yazi s o m u t b ir ey ise, cer-

kalplerini m iih iir le m is tir (2/Bakara r a h la rm onu g b rm ti olm a la ri gereve ) 7

kirdi; ^ o k e g e r s o y u t bir ey olup

. -D e ki. E ger Allah ku
s om ut d e gilse, m e le k le r o n larm
laklarini sagir, g ozlerin i kor etse ve
inan larini bild ik le ri i in b b y le bir
kalplerinize m iih iir vursa (6/E nam
arete ih tiy a d u y m a z la rd i.
ayetleri ise, A llahm yiiriirliige )4 6
Bazilai' 1, k a lp le rin i m iihiirlem eko
ydugu adete .arettir
si, Yiice A l l a h m onun im an etm eBu da, insan en sonunda bo -nan
y e c e g in e tanik lig id ir, d e m i lerdir.
ea veya sakmcali olam yapmaya ve
Yiice A l l a h in: ' <
bir
hi
-ekilde hakka doniip bakmaya
Bugiin o n larin a g izla n n in iizericak olursa, bu tercihi onun gi'indhlari
ne m iih iir v u ru ru z (3 6 /Y a s in 65)
giizel yol
gbrm
a esine
ar. B oylece sbzii ise, onlari s b z d e n m en edeAllah da onun kalbini miihiirlenmi
olur, demektir. te
i:

;^k o n u a m azlar, dem ektir.

P e y g a m b e rle rin so n u n c u su -

Bunlar var

d u r (3 3 /A h z d b 4 0 ) ifadesi, pey-

-ya; Allah onlarin kalplerini, kulak

larini, gozlerin i m iih iirle m ig tir 16)/

ga m b e rlig i so n a e rd irm e s i, g e li i
ile p e y g a m b e rlig in ta m a m la m a s i

.Nahl 108) sozii bunu anlatmaktadir

a n la m in a gelir.

Yiice A llahin :

A dunizi anm ayi kalbine

Yiice A llah m: Onun

sonu (dibi) m isktir (83/Mutaffifin

-u n u ttu rd u g u m u z kim selerin arzu

larina uyma (18/K eh f 28) soziinde
kullamlan 'igfal istiaresi ;

^6) soziinde ge en
kelimesi
deniyor ki; bu, kendisi ile miihiir

Biz onlarin
kalplerini, K u r 'an / anlam alarina
-engel olugturacak bigimde, perd ele
-d ik (b/Enam ^5) soziinde sbzii ^di

yapilandir.

Yani,

dam galanan.

Ne

len
istiaresi v e :

Ve
kalplerini k a tila g tird ik (5/M aide 13 (

3 8 7 E b u A l C ubbai, z a m a n m in M u te z ile re is iy d i.
3 0 3 te v e f a t e t m i tir. Bkz. DavudT, Tabakdtu '/-

M ufessirin, D a r u l - K u t u b i l-Ilm iy ye, 11, 191.

3 8 8 B u da, M u t e z i l e d e n K a d i A b d u l c e b b a r

Has an-I

B a s r i nin

g o r u udi.ir.

Bkz.

Razi,

Tefsir, B e y r u t b a s im i, 11, 31.

331

Ragip el-Isfahani

ki,
m enin
bunun
kesildigi!
m an a si : eyin tersini gostererek, vazge
mektir. Allah buyurur k i :
^
i,iminin sona erdigi; yani: Artigi
-temizlikte m isk gibidir. Misk ile mii -Allah ,I aldatm aya qaliirlar (2/B a
kara ; yani, onun el-isini ve dostla
-hiirlenir; yani, damgalam r, diyenle
rin gorii,u ise, ciddiye alinmaz; zira
kinin bizzat
bu durum
kendisinin
da i

rim kandiriyorlar. Bunun kelimenin

-^ fayda vermez. Kendisi tatli olm^di

-Yiice A lla h a izafe edilmesinin n e

i deni;
m uamResule
elenin ona
kar
i m uam ele gibi olmasidir. Onun
kar
in Yiice A llah
i :
(

tan sonra sonunun tatli olmasi ona bir

.t ' a y d a saglam a z

Sana b iat edenler, sadece

Allah 'a biat etm ektedirler (48/Fet h

tatli/temiz olmasi gerekir. Sonunun

tatlili^la bitm esine gelinee bu ona bir

tur. Bunububir
y u rm
aldatma
u )10

H-d-d / ^
Allah buy u ru r k i :

saymasinin nedeni, -
iledikleri kaba
hatin biiyiikliigiinii gosterm ek, ote
yandan Resiil ve Allah dostlarinin

K ahroldu o h en d eg in sa h ip leri 85)/

biiyiikliiklerine dikkat
.
ekm ektir

B uruc4 (. v e - yerde uzun ve '

im de derin
k a z ilm
b)hiie n d e k (ler
tir .
kelim
oguluesinin
ise,

,eklindedir. Bunun asil d a

-muzafun ileyhi onun yerin e g e tiril

mitir
eklindeki gorti
,lerine gelince

,Dilcilerin, bu, muzafi hazfedilmiq

insanm iki y a n agindan alin m i.

tir

bu dogru bile olsa, bu tiir hazflerde

-verilmek istenen m ananin, gizli m u

-Bunlar, burnun sag ve sol tara fm d a

-zafm getirilmesiyle elde edilem eye

Iinkii
cegi bu
bilinm
ifddeyle
elidir ;

ki y a n a klardir .

eyee dikkat
kilm iki
i
:
tir

yer VCeyler
diger
( i s t i ^ e
yoluyla kullanilir. Tipki -kelim e
sinin istiare yoluyla
ka alanda
ba

kullanildigi g ib i .

-Birisi: Onlarin eld^ ^ m e k istedik

leri in
,irkinligini
i
ortaya koym ak
aldatm
bdyleee,
akla, AResult
llah i

,ifadesi

bedenin yiiziinden etin gekilmesini

anlatir (bu, yiizun zayiflayip buru masidir),
in fiil onun
olarak
*i

eyin yiiziindeki
flilleri eti
bir

.aldattiklarmi bildirm ektir

ikincisi:A ldatilm asi hedeflenenin
ekm
ululuguna
ek ve onunla
dikkat
m uam elenin Allah ile m uam ele gibi

almayi anlatir .

H-d-a /

iret etmektir.olduguna
Bu tipki
i:
. Sana biat edenler 48)/

Fetih 10) sOzlinde dikkat ekilen biat

.gibidir

-kelimesi, aldatmak, kandir

Yiice A lla h in : A s il
m ak ve oyuna getirmektir: Bir k-
i
A lla h o u ta n a ld a ta n d ir (4/Nisa 142 (
eyden,
inde
gizledigi
oldugu
ye p e sozune gelince, deniyor ki: M an asi ;
332

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

-onlari ihanetle cezalandirandir, kim i
leri ise ' .! .H ile yaptilar
Allah da onlarin hilesine kargilik
hile ile cevap verdi (2/Al-i Imran 54 (
ayetinde belirtilen
-ekilde cezalan
dirmasidir, derler .

sinde 1 bir keresinde ise bolluk 1,

getirmeleriyle renkli olduklari in
i
a ld a ta n y illa r di^e ifade edilm i tir.

<H-d-n /

- deyim i, kertenkelenin
Allah buyurur k i :
-kendi yuvasm da saklanmasi d em ek
Onlarla g iz li dost tutmamis olmalari
tir. Bunun kertenkele -
iin ^ullam lm a
halinde (4/Nisa 25) soziinde ge en
S I, onun yuvanm online, elini oraya

kelimesi
kelimesinin 0 iyi
in sokm
bir
uzatan
akrebi
asikii
guludur
demektir.
ve arkada
Fakat ,
hazir bekletmesindendir. Hatta
ehvet ogunlukla
de am a
-layan
,
ar

Sd'yakrep, kertenkelenin
in kullamlir. Bu anlamda
liklar
kadai
kapicisi ve sozcusudiir, denm i .
tir

Ayriea kertenkelenin aldatm a imaji
dostu demektir
airin soziinde ge
en .
oldugundan -kertenkele
den daha diizenbaz denir. Onun i in
- - A ldatan ve saptiran
135- Yiice se vg ili sbzii ise, bir
-y o l demektir. B urada sanki yol, ken
istiaredir.
dini izleyeni aldatm aktadir gibi bir
Tipki
m ana verilm ektedir .
^ gibi.
-
;ise, ev iginde yapilan evdir
bunda sanki onu yapan
i, evde
ki
bulunanlara zarar verm ek isteyenleri
aldatmak istemi
tir.
ifadesi
Allah buyurur k i :
de, yine bu manasi dd-
intilerek, tiikii

Zaten geytan, insani
riigiin azaldigini anlatmak -
iin kulla
ayarttiktan sonra y iiz u s tii b ir a k ir
mlir. Boyunda bulunan iki damara da
Furkan / 25
2 9( (;

ya
ok
-
nai ,yal
bazen ^ I n i p / k a y b o l u p bazen ortaya
m z birakandir
_'. yardim etmesi
lktiklarindan aldatma anlamini diiinin yardim beklenen
etmeyi terk
ki
iindiirduklerinden - -adi veril
etmesidir. Bu nedenle ^
m
tir
i . ^ anlam da - demek, bir
jya vritsitm t terk etti ve (
ki.
inin boyun damarini kesmektir
-S ' *fa la m n ayaklari z a y if diigtii, de
H adiste : ' -
.yimleri kullam lir
K iyam etten once a ld a tic i seneler
a m
el-A
n
-sozii de bu anlam
olacaktir de n m i tir.389 Yani: Bir keredadir

3891-ad isi,

A hm ed,

Ebu

H ijre y re d e n

ahp

MusnecTmdz (1>, 3 3 8 ) ta h r i e tm i tir. ib n

K e s ir d e el-Fiten ve 'l-Melahim'de ( , 57);

S u y iiti d e ed-Durru 'l-Mensurde (

, 4 7 5 )

kaydetm isjtir.

333

R agip el-lsfa h a n i

..

-H e m e n secdeye kapa

n ir la r (32/Secde

<

A rasinda yan agi pigmig bir -136

m aglup ile

15) soziinde
kelimesinin kullanilmasi ise, burada
tigine ekm
eyin
dikkat
ek
rle
b
iki
yere kapanm
indir.
a) ve)
Dii
u
i

H erhangi bir gikar olm aksizin

onlardan tesbih etmeleri nedeniyle

ayagi siirgenin

lkmasidir. soziin devaminda

sesin
ise , ogunlukla, dostumi

ya ln iz birakan veya terk eden adam

dem ektir .

R a b b le r in i overek

tesbih e d e rle r (32/Seede 15) denm i

olmasi, bu
kelimesinin bka
a
eyle degil, A lla h a ham d ederek
bir
yapilan tesbih olduguna dikkat
-ek
m ektedir .

Allah buyurur k i : '

1 -Sana verdigim i a l ve giik

redenlerden /

Ar a f)14
/ 7(;

H-r-b /

Sitnii tutiin (44/D uhan 47). Bu fiilin

asil ,

fiihnden
tir. Bualin
daha
nn

once m
gei
.
ti

H-r-r / >
Y iice A l l a h :

S an ki g d k te n y e r e diigm iig d e 2 2)/

H ac 3 1 ) b u y u r u r. A y r i c a : -

-O nun o liisii y e r e d iig iin

yikim
yipranm
aEskim
^izi ,i,
yerler
tutm
in
iu.
-den
-mektedir ki, bakim sizliktan yikip do
,kiildij dem ektir ve bu anlam iyla fiil
bayindir olmanin ziddim anlatmakta
kullanilir. Allah buyurur k i :

O r a la r I y ik m a y a q a lig a n la rd a n

Bakara 114). Aym

eklide
/ 2 (

-Allah kur

ve fiilleri de yikm ak ve tahrip

etmek anlam inda kullamlir. Allah
buyurur k i :
O y le // e v le r in i k e n d i e lle r iy le

-duklari ya p im n tem ellerini gdkerte

ve m il 'm in le rin e lle r iy le y tk iy o rla rd i

ce b e lli o ld u ki ( 3 4 / S e b e 14 (.

'

rek tavanim baglarina in dirdi 16)/

Nahl 26)tur.
daBuna
bu y ugore
rm u

r 2); O nlarin kendi elleriyle

H a / 59 (

-fiihnin m anasi, duyulabilecek ge

-evlerini yikmalari sirf onlarin, pey

gam ber (sas) ve ashabina kalmamasi

-kilde bir ses gikararak diigtii dem ek

gayesine matuftu. Bu, onlarin oradan

tir . -ise, su, riizgar ve benzeri y u

siirdurulmeleri
eklinde o lm u
-tur, di

kardan
eylerin
yere
erken
ddi
en
u yenler de vardir .
lkardiklari seslerdir.

3 9 0 air, A a. B k z. D iv a n i, s. 4 1 ; ibn F r! ,

Miicmel, 1 1 ,2 8 1 .

334

kulaktaki
yariktir,geni
bu
yarigin kulagi tahrip ettigi di-hntile
rek boyle r.denm
Bu
idan
a
it

M iifred at / K ur'an K avram lari Sozliigu

ve ' denm ektedir ki, bu ' -fakat kesinlikle digari g ik am ayacak
fiili gibidir. Erzak
-an
la rd ir (5/M aide 3 7 (.
igindaki ytasmin
a n k dakulak
buna

-^
llimesi, gikarm ak d em ek
benzetilerek
-adi ile anil
ogunlukla, som ut varhklar
tir ve

' ve

tir. Bu istidrenin burada kullanil

mi^^
kulagm burada istiare olarak ,

kullam lm asi gibidir .

-da dzel
likle deve
in kullam
hirsizi
lm
tm
i
i
da 'yani toy ku-unun er^ e
ogulu
gidir , eklindedir. air
oyle d e r:

Rabbinin seni hak ugruna

savagm ak igin evinden gtkarm asina
benzer (8/Enfal
5(;

-

K iyam et giinii bir am el defteri

online g ik a n riz (17/lsrd
13(;

Kendinizi' gtkartn (6 /E n am
9 3 (;
- ' -Lut un y a

-G okteki toy k u g la rim g o r -137

dii; kedere boguldu .9

in kullam lir
i : ,sizin 0
?tekrar gikarilacagin izi mi so ylu yo r
M um inun / 23
35( (; '

kinlarm i gehrinizden qikarim z

Neml
56(.

- * ->

Yhce

fiili, bulunulan bir

yerden veya d u rum dan ari
di
-lk
maktir; bu yerin -
ev
ehir
, veya elbi

se olm asi ile d urum un, psikolojik bir

27)/

A lla h a

m ahsus
olan
in de tekvip/olu
kullam
turm alir
i:
A dah sizi ,{
/ gey
< bilm ez halde, analarinizin
karinlarindan gikardi (16/Nahl 78 (;

-su sa

durum olm asi veya sebeplerinin

mesi arasinda fark yoktur.deA1
g i - yesin de qiftler halinde gegitli bitkiler
53 (; '
lah buyurur k i :
-
bitirdik (20/Taha
Onunla gegitli renklerde
Korku iginde gevresini g d zetleyerek '
ekin leryetigtiren (39/Ziimer 21(.
gehirden g ik ti (28/K asas 2 1 (;

O rada biiyiikliik

ogu zaman, ilimler

ise ,
ve sanatlar
kullamlir. Yerden ve
gart (7/Ar a f 13 (;
hayvanlarm yuvalarm dan vb
-eyl^r
' A llah in b ilg isi diginda higbir
lkana
den ve .adi verilir

-taslam ak haddine diigmedi. Q ik d i

-iiriin kabugundan q ikm az ( 4 l/F u s s i

4let
7 (;
**

. im di gu
ategten g ik m a k igin bize bir y o l var
mi? (4 0 /M iimin 1(;

hennem den

-O nlar ce

g ik m a k

isteyecekler ,

391 air, A cca c B k z. D ivanI, s. 17; E b u U b ey d e,

M ecdz'l-K urdn, II, 2 8 7 .

Allah buyurur k i :

Yoksa sen onlardan iicret

mi istiyorsun ki? O ysa R abb inin

Sana verecegi iicret daha iistiindiir
M h m indn 72) soziinde haracm / 23 (
-A lla h a izafe edilmesi, onu belirle
yen ve m ecbur kilanin Yiice Allah
olduguna
ekm
dikkat
indir
e k i.

Ragip el-Isfahani
ise , kelim esinden daha
geneldir . ,h^ream^, m asraf, gider

thketim dem ektir ve - gelir , 3 ,

iliginda kullamlir. Allah
kazan
kar
buyurur k i :
Sana bir
m iktar m a l versek (18 /K e h f 94(.
- ise, genellikle, arazi vergisi
n kullamlma^/a tahsis edilm i
i tir. D eniyur k i :
;

,K ole
haracm i y a n i kazancim verir ,
'- -raiye de em ire ha

bir m eleksin
Gdkyiizunden usulca suziiliip
g e le393.
n
Bazen de ze m m etm ek
-^kull
m lir : . O nlar hayvanlar
gibidirler (25/Furkan 44) g ib i .
;
beyaz ve siyahtan
an olu
iki
renkldiktir. Bu anlamda
ve
-denir ki, iki renkli erkek de
vekupt ve iki renkli d ip devekupi ,

- da, iki renkli arazi veya toprak

,demektir. Bu,birkism indabitki varken
buluttur ki, cogulu,
eklindedir^
^ j .
.digerinde lmamasi anlammd^dir
tir ki,392 satamn
d e n m T
i-
p.
Bazi M usliiman ^esim lere _
lkan ey, satilacak
m alindan
eyin
denm esinin nedeni ise, im a m a itaatin
guvencesinden
ey lkan
k^r
-iligm
ina
di
.
lkm alaridir
dadir, anlam ina gelir .

ra$ v e rir .

aym zam anda bir

it
e

ise, bizzat kendisi akram -

ahvali ma
di
-lkandir. Bu, ba
zen inmedih/ovgii
soylenir; ki
i
i

kendisinden daha yiiksek bir yerde

bulunam lktiginda
n m akam bu
ina
anlami kastedilir; kendisinden daha
agi bir yerde bulunam n m akam ina
a
lktiginda ise, bu sefer zem /yerm ek
in kullamlir. Bu anlam da, bazen
i
Falan bir insan degildir
sozii
in
air sdylenir
medh
de bui .
dyle
anlam
d eda
r:

H -r-s/ >

-kelimesi, m eyvenin kuru
nagi veya kabugu dem ektir . .

ekilde k o ru
ise,
n mbu
-u
olan

m ey
vedir. Tipki iptal edilm-anlam
i
in
daki.
in
i .denmesi gibi
Yiice A lla h m :
sadece u y d u r u y o r la r (4 3 /Z uhruf 20 (
fiili ise , yalan

so z iin d e gen
e.

-uyduruyorlar anlam indadir diye soy

tir. lenm
Y ani
i : ^ ancak yalan
soyliiyorlar . ' <
<
Lanet olsun
p i y a la n

138- Sen / >insan degilsin, fa k a t

u y d u r a n la r a ! (51/Zdriydt

soziindeki )10

'

is^, deniyor :

.ki: Yalancilar, dem ektir

3 9 2 Bu, h ad isi E b u D a v u d , B u y u d a (H N : 3 58);
N esd2 5 4 ,

;Ibn M a c e (H N : 2 2 4 2 ) ve

Bunun
oyleeia nla
ger
ise
-i
labilir: Z an ve tah m in e dayali olarak

H d k im (M d s le d re k , 5 , ) ve ^ ir m iz t (H N :
1258) H z. Ae d e n ta h r i e tm ve h asen
s a y m i tir. B k z . A c id n, Ke.'jfu 'l-Hafci,
, 376 ;

e t-T e lh isu 'l-H a b ir ,

], 22.

336

393 air, A l k a m e b. A b d e . Bkz. M ufaddalivyat, s.

39 4.

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

soylenen her soz i in kelim esi kullanilir. S dylenen bu soz ister
hakikate uygun olsun, ister olm asin
fark etm ez; zira, ona soylenen, bilerek, zanni galibe dayanarak veya
kesin bir e^ duy a ra k so y le m i degildir; aksine sadece zan ve tahm ine
d a y a n m itir; tipki y alancim n yalan
soylerken yaptigi gibi. Bu ekilde
herhangi bir sdz sdyleyen herkes
yalanci diye adlandirilir, isterse
kavli, m akula/sdzu, h aber verdigi
geye uygun olsun, fark etm ez. ic e
A lla h m m iinafiklardan hikaye et soz gibi: '

. 1
-
Miinafiklar Sana g eld ik lerin d e gahitlik ederiz ki, sen A llah in peygam berisin ,
derler. Allah da b ilir ki, sen elbette,
kendisinin peygam berisin . Bununla
birlikte Allah m iinafiklann ya la n ci
olduklarina da kesin olarak tam klik
etm ektedir (63/M iinafikun 1).

inmadan
ekildebozacak
kesip
ta
birakm aktir . 1 buyurur k i : '
+ iginde bulunan insanlari
bogm ak igin m i gem iyi lield in ? 18)/
K e h f 71). Bu kelim e -yani y a r a t
ma kavram im n ziddidir iinkii,
;
hulk
bir ?eyi planli ve y a vb-
am de yap
m aktir ; ise, plansiz yapm aktir .

^
buyurur k-i : I
Miigrikler, korii koriine, 0 'na
ogullar ve kizlar y a k ig tird ila r ) 6 /
-E n am 100); yani: Saglikli m uha
.kerne etmeden buna k^rar verdiler
-Kesme, yirtma, koparm a anlami ol
dugundan ; 'elbiseyi yirtti
zilmesine, yirtilmasina yol ati
^ ,

yirtip gti
e ,
riizgar delip gegti gibi deyim lerde
kullanilm
tir
i.
ve

-kavramlari ise, dzel

kle
mdller
ekgeni
g e-
inl kulla

nilir. Bu, ya riizgdrm orada bir tan

ba
m esindendir bir
ya
olde
a ba
ge
da
d a r m a d a ^ n olm asindandir .
da, dzelli^ com ertlige dalip
giden adam
kullamlir. Kulagin

Allah buyurur k i :

Biz yakin da onun b u rn im a dam ga

vuracagiz (68/K alem 16); yani: Ona
a ^ a s ilin m e y e c e k b ir utan
.verecegiz

Tipki
gibi .

burnu kirilsm deyimi

ise, filin burnudur
^
. -

deligi
lediginde
geni -adi v e
rilmektedir. Bu
idan
a
ve
deyimleri kulagi geni
bir
ocukm de
ve delinm
kadmbi

demektir; Allah buyurur k i :

-uphesiz sen ne y e ri de

irkin goruldugiinden kdtiilemek

nu , lebilirsin (17/isra 37) sdzii hakkinda
ileri shrdlind
i^i gorii,
tir:

Birisi
in Fortum diye adlandirilm
tir
i
i.
-kesem ezsin; digeri, sen asla y e ri di
g e r tarafina kadar delemezsin', bu
kulaktaki yirtik, delik baz alinarak
: Sozcugii, bir

eyiiiniip
d u

plansiz adam,
soylenm
tirkak
i-,

337

Ragip el-Isfahani

dm demektir. Sert esen r iiz g ^ in bu

hali de baz ahnarak '
lyirtan
riizgar adi verilm i .
tir
H adiste :

-S e rtlik nereye girmigse, o ra

y i mutlaka bozmugtur diye rivayet
edilm
394.
tir
i
kavram indan istiare yoluyla
alinan , da, aldatm ak kasdiyla

sertlik gosterm ektir .

olduguna
aretti
-Ote
. yandan Pey
gamberin (sas (:
<

' -Rabbim iz, yaratm a, ah

-lak, rizik ve e c e l den bogaldd95 so

aret ettigi durum a gonderm
zdnde e
i
.yapm aktadir
Yiice A llahin :

.'.
Su ihtiyacimzi kargiladik. Yoksa
su kaynagim olugturan siz degilsiniz
Hicr 22) sdzdne gelince, deniyor / 15(

ki: Anlami: Aiikiir de onu koruyanlar

ise, kendisiyle oynanan bir

eydir; bu
eyi sa
ba
bir
n-ka
k, gos

olmadiniz ,

n yirtm
termed
aktir
i . < ,d a
geyik normal
im ekle
rayi
ger
si-ti

, -Su igtiginiz suyu go

rem eyecektd,
durum
demektir
a dl .

der

,eklindedir. Kimileri ise

Yiice A llahin : -

-riiyor musiinuz? Onu siz mi indiriyor

sunuz? (Vakia 69-70) soziinde haber

arettir
verdigi
eye
.

H-z-n /

kelimesi, bir
-eyi kasada, ki
litli
,ekm ecede biriktirmek, yigm ak

<

korumaktir; ayrica her tiir koruma

ve saklam
a -de kullamlir. Sdzge
limi, sir vb saklam ak da bu kelime
hlir. Yiice
ile Aifdde
llah m
e :

.
-Evrende varo
Em her geyin hazinesi, ana kaynagi
Hier) bizim yan im izdadir / 5 2 1 (;

. O ysa gdklerin
ve yerin h a z in e le ri A lla h in d ir 63)/
Miinafikun 7) sdzleri ise, icat etm ek
istediginde Yiice Kudretinin yeterli

ise
. ,
kelimesinin
-ogu
ludur. Allah buyurur k i : < 4 .

Oranin k a p ic ila ri onlara der 39)/

Zhm er ^1 ve 73); bu da cehennemin
sifati ve cennetin sifati hakkindaki
ayetlerde ge
er. '
Ren size Allah in h a zin e le ri bendedir
-de demiyorum (6/Enam 50); yani, in
sanlardan esirgedigi makdurati elimde
demiyorum; zira ,

kelimesi bir
e-

itmenetmedir. Kimisi ise: Onun " /

3 9 5 H ad is, A b d u l l a h

b.

M e s u d tan

g e l m i tir.

P e y g a m b e r d e r ki: in sa n in d o rt $eyi olimt$

bitm iftir: Yaratilnji, ablaki, eceli ve rizki. Bu

riv ateti e t- T a b e r a m , E v s a t' ta (II, 3 3 6 ) tah ri
e t m i tir.

394H adisi,

A s k e-rAbdiiri-a77.Hkin
,

hadisin

Bu

rivayet

H eysem I,

M ecm eu 'z-

Z e v d id 'te ( V II, 195) v e S u y u ti, el-F ethu /-

d e m e r f u o l a r a k E n e s ten r iv a y e t e t m i.
tir

K eb ir de (II, 2 6 6 ) d e y e r alitti tir. R ^ y e t

M u s l i m de: Yuim ifaklik -//-., onu

zinciri i inde c t i m h u r t a r a f m d a n z a y i f gorii-

-giizelleftirir, nereden a lim rsa onun girkin

len b d b. M l i s e y y i b BecelT b u lu n m ak tad ir.

le$m esine y o l

H akim

je k lid e tall
|
-

e t mr

Bkz. M uel-B
s l i mirru
,
ve's-Sila ( H N 2 5 9 4 (;:
S e hMa vai,k d sid u 'l-H asene , s 114 . .

ve e d - D ^ a k t int (
/Hide) o nu

sik a s a y m i lardir, ba$ka y e r d e ise, z a y i t 's a y m i tir. Bkz. A h m e d , M iisned. II, 167.

M tifred at / K ur'an K avram lari Sozliigii

soziidiir, derler. Et i in kullanilan

riis v a olug ve kotii akibet, kafirleri

kelimesinin ash, saklamaktir; kinaye

yoluyla onun koktugunu anlatir ve bu

kiigatm istir (16/N ahl 27);

'
A llah, diinya haya-

baglamda denir ki, et koktu

demektir. Bazen bu kelime ruin harfi

tinda onlara r e z il riis v a olm ayi tattirdi (39/Ziim er 2 6 ) ;

one almara ^
sdylenir .

B iz d e onlara diinya
hayatinda r e z il riis v a olm a azabini
ta ttira ca g iz (41/Fussilet 16);

haneze][

eklinde de

- z-y

Bu agagilik bir konuma

diigmeden ve r e z il riis v a olm adan

once (20/T aha 134).

bir ki-i^e
, do
kunan kirginlik (utanm a, m ahcup
sozcugu ise, deniyor ki:
olma, zor d u ru m d aerefine
k a lm a , Hem hem de kdkhnden
,leke siiriilme) halidir. Bunun sebebi
alinmi olabilir. Yiice A lla h ]n:
nin kendisi de bka
-kasi da olabi
..- P e y g a m b e ri ve

inin kendisinden kaynaklanan

lir; ki
m ahcupluk,
iri u tan g aa
-liktir. M a s
tari utanm a d e m e k olan
-^
eklin
dedir . _ 'utangag adam ve
, utangag kadin ifddeleri de

bundandir. B
ogulu
u nun

-sdz

0 n u n la b irlik te im a n e d e n le ri utan-

d irm a y a ca g i giind e.. (66/Tahrim 8)

sozii ise, kelim esine daha yakindir; ikisinden alinm i olmasi da

miimkiindiir. '

R a b b im iz, sen b ir in i C e-

.cilgiidiir

hennem e a tin c a onu r e z il riis v a ettin

Hadiste ise :
-
'
-Allahim, bizi m ahcup ol

d e m e k tir (3/Al-i Imran 192) soziinde

maksizin ve pigm an
hagret,7,9*'denm i .
tir

dir; am a sozctigiinden olmasi da

uygundur.

olm aksizm

B a-kasindan k a y n a klanan kiril

ganliga gelince,t hafife
bu bir
e
almadir. B unun m astari ise , -sdz
ciigiidiir ki, rezil riisva olmakXxx.
.R ezil adam ifadesi de bundandir
Allah buyurur k i :

Bit onlarin diinyadaki rezil-riisva

oluglaridir (5/M aide

3 3 (; .

ge en -

fiili ise kokiinden-

Aym ekilde:

R e z il riis v a edici azabin hangimi-

zin bagina g elecegin i (11/Hud 39);

'

K iyam et giinii bizi

re z il riis v a etme (3/Al-i Imran 194);

Y oldan

'

re z il riis v a etm ek ig in d ir (59/H ar 5);

B e n i m is a firle rim

Bugiin rezil

o n iin d e re z il riis v a etm eyin (11/Hud

3 % n i . i b n u l-E sir, Nihaye, 11, 30; M iislim , 1,

78) ayetlerindeki fiil de i in

soylediklerimiz f i l l e r i in

47 : Elqiler, hoijgeldiniz, Allah mahcup etme-

de soylenebilir. B unlar eger insamn

sin ve pieman etmesin!

339

Ragip el-Isfahan i

-kendisinden,. kaynaklam yorlarsa on

lam
ve -^ denm ekte ve bu m a

s u rd iiru lm e s in i em retm ig o ld u g u ilig -

m ud/takdire
-ayan kabul edilm ekte
dir; ba,kasindan kaynaklam yorlarsa

c u lu k g ik a rirla r. igte o n la r h iis ra n a

zam an da 0 . ve < adi verilip

mezmum/k^ti"i sayilm aktadir .

k ile r i keserler ve yeryiiziinde bozgun-

u g ra y a n la rd ir (2/B akara 27).

"

B u n a ragm en, o b iir kardeg
ih t ir a s la r in a b o yun e gerek k a rd e g in i

-o ld iir d ii ve b o y le ce h u s ra n a u g ra

H -s-r /

ve -kelimeleri, serm a

yenin azalmasi (batm ak, zarar/ziyana

-ugramak)dir. Bu durum bazen insan
la beraber am larak S - falan
batti, denir; bazen de fiille beraber
soylenerek -ticareti ziya
n a U gradi denmektedir. Allah b u y u -

k i :

,O yle ise, bu

y a n la rd a n o ld u (5 'M a id e 30 ( 5
T e ra ziy i
-a d a le tle
m aya

tutunuz

g itm e y in iz

ve

ta rtid a

azalt

( 5 5 'R ahm an

9(

g e ayetlerinde
en
ude adaleti gdzetmterazi/ol
eye ve
-aldiklarm da terazide haksizlik yap
maktan sakinm aya
.
are olabilir
Bu, kiyam ette terazisinin husrana

z iy a n li bir doniigtiir (79/N aziat 12(.

-ugram asm a yol acm ayacak ve hak

k m d a : -K im in de ta r ti
larin gibi
kazan
kaybi

di bazen , la r i h a f if k a lir s a (7/Ar a f 9) soziinde

de saglik, man,
esenlik,
sevap
akil , -dendigi gibi, denm esine neden olm a
larin yitirilmesi
ka z an

gibi

eyleri yapm aya/alm aya

yacak
aret
i

Bu bazen diinyadaki I^al ve makam

kullanilir

-de olabilir. Her iki anlam da digeri

te Ytice A llaikh in
hiisran
apa( ni gerektirmektedir. Yiice A lla ^ m
diye niteledii de b u d u r :
K u r a n da soziinii ettigi her bu
.'-
. - .
son anlam dadir; dunyalik kazan
lar

Z iy a n a u g ra ya nla r, kiyam et
ve b e-eri ticaret ile ilgili h u s ra n l za
-giinii hem kendilerini, hem de ailele
rar, ziyan degildir .
,rini ziya n a sokanlardir. D ikkat edin
-igte bu, apagik bir ziyan dir (39/Zii
m ^1 r5 ( ;

Onu

inkar eden ler

ise,

h iis ra n a

u g ra y a n la rd ir (2/B akara
121(;


-

Ay tutulm asi , . -ise, Gii

tutulmasidir. Bazilari ise

ne,

her ikisi

de sbylenir -!
ve
lklari

'
_

mn b irk ism im n kaybolm asm i anlatir ,

O nlar ki, A lla h a vermig

olduklari sozii kesin bir ahit haline
getirdikten sonra bozarlar, A lla h in
340

ise, -
Iiklarmin tam am en gitm e
sidir derler. Yine bu a n la m d a :

A lla h onu yere b a tird i ve o

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

kendisi y e re b a tti , denir. Allah buyu

ki:

'
Sonunda
biz onu da sarayini da y e rin d ib in e

-Biz onlara, aagi

Ilk m aym unlara doniin, demiqtik ) 2 /

Allah bize liitfetmemis

olsaydi, bizi de y e rin d ib in e b a tirird i
_

Hadiste ise: (

aresizlikten
sozii, g o z ,

kapandi demektir. Yiice A lla h : -

(28/K asas 82).

'

Bakara
65 (.

g e g ird ik (28/K asas 81);

Yorgun ve bitkin bir halde

Miilk 4) b u y u rm u / 67
tur
(.

H--b/

Giine,$ ve Ay, Allah 'in ayetlerinden

iki ayettirler; herhangi bir kiginin
oliimu veya ya^amasindan dolayi tu-

$Onlar sanki duvara dayandinlmi

tu lm a z la r7(
denmektedir.

kiitiik gibidirler (63/M iinafikun 4 (;

G bzbebegi

kaybolm u

Allah buyurur k i :

Ayette ge
en
ise ,
odun
kelimesinin
o g u ludur ;
lafzindan ahnarak
tir ^i,dekihci
nmi

alin m itir. Su yu ekilip kuru yan

ku^u^a
denir ki, bu da

Allah, A y'in igigini sondiirdii deyim inden aktarilm i tir. Ay tutulm asinda, ona ili en bir eref
dii iikliigii dd dnhldi inden bazen

bir parlatici olan

parlatmayi anlatir .

kelim esi, istiare y olu yla - zillet i in k u llam lm i tir. Bu anlamda :

Falan adam bir degersizlik/zillet yiiklendi, denir.

/ H-s-e

deyim i, kopegi

a.'jagilayarak azarladim/kovaladim

da bunu sineye gekti/kabul etti

demektir; bu da kopege:
Defoll

-yakin zam anda cilalan

anlatir .
'
-deve, odun pargalari
niyedi dem ektir .

-odun

tirken buyurur ki:

<

Orada K e s in s e s in iz i ve bana bir sey

soylemeyin (23/M iiminun 108);

v e N e s a i, 111, 1 2 7 d e ta h r i e tm i tir.

gibi kuru aim de

mektir; bu ifade, utanm ayan iki

in
i
-kullamlir. Nedeni ise, almn bazen ka
olmasmdandir.
yaya benzetilm
Bui
anlama ir
da:

denmesidir. Yiice Allah kafirleri anla-

3 9 7 H a d is i, BuharT, S a la t/K u s u f i l-K am er, 11, 547

-eilalan

iliea benzetilerek sbylenm

birm
i^ i
m ecaz olup heniiz b inilm
deveyi
em i

/ ile eilalam ayi

dem ektir
kill
m.i ~

burada miinafiklar, gii-lerinin azli

mdan kiitiikleri benzetilm i ^.
lerdir

goze,

denir ki. Ay tutuldu soziinden

-Kaya, yiizunun sertligiya -139

mnda yumuqak kalir.39S
3 9 8-air, M a n s u r

b.

M azan.

Bkz.

R a g ib , el

M u h a d u ra tu l-U deba , 2 8 5 .,

341

Ragip el-Isfahan i

ise, odun kan$tirilm i$ $ey saygi beslerlerdi (21/Enbiya 90 (;

- S esler kisihm tir
demanlatmak
ektir eyler
ve adi
n
i \

kullam hr .

Taha /108
20 ( (; ' G dzle / donm ii olarak (68/Kalem 4 3 (;
' - -G dzleri endive igin

H/
a--

-kelimesi, goniilden y a lv a r
makXw. Hu$u -ogu zam an insamn V U
eut organlari uzerinde goziiken duru

dedir (79/N aziat 9) ayetlerinde bu

duy^u kinaye yoluyla anlatilm
vei
kenligine
onun
ekilm
dikkat
degi
itir. T )^k
( ayetlerde oldugu g ib i :

-Yeryiizii fid d e tle sar
n,
ise, 9 0 gu zam an insanm
i
sildigi zam an (56/Vakia 4 (;
kalbinde bulunan duygulari anlatmak
' '
Yer deh$etle sarsildikga
n ^ullamlm. Bu nedenle r ^ y e t t e
i
sarsildigi zam an (99/Zilzal (;
oyle denn3
b r
:
' giin

K alp

yakarin ca a za la r da h u $ u iginde
olu 3.
r"
Allah buyurur k i :

-gok, sarsildikga galkalanacak. D ag

lar da bir yiiriiyii$ yu riir k i !
9-10(.

52),

K ur 'an onlari iirpertir, saygilarmi

artirir )
isra
109
/ 7(;

0 O nlar ki, huu iginde namaz

kilarlar (23/M um inun
2 (;
- Biitiin bunlar, bize goniilden

H -/ y
saygiyla
ik sevginin
kari^ 0 -

bir korku halidir. Bu da 0

zaman
li korku
bilin.
i
in kullamlir

3 9 9 H a d is E bu H u r e y re d e n riv d y e t e d ilm i tir.

R e su lu lla h b ir a ra n a m a z d a s a k a liy ia o y n a y a n
b ir ad a m g d rd n c e : E g e r k aib i h u u i inde
isaydi a z a la ri d a h u u y a g o re h a re k e t e d erdi. B u h ad isi H a k im e t-T irm iz t, N e v a d ir u lU sui a d li e s e rin d e ( 7

3, )ta h ric

e tm itir. Iraki

d e r ki: S e n ed i za y iftir. B ilin e n o n u n S aid b.

M u s e y y ib in sd z ii o ld u g u d u r. B u sozii ibn
E b i e y b e , M u sen rief
I e s e rin d e riv d y et
e tm i tir. Bu riv a y e tte de a d v e rilm e m i? bir
ad a m v a rd ir. M u h a m m e d b. N a s r d a K itabus-

S a la t' ta O s m a n b. E b i O e h r e s in riv a y e tin d e

m iirsel o la ra k riv d y e t e tm i tir ki: '' ,
k ulunun hit; bir am elini, kalbi bedeniyle bera b er olm adikqa. etm ez. E bu M a n su r
e d -D e y le m i d e M iisnedu 'l-F irdevs'te U b e y b.
K a b in h a d is in d e riv a y e t e tm i tir. O n u n da
isn ad i z a y iftir. B k z. Irdiki, 7 7 E hadisi 7-

ihya, I. 33 9 .

342

Bu nedenle dzellikle alimlerin gonul

^ ^^ ^ tam m lam ada soz konusu
olm
oyleaktadir
k i
: .

,Allah t an asil korkan lar

O nun bilgin kullaridir (35/Fatir
28 (;

-Fa
kat ko$arak Sana gelene; A lla h tan
korktu gu /
A bese)
89-(;

- G orm edigi Rahman dan

korkan (5 0 /K af 33 (;

-Onlari azgin liga ve kafirlige siiriikle

mesinden gekin dik (1 8 /K e h f 80(.
Onlardan
-k o rk m a ym , benden korkun (2/'Baka
150
ra (;

M iifre d a t / K ur'an K a^m m lari Sozliigii

k o rk a rla r,

/ ? . / / -

Allah 'tan

-k o rk a r g ib i veya daha fazla k o rk a r

la r (4/Nisa

77 (;

Allah 'in

-m esajlarini bildirenler. 0 'ndan k o r

k a n la r ve Allah tan bagka kimseden
k o rk m a y a n la r

(33/A hzap
79 (;
olanlar k o rk s u n la r 4)/

geldiinde hepinizi ku
.kurtulam az

ve

k u su y la oldurm eyiniz (17/lsra 31 (;

-yani onlar size bir fakirlik dokuna

-cak korkusuna inanarak oldiirmeyi
niz .

-Giinaha girecek

lerinden k o rk a n la ra (4/N isa 25 (;

yani, O nu tanim asindan dogan bir
korkuyla korkan i in bu hfiyledir

-fiilleriyle dd e getiri

hr. Allah buyurur k i : <

Rahm etini diledigine tahsis eder

Al-i Imran /74

3 ( (,
evin araligi, bo -

.dan dogan bir korkuyu hissetsinler

ine buyurur k i \ :
) -focu klarm izi fa k irlik k o r

atir, kimse

inin herhangi
ekilde
Bir bir
ki
dzel bir 1 olmasi
,

Nisa 9); yani O na kar

-saygilarin

lugu demektir. Kendi m

ba
-a
d^ii
lemeyen, kapatilam ayan bir sikinti
olarak fakirlik
--- kelimesiyle
ifade
r. Buna
lmi
e di dendigine
de rastlanmaktadir. Allah buyurur k i :
. .

Kendilerinin ihtiyaglari olsa dahi

tercih ederler (59/H a r 9). Denebilir
ki, bu kelime
-kokiinden alin
m
tir
i .
ise,
ek
y atan
m i aga ian yapilm-ev
i demektir. Boyle de n
mesinin nedeni, bu tiir evlerde ki
ik

H -s-s /

.araliklar goriinm em esindendir

tahsis ,
hususiyet ^

ihtisas ,
-tahas

sus kelimeleri, bazi

eylerin b a
-k a
larinda olm ayan birtakim ozelliklere

Allah buyurur k i : *
-sahip olmasidir. Bunun ziddi ise; ge
- Bunun uzerine
nelleme anlamini
i^an
ta

.
cennet yapraklari de ortiin m eye
kelim eleridir . '< de bir -koyuldular (7/Ar a f 22); yani iizer
adamin yaninda bir
e
,
it iistiinluk
- lerini yapraklar anlam m a gelen
e sayginlikla dzel bir konum erdem

,kazanan yakinlaridir. '

ise

kelimesinin ziddidir. Bu baglam da

Ydce A lla h :

ladilar.
ile drtm
Bunun
eye ba
in
i
hurm am n yapragina
adi 1r. A ynca kalinin giysi
de m
bu
it
i

Sadece aram zdaki

kelime kullam lm aktadir

ogulu
ki ,
eklindedir. M estin kendisiyle

-zalim lerin baglanna gelm ekle y e tin

m evecek olan bir beladan sakm iniz

Enfdl 25) buyurmaktadir. Yani / 8 ( ,

bundandr .

alete de'
-denir. A yak
kabiyi, h a sa fd c kapladim , deyimi de

343

Ragip e l-ls fa h a n

Rivayete gore ,

) Peygam ber (sas
ayakkabisini *am ir ederdi.40n
-Aym kokten dokum ayi anlatan ke
limeler de vardir. Yiyeceklerin parlak
olanlarina

,denir: B u

yem egin iki renginden biridir. G er 9 e ise, siit m am ullerinden yapilip

bir kaba konduktan sonra gini alan gida m addeleridir .

Rivayette:
Do$egimin a rasinda unuttum .40' Bu
kelimenin ise, /
eklindedir. *
K anpm izda Allah konusunda qatifan,
iki qeliik inanqli insan kesimi, iki
kar$it grup var (22/Bae soziinde
ge en iki hasim, iki topluluk demektir. Bu nedenle 9 0 gul olarak
denmitir. Ayrica, Huzunim da tartiip/qeki$m eyin (50/K af
28); O rada birbirleri

H-s-m /

ile tarti^maya tutuqurlar (26/ uara

96) dyetleri de bunun gibidir.

kelimesi
-fiilinin m as
9
ok a siirtiien, kavgaci antaridir.iyle
Bu bir
da hasim
bir k
lamina
gelir.
Yiice Allah bu anlamda:
olarak siirtii?mek,
9 eki mektir.
Bu

anlam da

fiil ve

mastarlari kullanihr. Allah

buyurur k i : -En am a n

- sonradan p e rva siz bir

tarti$m aciya ddnii$tii (16/Nahl 4) bu-

SIZ

yurmu$tur.
ise, husum etle ilgili
olan, sadece dti inen ki idir. Bu

giicii olm ayam mi Allah a isnat /-

baglam da Yiice Allah:

)
iiphesiz onlar, tartigm a m eraklisi/

diism an oldugu / Bakara)/ 2

204 (;
/

yorsunuz? (4 3 /Z u h ru f 18(.
Ayrica
de -diye adlandt
rdabilmekte
hem
i i^in bir
hem
k
in kullamlmaktadir.
de topluluk
Kimi
i
in kullanildtgina
zaman iki ida
ki
rastlanmaktadir .

kelimesinin

den her
ashbirinin
ise; ikikar
^i-ida
kinin bir tarafini tutarak
p kaki
m it
aidakinin
ve her birinin
girtlagina
kar

kavgaci bir topluluktur (43/Z uhruf

58) buyurmaktadir.

-)

Allah buyurur ki: <

H ad is , U m m u
eli

S e l e m e d e n a l i n m i 401
tir. oldugunu

g o r i jy
z uonnui nm . e nBir
di

-rah atsizlig in m i v a r ? D i y e s o r d u g u n d a b u y u r

sarilip
rmesid
eki$t>
tirmasi
r
siki
. ,

Hayir, f a k a t d u n b i z e g e l e n altin <:

m
t uur
eg in a r a s i n d a u n u t t u m
k es
. esin
Bir igedce
o

ze

4 0 0 H a d i s , Hz. A 5e d e n a l i n m i tir. D n a P e y g a m b e r e v i n c e ne y a p a r d i , d i y e s o r u l m u

da

tigi
n d ehna l gd ee
hala s a h ip le rin e
h nd aKgudi teaegbyiibllie
m
m, i.

-/ -

-Hadis, 1, 3 29. B u r i v a y e t z i n c i r i n d e A b d u l

ce v a b i v e r mtir: E lbisesin i d iker, a y a k k a b i -

m e lik b. U m e y r v a r d i r ki, k en d is i / -A. n

Sim t a m i r e d e r ve e r k e k l e r in e v l e r i n d e yap tigi

c a k son z a m a n l a r i n d a h af izasi z a y i f l a m i.
tir

i?leri y a p a r d i . A h m e t , 1 2 1 ,',
; A h m e d , Ziihd , s. 9.

344

K im i z a m a n d atedlis y a p m i .tir. i b n u l-Esir

Nihaye, II 3 ..

M iifre d a t / Kur'an K avram lari Sozliigii

Onlar diken siz ' -<agaglari iginde
-dir (56/Yakia 2^). Yani, dikeni aim

-landirilmaktadir. Yiice Allah bu an

lam d a : Bu konutlann renkleri

Bu anlam da fiil olarak

m4.i . -ko yu ye ild ir (55/Rahm dn 64) buyur
ve
.. ve
-denm ek
m aktadir ki: Bu her iki cennetin de

tedir .

y e m y e.$
l oldugunu anlatir

de-
- kelimesinin

demektir. Tipki

-eklinde gel

mesi gibi. Bundan bir istidre olarak

-denm ektedir ki, deve
nin boynunun kirildigim anlatir .

Aym
-ekilde ? e y g a m b e r de bu
yurur k i :
Qopliikte
agan g u ld en

-Peygam ber kendi sbziinti bizzat ken

-disi, Kotii y e rd e yeti,fen giizel kadin
dir, diye a

H-d-r /

-ve kalin ipekten y e $ il elbiseler g iye

rek (1 8 /K e h f 31). B una gbre ye l
dem ek olan
kelim esi , -ke
oguludur
limesinin. ise, beyaz
-ile siyah arasinda bulunan renkler
[biri olan y e il]dir.
den Fakat siyaha
daha
yakindir. Bu nedenle siyah y e il
di
ye, y e -il de siyah diye adlandirila
bilmektedir. Bu baglamda
a i r
^
demektedir :
.

hurma agacidir .

-Yeil bir golgede, baykuqun hay

vanlarim gagirdigi.W2
e'/ l)igi bol

Irak arazilerine

sevadu l-Irak denm i t.r

Kimi zaman
y e illik,'
diye de ad -

H-d-a

Allah buyurur k i : *
-Sozii yum u$ak, tatli bir eda ile so y
lem eyin...{33/A hzap 32) soziinde ^ e en kelimesi < ,dem ektir ki
bu, daha bnce ge
m
ti
.

a boyun egen
o k

erkek dem^^fir. Aym kavram etin

i
kullanildiginda eti kestim anlam ina
da gelir . 4 boynunda bir nevi

-Oniinde dogru bir y o l ol - 140

madan yiiriiyiip gidiyorum

i^lam i
.
tir
ise, sebze ve meyveler
m eden onlarin
daha yeti
sati
-i hze
m aya varm
rine aktir
anla .
da
ilken tohum u dagilan bir
yit
e
e

Allah buyurur k i :
-Yeryiiziiniin yem ye^il oldugu

nu gorm iiyor musun? (22/H ac 63 (;

. ' O rada ince

sakininiz.403 Burada

egrilik bulunan
i dem ektir
ki .

4 0 3 Hadis

Ebu

S a i d d e n

a l i n m i tir.

(^opliikte

'g u ld en sakimniz, b u y u r d u . Bu nedir,

Va ResOlailah? D i y e s o r u ld u . B u y u r d u ><:

K otii y erd e y e tp e n giizel kadm dir. D a r a k u l ni, Efrdd', R a m e h u r m u z i , E m sal , ib n Adiy,

K am il ;

K u d a i,

M iisnedu 's'-tfihab;

Hatib,

Idahii i-M iiltebes ve D e y l e m i tah r i e t m i tir.

D a r a k u t n i d e r ki: H igbir .'/
sahih degil-

dir. B k z . SehavT, M e k a sid ii'l-H asene , s. 125;

4 0 2 air Z u r - R u m m e d ir . Bkz. D ivan , s . 656.

AelOnt, K .H afa, ]. 272 .

345

Ragip el-Isfa h a n

H -t-t /

kelimesi kelimesi gibi olup

izgi demektir. Bu, uzunlugu olan

asil, -
knin kadina evli
lik teklif
inde bulundugu
ederken i
hali anlatir. Tipki
eklioturm
veyaa

halini anlatan ve kelimeleri

in k uizgiler
eyler
llamit
ehr
i. gibi . mastarindan ve
e
;
ttir. M iihendislere gore bunlar
isimleri tiiretilirken mastarindan
dik, yuvarlak, egri ve egindi
-e^lin

sadece ismi ttiretilebilmektedir

de gruplandirilm
inde Yemen
tir. I
i
Her ikisinin kok fiili
-eklinde
izgisi gibi
izgi uzun
bulunan
bir dir .
her arazi diye adlandirilir .

kelimesi, bir
k ilikli
kar
.de 0 bolgeye ait m izrak demektir
konu-manin yapilmasi gereken bii
insanm
zip kazdigi
lyendisi
her
in
i -yiik, onemli konu demektir. Allah bu
yere 6 ve
adi verilmektedir .
yurur k : ,Ey Sam iri

-yagm ur alan iki arazi ara p ek i senin a m a c w neydi? (20/Taha

alm
sinda
ayan
kalip
araziye
ya g i
9'5
(; halde 0
denmektedir. izginin
Bu, sanki
di- niz nedir ey elgiler ( 5 1/Zariyat 3 (.
gibi bir
inda
m ana
kalm
ta-i
im
ak

ise, her tiir ihtilaf ve

tadir. Bunun yaninda yazi da

diye

adlaitdirilmaktadir. Allah buyurur

ki :
<

-Sen K ur an 'dan once higbir ki

tap okum ugya da eline kalem alarak

yazm ig degildin (29/A nkebut 4 8 (

m e k tir .

H-t-f
-

ve

hizli
ekilde
bir

maktir. Bu kapip
anlam ka
da

ve -flilleri kullanil
m aktadir . -Ancak m e

/ H-t-b

tarti-mayi sona erdiren etkili soz de

kelimeleri bir

sozii tekrar etmeyi anlatirlar .

ile

kelimeleri de bu kdktendir
.
farkla ki;
- vaa^ etm ege tahsis
edilirken , ise, bir kadina talip
oldugunu dile getirm eye hasredilm i -

leklerin konugm alarindan < sozii

,kapan olu rsa (37/Saffat 10) sozii
ekilde de bu
o k her
u n m*^.
i^i
utur
eytanlarin
alma, gayb
sdz
Bu,
haberlerini ma
kapip
gibi
lere
kai

tir. Allah buyurur k'

i :

Bu durum daki

hevesli olmal^ri nedeniyle aldiklari

bir sifattir. Allah buyurur ki: AikiVrt
Sanki gdkten yere

kadinlara ima yolu de evlenm e t e k lif

etm enizin y a da bu arzuyu iginizden
gegirm enizin higbir sakincasi yoktur

diigmiig de kuglara y e m olrnug y a da

riizgar tarafindan siiriiklenerek issrz

'

Bakara235
/ 2 ( (.

eAk yl ientin
de H
o kautanfm
e 4a s0-ai
4z b ir k ir a
a ttir .

346

M fre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

bir kogeve atilmi$ g ib i olur (22/Hac
;

-
im$ek on
larin gorm e yeten eklerin i nerede ise
a liverecekti (2/B akara
20 (;

-evrelerindeki belde

eyi yapm ak isterken,

ka
eyin
bir
ba
kendisinden sadir oli33asidir. Bu olayi
anlatmakin
i,
ve si^ilari kullamlir. Bu irade a-
isin
dan isabet etse de,
ismdan
yaptii
a

lerde oturan insanlar kagirtltrken

A nkebut 67) ayetindeki / 29 ('
tiili, soyulup dldiiriiliirken, dem ektir .

astedilen de budur
de l:

-O m m etim den Itata ve n is

kelimesi,
arken eyi
bir
u yan/unutm a k a ld ir ilm i$ tir .405 Ayrica,

kapip giden k -udemektir.

,
Kendisiy
k kovanm
lkarildigi
kuyudan
alete
de ^ u-un bu hareketine benzetildi
ginden bu isim verilmektedir. M aka
etrafinda dbnen demire de bu
isimogulu
verilir
- .
-eklinde
dir. Bu da, avim kapip giden dogan
dem ektir
> -, .
un cezbesine
yuruyii
kapilip hizlanm aktir . ^

r. Resulullahin
hata etmt
-sdzdn

-yakilip yikilmaktan dolayi san

ki kapilip gotiirulm-ubir
hdli anlat
in kullam
maklir
i.

,K i m ig tih a t eder

h a ta ya diigerse, b ir se vap alir.

Allahm :

Yt'iee

K im yanhhkla bir mii 'mini oldiiriirse

mii 'min /
< kole a za d etm esi gerekir
Nisa 92) sozii de bu anlamdadir / 4 (.

0 Hadis, Abdullah b. A bbastan ahnm tir. ,

Pe^gamberin: U m m etim den hata, unutm a VC
y a p m a k zo rn n d a birakildiklari fe y le r kaldirilmigtir, buyurdugunu aktarmakladir. Ebu
Asim diye bilinen Ebul-Kasim et-Temimi,
F ev^ d inde tahri etm itir. Risali sikadir, aneak, ravi zincirinde kopukluk vardir. Ayriea,

H-t-e /

et-Taberanl, el-M u 'cem u '1-Keblr (X I, 133);

ed-l^rakutn, (IV, 171); Ibn h ^ e e (I, 659);
Hdkim (M iistedrek, II, 198) tahri etm itir.

kelimesi, b^lli olan yonden

yapmaktir. Buekilde
birka
donij

.olabilir

Ibn Hibban ve Hakim, '/ saym i, Zehebi

de uygun gormj tiir. mam Ahmed i^e, zayif
saym itir; Abdullah b. Ahmed lle l'de der ki:

, babama soi'dum, e^ ciddi tepki gos-

B irisi: istenm esi

^^
-goriilme
yen
-eyi isteyip onu yapmaktir. insa
Iim kendisinden sorum lu tutuldugu
-ger 9 ek hata budur. Bu olguyu tam m
lamakin
i

1 ve '
mastarlari kullamlir. Allah buyurur
k i : - -Onlari oldiir
mek agir bir su gtu r )
Isrd /137(;

-Biz kesinlikle hata edenle

r iz { 12/Y usuf 9 1 (.
ikincisi: Yapilmasi uygun gbrdlen

terdi/reddetti.

Ekz.

Acluni,

K e ifu 'l-Hafa,

II, 135; Sehdvi, M akasidu i-H a se n e, s. 228;

Gumari, Tahricu E hadisi 'l-L itm a ', s. 149.

406H adis, b. A stan alm m itir, , Peygamberin: H akim , hukiim verirken igtihat ettiginde eger isabet ederse, iki seva p / / hiikiim
verirken igtihat ettiginde hataya ''. ',
bir sevap -
-, buyurdugunu bildirmi tir. Buhari, e l-i'tisa m bi's-Siinne ( IX , 193);
Muslim, Akdiyye (XV, 1617); EbO Davud,
M ealim u s-Siinen, IV, 160; Ibnul-Mulakkin,
e l-lbtihac 7/ / 1-'/ , thk.
Abdullah e l-L ih y ^ l,

^ Hira ln-ble r

v e t-TevzI, s. 269.

347

Ragip el-lsfah an i

Yiice A lla h in :
Kim
Ugiinciisii: K i -inin, yapilmasi uy
eyigun
isteyip
gorulm
ondan
eyen -giin ah i tarafindan kw jatihrsa (2/B a
kara 81) sozii de bu anlam dadir .
ka bir
ba
-eyi yapmasidir. Bu durum
i iradesinde hatali, yaptigi
da te
ki

ve kelimeleri birbirine
isabetli sayilir; kasti/amaci
ismdan
a
kotulenirken, yaptigm dan dolayi da
herhangi
ayan bir
gd rdtakdire
lm e z.
airin de
sbzlerinde kastettigi
m ana b u d u r :

'

Sen bana kotiiliik yapm ak - 141

istedin fa k a t sevinm em e y o l agtin
Zira insan bazen bilm eden de
iyilik yap a b ilm ek ted407.
ir
Hasilr. Kim bir

-yapm
ak is
terken elinden
lkarsa
ka ey
bir
ba

hata etti denir. Kastettigi ey ile

yaptigi uyum lu oldugunda ise , - -

yakindir. Yalm z , genelde, bizzat

kastedilmedigi halde, s irf bu kastin
-varligi sebebiyle m eydana gelen fiil
in kullamlir. Sbzgelimi, bir ler
ava
i
atarken bir insani vuran ya Ki
da
lugu sirasinda
ip sarho
nyet
bir c
i
i.
leyen insan gibi
-Sebepler de ikiye ayrilir. Bir se
bep vardir ki, yapilmasi sakincah
m ek veg6riilmii
dogan
tur.
ki l
i
hatalardan birini -
ilem ek gibi; bura
suz sayilmaz. Bir sebep
dai su
de
ki
vardir ki, yapilm asinda bir sakinca
yoktur. Avlanmak gibi. Allah buyurur

I*-

Y am la ra k ya p tig m izd a
-isabet etti denir. Kimi zam an da gu
tiirden seslenm elerde size bir giinah
yapan
el olmayan
veya giizel
bir i ^
-y o k , fa k a t kalbiniz bile bile y a p tig i
eyi y a pm ak olm
istediginde
ayan bir
nizda giinah vardir (33/A hzab 5(;
.hata etti sozii kullanilm aktadir

. Kim bir ku sur
Onun in
i
hataya diiftii ,
y a da bir sug i f e r de (4/N isa 112(;
dogrudan sa p ti , '
buradaki -yapilmasi kastedilm e
dogruya isabet e tti , ' hatayi
m.olan
i
sakincah fiildir
-hata gordii gibi ifadeler kullanilm ak
Bu baglam da Allah buyurur k i :
.tadir
' Rabbim l
Gordiigiin gibi, bu soz.ciik mii Sen bu zalim lerin sa d ece saqkinligini
ik terek
m analar)
(degi-
iin kulla
arttir. Onlar, giin a h la ri yiiziinden
mlmaktadir. O yle ise, hakikatlere
N u h 24
25( (;

ula-mayi hedefleyenlerin onun dze

unmeleri

gerekm
rinde
ektedir
du.

4 0 7 air, tes p it e d ile m e m i? tir. B k z . F e y r u z a b a d i ,

B esair, ]
, 5 5 2 ; R a g ib , Tafsilu n-Neg 'eteyn,
(hk. A b d u l m e c i d e n - N e c c a r , D a r u l -Garb , s.
109; R agib , C a m iu t-Tefsir, v a r a k 56.

348

-Rabbim izin giin a h la rim izi b a g if a

ya ca gim limit ederiz
uara/
26)
51 (;

1 ! <

]]Bizim yolum uzu izleyin de

.g iin dh larin izi biz yiiklenelim derler

O ysa onlarin, m iim inlerin om uzla -

M iifred at / K ur'an K avram lari Sozliigii

rindaki higbir g iin a h i yiiklenm eleri
so z konusu d eg ild ir (29/A nkebut

d r.

buyurur Ki:

' Sakin eytanm a d im la ru u

12(;

izlem eyin (2/Bakara 168); yani, ona

uymayimz. Bu tipki : -K e y

H esaplagm a giinii giin ah larim t

affedecegini umdugum da dur' 26)/

uara
82(.

fin e uyma (38/Sad 26) s6zi gibidir .

Bu anlam daki
kelimesinin
ogulu ve
eklindedir.

-G iin dhlartinzi affe

d e lim (2/B akara 58) sdziindeki '

anlam da

lenen giindhlardir
ise, bilerek
^ .
giinahi bilerek -
ile

yendir . '
'

kelim esi, ^gir demek olan

Bu, bazen tartida .

birbirinin kar-isina konma esas all

narak bazen de birbiri
yle kar ila
-tiri
yin
e durumunu anlatmak
lan iki
i in

-ir in d e n bagka y iy e c e k y o k

H-f-f /

kullanilir. Sdz^elim i ,

.- h a fif

tur. O n u f id e b ile ) giin ah karlardan

<
dirhem ve^a

-a g ir b ir d ir

bagkasi

.hem sozleri gib i

y em ez

(69/H akka

36-37 (

.sozii de bu anlam dadir

ik in c is i,

ku la n d an

za m an la rin

Bazen, giinah da
di^e a d - -k a rg ilag tirilm a si esas alinarak belir
1
Bu m anada Yiice A llah : -lenen hafiflik veya agirlik. S ozgeli

Ve y e rle bir olan... mi, h a fifb ir at veya a g ir b ir at sdzle
,gibi. Bu eiimleler, i^i attan birinin
gehirler o liata ile g eld iler (69/H akka
buyurmaktadir. Buradaki )9 -bit
yiik giinah demektir. Bu, orfteki

deyimi gibidir. Peygam ber
sas) de, kasith
lenmeyen
olarak (
-giinahlarin, sorum luluk getirm eye
cegini bildirm
408.
tir
i

G iin ahlarinizi affedelim (2/Bakara

soziindeki anlami ise, daha dnce )58
iklanm
tir
ai.

inde, digerinden
birim zaman
daha
i
fazla ko.tugunu anlatir
ho
eylere hafif, zorl^rimi giden
giden
-eylerin ise, agir diye nitelendiril
mesidir. Bu durumda hafif ovgii i,in
agir dayergi i .in kullamlmaktadir
Yiice A llahin :

fim d i
Adah, y iik iin iiz ii h a fifle tti (8/Enfal
6 6 (;

H-t-v /

B u yiizden o n la rin

ne azabi h a fifle tile c e k (2/Bakara 86 (

sozleri bu anlamdadir. Bana gore ,

fiili, ayaklarin
-bir kerelik hareketini, bir adimi anla
tir
.
ayak arasindaki m esafe -

H a f i f b ir y iik y iik le n d i

7 A raf 189) sdzii de bu manayi ta( .

imaktadir
Dordiinciisii, h a fif m e rep olan

4 0 8 B k z . B u ha ri, H u d u d , 2 2 ; T alak
.

iye hafif, va^arli olan

iye ise
ki
ki,

Ragip el-Isfahan i

agir denmesidir. Bu durum da hafiflik

yergi, agirlik da ovgii i in kullamlmaktadir.
Begincisi, yer ve su gibi dogasi
geregi a agiya eken cisim lem hafif
denmektedir. ^ a^ la m ^a olm ak iize *

fiil formlari kullamlmaktadir.

e.
yanin hafif olanina denir

-D ile h afifgelen so z deyimi bu anlam

dadir. Allah buyurur ki :

-Bu gekilde kavm ini kiigiim se

di. O nlar da ona boyun egdiler 43)/

Zuhruf 54); yani, onlari kendisiyle
beraber hafif olmaya sdriikledi veya
onlari bedenleri ve azimleri
isindan
a
.hafif insanlar olarak buldu

buldu da de n m i tir, Yiice A llah in:

._ *
*

_.

H-f-t /

A la h b u y u rn r k i :

/^

' K isik

bir sesle birbirlerine (20/Taha 103(;

Namazda
sesini fa zla yiikseltme, fa zla da k isik
tutma ( 17/isra 110 (. ^^ gizli
oyle maktir
der
konu
air
: .

Agikga soylem ek ile g izlice -142
soylem ek arasinda gok fa rk vardir.M
9(

H-f-d /
aklik
kelimesi,
demektir
al

ve yukseklik dem ek olan -sdzcti

Ote yandan, onlari h a fif megrep

K im lerin tartilari a g ir g elirse onlar

kiirtuluga (' ; / : K im lerin de
-tartilari h a fif kalirsa onlar kendile
rini m ahvetm iglerdir (23/M timinun
sozii ise, salih amellerin )102-103

giiniin ziddidir.ekilde
Ayni
siikunetakve ^driiyii
y u m -uanla

m m a gelir. Yiice A lla h m :

O nlerinde algak gbniilliiliik
kanatlarim in dir (17/isra 24) sdzii
ak davranm ak ise,
ve boyqn
yum u
egmek anlamindadir. Bu, sanki ,

-Bana kargi biiyiikliik tasla

-m ayiniz (27/Neml 31) sdziinin ziddi

oklugu ve azhgm i anlatm aktadir.

- ; * Seni telaga ve gevgeklige

' -kimini algaltir, kimini de yiik

,diigiirm esinler (30/R um 60) sdzii ise

seltir (56/V akia 3) de n m i olmasi, bir

dir. Kiyametin bir sifati olarak

onlarin ortaya
iipheler
attiklari
seni
tirmesin
diren
sizle
nave
-n
siste

toplulugu indirmesi, bir toplulugu da

kaldirmasi anlamindadir. Buna gdre
minden saptirm asin . ' .

kelimesi, Yiice A lla h in: p

deyimi de,evlerinden
hafiflik
ind
i - Sonra onu agagilarin
iip gittiler dem ektir
go . -ise, giyi
en agagisi kildik (95/Tin 5) sdztine
len mesttir.
u ve biiyiik
D eveku
b a
hayvanlarin
'- ise, insam n mestine
benzetilerek ifade edilen toynaklari
dem ektir .

arettir
i.
air, teslpeit
m4 0e
em
9dt
r
. bkz. ibn
F ^ iM
s ,ticmel, 11, 2 9 7 ; B a g d a d
2 7V8I.,

350

,el-H
, azdne

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sdzliii

/H-f-y

-fiili, ortiinmek an
R a b b in iz e /-

v a r a r a k ve g iz lic e / e d in iz (7/Ar a f

55 (.

da tipki 'gibi, kendisiyle

ortiiniilen
eydir.
deeyin
bir

eykelimesi,
arasindaki
iki

luktur
b o . 1 '

aret eder. Allah buyurur

laminak i
i:

H-l1-/

.
eklindedir

Bu anlam da^ bulut, kill vesaire ,

gibi
.
e^lerin /?a/e/inden ^ b z edilebdir
-Yiice Allah bulutun tasvirinde buyu
rur -LSj&Arkasin

dan a ra la rin d a n yagmur yagdigini

gorursiin (24/N ur 4 3 (;

'
tir ki ,
rtaya kikarmak/
o^ak
/

''/
' kb$e b u c a k la rin i
anlam ina gelir .
ise, eyi
bir Bunlar
arayarak sizi yakalamaya girigtiler
g iz le m ^ k ir ki , .ortm ekle aym dir

-gizli/kapali ydniinti b e rtaraf etm ek

isra 5). air

oyle
ded/ 17
e r(:

Bunun
diginda
kar' ve ( -keli
.meleri kullam lir

Allah b u y u ru r k i : '

-E g e r

s a d a k a la r i a g ik ta n v e r ir s e

n iz bu g u z e ld ir. S d ye t o n la r i kim se

g o rm e d e n f a k ir le r e

v e r ir s e n iz

bu

s iz in ig in d a h a h a y ir lid ir (2/B akara

2 7 1 (;

O y sa

-ben s iz in g iz le d ig in iz i de a g ig a v u r
d u g iim tzu d a b ilir im (60/M iim tehine

1(;

' ^

' -H a y ir, s a

-d e ce d a h a o n c e ig le rin d e s a k la d ik
la r im n a k ib e ti o n le r in d e b e lir d i ) 6 /

E n dm
2 8 (.
dir. Yiice A lla h in :

B e n k iiliin araliklaru u ve -143

k o ru n k o v u k la r in i g o r iiy o r u m .4l0

'

S iz i

b ir b ir in iz e

d iig iirm e k

/'/<?
aratu za a t ila c a k la r
Tevbe 47); yani sizin aranizda / 9 (
kovuculuk ve bozgunculuk
-lkar
in ellerinden geleni artlarma
m ak i
koym adilar .

elleri
ise, vb
di
kurcalam
in kullanilan
dptiir
ak .i

lerini kurcaladi
D i ,

lrpacak
elbisesini
ile
-lrpti de
yimleri bu koktendir. Siitten kesilen
yavrunun dilini hilal ilc hilalledi ki ,

-kelimesi de gizlem e talebi

-H a b e r in iz o lsu n ki, mug

r ik le r k e n d ile rin e K u r an oku n u rke n

A lla h 'tan g izle n m e k ig in

em zirm ekten alikoysun .

.yay ile hilalledi dc denir

H adiste :

-\\y ^ P a r m a k la r

m zi ta h lil edin iz denmektedir.411 Bir

b a g la rin i

g o g iis le rin e y a p ig tir a r a k ik i b u k liim

-o lu r la r ( 1 1/Hud 5) sozii bu anlam da

dll '. -de tiiylerin on kisim da b u
l^nanlarm m di^inda kalanlari dem e
lan '
kelimesinin
o ^ l u d u r.

4 1 0 air. b l^sr b. Yesar.

Bkz.

B e kri,

Fas hi'I-

M akal , s. 2 3 3 ; N e h r a v i , C elisa s-Salih, 11,

2 8 3 , E b u l-Fera c, H .B asriyye, ], 107.
4 H ad is, Hz. A i e a n n e m i z d e n a h n m i tir. Der
ki: P e y g a m b e r (sas) a b d e s t ^ lr, p a r m a k l a n n i n
a r asim tahlil eder , a y a k t o p u k la r in i o v a r ve
by le der di: P a rm a k la rm izm a ra sim ovitnuz

ki, Yiice A llah onlarin a ra sim

'/ovm asm :

R agip el-Isfahani

teki halel, ondaki g e v

i.
eklik gibidir

tigi tesiri yarm asindan veya ona

90

ey arasindaki
Burada, luk
bo
iki
tm e unsuru olarak ^lini33i
benz
tir.
. . -

. -bit- eanhnm etin

ihtiya duyulm asindan bdyle adlandirilmitir. Fiil ve m astar olarak

, denir ve ism -i f a il olarak

de m eydana gelen bo.

luk dem ektir

da dosttu r denmektedir. A1lah bnyurur /-

.Bu zayifliktan dogan bir durum dur

oyle dair
e r
:

Bedenim dogumdan sonra -144

d u rm adagtn
oldu 412.

kumluktaki yol demektir. Her

-de m eveddet (sevgi) dem ek

lah, ibrahim / dost edinm igti (4/Nisa

125); deniyor ki: Bu ismi alm asm m
nedeni, Onun her durum da
D ogrusu bana in-

direcegin her hayra muhtacim, dedi

(28/Kasas 24) sozunde kastedilen

yanina
tiginden;
zorlu^
ya gda
e
Ytlce A lla h a m u h ta 9 olmasidir.
yolun ortasi bozuldugundan bu ismi
Bu anlam da denmi?tir ki:
alm
tir
i .
9kidir.
ise,E m
ekk-i

-
ine girdiginden
me onun
boyle
i
Allahim, Sana muhtag olm akla beni
denm
tir
i . -Kilicin kendisiyle or
zengin kil, senden istigna etm ekle
eydir; arada yer aldigindan
tiildugu
beni fa k ir y a p m a .4'3 Kimisi de bunun
bu adi alm
tir
i . cana gelen arizi

dostluktan oldugu, Allah -

iin kul
tehlikedir. Bu ya onun bir
-eyi iste
-landm asim n da m uhabbetin kullani
mesinden, ^ a da bir
-eye ihtiyaci ol
mi gibi oldugunu sbylem it
.r
dugundan m ey d a n a gelir. Bu nedenle
E b u l-Kasim 414
el-Belhi
oyle

kelimesi
ve dzellik
ihtiya
1
^
der: Bu kelim e ^ den a h n m
tir
i;
iklanm
tir
ai.
tir. Bu ya nefsin arasm a girmesinden
yani ortasina kadar varm asm dan ^a
altip okun hedefte
da nefsi ya
b op-

ayak to p u kla n n i giizelce ovup y ik am ayanla-

sdzctlgtlnden degildir. Bunu

sevgili ile kiyaslayan ise, hata etm i unkii A lla h m kulunu sevmesi
tir ,
-uygundur, zira O nun sevgisi ovgii

diir; dostlugu ise, uygun degildir

^ .
;benzerlik manasi olan bir k e h m e d ir
zira sevginin nefse sinmesi ve ona

y a zik la r olsun. D a r a k u tn i t a h r i e t m i tr.

masidir.
dyle dkari
air
e r:

S e n e d i n d e m e tru k

^O m e r b. K a y s vardir.

B k z . S u y d ti, el-F ethu 'l-Kebir,

i, 90 ; blesai de
(), 7 9 ) tah r i e t m i tir.

ki:
^ A b d est aldigim .

^^

en giizel ekilde a b d est alir ve p arinaklarim n

arasini ovardi.
4 l 2 air. e n fera. ^ k z . ib n Paris,

M iicm el,

4 l 3 B u , A m r b. b b e y d in sozildiir. Bkz. K u d a m e

2 7 6 ; Kali.

', II, 2 ^ 7 . K im isi d e T eeb b eta

b.

er ra n ait s a y mtir. Bkz. K a z z d z , el-Atjerat

M e k k e , s. 5.

Ji'l-Litga. thk. Y a h y a A b d u r r a u f , A m m a n , s.
95.

C a fer,

C e vd h in i 'l-Elfdz,

D a r u l-Baz.

4 l 4 A b d u l l a h b. A h m e d . M u t e z i le n in biiyiiklerindendir. 3
7 d e v e f a t e t m i tir.

M ifred at / K ur'an K avram lari Sozliigii

Sen, igime ruhun girdigi -145
g ib i g ir d in
D o st da bunun igin dost diye

adla n d irilm iftir5'

4.
Bu
idan
a
kaynaqti denir .

ruhlarim iz

ise, sevgiyle kalbin en iicra

esine kadar
m aktir
ula
ko
^ .
idan
a
demek,
ekirdeginden
kalbinin

vurmaktir. Yalniz, m uhabbet Allah

in kullanildigm da sirf
i
ihsan
anlam inda kullam lir . kelimesi
de boyledir. Eger birini kullanmak
uygun olursa, digerini kullanm ak da
uygun olur. Sevgiden kalbin
-ekirde
ginin, dostluktan da birbirininine
i
girm enin Yiice Allah -
iin kullanil
iiniilemez; Allah
masi bundan
ise, dii
.mtinezzehtir
Allah buyurur
^: > / /
ali$- verigin ne dostlugun oldugu 2)/
Bakara 254); yani kiyamet giiniinde
-bir iyiligi satin almak da bir sevgiyi ka
zanmak da mhmkiin olmaz. Bu, Yiice
A llahin :
insan
ancak kendi qali$masmm kariligim
elde edebilir (53/Necm 39) soziine
a r e t t i r . '

< Ne ali$veri$in

ne de dostlugun oldugu (14/Ibrahim

en - sdziinde
- ise, deniyor
ge )31
ki , filinin mastaridir. Kimisi de

-
kelimesi, bir
-eyin bozulm a
ya uram aktan kurtulmasi ve oldugu
,gibi (uzun yillar) kalmasidir. Araplar
imi ve bozulm asi uzun zaman
degi
alan eyi
her .sifati ile nitelerler
Sozgelimi, sacin iizerine kondugu
lara
ta
derler
^ . -varliginin
,
de
-vamliligmdan degil, uzun stire dur
malarindan dolayidir. Bu anlam da

fiili kullamlir. Allah buyurur
ki:

-Qok uzun y illa r kal

m ak iimidi ile
uara/
129
26)
(.
de m
insanin
eden kendi
degi

-eski hali iizere kalan, insan sag kal

ime ugrayan diger ciizleri
a degi
dik
gibi deg-
im e ugram ayan organlari
na denir . kelim esinin asil, uzun
.zaman varligim siirdiiren dem ektir
agaran
Bu alam
adam
lari
da gsa
ae

adi verilir

.
i^ili on
leri, lkana
dortliikadar
onleri
di
di
kalan binek devesidir. Ayrica
s t i ^ e ,
yoluyla varligi devamli varhklarin
i
.de kullamlir
Cennetteki

orada bulunan e -

herhangi bir
-ekilde bozulm a
,dan sonsuza dek oyle kalm alaridir
Allah buyurur k i :

-Onlar, orada ebedi ola

rak kalmak iizere Cennetliktirler 2)/

'

ogul oldugunu sdylem

bunun
tir
.
Bakara
82 (; ' *

de de '- de denir; hepsinin

Onlar, orada ebedi olarak ka anlamlari ise, birincisi gibidir .
/ olmak iizere Cehennem liktirler
Bakara /39
2 ( (;

4 l 5 air, B e a r b. Be> "d. Bkz. M a v e rd i , E d eb u 'd
.

, . - Kim bir m ii'm ini

D iinya ve d-D in, s. 146; R a g ib , C am iu iTefsir, v a r a k
557

^ ; F e y r u z a b a d i , B esair, 11,

7 .'

. . ' iqdhde ebedi

.
353

Ragip e l^ s fa h a n i

olarak kaiacagi cehennem dir (4/N isa

93 (;

- . -Hig dim e
y e c e k geng hizm etgiler aralarinda
d o la fir (56/Vakia 17 (.
Deniyor ki, bu onlarin
hallerinde

kalmalari

kendi

herhangi

bir

hayvanlarin karinlarindaki yavru lar

sadece erkeklerim ize aittir, dediler
(6 /E n am 139). D enir ki:

: Bu saftir: aridurudur; tip ' ve form lari gibi. Yiice

A llah i n : ' On-

i ime ugramamalaridir. Bunlar

de
kendilerine -takilanlardir da den
tir. Burada kullanilan
m i ise, bir
it kulak siisii/kiipedir
e

. -''
eyin varligini devamli kilmak
Bir

dan umut kesince, aralarinda konu$mak iizere bir k e n a ra g e k ild ile r (12/
Y d su f 80) soziinde ise, digerlerinden

-veya onun varligimn devamli oldu

guna hiikmetmektir. Yiice A llahin :

ona ig te n likle b a g li oldugum uz halde

(2/B akara 139) ve '

; - ' F akat -y ere sa p

0, hig kufkusuz, bize igten bagli,

landi kaldi (7/A raf 1^6) sozu bu

anlamdadir; yani orada sonsuza dek

segkin bir kulumuzdu (1 2 /Y u su f 24)

ayetleri de, M dsldm anlarin ihlasim
anlatir. B una gdre onlar, Yahudilerin

kalacagim sa n a ra k y ere dayandi .

8-

ayrilarak ya ln iz baylarina kaldiklan n d a dem ektir.

. Biz

iddia ettikleri te$bihten ve H iristiyanlarin uydurduklari teslisten berid'w.

kelim esi
kelim esi gibidir, ^almz
'i indeki yabanci

unsurlar tem izlenen e ydir. 'ise

hem bunun i in hem de hi bir yabanci unsur barindirmayan ey i in
kullanilir. Ayni ekilde .
' 't tem izledim , da tem izlendi denebilir.
Onun i in air o yle der:

Aym anlam da Yiice A llah: '

Ona ig te n lik le b a g li fdin i sadece ona has kilmi$]t olarak (7/A ra f
29); . MAI lah iigiin ugunciisudiir diyenler de
kesinlikle kafir o lm u fa r d ir (5/M aide
73);
- S ir f Allah 'a baglanan /> dindarligi benim seyenler
(4/N isa 146); '

tarafim izdan seg ilm ifti ve />

146- Tipki igkinin suziildiigii ibrikten su ziild iig ii g ib i.4]6

Resul, bir nebiydi (19/M eryem 51)

buyurm aktadir. B unlar birbirine ben-

zer anlam lara i aret etm ektedir. Oyle

Allah buyurur ki:

-
ise, ihlasin hakikati, A llah d i indaki
Yine onlar Bu
her eyden uzakltir.
4 1 6 , M u t e n e b b i .

Bkz.

C urcant,

B eyne 'l-M utenebbl ve H usum ihi,

U k b e r i,

et-T ibyan

b i-^erh i

el-V isata
s.

2 ;

D iv a n il-

M iitenebbi, D a r u l - M a rife, B e yru t, IV, 148.

S e m t n , U m detu l-H nffaz ,

354

/ H -l-t

mad.

. veya

daha fazla eyin par-

Mi i f r e d a t / Kur'an K av ram lan Sozliigii

tirmaktir.
alarim
Butirilan
kari
i^i
-ey S1V1 veya kati ya da, biri S1V1 di
geri kati olabilir. B u , kelimesinin
anlam indan daha ge n.kapsam
i
lidir

Scizciigii, insamn elbisesini

lkarmasi, atin egerinin ve koruyucu
:

lkarilmasi gomleginin
anlaminda
kullamlir. Allah buyurur k i :

Ayakkabilarmi qikar (20/Taha 12(;

deniyor ki, bu zahiri anlamdadir ve
onunla birbirin e kariti (10/Yunus
lkarmasim
ayakkabisim
emretmi
,tir
D ost/arkada
u ve ortak
o.)m^
24 ,
zira bu bir merkebin derisinden
in
i kullamlir. Fikihtaki
yapilmi,ti.419 B^ZI s u tle r der ki: Bu
]halitdn]*'1 de bu koktendir. Allah
e^
tiginda
O in
nun
kari
bir
i
- denir . 1 buyurur k i :
'
Yorenin gegitli bitkileri

buyurur ^ i :

>
D ogrusu o rtaklan n

gogu birbirlerinin haklarina tecaviiz

ederler (38/Sad
24 (. ,kelim esi

-sembolik bir ifadedir; ikamet ve temek

kiinii emretmektedir. Iyice yerle
mesi
ve rahat etmesi
in biriye
ki
i :

in hem de
hemtopluluk
tek i ki
inoyle
kullam
d eair
rlir
: i.

H alit ayrildi ve onlar terk - 147

ettiklerine don m ediler
418.

Elbiseni,mestinivbgeylerinigikar

denmesi gibidir. Onunin

i
*-deyimi,

bir kiginin birine bir elbi

se verdigini anlatir. Bu ifadeden bagi

lkarilmasi
anlamimn, ekinin
ilave edilmesine dayanmaktadir; sir'
flilinin kullamlmasina degil .

Allah buyurur k i : '

-Salih bir am eli diger bir kb
tiiluge kari^tirdilar (9/Tevbe 102(,
yani bazen bunu yaparlar bazen de
digerini . - ,Falan kifi
soziiniin arasina bagkasinin soziinii

,At
yiiruyiigiinde ahenkli degil, tekleyerek
yiiriidii demektir. Bu yiiriiyii iindeki
kusuru kinaye ^olu^l^ anlatmaktadir .
koydu demektir .

- kelimesi, on, ileri anlam m daki sozciigiiniin ziddidir. Allah

buyurur ki: 0

kullarinin yaptiklarim da yapacaklarim da bilir (2/B akara 255);

insani oniinden ve
arkasindan izleyen (melekler) vardir
(13/R ad 11);

4 1 7 $ d z el, iki o rtagi, m alin i, dav arin i

b ir b ir in e k atip h ep s in i b ir g d r e n o n a g o r e

Bugiin senden sonrageleceklere ibret olsun diye cansiz viicudunu

m u a m e l e y a p a n iki k i iyi v e y a k i ileri t a m m lar. O n l a r i n e r a h k a m i husu sid ir. Bkz. ib n

4 1 9 B u n i b n C e rir; K a b, i k r i m e ve K a t a d e d en

K u d d m e , M iid e w e n e, K. , X V I , 4 8 8 ;

n a k l e t m i tir. ibn B a tt a d a t a h r i e t mtr. ib n

afii, 1 1 , 1 6 , /-
.

4 1 8 air, Z ii h e y r b. E h s t l l m ^ B u K a f i y e K as id esin in m atlaid ir. B k z . D i v a n 1, s. 47.

Tenzihu 'f-$ eria ti 'l-M erfu a, ( D a r u l-

K i itu b il - il m i y y e , B e y r u t ) d e r ki: Bu, sahih

degildir. B k z .
, 28.

R agip l-Isfahani

bozulm aktan kurtaracagiz (10/Ybnus

92 (.
fiili de
o nti]e gve
e]
dnce geldi] fiilinin ziddidir].
.

sona kalan, yerinin kusuru

nedeniyle diye adlandirilir. Onun

in
i .]],
artakalan, degersiz
Allah buyurur < -

eklinde -
ileyen sistemdir. Allah bu
yurur k i :


g ece ile giindiizii birbirin e a rd i ik ,0
yapm i$tir (25/Furkan 62). Onlarin i i
eklindedir denir ki, birbirinin
ardindan g elirler dem ektir
by
air
- .

Onlarin a rk a sin d a n yerlerin e bagka

bir kugak gegti (7/Ar a f 169). Onun
in
i ; Bin sustu ve p is
konugtu ( 9 0 k sustu am a k o n u unca
bir 9 uval inciri berbat etti) denir ,^
-yani soziin degersizini soyledi. in sa
m n arkasindan
-lkan sesli yellenm e
ye de' denmektedir. Sbzii bozulan
ya da bziinde bozuk olan
in de
ki ii
boyle denir .
deyimi, birisinden
sonra gelm eyi ve onun yerine ge-m e

yi de i ^ d e eder. Bunun mastari esre

ile sbylenen' ' kelimesidir. H a mn
-iistiinlii okunm asiyla olam ise, bo
zulm ayi anlatir. O nun9
bayagi/degersiz

ukala 6
demektir. Sonradan gelenin degersiz
olam
- * diye adlandirilir >.
. -Bunlarin ye

rin e namazi um ursam ayan ku g a k la r

gegti (19/M eryem 59 (.

Birisinin yerine ge 9 ip onun yerini
doldurana da adi verilir . ,ise
her birinin digerinin yerinemesi
ge

'

O rada el-iyn ve el-Aram -148

vardir;
a rt a rd a yiiriirler 421.
ifadesi, karin sancisma

yakalanm aktan ve 9 ydrdm ekten

kinayedir . ( onun yerine
-gordii

demektir. Bu, onunla bera

her de, ondan sonra da olabilir. Allah
buyurur k i :

an a d a m in halln i a n l a t akynoannub
r
l i<
ata soziidur.

Bkz.

Ibn

F ^' s, M iicm el , 11,

F e y r u z a b a d i , B esa ir ;3 0 0 , 11,

'

-E ger biz dileseydik, s i

-zin yerin ize, yeryuzun de m ele k le ry a

ratirdik da sonra y e rin iz e gegerlerdi
Z u h ru f / 43
60((.
kasikelimesi,
adina onun
ba
gorevini iistlenmeyi anlatir. Bu, ya
yerine gdrev yapilan
inin hazir
ki
olm am asindan veya oliimiinden ya
da gorevini ifa etm ekten aeiz dii-m e
-si yahut da yerine birakilanin onur
landirilmasi nedeniyle yapilir. Yiice
-Allah, bu son m addeye gdre dostla
rim yeryuzunde halife tir.
kilm
A1
ilah buyurur : -
- ' -S izleriyeryu zu n de halifeler ki

lan (35/Fatir 39 (;
_

4 2 0 B u , u z u n su re s u s t u k t a n s o n r a kuonncua

-Sizi yeryuziinun h a life le r i y a

pa n O dur (6 /E n am
165(; -
( Rabbim , sizden bagka

5 ; ,M e y d a n i

-M e c m e u l-Em sal, t^ k . M u h y i d d i n A b d u l h a
m,d,

M a t b a a t u s - S u n n e t i l - M u h a m m e d i y y e

Ebi) U b e yEd m
e ,sal, s

;3 35 5,1..

421 air, Z ilh e y r b. E b i Siilm a. B kz . D iv a n l, s.

75; N a h h a s , erha 'I-K asdidi 't-Tis

1,

M f re d a t / K ur'an K avram lari S dzl l

< y

bir kavmi halifeyapar (1 1/Hud 57 (.

Sakin kendilerine apagik

kelim esi ^nin -ogulu
ayetler
geldikten sonra pargalan ip
dur; ise , kelim esinin 0

^
Allah buyurur k i :. ' / // d iijen ler g ib i olm ayiniz
Al-i i m r O / 31(' ;
Davud! Biz
Bu aradaA llah in
)'seni yeryiiziinde halife (hiikiiindar .
izni
ile
mii
'minleri,
kafirlerin iizerin
vaptik (38/Sad 2 6 ( ; -

Biz
de onlari halifeler yaptik (10/Yunus de anlatfHiazliga diititilkleri gergege
73 ( Allah sizi iletti (2/Bakara ^ (
Turn insanlar (ek bir
Nuh kavminden sonra kalan halifler
'

kildi (7 /Araf 6 9 (.
ve her bir ki nin
ya sozveolarak
davram
ba kasimn
-tuttugu yoldan hir^li yolu tutturma

-iimmetten ibaretti, son ra anla$m azli

g a daytaler (10/Y unus 19 (
] .-

'

<

'

sidir.

kelim esi ,
kelim esinden

daha geneldir.
Zira her i^i zit -e^ bir
birinden farkli olur, ama her iki farkli
.
ey daima birbirine zit olmayabihr
insanlarin sozdeki farkliliklari kimi
ye

yol
zai^an
m eki
e a tigindan

ihlildf kavrami bazen istiare yoluyla

*
)
m azlik)anla
ve) tarti ma (

.de kullanilir

Gergekten

-biz israilogu llari Al giivenli b ir y u r

da yerlep ird ik . O nlara tem iz riziklar
sunduk. K endilerine bilgi gelinceye
.kadar anlam azliga diipnem iylerdi
Siiphe y o k ki. Rabbin kiyam et giinii
anlatpnazliga diip iik leri konularda
haklarinda hiikiim

verecektir

10)/

Yunus
93 (

. .

Allah s iz i bu y o lla sin avdan gegirir.

Allah buyurur ki :

K iyam et giinii aran izdaki anla^m azQeptli gruplar ayriliga d a y ta le r 19)/ Ilk konularini s iz e agiklayacaktir
Mer
yem 37 (;

Onlar
(16/N ahl 9 2 )
siirekli ayrilik igindedirler (ll/H 6 d
Insanlar arasin daki ta r tp m a li konu 18(;
-Dillerini
la r A llah tarafindan agikliga kayugzin ve renklerinizin ayri ayri olmasi turulsun (16/N ahl 3 9 ) ;
Rum / 30 ( 22 (;


Bu kitap u zerinde gorily

-Birbirlerine neyi so

-ruyorlar? 0 biiyiik haberi mi? Ki on

lar onda ayriliga diistiiler (78/N eb e
31 (;
Siz, piphesiz

gefitli goriiftesiniz ( 5 1/Zariyat 8 (;

Renkleri gefitli olan ) 16/
Nahl 13 (.

ayrilig in a dii$en ler (2/B ak a ra 176);

deniyor ki: - fiiliilin m anasi g e ri
kaldilar dem ektir; ti^lci
iyilik
kazandi ve
fiilleri gibi.

' kotiiliik kazandi

Kimisi de: Kitaba Y dce A lla h m

357

Ragip cl-Isfahani

gonderm edigi birtakim

-eyler ka
tirdilar. Yiice A lla h m
ri :
Bu gekilde bulugamazdiniz 8)/
Enfal 42) sdziinde
en fiil ise
ge
,
m ek, l4em dayriliga

e4 ;ge^pe
dii e
gelm e^ anlam inda olabilir .

_ -

-Goriig ayriligi

-na diigtiigiiniiz herhangi bir m esele

de hiikiim verm ek A lla h a aittir 42)/
ura ; (()

-Ben anlagmazliga diigtiigiiniiz ko
nularda aranizda hiikiim verecegim
3)/ -
im ran
55 (;
'
G ece ile giindiiziin a rd i a rd in a
g elm e sin d e (10/Y unus 6); yani her
birinin digerinin ardindan gelmesi ve
birbirlerini izlemeleridir .
-ise, sdzOne aykiri davran
m aktir . Bana so z verdi
-am a yerin e getirm edi, yani vaat etti
ginin tersini y a p ti . 1

Allah 'a verdikleri sozden caydiklari

in (9/Tevbe
77i (;
-
-Kugkii y o k ki, Allah soziinden cay
maz (1 3 /R a d 31); j
<' Bana
verdiginiz sozden caydim z (20/Taha
86'
(; Biz Sana

-verdigim iz sozden iradem izle cayma

dik d ed iler (20/Taha 87(.

-Falani g eri kalmig bill

dum . '
Bir k -
iinin ardindan di
gerine su verm ektir . A g a
yapragini doktiikten sonra tekrar

gelir. 422

S enden sonra

kalam azlar (17/isra 76); yani, senden

sonra.
Bu

kelime

eklinde

de

o kunm utur ki, Sana m u h dlif olarak

anlam ina gelir. Yiice A lla h in:
- ' Ya birer el
ve ayaklarinin qapraz kesilm esi (5/
M aide 33) sozii ise, biri sagdan, digeri soldan demektir.
: Sozcugu da arkam da biraktim anlam ina g e li r .

G e rid e b ir a k ila n la r

Allah in Resiiliine a y k ir i diigerek

oturm alarina sevin diler (0 'Tevbe
81}; yani muhdlefet e d e re k .

H iik iim le r i ertelenen iig

kiginin de (9/Tevbe 118);

Savagtan g e ri k a la n la ra de ki (48/
Fetih 16).
kelimesi de, bir eksik veya

kusur yiiziinden geciken/geri kalandir. Buyurur ki: G e ri

k a la n la rla beraber oturum iz (9/Tev-

be 83).
gerilerde olan adirin diregi-

dir; go enlerin en sonunda yer aldigindan k^dm da kinaye yoluyla

diye adlandirilir. Bunun oulu

eklindedir. Allah buyurur ki: >.
O nlar evlerinde
otu ran giigsiizlerle birlikte kalmaya

razi oldular (9/Tevbe 87).

erdi demektir. Mall zayi olan yki

eiye denir ki, Allah Sana
,onun yerin i doldu racak olani versin
dem ektir . -deyimi de se

erkeklerinden g e ri kalan kabileyi

nin ondan bir halifen oldu anlamina

4 2 2 Bu, N a f i , ib n Kes ir, E b u

, E bu B e k r ve

' ' deyim i, kadinla-

E b u C a f e r in kiraatidir.

Mt if r ed a t / Kur'an K avram lari Sozliigu

anlatir . Keserin arka tarafinda

-bulunan keskin yiiziidiir ayrica ka
-burgalarm, arka tarafindan karin hi
zasina kadar olan kismina denir .

yarattik (Ar a f ;
C in le r i b ir ate k o r u n d a n y a r a tm is tir

Rahm an / 55
15((.

-anlam m daki yaratm a sade

ce Yiice A lla h a mahsustur;kasi
ba
turiidiir,
da bir
boyle
aga
sanildigindan ya da kendisi hakkinda
in kullamlam^z. in
O nun
Yiice
i
i
-Allah ile dierlerinin farkhligini an
verilen bilgi ile
u arasinda
goriinii
latmak baglam inda der k i :

mazlik oldugundan bu uyu
adi
1^
-Yaratan ile y a
tir. Deve
m eye yeti
m
ba
i-ladigin

dan sonra

bir ya$ im bitirmiy

-ratmayan b ir m id ir ? H a la ib re t a lm a

iki yayim bitirm iy diye

tamn4lamr. Hz.
oyleO dmeer
r:
,Eger halifelik olm asaydi

y a c a k m ism z? (16/Nahl ?( . istihale

ve.

ezan okurdum 423.

$
dem ektir ve fiilinin mastaridir .

an yaratmayi ise, Yiiceile

Allah
olu
bazi durumlarda, Hz. isagibi, bakasi
9
n de kullanm
tir
.i:

- .

H a n i benim izn im le

gam n rd an kus -e k lin d e b ir $ e y le r y a

ratiyordun (5/M aide 1l b (.

/ ^ - -

-kelimesi, insanlarm literatii

kelimesinin asil, dogru dhriist

eyi herhangi
planlamadir.
bir ash
Bir
.ve drnegi olm aksizm yaratmaktir
Allah buyurur k i : ' '
G dkleri ve yeri ya ra ta n (6 /E n am (;
yani onlari yoktan yaratti .

.riinde sadece iki m anada kullam lir

takdir
Birisi,
anlam indadir
'

Sen

yo k ta n varedicisidir (2/Bakara 11?(

1(;

' '

-insam bir nutteden/saf Sudan y a 0

Nahl) ratti / 6
4 (;
--
Biz insam siizm e gamurdan y a ra ttik
M iim inun / 2 12
3 ((;

- Sizi biz

4 2 3b m t l-Esr,

yarattigm eyi eysiz -149

yaratirsin

B a z i k im s e le r de

.sozii de buanlam ini desteklem ektedir

y a ra tti (4/Nisa

, gdklerin ve yeryiiziiniin

eyden yaratm
Ayrica
eyiaya
bir
bir
da
< adi verilmektedir. Sdzgelim i ,
.-.

Q s jz i tek bir nefsten

airin .

sozii g ib i :

yaratir am a

e$siz d e g
424.
il

.ikincisi ise, v a la n 19m kullamlir

Yiice A llah m : '-S iz a s il
s iz

b ir

iftir a

yaratiyorsunuz

29)/

Ankebdt ?( sozii gibi. E g e r , '

-Yaraticilarin en g ii
z e d o la n A lla h ne de y iic e d ir

23)/
Miiminun 14) sozii, Yiice Allah di mdaki varliklarin da yaratm a ile ni-

N ih a ye , 11, 69; E b u e y h de

a y r i c a B e y h a k t d e tah r i e tm ! tr.
B k z . S e h a v i , M a k a sid u 'l-H asene , s. 348 .

4 2 4 air, Z il h e y r b. E b i Siilm a. Bkz. D ivan , s.

2 9; F arab i, D ivanu l-E deb, 11, 123.

Rag]p el-!sfah ani

-telenmesinin dogru oldugunu goster

mektedir, denecek olsa, ona
-oyle ce
vap verilebilir: Bunun manasi
:
udur
Takdir/plan yapanlarin en iyisidir ya

kadinlarin onlerinden kinayedir

425.
Soziln niteligi baglam inda gelen her
-yaratma sozcugiinden m aksat yalan
idan insanlarin
dir. Bu
ogu
pek
a
in yaratilm a Kifadesini
u r an i

da onlarin inan-larina ve kanaatle

rinebirgbre
sozdur;
soylenm
zirai kullanm aktan
uzak
d u rm
tur
426.
u
onlar
kasimAnlla
dah tan
yoktan
ba
Y iice A lla h in : ,Bit
var ettigine inam r veya samrlardi. Bu
eskilerin uydurmalarindan ba$ka
ta olanlara
dyle denm
adeta
inan
ibir .)'ey deg ild ir (26/^uara
137(;
'
tir: Farzmetdaki,daAllah
yoktan
di
var edenler ve yaratanlar vardir; bu

Son zam anda bunu hig duym adik; bu

inanca gore bile, Ytice Allah onlarin

ancak bir uydurma olabilir (38/Sad

sozleri de bu anlam dadir )7 .

.en iyi yaratanidir

Nitekim buyurur k i :
. O n u n y a ra ttig i g ib i

y a ra ttila r, yaratili o n la r a k a r ip k
R a gd)
e ld i

/ 16
13(;

-O n la r a kesin o la r a k em rede

cegim , o n la r d a k e s in lik le A l l a h in

yaratU jim b o z a c a k la r (4/Nisa 119 (

Bu baglam
tir: ayet,
da onlarin
denmi
tirmak, sakallari kesm
hadim
ek ve
la
buna benzer m h d a h ^ e le rle yaratih
in
eklinimboz
alarina
m aayh
-
i
a
aret
tir. A lla h in h iik m iin ii d e g i$ tirm e k tir
diyenler de vardir .

-A lla h i n y a ra tm a

sin da h e rh a n g i b ir degi$m e o lm a z
-Rum 30) sdzu ise, onun ta k d i / 30 (
k a za sm arine
i arettir.
ve
Kimileri

ise, manasi: A lla h i n y a r a t tik la r in d a

d e g iy lirm e o lm a z
eklinde gelm
biri
nehiy/yasaklamadir. Yani, A lla h i n

kelimesi

anlam inda da
kullanilir . ile ayni kdktendir .
ile ve ile . .gibi
Yalniz ,

gozle goriilebilen
,ekil

in kullanilm
e h r im
e laya
e rve
bi
i
tahsis edilm
tir
i . ise, ancak basiret
-ile algilanabilen kuvvetler ve seciye
leri dile getirm eye tahsis edilmisOT
Allah buyurur k i :

Ve sen y iice bir ahlaka sahipsin 68)/
Kalem4 (; Bu, eski
atalarim izdan kalan geleneklerden
ba$ka bir ey deg ild ir (26/uara 137 (
sdzhnde kelimesi eklinde de
o kunm
tur
22/
u

4 2 5 Mi c a h i d d e r ki: K a d i n l a r i n d n le r in i birak tiniz; e r k e k l e r in VO k a d i n l a r i n a r k a l a r in a dol a n d in iz d e m e k tir . B k z . S u y u ti, ed-D urru 7-

M ensur, VI, 317.

4 2 6 S e m i n d e r ki: R a g i b in bu sozii, K u r an i in

-y a r a t t ik la r im d e g istirm e y in , dem ek

y a r a t i l i k a v r a m i m k u l l a n m a m n b u n d a n b a -

tir. Y iice A llah in :

'
R a b b in iz in s iz in ig in ya ra ttig in i te rk
e d iy o rsu n u z (26/uara 166) sdzu ise ,

k a o l u m s u z bi r y a m y o k m u bi r kaniya
i aret e t m e k te d ir , f a k a t g e r ek b o y l e d egild ir;
a ks ine, K ur 'an A lla h in kelanndir;

- yaratilm u ,- degildir. Bkz. S e m t n , U m detu'l-

H u jfa z , m a d d e s i .
4 2 7 l b n Kesir, E b u A m r , Y a ku b , E bu C a fer ve

360

Mt if r ed a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

-da, insam n ahlakiyla kazan
digi erdem lere denir. Allah buyurur
k i :

A h ire tte ise

-onun h e rh a n g i b ir p a y i o lm a y a c a k

peygam berden ba$ka bir ey degildir.

Ondan once de nice p eygam berler
g elip gegm itir (3/Al-i ^ 144);

O ysa onlardan

once nice ag ir ceza ornekleri gelip

gegmi$tir (1 3 /R a d 6);
O nlar gelip gegmi bir iim m ettir
e yaratildigim anlatir. Bu da
i

huy iizere yaratilm
veyai ( 2/B akara 141);
e egilimli/yatkin
tan yaratili
bu i Sizden once birgok y a s a la r gelip
anlam ina gelir. Yipranan, yirtilan gegti (3/Al-i Im ran 137);
H er m illetin arasina m utlaka
elbise in
i

tir (2/Bakara 102). Bu a

idan
_
denir
inin
0 ki,
huyla
ki

,kelimeleri kullam lir ki

iiriiyen
bu yipranan
ipin
i ,
-denmesi gibidir. Elbisenin y u
akligm dan ortii manasi da mdii
u-ii
niilmdstiir. Bu
idan
a o r tu lii

d a g ,

o r t u lii k a y a denm i tir.

ifddesi ise, elbiseyi y um u atm ak m anasina gelir.

bir uyarici gon derdm i^ tir (35/Fatir

24); Sizden once
gelip gegenlerin durumu (2/B akara
2 ;( ._-

O nlar kendileri ile ba$ ba$a kaldiklari zam an size dityduklari ofke yiiziinden p a rm a k uglarim isirirla r (3/
Al-i Im ran 119).

b u lu t y u m u fa d i deyimi de bundandir

B abanizin yiiziinii
ya da o , . 'h u y la r a s a h ip t ir sdziinden / kendinize ayirma imkanm a kavualinm
tir
i.
fiirsunnz (1 2 /Y d su ^ 9 ) sozundeki

eit kokudur
ise, bir.

/H-l-e
indesozciigii,
ev, bina
i
ey bir
bulunm
d rvb
teayan
c ehik
m ekan dem ektir .
ise, bo-luk de
mektir; zam an ve m ekan -
iin kul
lanilir. Ancak, zam anda bir m
gei
iiniildiigiinden
manasi
dilciler
dii

deyim ini, za m a n gegti, g itti

diye 9aiklam i .
lardir

fiili ise, boylece babanizin sevgisi

ve ilgisi sadece size kalmiq olur demektir. Insan b oaldi/bo
kaldi, falan ki i falanla ba baa/yalniz kaldi, ise,
kimsenin olmadigi yerde ona vardi,
m anasina gelir. Allah buyurur ki:
' fey ta n la ri d e babaa
kaldiklarinda ise (2/B akara 14).
. deyimi de bir kiiyi bo

yerde birakm ayi anlatir. Ote yandan

Allah buyurur k i :

her tur terk etm e

diye adlandirilabilir; Bu duritm da on-

M uham m ed, b ir

larin yolunu agin (9/Tevbe 5) sozii

gibi.
K isa i b o y le o k u mtuur. >/. ,D im y ati, ithaf

3 3 3s..

siitten kesilen ve artik sa-

R agip el-Isfahani

gilm ayan
i d e vdie, kocadan
mektir. Kendisi ile ortii yapilan
eye
kadindir. Bazen de sahipsiz
anm
b oi denir. Yalmz, drfte kadinin
birakilan terkgem
edilm
iyei adi
ini orttiigii
kendisiyle
ortiibin
ai
verilir .
kullam
ogulu
lir ;
.
eklindedir
-ise, iiziinth/kederin yalniz bi

iirinde ge
en

i demektir.
raktigi
airin
T ipkki
i,
kelimesi gibi :

' ( 40 L>k

Allah buyurur k i : .
_- B a y d r tiile rin i gogiislerinin
iizerine vursunlar (24/N ur 31). Bu
sekilde drtiinen kadm in
i

ve -denir. Kabin kapagi

Zam an zam an g e ri donen - 50

hiiziinlere terk edilm iytir

428.
Sdzciigii de kuruyuncaya
ka d a r kendi haline terk edilen ot
de m e k tir .
otutim
bi ,
:

ni/iizerini ortminekde
i - .
.denm ektedir
Rivayette : K aplarm izi
ortiiniiz denm i tir
-
4.

hayvan
in ot b
it
.m, dem ektir

' deyimi de ham lira

adi verilen k
-
iyi katm ak an
-Bu kesm e a nlam indan istiare y o lu y
lamina gelir. J ^ d a h a once ortiilii
la
almd tir
digi
e n mk ii,
-oldugundan bu adi almaktadir. insan
er gibi kesen
eyi otkill
her
bi
-de
larin himarina girm ek, onlarinine
i
m e k tir
-girildiginde saklayan/kaybeden top

ine girm
lulugu
ektir
i.

H-m-d /

Allah buyurur k i :
* B iz onlari biqilmiy ekinler g ib i
c a n sizy e re se riv e rd ik ( 2 1/Enbiya 5 (
onlarm oliimlerinin sbzii,
lu^la dile getirilmesidir. Bu sdz

soziinden
tir alinm
ki, ate
i-

in alevi sondii, demektir. Bundan

i s b ^ e yoluyla
denm
tir
i
.ki, sitm a sakinleyti m anasina gelir
Allah buyurur k i :
-H e
men so n iip g ittile r (36/Y asm 29 (.

i ise, aklin
yanile^ii^
i

m e k n i z m a s m i orttiigiinden bu adi
tir. K im ilerin e gore o, a lm
her
i
eyin adidir. B azila
seden
a rh -o
ise, sadece iiziim ve hurm adan
^0 elde
olanediciler
esa
d ilm
rh oi
k u llam lan bir isimdir, derler13.

iinkii P y g a m b erd e n (s a s(: <

:
H a m r, y il

iki agagtan olur: H urm a ?

4 2 9 H a ds, C a b i r b. A b d u l l a h t a n m o U d olarak
n a k l e d i l m itir.

B u h a ri,

B e d 'l l 'l-H alk ,

V a k a a z - Z u b d b u
er a b i

H-m-r /
kelim esinin asil,
eyi ort
bir-

iiziim
43.

Ehadikum

iza
(VI.

2 53 ); bkz. Bkz. B e g a v i , yerh u s-Sunne. XI,

4 3 0 M i i s l i m , E ribe ( H N :

1985); B ^ z. B egavi,

yerhu s-Sunne. X I, 3 5 3 . B e g a v i d e r k : ,
i kin in o g u bu i k isin d e u y a p i l i r m a n a s i n a

4 2 8 air, N a b i g a Z u b y a n l , bkz. D i v a n s. 80.

362

gelir. Z a t e n i n s a n la r m geneli o n l a r d a n i ki

M tifre d a t / K ^ 'a n K avram lari 8dzldd

Bazilari ise , -bu sulari k a y n a
tilm a m i laninm adi sayarlar. Ote

ki: O n la r / k ig id ir ; / / / -kd
p e k le r id ir (1 8 /K e h f

22 (;

O n la r in a ra s in d a

yandan bu h a m r adini k a ld iracak

lan k a y n a tm a n in dereeesi de ih tilaf

b in sene y a g a d i; e lli y d h a rig

29)/

Ankebut
14(.

n u s u d u r ^.
kelimesi
kiden dogan
de, i
Bu k e l i m e n i n

'

hastalik

demektir.

frmu da nezle ve
oksiiriik
gibi hastalik kaliplarinda v e rd m it
.
r
^u i in kullamlan
K
de
bu kkunun gtizelligini anlatir .
ve
biriipkiiyle
kalkmak
du
ve ondan ayrilmamaktir. Bundan bir
is ti a re l a r a k

de uzunluguinbir
lan
ar
elbisedir . Beyli m izrak
deyimi de^
gibidir

.
-deve
lerin kara-kuru bir turudtir .

Bir topluluga ait mall

be te

biri alm aktir .

-ve
beg
le d im , b e s in c ile r i o ld u m den^ektin
dnlerden ^
ise, ld
m
b-z ? e r
mbe guniidur ^ .

- '

Siz beni gommeyiniz, beni[- 151

]gommek size haramdir

H-m-s /

dura

Allah buyurur k i :

dii$er garesiz k a lirs a )

3 (;

Aksine beni dostum Ummti

-yani: Karmn ineelm esine ve bo^al
Amir 'in ellerine birakin,^' dcnm i tir
.
^1 masina
a
liktir
an a. _
zayif adam demektir .

/ H -m -s

aya -

-kismidir, zayifligi/inceligi ne

deniyle bu adi almiijtir.

kelim esinin asil, sayilardan
lan b e
ahbiri
buyurur
tir. Ak l
i:

Yine derler

H-m-t /

dikeni olm ayan bir aa.

tir
Kimileri asm aya benzene erak
agaci oldugunu soyler .
imei^

i kidir
la .
elemeyi>
flih de bl

yapar. H adiste: H am r/igki, akil ham redenf

ortendir d e n m it i r (
1 'X, 39). D e v a m i n d a d e r ki: ^ h ad is te , ;kinin s a d e c e tizum
s
y ve h a r m a d a n y a p i l d i g i m ileri su r en ler in
gorii lerinin k b ir t e m e i i n i n o l m a d i g i m g dste r e n a ik b ir delii var dir. A k s in e , h e r s a r h o
eden

h a m r / i kidir.

Bkz.

B e g av i,

anlatir .
dem ektir .

e rh u s-

Stinne, XI, 3 5 1 - 3 5 3 .
431 air, e- e n f e r d 'd i r.
m e k le ,

beni

yirtici

d a m iz lik deve a zd i

, U m m u A m i r de-

H-n-z-r /

h ay v a n l a r a / s i r t l a n l a r a

b irak in d e m e k i s t e mtr. Bkz. Kali, E m a li

III, 36 ; ib n K n t e y b e , Uyiinu 'l-Ahbar, 111,200;

Allah buyurur k i : '

'

O n la rd a n

m a y m n n la r

ve

C a h iz , el-Bursart ve Urcan, s. 166.

363

Ragip el-!sfa h a n i

-d o m u zla r y a ra tti (5/M dide 60); de

niyor ki: dyette kastedilen, onlarm
bilinenyvan
ha yani, domuza -evril
,dikleridir. Kimileri de: Allah onlari
leri bu hayvanlarinkine
ahlaki ve i
benzeyen mahluklara > evirm -
itir, ya
yaratili
ratili
i onlarin
ina benzeyen
varliklara degil. ayette her iki anlam
tir. Zatendarivayette
kastedilm
de
i

de: Zuhal, Mtiteri ve Merih yildizlaridir, iinkii bunlar kendi m ecral

yoriin gelerinde gidip gelirler. Bir
ki inin hakkini ihnas etm ek ise, onu
ge^ikfirmektir-

/ H -n -k

Allah buyurur ki:

'

B o g u l-

bazi kavimlerinyvana
ha

-evrildik
mu o la n (5/M aide 3); ayette ge en
leri bildirilm
tir.432
yni
A
i -ekilde in

O liinceye kadar bogazi sikilan

,sanlarm arasinda oyleleri vardir ki
hayvandir . / ise, gerdanliktir.
ahlaklari
ekilleri
baz insan
alinsa ,
suretinde de olsa, maymun ve domuz
gibi olduklari goriilecektir .

/ H - y - b

: Sozciigii istenen e yi kay

H-s-n /

Allah buyurur k i :

-in san larm gogiislerine g iz li

ce kotii diiqiinceleri fisild a ya n ) 114 /

betmektir. Allah buyurur ki:

H er inatqi zo rb a
giin kay'
<
bedenlerden olacaktir
(14/ibrahim
15); ,

'iftira eden ise,

gerqekten kaybedenlerden olmuqtur

Nas 4); yani: Ytice Allah zikredilince

(20/Taha 61);

Onun
biiziilen
ekilip
eytan
gpri
ka
an
. hilesine kanan ise, kaybetm i$tir (91/

G iindiizleri Giineqin '

em s 10).
nedeniyle g iz le n e n Y ild iza yem in
olsun (81/Tekvir 15) sciziinde ge en
/ H - y - r
ise, giindiizleri goriiniirlerden
ybolup ekilen yildizlardir.kaKimisi

4 3 2 B u e t- T a y a lis i (s. 3 9 ) v e A h m e d in ([, 3 95 )

A b d u l l a h b. M e s u d tan a ldik lari bi r hadistir.

ki:
^ Bz R e s d l u l l a h a m a y m u n ve d o m u z
^

Y ah d d t l e r i n n e s l in d e n o l u p / o l m a d i k l a -

- kelim esi, iyilik, herkesin elde

etmek istedigi sozgelim i, a^il, adalet,

fazilet ve faydali e y gibi arzu edilen
eylerdir. Ziddi ise, kotiiliiktuv.
Deniyor ki: Hayir i^i e ittir.

r im s o r d u k . B u y u r d u l a r kl: H ay ir, Y iice A1-

Bir hayir vardir ki, mutlaktir:

lah, lan ete u g r a y i p h a y v a n a evirdigi h i bir

S a f hayir. Bu, artlar ne olursa olsun ve kim e gbre olursa olsun her
zaman arzu edilen hayirdir. Peygamberin (sas) cenneti tanim ladii

k a v m i n nesli d e v a m ^ l m ^ mln B u nlar, b irer

to p lu lu k tu r. Y iice A lla h , Y a h u d lle r e ofk elen i n c e o n lari h a y v a n a e v ir d i, on lari da b u n la r
gib! y ap li. B k z . S u y u ti, ed-D urru 'l-M ensur,
III, 109; h a d l s in s e n e d i n d e , m e hul bir ravi

vardir.

hayir gibi:

M iifre d a t / K ^ 'a n K avram lari ^dzldi

' Pe$inden ategin g e ld ig i

h a y ird a h igbir h a y ir yoktu r; ardindan cennetin g e ld ig i Zjerde de higbir

ger y o k tu r .433
Bir hayir ve ?er de vardir ki, mukayyettir: K arm a hayir. Bu, bir ?eyin
birisi i in hayir, ba?kasi i in ?er olmasidir. Kimi zam an Zeyd i in hayir
olan m alin, A m r i in ?er olmasi gibi.
Bu nedenle Yuce Allah onu iki ?eyle
de ntelemi?tir. Bir yerde:
E ger bir h a yir birakirsa (2/Bakara
180) bu^urm u?, ba?ka bir yerde ise,
onu: ' .

O nlar sam yorlar

mi ki, kendilerine verdigim iz servet

? gocuklarla onlarin iyiliklerin e koguyoruz? ( 2 3 /M u minun 55-56) diye
tammlami?tir.
Yiice A lla h m:
- ^
bir h a yir birakirsa (2/Bakara 180)

Yiice A lla h ]n:

Insan h ayri sevm eye ise gok diifkiindiir (100/A diyat 8) sozii de bu anlamdadir ve biiyiik yekun tutan ok
mal dem ektir Bazi dllmler der ki:
M alm burada hayr diye nitelendirilmesi ince bir m anaya dikkat ekm ek
i indir. Boylece i?aret edilm itir ki:
Vasiyet edilmesi u^gun diien mal,
giizel bir yolla k az am lm i maldir.
Yiice A lla h m:

D e ki: H a yir olarak verdiginiz $eyler anne-babanindir (2/Bakar a 2 1 5 ) v e : -
H a yir olarak verdiginiz her $eyi ise
Allah bilendir (2/B akara 273) sdzleri
de bu anlam dadir .
E ger onlarda bir h a yir oldugunu
bilirseniz onlarla (kolelikten) kurtulu sozlegm esi y a p im z (24/N ur 24)
sdzii ise, deniyor ki: O nlar a ismdan

sozii, eger ardm da bir mal birakirsa

demektir. Bazi dlimler, mala, buyiik bir yekun tutm adigi ve temiz
bir kanaldan gelm edigi siirece hayir
denm ez, kamsm dadir. N itekim Hz.

bir m allarim n olmasi anlam ina gelir.

A liden (r.a) rivdyet edilmi?tir ki,

Hayir ve ?er kelimeleri i^i ?^^ilde

kullanilmaktadir.

bir gun bir azatlisim n ziyaretine gitmi?, ey m iiminlerin emiri, ben vasiyet etm eyeyim m i? diye sordugunda,
Hz. Ali cevaben: H ayir, buyurmu? ^
eklemi?: gunku Y u ceA lla h : -
E ger bir h a yir birakirsa (2/Bakara
180) buyurm aktadir ve senin dyle bir

yekun tutan ok m alm y o k t u r .^

Kimisi ise, eger onlarin azat edilmelerinde hem onlara, hem de size bir
fayda yani sevap kazandiracaksa, anlamina iaret eder demektedir.

B irisi: A z once izah edildigi gibi,

hayir ve ?er kelimelerinin Ijirer isim
olmasidir. "^ A lla h in: { .
- Sizden h ayra gagiran

bir topluluk biiliinsiin (3/Al-i Imrdn

104) sdzii bu anlamdadir.
ikin cisi: Bu i^i kelim enin hirer

4 3 3 H a d i s i n k a y n a g i b u lu nam am iijtir .
434Bu

h ab eri

B e y h a k , Siinen d e

(V I,

2 7 b);

A b d a r t a ^ a k , M usannef, ( 1 ^ , 6 2 ) VC H a k im

( M iistedrek , 11, 2 7 3 ) t a h r i e t m i tir, a n c a k sen e d i n d e hir k o p u k l u k vardir.

Ragip el-Isfahan i

-sifat olmalaridir. Her biri kendi ko

kiinden tiiretilmi
ve
form unda
gelen bir ism-i tafdil olabilir .
Bu. qundan hayirli
ve iistiindiir denmesi gibi. Yiice
A llah in : Ondan daha
liayirlisini g etiririz (2/Bakara 106 (
v e : -
Oruq tutmaniz
ise daha h a yirlid ir (2/Bakara 186 (
ayetlerinde ge,en hayr s6zciigii ise
hem isim olarak kabul edilebilirler

bu da kadinlarin h a yirlisid ir

da d e n m e k te d ir ^i, b n n lardan kasit

onlarin se kinligini dile getirm ektir. B una gbre soziin anlam i: O rada
hiqbir kotii tarafi olm ayan seqkin
k a dm lar va rd ir, d e m e k olur.
iistiin olup sadece hayra tahsis

edilm i demektir. iistiin nitelikli diqi deve ve iistiin vasifli

erkek deve deyimleri de

kul Allah 'tan en iyisini istedi,

form unda gelm
ism-ii 0 ona verdi, yani: Ondan hayir
tafdil sayilabilirler . <
diledi ona bunu nasip e tti .
A ziginizi aliniz; qiinkii, azikla Falandan qoyle bir hayir
//? en hayirlisi takvadir (2/Bakara
talep ettim ve onu seqtim deyimleri
soziindeki hayr da bunun gibidir )97
de bunun gibidir. ise, hayir talep

hem de

ve
kalibinda
ism-i gelm
tafdili eden ve hayir talep edilen i in soz
m anasim ta.
im aktadir
konusu olan durumdur. Bu tipki,
k e lim e le rin in ve i in
Hayir,erbazen
k a r
-iliginda b a
eyin m ukabili
zen de olarak
zararli
kullamlir. Yiice A l l a h m :

-E ger AI

lah baqina b ir m u sibet verirse onu

.o 'ndan baqka hig kim se g id erem ez
-E ger Sana b ir h a y ir verirse, kuqku
su z 0 'nun giicii her qeye y e te r 6)/
E n am 17) sozii g i b i .

-cen n etler 0

de g iize l olan h a y irla r va rd ir 55)/

R ah m a n 70) siiziinde gen
e
kelimesine gelince, bunun a sil
olup
-eddesi alin a ra k bu kaliba k o n
tur; k a d in lamr in
ui onlarin

birer hali anlatmasi gibi.

da, daha olam istemek ve

yapmaktir. Kimi zam an insanin hayir

olarak gordiigii, aslm ^a hayir olmasa
bile, hayir sayilm itir. Yiice A lla h in:

Biz
onlari bilerek alem lere karqi iistiin
k ild ik (44/D uhan 32) sozii ise, Yiice
A llah in onlari hayirli olarak yaratmasina i aret sayilmasi da, onlarm
digerlerinden daha one lkarilmalarina iaret kabul edilmesi de dogrudur.
kelimesi ise, kelamcilarm
literatiiriinde, insanin zorlanmaksi

zin yaptigi her i e/fiile denm ekteolanlaridir. Bu bag la m dsea dir. nlar,
* - konuda
seqkin a d a m , -se q
m uhtardir dediklerinde _
kin kadin dendigi g ib i , '
* falanin ihtiyari vardir soziinde kas erkeklerin h a y irlisd iri ,
tedilen m anayi kastetmezler, iinkii,
kin

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

hayir goriilen -e^i tercih etm ek
tir . kelimesi hem fail, hem de
in kullanilir
m e f dl i

adam lar) bagka bir so ze geginceye

kadaryan larin dan uzaklag (6 /E n am
Deylm olarak da .)68
-'
binek hayvanim i suya vurdum ,

H-v-a-r /

Allah buyurur k i :
Bogiirme se si verebilen bir buzagiyi
Ar a f148
' 7 ((.

kargilikli olarak

so zle dalagtilar dem ektir .

H-y-t /

siirm kendine

: -Sozciigii, bildigim iz ip de
-mahsus olarak ikardigi sestir. B a
mektir ve 0 ulu
.
eklindedir
zen, istiare yoluyla devenin sesi [kimi
Elbise dikmeyi anla(mak in
i
zaman koyun, geyik ve ok sesi]in>
i
de kullamlir.j'Z
_ ^y u m u/ak yer ve -fiilleri kul
lamlir .
ise, kendisiyle di^i
-yapi

arazi dem ektir .

zayif
,atlak
',
lan ignedir . 1 buyurur k i :
-kirik yeri olan m iz m ^ anlam ina ge

' - -D eve ignenin deli

lir .
m m aktigi kanalin^
ise, d

adidir. Hayvanlarin sesine de bu ad

verilmektedir .

H-v-d /

. -kelimesi, suya girm ek ve su

mektir. istidre yoluyla
dan bir
gok
e

ey -kullanilir. K u r ^ n da kulla
mldigi yerlerin
0 gunda, b a lanmasi
eyleri anlatm ak manasinda
yerilen
tir. B irk
kullam
a o rnlm
e k
i : '
E ger onlara
-soracak olursan, 'Biz lafa daldik a ra
m izda egleniyorduk, d erler (9/Tevbe
65 (; Siz de diinyaya

dalanlar g ib i daldimz (9/Tevbe 69 (;

-Birak onlari, da
lip gittiklerinde oynayip dursunlar
E n am /961( (; '

ayetlerim iz hakkinda asilsiz la f
ebeligine dalanlari gordiigiinde (bu

ginden geginceye kadar (7/Ar a f 40 (;

.

<
-Tan yerinin agarm asiyla be
y a z ip lik siyah ip lik te n segilinceye

-kadar (2/Bakara 187); yani, giindii

ziin b e y a z lig , gecenin siyahligindan
ayirt edilene
a irin
kadar
: .

' ' -

ip le halat arasinda onun -152

$iizerine uzandi.4i
soziindeki

s t ^ r e yoluylais^,

.kullanilan halat veya kaziktir

,Rivayete gore, A diy b. H atem
R am a za n da beyaz ve siyah i^i ipi
onlara
yan yana
bakiyorm
k o ^ muu,,
biri digerinden ayirt edilene kadar
yem ege devam etm-bunu
i ,
Reygam
bere (sas) bildirdiginde : _ ,
.1 Sen

435 air,

Ebu

Zueyb

Hiizell.

Bkz.

D ivdnu 7-

H uzeliyyin, 1, 79; Ibn Faris, M iicm el, II, 308.

367

Ragip el-Isfahani

ne kalin enseli/kafali bir adamsin, bu

lardan ayirip kalkarlar, k o rk a ra k ve
-giindiiz beyazligi ile g e c e karanligin
iimit ederek R abb 'lerine dua ederdan bagkasi d eg ild ir, buyurm u?tur 436. ler (32/Secde 16); '

)
,B eyazlik baginda gizgi gizdi deyim i
Eger adaletin geregini yapm am akizgi
lktigibi
demortaya
ektir
bir
.
tan k o rk a rs a n iz (4/Nisa 3);

E ger onlarin anlagmazli

deve kuguise, ekirge ve]
sigir toplulugujdur. Bunun
ogulu,

eklindedir?. boynu
uzun deve kuguAur, burada hayvanin
b o y n u s a n k i ipe benzetilmi?tir .

gindan k o rk a rs a n iz (4/N isa 35); bu

dyetteki,
sozcugu bilirseniz diye
a iklanm i?tir/ ^ ger ek anlami ise, durumu bildiginizden iginize
bir korku diigerse ?eklindedir.

'

H-v-f /

yani, korku, zanna ya da

bilgiye dayanan bir i?aretten yola 1-

A l l a h tan k o rk m a k ta n m aksat,
ilk akla gelen m an a d a k i ) urkmek, aslandan k o rk m a k gibi bir ?ey
degildir. A k sin e , bun d an m aksat,

gtindhlardan u z a k d u rm a k ^ ^mrettiklerini
tercih edip y e rin e getirgelecegini beklemektir.
j v e'-'
T ipki
,
mektir. O n u n i in,
kelimelerinin zanna veya bilgiye
aretten
dayanan
lkarak
yola?
bir giin ah lari terk etm eyen
k^rak istenmeyen bir ?eyin m eydana

istenen bir ?eyin m eydana gelecegini

beklem ek anlam ina geldigi gibi .
~

-)Korku) kelimesinin zid

di , guven) kelimesidir. Bu hem)

-dhnyevi hem de uhrevi i?lerde kulla
nilir. Allah buyurur k i :

Onun rahm etine goniil

baglarlar ve azabindan k o rk a rla r
isra / 17( 51 \ -
Siz Allah 'a ortak

A llah 'tan korku yor sa y ilm a z denm?tr. Y u c e A l l a h tan k o rk m a y a

te?vik ^tm ek de, ondan sa k m m a y a
te?vik etmektir.
Y iice A l l a h in:

Allah, bununla kullarini k o rk u tu r (3 9 /Z u m e r lb ) sozii de bu

anlam dadir. Yiice A llah, ?eytandan

korkm ayi ve onun korkutm a.sinda^
etkilenm eyi y a s a k l a m i ? t i r : ^ -

kogmaktan k o rk m a zke n ben sizin

- ,
0 '

geytan ' '
tak kogtuklarinizdan nasil k o rk a rim
lari ile k o rk u tu r, h alde e g e r gerE n am / 6 ( 1(;
.
gekten mil 'min isen iz onlardan de
Yanlarini y a ta k gii, benden k o rk u n u z (3/A l-i Imran
175); yani, h e rh a n g i bir ?eytam n
4 3 6 H a d i s i , B u h a ri , M tls lim , E b u

> Nesai

( IV ,148) ve A h m e d (1V,377) t a h r i e t m i tir.

Bkz. Ibn U ac e r, F ethu i-B ari: K i t a b u t-TefsTr

4 3 7 E b u H b e y d e d e r ki: k es in k a n a a t getirirse-

( V l l l , 1 8 ^ ) ; M u s l i m ( ] 0 9 1 ) ; E b u D a v u d (H N :

n i z dem ektir. B kz . E b u U b e y d e , M ecazu 7-

2 34 9 ).

K n r 'a n ,\ ,\ 2 6 .

M iif r e d a t/ K uran K avram lari Sozliigu

em rine uy m ay in , A l l a h in em rine
uyum
-deyimi, onlari dyle kusur -lu/eksik gosterdik ^i, bunun bir so
nucu olarak korkm aya ba-ladilar de
mektir. Yiice A lla h in : ,
-Benden son ra yerim e geqe
cek yakinlarim dan yan a endiqeliyim

,M eryem 5) soziindeki korku ise / 19(

W H -y

Hayal) kelimesi, asil olarak)

soyul suretlerden ibarettir. Riiyada

ekil
goriilen
ve resimler
suretler ,
gibi. Aynada goriilen ekiller de, gd z
bniinden heniiz kaybolan suretlerin
kalpte/hafizada canlanm asi da bu
kapsam da yer alir. Ote yandan, dii-ii
eyin
in de,
niilen
sureti
hayal
her
i

eriata uym am alari, onlarin

dinin
ip giden tiim
gibi
ahislar
ince
ge
korum am alarina yonelik
in
de
kullam
lir
i
.
edir. Bazi cahillerin bir
sandigi
en d

eyin hayalini zihninde

bir
gibi, malina varis olacak kimsesinin
canlandirm
aktir
.

ise
bunu
dii
olmamasi degildir. Dunyevi sanatlar
iinmektir. Fiil olarak zannettim
-Peygam berlerin (sas) iizerinden titre
nizamini

eylerden daha degersizdir

yecekleri.
-ise, insanin korktugu hall an
latan bir kelimedir. Allah buyurur k i :

(
Bunun

.iizerine Musa 'nin iqine k o rk u diiqtii

Biz de o na dedik ki: K o rk m a (20/Taha
Yiice A llahm .)68 -67 :

M elekler de 0 nun k o rku su n d an 13)/
R a d 13) soziinde
kelimesi
korku)

anlam inda
kullamlmi)
tir.

-Birbirinizden qe
k in d ig in iz gibi q e k in d ig in iz (30/Rum

sdziinde ge )28
en
,ifadesi ise
korkunuz g ibi demektir. ()zellikle
kelimesinin kullamlmasi, korkularinin
-kendilerinden a^rilm az bir hal aldigi

anlamindadir. Z annedilen
-eyin ha
yalde canlandirilm asi baz ahnarak
tir. Bu
boyle
baglam
denm
da
i
-gokyiiziinde y a g m u r hayali or
lkti denir
taya.
deyimi
ISQ, falan in yaratiliqi budur anlam ina
gelir. G er -egi ise, bunun hayalini or
taya qikarm aktadir m anasindadir .
da, insanin kendinde bir
-iistiinliik oldugunu hayal ederek bii
yiikliik taslam asidir . at sozciigii
indlerek
de bu mverilm
ana bir
d di

isimdir. Onunin
i ' *

ata binen kimse
-yoktu r ki, kendinde [yigitlik, h am a
set ,^ -gibi sebeplerden] buyiik

liik havasi oluqmasin denm i tir.

kelimesi asil itibariyle hem at hem
-
da insanin korktugunun
de atli i.
n kullam lir
lkmasidir. Allah buyurur iga
k ia:
Yiice A lla h in :

' ya
1 k o rk u lu bir
))Diiqmana karqi savaqm ak kastiyla
-bekleyiq halindelerken baqlarina g e l
-a tla r besleyerek (Allah in diiqmanla
m eyeceginden emin m idirler ? 16)/
na
ekmek
dikkat
indir
i.

Nahl
4 7 (.

rina karqi cih a d hazirligi ya p in iz ( 8)/

Ragip el-Isfahani

Enfdl 60) sozu de bu anlamdadir. Her

biri

ayri olarak kullanilmasi da

.uygundur
Rivdyette '
A lla h in s iiv a ris i, bin! denmi?tir 43.

S iz e v e rd ik le rim iz i de
arkam za b irakarak terk ettin iz 6)/
E n am 94); bu ayette gen
e , s ize verdiklerim iz d e m e k tir

kelimesinin aslt, birine

Peygam ber de (sas (:
-
arkada?, kdle,
i ve benzeri
h iz m e t
A tla r in zekatm i / ,bagigladim
vermektir. Kimisi ise, birine kendisi
buyurmu?tur.439 Bu hadiste ge
en

yardim ci, kdle, olacak
h izm e t
kelimesi a tlar dem ektir .
leri v erm ektir, den A li?ilmk i?
i
?
haline gelen ? ihtiya
eyler
-ve rm e k

[guvercin,
ise, ser e gibi bir
^ olup kanatlari yesi' kirmizi ve ? tir, diyenler de vardir . ve
beyaz no^tali olan [ ' ok renkli / ,adam , m alm d a y isid ir
oldugundan, her defasinda farkli bir deyim i gibi; yani, onun hakkm dan
renge burundugu du?unuldugunden bu g e lir ve ona iyi b a k a r . -ise, y a b a
adi alm?tir. Onun

denm i?tirki :
... ' -
,Ebu Berdkig [sikirdk] g ib i -153
her renk onun rengi g ib i h a y a l

ni hayvanlari k o rk u tm a k am aciyla
-yapilan k orkuluga giydirilen elbise
dir. Bedendeki

ise, insan -

dundaki ben an la m in a gelir

e d ilir
440.

. H-v-n /
/

H-v1-

ve ,anlam olarak birdir

yalm z /7/vwe//hainlik sdzle?i33 ve

Allah b u y u ru r k i :

4 3 8 B k z . Ebi'i D a v u d , Siinen: B a b u n -N id ai in d e nN e fir: ^ k z . S a lia v i, Makasidu l-Hasene, s.

4 7 3 ; Kefjfu 'l-Hafd. 11, 3 7 9 ; B e y h a k i, Detail:
G a z v e tu B ern L ih y a n ; E b u - ? e y h , en-Nasih

v e l-M ensiih ;
4 3 9 H a dsi

E bu

A iz ,

Megazi.

^ , T irm iz i,

N e sa i,

ibn

M a ce, A h m e d v e D a ra k u tn i B z . A li e fe n d im iz d e n

n a k le tm i lerdir.

M e c m a u z - Z e v ^ d

d e r k: Turn '// /' sikadir. T irm iz i d e r ki:

M u h a m m e d e bu h ad isi s c rd u m , d ed i k i :

gore sahihtir. B k z. D a ra k u tn i, Siinen, 1, 126;

A h m e d , Miisned, 1, 121; ib n M dce (1 7 9 0 );
B e g av i, $erhit s-Siinne, V I, 4 7 ; M ilb a re k fu ii,
Aridatu i-Ahvezi, 111, 101.
4 4 0 ? a ir , l-: cli. B k z. ? e r i i, Serhu Makamati 7Hariri,

D a r u T - K u tu b i l-llm iy y e ,

D em iri, /'/2 2 9 ,1 , !7 -// .

370

1,

260;

-em anet baz alinarak sdylenirken, ni

.fa k ise, din baz alinarak sdylenir
-Bu iki kelim e anlam olarak hirhi
rinin -
iine giren bir m ana ta?im akta
dir . sozle?m eyi gizlice bozm ak
suretiyle hakka m uhalefet etm ektir .

) hiyanet) kelim esinin zit

anlamlisi .)em anet) kelim esidir
Onun-'
in
i ve
.fa la n a ihanet ettim denebilir

Y uce A lla h in : <

. A llah a, P eyg a m b er 'e
-hiyanet etmeyiniz. Yoksa iistlendi
gin iz em an etlere bile 7 hiyanet
etmig olursunuz (8/Enfdl 2 7 (;

M tifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

'

/ -

-uphesiz ne

lah inkar edenlere, Nuh 'im hanimi

Jis kdtiiliigii gokga em redicidir 12)/

Y u s u f 53),
aret sdziinde
edilen de
i

-ile Lut un hanim ini m isal verdi. On

budur .

lar, kullarim izdan iki salih kiginin

nikahinda iken onlara hainlik ettiler
Tahrfm 10) v e / 66 ( :

P ek azi diginda, onlardan
siirekli ihanet goriirsiin (5/M aide
.ayetleri bu a n lam dadir )13

Son dyette gen

e ,ifadesi
onlardan hain <-topluluk d e m e k

bo

/H-v-y

kelimesinin asil, b o.
luktur
Fiil olarak ,

karm yem ekten tam am en bog
kaldi
eklinde kullanilir. Bu
idan
a
cevizin
i .denir

tir. Kimisi de d e m tir ki: Hain bir

adam de m e k tir
iinkii,, de

de denebilir. T ip k i , ve

ekilde
Aym - '
-tamamen bombog kaldi de denm ekte
dir . -yonden b e n

.formlari g ib i

zetme yapilarak,
iinde/geli
dii
ii
-in
de herhangi bir y a g m u r getirmeyen

Kim ileri ise, bu ayetteki '

-ke
limesi
. , d enm esi gibi, m astar
tur, demektedir.
yerine k oYiice
nm u
A lla h in : gdzlerin ,0
hainligini de b ilir ( 4 0 /M u m in 19 (
sozii ise, daha once g e.
tigi gibidir

Allah buyurur ki ; '

- Eger bu esirler

Sana ihanet etmeyi dugilnuyorlarsa

bilsinler ki, daha once Allah a ihanet

yildiz i.
in de bu fiil kullanilir
K ullam
isindan
m a
fiili ,
-fiilinden daha etkilidir; tipki, ig
mek anlam ina gelen
flilinin ,
fiiliden daha etkili oldugu gibi .

kelimesi ise, iki

-eyin arasi
birakm ak anlam m a gelir
m bo-

'

ettiler de bu yiizden 0 , seni onlara

karqi iistiin getirdi (8/Enfal 71(;
Allah sizin kendi

Ha' Harfinin Sonu

kendinizi kandirdiginizt biliyordu 2)/

Bakara 187). Bu dyette ge
en'
ise, hainlik yapm aya
ali
.
maktir
A yette
j A ^ d e n m e mtir
i,
,iinkii onlarin yaptigi hainlik degil
hainlik ym
a pam
nlige
k /h
aali
ya
a
yeltenm
iinkii
ektir. -insan ar
zusunun hainlik y a p m a k -
iin hare
m
kete
esidir
ge .
371

Dal H rfi

Ebu Ubeyde; Yiice A lla h in, ayette

ge en sozuylc insam kastettigini
H a fif yiiriimektir. Bu
soyler, fakat onun genel anlam da ologunlukla
kelime hayvanlar
da h a- ; masi daha uygundur.
in kullamlir. Ayrica
ereler i
,e cek

D-b-b /

nem ve duyu organim n hareketini

fark edem edigi
eylerde
benzeri
de
ull^mlir ^ .
kelimesi,
isindan
drf a
^
-ne k a d a r at anlam inda ise de bii
tun hayvanlar i.
in de kulla^nilir

1 ;

,Soylenen baqlarina g eleceg i vakit

-bunlar igin yerden bir "d a b b e gi
kaririz da onlara, insanlarm bizim
-ayetlerim ize geregin ce inanm adikla

Allah buyurur ^ i :

rini so yler (27/N em l 82). Bazilarina

gdre ayette ge
en , -sadece kiya
N u r / 24
45( (; . : -Yeryii
met zam aninda
lkacakortaya
olan
-ziinde her geqit canliyi y a y d i (2/B a
-bilm edigim iz bir hayvandir. K im ile
kara
164(;

rine gore ise ondan kasit, cehdlet^ 0 ; Yeryuzunde rizki Allah a ait
nusunda hayvanlar konum unda olan
olm ayan higbir c a n li yoktur ( 1 1/Hud
kotii ki.
ilerdir

:Allah her c a n liy i Sudan ya ratti

6); .

yen higbir h a yvan ve iki kanadiyla

Buna gdre -'1-kelim esi, debelenen

ine alan bir isimdir. Tipki
eyiher
i
hain) kelimesinin) ogulu olan

ugan higbir kuq yoktu r ki, sizin g ib i

Yeryuzunde yiirii-

birer iim met olm asm lar (6 /E n dm

3 8 ) ;

'

: E gerA llah, insanla-

gibi
-
u ayet
.
de biitiin canli var
likjari kapsam aktadir :

Allah katinda
c a n lila r in

ri yaptiklari iqler yiiziinden (hemen)

cezalandiracak olsaydi, yeryiiziinde

en kotusii, diiqiinmeyen
sa g irla r ve dilsizlerdir (8/Enfal 22(.
;
in yiiriirken
oldugu
Yava
i

higbir c a n li birakm azdi ( 3 5 / F a t i r 4 5 ) .

debelenen d e v e . - : Evde de 373

Ragip el-Isfahani
kim
belenen
se y o hi
k . -

ok debelenenin bulundugu yer.

buyurur ki:

u
Sabaha gikarlarken arkalari/kokleri

D -b -r /

: Bir geyin arkasv . ]] O n

un ziddidir. Bu iki kelimeyle, belli iki
cinsel] organdan kinaye yapilir [ .
ve -formlarinda gelen bu kelime
ogulu
nin eklinde gelir. Allah
buyurur ki :
y'
giin

arkasini diigmana donen kimse 8)/

Enfai
16(;

-Yuz
lerine ve diibiirlerine vuruyorlardi 8)/
Enfal 50); yani dnlerine ve arkalarina .

-Onlara arkamzi don

meyin (8/Enfal 15). Bu ayet, sava ta
hezimete
ugramaktan/'ka
maktan
nehyetm ektedir .
Gecenin bir kisminda ve secde

arkalarinda O nu / / et (50/K af ?
yani namazlarin sonunda. 52/Tur ;)40
ayeti .4*9'
ve
* :
ve yildizlarin ardindan
eklinde
okunm
tur
442.
u . Z a rfy a p ilm is bir :
mastardir. Tipki ve
gibi .
ise
.
ogul bir isimdir
Bu kdkten kimi zam an f ^ lin , kimi
zam an da m e f ^ n arkasi nokta-i
-nazarindan kelim eler turetilir. Birin
ci kism a o rn e k : : Falan kigi
sirtim gevirdi :Gegen giin \
: D oniip gitm ekte olan
g e ceye (74/M uddessir
kism a d rn e k : -

fin arkasina d ut u . : Falan

kii toplum un arkasina gectl. Allah

33). ikinci
: O k hede -

kesilmig olacaktir! (15/H icr 66);

H aksizlik eden mi!letin arkasi kesildi (6 /E n am 45).
: M e ^ n , zam an ^ mertebe

a isindan geri kalan ve b akasina tabi

lan anlamindadir. : Yiiz evirip
geri gitti. Allah buyurur ki:

Sonra sirt gevirdi ve biiyiikliik

tasladi (74/M uddessir 23);

Qagirir, sirtim doniip gideni (70/M earic 1^). Hz. F e y g a m b e rd e

oyle buyurmaktadir:

JUC. 1

, : B irbirinizle aranizdaki miina-

sebetleri kesmeyin. B irbirinize sirt

gevirmeyin. E y Allah in kullari kardegler olun!nW
Hadiste g e en

ifadesi

dyle yorum lanm i tir: Biriniz, arkadagini arkasindanzikretm esiri.

Bir e yin arkasina ydnelmektir.

'

Hal^ birbirine sirt evirdi.

-yani, araksindan ona dfimanlik

yaptim - flilinin mastaridir.

: i lerin sonunu dii iinmektir. Allah buyurur ki: : igi

diizenleyenlere yem in olsun ki (79/

N aziat 5); yani birtakim i leri zenlem ekle gorevli meleklere. Ayrica ; ki inn koleyi geriden; yani
kendi olum unden sonra hurriyetine
k avuturm asidir [kolesinin hurriye-

B iltu ne kkild
u rra
e o bu
kum
441
u.lard ir
4 4 2 B u , M u ta v v iin m 0
.a z b ir k ira a ttir
B k z .

374

ith a f, s , 4 0 1 .

4 4 3 M u slim , (14^: 2 5 6 4 ); B u h a ri, F ardid, ^11, 4.

M i f r e d a t / Kur'an K avram lari Sozliigii

m asm i, kendi tine

dliimiime
kavu
ba^am asidir [. :Insanlarin ardim
.kesen heldktir/yok olma^tir

nett (74/M tiddessr (. in ash

; ta ve dal harfleri birbirleriyle dagm edilm ilerdir. * . elbisesini

Cahiliye donem inde insanlar ar- kendine zirh/korum a yapan kigidir.

am bagiiniiniiugursuzsaydiklari
: Onu orttiim, o da ortiindii,
denir. : K endisiyle ortiilen eye
ona derlerdi. Fitil

kullanilan
< kelim esi ,

;yani arkaya
0
- denir.
' , ; Erkek deve di

y eanlamindadir
bi'ikiilen -
. ise
bunun tersidir
-'
.

: Her iki devenin iizerine lkti [onu a iladi],

hem baba, hem ana] tarafindan asil[
olan adam . : Hem

den hem arkasmdan kulagi kesik olan

koyun . ' :
un arka parma
Ku

. : Bilegin etrafina denir .

- - A dam atin iistiine

si rayip ona bindi. : Cizlenen tembel adam.
Uzun zam andan beri cilalanm ayan kill . Bu
anlamdan, belirtileri yok oldugundan

] Batidan esen riizgar]: Bilinen

dolayi iirdmii eve denir.

bir riizgardir. Ekilen ^er ;-

' : Falan ki i mall iyi degerlendirir/

malm hakkim verir.

eklinde
dyle der
gelir
air
: .
-

;B ir tarlam n iizerine -54

/ D-h-r

onun b a tip evleklerin iizerinden

a$m akta.4i4
: Silahi [ignesi] arka tarafinda
olan bal arisi, e-ek arisi ve benzerle
ridir. ^ek li eklinde gelir. Ayriea
, sahibinin dliimiinden sonra geriye

K ovm ak, uzaklatirmak.

; Onu uzaklagtirdi denir:

: Horlanmiq ve

kovulmu olarak oradan qik (7/Ardf

18); : Kinanmi ve kovulmu olarak cehenneme
ok mala denir. Bu kelimenin
kalan
atihrsm (17/isra 39);
ikili ve

gelm ez . --' - Her yandan atilirlar ko- D eve, yarasindan dolayi

vulurlar (37/Saffat 8-9).

debir oldu; yani sona kaldi .

de
: y iiz gevirm ek anlam indadir .

D -s -r /

- u; Ey ortu siine biirii -

b. EbT H a z im e 4a4it4 bu
B 1 i,in b k z. D ivan
s. 14; Ibn M a n z u r, Lisdnu 'l-Arab , ) m a d -

*42)

/ D-h-d
;

/ura

16). Yani delilleri, Rableri yaninda

batildir, surekli d e g ild ir . <

; Falan kipyi getirdigi

delil konusunda iptal ettim/giiriittiim;

o da batil oldu, denir:

375

Ra ^ ip e l - I s f a h a n i
< : inkar edenler,
hakki batilla ortadan kaldirm ak igin
m iicadele ed iyorlar (1 8 /K eh f 56).
11

; Onun delilini
iptal ettim/giiriittiim; da hatil oldu.
Bu kelimenin ash, . Ayak
siirgm esi soziinden gelmektedir. air,
bakimayi anlatirken bu anlam da
der:
'

155- A yaklari yerlerinden kayd ira n bir baki$.44S

16)
/Nahl 48); yani onhakirdirler. : Onu hor-

ladim, 0 da horlandi, denir. u ayet

de bu anlamdadir:


: Biiyiikliik taslayarak bana kulluk etmekten
kaginanlar aagdan arak cehenneme
gireceklerdir (40/M iimin 60).
fiilinin ash,
eklinde olup, ele
alm akta oldugum uz m adde ile herhangi bir alakasi yoktur.

. Giineg batm aya yiiz

tuttu, sozii de bu anlam dan istidre

e dlm itir.

/ D-h-v

/ D-h-r

- -

/Girm ek: - , IQakm a 'nin

ziddidir. B u k e lim e , m ek d n , za m a n
ve e y le m le rle ilgili o la ra k kullam lir:

79)

- /Naziat

30); yani, bundan sonra yeryiiziinii

yerinden giderdi. Tipki ayet gibi:

: Yeryiizihiiin

ve daglarin sarsilacagi Giin (73/

M iizemmil 14). Bu kelim e sdzden
gelmektedir:

Yagmur, akil ta larmi yeryiiziinden siipiiriip gotiirdii .

At dnayaklarini yerin iize-

rinden ekip topragm i dagitti.

D eve kugu yu vasi da bu anlam-

dan g e lm e k te d ir. , vezninde

olup

fiilinden tiiremitir. -

Bir adam ismidir.446

: Falan y e re girdi. Allah

buyurur ki: : Su ehre
g irin (2/Bakara 58);
: Yapmi oldugunuz giizel // rin miikafati olarak g irin ce n n e te
(16/Nahl 32); '
: E bedi olarak iginde kalm ak uzere g irin cehennemin kapilarindan
(39/Ziimer 72);

: Allah, onlari altlarindan
irm aklar akan cennetlere sokacak
(58/M iicadele 22);

. A llah, diledigini rahm etine sokar (76/insan 31);
: D e ki: R abbim , beni dogruluk
girdiriiyle g ird ir (17/isra 80).
. ; . flilinden;

4 4 5 ibn M a n z u r, L isanu 'l-Arab, ( )m a d d e si.

4 4 6 B u , D ih y e b. H a life K e lb idir. B k z . ib n H acer, isd b e , 1, 4 7 3 .

ise

fiilinden tiiremit i r .
: Allah, onlari razi olacaklari
bir y e re so k a ca k tir (22/H ac 59); '

M iifre d a t / K ur'an K avram lari ^dzlii

.

G iizel b ir y e r (4/N isa 31) sSzu

ekilde de o k uher
nm
tur
447.
iki
u
- -eklinde fetha ile okun
dugunda, sozii ilerin
edilen sSz
ki

konusu yeri kastedip gittiklerine ve

-ayetlerde zikredilenler gibi olm a
diklarina
aret e d e r
i :

: -yiiziikoyun cehen 0

neme toplanacak olanlar (25, Furkan

34);
- 1 :
0 zam an boyunlarinda halkalar ve
zin cirler oldugu halde siiriikleneceklerdir (40/M iimin 71).

eklinde

zam m e/otre

ile

okundugunda ise ayetteki ile a^m

anlam da olur:
;
A llah, onlari razi olacaklari b ir yere
s o k a c a k tir (22/H ac 5 9 ) . ' : Girmeye aliti. Allah buyurur ki:
: E ger siginacak
biryer, yah u t (barinacak) magaralar,
y a da s o k u la c a k b ir d e lik bulsalardi
(9/Tevbe 57).
: Fesattan, kin gibi gizli dii-

m anliktan ve bir yere m ensup olma

iddiasmdan kinayedir. Bu kokten;
*-
-

denir. Allah buyurur ki:

Yeminlerinizi

kendi aram zda bir b o z u cu lu k unsuru yaparak.. (16/Nahl 92). K iinin

akil noksanligindan ve aslm in bozuk
oldugundan kinaye olarak
denir. Bu anlam dan .
// bozulan/giiriiyen agag denir.

D eveler i in kullanilan sdz4 4 7 N a f i v e E b u C a fer, m im in feth i

d ig e r

k u rra ise m im in z a m m i ile o k u m u lardir.

ciigii, bir devenin ikinci kez su -

im e

si
m eyenhenUz
develerin
su i ,
arasina girmesi anlam ina gelir . :
-Bir ku ismidir. O na bu adin verilm e
si, birbirine olan
dolanm
larin
agai
arasina girdigi
indi
i. Hurma!
se p e ti: Bilinm ektedir . * - : -Ki
inin e -iyle cinsel ilikiye girm esin
den kinayedir
. -ayet de bu anlam
dadir : '

-n iz kadinlarinizdan olan iivey kizla

riniz. E ger iivey kizlarinizin anneleri
-de zifa fa g irm em i sen iz onlarla ev
lenm enizde size bir giinah yoktu r 4)/
N isa
2 3 (.

D-h-n /
D um an/, gibi, aleve e -

eden eydir. Allah buyurur k i1:

^
-Sonra du
m an halinde bulunan g o g e yon eldi

Fussilet 11); yani, dum an gibi / 41 (

olan goge yoneld' Bu ayet gogiin
herhangi bir d avanagm m olmadigina
arettir
. - : A te-in dum a
ok o ld u
m. -de bu anlam dan gel
mektedir; ancak bu kelim e tiitsiilenen
kokular anlam inda bilinm ektedir .
- : -D um an, yiyecegi bo z

du. D u m am n uniilerek
rengi
oyle
du
d enir : IK aram trak koyun . . IK aram trak renginde .
K aranlik gece. D um am n verdigi
eziyet nokta-i nazarindan da - <
kotii ahlakhdir denir. Hadiste 0
:

B k z .<
, ithaf, s. 189.

377

Ragip el-Isfahani
de

moyle
ek te dge
ir
: :

Ig fesadin/bozuklugun iizerinde <

siikunetE448

-* /

g ib id ir.

aym

de

D -r-r /

tip k i

d iiz lem d e
y iik s e lm e k

u z an ip

! : Gogu

g itm e k

d ik k ate

m enzile'ye, derece
dam

ve m erd iv en

A ncak
d e g il

a lin d ig m d a

d e n ir.

()rn e ^ in

d e re c e s i g ib i. A y -

iizerlerine / b o l boqaltmigtik 6)/

E n am6 (; ' :-Uze

rica b u k e lim e y tik s e k m e v k i a n -

I'inize gdkten b o l yagm u r gondersin

lam in d a

da

k u lla m lir: - -

Nuh 1 ]). Bu kelimenin ash, ^ v e / 71 (

Erkeklerin kadm lar iizerindeki

haklari bir derece daha fa zla d ir (21

; .yani siit- kokiinden gelm ektedir

B a k a ra 2 2 8 ). B u ay et, e rk e k le rin ka-

Bu kelime, y a gm ur

-istidre edil

d in la rd an

mektedir, tipki deve ve nitehklerinin

istiare g ib i .

i a r e t e d i l e n b e n z e r i k o n u l a r d a d a h a

- : N e com ert adam!', :

-iyilik dedigin senin iyiligin dir/ iy ili

gin artsin! denir. Bu anlam dan pazar

olan-yani
sozii
veri
alli
^ 0
tir. D arb -1
istiare
meselde
edilm
de
i
dyle d e n ir:
: Onun
kotiilugii iyiligini gegti. Bu tipki
de^im gibidir

:
: Onun
se li yagm urunu g e g ti.449 u soz de bu
anlam dan tiiremt
r: :
Yani ke)i, erkegi/tekeyi (ddllenm eyi
arzuladi. Bu soziin bu
-ekilde sdylen

a k il,

s iy a s e t v e u d y e tte

i i s t i i n o l d u k l a r i n a d i k k a t e k m e k t e d i r :

. : Erkekler, ka-

dinlar iizerine idareci ve hakim dirler

(4 /N isa 34).
B u k e l i m e n i n g e t i g i d i g e r b a z i
a y etler

d e u n lard ir:

O nlara R ablerin in katin da dereceler vardir ( 8 / E n f a l 4 ) ;

: O n lar (insanlar) A llah ka-

tinda

derece derecedirler

im ra n

1 63); y a n i o n la r A lla h k a tm -

(3 /A l-i

d a d e r e c e le r/m a k a m la r sa h ib id irle r.
Y u k a rid a
.

g e e n l e r e

b e n z e tile re k

: Y ildizlarin d e rec e le ri

mesi ^^
iinkii
d o layidir
ke
,i :
d e n ir.
erkei arzuladiginda gebe kalir; gebe
Y o lu n o rta s in a d a d e n ir.
-kaldim da da dogurur; dogurdugun
da da siit verir. Dolayisiyla ken
n ^ : F a l a n k i i f a l a n
e y d e d e re c e d e re c e y iik se lm e k te erkei istemesi, kinaye yoluyla
d i r .


: Y a li v e
kelimesiyle ifade edilm ektedir .
o c u k , m e r d i v e n d e y i i k s e l e n k i i n i n
y iiriid iig ii
4 4 8 E b u D a v u d , U bl: 4 2 4 4 ; A h m e d , M iisned, ,

g ib i

y iiriid ii.

K i t a p

v e e lb is e y i d iirm e k tir. D iiriile n e y e

38 6 .
4 4 9 B u d e y im , te h d itte b u lu n u p d a o n u y a p m a y a n

>k u lla n ilir. B kz. Z e m a h eri, Esasu 7Belciga, s. 32 2 .

37a

d e d e n i r . A y r i e a i s t i a r e y o l u y l a
o l i i m e d e d e n i r . T i p k i

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

Oliim onu diirdii deyim inde

-ke
lim esinin istiare
yolu yla dliim i in
kullanildigi g ib i .

: ,Yani
diri olan ydriir; olen ise hallerini
diirmii
olur .

,ayetlerimizi yalanlayanlari
big bilemeyecekleri
<
-yerden de
rece derece (azaba) y a k la g tira c a g iz

Araf 182). Bazilarina gdre soziin / 7 (

dyledir: Kitabin diiriildiigii
anlami
gibi onlari diirecegiz. Bu ayet, sozii
ilerinedilen
gafletki-
iinde oldukla
aret etmektedir.
rina
Tipki
i dyet
g ib i : -

'

:
-Kal

bini bizi anmaktan alikoydugumuz

kigiye itaat etme (18/K eh f 28 (.
yamn konuldugu sepet
E/
ekm ece. : Diiriiliip devenin
:

rahmine konulan bez. K im isine gdre

de

ayet ifade sinin anlami

-dyledir: Onlari derece derece ya

elde edilm esi, siirekli okumakla ger tiginden bu tiir okumaekle

da
.sozcugiiyle ifade edilir
Allah buyurur k i :

< -

-O nlar K itab 'dakini s iir e k li o k u

y o rla r d i (7/A raf 169 (;
-
_
'
O grettiginiz K itap ve ok u d u g u n u z
eyler geregince R abba halis kullar
olunl (3/Ai-i im ran 79); '
: Biz onlara okuyacak-

la r i bir K itap verm em igtik (34/S eb e

44);

: Sen ders alm igs in dem eleri igin (6/E nam 105).
Ayetteki
sozii,
eklinde
de okunmutur.45 Buna gdre soziin
anlami d yle olur: Sen K itap ehliyle
kom gulukyapm igsin.
Bazilari 7)
/A raf
69)
soziini; K itab 'dakiyle am el etm eyi
terk ettiler, eklinde yorum lam i lar-

kalayiveririz. Bu da onlarm azaba

dir. Bu anlam
sozden gelmektedir:

'
;
Yani, toplum, mekamn

yava yava yakla tirilmasidir. Tipki

-merdiven ve basamaklarda yiiksel
mek ve inmek g ib i . '/)///,
:Durag
Yava yava yiiriiyen bir k []
n<r-

yizh olmasindan kinayedir [yani, kadm hayiz gdrdii],

: Devede
uyuz izi olutu.

D-r-S /

.Evin/yurdun izi kaldi

eyin izinin kalmasi, soz konusu

Bir
-eyin yok olmasm i gerektirir. Bun
dan dolayi , -yok olm ak/silin
ye amek iklanmi
di tir.

izini eskitti .
- Kadinin ha-

/ D -r-k
de gibidir. Ancak
yiikselmek;
.- ise aagiya inrnek,
anlaminda kullamlir. Bundan dolayi
cennet dereceleri ve ate/cehennem derekeleri denir. Cehennemin

-Kitap yok oldu/silindi, sozii de bu an

lamdadir .
ilm i ezberlemek

aagida olmasi dii iin cesinden dolayi

suretiyle izini elde ettim. Bilginin

4 5 0 ibn K esJr
^ E b u A m r bu e k ild e o k u m u lardir. B k z . D im y ati, ith a f s. 2 1 4 .

379

Ragip el-Isfahani
ona ./
ugurum/gukur denmistir
Allah buyurur k i :

: ,Siiphesiz ki munafiklar
ategin en agagi ta b a k a s in d a d irla r 4)/

Nisa
145(.

: -E ger Rab

binden ona bir ni 'met yetim eseydi

Kalem / 68
4 9( (;
'
-N ihayet hepsi birbiri ardindan g e
lip orada b ir a ra y a g e lin c e (7/Araf

yani her biri d ^ e rle riy le bir ;)38

araya gelince

. :
denir. Suya
ka
mak
in ula
bir
ba
i
ipin baglandigi ipe ve bir
-
eyin ardm -Hayir, onlarin bilgileri ahiret kom i
sunda yetersiz k a lm is tir (27/Neml
dan insana
eye de
ula
an

.denir

Ayette ge .)66
en soziiniin a s h ,
te odenen
Ornegin
bedel
veri
all

ta harfi ; harfiyle kayna 1gibi. Allah buyurur k i :
ve kelimenin
tarafi tirilmi
sakin
b a
-D e re k 'ten korkma, endigelen
-oldugundan online vasil hemzesi ge
me (20/Taha 77); yani size yet -
me
Ayrica denizin en dip yerine <

lmtr
i
.
tir

lerinden korkma.

eyin son noktasina

Bir ;-: u ayet de ayni du ru m d a d ir :
: -N ihayet hepsi b ir b ir i a r
:
ocuklugun
Sabi,

ula
ti
.

inin
ti.
sonuna
Bu
erginlik
daula
ki d in d a n g e lip o rada b ir a ra ya g e lin ce
agina ula
-
tigi zamandir. Allah bu
yurur ^i:

kendisini

y a k a la y in c a

90);

Bogulma
(10/Yunus

G bzler 0 'mi gorm ez, 0 g d zleri goriir (6/Enam 103).

Kimisi dyetteki gormeyi, gorme
organi olan gdz diye yorumlarken,
kimileri

de

basiret

anlami-

na hamlederek Hz. Ebu Bekirden

rivayet edilen sdze dikkat ektigini
belirtmilerdir: '

: Ey 0 'mi bilm enin son nok-

tasinin, 0 nun bilgisine ulagamamak

olan! Zira Ydce A llah i bilmenin son

Ardf 38). u ayetlerde de ayni /7(

lem yapilm
tir
i : : Yere
gakilip kaldiniz (9/Tevbe
3-8
(;
: -Senin yiiziinden ugiirsuzluga ug
radik (27/Nem l 47). Yukarida g e en
Nem l suresi 66.ekilde
dyeti, de
su
o kunm
tuur: '
4.

Hasan, ayetin anlam da oldugunu

-soyler: A hiret konusunda bilgisiz

.dirler
udur ki, ahirete gitme
Gek
er
-konusunda bilgileri sona erdi, dola
-yisiyla onun hakkinda bilgisiz kaldi
lar. Bazilarina gdre de dyetin anlami
6yledir: Aslinda, ahirette; yani onlar

noktasi, e^a^i bilipAllah in; ne bun-

tiiklerinde dhirete
onun ger
go
ek

lardan herhangi biri, ne de benzerleri

-oldugunu bileceklerdir. Zira diin

yada zanna
eyler, dayanan
ahirette
kesin bilgi olur .

olduunu; aksine gdrdtigiin her eyin

O nun yarattigini bilmendir.

kelimesi, daha ^ yardim

etmek ve nimet konularinda kullani-

380

4 5 Ibn Kesir, Ebu A m r E bu C a fer ve Y akfib bu

b^ oklardir
um
e k
u.

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sdzliigii

; B ilm e m belki bu gecikm e

/ D-r-h-m

( : Onu

bash bir kargilikla, b irk a g p a ra y a

sa ttila r (1 2 /Y u su f 20). : Kendisiyle all veri in yapildigi basilm i
giimti.

: Bir tiir hile ile elde edilen

b i l g i . ' Onu b ild im . '
tipki ve kelimeleri gibidir.
: D ile ile bildim . $air oyle der:

156- airier, benden ne ku rn a zlik la r b e k liy o rla r;

O ysa ben kirkimi agmig

durum dayim 452
: A ti egitim inin yapildigi he-

def. Ayriea bu kelime; aveinm, avi

iirkiitmemek ve arkasina gizlenip ava
o ^ atm ak/ate etm ek i in ayakta beklettigi deve anlam ina da gelir.
Koyun boynuzuna denir; iinkii ^oyun onunla kendini savunmaktadir.

Kelim esi bu anlam dan istidre

yoluyla sa m diizeltildigi ey (tarak)
anlam inda da kullanibrAllah buyurur ki:
' : B ilm e zsin , olur ki
Allah, bundan sonra bir durum ortay a gikariverir (65/Talak (;

452S^aym

b.

b ilm ezd in (42/ura 52).

soziiniin zik-

redildigi h e r y e rd e onun penden

a ik la m a si y a p il m i tir. O rnegin:

ugiirumun
ne oldugunu b il ir m isin? 0 , kizgin
b ir a teg tir ( 1 0 1 /K a r i a 10-11); '

sizi denem ek igindir (2 /Enbiya ;(

; Sen K ita p nedir

V estle

a it

bu
.b k z

F e y ru z a b a d i ,

< ,

, ,Ib n M a n z u r ;5 9 7

L isdnu 'l-Arab . )
m a d d e s i .

'

B i l i r m isin n e d ir K a d ir G ecesi? K a d ir G e c e si bin aydan daha

h a y irlid ir ( 9 7 /K a d ir 2-3).

): B i l i r m isin

g e rg ek leg ecek k iya m etin ne oldugunu? ( 6 9 /H a k k a 3);

; E vet , D in Giiniiniin
oldugunu b ilir m ^ in ? ( 8 2 /In fita r 18).
1
;

.'

D e ki, E g e r A llah d ile s e y d i ben onu

size okum azdim . d a onu h igbir
gekilde s iz e b ild in n e z d i ( 0 /Y u n u s
6). B u dyette g e en fiili
kok iin d en g e lm e k te d ir. Eger
kokiinden o lsa y d i a y e t

e k lin d e o k u n a e a k ti.
K u r a n da ' -) sozuniin zi^redildigi h e r y e rd e ise onun p e inden h e rhangi h ir a c ik la m a v apilm am itir. O rnegin: :
Ne b ilir s in belki o a rin acak? (80/
A bese 3);
.- : Ne
bilirsin , belki s a a t (diinyam n sonu)
y a k in d ir (4 2 / u r a 17).
kelim esi Yiice A llah ile ilgili k u lla m lm a z .
airin ifddesi ise k a b a A raplarin
^ ^ ^ ! lksiz sd z le rin d e n d ir:

Ragip e l-lsfa h a n i

- .

157- Ey Allah im, ben bilm iyorum; D a r i [h ile n ] sensin.453

ve vasil e lif ikin

getirilerek
yapilm i

vezninde o lm u-tur. Bazi dilbi
iim cileri ,

fiilinin vezninde
oldugunu
lerdir; fakat
soylem
onlar
i
idan yanilm
lardir
birka
ai:

/ D -r-e

: Iki yandan birine meylet-

mektir. Onun egriligini

diizelttim ; Onun tarafini

Vasil elifinin ardindan gelen -2

ta dir; oysa onlar onu dal yapmi.
lardir

savundum , d e n i r . Falan
ki inn, du m anlarim savm aya giicii
v a rd ir .

: O nu kovdum . Allah buyurur ki:

' -

: Kotii-

liigii iyilik de s a v a rla r (1 3 /R a d ,22);

. -
: Kadinin da dort defa

,soziine Allah I ahid tutup kocasinin

-m utlaka yalan soyleyenlerden oldu
guna .fdhidlik etmesi, kendisinden
azabi k a ld ir ir (24/N ur 8(.
Hadiste
m
d^le
ektedir
ge
de:
-

:
-C ezalari giiphe
lerle defedin [iiphe oldugu takdirde
ceza uygulamayin].454 Bu hadis, ceza

uygulanmamasi
in bir
-are
i am
aret eder. Allah buyurur
m ayaki
i :
. De

sekiz , *ise yedi

.harflidir

ikinci harfin
inde pegelen
-3
daldir; onlar is^ onu ta yapm i.
lardir
A ynul-fiili sahih olan fiilin -4
-tdsindan sonrasi m utlaka hare
keli olur; oysa onlar burada onu sakin
yapm i.
lardir
Bu drnegim izde ta ve dal

-5

harfleri arasina z^id bir h a rf girm i tir; oysa fiilinde boyle zaid bir
.h a rf g e le m ez
Onlar, e lif i a y n u l-fiil yerine

-6

lardir; oysa e lif a y nkuoym

l-fiil
u
degildir .
7 - -fiilinde,
'
ta harfinin on
cesinde de sonrasinda da i^i harf
fiilinde ise ta harfinden
sonra .iiha rf vardir

ki, "Eger dogru iseniz, kendinizden

dliim# s a v im z ! (3/Al-i imran 168(.
: -Onun (katili) hakkinda b ir

U -J/D -S -S

h irin iz le atimu$Umz (2/Bakara 72(.

Bu dyette ge
en fiili
veznindedir.

O nun

asl (

in idgam
tir;yapilm
Ttaa hharfi
fifii
d a le
idgam
tiiriilmii
donii
-
iin ;sa
B k z. ib n M a n z u L
r,isanu 'l-Arab
4 5 4 1(
,M iistedrek ,

,38 4 .

453)
, m a d -(

eyi bir
Bir
-eye bir tiir zor

lamayla sokm aktir .

gizledim , da g izle n d i .
-

Onu

-D eve katranla boyandi. De

nilir--
k i ;
Gizlem ekle

yaglan m a olm az. Allah buyurur k i :

-
Yoksa onu topraga mi
g o m siin ! (16/Nahl 59(.

M t i f re da t / K ur'an K avram lari Sozliigii

D-s-r /

^ /D -a -a
: N u h u

iddetle
:
kovmaktir. Bunun

-tahtalardan yapilm is, g iv ile rle g a kil

asil ise siir en ki iye; , denme-

mi gem iye bindirdik (54/K am er 13(

sidir; tipki ona dendii gi^i.

^
buyurur k i :

soziindeki

j4f
-'-^/
iviler anla

-.

mindadir. Tekili ,
eklinde gelir .
kelimesinin asil anlami, eyi
bir
ekildeiddetli
itmektir
zorla
bir
.

Onu m izrakla itekledi .

sbzii
_,

3

-

Vurnlan/diirtiilen

.adam sozii gibidir

Bu anlam da ^ -rivayet edil
m ektedir
: ' _
A nber de zekdt yoktur ; ,
denizin attigi / /<eydird55 [Hasan
-b^le der: gemi nin gogsiine de
iinkii
nir. , -kaburgasiyla suyu it
mektedir. Ayrica geminin kendileriyle
baglandigi

giin onlar cehennem a tep n e it ilip kak ila c a k la r (52/Tur 13);

'/.7 , oksiizii iter, k a k a r ( ? ) ( /
M a un 2). air de oyle der:

eritlere de
ve

denir. Miicahid derki; A - geminin

direklerine denir. Bazilarina gbre ise
geminin kaburgasina; diger bazilarina
gore de onun ana gbvdesi ile her iki
tarafina denir [.456

158- Vasinin, yetim inin ensesini

ite k le d ig i g ib i.451

/ D-a-v

./ 7 'gibidir. A ncak ? / ,

kendisine isim eklenm eden , ve

benzeri edatlarla telaffuz edilir. Dud
ise, neredeyse kendisiyle birlikte bir
isim olmadan telaffuz cdilmcz. negin gibi. Kimi zaman bu kelimelerin her biri digerinin yerine de
^ullamlmak)adir. Allah buyurur ki:
.

inkarcilarin
;

durumu, sozleri
ancak bagtrm a ve gagirma bigiminde

/D-s-y
algilayarak (anlamadan) tekrarlayan
: -Onu k irle tip g o
-kip gibidir (2/Bakara 1?1). Bu keli
men de ziyan etm iqtir (91/em s 10(;
isim verme anlaminda
me77v
da/
fe
yani gdndhlara gom en. Ayette
ullamlir. O rnegin ^ : . '- ge
en flilinin asil , 4 . luma Zeyd ismini v erdim .
S in lerden biri ya harfine donii
mii !"[^ Allah Hz. M u h a m m e d i
tiir. Tipki * asil , -oldu
yiiceltmeyi/ona deger vermeyivik
te
gu gibi .
oyle b u ^ r m a kederek
t a d i r:
4 5 5 ib n H ace r, F ethn 'l-B a n , 111, 3 6 3 .
4 5 6B i.iyiik p a ra n te z in d e k i b ilg i, m e tn e k a r - ti
r ilm i h a iy e d la b l r .

4 5 7 E b u N u v a s a bu
a ]

,bk z. A s k e ri
-D ivdnu i-M a d m , ^ k t e b e t u l-E n d e llls, B a g
d at, 3I
, 7.

R a g i p el-l sf' ah an i
.

: EI-

'

:Bugiin bir

ginin gagirm asm t, aranizda herhang i birinizin digerini gagtrm asiyla

bir tutm aym (24/N ur 63). Bu, Ya
M uham m ed , diyenlere yonelik bir

yo k oluq degil, birq o k yo k oluq isteyin

Furkan 14). Bu da k /inin
25 ( ;
. ve benzeri iiziintii ifade eden

u y a rid ir. ' : Ondan bir ey istedin;

ondan yardim talep ettin. ayetler
bu anlamdadir:
^ : "Bizim

iiziiliirsuniiz anlamini ifade eder .

et (2/Bakara 68); yani O na sor. Bir

igin Rabbine dua e t dediler (2/Bakara 68); yani O na sor dedile .

eye
-airmak. ona ydnelm eye tes
vik etm ektir :

; E)e

ki: "Bir diiqiinun bakalim! Allah 'in

azabi yakaniza yapiqsa yah u t saat
gelip gatsa, A lla h tan baqkasina mi
y a k a rtrs in iz ?

D ogru sozlii iseniz

so yleyin ! Hayir, y a lm z 0 na y a ka -

sdzler soylemesidir.
ok fazla
A y et ;
Bizim iqin Rabbine dua

Yusuf) dedi.

Rabbim l)

Zindan benim iqin bunlarm beni

gagirdigi qeyden daha sevim lidir
Y u su f / 12
33( (;
:
Allah, esenlik yurduna ga g trir ) /
Ydnus
25 (; '

rtrsam z (6/E nam 40-41). Bu dyet,

ba imza bir sikmti geldiginde sadece

A llahtan yardim isteyeceginize iaret

ben sizi kurtuluqa gagtrdigim /

/

etmektedir.

: Ey kavmim, neden

siz beni ateqe gagtriyorsunuz? Siz

beniA llah inkar etm eye ve hakkinda

. : O na korku ye

-bilgim olmayan qeyleri ona ortak koq

umutla y a lv a rm (7/Ar a f 56); '

-
Allah

m aya davet ed iyo rsum iz (40/M iimin

41 -42 ) ;

diqindakidestekgilerinizi/tam klariniZI da gagirin. Eger dogru sozlii kiqi-

lerseniz (2/Bakara 23);

: Insana >za ra r/

K uqkityok ki, beni

kendisine ga girdtgin iz qeyin ne diiny a d a ne de ahirette bir daveti yoktur

(40/Mtimin 43); yani yiiksek bir ma-

zorluk dokununca, Rabbine yonelerek O na dua eder (39/Ziimer 8);

kam ve deerleri yoktur.

lamina tahsis edilm itir. Kok anlami

1(

'

: Soy iddiasinda bulunm a an-

: insam n baqina bir sikinti gelince

ise, insamn iizerinde oldugu hdldir.

yan yatarken de, oturup kalkarken de
Tipki ve kelim eleri gibi.
Bize ya lva rip y a k a rir (10/Yunus 2);
A raplarin; -. 4 *sozii,
. ' .

:
Siitii kendisine eken bir kalinti biAllah tan baqka; Sana n efayda, ne de
^
verem eyecek olan qeylere y a l4 5 8 M u e llif in A ra p szl dy e a k ta rd ig i bu sd z , br
v a rm a l (10/Y unus 106);
h ad istir. B kz. E b u U b e y d e , G aribu 'l-Hadis,
]
, 9; A h m e d , M iisned,

, 7b.

384

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

rak anlamindadir. [Ebu Ubeyde bu
hadisi
-^oyle ^ ru m la m a k ta d ir: M
.mede biraz siit birak; hepsini sagm a
-Zira sagicinin biraktigi siit, geride ka
agirip
lam da indirir. Fakat sagici
memeyi tam amiyla sagarsa (sonraki
sagmalarda) lar/azalir
siit yava .[

olm asaydi, iglerinde Allah in ismi

gok anilan manastirlar, kiliseler, havralar ve m escidler yikilirdi (22/Hae
40); -
- : Onu

SI

defedecek yoktur.
Yiikselme derecelerinin sahibi olan Allah katindan
(70/Mearic 2-3);

yani

koruyacak.

Herkesin itekledigi/kovdugu
eyin kendisine
inin bir
K i
Kii
.
Saganak yagmur. -
idait oldugunu iddia etmesidir. Sava
ta
:

inin kendini t ^ itm a s id ir

ise
. A1
ki lah buyurur k i :
:
O ra d a d a vet ettigin iz h e r gey v a rd ir

detli akan biiyiik sel suyu.

/D -f-k

B ir a g ir la m a o la r a k (41/Fussilet 31 -

yani talep ettiginiz her ;)32

-ey var

: A tilan bir S u d a n

anlam ina g elir :

,-
;

ya ratildi (8b/Tarik 6); yani siiratle

> _

akan. Bu anlamdan istiare yoluyla

A z a b im iz o n la r a g e ld ig in d e B iz g e r -

oyle denilmektedir: - ' : Hizli

gekten z a lim le r m ig iz ! d e m e le rin d e n

geldiler. 3 - 'Siiratli deve.

: Hizli akan su gibi yiirudii. V
--: H izli yiiriidiiler.

dir.Li .
---

bagka iddialari k a lm a d i (7/Ar a f 5) .

Ayrica . '- anlam ina da gelir:

: O n la r in d u a la r in m so n u gudur: H am d ,

a le m le rin R a b b i A d a h 'a m a h su stu r

(10/Y unus 10).

/D-f-e

kelim esi - /sogugun ziddidir. Allah buyurur ki:

} O nlarda sizi isitacak geyler ve

ij/D -f-a

birgok fa y d a la r vardir (16/Nahl 6).

. . edati ile m uteaddi oldu:
gunda verm ek anlam ina gelir:

M a lla r im k e n d ile rin e ve-

rin (4/Nisa 6 ) . edati ile m uteaddi

oldugunda ise himdye etm ek'korumak anlam ina gelir: ^

A y e tte g e e n - k e lim e s i, k e n d is iy le ls im la n e y a n l a m i n d a d i r . :
K alin/sicak giyinen adam', _.- :
K alin/sicak giyinen kadm, .' :
Sicak ev.

/ - -

: A lla h , im a n e d e n le ri korur

E g e r A lla h i n ba zi

: Vumuak ve diiz toprak.

: Onu diim diizyapti. Allah buyurur
ki: ; ' .'.;

in s a n la r i d ig e r b a z ila r iy la savunm a-

Yeryiizii ve d a glar kaldirilip birbiri-

(22/H ac 38);

' -

* <

Ragip el-Isfahani
ne tek g arpiifla g a rp ilip da rm a dagin
e d ild ig i zam an (69/H akka 14);
: Hayir, y e r s a rs ilip
d iim d iiz o ld u g u zam an (89/Fecr 2
);

yani yum u?ak to ^ m k gibi oldugu zaman. : Rabbi daga tecelli edince onu y e rle bir
ediverdi (7/Ar a f 143). - IDiikkan
sbzciigu de bu anlam dan gelmektedir. : Yumu?ak kun4.

:
Dhz ^er. ogulu

?eklinde gelir.

Dbz yere benzetilerek horgii suz deveye denir.

/ D-I-v
: Kovayi ( ikardim. ^ a z i-

larina gore bu soz; Kovayi sarktim

anlamindadir. 1- : Kovayi lkardim. Bu soziin; Kovayi sarktim
anlam inda oldugu da soylenm ektedir
(Bu goru?ii, Ebu Mansur, e$-amil
adil eserinde soylemi?tir). Allah buyurur kl: : K o v a s im sarkitti
(12/Y usuf 19). Bu kelime, Istl^ e
yoluyla bir eye varm a anlam inda da
kullanilir. $ ar ?oyle der:
-
- <

--

'

159 : K endisiyle bir ?eyin bilgisi-

ne ula?ilan ?eydir. E afizlarm m anaya d e ^ l e t i ; i?aret, rem iz, k ^ y e ve

h esap konu su n d a k i sayilarin d e ^ l e t i
gibi. S oz kon u su ? e lle ri d e ^ l e t /?aret yapan ki?inin kasti olsun veya
o lm asin, aynidir. O rn e g in bir inha re k e t ettigini gbren, onun
canli o ld u g u n u bilir. Bu anlam da
Allah b u y u ru r ki: -

Yine bu baki a isiyla vesiley e

[kuyunun dibine inip kovaya su dolduran ki?iye] denir. >air ?oyle der:

dan ba^kasi on la ra g o ste rm e d i (34/

S e b e 1 4 ) . 'kelim esi;iin asil,
ve gibi m a s t a r d i r . : Delalette
b u lunan k i? i/D e ll getiren. Mtibalaga k o n u s u n d a form u, tipki
ve

form lari gibidir.

Bir ?eyin m astariyla adlandirilm asi

gibi, ve kelim eleri
diye
isim lendirilir.

160O yle bir sucunt ki,

ondan once insanlar su baina va-

: Onun olumunii,

degn egin i y iy e n bir agag kurdun-

H irsla rizik elde edilm ez;

Sen sadece k o v a n w i kovalann

arasina a t.459

, geviktir ve driilen kuyunun bir

gok ipi vard60

Allah buyurur k i :
:

<

m allari hakim lerin dniine

atm ayin/rii$vet o la ra k verm eyin ) 2

Bakara
188 (.

-Y a k la ? m a k v e s a rk

m ak anlam indadir :

: Sonra

4 5 9 E b u l-Esved e d -D u ellye ait bu

F eyruzabadi, B esair , , 6 0 6 .
4 6 0 U c ey r es-S e lu llye ait bu

i.
in b k z

M anzur, Lisanu 'l-Arab , ) ( m ad .

bkz

M iifre d a t / K ur'an K avram lari ^dzl]i

vaklagti ve s a rk ti (53/N ecm 8).

: Leg, k a n size haram kilindi

(5/M aide 3). eklinde

gelir:
: Birbirinizin

/D -i-k

k a n la r in i dokm eyeceksiniz (2/Bakara

: Gunein batiya yonel-

mesi: '

. . 5

Giinegin sarkm asm dan gecenin kararmasina kadar namazi kil (17'isra 78).
Bu anlam deyimden gelmektedir:
: Giinein Imlarim elimle

engelledim. soz de bu anlamdadir:

84 ) . ' - :

kanadi

: Koyu kirmizi at; t]pki kan rengi

g i b i . : Giizel e k i l .
ve yiizdeki] kanli yara.

: [B a

/ D-m-r

ladim. : Adami oyaladim.

: O nlari y ik ip y o k
ettik (25/Furkan 36); :
Sonra dig erlerin i y e rle b ir ettik (26/

: Siiriilen k o k u . : Kaymak ve

uara 17^);

hurmadan yapilan yiyecek.

: Bir geyi elimde ova-

kavminin y a p a g e ld ig i geyleri ve
yiikseltm ekte olduklari sa ra yla ri de

/ D-m-d-m

91) :

_
; F ir avn in ve

y ik t ik (7/A^ f 137). : Bir eyi

/ em s

14);

yani, Rableri onlari helak etti ve onlara sikinti v e r d i . ^ , kedi sesinin anlatimi oldugu da s6ylenmektedir. sdz bu anlam dan gelmektedir:

yok e t m e k . : E vde kim se

yok.

: A llah onlari(n

evlerini, barklarm i) y ik ip baglarina

gegirm igtir
(4 7 /M u h a m m e d
10)
s6ziinde m e f ul h a z fe d ilm i tir.

: Falan kigi konugma-

sinda m irildandi. Elbiseyi bir e it boya ile boyadim .

Kendisiyle boyam lan ey.

- Yagla kaplanilan deve. ve

A k ta vanin deligine denir. Tahfif ekli^le ve

; geni

/ D-m-a

anlamindadir.

.

_

'

Uziintiiden gdzlerinden yag akarak

g eri dondiiler (9/Tevbe 92).
G ozden akan eye denir.

IGoz, yag doktii/G ozden yag akti

flilinin mastari,
ve
eklinde
gelir.

/ D-m-y
/ D-m-g

- IKan\ Bilinmektedir. Onun asil,

5--'dir. Allah buyurur ki:

387

Ragip el-Isfahan!
Hayir, biz gergegi batilin iistiine
atariz da onu tepeler (21/Enbiya
18); yani onun beynini par alar.
soz de aym anlam dadir: '

k ariti olarak daha kotii anlam inda

kullam lir: -

Beyni pargalayan yara. Hurm am n

istiyorsunuz? (2/B akara 61). Kimi

kokunden lkan

zam an

ve

kesilmedigi

takdirde onu bozan tom urcuga

denir. Sem erin arkasm a baglamlan
demire de - denir. Biitiin bunlar,
beynin par alanmasi anlam m daki
sdzciigiinden istiare elilmitr.

: Siz daha aagi bir nimete

daha iistiin bir nim eti ini degiym ek

da so nun

kar iti olarak

evvel/ilk anlam inda kullam lir:

0 : , ilk in i (diinyayi) de,
sondakini (ahireti) de kaybetm iytir
(22/H ac 11);

: Ona ilk in d e
(diinyada)

iyilik
vermiytik.
0,
sondakinde (ahirette) de iyilerdendir
(16/N ahl 122).

/ D - n - r

Onlardan oylesi

var ki kendisine b ir d in a r em anet

etsen

(3/Al-i

Imran

75).

Ayette

ge en

kelim esinin asil

;
iki n d n dan birisi y a ya evrildi.
Bazilarina gdre ise onun ash Fars a;

'. Yani, getirdigi eriat.

K im zam an da daha uzagin

k ar iti olarak daha yak in anlam inda
kullam lir:

.
--
0

giin siz, vadinin daha y a k in

kenarinda idiniz, onlar da daha uzak

kenarinda idiler (8/E nfal 42).
ogulu eklinde gelir. Tipki -
;
'

/ D -n -v
Bizzat veya hiikm en yakm
olma^tir. Bu kelim e mekdn, zaman

ye

m ertebe

i in

kullamlir:

: Hurmamn

tomurcugundan da y a k in salkim lar

gikardik (6 /E n am 9);

Sonra iyice yak la y ti ve sarkti (53/
N ecm 8). Bu
hiikmidir. Kimi

ayetteki yakinlik
zam an lafzi,

- gibi.

Sahidligi

geregi g ib i yapm alarin a en uygun

olan budur (5/M dide 108); yani bu,
onlarin tam klik gorevini ifa etm eleri
konusunda davranm alarina en
yakin/uygun olan budur. 11 dyet
de bu anlam dadir:
' Onlarin gdzlerinin
aydin
olm asina en e lv e riy li olan budur
(33/Ahzdb 51).

i B oylece Allah size ayetlerini

daha fazlanin kar iti olarak daha

az anlam inda kullamlir:
: : Bundan ister d aha az, ister

agikliyor ki d iin y a ve ahiret hakkinda

diiyiinesiniz (2/B akara 219-220). Bu
dyet, ilk yaratilita olan hdlleri ve

daha gok olsunlar (58/Miicadele 7).

son yaratilita olacak olan eyleri

'
: H er

Kimi zam an da daha iyinin

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

iki isi/konuyu birlegtirdim. '

: Onlardan birini digerine

yaklagtirdim.
Allah buyurur ki:

Ortiilerini iistlerine s a ls in la r
(33/A hzab 59).

: Atin
dogum zam am y aklati. : Degeri
di ik olandir ve
kar iligidir.

kelimesinin

adiligi agiktir denir.

Adidir,

riv a yetindege en fiili j^ k d k iin d e n

gelmektedir. Yani, yem e k yediginizde

denir '

-.

:
Sikintili zaman.

Bazilarina

gore Bz. Peygamberin ;

;Z a m a n a sovmeyin. g iinkii

A lla h zam an in k e n d isid ir. 462 hadisinin

oyledir: Allah, zamana nispet

anlami
yir edilen
er, sevin
ha
,^iiziintii gibi
eylerin yaraticisidir. Dolayisiyla soz
konusu
eyler yarattiina inandiginiz
sdvdiigiiniizde,
Allaha
sdvmii.olursunuz

Diger

bazilari
en

oniiniizden yiyiniz.
birincisinden

ise

:dyle

der

ikinei Hadiste
dehr/zaman
ge
farklidir

iinkii
,.fail anlaminda bir mastardir
Anlami ise; oyledir: Allah d a h ir dir

/ D -h -r
:

Asil anlami, ilk viicuda

geldiginden, son bulacagi ana kadar
olan dlemin siiresine denir. ayet
bu anlamdadir: <

yani, meydana gelen eyleri evirip

eviren, onlari hazirlayip takdir eden
A llahtir. Hadisin birinci yorumu
,daha uygundur. Kimilerine gore
Yiice A llahin Arap m ii riklerinden

insamn
iizerinden, heniiz kendisinin amlan
bir gey olmadigi uzun bir sure
gegmedi mi? (76/insan 1). Daha sonra

haber verdigi yette

a
g e en
d e h r ' den kasit zamandir

bu kelim e uzun olan her miiddet i in

We v a rsa d iin y a h a y a tim izd ir, bagka

Dehr, zaman'd&n
zaman, hem kisa

b ir gey yoktur. O liiru z , y a g a riz. B iz i

kullamlir

oldu.

farklidir. iinkii
hem uzun miiddet anlam ina gelir.

dehrden/zam andan

bagkasi

- ' ,

h e la k

e t m iy o r . (45/C asiye 24).

: Falan ki inin hayat miiddeti/

dmrii. Bu kavram , hayat boyu devam

eden adet i in de istidre edilm itir.
Denilir ki; ' -: Falan gey
benim adetim degildir. --- ;
yani, falan kiinin ba ina bir bela geldi.
Bu yorumu Halil yapmitir. Bu sdzde
ge en - kelimesi m a stard ir. oyle

78) ;
-

/N ebe 34); yani,

dolu kadehler. Bu kokten d yle denir:
: K a b i tika basa
doldurdum , o d a d o ld u .

: B a n a b ir m ik ta r m a l verd i , sdzii;

demen gibidir/formu gibidir.

461 ib n K u te y b e , G aribu 'l-H adis, th k . A b d u lla h

e l-C e b u ri, E v k a f B a k a n lig i, B a g d at, 111, 745.

4 6 2 A h m e d , M iisned, V, 3 9 9 .

Ragip el-Isfahani

: Gece karanligi. Ayrica bu

kelimeyle

atin siyahligi

oranda Slit verir. Bazilarina gore bu

kelime m e f ul anlam inda olup ,
tevilindedir. a n i, sanki deve, az

da ifdde

in siit ile y oldugu

a glanm i
i.
tir

edilir. Kimi zaman bu kelime koyu

Bukelimenin ikinci anlamda olmasi

iinkii daha
ona ha
uygundur
harfi ,

yeil anlaminda da kullanilir; tipki

siyahligi koyu olmayan rengin yeil
diye ifade edildigi gibi. iinkii bu iki
renk birbirine yakmdir. Allah buyurur
ki: : K o y u y e fild ir le r (55/

girmemi
tir. ; Yagmur
yeri ya g la d i: Yani, yagmur yeri hafif
a suriilen
islatti; yag
tipkigibi
ba .

Rahman 64). Bu her iki anlamiyla

Fiil yapisi 'vezninde gelir.

^ ; K o y u y e g il o ld u denir. air de

geceyi anlatirken oyle der:

,Onu degnekle yagladi deyimi

ill olan vurmaktan
agilamak
a

kinayedir. ^ipl<i ,

Onu

kihglasildim ; --
Onu mizrakla
selamladun deyimleri gibi .

.
-

> kelimesi de aslinda

G e ce k a ra n lig in d a , bayku.s,gibidir.
Fakat
o;
dalkavukluk

161-

o nun m ezar k u la rin i d a v et eder.463

yacilik ve ciddi olm am ak anlamina

ekm e

/ D -h -n

O ag ag y a g g ik a r ir

(23/Miiminun 20).

kelimesinin

ogulu eklinde gelir. - 3

: G o k y a r ila r a k , e riy ip k iza rm i

y a g g ib i b ir g i il h a lin e g e ld ig i zam an
(55/Rahman
dyette

geen

37).

Bazilarina

tortusu anlamindadir.

kelimesi

: Yagin

konuldugu kaptir. Bu kelime,

vezninde

gelen

alet

isimlerinden

biridir. Yine buna benzetilerek az

siyun durdugu yere de denir.

lafzindan

sozcugiiniin buna tahsis edilmesi

gibi. Allah buyurur k i :

<**

im di siz, bu sozii mil

kiigiim siiyorsun uz? (56/Yakia 81(.

dyleair
d ede
r:
;

gdre
yag

kelimesi, az siit

veren deve in istiare edilmitir.

Bu kelime f e i l vezninde olup //
anlamindadir. Yani deve, yaglandigi

edilm i
anlamdeveden
indaki

;K a ra rlilik ve giig -162

y u m u a klik ta n , zayifliktan ve

korkakliktan daha iyidir

464.
.

; Falan kigiye y a g

gektim /dalkavuklukettim .B uan\am da

Allah buyurur k i :

isted iler ki, sen y a g c ilik y a p a s w

da onlar da v a s c ilik v a n s in la r 68 /
K a l e m 9 (.

4 6 4 E b u K a y s E n s a r ty e a it bu
in b k z. ibn
i
4 6)
3<

B n m a d d e s in d e g e 9t i .

390

M a n z6 r, L isanu 'l-A rab , ) m a d d e s i .(

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sbzltlgii

?y u rtla n n d a n gikanlari gorm edin m i
Bakara2/423( (; : Biz
: D o l ^ 4 ^ ^ a d e v a m etmektir. yu rtla rim izd a n gikarildik (2/Bakara
' : D olagm aya devam
246 (;
: Size, yoldan
etti. ay e t bu an la m a d a d ir:

'

S iir e k li hareket

eden av ve giinegi sizin em rinize verdi

(14/ibrahim33).
:

Siirekli bir e^il iizere devam

eden7<
: < -

: /<

'/ 7<

d e b ig ib i{ 3/Al-i imran 11); yani devam

ede geldikleri adetleri gibi.

gikmiglarin yu rd u n u gosterecegim
Araf 145); yani c e h en n e m i / 7 ( .
Orada oturan hi
kimse ynktur . , .veznindedir
Eger
vezninde lsaydi , < '

denmesi gerekirdi ;
sbzleri gibi .
hat anlam indadir .

ve '
evrealan
epe
ku :
:

epegevre kiigatti, denir. Daha sonra

bu kelime hdise/bdire anlam inda

/ ( - -

kullamlir o ld u .
Acemi
a kbkenli
[Arap

:
olmayan] bir isimdir.

insanla
ok
a :

donuldugii nokta-i nazarindan insanla

donen zam an anlamindadir. Bundan
byle
dolayi
d ea
rr:

D -v -r /

Zaman, insam halden hale -163

: Etrafinda duvar olmasi nokta-i

d o n d iiriir
465.

nazarindan eve denir. Kimisi diye

te^ffuz
ogulu
eder
.

gelir. $ehre, bolgeye ve dunyaya da

denir. , ,sbzleri

Allah buyurur k i :

: Bize bir f e la k e t gelm esinden

ilk tavevarilacak
son yaratili
her korkuyoruz (5/M dide
52 (. :
arettirler. Allah buyurur yere
ki
:
Araplarin) etrafinda dbndtlkleri bir)

eyler iyi
n
i ,denildigi gibi
eyler
kbtl de .
ve .denir

eklinde

: R ableri katinda

esenlik y u rd ii onlarindir (6/Enam

yani eennet onlarindir ;)127.

: K avim lerini

helak y iird u n a

kondurdular

ibrahim

yani

28);

put adidir . ; ism ine m ensup

olan .
anlam ina de
tahsis
m ire
edildigi gibi , de attar [gtizel
koku
satieisi]
anlai44ina
tahsis

14)
/

cehenneme

kondurdular.,

, :
? ki; eger ahiret y u rd u ya ln iz
sizin ise (2'Bakara 94(;

. .<,
binlerce k ip iken dliim korkusuyla

r. Bz. Peygam ber

oyle
(sas
lm
e dt
(
'

iy i arkadagin m is a li,

m isk

sa ta mm
n is a li g ib id ir
4.
4 6 5 A c c a c a ait

,b k z . D ivanu A ccac
th k . A bdulhatT z ,

^,1 ,3 1 0 .
4 6 6 lb n u l-E sIr, N ihdye .

14 0 .,

391

Ragip e l-lsfa h a n i
Surekli evde oturana d a denir.
Allah buyurur ki:

'

( ; B edevi Araplardan

kimi var ki,) sizin bagim za b e la la r

gelm esini gdzetler. Kotii bela onlarin
bagina gelsin (9/Tevbe 98). ^ ,
daire,

i in d ekleri

ku?attigi

gibi,

kbtiild^ de onlari ku?atsin ve hi bir

?ekilde ondan kurtulmalari miim^iin
olmasin.

'

/ D-V-II1

A ncak aram zda hemen

kok anlami siikCindur/

duraganliktir.
: Su durdu/
sakinle?ti.

d u rg u n

: Insan,
y a p m a k ta n

su d a

id r a r

n e h y e d ilm ig tir. 4f>1 -

: Tencerenin kaynam asim
su ile durdurdum . Bir ?eyin tizerinden
uzun zaman g e inee, denir.
Allah buyurur ki:

. A r a la r in d a

b u lu n d u g u m

devredeceginiz / >ticaretse, zaman

stirece

bunu yazm am am zda size >sakm ca

11?); : D evam lt

yoktu r (2/Bakara 282); yani borca

o la r a k ba g in a d ik ilm e d ik g e ( 3 / A l - i

birakm adan, hem en elden birbirinize

imran 75);

vereceginiz bir ticaretse

O n la r

o n la r a

ta n ik tim

o ld u g u

o ra d a

(5/M aide

siirece biz

o ra y a a s la g irm e y iz (5/M aide 24).

Bu kdkten

/ D-v-1

ve

aym

anlamdadir.

Bazilarina g o r e , m a l ;- ise sava?

ve m akam/niifuz :in ^ull^mlir. ^ ig e r
bazilarina gore ise, bizzat elde

tipki gibi.
: Gi'tneg g o g iin o rta s in d a d o n dii.
air ?oyle der:
' '

Allah buyurur ki:

-'

g e lm e k te d ir."

: B oylece mallar, iginizden

y a lm z zenginler arasinda dolagan

:

Topluluk elden ele dola?an nesneyi

birbirlerine devrettiler .

'

du rm ak ta ; b o g lukta g id ip

/ olm az (59/Ha?r 7 ) .
-

164- G iin e s, g o k o rta s in d a

edilen ?eyin ism idir ; ise mastardir.

form u gelir.

? eklinde de teldffuz edilmktedir;

Allah fa la n geyi onlarin aralarinda

dondiirdii. Allah buyurur !< :

'
: k u ? goge
yiikselip dondii.
: i?ie

teenni ile hareket ettim [aeele

etmedim], ' Surekli olan
gblge.
yagmur.

Giinlerce devam eden

: giinler ki, biz onlari

insanlar arasinda d o n d iiriir d u ru ru z

(3/Al-i )mran 140). : Felaket.

ogulu,
've ? eklinde gelir.

4 6 7 B k z . bu H acer, F ehtu 'l-Bari,

, 340.
4 6 8 Z iir -R u m m e y e a il bu iir b k z. D ivanu

Z i r-R itm m a , th k . M u tt B th , e l- M e k te b u lIsla m, s. 6 6 0 ; Z e m a h e rt, E sdsu 1-B eldga , s.

139.

392

Miifre dat / K ur'an K avram lari Sozliigii

D-y-n

e d ip d o sd o g ru ib ra h im d in in e ta b i
o la n d a n d a h a g iiz e l o la b ilir ? (4/Nisa

A dam dan bor

.aldim

;) yani itiiat yoniinden.

lu yaptim;
Onu bor
bu, ona
'*
' ' : D it t le r in is a d e c e
verm ekle olur. Ebu Ube^d
oyle
bor
A lla h 'a a it k ila n la r (4/N isa 146);
Ovna
erdbor
im .

; E y K it a p ehli,

d e r :

lu a dBor
a m.
Ondan bor
d^leist^dim
d eair
r: .
'

. ;

-165

Biz borglan iriz da -165

Allah yerim ize onu o der ve biz
;gorm ekteyiz
B orqlanm ayip da zayi olan

d in in iz d e ta q k in h k etm eyin (4/Nisa

?) .

Bu ayet, Yiice A lla h in a agida

buyurdugu gibi, dinlerin en mutedili
olan Hz. M u h a m m e d i^ dinine
uymayi te vik e tm e k te d ir: '

' B o y le c e s iz i o rta /m u te d il b ir
iim m et y a p tik (2/B akara 143).

kavmin dliimiinii
469.

<

: D in d e zorlama
(2/Bakara 256). Bazilarina

tipki gibidir. - Bor

v erd im . , '
B or
.verm
: ektir
Allah buyurur k i : '

. : Ey iman

y o k tu r

edenler

kadar

da zorlama ile olamaz. Kimisine gore

birbirinize horq verdiginiz zaman

o n u yazin (2/B akara 2 8 2 (; .

de bu ayet, cizye veren Kitap ehliyle

alakalidir.

,Yapacagi vasiyetten
y a da borcu n dan sonra (4/Nisa 11(.
itaat veilik
cezaya/kar
verm eye

' - A Ila h in d in in d e n

belirli

<

siireye

denir; istiareyoluyla^erirtfanlam inda

da kullam lir .
tipki gibidir; aneak i ^ a t

ve boyun egm ek nokta-i nazarindan

eriat' a d e n ir : ^^ .
< . Allah katinda din. isla m d ir3)/
Al-i imran
19(;

anlam da ancak ihlasla olabilir. ihlas

b a sk a s in i m i a r iy o r la r ? (3/Al-i imran

83); yani isld m dan bakasini mi?

Nitekim Allah buyurur ki:

: K im Isla m 'dan

ba ska b ir d in a r a r s a a r t ik , ond an
a s la

kabul

e d ilm e y e c e k tir

(3/Al-i

Imran 85).
dyetler de ayni anlamdadir:

: Elgisini,

.;

hidaye t ve h a k d in ile g o n deren 0 'dur

H angi insan, din yoniinden, iyilik

edici olarak yiiziinii Allah 'a teslim

(61/S a f 9); : Gergek

d in i d in e d in m e zle r (9/Tevbe 29);

U c e y r e s - S e lU

gbre ^ e t t e ge en kasit
ibadettir; iinkii
ibadet
ger ek

y e a il4 bu
6!9 pin bkz. ibn

M a n z b r, L is a n u i-A r a b . m a d d e s i 1.

': H a n g i im a n , din

yoniinden, iy ilik e d ic i o la r a k y iiz iin ii

393

Ragip el-Isfahani
Allah 'a ]?slim edip dosdogru ibrahim

A llahtan ba ka. Bazilarina gore

ise anlami; Kendileriyle A lla h a

dinine //' olandan daha giizel

olabilir? (4/Nisa 125);
* : Eger cezalandinltnayacak

ula ilan iki ilah... , eklindedir.

iseniz (56/Vakia 86).

ig in A lla h t an basket ne b ir dost, ne

Ayetteki sozii , :
ceza g o r m e y e c e k , anlamindadir.

de b ir gefaatgi v a r d ir (6 /E n am 5 1);

, : Kole, cariye (Ebu

Zeyd), bu kelim enin :

A lla h 'tan ba$ka ne b ir koruyucunuz,

Falan ki i kbtii bir eye zorlandi,

Ankebut 22). Yani, A lla h m emrinin

di inda bir koruyuculari yoktur.

soziinden geldigini sbylemektedir.

Kimisi de : itaatinin
kar iligim verdirn, soziinden geldigini
sbylemektedir.
Bazilai '1 kelimesini de bu
kisim dan saymaktadir.

O n la r

: Sizin

ne de b ir y a r d im c im z

v a rd ir (29/

ayet de ayni anlamdadir:

; [Je ki:
B iz

A lla h 'in

veya

za ra r

d ip n d a

verm eyen

b iz ? fa y d a
geylere

mi

6) ? ' ^ /)/ E n am ^1). Bazen

lafziyla te vikte bulunulmaktadir.

o y l e d e n i r : - al. K u teyb l

/ D-v-n

d e ; '
SOziinun z a y i f o l d u
an lam in d a o ld u g u n u soyler.

Bir eyden geri kalana

denir. Bazilari bu kelim enin
evrildigini

soylemektedir.

Diisi'ik/al ak.

: E y iman edenler! Sizden

aqagida olanlardan sirdag edinmeyin

(3/Al-i Imran 118). Yani dindarhk
konusunda; kimisine gore de yakinlik
konusunda,
sizin
m ertebenize
ula m a y a n l a r d a n .

Bunun diinundakini //
bagiglar (4/N isa 48). Yani bundan
daha az olanini; kim isine gore de
bundan bakasim. Bu her i^i anlam
da birbirlerini gerektirirler.
:

'

' '
: Sen m i insanlara Beni ve
annem i, Allah in du nu ndan iki tanri

edinin ' dedin? (5/M aide 116); yani

394

' :

Dal Harfinin Sonu

Z-b-b /

an ha?erelerden
Bildik u

':

olan sinek, bal ansi, e?ek arisi ve

benzerlerine
air ?d^le ddenir
e r
: .
-

Igte A r d v a d is in in zam am -166

;g e ld i; s e la m la d i sineklerini
E g e k a r ila r i v e y e g il ir is in e k le
410.
r

.'-'

Falan kigiyi savundunr,

' : Devenin kulagina sinek gir-

di. Bu kelim enin formu, -[ nezle

'7' . '

yoluyla kelimesi geuel anlamda kovm ak/engellem ek anlam m da

kullanildi. Bu anlam da ?dyle denir:

Sinek o n la rd a n

oldu] gibi- hastalik isimleri gibi yapilmi?tir. : Z a y if deve.

: Deve zayifladi, tipki sinek gibi
oldu; veya kilicm agzi gibi oldu.
: Asili

?eyin hareketinden

lkan sesin hikayesidir/anlatimidir.

Daha sonra istidre yoluyla her tiirlu
ge
en
-kelimesi bildik sinek an
titreme ve hareket anlam inda kullaekil bakim indanlam
sinege
indadir .
mlir oldu. Allah buyurur ki:
benzediginden veya ?ualarmmu?u
u
A ra d a y a lp a la y ip d u ru r la r ( 4 /
sinegin u-u?una benzediginden dola
>11 4 3 ) . Yani onlar kararsizdirlar;
yi goz bebegine denir. Eziyet
kimi zam an m tim inlere kimi zaman
vermesi a-isindan sinege benzedigin
da kdfirlere yonelirler. air ?oyle
den
agzina
kill denir .
der:
ok eziyet veren ki?iye de
( -
: F a la n k ig i sin e k tir, denir . 167- Goriirsiin her kirali, onun
': Falan ki?iden sinek k o v d u m .
altinda h o ca la m a kta oldugunu.47'
: Sinek kovan. Daha sonra istiare
b ir gey k a p sa (22/H ac 73) dyetinde

- Develerim izi

yalpala-

s ed -D
4 7a0b M
u ty
lte
e .
ta
le
a itm
b]
kbu
nzt
Ibn

K u te y b e , -' n i ve 'f-$iiara, s

isfa h b n i, A g d n i ,

1 2 21^^
.,

1 0 0 ;.

N a b ig a y a ait bu 471
i,in b k z . D ivanu N abiga
D aru S ddtr, B e y ru t,1 8s ..

 e l - I s f a h a n i
yarak hizli bir
Syle der:

ekilde siirduk
air . [hayvanlann] saklanan karin i i
ve bagirsaklardir. air oyle der:

'

Onun izinde bir deve h iz li -168

g itm e k te d ir 472

169- Ona akis [erim i iq ya g in

iizerine dokiilen ayran ] igirdigim izde doldu;

Z-b-h /

K a r m ve d a m a r la r i terden d o la y i

-Bu kelimenin asil anlami, hayvan

larm bogazim yarmaktir .

./ kesilen
-bogazlanan anlamindadir. Allah bu
yurur k i :

:Biz, ogluna
) bedel ona biiyiik bir k e sile n (kurban

k a b a r d i .474
: H o kokulu bir ottur.

j4 /Z -r - r

verdik (37/Saffat 10 ^ (

: Allah boyurur ki: :

: Allah bir sig ir kesm enizi
Benim ziirriyetim d e n /so yifm d a n da
em rediyor (2/Bakara 67). Hayvanin
(2/Bakara 124); :
bogazlanmasina benzetilerek
dyle
S oyu m u zdan da Sana teslim olan bir
denir :

:M iskkabini yardim .
topluluk gikar (2/B akara 128); .

sdz de aynidir :

:Figiyi ^

; A llah zerre k a d a r zuliim

d i . ayet 0 ifade eder :
y apm az (4/Nisa 40). Bazilarina gbre

O gullarim zi bogazliyorlardi ) 2 /
bu kelimenin ash hemzelidir. ^ ,
Bakara
); vani
49 ^e
pe-e bogazlani
daha sonra ilgili m addede ele alinayorlardi . : .Bir yildiz ismidir
caktir.
anSelden
kanallara
olu
-
denir.

Z-h-r
.

kelim esinin ash

yi,
e daha sonraBir
i -in sakladigm
da ; -
.
- -Onu depoladim . de
nir. Rivayet edilmektedir ki ; '
.H z
P eygam ber (sas) ya rin igin higbir
ey b irik tirm e z d i .473 '

; Yiyecek

IKol: insanin bilinen orga-

mdir. Bu kelim e kol ile ol iilen e y

anlaminda da kullamlir. Allah buyurur ki:

- Sonra uzunlugu yetm i arin
olan zincire vurun onu! ( 6 9 / ^ k k a
32).

'

'
-

: Elbiseden

ve yerden bir zira/kol. Hayvanin koluna benzetilerek bir yildiza

4 7 2 A n te r y e a it o la n bn bkz. D ivanu

A ntere, D a ru S ad ir, B e y ru t, s. 3 2; ib n F ^ i s ,
M iicm el, 11, 3 5 6 .
4 7 3 Ibn F lib b an , Sahih,

,.

4 7iir

4
bkz. ib n F a ris ,

ibn , ;3 6 5 ,11

M anzflr, L isanu 'l-A rab . )

m a d d e s i.

M ii f r e d a t/ K ur'an K avram lari Sozliigii

denir .

; Su kanalinin ba tarafina denir.

'

sozii.
0 :

, elin dedir/san ayakin dir,

sozii gibidir.

lar (b/E n am 136 (;.

; ' Size

kendinizden giftler, '

da

giftler yaratmigtir. Sizleri bu tarzda

iiretip gogaltiyor
ura/
42)
/11(.
sdztt de
- : R iizgarlar onu savu ru r
.: Ona giiciim yetm edi, sdzii gibidir.
eklinde
K eohkfu4n5m
tur
/ 4u
8.^
((

Onun koluna vurdum.

liliktan miitevellit Ya
sa
-agar
:
Kolu uzattim.
soz de bu anlamda- :
masi
ve
tu

beyazliidir.
it
:
d ir :
. : D eve adim larini
B eyaz tuz . : Ak sagli adam'.
g en i atti .

: U zun adim
1 Ak sagli kadin . ' :
atan deve.
B ey az kollu/baeakli.

: Bazilarina gore, biiyiik,

bazilarina gore ise kii iik tulumdur.

Birincisine gore bu soziin anlami,
kollu olan tulumdur; ikincisine gore
ise, kolu kendisinden ayrilan tulumdur.

: Kendini kusmaktan
tutamadi.

: A t h i z l i gegti.
K adin hurma y a p -

Sagi a g ardi .

/ Z -r-v
-H: orgiiciin iist k i s
m i/T e p e n in z irv e s i. B u a n la m d a n
h a re k e ile 1 d e n i r : :
'

B en z a t -1 a lile r in iz in n e z d in d e en
ii^ se^ bir k o n u m d a y i m_ ^
.
raklarini ayikladi ve onlari yardi.
anin h e r iki ta r a fin a d eKnair
l .
Benzetm e yoluyla da; - :

:
R
iizg
a
r
onu
s
avur
Fazla konustu, denir. Bu tipki

.
'

du, sa v u r m a ty a d ir . A lla h buyurur

sozii gibidir. Bunun asil, -

hurma yapraklarin m oriilme-

si, anlamindan gelmektedir.

/ Z-r-e

ni ortaya lkarmasidir :

:
Allah varliklarin ozlerlerini viicuda
getirdi. Allah buyurur ki:

'

-lo zu tu p s a v u

ra n la ra a n d olsu n ( 5 1 /Z a r iy a t 1(;
: -R u zg a rla rin s a v u r d u
g it ( 1 8 / K e h f 45).
k e lim e s in in

: Yiice A llahin, varettikleri-

k i :

: Andolsun,

inin so y u , b a z ila r in asil,

a gore
k
ise ki
ik
;
o c u k la r a n la m in d a d i r
d r f b a k im in d a n ise hiik
e mhem
kii
biiyiik
.
o c u k la ri k a p s a m a k t a d i r
Bu k e lim e n in asil a n la m i 1
n lm a ^ la b irlik te tek il a n la m in d a
da k u l l a m br:

cehennem igin cinlerden ve insanlardan gok sa yid a kigi y a ra ttik (7/A raf -B u nlar b irb irin d e n g e lm e b ir ne
)<
3
4 (;
179);
'

'

.
s ille r d ir (3 /A l-i im r a n

:
E
y
Nuh
d
e
b
irlik
te
g
e
Allah 'in y a ra ttig i ekin ve hayvanlardan Allah a bir hisse ayirdi4 7 5

kairaati
z d ir. -

397

Ragip el-lsfah an i
m ide ta g id ig im iz k im se le rin n e s lil
( 1 7 /is ra 3);
* r -

: O n la r igin b ir a y e t de,
o n la rin g o c u k la r im d olu g e m id e
tagim am iz (36/Y asTn 41); !

: Ben

s e n i in sa n la ra o n d e r y a p a c a g im
dem igti. S o y u m d a n d a d e d i (2/
Bakara 124).

geneleri iistiine kapanirlar (17/ism

109). Bu kelimenin tekili ? eklinde gelir. -

enesine vurdum.

enesinin
yardimiyla yuriiyen

deve. Buna benzetilerek, egik biiyiik

kovaya - denir.

/ z-k-r

k elim esin in kokeni konu-

- Kimi za^an bu kelimeyle,

sunda
gorii? vardir: K im isi onun

insamn elde ettigi bilgileri kendisiyle

: A llah

varliklar I yaratti,

koruyabildigi nefsin bir durumu kas-

sbziinden g e ld ig in i ve h em zesin in

tedibr. Tipki kelimesi gibi; fakat

h a zfed ild ig in i soylem ek ted ir. Tipki

ve 'gib i. B azilarina gbre

bilginin elde edilmesi, - ise

de asil . D iger bazilarina

anlaminda kullamlir. Kim i zaman da

gore ise tipki

gibi vezninde olup kokiinden gelm ek tedir. E b^J-Kasim el-B u lh i;

onunla, bir ?eyin kalbe gelmesi veya

7 '

: C ehennem

mektedir: Kalb ile zikir; dil ile zikir.

insan y a r a ttik

Bunlarm her birisi de iki kisma ayri-

(7 /A raf 179) ayetin d e g e en

k elim esin in

: B u gda-

lir: Unutulan ?eyi zikretmek/hatirla-

y i sa vu rd u m , soziinden g eld igin i

varolmaya devam edeni zikretmek.

igin b irg o k cin

sdz konusu bilginin akla getirilmesi

sdylenen soz kastedilir. Bundan dolayi z i k r ' in iki kisma ayrildigi soylen-

mak; unutulan ?eyi degil de hafizada

so y le m e k te ve ilk sozciigiin (

)
Her soylenen soze de denir.
h em zeli old ugunu itibara alm aDil ile zikre ornek: '
maktadir.
: Andolsun, size bir K itap
gonderdik ki, o g iit ve u y a rim z ya lm z

ondadir (21/Enbiya 10);

: Bu, bereketli bir Z i k i r d ir ki,

/Z -a -n

476
yani boyun e g e r e k .'- onu indirdik (21/Enbiya 50);

- : igte benim le bir-

Boyun egen/uysal deve.

likte olanlarin z ik r i ve benden oncgkilerin d e , z ik r i (21/Enbiya 24);

/ Z-k-n

0 :

A glayarak

Z i k i r aram izdan

ona mi indirildi? (38/Sad 8); yani

K u ran.
J - '

47624/Nur49.

_ Sad. Z i k i r

M i i f r e d a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

o g iit dolu K ur 'an a andolsun (38/

z ik ir d ir (4 3 /Z u h ru f 44); yani senin

B abalarm izi a n d ig in iz gibi,

hatta daha kuvvetli bir an ig la Allah /
a n in (2/Bakara 200);
; Meg ar-i

v e to p lu m u n i in bir creflir/onurdur.

; Eger bii-

H aram da Allah 'i zikredin. 0 nil,

O nun size gosterdigi g ib i a n in (2/

m iyorsaniz, Z i k i r ehline sorun (16/

Nahl 43); yani onceki Kitab ehline.

Bakara 198); '

' : Allah size bir

Andolsun Z i k i r den sonra Zebur 'da

Z ik ir indirmigtir.

da: A rza m utlaka iyi kullarim varis

olacak. diye yaznngtik ( 2 1 / n b i ^

Sad (; , : Gergek gu
ki bu Km 'an Sana ve toplum una bir

Bir elgi (65/Talak

10 - 11 ).

Bazilarina gdre,
sdzcii Hz. i s a nm bir niteligi oldugu

105); yani onceki K itab tan sonra.

gibi, ayetteki kelimesi de Hz.

M u h a m m e d in bir niteligidir. Zira

< : Insanin iizerinden, heniiz

kendisinin a n ila n bir gey olm adigi
uzun bir sure gegm edi mi? (7 6 /ln an
Yani insan, her ne kadar Yiice .)1
-A llah m ilminde m evcut ise de ken
di zatiyle varolm
degildiu.
- ; insan

daha dnceki ilahi kitaplarda onun

gelecei m ujdelenm itir. Buna gore
kelimesi, ' kelim esinden be-

del olur.
Bazilarina gdre de kelimesi,

' -

ile mansubtur. Sanki Yuce Allah

onceden higbir gey degilken kendisini

soyle dem i gibi oluyor: ''

?nasil yarattigim izi d iig iin m iiy o r m u

M eryem

Size Allah 'in agik

agik ayetlerin i okuyan E lgiyi zikreden bir K itab indirdik. Bu, tipki u
ayet gibidir:

'

67).

Yani, dirilmeyi / 19(

i, yoktan inkar
v a re deden
ild ig ki
n i
du-unm ez mi ki, bununla yeniden di
ne delil getirsin
rileee !
u ayetler de aym a n lam dadir
:

: D e ki: Onlari

Yahut aglik giiniinde doyurmak-

tir Bir yetim i (90/B eled 14-15). '

kelimesi,

m astariyla m ansub

) yoktan var eden, (yeniden) hayat (da

verir (36/Yasin
7 9 (;
:

Unutulan eyi zikretmeye/hatirlam aya o r n e k :

; Ben baligi unutmu-

:Yaratiligi baglatip tekrarlayan

gum! M uhakkak ki onu Sana soylem em i unutturan geytandan bagkasi

te daha biXyiXktiXr (29/AnkebOt 4 5 (;

yani, A lla h m kulunu anm^si, kulun

degildir (1 8 /K e h f 63).

O nu anm asindan daha biiyiikthr. Bu

a da
zikretm
Yiice eye
A llabir
ohk
i
viktir
te .

>

o lm utur.

Kalb ve dil ile birlikte olan re brnek:

'

^ ^

da 0 dur (30/R um 2 7 (.

: -Allah ,I a n m a k elbet

Ragip el-Isfahani
ok
,a anmak. Bu kelim e
elimpsinden daha m dbalagalidir :.

<

: Ona bizden
bir rahm et ve sagduyu sahiplerine
bir h atirlatm a olarak (38/Sad 4 3 (;
-- . ) : ,H a tirla t
giinkii h a ttrla tm a k inananlara y a ra r
sa g la r (51/Zariyat 55 (. < -kelim e
si bunlardan
ok ayette
ka bir
bde
a
m ektedir
ge .

Bir
^
eyin kendisiyle hatir

latildigidir. Bu kelim e '

<ve

kelim elerinden daha kapsam lidir :

-V oluyor onla
ra da o g iit verip dugiindiiren geyden
y iiz geviriyorlar? (74/Miiddessir 4 9 (;

D ogrusu , -bir h atirla

-Hz. M u h a m m e d in sahabesine hi
tap etm ekte ve vasitasiz
ekilde
bir
A llah i anmalarini em retm ektedir .

'

ayeti ise, ancak verdigi '

-nimetlerle A lla h i bilen israilognl

larina hitap etm ekte; onlari A lla h in
iinmelerini
nimetlerini
ve onlarin
dii
vasitasiyla O nun bilgisine ula-m ala
rim em retm ektedir .
. i E rk e k : D i inin ziddidir : _
: E rk e k k iz g ib i d e g ild ir 3)/

Al-i im ran

36
.. ;(

I k i e rkeg i m i haram k ild i, y o k s a ik i

-d ig iy i m i? (6 /E n am 144). Bu keli
ogulu
menin,; . ve eklinde
gelir : ' : H e m erkekler, hem
d ig ile r (42/ura 50).

A- kinaye ^ -

ticid ir (80/A bese 11); yani K u r ^ n .

. '
Falan geyi ona h atirlattim .

]luyla b^lli organ [erkek tenasiil uzvu

anlam inda da kullanilir . : Erkek

' - : -O nlara A lla h in giin

doguran ^.
. Surekli erkek
doguran k d m . : Ciissesinin

lerini (gegmig m illetlerin baglarina

gelen olpvlari) hatiriai! (14/ibrahim
'5 ;(
. [
-Ta ki kadinlardan biri gagirirsa di
g e ri ona h a tirla ts in (2/Bakara 282 (.
Bazilari ayeti; biri degerine tekrar
.ammsatir,

diye

yorum lam aktadir

Bazilarina gore ise, dyetin anlami

udur: Hiikiim verm ede kadinlardan
.biri digerini erkek konum una getirir
Bazi alim ler ;

Beni

h atirlayin ki ben de sizi hatirlayayim

Bakara 152) ayeti ile/ 2 (

' : -Size verdigim nime

tim i h a tirla y in (2/Bakara 40) ayeti

arasindaki fark konusunda
-dyle de
lerd
mr: ., - ayeti, Yiice A lla h i
tanim akla iistiin bir giice sahip olan
400

iri olm asindan dolayi erkek deveye

benzeyen d-
i deve. Erkege benzeti
lere ^;
' - : keskin kill ,
denir .
: .K ahn (iri) bakladir

Z-k-V / ^

tutu
A te
-tu ve p a

rildadi . - - .A te g i tutugturdum
Giine

in bir ismidir
. :
Sabahin bir isimidir. Sabah, gtlne
in
,oglu olarak tasavvur edildigi gibi
glne
in -
I
igi olarak da tasavvur edi
hr ve
.,
.diye isimlendirilir
abuklugu ve anlam
Kaavram
giiciia

diye ifade edilir. Tipki deyim

gibi : > : F a la n k ig i ateg

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

alevidir/kivrak zekaya sah iptir .
-/B ogazlam a kelimesinin asil an

denir. Allah buyurur ki: : Kend ile rin i b ir algaklik sa ra ca k (70/Mearic

44);

: O n la ra

lami, tabii harareti ari

di
.
lkarmaktir

algakltk, yok su llu k dam gasi vuruldu (2/

Koyunu bogazladim.

Fakat ?eriatta, belli bir

-
ekilde ha

Bakara 61);

yati sona erdirmektir. Bu kelimenin

, : Onlar, R ab 'lerinden b ir ga-

bu anlamdan tdredigine, Araplarin

zaba ve diinya hayatinda b ir algakliga

oltiye;

lig ra y a ca k la rd ir (7/Ardfl52).

<- Isonmiig ve sonmii

e ate
de -ldlii demeleri delalet et
.mektedir

'

: Hayvan huy-

suzluktan sonra uysallat!. . :

lamp

Yani
fazl^ egitimi ya
ve
K

, serke?/cetin degildir. Allah

deneyimlerinden dolayi zeka sahibi

buyurur ki: _O'

oldugunda '

0 , b o y u n d u ru k a ltin d a ezilm em ig b ir

-denir. Dolayi

siyla sadece ^eneyim ve tecriibesi

olanliya
ya - -denir. Uzun omiir
lerinden dolayi, daha

kelimesi onlarla ilgili

^
--

lamlmaktadir. Bu kelime biiyiik iyi

in de kullamlir
atlar i . deyim bu
anlamdadir: -

Yeri siirm e z (2/Bakara 71)

Eger insan kendi kendini aagiliyor-

lilarin
ya ^ sa bu dviilmeye deger bir eydir: $u

deneyim ve tecrdbe sahibi olduklari

in
i '

inektir.

-'
: Biiyiik

.a tlar kogmada iistiindiir

ayet bu anlam dadir:

M il in in le r e k a rg i boynu b iik iik tiir -

le r (5/M aide 54).

Bu kelimenin ge tigi diger bazi

ayetler ?unlardir:

: A nd o lsu n , ezik oldugunuz

b ir s ira d a A lla h size B e d ir de y a rd im

J j/Z -l-I

efm igti (3/Al-i im ran 123);

: Cebirneticesinde meydapa gelen

la rin a k o y u l (16/Nahl 69); yani ser-

horlanma
agilanmadir
ve a.

ke?lik etmeksizin ^ ederek.

: B o y u n b iike re k

Horlandi, horlanmaktadir, denir. ise

kasimn baskisi olmaksizin ser^e
ba
^
li

R a b b in in y o l-

M e y v e a g a g la rin in g o lg e -

le r i iiz e rle rin e sarkm ig ve m eyveleri

ve direnmeden sonra meydana .gelen

de agagi e g d irilm ig tir (76/insan 14);

almadir. Bpillettir/al
kokten
^
formlari gelir. '

yani onlarin koparilmasi kolaylatirdmitir. Denilir k i ; ' *:

: efkatleonlaraziillkanadim ger iler kendi yolunda gider.

?isra 24); yani pnlara maglup olmu/17(
gibi ol. Bu ayet zal harfinin]

/ Z-m-m

kesriyle]
tur. Yani
de okunmu
onlara
i yumu
kar
ak ve onlara boyun eg.
ve denildigi gibi, ve de

O n u k o tiile d im , k o tii-

le m e k te y im .0 :

' k o tiile n 401

Ragip el-lsfahani
migtir. Allah buyurur k i :
; Yerilm ig ve kovulmitg olarak

: Kuyrugu dibinden beneklenip olu m aya ba layan hurma. :

-cehennem e g irer (1 7/isra 18). Bu ke

limedeki i^i m im dem biri ya harfine
dondurtilerek
oyle d e n ir: - .

Uzun kuyruklu ata ve kuyrugu olan

kovaya denir. istiare yoiuyia ,
pay/hisse anlam md^ kullanildigi gibi,
de ayni anlam da kullamlmakta-

inin verdigi sdzii yerine

K
getirm em esinden dolayi yerildigi
eydir. . ve
ormkiri da)
ayni an la m d ad ir : : K
/-

dir. Allah buyurur ki: '

- . : Elbette, bu zulme-

digim bir tem inat/soz var; onu ihlal

p a y in a benzer bir azap p a y la ri vardir

etm e .

(51/Zariyat 59).

: Sahip oldukla -

tem inattan/kefaletten dolayi onlara

eyler ver
bir
. : -Kefdletini yitir
d i . : Hareketsiz a d a m . :
Suyu
dyle
azairdkeude
ry: u .
'

-
^

-Burunlari uzerinde s iv ilc e -170

;le r goriirsiin
Savag giiniinde; biiyiik karinca
yum urtalari g ib11.
i

denlerin de (gegmig) cirkadaglannm

kelimesinin asil anlami, bir

eyin k u y ru g u n u tu tm a k tir: : Kuyrugunu tuttum. Bu kelime, bir eyin

kuyrugu nokta-i nazarindan akibeti
kotii addedilen h e r i in de kullanilir. Bundan dolayi, g i i n ^ a ; ardindan
meydana geleeek olan ey dikkate
alinarak lardil ve /ceza , diye
isimlendirilir Bu anlam da Allah buyurur ki: : Allah, onlari
g iin a h la ri viiziinden yakaladi (3/Al-i

iik sivileelere benzeyen

Kii
eydir. Bu kelim e kokiiniin
bir; ve

oldugu sdylenm
tir
i.
:

imran 11 ) ;

: Herbiriniken-

di g iin a h i ile yakaladik (29/Ankebut

40);

: G iin a h la r i
A llahtan bagka kim affeder ki? (3/

Al-i imran 135). Bu kelimenin g e tgi

Z-n-b /

baka ayetler de vardir.

/ H ayvan ve diger

geylerin kuyrugu , 1

bir
.
eydir

Bu kelimeyle sona kalan ve al/

ak
eyler de i ^ d degersiz
e edilir:
: .Onlar toplumun kuyrugudurlar

Sularinin akmasindan dolayi , '

: Tepeler arasindaki , /,y o lla ri
sozii bu anlamdan istiare e d d mr
t
.

/ Z-h-b

/Altin: Malumdur. Bazen

diye de telaffuz edilir . : Altin

madeni goriip de dehete duen adam.

Altin kaplamali e^.

Uzerinde altin varmia-

sina sarisimn kirmiziya galebe aldi4 7 7 B k z. Id a M a n z u r, L is a n u l-Arab, ( ) m ad d e si; 1

D d re y d , C em heretu l-Luga,
, so .

gi at.

M fredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

-

^ i t m e k .

Bir $ey goturdii. Bu kelim e hem

m adde, hem m ana k o n usunda kullamlir
Allah buyurur ki: '
: D e d i ki, Ben R abbim e g idiyoru m . (37/Saffat 99);

em zirdiginden geger (22/ Hac 2 (.

: Uziintii VC unutkanlik m eydana
ren ugra
idir
ge . : Falan

ey onun dikkatinden kagti $; :

Falan ey onu megul etti, denir .

: ibrah im 'den korku

g e g in ce (11/H ud 74);
'

,Onu gordiigiiniiz giin, her em ziren

O n lara kar.'ji nefsin

Z-V-k

hasretlere k a p ilip g itm e sin ( 3 5 /F ^ i r

8). Bu, oliimden k in ayedir [yani ol-

: A gizda tadin olmasidir. Bu

meyesin],
-

: Allah
d ilerse sizi g b t iir u r ve y e p y e n i bir
halk g e tir ir (14/ibrahim 19);
; D e d ile r ki:

kelime, kok itibariyle fazla degil, az

eyler
yenen
kullamlir. Zira fazla
yenen
eye denir. K u r a n da ^zap
konusunda -sozciigii tercih edil
tir. Bu kelim e d r f bakim indan her
mi
ne kadar in
azeyler
ise
yenen
de
i,
okeyler
yenen
-
iin de kullam labi

B izden tasayi g id e re n Allah 'a hamdolsun (35/Fatir 34);

_>
;
ehli beyt! A llah sizden k ir ig id e r m e k

-lir. Ozellikle bu kelimenin zikredil

ve sizi tertem iz y a p m a k istiyo r (33/

mesi, bu her iki anlami da kapsamasi

Ahzb 33); .
. *

; O nlara verdiklerinizin bir

r. Fakat onun azap konusunda

nd
i
kullamlmasi daha fazladir :

kism ini alip g o tiirm e k igin onlari

_.. : A zabi tadsinlar diye

S I-

Nisa /56
4'(
(;

ki^tirm aym (4/N isa 19); yani m ehrin

veya onlara verdiklerinizin bir kism im ele g e irm ek i in...

R if-

birin izle gekisnieyin, y o k sa korkuy a kapilirsm iz, kuvvetiniz g id e r (8/

Enfal 46); : A llah onlarin nurunu g id e r d i (2/B akara 17);

: A llah d ileseydi elb ette igitm elerini g b t iir iir d ii (2.

Bakara 20);

:
"Kotiiliikler benden g itti d e r (11/
Hud )

'- Onlara:

Yalan lay ip

.durdugunuz ate$ azabini ta d iv e rin

denir (32/Secde
2 0 (;
: inkdrinizdan dolayi azabi
ta d in ! (8/Enfal

35 (;
: -Tat bakalim l H ani sen onur
luydun, segkindin (44/D uhan 49 (;
^ ^ - Siz elbette aci
azabi ta d a ca k sin iz (37/Saffat 38 (;
- l$te siz $imdi tadin onu
Enfal /14
8 ( (;
/7 & -/

403

Ragip el-!sfahani
viik azabdan ayri olarak, daha yakin

-*

azabi da tattira ca g iz (32/Secde 21).

ki insan azar; ne zam an kendini yeterli

goriirse (96/Alak 6-7).

Bu

kelime,

rahmet

konusun-

: Gerqek gu

da da kullamlmaktadir. Ornegin u

/ Z-V

dyetlerde oldugu gibi: '

: insana kendim izden bir rahm et tattirsa k (11/Hdd 9);

: E ger kendisine

: iki

nimet tattirsa k ( 1/Hud 9). Ayriea de-

^ lsm a ayrilir: Birincisi;

cins ve nevi isimlerle yapilan nitelendirilmelerde vasita ; zamire
degil zahir isme m u z a f ; tesuiye

nemekanlamina da gelir:

ve cemi yapilir. Miiennesi ; tes-

Onu sm adim , da sin a n d i;

; Falan ki unu denedi; ben

niyesi ; ogulu da
eklinde
gelir. kelimesinin bu e idi sadece

de onu, ondan daha fazla denedim.

m iizafkiillambr

dokunan bir zarardan sonra ona bir

dyette, tattirma ve elbisenin

birlikte zikredilmesi, bununla deneme
vesm am akastedildigi i indir:
. _

; Fakat

Allah, biitiin a lem lere kargi liitu fsa /2) </ /B a k a ra 251); :
Ustiin akil s a h ib i; dogrulup dikildi
(53/N ecm 6);
: Yakinligi

korku elbisesi tattirdi (16/Nahl 112(.

Yani Allah,
lik ve onlari
korkuyu
a
flilen ya-ayacak duruma soktu. Bazi

o la n la r a (2/B akara 83);

-larina gore bu ayette i^i sbz takdir edi

dem liliginin kargih gim versin (11/

tir: Allah
oylelir;
denm
onlara
sanki
i
lik ve korkuyu tattirdi ve onlara bu
a
.ikisinin elbisesini giydirdi

Hud 3); : Yakinligi

o la n la ra ve y e tim le re (^/B akara
177); . : , gogiisle-

Bu kelime -ayette rahmet konu

sunda gelmi
kar-isinda
,
da isabet sdz
ciigii kullanilmi
tir
':
- ,

> ,

rin iq in d e k in i qok iyi 8) </// / Enfal

43);
: On-

'

: Biz insana, bizden <

-rahmet tattirdigim iz zaman ona sevi

nir. Am a ellerinin (yapip) one siirdiigii

: Erdem s a h ib i herkese -

lari sa g ta ra fa d a s o l ta ra fa da qeviririz ( 1 8 /K e h f 8);

' Siz, giiqsiiz/silah siz
o la n in size diigm esini arzu ediyor-

iglerden dolayi baglarina bir kotuluk

dunuz (8/Enfal 7); ' ikisinin

de qegitli agaqlari, m eyvalari var

isabet ederse, insan hemen nankor olur

(55/R ahm an 48).

A nlam bilimcileri; kelimesini

-ura 48). Bu ayet, insamn kendisi / 42 (
istidre
yoluyla ister cevher, ister araz
ne verilen en ^^ -bir nimetle fazla se
imardigina
ekmekte
dikkat
vinip
ve olsun e y in kendisinden ibaret addederler; onu elif-lamli olarak izafesiz

aret
ilahietmektedir
soze de i:
404

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

ve zamire izafeli olarak kullanirlar;
tipki nefs ve hassa gibi ele alirlar ve
oyle derler: '

. . Fakat

lanuzak eye
)
yerine)
(
ve ) (
getirilir

: : .Elif

boyle bir ey [fasih] Arap dilinde

Lam. Mim igte o K itap (2/Bakara

21(; : isle o, A lla h m

yoktur.

ayetlerindenair ( 1 8 /K e h f

^ ikinci kismi Tay liigatine

aittir. Onlar, bu kelimeyi tipki
gibi kullanirlar; ref, nasb, eer, ee^i
ve teniste ayni lafizla gelir. Ornegin

7 - K a zd ig im ve ordiigiim
kuyum dur.47
Bu soz,
dirindedir ((

j d ]

tak-

) ) goriilen veya

laridir. Digeri ise, (E)nin) gibi (

olmasidir.
ikka Birinci
o rn e k:
N eyi soruyorsun? Bu brneO e :
)
ina istifham
tek b a-
i
in( olm adi
mdan e lif i hazfedilm emtir
i ;

sbzciikleri kullamlir. , ,

denir; bunlardan sadece tesniye

iir
Bu

dugunuz gey budur 'igte! (51/Zariyat

14);
: Bunlar iki bii-

takdirindedir .

edeceklerini soru yorlar (2/Bakara

Bu soziin ardindan gelen ( )219 (
ifadesini m ansub okuyanlar, her

iki ismi tek bir isim h ^ i n e getirm i

0

Buna gore ayetin takdiri .

byle o lur
: .

- : Igte yalan layip

durdugunuz ateg budur! (52/Tur 14);
* . 1

. igte bu,

indir. Bu durumistifham
da ayetin
i

suglularin yalan ladigi cehennem dir!

byledir
takdiri
. ' ' '. a^et
d e b o y le d ir :

478S inan b. Fahl e t - T ^ ye

l bu

a .b k z
1,, 8 4 .

-
eklinde m erfu okuyanla
ra gore ise
) ( ) ;,
gibidir
) ,( de (

Mesafe veya knum aisindan

:Sana n e y i infak

yiiciidiir (20/Taha 63) ve benzeri

(55/Rahm^ 43).

B ildigin geyi birak; ondan -172

uzaklagacagim 479

olur ve denir.

- : $ u benden iistiin yaptigin i

gordiin mii? ( 17/?sra 62); _
Igte, hesap giinii igin /
so z verilen budur! (38/Sad 53);
. ; A cele isteyip dur-

0),

ile birlikte bir isimdir. airin

iiri
u
ekildedir
de bu:

iin kullanilir. Miiennes iin , ve

Allah buyurur ki:

ekilde kullanilir: Biri

i^i; (

) -^ve
( (E)nin tek bir isim gibi lm

akil ile bilinen/manevi eylere iaret

SuyOli,
el-Feraidu l-Cedide

oyledir. R abbin, halki habersiz bir 0

-durum da ikeri ulkeleri zuliim ile he
lak etm ez (6 /E n am 131) ve benzeri

iirde bu ekilde gelmitir:

':

17(;

: O nlara:

Rabbiniz ne

4 7 9 B k z , ibn M a n z u r, L is a n u 'l-Arah , ( m ad d e -

si.

405

Ragip e l-!sfa h a n
indirdi? den digi zaman, Evvelkilerin m a sa lla ril d erler (16/Nahl 24).
Ayette ge^n kelimesi
^

ve mansub okunur.

menettim, m enetm ekteyim .

Allah buyurur ki:

'

(h a y v a n la r im )
k iz

O nlarm
Sudan

gerisinde,

m en eden

ik i

buldu (28/Kasas 23); yani Sudan

menetmek iin onlari uzaklatiriyorlardi. Ona kadar olan develere

.!
Kurt. Bildik hayvan ismidir

denir.

Bu kelimenin ash ^emzelidir. Allah

buyurur :

Onu k u rty e m i

Yusuf l 7/12( (. :
olan yer. :

Kurdu
ok

Falan ki-
inin ko

yunlarina kurt girdi. : Falan

i kotiiliikte/habis olmada kurt gibi
ki
oldu.

-Riizgar,
kurdun ge

/ Z-e-m

Yerilmi olarak

oradan gik (7/Araf 18). Ayette geen > kelimesi lyerilmi'f

anlamindadir.

li-
i gibi her taraftan geliverdi. Yavru

Bu kokten u formlar gelir: -

insunu
k.urt emzirmesi
gibi deveye
i
' . /Onu
goriindiigiin zaman
vezninde

:-D eveye kurt g ib i goriin

diim, dersin. ek -l olarak kurda ben
in at egerinin i^i tahtasimn
zedigi i
tii yerin altina
rle
b denir.

Z-v-d /

1 ; Onu fa la n geyden

406

yerdim , yerm ekteyim .

Zal H arfinin Sonu


Ra Harfi

e j / R - b - b
: -A sil anlami terbiye etm ek/ye

tirmektir.
eyi Bu
lgunluk
da, bir
ti

miisebbibi ve kullarm maslahatlarini

iistlenen ya ra tici oldiiklarina inaniyorsunuz.
Rab kelimesi b aka bir isme iza-

cesine ula dere

caya
in kadar a ama

fe edildiginde ise, 1
Yuce Allah
a etmektir
ama in
a.

: i in hem b akasi i in kullamlir:

Onu terbiye etti, denir. Bu anlamda
: Alem lerin R a b b i (1/Fatiha ;(
dyle denm i : tir
Kurey -
ten bir ada
: Sizin de R ab-mm beni terbiye etm esi, Hevazm ^a biniz, onceki atalarim zin da R a b b i
-bilesinden bir adamin beni terbiye et
m esindendahafazlaho
um agider.48

olan Allah 'i (terk m i ediyorsiinuz?)

Rab kelim esi,ism -i f a il i in

istiare edilen bir mastardir ve tek baina mutlak olarak sadece varliklarin

Ayriea ev sahibine levin

rabbi', at sahibine de /atm

maslahatini iistlenen
Yiice Allah i in
kullamlir.Ornegin ayette oldugu
gib i : -

,bir iilke

(37/Saffat 126).

rabbi, denir. Su ayetler de bu aniamdadir: ,

: R a b b in in

ya n m d a beni a n

dedi. Ama eytan ra b b in e onu haqok bagislayan R a b ! (34/S eb e 15(. tirlatm ayi unutturdu (1 2 /Y u su f 42);
u ayet de bu anlama ham ledilir:

: R a b b in e don de
-
; :Size
ona so r (1 2 /Y u su f 50 ) .
-M elekleri ve peyg a m b erleri rab

; Allah a siginirim ,

le r edin in ! diye em retm ez (3/A l-i

ra b b im beni g iizel bir barinaga ka-

imran 80); yani iliihlar edinmenizi

vu$turmu$tur dedi (1 2 /Y d su f 23).

Kimisine gdre Hz. Y d s u f bu sdziiyle
Yiice A llah i, kimisi de kendisini sahiplenen kmli k astetmtr. A m a H^.

emretmez. ^iz ise onlarin, sebeplerin

4 8 0 B u so z ii, H u n e y n s a v a in d a S a fv a n b. U m e y y e, E b u S u fy a n a s o y le m i>tir. B k z . ib n u lE sir, Nihaye, 11,
^ .

Y u s u f un birine

^
^

! kastetm i
407

R agip el-Isfahani

olmasi s6ziine daha uygundur.

Kimisine gore .
kelimesine mens6ptur.
- formu da
"
kokunden bina edilir; - ve > g i b i . k6kiinden ise az gelir;
bu kokten bina edilir.
Kim isine g6re ise

. mastar

olan kelim esine mens6ptur. Bu

da tipki hakim /bilge ki i gibi ilmi IS lab edendir. Kimisi de bu kelimenin

y a n birgok k ip (3/Al-i im ran 146(.

, gibidir
dir; Ytice
in kullam
Allahlir
i;
ise A llah tankasi

ba kullam lir .
kelimesinin cogulu -eklin
de gelir :
: ,Q e p tli ra b ler m i daha iyidir

yoksa tek ve her eye egem en olan

Allah nu? ( 1 2 /Y u s u f 3 9 (.

m ensup oldugunu fakat an-

lama geldigini soyler: ilim le nefsini

terbiye eden. A slinda bu her iki anlam da birbirlerini gerektirir; iinkii
ilimle nefsini terbiye eden, ilmi de
islah etm i olur. ilmi lslah eden de

kelim esinin gelmemesi

iinkii m utlak soylendiginde
gerekir ,

;nunla sadece Yiice Allah kastedilir

fakat ayette hakikatinin oldugu
-^e
liyle
riklerin
degil,larma
inan
mii
ogul lafziyla ge gore
lm -
itir. Rab ke
limesi o r f bakim indan sadece Yiice
n kullam
Allah
ogulu
lir
i. ve

nefsini de onunla terbiye etm i olur.

Diger bazilari da bu kelimenin
R a b b a; yan Yiice A lla h a m ens6p
oldugunu s 6 y l e r . , tipki Arapla . / ilahi sozii gibidir. Buradaki
( ) harfinin lave edilmesi, ve

sozlerindeki ilave gibidir. ] /..
A[i (ra) 1^ 6e de m itir:

: Ben bu iimmetin rabbdni siyim

[A llaha m ensup olan bir ferdiyim ].

ogulu eklnde gelir. Allah
buyurur ki:

'

'

: R a b b a n ile rin
ve hahamlarin, onlari giinah so z soylemekten, haram yem ekten menetmeleri gerekm ez m iydi? (5/M aide 63);

: R a b b a n ile r olunuz (3/

eklinde 6yle
gelir.d er
a
r
:

173

Onlarin g iiv e n c ele ri Behz -173

;kabilesi idi; kandirdi onlari
Kom$uluk antla$m asi ve onlar
hain bir topluluktu
48.'
6yle
Diger
aird ede
bir
r:
4..-

-*
-

17 - Sen, velayetim in kendisine

v e r ild ig i <
;insansin
Senden once ise yeti$tiriciler
beni egittiler; ancak ben zayi
oldum d82

Al-i Imran 79). Bazilari - , ^elim^sinin Siiryani asilli oldugunu soyler.

Bu giizel bir goriitiir; nitekim Arap
kelamittria da az bulunur.

408

: K endisini R a b b e ada-

B u 481
.E b u Z u e y b

H u z e liy e aittir. B k z

D ivanu 'l-H uzeliyyin, 1, 4 4 ; Ibn $,-Miic

.mel, 11, 3 7 1 ; ib n

M a n z u r, L isa n u 'l-A ra b

.m a d d e s i
4 8 2 A lk a m e y e a it bu
i in b k z . D ivanu A lka -

^ f r e d S K ur'an K avram lari Sozliigii

Ba-kasim n velayeti ile ilgih an
m aylaa
' -fal
; oklarimn toplan
eye digi
ise denir . 've
kelimeleri, daha onceki
ten olan
e
ocugun bakim im iistlenen i^iten
e
in kullam
birilir
i .
soz
in kullam
ocuk
konusu
lir
i:

-K en dileriyle birlegtiginiz ham m lari

nizdan dogm uy olup evlerin izde ran iive y k iz la rim z (4/Nisa 2 3 (.

D eriyi y a g la islah ettim',

. ; -ila c i balla islah et

tim ; * :Koyulagtirilm ig/islah
edilmig igecek. air oyle d e r:

olan

ey ku lla m lir. O rn e g in
ayette o ld u g u 1 :'
; in k a r e d e n le r za m a n
,zam an , kegke M usliim an o lsa y d ik
d iy e arzu e d e rle r ( 1 5 /H ic r 2 (.

ten kaynaklanan
veriA li
tir. Daha s o m a bu kelim e mecazi
arti
m adan elde edilen
olarakher
abir
h

tiirlii kazanca isim o lm

tur
u . ,Ikar
-kimi zam an malin sahibine ^imi za
m an da malm kendisine nispet edilir :
*+
: T ica retlerik a retm ed i
- Bakara 16). air
dylede
d ^/ 2r(:
- [ -

Onun igin tulumu hurma -175

oziiyle b e s le n ile n /siiriile n y a g gibi
483/.
o

R-b-h/

;M isafirlerini a g irla d ila r -176

ne ki, takdir edilm ediler.AM

-Buluta denir. Buluta bu is

Bazilarina
iirdegdre
ge
en ,

min verilmesi, bitkiyi yeti-tirm esin

diger bazilarina gdre ise

yag>
ku
i ;
den dolayidir. Bu baki
a-isiyla

yag
-anlamindadir. Fakat bana gdre b um
m um da / siit denilm i ve bulut da da kelimesi, kdrdan elde edilen
iye benzetilm
ren
siittir
di
vi.
eyin ismidir. Tipki gibi . ise

: Yani bulut devam

kendilerini^ bdlii-tiirdiikleri fal okla
,etti. Bu sdziin asil anlami; Bulut
rimn ismidir.
iirin
Buna
manasi
gdre
besleyici oldu. Bu kelim ede ikame
iindlerek
anlami
vem anla
am
diin
alm ihgina benzetilerek
dyle d enir
^:

,oyle olur: Misafirlerini agirladilar

am a ondan en biiyiik kar olan dvgiiyii

elde edemediler.
Bu aynen airin
:-Falan kigi fadedikleri
la n y e r gibidir :

de kaldi/ikam et e tti .
:

B -
ire y in az m ik ta r d a o ld u

g u n u g d s te r m e k ve z a m a n zam an

1 7 7 - 0 beni bol bol ovdii ben ise

onu agirladim ;

me, H a le b b asim ], s. 4 3 ; ib n l ^ r is , M iicmel,

11, 3 7 1 ; ib n M anzO r, L isdnu i-A rab, ( )
m a d d e si.
4 8 3 A m r b. e s e a it lan b u iir i n b ^ z . ibn
M a n z u r, L isd n u i-A rab, ) m a d d e si.

4 8 4 H u f a f b. N iid b e y e a it bu

n b k z. ibn
i

D tlrey d , C em heretu 'l-Luga

, Z e m a h ;2 2 0,e ri

E sasu i-B elaga, s . 5

' ' , ] , 4 3 .

409

Ragip e l-I s fa h a n
Kazanani yem ek olan ovgii ne
ucitzdur.4&i

k i :

:-B a g li a tla r hazirlayin. B oy

lece hew Allah in diigmanini hew

kendi diigmaninizi korkutabilirsiniz
Enfal 60
8( (; b

/ R -b -s
:

' : inananlar , -

ister pahali veya ucuz

olmasini bckledii bir mal olsun,
ister yok olmasini ya da m eydana

din ve sabirda yarigin, nobet tutun

Al-i I m a n2/030( (.

gelmcsini bekledigi bir olsun, bir

eyi gdzetlem ek demektir.

liimanlarin sinir bolgelerinde nobet

: Falan geyi

gdzetledim , denir. Allah buyurur ki:

_ _
- ; Bo-

-/N obet iki kisimdir: Miis

-tutmalari ve nefsin bedene olan n o

,beti. Zira nefsin bedeni gozetlem esi
bir sinir noktasina
en ve oranin
yerle
kendisine tevdi edilen
gibidir.
inin Bu
yaptigi
k,
iki

ganan kadinlar, kendi kendilerine iig

adet siiresi b e k le rle r (2/Bakara 228);
: D e ki:

korunmasi

"G dzetleyin, ben ele sizinle beraber

herhangi bir kusurda bulunmamasi

gd zetleyen lerden im (52/Tur 31);

'

'

-
; D e

ki: Bizim igin iki guzelligin birinden

bagkasini mi b e k liy o rsu n u z? Biz de
size Allah 'in, kendi katindan veya

sorum lulugunu yerine getirmesi ve

.gerekir. B da tipki cihad gibidir. H z
cygam ber (sas-oyle
? ( buyurm akta
dir ; ' ' :;
N aw azdan sonra naw azi beklew ek
bir gegit rib a ttir.486 Bi^ ki inin kalbi
lcn
gI
cc denir .

bizim ellerim izle bir azap garptirm aS im

b e k liy o ru z (9/Tevbe 52);

: -K alplerin i sag

la m la g tirm ig tik (1 8 /K e h f

14(;

; ' Sizin baginiza belalar gel-

: -Onun kalbini p e k ig tir

mesini g d zetler (9/Tevbe 98).

memig olsaydik (28/K asas 1 (;

-K alplerin ize kuvvet ver

m ek igin (8/Enfal I I

^ (. dyctlcr$
aret tiir
etm ayetlere
ektedirler
<i :

'

; Ati korum ak i in onu

bir yere b a ^ a m a k tir.

zin ciri

bu

anlam dan

/At

gelmektedir.

'

'

: , iw anlarina iwan

katsinlar diye w ii m inlerin kalplerine

Korum alarin ikdmetine tahsis edilen

yere denir. ; ve

-Onlari kendisinden bir ruhla des

flillerinin mastaridir. ' formu,

' formu gibidir. Allah buyu-

teklemigtir (58/M iicadele 22). Zira

onlarin goniilleri ayette belirtildigi

485 Bkz. M uberred, Kitabu 'l-Kamil, s. 38.

4 8 6 1 ,3 2 6 , ; N e s ^ , 1,9.

410

huzur indirdi (48/Fetih 4 (;

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

ekilde degildi: ' : Yiirekleri

tamam en bogalm ipi (14/ibrahim 43).

Bu baki aisindan oyle denilmitir:
; Falan kiginin kalbi

sdzleri bu anlamdandir :

-rabide/ilkbahar
da ikamet etti. Daha sonra bu sdz
cazi
me olarak biitiin ^(metier ve

' : Falan

biitiin zamanlar i.in kullamlir oldu

saglam dir.

Hata biitiin konaklama yerleri de

diye isimlendirildi. O ysa bu kelim e

asil itibariyle ilkbahara aittir.

/ R-b-a

Dort', /kirk', Idortte

bir ve if - ij ! dorder dorder formlarimn

tiimii aym koktendir. Allah buyurur
ki: .

O nlar iigtiir, dord iin c iile r i kopekleridir (18/Kehf22);

^ .bahar m evsim inde dogan

-yavruya denir. Bahar m evsim i, do

gumlarin ilk zamam oldugundan ve

ey olmasindan
bunun dolayi
i^i bir
lerin dogan
cuklari
o biitiin
gen
i in
bu isim isti^ e edilmektedir.air oy -

: Allah', O rasi onlara k ir k y il

boyunca yasaklan m ipir; yeryiiziinde

gagkin gagkin dolagacaklar... , dedi
(5/M^de 26);

Kurtulmugtur gen g ya$ta -178

gocuk sa h ib i olan.w %

: K ir k gece

(2/Bakara 51) ; : Bi-

raktiginizin dortte b ir i onlarindir (4/

Nisa 12); ikiger, iiger,
d order (4/Nisa 3).

^
^

: Bahar m evsim inde dogan

yavruya denir .
: -Baharda ya
gan yagmur .
:
Ta in ve
yiikiin her ddrt tarafim ele aldi .

* : Toplumun dordiinciisii oldum . <

Mallarimn dortte birini aldim . :

; sozii, ikamet anlaminda olabilir

ipi dort eritten yaptim. : Deve-

yani ,

lerin susuz birakilmalari ve humma

Tap aldi anlaminda da olabilir. Yani

sakatligina ragmen onu ^
!

ile ilgili bir sdreyi ifade eder.487

: Develerini dordiincii giinde suya

di. : Fazar gdniinden itibaren

gelen dbrdiincii giindiir. ;: Dort
mevsimin dordiinciisiidiir. Araplarin

B ekle/\. /

: Liderin ganimetten aldigi

gdtiirdii. : Adam, dbrt

giinde bir gelen hummaya yakalan-

yle e yamn alindigi

K endisi tahta.
alinan taa1
denir .

dortte birlikydir.
pa Bu kelim e

sbzden gelm ektedir : : -Top

lum m alim n dortte birini aldim .

kelim esi, liderin malin m irba'm l

dortte birini almasmdan dolayi lider 1^

in
tir.istiare
Bu anlamda
edilm ii

4 8 7 , d e v e le rin
g iin su s u z b ira k ilip d o rd u n cii
g u n o n la ri s u y a s a lm a y a d e n ild ig i g ib i, dord ijn cii g iin d e g e le n h u m m a y a d a d enir. B kz.
ib n M a n z u r, L isa n u i-A ra b , ( )m ad d esi.

4 8 8 B kz. ib n M a n z u r, L isdnu i-A ra b , ( )m add e s ;ib n F aris, M iicm el, 11,415.

411

Ragip el-Isfahani
dyle denilm ektedir:
..

: Falanin diginda toplumun

liderligini kim se y a p a m a z .

is^ kutusuna denir^

; iinkii
dort
urtabakadan
veya dort aya
olu -

anlam dandir
-
: : Qocugu
.yetigtirdim
B az ila rin a
. :
fiilinin
asil, m u d aaftir; t a h f i f -
iin k a lb e
tir. dTipki
ilm i
fiilin in ,

vardir. Her ikisi arasinda ddrt tane

ekline
tiigii donii
g i b i. : Ana
olmasmdan dola
yi (kopek di
di -le
m ala yapilan
tir. A n aH
c a-
k
ei ri
ri(

diye isimlendirilmektedir . atta, (m u a m e le le rd e ) i^i taraftan

sadece biri dz e rin e y apilan a rtia

: Yuvasinda dort tane

yeri
iki
tahsis e d ilm i.
tir
-bulunan fareye denir. 4 ^ /k e r te n k e
lelerin bulundugu yere -denildi
nokta-i nazarindan Allah
A rti
gi gibi, farelerin bulundugu yere de

denir .

buyurur k i : ' -
: -Insanlarm m al
lari iginde, a rtm a s i igin verdiginiz
riba, Allah katinda a rtm a z (30/R um

/
R-b-v

kokten

.j

Yiice A lla h .)39 ; 1 * '

: ,Allah, rib a y t m ahveder

formlari gelir. Allah

^

sadakalari a r t ir ir (2/B akara 276 (

k i : .

:sdzd^le bereket diye tabir edilen
Onlari oturm aya uygun, gegmeli bir
in ribadan k a ld
m ir
akul
ild ^arti
in a
tepeye yerlegtirdik (23/M iiminun
ekm ektedir. Bundan dolayi
d i^ a t
50 (.
formu digerlerinden daha
-Ydce Allah onun ziddi k o n u su n
fasmtir ; iinkii Araplar
derler.
da dyle b u y u rm a k ta d ir :

-
Falan k i bir tepe
ye
.

ITepe , diye isimlendirilir; sanki

-bir mekdnda kendi kendine biiyii ,0
mii
tiir.

: Artti, yiikseldi fiili de bu

.anlamdan gelm ektedir
Allah buyurur k i :

: B iz onun iizerine su
,indirdigim iz zaman, harekete geger
k a b a rir (22/H ac 5). Yani beslenenin
arttigi gibi artar. '

Sel iiste g ik a n kopiigii tagidi ) 13/

Rad
17 (;
'

:A lla h o n la ri
-giddeti g ittikg e a rtan bir gekilde y a
kaladi (69/H akka 10 (.
Onu
yukaridan gozetledi. u sdz de bu
.

412

Allah'
rizasim isteyerek verdiginiz
zekat(a gelin ce); igte (ona verenler
-sevaplarin i ve m allarini) kat kat ar
tiran lardir (30/R um 39 (.
:

B a ld irin -ki ism in d a ^ a

b a n k asidir.
i^i et pK.i
a-^
rinin ^ u k
i ta s a v v u riya
r edilerek
doik
g ru
i

nefes d a rlig m a

d e n m -
itir. B u n

dan d o la y i ;'

: uzun 0
,uzun nefes a lir/zo rlu k la nefes a lir
d e n ir . , ise oncii a n la m in d a d ir .
" ,k e lim e n in s o n u h e m z e lidir
d o lay isiy la ele ^ ld ig im iz k a vram la
ala^asi y o k tu r .

M iif re d at / Kur'an K avram lari Sdzliigu

/ Rtl

dan akici VC diizgun bir ekilde elkmasidir. Allah b u y u ru r ki:

-Bu
: kelimenin asil anlami hay

K u r an 'i g iiz e l ve d iiz g u n oku

(73/M iizem m il 4); : Onu

van yiyecegidir. Bu kokten .

:
-Q ayirda otladi, otla

tane tan e o k u d u k (2 5 /F u rk a n 32).

m aktadir , ormlari gelir. Allah buyurur'

ki : : B ol bol yesin, oynasin

Y usuf 12). Bu kelime^le / ok
12a(

- ->

yemek kastedildiginde istiare yoluyla

: Bir eyi sallayip rahatsiz etn de insanlar

kullanilir
airbih
te i. mektir.
: Onu giddetle sarsti,
dyle
yoluyla
der:
da sarsildi, denir. Allah buyurur ki:
- . .

: Yer giddetle s a rsild
ig
i
zam
an
(56/Vakia
4). Bu tipki
,E tim le bag baga k a lin c a -179
ayet g ib id ir: : Yer
onu
y e r 9*
4.

miithig sarsin tiyla sarsildigi zam an

H ayvanlarin
i , ' insanlar ;
(99/Zilzdl (. : Titremektir.
in ise
i formlari ^ullam lir .
: Q/alkalanan ordu;
' : Titreyen kadin. :

R-t-k /

Sozii birbirine k arit i . : Oldugu

rm ek ve yapi
rle
Bt
-tirm ak

tn; bu, dogu-tan da olabilir, sonra

dan da. Allah buyurur k i :

.
; G o k le r ve
y e r bitigik idi, biz o n la ri a y ird ik 21)/

Enbiya
30 (.
:

Ferci
ik kadin
biti .:
Falan ki
, i
i

eyi bir do g ru ltaB s

ir
-r a

lam ak ve d h z e n le m e k tir .
:

D ig le r i

d iizg iin

d izilm ig

adam , d e n ir . : K e lim enin a giz -

4 8 9 S iiv e y d b. Eb? K a h ile a it iir

b a .b k z

M ufaddaliyydt, s

/ R-c-z

: Bu kelim enin

asil anlami
titremektir. Bu anlam dan dyle denilme^tedir: :
D eve titredi. Deve birbirine yakin

akdetm
dzm ektedir
ekte ve.

yerde alkalam p bulanan az su.

198; . b a M a n zb r,L isanu 7-

adim atip gi shzliikten dolayi titrediginde denir. R ecez vezni

de buna benzetilm itir; iinkii ciizleri birbirine yakm dir ve okunurkep
dil titremektedir. Bu tiir iire ,
denir. : Falan
kii recez ol iisii ile r ^azdi veya
okudu.

Bu kdkten ism-i ail: , ,

eklinde gelir.

; O nlar igin sa rsa n

? acikli bir

A ra b . ) m a d d e s i .(

413

Ragip el-Isfahani

ceza vardir (3 4 /S e b e 5) dyetinde

ge
en kelim esi , -sarsinti
:
ke
ne Allah
limesibuyurur
gibidir. kYi:
1

gam oklari geytan igi birer p is lik t ir

M aide 90). Rey
ics/pis
dort / 5a
-(i
dan
e r /din
olur: veya
Ma kiza
il ,,
bunlarin tiimii a,isindan; orn eg in

- ; ,Yoldan giktiklari igin

biz bu kentin iizerine gdkten sarsan

bir azap indirecegiz (29/Ankebut 34(.
: -R iic z den sakin (74/Miid
-dessir 5). Kimisine gore rr'/czden ka
sit puttur. Bazilari ise onun giindhtan

gibi.
hemZ ira
m
hem
iz le
ale,,
isindan
akil, hem
tiksinti
e r de
a
eydir.
duyulan
isindan
e r bir
a
pislik ornegi: i-ki ve kumar. B un
ism dan da pis
larin
olduklari
akil a
.sbylenm ektedir

kinaye oldugunu soyler. Ydce Allah

N itekim Y hce Allah bu hususa

giinahi, varacagi sonu-la isimlendir

aretbyle
e d e r
i: ' :
r. Tipki yagmag
urun
diye-^
t^
i
I
-
arap ve kum arin giinahlari y a ra r
i^m lendirilm esi gibi .
lan n dan daha biiyiiktiir (2/Bakara

Zira akil, gunahi yararindan .)2 1 9

,Sizi temizlemek
geytanin riczin i sizden gidermek igin
gdkten iizerinize yagmur indiriyordu

eyden
fazla olan
k a
-inmayi gerek

<

Enfal / 8( ( . m addede a 1-
1iklan
eytandan
digi kasit
iizere
.
ehvettir

/ tirir. Ayrica Yiice Allah kafirleri rics

pislik diye n itelendirm
iinkii
tir
i;
akil bakim indan ene ykotii
d ir:

<

K alp lerin d e m araz olanlara

A lla h m ,
gelince,
inen sure onlarin p is lig in e

soziinden
agirdigi
eytanin1
125 (;
Rim ve fesad kiifur
gibi
-eyleri
,
kas p is lik ekler ( 9 ;Tevbe
: ,A llah, p is lig i
tettigini sbyler . . : i
ine
larin
ta
-akhni kullanm ayanlar iizerine b ira
-konuldugu bir bezdir; hevdec/tahtire
kir (10/Y dnus 100). Bazilarina gore
van egildiginde, onun iki tarafindan
ayette gen
e
-kasit, pislik
,birine asilir. O na bu ismin verilm esi

Bazilari,

Yiice

-tasavvur edilen onun hareket ve sal

lantisindan dolayidir .

;tir, diger bazilarina gbre ise azaptir

tipki ayet g ib i :-
-Ey inananlar! Miigrik

R -C -S /

-!Kir
I'l adanr, ,!Kirli adamlar
: Kirli seydir .

denir. Bu an la m d a Allah buyurur k i :

'

''
' 1

'

Ey inananlar, garap, kumar, dikili taglar,

414

^ :

ler bir p is lik t ir (9/Tevbe 28 (.

ismdan pislik b rnegi
e r a:
: Yakut dom uz eti- ki o
-gergekten p is tir- (6 /E n am 145). id
detli sese d e ; ve denir
:
iddetli gurleyen d e v e.
:
iddetli
akan
im
ek
bulut .

M iif red at / K^'an ^avramlat! Sdzldt'i

/ R-c-a

(2/Bakara 28).4)0 B a kelime anlam mdan da gelebilir: :

. : B alam lan yere geri don-

Sonra 'na d o n d iiriile c e k s in iz (2/

Bakara 28).4

mektir; veya ister mekdn, fiil veya

sdz olsun ba langi noktasim takdir
etmektir. Bu donii , varligin bizzat
kendisiyle, bir ehzi^le veya bir fiiliyle olur. halde ddniit u r . :
iade e tm e k tir. ve boanma
ve dldiikten sonra tekrar diinyaya
gelm ek ile ilgih kullanilmaktadir.
: Falan k ip tekrar niise iman eder, d e n i r . ise, gd
ettikten sonra kuijun tekrar ddnmesini ifade eder.

: Su giinden sakinin ki, giin

A lla h a d d n d iiriile c e k s in iz (2/Bakara 281) ayeti, ta harfinin fetha ve

zam m iyla okunmutur.492

Belki d o n e rle r
(7/Ar a f 168); yani giinahtan d6nerl e r . :
H elak ettigim iz herhangi bir topluinun, bir d a h a g e r id o n m e s i /' '
(asla miimkiin degildir!) (21/Enbiya
95); yani nnlarin tovbe etmelerini ve

u ayetler donii ile ilgilidirler:

; ' E ger M e d in e y e

giinahlardan ddnm elerini haram et-

donersek

Bn dyet, aagidaki ayette de be gibi oliimden sonra tovbenin olam ayaeagina iaret etmektedir:
: O n la ra :

(63/M iinafikun

8);

B abalarm a d o m liik le -

rin d e (1 2 /Y d su f 63);
-

: Musa,

kavm ine d o n iin ce

m i i ^ a s a ^ l a m i iz.

(7/Araf 1 5 0 ) ; ' . :
Eger size: " D o n iin denirse d o n iin
(24/N ur 2 8 ) . - , Falan

denir (5 7 7Hadid 1 3 ) .
:
Elqiler ne de do n ecekle r (27/Neml

seyden g e ri dondiim; '

35). Bu dyette g e 9 en fiili /

C evap verdim , denir.

dyetler bu anlamdadir:

E ger Allah, seni

onlardan bir topliilugun yanina dond iiriir s e (9/Tevbe 83); :

H epinizin

doniiii

Allah 'adir

Arkaniza d o n iin de >ip k araym .

donm ek veya Icevabm gelm esi soziinden gelmektedir. ayet

de aym anlamdadir:

Sugu birbirlerinin iizerine
a ta rla r (3 4 /S e b e 3 ).

(5/

Mdide 48); : Doniip

R abbinedir (96/A lak 8);
: Sonra doniipiniiz nadir (6/
E nam 164).

490

Bu

Y ak u b un k ira a tid ir. B kz.

injddu 'l-M iibtedi ve Tezkiratu 'l-M iintehi, s.

491

B u N a f i, ib n

K esir, Ebu

A m r, A sim ve EbO C a f e r in k ira a tid ir. B kz.

Bu ayette g e en * kelimesi
anlam m dan gelmi olabilir:

, : Sonra O na d oneceksiniz

D im y d t t,// 5 . 3 .
4 9 2 Y a k u b v e E bu A m r t a n in feth i ie; d ig e rle ri
ise z a m m i o k u m u lardir. B kz. injddu 7-

M iibtedi, s. 2 1 5 ; D im y ati, i th a f s. 131.

415

Ragip el-Isfahani
- : Sonra
bir ya n a gekil, ve re ce kle ri cevaba

bak (27/N em l 28) dyeti sadece -

' ifadesinden gelir. u ayetler
de bu anla m d ad ir :

:Ben, onlara bir
hedive gondereyim de elgilerin ne de
d o n e ce kle rin e bakayim (^7^1em l
35 (;
:D d n iig lii goge
andolsun (86/Tdrik 11); yani yag

goge. Yagm ura

,denm esi
riizgarin degindigi suyu geri
-evirdi
.ginden dolayidir
Gdlete de
denmesi, ya -
iin
-deki yagm ur suyu ile isimlendiril
mesinden veya dalgalarimn gidip
gelm esinden ve kendi yatagindaki
um unden dolayidir
ddnu . *

gelirv e /a il (ism-i -an

(
lamindadir.
j den gelir;
Veya bu
y
)durum da ise m e ful (ism-i m e f ul
anlam inda olur .
, )1

oziildukten sonra
tekrar oriilen elbise/zirh. Bu kelime
hayvan -
iin kullanildiginda, sefer
.den sefere gotiirtilen anlam indadir
Bunun m iiennesi , gelir . :
-

eklinde de gelm ektedir. -Z: a

deveden kinayedir
y if m
duu
.
nkelimesi,
kullanildiginda
soz i
sahibine geri iade edilen veya tekrar
e d i l e n k o n u m a a n l a m i n d a d i r

R-c-f /

iddetli sarsintidir.

< : -O nun soziine cevap verilm e

: Yeryuzii giddetli sarsildv ,

d i . : Kullanildiktan sonra
satilabilen h a y v a n . : Erkegin
doliinti kabul etm eyip
eviren
geri

: Qok dajgali deniz, denir. Allah

i d e vdie.
:

: -K im n

in elini kilicina
ekm
uzatti
ekdan
i.
ekme.Geri
K -
ii, erkek deve
i develeri satin
lerialdiinda
satip di

- denir. Bu eylem de, iiili bir

olm asa da anlam olarak donii

var
sayilm i.
tir

: D eniz giddetli d a lgalan di ;

buyurur k i : ' - : giin 0

sarsinti

N aziat)/ 796 (;

) ' : -giin y e r ve dag

lar s r

M uzem m il////-)
/ 73
14 (;
: Bunun iizerine hemen onlari ,
sarsinti yakaladi (7/Ar a f 7 8 (.

: Fiilen veya sozlii olarak

lkarmaktir. Bu anlam
karga
daa
Biri . : Allah 'a
Allah buyurur k i : :
aidiz ve O na donecegiz, dediginde
ehirde kotii h a b erler y a y a n la r 33)/
denir . : K u r an
^

Ahzdb
60 (. - : Yalan
arki icra etm ede m akam
m adaile
ve -haberler fitn elerin dollendikleri y e r
sesin terenniim edilmesi ve bir soziin
lerdir, denir .
-iki veya daha fazla tekrar edilm esi
dir. Ezan ile ilgili kelimesi de
/ Rc 1bu anlam dadir . insan ve hayvan :
kism dan kindyedir. Bu kelime
di
: insanlarin erkegine denir .
416

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sdzliigii

Bundan dolayi Allah buyurur ki:

E ger peygam -

eklinde gelir. Tipki gibi . de

ogulu gibidir . :

beri > m elek kilsaydik kugkusuz

Yiiriimeye yetiren a d a m .

onu > adam geklinde yapardik (6/

limesinin
ogulu
eklinde gelir:

' : -Yaya veya bin eku zerin
de (2/Bakara 239(.

E n am 9).
Eger kadin bazi hususlarda erkege benziyorsa ona denir. air
d^le der:

180- O nlar e rk e k si k a d in in gere onem verm ediler.493

Ayrica erkeklik ve ki iligi
tam olan, anlam ina da gelir:

' : Kentin en uzak
yerinden bir adam kogarak g e ld i (36/
Yasin 20);

F ir avn ailesinden imanini

gizleyen m iimin bir adam gdyle dedi
(40/M iimin 28). Bu ^ e t l e r d e ge en
kelimesinin

ve s a ^ b e t

anlam inda olmasi

daha uygundur.
Siz benim
Rabbim Allah t ir d iy e n > a d am i mi

oldiireceksiniz? (40/M iimin 8 (.

. u iki adam dan en giiglu
olam, fa la n kigidir.
/A yak: Canlilarm ogunda
olan belli organ. Allah buyurur ki:
: M eshedin

baglarinizi ve bileklere kadar ayakla r in iz i (yikayin) (5/M aide 6). Yaya

yuriidu , anlam larindaki ^

kelimeleri

tiiremitir. Ayrica
' kelimesi, kamil ^rk^k anlam ina

da g e lir. o g u lu , . ve

Ayrica Bu kelim e

-ke

ve '

form larinda
ogul olur
da. /
-Taglik arazi: Z orluguyla ayaklari tut
m aktadir . : Beyaz ayakli at, ayagi
biiyiik o lan . -K oyunu ayak
lariyla ^stim .
kelim
ekirge
esi ,
siiriisii ve insanin zam ani/donem i
in istiare edilm
tir
i
i . -
: / Bu fa la n kiginin zam anindaydi

donem indeydi, denilir; tipki -

denildigi gibi. Ayrica ,

-su y a
tagi i.
in de kullamlir. Tekili d^odir
,Su yatagina bu ismin verilm esi

tipki

-diye isimlendirilmesi gibi

dir. Sem izotuna da

iinkii
d enir ;
ayakaltinda biter . : Sdzii
iinmeden ayakta soyledi/irticalen
dii
konu
tu
.

-At rail

van ve hizli
arasinda
yiiriiyii
gitti..

Adam bineginden

indi. Buna benz^ilerek

d^le denir
:

. A y a k la riy la -kement g ib i
b ir gey kullanm adan- kuyuya in d i .
:

gokten
Giine
inie ge-

ti; sanki bineginden inmi

gibi.

: Sanki ,
ayagina kadar ini
sa
sarkitmi
tir
. ,:
in iistiindeki
Ate
tencere. Siitten kesilmi
-deve yavrusunu annesiyle gonder
-dim. Bununla sanki ona bir ayak sag
oldum
lami.

4 9 3 B k z. )
M a n z u r, L isa n u 'l-Arab, (
>m ad d esi.

417

Ragip e l- l s f a h a n
' :K ovulm ug

/ R-c-m

geytandan Allah a sigm

4 . : Ta lamak. !
- / Taglandi; , taglanmistir, denir.

Allah buyurur :

(16/Nahl

98 (; : ;Qik oradan
giinkii sen kovu ldu n (15/H icr 3 4(.
Kayan yildizlar ile ilgilioyle
de
buyurm aktadir :
:

D ediler: Ey Nuh!
Eger bu ige son vermezsen, mutlaka
Onlari, geytanlar igin taglam alar
taglan an lardan olacaksin (26/>uara yaptik (67/Miilk 5 (.
16); yani en kotii ekilde oldiirulen ve
m ezar ta;
laridir
lerden olacaksin. <

: -bunlar m ezar anlam inda da kullani

.:

Kabilen olm asaydi seni taglardik (11/

Hud 91); :
Onlar sizi ellerine gegirirlerse taglay a ra k o ld iir iir le r (18/Keh29).
, istiare yoluyla zan, evham,

sovm e ve ko v m a anlam larinda da

kullamlir; ornegin, ayette oldugu
gibi: -

; Onlar iig

kigidir; dordiinciileri de kopeklerid i r diyecekler; yine: Beg kigidir;

/// / k o p e k le rid ir diyecekler.
Bu, gaybi taglam aktir (gayb hakkinda tahm inyiiriitm ektir) ( 8/K ehf22).
air de oyle der:
181-

Savagla ilgili bu soziim - 181

ta h m im
degildir 494.

ogulu
lirlar. ve
eklinde
gelir . : M ezarin Iizerine la
.koydum
m
oyle
ektedir
Hadiste
ge
:
'
Kahrim in iistiine tag
ko ym a495.
yin . tipki - ,gibi
istiare yoluyla
-iddetli sovm e anla
m m da kullamlir .
formundaki
;' de bu anlam dan gelm ektedir .

R-c-v /

Kuyu, gbk veeylerin

b e n z er
kenarmaogulu
denir. eklinde
gelir : < : -M elek de g o
giin k e n a rla n n d a d ir (69/H akka 17(.
:
M utlulugun oldugu
-eyin m ey
dana gelmesini gerektiren zandir
-.

; ,Size ne oluyor ki
:

: Andolsun
?Allah igin saygi u n tm u yorsu n u z
-seni ta g la ru n l Uzun bir zam an ben
Nuh 13). Bazilari bu ayeti; Size / 71 (
den ?^ ^ dur! (19/M eryem 46); yani
una
seninle
gitm eyen
ilgili ey
bir
ho -ne oluyor ki, A lla h tan korkm uyorsu
nu z .
eklindeler
tefsir
ve buna
e tm
s6ylerim
/ .
: Hayirlardan
delil olarak da
ri getirm
lerdir
i
i:
ve mele-i a la m n mertebelerinden

eytan. Allah buyurur

kovulm
k i:u
4 9 5 B kz. ib n u l-E sir, N ihdye, 11, 2 0 5 . B soz,
4 9 4 Z lh e y r b .

S u lm a y abu
a ]
i.
n bkz

D ivanu Ziiheyr, D a ru S ad ir, B e y ru t, s . 8 1 ;

$erhu
N a h h ai-K
s , a sa id i 't-Tis

1121.,

A b d u lla h

b.

M u g afT el in

v a s iy e tin d e

yer

a lm a k ta d ir. B zk. G aribu l-H adis,

, 289;
Z e m a h e r, Faik, 11, 4 7.

M i i f r e d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

ziddi i in istiare edildigi gibi. Allah

buyurur ki: * :

Yeryuzii, tiim genigligine ragmen on-

A rt onu soktugunda, onun -182

lara dar gelmigti (9/Tevbe 8).

.sokm asindan korkm az

Misafir ok g e le n e
;

-Ve onunla ahitlegmigtir ari kova

ninda, galigan arilar
496.
Bu k e lim e n in bu
-ek ild e y o
r u m la n m a s m in g e re
e ski, ve
-k e lim e le rin in a n la m c a b irb ir
-lerine bagli o lm a la rid ir. A llah b u
y u ru r k i : :
Siz, o n la r in A l l a h tan u m m a d ig in i
u m u y o rsu n u z (4 /N isd

104 (;. '

-B i r k is m i da u m u tla

Falan kiginin avlusu genigtir, denir.

> ' Geni bir yer edindin (ho
geldin): ' -

: M e rh a b a olmasin

onlara (Yerleri genig olmasin, rahat

yiizii gormesinler). Onlar atege gireceklerdir. D ediler ki: Hayir, asil size
m erhaba olmasin, (asil siz rahat yiizii
gormeyin) (38/Sdd 59-60).

ri A lla h 'in e m rin e b a g li k a lm ig tir

: -D e v e n in y a v ru la

mti.a zBaums6zln
a m y a asil
k la
anlam i ^ -D: e v e , s a h ib in e y a v
ru la m a z a m a n m in tiginin
y a k la
Iimidini v e r m e k te d ir . : l i mi t
e tm eicnih
in gve
i/srd
nci
e v
aigi
veren k irm izi renk a n la m in d a d ir .

/ R-h-k

T evbe106
/ 9 ( (.

O nlara,
m iihiirlii b ir r a h i k ten ig irilir (83/
M u ta ffifin ^ 5 ); y a n i h a m F d e n / araptan.

. -
: Uzerine binm ek i in devenin

R-h-b /

iistiine konulan eydir. Bu kelimey-

le ^imi zam an deve, kimi zam an da

evde hzerinde oturulan ey kastedilir.
-M ecid alam , bu anlamdan gelmekte
eklinde gelir: '
ogulu,
dir .
Ev geni
-oldu.
:
Bu keli

Yusuf, emri
me ist^ re yoluyla midesi
olanlar
geni
altindakilere dedi ki: O nlarin bedel
in kullamlmaktadir
i. : M idesi
olarak getirdiklerini y iik le r in in igine
genig, denir. Ayrica sdz konusu kelime
koyu n (1 2 /Y u su f 62). : G o /
gogsii
olanlar
geni
-
iin de istiare edi
yolculuk anlam m a gelir:
hr; tipki ! dar kelimesinin bunun

1- : Kig v e y a z y o lc u lu k la r i (106/
:

Yerligidir
geni
- . -

K urey.(2
4 9 6 B u E b u Z u e y b

D ivdnu i-H iizeliyyin ,

H u z e lly e aittir. B kz.

1, 4 4 ;

Ebu

U beyde,

: D evenin tizerine

semerini ^o^dum .

: Deve

M eani i-K u r 'an, 1, 2 7 5 .

419

Ragip el-Isfahani
sem izle
ti ;-manligmdan ve hor
giiciinden dolayi sank iizerinde bir
semer vardir. : Onu go ,iirdiim
yani yerinden giderdim. Seyahat
ye elveri
etm e li deveye denir.

:ra h im ,i ya ra ttig in d a ona soyle d ed i

Ben Rahmanim, sen de rahim sin .
.nin ism ini kendi ism im den tiirettim
,Seni birlegtireni ben de birlegtiririm

:
Gd

-Bu hadis y u k a n d a soyledikleri

aret etm ektedir ki
mize
o da
:
uid u r
Rahmet i^i anlami i -erir: incelik/du
-yarldik ve ihsan. Yiice Allah insan
larin tabiatina inceligi yerle
tirm i,
ihsam is^ kendine ait ^ilm
tm
i

m esine yardim etti .

-Uzerinde semer resimlerinin bnlnn

dugu elb ise .

: Kadm rahmi/Dol yatagi. '

: Rahminden ika yet eden kadm.

. bu anlamdan istidre yoluyla ak-

rabalar i in kullamlm^ktadir. iinkii akrabalarin tiimii aym rahimden

seni keseni ben de keserim .A91

lafzi ,geldigi gibi

insanlarda varolan anlami da Allah
i.
n olan anlam indan gelm ektedir

-Boylece sdz konusu iki kelim enin la

fizlarindaki uygunluk gibi, anlam lan

ikm i lardir. Bu kokten

. ve
. da birbirine uym aktadir .
formlari gelmektedir. Allah buyurur
ve formlari tipki ve
ki:

: D a h a m erh am etli (
8/
formlari gibidir . .
A lla h tan
K eh f81).
in kulla
iinkii
m la
kasi
m
bu
ba az
i.
: Rahmet edilene iyihk yapkelimenin anlami sadece O nunin
i
mayi gerektiren bir hassasiyettir/dusoz konusu olabilir. Zira her
-eyi rah
yarliliktir. Bu kelim e, bazen sadece
atan
metiyle
O dur
ku .
rikkat/duyarlilik, bazen de rikkatten

ise, A lla h tan

kasi
in bde
ai
soyutlanm i ihsan anlaminda
1
-kullamlir; 0 da fazla m erham et sahi
mlir. Ornegin ;

A lla h fa la n
idir. Allah buyurur
bi olan ki
k i:
kigiye rahm et etsin.

: Allah gok affedici, gok

Bu kelim e, Yiice A llahm sifati

olarak geldiginde onunla rikkat/incelik degil, sadece ihsan kastedilir. Bu
anlamda rivayet edilm itir ki; Rahmet, A llahtan nimet ve liituflardir;
insanlardan ise incelik ve efkattir.

m erham et /

Bakara)/ 2/< ( .
Allah, Bz. ? e y g a m
oyle
^ e rnite
i de-

'

'

:
Andolsun, iginizden size
bir R esul gelmigtir. Sizi rahatsiz eden

B z. Peygam berin Yiice A llahin .gey onu da tizer. Qok dugkiindiir size
diliyle zikrettigi hadis bu an'amMii m inlere kargi p ek g efk a tli ve m er dadir:

420

..

; Yiice A lla h

4 9 7 H a k im , M iistedrek,

, 157; A h m e d , M iisned ,
H N : 1680.

M tifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

h am etlidir (9/Tevbe 128).
Denilir ki; Yiice Allah diinyada Rahm an, dhirette ise R a h im dir.
Zira O nun ihsani, diinyada m iimin

Yani yumoak seyir, yum uak

esen riizgar gibidir. '- yani,
hizli koan, uzun adim atan ai. ^ sdz,
IHizli ko$an at, ifadesinden

ve kdfirlerin tiimiinii kapsamakta;

ahirette ise sadeee m d m inlere aittir.
Bu anlam da Allah buyurur ki:

: Rahm etim h e r f e y i k a p s a m y tir; onu ko-

gelmektedir . : Onu gevettim.

r u n a n la r a y a z a c a g im (7/Ardf 156).

hllerinden biriyle geri evirmektir.

Onu g e r i ddndiirdiim,
da g eri dondii, denir.

^buyurur
ki: ' - : O nun
azabi suglu toplum dan geri gevrilmez
(6 /E n am 147).

Bu ayet, ilahi rahm etin diinyada hem

m iimin hem kdfirleri kapsadigina,
ahirette ise sadece m iiminlere has
olduguna i aret eder.

4 j/R -d -d

: Bir eyin bizzat kendisini veya

Bizzat geri evrilm eye drnek:

: Geri gon-

R -h -Y

: Y um u ak esen riizgar. Bu
kelime lYum ugak $ey, soziinden gelmektedir. ^ kdkten fiil,
eklinde gelir. Allah buyurur
;

derilselerdi y in e men 'olunduklari

$eyi ya p m a ya don erlerdi ( 6 /E n am
28); ' , : Sonra onla r iizerinde size tekrar egem enlik

/P e rd e y i a $ a g iy a sa h v e r-

verdik (17/isra 6); : O nlari

bqna getirin (38/S ad 33);
: B oylece biz onu annesine geri
dondurdiik (28/K asas 13);

- : Ah ne olurdu keyke

dim , sdzii de bu anlam dan gelmekte-

biz (diinyaya) geri dondiiriilseydik

dir. Perdenin aagiya saliverilmesinden

IK u rd u n s a liv e r ilm esi, sozii istidre edilm itir.498

de R abbim izin a yetlerin i ya la n la m asaydik ( 6 /E n am 27).

B iz, r iiz g a r i o n u n e m rin e ver-

dik. O n u n b u y ru g u y la d ile d ig i y o n e

yu m u sa k g a a k ip g id e r d i (38/Sad 36).

Ebu Ziieyb oyle der:

- ^

184- 0 uysaldir, h iz li
g itm e kte d ir.499
4 9 8 B u ifad e im ru u l- K a y s in b ir b e y tin d e g e m e k ted ir.

B kz.

D iv a n ' I, s.

Daha dnce iizerinde olunan hale

evrilmeyedrnek: ' V

;
:
Ey iman edenler! ayet siz kafirlere
itaat ederseniz, onlar sizi, dkgeleriniz
iistiine geri gevirirler/dininizden dondiiriirler (3/Al-i Imran 149).

9; N a h ^ s ,

erhu l-K asaidi t - T i s

, 36.
4 9 9 B k z . D ivanu l-H iizeliyyin,
, 16; Ibn F aris,

M iicm el, 4 2 6 , .

421

Ragip el-lsfahan!

; E ger

Allah Sana b ir h ayir dilese, O nun

kerem ini g e r i gevire cek yo k tu r ( /
0 n u s 107); yani omi uzaklatiracak

iaret ettiler; ellerini peygamberlerin

agizlarina koyup onlari susturdular.
Bu konuda kelimesinin kullanilmasi, sozii edilen ki ilerin bu eylemi

ve o na engel olacak kim se yoktur.

ayet de ayni anlam dadir:

pe pe e yaptiklarina iaret etmek

indir.

: G e r i gevrilntez azab (11/

Hud 70).

1':-

; K ilab ehlinin gogu, hak

Yiice A lla h a donii de bu kisimdandir: '

kendilerine

' '* Rabbim e d d n d iiriiliirs e m

de orada daha ivisini biilurum ( 8/
K e h f 3 6 ) ; ':

sonra iglerindeki gekememezlikten

otiirii, sizi im aninizdan sonra kiifre
don diirm eyi arzu ederler (2/Bakara

Sonra goriinm eyeni ? goriineni bi-

109); yani siz onu terk ettikten sonra

tekrar sizi kiiftir haline dOndiirmek

len Allah 'a ddm liiriileceksin iz (62/

C um a 8); < :
Sonra gergek M evlalari olan Allah a
d o n d iir iilu r le r (6 /E n am 62). Bu
ayetlerdeki , ayetteki - gibidir:
: Sonra O na d o n d iiriile c e k s in iz (2/Bakara 28).

Bazilarina gore /// 7/ . > farkli anlama gelir: Biri, Yfiee Allahin
s6zhyle iaret ettigi eye ) ^^
dondi'irmektir:
'
Sizi o yerden yarattik, sizi tekrar ona

apagik

belli olduktan

isterler. ayet de bu anlamdadir:

'

Ey ina-

nanlar, eger Ehl-i kitaptan bir kismina uyacak olursaniz, imaninizdan

sonra , sizi don diiriip kafir y a p a rla r
(3/Al-i im ran 100).
- : Gelinen yola tekrar geri

donmektir. Fakat kelimesi sadece

kiifiir anlam inda kullanilir. ise
hem kiifiir hem b akasi 9 n kullanilir. Allah buyurur ki:

dondiirecegiz (20/Taha 55). ikincisi;

O nun insanlari, soziiyle iaret ettigi hayata dOndiirmektir:
; Bir kez daha sizi ondan gi-

rine) don en ler (47/M uham m ed 25 ) ;

^
: Ev ina-

kartacagiz (20/Taha 55). Aslinda bu

her iki anlam da sOz konusu kelimenin

nanlar, sizden kim dininden donerse

(5/M aide 54). Bu, i s ^ m dan kiifre

genel anlamina iki durumdur.

donmektir. Bu ^yet de ayni anlamdadir:

:
Sizden kim dininden don er ve kafir
olarak oliirse (2/Bakara 2 7).

1 : E llerini agiz-

larina g o t iir d iile r ( 14/ibrahim 9). Bu

ayet ekillerde yorumlanmaktadir:
Ofkelerinden parm aklarini lsirdilar;
Susmayi ima edip elleriyle agizlarina

-': A rkalarina (yine eski kiifiirle-

Konuyla ilgili diger bazi y e t er:

'
: Tekrar izleri-

Miifredat / K uran K avram lari Sozliigu

ni takibederek geriye dondiiler (18/
K e h f 64);

R-d-f/

olan
Tab. : -Ka
dm kal
asi. - :
e g e lm pc
ePe
k.
: Arkadan g e le n . :
Ba-kasi

: K endilerine dogru

y o l belli olduktan sonra arkalarina

(yine eski kiifiirlerine) donenler (47/
M u h a m m e d 25); : Ok-

de birakan ondeki
m kisi
ger .
^
buyurur k i :

gelerim iz iizerinde gerisin geriye mi

donelim? ( 6 / E n a m 71);
: A rkaniza donmeyin (5 /M aid e

; R a b b in iz : B en size

21). Yani b ir ey in d o g ru lu g u n u is-

-edecegim , d iy e d u a n iz i k a b u l b u

p atladik tan ve i^i o ld u g u n u bildikten

,yurm ugtu (8/Enfdl 9). Ebu b b e ^ d e

ayette ge
en kelimesinin daha
sonra gelenler anlam inda oldugunu
sbylem ekte ; ve '
kelim eleri
saymaktadir.
de anlam
$air de
da

/< < ardinca b in m e le k de y a rd im

son ra o n d a n v a z g e m eyin. ' '-

-. ; M iijdeci

g elip g om legi yiiziiniin iistiine birakinca. gdzii derlidl goriir hale geldi

bu byle
anlam
d eda
r:

( 1 2 / Y u s u f 96). Yani g b rm e yetisi

k e n d isin e geri d ondii [te k m r g o rm e ^ e b a ladi],

D e n ir ki;

S iire y y a 'nm
ardindan

k o n u d a k a ra r v erm e y i falan k i iye

y u ru r ki: ' 1

soriimliiluk sahiplerin e gotiirmiig olsalardi (4 /N isa 83);

: Eger herhangi bir

geyde anlagm azliga diigerseniz, onu

Allah 'a ve E/giye gotiiriin (4 /N isa
59). ' : Soziinii kendisine
'eld, denir.

H ad iste o y le g e m e k t e d i r :

geldiginde 0.

,Diger bazilari ise, bu kelimeye

Ba -ka melekleri ardlarina koyan me

: Onu Resiil'e ve iglerindeki

,)C e v z d ( ik iz le r b iirc u - 185

' :

h a v a le ettim., B u a n la m d a A llah bu-

lekler eklinde anlam verirler. Boylece

ayette sbzb edilen miinnnler, iki bin
melekle desteklem^i
-demektir.

Bazila
nna gore de -
sdzii ile,
manin
dii
-kalbine korku salan askerlerin oniinde
ki melekler kastedilmi.
tir
Bu kelime
502
;
eklinde de
tur. Yani her insamn
okunmu
pe
ne
birmelekbirakildi.
Ayrica503u
-^-<
ek

; y an i, alici ve saticinin h er

linde de okunmu
tur. A sh,

.^
dir

Ta, ddl harfine dagmedildi ve tanin

biri aldigini geri verir. : Dev enin art a rd a su i m esi.

D eve su igmekten gigti/m emesi biiviid i i.

M all geri istedi.

5 0 1 , H u z e y m e b. N eh d . B kz. ib n M a n zu r,

Lisanu 'l-Arab. ( m a d d e s i; F e y ru z a b a d i,
Besair, 111,63.
5 0 2 B u, N a fi, E b u C a fer
^ Y ak u b un kiraatid ir.
5 0 3 l t a l i l in

5 0 0 A h m e d , M iisned, I, 4 6 6 .

okudugu az

b ir

k ira a ttir.

B kz.

N e h h a s , i'ra b u 'l-K ur 'an, 1, 6 6 7 .

423

R a g i p d - l s f a h a n i
harekesi dalin iizerine getirildi. Al-i
Imran suresinde de bvle buyrulmaktadir:

e tti;

zaman sen

/ R-d-e

__

. G itm eyen bulut.

: Yardim etmek in bakasina

uyan kii:

'

mil minlere: Rabbinizin, size, indirilm y iig 'melek ileyardim etmesi, size

benimle birlikte, beni dogrulayan >

yardim ci olarak gonder (28/Kasas 34).

yetm ez mi?" diyordun. Evet, sabreder,

korunursamz; onlar hemen $u daki-

destekoldu. Aslinda - de
gibidir; ancak 0 , geriye kalan kotii
eyler anlaminda bilinmektedir.

kada iizerinize gelseler, Rabbiniz size

nyanli beqbin melekle yardim eder (3/
Al-i Imran 124-125).
O nu atin terkisine/arkama
b i n d ir d ii n . ' Binilen terki .
. j : Terkiye bineni/binicinin arkasina bineni kabul etm eyen
hayvan; " : Rild geldi,
onun p e p n d e n de baqka b iri;
: Krallarin yerine g e enler.

/ R-d-m

de /O riilen/yam alanan anlamindadir. air oyle der:

'

- : $ey kotii oldu', ' J - J :

kotiidiir, d e n ir. - : Yok olmak; .
Yok olmakla yiiz yiize gelmektir.

Allah buyurur k i :

0 : a$agiya dogru yuvarlamrken

mall kendisine hig fa yd a vermez (92/
Leyl 11); '
-
: Ona inanmayip hevesine

uyanlar seni ondan saptirmasm, sonra ba$iistii diifersin (20/Taha 16);

B o lu^u ta la kapatmaktir:

: Sizinle onlar arasinda sa g la m b ir sed yapayim (18/
K e h f 95). kelimesi, 1 Yikik
duvardan d iy e n ey\ bazilarina gore

7
:

186- Sairler, b irb irin e eklenen

si')? mil biraktilar?504
; Hummasi devam

: Allah 'a andolsun, az

kalsin sen beni mahvedecektin (37/

Saffat 56). - > : Ta larin kendisiyle ^ rildigi ^ onlari yere tatir.

J ^ /R -z -1
ve : Kotiiliigiinden dolayi istenmeyen ey: >
: Sizden bazilari omriin en
dii$kiin gagina kadar yaatilir (16/

Nahl 7) '

: Sana bizim basit gdriiflu

ayak
5 0 4 A n te r y e ail o la n
i n bkz. D ivanu An-

takimlarimizdan ba^kasinin
uydugunu gorm iiyoruz (\ 1/Hud 27);
: D ediler ki:

tere, s. 15; N a h h a s , $erhu 'l-K a sa id it-Tis 7, II,

Sana bayagi kimseler uymu$ken biz

5; Ibn M a n zu r, Lisdnu 'l-Arab, (

) m a d d esi.

424

M iifre d a t / K ur'an K^mm>ari Sozliigii

inanir m iyiz? ( 2 6 / u ard 111).
kelimesi, oguludur.

-getirsin (18/K ehf 19); yani beslenile

yiyecek
eel.


: -Birbirine girm iy kat kat to
murcuklari / -yiiksek hurma agag

/ R-z-k

: Kii^i zam an diinya veya

dhiretteki bagi ; kimi zam^n kismet/
pay; kimi zaman da mideye ulaan ve
onunla beslenilen sey anlamina gelir.

- ' Sultan askerin

maayini verdi, . Bana ilim
veri/di, denir. Allah buyurur ki:

: Bi-

riniz kendisine oliim gelm eden once,

size verdigim iz rizik ta n sadaka verin
(63/Miinafikun 10); yani mal, makam
ve ilimden.
ayetler de aym

anlamdadir:
.
: ken dilerin e verdigim iz rizik ta n infak ederler (2/Bakara
3);

- : Size riz ik
o la ra k v e rd ik le rim izin tem iz olanla-

lari yetiytirdik. K ullara riz ik olmasi

igin (50/K af 10-11). Kimisine gOre bu
ayette ge en riz k kelimesinden gida
kastedilmektedir. A frica soz konusu
kelimenin
ilen ve kullamlan
yenen, i
-eyler gibi genel bir anlama hamledil
-mesi de miimkiindiir. Zira biitiin bun
lkmaktadir. lar
Yiice
topraktan
Allah
bunu da gdkten yagmurla
ekle
ger.
tirmektedir
Yiice Allah ahiretteki bag [ -la il
oyle buyurm aktadir
gili de
. :

: Allah yolunda oldurulenleri

,dialer sanma; hayir, onlar diridirler

Rableri katinda riz ik la n m a k ta d irla r
-Al-i Imran 169). Yani Allah, dzer / 3 (
lerine uhrevi nimetleri akitmaktadir

rindan yiyin (2/Bakara ?^ (; _.

R izkim zi, yalanlam anizdan ibaret mi kiliyorsunuz? (56/
Vakia 82). Yani nimetten payimzi, ya-

Su ayet de ayni anlam dadir :

.
O rada sabah akyam

lan soylemeye alimaktan ibaret mi

-veren, giig ve kuvvet sahibi olan an

cak A lla h tir ( 5 1/Zariyat 58(.

kiliy rsunuz?
: Gokte rizk m iz var

( 5 1/Zariyat 22). Kimisine gore bu

dyetten kasit, canlilarin kendisiyle
hayat buldugu y a ^ u r d u r . Onun tipki
ayet gibi oldugu soylenmektedir:
: Gdkten belli
blgiide bir su indirdik (2 3 /M u minun
18). Kimisine gore ise bu dyet, nasibin kader ile belirlendigine iarettr.
Ondan size bir azik

n z ik la r i hazirdir ( 1 9 'Meryem 62 (.
'

:;<
uphesiz riz ik

-Bu ayetteki rizi^, genel anlam da

dir . ' yaratan, onu veren VC
ona sebep olan anlam lannda kullani ki , ,da Yiice A llahtir. Bu kelime
ilmasmda sebep olan
rizkininsan
ula
in de kullanilir
i. ise sadece
Yiice
in kullanilir
Allah i.

< :

O rada size ve sizin r iz ik la rm i verem ediginiz kimselere gegim yollari

425

R agip el-Isfahani

sagladik (15/Hicr 20); yani riziklarim vermede sebep olamadiginiz ve

bunda herhangi bir fonksiyonunuzun
olmadigi kii^selere.
,

-
' - -

A lla h tan ba$ka, goklerden ve yerden

kendileri igin higbir rizik verem eyecek ve / asla yapam ayacak olan
seylere mi tapiyorlar? (16/Nahl 73).
Yani, onlar rizik konusunda hicbir ekilde sebeb olamazlar.
' : Askerler m aalarim a ldilar. : Askere
tek bir seferde verilen [ikramiye].

/ R-s-s

ekildi ve topragin
liinaltina
suyu
girdi . ' ilmin hakikatini
upheyc kapilm ayan
bilenu
ki
ve
i.
ayette nitelikleri zikredilenler ilimde
kok salanlardir :
- : A lla h a ve Resuliine iman

eden, ondan -asla fiiph eye dii

m eyenlerdir (49/H ucurat 15). u ayet
de aym. hususla ilgilidir : _ ' '

* '
'

187- A giz igin el ne ise, onlar da

Ress vadisi igin o yled ir.505
kelimesinin asil anlami, bir
eyde varolan az miktardaki izdir.
oyle denir:
: H aberin
birazim /bayini duydum;

: Soziin bendeki az kalintisv,

..' Hummanin belirtilerini

hissetti. : defnedildi ve
som ut bir ey iken sadece izi ^aldi

:-Fakat iglerinden ilim

R-S-l /

-Asil anlami, teenni ile git

mektir . : Rahat seyreden deve .
:
ak/rahat
Y umk uo
-an de
veler .

/ ,G onderilen elgi
-sozii bu anlam dan gelmektedir. Ba

zen bu kelimenin rifc/yum a$aklik

iinilerek birine anlami
teenni dii
ile
hareket etmesi em redildiginde ;
denir. Rimi zam an da onun
gonderilen anlam i diinilerek
ondan j sozciigii tdretilir .
inan sbzbazen
anlamde
inda
ta^ lamlir. Buoyle
anlam
d eair
r
da
:

/ R-s-h

. Bir eyin saglam bir

ekilde yerlemesidir. : Go-

188- D ikkat et! Ebu Hafs 'a b ir

m ektup ulagtir.506
Rimi zam an da soziin ve mesajin
ta iyicisi anlam inda kullamlir.
!Elgi kelimesi, hem tekil hem

E bt s tilm a yla bu

a .bk z

DivanuZ(lhey>-, s. ? ? ; N ah h-
as
erh
, u l-K asaidit

426

Ress halki (5 0 /R af

lenmektedir. air oyle der:

1 ,1
T isi
0 5 .,

,de derinlem i olanlar ve mii minler

Sana indirilene ve senden once <rilene inanirlar (4/N isa 162(.

2 ) . bir vadi ismi oldugu soy-

5 0hey)
5 Z<-.

5 0 6 B k z .(
) m a d ^ s i.

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

anlam larm a gelir. Tekil anlam inda
Allah buyurur ki: ,
-

.' Andolsun, iqinizden size bir

elqi g e lm y tir ( 9 /le v b e 128). ogul
anlam inda da oyle buyurmaktadir:
- < - : D eyin ki: Biz
alem lerin Rabbinin elqileriyiz (26/
u ara 16).
air dyle der:

-H ayir (ip tiriz) ve ya n la n n d a k i elqi

-le rim iz de ya p tiklari her seyi y a za r

lar (43/Z uhruf 80(.
$ dyetlerde ise, nebi/peygam ber
kastedilm ektedir : :
Muhammed, sa d ece bir e lq id ir 3)/
Al-i imran
144(;
' : E lq i, Rabbinden
Sana indirileni duyur (5/M aide 67(.

: Biz

-e lq ile ri sadece m iijdeciler ve uyarici

189- Benden ona m esaj gotiir;
e lq ile rin en iyisi;

Sozii h eryon iiyle en iyi bilendir. '01

kelimesinin ogulu _i/ek-

linde g e lir. ! Allah 'in Resiilleri

soziinden bazen m elekler bazen de
peygam berler kastedilir. dyetlerde
melek kastedilmektedir:
0 : ,( Kur an), p ip hesiz degerli, bir e lq in in (C ebrail'in)
getirdigi sozdiir (81/Tekvir 1 9 ) ;
( : Biz Rabbinin
elqileriy iz. O nlar Sana asla za ra r verem ezler ( 1/Htid 81);
: Elqilerimiz Lilt 'a gelince
onlar yiiziinden kaygilandi (11/Hud
7 ^ )
:EI-

qileriiniz ibrah im 'e (oglu olacagm a

dciir) m iijdeyigetirdikleri zam an (2 9
A nkebut 3 1 ) ; '

Andolsun birbiri ardinca g o n d e rile n le re
(77/M urselat (
:

lar olarak g o n d e ririz (6 /E n am 48 (

ayetindeki
..
kelimesi, A llah m
hem melek hem insanlardan olan el ileri anlam ina gelir.

'

: -elqiler, giizel eylerden y e

yin v e y a ra rli y y a p in (23/M iiminun

-Bazilarina gdre bu dyette kas .)51
tedilenler, Peygam ber ^
kin
se
sahabesidir/arkada,Onlar
Peygamberle
ok yakin il
k
-de ol
duklari in
i / -elqiler diye isim
lerdir.T ipkiel-Mlendirilmi
uhelleb50

ocuklarm m , el-M ehalibe diye

ve
isimlendirildikleri gibi .
IGonderm ek kelimesi, hem
in,insanlar
hem ho
-
ia giden ve git
in kullamlir. eyler
Bu
meyen
da
i
kimi zam an teshir (istee bagli maksizin) ile olmaktadir. Riizgar ve

yagmurun gonderilmesi g ib i : '

: Gdkten iistlerine bol

5 0 8 M iih e lle b b. E bi S u fra , H a c c a c b. Y u su fun

5 0 7 E b ii Z u e y b H O zelly e a it bu i n bkz.

D ivanu i-H iizeliyyin ,

I.

44;

F e y ru z a b a d i,

B esair. I ll, 7 0 ; ib n M a n z u r, L isdnu i-A rab,

(
)m a d d e si.

H o ra sa n valisi
-H!.
aricTlerle y a p ila n sa
la rd a o n e mlm
li vkti
aa tku.ilaBrikz. ibn)
H allik
Vefeydtu
an,
I-A 'van,

3 5 0 ;,

Imezerdtu
ad ,
'z-Zeheb, I 9 5 .,

427

Ragip e l-lsfa h a n i
90 .

bol yagm u r g o n d e rm iy tik (6 /E n am

6). Kimi zam an da se me yetisine
sahip olanlarin gonderilm eleriyle ol-

190- H igbir d a g da yerin d e durmaz, kaziklar gakilm adan d 09

maktadir. El ileri yollam ^k gibi:

: Size koruyucu

m elekler g o n d e rir

(6 /E n am

61);

: Fir avn,
kentlere (asker) to p layicilar g'dnderd i ( 2 6 / u ard 53). Kimi zam an da bu

gonderm e , b a b aa birakm ak ve
engel olm am akla olur: -
'

: Gorm e-

din mi biz kafirlere yeytanlari g o n derdik, onlari oynatip duruyorlar

(19/M eryem 83).
/G onderm ek, '

kelimesinin k a r itidir:

IBulut kazikla-

rim gakti [yani bulut dur>ip yagm ur

yagdirdi], sozii tipki

sozii

gibidir. Allah buyurur ki: >

'
: Haydi, gem iy e binin, dedi. Onun akip gitm esi de
d u rm a si da Allah 'in adiyladir (11/
Hud 41). Ayetteki ve sdzleri /akittim /yiiriittiim ve
tdurdurdum flillerinden gelmektedir.
mastar, ism-i mekdn, ism-i zam an ve m e f dl anlam inda kullanilir.

/tutm ak

Ayette gecen '

ke-

limeleri ' - '

eklinde .de
okunmutur. - ,

: Allah, insanlara bir rah-

: Sana kiyametin ne zaman ge-

m et agti mi onu tutan olamaz, 'nun

tuttu gu nu da 0 'ndan sonra s a la ca k
yoktu r (35/Fatir 2).

lecegini sorarlar (7/Araf 187); yani

: Art arda giden deve ve koyunlardir . ^ ^ : P e p ee geldi-

ortaya iki/karar kill zam am m .

: Halk arasinda b a n tesis ettim.

l e r .

: A rt arda sailan bol sdt.

/ R--d

; Gayyin/sapikligin zid-

J j / R - S - V

ey sabit oldu,

olmaktadir, denir.

Onu

baykasi sabitleytirdi. Allah buyurur

ki: : S a b it kazanlar (34/
S e b e 13);

. S a b it daglar (77/M urselat 27); :

D aglari oturttu (79/N aziat 32) . Bu
ayet, tur ayetlere iarettir:
: D aglari birer kazik yapm adik
mi? (7 8 /N eb e 7). air de dyle der:
428

di olup, hiddvet anlam inda kullanilir.

Bu kokten ve
vezinlerinde fiil gelir: - : Umulur
ki iryad (dogru yolu bulmuy) olurlar
(2/Bakara 186); :
D o g ru lu k , sapikliktan ayrilm iytir (2/

Bakara 256);

: Eger

onlarda > o lg u n lu k goriirsen iz (4/

Nisa 6 ) ; : An509 B kz. E b u l-F e ia c , H .B a sriyye, 11, 69.
5 1 0 u, N a f i, Ibn K esir, E b u A m r, Y ak u b , Ibn
A m ir v e u b e n in k ira a tid ir.

Miifredat / K ur'an K avram lari Sbzliiii

dolsun biz, daha onceden Ibrahim e
de d og ru y o lu b u lm a ye te n e g in i
vermigtik (21/Enbiya 51). Ayetlerde
ge en iki riid arasinda; yani yetimde

gbzlem lenen riigd 1 ^Hz. ib ra h im e

verilen riigd arasinda biiyiik bir fark
vardir.

. Kadinin siki sikiya -

tiinmesidir. Bu kelim e
jden
daha miibalagahdir.

/R-s-d

G ozetlem eyehazir olmaktir.

-

/Onu gozetledi; 1,

/Bunu, onun igin hazirladim, denir.

-D o g ru y o l (rugd) olarak Sana ogreti

lenden bana ogretm en igin Sana tabi

olabilir m iyim ? (1 8 /K eh f 66 (;
'

: Rabbimin
beni bundan daha d ogru /< bilgiye
ulagtiracagim umarim (1 8 /K e h f 2 4 (.

Onceden Allah ve elgisiyle savaqmiq olanlara bir gozetleme y e r i h a z irla m a k igin (9/Tevbe

in [ranin fethi ile [

-]r a mn zam m i ile] daha bzel bir an

idii soylenmektedir.
lam
Zira
ta
hem diinya hem dhiretle ilgililer
i
in kull^mldii h alde
i , sadece
dhiretle
in kullamlir
ilgili
ler i
i .
ve

. formlari ise, her iiki

in
i

de kullam lir : : -On

lar, d ogru y o lu bulm u olanlardir
Hucurat / 497( (; . _
-Firavun 'un buyrugu dogruya g o tii
r iic ii degildi ( 1 1/Hdd 9 7 (.

/ ^

Allah buyurur ki:

'

107).
:

Kugkusuz Rabbin

her an gdzetlem ededir (89/Fecr 14)

ayeti, A llahtan sigim lacak ve ka aeak hbir yerin olm adigina i aret etm ektedir. gozetleyen anlaminda
tekildir. Qogul i in * gelir. Fakat kelim esi,
Igozetlenen
anlaminda, hem tekil hem 1
i in
ayni form gelir.

ayet bunlarm tiimiine hamledilebilir: '

.
<

Allah, elgisinin online ve arkasina gozetleyiciler / k o ru y u cu la r koyar (7^/

Cin 27). G bzetlem e yerine
denir:

: Her gozet-

lem e y e rin d e oturup onlari bekleyin

4 - -Allah, kendi y o

(9/Tevbe 5).
formu da aym

lunda ken e tle n m i bin alar g ib i s a f

b a glayarak garpiyanlari se v e r 61)/
S a f 4); yani, sanki
unla k uin
a
r
saglam binalare dgilm
ib ii.
-!Onu yapigtirdim /on a kur
un doktiim , d enir . - :
N am azda

birbirlerinitirdilar
siki .

anlamdadir; fakat sadeee gbzetlem eye tahsis edilen mekdn i in kullamlir:

.
: Gergekten
cehennem, > g d ze tle m e y e r id ir
(7 8 /N e b e 21). Bu dyet, insanlarm
cehennem in iizerinden g e e cek lerine iaret eder.
dyet de bu an-

Ragip el-lsfah an i
lamdadir:

: Sizden

hig kim se y o k tu r ki cehennem e ugram asm (19/M eryem 71).

.
- IRazi oldu, ol-

maktadir, denir. Bu kokten ism-i fail

- formlarinda gelir. Kulun A llahtan razi olm asi, ilahi takdi-

/- -
'

/B ebek siit emdi, emmektedir,

/ R-d-v

denir. Bu anlamdan, son derece cimri

olan kii i in deyimi istiare
edilm itir. Fakat aslinda bu deyim, sagarken stit sesi duyulmasin diye geceleyin koyunlarim sagan ki i anlamindadir. Soz konusu deyim bu anlamiyla
bilinince <
: Falan ki i cimri oldu
anlaminda denilmeye ba-

rin ger ekletigi ekle honutsuzluk

gostermemesidir. A llahin kuldan
razi olmasi ise, A llahm, onun emirlerini yerine getirdigini ve yasak ettigi e ylerden ^a mdiim gormesidir.
Allah buyurur ki:

: Allah onlardan ra zi olmu$tur, onlar da 0 ndan ra zi olm ula r d ir (5/M aide

(
;

: Andolsun

landi. Bebegin, siit emmede yardim

o agacin altinda Sana bey a t ederler-

aldii ondi lere '

denir.

ken Allah, mu m inlerden ra z i olm utu r (48/Fetih 18);

Allah buyurur ki:

-. Size din olarak Islam a ra zi ol-

E m z irm e siiresini tam am lam ak is-

dum (5/M aide 3);

'-

teyenler igin /

: Ahirettense diinya hayatina mi

bebeklerini tam

iki y il e m zirn te li (2/Bakara 233); ra zi o ld u n u z? (9/Tevbe 38);

,
- A gizlariyla sizi
E ger sizin
ra zi ederler, fa k a t kalpleri (sizi) isteigin gocuk e m ziriy o rla rsa , iicretleri

ni verin (65/Talak 6 ).

m ez (9/Tevbe 8).

:
Onlarin
IFalan k ip fa la n kiginin siit
k ardepdir, denir. Bz. Feygamber de gdzlerinin aydin lam p tasalanm am alarina ve hepsinin, senin verdiklerine
oyle buyurmaktadir:

ra zi o lm a la rin a en e lv e r if i olan bu
'
: N eseb sebebiyle hadur (33/Ahzab 51).
ram olan, s iit em m e sebebiyle de

; ok

^
riza anlamin-

haram dir."5]i

: Qo-

cuklarinizi em zirtm ek isterseniz (2/

Bakara 233); yani 90cuklarmizin emzirme i ini siitanneye verirseniz.

dadir. En biiyiik rizamn da A llahin

rizasi olmasindan dolayi, K u r^ n da
'

sozciigii A llahtan olan riza-

ya tahsis edilm itir:

'

; le a d

ettikleri ruhbanligi, biz onlara ya z51 ib n M a c e , I, 6 2 3 .

430

M iif r e d a t/ Kur'an K avram lari Sozliigii

yalm z Allah 'in rizasini

kazanmak igin ortaya gikardilar (57/

korkuttum, da korktu , denir. ism -i

tail
/korkan e k l in d e gelir.

Hadid 27);

Allah 'in liltufve rizasm i isterler (48/

Fetih 29); '

rine korku diigiirdii ( 3 3 / A h z a b 2 6 );

< 5 : inkar

mamigtik,

ok korkan. ^ buyurur

ki:

Rableri onlara, kendisinden bir rahme! ve rizayi miijdeler (9/Tevbe 2 1).

: Kendi aralannda giizelce anlagtiklari takdirde

Allah, kalple-

edenlerin kalplerine korku salacagiz ( 3 /A l- i im r a n 151);

: Onlardan, igine korku dolardi

(2/Bakara 232); yani onlardan her

biri digerine olan rizasmi gosterir ve
onu kabullenirse.

(1 8 /K e h fl8 ).

Bu kelimenin imtila/dolmak anlamindan hareketle; _:

Havuzu doldurdum ,
: Vadiyi
dolduran sel; onun g e ldi k a t/kesilmek anlam m dan hareketle de
Deve horguciinii kestim, denil-

/ R -t-b

K u ru nun ziddidir:
: Yag ve kuru hig-

m ektedir. : G e n , ^dz^l ve
dolgun kadm. ogulu eklinde
:

bir gey yoktur ki, apagik > Kitapta

olmasin ( 6 / E n ^ m 5 9 ) . : Sozcugu

gelir.

ya hurm a anlam ina tahsis edilm itir:

- -

Hurma dalini kendine dogru silkele,

iizerine devgirilmig taze liurm alar
dokiilsiin (19/M eryem 2 5 ) .
/Hurma agacinm meyve verme zamam yaklagti sozii tipki ve
sozleri gibidir.
'

: A t a ot yedir-

dim; > : at da otu yedi. Atm,

ot yem esine benzetilerek;
; yani, adam, dogru yanli diline
ne geldiyse k o n utu, denilir.

Y um uak/taze an lam in d ad ir.

/ R -a-d
: G ok giirlemesidir.

Bunun,
bulutlan sevkeden bir m elek oldugu
da rivdyet edilm ektedir .512 Tehditten
kinaye olarak dyle denir:

: Gok giirledi,
gimsek gakti. K o n uup da geregini yapm ayan ki i in de;
IGiirleyen bulutun altinda az

yagmur, d e n ir . - : Korkudan titreyendir. : Korkudan

gogiis kaslaris,s titredi.

/ R -a-b
5 1 2 A h m e d ,

: K o rk u y la d olm aktan dolayi

k e s iliv e r m e k tir .

/Onu

5 1 3 '

ib n

Miisned,
M e m e

M a n z u r ,

2 7 4 ,

ile g o g iis

a r a s in d a k i

Lisanul-Arab, (

e i p a r ;a s i .
)

m a d d e s i

- ( M d l e r c i m le r ) .

431

Ragip el-Isfahani

/ R -a -y

,Bu
kelimenin asil ^ n l a ^ i
-hayvani korumaktir. Bu da onun h a

yatim koruyan gidayla veya

mani
dii
ondan
tirm a^l^u za^la
olur. :
O nu k o ru d u m .

:' O n a otlayaeai

eyi hazirladim.
-Hayvam n otla
yacagi
ey. : O tlam a yen. Allah
buyurur k i : ' : Yevin
hayvanlarinizi otlatm (20/Taha 54(;

* ' Ondan suyunu

ve otlagtm gikardi (79/N aziat 31 (;

. ki otlagi gikardi

Ala / 874( (.

ve

byle dr edr
e^
:

-Toplumlarda giidiilen, g ii -191

den
gibi degildir 515.

kelim esinin , ve
eklinde gelir. :
in nereye
insanm
varacagini
bir i

514Buhart, A hkam , NH>, 100; M uslim, im are,

(HN: 1829).
515EbO Kays Ensariye ail bu i n bkz. ibn
Fd>-$, ibn F^'is, 3 8 4 , , ; ibn ManzO>-,
L isanu l-Arab, ) maddesi.

432

j y

inananlar, "Raina (bize gobanhk et,

bizi gilt) demeyin; "Unzurna (bizi
gdzet) deyin (2/Bakara . (^

Onun soziine kul^k verdim.
. . Bana kulak
ver! Bu kelim e bazen ( ) edatiyla

m uteaddi olur:

if n

uzerinde dur! Bu soziin asil d^ledir:

.

: Ona vakif olarak go-

-kelimelerine, koru

uym adilar (57/H adid 27); yani

-geregi gibi korumadilar. Kendi nefsi
kasim yoneten
ni veya
heriye
bki
a

^denir.
,
Bu anlam da Hz. ? e y g a m
ber oyle bu y u rm a k tad ir :
: -Hepiniz goban
-siniz/ybneticisiniz ve hepiniz yb n et
tiklerinizden sorumlusunuz . 514

zetle!

ma ve giitme anlamlari verilm

tir
i:
-*
- : Ona geregi gibi

ve ndan neyin rtaya ikaeagi ]

gozetlemesidir. Bu anlam dan oyle
denilmektedir:
^^'
: Yildizlari
^ d z e tle d i^ . Allah buyurur ki 4

/ R -a-n

(2/Bakara 104);

,R a in a demeyin

Dillerini egip biikerek ve

dinle alay ederek/dine saldirarak:
R a in d diyorlar (4/Nisa 46). Ya

hudiler bunu Bz. ? e ^ g ^ m b e r e alay

yollu diyorlardi. Bu sdzleriyle ona
ahm ak dem e^i kastediyorlardi; fakat , ^^ Bizi koru diyorlarm i gibi yapiyorlardi. Bu kelime
sozden gelmektedir:

Adam ahmak oldu, olmaktadir.

Ahmak adam.

' Ahmak kadin. insana bu ismin

verilmesi, kHindeki dii iikliikten

dolayi yani da burnuna benzem esinden dolayidir; iinkii onda bir
meyil vardir. air d^le der:
.

M iif r e d a t/ K ur'an K avram lari Sozliigii

92 - Eger Utbe 'nin oglu Amr ve

ona olan iimidim olmasaydi;
R a na [Basik] Basra bana yurt
olmazdi . 516
Basra kentine denilmesi, ya
ovaya oranla daha dii iik bir seviyede
kaldigi i in ahm ak kadina benzetilmesinden; ya da havasindaki kirilma
ve dei iklikten dolayidir.

:Sen benim ta n rila rim d a n y iiz mii

geviriyorsun? (19/M eryem 46 (. :
a bagi
ok
-/
liituf anlamindadir. Ba
in bu
gi
,ekilde isimlendirilmesi

eger arzu
ey olmasindan
duyulan bir
dolayi ise bu kelime y t e n [tamn
fethi ile [
veya bol bir
-ey olm asm
dan dolayi ise o zaman kelimenin asil
anlamim ifade eden ^ O ten]
zammi
olur. Buile]
anlamda
tdrem i
byle d eair
r:

: t j / R - g - b

'

bir eyin geni olmasidir. Bu kokten

/ - D ile d ig in e b o l bagigta bu
lunur, d ile d ig in e de verm ez 517.

byle denilmektedir: <

' : ey
geni^edi.
Genig havuz.

R -g-d

: Bu kelimenin asil anlami,

Falan kiginin midesi

genigtir. : Genig adim
atan a t. . ve kelimeleri,
-*

geni/fazla istek anlam ina gelirler. Allah buyurur k i : . - : On-

lar hem limit, hem korku igindeyken

bize dua ederlerdi (21/Enbiya 90).

: Rahat ve bolluk

indeki h a y a t
i':
Cennetteki

nim etlerden

istediginiz

gekilde bol bol y eyin (2/Bakara 35 (;

: H e r yerden

riz k i bol bol kendisine ge liyo rd u

, kelimesi, ( ) ve ( ) edatlariyla geldiginde, bir eyi arzulamak

16)/
Nahl
112
- (. : -Toplum miiref
feh bir hayata k a vtu
u .
:

anlamina gelir: ' Biz

H a y v a n la rin i o tla m a la ri igin serbest

sadece Allah'i arzulamaktayiz (9/

.b ira k ti

Tevbe 59) ( ) ile geldiginde ise bir

eye kar i istek duym am a, ondan yiz

kurak oldu, babindan ;51 ikin^i ornek

evirme anlamina gelir:

ise Ig ird i

<

Bu brneklerin birincisi - /
- Ibagkasini

soktu, babindandir 519.

Kendi nefsini agagilik kilandan

bagka ibrahim in dininden kim yiiz
gevirir? (2/Bakara 130);
1

ta deldlet eden Slit b u lam a ci .

516Fei-ezdaka nispet edilen bu iir i in bkz.

5 1 7

*:

ibn Faris, Miicmel. 11, 383; Ibn Diireyd,

Cemheretu 'l-Luga,
Besair, 111, 88.

11,

388;

Feyruzabadi,

-Bolluuyla miireffeh haya

Mufaddaliyyat,
H.Basriyye, 1 , 2 8 3 .

5 1 8 H c r
5 1 9

ik i

f o r m

la z im ,

d a

s.

a y m
ise

1 4 6 ;

: - F

e m e ,

a n la m d a d ir .

m u t e a d d i

flild ir.

433

Ragip el-Isfahani

/ R -g -m

iki kanadini agti,

agmaktadir. Ku? iki kanadini a ip yav-

: ince to p ra k /to z .

rusuuu aradigm da; ' - denir.

: Falan ki?inin burnu topraga stirt-

kelimesi istidre y o lu y laaram a an-

t u . : Bagkasi onuzorladi. Bu

laminda kullanilm aktadir.

''
: Falan ki?inn ne barindirani ne

kelime kizma/darilma anlaminda da

kullamlir. Ornegin ?air ?byle der:
.,

:- '

de yedireni vardir.

- :

Kim bize hizmet eder veya bize sevgi

beslerse agiri gitmesin.

: Yayilan

194- Bu burunlar ofkelendiginde

: Yen'll r e fre f iizerine

yaslam rlar (55/R ahm an 76). Ayette

onlari razi edemem,

Utba/riza da dileyemem, onu
ancak arttinrim .520

iirde bu kelimenin kar?isinda

rizanin getirilmesi, onun kizginlik
anlaminda olduguna i?aret etiuektedir.
Bu anlamda ?oyle denilmektedir:
' . : Allah onu ofkelendirdi/
ofkelendirsin. - Onu ofkelendirdi;

yapraklardir.

ge en , bir e?it elbise olup m ene benzetilm i?tir. B azilarina gbre

ise , veter ve kaziklar lmaksizm
yere sarkan adira ve tain etegine
denir. H asandan yapilan r ^ y e t e g o r e
ayetteki ' ^ kasityastiklardir. '

her biri digerini bfcelendirmeye ali?ti.

kelimesi, ist^re yoluyla tarti?ma

>

anlaminda da kullamlir.

'

Nisa)/ 4^ yani kim ;)00

Allah yolunda hicret ederse, diinyada

gidecek
,ok y e r bulur. Miisliiman
kotii bir ?ey gordiigii zaman, ondan
-dolayi ofkelenmesi gerekir. Bu an
lamJa ?oyle d e n ir :
,

;Falan geyden dolayi

falan kigiye dfkelendim .

m asi . -

: Dediler ki: "Kemik ve ufa-

la m p toz haline geldikten sonra mi,

gergekten biz mi, yeni > yaratiligla diriltilecegiz? (1 7 /isra 49).

kelim esi, istiare yoluyla par a par a

kesilen ip anlam inda da kullam lir.

R -f-s

A ga
-dallarinm

yayil
Ku? i^i kanadini a.
ti:

520B u kz^
. m addesi .
4 3 4

l^dim , ufaliyorum . ve .
U falam p dailan sam an ve benzeri
?eylerdir. Bu anlam da A llah buyurur
ki: .

R -f-f /
:

: B ir ?eyi ufa-

5 2 1

B k z .

: Cinsi m hnasebet ve onu ag-

e d - ^ r r u l- M e n s f lr .

7 2 3 .

M tifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

eyler gibi telaffuz edilmeleri
tiran
ri
R -f-r /
irkin sayilan anlamlari
eren bir
i
sozciiktiir. Bu kelime dyctte cinst
:
Yardim, bagi
-Bu
. kdkten m as
miinasebetten kinaye yapilmi
tir:
tar , eklinde gelir. :
Bagi
olan
' (,OruQgecesi
yiyecegin konuldugu kaba denir; bun -kadinlarimza yaklamak, size helal ki

-lindi (2/Bakara 187). Bu dyet, soz ko

-nusu zamanda, kadinlari cinsi miinase
bete davet etmenin ve konuda onlarla
mamn caiz olduguna
arettir
konu
.
kelimesinin) edatiyla muteaddi (
olmasi, onun ta-mak/akip ghm e^ anla
erdiginden dolayidir
mim
.

an dolayi
diye
kase
a> iklanmi
.
tir
ta bulundum.
Ona Allah
bagi
buyurur k i : : Verilen
bagi$, ne kotii bir bagitir ( 11 /Bdd

99 (. Ona, azar azar alaeai bir :

ta bulundum
bagi . 'formlari
1 -!Ona su igirdi, formlari gi

bidir. istiare yoluyla liderhge getirilen

: ,)Hacda refese (girkin sozlere

oyle denir
iki
in
:i . .

giinaha ve kavga etmeye yer yoktur

-ok siitii oldugundan dolayi kabi siit

-Bakara 197). Bu dyet, hac esna / 2 (
le dolduran deveye- -denir. Bu ke
sinda hem cinsi miinasebeti hem de
lim z fa il anlam inda feu l vezinindedir .
iinkii
konuda
bu da konu
m
ona
ayi :
siitii kesilmeyenYaz-ki
deve
sevketm ektedir- yasaklam.olabilir
i
ve koyunlar demektir.
oyle der
air:
Fakat dyetin sadece cinsi miinasebeti
' *
yasaklam.olmasi
i
daha dogrudur

N i t e k i m Abdullah -A b b a s tan ta

v a f ederken iiri soyledigi rivayet

edilm
tir
i:
| '

;yedirdin
B ir Fezari y e; yeni hafif
hirsiza55
23
2[4[.

-O nlar (kadinlar) fisildaya -195

;rakyanim izdan gegerler
-Eger ku dogru soyliiyorsa L e
mis ile iliki kurarim
522.

irkin sbz soyledi ;: -kin sozlii oldu. Bu iki fiil form u bir
birlerini gerektiren iki
,ey gibidirler
bundan dolayi biri digerinin yerine
:

Iraki ve onun ik i bagismi -196

iirdeki'

sdziinden

kasit

Dicle ve Firat nehirleridir . :

Yardimla
tilar. sozciigii de bu
anlam dan gelm ektedir . K uray -,
lilerin hacca gelen fakirler -
iin topla
diklari yardim a denir .

kullam lm aktadir .

5 2 3 rn anlami i in bkz.E sdsit 'l-B elaga ,)

522 Bkz. ed-D urru i-M en su r, I, 528; Miistedrek,

524Ferezdaka all bn l n bkz.? -Ferez

.m a d d e s i

11,476.

d a k , s. 338; ibn F ^ is, Miicmel, II 3 9 0 .,

435

Ragip el-Isfahani

ddqekler (56/Vakia 34); yani yiiceltil-

: Bu kelim e bazen, olduklari

yerden kaldirilan cisim ler baglam inda: * ' : Tur it iizerinize

kaldirmi^tik (2/B akara 93); -

.
; Gorebileceginiz bir direk olmadan gdkleri

yiikselten A lla h t ir ( 1 3 /R a d 2); bazen ydkseltilen binalar baglam inda:

: ibrahim,
evin (kabenin) temellerini yiikseltiyordu (2/B akara 1^2); bazen yiiceltilen an baglam inda:
-
- Senin anini yiikseltm edik mi?
(9 4 /in irah 4); bazen de tazim edilen m akam b ag lam in d a kullamlir:
. hi
I : Kiminin
derecesini kimine iistiin kildik (43/
^
^
32); Biz
diledigim izi derecelerle yiikseltiriz
( 1 2 /Y u su f 76); < :
Dereceleri yiikselten a rp n sahibi
( 4 0 /M d min 15). ' : Hayir, A llah onu (Isa kendisine yiik seltti (4/N isa 159).
Bu ayet, Bz. i s a mn [bedenen]
goge yiikseldigi anlam ina gelebildigi gibi, e re f bakim indan yiikseldigi
anlam ina da gelebilir . 0 :

alqaltici, yiikselticid ir (56/Vakia 3).

;
( ; Bakmiyorlar
mi) goge, nasil yiikseltilm is? (88/
G a iye 18).
Bu ayet,

^
gogiin [fizikl] yiik-

sekligine hem de kendisine ozgii fazilet ve erefli< konum una da iaret

etm ektedir .
.
436

: Yiikseltilmi

mi doekler. ayet de aym anlamdadir:

;
Degerli sahifelerdedir. Yiiksek tutulan tertemiz sahifelerde (80/Abese
13-14). ' !
(Bu nurj
Allah in, onlarin yiikseltilm esine izin
verdigi evlerdedir (24/Nur 36); yani
yiiceltilmesine izin verdigi evler.
Bu tipki ayet gibidir: -
.V

1 ^^

E h l-i Beyt, A llah sizden,

kiri gidermek ve sizi tertemiz yapmak istiyor (33/Ahzdb 33).

: Deve yiiriiyiipe

aspri gitti;

: Ben onu hizlandir: Airi yiiriiyen

d ev e. : ^alan ki i falanm gizledigi haberi yay d i. ' : Kadinin kal asini kendisiyle yiikselttigi/
hiiyiittiigii eye denir; tipki - gibi.
dim, denir.

/ R -k -k
lince : Tipki - gibidir. Ancak
. bir eyin kenarlari; ise onun
derinligi nokta-i nazarindan soylenir.
Eger rikkat/incelik bir cisimde ise,
onun ziddi / ? olur:
.' : ince kuma$-kahn kuma$,
gibi. Eger incelik insan nefsinde ise
onun ziddi v e :
'
.. F a la n kip, ince kalplidir- kati kalplidir, denir. : Uzerinde yazilan eydir; kagit benzeridir:
Yayilmiy rakk (ince deri)
iizerine (52/Tur 3).

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sd^ldi

K aplum bagam n erkegine denir. Ayrica , kdleleri miilk edinmektir. de miilkiyete ge irilen
koledir. eklinde gelir.
: Falan ki i falam kole
edindi. : i ecegin parildamasidir.
Rengi berrak o la n d ir . ' :

-boynunu gozetlemesinden veya ken

di boynunu yukariya kaldirmasindan
dolayidir. Allah buyurur ki :

G ozetleyin, ben d e sizinle
b eraber gozetliyorum )
Hud93
/'1(;
; In sa n higbir

Kenarinda su bulunan topraga denir.

iinkii bu toprak, kendisine niifuz

-so z so ylem ez ki y a m n d a (onu) gozet

leyen, d ed iklerin i za p ted en <m elek
hazir b ulu n m a sin (50/K af 8 1 (;
<

eden rutubetten dolayi incelmektedir.

: B ir m il 'min hakkinda

: Kahvaltiyi mi ima edi-

-n e bir y e m in gdzetirler, n e d e bir a n t

y o r w ?;yanisdziiyum uatiyorsun .525

laqm a (9/Tevbe 10(.

-Gozciiniin Ozerinde g o
zetlem e yaptigi ^ h k s e ^ yere denir
n d bet [ -kulesi].
:
O klarla k u m a r o y
:

-r ^ /R -k -b
' Boyun: Bilinen organin adidir;

sonra onunla bedenin tiimii kastedilir.

Orfte ise kdlelere ad olm utur; tipki
baq ve sirt sozleriyle binek hayvanlarmm kastedildigi gibi. ^ anlamda
dyle denilmektedir: ^ .
: Falan kip p i kadar baq ve

nayanlari kontrol eden [hakem ]e de

i denir. K u m a r oklarinm ii-iincii
siine de ayni isim verilir . : -G d z
lem leyerek ^ akindi
. -ayet bu a n
lam d a d ir :
: Musa
korka korka,

oradan qikti (28/K asas 21 (.

p i kadar sir! baglamaktadir/giitmek-

tedir. Allah buyurur ki: . _

: Yanliqlikla bir

mii mini oldiiren kimsenin, mii 'min bir

kole azadetmesi gerekir (4/Nisa 92);

: Boyunduruk altinda bulu-

: Boynuna isabet ettim. :

Onu korudum.

b i r 5 e2 y5]

.s o

k i

y l e n e n

ok fazla ocugu oldugu ,

iin
ocugunun
heniizoliimiinii
olmeyen ( (
gozetleyen kadina lerinin
ve tiirde
su

rece yararlanmasi
.
ill bu evi verdim
ta layan,
Sanki
bulundugu
bagi
bagi
kiginin oliimiinii beklemektedir. Sdz
konusu bu bagia ve denir .

Koruyan anla-

mindadir. Bu kelimenin bu anlama

gelmesi, ya koruyanin, korunanin

B u ,

melerini bekleyip de en sonunda

i
i deveye
kendisidenir
ensudi
i .
-
Falan
iye ya
ki-adigi su

nanlara (2/Bakara 177); yani kdleler-

den miikatebe akdi yapanlara. Bunlar,

zekat verilen klerdr.

(etrafi) gozetleyerek

e ey d ki pa s kdt ea d be ianr
b ir

d a r b

-1

Esasui-Beldga,
e ri,
Z e m a hs

m e s e l d ir .

B k z

R -k -d/

: Tatli kisa uykuya denir. Bu

kdkten -lUyudu, uyumak
tadir

eklinde fiil formu; ism-i fail

1 7 4 .

437

Ragip el-Isfahani
luyuyan;

d a - -luyuyan
lar eklinde gelir. Allah buyurur ^ i:

9 ogulu

: -Sen onlari uya

-nik sanirsin, oysaki onlar uykuda

dirlar (1 8 /K e h f 18). Eshab -1 K e h f in
9 0 k uyum alarina r a g m e n - -ile nite
.lendirilmeleri, oliim haline oranladir
Zira onlarin dldiiklerine inanilm i.ti
,Dolayisiyla onlarin uyuduklari siire
bliime oranla ^z kalm aktaydi. Diger
bir dyette de Allah buyurur k i :

Vail bize, bizi

yattigim iz yerden kim kaldirdi ? 36)/

Yasin
52 (. '

Erkek devekuu:
hizli ^ o-tu; sanki uykusunu terk et
m
tir
i.

etilerek, bitki izinin oldugu yere de

denir. : M edinede
bulunan bir yere m ensdp oklardir.

/ R -k -y
:

divenle giktim , gikmaktayim.

Mer

formu da ayni anlamdadir. Allah buyurur ki: - : Sebepler

iginde yiikselsinler (38/Sad 10).

: T o p a lh y o rs a n d a y u k a ri

91k!

fiili, kokiinden gelmektedir.

Denir ki; ,' . : // '
nasil?. Ilki mastar, digeri ise isimdir.

- :

Senin goge gikmana

inanmayiz! (17/isra 93) ayetindeki

R -k -m /

kelimesi . takdirindedir

: Kalin hat; bazilarina gore ise

: Onu kim k u rta rir denil'

(75/K iyam et 27). E u ayet, can eki en ki iyi kurtaraeak VC koruyacak

kitabi noktalama anlamina gelir .-

Rakamlanmig bir kitaptir 83)/

Mutaffifin 9) dyeti, bu her iki anlama
gdre de yorum lanm
tir
i .

-/Falan kigi suda yazar , deyi
lerde mahir olan -
i
m
ini , kullam
lan bir darb-i meseldir .
/
Rakimliler : 526 Kimisine gdre buradaki
bir yer ismidir. Kimisine gdre de
-d^ette sdzii edilen gen 9 lerin isimleri
nin olup
yazildigi
ona nispet
bir ta
lerdir.
edilmi
E
-egin iki kal 9 asi dze
rindeki izlere -denir. O ze
rinde yazi izlerinin oldugu yere ben

5 2 6 lce A llahin haklarnda oyle buyurdugu

ki ilerdir: Yoksa sen, sadece K ehfve Rakim

sahiplerinin bizim $a$ilacak ayetlerimizden

olduklarini mi sandin? (18/K eh f 9).

birinin olam ayacagina dikkat :eker

ve airin dedigi tiir hususlara da
i aret eder:

li'v 4

197- Oliim, tirnaklarmi gegirdi

mi;
Artik biitiin muskalari taksan da
fayda vermez . 527
ibn Abbas yukaridaki d^eti oyle
tefsir eder: Onun ruhunu kim yuka-

riya gotiirecek? Rahmetmelekleri mi,

yoksa azap melekleri mi?52S :
5 2 7 Ebu Zueyb H uzellye ait bu ? i in bkz.

Mufaddaliyyat. s. 422.
528B kz. ed-Durru i-Mensur , VIII, 361; e -Taberf,

Camiu 'l-Beyan, X X IX , 195.

Mi i f r e d a t / K u ra n K avram lari Sozliigii

Nefesin lktigi gogsiin iist tarafmdaki bogazin b a tarafina denir:

- : Hayir, can kopriiciik

kem iklerine dayandigi zaman (75/
Kiyamet 26).

elimi ve gozumii degdirdim. :

Kadinin fercinden kinayedir; tipki
o n d a n , -' hinek ve Uskemle le
kinaye yapildigi ;
binilmektedir.

R -k-b

iinkii iistune

/ R -k -d

: Bu kelimenin asil anlami

insanin hayvan sirtinda olmasidir.

Kimi zam an gemi ile ilgili olarak da
kullamlir : Orfte deve binicisine has k ih n m itir. 1 ,
ve eklinde gelir. de binek anlamindadir. Allah buyurur ki:
( ' ' ' A1lah), hem kendilerine binesiniz, hem

: ^ ve riizgar dur-

gunlati/'dindi. : Gemi durdu.

Allah buyurur ki: ' '

: Denizde daglar gibi akip giden

gemiler 0 'nun ayet/erindendir. Eger

dilerse riizgari durdurur, gemiler
de denizin ustiinde durakalir (42/ ura
32-33). - Dolu anak.

de ziynet olsun diye atlari, katirlari,

ve merkepleriyaratti (16/Nahl

8)

/ R -k -z

: Gemiye bindikleri zaman (29/A nkebdt 6 5 ) ;

Kervan sizden daha asagida idi (8/

Ent^l 42); : Yaya, yahut
binmi olarak (2/Bakara 239).
Fayin binilm e zamam geldi.
Ba kasinin atina binene, binmekten gii suz dii iine ve iyi binmesini
bilm eyene denir. : Ust
dste konulan eylere denir:
0

bitkiden bir

filiz gikardik, ondan da birbiri iizeri-

: G izli ses:

IDiz:

Bilinmektedir.

9 8 ) .

'

: Falan eyi gizli gom -

diim. Bu a n la m d a n g o m u lm u mala

denir. Bu da ya hazine gibi,

insan fiiliyle veya m aden gibi ilahi

b ir Flille olm aktadir. kelim esi
bu her iki kism i da kapsam aktadir.
N ite k im

ne binmi daneler ( 6 /E n am 99).

Onlardan hig birini hissediyor veya onlarin g izli bir

sesin i igitiyor musun? ( 1 9 'M e ry e m

"

Bz.

P e y g a m b e r in

: R ikaz da bete

Dizine isabet ettim. Bu tipki "- /

bir vardir . ha d isi b u n la rin her

Kalbine isabet ettim;

ikisiyle y o r u m l a n m i tir.

1Bakina

isabet ettim, sozleri gibidir. Ayriea

M iz ra g in i y e re sa p la d i. :

, dizimle ona vurdum anlami-

A s k e rle rin iru zraklarini sa p la d ik -

na da gelir; ve - gibi. Yani, ona

lari k a ra rg a h la rid ir.

439

R a g i p l - l s a h a n i

R-k-S/
agi donm
eyin esi
Bir
baa
im n sonuna
-evrilm ^si

ve onun ba

edenlerle birlikte riiku edin (2/B akara 43); .

' <
ibrahim ve isma // e: Tavafedenler,

:Onu ters gevirdim ,

.
.-Kurtul
.

edenler igin E v imi temizleyin! diye

dugu ige tekrar bulagti, denir. A llah

emretmigtik (2/B akara 125);

dir .

da ters dondii ;

b u y u r u k i :

: -Yap

tiklari iglerden dolayi Allah onlari

bag agagi etti (4/N isa 88). Yani onlari

ktiftirlerine geri dondiirdii .

ibadete kapananlar, riiku ve secde

. Riiku edenler , secde edenler (9/Tevbe 112).

B u a n la m d a ^ de o y le der:

'

198-

R -k -d /

198-

Gegmig asirlarm haberlerini veriyorum;

Ayakla vurmak. Bu kelime

binen ^ i-^
e nispet edildiginde, bine

H er kalktigimda egilmig gibi

emekliyorum.529

turm ak anlamindadir. Ornegin

gi k o
'

''.
-olana nispet edildiginde ise yeri tep
m ek anlamindadir. Ornegin dyette
oldugu g ib i : r : Ayaginiyere
/ )
Sad / 42
38 (. <

52)

/T u r 44); yani ust

iiste >'igilmi bulutlar. : Birbiri

-Kogup kagmayin; size ni

iizerine atilan eye denir: :

met verilen yere doniin (21/Enbiya

Sonra onlari birbiri iistiine yigar

Bu ayette, sozii edilenler ka .)13imaktan m en e dlerdir

ilm i .

/ R -k-m

(24/N ur 43). A yrica kum ve asker de

k elim esiyle n itelendirilirler .

: I inde list iiste izlerin bulun-

dugu anayol.

R -k -a /

E g ilm e k ir. Bu k l i m e
imi z a m a n n a m a z d a k i belli ^^
a n la m in d a kullanilir, k im i za m a n
da b o y u n e g m e k ve a -
la lm a k a n la
minria k id la m lir
Bu da ya ibadet v^^a ibadetin di in d a o lu r:
' :

/ R -k -n
: B ir eyin dayandigi

yani. Bu kelim e istiare yoluyla gii

anlam inda da ^ull^m lir. A llah buyu ki:
Kegke size kargi Koyacak bir

E y inananlar, riiku edin, secde edin

H ac / 22
77( (; '

Riiku

529L ebide ait bu

bkz. D ivdnu L eb id , s .
89 .

440

M iifre d a t / K ur'an K aram lari Sdzliigii

giiciim olsaydi, ya da sirtimi dayayabilecegim bir dayanak/ dedi (11/

Hud 80). ( )harfinin fethi ile,

gibi agizlarini
uyorlarm
konu
a 9 ipi
kapattilar . Nar/, ,vezninde
bilinen bir m eyvedir .

; : Falan kifiye dayandim,

dayanmaktayim, denir.

Sahih olan, onun formlarda

olmasidir: . ; . Allah
buyurur ki: ' , : Sa-

kin zidmedenlere dayanm aym

Hud 1 1 3 ) .

(11/

-, : M emeleri

biiyiik olan deve. .

L e gen .

; ibadetlerin bina edildigi ve

terk edilm eleriyle ibadetlerin ge 9 er^iz oldugu temeller.

/ R -m -m
: iiriimii ey. :
iiriimii
kem ik anlam indadir:
: ( / iirumu kemikleri kim
diriltecek? dedi (36/Yasin 78);

<.

';

Bu riizgar, ugradigi her eyi derhal

Qiirumii ey gibi savuruyordu (51/
Zariydt 42).
.
iiriimii ip anlam i n d a d i r : O dun ve saman kirintilari. <

gibi.

$ d z l i n $

n u n d a k i

ver,

ip le

d e n ild i.

o' '!

-: Ey inananlar, Allah sizi, ellerinizin ve m izraklarim zin erifecegi bir

av la dener ki, gizlide kendisinden kimin korktugunu bilsin (5/M aide 94).
: O na mizrak sapladi. Tebih
yeluyla; '
: Hayvan ona mizrak (tekme) atti, denir. Oniinde olan
bir yildizin kendi mizragi olarak tasavvur edildigi i in A rktarus yildiZina - IMizrakh Arktarus,
denilm itir. A limli olm asindan dolayi kesilm esine kiyilm ayan dee i in
dyle denir: : Deve
mizraklarim kuandi. Dikenleriyle
kendisini otlayanlara engel olan kedi
otu 9 in de oyle denir: j '

, Buhma (Kedi otu) mizragini

kuandi.

Bu kokten ,
/
kul formlari gelir: '< :

Riizgarin savurdugu kiile benzer (]4/

ibrahim 18). : A te kul oldu.
H /Atein sonmesi helak anlaminda kullamldigi gibi, de kullamlm aktadir .
/Su kiillendi; tad ve

u d u r :
b ir lik te

/ R -m -d

< : Onun
tumiinii ona ver,530 sdzleri m ehurdur. Sessiz k a l m a k . :
Kemikleri oyle urudii ki, ufiiriildiigiinde ondan hi<bir ses 9 ikmaz.
,t a p ,- Topluluk, ses 9 ikarmadan

5 3 0 B u

: Bvin diizeltilmesini

gozetledim; tipki
A raplarm;

B i r a d a m
sa tti,

b ir d e v e y i

b u n d a n

d o la y i

b o y o n a ;

Deveyi aliciya ipiyle birlikte

Miicmel, I 3 6 9 , .

renginin degim esinden dolayi sanki

i inde kul vardir. Kiil renginde olan

B k z .

441

 *e l - I s f a h a n i
eye

vrisinee
denir. S denir .

: K itlik /^ u m ^ lik y ili .

gibi sovm ekten/iftira etniekten

kinaye olarak sozle ilgili de kull^m -

ile suglayanlar (24/N ur

R -m -z /

6 (;

. : iffetli kadinlari zina

Dudakla -
iaret etmek, fisil
dam ak VC goz k irp m a k . ikayet
anlam inda kullamldit gibi , de
her tiirlii sdze -
iaret anlam inda kul
lam lm aktadir :
:

Sana ayet, iaretleme

< :

: E$lerini zina

,f< * <

ile suglayanlar (24/N ur 4 (.

-IFalan ki.f yiiziin iizerine ar
tirdi deyimi

ogalm aktan istiaredir.

Hedefe atmlkti
aya.

/ - 1- (

-di.pnda, insanlarla iig giin konu$ma

m andir dedi (3/Al-i Imran 41 (.

'

oklugundan

aretle kmoandu
ii.
dolayi, fisildamadan
tugu kaduyulmayan
ne k o nb u
a

:e de olan k o rkdiu:

-sizin korkunuz , A llah in korkusun

R -m -d /

-Ram azan ayi (2/B a

kara 185). Bu k e lim e , kokiinden

gelir;in yani
fazla giine
mkizi
asi.
. yani onu yakti .

iddetidir
lsisinin
giine
.
,
Kizgin to p ra k . UT -Ko
yun siiriisii kizgin
in altinda
giine

: Onlarin kalplerinde

dan fazlad ir (59/H a

askeri birlik .

, -Sakinm
:
a ve en

13r;(

.) Korkudan (agilan

kollarini kendine gek (28/K asas 32(.

Ayette ge
en ' sozii
ra harfinin zam m i ile][ eklinde de
o kunm u.
tur; ' yani k o rk u d an
oyle der: Mukatil
Ben ,
kelimesinin anlam im
tirmaya
ara
. But arada benikm
bir
i eyler
yerken BedevT bir kadm la kar
ilatim. Bana, ey A lla h in 1 bana bir

-otladi, dolayisiyla cigerleri susuzluk

sadaka ver, dedi. Ben de ona verm ek

tan k u ru d u . : Falan
i kizgin giine
ki-in altinda gcyik av
lam aktadir .

,iizere avucum u doldurdum . Dedi k i

b u r y a ; b n i m r u h b u m a k o y ,d e d i . ^
-Yani y e n ime koy. Fakat birinci an
lam daha dorudur .

/ R -m -y
5 3 1 B ^

gibi cisimler
O k ve in
ta
i

I b n

A m i r ,

H a i e f in

E b u

B e k ir ,

k ir a a tid ir.

H a m z a ,

K is s a i

^^z. , Ithaf,

v e
s.

3 4 2

kullam lir :

Attigin zaman sen atmadin, Allah

atti ( 8 /Enfdl
442

17). Bu kelime, tipki

5 3 2 B k z .
X II ] ,

K u r t u b I ,
2 8 4 .

o l d u g u n u

e l-C d m i' li-A hkam i 'l-K ur 'em,

K ir m a r n
s b y i e m t i r .

b tim m

i l g i n

K i r m a n i ,

b ir

te fs ir

c . Tefsir, ,

M tifredat / K ^ an K avram lari ^dzliii

Onlar hem limit,
hem k o rk u iyindeyken bize dua ederlerdi (21 /E nbiya 90); ' - :
Boylece Adah 'in /
korkutabilirsiniz (8/E nfal 60);

O n la ri k o rk u ttu la r (7/A rd f 116);

size gore A llah 'tan daha mi iistiindiir,

yani

dedi (11/H dd 92). : Jerboanin

onlari
:

korkm aya

sevkettiler.

Sadece benden k o rk u n l

(2/B akara 40) ayetinde g e en

sdzii,

. / benden

dokuz topluluk (27/N em l 48);

: Kabilen olmasaydi seni

taylardik ( 1,'Hud 91);

; E y

halkim, kabilem

yuvalarm dan biridir. B una

de

denir. $ ar de oyle der:

korkun, anla-

m in r ia r iir

* -

/ - Seni hayizli kadinlarin iize-

: ib ad et etm ektir; bu da kor-

kuya lerlik kazandirm aktir. -

ise, a iri korkudan dolayi ibadet etm ede a iriya ^itm ektir. ^ anlam da
A llah buyurur ki: -

4 :

lead ettikleri ru h b a n lik (^7/B adid

27). ,-

Bozgunculuk yapan

kelim esi, hem tekil, hem

1 anlam inda kullanilir. O nu t^^il

kabul edenler, ogulunu yapar;
fakat onu

rindeki ra h ty a p a rim .534

)iirde ge en 0 , hayizli kadinlarin giydikleri deriden bir giysi

oldugu sdylenm ektedir. K im isine
gdre ise , hayizli kadinin, kendisiyle oniinii k a p a tt^ i bir bezdir. tulem ek am aeiyla] oyle denir:
0 : , r a /if tan/hayiz bezinden
daha a agiliktir.

form unda 0 yap-

m ak daha uygundur.

/ R -h -k

. : D evenin drkm esidir. ^

sdz, Ikorkuttum, flilinden gelm ektedir. Yine deve i in kullanilan

33 ism i de bu kdkten gelm ekte-

dir. A raplar oyle der: -

< : Korkutulman rahmet 7-

menden daha iyidir.

; Problem kendisini zorla

k ua tt i. , tipki ;
! Onu takip ettim,

1'ormlari

gibi.
O nlari bir ayagifik
kaplar (10/Y dnus ^7); -
:
Onu sarp bir yokuya sardiracagtm

(74/M iiddessir

17).

B ir

sonraki

/ R -h -t

nam azin vakti y a k la incaya k^d^r

nam azini geeiktiren k i inin,

: O ndan az olan topluluk. Ki-

m isine gore kirk ki iye kadar olan

topluluga denir. A llah buyurur ki:

: N am azi geciktirdim , sozii de

bu anlam dan gelm ektedir.
E b^ l-M llsellem Hiizel
Tye ait bu

533 Seferden dnlayi bitkin diien deve, za yif

534
iir

bkz. D ivdnu 'l-H iizeliyyin , , ibn f ;3 0 6 ''is ,

deve. Bkz. ibn ManzOt, Lisanu l-Arab,

'/
/., ,Ibn Manzur, L isa n u 'l-A ra b ;4 0 2

maddesi.

U j) m addesi( .

443

Ragip el-Isfahan i

tam amini tahsil etmeyi garantilem ek

teriden ^lman m aldir
mii .

R -h-n /

ilikBorca
birakilan
k^r
tem inat . kelimesi de aym
anlamdadir; ancak, bzellikle bahiste

eye ortaya
denir. B
konulan
u her
iki kelim enin asil da mastardir- Bu
kokten form lar g elir : :
Rehine biraktim -' ;: Onunla
bahse girdim', .<

: 0

sorumludur .

eklinde
dyeti .2 8 3

Alinan

og u lu

gelir.
2/Bakara
ve

rehinler

o kunm
tur
u .

: / ' rahv birak

.Duhan 24); yani sakin birak / 44 (

Kimisine gore ise; G bir
e n^i
birak anlamindadir. Dogru olan
da budur. Dtiz anlam m daki

36,

eklinde

: H er

Suyun toplandigi her basik yhzeye

denir. Bu anlam dan [H adiste [
oyle denilm ektedir
: :
R a h vde (Suyun aktigi yerde( uf'a
yoktur.531 Bir bedevi , bir deveye

can, kazandigiyla rehin alinmigtir

,M dddessir 38). B^zil^rin^ gore / 74 (

bu dyette gen
e - kelim esi ,

oyle bakip
de d i: - : iki
horgiig arasinda bir aralik .

vezninde olup .anlam indadir

Yani her can, kazandi.iyla vardir
Kimisine

R -h -v /

.kelimesi de bu anlam dan gelm ektedir

gore

ise

anla

R -y -b /

'

: F a la n gey beni

giipheye diigiirdii,

denir . : Bir
ey hakkinda bir zanda bulunup da
lkmasidir.
soraBundan
onuniga
a
hazir bekletilir. R ehineden hapsetme
anlami
iinuldugu
du
istidre , dolayi Allah buyurur k i : :
yoluyla alikonulan
her
ey Kendisinde hig giiplie yoktur )2 /
Bakara2 (. ,
ey hakkinda
ise, bir
kullamlir
^
. anlam da Allah buyurur

mindadir. Yani her nefis, bnceden

yaptigi
ihgmi
amelin
gormeye
kar

k i : - Kazandigiyla rehin bir zanda bulunup da sora onun a .

lkmamasidir. Allah buyurur k i:
alinmigtir (74 'M iiddessir
38 (.

,
iye
Falan
rehine
ki : E y insanlar
eger oldukten sonra dirilmekten
biraktim .
Rehine aldim .';*
kugkuda iseniz (22/H ac
5 (;

.M alm fiyatim artirdim

parasini

udur: Bunun
Satilan
yanin
ash
e
alm azdan
dnce ileride

; Kidumuza

indirdigimizden giiphe iginde iseniz

Bakara /223( (.
535 Bu, ibn Kestr ve Ebu Am rin kiraatidir.
536 Bu, ibn Kestr ve Ebu Am rin di indaki kurranin

444

kiraatidir

537B kz. ibnu)-E $

H adis, HI 121 .,

r,Nihaye 11, 285; Garibu 7-

M t i f r ^ a t / K ur'an K avram lari $dzliii

olmadigina
dikkat
Ydce
A llahin ; : Zamanin getire
cegi oliim (52/Tur 30) sdziinde oliimii
reyb diye

nitelendirmesi, dldmden

Kendilerine

Ayet, bu hususta
dphenin
bir
verilenler

kitap

inananlar
e ^ r . giipheye

ve

diigmesinler (74/M iiddessir 31);

: Sonra giiphe etm ediler (49/
Hucurat 15).

iniiphe
degil,
duyuldugu
zamaninm
i
Hadiste de ?oyle denilmektedir:
belirsizliginden
dol^^idir.
insan
Siipheli
olam
birak;
giiphe
siirekli olarak, oliimiin kendisinde
duymadigma bak!54
:
l, zamam konusunda bir ku
de
ku Zam anin hadiseleri. Z am anin reyb
indedir. air buoyle
anlam
der?
da
:i
.' .

>

2 0 0-

insanlar ebedi -200

;yagayamayacaklarini bilmektedirler

kugku olarak
kalacaktir
(9/Tevbe
110). Yani
yapiklari bina, onlarin besledikleri
kine
ve inan larimn
azligina/
zayifligina delalet eder.

yiireklerinde

etselerdi
538.

jiir de aym anlam dadir:

dolayidir. ^ ^ k e l i m e s i , y j jk d k i in d e n
dir isimdir: '
; Yaptiklari
/ , kalpleri pargalam ncaya dek

Kegke bildikleri oranda amel

ile nitelendirilmesi, onda olacai

zannedilen
oyun
ve
hilelerden

Sen zamandan ve onun -201

bir

getirecegi oliimden mi aci

gekiyorsun ? 5 i9

/ R -v-h
K u r dn

ve tem elde birdirler; ama

hakkinda derin bir giiphe igindedirler

H ud 110i / 11( ; * , . ,Saldirgan

giipheci (5 0 /K a f 25 (. de
tipki

mi

gibidir :

diigtiiler,

Resuliiniin

nefse isim y a p ilm itir. air ate i

anlatirken oyle der:

;Kugkuya

yoksa

A llah in

kendilerine

ve

gek ve onu canlandir;

Ruhunla [Nefesinle] ve atege

: ,Gdzlediniz

olgulii, yavag bir gekilde ilfle.541

giipheye diigtiiniiz (57/H adid 14(.

Yiice Allah, m iiminleroen
iipheyi
nefyetm ektedir :

5 4 0 T i r m i z l ,
5 4 1
5 3 8 B k z .

F e y r u z a b a d l ,

5 3 9 E b O

Z u e y b

Besair,

H l l z e l l y e

Mufaddaliyyat.

s.

4 2 1 .

a it

111,
b u

H N :

in

b k z .

2 5 2 0 ;

Z u r - R u m m a y a

Zu 'r-Rumme,

1 4 .

202- Ona dedim ki; atesi kendine

haksizlik

yapacagindan mi korkuyorlar ? 24)/

Y50
dr (;

1 0 3 ;
si.

ib n

N e s a l ,

a it

s. 2 4 6 ;

M a n z u r ,

b u

in

3 2 7 .

Divanu
Besair, 1 1 1 ,

b k z .

F c y r u z a b a d i ,

Lisanu 'l-Arab. ( ) m

a d d e -

Ragip el-Isfahani
Zira nefs bir hfiliimi'idi'ir
tipki

insanm

hayvan

di^e ,B

isimlendirilmesi gibi nevin; cinsin

isim
;ile
isimlendirilmesidir. R h
hayatin, hareketin, menfaatleri elde
etmenin ve zararlari defetmenin

(29/A nkebut 64) ayetinde belirtilen

ahiret hayatina vasita oldugu i in
ayette Ruh denilm itir: '

} : igte Sana da boyle
emrimizden bir ruh vahyettik (42/
dra 52).

kendisiyle m eydana geldigi cuziine

: N efes alip vermektir.
u ^ e t t e zikredilen
isim o te)
lm
tur
u . : insan nefes alip verdi.
: <
Vi
Ona rahatlik ve reyhan
Sana ru h ta n sorarlar. D e
(56/Vakia 89) ayetinde ge en
ki: "R uh, R ab bim in e n irin d e n d ir
kelimesi kokusu olan ey;
Isra / 17
85( (. O na
bazilarina gdre ise rizik anlamindadir.
ru h u m d a n iifle dim (15/H icr 29(.

ayette, yenen ta n e ye denir:

'
' : Yaprakli ve

Yiice A llah ,, miilkii 1

in kendi nefsine iza
bununla
fee tm i
i ;ho kokulu taneler (55/R ahm an 12).
da

ereflendirm
ve yiceltmi.
tir
i

Tipki ayetlerde gibi :

E v im i tem izle (22/Hac

26 (;

: E y K id la n m ! (39/Ziimer 53(.

Meleklerin ileri gelenleri de diye

isim lendirilirler : < ' '

Bir

bedeviye,

N e re ^ e ?

diye

soruldu; 0 da oyle cevap verdi:

' , : Yani A lla h m rizkini
aram aktayim . Fakat kelimenin
asil anlami yukarida zikrettigimiz

: g iin R u h ve m elekler S ira Sira 0

gibidir. Hadiste de dyle rivayet

edilmektedir: Qocuk

d itriir la r (7 8 /N eb e

Allah 'in

38' ;(

: M e le k le r R u h y iik s e lirle r

M earic / 704( (.

reyhanindandir/giizel
kokulu bitkisindendir.,,5A2 B tipki
airin oyle dedigine benzer:

Cebrail ayette R u h :

203- Qocugun kokusu ne giizel!

Ruhulkudiis m
Oiye
le n ^lm
dN
ir
r
:

: D e ki:

onu indirdi (16/N ahl

Onu

Memleketteki lavanta gigegi

R u h u lk u d iis

102(;

kokusu.543

-
Hadisin

R u h u lk u d iis le

giiglendirdik (2/B akara 153(.

5uayettedeH z.isa,oluleridirilttigi
n R ^mdiye
lendir
lm
dis
ir
:
Kendisinden <R u h ,la (4/Nisa
K u r a n a d a .)171 ; ' '
: Ahiret yurdu gergek hayattir

anlami

da olabilir:

Allahm rizkindandir. /
^//'zgdr:Bilinratoedir.0,hareketeden

5 4 2 ib n

!, K am il, IV,

3 0 8
5 4 3

B k z .

1 4 6 7 ;

Suyuti, /-/*'/

, % .
Z e m a h e r ,

E b i l- H a d id ,

446

u ara /193
26((; ayetlerde ise

Onu G iivenilir R u h indirmigtir

R a b i 'u l-E b ra r,

111, 5 ^

erhu N ehci 'l-Belaga,

1; I b n

111, 2 2 .

M tif re d a t / Kur'an K avram lari Sdzliigii

havadir .
eklinde tanimlanmaktadir
Yiice Allahin tekil formuyla riizgar
gonderdigini zikrettigi her yerde ondan

Kuvvetiniz elden gider ( 8 /Enfal 4 6 (.

kasit azap

; formuyla zikrett

: ,Gdlet riizgarla savruldu

.her yerde ise rahmettir

Tekil
'

form a drnekler :

Kam19
er(;
' : Biz onlarin iizerine bir kasirga
sizin

gormediginiz

gonderdik (33/A hzab

ordnlar

9 (;

Al-i ii^ran117
/ 3 ( (;

Riizgdrin higimla saqip savurdugit

i b r a h i m l 8 / 14( (.

'

kokulu oyle
yag. rivdyet
Hadiste

form a

kokusunu

ornekler :

'

(30/Rum

a y e tle r in d e n d ir

Riizgar esintisi .

Riizgdrlari m iijde
o la r a k g o n d e r e n o d u r ( 7 / A r a f 5 7 (.
.'

ifo anlam
olabilir:
da sdylenm
Sdzii
ahis,

ailesine

riizgar edilen
gibi

veya ailesine fozli

ddnmgitm
eklei ;
bir m utluluk
onlara
verm
tir
h io.

Riizgdrlari
4 6 (;

Riizgarm estigi yer .-

Falan kigi ailesine gitti. Bu sdz

m iijd e c ile r o la r a k g o n d e r m e s i 0 nan

Hadisteki

Yelpaze: Riizgar estiren alet/ . _',

o la r a k g o n d e r d ik (15/H icr 2 2 (;

alamaz 54(

sdzii , "
anlam indadir .

B iz riizgdrlari agilayici

' <

Cermet

Riizgara '
: H o

edilmektedir:

- :Dondiirucit bir ruzgara benzer

savrulmaktadir'
.
girdiler/kapildilar .

: B iz o n la rin iistiine

g id d etli b ir kasirgo g o n d e r d ik 654/

ve

Suyun kokusu degi.

ti
ku m ayla Bu
alakalidir
k
.

kelimesi

gelm ektedir .

kdkiinden
* :

serbest ve rahat
ekilde
bir
ya p . :
iki inin
kiBir

e yapm
ndbetle
asidir. kelimesi
istiare yoluyla, insamn giin ortasinda

' : Allah
riizgar g o n d e r e r e k buliitu su re r
istirahat ettigi zam an i.
in kullamlir
Rum 48).544 Bu dyetin rahm et / 30 (
dyle denilm
Bu anlam
ektedir
dan:
anlam inda olmasi daha a.
iktir
: Develerimizi barmaklarina
Ayetteki bu kelime0, olarak da
koyditk.
, :
Hakktnt
ona
verdim,
sdzii
de

:
]
eklinde] o k usahih
nm
tur
u^;
olan da budur. Kimi zaman istiare Develeri barmaklarina yerlegtirdim ,
yoluyla galip g e lm e anlam inda da
kullam lir :
Riizgdnm zJ 546Abdullah b. O m erin Hz. Peygamberden

riva
yet ettigi bu hadisin tamami tamami -oy
ledir :
5 4 4 T e k i l

t'o r m u y la

ib n

K e s tr,

H a z n ta ,

K is s a i

v e

o g u l

A s i m

f o r m u y l a
v e

itlidfs.

Y a k u b

3 4 8 .

^ 1

giiven akdi bulunan bir kciflri

//
' '''. '-cen

H a l e f o k u m u tu r.
5 4 5

N a t l ,

E b u

C a fe r,

o k u m u tu r.

B k z .

A m r ,

net kosunu alam az; oysa c e n n e tin . ;kirk

D im y a tt,

y illik m esafeden alinir. Buhari, C izye , ,

E b i

Ebu Davud, C ihad, H ;2 6 9 :

7 6 0^. ^

447

Ragip el-Isfahani
anlam indan istidre edilm
tir
i . :
Develerin barindigi yerdir .
:

meylidir/ozlem idir. Kimi zam an da

sonu kullam lir; o da o

yapilma$imn veya yapilm am asm in

kelim esinden
geni
lik. .gerekli olduguna karar verm ektir
trade
kelimesi

^
anlami
iiniilmii
ve
dii
/
yaprak
lkardi
A g.a

genig ganak, d e n

kullanild
ba

lm
t
r. '

: A llah in ravhinden Umidinizi

re5w ey/(12/Y usuf87); yani A llah in/

ferahlik verm esinden ve

kastedilir. Zira Yiice Allah

sonu ,
m eyletm e/ozlem du^m a anlam indan
miinezzehtir. Allah , irade etti

i zam
den
an
ld
, ,kastedilir: A llah

rahmetinden. Bu da kelimesinin

dyle degil de bdyle olduguna

onun
karar verdi.
Ome
n
dyet gibi :

erdigi anlam lardan biridir

i.

'

R -v-d /

Allah sizin

igin bir kdtiiliik dilese veya bir rahmet

eyi kibarea tekrar tekrar

Bir

dilese (33/A hzab

istemektir .! istedi, denir. Bu

?( .

Bazen irade zikredilir fakat ondan

anlamdan otlak ara^aniye

ki denir .

kastedilir.
em ir rnegin
anlam;

' ': Otlak bulmak igin

^ , ISenden gunn istiyorum

dersin; fakat ondan; 8ana
em rediyorum , anlam m i kastedersin .

develeri gdtiiriip getirdi. Bu kelimenin

aklik anlami nokta-i nazarindan

yum u
d^ ledenir:

ayet bu anlam dadir :

.Kadm teenni ile yavag yavag yuriidu

: Allahsizin igin kolaylik

Bu anlamdan

ister, giigliik istemez (2/B akara 185(.

siirme)
)ekilen mil

kelimesi tdretilmi
tir.
- : Yava
hareket etti, etmektedir. Bu anlamdan

kelimesi tdret
lmi
tir.
//<
okuma)yi birak, bir-iki giin)

:
beklesin.

eyin ardinda
turmak
ko
bir

Bazen
de
irade kelim esinde
istem ek/talep etm ek anlam] kastedilir :

Onlaryeiyiiziinde

istemezler (28/Kasas
yani, bdbiirlenm eyi kastetm ezler ;)83
.'ve talep etmezlei

bobiirlenmek

anlamina gelen fiilinden

gelmektedir .
(kelimesinin asil

irade, b^kim
ihtiyarim d^n
gii

^
gibi, zorlam a ve duygu
ehvet, dilek ve umuttan
anlami ; bakim m dan da olmaktadir. Bundan
tiir. Bu kelime,
an biryapil
olu
gii dolayi irade kelimesi cansizvarliklarda
masinin veya yapilmamasimn gerekli
ve hayvanlarda da kullam lir :
'

olduuna karar eye

verilen
nefsin
bir
meyletmesi

ad yapilmi
tir. Bu
kelime kimiin zaman
evveli in
i
i
0kullamlir;
da nefsin bir eye olan
448

: Yikilmakisteyen birduvar(\Hl

K ehf
77 (.

Atim saman

istiyor.

irade konusunda
kasiyla
ba :

M iif r e d a t/ K ur'an K avram lari Sozliigii

ip onun istediginin
inda ey
eki
bir
di Ey Adem ogullari, size
istemen veya onun a ra d i^ n ininda
di girkin yerlerinizi ortecek giysi ve tiiy
ey aramandir
bir.
(siislenecekelbise) indirdik. Korunma

giysisi , en iyisidir (7/Ara f 2 6 ) .

evirdim. Allaheyden
buyurur
geri : Ona, tiiyleriyle beraber bir
deve verdi', yani iizerindeki elbise ve
ki :
Beni' kendine
aletlerle birlikte.
gagirdi (12/Y usuf 26 (;
.
;

Falan iyi
ki

: Vezirin karisi hizmetgisini

bagtan

gikarmaya

Y dsuf 30); yani

galigiyor

) 12/

onu gorii/iinden

iincesinden ddnduriiyor
dii
. ayetler
debu anlamdadir :
. Onu
bagtan gikarmak istedim (12/Yusuf

32(;

O nun hakkinda

babasmi ikna etmeye galigacagiz ) 1 2 /

Y fisuf61 (

R -e-s /

ogulu .
eklinde gelir. Allah buyurur

*:

Okun

iizerine tiiy koydum. Bu

kelime istiare yoluyla
eyi lslah
bir
tme^ anlaminda da kullanilir ^:
:
iyi lslah
Falan
ettim
^ i ; : o
da lslah oldu, denir. Bu anlamair
da
dyle d er
de:

Beni giizellikle islah et -204 ;

iinkii uzun sure bana ;verdin

. Bag, ihtiyarlik
aleviyle tutugtu (19/M eryem
4 (;
ki :

/Bag: Bilinmektedir

: Baglarinizi tirag etmeyin

Dostlarm en iyisi islah edip

zarar vermeyendir
547.
,ince/zayifmizrak. M izrak
tiiydn zayifligi/hafifligi
iiniilerek
dii
ekilde nitelendirilm
tir
bu
i.

'

Bakara196
/ 2 ((. /Bag, reis/lider
anlaminda da kullanilir .

Kafasi :

biiyiik olan . :
Siyah ba
li
koyun . -
kabzasi
Kill .

/ R -y -
/ 7 .Bilinm
:
ektedir

Bazen bu kelim e sadeee kanatlar

anlam inda kullanilir.ininsan
elbise
i
in de tdy oyledir.
ne ise Bu
k iu
benzerlikten dolayi tiiy, istidre yoluyla
elbise anlam inda kullanilir :
. '

R -v-d/
:
,Suyun
biriktigi
yer
illik
ye : ; , : Onlar
gigekli, irmakli) bir bahge iginde(
negelendirilirler (30/Rum 15). Bu
kelimeninsuanlam inokta-inazarindan
oyle denm
tir
: :
Vadinin
ogaldi
suyu.
Onlari .
suyla) kandirdi/doyurdu ( .

5 4 7 ^, Silveyd b. Samit. Bkz. ibn Manzur,

L isanu'l-A rab, ( ) maddesi; Feyruzabadi,

< , 1 , .
449

Ragip el-lsfah an i
i rahat
maharet
tirmaya tabi tutmak.
anlamdan gelm ektedir :
'

Hayvani terbiye ettim.

yapmasi
Birve
i:
kazanmasi
in nefsi
ok
ai
u soz abu
h

-
tirm ayapm
Nefis,aya
ali

yetirdigi; veya li/geni

elveri
gii
oldugu siirece i yap. Bu durumda
i
sdz konusu kelim e ,
ve
koklerinden gelm
oluri.
Onlar

bir mutluluk-esenlik

bahgesinde agirlanacaklardir 30)/

Rum 15); yani cennetteki giizellikler
ve zevkeyler
alinan
inde
i.
: Cennetlerin buhgelerindedir
ura 22) ayeti de iman edip/
42)
yararli amellerde bulananlara ahirette
idan hazirlanan
zahirf
eye
.
arettir
a
Kimisine g 6 re ise bu ayet, A llahin s 6 z
ileri layik gordiigii
konusu
ilim ve
ki
ahlaka
,
arettir ki; onlara sahip olanin
kalbi huzura kavu
ur.

R -y-a /

Uzaktan goriinen yiiksek

yere denir. Tekili^ .
eklinde gelir
:

B u anlam da Allah buyurur k i :

- : Siz her yiiksek

yere bir alamet dikerek egleniyor

musunuz? ( 2 6 / u ara 128).Yiikseklik
dyle
anlam
d enir
inda: . ,:
K uyunun etrafinda yiikselen toprak
yigini . 0 - :
eyin ortaya
H^r
lkan on taraflari. Bu anlamdan
istidre yoluyla m eydana gelen arti
ve yiikseklige
denir
. sdz de bu
anlam dan g e lm ektedir : ;
Serap gidip g e ld i .
450

/ R-v-a
: Kalb anlamindadir. Hadiste
oyle ge er:
:
Cebrail
ruhuma/kalbime
iifiirdu/fisildadi... 48 :
Kalbe
isabet etmektir. Kalbe gelen korku
anlaminda da kullamlir: -

.* : ibrahim 'den korku
gidince (11/Hud 74). Denir ki;
: Onukorkuttum ; Falan
kigi korkutuldu. : Korkak
deve. : Gtlzelligiyle iirkiiten.
Sanki giizelligiyle korkutm aktadir;
tipki airin oyle dedigi gibi:

205-

Onunla bir mecliste gogiis

gogse gelmen seni korkutur. ' 49

/ R-V-g
Hile yapm ak iizere sapmak.
Bu anlamdan oyle denir:
: Tilki kurnazlik yapti,
yapmaktadir. : Egri yol/
Diiz olmayan yol. Sanki bu yol
kandirmaktadir. : Falan
kii falam kandirdi.
:

: Falan ki falan
ki iye, kendisinden hileyle istedigi bir
eyden dolayi ybneldi. Allah buyurur
ki: : Ailesine yoneldi (51/
Zariyat 26);
:

Uzerlerine

yuriiyiip

onlara

dim

giiciiyle vurdu (37/Saffat 93); yani

5 4 8

h a b ,

5 4 9 E b u

Miisned, ,
T e m a m a

D ivdni E b i Temam,

1 8 5 .
a it
s

b u
3 1 ..

i in

b k z .

gerhu

M iif r e d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

meyletti. Asil anlami ise, onlara bir

e?it hileyle yakla?ti. A yette ge en
( ) edatiyla da istila/ku?atma
anlam ina i?aret edilmektedir.

206-

Uyku onlari basti.550

: Kalbinin iizerine pas

tuimu?.

: B u kelim enin

Rahmet/iyilik.

Merhametli oldu , 0

' .

merhametlidir. Kelim enin bu formu

tipki ve - formlari gibidir.
Allah

b " y u ru r

ki:

Onlara

olan

hemze, ii iincii harfi ise y a dir.

Nitekim A raplar bu kokten,
kelimesini tiiretirler. air bu iki harfi
birbirleriyle degi?tirerek ?oyle der:
:

engel !

(24/N ur 2).

207- B en igdren her dost der;

Senin igin: Bu (adam), buguniin
veyayarinin lideridir . 551

B u kokten gelen muzari fiilden

/ R -v -m

207-

acima duygunuz A llah in yasasini

uygulamakta size

ikinci harfi

: E l i f lam mim

R um lar yenildi (30/R um 1-2).

hem ze hazfedilir;
?eklinde gelir. K u r ^ p da da ?oyle
ge mektedir:
Eger

bilinen irk (Romalilar)

anlam inda kullanildigi gibi,
(Rom ali) sozciigiiniin ogulu olarak
da kullanilir; tipki sozciigii gibi.

/ R - y - n
: Parlak bir ?eyin vtizevinde

yiikselen p a s : -
- . Dogrusu, iglediklerigiinahlar
kalplerini kaplami

(83/Mutaffifin

14).
Yani
i?ledikleri
giinahlar,
kalplerinin parlakligi uzerinde bir
pas gibi olmu?tur. D olayisiyla hayri
?erden ayirt edem ez oldular. air de

insanlardan

birini goriirsen

(19/M eryem 26);

: Rabbimiz, bizisaptiran
cin ve insanlari

bize goster (41/

Fussilet 29). Ayette g e en sozii,

[ ra harfinin siikunuyle] ?eklinde
de okunmu?tur. ^

: Goriinen ?eyi
farketmektir. Bu da nefsi gii lere
gbre farkli kisim lara ayrilir:
1-

D u y u ve onun yerine ge en

?eylerle g o rm e k :
550U bede b. Tabibe ait olan bn i in bkz.
M iifaddaliyyat, s. 141.
551 Kesir zzete ait bn iir i in bkz.

D ivanu

K esir, s. 435; ibn Manzdr, L is a n u l-Arab,

( )maddesi.

?byle der:

552B n, ibn K esirin kiraatidir. Bkz. Dimyati,

.-

206-

ith a f s. 382.

AS

Ragip el-Isfahani
: Siz cehennemi goreceksiniz

Sonra

onu

goziiniizle

apagik

goreceksiniz (102/Tekasiir 6-7);

giinii

kesildigini

yiizlerinin

kapkara

g oriirsiin

(39/Ziimer
60). u dyetteki gormek, duyularin

yerine g e m ektedir; zira Yiice Allah

duyularla gorm ekten miinezzehtir:

: Allah, yaptifm izi

gorecektir (9/Tevbe 105).

0

malca ve evlatgc

kendinden az goriiyorsan da (18/

K e h f3 9 ).

- : A lla h a yalan uyduranlarin

kiyamet

ne kadar beni,

ve kabilesi

sizin onlari gorm ediginiz yerden sizi

goriirler (7/Ar a f 27).

2- H a y a l v e ta s a v v u r ile
g b rm e k : . : Z e y d in

fiili gibi kullann.

O na ( zamiri e k le n i r ; ( ) zamiri de

tesniye, cem i ve t e nis form larinda

oldugu gibi kalir; d e g iiklik t a de
degil, l ^ f te m e y d a n a gelir:

: benden iistiin

gordiin
mil
(17/isra
62); ' : D e ki: Kendinizi
hig dugiinduniiz m il? ( 6 / E n am
40); ~ : Gordiin mil o
engelleyeni? (96/A lak 9);
: D e ki: A lla h tan
bagka yalvardiklarinizi gordiiniiz
mil? ( 4 6 /A h k a f4 ).

yaptigini

s e rb e st o ld u g u n u g o r m e k te y im /
hayal e tm e k te y im . u ayet de bu
'

Ne dersiniz, eger A lla h iizerinizde

' ' : in ka r edenlerin canlarim

geceyi

m elekler alirken >gorseydin ( 8 /

araliksiz devam ettirse? (28/K asas

E nfal 50).

^1

3- Tefekkiir ile gbrmek:

: Ben sizin gorm ediginizi

: D e ki: Gordiiniiz mil/

ta kiyamet giiniine

kadar

(;
:

De ki: Gordiiniiz mii/Ne dersiniz,

eger bu K u r an A llah

tarafindan

ise ve siz de onu inkar etmigseniz

goriiyorum ( 8 /Enfal 48).

4- Akil ile gbrmek. u ayet bu

anlamdadir: A : Onun
g ord iig iin ii kalbi yalanlamadi (53/
N ecm 11). u a y e t ,d e bu anlam a
ham ledilm itir:
:
Andolsun onu bir kez daha gormiigtii

(4 6 /A h k a f 10); '
: Gordiin m id dedi. Kayaya
sigindigimiz

( 1 8 /K e h f 63).
Biitiin bu ayetlerde uyari anlami
vardir.
: N e fs in /k i inin, z a n n -1 galip

ile iki

(53/N ecm 13).

vakit

zittan

birine

inanm asidu.

anlam ina gelir: ^^^ :

u ayet bu anlam dadir:

: Onlari, goz gorm esiyle

K en d ile rin e ' ilim

kendilerinin

fiili iki m e f ul aldiginda ilim

verilmig

olanlar

goriiyorlar/biliyorlar ki.. (34/Sebe

6

); : H er

452

iki kati goriiyorlardi

(3/Al-i im ran 13). Yani onlari,

gbzle gorm enin gerektirdigi ()! tide,

M tif r e d a t / K ur'an K av ram lar ^ d zldgd

ken d ilerin in i^i kati_ oldukl^rm i

z a n n ed iy o rla rd i . * ' veya

birbirini

topluluk

Bunu goziimun oniinde/

: iki

isra)/60
17(.

gordiiklerinde

u ara 61). Yani, onlardan her/<

26)

ya p ti, d en ir .

hiri digerini
ekilde birbirine
gdreeek

tiklarinda ve k a r ^ yakla
kar
iya
k a n a at sahibi olm
unm
akdii
e k
n
i geldiklerinde
d n celer arasinda
akla gelen
tercih
dd
Hz. P e y g a m b e rin hadisi de bu
anlam dadir : : Onlarin
y a p m a k tir . ve >' Tefekkiir
-

ey
ve hakkinda
B ir

atep
birbirine k a rp gelmez 554.

ed eunn/deun. fiili ( edatiyla

m uteadd? o ld u g u n d a, ibret alm aya
sevkeden
iinm e anlam
n a z a r/d
mua
g e lir : . Rabbinin

Evleriiyadir
i kar
kar .

> :

unu insanlara gosteri

in
i

yapti .

golgeyi nasil uzatmakta oldugunu

?g o rm e d in /

eydir. Bu
goriindiigu
kelim e
'
vezninde
olup
--
kdkunden

m i? /d ii iin m e d in

mi

F urkan / 25
4 5('
(. : A lla h in

/Ayna:

E yanin suretinin

Sana g o ste r d ig i ekilde (4/N isa 105 (;

gelmektedir.

yani Sana og rettig i ve bildirdigi

e k ild e. : G drunsiin diye dikilen

den geldigi g ibi . ise

eklinde gelir. .
:/Akciger
Kalpten yayilan o rgan
. da
kendi lafzindan
.
eklinde gelir

a la maet/i
re t.

b irlikte

bir peri

var.

Falaniyle
ki
D eve gebe

olup, gdzle gdriilecek k ad ar belirgin

o ld u g u n d a ; denir .
:
U ykuda gorunen
.e y /ru y a
Bu kelim e
veznindedir. Kim i

'

air Ebu
dyle
Z eyd
d e r
:
11. -~

,O nlari oyle kizdirdi ki -208

;kizginlik ula.pi

zam an hem zesi ta h fif edilip vav ile

Onlarin kalp, karaciger ve

H adiste soyle geer:.

: Niibuvvetin
^

haber vericilerinden sadece riiya

Tipki

akcigerlerine
555.
Cigerine v u rd u m .

k a lm ip
553.
ir

/R-V-y

Andolsun, Allah, Elgisinin riiy a s in i

dogru

qikardi

(48/Fetih

27):

,.;

Sana g o ste rd ig im iz riiy a y i sadece

*:

ok

.su

kelim esi ^ . , ve - -, ) liygun

bir yer) (20/Taha 58) veznindedir .

insanlar igin > imtihan kilm ipzdir

3 6, 5 5 4 N e s ^ ,V l ll .
5 5iir
5
5 5 3 Bn hadis )

maddesinde ge
ti.

bkz. Ibn Manzur, Lisana 'l-Arab,

) (maddesi; b i Zeyd, Nevddir, s . 5 .

453

Ragip el-Isfahani
olup fiilintlen gelmektedir .

air oyle der:

209 -
209- Kim F e lc 'te kugku duyarsa
igte bu F elc tir;

R a H a rfin in S o n u

Kandiran bir su ve agik b iry o l.556

; Onlar daha

gosterigli idiler
(19/Meryem 74). Ayette ge en
kelimesi, hemzesiz okuyanlara gore 557
kokundengelmektedir. Bunagdre,
Sanki giizellikte doyuma ulamitir,
anlaminda olur. Hemzeli kiraate gore
ise ,558 Guzelliginden dolayi dikkatle
bakilan ey, anlamindadir.
varlikli

ve

Kimisine

daha

gore

de

soz

konusu

kelime, kokunden olup hemzesi

hazfedilmitir. : Gorunen gllzellige
denir. ( Gtlzel manzara) da bu
kdkten gelir. Kimisine gdre ise,
kokunden doniim utur.
Ebu Ali el-Fesevi oyle der:
kelimesinin, < /
Gdz nazarmda giizel oldu, soziinden
geldigi soylenmektedir. Fakat bu dogru
degildir. iinku

> kelimesindeki ()

harfi, kelimenin aslma ilavedir; -

ise veznindedir. . ;
Sen gdrtllecek ve iitilecek yerdesin;
yani sen yakin bir yerdesin. Bu soz
? ' eklinde ( ) harfipin

atilm asiyladatelaffuzedilm ektedir.L^

(goriilen yer) kelimesi,

vezninde

ibn ^ianzdr, Lisanu 'l-Arab, ( )mad-

556

desi; ibn Diireyd, Cemheretu l-Luga,

I,

77 .

5 7 Bn Kalun, ibn Z e k ^ n ve Ebu C aferin kiraatidir.

558 Bu da diger kurralarin kiraatidir.

454

Za Harfi

zebur ismi verilir. Zebur, Hz. D a v u d a

Z -b -d /

inen K itab a ozel isim o lm ut u r : '

Kopiik - ' D avud'a da Z e b u r u vertuttu. Allah buyurur k i :
migtik (4/Nisa 123);

: Kopiik yok olup gider (13 /R a d

: Andolsun, Zikir den sonra
:

Su kopiigii ,

17(. ! Tereyagi, renk bakim indan

kopiige)
benzedigi
in ondan
i(
tlrem
tir
. : O na kopiik gibi
bol m iktarda mal v e rd im . '

Zebur da gunu yazmigtik (21/Enbiya

105). ) ) harfinin zam m iyla da

o kunm utur. Bu kelime, 0

guludur. Tipki ogulu

O na tereyagi y e dirdim
-
. Tereyagi : geldigi gibi; veya j ) j in oguludur.
gibi beyaz olan
ektir
bir
.
, tipki - gibi isim yapilan bir

mastardir. Sonra eklinde ogul

yapilm itir; tipki eklinde

Z -b -r /

ogulu yapildigi gibi.

Biiyiik bir dem ir

asidir
par .

ogulu,

eklinde g elir:

: Bana demir kiitleleri getirin

Kimisi, ilahi kitablardan anla ilmasi zor olan her kitabin Z ebur diye
isimlendirildigini soyler. Allah buyu-

K e h f 96). Saa/ 18
da
( denir ;
ogulu eklinde gelir ve istidre
6yoluyla
liinen ^eyler
b
i in de -l
ul

daha oncekilerin ziibiiriinde/kitapla-

lam lm aktadir : '

Onlar

din

konusunda

aralarinda

ki: 0 , giiphesiz
rinda da

^( 2 6 / u ard 196); . -
,

: Eger seniyalanla-

boliik boliik oldular (23 'Miiminun

yani din konusunda degi ;)53-ik gu
ruplara ayrildilar . ' : Kitabi
.kalin bir yaziyla y a z d im

dilarsa, agik deliller, ziibiir ve aydin-

K ahn yaziyla yazilan her kitaba ,

Yoksa sizin igin Z iib iir de bir beraat

latici kitap getiren nice peygamberler deyalancilikla itham edilmiglerdi

(3/Al-i Imran 184); :

455

Ragip el-Isfahani
mi ^!

K am er)/ 454
?3 (;

' igledikleri her gey,

Z iib iirde

denir. Allah buyurnr ki:

: Dogrusu , bir tek gigliktir

.mevcuttur

(79/Naziat 13). Bu kelim e kimi za-

Bazilarina gbre
zebur -e r,l hii
kiimleri degil, sadece akil hukiimleri

man kovm a anlam inda, kimi zaman

da ses anlam inda k u lla m lir .

eren kitabin adidir. Kitab ise, ahkam

i
ve hikmetleri
eren
.
eyin
i
ismidir
Hz. D a v u d a inen Z e b u r un bir
hi
erm em esi, buna hiikmu
delil
etm ektedir . -)Elbisenin g o
i), bilinm
riinen
ektedir
diki
559. :
lkintisi biiyiik
Om
olan
zunun
iye
ki
denir. Bu anlam dan, kizaniye
ki ;
: m zu hiddetlendi, denir .

: Andolsun siirdiikqe siirenlere

(37/Saffat 2); yani, bulutlari siiriikleyen m eleklere . '

Andolsun ki; onlara, vazge-

giren nice dnemli haberler gelmigtir

(54/K am er 4); yani ^ ( d l d k l e r d e n

m eneden.

: Deli-

>demiglerdi ve zecredilmigti (54/

Kam er 9); yani k o v u lm utu. Burada

z e c d in kullam lm asi, kuvulana ba-

girm alarindan dolayidir. Tipki oyle

) Cam
effaf ta
.
a (:denir
Tekili eklinde gelir:

dem ek gibidir: ' : Arkaya doniip git, uzakla!

: lamba 0
kristal b irfanus igindedir; ofanus da
sanki inciye benzer bir yildiz gibidir
N ur / 24
35( (.

-Mizragin
:
alt tarafin

da bir demirdir
. eklinde
gelir . :
Adami dip-ikle
dim . : Mizraga ziicc/dip taktim .^
M iz m ^ n igini
dip :
soktiim .

O kun dip-igine

benze
lardaki incelige
tilerek
denir
ka .

Uzun ayakli erkek devekuu.

'
Uzun ayakli
i deveku
diu

,* ^ j / Z - C - y
Bir eyin gitm esi i in onu
itmektir/siiruklemektir. Kotii devenin itilmesi ve riizgarin bulutu itmesi gibi. A llah b u y u ru r ki:

: Gormez misin ki A llah

bulutlari s iiriik liiy o r (2 4 /N u r 4 ;

"

Rabbiniz odur ki, lutfunden na-

sip arayasim z diye sizin igin denizde

gemiler y iiriitiiy o r (17/isra

66

).

sbzler bu a nlam dan alin m itir:

: Yiiriitiilen adam ;

Z -c-r /
Ses

ile kovm aktir .

- / Onu kovdum , da kovuldu ,

,
M a n z u r ,

e lb is e n in

Lisdnu 'l-Arab, )(

igd oi rr. i l nB e kn z . d ii kb in
m a d d e s i

Kbtii hurm alari a y ik la -

d im , onlar da a y ik la n d i. u sozler
de bu a nlam dan i s t i ^ e e d ilm itir:
- : H arac toplanditoplaniyor; : Toplanan hame. air de byle der:

M iifre d a t / K ur'an K avram lari 8bzldii

-

Ziyaretgiden eksik olmayan -210

az

deer

Nihayet yer takilarim

ku$andigi ve siislendigi sirada ( 1 0 /

bir ihtiyag.5b0

Yani,

lam dan altina denilm ektedir.

A llah b uyurur ki: :

verilmesinden

dolayi, defedilmesi ve sevkedilmesi

miimkiineyolan
degildir
^z bir
.

Y unus 24);

Yakut zuhruften bir eviri olmali (17/

isra 93); yani, h oa giden altindan.
: Nice zu h ru f (altinlar) verirdik (4 3 /Z u h ru f 35); -
: Aldatmak igin
birbirlerine zu h ru f (yaldizli sozler)
fisildarlar (6 /E n am 11^); yani insa

Z-h-Z-h /

Ate$ten

uzaklatirilan

ve

cennete

sokulan kimse artik kurtulmu$tur (3/

Al-i Imran 185); yani cehennem deki

yerinden uzakla tirilan.

na zevk veren sbzler.

/ Z-r-b

z - h - f

kelim esi oguludur.

asil anlami, ayagin siiriik-

lenmesiyle birlikte olan harekettir.

Ornegin; heniiz yiiriiyemeyen OCUgun em eklem esi, yoruldugu zaman
ayaklarim siiriikleyen devenin yiiriim eye aba gbstermesi ve fazla kalabaliktan dolayi yiiriimekte zorluk
eken askerin seyri gibi.
Allah.bu>urur ki: '

Ey

iman edenleri Toplu olarak kdfirlerle

karilatiginiz zaman, onlara arkalarinizi donmeyin (kagmayin) ( 8 /Enfal 15).

: Kasit olmaksizin diien oktur.

/Z -h -r -f
: H oa giden siistiir. Bu an-

5 6 0

Tehzibu'l-Luga,

X I ,

1 5 5 ;

Mecaz 'l-Kur 'an,

1,

Bu, bir yere n isp et edilen boyali bir

tdr elbisedir. K u ra n da teijbih ve
istiare yelu y la byle ge m ektedir:
: Serilmi$ halilar (88/G a-

iye 16 ) . ve : K oyun barina ve avci pususuna denir

/ Z-r-a
:

Bitkilerin

bitmesidir.

Bu,

beeri degil, ilahi bir et^inli^le olmaktadir. Bundan dolayi Allah buyurur ki:
: Siz m'l biti-

riyorsunuz onu, yoksa bitirenler bizler

miyiz? (56/Vakia 64). Ytiee Allah bir
onceki ayette ekin ekmeyi insanlara
nispet etmekte; bu ayette ise, bitkilerin
bitirilmesini onlardan nefyederek kendi
nefsine nispet etmektedir. Insan, ekinin
olumasini saglayan sebeplerin
olmasindan dolayi bu fiil ona da nispet

3 1 7 .

457

Ragip el-Isfahani
edilir. Ornegin, bitkinin yetitirilmesindeki nedenlerden biri oldugun zaman;
:

Su

bitkiyi ektim; yetigtirdim,

dersin.

aslinda mastardir ve < .

ekilen anlaminda kullamlmaktadir:

b ir hayir vermeyecek demem ( /

Hud 31); yani gozlerinizin ku iimsedigi.

ayet ifadesinin
takdiri oyledir: . Yani,
gdzlerinizin k u iimsedigi ve itibara
almadigi kimseler.

fo ra k topraga suyu saliyoruz da onun-

/ Z -a -k

la ekinler gikariyoruz (32/Secde 27);

! Ekinler, giizelmakam-

: Airi derecede tuzlu s u .

lar! (44/Duhan 26). Ekine benzetilerek;

: o ^ l e ok tuzlu yem ek ki, tuz-

1 ; Allah qocugunu biiyiitsun,

denir; tipki dendigi gibi. ve

lu suya dondii . : Bagirm asiyla

onu korkuttu. Korktu. :

ift iye denir. : Bitki

yetiti.

ok ses lkaran k ii . :
atan ki i.

/ Z - a - m

/ Z -r-k
: Beyaz-siyah

renktir.

arasinda bir
: Gozii

mavi oldu , denir. Allah buyurur ki:

ok nara

- :

: Yalan ihtimali bulunan so-

ziin naklidir. Bunun i in bu kelimenin K u r a n da g e tigi her yerde onu

iddia edenler bundan dolayi yerilm ilerdir:

Aralarinda gizli gizli konugurlar (20/

inkarcilar,

Taha 102-103); yani gozleri nursuz

kor o l a r a k . , bir k utur. '

dia ettiler (64/Tegabun 7);

: Oysa siz, boyle bir

: Kugpisledi, pisliyor, denir.

bulugmayi

: O na m izrak atti.

/ Z - r - y

Suglulari o giin m avi olarak toplariz

diriltilmeyeceklerini id-

gergeklegtirmeyecegimi-

zi iddia etm istiniz (1 8 /K e h f 48);

< : Nerede iddia

etmekte oldugunuz ortaklarimz? ( 6 /
E n am 22); :

: O nu ayipladim.

D e ki: O ndan bagka (tanri oldugu-

: O nu tahkir ettim, kii iimsedim.

nu) iddia ettiginiz geylere yalvann!

- .' form u da aym anlamdadir. Bu

(17/isra 56). Sozlii verilen teminata

ve liderhge ' denir.

fiil, vezninden gelmektedir. A1lah buyurur ki:

: Sizin gozlerinizin lior
gordiigii kimseler igin Allah onlara

Kef'll ve lidere de denir.

iinkii her ikisinin soylediklerinin
yalan ihtim ali old u g u n a inam lm ak-

M tifre d a t / K ur'an K avram lari S b z li^ ii

tadir. Allah buyurur k i :

Ben buna kefilim (1 2 /Y u s u f

, .bundan dolayi nefesi gidip geldi

72 (;

elcen cariyelere
Su denir .

O nlarin hangisi buna kefil

,olacak? ( 6 8 /K alem 40). Bu k e lim e

ya

kefalet

an la m m d a k i

veya soz soylem e

.^
j den g e lm e k te d ir

Ao'^Gten

anlam m daki

Z-k-m /

: Zakkum

agaci Gunahkarlarin yemegidir 44)/

Duhan
4 34-(. : Cehennem deki
kotii bir yiyeeek ismidir
. deyim

u O / Z - f - f

bu anlam dan i s t i ^ e edilm

tir
i :
- : -Deve kog

.Falan kigi zakkum yedi

tu, koguyor; - : Surucusii onu

kogturdu. 37/Saffat 94. ayeti, farkli

eyi yuttuunda
Bu
i kotii
soz, bir
ki
soylenir .

:kiraatlere gbre farkli anlainlara gelir

Ya harfinin fethi ile [[ : -H e
men kogarak opagittiler. [Ya harfinin
zam m i ile [ : |Arkadaglarim
ona dogru kogmaya sevkettiler.

'

-;
in asil anlami, r ii z g ^ m es
an,mesi
yer yer
ve yer
yiiriiyen
^er u
larinm hizli gitmdeve
eleridir
ku .
Deveu ktu
uo.

/Z-k-V
,Bu
, kelim enin asil anlam i
-Yiice A lla h in bereketinden kaynak
tir. Bu, diinya ve
lanan
^ i r earti
t l e
lerde bu olur. E k in de bir
ilgili
arti
i
'

ve bereket m eydana geldiginde ;

denir . )
: H angi yiyecek daha temiz

) Gelini akrabasinin evinden

alip damadin evine gotiirdii), deyimi

ise ondan size bir azik getirsin

de bu anlam dan isti^-e edilmt

.r
Siirati gerektiren istiare, gelinin
iinden dolayi deil, mutluluk
yiiriiyii
hafifligiyle gitm esinden dolayidir .

Z-f-r /

-* / O nlar igin bir inleme

18)/
K e h f 19) dyeti, akibeti kotii olmayan
helal yiyecege i.
arettir
-insanlarin, Yiice A lla h m hair

km dan fakirlere verdikleri m alm adi

-olan zekat da bu anlam dan gelm ekte
dir. Zekata bu ismin verilmesi, ondan
dolayi um ulan bereketten veya nefsin
arindirilmasindan; yani nefsin hayir

ve bereketlerle masindan
olgunla
solum a vardir! (21/Enbiya 100 (.
-dolayidir. Ya da bu her ikisinden do
inceye kadar nefesinGogiis
sert
i
layi bu ismi alm
-
tir
iinkii
i.
^bz ko
imde gidip gelm esidir
bi .
nusu olan bu her iki hayir da zekatta
:
eyi zorla yiiklen
Falan
i falan
k.vardir
Yiice Allah ayette zekati na 5 6 1

B u ,

H a m z a n in

k ir a a tid ir.

459

Ragip el-Isfahani
m azla

zkretmi?tir:
; Namazi kilin, zekati

m e yoluyladir. oyle ki, Yiice A llah,

bazi kullarim , egitim ve bgretim le

verin (2/B akara 43). insan, nefis tez-

degil, ilahi tevfikle bilgi sahibi ve

tem iz karakterli yapar. Biitiin nebi ve

birlikte

kiyesi ve tem izligiyle diinyada oviilm ^ye deger nitelikleri ve ahirette de

R esuller boyledir. A yette Bz. Is a nin

ecir ve miikafati hak edecek riiiruma

arindirilm i? olarak nitelendirilm esi,

gelir. Bu da insanm , kendisini arindi-

zam anki durum uyla degil, gelecekteki durum uyla da aldkah olabilir. Yani
daha sonra a n n d irila c ak demektir

racak ?eyleri yapm ayi am a edinmesiyle olur.

Bu eylem kimi zaman insana nis-

; O nlar zekati

pet edilir; iinkii onu kesbeden/elde

ifa ederler (23/M iim inun 4). Yani

eden insandir: Benligi

yaptiklari ibddetleri, A lla h in kendile-

arm diran gergekten kurtulmugtur (91 /

rini arindirm asi veya kendi nefislerini

arindirm alari i in yapm aktadirlar. Bu

em s 9). Kimi zaman da Yiice A llaha

nispet edilir; iinkii bu i?in ger ek faili
O dur:

: Hayir, Allah

diledigini aklar (4/Nisa 49).

her iki anlam da aynidir. A yette ge en kelim esi, tanin m e fulu

degil, ondaki ( ) edati illet ve am a

Kimi zam an da P e y g a m b e re nispet edilir; iinkii Peygamber, insanlari arm diracak ?eyleri onlara ula?tirm a konusunda vasitadir:

ifade eder. insanm kendi nefsini tezkiye etm esi i^i kism a ayrilir:
Biri fiille yapilan tezkiyedir. Bu

: Onlarin mal-

tiir tezkiye bvdlm ekte ve ?u ayetlerde

kesdedilen de odur: <

larindan, kendilerini temizleyecegin,

Benligi arm diran gergekten kurtul-

yiiceltecegin bir sadaka al (9/Tevbe

1 ;

Benligini armdiran, kurtuluga ger-

Size aranizdan bir Resul gondermifiz; size ayetlerimizi okuyor,

mutur (9 1 />ems 9);

'

gekten ermigtir (87/A la 14).

D ^ e r i sozle yapilan tezkiyedir:

sizi aritiyor (2/B akara 151).

Adil birinin bakasim tezkiye etm e-

Kimi zam an da arinm anin aleti

olan ibadete nispet e d il ir :

si gibi. Fakat insanm kendi kendini

tezkiye etm esi, yerilen bir ?eydir.
N itekim Yiice A llah bundan nehyet-

Katimizdan bir kalp yumu$ak-

ligi, bir tem izlik verdik (19/M ervem

13

). '

Melek: Ben, yalnizca, Sana ter-

temiz bir erkek gocuk bagi^lamam

'igin Rabbinin bir elgisiyim, dedi (19/
M eryem 19); yani yaradili?tan ^rmdirilmi?. Bu da zikrettigim iz gibi se 460

m ektedir:

: Nefislerinizi

temize gikarmaym (53/N ecm 32).

Yiice A lla h m bunu m enetm esi, terbiye etm eye m atuftur. iinkii insanm
kendi ?ahsm i ovm esi hem aklen, hem
? eran irkin bir ?eydir. N itekim bir
hakim /bilge, kendisine; G er ek olsa

M i i f r e d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

ey nedir? diye sorulan

irkin
bile
soruya, Ki inin kendi kendini
m esidir
diye cevap verm i .
tir
-

bir nimet/mal ilm

ulai
.
sa
unaBudikkat
hadis
-ekm ekte

O V

dir: Kasit olm adan yapilan iyilige

ekkiir etm ek gerekliyse, bilerek
te
ekkiir
yapilan
etmiyilige
ek daha
te

Jj/Z-I-I
da gereklidir .
: -kelim enin asil anlami, k a

: Sallanmak. Bu kelimdeki

sitolm aksizin a y a g in k a y m a sid ir . '

-harflerin tekrari, ondaki titreme anla

Ayagi kaydi, kayiyor, denir .

: -K aygan yere denir. Kasit olm a

lenen giinaha, -ayakdan

siir
-
im esi
ne benzetilerek - denm ektedir .

: Size apagik deliller

-geldikten sonra, yine de kayarsa

,niz, gunu iyi bilin ki Allah azizdir
hakimdir

(2/B akara

Seytan

: Yer o sarsintiyla sarsildigmda

Zilzal/ 991((; ' :
iiphe yok ki kiyametin sarsintisi pek
biiyiik bir seyciir (22/Hac
1;(

: -Siddetli bir sarsintiyla sar
-silmiglardi (33/Ahzab 11). Yani kor
kudan otiirii sendelendiler .
'

209 (;

onlarin

kaydirdi (2/B akara

kaydirm aya
ali
t i.

m im n tekrarina
arettir
i :

ayaklarini

36 (.

Onu

: M ertebe ve itibardir .
: ) Miilk 27). Bazilarina / 67

; Iki

gbre ayetin anlami ,udur: Kafirler

toplulugun kargilagtigi giin, iginden

-m iiminlerin makamlarini gordiikle

yiiz gevirenlerin, yaptiklarinin

-rinde. K ^ i r l e r soz konusu m akam lar

.,

<

bir

kismindan otiirii geytan ayaklarini

kaydirm ak istemigti (3/Al-i Imran

eytan onlari saptirm
Yanicaya
.)155 ,
kadar sbrbklem
iinkii
eye
m
ali
ti
i.
insamn,
ik giinahki-
i
lemede ken
dine ruhsat v e rm e-si
eytanin
,
kendi
sine m usallat olmasini kolayla.
tirir
Hz. Feygam ber
-byle buyurm ak
ta d ir:>uA '1 .
.!..
K im ebir
nimet kaydirilmigsa bunagukretsin
562.

Yani verenin kasti olmaksizin G m e

562ibn ul-Estr, N ihaye, 11, 31b; Zemah eri, Faik,

11,119.

dan m ahrum
lardir.
birakilm
Denilir
i
k i ; *

kelim esinin azap k onum uin

i

kullanilmasi, tipki 'o'J-id/miijde ve

]benzeri lafizlarin [tahkir am actyla
azap i.
in kullanilmasi gibidir
Gecenin
am alarm aa

d enir :

Geceye yakin saatlerde

byle
Hair
udde/de
114
11
r: ( (.
1

Geceleri agama agama -211

diirdii
6.

5 63A ccace ait bu .bkz. D ivanu 'l-A ccdc

s. 231; Feyruzabadi ,.<,

137
111.,

461

Ra g i p e l - ! s f a h a n i
. itibar/yakm lik anlamindadir. Bu anlam da Allah buyurur ki:

da kaydi, denir. Y unus

. - B iz bunla-

^ kelim elerinin K u ra n in

ra, s i r f b iz i A ll a h a y a k la g tirm a la ri

inda ba
di-ka bir yerde kullanildik

- ' : Onu kaydirdi,

igin tapiyoruz (39/Ziim er 3). > :

M akam lar, aamalar. : O na deger verdim /onu yaklatirdim. Allah

buyurur ki: : O te k ile ri
de o ra y a y a k la y tird ik (26/ u ara 64);

oyle d e r:

tir. Ulari
beyduynlm
b. K a bam
in
i
u ara 64. dyetini/
26
eklinde okuduu rivayet elm
dt
.r
Yani, fitekileri de orada helak ettik .

: Cennet takva sahip-

/ Z -l-m

le r in e y a k la g tir ilir (26/u ara 90).

' ' isminin [belli bir] ge-

ceye tahsis edilmesi, insanlarm bu

gecede A ra fa ttan indikten sonra

B urada

m iiellifim iz

R ag ib in[

-)el-E zla m ) m addesini kaydet

m esi beklenirdi. Fakat bu kelim e de

M in a ya yakin olm alarm dan dolayidir. Hadiste de oyle buyrulmaktadir:

: A lla h a ik i rekat

kitabinda yer verm edigi ender birka

nam azla yaklagimz564

kelim eden biridir-M iitercim ler [,

/ Z -l-k

ve ; anlamlari birbirine ya-

kin iki kelimedir. Allah buyurur ki:

K upkuru toprakkesilir
(18/Kehf40); yani bitkisiz kaygan; tipki ayet gibi: - : Onu kaypak
'

halde birakti (2/Bakara 264)

Kaygan yere denir. -

/>

>

0 ;

tigi

Z -m -r /

' :

-Rab 'lerine kargi gelmekten sakinan

-lar boliik boliik cennete sevkolunur
lar (39/Ziim er

73 (. ,

in 0 -

.guludur. B u da az topluluk d e m e ^ ir

kafirler

oyle denilm
Bu anlam
ektedir
dan: 0
: A z tiiylii k o y u n . -

siyeti
iik ad am
dii .

K u r 'an 'i igittikleri zaman neredeyse

seni gozleri de devireceklerdi ( 6 8 /Ka-

lem 51) ayeti airin sozii gibidir:

halde
K u ra nRda
a g ib gin
e

' .

-
ah :

^^

lkardi,
D eveku
u ses
ses
-lka

riyor . kelim esi de bundan tdrem i tir.

e kadindan kinayedir
fahi .,

212- A y a k y e r le r in i kaydiran b ir
bakig.565

-5 6 6 Y u n u s

b .

H a b i b ,

d a l a n n d a n d r.
r iv a y e tte
5 6 4 H a t t a b i ,

Garibu 'l-Hadis,

5 6 5 B u ir i . - -

462

11, 2 5 .

, m a d d e s i n d e

g e ti.

v e f a t

A m r

b u l u n m u l a r d i r .

e t m i r.

1 1 ,3 6 5 .

E b u

O n d a n

B k z .

b .

A l a n in

b e y h

H ic r i

S u y u t i,

v e

1 8 2

a r k a
K is s a i

ta r i h in d e

Bugyetu't-Vuat,

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

'/ Z-m-1

^-

' : Ey miizzemmil! (73/

^ h z z e m m il

1 );

yani elbisesine burti-

/-

: e r i bir akit olm adan kadinla yapilan cinsel ilikidir. Bu kelime

nen. Bu istiare yollu bir ifadedir. Bu

soz, gorevinde eksiklik ve gev?eklik

? eklinde kasir halinde de gelir.

yapan ki?iden kindye olup onun bu

durumuna ima etm ektedir. : Zayif

dan m astar olabilir. O na nisnet

?eklinde gelir. : Falan

demektir.

ki?i zina ocugudur.

/Teabbata?errenin

annesi ogluna agit yakarken ?oyle der:

Uzatilarak okundugunda babin-

Allah buyurur k i:
;

Oglum, kayli (giin ortasi iqecegi)

Zina eden erkek, zina eden veya ortak

igen giiqsiiz b iri degildir.567

ko$an kadindan ba$kasiyla evlenmez;

zina eden kadin da zina eden veya

ortak ko$an erkekten baskasiyla evlen-

/ Z -n -m

mez (24/Nur 3); : eden

ve : T oplum dan olm^-

yan fazlalik/yabanci olan ki?idir ve

k o y u n un kul^^ ve b o g a zindan sarkan /

kiipe denilen yum ru-

euklara benzetilm i?tir. A llah buyurur ki: -

: Kaba, bir de

zenim (soysuz biri) ( 6 8 /K alem 13).

Bu, ve ' ., yani bir toplum a
nispet edilen, onlara baglanilan fakat onlardan o lm ayan kdle demektir.
air ?oyle der:
.'

. -
-Sen Haimogullarina y a -213

.manmi bir fazlaliksin

kadin ve zina eden erkek (24/Nur 2).

Sonu hemzeli olarak ?dyle gelir:

-: Daga
tirmandi. j. ^idigi siki?an k?i.
: Kii, sidigi sikiik olarak namaz
kilmaktan nehyedilmi^tir.56

/Z -h -d
: A z olan ?eye d e n i r . - '

: Bir ?eye kar?i arzu duym ayan,

onun az bir kism ina razi olan ki?idir.
Allah buyurur ki:

^^ ^ : Onlar, ona (Yusuf'a) kariji

isteksiz idiler (1 2 /Y u su f2 0 ).

Siivarinin arkasina baglanan tek

/ Z-h-k

ok gibi.56i
erhu E$ 'ari l-H iizeliyyin 5 6 7 ,

84
11, .: Giin

: Bir ?eye iiziintiisiinden

ortasinda
.ecektir
568H assan b. Sabite ait ait olan bu i .n bkz
,D ivanu H assan b. Sabit, s. 213; Feyruzabadi
B esa ir ,

8 4111
6 .,

5 6 9 i b n u l-E sT r,

Nihaye,

1 1 ,3 1 4 ;

Z e m a h e r i ,

Faik,

1 1 ,3 1 4 .

463

Ragip e l-Isfa h a n
dolayi onun cam <ikti. Allah buyurur
ki:

: E y Adem, sen ve ein

cennete yerlegin (2/B akara 3 5 (.

: A llah bunlarla

sozcugii m uteber olmayan

onlara diinya hayatinda azabetmeyi

ogulu
bir edir
leh
;
r ?dyle
gelir. dear:

ve kafir olarak canlarinin gikmasim

istiyor (9/Tevbe 5 5 ) .

-Uziintiilerinden dolayi ag -214

ladi kizlarim eim
ve
57.

ve - kelimeleri, ve
kelimeleri gibidirler. Allah bu-

yurur

: Ne

doguya ve ne batiya mensub olmayan miibarek bir zeytin agaci (24/

N ur

3 5 ).

: Z eytinden lkan

S1V1.

: Here-

deyse ateg degmese deyagi igik verir

(24/N ur

^ulu
, eklinde gelir?.
. :

Kendileri ve elleri golgelerde, koltuklara yaslanmiylar (36/Yasin 56);

( Yiyeceine zeytin

yagi koydu) sdzii,

(Yiyecegine

yag ko^du) sozii gibidir. *

(Ba?mi zeytinle yagladi) sozii de -
( Ba?im onunla yagladi) sdzd gibi-

: Toplayin

zulmedenleri ve elerini (37/Saffat

2 2 );

yani yaptiklari konusunda kendilerine uyan yanda?larim.

-

3 5 ).

' -

/ Z->-t

eklinde?

Sakin, onlardan ezvaca verdigimiz

nimet ve zevklere gdzlerini dikme

(15/Hicr

88

); yani birbirine benze-

yen ve yanda? olanlara.

Biitiin giftleri yaratan
Allah ne yiicedir! (36/Y asin 36);

d i r . : Yaglandi, demektir.

: H er geyden iki /
yarattik (51/Zariyat 49).

/ Z-V-C

B u ayet; her ?eyin cevher, araz,

Canli varliklardan e?le?en erkek

ve d?i iftlerin her birisine dendigi gibi, bunlardan ve diger varliklardan olan iftlerin her birisine de
denir; m est ve ayakkabi gibi.
Ister benzer, ister zit olsun ba?ka
biriyle beraber olan her ?eye de
denir.

'

iki gifti, erkegi

tirdi

; Ondan

m adde ve suretten olu?tuguna; hi bir

?eyin yaratilmi? oldugunu gerektiren
bir terkipten soyutlanam ayacagm a
ve onun bir yaraticisinin olduguna,
bunun da Yiice Allah olduguna i?aret eder. H e r geyden iki gift yarattik", sdzd ? ger ei a iklamaktadir:

Alemdeki her ?ey, bir ziddimn veya

bir benzerinin ya da bir terkibinin

V? digiyi viicuda ge3 9 ) :

5 7 0 U b e d e

b . T a b i b e

Azdad ,

E n b a r i,

464

a it o la n

3 7 4 ..

b u

b k z .

i b in

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

olmasiifttir.
bakim
Yani
indan
ya
e
bir surette miirekkep olmaktan
hi
.k urtulam az
Yiice A lla h in yakaridaki dyette
kelimesini

zikretmesi ^ .d o n
dikkat
eyin
indir:
ziddi
etm
Bir
ek

B azila rin a

don ( 8 9 / F e c r 2 7 - 2 8 ) ; yani arkada ina

.Onunla

olarak ve ho$nut olunarak rabbine

a yetin I

E y huzura eren nefis! Ho$nut

veya benzeri yoksa da yine de -cev

her ve arazdan miirekkep olmaktan
kurtulamaz; ki onlar da
ifttir
iki.

g o r e agidaki
de, a

aret ettigi
-e k ild e onun a n

lami
; ruhlar a m e lle r iy le birl
e k lin d e d ir: -

t
rilir ,

; giin her

her gefit bitkiden qiftler gikardik ) 2 0 /

-nefis, yaptigi her hayri hazir bula

Taha 53); yani birbirine benzeyen

tiirler
. ayet de aym anlam dadir :

caktir; ifiedigi her kdtiiliigii de ) 3 /

Imran
3 0 (.

Biz mattakileri

Gdkten bir su indirdik de orada

giizel efierle tezvig ederiz ( 4 4 /D u h a n

her giizel g'lfti bitirdik (31/Lokm an

yani m uttakileri onlarla birle ;) 5 4-ti

10(. : Sekiz gift ( 6 / E n am

yani sekiz sinif ;) 143 .
:
Sizler iig gift oldugunuz zaman 56)/

ririz .

-!Onu bir kadinla ev

lendirdim, d e n ild ig i g ib i, K u r a n d a ,

* / Onlari giizel efierle

iiVakia 7); yani
.g uru b u , -e k lin d e k i form un g e l
evlendirdik
Onlar da bu ayetin hem en nde
pe
-m e m e s i , ahiretteki e v lilig in a r a m iz

iklanan kim selerdir

57a1.

.-'

da b ilinen e v lili^ te n farkli o ld u g u n a

ekm
dikkat
indir
e k i.

: -Nefisler giftlefii

-rildigi zaman (81/Tekvir 7). Bazilari

na gdre bu ayetin
udur:anlami
Her

Z-y-d /

gurup, kendi taraftarlariyla cennet

ve cehennem de bir araya getirilir ;
dyette belirtildigi g ib i :
,
Toplayin -zulmeden
leri ve efierini (37/Saffat 22 (.
Kim isine g 6 re de onun anlami
udur: Ruhlar cesetleriyle bir araya
gelir. Nitekim -dyetin iki farkli yo
rum undan biri bu aret
anlam
edae r
i:

eyin iizerine
ka bir
bBir
a

eyin eklenm
dir$
e.

Onu!
artirdim , da artti, denir . -'

B ir deveyiikii defazla (azik( /-

riz ( 1 2 / Y u s u f 6 5 ) a y e t i ,
.yani

f a z ile tim

Bu da;

artti,

sdzii

gibidir

/Nefsini aagilayan

Kendini bilmeyen ahmak (2 /B aka ra

tiiriinden bir sdzdiir. Bu, bazen )13 0

5 7 1

Sagdakiler, ne mutlu sagdakilere!

Soldakiler, ne bahtsizdirlar onlar! (Hayirda)
onde olanlar, (ecirde de) ondedirler ( 5 6 / V a B k z .

k ia

k o tii/iste n myee n bir arti ;o lm a k ta d ir

g er e g in d e n fazla olan g arti
i b i . n e g in , parm aklarin f a z l a l ^ i , ha yva n

8 - 1 0 ) .

465

Ragip el-Isfahani

ayaklarindaki f^zlahklar ve cigerdeki

fazlalik ki; bu, yenmedigi i in kendisine ihtiyaem olmadigi duunulen
cigere bagli bir eydir.
Bazen de bvtilmeye deger bir arti
olm a^tadir:
:

insan fitrati
in bu
iizerine
a rti
bina edilir. Hayir,
er biryafiili
da
ey koi,
yapan
n uyaptigi
su n dkai
lenir
amam
a ve
agii
rti
-a
ka y
de d e r .

26). B u

giin cehenneme 0 : /dun m u?" deriz. D a h a yok m u

der ( 5 0 /K a f 30) ayeti, c e hennem in

a y e t, d iin y a d a ta s a v v u r u m iim k iin o l-

daha fazla insan istedigi anlam inda

Giizel davrananlara daha giizel kargilik vefaz.lasi var ( 1 0 / Y f l n u s

m a y a n b irta k im
i a r e t
dan

n im e tle re v e h d llere

etm e k te d ir.

g e le n

D e g k

riv ^ e te

Y iice A lla h m

y o lla r-

gbre, bu

olabildigi gibi, onun d o ld u g u n a ve

a-agidaki ayette zikredilen du ru
mun onda
ne ebir
aret
ger
^tig
le
i

fa z lalik

y i i z i i n e b a k m a k / O n u

de o l a b i l i r

g b r e b i l m e k t i r .^

'

: Onun

bilgisini ve guciinii artirdi (2/Bakara

247); yani Yiice Allah, ona agdalarma verdiginden daha fazla bir ilim
ve beden verdi. '
: Allah, yolagelenlerin hidayetini
artirir ( 1 9 / M e r y e m 7 6 ) .
ayetler de kotii arti la ilgi ' :

lidir:

U yarici onlara gelince, bu sadece

onlarin nefretle kaqiglarini artirdi
(3 5 /F a tir

^
^

4 2);

: Kiifre

yolundan

'

sapip

da

alikoyanlar;

Yemin olsun, cehennemi tamamen

cinler ve insanlardan dolduracagim
(32/S ecde 13).

/Ona falan geyi artirdim;

0 / , artirdi; - /Artti, denir.
Allah buyurur ki: : Dokuz
(yil) da Have ettiler (1 8/K e h f 25);
: Sonra ipkarlari artti (3/

Al-i im ran 90);

- * : Allah, her

diginin neye gebe oldugunu ve himlerin neyi eksiltip a rtird ig in i bilir

(1 3 /R ad

A llah

'in

);

yanim i artirm aktan bagka bir kat-

u d 6 3 ) .

: A rtan bir

215- Siz bir topluluksunuz; yiizden fa z la ;

- Sizin bana, zi-

kimz olam az! ( 1 / H

yaptiklari

(1 6 /N a h l 88

8 ).

er. air byle der:

bozgunculuktan otiirii onlara azap

iistiine azap arttiririz

Bir plan iizerinde / < / ' /' ? de

bana tuzak k iin in .''

A lla h hastaliklarini daha da

artirm igtir (2/B akara 10).

5 7 3

572B kz. Miisned,

(H N :297).

V I ,

>5;

M u s l i m ,

im an,

1,

6 3

B u

a h i l i y e a ir l e r in d e u

U d v a n t y e

a iltir.

B k z .

Hazanetu 'l-Edeb,

V l l l ,

o la n

Z u l - A s b a

Mufaddaliyydt,
6 6 .

s.

1 6 3 ;

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

: Hal-i hazirda ihtiya duyu-

landan fazla olup depolanan aziktir.

etm edlgini soylem ektedir. iinkii

, ^lsilm a anlam indadir.
Bu kdkten:

A zik almaktir:
; Yaniniza azik alin, azigin
en iyisi korunmadir (2/Bakara 197).

> : i ine ^Z 1^ yiyecek konulan

?eydir. > : i ine azik su konulan

kaptir

form lari gelir.

: Egik kazilm i? kuyu.

Dogru yonden m eylettigi In,

yalana denir. A llah buyurur ki:

-: Bunlar, gergek-

; Falan ki?yle zevr'\m\d

ten haksizlik ve iftiraya saptilar (25/

Furkdn 4); : Yalan
sozden sakmin (22,'Hac 30); .
<
: Onlar, qirkin ve yalan olan bir soz soyliiyorlar

gdgsiimiin iist tarafiyla kar?ila?tim;

(58/M iicadele 2);

ya da onun z e v rine dogru gittim. Bu

Onlar yalan yere gahitlik etmezler

tipki ! Onayoneldim , sdzii gibi-

(25/Furkdn 72).

dir. sozii,
sbzii gibidir.

$u ?iirde, yalan ve haktan sapm a

oldugu puta denm i?tir:

/Z -V -r
j j j : Gogsiin dst tarafm a denir.

Bazen : denir ki, bu durum da

kendisiyle

nitelenilen

bir m astar olur. Fipki - = g i b i . :

Gogiis iistiindeki egriliktir.
Gogiis iistii egri olan ki?i .

; Giinegi
':

goriirsiin, dogdugu zaman magaralarindan saga dogru egiliyor (18/

K e h f 17); yani meylediyor. Ayetteki

kelimesi, za harfinm ?edde ve
tahfifiyle de okunm u?tur .5 4

Ayrica bu kelim e

[raharfinin

?eddesiyle de] okunm u?tur . 575

2 1 6-

>

216- Onlar her iki Z u ria rin i

[putlarini) getirdiler; biz ise Asam
getirdik.576

/ z - y - g
: D ogruluktan sapm aktir .

m e y le tm e k /e g ilm e k a n la m in d a d ir.
: S a p a n a d a m . ? :

Sapan toplum .

Giine?

batm aya y b n e ld i .

G oz kaydi. A llah buyurur ki: ' :

ke-

Gdzler kaymigti (33/A hzab 10). Bu

limesinin herhangi bir anlam ifdde

ayet, sozii edilen m iim inlerin i leri-

E b u l-Hasan, bu dyette

574?

e d d e

A m r ;

575

M e N a f i , E b u
t a h f i f

o k u m u l a r d i r .

B k z .

B u ,

v e

ib n

D im y a ti,

C a f e r ,

M e A s i m ,

^ m r

Ithaf,

s.

H a m z e

D i m y a t i ,

Y a ^
2 8 8 .

u n

I b n

K e s r v e

K is s a i
ith a f ,

v e

E b u
H a l e f

s. 2 8 8 .

k ir a a tid ir.

B k z .

576B u , A gleb b. A c liye nispet edilir; bazilari

ise onu, Yahya b. Mansura nispet eder. Bkz.
D ivanu 'l-Acli, s. 175; ibn Manzdr, L isd n u 'l-

.) )maddesi.

467

Ragip el-!sfahani
ne sinen korkudan dolayi gbzlerinin
karardigina iaret olabildigi gibi,
ayette ifdde edilen hususa da iaret
olabilir: Onlari,
goz gormesiyle kendilerinin iki kati
goriiyorlardi (3/Al-i im ran 13).

Bu kavram in g e tigi diger bazi

ayetler de unlardir:

: Goz ne kayip a$ti ne azip haddi agti (53/N ecm 17);

: iglerinden bir kisminm
kalpleri kaym ayayiiz tuttuktan sonra
(9/Tevbe 117 ) ; :
O nlar egrilince, Allah da kalplerini
egriltti (6 1 /S a f5 ). Yani onlar, do^ruluktan sapinca Allah da onlara bunun
aym siyla m uam ele yapti

,!Giine giin ortasinda durdu

derler . ! -Onu giderdi, gi
deriyor, denir. air oyle d e r:

217-Onunzevalinibertarqfetti.577
Yani, Allah onun hareketini giderdi.

: H areket/idare etm ek anlamindadir. K im isine gore bu ifdde

soze benzer:
Allah onun
sesini sustursun! air de oyle der:

'.

218- Bizi gordiigiinde, onun sesi

kesiliverdi .578

/ z-v-l

verilir: Araplar, oglen vaktinde giine -in gogiin ortasinda dnrduguna inan
.diklarindan dolayi bu sdzd soylerler
Bunun
onlar , - ve

: ey, m eylede-

rek yolundan a y rild i.

!Onu

flilinin m uteaddi olmadigim

sdyleyenlere gore, (yukaridaki iirde

yolundan/yerinden gikardim, denir.

ge en) ' , kelimesi m e f dld mutlak olm ak dzere mansuptur. '

Allah buyurur ki: )

Eger birbirinden ayrilmi olsalardi

'

(48/Fetih 25). , eju/ayrildilar

anlamindadir.
Aralarini
ayirmiizdir ( 1 0 /Y unus 28).

'

: Allah, gokleri ve yeri, yo k

olup gitm esinler diye tutuyor, eger

yo k oluverseler , 0 ndan bagka kimse
tutamaz onlari (3 5 /Fatir 41);
: Planlari daglari
yerinden oynatacak kadar olsa bile
(1 4 /ih ra h im 4 6 ).
kelimesi, daha once sabit
olan bir ey ile ilgili kullamlir. Eer,

Araplar;
J'Y ;/G iinein zevali,
demektedirler, oysa giine in hi bir ekilde ^abit kalm adigi bilinmektedir.
diye soylenecek olursa, oyle cevap

fiilinin m uteaddi oldugunu

sdyleyenlere gore ayetteki Fiili
teksire/ okluga delalet eder. Tipki
/onu ayirdim ve /onu ok

fazlaayirdim, flilleri gibi.

577A ?aya ait bu

( Hala, halen), form-

!bkz.

D ivanu l-A $a, s .

150 .
578Z ur-Rummaya ait bu i in bkz. D ivanu
Z i 'r-Rum m a, s. 637; ibn Faris, M iicm el , 11,
445 .

M f r e d a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

Hri ibare/ifade ile ilgilidirler. ismi

r e f haberi nasb etm e konusunda da
- Fiili gibi amel ederler.

siislemeyen ey ise, bir bakim a kusurdur. Kis^ea <Hj/ziynet kisma

ayrilir:

Bu kelim enin asil, y a lidir;

1. Nefsi ziynet: ilim ve giizel

Araplar

derler. Anlami

'

sdzdyle aymdir.

2. Beden? ziynet: Gii ve uzun

boyluluk gibi.

* B irb ir iy le tartiqm aya

3. Harici ziynet: Mal, m akam

Bu anlam da Allah buyurur ki:

inan larg ib i.

devam edeceklerdir (11/H ud 118);

VI

: K u rd u k la ri bina, k a lp le ri
p a r g a la n m c a y a k a d a r y iire k le rin d e
b ir ku$ku o lm a y a devam edecek-

tir (9/Tevbe 110);

'

Yaptiklari i$ler

y u z iin d e n in k a r e d e n le r in b a fia r m a
a n i b ir / g e lm e y e devam edecek

(1 3 /R ad 3 1 ) ;

-Fakat Allah, imam size sevdir

mi$ ve onu gonullerinizde siislemi$tir

H ucurat 7) ayeti, nefsi ziynetle / 49 (

ld^alidir ^ .
: D e ki: A lla h in, kullari ?<'
"?$ gikardigi siisii kim haram etmi

-Ar a f 3 2 ) ayeti h ric l^ .iy n e tte n ka / 7 (

bul edilm i.
tir

O n u n g e tir d ik le rin d e n d e ku ku la n ip

duruyordunuz (40/M limin 34).

,Z e y d h e p se rb e st

idi, denildigi gibi,

denilemez. unku

fiili, sebatin

ziddi olup nefiy/olum suzluk anlamim i e r i r , ( ) ve ( ) edatlari da olumsu^lugu ifade ederler. l^i olum suz bir
ara^a geldiginde de olum lu anlam ina
gelirler.
a isindan

D olayisiyla

olum lu

olma

sozii, gibidir.

denem eyecegi gibi,

.
denilemez.

dyleBubirbaglam
rivayet
da
vardir: Bazi insanlar, K a b e yi [ya
ddnygliklardan soyutlanm anm bir
sembolii ya da kazan-larmm tem iz
liginden duyduklari k u-ku veya yok
sulluktan tavafa
m adiklarindan [

^^
-bir elbise ala

lplak olarak tav a f

ederlerdi. Bu ayetle bunu yapmalari

yasaklandi . 579
-Bazilari ise, dyette zikredilen ziy
netin -dyette zikredilen kerem ol
iindedirler
dugu gorii : -
: -Allah katinda en keremli old
nmiz/en degerliniz, kdtiiluklerden en

/ Z-y-n
G er ek

/ , hem

gok korunaninizdir (49/Hueurdt 13(.

air de bu oyle
anlam
d eda
r:

diinyada

hem dhirette insam hi bir durum da

kusurlu yapm ayan eydir. A m a insam bir a idan siisleyip, b a^ a a idan
5 7 9 B k z .

ed-Durru 'l-Mensur,

111, 4 3 9 .

Ragip el-Isfahani

219-Akillinm siisii, giizel

edeptir . 5 0

onlara (giinahlari) siisleyecegim ) 5/

)Hicr 39). Ayette m e f ul (giinahlari

Karun, siisii
iginde toplumunun kargisina gikti

ildigi
anla
.X k re d ilm ed i

(28/K asas 79) ayetinde sozii edilen

belirtilmeyen bazi y e t unlardir

e:

ziynet, mal, ev eyasi ve m akam gibi

diinyevi siistdr.

Zevklere
)diigkunliik, insanlara siislii (cazip
gosterildi (3/Al-i Imran
14(;

I : Kotii igleri kendilerine

siislii gosterildi (b/Tevbe
37 (;
^
inkar edenlere
diinya hayati siislii gosterildi 2)/

Biri, bir eyin giizelligini fiilen

veya sozle gosterdiginde;
, denir.
Yiice

Allah

sbslem eyi;

bazi

yerlerde kendi nefsine, bazi yerlerde

de eytana nispet eder; bazi yerlerde
ise kimin
^ikreder.

y a p t^ im

: Allah, imam goniillerinizde

siislemitir (49/H ucurat 7).

K iifiir le

ilg ili

^ e t le r :

Ahirete
inanmayanlarin iglerini kendilerine

"

siislemi$izdir

(27/N em l

4);

: Biz, her iimmete

yaptiklari ii boyle siislii gosterdik

( 6 / E n am 108).
Siislemeyi eytana nispet ettigi
yerlerden bazilari unlardir:

: feytan, iglerini onlara

siislemiti ( 8 /Enfal 48);

: (iblis):

Bakara
212 (.

' Boylece ortak kogtuklari

(tarafindan), miigriklerden goguna
evladlarim
oldiirmeleri
siislii
gosterildi ( 6 / E n am 137) ayetinin
takdiri oyledir: ' Onu,
ortak kostuklari siislii gosterdi.

Yiice A lla h in stislemeyi kendine

belirtmeden

nispet
ettigi
yerlerden
bazilari
unlardir: Iman ile ilgili u ayet: ^

Siislenmenin
u tarafindan
m>
l

: Biz, en
yakin gogii lamhalarla donattik (41/

Fussilet 12);

Biz enyakin gogii bir ziynetle,

yildizlarla siisledik (37/Saffat 6 );
' : Onu gdzleyenler igin
siisledik (15/H icr 16).

Bu

ayetler, m

ve

cahilin

bildigi gozle goriilen ziynete ve

sadece ilgili uzm anlarin bildikleri
akil m uhakem eyle bilinen ziynete
iarettr. Bu da sbz konusu yildizlarin
bagli bulunduklari yasalar ve onlarin

Rabbim, dedi, beni azdirmandan

otiirii andolsun ki, ben de yeryiiziinde

hareketleridir.

5 8 0 Feyruzabadi, B esair, 111, 157; M u 'c e m u l-

5 8 Bu, Ibn ^ m ir e -am ininkiraatidir. Bukiraa

E dibba, 1, 72; Semin, U m d e tu 'l-H uffdz, ( )

maddesi.

470

te gore , ) ( merfu , mansub ,) .,-- I

criir
meokunur. Bkz. Dimyati, ithaf, s 2 1 7 ..

M iifredat / K ur'an K avram lari Sdzlugii

Ydce AllalYm e;yayi siislemesi
olarakyaratm
onususlenm
asiveaym
i
ekilde onu icat etmesiyle olur. Insamn
yayi siislemesi ise
e , dekore
etmeleriyle
yayi sozleriyle
veya e
dvmeleri ve onun degerini yticeltecek
eylerle nitelendirmeleriyle olur.

Za Harfinin Sonu

Sin Harfi

S-b-b /

Firavun dedi ki: E y Haman, sebeplere

ulagabilmem igin banayiiksek bir kule

K endisiyle hurm a a^aeina

lkilan ipe
ogulu,
denir
. -e k
linde gelir :
Eger

yap! Gdklerin seheplerine ulagirsam,

-oyleyse sebepler iginde yiikselsin

rum (40/M iimin 36-37). ani; uma-

(38/sad 10(. / , nevi

-ifadelere [siillem ve benzeri] de kav
aret,etm
ramsal
ektedir
idan ai:

rim ki b 6 ylece, gokteki vasita ve sebepieri ogrenirim de onlarla M u sa nin

iddia ettigi eyin bilgisine ula irim.

ler

.1

Yoksa, iizerine gikip vahiy dinledikle -

/' ,bir m erdivenleri mi var? Oyleyse

dinleyenleri agik bir delil getirsin

T ur / 52
3 8( (.
Kendisiyle
ilan
eye her
ula
bir
denir : -

Biz onun igin

Musa mn tanrisina da ulagirim. Ben

onunyalanci biri oldugunu diigiiniiyo-

Uzunluk bakim indan ipe benzetilerek sarik, baortiisii ve uzun elbiseye denir. Ayni ekilde - '
(yol rot^si) da hem ipe, hem uzun
elbiseye benzetilerek ile nitelendirilm ekt^dir

eye

yeryiiziinde giig ve saltanat hazirladik

ve ona her geyden bir
sebep verdik 0 .
da bir sebebi izledi (18/K ehf 84-85(.

Bu ayetin anlami
,udur: Yiice Allah
ona, kendisiyle hedefe
acagi her
ula
tiirlii bilgi ve vasitayi verm ;
da bu
vasitalardan birine
vurm
tur
ba
u
.
ayet de bu anlam dadir :
. '

;

: Uziicii sbvmedir:

;_

: A lla h :'tan bagka yalvardiklari

tanrdarina sovmeyin ki, onlar da
cahillikle ileri giderek Allah a
mesinler

( 6 / E n am

108).

SOV-

O nlarm

A llah a sbvmeleri, O na a ik a sbvdukleri anlam inda degil; O nun hakkinda k o n um aya dalar ve kendisine
yakim ayan e^lerle O nu anarlar.
Bu konumayi tartim ayla b^le uzatirlar ki, Yiice A lla h i, m iinezzeh ol473

Ra g i p e l - ^ a h a n i
ok nitelikl^ anacak raddeye
dugu br

ddbdr/m akattan kinaye yapilm i.

tir
,Makatin onunla isim lendirilm esi

oyle dair
e r
:

tipki .ile isimlendirilmesi gibidir

v a r ir la r

^.

: -

'
-Beni M alik 'in giinahi, geng -220
lerinden biri cimrilikle ayiplandi

-Qizgili keskin kiligla; ke -2 2 1

mikleri kesiyor ve kilici biliyor
582.

air, bu beyitlerle
ka
airin
bir
b a
ekm
iireektedir
dikkat
:

ayiplariz
3&
5.
kelim esi,:

-/
kotiileyen/sd

ven anlamindadir. air byle d e r:

,

Beni kotiileme, giinkii sen -223

beni kotiileyebilecek / < / .degilsin
Adamlardan beni kotiileyecek
olanlar, saygin olanlaridir.5M

:
Asil m
anlami
ayi/i
a h
i
birakm aktir
. -ifadeler de bu anlam

kesti . :
Burnunu kesti .

5 8 2 B k z .

I b n

d e s i;

ib n

L isdnu l-Arab, (

M a n z u r ,

F a r is ,

H adis,
B u

D u r e y d ,

C em heretu 1-Luga,

Miicmel,

11, 4 5 6 ;

H a tta b T

i y a s

k in

K a t a d e y e

e d - D O r e m l y i

1,

3 0 ;

G aribu i -

tefsir edilm
tir
i . < .. A r a f)/ 7
ayet ifadesini de kim isi //
)163 ;

a ittir.

B k z .

erhu

martesiguniinde olmadiklari zaman'"

1 , 3 1 ;

4 5 6 ;

eklinde
lerdir. tefsir
Bu her
e tm
iki
i
yorum da aym durum
aret eder
a i.

b . H a s s d n a a i t t i r , M s -

h ic v e d e r .

L isdnu l-A r a b ,( )
11,

7 /^ 'r a f) ayet )63

- birakmadiklari giin , kimisi de Cm

b .

b e y it, A b d u r r a h m a n

mel,

biraktiklari giin diye

ifddesi
/'/ ;

1 1 ,4 3 0 .

b e y it,

m a d -

N a h c i'l-B ela g a , 11, 118.

5 8 4 B u

im etti
tira
Sa.

tCamartesi, denmesinin
nedeni
olduu soylenm
tir: Yiice
i
Allah, gdklerle yeri yaratm aya Pazar
giinii
lam
b-ave
i K u r a n da ^ikretti
gi gibi onlari alti giinde yaratm
585,
i*
Sebt/Cumartesi guniinde de ^^ratma
ine son verm
tir. i
i-te bundan dola
yi soz konusu giine bu isim verilm i tir . :
i CumFalan
artesiye
ki

5 8 3

Seyahati

eydir. Bu
Ayiplanan
kelim e,

ib n

S -b-t /

dan gelm ektedir :

Biz sozle degil, eylemlerle -222

ret ^apildii
ind
r. I
i-aret parm agi
nin bu
,ekilde isimlendirilmesi de
in hareket ettiginden
ekmtesbih
ek i
dolayi ,
diye isimlendirilmesi
gibidir .

,diye, kesti

diye isim
i

v^rilmesi, sovm e am nda onunla -

ia

dedigi

aret parm agina

B k z .

m a d d e s i ;

i b n

ib n

M a n z u r ,

F O ris,

M iic-

ib n D ureyd, C em heretu i-Luga,

H a ttO b t,

G aribu i-H a d is,

11, 4 3 0 .

5 8 5 B k z .

7/Araf 5 4 ; 10/Yunus

3 ;

1 1 /B O O

7.

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

jffiy/j

Nahl 124); yani,

"

gtinde

61)
/

m aa vl i
i

kapsamaktadir:

Eger tespih edenlerden olmasaydi

-t e r k e t m e k , aneak onda ihtildf eden

lere (farz) kilm mti
i.
:

Uykunuzu subat yaptik (7 8 /N eb e 9 (;

kilanlardan, diye yrumlamitir. Fa-

yani, u ykunuzu a l i $ m a y a a r a v e r i c i
yaptik. Bu da YOee A lla h in geeenin
n ite lg i ile ilgili soyledigi soziine
arettir
: :

kat soz konusu iffidenin, yukarida

behrtilen her 1 ibddet ekline hamledilmesi daha uygundur.

odur ki, iginde durup dinlenesiniz ,0

seni hamd ile tespih ediyoruz ( 2 /

diye sizin igin geceye viicut verdi ) 1 0 /

Bakara 30);

Y unus
67 (.

(37/Saffat 143). Bazilari ayette ge en

4 ifadesini, w : o*lnamaz

Oysa ki bizler,

; Akgam

ve sabah, Rabbini overek tespih et

(40/M tlm in 55);

: Geeenin bir kisminda ve seedelerin arkalarindan 'nil tespih et

Suda veya havada hizli gitmektir. Bu kokten,

yiizdiikge yiizdii, denir. Bu kelime
istiare yoluyla yildizlarin ypriingedeki ge i leri: - : Herbiri bir yoriingede yiizmektedir ( 2 1 /
E n b iy d 33); atlarin kom^si:
: Yiizdiikgeyiizenlere (79, Naziat
3) ve ali m aya hizli koyulmasi:

: Seni giindiiziin

(5 0/K af 40);

En mutedil olanlari:

Ben

size Rabbinizi tesbih etsenize, demedim m i? dedi ( 6 8 /K alem 28); ^^

A llaha i h ^ e t etsenize! O na <retsenize! Bu dyet, istisnaya hamledilm itir. da, in$aallah diye soylemektir. dyetler buna delalet eder:
_

Sahipleri daha sabah olmadan,

epeyce ugragtiracak iglerin vardir

geyi devgireceklerine
> istisna payi

(73/M uzzem m il 7) anlam larinda kull^m lmtm

Kalem 17-18).

; . Yiice A lla h i tenzih etmektir. Asil anlami, Yiice A lla h a ibadet

birakmaksizin yemin etmiglerdi ( 6 8 /

'

etm ek konusunda hizli hareket etmektir. Kotiiliikler konusunda

1 gibi, i^i i leri yapmakla

ederler. H igbir gey yoktur ki, O nu

ilgili olarak da
kullamlir. Bu
a n la m d a , '
A llah onu (kdtiiliiklerden) uzaklagtirsin, denilmektedir.
kelimesi, ister soz, ister fiil, ister
niyet olsun biitiin ibadet ekillerini

overek tespih etmesin; ancak siz on-

bunlarin

Yedi gok, yerkiire ve

igindekiler

O nu

tespih

larin tesbihlerini kavramiyorsunuz

(17/isra 44) ayeti, dyetler gibidir:

' '

. Gdklerde ve yerde olan herkes

75

Ragip el-Isfahani
ister istemez A lla h 'a secde eder (13/

da, sabaha e rd ig in iz zam an da tes-

R ad 15);

"' : G oklerd e ve yerde bulunan

bih A lla h ittdir (30/R um 17);

:
: Sen Yiicesin, senin

turn y a r a tik la r A lla h a secde ederler

bize ogrettiginden ba$ka b ir b ilg im iz

(16/N ahl 9).

y o k (2/B akara 32).

Bu dyetler, sozii g e enlerin ger ek anlam da A lla h i tesbih ettiklerini ve anlayam adigim iz bir ekilde
O na secde ettiklerini ifdde eder.
Z ira Yiice A llah ,

K e n d is iy le oviinen -224
A lk a m e ye siibhanallah // 58

A n c a k siz o n la rin tesbihlerini kavram iyorsunuz (1 7 /isra 44) diye buyur-

m aktadir. A yriea aym ayette gOkler

VC yer ifadelerinden s o n r a ; :
ve b u n la rin iginde b u lu n a n la r sozii

sozii, kim ine gOre alay yollu olup ,

: -B obiirlenen A lkam e m ii

nezzehtir!, takdirindedir. B urada

air,
) ( -edatim , aslina dondurm ek am a
ciyla fazladan g etirm i.tir

de buna deldlet etm ektedir. A yeti,

K im isine
iirin gore
anlamde
i

G oktekiler A llah i tesbih ederler ve

y erdekiler O na secde ederler diye
yorum lam ak dogru deildir. iinkii
bu, anlayabilecegim iz bir eydir. Ayrica ayeti bu ekilde takdir edip de
p einden _ soziinii ona atfetm ek m tim kiin degildir.

-udur: K ibirli A klam adan dola

yi A llah m iinezzehtir! B una gOre
m uzdR m iley^ h azfed ilmtir
i.

H er -kim isi m usahhar kilinarak, kim isi de isteyerek- A llahi tesbih

edip secde eder. GOklerin, yerin ve
hayvanlarin teshir cdilm eklc tesbih et-

Bazen da VC gibi m eftuh

gelirler . kelim esi , -anlam in
dadir. K endilerini^ ekilen
tesbih
lara
ta denir .

tikleri konusunda herhangi bir ihtilaf

yoktur. Z ira onlarin hdlleri Y uce
A llahin hikm etine delalet etmektedir.
Asil ihtildf, goklerle yerin kendi istekleriyle tesbih edip etm edikleri konusundadir. Fakat yukarida a ikladigim
dzere dyet, onlarin kendi istekleri^le
tesbih ettikleri anlam indadir.
'asil, gibi m astardir:

ve

isim lerindendir. A raplarin sozlerinde

-vezninde gelen sadece bu iki ke
lim e vardir

S-b-h /
M iizzem m il 7. ayeti / 73 a 1

Seni g iin d iiziin

epeyce

ugratiracak iglerin v a rd ir , eklinde

tur.587 Yani, senin
o kunm
gen
birui

5 8 6 A a y a

A $a,

G y le ise akqama g ird ig in iz zam an

5 8 7

476

Yiice A llah in

s.

a it
9 3 ;

^
I b n

iir

bkz.

D u r e y d ,

Cemheretu 'l-Luga, ,

3 ,

ib n

Divanu 7 -

$ , Miicmel, ],

i k r i m e

v e

4 8 2 ;

2 2 2 .

ib n

A b l e y e

Miifredat / K ur'an K avram lari S dzlld

m vardir
ura .

niizdeyedi saglam bind ettik (78/Nebe

);yaniAllah
yani yedi gok. - : Yedi
;
bagak ( 1 2 / du f 46); : Yedi
ondan h u m m a yi giderdi, demektir .
gece (69/Hakka 7); :
:
Ku ttiydne, daitilm-pa
i

-m uga, dayanakligi ve agirligi olm a

ylere
yan benzeri
denir^
.

Yedi kigiydiler, sekizincileri de kbpekleridir (18/K ehf 22);

Yetmi ar$in (69/Hakka 32);

S -b-t /

a f dilesen de onlar igin, Allah onlari

,-kelim esinin asil anlami, ra

: Yetmii$ kez

ekilde yayilmaktir. Denir

hat kbir
i;
; Kivireik olm ayan diiz
sa :
< . -Sark
a sarkti
ti ; ' Gdzel huy -

affetmeyecektir (9/Tevbe 80):

"

M esaniy i verdik (15/Hicr 7 .

Bazilarina g 6 re ayette kastedilen

Ham d suresidir; tinkti yedi ayettir.
Kim
isine g 6 re de bundan B a k a ra dan
k a d m . ..
ki eli ik
a) :
Ar a f suresine kadar olan yedi uzun
-adam. Bu deyim le com ertlik kaste
dilir. Oglun ogluna denir. Sank sure kastertilir K u r an surelerinde
kissalar tekrar edildigi i in onlara
, altsoyun uzantisi gibidir : -.
^lldl/tekrar
edilen de denilmektedir.
; Ya 'kub ve esbata in d irile n le formlari da yedi an:

?, .)
Bakara 136); yani kabilelere / 2

-Her bir kabile, ayni adamin sovun

dan gelenlere denir :
: O nlari on iki kabile halinde
tophduklara ayirdik (7/Araf 60 (. :
'

lamindadir. , /
ogulu
eklinde gelir. Denir k i;

K a b e yi bir hafta ve haftalarea

tavaf ettim ; : Toplumun yedin-

l^i ev arasinda yola

diizeltilmi
denir. cisi oldum; Wallarimn
yedide birini aid im . /Yirtici hayvan:
-'

Falan iyi
ki Bilinmektedir. Ona bu ismin verilmesi
t u . S i i p r i i n t u d e an
n olu
hat.
D eveyavrusunudu
urdii.;

guciiniin tarn olmasindan dol^^idir, nitekim yedi de tam sayilardandir.

el-Huzeli 1^ 6 e der:

S-b-a /

^ asil, sayidir :

- 1

Sanki , siiriisiine yirtici

225-

* :,S o n r a g o g e y o n e ld i

hayvan girmig Ebu Rabia 'in bir

o n la ri yedi g o k o la ra k d iizen led i )2 /

kdlesidir.5i%

' : Ustii-

akara^
29 (;
- -

5 8 8 E b u

B k z . Divdnu
Miicmel, 1 1 , 4 8 4 ;
u r e y d ,
Cemheretu 'l-Luga, I , 2 8 5 ;
Divdnu 'l-Edeb, , 3 4 5 .

Z u e y b

Huzeliyyin,
n is p e t e d ile n

b ir k ira a ttir.

el-Bahrul-Muhit,

V I I I ,

3 6 3 .

B k z . E b u

H a y a n ,

ib n

F a r a b i,

e l - H u z e l i y e
1,

4 ;

I b n

1 ''

a itd r .
$,

477

Ragip el-Isfahani
surusiine yirtici hayvan . ikisi de Kapiya dogru ko$u$tular
-giren; kim isine gore ise, yirtici ha y
(1 2 /Y u su f 25). Bu kelim e diger one
a birakilan
vanlarla bki
ba-
ai anla
g e m ele r i in ise m ecazen kullam

:
mindadir. Soz konusu kelime, b a nin
fethiyle) -
eklinde de rivayet ( : inkar edenler, inananlar
edilmektedir. Kinaye yoluyla babasi
igin: Eger (islamiyet'te) bir hayir
bilinm eyen iye
ki
denir . olsaydi, bu hususta bizden one ge
i Falan
falan ki
ki
-inin
:
giybeti
gem ezlerdi derler ( 4 6 /A h k a f 11);
ni yapti, yirtici hayvanlar gibi onun

: Eger Rabbin
etini y e d i . : Yirtici hayvanlarm
tarafindan daha once verilmi bir

soz olmasaydi (20/T aha 129).

ikamet ettikleri yere denir .

Bu kelime, faziletin elde edilme-

*-

S-b-g /

si i in istiare edilir; bu da bir tiir one

ge 9 mektir:

: {iyilik igTam zirh.
ve geni
Bu lemekte) onde olanlar, (kargiliklarini
anlam da Allah buy urur k i :
almakta da) onde olanlardir (56/Vakia
:

- :

Genig

zirhlar yap, dokamasini saglam tu t

diye ona ' 'yumugak kildik 34)/
S ebe 1 1 (.
-labdestin eksik
siz alinmasi ve - Inimetin bol
verilmesi ifadeleri le bu anlamdan
istiare lm
est
d<.
. .

1 0 );

yani salih amellerle, ilahi sevaba

ve cennetine dogru onde olanlar.

u dyetler de aym anlam dadir:

' .

Hayirli iglere

kogugurlar (3/A l-i im ran 14);

: / 7 bunlar, hayir-

.*,.
' ' .

larda yarigirlar ( 2 3 /M u m inun 61);

- ':

-Allah 'in gdklerde olanla

ri da, yerde olanlari da buyrugunuz
altina verdigini, nimetlerini agik ve
gizli olarak size bolca ihsan ettigini
gormez misiniz? (31/Lokm an 20(.

Aranizda oliimii takdir eden biziz

ve bizim oniim iize gegilm ez (56/Va60 ;) yani bizden k a a m azlar .

Kufre sapanlar

kagip-kurtulduklarini sanmasinlar
( 8 /Enfal 59); -

: Ama

one gegem ezlerdi (29/A nkebdt 39).

asil anlam i, ^ rtelone

y tl

m e k gtir
e :

A n d olsu n

yarigip h irh irle rin i gegenlere

79)/
da y a ri-m a anla

N aziat4 (.'
m in d a d ir : : -G ittik, y a ri
giyorduk (1 2 /Y d s u f
-.
17

(; '

Bu ayetler, onlarin A lla h tan ka am ayacaklarina i aret eder.

/ S-b-1
: Engebesiz, dosdogru

478

yol.

Mufredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

Cogulu,
.

eklinde gelir:
: AI-

: Suglularin yolu

lah, sizi sarsmamasi igin yeryuzunde

belli olsun diye ( 6 /E n am 55);

; ' Sonra,

saglam daglari, yolunuzu bulmamz

meyvalarin her tiiriinden ye de boyun

igin de irmaklari ve yollart yaratti

biikerek Rabbinin yollarma koyul (16/

(16,Nahl 15);

Nahl 69).

//

yeryiiziinde sizler igin yo lla r o lu p

turdu (4 3 /Z u h ru f 10);

: Bu geytanlar onlari yoldan

saptirirlar (4 3 /Z u h ru f 37).

Ayetteki J*^den kasit hak yoldur. iinkii ism-i cins [olan es-sebil]
mutlak olarak zikredildiginde sadece
hak anlam ina gelir. ayet de bu a m
lamdadir:

kolaylapirdi

p: Sonra, yolu
kendisine (80/Abese

20). Yolda gidene denir. ogulu

eklinde gelir.

; tipki

gibidir.

/Yolun oglu : Evinden uza^ misali-

Bu kelim eyle saglam

kasiedilmektedir:

yol da
: De
ki: "Ipe benim yolum budur ( /
Y d su f 108); .

: Allah kitabla rizasina uygun hareket edenleri seldmet yolla-

rina iletir (5/M dde ^ ; yani cennet

y o l u n a . ,
1 : / // '
edenlerin aleyhinde bir y o l yoktur
(onlar kinanmqzlarj (9/Tevbe 91);

: Zuliim gordiikten sonra hakkini

alan kimselere, ip e onlarin aleyhine

bir y o l yoktur (42/ura 4 1 ) ;

re denir. Misafirin yola nispet edilmesi,

: Aleyhlerine y o l aranacak

fiilen yolda oldugu i indir. , ister

iyi, ister kotii olsun kendisiyle bir eye
ulailan her ey i in kullamlir:
' <
. Rabbinin

olan ,pi kiplerdir ki.. (42 /

yoluna hikmetle ve giizel ogiitle gagir

(16/Nahl 125 ) ; - : ki: "Benimyolum budur (12/Yusuf 08). Sdz
konusu kelime her iki ayette de ayni
anlama gelir; ancak ilkinde kendisiyle
teblig edilene- ki 0 YOce Allahtir- ikincisinde ise insanlari dogru yola sevkeden tebligciye izafc edilmtir.

Sj:Al-

lahyolunda dldiiriilmiig olanlari dialer

sanma (3/Al-i imran 169);
Ben sizi dogru yoldan bap
kasinaydneltmiyorum (40/Miimin29);

4 2 (;

: De ki: E ger soyledikleri

gibi Allah ile birlikte bagka ilahlar
da bulunsaydi, takdirde bu ilahlar,
Arg 'in sahibi olan A llah a dogru y o l
ararlardi ( 4 2 7 / -) .

Bu kokten oyle denir:

: Perde ve etegi uz^tti;

: Kuyrugu salm m i at.

: Y agm uryagdi.

Yagmura, havada aktigi siirece

[buluttan yere varincaya kadar]
denir.
, sadece list dudagm uzerin-

dcki killam denir; iinkii onlarda aagiya dogru bir sarkm a vardir.
479

Ragip el-Isfahani

'Bagak -ekinin list kism inin

uzerinde
ogulu
olur
gelir :
!

d e n ir :
-G il

eklinde

-nege kargi kendilerine siperyapmadi

gimiz bir kavim iizerine dogar buldu
K ehe / 18(
90<(;

M allarini A llah yolunda infak

eye
ortiilen
de ,

,edenlerin ornegi yedi bagak bitiren

her bir bagakta yiiz tane bulunan bir

Kur an okudugun zaman seninle,

ahirete inanmayanlarin arasina gizli
bir perde gekeriz ( 7 /
4 5 (.

tek tanenin ornegi gibidir (2/Bakara

261 (;

: -Yediyegil ba

gak (1 2 /Y u su f 4 6 (. ' : Ekin

tipki : lhasat

ak v erdi
b a .
yapti ve

/ bigti, gibidir . . b e -

inci f a l oku nun ism idir.

'

gizlenmektir:

>

;: . ,
kulaklarinizin, gdzlerinizin, derilerinizin aleyhinize yapacagi tanikliktan

gizlenmiyordunuz (41/Fussilet 22).

/ S-b-e
/ S-c-d
. : Sana Seba ,dan
kesin bir haber getirdim (27/Neml

kelim esinin asil anlami, bo-

bir
halki
m em
dagilm
leketi , yun egmektir. D aha sonra bu kelime,
sadece A lla h a boyun egm ek ve O na
ismidir. Bunun [i
i leri kotii gidip
in
ibadet etm ek i in kullanilir oldu. Sdz
-dagilan toplum lar S ebelilere benze
konusu kelim e insan, hayvan ve cantilerek [ ; : Yani onlar, bu
siz varliklarm tiimii i in ^ullam lm
m ekdnin halki [S ebeliler] gibi her
B u da iki kism a ayrilir:
tarafa dagildilar
denir . .

2 2 (.

kiyi satin ald im

i .
Yavrunun
1- is te y e re k y a p ila n secde: Bu,
inde oldugu
ime/ddl
m e
ii.
sa d ec e in sa n la r i in sdz k o n u s u d u r
ve insan o n u n la se v ab i h a k eder.

u ayet bu tiir s e c d e y le alakalidir:

S -t-t /

Allah igin secdey e kapanin, O na ibadet edin (53/

; A lti giinde (7/Ar a f

54 (;

Altmig miskin

58)/

Necm

62); y a n i, A l l a h a b o y u n

Miicddele 4). kelimesinin ^sli

i-^
n allah ilgili m addede zi

eginiz.

redilecektir .

lan secde: Bu; insan, hayvan ve bitkiler i in sdz konusudur:

. y

S-t-r /

- istege bagli olm aksizin yapi-

Goklerde ve yerde kim

varsa golgeleriyle birlikte 'ister iste

480

eyi ortmektir. Kendisiyle

Bir

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

tnez ve sabah-akgam A lla h a secde

eder ( 1 3 / R a d 5 ( ;
'

- -

Bakip gormediler
-mi, Allah in yarattigi geylerin gol
geleri, sag ve sollarindan boyunlari
biikiik bir halde , Allah igin secdelere
kapanarak doniiyor ( 1 6 / N a h l 4 8 ( .

Hu,

is te g e

-s e c d e d i r .
r in
b ir

b a li
B u

o lm a ^ s iz m

tiir

s e c d e ,

F d ilin

v e

v a r li^ la

o n la r in

y a r a tik la r i
g e tir e n

y a p ila n

b u

H a k im

o ld u g u n u

v e

d ile

b ue k
n ea n d k
i ke ks ia n
t

d e lild ir .

'

11

Gokler-

deki ve yerdeki canli geyler de melekler de yalm z Adah 'a secde ederler
ve hig de biiyiikliik taslamazlar ( 1 6 /
N a h l

4 9 )

a y e ti,

h e r

ik i

s e c d e e k lin i

k a p sa m a k ta d ir .

Yildizlar ve agaglar secde etmektedirler ( 5 5 / R a h m a n 6 ) a y e t i d e s a d e c e

teshir s e c d e s i y l e a l a k a l i d i r .
edin

(2 /B a k a r a

lerin ,

H z .

Adem

K im is i,

3 4 )

s o z iiy le

A d e m i

k ib le

s o y le r k e n ,

o n la r m

h ita p la

b o y u n

ila h i

e g m e k le ,

y a r a r in a

e m r e

m e le k -

k im is i

H z .

v e

i b l i s in

e v la tla r m m

h a r i

u y d u k la r im

d e

A d e m e

o la n e y le r i y a p m a k la

d ild ik le r in i,
b u

o n u n

secde

e d in m e k le

e m r e d ild ik le r in i
b u

'

e m r e -

m e le k le r in

s o y le m e k te d ir .

" '

girin

( 4 /N is a

b o y u n

n a m a z d a k i
y m

a l a r a k v e
Secde ; ,e r i a t t a

y a n i,

g irin .

b ilin e n

k aa t e g o r i d e

Kimi zam an secde, nam az anlarnmda kullamlir: -

.-: Gecenin bir kisminda ve
secdelerin arkalarindan 0 'nu tespih et (5 0 /K a f 40); yani namazlarin
ardindan. Araplar, k u luk nam azm a
' ve isimlerini
vermi?lerdir. bazilari, :
Rabbini overek tespih et (20/Taha
130) dyetiyle nam azm kastedildigini
soylem ilerdir. Seed's dikkate allnarak, nam azm kilmdii yere
denir.

Kimisi, : M escidler
sadece A llah 'a aittir (72/Cinn

18)
dyetiyle yeryiiziiniin kastedildigini soylemektedir. N itekim hadiste
rivayet edildigi gibi yeryiiziiniin
tiimii mescid ve pak kilm m itir.
Kimisi de ondan kastin; alin, burun,
eller, dizler ve ayaklar gibi secdenin
yapildigi organlar oldugunu soyler.
' : A lla h a secde etm eleri
gerekmez mi? (27/N em l 25); yani, ey

halkim, A lla h a secde edin.

^ : Hepsi onun (Yusuf) igin secde kapandilar (1 2 /Y u su f 100); yani,
oniinde boyun egdiler. Hz. Y d s u fun
zam anm da, secdenin hizm et anlam m da yaygin bir ekilde kullamldigi
sOylemnektedir. air oyle der:

226- Secde ettiren dirhemler igin

1 5 4 );

e g e r e k

secdelerine has k ilm m itir.

o la n

a l

r u k n e

v e

tila v e t

v e

o n u n la
i i k i i r

onu getirdi.5W
5 8 9 B k z . B u h a ri,

i tisam, X U ,

209.

5 9 0 E s v e d b. Y a f u r a a it o la n ] b e y it bkz.
!bn F aris, Miicmel, I, 4 8 6 .

481

Ragip el-Isfahani
a -r bu sdzii^le, iizerinde kendi
-sine seede ettikleri ^ral]n resmi bulu

gibidir . : Dostunun $evgisiyle

an dosta yanip
denir. tutu
B u,
-/
Falan k 'lffa la n ki

nan dirhemleri kastetm ektedir .

f n in sevgisiyleyanmaktadir deyimi

gibidir.
dyle da ei rr:

- S-C-r /

i alevlendirm ektir
A te .

/ ,Tandiri alevlendirdim/yaktim

..

-Benim dostlarim, k a r if ir il -228

mi bir topluluk degildir .592

denir
. dyet de ayni anlam dadir :

Alevlenen denize
olsun (52/Tur 6 ). air de dyle d e r:

' :

-
Dilediginde , alev iginde -227
;yiikselir
Etrafinda n e b ve sasem agagla -

goriirsun .59l

H a sa n dan yapilan rivayete gdre ,

-- : -Denizler kaynatildi
ginda (81/Tekvir 6 ) ayetinin anlami
udur: Denizler,
le tutu
ate
-turul
;dugunda . k im is in e gdre de anlam i
Denizlerin
ekildiginde
sulari ,
eklindedir. Bu durum un meydana
gelmesi de, denizlerde
in tutu
ate m asiyla olur . ' ?
a te fe yakilacaklardir (4 0 /M u min
ayeti )72

,
: -ate
-fin yakiti insanlarla t a f ardir (2/B a
kara 24) ayeti gibidir .

'

Yani suyu doktiim ,: -da do

'

kiildii . : .O na bir kova verdim

Bn kelime biiyiik hediye/bagi
in
i
isti^e

edilm
tir
i . ,

kova1^

,sulamadir. Daha sonra bu kelim e

m a ve iistiinluk
sadeee
saglama
yari
anlam inda kullanilir hale gelm i.
tir
dyle dair
e r
:
^^

Kim benimle
ya rtftrsa

-229
-.
e ,

refli biriyle
yarimi olacak 593.

Birbirine kari
ve
m
tai
:
-topraktir. Denildigine gdre bu k e

m
ge
tir
i.

limenin
a olup
ash AFars
arap
ya
-kelim esinin asil anla

/Deve tutufu, deyimi

mi, tizerinde yazi yazilan ta -a denir

di; daha sonra dzerinde yazi yazilan
tur.
eyeBuisim
anlam
o lmher
da
u
Allah buyurur k i :^

devenin
ikarttig
i toz
arken
in
ki
o
i stir.
t i ^ eBuedilm
tipki
i ,

592 Ebu K b tr el-H iizellye ait bu iir i in bkz. ibn

591
N em r b. T evlebe ait bu beyit .in b^z
,D ivdnu 'n-Nem ir, s. 380; M ecazu l-K ur 'an

Cinni, Muhassas, ^ 1 1 ,
Htizeliyyin , 1 1 1 , 1 0 2 1 .

2 4 4 ;

erhu Ef 'ari 7 -

593 Fadl b. Abbasa ait olan bu

bkz.

ibn Manzur, Lisanu 'l-Arab ;2 3 0 ,11, ) (

ibn Manziir, L isa n u 'l-Arab. 1

mad. N e b we sasem , ok yapiminda kullandan

$ ;Feyruzabadi, B esair, , 192; ' ,

e^ididin
iki aga

482

: Biiyiik kovadir . '

D ivdnu l-E deb, 11, 390.

madde-

Mtifredat / K ur'an K av ram lan Sozlugu

-giin gogii, yazi tomar

83 :
/M utaffifin . ayette de
larim diirer gibi toplariz (21/E nbiya di^e b u y u rm u , fakat
inde yazilani
yanikorum
i ;)104
ak: bu ayetlerde g e en siccin ve iliyyun
kelim elerini 1 , kitab kelim esini
in onun diirdlm esi g ib ii.
tefsir etmtir. B unda da bir incelik/
nukte vardir. Fakat bunun ^eri burasi
/ S-c-n
degil, in?aallah soz konusu niikte bu
kitabin ardinda yazacagim kitaplarda
: -C ezaevinde hapis yatm ak
ele alinacaktir.
tir . : ,Rabbim dedi

' :

bana gore zindan daha iyidir

) 1 2 /

Y u su f 33) ayeti sin harfinin fetha

ve kesriyle okunm utur .

Onu / 7 / '-bir siireye kadar ha

) pishaneye atm ayi (uygun gordiiler
Y u su f / 12
35( (; :
Onunla birlikte hapishaneye ikigeng
adam da girdi (1 2 /Y d su f
36. (.

C ennetin ism i olan][

kar
ihk
olarak C e h e n n e m in bir ism idir. Bu
-kelim edeki harfler, m anam n fazlali
aret
in artirilm
etm
gina
ek ii
.tir

/S -C -y
, ' : Sakinleften geceye
andolsun (92/D uha 2) dyetinde ge en
^ kelim esi,j^/5JA :/n/e^t/anlam indadir. Bu, u tiir sozlere iarettir:
: A yaklar sakinlejti: - :
M anm ur bak ili gdz;
D enizin dalgalari d u r d u . /
Oliiniin elbiseyle ortiilmesi, sdzii de
bu anlam dan istiare edilmitir.

Ayrica bu kelim enin, yerin en

altinda bulunan yedinci tabakasim n
ismi oldugu da r ^ y e t edilm
tir
59.
i
A llah buyurur k i :

: -Dogru
su giinahkarlarin yazisi, muhakkak
-S iccin dedir Siccin nedir, bilir mi
sin? (83/M utaffifin 7-8 (.

D enilm itir ki; Y dee A llah ,

form u y lazik rettigeyi

i ^ ea
-rnk
larni ;-form uyla zikrettikle
rini ise m iiphem tir.
b irakm
Yiice
i
A llah, yukaridaki ayette '

/ S -h-b

asil anlam i, sdrdklenm ektir; etegin/kuyrugun ve insanm yil-

ziistii siiruklenm esi g ib i . ! Bulut

kelim esi de bu anlam dan almm?tir.
B ulutun bu ism i alm asi, ya riizgarin
onu siiruklem esinden veya onun,
suyu ta?im asindan, ya da siiriiklenerek ge m esinden dolayidir. Allah

"
giin yuzleri iistiine ate$e

buyurur ki:

s iir iik le n ir le r (54/K am er 48);

594B u, Yakubun kiraatidir. Digerleri ise sin
harfinin kesresiyle okum u 5 lardir. ^ ,
ith a f, s. 264.

^!^

SU iginde s iiriik le -

n e c e k le rd ir (40/Mi.im in 71-72). S :

sdzii,

Falan kigi

595 Bkz. ed-D urru l-M ensiir, ], 444.

*S3

R a g i p el-l sf' aha ni

falan kisiye kar.si kihir tashyor, sozii

.gibidir
,>
nde
I
su olsun veya olm asin
buluta
-'
denir. Bundan dolayi

ve
ko ks ayten
hnedsn
n
kt
k a z im a k t a d ir : . : O n la r
suht/haram y e rle r (5 /M a id e 4 2 (.
Yani d in le rin i y o k eyleri
eden

.y e r le r
+
ISnsuz h u lu f denir . lah buyurur ^i
:
-
Hz. P e y g a m b e r 1 -b u y u r
m a k a d i r : .
Gbrmedin ini Allah bulutlari surer
Nur / 24
4 3( (;
? -O n

' :

-Suht/haram dan

m eyda

lar (riizgarlar). agir/viiklii bulutlari

na gelen her tiirlii ete, ate,f daha

y uklenince (7/Arai ' 75 (;

:
-
aoirb'iiklii bulutlari olustu

la y iktir."^ 1 B u n d a n d o lay i rii vete

de

f o r ( 1 3 R r d l 2 / 7/(.

R iv a y e tte,';

Kinn /iman
ibulut lalzi
zikredilu. lakat onunla benzetme
<' 1 < 1 .gblge ve karanlik kastedilir
Allah buyurur k i :

d e n m i.
tir

; Onlarin -

/?/'/,
engin denizdeki karanliklara da
benzer. U s t 7'/ dalgalarm kapladtgt

-H a

*cam atyapanm kazancj su h ttu r. 5q

tir. H a c a mdaek
etin
nild
il m
bu
ei
n ite le n d irilm e s i, dini d e g-ai lh, s i
yeti y o k ettigi i.
indir. N ite k im B z
,P e ^ ^ a m b ^ r, h a c a m a t k a z a n c i n in
iyan d e v e y e suy etm
a 1
-v e
-rilm e s in e ve k b le le re y e d ir i lm e s i
ne izin verm
t ir
/ 99

bi} deniz. Daha iistiinde de bulutlar

var. B irb iri iistiine karanhklar

24)/

Nfir
4 0 (.

S -h -t /

S-h-r /
-Girtlagin ucuna ve akei^e
re denir. byle
Bu kokten
d enir:

eri
; - Cigeri
biiyiik d e v e . .
esim aninda^
:
-K o k te n k a z im a k t i r / s o y
cigerden almip atilan kisimdir. Bu
m a k t i r :
A lla h 6, <
kelimenin yapisi , larik ve
azdb He kokiin iizii k a za r ( 2 0 /T a h a
f '.)6 1 "
e k lin d e de dokimtu
o k u n m u-kelimelerinin yapilariyla/
tur. Bu k b k t e n ;
Kokiinii/ aymdir. J ^ in de bu anlam dan tii kazidi, fo rm la ri gelir. Bu a n la m d a ,
:

ley e n in

a y ip l a n m a s in a

neden

olan s a k ineye
c a li
ve
denir.eyiS oz
y a kp ao n u^si
u,

597 Bkz. Ke.'ifu 'l-Hafa, , .

598A hm ed, M usned, , 364; F.bu Davud, HN:
3421. Hacamatin habis bir e y olm asi onun
haram olmasim gerektii'mez. Nitekim Hz.
Peygamber de hacamat yaptirmi ve ticretini

596B li, Hat's, Hamze, Kissai, Ruveys ve H alefin

kiraatidir. Digerleri ise 1

^^ hnde oku . B ^ z . '1 . ithaf, s. 304.

484

de verm itir. Bkz. K e$fu l-Hafii. , >0.

5 9 9 Bkz. Muvatta, , 974; nii-mizt, Shnen,
BN: )277; Ibn Mace, Stinen, HN: 2166.

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

retildigi soylenir. o da cigere isabet
etmektir.
ik anlam
Sihir lar
degi
in
i
kiillanihr

K andirm
egi aolmayan
ve ger
hayaller: O rn e g in
^ ; abuklugundan
;dolayi g 6 zleri yamltan illiizyonistin
kulaklari, ger-egi anlam aktan engel
-

leyen suslii sozlerle dedikoducunun

yaptiklari gibi
. -ayetler bu an
lam dadir : ' ' :
insanlarin gdzlerini biiyiilediler ve
onlari iirkiittiiler

7)

116(;'-

eylem dir. F a k a t a r a-tirm a c ila r n c z

dinde bunun h e rh a n g i bir hakikati
yoktur. Kimi z a m a n sihirden giizel
m a k a ste d ilm ek te d ir. 13unun
konu
: -B ir kisun ko

in
i

nusma s ih ird ir .

600

d e n il m i .
tir

B azen da ince i.
e sih ir d e n ilir
O rn e g in d o k to rla r , '
Tabiat

b iiyiiciidiir."

d e m i .
lerdir

Ayrica g id a y a da sih ir d e m -
i ler
iinkii onun etkisi ince ve
dir .
hassastir. A llah b u y u ru r k i :

: Aslinda, biz biiyiiye

ve

garptinlm i b ir toplumuz (1 5 /H ic r

ipleri, sihirleri yiiziinden, Musa 'ya

yani b ilg im iz d e n sihirle ;) 15

-e v

Sihirbazlarin

degnekleri

sanki yiiriiyorlarmig gibi geldi )2 0 /

Taha

6 6 (.

}
te bu baki
a.
isindan,

Hz
M u sa mn kavmi onu sahir/biiyiicii
diye isim lerdi
lend
rm i: '

r ilmiz
i. avet de bu a n la m d a d i r :
:
Sen, iyice

biiyiilenm ifflerdensin dediler 26)/

u a r a l 5 3(.
Bazilari ayeti
-oy le y o r u m la
rik le rm Hz.
aktadir:
S a l ihMin
ii

: Ey biiyiicii. bizim
igin Rabbine d l l'd el, dediler

43)/

Z u h ru
4 9f (.
eytana bir nevi yakla $ -2 makla

ler.
T ipki

onun yardim im elde e tm e k :

. :

o ld gu id
g uay
n aa dikkat
m u h ta
e k m e k -
iin Sen k e n d ile rin e s e
-h e r/c ig e r v e rile n le rd e n s in d ^ d i

-eytanlann kime in

digini size bildireyim mi? O nlar her

giindhkar iftiraciya iner ( 2 6 / u ara

i- .)2 2 2 te
ayet bu anlam dadir :
-

22

Bakara
102(.
Sihrin bu k u lla n im i da dar -3
liilerin
gorii iddiasidir: S ih ir ;
ekil ve k a ra k te rle ri d e i
;
t ir e b ile n
o rnegin
e v ire b ile
insani
n bir
ege
e

bu elgi yemek y iy o r dediler

2 5)/
F u i 'k ^ 7). A yrica ay e tte oldugu
-gibi onun insan o ld n u n a da d ik
le
e kr dm
kat
ir
i: / :
Sen de bizim g ib i b ir insansin 2 6)/
u ara
154 (.

-Fakat geytanlar kiifre sapmigti; in

sanlara biiyiiyii ogretiyorlardi ) 2 /

a y e t g i b i :
: N a s il olu r da

K im isine gore de yetin anlami

udur: Sen, k e n d ile rin e sihrin v eril-

6 0 0 M u e l l i f i n
O m e r d e n

n a k l e t l ^ i
l i v a y e t

erlni z-Zerkdni,

b u

e d ile n
IV ,

s o z ,
b ir

4 0 3 ;

A b d u l l a h
h a d is tir .

b.

B k z .

Tib,

X .

2 3 7 .

485

Ragip el-Isfahani

ve inceligiyle g etirdi ve
iddia ettigi eyleri elde eden ki ilerdensin. dyetler bu iki anlam a
da h ^ e dlmitir:
- *

alanan/
9 0kelime
zumienen
par 1 9 n

* Siz biiyiilenm i b ir adamdan bakasma uvmuyorsunuz! (17/

isra 47); '

-
' : F i r avn ona:

ben

"E y Musa,

biiyiilenm ig san iyorum

demi$ti (1 7 /is ra 101).

d yetler

ise

deldlet etm e k te d ir:

ikinci

anlam a
'

Bu, apaqak bir biiyiidiir (34/

S e b e 43); '

: ve bii-

yiik bir biiyii sergilediler (7/A r a f

116);

: B iiy ii

m iidiir bit? H alb u ki biiyiiciiler, iflah olm azlar! (1 0 /Y u n u s 77);

; B iiy iic iile r

b elli b ir giiniin belirlenen vaktinde

kullamlir :

lilaci qozdiim,

da qoziildii, denir. Yipranan elbise

9 n de kullamlir: //
Elbise eskidi
yiprandi, denir . : iiriiyen elbiseye
denir. Bu anlamda- ,
;denir
yani siitii kalmadigindan dolayi meme
yok git^i.
-j l^ l/is h a k kelimesi de bu anlam
olabilir. Bu durumda
dan gelmi
bn
kelime munsarif olur . :
Yani Allah rahmetinden) uzakla)tirsin ve onu yok et^in .
Yani, onu -:
9 uruttu. Allah buyurur ki :

filgin alevli cehennemlikler)

uzak olsunlar!/yok olsunlar! (67/Miilk

1 1 (:

'

: ...

riizgar onu uzak biryere firlatip atiyor

gibidir (22/Hac 3 1 ) . *
- /
Dokalen kan, istiare eddmitir; tip^i
1 dagilmiq kelimesi gibi.

b ir araya g e tirild i ( 2 6 / u ara 38);

-

: Bunun iizerine bii-

y iic iile r secdeye kapandilar ( 2 0 /

T a h a ^.(

/s-h -l

.:

Deniz

? /

sahile

lig m m , giindiiz ay d in lig iy la -

biraksin (20/Taha 39); yani denizin

kiyisina. Bu kelimenin asil -

masidir. Bu kelim eler, bu vaktin

/Demiri egeledi ve onu soydu, soziin-

ismi yapilmitir.

den gelir. Bazilarina gore, ayette ge9 en

kelimesinin asil ; ^
ancak /Kendisinden dolayi
sikintiya girilen keder/uziintii sozii
gibi /a/7 vezninde gelm itir.

. ve : G ece sonu karan-

/Ona her iki seher ucunda rastladim, denir.

9

ikan ki i;

: S a bah v aktinde

: S e h e r vaktinde

yenen y e m e k ;

ise bu yem egi

k im is i de oxwmfail vezninde gel-

yem ektir.

/ S-h-k
: Bir eyin par alanmasidir. Bu

mesinin, diye tasavvur edilmesinden dlayi oldugunu soyler.

Yani , suyu d . t m a k t a ve
yok etmektedir.

Mii fredat/ Kur'an K av ram lar Sozlugu

-Yiiksek sesi dile denir; san

ettim, onu alaya a id .

: Siz bizimle

egin amrmasi
ki ondan
tasavvur
e
r. B
liH
e,udu
t
,ayette oldugu gibi
irkinligi arasindan
onun sesinin
deyuksekligi
isindandir
a :, '

B ir kisnunin diger kismim ga-

Ege tozu/talai.
ve
egin am rm asi; sanki sesi
E -:
dem ir egelem esine benzetm
tir
i.

'

"

ni egeklerin sesidir (3 1/Lokman 19).

'

: Gem demirinin iki ucundaki

halkalardir.

/ S-h -r

ligtirmasi igin (4 3 /Z u h ru f 32).

-
.-

O nunla alay

alay ederseniz, sizin alay ettiginiz

gibi biz de sizinle alay edecegiz ( 1 1 '

Hud 3 8 ) .

: Sen hay-

ranlik duyarken onlar alay ediyorlar

(37/Saffat 12).
Alay eden a d a m a ; . kendisiyle alay edilene i s e ; denir. Alay edenin filllne ve
denir .

Siz onlari alaya aldintz/boyun egdirdiniz

: Bir eyi, ait oldugu amaca

dogru zorla sevk etmektir:
; AI-

(2 3 /M u minun l i o ^ y e t i h e m

boyun egdirme, hem /alay etme

lah, goklerde ve yerde bulunan her

anlam ina ham ledilm i tir. Diger bir

ayette de Allah buyurur ki:

geyi kendinden bir liitiif olarak sizin

'

hizm etinize verdi (45/Casiye 13);

: Allah, go-

: Bize ne oldu ki, (diinyada)

revlerini aksatmayan giinegi ve ay /

rada) gorm iiyoruz? dediler. Hani

hizmetinize verdi (14 ibrahim 33);

| : Allah, geceyi ve
giindiizii de hizm etinize verdi (14/
ibrahim 33); . : Allah,
gemileri em rinize verdi (14/ibrahim
32); : Allah,
hayvanlari sizin hizm etinize verdi ki,
giikredebilesiniz (22/H ac 36);

: Bunu bizim emrimize veren (Allahhn sant viicedir (43/

onlarla alay ederdik (38/Sad 62-63).

Z u h ru fl3 ).

Hemen ktzarlar (9/Tevbe 58). Kiz-

. } hizm ete hazir hale ge-

tiren. : M agldp olup da kendi

iradesiyle boyun egen. Bu anlam da
Allah buyurur ki:

kotiilerden saydigimiz adamlari (bu-

Ayetin ikinci anlam ina, daha sonra

gelen ifade deldlet etmektedir:
S'---
: Siz onlara guliiyordunuz (23/M iim indn 0).

/ S - h - t

ve Cezayi gerektiren
iddetli kizginliktir: :

ginlik, A llah tan olursa azap etme

6 0 1 N a fl\ Hamza, Kissai, Ebu C afer ve H ale'
sinin zam miyle, digerleri l$e kesriyle ^mu ladir. Im y^t. ithaf. s. 321.

487

Ragip el-Isfahani
anlam m a gelir: :
'

Bu boyledir. QunkiX onlar, Allah 'i

me, fakirli^ n kendisiyle engellendii

n de istiare edilm
e^tir
i.

kizdiran geylerinpesine diipiiler (47/

M uham m ed 28); : Allah, iizerlerine gazap indirmistir (5/

M aide,80);
.
; A llah 'in rizasina uyan kip Allah in gazabm a ugrayan ve bannagi cehennem olan kipyle ayni midir? (3/Al-i imran 167)

/ S -d -d

S-d-r /

iyecek olarak faydasi az

tir. Bundan dolayi
olan birAllah
aga
buyurur k i : Ilgin
ve biraz da sedir agaci (3 4 /S e b e 16(.
Kimi zaman sedir agacinm dikenleri
-koparilir ve golge yapilir. Sedir aa

ba kasina ihtiya birakm ayacak

kadar bol golgesinden dolayi, Cennet
gblgesi ve nimetleri
u ayette
in
i

Cl,

Kimisine gore, ve kelimelerinin anlami birdir. Kimisi de

m esel/brnek olarak su nulm

tuur:
--- : )Onlarj
dikensiz sedir

dogal olan; ise sonradan yapilan

se te denir. A slinda k e lim e s i,

agaglari arasinda (56/Vakia

/dniinii kapattim Flilinin mastaridir.

28 (.

vakit kugatip 0

sariyordu S id re y i kugatip saran 53),

Bizimle onlarin
arasina bir set yapman igin Sana b'm
-vergi verelim mi? (1 8 /K e h f 94). En

Necm 16) ayeti, Hz. M u h a m m e d in

a ve biiyiik nimetlere
ilahl ozgii
bagi
kilmdii bir m ekana
.
arettir

geller de se te benzetilm it
r:!

Kimisine gore ayette sozii edilen

sidre, altinda Hz. P eygam ber'e biat
tir. Yiice Allah, edilen
bu agacin
aga
altinda miiminlerin iizerine huzur
indirdi . .
a kalmasidir
Goziin
a.
:
a kalandir. Kimisine gore
a,
ifadesi , -Isagini sark

; Onlerinden

bir set ve arkalarindan <set gektik

Yasm 9). Ayette ge / 36
en
( -keli
mesi
eklinde de o k u n m
tur
u.602
: Kapmm iizerinde -yag

murdan lik
koruyan
benzeri
gtine
bir
eydir. Kimi zaman bu kelime
,
sbzdeki gibi kam anlamina da gelir :
-
; Sultanm

ve

kapilarimnilmayan
kendisine
fakir
a.
-kelimeleri istikamet anla

ti, sdziiniin donu

turulmii
eklidir.

S-d-s /

Altida birdir :
mmdadir
- .
luk ve gediklerin
ise b o - Anasmin payi altida birdir (4/N i ^
kendisiyle kapatildigi
eydir
^ . keli 1(. Susuz bira^m a^la alakalidir :
develerin b e [ giin susuz birakilip
602 Bu, N afi, Ibn KesTr, Ebu Amar, ibn Amir ve
maltinci
eye gotiiriilmele
giinde su i ubenin kiraatidir.

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

ridir], asil .

ogiitledi . : -H alk kendi am

Toplumun altincisi o ld u m .'

: Ylallarimn ahida birini aldim.

: Altinci olarak

: ,Azabi gordiikleri zaman

larinda gizli k o ntu

u .

geldi, ^^linde^i farkli formlarin anlami birdir.

iqlerinde pigmanlik duyarlar 10)/

Y unus 54); yani onu gizlerler. Kim isi
de bu dyeti ; :

: Beg kip giz-

-Kegke geri dondiiriilseydik de Rah

// konugsa mutlaka altincilari 0 dur

(58/M iicadele 7);

bimizin ayetlerini inkar etmeseydik

'

O nlar beg kigiydiler, altincila-

kopekleriydi diyecekler (18/K ehf

22 ) . : Bunu asla
yapm ayacagim . < . Taylasan drtiisiidiir.
knlin ipektir.

ince ipektir, 1

Enam 27) dyetini delil gostererek / 6 (

-oyle yorum lam aktadir: A zabi gor
diikleri zam an, duyduklari
m anli
pi a .iga vururlar
Bu yoruitt, dogru degildir
iinkii ,
onlarm gizledikleri
m anlik, pa
i-i

ise

vurduklari su sd
-
am
z ^i degil
d ir :

: Kegke

geri donduriilseydik de Rabbimizin

/ S-r-r

ayetlerini inkar etmeseydik (6/Enam

: ilan etm enin a^sidir:

< : Kendilerine verdigimiz riziktan g izli ve agik
sarfetsinler (14/ibrahim 31);

27 (.

Eal^n iye
l<i

-gizliden bir sdz aktardim Bu anlam

da A llah buyurur k i : '
.

,Hani, Peygamber
bir sozii gizlice

: Allah gizlediginiz

eglerinden birine

ve agiga vurdugunuz geyleri de bilir

soyleniigti (6 6 /la h rim 3 (.

- - -O nlara gizlice sevgi besliyor
siinuz (60/M iim tehine (; ani onla^,
i beslediginiz
kendilerinegizli
kar
.sevgiye m uttali kiliy o rsu n u z

(64/Tegabun 4);

: Isterseniz soziiniizii gizleyin veya

onu agiklayin (67/M iilk 13).

G ece yolculugu yapan

toplulua, hareket eden buluta ve
siituna denir. Sd^ konusu bu kelime

-:

hem somut, hem soyut eylerle ilgili

kullanihr. , net'iste gizlenen sdzdiir:

: Allah gizliyi de,

gizlinin gizlisini de bilir (20/Taha 7);

. : Allah, onlarin
sirlarini ve gizli konugmalarini bilir

(9/Tevbe 78).
Biri digerine gizlemesi-

Bu ayet, O nlara kar-i besledigi

niz sevgiyi izhar e d iy o rsu n u z . -ek
linde de tir.
yo ru
Bum lan
dogru
mi
bir
kasina
yorum
iinkiigizli
bdur
a .
eyi s6ylem ek, digerlerinden
bir
-gizlem eyi gerektiriyorsa da kendisi
ne tevdi edilen bu sirri
iye kif
a
i
etm eyi gerektirir. 0 hdlde , .~
IFalan kigiye bir sir verdim sdzi'i
a etm eyi, bir
bir yandan
yandan da
if

Ragip el-Isfahani
-gizlemeyi gerektirir. $u dyet bu an
lam dadir : ' ; Onlarla

gizli g izli konupunt (71/N 0h

neyaslanacaklari koltukluryapardik

(.

Gizli yapildigindan cinsel

ki^^ kinaye ^olu^la
ih -denm ek
tedir. Ayrica bu kelime hlis/se
kin
olan

to,

de istiare ed ilm
tir
. >
kavminin hdlis/segkin olan

lanndandir, denilm ektedir . '

IVadinin en iyi yeri, sozii de

bu anlam dadir .

: -Kesilen gd

begin geri kalanm a denir

-iinkii
.
gd
bek, karin etiyle gizlenm ektedir . ve gobekten kesilene denir .

13); '

: Evlerine kapilar ve iizeri-

(43/Ziihruf34).
ekil olarak olarak tahta benzediginden, olen ki inin R a b b ine kav utugunda elde edecegi mutluluk
temennisinden ve Hz. P e y g a m b e rin
"

: Diinya m iitninin
zindamdir.('m sdzdyle iaret edilen
hapisten kurtuldugundan dolayi dlii
naa ina da

denir.

- / S-r-b

izgileri;Avu
;

Alin hatlari

1.

. Ay

-sonunda a y in gizlendigi giine de

nir . :
iga vurulm ayan sevin
A .

^buyurur

( 8 8 /G aiye

,:

Aagiya dogru gitmektir;

ayrica meyilli m e k ^ a da denir. Allah buyurur k i : :

Balik, a$agiya dogru denizde bir yol

-Allah yiizlerine bir aydinlik ve igleri

tutup gitm ipi (18/K.ehf 6 1) .

ne bir seving verm ipir (76/insan 1 (;

formu, formu gi-

: Seyredenlere m utluluk

verir (2/B akara 69). Yiice A lla h m

cennet ehli h ak k in d a : "
^
Kendi ailesine sevin iginde
donecektir (8 4 /in ikak 9); Cehennem
ehli hakkinda d a ; . :
iinkii , ailesi iginde sevin gliydi )84 /
eklindeki sozii, diinya
ikak
13
in (
sevincinin ahiretteki sevincin ziddi
olduguna
ekm ektedir
dikkat.
:

Ozerine oturulanektir
do ;

iinkii bu, nimet sahibi olanlara aittir.

ogulu ve eklinde gelir:
'
$ :-Art arda di
zilmig koltuklar uzerinde yaslanmig
olarak (52/T0r ^
Orada yiikseltilmig

b i d ir . " '

formu da bbyledir.

Ancak flilin, failden meydana geldigi

(etken) tasavvur edildiginde ; fiil,
mutavi (edilgen) olarak tasavvur edildiginde ise formu kullanilir.

G o z y a i akti.

: Yilan yuvasina girdi.

Su, tulum dan akti.

Tulum nndan damlayan su. : Hangi yolda olursa

olsun, kendi ba mi alip giden ki iye
denir:
" '-
Geceleyin gizlenen de, giindiiziin goriinen de (Allah 'in bilmesi bakimindan) birdir {\ 3 /R a d 10).

(; :

tahtlar vardir

603M uslim , Zi/7/(HN: 2956); Ahmed, Miisned,

11, 323; Ibn Mace, Siinen, HN: 4113.

490

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sd^ldgd

kelimesi, oguludur; tipki
ve 'gibi. Bu kelime, develerle ilgili bilinmektedir.

Nitekim dyle

denir:

yani develeri ^zal^i,

kornyacak elbiselerle savagta koniyacak elbiseler de yapti

( 6 /Nahl 8 ;)
yani bir kisminizi bir kisminizin iddetinden koruyacak elbiseler.

yani 0 , siirdsii konusunda; bazilarina

gdre kendi ahsi konusunda; diger
bazilarina gdre de; ehli ve kadinlari
konusunda gtivendedir. Burada -
^ i n ^ e yapilimtir.

/ S-r-C
/ p r a : Bir fitil ve yagla I ik
veren eydir. Parlayan her eye de bu
isim verilir : : Giinegi

Talaktan kinaye olarak da d^le

denir: - . Bu i^ d e n in
(lafzi) anlami udur: Sdriisiiyle giden

de sirac/lam ba yapti (71/Nuh

develerini, Sana geri getirmem.

: Giizellikte lamba gibi yaptim. air

dyle der:

at siiriisiine denir.
G ogse sarkan sa tir . :
bide su gibi parlayan eydir; iinkii
goze, hareket e d iyorm u gibi gdriln-

Hakikati

olan eye/suya

Allah buyurur ki: - '

: K iifre sagelince,

onlarin

amelleri

goldeki serap gibidir. Susayan onu su

sanir (24/N ur 39);

: D a g lar yurutulmug, / /> serap

oluvermigtir (7 8 /N eb e 20).

gibi parlayan bir burun .604

pana ise

denir.

/ S-r-h
: M eyvesi lan bir aga:tir.
Te^ili eklinde g e l i r .
soziiniin asil anlami udur: Develere
serh agacini yedirdim. Daha sonra bu
sdz, hayvanlari her tiirlii otlatmaya
gotiirmek i in kullam lir oldu. Allah

/$-
*-

: Hangi einsten olursa olsun

gomlege/elbiseye denir:
: Gomlekleri katrandandir (14/
ibrahim 50);
'

230- Simsiyah bir sag ve lamba

^ ki:

Hayvan semerine, ; ya-

denildigi gibi, hakikati olm a^ana da

'denir.

panlara

mektedir.

: Parlayan sirac/lamba

(78/N ebe 13); yani giine.

O n dan yirm iye kadar olan

16);

Sizin igin, sicaktan

Akgamlan getirir, sa-

bahlart gotiiriirken onlarda sizin

igin bir giizellik vardir (16/Nahl 6 ).

604 A cca ca ait ^

'

'<
bu

bkz.
D ivanu /-

36 1s;.',! Faris, M iicmel. 11, 294; ibn

Manzur, L isdnu l-A rab . ) mad .

Ragip el-lsfahani
o b a n. k elim esi , gibi
oguldur.

>-harfin geldigi tekil bir isim yok

bo-anm a ile ilgili bir ke

lim e d ir : -

iincu harfi e lif olup sonrasm da da

u
tur. Allah buyurur k i :

-*-
'

; B iz, z a lim le r igin

ik i kezdir. B u

/ o yle b ir ateg h a z ir la d ik ki, g a d iri

nun a rd in d a n d a y a iy ilik le tu tm ak

d u v a r i o n la r i gepegevre kugatm igtir

. - : -B o g a m a

serbest birakm ak
g e r e k ir (2 /B ak ara
2 2 9 (. -

O n la r i g iiz e llik le serbest
birakin (3 3 /A h zab 49) dyeti ,

ya

da

g iiz e lc e

K e h f / 18
29
( (.linde yapilan^ .

adir
-ek

S-r-t /

-/d e v e le rin o tla m a y a b ir a k ilm a

SI soziinden istiare e d

t?/:/m
an m am
/b on
d e v e le rin

s a liv e r ilm e s i

r; tipki
lint

/
soziinden

.istidm edildigi g ib i
Bu kelim e g e-
p gitm ek anlam i
na da g e lir :

Y uruyu
i'inde

rahat olan deve dem ektir . : Bir

vezni olup yukaridaki ifadeden
istiare elm
dt
r.

S-r-d /

Piiriizlu ve kabaeyolan
ler
dokum aktir; zirh ve deriyi dokum ak
gibi. Bu kelim e istidre yoluyla, dem i :

k ill^ d ir m e k /d iz a y n etm e^ n
i
de k u llam lir : -

: G e n ig z ir h la r yap , dokuinasini
o lg iilii y a p (3 4 /S e b e 11). Bu kdkten

form lari gelir, tipki

. .
M atkaptir .

ash

K olay yol. Bu kelim enin sdzden g e lir : '

,Yemegi
'
yuttum . G ideninin
-kendisini yuttugu vey^ ^endisinin gi
denini yuttugu tasavvur edilerek yola
r. G drm ez m isin
den m
ki
t
,

B ir y e ri, a lim i d ld iir d ii/\

'
-/B i r yer, c a h ilin i o l
d iir d ii , d en m tif. Ebu Teinam bu her
i$ma
oyle
i^i ^dre
baki
d e r
a:
-

U zu n b ir za m a n k e n d is i -2 3 1
g o lle r i k o ru d u k ta n s o n ra g o lle r onu
.k o ru d u
-Ve y a g m u r suyu, k e n d is in i a k ita
n i d o y u ru0.

Aym
-ekilde, ^ ik in iii/y o lc u s u
nun kendisini yuttugu varsayim iyla
yola ve
llo k m a denm ektedir .

fo m d ari g ib i . .
' < / ^ -

S-r-d-k /
IQ a d ir.

A rapcaya gimir
Farsa
] [ kelim edir. A rap dilinde ,

-'

Y av -ada v ra n m a n in z id
d idir. H em c is im le r, hem B ille r
-

D
605
ivanu E h i Temam, s 48 ..

M(f r e d a t / K u r ' a n Kavranilari Sozli'igu

i in

k u lla n ilir.

Bu

k o k te n -
fo rm la ri
k u l l a n i l i r . O n la rin d e v e le r
h iz la n d i. T ip k i fo rm u g ib id ir.
A y rica bu k o k te n ve
I k o q u y tu la r , fo rm la ri
da g elir:
; Kouun
R a b b in iz d e n

b ir

(3 /A l-i Im ran

b a g if a n m a y a

133);

kousurlar

: ; H a y i r l i i f e r e

( 3 / A l - i i m r a n 114);

giin ver, onlarin

iizerinden siiratle y a r ilip aqilir
( 5 0 / K a f 4 4 ) ; - ,
: K abirlerden qabuk qikacaklari giin ( 7 0 / M e d r i c 4 3 ).

:<''
: T o p l u m u n h izli o n -

cO leri.

f i i l i n d e n '

d e n

geld ig i

v e

g ib i.

ne de e li s ik i d a v r a n ir la r (2 5 /F u rk a n

6 7 ) ; : i s r a f i l e tez
elden y e tim le rin

i s r a f k im i z a m a n m iktar, kimi
za m a n da k e y fiy e t/n ite lik ile belirlenir. B u n d a n dlayi S u fy an o yle dem i tir: A llah i in y a p m a d ig in infak,
az d a o lsa israftir.606 A lla h b u y u ru r
ki: ; isra f
etm eyin; q iin k ii A lla h , isra f e d e n le ri
sevm ez ( 6 / E n a m 1 4 1 ) ;

h a lk id ir ( 4 0 / M u m in 43); yani i le-

rinde haddi aanlar.

^

- : K u fk u s iiz , A lla h , h a d d i

(4 0 /M u m in 28).
Lul k a v m i, a a g id ak i ay e tte be-

lirtilen e k ilm e y e o zgii tarlaya to-

Allah gerqekten hesabi

qok qabuk go riir ( 5 / M a i d e 4);
'- : D ogrusu Rabbin,
cezasi qabuk olandir ( 6 / E n am

h u m b ira k m a d ik la ri i in m u s r i f d i y e

Miisrifler, igte o n la r atey

J ^ - d e n

m a lla r in i yem ege

k a lk m a y in (4 /N is a 6).

aan y a la n c ila r i d o g ru y a u la stirm u z

Ne de qabuk y a g i akti! d e m n i tr;

t ip k i

h a r c a d ik la r i za m a n ne i s r a f e d e rle r

1 65) d y e t l e r i, a y e t e d i k k a t e ^ m e k t e d i r :

'

- : A lla h b ir s e y i d ile d ig i

z a m a n , o n a s a d e c e / / der, o d a
h e m e n o lu v e r ir ( 3 6 / Y a s i n 82).

is im le n d irilm i lerd ir:607

: K a d in la r s iz in

ta rla n izd ir. 0 h a ld e ta r la n iz a d ile d ig in iz e k ild e v a rin (2 /B a k a r a 223).

V -

: E y

n e fisle rin e k a r$ i a$iri giden k u lla rim

(3 9 /Z iim e r 53) ayeti, h em m a ld a h em

m alm d i indaki israfi erm ektedir.
K isasla ilgili; 01 :

/ S-r-f

durm ede airi gitm esin (1 7 /Is m 33)

ay etind eki

israf,

m a k tu l

velisinin,

H e r ne k a d a r in fa k /h a rc a -

katilden b a k asim oldtirm esidir. Bu

m a k o n u s u n d a d ah a m e h u r ise de,

da, edhiliye d o n e m i in s a n la rm in yap-

in sam n yap tig i h erh an g i bir ite had-

tiklari gibi, y a katili degil de on dan

di a m a y a denir. A llah b u y u ru r ki:

: Onlar,

6 0 6 B kz. F e y ru z a b a d i,
'% , .

607Bkz. 8/Araf 80-81.

493

Ragip el-Isfahani
daha degerli birini dldiirm ek ya da
atili dldiirm e^le yetinm eyip ba ^-k a
Sim da dldiirm ek
.eklinde olur
A raplarin -sozii de bu anlam
d a d ir :

, Yani size

aym olup ipek anlamindadir.

/ S-r-m-d
; Surekli:

: D e ki: Diigundiiniiz

-ugradim , fakat sizi gdrm ezden gel

dm amdim
asi - gereken
ziraeyi
a mix hig, e g e r A lla h iiz e rin iz d e gecein gorm ezlikten gelm
tigi a.-
itir y i araliksiz devam e ttirse (28 Casas
71
( :
i te bundan dolayi sdzd ,
s iz i g d rm e zd e n g e ld im/,

eklinde
^-

rum lanm
tir
i.

D e ki: D iig u n d iin iiz mi) hig, e g e r A l-

la h iiz e rin iz d e g iin d iiz ii /. / devam e ttirse (28/K asas 72).

Yaprak yiyen biruktur

kurt ;

iiniildiigiinden
israfyaptigi
dolayi
dii

bu ismi alm
tir
i . '

/ - -

!A g a g is r a fe d ild i, denilm ektedir .

: G ece yiiriiyiiu. Bu kdkten

ve fiil formlari gelir:
: Geceleyin ailenle birlikte yola
11) /' Hud 81);

S-r-k /

:
:.
B irinin, hakki olm ayan bir
eyi gizli olarak alm
eriatta
asid ir ' ;B ir gece, k u lu M u h a m m e di, M e s c id - i H a ra m d a n , ge v resin i
-ise, belli bir yerden belli bir m eb
<

lagin alm m asi anlam inda kullam lir

tur. A llah b uyururlmku
i :

-Hirsizlik eden erkek ve hir

sizlik eden kadin (5/M aide 38 (;
: :D e d ile r k i

'

E g e r " galmigsa, bu n d an o n ce <

m iib a re k k ild ig im iz M e s c id - i A k s a y a

gotiiren za tin gam ne y iic e d ir ! (17/

Isra 1). Bazilari; fiilinin
.. kokiinden degil, geni yer anlam m da^i - kokiinden geldigini ve
aslinm v a v li oldugunu sbylemektedir. Nitekim air de oyle d e m itir:

k ard e g i de galmigti. (1 2 /Y u su f 77 (;

'

gergekten hirsizsiniz (1 2 /Y u su f

genig arazisinde .608

: S e n in o g lu n gergekten

-Biri, gizliden bir soz dinledigin

d e ; K u la k h ir s iz lig i y a p ti/
denir. A llah b uyurur k i :
/ K u la k hirsizligi y a p a n o lu rs a

Gizliden dinlem eye g a lig a n o lu rs a

H icr / 15
18( (. ve kelim eleri
494

23 2- K a t ir la r in s id ig i H im y e r in

0^(;

hirsizlik etti (1 2 /Y u su f8 1 (.

' -

: E y kafile, s iz le r

B una gdre , tipki; ve

fiil formlari gibi olur.
: K u lu n u gotiiren 0 Z a tin

gam ne y iic e d ir ! (17/isra 1); ^ani,

yiiksek bir yere g d t d r e n .

bu^
6 0!
81

M u k blbile

//

3 1 6s .

b k z.

Divanu ibn

M f r e d a t / Kur'an Karamlar] Sdzliigii

:

adira kendisiyle
-ati yap ilan direk
tir .
'.
Tiriti tasta

ey in en y i i k s eHgeir. -

-ifddesi de b u a n la m d a d ir ; y ani gii

yay d im .

in y iik s enli
e . :
R a b b in a lt t a r a fin d a b ir seriyy v a r
e tti ( 1 9 / M e r y e m 2 4 ); y a n i, ak a n bir

S-t-r /

n e h ir v a r e t/
ti

ve
-Yazilan yazidan, di
kilen aga-tan ve ayakta duran insan

K im isi d e bu k e lim e n in yd k sek lik

-a n la m m d a k i J > ' d e n geldigin i s o y
le m e k te d ir . , ,Nperefli a d a m
e g d re,
denir.
ay e tte
B u ggo
e 9rii
en

yurur k i :.

) ( k e lim esi, Hz. I s a y a ve Yiice

d ik la r in a (68/K alem

-1E l

lkardim . B u a n den
l a m dbezi
a n ;
denir; sanki
0 , elbisesini

tir. Bu k e lim
m e
i

-lk ar

ve

u [

O n u tic a re t ig in sakladilar (1 2 / Y d s u f

lerind
Yani
e, oknendi
u n sati
.)19
-indan bir m al eld e ede cek lerin i t a h
G e c e y o lc u lu g a 1-

kan to p lu lu k , se y re d e n b u lu t v e siitun

]'

S-t-h /

Yeri

d am gibi d iim d iiz y a p t i .m :

,)
B a k m iy o r la r m i) y e re

n a s il yayilip dbenmi? ( 8 8 / ( j a iye

2 0 (. : -A d a m sirtiistii u z a n
di. K a h i n e -

d e n m e s i, b ir deri p a r -

asini s e rd ig in d e n d o la y id ir.

igin ben, [ey Nasir! eyN asir! yardim

etdiyoru m .]6i0

kelim esi , . -kelim e

o g ulpdur^tipk
sinin; '
- -
g ib i .
,
^
: -Ken

E vin iistiidiir . '

Eve dam y ap tim .

Y a z ilm is s a t ir la r in hakki -233

ge9en

M iiberrede g o re ; ' kilerin e s a tiri (6 /E n am 2 5 ),dyet nde

a n la m la rin a g elir .

S a t ir s a tir

saglam krunmu? K itab a .

ogulu .
..
. ve eklinde
gelir.
oyle air
d e r:

k elim e le rin in z id d id ir . ' '

m in ettiler .

y a ziltn iff Kitaba (52/T ur 1-2); yani

-A tin iistiin

1(;

: Andolsun Tur 'a

b ise y i iize rim d e n g ik a rd im , d en ir .

: -Nun! Ye

- min olsun kaleme ve s a t ir s a t ir y p z

A l l a h in o n a ait kildii yiice m a ^ a m a

aret e tm e k te d ir
i.

lardan sa f .
Falan
ki
-unu
i satir satir yazdi. A llah bu

dilerine Rabbiniz ne indirdi diye

soruldugunda
Bunlar eskilerin
m a s a lla r id ir dediler (16/N ahl 24 (.
Yani onlarm iddialarina gore, vahiy
eyin
oldugu
A llah
soylenen
adm a
yazilan yalan ve iftiralardir
. dyet

Divanu Raube, s. 174; evahidu S'lbeveyh, 1, 304.

610B kz.

609Bkz. et-Taberi, Tefsir, ^ , 69.

49

Ragip el-Isfahani
de bu anlam dadir:
X u r 'an

tapta kayitlidir. Bit, Allah igin kolay

bir i.pir (22/H ac 70).

o n c e k ile rin m a s a lla r u h r ; ba^ kalarin a y a z d ir ip sa b a h aksam k en d isin e

. / S - t - v

o k u n m a k ta d ir d e d ile r (2 5 /F u rk a n 5).

-.; -

O g iitv e i'. q iin k ii sen; a n c a k < -o g iit

O n la r in iiz e r in e zor k u t la

-q iis iin

nici d e g ils in

(8 8 /G a

2 1 -iye
2 2 (;

: -Yoksa h e r seye h a

k im o la n k e n d ile r i m id ir ? (5 2 /T u r

3 7' (.

v e

ifddeleri,
e y in
b irin
iizerine
in b ir
d im d ik d u rm a s id ir. B u n a g o re Yiice
A lla h y u k a r id a k i a y e tte d e m i

o l u y o r :
la r in

: -Sen o n

iiz e r in e h iik iim r a n

ve o n la r i

.k o ru y u c u d e g ils in

k u lla m m i

*<

: B iitiin

-k a z a n d ik la riy la h e r b ir nefsin iiz e rin

-:

El kaldirarak saldirm akt>)'. *- O na saldirdi. u ayet bu

anlam dadir:

Neredeyse

kendilerine

ayetlerimizi okuyanlara s a ld ir a c a k la r (22/Hac 72). Bu kelimenin ash,

! At, kisragin
iizerine atladi, soziinden gelm ektedir. ^ sOz, er^ek atm arka ayaklari
iizerine kalkarak c okunluktan veya
iliki kurm ak i in on ayaklarim ki^ragin iistiine attiginda soylenir.
; ! oban, yavruyu annesinin
karm ndan
1 olarak
lkardi. ,
Bu dyetlerde
,
gibi su i in istiare edilir .
/Su ta.pl, denir.

de bo yle sin e h iik iim ra n o la n baSjka kim

v a rd ir? (1 3 / ^ a d 33) ayetteki ve

z o rla y ic i/h a fiz d e g ilim (6 / E n am 104 (

a y e tin d e k i - .-'
in k u llam m i gibidir
B azilari bu a y e ti ,
Sen o n la r in y a p tik la r im
d e g ils in ,

-e k lin d e

dirlar. B u n a gOre

/ S-a-d

: B e n s iz in b a p n iz d a

k a v d e d ic i!

yorum lam akta

k e lim e s i ,

r im iz y a z m a k t a d ir la r ( 4 3 / Z u h r u f 8 0 (

.ay e tin d e k i ile ayni a n la m d a o lu r

A y e tte sozii e d ilen
y a z i , -^ ay e tte z i
r e d ile n d ir :
.. ;

ve : Hayirli i ler y apm a

k o n u su n d a insanlara yapilan ilahi
yardim lardir. B u nun ziddi /
bedbahtlik k e h m e sid ir. Bu kokten
soyle denir:
/Mutlu oldir, *
/Allah onu mutlu etti/etsin\

!Mutlu adam', ! Mutlu

toplum. M u tlu lu k la rin en biiyiigii
cennettir. B unun i in A llah buyurur
ki: : M u tlu lu g a e r d ir ile n le r e g e lin c e , o n la r cenn e tte d ir le r (11 /H u d 108);

A lla h 'in g d k te V? y e rd e b u lu n a n h e r

eyi b ild ig in i b ilm iy o r m u su n ? B u n -

k is m i m u t l u d u r (11 /H u d 108).

la r in h e p si (O 'nun k a tin d a k i) b ir k i-

O n la r in b ir k is m i ba h tsiz, b ir

M ti f r e d a t / Kur'an Kavramlari Sdzliigii

;

-M u t l u l u g u n

zann ed il

as intu
a lar
la
h arek
r/tu
t umtu
tu
et
u

.digi k o n u d a y a r d im e tm e k tir. H z

ettiler. B u k e lim ep k
t [ *g ib id ir .

P e y g a m b e r in ' ;sozii

/Ding ve gevik deve', tipki

-u a n l a m a g elir: A l l a h seni m u t

^ gibidir .

lu lu k la r iiz e rin e m u t lu e tsin v e y a

A llah siz e y a r d im iizerin e y a r d im
-etsin. F a k a t b irin c i l a m d a h a u y
g u n d u r . ,

d z e ll i k l e a g l a m a ( y a

: O n d a n y a r d im

N is a /10
4 ( (;

: -Cehen

nem kizigtirildiginda (8 1 /T ek v ir 12(.

A y e tte gen
e .

ked
e lim
d e seiz
si

dekunm u tu r.^

S ag lad ig i y a r d im dii-iin ule

r e ^ belli org an [el il e d i r s e k arasindaki

kol k is m i] m n aditur.
ounl m
Kiki
uu

: Yakici bi}' atege gireceklerdir

is te d im 0 d a b a n a y a r d im e t t i .
:

h a ra re tid
A t..ir

e.

ru z kaldi. A llah b u y u ru r k i :

-y a r d im c i o l m a k ) a n l a m i n d a k u l l a m
lir . -

, ' -A d a m a sic a k v u r d u /s ic a g a m a

' :Yakici ateg azabi 6 7)/

M iilk 5). A y e tte k i

'

,k e lim e s i

k a n a d in a eller d enildig i g ib i , ' /

k o llar da d e n ilm e ^ te d ir . '
artiran b ir b itk id ^ir .

mef'iil a n l a m i n d a / v e z n in d e d ir 77.
Siitii : : Suglular bir
oyle
in
i sapiklik ve gdginlik igindedir 54)/

denm
t i r
i : ; ' B u da bir

K a m4e7r ( :

otlaktir, fak at s a d an gibi d e g ild ir6.

-

sine b e n z e tile re k p iy a s a fiyati in

i

G iiv ercin, b a g c ik diigum ii ve

A t e-in a le v le n m e

u l la m lmtm
i^

d ev e n in b o g a z altin d a sark an et p ar asi a n la m la r m a g e lir

- .

B ilinen

S-a-y / /

bir y ild iz la r ta k im id ir

S-a-r /

bir alt d erecesidir. B u k e lim e ister

hayir, ister
-er o lsu n b ir k o n u d a g a y

Hizli y u ru m e k tir;
m am
k on

in a le v le n m e sA
idtir
e . .>

'

d ir d im .

in de kullam
ret s a rfe
lir.tm
Aellah
k i

A t e-i a le v le n

b u y u ru r k i : : Onlarin

K e d is iy le a te-in a le v

harab olmasina g a lig a n (2 /B a k a ra

114 (; -
: Onlarin
nnrii, onlerinden k o g a r (66/T ahrim
8 (; : -Yeryuziin
de bozgunculuk vapmaya g a lig irla r

lendigi o d u n d u r .
ti/y a ykild
izii. _

slim6, H( M
H N
t : -bn H ace r,

Sava
H irsiz -

Fethu i ( ;) 8 4

Bari. I l l 4 0 9 - 4 1 0 .,

5 M a id6e4( (; .
o lu p d a fa z la6 i^i
1 2 Bo ulmdea^eyle
yaim
r
ny,

d a rb -i m esel0 ^1 ,A. s lin d a bu d e y lm

-l^ ln c l b ir a d a m la e v le n e n b ir k a d in ta r a fin

Dt'iniip gil/i mi/lg bagina

gegti mi yeryiiziinde bozgunculuk
'

d a n , esk i k o c ka soin
c aas mg oinre nasil
yen
o ld u g u n u n

s o ru lm a s i

B k z . Ib n M a n z u r,

O zerine sb y le n m it.r

Lisdnu i-Arab , ! *m a d .(

e d d e s iz o k u y a n la r; ib n Kaesir,
m , E613
H
bu
i
A m r, H a m z^a ,$

H
u b
a lee.f ,,

R a g i p (l - l s f a h a n i
y a p m a y a q a lif ir (2/B akara 205 (;

e d ilm
tir
i .

':

-A y e tle rim iz h a k k in d a b iz i ciciz b ira k

In sa n a q a lifin a s m d a n b a fk a b ir

tnaya g a lif a n la r ( 3 4 / S e b e 5) yani

-yoktur.

-in d ird ig im iz a y e tle r k o n u s u n d a a c iz

Ve g a lif m a s i d a y a k in d a g o

r iile c e k t ir (53/N ecm 39-40(.

ligim izi o rta y a k o y an

m alar
ayli
a.

< I: -S iz in q a b a la r in iz ge
f it g e fittir

Leyl/
9) 4 (;

' -

; K i m d h ire ti iste r ve in a n a ra k

-o n a y a r a f ir b iq im d e q a lifir s a , o y le
-le r in in q a lif m a la r m in k a r f ih g i v e r i

Id (17/)sm 19(;

,isle rd e
in k a r

b u lu n a n la r in
e d ilm e z /b o fa

Enbiya 94).

gununde

d o y u r m a k t ir

B e l e d 14). A y e t t e gen
e

9 0)/
-k e l i

.la m i n a g e le n ^

d e n g e l m e k t e d i r

g a lif m a la r i

k o n u s u bu k e l i m e y o r g u n l u k l a
b ir l i k te s u s u z l u k -
iin d e k u l l a m

m eye deger fiillerde kullamlir. air

dyle d e r
:

a q lik

: Y aku t

g itm e y e c e k tir

daha / 21-ok
( ovul

m e s i, y o r g u n l u k l a b i r l i k t e a-lik a n

: in a n a r a k iy i

S-g-b /

lir. B u k d k t e n-

f o r m u k u l l a m li r . i s m - i fail
esbi fbai ht ueltip
- mkdi gibi
g elir.

'

-E g e r A lk a m e b. S a d in ga -2 3 4

S-f-r /

;b a s in a k a r f ilik v e rirs e m
-Sa de ce tek b ir g iin iin s in a m a s iv
la k a r f ilik verm em
614.

lime sad e e e i f maandlad m

i in
k ea
gelir. O r n e g i n

; O n u n la b irlik te

gaba g o s te rm e g a g in a e r ifin c e

-O rtiiyu k ald irm ak tir. B u k e

37)/

' ;

in iizerindenSarigi
k a ld ird
b<ai;
B a-
o rtu y u ytlzOn iize

Saffat 102); yani elde ctm cyc

1lk
rinden
a rd i. ^ : ;Evin, misfer

eye
tu g kavu
u n d a. dzellikle , yani stip drg eyle s u p u ru lm esid ir. Bu
Safa ve M erve arasm daki yuriime
da e -vsefir'

den; yan i to p rak ta n te

a nlam inda ; , -ise dedikodu, sada
m iz le m e k tir .
ka/zekat alm a VC kdlenin ozgiirli'ige
,
re n k le alakali k u lla m lir :
in cldc ettigi masi
kazan
kavu
-an
i
- " - :-A n d o ls u n a g a r a n s a
lam m da kullam lir .
ba h a (7 4 /M iid d e s s ir 34); yani rengi

,
kotii
lem
ler e
i
i , ise
leri elde etm e anlam ina tahsis
iyi i

a y d m la n a n s a b a h a .

g iin b ir takim y iiz le r a y d m lik t ir

A b e3s'8e
(. <
6 1 4 F e d e k i b. Ab e d e ait o la n bn
C ael-Beydn
h iz ,

498

vet-Tehyin , in 2 3 3 .,

.
in b k z

80)/

: -S a

bah n a m a zim g iin a g a r ir k e n k ilim z ;

M ti f re d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

m u k a fa tla m rs in iz . M5 Bu sdz, i ine

girdim anlam m daki

m ektedir. Tipki

-
den gel
/-'sa b a h v a k ti

ne g ird im g ib i .

/A d a m sefere g ik ti ,

dedlr . ,
l, m elekler
tlr. llll
Eell
ve kltaplar, toplum un bilm ediklerini
aklam a konusunda
onlara ae.ittirler
Ayriea , -m e f h l anlam inda siipii
in de kullam
riilen
eylm
i

to, y o lc u d u r . fiili, insam n

m e k ^ d a n , m ekam n da insandan
iktigi itibariyla m iifaale/m
yola
ii
-a
reke anlam ina ozgiitir.
kilinm
S e ^ ir
yem egi ve bu yem egin -
iine konul
dugu kab anlam inda olan -k eli
m esi ,
kokiindentir.tiirem
A llah
i
buyurur k i :- . :
E g e r h a s ta la n irs a m z y a h u t y o lc u lu k
h a lin d e

b u lu n u rs a n iz

S if a r de n e d ir; g irk in o la s i -2 3 5
s if 616/
ar

B azilarina gore
iirde ge
en
kelim esi, devenin b u m u nirilen
a ge
asidir. Eger
bir bu
dem
hususta
ir p ar
bu beytin
m da bda
i-ka bir delil y o k
sa sdz konusu kelim enin - f i i l i
nin m astari olm a ihtim ali vardir .

(4/N isa 43 (.

iklayan ekleri
kitaptir
G era.

eklinde g e lir :

ogulu

K it a p la r tagiyan egegin

du rum u g ib id ir (62/C um a 5 (.

Bu dyette ozellikle -kelim esi

nin kullanilm
u n a dikkat
asi ekm ek
indir: H er ne kadar Tevrat, verdigi
i
bilgileri isp ath y o rsa da, cahil kii
neredeyse onlari algilam aktan, tipki

ek gibi uzaktir
iyantae.

-e lle rin d e

: S e fe re n in

D e g e r li ve g iiv e n ilir sefe

re n in (80/A bese

ok fazla hiddetlenen ki
-inin yii
ztinde beliren dum an renginden dolayi
da , ---- - / -O n d a k iz g in lik siy a h
-lig i vardir, denir. Renginin siyaham ey
linden ahine
dolayi, denm ektedir .
' * *Rengi siyah kadin .:

15-16) ayetindeki

den k a sit< , ayette nitelenen

m elek lerd'ir : : -D e g e r li y a
z ic ila r (8 2 /in fitar
<.
11
( .
oguludur, ve

~
A tin alnindaki siyah p er-e
minden alip
e k m e ^ iir:

- -O n u p e rg e m in d e n tu tu p s ii
r iik le r iz (96/A lak 15(. Siyah olmasi
itibariyla sacayagina
d e ntir
m.

g ib i . . -Top

-lum lar arasindaki yabanciligi/soguk

lugu ortadan kaldiranidir
el .

s-f-k/
K an d d k m e k tir :

K a n d o k e r (2 /B a k a ra 30). Aym

-e

k ild e bu k e lim e , e ritile n c e v h e r ve

n de k u lla
g om
z yilir
ai.

, / a n la m in d a / veznin 776 1 5 M u e llifin n a k le ttig i bu so z b ir b ad istir. B kz.

A hm ed,

Miisned, I l k 4 6 5 ; Ibn M a c e , Siinen,

Siinen, 1, 2 7 2 .

U N : 2 6 2 ; N e s a i,

Makayusu l-Luga, ( ) m a d .; Ib n F ^ is ,
Miicmel, 11, 4 6 5 .

616B kz.

R a g i p !I s f a h a n

/ S-f-1
J^ ^ Y tik se k lig in
ln d i\

z id d id ir.

. lo, a ltta d ir :
' k e n tin iis t iin ii altinii

g e t ir d ik ( 1 5 / H i c r 74). k e lim e

! d a h a y iik s e k ,in z id d id ir:

kabzasinin derisi ve onu siyiran dem ir kullandir. Suyu siyij'ip ge tiginden gem iye denir: :
G e m iy e g e lin c e (1 8 /K eh f 79). Sonra,

gem iye benzetilerek rahat binilen her

eye se fin e den m i tir.

'
: K e r v a n d a siz d e n
daha agagida id i ( 8 /E n fa l 4 2 ) .

A a g i d a 1 :

/ S-f-h

: Beden h a fiflidir. Bu anlam dan,

IQ okqa s a lla n a n y u la r,

A lla h , in a n m a y a n la r in
s o z iin ii ulgaltti ( 9 / T e v b e 40).

denm i tir. : D okum asi kotii

elbise. Bu kelim e, akil '

d y ette k e lim e s i, kar lti o la ra k ^ u l U m l m itir: '

. Ustiiniizden ve

dolayi k i inn hafifligi ve din-ddnya

i leri konusunda kullanilir:

S o n ra

agugilarin agagism a

onu

g e v ir d ik ( 9 5 /T in 5);

altim zdan size saldirmiglardi (33/

A h z a b ( . ' : R u z g a r in estigi y e rd ir; - b u n u n z i d d i d i r .
: B a y a g i insanlar. Bu. k elim e
tipki g i b i d i r . . - O n la r
s e v iy e s iz /b a y a g i i l e r y a p a r l a r .

A k lim
ib ra h im

y itir e n d e n

bagka,

kim

d in in d e n y iiz g e v ir ir ?

(2/

B akara 130). B unun asil,

ddr. Sonra fiil failden sarfedildi; tipki

'

R e fa h ig in d e gim arm ig

k e n tle r (28/K asas 58) ayetinde ol-

dugu gibi. DunyevT sefeh ornegi:

/ S-f-n

< : M a lla r im z i a k il en-

: B ir eyin d i y u z e y in i tOrpu-

m e zle re verm e y in (4/N isa 5). Uhrevi

sefeh ornegi:

lemektir. O rn e g in ; : Tahtayi
re n d eled i; -
D eriyi z im p araladi; _-=> : Riizgar

n im iz ////? h a k k in d a sa gm a geyler

topragi y e rd e n sildi. air o y le der:

so y liiy o rm u g (72/C in 4). Bu, din ile

2 3 6 - G iz li g e ld i, g o g s ii to p ra g i
s ile re k ...b]1
: T ip k i

gibi tOrpdlenen

e ^ e denil. Bu k e lim e Ozelde, k ill

- - D o g ru s u b izim b e y in s iz o la -

ilgili sefehtir.

//' ,-in s a n la r in in a n d ik

la r i g ib i s iz de in a n in , d e n ilin c e ;
b e y in s iz le r in in a n d ig i g ib i m i b iz de
in a n a c a g iz ? D e r le r. i y i b ilin k i a s il

6 l 7 i m r u u l-K a y s e a it o lan bu

.b a k z

-b e y in s iz le r k e n d ile rid ir, fa k a t b ilm e z

Divdnu imniu 'l-Kays, s . ;^ -ib n P aris, Miic

m et 1 1 ,4 6 3 :

B akara 13) ayeti, m iim inleri / 2 ( -/?/

500

M i i f r e d a t / Kur'an Kavramlari 8dzligii

,sefih diye isim lendiren m iinafiklarin
aslinda kendilerinin sefih olduguna
ekm ektedir
dikkat
. dyet de bu

'

: -B ilin k i o n la r fit

k i :

neye dii$mii$lerdir (9/Tevbe 4 9 (;

: G d kte n b ir

' c *', parganin diitiigiinii gorseler

: -in s a n la r

-dan b a z i b e y in s iz le r:

O n la ri, iiz e

52)/

Tur 4 4 (;
- .

: -Qze

rimize gdkten " / / "diifiir

rin d e b u lu n d u k la n k ib le d e n geviren

26)/

u ara
187(.

n e d ir ? d iy e c e k le r (2/B akara 142(.

ve : A z d e g e r verilen
eydir. Bduyle
a n la
d emn di r
a
:

: ' ' ( karak terli a d a m .>'

S-k-r /

Bu kelim e .

/ G iin e !

;eklinde de te ^ ffiiz edilm ektedir

yani giine.onu

yakti ve eritti
cehennem e dzel isim yapilim
tir:
: -N e d ir s iz i S e k a r a (ce

danmdii
e k^ de kotii o lm a k
an lamttir;
dlari
n d lm
zira
dil
il
. -/Kadin diigiik yapti ifadesi, sa

dece k ad in in hen ilz siiresi d o lm a d a n

-o c u k k o n u s u n d a k u lla m

hennem e) so k a n ? (74/M iiddessir 4 2 (;

: )S e k a r m (ce h e n n e m in
e le m in i ta d in ! (54/K am er

48

( .-ke

lir. Bu a n la modeau gba

u

G e rid e

h ig b ir gey birakm az, ondan h ig b ir gey

hm /ulm az.

in s a n in d e r is in i k a v u n ir

-M iiddessir 27-29) d^etlei'i^le ce / 74 (

inin, bildigimhennem
iz diinyevi
ate
ate-ten farkli dzelli^lcrc sahip oldu

is im le n d irilm e s in d e n d o la y i., -
yakilirk
asi),
en
en pdii
adii)
ate
r -
o c u a b e n z e tilm
tir
ilk
i.

: N e za m a n k i

.'/ 'e lle r i a r a s in a dii$iiriildu

Ar a f 149); yani yapiiklarm a p i / 6 ( man old u k larin d a .

:
-U ze rin e taze, o lg u n h u rm a do
kiilsiin (1 9 /M e r y e m 25); yani h u rm a
siln. B
dlu

ekm
gunaektedir
dikkat.

de detur.619
o k u nAmsil
u
t a lardan

-Idii

yiik denir. Z a m a n z a m a n veled diye

kdk itibariyla yakm a anlamini

lim es,
erdiginden dolayi Yiice A llah
;'


- :
S a k a r nedir, sen /)////' m is in ?

s d z d n d*e, ^ -y u k a r i

y a k ti soziinden gelm ekte ve

tirdd/al
ey falan
a ldll
t b.

biri

olup

h a z f e d ilm
tir
i .

/ek lin d e o k u n d u g u n d a da m u te a d d i

S-k-t /

liiinkii
ggelir
e e i
.
m u tav ai
:

m esidir.eyin
Bu dti
Bir
da

eyin yiiksek bir yerden

ak bir
bir
al
yere dii-m esiyle olur; insam n dam
mmdolayi
esidan
ve
lihdik
dii
y^a
t
bedenin egilm esi g ib'.

i ) buyurur

olan ' ,

-/onu vuttu , o rn e

g in de o ld u g u g ib i ,

SBu. N'ali><
'. ><

.

fo rm u gibi

Ebu ,
, A m i r ,

ve l l a en''
' 1.

H a m z a n in 1

R agip el-Isfahani
m u te a d d i olur. A y e t

-e k

tur.62
lindeYani,
de o iizerine
kunm u
h u r m a d a b siin
dii .

ve :

ecegi
iye
eyi
K ii

verm e k tir . ( :

ebilm
in tem
esi
ekilde
ledigi
in
i

S-k-f /

etm ektir . fo rm u, yA -den daha

miibalagalidir. Z ira .

~J ^ /E vin gatisi . o g u lu

e k l i n d e g e l i r:

ye, bu s u yKu
i ,-

lerine giimiigten tavanlar yapardik

i^e, hem^

sulam a y ap m asi m
h in
eesi
m su
ii
-^^
Ev 2
lam ak a n lam in a gelir. B u a n la m dsaa,

' - Sulama yapmasi igin ona bir

nehir
sagladim, dersin. A llah buyurur

d iy e i s i m l e nldm
ti rr
i:
k i : : -Rableri on
/
-Andolsun yukseltilm ig ta
lara tertemiz bir igki igirmi (7 6/in san
vana (5 2 /T h r 5 (;
2 1 (;
Sicaksuyun / < 7 : G o g u , k o ru n m u g b ir tavan
digi
kimseler (4 7 'M u h a m m e d 15(;
y a p t ik (2 1 /E n b iy d 3 2 (.
Sofa ve :

' :Bana yediren
ev gibi tav am olan biitiin m ek an lara
ve igiren O dur ( 2 6 / u ara 7 9 (.
d e n ir . :
T avana b e n z etile re k
fo r m u n a b r n e k le r :
uzun m eyilli sa tih la ra d e n ir .
: Ve size tatli bir su igirdik 77)/
M u rs e la
2 7t (; :Sizi onunla
S-k-m /
suladik (1 5 /H ic r 22); y ani o n u sizin
4 3 / Z u h r u f 3 3((. d y e tle r d e g o k ,

ve : -S adece b ed en d e m ey

dana gelen h a sta lik tir . ise hem

b ed en d e hem n e fiste /ru h ta m eydana
gelir. O rn e g in ; - : -O n la
r in k a lp le r in d e h astalik v a r d ir

e c e k y a pin
t i k
i
i .

-Kannlarinin igindekinden size igiri

yoruz ( 2 3 / M u m in u n 2 1) ay etinde
en /

2)/

B akara
10 (. ' : " -B e n has

fiili. n u n h a rfin in fethasi

ge
v e z a m mtur.621
iy la o Sk u la
nm
mua

h issesin e ve s u la n a n ara z iy e

-d e

,tayim , d e d i (37/S dffdt 89) a y e ti

nir. Z ira h e r ikisi de Iptal edilmiy

y a iistii k ap ali b ir ifad ed ir; veya

gm
e -
te olan v e y a g e le c e k te o la
cak bir h a sta lig a ya da hd lih azird a
v aro lan h a sta lig in b ira z in a i.are ttir

fo rm u gibi m e f hl a n la m in d a d irla r .

-Z ira insan, h isse tm e z se dahi k e n

an h a sta likdlaisin
rd aen bhali
u la

m e k v e y a su la mina ksu
i
i

talep e tm e k tir :

: Bir

-zamanlar Musa, toplumu igin su iste

miti (2 /B ak ara 6 0 (. :
eyin
ilen
i
k o n u ld u g u kaptir . : Su kabi

olam az. B ir y erd e k o rk u v a rs a ,

d e n ir .
6 2 1 N a fi, ib n A m r, E b u B e k ir ve Y ak u b N u n
h a rfin i fe th a ile; E b u C a f e r fe th a li ta ile d ig e r
k u rra la r ise n u n h a rfin in o tre si ile kum u 6 2 0 B u, u be v e Y ak u b un k iraattir.

502

lardir.

ithaf, s. 3 1 8 .

M i i f r e d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

n Sana bir deri
y apv m
e ran
d im
i .
: S ik a y e y i/ S u ta sin i

oz) kardeg inin y iik iin iin igine koydu (

y o luy la bu an lam d a k u lla n ilm

t i ir:

Y u s u f 7 0 ) aye tinde g e / 12 (-k e

lim csi ,

: M u s a 'n in

en

/k ra h n olgegi, diye

isim lendirilen kaptir. O n a ,-

o fk e s i d in in c e ( 7 / A r a f 1 5 4 (.

-denil
--

mesi, k en disiyle
ildigsuine
i ;
denilm esi ise k en disiyle
uldiigune
ol
e^m
dikkat
indir
e ^ i.

S-k-r /

-/S a rh o $ lu k : i n s a n l a akil a r a

s in d a a riz o la n b ir d u r u m d u r [in s a n
a k lin m g e-ici o l a r a k g i t m e d u r u
m u d u r], B u, odki
ka h-
i
ain k u l

S-k-b /

lu k , b a lanilir.
z e n k izSg ainr hlik
o
v e a.
k ta n d o la y i da m e y d a n a g e lir

: F ig k ir a n b ir su

56)/

Vakia 70) a y e tin d e k i

-k e lim e

la k it ila n

a n la m in d a d ir .

si
- ,

A k ip g id en a t .:

.O n u d o kturn , 0 da d o k iild u

F a il

unuldiigii
e k lin d e din
ui

B u n doaynled od la
eair
r
y: i

[ -

-i k i s a r h o $ liik ; a$k s a r h o -7 23
lu g u ve g a ra p s a r h o f lu g622.
u

Oliim sekerati da bu a n la m d a d ir :

. / a k a n g o zyag i, denir. B azen da

/ d o k iile n gd zya$i, formu

k u llan ilir .
' /A k a n elbise', ince

s a r h o $ lu g u g e ld i ( 5 0 / K a f 10). S a r -

a k lig in d a n dolayi
ve y ak
uem
^ae
un
b e n z e tilm -
i tir. S an k i sd z k o n u s u el
bise, akan
u d nbir
r

- : / O liim

s e k e r a ti

lu g u n k a y n a k l a ney
d ^ei^
d e n i r :

: -O n

d a n hem s e k e r / ig k i hem de g iiz e l

g id a la r

e d in ir s in iz

(1 6 /N ah l

6 7 (.

A yrica -suyun oniinii k a p a tm a

s-k-t

ya
i vedenir;
akil arasinda
bu da k
.m ey d an a gelen engel itib ariy la d ir

s o z l i / k otenruk

: o k

s e s s i z k a la n a d a m .
: M e y d a n a g e l e n h a s t a h k t i r .

m u sik id e n efesin k esilm esini

ifa d e e d e r . '

-/N a

m a z d a k i s e ^ t e le r : if t it a h t e k b i r i n i
/g e t i r i r k e n v e 013^^13 s o n r a k i s iik u t
d u r a k la m a la r d ir .

g e l e n attir.
S u k ilt b i r

m ayi

d e nSiert

a n la m in d a d iretm ek .

taYson
a ri

-

: G d z le r im iz

d o n d iiriild ii(] 5 / H i c r 15) a y e tin d e k i

fiili, k i m is i n e g d r e

-<
den k i

m i s in e g o r e d e _^d e n g e lir .
: -S a k in b ir g e c e . B u ifad e , s a r

lu k ta n k a y n a k la n a n s iik u n e tte
h on
d o la y i k u l l a m l m a k t a d i r .

e -t h a re k e t

s iz l ik 1 d y e tte istia re

6 2 2 F e y rjz a b a d i, 2 3 3 ,111 ,</

; S e m in ,

ed-

Durni 'l-Masun, 111, 6 8 9 .

503

R agip el-lsfaliani

/ S-k-n

c e y i dinlennte za m a n i y a p m ig tir

E n am
9 6 (.

: B ir e y in h arek et ettikten

: K e n d is iy le h n z u r b u lu n u la n

so n ra d urm asid ir. B u k e lim e b ir yerde y a a m a k /ik d m e t e tm e ^ a n la m in d a

da kullam lir. O rn e g in ;

'

: F alan k i falan yeri y u rt edindi.

M e k a n a

denir. o g u lu ,

'

6)/

a te .

iye iieretsiz bir ko nut

K:

tem in etm ektir. E v s a k in lerin e

denir. T ipki o g u lu

.g i b i

^ o g u lu

B azilarin a g d re

ek lin d e gelir: ' : Mes-

ek lin d e g elir .

kenlerinden/Konutlarindan

-k en d isiy le d urd ui'u ld u g u gapa. K e

bagka

silenin h areketin i s o n a erdird igi in

i

b ir gey g o r iilm e z o ld u ( 4 6 / A h k a f 2 5 ) ;

a gb_a
i

' : G e c e ve g iin d iizd e barm an h e r gey 0 'n u n d u r (6/

E n a m 3);

: G e c e y i s iz in istirahat etnienize

fo rm lari kullam lir. O r n e g i n ;

-

-m elektir;

m d m in in

kalbini

s a k in

r ve o na gtiven verii'. N itek im

tir
le
E m i r u l-M iim in in

a l e y h i s-seldm

o yle d eti
m
r
:

. Sekine (vahiy melegi), O m e r 'in

d iliy le k on u g623.
ur

'

' : B o g a d ig in iz k a d in la ri, b dciiniiz o lg iis iin d e oturdugunuz y e rin

b ir b d liim iin d e oturtun (65 'Talak 6).
(
' Lo ' _

en *dy
ift/l'llden
etin d e g ekasit
)4

da, e k in siz >; va d iye yerlegtirdim

(1 4 /ib ra h im 37); -

; -M il 'm in le rin k a lp le r i

ne huzur in d ire n A lla h t ir (48/F etih

R a b b im iz , ben g o c u k la rim d a n

b a zisin i, se n in H a ra m E v 'in in y a n in -

.d e n m e k t e d ir

B a z ila rin a g o r e ;

e lverig h h a le g e t ir d i (1 0 /Y u n u s 67).

B in n c is in d e n . ikincisinden

': G e m in in

-K im isi d e o n d a n k a stm akil o l

d u g u n u s o y le
-erh; e v l arz u la ra m e y
letm ekten a lik o y d u g u n d a o na
denir. Bu a n la m a -dyet delale t e t
m e k t e d i r :

: A lla h '

' : G d kte n b e lli digit ve m ik ta rd a

-a n m a k la g d n iille r i h u zu r b u la n k im

su in d ir ip o n u y e rd e durdurduk (23/

s e le rd ir ( 1 3 / R a d 28). B azilari

M u m in u n 18) ayeti, Yiice A l l a h in

ve

su y u y a r a tm a y a da, o n u y o k etm e y e

rilm esi a n la m in d a o ld u k la rim s o y ler .

de gii g e tird ig in e d ik k a t ek m e k te -

-ayni o lup k o rk u n u n g id e

u ay et bu a n l a m d a d ir:

d i r . : H e m siikdnete, h e m ken d i-

. :-O n u n h ii

siyle siikun et b u lu n u la n eye denir:

-k iim d a rh g in in alam e ti, ig in d e R a b b i

; A lla h size

e v le rin iz d e n b ir h u zu r ve dinienme

n izd en b ir huzur b u lu n a n Tabut un

size g e lm e s id ir (2 /B a k a r a 2 4 8 (.

y e r iy a p t i (1 6 /N a h l 80);

mnina,ikn;bbeben^
a
d
a
n-

: S e n in d ll 'an, o n la r a huzur v e r ir

(9 /T ev b e 103);
504

: G e -

623 Bkz. ibnul-Esir, Nihdye, 11,386.

M ii f re d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

ey olduguna dair zeyen
rivayetin
bir
sahih olm adigi kan aatin d ey im
624.

.len o zd e n y a r a ttik
B a z ila rin a

e^^ sahip olm ayan

bir
H i :

..

iye denir; fakirden daha

iik bir
dii
ki

g o re ,

ay e tte

gen
e

e l^
.
i33esi, m e n i den k in a y e d ir

B u n u n la n u tfe d e n m e y d a n a g elen oz
iiniilmii
dii-tiir. dk/Verem: K e n d is iy

seviyededir .

. :-gemi, denizde gahgan birta 0

le etin ve giiciin gittigi bir hastalik tir .

; -A llah o n a

siille/verem h a s

.ta h g i v e rs in /o n u fa k ir e ts in

kim m is k in le r e ait idi (1 8/K eh f 79 (.

Hz. P e y g a m b e r -b y le b u y u r m a k
-^em i gittikten sonra Yiice A llah on
ta d ir: : Ne h ir s iz lik re
lari m iskin diye ifade etm-iveya
;
on
de
hainlik/haksizlik vardir.,'b2S j
-larin m iskinliklerine oranla gem ileri

ey sallandi. Sanki
0 , p e p ee
nin bir degeri in
olm
onlar
adigibu
i
gelip
d iy
iinulm
e g i tdii
mii
.
tur
i
ekilde niteiendirilm
lerdir
-i. .
B un d an dolayi m ^ m n tek ra rin a
< : Uzerlerine algaklik
ekm
d ik
e kk at
-
iin lafizda te k ra r o l
ve y o k s u llu k damgasi vuruldu 2)/
m
tuur.
B akara 61) ayetinde ge
en
mim harfi, iki gorii-ten en sahih ola
-I Z in c ir k e lim esi d e bu a n
nm a gore zaittir .
l a m d a d i r :

: Sonra uzunlugu yetmlg argin
olan zincire vuriin onu (6 9 / l l a k k a
3 2 (; .

: Bir eyi bir

eyden ekip, ikarm aktir. O rnegin;

IKilici kinindan gekm et, '

- /Bir geyi evden
galm at, /Qocugun babanin sulbiinden suziiliip gelmesi. Bu
anlam da oeuga - - - denm ektedir.
A llah buyurur ki: ' '

Allah iginizden, birbirinin
arkasina gizlenerek s iv ig ip g id e n le r i
bilir (24/N ur 53);
: Andolsun biz insani gamurdan b ir s iiz m e d e n yarattik (23/
M iiminfm 12); yani topraktan siizii

'

Biz, kafirler igin zincirler, demir !!alkalar ve alevli. bir ateg hazirlamigizdir (7 6 /in s a n 4);
' ... Boyunlarinda demir
halkalar ve zincirler oldugu halde
siiriikleneceklerdir
( 4 0 / M u m in
71). Hz. P e y g a m b e r in o y le dedigi
riv ay e t e d ilm itir:

*<'

cennete
se'k edilen toplum ne ilgingtir.>,('2b -

; Zincirlerle

: B errak o lu n c a y a k a d a r y atag in -

d a gelip g id en su. ar 1 der:

<

Cihad, H N : !5 6 ; A h m e d , lied, ] , 3 2 5 ; D areiru , Siinen, , 6 8 0 .

6 2 5 E bu D avud,
6 2 4 B k z.

ed-Durru 'l-Mensur, I, 7 5 8 ; K irm an i,

"

thk. a m ra n e l- ic li, D a ru l-

k ib le , C id d e , 1 ,2 2 2 .

6 2 6 B u h a ri, // /, V!,

145; E b u D av u d , 1!N:

2677.

505

Ragip el-Isfahani

238- Bana gore,

, akici sa fsu dan daha hogtur.621

: Selsebil deni-

len / >gegme (76/insan 18); yani; rahat, lezzetli, akici ve a^ii keskin olan
bir su. Bazilarina gdre -, cennetteki bir su kaynaginin ismidir. Kimisine gdre soz konusu bu kelime,
kelimelerinden olum utur. Tipki .

ve benzer birleik lafizlar gibi.

Kimisi ise, bu kelimenin hizli akan
biitiin su kaynaklarim n adi oldugunu
sdyler . - D ilinince tarafi.

Bakasindan ^ola bir eyi

sdkhp ahnaktir: - -

Sinek onlardan bir gey kapsa, Ininn ondan kurtaramazlar (22/

Hac 73). G asp edilen adam ve
yavrusu ahnan deve. - kelim esi,
/gaspedilen anlam indadir. Aga soyulan kabuguna da
denir.
airin;

ziiniin , Ik a d in m atem tutta gibi

old u g u s d y le n m e k te d ir .

D e g i -:

ik y o n te m le r a n la m in a g elir-

/
:

h r :

s-l-h
K e n d isiyilan
le s aher
va
eo gduelu
nir^^
.
-ek lin d e g e
- -D ik k a d i o l

sunlar, silahlarm i y a n la r m a a ls in la r

N isa 102); yani e / 4 (-yalarm i/m iihim

m atlarim yanlarm a alsinlar .
D evelerin, yedikleri zam an
tikleri ve sem izledikleri
ghrbhzle
bir
bitkidir. Sanki bu bitkinin bu
-ekil
de adlandirilm asi, devenin bitkiyi
yediginde silah k u-andigi, yani ke
silm ekten kendini korudugu
.
indir
airin
Bu,
asoziine
re ttir
:

, -

-B a n a k arg i silahim kugan -2 4 0

;m a d ig in d a

sdziinde ge,en k elim esinin

ina m usibet
iningelen
giydigi
ba
k i
-siyah elbise anlam inda oldugu sdy
tir. lenm
S ank
i , daha dnceden g iy -

g e n g lig in d e d 29

D e v en in is lih bitk isin d en

ki o la ra k attigidir.
y ed iini
D aha
di
so n ra h e r tiirlii d -
i k id a n k in a y e y a p il
tm O y le ^i, to y um
kin

u
ii

:

! o nun s ila h i d ig k is id ir d e n ir .

gerhu
E f 'ari'l-Hiizeliyyin, 111, 1069; ib n M anzur,
Lisanu 'l-Arab, (
) m ad.
6 2 8 L e b ld e a it b u i in bkz. Divdnu 'l-Lebid,
6 2 7 Bu EbO K e b ir H iiz e liy e aittir. B k z .

S .4 1 ; F e y r u z a b a d i ,2 4 4 ,11 ,
' ;ibn Fdris,

506

^ -

D e v e le rim ; ne y a g lilig m d a ne de

Siyah elbiselerde ve -239

yiinliilerde.62S

4 7 0 ,11 ./ .

$- -/

in, lkardigi
bud iklerini
elb ise
i
di^e is im le n d irilm
tir
i .

S-l-h /
H ayvan derisini
-ekip soy

6 2 9 N e m r b. T e v le b e a it bu b e y it i.in b k z
,Divdnu

'n-Nemir, s. 3 5 0 ; ib n
Lisanu l-Arab , ) m a d d e s i .(

M anzt'ir

M ii f re d a t / Kur'an K avram lari S o z liig u

lO n u soydum ,
da so y u ld u , denir. B u anlam dan
istidre yoluyla oyle denir:
. Zirhini e k tim . :
Ay ge ti. Bu anlam da Allah buyurur
ki: <
: H a ra m a y la r
gikinca (9/Tevbe 5); ,
:
Giindiizii ondan (geceden) soyup
altriz (36/Yasin 37). Derisini soyup
attigi i in yilana - 1 'denir. Ham
yel hurmasi sa ilan/ddkllen agaca
denir.

maktir.

dolayi, h iic c e te /d e h le de sultan

denir; fa k a t b u saldiri d a h,
ao k
m u m in le rd e n m v e h ik m e t ehline
.y a p ilm a k ta d ir
A llah b u y u ru r k i :

,
d ile rin e

.
-

:-O n la r

k i ken

gelm ig

delil o lm adan

b ir

A lla h in a y e tle ri h a k kin d a ta rti$ irla r

M d m in / 4305( (; : H a d i
bize a g ik b ir delil g e tirin (1 2/ibrah im
0 (;
;
A n d o lsu n b iz M u s a y i a y e tle rim izle
ve a p a g ik delillerle g o n d e rd ik (40/

M iim in 23); ' - -

/ S-l-t

: A lla h a, a le y h in izd e o la c a k
: Baskin/ustiin lkabilmek-

a g ik b ir delil verm ek m i istiyo rsu n u z?

: Giiciim/
delilim benden y o k o lu p g itti (69/

tir denir. Bu anlam da A1lah buyurur ki:

- :

(4/N isa 1 4 4 ) .

Eger Allah dileseydi, onlari size musallat kilardi (4/N isa 90); _
: Allah peygam berlerine, diledigi kimselere kargi iistiinliik verir (59/Har 6). Bu anlam dan
[htlkdmdara] sultan denilmiijtir.

H a k k a 29) ayeti su lta n kelim esinin

Sultan, tgiig ve yetki sahibi

olma anlam inda da kullamlir:

. ; Kim haksizliga ugrayarak dldiiriiliirse onun

mirasgilarina yetk i vermisizdir (17/
Isr^ 33); ' ,
: inanip Rab 'lerine
giivenenlere onun bir giicii yoktur (16/Nahl 99);
-
: Onun giicii, kendisini dost
edinenleredir (16/Nahl 100); ,

: Bir yetk iye sahip olmadan
gegemezsiniz (55/R ahm an 33).
Kalplere

yapilan

saldirilardan

her iki a n lam in a d a gelebilir.

Y em e n lilerin ld g atind e zey-

tin yagi an lam in d ad ir.

; Dilin

konum aya

olan kabiliyeti; bu d a h a 0 ^ zem anlarm nd a kullam lir.

'/K o n u g ka n kadin/(^e-

n e si d iig iik k a d in , denir.

G u liito y n a k la r; yani

g iicund en ve u z u n lu g u n d a n dolayi
tasallu tu /u stiin lu g u b u lu n m ak tad ir.

i w s - l - f
O n c ii/G e mi:

; O n la r i, s o n ra d a n gele n le rin gegmigi ve b ir ib re t o rn e g i

k ild ik (4 3 / Z u h r u f 56); yani ibret all-

n a c a k onciiler.

: Gegmigte

507

Ragip e l-lsfa h a n
o la n k e n d is in in d ir (2/B akara 275);
^^ g e m i gunahlari affedilir. 5u

ayet de aynidir: '

m a n iz s iz e h a ra m k ilin d i. A n c a k gegm igte o la n la r h a rig (4/N isa 23); yani

6nceden yaptiklariniz h a ri . Buradaki istisna, bn fiilin caiz olm asindan

degil, gunah olm asindan dolayidir.
IF a la n //
'/
? <deg e r li s e le fle r i ; yani ge m i atalari

ve
eklinde gelir . Boyun
b o lg e sid ir. : Satilan m all alm adan
once verilen paradir. ve - :
S a v a ^ v ey a seferde onde gidenlerdir.
U sareden geri kalan i^ i.

d ig erin e g e irm endir.

: Ik i k iz k a rd e g i b ir a ra d a a l-

vardir. Bu kelim enin ogulu

: T o rbanin iki k u lp u n d a n b ir-

M isafire yem ekten once sunulan

aperatif. " : M is a f ir inize yem ekten o n ce b ir g e yle r y e d ir in iz . denir.

: in ce e k m e k ( la v a

( .
1

e-k lin d e gelir. F ark li k a rak tere

de denir.
B asik y e re ise denir.

/S -l-k
: Yolda g itm e k tir .

Yola k o y u l d u m .

: Fa-

lan eyi y o lu n a k o y d n m . Bn kokiin

birinci a n la m iy la A llah b n y u rn r ki:
; Onda agilan ge-

nig genig yollarda gidesiniz diye (71/

Rabbinin

N u h 20);

yollarinda bovun egerek yiirii (16/

N ahl 69);
: , elgisinin oniinde ve arkasm da gdzetleviciler yiiriitiir (72 /C in
27); - : Onda sizin igin
yollar agti (2 0 /T ah a 53).
ik in ci a n la m iy la da A llah b u y u ru r
ki:

- : Zorla serm ektir; bu, ya elle

olui ya da d ille . -!D u

v a ra tirm anm ak, sozii de bu kokten
alimi4i
tir. ayet de bn anlanidadir :

-S iz is iv r i d ille r le in c i
tir le r (33/A hzab 19). K i
ini yatirip
i, e
kiye girdiginde
onunla ili ;

denir. M
oyle
dseylim
dem
tir
i
e:

_: .1

2 4 1 - D ile r s e n s e n i y a t ir ir iz ;

: Sizi gu yakici lie-

ge sokan 74,) ?</' M u d d e s s ir 42);

: igte b iz
onu suglulann kalplerine boyle sokariz ( 1 5 /H icr 12); .
: Boylece onu giindhkarlann
kalplerine soktuk ( 2 6 / u ara 200);
; /cinsten iki gift V? aileni de alip ona
gemiye) sok ( 2 3 / M u m in u n ( 2 7 (;
. K im
,Rabbinin zikrinden yiiz gevirirse

D ile r s e n d e d d r t ( a y a k ) iis t iin d e .b30

d a b u lu n a n S ecah a d in d a k i k a d in a s o y le m i liray
B k z,
1.'(.erhit$ / /;l-Harin'
6 b c y li, M u s e y lim e , pey g a m be il i k id d iasin 508

164
II.,

M i i f r e d a t / Kur'an Kavramlari Sdzliigu

onu g ittik g e a rta n b ir a z a b a siiriikler

dir. Bu anlam da A llah buyurur ki:

(7 2 /C in 17).

Bazilari,

/ F a la n

k ig iv i y o la soktum , o rn e g in d e oldu-

gu gibi dyette g e en kelim esini

ikinci m e f ul y apniak ta dir. B azilarina g d re d e bu k e lim e , h a z fe d ilm i bir
fiilin m astaridir. o yle d e n m i gibi

- Yiiziine d o g ru g elen darb ey e

denir. B ild irc m in di y a v r u s u n a .

erk e g in e ise

denir.

ve

Z a h ir ve batin hasta-

lik la rd an /afetlerd e n u za ^ olm a^tir:

A lla h a sagltklt b ir

k a lp le g e le n le r bagka ( 2 6 / u ara 89);

yani fesattan u z a k bir kalple. B u ayet

batin ile ilg ilid ir . ay e t de zahirle
i l g i l i d i r : ' : Kusursuz ve
a la c a s iz b ir s ig ir (2 /B a ^ a ra 7 ).

B u k d k te n o y le denir: 9

. : A llah o n u koru d u /k o ru su n . A llah b u y u ru r ki:

: F a k a t A lla h , (sizi) kurtardi (8/

Enfdl 43); : O ra y a

esenlikle, g iiv e n ig in d e g ir in (1 5 /H icr

46); yani seld m et ieinde. ? ayet de
ayni a n la m d a d ir:

kelim esi / esenlik, giiven anlam inda olabilir. B azilarina gore ise,
kelim esi, Yiice A llah m isim lerinden biridir. ' Ayni gorii
ayetler
i in de ileri siiriiliniitiir: :

/ S-l-m

esenlik yurdii onlarindir (6 /E n am

127); : Allah;
esenlik ynrdnna gagirir (10/Y unus
2 5 (;
'
Allah, onunla rizasina uyanlari esenlik yollarina iletir (5/M aide 16).
Y u^arida^i &yetlerde g e en

o l u r :

1 : Rablerinin katinda

'<

: E y N u h , b izd e n b ir giiven ig in d e
in d e n ild i ( 1/Hud 48).

G e r e k s elam e t/g iiv en a n c a k cen-

Selam yitrdu onlarindir (6 /E n dm

127);_0 : , Selam ,(hr,
M i i m in dir, M ilh e y m in d ir (59/H ar
23). Yiice A llah, varliklarda m eydana
gelen kusur ve afetlerden/hastaliklardan m iinezzeh oldugu i in S elam
ile n ite le n d irlm itir.

: Rahim

Rab den >de sozlii selam (36/

Y asin 58); : Selam
size, sabrettiginiz igin (13 /R a d 24);
Selam olsun ilyas 'a
(37/Saffat 130).632 Biitiin bunlar,
insanlardan sozle olm akta; Yiice
A llah tan ise flilen g r e k lem ektedir. 0 da dyetlerde sozii ge enin verilm esidir ki; bu da cennette olacak
olan selamet'tw.

'

; Ca-

/// kendilerine lafatarsa Selam

nette olur. Z ira o ra d a so n u o lm ay an

bir k ah c ilik , fakirligi o lm a y a n bir
z e n g in lik , zill^ti o lm a y a n b ir izzet
ve h astaligi o lm a y a n bir sihhat var-

631 B kz.

el-Esmd v e s-Si/at, s. 53;

el-Muksaclu 'l-Esnd, s. 47.

B e y h a k i,

^ a z a l ,

6 3 2 B , N a f i , ib n A m ir ve Y ak u b un k iraatid ir.
B kz. D im y ati,

ithaf, s. 3 7 0 .

509

Ragip el-lsfahani

Selam,

d e r le r (25/Furkdn 63); yani sizden

ler. D u y d u k la r i soz, y a ln iz

seld m et talep ediyoruz. Buna gore

selam /tr(5 6 /V a k ia 25-26). B u o n la-

ayette g e en

kelim esi gizli bir

ra sadece sozle deil, hem sdzle hem

fiille m ansub olur. B azilarina gdre

flille olur. ayet de bu anlam dadir:

ayet ifadesinin anlam i dy-

: S a g d a k ile r-

ledir: U ygun soz soylerler. Buna

den Sana selam olsun (56/V akia 91).

: S e la m , de (4 3 /Z u h ru f 89)
ayetinin zahir anlam i onlara seldm
verm endir; ger ekte ise, A lla h tan
onlardan kurtulm ayi dilem ektir.

gdre - kelim esi gizli bir m astarm

sifati olur.

O n la r Ib ra h im in yan xna

v a rin c a :

S elam ! dediler. da: Size de

Selam! d iy e ce va p v e rd i (51 /Z ariyat
25). A yetteki ikinci . m erfddur;
unkii dua baglam inda r e f daha beligdir. Sanki Hz. ibrahim a agidaki ayette em redilen edep geregini
yerine getirm istir: '
' : H e r h a n g i b ir selam
ile s e la m la n d ig in iz d a o nun d a h a g iiz e liy le y a h u t a y n is iy la karsxlxk v erin

(4/N isa 86).

de, bundan onlarm kendisine bir bari$ sunduklarini tasavvur etm i, bundan dolayi da onlara cevap verirken
deyip una dildat ekm itr: Siz

Selam o l-

sun N u h a a le m le r ig ind e (37/Saffat

: Selam olsun
M u s a y a ve H a ru n 'a (37/Saffat 120);
- * Selam o lsu n ib ra h im 'e
79 ) ;

(37/Saffat 109). Biitiin bu ayetlerde

Yiice Allah, sozii edilen peygam berleri oviilm eye ve dua edilm eye layik
kildigina dikkat ekm ektedir.

'

. ;

E v le -

selam
verin (24/N ur 61); yani bir kism iniz

'

bir ^lsm im za selam versin. ,

ve * - sulh/baris anlam indadir:
; ' Size

bang te k lifi su n a n a

sen

m iim in

d e g ils in d em eyin (4/N isa 94).634 Bu

ayetin, Isldm i kabul edip b a n istedikten sonra olduriilenler hakkinda

indigi sdylenm itir. 3
; E y

nasil bana b a n sunuyorsaniz ben de

size bari$ sunuyorum .

re g ir d ig in iz za m a n k e n d in ize

Bazilari bu kelim eyi eklinde

okum utur.633 iinku s e la m , s ilm i/
barii gerektirir. Ayrica Hz. ibrahim ,
gelen yabancilari gordiigiinde onlardan i ne bir korku dumutii, fakat
onlarin selam verdiklerini gordiigun-

im an s a h ip le r i! H e p in iz toptan
ig in e g ir in (2/B akara ^08); '

Eger

bang

bariga e g ilim gos-

: O r a d a ne bog b ir soz ve
ne de g iin a h a so k a n / > l a f ig itir-

6 3 4 B u , N a f i, 6u A m ir, H a m z a , C a fe r ve
H a le f in k ira a tid ir. B k z . DimyatT,

6 3 3 B u,

H a m z a v e K is s a ln in

D im y ati,

510

ithaf, s. 3 9 9 .

ithaf, s.

k iraatid ir. B kz.

635 Bkz. ed-Durru l-Mensiir, 11, 632-634.

M ii f re d a t / Kur'an Kavramlari Sozlugu

terirlerse sen de bunayanag (8/Enfal

tedilen de b ud ur: <

e k lin d e sin h arfinin fethi

' : GogebeAraplar:

ile de o k u n -m
tu
^.

ur 1
: giin (ortak koganlar) Allah 'a

"inandik dediler. D e ki: inanmadmiz fakat isla m old u k deyin (49/

teslim olmuglar (1 6 /N a h l

H u c u rat 14).

6 3 1 (.4

8 7 (;

' < ' : Onlar

ikin cisi, im an in b ir list b a s a m a g i-

salim iken -secdeye davet edilir

/ lerdi (6 8 /K a le m 4 3); yani miisteslim

dir: B u da, ay e tte Hz. i b r a h i m in

saglikli

o ld u ^ la ri

diliyle ifade e d i l di gibi, sozlu ik-

z a m 637.
a n*

rarla birlikte k a lp le in an m ak , fiille

. ; Yalmz bir kigiye bagli olan

u y g u la m a k ve Y tice A l l a h in hiikiim

,bir adam (3 9 /Z iim e r 29). B u a y e t

verdigi v e ta k d ir ettigi her e y d e O na

e k l i n d ^ e o k u n mtur
.
u teslim o lm aktir: .
B u n la rin h e r ikisi d e ve gibi
: Rabbi ona: Teslim
ve

sifat degil, m a s ta rd ir la r .
tipki .

.fo rm lari g ib id ir

o l! "

dem igti,

A le m le r in

R a b b in e

te slim oldum . d e d i (2 /B a k a r a 131).

B a z ila rin a g o re , Isavag'in

aye t de ^^m a n la m d a d ir:

k a r-iti bir isimdir. / ' - . selm'Q gir

: A lla h k a tin d a d in , 0 'na

teslim iyettir (3/A l-i im ra n 19).

m ektir; bu da ta ra fla rd a n h e r birinin

d ig erin in
.
e rrin d e n

k o ru n m a s id ir

A yriea bu k elim e, bir

-eyi birine v e r
m ek a n la m m d a k i fiilin m astari
o larak da g e l_'i r :

'

Beni musliiman

olarak oldiir ( 1 2 / Y u s u f 101); yani

beni riz a n a teslim

o la n la rd a n ^ll.

B u aye tin an lam i; b eni e y ta n a esir

eyi falan Bk ir
i
.
iye teslim e ttim

o lm a k ta n koru, e k lin d e de olabilir.

teki selem de b u a n la mvA
deali
rin Z ira ey ta n d y le d e m itir:
gelm ektedir. e r i a t ta ise islam i^i

: Halis kil:k is m a a y r ilir

B:
H, im an in bir a h b a s a m a i d ir
.da ( I s ^ m i) sad e c e dil ile itiraftir 0
B u n u n la im an o lsu n v ey a olm asin

digin kullarin harig, onlarin hepsini

saptiracagim (1 5 /H ic r 39-40).

- ( ';

can em n iy eti saglam r. u ay etle ^ a s -

Sen, ancak ayetlerim ize inananlara

duyurabilirsin ve onlar derhal milsliiman olurlar (2 7 /N e m l 81); yani

6 3 6 B u , u b e n in d i in d ak i b iitu n k u rra la rin -

o n lar h a k k a b o y u n e g e rle r v e o n a ^ -

raattir. B k z. ha d u l-M lb led i ve T e z k ira tu l-

lak verirler. '

M u n te h i, s. 34 8 .

Islam olmug peygam berler onunla

hiikiim verirlerdi ( 5 /M a id e 44); yani

63 7 " M iic e n e d le in e z id fo rm la n n in ay m a n la m d a
o ld u k la rin a d ik k a t e k ilm e k te d ir -(M u te rc im -

U l u l-A z m o lm a y ip da A l l a h in ^ -

) .
6 3 8

S aid b. C iib e y r in o k u d u g u a z b ir k ira -

attir. B k z. D im y ati.

ithaf, s. 3 7 5 ; E b u H ay an ,

el-Bahru i-Muhit, , 4 2 4 .

riyle dlogru y o la ileten ve eriat getiren U l u l - A z m a b o y u n e e n pey-

Ragip e l-lsfa h a n
B azilari, ibn A b b d sin, bu sdzle

g a m b e r le r .
-/M e r d iv e n : K e n d is iy le y u k

ey e d esek
n ir; yoe nr eu nilan
ula
la
-s e la m e t/g u v e n u m ulu r. S o n ra bu k e
lim e seb eb gib i, k e n d i s i y l e ytik sek

Y uce A llah in kullarina rizik olarak

verdigi aret
et veettigini
bitkiyeve
i
-bununla ilgili bir druek verdigini soy
ler . asil ^Ajdendir. Birinin
sevgisi
lktigi
kalbinden
z am an,
.-- -^denir. B ^zil

ilan
e y e uhble-
a
ir
ery e isim y a
p ilm
t i r
i :

-Yok

s a o n la r a a it b ir m erdiven v a r d a
o n u n U ze rin d e m i d in liy o r la r ?

5 2)/

': Yahut g o k te

T 3u8r (;

b ir m erdiven ( 6 / E n am 35). a r de

rm a gore unutturan/teselli eden

eye
denir. A iklar, tedavi olm akin
i
bir inciyi ovarlar ve onu i.erlerdi
Buna da

d e rlerd i .

d y le d e r:

: .

- .

Eger gogiin kapilarina -242

merdivenleulagabilseydi
639.
ve

midir.

S ank i

. v e

bu

agacin

dfetlerden k o r u n d u g u n a inandiklari

e k ild e is im le nodnirm
u bu
-
iler

dir .

;H e r d a r d e lig e d e n ir

igne, b urun ve k u lak d e lig i g ib i .

Biiyiik bir a g-aisi

A r a p la r

S-m-m /

aSert
d e ntir
a ..

o g u lu -

-e k lin d e

lah b u y u ru r k i :

gelir. A l

'
,

: -B iz im d y e t le r im iz i y a la n la
,y a n ve o n la r a k a r g i b iiy iik le n e n le r

/S-l-V

o n la r ig in g o g iin k a p ila r i a g ilm a z

ve d e v e /h a la t, ig n e n in deligin den

:Size kudret

g e g in c e y e k a d a r ce n n e te g ir m e z le r

-helvasi ve bildtrcin indirdik ( 2 /B a

Ar a f /470( (.

,kara 57). Bu k e lim e n in asil a n la m i

D ey im i, b ir y e re /i -e ra

insam teselli
ey e d eeden
n ir. '
ve -

k e lim eleri d e bu a n la m d a n

g elm ektedir. B a z ila rin a g d_

re
^

is m id ir ;

bir

-Men. gdkten dii

gendir, selva da bir kugtur.M0
:

6 3 9 B u, Z iih e v r b. F.bt S iiim a y a a it b ir beyittir.

B k z.

Kur dn, s. 50.

512

h a tlik
inlasogyire
lenb ir.
ile nBu
i
d iy e isim le n d irile n

le rd ir .

I d ld iir iic ii z e h ir , / d i l

a n la m in d a b ir m a sta rd ir. Z ira onun

Z e h ir

gizli etk isi blerin

e d e ne inu la
ir
i.
e tk isin i y ap an sicak

rh z g d rd ir : : B iz i

Divdnu Ziiheyr, s. 87.

64(1 Ibn E b i 7 8 <1. , ;Ibn K u te y b e ,

denir. B u n lar,s ei
in e/a rk a p la n in a n iifu z ed e n ^ ii
-i

Ibildircin gibi. ibn

d ^ leA bdbds
e'
r:

a n la m d an

Garibu 7-

K avuriicu riizgarlarin a z a b in d a n

M ii f r e d a t / Kur'an K av m mH ri Sozliigu
k o ru d u (5 2 /T u r

2 7 (;

K avu ru cu riizg a rla r ve k a y n a r su

ig in d e (5 6 /V ak ia
4 2 (;
: C in i de d a h a o n c e

riizg a rla rin a te p n d e n

y a r a t m ig t ik (1 5 /H ic r 2 7 (

-karp kibirlenerek geceleyin sagmali

yordunuz ( 2 3 /M u m in u n 6 7 (.
Bazilarina go re ayette gen
e
kelim esi ,

kavu ru cu

ogulun y erine gore

k o n u lm
tekil
utur. Bazilari da -kastin k aran

m i kkin.
ald iran
B
Bu
a
a

k e lim e' ,

b u na

Ilk gece old ugu nu soyler. B u kokten

formlari gelir .

S-m-d /

anlam indadir;

-!D e v e y i i

eyi e sm
tirdim
erle
B ir/

iv iledim.

birakilan
iB
b o
a

d e v e . : -S am ir adindaki bir ad a

-riiy iig iin d e b a g im k a ld ir d i , soziin

den a lin m
t i ir: : S iz ba

m a nispet edilen kii.

kaldiriyorsu n u z/kibirlen iyorsu n u z

N ecm / 53
61( (. :
k a z id i .

/S

- m

- a

K u la g in , k e n d is iy le sesleri

ittigi yetidir. Klev

u laingein de
i
i

S-m-r /

denir. B u k o k te n

,ligitti

fo rm u gelir. B u k e lim e b a z e n ^ u la k
:

Siyah ve beyazin kari-imm

an renklerdendan
biridir
olu .
:
Bugdaydan kindyedir . : Rengi
ince suttur
degi
m i
. Renginden :
ekilde isim lendirilen
dolayi bir
bu
aga
tir.
oyle denm
tir
i: ' : N e
karanlik ne de ay oldugu gecede Sana
gelirim; (yani, hi-bir zam an Sana gel
m|t).em Gece
4
yapilan konu m aya

'

<- : Allah, onlarin kalplerini

-ve kulaklarini muhiirlemigtir (2 /B a

k a ra7 (.
B a z e n de

gibi k u la g in -
ile

Onlar, gergekten iitmekten

uzak tutulmuglardir
u a
12^
2ra/
6)
(;
; -Veya hazir bu
lunup kulak veren kimseler igin bir
ogiit vardir ( 5 0 / K a f 3 7 (.

'

denir. Biri geceleyin konu

ursa;

K im i z a m a n a lg ila m a , k im i z a m a n

denir. Bu anlam da
-oyle den

d a b o y u n e g m e a n la m la r in d a k u lla m -

m it
r: : Giindiiz ve
geceleyin
a Sana gelm
ulduk
konu
em.

vi a n la m in d a k u l l a m li r :

: G ece karanligi. Bu anlam da

a n la m in d a k u l l a m li r :

A yetlerim e

oy le d e r s in : : S ana

s o y le y e c e k le rim e k u l a k v e r .
:

S d yitm
le deikd le
in rim
; yani
i i
rm.daa nAlam
lla ha dbinu.y u^
B-u

6 4 1 ' B u so z iin a n la m i i in b k z. ib n M anziir,

( ) m a d d e s i -(M u te rc im -

[ ,.

: Onlara ayetlerimiz

ler).

513

Ragip el-Isfahani
o k iin u n c a

i$ ittik / a n la d ik

d e rle r.

istesek, b iz de bunun g ib is in i so v le r iz (8/Enfal 3 1 ) .

; '
i ittik ve isy a n e t tik d iy o r la r (4/
Nisa 42); yani senin dedigini anladik
fakat Sana boyun e g m e d i k .

: i it t ik ve d d a t e ttik d e d ile r
(2/Bakara 285); yani dedigini anladik
ve geregini yerine getirdik.

i$itm edikleri h a ld e i$ ittik

d iy e n le r g ib i o lm a y in (8/Enfal 21).
Bu ayetin anlami, Anlamadiklari halde anladik dediler olabddigi
gibi, Geregini yapmadiklari hdlde
anladik dediler eklinde de olabilir.
Zira sbylenen soziin geregini yapmayan ki i,
itmeyen gibi olur. Bu
ayetin pe inde Allah buyurur ki:
4

: A lla h o n la rd a b ir iy ilik

o ld u g u n u b ilse yd i, elbette o n la r a iit-

tirirdi, o n la r a itfittirseydi de y in e a ld irm a y a ra k d o n e rle rd i (8/Enfal 23);

yani onlarda, kendisiyle algilayabileee^leri bir yeti m eydana getirmek
suretiyle onlara (hakki) kavratirdi.
4) /Nisa 46) dyeti iki
ekilde yorumlanabilir:
- insam n sagir olm asim isteyen
bir bedduadir.
2- insana bir duadir.
Birincisi ifade gibidir:
: Allah seni s a ^ r etsin.642*

m an ; -
Falan kiiye sovdiim ,
sozii gibidir.643* Bu kelim enin sovgii
anlam ina geldigi bilinm ektedir.
Rivayet edildigine gore,644 Kitap
hli, yukaridaki ayette ge en sozii Bz.
Feygam bere diyorlardi ve bununla
onu ydeelttikleri ve ona dua ettikleri
zannini veriyorlardi, oysa onlar sdyledikleriyle ona beddua ediyorlardi.
iic e A llah in,

m iim inler

9n isbat ettigi veya kafirlerden nefyettii veya elde etm eye tevk
ettigi her yerde ondan kasit, manayi
ta.savvur ve tefekkiir etm ektir: *

* : Yoksa igitecekkulaklari
mi var? (7/Ara f 195); ( Onlar)
sagirdirlar, dilsizdirler (2/B akara 18);

: Onlarin knlaklarinda bir
agirlik vardir (^1/Fussilet 44).
Yiice A l l a h i ile n itelendirdigin z a m a n , b u n d a n a m a 9 da, O nu n
m e s m u a t i /tilenleri bildii v e onlarin k a r iligm i vei;digdr:

' Allah, kocasi hak-

kinda seninle tartigan kadinin soziinii

i$itti (58/M iicadele (;

: Allah:
Allah fakirdir, biz zenginiz. diyenlerin soziinii i$itti (3/A l-i im ran 181);

..

: - Sen oliilere duyuramaz

sin, arkalarini donmiif kagmakta
-olan sagirlara da gagriyi i$ittireniez
sin (27/N em l 80). Yani sen onlara

ikincisi de birini kotiiledigin za6 4 3 ' B u n a g 6 re a y e tin m a n a si Dinle,

kotii >

duvmayasw -(M u te rc im le r).

6 4 2 ' B u n a g o re a y e tin m a n a si

si o lu r -(M b te re im le r).

"Dinle, sagir ola-

6 4 4 ib n Z e y d d en y a p ila n bu riv a y e t i in bkz.

T ab eri,

Camiu i-Beydn, V, 118.

M tifre d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

e y le m le riy le in s a n a ozgii h a y a t olan

giin iinleyici, yakm biryerden gagirir (5 0 /K af 41).

kuv v e-i akileyi y itirm e k o n u s u n d a

; ' Ya da o

k a v ra ta m a z sin , iinkii

onlar,

kotii

kulak ve gdzlerin sahibi kimdir? (10/

oliiler gibidirler.
0 :

ne g iiz e l gorendir,

ne g iiz e l ig iten d ir! (1 8 /K e h f 26). Yani

Yiiee A lla h in olaganiistii hikmetlerini

bilen ki i O nun i in bu sozii soyler.
Allah hakkinda;

taac-

YOnus 3); yani onlarin kulaklarini,

gOzlerini vareden ve korunm alarini
iistlenen kim ? ve
K ulak
deligidir. K ovanin d e li^ n e takilan
halka da buna b en zetilm itir.

ciip form u kullam lam az, iinkii yukarida ge tigi hzere A llah sadece s e m in/

/ S-m-k

vahyin geldigi eylerle nitelendirilebihr. Yiice A lla h in kafirleri nitelendirirken soyledigi ;

: Evin ta v a n i.

: O nun tava : Gogiin

mm y iik s e ltti:

B iz e g e le c e k le ri giin, ne g iiz e l igitir, ne

tavanim yiikseltti ve onu diizenledi

g iiz e lg o r iir le r ! (19 /M eryem 38) soziin

(79/N aziat 28). air de (iyle der:

anlami udur: Kafirler, nefislerine zul-

[ 1

mettikleri ve diiiinmeyi terk ettikleri

i in bugiin kendilerine gizli kalan ve
ondan saptiklari eyi ahiret giiniinde
i itp goreceklerdir.
. " : Verdig im iz geyi kuvvetle tutun, d in le y in !

(2 /B a k a r a 93); : Y alana
k u la k v e r e n le r v a r d ir (5 /M a id e 42);

yani ^ l a n l a m a k i in seni dinliyorlar.

: S a n a gelm e-

ye n b ir to p lu lu k a d in a k u la k v e r e n le r v a r d ir (5 /M a id e 41); y an i onlarin

243- Gdkleri yiikselten, bizim

igin bina etmigtir:
[Bir evi; direkleri daha giiglti ve
daha uzun.]645
B azi dualarda oyle g e 9m ektedir:
' ' ,

Ey yiiksek

goklerin yaraticisi!,,M6 :
Y tiksek horgii9. : Evi kendisiyle
yiikselttigin eye denir. A yrica ,
bir yildiz ism idir. /Balik'. Bilinm ektedir.

y e rin e dinlerler.
' :

K u la k

m ektir:

v e rm e k tir/D in le -

: B iz o n la rin , s e n i d in le r k e n ne
se b ep le d in le d ik le r in i b iliy o r u z (17/
: O n la rd a n
k im i se n i d in le r (4 7 / M u h a m m e d 16);
: ig le rin d e n se n i

/ S-m-n
: Z ayifligin ziddidir. Bu kok-

(sra 47); (

d in le y e n le r de v a r d ir ( 10 /Y u n u s 42);

> -

: D in le ,

645 B u b e y F e r e z d a k a a!.

Divan Ferezdak , s.

6 4 6 B u, H z. A lin in d u a la rin d a n d ir. B kz. I b n u lEstr,

261.

Nihaye, 4 0 3 ,1 ; F e y ru z a b a d i, Besair, ,

R ag ip el-lsf'ahani
ten

ve form lari g e lir :

:
.!/
r iiy a y i y o ru m la
bize: Yedi sem iz in e k v a r (1 2 /Y u su f

4 6 (.

O nu sem izle ;

'

tird im :

V j

: N e

semirtir, ne de a g lig i g id e r ir 88)/

ye 07^
(.
satin aldim ; veya sem iz olarak
v erd im . '
O nu sem iz b u ld u m .

K endisiyle kilo alm an bir ila m anligm cinsinden oldugu

tir
^.
ondan kaynaklandigi
in yaga
i
den mt
r.
bir tnr
k n -,

/S-m-V
e^ in semH
asi
er, yukari

tarafidir. air b ir atin niteligi^ oylesunda

d e r:

.s e m a d e n e b ile c e g in i s o y l e m e k t e d i r

B itk ilere de denm esi, ya

sema denilen y ag m u rd an o lu -tu g u n
-dan veya y er ydzey in d en daha y u k
-sek bir seviyede o ld u g u n d an do lay i
dir. Yerin
iti olan
k a r ,k e lim e si
Omnutiennestir.
sem iz olarak
B azen de m d ze^ ^ er
.o lur
B u kelim e hem tekil ogul
hem
an lam inda k u lla m lir
. ayet buna
deldlet e tm e k te d ir
:

'-Sonra g o g e yon el
di, onlari yed i g o k olarak /
B akara 29). B azen)
o g u lu
/ 2, '
eklinde g e lir: : -Gok
leri yaratti (39/Z iim er 5 (; )
? ; Goklerin Rabbi kim dir
de (2 3 /M u m inun 86 (.

u ayette ' -k elim esi m h zek

ker g e lm
tir
i : '
:

-
- ip e k g ib i k ir m iz id ir ; lis t ta -2 4 4
r a f i p a rla k , a lt ta ra fi ise, to zlu d641.
ur

oyle
B azilari
d em i tir: H er sem a
-altm dakilere g6re sem a, iistekileri
ne gore de arzdir. A ncak^ yiiksek
sem a b6yle degildir; zira , arzi -

m ayan
s e m a ' dir . ayet bu anlam a
h am led
m<
tir
:

'

Gok onun deh$etinden ya rilir 73)/

M tizzem m il 18
(. ayetlerde ise
m hennes g e lm
t ir
i : :
Gok yarildigi zaman (8 4 /In ikak
1(;
: Gok pargalara
ayrildigi zaman (8 2 /in fita r 1). Sema
-k elim esin in hem m iizekker hem m u
ennes fo rm larin d a gelm esin in izahi
.d y led ir

: A lla h O d u r k i y e d i

Bu k e lim e ; / hurmaf-agaci ,
lagag ve onlarin durum unda

g o g ii ? y e rd e n de o n la r in b e n z e rin i

y a r a t ti (65/T alak 12 (.

olup m h zek k er ve m iiennes olan ve

kend ilerin dogul
en tekil
olarak
ve

Y agm ura - d e n m e si ,
-gokten gelm esin d en dolayidir. B azi
-l^ri, y u k arid ak i b ilgileri dikkate ala
rak y agm
mura,
edigiyere
shrece
dti

6 4 7 B u h e y it)

m a d d e s in d e gtei.(

.sdzedilebilen

cins isim ler g ibidir

-Y agm ur anlam m daki sema, m tizek

k er g elir ve
ek lin
ogul
d e.
:
-Y iiksekte olan g oriintiiye/cis
m e denir.
d ^ le d ae ir
r:

M ii f re d a t / Kur'an Karamlar Sozliigii

24 5- H ila lin kendisi g ib i in c e lip

k iv ra n a n a kad a r.Mi
.

dii.

B i ? a h isb a n ag d rtin - : D am izlik,

di?inin iistiine yiikseldi. iinkii erkek

di?iyle i i e o lm ^ ^ ta d ir. : Bir ?eyin zatim n kendisiyle bilindigi kelim edir. O nun asil, ^*-dir. A raplarin

ve kelim elerini kullanm ala-

kelim esi,

kdkiinden gelm ektedir. M iisem m anin zikri onunla yiikselm ekte, dolayisiyla onunla
bilinm ektedir. A llah buyurur :

: A lla h in ism iyle (1/Fatiha 1);

: H a y d i,
g e m iy e b in in , dedi. O n u n a k ip g itm e s i
de d u rm ast d a A lla h in adiyladir (11/
:

Rahm an

ve R a h im A lla h in adiyla (27/N em l

3 0 ) ; ' : A lla h A d e m 'e

isimlerin tiim u n ii o g re tti (2/B akara

31); yani t^kil ve brle?kleriyle birlikte biitiin lafiz ^ m analari ogretti.
B unun izahi ?oyledir: isim iki kism a
ayrilir:
B irincisi: Istilahi v a z a gore kullam lanlar. Bu da kendilerinden haher
verilenlerde olur. A dam , at gibi.
ikincisi: B irincil v a z a gore kullam lanlar. Bu da kelim enin her ii
e?idi i in olur: isim (el-M uhberu
anh), fiil (el-haberu anh) ve h a rf diye
isim lendirilen bu ikisi arasindaki rabita. i?te yukaridaki ayetle kastedilen

648 B k z .(

dik e, onunla kar?i kariya geldiginde sadece bu ?eyin ism ini bilm ekle
onun ne olduunu bilem ez. O rnegin,
H int e veya R um ea birtakim ?eylerin
isim lerini ogrenir, fakat bu isim lerin
olduklari suretleri bilm ezsek, onlari
gordiigiim iizde, m iicerred isim lerini
bilm ekle m dsem m dlari bilem eyiz.

buna delalet etm ektedir.

H ud 41);

de budur. iinkii A dem aleyhisselam

isim leri ogrendigi gibi, fiil ve harfleri
d e d ^ e n m i ti. Insan, isim lendirilenin/
m iisem m anin bizzat kendisini bilm e-

A slinda bu durum da biz sadece miicerred birtakim sesleri bilm i? oluruz.

O rtaya lkti ki, m iisem m ayi bilm edik e ve m iisem m anin sureti kalpte
hasil o lm adik a isim lerin bilgisi ger ekle?em ez. u halde,
: A lla h Adem 'e isim lerin tumiinii

ogretti (2/B akara 31) ayetinden kasit,

kelam m her ii e?idi ^ m iisem m anin
zatlarindaki suretleridir.

: n d an baka ta p tik la ri-

m z , sizin ve atalarinizin uydurdugu

isimlerden ibarettir (1 2 /Y u su f 40)
ayetinin m anasi ?udur: Z ikrettiginiz
isim lerin m iisem m alari yoktur. Onlar m iisem m asiz birtakim isim lerdir.
Z ira m ii?riklerin, bu isim ler er evesinde putlarda olduguna inandiklari
hakikat m evcut degildir.

A l l a h a

: O n la r

o r ta k la r

k o p u la r.

De

ki:

isim lendirin (1 3 /R a d 33)

ayetinden am a , m ti?riklerin Lat ve
U zza gibi putlarin isim lerini zikretm eleri degil; ondan am a? udur: ildh
O n la r i

> maddesi.

517

Ragip el-Isfahani
diye iddia ettiklerinizin ilahligim ve
onlarda 0 isim lerin anlam larim n olup
olm adigim isbatlayiniz!
te bundan
i
dolayi Y dce A llah bu ayetin
inden
pe
oyle bu y u rm ak tad ir
: L.

Yoksa s iz

A l l a h in, y e ry iiz iin d e b ilm e d ig i b ir

-geyi m i K e n d is in e h a b e r v e riy o rs u
-n u z? Yoksa bog so z m ii s o y liiy o r s u
n u z? ( \ 3 /R a d 33 (.

, -R a b b in in adi n e y iic e
d ir ! (55/R ahm an 78); yani du -iinuldii
giinde O nun sifatlarindaki bol bereket
,ve nim et ne yiicedir! Ornegin Kerim
Alim , Bdri, Rahm an ve Rahim sifatlan
gibi . ' : Yiice R a b b in in
ismini e ksikliklerd en uzak tut (87/Ala
(;
' : E n g iiz e l isimler
A lla h in d ir (7/Ara f
180 (;
: Adi Yahya d i r D a h a
?<ona hig kim seyi adag y a p m a d ik
M eryem / 197( (;
: -M e le k le re d ig ile rin adlarim taki
yorlar (53/N ecm 27); yani m eleklere
A llahin kizlari di^orlar .

: na adag/benzer 0

S -n -n/

,D ig : B ilin m e k te d ir .[

e k lin d e g e lir :

: Dige

kargilik dig (5 /M a id e 4 5 (.
:
E rkek deve, d i-i d eveyi 9o k e r
tinceye k a d a r lsirdi.
j D i lerin
tedavi edild ig i bir ila
tir. :
D em irin eritilip b ile n m e sid ir .
ise k e n d isiy le
ekilb ile
verilen/
tile n
a le ttir .
M ina
iz r atakilan
^n ba :
u-tur. D em irin b ile n m e sin e b en ze
tile re k ; ' *ID eveyi parlattim
ve zayiflattim , denir. B n kelim enin
-ritm ^/ak itm a a n lam i n o k ta-i n a z a *{
oyle rindan
d e n ir: ^ ^
ak ittim .

- -D o g

ru y o ldan a y r ild i . k e lim e s i , in

o g u lu d u r. ' - / Y o n e lin e n yo l
Y d z eh resi.

Hz. P e y g a m b e rin ya -

adigi, takip ettigi yol/hayat mbi

.
. -A l l a h m h ik m e t ve taat _yolu

n a d e n i r : ^ j

: -Bu, A lla h in oteden

b e ri siire g e le n yasasidir: A lla h in

birini b iliy o r m usun? (19/M eryem
yani O nun ismini hak eden bir ;)65 yasasinda b ir degigm e b u la m a zsin
Fetih / 4283( (; :
ekbenzerini
anlam da ve
O nun
ger
?sifatini hak eden birini biliyor m usun A lla h -y a s a s in d a b ir sapm a b u la
m a zsin (35/F atir 43 (.
Ayetin anlam i; O nun adiyla amlan
birini biliyor m usun? degildir. Zira
eriatlarm
Bn furuati
ayetler
-e ,
Ytice ok
A llahin
isimi
kasiba
bin
ri
ik olsa daidan
onlardan
kilsel
d egai
-kullam lm aktadir. A ncak bu ismin, A l
lanan hedefin bir olup degi
am a-m e
in ku llan ild ^ in d a geldigi anlam
lah i
yecegine i-aret eder. Bn da nefsi te
in kullanildiginda geldigi
ile
kasibai m izlem ek onu A lla h in sevabina ve
anlam ayni degildir .
O nun civarina/yam naturm
k a vak
u
in e ^ tm e k tir
i.

518

M ti f re d a t / Kur'an K a v ra m la n Sozliigu
-

D e g i m i b a lg ikta n

(15/H icr 26). : B o z u lm a m i /

degi$m em i (2/B akara 259). A yetteki
ha harfi, istirahat/sekte i indir.

/ S-n-m
: K a r i$ im i tesnimdendir (83/M utaffifin 27). Tesnim m
ren n e tte degeri yiiksek bir kaynak oldugu soylenm ekte ve tefsir
edilm ektedir: - - '
: B ir
k a y n a k ki, ( A lla h a) y a k la tir ila n la r
o n d an ig e rle r (83/M utaffifin 28).

/ S-n-V

A ra p la r bu k o k te n kelim esin i
tiiretirler . -fo r m u d a b u k o k t e n
dir. B u gd rii-e g o re k e lim e n in so
n u n d ak i
indir.v ak
T ip
fek i
i
H a k k a 19) ve)/ 6 9
H a k k a)/ 6 9
20) g i b i .

^ b u y u r u r ^i ;
_.
K ir k y il (5 /M a id e
2 6 (; :
Adetiniz iize re y e d i y d ) d s u f 4 7 / 2 (;
U g y iiz y d (1 8 / K e h f 2 5 (.

: A n d o lsu n

biz, F i r ,avn a ile s in i yd la rca s ik tik

A r a f 130); yani k u r a k h k l a / 7 ( .

kelim
o k k uesi,
r a k hda m
ha
in k u llam lir. Bo uld aungla
um
yild a
i
oyle d e n i r: :
H a lk in ina
ba
k u ra k lik geldi.
o y le d$ ea ir
r:

246-

;O n u n g iiz e l b ir kokusu v a r -2 4 6
: Parlayan I ik. - : Yiikseklik/

e tra fin d a d a kidiktan basjka b ir .

)<y o k tu r.M

yiicelik. : K endisiyle sulam lan

eydir/su dolabi; yiiksekliginden dola-

oy
D le
^air
e dr ede
brir
:

yi bu ekilde isim lendirilm itir. Allah

buyurur ki: ( - :

2 4 7 - , ne senha650* ne de

im $egin in pariltisi neredeyse g o z le ri

: D e v e
su dolabiyla/ arkiyla topragi suladi.

r e c e b id ir 65,*.b52

a lir (24/N ur 43):

G ordiigiin gibi b u k e l i m e , k 6 air dekenlidir.

6ylekad B
ebir
r
a:
-

/ S-n-h

-Z a y if lik ve kuraklik za m a n -2 4 8

Bu kelim enin kokii !la r in d a y e65.

1
r
sunda iki gorii ^ : B ir goriie gore,
onun asl: ' dir. iinkii A raplar bu
e n f eorla
a y
n a6 4bu

9a
.b k z
kbkten, : Falan k i iyle yil
Mufaddaliyyat, 110$.
.
yil m uam elede bulundum , derler.
B ir se n e m e y v e v e rip b ir s e n e v e rm e y e n "6 5 0
Ayrica d e r l e r . 2) /B akara
.) h u rm a ag aci - (M u te rc im le r
259) ^ e t ifiadesinin de bu k6kten
-D a lla rm a d e s te k y a p ila n h u rm a ag a c i -(M l ' 6 5 1
geldigi soylenm ektedir. Yani, iizerin.)te r c im le r
iv e y d b. S a m ite a it o la6n5 2bu

S
.b k z
den yillarm ge m esiyle deg im edi ve
Divanu
F arab i, l-Edeb
2 7 11
0 ., ,
tazelii gitm edi. B azilarina gore de
6 5 3 U k a y l k a b ile s in d e n b ir k a d in a a it o la n hbu
r
bu kelim enin asil v a v lidir. iinkii

el-Hazane,
b k z. B a g dVa dI [,,

3 7 7
;

519

R a ^ p el-Isfah a n i

iirdeki
Bu lafzi, m urahham
sonundan h a rf d ii [ m ii [ -degildir.

Sa

< O n u n d iiz liik le -

rin d e s a r a y la r e d in iy o rsu n u z (7/Ara f

dece ,
form unda
-ogul yapil
tir; tipki
m i - ^ gibi. ^r-ac-de

74). : Diizliikte m e y d a n a geldi.

oldugu gibi, fa u l-fiil [kelim enin ilk

kok harfi] kesreli y apilm,air
i ;de

^: n e h i r .

kaffyeden dolayi onu ta h fif etm

tir
i.

' : D u z lu g e mensOb a d a m .

/ S-h-m
: A tilan ey

S-h-r /

B azilarina gdre ondan

kasit, yeryiiziidiir; bazilarina gdre de

kiyam et sahasidir. Bu kelim enin asil
udur:a Obasilan
zerine
anlam
oki
yerdir; dolayisiyla sanki 0 bununla
oluyor.
g ecelem
airin
Bui,-sozii
aret etm ek ted
ne ir
i:
_

: K u r a gekti

de kaybedenlerden

1 4 1 ) .
;

-
V

^ kendileriyle

k u r a ekilen o k ^ benzeri e^l^rdir:

.

: Sert

huy lu a d a m . ' B ir yildiz ismiriir.

: K e n d is in i ne b ir
-uyuklama, ne de uyku tutm az (2/B a
kara 255) ayetinde ge
en -kelim e

ledigim iz kavram dan degil

si
,
kokiindendir .

: Yumu-

aK hu y lu a d a m .

o ld u

(37/Saffat

K u r a e^tiler .

U z erind e o k resm i bulu n an hr k a .

: Y iiz ijd e g iti .

Yiiziin kendi-

sinden dolayi d e g itigi bir hastalik.

/ S-h-V
: D a lg in lik la y a p ila n hata. Bu

da iki k is m a ayrilir: Biri, n ed e n i inT o p ra g in u y a n ik o la n i da -2 4 9

uyku d a o la n i d a ha reke t eder
655.
: B urundaki iki dam ardir .

sand an k a y n k l a n m a y a n h a t a : B i r d e linin b irine kiifretm esi gibi. ikincisi,

nedeni in s an d an k a y n a k la n a n hata:
Birinin i ki i ip de s o n ra d a n kasdi

S-h -/1

o lm ak sizin bir k o tu lu k y a p m a s i gibi.

kelim esi, Jj^ 'm /e n g e b e r'm

ziddidir
ogulu .

eklinde gelir:

B irincisi affedilir, ikincisi ise, cezayi gerektirir. Y iice A lla h b u ikinci

e it hatayi y e r m i tir: >

Nevadir
Zeyd, , s
91
; .bn Manzur,Lisdnu 7Arab. ) .mad
(
654MueMif
ayeti kastetmektedir
}< : '-
;{-Hemen onlar uyaniklik alanmdadir

ar(79/Naziatl4/(.
65
Haris et-TaTye ait olan
iir
bu
.bkz
ZemaherT, Esasu l-Belaga, ( mad.
520

: O n la r b ir s e rs e m lik ig in d e ne

y a p t ik la r in d a n

h a b e r s iz d ir le r

(51/

Z ariy d t 11); :
N a m a z la rin d a n g a fle t ig in d e d ir onl a r i { 1 0 7 /M a Qn 5).

M ti f re d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

ayetin geregini yerine getirm eye 9a:

S -v-b /

lianlardir: *

-M e ra d a s e rb e s tb ira k ila n d e
-vedir; ne Sudan ne de yem den m ene

* - : Yeryiiziin-

de hig dolagmadilar mi ki, kalpleri /kez dogurdugu

dilir. Dzam
eve an
b e sun da onunla akillarini galigtirsinlar,
ekilde serbest birakilir
bu. ' kulaklari olsun da onlarla duysunlar
:
Y ilan gizlendigi yerden
lk ti. (22/Hac 46).
: V elayeti, kendisini azat edende
kalan ve m alim istedigi gibi kullanan
/ S-Y-d
-azath kbledir. Bu tiir kble azat etm ek
ten n eh yedilm
tir
i .
:
B agi
tir.
: B e ^ a z m ziddi o lan renk. Bu
:
Suyun aktigi yerdir.
undan
A sil k o k te n ve fo rm lari k ullanigelm ek ted ir :
,Suyu
:
akittim
: < : giin
da akti 0
bazi yiizler agarir, bazi yiizler kararir (3/A l-i im ra n 0 6 ). Yiizlerin

a g a rm asi m u tlu o lm ^lari, k a rarm alari

S-V-h /

d a iiziintiilu olm alafidir. av e t bu

E v in/

m ek
G ean
n i.

-a v lu su , sozu bu anlam dan gelm ekte

an lam d a d ir: " -

: Onlardan biri-

A zap, yurtlarina in d ig in d e (3 7/S affat

ne kiz gocuk miijdelendiginde biiyiik

bir bfkeyle yiizii kapkara kesilir (1 6/

B ir y e r d e surekli ak a n s u

N a h l5 8 ).

dir. A llah b u y u r u r k i :

' :

- .)177 .

' - : F alan k i : i yeryii

B azilari ise ay e tte g e 9en siyahlik

ziin ae su y u n g eetigi gibi g e 9t i .

ve bey a zlig i

: Y eryiiziin d e d o rt

m i lerdir. F ak at b irin ci gorii d ah a

ay dolagm (9 /T ev b e 2 (.

uygundur. iinkii d u n y a d a o n la r is-

Yeryiiziinde

a d a m .

T ev b e 11^); yani)/ 9

tu tan e r k e k le
o ru
r .>

rim 5); yani

sim dir:

d oan
la

-)T ah
- /66

.
tu tan k a d in la r 9

yiiz re n g in e

te r siyah, ister b e y a z o ls u n la r dyette

sozii ed ilen d u ru m b a larina gelir.
B eyazlik k o n u su n d ak i
delalet eder:

oyle
B azilari
d e0r: -iki ki 9
H tikm i oru9: Y iyecek ve
kiyi terk etm ektir.cinsel
H i^em
ilii

ham let-

dyet de buna

: giin

bazi ' / parlar (7 5 /K iy a m e t 22).

K o n u y la ilgili d ig e r bazi ay etler
d e b yledir:

oru9: Kulak, gbz ve dil gibi organlari

; Yiizler de vardir toza topraga
giinahlardan korum aktir . .h a l d e
bulanmig. Ustiinii karanlik kaplabirine 9
orucu degil, ikinci
dini
e migtir (80/ A b e s e 4 0 - 4 ( ;
idir. Bazilarina tutan
gbre de
ki

5 - *C' - _ -

-
.

Onlarin yiizlerini

6 5 6 B u h a ri, 4 0 ,1 '
' ^, .

521

Ragip el-lsfahani

bir horluk kaplar Onlari A lla h tan

kurtaracak hig kimse yoktur. Sanki
yiizleri, karanlik geceden pargalara biiriinmiigtiir ( 1 0 /Y u n u s 27).
rivd yet de bu a n la m d a d ir: "

M iiminler, abdestin izinden dolayi

(abdest uzuvlari) beyaz/parlak olarak hagrolunacaklardir."1'57

ini d a rYe u setm

u f e25).
s in d eEn
dolayi k o c a seyyid
ya
d e n m i tir.
.

' '

Dediler ki: Rabbimiz! biz sadatim iza

biiyuklerimize uyditk da bizi yoldan saptirdilar (3 3 /A h z a b 67); yani
idareci ve y d n e tic ile rim iz e .

Uzaktan goriinen k i i ve gozbebegi

: Yeryiiziinde gitmektir.

de > ' kelim esiyle ifade edilir. Bazilari

oyle d e m it i r : : Yani

. Y e ryuzund e yiiriiyen adam.

Topluluktur:

: B ir

benim gd zb e b e im onun gozbebegin-

'

den ayrilmaz. Yine b u kelim eyle biiyiik

y o lc u k a file s i g e ld i ( 1 2 /Y u s u f 19).

topluluk kastedilir. O rnegin A raplann

sozii [hadis] gibi:

yi g e z d i r d i m . ^ ^ d e ayni anlam dadir.

(?ogunluktan ayrilmayin.b5i

d iy e

Y iiriiddm .

'

o k lu ^ a n la m in d a da,

ta m m la n a n biiyiik top-

lulugu idare ed e n k i iye d e /esseyyid adi v ^ rih r; b u c e m a a te n isp et

e d ile re k de /toplulugun efendisi, d e n e b ilir a m a / elbisenin efendisi, ' /atm efendisi,
d e n e m e z.
IToplumu yonetti,

yonetir, denir. T o p lu m u n y o n etim in i

F alan k i i/ O n u gok-

g a g e zd ird im , fo rm u kullamlir.
d yetler b u k e lim e n in b irin e

fo rm u y la g e lm i lerdir:

( : H ig y e r y iiz iin d e gezm ediler

m i (2 2 /H a c 46); :
D e ki: Y ery iiziin d e dolain ( 1/ E n am
1);

O r a la r d a
g e c e le ri ve g iin d iiz le r i g iiv e n ig in d e

yiiriiyiin ( 3 4 / S e b e 18).

iistlenen k i inin, nefsini arin dirm asi

u dyet, k e lim e n in ikinci fo rm u y -

g e re k tig in d e n ruhl iistiinliiklere sahip

la gelmitir: : A ile s iy le b ir-

olan h e rk e s e seyyid denir.

lik t e y o la g ik ii ( ,W K a s a s 29).

d y etler bu an la m d a d ir:
.

: Seyyid/E fendi ve nefsine

hakim (3/A l-i m ra n 39);

-'
:
Kapinin yam nda kadinin
seyyidine/beyine rastladilar (12/

K u r a n d a b u kelim enin d inci

kismi olan

u ayetler de kelim enin d6rdiincii form uyla g e lmlerdir: : D a g la r y iir iit iilm ii ( 7 8 /N e b e 20);

6 5 7 M u s lim , (H N : 2 4 9 ); M a lik ,

Muvatta, 1, 28.

6 5 8 M e llfin n a k le ttig i bu s o z b ir h ad islir. A h -

Siinen, IV, 2 7 8 . A y rica b k z. A c lu n i,

Ketful-Hafa, 1, 3 33.
m ed ,

fo rm u g elm em itir.

: S iz i k a ra d a ? de-

n iz d e y iir iite n 0 d u r { 10/Yunus 22).

Bazilari;

: D e ki:

Yeryiiziinde yiiriiyiin (2 7 /N e m l 69)

M f r e d a t / Kur'an Kavr aml an Sozliigii

ayetinin yeryiiziinde bedenle dola vik ettigini soylerken;

m aya
diger
te
bazilari ise ayetin
iinceyi
ali
dii
-tir
m aya ve onun geregini yapm ayavik
te

/ S-V-r
: Y iikselerek si ramaktir. Bu

kelim e kizginlik
arab ve
-
iin de kul
lanihr. D enir ki :

'

G a za b/

-ettigini sdylem ektedir. N itekim N ebi

lerin nitelikleri konusunda
-oyle den
m -tir: Onlarin bedenleri yeryiiziin

s e r tlig i ; 1

de dolaqmakta, fakat kalpleri Melekut

aleminde seyahat etmektedir
659.

_' IF a la n k ig i iize rim e s ig r a d i .

'Falan
atilgandir .

-Kim isi de ^ e t i , kendisiyle seva

gtktn karli gikarsiniz . 660

:yf^lYiiri'itme, i^i kism a ay rilir

/ B irincisi; yiiriitenin em ir, ihtiyar
secm e ve irad esiy led ir
:

<

: Sizi karada ve denizde

y iir iit e n 0 dur ^ O /Y h n u s 22 (.

S a n a d o g ru s ig ra d im!\ . > -

'gelen , kelim esi daha

ok
ularok
i
.in kullam lir

ilan ibadet konusunda azim

ba ula
le
gayret gosterm eye h am letm i.tir. B z
F ey g am b erin hadisi de bu anlam a
y o rum lanm
tir
i :" < - : S e fe re

l$ a ra b s e r tlig i ,

Bu kelim
a dan
enin Arap
Fars
a ya ge
-tigi soylenm ektedir. Do
layisiyla ,/K a d in b ile z ig i
bir ifadedir. OnunAash
rap
ala
m i,

H er ne n^sil
sa olm
sonu
u -.
ta Araplar bu kelim eyi kullanm
lar
i
u sozcukler de ondan tiirem
tir
ve
i:
~ d Kizm (kollarina) bilezik

taktim .

: B ilezik ve
1Z. Bu anlam
halhal
da takilm
^ lla h^i

-ikincisi; zor ve boyun egdirm e ile

buyurur k i :- < - :

dir. Daglara boyun egdirilm esi gibi :

U ze rin e a ltin d a n bilezikler atdm ah

: Daglar

zaman (81/Tekvir 3 (; -
D aglar y u r iit iilm u (78/N ebe 20 (.

ister d o g u-tan, ister sonra

olsun,dan
insan
eldeveedonun
ilm i
n iizerinde olduklari
m d akhale
iler
di
denir.
oyle denir:
Bu anlam
Falan
da

inin i^i bir sireti vardir; kotii bir

ki
sireti vardir . '
: Biz

-onu (Musa 'nin yilana doniigen asa

S im ) yine ilk s ir e tin e dondiirecegiz
T aha 21); yani onu daha dnceki / 20 (
odun haline d o n d u receg iz .

d e g il m iy d il (4 3 /Z u h ru f5 3 (;

'

: -Gi.imii.'f bilezikler ta kin m ig lar

d ir (7 6 /in san 2 1 (.

kelim
qsinin altm i -^in kull

unm
nilmve
a -fliliyle tahsis edilm e
nin sinin;
giim ii-
iin
jT
^ ullam lm a
simn ve Fliliyle tahsis edilm esinin
-ne gibi bir faydasinm /ineeliginin oldu
tirm anin konusudur
ka bir
gu ara
ba .
'<.

Y iiksek

m akam dir.

air

oyle d e r:

6 6 1 *,

c n ABcaesmraleyrd
a eyn e rbir
le

to p lu lu k tu r . tek ili g e lir; siivari

6 5 9 B u so z iin k a y n a i b u lu n a m a m i tir.
6 6 0 A h m e d , 3 8 0 ,11 , '. .

-an la m in d a d ir. B k z . Ib n M a n z u r, Lisdnul

Arab , )
m a d d e s i - ( M m
l ^e
r er(.

Ragip el-Isfahani
1 -
250-

! O n u b ir b ir in e karig -

tird im , denir. K am iya denm esi,

2 5 0- G o r m u y o r m usun A lla h
Sana o y le b ir m akam v e rm is ki;

destelerinin
dolayidir.

u ayette dunyada savt/kam iyla

G o r iir s u n h e r k ra li, o nun a ltin d a

b o c a la m a k ta o ld u g u n u .662

'' : e^ri ku?atan duvar.

denm esi de surun ?ehri ku

?attigi gibi K u ra n in sureler tarafindan ku?atildigindan veya sdrenin Ay

m ertebeleri gibi bir m ertebe olm asindan dolayidir. >? eklinde okuyan-

birbirine g e m esinden

m eydana gelen azaba benzetilerek

?oyle buyrulm aktadir:

> : B u y tizd e n R a b b in , tizerle rin e a z a p kamqism i y a g d ir iv e r d i

( 8 9 /F e c r l3 )
K im isine gore de bu dyet;

. ; Y a ln iz k a y n a r su ve ir in (igerle r)

k a lin ti b ira k tim , soziinden gelm ekte-

(7 8 /N eb e 25) ayetiyle i?aret

edilen kendileri (cehennem liler) i in

dir. Buna gore sanki sdre, K u ran biitiiniinden te^ ba?ina bir bdliimdtir.

birbirine kari?tirilan azap e?itlerine

dikkat ekm ektedir.

lara gore bu kelim e, lo n d a n b ir

> -: B u in d ir d ig im iz b ir
siiredir (24/N ur 1); yani hiikiim ve
hikm etlerden bir b d liim d iir.
K adehte bir s i i r, yani bir bakiye/kalinti biraktim . air ?oyle der:

2 5 1-

2 5 1 - 0 ne c im rid ir, ne de tabakta

bir ey b ira k ir .663

iirde g e en

/ S-V-a
: Z am an dilim lerinden biridir. K jy a m e tten de S a a t diye sdzedilir: : Saat y a k la .p l (54/
K am er 1); ;
S a n a Saat ,in ne za m a n g e le c e g in i
s o r u y o r la r (7/A r a f 187);

sozii, ' '/

k iz g in lik kokiinden ? eklinde de

rivayet edilm i?tir.

. Saat'in b ilg is i O nun y a n in d a d ir (4 3 /Z u h ru f 85).

Saate benzetilerek kiyam ete bu

ism in

'
*/ S-V-t

IK am gi: K endisiyle vurulan

oriilmii? deri . kelim esinin asil anlam i, bir ?e^i birbirine kari?tirmaktir.

6 6 2 N a b ig a y a a it o la n bu
b k z.

Divan' 1, s .

18 .

524

verilm esi,

ondaki

hesabin/

yargilam am n hizli olm asindan dola^ldir. N itekim A llah b uyurur ki:

0 : , en hizli hesap goren-

dir (6 /E n dm 62). Veya kiyam ete bu

ism in verilm esi V tice A lla h in ona
?dyle i?aret etm esinden dolayidir:
'

O n la r onu g o r d iik le r i za m a n s a n k i

6 6 3 A h ta la a it o la n bu
in b k z.
1 41 ; bn M a n z uLisanu
r,

Divan'I, s
i.

'l-Arab )
,
m a d .(

(dunyada) b ir akam veya o nun ku$-

M i i f r e d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigu

Ink vaktinden fazla kalmamig gibi

olurlar%( 7 9 / N a / i a t 46);
; Onlar,
tehdit edildikleri azabi gordiikleri
giin, sanki giindiiziin sadece bir saati
kadar yagamig gibi olyrlar (46/ Ahk a f 35);
; Saat gergeklegtigi

fat ed en sahabe old u g u so y le n m itir.

K ii iik saat ( ) : Bu,
in sam n dliimiidiir. B e r insanin kiyam eti, o n u n dliimiidiir. ay e t b u n a
iaret e tm e k te d i :

^ : A lla h in h u zu ru n a v a rm a yi

zaman, suglular (diinyada) ancak

bir saat kaldiklarina and igerler (30/

y a la n la y a n la r,

Rum 55). A yette ge<en ilk saat, kiyam et, ikincisi ise kisa zam an dilim i
anlam indadir.

k e n d ile rin e g e lip gatinca, g iin a h y iik -

K iyam et anlam inda olan saatlerin

o tiir ii vay h a lim ize , d iy e c e k le r (6/

kism a ayrildigi soylenm ektedir:

Biiyiik saat ( ) ' : insanlarm hesap verm ek i in dirilm eleridir. B una B z. P e y g a m b e rin u hadisi iaret etm ektedir:

h iis ra n a

ugram igtir. S o n u n d a S aat a n s iz in

le r in i s ir t la r in d a tagiyarak, O ra d a k i h a y a tim iz i boga h a rca m a m izd a n

E n a m 3 1 ).
B ilin m e k te d ir ki, insan oliirken
bu hasreti D eker; zira A llah b u y u ru r
k i :

'

.
1^^

B ir in iz k en d i-

sin e o liim g e lip de:

R a b b im be n i

vefuhgiyat ortaya
gikmadikga; dirhem ve dinara tapilmadikga k iy a m e t kopmaz.bM

y a k in b ir s iire y e k a d a r e rte lese yd in

Bz. Peygam ber (kiyam et a ^ m e ti

dem eden once, siz e v e rd ig im iz r iz ik -

olarak) b aka birtakim eyler de sdyledi ki, ne onun zam am nda ne de on-

tan in fa k e d in (63/M iinafikun 10). $u

: Ahlaksizlik

gergekten

dan sonra m eydana g^elmi degildir.

O rta saat (

< ;) Aym asir

insanlarim n olm eleridir. u rivayet

ornegi gibi: B z. Peygam ber, Abdullah b. E n esi gdrm esi iizerine oyle
()uyurmustur:

; Eger bu gocugun
omrii uzarsa, kiyamet kopmadikga
olmez 665 A bdullah b. E n esin son ve-

de sa d a k a v e rip iy ile rd e n o ls a y d im !

ayet de ayni ,anlam dadir:

' :
D e k i: S o y le y in b a k a lim , e g e r size
A lla h in a z a b i g e lir y a h u t Saat ged p g a ta rsa A lla h t an b a g ka sin a m i
y a lv a r ir s in iz ? ( 6 / E n a m 40).

R iv a y e te g d re , iddetli b ir r t i z g S
estig in d e

Bz.

P e y g a m b e r in rengi

d e g i ir v e o y le derdi: :

S a a tin k o p m a sin d a n

k o rk tu m . 66b

Bz. P e y g a m b e r o y le d e b u y u rm a k 664 A hm ed,

Miisned, 6 2 , .
Miisned, , 2 7 6 ; M u slim , (H N :

665 Bkz. A hm ed,

2 2 6 9 ).

6 6 6 A hm ed,

Miisned, , 66.

T a g d l - l s f a h a n i
tadir:

m e d e n odcougggaa
en
-

: G o z k a p a g im i h e r

) falan k i, fazla z a m a n g e -m e

a g ip k a p a ttig im d a S a a t in koptugunu za n n e d e rim .',bal B z. P e y g a m b e r

ard in d a nd end iinyaya

k a r d en

geldi), denir .

saatin k o p m a s f y la k e n d i dlum iinu

kastetm ektedir.

S-V-f/

/ O n u n la s a a t hesa-

b iy la m u am e le y a p tim , sdzii, . /

: M uzari fiilleri , -anlam in

y i l h e s a b iy la v e 'la y h e sa b iy la ,

fo rm lari gibidir.

lkarip istikbale tahsis eden dan

bir
h a rftir
... : : Sizin igin

; ' yan i, g e c e siiku nete erdikten

R a b b im d e n b a g ig la n m a d ile y e c e g im

so n ra bize geldi.

Y u su f / 12(

^ ^ a t k elim esi, ihm al a n la m in d a

,b ile c e k s in iz

da d(i u n u lm iitur. o y le denir:

: D e v e le ri b a i b o b irak tim ,

b a ib o b i r a k i y o r u m . 0 .

: D e d ile r ki; T a n rila rin iz i terketmeyin. Veddi, S u v a i, Yegus u, Yeu k u

ve N e sr

b ira k m a y in ! (71/N uh 23).

; S u b o g a z d a n r a -

: Falan eyi o n a k o la y -

la tirdi. Allah bu y u ru r ki: '

degilse
anda
de-ekle
ger
kmai-

-
edati, uzatm a V geciktirm e
anlam ina gelir. Bu e d a ttan ;
-l u n u ile r id e y a p a c a g im , vaadin
de bulunanm sozii nokta-i nazarindan
. a tla tm a kelim esi tiiretilm itir .

go le ,

(16/Nahl 66); 0 :

su yu yu tm a ya galigir, fa k a t bogazindan
gegirem ez (14/ibrahim 17).

a n la m d a n

isti^ e

y o luy la;

/O n a k o la y b ir e k ild e m a l
verd im , denir. Y in e te b ih yolu y la-

dyle ddenir
air
e r: .

-
Rehber, y o lla r in k o k u la r in i -2 5 2

ig en lere (igim i) k o la y s iit (ig iriy o ru z )

Bu

(6 /E n am 135) ayeti
ilerin talep
sozii
ettiklerinin
edilen k i

- Toprak ve sidigi koklam ak :

anlam ina da gelir. Bu anlam dan, yol
/ rehberinintopraginikokladigi^L ^oye

W S -v -g

h a t g e t i . .

; Yakinda

aret etmcegine
ektedir
i.

: Bir pu t ismidir:

lm lm az olarak sonradan ek
ger
le
-e

k a y ip tir/b a i b o b i r a k ilm itir.

98( .

k o k la d ig in d a .bbi

D evenin dhim e y aktigi

la

;hastaliktir. O na bu ism in verilm esi

ya, devenin oliim ii koklam asindan
veya olum un deveyi koklam asindan
ya da daha sonra devenin kendisiyle
ey oldugundan dolayidir
dlecegi.

b ir dnce k i d o g u m d a n fa zla z a m a n
6 6 8 R ^ b e y e a it o la!
n ,
in b k z. ib n M anzO t

6 6 7 Bu ri^ y e tin kaynagi bulunam amitir.

Lisanu i-Arab, ( - * I m a d .

M iif re d a t

/S-V -k

D eveleri to p la m a k ve

k ov m ak tir. B u a n la m d a n '

' /

onu sevkettim , d a se v k e d ild i, denir.

Giidiilen h ay vanlardir.

: K a d in a m e h ir s e v k e ttim /

v erdim . B d y le d en ilm e si, A r a p la n n

m e h ir o la ra k d e v e v e r m e le rin d e n dolayidir.
; igte o g iin , sevk
R a b b in e d ir (7 5 /K iy a m e t 30) ay eti ,

: Ve so n u n d a se nin R ab bine v a r ila c a k tir (5 3 /N e c m 42 ) dyeti

g i b id i r .

'

'

H e r can, y a n in d a b ir saik ve gahid le

g e lir (5 0 /K a f 21). a n i bir m elek onu

sevkeder, d ig er biri de o n u n aleyhine

ve lehine tam k lik eder.
B a z ila rin a g d re ise dyet gibi-

dir:

S a n k i g d z le r i g o re g o re o liim e siirii-

liiyorlarmig g ib i (8 /E n fal 6). '

;' Bacak bacaga d o la g ir
(7 5 /K iy d m e t 29). B a z ila rin a g d re b u
dyette, ru h lkark en ; b a z ila rin a gd re

Kur'an Kavmmlari Sozliigu

agti/savag kizigti. B azilarina gore;

giin baldirlar agilir
(68/K alem 42) ayeti bir iddete iarettir . da ndur: D evenin karninda
yavrusu oliir de m iizz e m m ir669, elini
onun karnm a sokar ve yavrunun bacagindan tutup olii olarak onu di ari
lkarir. )te baldirin a ilm asi budur;
fakat daha sonra bu sdz her tiirlii ^orkun olay i in k u llam lir olmutur.
B azilarina gdre;

Govdesinin iistiine d ik ild i (48/Fetih 29)
ayetindeki kelim esi,
ludur; tipki - ve ,

0 gibi. u

ayet de bunun gibidir:

,: Bacaklanni ve b o yu n larim
silm eye bagladi (38/Sdd 33). '

: Bacaklari belirgin, yani

bacaklan biiyiik olan erkek ve kadin.
-: M alin sa(i iin getirildigi yere
denir:


: o yle d ed iler: B u ne bigim
peygam b er ki, yem ek yer, sokaklarda/

pazarlarda g e ze r ? (25/Furkdn 7).

> - IPiire, i^ e m e k siz in bogazdan
getigi i in bu ismi almi^tir

de k e fen ile s a rild ik la rin d a b a c a k la rin b irb irlerin e d o la n m a la ri k asted il-

/ S-V-l

m ektedir.
B azilari d a b u s d z d e n kastin, ins a m n oliip de b a c a k la rim n k en disini
t a idiktan s o n ra artik o n u ta im am alari o ld u g u n u soyler. D ig e r b a z ila rin a
gd re ise
^ A llah b u n u n la beldm n

: N efsin ok fazla arzuladigi

hacet/istek:

A lla h : E y M u s a ! istedigin sam
v e r ild i d e d i (20/T aha 36). Bz.
M u sanm istegi uydu:

bela ile s a r ilm a s im kastetmitir. Tipki u ay e t gibi: 0 :

g iin baldirlar a g ilir (6 8 /K a le m 42).

B u ay e t d e y im d e n gelm ek ted ir:

'

/Savag, b a ld ir im

669*

c in s iy e tin i o g re n m e
k elini

d e v e n in h a y a s in a k o y.^
iye
a n d en ir. B k z
ib n M a n z dLisanui-Arab
r,

)
,

m ad d esi (

M iite rc im le r (- (.

527

Ragip e l^ s f a h a n i

-M u s a : R a b b im l dedi, g o g s ii

me g e n ig lik v e r (20/T aha

25 (.
N efsin, eyi
hirsli
siislem
oldugu
esi

ve
-irkin arzularm i giizel tasvir et
m esid ir : - : A s lin d a

k o p u k y iik le n d i (1 3 /R a d 17);

; B iz de iiz e rle rin e A r im
selini s a liv e r d ik ( 3 4 /S e b e 1 6 ) . :
Kabzanin i ine giren uzun dem ir kism ina denir.

n e fis le rin iz size (kotii) b ir ig i giizel

gosterdi (1 2 /Y u su f 18 (;
. -eytan, o n la r in k o t iiliik le r in i g ii
zelgdsterm ig (47/M uham m ed 25 (.
dyle d eair
r:
.

-H iiz e y l, R e s u lu lla h t an g ir -2 5 3
k in b ir gey
istedi 610.

iirdeki ,
-^/
sordu/istedi an
lam indadir; bir,o k edibin dedigi g ib i

an lam i , e yakindir. A ncak 4
insanin
oldugu tasarlam
istekleri,

ise arzulanan
eyler -
iin k,ulla
m im B una gdre sanki , M ^ den
sonra m eydana gelm ektedir

a k m a k anlam inda degildir .

/ S-v-1
: Bilgiyi veya bilgiye sevkedeni, mall veya m ala sevkedeni istemektir. Bilgi istemenin cevabi ddle
verilir; el de onun yerine yazi veya
aretle cevap verir. Mall istemenin
cevabi ise elle verilir; dil de onun yerine sdz verir veya red eder.
Dense ki; soru sorm anm bilgi
edinm ek i in oldugunu sdylem ek
dogru olur m u? Z ira u ayette oldugu gibi, Yiice A lla h m kullarina
soru sordugu bilinen bir husustur:

A lla h : E y

M e ry e m o g lu Isa, in s a n la ra , b e n i ve

J W S -y -l

a n n e m iA lla h i b ir a k a r a k ik i ila h edi-

:
ey akti-akiyor
B ir.
: O nu ben a k ittim . . .
: B a k ir m e m b am i o n a akittik
S e b e 12); yani onun
in erittik
i / 34 ( .
asil anlam i, eritildikten sonra
tiigii bir
bakirin
durum
donii
dur.
-aslinda m astardir; daha sonra bu
lundugun yerde y agm ur yagm adigi
hdlde Sana gelen suya isim o lm u.tu r

A llah b u y u ru r k 'i:
: S el de su yu n y iiz iin e gika n b ir

6 7 0 H a s sa n b. Sl aobla
ile
n lbu
aa 5

'Hassan b. Sabit, s . 3 4 .

ir b k z .

nin, d iye sen m i s o y le d in ? d e d ig in de (5/M aide 116).

Buna oyle cevap verilir: Bu soru

Yiice A lla h i bilgilendirm ek i in degii, halki bilgilendirm ek ve onlari
kinam ak i indir. Z ira Yiice Allah, her
tiirlii gaybi en iyi bilendir. Dolayisiyla o, bilgi edinm ek i in sorulan bir
soru olm aktan lkmaz.
Bilgi talep etm ek, kimi zaman
dgrenm ek, kimi zam an kinam ak i in
yapilir; kimi zam an da soru sorana
bilgi verm ek i in degil, soru sorulam bilgilendirm ek ve onu uyarm ak

M tifre d a t / Kur'an Kavranilari Sozliigii

i n s o ru yoneltilir. B u ise a ik bir

S a ili/ D ile n c iy i a z a rla m a

husustur. u ayette k i sual k in a m a

10 (; :-M a l

anlam indadir: ( : D iri

la r in d a s a il/ d ile n c i ve y o k s u l ig in

diri gomiilen kiza soruldugunda ( 8 1/

h a k v a r d ir (5 1 /Z a riy a t 19(.

(9 3 /D u h a

Tekvir, 8).
K im i z a m a n

d a soru, so rulam

S-v-m /

ta n itm a y a y o n e lik olur. E g e r ,

t a m tm a k i inse ikinci m e f ule; ^im i

k e lim e s in in asil an lam i, bir

ineyi
gitm
talep
ektir.
e tmBeukn a
i

z a m a n k endi b a ina, ^ im i z a m a n da
harf-i c e r ile m u te a d d l
.
dersin:

oyle
: Ona

g o re , -

g itm e k v e/ - / talep

etm ekten o l u an b ir a n la m a g e le n bir

so rd u m . B u fiil, d a h a o k ( )

lafizdir. B u k e l i m e ;

ile m uteadd ? olur:

-/D e v e le r g itti, g itm e k te d irle r, sd ziin

de g itm e k a n l a m i n d a ; l u n u
Sana ruhu soruyorlar ( 1 7 / l s m 85);
Jtr ' : Sana Zu 7- ta le p ettim , sdziin de ise talep etm e k
a n la m in d a k u l l a m lm -
itir. A lla h b u y u
Karneyn den soruyorlar (1 8 / K e h f
ru r k i : : O n la r s iz i
83); * ) ( : Sana ganimetigkencenin en k o tiis iin e s iir iiy o r la r
lerden soruyorlar (8 /E nfal 1);
; K u lla r im S ana benden
ib ra h im 6). B u a n la m d a nOyle
/ 14 (
F alan
i kotii
k
sorarlarsa (2 /B a k a r a 186);
d e n i r : :
e y e s e v k e d ild
b ir
i ;
: ,

Sorgulayan birisi, gerg ekkotii bir
.
ey e s e v k e d ilm e k te d ir
iegecek a z a b i sordu (7 0 /M e a ric ).
E g e r sual, b ir m al e d i n m e ^ i ins^ k e n d i b a m a v e y a ( ) ed atiy la
m u te a d d i :

; Peygam ber in

eylerinden bir ey istediginizde, onlardan perde arkasindan isteyin (33/

A h z a b 53);

'

(Kafirlere gitm eyi yegleyen

kadmlar igin) harcadiklarinizi onlardan geri isteyin; onlar da (size gelen
m ilmin kadmlar igin) harcadiklarim
geri istesinler (6 0 /M iim te h in e 10);

4 : Allah tan, O nun

liitfunii isteyin (4 /N is a 32).

E g e r fakir, b ir ey d ile n iy o rs a
diye ad land irilir:

veriteki
A h de b u anlam dan
gelmektedir. Boyle
u a n lam
den ir
d a:
> . .
; ^^ -sahibi, m a
a arzetm ede d aha fazlalim
haksati
sa-

' 7' :

Develeri m erad a otlattim. B u anlam da

Allah buyurur ki: < ' .
,
; < S izin
igin gdkten su in diren O dur. Ig ece ksu
o ndandir; h a y v a n la rim za y e d ird ig in iz
agag/bitki da ondan olugm aktadir (16/

Nahl 10).

v e , a ^ m e t anla-

mindadir. air d ^le der:

'

2 5 4 - O n u n o y le b ir a la m e ti
v a r ki, g o z iin o n u fa rk e tm e s i z o r

Ragip el-Isfahani

degildir
67.'

H a y a tin z o r lu k la r m d a n -255
,b ik tim ; kim y a g a rs a

Y iice A llah d-ao y le b u y u r m a k

tadir:

Seksen y il; k a g in ilm a z o la r a k

Yiizlerinde secde izinden niganlari

vardir (4 8 /F etih 2 9 (.
-:

Yani o n a i.
aret k o y d u m

b i k a r 675

S-y-n /

Yiice A llah m e le k le r h a k k m d-
ao y
le d e r :

niganli

yani,
v a v in

Al-i im ra125
n)672(;
/3

melekler .

! S in a

Dagv.

Bilinen

; 673

bir d a g d ir : ' : T u r-i

k en d ilerin e]

S in a d a n g ik a r (2 3 /M iim inun 20 (.

an vkey
o yaanatla
lar,rin
yaa da
ni

A yetteki kelim esi fetha ve kesre

ile okunmtur
676.
u

k esriyle]

yani

.atlarm i y o lla y a n la r
Hz.

F e yogyalem bdeerdin
i-

riv d y et e d i l m e k t e d ir: <

*
iizerinize aldmet
koyun, giinkii melekler de iizerlerine
alam etler koymuglarclir
614.

Fethaile okunan

kelimesindeki

elifsadece te nis -
iin olur. ('iinkii A rap
l^rm sozlerinde ve 'gibi
-vezninde gelen biitiin kelim ler m uda
aftir. Sininlii^
kesriyle
deki elif
olan
ise
',

ve
elimelerindeki elif '
olabild
benzer
i gibi
, ' -kelim esi
S-e-m /
ne ilhak/katmak
in de olabilir
i .
- is te r fiil, ister infial olsun bir : : S in a D a g in a andolsun (95/Tin
eklinde de okunmtur
u2.
(
Alfabe :
o k fazla k a lm a s in d a n dolayi
eyin
b ik k m lik d u y m a k t i r : . : harflerindendir .

Onlar hig usanm azlar (4 1 /F u ssile t

3 8 (; . : insan
-hayir istemekten usanm az (4 1 /F u s s i

b y leaird ede
r: 4let9 (.
_< '

M etre, tarti ve b l-ekle y api

erli d enkliktir
lan ge
-' . V

'

/S-v-y

: B u elbise, gII e lb ise ye d e n k tir ,

: B u d irh e m gu
d irh e m e d e n k tir , denir. Kimi zam an

6 7 O se y d b. A n k a y a a it o ia n bu i<jin b k z . ibn

bu kelim eyle, keyfiyet/nitelik ifade

Lisdnu 'l-Arab, ( m a d .; Isfa h a n,

e d ilir : ' : B u top -

M a n z u r,

Egdni, X V II, 117.

6 7 2 N a f i \ E b u C a fer, Ib n A m ir H a z m a , K iss a i ve
H a le f V a v i fe th a ile o k u m u la rdr.
6 7 3 ib n K esir, E b u A m r, A sm v e Y ak u b V av I
esre ile o k u rla r. B k z . D im y ati,
6 7 4 B u h a d isi, ib n E b
e tm i lerdir.

530

ithdf, s. 179.

e y b e ve ib n C e rlr tah ric

6 7 5 B u , Z ijh e y r E b u S iilm a y a a it b ir beyittir.

B kz.

Divdnu Ziiheyr, s. 86.

6 7 6 N a f i \ ib n K esir, E b u A m r ve E b u C a fer
s tn h arfin i e s re ile, d ig e rle ri ise fe th a ie
o k u m u lardir. D im y ati,

ithaf, s. 3 1 8 .

M ti f re d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigu

lu lu k gu to p lu lu g a d e n ktir. A slinda

sdz konusu olan denklik, siyahligin

-zati itibariyla degil, onun m ekam iti
bariyladir. A yrica bu kelim e, geldigi
denklik anlam indan dolayi adalet am
lam inda da kullanihr.
dyle air
d e r:

' -

-R ed dettik, b iz d iig m a n la ri -2 5 6
m iza
adil d a v ra n m a y iz 677.

:anlam da k u lla n ih r

'

Bir: iki ve daha fazla fail a lir :

'
u k o n u d a Z e y d
ve
it oAldular
m r e . < :
B unlar, A lla h k a tin d a egit olm azlar

Tevbe /19
9 ( (.
iki: Bir
-eyin kendi zatindaki di
kilm esi/dogrulm
in k u llam
asilir
i :

< : ,)U s tiin a k il s a h ib i (melek

dogruldu (53/N ecm 6 (;

: -Sen ve y a m n d a b u

lu n a n la r g e m iy e yerlegtiginiz zam an

M lim inun / 23
28( (;

'

yani onlarin tiim ii, A llah in onlari

diizeltm esiyle O nun istegine gore
istikam et b u lm utur/yerli yerinde
olm utur. ayet de bu anlam dadir:

; <

uygulayip
o n la r i y e d i g o k g e k lin d e diizenleyen
S o n ra

planini g d k le re

O d u r (2 /B a k a r a 2 9 (.

D iger bazilari ise ayeti

-oyle yo
rum lam aktadir: A lla h a gdre her
ey
ittir.
eyden
ka
ey bir
bbir
Ha
ei
A llah a daha yakin degildir. Zira
A llah, bir m ekdnda olup da diger bir
-m ekdnda olm ayan cisim ler gibi de
.gildir
B u fiil) -edatiyla
(
m uteaddi ol
/ dugu zam an, ya bizzat veya tedbir
planlam a yoluyla m e f ule ula
ma
anlam ina gelir
.
ayet ikinci
lkla
a la k a lid ir :

S o n ra du m an (gaz) h a lin d e b u lu n a n
g o g e gekil verdi (4 I/F u s$ ilet 11). Bir

eyinte sv iy e si ,0 eyi, ya yiikseklikte

O n la r in s ir t la r in a b in ip - d o g r u lm a m z

aklikta diizeltm
veya
ektir
al .
13 (; ; ,
. ; A lla h k i se n i
G o v d e s i iiz e rin e dikilmig (48/Fetih
y a ra tti, s e n i diizgiin k ild i (82/Infitar
29 (. - :
Falan kii
yani seninini,
yaratili
hikm etin
;)7
ucretinin
ina d ik ild
b ai.
gerektigi
ude y a pol
ti. '..

Falaninin
ki
ig in (4 3 /Z u h ru f

N e fse ve o nu bigimlendirene a n d /-

duzeldi. Bu fiil) ( m uteaddi ^

sun (91/em s 7) ayeti, Yiice A lla h in
oldugu zam an/ / 7 -anlam ina ge
nefse destek yaptigi
leregdi
.arettir
h r : * !^^ :,R a h m a n
B undan dolayi eylem nefse nispet

istiva etmigtir/hiikiimranligi
-altina almigtir (20/T aha 5). B azila
rina gore ayetin
udur:m anasi
Gdk
ve yerdekiler A llah a istiva etm
tir
i;

A r g 'a

Divanu
Antere, s. 5 2 ; ib n C in n t, Muhassas, X II, 160.

6 7 7 A n te r e y e a it o la n bu iir i in b k z.

edildi. Bundan b a-ka bir yerde zikre

dildi ki; fiil, faile n isp et edilebildigi
gibi, alete ve fiilin oldugu
m uhta
diger
.eylere de nispet edilebilir
O rnegin .Ikeskin k ilig , g ib i
Bu y o ru m
,

: N e fse

ve

531

Ragip el-Isfahani
onu b ig im le n d ire n e a n d o lsu n \ yani

A l l a h a an d o l s 678,
u-ek
n lin d ek i ^ o
r u m d a n d a h a u y giinkii
u n d )ur .(
in k u lla n ilaYiice
m az, A
zira
lla hbu
i

avucunu devenin t o p i , gibi

.parm aksiz yapm aya giiciim iiz yeter

D iger b a z ila m a gore ise dyetin
om
y led
anasi
ir: -biitiin parm ak

k e lim e , cins
in kaonnlau m
l mi u
i.
tu r
A yrica o n u n A lla h

k u lla m ld ig in a
d a irysah
et de
ih yb oirk riv
tu r.

Y iice R a b b in in is m in i e k s ik lik le rd e n
u za k tut. k i y a ra tti, diizene koy-

du (87/A ia 1-2) a y e tin d e ise fiil

Y iice A l l a h a n isp e t e d ilm i tir. >u
ay e tle rd e d e a y m d u ru m sbz k o n u su -

dur: ; {

: O n a

b ir bigim verdigim de ve o n a ruh um d a n iifu rd iig iim d e (1 5 /H ic r 29); y ,

G o g iin ta v a n in iy iik s e ltti

iide yapariz
l^rmi
ki ayni
onlarla
ol
faydalanm asin. N itokim parm aklarin
u z u n . ve bi-im lerinin farkli olm a
sindaki iinkii
hikmeyi
ik
bir
ettir
a;
tutm ada parm aklarin birbirleriyle
y ardim
m alarilai
-in onlarin birbirle
rinden farkli olm alari gerekir .

: -R a b

le r i de, g iin a h la r i y iiz iin d e n a z a b i

diim diiz
e tti
em s 14); yani o nlarin/
9 1)
m em lek etlerin i y erle bir etti. Tipki
ay et g ib i :
.
b a g la r in a

g e g irip ,

o ra y i

ve onu diizenledi (7 9 /N a z ia t 28). G o -

Bag,

giin d iizeltilm esi, in asini v e ayette

k a lm ig t i( 1 8 /K e h f 4 2 (.

zik re d ile n siisle n m e sin i de i erm e k tedir: ; B iz

en y a k in g o g ii b ir ziyn e tle , y ild iz la r la
s iis le d ik (37/S affat 6).

M ik ta r v e k e y fiy e t/n ite lik a isindan ifrat v e tefritten k o ru n a n eye

g a r d a k la r i

iiz e r in e

y ik ilm ig

K im isin e g b re de ay etin anlam i

b y le d ir:
^
m em lek etlerin i
.k e n d ile riy le b irlik te diim dbz e tti
T ipki a y e t g ib i : :
Yerle bir olm ak is te y e c e k le r (4/N isa

-' Tam iig g e c e

B u, k a firle rin d iliy le soylenen .) 4 2

a re sb
ttir
zi :

(1 9 /M e r y e m 10); .

': K a f ir : K e g k e ben, to p ra k

Yakind a b ile c e k s in iz
dosdogru y o lu iz le y e n le r kim le rm ig

o ls a y d im l d e r (7 8 /N e b e 4 0 (.

denir: 4 >

(2 0 /T a h a 135).
: A hlak ^ h ilk ati/y a rad i-

li i ifrat v e tefritte n k o r u n m u ad am .

: Evet, onun

V asat/orta bir

yer. Ayriea oyle de d e n ir :

:
Yani onun her iki tarafi ett
.r
Bu kelim e hem sifat, hem z a rf olarak
imlir. Fakat onun asil m astard
kull
ir:

p a r m a k u g la r in i diizenlem eye g iic ii-

m iiz y e te r (75/K iyam et 4). Bazilari

hennem in ortasinda g o r d ii (37/Saffat

bu

ayeti byle

yorum lam aktadir:

: -B a k u onu c e

55 (;

U m a rim R a b b im b e n i dogru y o la ile 6 7 8 B u, Ib n c .e rlr e t- T a b e r in in g o r u iidur. B kz.

T a b e ri,

Camiu i-Beyan, X X X , 2 1 0 .

tir (28/K asas 22); ' :

M i i f r e d a t / Kur'an Kavramlar] 8bzlhh

Sen de onlara kargi anlagmayi bozarak a y m g e k ild e davran (8 /E n fal 58);

senin y e rin d e ve Sana k a r? ih k bir

yani 1

dir; tip ki

b ir hiikiim le.

B iz im ve s iz in a ra m z -

' -

ad a m v a r d m ,

a n la m m d a -

v e

a n la m in d a o ld u g u gibi.

d a egit o la n > k e lim e y e g e lin (3/A l-i

IZ e yd ve A m r e gittir, dersin.

im ran 64);
: O n la r i u y a rs a n da, u ya rm a-

k elim esi o g u lu d u r; tipk i -

g i b i . / B ir b ir le -

sa n da, o n la r ig in /<
>/ in a n m a z la r

rin e egit o la n toplum , denir.

(2 /B a k a r a 6);

: O n la r ig in

k e lim e s in in

s e v lerd e k u lla n im i

fiyat blen

m e? h u rd u r:

m a g fire t d ile se n de, m a g fire t d ile m e-

sen de o n la r ig in
>/ A lla h o n la r i

p a ra eder. B u k e lim e , /

b a g ig la m a y a c a k tir
(6 3 /M iin afik u n
(

g elm ek tedir. A llah b u y u ru r ki:

A r t ik b iz s iz la n s a k da, sabret-

: Bu

elb ise

k ad a r

O n u n la a ym se viyed e o ld u , soziinden

: (Zu l-K a rn e y n )

s e k d e /<
>/ b iz im ig in k u rtu lu g y o k -

ik i d a g in a r a s im (d e m ir k iitle le r iy le

tu r ( 1 4 /ib ra h im ^ 1 ); y ani b u h e r iki

d o ld u rtu p

d u ru m , fa y d a v e r m e m e k o n u s u n d a

getirince (1 8 / K e h f 96).

e?ittir.

' S-v-e

fa r k e tm e z ( 2 2 /H a c 25).

v e kelim eleri,

/bagka a n la m in d a kullanilirlar.

a ir ?b^le der:

2 5 7 - O n d a n s o n iik b ir geyden

iiziintii v e re n

h er

?eydir: D iinya ve a h ire t i?leri; ru h ve

b e tm e k g ibi harici ?eyler.

y a z g ik sin ( 2 0 /T a h a 22); y an i ellerde

D ig e r bir ?air de ?byle der:

?an/?ohret y itir m e k ve bir d o st kay : K u s u rs u z o la r a k bem be-

b a g k a si k a lm a d i.619

bir h a s ta lik o lm a k s iz m . B u , b a ra s

2 5 8 - [D e ve ], o nun h a lk in d a n
senden b a g k a sm a y o n e lm e d i .680

: i n s a n a

b e d e n le ilgili d u ru m la r; m al, m a k a m /

.
-

<

aym seviyeye

: Ister yer-

// olsun, iste r d ig a rid a n g e le n o lsu n

B a z e n -

d a g la r la j

B e n im y a m m d a .

diye te fsir e dl m?tir. B ara s, ellerde

m e y d a n a g e le n b ir e?it hastaliktir.

' :

B u g iin r e z illik ve kbtiiliik k d firle re d irl

N ah l 27). irkin
B u ^ olan
e t t e /her
16 (
-6 7 9 E b u Z u e y b e l- H u z e lly e aittir. B k z . Divanu'I
Huzeliyyin, [, 6 6 ; F e y ru z a b a d i, Besair, 1 ,

ey
dolayi

diye r.ifade
B u n edlm
da ?n
t?

giizel)in kar?isina)
^ -

nulmu?tur. N ite ^ im h e e A lla h ;

7^
1.
o la n6a8by
0u^

A
a
1 b k z.
/!',
s. 131; Ib n F ^ i s ,

Miicmel,

D ivanu 7 4 7 11
7 .,

Giizel

'

R ag ip el-lst'ahani

daha giizel kargilik vardir (10/Y unus

26) diye buyurdugu gibi,

S o n ra kdtiiliik eden-

eylerdir.

le rin sonu gok kotii o ld u (30/R um 0)

diye de buyurm aktadir. :

flildir , *

-' : Kdtiiliigii istem e-

de a c e le n iz n iy e ? (27/N em l 46);

u ayetler bu anlam dadir:

'

'

: Kendilerine
iyilik geldigi zaman: igte bu bizim
hakkimizdir. dediler. Baglarina
bir kdtiiliik gelirse Musa de yanindakilerin ugursuzluguna verirlerdi

K im k d t iiliik ig le rse (2/B akara 81);

insan ta b iatin m h a f i f v e ag ir gordiigii

irkin

(iyilik)in ziddidir.

A llah buyurur ki:

lirlenen < ve kotiiliiklerdir. B u da

' : iy ilik le r , kdtiiliik- (7/A r a f 131 ) ;

' :
leri g id e r ir (11/H ud 114); ' ' Sonra kdtiiliigii degigtirip yerine iyi .. . . likgetirdik (7/A r a f 95);
Bugiin rezillik ve
S a n a g e le n h e r iy ilik A l l a h t a n d ir ,
-g e le n h e r kdtiiliik de k e n d i nef
kdtiiliik kafirleredirl (16/N ahl ^7).
s in d e n d ir (4 /N
79
sd ;(;^
-
^
Bu kdkten; A IFalan gey
.' : Y a p tik la rin in kotiiliikleri o n - bana kdtiiliik etti]', > - /Sen bana
u lagti (16/N ahl
3 4 (; kdtiiliik ettin] ' IFalan kigi
' : Kdtiiliigii en g iiz e l geyle
ye kdtiiliikyaptin, form lari kullam lir.
sa v (23/M iim inun 96 (.
A llah b u y u ru r ki:

Hz. F eygam ber de

-oyle buyur
m ak tad ir : :
E y Enes, kdtiiliikten s o n ra iy ilik y a p
ki, onu s ils in . 6iX

-H a s e n e (iy ilik ) ve se yyie (kotii

:liik), i^i k isim d ir
Biri, a^il ve
-e r in iyi ve kotii gor

: Inkar edenlerin yuzleri kotiilegti (67/Mulk 27); :

Yiizlerinizi kotii durum a soksunlar
(1 7 /is ra 7); ' : Kim
kdtiiliik yaparsa onunla cezalandirilir (4 /N is a 123); yan i, k im k a b ih /
irkin b ir ey yap a rsa.

K im iy ilik g e tirirs e , k e n d is in e g e tir-

1 : Yaptiklari kotii
igleri, kendilerine siislii gosterildi (9/
T evbe 37);
: Kdtiiliik
gemberi iizerlerine olsun (4 8 /F etih

d ig in in on k a ti vardir. K im kdtiiliik

6); y ani s o n u n d a k e n d ile r in e kotuliik

g e tirirs e , a n c a k d e n g iy le c e z a la n d i-

e d e c e k e^.

eyler. O rnegin
ddkleri
-ayette zik
redilenler g ib i : '
.

r i l i r (6 /E n am 160).

D igeri ise insan tabiatina gdre be-

el-Fethu 'l-Kebir, , 3 3; A h m e d , Milsne,l. V, 153; H k i m , Miistedrek, 1, 54.

681 S u y u tf,

Bunlarin varacaklari yer cehennemdir; ne kotii gidig yeridir (4/N isa

9 7 ) ; . : Orasi ne kotii bir
yerlegme yerdirl ( 2 5 / F u r k ^ 66);

M ii f re d a t / Kur'an Kavramlari S b z l .

0 ; . azab
yurt/anna indigi zaman uyarilmig
olanlarin sabahi ne kotii olur! (37/
sa ffa t P 7 ); N e kotii
igler yapiyorlar! (5/M aid e 66);
- N e kotii ornektir! (7 /A raf 177).
Yukaridaki ayetlerde g e en 'fiili

' (

S ize e lle r in i ve d ille r in i kotiiliikle

u z a ta c a k la r d ir

'

(bO/M iim tehine 2 (.

; -tn k a r ed e n le

-ayetinde, kotiiliik y iize nispet edil

ve kederin
iinkii sev
izleri
in
m
tir
i ;
onda belirm ek ted ir .

: Elgilerimiz Lilt'a gelince onlar

yiiziinden fenalagti, eli ayagi birbirine dolagti (11/H ud 77); yani onlari
iizeeek eyler b alarina geldi (balarina kbtii eyler gelir diye iiztildii).
: Kotii hesaptan korkarlar (1 3 /R a d 21); <- ,
: Yurdun kotiisii onlarindir (13/

R a d 25).

, cinsel organdan ve avretten

kindyedir.
Yiice A llah bu anlam da oyle buyurm aktadir:
*
.

A lla h , ^

k a r-

deginin cesedinin giplakligtm nasil

gizleyebilecegini gostermek igin
yeri egeleyen bir karga gonderdi (5 /
M a id e M ).

' : Yazik bana, gu karga
kadar olup da kardegimin cesedinin

A d e m o g u lla ri, size

e d e p y e r le r in iz i o rte c e k g iy s i, s iis le necek e lb is e in d ir d ik (7/A r a f 26).

E d e p y e r le r i

.
eytan, o n la rin ,

) :

k e n d ile rin d e n g iz -

lenm ig o la n e d e p y e r l e r i n i k e n d ile rine g o ste rm e k ig in (7/A r a f 20).

r in y iiz le r i kotiilegti (67/M ulk 27 (

kadar

k e n d ile rin e g d r u n d ii (7/A r a f 22).

Ine kotii! anlamindadir.

giplakltgini g izle y e m e y e ce k
a c iz m iy im ? (5/M aide 31 .

Sin Harfinin Sonu

in Harfi

/ - -
Bu kelim enin asil

- [m uzari m tiennes] form unda

gelm itir.
. K a lp le r i b irb ir in e b e n ze d i (2/B akara 8); yani

anlam i, nitelik a isindan olan ben-

azginlik ve cehdlette kalpleri birbiri-

zerlik tir ^renk, tat, adalet ve zultim

ne benzedi.

gibi. t ~ ister som ut, ister soyut olsun aralarindaki benzerlikten dolayi,
iki eyden birinin d ^ e rin d e p ayirt

' .

edilem em esidir.

: B u

'

K it a p 'in

-o la n

la m li a y e tle r v a rd ir,

v e rilm iq tir (2/B akara 25); yani tad ve

m iit e a b ih t ir

hakikat bakim indan degil, renk bakim indan bir kism i bir kism ina benzer.

M u te $ a b ih u 'l- K u r a n ,

K im isi de dyeti; olgunluk ve milkem m ellikte bir birine benzer diye

ifd d elerid ir.

yorum lam itir. Bu kelim e; '

B u kelim e

.: (Is-

B akara 70) dyetinde m^zi m iizekker

ve ('682( -asil olup idgam ol-

(3 /A l-i

az bir kiraallir.

an

d ig e r le r i de

Im ran 7 (.
la fiz veya

m ana
k aa<^sm
sin a b dan
e n z ebdaiinden
k ul o lan
te fsiri
K u rm
an
ii
Isla m
h u k u k;u la ri

Bu m
u dur:
e s e leAnyin
e tle
a s r
b
b irbtirild
irile riy
ik lalerin
kila
adra
k !sm a a y rilir: M u tla k o la ra k

m u h k em , m u tla k o la ra k mabih
iite
ve b ir y b n tiy le m u h k e m d ig e r bir
a b ihy d anydeytler.
le m K
iite
is-

6 8 3 B k z. F e y ru z a b a d ,

682Bu, Aracin

k e s in

m u te-a b ih i, z a h iri, k a ste d ile n m a

farkli form larda ok u n m u tur; fakat

tenen) bu inek, b ize k a r i ik g e ld i (2/

na y a d ^ ld le t e tm e y e n ifd d e d ir diye
t a r i fle
e trd
m683.
ir
i

/#? b e n z e r (6 /E n dm 141) eklinde

anlam lari birbirine ^akm dir.

K it a p in d ir e n 0 dur. O n d a

o n la r a (d iin y a d a k in e ) b e n z e r o la r a k

: B ir b ir in e b e n zeye n ve benzem eyen (6 /E n am 99), - B ir b i-

Besair, 111, 2 9 3 ; C u rc a n i,

Ta'rifdt, s. 2 0 0 .
537

Ragip el-Isfahani
abih o lamn en
la r m
daiite
-ii
kis
ma ayrilir: S a d e c e isindan
lafiz a
h. sa d e c e m
isindan
ami.ite
n aa b
a
h ve
inite
her
a b

a-idan da mii
abih ayetler.
Lafiz tea isandan
m iite:
abih de iki k ism a a y r ilir
Birincisi latizlarlailgilidir. Bu da
<'
lal'zm garipisandandir
olmasi a .
' *
ve' gibi. Ya da lafizdaki
isindandir.
ok anlamlik
' ve
a
[
kincisi ise m iirekkep/b
rle
ik
soziin tam annna yoneliktir. Bu da ii
:kisma ayrilir
Bir kismi sbzii kisaltmindir
ak i :
* ' ' ,
1 ;

Yetimler konusunda

-adaleti koruyamayacaginizdan kor

-karsamz, arzu ettiginiz diger kadin
larla evlenin (4/N isa 3(.
Bir kismi da sozu uzatm
ak d ir : na benzer hig bir 0
gey yoktur
ura/
42)
1 (. ayet

denilseydi dinleyici
daha

anla.
i liro lu rd u
Diger bir ^lsm i da sbziin kafiyesi
indir
i :

kitap).. (1 8 /K eh f 1-2). [Bu ayette (

takdim -tehir vardir] bTakdiri

y led ir:

m a d i . ayet de bu kism a d ah ild ir :

.' -
[

) E g e r (M ekke de

h e n iiz

ta n im a d ig in iz

-iiz iin tiiy e k a p ilm a m z ih tim a li o lm a

-sa y d i ( A lla h sa va g i o n le m e zd i'). D i
le d ik le rin e ra h m e t etm ek ig in A lla h
-b o yle yapm igtir. E g e r o n la r b ir b ir in
-den a y rilm ig o ls a la r d i elbette o n la r
dan in k a r e d e n le ri e le m li /< a za b a
g a r p tir ir d ik (48/Fetih 25 (.

isindan
abih:
M ana
m
Yuce
iite
a
A llah in ve kiyam etin sifatlari bu kis dahildir. Z ira bu sifatlarin bizim
tasavvur edilm eleri sbz konusu
iinkii hissedem edigim
degildir
iz .
veya
eylerin
hissettigim
tiiriinden
iz
eyin sureti
im
olmizde
ayan
-de
e
.killenem ez
H em lafiz, hem mism
anadan
a
olan
abih
m tite
b e
:kism

a a y rilir
K em iyet/nicelik a -1;isindan
um um ve husus g ib i :
:

: -P u t p e r e s t le r iy a k a la d i

d er: H a y v a n la r i< in m e ra d a o la n e y le re e b b

d e n ir; lip k i in sa n la r i in o la n a m e y v e d e n ild i-

g in iz y e rd e o ld iir iin (9/Tevbe 5 (.

Lisdnu'l-Arab, ( )

m a d d e si.
6 8 5 , y a n i k o u y o rla r. A s il,

zefifun-neamal

d e v e k u u n u n k o m a y a b a lam asi so z iin d e n

g e lm e k te d ir. B k z . ib n M a n z d r,
( )) m a d d e s i.

b ilm e y e re k gig n e m e n iz se b e b iy le

sun ki, kuluna Kitabi indirdi ve

gi g ib i. B k z. ib n M a n ziir,

.'

m u m in e rk e k le rle m iim in k a d in la -

; -Allah 'a hamdol

6 8 4 g o z e tm e k a n la m in d a d ir. K im isi d e ( jyle

' : -K u s u rs u z K i

-ta b i in d ir d i ve o n a h ig b ir e g r ilik ko y

k e n d ile r in i

gib

h ig b ir e g r ilik koym adi. K u s u rs u z b ir

Lisanu 'l-Arab,

K eyfiyet/nitelik a -2-ism dan; va

cib ve m endiib g ib i :

: -A r z u e ttig in iz d ig e r k a d in

la r la e v le n in (4/N isa 3 (

M ti f re d a t / vur'an Kavramlari Sozliigii

isindan;
Z am nasih
an a ve
-3
m ensuh g ib i :

; ,A lla h 'tan

s a k im lm a s i g e re k tig i g ib i s a k in in

3)/

A l-Im 102
ran (.
-A yetin indigi m ekdn ve hakla -4
ler rinda
acisindan:
indigi A
i
.
- : -H a y r a u la
m a k e vlere a r k a la r in d a n g irm e n iz
d e g ild ir (2/B akara

189 (;

A - - :,H a r a m a y la r i ertelem ek

sa d e ce k a firlik t e ile r i g itm e k tir

9)/
-Tevbe 37). A raplarin cahiliye dev
rindeki adetlerini bilm eyenler bu
.ayetleri yorum lam alari zo r^ u r

ortaya -zamanlari ile da b b e tu l

ardin keyfiyeti ve benzeri
.
eyler gibi
Bir
is^ insanlarin onlari
bilm e imkdnlari vardir. Garip lafizlar
ve m uglak hiikiimler gibi. ig e r bir
kisim da yukaridaki iki kisim arsinda
gelir gider. Bu kism a giren hususlarin
hakikatlerini, sadece ilimde derinlik
-sahibi olanlarin bilmeleri mi'imki'm
-diir, onlarin seviyelerinde olm ayan
.lar ise onlari bilm ezl^r
Bu, Bz. P e y g a m b e rin Bz. Ali
r.a.) hakkinda sdyledigi ( hadisle
aret edilen ididir
mabih
iite
ei:

; ,Allah im
n sahih
Yapilan
veya fasit
i -5
isindan; nam
artlar
oldugu
az ve
a onu / fakih kil ve ona te vili
dgret.bS&Bz. P y g a m b e rin Abdullah
.nikdh g ib i
ibn A bbas hakkinda da benzer bir
Yukaridaki siniflandirm a dii-ii
sozii vardir
689.
niildiigiinde, m iifessirlerin m iite-a
iklamalar
ildiginda
B uanla
a,
bihi y orum lam ada zikrettikleri bir
hi
lkamey
az. bunun
O rnegin
ina
d i

ler gibi: B azilarina gorii

gbre
mabih
iite .)B akara 1) soziidiir / 2
-K atad eye gore, m uhkem nasih, m ii
abih de m e n su h tur
686.
te
,el-A sam m 687

ise,

m uhkem in

yorum unda gdrii,birligine

varilan
abihin ise ih tild f edilen ayetler
m iite
.oldugunu soyler
Biitiin
abihler
m iiteii
-kism

a ay
rilir: Bir kism m in bilinm esine imkan
yoktur. K iyam etin ve d a b b e tu l-ardin

6 8 6 ib n E b i 4 ^ , te fs irin d e ta h ric e tm i tir: 11,

4 8.
6 8 7 A b d u r ra h m a n

b.

K e y sa n

Ebu

B e k ir

el-

-Onlarin yorumu
nu ancak Allah bilir (3/Al-i Imran
>

sozii iizerinde durm am n ve o n u n )7 ,

-ve ilimde derinle

mi olanlar (bilir) (3/Al-i Imran 7 (

ayet ifadesiyle
tirmenin
de birle
caiz
-oldugu; onlarin her birisinin de yu k a
iklamalar
nde
rida^i
efark
v eer
s
abirer anlam im n oldugu bilinir .
. ' ' .
- lah,
zer,

soziin en giizelini, b ir b ir in e b e n
ikierli bir Kitap halinde indirdi

Ziimer 23); yani ahkam , hikmet / 39 (

-ve diizgiin nazim k o nusunda birhiri
ne benzer halinde indirdi . :
Kendilerine ona b e n z e r g o s t e r i l
4)/ /

E sa m m . O n u n il^ in b ir te fsiri vardir. R azi

k e n d is in d e n n a k ih e r d e b u lu n u r. B kz. ib n H aacer,

L.Mizdn, , 4 2 7 .

; -A l

.6 8 8 B u h ad isi k ay nak L arda b u la m a d im

6 8 9 B1u,2h 2a ri
4 .,

Ragip e l-Isfa h a n
Nisa 57); yani oldiirulen kiinin Hz.
Isa oldugunu sananlara, o y m u gibi
gosterildi.

lYaza girdi, denir.

k e lim eleri ism -i z a m a n , ism -i m e k a n

ve m a s ta r i in g^lir. a ir oyle der:

Rengi, altina benzeyen miicevhere denir.

259- Knjta biitiin insanlari yemey e gagiririz.690

/ -t-t

Derenin boliinmesidir.
' ITopluluklari darma

/ -C -r

: G o v d e si olan bitkiye denir.

dagin oldu, d e n ir. : Duzenleri

'

dagmi^ olarak geldiler. Bu anlamda

Allah buyurur k i : :

gibi. A llah b u y u ru r ki:

0 giin insanlar, daginik bir ekilde

gikarlar (99/Zilzal 6); > '
-
: Allah
gokten birsu indirdi. Biz onunla gegith bitkilerden giftler gikardik (20/Taha
53); yani degi?ik tiirlerden. :
Onlarin kalpleri darmadagimktir (59/
Har 14); yani bunlar Yhee A llahm
soziiyle ^itelendirdigi ki$ilerin ziddidirlar: * '
: Yeryiiziinde

ne varsa hepsini harcasaydin gene de

gbniillerini birlegtiremezdin onlarin,
fakat Allah, aralarini uzlagtirdi (8/
Enfal 63).
I^i ey arasindaki uyum un klktigi^i
haber vermek i in;

/Ne kadar dafarklidirlar! denir.

/ -t-V

Onlari ki$ ve
yaz yolculuguna aligtirdigi igin (106/
Kurey? 2 ) . IKiga girdi',

540

Allah,
a g a c in altinda Sana baglilik sozii
veren inananlardan hognut olmustur
(48/Fetih 18);

;Yaktiginiz ategin a g a c in i siz
miyarattiniz, yoksayaratan biz miyiz?
( 5 6 / a k i a 7 ' ;(: Yddizlar ve agaglar secde etmektedirler

(5 5 /R ah m an 6);

Mutlaka Zakkum u g a c in d a n yiyecekler (56/Vakia 52); - : Zakkum a g a c i (4 4 /D u h a n 43).

: A g aci b ol o lan vadi.

: ^ v ad i d ig erin d e n

d a h a fazla a g a lidir.

, tipki gibi ism-i flildir.

Ibir agag, lagaglar denir;

tipki
Ibir meyve, Imeyveler

. ve

k elim e le ri tarti$m a a n la m in d a -

dir. A llah b u y u ru r ki:

' -

Hayir! Rabbine andolsun ki, onlar

aralarinda geki$tikleri geylerde seni
hakem yapip verdigin hiikiimle ilgi-

Divanu Tarafa, s. 5 5; b n M a n z b r, Lisanu 'l-Arab,

6 9 0 B u T a ra fa y a a it b ir b e y tin b aidir. B k z .

(- )m a d d e si.

M ii f r e d a t / Kur'an Kavramlari 8bzliii

// olarak, iglerinde higbir burukluk

duymadan tam bir teslimiyete ulagmadikga iman etmig olmazlar (4/N isa
65). _.-.

Beni ondan gicdr/

deynek ile 9evirdi.
H adiste oyle b uyrulm utur:

h n 'a m 146).

ihtildf ederlerse, sultan, velisi olmayanin velisidir.69i . tahurevan

tahtasidir. iizerine elbise atilan

/ $-h-h
: A det haline getirilen hirsl,a

birlikte olan cim rilik:

: Nefisler, c im f ilig e hazirdir (4/

N isa 128);

': Nefsini cim riliginden/doymazligindan korunanlar, kurtuluga

erenlerin ta kendileridir (59/H ar 9).
/Cimri adam ; - /Cim/ toplum, denir.

Allah buyurur ki: :

Mala diiykiindiirler (33/A hzab 19);

Size kargi cimrilik/kiskangIlk ederler (33/A hzab 9 ) . :

'

; Yahudilere, sigir ve koyunun yaglarini

haram ettik; ancak sirtlarinda yahut
bagirsaklarinda tagidiklari veya kemiklerine karigmig olanlar harig (6/

- : Eger

aga9t i r . '
O na m izrak sapladi. Bu da kiginin bakasina m izragi
saplayip orada birakm asidir.

K iipenin takildigi ku-

lak ^lsm i. O na bu ism in verilm esi,

yag eklinde tasavvur edildigi i9indir.
'
B eyaz kurt9uklar.

Y aninda bol yag olan adam .

Yagi s e v e n . - A rk ad a larina
yag yediren.
: V ucudunda fazla
yag olan kli.

/ $-h-n

'' ' : Biz

onu ? onunla beraber bulunanlari,

meyhun gemi iginde kurtardik /6
u ara 119); yani dolu gem i i inde. ' , nefsin, kendisinden dolup
tatigi d u m a n lik tir. '/(kin-

nefretle) dolu dayman, denilm ektedir.

: A g l a m a y a h a z ir oldu-

g u n d a n , doldu-ta?ti.

/ -h-s

Konum asm a devam eden hatip. Bu,

Devenetgiirlemedi/

boguk ses gikardi, soziinden almmih r

/ $-h-m

.
: U zaktan goriinen ayaktaki
insan silu eti . .
: M em leketinden g i t t i . _ : O nun o^u
yiikseldi .
[G ozii yukariya
dikildi],

: A rk ad a i ona
h d e f yiikseltti. A llah b uyurur ki:
:

691 A h e m d ,

Sen,

zalimle-

Miisned, V I, 166.

541

Ragip el-Isfahani

rin iglediklerinden, sakin Rabbinin

habersiz oldugunu zannetmel 0, sadece onlarin, dehgetinden gdzlerinin
d o n u p k a la c a g i / >giine ertelemektedir (1 4 /ib ra h im 42);
- ' : Inkar edenlerin gozleri

en

kelim esi, m e ful anlam inda

nlabilir;
0, bsanki
a ^ a n m i tir; tipki,

-Iiyilik yapmaktan bag

lanmigtir, d e n ild ig i gibi. $11 ayet bu

an lam d ad ir :

Yahudiler Allah in eli baglidir

d o n a k a lir ( 2 1 /E n b iy a 97); yani g o z

Allah cimridir) dediler. Kendi elle (-

kapa kla ri k irp m az .

/ baglandi (5/M aide 64). Bu kelim e

/$-

fa il anlam inda da olabilir. B una gbre

miitegeddid! kati k i -i, sanki para kese
ekilde
sinib gibidir
^siki
glambir
i.

: Saglam diigiim. - :
Bir geyin diigiimunii saglamlagtirdim, denir:

_
Biz onlari yarattik, yapilarini s ik ic a b a g la d ik (76/insan 28);

Onlari bastirip

sindirdiginizde, bagi s ik ic a b a g la y in
(47/M uham m ed 4).
k e lim esi; a k h , b ed e n , nefsi

Nihayet olgunluk gagina erince ve

kirk yayina varinca (4 6 /A h k af 15(
ayetinde
aret vardir: insan
i^
ina vardiginda, sahip kirk
oldugu
ya
huylar Syle gii-lenir ki, artik nere
deyse tirm
onlari
eyedegi
gii
-yetire

air de bu hususa nem giizel

^z olur .
dikkat
ekm
tir
i!:

gii ler v e az a p ile ilgili kullanilir:

( -

- : Onlar, kuvvet bakimindan bunlardan daha g'lddetliydiler/zorluydular (3 5 /F a tir 44);

: Onu, giddetli/getin kuvvetleri olan biri ogretti (5 3 /N e c m 5);

yani C eb ra il (a.s.) ogretti.

0 : ategin
baginda gok kati, gok g'lddetli/sert
melekler vardir (6 6 /T ah rim 6); -
: Kendi aralarindaki savaglari giddetlidir/getindir( 5 9 / H ar 14);
; Atin onu, g'lddetli azabin igine ( 5 0 / K a f 2 6 ) .
ve

, cim ri a n lam in d ad ir:

Gergekten , mala
olan sevgisinden dolayi gedittir/
cim ridir (1 0 0 /A d iy a t 8). A y e tte ge

542

. .;

* ' -

-Eger iman, kirkini tamam -260

layip ,
Nefsi arzularinin oniinde hayd
,perdesi yoksa
-O n u b ir a k v e ba gin da n g e -261
;g e n i o n a la y ik g o r m e

Omiir ona hayatin biitiin

imkanlarini gekse bile
692.

6 9 2 B u iki b e y tin k in te a it o ld u g u n a d a ir ih tila f

v ard ir. O n la ri, M a lik b. E sm a v e y a U k a y ir e
n isp e t e d e n le r o ld u g u g ib i, b a 5k a la r na da
n isp e t e d e n le r o lm u tur. B kz. F e y iu z a b a d ,

Besair, III, 32; TebrTzt, H.Basriyye, 7 3 ,;

M ii f r e d a t / Kur'an Kavramlari Sbzliigii

tu g u inkdKo
a, ' .denir
B u k e l i m e , '

-IKo

mak igin kusagim bagladi, sbziinden

sinin bu anlam a geldigineairin

dair
soziiyle delil getirilm ektedir :

.g ib i

siddetlendi, sS ziinden a l m m i

: Rablerini

inkar edenlerin
ifleri, firtinali bir giinde , ruzgarin
fiddetfe savurdugu kale benzer 14)/

'

ib rah im
18(.

r-r$- /
h erk esin arzu
ey lad
o ldigui-

gibi,

dir:

-'

d e h e rk e sindigi
in k-
ae y

: -Siz gok kotii bir mevki

desiniz

Y ^ s u12)
7f/^(

da canlilarin en kbtiisii, diiiinmeyen

sagirlar ve dilsizlerdir (8/E nfal 2 2 (.
ve n e v ileriy le iilgili
k la m aa,

h -y - r m a d d e s i ele a lim rk e n ay rin tih/

ekild e g693.
bte
ir
i

a d a m ,

konuda
ou
bu beytin di ^i nd

ka bir delil yoksa da, yine de ona

ba
aret edilmek suretiyle parmaklari
i
erre nispet
olabilir
etm i
. zaman
bu kebi^e, erre nispet
O n u
ettim
, i^ d e s in d e n alinm i .
kelimesi sadece^

n kullamlir.
e^ler
kotii
Aten
te
i
eye/kivilciman
a
uu ', -de
er inan^m d^n nir.
dolayi
Onda^i
bu
^
tir. Allah buyurur
alm i

: , -s a ra y g ib i kivil
c im la r a ta r (77/M urselat 32 (.

: -Allah katin

gosterir.WA

am m e ile >

/ E lle r p a r m a k la r la K iile y h
n

A llah b u y u u i r k<i : ' *

kiitiidiir d iy e s o ru ld u g u n d a

o lm a

.ihtim ali de m e v c u ttu r

H a n g i in s a n la rm k a b ile s i -2 6 2
;d a h a

A y m k e lim e n in 4 A 7 / Riizgar

' 262-

olabilir. T ip ki,
m
a l ai m
kkin
m
oi
elbisesini a t h ^ m d a ; d enildi^i

- r-b
/

ister su,
kasi
ister
olsun
ba

me^tir.herYiice
tiirliiAllah
siviyi
cennet ehlinden sbz e d e rk e n : < '
: -R a b le r i o n la r a terte

K otuliik
leyen
i

m iz b ir igki ik ra m e tm ig tir (76/insan

KStiiliik
leyen
i

-C ehennem ehlinden sbz eder ;)21

t o p l u--.
m . :

erre nispet
Onu

ettim . B a z ila ri ,

sbziiniin ,

-K a firle re , in k a rla r in d a n o t iir ii k a y

-/Onu ortaya gikardim, a n la

n a r Sudan b ir igki vardir (10/Y unus

m in d a o ld u g u n u soyler.

k e lim e -

U tay,
'/ - ,-S e m in , ed ;1 6 ,11
Ditrru 'l-Masun, V I, 4 6 2 ; K ail, Email, 7 81;,
S u y 6 t, Ledli, 2 6 31.,
B k z 6 93). m a d d e s i 1.

ken d e :

diye buyurm aktadir ,)4 .

Divan, s. 3 6 2 ; Ibn
Miicmel, 11, 5 0 1 ; ib n H i a m , M u g n il-

6 9 4 B u b e y it F e r e z d a k a a ittit.
F r s,

L eb ib , s. 15.

543

Ragip el-]sfahani
m 9' ' d ir . .
- d e n ilm ek ted ir. A lla h b u y u ru r
ki:

.
' :

263- k a d a r g id d e tli a n ir iy o r k i
sanki ;
[S iiriis iin e k u rt g irm ig E b u

R a b ia 'in b ir k o le s id ir ] .695

'
'
1
: Talut o rd u s u y la hareket
e ttig i zam an : A lla h s iz i b ir irm a k la
deneyecek, kim o n d a n igerse benden
d e g ild ir.

K im

o n d a n tatm azsa igte

, bendendir, a n c a k e liy le b ir avug

a la n la r a iz in var. dedi. D e rk e n y a v a r ir v a rm a z p e k a z i h a rig h e p si

g i se v g is i dolduruldu (2/B akara 93 (,

B azilarina g^re ayette ge9en .'

kelim esi , ': -D evenin boy
-nuna ip bagladim, soziinden gelm ek
dyle d eair
r
tedir
: .

(56 /V a k ia 55).
Su payi: '

'

155 (;

-H e r igene diigen miktar, h a z ir k ilin

m ig tir ( 5 4 / K a m e r 2 8 (.

-D e v e le r i ip le r le o y le bagla -264
;dim ki, k ird im b o y u n la r in i
-K u r h t a ve hem en turn y a v r u la r i
n i d u g u rd u le r.b9b

ig te gu deve. O n u n su

igecegi b e lli b ir za m a m vardir. S iz in

de su igeceginiz b e lli b ir g u n iin iiz

' : S u su z lu k h a s ta lig in a tutulmug d e v e le rin igigi g ib i igeceklerdir

-I n k a r la r i se b e b iy le k a lp le rin e b u za

o n d a n igtiler ( 2 /B a k a r a 2 49);

,Yukaridaki ayette sozii edilenler

buzagiya olan a?iri sevgilerinden
dolayi sanki buzagi kalplerinin9 ne
baglanm i.tir

Bazilari
da
oyle
dyeti
tir:697 Kalplerine
yorum
buzagi
lam i
sevgisi -
iirilmitir. Zira Araplar, k a
ik sevgi veya nefretten bahsetm ek
ri

-H e r k isim insan, k e n d i igecekleri p i

nari b ilm ig ti ( 2 /B a k a r a 6 0 (.

-istediklerinde buna g a ra b kelim esi

ni istiare etmeyi adet edinm
lerdi
i.

-m. a s ta rd ir ve a y m z a m a n

da - - k e lim e s in in ism -i z a m a m ve
ism -i m e k ^ i d i r :

k elim
9en
e s ei, hem
h em

9 lene denir. S dm biil

k en a rin d aki i

iinkii bu, bedene daha fazla etki

eder.
oyleBunun
dem
tir
air
iin
:i

u z a n tila-er k lin d e ta s a v v u r ed ild ik

leri9 -n, iist d u d a k iizerindeki killa
raindeki
v e b o d a m
z in
a r a
i
odgeunlu
m
tir
i . '

ek lin d e

gelir. H iizeyli, b ir y a b aoy

n egi
lle
e
n ite le n d ir m e k te d ir :
-
|

' '

6 9 5 R a g ib ,
696B u

Mecmau 'l-Belaga, 1, 105.

b e y it beni

E s e d d e n b ir h irs iz a aittir.

Besair, 111, 3 0 ;Y a k u tu lMucemu 'l-Buldan, IV, 3 2 1 ; ib n

M a n z d r, Lisdnu 'l-Arab v e S e m in , Umdelu /Huffaz ( )m a d d e s i.
.
_
(K u rh ): V a d ilB kz. F e y ru z a b a d i,

HamevT,

K u ra (M e k k e b o lg e s i) p a z a rid ir.
6 9 7 B u g o ril !ileri siiren F e r r a dir. B k z . F erra,

Meani 'l-Kur an , 1 ,6 1 .

544

M ii f r e d a t / Kur'an K avram lari ^ d z liig ii

'

/-r-d

-
2 6 5 - O y le n iifu z etti ki,

: Yani, falan k iye oyle

s u ula$ti,
N e de h iiz iin ; ve o ra y a m u tlu lu k
d a u la m a d i.m%

E g e r ay e tte .

o n a kar?i o lan

b ir ?ey y a p tim ki, bakasini onu n

.yap tig i ?eyi y a p m a k t a n uzakla?tirir
T ip k i

denilseydi

m iib a la g a h o lm a z d i. Z ira b u z a g im n
zik re d ilm e s in d e ,

; D e v e k a 9t i .

^ ne

Is m ilo g u ll^ rm m

d e m e n g i b y an i o n a

y a p tig im ba?kasi -
iin de g o z d a g i o l
sun. B u a n la m d a A lla h b u y u ru r k i :

'-'

a?iri sev g ilerin d e n

: S a va yta o n la r i y a k a la r s a n ,

dolayi bu zagi su retinin, k a lp lerin d e

k e n d ile rin d e n s o n ra k ile re de g o z d a g i

s ilin m e y e c e k bir hal a ld ig in a i?aret

o la c a k e k ild e a g ir b ir c e z a y a g a rp -

vardir. A ta s o z iin d e ?oyle denm i?tir:

Yani, i?lem ed ig im

tir, b e lk i ib re t a l ir la r (8 /E nfal 57).

?eyi h a k k i m d a id d ia ettin.

Sana kar?i 9ik a c a k o la n la ra go zdagi

Yani

on larla ,

k e n d ile r in d e n

so n ra

ver. / F a la n k i$ i k ovu lmutur, u z a k la q tirilm ig tir, denir.

asil a n la m i, e t v e b enzerini

y a y m a k t . r .

/ E tiy a y -

dim , denir. d a bu a n la m d a n
alinmi?tir.

Yani

/ $-r-z-m
* : B a ? k a s in d a n k o p u k olan

gdgsiin; A l l a h tan

topluluk : : unlar,

ilahi b ir , siik d n et v e h u z u r la ge-

k o p u k a z b ir to p lu lu k tu r ( 2 6 / u ara

ni?lem esi dem ektir. A lla h b u y u ru r ki:

54). B u k elim e, / K e s ile n el-

' : M u s a : R a b b im !

bise, soziin d en ^lm m i? tm

dedi, g o g siim e genilik ver (2 0 /T a h a

2 5 ) ; > : B iz se n in g o g s iin ii geniletm edik m i? (94 /in ?irah

3^

: A lla h k im in g o n liin ii Isla m a

agmisa o, R a b b in d e n g e le n b ir n u r
-iize re o lm a z m i? ( 3 9 /Z iim e r 22). M ii
k il soziin ?erhi ise, o n u a 9 ik la m a k ve

gizli m an a lalk
rin
a rm
i oarta
k tir
y a.

/ $-r-t
: B ir ?eye b^gli o lan h e r m ^-

lum h u km iidiir ki, o ?eyin m e y d a n a

g e lm e s iy le k e n d is i de m e y d a n a gelir. B u i? 0 h iik m u n alam e ti gibidir.
B u k d k te n tekil 90 , gul
?eklinde gelir.

?art ko?tu m . B u a n la m d a n aldm ete

6 98 13u b ey it, M e d in e fa k ih le rin d e n biri o lan U beyd
b. A b d illa h

b. U tb e y e aittir. F ey ru zab ad i,

Besair, 111, 3 0 6 ; T ebrizI, $erhul-Hamase, 111,

2 9 8 ; R ag ib , Mecmau'l-Belaga, 1, 479.

<d e n m i? tir. - : K iyam e-

tin alam etleri:

545

Ragip el-Isfahani

: Onlar kiyamet

o n la r i b ir b ir le r in e d e re c e le rle iis tiin

-g iin iin u n k e n d ile rin e a n s iz in g e lm e

k ild ik (4 3 /Z u h ru f 32 (.

s in i m i b e k liy o rla r. iip h e s iz onun

-alam etleri b e [ ir m ip ir (47/M uham

med1 (.

insanin isteyerek a ra -2-tirip bul

m ak9 n, A lla h m gbnderdii ve ona
uym asini em rettigi dindir. Bunun

Sultanin se.
kin askerleri

ik yollari olur ve onda nesih

degi

-Onlara bu ismin verilmesi, kendile

riyle bilindikleri birtakim alametleri
indir. Kimisi de onlara
oldugubu
i

m eydana gelir. B u kism a da su ayet

del^let etm ek ted ir :

ismin verilmesi, onlarm dtl-tlk in

se n i d in hu su su n d a a p a g ik b ir e riat

sanlar olm alarm dan dolayi oldugunu

soyler. N itekim ,
-deve
ler, dem ektir . , sozii, bir

s a h ib i k ild ik . Sen o n a uy (45/C asiye

) S o n ra (E y M u h a m m e d

18(.

oyle der: ibn

K u ra
A bbas
n in
insanin, kendi heiakine ^lamet olan
bildirdiklerine ; -siinnetin bil
-veya onda h elak olm asim gerektire
dirdiklerine ise
;
denir .

ullar bulunan
yaptigi
cek bir
k
o ' ,
zam an soylenir .
- -;
-size, d in d e n N u h a ta vsiye e ttig i

,ni, Sana v a h ye ttig im izi, Ib ra h im e

/ -

-M u s a y a ve I s a y a ta vsiye e ttig im i
:
ik ^olu takip etmektir
A.
/ -O n a a g ik b ir y o l b e lir

z i f e r i a t (hu ku k d iize n i') y a p ti

le d im , denir . , m astar olup daha

paydaya sahip olduklari il^elere -

ia
rettir. B u ilkelerde nesih soz konusu
olam az. O rnegin A llah ve ayetin

sonra dogru yola isim yapilm i.

tir
Buna . -denir. Soz k o
nusu bu isim, dindeki i l a h i Yol icin
de istiare edilm
tir
i : '

eriat
ve y o l b e lir le d ik (5/M aide 48). Bu
ayet iki hususa i:
aret etm ektedir
' : S iz, h e r b ir in iz ig in b ir

Ytice A lla h in, halkin yararina -1

ve
m em leketleri
bayindir
hale
getirmeye ydnelik olarak biitiin
a raminsanlari
usahhar
kildigi yoldur.
it yola
Bu
e
ayet
aret etm ektedir
i :

4'

' . ^

42)/
uraik13)
dinlerin
ayeti, ortak
d e g i

deiaiet ettigi benzeri lar

h u.ile
sugili b ilg i g)bi :

' K im

-A l l a h i, m e le k le rin i, k ita p la rin i, e lg i

,le r in i ve a h ire t g iin iin ii in k a r ederse
-q iip h e siz d e rin b ir s a p ik lig a sa p m ig
t ir (4/N isa 136 (.

e riaKtin
im isi
; '
, Isu
k a n a ll na b enzetilerek
ona
tirm
ayabu ism in
verildigini C y le m e k te d ir N itekim .

^^

B ir b ir le r in e iy g o rd iir e b ilm e le r i igin

6 9 9 B k z . F e y ru z a b a d t,

Besair,
, 3 0 9 ; Tefslru 7-

Maverdi, 1 ,5 1 .
7 0 0 B u , L ey s b. M u z a ff a r a a it b ir g o rjtur. H a-

546

M ii f re d a t / Kur'an Kavr aml an Sdzlii

saglikli bir
-ekilde eriat/Din ^olu

$ - r/- k

na girenler doya doya kanarlar ve

^ :

,pak olurlar. K anm aktan kastedilen

kimi hiikem am n :sbyledikleridir
m fakat kanm azdim , Yiice
Su rd^
i
A llah i tam digim dam eden
ise su
de kandim. Pak olm aktan kasit da su
dyette ifdde edilendir : '

J--

' ( :

e h li beyt! A lla h sizd e n k ir i g id e rm e k

ve s iz i te rte m iz y a p m a k is tiy o r

33)/

Ahzdb
33 (.

'

-Cu

-m a rte si (tatil) y a p t ik la r i giin, b a lik

la r i o n la r a akin akin g e lir d i (7/Ar a f

A yette ge .)163
en , uludur. Yol anlam m daki
ulu ise 0

M izragi

ona

: Gna

ladim
landi,
o da
denir
b aa.
G em ini k u rtaracak bir yelken :

y ap tim . ; yani onlar

rler.bu
teBitt
e
ia
;k a bir ifddeyle
onlar
i tekbubir
-ekilde
i
yapiyor
lar . . ti^Ki

: G iin e d o g d u k

Isana

y e te r sozii gibidir. Yani, Zeyd, onun

ine b a
-
iladiin veya onunla ken

'

d e n d m e k e d ir .,
aydinlik
G iine
sa
t i:

B iz d a g la r i o nun e m rin e verm i$tik,

akam ve i ra k v a k ti (ta n d o g u m u )
o n u n la r b i r l ik t e ' 'e d e rle rd i (38/

S d d l8 ).

ve tekil olarak geldiklerinde dogu ve bati ydnlerine;
tesniye eklinde geldiklerinde de, k i
ve yazin dogu ve b a d lar w a iaret

ederler. ogul olarak geldiklerinde

ise her glinlin veya h er m evsim in do ve b atila itibariyladir.

A llah

eklinde gelir.

:
doru u z a ttim .

dG
o giine
d u .

buyurur

ki:

, d o g u n u n da, b a tin in da

R a b b id ir (2 6 / u ard 28);
; , ik i d o g u n u n ve ik i
b a tin in R a b b id ir (55/R ahm an 17);
:

D o g u la r in

ve b a tila r in R a b b in e y e m in ederim

(^O/M edrie 40). ' -

: D o g u y o n iin d e > y e re g e kilrnLpi (19/M eryem 16); yani dogu

tarafindan.

: D ogu tarafindan goriilen

idirladigin
dem
ineektir
dibki
a
i.

,
anlam indadir

y e r . : Eti giine in altina seralgi aleti

ekilen
iizerine
tel d i m . : G iine dogarken bayram

e tm e d ig in i, ik m a l ettig in i s o y le m i tir. B kz.

nam azim n kilm digi n a m a z g a h .

: G iine batm ak iizere sarardi.
u ifadeler de bu anlam dan gelm ^^tedir:
K oyu ^lrm izi. '
: Elbiseyi k irm iziya boya-

ib n M a n z b r, Lisdnu'l-Arab, ( ) m a d d esi;

d i . : Yagsiz kirm izi et.

b. A h m e d in K ita b u l-Ayn a d li ese rin i

in tih a l e d e n k i idir. K im isi d e o n u intihai

H a iti, Kitabu i-Ayn, 1, 2 5 2 .

547

R agip el-Isfahani

yoktur (17/isra 111);

' Birbiriyle gekigen o r ta k la r
(3Q/Zumer 29);
: Yoksa onlarin,
kendilerine, A lla h in izin vermedigi
dini k o y a n ortaklar mi var? (42/ura
21); Hani o r ta k la r im nerede? der (16/Nahl 27).
o r ta g i

iki m a lin birb irin e

kari?tirilm asidir. B azilari ?oyle der:

irket, ister m a d d i, ister m a n e v i olsun
b ir ?eyin iki v e d a h a fazla k?iye a h
olm asidir. in s a n ve atin canlilikta; iki
atin d a k o y u k e s ta n e v e siyah re nkte
ortak o lm alari gibi. B u ^ b k te n ;

fo rm lari k u lla m lm

1- Biiyiik irk: A lla h in ortagi ol-

A lla h b u y u r u r ki:

Onu da igime o r ta k y a p (2 0 /T a h a
32). B ir h a d is te B z . P e y g a m b e r soyle '
.
; Allahiml Bizi salihlerin du-

asina o r ta k /. '
R ^ y e te

gore

Y iic e

A llah ,

N e b i sin e (a .s.) ?d y le d em i?tir:

'
.

' Seni biitiin mahlukatimdan

daha gerefli ve d a h a fa ziletli yaptim

ve seni igime o r t a k e ttim . 702 Yani
?

a ? a id a k i

a y e tte

o ldugu

gibi,

b e n i m l e b irlik te s e n in d e a n ilm a m s a g la d im ve b a n a itaatle b irlik te

Sana d a itaat e d i l m e s i n i e m re ttim :

Allah a itaat
edin, P eyg a m b ere itaat edin (4 7 /

. :

M u h a m m e d 33).
A lla h b u y u r u r ki:

^ Hepiniz azapta miigtereksi-

niz ( 4 3 / Z u h r u f 39).
^
?e klin de gelir:

og u lu
.

' : Miilkte/hakimiyette 'mm

701 B k z.

M U b arek fu ri,

Aridatu 'l-Ahvezi, X U ,

30 2 .
7 0 2 B u h a d is in k a y n a i bu lan am am iiftir.

548

insanm dinde ?irk ko?masi iki

eittir:
dugunu iddia etmektir. '
/Falan kip A lla h a ortak kogtu, denir. B u , kiifriin en biiyiigiidiir:

: Allah, kendisine o r ta k
k o g u lm a s in i bagiglamaz (4/Nisa 48);

.
; Kim

Allah a o r ta k k o g a rsa , hakikaten gok

uzak bir sapikliga sapmigtir (4^Ns
lib ); .;

Kim A lla h a o r ta k k o g a r s a muhakkak ki, Allah ona cenneti haram PAmistir (5/M aide 72); .

; __

Ey Peygamber! inanmig kadinlar

Sana gelip A lla h a higbir geyi o r ta k
k o g m a m a la r i hususunda Sana b iat
ederlerse (60/M iim tehine 12); j
: Allah a
o r ta k k o g a n la r diyecekler ki: Allah
dileseydi biz o r ta k k o g m a z d ik (6/
E n am 148).
2-

Kii iik

?irk:

Bazi ?lerde

A llah in yani Sira ba?kasm m da

ho?nutlugunu gozetmektir. Bu da ?u
ayetlerde i?aret edilen riya ve nifak-

{)]';

. ; Allah,

onlara sa-

M ii f r e d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigu

lih > gocuk) verin ce, k e n d ile rin e

lerdir :[ '

v e rd ig i $ey k o n u su n d a O n a o r ta k -

la r k o tu la r . A lla h o n la r in k o $ tu g u

,iar, y a h u d ile r, s a b iile r, h iris tiy a n la r

m iin e z z e h tir

o r ta k la r d a n
90 (;

(7 /A ra f

: -in a n a n

- m e c u s ile r ve ( A lla h a) o r ta k k o a n
la r.. (22/H ac 17(,

- O n la r in gogu, A l l a h a o r ta k k o $ m a
d a n in a n m a z la r ( 1 2 / Y s u f 0 6 (.

B azilari

ayeti;

/ / ve / / -birbirini g e

diinyam e tu
d ezna g A
inlal a hdii
a

rektiren i^i iinkii

k elimm
teri
edir
ii .

in a n m a z lar d iy e y o r u m l a m i .
lardir
Bu a n la m d a Hz. F e y g a m b e r
dem
t
r

oyle

,S u iim m ette ir k

-k a r in c a n in ta iiz e rin d e k i h a re k e tin

den d a h a g iz lid
102.
ir
,

m d.
terek

l a fiz la rd a n d ir
u a y idini
e t h e rdeiki
irk
e
-
ier

m e k t e d i r : .

--

,R a b b in e

kavum ayi

a rz u

K im

e d e rse

parayi veren ve bedelini alandir; bayi

.ise, bedeli veren ve parayi alandir
n akit para ve mal
Bu, v ali
ile
eri
yapildiginda, soz konusu olur. Fakat
m al mal ile satild ig in d a , -zam an on
lardan her birinin hem
teri hem
m ii
satiei olarak tasav v u r edilm eleri 0 idan,
olur.
satLf
Bu ve
a /
-k e
lim elerinin her biri digerinin yerine
ullam r hale gelm tir
i^ .

iy i a m e l i le s in ? R a b b in e y a p t ig i
ib a d e te h ig k im s e y i o r ta k etm esin

K e h f 110). i s ^ m

h u k u k / 18 (-u la ri

o gnin
u,

g ik in c a ,

----

ise daha
-ok satm aldim an
lam indadir. A llah buyurur k i :

. : - O n u ucu z b ir f iy a t la s a tti

: H a r a m a y la r
b u ld u g u n u z

ifddesi , ' -/onu s a t t ila r , anlam m

dadir
. ayet de avm an lam d ad ir :

m ii^ r ik le r i

tiim iin e

ok
sozii,
sattim
daha ;

la r (1 2 /Y b su f 20). ^ ^ e tte g e en '

,y e rd e o ld iir iin (9 /T e v b e 5) a y e ti n i
.k d firlerin

- r-y
/

O n la rin
,o g u

h am led iy o rlar

'

:D iin y a h a y a tin i a h ire t h a y a ti

: Y a h u d ile r: Uzeyr, A lla h i n

o glu du r. d e d ile r (9 /T e v b e 3 0 (.

k a r p lig m d a s a ta n la r , A lla h y o lu n d a

T ip k i

ay e t g i b i : -

K im isi dyette
en mgii
e-rikler

sa va ^ sin la r (4/N isa 74 (.

eyinKelde
endisiyle
edildigi
bir

ay e tte m ii-rik ler Y ahudi ve H iris

eyher
d e, ve ' kelim eleri
ku llam lab ilir :
- >
' :

tiy a n lard a n ayri o la ra k z ik re d ilm i -

A lla h 'a v e r d ik le r i s o z ii ve y e m in le ri-

den

k a s te d ile n le rin

Ehl-i

in d a k ile r o ld u g u n u

K i t a b in

soyler.

Z ira
di

n i a z b ir p a r a y a s a ta n la r in , ah irette
Miisned, , M lln ziri, et-Tergib ;4 0 3
v e t-Terhib, , 3 9 .

7 0 3 B k z.

h ig b ir p a y i y o k tu r (3/A l-i Im ran 77)

Ragip el-Isfahani
; '

Allah 'in

-> I -

ayetlerim az bir paraya s a tm a z la r

(3/Al-i im ra n 199); (
*

2 6 6-

Ahirete kargilik diinya haya-

tim s a tin a lm ig la r d ir (2 /B g k ara 86);

- : igte onlar, /<
/ kargilik dalaleti s a tin
a la n la r d ir ( 2 /B a k a r a 16 ) . (
.;

Allah, m iiminlerden, canlarini ve

mallarini, kendilerine cennet vermek
iizere s a tin a lm ig tir (9/Tev be 111(.
B u ay e tte k e n d is iy le satin alinan
o y lezik red ilm
t ey
i i
r:

: -Allah yolunda sava

C e d v a y i z iy a re t etme-

y e li u z u n b ir z a m a n o ld u ve lim it
k a lm a d i 704

, u lttm /h a k s iz lik anlam inda

d^ kullanilmaktadir:


R a b b im iz, g d k le rin ve y e rin
R a b b id ir. O n d an bagka h ig b ir ild h a
y a k a rm a y iz . A k s in i y a p a r s a k gatat
so z so ylem ig o lu ru z (K e h f 14); yani

haktan u ak bir soz...

': Sudan uzak kalan nehir

kiyisi.

girlar oldiiriirler ve dldiiriiliirler

T ev b e111
/ 9 ( (.
H a r i c i l e r e

ism i v e r ilm i.
tir

O n la r [bu ism i, h a y a tla rin i A l l a h m

rizasi k a r-ilig in d a s a t a n l a r a n la m in
in dak abu
k en
l dileri
e d e re k
i[
dyeti bu p a ra le ld e ^ o r u m
lalrd
am
ir
:

:

Insanlardan dylesi vardir ki, benligini Allah 'in hognutlugiinu elde etmeye
s a ta r (2 /B a k a r a 207).

B ir eyin yarisi ^

ortasi: .' : Yuz iin ii M e s c id - i H a ra m g a trin a g e v ir

(2 /B a k a ra 144); y an i o n u n yoniine
ve_tarafina d o g ru evir;

: N e re d e o lu rs a m z

olunuz, y iiz iin iiz ii y a n a g e v irin (2/

B a k a r 150) .

: Yani o n u n la

yari ^ a riy ^ boldiim , denir. A ym a n d a

B u n a g b re Fiili, Isati-

san a ve b a k a birin e b a k a n k i inin bu

yor a n lam in d ad ir. Bu, tipki ayet

gibi oldu: : Allah, ...s a tin

e y le m i , . y ani b a k i ini ikiye

a lm ig tir (9 /T ev b e 111).

ayirdi, d iy e ifade edilir.

: F alan k$i

z a m a n in m e m elerin i s a g m itir.705 Bu

/ -t-t

: A iri uzaklik. D e n ir ki;

' : o k u z a k ta kaldi. ^

k e lim e m ek d n , hiikiim v e r m e ve m al
p a z a rlig in d a d a kullam lir. a ir oyle
der:
550

bn A h m a r7a0 4a}
bu
?
9 n b k z. Divanu ibn
Ahmar, s . ib n M a n z u r, Lisdnu i-Arab ;3 ,
) (

maddesi.

bir
k a d in i$m d
.r

7 0 5 Bu d e y im , z a m a n in iyi v e rin
kbtO
i yk
Iaa y a n te c rb b e li

in sa n

i
.in k u lla m lir. B k z

k u d a m e b. C aCevahiru
fer,
F e y ru z a b a d I , /

'l-Elfaz, s 3 3 4 ;.

Z e m a h -, ;3 1 9

,111
e ri,

M t i f r e d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

deyimin asil m anasi, ki?inin, devenin

mem^sini sagip ikisini birakmasidir/sagmamasidir.

; M em elerinden

olmayan iutucu karakterli ve

Hz. A d e m e secde etm ekten de ka9 inmi?tir.

ikisi

Ebu U b e y d e ?oyle d er:707 Azgin

kuruyan deve. j : (ki m emesinden biri digerinden biiyiik olan

koyun. K?i bir kenara ekildiginde,
denir. '- form uyla uzak olan
ki?i kastedilir. ogulu
?eklinde

olan cinlere, insan ve hayvanlarin

tiimiine ?eytan denir. Allah buyurur
ki:

-

gelir. air ?oyle der:

y a p t ik (6 /E n am

: B o y le c e biz, h e r p e y g a m b e re
in sa n v e c in e y ta n la r in i daym an

112);

: e y ta n la r ,

d o s tla rm a , s iz in le m iic a d e le etmeK a r u p k o la n u z a k t a k ile r in

le r in i f i s ild a r la r ( 6 /E n am 121);
a ra s in d a o lm a k Sana mu g e ld i .706
267-

Haktan uzakla?an ki?iye de

denir. ogulu ? eklinde gelir.

"

y a ln iz k a ld ik la r i z a m a n (2/B akara

14); yani cin ve insan arkadalariyla

<' >
T o m u rcu k la -

/ -t-n

r i s a n k i $ e y ta n la r m b a la r i g ib id ir

(37/Saffat 65).
kelim esindeki

harftir. Bu isim

( ) ,

asil

kokiinden gelir.

^ , uzakla?ti. Su ifadeler de ayni

anlamdadir: : Derin k ry u ;
; Ev uzakta kaldi; -

: Uzak bir gurbet.

K im isine gbre ise

kelime-

sindeki ( ) harfi zaittir. Bu durum da

( ' kizgmliktanyandi ), flilinden
gelir. Zira ? ayetten anla?ildigi iizere eytan ate?ten yaratilmi?tir:
: C in le r i de dum anSIZ alevden varatti (55/R ahm an 15).
eytanin

ate?ten

yaratilm asm dan

dolayi, a?iri gadabi gii ve m akbul

Kimisi ayette ge en ?eytandan

kastin eismi h a fif yilan oldugunu
soylerken, kimisi de ondan kastedilenin azgin cinler oldugunu soyler.
Zakkum agacinin tom urcuklarm in,
cinlerin ba?larina benzetilm esi, onlarin irkinliginden dolayidir. '
: e y ta n la r in u y d u ra p
so y le d ik le rin e ta b i o ld u la r (2/Bakar

102). Ayette sozu edilen e y ta n la r

azgin cinlerdir. O nlardan kasit azgin
insanlar da olabilir. Sair ?oyle der:
. .

E g e r kom ada y a lp a la n a n -268

k u rtla rm $ e y ta n i. . . im

^ . Ko?ar -

Esasu l-Belaga, s. 2 3 5 ; ib n F a ris, Miicmel, II ,

503.
7 0 6 i m r u u l-K oa la
y snebu
a1 bakz. ib n
M a n z u r,

Lisdnu 'l-Arab, ) m a d d e s i .(

? 7B kz. E b u U b e y d e ,

Meani 'l-Kur 'an,

32.

7 0 8 Bu b e y tin k a y n a g in i b u la m a d im .

551

R a ^ p el-lsfahani
k en y a l p a l a n a n a n la m in d a olan bu

tipki

-* ;

g ib i.

-kelim e, d ze llik le k u rd u n y a lp a la n
m asi .
iin k u lla m lir

- a-b
/

dDy le
igair
edr ede
brir
:

,
-

-F a k ir [k u y u /k a n a l] 'in g e c e -2 6 9
s i e ytan d a n bakasi d e g ild ir ! 70g,lw

in s a m n biitiin kotii h u y larin a da

seytan denir. Hz. P e y g a m b e r

d e mit
r:
H aset

e ytan d ir,

o yle
<

g a d a p / k iz k in lik

e y ta n d ir. 7U

T ek b ir s o y d a n g elip d allan an ;

k a b
ile . ,

e k lin d e g e l i r :

S iz i

m illetlere ve

k a b ile le re a y ir d ik (4 9 /H u e u rd t

13(.

in k u lla m ld ig in dvadi
a , bir
i

tarafi b irle/en d ig e r tarafi b dliinen

,dag ilan vadi a n la m in a gelir. V a diye
ayrilan

ta ra fin d a n

b ak tig in d a,

bir

o butiiniin
ld u g u ; top
a ^lan
r ilm
ani
ta ra fin d an b a k tig in d a iseeyin
iki
gi v e h m in e k apilirsin. B bu irle
n u n
t

eyi b ir a r a y a to p la d igin
in dbir
ai,
-

V adinin y a n tarafi:

: V a d in in s a g

k iy is in d a n k e n d is in e s e s le n ild i (28/

K a sa s 30).

: F alan k i iyi

vadin in k e n a rin d a n yiiriittiim, denir.

: E k in d e n lkan f i l i z .

O n u n h e r iki k e n a rin d a dagilip

yayildi. o g u lu ,

e k lin d e gelir.

A lla h b u y u ru r ki:

denir. A yrica b -
ireyi d a

g ittig in d a d a ,

d e r s in .

, m astar v ey a isim olan

, ya da tasgiridir . :
Tam ir edilip b irle-tirilen yirtik su k a
bina d enir .

-'-

: Ug

dalli b ir g o lg e ye g id in (7 7/M urselat

ayeti, d ah a so n ra ele alinacaktir )3 0 .

- :

O nlar, a tin i y a r ip gika rn n b ir e ki-

lerini. Bir kiraa tte ;

] harfinin

fethi ile] e k lin d e d e o k u n m ut u r , ^

K il/T iiy /S a] [ , b ilin m e k te d ir ;

og u lu :

7 0 9 ' K a n a h n b a in a g itm e n in m e ak k a tli o im asin d a n d o la y i

Bkz.

Lisan,

feytan d iy e nte le n drlmtir.

m a d d e s i -(M u te rc im le r).

Divan'I,
Melahin, th k . ib ra h im
E fti , D a r u l-B az, s. 5 2; ib n M a n zu r, Lisanu
Arab, ( )m a d d e s i; 1, Cdmiiti-Tejsir,

7 1 0 e m m a h a a it o lan b u I'ecez in b k z.
s. 4 1 3 ; ib n D d re y d ,

v a ra k , 22.

a-r$- /

ne b e n z e rle r (48 /F etih 2 9); yani filiz-

dan

-Y iin le rin d e n , y a p a g ila r in

ve killarindan

(1 6 /N a h l

a is a b e K
t ila
e t t/s
i m
a .

, -ifadesi bu a n la m d a n istiare e d il
ttt. Yani, incelik k o n u s u n d a tipki
mi
kila isabet e tm e k gibi o lan b ir bilgiyi
elde e ttim .

Miisned, IV, 2 2 6 ; E b u N u a y m ,
Hilye. II, 130; E b u D a v u d , H N : 4 7 8 4 .

7 1 1 Bkz. A hm ed,

7 1 2 B u , Ibn KesTr ^ e Ibn Z e k v a n in kiraatid ir.

8 0 (.

B k z . D im y ati.

ithaf, s. 3 9 6 .

M iifre d a t / K ur'an K avram lari S6zligi

aire denm esi de, onun kivrak zekdsindan ve duyarli bilgisinden
dolayidir. Kok itibariyla kelim esi, A ra p la rin; < sozlerinde,
ince bilginin ism idir. Fakat daha
sonra orfte vezinli, kafiyeli soze isim
oldu. > kelim esi de iir sanatinda
ihtisas sahibi olan k i iye denir.

-farkindadir. A slinda kafirler bu soz

leri^le Hz. Peygam beri yalancilikla
iinkii yalan
itham lerdir
olan
etm i .
eyden
, .diye sbz edilir
aire de kazib/ya/m c; denir. O yle
ki, bazilari yalan delilleri , /

durm ug; h a y ir

ait diye isim lendirm

lerdir. ii
-te bu
in Yiice A
nun
llah
-airlerin
i,
gene
lini sbyle n itelen d irm
tir
i : .
.

5);

u y a r (2 6 / u ara 224) surenin sonuna

. : H a y ir onu uy-

ga irdir (21/E nbya

:
-C in le n m ig b ir gair ig in b iz ta n r ila

r, yalanin m erkezi oldugu

kadar
-
iirin
in
i ; en giizeli en yalan ola
d enilm i tir. B ir nidir
kisim hiikem a
tir: D ogrudyle
sbzlii
dem
bir
h i

r im iz i m i te rk e d e c e g iz? d e r le r jy lt ll

Saffat
36 (; -

' Yoksa: 0 b ir gairdir, za m a n in

fe la k e tin e u g ra m a s in i g d z e tiy o ru z

iirinde
m iitedeyyinin
eyler
tu h a f ,
sdyledigi goriilm em
tir
i.

mu d iy o r la r ? (52/T ur 30 (.

ok m iifessir, bu ayetlerde
Bir
-Yiice A llahin kafirlerden hikaye etti
gi sdzlerini, Hz. P eygam beri vezinli
ve kafiyeli
-iir getirm ekle itham ettik
lerine ^orum ladilar. O yle ki, vezinli
agidaki
s6ze benzeyen
ve benzeri
a
dyetlerin tiimiinii lerdir
tevil etm
[sbz
i
konusu ayetlerin
-iir olm adigini ispat
lam
lardir
aya
m
a h
i[: - '

: ) H a v u z la r

m.)M ( l l l/ M e s e d l
Fakat bazi m uhakkikler farkli
lerdir:
ii ileri Ksiirm
afirler
gorii
ii
-sbz konusu sbzleriyle bunu kastet
m em i-lerdir. Z ira K u ra n in s5zle
iir ttslObunda
rinden,
olm adigi
onun
ekilde ika nbir
la
-
ailm aktadir. Bi
rakin beldgat sahibi A raplari, fasih
am ayan A cem ler bile bunun
konu

ayeti ile benzerlerinin anlam i )2 -dur: Siz onu duyularim zla idrak ede
m ezsiniz. E ger
. ifadesinin
geldigi ayetlerin
ogunda denseydi anlam dogru olm azdi. Zira
hissedilem eyen bir-ok ey akledile
bilir .

k a d a r (genig

: -Ebu L e h e b 'in ik i eh k u

S iz fa r k in d a o lm a z s im z (49/H ucurat

legenler, sa b it k a z a n la r (34/S ebe 13(;

duyulardir .

-h a c c i n

duyularla g o

a n e l e r i d i rr.i i lTe enk inl.i ,

l i n d e g e l i r .
tekili

k i:

ise

- e k

r - * - d e denir. B u n u n
A llah

buyurur ^

: B u boyledir. A r t ik kim A lla h 'in

g e a irin i tazim ederse, giiph e y o k k i
bu,

k a lp le rin

ta k v a s in d a n d ir

Hac
32 (;

22)/
:

M e g a r - i h a ra m 'da A l l a h i a n in)

B akara 98 (;

' : A lla h 'in

ig a re tle rin e s a y g is iz lik etm eyin

5)/

Ragip el-Isfahani
M aide 2); yani A lla h in evine hediye
edilen
-eylere. O na bu ism in verilm e
si, bir dem irle kanatilm ak suretiyle
an vuruldugundan dolayidir
ona n i .

Ate$ a le v i/ ;
IAte.fl
' ,a le v le n d ird im , denir. Ebu Z e y d
form unu da uyguu gormtiir
714.
ii
Yanan fitildir

'-a a
. r a/killara dokundugun
k im isi onun, alevlenen beyazlik
-dan dolayi beden iizerindeki elbise
oldugunu sdyler . :
ye, ayriea insam
ta nnefsine
sava
Ba.), ih t iy a r lik a le v iy le tututjtu 19)/
i, yani ogrettigi
ssettird
eye de
h
M eryem 4) ayetinde,
in agarm asi
sa ,
denir . ' </A g k onu s a rd i sdzii ,
'
- F a la n/
gibidir . ,
i uzun olana sa
ve k i. f dfke a le v iy le tututu sdziindeki
ayaklara dogru sarkan
a denir
sa .
'/B iiy iik fe la k e t sozii ,

ofke de hareket a-isindan aleve b en

zetilm
tir
i . -/S a l

'sozii gibidir. K dpek sinegine

d ir id a a ti a le v le n d ird im sozii de bu

iinkii
n Lilian
kdpe
denir , anlam dan gelm ektedir; tipki
arasindan a y rilm a z . -/A rp a \ Bil
' ' . g ib i .
dik tanedir . .Bir yildiz ism idir
Bu yildiza birtakim insanlar taptigi

: /<

ytldtt)nm)

R a b b i 0 'd u r (53/N ecm 4 9 (.

/ -

Y usuf, 30) di^e)/ 12

tur.713 Bu kelim e, kalbin
okunm
ana
u
dam ara bagli bulunan

^-anlam in
daki
sdziinden alinm i.tir
A ' Dagm zirvesine denir. Bu
an lam d an ; F a la n k i. f/
guna

/-

dyette dzellikle zikredilm

tir
i:

tu tku n d u r

den ilm i tir. Sanki

onun kalbinin iist tarafi isabet etm i
iiniilm
diye tiir
dii
ii.

: S e v g i onun y u re g in i
y a k ip kavurm ug (1 2 /Y u su f 30). Bu

ayetin anlam i hakkinda H asan dan

yapilan rivayete gdre m anasi
:
ud u r
O nun sevgisi (Z iileyham n) kalbinin
ne isabet etti. Ebd A liden gelen
i
rivayete gdr^ ise anlam i; kalbinin
ortasina isabet etti/i$ledi eklinde ,
tir. Bu her iki
ifade
anlam
edilm
da
i
birbirine yakindir

/ - -
: insam oyalayan sonradan ortaya ikan seydir. A llah bu-

/--
-'

in alevlenm esidir
A te .

7 1 3 Buaz
, b ir k ira a ttir .

554

yurur ki:

' : g iin cenn et e h li b ir ugra

ig in d e e g le n m e k te d ir (36/Y asm 55).

7 1 4 B k z . E b u Z e y d , N evddir, $ . b .

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

Bu dyet ]~*g a y n harfinin otreli

-o la n la rd a n b a g k a la rit gefuat edem ez

halitur.715
ilej Oe
Buokkd
u nkm
ten
u;
. ,-' . form lari gelir ,
eklinde ise, g e lm e z.

ler )

- f-a
/

eyi benzerine eklem ektir

Bir.
E k le n e n ,
-diye ifade edi

lir.) ' fifte ve teke y e m in

o lsu n (89/F ecr 3). B azilarina gdre
ayette ge
en -kelim esinden ka
sit, m ik
irekkep/birle
olduklari in
i
m ahlukattir/varliklardir. N itekim A1lah buyurur k i : :
H e rg e y i g ift y a r a t t ik (51/Z ariyat 49 (.

kasit da her a-idan tek ol
in Yiice A lla h tir. Bazilarina
dugu i
gore de -kelim esinden kasit K ur
ban bayram i iinkii
gdniidiir
p e
-in;
den gelen bir benzeri vardir . ^

M eryem87
/ 9 (;
,
; Q giln

-Rahman 'in izin verip soziinden hog

landigi kim seden bagkasinin gefaati
fa y d a y e r m e z (2 0 /T a h a
109 (;
- * - ; -Gok
-lerde nice m elek var ki onlarin ?e/a
ati higbir L y y a ra m a z (5 3 /N e c m 2 6 (;
: Allah in) razi)
oldugundan bagkasina -gefaal ede
m e zle r (21/E nbiya 2 8 (;

Artik onlara gefaatgilerin

gefaati fayda vermez (74/M iiddessir

yani
efaat
onlara
e d ilm;)e4z
8;
- -

: ndan

bagka (ila h diye) y a lv a r d ik la r i geyler

gefaat (yetkisin)e s a h ip d e g ille r d ir

Z u h ru f / 43
86( (;
: -Z a lim le r in ne b ir dostu v a r
-d ir ne de s o z ii d in le n ir b ir gefaat^ile
M iimin / 40 (//
18 (;

.kasit ise A refe giiniidiir
: -H e r kim g iiz e l b ir ge
K im isine gore de . A d em in
o cu k larid ir ;-ise A d em in kendi fa a tte bitlu n u rsa , o n d a n k e n d isin e de
b ir hisse v a r d ir (4/N isa 85 (;
iinkii
sid ir; , -babasiz diinyaya gel

- ' : Kim de kotii

mt
r. ' Yardim etm ek ve halini :
b d hu susta gefaat ederse, o n d a n da
sorm kasiyla
ak iizerebirle
b a/m ek
k e n d isin e b ir p a y v a r d ir (4/N isa 85 (;
bir araya gelm ektir. Bu kelim e, daha
kasiyla
yani kimb irle
b a-ip ona yar
-ok sayginlik ve m ertebece daha yiik
dim
i
veya
ederse,
onaonun
iyilik
e
sek bir konum d^ o)^nm , dahaagi
a
,ve kdtiiliik yapm ada destegi olursa
bir diizeyde o)an ile bir araya gelm esi
ona lendirirse,
yardim edip
fayda
gii
anlam inda kullam lir. K iyam etteki
-e
ve
zararinda
ona
ortak
olursa
faat de bu anlam dadir. A llah buyurur
B azilarina gdre bu ayetteki
k i ; .
gefaat'tQW kasit ,udur: B ir insanin
:R a h m a n 'in h u zu ru n d a so z alm ig
diger birine hayir
er yolunu
veya
ip da ona uym asidir; boylece onun
a
7 1 5 bn A m ir, A s im , B a m z a , K isa i, E bu C a fer,
ifti (benzeri) gibi o lm u . N i Y ak u b v e H a le f k ir a a ti. B kz. D im yati, ithaf,
s. 3 2 5 .

Ragip e l-lsfa h a n i
tekim Bz. P eygam ber
-byle buyur
mu
tur: .

'

'

: Kim iyi bir adet icat

ederse, hem igledigi bu giizel adetin
-miikafati, hem de onunla amel eden
;lerin miikafati kadar sevap kazanir
kim de kotii bir adet icat ederse, hem
igledigi bu kotii adetin giinahi hem de
onunla amel edenlerin giinahi ^
kendisine giinah yiiklenir. ' H adiste
ge
en k elim esi , -/giinah anla
m indadir .
; mm izni

olmadan hig kimse efaat edemez

Y unus 3); yani A llah,lerii / 10
tek
(
ina

diizenler,

hiikiim

verm ede
ba

dikten s o n ra a r t ik $ u f a y o k tu r .

/ - f-k
batarken,Ggun
iine -m n/aydinliginin gece k a ra n li^ n a ,k a
m asidir. A llah buyurur krii:
:

> :-A n d o lsu n a k a m in k iz illig i

n a (8 4 /in
ikak
16 (. : K orkuyla
ik inayet/iyilik etmiinkii
ektir
kari .
efkat gosteren k-efkat
i,
gbsterile
ni sever
ina gelecek
ve onunolan
ba
eylerden d e e n d i
-e duyar. A llah bu
yurur k i : ': O n la r
-saatten/kiyam etten iir p e r t i d u y m a k
t a d ir la r (21/E nbiya 4 9 (.

Bu kelim )e
, / edatiyla
(
m iiteaddi
ge-
ili oldugunda onda h a v flk o rk u an

O nun bir ikincisi yoktur. A ncak i leri diizenlem ekle gorevli m eleklere
-izin verdiginde, onlar da bundan son
ra gorevlendirildikleri
leri yaparlar
I.
. - Falan k i -

lam i ; -edatiyla
(
m iiteaddi olduun
-da ise inavet anlami daha fazla belir
ir. Allah buyurur
ginle
k i:

: D a h a once b iz a ile m iz

iden benim le falan k i

-i arasinda ara

-iginde m iisfik/m erham etli id ik , de

Cl olm asim isted im ;

da benim in
i
araci o ld u .
efaatini kabul
O nun
etti. Hz. P euy ghadisi
a m b e rin
de
bu anlam dan g e lm e k te d ir :-

d ile r (52/Tur

-la r ve o nun g e rg e k o ld u g u n u b i lir

Kur an, efaat eder ve efaati

k a b u l e d ilir .

26 (;
f-. O n a

in an m ayan lar, o nun g a b u k g e lm e s in i

-isterler. in a n a n la r ise o n d a n k o rk a r

inin ortagi
le K
r i(42/ura 18 (;

1 -satilik bir m iilkii, satildigi d e : Y a p tik la ri ig le r
ger iizerinden kendi m iilkiine katm asi
-b a g la rin a in e rk e n z a lim le rin , k o r
i.in onun iizerine hak talep etm esidir
ku d an titre d ik le rin i g o r iir s iin 42)/
.Bu kelim e, ^

den gelm ektedir. H z

byle
P eygam
b uyurm
bertude
u
r:

: Sinirlar belirlen -

ura
22 (;

'

^^

-G iz li k o n u g m an izd a n o n ce s a

d a k a verm ekten k o r k t u n u z

58)/ ?

M iicddele
13 (.
7

$ , Z e k d t, (H N : 1 ;)? A hm ed, IV, 362.

7 1 7 B k z . M u n z irt, et-Tergib ve 't-Terhib, 11, ^ ^;

Ibn Ebt eybe, VI, 130.

718B uhart, Buyu , IV, 436 (H N : 2257); Mlslm,

229 ,11 ,

(H N : 134).

M tifre d a t / K ur'an K av ram lan ^ d z li^ ii

/ -f-V

g o g iis le rd e o la n ( s ik m tila r) a g ifa ?

in a n a n la ra b ir y o l g o s te ric i ve ra h -

: K uyu, nehir

m et g e lm ig tir (10/Y unus 57);

ve benzerlerinin kenari. Bu kelim e,

: Ve in a n a n la r to plu-

helake yakin olm ak anlam inda

darbim esel olarak kullam lir. A lla h

m unun g o g iis le r in e g ifa v e rs in (9/

Tevbe 14).

buyurur ki: ?
'
Y ap isin i
A lla h t an k o rk u ve r iz a iiz e rin e kura n mi, y o k s a y a p is in i b ir ugurum un

k e n a rin a k u ru p o n u n la b irlik t e cehennem ategine y u v a r la n a n m i d a h a

iy id ir ? (9/Tevbe 109); '

: B ir eyde m eydana gelen

yariktir.
! O n u ik i p a rg a y a a y ird im , denir. :
S o n ra to p ra g i y a r d ik d a v a r d ik (80/
A bese 26) ; ( :

S iz ategten b ir

0 giin, y e r y a r ilir ,

gu ku ru n k e n a rin d a bulun uyord un uz,

a y r ilir la r (5 0 /K af 44); ':

A lla h

G o k y a r ilm ig t ir (69/H akka

s iz i

ondan

k u rta rd i

(3/A l-i

i m ^ n 103).
' -

.^^ :

o n la r g a b u ca k

16);
G o k y a r ild ig iz a m a n (84/

: Falan ki i

in ikak 1); :

helakin ucuna geldi. u soz de bu an-

K iy a m e t y a k la g ti ve a y y a r ild i (54/

l.amdan istiare edilm itir: <

: Falan eyden sadece bir efa/

^ ^ 1(.

k enar kaldi; yani kuyu kenari gibi ^z

bir ey kaldi. ^ nin tesniyesi, : '
ise eklinde gelir.
'
( Flastahktan fa): Sahil-i
selam ete ulam aktir. D aha sonra bu
kelim e h astah k tan ^ lu -n d m a k a n la -

B azilarina gore ayin yarilm asi

B z. M u h am m ed in zam aninda ger tir. D iger b azilarina gore
ekle
m
ise
i
ayin yarilm asi, kiyam etin y a k la-aca
.gi bir zam anda m eydana gelecektir
B azilarina gore d )e
, ayet
ifadesinin anlam
u d u ri: "

m inda ku llan ilm itir.

lk720.
ati .

Yiice A llah bal ile ilgili oyle buyurur: O n d a in s a n la ra

g ifa v a r d ir (16/N ahl 69). K u ran ile
ilgili de dyle buyurur: <

Yarilan
a; tipki
p ar
.g ib i
oyle
Bu anlam
d enilm
dan
i
t
r:
_ . : Falan k i-i ^ lzg m

'

liktana par
par a oldu; kkd 1 :

, in a n a n la r ig in b ir y o l
g o s te ric i ve s if a d ir (41/F ussilet 44);

'
: l ]y
in san lar, size R a b b in iz d e n b ir ogiit,

719B u,

^^^
e l- B a s n n in

[' . B kz.

T efsiru 'l-M averdi , , ]3 5 .

7 2 0 Nte km A rap lar, a iga lk an h u su s la rla ilgili
a y ile d a rb im e se l g e tirirle r. B kz. Tefsiru 'I-

M averdi, IV, 134.

5ST

Ragip el-Isfahani
O nlardan bir p ar a koptu; tipki
- sozii gibi.
: N efs ve bedende m eydana

gelen m e k k ^ tir/z a h m e ttir. Bu tipki

, sozciiguniin i in istiare

A lla h 'in a za b i g id d e tlid ir (8/Enfal 3);

yani, kim Allah dstlarinm bulundugu

tarafin dim da olursa. Tipki u ayet
g ib i: - '- : K im A lla h 'a ve
R esulu ne kargi g e lirs e (9/Tevbe 63).

gibidir. A llah buyurur ki:

.
. ,'

u ayet de ayni anlam dadir:

; Bu hayvanlar, ancak g iig liik le

ederse (4/N isa 115).

varabileceginiz bir m em lekete yiiklerinizi tagir (16/N ahl 7).

<9 ,: ^ 0 ekerek ulatigin yer:
: Bu s ik m t ili y o lc u lu k
onlara uzun g e ld i (9/Tevbe 42).
: M uhalefet/A nlam azlik ve

arkada im n/hasm im n oldugu ^ ^

^
baka bir tarafta olm andir. Bu kelim e
deyim den de gelm i olabilir:
; Seninle arasm da degnek yarilm itir [Birbirinizden
degnegin i^i^e ayrildigi gibi ayrildiniz]. A llah ^ ^
ki:
: Eger (kari-kocanin) aralarinin
agilm asin d an endive duyarsaniz (4/

N isa 35); : Onlar gikak igindedirler (2/B akara 137); vani

m uhalefet i indedirler.

- : Ey kavmim, kar-

gelm eniz, sakin sizi Nuh kavminin,

yahut H ud kavminin veyahut Salih
kavminin baglarina gelenler gibi bir
felakete ugratmasin! ( 1 1/Hud 89);


: Kitapta ayriliga diigenler, elbette derin bir
an lag m azlig in igine diigmiiglerdir (2/
Bakara 176);

: Kim Allah a vepeygam berine m uhalefet ederse, bilsin ki

K im P e y g a m b e r e m uhalefet

' ljm.:.

4;

M al, sa m ve hurm a yapraginin birbirinden ayrildigi gibi 0 ikisi arasinda

boliinm iitii r . :
Falan kiiyle birbirim ize oyle benziyoruz ki, sanki 0 benden ay rilm i bir
p ar a gibidir. < IG e lin c ik :
B ilinen bir b itk id ir . : ^ da m eydana gelen y a n k . : Devenin, kendisinde bulunan yaradan
dolayi kiikrem esidir.
: E llerinde adaklikl^r
var; H ayvanin toynaginda yarik var; : Bir yana
egilmi at. ^ im i zam an elbisenin/
ku m a in tiim iine ( bir top kuma)
deniyorsa da bu kelim enin asil anlam i, bir elbisenin/kum am y a risidir.

/ $-k-V
: Saadetin/M utlulugun

ziddidir. B u kdkten;
( M utsuz/bedbaht oldu, olm aktadir) form lari gelir.

: D e r le r k i: R a b b im iz, gekavetim iz/b ed b a h tlig im iz

b iz i

venm igti

(23/M iim inun 106) ayeti 72' ^

? ^ 1

h u r o la n k ir a am
tlir
e.

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

7 eklinde okunm u.tu r

si

Vezin
isindan
a
-kelim e
g ib id ir ; de - .gibidir

Asil itibariyle

-iki kism a ayri

.hr: U hrevi saadet; diinyevi saadet

Diinyevi saadet
kism a de
ayrii:lir

N efsi, bedenl ve harici saadet. te

I
de tipki onun gibi bu kisim lara
ekavete
ayrilir. U
b hrevi
m e k:
_ - K im benim

-h id a y e tim e uya rsa, o sa p m a z ve bed

baht olmaz (20/T aha
123 (;

: ,D e r le r k i: R a b b im iz

-ekavetimiz/bedbahtligimiz b iz i y e n

.olm am asi konusunda m eydana gelir

Kimi zam an da bir
-eyin hangi cins
ten olduuyla; bazen onun bir kisim
-nitelikleriyle; bazen de onun kendi
siyle var oldugu am a.
la ilgili olur
e& b irtiirceh alettir; fakat cehalet ^
e k ten daha bzeldir/dar anlam lidir.
iinkii cehalet, iki zittan
birini
h
de bilm em.eklinde
e^
de olabilir
ek cehdlettir;
u halde
fakat her
her

ek degildir. A llah buyurur

cehalet
k i : -O n la r .; bun
dan d e rin b ir siiphe ig in d e d ir le r ) /

migti\ (23/M iim inun 106). Bu ayet ,

o n la r

)?

eklintur.
de D
okiinyevi
u n m u

: Fakat

H ud HO (;

iiphe ig in d e e g le n ip d u ru y o r -

D uhan)/ 449 (;
1

ekavete b m e k
-
: '

' S a k in geytan ik in iz i cennetten

S a n a in d ird ik le rim iz d e h e rh a n g i b ir

g ik a rm a s in ; s o n ra s ik in t i g e k e rsin

-iipheye diigersen, senden o n ce K it a

b i o k u y a n la ra s o r (10/Y unus 94 (.

T aha /117
20 ( (.
B azilari der ki; kim i zam an
kelim esi , /y o rg u n lu k anlam inda
da k u lla n ilir : : u konuda
yoruldum . H er
-ekavet, ta ab/yorgun
luktur; fakat her yorgunluk
ekavet
degildir. B unaekgbre
av etten
ta ab ,
daha geneld
anlam
ir/g
hrtir
en i.

/-

' .'

-
270

Kuvvetli mizrakla e lb is e s in i -270

,v iic u d u n u /k a lb in i) deldim (
A s il o la n kigi, m iz r a k la r a h a ram

k-k

degildir
11.'

: /insan nezdinde iki ziddin

kar.
itin m uadil ve denk olm asidir
Bu bazen, insam n elinde iki kar
itla
1 1 e-degerde iki behrtinin b ulun
m asi veya b ulunm am asindan dolayi
e k bazen olur.
de bir

B u kelim e ,
eyi
B ir
deldim , soziinden de tiirem.olabilir
i
Bubyle
anlam
d air
eda
r:

eydeki deliktir
ek,
Sanki
ve
bir
gbrii ,0 in kendisinde durabilecegi
-ve dayanabilecegi bir yer bulam aya
ekildedir. Se k kelim esi, Ttolun
cak
m a si anlam indaki
yana ^yten
api

eyin var olup

723 Bu ? A n te r a n in M u a lla k a sin d g e m ektedir. B k z . Divanu Antera, s. 2 6; N a h l^ s ,

7 2 2 B u ; H a m z a , K i s s ^ ve H a la f in k iraatid ir.

$erhu l-Kasaidi t-Tis 'i, , 33.

Ragip el-Isfahani
organlarla yapilan h er 9
iiktir
e
-i
dinin gerekliligine
aret etm ek il
-
n
dir. A llah buyurur k i : :
m asidir.
e. ABu
raplarin
gorii
y a pui B a n a , a n a n a ve b a b a n a iik re t 31)/
14 (; : B iz
tur istiare yollu sozleri delalet ed er : L okm an

k a ri
ti. : iik r e d e n le r i
m iik a fa tla n d ira c a g iz
de istiare edilm-iolabilir.

Bu da ara

-larindaki kariikliktan dolayi i^i zid

ilam ayacak ol9iide birbirine
din anla

Al-i im ran145
/ 3 ((;

eyin yarildigi
K endisiyle
silah
bir.

-
iik r e d e n k e n d is i ig in iik re t

'

m i o lu r (27/N em l 4 0 (.

k -r<- /

-
j

N im eti tasavvur edip onu

gosterm ektir .
kelim esinin, k e/f
ortaya 9ikarm ak anlam m daki ^ den
tiigii soylenm ektedir. O nun
ddnii
karlti, nim eti unutm ak ve onu gizlem ek
anlam m daki A kavram idir . '

,iik re d e n a z d ir ! (3 4 /S e b e 13) ayeti

iikriinii yerine getirm
A llah
enin
in
r
z bir

olduguna i.aret etm ektedir

dine eO nun
A lla h
i -iikiir
,
etm e

lerinden dolayi sadece i^i dostunu

tiir: ibrahim (a.s.) h akovm
k in diia;

-Sem izliiyle sahibinin ona olan baki

m m i gosteren hayvan. K im isine gdre

<
: K id la r im d a n

R a b b in in

n im e tle rin e

).fiik r e d e r d i (1 6/N ahl 1^1); N uh (a.s

bu kelim e , : ,yani, dolu gdz

hakkinda d a ; : , gok
iik re d e n <k u ld u (17/lsrd 3) diye
anlam indan gelm ektedir. B una gdre
siikiir, ki . nin, kedisine nim et verenin
buyurm u.tur
zikriyle dolup
m ^sidir
ta .
:
iikiir

U9

Y hee A llah in ; ' :-A l

la h e k iir d iir, h a lim d ir (64/Tegabiin

kism a a y rilir
iikiir: N im eti tasavvur
K alp ile

.etm ektir
Oil ile - iikiir: N im et vereni

OV

.m ektir
iikiir:
D iger Hak
organlarla
ettigi
oranda nim etin kar.
iligini verm ektir
B azilarina g d re ,

S e b e 13) ayetinde ge)/ 34

en
kelim esi tem y iz o lm a^ iizere

eklindeki nitelendirilm esinden

17(
-kasit, A llah in kullarina nim et ver
m esi ve onlarin yaptiklari ibddetlere
ih k m iikafatta b u lunm asidir
k ar .
: M em eleri siitle dolu olan d ev e .
: bervak ,0 ) 9
ri
)otun

iikreder.dan
B ervak,
daha fazla
90k
az bir suyla y e-erip biiyiiyen bir bit
kidir .

elimesi, kinaye yoluyla kadin

-m ansdbtur. B una gdre ayetin anla

dyle olur: Y aptiginizi A llahm
ai
iik iir o la r a k yapm iz. B azilarina
gore de.
k elim esi , - fiilinin
m e fCiliidiir. degil de -fi
ilinin zikredilm esi, kalp, dil ve diger
560

ferci ve nikah/cinsel
ki anlam inda
ili
da kullamlir.
oyle
Bazilari
dem
tir
i:

'

'

271-

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

27 -E g e r kadin, isterse
;n ik a h in in k a rg ilig in i
;Ve senin o n u n la g ird ig in ilig k in in
verm ezsin h a k kin i v e y o lla rs in onu

kelim esinin asil, deveyi

b ag lam ak anlam m daki ( J ^ den gelm ektedir. <- ! D e v e y i b a g la '

dim , denir. K endisiyle baglanan eye

a ile s in in y a n in724.
a

icin kokiindeki taze bitki

Ag
fidan ( (. ' A Agacin dallari
ogaldi.

denir. B u anlam dan -

IK ita b a

n o k ta

ve ha rek e koydum ,

sozii istiare edilm itir. ^ -

soziiyle aym anlam dadir.
H ayvam n on ve arka a^aklarindan
-tipki bagcik gibi- sadece bir tanesin-

/ - k-s
.

Kcitii huylu

o lan

.:

B ir b ir iy le gekigen o r ta k la r

Z iim er 29); yani kotii huylarindan / 39 (

dolayi birbirleriyle
en ortaklar
eki.

de beyazlik olduggnda - - - den ir. - : D e k i; herkes

k e n d i g a k ile s in e g o re ha reke t eder

(17/isra 84); yani kendisini baglayan

seciyesine/karakterine gdre. N itekim
e z -Z e ria

ila

M e k a r im i g - e ria adil

eserim de de belirttigim gibi karak

1-

terin, insan iizerinde bir hakim iyeti

vardir. B z. Peygam ber de bu h u suu
ekli benzerlige
B ey
imet/b
ve
i
p y l e ifade etm itir:
; cinsiyetteki benzerlige ;-key
: H e r kim ne ig in y a ra tilm ig s a onu
fiyet/nitelik konusundaki benzerlige
k o la y y a p a r .725
de
j denir. A llah buyurur k i :
: insam baglayan ihtiya tir.
: -O n a benzer d a h a bag
istiare ^olu^la -

' / Ib ir igin
k a la r i d a v a r d ir (38/Sdd 58); yani
m u gkilfkarigik o lm a si denir; tipki
im ve gdsterdii etki konusunda
bi

anlam inda istiare
.ona benzer
gibi.
B azilarina gdre kelim esi /
r a h a tlik anlam indadir. Pakat ger -ek
/ $-k-V
te anlam i, y o ld a/g id i-atta birbi
rine benzer iki k-
i arasindaki iinsi
yettir/dostluktur. Bu anlam dan P y l e
denilm
tir
i : ' : insanlar
birbirlerine benzerler ve birbirleriyle
iinsiyet b u lurlar .

'

gosterm ektir.

m ii b e lirttim , denir:

iJJziin tu -

: B e n iiz iin tii ve ta sa m i y a ln iz

A l l a h a

gikd ye t e d e rim

86 (;
7 2 4 S o z , Y ah y a

: Uziintiiyii

(1 2 /Y u su f

. Y am u r a ailtir. B kz. S em in ,
< m a d d e s i. S a 'le b ,

U m detu i-H u ffd z ,

Meccilis, II, 26 5 .

7 25 ^^ ,

X I, 49 1.

561

Ragip el-Isfahani
: A lla h , k o c a s i h a k k in d a

s e n in le ta rtig a n ve A lla!'! 'a gikayette

sevindi [; . : A lla h >

b u lu n a n

-O':na iizdntii verdi. Bu tip

ki -/Onu hasta etti, sozii gibi

diigmanlarmi, ona verdigi bela ile

sevindirdi/sevindirsin, denir . )
buyurur k i : : Benim
acunla diigmanlarnni s e v in d irm e

dir. Ayriea sbzii; onun acisim

Ar a f l 5 0 / 7 ( (.

.giderdi anlam ina da gelm ektedir

byle rivayet edilm ektedir :
. -

k a d im n s o z iin ii

ig itm ig tir

M iicadele / 581( (.

-;

Resulullah

s.a.s.) a, aim ve avuglarim iza vuran (

agin sicaktan gikayet ettik; fa k a t ,
kelimesinin

asil

oluyor. B u tipki hastaligi giderm ek

anlam m daki_ gibidir .
air $oyle d e r
:

a nlann ,

indekini
ip onun
ortaya
ai

lkarm aktir

.
ine suyun
^i 0: iik bir kaptir.
nuldugu
Sanki ki
bu
kelimenin kok anlam inda istiare var
gibidir; tipki u deyim ler g ib i :

d im ; '

: -K abim dakini ona ser

Hap$iran k i-iye dua etm ek

tir. Sanki dua etm ekle, ondan gematet

mam sevindirm ek) giderilm
dii (i

gikayetiinizi g id ern te d12.

i

]
__
baijina gelene

: Torbamdakini

silkeledim; yani kalbimdekiniiga

a
v u rd u m .

Onun igin geceledi, bagina

gelene sevinenler gibi. 7-7

272-

Yani, 0, b aina gelenlerle se^inen

loidinlaim arzuladiklanna gore
geceledi. B azilari, airin kelim esiyle ayaklar kastettigini sb^lem ektedir; fakat bu goriisiin dogrulu ku kii gotiiriir. iinkii beyitte, onu
destekleyen bir delil yoktur.

-Deligi olmayan oyukM enfe

zi olmayan kiiyiik hiicre :

mm nuru, iginde lam ba

bulunan b ir k a n d ile benzer (24/Nur

35 (. kalbin , 'ise ondaki Allah

nurunun tem sili anlatimidir .

- m
/ -t

ina

Sana dii-
m: anlik eden, se
gelen

m anlik
nin deettigin
ona inin
dii
ki
belaya sevinm ektir
ba .

77) : /M urseldt 27);

yani yiiksek daglar. Bu anlam dan
byle denir: ; yani kibirlendi.

/ -m -e -Z

-;

a it bu
S ad ir, B ey ru t,
s. 3 2; Z e m a h e rt, ' - / , s. 241;

7 2 7 e n -N a b ig a

e z -Z u b y a ru y e

bkz. D ivanu N abiga,

7 2 6 M u s lim , M e sa cid , (H N : 6 1 9 ).

F e y r d z ^ d d t , B esa ir , 111, 344.

M iif re d a t / K ur'an Kavram lari Sozliigii

-)Z iim er 45); yani dhirete inanm a / 39
yanlarin kalpleri n e fre t eder .

n i-s- /

ortiinm ekten nehyedilm igtir.728

ve : i s t i ^ e yoluyla kendisiyle ortiinen bir giysi anlam inda
kullanilir. B u anlam dan oyle denil-

m ektedir: : i onlari kuatti.

yuvarlagi veGondan
iine ;1 M ecazi anlam da da; : Koyuyayilan
ogulu
ik
I . eklinde nun iizerine .fim a l astim , dendm ektegelir. A llah b uyurur k i :
dir. Ortii, bedeni sardigi gibi, karakter
' : -G iin e g ken d in e a it b ir y d

de insam tam am en k uattigi i in ona

riin g e d e a k ip g id e r (36/Y asin 38 (;

da denir. igki de a^li kuatip onu

'

G iin e g ve a y b ir

orttiigii i in diye ad landirilm itir. i kinin bu adla i^m len d irilm esi,
Rahm an / 555( (.
tipki ile isim lendirilm esi gibidir;
9iinkii i ki akil ham retm ektedir/giz ' - : G iiniim iiz giine oldu. Biri iirkdp yerinde durm adigi1 lem ektedir.

o lg iiy e

g o re

h a rek e t e tm e k te d irle r

-zam an; -yerinde durm am a konusun

K ab ein kuzeyinden esen riizgara
da g iin e ^ bdyle
en zetilerek
d e n ir: - da denir. Bu kelim e b aka bir
'
leh9ede ve eklinde telaffuz
edilm ektedir. '

/ - -

Adairi' kuzeyden g e ld i , sozu tipki '

/Sol: ^agm k ar -iti. A llah bu

gibidir.

yurur k i : ' '

> -S a g in d a ve s o lu n d a ik i a l l ; 1

Cl m elek oturmug kaydetmektedirler

K a f / 50
17( (.
K endisiyle ortiinen elbiseye '
denir. Bu tipki bir-ok elbisenin, ort
.tiigii organin ism ini aldigi gibidir
O rnegin; gom lek yeninin el; gogiis
-ve sik m m gogiis ve sirt; don/pan
tolon
asininayagm
ayak mdiye
/pa
isim lendirilm esi ve b en zeri .
-'- -insanm elbiseyi iizerine sardi
-rip onu sol tarafm a atm asidir. H adis
dyle ge9m ek teted de
ir :
:

-' ! A d a m g iin e y d e n g e ld i , sozii

Kindye yoluyla kilica denildigi gibi,
de denilm ektedir.

/ K ilic in i kuanm i o la r a k
g e ld i, sozii sozleri
gibidir. : K uzeyden
esen riizgar gibi hizli olan deve.
air dyle der:

. -

273- M e m u l/ M u tlu b ir takim

v a r lik la r i ta m y a ca k sin ;
Ve p ig m a n o la c a k s in ; fa k a t p ig m a n lik fa y d a verrnez.

-]G o m le k ve d o n /p a n to lo n o l

m a k s izm ] tek p a r g a li b ir kumag ile

7 2 8 A h m e d , M iisned , 111, 13, 4 6 ; B u h a ri, Libas.

7 2 9 S a d k a b ile s in e m e n s u p b ir a d a m a a ll lan bu

563

Ragip el-Isfahani
B azilarina
iirinde
airgore
bu
-m utlu birtakim y aratiklari kastet
tir; sanki iizerlerine ^ u z e^ riizgari
mi
esm
dei ^
da serinlem
ve m uti-

olardir
lm u .

a le v (15/H icr 18); : Gozet-

leyen bir a le v (72/C in 9). O um anla

kari ik aicve benzetilerek siyahla kariik beyazliga
denir. A skerlerin
siyahligi ve [kuandiklari] dem irden
^
silahlarim n

O na olan kizginligim dan dolayi lekeledim . ILekeden

uzak E zd 1 " sozii, bu anlam dan tiirem itir . :
(5/M dide 8); yani toplulua k ari
duydugunuz b u g z /k in , sizi adaletli
davranm aktan alikoym asin. A yette
ge en

kelim esi, ekline de

kunmutur. ' Bu kelim eyi ta h fif [

harfini sakin] edenler ondan
(bir toplum a ^ lz g in li^ duyan) anlam im kastediyorlar; airlatiran^
] harfini harekeli okuyanlar] ise,
onu m astar yapiyorlar. u ayet de
bu anlam dadir:

: A sil

sonu kesik olan, Sana b u g z e d e n d ir

(1 0 8 /K ev se r3 ).

/ - 4

beyazligi

nokta-i

nazarindan orduya [sayilari k olan

boliik, alay gibi askeri birlige]
denir.

1)-1- / -
- ve : G oz veya basiretle
gdrerek hazir olm aktir. K im i zam an
sadece hazir olm ak anlam inda
kullam lir. A llah b uyurur ki: '
;Allah goriilm eyeni de g o r iile n i de bilir (32/Secde 6). A ncak en

uygun lam;
form unun sadece
hazir olm ak ; form unun ise sadece g drm ek anlam inda olm asidir.
H azir bulunulan ^ere denir.
K ocasi yam nda bulunan kadina -
denir. ogulu
eklinde
gelir. Bu anlam dan gelen .
m eleklerin ve iyi insanlarm hazir
bulunduklari hac bblgesinin kutsal
yerleridir; bazilarina gore ise hac

: Yanan ateten yiikselen ve

gokte beliren/akan alevdir.
44^: Onu yakici bir a le v takip eder

i^ d e tle r in in yam ldigi yerlerdir. A1-

(37/Saffat 10); : Parlak />

ta n ik o ls u n la r (22/H ac 28); -

lah b uyurur k i : ' Kendilerine a it bir takim m enfaatlere a h it/

]i in bk z. B a g d a d t, el-H azane, IV, 174.

- , Y e m e n d e

730

ib n

b ir k a b ile ism id ir. B kz.

M anzO r, Lisanu 'l-Arab.

( )m a d d esi

-(M O terc im ier).

7 3 1 B u , ib n A m ir, u b e, ib n V erdan v e ib n
C e m > ^ z m k ira e tid ir. B k z D im y ati, ith a f, s.
197.

564

: : Mii minlerden

bir gurup da onlara uygulanan cezaya a h it o ls u n (24/N ur 2);

Onun ailesinin dldiirulu^une a fiit olm adik (27/N em l 49); yani,
onun ailesinin yk edili i sirasm da

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

orada degildik.

: O n-

Furkan 72); yani onlar, ne nefisleri,

-ikincisi, yem in anlam inda kul

lam
oyle
lir:d eKr:ii
: A llah a yem in ederim ki, Zeyd

ne kasitlari ne de iradeleriyle yalanin

serbesttir. B urada ' -yem in anla

la r y a la n y e re g a h it lik e tm ezler (25/

yaninda bulunurlar.

m indabyle
olur.
der:
B azilari
Eger

: B asiret veya gbzle gbrm ekten m eydana gelen bir bilgiden

kaynaklanan bir sbzdtir.
O n la r m e le k le rin y a r a t ilig in a g a h it
o ld u la r m i?

(4 3 /Z u h ru f 19); yani

gbzleriyle gordiiler m i? Y bce

lah bu soziin hem en p e inde; -
.* 4 O n la r in g a h it lik le r i
y a z ila c a k ve o n la r so rg u y a gekilec e k le rd ir (4 3 /Z u h ru f 19) buyurarak,

ehdetn, uhud/hazir bulunm ak ile

m eydana gelecegine dikkat ekm ektedir.

' ': a -

h it o ld u g u n u z halde, n ig in A lla h in
a y e tle r in i in k a r e d iy o rsu n u z ? (3/A l-i

im ran 70); yani b ild i^iniz halde.

; B e n onla n

g d k le rin

ve y e r in y a r a t ilig in a

g a h it tu tm ad im (1 8 /K e h f 51); yani

ben

onlari,

b a s ire tle riy le

goklerin

y aratili ina m ut(ah /blgsi olanlardan

kilm adim . : A lla h
g a y b ve gehadet a le m in i b i lir (32/

Secde 6); yani A llah, insanlarin duyu

ve basiretlerinden gizli kalam da ve
onlarla gbrdtiklerini de bilir.

ki
, der ve
se dedem
yine
e
yem inolur
ek
ger
mle
i. -de tip
ki -gibi yem in a n la m in d a k u lla m
lir, dolayisiyla ona yem inin cevabiyla
cevap verilir. O rnegin

u g ib i :

2 7 4 - A n d o ls u n b ild im ki, o liim iim

g e le c e k tir!

Bu kokten , ve
form lari gelir. A llah buyurur ki: *
: ahitler g a g irild ik la rin d a , g a h itlik te n k a g in m a s in la r

(2/B akara 282); ?

: ig in iz d e n ik i e rke k gahit tutun
(2/B akara 282).
D enilir ki; : Y^ni falan
eyde hazir bulundum .

Falan eyin aleyhine taniklik ettim .

A llah buyurur ki:
: K u la k la r i a le y h le rin e gdhitlik etti (41/
Fussilet 20). ehadet, kim i zam an
hiikiim verui^ anlam inda kullam lir
: K a d im n a k ra b a s in d a n b ir ig b y le h iik iim v e r d i( \ 2 / Y u s u f

, iki anlam da sbylenir:

26). K im i zam an da 'krar etm e anlam inda kullam lir: --

'

bilgi yerine ^ull^m lir ve

onunla taniklik yapilir: /una

ta n ik lik e d e rim denir. ahidin, /
B iliy o r u m dem esi kabul edilm ez;

; E g le r in i

z in a 'lie s u g la y ip k e n d ile rin d e n bagka

g&hitleri b u lu n m a y a n k im se le re gelin ce : O n la rd a n h e r b ir in in gdhitligi,

onun, Hgehadet e d e rim dem esi

gerekir.
7 3 2 B u , L e b i d din M u a l l a k a s i n d a n b ir beyittir.

Ragip el-Isfahani
-k e n d is in in m u tla k a d o g ru so y le ye n
le rd e n o ld u g u n a, d o rt / A lla h ,I
g a h it t u tm a s id ir / A lla h m h u zu ru n d a
d o rt kere ik r a r d a b iilu n m a s id ir

M eleklerin ehadeti, emredildikleri

fillleri yerine getinneleridir. ayet
buna deldlet eder: : ig i

24)/

diizen le ye n ler (79/Nazi/it 5). ilim saehadet,

iinkiiinin
NOr
ki
bu6 (. hiplerinin ehadeti; soz konusu hiikkendi nefsine
ehddetidir
olan. mu [A llahtan ba ka ilah olmadigm i]
. :B iz a n c a k b ild ig im iz e
bilmeleri ve bunu ikrar etmeleridir. Bu

-g a h itlik ettik (1 2 /Y u su f 81); yani sa

dece bildigim izi haber v erd ik .

tam klik ilim sahiplerine hastir. Cahiller

n in k a fir lig in e b izza t k e n d ile ri gahit

is^ bundan uzaktir. Budan dolayi Yiice

Allah kafirler hakkinda dyle buyurm aktadir:
'

-iken (9/Tevbe 17); yani ikrar edi

y o rlark en . . :

y e rin y a ra tilig in a , ne de k e n d ile rin in

D e r ile r in e : N ig in a le y h im iz e g a h itlik

y a ra tilig in a gahit y a p m a d im (18/K ehf

e ttin iz? d e cjile r (41 'Fussilet 21 (;

'

51). Bu dyet de ayni ger ege dikkat

gekm ektedir:
'

. ; '' A lla h , k e n d isin d e n bagka ila h

K u lla r i iginde A lla h 'tan a n ca k a lim le r

o lm a d ig in a gehadet eder; m e le k le r ve

k o rk a r

-M iig rik le r, k e n d ile r i

a d d le d gozeten ilim s a h ip le r i de

3)/
-Al-i Imrdn 18). A llah in kendi vah

ehadeti, O nun,
daniyetine
alem de
ve kendi nefislerim izde tek olduguna
delalet eden
.eyleri icat etm esidir
air bu anlam
oyle dda
e r
:

-
H e r geyde 0 'nun b ir igareti -2 7 5

^^ : O n la r i ne g o k le rin ve

(35/Fatir 28). A yette sdzti

edilenler ayette kastedilenlerdir:
; . ;S id d ik la r

gehitler ve s a lih le r (4/N isa 69).

: H azir olan, br eye ahit

o lan .
4
: H er
can, y a n in d a b ir s a ik ve gahitle g e lir

(50/K df 21); yani lehine ve aleyhine

tam klik edenle g elr. ayetler de
ayni anlam dadir:

;v a r d ir k i
m m ' 0 < o ld u g u n a d e la le t
e d e r 33

Bazioyle
bilge
dem
iler
ki
ilerdir: Yiice A llahin kendi nefsine

' . H e r b ir

um metten b ir gahit g e tird ig im iz ?

se n i de o n la r a gahit o la r a k g o ste rd ig im iz za m a n h a lle r i n ic e o la c a k ! (4/

N isa 41);
: u p h e siz k i bun-

eye, ehadeti,
O ndan
ka ilah
her
ba
d a a k il o la n veya g ahit o la r a k k u la k
-olm^digim soyletmesidir. N itekim bu

veren k im s e le r ig in b ir o g iit v a rd ir

ehadet
tiin varliklar
etm ektedir
buna.
7 3 3 Ey be y
fil-A
e a it ^bu

b kz
.

-E b u i-A t ^ i y e , D a ru l-K iitu b il-ilm iyye, B ey

rut, s. 62; F ey ru zab ad i, B esair
!
, 3 5 2 .,

(5 0 /K af 37); yani onlar, haklarm da

oyle denilenlerin aksine kalpleriyle
duyduklarina ehadet ederler:

M iif r e d a t/ K ur'an K avram lari Sozliigu

: O n la ra , gok uzak

b ir

y e rd e n

s e s le n ilm e k te d ir

41)/
Fussilet
4 4 (.

-G iin e g in sa rk m a s in d a n g e

.ce n in k a ra rm a s in a k a d a r n a m a z k d

H e r iim m etten b ir g a h it gikar ir iz (28/K asas 75); :

iip h e siz

bu na k e n d is i de g a h ittir

(100/A diyai 7);

: R a b b in in h e r geye g d h it

S a b a h K u r a n 'm i d a gozet. (giinkii

o lm asi, yetm e z m i? (41/F ussilet 53);

, a h it o la r a k A lla h

sa b a h

y e te r (4/N isa 79) ayeti, u ayetlerle

o ku n a n

K u r a n

m e g h u ttu r

isra 78); yani bunu yapan k / 17(i

,

ayette b ehrtilen
-ifa, rahm et, se

bu ybne dikkat eken benzerlerine

iarettir:

O n -

la r in h ig b ir geyi A lla h a g iz li k a lm a z

kinet/ic huzur ve m u tlu lu g b u lu r :

- * . ':

(40/M iim in 16); :

B iz K u r 'an dan, in a n a n la r ig in gifa

0 , g iz liy i de o n d a n d a h a g iz lis in i de

ve ra h m e t o la c a k ge yle r in d iriy o ru z

b ilir (20/T aha 7).

isra)/ 7 82 (.

: O lm ekte olan k i idir. Ona

A lla h t an bagka b iitiin g a h it le r in iz i

bu ism in verilm esi, m ele^lerin onun

de g a g irin (2/B akara 23) ayetindeki

yam nda hazir olm alarindan dolayidir.

ehddet anlam
k elim
im n
esi , N itekim A llah buyu ru r ki:
gerektirdigi her
-e y diye tefsir edil

m -
itir. ibn A bbds soz konusu k eli

' :

;m eyi; y ardim cilarm iz ; M iicahid

R a b b im iz A lla h t ir deyip, s o n ra dos-

lehinize-
ehadet ed en ler diye y o
rum lam i-tir. B azilarina gdre de on
dan kasit, hazir bulunm alarina oneni

d o g ru y o ld a

verilen ve h ak larin
airin
d-oyle
a
de
ile rg ib i o lm ay andigi
lardki
ir:
. '

;f a k a t A lla h o n la r in ig in i b itire c e k tir

-H a z ir o lm a d ik la ri ve hissede
m e d ik le ri b ir sa p k in lik ta o ld itk la ri

4
7

ayetler biitiin, bu anlam lara

hainledilm
lerd ir
i :
7 3 4 e l- A h ta la a it bu
i,n bkz. D iv a n u l-A htal
ta k d im :

M eh d J

M.

N a s iru d d in ,

iize rin e

m e le k le r iner. O n la r a : K o rk m a y in ,
iiziilm e y in , size v a d o lu n a n cenn etle
se v in in ! d e r le r (41/F us ilet 3 0 ) ; 3
- -

: A l l a h a ve

e lg ile rin e in a n a n la r, s id d ik le r (gok

;O n la r g e r i k a lm ig la r d ir -2 76

h a ld e

y iir iiy e n le r in

D 3 ru b

d o g ru o la n la r ) ve g e h id le rd ir. R a b le r i k a tin d a o n la r in m iik a fa tla ri ve

n u r la r i v a r d ir (57/H adid 19).

Veya ehitlerin bu ekilde isimlendirilm eleri, onlarm oliim am nda

kendileri i in hazirlanan nim etleri
m iiahede ettiklerinden dolayidir. ^
da onlarin ruhlarinm A llah katinda
hazir olm asindan dolayidir. N itekim
Allah buyurur ki:

K u tu b il-ilm iy y e , B e y ru1t,0 9s..

567

Ragip el-!sfahani

'
Allahyolunda
oldiiriilenleri dluler sanma; hayir, (onlar) diridirler, Rableri katinda riziklanmaktadirlar. Allah in liitfiinden verdigi
nimetle sevinglidirler (3/Al-i imran

169-170). ay t de buna delalet eder:

4)

": Allah a

ve elgilerine inananlar, siddikler (gok

dogru olanlar) ve gehidlerdir. Rableri
katinda onlarin miikafatlari ve nurlari
vardir (57/HadTd 19).

; R am a zan ayi, K im an in
in d ir ild ig i a y d ir (2/Bakara 185); _

. Sizden h er kim bu

aya erigirse o nda o rug tutsun (2/Baka-

ra 185);

' : H a c,tbilinen

a v la rd a d ir (2/Bakara 1 9 7 ); .

' : A lla h in katinda

a y la rin sa y isi on ik id ir (TTevbe 36);
; (
Yeryiiziinde

do rt
; dolagin (9/Tevbe 2).

: A ylara
etm ek;

tipki

gore

'

m uam ele

ly illa r a

g o re

olana ve gahit

ve Ig iin le re g o re
m u am ele gibi.
: Falan

olunana (85/B uruc 3). B azilarina gbre

yerde bir ay ikam et ettim . H ayir ve

-' Cum a, bazilarina gore Arife,

bazilarina gore de kiyam et giiniidiir.

la n k ig i m eghur o ld u denir.

: fa h it

- de 0 giinde hazir olan herkestir.

: Gozlemlenmig giin (1 1/Hud
103); yani goriinen giin. K iyam et
giiniiniin bu ekilde isim lendirilm esi,
onun m utlaka vuku bulacagina iaret
etm ek i indir.
: K iinin ^

er konularinda;

IF a -

/ $ -h -k

U zun solum a; bu da, nefes

alm ak dem ektir. ise nefes verm ektir: '
: B a h ts iz la r ategtedirler. O ra d a

tan bagka ilah

olmadigina ve Muhammed (sas) in
Allah in resulii olduguna gehadet
ederim, dem esidir. Sonra bu kelim e

gok f e c i b ir g e k ild e n e fe s a lip v e rir-

brfte, n am azda okunan tahiyyat ve

onda okunan zikre isim o lm utur.

s o lu m a s in i ig itir le r (25/Furkdn 12);

: Allah

m u am ele

le r (11/H ud 106); ->

. -

Cehenn em o n la r i

uzaktan g o riin c e , o nun d fk e s in i ve

: O ra y a a til-

d ik la r i za m a n o nun n e fe s a lm a s in i
ig itir le r (67/M dlk 7). B u kelim enin

asil, cok yiiksek dag anlam m daki

lkmasi
Hilalin
yla -ohret bu
lan bir zaman dilimidir
; veya giine in
bir nokta ile diger bir nokta arasindaki
-dbnme siirecindeki oniki kisimdan bi
ridir. Allah buyurur ki : '

sbztlnden gelm ektedir.

/ $ -h -V

kelim esinin asil anlam i; nef-

M iif r e d a t/ K ur'an K avram lari Sozlugii

eye m eyletmsin,
esidir.
istedigi
Bu
/ da diinyada iki kism a ayrilir: Sadik
ehvet, kazib/yalanci
dogru
.eh v et

tirilan m um dan dolayi

ine kbala
ari
i
da denir . : -Ya
runda ne b a l ne de s iit var, d^nir .

Sadik
-ehvet: O nsuz bedenin zede
ehvettir. A cikirken lenecegi
yem ek

- y-b
/

ehvetiehvet:
gibi. onsuz
Kdzib
bedenin zedelenm eyecegi
.ehvettir
ve
nagarm asi
Sa :
Kim i zam aneyarzulanan
ve kimi -Bag, ih tiy a rh k a leviyle tu
zam an bir
eyi arzulayan k u v v et
tugtu/saglarim a g a rd i (19/M er^em 4 (.
de gehvet diye isim lendirilir .
Gerdek gecesinde cinsel
ki ger
ih-ek

e hvetler in sa n o g lu ig in
tiginde
le ; -/K a d in ka
g e k ic i k ilin m ig tir (3/A l-i Im ran 14(
rigik / gece gegirdi; cinsel < -ger
ayeti her iki
-ehvet anlam ina da ge
mediginde
kleise
^
lebilir
. ' _
K a d in serbest b ir gece gegirdi, denir .

: -O n la rd a n s o n ra g e le n

le r n a m a zi y it ir d ile r ve gehvetlerine
u y d u la r (19/M eryem

59) ayetinde
gehvet
en
yalanci
g e -ehvet ve ih
duyulm ayan zevkler kismtiya
ma

.girer

i ilerleyen iye
Ya
k i .denir
ok ilm e sahipAolan
ram izda
ki
i ,
diye ^m lir; zirali ya
da
0^

de

-Yiice A llah cennetten soz eder

oyle b u y u rm ak tad
ken
ir:

-C enn ette s iz in ig in ne
f is le r in iz in

a rz u la d ig i h e r gey v a r

Fussilet / 4311( (;

' :-O n lar, c a n la r in in iste d ig i gey

le r ig in d e e b e d i k a lir la r (21/E nbiya

Bu kokten .)102

fazla deneyim ve bilgi sahibi olm ak

durum undadir .
,/I h tiy a r lig i a g ik o la n ih tiy a r
denir . ' : u kocam dayag
/// ihtiyar ik e n ! (11/H ud 72
< (; Y j
: B a b a m iz d a gok
K asas / 28
2 3( (.

S ehvetin e d iig k iin a d a m ; /

Igtah g e k ic i gey, denir .

yaglidir

V-b$- /

y-d$- /
: ,)H ac 45); y an i / 22
im ento ile b in a e dkire
ilm-i/
sa

:
tirm
K ari
a k:
: S o n ra o n la r in , -y e d ik

ra y la r; kim isine gbre de y iiksek

-sa ra y lar anlam indadir. Bu da ilk an
lam a ddner . : -O n u n te m e lle

le r i uzerine, k a y n a r su k a rig tirilm ig

r in i s a g la m la g tird i, denir; sanki ki i

b ir ig e c e k le ri v a r d ir (37/Saffat 67 (.

tirildigindan
eceklere

tem elleri h ar 0 la bina etm it

r. :
veya
k ari! Sesi yiikseltm ek anlam indadir .

Ragip el-Isfahani

V - r- /

V - z- /

Goriinen e-ya.
: Kinaye yoluy

D um am olm ayan a le v :

la fere anlam inda kullamr; tipki onun

yadan kinaye yapildigi gibi
e .

: -)S iz in s a n la r ve c in
ler), iiz e rin iz e ate$ten d u m an siz b ir

alev g o n d e r ilir (55/R ahm an (

Ona
ey yaptim
utanacagi
; sanki
bir
wrasm
onun
i
yani ferciniiga
a .1kardin . ;
Bal
.lkardim

- y-a
/

a r
^ d e r :
.

Y ayilm ak ve gii-lendirm ek

Q k a r ila n ra h a t b ir z irh -2 77

tir. Bu
oyle
anlam
d e n da
ir: :

g ib i b ir so z

H aber 0

T oplu lu k y ayoild
g ald
i ve
i. '

B una benzetilerek
oyle denir:

Devenin k ? m a kabiliyetini

lkardim
ortaya. -'

ve

ortaya
-lkarilm asidir. Bu, bah bir yer
den alip oradan
-lkardigin zam an de
digin ;- -soziinden gelm ekte
dir. A llah buyurur k i :

$Y ap ilaca k i le r h a k k in d a o n la ra dani

Al-i im ran159
/ 3 ( (. .

Dilan
ani <

. < ))M ii m in le rin

a ra la r in d a k i //
ile d ir

'/me$veret/danima

ura/<
38
42)(.

odunla
lendirdim
Agii
te .
.

insam n kendileriyle gu-len

dikleri ^

onlardan yayildiklari k i-i

lerdir. Bu anlam dan kahram an iye

ki

Bazi k i-ilerin diger bazilari

na m iiracaat etm eleriyle bir g o r i i f iin

Siir-m
: e

o k o ld u g u hitdbeler
lerin. .

ve
lendi
gd . :

denir. Bu kdkten -form lar ge

lir : . ,

,)T araftar/topluluk

taraftarlar/topluluklar). A llah buyu k i :

J-V : ib r a h im de

N u h 'tin m ille tin d e n d i (37/Saffat 83 (;

>

< :O ra d a , b ir i k e n d i t a r a fin d a n
d ig e r i de d ii$ m a n la rm d a n o la n ik i
a d a m in k a v g a e ttik le r in i g o r d ii (28/

K asas 5);

F ira v u n , y e ry iiz iin d e ba$

kaldirm i!} V? h a lk m i g ru p la ra a y irm iti (28/K.asas 4); '

- y-t
/

. A n d o lsu n , senden once

: B u k l i m e daha once ^le
alinm
736.
ti
i

d e rd ik (1 5 /Her 10);

7 3 5 A d i b. Z e y d e a it bn

b. Zeyd, s

570

b k z. D ivanu A di

9 5; .bn F aris,M iicm el ,, 5

C em D
heretu
u re y d'I-Liiga
,
7 3 6 B k z).

geqm i to p lu lu k la ra d a e lg ile r g o n -

m a d d e s i .(

4 3 9 ., ,

bn! ;

A n d o ls u n b iz s iz in ta ra fta rla rin iz i/si-

zin le ayn i g b riitfii p a y la $ a n la n h e la k

e ttik (54/K.am er 51).

M iifr ed a t / Kur'an Kavramlari S ozliigii

bir su verilir (1 8 /K e h f2 9 (.
oyle d eair
r:
: -I k u ince ve sert olan bit

ki.
ve kelim eleri, silah ve
iddet anlam inda da k u lla m h r:
'
- : Allah size, iki
topluluktan birinin sizin oldugunu
-va 'dediyordu; siz de silahsiz/kuvvet
siz olam n sizin olm asim istiyordunuz
Enfdl 7). B una benzetilerek akrep / 8(
ignesi
diye isim lendirilm
tir
i.
: D ikenli aga .

<: B ana diken b a tti .

K uj

yavrusunun iizerinde diken benzeri

eyler b itti
. . Kad]m n
m em e^i siv rild i . : Devenin
diijleri diken gibi u zad i .

) Riizgarh bir gecede (et -278

kizartti
ve yagi eritti 73.

:
ve ayak g ib-etrafta

bu
lunan organlardir . ' :

ona ok ad! da, bir tarafina/organ!na

isabet etti, denir. A llah buyurur k i :

Organlari sokiip atar

M edric lb). Bu anlam dan kolay / 70 (

ie
iinku bu tur organlar
d e n ir ;
-yara aldiklari takdirde] oliim cul de [
gildir. B azilarina gore kelim esinin
1^^
[ z ira A ra p la r ,-; ve derler .

/ - y -e
- -! /

: B ilinebilen ve kendisinden
haber
verilebilene denir. K elam cilarin
:
U ygun ve elveri
Bu
li h.
al
,
oguna gore, bu kelim e hem A llah
kelim e sadeee buyiik/onem li hal ve
in hem
kullam
ba?kas!
ldiginda
i
in kullam hr. A llah buyurur
Jerk i
i
i:
m ii-terek anlam li bir isim olur; mev
: -her giin bir ite ,0

dir (5 5 /R a h m ^ 29). u ^ nin ogulu -cudu da m a dumu da kapsar. B azi

lar!na gore sadece mevciit (var
$
eklinde g elir . : insam n
in kullanjlir. K oken olarak
olan)da:
i
-kendisiyle v arhgim siirdiirdugii kafa
flilinin m astaridir. Bu kelim eyle
it boliim leri
tasmbir
dakiaraya
k ar
A llah nitelendirildiginde anlam i
.toplayan o d a k
dileyen); b a)
-
kasi onunla nitelen
dirildiinde i^e
dilenen) olur).
ayet, ikinci ikla a la k a h d ir :
: ,De ki, her eyi yaratan
: .Eti kizarttim
A llah buyurur k i :
-A lla h tir{\3IK did 16). B u ayet istis
nasiz olarak um um ifadeiinkii
eder .
' Eger susuzluktan

fe ry a d edecek olurlarsa kendilerine

erimiy maden gibi yuzleri haylayan

737LebTde ait bu .in bkz. D ivanu L ebid, s

ibn Faris, M iicm el, II ;

5140
1 5 .,
571

Ragip el-!sfahani
burada -m e f ul anlam inda m astar
dir . : D e ki, g d h itlik

oyle dem i
-lerdir: B u ikisi arasin
daki farklardan biri
-udur: K im i za

-b a k im in d a n h a n g i gey d a h a b iiy iik

m an A lla h m iradesi heniiz ortaya

lkm adan insan iradesi ortaya
.lkar

t iir ? (6 /E n am 19) ayetinde fail

anlam indadir;
u ayetteki
tipki
kelim esi g ib i : . :
-Y a ra ta n la rin en g iiz e li A lla h , ne y ii
c e d ir l (2 3 /M u m inun 14 (.

Koguna
eiam cilarm
gore
tipki gibidir. B azilarina gore ise ,

her ne kadar orfte irade yerine

,kullam liyorsa da onun asil anlam i

bir
-eyi icat etm ek ve onu elde et
um
halde
ektir
.
-A lla h tan olun
ca icat etm ek ; insanlardan olunca

-O rnegin insan bazen blm em eyi m u

ra t eder/diler, fakat A llah bunu kabul

,etm ez. insam n m ej'//z/dilem esi ise

-ancak A lla h m m e g ietin d e n l dilem e
sinden sonra ek
g er
le
.ebilm ektedir
Z ira A llah buyurur k i :
: -A lla h dilemedikge s iz dileye

mezsiniz (76/insan 30 (.
R ivayete g o re , - :

-A ra m z d a n d o g ru h a reke t etm ek iste

yen ig in (81/T ekvir 28) ayeti indigi
b^lezam
dediler:
an kafirler
Hey
er

-elde etm ek anlam indadir. Yine on

lam gbre, A lla h tan olan ,

eyin

bize baglidir; dilersek dogru yolda

viicuda gelm esini gerektirir. Onun

oluruz, dilersek de olm ayiz. B unun

oyle den ilm

tir
in
ii: '
> - -A lla h i n d ile d ig i o lu r; d i

me Yiice A llah
bze ayeti ind ird i :

le m e d ig i ise o lm a z. HA llah tan olan

m urat edilenin
-^^
lm lm az ola

~ : / -dile
medikge s iz dileyemezsiniz (76/Insan

30 (.

.rak m eydana gelm esini g erek tirm ez

oyle der: E ger

B azilari
her
,ey

G orm ez m isin ki A llah

-byle buyur
m
tuur:

;A llah m dilem esine d ayanm asaydi

flillerim iz de bu dilem eye bagli olup
-dayanm asaydi insanlar biitbn flille
rim izde [A llah d ilerse/dilem edik ,e

: ,A lla h s iz in ig in k o la y lik ister

g u g liik istem ez (2/B akara

185 (;

: E lb e tte A lla h , k u l -

) ig in h ig b ir h a k s iz lik istem ez 40)/

M b m in 3 1 (.

diye] istisna yapm ayi O na baglam a

-konusunda icm a etm ezlerdi. O r
n e g in : .

-B ilinm ektedir ki kim i zam an in

sanlar arasinda zorluk ve haksizliklar
olm aktadir. K elam cilar bu konuda

A lla h

dilerse b e n i sa b re d e n lerd e n

b u la c a k s in l (37/S affat

102 (;
: -A lla h dilerse b e n i s a

b ir li b u la c a k s in (1 8 /K e h f 69 ( .

V : D e d i

7 3 8 B u b ir s o z d e g il, h ad istir. Z e y d b. S a b it ve
E b b D e rd a o n u H z. P e y g a m b e r d e n riv a y e t
e tm i lerd ir. B k z . e l-B e y h a k i, e l-itik a d v e i -

H idaye , s. 166; A h m e d , M iisn ed

H e y se m i, M ecm eu'z-Z evdid, X , 6 .

572

V, 191;

7 3 9 B u riv a y e ti, ib n E b t H a tim v e ib n M ird e v e y h

E bb

H u r e y re d e n

S u y u ti,ed-D urru 7 - .

tae htm
r i.
lerdir.
V
4 3I II
6 .,,

B kz

Mhfredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

A lla h g e tire b ilir. S iz e n g el o la m a z-

89);

.; H e r h a n g i >gey igin,

11) / /H ud 33);

A l l a h m d ile m e s i d ig in d a : B e n y a r in

Id: Onu, d ile rse, s iz in b a g im za a n c a k

'

> : A lla h in iz n iy le g iiv e n ig ind e

onu y a p a ca g im , dem e (1 8 /K eh f 23-

M is ir a g ir in (12 /Y u su f 99); '

" D e ki,

24).

ben ken dim e A lla h in d ile d ig in d e n

bagka ne b ir m e n faa t e ld e etmede, ne
de b ir z a r a r i onle m e ye m a lik d e g ilim

(7/A r a f 188): .
<

: A sil . Bu kelim e
m addesine aittir.

: A lla h b iz i

s iz in d in in iz d e n k u rta rd ik ta n so n ra
o n a donersek, A lla h 'a k arg i y a la n
uydurm ug o lu ru z. R a b b im iz A lla h 'in

in Harfinin Sonu

d ile m e s i diginda, o n a g e r i donm em iz

b izim ig in o la c a k ig d e g ild ir (7/A ra f

573

Sad Harfi

/ S -b -b
'

Suyu yukaridan bo alt-

mak.
d o k iild ir,

S u yu d o k tii da

dem ektir .

: Su yu do ktiim o

d a d o k iild ii, aenir. A llah buyurur ki:

a / S - b - h^-

: S iz su yu d o k tiik de

kelim eleri giiniin ba;-^

i
da giine 1 ufkun

tigi vakittir. A llah buyurur

kizilla
k i:
-

: S a b a h y a k in d e g il
81 (;
; :

m i ? ) /

d o k tiik (80/A bese 25);

K o rk u tu la n la r, ne de k o tii b ir s a b a h a

B u y iiz d e n R a b b in o n la rm

k a v u g a c a k la r (37/Saffat

iiz e rin e a z a p k a m g isi y a g d ird i (89/

Fecr 13); ' *

Sabah u y k u su . :
Sabahece
i .
O naecegini
sabah i-
iir

B a g la r in in iis tiin d e n k a y n a r su do-

d im . :

k iilm e k te d ir (22/H ac 19).

- : ^ olan sev-

;
ilen
K endisinden
kab. Deve
i:
in kullam ldiginda, sabah oluncaya
i

gisinden dolayi nefsi ona m eyletti.

kadar dizleri
om elip iizerine
ayaga

177(.3 .

Sabah
ecegi
en k ii.

kalkm ayan deve anlam indadir. Ayrica

ism -i fail, sadece bu kdkiin form una ozgiidiir.

: F a la n
ki.fi gu geye d iig k iin d iir. d e n ir. kelim es
gibidir. .. - ise; ya-

lam banin konuldugu yer anlam ina da

gelir. N itekim A llah b u y u ru r k i :
; '

gilan yagm ura, bir eyin akan usare-

nun nuru, ig in d e ig ik b u lu n a n b ir 0

sine ve akan kana d e n ir. ve ,

dokiilm esi gereken k a lin tid ir. '
: K apta artakalam i f im .
:
K apta artakalan yok oldu.

k a n d il y u v a s in a b e n zer

7 4 0 v e k o y u n siiriisu a n la m in d a d ir. B kz.

Ibn F aris,

ig ik b ir

cam ig in d e d ir (24/N ur 35 (.

L am baya d a , denir. Ayrica

;
-lam
. banin k onuldugu yer an
lam ina da gelir .
kelim esi de
yildizlara
tur. Bu ad
anlam
o lmda
u

Miicmel, 11, 532.

575

Ragip el-Isfahani
A llah buyurur ki: ' '

S ik in ti, h a s ta lik ve savaq z a m a n la -

: Biz y e re en y a k in g o g ii lambalarla d o n a ttik (67/M iilk 5).

r in d a

T O nlara falan suyu

sabahleyin getirdim .

kelim esi,

ve benzetilerek koyu
kirm izi sa anlam ina g e li r .
Falan ki?i parladi/giizelle?ti.

/ S-b-r

: B a q la n n a g e le ne sabredenler (22/H ac 35); - j

; Sabreden

biraktim ki, ndan kurtulm asi miim-

erkekler ve sab-

reden kadinlar (33/A hzab 35).

O ruca da sabir denm i?tir,
sabrin bir n e v i gibidir. Hz.
Peygam ber ?oyle buyurm aktadir:
' '

Sabir ayinin orucu de her

aydan UQ giin oruq tutmak gogiisteki
-

: O arda tu tm a k tir. '

H ayvam y em siz olarak hapsettim .
-
Falan ki?iye oyle bir ?ey

sabredenler (2/B akara 177);

.k in i g id e r ir

Ebu U beyde ,
:

kiin deildir. : N efsi, akil ve

-Olar, ateqe karqi ne k a d a r d a sabirli

dirlarl (2/Bakara 175) ayetinde ge en

? erin gerektirdigi hususlar iizerinde

s a b r kelim esinin ciiret anlam inda bir

veya onlarin onu hapsetm eyi gerektirdikleri hususlara kar?i hapsetm ektir. , genel anlam li bir lafizdir;
geldigi farkli yerlere gore ayni kok-

e oldugunu soylerllgat/leh
ve bu
-iddiasma, bedevi bir A rab m hasm i
na soyledigi sdzle delil getirir :
1 ' A lla h 'a karqi ne k a d a r

ten gelen isim lerde farklilik olabil-

da sa b irh sin /ciire tk d rs in l

m ektedir. E er nefsin hapsedilm esi

bir m usibetten dolayi ise ona sadece
denir; onun ziddi da Iferyat
olur. Eger sabir gosterm ek sava?ta

kat suretinde bir m ecaz tasavvurudur .

:
iinkii bu ciimlenin manasi ?byledir
Giinah i?leme^^
inde,
ciiret
senin
ett
m ene gore A llahm deger
azabina
bi

ise bunun ismi Ik a h ra m a n lik ;

kar?i ne kadar da sabirlism

! ifadeler

ziddi ise tk o rk a k lik olur.

Bu, hak -

de aym ?ekilde tahlil edilir :

Eger sabir bunaltan bir felakete

kar?i gosteriliyorsa, buna

^^ :Ateqe karqi ne k a d a r -d a yan ik

lid ir la r \\ - : -Ateq eh

/g o g iis g e n if lig i denir; ziddi ise

-lin in a m e liyle ne k a d a r d a am e l etmek

Ib u n a lm a olur. E ger sabir, konu?m a-

te d irle rl

m a konusunda olursa buna da '/

zamiinkii
an ekte
ger
m
k
sabri olm ayan ki?i, ona bakanin hali

s ir saklam a, ziddina ise I s ir r i ifa

itibara ahnarak sabirla nitelendirilir .

denir. Fakat Yiice A llah biitiin bunlari sabir keh m esiy le ifade etm i? ve
? sbzleriyle buna dikkat ek m?tir:

741 B kz. H e y se m t, M ecm eu z-Z evaid, 111,

7 4 2 B kz. E b u U b e y d e , M eant 'l-Knr 'an, 4 , ;

F erra, M eani 'l-K ur 'an,

576

A h m e d , M iisned, V, 145.

1, ?.

Mtifredat / K ur'an Kavram Jari Sozliigii

Bu tur konul^rda
-!hayret form u
,nun kullam lm asi yaraticiya gore degil
yaratilana goredir .

(ile boyan) (2/B akara 138) ayeti,

Yiice A llah in insanda yarattigi akla
iaret eder. Insan onunla hayvanlar-

dan ayrilir; -tipki

gibi.
S a b refitrat/karakter
d in , sa
b ir li o lu n (3/A l-i I m ^ n ^ yani (; H iristiyanlar, bir ocuklari diinyaya
geldigi zam an dogum unun yedinci
nefislerinizi ibadete hapsediniz ve
nefsi arzularm izla m iicadele ed in iz . giiniinden sonra onu, sibga/ilahi boya

diye iddia ettikleri vaftiz suyuna batinrlardi. B una k ar ilik Yiice A llah yu-

O na ibadette s a b irli

-o l (19/M eryem 65); yani sabirli ol

m aya gayret e t .

-Onlar, sa b re ttikle rin d e n otii

rii cennetin en yiiksek dereceleriyle
miikafatlandirilirlar (25/Furkan 75 (;
. .

karidaki sozii soyledi ve peinden de,

'
: A lla h i n boyasm -

yani A llah in rizasina mk ak

avin
ui
gosterdikleri sabirdan otiirii .
. Giizel bir s a b ir (1 2 /Y h su f 18 (;
yani sabri em redip
vik ona
etm ek
te
giizeldir .

Sabretm eye gti.yetirendir

Eger onda bir

e
-it zorlam a ve gay
ret varsa

dan d a h a g iiz e l b o y a si o la n k im d ir?

(2/B akara 138) diye buyurdu.

. Y iye n le r ig in b ir sibg/boyadir
(23/M iim indn 20), yani onlar i in
bir katiktir. B u kelim e,
/S irk e y le b o y a d im /S irk e ye b a n d ird im

deyim inden alinm itir.

/ S-b-y

form u kullam
u
lir .

ayet bu anlam d adir :

,Kugkusuz bunda sabreden

giikreden heroes igin ibretler vardir

ura/<
42)
33 (. 'bekleme , sabir ile/

. Ergin olm ayan ocuk. .

ocuk sahibi adam . A llah buyurur ki:

.

B e g ikte ki b ir sa b iy le n a s il kon u-

iinkii intizarinifade
sabirdan
edilir ; gu ru z? d e d ile r (19/M er^em 2 9 ) . ~
.*, ifadesi, bir insam n,
ayrilm am asi gerekir; dahasi 0, sabrin
birine ^ l k olup ona m eylettiginde ve
bir tiiriidtir. A llah buyurur k i : '
.

-Rabbinin hiikmii gergekle ocuklar gibi davrandiginda sbylenir.

ginceye kadar sabret (52/T ur 48 (;

yani
i Rabbinin
l^ firle re senin
kar
in verecegi hiikmii bek le
i.

>u ayet de bu anlam dadir: ,

' : O n la r a m eyleder ca h ille rd e n o lu ru m (1 2 /Y u su f3 3 ).

- '

de ona m eylettim .

s-b-g

-kelim esi,
flilinin m as
taridir . ise -Iboyanmig an
lam indadir
.

: Bana m eyletti ben

Allah in b o y a si

/S a ba y e l i :

7 4 3 Z e m a h e ri, S irk e ne g u z e l b o y a d ir d ey im i
m e c a z d m u n k il ^ ^ m e k s irk e y e b a tirilir ve
o n n n la re n k le n ir. d e m i tir. B ^ z. Z e m a h e r,

E sasu i-B elaga. s. 2 4 8 .

577

Ragip el-lsfahani
K ible ydniinden esen rhzg^-a denir .

K ihci kinm a ters yiiz '

tird
yerle
im ;: M izragi

egdim ve onu saplam aya hazirladim .

~ /S a b iile r , Hz. N u h un dinine
bagli bir kavim dir. B ir dinden ka
en bir
herkese
dine
kip ba
ge
de

O rfte s a h ib , sadece ok fazla birlikteligi olana denir. Bir eye m alik

veya onda ta sa rru f etm e yetkisi bulunan k iiye, : , o nun s a h ib id ir denir. A llah buyurur ki:

'
U ziilm e,

A lla h

Arkadagina,

b iz im le

beraberdir,

/ s a b ii denir. Bu kelim e , -

9) - /Tevbe 40); (

-D e v e n in s iv r i d ig i gikti, deyi
m inden ^lm m i-tir. H em zenin tah

-. Arkadagiyla k onugurken ona

goyle d e d i (1 8 /K e h f 34);

' 5 -

fifi ile
eklinde okuyanlar da
tur.744 T
o lm
ip kui,
; 74

Yoksa sen, K e h f v e R a k im

sahipleri-

O n u g iin a h k a r la rd a n bagkasi yem ez

nin b izim g a g ila c a k a y e tle rim izd e n

H akka 37) ayetindeki / 69

_.
(
gibi. K im isi de sdz konusu kelim enin

o ld u k la r in i m i s a n d in ? ( 8 /K e h f 9);

-fiihnden geldigini sdyle

m ektedir. A llah buyurur : '

Hac 44); ;

' S a b iile r

ve h ir is tiy a n la r

d a s u re k li k a la c a k la r d ir (2/B akara

H ac / 22
17( (; : -H i
r is t iy a n la r ve s a b iile r (2/B akara 62 (.

82 (;- :

; M e d y e n

O n la r cennet

ashabi/ehli (22/

ashabidir/ehlidir, o ra -

O nlar, ateg a s h a b id ir / e h lid ir, o ra d a

s u re k li k a la c a k la r d ir (2/B akara 2 7);

: C ehenn em

S - h - b /

ashabin-

dan/ehlinden (35/F atir 6).

.: ,iste
; r insan veya hayvan
ister yer veya zam an olsun b a-kasin
-dan ayrilm ayandir. Bu birliktelik is
ter bedenle olsun -ki bu asil veok
en
olam dir- ister de yardim ve destekle
olsun fark etm ez. air bu anlam da
oyle d e r:

- 1 ; * B iz
cehenn em in

sahiplerini sa d e ce me-

le k le r i y a p tik

(74/M iiddessir 31);

yukarida da ge tigi gibi, yani cehennem in sahiplerini onunla gdrevli
m eleri yaptik; onunla azap edilenleri
degil. Kim i zam an - . idare ettigi

-
.
Sen g o ziim d e n k a y b o lsa n -279
d a k a lb im d e n k a y b o lm a z s746.
in

7 4 4 B u, M e d in eli N a fi ve E b u C a f e r in k ira a tidir. D im y ati, Ithaf, s. 138.

k iilere izafe edilir: ! A sk e rin s a h ib i [/O rdu kom utam ] gibi.

K im i zam an da idarecisine izafe edihr: * / E m ir in s a h ib i [/ida-

ib n K u te y b e , U yim u l-A h b a r, IV, 8 6; R agib,

M ecm au 'l-Belaga, I, 5 0 1 ; K ali, Em ail, II,

745 B u, E b u C a f e r in k ira a tid ir.

196. B u m isra i E b u l- A ta h iy e n in O i ^ n inda

746B u,

b u lu n a m a d i.

578

E b u l-A ta h iy e n in

b ir m israid ir. B kz.

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

resi altinda olan
i] g ib
kii.
ve

kelim eleri kelim esinden

daha m iibalagalidir
.iinkii m usahabe
birlikteligin uzun olm asim gerektirir .
h ^ d e her istih a b igtim a dm, fakat
-her igtim a istih a b degildir. A llah bu
yurur k i :
- : B a lik
sa h ib i (Yunus) g ib i o lm a (68,'Kalem

48 (;

. ' : S o n ra

-d iig iin iin ; s iz in sahibim zde (arkadagi

! Y iiz d e r is i gibi. U zerinde yazi

eye
yazilan
de;
' ve

19. ;(

:-A lla h ta ra fin

d a n g o n d e rile n ve te rte m iz s a h ife le r

,oku yan b ir elgi. 0 s a h ife le rd e d o g ru
d e g e rli k ita p la r v a r d ir (98/B eyyine

K im isine gdre ayette g e )3 -en

2
kelim esinden kasit K u ra n -
dir
in .
de kitaplarin oldugu
eklinde
su h u f
ogul) ifade edilm esi, onceki ilahi)
kitaplari hoi
erm m
esinden
iktarda

rikler) onunla arkada

m ii (,lik ettiniz

z'r(81/T ekvir22 /(.

eklinde g e lir:

s a y f a la r i (87/A la

B u ayette Bz. P eygam berin m tt .)46 -

onu sinadiniz, onun a-ik ve gizli yon

lerini bildiniz ve onda ne zihin k a n lkligi ne de delilik buldunuz. u ayet
aretde
etm
ayni
ektedir
ege
geri:-
-A rk a d a in iz d e li d e g il

ogulu
denir .

. : Ib rah im ve M u s a nm

nizda) hig <d e lilik y o k t u r (34/Sebe

riklerin s a h ib i diye nitelendirilm esi

hususa
ndir:
ekm
dikkat
ek^iz
i

dolayidir .

ekilde

azili sayfalari
erecek

diizenlenen

kitap
.(

eklinde gelir.

-H arfle

ikligindan dolayi rinin

M u shkari
afi
oldugundan farkli okum ak ve rivayet

Bir
-eye baglanm ak

tir. Bunun ash ise, soz konusu

eyin
sahibi olmaktir. Birinin 0 biiyiiyiip

etm ektir .

anak gibi G
bir
en
:

kaptir .

lik
onaettiginde
arkada ; -
denir .
Falan
i falan
k
iye arkada
oldu
ki.

< :

-Enbiya 43). Yani bizim tarafim iz / 21 (

dan kendilerine siikunet, huzur, ba
ari
ve dostlarim iza yolda
-ettigim

iz ben
eyler
likarkada
etmzeri
ez.
- :
-Derinin iizerindeki killar kalm aya de
vam etti ve ondan koparilm adi .

inin

B izim ta rafim izda n sahip edinm ezler

sesinin
an
K onu
k i

iddetine denir.
kokten
B 1 -oyle de
n ir :
*

H aykirdi ,
; -b ii 0

y iik g iin ilt u g e ld ig i zam an (80/A bese

ayetinde ge )33
en

kelim esi

dyette i-aret edilen kiyam et anlam in

dadir : : -S u r a iifle n e ce

g i g iin (6/E nam 73). Bu kdkten

/ -

ey.

-)K ula^ verdi/dinledi, verm ekte

dir) fiili, kalbedilerek gelm
tir
i.
579

Ragip el-Isfahani

S-h-r /

savaqm ak b iiy iik b ir giinahtir. A lla h

y o lu n d a n engellemek, O nu in k a r et-

Sert ta .

mek, M e s c id -i H a ra m a g id ip engel-

lem ek ve h a lk in i o ra d a n g ika rm a k ise,

. : ;O g u lc u g u m

A lla h k a tin d a da h a b iiy iik b ir g iin a h tir

le d ig in gey b ir h a r d a l la n e s] k a d a r d a

(2/Bakara 2

7 (;

-olsa, b ir k a y a m n ig in d e veya g d k le r

-de, y a h u t y e r in d e r in lik le r in d e de bu

d irild ik te n sonra, sa kin se n i o n la rd a n

lunsa, A lla h onu g e t ir ir (31/L okm an

a liko y m a sin la r (28/K asas 87). Bu an-

16 (; : V adide

lam da baka ayetler de vardir. Bu kbkte n form u geldigi gibi

k a y a la ri y o n ta n S e m u d ka v m in e 89)/

Fecr9 (.

: Allah'm ayetleri Sana in-

eklinde de gelmektedir.
Engel tekil eden daga ve

s-d-d/

denir. ise et ve deri arasinda oluan irine denir. Bu kelim e cehennem

ve kelim eleri kim i zam an

eyden ytiz
bir
-evirip ondan u zak
m a anlam m a g e lir
la :
; 1

O n la r a

A lla h in

ehlinin yiyecegine ornek ol^ra^ verilm it i r : ^

: O ra d a ir in li Sudan igirilecektir.
O nu yu d u m la m a y a galiacak, a m a z o r
y u ta c a k ( 14/ibrahim 16-17).

in d ird ig in e ve P e y g a m b e r e g e lin iz
d e n d ig in d e m iin a fik la r in senden

-b iis b iitiin y iiz g e v irip u z a k la p ik la r i

n ig d r iir s iin (4/N isa 61). Kimi zam an

evirm e ve e n g lle m e /a lik o y mda

a
anlam m a g e lir :

eytan, k e n d ile rin e
-y a p t ik la r in i g iiz e l gosterm ig ve on
la r i d o g ru y o ld a n alikoym ugtur

27)/

/ S -d -r

/ G o g iis : V ucudun bir orgamdir. : D e d i ki:

Rabbim , g o g s iim ii ag (20/Taha 25).
0 ulu .
'

eklinde gelir: .

' G ogiislerde o la n la r ortaya

k o n iild iig n zam an (100/A diyat 101

' : in k a r e d enlerin ve A lla h

: G ergek udur ki, g o z le r k o r

-y o lu n d a n a lik o y a n la rin a m e lle r in iA l

olmaz, Ja k a t a s il g o g iis le rin ig ind eki

la h boga c ik a r ir (47/M uham m ed

1(;

k a lp le r k o r o lu r (22/H ac 46). Sonra

Neml24

: Uphesiz in k a r edenlere, A lla h in

y o lu n d a n a lik o y a n la ra ca n y a k ic i b ir
aza p ta ttiririz (22/H ac
25 (:
- -

: D e k i ;

bu kelim e, her eyin on/ba tarafi

istidre edilm itir. Ornegin: - /
K a n a lin ; ?<.
/M e c lis in
dnii\ ! K ita b in bagi ;
!So ziin b a p .

M iifre d a t / K ur'an K aram lar! ^dzliiii

G ogsiine isabet etti veya
onun g ^ s ii n ii kastetti. Tipki * /
s ir t in a isa b e t etti] ve
om zuna/
isabet etti gibi. i te bu anlam dan

.g e n ig lik v e r (20/T aha 25) ayeti, H z

M u sa n!n kendindeki ruhsal leri
gii
in yaptigi bir taleptir
lslah
.
<

A dam m gogsiinden
ikayeti
vardir, denm
tir
i.

m unun g o g iis le rin e g'lfa v e rsin

: -Ve in a n a n la r to p lu

9)/

Tevbe 14) ayeti

ekildedenefsi
aym
ifa bulm
arettir
asina
lerin
gd
.

fiili) edatiyla m iiteaddl (

'
oldugunda geri d d n m ek anlam ina
g e lir :
kimisi- ; G e rg e k g u d u r ki, g d z le r k o r

-olm az, fa k a t a s il g o g iis le rin ig in d e

tir- D eveler Sudandgeri
em
k i k a lp le r k o r o lu r (22/H ac 46); yani
ddndii. A llah^ ^ k i :
ler arasinda islah dier
lmay]p
gti
^^ :,g iin in sa n la r 0

de

y a p tik la r in in k e n d ile r in e g d s te r ilm e s i

ig in b o liik b o liik d o n e r le r (99/Zilzal

6). Asil itibariyla

kelim esi ;
S u d a n g e r ig e lm e k anlam inda/
m astar ve 0 anlam dan ism -i m ekan ve
ism -i zam andir. D ileilerin istilahm da
ise m astar; m azi ve m uzdri flillerinin
kendisinden tdredikleri lafza denir .

k elim esi , ve -veznin

bozulan akillar k o r A llah hem .

bunu hem de dogru lanim daha iyi
bilir .

S-d-a /

. ,
r ve benzeri dem
sert
cisim lerdeki yarilm adir .
- - O n u y a rd im!

ve

de olup gogsiin k endisiyle ortiildiigii

y a r ild i, denir. A llah buyurur k i :

elbiseye denir. B una

.de denir
D evenin gogsiine konulan hasira da

den a y rih rla r (30/R um

aym isim v e rih r . ' : At gci^

ti.farkiyla
B^ZI bilginler
one g e
oyle dem i tir: Yiice A lla h in, k a lb 'i

: -g iin in s a n la r b irb irle rin 0

43 (.- -

M e se le y i gdzdii, sozii bu anlam dan

istiare edilm
tir
i .

'-Sen; em rolund ug un gey

zikrettigi her yer, akil ve ai^t

ilm e le (hak de b a tili b irb irin d e n ) a y ir ve
eder. O rn e g in. :
-

: g iip h e s iz

m iig riklere a id in g etme (15/H

94
er(.

-k i b u n d a k a lb i o la n veya h a z ir b u lu

! Bag a g r is i da bu anlam dan

istiare edilm i-tir. Z ira 0, aeidan dola

nup k u la k veren kim se ig in elbette b ir

taki yarilm aya benzem ektedir

yi ba .
: O n d a n ne

o g iit v a r d ir ( 5 0 /K a f3 7 (.

Yiic^ A lla h in s a d r \ zikrettigi

her yer is^ hem akil ve ilm e, hem de
ehvet, heva, gadap/ofke ve benzeri

d e r ilir (56/V dkia 19). F e c ir'e

aretlere
eder
gd i
1.

R a b b im l dedi, g o g s iim e

-baglari a g ritilir, ne de a k illa r i g i

denm esi de bu anlam dan alm m

tir
i.
olleri k a te ttim,

H alk d ag ild i .:
581

Ragip el-Isfahani
Z e y d in hdlinden habersiz olduguna
dairh a b e r i bir anlam i .er ektedir

/-}-

D evenin ayaklarindaki
egrilik anlam m daki se d e f veya dag

Ayni[ ,ekilde Beni teselli et ifddesi

inin teselliye
oldugunu
m uhta
ve
ki

-cephesinin sedefi/sertligi ya da de

-B ana eziyet etm e ifddesi de m u

lkan se d e f gibi sert

nizden
bir
-ekil

hatabin, sozii sdyleyen

iye eziyet
ki
erm
ettigini
ektedir
i [ 74.?

evirdi. Ade
llahondan
buyurur
yiiz
;- -
1

; - -

; -A lla h 'in d y e tle r in iy a la n

la yip , o n la rd a n y iiz gevirenden da h a

z a lim

_ ,Soziin hem k alp te o lan a

hem haber v erilen
-eye uygun o lm a
sidir. Bu
-artlardan biri eksik o ld u
gunda tam bir s id k olm az; ya sidkla

kim o la b ilir ? A v e tle rim iz d e n

n ite le n d irilm e z ya da d e gik

hii

-y iiz gevirenleri, y iiz gevirm eleri se

ilarina gore ^im i zam

b aan
kai

-b e b iy le a z a b in en k d tiis iiy le c e z a la n

s id k ^im i zam an da k iz b l yalan ile

d ira c a g iz (6 /E n am 157 (.

nitelendirilir. B ir kafirin inanm adigi

halde, M uham m ed A lla h m e l-i

S-d-k /

/ sid ir dem esi gibi. Bu soziin sidk

dogru oldugu sd y le niinkii
e b ilir ,

J - ve k elim elerinin, ister

hab er v erilen husus dogrudur. Sdz

konusu sdzdn k iz b /y a la n oldugu da
ey olsun
v a d veya
asill^ri
ka bir
ba
iinkii kafirin
sd ysozii
len ebile
ilir ,
sbzle il^ilidirler ve kasd-i evvel/ilk
kalbindeki
e li
,m ektedir. A lla h in

m azi ister m iistakbel olsun, ya da

^ ^ ^ -ile de sadece sozde m eyda

-na gelirler. Bu iki kavram , sd z iin di
ger ekillerinde degil, sadece h a b e ri
olanda sdz konusu olurlar. Bundan
dolayi A llah buyurur k i :
: -A lla h 'tan d a h a d o g ru s o y le
y e n kim o la b ilir ? (4/N isa

122 (;

1 : - A lla h 'tan d a h a d o g

-m iinafiklari y a la n c ilik la n ite le n d ir

.m esi bu ikinci yon ile aldkalidir
N itekim
oyle onlar
le
d erd
mi
:
: -
e h a d e t e d e riz, g e r
gekten sen A l l a h i n R e s u liis iin ! 63)/

M iinafikun1(.
<

-ok fazla dogru soyleyen

dir. Kyalan
im isimkonu
de
ayan
h i

ru s o z lii !dm o la b ilir ? (4/N isa 87 (;

1

K ita p ta is m a il 7 de an. M n h a k k a k
k i o, s o z iin e s a d ik id i (19/M eryem

54). Bu iki kelim e istifta m , em ir ve

dua gibi diger sdz ekillerinde ise
araz/dolayh olarak gelirler. O rnegin
Zeyd evde m i? diyenin sozii gibi.
Z ira bu soru eiim lesi, soru soranin.

7 4 7 S e m in , k o-eli p a ra n te z le r a ra sin d a k i cllm le le

^
ri ,Um detu 'l-Hitffdz'tha ) n iad d esi (
ove
y nleaard
kdle
einm
tm
d i
-
atir:
i B u tar
m a gotiiriir, z ira ta sd ik v e tekzip istifh am
ti
ve d ig e ^r ^ ^

a ra dlazim
e g il, ob lan
u n ^
etir.
y ieBrle
u n ilg
d a ili
Isoilacak
g etalm
r ti

e y y o k tu
bir
r. h a ld e tasdik ve tekzibin
h anbdear vcatlm
rit ieole
ldrin
u kin
la rin
d ii
s o y le m e k d o g ru d e g ild ir .

M iifre d a t / Kur'an Kavm m lari^ ^

dem ek oldugunu sd^ler. K im isi de

dogruluga 0 kadar fazla a h ip da ya-

: M i i m in le rd e n o y le e r le r v a rd ir

lan konuam ayan; kim isi de sdziinde

-Id A lla h 'a v e r d ik le r i s o z ii y e rin e ge

e inancinda dogru olan ve pratikte

tird ile r (33/A hzab 23); yani ortaya

de dogrulugunu ispatlayan anlam in-

koyduklari eylem leriyle taahhiitleri yerine getirdiler .

da oldugunu sdyler. A llah buyurur ki:

Kitapta ibrahim / de an. giiphe yok

ki, gok d ogru bir peygam berdi ) 19/
M eryem
41 (;

: .Kitap ta idris 7 de an
-giiphe yok ki, o gok dogru bir p ey
gam berdi ( 19/M eryem 56 (; :
Annesi de gayet (fogru bir kadindir
M aide /75
5( (;
<

d o g r u lu k la r in i s o rm a k ig in a ld i

A lla h ,

' ' : Kim

A lla h bu so zii, d o g ru la rd a n

33)/

A hzab 8); yani Allah, diliyle dogruyu

-sdyleyenlerin, bunu fiilleriyle dog
rulayip dogrulam adiklarim sormak
-Bu
. ayet, fiilen hakki yerine ge
onu sadece itiraf etmenin
firmed ^^
yeterli olm adigina dikkat
eker.
: ,A n d o ls u n
E lg is in in

r iiy a s m in

g erg ek

o ld u g u n u d o g ru la d i (48/Fetih 27 (.

Allah 'a ve Peygam ber e itaat ederse Bu Fiili bir sidktir ki 0 da rtiyanin
o lm asidir
ek
ger
mle
i. ^ Allah
igte onlar, Allah in kendilerine nimet
onun rtiyasim ek
tird
ger
le
i. dyet
,verdigi peygamberlerle, d o g ru la rla
de ayni an lap id ad ir :
-gehidlerle, iyilerle birliktedir. Rim

: -D o g ru y u g e ti
l a r / giizel arkadagtir! (4/N isa 69 (.
ez-Zeria ila Mekarimi g -eria adil ren ve onu tasdik edenler; igte o n la r
m u tta k ile rd ir (39/Ziimer 33); yani
eserim de a,ikladigim gibi siddiklar

fazilet konusunda peygam berlerdensozle soyledigini, fiilen yaptiklariyla

ekle
ger.
tirdi
.hem en sonra g elen lerd ir
ik-gizli her faziletli fiil
A
diye ifdde edilir; bu yiizden
leri, itikat konusunda amgelen
eyda
her
ey kullanilirlar O rnegin , ayetlerde oldugu gibi, kendisiyle
;:

Z anm m dogru
;lkti nitelendirilen fiil ona izafe edilir
Zanm mlkti.
y a lan
Bu/y an
ikiili * :-G iig lii p a d ig a
Kimi zam an ve

-kelim e

1
kelim e, bedenle yapilan fiiller -h in h u zu ru n d a d o g ru lu k k o ltu k la
1 55 (;

de kullaminlirlar.
hakkini
i, sava
K r in d a d ir la r (54/K am er
-tam olarak yerine getirdigi ve y ap il
masi gerekeni yaptigi zam an

: In a n a n la -

ra, R a b le r i k a tin d a k e n d ile r i ig in b ir

1
denir. B unun tersi oldugundad o g ru lu k m a k a m m in b u lu n d u g u n u
..2
(;
da denir. A llah buyurur m iijd e le ! (10/Y unus
D e k i ;
7 4 8 Bkz. R a gib , Z eria, s. 7 .

Ragip el-Isfahani
R ab bim , b e n i d o g ru lu k g ir d ir ig iy le

gonderdik ( 5 /M ^ d e 46).

g ir d ir ve b e n i d o g ru lu k g ik a rig iy la

ispatin/D ogrulam anin olduu her

yerde tasdik da kullamlir.
-

g ik a r (17/isra 86).

: S o n ra
g e le n le r a r a s in d a bana, > d o g ru lu k
d ili n a sip eyle (2 6 / u ara 84). Hz.

Ibrahim , Y uce A lla h tan kendisini

/Onun fiili ve kitabi/m ektubu

beni dogruladi, denir. Allah buyu ki:

salihlerden kilm asini dilem ektedir;

dyle ki, sonrakiler kendisini ovdilkleri zam an bu dvgdleri yalan degil,

Yanlarindakini ta s d ik etmek
iizere onlara Allah katm dan bir kitap
gelince (2/Bakara 89);
_ Sana kitabi

airin oyle dedigi gibi olsun:

d e ve kendisinden oncekileri d o g ru -

- '
-

286- S a lih d iy e . / d v d iig iim iiz -

la y ic i olarak indirdi (3/Al-i Imran 3);

'

. Bu K u r an zulm ed en-

le r i uyarm ak, iy ilik y a p a n la r i m iij-

de;

B u dvg uyu h a k e d iy o rsu n ve

o nun d a iiz e rin d e s in 747

Bazen fiili i^i m e f ul alir:

. . : A lla h , size o la n

delem ek ig in A r a p lis a n i ile in d ir ile n

d o g ru la y tc i b ir k ita p tir (46/A hkaf

12); yani kendinden dncekileri tasdik

v a a d in i y e rin e g e tird i (3/A l-i im ran

edici. Ayette ge en kelimesi hal

olmak dzere mansuptur. Atasozunde dyle denir:
G eng

152).

devenin y a p kon u su n d a ba n a d o g ru

: Falani

dogruya

nispet ettim ; : dogru buldum. K im isi bu iki fiil form unun bir
olduunu ve yukarida ge en her iki
anlam in kullanildiklarini sdyler.
Allah buyurur ki:

: O n la r a A lla h
ta ra fin d a n y a n la r in d a k i k ita b i dog-

ru la y ic i b ir p e y g a m b e r g e lin c e i l l

Bakara 101);

'-

K e n d in -

den o n ce g e le n Tevrat ,I d o g ru la y ici

o la r a k p e y g a m b e rle rin iz le r i iiz e ri-

s d y le d i.75()
' : Sevgi konusunda inancin

dogru olmasidir. Bu da sadece insana ozgii bir ;e y d ir.

< fim d i artik bizim ne gefa atgilerim iz var, ne de yakin /> dostu m iiz ( 2 6 / u ara 166-161) ayetleri,

$u tiir ayetlere iaret eder:

<

: g iin ; m ilttakilerin diginda, d o stla r birbirlerine

diigman olurlar (4 3 /Z u h ru f6 7 ).

ne, M e ry e m o g lu Isa y i a r k a la r in d a n
7 5 0 B u d o g ru lu k k o n u s u n d a s o y le n c n bir d e y im dir. B kz. M e y d a n i, M ecm e 'u i-E m sa l, 1, 114;
7 4 9 B u b e y it "N iiv a s a aittir. B ^z. B aru d i,

M uhtarat, 1, 114; C u rc a n i,
Tefsiru 'l-K urtubi, I, 13 .

584

Visata, s. 5b;

Z e m a h eri, E sasu 'l-Belaga, <. 5 - D e y im d e

g e en
da.

k e lim e si m e rfu d a o la b ilir, m a n su b

M tifre d a t / K ur'an K av ram lan ^ ^

: Z ekat gibi, insam n A llah a

yaklam ak i in m alindan lkardigi/

verdigi eye denir. A ncak asil anlam iyla - /sa da ka , teta v v u /gd; /zekdt ise zorunlu olarak
verilen m ala denir. Sadakayi veren
k i i, fiilleriyle bunu dogrulam aya

e9r s e

E ger

.kolayligina kadar bir sure tam yin

Borcu bagiglam aniz, eger bilirseniz
sizin igin daha h ayirlidir ( 2 / B a k a r a
a y e t i n d e d a r d a k a l a n a g d s t e r i l e n )2 8 0

9aliiyorsa v a c ib /farz olan m ala da

d a n b ir sad aka a l (9/Tevbe 103); -

borglu darlik igindeyse, ona odem e

t o l e r a n s s a d a k a y e r i n e k o n tuulrm
. 75i
u

s a d a k 'a denilebilir. A llah buyurur ki:

; O n la r in m a lla r in -

H uz . h Pa de iysgi a dme b, ae yr n iin

an lam d ad ir :

Bu kdkten - fiil form -

-Afiyenin (im an ve hayvanlarin) y e

dikleri s a d a k a d ir.152 u a y e t d e a y n i
'

1;

lari da gelir. B u fiilin geldigi bir 90k

K im b ir mii m in i y a n lig lik la o ld ii-

ayetten bazilari unlardir:

riirse, mil 'min b ir k o le a z a d etm es i ve o len in a ile s in e (v a r is le r in e )

S a d a k a la r sa d e ce y o k s u lla r a v e r ilir (9/Tevbe 60).

ne sa d aka verdi ne de nam az

k ild i (75/K iydm et 31);

sadaka

;A lla h

verenleri

m iik a fa t la n d ir ir (1 2 /Y u su f 88);
1

: u p h e s iz sada-

ka veren e rke klere ve sadaka veren

k a d in la ra ve A lla h 'a g iiz e l b ir o d iin g

teslim e d ile c e k b ir d iy e t v e rm e si
gerekir. A n c a k oliiniin a ile s inin b a g ig la m a s i m iis te s n a d ir ('4/
N isa 92). A y e tte , v arisin

diy^tten

sadaka d i y e a d l a n d i r ilm i tir. - '

; E y

v a z g e m e s

ve o n la r a d e g e r li b ir m iik d fa t v a rd ir

im an e d e n le r i P e y g a m b e r ile g iz li
b ir gey k o n u g a c a g in iz za m a n bu

(57/H adid 18).

kon u gm an izdan o n c e b ir s a d a k a

insan, hakki olan bir eyden

v azgetiinde; /onu sa d a k a

verenlere, v e r d ik le r i k a t k a t a r t ir ilir

v e rd i,,b a g ig la d i denir:

v e rin iz

1 2 ) ; '
; G izli

(58/M dcdele

kon u gm an izdan o n c e s a d a k a verm en izd en iirkiintii mii du yd u n u z?

(58/M iicadele

13).

Z ira

Hz.

Pey-

-
: O ra d a o n la ra :
C a n a c a n , g d ze goz, b u ru n a burun,
k u la g a k u la k , dige dig ve y a r a la r a
odegm eyi y a zd ik . K im

bunu bagig-

larsa, bu o nun ig in /> k e fa re ttir (5/

7 5 1 C a b ir d en H z.

P e y g a m b e r in o y le d edigi

riv a y e t e d ilm i tir: K im olii bir araziyi ihya

ederse, kendisini ihya edene a ittir; afiyenin

(insan ve hayvanlarin) ondan y e d ik le ri de
onun iqin sad a ka d ir B k z . T e fsiru 'l-M averdi ,

M aide 45); yani kim ondan vazge7 5 2 A h m e d , M iisned , III, 338.

Ragip el-lsfah an i
g o rm e yen e y o n e lip ilg ile n iy o rs u n
g a m b e rle g d rii,e c e k s a h a b e y e
A bese / 80
5-6( (.
m ik ta ri b e lir tilm e y e n b ir s a d a k a
v e rm e le ri e m r e d ilmt ii.

a ve
Erkek
dim bay
aga kda
u

iinkii dim ain alg ilay
denir
i i. sa d a

: H e r h a n g i

b ir in iz e d liim g e lip d e : R a b b im l
-B e n i y a k in

b i r s iir e y e k a d a r g e

-c ik t ir s e n de s a d a k a v e r ip i y i l e r
d e n o ls a m ! d e m e s in d e n ',s iz e
v e r d ig im iz r iz ik t a n h a r c a y in

M iin a fik u n

10)

a y e tin d e

6 3)'
g e 9en

fiili
v e y a -k o k iin
d e no lag be lm
iliri.

; Kadina

verilen m ehirdir .

- lE b e tte

eklindedir. Bundan dolayi ona

de denilm ektedir. A ra p la rin :

iye dilsiz
sozleri,
olm akla
ki
beddua etm ektir. Yani; A llah ona ses
verm esin ki, kendisine sesiyle geri
donen sadasi olm asin. Bazen
susam ak anlam inda da kullam lir .

-/S u sa y a n e r
kek, su sa ya n k a d in , d enir .

k a d in a m e h rin i verdim . Bu anlam da

Allah b uyurur k i :

- K a d m la r a s a d a k a la r im / m e h ir
le r in i g o n iil h o sn u d u g u y la v e rin

4)/

N i s a 4 (.

S-d-y /

: -H er duru/piiriizsiiz yer
den Sana donen sestir . -
inde
i:
erenniimiin
i bakim
olm
m dan
ayi

S-r-r /

ine batip
G iinahin
onda
i

iriya g itm ek ve onu terketm eye

a
m am aktir. Bu kelim enin y an
ash
a
dan, yani bag lam ak tan g elir .

erisin e P
baglandigi
aram n, i ;
eydir [para k e s e s i[,
'
Y av)-

^
tarafin d an ) em ilm em esi in
i
devenin m em eleri iizerine baglanan
asidir. A llah b u ybez
u ru rp ar
k i:
*

-O n la r ig

le d ik le r i g u n a h la r d a b ile b ile is r a r

ad a yerine ge en her sestir

- e tm e z le r (3/A l-i im ran 3 (



: O n la r in
A lla h 'in a y e tle ri, k a rg is in d a

3eyt in y a n in d a k i n a m a z la ri; sadece

s ilk g a lm a k ve eI Q irp m a k ta n bagka

o k u n u rk e n ig it ir de s o n r a k ib rin d e n

b ir gey d e g ild ir (8/Enfal 35). Yani

hig igitm em ig g ib i is r a r e d e r

45)/
C asiye8 (; :

onlarin
ey, s a d ayaptiklari
benzeri
teganni etm gibi
ek velslik
k-ual
eyin
m aktir.
sadayla; yani
^ ir
dagdan gelen seslei k ar
ar
-iya g e
tirilm esidir. A llah buyurur k i :
; K e n d in i m uhtag

-I s r a r e ttile r, k ib ir le n d ik g e k ib ir le n
d ile r (71/N uh

7 (;'
: B iiv iik g iin d h ta is r a r

e d iy o r la r d i (5 6 /V ak ia 4 6 (.

K esin
im de
birgbek
er
i -:

M if r e d a t / K ur'an K avram lari Sd^ldgd

m e s in i

iste d ig in

k e s in

k a ra r

y e n

a r z u d ul er.

v e

b u

a z m im d ir .

v e

v e

b e n im

k a d in la r d a n

e v le n m e k

is te m e

: B iz

i.

Y a n i,

E r k e k

g itm e y e n

k i

h e r

d en ir.

:
-h a c c a

td r lil

B ir eyi bir hdlden b aka

bir hale evirm ek veya onu b a kasiyla *
/
O n u d o n d iird iim , d a dondu, denir.

u ayetler bu anlam dadir:

-de u z e rle rin e s a r s a r r iiz g a r i (d o n

-

d u r u c ii k a sirg a ) g o n d e rd ik

sile t

1 6 )

sik in a

a y e tin d e k i

a n la m m d a k i
iin k ii
it

k e n e tle n e n

m ek ig in o n la rd a n (geri) g e v ird i (3/

k e lim e s i

A l-i im ran 15^);

k o k iin d e n

s o g ug ke ll um k et ka t e bd i irr .

k aa sp i tna a t bo ipr lba i nr imy li e

<

: E g e r k e n d ile rin d e n
7 /'/:/ s a y ili b ir s iire y e k a d a r a z a b i
g e c ik tire c e k olsak, m u tlaka: O n u ne
e n g e lliy o r? derler. A m a a za p o n la -

: K a r is i s a rra

ra g e le c e g i g iin , a r t ik k e n d ile rin d e n

A lla h

ig in d e /g ig lik a ta r a k g e ld i (5 1 /Z ariy at

gevrilecek d e g ild ir (11/H ud 8).

k e lim e s in in 1 1 -at

2 9 (.

b u y u ru r

to p lu lu k .

'

k i:

: S o n ra A lla h , s iz le r i dene-

( 4 1 /F u s

b a g l am n am va a/ sr idke
i i
r.
B ir

/ S-r-f

m ak a n la m in d a o ld u g u S(3ylenmi
tir.

|
' :
A le y h le rin d e b ir su re in d ir ilin c e , S iz i
b ir is i g o r iiy o r m u ? d iy e b ir b ir le r in e

S-r-h /

g o z ederler, s o n ra d a s iv is ir giderler.
:
ism in
lik te n

S ilslil

b u

A lla h o n la r in k a lp le r in i (im andan)

k a r i-i k l i k t a n / e k s i k

gevirm igtir (9/Tevbe 127) ayeti, sozii

y iik s e k

v e r ilm e s i,

ari o lm a s in d a n

b u y u r u r

k i :

O n a

d o la y id ir . A lla h

ev.

- -

'*. .

edilen ki ilere b eddua olabilecegi

gibi, A llah in kendilerine yaptigi
eye de iaret olabilir.

-O n a kbg ke g i r l d e n

di. M e lik e o n u g o r iin c e d e rin /

<su

.: S o y le d ik le rin iz d e s iz i y a la n -

sa n d i ve e te g in i gekti. S u le ym a n B u

Cl g ik a rd ila r, a r t ik k e n d in izd e n a za b i

b illu r d a n y a p ilm ig , g e ffa fb ir k o g k tiir

ge v ire m e z , y a r d im d a g o re m e zsin iz

dedi

(25/Furkan 19); yani kendi nefislerinden azabi veya nefislerini a tee

girm ekten alikoym aya gii yetiremezler. K im isine gore ayetin anlam i
dyledir: H adiseyi bir halden b a^

( 2 7 /N e m l

ari d u ru

o la n

ilik te n

v u r d u .

4 4 ( .

A p iak

; :
o la n
E
s i kl t.

silt

ari

F a la n

k i

i n d e k i n i i g aa

i f d d e l e r d e k u l l a m l i r :
: im a ile ifa d e ettig in

z a h ir so ze dd nu gtu \ .
a p a g ik g e ld i ,

d e n ir

,0 .

bir hdle degitirm eye g u^^ tirem ezler. A rap sozii de bu anlam dadir:

Ragip el-Isfahani
; O n d a n ne d e g igim (tovbe) ne d e fid y e k a b u l e d ilir .753
'
; !

evirm ektedir.

K ati-iksiz kir

d in le m e le ri ig in Sana y o n e ltm ig tik

kasindan
mizi
ayrilan
boya.duru
Ba
olan
eye her
de
denm i.
tir
Sanki kendisini bulandiran
ey ondan
evrilm
tir
i.
undnr. Sanki
K nr

A h k a f 29); yani onlari Sana ve / 46 (

un derecesine
m aktan
gum
geri
ula
u

H a n i c in le rd e n <gu ru b u , K u r an i

seni dinlem eye yd n eltm

tik
i.

evrilm
tir
i.

o k lu k a n la m ib a k im in d a n
de gibidir . kelim esi daha

eyi bir hdlden bbir

a,ka
^ bir hale

A yrilm a
anlam indadir.

tam ve saglam yapm aktir.

- K um dan ayrilan par a. A llah
riizgarlari bir ahdlden
bir hale^^
b
buyurur ki:

: Bahy6nlendirm ek anlam indadir. A llah

ka
ten
bir
birb -
a
ie
evirm
i
ek anla
m m da kullanilir . ,ifadesi

buyurur k i :

; A n d o ls u n k i

.b iz , g e v re n izd e k i k e n tle ri d e y o k ettik

B e lk i d o n e r le r d iy e a y e tle ri te k ra r
te k ra r a g ik la d ik (4 6 /A h k af 2 7 ;
- . ' ' : B iz
-onu b o y le ce A r a p g a b ir K u r an o la
r a k in d ir d ik ve o n d a ik a z la r i te k ra r
te k ra r a g ik la d ik (20/T aha 13 (.
. / s o z ta s r ifi[,
lp a r a t a s r ifi ,

-la z i

-d ig i ta s rifi ifddeleri de bu anlam da

dir . ..
/ B iz im o n d a k b p iig u
d u ru la n s iitiim iiz v a r, denir . :

Kopiigii sak in le.en/durulan siittiir

Sanki siit kopiikten veya k6piik
-iit
ev rilm
ten
tir
i.
'
leri deruhte eden ki
i-i/sar
raf. K
iye
e- ,/f e v ir e n k e g i

tir. Sanki 0, teke^i kendine

den m i

753 B o so ztin b e n z e ri b ir h a d is 9 n bkz. E bu

D avud,

, H N : 5 0 0 . M u n z iri, bu h ad is-

te in k ita o ld u g u n u so y le r. B kz. M h n z irt, et-

Tergib v e t-Terhib. 1, 69.

ge s a r im g ib i o ld u (68/K alem 20).

B azilari

ayeti,

d ev irilm i ; yani

m eyvesi toplanan ag a g ibi diye

yorum lam i lardir. K im isi ayette ge en
kelim esini g ece diye
y r u m l a m itir; nitekim geceye de
denilm ektedir. Yani soz konusu
bah e yandigindan dolayi gece gibi
kapkaranlik oldu. A llah buyurur ki:

: H a n i onlar,
sa b a h

o lu rk e n

onu

(m a h su lle rin i)

s a r in e d e c e k le rin e y e m in etm ig le rd i

(68/K alem 17); yani onu d ev irip

'
.
-'---
: S a b a h erken:
U r iin le r in iz i d e v g ire c e k se n iz erken
g ik in d iy e b ir b ir le r in e se s le n d ile r

(68/K alem 21-22).

: K eskin.

(Siit-

ten) kesilen deve; sanki m em eleri

kesilm i ve gii kazanm adan da siitii
lk m a z .
Sene sona erdi;

ey kesildi; : m u kotii oldu.

M iifre d a t / K ur'an K avram lari ^dzlii^d

S-r-t /

/ S-r-a

D ogru ^ol. A llah buyurur

: Ifte benim
d o sd o g ru y o lu m b u d u r (6 /E n am

A tm aktir. /O n u
y e re attim , d e n ir. - : ere atilam n
h d lid ir. : G u re m eslegidir .

B u kelim e .)153
eklinde de
telaffuz edilir. Bu kavram daha dnce
ele alinmti
i.

e re yikilan a d a m . '
e re yikilan toplum . A llah buyurur
ki; ' - '

k i:

-O n la r in k o k iin ii kesm ek igin, ilz e r le

-r in e y e d i g e ce se k iz g iin , r iiz g a r e s tir

ve .:

kelimeleri birdir Allah

-di. H a lk in , k o k iin d e n s o k iilm ip h u r

-m a k iit iik le r i g ib i y e r e y ik ild ig im g o
r iir s iin (69/H akka 7 (.

ninda m id ir? Ya da m u saytir kendileri

sozii
/ ik is i egittir, sozii gibidir .

m id ir? (52/Tur 37). Ayette ge en

-Yoksa R abbinin hazineleri o nlarin y a

m isralar da buna benzetilm

tir
i.

kelimesi vezninde kokiinden

gelmektedir. .
azi yazmak. Buna
gore dyetin anlami
-dyle olur: Yaratil
mazdan once,
in takdir
kendileri
edilen
i
eyin yazun i? ini ustlenen onlar midir
u ayetlere
aret eder
Bu
i:
,
._: '
:B ilm ez m isin k iA lla h ; gdkte
,ve yerde olam bilir. H ig giiphesiz bunlar
birkitaptadir. D ogru su bunlar, A lla h igin

K apim n iki iirdeki

k a n a d i.

S-a-d /

ii^sek
lkm aktir
yere.

ve .
j ve iki
ini -yerleri
;ne denir. A slinda bu ^ e r ikisi bird ir
fakaten/yiiruyen
onlarda gki
ei
-nokta-i nazarindan farklilik arzeder
-

ler. G e^m e^te iolan

yukari
ki
-iki

p e kko la yd ir(2 2 /H ac 701; -

yorsa,
lktigi onun
yere .
agi
a.
iniyorsa onun indigi yere .denir
A sil itibariyla
.
=*_ ve
'
12(.
kelim elerinin anlam i aynidir; fakat

: U ze rle rin e m u sa lla td e g ilsin 88)/

- ve
y o k u-anlam

inda k u l
ye 22); yani onlarin geleceklerini
Gd
lanilirlar ve her tiirlii zorluk
in de
i
takdir etmek ve iistlenecekleri
-elleri be
-

Siz, her $eyi apagik b ir kitapta

lirlemek gorevin degildir .

ve -

kelim elerinin di -

inda
uncii
bu bir
vezinde
kelimu
e
B u kavram
yoktu
m addesinde
9
7 5 4 Bkz. ( ) m a d d e s i .

istiare edilirler. A llah buyurur k i :

' ; H e r
kim R a b b in in z ik rin d e n y iiz g e v irirse
onu m e $ a k k a tli b ir a za b a sevked er

Cin 17). A yetteki / 72 (

Izo r anlam indadir .

kelim esi

Ragip el-Isfahan i
<
M uddessir)/ 74
17 (;
a k k yani
a tli bir
onuy om^ eu
-a sar
diracagim . Yer yiizeyine/topraga da

d e n ir :

-Hani Pey

,g a m b e r a rk a n iz d a n s iz i g a g irirk e n

kagiyordunuz
Al-i imran 153). Bazilarina gore / 3(


'

sdziiyle yeryiiziinde uzakla ----- - . : Eger hasta

ma kastedilm
onunla, tirip
em
arai ;
yaptiklari
-eyler konusundaki yiik
olur, veya yolculukta bulunursamz
aret lerine
edilm
tir.dyle
seli
Bu
i
veyahut biriniz abdest bozmaktan
demen gibidir :
-konu
-gelince veya cinsi miinasebette bu
da ilerledim ; - _ Onda :
lunup, su da bulam azsam z o zaman
tertemiz bir to p ra k de teyemmiim her tiirlii ilerlemeyi sagladim. Sank
tir:
Yiice
oyle
Korkuyu
Allah
dem
edin (4/N isa 43). B azilarina gore
hissetme ve m aglubiyete devam etme

;yerden ydkselen toza denir

dolayisiyla teyem m iim eden kn
n konusunda ilerliyordunuz. A llahtan
kulaeyula
in
an
i -istidre edil
elinemtozun
asi gerekir
y ap i .
gibi,
kuldan
A llaha ula
ey
dig
an
'
de
istiare edilir :
. 1

Allah kim i dogru yola : n a g iiz e l s o z le r y iik s e lir 0
iletmek isterse onun kalbini Islam 'a F d tirlO / 35 ((.
agar; kimi de saptirm ak isterse goge
-g ik iy o rm u g gibi kalbini iyice da
raltir (6 /E n am 125). A yette ge en
kelim esinin asil . !
kelim esine gelince bazilarina ^dre
udur: Ister lkm
yukari
anlam
aki
olsun, ister a-agi inm ek olsun yeryii
m aktir. zdnde
Bu kelim
u zakla
enin
-asil yiiksek yerlere gitm ek anlam in
daki .kdkdnden gelm ektedir
B asradan N eed ve B ic a z a gitm ek
-^ gibi. S onra b'u kelim e onda ^iikse
lik itibara ah n m asa bile, uzakla
m a
anlam inda kullam lir oldu. Tipki
kelim esi gibi. Z ira bu kelim enin asil
anlam i yukariya davet etm ektir; daha
sonra ister yukariya, ister a-agiya ol
-sun g e lm e k ile ilgili em ir oldu. A l
lah buyurur k i :
590

hig kitnseye ba k m ad an

: Cin 17); yani)/ 72

me a k k a tli bir azaba sevkeder
onu
.

: -Falan gey bana zor gel
di, denir. Bz. }mer de oyle dem i

E r ;

Evlenme teklifi/Kiz istemek bana zor

geldigi kadar higbir gey bana zor
gelmemigtir .

S-a-r /
.
Boyundaki egriliktir .
Kibirden dolayi boyun
.evirm ektir
Allah buyurur k i : :
In s a n la r i k iig iim se y ip y iiz

g e virm e

Lokmdn 18). Her zor

/eye
31 (
denir . ' : Erkek deveku tan boynu
ununegiktir
dogu.

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

/ S-a-k
ve birbirine yakm iki
kelim edir. Biiyiik giiriiltii anlam ina
gelirler. u k ad ar var ki,
yeryiiziindeki cisim ler; ise gokyiiziindeki cisim ler ile ilgili kullanilir. Kim i
dilbilim cilere gdre ii anlam a
gelir:

Oliim:

olabilir. Kimi zam an bu sdzeiikler

zam an itibariyla sdylenir. Birinin
i digerinden daha azoyle
ise
ya
denir :
'
Falan
iiktiir
i kii
ki.
:
i biiyiiktiir.
Falan
Kimi
ki
zaman ciisse, kimi zam an da deger

ve konum bakim m dan soylenir :

' : K iig iik b iiy iik her

-leriyle degerlendirilen zit isim lerden

ey,
dir.
eye
diger
Zira
gdre
bir
bir
eye gdre de biiyiik
ka
tik ki
bir
b a

S u ra iiflenm ig, A l l a h in d ile d ig i b ir

gey s a tir s a tir y a z ilm ig tir (54/K am f

yan a, g o k le rd e o la n la r y e rd e o la n -

53); .

la r h e p si d iig iip o lm iig t iir (39/Ziim er

. ; n a s il k ita p m ig ! K iig iik

H a k s iz lik -

b iiy iik h ig b ir gey b ira k m a k s iz m (yap-

la rin d a n d o la y i d e rh a l o n la r i o liim

tik la rim iz in ) h e p s in i s a y ip do km iig !

68);

y a k a la m ig ti (4/N isa 153).

(1 8 /K eh f 49);

2- A zap:

: E g e r on-

: B u n d a n d a h a k iig iig ii
de, d a h a b iiy iig ii de g iip h e siz ap a -

la r y iiz g e v irirle rs e , de k i; s iz i A d

g ik k ita p ta d ir (10/Y unus 61). Biitiin

azaba

ve S e m u d 'tin b a g in a g e le n

b e n zer b ir azaba k a rg i u y a rd im (41/

F ussilet 13).
3- A te

:
'

: A lla h a le g le r g o n d e r ir de o n u n la
d ile d ig in i g a rp a r (1 3 /R a d 13).

D ilbilim cilerin zikrettikleri bu

anlam lar, kavram indan ortaya
lkan eylerdir. Z ira gdkten
gelen iddetli sestir. Sonra ondan sadece bir ate veya azap ya da dliim
m eydana gelir. Tem elde tek bir
eydir, diger hususlar ise onun etkisiyle ortaya lkm aktadir.

bunlar, hayir ve errin birbirlerine

gdre olan deger ve konum lari bakimindandir.
/B iiy iik kavram inin zit anlam inda /k iig iik / , denir.
Zillet anlam inda ise '
/ Z e lil o ld u /A lg a ld i, denir. : : Kdtii

konum a razi olanki i. A llah buyurur

ki:
- <
'

: K e n d ile r in e k ita p

v e rile n le rd e n A lla h a ve a h ire t g iin iine in anm ayan , A lla h i n ve E lg is in in

h a ra m k ild ig in i h a ra m sa y m a y a n ve
g e r g e k d in i d in e din m eyen kim selerle,

/ S-g-r

k iig iile re k e lle r iy le c iz y e v e re ce k le ri

za m a n a sa va g in (9/Tevbe 29).

/ K iig iik ve . /b iiy iik , birbir-

591

Ragip el-Isfahani

S-g-v /

olabilir, ' Isa ftu ta n la r anlaminda

da olabilir.
: giiph esiz biz

M ey letm ek . '

'
Y ildizlar ve giine
-b:at
m aya yiiz tuttu, denir .
: Kabi e g d im .

Sira Sira d u ra n la riz (37/Saffat 165);

S a fla r h a lin d e dizile n le -

? andolsun (37/Sdffdt 1). Yiice Allah

:.:-.
I melekleri kastediyor. '
bununla
. ; M e le k le r s a f s a f d iz ili du-

K ulagim la falan k i-iye dogru m ey

lettim /kulak verdim . A llah buyurur
k i:

:

zam an (89/Fecr 22);

A h ire te in a n m a y a n la rin k a lp le r i o na

m e y le tsin (6 /E n am 113(.

lerde ve yerde b id a n a n la rla ' d izi

u form
Bu larda
kavramda
m
okundugu anlatilm
tir
i : ,

.
>
. . Bazilari

knlarin A lla h i tesbih e ttikle rin i gor-

da o n u ;

rum da o ld u k la ri halde R ab b in g e ld ig i

: Gok-

mez m isin ? (24/Nur 41);

; (O n la r bog azlanm ak iizere)

sa fh a lin d e dururken (o n la ri kestiginiz

eklinde teldffuz lerdir

etm i.

zam an) iize rle rin e A lla h in a d in i anin

: A dam a m eyleden k i-iler/A da

m m tara fta rla ri .
: F a la n
k ig in in ta b a g i m e y illid ir ; yani falan

(22/Hac 36); yani halde dururken.

inin payi eksiktir. B azen bu sozle

ki
heldkten kinaye y apilir . -

O nun
eye gdzii
m eyleder
falan.
: D am ak ve gozdeki m eyildir .

. : F alan eyi Sira h a lin d e

dizdim :
: S ir a
S ira d iz ilm if k o ltm k la ra y a s la n ir la r

(5 2 /T u r 2 0 ) . ------ F t en lem esine k estim ve onu Sira Sira serdim .

: D izilen et. ' : Tek bir
s ira d a y m i gibi diiz o lan yer:
: Y e r le r in i d iim d iiz bom -

insanlar, aga
-:
lar ve benzer

bo.) b ir h a ld e b ir a k a c a k (2 0 /T a h a

106). I S o fa / E y v a n : E vlerde
elleri diiz
leri gibi
bir
-izgide diz
bulunur. e k il b a k im in d a n e y v a n a
mektir. ^ im i zam an bu kelime, Ebu
ben zed ig i i in se m e r s o fa s i denir.
U beydenin dedigi gibi ,
tutan/'.)/'
anlam inda kullamlir. Allah buvurur : Siitii b ol o ld u g u n d an iki ve
k i:
. /'- .. ' d ah a faz la k a b in a ra sin a d ik ilen ve
.

: -A lla h , kendi y o lu n d a ke

netlenmiz; b in a la r g ib i s a f b a g lay ara k

ca rp iq a n la r' sever (61/S af 4 (;

iki a y ag in i Sira hd lin e g e tiren deve.

: S ogiit agaci.

T iiza k la rin izi b ir ara ya

, / S-f-h

getirin, so n ra da s ira y la g e lin (20/Taha

Bu dyetteki .)64 kelimesi, mastar da

: Bir eyin eni ve yani.

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozlugii

O rnegin; / Y iiz iin eni,
_ / K ilic m e n i ve
ITagin

O n la r a

e n i g i b i . : K inam ayi/A zarlam ayi

la rd a n d a ig in d a ra lm a s in (16/N ahl

terk etm ektir. B u kelim e

/ajfetm e

kelim esinden daha m dbaldgalidir.

Bunun ! Y dee A llah oyle buyurm ut u r : :
A l l a h m e m ri g e le n e k a d a r o n la r i
affedin, sa fh edin/hog g o r iin (2/B a-

kara 109).
Kimi zam an insan affeder, fakat
safh etm ez/ho gorm ez. A llah bu-

yurur ki:

im d i

sen o n la r a k a rg i m iis a n ia h a goster

de S e la m ! d e ! (4 3 /Z u h ru f 89); -

iiziilm e ,

k u r d u k la r i

tuzak-

127). - : El ayasiyla ula m ak,

tokalamak.

/ S-f-d

ve Bag, zincir, kelep e.

ogulu eklinde gelir. :
Baglar, zincirler. A llah buyurur ki:
:
g iin, s u g lu la r in z in c ir e vurulm ug
o ld u g u n u g o r u r s iin (14/ibrahim 49).
kelim esi ib a g ig anlam ina da

: H a d d i agan b ir to plum su nu z

gelir. Z ira A rapiar bu anlam da dyle

derler:
: Ben ellerinin
baglisiyim /Sana m uhtacim ,
: ; B en nim etinin esiriyim ve ben-

d iye m iisa m a h a gosterip/yiizgevirip

zeri sfizler.

: im d i sen g iiz e l b ir
m iisa m a h a de hareket et (15/H icr
85 (;.

ila h i m e sa ji siz e iletm ekten vaz m i

g e g e lim ? (4 3 /Z u h ru f 5 (.

/ S -f-r
ledigi
O nun

evirerek
giinahindan
ona giizel
^iiz
bir yiiz gdsterdim /onu giiler yiizle
iladim ; v ey
kara
layarak
bagi
onunla yiiz ydze geldim ; ya da onun
-giindhim tescil ettigim kitap sayfasm

/S a ri: Siyah ve beyaz ara-

sinda bir renktir; fakat siyaha daha

yakindir. O nun i in kim i zam an bu

kelim eyle siyah rengi kastedilir. Nit^kim H asan, R eng

i p a rla k , s a ri >in e k tir (2/B akara
ka yaptim
sayfaya
dan. Bu
bgae
i
69) ayetini, siyah bir inek diye tefanlam sdzden g e lm ek ted ir :
sir etm itir.
: K itabi ineeled im .
. ; -K iy a m e t am k e s in
lik le gelecektir. im d i sen g iiz e l b ir

m iisa m a h a ile h a reket et (15/H icr

dyeti )85
, a-agidaki dyette de be
lirtildigi gibi, kdfir olanlar yiiziinden
-Hz. P ey g am b ere, eam m sikm am a
Sim, rahat olm asini em retm ektedir :

B azilari siyah renkte degii, sozciigiiniin kullam ldigini

soyler. A llah b uyurur ki:

S o n ra kurur, sen de onu saps a ri g d r iir s iin (39/Z iim er 21); '
: S a n k i k iv ilc im la r, s a ri
h a la t la r d ir (77/M urselat 33). Bazila-

 e l - I s f a h a n i
rina gore dyette gen
e.

kelim esi ,

oguludur. B azilari ise ondan

kastin m adenlerden
/lkarilan sufr
oldugunu sdyler. Bu anlam dan
tun
ba^ira;
den m i.tir

leri aziksiz kalir. Sdz konusu aydaki

m ahsule denir .

Kedi otunun kurusuna -de

nir.
itilen
K imsesi
i zam
hikdye
an i
etm ekin
i. sdzctigtl getirilir. Bu

: -eyi birbirine baglaya

rak toplam aktir . /A t
.a y a k la rm i b ir a r a y a to p la d i, denir
:
; iyi
oldugundan
anlam dan;
dolayi
b o A llah buyurur k i '
kaptanitildiginde
ishk sesi
,
cin s ra h va n a t la r (38/S ad 31 (. '
' -)O n la r b o g a z la n
/K a p is h k g a ld i, denir. Sonra bu
kelim e ister kap ister ba,kasi olsun
in yaygin
olaney
bir
her
bo
-ekil
i

m ak iizere) s a f h a lin d e d u ru rke n

o n la r i k e s tig in iz zam an ) A l l a h m (

de kullanilir oldu. G idadanolan

b o a d in i a n in (22/H ae 36) ayetinde ge en < kelim esi , . eklinde
m ide ve dam arlara. .denir
kunmu
de
tur.
-C ig e rd e n m id e y e u z a n an d a
m arlar, g id a s iz k a lip m id e p a r-a
-c ik la rm i e m d ik le rin d e c a h il A ra p
lar, b u n u n k a b u rg a k e m ik le rin in
la rin d a k i
k ik ird a k la ri
lsiran
u
ila
k u^r t/
-u^ o ld u g u n a in a n irla r
di. O y le
H z. P e y g a m b e r b u n u
n ^ ^ e r e mk i ^ ^t i6r: .
y an i o n la rin m id e d e o ld u g u n a
!in a n d ik la ri h e rh a n g i b ir y i l a n
k u r t g u k y o k tu r. a irin iiri de
bu a n l a m d a d i r '

281-

K alp dam arlarini b irle

ren
t
nde bir dam
sirtin
ardir
.i
.
-Hus
yeyi toplayan to rb a .
Bir halka
tirilen
ile kb oirle
v a.

S-f-V /
kelim esinin asl anlam i, bir
eyin bulam kliktan
^ olm asidir. Bu
anlam dan halis taa denir. A llah
buyurur k i : ( < :
-S a fa ile M e rv e A lla h 'in n ig a n la rin

/ O n u n k ik ird a g im y ila n -2 8 1

d a n d ir (2/B akara 158). A yette ge en

k u r tg u k is irm a
756.
z

' kelim esi belli bir yerin ism idir .

' ,
eyin en iy isin
bir
i ;, bir
kin olam ni alm ak eyin
oldugu
se
g ibi , '
da bir
-eyin ozunii al

A ylardan birine de
S a fe r!
d en ir

; ^ o ayda insanlarin ev -

.m aktir
7 5 5 B k z. B o h a rt, Tip, X , 2 0 5 ; M u s lim , Selam ,
(H N :2 2 2 I).
7 5 6 A ? a y a a il bu ? i in bkz. ib n M a n zu r,

L isdnu 'l-Arab

( ) m a d d e s i;

Y uce A llah m bazi kullarini se m esi, kimi zam an A llah in onlari

, n ,

2 9 1 ; R a g ib , M ecm au 'l-Belaga, 11, 5 7 9 ; K ali,

Emali, 11,200.

594

7 5 7 B u ?az

k ira a ttir .-

M iif r e d a t/ Kur'an K avram lari Sd^lbb

bakalarinda bulunan bulam kliktan
an olarak ^ ra tm a s iy la ; kimi zam an
da batan itibaren olm asa da A llahm
tercih etm esi ve karar verm esi ile m aktadir. A llah buyurur ki:
: A lla h , m eleklerden de e lg ile r *eger, in sa n la rd a n
da (22/H ae 75);

s j
: A lla h

A de m

N u h it, Ib ra h im a ile s in i ve

im ra n a ile s in i segerek a le m le re iistiin

k ild i (3/A l-i im ran 33);
'
; M e le k le r dem igti ki: E y
M eryem , A lla h s e n i segti, tem izled i
ve se n i d iin y a k a d in la r in a iis tiin k il-

ill (3/A l-i im ran 42);

; " A lla h
d e d i ki; E y M u sa , m e s a jla rim la ve
konugm am la Sana d ig e r in s a n la r iizerin d e segkin b ir k o m im bagiladim

(7/Ara f 144);

'

: O n la r b izim y a m m iz d a segilmi en h a y ir li k im se le rd e n d ir (38/Sad

47). '
': Falan eyi falan eye tercih e ttim .
: A lla h , k iz la r i o g u lla ra tercih
m i etm ig? (37/Saffat 153);

: D e ki; h a m d
o lsu n A lla h a, selam o lsu n segkin k il-

d igi k u lla r in a (27/N em l 59);

' -: S o n ra b iz

k ita b i k u lla rim iz d a n segtiklerim ize

m ira s b ira k tik (35/Fatir 32).

ve '

O n u n d o rtte b ir i ve ken din -2 8 2

.ig in s e g tik le rin s e n in d ir

K-ml zam an bu iki kelime, bol siit

ok uriin veren hurm
lb deve
a agaci
ve
anlam inda kullam lirlar . :
-Tavuk yum urtadan kesildi; sanki ta
vuk ondan armmi gibi oldu. Buna
benzetilerek :
air
-iir yaz
iiri kesildi, denir.
m azBu
oldu
da/

sdzden gelm ektedir : : eri

i, safaya; yani kayaya
kazan
ulasli
k
,da kaya onu kazim aktan engelledi. B u
u sozleri
tipki Araplarin
gibidir
.
:

Yeri
i, kayaya
kazanula
ki
ti.
K a y a kelim esi de/ ' -gibi
dir; tekili 'eklinde gelir. A llah
buyurur k i : '
: -B o y le s in in d u
n im u, u ze rin d e b ira z to p ra k b u lu n a n
k a y a y a benzer; iiz e rin e b o l y a g m u r
onu c a s c a v la k b ir a k ir 2)/

B akara
264 (. :

S-I-I /

,k e lim e s in in asil a n la m i
k uey
rud ben
-
ir
lkan sesin y a n k i
lan m asid ir. B u a n la m d a n ,
.

-I Q iv i g a k ilir k e n ses g ik a r d i , d e n il
inr. kO
am
unun
ruum
raiu
t
i
da denir. A lla h b u y u ru r k i :
' : A lla h
in s a n i,

Liderin kendi ah-

ik giine
Ali,

ok soguk g u n.

p i m i

g a m u ra

b e n zeye n

b ir b a lg ik ta n y a r a t t i (5 5 /R ah m a n

si se tiklerine denir. air oyle

A b d u lla h

b. A n e m e

e d -D a b b t.

B kz.

m a d d e si;
Z e m a h eri, E sasu 'l-Belaga, ( ) m a d d esi.
ib n M a n z u r, L isd n u 'l-Arab,

Ragip el-Isfahani
14 (;
;

j /

c ig e r le r im iz d760.
ir

G e rg e k te n B iz , in s a n i k u r u

oyle
D iger
aird ede
bir
r:

b ir g a m u rd a n , b ig im le n d ir ilm ig b ir

b a lg ik t a n y a r a t t ik (1 5 /H ic r 2 6 (.

-K a b u rg a kem iginde; d e r i -2 8 4

.A
rtakalan
*
su, dem ektir
Suyun bu
,ekilde isim lendirilm esi
su kabindaki 9alkanti sesinin taklidi
9indir.

JKomkuu 9am urdur; j

-le t kokugtu soziinden gelm ek
tedir. Hu kelim enin kokii ; idi
.la m lardan biri sad harfine 9ev rild i
Secde 10. dyeti / 32 ; eklinde
de
Yani
okunm
upkdegi
otur
k u -/
.]?iklige ugradigim izdan [sonra m i
Bu anla.m
sdzdeno lab
gelm
iliri:
'

Et koku
tu.

/ S-l-b

den d iz g in g ib i .

Salabetiddet
ve

nokta-i nazarindan sirta

ve
tir. A llah buyurur
denmk ii:
. ; ! sa) s ir t ile g o g iis)0
k a fe s i a r a s in a a n C ik a r ^86/Tarik 7 (;

: - S u lb u

ve : Kem ikten yag

lkam iaktir. Oldiirm ek

-in
-sanin asilmasidir. Kim isi bu kelim e
inin sulbiinii/sirtim bir tahtaya
nin, ki
.baglam ak anlam inda oldugunu sdyler
Kimisi de onun
-/y a g g ika r
m ak soziinden geldigini soyler . 1
buyurur ki' : 1- : O nu ne
o ld iird iile r ne de ca rm ih a g e rd ile r 4)/
N isa

. . -H e p in iz i as
u ara/
26)
49 (;

57

(;

tiracagun

'
: -S iz i h u rm a d a lla r in a asaca
g im (20/Taha
7 1. (; '
1

Sert.

il. 1*

-

: A lla h ve e lg isi de savagan ve

-y e ry iiziin d e

b o zg u n cu lu k ig in

u g ra

g a n la rin cezasi: O ld iir iilm e le r i veya

a silm a la ri (5/M aide 33 (.

,kelim esinin asil anlam i

iizerinde
.arm iha gerilen tahtadir

Ayriea -*r ,/H ag \ H iristiyanlarm

-Hz. is a nin iizerinde 9arm iha gerildi
n im la r i (ile e vle n m e n iz h a ra m d ir ( 4)/
gine inandiklari tahta
-eklinde oldu
N
ocugun
isa 23).babadan;
Bu a y e t ,
in onunla A llah a tiklari
yak
gu la
i
9a oldugunabir par
arettir. airin

eydir. : U zerinde ha9 i^leri

sdzii de
aret
buna
e d e r
i:
bulunan elb ise . ': Sirt
-n iiz d e n g e le n (dz) o g it lla r in iz in h a

.
-

Q o c u k la r im iz a ra m iz d a -283

-kiran hum m a; veya ter ile yagi 9ika

ran h u m m^^a . : -O ku sivrilt
tim .

Ege tai.:

;a n c a k
Y e ry iiziin d e y iir iiy e n

7 6 0 af, H a tta n b.

. B kz. K ali, Email,

!1, 189; Ibn K u te y b e , U yunu 'l-Ahbar. 111,95.

7 b A c c a c e a it bn iir i n b k z .

a z bir k i r7a5a9t tBir

n.

/ 7/ , s.

2 9 3 ; ib n K u te y b e , G aribu 'l-Hadis, 1, 364.

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

niz, g iip h e siz A lla h g o k b a g ig la y ic i ve

/ s -l-h

e s ir g e y ic id ir (4/N isa 129);

Fesadm ziddidir. Bu i^i

; E g e r

kavram in ogu kullam m lari Dillerle

m i i m in le rd e n ik i g u ru p b ir b ir le r iy le

ilgilidir. K u ra n da ' - kelim esi

kimi zam an ' -, kim i zam an da
] k ar iti olarak kullam lir:
; i y i b ir d i-

v u ru g u rla rs a a r a la r in i d iize ltin 149/

g e r k o tii b ir a m e lle k a r ig tir d ila r (9/

Tevbe 102);
'

5 ; ls la h olm ugken y e ry iiz iin d e

f e s a d g ik a rm a y in (7/A r a f 56);

'
.- -

H ucurdt 9); ' .

A n c a k m iim in le r kardegtirler.
h a ld e k a rd e g le rin iz in a r a s in i d iizeltin (49/H ucurat 10).
Yiice A llah in insam lslah etm esi; kim i zaman onu salih olarak
yaratm akla; ^im i zam an var olduk-

: Im a n e d ip s a lih am ellerde

tan sonra ondaki fesadi giderm ekle;

kimi zaman da onun salih olm asina

b u lu n an lar, o n la r cenn et h a lk id irla r,

karar verm ekle olur. A llah buyurur

o ra d a te m e lli k a lic id ir la r (2/B akara

ki:

82). Bu kavram daha b aka bir ok

dyette de ge m ektedir.
: in san lar arasindaki nefreti
giderm ek anlam indadir. Bu anlam dan oyle denir:
'
:
A ralarm daki nefreti g id erd i'er/B ari tilar A llah buyurur ki:
. _' ' .

: E g e r

kadin, k o c a s in in se rk e g lig in d e n veya

a ld ir ig s iz lig in d a n endige ederse, a r a la r in d a

a n la g n ta y a g a lig m a la rin d a

: A lla h , h d lle r in i diizeltm igtir (47/M uham m ed 2);

- - : A lla h ig le rin iz i
d iiz e ltir VC g iin a h la r u n z i

(33/A hzab 71);

b a g ig la r

B e n im so yu m d an g e le n le r i de tslah

et (4 6 /A h k af 15);

A lla h b o z g u n c u la rin ig le rin i

d iize ltm e z (10/Y unus 81); yani boz-

guneu, fiillerinde A lla h a m uhalefet

eder. iinkii ifsat edep Yiice Allah
ise biitdn fiillerinde salahi/iyiligi
gdzetir. D olayisiyla A llah onun iini

k e n d ile rin e /> g iin a h yoktur. A n la g -

diizeltm ez.

m a k d a h a h a y ir lid ir (4/N isa 1281;

: j ' .,,

: P eygam ber ism idir:

: E y S a lih ! Sen

* . . . .'

: K a d in la r i-

bu nd an o n ce ig im izd e u m it beslenen
b iris iy d in ( 1 1/Hud 62).

n iz a r a s in d a h e ry o n d e n a d a le t li davra n m a y a ne k a d a r U gragsam z buna

g ii

y e tire m e zsin iz.

B a ri

b iris in e

tam am en k a p ilip d a d ig e r in i a s k iy a
a lin m ig g ib i b ira k m a y in . E g e r a ra yi

d iiz e ltir VC h a k s iz lik ta n k o ru n u rs a -

/ - -
2) ; /B akara 264); yani,
onu bitki bitirm eyen

sert bir ta
597

R .p

el-Isfahani

hdlinde birakti. Bu anlamoyle

dan
Halil dyle der:
d enilm
tir
i : :
bitirm eyen
Sa Yani kafir a te in sicakligini e^ti.
b a ; - : Siitii az d e v e ; > ' : Cehennem e g i- : T erlem eyen a t . :
receklerdir. N e k o tii doniig >'
lkarm adi/yanm
akm ak adi
ate
ini
.
o r a s i! (58/M iicadele 8). D enilm itir
ki, '

/ S-I-y

C ehennem e g ir d i;

: B akasim cehennem e soktu.

Allah buyurur ki:
'
: K im , z u liim ve

kelim esinin asil anlam i, ate

turm
ile ak
tu tir
tu .

d iig m a n lik la bunu y a p a rs a ; onu ate-

eyle
le Yani
ve sikinti
falan
ate ge so kaca g iz (4/N isa 30); '
' -- :
Cehennem de
ek ti/y an d i.
A te-le ism
yan
m
a
ya
en
gok
la
y
ik
o
la
n la r i elbetd i . : K oyunu kizarttim .
o kizartilm itir. A llah buyurur te B iz b ilir iz (19/M eryem 70). A yette
ge en kelim esinin 0
ogulu
k i : ' : in k a r in iz
oldugu
sdylenm
itir.
se b e b iy le b u g iin o ra y a g irin iz / o r d a
y a n in iz (36/Y asin

64 (;

0 b iiy iik atege g ire c e k tir
A la / 87
12( (;
K iz g m
b ir

atege g ir e rle r

: A le v li atege g ire ce k 84)/

ikak
in
12(;
. ,O n la r

(88/G a

iye
4 (;

d - Y akacak ve kizartm a anlam inda kullanilir. D db ih m cilerin 0 guna gdre ; dua, tebrik ve yiiceltm ek anlam larm dadir . Ona
dua ettim ve onu tezkiye ettim . H^.
Peygam ber oyle buyurm u^tur:

g ilg in b ir atege g ire c e k le rd ir (4/N isa

B u ayette g e .)10
en -kelim e
/ sindeki ya harfi zam m e/otre ve fetha
iistiin ile o k u n mtur
u7.""
-

: B ir in iz /> yem eg e g a g r ild i-

-Cehenn em o n la ra y e te r. O r a

g in d a g its in ; e g e r o ru g lu y sa sa la t

getirsin. " Yani yem ek sahibine dua

y a g ire c e k le rd ir (58/M iicadele

etsin. A llah b uyurur ki:

: O n la r a dua et, g iin k ii

se nin duan o n la r a g o n iil h u zu ru sag-

8 (;
: O n u S e k a r a/cehennem e

atacag im (74/M iiddessir

26 (;
Cehenn em e a tilm a v a rd ir 56)/
V akia
94 (. '

la r (9/Tevbe 103);
-. '

: O atege, a n c a k y a la n la y ip y iiz

sa la t etm ektedirler. E y im a n eden-

geviren k o t iile r g ir e r (92/L eyl 15-16 (

ler, s iz de o n a s a la t edin (33/A hzab

oyle yo ru
tir:
m lan
0 dyeti
amte
in
i
sicakligini, ancak yalanlayip ybz
-e
viren kdtbler
eker.

: A lla h ve m e le k le ri P e y g a m b e re

56 (; < '
.'.'.
-;

? 6 3 B k z . M u s lim , N ikah, (H N : 1431); A h m e .

;? s. 186.

M iisned,

in, 3 9 2 .

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

B e d e v i A r a p la r d a n k im i de v a r k i

; E g e r A lla h in s a n la rin

-A l l a h a ve a h ire t g iin iin e inanir, v er

-b ir k is m in i b ir k is m i ile defetm esey

-d ig in i A lla h 'a y a k in d e re c e le r k a za n

d i m a n a stirla r, h a v ra la r, k ilis e le r ve

m aya ve E lg in in d u a la rim a lm a y a

-ig in d e A lla h in a d i gok a n ila n m es

v e sile s a y a r (9/T evbe 99 (.

c id le r elbette y ik ilir d i (22/H ac 40 (.

,A llah m M iisliim anlara saldti

ger9ekte, onlari tezkiye etirjesidir :
: -R a b

Yiice A llah in nam az kilm ayi

ovdiigii veya
k ettigi
ona her
tev
yerde .
lafzi zikredilm
tir: A
i

le r in in sa la t ve rcthm eti o n la r a d ir 2)/

.

." 1 ' . ,

' M : F a k a t

B akara 157). M eleklerin saldti ise

tipki insanlarinki gibi, dua ve istigfar
anlam in d ad ir : ,
A lla h ve m e le k le ri P e y g a m b e re

iu h it etm ekted irler (33/A hzab 56 (.

-o n la rd a n

ilim d e

de rin leg m ig

o la n

la r ve im a n edenler, Sana in d irile n e

S d li bir ibadet anlam m daki '-

inin asil anlam i duadir.
keliniC
Soz
-konusu ihadetin bu kelim eyle isim
lendirilm esi,e ybir
in
-9erdiklerin
,
-den bir kism iyla isim lendirilm esi g i
bidir . N a m a z!, ekil bakim indan
eriata/dinden dine
eriattan
degi
se

ve senden o n ce in d ir ile n le r e im an

/ ederler. O n la r ; n a m a zi ik a m e eden
ktlan, ze k a ti veren, A lla h 'a ve a h ire t
g iin iin e im a n edenlerdir. igte o n la ra
b iiy iik b ir m iik a fa t v e re ce g iz (4/N isa

162);

: N a m a z i ik a m e edin/ki-

lm , ze k a ti v e rin ve ru k u a v a r a n la r la

eriatlarda/dinlerde de
yerbiitiin
alan
ibddetlerdendir. Bundan 0 Yiice
Allah
oyle b u y u rm
tuur:
^

: N a m a z

: im a n

m ii 'm inlere, v a k itle r i b e lli b ir f a r z d ir

e d ip iy i ig le r y a p a n , n a m a zi ik a m e

oyle
Bazilari
d e r: -kelim e
kdkdnden gelir .
soziiniin
udur: Aanlam
dam ,i bu
da
ibddetle A lla h man
i tu
olan
ate
tu
kendi nefsinden uzakla
tirdi

ve onu g id erd i .
form u, hastaligi
g id erm ek anlam m daki
form u
gibidir. ibddet yerine ->
de
.denir
Bundan dolayi kiliselere
-den
m
tir
-i
: - <

. , .

e d ip /kilip ze k a ti v e re n le rin R a b le ri

N isa103
/ 4 ( (.
i .^
,

b irlik te s iz de ru k u a v a rin (2/B akara

4 3 );

k a tin d a elbette m iik a fa tla r i v a r d ir (2/

B akara 277).
Y iice A llah, soziinii sadece m iinafiklar kullanm itir:
;
Y a zik la r o lsu n nam az k ila n la r a ki,

n a m a zla rm d a n

g a fle t

ig in d e d irle r

(1 07/M aun 4-5).

: N a m a za a n c a k iigenerek
g e lir le r (9/Tevbe54).
lafzim n

azla birlikte zikredilm esi, nam az

nam
.

Ragip el-lsfahani
kilm aktan am acin
e^il olarak
sadece
degil, onun biitiinartlarim
riikiin ve
n
-tam olarak yerine getirilm esi oldugu
indir.
aret Betm
u^un
ek
na in
ii
dyle rivayet ed ilm
tir
i:
.'
' N a m a z k ila n la r
-goktur; fa k a t o nu ikam e e d e n le r a z
d i r . .
B iz,

: :D e r le r k i

n am az

k ila n la rd a n

d e g ild ik

/ S-m-m

: D u ^ o r g ^ in in ^ k o lm a s id ir .

Hakka kulak verm eyen ve hakki kabul

etm eyenler de bu kavram la nitelendirilirler. Allah buyurur ki:

O n la r sagir, d ils iz VC k o rd iirle r (2/E^a-

kara 1 8 );

: K e n d ile rin e R a b le rin in

-M iiddessir 43); ^ani peygam ber / 74 (

ere uyanlardan d eg ild ik .

dye tle ri h a tirla tild ig in d a , o n la ra kargi

*<-Tasdik etmemigti, nam az d a k il

s a g ir ve k o r d a v ra n m a zla r (25/Furkdn

m am igti (75/K iyam et 31) ayeti, sdzii

73 (;

inin nam az kilanlardan; yani^

edilen

: B u ik i g ru b u n ornegi; k o r VC
ikam e edenlerden
s a g ir ile goren ve igiten g ib id ir 11)/
ekil
biriolarak
olm asi,
nam
onun
az ,
H ud
24 (;
kilanlardan biri bile olm adigina -
ia
-.
; ' B ir
ret eder .
- <
O n la r in K a b e n in y a n m d a k i / ? ,o lm a ya ca k sandilar, korlegtiler
birakin

nam azi

n a m a zla ri; sa de ce is lik g a lm a k ve e l

sa g irla g tila r; so n ra A lla h to vbe le rin i

girp m a kta n bagka /

ka b u l etti, y in e de gogu k orle g tile r VC

<
gey d e g ild ir 8)/
-Enfal 35). Ayette sozii edilenlerin na

s a g irla g tila r (5/M aide 71 (.

m azlarim
alm ak
lrpm
nveislik
ak
el
eyler
lkarmde
ayan
Ses
-
iitm e
diye isim lendirilm esi, nam azlarinm
yen
tir.benzetilm
Bunun in
ii
batil olduguna, in
yaptiklari
bir deger
i

tir. Yani
denilm
oyle
i
ifade etm edigine ve onlarm yaptiklari
konusunda tipki
lrpinan
alip
islik
kan akti ki, ine
eger
tilsa
akil
bir
i
l^r gibi olduklarina
arettir
ku.
bir hareketi duyulm
onun az
hi . .

soziiniin dyetlerde tekrar
: Gizli bir . Bu anlam dan
-edilm esinde ne gibi bir faydanm ol
la sagir eden kahram
bir vuru
ana
aallah bu kitaptan
dugunu
sonra
in
-denir. Kulagi baglanan sagira benze
ele a la c a g iz : -
tilerek /
.
igenin agzim

,M i i m in le r ku rtu lu g a

-m u tlu lu g a erm iglerd ir. O n la r ki, n a

m a z la rin d a hugii ig in d e d ir le r

23)/
M u m inun21 (; .

- -O n la r ki, n a m a z la rm i a k sa t
m a k s iz in k ila r la r (2 3 /M u m inun 9 (.

600

kapattim , denir .

Kendisini

m enedenlere sanki
gibisagirm
kulaki
ine devam
asmadan
etti
i . : Sert
toprak. ' -Viicudun
:
tam am i
m orten atek
elbise
par .

M iif re d at / K ur'an K avram lari Sozliigii

S-m-d /

konusunda kendisine it1-

m at edilen efendi
<.

Ona itimat

ederek ydneldi. D enilm

tir k ii ;,
ecve fl i

i bo
-olm
ayandir. E c v e f olm a

yan da iki kism a ayrilir: Biri, cansiz

varliklar gibi, insandan daha agi
a
olanlar. ikincisi, insandan daha iistiin
-olanlar. B unlar da Yiice A llah ve m e
leklerdir . : A lla h S a m e d 'd ir
,ihlas 2) ayeti, Yiice A llah in / 112(
ulan ilahlardan
kendisine
farkh
koe
aret eder. u ayet
olduguna
de buna
i

/ S-n-a

: Bir fiili icat etm ektir. Her

s u n fiildir, fakat her fiil s u n ' degildir. f iil, hayvan ve cansiz varh k lara
nispet edildigi gibi, s u n onlara nispet edilm ez. A llah b uyurur ki:
: Bu, her geyi sapa-

saglam yapan Allah in s a n a tid ir (27/

N em l 88); : Null gemiyi
y a p iy o rd u (11/H ud 38);

- ' : Bizim gdzlerimiz oniinde

ve vahyimiz uyarinca gemiyi y a p ( 1/
H ud 37);

Diinya hayatinda, galigmalari boga gitmigtir,

oysa onlar giizel igyaptiklanni sani ._ : M e ry e m o glu yorlardi (1 8 /K eh f 104);
.
Ona, sizi saM e s in sa de ce b ir resuldiir. O n dan
vagta korumak igin zirh yapma Sanaonce de re s u lle r g e lip gegmigtir. A n a s i
t
in i ogrettik (21/E nbiya 80); >.
d a gok d o g ru b ir kadindir. H e r ik is i de

. : Temelli kalacaginiy e m e k y e rle rd i (5/M dide 75 (.

ZI umarak m uazzam y a p ila r mi ediniyorsunuz ? (2 6 / u ard 129);

S-m-a /
: Y a p tik la ri gey ne kadar
kotiidiir (5/M aide 63);
'
ik her
Tavam
binaya
bt
Dunyada y a p tik la r i boga gitmisogulu
denir . .eklinde gelir
tir (11/H ud 16) ;
A llah buyurur k i : ' :
'
Sag elindekiM a n a s tirla r, h a v r a la r y ik ilir d i 22)/
ni at da onlarin y a p t ik la r in i yutsun,
Hac 4 0 (.
K ulagi
ina bbiti
ak y a p tik la r i sadece sihirbaz diizenidir

*.

benzer
arctbir
etm
anlam
ektedir
a i :

o lan .

: C iiretkar kalp; sanki

(20/T aha 69); :

Yiice A lla h m haklarinda ,0 -oyle de

y a p tik la r in iz i bilir (29/A nkebut 45).

diklerinin h ila fm a d ir : < : -Y ii

Giizel icra etm ^k anlam inda

m ahir sanatkar erkege ; m ahir
sanatkdr kadina ise denir. ' -
K iinin yaptigi hayirli i lerdir.

re k le r i tam am en bogtur (14/Ibrahim

43
(.

K edi otunun yarilm adan

onceki h a

li . ' : -U yluk
lari ^ olm ayan kopekler .

: Giizel bakilan at. u dyette degerli y erler diye ifade edilm i 601

Ragip el-fsfahani
tir :

; T e m elli

1
hikmet konusundaki bilgisiyie,
kavminin taptiklari putlarin ibadetine
p i la r m i e d in iy o rs u n u z ?
u ara/
26) ddnm ekten korkan biri degildi. Sanki
9^
1 (. *
vetten kinayedir
rii ., bu sdztiyle dem ek istemitir:
; - ,
etm ede
iriya
a
Rabbim, beni senden alikoyacak eym aktir
k a .
: -S e n i ken
ierle m e gul olmaktan uzak tut.
- k a la c a g in iz i u m a ra k m u a z z a m y a

dim

ig in y e tig tird im

(20/T aha 41 (;

: -G o z iim iin o n iin d e y e

,tig tirilm e n ig in (20/T aha 39) ayetleri
bilgelerden birinin dedigi -tur soz
aret lere
e d er
i
: '
.
: Y iice A lla h
b ir k u lu s e v d ig i zam an, b ir dostun
do stu m i a r a y ip

so rd u g u

g ib i onu

a r a y ip

/ S-n-V
Agacin kdktinden ^ dala
d e n ir . 0 / ik is i b iiy iik b ir
a g a c in d a lla r id n ; /F a la n
kigi, b a b a s iy la aym k o k te n d ir, denir.
Tesniyesi ; da

eklinde

gelin

Allah

buyurur ki:

' : B ir kokten ve

ge g itli kiik/erden d a lla n m ig h u rm a

S-n-m /

a g a g la r i( G 'R i\ d i4 ) .

insanlarin A llah a yakla bakir veya tahtadan

in m
giim
ak ii
i ,
/ S-h-r
yapiklari heykeleogulu
denir.
nde gelir. A llah buyurur ekl
k i:
: Damat. K adim n aile fert
. ;-ib r a
lerme de denir. Bu, H alilin
him, b a b a si A z e r . B ir t a k im p u t la r i
gorii udiir. i b n u l-Arabi ise d^le
ila h la r m i , e d in iy o rsu n ? (6/E nam
der: ' : K o mulu^, nesep veya
4^(;
.
:
evlilikle yakinlik kurmaktir. BunlarA lla h // y e m in ederim ki; siz, a rk a n iz i
d o n iip gittik te n s o n ra p u t la r in iz a b ir
tu zak k u ra c a g im (21/Enbiy/i 57 (.

dan biriyle yakinlik kuran kiiye

denir. Allah buyurur ki:

. ; Su dan

in sa n i y a r a t ip d a o n a b ir so y ve /Bazi
oylebilge
demler
kis im lik g e tire n O d u r (25/Furkan 54).
indatir: tapilan;
A llah mhatta
di
: yaginm eritilmesidir. Allah
A lla h tan alikoyaneye
her .denir
buyurur ki: .
B u anlam da B z. ibrahim
-dyle de
mt
r: : B e n i B u n u n la k a r in la r i ig in d e o la n la r V?
ve g o c u k la rim i p u t la r a

tapm aktan

-u za k tut (14/ibrahitn 35). B ilinm ck

tedir ki, B z. ib ra h im
kuya
in yer
ku
birakm ayan A lla h a olan inanciyla ve

d e r ile r i e r it ilir (22/H ac 20).

Eriyen yag. Bir bedevi d^le dem itir: : Aci/Yalan bir

yeminle seni eritecegim!

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

S-v-b /

anlam da

b ir sevap v a r d ir7.
,
kullamlir

eyin
isindan:
kendisi
B irBir
a
-1

inin
eyi dogru
kastedip
K i bir
-3
de harie? bir nedenden dolayi hata
lem esidir. O rnegin; bir ava atm ayi
i

e r in gerektirdigi
ey akililde
dl
ve
kastettigi
liklahalde
bir insana
y a n li
ve
inde
begenilm
dviilm
kendi ii
ii
i gibi.
isabet
B unu
ettiren
yapan
ki
ise
./
B u sa v a b h r, denir
.m azurdur
oyle dem en g ibTipki
id ir:
inin kotii bir fiili kastettigi
K i -4
A d a le t i g o ze tm e k d o g ru d u r/,
halde, kastettiginin aksine bir fiil
.IC o m e rtlik d o g ru d u r
K astettigi
iide amo laeina
-2
tiginda, kasteden
isindan
ula
i ka
i
kullam lir. D enir k i ; : -istedigi

lem esidir . ^denir : > :

Kastinda hata etti. : -Kas
tettigini b uldu . isabet etm ektir .

.!
O n a isa be t etti, denir

oyle ni
dem
elde
en getti.
ib idBu
ir:
/ isa b e t etti. Bu da

Yagmur, fayda vereeek bl-iide yag

onu yapm asi. Bu da k i-inin kendisiy

.le oviildugii tam bir sa v a b A w

Gdkten b e lli b ir m ik ta rd a su in d ird ik

O nonun
a
digind^,
yagm asina .denir
d^g:
k kisim lara a y rilir
iideki yagm
Buura
dl
ayetle
aret
i
edilm ektedir : ;
inin
eyi giizel
kastedip
K ibir
-1

n yapilm asi iyi olan

K bir
-2n
tihat
eyi ettikten
kastedipsonra
de i
savab olduguna inandigi
ka bir
ba
ey yapm asi. Hz. P ey g am b erin
u
soziiyle kastedilen de b u d u r :
~A H e r m iig te h it isabet eder .
dyle de rivdyet d ilm
tir
i:
1 : -M iig te h it isa
bet eder; e g e r h a ta ederse de bu onun
ig in b ir se v a p tir. T ipki

oyle rivayet

edildigi g ib i : '
.
; H im ig tih a t eder
;de isabet ederse o n a ik i sevap v a r d ir
kim de ig tih a t e d ip h a ta ederse o na

M u m inun 18). Soyle

a ir / 23
d er
(:
' _

S e n in y u rd u n u su la d i, onu -2 8 5
;ta h rip etm eden
ilk b a h a r y a g m u r u ve a rd a rd a
a k ip gitm ekte o la n b ir y a g ig . 66

Yararli yagm urla yiiklii olan :

bulut. Bu k elim e , ' -kdkiin
den
veznindedir
dyle d air
e r: .
.'- - '

765 B u k o n u d a A m r b. A s ta n H z. P e y g a m b e r in
o y le d e d ig i rv % e t e d ilm i tir: H ak im tih ad e d ip de isa b e t e d e rs e , o n a iki se v a p
v a rd ir; i tih a d e d ip d e h a ta e d e rse o n a b ir

7 6 4 B u n u n , E bu H a n lf e n in sd zit 0 riv a y e t

se v a p v a rd ir. B u h a d is m u tta fa k u n a le y h -

a p is in d a n sa h ih tir. N a z a ri m e s e le le rle llg lle-

' : B u ^ a r, el-I'tisam , ^111, 3 1 8 ; M d slim ,

n en b azi b ilg in le r d e bu k o n u y u ird e le m i le rd ir

B k z. H a tlb

M iitefakkih , 11, 3 3 0 .

, el-Fakih ve'l-

K itabu 'l-Akdtye, (H bl: 1342).

7 6 6 ar, ,T arafa. B k z .

D ivanu Tarafa , s. 88;

F e y ru z a b a d i, Besair, 111, 4 4 8 .

60.3

R a g i p <l - s f a h a n i
2 8 6- S a n k i o n u n iiz e rin e b ir bu-

le r (9/Tevbe 50);
- ' -

2) : /B akara 19) ayet

ifadesinden kasit; kim isine gdre,
bulut, kim isine gdre ise yagm urdur.

. ; A lla h s iz e b ir

kazandiracak olursa, s a n k i

z a fe r

d a h a o n ce a r a n iz d a h ig b ir d o s tlu k

Y agm urun
ile isim lendirilm esi,
tipki onun
ife isim lendirilm esi
gibidir. O k hedefe dogru bir ekilde isabet ettiginde; - denir.

kelim esinin asil anlam i, ati la

yokm u g g ib i kegke ben de o n la r la

alakalidir; fakat daha sonra ba a gelen felaket anlam inda kullam lir oldu.
ayetler bu anlam dadir:
. B a g im za

-ig in d e d o lu b u lu n a n d a g la r g ib i b u

-lu t la r in d irir, d ile d ig in i o n a ugra

Ur, d ile d ig in d e n de u za k tu ta r 24)/

/> bela g e lin c e , s iz o nun ik i k a tin i

o n la r in b a g la rin a g e tirm ig o ld u g u n u z

d ile d ig in e v e r d ig i y a g m u rla , o n la r

h a ld e y in e ; B u nereden b a g im iza g e l-

s e v in iv e r ir le r (30/R um 4 8 (.

d i? d e d in iz (3/A l-i im ran 165) ;

P e k i, n a s il

o lu y o r da, k e n d i ig le d ik le r i y iiz iin d e n

b a g la rin a b ir m usibet g e ld ig in d e (4/

N isa 62); ' ' '

b ir lik t e o ls a y d im d a ben de b iiy iik

k u rtu lu g a e rse y d im d e r (4 /N isa 73);

' * -
-; G d kte n

N 4d3r (;

: A lla h in k u lla r in d a n

oyle
B azilan
d er:; kelim esi 1
yagm ur a-ism
dan hayir ko
nusunda; okun isabet etm
isindan
esi a
er konusunda kullam lir. Bunlarin
da

sa v b , ^^

her ikisi de aym asla dayam r .

: i k i to p lu lu g u n k a rg ila g tig i g iin

bagim za g e le n musibet, A lla h in iz n i
ile ge rg ek le g ti (3/A l-i Im ran 166);

'

; B a g m i-

za g e le n h e rh a n g i b ir musibet, k e n d i
e lle r in iz le ig le d ik le r in iz y iiz iin d e n d ir

(42/ura 30). form u hem hayir

hem r konularinda gelm itir:

' _ .

: E g e r

Sana >iy ilik d okunursa, bu o n la r i

iizer. E g e r Sa n a b ir m usibet g e lirse
B iz zaten te d b ir im iz i o nceden alm igtik, d e r le r ve se v in e re k d o n iip g id e r-

7 6 7 air, A lk a m e . B k z . M ufaddaliyydt, s. 3 9 5 ; ib n
M a n z u r, L isd n u i-A ra b , (

604

) m a d d esi.

S-Y-t /
iki cism in birbirlerine
-arp
m asm dan
an havadir.
dolayi siki
Bu

da i^i kism a ayrilir:

eyle nefes
Bir
an ses;alm
uzunlam
aksizmasina
olu
ses gibi.ekilde
Herhangi
nefesle
bir
ikan ses. N efesle
-lkan ses de iki kis
m a ayrilir: istege bagh olm lkan
adan
ses; cansiz varliklar ve h ay v a n la rd an
lkan ses gibi. istege bagli olarak
1lkan
kan ses;
ses gibi.
insandan
Bu
da iki kism a ay rilir

:
ife
;lkan ses
eylerin sesi
Ud gibi.
ve benzeri
Agiz
lkan
lkan
ses.
sesA giz
de iki
ile
ile

M iif r e d a t/ K ur'an K avram lari Sozliigii

kism a ayrilir: Sdzlii ve sozsiiz ses.

In dinlem eye te vik olur .

Sdzlb olm ayan ses, ney alanm /

neyzenin sesi gibi. Onun scizii, ya tek
veya birleiktir; tipki keldm tiirlerinden biri gibi. A llah buyurur ki:
*

: g iin davetqi-

sl ybkselim ektir. A llah^^

buyurur k i :

,Sadece bir giglik oldu

onlar da hemen soniiverdiler 36)/

Yasm
2 9 (;

y e h ig b ir y a n a sa pm a da n uyacaklar.

k isilm ig tir; a r t ik b ir fis ilt id a n bagka

-giin insanlar gigligi gergekten igi

teceklerdir (5 0 /K d f 42); yani s u r a

h ig b ir gey igitem ezsin (20/Taha 108);

iifiiriilii
-
iteceklerdir.
ii
Bu kelim e

. : S e sle rin

nin asil anlam i, sesin yarilm asi olup

u sdzden g e lm e k te d ir: *
; Tahta veya elbise yarilip ses

O y le k i, R a h m a n in heybetinden sesler

q irk in i egeklerin se sid ir (31/Lokm an

9);
: E y im a n / Seslerin iz i P e y g a m b e r in

sesinden fa z la

u ifade de ayni an lam d lkardi

ad ir
: .
.Elbise y irtild i
uzayip da

y iik se ltm e y in (49/H ucurat 2). Ayette

nehyin savt/sesle tahsis edilm esi, nutk

ve k e la m dan daha geni kapsam li dugu indir. Hz. ? e y g am b e re kari

dadelated
kendinegibi,
deldlet
^ga
dyle
ettiginde
d en ir: .

kelam i degil, sesi yiikseltm enin kotii

olm asindan dolayi yasagm onunla
tahsis edilm i olm asi da m iimkbndbr.
* : Y iiksek sesi olan adam .
- : H aykiran. Asil anlam i
her ne kadar sesin yayilm asi ise de
gbzel n am a tahsis edilm itir . :
K onum aksizin sesi dinlem ektir. Allah buyurur ki:
: K u r a n o kundugu
zam an, hem en o nu / / ve su-

s u n ! U m u lu r ki, rah m ete e r d ir ilir s i-

uzunlugundan
A ga

iye gdriindiigiinde
dolayi bakan ve
ki
inin, sesibagiran
ileahsm
kendi
ki
a

Ealan yerde iglik

seslenen
atan/
ighk, var.
^orkuttugu/
bir
Sayha
aga
-dyette ^orku anlam inda kulla
m lm
tir
i: M ' Giineg

do g arken o n la r i k o r k u s a rd i (1 5/Hicr

73 (. '

Oliiye aglayan kadinlarin :

bagirii.
:
Onlar, sadece gebenin gibi bir
1 bekliyorlar; yani onlar sadece
larm a acele gelecek bir
b-
aerri bekli
yorlar . : B ir tiir hurm adir .

n iz l (7/A rd f 204). D enilir ki;

,
kabul etm ek anlam indadir. Fakat bu

tem elsiz bir iddiadir. iinkii ^abul

etm ek insattan/dinlem ekten sonra
olur. E ger bu anlam da kullam l]rsa,
zam an bu, kabul etm enin saglanm asi

S-y-d /
kelim esi , fiilinin m astari
olup yabani hayvanlari ele
rmge
ek
anlam indadir. eriatta kasinin
ise, b a

Ragip el-Isfahani
m ulkiyetinde olm ayan ve yenm esi

K imom
isi lege
de ta
- d e r :

helal olan yabani hayvanlari ele ge irm ektir. dyette ( av),

^^^ ) -
E v le r im iz in e tra fw d a ta -2 8 8

(avlam ak) diye isim lendirilm itir:

; 'S ize d e n iz avi h e la l
k ilin d i (5/M aide 96); yani deniz hay-

vanlarm i avlam ak. .

' : E y im a n edenler,
s iz le r ih ra m d a

iken av h a yv a m n i

o ld iirm e y in (5/M aide 95);

; Ih ra m d a n g ik tig im z zaman,

avlaniniz (5/M aide 2);

.g o m le k le ri g o r d iim

B azilarina g d re ,
38)/
Sdd 1) ayetinde ge
en
) -hece
(
harf
lerindendir. K im isi de onun -'
I F a la n eyi k a r$ ila d im soziinden
geldigini ve " / k a b u l ile
.k a r ila , anlam inda oldugunu soyler
En iyisini A llah b ilir .

: ih ra m d a iken a vla n m a yi h e la l

S-V-r /

g o rm e k sizin , siz e b ild ir ile c e k o la n la r

dupnda, h a y v a n la r h e la l k ilin d i (5/

M d id e l).
Yukaridaki ayetlerde hadisin
delalet ettigi gibi, sozii edilen avianma, eti yenen hayvanlarla alakalidir:
' ;
; Bc\s
h a y v a n v a r d ir ki, ih ra m d a / k ip
o n la r i hem h a re m b o lg e s in d e hem
,o n u n d is m d a d l d iir iir : Y ila n , a k re p
fa r e , k u r t ve is ir a n k o p e k ,

B o y n u n d a

m e y il/e g rilik :

i. B u k e lim e te m sil yolan

o lu ykla
i
in de k uiblla
irlim klir
i ii. :
o y leo m
d aele
ir
r:k)
T.a

-S iy a h ta g om lekleri; ig le -2 8 7
rin d e k e p g e le r .

M addi varliklarin
ekillenkasindan
ve onunla
ayrildigi
ba

-ey. Bu da iki kism a ayrilir: Biri du

yularla hissedilir; onu havas ve avam
herkes] idrak eder. D ahasi insan ve [
ogu hayvan da onu gorerek idrak
eder. insan, at ve e.egin sureti g ib i
Digeri akilla idrak edilir. B unu avam
degil, havas anlar. Insana ozgii olan
akil ve tefekkdr sureti veeyin
bir
eye ait oldugu anlam
ka lar
bir
ba
gibi. Bu her iki oyle
sdrete
aret
i
ed ilm ek ted ir : :
A n d o ls u n ki; s iz i y a ra ttik , s o n ra size

e k il verdik (7/A r a f

11(; ,
: /

ekil v e rip de $ e k lin iz i g iiz e l y a p a n

ve s iz i lend?, b e s in le rle r iz ik la n d ir a n
A lla h 'tir (4 0 /M u m in 64 ) :

: S e n i d ile d ig i h e rh a n g i b ir

7 6 8 M u s lim , H ac, (H N : 8 ;) A h m e d , M iisned,

77 a r, H a s sa n b. S ab it. B k z. D ivanu H assan b.
7 6 B k z. D ivanu 'l-H uzeliyyin, 1, 2 7 ; ib n F aris,

Sabit, D a ru S adir, B e y ru t, s. 2 2 0 ; ib n F dris,

M iicm el , n , 5 4 7 ; Z e m a h eri, E s a s u l-Belaga,

M iicm el, 11, 5 4 7 ; Z e m a h ert, E sasu 7-Belaga,

s. 2 6 3 .

606

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

b ig im d e o lug turd u (8 2 /in fitar 8); >

1

: Sizi, ra him lerde d iledigi g ib i g e k ille n d ire n
0 dur (3/A l-i Im ra n 6).
Hz. F e y g a m b e r de d y le b uy urm aktadir: -, j): AI-

lah, Adem

kendiSliretinde varatti.

H ad istek i

s u r e t ten

kasit,

insana

m eylettir. A y e tte 773

gen
..e . , m eyletm ek a n la m m d a k i

kiin den g elm ek ted ir. K im is in e gdre

ise on un
ulari
duan
r:suret
lam
K ui
sdret kes. S d^ k o n u s u k e lim e
-]sad harfin in z a m m i ile] de o k u n
tur. B u n u n iki farkli m
leh
u-e o ld u
gu s o y le n m
tir
i . . .d e n ir

ozgii o lan g o z ve basire tle idrak eden

B azilarin a g d re

h e y e t tir. A llah b u n u n la insam , ya-

.seslen, a n la m in d a d ir

ra tik larm in o g u n d a n iistiin k d m i tir.

Suret k e lim e s in in Y iice A l l a h a izafe
ed ilm esi, b a z iy et ve te b ih an lam in da d egil -ki A lla h b u n d a n m iinezzeh tir-, m d l ^ i ^ e t an lam in d ad ir. B u izafe,
tipki /Allah 'in evi ve /

-k d

sozii; o n la ra

agndyle
ld ig inHalil
d a
e r:
gelen k ua . denir. Ebu
oyle
B ekir
der:enA
-Nyette
ekka
en fiil; b a g la m a k anlam m daki
ge
kdkdnden, s a d in zami33i, r a mn *
edde ve fethi 774
ile ,- eklinde

A lla h 'in d e ve si gibi insani ereflen-

tur. Ses anlam

okunm
m daki
u-

d irm ek i indir. A lla h b u y u ru r ki:

kokiinden
m u tur. Yani; onlara seslen! K e sm e k

O n a b ir big im v e rd ig im d e ve

-anlam i nokta-i nazarindan koyun sii

rdsiine
denir. T ipki.

ru -

hn m dan iifiird u g u m d e hem en onun

ig in secdeye k a p a n in (1 5 /H ic r 29);

: S u r ,a iifiir iile c e g i
g iin

-ve kesm ek anlam im n itibara aim

digi diger topluluk isim leri g ib i .

(2 7 /N e m l 87). K im is in e gdre

ay ette sozii e d ilen su r, b o y n u z gibi

bir ey olup k e n d is in e iifiiriiliir. Boylece Y u c e A llah b u n u , suret ve ruhlarin kendi b e d e n le rin e geri d d n m e s in e
seb e p kilar.
R iv a y e t ed ild ig in e g d re S u r 'un

iginde

biitiin insanlarin Slireti

v a rd ir.772 '

D o r t kug al, o n la r i k en d in e a lig tir

(2 /B a k a r a 26 0); y an i onlari k en d in e

S-y-r /

-Yarmak. Bu kelim e mastar

dir. Bu anlam dan 2/B akara 260. dyeti
: O n la ri p a rg a la ra a y ir)(, -ek
linde de okunm
tur
u . : Falan
eye vardi. Bu anlam dan kapinin. nakil
ve hareketinde vardigi yere 1
denir. Allah buyurur k i : '
; A lla h h e p im izi b ir a ra y a toplar ,

7 7 3 S ad h a rfin in k e s ri; H a m z a ve E b u C a f e r in
771 A h m e d , M iisned, 11, 2 4 4 .
7 7 2 M tte llfin z ik re ttig i bu riv a y e t h a d is deg il,
C evherT nin KelbTd e n n ak le ttig i b ir s d z d h r .

kiraatidir
77 4 B u a z b ir k iraattir.
7 7 5 B u az b ir k iraattir.

607

Ragip el-Isfahani
d o n iiq de O n a d ir

ura/
15
42)
..(.
Bir halden
anlam
bir hale
indadir
ge.

S-v-g /

Y u su f7 2 . a y e ti / 2 ,

-ek

linde de tur.778
ekildeki
okunmBu
u

S-Y-a /

-ayet ifadesi, sozu edilen tasin, altin

.' K m lm kendisiyle su i .
tigi ve onunla ol.unun yapildigi k ap
Bu kaba- denir. Bu kelim e hem

dan
aret
yapildigina
etm ektedir
i.

ki: H u k iim d a rin s u ta s im kaybettik

Y u su f 72). Bu ayetin inde

pe / 12de
(

S-V-f /

m dzekker hem m uennes olur. Allah

buyurur k i : : D e d ile r

- : ... ,A lla h
-h a y v a n la rin

y iin le r in d e n ,

tiiy le rin

dyle buyrulm aktadir: p

;
-onu k ard e g in in y iik u n

den ve k illa rin d a n yag am a s iire n izin

den g ik a rd i (1 2 /Y u su f 76 (.

bitim in e k a d a r y a ra rla n a b ile c e g in iz

agidaki sozde,dlen
dl
a,ey
dlenin kendisiyle
ism iyle ifade
dl

edilm ek ted ir :

-gegitli g iy im ve k u lla m m egyasi y a p

m a n izi sa g la d i (16/N ahl 80 (.

' : -B u g

O nun arkasinda biten

mdan
sa

tuttu .

: fa z la

d a y d a n b ir s a 'v e y a a rp a d a n b ir s a

yunlu k . -K ab enin hizm etin

K im isine gdre kism yerin
ina -de bulunan bir topluluk adi idi. O nla
oyle ddenir
air
e r: .
rin, yiinun bittigi yere
m asi yapi
gibi

K abeye tutunm alarindan dolayi bu

S a n k i o,J bastk [ -2 8 9 /' de oyuncunun h e r ik i avu cu yla

tir_.

.o y n a m a k ta d ir

B azilarina

gdre

ekilde isim lendirildikleri sdylenm i-

buradaki

-kelim esi, bir topla birlikte kendisiy

le oyun oynan degnektir .
.
Bitki ve sa
-dalgalanip
'
dagil
d i .
; . -K ahram an, ak
ranl^rm i dagitir .

Sari renkte bir bitki adidir .

kim isine gdre ki-inin giy

dn elbisesine; kim isine gore de^

dig
gul olduklarindan
ibadetle
dolayi
me
K abeye hizm et eden -toplulugu
na mensdptur. Kim isine gore ise, bu
isim bir bitki olan
_- kelim esine
unku sofiler, tipki
m ensdptur
sdz ko- .

^-bitkiye duyulan beslenm edeki ge

776B u,

A b d u lla h

b.

O m e r in

sb zild u r.

B kz.

reksinim azligi gibi, yem ek konusunda

M d lik , M iivata, 1, 2 8 4 ; B u h a rt, Zekdt, 111,

2 9 3 ; M u s lim , Z ekdt, (H N : 9 8 4 ).

.iktisatli davranirlar ve az ^erler

7 7 7 air, M u s e y y e b b. A les. B k z . Ibn M anzdr,

L is a n u l-Arab. ( m a d d e si.

a z b ir k ir7aattir
7 8 B u.

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

S-y-f /

IYaz\ K i m kar
-iti olan m ev
sim. A llah buyurur k i :
O n la r i ki$ ve y a z y o lc u lu g u n a
a lig tird ig i ig in (106/K urey 2 (. '/

M eryem 26). Kimisine g6re bu ayet

ifadesiyle konu-m am a/susm a kastedil
tir; zira ayetin devamm da gelerj
m i
sdz buna delalet etm ektedir :

Artik bugiin higbir insan ile asla

konugmayacagim (19/M eryem 26 (
[ :

ilk b a h a r 'd a yagan yagm ura -denil

dii gibi
,'
ly a z in yagan yagm ura
da
denir . Y^zm m eydana
geldiler . Yaza girdiler .:

S-y-S /
'

Allah, kitap ehlinden onlara

arka gikanlari sa y a silerind en indirdi
. <

S-v-m /

; Bu kelim enin ^sil an lam i

-ister yiyecek, ister sdz ve ister yil
ey riim
yapm
ekaktan
olsungeri
bir
durm aktir.
in yiiriim
B unun
ekten
i
veya yem ini yem ekten geri duran ata
'
oyle ddenir
eair
r: .

-Yemden g e ri d u ra n at; d i -290

.g e r i ise y e m in i y e m e k te d ir

urgun riizgara

-denir. Gii

in, gdgiin ortasinda duru

neu niilerek giin ortasina da* .denir
B undan dolayi IG iin e s
g iin o rta s in d a d u rd u denilm ektedir .

. A tin durdugu yer .

eriatta lorug\ miikellefm, niyet

-getirerek beyaz iplikten siyah i^lige [fe
cirden gtine,in batimina] kadar yem ek
-
imek, cinsi miinasebet ve kusm ak
tan kendini tntmasidir .

<B en R ahm an 'a orug adadim 19)/

7 7 9 ar, N a b ig a .

Bkz.

D ivanu N abiga,

S ad ir, B e y ru t, s. 12 ;Ibn M a n z u r, L isanu i -

A ra b ,

m a d d e s i.

-Ahzab 26); yani kalelerinden. Ken /33 (

disiyle komnan
denir. Bu
her
isindan siginn boynuzuna4
baki
a ;<^<^

horozun kendisiyle
tugii mahmuza
dovu
denir. Allah, neyi kastettigini ved;
Kitabinin sirlanni daha i^i bilir.

S a d H a rfin in S onu

'

Dad Harfi

D -b -h /

. :S o lu k s o lu g a koan

-a tla ra an dolsun (100/A diyat 1). Bazi

larina gore ayette ge9en ,kelim esi
tilki ulumasi dem ek olan -ben
.zetilen at solugunun sesi anlam indadir
Kimisine gore ise, ondan kasit hizli
ko?anlardir. Kim i zam an bu kelime
-ko?mak anlam inda da kullanilm akta
dir. D iger bazilari kelimesinin
gibi oldugunu soyler . da ko?mada on
ayaklari derive uzatmaktir. Bazilari da
-bu kelim enin asil anlam inin odun yak
m ^^ oldugunu soyler. Buna gore atin

1 *
/O n u n la a la y ettim ,
d e n ir.
: in san larla alay eden
adam . K endisiyle alay edilene
denir.

^ b uyurur Ki:
. ;' S iz o n la r a g iilu y o r d u n u z
(2 3 /M u m inun 110);

: M u s a o n la r a m u ciz e le rim iz i g e tirin c e o n la r hem en bu
m u cize le re g iiliiv e r d U e r (4 3 /Z u h ru f
47); .

: B u soze m i a iy o rsu n u z? G iiliiy o r s u n u z d a a g la m iy o rs u n u z l (53/

N ecm 59-60).
Bu kelim e, m ticerret/salt m utlu-

ko-
m asi odunun yanm asm a benzetil

luk i in,de kullanilir: '

: B a z i y iiz le r o g u n p a r il

-mi?tir; tipki fazla hareket etmesi konu

e benzetildigi
sunda onungibi
ate .

p a r ild ir . G iile c v e s e v in g li (80/A bese

; A z g iils u n le r ( 9 l

38-39);

Tevbe 8 2 ) ;

/ - -

: (S iile y -

m an) o nun so ziin d e n d o la y i g u liim s e d i (27/N em l 19).

ten dolayi yiiziin

S evin /
ilm asi ve ehrenin
di?leriniga
a
lkm
anm
asidir.
da di?lerin
S evin
goriinm esinden dolayi on di?lere
- denm i?tir. istiare yoluyla da
bu kelim e alay etm e anlam inda k u l -

air ?oyle der:

. '

2 9 1 - G iilm e k t e d ir s ir tla n
H tiz e y l in o liile r in e ;

611

Ragip el-Isfahani
Ve g o r iir s iin k u rd u n o n la r ig in
u lu d u g u n u .no

Bu kelim e kim i

7am an

sadece

so
lerdir.
y le m ii.te o n lara gore H z
i o an d a ibh ra
a yhizimgordii
in e
ki, g eb e k a lm a sin in o lm a y a ca k bir

mi k a s te tm e k te d irle r:- ----- /G iilm e k ,

ey olm ad ig i b ilin sin . Z ira kadin

-h a y iz gordiigii siirece h am ile de k a
lah ilir

insana ozgiidiir ve onun di indaki

eyi
airnitelerken
bir boyle
ah

hayret etm ek anlam inda da ^ull^m lm aktadir. ite unu diyenler bu anla-

canlilarda bulunm az. B undan dolayi

A llah buyurur ki:

:
G iild iir e n de, a g la ta n d a O d u r (53/

N ecm 43); 0 :

.
-

S I-

r a d a a y a k ta d u ra n Ib ra h im in k a r is i

: ' ,. -

-G iiliig m e k te d ir giin e ge b a h -292

g e d e n p a rla y a n b i r y ild iz / g ii l 781

air,
enin
m
ikasini
b ah
sa
I

bu h a b e ri d u y u n c a g i ild i i (11/H ud

71). O nun gtilm esi ayetin iaret

ettigi gibi hayretten dolayidir:
: Sen A lla h i n igine m i
g a g iyo rsu n ? ( 1 1/Hud 73). ayet de
buna delalet etm ektedir:
< . .
1
: Vay bagim a g e le n le r! B e n b ir

k o c a k a ri, gu k o ca m d a y a g li b ir ih -

gulm ege
tir. ben
B unun
zetmin
ii
beliren
ege
im
denir.
. 1
' : .Ta giiliim seyerek parlar
Yarildigi zam an hurm a tom urcuguna
da
nir
d . :
ik/B A
el y o l .
N e h ir doldugundan
dolayi
ild ad Ii. : O nu diirdiim .

tiy a r iken n a s il d o g u r a b ilir im ? D o g ru su bu g a g ila c a k b ir gey d e d i (11/

D -h -y /

H ud 7^).
B azi m d fe ssirle rin dii iindiikleri
gibi, ay ette g e en
soziiniin
tefsiri / h a y iz g o r d ii, d egildir. O nlar,

sozuniin

an la m in d a o ld u g u n u ve onun; H z.
Ib ra h im in e inin d u ru m u n u ortay a
k o ^ m a ^ ve Y iice A lla h in, k ad im n
h a y iz g d rm e sin i onun m iijdelend ig b e b e k d o g u rm a sin a b ir iaret
o ld u g u n u b e lirtm c k i in o ld u g u n u

T e e b b e ta

G iine-in yayilm asi ve gii

nun uzam asidir. Bu kelim e belli bir
zam an dilim ine de isim o lm u.tur
A llah buyurur k i : -, 1
G iin ege ve o nun k u g lu k vak tin d e k i

a y d in lig in a a n d o ls u n (91/em s ;(

O n la r k iy a m e ti g o r e c e k le r i g iin s a n k i
d iin y a d a b ir akgam veya o nun kug-

lu k vaktinden f a z la kalm a m ig g ib i
o lu r la r (79/N aziat 46); '

e r r e n a ait 7bu-

8 i n bkz. D ivanu
a y a a 7it8 1bu

A i in b k z. D ivanu 'l-A ,

-Teebbeta-gerren, t^ k . A li Z u ] - F i k ^ , D a a r u l

-A r a b t l-ls la m i, s. 2 5 0 ; Ibn M anzO r, L isdnu i

A ra b ,

612

m a d d e s i.

D aru

S adir,

B e y ru t,

E sasu i-B ela g a , s . 2 6 6 .

s.

Z e m a h ;4 5,
e ri

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sdzliigii

: -K u $ lu k vaktin e ve siik u n a e r
d ig in d e g e ce ye y e m in e d e rim k i 93)/
D uhd1 -^(;
' . :

er-hayir gibi. E ger

beyaz
eyil
i;
aym cinsten degillerse onlara '
d en ilm ez ; ! ta tli ve / -h a re

G e c e s in i k a ra rtti, k u lu g u n u ag ig a

ket gibi. D erler k i ; ,

g ik a rd i (79/N aziat

29 (;
:-M u s a : B u

-lugm a za m a n m iz, b a y ra m g iin ii, k u

lu k

vaktinde

in s a n la rm

to p la n m a

za m a n i olsun, d e d i (20/Taha 59(.

iki ittan
k ar
iinkiibiridir
k a r
-itlar,
.
z^t itibariy
eydir.
la farkli
O nlarm
olanher
iki
biri deitidigerinin
olup tek kbir
ar
eyde ve tek bir zam anda bir araya

.gelem ezler
B u tiir
:
eyler ddrt kism a a y rilir

G h n e,e mgruz kaldi

kalm aktadir :

O r a d a ne su sa rsin , ne de g iin e $ te
y a n a r s in (20/Taha 119); yani giine -

in sicagindan korunabilirsin
. .
K u.
lu^ yem egini yedi/kahvalti yapti
Bu tipki
gibidir

.
ve , sdz
-konusu zam anda yenen yem egin adi
dm : Her eyin goriinen

-Z it olanlar: B eyaz-siyah gibi. M iite

it olanlar: Iki nkat-yarim
ak iz/K ar
gibi. V arlik-yokluk: G orm ek-korliik
gibi. H aberi ciim lelerde o lum luluk *
[ .'
: B iit iin in s a n la r b u ra d a d ir; b iitiin
in s a n la r b u ra d a d e g ild ir , gibi. B ir -

ok keldm ci ve dilci biitiin bunlari zit

tarafi. G oge. denir . olanlardan saym aktadir. Z ira onlara
'
luk vakti gibi aydinlik
K y : -gore, iki zit; ayni yerde bir araya g e
oyle d enilm
eylerdir
lem eyen
i
:
tir .
g ece'.
K urban) kelimesinin)
0Yiice A lla h in nid d i/e-i ve ziddi yok
-eklinde
'gelir. Bu anlam
iinkii nidd, ayni cevherde ortak
tur .
form lar da kullanilm
tir
i :
.
eriatta/Dinde olm aktir; zidd, ise birbirine aykiri iki
eyin aym cinste ppee
-e g^lm el^ri
ekilde isimlendirilmesi
kurbanin bu
dir.
O
^
Y
d
c
^
l
a
^
v
^
r olm aktan
Hz. P e y g a m b e rin -sdzhnden do
m iinezzehtir
. -halde O nun ne z id
layidir : : K im

:
K u r b a n b a y ra m i) n a m a zim izd a n) di ne de e i vard ir . O n la r a z id d o la c a k la r (19/M eryem
once h a y v a n im keserse, ia d e e tsin .
yani onlara
it olacaklar
k a r ;)82 .

gulu
da

D-d-d /

D -r-r /

<

oyleB azilari
d^mt
r: 0 ;
tek bir cinsin altinda olup da her biri
digeriyle dzel nitelikleri konusunda
-olan ve birbirlerinden olabil
digince uzak olan iki
-eydir. Siyah

: ,K otii haldir. Bu ya; ilim

fazdet ve iffetin azligindan dolayi
inin kendi nefsinde olur; ya da
ki
-organlarinm olm am asi ve eksik
inin bedeninde
likleri gibiolur
ki .

A h m e dM, iisned

782
, 3 1 2 .,

613

Ragip el-Isfahani
Ya da mal ve m akam e k s ik l^ i gibi
zdhir bir halde o lu r . - :

disine

K e n d is in d e k i s ik in t iy i g id e r d ik (21/

olana tapar (22/Hac 13). Bu iki ayetin

Enbiyd 84) ayeti, yukarida belirtilen

her u durum i in de olabilir .

ilkinde, bilerek VC isteyerek meydana

gelen zarar ve menfaat kastedilmekte-

: in s a n a b ir s ik in t i dokundu gu za m a n (10/Y unus ;

: B iz

dir. Ayet, A llahin di?inda tapilan ?eyin

Hac 12);

: Ken-

zaran fa yd asin d an daha yakin

k e n d is in e d o k u n a n b i r s ik in t id a n

cansiz bir varlik 0 i in ne zarar ne

de menfaati katedem cyeceine i?aret
eder. ikinci ayette ise, Allahin di?inda
tapilan ilahtan yardim dilemekten ve

o n d a n s ik in t is m i k a ld ir in c a , s a n k i
o t iir ii b iz e d u a e tm e m ig g i b i g e g ip

ona tapmaktan kaynaklanan ?ey kaste-

g id e r ( 1 0 /Y u n u s 12). 1

=
O na
b ir s ik in ti v e rd i. ' :

dilmektedir; onun kastiyla kendisinden

meydana gelen degil.

S iz e e z a d a n b a g k a h ig b ir z a r a r ve-

I S ik in t i/ D a r lik kelim esi

ve ' Im u d iilu k /b o llu k kelim elerin
kar?itidir; I Z a r a r kelim esinin

re m e z le r (3 /A l-i Im ra n 111) a y e ti,

m iim in le rin e h l-i k ita p ta ra fin d a n

k e n d ile rin e u la ? a c a k z a ra rm a z il-

kar?iti ise Ifa y d a kelim esidir. AlIah buyurur ki:

g in a d ik k a tle rin i e k m e k te ve ba?la rin a g e le c e k o lan z a ra ra kar?i da

o n la ra giiv en v e rm e k te d ir. Bu tip k i

?u a y e tle re b e n z e r:
, ; E g e r s a b r e d e r ve

: E g e r k e n d isin e d o k u n an b ir
sikintidan s o n ra o n a b ir m u tlu lu k

A lla h 'tan k o r k a r s a n iz , o n la r in h i-

'

le s i s iz e h ig b ir z a r a r verem ez (3 /

: M iig r ik le r A lla h

A l-i im ra n 120);

ta ttir ir s a k (11 /H ud 0); - '

'

b ir y a n a

b ira k a r a k hig b ir gey y a ra ta m a y a n

: e y ta n , A l l a h in iz n i o l-

k e n d ile ri b ire r y a r a t ik o lan , k en d ile-

m a d ik g a , m ii 'm in le r e h ig b ir z a r a r

rin e ne

verem ez ( S S /M iic a d e le 10);

: A lla h in

d u ra m a y a n ; o ld iirm e y e , yag atm a ya

iz n i

ye n ila h la r e d in d ile r (25/Furkan 3).

o lm a d ik g a

b u n u n la

k im s e -

y e v e re m e z le rd i (2 /B a k a ra

102).

O n la r k e n d ile r in e z a r a r v e rip f a y d a v e rm e y e n g e y le r i o g r e n iy o r la r d i (2 /B a k a ra 10^).

; *

zarar ve ne de fa y d a dokitn-

ve y e n id e n d iriltm e y e g iig le r i yetm e-

K i?inin goziinii^ y itirm esinden

k in ase olarak denir.
' : Suyun z^rar verdigi vadi
kenari.
: Z arara ugrayan.
' : O na zarar verdim . A llah buyurur ki:
: O n la r a

A lla h tan bagka, kendisine ne zarari do-

vermeyin (65/T alak 6);

kunan, n e y a ra ri o lan geylere tapar (2^/

614

: N e y a z a n a ne de g a h itlik

M iif r e d a t / Kur'an K avram lari Sozliigii

edene z a ra r v e rilm e sin ( 2 / B a k a r a
2 8 2 ) . A y e t t e g e e n f i i l i , f a i l e
m iisn e d /m a lu m

o la b ilir; sa n k i o y le

d e n m i t i r :

Sbz

konusu

fiil

mindadir. Bu da :kism a a yrilir

Haric! bir sebepten dolayi olan -1
zorlama: Boyun egerek bir
-eyi ya

k a z a n c in d a n a lik o n m a k la z ara ra ug-

pm caya kadar dbviilen veya tehdit

edilen lanmadigi
veya
eyleri
ho
yapm aya zorlanan insan gibi. Bu
anlam da Allah buyurur k.i:
; in k a r

ra tilm a sin .

-e d e n i az b ir m iid d e t g e g in d irir, s o n

m e h u l d e o l a b i l i r ; b u

ta k d irin d e

ta n ik lig a a g irm a k la

durum da da

o lu r.

Y ani

sa n a tin d a n

onu
ve

: H igbir anne, go-

r a onu cehennem a z a b in a

cugu sebebiyle za ra ra u g ra tilm a sin

( 2 / B a k a r a 2 3 3 ) a y e t i n d e g e e n

Bakara126
/ 2 ((;

zorlanm

; ,O n la r i b ira z y a g a tiriz

fiili m e r f u o k u n d u g u n d a ; o n u n l a ^ i

so n ra a g ir b ir a z a b a zorlariz

h ab er, fa k a t a n la m i em ird ir. M e ftu h

Lokman 24 (.

o k u n d u g u n d a ise e m ird ir. A lla h b u yu rur

ki:

H aklarim ihlal edip z a ra r verm ek

igin boganan kadinlari alikoym ayin

31)/

Dahili bir nedenden dolayi -2

olan zorlama: Bu da y a kendindeki
bir giiciin zorlam asiyla olur ki, onu

asil

a n la m i,

Aym

ad am in

defetm ekle/yerine getirm em ekle kii

iddetli
ekilde
ki
6 bir
lm
-
imez
e:
yi veya k u m ar oynam ayi arzulayan
i gibi. Ya da onu defetmekle ki
ki-

n i k a h i a l t i n d a o l a n ik i k a d i n d a n h e r

inin olecegi bir giiciin zorlamasiyla

(2 /B a k a ra 231).
>

k e lim e sin in

zarar

veren

b irin e >

e y le m d ir.

ekilde acikip olur:

da
iri bir
bir
A
i yem ek zorunda kalan
i gibi
klei.

d e n ir . iin k ii in s a n la r , h e r

b ir k u m a n m d ig e rin e z a ra r v e rd ig in e
i n a n i r l a r . O n l a r i n b u b a k i a i s i n d a n
d o lay i H z.
m u t u r :

P e y g a r p b e r 1^ 6 e b u y u r -

: Bir kadin, kiz kardeginin

ayet(er bu anla m d ad ir :

<

A lla h size . 'legi, kam , dom uz

kabm dakini alm ak igin onun bogan-

-e tin i ve A lla h t an bagkasi a d in a ke

masini talep etm esin.783

s ile n h a y v a n in e tin i k e s in lik le h a ram

:
ik i

adam .

Kum a
ve

ile

daha

e v le n m e k .
fazla

sa h ib i

-k ild i. F a k a t

darda kalana, bagkasi

n in p a y in a e l u za tm a m ak ve za ru re t

': K u m a s i o l a n k a d m .

-m ik ta rim agm am ak iize re bu e tle r

in sa n i k e n d isin e zarar vere-

den y e m e k g iin a h d e g ild ir (2/Bakara

c e k e ^ ^ z o rla m a k tir. O rfte ise; in sa m h o l a n m a d i g i e y e z o r l a m ^ ^ a n l a -

173); -' .
: A g lik ta n darda kala n , g iin a h a
k a y m a k sizin (yasa k etlerden) y iy e b i-

7 8 3 B kz. B u h a ii, ^ ^
, N ), 4 3 2 ; M u slim , Nikah,

l i r (5/Mdide 3).

(H N : 14081.

615

Ragip el-lsfahani

'

..

: S ig ir in

ham m ed 4); -

b ir p a r g a s iy la o n a v u r u n d e d ik (2/

: Ya d a K e n d isin e d u a e ttig i
ic a b e t eden

Bakara 73); -

: K a v m i ken-

,za m a n d ard a S a lim a

ig in d e o ld u g u s ik in t iy i g id e re n ve s iz i

d isin d e n su isteyince, M u s a ,y a, A sa -

y e r y iiz iin iin h a life le r i k ila n m i? A lla h

n i taga v u r ! d iy e v a h ye ttik (7/Araf

-ile b e ra b e r bagka b ir ila h m i? N e k a

160);

d a r d a a z d iig iin iiy o rs u n u z (27/Neml

rin e y iir iiy iip

: U ze rle -

k u v v e tle vitrdu

(37/

dyeti her iki zorlam

idinia de
)e>
62 Saffat 93);
. ; M e le k le r, o n la r m y iiz -

.kapsam aktadir

Zaruriey olan
de -kism a ay

le rin e ve s ir t la r in a v u r a r a k c a n la rin i a lir k e n d u r u m la r i n ic e o lu r ? (47/

:rilir
isteyerek degil, zorlam a ile -1
olan: iddetle esen riizgarin salladigi
aga
.gibi

O nsuz
anmyayan
a --
2e^: B e
denin varligim korum a konusunda
insan .
iin zorunlu olan gida gibi
Aksi imkdnsiz olan -3
e y: dyle dem e k gibi: Aym cismin
negin
aym anda iki ayri yerde lmasi zaruri
.olarak im kansizdir
Bazilarina gore

;kelim esi

-p arm ak kdkii, m em e koku ve k u y

ruktan sarkan yag anlam larm a gelir .

M uham m ed 27).
M
: Yere yagmurun dii mesi. ekicin vuru u n kta-i
nazarindan; Ip a ra b a sim i, denir. ?aradaki dam ga etkisi -

bariyla da bu ileme denir. Seciye/karakter de buna benzetilerek ona

> /e '
: Yeryiiziinde yiiriimek ve
ayaklarla ona vurm ak anlamindadir.
Allah buyurur ki: 7 :
Y eryiiziin d e severe g ik tig in iz zam an

(4/Nisa 101); '

D-r-b /

^ V1

: E y m ii 'm inler, y o lc u lu g a gik im y a d a savaga k a tila n k a rd e g le ri

.
mak. D a rb 'm

eyi
kaeye
bir
Birba
farkli tasavvurundan

h a k k in d a e g e r o n la r y a n im iz d a o lsa -

dolayi , yrumlari arasinda da

farkliklar
tur.o lm
Bir
-
ue^e el, deg

diye n k a fir le r g ib i o lm a y ip iz (3/Ai-i

la rd i o lm e z le r y a d a o ld iir iilm e z le r d i

imran 156);

vevurmak
nek,
benzeri
eylerl
kill
)
: S a d a gibi. Allah buyurur k i ; ^^
k a la r in iz i, k e n d ile r in i A lla h y o lu n a

-: : -V urun bo

a d a y ip y e ry iiz iin d e d o la g m a y a g iig

-y u n la r in in iistune, vu ru n o n la rin M l

y e tir m e y e n y o k s u lla r a v e rin (2/Baka-

tiin p a r m a k la r in a (8/Enfal

ra 273) ; '

' : B o y u n la r in i v u ru n
616

12(;

47)
^ / -

IMiifredat / Kur'an Kavram lari Sozliigii

- '

'

: A n d o ls u n k i b iz M u s a ?:

(39/Ziimer 29); '

O n la r a ik i a d a m in o rn e g in i ver (18/

K u lla n m la b irlik t e g e c e le y in y o la gik

K e h f 3 2 ) ; - - : A lla h .

d a size y e tig ilm e s in d e n k o rk m a k sizm

size k e n d in izd e n b ir m is a l verdi (30/

ve (bo g u lm a ktan ) endige etm eksizin

o n la r a de n izd e k u ru b ir y o l ag, diye

Rum 28);

: A n d o lsu n , b iz bu K u r an da

v ah yetm ig tik (20/T aha 77 (.

in s a n la r ig in h e r t iir lii m is a l verdik

le vurm aya benzetilerek

eki;
-/E r k e k deve, d ig i de

;v e y i a g ila d i/o n u n la giftlegti, denir

le d ovm eye benzetilerek
tipki ceki ,

(30/Rum 58);
: M e ry e m o g lu isa , b ir
m is a l o la r a k anlatilinca se n in kavm in hem en b a g rig m a y a b a g la d ila r

(4 3/Z uhruf57); - * : B u
denildigi g ib i . .
m
'
adirin kaziklarim
eki
le . is a li s ir f s e n in le ta rtig m a k ig in adira benzetilerek ak
?dyle
m ak. taya attdar (4 3 /Z u h ru f5 8 );

; O n la r a d iin y a h a y a tim n
b u y ru lm ak tad ir :

: -N e re d e b u lu n u rla rs a b u lu n

-s u n la r; iiz e r le r in e z ille t vurulmug

tur (3/'Al-i Im ran 112); yani ,a dirin
altindakilerini orttugii gibi, zillet de
onlari ortm u?tur
. ayet ifadesi de
ayni a n la m d ad ir :

U z e le rin e m is k in lik vuruldu (3/Al-i

-im ran 112). Bu anlam dan istiare yo
luyla da ?d^le b u y ru lm ak tad ir :
B u n u n

m is a lin i ver ( 8 /K e h f 45);

; H a d d i

agan b ir to p lu m su n u z d iy e m iisa m a ha g o s te rip /y iiz g e v irip ila h i m e sa ji

size iletm ekten vaz mi gegelim ? (43/

Z u h ru f5 ).

: Bir e?it ortakliktir. Si

iiz e rin e y illa r c a m a g a ra d a k u la k la r i

Diki?le ok a vurulan ?ey. - :

Te?vik etmek. Sanki 0, yeryiiziinde
uzakla?mak olan d a r b e bir te?viktir.
: Degi?ik yonlerde okea git-

iiz e rin e vurduk (1 8 /K eh f 11(;

mek. Bu kelime . /Yer-

A r a la r in a k a p is i o la n

y iiz iin d e y iiriim e k , soziinden gelmek-

b ir d u v a r gekilir (57/H adid 13(.

tedir.?

Ud, ney ve/

b o ru galm ak; bunlar nefesle

devenin erkek

deveyi iftle?meye davet etmesi.

alinir.

.-<
)/K e r p ig kesmek', (topragi

birbirine kari?tirm akla olur

-.
/ P a r a b a sm a k anlam indan
g e le n ; ' -?/d a rb im e se l, b a
kasinda
lkan
eseri
bir ortaya
?eyin
zikredilm esidir. A llah buyurur k i :
: A lla h , < m is a l verdi

/ D-r-a

: Deve^ koyun ve benzerlerinin m em e si.

Dogurm asi
yakla?tigindan, koyunun m em esine
siit indi. B u tipki ?u sdzler gibidir:
: Bol hurmasi oldu. : Bol siitii
617

Ragip e l-Isfa h a n
oldu.
<
- M emesi biiyiik ko^ . : D a r i dan
bagka y iy e c e k le r i y o k tu r (88/G aiye

/ D-a-f

Kuvvetin ziddidir.

kimisine g6re kuru diken, kimisi-

-: Z a y if oldu, o zayiftir. Allah buyurur ki:

:

ne g6re de denizin sahile vurdugu

iste y e n de, istenen de z a y tf/a c iz k a l-

kbtii kokulu kirmizi bir bitkidir. Her

hdl-u karda bu kelim e kotii bir e^e
iaret etmektedir. : Yavru

m ig tir (22/H ac 73). Zayiflik; nefs,

6) dyetinde g e en

(kuzu/oglak),

annesinin

kelimesi,

memesini

beden ve hdlde olur.

ve
kelimelerinin iki ayri leh e oldugu
sdylenm itir. Allah buyurur ki:
: S im d i

emdi. Bu anlam dan byle denilm i-

tir: : A dam za y if ve
zelil o l d u . 0 : ; , zelildir.

A lla h sizd e n y u k ii h a fifle tti ve sizd e

Zilletini gosterdi.

A llah b u y u r u r ki:
: S iz,

g iz lid e n

y a lv a r a r a k

dua

g iz liy e

O n a

e tm e k te s in iz

E n am 63);

'

(6/

: O n la r i, y a lv a r s in la r
d iy e s ik in t i ve d a r lig a so k m u g tu k

( 6 /E n am 42);

' ' .

B iz h a n g i m e m le k e te b ir

peygam ber

b ir z a a f o ld u g u n u b ild i (8/Enfal 66);

g o n d e rd iy s e k ,

onun

,
;

B iz , y e rd e g iig s iiz d iig iir iile n le r e

-liitu fta b u lu n m a k is tiy o rd u k (28/K a

sas
5(.
-el-Halil -Allah ona rahm et et
tir: Zam mbyle
e/O tre
dem
ile
sin
i bedende; [fetha/iistiin ile [
ise akil ve re y de olur
. ayet de bu
anlam dadir :

'
- : Sayet b o rg lu se fih veya a k il
-z a y if veya k e n d is i s o y le y ip y a z d ir a

h a lk in i, y a lv a r ip y a k a r s in la r d iy e

m a y a c a k d u ru m d a ise v e lis i a d a le tle

m u tla k a y o k s u llu k ve d a r lik la s ik -

y a z d ir s in (2/Bakara 2 8 2 (.

m ig iz d ir (7 /A r a f 94). A y e tte g e en

k e lim e s in in asil

olup idgam y a p il m i tir .

kelimesinin
ogulu:
eklinde gelir. A]lah buyu-

: B iz im a z a b im iz o n la -

k i : '

r a g e ld ig i z a m a n y a lv a r m a li d e g il

Z a y ifla r a , h a s ta la ra

m iy d ile r ? ( 6 / E n am 43).

-ve h a rc a y a c a k g e y le ri b u lu n m a y a n

; Asil anlami, zillet konu-

sunda ottak olmaktir. Sonra sadece

miiareke/ortaklik

i in

kullamlir

oldu. Dilciler bu anlam dan muzari

fiilinin lafzmi istiare etm i lerdir.

-la ra , A lla h a ve R e s u liin e s a d ik k a l

-d ik g a b ir s o ru m lu lu k y o k tu r (9/Tev
91
be ( : O nu z a y if b uldum .

M iif re d a t / Kur'an K avramlari Sozliigu

; A/1'C

sizi nutfeden veya topraktan y a ra tti

anlam indadir. Ikinci - cenin ve ,

A lla h y o lu n d a ve E y Rabbim iz, b izi

bebekte olan zayiflik;

uncusu ise
ii

.su za lim le rin y aga digi beldeden gikar, bize katindan b ir kurtarici, kendi

-yaliliktan sonra m eydana gelen za

yifliktir. B ue^le
son : -O m

katindan b ir destekgi gonder diye

ru n en r e z ili (16/N ahl 70) diye i aret

y a lv a ra n ezilm i erkekler, k a d in la r

tir. A yette iki kez

edilm
gen
e
i {
kelim esinin ilki, bebei harekete ge 9 ren, onu siit istem eye yonlendiren

. '

ve aglam akla kendisinden sikintiyi

ve gocu kla r ugrunda savaqm iyorsunuz (4/Nisa 75); ' -

'

M elekler, kendilerine zul-

tiran
uzakla
gti
-tdr. ikincisi ise er
genlikten sonra olan kuvvettir. A yette
en - sdzdniin nekre olarak
ge
tekrar edilm esi onun farkli anlam lara

meden kig ile rin c a n la rin i a ld ik la rin d a , o n la ra , N e yap iyo rd u n u z? derler.

O n la r da: B iz ye ry iiziin d e z a y ifk im selerdik. d e rle r (4/N isa 97); "
~ B u in sa n la r beni za yifla tti/giig su zle tirdi (7/Ar a f 150).

ni gosterm ektedir. Z ira nekre

geldi
-olan kelim e, eger tekrar edilip once
kisi kastedilirse m arife yapilir. Tipki

Soz k o n u s u k e lim e ayette

is tik b a r in /b u y u k le n m e n in
k a r i-

u sdz g ib i:
- :
Ben bir adam g drdiim ; adam bana

ti olarak k u lla n ilm itir:

.

.unu d e d i

E ger bir kelim e ikinci kez nekre

olarak tekrar edilirse, ondan ilkinden

ka bir
b -
aey kastedilir. Bundan do
layi ibn A b b a s ;

: Z a y if d ii u r u le n le r b iiy iik liik

ta s la y a n la ra :

H a y ir,

s iz gece ve

g iin d iiz h ile li d iiz e n le r (k u ru p ) bi-

: E lb e tte z o rlu g u n y a m n d a

zim A lla h

in k a r etm em izi ve O na

-b ir k o la y lik vardir. Gergekten, z o r

eler kom am izi bize em rediyordu-

lu k la b e ra b e r b ir k o la y lik v a r d ir 94)/

nuz d e d ile r ( 3 4 /S e b e 33).

J y *

irdh 5-6) ayetleri ile oyle

ilgili
in
dem
tir
i . <
'- : -B i r z o r
hik, ik i k o la y lig i m a g lu p edem ez .
. :-Insan z a y if y a

S iz i g iig s iiz yaratan, son ra g iig s iiz lii-

g iin ardin d an kuvvet veren ve sonra

ratilm igtir

kuvvetin a rd in d a n g iig s iiz liik ve ih ti-

y a r lik veren, A lla h t ir (30/Rum 54)

ayetinde ge en ikinci
kelimesi, birincisinden farklidir; u uncusu
de aynidir [her u u de birbirinden
1] . Z im '7- sozii,

4)
1^
-sd 28). in sanin za
olm asi, onun,
y if y aratilm
M ele-ii

Ala nm

m iistagni

oldugu

bir
ok

7 8 4 ibn A b b a s a n isp e t e d ile n bu s d z m e r fu o larak H z. P e y g a m b e r e d e n isp e t e d iim e k te d ir.

B kz. S u y u ti ed-D urru 1-M ensur, v i n , 550551.

619

Ragip el-Isfahani
duym
ye asidir
ihtiya^
.

* g iip h e s iz k i geytanin h ile s i

-z a y iftir (4/N isa 7b). eytanm hilesi
nin z a y if olm asi
, ayette zikredilen
A lla h a kul olanlara kar-i sdz k o n u
su dur :
-
: -B e
-nim k u lla r im iiz e rin e se n in b ir h a k i
m iy e tin y o k tu r (17/isra 65(.

kelimesi, yarim
ift gibi
ve
i^i
-eyden birinin var olmasi, dige

^ -olm asim

rinin

te d a y ifl goreceli

gerektiren m u

lafizlardandir. Bu
kelimenin
t ikianlami,
miktarin
e

mesidir. Bu, sayilara ozgiibirle

bir
kelim edir .

' :
eye onun k adar ve daha fazlasini
Bir
ilave ettim.dyle
Bazilari
d e r:'
fiil formu

form undan daha

kelimeleri gibi. Bir

,?
eyin d i fi
onu iki^e katlayandir. Bu kelime
bir sayiya izafe edildiinde o sayiyi
ve bir benzerini ifade eder. Ornegin
oyle d enir: - I On un k a ti ;
. jy u z un kati. Bu da tart (-m asiz olarak ^irmi ve i^i yiizdiir. a
irin sozii de bu an la m d ad ir :
4 ., . .

Sevginin k a tim gosterdim -2 93

.Sana, ondan y a k in d ig in zam an
-Sana sevginin k a tin i gosterm e
m igtir benden once hig kim se .

/ O na b irin iki

d i f in i/k a tim ver, denildiginde; biri ve

birin
erir.ikiBu
katmi
da
olurii
.i
iinkii bu sdziin anlami, bir ve onunla
endir; dolayisiyla toplamlari
iki le
e

miibalagalidir. Bundan dolayi bir-o

gu dyetleri b i r i n c fiil formuyla

olur.
ekilde
Bunun
olmasi
bu
o klardir
u m u :'

;
kelimesi
m
u
za
f
oldugu
takdirdedir
. - -; By
eer m u z a f degil de dersen, bu

p e y g a m b e r h a m m la r i!

S izd e n

a g ik b ir h a y a s iz lik y a p a rs a ,

kim

onun

a z a b i ik i k a tin a g ik a r ilir (33/Ahzab

30 (

- .

; A lla h z e rre k a d a r zulm etm ez

ve e g e r b ir iy ilik o lu r s a onu k at kat

a r t ir ir (4/Nisa 40). Bu anlam da Ytice

d^le de bu y u rm a k tad
Allah
ir: <
.
H e r kim b ir iy ilik
-ile g e lirs e k e n d is i ig in o nun on m is
v a r d ir ( 6 / E n ^ m

160). Bu ayetin //

hukm une gore

,Ik a tla m a m n

on ^at olmasi gerekir .

eddesiz olarak'

form u da kullam lir .
m astar-,
620

ise isimdir; tipki ve

kelime; her birinin, digerinin

ifti masi bakimindan kelimesiyle
aym anlamda olur. Bu da ikiyi ifade
eder
-iinkii
.
onlarin her biri digeri
nin katidir; dolayisiyla ikinin ina
di
lkamazlar. Fakat
,

kelimesi bir

sayisina izafe edildigi zaman bdyle

olmayip, bir sayisi, onu ii.
e tamamlar
Ornegin ; ' b irin ik ( kati, gibi .

: O n la ra
y a p tik la rin in kat kat fa z la s i m iikdfat
v a rd ir (34/Sebe

37 (;

785 B u ! E bu Z u e y b e l- H u z e lty e aittir. B kz.

Divanu l-Hiizeliyyin, 1, 3 5; [bn M anzur,

Lisdnu 'l-Arab . ( m a d d e s i; F e y ru z a b a d i,
Besdir, 111, 4 7 8 .

M iif r e d a t / Kur'an Kavram lari Sozliigii

': E y inananlar,

hem

de

s a p tirm a la rm d a n

dolayi

kat kat r ib a yem eyin (3/Al-i imran

Y iice A lla h tan d n c e k ile re az ap ver-

130). Bazilarina gdre bu ayette ge en

1
lafizlari te kit/peki?tirme

me$.n iste m e k te d irle r: .

"

i indir.

D ig e r bazilari ise ?d^le der:

sozciigii
kokiinden de ,

g e lir ve a n lam i da ?-

g iin d h la rin i tarn o la ra k ta g im a la ri

dur: O n la rin kat kat saydiklari as-

kism in i y iik le n m e le ri igin (1 6 /N a h l

: K iy a m e t g iin iin d e

kendi

ve b ilg is iz c e sa p tirm a k ta o ld u k la ri
k im sele rin

g iin a h la rin d a n

b ir

linda d a ftir; yani eksikliktir. Tipki

25)

? a y e tlerd e o ld u g u gibi: :
1 :

a za b i k a t kattir, fa k a t siz bilem ezsi-

in s a n la r in m a lla r in d a a rtig o ls u n

az ab in i^i k ati o n la rin h e r b irin e

d iy e v e r d ig in iz h e r h a n g i b ir fa iz ,

v e rile c e k tir. B a z ila ri d a a y e ti dyle

A lla h k a tin d a a r tm a z (3 0 /R u m 39);

y o ru m la m a k ta d ir: S iz d e n v e o n la r-

. : A lla h ,

dan h e r b irin e d ^ e r l e r i n i n g o re c e g i

f a i z i y o k eder, s a d a k a la r i a r t t ir ir

az a b in iki k ati v a rd ir. Z ira a z a p hem

(2 /B a k a ra 276). air de bu anlam i

za h ir, ^ e m b a tin olu r. H e rk e s d ig e ri-

?dyle ifade eder:

n in g o riin m e y e n a z a b in i d e g il z a h ir

. <

da

: H e rke sin

n iz (7 /A r a f 3 8 ); y a n i siz e v e rile c e k

o la m n i g o riir; d o la y is iy la o n a g izli
a z a b in y a p ilm a d ig in i v a rsa y a r.

2 9 4 - [S a g im d a k i] b e y a z lig in
artm asi, a s lin d a y iik s e lig im in
e k s ilm e s id ir.

-
* ; C ehenneme g ire n h e r iim m et k e n d i d in karde-

/ D-g-S

: R ey h an , o t v e y a y o n c a tu-

tam i. o g u lu

A llah b u y u ru r ki:

?e k lin d e gelir.

: E lin e

b ir demet sap a l (3 8 /S d d 4 4 ). H aki-

gine la n e t eder. N ih a y e t h e p si

^ kati b elli o lm a y a n k a ri? ik riiy a la r da

to p la n d ig in d a , s o n r a k ile r o n c e k ile r
b u n a b e n z e tilm i? tir: :
h a k k in d a d e r le r k i: R a b b im iz ! Igte

D e d ile r ki: B u n la r k a rm a k a rig ik rii-

g u n la r b iz i d o g ru y o ld a n sa p tird i.

y a la rd ir (1 2 /Y u s u f 4 4 ); y an i k ari? ik

O n la r a cehennem ateginden kat kat

riiy a d em etleri.

a z a p v e r (7/Ar a f 38). B u dyettc;

sonrakiler, ? a?agidaki ayette i?aret

edildigi gibi, hem sapmalarindan.

,
786 M u ten eb
ye
^b bu ? ^. U kberi , Tibyan $erhu 'd-Divan ,

2 8 11
3 .,

/ D-g-n
v e :

id d etli kin.

lu ? ek lin d e gelir. A llah b u y u ru r

Ragip el-Isfahani
ki:
1 ; K a lp le r in d e h a s ta lik o la n lar, A lla h in, o n la r in k in le r in i o rta y a

riiyasinda oyle
goriip
dedigi
ona
tir: Ey
rivayet
A lla hedilm
in El
i;isi
bize rivayet edilm ektedir k i ;

g ik a rm a y a c a g in i m i s a n d ila r ? { A ll

M u h am m ed 29). A raplar te bih yo-

;d e g le ri788" b e n i ih tiy a r la tti d e m iy s in

luyla deve i in oyle derler:

: lnat i deve. : Egri kar-

.onlardan seni ihtyvarlatan nedir? E z

Peygam ber ; : -S a n a em

gi/sopa. . ;Elbise, silah ve benzeri eylere biiriinmek.

r e d ild ig i g ib i d o s d o g ru /

-H u d s u re s i ve k a r

Hud)/ 11
soziidiir, diye b u y u rd u )789.112
; ister k asitli, ister g a fletle
olsun, ok
ister
o lsun
az, dister
o g-

;y o ld an s a p m a k o ld u g u n a g d r e
bu k a v ra m i, h e rh a n g i b ir ha ta d a
b u lu n a n ik*
iiin de

.Oogim y o ld a n s a p m a k tir
O n u n ziddi I h id a y e t tir. Allah
ur
b u ykui:

; K im h id d y e t

in, ikisi a ra s in d B
a ubiiyiik
nun i
bir fark olsa d a - sozciigii hem

-y o lu n u se g erse, b u n u a n c a k k e n

-p e y g a m b e rle re hem k a firle re n is

d i i y i l i g i ig in se g m ig o lu r ; k im de

p e t e d ilm i.
tir. G o r m e z m isin k i
Y h c e A lla h H z. P e y g a m b e r h a k

-d o g r u lu k t a n s a p a r s a , k e n d i z a r a
r in a s a p m ig o lu r

17)/ 15(.

,ister kasitli, ister gafletle olsun

ok olsun dogru
ister az,
yoldan
ister
tiran her thr sapm
uzakla
aya' -

oyle b u y u r m a k t akinda
d i r:
,

_<-** ^ : S e n i airmi b u lu p , d o g
:ru y o la e r ig tir m e d i m i? ( 9 3 /D u h
yani Sana v e rile n n iib iiv v e ti ;) 7

denir
-iinkii
.
razi olunan/kabul go
ren dogru yol,ekten
ger
.
zordur ^ 0

yol b u l a m a m'oi la ra k Hz. Y ^ k h l

h a koy
k in
led ad eda
r:-

Hz. P eygam ber

-oyle buyurm akta
d ir : ; ' is tik a m e t iizere

: -Se n h a la e s k i gagkinliginda
sin ( 1 2 /Y u s u f 9 5 (.

o lu n ; a m a b u n a g iig y e tire m e z s in iz 787

Bazi
b^le
bilge
dem
iler
ki
-
iler
i^an dogru yolda dir:
olmBir
am iz
a
ok yonden sapiyor olm
veambir
iz
u n d a n d/ir
iinkii
:
istikam et ve savab

ocuklari
Hz. Y
da,
akubun
onun
Hz. Y usufa olantiyakina
sevgi ve
aret
oyle ederek
de
lerdi
m i:

: -D o g r u s u b a b a m iz a p a

g ik b d dalalet ig in d e d ir (12/Y usuf

-hak, hedefe isabet eden ok durum un

indaki
dadir.
biithn
Bunun
yonler
di
-ise d alaldir/hedeften sapmadir. N ite
kim salih bir zatin Hz. P e y g a m b e ri

78 8 B u

h a d is in

b a k a

b ir

v a r y a n tin d a

H ud

s d re s in in k a rd e leri; V a k ia , H a k k a v e KUvv ire t/T e k v ir su re le ri z ik re d ilm e k te d ir. B kz.

T ab er n t,

el-M u 'cem u 'l-K ebir,

V I,

183;

M u h a m m e d A b d u r r a u f e l-M iin a v t, F a yd u 'l7 8 7 M ^ i k , M uvatta, 1, 3 4; A hm ed, M iisned , ,

280 .
622

K adir , H N : 4 9 1 2 - ( ^ 'i t e r e i m l e r ) .
7 8 9 B u h a d i s m a d d e s in d e g e ti.

M f r e d a t / Kur'an Kavram lari Sozliigii

3

( *..
;

8). ayet de ayni anlamdadir:

-

in k a r edenler, A lla h y o lu n d a n a lik o -

.. ;

yan lar, giip h esiz d e rin b ir sa p ik lig a

e h ird e k i b a z i k a d in la r d e d ile r ki:

A z iz in k a ris i, d e lik a n lis in in nefsinden

sapmiglardir (4/Nisa 167) /

' :

m u ra t a lm a k istiyo rm u g;

A h ire te

Y u s u fun

in a n m a y a n la r

a z a p ta d irla r

ig le m ig l B iz

ve d e rin b ir s a p ik lik ig in d e d irle r (34/

o nu g erg ekten a g ik b ir d a la le t ig ind e

Sebe 8); yani derin s a p ik l^ m azabi

g o r iiy o r u z (1 2 /Y u su f 30).

i indedirler. dyetler de ayni anlamdadir: : Siz, b iiy iik

se v d a si o nun k a lb in e

Yiice Allah Hz. Mus^anip diliyle de ?dyle der:

:
m an

(M u sa ):

O n u y a p tig im za -

dalalette o la n la rd a n d im

dedi

(26/ u ara 20). Ayet, Hz. M d s ^ n m

yaptigi ?dalginlikla yaptigm a i?aret

; K a d in la r d a n b ir i

diigerse

(2/B akara 282);

yani unutursa. Bu, insanm sorumlu
olmadigi unutm ak kism ina girer.
ayrilir:
1- Nazari ilimlerde olan daldk.
ayette i?aret edilen; A lla h in, O nun
birligi ve niibtivvet bilgisive benzeri
hususlardaki d a ld l gibi:
<

: D e ki, /-/
kitap ; d in in iz d e h a k siz y e re h a d d i aghem de birg o g u n u saptirm ig ve d o g ru
y o ld a n ayrilm ig b ir kav m in h e ve sle rine u ym ayin (5/Mdide

edenlerin diliyle ifade eden bu] ayet

oliimden ve bedenin yeniden dirilmesinin imkansizligindan kinayedir.
Bazilarina gore

: -

p ik la r m y o lu n a d e g il (1/F atiha 7)

K im , A lla h ,I, m e le k le ri-

ni, k ita p la rin i, p e y g a m b e rle rin i ve

a h ire t g iin iin ii in k a r ederse; giip h esiz

- <b ir s a p ik lig a dug m iig tiir (4/

N isa 136).

soziinden k^sit Hiristiyanlardir.

: R a b b im , ne y a m li r
ne de u n u tu r (2 0 /T a h a 52); yani ne
0, R ab b im d en ne de R abbim ondan
sapar; y ni R abbim ondan gafil olm a z .

: T u za k la

r im b o z g u n lu k ig in d e k ilm a d i m,

2- Ameli/pratik ilimlerdeki daldl'.

ibadet olan ?eri hiikiimlerle ilgili
bilgi gibi. Yukarida zikredilen 4/Nisa
136. ayet ile a?agidaki ayetlerde ge en /Uzak, derin sapiklik
sdzii, kiifre i?aret eder:

7(;

: B iz y e rd e kayb olu p gittikten

so n ra (32/Secde 10) [Dirilmeyi inkar

Diger bir a idan iki kism a

m ayin, d a h a o n ce hem k e n d i sapmig

etmektedir.
d alalete

b ir s a p ik lik ig in d e s in iz (67/Miilk 9);

.. U

<--'

(105/Fil 2); yani tuzaklarm i bo?,

lkarm adi m i? Ve k endilerini o n u n k
saptirm adi m i?
/S a p tirm a i^i kism a ayrilir:
1- N e d e n i

'

Isa p m a

olan

Ragip el-lsfahani
:saptirm a: Bu da iki k ism a a y rilir
eyin

senden k a ybolm
Ya asi
bir
dyle
ile olur.
demO
e nrngeigbin
i:
: -O ove b e n d e n /g d z iim
den k a y b o ld u . Veya bir
-eyin sa p
tigina k a ra r v e rm e n le olur. Bu her
i^i k isim d a da sa p m a , sa p tirm a n in
.nedeni o lm a k ta d ir
Saptirmanin, sapm am n nedeni -2
olmasi: Bu da sapmasi -
iin insana b a
tilin siislii gosterilm esidir :

-.
.

' :

- -N edeni sapm a oian saptir

ma: Bu da insamn sapm asi ve Yuce
-A llah in da ddnyada buna hiikm et
-mesi ve dhirette cennet yolundan ce
.hennem e dogru onu dondiirmesidir
te bu, hak ve
I olan saptirm adir .
Unkii dogru yoldan sapaninin
ki
saptigina hiikm etm ek ve onu eennet
-yolundan cehennem e dogru yonlen
.dirm ek adalettir ve haktir
Yiice A lla h m saptirm asiyla -2
olan s a p m,oyle
a:
ki; Yiice A llah

ti o lm a sa y d i, o n la rd a n b ir g iir u h se n i

insani dyle bir karakterde y aratm i -iir ki, iyi veya kdtii bir yol takip et
tiginde
ir, ond
lanir
ona
a n ali
hve
o

sapitm aya g a lig ird i. H a lb u k i onlar,

ona baglanir; ^rti^ onu 0 yaldan geri

E g e r A lla h 'in Sana liit u fv e m erham e-

a n c a k k e n d i n e fis le r in i sa p tirirla r,

evirm ek ve onun da kendi kendine

Sana h ig b ir z a r a r vere m e zle r (4/Nisa

gittigi yoldan geri donm esi zorla;

ir
bu tipki nakili/degi-tireni engelle
yen karakter gibi olur. Bunun n
i;
: A d e t/ A lig k a n lik ik in c i

113); yani onlar, sapmani a m a ladiklari bir takim eylem lerde bulunm aya
9ali iyorlar; oysa onlar bununla sadece kendilerinin sapm asina neden olan
bir eylem de b u lu n m u oluyorlar.
Yiice A llah, eytanin diliyle
oyle buyurur:

O n la r i m u tla k a sa p tira ca g im , bog
k u r u n tu la r a

d iig iire c e g im

(4/N isa

119). eytanla ilgili olarak da oy-

b ir k a ra k te rd ir, d e n ilm i -
tir. in sa n

ilahi bir fiildir.

daki Boyle
bu gu ,
olduguna
ka bir yerde
gdre, bde
a
zikredildigi gibi, bir fiilin m eydana
gelm esine sebep
eye
olan
0 fiili
her
nispet e tm ek dogru olur

. h ^ d e bu
idan kulun sapm asi A lla h a nispet
a

s a p tird i (36/Y asin 62);

oyle d e n ileedilip
b ilir: 1
-/A I
la h o nu s a p t ir d i ; fakat bu, cahillerin
.tasavvur ettigi gibi degildir

- ; e y ta n o n la r i b iis-

Yukarida soylediklerim izden do -

b iitiin s a p tirm a k is t iy o r (4/N isa 60);

, ,Yiice Allah, m iim inin degil

; H e v e se

-kafir ve fasikin saptirilmasini kendi

ne nispet etmekte; dahasi m iiminin
-saptirilmasini kendi pefsinden n e f
yetm ektedir :
: A lla h , b ir

le buyrulm aktadir:

: e y ta n siz d e n b irg o k n e s ille r i

uym a, y o k s a s e n i A lla h 'in y o lu n d a n

s a p tirir (38/Sad 26).

Yiice A lla h m insani saptirmasi

da iki kism a ayrilir:

M u f r e d a t / Kur'an Kavramlari ^ ^
kavm i

h id d ye te

e rd ird ik te n

sonra,

n e lerden s a k m a c a k la r in i k e n d ile rin e

iy ic e a g ik la m a d ik g a dalalete diigiirmez (9/Tevbe 115); ' :

: A lla h y o lu n d a o ld u r iile n le r e g e lin c e , A lla h on-

gek (28/K asas 32).

ken din e

Bir arada olan insan, kitap, reyhan

ve benzeri eylere denir.

Bir eyi kendine dogru e-

ken aslan. Kimisi de bu sbztin; a lim li

g iig lii

a s la n ,

la r in a m e lle r in i a s la hoga gikarmaz

anlam inda oldugunu

sdyler.

: Tek bir ham-

O n la r i hiddye te e rd ire c e k (47/Mu-

leyle bir gurup ati g e en ^t.

ham m ed 4-5). K afir ve fasik ile ilgili

ise b ^ ^ y r u l m a k t a d i r :
.

: in k a r edenlere

g e lin ce , y ik im o n la r a ! A lla h o n la r in

: Zayifliktan degil,

y a p t ik la r in i

boga gikarmigtir (47/

M uh a m m e d 8); :

ali maktan dolayi az etli olan at. A1-

A lla h b u n u n la fa s ik la r d a n bag ka sin i

lah buyurur ki: - -

_- '
:

saptirm az (2/B akara 26);

: igte A lla h , k a f ir le r i bo yle

saptirir (40/M iim in 74);
^^ : A lla h z a lim le r i saptirir (14/
ibrahim 27).
dyetlerdeki kalplerin evrilmesi,

/ I)-m-r

in s a n la r i h a c c a g a g ir; y a y a o la r a k
-veya in ce lm ig /y o rg u n

d e v e le r iiz e

rin d e h e r d e rin v a d iy i ag ara k/u zak

y o lla r d a n

Sana

g e ls in le r

(22/Hac

Bu kbkten .)27 -form lar kullam

lir:

IZayifladv , -
IZayijladi , za yiftir , '

kalbe miihriin vurulmasi ve hastahgin

artirilmasi da .' isa p tirm a ile ayni

anlamdadir:
' : B iz o n la rin

/ O n u ben zayiflattim . *-Atin

:
za

k a lp le rin i qeviririz (6/Enam 110);

yiflatildigi/talim edildigi yer .

inde yer alan ve bilinmesi
Kalbin i
ey. Bincelik
unu hifzeden
isteyen

;A lla h o n la rm k a lp le rin i

miihiirlemigtir (2/Bakara 7); -

kuvveye/gtice de denir .

Ilk vardir. A lla h d a o n la rin hastaligini

a rttirm ig tir (2/Bakara 10).

/ D-m-m
iki ve daha fazla eyi bir

araya toplamaktir. Allah buyurur ki:

.
; E lin i k o ltu k a ltin la birlegtir/koltuk a ltin a g o t iir (20/

Taha 22);

. : K o lla r in i

n - n!(- /
.

; , gayb

hakkinda c im r i
7

Tekvir)/24
8<1(

ayetinde ge
en
kelimesi
. , /
c im ri anlamindadir . . Degerli bir
-eydecimrilik yapmaktir. Bundandola
yi ^
denmi
tir: : -Kis
kanilan degerli m al .
'
:
larim arasinda cimri oldugum
Arkada

Ragip el-Isfahani
i falandir. Bu
degerli
kdkten
ki ;

ru n u rsa n iz, o n la r in h ile s i size h ig b ir

/!F a la n geyi vermedim zarar vermez (3/Al-i Imran .(20
onda c im r ilik ettim, denir. Bazilari ise
eklinde telaffuz eder.

D-n-k

/ D-y-z

; h a ld e bu eks ik b ir p a y la g m a d ir (53/N ecm 22)

,K im

-; '

b e n i an m a kta n y iiz g e v irirs e

onun ig in de d a r b ir gegim v a r

in k a ra

/ D-h-y

sapnng

Bu kelimenin

mi Onun
daraldi>
g e. ' :

Biinyesi
fu k a dgli
in. : N e z le .
N ezle o la n .

'

/e ksik anlamindadir.

asil

! d a r anlam indadir .

kelimesi,

20)/
-keli

Taha 124) dyetinde gegen

mesi
:

ayetinde g e 9en

:D a h a o nce
o la n la r in

s o z le rin e

veznindedir.

ikinei harfi olan]

[Kelimenin

( (dolayi

) ) m eksur/esreli yapilm itir.

Arap dilinde

form unda herhangi

hir kelimenin olmadigi sdylenm i tir.

/ D-y-a

: Bir ey kay-

boldu, k a y b o lm a k ta d ir;

b e n z e tiy o rla r (9/Tevbe 30) ayetinde

Bir ey kaybettim . Allah buyurur ki:

gegen *

'

kelim esi , / -

z e tiy o r la r

anlamindadir. Kimisine
gdre bu kelim enin asil hem zelidir ve
ekilde de o k u n m
tur
bu
u . :
H ayiz gdrm eyenogulu
k a d in
.
eklinde gelir.

1' :

Ben, e rk e k olsu n, k a d in o lsu n , s iz den, h ig b ir g a lig a n in a m e lin i zayi

etm eyecegim (3/Al-i im ran 195);

" : B iz, g iiz e l
ig le r y a p a n la r in e c r in i z h y i etm eyiz

( 1 8 /K e h f 30); :

D-y-r /

Zarar v e rm e k . /
O n a z a r a r v e rd i, denir. Allah buyurur
k i : . . : ;Z a r a r iy o k
b iz m u h a k k a k R a b b im iz e d o n e ce g iz

u ara/
26)
50 (;

. : E g e r s a b re d e r ve k o -

A lla h s iz in im a n in iz i a s la zayi ede-

cek d e g ild ir (2/B ak a ra 143); ;

: A lla h g iiz e l d a v ra n a n la n n e c r in i zayi etm ez (9/Tevbe

120). -

. K i inin, gozetlen-

m edigi takdirde kaybolacagi gayr-i

m enkul malidir. ogulu
de gelir.

: Riizgar, iizerine

estiklerini kaybetti.
7 9 0 A s im

e k ild e o k u mtuu
r.

eklin-

M i i f r e d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

/ ( -{ -

^
birinin varligi ba?ka birinin var
olm asm i gerektirir. Bu tiir kelim ele-

kelimesinin asil anlami,

meyletmektir. Denir ki; :
Falan ?eye meylettim.
: $unu ?^ k t t i m .

re m iite d a y ijig o re c e h i$m ler denir.

/ D-y-k

. Giine? batm aya yiiz

tuttu. - <
' ; Ok

hedeften sapti. : Konaklam ak

kelimesi Ig e n ig lig in ziddidir .

ve
?eklinde de teldffuz
edilen bu kelime, fakirlik, eimrilik,

iizere Sana yonelen ki?i.

'keli-

iiziintii ve benzeri hususlarda kullamlir. Allah buyurur k i : :

mesi, da^^ ok m isafir agirlam ak

anlam inda bilinir oldu.

O n la rd a n d o la y i ig i d a ra ld i (11/Hud
77); yani, onlardan cam sik ild i.

kelimesinin ash mastardir.

Bunun i n genelde Araplarin sozlerinde onun tekil ^

ogulu ayni
formda gelir. Bazen de ? formlarda
ogul

. ,

- B u n u n la g o g siin d a ra la c a k
(11/Hhd 12);
G o gsiim
d a r a lir (26/ -
12
-'(;

; 7//

k im i / erdirm e k isterse, om in

. Allah buyurur ki:

: O n la r a ib r a h im in konuklari
h a k k in d a d a b ilg i yer (15/H icr 51);
' : A l l a h t an

gibi, g o g siin ii d a r ve s ik in tili y a p a r (6/

k o rk n n d a b e n i konuklarun dn iin d e

Enam

g o n liin ii Islam ' agar. K im i de saptirm ak isterse, sa n k i gog e yiikseliyorm u g

(;

re z il etm eyin ( 1 /H ud 78); Yeryiizu, o n ca g e n ig lig in e ragm en size

nim

: D e d i ki: B u n la r be-

konuklarintdir,

o n la r a

kargi

be n i m a h cu p etm eyin (15/H icr 68).

Bu kdkten ?oyle denir:

'!-- I
; 'Falan ki?iden beni misa etm esini istedim ; 0 da beni misa etti.
: O na m isafir ol-

'

(9/Tevbe 25);

4: ig le r i d a ra lm ig ti (9/Tevbe 18);
jr : K n rd u k la ri tilzak la rd a n d a igin daralm asm (16/Nahl
1 2 7 ) . Biitiin bu ayetlerde soz konusu
kelime iizuntu anlamindadir.

- : O n la r i

: Ben misafirim.

d a r lig a so k m a k ig in z a ra r vernteye

istilahinda liz a fe ,

kalkig m a ym (65/Talak 6) ayeti, hem

kendinden onceki ismin baglandigi

m ecrur isim anlam inda kullanilir

nafaka hem gdgds darligi anlamini

i err. Fakirlikle ilgili olarak da ?oyle

d u m .
Dilcilerin

Diger bazilarm in istilahinda ise,

^ denir: : Darliga
di?tti; dardadir. B u kavram in fakirolm asiyla ba?ka birinin var oldugu
lik i in kullanilmasi, tipki kavher ?ey i in kullanilir. Baba, ogul,
karde? ve dost gibi. Zira bunlarin

ram im n onun ziddm da kullanilmasi

gibidir.
627

Ragip el-Isfahani

/ D-e-n

IKoyum. Bilinen bir hayvandir. Allah buyurur ki:

Bakara 2 0 ) ;
: O m m y a g i, neredeyse, k e n d isin e
meg d e g m e s e d a h i ig ik v e r ir (24/Nur
35); , : A lla h t an

K o y u n d a n ik i (6 /E n am 143).

bagka size ig ik g e tire ce k ila h k im d ir

'

' : Adairnn koyunlari 0^

oldu. Bazilarina gore

kelimesi,

u ^ nintekilidir.

(28/Kasas 71).
Ytice gonderdigi 0 gds,

terici kitaplariru da ayet drneginde

oldugu gibi h g ik diye

^

' . Parlak eisimlerden yapilan

e y . : A te aydinlik
sa ti; : B akasi onu aydinlatti. Allah buyurur ki:
; A teg g e v re s in i a y d m la ttig i

dirm itir:
: A n d o ls u n biz,

/ D-v-e

za m a n (2/B akara 17);

M u s a y a ve H a r u n ' h a k ve b a tik
a y ird e d e n

ve k o r u n a n la r

ig in

ig ik ve o g iit o la n K it a b i v e rd ik (21/

Enbiya 48).

; .: A z k a ls in

gim gek g o z le r in i a live re ce k. O n la r i

aydm lattikqa ig ig in d a y iir iir le r (2/

b ir

Dad Harfinin Sonu

Ta Harfi

-Bakara 7) ayeti daha once ele a h n

ti. Seciye dem ek olan
mi ve

/ T-b-a

kelim eleri de bu a n la m d a d u-
in u l
^ eyi herhangi bir ekilde
bi m le n driuektir. Ornegin;
' /
sik k e basim r, /p a ra b a simi. Bu kelime, (^,den daha genel;
J ^ ten ise daha has/ozel bir anlam

ifade eder.

ve -' Kendisiyle

mektedir. Qiinkii bu, nefsi herhangi

bir b 9
e killendirm ektir. Bumda
de
ya ya
da yara
adettili
a;isin
d a n d ir
ok
fakat
isindan
y a radaha
tili
a
b i.
im lendirm e a n la m in d a kulla m lir
Bundan
oyle ddolayi
enm
t ir
i:

baski ve miihiir yapilan ey. Bu kok-

295-

ten ism-i fail eklinde g e lir .

M iih iir 'c , / m iih iir vu ra n denme-

-K a lb i b a $ k a sin d a n ] ge vire [ -2 9 5

si, fiilin alete nispeti kabilindendir.

ne karakter e n g e l o lu r .

/A te g in ta b ia ti ,

Tipki
/keskin k ilig , ifadesi
gibi. Allah buyurur ki:

lilc tc m ta b ia tr . ^ -A, lla h m ona m u

: B u -

ahhar kildigi/onda yarattigi m iza $tir .

' : Klimm pas ve kiri .

nun sebebi, o n la r in o n ce im a n e d ip
so n ra in k a r etm e le ridir. B u y iiz d e n
k a lp le r i m iih iir le n m i$ tir , a r t ik o n la r
k a v ra y a m a z la r

(63/M iinafikun

3);
: Ipe

A lla h , b ilm e y e n le rin k a lp le r in i boyle m iihiirler (30/R um 59);

/ '/ h a d d i a^ anlarin

-K o t ii h u ylu ad am da denilm ekte

dir. Bazilari
yetleri ekild
de bu

yorumlardir
lam i :
-

O n la r A lla h 'in k a lp le r in i

tabettigi/kirlettigi k im s e le rd ir 47)/
M uham m ed
16(;
: / '/ h a d d i a q a n la rin k a lp le r i -

k a lp le r in i b iz b o y le m iihiirleriz (10/

. A lla h
o n la r in k a lp le r in i m iih iir le m 'p tir (2/
Yunus 74).

7 9 1 e l- M u te n e b b iy e a it b u !
i! n b k z . D iv a n i '/-

M utenebbl , i ll , > ;eri i, erhu i-M a ka m a t ,

1, 2 4 4 ; , R a g ib , Mecmau 'l-Belaga, 1, 263.

Ragip e l-Isfa h a n
n i b iz b o y le ta b e d e riz )

Y unus74
/ 0(.
^ .Allah

onlarm kalplerini kirletti

Tipki ayetler g ib i :

Sonra kelimesi, bazen iist

ey; bazen
iiste konulan
kasina
de b a
uygun ey
olan
;
i
in kullamlir oldu

: ,H a y ir, d o g ru su

in konulan,
tipki ikisonra
anlamda
i

,o n la r in iy le y ip k a z a n d ik la r i eyler

onlardan sadece b ir
-ile
ilgili kulla

k a lp le r in in iiz e rin e p a s o lm u p u r 83)/

mlan diger kelimeler gibi. O rnegin ;

/ ? , .j/tulutn ve benzerleri ' 1
Allah buyurur ki :

Mutaffifin
14(; :'

O n lar, A lla h i n k a lp le r in i
te m izlem ek iste m e d ig i k im s e le r d ir { 5 l

M a id e 4 1 (.

: O dur ki, yed i gogii tabaka

tabaka olarak yaratti (67/Mijlk 3 (;

yani birbiri iizerine yaratti .

.doldurdum
ekilde undandir
denilmesi
-iin
Bu
:
' : -Siz, m u tla k a ta
egin d oldurulm
olmasi,
ku ol
-
iu
in
bakadan tabakaya b in e c e k s in iz 84)/
dekinin bir kism im alm aktan engel
ikak 19); yani insan bir durumdan
in
aret
olangibidir
bir i . ; M a tb u
ka bir durum
yapar.a Bu
gbae
i
yani dyle
d oldurulm
d eair
r: u . ayet, insanin diinyada katettigi degi aret etm ektedir;
amalara
tipki
ik a
i


dyet g ib i :

-a m u ra batm i$ dolu tu lu m -0 -2 9 6
: : S iz i to p ra kta n

la r g ib
192.
i

.y a ra tm a s i

0 nun

d e lille rin d e n d ir

-S o n ra h ire r in sa n o lu p y e ry u z iin e y a

T-b-k/

,y ilir s in iz (30/R um 20). Ayrica ayet

: -M u t e d a y if G orecel i isim
lerdendir . ,
eyi
ka bir
bbir
a
eyin iistdne ayni ko y m ak tir .
. -/A y a k k a b iy i k a t k a t d ik
t'lm, sozii bu a nlam dan gelir. air de

ahiretteki dirilmek,ekilmek
hesaba
ve sirat kopriisiinden
m ek gibi
ge
cennet veya cehennem e girinceye
kadar m eydana gele^ek degi-ik du
rumlara da i.
aret eder
en her
yle
Birbirl,er
cemaat
denkle

oyle d e r:

>

in
i ; O n la r den ktir, denir/.
: -insanlar tabaka tabaka

dm : O nunla konuda

A y a g iy la k is a g o lg e y e -2 9 7 ';d ig in d a

mutabik kaldim . :
Onlar falan
-ey konusunda mutaba
kata vardilar/uyu
tular. soz de bu
anlamdan gelm ektedir : -

A y a g a denk veya o n d an b ira z

: Soruya uygun bir cevap. Ayagi

7L9 e2 b id e a it bu
Ibn F aris,

i.
n b k z.

Miicmel ;1 48 ,

Divanu Lebid, s

K im e a it o ld u g u b e lirtilm e y e n bu 793

630

b k z. F e y ru z a b a d i,

, 5 9 2 .

n
i

Besciir, 4 9 6 ,1

Umdetu 'l-Huffdz, ( ) m a d d e si.

; S em in ,

M tif re d a t / Kur'an K avramlari Sozliigii

bukagili ki?inin yiiriiyii?iine de
denir. Meyvelerin, iizerine konuldugu
ve bir ?eyin iistiine konulan ?eye
denir. Birbirlerine uyuduklari i in her

uzaktan g o rd iim . : A z deger veri

diginden dolayi atilmi? olan ? e y .

: Y u su /u o ld iir iin
veya b ir y e re a /in (12 /Y u su f 9).

bir om urga kemigine de denir.

/A ya kka bila rm b irb irin e

, soziiniin anlami nokta-i nazarindan

! onu k ilig la egit iki
p a rg a y a a yird im , denir. > :
Birbirleriyle denkle?en gece ve giindiiz
saatleridir/stireleridir. ' .
Kaniyi onun iistiine kapattim .
: Nutku tutulan adam. Bu ifade ?
anlamdan gelmektedir: : Kapiyi kapattim. - : Defalarca le?tigi i in aciz kalan damizlik. Felaket
de diye ifade edilir.

Ifin n , Tabaka de an lag ti, soziindeki inn ve Tabaka i^i kabile ismiriir.

u W T -h -v

/T -r-d

: Kii iim seyerek birini

ye-

rinden edip u z a k la ? tirm a k tir. < /

O n u kovdum , d e n i r .
1

: E y

halkim ,

eger o m ii m in le r i y a n im d a n k o v a c a k o lu rsa m , A lla h 'a ka rg i b e n i kirn

s a v u n a b ilir? B u n u hig d iig iin m iiy o r
m u sun uz? (11/Hud 30); '

S i r f A lla h 'in riz a s im d ile y e re k sa b a h

akgam R a b le rin e e d e n le ri huzuru n d a n k o v m a (6 /E n am 52);

: B e n im a n eden kim se le -

. tipki gibi, bir ?^^ yayip g6ttirmek anlamindadir. Allah

buyurur ki: : Yere ve

/ k o v a c a k d e g ilim ( 2 6 / u ara 114);

o n u y a y ip dogeyene y e m in o lsu n ( 9 1 /

O n la r in h e sa b in d a n Sana ve senin

em s 6). air de ?dyle der:

-
2 9 8 - iy ilik le r k o n u su n d a cogkulu
b ir k a lp gotiirdii seni.

iirde g e en kelimesi, - /
g itti anlamindadir.

/ T-r-h

: Bir ?eyi atip uzakla?tirmak.

: U zak yer. ' : Onu

- . . ,.'
_

h e sa b in d a n o n la r a b ir ge) diigm ez k i ,
bu y iiz d e n o n la r i k o v a ra k z a lim le rden o la s in (6 /E n am 52).

Sultan, birini m em leketinden kardiginda ^ gittigi her yerden kovulm asim em rettiginde ?6yle denir:
. K ovalanilan ava
ve denir.

: Sa-

va?ta kar?i taraflarin birbirlerine saldirmalaridir.

lan ?ey.

7 9 4 A lk a m e b. A b d e y e a it bu
b k z. D ivanu

- :

Kendisiyle kovu-

' : Birtakim ?eylerin

birbirlerini takip etmeleridir.

A lka m e , s. 3 3 ; M ufaddaliyyat, s. 3 9 1 .

631

R a g ip e l-[s fa h a n i

T-r-f

menin
ta r a fa tahsis edilmesi

-undan

iinkii bir
,
dir
eyin
: kenarini e ^ iiii^ e k

Bir
.
eyin yani/kenari

Bu kelim e ei^im, zaman ve onlarin

mdaki bka
di
-
a
eylerde de kullani
lir. Allah buyurur
< :

G e c e s a a tle rin d e

de

- tesbih et ve g u n d u zu n e tra fin d a /u g

la r in d a d a (20/Taha

130(; '

: -G iin d u z iin h e r i k i ta r a

f in d a n a m a z k i l (11/Hdd 114). Bu

anlam dan istidre

dyleyoluyla
d enir:
: O n u n her iki tarafi da
asildir; yani baba ve anne tarafindan
-asildir. K im isine gdre ise, ondan ka
n zeker (erkeklik orgam)
sit ve
ki
in
dilidir ki, bu da onun iffetli olduguna
aret eder
i.

onun zayiflamasina ve yok olmasma

:neden olur. Bundan dolayi Allah bu
yurur ki :
B izim to praga g e lip n a s il onu
u g la rin d a n

eksilttig im izi go rm e d ile r

mi? (13/Rad
41(.
'
Kenari alinan adir
deri. :
:
R e nlenm
a n i
i
ipek elbise .

a mal
ok

verdim . , .. : At gibi ,
ayirin etrafinda otlayan d e v e.
ey. Bu Elde
anlam
edilen
dyle
dan
e nir ^ : : Eld^ edilen m a l .
: Bir kadinla yetinm eyen a d a m .
: -Asil at. Bu, gizelliinden dola

G oz ka p a g i .
G oz
kapagim hareket ettirmek. Ayriea bu

yi bakilan attir . kelimesinin asil ,

(
.yani
;
kendisine bakilandir
Tipki -tb o zu la n anla

kelime, b a k m a k anlam ina da gelir .

-dkd goz kapaginin hareket ettiri lm e

minda oldugu gibi. Bu ba^i

-aqusin

dan gizelliinden dolayi ba

larin
ki

im lm az olam
siyle
^ b a^i
ka
-m eyda
na gelir . -

odaklandigi i ki
in
i;

<

denir .

: -K it a b in b ilg is i
ne s a h ip o la n b ir i; k en d in e b a k iy in
dd n m ed e n /go zu n ii a g ip kap a m a d a n
ben onu Sana g e tiririm , d e d i

27)/
Nem
40l (. : O ra d a

-h a k is la r m i y a ln iz c a e y le rin e g e v ir
m iy k a d m la r v a r d ir (55/R ahm an 56 (

-dyeti, sozii edilen kadinlarin iffetle

rinden dolayi gozlerini kapattiklarim
ifade eder .
:
Falan k-(
iin gozl<apa^i
na isabet edildi .I :
A lla h , k a firle rin / ta ra fin i/k e n a rim
kessin (3/Al-i imran 127) dyetinde kes -

I-r-k /
: -Ayaklarla v u r u k n yol. Al
lah buyurur k i : , -
: D e n iz d e o n la r a k u ru b ir y o l ag
Taha 77). ister iyi olsun, ister / 20 (
kotii olsunteinsamn
takip ettigi
bir i
-herturlii yol bu anlam dan istidre edil
r. Allah buyurur m
k t
i:
S iz in o rn e k y o lu n u z u o rta d a n :1
k a ld irm a k is t iy o r la r 2))/ 6 3(.
-Uzunluk konusunda yola ben
zetilerek U zu n h u rm a/

M ii f r e d a t / Kur'an Kavramlarj Sdzliii

a g a c i, denilm i tir. Asil itibariyla

-B e n d e n o n ce g e c e le y in se -3 0 0

kelim esi , gibidir. A ncak ondan

daha dar anlam
iinkii
lidir . ,

nin b atjina g e le n , s a n k i senden once

dem
eki
-ir
le^ vurm ak gibi, dokun
m akla m eydana gelen bir vuru.
tur
Fakat daha sonra kelimesi gibi
-bu kelim enin anlam 9er9evesi ge
letildi. Su sdzler de bu anlam dan
ni
istidre edilm
tir
i :
a tm ak .

g e ce le y in benim b a $ im a g e lm iy ti de
.g d zle rim d e n ya$ a k m a k ta y d i

-Darb/V urm ak anlami nokta-i na

oyle
zarindan
d e n ^ir:
O a m iz lik disi deveyi dolledi/onunla
9iftle ti ;Ben onu 9/ktirdim

iizerine dam izlik sa ld im ;

Kehanette bulunm
akilakta
in
ii :
Falan ki-
den develerimi 9ektir

m ek/ddllendirm
in bir damizlik
ek i

' H ayvanlarin bulandirincaya

.kadar ayaklariyla suya vurm alari

i^tedim. Bu sozler
-unlarla es anlam
lidir :

'

Cb/le kk bul^m k suya

denm
tir
i.
- : Ayakkabiyi birbiri

iizerine diktim. A yakkabim n iist iiste

dikilmesine benzetilerek

i deveye
Di denir. Kinaye
yoluyla kadina da denir .
:
i goziinii yum du.
Falan
Sanki
ki

I lk i z ir h i iist iiste g iy d i, denir .

gdzii, yeri tarketm ektedir; yani sank
. 5
uste binen
tiiyii
ku.
ek>
-9le vurm ak gibi onu vurm akta
: ,Yolda yiiriiyen anlam indadir
dir. Bu kelimenin
y o l anlami/
fakat drfte gece gelen anlam ina
nokta-i nazarindan
oyle d enir
da:
tahsis elm
dr
t
. -IG e
' Oeveler tek bir yol :
.c e le y in a n id e n a ile s in e g e ld i , denir
iizere geldiler . - I F a la n eye
Sadece gece goriindiigii
in yildiza
i
y e lte n d i sozii, tipki . gibidir .
denir. Allah buyurur k i :
: O na bir yol y a p tim . -cogu
G o g e ye t a n k 'a an d o lsu n

T
aira nde
k/86
^](.
( der:

lu . ' 90gulu ise '-ek

linde gelir. Allah buyurur ki :

: -B iz, t iir lii t iir li iy o lla r a a y r ilm i

B iz T a n k ,in k iz la n y iz -19.2 9 9'

G ece
len mfelaketlere
eydana g

denir . :

Falan iye
ki

gece gidildi
air
^ . d e r :

-tik (72/Cinn 11). B u dyet ^dzii edi

lenlerin, kendi dereceleri konusunda
ihtilaf
aretettiklerine
eder. Tipki
i
ayet g ib i : -O n la r m A l
la h k a tm d a k i d e re c e le ri f a r k li d31)
ir

Al-i im ran 163). Gogiin tabakalarina

d enir : ':

7 9 5 H in d b in t B e y a d a y a a it bu >i in bkz. !bit

in e y y e b. EbTs - S a lta
a
it7<
.9bbu(
6k z

M a n z u r, L isanu i-A rab, (

) m a d d e si; ibn
F a ris, M iicm el, 11, 5 9 5 ; F eyi'tizdbddt, Besair,
111,504.

E b u l-F e ra c ,

H .B a sriyye ,

, T e b riz i ;3 0 6 ,

erltu D iv a n il-H a m13a11

3s e
., ,

633

R ag ip e l-!sfa h a n i
A n d o lsu n ki, iis tiin iiz d e y e d i y o l y a -

r a / / ^ ( 2 . 3 / ^ l u m inun .(^
: G e v?ek solpuk adam.
Bu ifade sozden gelmektedir:
. Yani onun baina, - ^
atan bir hadise g^ldi. Veya doviildii i in b o y le d e n m e k te d ir ;tip k i*
veya / // ' ??

/ d d v illm ip

a v i ve y iy e ce g i s iz e h e la l k ilw d i

5)/
Maide 96). Ebu S a id in rivayet ettigi
hadiste -kelimesi bugday an
lamina tahsis lm
e dt
r.

'

'

: -N e b i (s.a.s.), f i t i r s a
d a k a s in i b ir s a taam (bugday) veya

b ir sa a rp a o la r a k e m re tti .

sozleri gibi. Ya da zillet konusunda

buyurur k i : : -I r in

deveye benzetilerek > I z a y if

den baqka y iy e ce k y o k tu r (69/Hdkka

gev$ek deve sbziinden gelmektedir.

36 (;

: B o g a z i tik ay a n

b ir yiy e ce k (73/M uzem m il

/ T-r-y

13(;

:G iin d h k a r la n n y iy e c e g id i '44)/
Duhan
4 4 (;

:
Yoksula taanu te$vik etm ez
107)/

16) : -/Nahl 14); yani taze

ve y u m u a k bir et. Bu kelime

-M a un 3); yani yoksula yem ek ye

ve

dirm^ge te vikte b u lu n m a z . *

Yentegi y e d ig in izd e hemen

kdklerinden gelir.

/ F a la n s e y i taze yum uattim ,

d a y u m u $ a d i, denir. Bu anlam dan
elbiseye /yu m ip a k , koku s iir iilmii!}, denir. : Tekrar edilen ^ /

a iri ovgii. H em ze ile fiili, /

qikti, do g d u anlamindadir.

d a g ilin (33/A hzab

53 (; ;
. - . ..
-im a n eden ve iy i ig le ry a p a n la ra , (ha
ram k ilin m a d a n once) ta ttik la rm d a n
d o la y i g iin a h y o k tu r ((5/M aide 93 (.

Denilir ki; kinfi zam an

/ T-s

Bu iki tane harftir757 ve hi bir ekilde ve sozleriyle herhangi bir alakasi yokm r

0 - ' : K im o n d a n
ig erse benden d e g ild ir.

/ T-a-m

: G ida almak. Alinan gidaya

da ve denir. Allah ,buyurur
ki:
: D e n iz

E liy le

b e n d e n d ir (2/B akara

2 4 9 (.
Bazilari der ki; Yiice A lla h in
<

-?
eklinde bu y u rm a si, yiy e
cekle birlikte bir^

su alm anin

m enin y asak olduguna

inda sud ii
aret etm ek -
i
iindir; tipki sozii e d i
ilerin
tan fazla
bir
lena vki
su
u
m elerinin yasak
^

iinkii
g ib i .

7 9 7 B u, 2 7 /N e m l su re s in in <a y e tin d e g e m ek tedir.

634

b ir

-avu q igen m iis te sn a k im o n u tat

Ittazsa

sozii

ecek ile ilgili kullamlir. O rn e g in

i:
* . -

7 9 8 Bu h ad is)

m a d d e s i n d e gti
e.

M tif re d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

eyignenen
ile su,
olursa
eger
bir -r iz ik istem iyorum , b e n i beslem eleri
olur. Egery eYiice
n ilm i
^
ni de iste m iyo ru m (51/Zariyat 57(.
eklinde buyursaydi, yiyecek
Hz. Feygam ber de
-oyle buyurm ak
tadir
*
:
; im a m
inde oldugu takdirde, m
sue n
n
i
i
caiz 1

lkardi.anlam
A m a

sizd e n yem ek istediginde o n a yem ek

-diye buyurunca, istisna e d i yediriniz

Yani kiraatte tutukluluk
len m iktarm
0 da-ki
bir a v u tur- di- aninda imam sizden yardim isteyince
m
ekilde
enin
m da
caiz
subir
hi
i ona telkinde b u lu n u n .
olm adiim
ik la m.aoild u
; iyi olan a d a m .
Hz. F e y g a m b e rin zem zem suyu

ile ilgili soyledigi ; ' -'

: -b e sle y ici b ir g id a d ir ve h a s 0
ta lik ig in y ifa d ir.
sozii, zemzem

'
ok ikram e d e n.
y e n . Y iyecek .:

suyunun, dier sulardan t'arkh olarak

besleyici bir dzellie sahip olduguna
ret eder^
*
i.
- -Ondan
:
^e
m ek istedi 0 da ^ .y em ek yedirdi
Allah buyurur k i : : ,ik is i
kdy h a lk m d a n y iy e ce k iste d ile r 1)^/

Bolluk
indeayan
y a
i >.

-ok yi

T-a-n /

M izrak, boynuz ye benze eylerle vurm aktir. ' .'. :

dizmkl^ dovii^ kelime tiiler. B

istiare yoluyla
m a anlaminda
arpi

K e h f 7 7 (;
:

da kullamlir. Allah buyurur k i :

E tle rin d e n hem k e n d in iz y iy in iz , hem

: D in i yererek (4/N isa 4 6 (;

de isteyene ve istem eyene y e d irin iz

Hac / 22 ( 36 (;
. Yemek
y e d ir ir le r (76/insan 8 (;
H -

'

y a p tik ta n s o n ra a n t la r in i b o z a r la r da

; A lla h in size r iz ik

b a g la ri ile s a v a y im z (9/Tevbe 12(.

; E g e r o n la r la an tla ym a

-d in in iz e dil uzatirlarsa k a fir le r in e le

-o la r a k v e rd ik le rin d e n h a y ra s a rfe d i
niz, d e n ild ig in d e , k a j ir le r m ii 'm inlere
d e d ile r k i: A lla h i n d ile d ig i ta kd ird e

/T-g-y

-d o y u ra cag i k im s e le ri b iz m i d oyu ra
c a g iz? (36/Yds?n 4 7 (;

, :

-R a b b k i k e n d ile

r in i a g lik ta n d oyu rm u s ve k o rk u d a n

oyle
Bu kokten
d e n ir
:
Hadditim
a .

:
ey onu tugyana/azginliga
Falan
sevketti. Bu da isyan konusunda had -

g iiv e n lig e e riq tirm ig tir (106/K urey

4 (;

< :y e d irir, am a 0

y e d irilm e z ( 6 /E n am 14(;

: B e n o n la rd a n

8 0 0 M le liifin d e d ig

' , bu H z. P e y g a m b e d n
d e g il, n z . A lin in so z u d ilr. ^ ^ z . E bu U b ey d ,

G aribu l-Hadis,

, 320;

E bu

M u sa

e[-

Isfa h a n, e l-M e cm u 'u l-M ugis, U m m ii l-K u ra

7 9 9 M iin z iri, et-Tergib ve't-Terhib , !
, 133.

Yay. M e k k e, II, 3 5 3 .

Ragip e l-lsfa h a n
di a maktir. Allah buyurur ki:
- : F ir a v u n 'a g it; g iin k ii o
:

k korkutulduklarinda hakki tasdik

etm ediklerine dikkat ekmektedir.
:

H a y ir ; gergekten 'insan azar (96/Alak

D a h a o n ce de d a h a z a lim ve d a h a

;1;

-azgin o la n N lih k a v m in i (h e la k et

D e d ile r k i; R a b b im iz ! B iz, onun bize

m iti) (53/N ecm 52) ayeti, azginligin

a g iri derecede k o tii d a v ra n m a sm d a n

insam kurtarm aya yetm edigineet

a
i
etmektedir. N itekim N uh kavmi, Ad
-ve Sem dd kavm inden daha fazla az
gm o ln ^ la rm a ragm en yine de heldk

azdi (79/Nazidt 7) ;

y a h u t azm asm dan endive e d iy o ru z

(20/Taha 45);

- : S iz e r iz ik
o la r a k v e rd ik le rim iz in tem iz o /an larin d a n y iy in iz , in i hu susta ta g k in lik

olm
lardi
u.

e tm e y in iz; s o n ra s iz i g a z a b im c a rp a r

S u la r a z g m la s in c a / s iz i gem ide

(20/Taha 1 ;
; .
: O g la n a

ta g id ik (69/Hdkka ( -ayetinde tug

g e lin c e ; o nun a n a s i b a b a si inanm ig

kim se le rd i.

Q o cu g u n

o n la r i

azdir-

ntasmdan ve k iifre siiriik le m e s in d e n

ko rk tu k (1 8 /K e h f 80);
, . O n la r la A lla h

yan kelimesi, istiare yoluyla suyun

ma asi/ta
haddi
masi
kullam lm
tir
i . - :
Se m u d (kavm i) a z g in b ir v a k 'a de
h e la k e d ild ile r (69/H dkka 5) ayeti ,

a la y e d e r ve t a g k m lik la r i ig in d e bo-

ayette ifade edilen tufan olayina

aret etm ektedir
i :

c a la r d u ru m d a b ir a k ir (2/Bakara 5);

: S u la r u z g m la $ in c u b iz s iz i

< - : O n la r i

k o rk u tu yo ru z; f a k a t bu o n la r a b iiy iik
b ir ta g k m lik verm ekten basket b ir ige
y a r a m iy o r (17/isra 60);

Azginlara en k o tii b ir g e le -

cek v a r d ir (38/Sdd 55);

' Y a n in d a k i
a rk a d a g i d e d i k i: R a b b im iz, ben onu
a zd irm a d u n , za te n k e n d is i d e rin

//> s a p ik lik ig in d e id i (5 0 /K a f 27).

Bu kokten isim -m astar eklinde gelir. Allah buyurur ki:
: S e m u d k a v m i a z g m lig i y iiziin d e n (H a k k i) y a la n la d i (91/ems

11). Yiice Allah bu ayette Semdd

kavminin, azgm likN rm m akibetiy-

ge m id e ta g id ik (69/H akka 11(.

: Her azgin ve A llah tan

ka e^
tapinilan
anlam ina
her
ba
gelir. Hem tekil, hem 0
in
i
kullamlir. Allah buyurur k i :

,T a g u t u in k a r e d ip
-A lla h 'a in a n a n k im se k o p m a k b ilm e
y e n s a g la m /<

k u lp a s a n lm i$ tir

Bakara
2 5 6 (;
: -T a g iita k u lln k etm ekten k a q i

nan (39/Ziimer

17(;

: K a f ir le r in d o s tla r i ta g u ttu r
Bakara2/527( (; ; ' -
;

-T a g u tu n h a k e m lig in e bag

v u rm a k is t iy o r la r (4/Nisa 6 0 (.

M iif re d a t / Kur'an Kavram lari Sozliigii

Yukaridaki

ayetlerde

g e en

T-t /1-

Yum u-ak/taze oldugu (ol

k e h m e s in d e n kasit, her tiirlii

azginlardir. Yukarida verilen bilgi-

madigi) siirece bebege

ocuga/
gunla

lerden dolayi sihirbaz, kahin, azgin

cinler ve dogru yoldan ayiranlar
diye adlandirilmi$tir. B^zil^-

rina gore bu k e lim e . veznindedir. Tipki ve gibi. Kim isine gore ise onun asil ;
fakat ld m u l-fiili yer de g i tirm i tir;
tipki - gibi. Sonra ()
harfi, harekeli ve oncesi de m eftuh/
iistdn ^ i in e l i f e donii tii.

denir.
ogulKimi
anlaminda
zam an
da kullanilir .
^
buyurur k<i :
.
.

.'

,S iz i; to praktan, s o n ra b ir nutfeden
,so n ra b ir kan p ih tis in d a n y a r a ta n

,so n ra

e r g in lik

gagm a

O nem siz ^z ey. Bu anlam-

u la m a n iz

s o n ra d a y a la n m a m z ig in s iz i bebek
o la r a k d iin y a y a g ik a ra n d u r' 40)/

M iimin
67 (;

-
/ T -f -f

.
.

': :M i i m in k a d in la r a d a s o y le
y a h u t h e n iiz k a d in la r in g iz li k a d in lik

dan degersiz eye 'denir.

h u su s iy e tle rin in f a r k in d a

1' . K endisine tartilan k i inin payini

eksiltt), tarn verm edi. Allah buyurur

gocuklardan

ki: ' : E k s ik o lg iip tarta n la rin vay h a lin e (83/M utaffifin 1).

b a g k a sin a

o lm a ya n
z in e tle r in i

g o s te rm e s in le r (24/N ur 31 (.

kelim e bazen form unda

ogul o lu r: .. : ')(-cuklarm iz e r g e n lik g a g in a g ir d ik

/ T -f-k
;

sozii, /

y a p m a y a b a $ la d i, sdzii gibidir. Bu ke-

lime olum suz ciimlede degil, olumlu

ciimlede kullanilir. denilmez.

:
-O n la r i b a n a g e r i g e tirin , d e d i , b a
c a k la r in i ve b o y u n la rin i s iv a z la m a y a

le rin d e (24/N ur 59). Bu kelim enin

y u m u-a k h k anlam i nokta-i n a z arin

oyle d e ndan
ir: Y um u/ak
N arin k a d in . = :
ak/N arin Youm
ld uu. : -Yavru
su beraberinde olan geyik. G iine
in
d ogm aya y onelip
inlari
heniiz
yere
I
vurm adii zam an denir .
air d e
^ d e r :

baladi (38/Sad

33 (;
-
'
- - -

' -A g a c in m e y ve sin i ta ttik la r in

TafaVin [G u n e g in do g du gu -3 0 1
a n in ] g o lg e s iy e r y iiz iin d e ik e n .

d a a y ip y e r le r i k e n d ile rin e g o ru n d u
ve cenn et y a p r a k la r in d a n iiz e r le r in i
ortm eye b a $ la d ila r (7/Ar a f 2 2 (.

L e b id e a it bu

iir
801
.b k z. D ivam i Lebid, s

ib n M a n z u r, L isa n u 'l-Arab ;1 4 5 , ) -m( a d

d e s i.

637

R ag ip e l-Isfa h a n i
: Davet edilmedigi yemege
geldi. Kimisi bu sbzhn, g iin
dogdu, soziinden geldigini soylemek-

mindajJ1 ayeti i^e, kendisiyle AllalTin nurunu sdnddrecekleri

bir ey istiyorlar, anlam indadir

tedir. Bu da ki inin 0 vakitte yem ege

gelmesidir. Kimisi de

soziiniin;

Tufayl el-Arais adli ki inn yaptigim

yapm ak anlam inda oldugunu sdyler.
Bu ki i, ziyafetlerde bulunm akla unlenen adinda bir adamdi.

- -

: ister m addi/som ut, ister

m anevi/soyut olsun bir eyin varligim ara tirmaktir. A llah buy u ru r ki:
- ':

: En z a y if y a gm ur ( isenti).
Bu da ^z etkisi Qian yagm urdur. Allah buyurur ki: ' :
B o l y a g m u r y a g m a s a b ile b ir (;isenti
d iiq e r (2/Bakara 2 6 5 ) .

: Yere h a fif yagm ur yagdi, yag-

mi tir. Bu anlam dan, az deger verildiginde;

/ F a la n k i in in k am
h ed er o ld u , denir. 8anki onun izi bir
isentiym i gibi olur. Aralarmdaki
miinasebetten dolayi evin kalintisina
ve silueti goriinen adam a denir.
: Falan k i i yukaridan bakti.

Yahut , b a g in in su yu d ib e q e k ilir de

arayip bulam azsm

(1 8 /K e h f 41); ' :
Isteyen de aciz, kendinden istenen
de (22/H ac 73). Birine, istedigi eyi
verdiginde veya onu bir ey istem ek
zorunda biraktiginda -'- dersin. 0 , - ^^ : kadar uzakla ti ^i, onu talep etm ek/aram ak
gerekir.
b ir d a h a

'-

onu

/T -!-t
: Acemi (A rap a kokenli
olmayan) bir isimdir.

] - -

. : A te sbndii, ben

/A k a s y a : B ir

it a g e
a
.
t ir
g e l i r: .>

onu sondurdiim. Allah buyurur ki:

: A lla h i n

Tekili
e k lin d e
< -Q iq e k le r le b e ze n m i a k a s

n u ru n u a g iz la r iy la s o n d iirm e k isti-

' : A lla h 'in n u ru n u a g iz la r iy la so n d iire ce k b ir ey is t iy o r la r (61/

S a f 8). Bu i^i ayet arasindaki fark

y a la r ( 5 6 /V a k ia 2 9 (. .' - :
T a lh a g a c in a m e n s u p d e v e . :
T a lh a g a c in i y e m e k t e n
i k a y e t
i
d e v e . ve : Z a y if, b i t k i n .
:. ; Y o lc u lu k ta n dolayi

udur: ayeti, A llah m

nurunu sondhrm ek istiyorlar anla-

b itkin ve z a y di fem
vdti
,'eh
.
k e lim e s i de a y m a n la m d a d ir ; k 'm i

y o r la r (9/Tevbe 32);

M tif re d a t / Kur'an K avramlari Sdzliigii

z a m a n da ; - ! iy ilik ' in ziddi anla m in d a k u lla n iiir

kolu, askerin belirenleri .^

/T-i-a

: Ondan g izlendim .
Giine
in:
iizerine dogdugu ve insanm iistiine
lktigi
ey. :
oncu
A ske^
:

lkarip bir gizleyen

im bir^
B
a benzetilerek
adm. D ogu ^ ; -

. . ; Giine

dogdu. Allah buyurur ki:

hu rm a tom urcu gu , denir .

- : G iin e -

; T o m u rc u k la ri b ir b ir i

,fin d o g w p in d a n ve b a ti$ in d a n once

iiz e rin e d iz ilm ig uzun b o y lu h u rm a

R a b b in i

a g a g la ri y e tig tird ik (5 0 /K a f 10 (;

d v g ii

de

n o k s a n lik la rd a n

tenzih et (20/Taha 130);

<
; F e c r in Q ik i in a k a d a r >
e s e n lik tir (97/K adir 5 ) .

'

; -O n u n to m u rcu k

la r i , e y ta n la rin b a q la ri g ib id ir

37)/
Saffat 65); yani ondan
lkan
ari
di

: Giine-

: -T o m u rc u k la ri s a rk

in dogdugu ^ e r: '

< : N ih d y e t giin e tfin dogdugu yere

mi$ h u rm a la r ( 2 6 / u ara 148(.

H urm a tom urcuk 1;-

ulatftig in d a ; onun, g i i n e , k a i y i hig

kardi
ek ti
a
i/
. - : -K ab

> s ip e r y a p m a d ig im iz b ir kavm in

dolduran zasi
bir yay
avu.

iiz e rin e dogdugunu g o r d ii (18/K ehf

90). sdz de bu anlam dan istidre

edilm itir: '

T-l-k

: Falan

ki aniden bize lkageldi. Allah bu^ ki: : S iz iin

g e rq e g in e va k if m ism iz? d e d i (37/

,k e lim e sin in
a n la m i
bagdan k u rtu lm a k tir . ~ -
-/D e v e y i b a g in d a n g o z

Saffat 54); .

d iim , d e n ir . ' : 0 ,

Bir bakti, onu ce henn em in ortasincta

g o r d ii (37/Saffat 55); '
: G o k le r in y o lla r in a
e rise y im de M u s a 'nin ila h in a qikayim (40/M iim in 37);
; G a y b a va k if mi olm u y y o k s a R a h m a n in ne zd in d e >
a h d m i e d in m i ? (19/M eryem 78);
' : B e lk i M u s a nin
ila h in a gikarun (28/K asas 38).
; O nun gorii iiniin ne
olduguna baktim. ' : Seni
falan eyden haberdar ettim.

b a s iz / b u k a g s i z

bir
-e kilde

ser

besttir . ',I K a d im bo^ adim

sozii bu an la m d an istiare e d ilm i;tir
tip k i , : ,O n u sa liv e rd im
serbesttir; yani nikdh bagindan 0
tir, sozii gibidir.dziilmi
Allah
buy u ru r ki:
.
: -E y P e y
-g a m b e r! K a d in la r i boam ak is te d i
g in iz z a m a n o n la r i id d e t le r i ig in d e
boayin ve id d e ti de s a y in (65/Talak

(:1

1;

B o a n a n k a d in la r, k e n d i k e n d ile -

R ag ip e l-]sfa h a n i
fin e

iig a d e t s iir e s i b e k le r le r

2)/
Bakara 228). Bu hiikiim, r ic i olan

,Z e h ir in a c is i] bazen diner [ -3 0 2

ve r ic i o lm a y a n b o-a m alari k a p
sar .

-Develerin suya saliverildigi ge

ceye , denir . : Develeri
suya saliverdi .

E g e r b a rig m a k is te rle rs e ; bn

'

.bazen de g e r i g e lir

-d u ru m d a k o c a la r i o n la r i g e r i a lm a
y a d a h a la y ik t ir la r (2 /B ak a ra 2 2 8 (

hiikmii ise sadece rec''?

am a bile
o
ilgilidir
_
.

j i-

a y e t e rk e k e s in i b ir

T-m-m /

: Buyiik deniz/Okyanus. Ona

denir . falan ,0

ve

d a h a b o g a rsa ; a r t ik o n d a n s o n ra
k a d in , ba gka b ir k o c a y a n ik a h la n ip
v a r in c a y a k a d a r o n a h e la l o lm a z

B akara 230); yani bain b o / 2 (-a m a

dan sonra on a helal o lm a z .
1
a y e t k o c a

atti.
eyi K
ku
u
-aticihgindan/biiyiik
liigiinden dolayi kiyam ete de
denir : ; H er geyi
-b a s tira n b iiy iik felaket/K iyam et g e l
d ig i zaman (79/N aziat 34(.

o nu b o g a rs a ...; te k ra r b ir b ir le r in e
d o n m e le rin d e h e r ik is i ig in de b ir
g iin a h y o k tu r (2 /B ak a ra 230); yani

ikinei koca da onua rbsoa.

;

i gdriinmeden
Falan ki

T-m-s /

: -Hayiz kam, bekaretin bozul

m asi .
Hayiz goren kadin .:

^
^^

: .Kadinin bekaretini boz d u

buyurur k i :

, : A r a la r in d a fis ild a g a r a k gikip

: O ra d a , b a k ig la rim

g ittile r (68/K alem 23 (;

y a ln iz eglerine gevirmig, d a h a once

: Y a la n la y ip du rdu gun uz geye

g id in (77/Murseldt 2 ( .

ne im a n ve ne de c in le r in dokunmiig

gitti. Allah buyurur >:

Helal olan
e^e denir; yani
mutlaktir/serbesttir, onda bir sakmca
yoktur. Serbest olmasi
isindan
a ;
A t, b ir veya ik i tu r/
atti, denir . :

,/E lin
( i s a liv e rd i/ C d m e rt o ld u

denir . '

... . ; Bizden

kimse bu
once
bah
hi
-eye
dokunma
mi
tir. :
Bu deveyebir
h
ipbaglanmami
d o k u r atir/hi
am
tiri.

istisnasi olmayan

hiikiim. Cdm ertlik a nlam inda ;

o ldu gu egler v a rd ir (55/Rahman 56(.

1
: Giile

T-m-s/
eyin izini silip yok
Bir

yiizlii, yiiziinii
itm eyen
e k . :
Yilan tarafindan lsirilamn/Yaralinin
acisi
oyle ddindi
eair
r: .

-

640

8 0 2 N a b ig a y a a it bu

i ,n b k z . D ivanu N abiga
s. 80; Ibn $,
M iicm el ,

, ,ib n M anzO r ;5 8 6

Lisanu l-A rab . ) (<m ad d e si .

M tif re d a t / Kur'an K avram lari Sozliigii

etmektir. Allah buyurur ki:

Y ild iz la r silindigi za m a n (77/

ge
en kelim esinden gozler ve
kafalar
tir. Bkastedilm
una gore
i

: R a b -

ayetin anlami
oyle : Kafalarim
eviririz. Bu da
kuyruklara
helakin

Murseldt 8) ;

b im iz; m a lla r in i yo k et (10/Yhnus

88); yani suretlerini yok et. -

- D ile m ig o lsa yd ik,
g o z le r in i kor ederdik (36/Yasin 66);

^ani bir eyin eseri/izi yok edildigi

gibi, gbzlerinin ve uretini gid e r ir d ik .

- E y k e n d ile rin e k ita p verilen ler,

en biiyiik sebebidir .

T-m-a

: N efsin bir

eye
iddetli
olan

-arzusundan dolayi ona m eyletm esi

dir. Bu kdkten

form lar
-g elir :
Tamah

m a k iize re in d ir d ig im iz bu kitaba, b iz

etiim, ^ tm e ^ te ^ im , /tam ahkardir

hirslidir. Allah buyurur k i :
9 ; -B iz

b ir ta kim y iiz le r i silip de e n se le rin e

-le r ilk in a n a n la r o ld u g u m u z ig in R a b

gevirm eden veya o n la r i C u m a rte s i

b im iz in h a ta la r im iz i b a g u jla y a c a g in i

y a s a g in i g ig n e y e n le ri la n e tle d ig im iz

u m a r iz

g ib i, la n e tle m e d e n o n ce im a n e d in !

* -O n la r in siz e in a n a c a k la r i

(4/Nisa 47). Kimisi bu dyette sozii

edilen cezam n diinyada oldugunu

m m i u n tu y o rs u n u z ? (2/B akara 75 (;

soyler. Bu da sozii edilenlerin yiiz-

u m u t ig in d e d u a e d in iz (7/Ar a f 56i

lerinin killarla kaplam p m aym un ve

-Arzularin 90gu h e v a dan kaynakian

kdpeklerin suratlari gibi olmasidir.

Kimisi de bu cezam n ahirette olaca-

oyle denilm
digi
tir
in
ii: ^ :
Tamah bir kirdir/kbth bir huy d u r ;
; Tam ah cildi kirletir .

g e lin b e ra b e rin iz d e k in i d o g ru la -

gini ve ^ e t e i^ ret ettigini soyler:

: K im in k ita b i d a s ir t in in a rk a s m d a n v e rilirs e

(84/in ikak 10). Bu da gozlerinin arkalarinda olmasidir. K im isine gdre de

dyetin anlami oyledir: Allah, onlari
hiddyetten dalalete dondiiriir. Ti^^i

u ara/<
51
26)
(;

'

. : A lla h a k o rk u ve

T-m-n /
ve
:.

-Sarsintidan/en

eden sonra stikunete ermek. Allah

di

buyurur ki :
a y e tte b e lirtild ig gibi: < ' A: lla h ; bunu size s ir f b ir m iijde

olsun ve o n u la k a lp le rin iz y a tig s in diye

) : A lla h i n b ir
b ilg iy e d a y a li o la r a k s a p tird ig i, k u la -

y a p m i tir (8/Enlal

10(;
'

g in i ve k a lb in i m iih iir le d ig i, g o z iin ii

<
: ib ra h im R a b b in e :

p e r d e le d ig i k im s e y i g o rd iin m il? (45/

R a b b im l O liiy ii n a s il d ir ilttig in i bana

Casiye 23). K im isine gdre de ayette

R ag ip e l-Isfa h a n i
goster,

d e m ip i.

Rabbi

ona:

Yoksa

in anm ad m m i? dedi. ib ra h im : H a y ir !
inand im , fa k a t ka lb im iyice mutma-

in olsun, d e d i (2/Bakara 260);

' : E y huzura kavupnu
n e fisl (89/Fecr 27). Bu da kotuliigu
emretmeyen nefistir. .


D ik k a t edin, k a lp le r an cak
A lla h ?I a n m a kla huzura kavu$ur (13/
R a d 28) ayeti, Yuce A llah] bilmek
ve O na ok a ibddet etme^l^ nefsin
huzura kavuacagma dikkat eker ki,
; dyette istenen de soz konusu nefs
huzurudur:
: F a k a t kalbim iy ic e mutmain olsun (2/Bakara
2 6 0 ) .
: K a lb i im a n la
yattsnu o ld u g u h a ld e (16/Nahl 106);

: Emniyete k a y u p u g u n u z d a
(4/Nisa 103); -
D iin y a h a y a tin a ra z i o la n la r ve
bununla tatmin olanlar (10/Yunus 7).

S a kin oldu/Tatm in o ld u ve ;

hem lafiz hem anlam a isindan birbirine yak]n d i kelimedir.

Bu kdkten form lar gelir:

;
temizledim, da temizlendi, temizdir.

^buyurur ki:
- : E g e r c iin iip s e n iz tem izlenin
(5/M aide 6); y^ni suyu veya
yerine g e e c e k , br ey kullaniniz.

.'

; S a n a
k a d in la r in a y h a lin i s o ra rla r. D e ki,

, b ir ra h a ts iz lik tir. B a se b e p le ay
h a lin d e o la n k a d in la rd a n u za k durun.

T em izleninceye k a d a r o n la ra

y a k la g m a yin . Iy ice te m izle n d ik le rin -

de, A lla h 'in e m re ttig i y e rd e n o n la ra

g id in (2/Bakara 222). Bu dyette iki

farkli lafz)n ( , ) getirilmesi, kadinlann hayizdan kesilip gust'll

yapm adik a nlarla cinsel ilikiye
girmenin caiz lmad!gma delalet
eder. Bu goruii,

yani

gusul olan temizligi yapincaya kadar,

eklindeki kiraat de pekitirmektedir.
. : A lla h

'
se v e r (2/Bakara 222); yani gtinahlari

/ T-h-r

terk edenleri ve iyilik yapanlari se

ver. : O n d a te-

-Kadin temizlendi. Bu fiilin a y n u l

m izlen m eyi seven a d a m la r v a r d ir (9/

flilinin

okunm asi kiyasa

daha
tinkiiuygundur
bu fiil,
.

Tevbe 08); '

.)
Kadin hayiz gordii) flilinin ziddidir

g iin k ii onlar, tem izlenen in sa n la rm ig

Ayrica bu kokten form ^ullam lir :

. ' tipki ve

: A lla h
te m izlen e n leri se v e r (9/Tevbe 108);

gibi . /
-T e m iz lik i^i kisma a y
.rilir: Cism in tahareti, nefsin tahareti
Ayetlerin
-ogu da bu iki taharet anla

^^ nefsini tem izleyenleri sever.

; S e n i in k a r

m eftuh

m ina h am ledilm
lerdir
i.

.' ' O n la r i k e n tin izd e n g ika rin ,

(7/Ar a f 82); . -

8 0 3 B u, u b e, H a m z a , KissaT v e H a le f in k ira a tdir. B kz. D im y a t, ith a f, s. >57.

M iif re d a t / Kur'an K a vram lan Sozliigii

anndiracagim (3/Al-i
imrdn 55); yani seni onlarin 9 nden
9ikaracagnn ve onlarin yaptiklarini
yapmaktan seni uzak tutacagim. u
dyetler de aym anlam adadir:
;
edenlerd en

e h li b e y tl A lla h sizd e n k ir i

g id e rm e k ve s iz i tertem iz yapntak is-

dadir: : Yagit s e v g ilile r (56/

Vakia 37) Yiice Allali, K u r a n i ?oyle nitelendirmektedir:
Y iikse k tu tu la n tertem iz sa h ife le rd e

(80/Abese 14).

: E lb is e n i

tem izle (74/M uddessir 4). Kimisine

gore bu dyetin anlami ?oyledir: Nefsini ayiplardan/eksikliklerden arm-

tiy o r (33/Ahzdb 33);

dm

: M e le k le r gdyle dem iglerdi: M eryem , !giiphesiz A lla h se n i

putlarin pisliginden tem izlemeyi te?vik etmektedir:

- : E v im i te-

segti, artndirdi ve seni ! a le m in k a d in -

m iz tut (22/H ac 26);

la r in a iis tiin k ild i (3/Al-i Imrdn 42);

Yiice Allah ? dyetlerde K a b e yi

Bu, s iz in h a k km iz-

: ib r a h im ve is m a il e de;

d a d a h a h a y ir li ve daha tem izdir (2/

E v i m ita v a fe d e n le r, itik a fa g e k ile n le r

Bakara 232);

ve riik u ve secde e d e n le r ig in tem iz-

B u s iz in

ve o n la -

leyin, d i y e > v e rm ig tik (2/Bakara

r in k a lp le r i ig in daha tem izdir (33/

1^5). Kimisine gore ise bu ayetler,

dyette zikredilen se k in e nin/giivenin

k a lp le r in iz

Ahzdb 53); . ,

ig in

: O n a

tem izlenenlerden bagkasi do kun am az (56/Vdkia 79); yani K u r an hakikatlerinin bilgisine, ancak nefsini
arindiran ^ fesad kirinden temizlenenlerula?abilir.
Hz. Lut kavmine;

ona girmesi 9 n kalbi temizlemeyi

te?vik etmektedir:

in a n a n la rin , im a n la r in i k a t k a t a rtirm a la rt igin, k a lp le rin e g iiv e n in d ire n

0 d u r (48/Fetih 4).

: k a v m im ! igte g u n la r

Sibeveyhiden aktarildigina gdre

k iz la r im d ir ( o n la r la e vlen in ); s iz in

kimi zam an formu mastar olur;

nitekim /
T em izlendim ve a b d e st / , soz-

ig in o n la r daha tem izdir (11/Hud 78)

dediginde, kavm i, a la y ,y o llu ?oyle

demi?lerdi: O n la r
temizlenen in s a n la rm ig (7/Ardf 82).
- O ra d a (cennette)
o n la r ig in tertem iz egler v a rd ir (4/

Nisa 57); yani diinyanm kir ve pislik-

lerinde . kelim esi vezninde

bir m astardir. sozii de buna
benzer. Kimi zam an da m astar degil
sadece isim olur. Tipki kelime-

lerinden armmi? e?ler. Kimisine gore

de ? dyetin i?aret ettigi gibi kotii

sinin, kahvalti yapilan ?eye isim olmasi gibi. u kelim eler de onun gibidir: /b o g aza d o k iile n ila g , -

huylardan arinmi? e?ler anlamin-

/b u ru n a g e k ile n ila g , ! g o z o tu/

643

R agip el-[sfahani
: -K a d m la r a m e

toz. Kim i zam an da sifat ;

le lg i/p e y g a m b e r ve benzeri sifatlar

h ir le r in i tam verin. K e n d i is te k le riy le

gibi. ayet bu anlam dadir:

-m e h rin b ir k is m in i size bagilarlar

sa o nu g o n iil h u z u ru y la y iy e b ilir s in iz
N isa / 44( (.

. /: R a b le r i o n la r a

ter-

tem iz b i r ig ece k ig ir m if t ir (76/lnsan

^1). Bu ayet, sozii edilen i 9 ecegin,

ayette zikredilenden farkli olduguna dikkat eker: .
O r a d a ir in li Sudan ig ir ile c e k tir (14/
ibrahim 16) . :

-kelim esinin asil anlami, du

/yularin ve nefsin lezzetli buldugu
e runa
de/Dini
eydir
giden
ho.
anlam da ,lho$ y iy e c e k
eyden ve caiz olancaiz
yerden
olan
almandir.
ekilde
Yiyecek
oldugu
bu

G d kte n tertem iz b ir su in d ir d ik (25/

Furkan 48).
im am a filnin izgisindeki ilim
adam lari,
kelim esinin /
tem izleyen anlam inda oldugunu sdy-

lerler. Fakat lafiz a 9 isindan bu dogru

stirece, hem hazirda hem gelecekte

tayyip/ho
.olur

ve pis/kotii o lm az
Aksi durum da ise, hazirdaolsa
ho
da gelecekte ho o lm az
. yetler^
bu a n lam dadir : '
E y im a n ed e n le r; size

degildir. iinkii vezni *ve

flil form larindan degil, form undan yapilir. K im isi sdzii edilen kav-

ram in, anlam a 9 isindan tem izlem eyi

gerektirdigini soyler. Z ira ta h ir i^i

kism a ayrilir: Biri, taharetin kendisini a m ayandir; elbise tahareti gibi.

iinkii elbise tahirdir/tem izdir, fakat
kendisiyle tem izlik yapilm az. D iger
tahir kism i ise, taharet kendisini aar
ve b akasm i da tem izler. ite Yiice
A llah, bu anlam a dikkat ekerek suyu
kelim esiyle n itelen d irm itir.

r iz ik o la r a k v e rd ig im iz e y le rin temiz
o la n la r in d a n y iy in (2/B akara

172(;
: A lla h in

size v e rd ig i r iz ik la r d a n h e la l ve ho
olarak y iy in (16/N ahl 114(
:
E y im a n edenler, A lla h in s iz in igin
h e la l k d d ig i ho eyleri h a ra m kd m a yin (5/M dide 87); '

: E y p e y g a m -

berler, h e la l ve ho$ seylerden y iy in

ve y a r a r li i le r y a p in (2 3 /M u minun

51). u ayette kastedilep de budur:

/T -y-b

. /

: D e k i; A lla h in k u lla r i igin

< ho

oldu, olm aktadir, hotur,

denir. A llah b uyurur ki:
... H o u n u za giden kadinlarla evleniniz (4/N isa 3); '

644

y a r a t tig i z in e ti ve tem iz ho r iz ik la r i
kim h a ra m e)m i? (7/Ar a f 3 2 ) .

: B u g iin tem iz ho nim etier size h e la l e d ild i (5/M aide 5).

Bazilarina gdre ayetteki kelimesinden kasit kesilen hayvanlardir.

M iif r e d a t / Kur'an K avramlari Sozliigii

: -Allah ho? ?ey

lerden size rizik verdi (40/M iimin

ayeti, ganim etlere i )64.

aret eder
-insanlardan olan cehdlet ve fis

G iiz e l m eskenler (9/Tevbe 72); yani

temiz, giizel ve zevk veren evler

<
.
: -G iiz e l b ir Hike ve b a
-g i? la y ic i b ir R a b b (3 4 /S e b e 15). Ba

km
irkin
pisliginden
amellerden
ve zilarina gore bu ayet, eennete ve Yiice
ilim man ve giizel arinip
amellerle , A lla h m k o m-uluguna/katina varm a
te Yiice
siislenenlerdir
Allah)
.
aret ettigini soyler
ya i . 4 :
dyette, onlari k a s t^ m e k te d ir :
H o ? m em leket (7/Ar a f 58 ( ^,ise
, M elekler onlarin
giizel/verimli arettir
araziye
.
canini temiz,lenmi? o la ra k alir 16)/ < . -Temiz b ir to p ra k la teyem

-'
Selam sizlere, ne h o ?su n u zl Ebedi
-olarak iginde kalm ak iizere haydi g i
rin oraya! (39/Zim er 73 (;

-Ey Rabbim, bana katm
dan tentiz bir soy ihsan ey
Al-i)/
/3
imran
38 (;
Allah pisi tem izden ayirsin (8/Enfal
37 (. : ?H o? a m e lle r h o
-k i? ile r igindir (24/N ur 26) ayeti te
miz amellerin tem iz ki-ilerden m ey
dana geldigine
eker. N itekim
dikkat
dyle r iv a y e telm
d
t
r:
; -Mil min am e
Nahl
32 (.

linden d ah a h o ?tu r/g iizeld ir; kafir

de am elinden daha pistir/kotiidiir

' ' Yetimlere m allarini verin; te-

m iz i murdara degi?meyin (4/Nisa 2);

yani iyi amelleri kdtii amellerle degitirmeyin. u ayetler de bu anlamdadir:

f 1* * ua
: H o ? bir soz; kokii

saglam, dallari goge dogru olan ho?

bir agaca benzer (14/Ibrahim 24);
: G iiz e l sozler 0 na
yiikselir (35/Fatir 16).
:

m iim e d in (5/M aide 6); yani neeaset

bula.
m ayan bir to p rakla
istin ca (p islik te n te m iz le n m e ) ye
/g iiz e lle ? tir m e / fe r a h la t m a
-denm esi, ondaki ferahlik ve te m iz
lenm ekten d o la y id ir . -/i k i g ii
zel: Y em ek ve e im a a n la m in d a d ir

:
N efsin
landigi
ho
y e m e k . sozii e klinde de
ifade edilir. M e d in e deen y ebir
ti
it h u rm a y e
a ; M e d in e nin
k endisine de d e n ir . :
-T u b a onlarin ( 1 3 /R a d 29). K im isi
ne gore // / -kelim esi, c e n n e t
ismidir. K imteki
isine
birgbre
aga
ise bu ifade; y o k lu g u o lm ayan bir
beka, zevali olm a y a n bir izzet ve
fakirli^i olm a y a n bir z e n g in lik gibi
cennetteki her tiirlii
giizel/
eye
ho
arettir
i.

T-v-d /

[ : M u s a y a
-v ah ye ttik k i: A s a m d e n ize vur. 0 , he
men y a r ild i ve h e r p a r g a s i b iiy iik b ir
tavd /dag g ib i o ld u

8 0 4 B l i had is)

u ara/<
63
26)
(.

m a d d e s i n d e gtei.

645

 e l - I s f a h a n i

-Biiyiik
:
dag. Tavdin/Dagin bii
yiikliikle nitelendirilmesi, onun diger
daglar arasinda degil, tavdlar (biiyiik
daglar) arasinda biiyiik olmasindan
dolaydir .

tig im iz za m a n T u r ,u n y a m n d a d e g ild in (28/Kasas 46);

: A n d
o lsu n S in a d a g m a (95/Tn 2);
. : O n a T u r ,u n s a g
ya rfin d a n se sle n d ik (19/M eryem 52);

: T u r // iiz e rle rin e

k a ld ir d ik (4/Nisa 154).

T-V-r /

(.:

Evin uzantisi

olan y a p i . '-'
haddini ti
a .

/T -y-r

Falan kii

: -O nun avlusu

na yma ka la
m.

aam
m aa/paa
.e
pese
y a p t i
Bazilarina g d r e ; .
,
sizi aganta aganta y a r a tti (71/Ndli
u tur ^yetlere
ayeti
a rettir
)14
i:

- H a vada u an her kanatlidir.

'- lU g tu , u g m a k ta d ir,
denir. 0
ogulu
eklinde
gelir. ^ lp k i
-.
; gibi. Allah
b u y u r u ^ k i:
. : Yerde

k im d d a y a n b iitiin h a y v a n t iir le r i ve
- Biz sizi

k a n a tla r i de u g a n b iitiin k u gegit-

-topraktan, son ra nutfeden (sperm a

-dan) son ra b ir alekadan (em brio
dan) son ra y a p is i belli belirsiz <et
pargasin dan ya ra tm ig izd ir (22/H ac

le ri, s iz le r g ib i b ir e r to p lu lu k tu r la r

' *

( 6 /E n am 38); <
: K u g la r i d a to p lu o la r a k onun
e m rin e v e rm ig tik (38/Sad 19);

K im isine gdre ise .)5 , -unun b e n

zeri ayetlere
a re ttir
i:
<
;

: S ir a S ira ugan k u g la r (24/N ur

41);
S u le y m a n in, c in le rd e n , in -

O nun delillerin den biri de, gdkle-

s a n la rd a n ve k u g la r d a n m iite g e k k il

rin re yerin ya ra tilm a si, dillerinizin

ve renklerinizin ayri ayri olm asidir

o r d u la r i

(30/R um 22); yani insanlar yaratili

ve huy b a k im d a n farklidirlar.

d i (27/N em l 20).

: Belli bir dagm ismidir.

Kimisine gdre de her dagm ismidir.
Diger bazilari da onun dhnyayi kuatan bir dag o)dugunu sd^ler. Allah
buyurur ki:
: Andolsun Tur'a ve Satir sa tir yazilm ig
K itab 'a (52/T ur 1-2);

: Seri, M usa 'ya hitap et646

to p la n d i

(27/N em l

17);

; K a y b o la n k u g la ri a ra g tir : Falan ki iyimser

tahm inde bulundu: Bu soziin asd anlami, k u ile [onun u u durumuna
gore] gelecekle ilgili iyim ser tahminlerde bulunmaktir. Sonra bu kelime
ugurlu ve ugursuz sayilan her ey i in
kullamlir oldu. Allah buyurur '
D e d ile r ki; d o g ru su b iz
s iz in y iiz iin iiz d e n u g u r s u z lu g a u g ra -

M f r e d a t / Kur'an Kavramlari $bzliigi

d ik (36/Ydsin 18). Bunun i in ^

denilm i tir: - . : S e n in kuy in d a n bagka b ir kug y o k tu r mi Yiice

Allah da oyle buyurmaktadir:

lah buyurur k i :
: e r r i ya yg m o la n b ir g iin d e n
k o r k a r la r (76/insan
7 (. ':
ilan toz. Eecir
Etrafa
ve toz

sa

' : B a y

kullamlan

bu kavram in yapisinda
tir:h kFecir
yapilm
degi
fail
eli^

la n n a b ir k o tu liik g e lirs e M u s a ile

lin iz k i; o n la r in u g lir s u z lu k k itg la n

ve onunla
linde
hniilmii
ilgili
dh

formu; foz iseeklinde

m e f ul
ve onunlaunulm
ilgili
duu
formu kullam lini
tm
A ' ^ ratli
evik
giden
at.

A lla h y a m n d a d ir (7/Ar a f 131); yani

y a n m d a k ile r in

I ig u r s u z liig u n u

ve-

r ir le r d i (7/Ar a f 131). Ayetteki

sbzii /u g u rsu z a d d e d iy o r la r ,
a n la m in d a d ir. : B i-

onlarm ugursuzluklari, kotii amellerinden dolayi Yiice A lla h m onlar in

hazirladigi eydir.

ayetler de bu

anlam dadir: - '

.. : D e d ile r
hi S e n in ve b e ra b e rin d e k ile rin y iiziin d e n u g itr s u z lu g a u g ra d ik : da:

uy
indan
o rm
B -u
agibi
yayi
lani tu
sat.

/ -

inkiyad/boyun e g me ;/

z o r la m a 'nin ziddidir. Allah buyurur

k i :

V g u r s it z lu g u n u z A lla h katin da n d ir.

B e lk i siz, im tih a n a g e k ile n b ir k avim -

S o n ra du m an h d lin d e b u lu n a n goge

sin iz, d e d i (27/N em l 47); - '

' / / ', o n a ve y e ry iiz iin e : Isteyerek

: E lg ile r d e d ile r ki; u u r s u z lu k

k e n d in iz d e n d ir (36/Y asm 19);
. ' - H e r in sa n in

veya istem eyerek b u y ru g u m a gelin,

k u s im u / a in e lin i

boynuna

b a g la d ik

(17/Isrd 13); yani kendisinden u an

hayir ve er olan amelini ' Acele ettiler, dagildilar. air byle der:
< -

3 0 3- K o g tu la r o n a dogru, g ru p la r h d lin d e ve tek tek.

Yayilan

fecir. A1-

8 0 5 B u b il'A ra p so zii ^
, h ad istir. B k z. A h m ed ,

M iisned, 11,220.
8 0 6 K u ra y t b. t i n e y f e a it bu
i in bkz. T ebU z,
e rh u D iv a n il-H a m a se , 8 , ;ibn M anzO r,

: ' :

dedi. isteyerek g e ld ik , d e d ile r (41/

Fussilet 11);

' : G o k le rd e ve y e rdekiler, ister istem ez O n a teslim /m u la rd ir (3/Al-i Imran 83).

da gibidir. A ncak ,
daha ok emredileni yerine getirmek
ve belirlenen e^in p einden gitm ek
anlam inda kullamlir. Allah buyurur
ki: : B o y u n egdik d e rle r
(4/Nisa 81); : (O n la g o re vi) ita at ve g iiz e l s o z d iir (47/
M uham m ed 21); yani itdat ediniz.
1

; Ona

itdat etti, itaat etmektedir. Allah bu-

L isdnu l-Arab. (
) m a d d e si.

647

R ag ip e l-Isfa h a n i
yurur ^ i : ' : P e y g a m b e r e
itaat edin (64/Tegabiin 12(; <
: P e y g a m b e r e itaat
eden, A lla h 'a ita a t etmi? o lu r (4/N sd

80 (;
: K a fir le r e
ve m iin a fik la r a ita at etme (33/Ahzab

Bu kavram in ziddi Aciz .

eyden birine ve^^
i, budaha
dort
ki
fazlasina sahip olm ayan
r. Ne
kid
eyin zaman
hepsinebusahip
ddrt
olursa m utlak olarak miistati/gu

Yiice Allah, Cebrail (a.s.) ile .)4 8oyle

gih olarak
buy u ruda
r:

yetiren olur; hepsini yitirdiginde de

mutlak olarak aciz olur. Eger onlarm
bir kism ina sahip olup digerlerine

: ,O r a d a k e n d is in e ita at e d ile n d ir

^(.

,sahip olm azsa bir ydnden miistati

bir ydnden de deiz olur. A neak bu

,kelimesinin asil anlam i
,zorlanarak taat etmektir. Orfte ise
farz olm ayan goniillii olamk yapilan
-ibadettir; tipki
kelimesi gibi. A l
lah buyurur k i : .<

durumda ki-inin acizlikle nitelendi

rilmesi daha uygundur .

g iiv e n ile n d ir ( 8 1/TekvTr

kelim esi ,

daha
dar anlamlidir. Allah buyurur k i :
. -ila h la r k e n d i
.

,K im g o n iillii o la r a k h a y ir y a p a r s a

-le rin e b ile y a rd im edecek g iiq te de

bu k e n d is i ig in d a h a iy id ir (2/Bakara

gildirler (21/Enbiya 4 3 (;
: -A y a g a k a lk a c a k giiqleri kal
mami? (51/Zariyat 4 5 (;


O n a b ir

Bu ayet .)184
eklinde
de o k u n m
tur
u .^
kokiinden 'vezninde
olan -kelimesi, fiilin kendi

y o l bulabilenlerin B e y t 7 h a cce tm e si

siyle m eydana geldigi

-eyin varol

-A lla h in in s a n la r u ze rin d e b ir h a k k i

d ir (3/Al-i Imran
iinkii Hacca
9 7 (.
masidir. M uhakkik alimlere gore
i
yukarida
belirtilen
gidecek
ddrt
ki
bu kelime, insamn yapm ak istedigi
luyar. Hz. P e y g a eye
m b eihtiya
rin ;
fiili kendileriylefireb^
ger
ekl
ld
gi
, : is tita a ' a z ik ve
m analar anlam inda bir isimdir. Bu

aletin
eyden m eydana gelir:daFaile
dbrt b in e k tir sozii, ihtiya /duyulan

ail bir biinye; yapilacak Fiilin tas^v -

vasitanin beyanidir. Hadiste, diger

edilmesi; bu fiilden etkilenm eye

elveri/li bir m adde; eger fiil kitabet
yazm ak gibi aletle yapilan
eyse
bir
-alet. Zira katip, yaziyi m eydana ge

unsurlarm degil de dzellikle aletin

zikredilmesi
un d a n d-iinkii
ir;
bu hu
sus aklen bilinm
eriat ekte
geregi
ve
de diger unsurlar olm adan sorumlu
tutulm ak sahih degildir .

tirebihnesi
eye
in bu
ihtiya
dort
i
duyar.
eyden
i, Eger
bu dort
bir
ki
veya daha fazlasm a sahip degilse ;
. I F a la n k ig in in
y a z i y a z m a y a g iic ii y o k tu r, denir .
8 0 7aBu
z kiraattir .

: -B iz im giicii

m iizyetseydi, s iz in le b e ra b e r elbette
,sefere g ik a rd ik (9/Tevbe 42) ayeti
yetirm ekle buradaki
mal, binek
gii
ve benzeri aletin/vasitasinin olm a -

M iif re d a t / Kur'an K avram lari Sozliigii

digm a iaret eder. ayetler de aym
anlamdadir:
'
' : Sizden, h iir mix 'm in
k a d in la r la evlenm eye g iig yetirem e-

ye n kim se, e lle r in iz d e k i mix m in ca -

lenm eden
lerdi. soylem
Kimisi
giii
de Havarilerin bu sozleriyle, Yiice
A lla h in gokten bir sofra indirmeye
yetirip yetirmedigini degil, ilahi
gti
hikmetin buna karar verm ek isteyip
.istemedigini kastettiklerini soyler

riy e le rin iz d e n a ls in (4/N isa 25);

Kimisine gore de
ve
kelimeleri
anlam lidir
e ;

: H ig b ir-

de ayet ifadesi ,
vap verir mi? anlamindadir. Tipki
ayet g ib i :

geye g iiciX yetm eyen ve b ir g ik a r y o l

b u la m a y a n e zilm ig erkekler, k a d m la r
ve g o c u k la r bu hiXkmiXn d ig in d a d ir la r

(4/N isa 98).

A litirm a yapm adigi i in, yapmasi ki iye zor gelen ey i in;
/F a la n k ig i gu ige g iig y e tir m em ektedir, denir. Bu da let veya

tasavvurun olm am asm dan kaynaklamr. Bununla birlikte ki i sorumlu

tutulabihr ve m azur da sayilmaz.
Bu anlam da Allah buyurur ki:

: Sen b e n im le b e ra b e r

sabretm eye g iig yetirem ezsin

K e h f 67);

(18/

_ : N e ig ite b ilirle rd i ve ne

de g o re b ilirle rd i (11/Hud

0 (;

: D in le m e y e g iig yetire-

': Z a lim le r in ne dostu, ne de itaat

edilecek ge faa tg isi o lu r (40/M iimin
yani cevap verilecek/dinlenecek ;)18
i. Soz konusu
oyleefaat
ayet
de
okunm
tuur:
;-yani R ab
binden isteyebilir m isin? Tipki
oyle
demen g ib i : . :
unu yapm asini isteyebilir
Emirden
m isin?.
-

; N e fs i ona

k a rd e g in i o ld iirm e y i tegvik etti

5)/
M aide 30) ayeti tipki
;
. sozleri gibidir . '
fiil form u , form undan daha
m ubalagalidir .
' sozii de
/ O n u n n e fsi gu geyden

m e zle rd i (1 8 /K e h f 1 1); yetler de

bu anlam a ham ledilm it i r :

eyi goniillii olarak
iistlendi. Allah buyurur ki: l
'
a d il d a v ra n m a y a g iig y e tirem e zsin iz
: -K im goniillii ola
(4/Nisa 129);
: K a d m la r a ra s in d a

rak b ir iy ilik yaparsa, b ils in ki, A lla h

k a rg ilig in i v e rir ve y a p tig in i b ilir 2)/
: H a v a r ile r : E y M e ry e m o g lu
Bakara
1 158(;
is a ; R a b b in b ize g d kte n > s o fra in
...S a d a ka verm ek d ir e b ilir m i? d e m ig le rd i (5/M aide
te goniilden davranan m il 'm inlere
12). D enilm i ;ki; Havariler, bunu,
-d il u za ta n la r (9/Tevbe 79). Bazilari

henhz Allah hakkindaki bilgileri

na gore
'
ve / fiil formlari

649

R ag ip e l-Isfa h a n i
iiz e rin d e n dola?tverdi (68/K alem 9 )

ayni anlamdadir. Ayni ekilde :

ve . fiil formlari da e anlamlidir.
Allah buyurur ^i: .
. ; F e onu a?abildiler,

sozii edilenlerin ba ina gelen

belaya imada bulunmaktadir.

. - ;

giig yetirebildiler

Ib ra h im ve Is m a il e: Tavaf e d e n le r

ne de onu delm eye

(18/K ehf 97).

-ig in E v im / tem iz tutun, d iy e em ret

m i? tik (2/Bakara 125); yani K a b e nin

etrafinda donen ziyaret

lerin
i
.

/ T-v-f

Bir eyin etrafinda yiiriimektir/donmektir. K orum ak amaciyla
evlerin etrafindan donen ki iye
denmesi de bu anlam dan gelmektedir.
! O n u n e tra fin d a dondii,
do n m e kte d ir, denii'. Allah buyurur ki:
: fe v r e le r in d e
o liim s iiz g e n g le r

dola?ir (56/Vakia

1^(;

-
; -H e r kim B e y tu lla h 'i z i

: O n la r

y a n im z d a dolasabilirler, b ir b ir in iz in
y a n in d a

o la b ilir s in iz (24/N ur 58 (
ayetinde ge
en d o la g a n la r/
soziinden kasit
ilerdir.
hizmBu
et
anlam da Hz. P eygam ber de kedi
oyle bhakkinda
u y u rm
tuu
r: -

' : -K e d i, e tra fi
n izd a gok fazla dola?anlardandirW

Bir insan toplulugu ;;

^ ' :
kisimy ea.

y a re t e d e r veya um re y a p a r s a o n la r i

tavaf eUnesinde k e n d isin e b ir g iin a h

y o k tu r (2/Bakara 158). Bu anlamdan

i s t i ^ e yoluyla ein, hayal, hadise ve

benzerlerine -denir. Allah bu
yurur k i : ~'

. :A lla h 'a

M i i m in le rin h e p si toptan sefere gi-

k a r? i ge lm ekte n sa k in a n la i; ?eytan

s a k in m a la r i u n n td ity la o n la r i u y a r

-ta ra fin d a n k e n d ile rin e

bir taif ilig t i

g i zam an, A lla h / a n a r la r ve hemen

;.g e rg e g i g o r iir le r (7/Ar a f 2 0 1 ) . T a if

insani avlam
irmeyi
ayi/eleam
geaeytandan insana ybnelen
la^an
-e y
dir. Ayette gen
e kelim esi ,
eklinde
tur. Bu
deda
o kinsana
u n m u
uykuda veya uyanikken goriinen bir
eyin hayal ve suretidir. Bu anlamdan
hayale

dem33t
r. '
: -O n la r uyitrken R a b

b in ta ra fin d a n
650

bir dola?an/dfet onun

^
:

k a c a k d e g ille rd i. A m a h e r k a b ile d e n

bir cemaatin d in i iy ic e o g re n m e le ri
ve d o n iip k a v im le rin e g e ld ik le rin d e ,
m a la r i ig in sefere g ik m a la ri gerek
mez m iy d i? (9/Tevbe 122).

K im isine gbre kelimesi, bir

ki i ve daha fazlasi i in kullanilir.
u ayetler bu anlam dadir: 0
.>
' ' E g e r
m iim in le rd e n ik ig u ru p b ir b ir le r iy le
v iiru ? u rla rs a a r a la r in i d iiz e ltin (49/

Hucurat 9);

:;

808 M a lik , 1, 2 3; A h m e d , v , 2 9 6 ; E bu a v u d , n N :
75; N e s a t, I, 55.

M i i f r e d a t / K u r 'a n Kavramlari Sozliigu

Hani sizden ik i gurupta yilginlik ve

gdziilme em areleri belirmigli (3/ Al-i
imran 122). Eger kelimesinden
ogul kastediliyorsa tekili
-^e
-linde gelir. E ger ondan tekil kaste
diliyorsa,ogul
bu durum
olan bu
da
form tekilden kinaye olabilir. Ayrica
onun
, ve benzeri isimler
gibi yapilmasi da miimkiindiir .
:

atan Insam
her tiirlii
ku

- e ttik le ri gey; k iy a m e t g iin ii b o y u n la

r in a ilo la n a c a k t ir (3/Al-i imran 180(.

Bu
bih
tir. ayette
Nitekim
y apilmtei
oyle buy ru lm
hadiste
a k ta d ir
de:
-'-

'

K iy a m e t

g iin iin d e sizd e n /<'/' ';,-g d z le r i iis

tiin de ik i n o kta b u lu n a n k e l b ir y ila n
g e lip b o y n u n a d o la n ir ve B e n se n in
v e rm e d ig in zekatim m , der .

hadi.sedir

. ayet bu anlam dadir :

. ; Onlarin iizerine

nsam n gii)
-liikle yapabi
lecegi miktarin ismidir. Bu da bir
atan halkaya benzetilm
eyi ktir
u
i.
tufan gonderdik (7/Ar a f 133). l iha(

;
E
y

sonra bu kelim e orfte son derece

fazla su anlam inda kullamlir oldu ; bim iz, ta k a t'u n izin y e tm e d ig in i bize
iinkii N uh kavm
minin
a gelen
ba
felaket, su idi. Allah buyurur k i :
- '
, .

Nuh it kendi kavm ine gonderdik de o

-bin yildan elli y il eksik bir sure on
larin arasinda kaldi. Sonunda onlar
-zuliimlerini siirdiiriirken tufan ken
dilerini yakalayiverdi (29/A nkebut
14(. -. : Yay kulpunun orta
kism i . Pislikten kinayedir .

T-v-k /

-kelim esinin asil anlami, -is --

y iik le tm e (2/B akara 286); ^ani yerine

getirmekte

zorlanacagim
eyleri
iz

,bize yiikletme. A yetin anlami; Bize

Biz
yetirem eyecegim gii
iz
-e lle
ri yiik
letme degildir. Zira Yiice Allah
a,agidaki ayetlerde buyurdugu gibi

-kimi zam an insam, kendisine zor ge

eylerle sorum lu tu tm aktadir
lecegi;

;
O m u z la r in d a k i a g ir y iik u m liiliik le r i
b o y u n la n n d a k i

z in c ir le r i

k a ld ir ir

(7/Ar a f 157); : Y iik iin il iiz e rin d e n a tm a d ik m i? (94/In irah

2); yani terk edilm esinde giinah olan
zor ibadetleri Sana hafiflettik. ayet
de bu anlam dadir:

ter giivercin halkasi gibi yaratili

tan
olsun, ister de altin vehalkasi
giimii B u g iin b iz im C a fiit a ve
a s k e rle rin e ka rg i k o y a c a k hig g iic iigibi yapm a olsun- boyna
irilen
ge
e^dir. Fakat bu kavram m anlami in iiz yoktur, d e d ile r (2/B akara 249).
oyleletilerek
d ege
n ir
n i:
Boynuna g e,irdim /dolandirdim
tipki sbzii gibi. Allah buyurur ki :

: Cimrilik

Kimi zam an ta k a tin olm am asi,

8 0 9 M iie llif
h a d is i ia fz iy la d e g il, m a n a s iy la
z ik r e tm i tir. U a d is ill hkz. B u h a ri,

Z ekdt ,

111,214.

651

R agip el-lsfaliani
-k n d r e t in olm am asi an la m in d a k u lla
n ih r . < - :

O r u c a g iig y e t ir e n le r e b ir y o k s u lu

giicunu gosterdi. A llah bnyurur l i:

: O n la rin iizerinden

-d o y u r a c a k k a d a r ft d y e v e r m e le r i g e

denir. : Falan
gosterdi/uzatti veya

, boynunu

,r e k ir (2/B akara 184) dyetinin zahiri

uzun zam an lar gegti (28/K asas 45).
ister oru cu
olsun,
n u b oister
zm u
2 forrnu, liitu f ve ihsan/baolm asin ona g -uyetirenlerin

bir fid
anlam ina ozgiidiir: -
ye v e rm elerinin gerekli oldugunu
: C ezasi giddetli, liitfu bol ofanifdde eder. A n c a k dlimler,
ka bir
ba
dir, (4 0 /M u m in 3);
art yerine g elmyetirenin
eden, g u
U

-fidye v e rm e k z o ru n d a olm adigi k o
' A lla h a inanin, Resulii
birligine
n u sundav agdrii
rm -
ilar

dir^ A yette gen

e sozuniin ,
'

eklinde o k u n d u g u d a rivayet
Yani onu boyunlarina
ed ilm i

g e.
irm ekle yiikum lu tutulanlar

T-V-l /
' ve kelimeleri daha once
ge.
tigi gibi, goreceli isim lerdendir
B u kelime, zam an ve benzeri gibi
!^
zat
-hem
,
araz ile ilgili kulla
m lir : : U z e rle rin d e n
u z u n za m a n g e g ti (57/H adld
16(;

. : ,G iin d iiz le r i
se n i u z u n u z u n u g ra g tira c a k ig le rin

7 beraber cih at edin, diye bir sure

indirildigi zaman, onlardan serve(
s a h ib i olanlar senden izin istediler
tir.
(9/Tevbe
8 6 ) .

. Sizden her kim

hiir m ilmin kadinlari nikah edecek

bir zenginlige giicii yetm iyorsa (4/
N isa 25) ayetinde ge en kelim esi, m ehir ve nafaka i in harcanacak
^ r ^ a n / m a l d a n kinayedir.
: O zel b ir isim olup Acem i
(A rap a kdkenli olm ayan bir isim )

dir.

/ T-y-n

v a r d ir (73/M tizem m il 7 (.

Kfamur. Birbirine k a ntirilm i

u z u_n)

(,| . -
denir
ge n i)
.(
toprak ve su. K im i zam an onda suyun
ogulu, ; kim isine gore ise
etkisi kalm asa da yine bu ekilde isim.
eklinde gelir
lendirilir. A llah buyurur ki: "
B u kelim enin u z iin lu k anlami
_ : Biz onlan yapigkan bir

nokta-i nazarindan hayvanin tizerine

saliverilen ipe denir . :
et/uzat.
A tim nUipini
zun z^m
g e v ^-

gam urdanyarattik (37/Saffat 1 ( .

. [ Fal^n eyi am urla sivadim jj

denir .

8 IO B u a z b ir k ira a ttir. A y eti bu e k ild e H z. A ie,

: iblis dedi ki: Ben ondan daha

hayirliyim. Beni ategten yarattin, onu

S aid b. C tib e y r v e ik rim e o k u m u lardir. B kz.

S u y u tt, ed-D urru l-M ensiir, 1 ,4 3 1 .

gam urdan yarattin (38/Sad 76);

M t i f r e d a t / Kur'an K avramlari 8dzligi

benim ig in

E y H am an, haydi,

gamur uzerinde ateg y a k

gelecekti.

(28/Kasas 38).

eger kendi abasiyla ona ulam a^ Z O runda kalm i olsaydi, kendisine uzun

/ - -

Bir eyi diirdiim.

Ornegin, ! to m a rin d iiru lm e si, gif

ayet bu anlamdadir:

G ogti,

Kim isine gore, '

Sen m u kadd es v a d i T u v a d a sin
(20/Taha ^) ayetinde g e en
kelimesi, bir yer ismidir. Dilcilerden
kimisi onu munsarif, kimisi de gayr-i
m u n sa rif yapar. ba z ilarin a gbre

te d ir . kelimesi, omriin sona erme-

kelimesi, flilinin mastaridir.

B u durum da m u n sa rif olur, ilk harfi
fethali ve kesreli okunur. Tipki ve
gibi. B una gdre anlami oyle :
- n u iki kez agirdim. Al-

si anlam inda k u lla n ilir.

lah daha iyi bilir.

k ita p (H ire r g ib i d iir d iig iim u z g iin

(21/Enbiya 1 0 4 ) . : / 7 kat
ettim , sozii de bu anlam dan gelmek-

! A lla h o nun h a y a tin i d iird ii/ru h u n u

a ld i, denir. air dyle der:

3043 0 4-

- -

Z a m a m n in o la y la r i se n i

Ti Hart'inin Sonu

y a y d ik ta n s o n ra d iir d ii/ y o k e tt i!

: G d k le r de
'nun s a g e lin d e d u r u lm u tiir (39/
Ziimer 67) ayeti, kelim enin birinci
anlam indan da ikinci anlam indan
da olabilir. ikincisine gdre anlami;
( g d k le rt y o k o lm ugtur) e^linde . ' ' : Sen
m ukaddes v a d i T u v a d a s in (20/Taha

12). K im isine gdre yette ge en

kelimesi, Ydce A lla h m Bz. M u s a ya
seslendigi vadinin adidir. Kimisine
gdre ise sdz konusu kelime, se ilmek
suretiyle B z. M usa i in m eydana
gelen bir hale arettir; sanki mesafe
onun iizerine dhriilerek kisalmitir;

81

e l- H u z a ly e
^^, Kamil, , 2 3 8 .

a it bu
in b k z. M b b e r
-

653

/ Harfi

G -oetti,
etm ekte

denir.
: Goziinii zar kapladi/
G dzdnde katarakt lkti. : Galip
gelmek, b aarmak. Bu kelimenin

dir, denir. Allah buyurur k i : * :

asil, Tim agini ona ge irdi anla-

G o g g iin iin iiz d e (16/Nahl 80(.

I.
inde

kadin

olan

hevdec/m ahfe

-l^imi z^man bu kelime, m ahfede ol

m asa bile kadindan kinaye yapilir .

imndaki ' soziinden gelmektedir. Allah buyurur ki:

-
'

^ :

M ekke 'nin o rta sin d a , s iz i o n la r a g a -

lip getirdikten s o n ra o n la r in e lle r in i

Z-f-r /

sizden, s iz in e lle r in iz i o n la rd a n qe-

-/T irn a k : Bu kelime, hem in

san hem ba.
kasi ile ilgili kullamlir
Allah buyurur k i : <
: -Y ah u d ilere b iitiin tirn a k

ken 0 dur. A lla h , y a p t ik la r im z i g o rm e kte d ir (48/Fetih 24).

/ z - 1 -1

li h a y v a n la ri h a ra m e ttik (6 /E n am

Ayetteki .)146

kelim esi , /
/ G o lg e : IZ iy a n m lA y d in pengeler, tir n a k la r anlamindadir. Bu
lig in ziddidir. Bu kelime, ^
esine benzetilerek
kelime,peku
n daha kapsamlidir. iinkii /
silah anlam inda da kullam
iinkii
lir . G e ce golgesi', /C e n n e t g o lg e in silah gibidir
e,pen
k iu
.
si, denir. Ayrica giine in ula madigi

Falan k-
nin tir

naklari zayiftir/gii
siizdiir.
i tirnaklarim Falan
onairdi
ge
k .

O nun tirnaklar uzundur . :

-Sertlik konusunda tirnaga benzetile
rek gozii kaplayan bir z^r tabakasina

her yere de denir. ise, sadece

giine in sonradan kayboldugu yerler
i in kullanihr.
, izzet, gii ve zenginlik anlamlarinda da kullamlir. Allah buyurur
ki: : K aq ku su z

R agip el-Isfahani
ta kva s a h ip le r i g o lg e le r a ltin d a ve

-o n la r i o golgelik g iin iin iin a z a b i y a

p in a r

(77/M urselat
41); yani izz t ve giiven indedirler.
, : Y em ig le ri d e vam lid ir,

k a la d i
u ara/<
26) 89 (
: O n lar, b u lu t

lA g a g b e n i g o lg e le d i, denir. Allah buyurur ki:

B u lu t la s iz i g o lg e le n d ird ik (2/Bakara 57).
. ' Falan
ki i beni korudu.
.> Beni golgesi, giivencesi ve
korgm asi altina a l d i . - 2

Tipki ; _ - gibi. Ayette

b a g la r in d a d ir

golgeleri iginde, A lla h in k e n d ile rin e

g o lg e si / e ^ n / R a d 35);

'
g e lm e s in i m i b e k liy o r la r ? (2/Bakara

K e n d ile r i ve -yani A lla h in azabinin kendile ;)10 ^

e lle r i golgelerde, k o ltu k la r a y a s la n rine gelmesini mi b.ekliynrlar ?
m i la r (36/YasTn 56).

kelimesi A ^ tin
.
uludur

_ < ..

A lla h in y a r a t tig i q e y le rin g o lg e le ri-

n in s a g a s o la g e k ild ig in i g o rm iiy o rla r m i? (16/Nahl 48); yani golgenin

yaratilmasi A lla h m birligine delalet

eder ve . P nun hikmetini gosterjr.

ap kap) ve
. ' , kuyu) gibi. Ya)
da yette oldugu gib, J ^ i n ludur : '
; A lla h in
y a r a ttig i e y le rin golgelerinin sa g a
s o la

g e k ild ig in i g o r m iiy o r la r

1)

ve y e r d e k ile r de, g o lg e le ri de sa b a h

m i?

4 8 (.

: G d k le rd e

ge
en ' sozii ,
eklinde
tur.812deBuo k da
u n mya
u
1 --'- ;- p i it sagilan ah -

lerdir:

Bazi dilbilimeileri
oyle dem iYiikselen/dikilen
eye

denir; airin iiri de buna delalet

ed e r :

akgam, is te r istem ez A lla h a secde

. -

e d e rle r (1 3 /R a d . 15). Hasan

d e r ; .

byle
; _

G o lg e n A lla h a se cd e eder; p e n ise

nu in k a r e cliy o rsu n ' 0 .

: Bol

O n la r i en
koyu g o lg e lik le re y e rle g tire c e g iz 4)/
N isa 57) ayeti, giizel/rahat ayi
y a tan kinayedir .
g o lge .

: G olgeleyen bulut. Bu kelime

-K o n a k la d ig im iz d a , g a d ir la -3 0 5
.r in golgesini y iik s e lttik

A slinda
f e y olan
onlar adirlarin
golgesini degil
.
adirlari
,
dikiyorlardi
byle
Diger
aird ede
bir
r:
.

306-

A k a m le y in y u k s e k le r in - 3 0 6

daha
h o ^ 0 olm ayan ve kotii olan
in k u llam
eylerlir
i:

B i r z a m a n la r da gi, s a n k i b ir

8 az b ir k ira a ttir. K a ^ d e , O b e y b. K a b ve
Ibn M e s bd

-g o lg e lik m is g ib i iis tle rin e g e g irm is

tik (7/Ar a f 171 (;

:O n u y a la n la d ila r ,

bu nu n iiz e rin e

e k ild e .B. k z

E b b H a yeyl-B
a n ,ahru 'l-M uhit, II 125 .,
813A bde

b.

T a y y ib e

a it

.b k z

M ufaddaliyyat, s. 141; T e b riz ^ 1. M ufaddal ,

1 1 ,6 7 1 .

M t i f r e d a t / Kur'an Kavramlar! Sozliigii

.g o lg e le r in i iz le r

14

e ^ le rin
Yani,
g d lg
d ik
e silen
in i
a k-a m le y in ta k ip eder. F a k a t s u n u
lan bu d r n e k le rd e d ikeyin
ile n
d iye ifdde e d il d ig i n e ,d a ir b ir delil
yiinkii
o-,
k
tu r . " -s6zi

43);

: Ug

k o la a y r ilm is o la n b ir g o lg e ye g id in iz (7 7 /M u rse la t 30). B u ay ettek i

k elim esi, tipki ^ g i bdir; zira A llah

b u y u ru r ki: A te q ten g o lg e le r (3 9 /Z iim er 16). A y ette sbzii

o yledir:
niinadirlari
m aB
n aiz
s i elden g d l^ e , sic a k lik ta n k o ru n m a
k o n u su n d a g d lg en in sag lad ig i yaradiktik; o n la rla birlik te g o lg elerini
ri s a g a m a z .
de diktik. B d y le c e sanki golgeyi
R ivayet e d ild ig in e gore;
gibi o ld
d ik
u la
mri ^ -sS

'_
ziine ^ e li n e-e, .
a n la m
g elin;
ise dar a n la m li bir k e lim e d ir .
"
eyin
sSzii kendi
de bir

H z. P e y g a m b e r y iir iir k e n golg e -

-e in sin ^ izafe e d ilm e s i k a b ilin d e n

dir .
k e lim e s i ^eekilde
ayni

cak yorum vardir; fak at yeri burasi

degildir.

e e^ keglin
odlg
edneelik
ir
ki
.
d y etler bu a n la m a h a m le d ilm
t i r
i:
,

iki la m dan birin in h a z f edildii

ve fiil fo rm lari, giindiiz ya-

: -O n la r i g o lg e le r g ib i d a lg a

s 'ly o k tu . B u riv a y e tle ilgili yapila-

pilan i lefi ifade ed er ve

fiili
gibi i lev de g d riir :

la r s a r iv e r d ig i z a m a n , d in i y a ln iz

._: E g e r is te s e y d ik o e k in le -

-A l l a h a ha s k ila r a k

O n a y a lv a

r in iz i o t k ir in t ila r in a d o n iig tiir u r d iik

r i r l a r (3 1 /L o k m d n 32); yani bulut

de $ a a k a lir d im z (5 6/V akia 65);

'

alari gpi ab ri.

: -O n la r in iis t le r in

: A n d o ls u n ki, b ir r iiz g a r g o n -

den ate^ten golgeler, a lt la r in d a n

d e r s e k d e o n u n b it k ile r in in s a r a r m if

-d a (ate^ten) g o lg e le r v a r (39/Z i

o ld u g u n u g o rse le r, m u tla k a o n u n a r-

l^er
16(.
iste r iyi, ister kotti olsun her tur ortiiye de denir. iyi kism ina
o r n e k : : G olge de
a $ ir i s ic a k lik d a b ir o lm a z (35/Fatir
2 1 (; -M e y v e a g a g
la r im n g o lg eleri iiz e r le r in e s a r k a r

7 6 /in sa n ( Kotii k is m m a o r n e k .)4 :

: K a p k a r a d u m a n d a n
bir go lg e a lt in d a d ir la r (56/V akia

k a s in d a n n a n k o rliig e h a $ la rla r (30/

Rum 51); <

: ib a d e t edip d u rd u g u n ila h in a

b a k (20/T aha 97).

/ Z-l-m

gulu

Aydinligin olm am asidir/

. -eklinde gelir. Allah bu

yurur k i :

: Yakut

8 l 4 B k z . SemTn, U m detu i-H u jfd z, (

m a d d esi.

8 5 Bkz. S u y u ti, H .K iibrd, 1, 68.

657

R ag ip e l-lsfa h a n i
(k a fir le r in a m e lle ri) d e rin b ir deniz-

m il /

karanliklar g ib id ir (24/N ur 40);

: O r a d a karanliklar iistiiste b in m ig tir (24/N ur 40);

u ayet gibidir :
; S a n a R a b b in d e n

: Yoksa

?kimse, onu b ilm e ye n k o re be n zer m i

deki

k a ra m n ve d e n iz in

karanliklari ig in -

6 /E n am) Bu ayet tipki .)22

in d ir ile n in

g e rg e k

o ld u g u n u

R a d '1 3 ( ( .

b ile n

<

de size y o lu b u ld u ra n m i? ( 2 7 'Neml

A y e t le r im iz iy a la n la y a n la r

63); ' . >

'

karanliklar ig in d e k a lm ig s a g ir ve
d ils ig le rd ir (6 /E n am 39) ayetindeki

kelim esi ,
O n la r
sagir, d ils iz ve k o r d iir le r (2/Bakara
ayetindeki )18
kelipnesinin kar-i
hgidir .'

y e r i y a ra ta n ,

. H am d , g o k le r i ve

karanliklari ve a y d in li-

g i y o k ta n v a r eden A lla h m a h su stu r

(6 /E n am 1).
kelimesi, cehalet, ve fisk

; S iz i a n n e le rin iz in

anlam larinda da kullanihr; onlarm zit

anlam larinda ise gelir. ^ l l a h bu-

-k a rn in d a iig karanlik ig in d e y a r a t i

yurur ^i: ' '

: A lla h , im a n edenle-

t ir (39/Ziimer 6); yani batm, rahim

r in v e lisid ir. O n la r i

karanliklardan

a y d m lig a

q ik a r ir (2/B a^ara 257);

LuuLji

-lig tan y a r a t ilig a g e g ire re k y a ra tm ig

etene/plasenta
inde
i.

i karanliga
Falangir
K 1 .

: A n d o lsu n k i M u s a 'yi da: K a v m in i karanliklardan a y d m lig a g ik a r ve o n la ra

.G e ce de o n la r ig in b ir aye ttir

A lla h in

d iy e m u c iz e le rim iz le g o n d g rd ik (14/

Dilcilere ve alimlerin
oguna
gore ;
eyi, kendisine ait lan
bir
ina koymaktir. B u dayerin
ya onu
di

ibrahim 5);

eksiltm ek veya artirm a^, y^ da onun

- : Karanliklar ig in d e: Senden bagka h ig b ir ila h

-zam anm dan veya m ekanindan sap

makla olur. Bu anlam
m anm
dan, m
z
inda
tiginde
siitdii ;-der

(geqmig k a v im le rin bagina

g e tir d ig i fe la k e t) g iin le r in i h a tirla t,

yoktur. S e n i tenzih ederim . G ergekten

ben z a lim le rd e n oldum , d iy e n iy a zd a
b u lu n d u (21/Enbiya 87);

- O lii

iken d irilttig im iz , in s a n la r a ra s in d a
y u r iim e s in i

s a g la y a n

b ir

a y d in lik

_ ,

-G iin d iiz ii o n d a n s iy ir ir iz d a karan

likta kaliverirler (36/Y asin 37(.

ilen 0 siite
sin.de
i
denir .
: Yeri kazdim ; oysa kazilacak
yer degildi. Soz konusu yere ,
;
lkarilan topraga
oradan
da .denir
Dairenin odak noktasi konum unda
olan hak smirini
m aya
a, .denir

v e rd ig im iz kigi, ig in d e n q ika m a y a ca gi

karanliklarda k a la n k ig i g ib i o lu r

Bu kelime, okaz olsun

o lsun ,
ma

a n lam m da

kullam
haddi lir
a.

M iif re d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

Bundan dolayi, hem biiyiik hem kii in ^ullamhr.
iik giinahlar
Nitekim
i

, : -A n c a k in s a n la r a zu lm e d e n

iki zuliim arasinda biiyiik bir fark -

-le re ve y e ry iiz iin d e h a k s iz y e re tag

olsa da- Hz. A d e m e, yasagi ihlal et - k tn lik e d enlere ce za vardir. ig te a c ik li

n zalim denildigi gibi, iblise

i a za p b n n la r a d ir
ura/
442)
2 (;

; E im h a k s iz
de zalim denilm i.
tir
B^ZI
oylebilge
demler
ki
i
:
tir
zuliim :iikism
a ayrilir
insan ile Ydee Allah arasinda -1

y e re d ld iir iiliir s e , b iz o nun v e lisin e

b ir y e t k i v e rd ik (17/isra 33 (.

3 - -lie kendi nefsi arasinda

ki zuliim. Ydee
u ayetlerle
Allah
bunu kastetm ektedir : -

;olan zuldm. Bunun da en biiyiigii

irk ve nifaktir. Bundan dolayi
kiifiir ,
O n la rd a n n e fis le rin e zulmeden v a r
Allah buyurur k i : :
Fatir / 35
32( (;
: E y
f i r k elbette p e k b iiy iik b ir z u liim d iir

R ab bim , gergekten ben k e n d i nefsim e

Lokm an 13). Ydce Allah ' 3 1 ( ve
!
okbenzeri
ayetle
kairki
bir
bde
a zulmetmigim (,27/Nem l 44 (;

kastetm ektedir : - :

; E g e r
B ilin k i; A d a h i n la n e ti z a lim le rin
iiz e r in e d ir (11/Hud

o n la r

n e fis le rin e

zulm ettiklerinde

18(;

-
41 -

Sana g e le re k A lla h t an a f d ile s e le rd i

la h d ile d ig in i ra h m e tin e sokar. Z a -

-ve P e y g a m b e r de o n la r a d in a a f d i

lim le re ise. a c ik li b ir a za p h a z irla -

leseydi, A lla h i to v b e le ri k a b u l e d ic i

m ig tir (76/insan 3 1 ) .

ve m e rh a m e tli o la r a k b u la c a k la rd i

: A l l a h a

Nisa /64
4 ( (;

ka rg i y a la n uyduran, k e n d is in e g e le n

g e rg e g i ( K u r a n i ) y a la n sa y a n d a n

daha za lim k im d ir ? (39/Ziimer 32);

-Adem , sen ve egin C e n n e te y e rle g i

: A lla h 'a

-niz, o ra n in y iy e c e k le rin d e n is te d ig i

ka rg i y a la n u y d u ra n d a n daha za lim

n iz i b o l b o l y iy in iz , fa k a t gu a g a c a

; D e d ik k i; ey

zalimlerden
o lu rsu n u z (2/B akara 35); yani kendi
2Ki ile diger insanlar arasin-nefislerine zulm edenlerden nlnrsu
daki zuliim. Yiice Allah dyetlerle
n u z .
bunu kastetmektedir:
: H a k la r im ih la l e d ip

z a r a r verm ek ig in boganan k a d in la r i
4
K d t iiliig iin cezasi, y in e
a lik o y m a y in . K im b o y le y a p a r s a *onun g ib i b ir k d tiiliik tiir. K im ajfedei;
tik , k e n d i n efsine zulmetmig olur
b a rig irs a o nun m iik a fa ti A l l a h a a itBakara231
/ 2 ( (.

kim o la b ilir ? (6 /E n am 93).

yan agm aym iz,

yoksa

d r D o g ru s u A lla h z a lim le ri sevm ez

(42/dra 40);

it zuliim
Aslinda
de bu
nef
e-ii

Ragip el-[sfahani
se zuliimdiir. Zira insan zuliim yapm aya ilk yeltendiginde aslinda kendi
nefsine zuli^ etm i oluyor. hdlde
zalim, daim a ilk once kendine zuliim

e k sik etm em igti (1 8/K e h f 33 (

etmektedir. Bundan dolayi Yiice Al-

lah bir ok d^ette ^oyle buyurmaktadir: :

-y e ry iiz iin d e o la n la r in tiim ii ve b u n u n

A lla h o n la r a zulmetmedi, fa k a t on-

olm ug o ls a y d i;

la r k e n d ile rin e zulmetmiglerdi (16/

-k o tii a za p ta n k u rtu lm a k ig in onu f i d

Nahl 33); "

y e o la r a k v e r ir le r d i (39/Ziimer 47 (

b ize zulmetmediler,

dyeti,zuliim
here
-idini
ii
de kap

O n la r

a n c a k k e n d i n e fis le rin e zulm ettiler

(2/B akara 57); ^ a z i l a r i n a gdre;

: Im a n e d e n le r ve bu im anla r in a zuliim k a n g tir m a y a n la r v a r

y a, g iiv e n igte o n la r ig ind ir, d o g ru
y o ld a o la n la r o n la r d ir (6 /E n am 82)

dyetinde ge en (> kelim esinden kasit, irktir. Z ira bu ayet indiginde Hz.
P e y g a m b e rin sahabesi kaygilandi.
Bunun ii erine Hz. Peygam ber onlara; : ir k elbette p e k
b iiy iik bir zuliim diir (31/Lokm an 13)

ayetini bilm e^ misiniz? dedi.

O ndan

h ig b ir

ayetinde gen
e A sozii ,
/A
e ksik etm edi, anlam indadir .
*

; E g e r

la b irlik te b ir k a ti d a h a z a lim le rin

k iy a m e t g iin iin d e k i

samaktadir.

Diinyada herhangi bir

i, eger
zuliimyeryiiziinde
yapan ki
olanlarin tiimii ve bununla birlikte
bir kati daha onun olsa, cehennem
azabindan in
kurtulm
onu fidve
ak i
olarak verir . <

; -D a h a o n ce N u h k a v m i
n i y o k etmigti. O n lar, daha za lim ve

,d a h a a z g in d ila r (53/N ecm 52) ayeti

zulmiin helak olm aya kar?i bir fayda
saglam adigina ve ondan kurtarm aya
aret eder.yetm
A ksine
edigine
Nuh
i
kavm inin ba-ina gelenlerin gdsterdi
gi gibi, zuliim insani helak eder. Bir
ayette ;
: -A lla h k u l
la r a z u lm e tm e k istem ez (40/M iimin
ka bir
eklinde,
ayette ba
d e
31
;(.

8 l6 A b d u lla h

(ib n

M esd d )dan oyle

dedigi

Hz.

: - B e n k u lla r a a s la z u l
m etm em (5 0 /K af
29
-eklinde
(
buy
tur. Bu yetlerin birinde
rulm u ,
-sozciigiiyle birlikte ^ I j j nin gelm e

P ey g am b ere: Ya R esulallah, hangim iz nefsi-

sinin, digerinde ise lafzinin

ri^dyet e dlmtir:

Im an ed ip d e im anlarim

herhangi bir zuliim le b u la p irm a y a n la r

ayetinin
ya

inm esi

girdiler.

iizerine

B unun

insanlar

Iizerine

sikinti-

Sahabe,

ne zulm etm ez ? diye sordular. Hz. Peygam ber, Bu sizin a n la d i tniz gibi degil, siz Salih
Kul (l.o k m a n )in: 'Yavr.um. A lla h a ortak
ko$ma, (;iinkii o rta k ko$mak, biiyiik bir ZU-

-yer alm asim n izahi, daha sonra tara

fimizdan ka
yazilaeak
bir kitabin
ba
konusudur
l. :

Erkek deve ^ uu.

liimdiir. d ed ig in duym adiniz m i? ( zultlm ),

irk d e m e k tir diye cevap verdi. Ibn Hacer,
F ethu i-B d ri. K ita b iit-Tefsir., V lll, 294; M bslim, HN: 124; Ibn H anbel, M iisned, 1,424.

660

8 1 7 M u e llifb u n u n la ,

1 adli eserini kast etm ektedir.

M i i f r e d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigu

O nun bu
,ekilde isim lendirilm esi
insanlarm onun m azlum olduguna
inanm alarindan dolayidir. Zira
air
buaret
mdyle
anaya
ed e r
i:
('

ca da vehm in otesine g e em ez. Z a n

gii lendiginde veya g u liiymii gibi
diiiinii]diigiinde onunla birlikte eddeli ( ( ^ m uhaffefe ( )getirilir.
Z a n z a y if oldugunda ise, olm ayan

soz ve fiile dzgii olan ( ) getirilir.

-B ir b o yn u z a r a y ip d a ik i k u -3 0 7

: O n la r

ki,

R a b le rin e k a v u g a c a k la rm i zannederl e r (2 /B a k a r a 4 6 ) ;
.
in s u ^ ^ r l a k l i g i . Halil
D
oyle d e r:
; : A l l a h a k a v u g a c a k la rin i zannedenier (2/B akara 249) ayetlerindeki
yani senin gdziinii
eyindrten
b a
-in
zan, yakin an lam in d ad ir. ' :
da ommla ktim
ila
a^r
. kelimeden
A y r ilik v a k tin in g e ld ig in i sanir (75/
herhangi bir fid tiirem ez .

K iydm et 2 8 ) .
sozii de ^^m anlam dadir .
O nlar, d ir ile c e k le r in i sannuyorlar
m i? (83/M utaffifin 4) d^eti, tartida

Z-m -e /
bile yapanlari zem m etm enin nihai
noktasidir. A yetin anlam i dyledir:
:
su i.
mi arasindaki siire
D irilm ekle ilgili bir zanlari olm az
Bundan kaynaklanan sustizluga
m iydi? Bu dyet, dirilm enin olacagina
denir. Allah buyurur k i :
dair delillerin a> k olduguna iaret

: -O r a d a s u s u z lu k gek
eder.

-meyecek, s ic a k ta n k a v ru lm a y a c a k
: N ih a y e ty e r s in (20/Taha 19 (
y iiz ii z iy n e tin i takm ip, (rengarenk)
. .
s iis le n d ig i ve s a h ip le r i de onun

K a f ir le r in a m e lle r i eng in

la g im y it ir e n deve kugu g ib i o ld u m .s *

g o lle rd e k i s e ra p g ib id ir. S u su z kim se

onu su zanneder, f a k a t o ra y a v a rin c a
h ig b ir gey b u la m a z (24/N ur 39 (.

Z-n-n

iiz e rin d e

ku d re t s a h ib i o ld u k la rm i

s a n d ik la r i b ir s ir a d a (124 (/ )

dyeti, sozii edilenlerin a iri hirs ve

em ellerinden dolayi bilenlerin hiikm iinde olduklarm a iaret eder.

: Bir belirtiden m eydana gelen

: D avud, kendisini

fitn e ye soktugum uzu/denedigim izi san-

di (38/Sad 24); yani bildi. Buradaki fiteyin ismidir. Bu behrti gU9lendik9e

ne, ayetteki gibidir : - : Seni
ok fazlailme
zayiflayin
goliirur
-.
fitneden fitn e ye

Ugrattik/Seni birqok

denemelerden g eg irdik (20/Taha 40).

8 ^ ?8

1b
. ait

n bkz. Isfahan
i ,

,E gani, 111, 51; ib n K uteybe, Uyunu i-A hbar

. ' !
: Z iin n u n u d a an. H a n i , ofke-

U m detu i-H u ffd z ;141 ,111, )

m addesi .

661

R ag ip e l-Isfa h a n i
lenerek gitm igti de, bizim kendisine
giig yetirem eyecegim izi, sanmigti
(21/Enbiya 87). Bazilarina gore bu
dyetteki zanm n vehm anlam inda ol-

gelen u ayetle tefsir edilmektedir:

m asi daha uygundur. Yani, kendisini

sikm tiya diiiirmeyecegim izi sanm iti.
( : Firavun
ve askerleri yeryiiziinde haksiz yere

m e y e ce k le rin i sa n m ig tin iz (48/Fetih

biiyiikliik tasladilar ve Bize dondii-

ta kesin b ir b ilg i edin m ig d e g iliz (45/

riilm eyeceklerini sandilar (28/Kasas

Casiye 32).

39) ayetinde (.)') edatmin, bilgi anlam indaki zan ile birlikte gelm i olmaS I, onlarin yakini olm asa bile, kesin
bir eye inandiklari gibi A lla h a don-

B ir ok k o n u d a
y e rilm i tir. B u n d a n

diiriilmeyeceklerine nandiklarm a i ret e d e r . :

: O n la r in gogu, s a d e c e za n -

A lla h a kargi haksiz y e re cahiliye

devrindekine benzer diigiincelere
kapiliyorlar (3/Al-i Imran 154); yani

h a k ik a t k a r g is in d a b ir gey ifa d e etmez. D o g r u s u A lla h , o n la r in b iitiin

cahiliye insam m n inandigi gibi, onlar da Bz. P e y g a m b e rin kendilerine

36);
: O n la r, y a ln iz c a z a n n a

haber verdigi eylerde dogru sdylemedigini zannediyorlar.

u y m a k ta d irla r. O y s a g e rg e k te zan,

Bu ayet, sdzd edilen miinafiklarin kafirlerin ko n u m u n d a olduklarina

( 5 3 'N e c m 28);
. : O n la r d a s iz in s a n -

iaret eder.

.
4 ; O nlar kalelerinin, kendilerini

d ig in iz g ib i, A lla h in h ig k im s e y i

Allah 'tan koruyacagim sanmiglardi

(59/H ar 2); yani; bir eye kesin inananlar gibi onlar da buna inanm i lard i.. u ayet de aym anlamdadir:

Fakat

d i (7 2 /C in n 7). 8 1 /T ekv!r 24. ayeti,

: A s lin d a s iz P e y g a m b e rin ve
-m iim in le rin a ile le r in e b ir d a h a d o n

^(.

; D e d in iz k i: K iy a m e t

nedir, b ilm iy o ru z. Y alm z b ir zandan

ib a re t sam yoruz, f a k a t b iz bu husus-

y a p ila n zan
dolayi A llah

b u y u ru r ki:
. -
n a t a b i o lu r la r . iip h e y o k k i zan,

ig le d ik le r in i

b ile n d ir

(_10 /Y u n u s

h a k ta n y a n a h ig b ir gey ifa d e etm ez

t e k r a r d ir ilt m e y e c e g in i s a n m ig la r-

- e k lin d e de
o k u m utur. Yani, P e y g a m b e r, gayb
h a k k in d a s 6 y le d ik le rin d e n otiirii
tohmet altinda Oitnlamaz.

yaptiklarim zdan birgogunu A lla h in

bilm eyecegini zannediyordunuz (41/
Eussilet 22). : A llah hakkinda kotii zanda bulunanlar
(48/Fetih 6) dyeti, kendisinden sonra

/ z - h - r

ISirt: Bir organdir. ogulu

eklinde gelir. Allah buyurur ki:

M iif re d a t / Kur'an Kavramlari S d z li^ d

: K im in k i-

; E g e r o n la r s iz e

galip

tabi d a sirtimn a rk a s in d a n v e rilirs e gelirlerse s iz i ta g la y a ra k o ld iiriirle r,

(84/in ikak 10); y a h u t k e n d i d in le rin e d o n d iir iir le r ki,

: ta k d ird e a s la ifla h o la m a z s in iz (18/

-R a b b in , A d e m o g u lla rin m sirtlarm K e h f 2 0 ) . O na yardim ettim:
dan z iir r iy e t le r in i a lm ig ve o n la r i _
-k e n d i n e fis le rin e k arg i g a h itle r k il
' .
m igti (7/Ar a f
172(; , ': : A lla h s iz i a n c a k s iz in le
se n in sirtini ezen y iik ii (94/In irah d in h a k k in d a savagan, s iz i y u r t la r in izd a n g ik a ra n ve g ik a r ilm a n iz igin
dyetindeki )3 ,kelimesi, giinahin
devenin zorla ta-idigi yiike benzetil yardim eden k im se le re do st o lm a ktan men e d e r (60/M iim tehine 9);
mesiyle, istiare edilm i.
tir
Ayrica bu kelim e yerin tist vuzeyi
in de istidre edilm ektedir
i.

; E g e r P e y g a m b e r 'e kargi
s iz ik in iz (P e y g a m b e rin ik i egi) bir-

buyurur k i : '
; ,E g e r A lla h

birinize arka gikarsaniz (66/Tahrim

4); yani ikiniz birbirinizie yardimla irsaniz .
'
:

in s a n la r i k e n d i ig le d ik le ri y iiz iin d e n

O n la r in a le y h in e g iin a h ve diigm an-

hem en c e z a la n d ir a c a k o lsa yd i, y e r in

lik la birbirinize

, ' Yerin iis tii ve a lti, ^emr. Allah

^ Qikiyorsunuz/

birlegip yardim lagiyorsunuz

(2/
Bakara
85).
Ayet,

eklinde
m a zd i (35'Fatir 4 5 (.
de o k u n m utur.

: Sirti ku v v e tli a d a m .
: A lla h , k ita p
:
ikayeti
S irtin
olan
d an
e
k a f ir le r i destekleyenleri
a d a m . -k e lim e si, bin ek a n la
s a le le rin d e n in d irm ig ti (33/Ahzab
m in d a k u lla n ilir ve o n u n la gti-len
26); - : A lla h i n onin de istiare
dirilen
e d ilir
ik ii.
la rd a n b ir yardim cisi y o k tu r (34/

ve d ayanikli oldugu
S eb e 22). Bu dyetteki kelimesij
belli olan d e v e . : -B in ilm e
ly a rd im c i a n la m in d a d ir.
ye ha z ir deve. A yrica -k e lim e
: S a k in k a f ir le r e yprdim si, a rk a n a k o y u p da u n u r t u ey
^n
Cl o lm a (28/K asas 86); *
a n la m m a da g e li r :

B u n u n a rd in d a n m e le k le r de

:
o na yardim cidirlar (66/Tahrim 4);
u a y b d e d i: E y k a v m im ! B e n im
: K a f ir ; R a b b ia k r a b a la r im s iz e A lla h 'tan d a h a m i
ne kargi duranin yardim cisidir (25/
d e g e r li ki, A lla h a sirt g e v irip , onu
u n u ttu n u z ? (1 /H u d 92).
-iistiinde h ig b ir c a n li y a r a t ik b ira k

. O n a alip geldi:

<

8 1 9 B , N a f i, E bu C a fer, ib n K eslr, E b u A m r,

ibn

A m ir

ve

Y ak u b un

ithaf, s. 4 1 9 .

k ira a tid ir.

B kz.

R a g i p - ' 1 - l s f a l i a n i

Furkan 55); yani R a h m a n a kari

.
eytana yardim cidir
Ebuoyle
U beyde
d e r: . ^ eydir. Buna gore
kayaayetin
atilan
dyledir: Kafir, ardina attigin
anlami
-ey gibi, Rabbinin yam nda degersiz

turn h a y a s iz lik la r i h a ra m

k ilm ig tir

(7/Ar a f 33); :
O n la r la i l g i l i agik olan b ir tartigm adan bagka ta rtig m a ! (1 8 /K e h f 22);

O n lar,

d iin y a

h a y a tm in

dir. Bu, sdzden gelm ektedir :- g o r iile n k is m in i b ilir le r ; ah iretten

eyi arkam a atip

yaniiltifat
falan . ise h a b e r s iz d ir le r (30/R um 7); yani
dhiretin degil, diinya i.
lerini bilirler
e tm e d im .
Zdhir ve batin ilmi; kimi zam an ik
a
: A dam m , ham m ina; Sen
ve gizli bilgi anlam inda; kimi zaman
bana annemin sirti gibisin dem esidir .
-da diinya ve dhiretle ilgili bilgi anla
,/H a m m in a z ih a r y a p ti
m inda kullamlir .
denir. Allah buyurur k i : '


: -K a d in la r in a z ih a r d a b u

: A r a la r in a
lu n a n ia r (58/M iicadele 3). Bu ayet ;
._ <
Onun a s h _,

eklinde de o k u n m
tur
u
8."

k a p isi o la n b ir d u v a r gekilir. B u du-

-olup idgam yapil

v a rin g e ris in d e ra h m e t ve dig tara-

ka bir kiraatte
tir. m
Bd_a
e
i _ ;
eklinde o k utur.K
n ml:
u
. ,soziiniin asil anlam i
yerin iizerinde bir
-eyin ortava Cl
kip da gizlenm em esidir .

fin d a a za p v a r d ir (57/H adid 13); -

-*
In s a n la rm b izz a t k e n d i ig le d ik le r iy iiziin d e n k a ra d a ve d e n iz d e fe s a d orta-

y a gikti (30/R dm 41); yani ogaldi ve

yayginlati .'
soziiniin anlami
eyinise,
y* rin
bir

.altinda m eydana gelip gizlenm esiair
: G o rm e d in iz m i ki, A lla h
D aha sonra
-kelimesi, goz ve b a
g o k le rd e ve y e rd e ne v a rs a h e p sin i
siretle ingoriilen
^ull^mlir
eyher
i
s iz in h izm e tin ize vermig, z a h ir ve
oldu. Allah buyurur k i
:
b a tin o la r a k n im e tle rin i iiz e rin iz e
: ,O n u n
y a y m ig tir ( 3 1/Lokman 20). Z a h irden
s iz in d in in iz i d e g ig tirm e sin d e n veya
kasit, haberdar oldugum uz; batindan
y e ry iiz iin d e f e s a d g ik a rm a sin d a n
kasit da bilm edigim iz nimetlerdir.
k o rk u y o ru m (40/M iim in
26 (;
Yiice Allah buna dyle iaret etmek
- :
tedir: < : E g e r
D e k i; R ab b im , agigiyla, g iz lis iy le

A lla h in n im e tle rin i s a y a c a k o lu rs a n iz b itire m e z s in iz

8 2 0 B u , ib n A m ir, H a m z a , K issai, H a le f ve E bu
C a f e r in k ira a tid ir. B kz. irtjddu l-M iibtedi, s.
821 B u, N a fi, ib n K e str, E b u A m r v e Y ak u b un
k ira a tid ir. B k z . lr$ddu l-M iibtedi, s. 586.

b/Nahl 8) ;

-
O n la r la m iib a re k / k a sa b a la r a ra sin d a , g o r iin e b ile n k a s a b a la r

M tif re d a t / Kur'an Kavramlari Sdzldgh

galip gelirlerse s iz i ta g la y a ra k o ld iir iir le r (1 8 /K e h f ^ (;

: k a v m im !
-gore ise bu dyet, birtakim durum la
rm temsili anlatim idir aallah
ki in
B u g iin , y e r y iiz iin e hakim kim seler
o la r a k h iik iim r a n lik s iz in d ir (40/
bundan sonra yazacagim iz kitabin
konularm dan
kil edecektir
birini te . M iim in 29); -

:G a y b i
: N e o n u a gab ild iler,
v a r e ttik (3 4 /S e b e 18) dyeti zahir

anlam ina tir.ham

Kimisine
ledilm i

b ile n O dur. G iz li b ilg is in i kim seye

ne de o n u d e lm ey e g iig y e t ir e b ild ile r

-g o ste rm e z (72/Cinn 26); yani sirlan

( 8 /K e h f 97).

na kimseyi muttali k ilm az .

;

! O g le n n a m a z i, bilinm ektedir.

O glen

vakti.

iis tiin g e tirm e k iize re P e y g a m b e rin i

F a la n k ii og len vaktine
girdi. Bu soz, /S a b a h v a k tin e
g ir d i ve /A kg am v a k tin e g ir d i
form lari g ib id ir.

d o g ru / ve g e rg e k d in ile gon deren

' . G o k le r d e

O d u r (9/Tevbe 33) dyetindeki

ve yerd e , g iin iin so n u n d a , ogleye

Fiili, ortaya lkm ak anlam inda olabildigi gibi, yardim etm ek ve iistiin gelm ek anlam inda da olabilir. B una gdre

(3 0 /R u m 18).

M iig r ik le r in hoguna g itm e se de kend i d in in i d ig e r b iitiin d in le re kargi

erdiginiz z a m a n d a h a m d O n u n d u r

dyetin anlami; Dinini biitiin dinlere

iistiin kilm ak i i n . . . eklinde olur.
dyetler de aym anlamdadir:

: E
g e r o n la r size

7.1 Harfinin Sonu

Ayn Harfi

- .

--)
Tezelliil

anlam a gelir:

gostermek,

bo

yun egmek. formu ondan daha

mllbaldgalidir; iinkii bu, tezelliil etmenin nihai noktasidir. ibadet edilmeyi de
sadece en biiyiik liituf sahibi olan hak
eder ki, 0 da Yhce Allahtir. Bundan
dolayi oyle buyrulmaktadir:

* ' : Rabbin, y a lmz K e n d isin e tapmanm ve an a babaya

iy ilik etmeyi buyurmugtur (17/isra 23).

ibddet iki kism a ayrilir:

1- Zorla yaptirilan ibadet. Bu tipki
secde konusunda zikrettigimiz gibidir.
2- isteyerek yapilan ibadet. Bu da
akilli varliklarin yaptigidir. unlarm
benzerleri ayetlerde emredilen bu tiir
ibddettir:
: E y in s a n la r ! S iz i
ve sizd e n o n c e k ile r i y a r a ta n R a b b in iz e ibadet ediniz (2/B akara 21);
; < A l l a h a

ibadet edin, O n a h ig b ir geyi o rta k

kog m ayin (4/Nisa 36).
! K u l kelim esi de dort farkh

1- e r in hiikmiiyle olan abd/kul.

Bu da alinip satilabilen insandir. Su
ayetler bu anlam dadir:

- :

Kula (K o le y e ) k a r g ilik kul (2/Bakara

178): -.



0 : A lla h , h ig b ir geye g iic ii

y e tm e y e n , b a g k a s in in m a ll o lm u g
b ir

kole ile , k e n d is in e g iiz e l b ir

r i z i k v e r ile n ve r iz ik d a n g i z l i ve
a g ik o la r a k h a r c a y a n ( h iir ) b i r in s a n i m is a l v e r d i (1 6 /N a h l 75).

2- Yaratmakla olan abd. Bu da sadece Allaha ozgiidiir. ayette kasdedilen budur:

: G d kle rd e ve yerde
R ah m an a

kul o la r a k gelm eyecek hig-

b ir kim se y o k tu r (19/M eryem 93).

3- ibddet ve hizm et ile olan abd.

insanlar bu konuda iki kism a ayrilir:
a- A lla h a halis/sam im i bir ekilde kul olan. u ayetlerde kastedilen budur: : Kulumuz
E y y u h u d a an (38/Sad 41);
' : Nuh, g o k giikred en b ir kul
i d i( 1 7 / i s r a 3 ) ; > ' <

.-
66?

R ag ip e l-Isfa h a n i

: A le m le re uya-

r ic i o lsu n d iy e kulu M u h a m m e d e
F u r k a n i in d ire n (A lla h ) ne y iic e d ir

(25/Furkan 1);

'
: Kuluna K it a b i in d ire n
A lla h 'a h a m d o lsu n (1 8 /K e h f 1);
,
S a n a uya n a z g in la rd a n bagka,

kullarimin iiz e rin d e h ig b ir n iifuzu n

y o k tu r (15/H icr 42); .
'
: H ig b ir in sa n a
y a k ig m a z ki, A lla h o n a kitap, h iik iim
(hikm et) ve p e y g a m b e rlik v e rsin de,
s o n ra

in s a n la ra :

A l l a h i

b ira k ip

b a n a kullar olun, d e sin (3/Al-i Imran

79); : A n c a k igle rin d e n ih la s li kullarin h a rig (15/

Hicr 4 0 ) ;
: R a h m a n in kullarina g iy a b e n /
g o sterm ed en v a d e ttig i A d n cennetle rin e

(g ire c e k le rd ir)

(19/M eryem

61 (;

: R a h m a n in kullari y e ry iiz iin d e
m iite v a zi y iir iir le r (25/Furkan 63 (;
- Kullarim i g e c e le y in
y o la g ik a r (44/D uhan
23 (;
-
<: Ik isi, kullarim izdan birini
b u ld u la r { \ 8 /K e h f 65 (.
b- Diinya ve diinya malina 1
olan. Bu da diinya hizmetine ve onu
gdzetmeye kendini adayan ^i
d
.r. H z
Feygamber de -soziiyle bunu kastet
mektedir :

-H e la k olsun dirhem in kulu, helak o l

sun d in a rin kulu*22 Bu baglamda oyle

denilebilir: Her insan Allahin ab cf 1

8 2 2 B u h a ri, K itabu r-R ekaik, V II, 7 .

degildir. bu durumdaki kelimesi, /ibadet eden, anlamindadir.

Ancak formu, formundan daha
mubalagalidir. Aslinda butun insanlar
Allahin abdlandir/kullaridir; dahasi
biitiin eya boyledir. Ancak onlann bir
kismi boyun egdirilerek, bir kismi da
isteyerek kul olmaktadir.
K ole anlam m daki

in ogu-

lu eklinde gelir.
eklinde
geldigini sdyleyenler de vardir.
lib a d e t eden anlam m daki 90 -

gulu ise eklinde gelir. form u A lla h a izafe edildiginde

form undan daha geni anlam h olur.
Bunun in Allah buyurur ki:
*
Ben, k u lla r a a s la zulm ed ic i d e g ilim (5 0 /K a f2 9 ). Yiice Allah
bu dyette, ne kendisine tapanlara;
ne de kendisinden b akasina tapan
Giine in abdi, L a tin abdi ve benzeri
diye isimlendirilen ^ i ilere zulmetmeyecegine dikkat geker.
- B a sila rak ezilen ^.
. K atranla y a g la n a n deve.
: Falan k i iyi algalttim , onu
kdle edindim . A llah b u y u ru r ki: >
0 . -. '.

) b a g im a k a k tig in n im e t de (a s lin d a

-i s r a i l o g u lla r in i k e n d in e k o le e d in
m ig o lm a n d ir ( 2 6 / u ara 2 2 (

A -b -s/

:
inin ine
kendi
oyun
K ii
tirmasidir. Bu kelim
karie
sozden
gelm ektedir : :
i giine
Kte
e
kuruttum .
eyle
tirilmi
^ aBir
ri :

M i i f r e d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigu

yemek. Bu anlam dan;tird
^ amrii
hurma, yag ve kavuttan m eydana
gelen yiyeeege <
denir. Allah
buyurur k i :

bunda, basiret s a h ip le ri igin gergekten bir ibrgt va rd ir (3/Al-i Imran 13);

E y a k il sahiple-

-S iz le r h e r y iik s e k tepeye b ir a n it d i
k ere k bog iglerle m i o ya la m y o rsu n u z

u ara 128). U ygun bir amaci / 26 (

olmayan
eye de
dn
r:


; Sizi
-sa de ce bog y e re y a r a t tig im iz i ve s i
-zin h a k ika te n h u zu ru m u za g e r i g e
tirilm e y e c e g in iz i m i s a n d in iz ?

tir: . : fiip h e s iz

23)/

M u m i n u n l l 5 (.

// Ibret aim (59/H a r 2).

: Ruyalari yorumlamak

an-

lamindadir. Riiya tabircisi, riiyalarin

zdhirinden i lerine dogru niifuz eder: w
. :
E y ile ri gelenler; eger riiya yorum-

layabiliyorsaniz gu benim rilyam in

anlam m i soyleyin (12/Y usuf 43).
kelimesi, J jjijden daha dar anlamlidir.

A-b-r

iinkii

kelimesi, hem riiya, hem

baka eylerin yorumu i in kullamlir.

f r a yildizina denir. Onun bu

kelimesinin asil anlami, bir
ka bir hale ge9mektir
halden b a .
ekilde i^mlendirilmesi, ge ip kaybolm asindandolayidir. : Nehrin kiyiise; ya yiizerek, ya gem inin9 ,nde
sin d a b ite n b itk i. * : O zerine
ya devenin iistdnde ya da kopriiniin

bitkisinin bimkildigi sahil.

-iizerinden suda g e 9m ek anlam inda
dir. Bu anlam dan nehir kenarina
denir. Zira ya oraya gidilir veya / A -b -s
oradan ba
9 lir.kaBu
yere
kokten
ge
i anlam
gozya
inda ' -sozii tii
: Gogiis daralmasindan
retilmi
tir.
dolayi yiiziin b u rumasidir:
form u da gozya)
-i dam

: S urat asti ve don d ii (80/A bese

Iasi) gibidir .
Y o lc u/:
1); : S onra surat asti,
Yolcu o la n m iiste sn a (4/Nisa
kaglarim gatti (74/M iiddessir ^2).
43 (. : Yolculuk etmeye
Bu anlam dan, Isikintih/sert
yetiren deve/Yolculukta
gii
giin, denir:

olan d e v-
e . : .Toplum oldu
: B iz sert ve s ik in t ili b irg iin d e
-Sanki onlar ddnya koprusiinu geg
Rabbim izden k o rk a riz (76/insan
oldular
m i. ,
am n dilinden
konu
10). Bu anlam nokta-i nazarindan
dinleyenin kulagina havada ge9en
kuyrugun killari iizerinde kuruyan
soz anlam indadir .
ve : -Gdriinenin bilgisin
den hareketle goriinm eyenemula
ak-

diki ve sidige

denir.
1

: Onun yiiziinde kir kurudu.

Ragip el-lsfah an i

A-b-k-r/

indeki tainsanm
a s s u p tu r
i :
'
*

Oinlere ait bir yer ismi

oldugu sdylenm i,tir. Buraya insan
:

za m a n in k a r edenler, k a lp le r in e 0
taassubu,

c a h iliy e

ta assu b u n u

hayvan ve giysi gibi az bulunan

y e r le $ tir m i$ le r d i (48/Fetih 2 6 (.
ey nispet edilir. Bundan dolayi
her
dyle
Hz. denilm
O m e rtir
in
i:

: O nun benzeri bir

abkariyi/iistun olani g d rm e d im ."

^buyurur k i :

C e n n e tlik le r

ve g iiz e l
abkarilere y a s la n ir la r (55/Rahm an
Denildigine gdre .)76 , bir
t yatak olup Allah onu cennet
e
y a t a k la r in a ornek olarak su n m u .
tur
o ra d a

ve.pl y a s t ik la r a

A-t-b /

Konaklayanina sikinti veren :

her yer. Bn anlam dan m erdiven ve
kapi
igine
e denir. Bu kelime
rivayette geldigi tizere kadindan
kinaye yapilm
tir
i:
' . ; *
: ibrahim aleyhisselam
tsm a ilin hanim ina
:
d^le de d i
K o c a n a ; k a p is im n atebe ,s in i/ e f ig in i

Wc'/A -b -e

d e g i tirm e s in i s d y le .f2A

O n a a ld irm a d im
^
.

kelim e, agirlik/yiik a n la m in d a^
kdkdnden gelm ektedir. Sanki
i bu sdzle O in
nunbir
i ^i 1 /
.agirlik ve d e ger g d rm e m e k te y im
oluyor. A ljah buyururd e m
k ii:
: ;D e k i
d u a n iz

o lm a s a y d i,

R a b b im

size

deger verir m iy d i? (25/Furkan

Kimisi de bu kelimenin .)7 7

,/K o k u y u

h a z ir la d im

sdziinden geldigini sd y le m it
.r
Buna gdre ayetin anlam
oylei
olur: O u a m z olm asaydi, Rabbim
sizi *
:

ve

form lari, istiare

yoluyla
kasinainsanm
duydugu
ba
m anlik a nlam inda kullanilir
dii
^
.
.kelim enin asil T u t 'd e n g e lm ektedir
Buoyle
balam
d e n ir
da:

Falan k i/inin gogsiinde sertlik

m anlik buldum . Bu anlam dan
dd
oyle d e n ilm e k te d ir
-:

i zor birFalan
durumka
i

suriiklendi. Tipki iir g ib i:

O n la r i serke b ir deveye -308

b in d ird ik ; o na m in d e rsiz/e g e rsiz
b in iy o r la25.*
r

a)
Askeri
h a z irla
(sa
d im
v a.
: ayette zikredilen cahiliye

-8 2 4 B u h a ri, el-E nbiya, V I, 3 9 7 ; N e s a t, F adaihi's

Sahabe, s. 84; A b d u rre z z a k , Musannaf.\ V ,
823 B u h a ri, K itabu F adaili A sh a b i 'n-Nebi, V I 1,
2 2 ; M u s lim , H N : 2 3 9 2 .

670

109 .
E bu Z u b e y d e t- T a iy e a l 825
bu
b k z .

Miifredat / Kur'an Kavramlari Sozliigii

:

i gogsiimde
O na kar
olan

diismanligi
iga vu rd u m
a.
Falan kisiyi
manliga
dii

sevkettim. Ayriea

tipki ,

: in s a n h ig b ir soz
so ylem ez

ki,

y a n in d a

g d zetleyen

h a z ir b ir m elek b u lu n m a s in

50)/

K df 18); yani kullarin yaptiklarin

gibi
ondan dii manligi giderdim/onu
ho.
nut e ttim , anlam ina da gelir
Allah buyurur k i : . -) S
* H o g t iit u lm a la r in i iste se le r

zapt eden bir m ele k . - .

: O n la r ig in a c i b ir
a za p
h a z ir la m ig iz d ir
(4/Nisa
Kimisine gore .)18 kelimesi ,
vezninde

kokiinden

de

gelmekLcdir. Kimisine gore de onun

asil olup i^i ddlden biri ta ya
dondiiriilmii
tiir.

,/o nun

g ik a y e tin i

a r t ik

hog

g id e rd im

tu tu lm a z la r

4 1)/

Fussilet 2 4 (. ' :
inin hKio
.n i
edilmesi .
iin talepte bulunm asidir
an lam da Bu ,
k ig i hognut e d ilm e s in i iste d i/o z iir

F a la
n/
:
:

idgam iizere

d ile d i ], denir. Allah buyurur ki :

.
: O z iir le r i de d in le n m e z
Nahl / 16
84( (.

m aya hazirKaot.
i yogulu
a v ruKsu
e
; ve
eklinde gelir.

A-t-k /

' ,/H o g la n m a d ig in geyden

' . hoglandigingeyedoniigsanadir, denir
: Zam an, mekdn veya derece
d
l^yi kinanan
eyin
B u ,'
isindan
en. Bunun
one ge
in
ai
giderilmesidir . : Aralarmda
eski olana da, degerli olana da ve
birbirlerini kinadiklari
eyler var.
:
M erdivende yiikselen inin
ki
yiiriidiigii gibi, te^ ayak iistiinde
yiiriidii .

kdlelikten kurtulana da .denir

Allah buyurur k i : ' 5
E s k i E v 7 ( K a b e y i) ta v a f
e ts in le r (22/H ac 29). K a b e nin bu
,ekilde
isimlendirilmesi,
onun

/ A-t-d
irmelerinden

: Tipki

gibi,

ihtiya

duyulm adaneyin
oncedepo
bir
lanmasidir . : Hazir, hazirlanm i .

Allah buyurur k-i

: .
;Y a n in d a k i a rk a d a g i:t Igte

y a n im d a k i h a z ir d e d i ;

D ivanu E bu Z u b eyd , s. 5 8 4 ; S d k k c rt, gerhu

'
'ari i-H u ze liy y in , I, 2 1 4 .
8 2 6 B u , H z. P e y g a m b e tin y a p tig i

b ir duadir.

B k z . ib n u l-K a y y im , Z a d u 'l-M a 'a d ,

, 52.

iirerek
zorbalarin
onu
iik ele
ki
dii
hep korundugu
ge

indir
i . Iki om uz arasina denir ;:
iinkii bedenin diger kisimlarindan
daha yiiksektir . : Kocadan
kiz [evlem
azad nem
ogen
lmiu
iz^[;
iinkii ^vli olan kiz, kole
durumunda] dir/ba [ kasina aittir.
:
At ileri gti
e .
Onceleri benden bir yem in sadir
oldu. a i r ^ d e r :
'

< ' '

Ragip el-!sfahani

< -

O teden b e ri iiz e rim d e b ir

309-

N ic e kent v a r k i R a b b in in ve

yem in vardir; Istense de o nun b ir

e lg ile r in in b u y ru g u n a ba k a ld ird i,

h e d efi y o k t u r 1"1

b iz de o nu getin b ir h e sa b a g ektik ve
o n a g o ru lm e m ig b ig im d e a za b e ttik

(6 5 /T a ^ k 8); . :

/ A-t-1

D o g ru s u onlar, a z g in lik ve nefret

: B ir eyi t^m kavrayip gu

kullanarak

ekm ektir. ' /

D e v e y i gekm ek gibi. A llah buyurur
ki:

:
Tutun

onu,

ce h e n n em in

o rta s m a

siiriikleyin (44/D uhan 47).

M all kendine dogru <eken obur ve
onu b akasm da [i m eneden/cim ri
k i i: : E li siki obur,
s o n ra d a k d tiiliik le d a m g a li (68/
K ^lem 13).

ig in d e

d ire n m e k te d irle r

(67^Mlilk
2 ( ;
: :Z e k e riy y a
;R a b b im l ded i; n a s il o g lu m o la b ilir
k a rim

kisir,

de

son

derece

,k o ca m ig ke n ? (19/M eryem 8); yani

isi mumkiin
lslahili33ayan
ve teda
ken. bir
K imhale
isinegelm
gore
i
de; egitilem eyecek bir h ^ e gelm i
arel edileniken.
iirde
hal de
u
i
bbyledir :

ben

' -

310- Yagliyi e g itm ek z o rd u r

/A -t-V

: Itaat etm em ek. Bu kokten;

: S o n ra h e r m illetten , R a h m a n

lA z d i, a z m a k ta d ir

o la n A l l a h a en g o k d s i o la n la r

formlari, g e lir A llah buyurur ki:

h a n g ile r i ise ge kip a y ir a c a g iz (19/

' :
: B iz im le

-..

u m m a y a n la r:

B iz e

in d ir ilm e liy d i

ya

g o rm e liy d ik ,
o n la r

k a rg ila g m a y i
ya

da

m e le k le r
R a b b im iz i

dediler. A n d o ls u n

k e n d ile r i

h a k k in d a

M eryem 69). Kim isine gdre ayette

ge9en
kelimesi
mastardir;
kimisine gore de
kelimesinin
oguludur. Bazilarina
sert/kati anlamindadir.

gbre

ki

k ib ire

k a p ilm ig la r ? azginlikta p e k ile r i

gitm ilerdir (25/Furkan 21);

: R a b le r in in b u y ru g u n a
ba$kaldirdilar (51/Z ariyat 44);

/A -S -r

A dam dutu/sur tii, sur9mektedir.

Bn k^vmm m e z olarak, istedi
8 2 8 M a lik b. D i n a r a a it bu it i in b k z.

8 2 7 E v s b. H a c e r e a it bu ir 9 n b k z. D ivanu

E vs, s. 115; ib n F a ris, M iicm el, 111, 646.

67?

/,

E m ail, 11, 5 0 ; R a g ib , M ecm au l-B elaga, 1.

63.

M tif r e d a t / Kur'an Kavramlari Sdzlugii

olmadigi halde bir eye muttali olan
ki i ile ilgili de kullanilir. Allah
buyurur ki: '

Bundan dolayi bazi bilge iler

ki ;

sebebi bilinm eyen

,eydir
.
lerdir. in Bunun
A lla
dem
h a
ii

... E g e r ik i g a h id in b ir g iin a h

taacciip isnat edilmesi sahih degildir .

ra stla m rsa

iinkii 0 , her tiirlii gaybi bilir; bir

hi
ey kendisine gizli k a lm a z.
IHayret ettim , denir. Kendisine

ig le d ik le rin e

(5/M aide

107). Bu anlam da >

u geye ra s tla d im /m u tta li oldum ,

denir.

: B o y le c e

hayret edilen
eye
.denir
Benzeri bilinmeyen
eye de .

(in s a n la ri) o n la rd a n h a b e rd a r ettik

(1 8 /K eh f 21); yani onlar istemeden

biz insanlarin onlari hulmalarini
sagladik.

/ A -S-y
ve kelimeleri birbirine
yakm anlamli iki kelimedir. Tipki
ve )
ekti) kelimeleri gibi.
A ncak var ki,
kelimesi,
daha ok duyularla gdrtilen fesat
konusunda; ise hiikmen goriilen
fesatkonusundakullanilir.B ukdkten

y ap ti,
y a p m a k ta d ir form u kullanir. yet

de bu form da g e lmtr: .

:
A lla h in v e rd ig i r iz ik ta n y iy in , ig in
v e y e ry u z iin d e b o z g u n c u lu k y a p a ra k

k a rig ik lik

g ik a rm a y in
(2/Bakara
60). Bu k6kten formu
da gelir.
Siyahimsi bir renktir.

Budala ahm aga da denir.

/A -c-b

ve
kelim eleri, bir
eyin sebebini bilm edigi zam an,
insana ariz olan hal anlamindadir-

denir. Allah buyurur k i :

: iglerinden

,bir a d a m a ...d iye

vahyettigim iz
insanlara tu h a f mi g e ld i ?
10)/
Yunus 2). Bu ayet, M ekkelilerin
Hz. M u h a m m e d den once de onun
gibi

insanlara vahyin geldigini

bildiklerine
aret eder
i .
:Kafirler, aralarindan
bir uyaricim n gelm esine gagtilar
K a f / 502( (;

: ,E ger gagacaksan
Kafirlerin B iz oliip toprak olunca mi
yeniden d iriltile c e g iz? dem elerine
gagmak gerekir (1 3 /R a ^ 5 (;

-'
: Yoksa sen A shao - 1 K e h f i ve
Rakim i gagilacak ayetlerim izden
,mi sandin? (1 8 /K e h f 9); yani b u
ey degildir; bizim
ilacak
ok
a
en
arasinda ondan daha
*
biiyiik ve daha fazla hayret edilecek

eyler vardir .
: ,Biz
hayret verici bir K u r an dinledik
Cinn 1); yani benzerine a / 72
ina
(
olunm ayan ve sebebi bilinm eyen
.bir K u r a n
B u kavram kimi zam an istiare
yoluyla,
eyden
lananhbir
in
o
i
6 ?3

Ragip el-Isfahani
kullamlir: : Falan ey
houm a gitti. Allah buyurur ki:
'

m i k ilm ig ? B u gergekten g a g ila c a k

b ir gey (38/Sad 5).

K im i in sa n v a r ki, d iin y a h a y a ti de
ilg ili k o n u g m a s rh o g u n iiz a gider 2)/

Bakara
204 (; :

: ila h la r i, b ir tek ila h

Kendini

begenen

denir.

ki iye;

K al asi zayif

olan hayvan.

O n la r in m a lla r i ve e v la d la r i se n i

im rendirm esin (9/Tevbe 85 (;

; H u n e y n savagi

/ A-C-Z

g iin ii s a y ic a g o k olu g u n u z hogunuza

gitmigti (9/Tevbe 25 (;

; Bu, y a g m u ru n 7 '</,
e k in c ile r in de hoguna giden b ir
b itk iy e b e n zer (57/H adid 2 0 (.

: in s a m n arka tarafi.
in s a m n
d i in d ak ile rin
arkasi
da
ona
benzetilm i^tir. . Allah
b u y u ru r ki:

: in s a n la r i, s o k iilm iig

: ;H a y ir, sen

h u rm a k i i t i i k l e r i g i b i k o p a r ip y e re
s e r iy o r d u ( 5 4 /K a m e r 20).

gagirip kaldin, o n la r s a a la y e d ip
d u r u y o r la r (37/Saffat 12); yani
onlarin oldukten sona yeniden
dirilmeyi
inkar
etmelerine
iinkii onun olacagina
iyorsun
a;
son derece eminsin; onlar ise
.bilgisizlikten dolayi alay ediyorlar
Kim isine gore ise ayetin anlami
dyledir: O nlarin hakki inkar
iyorsun. Bazilari
etm elerine
da
a
ayeti) harfinin zam m i ile (
eklinde
Bu aslinda
o ^lardir
u m u.^
hayret edenin kendine izafe ettigi
ey olm ayip
bir
,u anlamdadir: B u
onun y a m nda ,/hayret ettim
denilecek
eydir. Veya
bir
sozii , inkar ettim, anlam inda/
olabilir.
istiare edilm
Tipkii
dyetlerde oldugu g ib i :
<
: ?A lla h in igine m i gagiyorsun
Hud / 11
73( (;
8 2 9 B u , H a m z a , K is s a i v e H a le f in k iraatid ir.
B k z. irqadu 'I-M iibtedi, s. 521.

674

kelim esinin asil anlami,

m addesinde de zikredildigi
gibi, bir eyden geri kalm ak ve
i in sonunda m eydana gelmektir.
Orfte ise, bir eyi y apm a konusund
kusur etmenin ismi o lm utur. ,
^)yetirme) kelimesinin ziddidir,
A llth buyyrur ki:
: Y a z ik la r o lsu n
bana, bu k a rg a g ib i b ile o lm a kta n
a d z k a ld im , d e d i' (5/M aide 31).

. : Falan
kiiyi aciz biraktim.
i y i b ilin k i s iz A lla h i a d z
biraJkacak d e g ils in iz (9/Tevbe 2);
' -: Y ery iiziin d e
O nu a d z b ir a k a m a z s im z (42/
ura 31); '

: A y e tle rim iz in
b a g a risiz k a lm a s i ig in koguganlar,
igte o n la r c e h e n n e m lik tirle r (22/

Hac 5). B u ayet

o kunm utur.

eklinde de

8 3 0 B u , ib n K e s ir v e E b u A m r in k iraatid ir. B kz.

irijddu i-Miibtedi,

s. 4 5 0 .

M ii f re d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

zay if, ince y edi inek. B u , sd zd en

Bazilarina gdre soziinun

anlami udur: O nlar bizi aciz
biraktiklarim
zannediyorlar
ve

varsayiyorlar. iinkii onlara gore,

o ld u .

oldiikten

sonra

yeniden

g e lm e k te d ir :

dirilme

yoktur ki, sevap ve ceza olsun. Bu

yorum, anlam bakim indan u ayetle
aym paraleldedir:
: Yoksa
k o t iiliik ig le y e n le r b iz im e lim izd e n

: in ce o k .

A d a m in d av a rlari z a y if
:

e ^ i m y e m e k te n ve falan d ken
i^
a y rild
e vi/y
irdiiz
i.

/ A-C-l
:

Z a m a n in d a n

o n ce

b ir

k u r tu la b ile c e k le r in i m i s a n iy o r la r ?

eyi istem ek ve a ram ak tir. B u da

N e k a d a r y a n lig d u g iin iiy o r la r ? (29/

eh v e tin

A nkebdt 4).

d o lay i

a c e le

soziiniin

anlami

da

dyledir: Hz. P e y g a m b e re uyanlari

O y le

b ir

g ereg id ir.

K u r a n in
etm ek

k i;

k o tii

acze nispet ediyorlar. Bu tipki

sdz gibidir: ; yani onu

d e n ilm i
b u y u ru r k i :

cehdlete ve fiska nispet ettim.

Kimisi de bu sdzdn anlam inda
oldugunu soyliiyor; yani insanlari

;S ize

Hz.

P e y g a m b e re uym aktan

gei;i

a y e tle rim i

B u n d an
ttim iinde

g o riilm ii .tu r

A c e le

g o ste re ce g im

benden acele istem eyin

E nbiya/ 2 1

> : E y M u h a m m e d, K u r 'am n

37 (;

eviriyorlar. Tipki ayet gibi:

: O n la r in s a n la r i
A lla h y o lu n d a n a lik o y a r la r (7/Ar a f

Sana

45). Bir ok konuda aciz kaldigi i in

y a li kadina denir:

acele ile ka v m in d e n ayrilmaya

sevkeden nedir, ey M u s a ! (2 0 /T a h a
83);
: M u sa : Igte, dedi, o n la r

G e rid e b a ta n la r a ra s in d a

k a la n y a g lt b ir k a d in

h a rig (37/

v a h y e d ilig i

sona

onu oku m akta a c e le

14 (

erm eden

T a h a)/ 2 0

' : S e n i

Saffat 135); '

; B e n b ir k o c a k a ri, gu

d a benim pegim deler. Ben, m em nun

kocam d a y a g li b ir ih tiy a r iken gocuk

R a b b im (2 0 /T a h a 84). Hz. M u sa,

mu d o g u ra c a g im ? (11/Hdd 72).

a c ele etm esi, h e r n e k a d a r iyi b ir ey

o la s in d iy e Sana acele ile geldim

d e g ilse d e, o n u g e re k tire n eyin iyi

o ld u g u n u s d y le m itir ki, 0 d a Y h ce

Yedi c iliz (inek) (12/

Y d su f 4 3 ) . kelimesi,
ve
kelimelerinin oguludur. Yani

831 H z. P e y g a in b e r in so z ii o la n bu h a d is
bkz. E b u Y a la,

, 2 0 6 (H N ; 4 2 4 0 ); T irm iz i,
HN: 2012;

M iib a re k fu ri, A rid a tu 'l-A h vezi,

Vlll, 17^.
675

R a g ip e l - ! s f a h a n
A llah m rizasim talep etm ektir.

4 // /

geldi. Artik onu acele istemeyin (16/

N ahl 1);

Senden iyilikten once kotulugiin
gelm esini istiyorlar (1 3 /R a d 6 );

.
' ; jgy
kavmim, niye iyilikten once kotulugii
istivorsunuz, dedi (27/N em l 46);
; Onlar senden

Sad)/ 38
16 (;

size hem en vermigtir (48/F etih 20 (.

K ahvaltilik
yenen

gargabuk
olam isterse, istedigimiz kimseye
diledigimiz kadar hemen veririz
(17/isrd 18); yani, kim diinya m alim
isterse, bunu verm ek istedigim iz
k iiye d iledigim iz kadar b ag i lariz.

: Kim

Rabbim iz! Bizim payim izi hesap

giiniinden once hemen ver, dediler

y iy ecek . -

gibi

acele

O nlara yem ekten onceeyler

bir
yed ird im .
aninda ih
acele
tiy a
knllanilan
ik m atara
ki .
K uyu Ozerine konulan su dolabina
irilen tahta. Ayrica okiizlerin
ge
ektigi kagniya da denir. Siiratle

azabin bir an once gergeklegmesini

istiyorlar (22/H ac 47);



Eger Allah, insanlara, hayri
gargabuk istedikleri gibi, gerri de
alel-acele verseydi, onlarin hemen
ecellerini getiriverirdi (10/Y unus
1 ( ; ' Insan aceleci
olarak yaratilm igtir (21/E nbiya
37). B azilarina gore _ sozunden
kasit, am urdur. Fakat bu dogru
degildir. A slinda ayet, insanin
aeele etm ekten hali olam ayacagina
ve acele etm enin insam oluturan
karakterlerden biri olduguna dikkat
eker. Y iice A llah bu anlam da o^le
buyurm aktadir:
:
Insan gok acelecidir (1 7 /isra 11).

A lla h , burnt

in bu ism i tigi
alm
gei
.tir
Biiyiiyiip

okiiz
oldugunda
yitireeegi acele
iiniilerek
i ed
dii
i

inek y avrusuna

d e n ir :

,M u s a run a rd in d a n m ille ti
ziy n e t ta k im la rin d a n , c a n liy m ig g ib i
b o g iire n b ir buzagi h e y k e li y a p a r a k

ild h e d in d ile r (7/A r a f 148 (.

B uzagisi olan in ek .

A-c-m/

kelim esi , 1a g ik o lm a ' nin !

ziddidir . : / B elirsiz yapm ak
tirm ak. B ir evin sakinlerinin
k ari

lkip cevap vereeek kim

inden
sei

.denir

''

B undan dolayi b aziA raplar, bayindir

ayanlarin inde
oldugu
ve y a
i

evden k i ^Oyle
y e olarak
dem
tir
i:
:
an
K onu
bir
m em leketten
lk tim.

A rabm ziddidir .

de

Arap olm ayanlara m ensup olandir .

:
A raplarin
aeem lerden
az
anladiklari nokta-i nazarindan, ister
Akasi
rapolsun,
olsun,dilinde
ister ba

M iif r e d a t/K u r 'a n K avram lari Sozliigii

tutukluluk
e denir.
olan Bu^
k
H ayvanin oldiirdiigii kiginin diyeti
anlam dan hayvanlara da ' denir .
yoktur
833.
de , m ensuptur. Allah 0

'/ Sozii
buyurur k i :

sozii ; /B elig konugtum

soziiniin ziddidir .
'

...:
Biz Kur 'an ,I Arapga bilmeyen
kimselerden birine jndirseydik 26}/
S u ara
198(. kelim esinde
ya harfleri silinm
tir
i .
' 1;

suretiyle)
yazinin)
belirsizligini giderdim . B u tipki
k ^ 4 i:O n u n ik ay etinigiderdim ,sozii

Eger biz bu Kur 'an / yabanci bir

dilde okunan bir kitap yapsaydik
derlerdi ki: 'Ayetleri agiklanmali
degil miydi? M uhataplari Arap
oldugu halde Arapga olmayan kitap
mi geldi? (4
Fussilet/
4 4
(;
_ ;

nden kasit m ukattaa h arfleridir .

iinkii bu harfler a c e m idir. Bazilari
dyle der: Bu harfler a c e m idir
udur:
soziiniin
Kendi
anlam
ina
bai

olan harfler, bir arada olan harflerin

eye delalet
delalet
etm ezler
etigi.

Andolsun ki

biz, onlarin: Bunu ancak kendisine

bir beger ogretm ektedir dediklerini
biliyoruz. Saparak kendisine yonel
dikleri kimsenin dili A cemidir, bu
ise agikga Arapga olan bir dildir ) 6 /

103 (.
Hayvana

denm
iinkii
tir
i;

an (insani
hayvan,
gibi konu
sdzle
ekilde ifade etinekten
kendini
ik bir
a
acizdir. D enilm
tir k ii ;

G iindiiz nam azi

a cm ad ir : 8;
'

'

gibidir. H a lilden yapilan r i ^ y e t e

gore -)) m ueem harfleri

yani giinduz k ilinan nam azda kiraat

ik y ap ilm az
a . :

M iiphem k on u .

ekirdek. Tekili .eklinde gelir

Onun bu
,ekilde isim lendirilm esi
inde
eyde oldugu
gizlen
ya i
ignem
m esinden
ekten dolayi
veya
gizlenm esinden par
ya
da lsirildigi sirada agza konulup
gizlenm esinden dolayidir . : Bir
eyi lsirm ak. : Falan
i hadiseler
isinda d iren
lidir
kar
ki .

A-d-d /
iksayilardir. B azilarina
B irle :
gore ise, sayilarin birle.tirilm esidir

z a n n e ttig i

.A slinda bu iki tanim da aynidir

A llah buyurur k<i
:
.

g ibi h a d is d e g ild ir. D ^ e k u tir t, bu so z u n H z.

Y illa r in s a y is im

2Bu

so z,

M e s u d e

Ebu

H beyde

aittif,

b a z in sa n la rin

P e y g a n rb e rd e n 1

b.

A b d illa h

b.

e d ilm e d ig in i, o n u n

bazi fa k ih le rin so z le rin d e n o ld u g u n u so y ler.

ve hesabi b ilm e n iz igin, a y a konak

R e v y ^ o n u B a h r ad li e s e rin ^ e r ^ y e l e r m i lir. B a z ila ri ise bu sOzlln H a sa n B a s riy e ail

8 3 3 E b u H i'ireyred e n riv a y e t e d ile n bu h a d is

o ld u g u n u sd y le r. B k z . A c lu n i, Kesfu 'l-Hafa,

b k z. B u h a ri, Zekat, 111, 3 6 4 ; M u s lim , Hudiid,

11, 2 8 .

(H N : 1710).

677

Ragip ei-Isfahani

yerleri diizenleyen 0 dur ( 10/Y unus

5 (; :
K u la k la r in i

tik a y a ra k

m a g a ra n in

ig in d e o n la r i y illa rc a u y u P u k (18/

K e h f 1). Yiiee A lla h in dyette '

giinler sayisinca azap goriiriiz

lerdi. B unun ziddi olarak
dem
da
i
oyle d e n ir:
ok asker.

: O nlar ^bir orandadirlar

ki , 9

soziinii zikretm esi, ^ l a r m m agarada

kaldiklari siirenin fazla olduguna

dyle d in
e n de
iri: .
eydir.

.- -' 1!;

S ayilan birbirleriyle birle

'

buyurur ki:

gerekir
ok/

sayilacak orandadirlar. A z olan

ey
az bir ,0

dikkat e^m ek i indir.

sayilm alari

K u la k la r in i

tik a y a ra k

m a g a ra n in

; Allah, onlarin hepsini

kugatmig ve onlari b ir > saym igtir
( 9/M eryem 94);
: Bir giin , ya h u t giiniin
bir kismi kadar kaldik; sayanlara
sor, dediler (2 3 /M u m inun 3 (
yani sayi ve, h e sap ehline sor. 3^
: Allah; Yer
yiiziinde yillar sayisin ca ne kadar
kaldiniz? dedi (2 3 /M u m inun 112);

1 8)/
K eh f 1 1 ) ayeti bu her iki anlam a da
gelebilir. Budyle
anlam
d edan
n ir:
: ^ itibara alinm ayan
eydir/az
e y dbir
bir
ir ; ;yani
onun; m al, silah ve onlarininda
di
90k hazir
eyi vardir.
edilecek
Allah
buyurur k i :

hazirlayacaklardi (9/Tevbe 4 6 (.

Rabbinin yaninda bir giin, sizin

saydiklarin izdan b in y il gibidir 22)/
Hae
4 7 (.

m ecazi

kelim ekillerde
esi degi
ik
da kullam lir
H esapsiz (2/B akara

anlam larda
:

dyetinde

)2 1 2

aret

edilen
0^

in
fazlasayilam
olduu
ayana
i
ilik, az ey
olan
kar
in
i
-

/ / ,bir gey/az bir gey
denir
. dyet bu an lam d ad ir :

; Sayili

birkag giinden bagka bize ateg

dokunmayacaktir. dediler (2/B akara
A yetteki .)80 k elim esi , /
az anlam indadir iinkii sozii edilen .
israilogullari; B uzai^a taptigim iz
678

ig ind e o n la r i yillarca uyuttuk

: ,E g e r savaga g ikm a k iste s e le rd i

(g e re k li o la n ) gok gey

onun ig in

: K esintisiz su . : Sayilan

ey. A llah buyurur k i:

: Onlarin sayisini da

in k a r c ila r ig in sa d e ce b ir im tih an
v esile si)

y a p tik

A yetteki .)31
olarm

sayisi)

(74/M uddessir (
ifad esi , -

anlam indadir)

: S izd e n kim h a sta veya seferde

olu rsa , tu tm a d ig i g iin le r s a y is in c a
d ig e r g iin le rd e tu ta r (2/B akara 184(.

Yani

R am azan

aym m
indaki
di

ka bir zam anbdaa, tutam adii

giinler kadar tutm asi gerekir .

: A lla h in
g d k le ri ve y e r i y a r a t tig i g iin d e n

M tifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

b e ri g e g e rli o la n e vre n se l y a s a s in a
g o re 0 'nun k a tm d a a y la r in sayisi
o n ik id ir (9/Tevbe 36).
: K adinin iddeti; bu da sona

erm esiyle kadinin evlenebilecegi

(belli sayidaki) g iin lerd ir. A llah
buyurur ki: '
. (


im a n

e d e n le r!

; E y

M i i m in

k a d in la r i

n ik a h la y ip da, h e n iiz doku n m ad an

o n la r i bog arsaniz, s iz in ig in o n la r in
iiz e rle rin e

s a y a c a g in iz

b ir

iddet

y o k tu r (33/A hzab 49); '

. -;

EyPeygamber; kadinlari bogayacaginiz

.zaman, onlari iddetleri iginde bogayin
iddeti desay'in (65/Talak (.
k elim esi ,
kokiinden
gelm ektedir; tipki den^ 5

geldigi g ib i .

/ B u n u se nin

ig in h a z irla d im , sozii soylendiginde

anlam a gelir: Bunu, ona olan

ihtiyacina gore hazirlayabilecegin
ve alabilecegin durum a getirdim
A llah buyurur k i :
: Onlara kargi
g iic iin iiz iin y e t tig i k a d a r kuvvet ve
b e s ili a t la r h a z ir la y if i ) 8/ '60 (;
; B o y le le r i ig in

acikli bir azap h a z ir la m ig iz d ir 4)/

N isa 8 (; - < :
K iy a m e t
g ilg in

g iin iin ii

a le v li

<

y a la n la y a n la r a
ateg

h a z ir la d ik

25/Furkan 11((. ayetin de avm

anlam da oldugu sOylenm
tir
:
- O n la r ig in y a s la n a c a k y e r le r

h a z ir la d i (1 2 /Y u su f 31 (.

<

Tutm ad igi

g iin le r

sayism ca
d ig e r g iin le rd e tu ta r (2/B akara 184 (
ayetinde ge
en kelim esi sa y i/
anlam indadir

.

<

Sayiyi

ta m a m la m a n iz ig in (2/B akara 185 (;

yani ay sd resin i . : S ayili

g iin le r (2/B akara 184) ayet ifadesi

R am azan ayina
arettir
'i. '
. - S ayili g iin le rd e A lla h ,I
,z ik re d in (2/B akara 203). Bn giinler
K urban bayram m dan sonraki ii
)giindiir; ( 22 /H ae 28. ayette ge 9e n
.j U ^ i s e z u l-h ic c e ninongiiniidiir ^
Kimi fukahaya gore
Kurban
.bayrami giinii ile sonraki iki giindiir
Buna gOre Kurban bayrami giinii, hem
m a d iid a fv m

hem

olur.
Agrinin tekrar niiksetmesi n:
i

sayilan zaman. Bz. Peygamber

oyle
buyurmu
tur: - : / /
Heyb e r de yedigim yem egin
z a m a n z a m a n g e k iy o r u m .

acisin i

eyin dOnem ve zamani

Bir.

A -d -s/

/ M e rcim e k : Bilinen tan e d ir :

: ?M e r c im e g in d e n V
so g a n in d a n (2/B akara
61 (. :
M ercim ek benzeri siv ilce . - :
/ K atir ve benzerlerini azarlam ak
yiiriitm ek
9ikarilan sestir. Bu
o anlam
y le d e dan
n ir: '
Yeryiiziinde seyahat e tti .
cesurdur/yiiriim eye gii 9 yetirir 0 .

8 3 4 E bu D a v u d , ed-Diyat, IV, 175; 1 , - ' ,

32.

679

Ragip el-[sfahani

A -d/
1-

^ ^ ^ '-
gelen

bir

itlik anlam mEa:

sdzdhr.

Bu

kavram

tirm a esasina gore kullanilir

karila .
- ve - sdzleri, birbirine ya^m
an am
h r.A n
h,k m er
gibi basiretle algilanan
eylerde
kullam lir

. ayet bu an lam d ad ir :
- : Yakut o nun d e n g i

m um kundur. K isas, cinayet diyetleri

veinin
m iirted
m alinin
olanasil
ki
in A llah
gibi.
buyurur
B ununk ii:

K im size s a ld ir ir s a s iz de o na

m is ille m e o la c a k k a d a r s a ld ir in ) 2 /

B akara
194 (;

K o tu lu g u n cezasi, y in e onun g ib i
b ir

k o tiilu k tu r

ura 40). 42)

Bu/
I s a ld ir i ve '

ayetlerde addlet
,

o ru g tu tm a k tir (5/M aide 95 (. ve

Ik o tiilu k diye isim lendirilm i tir.

kelim eleri ise, duyularla idrak

edilen
,eylerde k ullanilir; tartilan
sayilan
eyler vegulen
iboli.
hdlde ,
ekilde p ait
mybir
ak
la
e
anlam m a gelir. B u anlam
dyle
da
rivayet cdihnit
r: '

ayette kastedilen de budur .

A lla h , a d d le d ve
iy ilik y a p m a y i e m re d e r (1 6/N ahl 90 (.

iinkii
it davranm aktir;

iligi da
hayir
hayir
ise oker
luarr;

: G o k le r v e y e r ad aletle ayakta
d u ru y o rla83.
r Bu

er
iligi
iseolur
k da
ar. 'lih s a n
ise, hayra daha fazlasiy
erre ise
la ,

hadis, hikmetin

ekilde alemgerektirdigi
deki dort
tem elden birinin digerlerinden fazla
veya eksik olmasi durum unda, alemin

ilik aziyla
verm ektir
kdah
a r .

A kil

kelim esi, hem

ogul anlam inda ktekil

u llanilir
hem.

:iki kism a a y rilir

adlr.

A dil ad am ;

Adil adam lar .

diizeninin bozulacagina dikkat

eker.

M utl^^

ilik
adalet,
verm kede
a r/
eger yapilan
e

oyle d eair
r
:
-

geregince

bu tiir adi giizeldir,

bir zam an
hi
m ensuh olm
ka az/b
eyle
bir
a
ortadan kalkmbir
az zam
ve an
hi
.da h aksizlik ile n itelendirilem ez
O rnegin; Sana iyilik y apana senin
de iyilik yap m an ve Sana eziyet
etm eyene senin de eziyet etm em en
g ib i

3 1 1 - O n la r r a z i o lu n a n ve o n la r
a d il o la n la r d ir .

kelim esinin ash dyette

ge tigi gibi m astardir:

: ig in iz d e n a d ls a h ib i ik i k 'ifiy i
g a h it tutun (65/Talak 2); yani a d a le t
sahibi.

'

A r a n iz d a

a d 'etle h iikm e tm ek de e m ro lund um

adi

idi

D
iseigerancak
e

eriatla bilinir. Bu tiir a d lin bazi

zam anlarda m ensuh olm asi da

(42/ura 15); '

: N e

kadar

8S3iilm
6 Z uahy
e yar ab.
it E
bub .b k z

Divanu Ziiheyr, s. 6 1; ib n F ^ i s , Miicmel, ] .

8 3 5 E b u D a v u d , H N :3 4 1 0 .

651.

Mtifredat / Kur'an Kavramlari Sd^ldi

ugragsaniz,

e g le rin iz

a ra sin d a

adaleti saglamaya g iic iin iiz yetmez

N isa 129) ayeti, insam n dogu tan
/ 4(
sahip oldugu m eyletm e niteligine
arettir. D olayisiyla insan, leri
e
i
arasinda
it davranm
sevgideaya
e
yetirem ez
gu. ' :
E gerddildavran a m a ya ca g im zd a n
k o r k a r s a n iz tek k a d in la e v le n in iz

1isd 3) a y e ti, p ay v^ rm e ve ^ 4 (
fak a ile ilgili a dreattir'
le te
n.
- ;
B i r to p lu lu g a k a rg i o la n k in in iz s iz i

H am dolsun ,A llah 'a hi

gdkleri ve y e ri yaratti, karanliklari
ve aydinligi var eld. Yine de
)inkarcilar, (birtakim varliklari
Rablerine denk tu tu yo rla r
6)/
E n am (;
yani k a firle
kalarm
r b ai
1 adill den k tutuyorlar. Bu
anlam iy la ayetpki
t ay et gibi
o ld u :



:
eytanin, sadece
'

onu dost edinenler ve Allah a

ortak koganlar iizerinde, niifuzu ve
etkinligi vardir (16/N ahl 100 (.

adaletsizlige s iir iik le m e s in . A d il

olunuz (5 /M a id e 8) ; :
Yahut o n u n d en gi o ru g tu tm a k tir
(5/M d id e 95); y an i y iy e c e g e denk
g e le c e k . Y iy ecek te e itlik
anlam i diiu n iild u g u n d e o n a
denir.

Kimisi
oyle bir
iseanlam
dyete
verm ektedir:A llahaaitfiilleriO ndan

A raplarin; :

bu anlam da olabilir. Sanki

oyle

evirip ba .kasm a nispet ediyorlar

Kimisi de ayeti; O nlar i^ d e tle riy le
Yiice A llahtan
eviriyorlar
yti
.^
eklinde

yorum lam aktadir. "

2 ) N em l 60) ayeti de / 27
tir: denm
H ay ir
i;

^ A llah a
an bir m ill^Hir. ortak
Bu dyet
ko

O n d a n n e s a r fn e d e a d lk a b u le d ilir .8?

sdzlerinde ge en
-
kelim esi,
kim isine gore farzdan kinayedir.
B ununhakikatininneolduguyukarida
ge ti. . ise nafile anlam indadir.
Bu da fhr-/in Iizerine artirilandir.
Bu iki kavram ti^ki

ve ,

kavram lari gibidir. * ' / O n d a n

k a b u l e d ilm ez, soziiniin anlam i
udur: K endisinden kabul edilecek
bir hayir m eydana gelm ez.
. 1

'

8 3 7 M u e llifn n a k le ttig i bu s d z b ir h a d isin bir

k ism id ir. Bu h a d is

m a d d e s in d e de

su sozden de
o lab
gelm
iliri: evirerek
H aktan
zu lm etti
yiiz.

:
'

'

M utedil oldukl^ri n
i:

gdnler . :

ten
ki)
hangisinin daha uygun olduguna
b ak ti . : kendisine oyle
ik geldi
k akrii, hangi tarafm a
.yonelecegine karar
o ld u
A raplarin ; : A d lin
ellerine birakildi, sdzleri m e hur bir
darbim eseldir
838.

8 3 8 B u ra d a so z ii e d ile n

A di b. C iiz dur.

T u b b a in g iiv e n lik e fiy d i. T u b a a b irin i

g e m i ti. H a d is i in b k ^ . ib n H ace r, Fethu 7-

d tlr n ^ k iste d ig in d e o n a te s lim e d e rd i. B u n d a n

Bari. V I, 2 0 0 ; M tislim , H ac , H ^ : 1370.

d o la y i,

"_.

" d e n ild i. D ah a so n ra

681

Ragip el-Isfahani

/ A-d-n

toplum denir. A llah b uyurur k i :

B ir b ir in iz e d iig m a n s im z

: A d n c e n n e tle ri (16/

Nahl 31); yani istikrar ve sebat

cennetleri. - : Falan yerde
k arar 11 . M aden yataklari
anlam m daki
kelim esi
de
bu anlam dan gelm ektedir. Bz.

(20/T aha 123). . kelim esi, ve

ekillerinde ogul olur. Allah
buyurur ki: h )

: A lla h in

diigmanlari

atege s iir iild iik le r i g iin to p la n ip b ir

a ra y a g e t ir ilir le r (41/F ussilet 19).

P eygam ber de Oyle buyurm aktadir:

: M a d e n a ltin d a k a lip

ID iig m a n i^i kisim dir:

1 - Hasm m kasith alarak yaptigi

dim anlik:
, : E g e r d ld iir iile n

A le n in d iy e ti y o k tu r.'

/ A -d -V

m iim in o lm a k la b e ra b e rs iz e d iig m a n
o la n b ir toplum d an ise, m iim in b ir

. A ip

gitm ek;

b itim enin

olm am asi. Kimi z a m a n kalp itibara

ahnarak ve Id iig m a n lit,
kim i zam an ytirtim ek itibara
ah n arak lkogm ak\ kim i zam an
da m uam elede adaleti ihlal etm ek
itibara ahnarak ve
denir. A llah buyurur ki:

s o n ra

su q lu la rd a n <diigman k ild ik

25)/

Furkdn
31 (;

B iz boylece, her

peygam b ere in san ve c in g e yta n la rm i

<

diigman y a p tik ( 6/E n am 112(.

O n la r in A lla h d ig in d a y a lv a r d ik la r i
so v m e yin iz;

igte b o ylece B iz ; h e r p e ygam b ere

Izu liim

-
p u tla r a

kole a za t etm ek la z im d ir (4/N isa 92);

*

H asm in

o n la r

da h a k s iz y e r e b ilm e k s iz in A lla h a
s o v e rle r ( 6/E n am 108 (.

Bazen de durulan/karar Allman

kasti

olm adan

-2

m anlik. B ununla olan

birlikte
dii
kaynaklanan
dii
k i i,
sikinti gibi kendisine eziyet veren
bir durum la kila
ar
ir: -

putlar,

benim

yerin bolum leri itibara ahnarak

diigmanlarundirlar. B e n im tekdostum
Id a g m ik y e r denir. B u an lam dan ;
alem lerin R a b b i o la n A lla h 'tin 26)/
- ' BOliimleri birbiriyle :
u ara 77). Yticeocuklar
Allah
m eyen m
yer,
ay andenir
/b
uyu
iti.
Oyle buyurur
in de
:
i raw // an lam in d an d a;d'--*-/(/
*_:

size
diigm an a d a m!;

/ diigm an

diigman o la n la r d a vardir. O n la rd a n
s a k in in /O n la ra kargi d ik k a tli olun

bu so z , lmt k e s ile n h e r e y

k u lla n ib r

0 . n k z . M e y d a n i, Mecme ui-E m sa l, II, 8.

8 3 9 A h m e d , Miisned, III, 3 5 4 ; E bu Y ala, II, 4 2 6
(H N : 123 1 ); D a re k u tn t, Siinen, III, 178.

Tegabun '6 14
4 ( (.
IK ogm ak, anlam inda da Oyle

d e n ir :

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

178); : H a y ir, s iz sim ri

agan b ir k a v im s in iz (2 6 / u ara 1 66).
Bu ayetteki kelim esi, /

3 2- B ir d k iiz il b ir k oyunu
b ir b ir in in arkasm dan kogturdu.

Yani okiiz ve koyundan birini,

dierinin pesin den ko t u r d u . <

: H ayvanlar
art arda k otular.

; Yaya giden toplum un

nasil koutuklarim gordiim . :

H akka tecaviiz etm ektir.
buyurur ki: <

Allah
.

H aklarm i ihlal edip z a r a r verm ek

ig in boganan k a d in la r i a lik o y m a y in

(2/B akara 231);

K im A l l a h a ve P e y g a m b e r e

ka rg i gelir, 'nun g iz d ig i s in ir la r i
a g a r s a A lla h o n u .ig in d e e b e d io la r a k
k a lm a k

iize re

C ehennem e

atar.

O n u n ig in a lg a lt ic i b ir a za p v a r d ir

(4/N isa 14);

ig in iz d e n c u m a rte si

g iin ii y a s a g in i ihlal edenleri elbette

b ilir s in iz (2/B akara 65). Bu ihldl,

helal

saym ak

suretiyle

baliklari

avlam akla o lu y o r d u .
. B u n la r A lla h 'in koydugu
S in irla rd ir,

o n la r i

agmayin

(2/

B a ^ r a 229); *
: K im de bu n d an ba gka sin i
a ra rs a ; igte onlar, haddi aganlardir

(2 3 /M u m inun 7); -
: K im bu n d an s o n ra haddi

agarsa, m u h a k k a k o nun ig in elem

v e r ic i b ir a z a p v a r d ir (2/B akara

Z u lm e d e n le r veya - ID iig m a n lik

e d e n le r ya da IH a d d irti agti

soziinden

in b k0z
i .

im r u u l-K a y s, D a ru l- K u tu b i l-ilm iy y e , B ey
!,

1 2 0s..

'

1 : S iz in le s a v a g a n la rla
A lla h y o lu n d a sa va g in ; fa k a t haksiz
yere saldirm aym , g iin k ii A lla h ,
saldirganlari sevm ez (2/B akara
190). Bu ayette yasaklanan saldiri,
herhangi bir saldiriya karilik
verm e am aci giitm eksizin ilkonce
yapilandir. N itekim Yiice A llah
ovle buyurm utur: j
. ; K im
size saldirirsa, o n u n size saldirdigi
k a d a r s iz de o n a saldirm (2/B akara

194); yani onun saldirdii ol iide

siz de saldirin ve onun tecaviiz
ettigi kadar siz de ona tecaviiz edin.
dyet de herhangi bir m isillem e
olm aksizin ilk
yasak
saldiri

once b a latilan
kastedilm ektedir:

u ze rin d e

iy ilik

y a rd im la g m ,

ve

takva

g iin a h

ve

haddi armada y a rd im la g m a y m 5)/

M aide
2 (. dyet ise, m isillem eye
dayanan ve latana
omi ilk
kari
ba
yapilabile^n saldiri
id id ir
e:

1 : F itn e o rta d a n
k a lk ip A lla h in d in i tam a n la m i ile
egem en

8 4 0 im r u u l- K a y s a a ll bu

gelen

H a d d i a s a n la r anlam indadir.

savagin.
v e rirle rs e

o lu n c a y a
Eger

kadar

o n la r la

y a p t ik la r in a

z a lim le rd e n

son

ba gka sin a

Ragip el-(sfahani

saldtrilm az (2/B akara

a s la

193);

: K im z u liim ve saldirgan lik y o lu

tatli suya k av utu. : iddetli

eziyet verm ektir.
: O na
fazla azap verdi:

ile b o y le y a p a rs a ,

O n u a g ir b ir cezaya garptiracagim

<

o nu cehennem

ategine a ta c a g iz (4/N isa 30).

(27/N em l 21);

1 1 <

'
. ^ : ,A lla h siz e leg, k a n

Sen a r a la r in d a bu lundukga, A lla h

do m u z

b a g ig la n m a

e ti

ve

A lla h 'tan

bagkasi

o n la r i

azaba garptirmaz. A y rie a

d ile rle rk e n

de

A lla h

Am a

o n la r i azaba qarptirmaz ( 8/Enfal

(bagkasina

agmadan

33); yani A llah enlari kokten yok

edecek ekilde azap etm ez.

b u n la rd a n ) y e m e sin d e b ir g iin a h (

: A lla h o n la r a n iy e azap

y o k t u r ( 2/B akara 173); yani bir lezzet

etmesin k i? ( 8/Enfdl 34); yani ^Ila

onlara niye a z apetm esin ki?

a d in a
) kim

k e s ile n i h a ra m
m ecbur

s a ld irm a d a n

k ild i.

k a lirs a ,
ve

siniri

km lik yapmtatm
adan
in
ak ve
ta
i
m adan.
lik sm
K irini
im isine
aa
gore ise ayetin

anlam:
bi y led ir

Im am a/D
kam
evlet
na
i isyan
kbar
a
etm eden ve A lla h tan korkanlarm
bniine
m edgen
e.
H addini
kasina
ip baa

tecaviiz etti. Eiilde Ig e g ig lilik

de bu anlam dadir. N ahiv ilm inde
fiilin
ta diyesi,
fiil
m anasm in
failden yapm
m e fule
asidir
g e .

! B u n u n d ig in d a sozii, istisna

yapilirken kullam^^.
lir *

g o n d e rm e d ik g e kim seye azap etme

y iz (17/isra 15);
:
B iz azaba ugratilacak d e g iliz (26/
u ara 138); ' O n la r
ig in k e s in tis iz bir azap v a r d ir (37/
Saffat 9);
Yalan

kenarinda id in iz , o n la r d a
uzak kenarinda id ile r ( 8/E nfal 4 2 (;
yani yakinankenari
tara fta
a.

A-Z-b /
Tatli soguk Hsu/
o:

tatli, su su zlu g u
g id e r ic i (25/F urkan
53 (. :
Toplum un tatli suyu oldu/Toplum

soylem ekte

o ld u k la rin d a n

d o la yi, o n la r ig in a c ik li bir azap

v a r d ir (2/B akara 10);

; A zabim d a so n derece
a c ik li bir azaptir (15/H icr 50).

Bu kelim enin kokii konusunda

; g iin siz, v a d in in 0
y a k in

B iz p e y g a m b e r

ih tila f

edilm itir.

B azilari oyle

der: Bu kelim e,
: Adam
yem ekten ve uykudan kesildi,
soziinden gelm ektedir. ism -i fail;
^ form larm da gelir.
halde
kelim esinin asil anlam i,
insam azaba; yani a ve uykusuz
kalm aya zorlam aktir.

K im isi de soz konusu kelim enin

(tatli/ho ) kokiinden geldigini

M tifre d a t / K ur'an K avram lari SOzliigii

sOyler. B una gOre
baktim

ve

Onu

* IH a sta y a
qer-qdpten/

te m izle d im yapilarm daki

i^ d e s i

anlam a gelir: O n u n h a y a tim n

z e v k in i/ta d in i y o k ettim . B azilarina

,gOre de ^ ^ k e l i m e s i n i n asil anlam i

inm a z e b e ' siyle; yani ucuyla
kam
vurm aktir. Bazi d ilciler ;
Iv u rm a k anlam inda oldugunu

sOyier. K im isine gOre de bu k elim e ;

,IQ e r-g o p lii ve b u la n ik su

lnden gelm ektedir. B una gOre
sO
sOzh ;
. /
H a y a tin i k e d e rli y a p tim /O n a iiz iin tii
verdim , sOzleri gibi olur .

i, dil ve agacin
K am

lari/kenarlari
u.

: Y a n la rin a

dondiigiiniizde size dziir beyan

edecekler. D e ki; dziir beyan
etmeyin (9/Tevbe
94 (. : )
eddesiyle) Oziirlii olm
harfinin
adigi
hdlde Oziirlii, oldugunu gOsteren
idkir
i :
. : B e d e v ile rd e n m azeret
sahibi olduklarini sananlar, sefere
g ikm a m a k ig in iz in a lm a y a g e ld ile r

Tevbe 90). B u a y e t / 9 ( ,

eddesiz) ) harfiyle) yani (gergek
d z iir beyan e d e n le r , eklinde de
o kunm u.tu r
ibn A bbas O y le d e mtir
i:
: A llah
m uazzirine

(yalandan

m azeret

beyan edenlere) lanet etsin; m uzirine

ekten m azeret sahibi olana)ger
da
(

A - Z - r

rahm et e tsin .^' :

in san in

giinahlarim n

kendisiyle
eyi aram
silinecegi
asidir
m asidir. Byapm
uk o k ten
aya
ali
ve form lari gelir. insam n Oziir
dilem esi 0 :
ekilde o lm ak tad ir
Ya insan, [kendisine nispet edilen
.eyi]

yapm adigim

beyan

eder

in yVeya
ap timunun
der ve
i
kendisini giinahkar/hatali olm aktan
eyler zikreder. lkaracak
Ya da
O nu ben yaptim , ^m ^ bir daha
s p m a y a e ve
a g im
benzeri

eyler

sOyler. Bu
iincii
ii tOvbedir. u
halde her tOvbe Oziirdiir, fakat her

m azeret beyan edelim

d iy e (7/A r a f 164) ayetindeki
k elim esi ,
.fiilinin m astaridir
Oyle
tir: den
O ndan
Sanki
ilm i
beni m azur gOrmesini diliy o ru m .
: K endisiyle m azur olacagi bir

ey sundu.
0yle de
den
lm
tir
i:
: K endisiyle m azur olaeagi bir
e^ sundu.
OyleB azilari
dem
tir
i:
.
ey
kelim
anlam
esi,m neeis
daki
kokiinden geliyor. B u anlam dan
siinnet derisine
d enilm
tir
i.

R a b b in iz e

ocugu tem izledim

ve onun kirini giderdim . u sOz

Oztir tOvbe d egildir .

O na bir Oziir beyan :

ettim . '

O nun Ozriinii kabul

ettim . A llah b u y u ru r k i : ;

841 B u , Y ak u b e l- H a d r a m n in k ira a tid ir. B kz.

ir$adu l-Mubtedi, s. 3 5 5 .
8 4 2 B k z . S u y u tI, ed-Durru 'l-Mensur, !
ib iru l-E n b d rl, Azdad, s. 3 2 1 .

260;

Ragip el-Isfahani
de aym a n la m d ad ir :
O nu
affetm ek
suretiyle
falan
inin giinahinin kirini giderdim
ki .
^
tipki sdz g ib id ir : :

(22/H ac y e d ir in iz

36(.
istekte bulunan kii. Bu kokten
oyle d e n ir: : O ndan istekte

G iinahm i gizledim . Siinnet derisine

benzetilerek, kadim n bekaret zarina

^ : V iicutta m eydana gelen

da'
--

tir. Bu anlam
d enilm
da
i
,O nun bekdretini bozdum
ocugun bogazinda m eydana
denir .
badem cik
iltihabina
da

gelen

denir . ocugun
iltihaplandiginda
oyle
air dde
e r
$:

badem eii
.denir

D o k to ru n , badem cigi - 313

iltihaplananm b o g a z in d a k i eti
y o k la m a s i g i b i "
:

dolayi,

bulundu,

bulunm aktadir . '

Sana ihtiyacim i arzettim4.:

uyuz hastaligi. Bu anlam dan, uyuz

anlam m dakijc - a benzetilerek
Iz a ra ra denilm e^tedir. A llah
buyurur k i :

.S ular

k esildi

ik ortada
Ozriiniin
olm asindan
ap ak
giinahi silinen mu 'tezir e
oziir
iye) benzetilerek
dileven k i (

: ,E v le r in iz le r i s ilin d i

denir. B azilarina gore ; hayizli

kadin anlam indadir. A zire', yani
necaset nokta-i nazarindan kotii
huylu olan iye
ki
denir .

: Eger, o r a d a k i h e n iiz

ta n im a d ig in iz

in an m i

e rk e k le rle

in a n m if k a d in la r i b ilm e y e re k ezm ek
su re tiy le

size

bir

sikinti/zarar

d o k u n m a y a ca k o ls a y d i ( A lla h sava$i
o nlem ezdi) (48/Fetih 2 5 (.

irtisinin
R iizgartakli
hi
didir. Bu anlam danunun
d eveku
ses

taklidine de d enir . :
u ar ar diye
Dlk
eveku
ard
ses
i.
:
irtisini im^
Sesin
etm ek
hi
in

bir

aaca isim yap ilm ii

.tir
ikardii sesin anlatimYine
i in
i

A raplarin oynadiklari
denir .

bir

oyuna

kelim esinin asil anlam i evin

avlusudur. O na eyler
atilan
er]>
-

A-r-b/

op] de onun adini alm i

.tir
:

soyundan

jC'/A-r-r

E tle rin d e n
hem

de

hem

ism a ilin
/ocuklarina
gelenlere denir. Asil

itibariyla

k e n d in iz y iy in iz ,

istem eyene

ve

isteyene

bu kelim enin
eklinde gelir. Sdlde
onra
ayanlara isim
tur. oAlm
llah
yau

b u y u ru rk i : : :Bedeviler
in a n d ik d e d ile r (49/H ucurat 14 (;
: Bedeviler, k iif iir

8 4 3 C e rire ait
it
bu .bakz. Divanu Cerir, s
ibn Faris, Miicmel ;1, 8 8 5 6 5 5 .,

ve n ifa k b a k im in d a n d a h a fid d e t lid ir

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

(9/Tevbe 97);
. K im i B edevilerde A l l a h a

(1 3 /R a d 3 7 ) .

ve

indekini

a h ire t

g iin iin e

in a n ir la r

(9/

Tevbe 9 9 ) . kelim esi de ..

fo n n u n d a ogul yapilm aktadir. air
?oyle der:
. .,' -

314- Bedeviler, d v iin iir le r

y a la n la ve g iiz e l s o z s o y le m e k le .8

O rfte kelim esi, olde

ya?ayanlara m ensup ki?ilere ad
olm ustur.
: Fasih konu?an.
: A iklam ak.

ig in d e k in i ifa d e etti, denir. H adiste

de ?oyle ge m ektedir: - :

D ill

kadin,

(n ik a h ta )

k e n d i a rzu su n u agikga ifade eder.

H adisteki

sozii,

la g ik la r

anlam indadir.
: S oz fesahatinin a ik

olm asidir.

D ilcilerin

orfiinde ise,

kelim eleri sonuna g^len

harekeler ve siikunlar anlam indadir.
: Fasih a ik soz. A ll^h buyurur

ki:

A n la y a s in iz d iy e b iz o n u apagik b ir
K u r a n o la r a k in d ir d ik (1 2 /Y u su f

2); : Apagik b ir d ille

(2 6 / u ara 195); ' '
: B ile n b ir to p lu m

apagik,
o k u n a n > k it a p t ir (4 1 /F u ssilet 3);
> ' : i te b iz onu,
apagik b ir h iik iim o la r a k in d ir d ik
ig in

a y e t le r i a g ik la n m i ,

b k z.

e t-T e b riz i,

H a m a se , IV, 4 4 .
8 4 5 A h m e d , Miisned, IV, 192.

?erh u

D iv a n il-

beyan

Evde,

kendi

edecek

kim se

yoktur. : Hdl diliyle/

Tavriyla, iffetini ve kocasina olan
sevgisini ifade eden kadin. ogulu
? eklinde g e lir: ^ ijP.Sevimli
y a ^ itla r (56/V akia 37).
B irinin

so y led ik lerin i

i ra b

a isindan diizelttigin zam an

I H a t a la r im d iiz e lttim , d e rsin .
H adiste de ?oyle g e m ektedir: '
imami d iiz e ltin 41 :

A rap atm a sahip ki?i. B u tipki uyuz

hastalig in a yakalanm i? ki?iye
dem en gibidir. B azilarin a gore;
3) /R a d 37) ayetinin
anlam i ?oyledir: H a k k i hak, b a t ili

agik b ir h iik iim .

K im isine gdre de ayet;
soziinden gelm ek te ve ^ e re fli ve
d e g e r li b ir h iik iim anlam indadir.
Yeya
k elim esin in ile
nitelen d irilm esi, ? ay ette ^
ile n itelen d irilm esi gibidir:
: O n e m li b ir m ektup (27/
N em l 29).

d a b a t il k d a n

K im isine gore de sozii, ^

siiziinden gelm ekte ve :
takdirindedir. B una gore soz konusu
dyetin anlam i ?oyle : ig in d e v a r
o la n k im ih u k u m le rin e s h e d e n k ita p .

Kim isi de soziiniin A rap olan

Hz. P e y g a m b e re m ensup oldugunu
8 4 6

8 4 4 ? iir in

s o z

d a g elir: O naun klaom

tii
-ela
y

lerd en m e n e ttim ; o n u y a p tik la rin d a n d o lay i

.) k in a d im -(M ilte rc im le r
K a y n a g in a uila
lam8a4d7i.

Ragip e l-Isfa h a n
sOyler. N itekim sOziine nispet
yapildigi zam an yine .denir
BOylece

nispet

edilen

lafiz

ile

yiiriidu), tipki
ve ' gibidir.
Bu anlamdan is ti^ e yoluyla oyle
denm itir:

kendisine nispet edilen lafiz ayni

oolur
lm u. : Ilk olarak Siiryani
dilinden A rap
9aya 9eviri yapan ki i
oldugu sOylenm ektedir. BOylece 0 ,
yaptigi fiil ile isim lendirilmtir
i.

3 5- Hiz simrini azalt b ir a z M%

Yani onu yiikselmekten alikoy
: Biiyiik deve siiriisu; oklugundan
dolayi sanki yukanya tinnanmaktadir.

/
A-r-C

/A-r-c-n

:
Y ukariya
dogru
'
lm yh
e k ktir
s : '
. A y ig in k o n a k la r ta yin

1
; Melekler

ve Rnh miktari ellibin yil siiren bir

giin iginde ona gikar (70/M earic
4); '

hurma
dalina d o n e r (36/Y asin 39); yani
h u r ma d a l i n d a n bir halka gibi olur.
etm igizdir.

Onlara gdkten bir kapi agsak

da oradan y u k a ri giksalar (15/

H icr 14);

^ ^ / m e r d i v nler,

,kelim esin kok anlam i

tavani
ogulu
eydir
olan.
eklinde gelir:

:
Yiikselme derecelerinin
sahibi Allah tan (70/M earic 3).

M irac gecesine bu ism in verilm esi,

gecede dualarin yukariya dogru
y iikselm esinden dolayidir. A yrica
bu isim ayete iaret etm ektedir:

. :

Giizel soz

na

yiikselir (35/F atir 10).

, .

e sk i

/ - -

dereceler anlam indadir: (

Sonunda

A ric in;

yani yukariya dogru yiikselenin

yuriidiigii gibi yuriidu; tipki ki i,
kendi yolunda yiikselenin yiirudiigii
gibi yuriidiigiinde denildigi
gibi. ITopalladv. B u ona bir
m iza oldu. Y aratilitan kendisinde

E v le r in in d u v a r la r i, g a tila r i

iiz e rin e gdkm iig (2/Bakara 259). Bu

Oyle
anlamdan
denir:
in 9ati benzeri
A sm abir
i.
ey yaptim. Buna da Ig ardak
denir. Allah buyurur k i :

'

Oardakli ve gardaksiz baglari inga

eden Allah 'tir (6/E nam 141);
'

_ - : Rabbin bal
arisma: Daglardan, agaglardan ve

aksaklik oldugundan dolayi sirtlana

denir .
(A ksiyorm u gibi

8 4 8 e s -S u liy
bu^
!
e1 ,b k z. Divanu 's-Siili
161
^s;
.
< el-M uhadaratu l-Udeba , 1,
10 9 .

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

in s a n la r in yaptiklari gardaklardan

verm itr:

ken d in e e v le r (k o v a n la r) e d in d iye

ilh a m etti (16/Nahl 68);

Eger Rabbimin rahmeti bana

ulagmasaydi, h e la k o lu r d u m *

'A lla h m a ri: insam n,

F ir a v u n ve m ille t in in y a p t ig in i ve

ism inden b aka hakikatini bilm edigi

yiikselttiklerin i y ik t ik (7/Ara f 137(.

Ebu Ubeyde ayette ge
en
kelimesinin
B ina/in)
)a ederler
anlaminda oldugunu soyler .

eylerdendir; avam in sandigi gibi

degildir. E ger Arg onlarm diiiin
diigii gibi olsaydi, A lla h i taiyor

Uziim asmalarim

ardagin

iizerine koydu. ekil

asma bakimindan
benzetilerek kadm
in larolan
i
hevdec/m ahfe benzeri eye de .
denir .
Kuyunun iizerine
ati yaptim. Yiiksekligi dikkate
/alinarak sultamn oturdugu yere
tahta .
denm
tir
i :
: A n a b a b a s in i argin/tahtm
iiz e rin e o turttu (12/You s u f.l0 0 (

Ey

gerekirdi

ki

bundan

m iinezzehtir. Yiice A llah bir eyin

iizerinde ta inam az. Z ir^ 0 , oyle
buyurm aktadir:
ardagma

: giiphesiz Allah gdkleri

ve yeri, nizamlari bozulmasin
diye tutuyor. Eger onlarin nizami
bozulursa, kendisinden bagka hig
kimse onlari tutamaz (35/F atir 41).

B azilarina gore , Felek-i

A la dir; Kiirsi ise yildizlar felegi
dir. B u goriiii ileri siirenler, Bz.

O n la r

P ey g am b erin hadisini delil geti

te slim iy e t g o s te rip b a n a g elm ed en

riyorlar: ( '

ile r i g e le n le r!

olm asi

tahtini
b a n a g e t ir e b ilir ? d e d i (27/Neml
38 (;
O n u n tahtim
b ile m e y e c e g i b ir h a le g e tirin 27)/
Neml
41 (; < :

once,

h a n g in iz

K r a lig e

g e lin c e

k ra lig e n in

k e n d isin e :

Sen in

tahtin b o y le m iy d i? d iy e s o ru ld u
Neml/ 27
42( (.
kelim esiyle; izzet, gii ve

devletten kinaye yapilir .

F a la n

k ig in in

o ld u ,

yaratildigindan beri suyun iizerinde

olm aya devam ettiine iaret eder.
: A r g

in sahibidir, gok

iz z e ti/h u k iim ra n lig i/

denir. Rivayete gdre

Hz. Om er riiyada goriilmii
ve
? kendisine Rabbin Sana ne yapti
diye sorulm u
oyle cevap
da

yok

: Yedi gok
ve yedi yer tabakasi, K iirsiy e gore
sadeee gale atilan bir halka gibidir.
Kiirsi de A r a g a gore oyledir. '
- : O nun A r g i su
iistiinde idi (11/H ud 7) ayeti, A r in

8 4 9 ibn e b b e e n -N u m e y ri, Tarihu 'l-Medlne, ]11,

9 4 5 ; ib n S ad, 111, 3 7 5 ; Ebl N u a y m , Hilye, 1,
8 5 0 B e y h a k t, el-Esma v e s -Sifat, s. 5 1 1 ; ib n Ebi
ey b e , Kitabu i-Ar$, s. 7 7. B u z a y if b ir h ad istir. B kz. F e y ru z a b a d i, Besdir, ! , 4 4.

Baip el-Isfahani
y iic e d ir ( f5 /Birde 15);

: B iz em aneti,

yiikselten,

goklere, y e re ve d a g la r a su ttd u k.

A r $ in s a h ib i A lla h (40/M iim in 15)

onu y iik le n m e k te n k a g in d ila r (33/

ve benzeri dyetler, Yiice A lla h in bir

A hzab 7 ;(

D e r e c e le r i

m ekdm nin olduguna degil, O nun

: g iin cehennem i, k a firle r in

hdkiim ranlim a ve giiciine i?arettir.

Z ira A llah m ekdndan m iinezzehtir.

g d z le r i

d n iin e

d ik e r z

(1 8 /K eh f

100 (; ....
In k a r e d e n le r atege a r z e d ile c e k le r i

g iin (4(&/Ahkaf20).

/A-r-d

; A skeri tefti? ettim .

: U zunluun ziddidir. Kdk

anlam i

cisim lerle

ilgilidir;

daha

: O rtaya ikip

beliren.

Bu

kelim e bazen b ulut anlam m a gelir:

; Bu, b iz e y a g m u r

sonra ? ayette oldugu gibi diger

?eyler i^in de kullanilir oldu.

y a g d ir a c a k

(4 6 /A h k af 24). B azen ortaya lkan

*.

: in s a n a

b ir

b u lu it u r

d e d ile r

hastalik anlam m a ^elir: >

nim et v e rd ig im iz za m a n y iiz ge v irir,

: O na bir hastalik bula?ti. Bazen

y a n gizer. B a p n a b ir fe n a lik g e lin c e

yanak anlam m a gelir: :

yanagindan tuttu. B azen
anlam m a gelir: Bn anlam dan
am nda ortaya 9ikan ondi?lere

de g e n i$ genit) y a lv a r ir (41/Fussilet

51).

y an/kenar anlam indadir.

- : B ir ?ey ortaya Qikti. Bu

anlam dan ?dyle denir: - 1
: D egnegi tabagin iistiine

^o^dum .

<

de di?
gtilme

denir.
Fasih
olarak;

konu?m aktan
kinaye
/ F a la n k ip

)
' : B ir ?ey,

g iig lii //> hitab ete s a h ip t ir , denir.

onun bogazinda enlem esine durdu.

- A gzinm her tarafiyla

A t, yiirdm ede
- : Yani

huysuzluk

etti.

huysuzluktan dolayi yiiriimeye itimzi

vardir.
' .>
: B ir ?eyi sati?a arzettim ;
bir ?eyi falan ki?iye arzettim .
dyetler bu anlam dadir:

: S o n ra o n la r i m eleklere

a rz e tti (2/B akara 31);

O n la r se n in R a b b in e S ira

S ira s u n u lin u la r d ir (1 8 /K eh f 48);

diken yiyen deve. '- .

B ir ?eye

yapilan engel. A llah ^u y u ru r ki:

1

a d in a

y a p tig in iz

;
y e m in le r i

A lla h
iy ilik

etmede, g iin a h la rd a n sa k m m a y a ve
in s a n la r in a r a s in i b u lm a y a e n g e l
y a p m a y in (2/B akara 224).

Sefer yapm aya

e n g e lk ilin a n d e v e [S e fe re g u 9yetiren

M tifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

deve851*].
gOsterdi.
zam an;

Falan

Y anini/K enarim
' denildigi
ey

gen i ligine

gOriindii ve ona u la m a im kanim

oldu anlam ina gelir.
denildiginde ise; Yamni gOstererek/
Yan dOnerek benden uzaklati
anlam ina gelir. A llah buyurur ki:

K e n d is in e R a b b in in a y e tle ri
h a tir la tild ik ta n s o n ra o n la rd a n y iiz
gevirertden d a h a z a lim kim o la b ilir !

(32/Secde 22);

O n la rd a n yiiz gevir, o n la r a o g iit

v e r (4/N isa 63);

'

Sen a f y o lu n u

tut, iy ilig i em ret ve c a h ille rd e n y iiz

g e v ir (7/A r a f 199);

- K im de benim
z ik rim d e n y iiz g e virirse , onun ig in
s ik m tili b ir gegim v a r d ir (20/T aha

]24);

. G o k y iiz u n ii korunm ug
b ir ta va n k ild ik ; o n la r ise bunun
d y e tle rin d e n y iiz

g e v irm e k te d irle r

( 2 1 /E n b i^ 3 2 ) .
Kimi zam an kendisine ihtiya
duyulm adigi i in ( ) edati hazfe
dilm ektedir:

A r a la r in d a h iikm e tm e si ig in o n la r
A lla h a ve R e s u liin e g a g r ild ik la r i
zam an,

o n la rd a n

b ir

g u ru p y iiz

Ehl-i Kitap), aralarinda)

hiikmetmesi igin Allah 'in Kitab ina
gagiriliyorlar da, sonra iglerinden
bir gurup cayarak g eri dortiiyor
A l-i i m ^ n /233( (;
; .O nlar yiiz gevirdiler
Bu yiizden iizerlerine Arim selini
gonderdik (3 4 /S e b e
16 (;

;

Rabbinizin affediciligine
ve genigligi gokler ile y e r arasi
kadar olan cennete kogunuz (3/A l-i
im ran 133). B azilarina gOre ayette
ge
en ,kelim esinden k a sit
uzunlugun ziddi olan enine dogru
liktir. Buekillerde
da geni
d eik
g
olur: Yiice A llah bu sOzle, cennetin
liginin
dhiretteki
diinya haya
geni
tindaki gOklerle yerin
ligi ggibi
en i
olacagini
olabilir, kNastetm
itekimi
0 , oyle b u y u ru r :
' giin y e r bagka 0
:

bir yere, gokler de bagka goklere

ddniigtiiriilurler (1 4 /ibrahim 48 (.
Fakat &hirette yaratilacak olan
im dikinden
goklerle daha
y erin ,
buyiik olm alarina herhangi bir
engel yoktur. R ivayet edildigine
gore, bir Yahudi Bz. O m e re bu
ayetle ilgili
Oyle sorm
demve
iu:
N erede A te ?B z. O m er de; Gece
? geldiginde giindiiz nerede o lur
diye cevap verm
852.
i

g e v ir ir (24/N ur 4 8 );

8 5 2 B e z z a z in

!^

e ttig i, H a k im in d e ta h ri

e d ip sa h ih d e d ig i bu h a d is H z. P e y g a m b e r e
n isp e t e d ilm e k te d ir. B kz. H a k im , Miisted851 Ilg ili sd z tin b u a n la m i i in b k z . ibn D ijreyd,

rek, , 3 6. H z. O m e r e n isp e t e d ile n b e n z e r

Cemheretu l-Luga\ ib n M a n z u r, Lisanu i-

b ir riv d y et i in d e b k z. S u y fit, ed-Durru 7-

Mensur, 11,315.

)
^, ) m a d d e s i -(M u te rc im le r).

691

Ragip el-Isfahani
K im isine gore de eennetin
liginden kgen
^ sit
i , alanm in
ligi degil, ondaki m utlulugun
gen i
bol olm asidir. N itekim bunun ziddi
: ^ d e n ir :

iye gore,
F^l^n
diinya
ki

bir yiiziik halkasi ve avci agi gibidir .

'
; Bu evin
ligi diinya gen ii
.lii kadardir
K im isine gore de ayetteki_
k elim esi
_.
, ' ,y - F a la n gey
m a l k a r g ilig i s a t ild i , sdziinden gelen
arzi anlam indadir. B una gdre
sati ,

eennetin bedel ye k ar,i.l ^ i

6 9 ) ; : E g e r , y a k in
b ir m a l o ls a y d i (9/Tevbe 42); yani

kolay bir k azan lsaydi.

D ogru-yalan veya zahirbatin gibi

iki yonii bulunan

bir

sozdiir. A lla h b u y u ru rk i:

; B u d u ru m d a k i k a d in la r a im a
y o lu ile evlenm e t e k lif e tm e n iz in y a
d a bu a rzu y u ig in iz d e n g e g irm e n izin
h ig b ir s a k in c a s i y o k tu r (2/B akara

235). Bu da erkegin kadina; Sen

giizelsin, sen arzu edilecek kadinsin
ve benzeri eyler soylem esidir.

anlam indadir. Tipki '

B u e lb is e n in b e d e li gu ve gu!

k a d a r d ir , dem en gibidir .

Sebati olm ayan

eye
K eldm cilar bu a n l a m d a n

denir.

k elim esin i ;

ve tad gibi
ancak cevherle var olabilen ve kendi
^

lukta yer alm

ina
eyler
ayan
ba
bo
n istiare lerdir
etm ii
. /
D iin y a h a z ir < .m a ld ir

/A-r-f

^ _, ' Bir eyin izini

tefekkiir ederek ve derin diiUnerek

onu algilam aktir. Bu kelim e /ilm
kelim esinden daha dar kapsam lidir.
O nun ziddi ise '

/inkardir.

/F a la n k ig i A l l a h i k a b u l

e tm e k te d ir/ta n im a k ta d ir denir; fakat

sozii, diinyam n kalici olm adigina

arettir. A llah buyurur k ii: <
:) S iz (gegici

tek bir m e f dl getirilerek

I F a la n k ig i A lla h / b ilm e k te d ir,

d iin y a m alim istiy o rs u n u z , h a lb u k i

bilm esi, O nun zatim idrak etm ekle

A lla h (s iz in ig in j a h ir e ti is t iy o r )8/

degil, eserlerini dii iinm ekle olur.

Aym ekilde,
1! A lla h
gunu b ilir , denir; fakat -
denilm ez. iinkii m a rife t, tefekkiirle

Enfal
67 (;<

(gegici)

malmi

D iin y a m n

a liy o r la r ve: ile r id e a ffe d ile c e g iz

d iy o rla rd i. O n la r a b u na be n zer <

m al g e lse o n u d a a liy o r la r (7/A ra f

8 53

M u e llifin n a k le ttig i bu so z , i b n u l-E sir, enN ihdyefi Garibi i-Hachs,

, 4 3 9 te g e en bir
h a d is tir -(M iite rc im le r).

denilm ez.

Z ira

be erin

A llah i

ul^ ilan sinirli bilgi i in kullam lir.

Bu kelim en in asli; ; yani
onun
a r f ina;
yani
kokusuna
isabet ettim ; v ey a

;
yani onun y a n a g in a d o k u n au m ,
soziinden gelm ektedir.

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

u n u ta n id im / b ild im . denir. A llah

b u y u ru r ki: -
: Taniyip bildikleri (k ita p /va h iy )

; A lla h

g e lin c e o n u in k a r e ttile r (2/B akara

sa d e ce g iin d iiz iin b ir s a a t i k a d a r

' : Y usu f'un kard e g le ri

k a lm ig la r ve bu s u re y i b ir b ir le r i

y a n in a

g ib id ir le r (1 0 /Y u n u s 45).

89);
.
g e lip

g ird ile r.

K e n d is in i

'

in s a n la r i

b ir

a r a y a t o p la d ig i g iin , s a n k i d iin y a d a

ile

ta m m a d ik la ri h a ld e o n la r i tanidi
( l ^ / Y u s u f S S ) ; * ^ ^ ^ 1^

tanimak

ig in

h a rc a m ig la r

; yani ona bir arf\ yani giizel

bir koku verdi. Y iice A llah cennetle

' B iz isteseyd ik o n la r i Sana

ilgili soyle buyurm aktadir:

g o s te rird ik d e , sen o n la r i y iiz le rin d e n

: A lla h , o n la r i k e n d ile ri

tanirdm (47/M uham m ed 30);

';
K e n d ile rin e k ita p v erd iklerim 'iz onu

kokularla donattigi
cennete k o y a r (47/M uham m ed 6).
Ayetteki sozii, ' ; /

(M u h a m m e d i) o g u lla r in i tanidiklari

A lla h ce n n eti g iiz e lle g tir d i ve onu

g ib i tanirlar (2/B akara 146).

do n atti,

ziddi

(in k a r,

..

ziddi ise ( ce h a le t gelir.

A llah b uyurur

O n lar,

A lla h i n

bilmektedirler,

s o n ra

n im e tin i
da

in k a r

e tm e k te d irle r

(16/N ahl
83).
Bazi insanlarin istilahinda '-
kelim esi, A lla h in ve M elek d tunun
m arifetine ve O nun giizel m udm e
lesine m azhar olan ki?iye denir .
! O n a gunu b ild ir d i, denir. A llah

b u y u ru r ^
:

P e y g a m b e r b ir k is m in i bildirmi,
b ir k ism in d a n d a vazg eg m ig ti ( 66/

Tahrtm 3).
3 ; irbirlerini tanidilar:
'- _

Ey

in san lar,

b iz s iz i b ir e rk e k ve b ir k a d in d a n
y a r a t t ik
ig in

ve

b ir b ir in iz i tanim aniz

s iz i m ille t le r e

a y ir d ik

ve k a b ile le re

(4 9 /H u cu ra t

13);

giizel

ig in

anlam indadir.

K im isine

gdre ise 4 sozii; '

'
/A lla h o n la ra

'

ce n n etin n it e lik le r in i a n la tti, o n la r i

cennete tegvik e tti ve o n la r a y o l
g o ste rd i,

anlam indadn

5 -'

A ra fa t t an

ag ag i

in in c e

M e g a r- 1

H a r a m d a A lla h I a m n (2/B akara

198) ayetinde g e en
kelim esi,
belli bir bdlgenin ism idir. Bu yerin
bu
?ekilde
is ^ le n d irilm e s in in ,
Hz. A dem ile Hz. H a v v a nin orada
tam ?m alarindan
dolayi
oldugu
soylenm i?tir. K im isine gdre ise,
insanlarin orada ibddet ve dualariyla
Yiice

A llah la

tam ?m alarindan

dolayidir.
, akil

ve ?eriatla giizel

oldugu bilinen; ise, akil ve

?eriatla kdtii oldugu bilinen her (
denir. A llah b uyurur ki:

Ragip e l-lsfa h a n

Sizden hayra
gagiran, iyiligi emredip kdtiiliikten
sakm diran bir topluluk olsun (3/
Al-i im ran 104);

namazi kil, iyiligi

emret, kdtiiliikten sakindir ve bagina
gelene sabret (31/Lokm dn 17);
3 : Giizel soz soyleyin (33/
A hzab 32).

: Ogulcugum

A kil ve eriat a isindan gtlzel

oldugu i in com ertlikte iktisatli
davranm ak/ortayolu tutm ak -
diye

isim lendirilm i tir.

O rnegm :

^^

-* >

B ilinen iyilik:
: Sen a f

yolunu benimse, iyi olam emret ve

cahillerden yiiz gevir (7/A r a f 199).
( A t yelesi, horoz
: B ilinm ektedir. :
K aya k u lari n e pe e geldiler. A llah
buyurur k i : : Andolsun
birbiri
ardinca
gonderilenlere
(77/M urseldt 1).
kelim esi
/Kahin gibidir. A ncak
gelecek laylardan; ' ise ge m i
olaylardan haber v e r ir . I B ilge :
insanlari bilen ve onlara bilgi veren
kiidir. air oyle der:

1 ;Zengin veliler bu mallara

hig el siirmesin. Fakir veliler ise

uygun bir ekilde yesin (4/N isa
6 (;
^^

Onlarin fisildagmalarinin gogunda

hayir yoktur. A ncak sadaka vermeyi
veya iyilik yapm ayi veya insanlarm
arasini diizeltm eyi isteyenler harig
(4/Nsd 114);
:
Boganan kadinlar igin uygun ekilde
gegimlerini saglam ak gerekir (2/
B akara 241); yani iktisatli ve gtlzel
bir ekilde.,

: O n la r i giizellikle
tutun veya onlardan giizellikle
ayrilin (6 5 /T a lak 2 ) ;

: Giizel soz
ve bagiglama, arkasindan incitme
gelen sadakadan daha iyidir (2/
B akara 263); yani gtlzellikle geri
evirm ek ve duada b u lu n m a k tiir
bir sadakadan daha iyidir.

316- Bilginlerini gonderirler

bana; incelemede bulunm ak igin.
: Falan kii bilge/

lider oldu.

Taninan efendi,

lider. air oyle der:

'

< .

3 17- A s lin d a h e r to plum ; g iig lii

de o lsa la r, k a la b a lik d a o ls a la r ;

Liderleri gerrin sacayaklariyla

ta$lanir.&5S
, V A raf^tta vakfe yapilan
giin.

A r a f iizerinde de, her iki

taraftakileri sim alarindan taniyan
kigiler vardir (7/A r a f 46) ayetinde
'

8 5 4 T a rif b. T em im e l- A n b e r iy e a it bu i in

Lisanul-Arab,
Kitabu Sibeveyh , , 378.

b k z. ib n M a n z u r,
d e si;

8 5 5 A ik a m e

b. A b d e y e a it bu

m ad bkz.

Divanu Alkame, s. 6 4 ; Mufaddaliyyat, s. 4 0 1 ,

ib n M a n z u r, Lisanu l-Arab. ( m a d d esi.

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

ge en , cennet ile cehennem
arasinda bir surdur. ': ikrar

q ikardi/so yun du,

etm ek/K abul etm ek. B u kelim enin

asil
anlam i,
k i inin
giinahini

A llah buyurur ki:

: C ennette a c ik m a y a ca k s in ,

bildigini gdsterm ektir; bu d a>

qiplak
kalm ayacaksin
(20/
T aha 118). 0 : ~
,
giinahtan siyrildi. : Yani,
plakliktan kaynaklanan b irtitre m e
onu yakaladi. ' : Insam n
a ikta kalan yiiz,_ ^ ve ayak gibi
organlaridir. / F a la n
k ig i g iiz e l y iiz lu d iir , sozii,
. - sdzleri gibidir.

/in k a rin

ziddidir:

B o y le c e g iin a h la r in i

(67/M ulk

'

itira f ettiler

11);

; D e d ile r ki: R a b b im iz,

b iz i ik i kere o ld iir d iin ve ik i kere de
d irilttin ; b iz de g iin a h la r im iz i itira f

e ttik . ' 'qikig iq in b i r y o l v a r m i?

(4 0 /M d m i n l l ) .

/ A-r-m
H uyun

denir.0

ve

sert

olm asidir. Bu, eylem le dia yansir.

: Falan k ii

kotii huylu oldu, kotii huyludur;

kdtiiliigii huy edindi, denir.
( A skerin iddeti ve

)
sozii de bu anlam dan gelm ektedir.
, ; O n la r

y iiz qevirdiler. B u y iiz d e n iiz e rle rin e

Arim s e lin i g o n d e rd ik (3 4 /S eb e
16). K im isine gore ayette g e en
soziinden kasit, zor ler/feldket
selidir. K im isine gdre de (A^den
kasit, benttir. K im isine gdre ise
ondan ^asit, erkek tarla faresidir.
O na selin n isp et edilm esi, baraj
bendini delm esinden dolayidir.

lplaktir.

' : Siitresi/D uvari olm ayan

yer. A llah b u y u ru rk i:

H a s ta b ir h a ld e o nu agik bir

kotii

q ik a rm a k ta d ir,

yere a ttik (37/Sdffdt 145). M aksur

e lif le ; kenar, yon anlam indadir.
: O nun tarafina yoneldi.
A llah buvurur ki:
: ila h la r im iz d a n b ir i
(^ verm ek iizere) sanayonelm ig
dem ekten bagka s o z iim iiz y o k ! ( 1 1 /
H ud 54).
:

K enarindan

kendisiyle

baglam lan ey. Y iice A llah tem sil

yoluyla oyle b u y u rm ak tad ir : .
^^ '

: ^^ : D in d e z o rla m a
yoktur.

A r t ik

d o g r u lu k la

e g r ilik

b irb irin d e n a y rilm ig tir. 0 h a ld e kim

tagutu re d d e d ip A lla h a in a n irs a ,
kop m a ya n sa g la m k u lp a y a p ig m ig tir

(2/B akara 256).

^ / A - r - y

Ayriea develerin baglandigi agaca

da ' denir. Sdz konusu bu aaca

/ E lb is e s in i

v e denir.

: Ortaya

R a g p e l - I s f a h a n i
lkan soguk riizgar. -

^^^

Satia:

.sunulmayip ayrilan hurma agaci

,Kimisine gore ondan kasit, sahibinin

Sert bir yerde m eydana geldi. :

a lip gelen ve m agldp olm ayandir:

: u p h e siz k i 0 ,

giigliidiir, h ikm e t s a h ib id ir (29/

v e rd
eiolanbir^
ig
nedddn
i^ niht
n a
agacidir. Onun meyvesini darda olan
A nkebdt 2 6 ) ^

'

iye verir
duyuldugunda
ve ihtiya
k

iliginda
kuru hurma
meyvesini
kar
.: Y u s u fun y a n in a
satmasina da izin verir. Kimisine
gdre ise ondan kasina
kasit; ba
ait
g ird ik le r in d e d e d ile r k i: E y kudretli
sayidaki hunria agacinm arasinda ^ 0
v e zir! B iz i ve a ile m iz i k it lik ba sti ve
.olan bir adama ait hurma agacidir
b iz d e g e rsiz b ir se rm a ye ile g e ld ik.
larin
Fazlasahibi,
hurmaondan
aga
H a k k im iz i tam o lg e re k ver. A y r ic a
rahatsiz Bundan dolayi agacin
bize b a g i ta d a balun. iip h e s iz A lla h
meyvesini !
iliginda satin
kar
sa d a k a v e re n le ri m iik a fa tla n d ir ir
almasina ruhsat v^r
lmt
.r
(1 2 /Y d su f 88); < -

: Ustiinliik. a n c a k A lla h 'in,

nin
ogulu
^

eklinde

gelir .

P e y g a m b e rin in

ve m il 'm in le rin d ir

edilen hurm a agaglarin s a tilm a s in a

(63/M iinafikun 8) ;

: G iig s a h ib i o la n se n in

iz in v e r m i t ir iib

R ab bin ,

H z. Peygam ber, hibe

o n la r in

n ite le n d irm e k te

o ld u k la r in d a n y u c e d ir / m iin e z z e h t ir

(37/Saffat 180).

j * / A -Z -Z
insam n m aglup olm asm i
engelleyen bir haldir. B u k elim e ;
:

: .^
ert yer, soziinden gelir

G ordiigun gibi kim i zam an

sozii, m edih/ovgii i in soylenir.
K im i zam an da kafirlerin onunla
nitelendirilm esi gibi, zem /yergi i in
soylenir: :

A llah buyu ru r k i :

D o g ru su , in k a r e d e n le r b irg u ru r ve

; M ii m in le ri b ira k ip

a y r ilik ig in d e d ir le r ( 3 8 /S ad 2 ). N e ki,

d a k a f ir le r i d o st edinenler, o n la r in
k i b iitiin giig y a ln iz c a A lla h a a it tir

A llah, O nun R esulii ve m iim inler

i in olan izzet/iislunluk, siirekli
ve kalici olan g er ek iistiinluktur.

N isa / 4 ( 139(.

K afirler i in olan izzet ise, sadeee

y a n in d a giig m il a r iy o r la r ? B ils in le r

Bt, SI^I ve sert

dm oldu;
asi zorsanki
sert ubir
la
yerdedir. Tipki :soz g ib i

8 5 6 M a lik , M ^ a t t a ,, -Ibn H ace r, F e th u l ;2 6 3

B
[Va ri,3 9 0 ,

ustiinm ii

gibi

gdriinm elerinden

ibarettir; am a ger ekte ise , Bz.

P ey g am b erin oyle buyurdugu
gibi, ziildiir/al alm adir .
J- : A lla h 'ta n g elm eye n ustiinliik,

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

aslinda ziildiir.H57 u ayetler de bu

anlam dadir:

'
O n la r ; k e n d ile r in e g iig

k a z a n d irs in diye, A lla h ,I b ira k a r a k

ila h la r e d in d ile r (19/M eryem 81);

yani, 0 ildhlarla azaptan korunsunlar

di^e. " '
K im

A llah buyurur k i : :
T a rt ig m a d a b a n a iis t iin g e ld i( 3 8 / S M

Yani bana galip geldi. K im isine .)2 3

gore mde;
a ve
Kmtarti
oada
nu
benden iistiin o ld u anlam indadir .

iis t iin liik is tiy o rs a ; iis t iin liik

b iitiin iiy le A lla h in d ir (3 5 /F ^ ir 10);

yani, iistiin

olm ak

isteyen bunu

A llah katindan elde etm eiidir; iinkii

iistiinliik O nundur.
Kim i

zam an

is ti^ e

^olu^l^

izzet, kotii ham iyet/taassup ve gurur

anlam inda kullam lir. ayet bu

a n la m d a d ir:
'O n a ; A lla h t an kork, de n ilin ce ,

gururu k e n d is in i g iin a h a s iir iik le r

(2/B akara 206 ) . *

D e k i; m iilk iin

g e rg e k s a h ib i o la n A lla h i m l Sen

: .Ustiin gelen gasp eder

sertle
tird i.

Y agm ur yeri
Siitii az olan

ke<.
i
ey azaldi. B
Bu
ir, <:
sozden hareketle sd y le n ir : <
V arolan her 2
eyden tiksinti duyulur; olm ayan
e^ ise arzu edilir
her.

: H a lb u k i , aziz

b ir k ita b d ir (41/F ussilet 41); yani

elde edilm esi zor olan ve benzeri

zor bulunan k ita p .
:

B ir p u t

ism idir .

G d r d iin iiz m ii L d t

ve U zzay i? (53/N ecm

19). K i i5

h a s ta lik v e o liim e y e n ild ig in d e.

; '
'- I F a la n k ig iy e n ik d iig tii, denir .

m iilk ii d ile d ig in e v e rirs in ve m iilk ii

d ile d ig in d e n g e r i a lir s in . D ile d ig in i

Oc'/ A - Z - b

y iic e lt ir , d ile d ig in i de a lg a ltir s in (3/

Al-i im ran 26).

ay ir aram
in akaile
i

: u gey b a n a
g e ld i, denir. A ll^h buyu ki:

'

S iz e

b ir p e y g a m b e r

k e n d in iz d e n

ge lm ig tir.
k e n d is in e

S ik in t iy a

agir

g e lir.

u g ra m a n iz
S iz e

sinden
i. B u kuzakla
an
o k ten
k i;

U zakla),ti
uzakla.
m aktadir) flil form lari gelir
A llah b uyurur k i : . <

N e y e rd e ne g o k te z e rre a g ir lig in c a

pek

b ir gey R a b b in d e n uzak (ve g iz li)

d iig k iin d iii; m ii 'm in le re de g e fk a tli

kalmaz (10/Y dnus 61); <

:

ve e s ir g e y ic id ir (9/T evbe 128).

, ona iistiin ^eldi.

G o k le rd e

ve

y e rd e

z e rre

kadar

o la n la r b ile O nun ilm in in diginda

8 5 7 B e n z e r b ir h a d is b k z . A h m e d , M iisn ed , s.

degildir (3 4 /S eb e 3).

466.

697

Ragip el-Isfahani
. ; B ekar a d a m . :
Bekar kadin. : Onun

sabri/akli b a indan g itti .

it yardim dir. Adencak

bir
e ,
m ani defetm ekle iden
yardim
dii
ki
iken; ikincisi ise iyi
ki

etm ek

K^dm m kocasi ondan uzaklat i .

D eveleri u zaklaan toplum .
oyle

rivayet

edilm ektedir:

K ir k g iin d e K u r 'an o ku ya n o n d an

uzak/agmigtir.S5S Yani K u ra n i hat

m etm eyeli uzun zam an
tir,
.r

kendisine
uzakla.tirm akla

; _
de o ls a m azlum

d a o ls a y a rd im et (M u h a ta p ) d e d i

Y uceltm ekle birlikte

yardim e tm e k tir : < -,

:

K i; A lla h a ve p e y g a m b e rin e im an
edesiniz, O n a yardim edesiniz ve
s a y g i g o ste re sin iz.

etm ektir

eylerden
tirdiin
n zakla
iye
ki
oluyorsun. Bn
yardim
anlam
etm
dai
Hz.
dyleP eygam
b uyurm
tu
ber
u
r:
; * 1
K a rd eg in e , z a lim

A -Z -r /

yardim

D olayisiyla kendisine zarar veren

.;

zarar
eylerden
veren

Sabah,

akgam

ki; m azlum o ld u g u n d a o n a y a rd im
ederim ; fa k a t z a lim
;y a rd im
onu

e d e rim ?

z u liim d e n

ise o n a n a s il

H z.

Peygam ber

a lik o y m a k la

y a rd im edersin, b u y u rd859.
u

u ayette ge
en kelim esi bir
peygam ber ism id ir :

O 'n u tesb ih e d e sin iz (48/Fetih 9);

" .

.. .

o g lu d u r d e d ile r (9/Tevbe 30 (.

Y a h u d ile r Uzeyr, A l l a h in

Eger nam azi kilar, zekati

A -Z -l /

verir, p eygam b erim e inanir, onlara

yardim eder ve d iin y a d a k a rg ilig in i

B eden

b e k le m e k s iz in A lla h a b o rq v e rirs e n iz ,

y e rle g tiririm (5/M aide 12).

Ayriea

had

ile

iliksiz/ister
lu, isterkar
su,suz
ister de onlarin
inda
ka bir
bda
i
eyle olsun, k a
.inm aktir

cezasindan

daha h a fif bir darp anlam ina da

kalp

eyden ilikli,
ister ister
k bir
a r

k e s in lik le k d tiiliik le rin iz i siler, s iz le ri

a ltla rin d a n irm a k la r akan cennetlere

veya

Bu kdkten fiil formlari gelir :

'O nuuzakla)
.)tirdim

gelir. B u anlam da kelim enin ilk

Allah buyurur k i : <

anlam iyla b a g a n tih d ir. Z ira bu

ceza, bir terbiyedir. Terbiye etm ek

~
: M adem
siz,

Nihaye, 111, 2 2 7 ; Z e m a h erl,

Falk, 11, 4 2 6 ; ib n K u te y b e , Garibu l-Hadis,

o n la rd a n

ve A lla h t an

bagka

8 5 8 ib n u l-EsJr,

111,760.

8 5 9 B u h a ri, el-M eza lim y, 9 8 ; M tislim , el-Birr

v e s -Sila, (H N : 2 5 8 4 ).

M f re d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

tapm akta o ld u k la rin d a n a y rild im z ;
halde m a g a ra ya gekilin k i R ab bin iz;
size,

rahm etinden

g e n ig lik

i in, bu ekilde
yildizdir.

/ A-z-m

' : E g e r

bir

versin,

iginizde k o la y lik gostersin (18/K ehf

16);

adlandirilan

o n la ra dokunm am za izin verm ez (4/

> > v e ^ / : [ in d ev am in ak alb in

baglanm asidir .

/ / ' y a p m a y a azm ettim ,
denir. A llah b uyurur ki:

N isa 90); :

: Y ap aca g in

S iz i ve A lla h t an bagka ta p tikla rim zi

ig le r h a k k in d a o n la r in g o r iig le r in i

b ira k ip g e k iliv o ru m (19/M eryem 48);

al, am a verince a r t ik A lla h 'a

1 ;

d a y an (3/A l-i im ran 159); *

: M iid d e t/

.Sana k a d in la rin a y h a lin i so ra rla r

B e klem e s iire s i so n a erene k a d a r

D e k i ; , <rahatsizliktir. B u sebeple

n ika h a k d in e kalkigmayin (2/ B akara

235 (; :

sizden u za k d u ru r, siz in le savagmaz,

size

bang

t e k lif ederlerse

A lla h

ay h a lin d e o la n k a d in la rd a n uzak

durun. Tem izleninceye k a d a r

^
yaklag m ayin (2/B akara 222). $air de
d^le der:
-

)2

akara/

7 (;

; K im de sa b re d e r
,ve

A t ik e n in e v il 860

yapilm aya deger ig le rd e n d ir 42)/

ura$
4 3 (; : B iz o n d a
bir azim b u lm a d ik (20/T aha 115 (;
yam onda, kendisiyle em redildigi
eyi m uhafaza edecek ve onu yerine
getireeek bir irade b u lm a d ik .

.
igitm ekten

; ,O n la r
uzak

tu tu l

u 'a1ra
^); ^ yani26)
i/<
itm e

d u la r

lm kam na

kugku y o k k i A lla h igiten ve b ile n d ir

183- u z a k d u rd u g u m

gergekten

E g e r bog an m aya karar verirlerse

sahip

olduktan

sonra

ondan eng ellen

lerdir
m i.
' : Y aninda m izrak olm ayan

i, kuyrugu m e^ d li olan hayvan

k
inde y agm ur olm ayan bulut
ve i
dem ektir . : M izragi
eklinde tasavvur edilen bir yildizla
birlikte olan : '
adindaki
yildizm ziddi olarak
iiniildiigii
dii

8 6 0 A h v a s a a it b u i in b k z.
>66; ib n F a ris,

Divanu Ahvas, s.

Miicmel, 111, 6 6 6 .

b a g ig la rsa ,

< :

h ig

g iip h e siz

bu

M uska. Sanki bu m us
eytam n sende iradesini
kayla
tirm esini en g ellem
sin
ek
ger
le
gi
i

bi tasavvur eogulu
d ilm it
r
.
eklinde gelir.

/ A-z-y
a u r (70/M earic 37); yani
d a g in ik g u r u p la r . Tekili, fjrtir .

Ragip el-lsfahani
O nun k d k i undan g e lir: '
'>
O nu nispet ettim , o da intisap etti.

: Biiyiik su bardagi;

eklinde gelir.

Sanki onlar, soy veya evlilik yoluyla

birbirine intisap eden topluluktur.
Savataki da bu anlam dan
gelir. , sava inm; ben falanin

0lu^um ,
falanin
ark ad a iyim /
adam iyim , diye seslenm esidir.
Oyle rivdyet edilm ektedir:

; Kim

cahiliye devrindeki gibi kendini

nispet ederse, ona babasinin geyini
isirttirin %M K im isine gore
kelim esi kokten g e lm e k te d ir:
: Sabretti, teselli buldu;
0, sabretm ektedir. Bu kelim e, sanki
birbirleriyle teselli bulan toplum un

ismi olmiitiir

> ^ /A -S -r
(^o rlu k ): ( K o lay lik )in
ziddidir. A llah buyurur ki:
: M u h a k k a k

ki giigliikle beraber bir kolaylik

vardir. Elbette giigliikle beraber
bir kolaylik vardir (9 4 /in irah
5-6). : M al bulm anin zorluu/
O arliK A llah buyurur ki:

P e y g a m b e rin ve giigliik a m n d a ona

uyan m u h a c ir ve e n s a rin to v b e le rin i
k a b u l etti (9/Tevbe 11^);

^ * ^ / A - S - a - S
'81)

: A n d o ls u n k i A lla h ,

. /Tekvir

E g e r b o rg lu

darlik igindeyse, e li g e n ig le y in ce y e
k a d a r o n a m iih le t ta n iy in (2/B akara
280).

17); yani, yoneiip giden geceye

sozii, ( Falan

and olsun. Bu da geeenin ba inda

ve sonunda olm aktadir.
ve

ki i dara g irdi/fakir diitii), sozii

K aranligm
dagilm asidir.
Bu da geeenin her iki tarafinda

olm aktadir.

ve

' G eeeyi,

kotii insanlardan tem izlem ektir.

: G ece bek isi.

ogulu

eklinde gelir .
; Gece avlanan bir

kopek, oturan bir aslandan daha

iyidir, denir. : G eceleyin
k uku uyandiran i ler yapan kadin.
Miisned, , 136; ^ h a r , el-Edebu 7Miifred, H N : 9 3 6 ; T a b a ra n l, el-M ucem ulKebir, 1, 2 7 .

861 A h m e d ,

700

gibidir. ': B ^l^, in

gu l,etirilm esini istedi.

; E g e r giigliige

ugrarsaniz; go cu gu b ir bagka k a d in
: i in
gii letigi giin. A llah buyurur ki:
: Kiyamet
g iin ii, k a fir le r ig in p ek getin b ir
g iin d iir (25/Furkan 26);
e m z ir ir (65/Taldk 6).

getin b ir g iin d iir . K a f ir le r ig in h ig de

k o la y d e g ild ir (74/M iiddessir 9-10).
: A dam , darlik am nda
benden bir ey istedi.

M iifre d a t / K ur'an K avram lar! ^dzlii^ii

--

A n tukuriigu/salyasi .

1

- *

<

1'

: -

. U m u lu r ki Rabbiniz
diigmanimzi helak eder (7/A r a f 29)
d^eti, A lla h tan d u m aninizi helak
etm esin( dilej/iniz, anlam indadir.
: U m u lu r ki

Allah

bir zafer

verir

A lla h a k a rg ig e lm e k te n s a k in a n ia r a

52);

so z v e rile n ce n n et g o y le d ir: Iginde

b o zu lm a y a n Sudan

'

irm a kla r,

tadi

degigm eyen siitte n irm a kla r, igenlere

lezzet veren g a ra p ta n ir m a k la r ve
siizm e baldan ir m a k la r v a r d ir { A ll

M uham m ed 15).
Kinaye yoluyla cinsi m unasebete
IU./balcik denir. Bz. Peygam ber
s 6yle buyurm utur:

: Sen onun balcigim,

da senin balcigim ta din caya k a d a r .'

'

M izragin ve koarken uzuv

larin titremesidir. Bu kelim e daha ok

kurt i in kullamlir .

- IK u rt

; Eger sizi

bogarsa b e lk i de Rabbi ona, sizden

daha hayirli, kendisiniAllah ateslim
eden, inanan, goniilden itaat eden,
tovbe eden, orug tutan dul ve bakire
egler verir ( 66/Tahrlm 5);

: O la b ilir

ki siz, >geyden hoglanmazsiniz;

oysaki sizin igin daha hayirli
olabilir (2/B akara 216); .' *
'

; . Geri donerseniz yeryiiziinde

bozgunciiluk yapm aniz ve akrabalik

y a lp a la y a ra k gegti, denir.

baglarini kesm eniz b e k le n m e z mi

sizden ? (47/M uham m ed 22);
'
'. ;

/A -S -y

(5/M aide

A rzu ve lim it etm ektir.

Ya savag size fa r z

kilindiginda

M ufessirlerin ogu, ( )* ve ( )

savagmayacak o lu r s a n iz ? demigti

'
dolayli
anlam larla
yorum lam i lar;
arzu
ve
iimit
etm enin A lla h tan sadir olm asm in
sahih olm adigm i soylem i lerdir.

(2/B akara 246); -

; '

Fakat onlar bu konuda yan li bir

g 6rue sahiptirler. Z ira Yiice A llah,
O nun deil, insanlarin O ndan
dilekte bulunm alari i in 0 kelim eleri
zikreder.

O rnegin;

Eger onlardan hoglanmiyorsaniz,

biliniz ki; hoglanmadiginiz bir geyi
Allah hakkinizda gok hayirli kilmig
o la b ilir (4/N isa 19).

donm esi

: Siitii kesilip de tekrar

um ulan

sertletiginde;
8 6 2 B k z.

Talak, IX , 3 6 1 ; M u s lim , Nikah

denir.

e e.

B ir ey

<

: G ece karardi,

(H N : 1433).

701

Ragip el-Isfahani
kararm aktadir.

: K i r i k f m c a n . B u n u n a s i l

/A --r

a n l a m i f i n c a m n o n p a r.
a o lm a sid ir
a i r i n s o z i i d e b u a n l a m d a n i s t i a r e

Ion,

iy ir m i ve

lo n d a b ir,

l em
t di i
r:

lo n u n c u g iin bildik

' .

sayilardir. A llah buyurur ki:

B u n la r (am on g iin d iir
(2/B akara 196);

'

: E y P e y g a m b e r;

m iim in le ri

sa va g a

E g e r sizd e n

sa b re d e n yirm i k ig i

b u lu n u rsa ;

ik iy iiz

tegvik
k ig iy i

pargalanmig b ir k a lb e sa d e ce ik i
o k u n la v u rm a k ig in y a g a r iy o r .

g 6 s t e raerne it.

o g a ld ig i

; G ebeligi iizerinden

on

E g le rin iz, akrabaniz

B o y l e c e

o n l a r

ta m sa y id ir

(9 /T e v b e

a d a m in

2 4 (.

k e n d ile riy le ,

o g a l d i g i a k r a b a l a r i n d aann oh leur
t o p l u l u g a a d o l mt uur.

D e ste k le m e
iy e

geginin

(4 /N isa

akraba,

iste r

ta m d ik

iy i

iste r

o lsu n ,

dost

A-/ y
i
a ra lig in d a k i

buyurur k i:

O n la r la

19 (.

:
v a k ti

konusunda ;

b e d ei nl o noo ulndn uk m
Ii .

susuz birakilip onuncu giinde su

i m eye gotiiriilm eleridir], ' :
O nuncu giinde su irilen develer.

yani

k o n u m u n d a d irla r
da

G ebeliginin
onuncu
aym daki
develer k e n d i h a lin e b ir a k ild ig i
za m a n (8 /T ekvr 4).

: (D eveleri) susuz bira^m ad^

kullanilir [D evelerin d o^uz giin

sayi

o l a n k ii.

: E z u n lu g u on zira olan ey.

k e n d ile riy le

sa y isi

on ay g e en deve._ ogulu

ek lin d e gelir: - :

: O nar onar geldiler.

A d a m in

A l l a h b u y u r u r k i :

v e rd ik le rim iz in

onda birine e rig m e m ig le rd i (34/

S eb e 45).

ay eti

e k a m r m a s i nEa

a k ra b a la rid ir;

1> .t a m

lkarm anla olur. '

: Bir
eyin onda b iri: :

i l ei nGs aibibanateh
i

siire.

A lla h

: K iy a m e ti g o r d iik le r i

8 6 3 im r u u l-K .aysa a il iir

bu b k z. D iv an u
im r u u l-K a y s, s . 1

! - ,,$16.
702

on

e i ionenkdkieiknpee
iee
z
r ;

a m rir.

.N i t ^ ^ i m

: O n la rin o n u n c u su
oldum . ' : M allarinin onda
birini aldim . : M allarini ona
fam am ladim Bu da dokuzu ona

M u sh a fla rd a

m a g lu p

On do kuz tane g o r e v lis i v a r d ir (74/

M iiddessir 30).

o n c e k ile re

G d z le rin , z a t e n y a r a li o la n -319

et.

e d e rle r ( 8/Enfal 65);

B u n lar,

'

e r h u l-K
N aasai
h h a s ,;

Mufredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

g iin

d iin y a d a

ancak

b ir

ak$am

/A-s-b

y a h u t b ir k u y lu k v a k ti k a d a r k a lm i

Eklem s in ir le r i. :

o ld u k la r in i s a m r la r (79/N aziat 46 (.

am nam azindan yatsiya

A k^:
kadar olan siire . :

Aam
1
k^

y a tsi . ' : G ozde m eydana gelen

kararti [G ece korliigii [.
G e ce k o r ii a d a m ',

/
G e ce!

,<

k o r ii k a d in , denir .
G o z iin d e

z a y if lik

y u r iid iig ii

g ib i

o la n

devenin

y iir iir / R a s tg e le

ha reke t eder, denir .

atee

yoneldim . G ece beliren ate

e
ve denir; tipki

alev] g ib i].

sozii , I F a la n eyi

.g o rm e z lik te n

g e ld i,

sozii gibidir

A llah buyurur k i : -

<
;(

R a h m a n i a n m a kta n y iiz gevirene,

y a n in d a n a y r ilm a y a c a k b ir yeytani
a rk a d a y v e r ir iz (4 3 /Z u h ru f 36).

: G ece

Tekih

o k s in irio la n e t.jr-^ -:H a y v a n d a n

ekilen sinirlerle baglanan ey.
Sonra h er tiirlii balanm aya
d enm itir. O rnegin A raplarin
sbzleri gibi:

'
Sizi selem e agacinin b a^ lam i gibi
baglarim . .

: Falan ki i saglam

otlayan

eklinde

develer.

gelir.

anlam dan byle denilm itir:

Bu

: G ece otlayan deve, otlam ayani

ta h rik e d e r.: : ] harfinin fethi ile]

yapihdir,

gii liidiir.

getin bir
giindiir (11/H ud 77) ayetindeki

kelim esi,
/ etin, zorlu
anlam indadir.
B u kelim e, fa il
anlam inda olabildigi gibi, m e f ul
anlam inda da olabilir. B una gbre

dyetin anlam i oyle olur:

K enarlari bir araya
>

G eceleyin

: Bu,

to planm i giin/sikintili bir gun. Bu

tipki soz gibidir: - '

Avci agi ve yiiziik halkasi gibi

bir gtin/sikintili b ir giin.
B irbirleriyle ken etlen m i ,
birbirini
destekleyen
topluluk.
A llah buyurur ki: *
' 4 ; Biz

: A kam yem egini yedim , Ona

ona oyle hazineler vermiytik ki,

anahtarlarim giiglii kuvvetli bir
topluluk zor tayirdi (28/K asas 76);
A.

akam yem egini yedirdim . V

D ediler Id: Andolsun, biz,

- /Aksam y e m eg in i ye ve kanm a,

bir topluluk iken, kurt onnyerse, bu

durumda yiiphesiz kayba ugrayan
(aciz kimseler) oluruz (1 2 /Y u su f
14); yani sbzbirligi eden ve birbirini
destekleyen bir topluluk.

akam yem egi; harfinin kesri ile

yatsi nam azi anlam indadir .!

. 864

umir.

8 6 4 B u ,

d a v ra n m a k

so y le n e n bir

d a rb -1 m e se ld ir. B k z . ib n F dris,
6 6 9 ; M e y d d n l,

Miicmel, 111,
Mecme it l-Emsal, 11, 16.

703

Ragip el-Isfahani
H alk bir araya

to p lan d'i . ' O nunla bir :

ey b ag lad ilar.
Onun agzindaki tukiiriik kurudu; yani

- '

320- G e rg e k h a y a t sa d e ce
o m ru n ilk y illa r id ir ;

tiikuruk oyle k urudu ki, sinir/veter

Ve sen o nun taze d a lla r in d a n

veya kendisiyle bagey

langibi
ilm i
sikm aktasin/beslenm ektesin.865
ekilm
zerine
iz^i
i ----o ld u- .

.
;
it yem en abasi/kllrkti
bir
e.
:
S ik ig a n
b u lu tla rd a n .}aril .}aril
a ey,
baglanan
s a nBk
a.

su
in d ir d ik k i (7 8 /N eb e 14);
sdzii , /,Falan ki.}i s a n k sardi
yani yagm urla sik itirilan; b a ka
sozii gibidir . . :
bir ifadeyle yagm urla dolu olan
siit verm eyen deve. H ayvanin
bulutlardan.
karninda oldugu
durulmin
iii
K im isine gore '
' kelim esi
bagirsaga denir .
b u lu tlarisik itirip y ag m u ry ag m asin i
saglayan bulutlar, anlam indadir.

A -S -r/

.
k elim esi ,
flilinin
m astaridir . :
l^ilm
e^.
i^

tk ilm.eyin
i^ . ozii, o zsu
A llah buyurur k i :

1 ;Onunla
.birlikte iki geng de zindana girmigti
)Onlardan biri: Ben (riiyamda
kendim i garap sikiyorken gordiim.t
dedi (1 2 /Y 0 su f 36 (;

'

Bunun arkasm dan da halkin bol

-yagm ura kavugacagi ve onda sikip
sagacaklari bir y il gelecektir 12)/
Y u su f 49); yani onda k azan
elde
edecekleri bir yil. Bu ayet,
[m e hul
form uyla [
ekilde de ok u n m
tuu
r:

yani iizerlerine yagm ur :

y agdirilir .

U sare

704

bahgeye ate.}li b ir kasirga isa be t

etsin d e y a m v e r s in (2/B akara 266).

B ir eyin

tika basa
su ile doldurulm asidir. Siginak
anlam m daki
ve da bu
anlam dan gelir.
^ :
Zam an. ogulu
eklinde gelir.
Allah buyurur k i: '

: Asra a n d o lsu n ; in s a n m u tla k a

z iy a n d a d ir (103/A sr 1-2).

! A ka m .( ikindi

nam azi) bu anlam dan g e lir .

B azilarina gore sab ah -akam ; diger
bazilarina gdre

ise, gece-gtindtiz

anlam indadir. Bu tipki gd n e ve aya

yerine '

ey aldim
eeek
. oyle
air
bir
ge
d er:

K im ilerine gore ise bu ile

gelen rtiz g ^ d ir. ise; toz
savuran rd z g ^ d ir. A llah buyurur
lj; 0 ,

Divdmi ibn
Ahmar, s. 6 1 ; ib n F a ris, Miicmel, , 6 7 7 ; ibn
M anzflr, Lisdnu i-Arab, (
m a d d e si.

8 6 5 ib n A h m a r a a it bu i in b k z.

M iilre a a t ' f&ar'an K avram lari Sbzliigii

denildigi gibidir . : H ayiz

agina goriip
giren ^g 1en
lik
Z.

rina

A -S-f/
ve

Ekinden
koparilandir.bitki
K irilm
pala
ari
denir. A llah buyurur k i :

: Yaprakli
taneler ve giizel kokulu bitkiler 55)/

koruyacak y o k tu r (40/M iim in 33).

. B ir eyi tutm aktir: <
: A l l a h in ip in e h e p in iz
sim siki yapisin (3/A l-i Im ran 103);
'
sim siki baglanirsa,
k e s in lik le d o g ru y o la ile tilm i tir (3/
A l-i im ran 101).

K im

A lla h a

R ahm an1 ;(

Sonunda onlari, yenilmiq ekin gibi

yapti (1 0 5 /fil 5 (;

: giddetli
birfirtina (10/Y hnus 22 (.

eyi
B ir

ala y ip o n u y en ilip a tilm

par
op-
er
i
gibi yapm andir. B una benzetilerek
byle d e n ir: :
iddetli
bir kasirgaya mnddiilar

;lAJ S ik i

kendisini koruyacak eyi talep

etm itir. A llah b u y u ru r ki:
.

A -S-m/

: / tutm ak .
Lg iL\/S im siki

tutm ak. A llah buyu 1

rur k>i
:
;Bugiin
A lla h in
em rinden
koruyacak
yoktur (11/H hd 43); yani ondan
koruyacak bir
hi
;ey yoktur. A y eti
K orunacak kim se y oktur eklinde ,
yorum layanlar ,
kelim esinin
>
anlam inda oldugunu dem ek
lerdir; onlar sadece
istem
ondan
em i
kastedilen aret
anlam
etm
a ii
.lerdir
Z ira bu
kelim e birbirinden
ayrilam azlar;
onlardan
hangisi
m eydana gelirse, digeri de onunla
olur.mAeydana
llah buyurur
g e lm i
k i : SiziA llah tan

K a d in d e d i k i: f it e h a k k in d a

b e n i k in a d ig in iz $ahis budur. B e n
onun n e fsind en m u ra ta lm a k istedim .
F a k a t , (bundan) iddetle sakindi

(1 2 /Y u su f 32); yani
koruyacak eyi a r a d i.
'

s ik iy a

; sanki kotiiliik i lem ekten

kendisini

K a f ir k a d in la r i nikahinizda

tu tm ayin (60/M iim tehine 10 ).

. .:

K endisiyle

korunan;

yani balam
ey. <

lan
:
(?ey g am b erlerin
ism eti);
Yiice
A lla h m, once kendilerine bzgii
kildigi cevher safligiyla; sonra
onlara verdigi bedeni iistiinliiklerle;
sonra onlara ^^rdim edip ayaklarm i
3 l ^ l atirm akla; sonra onlara
se kin e indirm ekle/i huzuru verm ek
le, kalplerini koru m ak la ve b aari
verm ekle onlari korum asidir. Allah
buyurur ki:

A lla h ' in s a n la rd a n korur (5/
M aide 67).

O nun

B ilezik benzeridir.
.
koldaki yeridir. B ilezige

benzetilerek, bilekteki beyazliga da

705

Ragip el-!sfahani
denm ektedir. Bu tipki ayaktaki
beyazlim diye adlandirilm asi
gibidir. Bu anlam da /
ayaklari beyaz karga, denir.

ve sinirlarini aqarsa
Allah onu, devamli kalacagi bir
ateqe sokar ve onun igin alqaltici
bir azap vardir (4/N isa 14(;
; imdi m i
isy a n

eder

vavlidir.

inandin? Daha !} 'ba k a ld ir m i

ve bozgunculardan olmuqtun ) /
Y unus
91 (.

iinkiitesniyesineu '> derler. ogulu

ise
eklinde gelir. : Ona

C em aatten/G uruptan a y rila n >

hakkinda ; IFalan kii

asa ile vurdum. -

.topluluktan ayrildi, denir

/ A-S-V

kelimesinin

ash

Kili(la

vurdum. Allah buyurur ki: <:

A s a n i at! (27/Neml 10); :

Bunun iizerine Musa asasim yere atti

(7/Araf 107); : Musa dedi
ki; 0 benim degnegim dir (20/Taha ;(^
Onlarda, iplerinive
a sa la n m ativerdiler (26/ u ara 44).
G ittigi seferden donenin hali gdz
dniine alinarak konaklanan ki i in

IFalan kiqi asasim atti,

denir. air dyle der:

B a

kaldirdi/

Itaat etm ez oldu. B u soziin asil

anlam i, k i inn, asasiyla kendini
korum asidir.

A llah

buyurur

ki:

i Adem, Rabbine
ba k a ld ir d i ve yolunu qasirdi ( 20 /
T aha 1 2 1 ); <
. I- - :

Kim Allah a ve Peygamberine karqi

8 6 6 M u a k k ir b. H im a r e l- B a r ik iy e a il bu

Mecme 'u 'l-Emsal, , 3 6 4 ;

Mu 'cemu i 'S u ara, s. 9 2; F e ra e , H.Basriyye, 1, 76.
i n b k z. M e y d a n i,

lerle

lsirmD
ak
i

buyurur k i :, '
: Onlar

sizinle karqilaqtiklarinda inandik

derler fakat
kendi
baqlarina
kaldiklari zaman size duyduklari
ofke yuziinden parm ak uqlarim
is ir ir la r (3/A l-i im ran 119 (.

321 - A s a s im yere atti ve orada

karar k ild i 866

o ^ /A -d -d

; ;giin

zalim kimse iki elini is ir a c a k 25)/

p i
duyacaklar
anlam in d ad ir
lnkl> ;
insanlar, adetleri iizere pim anlik
d u y d u k larm d ap a rm a k larin i/ellerin i
is ir ir la r .

:
ekirdek ve develerin
lsirdigi/otladigi [dikenli
.
-
H ayvanlarin birbirlerini lsirm alari .

inde a
i;iri davranan ad am

sanki yaptigi ii lsirm aktadir. Bu

kelim e, ifratta bulunulan
eye gore
kimi zam an dvm ek, kim i zam an da
yerm ek i.in k u lla n ih r

M e rz e b a n i,

706

Denir ki ;

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

sefere gider;
: o ,
dum anhkta airi gider. :

iddetli engellem
her tiirlii
eler
kullanil)r. A llah buyurur k i :

Kitligin

oldugu

zaman. - .

ignenm esi zor olan bir 9eit hurma.

. .

'

/ 2 : D irsek ile o m u z a ra si.

P azisin aisab etettim /v u rd u m .

Bu anlam dan istidre yoluyla byle

denir:
. '
: A gaci
tahra ile b u d a d im . : A gziyla
di i devenin bacagm dan tutup onu
9okerten erkek deve.
: O nun pazisindan tuttum
onu gdlendirdim . 2 / /,

ve

tipki el gibi istidre yoluyla yardim ci

anlam inda kullam lir:

d er:

Gormektesin goldeki -322

topragimizinfitne-fesatla
;doldugunu
Giiglii bir toplulukla bize dar
g e ld ig in itk

hastaligin dan ikayeti olan

adam .
* : P azisinda i aret

ifasi zor h a sta lik.

Jiddetli felak et
.

A -d -h/

B ier)/ 91
13 (;
.yani K u ra n i pargalara ayirdilar

/ A-d-1
/Kas\ Sinirli h er turlii sert
et. .
: Bti sert olan adam /
^dal^h ad am .
O nuhayvandan
alinan adale/kas ile baladim . B u
tipki sbzti gibidir.

m ecazi

zorlukla^

yum u rtlad i ; : Kadin

bebegini zor dogurdu. oyle
air

: in ce pazili adam .

kelim e,

: P azida m eydana gelen

Bu

K im isine gdre yukaridaki ayet

kocalara, kim isine gdre de kadinlarin
velilerine hitap etm ektedir. Buna
byle
benzetilerek
d e n ir:

Higbir zaman yoldan

olan adam . B u iarete - denir.

P azibent/K ol 9ak.
Paziya
benzetilerek havuzun kenarlarm a
denir.

B akara232
/ 2 ( (.

saptiranlari kol (yardimci) edinmig

degilim ( 18 /K e h f 5 .(

,Kadinlari boadiginizda
muddetleri sona ermigse, kocalari
ile birbirleriyle giizellikle anlagmig
larsa evlenmelerine engel olmayin

/A-d-d

anlam da

(M u O nlar,K u rdn
sihirdir ; O ncekilerin uydurdugu
sozlerdir ve K u rdn ile ilgili benzer

Divanu
E sasul-Belaga,
Z e m a hs;.

8 6 7 E v s b. H a c e r e
l b
au b k z .

Evs, s .

e ri,

308.

707

Ragip el-Isfahani
.eyler dediler
K im
gdre
isi

sozunun

Siz
Kitabin tumftne inamrsiniz
3)/
Al-i Im ran 119) ayetinin tersin.e
u
ayette a n la tila n d ir :

1 : Siz kitabin bir
kismina inanip bir kismini inkar mi
ediyorsunuz? (2/B akara 85 (.
an lam i ;

kelim esi ,

ve lkarm
onu dzerinden
a im ^am
olan giy si/p elerin .

.davrandi

evirdi ve kaba
Y dz
unlara Bu
b e n zsoz

er
:.

oguludur.
ve

bzerin eb b k b ld bey

g u 1
D al, yast]k ve
.pin bbkulm esi g ib i
B u anlam dan iki katli klirke
denir .
insanm
indan
ba
asina kadar olan iki yam bulunan
kal

Tipki
ve

kelim
ogulu elerinin
olan
g ib i .
ve
da bu

isra)/83
17
;(

ve

benzer.sozler

U zuvlarialara
p ar :
:
O nun

Bu
kelim e
) (
edatiyla
m uteaddi oldugunda istiare yoluyla
efkat
m eyletm
gosterm
ek ek
ve

aladim
uzuvlarini
. K issaiye
p ar
gdre bu k elim e , veya bir aga

anlam inda k u llam lir :

: O na acidi ve ona rahm et

koktendir
-.

ayirm aktir
-
.

ism i olan

kdktinden ^ e h r .

duygusunu/kanadini

ede
leh kelim esinin

asil
Z ira onlar [tasgir .
yaparken [
derler. D iger bir
ede ise onun asil
leh .
unku

onlar
.derler

[tesniye

y aparken[

,M irastaboliinm eyoktur
yani, bir kilicin
aya ayrilm
iki par
asi
ey ler gibi, bolunddgd
ve benzeri
ilarm takdirde
zarar gorecegi
m iras
eyler b d lu n m ez.

A-t-f/
: Iki ta ra fm d a n b irid ^ e rin in

Nihaye, 111, 2 5 6 ; E b u U b e y d ,
Caribu 'l-Hadis, 11, 7; M u tta k i, Kenzu 7Ummdl, X I, 9.

700

g ey ik ;

g e rd i ;
Y avrusuna kiin
dii
: Y avrusuna

kiin d ev
diie
). edatiyla m titeaddl (
oldugunda ise bunun ziddi o lu r :

Falan
iden ^dz
ki

'

8 6 8 lb n u l-E sir,

. :

ev ird im.
R ivayette
oyle gede
e
r':

/ - -
:
Z iynet ve i.in v itirilm esi
D enir k i ; ' :
K adin ziynetsiz ka ld i , ziynetsizdir .
. K ir i$ i o lm a y a n y a y , sozu
de bu anlam dan g elm ektedir .
! : O nu ziynetsiz

lkardim
hizatim
timbir
/te^
ve
onu i/siz biraktim , 0 da ziynetsiz
i siz kaldi. A llah buyurur ki: J* ii

K ullam lm ayan k u y u la r 22)/
H45
ac (.

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

A lem in m dkem m el bir yaratici
sm m ve tezyin edicisinin olm adigina
inanan ^iye denir.
: E vden sakinlerini lkardi;


; D eveleri obansiz
birakti.

ini kaldiran gine yba

ik.

A -z -m

ogulu
eklinde
g e lir ;
! .
: B ir g ig n e m lik etten kem ikler
y a r a ttik , kem iklere de et g iy d ir d ik

/ A -t-V
A lm ak.

Teslim

etm ek. , : Verm ek. A llah buyurur

ki:

M u m inun 14). A yette iki kez / 23 (

gen
e< kelim esi eklinde de
okunm
tuur.
K olun kalin olan

k ism i .
siz sem
K ayer
i
tah ta si . sbzdntin asil anlam i

: K e n d ile r in e
kitap verilenlerden Allah 'a ve
ahiret giiniine inanmayan, Allah ve
Resuliiniin haram kildigini haram
saym ayan ve hak dini kendine din
edinmeyen kimselerle, kugiilerek
elleriyle cizye verinceye kadar
savagin (9/Tevbe 29).

eyin k e m ig biiyiidii. Sonra

u d u r:
bu kelim e biitiin e^ler
biiyiik
in
i
,istiare edildi ve ister gbzle goriilsiin
,ister akilla bilinsin; ister m adde

ve form lari, bagi

anlam ina ozgii ^ ilin m itir: UjUat
; Bu, bizim

biiyiik g iin iin a z a b in d a n k o rk a rim

Ziim er / 39
13( (; : ; k i
bu biiyiik b ir h a b e rd ir (38/Sdd 67 (;

; /</7

bagttmizdir. Artik ister hesapsizca

ver, ister tut (38/Sad 39).
[ D iledigine v e rir ).

^ :
,D e ki; ben , R a b b im e isy a n edersem

0 biiyiik h a b e ri
m i? (7 8 /N eb e 1-2); .
:

: Sadakalar

B u K u r 'an, ik i g e h rin b irin d e n b ir

hakkinda Sana 7 uzatanlar vardir.

Onlara verilirse hognut olurlar,
verilmezse, hemen djkeleniverirler
(9/Tevbe 58).

ister de m ana olsun bu anlam da

kullam lir oldu. A llah buyurur k i :

boyun egdi. Bu

sbztin asil anlam i, devenin ba mi

verip/uzatip ekinm em esidir.

: A g a yapraklarm i yem ek

n e y i s o r u y o r la r ?

biiyiik

adam a

in d ir ilm e li

d e g il

m iy d i? d e d ile r (4 3 /Z u h ru f3 1 (.

k elim esi
m adde in
i
kullan ild ig in d a,
onun,
edzleri
o lan lard a
kullam lm asi
bt

869B u,

Ibn

u nb in
e nin
avem-
e

A s im d a n n a k le ttig i k ira a ttir. B kz.ir$adu 7 -

Mubtedi, s 4 5 3 .
7

Ragip el-Isfahani
asild ir . kelim esi ise ciizleri
^^ olan lard a k u llan ih r. Fakat
bazen
k elim esi, ciizleri ayri
in de kullanilir.
ey ler
olan
u
i
d rn ek ler g ib i : : Biiyiik bir
o rd u ; :
orn ek lerd ek i

B uyiik b ir m ^l
^ .
k e lim e si ,
/

ok an la m in d a d ir. ,F: e lak e t

m u sib e t . ve ',K: a d in in
asm i ken
biiyiik
d isiy le
gdster
kal
y astik benzeri dbir
y^
ig

in istiare edildigi
insan
gibi
i
de istiare edilm ektedir . /
K o t ii h a b is k i$ i denir. ibn K uteybe
oyle d e r: : Fiz^olo)ik yapisi
saglam olan k.
idir
Bu kelim enin

a sil , ; yani

topraktan gelir .
O nunla giireti:
ve onu yere a tti/. Habis)
adam ) fo rm u ; Fesada devam)
eden adam ) ve
indan
B a)
ey m
ge
ok
)i
tecrubeli

ad am

form lari gibidir .

/

A-f-f

ehvetin Ngalip
e fiste ,
gelm esini engelleyen bir halin
m eydana g elm esidir .
Bir
it
e

eghim ve zorlam a ile iffet elde eden

k^i
. kelim enin asil an lam i ;
ve ; yani bir eyden arta kalan
veya erak/m isvak agacim n m eyvesi
olan- '
hiikm iindekieyle
az
yetinm ektir .
'

A llah

buyurur

iffetli olm aya

ali
.^m:a
k i : <

Z e n g in o lan , iffetli olmaya

galisin (4/N isa 6(;

i
; 1 :
E v le n m e

im k a n im

b u lam ayan lar,

A lla h liitfu ile k e n d ile r in i v a r lik li

kilincayakadariffetlerinikorum aya
galismlar (24/N ur 33).

Siivarinin isina
kar
lkan
bukalem un
benzeri
bir
hayvandir .
- :

/A-f-r

- ... C in le rd e n bir

ifrit d e d i k i (27/N em l 3 9 ) .
: Kotii habis c i n .
kelim esi

unun
H oroz
kafalarindaki
ve toy k u
.tiiydiir

A -f-V / ^
:
. :

e^i alm ayi k a ste tm B

e k
ir.
Y anm dakini alm ak n
i

ona y o n eld i . : ,Riizgar

evin izini silm eye ydneldi. Bu b a k i
oyle
isindan
d eair
ra:
' -

/ Nem onun izlerini aldi -323

s ild i870
: Evin izi silindi; sanki

iirdm eye

tutm
tur
u . ' ' : Bitki ve
saglam
m ey giirle
e/arti
aya
aga
yoneldi. Bu tipki
---
dem en gibidir . '
O ndan sarfi :
nazar ederek giinahlarim silm eyi
ladim. A slinda bu ciim ledeki
am a
8 7 0 A d iy ye !>)
ait r

bu

710

y otir/yiiz
n elmev
i

bkz.
Divamt Adiy, s 4 9 ..

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozlugu

m e ful terk e d ilm itir ve ( ) edati
gizli bir kelim eye baghdir.
G iinah tan u zak la m ak
anlam indadir., A.lal) buyurur ki:
:

Kdtuliigiin cezasi,
yine onun gibi bir kdtiiliiktur. Kim
affeder, barigirsa onun miikafati
Allah a aittir (4 2 / u ra 40);
: ''
(mehrin
tamamini
birakmaniz)
takvaya
daha uygundur (2/B akara 237);

*duydugun geyi ona veriyorsu n

oyle dua eAdraplap
e rle r
: '
'

Allahim!]

senden]

a f ve afiyet istiyorum . ,Y ani

ceza
verm em eni
ve
selam eti
diliyorum . Y dce A llah kendini soyle
nitelen d irm ek ted ir :

uphesiz Allah gok affedici^

ve bagiglayicidir (4/N isa 4 3 (.

; Afiyenin

sadakadir.S13 Yani, rizk

an ku,
yiyecek
inde
yabani
pk eo
;
hayvan
ve
insanlarin
yedigi
B u n d a n s o n ra sizi, g iik re d e rsin iz
sadakadir . : Falan eyi
d iy e a ffe tm ig tik , (2/B akara 52 (;
: - ogalm aya birak tim. anlam da
' Sizden (tovbe eden) bir
dyle denm
tir
i: . Sakali
gurubu bagiglasak bile, bir guruba
uzatin
4.
da suqhi olduklarindan dolayi
:
ok olan kil, tuy. '
azap edecegiz (9/Tevbe 66(; -'
alanui,Tencere
(tencereodiin
ile
: Onlar; bagigla (3/A l-i im ran
birlikte) geri verdigi tenceredeki
159 (; Sen a f f i al (7/A ra f
orba artig i.
yani kastedilm esi ve elde ;)199
edilm esi kolay olani al. K im isine
gdre de; Insanlardan artakalani
/ A -k -b
al. anlam indadir . ^
(
. : Ne sarfedeceklerini Sana
: Ayagin ark^ tarafi. Bazilari
sorarlar, de ki; artani (2/B akara
ise
diye telaffuzogulu
eder .
yani verilm esi kolay o lam ;)219 .

oyle
eklinde
rivayet
gelir.
sdziindeki ,kelim esi

,hal konum unda bir m astardir. Yani

onun hali,
a f in in ; yani bir
ey
isteyenin hali gibi oldugu hdlde
ta b u lu n d u .B u sd z g iiz e lsa ybagi
ila n

/ yedigi

ed ilm ek ted ir :

8 7 1 Z u h e y r b. E bi S u lm a y a a it bu it ! in bkz.

Divanu Ziiheyr, s. 68.

872 B u h ad isi B e z z d z ta h r i

e tm i tir. R iv ay e t

z in c irin d e Y u n u s b. H a b b a b v a rd ir ki,

bir m an ay
arettir.
a/d av ram
Bua

za-

y iftir. e t-T a b e ra n in in sa h ih ! se n e tle ta h ri

oyle
anlam
d eair
da
r:

ettig i b e n z e r b ir h a d is in bkz. H e y sem i,

M ecm euz -Zevaid , X , 7 8 .

-
873

Sanki diledigin/ihtiyag -324

' ' :

B u h a d is i n b k z . A h m e d , Miisned , IB,

33 8 . Bu h a d is ( )m a d d e s in d e g e ti.
8 7 4 H a d is i in bkz. A h m e d , Miisned ,

, 52.

B a d-

sin ra v ile ri sik ad ir.

711

Ragip el-lsfahani

Okgelerin ategte v a y h a lin e ? 15

de: B u g iin in s a n la rd a n siz e g a lip

k elim esi, istidre yoluyla

ocuga ve ocu g u n ocuguna
denir. A llah b u y u ru rki:

g e le ce k kim se yoktur, g iip h e siz ben

: B u sozii,

d o n d ii ve: B e n sizd e n uzagim , ben

de s iz in y a rd im c m iz im , dedi. F a k a t
ik i o rd u b ir b ir in i g o r iin c e ardina

geleceklere

s iz in g o r e m e d ik le rin iz i g o riiy o ru m ,

d e v a m li k a la c a k b ir m ira s o la r a k

ben A lla h t an k o rk u y o ru m ; A lla h in

b ir a k ti ki, (o nun d in in e ) d o n s iin le r

a z a b i gid d etlid ir, d e d i ( 8/E nfal 48);

(4 3 /Z h r u f2 8 ) .

! '

ardindan/soyundan

(Ay

sonu)

il^desi

A raplarin soziinden gelm ektedir:

sonunda
geldi. Ayin bitim ine ^z bir zam an
kaldim da ise '

denir.

Aym

; G eri dondii. '

sozii junlara benzer:

: O k esi uzerine/ilk haline
dondii ; : H em en

iz le r in in

iis tiin d e n

g e r is in

d o n d iile r ( 8 /K e h f6 4 );

g e ri

: G eldigi yere geri gitti.

; A lla h

b iz id o g ru y o la k a v u g tu rd u k ta n s o n ra

ardimiza m i d o n e lim ? (6 /E n am
?1); ' : S iz geriye m i
d o n e c e k sin iz ? (3/A l-i Im ran 144);

,'.

Gerisin geri d o n en kim se, A lla h 'a

k e s in lik le z a r a r verem ez (3/A l-i
im144
ran (; -
:

<

; H a n i geytan
o n la r a y a p t ik la r in i g iiz e l g o s te rd i

<

: A y e t le r im iz s iz e o ku n u yo rd u
da siz, o n a arkanizt d o n iiy o rd u n u z

(2 3 /M u m inun 66).
: O nun ardindan gitti. Bu tipki
sozii gibidir. ve

kelim eleri, sevap anlam indadirlar:

: M iik a fa ti en iy i
o la n 0 , en g iiz e l akibeti veren yine,
O d u r (1 8 /K eh f 44);

: igte o n la r ig in bu d iin y a d a iyi

bir akibet v a r d ir (1 3 /R a d 2 2 ) .
kelim esi de m utlak sovlend.iginde
sevap anlam indadir:
:
Akibet, Allah a kargi gelmekten
sakinanlarindir (28/K asas 83).

kelim esi m u z a f geldiginde,

kim i zam an ceza ^erm ek ile ilgili
o lu r- O'
; S o n ra
k o t iiliik y a p a n la r in ugradiklari son,
A l l a h in a y e tle rin i y a la n s a y m a la ri
ve o n la r i a la y k o n u su e d in m e le ri
d o la y is iy la g o k k o tii o ld u (30/R um
(.

N ih a y e t

ig in d e

ebedi

ik is in in

de

akibeti,

k a la c a k la r i

ateg

o la c a k tir (59/H ar ?) ayeti, ayet

gibi ziddindan istiare labilir:

: O n la r a a c ik li b ir a z a b i
8 7 5 B u h a ri, el-Vudu', [, 2 6 5 ; M u s lim , H N : 241.

712

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

m u jd ele (3/A l-i im ran 21).

. - ^

kelim eleri

azap/ceza anlam indadir:

; H e p s i p e y g a m b e rle ri
y a la n la d ila r d a azabimi h a k e ttile r

(38/Sad 14);

: K im

A l l a h a

k a rg i g e lirs e

cezalandirm asi
g iip h e siz g e tin d ir (59/H ar 4);
' : E g e r ceza
b ils in

k i A lla h in

verecekseniz , siz e v e rile n cezanin

m is liy le ceza verin (16/N ahl 126);

;H er

kim k e n d is in e y a p ila n

eziyete m is liy le eziyette bulunur

da

s o n ra

k e n d is in e

z u lm e d ilirs e

elbette o n a A lla h y a rd im e d e r (22/

Hac 60).

,,

A lla h h iik iim verd ikten -325

s o n ra o nun
ardina du giilm ez 11*

Yukaridaki ayet, kendilerine gizl i

oldugu zam an insanlara, A llah m
verdigi hiikm ii ^ yaptiklarim n
tirm ayi
hikm
y asak
etinilam
ara
dai
olabilir. Bu, kaderin sirrina dalm anm
yasaklanm asi gibi olur

.

'' N em l 10); yani geriye)/ 27
dondii ve arkasina bakm adan kti
a.
; G ece ve giindiiziin birbirini
takip etm esi gibi,
eyin bbir
ka
a
eyin ardindan gelm esidir
bir
.
kelim e de bu anlam dan g e lir :
Bir binege
inin ni^i
o b etle
k ie
b inm esi .

-
B i r s ^ i ^ p eeyapm aktir.

/A td u rm a k s iz in p e g

birakti. A llah b uyurur k i :

pege kogtu, denir. A llah buyurur :

^ : A lla h , o n la r in k a lp le rin e

: Insani

o n iin d e n ve a rk a s in d a n izleyenler

lm ^si^
l^ . :

n ifa k birakti (9/T evbe 77). air de

oyle d e r:

v a rd ir

(1 3 /R a d 11); yani insam

takip eden ve onu koruyan m elekler
v a rd ir. : O n u n h u k m iin iin

pegine diigecek y o k tu r (1 3 /R ad
41); yani A lla h in hukm iiniin ardina
diiecek ve O nun yaptiklarim
sorgulayacak kim se yoktur. Bu ayet,
sozden gelm ektedir:
: Hdkim , kendinden onceki
hakim in verdigi hiikm ii incelem eye
ald i .876air dyle der:

8 76

eyi Falan
ona

-
,O n a c in garpm ig -326
ardindan ayilmaksizin. lf

i, arkasinda
Falan k i

b irak m ad iocuk .
A dam in
d er:

eocuklari.

D ilciler

,kelim esinin k ap sam m a

inin kizindanocuklar
gelen
ki

iinkii onlar soy yoluyla

girm ez .
iyi takip etm iyorlar. Fakat kizl^r
ki,
kelim esinin k ap sam m a girer .

B u so z ; H a k im , k e n d in d e n o n c e k i h a k im in
v erd ig i h tlk m e a y k iri ^ tl^ tlm v e rd i. e k lin d e
d e e v rile b ilir. B k z . Muhtaru s-Sihah,
m a d d esi -(M ilte rc im le r).

8 7 7 Bu

k a y n a g i b u lu n a m a mtir
i.

m ru u l-K a y s a a itiir
8 7b8i
u
in b k z. Divanu

im ru u 'l-Kays, s . 3 4 .
713

Ragip el-Isfahani
<

B ir ke^ erkek, bir

ocuk doguran kez

k a dkiz
in.
le bagladim
M izragi . kiri
Bu

,tipki;
O nu sinirle bagladim
sozii gibidir . D agdaki sarp y o l .
ogulu

ve

.eklinde gelir

A vlarken art arda gelip gittigi i,in

kartala

tir.den
eklen
Om
na
i
in
benzedigi
sancak/bayrak
i,
^ ^
i^i k enarina konulan ve
ta
irilen
kiipeye
ipe ge
de .denir
in erkek
A rt keklige
tugu
arda ui>
.denir

Allah, kasitsiz olarak agzinizdan

gikiveren yeminlerinizden dolayi
sizi sorumlu tutmaz, fakat bilerek
kendinizi bagladiginiz yeminlerden
dolayi sizi sorumlu tutar (5/M aide
89 ).B u ay et; 1*

-
eklinde
de okunm utur. Bn anlam dan;
! Falan kiginin (baglandigi) bir
inanci vardir, denir.
G erdanliga
denir. isim
olarak kullam lan bir m astardir ve
u drnekte oldugu gibi ogulu da
ya^ilm aktadir: ^
- . Ey iman edenleri Sbzlegmeleri

yerine getirin (5/M aide 1).

A -k -d / ^

; A kdedilen nikah, yem in

ve benzeri eylerin ism idir. A llah
buyurur k i:
: Miiddet/Bekleme siiresi
sona erene kadar nikah kiymaya
kalkigmayin (2/B akara 235).

eyin kenarlarim

bir
Bir

araya toplam aktir. Bu kelim e sert

cisim lerde kullanilir: A '
ipi)
baglam ak (;
vi baglam ak)
/
,etm ek) gibi. Sonra bu kelim e
istidre yoluylaeyler
soyut
in
i
de kullanilir o ld u :
S ati)
kdi^(;

am a akdi)
A ntla)
ve
.benzerleri g ib i
gelir;

kokten

fiil

y e m in le g tig in iz

formlari

: K e n d ile r iy le
k im se le re

hisse

le r in i v e rin iz (4/N isa 33). Bu dyet ;

'

eklinde

de

okunm
tuur. -

Taha 27). :

Bu

A llah b uyurur k i :

Dili tutuldu.
D ilinde kekem elik vardir:
; Dilimden diigiiniii gdz (20/

'

; '

Diigiimlere ijleyen iifiiriikgiilerin

gerrinden (1 3/Felak 4).
kelim esi, in oguludur.
: B uyiicu kadinin bagladigi
diigiim. Bunun asil
/m uska
anlam indan gelir. B unun i< in ona,
denildigi gibi de denir. Bu
anlam dan bdyiicdye denir.

: : M iilkii

olduguna

inandigi bir akari vardir. D enir 1;

8 7 9 B u , N a fi, ib n K eslr, ib n A m ir, E bu A m r, E bu
C a fe r v e Y ak ^ un k iraatid ir.
8 8 0 B u , K ufTlerin k ira a tid ir: H a m z e , K issai, A sim
v e H alef. B k z. / '/ ' l-Miibtedi, s. 2 8 2 .

714

881 B u,

H a fs in d i in d ak i

KufTlerin

B kz. / - l-Miibtedi, s. 2 9 9 .

k iraatid ir.

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

D ollenirken
irken
iftle/
;

kuyrugunu toplayan
i d evdie. 1
;
K uyrugu k ivrilm
tekei
ve -**k
o p
e k .: K opekler

kadin;

sanki

erkegin

suyunu

kesm ektedir/engellem ektedir. Allah

buyurur k i :
K a rim
d a k is ir b u lu n u y o r (19/M eryem 5 (;

iftle
ti.

'

K a r im k is ir d ir (3/Al-i

Imran
40 (.

A-k-r/

H avuz, ev ve benzerlerinin tem ^li.

eklinde de t ldffuz edilir.

D enilm i tir ki; <
: E vlerinin i inde sava ilan

her toplum m utlaka zelil o lm utur.8P

Ko ke

: K isir o ld u . : Son
ocuk.
ekilde
Aym de son yum urta anlam indadir . :
arap;

denilmektedir. ' -:

/&runa; yani ash n a isabet ettim .

Bu tipki
(B a ma isabet
ettim ), form u gibidir. Su sdz de bu
anlam dan gelir: '. Hurm a
agacini kokiinden kestim .
D eveyi kestim .

' . : D evenin sirtim yaraladim ,

iinkii

akil gibidir
kisirla
tirm i.

/olm ak. A raplarin koyun siiriisiine

b u lu tp a r [ a sina [883 dem eleri, onu
ke benzetm elerinden dolayidir
ko .
- ;
yani falan
i sesini
ki
yiikseltti. N itekim rivayet edildigine
gore, bir adam in ayagi kesilm i
de sesiniyiiksek
yd k seltm
bir)i
bundan
lglikdolayi
atm
sesle
i;(
bui in
kelim
istiare
e ses
edilir
olm
tuur. :
imi. Tekili
ari^
ila

eklinde g elir.

o da yaralandi. A llah buyurur ki:

Derken, deveyi
kestiler. Bunun iizerine Salih dedi
ki: Yurdunuzda tig giin daha yagayin.
igte bu, yalan gikmayacak olan kesin

/ A-k
1-

b ir v a a ttir (11/H ud 65);

: A rk a d a g la rin i gagird ilar,

kesti (54/
K am er 29). B u anlam dan sdzler
istiareedilm itir: A * - --, Yara yapan
eger; j : Isirankopek; :
Kisir adam ; ',

; D ogurm ayan

da k ilic in i a la r a k d eveyi

8 8 2 B u s o z ,

b. E bi T a lib in c ih a tlai bir<

i)g

h u tb e s in d e n a lin m itir. B k z
A b d u h ,Nehcu 'l-Belaga, s . .

ilm i kabul etm eye hazir

olan giice denir.
ile insam
B u gii
n
elde ettigi ilm e
denir. Bundan
dolayi E m irulm iim inin Ali (r.a .(
oyle dem
tir
i:
:

_ _ - " .
-

327- G o rd tim ki, a k il i k i

.
e r. i f R a d iy /M
883 B kz. ib n F a ris, M iicm el.

Ragip el-!sfahani

kisimdir: Dogugtan gelen ve

.igitilen
Dogugtan geleni -328
.olmadikga igitileni fa y d a saglam az
Tipki gdz gorm edigi halde -329
giineg igiginm yarar saglamadigi
g ib i? M
ne Bz.
B irinci
?eygam
akil
e
d
aret etm
soziiyle
ek ted ir
i :

ber

; ,Allah

akildan daha fazla degerli bir gey

yaratm am igtir
885.
Ikinci
idinea^il
de
e
sbziiyle
aret e tm e k te d ir
i :

: Hig kimse, kendisini / /

yonlendirecek
ve
kdtiiliikten
dondiirecek bir akildan daha iistiin
bir gey elde etmig degildir .
ayette kastedilen akil da l?udur :
- '
: Biz insanlara bu ornekleri
8 8 4 B u b e y itle r 14z. A lin in d iv a n in d a m ev cu ttu r.
A y n c a b k z . ib n E b id -D u n y a , Edebu 'd-Diinya

ve 'd-Din, s. 15; G a z a li, ihyau U lum i'd-D in , 1,

86 .
8 8 5 ib n T e y m iy y e bu h a d is in ittifa k la y a la n bir
u y d u rm a o ld u g u n u so y le r. Iraki o y le der:
B u h a d isi, TaberanT, el-Mu 'cemu i-K ebir ve

Mucemu 1-Avsatta ve E b u N a im z a y if
isn a tla ta h r i e tm i lerdir. ^ k z . G a z a li, ihya,
1, 8 3 ; E b u N u a y m , H ilye, V ll, 3 1 8 ; A clu n t,
K.Hafa, 1 ,2 3 6 .
8 8 6 1 rak t d ^ le d er: B u h a d is i, i b n u l-M u h a b b e r,

A kl'da ta h r i e tm i , o n d a n d a e l-H a ris b. E bi

U s a m e n a k le tm i tir. B k z . G a z a li, ihya, I, 83.
D e rim

ki; D a v u d b. e l-M u h a b b e r k e z z a p -

tir ( o k y a la n c id ir ). ib n H a c e r d e

der:

O n u n ta s n if e ttig i Kitabu 7 -Akl a d il e s e rin in

o g u m e v z u d u r. B k z . ib n H aeer, Tehzibut7
, s. 2 0 0 .

716

anlatiyoruz, ama onlarm anlam im

bilginlerden bagkasi kavrayam az
A nkebut / 29
4 3( (.
Yiice A llah in kafirleri akilsiz
likla yerdigi h er ayet, birinci akil
idine degil, ikincisine
.
arettir
e>
O rnegin
et ve benzeri diger^
yetler g ib i :

" : ,inkarcilarin durumu

sozleri ancak bagirma VC gagirma

) bigiminde algilayarak (anlamadan
tekrarlayan kigi gibidir. Sagir, dilsiz
VC kordiirler; diigiinm ezler 2)/
B akara1?
1(.
Akil olm adigindan dolayi^
sornm lu tutulm adigi her ayet de
birinci
arettir
idine
akil
e
.
;kelim esinin asil an lam i
.tutm ak ve simsik .1 kavram aktir
O rn eg in : : D evenin

itile b ag lanm asi/tutulm asi . '

ilacin m ideyi tutm asi/ishali

durdurm asi . ' ,K: adm
mi b a g lasa
d i. : Dilini
m enetti/tuttu. Bu anlam dan kaleye
;
ogulu
denm
tir
i. eklinde

D evenin baglanm asi nokta-i
nazarindan oyle denir: _ ' :
O ldtirulenin
diyetini
verdim .
K im isine gore bu sbziin asil anlam i;
develerin,
m aktuliin
velisinin
avlusuna baglanm asidir. K im isine
gore de onun anlam i; develerin,
kam n akitilm asina engel olm asidir.
Sonra diyet, neyle ddenirse odensin
diye isim lendirilm itir.

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozlugu

D iyeti
verm ekle
yukiim lii
olanlara da denir. :
O nun yerine diyeti ben

verdim .

Katil degil de onun akrabalari diyet

verm ekle yukiim lii
'

olduklarinda;

/Onun kavminin

verm esi gereken diyet , denir.

O nu elm eyle

/ A-k-m

kelim esinin anlam i, izin/

eserin olum asini engelleyen kurulu
ktur/sertliktir . ! E k le m le ri
k urud u, denir .

hastalik.

: iy ileem eyen
Erkegin

ddlunii kabul etm eyen '

kadin.
IK a d in ve

yere atti. :

ra h im a k im / k is ir k a ld i , denir. Allah

M izm gim k asik ve bacaklari arasina

buyurur ki:

koydu.

; K a r is i g ig lik

B azilarina gdre

, bir yilin

zekati anlam indadir. Z ira Hz. Ebu

B ekir dyle dem itir:

E g e r o n la r b a n a b ir y ilin

z e k a tin i d a h i verm e zle rse o n la r la

s a v a g irim .8 ?A rap lar da dyle der:

. : Pai-ayi a ld i

ikaT 1 alm adi. B u sozdeki

, kendisiyle baglanilan eyle
veya m astarla develerden kinaye
yap ilm itir. N itekim
(O nu siki bagladim ) denir; tipki
( Yazi yazdim ) denildigi gibi.
A yrica

; denildigi gibi,
de denir.
fakat

: K orunan ve b akasindan

a ta ra k g e ld i. E lin iy iiz iin e g a rp a ra k :

B e n kisir b ir k o c a k a riy im ! d e d i (51/

Z ariyat 29).

sozundeki kelim esi,

fail anlam inda olabilir; buna gore

anlam i oyle olur: N e bir bulut ne de
bir agaci a ilam ayan riizgar. M e f ul
anlam inda da olabilir; tipki .
gibi. Bu da herhangi bir hayri/
faydayi kabul etm eyen ruzgardir.
H ayri kabul etm eyip etkilenm eyince
de, ne verir/ne h ay ir saglar, ne de etki
eder. A llah b uyurur ki:
: O n la r in iiz e rin e koklerini
kesecek > r iiz g a r g o n d e rm ig tik
(51/Z ariyat 41). : Sevincin
olm adigi giin/M utsuz giin.

m enedilen kadin, inci ve benzeri.

T ipki

A ra p la n n

baglanilan eye

dedikleri

gibi.

K endisiyle korunan dag veya kale.

u ^ /A -k -f
: B ir eye saygiyla ybnelip

: A tlarm ayaklarm da m eydana

ona baglanm aktir. eriatta

gelen bir h a s ta lik tir . : A yaklarin

A llah a
y a k lam ak
cam iye kapanm aktir.

birbirleriyle ^ t i m i i e l e r i n d e n kay
naklanan yaralanm a.

8 8 7 B k z . ib n H ace r, F e th u l-Bdri, III, 2 6 2 .

am aciyla

O nu falan eye hapsettim . B undan

dolayi A llah b uyurur ki: - <

Kapanan/Yerli ve y o lc u
7 17

R a g i p e l - l s t a h a n
b iitiin in s a n la r ig in egit k ilin a n ( 22 /

aym anlam dadir: : K am i

Hac 25);

askisi; : Tulum askisi.

: M akaraya balanan aletlerdir.

'

ib ra h im ve I s m a ile: T a v a f

edenler, ibadete kapananlar, riik u

B u anlam dan
eye denir.

ve secd e e d e n le r ig in E v im i tem iz
tutun,

d iy e em retm ig tik (2/B akara

125 (;

O n la r; p u t la r a ta p iy o ru z ve o n la ra

baglam p duruyoruz, d e m ig le rd i
u ara/
26)
? ;


^^
is r a ilo g u lla r m i

d en izden

kendisiyle

tutulan

Eger Zeyd birinin katili ise;

/F a la n k ig in in kam Z e y d e
yap igti, denir.

/ S iiliik : Bogaza
yapian b irk u rt u k tu r. : K urum u
kan. Bebegin m eydana geldigi
de bu anlam dan gelir. Allah buyurur
ki: 0 : , insani >
alak ,ta n y a r a tti (96/A lak 2 ) ; - .

g e g ird ik . P n t la r i o n iin d e bel biikiip

egilm ekte

; "A n d o lsu n ki, b iz in san i

o la n

b ir

to p lu liig a

r a s t la d ila r (7/A r a f
138 (; '

siizm e

gam urdan

y a ra ttik .

S o n ra

/ Ustiinekapandtgin

sa g la m b ir y e rd e nutfe h a lin e

oniinde egildigin ilahina b ir bak; biz omi

getirdik. S o n ra nutfeyi alaka yaptik.

mutlaka yakacagtz, sonra darmadagin

Alakayi d a > p a r g a c ik et h a lin e

soktuk (23/M um inun 12-14).

edip

denizde

97);
"

savuracagiz

(20/T aha

M e s c itle rd e ibadete gekilinitj

oldugunuz zamanlarda k a d in la rla

birleg m eyin (2/B akara 187);

.'

; O n la r in k a r eden ve
s iz in M e s c id - i H a r a m i z iy a r e tin iz i
ve durdurulan k u r b a n la r in y e rin e
u la g m a sin i m en e d e n le rd ir (48/Fetih

^5); yani hapsedilen,

kurbanlarin.

m enedilen

Sahibinin kendisine balan

digi ve ondan ayrilm adigi degerli ey.

: Hayvanin iizerine asilan heybe.
: insam n, b akasiyla gdnderip
iinin baglandigi/ticari m alini yiikle
yip

bakasiyla

gonderdigi

binek/

deve. air oyle der:

1
- .
330- K e rv a n a kogup g o n d e rile n
d e v e le r in fe la k e te u g r a y a c a k la r in i
b ild ig i h a ld e d e v e s in i k e rv a n la

J jW A -l-k
B ir eye yap im aktir.

gonaerai.

: Av, avcinin
agina takildi. ve /A ski:
Bir eyin asildigi ey. sdzler de

8 8 8 S a lim b. D a rey e l-G

a ita la
bu
n
f
bkz. ib n D u re y d , Cemheretu 'l-Luga ,

in
i

130
111;,

Ibn M a n zuL
r,isa n u l-Arab )
,
m a d d e s i .(

M fre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

Y avrusunu sevip ona
baglanan deve. O lum e de
denm
tir
i.
B aglam lan aga .:

N azari 111m: B ilindigi zam an

kiinin kendisiyle k e m ^ e erdigi
ilim dir: A lem deki varliklari bilm ek

gibi.

' : K adin ham ile kaldi .

H asm ina
an ad
y aam
pi .

/ A-l-m
:

eyi hakikatiyle idrak

Bir

:etm ektir. Bu da iki kism a a y rilir

eyin

D iger bir a idan da ilim iki

kism a ayrilir: A kil ve se m i (vahye
dayali) ilim.

zatm i/kendisini
B ir -1

.idrak e tm ek
bir
;eyin

A m eli ilim: Y erine getirilm edigi

siirece tam am lanm ayan
ilim dir:
ibddetlerle ilgili ilim gibi.

ve

form lari aslinda

aym dir; ancak form u, hizli bir

eye,inkendisi
varBolan
ir -i
2
v arligiyla hhk m etm ek
eye, kendisi
veya
in var
bir
i
eyin var olm
olmam
ayan
asiyla
bir

.huk m etm ek

Birincisi, bir m e f ule m iitead

d id ir : : Siz onlari
bilmezsiniz, A lla h o n la r i bilir ) 8/
Enfal
6 0 (.
ik in c is i. iki tn e fhle m titeaddidir :

<

siz onlarin inanmig

kadinlar olduklarini ogrenirseniz
onlari kafirlere geri gondermeyin
(6 0 /M um tehine< 10)., -
.-

; Eger

Allah in peygam berleri

toplayip da Size ne cevap verildi
dedigi giin, Bizim higbir bilgimiz
yok, giiphesiz gizlilikleri hakkiyla
bilen ancak sensin diyeceklerdir
(5/M dide 109) ayeti, soz konusu
peygam berlerin akillarm in [ anda]
yerinde olm adigina iaret eder.

B aka bir a idan da ilim iki

kism a ayrilir: N azari ve am eli.

ekilde haber verilen bilgi; ise

bgrenenin n efsin d eetk isi olu uncaya
kadar defalarca tekrarlanan
anlam indadir.

bilgi

Bazilari o y le d e r : : m analari/
kavram lari tasavvur etm ek i in
nefsi uyandirm aktir; *ise nefsin,
m analari/kavram lari tasavvur etm ek
i in

uyanm asidir. Kim i zam an

eger onda tekrar varsa
anlam inda da ^ u llam lm rnegin
ayette oldugu gibi:
: Siz

A lla h a dininizi mi ogreteceksiniz?

Oysa Allah, gdklerde ve yerde
olanlari bilir (49/H ucurat 16).

ile ilgili ayet ornekleri:

' Rahm an Kur 'an

ogretti (55/R ahm an 1-2);

0 : , insana kalemle yazm ayi
ogretti (96/A lak 4);
: Sizin ve atalarinizin
bilmedigi geyler ,size ogretilmigtir
( 6/E n am 91);
: Bize,
kug dili ogretildi (27/N em l 16);

'
719

Ragip el-Isfahani
* : Ey
Rabbimiz! Onlara, iglerinden senin
,ayetlerini kendilerine okuyacak
,onlara kitap ve hikmeti ogretecek
onlari temizleyecek bir peygam ber
gonder (2/Bakara 129) ve benzeri
dyetler .

: Allah, Adem 'e

biitiin isimleri ogretti (2/Bakara 31 (.

Yiice A llahm isimleri dgretmesi
tur: Allah,
oyleA dem
olme
u
kendisiyle
acagiverm
konu
bir gi
i9
yaya da isim
tur.koym
Bunu
ve eu
da onun kalbinetirmekle
y le
tir. Ayrica Allah, hayvanlarm
yapm i
her birine yapacaklari fiili ve
lkaracaklari sesi de ogretm i
.tir
Allah buyurur ^ i : ,

Orada katimizdan kendisine bir

rahmet verdigimiz ve tarafimizdan
kendisine bir ilim ogrettigim iz
kullarimizdan bir kulu buldular (18/
K ehf 65). <
. : Musa ona:
Sana ogretilenden, bana, dogruyu
bulmama yardim edecek bir bilgi
ogretmen igin Sana tabi olayim mi?
dedi (18/K ehf 66).
Bazilarina gore; Hz. M usanm
kastettigi ilim, A llahin kendilerine
tanitm adik 9 a insanlarin kotii gordu
gii ve onlara gizli kalan dzel ilimdir.
N itekim Hz. Musa, kendinse tabi
oldugu/kendisiyle yolculuk ettigi
bilge ki inin yaptiklarm i, nedenini
kendisine anlatincaya kadar ho
kar ilam am itir. ayetteki ilmin
7? n

de bu anlam da oldugu sdylenm

tir
i:

; Nezdinde

kitaptan bir bilgi bulunan dedi ki

N em l / 27
40( (.
Yiice A llah ;

Allah kendilerine ilim verilenleri

derecelerleyiikseltsin (58/M iicadele
ayetinde, ilim derecelerinin )1 1
ilim
sahiplerinin
farkldik
aret
arzettiklerine
etm ektedir
i.
H er ilim
sahibinin iistiinde daha iyi bilen
Z>>/.v/v3r//r(12/Yusuf76)ayetindeki

kasindan
kelim esi,iistiin
ba
olan insana i,aret olabilir. A yette
inm iibalaga
kullanilan
i

lafzm in tahsis edilm esi de, insanm

kendinden daha iistiin olanlara
gore oyle olm asa bile ilkine oranla
daha bilgili oldugunaaret
i^/
etm ektedir. A yrica ,k elim esi
n ^ r e / b C r s izle,ondan^
gC m
o ls
i

Yiice A lla h m kasted

olm asiilm
dai
m
ekiim
iinkii
anlam
kiindiir
g da
er .
ile nitelendirilebilecek olan
sadece A lla h tir. B una gore

,)Y u s u f 76) ayeti / 12

ina to plulugun her tek
birine
ba

degil, onlarin tamaret

am in
etm
a ii
oluyor. B irinci y o ru m a gore ise
ayet, onlarin her birine tek tek
aret
i
olyyor
etm i.

gaybleri)

Goriinmeyenleri

bilen

(5/M aide ( 109 (

ayeti, A lla
eyin
h tan
gizli
bir
hi
kalm adigina
arettir
.

<- : biitiin goriilm eyenleri bilir .
<

M iifre d a t / K ur'an K avram lari ^bzhigii

.S ir la r in a

k im s e y i m u tta li k ilm a z

S e g tig i b ir e lg id e n bagka (72/C inn

ayetinde,

A llah m

kendi

)26-27

dostlarina ozgii kildigi bir ilm inin

olduguna i.aret vard ir
A llahin

sifati
olan
' .
ey gizli
kendisine
kalm ayan
bir
hi
dem ektir ki; bununla sadece A llah
nitelendirilebilir. N itekim
oyle
U^rulm^^tadir)(: *

g iin s iz h u zu ra 0

ve ara 7.in ism idir. B u kelim e asil

itibariyla kendisiyle bilinen
eyin
ism idir; tipki kendisiyle tabedilen
eye ve kendisiyle m uhiirlenen
eye de
denildigi gibi. Bu
kelim enin bn form da gelm esi, alet
gibi oldugu i,indir. z ra alem /evren
yaraticism a delalet etm
isindan
esi a
,alettir. B undan dolayi Y dce A llah
kendi birligini ogrenm e konusunda
bizi ale m ey o n le n d irm
tir
i :

g iz li k a lm a z (69/H akka 18(.

ve y e r in g o r k e m li m e k a n izm a s in i

eyin kendisiyle bilindigi

Bir

a re ttir
:

igaretidir ,

d u g u n m u y o rla r m i? (7/A r a f 185 (.

Yol
areti
i)(;

_
O rdu sancagi), gibi. Bundan)
dolayi daga da
ogulu
denm
tir
i.

eklinde gelir. 4 3 /Z u h ru
6 1f.
ay eti ; : k iy a m e tin b ir 0
ek lin d ed e o kunm
tur
u.88

: D e n iz d e

G d k le rin

a lim r s in iz , h ig b ir g e y in iz ( A lla h

kelim esinin
|-

eklinde [ ,g elm esi

evrendeki
h varliga
her bir
e
denilm esinden dolayidir. O rn eg in ;
) ^^ a le m i (; su)

alem i (;
ate)
.alem

i) denir
Ayrica r ^ y e t t e de ^
ge
e r:

; A lla h ,in on b in
daglar g ib i a k ip g id e n g e m ile r de
O nun
a y e tle rin d e n d ir
ura/<
42) k iis u r alem i v a r d ir .
32 (; :
^ kelim enin [akilli varliklar
in olan] cem -i salim form unda
i
D e n iz d e y u r iiy e n d a g la r g ib ig e m ile r
gelm esi ise, insanlarm da sozii
O n u n d u r (5 5 /R ah m
24 (.^
edilen
inde varliklarin
olm asindan
i
Ust dudaktaki yariga denir .
: E lbise d e sen i . ' Yani dolayidir ve insan bir sozciigii
p a ybla
a kasiyla
onun
hurdur; ordu sancagina
falan
i mke
i
hiikmii
galip
gelir/sadece
insan
benzetilm ektedir . O na
,dikkate alinir. K im isine gbre ise
aret ko y d u m
i . Yol
soz konusu kelim enin
ekilde
bu
a retleri
i ; : D inin i/aretleri
ogul yapilm asi, onunla diger
ilkeleri.T
e k lin d eekili
g elir^
4,)./ <
varliklarin
degil sadece m elek, cin

Falan k i.i hayrin isaretidir
ve
insanlarm
kastedilm esinden
Bu anlam dan k m a ya denir .
dolayidir.
ibn A B
b bua stan
gorii
'
Felek attigi
ve onun
cevher
ku :

8 8 9 B u , Am e in o k u d u g u az
D im y att, ithaf, s. 3 8 6 .

k ira a ttir.

B kz.
8 9 6 B k z . S u y u ti, ed-D urrul-Mensur, 1, 34.

721

Ragip el-{sfahani
rivdyetlm
e ^.
ditir
C afer b. M uham m edoyle
de
der: B u 9ogul kehm e^le, insanlar
ve

onlardan kastedilm
her birii
bir fir.
diemAlem
sayilm
iki
i

kism a ayrilir: Biiyiik diem; felek

;;
ve
indekilerdir. Ki9hk alem
iinkii insan dlemin insandir
heyeti/ .

ziddidir. Bu kelim e, som ut degil

daha 90k soyut eylerle ilgili
kullanilm aktadir. /F a la n gey
a g ig a gikti;

/O n u a g ig a

Q ikardim , d a a g ig a g ik ti j denir.

A llah buyurur ki:

: S o n ra o n la ra ;

agiktan agiga ve g iz lid e n g iz liy e

soyledim (71/N uh 9); yani gizli ve
a ik olarak. <

: R a b b in , g o n iille r in in

e^li iizerinetir.yaratilm
Nitekim
i
A llah, biiyiik dlem de var olan her
eyi insanda da tir.yaratm
Allah
i
buyurur k i : : ;H amd

g iz le d ik le r in i ve a g ig a v u r d u k la n n t

alemlerin Rabbi A lla h 'a mahsustur

Fatiha / 1( , !

K it a b in

: '

israilognllari, size verdigim nimetimi

ve sizi alemlere iistiin kildigimi
hatirlayin (2/B akara 47). Bazilarina
gore A llah bu sbzle, israilogullarim n
zam am ndaki alem leri kastetm itir.
K im isine gore de ondan kasit;
A llahin onlara bagi ladiklarm dan,
verdigi ve im kanlardan dolayi her
birinin him alem lerin yerine ge tigi 0
7amanki fozileth insanlardir. Onlarin
bu ekilde isim lendirilm esi, tipki Bz.
ibrahim in ayette Himmet diye
isipalendirilm esi gibidir: '
giiphesiz ibrahim bir iimmetti
( 1
120 (; '
''* Seni alemlerden menetmemig
miydik? dediler (1 5/H icr 70).

/A-l-n

/A lenilik : >

8 9 ] B k z. F e y ru z a b a d i, Besdir, ]

Ditrru 'l-Mensur, ], 34.

722

/G izliliF in
,

9 5; S u y u ti, ed-

b i lir (28/K asas 69). '

/
sozii, bizzat
kendisinin degil, kitabin i indeki
anl^m larin a ik olm asi a isindan
a d i/b a g lig i,

kokiinden gelebilir.

/A-l-v

/ Y iik s e k lik : >

/ A lg a k liF in

ziddidir. ve bu ikisine
m ensup olandir. : Yiikselmek.
Bu kokten fiil form lari gelir:

(Yiikseldi, yiikselm ektedir;

yiiksektir). F ethaile kelim esi,daha

90k m ekan ve cisim ler konusunda
kullamlir. Allah buyurur k i :
: Uzerlerinde ince,
y e g il ipekten ve atla sta n e lb ise le r
v a rd ir (76/insan ^ ).

B azilarina gore form u hem

iyi hem kotii eylerde; Formu
ise sadece iyi eylerde kullam lir.
Allah buyu ru r ki:
' g iip h e s iz F ir a v u n y e r y iiz iin d e
biiyiikliik tasladi (28/K asas 4);

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

nitelem esinin; hatta ariflerin ilm inin

F ira v u n , y e ry iiz iin d e biiyiiklenen ve

kendisini k uatm asm dan yiicedir.

gergekten a g iri g id e n le rd e n d i ( 10 /

kelim esi d e bu anlam da

kullanilir: : A lla h ,

Y unus 83);

O n la r k ib re k a p ild ila r ve ululuk

taslayan zorba b ir k av im o ld u la r
(2 3 /M u m inun 46).

o n la r in g irk kogm akta o ld u k la rin d a n

m i o ld u n ?

yiicedir (27/N em l 63). A yette

form unun
getirilm esi m iibalaga
i indir; insanlarda oldugu gibi
t e k e lliif i in degildir.

: A lla h , o n la r in

Y uce A llah, ib lis e dyle dedi:

. B o b iirle n d in
mi, y o k s a yiicelerden

' <

s o y le d ik le r i geylerden m iin e zzeh tir;

Bu

a h ire t

son derece yiicedir ve u lu d u r (17/

isra 43). Ayetteki kelim esi,

flilm in m astar degildir; tipki

' : A lla h s iz i
y e rd e n b it ir ir g ib i y e tig tirm ig tir (71/
N dh 17) ayetindeki kelim esi ile
1 ; B iit iin v a r lig in la na
y o n e l (73/M iizem m il 8) ayetindeki
kelim esi m astar olm adigi gibi.

(38/Sad 75).

y u rd u n u ,

bobiirlenm eyi
istem eyen

ve

b o zg u n cu lu g u

k im se le re

Kasas 83); .

y e ry iiz iin d e

v e r ir iz

(28/

M u tla k a o n la rd a n 7< d ig e r in e g a lip

gelirdi (2 3 /M u m inun 91);

" - ' .
.' : B iz, k ita p ta
is r a ilo g u lla n n a : Sizler, y e ry iiz iin d e
ik i

defa fe s a t

g ik a ra c a k s in iz

ve

kibirleneceksiniz d i
'
; ' G o n iille r i

a la b ild ig in e

y e b ild ir d ik (> 7/isra 4);

kesin

o la r a k

h a k s iz lik

ve

kabul

e ttig i

halde,

biiyiiklenmelerinden

o tiir ii o n la r i b ile b ile in k a r e ttile r

(27/N em l 14).
D egeri ^ d k sek olan, erefli.
kelim e kokiinden gelir.

Bu

E n e re fli, en yiice. A lla h

b u y u ru r ki: : S iz in

en y iic e R a b b in iz b e n im , d e d i
(7 9 /N a z ia t 24). : B azen
y e rile n
b iiy iik liik /k ib ir,
b azen
de y iik se k lik ta le b a n la m in d a
gelir. a y e t bu h e r ik an la m a
da g e le b ilir:
:
M u h a k k a k k i b u g iin , iistiin gelen
k a z a n m ig tir (2 0 /T a h a 64).
: Yiice R a b b in in

Yiice A llah m; :

ism in i tesbih et (87/A la ) dyetinin

^ U phesiz yiice ve b iiy iik o la n sadece

anlam i oyledir: A llah, kendisiyle

kiyaslanam ayacak veya bakasiyla
dl iilem eyecek
kadar
yiicedir.
1 ; Yiice g o k le r (20/Taha

A lla h t ir

(22/H ac 6 ;(

: u p h e siz A lla h yiicedir,

b iiy iik t iir

bu

(4/N isa 34) ayetlerinde

^elim eyle nitelendirilm esi 11

anlam dadir:

A llah,

niteleyenlerin

4) ayetindeki *kelim esi,

kelim esinin

cem -i

miiennesidir.

Ragip e l-lsfa h a n
Ayetin anlami byledir: G okler, bu
alem e g o re d a h a d e g e rli ve da h a

'
Avail
halkina gonderildi ,8 d enilm itir.

anlam dan '

iis tiin d iir. ^litekim

^buyurur ^i :
S iz iy a ra tm a k

mi

giig,

daha

y a ra tm a k

mi,

yoksa
ki

n ( 7 9/N aziat

g o k y iiz iin ii

onu A lla h

b in a

27 (.

. ,D o g ru s u iy ile r in k ita b i
illiy y in d e d ir (83/M utaffifln 18(.
B a z ila rin a g o re u ^ ,c e h e n n e m in
,en kbtii yerinin isim i oldugu g ib i
cennetin en iyi/yiice yerinin ismi
de j j ^ dir. D iger bazilarina gore
ise, hakikatte bu kelim e cennette
ayanlarin ism idir. Bu gorii
ya
a ya daha uygundur. Z ira
A rap
bu
ogul
n laform
ra /a u,
k illila
t o nra
u

kelim esine nispet

gelir.
ister demir, ister ta olsun ors

>

anlam indadir. O daya da denir.

ogulu , vezninde eklinde
g e lir . : iri deve.
. Bir
eyin list tarafi. Bundan dolayi
ba ve boyuna denir. Ayrica
yiiklerin iizerinde ta inan eylere
de
denir. ' :

Riizgarin (estigi yerin) iistii ve alti,

denilm ektedir. * : Fal o^larim n en
yiiksegidir ^i, da yedinci olamdir.
< : U zerim den kalk!
* : Bu kelim enin asil anlam i,

i n n i n ^ s e k b i r y r e agrilm asidir.

aittir. O na gore bu kelim enin tek ili ,

gelir; tipki -. gibi. B una gore o y leo lu r:ayetin
E brar/Iyiler
anlam i
.d e o ^ /c e n n e te h lin in a r a s in d a d ir la r

Sonra her turlu yere agrilm a

anlam inda k u lla m jiro ld u .B a z ila rin a

Tipki ayet g ib i :
,

diyen, sanki yiicehgin oldugu

1 : K im A l l a h a ve R e s u le
ita a t

ederse

k e n d ile rin e

igte

onlar,

liit u fla r d a

A lla h in

b u lu n d u g u

p e yg a m b erle r, sid d ik le r, g e h id le r ve
s a lih k ig ile rle b eraberdir. B u n la r ne
g iiz e l a rk a d a g tir! (4/N isa 69 (.

isindan,
Y iikseklik
yiiksek
a
e re fe/yiicelige
yere ve denil

gore bu kelim e, kokiinden gelir.

: M akam in yiiksek olm asidir.
eye agirm itir. Tipki kendisine
sbylenen k i iyi onura etm ek i in ;
- : K iig iik d iig iiriilm e d e n /

Allah seni kiigiik diigiirmesin, gunu

^ ^ , dem en gibi. Bu anlam da A llah
buyurur ki: ... De
ki; geliniz, ogullarimizi davetedelim
(3 /A l-i i m ^ n 6 1 ); >
* : De ki ey
/-/ kitap! Sizinle bizi aramizda

m ektedir .
k elim
nin,^
esi ,miigterek olan bir soze geliniz (3/
Al-i im ran 64); ' '
ta sg irid ir,o rfte ise o d a y a a d o lmtuur.

<

Gyiikseldi
iin/G iine.

: M izrak dem irinin a h kism ina

ogulu
denir .
eklinde gelir.
;
ehrin iist tarafi. Bu

Onlara; Allah in

indirdigine ve Peygam ber 'e gelin,

8 9 2 , M e d in e d e b [ b o lg e ism id ir.

724

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

d e n ilin c e ;

m iin a fik la r in

senden

ok

olm alarindan ve m em leketi

atm alarindan dolayidir. (B
k ua
)i
in attigi
sariga
k ui .denir

b iisb iitu n u z a k la g tik la n n i g o r iir s iin

(4/N isa

61);

'

- Bana kargi bag kaldirmayin,

te slim iy e t

g o ste re re k

bana

g e lin

D enir k i ;

,)S a n k sardi) form u

d iye (ya zm a kta d ir) (27/N em l 31);

tipki
ina ortii bagladi) bve
a)
g o m le k g iy d i) form lari gibidir ( ^ -...

. : D e ki;

gelin R a b b in iz in siz e n e le r i h a ra m
k ild ig in i o ku ya y im ( 6/E n am 151).

Y ukariya dogru gitti.

ina sa n k sardim . B ununla

Ba
efendilikten kinaye y apilir . :
i; Bsanki
eyazli inda
bkbae
a
sarik vardir. B u iipki
ve
form lari gibidir.
oyle d air
e r:

O n u y iik se lttim , o d a y iik s e ld i,

denir. >
H arf-i cerdir. iirde
oldugu gibi bazen de isim yerine

kullam lir:

Ey M alik in oglu Am ir! Ey -332

!am ca

Sen bir a m ca yiy o k ettin , bir

O n u n iizerinde sa b a h - 331

.da ayaga kaldirdin

v a k tin d e g a k ird a d u 93

Yani; ey
soydun, bir

) ^/ A-m-m

IAm ca\

B abanin karde i.

/H a la \ B abanin kiz karde :

... : ...

'

am ca! Bir k av m i
k a v m e de v e rd in .
N e b e 1) dyeti)/ 78

takdirindedir ve ele alm akta

oldugum uz kelim eyle herhangi bir
alakasi yoktur .

Veya amcalarinizin e vle rin d e y a da

halalarinizm e vle rin d e (24/N ur 61 (.

j

/ A -m -d

: Iyi am ca ve dayilari

olan a d a m .

O nu

am ca edindi. B unun asil ,

iim ul
anlam indaki den gelir. B u da
isindandir. Dokluk
enir ka
i;
:
ey onlari
Falan
aktti
u.' ':
eyle
atti.onlari
M astari
Falan
ku
H alk tab ak asin a

denm esi ,

kastetm ek

B
ve
ir

ona d a y an m ak . : K endisine
d ayam lan : ' : Y iik s e k
s iitu n lu ire m Feer 7); yani)/ 89
dayandiklari ire m e. eye
B ir
d a y n d ig in z a m a n ; -

ve .
eklinde gelir

e^i

dersin .

D u v a r a d a y a n d im , sozii :

de aym dir .
adirin dayandigi

tahta

8 9 3 M u z a h im e l- U k a y lly e a it iir
bu
.in b k z
ib n M a n z u r ,
B a g d a d ,el-Hazane, (V, 2 5 3 .

m a d d e si;

8L
9 4e b id e a it bu < i

2 0 5 ; ib n t^ e y d , Cemheretu i-L uga ,

in b ^ zDivanu
.

1141.,
7

Ragip el-Isfahani
direk. ogulu ve
eklinde
gelir. A llah b uyurur ki: :
U zu n siitunlar ig in d e (104/H iim eze
9). Bu
kunmutu r.^
-*
g ib i,

eklinde de

: G d k le ri, g o r d iig iin iiz

d ire k s iz

o la r a k

y iik se lte n

/ A-m -r

IB a y in d ir olm ak: Harap

olm anm /bozulm anin ziddidir.
'
( Topragini im ar
etti/iledi, etm ektedir), denir. A llah
buyurur ki:

A lla h t ir (1 3 /R a d 2). Aym ekilde

'

insam n eline alip d a y a n d ig dem ir

veya tahtaya da denir.

sa g la m a y i

ekil a isindan direge benze

tilerek sabahm ilk I igina
denir. Orfte ve kelim eleri,
sehvin ziddidir. N iyetle kastedilen de
odur. A llah buyurur ki:

'

H a c ila r a

ve K a b e y i

su

onarmayi,

A l l a h a ve a h ir e t g iin iin e in a n m a k la
ve A lla h y o lu n d a c ih a t etm ekle b ir
m i tu tu y o rsu n u z? (9/Tevbe 19).

(O nu im ar ettim ,

b ir m ilm in i hasten

da im ar edildi), 0 ) , im ar
edilm itir), ienir. AHah buyurur ki:

(4/N isa 93);

. < :

- - .

K im

o ld iiriir s e

Y a n ila r a k y a p tik la rin iz d a d e g ilifa k a t

k a lp le rin iz in bile bile yoneldiginde

Y e ry iiziin d e

g iin a h v a rd ir (33/A hzab 5(.

o n c e k i in s a n la r in s o n la r in in n a s il

falan k,
i

giivenildiginde yiicedir
/ereflidir
,
son derece gu v en ilir b iridir
* .
O erek m al olsun, gerek kasi
ba
olsun guvenilen her
e^.

eklinde g elir (1 04/H iim eze 9) ay eti,

. Siitunlar ig in d e , eklinde
}kunmu
de <
tu r.^'
insanlarin :

yoneldigi
efendi/lider,
hiizntin
yoneldigi kalp, hastaligin yoneldigi
hasta a n la m la n n a gelir .
,U zuntii
kizginlik veya hastaliktan dolayi
e kaci
ti.

D eve, sirtindaki
yaradan dolayie kaci
ti.

8 95 B u, u b e, H a m z a , K iss a t v e H a le f in k ira a ti!. B k z. D im y ati, ithaf, s. 4 4 3 .

8 9 6 u k a r id a g e ti.

726

o ld u g u n a

gezip ,
b a k m a z la r

k e n d ile rin d e n

daha

k e n d ile rin d e n
m i?

O n la r

g iig lii

idiler.

Y e ry iiziin ii k a z ip a ltiis t e tm ig le r ve

im ar ettiklerinden
d a h a gok im ar etmilerdir -(30/
R um 9); : M a m ur eve
52) /T u r 4).
onu,

b u n la n n

B irine yeri im ar etm e i ini havale

ettigin zam an na oyle d e rsin : '
' . A llah buvurur ki:
; Allah,
s iz i to p ra kta n y a r a t ti ve y e ry iiz iin e
y e rle g tire re k b u ra y i kalkindirm akla

gorevlendirdi ( 1 1/Hud 61).

ve : B edenin hayatla
bayindir kaldigi siirenin adidir. Bu
kavram ,
Ib e k a m n altindadir.

Miifre dat / K ur'an K avram lari Sozliigii

-" denildigi zam an onun
anlam i; O nun bedeninin, ruhuyla

'

bayindir olm asi uzadi ?eklinde

olur. sozii ise bu anlam a
gelm ez. iinkii beka, fen a nm
ziddidir. B e k a nin o m iirden olan
iistiinliigiinden dolayi Yiice Allah
onunla nitelendirilm i?tir. ^ az
olarak da dm drle nitelendirildigi
olmu?tur.
- Fiilen uzun om iir verm ek

veya sozle uzun om iir dilem ek

anlam ina gelir. A llah buyurur ki:

S ize

ve kelim eleri aym

anlm ridadir; fakat yem lnde degil
sadece gelir:
!
: Se n in h a y a tin a a n d o ls u n ki,
o n la r s a rh o g lu k la ri ig in d e b o c a la y ip
d u ru y o rla rd i

ve

in?a
edildigi ziyaret. eriatta ise dzel
ziyaret [belli ibadetlerin icra edildii
K abe ziy aret ]anlam indadir.

om iir vermedik
(35/F atir 37);

m i?

: B ir

verm esini dili^orum . A yette

form unun getirilm esi, onunla yem in
kastedildigi i indir.

b ir

72).

: Yani A llahtan Sana uzun dm iir

d iig iin e ce k k im se n in d iig iin e b ile c e g i

kadar

(1 ^/^l^r

, . Sevginin

A lla h 'in m e s c itle rin i a n c a k A lla h 'a

ve a h ire t g iin iin e im a n eden, n a m a zi

c a n h y a om iir verilm esi de, onun

d o sd o g ru

dmriinden a z a ltilm a s i m u tlaka

b ir k ita p ta d ir ^35/Fatir (;
<

- : O n la rd a n h e r b ir i <;
y i l ontiir verilm esim ister. H a lb u k i
gok
ya$atilm asi o nu
a za p tan
u z a k la q tira c a k d e g ild ir (2/B akara
96); : K im e
uzun om iir verirsek, y a ra tilig ta
onu te rsin e g e v ir ir iz (36/Y asin 68 );
: B iz

A lla h 'tan b a g k a sin d a n k o rk m a ya n

n ice n e s ille r v a r etm igtik de o n la r in

dar

i.zerinden uzun zam anlar g e g ti (28/

kendileriyle

K asas 45); 1
: F ir a v u n M u s a 'ya:

topluluk adidir. a ir ?oyle der:

B iz s e n i g o cu kken y a n im iz a

a lip

b iiy iitm e d ik m i? Hayatim n b irg o k

y illa r in i a ra m iz d a g c g irm e d in m i?

k ila n ,

z e k a ti

veren

k im se le r im a r e d e r (9/Tevbe

ve

18)

ayetinde ge en . fiili, ya binayi

m uhafaza etm ek anlam m daki .
ya ziyaret etm ek anlam m daki
kokiinden gelir; ya da, ' *
' : yani falan yerde ikam et ettim ,
soziinden gelm ektedir; iinkii [ayni
anlam da] dyle denir:
.

kelim esi, ^ den daha

anlam lidir. , bir yerin

'

m a m u r. oldugu

bir

333-

M a a d den h e rk e sin b ir

im a r e s i/ b a r in d ig i h i r y e r i v a r d i r !

d e d i( 2 6 / u a r a l 8 ) .
ih a b8 9ye7t-T
eA ahaitngele
bu

s bb.

n
i

727

Ragip e l-!sfa h a n

: L iderin, liderliginin deva

/ A-m-l

m m m ve onu m uhafaza etm enin

areti inm
olarak
iistiine
bir b a
i
.koydugu reyhan buketi veya s a n k
inda
Eger da
bunun
reyhan
di ,
diye

istiaredir ve 0 itibarladir .

ondan
:

isim lendirilirse, bu da

Sakinleriyle m am ur oldugu

surece m esken anlam indadir . '.

B ir m e la n in , sahipleriyle liiainur
olduguna

d e ^ le t

eden

giiriiltii /

a m ata.
Tipki

gibi, eyi
bir

bir kim seye,

adigin
-senveya
ya

C anlidan, istege bagli olarak

m eydana gelen her fiile denir. Bn
kavram , sozciigiinden daha dar
kapsam
iinkii
lidir . ,k elim esi

fomi zam an, kasit olm aksizin

kendilerinden bir fiil sadir olan
hayvanlara, kim i zam an da cansiz
varliklara nispet edilir. Fakat
sozciigiinun bunlara nispet edilm esi
.ok nadirdir
A raplarin ;
ali)
an
sig irlar),sd
m dahayvanlar
zlerin in d i
in
i
kelim esi kullan ilm amtir
i.
hem i^i hem kotii eylem ler
in k u llam lir
i :

y a 0adigi siirece- verm endir. Bu

lafzin bu anlam i,in tahsis edilm esi
eyin molduguna
uar/odiin
verilen
aret
indir
ii.

lerin arasim
Di

dolduran
ogulu
e t .

eklinde

gelir S irtlana ' denir. iflasa da

denir
898.

m an e d ip s a lih [

am el

igleyenlerin,

ze ka t

v e re n le rin

nam az

R a b le r i

k ilip

k a tin d a

m iik a fq tla ri v a r d ir (2/B akara 2 7 7 (;

:
E r k e k veya kadin, m iim in o la ra k ,

/ A -m -k

kim y a r a r li igler iglerse, igte o n la r

) H ac 27); yani / 22
her uzak y o ld a n .

kelim esinin

agiya
asil dogru
anlam i,olan
a
tir. Dibi derin olan kuyuya:
zakli

, den ir .

cennete g ire rle r, k e n d ile rin e ze rre

k a d a r z u lm e d ilm e z (4/N isa 124);

4 >*< : K im , k o tii igyaparsa;

c e z a s in i g o r iir (4/N isa 123);
: B e n i F ir a v u n dan

ve onun yaptiklarindan k u r ta r (66/

Tahrim 11) ve benzeri dyetlei'.

0 . d o g ru o lm a y a n bir ignr
b k z. ib n M a n z u r, Lisdnu i-A r a b , (

m ad d e -

s ;Cemheretu i-Luga, 11, 3 8 7 ; Mufaddaliyyat,

s. 2 0 4 .
8 9 8

iflas

e tm e k te n

k a lm a k ta n

k in a y e d ir. B k z . ib n F r!s, Miicmel, 111, 6 2 9 ;

ib n M a n z u r, Lisdnu i-Arab, ( )m a d d e s t

72a

(11/H ud 46);

: K o t iiliik le r i tasarlayip

diizenleyenler ig in g id d e tli b ir a za p

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

v a rd ir (35/Fdtir

10 (;

Tevbe 60); yani zekdt toplam akla)/ 9

g orevli m e m u r la r .
G drevlinin iicreti .
M izrak dem irinin ardindan
gelen k isim .
e dayam kli
l)
deve) kelim esi , den tiirem
tir
i.

'

B irincislnde ik in cisin d e de
ve form lari gelir. u dyet
birinci anlam da k u lla n ilrmtir:
: Y a n in a am a/kor g e ld i
d iy e

(80/A bese 2). K u r a n da

korliigiin zem edild ig i ay etler
ikinci anlam dadir:
: S a g ir d ir la r , d ils iz d ir le r,

A-m-h/

H ayretten dolayi bir te

i
tereddiit etm ek. Bu kdkten
oyle
d e n ir :

Tereddiit)
etti; o, m iitereddittir
( .
eklinde gelir. A llah buyurur k i:
>
A lla h 'm s a p t ir d ig i k u lu hig

..

kim se d o g ru y o la ile tm e z ve o n la r i

miitereddit
b ir h a ld e b ir a k ir (7/A ra f 186 (;

ke n d i

d a la le tle rin d e

A lla h o n la r i

gagkin b ir
h a ld e b ir a k ir (2 'B akara
15 (;

ke n d i

a z g in lik la r in d a

iip h e s iz

biz,

ah ire te

in a n m a y a n la rin ig le rin i k e n d ile rin e

s iis lii

g o s te rd ik

de

gagtrip

o n la r

kordiirler. O n la r a r t ik d d n m e z le r
(2 /B ak ara 18);
' B i r f it n e o lm a y a c a k
s a n d ila r, korlegtiler , s a g ir la g t ila r
(5/M aide 71).
A slinda
b a sire tin
y am n d a
gdziin y itirilm e si, korliik dahi
sa y d m a m itir; oyle ki Y iice A llah
dyle b u y u rm utur:
;
G e rg e k g u d u r ki, g d z le r kor olmaz,
f a k a t a s ilg o g iis le r in ig in d e k ik a lp le r

kor olur (22/H ac 46). u ay et de

aym anlam dadir: .
-
;
O n la r ki, gozleri, B e n i h a tir la ta n
a y e tle rin

k a rg is in d a

b ir

ig in d e y d i,

ig itm eye

ta h a m m iil

e d e m iy o rla rd i (1 8 /K e h f 101).

kalm aktadirlar (27/N em l 4 (.

: K ore s o ru m lu lu k

y o k tu r (48/F etih 17).

/ A-m-y

B asar/G oz

ve

basiretin

yitirilm esi anlam larinda ^ ulH m lir .

B u a y e t, m a tb u v e e ly a z m a n iish a la rin d a 899

e k lin d e g e-m e k te

tr, d o g ru s u b iz im
dir. v eBrd
u igyim
a n iz
li
-e k iid e d ir. O y le g o ru n iiy o r ki bu h a ta m u e l
lifin k e n d is in d e n k a y nunkii
a k la nbu
mtir
i,
a y e ti)

de

<

ve '

kelim esinin ogulu

eklinde gelir:

D ils iz d ir le r ,

kordiirler f (2/B akara

1 ^ 1 );
; K e n d ile r in e
R a b le rin in

a y e tle ri

h a t ir la t ild ig i

zam an, o n la r a k a rg i kor ve s a g ir

d a v ra n m a z la r (25/Furkdn 73).

m a d d e s in d e s u n mtuur(.

729

Ragip el-Isfahani
V * : B u d iin y a d a k o r o la n , ah ire tte
de k o r ve d a h a g a g k in d ir (17/isra
ayetinde ilk g e )72
en ,k' elim esi
ism -i faildir. K im isine gore ikincisi

s a g ir la r o la r a k h a g re d e riz (17/isra

97). Bu ayetlerdeki korliik, hem goz

hem de basiret korltigii anlam larina
gelebilir.

.de onun gibidir

K im isine g6re ise ,

form unda ism -i tafd ild,ir
iinkii
.
bu
.basiretin yitirilm esi anlam indadir
O nun ,
.
form larinasokulm asi da sahihtir.
de
IS
< '
,ifadesini
.

Yani,

kendisine

kariik geldi, oyle ki, ona nispetle

kor gibi oldu. A llah buyurur k i :*
' : g iin h a berlere
kargi korlegirler (28/K asas 6 6 );4 '

'-
~ -

: N u h d e d i ki; E y kavmim,

basiretin korliigiine, ikincisini

ise gozun korliigiine

lerdir. Ebu Ahmam

r ' letm
de
i
bu gorii tedir. 0 , kalp korliigii

a g ik belgelere d ayaniyo rsam , eger

anlam inda
in birincisini
oldugu i
ikincisiniimise,
ale etm
isimi
oldugu n
i 331
isim , im dleden uzaktir .

etm
iinkii
em
tir
i.

bana k en d i k a tin d a n b ir rah m e t verd i

ise de s iz bunu gormekten yoksim

birakildi iseniz, iste m e d ig in iz h alde

s iz i bu a g ik b e lg e le ri ve bu rah m e ti
k a b u l etmeye m i z o rla y a c a g iz ? ( 1 1 /

baksaniza, e g e rb e n R a b b im d e n g e le n

Hud 28).

* D e

B ulut ve cehdlet anlam

k u la k la r in d a b ir a g ir lik v a r d ir ve ,

larina gelir. B azilari, r ^ y e t edilen

hadisi de bu ikinci anlam a
ham letm i lerdir: :

o n la r a ka rg i k o r liik t iir (41/Fussilet

ki; im a n e d e n le r ig in b ir re h b e r
ve gifadir,

44);

im a n e tm e yen le rin

'

ise

K u g ku su z

'

'

- ; R a b b im iz , g o k v e y e r i

o n la r k o r b ir k a v im id ile r (7/A rdf

y a ra tm a d a n

64); < *
. ; K im

so ru ld u . H z. P e y g a m b e r gd yle cevap

de benim z ik rim d e n y iiz gevirirse ,

de belirsizligin o ld u g u birbelirsizlik

a r tik o nun ig in s ik in t ili b ir gegim

ig in d e y d i 901 O nlara gdre bu hadis,

v a r d ir

sozii

ve b iz

onu

k iya m e t g iin ii

k o r o la r a k hagre d e ce g iz (20/T aha

124);
: K iy a m e t g iin ii, b iz
o n la r i y iiz iik o y u n k o rle r, d ils iz le r v e

o n ce

nerdeydi,

diye

verdi: A ltin d a belirsizligin, iis tiin d e

edilen

hususun

bilinm eyen

bir hal olduguna ve onu bilm enin

901

h ad isi T irm iz i ta h r i e tm i v e h a s e n b ir

h a d is

o ld u g u n u

s S y le m i tir.

ib n u l-A ra b l

d e h a d is in h em se n e d h em m e tin a isin d an
sa h ih o ld u g u n u sOyler. B kz. M u b a re k fu ri,

9 0 0 E b u A m r b. e l - A ^ , H ic ri

54

y d in d a v e fa t et-

mtr. B ^ z . SuyOt?, B u g yetu l-Vudt, 11, 231.

7^0

Aridatu l-Ahvezi, ^ 1 , 2 7 3 ; A h m e d , Miisned,

IV, 11; ib n M ee, 1, 6 4.

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigti

m iim kiin olm adigina i?arettir. :
C ehalet. : U zerinde herhangi
bir i?aret olm ayan arazi par asi.

(1

67 (; '

da k e n d i h u r m a lik la r in

Ya

ve iiziim

b a g la r in o lm a li, b u n la rin a ra s in d a n
ir m a k la r a k itm a lis in ( ;(91 7 / $

jC'/A-n

: izafe e d ild i|i isim in a?ildigi

anlam ina g^lit.

(Sana
falan ki?iden soz ettim );

(O nu

a liktan

doyurdum ),

dersin. Ebu M uham m ed el-B asri

?6yle d e r :( ) e d a ti,( ) edatindan
daha yaygin kullanihr. iinkii o, her
alti yon ile ilgili kullanihr. Bunun
i in ?airin ? soziinde edati
yerine kullamlm.i?tir:

i)ziim b a g la r i (13/

R ad 4);
B a h g e le r
ve iiziim baglari (78/N ebe 32);

. : Uziimler,
y o n ca la r, Z eytin ler, h u rm a la r (80/
Abese 28-29);
: O n la rd a n b irin e ik i iiziim
b a g i v e rm ig tik (18/K ehf 32).
Uziim ?eklindeki $vlce.

A-n-t

: H u rm a ve iiziim

tipki -
gibidir; ancak

daha miibalagalidir. iinkii

0 , korku VC h e ^ k in oldugu sikinti/
?iddet anlamindadir. Bundan dolayi
ki?i, telef olm asindan korkulat bir
olaya bula?tiginda
(Falan ki?i 6ltimciil bir sikintiya
gird, girm ektedir), denir. Allah
buyurur ki: : Bu;
iginizden, giinaha g irm e k o rku su
o la n la r a d ir (4 / ^

25 (;

:
S ize zorlu bir sikinti verecek geyden
h o g la m rla r (3/Al-i Imran 118);

: Sikintiya diigmeniz
onun g iic iin e g id e r (9/Tevbe 128);
: B iit iin yiizler,

a g a g la rin in m e y v e le rin d e n hem igki,

d ir i ve h e r geyi g d ze tip d u ra n a bag

hem de gtiz^ l g id a la r e d in ir s in iz

e g m ig tir (20/Taha 111); yani zclil

334- B e n u K u g e y r benden ra z i
o lu g u za m a n .902

el-B asriye gore;

(O nu a liktan doyurdum );
(O nu lplakliktan giydirdim ),
?eklinde de soylesen sahih olur.

/A-n-b
:

A sm a/U ziim

agacim n

m eyvesine
ve
asm anin bizzat
kendisine denir. Tekili
ogulu
-? eklinde gelir. A llah buyurur
ki: '.

olmu? ve boyun egmi?tir .

9 0 2 e l- K u h a y f e l- U k a y liy e a it bu

a m , M uLgeibn
nbilib H
, s
i

i.in b k z

191 ;.-

,. A lla h d ile s e y d i size g iig liik

g ik a r ir d i (2/Bakara 220).

s. 4 4 5 ; B a g d a d ,el-Hazane, X 13 2 .,

731

Ragip el-lsfah an i
Kirildiktan
sonra
kaynayan
kemige, aci vei'ici bir darbe isabet edip
onu tekrar kirdiginda denir.

k u rta r! de m igti ( 66 /T ahnm ) . Bu

anlam da oyle d e n ilm ek ted ir : :

' : A llah katindaki yakm

m elekler.

/A-n-d

:
Y akinlik
anlam i
i in
konulan bir lafizdir; ^im i zam an
m ekdn, kim i zam an da inan la ilgili

kullanilir. O rnegin ( B ende

falan ey var), denilm esi gibi. Kimi
zam an da m akam ve derece ile ilgili
kullam hr. Su ayetler bu anlam dadir:
'
.

y o lu n d a

o ld iir iile n le r i

A lla h

:
s a k in

o lii

san m a yin , b ila k is o n la r d irid irle r,

katinda

R a b le r i

r iz ik la n d ir ilir la r

A llah b uyurur ki: .

: A lla h katinda o lan , d a h a
h a y ir li ve d a h a s iir e k lid ir (4 2 />ura
36); : K iy a m e te d a ir
b ilg i

de

0 nun yam n dadir

(43/

Z u h r u f 8 5 ) ; * ^ j srw
: D e ki; be n im le
s iz in a ra n iz d a g a h it o la r a k A lla h
ve yaninda k ita p ilm i b u lu n a n y e te r

(1 3 /R ad 43); yani opun hijkm iinde.

: O n la r A lla h

katinda y a la n c ila r in k e n d ile r id ir le r '

(24/N ur 13);
: B u n u n o n e m siz o ld u g u n u

(3/A l-i im ran 169); . 1

sa n iy o rsu n u z.

R a b b in in

katinda gok b iiy iik b ir su g tu r (24/

^ 5),

ib ad et

0 'mi

: H a n i d e m ig le rd i ki:

tesbih e d e rle r ve y a ln iz 'na secde

A lla h 'm uz; e g e r bu, gergekten Senin

e d e rle r (7/A r a f 206);

katindan ise; b ize g d kten ta g yag d ir,

y a h u t a c ik li b ir a za p g e tir ( 8/Enfdl
32); yani O nun hiikm ii altinda ise.

!dig

katinda

g iip h esiz

o la n la r,

etm ekten

O n a

b iiy iik le n m e z le r;

: b g e r b iiy iik liik ta s la rla rs a ;

b ils in le r

ki,

b u lu n a n la r

R a b b in in
gece

nezdinde

g iin d iiz

O nu

tesbih e d e r d u r u r la r ve o n la r h ig
u s a n m a z la r (41/F ussilet 38);

A lla h

in a n a n la r a d a F ir a v u n un k a r is in i
m is a l go ste rd i. 0 ; R a b b im ! B a n a

katinda, cennette b ir ev yap , be n i

F ir a v u n d a n ve o nun k o tii iginden
k u rta r ve gu z a lim le r to p lu lu g u n d a n
7^2

H a lb u k i

bu,

A lla h

: Y am ndaki eyi begenen

kii. ; Yam ndaki eyle oviinen
ki i. A llah buyurur ki:

: S iz ik in iz, atm cehennem e:

h e r inatgi k a f ir i (5 0 /K a f 24);
; H a y ir, h a y ir !

inatla kargi gikiyor

(74/M uddessir 16).

a y e tle rim ize

B azilarina gdre, form u da

gibidir. A ncak ikisi arasinda bir
fark vardir. iinkii , inat edip

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

m uhdlefet edendir. ise bilerek
sapandir/direnendir. O nlara gore, .
denir, fakat denm ez.
kelim si, ^ 0

. un

ogulu ise ? eklinde g e lir .

ogulu da ? eklinde gelir. Bazilari
der k i ; - kelim esi, yoldan sapm ak
anlam indadir. Fakat goriilen
yoldan sapan; ise hiikm en yoldan
sapan anlam indadir. :
Yoldan sapti. B azilarina gOre fiili
hem ^jV/yapi?ti, hem (_3jWayrildi
anlam indadir. O nlarm her ikisi de
degi?ik iki a idan kokiinden
gelm ektedir; tipki kelim esinin

. : Falan ?eyi onun boynuna

taktim . //.ve s a r ild i, sozii

de bu anlam dan istiare edilmi?tir.
T oplum un il^ri gelenlerine .
denir. u ayet bu a n la m d ad ir :
- '.

E ger dilesek onlara gdkten

bir mucize indiririz de ileri gelenleri
ona bovun egerler (2 6 / u ara 4).
: Tav?an boynunu kaldirdi.
: K e i.
: D iinyada
varligi olm ayan hayali bir ku?
oldugu sSylenm ektedir.

/A-n-y

farkli iki a idan hem bt?m^ hem

ayrilm a anlam larina geldigi gibi.

20)
1 1 1 ); yani biitiin yiizler,
?eye hdkim olan A llah
boyun biikm ii?tiir.

/A-n-k

/B oyun: B irorgandir. ogulu

- : Kadinlara

: O n la r i bana

dedi,

b a c a k la r in i ve

iyi muamele ediniz; giinkii onlar

yaninizda esir durumundadir.

ih tiy aciy la m e?gul oldu;

O nunla ilgilenm ektedir.
oyle de denir: : M e?gul
oldu, m e?guldiir. 80/A bese 37.
^ e t i , ?u ?ekilde de okunm u?tur:

giin
herkesi esir alan bir igi vardir.

boyunlarim s iv a z la m a y a b a g lad i
(38/Sad 33);
.
;
Boyunlarinda
d e m ir h a lk a la r ve z in c ir le r o ld u g u
h a ld e

s iiriik le n e c e k le r d ir

M iim in 71);

(40/

Vurun boyunlarm m iistu n e ( 8/Enfal

12); yani ba^larm i. Bu anlam dan

?Oyle denir : B oynu uzun
adam . : B oynu uzun kadm .
1 -: B oynunda beyazlik olan
kopek.

b a g la d ik ( 17/isra 1 3 ) ;
g e r i g e tirin ,

denir.

boynuna

k u g u n u /a m e lin i

dogrulttum ,

diri ve her
i in egilip
: Onu

D o ^ u ld u , esir edildi. B u anlam dan

esire denir. B z. P eygam ber
de soyle buvurm aktadir:

?eklinde gelir. A llah buyurur

ki: - : H e r

in sa n in

?ununla

/T aha

: U yuz deveye siiriilen ila .

903 ib n

M ace,

Kitabu 'n-Nikah, , 5 9 4 (H N :

1851).
9 0 4 B u , a z b ir k iraattir.

733

Ragip el-Isfahani
D arbim
oyle eselde
d e n ir:

^^
U yuzu
tireniyile
ila
.
.
: :
Lafzin
erdigini
gosterm ektir
.
u
sdzden
g e lm ek ted ir:
; <
Yer giizel
ekilde
bir
bitki b itird i . - Tulum su
sizd ird i . kokiinden oldugunu
sdyleyenlere gore
da bu
anlam dan gelir. A ralarinda bir fark
olsa da

k elim esi ,
ile yakin

bir anlam dadir .

gozetlem ektir.

A llah in

fomi zam an /,
aklim
eyle;
iza ykimi
erle
tigi

zam an K itap/V ahiy ilerinin

ve el
diliyle bize em rettikleriyle, kimi
zam an ^ a nezir/adak ve benzerleri

bu an lam d ad ir :
H alden
yi koruyup^
hale bir : . .
.. : Onlardan kim i de; eger
U yulm asi gereken
denir .

Verdiginiz sozii

y e rin e g e t ir in . ,iin k ii verilen soz

s o ru m lu lu g u g e r e k t ir ir (17/i$rd 34 (;

B e n im altdim

z a lim le re erm ez (2/B akara 124); yani

verdigim sOz zalim leri kapsam az .

<

evimi ta v a f edenler, orada kalanlar

,riiku vesecde edenler igin temizleyin
diye a h id vermigtik (2/B akara 125(.

e r de/dinde gerekli olm ayan

gibi

m
anaya
tla

: Ibrahim de !sm a ile de

fakat kendim ize gerekli kildigim iz

eylerle olm a^tadir. u ayetler

A -h -d/

. '

< :A lla h

'tan d a h a

!g o k s d z iin iiy e r in e g e t ir e n k im v a r d ir

Tevbe111
/ 9 ( (. :
ye bir ahit
i Falan
falan
verdi
k ii
ye korum asini ona ogiitledi .
: A n d o lsu n , b iz

Allah liitu f ve kereminden bize

verirse, mutlaka sadaka verecegiz
!ve elbette biz salihlerden olacagiz
diye A lla h 'a a h d vermigti (9/Tevbe
75 (; - :
Onlar ne zaman b ir a h it y a p t ila r ise
aralarindan bir gurup onu bozup
bir yana atmadi mi? (2/B akara
100 ); -
: O y sa a r k a la r in a d o n iip
k a g m a y a c a k la rin a d a ir A lla h 'a soz
v e rn tig le rd i (33/A hzab 15).

:eriat

term inolojisinde

bu n d an o n ce A d e m e ahid v e rm istik

kafirlerden M iisliim anlarin him ayesi

T aha / 115
20 ( (; ' <:

altina giren/onlarla an tlam a yapan

kii a n la m in d a d ir. - sozii de bu
anlam dadir. Hz. P eygam ber ov 'e

E y Adem

o g u lla r i,

ben s iz e ahd

verm e d im m i (36/Y asin 6 0 (;

'

- . : A lla h bize ategin

buyurm aktadir: (
: K afire kargilik m iimin

y iy e c e g i b ir k u rb a n ge tirm e d ik g e

oldiiriilmez; a n la g n ia y a p a n da

h ig b ir p e y g a m b e re

s u re zarfinda oldiiriilmez .905 H ifz/

in a n m a m a m iz

kon u su n d a ahd verdi, d iy e n le r

Al-i im 183
ran (;
734

3)/

9 0 5 E bu D a v u d , Diyat, H N : 4 5 3 0 ; N e s ^ , Kasame

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

K orum a anlam i dikkate ahnarak
iki ta ra f arasindaki sozle
m eye
denir. G iiven altina ahnm asi
etnredilen
e y e ;.denir
eyi aram a anlam i goz dndnde
Bir
bulundurularak da yagm ura ve
denir . -
,Y agm urun
iizerine yagdigi bahe.

Ya da sdzle olur; bu da iyl

ki
yerdiginde orta^^
O rnegin .
oyle dem en g ib i : ': Falan

iyi ay ipl^dim
k.
eyin
kendisinde
B ir
eydir. b z . F e y ggizlendigi
a m b e rin
sdzii de bu anlam dan gelm ek ted ir :
:

a ile m d ir

A-h-n/

D aglaraU lm igrenkliyiingibiolurlar
K a a ri'a 5). A yette dzellikle / 101(

kelim esinin getirilm esi, renk

anlam ini
;
erdiginden d o layidir
tipki
dyette zikredildigi g ib<
i:
' ; ?Gok
pargalanip da kirmizi gill renginde
bir ya g eriyigine donii^tugii zaman
R ahm an / 55
37( (.

iyice

tu.unm
Bu,eden
A raplarm
k odii
n u

dzl^ri g ib id ir^:

A -v -c /

'

Dik

dolayi avbe\ yani eksikligin odagi

bir durum dur . :

O nu

ayipli/kusurlu yaptim . Bu ayette

oldugu gibi ya fiilen o lu r :

k u su r m eydana
isted im (1 8 /K eh f 79 (.

O nda

getirm ek

V lll, 24.

b ir

m u h a fa z a

durm a

halinden

ki

ev ird im ;

D eveyi yulariyla

i onem
Falan
eyden
sedigi
k
geri d o n m ez . : Dik duran tahta
ve benzeri gibi, gdzle kola^likla
gdriinen
e^ler i
.in k u llan ih r

ise egriligi aneakiince

du
ve b asiretleilabilen
eyler
a n la
in kullam lir. O rnegin y a y ilm ii
b ir arazinin ayni dhzlem dee ^
]olm adigi basiretle [ince bir h e sap la
bilinebilir. Det
in ile
ve ilgili
m ai
k i:

eyinkendisinden
4 c v e ^ :B ir-

s trr tm in

eg rilik de bdyledir. A llah b uyurur

A-y-b/

oldugu

ve

e d ild ig i y e r d ir .

:
yiin.B oyanm
A llahi
buyurur k i : :

E n s a r benim

: E g r i l i g i

b u lu n m a y a n A r a p g a b ir K u r 'an
'

Z iim er)/ 39
2 8 (; '

; H ig b ir

e g r ilig i o lm a y a n , bu t u ta r li K it a b 'i
M u h a m m e d e
in d ire n

A l l a h a

K e h f 1 (;

9 0 6 B u h a ri, V ll, 9 3;

h a m d o ls u n

$ ,

18)/

HN: 2510.

735

Ragip el-Isfahani

. ;O n lar,
A lla h y o lu n d a n

g e le n le r d e d ile r k i: E y u ayb; se n i

ve onu

ve b e ra b e rin d e k i in an m ig o la n la ri,

isteye n z a lim le rd ir.

y a m em leketim izden g ik a r ir iz veya

O n la r a h ir e ti de in k a r e d e n le rd ir

m u tlak a b izim d in im iz e d o n e rs in iz

(7/Araf 45).

(7/A r a f 88);

e g ip b iik m e k

a lik o y a n

1 : K otii huylu ki iden kinaye

yapilir.
- - M ehu r bir erkek at
ismi olan m ensuptur.

Tekrar donersek d o g ru su zulm etm ig

o lu ru z (2 3 /M u m inun ; ) -
4 .
'

: A lla h ,

/ A -v -d

b iz i o n d a n k u rta rd ik ta n

so n ra y in e s iz in d in in iz e donecek

: B ir eyden bizzat veya soz

ve azm etm ekle yiiz evirdikten

sonra, ona geri donm ektir. A llah
buyurur ki:

o lu rsa k ;

d o g ru su

A lla h 'a

kargi

y a la n uydurm ug o lu ru z. R a b b im iz
o la n A lla h in

d ile m e s i b ir yan a,

s iz in d in in iz e ddnm em iz b izim ig in

: R a b b im iz, b iz i b u ra d a n gikar,

o la c a k gey d e g ild ir (7/A ra f 89);

te k r a r d o n e rs e k d o g ru su zulm etm ig

^^
-
'
;

o lu ru z (2 3 /M u m inun 107);
; E g e r d iin y a y a g e r i
d o n d iir u ls e le r y in e k e n d ile r in e y a s a k

E g le rin d e n z ih a r ile a y r ilm a k isteyip

de s o n ra s o y le d ik le rin e donenlerin

e d ile n geylere d o n e r le r ( 6/E n am

e g le riy le temas etm eden once b ir

2 8 ); K im d o n e r s e /

k o le y i

b ir d a h a a y n i sugu ig le rse A lla h

g e re k ir (58/M ucadele 3 (.

Of a l ir (5/M aide 95);

: Y ara tm ayi baglatan,

s o n ra onu ia d e e d e ce k / O d u r

(30/R um 27);
-

: K im f a iz c ilig e

donerse, igte o n la r cehennem liktir,

o n la r o ra d a te m e lli k a la c a k la r d ir

(2/B akara 275);

: S iz

(b o zg u n cu lu g a ) d o n e rs e n iz b iz de
(s iz i c e z a la n d irm a y a ) d o n e riz (17/

isra 8);

^^
: G e r i d o n e rs e n iz

b iz de d o n e riz ( 8/E nfal 19);

K a v m in d e n b u y iik liik ta sla y a n ile r i

736

h iirriy e tin e

k a v u g tu rm a la ri

Z a h ire h lin e g o re ,< <

soziinden kasit,
nin k e
i ine z ih a r
.soziinii ikinci kez soylem esidir
Bu durum da onun kefaret verm esi
gerekir . sozii de tip k i ;
' B akara 226) sdzti gibi)/ 2 .
Ebu

H an ifeye

gore ziharda
yapm
ineak;
inin
donii
zihar
ke
i

soziinii sdyledikten sonra, onunla

kiye girm esidir.
tin seim
l am
ili
a iflye gore ise ziharda donii

ki
yapm ak;e zihar
inin,
yaptiktan sonra
ayabilecei
onu b o
bir m iiddet tutup da b o.am am asidir
Bazi m iiteahhir alim leroyle
de

Miifredat / K ur'an K avram lar] Sozliigii

dem i;lerd ir:M w za/iare,biryem indir
ornegininin
k:oyle dem esi g ib i
E ger
yaparsam
im bana
, e
annem in sirti gibi o lsun.
E ger ki i
i yapipsoz
da konusu
yem inini
i
bozarsa, Y uce A lla h m bu dyette
belirttigi kefareti verm esi gerekir .
sozii deinin
ki
yapm ayacagina yem in ettigi
eyi

yaptigina ham ledilir.

Bu tipki
dyle dem en g ib id ir: -
i yem in etti, Falan
sonra da
ki
y apm ayacagina yem in ettigi
eyi

.y a p ti
eA
g dhre
fe';

sozii ,

sdziine baglidir. B u da son

gorii,ii gii 9 lendirm ektedir. O na gore

i zihar yem inini bozdugunda

ki
gerekli olan kefaret, tipki ayette
belirtilen A lla h a yapilan yem inin
bozulm asinda gerekli olan kefaret
g ib id ir :
' '

edijm esidir. A llah buyu ru r ki: ^

.

;
!Allah buyurdu: A l onu! Korkm a
Biz onu ilk haline d o n d iire ce g iz

T aha / 20
2 1( (:

: Eger onlar size galip gelirlerse

sizi

ta fa y arak

oldiirurler,

yahut

kendi dinlerine d o n d iiriir le r ki,

takdirde asla iflah olamazsmiz

18)/

K e h f2 0 (.

Tiil vebir
infialin
huy *,
gibi insam n kolay yapabilecegi
bir durum a gelinceye kadar iekrar
edilm eleridir. B undan dolayi
oyle
denilm
tir
i : ^^ A det :
ikinci bir tabiattir .
A rteydir.
arda Sgelen
e ri
istilahta, F itir ve K urban giinii
.anlam indadir. S d zkonusugtinler, l lz

agidaki
P ey g amhadisinde
b erin a

eriatta
aret edildigi
m utluluk
gibi
i,
giinii olarak kabul edildiginden
ism i m utluluun oldugu biitiin
in k u llamgiinler
lir o ld u
i :

: Allah, kasitsiz olarakagzinizdan

gikiveren

igmek ve sevime giinleridir. ' u

yeminlerinizden

dolayi

. :

Terik giinleri; yemek

sizi sorumlu tutmaz, fakat bilerek

ayet de bu a n la m d ad ir

yaptiginiz

yeminlerden

dolayi

;sizi sorumlu tutar. Onun kefareti

ailenize

yedirmekte

oldugunuzun

ortalamasindan, on dukiinu yedir

mek,

yahut

giydirmek

veya

bulamazsa; tig giin orug tutmalidir

sofra '

/<
ki, bizim igin, gegm'L} ve

geleceklerimiz igin bayram olsun

9 0 7 ' H a ric l b ir s e b e p v e t e sirle h asil o la n 1

-(M ilte rc im le r).

Metalibu
Aliye, 1, 2 9 8 . M u s lim , H N : 1141 n u m a ra y la

9 0 8 B u h a d is z a y iftir. B k z . ib n H ace r,

M aide /89
5 ( (.

: E y Rabbimiz! Bize gdkten bir

bir

kole azad etmektir. Kim de bunlari

Soz

ve benzeri
eyingibi
tekrar
bir

bu h a d is in u fa rk li v a ry a n tin i n a k le tm e k te d ir:

_ -

< T e rik g iin leri

i r me k v e A ila h i z l^ lr g iin le rid ir.

737

Ragip el-lsfahani
ve kendisiyle tiitsu yapilan ubuk

) M aide / 5 114 (.

insana

tekrar

ddnen

bir

anlam larina tahsis edilm itir.

haldir . : insana ddnen herhangi

bir fayd a . : D on ii

e v e donii
iin

/ A -V -Z

yapildigi zam ana denir. B azen de

donii.iin y a p ild igi m ekana da denir
A llah buyurur k i :

: Sana Kur 'an ,I
fa rz kilan, seni doniilecek yere
elbette dondiirecektir (28/K asas
Bazilarina

gdre

d oniilecek

.)8 5

yerin M ekke oldugunu soyler. Fakat

dogru olan E m irul-M iiminin A li
y h isselam in i aret
ale ettigi v e ibn
A b b a sin zikrettigi

tiir:gorii
Bu

ayet, Y iice A lla h in H z. F eygam b eri

k uvve haiinde H z. A d e m in sirtinda
yarattigi v e ayette belirtildigi gibi
lkardigi
cenn
onuete
ari
d i arettir :

< :

Hani Rabbin, Ademogullari 'ndan

onlarin bellerinden soylarini digari
gikarmigti (7 /A raf 17^).
Y olculuk yapm ayi v e ali m a yi
itiyat

h aline

getirm esin den

veya

' : B akasina iltica etm ek ve

ona baglanm aktir. .
/
Falan kigifalan kifiye siginai, denir.
ayetler bu anlam dadir: '

: Cahillerdenolmaktan

Allah 'a sig im rim (2/Bakara 67);

< : Ben,
sizin beni taglayip oldiirmenizden ,
benim de Rabbim sizin de Rabbiniz
olan A lla h a> sigin dim (44/Duhan
20); : De ki; tanyerini
agartan Rabbe sig im rim (1 3 /Felak
1); ' :Rahman a
sigim rim senden, dedi (19/M eryem
18). [ Onu ^ l [ a h a
sigindirdim, sigmdir<nm ] ,
4 - : Ben onu

da soyunu da kovulmug geytandan

Sana sigin diririm (3/Al-i Imran
36); : Maazallah! (1 2 /Y asu f

y a li

79); yani bunu yapm aktan A llah a

sigimriz ve O ndan yardim dileriz.

d ev ey e denir. B irincisin e gore

iinkii bu, yapm aktan k a 9indigimiz

tail,

bir kdtiiliiktiir.

yillarm p e p e e iizerinden gelip

g e m esin d en
ikin cisine

hareketle
gdre

ise

m e f ul

anlam indadir. Ayrica ; yolcularin

geri dondiikleri esk i yo la d e n ir . -

(H asta ziyareti) sdzii de

kokiinden gelm ektedir.

d ev ey e
anlam i,
y e erm e

k elim esi, denilen erkek

m ensup

d eve.

k esild igi
o z e llig in e

Bir eyden kendisiyle

korunandir. Bu anlam dan m uska ve
efsuna denilm itir. : Onu
korudu. Doguran her di i, yedi giine
kadar diye isimlenrtirilir.

: A sil

zam an
sahip

tekrar

^ /A

- v - r

olan

aga tir. Daha sonra bilin en u t/tef

73a

: insanin

gosterm esi ayip

Mtifredat / K^'an ^^ ^ ^! 8 dzlii^i

.olan uzuvlari.
Asil J - ^ d a n

Bu bir kinayedir
gelm ektedir . :

G driindiigiinde
utanm a.

B undan

kadinlara

insam n ecegi
dii
dolayi

ocuklar)
m ayan
ula.
: N ereden geldigi belli
olm ayan . . .
ayip, k i/inin, gdz dolduracak
Falan

den m
tir
^i .

tiracak

irkin kelim
anlameye
dan
.
denir . , O nun gdzii kor

B azilarina

o ld u .
o ld u . :

, :
lkti/K
G dzii
or
G dzii kor e ttim . !

,IKuyuyu (toprakla) kapattim

sozii

de

bu

anlam dan

istiare

tir. K eskin
li oldugu
baki
lm
edi
in m anam n ziddiyla kargaya
i
tir. B undan denm
dolayi
dyle
airi
'

<

909
, .

aem r .

ve Elbise, ev ve benzeri :

eylerdeki yarik. A llah buyurur^:

<

.
: ,Evlerim iz a v re ttir
diyorlardi;

halbuki

^dre k elim esi ,

istem e^ anlam
jl^ V
indadir
o d u n.
vezninde olan ,)eg reti

.e m a n e t)d e b u a n la m d a n g e lm e k te d ir
B unun n
i - lO na art
.arda emanetler geldi/verildi, denir
B azilarina gdre ise 'kdkdnden
iinkii bir eyi
emddin
anet>/
gelir .
verm ek, ayip ve utanm aya neden
olur. N itekim darbim eselde
d^le

Saglikli gozlere u r/k o r -335

onlar

?/

//, s ir f kagmak istiyorlardi

33)/
A hzab 13); yani evlerim iz a,>
iktir
erisine
isteyen
girebilir.
onlarinBu
i
oyle
anlam
d e dan
n ir:
:

ve onu
hayrette
k am a
birakacak
mal] vardm
kadar ^ 0

denm
tir
i : :
a

, : ;Odiing eye
nereye gidiyorsun, diye sorulmug ;
da;

ehlime/sahibime

ayip

utanmayi almaya, demig. B azilarina

gdre
)
ti^ k /td r e tm e
(ku m llari
isindan
dogru bu
degildir
gdrii
a.
iinkii form unun da deiaiet
ettigi ;

kelim esi, v a v lid ir ;

iinkii
iseAyrap
a lidir
lar ;.

Onu gununla ayipladim, derler/.

ik yerlerini mFalan
uhafaza
i ka

: Bunlar sizin igin

eder .

A-y-r

iig avrettir/mahrem yerlerinizin agik

olabilecegi vakitlerdir (24/N ur 58 (.

rza^ yiiklerinin yanlarinda

oldugu toplum . Bu kelim e, her ne

Ya da kadinlarin heniiz m ahrem

kadar onlarin her birisi

in ayri
i

y e rle rin i tammayan gocuklar (24/

ayri kullam liyorsa da, hem kervanci

adam lar, hem de erzak iyan
ta

N ur

31);

yani

ergenlik

agina

Lisdnu 'l-Arab, ( ) m ad Tehzibu'l-Luga, , ? ; S e m in ,

Umdetu'l-Huffaz, ( ) m a d d e si.

909B kz.

M a n z u r,

de$i; E z h e ri,

develer anlam inda bir isim dir. A llah

buyurur k i :
K e rv a n
yola gikinca (1 2 /Y u su f

94 (;
739

Ragip el-Isfahani

By kervan, sizler
gergekten hirsizsiniz (1 2 'Y u su f 70);

iginde bulundugumuz gehrin

halkina V? birlikte yola giktigimiz
kervana sor (1 2 /Y u su f 82 (.
:

ege, yalin

0pe, kaziga
hstiine
lkan
er
ve-
onun ortasindaki dem irin ucuna
denir. E ger bu kelim enin biitiin
bunlar i,
n kullam lm asi d o gruysa
onlari bir
kilendirm
birleriyle
ekte
ili
zorluk vardir dem ektir

O nu

'

ayipladim .

Bu

soz ,.

dem ekti.

Veya

onu ddlledi, doilem ektedir) denir.

/A -y-
: C anlilara ozgii hayat. Bu
kavram , > kavram indan daha dar

; hem canli

anlam lidir. iinkii

varliklar, hem Y uce A llah, hem

de m elekler i in kullanilir.
kelim esinden, kendisiyle ya^am lan
ey anlam inda ' tiirem itir.
Allah buyurur ki: r t - r r

Diinya hayatinda

.ve tartiyi ay arlam ak

Buo^le
anlam
d e dan
n ir:
A
iisiinii
ltinlarin
ald im
ol .

develer

dam izligin 1 suyu anlam ina gelen

kdktinden gelir.

(E rkek deve d ii deveyle iftleti/

ayak
Vah
i e:

yiiriiyene,
g O zb eb e^ n e,
kulak
kikirdagi altindaki kem ige, suyun

beyaz

>

gegimliliklerini Biz taksim

onlarin

ettik (43/Z uhruf 32);

E alanogullari birbirlerine kabahat

dar birgegim var (20/Taha 124);

lerini sOylediler. ; diger bazilarina

gore ise; F alanogullari, saliverilip
b irakildigm egin
da iv ah
ne
e
yapacagim ktu
o nlar
u . .eklindedir
Bu anlam dan, hayvan
tiginda
ka
denir . 'Falan
ok do la
ir
k i.i

; Kim beni

kokiinden gelir .
;B azilarina gOre bu soziin anlam i

anmaktan yiiz gevirirse, onun igin de

,: Sizi
yeryiiziinde yerlegtirdik ve orada size

gegimlikleryarattikil!Kxdii 10) ;
. Orada

sizin

ve

rizik

kimseler igin

A -y -S /

buyurur ki:

' :
'

>

O zel b ir isim dir. Eger bu

a kokenli kelim
ise A rap
e Alan
rapn
sOzlerindeno lab
g e lm
iliri:
K irli beyaz erkek d e v e .
K irli beyaz
ogulu
i d e vdie.:
eklinde gelir; siyah ^imi
a ri

gegimlikler meydana

getirdik (\5/H'icx 20).

C ennet

veremeyecekleriniz

ehli
:

i in

A llah

hog bir hayat igindedir ( 1 0 1 /

K aaria 7). Hz. P eygam ber de Oyle

b u y u rm a k ta d ir: '

Ahiret hayatindan bagka bir hayat

vnktur.

910

9 1 0 B u h a r i , Fadailu 's-Sahabe,
H N : 1805; A h m e d , III, 170.

740

de

, 90 ;

M uslim ,

Mufredat / K ur'an K avram lari 8dzltigi

de bu anlam dadir:

d f/A -v -k

Once

: Y apilm asi istenen bir hayri

engelleyen.

zorluklari/m e?galeleri)

da baktigin kiilerden.9U : O nun

(Z am am n
sozii

kendinden bagla,

aile fertleri

90k

oldu.

bu

anlam dan gelir. '

(O nu
^ngelledi),
denir. A llah

(J^/A-y-1

buyurur ki: '

:
Allah, iginizden alikoyanlari bilir

9) /Tevbe 28); yani

eger f a k irllk te n korkarsam z. A dam
fakir d u tu g u n d e , )yle denir:
. : A dam fakir

(33/A hzab 18); yani h ay ir yolundan

evirip alikoyanlari bilir
a d a m .

: B ir put isim idir.

oldu, fakir o lm ataadir; , fakirdir.

A ile fertleri ogaldi anlam m daki -
ise, vav l^ k e n lid ir .
:

/A-V-l

Senifakir bulup da zenginlegtirmedi

mi? (93/D uha 8 ); yani senden

: insanlari hayirdan alikoyan

nefis fakirligini gid^rdi ve Hz.

? e y g a m b e rin u soziiyle kastedilen
en bdydk zenginligi verdi:

^dzleri birbirlerine

yakin anlam dadir. helak eden

ise agirlatiran ey i in^ullam lir.
1 /Sana agir gelen gey

bana da agir gelir, d e n ir . de bu

anlam dan gelm ektedir. : Fazla
olam alm akla adaleti ter^ etm ektir.
A llah buyurur ki: < :

Bu adaletten sapmamamza daha

uygundur (4/N isa 3). N ass [Kitap
ve siinnet] ile belirlenen kiijilerin
paylari arttigi zam an bu anlam dan;
/Hisseler artti, denir.

' : Ger^ek zenginlik goniil

zenginligidir.

dyle
'.Vfla:

de

denilm iijtir:

>

fa k ir

olmamitir .
Bazilari
da yukaridaki ayeti ?dyle tefsir
etm ilerdir: A llah, seni rahm etine
ve affina m u h ta bulup da ge m i
ve gelecek gdndhlarim aff^tm e^le

zenginletirm edi m i?

-.
A gir
gelen
eyde,
bakasina itim at etm ektir. A gir gelen

jC '/A -V -m

m usibet anlam m daki de bundan

gelm ektedir. oyle denir: '

iktisath davranan hig kimse

/Yd, tip^i * gibidir. A ncak

Yok olasica, aglay asica/b a?ina dert

gelesice! Verdigi agirliktan dolayi
J W a i l e de bu anlam dan gelir. Tekili
J ^ - dir. 1-: O nun g em agirhgini
yuklendi. Hz. F e y g a m b e rin u s o z ii

911 e t-T irm iz i,

Nevadiru 'l-Usul, 1, 65.

9 1 2 B u h a d is ( ) m a d d e s in d e d e g e rle n d irile cektir.

cemu 'l-Kebir ve
Mucemu l-Avsalta ta h r i e tm i tir. R a v ileri

9 l3 e t- T a b e r a m b u h a d i s i, -

s ik a sa y ilm i , a n c a k b a z ila r in d a ih tila f vardir.

B kz. H e y s e m i,

Mecmeu 'z-Zevaid, X , 2 5 5 .
741

R a ^ p rd-lsfaliani
daha

/>
k sikinti ve kurakligin
kithgin oldugu yil i.
n kullam lir
Bundan dolayi k itlik , diye ifade
edilir . ise daha k ucuzluk ve
blluun 1

yil i,
n kullam lir

A llah buyurur k i :

; Sonra

bunun arkasindan bir y il gelecektir

ki, insanlar onda bol bol yagm ura
-kavuturulacak ve onda sikip
sagacaklar (1 2 /Y u su f
49 (;
. -

edin ) K ehf95 / 8 (;

'

;
Ona bir ba$ka topluluk yardim da

bulunm utur (25/Furkan 4 (.

y ard im la $ m ,

2(

Geceyi ve giindiizii, giineyi

ve ayi yaratan O dur. H er biri bir

yorungedeyiizer (21/E nbiya 33 (.

giinah

ve

'
Sabrederek ve namaz
kdarak Allah 'tan y a rd im

d ile y in

B akara /425( (. '

ian. Bu k elim e

O rtalarda
ya :
airin
, gibi

so z le rd enlikadinlardan
h a rek e tle y a
da kinaye y a p ilntir
u:
._

Eger Sana gelip de deseler -336

ki ; ;kadin ortayalidir
B il ki, omriiniin en giizel varis I
gitmis
o la n id ir

4' .

^buyurur k i :
: sigir neya$h ve 0
ne de korpe olap bu ikisi arasinda

orta y a $ lid ir (2/B akara

keiim e^i,

68

). Ayriea

istiare

kullam lir anlam inda

A - V - n/

: .Yardim etm ek, desteklem ek

Fal an kii benim .

yardimcimdir, denir . ' Ona
yardim ettim. Allah buyurur ki :
, ^^
Bana giiciiniizle yard im

da .
Vahi

ek siiriisii
e
.
ve
eklinde gelin - : A dam in
.cinsel rgam iizerinde biten killar
T asgiri ,

eklinde gelir.

9 1 4 B k z . Ibn M a n zu r,
d esi.

742

^luyla

onceden yapilip tekrar edilen sava

li hurm a aga
lari
Ya .

'

Yardim istem ek :

armada yardim la^ m aym (5/M aide

Y iizm ek. D enilir ki; seneye - denm esi, g d n en biitiin

bu r.larinda yiizdiigiinden dlayidir
V W Y iizm e anlam ina ayet de
deldlet ,etm ektedir :

: iyilik ve takva konusunda

:Biz Nith 'u kendi kavmine

peygam ber olarak) gonderdik ( da

iglerinde
///
yili eksik olmak iizere
bin sene yagadi (29/A nkebut 14(.
A yette, kendisinden istisna edilenin
, m dstesnam n ise ile ifdde
edilm esinde bir incelik vard ir k i ,
aallah bir
m am
sonraki
izda
ali
in
.ele a la e a g z

Y ardim
m ak
la : <

'

Lisanu i-Arab,

( . m ad-

Mtifredat / K ur'an K avram lari SOzlligti

/ A -y -n

Gemigdzetimiinizaltindayjizuyordu

(54/K am er

IGoz:

B ir

organ

adidir:

' . Gdze goz

14); .

Bizim

gdzleritniz

oniinde

(5/M aide
45); : Biz

H ud 37); yani onu gorecegim iz ye

isteseydik;

koruyacagim iz ekilde. '.

onlarin gdzlerini kor

ederdik (3 6 /Y asin 6 6 ); ^ ^
. - '

.- '

; Kendilerine binek
saglaman igin Sana geldiklerinde:
Sizi bindirecek bir binek bulami
yorum , deyince, harcayacak bir gey
bulam adiklarindan

dolayi

iiziin

tiiden gdzleri yag dokerek donen

kimselere

sorumluluk yoktur

(9/

T evbe 92);

ve vahyimizle gemiyi imal /) /

: Goziimiindniindeyetigtirilmen
igin (20/T aha 39); yani gozetim im
ve korum am altinda. $ sOz de

bu anlam dan gelm ektedir:

; yani A lla h in korum asinda
ve gOzetim inde ol. B azilarina gOre
ayetten kasit; A llah in, Hz. M u sa yi
m uhafiz ve askerleriyle ^orum ^
altina

alm asidir.

ogulu

kelim esinin

ve

'

eklinde gelir:

: Sizin gozlerinizin hor gordiigii

: Firavun un karisi; Benim igin

kimseler igin A llah onlara bir hayir

de, senin igin de b irg d z bebegi; onu

vermeyecek demem (IH H u d

oldiirmeyin; umulur ki bize y a ra n

dokunur veya onu evjat ediniriz

dedi (2 8 /K asas 9);

Onlar; Rabbimiz, bize gdziim iizu

Boylece, seni

aydmlatacak egler

31);

ve ziirriyetler

annene geri gevirmig olduk ki, gozii

,bagigla, bizi muttakilere onder yap

aydm olsun ve hiizne kapilmasin

derler (25/Furkan 7 4 (.

(20/T aha 40).

G ozii
olana
ve
gOzetleyene denir.

bir eyi

Yani, falan k i iyi koruyorum ve onu

gO zetliyorum .B u tipki u so z g ib id ir:
0

',

gozetim im dedir.
A llah buyurur ki:
; Rabbinin hiikmiine sabret.
uphesiz sen,

Bizim

gozetimimiz

altindasin (52/T ur 48);

. :

istiare

yoluyla

ilariyla goz Far^li

organinda
baki
a

^
ik anlam lar
d e gi
:
in k u llan ilir
ekil hem de suyun ondan
Hem
ilarindan ^Oz^ benzedigi
akm asi a
in su tulum undaki
in delik
istiare
ii

"

ve i itebilecegim bir yerdedir/benim

kelim esi,

u sOz de ondan ttirem

edilir
tir
i: .
; Su sizan tu lu m .
^ akm asiyla , izlerini
kapatacak bir
.eyi tulum una d o k
ina benzetilerek
GOz haber
baki

tirana/casusa
ara denir. Bu tipki
743

Ragip el-lsfahani
kadina ve binege denildigi
gibidir.
D enir ki;

Kdtiiliikten sakinanlar, cennetteler

ve

p in a r

baglarindadirlar

H icr 45);

(15/
.

: Falan ki i, u kadar fere ve

Biz, onlari bahgelerden ve p in a r

kadar sirta sahiptir. iinkii onlardan

baglarindan gikardik (2 6 /S u ara 57);

kasit
G oz,

sdzii

edilen

organlarin

i^i

en

organdir.

iyisi oldugu

geride

: Onlar

nice

p in a rla r,

bahgeler,

gibi, cevherlerin en i^isi olm asi

konusunda gdze benzedigi i in
altina da denir. B u anlam dan

ekinler

toplum un

ettim . Bu tipki ( B a ina isabet

faziletli
k iilerine
denir. B aba ve anne bir

kardelere _ .' denir. B^zil^ri

der ki: kelim esi, bir eyin zati
anlam inda kullanilip;
(O nun biitiin m all a y n dir) denirse,
bu tipki ^ j / b o y u n kelim esinin
kfileler anlam inda ve kadinlarin fere

birakmiglardi

(44/D uhan

25-26).

: A dam in goziine isabet

ettim ) ve ( K aibine isabet ettim )

form iari gibidir.
O na gdzdm le
isabet ettim . Tipki
K ilicim la
ona isabet ettim , form u gibidir. Bu
kavram in farkli i^i anlam a gelm esi
undandir: B irinde

^ organ

- 9 unkii onlardan kastedilen odur-

olarak kabul edilir; tipki ; ve

gibi. D igerinde ise vurm a

diye

olur.

konusunda alet olan bir organ kabul

I9 nde su oldugundan dolayi goze

benzetilerek su kaynagina da
denir.

edilir. D olayisiyla bu durpm da '

(O na k ili 9 la vurdum ) ve
(O na

isim lendirilm esi

gibi

soziinden form lar

tiirem itir: : G ozlere gdriinen
su; ' A xan su. A llah buyurur

ki:

p in a r d ir

ki,

: Orada bir

anlam a gelir: E line vurdum ; E lim le

ona vurdum .
: K uyu

suyunun

adi

verilir

kaynagina ula tim . ^ l l a h buyurur

ki:

Yeryiiziinde k a y n a k la rfig k irttik (54/

: Meryemoglu isa

(76/insan

Selsebil

m izrakla vurdum ) sdzleri gibi olur.

sozii de onun gibi iki farkli

18);

K am er 12 ) ; ikisinde

de annesini giiciimiiziin bir kaniti

de akmakta olan ik i p in a r vardir

olarak

(55/R ahm dn 50);

ikisinde

Onlari

yagamaya elverigli ve a k a rs u lu bir

tepeye yprlegtirdik (2 3 /M u m inun

k a y n a k vardir (55/R ahm an

); : Onun igin

: D e ki; suyunuz yere

erimig bakir k a y n a g in i akittik (34/

batarsa, soyleyin, size kim temiz

S e b e 1^); :

bir su

66

744

durmadan

gikardik.

figkiran

ik i

de

ortaya

50);

k a y n a g i getirebilir?

(67/

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

M iilk 30). B azilarina gore

kelim esindeki) harfi aslidir ve (

:Ilk yaratma ile yorulup

bu k elim e ,
))Suyu
kdkiinden g elm ek ted ir .

akittim

aciz m i kaldik? (5 0 /K a f 5;(

kelim esi, terazideki m eyil

: Gokleri

in de

istiare edilir. G dzlerinin

i
giizelliginden dolayi
i sigira
v ah
ve
ogulu
denir .

da

eklinde

gelir.

ona b epzetilm
tir
i:

K adm lar

da

dolayi m eydana gelen dcizllk :

ve yeri yaratan, bunlari yaratmakla

yorulm ayan
riltmeye

kendilerine qevirmig g iiz e l g b z lii

.acizdir

egler vardir (37/Sdffdt

/A -y - y

yetecegini

m aktan deiz Kk onu

a ld i,

48 (;

G iiz e l g b z lii egler (56/V akia 2 2 (.

di

oyle
anlam
d e dan
n ir:

*
:

giiciiniin

oliileri

diigiinmezler mi? (4 6 /A h k a f3 3 ). Bu

Yanlarinda bakiglarim

de

A llah in,

tiigiinde
dii ;

m aktan
teni bitkin
k ove
K
n u
ii
'denir .

: .Tedavisi olm ayan hastalik

En iyisini A llah bilir .

: Y iiriim ekten dolayi bedende

m eydana gelen deizlik.

y
B ir i in
e vegelm
soziin
esinden
ppee

Ayn Harfinin Sonu

745

Gayn Harfi

G-b-r /
Yamndakinin gitmesinden :

sonra_ yerinde durandir :

' Sadece yagli bir kadin geride

omrii uzun olanlardan oldu. Kimisine

gore; Lut ile birlikte gitm eyip de geri
;kalanlardan oldu. ; kim isine gore de
daha
inde
sonra
kalanlardan
azap i
.oldu. anlam indadir
Bu konu dier bazi ayetlerde
oyle gede
e
r:
Yalmz egin harig ;

denm esi,

kalanlardanoldu(26/vi?Lr?i 171 );yani

Toz yiikseldi. Bazilarina gore

e m
gde
ei ; kalintiya da
denir. Eger bu sahih ise, gm
e e

geride

yerin

uzerinden

tozun ge ; mesi nokta-i nazarindan

kalintiya
denm esi ise, ko
up
gidenden tozun geri kalmasi nokta-i
nazarindan dolayidir .
: SOzcugunden ; turemi
tir.

ye yapi
Bir an toz eve tozun
renginde olan ey .

- :Baziyiizlerogiin to zla n m i) 80 /
Abese 40) ayeti, uzuntuden dolayi

k a la n la rd a n o la c a k tir (29/A nkebut

yiiziin degi .m esinden kinayedir

Tipki u ayet g ib i:
:

33 (;

Yiizii simsiyah kesilir (16/Nahl 58 (.

Yalmz L u t an egi hang, onun g e rid e

Bu kbkten formlar kullamlir :

k a la n la r arasinda olmasini takdir

:Tozlandi

ettik( 15/Hicr 60).

Tarafa oyle der:

kelim esi de bu anlam dan

gelm ektedir.

m em ede

arta

kalan siittiir. ogulu eklinde

gelir. _ : H ayiz kalintisi.
_: G ecenin sonu. : Savrulan
topraktan geri kalan. Bu kelim e,
/duman, /toz ^ benzeri kalm ti

isim leri form larinda gelm itir .

air .

337Gordiim ki, g a b ra o g u lla ri -337

tozun g o c u k la ri] beni inkar[

.etmiyorlar

Yani tozlu
/ogullari
yolcular. Bu, Araplarin
/
9 5 B kz. D ivanu Tarafa , s .3 .

747

Ragip el-Isfahani
yolun

ogullari/yolcular,

sozleri

gibidir . /,Biiyiik felaket

sozii, y a ; : B ir gey tozun
;igine

girdi,

sanki

felaket,

anlam indaki

anlam indan
insanlari

g elir
toznn -

tir- inde
veya birakrm
kalinti
i
.kokiinden ^ elir

B nna gdre, sonu gelm eyen kalici

i '^ k e t an lam inda olnr. Ya da
iboz renk anlam indan gelir ki
,/
biiviikfelaket

da tipki
'

sozleri gibi olur. Veya siit/

kalintisi anlam indan gelir. Biitiin
ikan
bunlardan
anlam
^ Sona :
erdiginde izi kalan felaket. Vey
^
sdzlerinden g e lm e k te d ir : :
e titreyen dampPe
ar
e .
:

D am
e titre
ar 1'
ppdeei.
Bilinen bir bitki
0 bitkinin
ve
ekil

ve rengindeki m ey v e .

(2/B akara 20?);

m iiminlerden,

ve

mallanm,

vermek

iizere

Bir tiir gizlilikle, arkada

inla
arandaki bir m uam elede ona zarar
verm endir/onu dolandirmandir. Eger
sozkonusu zam rbirm ^l konusunda
ise /Falan kigi aldattr, eer bir
iince konusunda ise
dii Falan/
kigi zayif diigtii, denir. Bir eyden
gafil olup bunu zarar olarak kabul
ettiginde ; dersin .
K iyam et

teki zarar

giiniidiir ;

ayetlerde
aret edilen
i
0

kendilerine
satin

cennet

almigtir

9)/

sozii ve yem inlerini az bir paraya

satanlar (3/A l-i !^^

K iyam et ??(.

giiniinde insanlar, hem yapm adiklari

ten hem de ondan verielde
ali
ettiklerinden neleri zarar ettiklerini
.d ^ e n e c e k le rd ir
B irilerine '
ile ilgili soru
sorulmdau ,
0
oyle cevap v erm i
:tir
giinde e

0 ya,

insanlara diinyadaki

iilerinden
hirkliekilde
bir
dl
gbrdnecektir. M iifessirlerden kim i
dyle d em
tir
de
i: kelim esinin
kok anlam i, bir
.eyi gizlem ^ktir
eyin gizlendigi
bir

-
-

G iinleri ziy a n etm ekte -338

.gengler gibisini gormedim
giinlerin sonunda nelerin 0
.gelecegini unutuyorlar

Gin,
izlendikleri
nylnk ve
i
kism i gibi dirseklerin
katlanan
biitiin organlara
denir. Kadin
n
i
Onun katlanan/
/koltuk altlari gibi) organlari hogtur(
temizdir, denir .

giinde ortaya
v ali
e ri-

lk ar:
1
>
: insanlardan dylesi vardir
ki; kendisini A llah in rizasina satar

y b. Zeyde916Ad
ait
b
in bkz. Divanu
Adiy b. Zeyd , s. 45; ibn Kutcybe, e$-$iru

'f-$u
ve'ara, s 131..
748

canlarini

yerdir.dyle
N itekim
d eair
r:

iinkii

Tevbe ; ((
: A llah verdikleri

G-b-n /

Allah,

Fetha ile ;

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

sebat
in darbim
sahibi esel
i k ii

N e kadar da

/G-S-V
y ap ild i :

Kopuk/
:

Selin

dayanikli bir adam dir .

dzerinde toplanip dagilan^ bitki /

oer
p-
; : .Tencere kopugli
kelim eyle, deger verilm eyen
ve kaybolupeyler
giden
in
i
yapilir. D enir k i
'; -
ople d oVadi
lder
u-
.

;"

/ G-d-k

Bu

.
C inn)/ 72
16 (;
yani
bol onlara
su i irirdik. Bu

: N efsi h abis oldu, olm aktadir .

oylenlam
d e dan
n ir:
*
'
O nun gdziinden
ok y a
,akti

akm aktadir.

m
konu
aya denir .

G -d-r /

B ir
.eyi bozup terk etm ektir

A hdi bozm aya da

an lam d an ;

ahdini bozandir, denir .

eklinde gelir. :

Fazla su,
m a kve
o

G-d-v /

denir. B u
F alan

kigi/

ogulu

a ahdini
ok

ve :

G unlin b a.lan g ici

K u ra n da'
kelim esinin k arti(

g elm
tir
i :

b o z a n . ve
Selin vardigi
bir kenarda biraktigi
ogulu
su .

ve
eklinde gelir.

.
: Rabbinin

G dle su d o ld u . : U zayana

olmayan

kad ar terk edilen

ogulu
sa .

eklinde g elir. : .O nu terk e tti

adini yalvararak korkarak veyiiksek

bir

sesle

sabah-akgam

zikret ve gafillerden olma (7/A ra f

205 (.

A ll^h b u y u ru r k i :
* :Bu kitap

nasil olmug da kiigiik biiyiik bir gey

birakmadan hepsini saymig!

dileyerek sabah-akgam

K e h f 49 (;

18)/

, : Iglerinden

hig birini digarida birakmamigizdir

K e h f 4 7 / 18( (.

: K oyun geri

kaldi, geri kalandir. D eve ve atlarin

erek biraktiklari
u kur sur
ve
yariklara denir. B u anlam dan
dyle d e n ir: : Bu
atin biraktigi
u k u r ne kadar/
yarik
da kalicidir. D ah a sonra bu kelim e

iti k da
a r

gelm
tir
i:

S ir f A llah in rizasim
Rablerine

dua edenleri huzurundan kovma ) 6 /

E n am
52 (. <
:Sabah gidigi bir aylik

mesafe, akgam doniigii yine bir aylik

mesafe olan ruzgari da Suleyman in
emrine verdik (3 4 /S e b e ^(.
:

Sabah

ortaya
lkan

b u lu t . 'Sabah vaktinde yenen :

y em ek .

:
Sabah
geldim
y a p tim/i.

749

Ragip el-lsfahani

iiriinleri
toplayacaksaniz erkenden ekininize
g id in dediler ( 6 8 /K alem 22). i inde

olanlar,

Fatir

40);

oldugun giiniin . ardindan gelen

giine denir:

Onlardan kimi,

kimini a ld a tm a k igin cazip sozler

O nlar y a r in kimin fim arik bir

fisild arla r ( 6 /E n ^ m

Haydi,

ald atm ad an

birbirlerine

bagkasini

vadetmiyorlar

(35/

1 1 2 );

: Diinya hayati

yalanci oldugunu ogreneceklerdir

(54/K am er 26) ve benzeri

a ld a tic i bir hazdan bagka bir fey

Falan kifiyi gaflet

aninda yakaladim ve istedigimi
ondan aldim, denir. : U yanik
:

iken

gaflete

degildir (3/A l-i Im ran

/ G-r-r

diim ek.

185);

D inlerini oyun ve eglenceye

alanlari, diinya hayatimn a ld a ttig i

kimseleri birak ( 6 /E n am 70);

: H ani

U )m klam akla birlikte olan gaflet.

Bu kelim enin asil, bir eydeki belir

miinafiklar ve kalplerinde hastalik

gin iz anlam indaki kokiinden

bize bir a ld a n ifta n bafka bir vaad

gelm ektedir. j - * - d j-\Atinalm ndaki

beyazlik, sozii de bu anlam dan gelir.

yapmamis,

bulunan kimseler: A llah ve Resulii

diyorlardi

12);

( 3 3 /A h z ^
: A ld a tic i

: K iliem agzi. :

(feytan) sizi A lla h in bagiflamasina

Elbisedeki biikiilm e i z i . :

giivendirerek

Elbiseyi, biikiilmekten dolayi olugan

izin iizerine katla, denir.

Lokm an 33).
:

k a n d irm a sin

insani

kandiran

(31/
m al,

insan;

m akam , ehvet ve eytan gibi her

eydir. B n kelim e, eytan diye tefsir
edilmtir; iinkii
0 , kandiranlarin
en habisidir/kotiisiidiir. B u ^elim ^,

keremi bol Rabbine karfi seni ne

diinya diye de tefsir e dlm itr;

; Falan ey onu

kandirdi; sanki onu, kivrim lari

iizerine katladi. A llah buyurur ki:

: Ey

a ld a tti? (82/infitar 6); 4

iinkii onunla ilgili;

: Diinya kandirir, ^ verir ve
: tnkarcilarin (refah
iginde) diyar diyar dolafmasi, sakin
seni

a ld a tm a sin !

196'
(;

(3/A l-i

im ran
:

eytanin kendilerine vaad ettikleri,

a ld a tm a kta n bafka bir gey degildir
(4/N isa 120);
-: Hayir, zulmetmekte

gegip gider.

: Tehlike;

kokiinden gelir.

B e y -i garar dan
[tahakkuk

edip

etmeyecegi

bilinmeyen akibeti meghul satiftan]

9 1 7 B u , H z . A l i n i n b i r s o z i i d u r . B k z . F e y r u z a b a d i,

>,
IV, 129.

750

den ilm itir.

M f re d a t / K ur'an K avram lar] Sozliigii

men

e d ild u 18

Giizel
huyluya,
aldatilabildigi i in
denir.

- : Falan kipnin

ve ogul olarak gelm eleriyle 1^ 11

a iklam a yukarida g e ti.

: Doguya da, b a tiya da

giizel huvu gitti, kotii huyu geldi/

nispet edilemeyen (24/N ur 35);

ahldki bozuldu, denir.

: Sonunda giinepn b a ttig i ye re

A tin alm ndaki beyazlik ve

onunla m e?hur olm asi nokta-i

nazarindan ?dyle denir:

:
Falan ki?i, m e?hur ve degerlidir.

bir gdzede batm akta

: Ay ba?m dan itibaren ilk u

geceye denir; hnkii bunlarin aydaki
konum lari, tipki alindaki beyazligin

attaki konum u gibidir.

: K lim m a g z i .
:
: D evenin siitii azaldi;

siit .

fakat

daha

dnee

azalm ayacagi

kadar ula.pl ve onu kara gamurlu

buldu

(18/

K e h f 8 6 ).

: U zakta olan her e y . :

Cinsi arasinda benzeri bulunm ayan
?ey. Bz. P e y g a m b e rin ? hadisi de
bu anlam dadir:
: Islam garip ba$ladi ve yine
ba$ladigi gibi garip olacaktir.92il

C ahiller ar as in da az olduklari

zannediliyordu. Sanki deve sahibini

i in; : Alim lergariptirler,

kandirm i? oldu.

denilm i?tir. K argaya

denm esi,
"

/ G-r-1)

Giine?in

: Allah, topragi eeleyen

bir k a rg a gonderdi (5/M aide 31).

kaybolm asidir.

oyle denir: :
G pne? batti, batiyor. -
Giine?in battigi yer. A llah
buyurur ki:

D okunulm aktan uzak oldugu i in

deve horgiiciiniin on iist kism ina,
denir. V urulan ?eye battigi
i in - : keskin kilig, denir.

: ,

, fail an lam indabirm astardir.

dogunun da batmin da Rabbidir

Dil, k ih ca benzetildigi gibi, keskin

(2 6 / u ara 28);

: ; hem iki dogunun Rabbi,

hem de ik i batinin Rabbidir (55/
R ahm an 17); * 2
'

dil de keskin kilica benzetilm i?tir.

' : F a la n k ip , keskin/sivri
dillidir, denir. K uyuda uzakla?tigi

. ' : Dogularin ve

: Sucu kovayi aldi. e r

,-

dii?iiniilerek kovaya da denir.

batilann Rabbine yemin ederim ki

m adenleri

bizim

i in altina
denir. ifadeler
de bu anlam dan gelm ektedir:

giiciimiiz yeter

(70/M earic
40). Bu iki kavram in, tesniye/ikili

arasinda

garip

oldugu

: K im in attigi belli olm ayan

9 l 8 B k z . M u slim ,

K.Buyu, H N : 1513; E bu D a-

^, H N : 3 3 7 6 ; N e s a i, V I(, 2 6 2 ; Ibn M ace,

9 1 9 B k z .( ) m a d d e si.

H N :2 I9 4 .

9 2 0 A h m c d , 1, 3 9 8 ; M d s lim ,

K.Iman, H N : 145.

751

Ragip el-!sfahani
K asitsiz
M ahsul
b a k i .
verm ekten uzak in
oldugu
m eyve
i
verm eyen agaca denir .

0 ^;

. - :

A n k a nin

kelim esiyle nitelendirilm

undan
esi
dir: O enibr ki: A nkaidi;
bir bir
ku
kizi alip onunla birlikte kaybolup
g itti .

,denildigi

izafeyle

gibi

- .de denir

: B ir eyi k aldirip alm aktir.

': vegorbayialdim/

avugladim, denir. : A vu lanan

ey.

(B ir

kez

av u lam ak),

sayi ifade eden m astardir. K endisiyle ahnan ey, [ism -i alet}.

A llah buyurur ki:

: Eliyle b ir avug a v u g la y a n la r

isindan kargaya benzedigi

elk a

harig (2/B akara 249). B u anlam dan

in kuyrugun iki tarafinda olan i^i

i

istiare y e lu y la dyle denir:

'-* : A t yelesini k e s tim .

: A gaci k e s tim .
- Bilinen

o y u k . .

K irpiklerinin
evresi

beyaz olandir; sanki gozii , beyazlik

inde k ay b o lm
tuu
ir.
--: / Karga siyahi taglar

yo lla r

(35/F atir

gdre
'

27).

B azilarina

kelim esi ,

oguludur. Bu da siyahlikta kargaya

benzeyendir.
d^le dem
T ipki
en
g ib id ir :

Senin

bir aga tir.921* : D eve, garef

agacini yem ekten rahatsiz oldu.
,
B inanin
bir
odasi.
C ennetteki m akam lara da
denir:

Onlara,

sabretmelerine

cennetin

en

y iik s e k

kargilik

m akam i

verilecek (25/Furkan 75 ) ;

stirm en, karg^ siyahidir .

: iman edip iyi

G-r-d /

igler yapmig olanlari elbette onlari

cennetin altlarindan irmaklar akan

ta kastedilen h e A
d etif

anlam indadir.
ilan

her

tiirlii

Sonrailm aya
u la
am acin

o gulu
o lm
tuur.
gelir.

i^i
ayrilir:

ismi
a li

eklinde

y iik s e k m a k a m la ra yerlegtirecegiz

(29/A nkebut 58);

Onlar, y iik s e k

d ere celerde giiven

igindedirler (3 4 /S e b e 37).

kism a

E ksik
ildiktan
am
U laa :

/ G-r-k

sonra
ka bir
ba/eyin gozetlendigi
Zenginlik,
beklendigi lider
am a .
1

ve insanlarm
ladiklari am
ben
a
eyler gibi. Tam olan am
zeri
a:

: Suyun ve belanin ine

batm ak.
: Falan

k i i suya batti/boguldu. : Onu

ildiktan sonra
kaeyin
Ubir
ba
la
beklenm
C ennet
edigi am
g ibai ..

D e rin in ta b a k e d ' 9i 2bld

1ir
!
c im le r (.

752

a --)
gM
a U ter

Miifredat / K ur'an k a v ra m la ri ^dz)dl

suya batirdi/bodu. A llah buyurur

Falan

ki:

m eblag bdetildi. A llah ^ ki:

< : Biz borg a ltin a g ir d ik
(56; V akia 6 6 ); -

: Yoksa sen onlardan >

: Firavun b o g u la ca g i anda:

israilogullarinin

iman

ettiginden

kiiye,

zim m etinde

olan

^
borg

bagka ilah olmadigina inandim. Artik

iicret istiyorsun da onlar

ben de miisliimanlardanim, dedi ( 1 0 /

altinda mi kalivorlar? ( 6 8 /K.alem

Y dnus 90). B una benzetiler ^ dyle

denir: - : Falan

46);

ki, falanin nim etinde boguldu.

ki; infak edecegini borg sayar (9/

' : H an i oniiniize
gikan denizi yararak sizi kurtarmig
ve

gozleriniz

onunde

Firavun

'* Bedevilerden oyleleri vardir

Tevbe 98).
H em a lacak liy a, hem
b o r luya denir. A llah b u y u ru r ^i:
;
.

b o rg lu la ra ,

ailesini bogm ugtuk (2/B akara 50);

Sadakalar

Allah yolunda galiganlara verilir

'

sadece

Firavun onlari iilkeden

(9/T evbe 60).

istedi.

bogdu k (1 7 /isra 103 ) ; :

: insanin
b a ina gelen
sikinti e m usibet: '

: Onlar

Sonra digerlerini su da b ogdu k (^ 6 /

derler ki: E y Rabbimiz, cehennem

gikarmak

Biz

de

onu ve

maiyetindekilerin hepsini tctenizde)

u 'a ra

66

); : Sonra

azabini

bizden

uzaklagtir,

giinkii

da arkasinda kalanlari su da bogduk

cehennemin azabi siirekli b ir a fe ttir

(2 6 / u ara

Dilersek, onlari'Suda bogariz (36/

(25/Furkan 65). Hu ayet ifadesi,

sdzden gelm ektedir: :

Y asm 43); '

1^ 0

);

<

, kadm lara d ukundiir; yani

suda

alacaklinin bor luya y a p itigi gibi

b o g u ld u la r, sonra atege atildilar

kadm lara yap i ir. H asan oyle der:

. : A te h ari

Giinahlarindan

dolayi

(71/N uh 25); 0 .

da
b o g u la n la rd a n oldu (11/H ud 43).

/ G-r-m

her alacakli, bor lusundan ^^ .

B azilarina gore ise anlam i dyledir:
: A zap onu heldk etm eye
arzuludur.

: i ledigi bir cinayet veya

yaptigi bir h ainlik olm aksizm ,
insanin m alina gelen zarardir. D enir
ki: - Z im m etindp
olan m eblagi odedi; ':

/ G-r-y

; yani, falan eye ddktin

oldu ve ona yap iti. B unun asil,

Ragip el-lsfnhnni
ilan
kendisiyle
anlam indaki
yapi
zam k kokiinden gelir-/
j>'
. .>
; Falan kifiyi, falan geye
tegvik ettim, sozii tip k i ; * sozii
gibidir. A llah buyurur
; Kiyamet

giiniine kadar ara la n n a diigmanlik

ve kin saldik (5/M aide 4 (;

.
; Eger ikiyiizliiler, kalplerinde
fe sa t bulunanlar, gehirde bozguncu
haberler vayanlar, eger bundan
vazgegmezlerse, andolsun ki semi
;onlarla miicadeleye davet ederiz
sonra gevrende az bir zamandan
fa zla kalam azlar (33/A hzab 60 (.

ogulu ve ? eklinde gelir:

^ : Veya savaa giden (36-
1
Im ran 156).

/ G-S-k
: G ecenin ok karanlik

olm asi. A llah buyurur ki:

Giine.fn
batiya yonelmesinden
gecenin
kararmasimi kadar namaz kil (17/

'

Isra 7

.
;

- K aranlik gece.

Karanligi goktiigii
zaman gecenin gerrinden (113/Felak
:

3). i3u, tipki gibi, gece gelen

felaket anlam indadir. K im isine gore
ayette kastedilen, tutulup kararan
:

C ehennem

ehlinin

in n igerler (78/N ebe" 25).

ip lig in i iyice egirip

katladiktan sonra, sokiip bozan

kadin gibi olm aym (16/N ahl 92 (.
. : K adin yiiniinii e g ird i .
C eylan y a v ru su .:
G iine
k u rsu/yuvarlagi .
^
C eylan
gibiyav
kadina
ru su ygoz
m u
ucuyla b ak m aktan/kur yapm aktan
kinayedir. K 6 pek, ceylan yavrusuna
tiktan sonra ondan vazge
eula
rse;
denir .

G-z-v /
:

(.

cildinden dam layan eye/irine denir:

; Yalniz kaynar sit ve

G-z-l

aydir.

m ak tad
sava
ir
; ;:sava ,0

B ir eyin

iizerine su akitip kirini giderdim .

. ,

isim dir.

K endisiyle

yikanan ey. A llah buyurur ki:

I

Ey iman

edenler; namaza kalktiginiz zaman;

yiizlerinizi, dirseklerinize kadar
elleriniziyikaym (5/M aide 6).

: B edeni yikam ak:

1
anla
aya
mm

sava
Dii

l^m aktm :

/G-s-1

S ava,ti
idir
.

;E y in a n a n la r! Sarhogken, ne

dediginizi bilene kadar, ciiniipken,

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

: ,H an i A llah

yolcu olan miistesna yikam ncaya

kadar namaza yaklafmayin (4/N isa

korkumtzu gidermek igin sizi hafif

43).

bir uykuya daldirm ifti ( 8 /Enfal 11(.

K endisinde

yikam lan

yer ve kendisiy le yikam lan su:

. ifte yikanacak
ve igilecek soguk bir su (38/>
42).
' C ehennem de kafirlerin
bedenlerinden akan sivi/irin:
'

: irin d e n bafka yiyecek

yoktur (69/H akka 36).

/ geldim .

Falan

Bu kelim eyle cim adan

kiden kinaye
cinsel
y apilir
ili . -

: Kadini orttii/onunla cinsel

ilifkiye girdi, denir .

(7/A r a f 189 (.
eyi orten
B ir
^

ve :

: E f i ile birlefince, hafif

bir yiik yiiklendi

/ G - $ - y

yere

eye denir; ornegin eger ortusii

gibi . ;

K endisini

S'undi bunlar, kendilerine Allah in

ortecek bir eyin geli i gibi ona

azabindan kapsamli bir g a fiy e nin

g e ld i. / O rtii : K endisiyleortulen
eydir. A llah buyurur ki:

?gelivermesinden

Gdzii iistiine bir perde

gektigi kimseyi (45/C asiye 23);

emin

m idirler

Y u su f 107); yani kendilerini / 12(

atip sarm alayan bir fe ^ k e ktin
u
.g elm esin d en

: Gozlerinin iizerinde

B azilarina gore

bir perde vardir (2/B akara 7).

kelim esinin

asil anlam i, iyi

;eylerle ilg ilid ir

fakat yukaridaki ay ette

, gyette de
D enir ki: ; O nu orttii;
; U zerine unu orttum .
s ti ^oldugu
e yap ilm
gibi
tir
i:

.
;:

<:
Onlar

Onlari daglar gibi dalgalar sardigi

igin

vakit;

iistlerine de ortiiler vardir (7/A ra f

dini yalm z Allah a

tahsis

ederekO 'nayalvarirlar( 3 1/Lokm an

32);

* *

41 (.
Sana

takip etti, deniz de onlari korkung

ibrahim 50);

Sidre 'yi biiriiyen biiriiyordu (53/

%'eem 16);

: Orttiigii

zaman geceye andolsun (92/L eyl 1);

ve

: Geldi mi

g a fiy e nin

haberi

.eklinde gelir

78); -
<
'
; Elbiseleri katrandan /
ve viizlerini atef saracaktir (14/

yataklar

)8 8 /
iye 1) ayetindeki
G a ,k elim esi
k iy am etten kinayedir
ogulu
.

: Firavun, ordusuyla onlari

bir fekilde kiifativerdi! (20/T aha

cehennemden

ba Bir

insam
aklmni
ey
giderecek
geldiginde
dyle
bir

d e n ir :
Falan
kendinden
ti/b ay ild
g ei.

: Oliim

bayginligi

sarm if kimse gibi (33/A hzab

<

kisi

19(;

: Oliimden

755

Ragip el-lsfah an i
bayilip dii$en kimsenin bakisi gibi

)Gozlerini

(47/M uham m ed ^ (;
Gozlerini perdelemifizdir.

kissinlar (24/N ur

9);

Gdzlerinin iizerinde birperde

(2/B akara

: Yuzleri, geceden
kara bir pargayla drtiilm iis gibidir

27);

Elbiselerine

7);

yani

' -

Bakigini kis, giinkii sen -339

7);

(10/Y 6nus

:- :

b iiriind iiler

elbiselerini

(71/N uh

B azilari

Niimeyr densin
522.

bu

^ kabindakini

ek silttim. .

urm asi fazla uzuu

olm ayan/U zerinden

ayetin
in tik am

tipki A raplarin sozleri gibi:

kaninin
B unun

: Etegi topladi; < - : E lbisesini

Ona elb isegiydirdim

Bagina sa n k sardim, sdzleri gibidir.

:
Ofkeden kaginin; giinkii

, Ademoglunun kalbinde yanan bir

' :

olam eksiltm ek.

/Kisti,

(24/N ur 30);

kavram la

nitelendirildigi zam an ondan kasit

kasi d e gb il
a:

icendi bagigi olarak diledigi kuluna

vahiy

indirmesini

gekemeyerek

kissinlar

<

: M il inin kadmlara da soyle:

9 2 2 C e r ir e ait btt
b a k z .

Divanu Cerir, s .

61.
Btt h a d is i, T itm
ve hiza ts etanh-sreai tm
h923
ihi

s e e ,//-
,Ahvezi, ! * , 4 3 ; A h m e d , 111, 19; A b d u rre z z a k

Musannaf,

756

bu

Mil min erkeklere soyle: Gozlerini

bakmaktan)

A llah

; O nlar A llah in

B ak i ve sesi kism ak, kapta

(harama

Y iice

/ G-d-d

denir:

kizardigini gormez

sadece intikam ,

(73/M iizem m il 13).

gigtigini

misiniz
923?

Bogazi tikayan bir yiyecek

ahdamarlarinin

ve gdzlerinin

B ogazi tikayan ey:

k a b a rram
m a asidm
d ir/s
B z. P eygam
ovle
ber

kordur.

/ G -S -S

arzusuyla kalp

buyurm
tuur:

Ona kamgi

veya kilig kugandirdim, sdzii; tipki

zam an

G-d-b/

k om aktan kinaye oldugunu sdyler;

atti. -

uzun

m eyen taze
ey
ge.

kulaklarim n

iizerine orttiiler. B u ifade, kulak

verm ekten/dinlem ekten ka inm ak
anlam indadir.

31
<
(;

air$
n
sozii de alay y o llu d u r :

bakmaktan

<-
Sesini de kis (31/L okm an 19(.

Bu ytizden artik goremezler (36/

Y asin

(harama

3 4 71^
.,

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

O nun indirdigi kitabi inkar etmekle
benliklerini ne kotii gey kargiliginda
sattilar da g a za p

iistiine g azaba

irilan/yanli
inde
ai
yone gidilen 1 . .
eyi
Br
gdrm ezlikten g e lm e k .

ugrddilar ( ^ B a k a r a 9 0 ) ; . -

: O nlar A llah 'in g a za b in a

/ G-t-y

ugradilar (3/A l-i im ran 112); '

<

Size rizik olarak verdigimiz geylerin

:
eyin iistiine konan
B ir
kapak ve b en zeri
;
ise,
eyin
bir
irilen elbise ve
iistiine
benzeri
ge

temizlerinden yiyiniz ve onda agiri

eylerdir. B azen bu kelim e cehalet

gitmeyiniz, sonra iizerinize g a za b im

iner

ve

kimin

iizerine

ga za b im

inerse artik helak olmug olur )2 0 /

Taha
81 (, '
: A llah in kendilerine gazap

e ttig i bir toplulugu dost edinenleri

gormedin mi? (58/M iicadele

:G azab a

soziinden

kasit

Y ahudilerdir .
Serte h mkeasi
y a)
,(

kelim esi gibidir .

ok
ofkelenen. Y ilan ve bagiran deve de
bu kelim eyle nitelendirilm ektedir .

Falanabuk
ki

ofkelenir. A n latildigm a gore; k ii

iy o rsa
y a ,
Falan k i)
i
in ofkelendim );
se dlm
(a^m
ii
i
anlam da (,

; ; Andolsun ki

sen, bundan gaflette idin. Igte senin

p e rd e n i kaldirdik. Bugiin artik
goriigiin keskindir (5 0 /K a f 22 (.

14 (;

yoluna /F atiha 7). B azilarina / 1( 7

gdre

in istiare edilir. A llah buyurur

i
.

denir .

G-f-r/
eye,

onu

kirden
B ir

k oruyacak elbise giydirm ektir. Bu

dyle
anlam
d e dan
n ir:
;
E lbiseni ine
kabin
k o y
i ;

: E lbiseni boyal
.iinkii 0 , kirden daha iyi koru r

A lla h tan

olan

ve

A llah m, kulunu azaptan

k orum asidir . : !Rabbimiz

A ff in i

d ile riz
<

(2/B akara
;

285 (;

Rabbinizin

b a g isin a kqgun (3/A l-i i m r n 133 (;

0 1--

,)N aziat 29); yan i / 79

gecesini k a r a n lik tir.

yapm
Bu
i
kelim e kokiinden gelir . :
G ozunde b ulaniklik benzeri ey
bir
olandir. B uoyle
anlam
d edan
n ir:

: Giinahlari
Allah 'tan bagka kim a ffe d e b ilir ? 3)/

A l-i im 135
ran (.
B azen de eyden
biri, ten
bir
i
degil de zahiren
in d ig m kdaa ;
: Onu bagigladi, d enir u ayet de .
bu an lam d ad ir :

.
?57

Ragip el-Isfahani

soyle:

Allah in

gelecegini

iman edenlere

(ceza) giinlerinin

ummayan

b ag ig layip

g e g sin le r

kimseleri

(45/C asiye

de

ayetler
bu

kelim esi
anlam indadir.
u

anlam d ad ir:

<

Rabbim;

14).

beni, anami, babami, inanmig olarak

: Soz ve flille a f talep

etm ektir.

evime gireni, m iimin erkekleri ve

Dedim

bag ig lan m a

ki:

mii'min kadinlari b ag i$ la (71/N uh

Rabbiniz den

28); ' -

muhakkak

^ : Hesaplagm agiiniigiinahlarim i

d ile y in ;

(71/

a ffe d e ce g in i Iimdugum da O dur

N dh 10) ayetinde sozii edilenler,

A lla h tan sadece dille degil, hem

(26/u ara 8 2 ) ; : Bizi bagi$la

(2/B akara 286).

ki

gok

0,

b a g ig la ya n d ir\

dil, hem flille bagilanm a dilem ekle

em redilm i lerdir.
D enm itir

flille

degil

D enilm itir ki:

'

-. Yani,

bu ^ortiinm esi
gereken eyle ortiiniiz. : D em ir

sadece sbzle bagi$lanm a dilem ek,

ba lik/m igfer.

yalancilarin iidir. ite u ayetin

anlam i da budur: '

ona

: B ataki yagin

bulam am asi

i in

b aortiiyii

Bana dua edin, duanizi kabul edeyim

brten bez; yay tuncunun sarildigi

deri par asi ve bir bulutun iistiindeki

(40/M iim in 60).

bulut anlam larm a gelir.

. - Sen,

/G -f-1

ister onlar igin bag ig lan m a d ile ya

da istersen onlar igin bagiglanm a

dilem e.

O nlar

igin

yetmig

kere

: E zberde az tutm aktan ve az

dikkatten dolayi insanda m eydana

b ag ig lan m a d ile se n de, A llah onlari

gelen sehiv/yam lm a.

kesinlikle b agig lam az (9/Tevbe 80);

Yamldi, yanilandir , denir. A llah

; Iman edenler

buyurur ki:

igin

b a g ig lan m a

d ile rle r

(40/

A llah in sifatlaridir'

: Giinahi b a g isla y a n (40/

M iim in

3);

giiphe yok

Allah,

: Hig

b ag ig layan d ir,

giikrii kabul edendir (35/F atir 30);

b ag ig laya n d ir,

^ iim e r 53).
758

Andolsun ki', sen, bundan g a fle tte

idin (5 0 /K af 22);

M iim in 7).
ve

: giiphesiz Allah,
esirgeyendir

(39/

; insanlarin

hesab zamam yaklagti. Fakat onlar

hala g a fle t iginde yiiz geviriyorlar

(21/E nbiya 1);

: Musa, halkimn h a b e ri
o lm a d ig i bir zamanda, gehre girdi

(28/K asas 15);

Halbuki bunlar, onlarin dualarindan

Mtifredat / K ur'an k a v ra m la ri $dzliii

h a b e rs iz d irle r

(4 6 /A h k af 5);
_. ; Ovsa sen,

daha dnee bundan habersizdin (12/

Y u su f3 ); : Onlar,
dhiretten h a b ersizd irler (30/Rum 7);

; Allah, onlarm
g a fil degildir (2 /

yaptiklarindan

eye zirh giydii'm ek ve

br
ortalam
lar arasinda
aktir. akan
A ga
suya .denm esi de bu anlam dandir
Ona de denir . :
larin arasina A
g ird
ga . ise
kendisiyle baglanilan ve organlari
ey ortasina
anlam indadir
alan.

eklinde gelir.

Bakara 144); .

'

:
Kafirler silahlarmizdan 'esyanizdan

g a fd

b u lun saniz

da size ani bir

nunla
i
Falan
(kelep
ki )ey le
ba^landi. A llah buyurur k i :
: Tutun onu, b ag laytn onu
H akka / 69
30( (;

baskinda bulunsunlardiyeprzu ederler

: Boyunlarinda d em ir

(4/Nisa 102); '

: (K u ran), atalari uyarilmamig,

h a lk a la r ve zincirler oldugu halde

bu \iizden kendileri g a jle t iginde

siiriikleneceklerdir^O/Mu'm'm 71 (.

kalm i

Cim ri iye
k i ; : Eli
kelepgelidir. d enir .

bir

toplumu uyarman

indirilmigtir (36/Yasln

Onlar,

);

i^in

ayetlerimizden g a jil

idiler (7/Ara f 146).

: iaret

yer.

konulm ayan

: D eneyim i olm ayan

Omuzlarindaki
agir yiikiimliilukleri boyunlarindaki
z in c ir le r i kaldinr (7/A r a f
157 (;
Elini boynuna

'

adam . . : k ita b i harekesiz

b ira k m a k .

bag iam a 7 /

( 1 8 /k e h f 28); yani aagidaki dyetin

aksine, kalbine iman y a zn ta y i terk

dediler ki: Allah in eh

:<
b aghdir. Boyle dediklerinden otiirii
kendi elleri b a g la n sin , onlara lanet

e ttig iin iz kigiye itdat etme:

Onlar,

'

oyle kimselerdir ki, A llah onlarm

kalplerine imam yazmig ve ?/ '
kendinden bir ruh ile desteklemigtir

(58/M iicadele 22). k im is in e gdre

ise ^ e t ;
gafil

Cl

ki iye

uym a.

anlam indadir.

M aide 64); yani A lla h i)/ 5

tirdiler. Beim
azilari
rilikle
da ele
der
ki: Yahudiler, Yiiee A llah in eyi
her

yapip tam am ladigini duyduklarinda

oyle d ed iler: ; yani
kaldigindan
A llah m dolayi
eli b o

k a lb in i, hakikatlerden

kildigim iz

2 9 (;

. -

gibidir. B unun baglanm

Iizerinei
Yiice A llah yukaridaki ayeti indirdi .
; Biz onlarm

boyunlarina h a lk a la r gegirdik 36)/

/ - -

^ ^

kelim esinin

asil

anlam i.

yani A llah, onlarin iyi ;)8

lery a p m a larm i engelledi. Bu tipki

i
759

R a g i p el-lsfflhflni
onlarin kalp, k u lak ve gozlerinin
tabedilm ek
ve
m iihiirlenm ekle
nitelendirilm esi gibidir. Bazilari
d a 1 der: Bu ayet, her ne kadar
m azi form uyla g e lm ise de, sozii
edilen ^ilere ahiret hayatm da
yapilacak eye i arettir. Tipki

ayet gibi:
kafirlerin

ederse; kiyamet giinii hain lik ettigi

gey ile gelir (3/A l-i Im ran 161).

Soyle rivayet edilm ektedir:

boyunlarina

925; Yani, ihanet yok,

d e m ir h a lk a la r gegirdik (3 4 /S eb e

hirsizlik yok! D ig er bir hadiste de

Biz

B ir peygam berin, hiyanete nispet

edilm esi y aram az. K elim e, bu
ekliyle
(O nu hiyanete nispet
ettim i anlam indan gelm ektedir.
' ': Kim hainlik

33).

: elbise arasina giyilen

ey. 'elbisenin altina; . ' ise
elbisenin iistiine giyilendir.

Bz. ? e y g a m b e rin buyurdugu; '

: Ug gey vardir

ki, bunlaryapildigi siirece mil minin

kalbi kin beslemez " hadisinde

de bu ikisinin arasina giyilendir.

B azen zirh anlam i i in istiare

, sozii,

edilir; tipki zirhm

eklinde de r ^ y e t e dlmtr. B una

d a < onun i in

is ti^ e edildi^i gibi. : H ainligi

^ uanm ak.

: diim anlik:
: Biz onlarin
k in d e n

gogiislerinde

ne

varsa

gekip almigiz (7/A r a f 43);

'

. Kalplerimizde, iman edenlere

kargi /' /> k in birakma! Rabbimiz!
iiphesiz ki sen gok gefkatli, gok
merhametlisin! (5 9 /H ar 10).

Biri

gillp

y an i

k ir

sahibi

oldugunda; . denir. ; yani

iglal, yani h iy an et sahibi oldu.
: H ainlik etti. : Falani
hiyanete nispet ettim . A llah buyurur
:
: Birpeygambere,
emanete

h iy a n e t

Al-i im ran
eklinde de

yaragmaz

(3/

161). A yet,
ok u n m utur.9^ Yani,

9 2 4 B u , N a fi, ib n A m ir, H a m z a , K issai, H alef,

Y ak u b

7fin

ve

Ebu

C a f e r in k ira a tid ir.

B kz.

anlam indadir.

v /kin beslem ez,

Bu hadis,

gore hadisin anlam i dyle olur:

ey vardir ki, bunlar y a p ild ^ i
siirece m d m inin kalbi ihanet sahibi
olm ^z.
: : K asap ve deri

yiizen, deride b iraz et biraktilar.

Bu ^elim ^ h ainlik anlam indaki
kokiinden gelm ektedir. Sanki
kasap, et hususunda hainlik etm i
ve taidii deride et b irak m itir.
in sam n i inde sakladigi

ve

susuzluk hissi, iddetli sevgi ve kin.

D im y ati,

ithaf, s.

^ ;

ir$adul-Mubtedi, s.

925A h m e d , Miisned, tv, 2^5; E b u

HN: 2766.

O avud,

Siinen,

9 2 6 B e z z a z , h a s a n b ir s e n e tle ; Ib n H ib b a n da

Sahih'mAe

e tm i tir. B u h a d is i ta h ri

e d e n Y irm iz t d e , o n u n h a s a n b ir h a d is o ld u g u nu s d y le m itir. B k z . M u b a re k fu ri, AridatulAhvezi, X , 124; A h m e d , t v , ; ib n h ^ c e , t, 84

(H N : 2 3 0 ).

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

: Falan k ii i indeki kini

tedavi e t t i . - : insam n arazisinden

elde ettigi mahsOl.

:
A razisi mahsOl v e rd i. : C okulu
bir toplum a di aridan gelen m ektup/
T oplum a diaridan gelip i lerine
niifuz eden m ektup. B u anlam da

-
Suyun ulagmadigi yere
niifuz etti;
Ne iiziintiiniin ne de mutlulugun
ulagtigi y e r e 921

/ G-1-b

Eger sizden yiiz kigi olsa, bunlar

bin kafiriyenerler ( 8 /E nfal 65);
: Allah: Andolsun
ki Ben ve Peygamberlerim elbette
g a lip gelecegiz, diye yazmigtir
(58/M iicadele 21);

> > : Bugiin insanlardan sizi

air oyle der:

340-

ye n ecek yoktur ( 8 /E nfal 4 8 );

:

- : Sihirbazlar Firavun a
geldi ve dediler ki: Eger g a lib le r biz
olursak; bize bir miikafat var, degil
mi? (7/A r a f 113); :
Elbette bizler galip gelecegiz (26/
u ara 44); : Orada
y e n ild ile r (7/A r a f 119); :
U s tu n g e le n o n la rm id ir? ( 21/E nbiya

: U stiin gelm ek. B u kokten

oyle denir: '

O na galip g eldim /O nu yendim .
: Ben iistiiniim . A llah buyurur

ki: ( -

- : E l i f lam, mim,

yenildi. Yakin bir yerde.

Ama onlar, buyenilgilerinden sonra
yeneceklerdir (3 0 'R u m 1-3);

44);

; Nice az

sayida bir b irlik A lla h 'in izniyle gok

sayidaki birligi yenmigtir (2/B akara

249);

: E y peygamber,

m iiminleri

savaga tegvik et. Eg e r sizden yirm i

sabirli kigi olursa bunlar iki yiiz
kafiri

yenerler (8/E nfal 65);

9 2 7 U b e y d U la h b. A b d u lla h a a it b u iir i in

Nevadir, s. 2 1 7 ; Ib n H a llik a n ,
Vefe'>dty'l-4y dn, , .

bk z. K a li,

: inkar edenlere de ki; yakinda

m ag lu p o la c a k s in iz ve cehenneme

siiriileceksiniz (3/A l-i Im ran 12);

: Sonra y e n ile c e k le rd ir (8/

Enfal 36).

Rum lar

. . : Falan ey onu ele

geipirdi:

bizi

ele

g e g ird i

: Azginligimiz

(2 3 /M u m inun

106). B azilarina gbre

flilinin

asil anlam i, birinin

boynunun
kaba tarafim tutup v u r m a k tir . :
B oyn u kalin olan. : Kalin

boyunlu

adam ;

K alin

boyunlu kadin, denir.

(Y iik se k te p e ), tipki
gibidir. Yani, boynu biiyiik tepe/
yiiksek tepe. ogulu
eklinde
^elir. A llah b uyurur ki: ' '
agagli bahgeler (80/A bese 30).

tri

761

Ragip el-Isfahani

/ G-l-z

Dediler
kargi

K alm lik, sertlik) kelim esi),

. incelik) kelim esinin ziddidir. Bu)

kdkten

ki:

Bizi

kalplerimiz

Fussilet5 (;

gagirdigin geye
kanalidir

41)/

<
:

Andolsim sen bundan gaflet iginde

, form lari gelir. Bu

cisim lerde kullanilm asi

idin (5 0 /K af 22). B azilarina gore

asildir; ancak ^im i zam an soyut

eyler
de istiare edilir. Tipki
biiyiik) ve)
.)
ok) kelim eleri gibi

Ilim kabidir. D iger bazilarina gbre

.is^ ayet; K alplerim iz ortiiliidiir

k e lim e n in

A llah buyurur k i :

? / ? sizde g ilz a gorsir

Tevbe)
/9

udur: ayetin
K alplerim
anlam
izi

anlam indadir .

: Onlari az bir

siiriikleriz

(31/Lokm an

Onlari
g id d e tli /
/< azaptan kurtardik ) 11/
24 (;

H ud
5 8 (;

: Ey peygamber: kafirler
ve miinafiklar de cihat et ve onlara
kargi s e n davran (9/Tevbe 73 (.

siinnet d^risi) gibidir)

.

K ill
i
,e ,:

palan ve eyere k ilif

ird gim
e .
: Onun sakalm i kina ile

bo ^ ad im . tipki ,
))bo y andi
gibidir. B azilarina gdre, yukaridaki
ayette ge
en kelim esi ,
oguludur. O nun asil lam in zam m i

,S o z k o n u s u a y e t
ekilde de ok u n mbu
u
,ty r/

m ak
K alinla
in
i

ihtiyacim iz

K a lin la g m ig ,

biz^ yeter .

iizerine

Yam

kalplerim iz ilim kabidir. A yette sozii

hazir hale geldi. Bazen de kalin

o ldu anlam inda ^ullam lir. A llah
buyurur k i : :
govdesi

Stinnetsiz

siire gegindiririz, sonra da giddetli

bir

sozii,

ocuktan k inayedir . tipki '

yani sertlik gorsunler ;)23 .

'

edilenler soyledikleriyle
una dikkat
ekiyorlar: Senden ogrenm eye
yoktur;

bizdeki

ilim

dikilmig (48/F etih 29 (.

/ G-i-k

Bizim

G -l-f/

kalplerimiz

:D ediler

p e rd e lid ir

ki

)2 /

B akara 88). B azilarina gore .

'K endisiylekapatilan
ey, bazilarina gore ise kendisiyle

ey

anlam indadir. A ncak

ilan
a
kapatm
inildiigiinde
ak d d ve

A rap lan n sozlerinde oldugu gibi

iiniildiigiinde
denir.
m a^ dii
A
kelim
o g u esinin
lu d u r:
ise ve
denir . ^
:
indedir.
Yani
kilifm
Bu
k ill
da dyetlerde anlatilan g ib id ir :
9 2 8 B u, Ib n A b b a s , A rac v e ib n M u h a y s in in

'
'
o k u d u k la ri a z b ir k ira a ltir. B k z . E b u H a y ^ ,

el-Bahru l-Muhit, 1 ,3 0 1 .
762

W f r e d a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

Kapiyi kapattim . 9
okluk
anlam indadir; yani, br ok kapiyi

ogulu
:

90k

salam

kapattim . bu anlam dadir:

; K a p ila ri iy ic e kap a tti

eklinde gelir.

lan ergenlik 9 agina 0

ula
e ri ti.
enlere,
Bu genelde

9 aga

kapattim veya bir kapiyi defalarca

kapattim ya da bir kapiyi

ve

ehvetin galip gelm esinden dolayi

e^aA:a
ehvete/
^*

d en tir
m .
ehvete
rkek (hgay
e ld
v an
i. (

(1 2 /Y u su f 23). B una benzetilerek

oyle
denir:

:
Rehineye el konuldu, birakilmadi.

: Devenin sirti yaradan

G-l-v

:
m aktir. E ger
H addi
haddi
a
kurtulamadi,
iyileemedi.

:
m ak fiyatta ise
'-,
a eger deger ve .
Kumar oklarimn yedincisi. iinkii 0 ,
m ertebede ise ;eger atilan 0 ^ ile
m eyirin/kum arm diger kisimlarim
ilgili ise denir. Biitiin bu farkli
*
:H urm a
form larin fiili gelir. A llah

gacin m kokii ^urudu, dolayisiyla

m eyve vermekten balandi/m eyve
vermez oldu. : Zehir gibi aci

buyurur k i :; '
E y kitap ehli,

dininiz Konusunda

u $ irilig a sa p m a y in iz (4/N isa

Tencere kaynadii zam an ,

aga

1?
1(.
ve

denir
. ayetlerde ge 9 en soz

konusu kelim e bu anlam dan istiare

/ G-l-m

lm
ed
tir
i:
: B iyigi yeni

9 ikan/

terle^en oglan. Denir ki:

'

: Ergin oldugu belli

: Gunahkarlarin

yemegidir.

Tipki erim if madenler

gibi karinlarinda kayn ar.

Sicak

olan oglan. Allah buyurur ki:

'suyun ka yn a m a si g ibi (44/D uhan
,

K izginhk ve sava hiddeti

.)46 -44

: D edi ki: Rabbim; ben artik

de buna b en zetilm
tir
i.

iyice kocamiy

: Bitki boy atti, sozii ,

kanm da^ kisirken

nasil og lu m olabilir? (3/A l-i Imran

_>-

40);

: O g la n a

gelince; onnn anasi babasi inanmi

kimselerdi (18/K eh f 80); '

den de j ^ d e n d eolabilir
g e lm i.
iriya C im
gitm
adaektir
a.
,
G en
9 ligin b a) ,
langiei
kinligi) da buna b enzetilm
tir
tai.

: Dnvar ise,

qehirde ik i yetim e rke k qocuga aitti

(18/K ehf 82).

Yiice A llah, Y h su f kissasm da da
oyle b uyurm aktadir: :
Miijde; ifte b ir o g la n (12 /Y u su f 19).

e^i

in

buluta

gizlem ektir. Bu
B ir
anlam
igini
dan,orttiigii
giine
in I

denir.

A llah
i
763

Ragip el-Isfahani
buyuruj ki: -

denize benzetildigi gibi. ' :

O ldugu yeri drten fazla su. Bu

: Onlar; Allah in
b u lu tta n
golgeler iginde, meleklerle birlikte
kendilerine gelivermesini ve iflerini
bitirivermesini mi bekliyorlar? (2 /

kelim e, sahibini ku?atan cehalet

i:in d arbm esel yapilir. Bunun
benzerine Yiice A llah sdziiyle
i?aret etm ektedir: ; Onlari

B akara 210 ) . form u da tipki

gibidir. ifd d elerd e bu anlam dadir:
Ay bulutla drtuldiij ' :
B ulutlu giin;
:

ortiiverdik (36/Y asm 9). dyetler

B ulutlu gece. air ?oyle der:

(2 3 /M u m inun 54); '

,"

: O nlar ko yu b ir ce h ale t

- \

3 4 1 - B u lu tlu ve ayi soniik bir

gece.

929

; K ari?ik/P roblem li .?

: Sonra iiniz
baimza gu m m e olmasin (1 0 /
Y unus 71); yani i?niz ba?iniza dert
olm asin.
VC Idert
kelim eleri gibidir.
. D evenin
ve tipki

burun ve gozleri iizerine baglanan

b e z .

Yiizii orten bez.

kelim esinin asil anlam i, bir

?eyin izini silm ektir. B u anlam dan,

se lin izini gideren

olan suya

ve denir. a ir ?dyle der:

<

342- Su, onun drulmii iplerini

b rtu y o rd u .930
Bu tiir suya, cbm ert adam ve

de bunun benzeridir:

: Onlari, belli bir siireye

kadar kendi c e h a le tle ri iginde birak

igerisinde kalmi gafillerdir

(51/

Z ariyat 11). B ela ve sikintilara

denir: {

zalimlerin halini
oliim iddeti igindeyken bir gorsenl

(6 /E n am 93).

: Y ecrdbesiz, cahil adam.

ogulu

? eklinde gelir.
:
Oizli kin.
0
? eklinde
gelir. : D iger kokulari drten yag
$ .

: O nun eli kirlendi;

; O nun lrzi/nefsi/bedeni

kirlendi.

:
insan toplulugunun arasina girdi.
: Stiriilen s a fra n .
:
Kokii siiriindtim.
$

nokta-i

nazarindan

ildigi bardaga da
sdz de bu anlam dan
: A z su i tim .

suyun

denir.
tircm?tr:
Falan

hizli ko?an at benzetilm i?, onlara

ki?i, kendini sava?in i ine atti. Bu

denilm i?tir; tipki h er ikisinin

ya A raplarin, >!

^ : sava$a
dalmaktadir sdzlcri gibi, ki?inin a?iri

Lisanui-Arab, ( ) m a d d e si; ib n F d ris, Miicmel, III, 6 8 0 .

9 3 0 A a y a a it b u b k z . Divanu 'l-A 'fa, s.
5 9 ; ib n S iy d e , Muhkem, V II, 138.

9 2 9 B k z . b n M a n z u r,

764

sava?tigi ve sava?a daldigi i indir;

ya da onun cahil, tecrh b esiz olarak
dii?iiniilm esinden dolayidir. B u da

Miifredat / K ur'an K avm m lari Sozlugu

onu, tipki lahmak ve benzeri
sdzlerle nitelendirm ek gibi olur.

iyi olamndan ve sizin igin yerden

.bitirdiklerimizden

goz

Kendinizin

olm ad an

'/ G-m -z

geyleri

infak

y u m m a d a n /g a fil

alamayacaginiz
vermeye

edin
bayagi

kalkigmayin

)2 /

B akara
2 6 7 (.

kelim esinin asd anlam i,

ayipli olan eye gdz kapagi veya
el ile iaret etm ektir. Bu anlam dan

dyle denir: > : Falan

k i ide kendisine iaret edilecek

./
Koyun, bilinen bir hayvandir

bir eksiklik yoktur. ogulu

. -

G-n-m /

A llah buyurur k i :'

: Sigir ve ko yu n u n

eklinde gelir. A llah buyurur ki:

: Yanlarindan

gegtikleri zaman b irb irle rin e goz

kildik ( 6 /E n am

k irp a rla rd i

(83 'M utaffifin

ig

yaglarim

mi

diye

onu

30).

haram

m dakilerden elde edilen her

ey
h(
tir. A llah
in buyurur
k ullam lmk ii:

...,Biliniz ki

ele g e g ird ig in iz her hangi bir sey ) 8 /

E n fa l4 1 (; :

sozii gibidir.

e ttig in iz ganimetleri temiz ve helal

/ G-m-d

onlara

sunra bu
m an
kelim
ve e,onun
dii

e lld m /y o k la d im ),

da

146 (. Kuyunu
yakalayip
9 rm ektir.
ele Dge
aha

: Semiz mi
diye koga dokundum, sozunden
gelm ektedir. Bu da tipki
(sem iz

B unun asil,

olarak yiyin ( 8 /E nfal

' A n z olan uyku.

; H ig uyku tatmadim/

H ig uyumadim, d ersin . Bu anlam

69 (. : Ele
ogulu
irilen
ey
ge. eklinde

g elir: Allah katinda

g o k g a n im e tle r vardir (4/N isa 94 (.

itibariyla d ^le denir:

ukur yer. - - : Yolu

olm ayan ev. . ^ d z kapaklarindan birini digerinin
iistiine ^ o ^du.

Sonra bu

kelim e

istidre yoluyla gaflet ve m iisam aha

anlam inda k u llanilir oldu. A llah
buyurur ki: ^

iman

edenler,

D egi:
ik anlam lara g e lir
larm olm am
ihasi.
tiy a Bu
-1
sadece inYtice
soz A
konusu
llah i

olur
.
dyetlerde
zikredilen
de b u d u r : . - ' :

!/{
Uphesiz Allah, h ig b ir eye ih tiy a c i

": Ey

kazandiklarimzin

o lm a yan d ir, oviilmeye layik olandir

H ac / 22
64( (; '

: E y insanlar, siz

R a g i p c l-l st 'a h ini

//?/? a muhtagsmiz; oysa Allah

hig

kintseye muhtag degildir ve ovgiiye

layiktir (35/Fdtir 15 (.
ih tiy a

fakirlerine ver.c'21 airin

Bazen mal gok olur; fakat

insan yine defakirdir3
.

343-

Seni fakir bulup

zenginlegtirmedi mi? (93/D uha

Hz. F e y g a m b e rin .)8 h^disinde
zikredilen de e yaym
d ir:
-
:
Gergek zenginlik nefis
.zenginligidir

kokten oyle denir: '

Zengin olan, iffetli olmaya

galigsin (4/N isa
6 (; '*
ancak ,

zengin

olditklari

halde

senden izin isteyenleredir (9/Tevbe

93);
Allah fakir, biz ise
zenginiz diyenlerin soziinii Allah
igitti (3/A l-i Im ran 181). O nlar bunu

ayeti itti^lerinde soylem i lerdi:

Kim
A lla h a

kargiliksiz

(giizel)

borg

verir ? (2/B akara 245).

bilmeyen,

istemekten

: Onlari

gekindikleri

igin onlari zengin kimseler sanirlar

(2 /B akara273); yani onlarm nefisleri

zengindir. D ^ m n la rm i bilm eyenler,

. ;

: Allah higbir .eye muhtag

d e g ild ir. A llah ze n g in d ir,

hamde

layiktir (64/Tegabiin .

; Sorumluluk

Falan eyle yetindim , zengin oldum .

A llah ^ ki: -

insan tiirlerine gdre kazan -3

okyollarm
o lm a si
m:

'

kastedilen de a n la m d ir :

-2 larin
az
o lm asi:
ret edilen
ayetle :

:
Z e n g in le rin cle n
/

: Falan ey bana yeterli

: Falan ey ona

geldi.

yeterli geldi. A llah buyurur ki: '

.

M alm bana hig bir yarar

sa g la ya m ad i (69/H dkka 28);

Mall ve kazandigi

kendisinefayda v e rm e d i(1 1 1/Mesed

2);
: inkar edenlerin

mallari ve gocuklari, Allah a kargi

onlara bir fa y d a s a g la n ia z (3/A l-i
Im ran 10);

Faydalandirildiklari nimetler onla

hig y a ra r s a g la n ia z (2 6 / u ara
207); '

^^

'

nezaketten dolayi bir takim gelir

kaynaklarm in 0 samr. Hz.

Ben, O ndan bagka ildhlar mi

edinirim? Eger Rahman bana bir
zarar vermek isterse; onlarin gefaati
bana hig birfayda s a g la n ia z ve beni
kurtarmaz da (36/Y asin 23);

P ey g am b erin M u aza soyledigi u

soz de anlam dadir:

9 3 2 B u h a rt,

onlarda gdrdukleri izzet-i nefis ve

Miisned, II, 315;

Mecmeu 'z-Zevdid, X , 240.

9 3 I B u h a r t, X I, 2 2 1 ; A h m e d ,
M ey sem t,

Zekat, III, 3 2 2 ; ^

iman. - ^ :

et-Temsil v e l-Mahadara, s. 85;

Nihayelu 'l-Ereb, III, 84.

9 3 3 S e alibi.

Mufredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

A llah b u y u riirk
-*:*

i

: Gokte veyerde

: Golge yapmaz ve
alevden korumaz (77/M ursel & 31 (.

K ocasiyla

yetinip

gizli higbir gey yoktur ki apagik bir

siise

kitapta olmasin (27/N em l 75 (.

ihtiya 9 duym ayan kadin. B azilarina

gdre;

G tizelligiyle
sdse
ihtiya,duym an

yetinip
kadin

i,anlam
bir yerde
indadir.
fazla
K
eyle kalip
yetinip
kasina
da bbir
a
duym adigm
ihtiya
da

denir. A llah buvurq r k i :

uayb ,I

yerde zerre agirligincabir

h

ey

,A llah tan uzakta kalm adigi gibi

ey de O na gizli k^ lm az
bir
hi.

,K im i zam an Y dce A llah d eg il

insan nokta-i nazarindan ey
bir
9 in
ve 'denir. G oklerde ve

; Allah, gaip olani

yalanlayanlar sanki yurtlarinda hig

da miigahede olani da bilendir ) 6 /

refah igirnle yaamami gibiydiler

E n am 73); yani A llah, size gizli

eyleri de, sizin gordiigiiniiz
kalan

Ar a f /92
7 ( (.

eyleri de bilir. * Gayba

'
Terenniimrki^
etti , inanirlar (2/B akara 3) ^ e ti n d e
ge 9 en kelim esi, duyularin
soyledi. B azilarina gdre
form u ,
kapsam ina girm eyen ve akil ile de
.)zengin oldu) anlam indadir
bilinm eyen
.
eyler anlam indadir
Hz. P e y g a m b e rin hadisi de bu
_

JVlastar ve ism -i m e k ^ d i r .

anlam a h m ile d ilm

tir
:


...:
K u r an layetinm eyen

B unlar sadece peygam berlerin haber

934...

.verm eleriyle b ilinirler

G aybi inkar etm ekle insan miilhit
ism ini alir. G ayb K u r^ dii' , G ayb
>/k aderdir d iy en lerb u sd zleriy leg y

G-y-b /

erdigi anlam larin

lafzinin
sadece
i

kelim esi
,
^
ve
G dne)
b a)kasi

gozden kayboldu

bir kism
aret m
e tm
a .oluyorlar
ii
B azilarina

fiilinin m astaridir'. , : Falan

sey gbziimden kayboldu, denir. Allah

kavram ,

duyularla

denilen m tin afik lar gibi d e g ild irle r :

. '
^^ ;

goriil

m eyen ve insan bilgisinin kapsam ina

girm
in eyen
^ u llm
eyilir
her
i.

9 3 4 E b u H u r e y re d e n riv a y e t e d ile n bu h a d isin

ta m a m i ? o y le d ir:
K u r a n la

y e tin m e y e n

b iz d e n

d e g ild ir.

Kitdbut-Tevhid, ^111, 501

7 5 2 7 ); A h m e d , Miisned, 1, 172.
B u h a ri,

yukaridaki

ayetin anlam,oyledir:
i
G n lar
y anim zda
olm ad ik lari
zam an
da inanirlar ve h a k la rin
oyle
da

buyurur k i : : Yoksa
kayiplara mi karigti? (27/N em l 20 (.
Bu

gore

(H N :

M il minlere rastlayinca;

inandik,

derler.

ba.sbasa

eytanlari

ile

kalinca da; biz sizinle beraberiz,

onlarla

sadece

alay

etmekteyiz,

derler (2 /B ak ara 14).

77

Ragip el-!sfahani
ayetler de aym anlamdadir

: Sen ancak gorm eden

sanin ba?kasinda olan ayiplardan

soz etmesidir. Allah buyurur ki:

Rablerinden korkanlari ve namazi

gtybetini

kilanlari

12).

18);

uyarabilirsin

(35/Fatir

: Gormedigi

: A l ak yer. Bu anlamdan bol

halde Rahman 'dan korkan (50/K.af

3 3 ) ; ' : Goklere

aga li y e r e '
denir. Allah buyurur
ki: Onu kuyunun

ve yere iligkin bilinm ezlerin bilgisi

dibine

; Kiminiz kiminizin
yapmasin (49/Hucurat

Allah 'a aittir (16/N ahl

77);

0 : , goriilm eyeni mi biliyor?

(1 9/M eryem 78);

A llah g izli bilgisini kimseye

gostermez (72/C inn 26);

Denir

ki:

: Onlar ^imi zaman
hazir bulunurlar, ^imi zaman da
kaybolurlar.

: De ki;
gdklerde ve yerde, A lla h tan bagka
kimse gaybi bilmez (27/N em l 65);

: Bunlar

Sana vahiy yolu

de bildirdigimiz

atin (12/Y dsu f 10).

: Uzak

bir yerden gaybe atiyorlar (34/

Sebe 53); yani, onu ne gdzleri ne
de basiretleri ile gbrmedikleri bir
yerden...

gayb alem ine iligkin hoberlerdir (3/

A l-i im ran 44);
*: Allah sizi, gaybin bilgisine
erdirecek degildir (3/A l-i im ran
79); ' ' : Hig giiphesiz
sen gaybleri bilensin (5/M aide 109);
: D e ki;

Yardim ile ilgili,

; yagmur
ile ilgili de kelim esi kullamlir.
Ondan yardim veya yagmur
talep ettim .( Bana yardim etti)

kugkusuz, Rabbim gergegi ortaya

fiili

koyar.

0, gaybleri gok iyi bilendir

(3 4 /S e b e 48).

; ' "

K adim n

kocasi

kayboldu. Ytice A llah kadinlari ?oyle

nitelendirm ektedir: .
^ A l l a h inkendilerinikorumasi
sayesinde gaybi korurlar (4/N isa

34); yani, kocalarinin ho?lanm adigi

?eyi onlarin y o k lugunda yapm azlar.
: Z ikretm eye

m u h ta bira
kilm adigi/zorlanm adigi halde, in
76a

/ G-v-s

ten;
(Bana yagmur

ihsan etti) fiili ise ten gelir.

( Yardim ettim) fiili de !ten
gelir.
Allah buyurur ki:

Siz Rabbinizden yardim talep

ediyordunuz (8/Enfal 9); *
; Kendi

tarafindan olan, diigmanina kargi

ondan yardim 28) /

/Kasas 15).

Eger yardim /su isterlerse

erimig maden gibi yiizleri haglayan
'

Miifredat / K ur'an K avram lari ^ ^

bir su kendilerine v e r ilir (1 8 /K eh f

yapilir. Mekan kullamlan

kelim es , tipki

gibidir :

29) ayetinde ^ e en
sozii,
ten de ,ten gelebihr. Aym
ekilde ' sozii de her iki anlam a

: Eg e r siginilacak

bir yer, yahut m agaralar veya bir

gelebilir.

delik

dyette kelim esi yagm ur

anlam indadir: '

: Bu, tipki bir y a g m u ra benzer

bulsalardi;

gabucak

oraya

yonelirlerdi (9/Tevbe 57 (.

: 0
.batti

ki; bitirdigi , ekincilerin houna

oyle d ae r
r
:

gider (57/H adid ^0). air de dyle

1 '

der:

^ -

'

Zaman, gece ve onun -345

;giindiizunden

Duydum ki, insanlar

344-

Giine.pn dogup sonra

y a g m u rd a n ihsan talep ediyorlar;

Saydah a (deveye) dedim ki, sen
B ila l 'dan ihsan talep et.935

batmasindan baka nedir 9k

36?
i

: Basik bir yere in d i .

'

m anm iizerine
Dii :

saldirdi. A llah b uyurur k i :

/ G-v-r

Sabahleyin

akin

edenlere

A diyat 3). A yette kastedilenler / 1 0 0 (

B asik yer. Bu kdkten
oyle denir: '< : A dam
sa ld ird i/h iz h yuriidii;
: G ozii i eri oktii, kdr oldu.

^^ : Suyunuz y e re

adard'r.

b a ta rsa (6 7 /M h lk 30) ayetindeki

kullanihr :

k elim esi,

a n la m in d a d ir.
; Yakut baginin suyu
y e re b a ta r da bir daha onu arayip
bulamazsin (1 8 /K e h f4 1 ).

/Magara, dagda olur. A llah

buyurur ki: 0

G-y-r /

kelim esi >e th anlamlarda

-Onunla herhangi bil' manayi

ispat etm eksizin miicerret nefiy

in olmasi. O rnegin
i :


:Ayakta olmayan bir. adama
ujradim. Allah buyurur k i :
<

: // / tan'

- ik is i

bir / gosterici olmaksizin kendi

m agaradayken (9/Tevbe 40). ''

hevesine uyandan d a ta sapik kim

sdziiyle fer ve karindan kinaye

olabilir? (28/K asas 50 (;

<

9 3 5 Z b r -R u m m e y e a it bu iir i in bkz.

Zit 'r-Rumme, s. 528.

Divanu

9 3 6 B u E b u Z u e y b e l- H u z e lly e a i t t i r B kz.

Divanu 'l-Hiizeliyyin, 1 ,2 1 .
769

Ragip el-Isfahani

;Onlar,

cezalandirilacaksiniz ( 6 /E n am 93);

siis iginde yetigtirilerek miicadele

yani batil eyler soylediginizden

dolayi.
; Firavun ve askerleri

giicii o lm a yam

mi A lla h a isnad

ediyorlar? (4 3 /Z u h ru f 18).

o lm a k sizin

- ( . )anlam inda istisna i in

kullam lm asi
ve
nekre/belirsiz

yeryiiziinde,

ism e sifat olm asi. O rnegin:

: Z eyd h ari / i lerinde

Z e y d in olm adigi bir toplum a

: Ben, A llah tan bagka

1 64);

ugradim . B uradaki

sdzii,

sizin yerinize

bagka

anlam indadir. A llah buyurur ki:

haklari

biiyiikliik tasladilar (28/K asas 39);

bir Rabb mi arayacagim? ( 6 /E n am

: Rabbim,
bir

toplum

getirir{\ 1/Hud 57);

Bundan bagka bir K u r an getir (10/

: Firavun: E y ileri gelenler!

YOnus 15).

Sizin igin benden bagka bir ilah

.
kelim esi
kullamlir

tammiyorum (28/K asas 38);

Andolsun ki Nuh u
elgi

olarak

kavmine

gonderdik.

Dedi ki: E y kavmiml A lla h a kulluk

edin, sizin o n d a n bagka bir ildhimz
yoktur (7/A r a f 59);

: A lla h tan bagka bir yaratici mi

var? (35/F atir 3).

3- K endi m addesinden olm ayan

bir sureti nefyetm ek i in kullam l
m asi. O rnegin:
: Sicak olan su, soguk

olam ndan b a kadir. u ayet de bu

anlam dadir:

: D erileri
pigtikge, azabi tatmalari igin onlari

bagka derilerle degigtirecegiz (4/

N isa 56).

gergek
dolayi
7?

: / A llah akargihak
o lm a yam
algaltici

soylediginizden

<

azapla

iki ekilde

- Bir eyin zatinin degil, suretinin

degimesi anlam inda. O rnegin evini

eskiden oldugundan ^ r ki bir ekilde
dizayn ettiginde; : Evimi
degigtirdim, dersin.
2- B ir eyi baka bir eyle
degitirm ek anlam inda. Ornegin:
'
: K olem i ve
evim i baskasiyla degitirdim .
"- ;<
Herhangi
olam

bir

toplum

kendinde

degigtirm edikge Allah onun

konumunu degigtirm ez (13 /R ad 1(.

ve

arasindaki
fark ^ : kelim esi daha
k apsam
iinkii
lidir ; ile ifade

edilen iki
,eyin cevheri ^^m olabilir
fakat

4- Bir zdti nitelem esi. O rnegin:

de

ile ifade edilenler bdyle

degildir. B una gore gal

bir yer
eden
i

cevher ,
1 am a

degildirler. u hdlde, h er
dir fakat h er "
degildir .

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

S uyun

/ G-y-Z

G-Y-S /
altina

dalarak

lkarm aktir.
ondanister
ey
bir
ey olsun isterm addi
de ilim
bir
olsun,
eye yonelip
kapali bir
de
lkaran
onu kendisi
herkese
in
i
. denir .

yapan
B u ii^: 0

idir. A llah buyurur ki

k i:

: ,Biitiin bina yapan

dalgiglik yapan geytanlari da (onun

emrine verdik)

(38/Sad

37 (;

: Onun igin dalgiglik yapan

ve bundan bagka igler de goren
geytanlardan

da

onun

iddetli
:
ofke. B u da insam n,
kalp kanim n kaynam asindan dolayi

hissettigi hararettir. A llah buyurur

k 4 :

De
j : ki; o fken izd en
oliin

(3/A l-i im ran 119);

4 :
Kendileriyle kafirleri

d fke le n d irm e si igin (4 8 /F e th 29).

Yiice A llah, insanlari ofke aninda

nefislerine hakim olm aya davet
etm ek ted ir: '
j: O fk e le rin i
yenenler 3 / 1- i m r ^ 134).
Denilirki: Yiice Allah bu kavramla
nitelendirildiginde,
ondan
kasit
: giiphesiz

intikamdir:

buyrugu

onlar, bizi d fkelen diriyo rlar(2 6 l \i'ara

altina verdik (21/Enbiy/i 82); yani

55); yani tavirlanyla, kendilerinden

intikam almamizi istiyorlar.

leriinve
garip
onun
giizel
ilgin
ii
,eylem leri ortaya

9 ikaran.

Sudan sadece incilerin

A yette

9 ikarilm asi

kastedilm em ektedir .

ekildi ;(
9 ekti,

ve

ey
sozii,

eksildi
B ir)
,

tip k i

. ;

tusunu igitirler (25/F urkan 12).

/G -v -l

sozii gibidir. A llah

Hud / 11
44( (; : ;A llah
)rahimlerin neyi eksilttigini (bilir
8 );

bir sesle birlikte

O nu kasi
b a)

buyurur k i : : Su gekildi

R a d

duyulan

goriince, onun d fk e le n ig in i ve ugul

eksiltti)

bazen

olm aktadir. O rnegin: *

<

'
: Cehennem
ategi uzak > mesafeden kendilerini

G-} -(l /

: O fkeyi di a vurm aktir. Bu

yani, A llah; rahim lerin / 13(

bozup9 ine
topragin
ektigi i su
gibie^iyaptigi
b ilir.

: Sezdirm eden bir eyi helak

e tm e k tir.

Onu aniden yok etti, oldiirdii, denir.

Bn anlam dan ' * adi verilen cin

tiiriine denir. Y iice A llah cennet
arabini oyle nitelendirm ektedir:

Suyun

: igkide ne

iizerinde durdugu ve onu yuttugu

sersem letm e var, nedeonunlasarhog

yer . : K aranlik g ece .

olurlar (37/S affat 47). Yiice A llah

77

Ragip el-Isfahani
bu ay etle
,

agidaki ayetlerle
a
ektigi biitiin edikkat
lle
kotii
ri
arabindan nefy etm ekcennet
ted ir:

garap ve kumar hakkinda

soru sorarlar. D e ki; her ikisinde

de biiyiik bir giinah ve insanlar igin
bir takim faydalar vardir. Ancak her
ikisinin de giinahifaydasindan daha
biiyiiktiir (2/B akara 219);

. .;

yani, azapla k a r ilaacaklardir.

Yiice A llah in azabi gciyy diye
adlandirm asi, onun azabin nedeni

' ' :
Sana,

kargilagacaklardir ( 9 /M eryem 59);

olm asindan dolayidir. B u bir eyin

kendi sebebiyle isim lendirilm esi
gibidir. Tipki A raplarm bitkiye /
yagm ur dedikleri gibi. B azilarina
gore de ayetin anlam i dyledir:
Onlar, batil inancin eseri ve
sonucuyla k arilaacaklardir.
Cehennem sapiklarm
gdzleri dniinde dikilir (2 6 / u ara

E y iman edenler; igki, kumar, dikili

91);

: airlere

taglar v e fa l oklari; ancak geytan /.)'/

ancak

uyar

pisliklerdir. Bunlardan kaginin ki,

224);

felaha eresiniz (5/M aide 90).

agikga bir azginsin (28/K asas 18);

(2 6 / u ara

: Sen gergekten

azginlar.

Adem Rabbine

asi olup yolunu gagirdi ( 2 0 /T aha

/ G-V-y

121); yani cahil oldu. K im isine gore

B ozuk
bir
inan tan
kaynaklanan c e h ^ e ttir. oyle ki;
^im i zam ^n c e h ^ e t, insanin ne sahih

ne de fasit/bozuk bir inanca sahip

olm am asindan
k a ^ ^ la n a b ilir;
kim i zam an da bozuk bir eye olan
inancindan kaynaklanabihr. ite bu
ikinci tiir ceh&lete denir.
Allah b u y u ru r ki:
: Arkadaginiz gagirmadi ve
batila da inanm adi (53/N ecm 2);

.
kardegleri

onlari

batil

eytanin
inanca

ise; zarara ugradi; tipki airin oyle

dedigi gibi:

Kim saparsa, bundan

346-

dolayi kendisini kinayacak olanlari

yok saymasin .93

B azilarina gbre
kelim esi,
hayati
bo zu ld u
anlam indadir.
B una gore fiili,

buzagi

siitten

birakildi,

Tipki

soziinden
ve >

kesilip

ag

g e lm i olur.
gibi.

: E ger Allah sizi

siiriiklerler (7/A r a f 202). >
helak etmeyi dilerse (11/H ud 34).
.

: Onlarm ardindan,

B azilarina gdre bu ayetin anlam i

namazi birakan, gehvetlerine uyan

bir nesil geldi. igte bunlar gayy ile

9 3 7 M u raa ka kit
i ,bk z. Ib n M a n z u r

Lisanul-Arab, )

7?2

m a d d e s i .(

M iif red at / Kur'an K avram lari Sozliigii

oyledir: Eger A llah, saptiginizdan
.dolayi size azap verm ek isterse
D iger bazilarina gore ise anlam i
A llah,

saptigm izdan
dolayi,
e hiikiim
aleyhini
verir.

La

__

A leyhlerine hiikiim
;gergeklegen kimseler: Rabbimiz
.igte bunlar a z d ird ig im iz kimselerdir
Kendimiz nasil azm igsak onlari
da dylece biz a zd ird ik . Onlardan
uzaklagip Sana geldik, zaten onlar
bize tapmiyorlardi, derler (28/K asas

^^:

O nlar bu sbzleriyle .)63 ilan

u ayetler 1^ bu anlam dadir:

; Biz sizi azdirdik.

Qiinkii kendimiz de azmigtik (37/

Saffat 32);
oyledir:

: iblis dedi ki: Oyle

ise beni azdirmana kargilik, and

igerim ki, ben de onlari saptirmak
igin senin dogru yolunun iistiine
oturacagim (7/A r a f 16);

- ';

: iblis dedi ki: Rabbim; beni

igin, andolsun ki; ben

de onlara yeryiiziindeki fenaliklari
giizel gosterecegim ve onlarin
hepsini azdiracagim (15/H icr 39).
azdirdigin

ediyorlar ki; b iz onlara bir insanm

dostuna yapabilecegi ne varsa
y a p tik . ^
insana dii
en
,ey
in istediginikendisi
dostu
n de
ii
istem esidir. O nlar derler: Bize

G a y n H a rfin in S o n u

ait olam onlara sunduk ve bizi ornek

edinm elerini sag lad ik .

77

Fa Harfi

/ F-t-h

E n am 44); yani
lettik
g)
n/i=
6.

K apalilik ve belirsizligi
giderm ektir. B u da iki kism a ayrilir:
1-

G 6 zle

goriilen:

Kapi

ve

benzerini a m ak; kilit, stirgii ve

eyayi a m ak gibi:

: Yiiklerini
agm ca kargilik olarak goturdiikleri

: Eger iilkelerin
halklari

iman edip kotiiluklerden

sakinsalardi, gogiin veyerin bereket

kapilarini

uzerlerine

agardik

/Ar a f 96);

yani

oniara

hayir / 7 (

olan

ilim leri

.bolluk gelird i
ikincisi,

kapali

mallarimn kendilerine ia.de edilmig

oldugunu gordiiler (1 2 /Y u su f 65);

O nlara

gdkten

-
bir

kapi

agsak da oradan yukari giksalar

m aktir.
dyle Odem
rnegin
en
a
g ib i :

: Falan

i, kapali bir ilim kapisini ka

i/ti
ilm ayan ilm i bir konuyu
anla
ay d in latti . : Biz

H icr / 15
14
( (.

Sana

B asiretle goriilen: Hemm'm -2

Fetih 1). B azilarina gdre Yiice

A llah bu ayetle M e k k e nin fethini
tir. D iger bazilarina
k astetm
gdre
i

ilm asi

gibi. 0
da iiziintiiyii
a
giderm ektir. ikB ukisim
da degi
lara

:a y r i l i r

B irincisi,
;aldkalidir.

G iderilen

diinyevi lerle
i
bir

iiziintii

eyleri
m al veverm
benzeri
ekle
giderilenu ayetler
fakirlik bu
g ib i .
an lap id ad ir :
:Onlar, kendilerine
hatirlatilan .}eyleri unutunca; Biz de
kendilerine hergeyin kapilarini ag tik

apagik

fetih

verdik

48)/

ise, ondan kasit, Hz. M u h a m m e d e

ilan ilim ler, sevaba vesile olan
a
hidayet yollari ve giinahlarin affina
neden olan giizel m akam lardir .

Sonrasinda

a kendisiyle
her
langici. K itap in
giri
bin
a ,
.diye isim lendirilm esi b u anlam dadir
ladigi eye
z am
i, bbir
an
Kai,

Ragip el-Isfahani
denir.

: O na falan

?eyi bildirdi ve ondan haberdar etti.

yakin bir fetih (6 1 /S a f 13);

: Olur ki Allah fetih verir

A llah b uyurur ki: '

(5/M aide 52);

Rabbiniz

'

katinda

aleyhinize

Dogru soyliiyorsaniz
bu fetih ne zaman? diyorlar (32/

delil olarak kullansinlar diye mi

Secde 2 8 ) ;

Allah 'in size agikladiklarim onlara

: De ki; Fetih

anlatiyorsunuz?

: A llah in insanlara agtigi bir

giinii kafirlere imanlari fayda

vermez ve kendilerine miihlet de
verilmez (32/S eede 29); yani karar

rahmeti hig kimse alikoyamaz (35/

giinii. Bazilari bu ayeti; K iyam etin

Fatir 2 ) . -

kopm asiyla iiphenin giderildigi

giin ; diger bazilari ise; A zabi

(2/B akara

76);

: Sorunu karara

bagladi ve ondaki kapaliligi giderdi:

kavmimizle

bi

: Rabbimiz,

zim aramizda Sen,

ver

de hiikiim

hiikiim verenlerin en
hayirlisisin (7/A r a f 89). u ayet
de aym anlam dadir: :
Sen,

arzu ve talep ettikleri giin eklinde

yorum lam i lardir.
; ' Fetih veya hhkhm /karar
talen etm ektir:

Eger siz fetih istiyorsaniz,

igte size fetih geldi ( 8 /E nfal 19);

'

0, (gergek hiikmiinii vererek hak de

yani

batilin arasini) agandir, (her geyi

veya fitah, yani hiikdm /karar isti

hakkiyla)

yorsam z,

bilendir

(3 4 /S e b e 26).

air de dyle der:

' -

347- Sizin hiikiim vermenize

ihtiyacim yok.92St

k e lim e s i,( ) harfinin z^m i^

ve fethiyle o k u n m utur.
A llah in yardim i ve fetih
geldigi zaman (N asr

1) dyetinde
g e en ^ ^ kelim esi, yardim , zafer,
karar ve Yiice A lla h m a acagi/
verecegi bilgi anlam larina gelebilir.
dyetler de bu anlam dadir:
- : A lla h tan bir zafer ve

938 uvay ir el-Caflye all bu iin bkz. Ibn

Diireyd, Cemheretu 'l-Luga, 11,4; ibn Manzur,
Lisanul-Arab, ( )>maddesi.

77^

eger

siz
ya

zafer
da

istiyorsaniz

hayirlarin

kay

nagini istiyorsaniz, k ukusuz Hz.

F e y g a m b e rin gelm esiyle bunlar
da size gelm itir.

(Yahudiler)
daha once inanmayanlara kargi

zafer

istiyorlardi

(2/B akara

89);

yani, Hz. M uham m ed (s.a.s.)i

peygam ber
olarak
gonderm ek
suretiyle A llah tan yardim
isti
yorlardi. Bu dyet

ekillerde de

y o rum lanm itir: Hz. M u h a m m e d in

haberini hem insanlardan, hem de
dnceki kitaplardan ogreniyorlardi.
Onu
anm akla A lla h tan
zafer
talep
ediyorlardi.
P utperestlere
k ar i M uham m ed (s.a.s.) ile zafer

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

kazanacaklarm i C y liiy o rla rd i .
< v e ; - /Anahtar. K endisiyle

sonra zayifliktir. A llah buyurur

ki:

ildigi
eyin)
ogulu
kaey
bbir
aa(. : Ey kitap ehli!
've

eklinde gelir.

Peygamberlerin arasimn k e s ild ig i

O nun

b ir s ira d a size gergekleri agiklayan

( 6 /E n am 59); y an i ,
- ayette zikredilen- kendisiyle
A lla h m gizli bilgisine
ilan ey
ula :

Resuliimiiz geldi (5 /M ^ d e 19); yani,

Gaybin

anahtarlari

katindadir

<

gaybim

hazinesini)

, .gaybi bilendir

<
Kendi

(goriilmez

kimseye

agik

bilgi
tutmaz

Segtigi bir elgiden bagka (72/C inn

2b
21-(.

.:

'

: Biz ona oyle

peygam berlerin g eli in d e n h a li olan

b ire v re d e . :
Gece ve giindiiz, h ig d u rm a k sizin
tesbih ederler (2 1/E nbiya 20); yani

ibadet etm edeki zindeliklerine ara

verm ezler.
Hz. P e y g a m b e rin soyle dedigi
rivayet edilm ektedir: -

;H er alimin bir heyecan hali

hazinelerverm igtikki,anahtarlarini

giiglii

vardir; her heyecamn da bir fe tre t

kuvvetli

bir

topluluk

zor

tagirdi

(28/K asas 76). B azilarina

gbre ayette gen
e
kelim esinden
kasit, K a ru n un hazinelerinin anah

olur.

tarlaridir;

B atilin

diger

bazilarina

gore

ise ondan kasit, hazinelerin bizzat

kendileridir .
Biitiin hallerde
ik olan
a:

kap i .
ise bunun tersidir .
oyle rivayet ed ilm ek ted ir
:

: Kapali bir

kapi bulan, onun yani baginda agik

bir kapi da bulur .

: G eni

devresi

Kim

siinnetimde

h u zu r b u lu rs a kurtulur, yoksa helak

B u hadis u soze arettir:

canlandigi bir donem

vardir, sonra yok olup gider. Pakat

hakkm bir iistiinliigii vardir ki, ne
zelil olur, ne de azahr.
sozii, . u W k im siinnetim le
huzur b u lu rsa, anlam indadir .
; 'G iizel goriinen z a y ifb a k i . :

B ap a rm a k la eh a d etp a rm a g i u lari
arasm daki m e s a f e .
:

elbise y e n i .

vardir.

Onu

karigimla

olgiittiim,

denir.

F-t-r /

,O lkeden sonra siikunet

sertlikten sonra
aklik,
y u mten
gii
u

/F -t-k
:

iki
ayirm aktir.

b itiik eyin arasini

Bu
kelim e,
/

-9 3 9 B u, E b u D e r d a y a a it b ir sbzdtir. B k z . i b n u l
E str, N ih a y e ,[II, 4 0 8 ; ib n M anzO r,

Arab, :

m a d d e s i.

Lisanu 7 -

Mecmeu z-Zevaid, 11, 260;

et-Tergib ve't-Terhib, , 46.

9 4 0 B kz. H ey sem J,
M O nzirt,

777

Ragip el-Isfahani
y a p ig iF in ziddidir.

Allah buyurur

kullanilm itir: :

k i :

.

0 giin onlar atege s o k u la c a k la rd ir

(5 I/Z ariy at 13);

: Kafirler, gokler ile yer birbirine

fitn e n iz i

yapigikken onlari ayirdigim izi ve

canlilari

biitiin

?getirdigimizi

Sudan

meydana

gorm iiyorlar

mi

E nbiya / 21
30( (. ve S abah .:
< : Ay bir yariga r^stladi da
ondan
lk ti.
bulunan

0 ^.

Biri

digerinden
gibi iki
yarilm
dalii

S em izh^ten

atlayan/yirtila yazan d e v e.
: Y arildi .

: Tadin

(51/Z ariyat 14); yani

azabinizi. B u tipki u ayetler
g ib id ir:.|

. : Derileripigtikge,
azabi tatmalari igin onlari bagka
derilerle degigtirecegiz (4 T lisa 56);

: Sabah

akgam atege sunulurlar (40/M timin

46).
Bu kelim e kim i zam an azahin
kaynaklandigi ey
da kullam lir:

anlam inda
:

Haberiniz olsun ki, onlar fitn e n in

/ --

igine diigmiiglerdir (9/Tevbe

k elim esi ,

Ipi

biiktiim .

))biikiilen
ekirdekte
anlam indadir
olan .

indeki
yarigin
zara
i
,d enm esi
eklindeindir.
oldugu
A llah
fitil
i
buyurur k i : : Onlara
bir

hurma

gekirdegindeki)

f it il (

kadar zulmedilmez (4/N isa 49 (.

:
P arm aklarinin arasinda kivirdigin ip
veya kirdir. Bu kelim eyle degersiz
in darbim esel eyler
yapilir
I.
O ndeki
saglam olan d e v e .

'

iki

bacagi

7am an

49).
da sinam a anlam inda

kullam lir: -

: Seni gegitli

Kimi

denem elerden

g e g ird ik

(20/
Taha 40). Fitne de bela gibi kabul
edilm itir; iinkii her ikisi de
insam n defedildigi iddet ve bolluk
anlam larinda kullam lir. Fakat bu
iki kavram in iddet anlam inda
olm alari daha a iktir ve daha ok
da bu anlam da kullanilirlar. Yiice
A llah niarin h er ikisi i in oyle
buyurur: Biz
sizi, gerle de, hayirla da deneyerek
imtihan etmekteyiz (21/E nbiya 35).

Sadece iddetle ilgili olarak da dyle

F-t-n/
,kelim esinin

buyurur:
asil

anlam i

saglam iiriigiinden
olaninin
ate
ayrilm asi
igin
sokulm asidir. B u kelim e, insam n
e sokulm asi anlam inda ate
da
77a

' Biz ancak bir

fitn e y iz (2/B akara 102);

: F itn e , oldiirmekten beterdir (2/

B akara
191);

altm in
e
F itn e
onlarla

ortadan
savagin

kalkincaya

kadar

(2/B akara

193).

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sdzltigti

- )

Yiice A llah ayette, insanm

: Onlardan kimi de: Bana

kendilerinden

izin ver, beni fitn e y e dugiirm e, der.

Haberiniz olsun ki, onlar fitn e n in
igine diigmiiglerdir (9/Tevbe 49);

fltne

yani; Beni b elaya sokm a ve bana

azap etm e! der. A m a onlar bu
sdzleriyle zaten bela ve azabin i ine
girm i lerdir.

'

Firavun ve kavminin kendilerini

fitneye
ugratmaktan
korkuya
diigtiikleri igin kavminden bir gurup
gengten bagka kimse M usay a
iman etmedi (10/Y unus 83); yani
onlari

belaya sokm alarm dan ve

yapm alarindan
i onlara
korktuklari in
i .

: Allah in

Sana indirdigi hiikiimlerin bir

kismindan seni saptirmamalarma
dikkat et (5/M aide 49 (;

dive
,

zalimlere erigmekle kalmayacak bir

fitn e d e n sakinin ( 8 /Enfal 2 5 (.

ve

Ey iman edenler! Eglerinizden

ve

qocuklarinizdan

size

diigm an

olanlar da vardir (64/Tegabiin 4 (.

Yiice A llah, insanlarin kendi

leriyle siislenm edeki halleri nokta-i
,nazarindan da kadin ve o gullari
kence
ziynet/siis olarak telakki etm
tir
i:

;
Insanlara

kadinlara,

ogullara

kargi duyulan tutkulu gehvet s iis lii

g o s te rilm ig tir (3/A l-i Im ran

A nkebdt

; Aranizdan yalniz

M allarm iz

sadece

14).

: / .Lam. M im
fitn e y e

im an

g a rp ilm a d a n

ettik demeleriyle

?birakilivereceklerini mi sandilar

yani onlar, Sana vahyolunandan seni

rm
tir
i:

fitn e y e d iig iire c e k le rd i (17/isra 73 (;

Hadid 14); yani kendinizi bela

ve azaba so k tu n uz. dyet de bu
anlam dadir:

isim lend

Tegabdn 15). Yiice A llah dyette

ise kendilerinden kaynaklanacak
eyler dolayisiyla
ocuklari
vee
diigman diye isim len d irm i tir:

,insanlar,

Siz kendinizi fitn e y e so k tu n u z 57)/

ugrayacagi
isindan
sinam
ocuklari
malar
al ve
a

gocuklariniz ancak bir fitn e d ir 64)/

Onlar neredeyse, Sana

vahyettigimizden bagkasini bize
kargi diiziip uydurman igin seni

in neredeyse
dondiirm
seni bela
ek i
ve sikintiya so k acak lard i . :

dolayi

1-2); yani, Yiice / 29 (

agidaki ayette buyurdugu
A llah m a

gibi,kotii olanlarim n iyi olanlarindan

in sm anm ayacaklarim
ayrilm asi i
mi sandilar ? :
Allah 'in

murdar

olani

temizden

ayirt etmesi igin ( 8 /E nfal 37 (.

Onlar her y il bir iki kez sin a vd a n

gegirildiklerini

gorm uyorlar

mi?
77

Ragip el-Isfahani
Buna ragmen ne tovbe ediyorlar
ve ne de ibret aliyorlar (9/Tevbe

ayeti )126

a rea^ete
ttir
: .

, ^ .

Muhakkak

ki,

sizi

biraz

ayetin
oyletakdiri
o lu r:
aklarina gore ise a yBeat ;
takdirinde olup) .harfi
(
zaittir
Tipki ayette oldugu g ib i :

dhit olarak Allah yeter

Fetih / 48
28( (.

korku,

biraz aghk, biraz mal, can ve iiriin

'

A lla h in Sana

eksiltmesi ile deneriz. Sabredenleri

indirdigi hiikiimlerin bir kismindan

miijdele (2/B akara 155). $u a^^t de

seni s a p tirm a m a la rin a

bu anlam dadir: ' :

M aide 49) ayetindeki / 5 ( fiili ,

seni kandirirlar) anlam ina)

B ir fitn e olmayacagini sandilar (5/

dikkat et

in, tipki onun

geldigi
gibi
i) (

M a id e 7 1 ).

edatiyla m iiteaddi/ge
li o lm
tur
u
i.

hem A lla h tan hem de

kuldan sadir olan fiillerdendir. Bela,
m usibet, oldurm e, azap etm e ve

F-t-y

benzeri kerih /h o olm ayan fiiller

olduklarinda hikm et iizere olurlar.
A llah in em ri olm adan insandan
kaynaklandiklarm da ise bunun ziddi
olur. Bundan dolayi Y hce A llah,
her yerde insam d eg iik fitneleri
^ ^pm a^l^ yerm ektedir: '
: ; F itn e , oldiirmekten beterdir
(2/B akara 191); *
.... inanmig erkek ve
kadinlari fitn e y e

' : O na
k a rg ifitn e y e sokacak degilsiniz (37/
Saffat 162); yani yoldan saptiracak
degilsiniz. : Hanginizde
im ig o fitn e ( 6 8 /K alem 6 ).
A hfe e gore ayette ge en,
kelim esi anlam indadir.
Bu tipki b^le dem en gibidir:

O nun akil yoktur; . - -
- O nun kolay olanim
^1, zor olam m
780

i/c iv a n . M iie n n em
kesi
rii
,
m ast^ri ise
e k lin d e gefil. Bu
iki k e lim e y le ^ b le ve c a riy ed e n
k in ay e yapilir. A llah b u y u ru r
k i : *

birak. B una gore

ehirdeki bazi

,kadinlar dediler ki: Azizin karisi

k o le s in in nefsinden murat alm ak

istiyormug ( 1 2 /Y u s u f 3 0 (.

u g ra ta n la r (85/

Biiruc 10);

D aha yeniaggmelik:
a
n

gibi. Bu tiir fiiller A llah tan sadir

D evelerden

olan

tipki

insanlardan olan J^lgeng gibidir .

da

kelim ogulu
esinin ve
eklinde g elir
.
ogulu
in
eklinde g e lir: ^
<
N isa 25); yani m u m in)/ 4

c a r i ^ l e r i n i z d e n
.^

N ur 33) yani c a riy e le rin iz i)/ 24
a zorlam ay im
fuhz. ) 1 2 /
Y a s u f 62); yani Y usuf, k b le le rln e
dedi k i . ' '
gengler,

'

magaraya

sigindiklari

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

zaman (1 8 /K e h f
Onlar,

1 0 );

inanmig

birbirinden uzaktir .
: Arasi
agilmig toynak. sozii de bu anlam dan

Sorun tekil eden

hiikiim lere verilen cevaptir.

gelm ektedir . ; 0 1 gunla m am i/

Yeterince
m
y ara
em
.

Rablerine

O nun dizleri agik

ekilde
bir

g e n g le rd i (18 /K e h f 13).
ve

'
O ndan bir hususta gorii
istedim .'fetva istedim ; da bana u
goriiii beyan etti/u fetvayi verdi.
A llah buyurur ki:

: O nlar senden
kadinlara iligkin fe tv a iste rle r. De

F -C -r /

eyiekilde
g bir
eBnir
i
yarm aktir. O rnegin insam n su kanali

fe tv a y i v e riy o r (4/N isa 1 2 7 );

m asi gibi. oyle

Bu kokten
d e n ir
a:
< / O
: nu yardim
akittim 0 da y a rild i/ak ti .

O n la ra s o r (37/Saffat 1 1 ); -

: Yeryiiziindekaynaklarfigkirttik

ki; Allah onlar hakkinda size gu

gelenler, verecegim emir hakkinda

g o r iig iin iiz ii

bana

K am er / 54
12( (;

Dedi ki: E y ileri

so y le y in

(27/

N em l 32).

ki bag arasindan

akitmigtik (18 /K e h f
33 (;


Ya da kendi hurmaliklarin

ve uziim baglarin olmali, bunlarin

/ F - t - e

arasindan

D enir ki: : u
oteden
beri
yapm aktayim /hala
yapm aktayim . sozii, tipki
- sdzii gibidir. A llah buyurur
ki:

bir de irmak!

: H a la Yusuf'u amp

durmaktasin (1 2 /Y u su f 85).

irmaklar

akitmalisin

isra /17
91(.(;

- :,Dediler ki: Sen

bizeyerden bir kaynakfigkirtincaya

kadar

Sana

asla

inanmayacagiz

isra 90). A y e t / 17( , eklinde de

'

: Bunun iizerine tagtan oniki

tanepinarfigkirmigti (2/B akara 6 0 (.

/ F -C -C

: iki dagin evreledigi yan k

olup geni yol anlam inda kullamlir.

ogulu eklinde gelir. A llah
buyurur ki:
: H er derin
vadiden (22/H ac 7 (;

Bu anlam dan sabaha

denm
tir
i;
iinkii sabah geceyi y arm ak tad ir:

: /Andolsun fecre

sabah vaktine

Fecr21 (;

Ve on geceye ) 19 /

giiphesiz sabah K u r an i gahitlidir

Orada genig genig y o lla r agtik

(21/Enbiya 31).

H er iki dizin

birbirlerinden uzak olm alaridir .

941 B u, N a fi, ib n K esir, ib n Am ir, E b u A m r ve

E bu C a f e r in k ira a tid ir. B k z. D im y ati.

ithaf,

781

Ragip el-Isfahani
) is r a 7 8 / 17(.
:Denilir ki; fecir iki kisma ayrilir
/ Fecri kazib; butipki zenebus-sirhan

uzaklaani birakir, terk ederiz. -

;A raplar arasinda m eydana

g e le n

ddetli sava lardir.

siyah ip gibidir. Feeri sadik: Nam az

hiikmiiniin bagli bulundugu
ve oru
fecir budur. Allah buyurur k i :

/ F-C-Y

18)

' '

: S a b a h m beyaz

ipligi (aydinligi), siyah ipliginden

karanligindan)

ayirt (

/
7'

kadar yiyin, igin (2/Bakara 187 (.

: Diyanet perdesinin yirtil

masidir. oyle
Bu kbkten
denir:

: Giinah i ledi ;

g h n ^ogulu
k ^ d .:i
r.
eklinde g e lir:
* :

,Dogrusu

k o tiile rin

/K e h f 17);

yani onlar m agaranin geni bir

alaninda idiler. sdzler de bu
anlam dan gelm ektedir:
. H er iki k iri inin kabzasindan
ayrildigi yay. : U yluk aralari
geni olan adam .

: o

ve

/ F-h-$

kitabi

., ve
:

ok fazla

irkin/kotii olan flil ve sozler:

;Allah kdtiiliigii
Mutaffifin7 (;

:
emretmez (7/A r a f 28);

K o tiile r de cehennemdedirler, ) 82 /

., '
infitar
14 (;

:
igte

muhakkak

Siccin dedir

) 83 /

onlar; kafirler ve fa c ir le r d ir ) 80 /

A bese
4 2 ( .

Aslinda

insan

gelecekte

:
de

sug

iglem ek ister (75/K iyam et 5); yani

; hayat],
insan onda kotiiliik i lemek
!

ister; bazilarina gore de, onda

giinah
lem ek
!i
ister. Diger

Allah, hayasizligi, fenaligi

ve tagkinligi yasaklar. , size ogiit
vermektedir, umulur ki ogiit alipdugiiniirsiiniiz (16/N ahl 90);
.

; y
hammlari!

Sizden

peygamber

kim

agik

bir

bazilarina gbre ise ayetin anlami

yledir: o Insan giinah i ler ve
yarin tovbe ederim, der; fakat bunu
yapmaz. Bu da fiicur olur ; iinkii

hayasizlik yaparsa, onun azabi iki

yerine getirmedigi bir soz vermi .tir

arasindan hayasizligm yayilmasim

katina gikarilir (33/A hzab 30);

' : Mu

minler

arzu edenlere, diinya ve ahirette

Yalan, fiicurun .bir kismi oldugu
in yalanciya
i
denm
tir
i .
. can yakici azap vardir (24/N ur 19);

-
;sozlerinin anlami

Seni yalanlayani birakir, terk

ederiz. Bazilarina gbre ise; Senden
782

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

: De ki; Rabbim, agigiyla,

gizlisiyle
giinahi,

turn

hayasizhklari,

haksiz

yere

tecaviizii,

hakkinda higbir delil indirmedigi

eyi

A lla h a

ortak

kopnanizi,

Allah a kar$i bilmediginiz eyleri

soylemenizi haram kilmi$tir (7/A ra f

33); ..

: Apagik

bir hayasizlik yapmadikga (4/N isa

Falan k ifn in , kendi arkadapndan

daha iistiin olduguna

hiikmettim,

denir. fle r nefis/degerli ?ey

diye ifade edilir. : Degerli

elbise, denir.
: M em esi
biiyiik, siitii bol deve. : dm lek.
O nun bu ?ekilde isim lendirilm esi,
vuruldugunda ikardigi
sesten
dolayidir; sanki ok fazla oviinen

19). Bu ayetteki
kelim esi,
zinadan kinayedir. u dyette de
ayni anlam dadir:

ki?i ?eklinde dti?iiniilmii?tiir. A lla^

buyurur ki:

~~ ... Kadinlarinizdan fillin g

benzeyen bir balgiktan yaratti (55/

yapanlarin (4/N isa

R ahm an 14).

15). :
Falan ki?i fahi?/hayasiz oldu. a irn

: Allah insani, pimi gamura

? ?iiri de bu anlam dadir:

. ve : insam , kendisine
kar?ilik olarak v erilecek bir ?eyle

Fazla fahi olamn en

348-

degerli malim.942

Yani cim rilikte a?iri kabih/kotii

olam n. .

/F -d -y

Fuhu? i?leyen ^i?i.

beladan korum aktir. A llah buyurur

ki:
: Sava$ sona erince de artik
(esirleri) ya karpliksiz veya fidye

/ F-h-r

k a rtp lig i saliverin (47/M uham m ed

: M al-m akam gibi, insam n

di?nda olan ?eylerle dviinm ektir.

Bu kelim e . ? eklinde de teldffuz
edilir.
O viinen adam .
M iibalaga form uyla da ?dyle denir:
: ok dviinen adam .
A llah buyurur k i:

Allah, kendini begenmi gok

oviinen higbir kimseyi sevmez (31/

Lokm an 18).
1 .

4).
D enir ki: - : O na kar?ilik
m al verdim ; : K endim i
ona feda ettim ; : Ona
kar?ilik falan ?eyi fidye verdim .
A llah buyurur ki:
: Size esir olarak geldikleri
takdirde fid y e vererek k e n d ile rin i

k u rta riy o rs u n u z

( ^ B a k a r a 85).
-;J
Yani falan ki?i,
falan ki?inn harcadigi bir ?eyden
k o ru n d u . : Ona biiyiik
bir knrbanlik fidve verdik (31!Saffat

9 4 2 T a ra f a y a

bu
,bkz.

Divanu Tarafa

107).

4
V
783

Ragip el-Isfahani

: K endi

canina

karihk

fidye verdi:

"

: Siz kari

kendilerinden kabul edilmeyecektir

(3/A l-i im ran 91);

Giinahkar,
giiniin azabindan kurtulmak igin
fid ye venttek ister: Ogullarini (70/

...

ile kocanin, Allah in simrlarini,

hakkiyla m uhafaza etmelerinden
kugkuya
diigerseniz,
kadimn
M earic 11).
(erkege) fid y e verm esinde her
insam n,
kusurda
bulundugu
iki ta ra f igin de sakinca yoktur
bir ibadetten dolayi kendi nefsini
(2/B akara 229);
.
korum ak igin verdigi m ala da

Size . >olarak geldikleri
denir:
taktirde fid y e vererek k e n d ile rin i

;
k u rta riy o rs u n u z
(2/B akara 85).
Sizden her kim hasta olursa yahut
: D iim an tarafm esirlerini
bagindan bir rahatsizligi varsa,
iade edip, onlarin ellerindeki kendi
orug veya sadaka veya kurban
esirlerini
geri
alm aktir. A llah
olmak iizerefidye gerekir (2/B akara
buyurur ki: ' 196 (;
:

Rablerinin

gagrisina gelenlere en giizel kargilik

Oruca giig yetirenlere bir yoksulu

doyuracak kadar fid ye vermeleri
gerekir (2/B akara 84).

vardir. 'nun gagrisina uymayanlar

ise, yeryiiziinde olan her gey ve daha

bir kati onlarin olsa, kurtulm ak igin
fid y e v e rirle rd i (1 3 /R a d 18);

<

: Yeryiiziinde bulunan

her gey,
zulm eden kimsenin olsaydi, onu
fid y e v e rird i (10/Y unus 54Y

inkarcilar, yeryiiziindekilerin
hepsine ve bir kadarina da sahip
olsalardi ve onlari kiyam et giiniiniin
azabindan kurtulm ak igin fid y e
v e rse le rd i
kendilerinden
kabul
edilm ezdi (5/M aide 36);

'

: inkar edip

inkarci olarak olenler, diinya dolusu

altim fid y e o la ra k verse le r dahi
784

/ F-r-r

kelim esinin asil anlam i,

hayvanin d i lerini
incelem ektir.

: Hayvanin diglerini
inceledim, denir. $u deyim de bu

anlam dan gelm ektedir:

:
Zam an b aa d o n d ii.. G ulm ekten
dislerin goriilm esidir.

. S avatan k a ti. A llah buyurur

ki:
: Sizden kagtim (26/
u ara 2 1 ) ;

j* : Arslandan

kagmislar (74/M iiddessir 51);

Benim davetim,
sadece onlarin kaqmalarmi arttirdi
(71/N uh 6); )

: Eger oliimden

veya oldiiriilmekten kaqiyorsaniz,

M tifre d a t / K ur'an K avm m lari Sozliigu

kagm ak

size

asla fayda

vermez

(33/A hzab lb ); : A lla h a

dogru k a g in (51/Z ariyat 50).
:
O nu
ka 9 irttim /onun
ka 9 m asm i sagladim .
:

K a 9 an adam .
K a 9 is veri, zam am
ve ka 9 i in k e n d is i. : K ag a ca k
yer/zam an/kagi
nerede?
(75/

yan k tir; duvar yarigi g ib i.ik i bacak

arasina da denir. Bu kelim eyle
edep yerinden kinaye y a p d m a k ta d r;
bu anlam da 0 kadar 9 0 k k u l la m d
ki, artik onun i in sarih bir isim
gibi oldu. A llah buyurur ki:
: I rz im / iffe tin i koruyan
(Meryem) (2 J/E n b iy a 91);

K iyam et 10) dyeti her 9 ^ nlam a da

O nlar ki, iffe tle rin i

gelebilir.

korurlar (2 3 /M u m inun 5);

: iffe t le r in i korusunlar (24/

.(1

/ F-r-t

kelim esi,g ed ik v ek o rk u lacak

Tatli su. Tekil ve ogul i in

ayni form gelir. A llah buyurur ki:

.' : Sizlere tatli su igirdik
(77 'M urselat 27);
' : Birinin suyu
tatli ve kola} ig im li, digerininki tuzlu
ve aci olan iki denizi saliveren 0 dur

(25/Furkan 53).

her yer in de istiare edilm ektedir.

D enilir ki: isldm i term inolojide

sozii, T iirkler ^ Sudanlilar
anlam indadir. 50) :

K a f 6 ); yani, o n u n ,h i bir g a tla k ve

yarigi yoktur. 77) : /
M urseldt 9); yani, gok y a rild ig
z am an . : Uziintiiniin giderilm esi.
: A llah derdini/uzuntiinii
gidersin, denir.

/ F-r-S

: Biikiilen

: Size, onlarin

. Edep yeri a 9 ilm aya devam

iki tarafi aralikli olan y a y . :

^lrrim m uhafaza etm eyen adam .

karinlarindakifiki ile kan arasindan

(gelen),igenlerinbogazindankolayca
gegen halis bir silt igiriyoruz( 16/Nahl
6 6 );

yani kem bedeki ey. ;

O nun karacigerini par 9 aladim .
; Falan kii, arkadalarini
tipki ikem be gibi (kotii) olan bir

eden adam . K endilerinden yum urta

lktigi 9 n tavuk p ili 9 lerine
d e n ir. ? ' il leri olan
ta v u k . : T oplum un, kendisinden
^ k ild ig i/u z a k la ? tig i ve kim in tara
findan

oldiiriildiigii

bilinm eyen

m aktul.

belaya soktu.

/F -r-h
: Acil bir lezzetle gogsiin

ve :

ey arasindaki
iki

geni?lem esidir/ferah

bulm asidir.
785

Ragip el-Isfahani
Bu daha ok, diinyevi bedensel
lezzetlerde olur. B undan ,d olayi
A llah b uyurur ki:
) : Kaybettiginize
iiziilmeyesiniz

ve

size

verdigi

nimetlerle g im a rip sevin m e ye sin iz

diye (57/H adid

23);

: Diinya hayati ile s e v in d ile r (13/

R a d 26);
' : Bu; sizin

yeryiiziinde haksiz yere sevin m e n iz

ve

boburlenmenizden

(4 0 ,M iim in 75);

otiiriidiir

: Kendilerine verilen seylerle

se v in in ce ( 6 /E n am 441; -
- : Kendi yanlarindaki
bilgi de s e v in d ile r (40/M iim in 83);

Bu
veren ne de kendisiyle
ne sevin ,
ey bana
sevinilen
sevindirir
bir.^

:
B orcun,
kendisine
air geldigi adam . H adiste ^

m ek ted ir
e:
:
Islam da agir borg a ltin d a k a la n k i i
kendi baina b ir a k ilm a z.' Sanki
, sevinci elde etm ede ve onu
giderm ede kullam lm aktadir; tipki

nutsuzlugu elde etm ede
ho
ve onu giderm ede kullanildigi
gibi. B ulunun
itibarla
sevinci
bor
tur.
B undan
yok dolayi
olm u
bylc d enilm
tir
i: :
Borg derdinden ba$ka higbir dert
yo ktu
946.
r

' iiphe yok ki

A llah sevingten im a ra n la ri sevmez

(28/K asas 76).

Y iice A llah sadece ayetlerde
^ r a / i ^ a/sevinm eye izin v erm itir:

'.'

ki; bunlar A llah in liitfii ve rahmeti

iledir. Sadece bunlarla s e v in s in le r

(10/Y unus 58);

0 giin inti minler se vin e ce k le r (30/

Rdm 4). :
oyle der:

ok sevinen. air

F-r-d /

K endisiyle
kasi k ari
ba
m ayandir. B u kelim e ^ den daha
:

j te n ise d a h a d a ra n la mgeni
lid ir,-^
.
ogulu 1 gelir. A llah
buyurur k i : : Rabbim l

B e n ife r d birakma! (21/E nbiya 89 (;

yani tek b ira k m a ! ,Sozciigii
:
Yiice
in, AO
llah
nun
i dyetle
944

B u ev iri

b k z. ib n M a n z u r, Lisanul-

Arab, ( ) m a d d e si (M u te rc im le r).

- ^

9 4 5 B u h ad isi C t-T aberdni ta h r i e tm itir. B agav?

349- Bana hayir dokundugunda

fa z la sevinm em ;

d e erhiis-Siinne. X , 2 1 0 d a h a d is i ta h r i etm itir. H a d is in ra v ile ri a r a s m d a z a y tf a d d e d i-

Onun tersyiiz olup gitmesine de

feryat etmem.943

ien ICesir b. A b d ilia h v a rd ir; d ig e r ra v ile r ise

sik ad ir.
9 4 6 B u h a d isi, e t-T a b e ra m , Mucemu 's-Sagir'de;
B e y h a k t de uab'ddi C a b ir d e n m e rfu o la ra k

9 4 3 H u d b e b. H a r e m e a it b u i in bkz. E b u I-

H.Basriyye , 1, 115; ib n K u te y b e ,
' / ve ' -' ara, s. 4 6 2 .

F e ra e ,

786

ta h r i e tn dtr. B e y h a k i, h e d is in m iin k e r

d u g u n u so y ler. B k z . T ab erd n i, el-M ucem us -

Sagir, s. 311; A e ld n t, Kefu l-Hafa , 11, 3 6 9 .

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

ift olm a konusunda:
aret edilen
i
eyden farkli olduguna
aret
her
i
etm ek igin de k u lla m lir :

1 : H e r geyden gift gift

atlastan y a ta k la ra yaslam rlar (55/

R ahm an 54).
B inilen h ay vanlara denir:
: Hayvanlardan

yarattik (51/Z ariyat 49). K im isine

da (gegitgegityaratti). Kimiyiiktagir,

gdre de Yiice A llah igin kullanilan

kiminin iiz e rin e

kelim esinin d anlam

y led iri: ,
diger biitiin
.eylerden m iistagnidir
N itekim Yiice A llah, buna
oyle
e k m e kdikkat
ted ir: '

Allah

biitiin

alemlerden

miistagnidir/kimseye

muhtag

degildir (3/A l-i Im ran 97 (.

bunun anlam/iudur: A llah, terkipten

ve
gift
olm aktan
kari
m iistagnidir. B u ifdde A lla h m biitiin
varhklardan farkli olduguna
aret
i
etm ektedir . :
ogulu
T ek .
eklinde gelir. T ipki ' ve
g ib i .

1 4 2 ). 'kelim esi, e lerin h e rb irisi

igin kinaye yapilir. Hz. Peygam ber
oyle buyurm aktadir: { :
Qocuk yata g a a ittir [ oeuk, onu

doguran kadim n kocasm a aittir ] . 947

<
. : Falan
hanim lari iyidir.

denildiginde <

b in ilir ( 6 /E n am

: ,ilk yarattigimizda oldugu gibi

k iinin

; )

A dam ark ad a inin giybetini yapti ve

onun hakkinda kotii k o n utu.
im
: dan
O ndan ayrildi. . / Kelebek :
Bilinen u an bir yaratiktir: <
0 :'

giin insanlar

yayilmig p e rv a n e gibi olurlar (101/

K a a ria 4 ) .

.( K ilit yeri) de

buna ben zetilm itir.

kalan az su.

. K apta

bize yine yalm z baginiza geldiniz

E n am / 6 94( (.

: Sert b ir eyi kesip onda

F-r/-

: Elbiseyi yaym aktir. Yayilan

denir. A llah buyurur

veye
e ^ u
O^
k i : . ,Rab ki 0
yeri sizin igin bir dogek yapti ) 2 /

B akara 22); yani, yeryiiziiniialtti

al
ve onu, iizerinde kalm anm im kansiz
oldugu bir tiim seklikte yap m ad i .
ogulu
eklinde g elir:

Yiiksek

iizerindedirler (56/V akia

/F -r-d

dogekler

iz birakm ak. O m egin: . :

D em irin
9 entiklenm esi;

: Z e n d * K ve yayin
* - ve
D em irin kendisiyle kesildigi eydir.
: Sudan diien pay/S u payi.

9 entiklenm esi.

A llah buyurur ki: '

el-Ahkam ,
Reda, H N 1 4 5 7 .:

9 4 7 B u h a rt,

M lls lim , ;1 5?2,-

Z e n d , a te
lk m94
a
si
in
8 b irb irin e siirliiien

34 (;

, ; Astarlari

1^

stte y e r a la n a denir. B kz.

u b u kibn
taiki
n
M a n zd r,

Lisanui-Arab , )

m a d d e si-
( -

te rc im le r (.

787

Ragip el-Isfahani

'

Kesinlikle

eytan dyle dedi:

kullarimn

belirli

Tahrim 2);

: Eger

bir

onlara bir fa r iz e tesbit etm iseniz

bolumunii kendi tarafima alacagim

(2/Bakara 237); yani eger onlar i in

bir mehir belirleyip onu vermeyi

(4/N isa 118). A yette g e en ' .' :

kelim esi belirli anlam indadir.
B azilarina

gOre

de

onlardan kesilmi$/ayrilmi, anlam in

dadir.
. tipki

gibidir. A ncak

. bir eyin m eydana gelm esi ve

karar kilm asi nokta-i nazarindan;

ise, sOz konusu eyde hukm iin

k esinle m esi nokta-i nazarindan

sO ylenir.A llahbuyururki:

: Bu indirip (hiikiimlerini)

kendinize zorunlu kilm i saniz. Bu

anlamdan Oyle denir:
: Ona uldfe tahsis etti. Bu baki
a isindan ve bu ama tan hareketle
uldfeye/bagia da

, d in t de

denmitir.
'

' : A lla h in kullara

farz kildigi e y le r . . .
Faraiz ilmini bilen adam. Allah
buyurur ki:,

f a r z kildigim iz bir suredir (24/N ur

' : H ac bilinen aylardadir. 0

); yani onunla am el etm eyi Sana

vacip/zorunlu k ildigim iz bir suredir.
:

aylarda hacci (kendine) fa r z k ila n

yaklamak,

K u r an 7 senin iizerine f a r z kilan

yoktur (2/Bakara

Allah; elbette seni donecegin yere

dondiirecektir (28/K asas 85); yani

/ onunla am el etm eyi Sana vacip

,zorunlu kilan. B u anlam da hak im in
verilm esine karar verdigi nafakaya

denir .

sbztintin tigi
ge

her yer,iyiA llah

yapm
inakla
ki
sOziinun ge,tigi her yer ise
inineyisOzii
kendisine
edilen
ki
yasaklam am siyla
ala k a lid ir :

sovu$mek,

ddvii$mek

197); yani, kim

hac yapmayi kendine tayin/gerekli
kilarsa. Hacci tayin etmenin insana
izafe edilm esi, zamani belirleyenin
insanin kendisi
etmektedir.

olduguna deldlet

Zekdt i in alinan e ye
denir:

'

eyle
zorunlu
alakalidir
kildigi.

kimse bilmelidir ki, hacda kadina

: Sadakalar (zekatlar)
Allah tan b ir fa r z
yoksullara,

o la ra k ancak,

dukunlere,

(zekat

toplayan)

memurlara,

goniilleri

Allah in, kendisinefarz kildigi eyde

(Islam a)

isindirilacak

olanlara,

Peygam bere herhangi bir vebal

(hiirriyetlerini satin almaya gali$an)

yoktur (33/A hzdb 38);

kolelere, borglulara, A llah yolunda

: Allah; yeminlerinizin

gdziilmesini size fa rz kilm itir ( 6 6 /

(9/Tevbe 60).

788

yolda

kalana

mahsustur

rivdyet de bu

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

an lam d ad ir :

sozii de bu a n la m d ad ir :'
: H avz (-1 kevser)in basina ilk
g id e n in iz

ben

olacagim.

: Ebu Bekir

' O len

oyle ocuk
d e n ku
ir
uk
in
i
:

r.a), bazi memurlarina gonderdigi(

mektupta unu yazmipi: Bu, Resulul

o n c ii (bir sevap) kill

; ' Dediler

lah (s.a.s) 'in Miisliimanlara

kildigi

farz

sadaka/ zekdt farizesidir

4.

Ya li sigir:

'

' . sigir neyali ve ne 0

de korpe olup bu ikisi arasinda orta
y a fid ir (2/Bakara 68 (.

Bazilari
denm esi
] ,

der ; ki sigira . ,
ulurken]
ifte yeri
ko

:A llah im, onu bizim igin

ki: Rabbimiz! Dogrusu biz, onun

iizerimize ge lm e sin d e n yahut iyice
azmasindan endive ediyoruz

45) ayetinde Taha

20)/
sozii ,

m ek) anlam indadir

one ge).
ta one
en
Yari
gae
t.

:
m ede O
haddi
ne gea
/m ak
yardigi i indir; veya kendisine
Fazla ileri g itm ek . : Yeteri
yiiklenilen zor i leriyaptigi i .indir
m emiide
ek/O
one
ne
m ede
gole
Kim isine gdre ise sigirm
ekilde
bu
''
undandir:etersiz
Zekat
k a lm a k ^ . ; yani

olarak verilecek sigir iki kisma

a^rilir; ta b i [bir ya ] inda olan tosun
miisinn [ya ve

li ].sigir
Bir ya mda

olan

tosun her durumda zekat

olarak verilmez
; fakat ya li sigir
her durumda verilebilir.
te bundan
I
yi yadola
li sigira denmi.
tir
Buna gore _
isiam i bir isim ,

,konuda bir eksiklik b irakm adim

denir. A llah b uyurur ki: 0
Kitapta Biz higbir eyi

e ksik b ira k m a d ik (6 /E n am 38 (;
: Allah 'a

karp i le d ig im k u su rla rd a n dolayi

yaziklar olsun bana (39/Zim er 56 (;

olmaktadir .

sizden Allah

/^-

: Kasitli

ve daha

olarak/isteyerek

ileri gitti; : ileri gitmektedir.

soz de bu anlamdan gelmektedir:

'

: Kovayi diizeltmek
i in one lkan ki i .

ve
/ One
gegen, denir. B z. ?eygam berin
Zekdt, 1, 5 7 5 ; ib n H ace r, Fethu 7-

Bari. I ll, 3 14.

:Babamzin

adina

once

ahit aldigini

Yusuf konusunda

?e ttig in iz k iis u ru bilmiyor musunuz

Y u su f / 12
80
( (. : T ulum u
suyla dold u rd u m .

18)/

K e h f 28);irilik
iyani,
hep ve
a
i
is r a f e tm e k olan ki
.

9 5 0 B u h a ri,
9 4 9 ib n M a c e ,

er-Rikak, X I, 4 1 2 ; M O sllm , H N :

2290.
951 ib n H aee r,

Fethu 'l-Bari, 111, 2 0 3 .

Ragip el-Isfahani

/ F-r-a

A llah buyurur k i : :

Ey insanlar ve cinler; yakinda sizin

ogulu
A
d agha. igin v a k it a y ira c a g n (55/R ahm an
eklinde gelir. A llah buyurur
3 1 (; Musa 'mn
k i :

-
' Kokii
anasinm yiiregi bom bo oluverdi
~

saglam, dallart goge dogru olan

agag (14/ibrahim 24 (. kelim esi

iki
:ekilde d eg erlen d irilir

K asas

korkudan dolayi sanki M u sanin

anasi kalbinden ay rilm.gibi
i
oldu
oyle dedigi gBu
ibairin
id
tipki
ir:

B irincisi,isindan.
uzunlukBu
a
byle
anlam
d e n da
ir: : Falan

e^ uzadi. Y iiksekte oldugu in

i
takia bda
sa
a denir .

K im isine

Sagli adam : ' :,Sagli kadin

la yukari k a ld irdkili
im ;

F alancalarin

<

ileri gelen

e.rafm dan biriyle ev len d im

ikincisi, isindan
en ^a .
oyle
anlam
d e nda
ir: : Falan
ey kisim lara ayrild i/d allan d i;
M eselenin a y rin tila n .
:
oA
c udam
k lari
in.
[AArap
cem
a i kbkenli
olm ayan] bir isim dir. Bu isim in
kotuluk
anlam i
dii,iiniilerek
F irav u n un yaptigim yapan iyke
i;
:

denir. Tipki

'Falan kigi

iblisle$ti, denildigi g ib i ^ . anlam da

azgink rke ' IFiravunlar ve

gore
de
ayetin
b ytakdiri
led.
ir
: ;

yani
M u sanm
annesine,
onu
hatirlam asm i unutturduk; boylece
sukunete erdi ve onu denize atm aya
katlanabildi. D iger bazilarina gore
de ; yani M u sa nm anasinm
yiiregi ,
anm aktan
ka her
ba
ti.eyden
N itekim
k a lmbo
i
Yiice A llah bunun ardm
oyle
da
b uyurm aktadir :
^

dyet kalbini

pekigtirmemi olsaydik; neredeyse

onu agiga vuracakti (28,K asas 1 0 (.
u ayet de bu an lam d ad ir:
B ir i$ i b itirin c e digerine girif

i Falan
firavunla
k i,ti

350-

Sanki gogsii bom bo$tur -350.2

denir . ?: D agin iist kism ina

l^tim, -
:
ba
ini

10); yani,
ne giren
i / 28 (

in /irah
94 7( (.

Kovayi

alttim . Bu anlam dan istiare

bo
luyla
oyle b u y ru lm ak
y tad ir:

'
Rabbimiz; iizerimize

tiblisler denir .

sabir boalt (7/A r a f 126 (. : K am ddkiiliip gitti; ^ani, onun

F-r-g /

a gidip dava ed
kam
ilm ed
b oi.
e adim atarak
G en
k o
i;an
: at
altm
sanki
maktadir
ayi ko
b o.

gul olm am n ziddidir

Me.
kokten ^ d e n ir : '

^
:

o ld
Buo; :

tu
b or.

9 5 2 Z iih e y r b. E b i S il l m ^ y a a it^

Divanu Ziiheyr, s 9 .

i.in b k z

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozlugu

^ : K anin fikirdigi geni yara
a9an v uru.

g u ru p vardi ki, onlar: Rabbimiz,

inandik, artik bagi$la bizi, merhamet
et bize. Sen merhamet edenlerin en
hayirlisisin, diyordu (23/M uminun

/ F-r-k

109); fy.B u

kelim esi, ile yakin

anlam lidir. A ncak yarilm a nokta-i
nazarindan ; ayrilm a nokta-i
nazarindan da kullanihr. A llah
buyurur ki:

: Sizin

igin deniziyarm ptik (2/B akara 50).

: Ayri

Bu

a n la m d an

o lan par9a/b0liim .
in sa n la rd a n ayri

olan to p lu lu g a denir. Sabah

a g a rm a sin a
ve '

ik i g u ru p insanin hangisinin makami

daha iyi ve yeri daha giizeldir? (19/

M eryem

73);

: Sizden olan b ir g ru b u
yurtlarindan

gikariyorsunuz

(2 /

Bakara 85);
: Onlardan b ir g u ru p bile
bile gergegi gizler (2/B akara 46).
: iki ey arasini

ayirdim ; bu ister goziin, ister de

: M usa y a vahyettik ki: Asani

basiretin idrak ettigi bir ayinm la

olsun, aynidir:
U .

denize vur. 0, hemen y a rild i ve her

Musa:

p a rg a s i biiyiik

> dag g ib i oldu

ve kardepmden ba$kasina hakim

( 2 6 / u ara 63).

olamiyorum;

denir.

D igerlerinden

topluluk:

: E hl-i kitaptan

ayrilan

bir gu ru p,

okuduklarini kitaptan sanasiniz diye

kitabiokurkendilleriniegipbiikerler.
Halbuki

okuduklari

kitaptan

degildir (3/A l-i im ran 78);

: Peygamberlerden bir

k is n u n i yalanladimz,

bir k ism im

Rabbim!

Ben

bizimle,

kendimden
bu yoldan

gikmi toplumun arasini a y ir dedi

(5/M aide 2 5 ) ; : A y ird ik g a

a y ira n la ra andolsun (77/M urselat
4); yani, A lla h m
kendilerine
em rettigi gibi eyanm arasini ayiran
m eleklere andolsun. >u ayet de ayni
anlam dadir: 0

gecede her hikmetli / a y ird e d ilir

(44/D uhan 4).

B z.

O m er

hak

ile

batih

0) : ' giin)

birbirinden ayirdigi i i n <ona,

^^^ den m it i r . 1
7)

insanlarm b ir k isn u cennete, b ir

106); yani, K u r a n da hiikiim leri

k is m i da gilgin alevli cehenneme

a y r in tili

girerler (4 2 /ura 7); >

K im isine gore de - sozii;

K u ra n i, boliim boliim indirdik

da olduriiyordunuz (2/B akara 87);

-'

: Kullarim dan b ir

b ir

anlam indadir.

e k ild e

a g ik la d ik .

kelim esinin
791

Ragip el-lsfah an i
asil anlam i okluk i indir. Bu da
birlikteligin ve soziin dagilm asi
konusunda kullam lir:
: Onlar,

N isa 150); yani, A lla h in onlara

em rettiginin tersine A lla h a m an
ettiklerini gosterip O nun el ilerini

iki melekden, kari de koca arasim

inkar e d e n le r^
... A lla h a ve

ag acak eyleri ogreniyorlardi (2/

peygamberlerine

B akara 102); -
. : Ben, senin:

onlardan

israilogullarinin

arasina

a y rih k

d ii$ iird iin ;

soziimii tutmadinl"

demenden

korktum

94);

peygamberleri arasinda hig birini

(digerinden) a y irt etm eyiz (2/B akara

285);

' Onlardan hig

birini digerinden a y irt etm eyiz ( 2 /

B akara 136). B u ayetlerde tefrikin/

ayirt e tm e n in , ) kelim esine nispet
edilm esi, onun nefiy baglam m da
ogul anlam ina gelm esinden dolayi
eaiz o lm utur. ..
D inlerini p a rg a p a rg a e d en ler ( 6 /
E n dm 159). B u a y e t, ;
de ok u n m utur. '

eklinde

eden

ve

digerlerinden

a y irm a y a n la r (4/N isa

A llah m

152); yani,
e l ilerine iman

biitiin

edenler.

(20/T aha
: O nun

iman

higbirini

kelim esi,

ij^ ta n

daha

m iibalagalidir. iinkii
' hak ile
batil arasindaki fark i in kullam lir.
O nun takdiri tipki u soz g ib id ir :
: Hiikiim konusunda kendisiyle
ikna

olunan

adam .

B azilarim n

iddia ettigi gibi bu kelim e m astar

degil, is im d ir. kelim esi ise hem
bu anlam da hem de b akasm da
kullam lir. : F u rk a n giinii
( 8 /Enfal 41); yani, hak ile batilin,
hiiccet/a ik delil
ile iiphenin
birbirinden ayrilacaklari gun.
1 J U , ;

ve kelim eleri daha

ok bedensel ay rih k anlam inda
1 :
' :/

E y iman edenler! Eger Allah 'tan

seninle benim aramin a y rilm a s id tr

kendisiyle hak ile battlm birbirinden

K e h f / 18
78
( (. : Bunun
a y rtlik zam am oldugunu anlar 75)/
K iydm et 28); yani olm ek suretiyle

ayrildigi bir nur ve b aari verir. Bu

ayetteki , d iger dyetlerde ge en
ve gibidir.

diinyadan

ayrilm a

korkarsamz

bir fu rk a n

verir ( 8 /Enfal 29); yani, kalbinize,

zam anm in

iincesi kalbine
geldigi
galebe
dii
alar.
...:Allah de peygamberlerinin
arasim
a ytrm a k isteyenler
4)/

size

: ...
Eger A lla h a ve F u rk a n giiniinde,
iki

toplulugun

giinde

karilagtigi

kulumuza

indirdigimize

inaniyorsaniz ( 8 /E nfal 41).

9 5 3 B u e k ild e H a m z a ve K i s s ^ o k u m u lardir.
B k z. D im y ati,

792

Ithaf, s. 2 2 0 .

B azilarina

gbre

ayette

sozii

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

edilen giin, B edir sava im n yapildigi
giindiir. iinkii hak ile batilm
birbirinden ayrildigi ^ giin odur.
ilahi kelam a da denir. iinkii ;

inan 9 ta hak ile batili, sozde dogru ile

yiiksek olan ata

yanli i, am ellerde de iyi ve kotuyii

irilen
Slit hile
u rmpa
i . : iki
bdbregin iizerindeki yaga denir

birbirinden ayirir. Bu, K u ra n da

da Tevrat ve In c ilde de bdyledir.
N itekim A llah buyurur ki:
-
F u rk a n

ve

53);

Musa y a Kitap

vermigtik

(2/B akara
: Biz

Musa ve Harun 'a F u rk a n vermipik

(21/E nbiya 48);

: Alem leri

uyarmak iizere Kuluna

F u rk a n /

indiren ne yiicedir (25/Furkan

1);

: ;Ramazan ayi
oyle bir aydir ki, insanlara dogru

denir. Tek ba,ina olan buluta da

sozii edilen deveye benzetilerek
alara denir.
ayrilanibigi
horoza
p ar
alarindan biri digerinden
ve kal

ayda

indirilm ipir

2)/

B akara
185 (.
K orkudan dolayi kalbin
olm asidir darm adagin .
kelim esinin kalp
,kullam lm asi

F-r-h /
ok sevin
li. ;

kin yiiriiyen/zinde yavru do^uran

E
d ev e .

D aglari

ustalikla

oyup

kosjkler

yapiyorsumiz ?

u ara/<
26) 149 (
dyetindeki kelim esi
/

ustalar anlam indadir. Bu kelim enin

ogulu eklinde gelir. Bu, hem

insan hem
kasib ai
.in ^ullam lir
Yukaridaki ayet ayni anlam da

yolu gosteren, h a k ile b a tili a y ira n

Kur an ,

denir . :

eklinde deKokunm
im isine.
tuu
r54
gore bu i^i form da okunan kelim enin
anlam i
duyanlardir
sevin/.

tipki- ve kelim elerin onun

9 n kullam lm asi gibidir. A llah
buyurur k i :

*: O nlar sizden

olduklarina dair A llah adina yemin

/ ^ - -

D eriyi,

bir

kavimdirler (9/Tevbe

56 (. .;:
ok fazla
korkak olan adam . K adm
in de
i
,ayni form kullanilir. Bu anlam dan
dogum sancisindan dolayi
-u ray a
up giden
buraya
deveye
k o . ve

dikip

diizeltm ek

in kesm ektir
i . , b o z m a k ; ' .
ise hem diizeltm ek hem de bozm ak
ile ilgili kullanilir; fakat daha 9 0 k
bozm ak i.
in k u llanilir

ederler, oysa sizden degildirler,fakat

k o rk a k

Bu

kelim e ekilde
ayni

K u rdnda
irk vedazuliim
y a la n ,
ile il^ih k u llam lm
b ir: <
. ' : Kim Allah a irk

9 5 4 Bu, N a fi, ib n K esir, E bu A m r, E bu C a fer ve

V ak iib un k ira a tid ir. B k . D im v ati,

ithaf. s.

333.

793

Ragip e l-Isfa h a n
kogarsa, dogrusu biiyiik bir giinahla

iftira etm ig o lu r (4/N isa 48);

: B a k n a silA lla h 'a
yalan u y d u ru y o rla r (4/N isa 50).
dyetler de yalanla ilgilidir:

(
: H igbir bilgiye

dayanmaksizin, aptalca evlatlarini

oldiirenler

ve

iftira

A lla h a

atarak O nun kendilerine verdigi

rizki

haram

kilanlar,

gergekten

-<
_

:;

Onlardan giiciiniin yettigini sesinle

yerinden oynat/rahatsiz et (17/isra
64) ayetinde
.
( rahatsiz
etj anlamindadir. >
: Firavun onlari iilkeden
s iiriip (;lkarm ak istedi (17/isra 103)
dyetinde de sozii
(|onlari zorlayerlerinden etmek istedi)
anlamindadir.

> Falan kii beni

gelecekleri yoktur (6 /E n am 140);

';

zorla yerimden etti.

: Inek yavrusu/
bnzai. Onun bu ekilde isimlen
dirilmesi, yegniliginden dolayidir;
tipki aeele gittiginden dolayi da

Fakat inkar edenler, A llah 'a yalan

diye isimlendirildigi gibi.

hiisrana

ugramiglardir.

Onlar

kesinlikle sapitmiglardir, dogru yola

u y d u ru y o rla r

(5/M aide

103);

Yoksa Onu u yd u rd u mu

diyorlar? (3 2 'S e cd e 3);

/ F-z-a

' : Allah a

: Korku veren bir e yden

yalan u y d u ra n la rin kiyamet giinii

dolayi insanda oluan bir biiziilme

hakkindaki

ve iirkme anlamindadir. Bu kelim e,

/
/ kavmmmm anlam
alanina girmektedir.

:
Allah 'tan korktum, denildigi gibi,

denilm ez . '

zanlari

nedir?

(10/

Y unus 60); -
Bu K u r an, asla Allah tan
bagkasi

tarafindan

u ydu ru lm u g

degildir (10/Y unus 37);

Siz sadece u yd u ru y o rsu n u z

: O nlari

biiyiik k o rk u

(11/H ud 50).
: E y Meryem, dediler, sen
tu h a f bir ig yaptin (19/M eryem
^7). B azilari ayette ge en -

tasalandirmaz

kelim esinin; buyiik , bazilari da

: Sitr 'aiifiiriilecegi

tuhal , diger bazilari ise diizm e

giin; Allah 'in dilediklerinden bagka

goklerde olanlar da, yerde olanlar
da k o rk u ic in d e k a lir la r (27/N em l

anlam inda oldugunu soyler. A slinda

biitiin b unlar ayni anlam a iaret
etm ektedir

(21/Enbiya 103);
yani, cehennem e girme korkusu
onlari tasalandirmaz.

87);

: Kim, bir iyilikle

gelirse; ona daha iyisi vardir. Onlar,

794

Miifredat / K ur'an K avram lari Sbzlugii

giiniin k o rk u su n d a n emindirler

(27/N em l 89); :
23); yani, nihayet onlarin
yilreklerinden korku giderilince.
K orkuya

kapilan

k ii

birinden

yardim isteyince; d e n ir .
: O na yardim etti. air oyle der:

Biz bize korkm u halde- 351

birferyat eden geldiginde.qss

Yani, korkuya kapilip feryat

eden biri bize geld
iirdeki
ig in d e .

kelim esinin,
'

--yardim

isteyen, di^e yorum lanm asi ise ,

iirden lafzim
kastedilenin
n d e il ,
yorum udur .

F-S-h /
ve

lem
G eni
ek.

Gyer
en i.

/ F-s-d

- : iste r az, ister ok olsun,

bir
eyin
itidalden/ol ulultikten
lkm asidir. O nun ziddi - gelir.
B u kelim e nefis, beden ^ istikam et
di ina lkan eya i in kullam lir.
5yle d e n ir : : Bozuldu.
: B akasi onu bozdu. A llah
buyurur ki: '

: Eger hak
onlarin heveslerine uysaydi, gdkler,
yer ve onlarda bulananlar b o zu lu p

g id e ra 'i (2 3 /M u m inun 71);

-: Eger goklerde

ve yerde A lla h :'tan bagka ilahlar

olsaydi; b u n la rin ik is i de b o zn lu rd u
(21/E nbiya 22);

: insanlarin
elleriyle ifledikleriyiiziinden karada
ve denizde fesat g ik ti (30/R um
41); ': Allah, fe s a d i

Onun meclisini geniglettim, da

(bozgunculugu

onu geniletti, denir. A llah buyurur

sevmez (2/B akara 205);

ki ' ;
"
Ey iman

Kendilerine:

edenler, size meclislerde Yer agin

gika rm a yin , denildiginde, biz ancak

;dendigi zaman, siz de yer a g in

islah edicileriz, derler (2/B akara

11); * Sunn bilin ki,
onlar b o zg u n cu la rin ta kendileridir

Allah da size g e n i lik ve rsin

58)/
M iicadele 11). B u anlamoyle
dan
d e n ir :

u
in
yapm
falan
asiiye
k^^ii a.tim
oyle dem en Bu
g ibtipki
id ir:

:
:

O na ^ etim
r a .

r/rahattir/o
iegbu
kear
O
it

bu hususta serbesttir .

b. C e n d e le

Selame, s. 123; Mufaddaliyyat, s 1 2 4 ..

ve

kikirticiligi)

- .;

2 . k a r a

1 2 );

yeryiiziinde

bozgun

. 0 , /

bagina gegti mi (/sirtini gevirip gitti

mi) yeryuziinde fe s a d Q ikarm aya,
ekini ve nesli helak etmeye gaba
harcar (2/B akara 205); .

: Hukiimdarlar, bir
iilkeye girdikleri zaman, orasini
bozguna u g ra tirla r (27/N em l 34);

bn^
955
1 in blcz. Divanu

795

Ragip el-Isfahani

; Allah

b o zg u n cu la rin

ifni

diizeltmez

( 10/^hnus 81); '

'Allah bozgun q ik a ra n i islah

ediciden ayirt eder (2/Bakara 220).

onlarin tiimiinii veya bir kism ini

in kullanilir.
ihlal eden
Eger>
ik ii
koken olarak kafir
e, fasik^
^i
denirse; onun, aklin ve fitratin
gerektirdigi hiikmii ihldl ettiginden
dolayidir. A llah buyurur k i :

'

R a b b in in

e m rin d e n

diari q ikm i$ ti (1 8 /K eh f 50 (;

: Makul

anlami

ortaya

: j a s i k l i k y a p a r la r

9ikarmaktir. Bu anlamdan, idrarin

16( ;

tetkikinden 9ikan sonuca [hastalik

gogu

ja s ik la r d ir

(3/A l-i

17)/

O n la rin

Im ran

110 (; ' : O n la r f a s i k
ve benzeri] denir. Su iesi de
o
la n la rd ir (24/N ur 4 (:
onunla adlandirilmitir. Miibalaga

im a n ed e n kim se, f a s i k
formu

Sozcugii, tipki .
o la n g ib i o lu r t m u ? (32/Secde 18 (;
gibidir. Kimi zaman tekil
garip

olanlarinm

: K im

zaman

da teville

bund a n so n ra in ka r ederse; ip e o n la r

ilgili yapilan yorum anlamina gelir.

Bundan dolayi, riiya tefsiri ve
riiya tevili denir. Allah buyurur ki:

fa s ik la r in k e n d ile rid ir (24/N ur 55 (;

. '
; '

: F a s ik lik

,Onlar Sana bir mesel getirdikge

biz Sana hakki ve en giizel y o riim u
getiririz (25/Furkan 33 (.

etmi o la n la rin b a rin a kla ri ate$tir

kelim elerle
^orumu,

ve

^imi

yani A llahin nim etini gizleyen ki,i

O nun uaatinden^ 9 ikm i olur .

Secde / 32
20( (;
: Ayetlerimizi

yalanlayanlar, fa s tk lik la rin d a n otti

rii a za b a c a rp ilirla r ( 6 /E n am 49 (;

3
F-S-k /

: Falan

ki

erini

ari 9ikti.simrindan
Bu kelimdie
Araplann
sdztinden gelm ektedir :

:Taze hurma, kabugundan

ari 9ikti
di .
kelim esinden daha geni.anlamlidir

A z olsun 90k olun her giinahla

meydana gelir; fakat fiskin 90k
giindhla me
ydana g e ld i^ m e .
hurdur
Fasik, daha 90k, dinl hiikiimlere
baglamp onlari ikrar ettikten sonra
796

: A lla h fa s ik la r

top lu lu g u n u h id a y e te erd irm ez 5 /)

M aide
108 (; - :
M iin a fikla r fa s ik la r in k e n d ile rid ir

Tevbe /67
9 ( (;

. ' '

: B oylece, fa s ik
kelim esi ,
o la n la rin in a n m a ya c a kla rin a d a ir
R a b b in in so yle d ig i s o z gergekleti

Y unus / 10
33( (.
Yllce A llah ayette fiskin
isinda im am kar
grm
e tt
r:

; im a n eden

Mtifredat
/ K ur'an ^^ ^^

Sigh
bz

kimse, fa sik olan gibi olur mu ? 32)/

: H ani Allah onlari Sana

Seede 18). Fasik kafirden, zahm de

fasiktananlam
daha lidir
g en i.
.

riiyanda azgosteriyordu. E gerA llah

Sana onlari kalabalik gosterseydi
korkacaktiniz ve savag konusunda
anlagmazliga diigecektiniz (8/Enfal
4 3 ) . : Su akti.

< : iffetli kadinlara

zina etmekle sugladiktan sonra, bu

konuda dort gahit gosteremeyenlere
seksen

sopa

vurunuz

ve

/F-S-h

artik

.gahitliklerini hig kabul etmeyiniz

O nlar fa sik olanlardir (24/N ur 4 (.

B ir eyin,

kendisini

Fareye
denmesi, onun
kotii ve pis olduguna dair inan
tan:

bulandiracak an eyden kurtul

m asidir/arinm asidir. B u kelim enin

anlam i siitle alakalidir. Siit

dolayidir. Kim isi de onun

ekilde
bu
i^ le n d irilm e s in in , yuvasindan pe

kopiiksiiz kaldiginda dyle denir:

.
Sdt d u ru lati;

lkm asindan dolayi oldugunu

pee
sdyler.
Bz.
Peygam
byle
ber
buyurm ustui :
'

'

> : ;Fareyi dldiiriinuz

oyle bir iir rivayet edilm ektedir:

352- "
352- Kopiigiin altinda sa fsiit .7

,giinkii o, su kabim delmekte ve evi

.halkimn iizerine atege vermektedir

sozlcrinde,

oyle der:ibnul-Arabi
Araplarin
insani niteleyen

sozii duyulm
tir. Obyle
am
nlar
i

lerdir
dem :

Taze
hurm a kabugundanlkti
adin
.

: , durudur. Bu anlam da

u sdz de bu anlam dan istiare

edilm itir:

: A dam duzgiin/

an laih r bir dille k o n utu.

:
A rap a konutu. B azilari ise bu
sdziin aksi anlam da oldugunu sdyler.
Fakat ilk anlam daha dogrudur.
D enir ki;

k o n uan k iiye;

ise k o n u m ayan k iiye denir.

A llah buyurur ki: 0

: K orkaklikla b irh ^ te olan

zayiflik. A llah buyurur ki:

N ihayet siz korktunuz (3/

Al-i im rdn 152); ;
Korkuya kapilirsimz, devletiniz
gider (8/E nfal 46);

'

'

1 : Kardegim Harun un
dill benimkinden daha diizgiindiir
(28/K asas 34). B u anlam dan istidre
yoluyla oyle denir:
.
Sabah ortaya lkti.

: H iristiyanlarm fis h i, yani
bayram lari g eld.

Lisdnu 'l-Arab, I m ad Miicmel, 111, 7 2 2 ; ib n D u rey d ,
Cemheretu 'l-Luga, 11, 163.

9 5 7 B k z . ib n M a n z b r,
9 5 6 B e n z e r b ir h a d is i in b k z. ib n H ace r, F ethu /-

Bari, X I, 85.

d esi; ib n F a ris,

797

R a g ip e i - I s f a h a n i

Allah tarafindan uzun uzadtya

agiklanmigtir (11/H ud 1) ayeti, ?

/ F - S -
:

A ralarm d a

bir

b o luk

o lu u n ca y a kadar iki e y d e n birini

d i erin d en

u z a k la tirm aktir.

anlam dan

e k le m le r e

T ek ili

Bu
denir.

K ovunun

ayete iarettir:

ayrildi.
A lla h buyurur ki:


: K a f ile ayrilinca, b a b a la ri:
E g e r b a n a b u n a k dem ezseniz, ben
Y u s u fun k oku su n u a liy o ru m . d e d i
( 1 2 /Y u s u f 9 4 ). B u k e lim e , fiil v e
sb z le r ile ilg ili olarak da k u llam lir:

: Ayirma

g iin ii, h e p sin in b u lu g a c a g i g iin d iir

(4 4 /D u h a n 4 0 );

: Bufasl

g iin iid iir ( 3 7 /S d f ^ t 2 1 ); y a n i, hakkm

b atild an

a y r ila c a g i

ve

insanlar

arasinda h iik m iin v e r ile c e g i giindiir.

a y e tle r d e bu anlam dadir:

,
g iin iin d e

hiikmiinii

verecektir (2 2 /H a c 17);

0
'
, hiikiim verenlerin en
h a y ir lis id ir ( 6 /E n am 5 7 ).

: K esin hiikiim.

H ak ile batili birbirinden

a y ira n h h k iim . : \y irt edici/
A iklayici d i l .
:

aynntili higimde>anlattik
( 1 7 /is r a 12);

H e r geyi

<

E lif i Lam , Ra.

B u kitap, a y e tle ri kesin le g tirilm ig ,

s o n ra

da

H a k im

ve H a b ir

olan
ki:

A dam dan

akrabalari.

A llah

^ ^

buyurur

Kendisini

barindiran

kabilesi (7 0 /M e ^ ic
13); ' ocukla siitiin arasim
kesm ek/ ocugu
siitten
kesm ek:

-

: Eger ana ve baba

birbiriyle goriigerek ve kargilikli
anlagarak gocugu m emeden kesmek
isterlerse, kendilerine giinah yoktur
-

(2/B akara 233);

Siitten ayrilmasi iki yil iginde olur

(31/L okm an 14). -
Sozcugu
de bu anlam dan gelm ektedir; fakat
bu, siitten k esilm i deve yavrusu
anlam indadir.

yedide
bu

K u ra n in son

biri. iinkii

kism inda

K u ra n m

kissalarin

arasina

kisa sureler girm ektedir.

^ y e tle rin sonlarina denir. '
: G erdanlik dizisinin araliklari
arasina ge irilen in c i/b o n c u k . :
ehir surundan daha dii iik olan
duvar. H adiste oyle ge m ektedir:
'
: Kim

kiifiir He iman arasim ayiran bir

infakta bulunursa, ona gu kadar
miikafat vardir.

o la n
9 5 8 H a d is i A h m e d

79a

Sana; her geyi agiklayan, hidayet ve

rahmet, miisliimanlara da bir miijde
olan Kitabi indirdik ( 16/Nahl 89).

A lla h , kiyam et

a r a la r in d a

"

e k le m le r in i k e s t i m . '

( : T o p lu lu k falan yerd en

t a h r i

e m i t i r :

Miisned,

1,

1 9 5 .

^ f r e d a t / K u r 'a n K avram lari Sozliigii

F-d-d /
e y ik ir m a k v e p a r 9alarm
B iri

Ik
/eyden

birinin digerlnden fazla

uyla ilgili kullamiistiin
ldiginda
olu
:
ekilde o lu r

U9

birbirin den ay irm ak . O r n e g in ; _

Cins a::
isindan fazlalik/iistiinliik

' : mektup miihriinii bozup

birbirinden ayirmak g ib i . so z
bu

an la m d a n

istidre

e d ilm
tir
i:

- T o p lu m d a g ild i. A lla h .
buyurur k i :

Onlar bir ticaret ve eglence

gordiikleri zaman hemen dagilip
ona giderler ( 6 2 /C u m a 1 1(
- Eger
'

kaba ve kati kalpli olsaydm giiphesiz

gevrenden dagilir giderlerdi (3 /A l-i
im ran
1 5 9 (.

liik:

i lem

g o ren

m a d eniig
ierin
ii a nen
la m in
d iia

'

G e n i z ir h .

bitki

cinsinden

isindan fazlalik/iistiin
N evi a
Insanm , kendisi
m daki
di

hay v an lard an /can lilard an iistiinliigii

gibi. u ayet bu a n la m d a d ir :
-
-

' ,

Biz

d e g e r verd ik.

in s a n o g lu n a

O n la r i,

k a ra d a

ve

d e n izd e ta g id ik ; k e n d ile r in e g iiz e l

,g iiz e l

/ Giimiig:

H ayvan cinsinin
.iistiinliigii g ib i

r iz ik la r

verd ik.

O n la r i

y a r a t t ik la r im iz in b ir g o g n n d a n iis
tu n k ild ik (1 7 /isrd 70 (.

/ Z at

a9isindan

olan

fazlalik

iistiinliik: B ir ka
adam
birinden
in b a
.iistiin olm asi g ib i
lk iki
9e iistiinliik
idi cevherle
)

/ Fazlalik : N o r m a lin iistiin

deki

arti tir.

ayrilir:

I^i

fa z la lig i

F a z la lik

olan;

g ib i.

ik i

k ism a

ve

h ilm in

olan ;

o lm a si

ih m

K o tii

g ere k e n d e n fa z la k iz m a k g ib i.
form u , daha 90k i^i e y le r i:in;

form u

is e

dah a

e y le r i in k u llan ilir. -

< o k

kotii

k e lim e s i,

a la k a lid ir;o n la rd ae k sik o la n m ,b u n u

giderm esi ve iistiinliik kazanm asi
m iim kiin deildir. O rnegin, at ve
egin insana Ozgii olan iistiinliigii
e
.elde

etm eleri

b. Eb S e y fd e

^, levsik veya eerh edene

rastlamadim, diger ravileri ise sikadir., der.

degildir

9iincii iistiinliik
U 9e idi ise bazen
arazla ilgili o lm aktadir ki; onu
elde etm enin yolu bulunabilir
.
ayetlerde zikredilen iistiinliik bu
k ism a

May$em ;Bu hadisin ravileri arasinda Be ar

m iim kiin

g ir er :

- *

: A lla h r iz ik ta k im in iz i

k im in iz i iis tiin k ild i (1 6 /N a h l ^ (;

H eysem , M ecm eu 'z-Zevaid, 11,303. Bu hadi-

: R a b b in iz d e n b ir

sin A hm edin M iisned'inde ba ka bir rivayet

f a z l istem en iz ig in ( 17/Isra 12); yani

zinei de vardir: 1, 196. Ibn llacer; Be ar

m al v e k a z a n 9 '

b. Ebi S e y fin makbul biri oldugunu soyler.

Bkz. Takribu t-Tehzib, s. 122.

* .
799

Ragip el-Isfahan i

; A l l a h in k im is i kim in e

/ F -d -v

iistiin kilmasindart ve erkeklerin,

e r k e k le rk a d in la r iiz e r in e h a k im d irle r

aniam dan

ozgii olan zati iistiinliik ve ona verilen

gd , m al,m akam vekuvvettir.

Peygam berlerin

b ir kism ini b ir kism ina

iistiin kildik

(17/isra 55);

' A lla h , m a lla ri

ve c a n la ri de cih at edenleri derece
bakim indan o turanlardan

<

A lla h 'in

air ?oyle der:

353-

353- Konaklarinda yiyecekleri

miigterektir .9i9

her

Sizler birbirinizle
igli-digli olmugtunuz (4/N isa 21).

iistiin kilmig

bag?a

denir.
; A lla h t an

liitfiinii iste y in (4/N isa 3 ?

: Hanimiyla bag baga kaldi,

soziinden, kinaye konusunda daha
VC a ik soze daha
yakindir. 1 buyurur ki:

H erhangi bir zorlam a olm adan

O rn e g in :

1-

: Hammina vardi, sozii,

Ur (4/Nisa 95).

verilen

gelm ektedir:

[ ni falan ?eye u z a tt i.

(4/Nisa 34) dyetinde kastedilen, erkege

: Geni? yer. U sdz de bu

m a lla rin d a n sa rfe tm e le rin d en d o la y i

Yani onlarin yem ekleri helaldir;

sanki bir alana birakilm i? da kim ne
isterse yapabilir.

) .

/ F-t-r

liitfiidiir. O n u d ile d ig in e

verir. A lla h ; b iiy iik

liitu f s a h ib id ir

(6 2 /C u m a 4) ayeti her

e?idni de kapsar. *-

sdzdnden

fazilet

kelim esinin

asil

anlam i,

uzunlam asina
yarilm aktir.
Bu
k o k ten ? form lar gelir:
: F alan ki?i ? ?eyi u z u n la m a sin a
yardi; :

kastin Islam oldugunu soyleyenler,

bu soziin kapsadiklarinin sadece bir
kism im tefsir etm i? oluyorlar. u
>

Gdziinii bir
gevir bak, b irfu tu r gorebilir misin?

: D e k i; b u n la r A l l a h in

(67/M ulk 3); yani onda bir gedik,

dyetler de ^^m anlam dadir:

liitfii ve ra h m e ti 10) </ 7 /Y unus

: A lla h i n size liitu f ve
58);

0 , y a r ild i. A lla h buyurur ki:

yarik

gdrebilir

m isin?

Yarilma,

^im i zam an bozm ak, ^im i zam an

da diizeltm ek yoluyla olur. A llah
buyurur ki:

ra h m e ti o lm a sa y d i, p e k a z in iz harig,
geytana uymug o lu rd u n u z (4/N isa

83) ve ba?ka bir 90k dyet.

800

959M uazzil el-Bekriye ait bu in bkz. ibn

Manzur, L isanu 'l-Arab , 'm addesi.

M tifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

G ok,

yarilmi ve

o n u n la

O nun v a a d i y e r in i b u lm u $tu r (7 3 /

iizerim ize yagdirdiim gogiin kabul

etm esine de arei olabilir.

M tiz m m l 18).

< : K o y u n u iki parm akla

sa g d im .

H am uru

y o g u ru p

r a ^ /m a y a la n d im r a d a n

onu
ekm ek

y a p tig in d a < d ersin . >

O rucu

bozm aktir.

orucunu a tirdim ;

: O rucunu 0 a ti. Yeri yarip ondan

disari 9iktigindan dolayi m antara

denm i?tir.

/y a ra tilig k e lim e s i d e b u an lam dan

gelir.

: Y h e e A lla h in

/ F-z-z

bir ? e y i y a ra tm a si v e o n u h erh an gi
bir fiili y a p m a y a

ad ay bir hdlde

d h z e n le i esid ir. '

: Sen

'

y iiz iin ii h a n if o la r a k d in e ; A lla h in

in s a n la r i iiz e rin e

yaratmi o ld u g u

fitratina d o g r u lt (3 0 /R u m 3 0 ) a y eti,
Y iic e

A lla h m

in sa n d a

yarattigi

v e o n d a k o k le? tird ig i O nu b ilm e

y e tis in e i?arettir.

ye rle? tird ig i

A lla h in
im a n

: Kotii huylu. B u anlam ,

^den; yani i?kem be suyundan
istiare edilm i?tir. O nun 9 ho?

degildir; a?iri bir zaruret olm adk a

i ilm ez. A llah b u y u ru r ki:
: E ger kaba

ve kati kalpli olsaydin uphesiz

gevrenden dagilir giderlerdi (3/A l-i
im ran 159).

in san d a

e tm e y e

o lan

/F-a-1

y etisid ir. u a y e tle i?aret e d ile n de

budur:
O n la r a
k im in

<

(M ii rik le re ),
y a r a t t ig in i

k e n d ile r in i

s o rs a n

elbette;

A lla h , d iy e c e k le rd ir (4 3 /Z u h ru f8 7 ).

H am d ,

okleri ve yeri yoktan yaratan,

Ulah indir (35/Fatir 1);

:
ibrahim
e di k i;

hayir,

e y e r in

R a b b id ir,

R a b b in iz g o k le rin
o n la r i

yoktan

mreden 0 ^ ( 2 1 /E n b iy a 5 6 );
2 0 ) -'/T a h a 7 2 ); y a n i b iz i yoktan
var eden v e vticuda getiren.
: G ok, o n u n la yarilmif) (7 3 /
M iiz e m m il

18)

d y e tin d e k

B ir

m ii^ssir/etki

edici

tarafm dan m eydana gelen etkidir.

Bu; ister iyi yapilsm v ey a iyi
yapilm asin;

bilgiyle

olsun

veya

olm asin; kasitla olsun veya olm asin;

ister de insan, h ayvan veya cansiz
varliklardan
m eydana
gelsin
hepsini kapsayan genel anlam li bir
kelim edir. Y u k a rid a d a g e tigi g i b i , '

kelim esi de b d y le d ir. ise bu

iki kelim eden daha dar anlam lidir.

Allah buyurur k i :
Siz ne hayir yaparsaniz, Allah

onu bilir (2/B akara 197); <

>
'

so z ii, A lla h m y a ra ttig i v e o n d an

9 6 0 B k z.( ) ve ( ) maddeleri.
801

Ragip el-!sfah ani

*

; K im ,z u liim

yok olm asidir. Bu k e lim e , den

ve d iig m a n lik la bunu yaparsa; onu

cehennem e s o k a c a g iz ' (4/N isa 30);

daha

< -
< : !Ey P e y g a m b e r

k i : .

R a b b in d e n

et,

in d ir ile n i

te b lig

eger Jjunu yapm azsan

Sana

O nun

e lg ilig in iy a p m a m ig o lu rs u n (5 fM a \d e

yani sen bu ;)^ 6

,teblig

etm ezsen
ekilde teblig etm eyeninin
bir
ki
hi

dar

e v e denir. A llah bnyurur

g elm em i

'

denir. Bazilari ise bu iki kelimeyi

birbirinden ayirm i,lardir. O nlara gore
failin fiili dikkate alindigm da ;
indekikabulleni
fiilinkendi
i dikkate
i
alindigm da ise
denir. Buna gdre ,

kelim esi ,
kelim esinden
anlam
dahaiinkii
lidir
geni
. ,
kendisinden m eydana ^else de failin
yapmasini
kastetm edigi
.eydir
O m egin, bir insani gorm ekten dolayi
ide m eydana gelen utanm aktan
ki
dolayi yiiziin kizarmasi, okunan
arkidan dolayi m eydana gelen co
/ku
sallanti ve sevgilisini gorenigin
a
m esi/heyecana
harekete
gelmesi
ge
gibi. Yiice A llahtan kaynaklanan
yoktan var etm
indaki
enin her
di
fiile de
denm ektedir
iinkii .
,Yiice A llahtan kaynaklanan bu fiil
yoktan var etm ektir; bu da bir araz ve
inde degil, bizzat cevher
cevherin
i
yaratilm asidir .

F-k-d /

Ne kaybettiniz? dediler. Dediler

ki: Hiikiimdarin su kabini kaybettik
Y d su f / 12 (
7712-(. k elim esi , 4
; ancak
anlam indadir
kelim esin in
eyiri kayboldugunu
anlam i, bir
bilm e^tir .

02

eyin var olduktan sonra

B ir

donem
ise, m
g eii

bilmektir. A llah buynrnr k i :

Kaybolan kuglari aragtirdi

N em l / 27 (

^
(. :

ocugunu veya

.kocasini yitiren k ad in

j tt /F - k - r

k elim esi
kidlamlm

dort

anlamda

,ZarurT ihtiyacin olm asi: B n -1

yada diin
olduklari m iiddet e biitiin
insanlari
; dahasi

biitiin

kapsar . yet.b u anlam dadir^

:
: Ey
/''

siz Allah a muhtagsiniz (35/F ati

Y u ce A llah insam niteler^er .)15
deyaca
bu
e
it i^ti
y le o i aret
etm ektedir :

Biz onlari, yem ek yem ez

cesetler kilmadik (21/E n b iya 8 (.

K azan
cin /G e

bir
-2

yin o lm a yi i: B u da eu ^ e tle r d e
zikredilendir :

: :Onlara dondiiler ve

durum una dii.ersin

Failtarafindan
e y e Jyapilan
>4-ve

anlam
iinkii
lidir .

hem ona, hem de heniiz m eydana

-: ;Sadakalarimzi

kendilerini Allah yoluna adamig,

M tif r e d a t/K u r 'a n K avram lar! Sozliigii

bu yiizden yeryiiziinde (diinyalik

igin) komaya firsat bulamayan ve
hayalari yiiziinden tammayanlar
tarafindan varlikli sanilan fakirlere
verin (2 /B a k a r a 2 7 3 ); '

Eger fakir iseler
Allah, kendi fazlindan onlari zengin
eder (2 4 /N u r 3 2 );

: Sadakalar, ancakfakirlere,
miskinlere verilir (9 /T e v b e 6 0 ).
3-

N e f s in

? e y g a m b e r in

fa k irlig i:

Bu,

h a d isin d e

H z.

: Fakirlik (Aggdzliiliik) nerede

ise kiifiirle e$deger olacakti.96' B u ,

Gergek
g id ir96'

'

'

zenginlik nefis zenginli

A r a p la n n

: K an aati o lm a y a n k i iyi

m al z e n g in e tm e z .
4H z.

A lla h a

P e y g a m b e r in

k a ste d ile n
'

bu

tiir

S a n a m u h ta g o lm a m -3 5 4
ho$um a g id iy o r ; ^ o lm a sa y d i
se n in sevgin, s e v m e z d im f a k ir .
lig i

: F a k ir o ld u ,

fa k ir d ir , denir. K iyas a isindan

ygun olsa
u da n ered eyse

h a d isin d e

fakirliktir:

h i

denilm
k elim
emesin
ektedir
in .
.asil anlam i, om urgasi k in k olandir
D enir ' ;
- ; yani onun baina
om urga

kiran

bir

felak et

g e ld i .

: A vin om urgasim
kirabilirsin, ona ok at. K im isi de bu
anlam
k elim
indaki
en^
in
*
.kokiinden geld igin i soylem ek ted ir
Bu anlam dan suyun toplandigi her

olm ak :

: Hurma
kazip onu fid
oraya
inesi
^
bir
i

diktim. air o y le der :

'

: Allah

im, Sana muhtag olmakla

beni zengin kil, senden istigna
etmekle beni fakir kilm a.n\
ayette de k a ste d ile n budur:

ukura denir .
m u h ta

m u h ta c im

oy le d egin m ek ted ir :

so z le r in d e

k ast d len d e budur:

h e r h a y ra

K asas 24). air de ayni anlam a / 2 8 (

k aste

d ilen a gd zliiliik tiir : w

h a d isin kar itidir:

in d ire c e g in

: Rabbim, bana

] F a k ir in [kuyu, k a n a l -3 5 5
'*! g e ce si e y ta n d a n ba kasi d e g ild ir

iirde g e

en k elim esin in

bir kuyu ism i oldu gu so y len m i tir.

:
cu gu
B ond eld im .
964el-B ahteriye ait bu r

961 Bu hadisi EbO N aim , Hilye. Ill, 5 3 te; ibn Adi

de Kamil, VII, 2 6 9 2 de tahri etm ilerdir. Bu
hadis zayiftir; iinkii ravileri arasinda Yahya
b. el-Yeman vardir ki, abuk unutan biridir.

B u h teri ,

],

102 ;

bkz.D ivanu 7-

^ [

,el-A skeri

S m a 'ateyn, s. 128; ibn ,el-Isfahani

Ziihre ,

6 81.,

9 6 5 Bu e -
, em m ahin arkada i Cllleyh b .

9 6 2 Bu h a d is,( )maddesinde ge ti.

edide aittir. Bazilarina gbre ise e -

9 6 3 Bu, llz . Peygam berin sOzii degil, Amr b.

.em m ahin kendisine aittin Bkz. D iv a n '\, s

U beydin duasidir. Bkz. Kudame b. C afer,

ibn Manzdr, L is a n u l-A rab ;4 1 3 , ) -madde

C evahiru l-E lfaz, s. 5; Ragib, M ecm au i-

si; ibn Faris, M iicm el, 111, ?03. Birine gorii

B elaga, 1, 346.

daha dorudur.

R agip el-Isfahani

'

D evenin burnunu deldim .

: M il m in le rin h e p si toptan

sefere q ik a c a k d e g ille rd i. A m a h e r

'

k a b ile d e n b ir c e m a a tin d in i iyice

denir; tipki k o y u siyah renge - .

denildigi gibi. A llah buyurur ^i:

ogrenm eleri ve d o n iip k a v im le rin e

T am /S af sari olan renge

0, bakanlarin igini agan sapsari

renkli bir inektir (2/B akara 6 9 ) . .

g e ld ik le rin d e ,

s a k in m a la r i

um udu

y la o n la r i u y a rm a la ri ig in sefere
g ik m a la ri ge re km ez m iy d i? (9/T evbe
122 ).

B ir <e it m antardir. D egersiz olin

buna benzetilerek oyle denir:
0 b ir ovadaki m antardan

/F -k -k

daha da degersizdir.

: A yirm ak/ ozm ek . .

H alil oyle

der: Y ukselen kopiigiinden dolayi

R ehineyi

erbete

K oleyi azat etm ek. B azilarina gbre,

denir. B una benzetilerek

su kabarciklarina da

denir.

kurtarmak.

: B i r b o ynu g o zm e k (9 0 /B eled
13)

dyetinden

kasit

k o le y i

azat

etmektir; diger bazilarina gdre ise

/F -k -k

insam n, gd zel

s o z v e salih am elle

: H azir bir bilgi ile gaip

bilgiye u la m aktir. B u kavram

kendi

kavram m dan daha dar anlam lidir.

A llah b uyurur ki: < '

salayacak eyle bakasim kurtar

: Bu topluma ne

oluyor ki, neredeyse higbir sozii

kavramamaktadirlar?
(4/N isa
78);
: Fakat
miinafiklar bunu kavrayamazlar

n efsin i A lla h in azabindan

azat etm esi v e yin e bunu ken disin e

masidir. Bu ikinci lk, birin cisinin
m eydana

g elm esin d en

sonra

insan

ger ek le m i

olu yor.

i in

M e k a rim u $ - e ria

adli

eserim de

belirttigim gib i, hid ayete erm eyen

k i i, ba kasim da h id a yete erdirme

(63/M unafikun 7) ve benzeri bir

giiciine sahip degildir.

ok ayet. A yriea .
bilm ektir.

eklem yerinden ayrilm asidir.

e r i hiikiim leri

: X y iflik ta n d olayi, om zun

'
:

B ir adam fikih/din konusunda

bilgi sahibi olunca; .
denir. : A n lay i sahibi, bilgili

Her iki enenin birle tigi yerdir.

oldu. : O nu kavradi. K i i, dim

ilim leri ta h il dip u zm anlatiginda,
denir

A p a g ik d e li! k e n d ile r in e g e lin c e y e

an4

k a d a r e h l- ik it a p t a n ve m iig rik le rd e n
in k a r c ila r a y r ila c a k d e g ille r d i (9 8 /

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

B e y y in e

1); y a n i,

d e g ille r d i;

o n la r

tiim ii

lerd i.

d a g in ik

d a la le t

iizere

Tb ip
irmle
k i

a y ette

a n la tild ig i g i b i :

insanlar tek bir iimmet idi

2)/

b u n la rd a

u p h e siz b iitiin

diigiinen b ir to p lu m ig in

ib re tle r v a r d ir (1 3 /R a d 31 :

: B o y le c e A lla h , s iz e a y e tle r in i
;a g ik la r; u m u lu r k i d u g u n u r s u n iiz

B a k a r a 2 1 3 (.

s o z ii, tip k i
^

D iin y a

ve

a h ire t

k o n u su n d a

)2 /

2 Bakara
1 9 -2 2 0 (.

))unu y a p m a y a d e v a m e d iy o r

^<< j :

so z ii g ib id ir .

iinen adam .K
okim
d iii

y leoedipler
d em i tir: k e lim e si ,

F-k-r /

B ilg iy i

tiiriilm
d onii
ii;^tiir

ancak anlam larda kullanihr, bu

b ilin e n e

se v k ed e n tiir
g ii .

lerin hakikatlerine
mda
ak
u la
in
ii

dogru

onlari ird elem ek

tirmaktir
ve ara .

is e , bu g iic iin

akil n a za raisin
/a k ila b
g oa re
kai

/ F-k-h

harek et e tm e sid ir k i, bu h a y va n la r
ii

il,
in

konusudur.

Bu

da

sa d e c e

in
d esa n la r in
k alp te

Oreti ek li m e y d a n a bir
g e les b ile n/
y le r i

in k u lla m lir.

Allah in
nimetlerini
diigiiniiniiz,
fakat
Allah in
zatim diigiinmeyiniz .

iinkii
e k ild e

Y iic e

< :

A lla h

h erh a n g i

n ite le n d ir ilm e k te n

bir

m iin ez

zehtir. A lla h b u y y ru r k i : ^

--

: Kendi

,iglerinde hig diigiinmediler mi ki

Allah gbklerde, yerde ve bu ikisi
arasinda bulunan her geyi ancak
hak de ve belirlenmig bir sure igin
yaratmigtir? (3 0 /R u m 8 (;

- : Dugiinmiiyorlar
mi ki; arkadaglarinda higbir delilik
yoktur ( 7 /A r a f 1 8 4 (;
966Bu hadis)

: B a zila rin a g d re m ey v e le rin

tiim iine

maddesinde ge
ti:
.(

denir;

dier

bazilarina

gore ise, iiziim v e narm

mdaki
di

B eu n u n in
i

y led riv a y et e d ilm i tir:

sd z

diger myv
e elere denir. B u gdrii ii
ileri siiren, sanki bu ikisinin ayette
d^elh^le
lerini v ezik
onlarin
red ili

1H^i/meyve k elim esin e a tfed ili lerini

dikkate alm i.tir
A llah

buyurur

k i:

B e g e n e c e k le ri meyveler ) 5 6 /

V akia 2 0 ( ;
V akia / 56 ( 3 2 (;

' B ir g o k m e y v e
' Meyveler

ve g a y ir la r (8 0 /A b e se 3 1 (;

: M e y v e le r vardir.

O n la r a

d a im a ik ra m 7 ) <

Saffat / 3472 (;

; C a n la r im n is te d ig i

meyveler a r a s in d a d ir la r (77/M ur
selat
4 2 (.
':

H o.sohbetlilerin

sdzleridir

u j ^ 'j ^ ( 5 6 / V a k i a

"

a y e tin in a n la m i; B ir b ir in iz e ) 6 5

Ragip el-Isfahani

m iz a h li

s o z le r

s o y l e r s i n i z .

fakirligi

olm ayan

bir

zenginlik;

d ig e r b a z ila r in a gb re ise ; M e y v e

zilleti olm ayan bir izzet ve ce h ^ eti

y e r s in iz . e k lin d e d ir .967 a y e t

olm ayan bir ilim . i te bundan dola yi

dyle d en m itir: >v < :

de bu a n la m d ad ir:

R ablerinin
kendilerine
verdiklerinden
dolayi
keyifli
konugurlar/m eyve y e rle r (5 2 /

Ahiret hayatindan bagka bir hayat

yoktur .969 Y iice A llah da b yle

Turl8).

: Asil hayat ahiretyurdundaki

hayattir (29/A n k eb u t 6 4 ) . <
: i y i bilin ki, kurtuluga

/ 1-1
: Yarmak. D enir k i ;
' Yani dem ir dem irle
yarilir.

Topragi

yi dad ola
ya

yardigindan

ift
ye i

uBla
a m ak

denir
'- .

v e ari
arzulanan

eyi eld e etmektir. Bu da diinya

buyurmaktadir:

erecekler sadece Allah 'in tarafinda

olanlardir' (58/M iicd d ele 22);
: Temizlenen, kurtuluga
ermigtir (8 7 /A la 1 4 ); :
Nefsini temizlemig olan, kurtuluga
ermigtir( 9 1 /e m s 9); :
Mil 'minler kurtuluga ermiglerdir
1); *

'

ve dhiretle ilg ili olm ak iizere iki

(2 3 /M u m inun

;kism a ayrilir: D iinya ile ilgili o la n

: Allah ,tan korkun, umulur ki

diinya hayatinin k en dileriyle giizel

kurtuluga erersiniz (2/B akara 189);

<: giiphesiz kafirler
kurtuluga eremezler (2 3 /M u minun
117); < : igte onlar
kurtuluga erenlerdir (5 9 /H a r 9 ).

.olacagi m utluluklari eld e etm ektir

Bunlar da hayatta kalm ak, zen gin lik
air de
ve

ereftir.
iiriyle bunu

kastetm ektedir :
-

D ilediginleyaga (ister -3 5 6
akilli ister ahmakyaga); giinkii kimi
zaman ahmak zengin olur, akilli ise
fa kir kalir
968.
A hiretle ilg ili olan felah da ddrt
y le ger

Sihirbazlar;

" .

ir: S on su z bir
e hayat
e k le;

yet i^desinin; Pi
9 6man
7 A olurdunuz. veya
j ayetinrudur
ba . unki

'

: Bugiin iistiin gelen bagariya

ermigtir (20/T aha 64) s6 zleryle

diinya

ba arisini

kastetm i

olabilirler ki, bu daha yakin/uygun

bir anlamdir. Sahur y em eg in e de
denir. D enir ki; sahurun bu
ek ilde isim len d irilm esi, Araplarin
esnada,
gelin )

ar kalirdiniz
a -eklinde Imasi daha dog

(K urtulu a

dem elerinden

Ezanda; '
A lla h in

nam azla

dolayidir.
den m esi ise;

b ize

verdigi

oyledir
tarafi: -

lersek onlari elbetteope

bir
evirirdik
968A bid b. Abrasa ait bu i .n bkz. D iv a n 1 , s
K urtubi, C am i ;2 6 ,

806

1821.,

969Buhari, F a d a ilu s-S a h a b e , VI], 90; Muslim,

HN: 1805; Ahm ed, M tisned, Ml, 170.

M tifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

kurtulu ^ g e lin , anlamindadir. Su

a n la m in a

so z de bu anlam dad ir:

g o re ,

'

: O y le ki, f e la h i k a g irm a k ta n
korktuk.

Yani,

g e ld ig i

g ib i.

B a zila rin a

a ila c a k e y anlam indadir.

k e lim e s i d e b d yled ir.

ve

atem e/yatsi

: ik i d ag arasm daki araliga v e

nam azim eda etm ek le b ize verilecek

d e v e n in iki h d rgiicd arasinda k alan

kurtulu u ka irmaktan korktuk.

sirt k ism in a denir.

/ F-l-k

/ F-l-k

: B ir eyi yarip birbirinden

ayirm aktir. - O n u y a rd im ,
d a y a r ild i. denir. A llah buyurur ki:

; S a b a h i agtiran/soktiiren

0 'dur (6 /E n am 96);
: Taneyi ve gekirdegi yaran
Allah tir (6 /E n am 95);

; M usay a vahyettik

ki: Asani denize vur. 0, hemen

yarildi ? her pargasi biiyiik >dag
gibi oldu (2 6 />uara 63). iki tepe

: G e m i. B u form h e m tek il
1

h em

a n la m in d a

k u llan ilir;

fakat farkli tak d irlerd e olur. c iin k ii

, tek il an la m in d a o ld u g u n d a ;
o g u l an la m in d a o ld u g u n d a ise ,
form u g ib i . A lla h buyurur ki:
. . .

...Gemide

bulundugunuzda

( 0 /Y u n u s

2 2 );

' : ...Denizde
yiiziip gider] gemilerde (2/B a k a ra
lt>4);

fe la k in Rabbine (1 1 3/F elak 1); yani

Allah in size
yonelik bagigim aramamz ve O na
giikretmeniz igin geminin sulari
yararak yol aldigini' gdriirsiiniiz

sabahin R abbine. Bazilarina gdre,

(3 5 /F a tir 12); '

arasindaki basik araziye

^^

d e n ir.

: De ki; siginirim ben,

'

, -

nehirlerdir: * '
: Yoksa yeryiiziinii bir

: Allah, iizerine bindiginiz

gemileri ve hayvanlari sizin igin var
etti (4 3 /Z u h r u f 12).

karargah kilip onun iginde irmaklar

akitan mi? (2 7 /N e m l 61 ). K im isine

yerdir.

g6re de ondan kasit, A lla h in Hz.

d ir ilm e si, g e m i gjbi o ld u g u i indir :

M u say a

(yarilan)

Her biri bir

yoriingede/uzay boglugunda yiizer
dnrurlar (36/Y asln 4 0 ) . - : Y iin

egiren m ekik. >u so z bu anlamdan

ondan

kasit ayette zikredilen

ogretip

onunla

denizi

yardigi sozdtir.

k elim esi

anlam indadir; tipki .

(bozulan) v e

) oziilen )

9 7 0 E b u D a v u d , H N : ]3 7 5 ; ib n M a c e , 1, 4 2 0 ;
N e s a i,

: Y ild iz la r in
O nun

akip

bu e k ild e

gittik leri
isim le n

tiirem itir:

: Kadinin

m em eleri

yuvarlak

oldu/kabardi.

O glagi

siit

em m ekten

ahkoyacak

8 3
; A h m e d , Miisned,
, 160.

807

Ragip el-Isfahani

eyi onun
benzeri
felke/topa
diline
bir
ird
g e g in d e ;

dersin .

dogrusu
benim
zikrettigim dir.
:
insanda gorii zafiyetinin

F-l-n /
v e

.ise

ayet; E ger beni ayiplam azsaniz/

kinam azsaniz anlam indadir. A m a

belirm esidir.

insanlardan ; v e

hayvanlardan

: D ag tepesi.

Bu

anlam dan adam a da denir.

kinayedir

A llah buyurur k i :

: Eyvah, ke$ki falancayi dost

edinmeseydim! (25/Furkan 2 8 ). Bu
yet, her insanmd , batil

eyleri yapm a

k a siy la yap
konusunda
tigi dostluk
ba
m an vliklara
eolacagina
arkada
p i
a r eted
y aer.B
p a n u,K
n ue
i k eo n u n la
dostlu k ku rm asa
yd im . der. B u da

H issedilen

anlam larm

kendisiyle anla ildigi, insana ait

bir h e y ettir/haldir.
unu

anladim, denir. : Biz

hukumvermeyiSuleymanakavrattik

(21/E nbiya 79). B z. S tileym ana

sdz konusu htikm iin kavratilm asi;

; giin takva sahipleri 0

ya Yiice A lla h m kendisiyle bunu

dupnda, dost olanlar birbirlerine

dayman olurlar (4 3 /Z u h r u f6 7 (.

k a ra y a b ile c e g i ona fazla b ir anlam a

giiciinii verm ekle; veya bunu onun
kalbine sokm akla; ya da htikmii

yete
a arettir :

kendisine

F-n-n /

ona

dzgii

kilm akla o lm utur. insana, tasavvur

: YaDraklari ta z e o la n ag a 9 d a li .
o g u lu e k lin d e g elir. B u k e lim e
y in n ebir
v i

vahyedip

idi a n lae m in d a da
e/

ku llan ilir.
o g u lu
B u nise
u n

edinceye kadar bir eyi anlattigin

zam an : Ona kavrattim, dersin.
' inansin, b akasindan bir eyi
kendisine kavratm asm i istem ektir.

e k lin d e g e lir. ) R ahm an / 5 5

.y a n i, h er ik isin in

daliari

K im is in e

is e

gore

a y e t;

itli
e

renklerdedirler, an la m in d a d ir .

F-n-d /
:

in s a m ,

.an la m in d a k i

z a y if

g o rii

n isp e t etm ek tir

A lla h buyurur k i : : ...

Eer beni bunami saymazsamz
Y u su f

9 4 ).

B a z ila r in a

/ F-V-t

vardir ;)4 8

gdre / 12 (

: U la ilm asi gii olacak

derecede bir eyin
insandan
uza^lam asidir. A llah b uyurur ki:

f
Eger eleriniz(e sarfettiginiz
mehirler)den herhangi bir ey
kafirlere giderse . (60/M iim tehine
1 1 ) ; : Elinizden
Qikana kari uziintii duymayasimz
...:

M tifredat / K ur'an K av ram lan Sozliigii

diye (5 7 /H a d id 2 3 (; ' '

: Onlari korktuklari zaman bir
gorsen; artik kagacaklari higbiryer
yok ( 3 4 /S e b e 5 1 ); y a n i k e n d isin d e n
korktuklari
yed e n k a .am ^ zlar
D en ir

k i ;

ani , b en d e n
m e sa fe s in d e n
m aktad ir .
,A lla h

<

r iz k in i,

k o k te n.

,v e z n in d e b ir k e lim e d ir . O n u n a n la m i
ilm a siin gsaerek
n m en
d aiy
n
k e
ii
e y y ampad
m aan
sid
d abir
ir
n i.
k o n u su n d a k i

farkliliklardir.

S a n keiy d eiki
n

b irin in v e y a onlard an h er birinin

d ig e r in d e n

fa rk lilik

arzet

m ek ted ir. A lla h bu yurur k i :

Rahman 'in

yaratmasindabirtefaviit/diizensizlik
bulamazsin (6 7 /M iilk 3 ); y a n i on d a
h ik m e t g e r e g i yoalm
n ah i

bir
ey

y o k tu r-

te/F -e-d

hiilun

fakat a g z inyaa cuaala

gm
i a e k ild e

N ite lik le r

g o r e b ile c e g i
bu

N a sr 2).

u zak ta

59 );

Insanlarin dalga dalga Allah 'in

dinine girdigini gordiigiinde (1 1 0 /

- Y ani

v e r s in . ,

n ite lig i

bir m izra k atim i

daha

onun

kari direnenlerdir (3 8 /S a d

/F-Y-^

:
en to
Hpoizglu
liulu
lu
g ek.
'e k lin d e g e lir . A lla h buyurur
k i : .

: Neredeyse

!cehennem ofkesinden gatlayacak

Her topluluk onun igine atildikga
cehennem bekgileri onlara: Size bir
uyarici gelmedi mi? diye sorarlar
M iilk '6 7 ( 8 (; : Ute
bu topluluk sizinle beraber gergege

d e tip k i

gib id ir. F akat

- ; yani tutu m a ^ ^ d ikkate

a lin d ig in d a : denir. D en ir ki;
: F t k iz a r ttim .

: K iz a r tilm i

et. A lla h buyurur ki:

: Onun gordilgunu goniil
yalanlamadi ( 5 3 /N e c m ;

Hakkinda bilgin
olmayan eyin ardina diigme; giinkii
kulak, gdz ve goniil, bunlarin hepsi
ondan sorumludur (1 7 /isra 36).

k elim esin in ogu lu

: Insanlarin goniillerini onlara

meylettir (14/ibrahim 37);
: P)e
ki; siziyaratan ve sizler igin kulaklar,
gdzler ve goniiller V(ir,,eden O'dur
(67/Miilk 23);
'Yiirekleri
tam am enbosturO ^ibrahim ^y^^J-1
^ ,^
5 ; Ot goniillere
gdkecek olan, Allah in tutu$turulmu
ategidir (1 0 4 /H iim e z e 6-7 ). Burada
eklinde g e lir :

d zellik le

e f id en in /gon iillerin

zikre

d ilm esi, onlarin ateten a iri dere cede

etkilenm elerinden

dolayidir.

Bu

husus, bundan sonra K u ran ilim leri

konusunda

y a za c ag im

kitabm

konusudur.

809

Ragip el-Isfahani

F-v-r /
:

denir. ' . F arelerin o ld u g u yer.

i d d e d e k ya ^ a M u t u .m a k
tugu
idBu
d edzam
ki etutu
lim
ane ,

in k en d isi, ten cere

ile

ilg ili

kullam lir.

v e k izg inalik
te
O rn e g in :

Cehenneme atildiklarinda; onun

kaynarken
gikardigi
ugultuyu
igitirler (6 7 /M iilk 7 ( ;

:
Nihayet emrimiz gelip
tandir kaynam aya baglayinca ) 11 /
H ud
4 0 (.

y leair
d e dr
:e

351-N ede damar kanfigkirtir .97'

Falan kigi

eyd ir.

: S ela m e tin g e r e k le m e s i y le
b irlik te hayri e ld e etm ektir. A lla h
buyurur ki:
: Bu,
biiyiik kurtulugtur (8 5 'B iir u c 11);
:
Kim Allah 'a ve Peygamberine itaat
ederse, giiphesiz biiyiik bir kurtuluga
ermig olur (3 3 /A h z d b 7 1 (;
: igte apagik kurtulug
budur (4 5 /C a s iy e 3 0 (.
igte en biiyiik kurtulug bud}ir
M iim in / 4 0 ( 9 (;

hummadan kaynadi, kaynamaktadir/

ategi yiikseldi ,
denir.
:
T en ceren in

/ F-v-z

k a yn ark en

T en ceren in

Igte kurtuluga erenler onlardir ) 9 /

T evb e 2 0 (.
a n e d en olu r u mKuurtulu
d u y la

f i kirttigi

k aynam a^ ina

o le '

tir.
i d eonun
nm
K ii

'

y e sin d e kurtulu sa
a erd igi zam an da

d e n ir . . ; y a n i, falan e y i

o le ' ism i verilir. Zira h ela k e ,1

b e n z e tile r e k su k ^ y n a g in a '
h e m e n /s ic a g i

sic a g in a ;

-b a zila rin a

n ed en

o ld u g u

g 5 re is e - i siik u n e te erd ik ten sonra

ya p tim . A lla h

Siz sabtr gosterir ve Allah 'tan

sakinirsaniz, diigmanlarimz hemen
,gu anda iizerinizegelseler, Rabbiniz
akin akin gelen beg bin melekle sizi
takviye eder ( 3 /A l- i Im ran 1 2 5 (.

) E are (,

o g u lu

isin
e k lin
d an
d ek
e buna
gile lir
a .
b e n z e tile r e k m isk k a b in a ,

k im i

eye

g^e

bu

ik isin d e n

v f b .

H a t i e

a it

Lisanui-Arab , )
. 1

810

(n i a d d e s i ;

b k ,zb .i t

M a n z O t

Mufaddaliyyat,

b iriyle

gore
1'

d e n m e s i ,> : A d a m

h ela k o ld u , s z .n d en g e lm e k te d ir
E g er

,/o ld u

,an lam in a g e ld ig i d ogru ise , bu s o z

inin d iin y a sik in tilarin
o le n d an
ki
kurtuldugu
iin iilerdek
ii /
,a n lam in d an g elm ek ted ir. Z ira o liim
idan h eld k is e d e, d ig er
birbir
a
idan kurtulu
O n u ntur.
ai

7 A

zam an

ta sa v v u r e d ile n v e onilan
d a ilan
kar

buyurur k):

g ib i

a da n e d e n olm kurtulu
a k ta d ir
. ,

denm
tir
i : ^ -'

o y le
in

' ' : H 9bir

yok
k im
tu rse k i, o n u n

i in oliim

M tifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

daha hayirli olm asin. Bu, diinya hali

? o y le der:

dii?iiniildiigiinde boyledir. Fakat

insanin ahirette ula?acagi nim etlerle
ilgili hdli dikkate alindiginda ise

Konaklarindayiyecekleri
mii$terektir.97~

358-

uzaklagtirilir ve cennete sokulursa,

artik gergekten kurtuluga ermigtir

oliim en biiytil^ kurtulu?tur:

M u fa v a za )

( ir k e t-i

so z ii d e bu anlam dan

g elm ek ted ir.

(3/A l-i Im ran 185).

3)
Al-i

/ F-y-d

Im ran 188) ayetinde ge en

kelim esi fiilinin mastaridir.

Su akip ta?ti. A llah

buyurur k : :

Bu kokten isim ise gelir. ani,

onlarin azaptan k u rtu la c a k la rin i
s a n

a . 7

8)

yani, m uttakiler i in k u rtu lu ? ; yani

k u rtu lu ? b u la c a k la ri b ir y e r vardir.
Sonra b u if^de ?oyle a iklandi:

Nice bahgeler, baglar (78/

N e b e 3 2 .

Gdzlerinin yagla dolup tagtigmi

gdriirsiin ( 5 /M ^ d e 8 3 ).

/N eb e 31);
K abini

ta?incaya
O nu

kadar

doldurdu.

ta?incaya

kadar

doldurdum . ' : Bize

biraz su akitin (7 /A ra f 5 0 ) . so z de
bu anlam dan gelm ektedir:

: G ogsiin d en sir akti/Sir tutm adi.

Allah size bir zafer

kazandiracak olursa, sanki daha
once aranizda higbir dostlukyokmug
gibi kegke ben de onlarla birlikte
olsaydim da ben de biiyiik kurtuluga
erseydim 'der{4rN\sdLl3)\ya.r\\,ox\\2ir,

ya n i c o m ert bir
adam dir. s o z d e bu anlam dan
istire e d lm ?tr:
' .

diinya m alina kar?i 0 ^ hirslidirlar ve

elde edecekleri ganim eti biiyiik bir
kurtulu? addederler.

ve ahirette sizin iizerinizde fazli ve

rahmeti olmasaydi, igine daldigimz
dedikodudan dolayi size biiyiik bir
azap dokunurdu ( 2 4 /N u r 14);

.
: Allah, sizin Kur an

'

/ F-v-d
4 0) ' /M b m in
44); yani, ben i?imi A llah a h a v a le
e d i y o r u m . B u kelim enin asil ? u
sozden gelm ektedir: - :
M allari aralarinda m ii?terektir. ^

Soze

daldilar.

'

: EgerAllah in diinyada

972 Bu maddesinde g e ti. Bkz. Hattabi,

G aribu 'l-Hadis, , 531; Haydere, Ke$fu IM iifkil, 1,253.
973 E itlk esasina dayanan bir ortaklik eklidir ;
ortaklar sermaye, kar ve ta$arrufta e ittirler,
her bir ortak digerinin vekil ve ketilidir -(Millercimler).

811

R agip e l-Isfa h a n

hakkinda
takinliklar yapmakta
oldugunuzu daha iyi bilendir ( 4 6 /

: ^

It iistiiniize

yap ve sizler ona dair Kur an dan

ne okursaniz okuyun; neyaparsaniz
yapin; yaptiklariniza daldiginiz
anda, mutlaka Biz sizi goriiriiz (1 0 /

kaldirm ipik (2 /B a k a ra 6 3 (;
: Onlarin iistlerinde
ateten tabakalar vardir (3 9 /Z iim e r
1 6 (; .Allah
yerin iistiinde sabit daglar yaratti
F u s sile t / 4 1 ( 10 (. k e lim e sin in
kar
iti
k e lim e s id ir : ^^ JS
.

Y u n u s 6 1 ).

De ki; Allah, size iistiiniizden

A h k a f 8):

<' : Ne / yaparsan

o lm u so z . ..

Y a y ilm i/ a yi

B o l su. D e n ir ki;

ya da ayaklarimzin altindan azap

gondermeye giig yetirendir ) 6 /
E n ^ 6m5 (.

C o k o lan d an

: Arafattan

ik
vaei2 isin
- ini d a n:

b ira zim o n a verd i - - .

indiginizde M ea r il-Haram yanin

da, Allah ,I zikredin (2 'B akara 198);
*
^^
: Sonra,
insanlarin akin ettigi yerden, siz
de akin edin (2 /B a k a r a 199); y an i
k ala h a lik la r h a lin d e A r a fa ttan akm
e ttig in iz d e . B u a y e tle r d e insanlarin
A rafat

dam dan

in m eleri

Onlar
size yukarim zdan ve aagimzdan
gelmiflerdi (3 3 /A h z a b 10 (.
Sayi

'Fal o^ larim :ekti.

y
D e v e g e v i ikardi.
' : G iy in e n i k u atan zirh. ^

-3

o la r a k :

,)Qocuklar) ikidenfazla kadin iseler

olenin geriye) biraktiginin iigte(
ikisi onlarindir ( 4 /N is a 1(.

su y u n

a k i ina b e n z e tilm i tir.

ile

y iik liik Bviie

k ii

iik liik

ile
-4

ilg ili o la r a k :
.

^: Allah bir

tipk i >

so z le r i g ib id ir .

sivrisinegi ve onun daha iistiinde

olan bir canliyi ornek olarak
gostermekten gekinmez (2 /B ak ara

k e lim e s i,

d 6 k tim

B a zila rin a g 6 r e .) 2 6

an la m in d a k i

fiih n d e n g elm ek ted ir.

b a [ ka

bir]

z ik re d ile n

/ F-v-k

c is im ,

k e lim e s i;
sa^i

ve

m e^n,

m er te b e

za m a n ,
ile

ilg ili

k u llam lir. B u da d e g i ik k isim la ra

812

[2 9 /A n k e b u t
k e lim e sin e

onun

kO iik liikanlam
k on
i u su n d a

iistiin d e

o la n

.ek, lin d e d ir

A yette; on d an daha a agi o la n in

k a ste d ild ig in i

s o y le y e n le r

d e,

bu

lerdir.
an lam i Kkim
a ste
i dtm
ile
i ,

ayrilir:
1-

,s 6 z ii

arettir. K im isin e g 6 re ise , a yetin

i
;

]4 1

a y ette

Y iik s e k lik

a isindan :

k e lim e sin in

an lam in d a

M tifre d a t / K u^an K avram lari $dzldgii

kullam ldigimiinmdii
ii
,ve

ta sn if ettigi

onu

zit anlam lara gelen

kelim
tir; ine
fakat
elerin
alm
bu
ii

sonra m em ede toplanan her siite

denir. Iki sagim arasindaki siireye
d
e n i r . 3 8)

yani kendisine donecegi bir 1-ah ati

konuda yam lm i.tir

D unyevi iistiinliik
isinad an
-5 :
-

yok. K im isine gdre ise; diinyaya

d o n ii ii yok.

: Birbirlerine ilerini
gordiirsiinler diye biz onlarin bir
kismini digerlerinden derecelerle
iistiin kildik (4 3 /Z u h ru f 32). Veya

Ebu U beyde oyle der: A yet,

zam m e ile ?
eklinde

uhrevi iistiinluk
isin d an
a:
: ,Korunanlar

gelir. B azilarina gdre de sdz konusu

kem lim e, her i^i kiraatte de ayni
anlam a gelir. T ipki ^ ( d i n l e n m e ) ve

kiyamet giinii, kafirlerden iistiin

konumdadirlor (2/B akara 212 (;
_
: Sana uyanlari kiyamet giiniine
kadar kafirlere iistiin kilacagim (3/

g ib i . : Siitii birikinceye
kadar deveni birak.

Az

araliklarla buzagina siit i i r . --

^ e v e y avrusuna araliklarla
stlt i irm eye devam etm ektedir. air

A l-i Im rdn 55).

6- iis tiin gelm ek ve yenm ek
a ism dan:

okundugunda; ; yani iki siit

sagim i arasindaki siire, anlam indan

: Allah,

kullari uzerinde kesin egemendir

(6/E n am 18). F ira v u n dan d a dyle
soz edilm ektedir:
:

de dyle der:
"' '

359Ta ki sagdiktan sonra

memesinde siit toplanmcaya
kadar.

Onlarin iizerinde ezici bir giiciimiiz

vardir (7/A r a f 127).
Biri

b ak asindan

^unda _ > kokiinden;

iistiin

oldu

Falan kip ba^kasindan iistiin

oldu, olmaktadir, denir. B u, fazilet
:

konusunda

kullam lan

Aten

g e lm e k te d ir. : O kgezi, sdzii

de

kokiinden tiiretilm ektedir.

: ^ e z i k in k ^. :
"
v ey a delilikten sonra
insan algisim n ve hastaliktan sonra
gdciin yeniden geri gelm esidir.

Sagm a konusunda , ise, m em enin

tekrar stifle dolm asidir. Sagim dan

/Fil\ B ilinen bir hayvandir .

ogulu
ve .eklinde gelir
A llah buyurur k i :
^^ : Gormedin mi, Rabbin
f i l sahiplerine ne vapti 9 (105/F 'l
1 (. : Yani z a y if
lii ad
gorii
am. : O yuncularin ,
-

9 7 4 Hamza, K issai ve H alef zam me e okumu -lardir. Bu daT em im , Esd ve Kays kabileleri
nin lugatidir. Bkz. Dimyati, ith a f , 3 7 2 .
975A aya ait bu
bkz.D ivanu 'l-A , . 7 ;
ibn Manzur,Lisartu'l-Arab . ) ( maddesi.

813

/S

Ragip el-Isfahani

b ir eyi topraga gom iip kisim lara

ayirdiklari ve sonra onun nerede
oldugunu sorduklari bir oyundur.
: K al a oyugunda bulunan
dam ara veya onun iizerindeki ete
denir.

sarim sak
anlam da

Bugday.

41 (;

Kalplerinde olmayani agizlariyla

soyluyorlar (3/A l-i Im ran
167
(.
s6^1er de bu anlam dan gelm ek ted ir :

/ F-v-m

Peygamber, kalpleri inandigi halde

agizlariyla inandik" diyenlerle
Yahudiler den kufiir iginde gaba
harcayanlar seni iizmesin [5/M aide

K im isine

gore

anlam indadir.
Ayni
ve denir; tipki

N eh ir agz
i; tipki
7ba
sozii gibidir
<-. <
kokulu)

<

baharatlar); tekili < eklinde gelir.

ve
(m ezar) dedikleri gjbi. A llah
buyurur ki: .. : ...

Sarimsagindan/Bugdayindan
mercimeginden (2/B akara 61).

ve

ve : C z e l bir hale
donm ektir. A llah buyurur k i :

/ F-v-h

/Agizlar ; ^

asil

in oguludur . in
Yiice A lla h m sozle ilgili

bir hiikm ii, kelim esine bagladigi

her yer, yalana arettir ve inancin,
soylenen soze uym adigina dikkat
eker: '
. Bu, sizin

(yalnizca) agzmizla soylemenizdir

(33/A hzab 4); >

' Agizlarindan gikan soz ne

kadar da biiyuktiir! (1 8 /K eh f 5);

Sizi
agizlariyla hognut kilarlar, kalpleri
ise kargi koyar (9/Tevbe 8);

Onlarapeygamberleriagikdelillerle
geldiler de onlar, ellerini agizlarina
itti/er (1 4 /ibrahim 9 (; -

814

'

Eger mu minlerden iki topluluk

birbirleriyle savagirlarsa aralarini
diizeltiniz; eger biri digeri iizerine
saldirirsa, saldiranlarla Allah in
buyruguna donm elerine kadar
savagimz; eger donerlerse aralarini
adaletle bulunuz, adil davrammz,
giiphesiz Allah adil davrananlari
sever (49/H ucurat 9);
1 ^^

Eglerine yaklagmamaya
yeminedenlerddrtaybekleyebilirler.
Eger bu yeminlerinden donerlerse,
kugku yok ki, Allah bagiglayicidir ve
merhametlidir (2/B akara 226).

.:

: Golge geri dondii, sozii

de bu anlam dan gelm ektedir.

: Ey

kelim esi, sadece dbnen gdlge i in

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

kullanilir. A llah

buyurur ki:

'. . _

k a rg ila g irs a m z ' d a y a m n

4 5 (
:

(8 /E n fa l

N ic e a z s a y id a k i bir topluluk

geylerin golgelerinin saga sola

gekildigini gormiiyorlar mi? (16/

A l l a h in

Nahl 48). Z ahm et ekilm eden

elde edilen ganim ete de denir:

:
K a r g i k a rg iy a g e le n iki toplulugun

d u ru m la rin d a s iz in ig in ib re t v a rd ir

Allah in fethedilen iilkeler halkimn

mallarindan Peygamberine verdigi
ganimetler (5 9 /H a
7r(

^ ; ^Allah in Sana
ganimet olarak verdigi cariyeleri

g o k s a y id a k i bir

iz n iy le

toplulugu

y e n m ig tir

2 4 9 (

(2 /B a k a ra

(3 /A l-i (mrdn 1 3 )

: S iz e ne o lu y o r k i; m iin a fik la r
h a k k in d a iki ftrkayd' a y r ild in iz ? (4 /
N is a 8 8 )

; S o n u n d a b iz onu d a

A hzab / 33
50( (.

,Bazilar)

der ki; ganim etlerin

s a ra y im d a y e r in d ib in e g e g ird ik.

golge
d em e^
olan

ile
isim lendirilm esi,
diinyanin
en
degerli m alinin yok olup giden bir

A l l a h 'a k a rg i o n a y a rd im e decek b ir

golge gibi olduguna

aret etm ek
i
oyle dindir
air
e r: i .

,Diinya malinin -360

akgamlayin geri donen golgeler
.gibi oldugunu gordiim
air de dyle
D igerdbir
e r:

toplulugu o lm a d i. K e n d i k e n d in i
k u rta ra b ile c e k

k im se le rd e n

d e g ild i (2 8 /K a sa s 8 1 )

de

: ik i ordu k a rg ila g in ca ,

g e r i d o n d ii (8 /E n fa l 4 8 ).

Fa Harflnin Sonu

3 6 1 - Diinya, sadece yok olup

giden bir golge gibidir.

: Y ardim la m a konusunda
birbirlerine ddnen ve birbirlerini

destekleyen topluluk. A llah buyurur

| j;

1
:

Ey iman edenler; bir toplulukla

Bkz. Zem ah 976 e n , Esdsu l-B elaga ) -I mad
.d esi
977el-V ez r b. e z -Z e y y ^ a a l bu 5 ir bkz. Ibn
M alli^
e ln,V a f if l 7 - Vefeyat, IV 3 3 .,

815

K af Harfi

O na d e fa e d ile c e g bir yer :1

/ K-b-h

: G oziin bakm aktan tiksindigi

hazirladim
sbz
. Bn
g ibtipki
id ir 11:
O ua kendisinden
ecegi
eyii

eya ve nefsin tiksindigi ve hallere

hazirladim . A llah b uyurur k i :

d e n ir.
0 irk in d ir.

irkin oldu;

(28/K asas 42); yani, kiyam et giiniide

onlar girkin gdriiniim lii bir halde
olan
kimselerden
olacaklardir.
Bu ayet; Yiice A llahin kafirleri
nitelendirdigi rics, necaset ve benzeri
nitelikler ile kiyam et ghniinde
m eydana
gelecegi
yiizlerinin
siyahligi, gozlerinin m aviligi, bukagi
ve zincirlerle siiriiklenm eleri ve
benzeri hallerine arettir. D enir
ki; yani A llah onu
hayirdan uzaklatirsin. Pazi
kem iginin yarisindan itibaren dirsege
kadar olan kism ina denir.

/ K-b-r
IMezar. O liiniin kalm ak iizere
birakildigi/gom iildiigii yer^ denir.

A yriea

kelim esi,

yani onu

kabre k oydum , flilinin de m astaridir.

,Sonra Allah onu oldurdu

kabre koydurdu (80/A bese 21 (.
B azilarina gbre
;sozii
A llah, onun nasil defnedilecegini
ilham etti anlam indadir .
.
-

.,

ve

K abirlerin olduu yere denir .:

ogulu

eklinde gelir.

jKkA\Niha.yetkabirleriziyaretettiniz
2) dyeti, oliim den / 102 (
k inayedir . :
K abirlerde bulunanlar gikarildigi
zaman (100/A diyat 9) ayeti, dirilm e
haline i,arettir. B azilarina gore ise
a edilecegi
sirlarin
hale ifi
.arettir
Z ira eyler,
insam diinyada
n yaptigi
gizli kaldiklari siirece adeta kabirde
gibidirler. B una gore ayette
im i
kelim esi istiare yoluyla getirilm i
.oluyor
T e l^ siir

K im isine gore ise ayetin anlam i

oyledir: O liim den dolayi cehalet
ortadan kaldirildigi zam an. Sanki
i, kafir
diinyada
ve cahil
olduu
ki

817

R agip el-Isfahani

siirece kabre gom iilm

fakatii ;
oldugu zam an dirilip kabrinden; yani
cehdletinden
gibidir.
lkarilm
Bui

de .

ye

denir. A z

d iy e ,.fa d e ed ilir
a y e t i / 2 0 ;

lan e y ,
Taha

v e

96.

yorum rivdyet dog ru ltu su n d ad ir :

: Insan

Parmak uqlariyla aldim . ek lin d e

uykudadir, oldiigii zaman uyanir 978

c e tirnak u larisatop
d e raga d e g e n

de o k u n m
tur
u.

Yiice A llah ayetle de bu anlam a

aret etm ek ted ir
i :

at. B u k e lim e , tip k i

ma

' : Sen kabirlerde olanlara

k e lim e sin in

k o n u su nind a istiare
atk oi

e d ild ig i g ib i, istiare e d lm tir

igittirecek degilsin (35/F atir 22 (;

yani bliiler hiikm iinde olan lara .

K-b-d /

tiim iiy le

bir

e y i alm aktir. O r n e g in:

A vucun

Aulesi/k
linan o ru
ate:

.'.

<

Size ondan ya bir

c i Kv ili
e on d an

a v u c u y la

ald i. A lla h

b a k asin i

buyurur ^ i :

Bir avuq avuqladim

haber, veya isinmaniz iqin < kor

ateg getirecegim (27/N em l 7 (.

T aha / 2 0 ( 9 6 (.

ve

: B ir

ey i aldiktan so n . I e li top lam ak tir .

talep etm ektir; daha

A te
sonra ilim ve hidayet talebi in
i
! :

e y i alm adan
B ir

e li toplam aktir.

da 0

Bu

e y d en

istiare edildiler. A llah buyurur k i :

. ,Bizi bekleyin

geri durm aktir. B u an lam d an elin

nurunuzdan bir parqa igik alalim

h arcam a yap m ak tan geri k a lm asin a

H adid / 57
13( (.

:
veya ilim verdimO. naSurat
ate
denir .

<:

Ellerini simsiki tutarlar (9 /T e v b e

y a n i in fak ta b u lu n m a zla r ;) 6 7 .

konusunda
e benzetilerek
abuk
ate
en dam izliga
iftle

^^^

denm
tir
i:

k e lim e s i , ^

a lm a k d ik k ate

iy le
i

a lin m a sa

da,

bir

e y i e ld e e tm e k an la m in d a istiare

edilir. O r n e g in ;

K-b-S /

evi falan kigiden avuqladim ; yani

lariyla
Parm ake^i
bir
u

alm aktir. P arm ak u lariyla alm a

on a

sah ip

o ld u m ,

buyurur k i :

d ersin .

'

A lla h

Kiyamet giinii biitiin yeryiizii

O nun avucundadir (3 9 /Z iim e r

9 7 8 R i v a y e t i n o by i ll ei endkeil rni:

i n s a n l a r

u y a n ir l a r .

M o l l a A l i

-z .

b ir

A l i n i n

Kiibra, s 2 5 0 ..

818

u y k u d a d i r ,
K a r i y e

s o z u d u r .

B k z .

yani

y e r y iiz ii,

hi

;)

k im se n6in7

d ld ll k le r in d e

g o r e

b u

r ^ y e t

el-M avduatui^

979B u, ibnuz-Zubeyr, Ebul-A liye ve Katadenin

okuduklari az bir kiraattir.

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

m iilkiyetinde o lm ayacak ekilde
A llah m hdkiim ranlii altindadir .

; Sonra onuyavag

O nun

yavas kendimize gekm ifndir (25/

onlarin

Furkdn 46) ayeti, golgenin gune i

g id e rd i^ n e iarettir.

kelim eleri gelir. A sil anlam larinda

kelim esi ^ om a^ i in istiare

edilir. iinkii k oan kii, yerden bir
ey alan gibi tasav v u r edilm ektedir.

. :

Allah, daraltir ve

ziddi

gelir.

K im isine

gdre, bu her i^i kelim e b iti ik olan

one ge9m elerle ilgili kullam lirlar,
^ a r itlari

ise

ve

durum bu olm akla b irh^te, ^im i

zam an hunlarin her birinde m ecaz da
yapilm aktadir. M esela kelim esi
degi ik anlam larda kullam lir:

A llah kim i zam an alir, kim i zam an

verir; veya bir toplum dan alir b aka

1- izafet durum un^ gdre m ekan

i in gelir: Isfa h a n dan M ek k eye
giden; .

:
Bagdat
Kiife den oncedir, der. M ek k 'd en

bir tolum a verir; veya kim i zam an

isfa h a n a giden ise;

toplar, ^im i zam an dagitir; veya

Kiife B agdattan oncedir, der.

g e n ife tir

(2/B akara

245);

yani

1 ve dirihir.

Higbir insan
yoktur ki, onun kalbi Rahman in iki
parmagi arasinda olmasin.
Yani
Allah,

'

insam n

en e re fli/d g e rli

idare

etm esin!

'

kelim e, 3 ^ m a ^ g n i letm eyi terk

etm ek anlam inda da kullam lir

J ^ / K - b -1
: Bti ^v ^ a^ri olan tekaddum /
one g e 9m ek ile ilgili kullam lir.
Ahmed,
hihtir.

IV, 182. Bu

daha once ne diye Allah in

peygamberlerini oldiiriiyordunuz?
(2/B akara 91).
3- M akam -m evki i in:

; A bdulm elik H a c c a c tan

ondedir.
:

Develeri bir arada toplayan 9oban.

' ' : K enarlari b irletirm ektir. Bu

9 8 0 Bkz.

.; : A b d u lm elik in
zam am
M a n su run zam am ndan
oncedir. '

Eger inaniyor idiyseniz,

kism m i idare edebilir ki, l^ e rle rin i

nasil

2- Z am an i:in kullam lir:

Kim i zam an
.
kelim esi
oliim den de kinaye yapilir. '
: Allah onun canini alsin , denir.
Bz. F e y g a m b e rin u hadisi de bu
anlamdadir:
-

hadisin isnadi sa-

4 -, Sinal/M eslekl

tertip i in:
*: Idcc^lem e^i

ogrenm ek
hatti
ogrenm ekten
oncedir. u ayetlerin tiimii de
zam ansal oncelige isaret eder:

' ' . -. ;

Onlardan onceki helak ettigimiz

kentlerin higbiri inanmamigti. imdi
onlar mi inanacaklar? (21/Enbiyd
6 (; .

Giinepn dogu$undan once

ve hatipndan once Rabbini ovgii ile
+

819

R a ^ p el-Isfahani

noksanliklardan tenzih et (20/T aha

130); _ s

: Cinlerden bir ifrit

dedi ki: Sen; yerinden kalkmadan
once onu Sana getirirhn. (27/N em l
39 (;

' ^

'

M iiminler daha once kendilerine

kitap verilenler gibi olmasinlar (57/
H a d ? d l6).
ve

:Birbirlerinedoniip

Onun

ozriinii, tovbesini v.b. kabul ettim .

form u da ayni anlam dadir:

Kimseden fidye kabul

edilmez (2/B akara 123); ---

Tovbeyi kabul eden (4 0 'M iimin
3 (;

: Rabbim, karnimda olani,

her tiirlii bagimliliktan ozgiirliige
kavugturulmug olarak Sana adadim,
benden kabul et (3/A l-i Im ran 35).

gibi one

D ogum am nda bebegi k ar ilayan/

tutan k i i.

29); : K uyudan lkan kovayi

k ar ilayip alan k i i.
IEbe\

: iki edep yerinden

sorarlar (37/S affat 50); :

Onlara dogru yoneldiler (1 2 /Y u su f
71);
: Karisi bir
Qiglik atarak dondii (51/Z ariyat

edilecegine arettir. A llah buyurur

ki:

K efalete de denir; iinkii

kefalet en saglam kabuldhr.

k in a y e d ir. tipki '

yonelm ek anlam indadir.

27) ayeti, her ibddetin , sadece

belli durum lardaki ihdrietlerin kabul

'

.'

Benden

kabul et (3/A l-i

im ran 35) dyet ifadesi, kefalet
anlam i itibariyladir. Y azilm i olan
sozle m eye de denir. B azilarina
gore 3) /A l-i im rdn 37) sozii;
O nu kabul etti, ona razi oldu
anlam indadir. D iger bazilarina gdre
ise anlam i dyledir: O nu uhdesine
aldi. Yiiee A llah b uyurm aktadir ki;
aslinda sen bana en biiyiik kefdleti
yiikledin. Yiice A lla h in;

^
Onun Rabbi giizel bir
kabulle onu kabul etti (3/A l-i Imrdn
37) ayetinde, degil de 1
eklinde buyurm asi; iki eyi ayni
anda ifdde etm esi i indir: Kabul
konusunda t e r a k k i etm ek a n l a m m a
:

gelen

ve razi olm ak ve m ukafat

Kullarindan tovbeyi kabul eden

O dur (4 2 / dra 25). : H ediye

verm ek anlam larina gelen - .

ve benzeri gibi, sevap gerektirecek

ekilde bir eyi kabul etm ektir,

Falanin uzerinde kabul vardir; yani,

goren herkes onu sever, soziinden

A llah buyurur ki:

geldigi sdylenm ektedir.

..

Onlar oyle kigilerdir

ki, yaptiklarinin en iyisini onlardan
kabul ederiz (4 6 /A h k d f 16).

> : Allah, sadece

muttakilerden kabul eder (5/M aide

kelim esinin;

B azilarin a gore;
>

: Her geyi kargtlarina
toplasaydik
( 6/E n am
111)
ayetin d e g e en k elim esi,
o g u lu d u r ve H er eyi d u y u larin a

M iifre d a t / K ur'an l^ v ra m la r) Sozlugii

k ari to p la sa y d ik . anlam indadir.
M iicahid de k e lim e sin i; G urup
g u ru p , ,diye te fsir e tm i tir. B una

tahtlar iizerinde kari kariyadirlar

Falan kiginin yam nda falan $eyim

var, $ ^gibidir. A llah buyurur l i:

gbre

olur.

kelim esi

(1 5 /H ic r4 7 ).

ayet, de bu anlam dadir:

: Ya da azabin
onlarm karisina gelmesidir (18/

K e h f 55). Bu dyeti;
oku y an lara gore onun

. '

Firavun, onun yan m dakiler

ve yerle bir olan ehirler giinah
ilemilerdi (69/H akka 9); -

_ : inkar edenlere ne
oluyor ki Sana dogru kouuyorlar

eklinde
anlam i;

A zab in o n larm k a risin a a ik bir

ekilde g e lm e sid ir olur.

sozii,

(70/M earic 36).

kelim esi, A ^ nin oguludur.

da b irbirlerine yonelen toplanm i

B u kelim e, m ukabeleye; yani

cem aattir. A llah buyu ru r ki:

.
Birbirinizi

k arilik verm eye

gii
yetirm e
anlam inda istiare edilir. D enir ki:

tammamz igin sizi milletlere ve

kabilelere
ayirdik
(49/H ueurdt
13); 17) /isra 92); yani,
m elekleri gurup gurup getirm elisin.
K im isine gore ise; m ^l^kleri kefil
olarak g e tirm e lis in . kelim esi bu
anlim y l
sozden gelm i oluyor:
: Falan k i iye kefil
oldum . D iger bazilarina gbre de
k ^ lim ^ s i, anlam indadir.

u eye koyacak
imkdm m yoktur. Allah buyurur ki:

D enilm ektedir ki; (

; yani falan ki, kadinin egirip

bne aldigim da geri biraktigim da
b ilm e m e k te d ir. ve B izzat,

; yani,

37
<
?/
);
yani, asla kari koyamavacaklari
ve savamayacaklari bir orduyla
iizerlerine gehri^. ^

kelim esinin

asil anlam i, kar ida olam n iizerinde

oldugu halin ism idir; tipki
ve
>
(bir eit otu ru ) kelim eleri gibi.
O rfte ise, nam azda k a rida olan ve
ydnelinilen y erin ism i o lm utur:

; Seni memnun

olacagin bir kibleye dondiirecegiz

(2/B akara 144).

veya yardim ederek, veya aba sa rf

ederek y a da sevgiyle insanlarm

ekilde

birbirlerine

A llah

yonelm esinden dolayidir.

K afa kem igi. ^ ; u la ^ ia ri

on taraftan k esik koyun.
; A yakkabi bagcigi. '
:
A yakkabiya bag taktim . : Ayak

buyurur

ki:

Kargilikli
kurulurlar

ybnelm eleridir.

olarak

bu

tahtlara

(56/V akia 16);

; K a rd efer olarak

981 Bu, N a fi, Ibn Amir ve Ebu C aferin kiraatdir. Bkz. Dimydti, Ithaf,\ s. 215.

Saba yeli. O nun bu

isim lendirilm esi, kibleye

9 8 2 Bu, E bu Am r, K issai ve Y ak u b un kiraatidir.

Bkz. D im yati, Ithaf, s. 422.

821

R agip el-Isfahani
aralarim n a 9ilm a si.

S ih irb a zin ,

in san i b a ka b irin in y iiz iin e dogru

9e v ir d ig in e in a n d ig i bir boncuktur.
( O p iic iik ) bu an la m d a n gelir;
90g u lu e k lin d e gelir. '

O n u o p tiim .

toz biiriimiiftiir (80/A bese 40) ayeti

gibidir. Bu da yalan sbylem ekten
dolayi yiizu kaplayan dum an benzeri
bir eydir.
: insan
kutaresini; ^ ^
kokn^m ii
m uhafaza
eden/tutan

/ K-t-r

avci pususudur. iinkii avci, avm

urkm em esi i in kokusunu ondan

: N a fa k a y i

gizlem eye a liir.

adam ; sanki hafiflik

k e lim e

azaltm aktir.

- 1^ ' / i s r a f i n

Bu

kar itidir.

O nlarin h er ik isi de k o tiile n m i tir.

A lla h buyurur ki:

Onlar,
harcadiklari zaman, ne israfederler,
ne de ktsarlar; (harcamalari,) ikisi
arasinda orta bir yol olur ( 2 5 /
'

Furkan 6 7 ).

/

: C im ri a d a m .
: Insan gok cim ridir ( 1 7 /

adeta dum andir. Bu;

: Z ay if
konusunda

>

sozii

gibidir. ' : K.U9uk ve h a fif olan

bir yilan adidir. Z irha 9akilan
ivilerin ba larina denir.

/ K-t-l

kelim esinin asil anlam i, tipki

gibi, eesetten ruhun (ikm asidir.

Isra 1 0 0 ) a y e ti, in sa m n d o u tan

A ncak bunu ger9ekle tirenin fiili

itibara alindigm da ; hayatin yok

cim ri y a r a t ild ig in a i a r e ie tm ek ted ir.

olm asi itibara alindigm da ise .*

T ip k i a y e t g ib i:

'

denir. A llah buyurur ki:

- ,: imdi , olur

: Nefisler cimrilige, bencillige

hazir/egilimli kilinmi$tir ( 4 /N is a

veya dldiiriiliirse, siz gerisin geriye

mi doneceksiniz? (3/A l-i im ran
44);
: Onlari
siz oldiirmediniz, ama onlari Allah
oldiirdii ( 8/E nfal 17);
: Cam giksin insamn, ne kadar
da nankordiir! (80/A bese 17).

1 28 ).

: B ir e y i
a zalttim . : Fakir: ^^ :

Darda olan kendi giicii oraninda

(2 /B a k a ra 2 3 6 ) . B u k e lim e n in a sil,
k izartm a, o d u n v e b en zerlerin d en
y iik s e le n d u m an a n la m in d a o lan

v e k o k tin d en gelir. S an k i y o k su l
v e cim ri k i i, bir e y in d u m am n i
alm aktadir.

Onlari bir

karanlik/toz kaplar ( 8 0 /A b e s e 4 1 )
ayeti, tipki; :
giin, oyle yiizler vardir ki iizerini

Kahrolsun

koyu yalancilar! (51/Z ariyat 10).

B azilarina gore ayette ge9en lafzi,
sozii edilenlere bedduadir. O nun
A llah tan olm asi, oliimii m eydana
getirm esi anlam indadir,
^ ^ ^ :
Nefislerinizi oldiiriin (2/B akara 54).

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

B a zila rin a gd re bu a y et ifa d esin in
anud
lam
u ri: ^ k is m in iz

bir

k is m in iz io ld iir s iin . D ig e r b azilarin a

gd re is e , n e fisle r in d ld iiriilm esin d en
k a sit
.eh, v e tle r i b ertaraf etm ek tir
B u a n lam d an m iib a la g a y o lu y la su
so z le r istiare e d ilm
tir
i :

arabi su ile old iird iim ; bu

sd zd.araba su k a ttig in d a s o y le r s in
Bairin
g ilai dai|

in za m a n
o y da
le

' : F alan k i$iy i

d e r sin :

a goila
ld iird
d imiim
. /oianru de
a
d y le d e r :

Sanki iki gdziim, boyun - 3 6 2

egdirilen/egitilen devenin
iizerindeki su ile dolu iki biiyiik
kovanin igindedir .

isin d a n

o ld iir d iim /o n u

k e s in
a

b ild im . A lla h b u y u ru r k i :

e k ild e

a r m ih a g e r ild ig in ib ilm eodnile

u nr.

< :

canlarini alsin. anlam indadir. Fakat

sahih olan, sdz k o nusu kelim enin
.miifaale
anlam inda
olm asidir
B
oyle
una olur:
gore A
anlam
llahi
ile sava etm eye yeltenecek raddeye
geldiler. Z ira A llah ile savam aya

Bizim ordumuz
guphesiz iistiin gelecektir (37/Saffat

: Fitne kalmayip, din

de Allah in oluncaya kadar onlarla

savagin (2 /B a k a r a 1 9 3 (;
- Onlara kargi savagilirsa
kendilerine yardimda bulunmazlar
H a / 5 9 ( 3ri ;(r 1 2 : Ey
mii 'minler enyakininizdaki kafirler
ile sava^iniz ( 9 /T e \ be 1 2 3 (.


. : Kim Allah yolunda
98 3 Z u h ey r b. EbT S u lm aya ait bu

i.in b k z

: Fakirlik
gocuklarinizi bldiir

ko-'vsuyla
yin (6/E n am

Ssaavvaa
m aali
k:

gore ,
Tevbe 30) ayet)/ 9
; .ifadesi; A llah onlara lanet e tsin
kim isine gdre de; A llah onlarin

: Onu yakinen oldiirmediler 4)/

N is a 13^ ); y a n i k e s in bir

b a z ila rin a gore kelim esi, hem

b en zer m
anlam
an hem
larm
diie
a/
gelir. A sil ise , B azilarina

an O dldiiriilm
na galip
ali
ii;
an da m aglup
gelm
o lm
eye
ali
u
dem ektir. N itekim A llah buyurur k i :

e y i ilim

F a la n

savagir da blduriiliir veya galip

gelirse biz ona biiyiik bir miikafat
verecegiz (4 /N isa 7 4 (.

131). B azilarina ;
gore
1Z
ocuklari
bu
ayet, diri
^
m
maayka
,

olarak gom m ekten; diger bazilarina

gdre

de,

uzlet [m eniyi fercin

ina akitm ak] ve ka
onuyere
bdia

koym ak suretiyle tohum u/nesli zayi

etm ekten nehyetm ektedir. Bka
a
birilerine gdre de a y e,ocuklari
t;
kendilerini ilim den ve ebedi hayat
eyleri yapm
in gerekli
aktani
eylerle u ^ alikoyacak
a m a k ta n
nehyetm ektedir.
Z ira cahil ve
inde
dhirete
i gaflet
olanlar
k ari
did hiikm iindedirler. G orm ez m isin
ki A llah onlari u soziinde oliiler

D ivanu Z iiheyr, s . .

823

Ragip el-lsfah an i

diye n itelen d irm

tir
i : ' '
Onlar ; </ degil, oliidurler ) 16 /
N ahl
21 . ayet de bu an lam d ad ir :

: K endinizioldiirmeyin
N isa 29). Y iice A lla h in/ 4 (

dedigini de gorm ez m isin ?:

Beled 1 1 (;

'

A t, binicisini korkulacak bir

eye

; Kim

ve

'

Bir

Sakimlmasi gereken -363/

a tiliyo rla r 984

jja :

A llah bu ayette

d ^ d ir^ /s tlrtik le d i.

Falan k ii

iinm eden
dii e a tild ii.
e atilanlardir.
oyle d air
e ri:

Ey iman edenler, siz

ihramliyken avi oldiirmeyin. Sizden
,kim onu kasitli olarak oldiiriirse
cezasi, hayvandan dldiirdiigiinun
bir benzeridir (5/M aide 95). Yiice

;/ 7

bu topluluk, sizinle beraber gogiis

gerenlerdir (38/Sdd
59 (. . '

haddi aarak ve zulmederek boyle

yaparsa, biz onu atee sokacagiz 4)/
N isd
30 (.

B
u ,

yerine

eklinde

de krivdyet
orkulan)(

edilm
tir
i.

K-d-d /

lafizlarm i

degil
lafzim
kiinkii
retm
z t
r;
: B ir eyin ,uzunlam asina
bu lafizlarin en genel anlam lisi olan
kesilm esid ir :
:

kelim
ekilleriyle
esi, biitiin
av
Eger
gomlegi
ondenyirtilmiqsa
12)/
hayvam m n hayatina son verm enin
Y u su
26f (; :
yasak olduuna
.
arettir
i

iyi
Falan
oliimkie
arzettim . '
O nu ak
ve cinler oldiirdii. Bu kelim e form u
sadece bu iki lafizla g elir .
.

kelim esi

kelim esi
*

de

gibid

tipki

Eger m iiminlerden iki topluluk

birbirleriyle savairlarsa aralarini
diizeltiniz (4 Q/FIucurdt 9).

Eger gomlegi arkadan yirlilm isa

Y u su f / 12
27
( (. kelim esi ,
anlam indadir. B u kokten
esilm i^
insan boyuna da
tir;den
tipki
mi

g ib i .
: F t
uzunlam asina ince k estim , ince
kesilm
tir
i . : Y ollar : :
F arkliyollara ayrildik (72/C inn 11(.
Fe^ili
eklinde gelir. A yrica '
bir insan topluluguna denir . < tipki

tipki

/ K-h-m
'
U rkiiten bir iddetin
ortasina dalm aktir:

gibidir .

ve

: ; idare e tti
dem en g ibidir .

: Fiile ozgii bir harftir. D ilciler

onun tevakku /b ek lem ek anlam m ^a

zor gegidi amaya girimedi (90/

9 8 4 Kurad b. el-Ayara ait bu in bkz. Tebrizi

i,
erhuD ivanil-H am ase ,, ?.

M iifre d a t / K ur'an K avram lari

oldugunu sbylerler.
in ger
egi
i
5yledir: Bu edat mazi fiiliyle
ina geldigi
geldiginde,
her fiil
ba
yenilenme anlamini ta
ir:
: Allah bize liitufta bulundu ) 12 /
Yusuf
90(; :
Karila$an iki grubun durumunda
sizin igin ibret vardir (3. Al-i Imran
13);

: Allah, kocasi
hakkinda seninle tartigan ve Allah a
pkdyette bulunan kadimn soziinii
iitti (58/Miicadele 1);

Allah, agag altinda, Sana baglilik

sozii veren m iiminlerden memnun
olmuSjtur (48/Fetih 18);

; Allah, Peygamber in

ve anda onun pepnden giden

muhacirler ile Ensar in tovbelerini
kabul etti (9/Tevbe 117) ve
benzerleri ayetler.

lkm ayacaktir.
edati m u z^ d fiilinin b a ina
geldiginde, fiilin kim i zam an

m eydana geldiini kim i zam an da

m eydapa gelm edigini ifade eder:

Allah; iginizden bir digerini siper

ederek sivugp gidenleri m uhakkak
bilir (24/N ur 63); yani A lla h m
bildiine g 6re, onl^r kim i zam an
inizden birilerini
mfirlar
akta
ka .

siper

k elim eleri ,

ederek
i
))y eter

anlam inda isim fiil olurlar .

; u bana y eter. eklinde
de telaffuz edildigi an latilm i.tir
F e rra ; Z eyde yeter) soziinii)
ve
onu
A raplardan
nakletm i
itilen
s6zlerine m ukayese
tir. F akat sahih olan, bu edatm
etm i
.z ^ i r
isim le
k u llam lm adigidir
A raplardan da onun sadeee zam irle
birlikte kullam ldigi n ak led ilmtir
i.

Yukarida s6ylediklerimden dola

^ edatimn Yiice Allahm zatl
/K -d-r
sifatlariylakullanilip byledenilmesi
sahih degildir: :
:
k elim e^le
insan
Muhakkak Allah alim ve hakimdir.
nitelendirildiginde,
inin kendi
ki
. : Allah, sizden
siyle eyi
herhangi
yapm aya
b ir
hastalar olacagini biliyordu (73/
yetirdii kendi heyetinin bir
gti
Miizemmil 20) ayeti anlam a isindan
ism i olur. O nunla A llah
nitelen
hastaligi kapsamaktadir. Tipki -
dirildiginde ise, O ndan aczi nefyet
soziinde nefyin lkmak
m ek anlam inda olur. A lla h tan b a
ile ilgili oldugu gibi. Bu s6zlerin
kasim n, lafzen s6y le n s e b ile m a n e n
takdiri oyledir: '.
m utlak kudretle nitelendirilm esi
- Allahin bildigine gdre onlar
A lla h tan b a
kasi in
i
hasta olacaklardir.
' oyle denil m elid ir :

u
: Allahm bildigine gore Zeyd
yeti:r. E ger onun
eye gti
<ir
i;

Ragip el-Isfahani

bir gu anlam inda olur. i te bundan

dolayi A llah tan b akasi, eger bir
a idan kudretle
nitelendirilecek
olursa m utlaka b aka bir yonden
acz
ile
n it^ n d i r i l^ i le c e k ti r .
H er yonden kendisinden aczin
nefyedildigi sadece A lla h tir.
H ikm etin

gerektirdigi

0 9 , ondan ne fazla ne ' eksik

olarak diledigini yapan .. Bundan
dolayi bu kelim eyle A llah 'tan
b akasm i
n itelendirm ek
sahih
degildir. A llah buyurur ki:
Hig giiphe yok

Allah, her geye giig yetiren dir (2/

B akara 20).

kelim esi, -
kelhnesiyle yakm ^nlam lidir:
-'
'* Giiglii bir hiikiimdarin
katindadirlar (54/K am er 55). A ncak
^im i zam an bu kelim eyle insan
da nitelendirilm ektedir. A llah iin
kullam ldiginda /
yetiren ;
insan
iin kullam ldiginda ise;
elde etm eye 9aba gosteren ,
anlam indadir. --
- una

giig yetirmeye gaba sarfettim, denir.

A llah buyurur ki:
; Onlar kazandiklarindan
hig '- geye giig yetirem ezler (2 /
B akara 264).

etmesi iki
:
ekildedir

kadirdir, denirse, bu smirli

ve

gosterm ektir.

. B ir eyin m iktarm i

O nun

m iktarm i belirledim . edde ile _

O na gii9 verdi. D enir ki:

: A llah, u yapm a
konusunda b an a g d 9 ve kuvvet
verdi. Y hce A lla h m eyayi takdir

I- dce Allahin gu 9 vermes.

Yuce Allahin, hikmeti geregi -2
giicii belli bir miktar VC belli bir
turmasidir. Ziraekilde
Allahm
olu
yapt^i :
iler i^i kisma ayrilir
Onun bir kismini Allah flilen
yaratmitir. Bunun anlami, Allahin
eyi bir anda, tam olarak yoktan
bir
var etmesidir. Allahin dileyip de
onu yok edinceye veya gdkler ve
9 ndekiler gibi, onu deitirineeye
i
kadar eyde ne fazlalik ne de
.eksiklik meydana gelir
Allah onun bir kismmm asillarmi
da flilen, ctizlerini ise kuvve hdlinde
tir. Allah, yaratmi
bu
eyleri
tur
tir ^i,
dyle
Onun
diizenlemi
takdir
e^
ettiinin
inda
onlarda
bir
di
meydana gelmez. Ornegin; Yiice
ekirdekten elma ve zeytinin;
Allah,
;deil hurma agacimn bitmesini
insan
menisinden
de
diger
hayvanlarin degil, yine insamn
meydana gelmesini takdir etmi
tir.
halde Allahm takdiri iki
:
ekilde olmaktadir
Biri, Yiice Allahin bir eyin
olmasma
veya
olmamasma
hiikmetmesidir. Bu da ^a gereklilik
ya da imkan yoluyla olmaktadir
.
ayet bu anlamdadir:
Allah her gey igin bir olgii
koymugtur (65/Talak 3(.
9

ikincisi, bir
yapmaya
yetirmeyigiibah etmekle olur.
: Buna giiciim uz

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

yeter; Biz ne giizel giig yetirenizl

Murseldt 23) ayeti, Allahin/ 77(

verdigi her hhkmiin giizel olduguna
Bu ayet
aret
i ueder.
ayetle aym
anlamda da olabilir :

Allah her
igin bir olgii
koymutur (65/Talak 3(.

arettir
i.

Bir nutfeden
onu yaratti ve ona bigim verdi 80)/

A bese 19) dyeti, A lla h m nutfede

kuvve hdlinde yarattigi veamaa
ekillenerek varlik diinyasina
amaa
aret eye
ed
lkan
er
i.

: Allah in emri, takdir
edilmi bir kaderdir (33/A hzab
38 (. kelim esi, ilahi em rin ve
levh-i m ah fu z daki yazim n hiikm e

Ele almakta oldugumuz ayet;

8

eddeyleeklinde
de
okunmu
Bu ekliyle de
tur.aym
anlamdadir veya gii verme
anlaminda olur. < :
bagladigi ve Bz. P e y g a m b e rin
hadisiyleeye
i^aret
i^arettir
ettigi:
Aranizda oliimii takdir eden biziz
:
Vakia 60) ayeti, takdir edenin/ 56(
Rabbiniz, yaratma, ahlak, ecel ve
isindan
Allah
oliimiin
olmasibir
a
rizki tamamladi. ' kelim esi
,hikmete dayandigina ve bunun
ise, takdir edilenin
am am
a aa
a
Mecusilerin; Allah yaratir, fakat
m eydana geldigi
arettir
eye i.
iblis oldiiriir eklindeki iddialari
aret
edilen
de
ayetle
b
u
d
u
r
i
:
gibi olmadigina
arettir
.
; her giinyeni bir fte d ir ,0
; ' Biz Kur 'an ,I
Rahm dn 29). u ayet de bu / 55 (
kadir gecesinde indirdik (97/Kadir
an lam d ad ir : : Biz
vd. Yani, Allahin birtakim bzel )1
onu
ancak belli bir olgiiyle indiririz
in takdir ettigi/hazirladigi
ler i
i
H ic r2 1 / 15 ( (.
gecede. : Biz, her
E oyle
b u l-Hd em
asan
tir
i:
eyi bir olgiiye gore yarattik 54)/

;
O
nu

m
iktarda
Kamer
49(;
a l .

: Falan k ii

: Gece v e gundiizii
1
m aktadir
tarti . <
,olgtip bigen ancak A llahtir. 0 sizin
: Zengin olan
,bunu sayamayacaginizi bildigi igin
durumuna gore, fa kir de durumuna
sizi bagifadi (73/Miizemmil 20(
gore vermelidir (2/B akara 236); yani
ayeti, gecenin giindiizii, giindiiziin
le geceyi sardigina,
kimsenin
hi onlarm her birinin haline uygun bir
ekilde belirlen
o laramki.
nlarm bu anlarim bilmesine ve
bir zaman diliminde onlardaki
41 : Takdir edip dogru yolu
gosteren O dur (87/A la 3); yani her
ladet hakkini tam olarak yerine
imkan olmadigina
986B u hadis ) (
985 eddeyle N afi, Kissai ve Ebu Cafer okumu lardir. Bkz. Dimyati, Ithaf, s. 430.

maddesinde
ti. ibn Hibbdn
ge

bu hadis R avdatu 'l-U kala, s. 149da tahri

etmi
tir.

827

R agip el-Isfahani

eye, maslahati/yarari oldugu

eyi engelleyebilecekleri diigiincesiyle
ve onu, ister zorunlu olarak
vermi erkenden gittiler (68/K alem 2 5 (;
ister egitmek suretiyle kurtulu
unun yani kastederek; yani takdir ettikleri
yoneltmi
oldugu
tir.bir eye
Bu ani belirleyerek. u ayet de
zam
anlamda Allah buyurur k:
ni anlam dadir '^:

: - : Su, takdir edilen/kastedilen bir
Musa: Bizim Rabbimiz, her feye
olgiiye gore birleiverdi (54/K am er
yaratiliini veren, sonra da dogru
12(.
yolu gosterendir, dedi (20/Taha 50(.
: O na bir eyi dar
insandan kaynaklanan takdir de
ekilde olur
i^i:

ettim.

H esap siz

larak

nitelenen

eyin aksine sanki onu belirli bir

sun.miktarda
A llah buyurur
tutm u
Akil zaviyesinden
i tefekkiir
i
k
i
:
^
j

)
S

<
,
j(6
5
/T
a
la
k
7);
yan i
onun iizerine etmek
bina
ve
rizki k en disin e d abulunan
r a ltilm i.
etmektir ki bu giizel ilan
kar
- ) :
.maktadir
Gormediler mi, Allah diledigine
inehvete
temenni
gore
i ve
-2
rizki genigletiyor da, daraltiyor da
yapilmasidir ki, bu yerilmekted.
(30/R u m 37); 2 1 ) /
fade edildigi
u ayette
gibi:
Enbiya 87); yani, k endisini sikintiya

: , diifiindii, olgtii

bigti. Cam gikasi, nasil da olgiip

bigti (74/Miiddessir 18-19(.

ve kelimeleri, istiare
yoluyla durum
ve zenginlik
anlamlarinda kullamlirlar. : Bir
i.in belirlenen zaman ye mekan
Allah buyurur ki : : Belli
bir siireye kadar (77/Murselat 22(;

du u rm e yecegim izi
ayet;

san m i ti.

g '

ek lind e

Bu

de

okunm u tur. B u anlam dan ; ; yani

kisa boyunlu, sozii tiiretilm i tir.

: Arka ayak tim aklarini

on ayak toynaklarinm b astigi yere
koyan at. : Allah /
geregi gibi degerlendirem ediler (6 /
E nam 91); yani, A lla h m kiinhiinii/
hakikatini

bilem ediler.

Bu

ayet

Allan gdkten < su indirdi de dereler

una dikkat (ekm ektedir: B o y le
kendi m iktarinca gaglayip akti ) 13 /
bir n itelige sahip olan A lla h in
Rad 17); yani atmak
onu ku
in>
i
kiinhiinii nasil idrak edehihrler!
belirlenen yer miktarinca. Ayet,
Y iice A llah buyurur ki ed ilen niteligi

eklinde de okunmu
.
tur
udur:
1

:
ol9 iide
Yam takdir
edildigi.
Kiyamet giinii biitiin yeryiizii O nun

:
Yoksullari
987B u

az bir kiraatrir. Hasan ve el-E heb

el-U kayli

bu

ekilde

okumu lardir.

Tefsiru l-K urtubi, ^, 305.

bkz.

988B u az bir kiraattir. ibn Abbas, ez-Zihr ve

Omer b. Abdulaziz bu eklide okumu lardir.
bkz. Tefsiru 'l-K urtubi, XI, 332.

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

avucundadir (3 9 /Z h m e r 6 7 ) .


Genig zirhlar
imal et, dokumasini olgiiliiyap ( 3 4 /
S e b e 11); y an i sa g la m yap . H**

: Bizim
onlara giiciim iiz
yeter (4 3 /Z u h r u f 4 2 ) .

tem izlikten farkh olan ve u ayette

zikredilen ilahi tem izliktir:

s e b e b iy le

: Ey ehl-i bey(! Allah sizden

kiri gidermek ve sizi tertemiz
yapmak istiyor (33/A hzab 3 3 ) . -
: Biz seni overek
tesbih ediyor ve seni takdis ediyoruz

b e lir le n e n v a k it v e y a am an v e y a

(2/B akara 30); yani em rine uyarak

>

0 e y
benzeri

(B ir eyin m iktari),

'

i in

ve ya

on un

h usu slardir:

'

: Melekler ve run, m iktari elli
bin y il siiren bir giin iginde O na
yiikselir ( 7 0 / M e ^ i e 4 ).

Kitap ehli bilsinler

ki, Allah in liitfiinden higbir gey elde
edemezJer (5 7/H ad id 2 9 ) ayetiyle ilgili
y len ecek e^ te v il konusuna
so
aittir.

! Kazan: i

in d e irild
etin ig
p i

: Sabit
kazanlar{34ISebC 1 3 ( . : Eti
c e r e ten
d e p i ird im. : T en ce red e
irilen dpir
i . ':
B o g a z la m p p
iri
i
e y in

a d id ir:

o y le len
d air
edrir
: .

Kasabin, gelen misafirlere - 3 6 4

ikram edilen deveyi kestigi g ib i .

e yayi tem izliyoruz. K im isine gOre

ise;
sozii; Seni takdis ile
nitelendiriyoruz , anlam indadir.

989M uhelhile ah bu i n bkz. Ibn ,reyd

C em heretu 'l-Luga, II, 253; ibn , -M iic

<

: De ki; onu

Ruhu 'l-Kiidiis,
N ahl

indirmigtir (16/
102); yani C ebrail, zira 0,

A llah tan k u d s u; yani nefislerim izi

kendileriyle tem izledigi K u ran,
hikm et ve ilahi feyzi indirm ektedir.
Beyt-i
Mukaddes;
necasetten,
yani irkten tem izlenen ev. Ard-i

Mukaddes!\kxi\sa\ T oprak sozii de

b d y le d ir:
; Ey kavmim, Allah in sizin
igin belirledigi kutsal topraga girin
(5/M aide 21). _ : K im isine
gore cennet, kim isine gore de eriat
anlam indadir.

Bu

her

i^i

anlam

da dogrudur. Z ira eriat, k u d sun;

yani tem izligin elde edildigi etrafi
oriilm ii bir alandir.

/ K-d-m
:

gelir:

Ibn Manzur, L isanu l-A rab ;7 4 5 ,

) ( m addesi.

- -$

.
. G ozle goriilen necaseti
/ g id erm ek anlam m daki tathirden

m e!

Ayak. ogulu

ayaklarimzi

eklinde

Bununla
saglamiagtirsin (8 /

Enfal 11). fieri g itm e k v e geri kalm ak

da bununla deg erlen d irilm itr. ( )

Ragip el-Isfahani
m a d d e sin d e z ik r e ttig im iz g ib i /
e k ild
ileri
e olur.
g itm ekFalan
ddrt
e y y e n id ir ; F alan ?

, e y e sk id ir

denir. Byua, iki za m a n v e y a

/eref

iistiin liik b a k im in d a n olur. O r n e g in :

: F alan k i i falan

id en daha iistiindiir. Ya da, k en d isi

ki
k a sim n var
o lmoalm
d aansin
, bin
a
im k a n siz h g in d a n

d o la y i

kullanilir. O r n e g in

bu

ifa d e

))Bir, d ig e r say ila rd a n o n c e d ir

d e m e n g ib i. B u sb z :a n la m d a d ir
E ger b ir in k a lk m a si d ii,iin iiliir se
d ig e r sa y ila r da kalk ar .

: G e

za m a n d a v a r o lm a km
tir
i.

-: G e le c e k t e v a r o lm a k t ir .A lla h in
n ite lig i ile bilg
y leiliriv
olarak
ay et
e d ilm
tir
i : ;< : Ey ihsani

kadim /eski

olan

bir

n ite lig i

ol^ m k

d eg ildkir.
e lim
K eld
e s im^cila
e lmri
ise bu ^ elim e ^ i k u lla m rla r v e A lla h i
o n u n la n itelen d irirler .

k eolim
k ezam
s i an
en

itib a riy la k u lla n ilir : ...

Eski bir hurma dali gibi (3 6 /Y a s m

39 (;
: iman edenlere, Rableri katinda
onlar Igin kadem i sidik oldugunu
miijdele (1 0 /Y d n u s 2 ); y a n i g e m i
bir fa z ile t. B u , is m -i m astardir .
- junu ta k d im e ttim . "
: Gizli bir

ey konumanizdan once sadakalar $

vermekten gekindiniz m i ? 58)/
990B u ekildeki merfu bir hadise rastlayamadim.

3);

Nefislerinin kendileri igin one

siirdiigii , ne kdtiidiir (5/M aide 80).
Birinin online g e tigin zam an;
dersin. '

Firavun, kiyamet giiniinde kavminin

dniine dii$ecek (11/H ud 98);
'
: Ellerinin
yapip one siirdiigii i$lerden dolayi
dliimii asla istemezler (2/B akara
95 (. .

- Ey

inananlar! Allah 'in

ve peygamberinin dniine gegmeyin

H ucurat 1). B azilarina gore / 49 (

ayetin
anlam i;
O nun
online
m eyin
ge
eklindedir. ilimi
A
oyledir: N e sdz sdylem ek ne de
hi"iki"im verm ekle O nun online

Allahim! 990 N e

K u ra n da n e d e sah ih riv a y etlerd e

A lla h in

M ti^ d e le

ki-

gibi,

m eyin. D eger kullarin

v erilm
gei
m eleklerdir- yaptiklari

sadece

O nun

sizin in
i

belirlediklerini yapim z. N itekim

Yiice A llah m elekler ile ilgili olarak
oyle bu y u rm ak tad ir:

Onlar A lla h tan once soz
soylemezler (21/E nbiya 2 7 (.
*

Ecelleri geldiginde onu ne bir an

erteleyebilirler ve ne de bir an
one alabilirler (7/A r a f 34); yani
ne geeikm eyi ne de one alm ayi
isterler . : Onlarin

onden gondermi olduklarini ve

eserlerini yazariz (36/Y asin 12(;
.yani y ap tik larim
ihtiya
Bir
duyulm adan, ona aniden
ve
atm adaninsanlar
once birine
gelip

M tifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

bir e y i e m rettig in d e;
d e r sin .

/K-r-r

'

O n u y a p m a y a ih tiy a

d u y m a d a n o n c e o n a b ild ird im . u
a y et d e b u

anlam dadir:

(O n ) k e lim e s i,

(a r k a )nm

kar itidir. T asgiri - e k lin d e gelir.

Bu

S em erin o n k a i,

: M e m e le rin u cu ,
; K u k a n a d m in on tarafindaki
y e le le r , . O n c ii askerler,
: A tilg a n . B iitiin bunlarda o n e

bir
.e k ild e

k e lim e n in

Y erinde
d o n a k a ld i

a sil,

s o g u k lu k

an lam m d ak i J den g elm ek ted ir. B u

;da

siik u n u /d u ra g a n lig i

g erek tirir

.J^/Sicaklik i^e hareketi gerek tirir

/ 3^31^^
, ?

A h z a b 3 3y. eati

; F alan k i y iiziistii

^itti. '

'

h a rek etsiz

< . Ben, size onceden uyari

gdndermitim ( 5 0 /K a f 2 8 ).

Evlen _de oturun ,

e k lin d e

de

OKunmu tur.Wl B a zila rin a gb re onun

; / k e lim e y i h a fifle tm e k

a sil

te la ffu zu nyulak tirm

o la ak ) (
h a z fe d ilm i
T ip k i k e lim e d e 1 g ib i :

g e m e a n lam i itibara alim r.

fagar kalirdiniz (5 6 /V a k ia
O nun a s il .) 6 5 ,

' /K -Z -f
:

U zaga

atm ak .

Bu

k e lim e d e k i u z^ ^ lik an lam i no k ta -i

nazarindan o y le d e n ilm i tir:

' : U z a k ev. U zak

: Allah, yeryuziinii sizin igin bir

karar kildi ( 4 0 /M iim in 6 4 (; <
: Yakut . diinyayi karar
/kilan (2 7 /N e m l 6 1 ); y a n i m iistakarr
durulan

y er

k ilan .

Y iic e

A llah

/T a h g c3 e9n);nyeatin;i : Barm m aya

elverigli ve akarsulu ( 2 3 /M u m in u n
on u d e n iz e at. :
5 0 (; c e h e n n e m i d e ; :
Allah, onlarin kalplerine korku atti
e

i r

. 2

(3 3 /A h z d b 2 6 );

' : Hayir, biz hakki batilin

iistune atariz , da onun beynini
darmadagin e /e r (2 1 /E n b iy a 18);

Ne kotii bir duraktir (3 8 /S a d 6 0 (

ek lin d e n ite le n d ir m
tir
i.

: De ki;
Rabbim gergegi, (diledigi kulunun
kalbine) atar. , gaybleri gok iyi
bilendir ( 3 4 /S e b e 4 8 ); >

: Her
yonden kovularak atilirlar. Onlara
siirekli bir azap vardir (3 7 /S a ffa t

'

: Kotii soz, kotii bir agag

8 -9 ).

k e lim e s i,

sb v m e k

ve

a y ip la m a k i in istidre e d ild ig i g ib i

de istidre e d ilm i tir.

991 Bu, ibn Kesir, Ebu Amr, ibn Amir, Hamza,

Kissai, H alef ve Yakubun kiraatidir. Bkz.
Dimyati. Ithaf, s. 355.
992A yetin amami o yledir: <

- -' : Biz, M eryem 'in

oglunu ve annesini bir a yet kildik ve ikisini
b arinm aya e lv e rifli ve

^
suyu olan >

'

gibi

tepede y erla jtird ik . (

bu ayet,

m uellifin dedigi gibi, cennetle ilgili degil; Dim e k/am veya ba ka bir ehir ile alakalidir.
Bkz. Suyuti, ed-D urru 'l-M ensur, VI, 100.

881

Ragip el-!sfa h a n

gibidir: Onun kokii yerin iistiinden

koparilmiy karari kalmami$tir ( 1 4 /

, : Bir ?eyi spat, etm ektir.

A llah buyirrur ki:

Ibrahim 2 6 ); y a n i seb a ti kalm am i?tir.

a ir d e ? o y le der:

belirlenmi bir siireye kadar

rahimlerde durdururuz (22/H ae 5).

'

Aslamn kiikremesine karp

direnme olmaz .

365-

Yani g iiv en lik v e kararlilik olm az.

K urban

bayram in dan

sonraki g iin e denir. iink ii insanlar

o

g iin d e

M in a da durm aktadirlar.

' F ala n k ?i y e r le ? m e y e
ali?ti. B a z e n
k e lim e s i /
ik a m et

etti/d u rd u

a n la m in d a

k u lla m lir; tip k i

(c e v a p

da

k e lim e sin in

v e r d i)

a n lam in d a

k u lla m ld ig i g ib i. Y iie e A lla h c en n e t

ile ilg ili olarak ;

0 : giin cennetlikler
en iyi yerlerde oturacaklar, en giizel
ekilde dinleneceklerdir (2 5 /F u rk a n
2 4 ); c e h e n n e m ile ilg ili larak da;

-
: Orasi ne kotii

bir yerleme ve ikamet yeridir! ( 2 5 /

Furkdn 6 6 ) d iy e buyurur.
6 )

/E n am 9 8 ) ayeti

? ? ek illerd e y oru m lan m i? tir:

ib n M e s ud: Y ery iizii barinm a,
m ezarlar g e i? y erin izd ir. ib n Abb&s:
Y ery iizii

b arin m a,

b e l^ m ik le r i

g e i ?

b a b a la rin izm
y erlerin izd ir.

H asan: A h ir e t b arin m a, d iin y a g e i ?

yerin izd ir. S o z iin o zii; in sam n g e i ?

: Diledigimizi,

ikrar; ^a dille, ya kalple ya 1^

her ikisi ile . A lla h in birligini
ve onun yerine ge^en bir ?eyi ikrar
etm ek, kalp ile de lmadik^a sadeee
dil ile ikrar yeterli degildir. ikrar m
ziddi inkar dw. -
kavram i is,
kalple degil sadeee dille inkar edilen
?ey in kullam lir. Bu konu daha
bnee ge ti .994

: Kendi

tamkligimzla bunu kabul etmitiniz

(2/B akara

84);

'

Sonra yanmizdaki kitabi

onaylayan bir peygamber gelince
ona kesinlikle inanacak, kendisini
destekleyeceksiniz diye soz aldi;
Bu direktifimi kabul ettiniz,
omuzlariniza yiikledigim bu gorevi
iistlendiniz mi? dedi. K abul ettik
dediler (3/A l-i Im ran 81).
:

D enilir ki; : ^ e e e ^ i z
soguk oldu, olm aktadir.
*
Soguk bir giin. . : sguk bir
gece. : Falan ki?iye
soguk isabet etti, ii?iidii.
:
Soguklugun altinda bir sieaklik.99
1 : T encereye soguk su

y a p tig i h i bir h a l/ y e r tam bir barinak

degild ir.
9 9 4 B kz .

.m ad d esi

9 9 5 Bu deyim , i ude gizlediginin teisini a 9iga

9 9 3 en -b ^ b gaya ail bu ?
bkz. D ivanu
N abiga, s 3 6 ..

vuran
i,
n<
sdylenii. Bkz. Ibn M anzur

Lisanu 'l-Arab , ) m ad d e si .

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

bo?alttim . B o?altilan bu suya
ve denir.
'

serinlendi,
gibidir.

sozii

kip

sozii

: G ozii sevindi:

Gozii sevinsin/aydin

olsun (20/T aha 40). K endisiyle

sevinilene, denir: .

: Benim igin de, senin igin de bir

gdz aydinligi/m utluluk kaynagi
(28/K asas 9 ) ;
1 '

: Onlar; Rabbimiz, bize

gdziimiizii aydm latacak eper ve

ziirriyetler bagigla, / muttakilere
onderyap, derler (25/Furkan 74).
B azilarina gore -
kelim esi,
s o ^ k l u k anlam m daki kokiinden
gelm ektedir. B una gdre,
soziiniin anlam i; gozii serinle?ti ve
sagligina kavu?tu,

?eklinde

olur.

B azilari ise ?dyle der: M utluluktan

akan ya? soguk; iiziintiiden akan
ya? ise sicak oldugu i in boyle
denilm i?tir. B undan dolayi beddua
edilen ki?iye ?oyle denir:

-: A llah onun gdzdnd sicak etsin/

goziinden sicak ya? akitsm /onu

m utsuz kilsin! K im isine gdre ise bu
k h m e kokiinden gelir. B una
gdre ciim lenin anlam i ?oyle olur:
A llah,

ona,

kendisiyle

/C a m

g er ekle ti.

kap,

b ilin m ek ted ir. C o g u lu ? ' ek lin d e

Falan

tipk)

gdzlerini

alikoyacagi bir ?ey versin kiboylece ba?kasina tam ah etm esin/

gdz dikm esin.

^ ^ : G iim iip e n billur

gelir: -

kaplar (7 6 /in s a n 16);

Camdan y a p ilm ig , g e ffa f
b ir z e m in d ir ( 2 7 /N e m l 4 4 ). A y e tte

g e en

k e lim e s i,

anlam indadir.

/ K -r-b

ve

k e lim e le r i

zit

anlam lidirlar. B u k o k ten s o y le denir:

'
O na

y a k la ? tim ,

ya k la ?m a k tay im .

B u k e lim e ; m ek a n , za m a n , n isp et,

m e v k i, k oru m a v e g d k on u larin d a
kullanilir.
M ek a n ile ilg ili ayetler:

'

: D e d ik ki: E y Adem ,

sen ve e p n cennette oturun, ik in iz

de o n d an d ile d ig in iz y e rd e b o l b o l
yeyin , f a k a t p i a g a c a yaklagmayin,
yoksa

z a lim le rd e n

o lu rs u n u z

(2/

: Yetimin malma,

B akara 3 5 );

r iip iin e

e rin ce y e

k a d a r en g iiz e l

gekild en bagka tiirliiyaklasm ayin (6/

E n dm 1 5 2 ) ; -

: Z in a y a d a yaklagmayin,

g iin k ii p e k g ir k in d ir ve k o tii b ir
y o ld u r 17 /isr a 3 2 ) -
;'

etti

: E y 'e d e n le r iM u p ik le r

ve kendi aleyhine onu ispat etti.

b ir p is lik t ir le r . A r t ik bu y ild a n so n ra

G er egi

itira f

? ?unun iizerine

M e s c id - / H a r a m 'a

yaklamasinlar

Ragip el-Isfahani

(9 /T e v b e

2 8 ).
'

. Sana kadinlarin

g iin a h k a r
yiiklenm ez.

son a y e t e r k e g in kad in a d z e l giin leri

b itin c e y e

b ild iren

y a k la m a m a sim

k in a y e li

bir

anlatim dir.

Miigrikler
Mescid-i H aram ta yaklagm asinlar

(9 /T e v b e 2 8 ); ' .

Onlara yaklagtirip: yemez misiniz?

dedi (5 1 /Z a r iy a t 2 7 ).
insanlarin
hesap gorme zamani yaklagti (2 1 /
-

'

E n b iyd 1); ' -

'
: Eger bu

gagrina sirt gevirirlerse onlara de

ki; bana gelen mesaji hepinize aym
gekilde duyurdum. Size yoneltilen
tehdityakin midir, yoksa uzak midir,
onu bilemem (2 1 /E n b iy a 109).

N is a 8); j - ..

"

< : Ana-babamn veyakm larin

biraktiklarindan kadinlara da bir

pay vardir ( 4 /N is a 7);

834

G iin a h y iik ii a g ir o lan

(35/Fatir

j ..: .

A lla h a ve hakki batildan

a y ir a n g iin d e , ik i to p lu lu g u n

k a r g ila g t ig i g iin d e k u lu m u z a in d ir
d ig im iz e in a n iy o r s a n iz ,

b ilin

ki,

e le g e g ir d ig in iz g a n im e t in begte
b ir i

A lla h 'in,

P e y g a m b e r 'in

y a k in la rim n ,

y e t im le r in ,

d iig k iin le r in ve y o l c u la r i n d i r (8 /

E n fal

4 1 );

y e tim le re ,
kom guya

'

akrabaya,

A n a -b a b a y a ,

y o k s u lla r a ,

y a k in

d a v r a n in

(4 /N isa

iy i

- : Y akm ligi o la n

36); >

b ir y e tim e (9 0 /B e le d 15).

M evki/itibar ile ilgili ayetler:

Eger miras bdliigiimii sirasinda pay

sahibi olmayan akrabalar, yetimler
ve yoksullar hazir bulunursa onlara
da bir geyler veriniz ve kendilerine
goniil alici sbzler soyleyiniz (4 /

g iin a h in i

o lsa bile, y iik iin d e n b ir gey taginm az

N is et ile n ^ ili a yetler:

'

<
:

: H ig b ir

kimse, o n u n ta g in m a sin i iste se ,y a k im

ve

Z a m an ile ilg ili ayetler:

ba gka sin in

ay halini sorarlar. De ki: 0, bir

rahatsizliktir. Bu sebeple ay halinde
olan kadinlardan uzak durun.
Temizleninceye
kadar
onlara
yaklagmayin (2 /B a k a ra 2 2 2 ). B u
kadar

'

..

: H e M e s ih A l l a h a
kul

o lm a kta n

(A lla h a)
s a h ib i)

k a g in ir

yakin

ve

(y iikse k

ne

de

derece

m e le k le r

(4/N isa 172).

Yiice A llah Isa (a.s.) ile ilgili olarak
dyle buyurm aktalir: 4
0 -
, d iin y a d a

d a ah ire tte de s a y g in ve (.A lla h aj

yakin
kilinanlardandir
(3/A l-i
im ran 45); : B ir
k a y n a k ki, yakinlagtirilmig olanlar

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

ondan iger (83/M utaffifin 28);

: Eger olmek iizere
olan kigi (Allah yakin olanlardan
ise (56/V akia 88);
: Firavun, evet, yenerseniz
yakinlariindan olacaksiniz, dedi
(7/A ra f 114);

'
' . Biz ona Tur daginin

sag yanindan seslendik ve onu

hususi bir konugmada bulunmak
iizere kendimize yaklagtirdik (19/
M eryem 52).
^/ M e v k i - i t i b a r ,
de fad e "*
,< -

diye

: infak ettigini Allah katinda

bir yakinlagm aya ve peygam berin

dua ve bagiglama dileklerine
(bir yol) sayar. H aberiniz olsun,
bu gergekten onlar igin bir
yakinlagm adir (9/T evbe 99); .

:
Ne mallariniz ve ne de evlatlariniz
size bizim katimizda ya k in lik
kazandirmaz (3 4 /S e b e 37).
K orum a ile ilgili ^ e tl e r :

. : uphe
yok ki, Allah in rahmeti, iyilik
yapanlara yakin dir (7/A ^ f 5 6 ) ;

: Kullarim, sanaBenisorarsa;
giiphesiz ki Ben, gok yakinim. Bana
dua edince Ben, dua edenin
icabet ederim (2/B akara 186).

G ii ile ilgili ayetler

: Biz,

insana gah damarindan dahayakiniz

5)

(;

sizden daha yakiniz (56/V akia 85 (.

/ B urada sozii edilen y akinlik kudret
isindan
yetirm
olabilir
egii
a .
K endisiyle
A llah a
yakla
ilan
,eydir.
O rfte
ise
bogazlanan
kurban
anlam inda
ullanilir ogulu
o lm tu
u ^r.
eklinde gelir.
:

baglam da

k i :

A llah

buyurur

; '

Onlara, Adem in iki oglunun

haberini gergek olarak anlat: Hani
birer kurban takdim etmiglerdi de
birisinden kabul edilmig, digerinden
ise kabul edilmemigti (5/M aide 27);

: Onlar, Ategin yiyecegi

bir kurban getirmedikge higbir

elgiye inanmamamiz konusunda
Allah bizden soz aldi, diyorlar.
De ki, Benden once, apagik
delillerle birlikte bu dediginizi
de size getiren elgiler geldi. Eger
dogru soyliiyorsamz, onlari nigin
oldiirdiiniiz? (3/A l-i im ran 183).

Kendilerine Allah in
nezdinde yakinlik saglasinlar diye
Allah 'tan bagka edindikleri ilahlar,
miigrikleri kurtarsalardi y a ! ) 4 6 /

,A h k a f 28)

ayeti ise, A raplarin

hizm etiyle krala yma aya
kali
an
la
in soyledikleri
ki ii sdzleri
anlam indadir
^ . kelim e, hem tekil
ogul

anlam inda

k u llanhem
ih r.

Ragip el-Isfahani

ilam inda
B uoldugu
ogul
ayette
a
in hem eninden
p e
i ) ( form u
gelm
tir
i.
B ir

^ :

kastetm ektir

m evki edinm eyi

gerektiren
eyi
a ve
ra
Y uce A lla h in kula

wr/?w/yakla& m asi ise, ona bol

bagi,ve
ihsanda bulunm asi o lu p
isindan ona
m ekan
y masi
ak la>
a
degildir. B undan dolayi
oyle
rivayet edilm
tir:.Y
i

; Musa

aleyhisselam goyle dedi: Ey Allahiml

Senyakinda misin kisana miinacatta
bulunayim? Yoksa uzakta misin ki
Sana sesleneyim? Allah dedi ki; eger
senin igin uzakligi takdir etseydim
ona ulagamazdm; eger yakinligi
senin igin takdir etseydim ona giig
getiremezdin 996 Yiice A llah da 1
buyurm aktadir :

Biz, insana gah aamarindan

daha yakiniz ( 5 0 / l ^ f l 6 (.

:

ekte kulun Y iice A llaGher

a
wr/iw/yakla m asi ise, her ne kadar
^
Y dce
A lla h m
nitelendirildigi
iide olm asa bile, Y bce A llah in
ol
nitelendirilebildigi
ok nitelige
b ir
;kulun sahip olm asidir. O rnegin
hikm et, ilim , hilm , rahm et ve
gina/zenginlik nitelikleri gibi. Bu
da b e,er giicii oraninda cehalet
lik ve k izgm lik gibi kirleri
serke
ve
lari giderm
bedeni
ekleihtiya
olur.

Bu y akinhk, beden degil, ruhanT

bir yakinliktir. Ite bu yakinlia
Hz. Peygam ber, Y uce A llah tan
naklettigi u
hadislerle
iaret
etm ektedir: - tirm
ak

: Kim bana bir karig yaklagirsa

ben ona bir argin yaklagirim .997

Kulum bana, kendisine farz

kildiklarimiyerinegetirmektendaha
fazla bir geyle yaklagmig olamaz.
Bundan sonra da bana nafilelerle
yaklagir; ta ki onu sevinceye kadar
...:

...998 vd.
Allah b uyurur ki:

Yetimin malina, riigdiine erinceye

kadar en giizel gekilden bagka
tiirlii yaklagm ayin (6/E n am 152).
Yaklagmayin ifadesi, yetim in m alim
alm ayi yasaklam aktan daha et^ili bir
anlatim dir. iinkii ona y a k lam anin
yasaklanm asi, onu alm am n yasak
lanm asm dan daha fazla etkilid)r.
u ayet de bu anlam dadir
, .

Dedik ki: Ey Adem, sen

ve egin cennette oturun, ikiniz de
ondan dilediginiz yerde bol bol
yeyin, fa ka t gu agaca yaklagmayin,
yoksa zalimlerden olursunuz (2 /

B akara 35).

9 9 7 B ^ a r i, Tevhid, *111, 384 (HN: 7405); Mils-

996B uh adisi ibn EbO e y b e ,M usannaf, 1,10 8 de,

Ahmed de Z tih d s. 8 6 da tahri etmi lerdir.

hm, Zikr/D ua, h.no: 2675.

9 9 8 B ^ a r t, R ikak, *1, 341 (HN: 6502).

M tifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

Temizleninceye kadar kadinlara

yaklagmayin (2 /B a k a r a 222). B u

::

Sozciigii,

dogurm asi

y a k la an g e b e a n lam in d ad ir

, erk eg in k a d in a d z e l giin leri

b itin c e y e

kadar

b ild iren

y a k la m a m a sin i

k in a y e li

bir

Zinaya yaklagmayin, giiphe yok ,

'girkin bir hayasizlik ve kotii bir
yoldur (1 7 /is r a 32).
-

k e lim e s i

* yaklagik

anlam indadir. a ir o y le der:

Zira m ideyiyaklagik/hafif -3 66
doldurman onu tam doldurmana
yeterlidir
999.
': D o lm a y a y a k in fin
c a n .
<
K a d in la k iy
ilie
girm ek tir .

':

/K -r-h

anlatim dir.

A tin k o m a y a y a k m

D i aridan

dokunan

bir

eyden dolayi m eydana gelen yara

izidir . ise; i erden kaynaklanan
yara izine denir. Tipki sivilee ve
benzerleri gibi.

sdzii, tipki

^ 3^/onu yaraladim sozii gibidir.

. O nda yara lkti .
: O nun
kalbi yaralandi/iizuldu. - :
Allah onun kalbini yaralasin/onu
iizsiin.
: Yara,
ise, elem /aci
anlam inda kullam lir. A llah buyurur
ki:

L a

.
.
:

: Kendilerine yara isabet

ettikten
sonra, Allah ve Resiiliiniin
' k e lim e s i .
tyakin anla
gagrisina icabet edenler, iglerinden
m in d ad ir .
iyilik yapanlar ve sakmanlar igin

: B o g iirleri
biiyiik bir ecir vardir (3/A l-i I m ^ n
anbat
irbirine
d e m e kutir
la .
1.72(; <

' :
k im m a n aissim
e , k ta
ill.ir
: ;Eger size bir yara dokimduysa
K im isin e gdre
k im m
k ill
n
giiphesiz kavme de kadar yara
k en d isi
d e g il, o n u n
zerindeki
dokunmugtur (3/A l-i im ran 140 (.
c ild e d en ir
o g u lu .
ek lin d e
Bu son ayette gen
e < kelim esi

g e lir
.
: K ilic i k im n a
zam m e ile de okunm u tu r.l00
k o y d u m , d en ir .

e k ild e y iir u m e sidbir

ir.

y a y a kSlau an a d a m.

: S u iiz e r in d e sab ah lan an

g e c e . '
in

y u n b a Sina
u erken

hastaligina
i

yak alan m ay an .

lkm asindan
A zid
inin
i

d e v e le r in i varm
g e c e ak
le y in
i

y ^ d ttiile r .

1000 Ebu Bekir, Hamza, Kissai ve H aler zamme

ile okumu lardir. ^ k! farkb leh ed r. Kimi-

999H ilal b. H asam a ait bu iir i in bkz. Cahiz,

sine gore felhali formu yara; zam m e formu

H ayavan, 1, 383; B uhala, s. 202; ibn Kutey-

ise yara aeisi anlamindadir. Bkz. Dimyati,

be, U y u n u l-A hbar, 111, 184.

ithdf, s. 179.

837

Ragip el-Isfahani

.d o la y i

iiz e r in e

bir

M iie n n e si

iz

b eliren

at

e k lin d e g e lir. :

yer bakimindan daha kotii ve dogru

yoldan en gok sapmig olanlardir ) 5 /
M aide
60 (.

A ln in d a b e y a z lik izi o la n a t .

< ' :

O rtasin d a

ek
i

O nan
un e.b ah
bu
a

e k ild e

isim le n d ir ilm
e m ei si, b e p
y aerz
o lan ata b e n z e dind
ig i ir
i.

: D e v e y e ilk k e z ben

bin dim .

: F alan k i inden

iin m e k siz in

ondan

bir
ey

istertim

K uyudan

6riinii lerini m aym unlarin suretine

g
,evirdi. D iger bazilarina gdre ise
her ne kadar suretleri m aym unlarinki
gibi degilse de, Yiice A llah onlarin
huyunu
m aym unlarin
huyuna
ev ird i.

/ ilk k e z b en te m e n n id e b u lu n d u m
D ii

B azilarina gdre, Yiice 1

bu ayetlerde ^dzii edilenlerin

.
K ene) kelim ogulu
esinin)
'eklinde gelir.

sa f bir

e g irm.yiin
ii

oyle
Bu anlam
d enilm
dan
tir
i:

lkardim
su
. soz de bunun bir
b en zerid ir :
'

E ld e

b ira k ild ig i

yer.

anlam d an

e d ile n
u

istia re

H alis to p rak .
su yu n

ifa d e

de

b u lu t .

e k lin d e g elir. A lla h buyurur k i:

- :

- : jginizden cumartesi

giinii yasagini gigneyenleri elbette

bilirsiniz. Onlara; sefil maympnlar
olun, dedik t2 /B a k a r a 6 5 (;

'

aldim .

/K-r-d
o g u lu

yap
tigi
i

gibi y apti
i . : O ldugu yerde kala
k ald i .

e d ilm
tir
i :

IMaymun ,

Yere kenenin

bu

: in sa n m iz a c i .

Birbiri iizerine katlanm i

: D evenin kenelerini

Bu tipki
gibidir:

fiil form lari

Gan
oze tozu
ka

aldim ,
.H astayi tedavi ettim
Bu kelim e, aldatm ayi hedefleyen iyi
in istiare edilir. B u anlamkida
ili
dyle d e n ir:

Falan kii

falam kandirm ak am aciyla ona iyi

ekildavranm
bakim indan
aktadir .
keneye benzedigi
n m em e ina
b a
i

denildigi gibi da denir .

^ ^^

De ki; Allah katinda bundan

daha kotii bir durumu size bildireyim
mi? Allah kime lanet vegazap ederek
maymunlar, domuzlar, putperestler
haline sokmugsa, igte kimseler

K-r-t-s/

/Kagit, iizerine yazi

yazilan. A llah buyu ru r k i :

<

<

: Eger

M iifredat / K ur'an K avm m lari Sozliigii

Sana kagittayazili bir kitap indirmig

olsak da onu elleriyle tutsalardi,
yine de kafirler; muhakkak ki
bu, apagik bir sihirdir{ derlerdi
(6/E n am

? ) ;

iir konusunda yapilan gorii

all
rdenir
in
i .
ve istiare edildigi gibi

kelim esi de istiare edilm it

r.

Allah; higbir insana bir gey

<', demekle; Allah i, ganina
yaragir gekilde taniyamadilar. De
ki M usanin insanlara bir nur
ve hidayet olmak iizere getirdigi
ve sizin de parga parga kagitlar
haline koyup agikladiniz, gogunu da
gizlediginiz kitabi kirn indirdi? (6/

':

eyle bir
B.e^i
ir vurm aktir
Bubyle
anlam
d e dan
n ir:
O na to km akla/kam {-yla

vurdum . A llah buyurur k i :

Semud ve Ad, garpan

(Kiyameti)
yalanladilar

olayi
H akka / 694( (; - :
garpacak olan(Kiyamet) Nedir 0
garpacak olan? (1 0 1 /K aria 1 -^(.

E n am 91).

K -r-f/

/ K-r-d

- ve 'kelim elerinin asil

: Bit tiir kat etm ek/kesm ek

anlam ina gelir. B ir m ekdm kat edip

onu am aya denildigi gibi
da denir. A llah buyu ru r ki:
'-

giinein onlari

denir .

Giinegin
dogdugu zaman; magaralarinin sag
tarafina yoneldigini , battigi zaman
da onlari sol yandan makasladigim
goriirdiin (1 8 /K eh f 17); yani,

ve yaranmanlam
kabugunu
i, aga

aip g e tigini ve

iki yandan birine onlari terk edip

gittigini gbriirddn. insana bedelini
geri bdem ek artiyla verilen m ala
da
denir. A llah buyurur ki:
; Allah a, kat

kat kargiligini arttiracagi giizel bir

borcu kirn verecek? (2/B akara 245).

lkarm aktir. lkarilan

O ndan
eye
,
ister iyi ister

tir.
k :,

kotiielde
olsun
etmk azan
ek in
i
Aistiare
llah buyurur
edilm i

-'

'

,Giinah kazananlar
kazandiklari
giinahm
cezasini
mutlaka . gekeceklerdir (6/E n am
0^
1 (; : Onlarin
kazandiklari giinahlari kazansm lar
diye (6/E n am 115 (; :
kazanmig
ve
oldugunuz mallar 9)/

Tevbe
24 (.
u var k i, kelim esi daha

kotiiliik yapm ak anlam inda ^

kullanilir. B undan d o lay i ;
:

itiraf, iktirafi/iglenen

R a g i p e l - s f a h a n i
g iin a h i g id e r ir , denir. Bir insam bir

c esaret, k u v v e t v e d ig e r husu slard a

eyle ayipladigin veya onunla itham

ettigin zam an
dersin
.

falan in dengidir. ^ buyurur k :

ayet de bu anlam da y o rum lanm

tir
i:

ve itham

ettiklerini

itham

etm eye

devam

e ts in le r ( 6 / E n a m 1 1 2 (.

j :

, : Benim bir arkadasim
vardi (3 7 /S a ffa t 5 1 );
: Karini; igte bu yammdaki
hazir, dedi ( 5 0 /K a f 2 3 ). B u son

a y et, so z ii e d ile n in a h id in e i aret

Falan
i beni
k

etm ektedir.

ay ip lad i.

: Yamndaki arkadagi der

ki: Rabbimiz! Ben onu azdirmadim.
Fakat kendisi derin bir sapiklik
ey yaptiginda
oyle d en
ona
ir:
i (kotii)
Falan y^
bir
ki igindeydi ( 5 0 /K a f 2 7 );

ig re n.bayagi
,
ad am
insan kendisiyle ayiplanacagi bir

K-r-n /

k elim e si,

an lam d a

herhangi

b ir

iki v e y a d a h a f aezyli
a

b ir a r a d a to p la m a s i k o n u s u n d a tip k i

- k e l i m e s i g i b i d i r . A l l a h b u y u r u r

k i :

y a p ti .

; O n a a ltin b ile z ik le r

v e r ilm e li veya y a m n d a o n a y a rd im
? edecek m e le k le r g e lm e li d e g il m i
Z u h r u f / 4 53 3( (.

'

-.

Kim Rahman in zikrine kargi kor

olursa ona bir geytani sardiririz;
artik geytan, onun (ayrilmaz)
arkadagi olur ( 4 3 /Z u h r u f 3 6 ).

k e lim e sin in o g u lu

e k lin d e gelir: : Biz

onlarin yanina birtakim arkadaglar
kattik ( 4 1 /F u s s ile t 2 5 ).

: A yni za m a n d a bir arada olan

to p lu m . o g u lu
A lla h buyurur ki:
' -

. '

e k lin d gelir.

:" -

; Sizden once, zulmettikleri

iki deveyi

bir araya getirdim .

baglam lan ipe

K endisiyle
denir
^oklu
.

ve
peygamberleri
kendilerine
agik kanitlar getirdikleri halde
inanmadiklari igin nice nesilleri
helak etmigizdir ( 1 0 /Y u n u s 13); .
: Nuh dan
sonra nice nesilleri helak ettik ( 1 7 /
isra 17);
' : Biz
onlardan once nice nesilleri helak
ettik (1 9 /M e r y e m 9 8 ); -

. A d i,
Sem udu, Res halkini ve bu arada

'

anlam inda

b a g la d im ,

denir.

k i :

Onu

gok

s ik i

A llah buyurur
: D e m ir

z in c ir le r e bagli d ig e r y a r a t ik la r i d a

) e m rin e verd ik) ( 3 8 / S a d 3 8 (.

Falan k ii

dogum da falanin dengidir/O nunla

ayni
tadir
y a . '

'
Falan k ii,:
840

M tifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

daha birgok nesilleri (inkarlari

yiiziinden helak ettik ( Furkan)/ 25
38 (;
: Sonra
onlarin ardindan bagka bir nesil
yarattik (2 3 /M u m inun 31 (;
- : Sonra onlarin
ardindan bagka nesiller yarattik
M u m inun / 23
4 2( (.
V iicutla

berab er

oldugu in
i

n e fse/ruha , denir. A rka ayagim

on ayaginin yerine koyan deveye de
denir. Bu durum da sanki deve
arka ayagim on ayagiyla bir araya
getiriyor gibi o luyor .
:

Sadak/K in. Km , yay ile

b irhkte oldugu zam an ona bu isim

verilir, yoksa ona .denilm ez
D evenin

iki m em esinden biri

digerine tiginda
y a k la
denir . : Hac ve um reyi bir arada
yapm aya denir. Bu kelim e eyi
iki
bir
k anlam
araya inda
getirm
da
kullam lir
* .. '
sigir b o y n u z u .
:

K oyun ve

Biiyiik

boy n u zlu k o . <

-
B dyiikboynuzlu
i koyun. K^dm m
d
rahm inde
lik ode
an
lui diye
isim lendirilm
iinkii bu
tir
i .
ekil olarak boynuza benzem cktc

ve ^ r k k , onunla m iinasebette bulun

dugunda,

tipki

boynuzun

etm esinden dogan

ekm ektedir.

aci

tem as

gibi,

aci

D agin en yiiksek

oliin k en ari/u cu.

D ogarken
in ortaya
giine
lk kism i, ugiine
alkan
si
lk
in
.

eytanin inin
ba

.yani, giicii, tab ile ri

Y ukaridakilerin tiimii boynuza
benzetilm
tir
i.

IZ u l-Karneyn\ Bil

digim iz bilge k i.
nin ozel adidir
Hz. P e y g a m b e rin Ali (r.a.)y e ;

4 : Senin
igin cennette bir ev ^ ve sen

onun
iki boynuzunun sahibisin 00[.
[
u anlam dadir: Sen iimdem
m etin
esi
iki boynuzunun sahibisin. Yani sen
onlarin arasinda iki boynuz sahibi
gibisin .

K-r-e/
': K adin kan jrordu/ozel

giinlerine g ird i .
/

Biiyiik k e m ik .

Aeynanin
v re si.

: K adin

sahibi o ld u .

K adin, dzel giinlerine

girdiginden onun ham ile olm adigina
' :

.karar v erd im
ekte
G er kelim esi, norm al
halde olan kadim n ozel gunlerine
m esini ifade eder. Bu kelim
gee
kadim n hem tem izlik hem de onun
ardindan gelen dzel gdnlerindeki

Bu hadisi Ahm
M iisn
ed ed de tahri etm
t r

-Hadis ravileri arasinda m iidelles olan ibn is

k ism i .

hak vardir. Diger raviler ise sikadm Tabarani

":

K adim
orgiisii
n sa.

de bu hadisi el-M u cem u 'l-Evsat, 1, 3 8 8 de

etm
tahri
tir
i.

841

R a ^ ip e l - I s f a h a n i
hdlini i eren bir isim o ld u g u n d a n ,

g eld ig in i

bu

O n l,ya-,
u k arid a

iki

h alin

h er

birisi

k u lla m la b ilir. iink ii

anlam

i in

b irlik te

de
iki

tu h r/te m iz lik

z a m a n on larin her

b ir isin e d e isim

zam ani

iin k i i

olur. T ip k i tep si

a n la m la rm a

zik re ttig im

g ib i

il e

h ay iz

^^ ^ b i r a r a d a t o p l a m a y i i t i b a r a

i in k o n u la n h er isim , tek

b a ina o ld u g u

s o y l e m e l e r:
ui n d a n d i r

kan

r a h i lma rlddme
i ir.

to p la n ir.

ve

y iy e c e k

g e le n

: O k u r k e n h a r f v e k e l i m e l e r i

k e lim e s i g ib i. S on ra bunlarin

b ir a ra d a to p la m a k tir. A m a to p lu m u

her biri de tek tek bu k e lim e y le

isim len d irilir.

k e lim e s i

b ir

de nc

zam an

d e n i l m e m e s i d i r . , k d k i t i b a r i y l a

kad in a

t i p k i

ve

k e lim e le r i gibi

) sa h ib i) d e n ilm e d ig i g ib i,

m a sta rd ir. A lla h b u y u r u r k i :

h a y iz li v e ld h o sa o la n k a d in a da

d e n ilm e z .

h a r f i n t e ^ f f u z e d i l m e s i y l e o n*
a

d e sa d e c e o z e l g iin le r in in ism idir.

gorm eyen

g etird ig in

d e n i l e m e z . B u n a d e l i l , t e k b i r

sa d e c e k a d in m te m iz lik h a lin in , ne
Z ira h a y iz

araya

: Uphesiz

onu toplamak ve okuttnak Bize

,aittir.

;
Oyleyse
Biz, onu okudugumuz

Boganmigkadinlar kendi kendilerine

iig kur/adet beklerler (2 /B a k a ra

vakit; sen, onun okunuunu dinle

K i y a m e t / 7 15 71( (,
bu

yan i te m iz lik h dlin d en o z e l ;)2 2 8

g iin le r in e

k e z g ir c c e k m d d e t

a y e t:
oi y l e

ib n

Abbds

y o ru m la m ak ta d ir

B iz o n u , sen in g o g siin d e to p la y ip
t i r d i g i m i z d e o n u n l a a myeel r leet.

.kadar

H z.P e y g a m b e r in h ad istek i

.k e lim e s i

h a y iz

a n la m in d a d ir :

g ^ le r i

.k e l i m e s i y l e

Hz

M u h a m m e d e i n d i r i l e n v a h i y t a h s i s

tir.

B eo dy illemc e
i

e l i m e ^ i^

Kur giinlerinde namazi terk

o n a in d irile n v a ^ y in o ze l isim i gibi

et.]002 B u tipk i d y le d iy e n in sozU

g ib id ir :
- ' Falan

o l d u . T i p k i ^ 'H z . M u s a y a ;

g uin
n le
inr in
gd
ekleii .y a p

dz^l isim o ld u k la ri gib i. B a zi a lim le r

_ '

s z

d e H z . i s a y a i n d i r i l e n v a h y e

ein
d ile
in ng eklii , h er ne

tir: A l l a h in gooynl ed edr ed m

i g i

kadar g ^ l e r e n isp e t e d iliy o r sa da

k ita p la r

sa d e c e

K u r a n d i y e i s i m l e n d i r i l m e s i , d i g e r

k isa bir z a m a n

d ilim in d c

/ b iitiin

egkele
r.m e k te d ir
D ilc ile r in ,

yani

ilahi

k ita p la rin

EbO

Davud,

b iitiin i l i m l e r i n m e y v e s i n i t o p l a d i g i

297;

Y iic e A lla h

a r e t e t m e okyt el ed i r
i:

(Mubarekfuri, A .A h ve zi, [, 199); Ibn Mace, I,

842

se m e re sin i

k e lim e sin d e n

^->:

204. ^ za y ifb ir hadistir.

K i t a b in

m e y v e s i n i t o p l a d i g i i,i n d ir . D a h a s i

in d ir . N i t e k i m
]002

bu

k e lim e sin in

to p la d i

ara sin d a

<

b u n a
i

M iifre d a t / K ur'an K avram lar Sozliigii

- : Kur 'an
uydurulabilen bir soz degildir.
Fakat kendinden onceki kitaplari
tasdik eden, inanan millete her
geyi agiklayan, dogru yolu gosteren
bir rehber ye rahmettir (1 2 /Y u su f

111);

: Sana; her
geyi agiklayan, hiddyet ve rahmet,
Musliimanlara da bil- miijde olan
kitabi indirdik (16/N ahl 89).

: Egriligi

bulunmayan Arapga bir K u ra n dir

(39/Zim er 28);

Kur'an ,I insanlara
agir agir okuyasin diye boliimlere
ayirdik (1 7 /isr a 106);
' Andolsun biz
im K ur 'an 'da insanlara her gegit
misali getirip anlattik (3 0 /R u m

58);

Giinegin sarkmasindan
gecenin kararmasma kadar namazi
kil, fee'll- vakti Kur 'an 'mi da ( 17/isrd
7 8 ). B u so n ayette g e en fecir vakti
Kur ' a n fecir vakti kiraatini anlatir.
! ' giiphesiz ; gerefli bir
K u r'an dir (5 6 /V a k ia 77).
:

: F alan k i i y e

Sana
okutacagiz, artik unutmayacaksin

o ku ttum .

(8 7 /A ld

6 ).

k avrad im .

F e h m ettim ,

O n u n la

ders

ok u d u m .

yere hem de 0 insanlarin kendilerine

denir. Bu kelim e onlarin her birisi
i in de kullam lir: A llah buyurur
ki: : Karyeye sor (12/
Y d su f 82). M iifessirlerin oguna
gore ayetin anlam i; eh ir halkm a
sor eklindendir. B azilarina gore
ise dyette g e en kelim esinden
kasit halkin bizzat kendisidir. u
dyetler de bu anlam dadir:
; * Allah; size,

huzurvegiiven iginde birgehri misal

olarak verdi (1 6/N ahl 112);

- Seni yurdundan
gikaran gehirden daha kuvvedi
nice gehirler vardi ki. Biz onlari
helak ettik de onlara yardim eden
yo k ^ T iM u h a m m e d 14 ) .

: Senin
Rabbin, halklari iyi ve islahatgi
iken, o gehirleri haksiz yere helak
edecek degildir (11/H ud 117). Bu
ayette ge en kelim esinden
kasit gehirler'A w . dyetler de a^m
anlam dadir:
: Senden once
de, gehirler halkindan kendilerine
vahyettigimiz erkeklerden bagkasini
peygam ber gonderm edik (1 2 /Y u su f
109 (; ; '

Rabbimiz! Bizi, halki zalim olan bu

gehirden gikar (4/N isa 75).
Hikdye

edilir

ki,

kadilardan

biri Ali b. H d sey in in yanm a gidip

^ /K -r-y

: H em in sa n la rin to p la n d ik la ri

ona oyle dedi:

Bana

Kendileriyle,

iglerinde

bereketler
843

R agip e l- l fahani

m em leketler

k ild ig im iz
( b ir i

d ig e rin d e n )

a ra s in d a

g o riin e b ile n

gehirler v a r e ttik ( 3 4 / S e b e 18)

a y e ti h a k k i n d a b ilg i ver. A li m l e r i n i z
onun

hak k in d a

H d sey in ;

ne

d e r le r ? A li

A lim l e r im iz a y e tte sozii

>

ed ilen

b.

k astin

^ /le k k o

o ld u g u n u so y le rler, d ed i. K ad i: S en
d e b u g o r i i te m i s i n ? d e d i . B e n d e
O n d a n k a s i t n e d i r ? d e d i m . D e d i k i;
A lla h

0 k e lim e y le ad a m la ri/h alk i

k a s t e t m i tir.
buna
k i;

d elil

A l l a h m
var

m i?

D edi

so ziin ii

S e n i c e A l l a h m

- '

...: R a b b in in ve O nun

e lq ile r in in e m rin d e n u za k la g ip azm ig

inananlara en $iddetli dayman

olarak,
insanlardan
Yahudileri
ve A lla h 'a eg koganlari bnlursun.
Onlardan, inananlara sevgice en
yakin Biz Hiristiyan 'iz diyenleri
bulursun.
Bu,
onlarin
iginde
bilginler ve rahipler bulunmasindan
ve biiyiikluk taslamamalarindandir
(5 /M a id e 8 2 ).

K i t a b i n d a
d ed im .

d u y m a d i n m i ? : -

eyi

k e lim e sin asil an lam i; bir

g e c e le y in

takip

etm ektir. o y le denir:

e d ip

talep

: G e c e le y in on larin s e s in i takip
G e c e k ila v u zu ,

e t t im . v e

rehberi an lam in a gelir.

n ic e halklar v a r d ir ( 6 5 / T a l a k 8).

zu lm e ttik le ri

ig in

h e la k

ettig im iz

gehirler ( 1 8 / K e h f 5 9 ) ; .

. - :

'
gehre

G alip

g e lm e k ,

: Ona galip geldim,

g irin , o ra d a 7/ < / g ib i, b o l b o l

onu yendim, denir.

y iy in ..., dem igtik ( 2 / B a k a r a 5 8 ).

an lam d an gelir:

: S u y u h a v u zd a
- : M isa fir

to p la d im .

'

: B ir e y i

y en m ek .

de

bu

; Sanki onlar, aslanlardan

urkerek kaqmig yaban egekleridir

(7 4 /M iid d e ssir 5 1 ). B a zila rin a gore

a g z m d a to p la d i. : S u y u n

dyette g e en

k e lim e s i aslan ,

to p la n d ig i yer.

b azilari da o k atan, d ig e r b a zilari ise,

a v c i an la m in d a old u g u n u sfiyler.

/ K -S-S
/ K -S -t

gelen

v e : H i r i s t i y a n l a r i n ile r i
alim /b ilg in

b u y u r u r k i:

844

ve

^ id i.

: A d il olan pay. T ipki

A llah

'

ve

gib i A lla h buyurur ki:

M iitred at / K ur'an K avi.im lari Sbzlhgh

b u lu n a n la ra ,

adaletle k a r p lik verm ek

ig in y a ra tm a y i baglatan so n ra onu

' edecek o la n O d u r (1 0 /Y u n u s
4); ' '
:

adaletle

T a rtiyi

y a p in ,

: Celiennemin yedi

: im a n e d ip s a lih am ellerd e

terazide

kapisi vardir. Onlardan her kapi

igin hirer gurup ayrilmi$tir ( 5 /H ic r
4 4 );

Onlara,
suyun aralarinda payla$tirildigini
haber ver (5 4 /K a m e r 2 8 ).

e k s ik lik y a p m a y in (5 5 /R a h m a n 9).

Bu,

'

a p a ik

zultim ddr.

p a y in i

O n d an

paylara

b o lm e sin i isted n n . B u fiil form u,

B a ? k a sim n p a y in i alm aktir.

B a k a sin in

k im i zam an

(par alara a yird i,

an la m in d a

da

kullanilir.

verm ektir.

Bu

ise , in s a f (a d a le t)tir. B u n u n

i in

A lla h

buyurur

k i i z u lm e ttig in d e < 1;

: v e fa l oklariyla pay

dagitmamz. Bunlarin hepsi dogru

yoldan gikmaktir (5 /M a id e 3 ).

d a v ra n d ig in d a ise denir.
A lla h buyu rur ki:

'

ki: .

<

_: K afoi d a g m ik adam . Y ani,

g e lin ce , o n la r cehennem ic in odun

iizuntiinun k a lb in i b old u gij ad^m.

o lm u q la rd ir (7 2 /C in n 15);

B u tipki

' : Adaletli davranin;

u p h e siz k i A lla h , adil davrananlari

sb zleri gibidir.

se v e r (4 9 /H u c u r a t 9 ).

a sil

p a y la tik.

K en d i

e r l ^tr.

k e lim e si

ad alet a n la m in d a k u lla n ild ig i g ib i

de ku llan ilir. A lla h buyurur

' : D o g ru

ki:

teraziyle ta rtin (1 7 /is r a 3 5 ).

/ K -s-m

: ? a ^ d a g itm a k . o y le denir:

.

: u n u paylara
b o ld iim , d a g ittim . '
sa h ip le r in e

d a g tm a k .

O ^ n im eti

sa h ip le r in e

: M irasi

d agitm ak.

A lla h buyu rur ki:

ya k in larin a

d agitilan

y e m in e ad o ld u . A lla h buyurur ^i:

k e lim e sin in a k sin e her iki ayaktaki

v e

diyettir. Sonra bu k e lim e her tiirlii

k e lim e s i

: Y em in etti. B u k elim e n in
k b k tinden g e liy o r. '

m aktulun

aram izd a

..

Kendilerine bir mucize

gelirse ? mutlaka inanacaklarina
? dair kuw etli bir gekilde Allah
andigtiler ( 6 /E n am ; ()
: Allah onlari
hig <rahmete erdirmeyecek, diye
yem in ettiginiz kimseler bunlpr
miydi? (7 /A r a f 4 9 (;
: Kiyametgiiniine
yem in ederim.
Kendini kinayan
nefse yem in ederim ( 7 5 /K iy (m et
21(; - :
Dogularin ve Batilarin Rabbine
yem in ederim (7 0 /M e a r ic 4 0 );

R agip el-Isfa h a n i

: Hani onlar
sabah olunca bahgeyi mutlaka
devgireceklerine yem in etmiglerdi
K alem / 68
17( (; : Her
ikisi Allah iizerineyem in ederler 5)/

na yem in e tti . :
Ikisi
birbirleriyle
yem in le.tiler
A llah buyurur k i :

Onlara, ben size ogiit

veriyorum diye yem im etti (7/A ra f
2 1 (; >
: Allah adina
yem inlegerek goyle dediler ) 27/

N e m l 4 9 ( .
k ii

iiz elh k .

giizel
Bu

y h zliid tir.

k e lim e n in

ash

n a s i p , p a y ) k d k t i n d e n g e l ir . S a n k i)
h e rk e s g iiz ellik te n n asib i o la n y ere
v e b o gy el el m
c ei
o lu r .

e n ih r
ini

gelir.

(S ert ta ) so zu n d en

: S o z ii e d ile n

irm a m
k ai
,d e n i l m e s i

g i i z e l l i g i y l e g dbzo l dbi ai gkiii

Sonra bunun
arkasindan kalpleriniz >atila$ti (2 /
B akara 7 4 ); -

boliigenlere indirdigimiz gibi

B ie r 90); yani, R esd lu llah a / 15(
yonelenleri
A llah
yolundan
iM
ahkoym
ek k enin
ak
y o lla n m kendi aralarmgda
iri
tiirenler.1003 K im isine bolii
gdrc
ise,
dyetin
anlam:oy
i led ir
Tipki Resulullah a kargi plan
kurma konusunda ahitlegenlere
indirdigimiz gibi.]0M
1003 Bu Fer^nin goriiudur. Bkz. Ferra, Meant iKur 'an, 11, 01; Tefsiru 'l-Maverdi, 11. 378.
1004Bkz. Tefsiru 'l-Maverdi, 11, 378; Suyuti,
ed-Durru i-Mensur, , 98; Mekk, Tefsiru

olanlarin

katilagmig

vay haline

(3 9 /Z iim e r 2 2 ); .

Bunu, geytamn karigtiracagi giipheyi

kalplerinde hastalik bulunan ?
kalpleri kaskati olan kimselere bir
imtihan vesilesi kilmak igin boyle
yapar (2 2 /H a c 5 3 (;

: Ahidlerini
bozmalarindan otiirii onlara la net
ettik, kalplerini de katilagtirdik ) 5 /
M a id e ).14 B u so n

d yette g e en

k e lim e s i ,

e k lin d e

de

tur.'05 Y ani k alp leri

o k u nl^mlis
u

Tipki

: Allah in zikrine kargi kalpleri

sabit k a lm a z .

k a tilig i

buyurur ki:

M lah

i n d ir . B
t edky lbei cr ey ebradkeii

: K alp k a tilig i. B u k e lim e n in

a sh .-'

giderm ektir.

M aide
106 (.

F ala n

j-/K -s -v

degild ir. B u a y et ife d e s i A raplarin

so z le r in d e n atir.
lin m
B u
i
it sah te paradir
g iimbir
ii
e.

; O nda sertlik

in

o y le d air
e r:

,Seslendi kalp pa ra -367

sarraflarin elinde.W06
Mu.jkili 'l-Kur 'an, s. 127.
1 0 Hamza ve Kissaiin kiraatidir. Bkz.
Dimyati, ithaf, s. I8.
1006 Ebu Zubeyd et-Taiye ait bu bkz.
Divanu Zubeyd, s. 650; Garibu i-Hadis,
, 68; Ibn Manz6r, Lisanu i-Arab, ( ) maddesi.

M tifre d a t K ur'an K avram lari Sozliigu

kurtuldun,

/K--a-r

dedi

(2 8 /K a sa s

25);

* - -
A llah

buyurur

ki:

- : R a b le rin d e n

k o rk a n la rin , o n d a n d e r ile r i iirperir

(3 9 /Z iim e r

2 3 );

yani

d eriy i

bir

titrem e tutar.

/ K -S-S

iz i

tak ip

etm ek .

is te d ig im iz

buydu,

dedi.

]demen izlerinin iistiin d e n g e ris in

g e r i d o n d iile r ( 1 8 /K e h f 64);_
*

A n n e s i M u s a m n a b la sin a :

O n u n izini takip et, dedi.

o n la r f a r k in a

v a rm a d a n

da,

uzaktan

k a rd e g in i g d z e tle d i (2 8 /K a s a s 11).
B u an la m d a n , arta k a lip izi takip
ed ile n a y ira

k estim . .

denir.
: O n u n tirnaklarim

A ra tirilan haberler,

h ik ayeler. A lla h buyu rur ki: H- u)

. ; iip h e s iz bu a n la t ila n la r

haberlerdir/olaylardir (3 /
A l-i im rap 6 2 );

-: P e y g a m b e rle rin

g e rg e k

k is s a la rin d a / h a b e r le rin d e

elbette

iis tiin

a la c a k

a k il

d e rs le r ^?
'

s a h ip le r i

ig in

^
( 1 2 /Y u s u f 111);

'

Gergek gu ki, bu an,

israilogullarina hakkinda ayriliga
diigtiikleri
geylerin
birgogunu
anlatm aktadir (27/Neml 76) ;

: Sen onlara bu
kissayi anlat, belki duguniirler
(7/Araf 176).
;

: O n u n iz in i ta k ip ettim , denir.
.
z. A lla h buyurur ki: '
.. ; M u sa ;
zaten

Biz Sana bu Kur an ,I

vahyetmekle kissalarin en giizelini
anlatiyoruz (12/Yusuf 3);

Onlara, olup biten hergeyi,
kesin bir ilme dayanarak b d bir
anlatacagiz (7/Araf 7);
;

: M u s a o n a g e lin ce ,

kissayi/bagindan gegeni an latti.

/ korkm a, a r t ik z a lim m illetten

Haksiz yere dldhrhlmh

birinin caruna kari katilin canim
istemektir. Allah buyurur ki:
: By tistiin
akil sahibleri! Kisasta sizin igin

^^
^ (2/Bakara 179);3

Yaralamalarda kisas vardir
(5/Maide 45). Denir ki; :
Falan falandan kisas aldi/ona
misillemede bulundu.
: Ona dyle vurdu ki, onu dliime
yaklatirdi.

: K ire .

.

: Resulullah

sallallahu aleyhi ve selem kabirlere

kireg siirm eyiyasakladi.'001

/ K -S -d

: Yolun diizgiin olmasidir.

100^ ^

7 ,11 ,

$; N esat, IV, 87; Ebu Davud,

IV, 5 5 2 ;T rmizi, IV, 368.

fl*7

R agip e l-Isfa h a n
; y a n i o n a d o g r u y b n e l d i m .

1m utur

k e l i m e s i d e b u a n l a m d a n g e lir .
>! k i s m a a y r i l i r . B i r i , m u t l a k

. - -^

an lam d a

o v g iiy e

deger

b u lu n u r.

B u d a i f r a t e t e f r i t g i b i y o n i i
o la n e y l e r d e olur. O r n e g in i s r a f v e

y*cdmertlik\

cim rilik a ra sin d a o la n

a iri a t i l g a n l i k v e k o r ^ a ^ l i k a r a s i n d a

* Icesaret v e

o la n

b en z erle ri

g i b i . u a y e t b u a n l a m d a d i r :

tut

oyle
b u d eair
r: .

368-Kalbine isabet etti; ama ne

var ki onu kastetmemiti. '*
1

'.

M izra k

k irild i.

: K ir ild 0 :. , m izragi
k i r d i . : S e m lz , etin e d olg u n
devedir. r l ln kullanilan
kelim esi, beyitleri tarn olan iirdir.1009

Yiiruyu$iinde orta bir yol

(3 1 /L ok m an

1 9 ).

Y dce

A lla h

/ K -S -r

b u tiir i k t i s a d a s o z u y l e d e i a r e t
etm ek ted ir:

Onlar,
harcamalarinda ne israf eder, ne
de eh siki davramrlar; bu ikisinin
arasinda >yol tuttururlar ( 2 5 /

F u rk a n 67).
ik in c isi,
ara sin d a

o v u lm e

tere d d o t

ve

y erilm e

ed ilen e y d e n

k in a y e y ap ilan d ir. B u d a o v u lm e ve
y e r i l m e a r a s i n a g i r e n e y l e r d e o lu r .

O n e g in , d ^ e t- z u lt im v e ^ k i n - u z a k
a ra sin d a o la n e y le r ^ib i. u M e tie r
b u a n l a m d a d i r :

Onlardan kimi kendi nefsine

zulmeder, kimi de ortayoldadir ( 3 5 /

F a t i r 3 2 ) ; '

Eger yakin biryarar ve

bir sefer olsaydi, onlar mutlaka
Sana uyarlardi ( 9 / T e v b e 4 2 ) ; y a n i

''

f a z l a u z a k o l m a y a n v a s a t b i r s e fe r.
A y ettek i

kelim e si

-i_Nyakin

J ^ /U z u n : K is a nin ziddi. Bu iki

kelim e ba kasiyla degerlendirilen
gdreeeli isim lerdendir. -
Falan eyi kisalttim .
ih m al etm ek, ^ ve^
davranm ak anlam indadir.

unun bir kism ini bir kism ina

kattim . Bu anlam dan / <

isim alm itir. ogulu

eklinde
gelir. A llah buyurur ki:
'

1
< Nice
:

kasabalari zuliim ederken helak

ettik. imdi onlarin altlari iistlerine
gelmig ipissiz durmaktadir, kuyulari
korelmig, saraylari yikilmitir (2 2 /
H ac 45);
: (Allah
dilerse) senin igin saraylar yaptirir
(25/Furkan 10); :

, saray gibi kivilcimlar atar ( 7 7 /
M u rse lat3 2 ).

d i y e d e t e f s i r e d i l m i tir. A m a d o g r u
o lan

benim

zik re ttig im d ir.

: O k i s a b e t e t t i v e i s a b e t e t t i g i n i
de

b ld tlrd ti.

Sanki

ok

k astettig in i

1008 en-Nabiga ez-Z ubyaniye ait bu i n

bkz. D ivanu N abiga, s. 39; Ukberi, et-Tibyan
$erhu 'd-D ivan, 11, 307.
1009 Bkz. Ezheri, T e h zib u 'l-L u g a , , 352.

Mt if red at / K ur'an K avram lari Sozliigii

Bazilarina gore
kelim esi
aga kokiine denir. Tekili
eklinde gelir. Tipki ' gibi.

e k ti.
: F alan e y in ^Z1
ile y etin d i
';

y u nK do yle^ /a landi

A ga kokiiniin k a sra benzetilm esi

ayetteki benzetm e gibidir :

kenarlari k iski,
a
lddi.i :

Her bir kivdcim, sanki birer sari

deve gibidir (77/M urselat 33).

' : K isa g e r d a n lik . ^ ^ ( h u r m a

y lu

sep
):eti
B ilin m e k te d ir 1010.

' - O nu
k asra/kdke
koydum . Su ayet de bu anlam dadir:

kapanmig hitriler (55/R ahm an 72).

1

nam azin

R uhsattan

bazi

riikiinlerini

dolayi
terk

etm ekle kisaltti, Allah buyurur

ki:

: Yeryiiziinde sefere giktigimz

zaman kafirlerin size kotuluk

etmelerinden endige ederseniz,
namazi kisaltm anizda size bir
giinah yoktur (4/N isa 101).

Yoksa sizi
tekrar denize dondiiriip, iizerinize
,kirip gegiren bir firtina gonderip
inkarlarimzdan otiirii sizi suda
?bogmasindan giivende misiniz
isr a 6 9 ). B u , u g ra d ig i a g a / 17 (
binalari
^

ek. B u anlam dan ut se sin

im
e
tir. B u k elim e m e c d zi anlam
d en m
da
i

her
c etiirlii
i in ekgullam
le n lir.

K-s-m /

A lla h buyurur k i :

Rahm dn 56).

A y e tte g e )

:
Baglarimzi tirag etmig ve kisaltmig
olarak (48/F etih 27).
:

e t t i . :
ula m adi.

hususta tem bellik

elde etm edi, ^
: O na/B ir eye

gii yetirdigi halde geri durdu/el

Halklari zalim olan

nice gehri kirip gegirdik (2 E n b iya/

y le e

: Sa m in bir kism ini

kesti:

ve

iren k asirgadgir
e.

; S e sin d e k irilm a olan

Orada gdzlerini yalm z eglerine

gevirmig kadmlar vardir (55/

; '

ula m a d i. ; ' B a^i im

caiz olm ayanlara uza(m ayan kadin.
A llah buyurur ki:

A lla h buyurur :

'

: D am izlik
iizerine biraktim .
: Ok hedefe

hayvani atim m

; fadirlara

oKcadin
u k la rk isa
d o gbuor d u.

. 11
en Fiili - v e
fiille
a n la rmi lid ir
^ . da h elak

o li^ a y i ifa d e eder. H e la k e

d e denir.Y iie e A lla h b a l i bir

yaette ^ b u yu rm ak tad ir :

kelim esiyle

kadindan

kinaye

yapilir. Bu kelimenin usli; kami tan yapilan

hurma sepeti anlamindadm Bkz. ibn Manzur,
Lisanul-Arab ,

maddesi.

R a ^ p el-Isfahani

Biz, halki
zalim olmadan memleketleri helak
ediciler degiliz (28/K asas 59).
:

'

K endisine k ar i lkam kirip ge en

adam .

/ K-s-y

' ..

K e h f7 7 ).

U zaklik. U zak olan.

o y le denir: ' . O ndan
u z a k ia s tim . '

'

anlam dadir: .!

ehrin en uzak tarafmdan

bir adam kogarak geldi (28/K asas
20). > : Mescidi
Aksaya (17/Isra ); yani K udiisteki
E y t u l-M ak d ise. Buranin
:

diye isim lendirilm esi, bu ayetin

m uhatabi olan Bz. P eygam ber ve
sahabesi
nokta-i
nazarindandir.
A llah buyurur ki: <
'

vakit siz vadinin

yakm bir yamacmda idiniz, onlarsa
uzak yamacmda idiler (8/Enfal 42).
:

: D evenin kulaklarim

: K ulagi kesik di i

deve. ^ ifadenin ._

eklinde
sbylendigi de dile g e trilm itir.
D eve i in kullanilan ' kelim esi,
gorm ekten uzak olam dir.

/ K-d-d
: O nu yiktim 0 da
^lkildi. _
D uvar jyikildi.
A llah buyurur ki:


'

, :

Yattigi yere

/ K-d-b
Allah buyurur ki:
: Orada bitirdik, taneleri

ijziimler ve yoncalari (80/A be$e

27-28). Bu ayetteki

kelim esi

kdajyonca

anlam indadir.
Yoncam n yetitii toorak.
kelim esi de tipki
kelim esi
gibidir. A ncak -!* agacin dallari
i in,

ise taze yonca i in

Yonca ve aga
dallarm i kesm ektir

kullanilir.

-"

; Rivayet edilir ki Hz.

Peygamber bir elbisede hag igareti

gordiigiinde onu keserdi.wu

K eskin

kill . B urada^i form u, ism-i

,
ilkinde ise ism -i m e fdl
anlam indadir. A raplarin sozleri
de bdyledir:

: D eveler
arasindan alinip heniiz egitilm eyen
deve. Islah edilm eyen, terbiye
dilm eyen her eye
denir.
1011 Bkz. G .H adis, 1, 32; Zemah r, Falk, 11,
356.

850

ku iik ta lar doldu.

: En uzak yer.

'
1 . : En u zak y o n . a y et bu

kestim .

: Bunun

iizerine yine gittiler. Nihayet bir koy

halkina varinca onlardan yemek
istediler. Ancak onlar, kendilerini
misafir etmekten kaginddar. Derken
oradayikilm ak iizere olan bir duvar
buldular, tutup onu dogrulttu (18/

M i i f r e d a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

Bu anlam dan, kii kendi inden

pekitirm eden soyledigi sdze

Hazirliksiz/Dogagtan konugtu,

denir.

/ K-d-y
: iste r sdz ister fiil olsun bir
konuda hukiim verm ektir. Bunlarin

her birisi de iki kism a ayrilir: ilahi

ve b eeri. d^etler ildhi soz
^lsm ina girer:

Rabbin, O ndan
bagkasina kulluk etmemenizi ve
anne-babaya iyilikle davranmayi
emretti (17/isrd 23). ^ ayetteki
fiili, jflem retti anlam indadir .

*'--'

; israilogullarina

Kitap ta; yeryuziinde iki defa

fesa t gikaracaksiniz ve azginlik
derecesinde bir kibre kapilacaksiniz,
diye hiikm ettik (17/isra 4). Bu,
bilginin verildigine ve m eselenin
kesin karara baglandigina dair bir
hiikiimdiir. Yani; onlara bildirdik ve
onlara kesin bir vahiy gdnderdik. ju
ayet de bu anlam dadir:

Ona
gu kesin em ri vahyettik: Sabaha
gikarlarken onlarin koku kesilmig
olacaktir (1 5/H icr 66).

'.'

ilahi fiile ornek:

. - .
Allah, gergekle hiikmeder. 0 mm
diginda yalvardiklari putlar bir geye
hukiim veremez (40/M iim in 20);
: Boylece

onlari, iki giinde yed i gok olarak

yaratti (41/F ussilet 12). Bu ayet,
Yiice A llah in (gdkleri) yoktan var
edip bu i?i sona e rd irdine arettir.
ayet de aym anlam dadir: -
; Allah, gdklerin ve
yeryiiziiniin yoktan var edicisidir ( 2/
B akara 117).

: Eger belirli
bir sure igin Rabbinin verilmig bir
sozii olmasaydi, aralarinda hemen
hiikm edilirdi (4 2 />ura 14). Bu
dyetteki fiili anlam indadir.
B eeri soze ornek:

: Hakim una karar verdi. Zira

hdkim in verdigi hiikiim sdzle olur.

B eeri

fiile

drnek:
H ac
ibadetlerinizi
tam am ladigim zda (2/B akara 200);

: S o n r a

kirlerini gidersinler, adaklarini

yerine getirsinler(22/H ac ^ ( ;

; Musa;

bu seninle

benim aramda bir sozlegmedir.

Hangi siireyiyerine getirirsem bana
dugmanlikyoktur. Konugtuklarimiza
Allah vekildir, dedi (28/K asas 28);
: Zeyd,
kadindan iligigini kesince biz
onu Sana nikahladik (33/A hzab
37); . : Bundan
sonra (vereceginiz) hiikmii, bana
uygulayin ve bana miihlet de
vermeyin (10/Y unus 71); yani
i inizi b itirin iz . : Ne
hiikiim vereceksen ver (20/T aha 72);

: Sen ancak bu

Ragip el-Isfahani

diinya hayatina

hiikm edebilirsin

kasit ise dirilm e ecelidir/zam am dir .

T aha / 20
72( (.

airin
sozii, hem soz hem
olan kaza/hiikiim anlam inda 1
o lab ilir :
ile

H iikiim verdin birgok -369

konuda; sonra biraktin onlarin
ardinda...[on
l
m
edilir .

de

<

Kimi, bu ugurda canini

vermig, kimi de beklemektedir 33)/

A hzdb 23). K im isine gore

<

ayet ifddesinin anlam i

oyledir: B azilari a d a g m yerine

g e tird i .
iinkii sozii edilen ki
,iler
dii
k am
yaandan
da
dlddriilm ek konusunda kendilerini
K im isinebaglam
gdre
i
ise onun anlam i; B azilari oldu

<

Sizi bir gamurdan

yaratan, sonra bir ecel takdir eden
ancak O dur. Bir de O nun katinda
muayyen bir ecel vardir (6/E n am

D eniliyor ki, dyette

en birinci
g e .)2
kasit hayat, ikineisinden

J ^ i den

e m m ae h 1 a0 1 a 2i t -
-s .

4 4 9 ;

m i s i n e

E b u l- F e r a c ,
g o r e

k a r d e .i C e z b .

b k z .

H.Basriyye,

r a r a

e m m a h a

[,

Divan ' 1,
4 5 3 .

K i

d e ge i l -

verdi): B orcu
B or)
tir.
geri verm ekle ondaki hiikm ii karara
bagladi

.

B orcun ddenm esini :

istem
u ek.
sozii
A rapiarin
de bu

unu
Bu

'
gerektirir .
"j

^.

'

Eger Allah, onlarin

hayra ulagmak iginm am
gargabuk
ak
davrandiklari
gibi,
insanlara
? / de gabuklagtirsaydi, mutlaka
lardir.
ecellerine hiikiim verilirdi ) 10 /

Y unus

eklindedir
'^.'

14(.

Siileyman in oliimiine
hiikm ettigim iz
zaman,
onun
ifdde
oldiigiinii, ancak degnegini yiyen
_ : Falan kigi
bir agag kurdu gosterdi (3 4 /S eb e

diye

.ecelini
tamamladi/oldii,
denir
Sanki ,
kendisine ozgii olanini
i
ayrm i diinyasindan
A llah
buyurur k i :

oliim her geyi b'ltirmig olaydi 69)/

H akka 27(;

: Ey Malik! Rabbin bizim igimizi
bitirsinl diye seslenirler (4 3 /Z u h ru f
Bu, oliim aen kinayedir .)77 .

11); yani, onlarin ecelleri

in belirlenen vezam
hayat
anlari
i

.tam am lanirdi
Yiice A llah tan
olan
,
k a d e rden daha dar anlam lidir .
iinkii
takdiri hiikm e
,baglam aktir. B una gore, kader
takdirin bizzat kendisidir; kaza ise
ayim iak ve karara baglam aktir. Bazi
unu dlim
demler
i
,lerdir: K ader
in eyin;
hazirlanan
ilmkaza
ekdli
ise ol.egin k onum undadir

a ittir

Esbabu
B k z . V 'n-Nuzul,
a h i d
1 0 1 3s , 2

0 2 ..

oyle
B azilari
d e r:

M i i f r e d a t / K ur'an K avram lari Sdzldgii

ezelden

m iicm el bir ekilde tiimel

lerle ilgili hiikiim verm ektir. /

Kader ise, ayrintili bir ekilde
sdz konusu tiim ellerin tikellerinin
m eydana gelm esine hiikiim ver
m ektir.1014 Bu tipki una benzer: Ebu
U beyda, taun hastaligindan a m a
>
istediginde Hz. O m e re;
S en (ilah i)k azadanm i ka iyorsun?
dedi. Hz. O m er; A llah in kazasindan
O nun
kaderine
ka iyorum ,
dedi.1015 Hz. O m e rin bu sbzii una
iaret eder: K ader, kaza olm adigi
siirece Yuce A llahin onu defetm esi
um ulur; am a A llah onu kaza h ^ in e
getirdiginde ise, onu defetm enin
imkani kalm az. u ayetler de bu
gdriiii desteklem ektedir:

Artik bu, hiikme baglanmi/
olup bitmi > igtir (19/M eryem

21 ) ;

: Bu, Rabbin

igin kesinlegmig bir hukiimdiir (19/

M eryem ?1);
/ buirildi
(2/B akara 210); yani hiikiim verildi.
Bu ayet, iin teldfi edilem eyecek/geri
doniilem eyecek hale geldigine iaret
eder .
:
Allah, bir $eyin var olmasina hiikiim
verince sadece / der, da derhal
oluverir (3/A l-i im ran 47).

denir .

* '

y le o ld u g u n a v e do y le o lm a d ig in a
h iik m etm ek zo r bir i.tir
P e y g a m b erH z. o y le

buyur

Ali en iyi hiikiim

m
tur
u :

vereninizdir
6[
0[.

Bir de: Ey Rabbimiz! Hesap

giiniinden once bizim azaptan
payim izi acele ver, dediler (3 8 /S a d
- ;

16 (.

S a y fa

y a zila n

dem ek tir.

Bu,

hem

e y h e m d e 9n e y a z ila n ey

i,in k u lla n ila n bir isim dir. A yric a

n asil ki, so z , b a zen y a z ili o lm a d i i
,h a ld e,

kitap

d iy e

ad la n d irilirsa

a yn en bunun g ib i, b a z en m ek tu p da
.bu is im le ad lan d irilm ak tad ir
O te y a n d a n , ,k e lim e s in in a s h
e n in e k e s ilm.eiy m a n a sin a g e lir
T ip k i , k e lim e s in in u zu n la m a sin a
e^ anlam incja k u lla k
n eild
s ilm
ig ii
g ib i. B unun y an in d a k e lim e s i de
yp aa n la m
b emlir
a legne m
liri ^ .
da sanki
y a n i, k
a ye rilm
s ilm i ,p ay
tintilerek
d z e llig
s yo lei n d
mdi .tir
ib n A b b a s (ra) d e d yeti bu a n la m iy la
ik la m
17.'
tir
ai

(D ogru

bu

k b k ten

B^z. i b n Hacer, F ethu 'l-Bari, K ita b iid-

Davdt,x 1 , 1 4 9 .

.^ Bkz. B e s a ir u ze v i 't-Temyiz, , 278. Hadisin

tamami
bkz. ibn Hacer, F ethu 'l-Bari, X,
1 7 9 .

,1 d iyen

Y in e
1 0 1 4

))y a la n k a z iy e

d e bunu kastetm itir. Y ani bir eyin

( B u oyledir

veya degildir), eklinde sbyledigin

lier k a tT/kesin soze
denir.
Bu anlam dan;

k a z iy e ) v e

1016 Ibn A di bu hadisi, ed-D uafa, VI, 2097 adli

eserinde etm i tr. Ayrica bkz. AclunI,
K e tf u l-Hafd, I, 108.
1017 Bkz. Suyuti, ed-D urru 'l-M ensiir, V ll, 147.

R agip el-lsf'ahani

denm ektedir ki, fiyatlarin yiiksel

digini anlatir.

,deyim i vardir ki, yokluk

.develeri pazara siirdiiriir dem ektir

B ir de - ifadesi kullanihr.
B u da kesin olan zam an riilimini

Yani, bir topluluk kitlikla kila

arir
ve aziklari azalirsa, develeri satm ak

ifade etm ek k u lla n ih r ve: Ben,

( katarlar halinde pazara stirerler .

hig gorm edim m anasim ta ir.

ise, katrandan dam layacak

ise, bana yeter dem ektir.

durum da olandir . '

/K -t-r

katrandandir ve yiizlerini ateg

kaplar (14/ibrhim 50). Bu ayetteki

S dzlhkte kenar, bolge, m intika

anlam ina g elen kelim esinin
ogulu
eklinde gelir. Bu
b a^.am da A llah buyu ru r ki:

: Ey cin ve insan

topluluklari! Goklerin ve yerin

gevresinden
gegm eye
giiciiniiz
yeterse gecin gidin (55/R ahm an
33 (;. '
: Eger onlarin iizerlerine
her tarafm dan girilecek olsa, sonra
da fitn e gikarmalari istense derhal
onu yapacaklardi (33/A hzab 14(.

Fiili, onu kenari iizerine
attim, dem ektir. B una bagli olarak

fiili ise, ya n tarafi iizerine
diigtii anlam ina gelir. Yine d(i m e
anlam indan
lkilarak
yola
:
yagm uryagdi denm ektedir. Yagm ura
en/dam layan anlam inda
dii adi
tir. D am la gibi,
da verilm
dhzenli
i
im de art arda gelen toplulugun
b
bu hareketini anlatm ak in
i
denir, peg pege damladilar
e siralanan
dem ektir.
develer
pFee
in de
i tdeve katari ifadesi
kull^m lm Y ine bu baglam da .'

54

kelim esi

eklinde

de okunm
tuur.'' Yani, sicakligi

kivamina gelen eritilmig bakirdan .

: Bana erimig
bakir getirin iizerine dokeyim 18)/
K eh f9 6 ); burada gen
e kelim esi
bakirdir
eritilm i.

. : ,Kitap ehlinden dylesi vardir ki

ona yuklerle mal emanet etsen, onu

Sana eksiksiz iade eder ...(3/A l-i
im rdn
75 (;

Uncekine yu klerle mehir

vermig de bulunsaniz, ondan bir gey
geri almayin (4/N isa 2 0 (.

kelim esi

ise,

" I ^ nin

oguludur. M alin
iisu olarak
bir ol
kullam lan
lafzi ise ,
kdprdye

benzetilerek,

hayatin

im ini saglayacak kadar olam ge

na
denir. Bu ise, kendi norm
artlari
al
sim rlandirilm iiinde
aksine, durum a gore ebilen
d eg i
eydir. T ipki
bir
))zenginlik
,sozcugu gibi. Zira, bazi insanlar
eyle kendini zengin az
sayar
bir;

1018^

r kiraattir
az b. ,

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

diger bazilari ise, ok servet ile de
kendini zengin saym az. O nun i in
bunun m iktarim tayin etm ede farkli
gOrii ler ileri siiriilm iitiir. K im ileri,
bunun ol iisii, kirk okkadir, derler.
Hasan el-B asri; bin ikiyiiz (1200)
dinardir derken, kim ileri ise, bir
sigir postu dolusu altin dem i lerdir.
D aha b aka gorii ler de vardir. Bu
tipki, ulem dnm , zenginligin sim rim
belirlem ede farkli gorii ler ileri
siirm eleri gibidir.

.
.

,insanlara kadmlar, ogullar

yiiklerle altin ve giimiig yiginlari
sevgiyle baglamlan geyler gok
siislii gosterilmigtir (3/A l-i Im ran
yani: K antar kantar to planm i ,)14
olan. Bu ay m , . Bir
araya toplanmig dirhemler ve

Bir araya toplanmig dinarlar

.ifadeleri gibidir

K-t-a/ ^
SOzlukte
kesm ek/koparm ak
a n la m in a g e le n ^ k e lim e s i,c is im le r
gibi gbzle goriilen
eyi veya
bir
varliklari sadece akilla bilinen
eyler

,H irsizhk eden erkek ve kadim n

yaptiklarina kargilik ellerini kesin
M aide 38). u ayette
en kesm
ge / 5 e
(
de bu an lam d ad ir : -

Bunlarin
durumu, ategte ebedi olarak kalacak
olan ve bagirsaklarinipargalayacak
kaynar su igirilen kimsenin durumu
gibi olur mu? (47/M uham m ed 15 (.
E lbiseyi kesm ek de bu m ananm
inde ^er alir. Bu da Yiice A llah in
i

soziinde
m ek te dgir
e :
-

o nu inkar edenler

igin ategten elbiseleri bigilmigtir

H ae / 22
19( (.
Yol

kesm ek

ifadesi

ise,

iki

,anlam da
kullam lir:
B irinde
.yiiriim ek, yol alm ak anlam indadir
ikincisinde ise,
enlerden
gelip gve
e
yolda gidenlerden gasp etm ek/onlari
soym ak m
rstedilm
tir.
anasi
A llah
ki
buyurur k i :

,Siz, erkeklere gidiyorsunuz

yo l kesiyorsunuz (29/A nkebut 29 (.
B u ayet, Y iice A lla h m :
'
: Onlar, Allah inyolundan
alikoym ak isterler (7/A r a f 45) sozii
ile

Boylece onlari
dogru yoldan alikoymugtur 27)/
N em l 24) dyetine i.aret etm ektedir

gibi b a ^ e t l ^ s ^ g b r i i y l e algilanan
.ey lerib irb irin d en ay irm ak dem ektir

Bu
ayetlerde
sozii
edilen
sapikhgin
Yol kesm ek diye

insan

adlandirilm asinm

bedenindeki

organlarin

kesilm esi bunun bir m isalini olu

tu rm ak tad ir : ' : '
: Ellerinizi ve ayaklarimzi
gaprazlama kestirecegim /7/A ra f
2 ' ';(

; '

nedeni

ise,

bu

ekildeki tutum ve davra

larinin
m
/insanlarin yoldan kesil m elerine
alikonm alarina neden olm asindan
dir. O nun i in bu eylem de tipki Yol
Kesm ek gibi d eg erlendirilm i tir.

Ragip el-Isfahani
D e y im

olarak

Yiizereksuyu kesm ek de o n u y d zerek

g e.m e k a n la m in a g e lir
V u sla tin

k e s ilm e s i

' insamn arkasimn

kesilmesi, ifadesi, tiiriiniin
^ edilm esidir. B u anlam da
^
buyurur : '

Boylece zuimeden kavmin kokii

kesildi (6/E n am 45);
A k raba
ile
yakm hk
b a g in i

: Biz,
k e sm e k d e 1 e k lin e s o y le n ir
L u ta gu kesin emri vahyettik ki, bu
v e bu o n la r e tm ek /k en d i
kafirler sabaha gikarken muhakkak
h a lin e b irakm ak v e on lara iy ilik
kokleri kesilmig olacaktir ( 1 5 /B ie r
m a n a sm
yapm ayi
e n g e lle m e k
6 6 ); - : Kalpleri parga
ir. B u an la
Ym
u cdea A llatah o y le
pargaolmadikga(9/Tevbe 110);yani,
b u y u rm a k ta d ir :

:
.ifa d e si is e , ay rilik h r/terk etm ed ir

D em ek akrabalik baglarim zi kopa

racaksimz? (4 7 /M u h a m m e d 2 2 (;

. Onlar
ki, A lla h m siirdiirulmesini istedigi
geyi (iman ve akrabalik baglarini(
/ ) B a k a r a 2 7 / 2 ( ; ,
' :
Sonra da onu kessin de baksin ) 2 2 /
H ae

15).

Bu

a y etin

y oru m u n d a

tir ki: B u adam sonrad eipin

n m ii
yere

a kkilsin
e ssin
. K
d im
e ileri

ise , k en d in i b o g a ra k intihar ed ip
c e lin i k e s s in , ed e m i lerdir. B u , ib n
A b b d sin:

Sonra kendini bogsun

e k lin d e k i

y o ru m u n u n

m an asim

im ak tadta
ir ' 9.'

i k eB
s in
ir le
i,tirm ek

on u n h a k k in d a so n kararm i v erm ek
dem ektir. A lla h bu yurur k i :

Melike) dedi)
ki: (Bilirsiniz) sizya m m d a olmadan
higbir igi kestirip atmam (2 7 /N e m l
3 2 (; . Bir kismini kessin ) 3 /

nlar sabaha
oleceklerdir.

varm adan m utlaka

gdi! ^gore ise,

yaptiklarina p im anliklarindan kalp

1 param par a oiacak bi im de
tovbe etm edik e, dem ektir.
_
ifadesi ise, geeenin bir
boliimii demektir. A llah ^ ki:
: Sen, gecenin bir

kismi olunca ailenle birlikte geceden

yola gikipyiiruyun ( 1 1 / ^ ).
K oyun s ti^ s d de
diye
adlandirilir ve ogulu
eklinde
gelir. B u da, > ve . vb gibi
-( kesmek, koparmak) kokiinden
tiiretilm i to pluluk isim lerindendir.

ise, kirbag dem ektir.

' Kuyularina kesinti

isabet etti, deyim i, k u ^ u ^ i m ^ suyu
kesildi, anlam m a gelir.

Vadilerin

tileri, ifadesi

ise,

vadilerin

kesin
son

kisim laridir.

A l-i Im ran 1 2 7 ). Y an i, onlard an bir

to p lu lu g u y o k e t s in .
1019 ^kz. Hakim, M iistedrekte kaydedip sahih
saym itir. Suyuti, ed-D urru 'l-M ensiir, VI, 15.

Meyveyi

M tifred a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

kopardim denir .

ise, m eyvenin
olam dir.
ko pB
ogulu
arilm
ununi

eklinde gelm ektedir. A llah
buyurur k i : ' Ki cennetin

m eyveleri yaklagmigtir/sarkmigtir
H akka / 69
23( (.
jstiare voluvla disi deve
in de
i


.denm ektedir
Bu da daha once bozmak, iptal
etmek ile nitelenen
eylerde tigi
ge
gibi, bir
toplayan/koparan
eyi
eye
benzetm e yoluyla sbylenm
tir
i.

,Asma agaci yaklagti
dem ek ,
devgirme zamani
ti, d emyakla
ektir.
ise, to planaeak m eyvenin
dii,enlerine denir. Tipki kalinti
dokiintii, artik m anasina gelen
kelim esinde oldugu g ib i .

K -t-m -r /

-<

K-a-d /
O turm ak
anlam indaki-
kelim esi, ayakta durm ak anlam ina
gelen

kdkten gelen kelim esi ise, bir

anlam m a gelir. O te yandan
oturu
ekli
ise, i/Oturu
oturm
imini
b i a
anlatir. B azen- kelim esi, oturan
anlam ina

gelen

kelim esinin

.ogulu olarak da k u llanilm aktadir

A llah buyurur ki:

'

Namazi

,kildiktan sonra gerek ayakta

otururken ve gerekse yanlariniz
iizerinde A lla h j zikredin (4/ N isa
103 (;
'

Onlar ayaktayken, otururken
ve yanlari iizerine yatarken Allah i
anarlar (3/A l-i Im ran 191 (.

sozciiguniin
itidir. Ayni
kar

kelim esi ise, oturm a yeri

dem ektir.
ogulu
B unun
ise,

eklindedir. A llah b uyurur k i:

O ndan bagka yalvardiklarmiz...

Muktedir/Giiglii
ise, bir gekirdek zan n a bile sahip
degildir (35/Fdtir 13). A yette g e en padigahin huzurunda dogruluk
koltuklarindadirlar (54/K am er 55 (;
.
kelimekirdeginin
esi, hurm a
.iizerinde bulunan ince zar dem ektir
Bu kelim e, dnem siz, degersiz, kii
iik
in kullam lan bir m eseldir
eyler i.

K-t-n /

A llah b uyurur k i :
Ve iizerine kabak cinsinden
bir agag bitirdik (37/S affat 146 (.

)pam uk ) ve
hayvanin sirtinin alt kismi ifadeleri

ise, bildigim
eylerdir
iz.

.yani, huzurlu (asude) bir m ekanda

Yiice A lla h m :

...

H ani sen

sabah erkenden mil m inleri savag

m evzilerine
yerlegtirm ek
igin
ailenden ayrilmigtin (3/A l-i Im ran
so ziin d eg e ) 1 2 1 ,e n -^ -^ k e lim e s iis e
otagm kuruldugu
m eydanini
sava
.kinaye yollu anlatm aktadir
Bunlardan ayri olarak bir te
i
tem bellik gosteren
iye de
ki adi

tir. Yiice
u soziinde
Averilm
llah m
i

857

R agip el-lsfa h a n i

oldugu g ib i :

' Mil 'minlerden dziir
sahibi olmaksizin oturanlarla Allah
yolunda mallariyla, canlariyla cihad
edenler egit olamazlar (4/N isa 95 (.
-

tos vuran, giiglii sozcuguniin

itidir
kar .

'

korum asiyla seninle olan A llah tan

dilerim deyim i de bu kdktendir .

_ < ,surekli oturan

ve

tembel, haylaz, uykucu bir adam

ifadesi de bu k oktendir .

sozcugu is^, ay halinden

evlilikten^ 1
ekilm
etegi
i
kadin dem ektir.
ogulu
B unun
da

kelim esidir. Bu anlam da Yiice

A llah :

,Bir de nikah iimidi kalmayan

ay halinden kesilmig kadm lar 24)/
N 60
ur (.

Allahm iicahitlere, oturanlarin

iizerinde biiyiik bir ecir vermigtir
N isa 95) ayetinde g e / en
4 (
.sozciigii de oturanlar dem ektir

eyi

H er zam an

k e lim
lare si,
altin
b do a
r

gdzetlem
Bazen ek
bir

n oturm akde,ifadesiyle
onun i
anlatilm aktadir Yiice A llah :

b ir
h a sta lig a
ay ag a kalkam a
in ku llam lir. K urbyan
ag ay
ik a
ii

gibi
da durdu
bdyleg eu znilm
d ani

Dedi ki: Oyleyse, beni azdirmana

kargilik, ant igerim ki, ben de
onlarfi saptirmak)
igin senin
dogru yolunun iistiine oturacagim
(7/A r a f 16); '

Kavmi, M u sa y a:
Sen ve Rabb in gidin savagin; biz
burada oturuyoruz, dediler (5/
M dide 24), yani, biz burada durup
b ekeyece iz.

bu hali sdzilerin
k o n uhalin
su k e
i
b e n z etile re k
adi v e rilm i.tir

-UX - 1

'

. '

'

Onun saginda ve solunda oturmug

iki melek zabit tutarken (5 0 /K af 17),
yani, yanlarinda kendilerini gdzetim
altinda tutan, lehinde ve aleyhinde
ne y aparsa yazan bir m elek vardir.
Bu kelim esi, hem bir ki i hem
de ogul i in kullam lir. Aym ekilde
yabani hay v an lar in de kullanilan
zayif/boynuzsuz kelim esi ise,

o g u luB unun
ise,

keli

m esidir. H eniiz yeni o lara k kiip

to m u rc u k la n a n /b e lirg in
en k ad in g b g iislerinlee
denm ektedir.

Yam

Sira,

bu

k elim esi, kindye y o lu y la giizel huy

k a n lik la rin d a n ve
u z a kamla
lii
kotii leri
k a ra kan
terli
latm ^ak
i
i.in de k u lla n ilm a k ta d ir
in kullanilan
B ir bina i
ifadesi ise, onun tem ellerini dile
getirir. B u a n la m d a A lla h b uyurur k i :

Hani bir zamanlar ibrahim veism ail

E v in temellerini kaldiriyorlar (diye
niyaz ediyorlardi) (2/B akara 127).
D eve iizerinde kurulan tahtirevan
i in kullanilan

ifadesi

Mtifredat / K u r'an K a v ra m la ri Sozliigii

ise, bu tahtirevan yapilirken binam n
tem ^ll^ri gibi onu tutan biiyiik
aga lar dem ektir.

demektir
ogulu
ve .eklindedir
Bu anlamda kapiyi
,kapattim denmektedir. Bu kok
i yapmasiminsanm
engelleyen
bir i

/ K-a-r
bir geyin derinligi
ifadesi, onun altim n son noktasi/
dibi
dem ektir.
A llah
buyurur
ki:

( 0 riizgar) insanlari, kokiinden
sokulmiig hurma kiitiikleri gibi
yere seriyordu (54/K am er 20).
Yani, yerin derinliklerine inm i
olan kdklerinden sokiilm ii hurm a
aga lari gibi. B azilari, -
ifadesi, agag kokiinden sokiildii
dem ektir, derler. K im il^ri ise,
liili, yerin derinliklerine gomiildii,
m anasina gelir, derler. Yiice A lla h m
bu dyetle b ildirm ek istedigi de, yerin
derinliklerine
kadar
inen hurm a
aacim n sokiiliip atilam ^ gdvdesi ve
tiim iziyle ^ o ^ edildigi gibi, onlarin
da sokiiliip atildigidir.

Ayni kokten gelen

derin (tas, kazan) kap anlam ina

gelir. Bir insan bogazim n dibinden/
girtlaktan konutuunda
deyim i kullanilir. B u tipki
avurdunu gigirerek konugtul
yapmacik tavir ile konugtu denmesi
gibidir
ki,
sesini
avurdundan
lkararak konum asi anlam ina gelir.

/K-f-1

kelim esi

her
.ey icin de kullamlmaktadir
M esela : '
Falan
adam, gu igi yapm aktan alikondu
d e n ir Y iice A llah d a b u y u ru r :
. Onlar

Kur an i diigiinm iiyorlar mi? Yoksa

?kalplerinin iizerinde k ilitle r i m i v a r
Muhammed / 47 ( 2 4 (.
i
anlaminda

Ona, ayni ekilde elleri bagli

ndii gibdi.

kelim esi ise, yoleuluktan

dbnmey i ifade eder .
,de
yoleuluktan
ddnen
topluluk
demektir .

Bu,

ya

kilit

Bir
.eyin kurusu demektir
kuruyup
birbirine

k litlendiine ya da kilitlenm i
tigine bakilarak
gibi verilen
sertle
bir isimdir.Onun i in
B itki kapandi

ve

erke^

hayvan

iri tahrik olmaktan kilitlenip bir

a
y

yapamayacak
e ekilde zayif
tiigiinde
dii erkek hayvan
kilitlendi d e n m e k t e d i r .

/ K-f-a
sozliikte kelim esi, boynun
arka tarafi, ense anlama gelir. Bu
manada
ensesine

bildigim iz

.denmektedir

dendiginde, onun
isabet ettirdim /z nsesine

vurdum demektir. Ona yakm bir

Ragip el-(sfahani
anlam da kullam lan ve '
ifadeleri ise, bir kiinin ensesinde

aldiklarinda hemen ardina diierler.

yakindan
o l mizlem
^ , onu
ek ^ 0
.m anasina gelir

/ - -

Yine bu k 6kten olan ' sozciigii

de, bir kin
i,n ensesine tabi olm ak

kelim eleri sayilarda

kullanilirveiz/zA:ilefo/manasina

takip etm eyi, arkasindan gitm eyi

gelirler. Tipki, biiyukluk ve

kugiikluk kelim elerinin cisimleri
tanimlamada kullamldiklari gibi.

anlattigi gibi. Bu ifade ile, kinaye

Bunun yamnda hem

olarak,

hem de ve kelim eleri istiare

yoluyla bakasi i in de kullanilirlar.

ona

baglanm aktir. Tipki '

kelimok
esinin
yakindan
bir iyi
ki

bir ki$inin

dedikodusunu

yapm ak
ve
onun
kusurlarm i
ara.tirm ak m anasinda ku llan ih r
A llah buyurur k i :

B d de hig bilm edigin bir geyin

az

:ardina diigmel (1 7 /isra 36); y a n i

K iyafet ilm i ve zan ile hiikiim /karar
verm e .
^
olarak

e ggo6ru
re, ilmi de kok
kelim esinden alinm i.tir

Bu tipki
dilbilim de

ve ,gibidir. B u
[itikak-i

ekber

diye

bilinen] bir sanattir

.'
Buka fiilin
form ubirolan
ba

.ise, arkasina bindim dem ektir

A llah buyurur k i :
Onun ardindan da p eygam berleri
gonderdik (2/B akara 87 (.

ise, ?iirde bir beytin diger

turn beyitlerde alinan ve siirekli
tekrarlam asi gereken son kism idir .
sevenlerinin
sozciigu d e^, 0

kendisiyle tavlandigi eit

bir
em ektir
ki,
onun
kokusunu ^
Hasciis,
el-Garibul-Musannef ;5

Allah buyurur ki: '

Sonra da seninle orada

fa zla komgu
kalamayacaklardir (33/A hzab 60),
yani: Kisa bir zaman. Y dce A llahin
s^zleri de bu manaya gelir: <

Gecenin b ir a z i harig olmak

iizeregeceleyin kalk(73/M u zzem m \\
2); ' Bu takdirde
de a n c a k p e k azfa yd a la n d irilirsim z
(33/Ahzab 16);
Biz onlara
b ir a z zevk e ttiririz ( 3 1/Lokman 24);
E ger onlar

Z a h iriy y e
N iish a si (.

U beyd,

Y a z m a si-

v a ra k

260

(T iirk iy e -

b ir

za m a n d a n

sizinle beraber bulunsalardi, gok

bagka savagm azlardi (33/
Ahzab 20), yani, ancak ^z bir sava

azdan

yaparlardi.

iglerinden p e k azi harig, daima

onlardan hainlik gorursiin (5/M ^de
13), yani: Onlardan kii iik bir kesim.
ayetler de aym manaya i aret
etmektedir:

10Z0 B u k o n u d a b k z . ib n C in n i,

, ,E b u

ve

Hani

vakitler Allah Sana uykunda

(riiyanda) onlari az gosteriyordu.

Miifredat / K u r'an K a v ra m la ri Sozliigii

) Enfal4/ 83 ( ; -
Ve onlari
sizin goziinuze a z gosteriyordu 8)/

m dm ktindiir. B u d u ru m d a , ay etin
m an asi: Ilim, sizden ancak gok az

kigiye

Enfal
4 4 (.
Bazen, kinaye yollu kullamlan
azilk, zillet anlaminda kullamlir .

airin buu konudaki

sdzii bir 1
kabul edilebilir :
-'

'

m astarm

;onlarinkinden gok deg ild ir

izzet, insamn ellerindekini gok
g d rm esid 02.'
ir[
Yiice A llahm

sifati

z a m a n d a ay et: Size ancak gok az bir

ilim verilmig, a n la m in a g e lir .

,biiyiik

ve

d e g e rli

yoluyla izzeti dile getirmek i in

ek teeny aozlm
ic ik
ak tan
gbeir
r
k a im
b ir
azlar.
m a nY
a iice
bta
a

da,- 1 her degerli olan

.fa la n adam gunu gok a z y a p a r d e n ir

in,

o lu m s u z d a n O nistisn
u n a
i

y a p ila b ild ig i g ib i, b u n d a n d a istisn a

y ap ilab ilir.
o y le Mdeese
n ir
la:

size

olmasi
hari

fa la n '

yapm asi gok a z d ir ; ancak oturarak

veya ayakta olarak [ya p a b ilir], v e

ifadesinden

4)/

k e lim e si, o lu m s u z lu ^ m a n a s in
gelir. S o z g e lim i ,

.b u n a

istisna

:D e ki

M u tla k a n la m d a k u lla m ld ig in d a

ce. burada gelin

g e en az anlamina
gelen
kelim esinin ,
bir

.N isa 77) sozii de bu a n la m d a d ir

.gey az bulunur kaidesince boyledir

Yiice A llahm : -
ve size ilimden ancak a z bir
gey verilm igtir (17/isra 85) sdzune

Dunya zevki ne de olsa a z d ir

kullamlir . dyetler bu konuda

kabul edilm
tir
i:


Ama kullarim iginde gok jiik red en
a z d ir (34/S eb e 13 (;
Ama
onlar da p e k a z d ir (38/Sad 24). Bu

o ls u n

h a z irla d ik tirild
la riy la
ig in
kila
adra

A lla h in :

A zilk, ^imi zaman da, kinaye

o lu rs a

iinkii dbiin
u n ylar,
a likYlaiice
rd ir .

gogaltti (7/A raf 86 (.

verilm em igtir

Benim

A lla h m k iy a m e tte m u tta k ile r in

i

H atirlayin ki, siz a z idiniz de 0 sizi

tutulan

gen
e- k e lim e si ise, n e k a d a r

u sozii de bu

o la b ilir k i , 0

da

ayetlerim i a z bir p a r a kargiliginda

satmayiri (2 /B a k a ra 4 1 ) a y e tin d e

Benim taglarim -370

a n la m d a d ir :

.e k lin d e o lu r
B u so zciig iin iin g izli o la n b ir

" -- -

verilm igtir ,

uygun

c iim le le r

Y iice A lla h m :

^ u ll^ m lir

bir gair sozii degildir, siz 0

g o k a z inam yorsunuz (6 9 /H a k k a 4 1 (

sozii de bu m a nkala
d an mai
.tir
2 $ ar, e l-A a. B u ra d a air, A m ir b. T u fey l

K im ileri ise, b u ay e tin a:

ik la m a s i

ile A lk a m e b. A l ^ s e a r a s in d a lk an p o le m ik te

Siz az bir gekilde iman ediyorsunuz ,

A m ir in u stu n lu k le rin i sira la m a k ta d ir. B kz.

ek lin d ed ir, derler. A z iman is e ,

Divdn'i, S.94.

861

Ragip el-Isfahani

Onlarin

/ K-l-b

gogu girk kogmadan Allah 'a iman

etmezler (1 2 /Y 0 su f 106) ayetinde
iaret edilen ikrar/kabul etm ek ve
yiizeysel/genel tam m adir.

dbnddriilm esidir. E lb isen in kalbi ve

Ayni kokten gelen gunu

in san m kalbi gibi. B u, insanm kendi

Bir geyin kalbi, o n u n bir

ekilden
k ae ^bir
ble
,ev
a rilm e si

3 ik o n m a s i

az buldum, deyim i, onun yhkiinti az

yani, h a fif buldum dem ektir. Bu, ya
hiikiim yoniinden boyle bulunm u
o labilir yada giiciiniin daha fazla

an lam m a gelir. B u an lam d a A llah

b u y u ru r k i :

ve siz O'na

d d n d iir iile c e k s in iz (2 9 /A n k e b d t 2 1 (.

A ym

olduguna iaret eder.

k b k ten

g elen

,ise

d o nidbiiriilm
ira k mek
a k, , bgeri
ir i

Birincisi :

Bana

verdigini az buldum, sozii gibidir.

ikincisi ise,

d o n m e.ekk, i l ^ e k a n la m la rin a g e lir

A llah b u y u ru r k i : '

imdi o

0 riizgarlar, agir yiiklii

oliir veya dldiiriiliirse gerisin geriye

bulutlari y iik le n in c e , onu kurak bir

eski dininize) mi d o n e c e k s in iz (? 3)/

memlekete gonderir (7/A ra f 57),

yani: yiiklendim , onun giiciine

A l-i im 1ra4n4 (;

Onlar

da:

uphesiz

A r a f125
/ 7 ( (;
fiili de onu az buldum,

dem ektir.
gibidir

Bu
ve

tipki,
onu

h a fif

fiili

gordiim

m anasina gelir.

Sozciigii

ise,

dagin

zirv esi dem ektir. B u ismi alm asim n

nedeni,

diger

kisim larina

'

E vlerine d o n d iik le r i zam an

d o n iiy o r la r d i

8 3)/

M u ta ff if in 3 1 (.
in sa n m k a lb in e g e lin c e , d e n iy o r
tig in
iri
a ddedenego
k/a
gi^
ii:
k e n lig in d e n b utir.adiK albin
a lm i
ey lem i v ey a b ze llig i o la n ru h , ilim ,

O te yandan

ve Bir

eyin sarsilm asi, ^erinden oynam asi

e c aat v b gibi m a n a la r d a k alp d iye

.a d la n d irilir

dem ektir.

hangi akibete) d d n d iir u le c e k le r in i (

yakin da
ogreneceklerdir
2 6)/

gore,

zirvesinin ok az olm asidir.

takdirde

Zulmedenler, hangi d a n iig e

zevklenerek

biiyiik testi dem ektir.

u a ra 7 (; -

insam n ta idigi kii iik veya

biz R abbim ize d o n e c e g iz , dediler

gdre, kendisini az buldum .

A lla h m : '

ifadesi

ise,

kelim esinden alm m adir ve hareketin

sesini taklit etmek dem ektir.

vakii gdzler

kaymig, k a lp le r girtlaklara gelm igti

A h z ab 10) so ziin d e g e / 33en
(

M t i f r e d a t / K u r'an K a v ra m la ri Sozliigu
so zciig ii, ru h la r dem ek tir.

iiphesiz ki bunda kalbi olan kimse

igin elbette bir ogiit vardir (5 0 /K a f
d y etin d e g e )3en
7 ,k elim e si ise
ailim
n la myine aa ng la
e lir
y i.

'
'

ji^ujglerinden seni dinleyenler de

vardir, fakat biz, onu anlamalarina
engel olmak igin kalplerin in iistiine
ortiiler koyduk (6 /E n dm 25 );

K alplerine
miihiir vuruldu. Onlar anlayamazlar
(9 /T ev b e

87)

d y etleri

de

bunun

'

asil gogiislerin igindeki k a lp le r kor

olur (22/H ac 46) ayetinde ge en,
bir
lcelim^s
gorii,e,gore, akil
diger bir gorii.e gbre ise, ruhtur

Yalniz, akildir diyenlerin g 6rii ,ii

isabetli
iinkii, degildir
akil in
i ,
,bu dogru degildir. B uradaki m ecaz
su ayetteki m ecaza b e n z e r : -

Altlarindan irmaklar

,akan cennetler (2/B akara 25); zira

nehirler akm az, akm akta olan sadece
sulardir .

. *

Burnt da Allah
size sirfb ir miijde olsun ve bununla
;kalplerin iz yatigsin diye yapmigti
yoksa, zafer, ancakAllah katindandir
E nfal 10) d y etin e g e lin c e , sizin / 8 (
gecaatinizi
saglamlagtirsin
ve
.korkunuzu bertaraf etsin, d e m e k tir

,Bir geyin taklibi

bir kahalden
hale ba
g e
,m esi

g ibidir.

Fakat

B u n u n a k s i) s e ,

a v e tte y e r a lm
t i ir:

kalplerin e ,0

korku diigiirdii (5 9 /H a

degi?m esidir
. ayet bunun
o rnegidir :

g e v ir d ile r (9/Tevbe 4 8 (.

Yiice

r_
. Ovsa onlarin kalpleri
k alp leri p a ra mapdair
r.

yani

kalpleri

ve

evirm esi, onlari

basiretleri
bir
kasina
gorii$ten
dondiirm
bir esi
ba
d^m ^^tir.

B uyurur

Biz onlarin kalplerini ve

g e v ir ir iz de ( 6/E n am

deyim i mde,
anligi
pi

M iiminlerin kalplerin e
giiven indiren 0 'dur (4 8 /E etih 4 (.
(5 9 /H a daginiktir ,
14),

A lla h in

Onlar Sana tiirlii igler

110 (.

b u n a y a k m d ir :

evirip

bakm aktir. A llah buyurur :

2r(.

m a n a s in a g e lir
. ay e tin m an asi da

ileri

evirm ek ve onlara derinlem esine

,iffetli d av ran i a d a h a elv eriijlid ir

ise,

gdzlerini

Yiizleri ateg iginde g e v r ild ik le r i giin

A hzab / 33 ( 66(.

Boyle
yapm am z hem sizin kalpleriniz
hem de onlarin kalpleri igin daha
,temizdir (3 3 /A h z d b 53) ay eti ise

bir

ifdde
m an olan
eder. insanin
Bu, p i
hdlini anlatan bir ifadedir. Y dce
A llah bu baglam da b u y u ru r :

_.'

.- -.,

Derken iiriinii r yok edildi. Bunun

iizerine bagina yaptigi masraflara

Ragip el-Isfahani
kargi ellerini ovugturm aya bagladi
K .ehf 4 2 ), y an i: p i / 8 \( m an lik ta n

k e lim e si, e g irm e k , biikm ek,

e llerin.lrp
i ip d u ru y o rd u
B du ykleoa ir
ndueddr
e
a:

/K -l-d
sarm a k , ta k m a k a n la m in a gelir. B u
an la m d a ip i in
d en ir , b u onu sardim , biiktiim

dem ektir.

Uziintusunden) ellerini ( - 3 7 1
,isiran aldatilm ig g ib i
Aligverigten sonra aldandigi
agikga ortaya giktiginda
022(
h arek et

e tm e k

b u y u r u r k i :

b o y n a takil

m i olan ip, gum ti vb tiirunden

kolye dem ektir.

B oyna takilan ve

bir eyin etrafini k uatan h er e^

is e , d o la n m a k , d o la,m a k

ise, biikulup

buna benzetilerek bu isim le anila

dem
A ella
k tir
h .

bilm ektedir.

Ve

takti d er gibi,

S ozgelim i,

kolyesini

kilicini takti

s e c d e e d e n le r a r a s in d a d o la g m a n i

denm ektedir.

d a g o r iiy o r

om uzlarina ap raz olarak bag lad ik lan

u2a21r6)
a/
9 (;
Yahut

Bu

tipki,

k u ak/ al d em ek olan -

k ad in lan n
kelim esine

rizik igin) d o la g ip du ru rlarken (

A llah in a za b in in ) k e n d ile rin i (
y a k a la y iv e r m e s in d e n
em in
mi
o ld u la r? U ste lik onlar, a za b i

b e n z e tm e y a p ila ra k k ill k u an m a k

e n g e lle y ic i

a n la m in d a ,

de

d e g ille r d ir

16)/

N a4h6l (.
.

- kilicini

benzetm e y o lu y la

kugandi denm esi gibidir.

ifad e si ise, al g iy m e y e
bazen

d e,

boynunu

v u rm a k m a n a sin d a k u llam lir.

dey im i de, agiri

. Onun boynuna bir ig

degigken ve gok diizenbaz adam

koydum/onu y a p m a y a m e c b u r ettim ,

d e m e k tir .

dem ektir.

it

h a s ta lig id ir .

k alp
b e
ir

,d ey im i ise

d ey im i ise, onu

tenkit ederek susturdum m a n a sin a

gelir. A lla h b u y u ru r k i :*

hastanin higbir geyi y o k d e m e k tir .

Goklerin ve yerin m ekalidi

de in sam ae ism d a n k iv ra n d ira n

O nundur (3 9 /Z iim e r 63). B u dyette

.b ir h a s ta lik tir

kuyuya

g e en k e lim e si, o n lari k u atan

b ir z a m a n tiik eSnumyeuy ehn

i

e y le r d em ek tir. k im is i: B u, onlarin

ad i v e rilir .

hazineleri,

ise, b u rm a b ile z ik d e m e k tir .

k im isi

de:

Onlarin

anahtarlari d e m e k tir, d e r H e p siy le

i aret e d ilen de ay m m an ad ir. Bu
d a Y iice A lla h in o n la r lizerin d ek i

, K a y s b. Z l^ a y h . B kz. ib n
veyh,

O ereste -

$erhu 'l-Fasih, 1, 152; I s f a h a n, Agani,

11, 114; F e y ru z a b a d i, Besair, , 2 8 8 .

k u d re ti v e o n la ri o y le c e m u h a fa z a
e tm e si/k o ru m a sid ir.

Mtifredat / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigii

K-l-m/

m iz ra g m b o g u m lu ^ lsm i v e k a m i

(sas) Vahyi, Cibril, Cibril de Mika

i l den, Mikail de israfil den, israfil
de Levh-i M ahfuzdan, Levh da
K a lem den alirdi.l02i

e y le rin k irin tisi, gibi

k e s ilm
se rt
i,

, ise ,y e d i iklimden her birinin

b u d a n m.eiy le rin artik lari d e m e k tir

adidir. B u da, cografyacilara gore,

diinyam n yedi boliim e ayrilm asi ve
her birine iklim denm esinden dogan

,kalem k e lim e sin in a s h , tirn a k

e k ild ekkirp
iy
o lan
ilmBaii
u,
d a ,adi v erilm e k te d ir. B u tip k i

nakzedilmig, iptal e d ilm i

ey e

bir tanim lam adir.

d e n m e si gibidir. K alem

k e lim e si, o z e llik le k e n d is iy le yazi

/ K-l-y

alet v e kendisiyle olgiim

y a z ila n

yapilan bardak i in k u lla n ilir h ale

tir. B u k o n u d a A lla h b ugyeulm
ru ir

Nun, K alem e
veyazdiklarina ant olsun (6 8 /K a le m
- u

k i :
1(;

Eger

yeryiiziindeki agaglar hep kalem

olsa (3 1 /L o k m a n 2 7 (.

Yoksa) Meryem i kim)

himayesine alip koruyacak? diye
kalem lerin i (kur 'a igin) atarlarken
sen yanlarinda degildin (44/A 1-I

im ra n 4 4 ), b u d y ette gen
e

kalemlerini k e lim e si, bardaklarini

d e m e k tir
.

kelim esi, iddetli

igrenm ek

Rab ki kalemle

yazmayi ogretti (9 6 /A la k 4 ) a y e tin d e

v u rg u la n a n ise, in sa n aoidan
bk ira
fa y d a v e re n y a z m a n im e tin e d ik k at
ek m ek tir. B u uk oriv
n uadyaekti
is e ,ila aret
h i b ir
e tm
m ae nk te
a ydair
i

ve
Bu

anlam da
denir ^i,
ondan nefret etti, igrendi dem ektir.
A llah buyurur :

Rabbin seni birakmadi ve

darilmadi (93/D uha 3);

Lilt: Ben, sizin bu iginizden

igrenenlerdenim, dedi (26/uara
168). B u dyette g e en kelim esi,
iki ekilde ele alinm itir.

B u fiilin asil vavlidxx diyenler

onun m ana olarak . yani, atm aktan
geldigini sdylerler. B unun dayanagi

digi deve,
siivarisini
alip
gotiirdii/ugurup
gitti ve gillie de vurdum
deyim leridir. B una dayanarak 3
olan, kalbin n efret ettigi i in d iari
atip kabul etm edigi ey m anasina
geleeektir.
da,

m anasina

kin
gelir.

am a o n u in c e le m e n in y e ri bu rasi
d e g ild ir :

Hz. Peygamber

1023 B u riv a y e ti, e s -S e c e ri, e l- ib a n e d e k a y d etm 5tir. S e n e d z in c irin d e M u h a m m e d b. U k a c

e l-K irm a n i

[ k, k e z z a b tir/y a la n c id tr;

k e n d isi h a d is u y d u ru rd u . B k z . Ib n u l-A rrdk,

Tenzihu -geria, s. 3 1 8 , 3 3 1 .

R a g i p el- lst 'a ha ni

A y m fiilin a s lin iy a lik a b u le d e n le r

zam an

hurma ve unu

boyunlarinda halkalar ve zincirler

oldugu halde siiriikleneceklerdir

tavada kavurdum (s a ta ^ lz ^ rtP m (.

M u m in

is e, d e y im e d a y a n m a k ta d ir :

71)

a y e tin d e

ta sv ir / 4 0 (

ed ilen k iy a m e t g iin iin d ek i h a lle rin e

arettir, d e rle r
i

/ K -m -h
o yel-H
le dalil
e r: ,bugday

/K

- m

- r

a k ta ilip
tik
o lg
tato
unnbpbla
la
ai
g e 9en

n in c a y a

kadar

.siire 9te

b u g d a y in

ald ig i

in erk e n

/ alm asin m n e d e n i, td m g e z e g e n le rin

ig in i k a z a n m
y ild
a siizvlae rm
o n u
Ii

b aa
yag
u kiy
ari
a

irm esin d en d ir. A lla h b uele

y u ru
g er

a n la m in a gelir. A yriea

e k ild e o lu rsa

o lsu n , h e r tiir
ne

k9^in
ld irm
dbea ^^
so zc u g u
.k u lla n ila b ilm e k te d ir
B u a n la m d a - deve bagim
kaldirdi d en m ek te d ir. B iraz farkli
b ir a n la m d a ' ,d e d e n ir k i

baini arkaya

bagladim

d e m e k tir
Y iice A lla h in :

kelepgeler genelerine 0
,dayanm igtir da burunlari yukari

agagi

k i :

y u k a rid a

g e 9en

sozii

H akka

boyun

eg m ey e , d o g ru o lan i k ab u l e tm ey e
v e A lla h y o lu n d a h a re a m a y a k a ri
n asil

9e .it

b u ru n

k iv ird ik la rin m

ta sv irin i

b ir

h e d e fle m e k te d ir

K im ile ri ise: B u, o n la rin '

tir.in Ov bne ir
rilm
u niyle
k ii
i
m e h ta p ta g itm e k -

ek lin d e

ifadeig inedilir.
d a b oA
z uyla n
I
k irb a in
i

.h a lle rin in tem sil ile a n la td m a siriir

o n la rin

ig in a /m e h ta b aAyis e
I ,_ - adi

ifad e y e b ir b e n z e tm e d ir ve o n larin
A y riea

jySenelerin sayisim ve hesabim\

bilesiniz diye Giine 7 bir igik, Ay ,I
da bir nur yapandir (1 0 /Y u n u s
5 (; Ay a gelince, ona
menziller tayin ettik (3 6 /Y a sin 3 9 (;
' Kiyam et saati
yaklagti ve Ay d a ya rild i (5 4 /K a m e r
1 (; Giine in ardindan
gelen Ay a ( e m s 2 (; ,Hayir
ant olsun Ay a (7 4 /M iid d e ss ir 3 2 (.

som u rtm aktadirlar

Y a sin 8) sd z h n d e g e 9en / 3 6 (
so zciig ii

d a U9uncii giiniinden

so n rak i d o n em d ir. D e n iy o rk i,b u ism i

B u n d a n ay ri o la ra k ,m a s ta ri

g o zleri

Ay d em ek

d o lm
laadyiga inbdaa

so y le n ir .

.adi v e rilir

devenin

tir. B u9,

isim d ir

B u n d an e ld e uendailm
dai

k a ld irm a k

k e lim e si, g d k te k i

z a m a n d ak i

A ym

k d k te n

.d e n m e k te d ir

sozii,

km

m a n a s in a gelir. B ir k i,iy i
b ir ey h a k k in d a k a n d irm a k d a
*
unu hile yoluyla ondan
aldim, d e y im iy le a n la tilir .

M t i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri S ozliigu

K-m-s

_ kelim esi, b'\\6\g\m\zgdmlek

dem
o gektir
u lu:.

eklinde gelir. A llah buyurur k i$:

<
-

E gergbm legi ondenyirtilmig

de, hamm dogru soylemigtir,
zaman bu, yalancilardandir. Yok eger
gom legi arkadan yirtilmig ise, hamm
yalan soylemigtir, zaman bu dogru
soyleyenlerdendir (1 2 /Y d s u f
6^
7-^
(.

inGkullam
iyilebilen
eyler
lan
i
fiili, onu giym eyi anlatir .

. ,fiili ise

devenin
sininmiizerine
asi,k izdi
i
atlam asi m anasina
aret eder
i.
kelim esi ise, tuttugunda

deveyi

kivrandiran

duram az

hdle

ve

yerinde

getiren

bir

tiir

h astalikeniirktiigunde
tir.H ad isteg e
tekm e atan hayvan dem ek olan
terim i de bu kok ten 1024.
d ir

/ -

A llah buyurur k i :

B d de bunlara dem d d en kam gilar

H ac 21). Bu dyette ge)/ 22
eu
kelim esi, kendisiyle hayvan vb
vurulan ve boylece boyun egm eleri
saglanan
dem eki/kirba
kolan
am

oguludur.
sozciiguniin
Bu
anlam m dan d o lay i , . denir

ki, onu durdurdum , da durdu

.denir
Yine bu kokten gelen ve
isim leri ise, S1V1 veya toz halindeki
eylerialtirken
bir yere
dokiil
b o
m elerini engellem
in kullamek
lan
i
huni tiirii
.eylerdir
H ad iste :



,Soziin hunilerine y a zik la r olsun
denm
tir
i . 1025
Yani, kulaklarini huni gibi an
a
ve bdylece insanlarm sozlerine
.kulak kabartanlar
M avi sinek de boyle kulagi
kabarik
oldugundan

adini
alm
tir
i.

K-m-t-r /

A llah buyurur :

deyim i ise, m erkebin

kendini kontrol eden gem tiirii

eylerden kurtarm asini anlatir.

Biz, sert ve belali bir

)giindeRabbim izdenkorkariz(der\er
insan 10). Bu ay ettek i / 76 ( , ,
iddetli/zor dem ektir.
sozciigii
Bu ,
k u lla n ih r .

kelim esi, sinein kii iigiine

denir. A llah b uyurur ki:

1024 B k z. H z. A lid en g e le n h ad is. B k z . i b n u l-

1025 im a m A h m e d ,

anlam da

ve.

E slr, N i l ^ y e , IV, 108.

kelim eleri

MiXsned, 11, 1 6 5 ;A b d n lla h b .

A m r b. A s h ad isi.

Ragip el-Isfahani

Biz de kudretimizin ayri ayri

alametleri olmak iizere baglarina
tufan, gekirge, h a g e r e le r , kurbagalar
ve kan gonderdik (7 /A r a f 133).
'

ise, b ild ig im iz k e h le (bit)

dem ek tir. O n u n i in b itle n e n ad a m a

d en m ek te d ir.

a n la m in d a n h a re k e tle

Y ine

adi, gam y iic eltilir'026 so ziin d e dile

/ g etird ig i o zel a n la m d a k i su sk u n lu k
.s e ss iz lik tir
Y ine bu m an ad a : H angi nam az

daha

iistiindiir?

d iy e

s o ru lm u ,

Kunutu
da: uzun olan

ek lin d 0e

bu

tir.1027
c e v a p Y ani,
v einde
rm ii
sa d e c e n a m a z la ilg ile n ile n v e onun

d e n m e k te d ir ki, k ii iik sin ek

v e y a b it g ib i kugiikgirkin adam v ey a

e y in b ir k e n ain
raditildigi
ak i h de ir
.n a m a z d ir

kiigiik girkin kadin a n la m in a g e lir

Y ine Yiic.e A lla h b u y u rm

t uur:

giiphesiz
Ibrahim A lla h a itaat eden, H akk'a
yonelen bir onderdi (1 6 /N a h l 120 (;
g on iilden itaat

/ K-n-t
k e lim e si, g d n tild e n b a ^ i l i k

'

ile b e ra b e r o lan stirekli itaattir. H em

eden lerdi (6 6 /T ah rim

g d n iild en

b a g lilik

hem

d e zah iri

itaat a n la m in d a y o ru m la n a n

bazi

ay etler: A llah b u y u ru r ki:

- - :'. '

N am azlara ve orta nam aza devam

edin ve Allah igin goniilden boyun
egerek

pyaga

kalkin

(2 /B a k a ra

2 3 8 (:

Goklerde ve yerde kim varsa

hepsi nundur. Hepsi de 0 na ita a t

e tm e k te d ir le r

(3 0 /R u m

26).

Bu

a y e tte gen
e k e lim e si, d e n iy o r
.ki,

g d n iild e n

boyun

e g e n le rd ir

12 (;

'

Yoksa ,

g ece saatlerin de kalkan, secdeye

kapam p, kiyam a durarak daim a
vazifesini yaDan (3 9 /Z iim e r
9 (;
' '

Ey M eryem ! R abbine divan du r V?

secdeye kapan ve riiku edenlerle
beraber riiku ' et, dem iglerdi (3 /A l-i
im ra n 4 3 )
;
Yine
sizden her kim Allah a ve Resulii d e
boyun eger (3 3 /A h z a b 3 .(

...itaat

eden

erkeklerle itaat eden kadm lar (33/

K im ile ri ise, ita a t e d e n le rd ir, k im isi

A hzab

.ise,

kadmlar, itaatkar kadm lar (4/N isa 34).

se ssiz

d u ra n la rd ir,

d e rle r

3 5 );

Saliha

A n c a k b u ra d a ta m a m e n su sk u n lu k
tir. B u rakdaas te
k adste
ilmdeile
m n
i
s a d e c e H z. P e y g a m b e rin
*

'

1026 M u a v iy e b. e l-H a k e m e s -S u le m i ta ra fin d a n

a k ta n la n u z u n h a d is in b ir kisttti. B k z . M u slim

Bu namaz iginde siradan

.insankelami konugmakdogru olmaz

Sadece, Kur an okunur ve Allah in

(H N : 5 3 7 ); N e s a t,
, 14; Eb D av u d (H N :
9 3 0 ); B e g a v l,

$erhus-Siinne,
, 238.

1027 C a b ir in h a d is i. B ^ z . M u s lim , (H N : 756);

T irm iz i - M iib a r e k fu r i,

78

Aridatu 'l-Ahvezi,
,

M t i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri Sdzliigu

deyedirin (2 2 /H a c 36).

/ 1 >- -

K im isi o y le
h a y ird a n /iy ilik te n iim idini

k esm ek tir.

Bu

a n la m d a ,

fiille ri k u lla n ilir

ki, u m u d u n u k a y b e tm e k , cesareti
k irilm a k

m an asim

'

Sakin

Allah 'in

a ir o y le der:

(Melekle)

rahm etinden

Belini. Bu kan aatkardan daha

onurludur.1029

D e ki: E y haddi agarak

dogrultur

kirn lim it keser? (1 5 /H ic r 55, 56);

3 / 2 - Kiginin mall igini goriir ve

(ibrahim ) dedi ki: Rabbim in

rahmetinden, sapiklardan bagka

dyette
d ilen en ,

k im s e d ir.1028

A llah

Bu

k e n d ilig in d e n g e le n e y e razi olan

iim idini kesen lerden olma! dediler.

der:

k e lim e si,

fa k at d ile n m e d e is ra r etm e y e n ve

<

b u y u ru r ki: -
/

ta ir.

g e en

d e y im i, bagini kaldirdi

dem ek tir. A llah b u y u ru r ^i: *

nefislerine kargi is r a f etmig olan

kullarim!

rahm etinden

dikerek kogacaklar (1 4 /ib rd h im 43).

iim it k e s m e y in (3 9 /Z u m e r 53);

K im ile ri, b u k e lim e n in a s h , k i inin

fa k a t kendisine

k e n d isiy le b a im o rttiig u ey d e m e k

bir kdtiiliik dokununca iiziiliir ve

o lan 'k d k iin d en d ir, derler. O y le

iim its iz lig e /' r(4 1 /F u s s ile t 4 9 ) ;

ise, b u ra d a k i

A lla h in
'

hemen her iim id i k e s e r le r

(3 0 /R u m 36).

gun,

baglarini

fiili, fakirligini

ortmek Igin maske giyen, d em ek tir.

B u tip k i,

filin in g iy m e k

(g iz le n m e k ) a n la m in d a k u lla m lm a si

/ K-n-a

g ibidir. N ite k im - fiili, m a sk esin i

lk arip

k e lim e si, ih tiy a d u y u lan

e y le rin
d em ek tir.

en
Bu

a z in a

razi

a n la m a

o lm a k

g e le n

b a ini

a a ra k

d ilen m ey i;

fiili de, k e n d isin i g iz le y e n eyi

k a ld irm a y i anlatir.

iki

K a n a a tle

ilgili

sb z le rd e n

biri

ek li vardir. B iri,

d e

e k lin d e d ir v e h o n u t o lm a k , razi

in san m k a n a a t g e tirm e sin i sa g la y a n ,

o lm a k d em ek tir. D ig eri ise,

k e n d isiy le

b i im d e d ir v e b ir eyi istem ek /

d em ek tir. B u ^' sifa tin m o g u lu ,

d ile m e ^

m a n a s in a

gelir.

^
ki:

d e y im id ir ki,

kanaat

o lu n a n

ad am

A llah

...Y anlari yere

yaslan digi vakit de onlardan yiyin,

kan aat edip istem eyene de, isteyene

1028

B u ,

e z - Z e c c a c d ir.

B kz.

Meani 'I-

Kur an, 111,428.

B kz. Divan], s.221;

Kitabu l-Ef'al, 11, ? .

29
air, atnmah.
S ^ k u $ l,

Ragip el-Isfahani

ek lin d ed ir. B u b a g la air

m da

H ayam i takm dim , bir iffet -374

ve onur ola ra k . 1031

L eyla hakkw daki -373

gahitlerim adil, k a n a a t getirm eyi
saglayici [da d eg ild ir [, 1030
kadin p e g e takti ve

m ig fe r giniy edne ad
k ad
am
in in
i
e ta k m a s m a b e n z e tm e y o lu ypla
e

d enir. A y ric a ,

ortttim d e y im le ri d e k o k iin d en

/K-n-y

A llah b u y u ru r k i :

iiphesiz zengin eden de s e r m a y e

v e r e n de :
dnr (4 8 /N e c m 4 8 ), y a n i
inde z e n g in lik o la n vinde
e ii
y an i:

S
d etopkola
lannmm
malii/

b u lu n am v e re n O dur. K im isi isej

b u a y e tte gen
e

razi

eden

de

'

hurmanin tomurcngundan

daldan
m asindan
olu

O dur,

izgi gibi olm asindan ve uzayip

gitm esindendir. K im isi ise, asil ,
,fa la n geyi depoladim
kanal,

suyu

anlam ina
tir,
airin

m a n a sin d a

etm ek ted ir :

u d u r: O n a, razi
m an
o lm
asia ve
ise
itaat etm e d e n o lu an b ir g izli hazine
v eren de O dur. B u da, h e r iki tiir
z e n g in lik te n d a h a b u y iik tu r .
k e lim oe gsin
u lu
in,

ifadesinden tir,
alinm
der
,iinkii
i.
depolar. Karigtirdi

gelen

sdzilnden
diyenler
de alinm
vardir
i.

fiilin in.

o ld u g u n u ifad e eder. B u n u n g ek
er

Bu ikili , ogulu eklindedir.

^ buyurur k i :

.dolayi hurm a dalina benzem ektedir

inde suyun aktigi kanala da
i
'denm esinin nedeni ise, bir

g e lm e k te d ir .

.kelim esi, hurm a dali dem ektir

sarkan sa lk im la r ( 6/E n am 9 9 (.

'

K -n -v/

sozii de bu anlamaret
a i

.^

3 7 5 - Beyazi, sariyla karigtiran

bakire gibi. 1032

B urundaki d i a dogru

kavisli

durum u anlatan kavram i ise, ekil

yoniinden bir benzerlikten bu ismi

.e k lin d e d ir
B ir
,eyi k a z a n m a k , eld e e tm e k
irm ele
e k is
g e-e
,

ve

flille riy le an latilir. a irin sd zd de

bu k o k te n d ir :

03 B kz.
Lisan
) m a d d e s in d e H a tim e t- T a iy e
n isp e t e d ile n bu 5 ir , ', -et-Tezkiretus
Sa diyye'd e (s. 2 1 1 ) ise, b irk a -b e y itle b irlik
te A m r b. e l- A s ar.nB
isp
u edto^lm
gdru
t
d e g ild ir,0 s a d e c e d rn e k v e r m i ,tir. D o g ru s u
iirin Bbu
i
.r e d - D a b T y e a it o ld u g u d u r. B k z

1030 B k z . ib n F aris, 73 5 ,111 , v e ib n

M anzt'ir,
B70

Lisdnu 'l-Arab, ( "m a d d esi.

l s b a l^ n ,
ez-Zehra,

6 6 11
5 .,

air, I m ru u l-K a y s. BDivan'

kz. 1032
1, s 116..

Mtifredat / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigii

^ lm itir. B u a n la m d a ., K arga

eklindedir. A llah buyurur k i:

.

1 Orada

burunlu adam v e karga

burunlu kadin d en m ek te d ir.

aragtirip soranlar igin r tz k la r i tam

dort giinde belli bir seviyede takdir
edip, diizene koydu (41/Fussilet 10(.

/ K -h -r

k e lim e si, hem g alip g e lm e k

h em d e b o y u n e g d im ie k a n la m in a
b u y u ru r ki:

fiili,

bir iye
ki

yiyecegini asgari diizeyde verm ^^i

anlatir. B unun yaninda fiili
iye yiyecek de,
olabilecek
bir ki
eyleri saglam aktir. H adiste
oyle

gelir. B u k e lim e h e r ikisi i< in de

k u llam lir. A llah

>

0 ' , kullarinin iistiinde

denm
tir
i :

,Biiyiikgiinahlarin en biiyiigii
kiginin gegimini sagladigi kigileri
zayi ' .
1033

onlar iizerinde kahredici bir

Bu hadisin bir varyantinda ifade

tam h ak im d ir (6 /E n am 18); D e ki:

. H er geye iistiin ve
kah redicidir ( 1 3 /R a d 16);

iistiinliige sa h ib iz (7 /A r a f 127);
O yleyse sakin yetim i
ezm e (D u h a 9), bu a y e tte g e en,

ifad e si,

boyun

e g d irm e k

dem ek tir.
> B ir

k i iy e

onu

m a^hp

e d e c e k b irin i m u sa lla t etm ek tir.

ise,

g e riy e

d ogru

yiiru m ek tir.

/ K-V-b

gegimini sagladigi kigiyi,

.eklinde ge 9m ektedir

A llah b u y u ru r k i :
* Allah her geyi g d z e t i p

kargiligini verir (4 /N isa 85). Bu

ayette g e 9en ,k elim esini, k im isi
muktedir, k im isi, koruyan, kim isi
ise, gahit o lara k y o ru m la m i .tir
G e r 9egi ise, Y h ce A lla h in her
^^
inda d u ran , onlari k oruyan
ba
.ve b e sle y e n o ld u g u d u r
A yriea , onun bir

k e lim e si, y ay in elle tu tu la n

^eri ile o k u n atild ig i ^ e r arasin d ak i

m esafed ir. A lla h b u y u ru r ki:

- Onunla arasindaki
mesafe, ik iy a y kadar, ya h u t daha az
kaldi (5 3 /N e c m 9).

,gecelik yiyecegi yoktur, denir ki

bunun ve eklinde
,soylenm esi de dogrudur. Bu tip k i
yem
in hem>
ek i hem de
denm esiair,
i gibidir
tasvir
a te .
e d e rk e n ^ d e r :

/K -V -t
:

tu tan

S o zcu g u ,

-..
. -

insani

az y iy ecektir. o g u lu

ayakta
'

H a d isi, M O slim 033 : 9 -v e A h m e d (Mils ) 6

ned, , 0 0 (

e tmtir
i.

Ragip el-Isfahani

376- Ona dedim ki: Onuyanina

kaldir ve dirilt onu
Ruhunla, ve onu gok degerli
y iy e c e k l e r l e b e s le . 1034

yani, b iz o n a firsa t v eririz . B o y lece

?ey tam n

onun

u z e rin d e

y u m u rta

k ab u g u n u n

y u m u rta

iizerindeki

h a k im iy e ti

gibi

h a k im iy e t

b ir

k u rm a sin a m iisa ad e etm i? o lu ru z.

/ K-v-s
/ K-y-a

'kelim esi, okun kendisiyle

atildigi yay dem ektir: -

'

D iizy e r a n la m in d a k i ^h a k k in d a

Onunla arasm daki mesafe,

A llah b u y u ru r ki:

ik i y a y kadar, yahut daha az kaldi

. *

(53/N ecm 9).

gelince, onlarin am elleri, ISSIZ

gollerdeki sera p g ib id ir ki, susayan
onu su zannede (2 4 /N u r 39).

Yayin norm al egrilik hdh baz

a h n arak egilm ek i in denmi?tir.

K afirlere

B u m a n a d a hem h em de

Ayni anlam da beli biikdlen ve

egilm i? hdlde duran ihtiyar adam a

yerin d iim diiz o la n in a denir. B u n u n

da ' ve ih tiyaryay oldu,

o g u lu d a ,

yayla.pl denm ektedir. Ayni ?ekilde

.
gizgiyi ya y gibi
yaptim, da y a y gibi oldu, sozii de
bu kfiktenrtir-

m e fo rm u is e , j> so z c u g u d iir. istia re

ise, yaym ge tigi ^erdir.

B unun ash da, yay gibi uzatilip

ardindan atin saliverildigi ipten
gelm ektedir.

?ek lin d ed ir. K ii ult

y o lu y la d e n ir ki, erkek

deve, d ip deveyi d p i, dem ek tir.

/ K-V-l
B em
ayni

h em d e

m anaya

gelir.

k elim eleri
Bu

konuda

A llah b u y u ru r ki:

Allah tan daha dogru sozlii kirn

/K -y -d

olabilir? (4 /N isa 122).

A llah buyurur ki:

B u n u n la b e ra b e r

sozciigii,

onlara birtakim arkadaglar

m u s a lla t ettik (41/F ussilet 25);

Her

deg i?ik a n la m la rd a ^ u lla m lir:

kim Rahman olan Allah in zikrinden

yiiz gevirirse biz bir geytan
m u s a lla t ederiz (4 3 /Z u h ru f 36);

soz a n la m in d a olu?udur. B u te k

Biz

1.

En

a ik

o lam

h arflerd e n

olu?an ve k o n u ? a ra k ifad e ed ilen

b ir k e lim e d e o lab ilir, b ir ciim le
de o labilir. T ek b ir k e lim e o la m n a
m isal: Z eyd v e j > gikti. C iim le

Bu 034
1

!?.

872

daha once-

maddesinde ge-

h a lin d e o la n in a o rn e k ise: .

Z e y d g id e n d ir v e

Amr,

Miifredat / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigu

gikti mi? ve benzeri gibi. K elam m

turan isim
kism, mfiil
i o ve
luii
edatlardan her biri de diye
adlandirildigi
gibi,
kaside,/
iir
m a hve
u tbbenzeri
e/konu
eylere
de .dendigi dogrudur
)insanin aklinda ig 6nlinde .2
tasavvur edip heniiz sozlii olarak
a ifade eyler
etm edigi
de
ik
a
adim alir. M e se la :

iqimde aqikqa soylemedigim bir soz

vardir, denm ektedir. Yiice Allaii da
b u y u ru r :

'
Kendi iglerinden de: Bu...
soylediklerim iz yiiziinden Allah in
?bize azap etmesi gerekmez m iydi
derler (58/M iicddele 8). Bu ayette
!Yiice A llah, onlarm itikatlarinda
sistem lerinde var olan
inan
eyi,
diye tam m lam i.
tir
itikat (esasli
iince,dii
inan
.3 (

m a k ta d ir. Falan bununla

ciddi olarak ilg ile n iy o r denm esi gibi.

6 . D iger D isiplinlerde degil,
sadece m antik ilar, onu tam m /
kavram
anlam inda
kullam rlar
Bu anlam da: cevher
kavrami gdyle goyledir, ^
araz kavrami gdyle goyledir, derler.
B ununla onun tanim m i kast ederler.
7. B unun yam nda sozciigii
ilham m a n a s i n d a da k n l l a m l m a k
tadir.
M ese la , Y iice A llah -

Biz ona

d e d ik ki: Ey Z u l-Karneyn! Onlari

ya cezalandirirsin veya onlarin
hakkinda iyi davranirsin (1 8 /K e h f

86) b u y u rm a k ta d ir.
riv a y e t

e d ilen

le n m i b ir ey d eg ild i; a k sin e , bu
b ir

adam, Ebu Hanife 'nin gdriigiinii

.benimsiyor, dem ektir

a d la n d irm itir.

konuda bir m isalriir :

'

.Havuz doldu veyeter, dedi -377

Acele etme, agir /, benim
karnim doydit.]ms
ek anlam
eyleBirger
da
.5
ilgilenmek

de

diye

adlandiril

Lisan, ( )m a d d e s i, ib n C in n i,
Hasais, 1, 2 3 ; Ibn S iy d e , Muhkem, , 347.

1035

B k z.

k a y d e d ile n le re

g o re, d ire k o n a h ita p e k lin d e sdy

in de
i sozii kullam lir. S dzgelim i ,
denir ki ,falan

eyi gdsterm eye

B ir de
.4
denm ektedir. airin sozii bu

ve

B u, sd y lem e,

ilh am d an

ib are tti.

G oriildiigii

gibi, Y iice A llah , b u n u da, d iye

Y dce A llah m:

...

Her ikisi de: Isteyerekgeldik, d e d ile r

(41/Fussilet 11) sozii hakkinda da
denmtr ki: Bu, Yiice A llah in
onlara a ik$a hitap etm esi eklinde
degil de, bizzat kendisinin onlari
em rine alm asi, onlara hdkm etm esi
eklinde o lm utur. Y iice A llah in
sozii de bdyledir:
r ' - Biz: Ey ategl
ibrahim e kargi serinlik ve esenlik
/, d e d ik (2 1 /E n b iy a 69).

kalplerinde

'

olmayani

agizlanyla
873

R a ^ p el-Isfahani
(3 /A l-i

s o y liiy o r la r d i

im ra n

167)

a y e tin d e k i

dyetinde ise, o n la rin s a d e c e ag izlari

z ik re d ilm e k le , b u n u n
b ir y alan

o ld u g u n a ,

in an arak

b o y le

u y d u ru lm u

a y e tle rd e

d ile

g e tirile n

h a k ik ate

e k mdeikk ktir
a t:

d o g ru lu g u n a

sb y le m e d ik le rin e

ifd d esin in bu

e k ild e g e lm e sin in n ed e n i is e,

'' . '

d ik k a t e k ilm i tir. B u, a silsiz bir

y a z m a d a n s b z e ttig in d e el k elim esin i

Dogrusu Allah katinda isa run

(yaratili$mdaki) durumu, Adem in
durumu gibidir; onu topraktan
yaratti, sonra ona // dedi, da
oluverdi. Bu hak fgergek) senin
rabbindendir, o halde fiiphecilerden
olma (3 /A l-i Im ra n 5 9 -6 0 ).

z ik re tm e si g ib id ir. N ite k im , A llah

b u y u ru r ki: ^ ^

- ,' .
^ Artik kim selerin vay haline

ki, kendi elleriyle kitap ya za rla r

da sonra biraz p a r a igin:
Bu Allah katindandir, d iy e n le r e (2/
B a k a ra 79).

' A nt olsun ki,

onlarin gogunun iizerine azab sozii

hak olmu$tur; onlar artik imana
gelm ezler (3 6 /Y d sin 7) soziine
g elin ce ,

Y iice

n ld n k larim

i s a n m

A lla h

o n la rin

b ilm ek ted ir.

ne

B u rad a

o n larin iizerin e h a k o la n Allah in

kelim esi de, dyette g e en sbzii

.' . " .
' Meryem oglu

,isa Mesih, sadece Allah in elgisi

Meryem e atmi oldugu k e lim e s i
ve O ndan bir ruhtur (4 /N isa
11?(
a y e tin d e

Ve boylece Rabbinin,

d iy e

ad la n d irilm a si

g ib id ir .

Siz, kesin
olarak gelikili s o z le r igindesiniz

gib id ir:

d iy e

a d la n d irilm a sm in n ed e n i ise, O nun

Y iice A lla h m:

H z.

Z a riy a t 8), y a n i, s iz kili

/e51
li (,
/b ir

d u ru m d a sm iz .

Hu

d u ru m u

isra il ogullan na yon elik giizel

i a y e it

Sozii (vaadi), sabirlari nedeniyle

iinkii, so ze k o n u o lan d a so z d iye

gergekle$ti (7 /A ra f 137);

Dogrusu,
aleyhlerinde Rabbinin S o z ii (hiikmii)
kesinle$mi olanlar imana gelm ezler
(1 0 /Y u n u s 96).

*

/ hakkinda (Yahudilerle
H iristiyanlarin) ih tila f edip durduk
lari M eryem oglu is a y a dair Allah
buyurur ki budur (1 9 /M e ry e m 34),
874

d iy e isim le n d irmtir
i.

ad lan d irilir. T ip k,i , zikredilen

e y in, d iy e a d la n d irilm a s i g ib i .

K&KuskusuzKur an, erefli'

birpeygam berin (Allah tan)getirdigi

,s o z d iir . 0 bir air s o z ii degildir
siz ne kadar az inaniyorsunuz 6 9)/
H akka

4 0 -4 1 ).

Bu

d y ette

Y u ce

A llah , SOzii iye

R e s unle
isp
/Eet
l
r. B o y le

ifdde ed ilm e esin

tmin
it

Miifredat / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigii

nedeni, hayat9
ndeki
:
u o lg u d u r
i yoluyla gelen Sana
sdz, iye
ki
el
.onu gonderen adina teblig edilir
in bu sdz, bazen Ogetiren
nun i

9 ye, bazen de gdnderene nispet

el
edilm ektedir ve bu her iki nispet
.etm e de dogrudur
Eger dense

B una gdre, bir

m a onlari rivayet
iir, bir keden
o n u
raviye de tipki onlarm asil sahiplerine

larinin genel ism idir. B u ismi

alm alarinin nedeni, sozlerinin eri
olm alari ve sdzlerine itim ^t edilm esi,
insanlara

liderlik

yapm alari

ve

atalarinm sdziine bagli kalm alaridir.

Bu m anada > fa la n adam
babasm a tapiyor, denm ektedir. Aym
bu ekilde, birbirinin ardindan gelen
krallara adim v erm i lerdir.
Yuk^rid^ g e 9en kelim esinin

nispet edildigi gibi nispet edilebilir

m i? C evap olarak deniyor ki: ir
in>
i, ravinin & 7v//dir denm esi
,dogrudur, yalm z, onun giiridir

asil v?v//dir; zira, 90gulunda '

denm ektedir. B u tipki, olid
ve oliiler kelim esi gibidir.
Asil ise, eklindedir. Aym,

onun konugm asidir, denm esi dogru

kelim esinin

iir, dzel degildir.

bir anlamZda
ira
kavim m anasm i da ta ir. B unda

.ravinin herhangi bir katkisi yoktur

Fakat ravinin aktardigi soz, hem
ravinin soziidiir; hem de kendisinden
rivdyet yapilaninin
k i ..Soziidiir

Ytice A lla h in :

Onlar

:b a g la rin a b irm u sib etg eld ig iza m a n

Biz A lla h a aidiz ve sonunda O'na
donecegiz, derler (2/B akara 156 (
soziinde gc
cn ,dediler, ifadesi
bu ciim leyi sadece sdzlti olarak
,sdylem ekten ibaret degildir. A ksine
bu so zle beraber inanq ve am el
oldugu zam an boyledir denm ck
istenm i.tir
E)ilin
i , denm ektedir; onun
in
i - deyim i, d illi konugkan
.bir adam ifadesi d^kiillanilm akta.rtir
A dam in sifati olarak . ve '
kullanilm asi da aym anlam a gelir .

kelim esi de, H im yer krai

aslinin

oldugu

halde
hafifletilerek
soylenm esi
gibi. Yine bu kelim enin 90gulunda

denm esi ise, bayram lar

kelim esi gibidir.
deyim i, ti^ki, ib a d et/

kulluk etti fi gibidir.

ifadesi ise, iyi veya

kotii k i inin gonliiniin kendini

siiriikledigi/kanaat getirdigi eydir.
Bu deyim , hakem e gitm e/
hakem tuttu m anasinda da kullam lir.
air dyle der:
)

378- Hakem tutulam n kararim

kabul etm ez; reddeder. 1036
Hem hem de sdzciikleri,
yayginlik kazanan sdz, gorii ve
inan 9 anlam ina gelir.

1036 air, el-A a. e l-E s v e d b. el-M n z ir elLahm Ty i m e th e ttig i b ir k a s id e sin d e n . B kz.

Divdn'i, s . 168; S u y u ti, el-Mu cemu l-Kebir,

11,924.

875

Ra ^ ip e l - I s f a h a n i
el-H ahl
,oyle

der:
B azen
k ald irilan v e y a d u z eeltile
y ler
n
yayginlik
kazanan
d e soz,
.ifad esi k u lla n ilm a k ta d ir

gorii

anlam ina gelen kelim esi, onu

i sdyleyen
dem ek olan
k i
m anasinda kullam lir .1037
Bu anlam da

denjr kij

yani; Ben, gunu soyleyenim lbenim

dedigim gudur .

,A yrica b u fo rm u n b ir y e rd e o tu rm a k
ik am et e tm e k a n la m in d a k u llam ld ig i
da

fiilin

b a sk i/z o rla

o lab ilir,

'giin 0

iyi, dinlenecekleri y e r p e k giizeldir

Furkan 24). Bu
ge / 25
en
(

Bey
ir in
.2i etm ek . B ir
artla
v e yrm
a i eyyle
erin
m in
e
g e tirm e k v e

.y a p ild ig iy m lir
B azen bu le
fiil,ilgili
v aeri
li
olarak kullam lir ve yapilan
lem ii
feshetm ek, iptal etm ek, vazge
m ek
anlam inda .denir
Once aligverig y a p ip ardindan
kargilikliolarakbundan vazgegenler
in de
'*i denm ektedir .

k ek
o rulin
mdae
k

egkele
r.ir

sdzct^ti, o g le v a k tin d e uyudum

anlam ina gelen

' fiilinin
m astaridir. Ya da, d e le uykusu
anlam ina gelen
eylem inin

ih tiy a ri/iste g e

.b ag li o lara k d a y a p ila b ilir

cennetliklerin kalacaklari y e r gok

olan

a h s e n /B iz z a t1
.
etm ek . Bn

A llah b uyurur k i : '

m a sta ri

b irk aaise,
n ladme dg a
i
k iilla m lm a k ta d ir :

K-y-l

d ey im in d en

ilm a k ta
a ndla
ir.

eyi y a p m a y a az m e tm
B ire y.3i
lay
a man
a

B a sk iy a

d ay ali

k iy am h a k k in d a A lla h b u y u ru r k i :

Onlardan a y a k ta...
o la n la r da var, biqilenler (yok olup

giden ler) de 1 1/H hd

100 (

H urm a agaglarindan

herhangi bir gey kesm eniz veya

kokleri iizerinde b ir a k m a n iz hep
Allah in izniyle ve O'nun, yoldan
qikanlari cezalandirm asi igindir
H a / 59 (5r(.

K-v-m /

is te g e b ag li o lan k i^ a m h a k k in d a
d y le b u y u rm a k ta d ise
ir: ,

,^ A yaga

kalkm ak,

di^ilm e

yuk selm ek ,y u k arik alk m ak an lam in a

"<

Yoksa , gece

,saatlerinde kalkan, secd eye kapanip

gelen lica
bu fiilin
form lari
b a

'

k iy a n ta d u r a r a k daim a vazifesini
eklindedir.
yapana ?yapan, g ib i olur mu? (3 9 /Z d m e r 9;(
ka tarafindan
denir.
ayaga
Ba

Onlar a y a k ta y k e n ,
1037 B k z . H a lil,

876

Kitdbu'l-Ayn, , ^ 1 3 .

yan lari

otururken

ve

iizerine yatarken Allah /

Mtifredat / K u r'an K a v ra m la ri Sdzliigu

anarlar (3 /A l-i im ra n 191 (
i y a p m a y a a z m e tm e kB, ir b ir
i
Csy^'&Erkekler, kadin
ey le m d e b u lu n m a y a n iy e tle n m e k
iizerine idareci ve hakim dirler 4)/
a n la m in d a k i k iy a m a m isal ise, Y tice
N isa
3 4 (;

Ve onlar ki, R ablerine secdeler

ve k iy a m la r ederek y a ta rla r 2 5)/
gen
e

F u r l^ n 64). B u iki
k e lim e si,

a y a k ta

iy an
ta

d u ra n

m an asin i

k e lim e s in in.
o g u lu d u r
K iy a m

u s d zA
le lla
ridhir
i:

k e lim e sinkina

b ir
a

Ey iman edenler! N am az kilm aya

kalktigim zzam an (5 /M a id e 6 (;
: nam azlarini k ila n la r d ir , 5)/
M a id e 55); y an i: N a m a z i dev am li
k ilan v e o n u k o ru y a n la r .

e y in h ak k im g o z e tm e k a n la m in d a
k u lla n ild ig m a

m isal

u s oA
z le
llarid
h m
ir:

ise,

Y iice

'

've : S o zciik leri ise, b ir

,ey in k e n d is iy le a y a k ta d u rd u g u
tig
tigi,i ssiitun
a gsalabm
itle
ve
la

iman

d a y aenya le
k regibi
i
.aret ed e r

igin hakki ayakta

N ite k im , ay ak , p a y a n d a , d e s te k gibi

tu tan larve adaletlegah itlikyaoan lar

g d re v le r y a p a n v e d a y a n a k o lara k

edenler, Allah

olunuz (5 /M a id e _;(.

* ,A llah
biitiin m elekler ve ilim ululari da
adaleti a y a k ta tu ta n la r olarak buna
gahittir ki, ondan baska ildh yoktur
A l-i im ra n / 18
3 ( (

Biitiin kazandiklariyla
her bir nefsin iizerinde boylesine

k u lla
e ynle
ilare
n
v erilm ek ted ir.
b u y u rp r k i :

im v a rd ir ^ ?

<.

m anada

'

adi
A llah

Allah 'in, sizin igin

geqim in izin tem elikildigim allarin izi

akil erm ezlere verm eyin (4 /N isa 5 (,
yani: S izin h ay a tin iz i a y a k ta tutan
e y lerd en y a p tig i m a lla ri.

d u r a n bagka kim vardir? (1 3 /R a d

y an i, o n u b d y le sin e k o ru y a n ,) 3 3

Bu

ve

. <

Allah, K a b e y i , ,Beytii l-H aram i

insanlar igin bir g e g im k a y n a g i
kilmigtir (5 /M a id e 9 7 ), y an i: B unlari

H epsi bir degildirler; K ita p ehli

tir. Bim
d y lik
le cbekirilm
hem
g ei

iginde dogruluk iizere bulunan bir

iimmet (topluluk) vardir (3/A l-i

im ledriiinsyaalik
g lahem
nm
g ei

im ra n 113); ^

de h iretleri k u rtu lm u.olu r

F akat d ylesi de

o y le der: A yeel-E
ttesagen
m
e

vardir ki, ona bir dinar em anet etsen,

te p e s in e

d ik ilip

b ir Z a m a n

durm adikqa onu

israr e tm e d ik e o n u Sana v erm ezler.

h iik molan,
ii iptal
hi

im liktir.o lm
B ua yk ae nlim
g ee,

Sana iade etm ez (3 /A l-i Im ra n 75);

y an i: O n u is te m e d ik e v e istem ed e

k e lim e si, h e r z a m a n erli

ge

ek lin d etudr e k i,
o k bu un mda
u
d em ek tir. B u

,so z c u g u d e g e r

k iy m e t

k u lla n ila n

a n la m in d a

77

Ragip el-lsfah an i
oguludur kelim
diyenlerin
esinin
ii ise, kayda degergdrii
ey
bir
.deildir
Eem el olarak kurulm ak, sabit

dosdogru din bndur (1 2 /Y u s u f 4 0 (;

ve onun igin higbir
egrilik/kusur birakm adi; dosdogru
olarak (1 8 /K e h f 1-2 (.

igte

m em ck
d emvee^ yolan
erle
le
ifadeleri ayni anlam a

budur

uYiice
sozii A de
lla hbu
in
ayetlerin beyan ettikleriyle ilgilidir :
'

Siz de

'

M akam - 1 Ibrahim den kendinize bir

n a m a z g a h edinin (2/B akara 125 (.

fa la n

adam

,falan in m akam ina oturdu deyim i

gelir. A llah b uyurur k i :-
diger
:iki kigi o n la r m y e r i n e g e g e r le r v e
Bizim gahitligim iz, onceki iki kiginin
gahitliginden daha dogrudur diye
yem in ederler (5/M aide 10 ?(.
Y iiee A lla h i n :

Siz insanlar igin gikarilmig en hayirli

um metsiniz (3 /A l-i im ra n

onlarin hem dim yalik hem ahiret

tur. k im is i ise, bunun

ok u n mbir
u
sifat oldugunu tir.soylem
T ip k ii,

deyim leri gibi. Yiiee A llah m

.sozleri de bu anlam dadir

Yiice A lla h m sdzleri de bu

an lam d ad ir :
878

igte

Adaleti ayakta

Bu delil),

tertem iz)

sayfalari okuyan, Allah tarafindan

gonderilm ig bir peygam berdir ,
sayfalarda, en dogru hiikumler
vardir (9 8 /B e y y in e

2 -3 );

b u ra d a

Y iice A lla h :

sayfalar ifa d e siy le , K u r a n -1 K e rim e

tir. B u n u naret
y a me ntm
d a
ii
a ^ k la m a s iy la d a K u r a n d a y e r

alan d ig e r ila h i K ita p la

idrin
ik lari
ta
m a n a la ra d ik klm^
ae
,iinkii
tt
r.
K u r an, Y iice A lla h in d a h a o n ce
tiim

A yette g e 9en
kelim esi

kelim esinin hafifletilmed/

i
mi
desiz
olan>
bi eklinde de

eden kim seler olunuz (4 /N is a 135 (.

olan

.hayatini diizenleyen d e m e k tir

110 (;

tutan..., ya ln iz Allah igin gahitlik

E n am 161) so ziin d e g e 9en / 6 (

sd zciig ii, degigm ez bir sa b ite olarak

ku elim
a y e tle
e sirdisee ,

o z e llik le ri b e y a n e d iletniizere
adal

,D e ki: Rabbim

b e n id o g ru yo la iletti. D o s d o g r u dine

a y e tin d e

kaim o lan iim m etin a d id ir :

onun yerin e vekillik etti m anasina

5)

gen
e -

.g e lir

(9 8 /B e y y in e

dosdogru din

K a d im

m e y v e le rin in

K ita p lagrin
e lmmi
b ir

ozeti

k o n u m u n d a d ir .
^

. A lla h ;tan

bagka higbir ilah yoktu r ; daim a

diridir, biitiin varligin idaresin i
yiiriite n d ir (2 /B a k a ra 2 5 5 ) a y e tin d e
gen
e k e lim e si, h e r eyi k o ru y a n
ve h e p sin e k e n d isin i a y a k ta tu ta c a k
,d estek ,

d ay a n a i

v eren

d u r

m an asin
u adyaedtle
ir. rd
Beu de
da

M t i f r e d a t / K u r'an K a v ra m la ri 8 d z l g i

a iklanan m anasidir: '

Bizim R abbim iz
her geye geklini veren, sonra da

ayetleriyle ogiit verigim size agir

geliyorsa (1 0 /Y u n u s 71 );

...Bu, makamimdan

yolunu gosterendir, dedi (20/T aha

50 (;
'

ve tehdidim den korkan igindir (1 4 /

Biitiin kazandiklariyla her bir nefsin

uzerinde boylesine h iik iin ir a n olan
bagka kim vardir? (1 3 /R a d 33).

Rabbinin
kim selere

saglam

bina deyim i,

form olarak vezninde, 'ise,

veznindedir. Bu tipki,
kelim eleri gibidir.
de,

zikredilen

aagidaki ayetlerde
m anasiyla
kiyam etin

kopm asidir:

.
K iyam et saatinin g e lip
g a ttig i gun suglular, her iimidi

ib ra h im 14); '

makammdan

korkan
iki cennet vardir (5 5 /

R a h m a n 4 6 )

Siz de M akam-I ibrahim den

kendinize bir nam azgah edinin (2 /

B ak ara 125 )

Onda apagik deliller, Ibrahim in

makami vardir (3 /A l-i Im ran 97).
A y rica a y e tle r de b u n u n la
ilgilidir: N e ekinler

ne

giizel

kaynaklar (4 4 /D u h d n

ilphesiz ki

26 );

keserler (30/R um 12); :

O yle bir gun ki, insanlar

kotiiliikten sakinanlar giivenli bir

giin R abblerinin h u z u r u n d a d iv a n

d u r a c a k la r (83/M utaffifin 6) ;

ziim reden hangisi m evki bakimindan

- K iyam etin k o p a c a g tn t da

daha iyi, m eclis ve topluluk itibariyle

daha giizeldir? (1 9 / M e ry e m 73).

zannetm em (1 8 /K e h f 36).
kelim esinin asil anlam i,
in sa n m b ir 9irpidaayagakalkm asidir.

makamdadirlar (4 4 /D u h a n 51)

...Bu iki

B u n u n y a n in d a u a y e tle r de

k o n u y u a ik lik g e tire n le rd e n d ir:

(M elekler): Bizden

Sonuna ha harfi lave edilerek onun

aniden m eydana gelecegine dikkat

e ^lmtir.

(3 7 /S d ffd t.l6 4 ),

ise, hem m astar, hem kiyam

yapilan yerin ism i, hem kiyam in

zam am i in kullanilir: K iyam etm ek/

ayaga

kalkm ak,

ayakta

durulan

her birim izin belli' bir makam vardir

Cinlerden bir

ifrit, Sen makammdan kalkmadan

ben onu Sana g e tiririm ..., dedi (2 7 /
N e m l 39).
el-A h fe? ay e tin

yer, ayakta durulan zam an.

ayetlerde bu anlam larda kullanildigi

gozlenm ektedir:

k ism iy la ilgili o la ra k d e r ki: u p h e siz

.'... kavmim, eger benim
a r a n iz d a d u r u g u m
ve Allah 'in

Sen makammdan kalkmadan

m a k a m , turulan y erd ir. B u g o rii

eger, m ak am v e o tu ru la n yer, za t
itib a riy le ay n i e y d ir; y u k a ri lk m a

Ragip el-Isfahani
agi inm e gibi faile nispetleri
ve a

H ud
56 (.

a^ism dan farklilik gosterirler dem e

se, dogrudur. Yok istem
bdyle
i
degil de, m akam m m anasi, oturulan
yerin

m anasiyla

aym dir,

,insamn istikameti

dogru
dir. Yiice
yolu A
izlem
llahin
es
s6zlcr gibi: p

dem ek

,Rabbimiz A lla h t ir deyip

se, dogru
iinkii,istem
o ^^m
lm az
i . sonra da dogrulukta devam eden lere
inin durm asi esas alinarak^
yer , gelince (41/Fussilet 30 (,

m a^am , oturm asi esas alinarak

.oturm a yeri diye adlandirilabilir

Igte bundan dolayi emir olundugun

gibi dogru ol! (11/Hud 1' " (

K im ileri ise , k elim esi ,

topluluk m anasina gelir, derler . air
6yle d e r:

Onlarin iginde yiizleri -379

Artik hep O na dosdogru olarak

yonelin! (41/Fussilet 6(.

'b ir y e rd e ikamet

etm ek, orada durm ak, y erle m ek

dem ektir .

giizel olan makameler vardir . 1038

^

kendi ark
lari
n adbir
ai,

isim olarak kullanilsa da, aslinda

bir yer ism idir. Tipki
airin
sozii
' '

' '-

,B ir geyi ikame etm ek

onun

hakkini

verm ektir.

A llah

buyurur, k i:

'

( ,ki: Ey kitap eh lil Tevrat i

in cil 7 ve R abbinizden size indirileni

uygulam adikqa bir esas iizerinde

Ey Kiileyb, senden sonra -3 80

meclis soviigtii . 1039

B urada
6vii enleri,
air,mseclis
diye adl^ndirm
tir
i.

ise, dhz bir

izgi iizerinde

olan yola denm ektedir. H akli olam n

yolu da buna b en zetilm
tir
i'
: .
^^ '
Bize Dogru Yol u

goster (1/F atiha 6(;

'
igte benim dogru yolum
budur ( 6/E n am
153 (;
- ... Benim Rabbim, hig
giiphe yok ki, dogru yoldadir ) 1 1 /
1038 air, Z llh e y r b. E bi S u lm a . B k z . , s.
1039 air, M u h e lh il b. R a b ia . B k z .
280.

', s.

degilsin iz (5/M aide 68), yani: ilim

ve am elle bu her ikisinin haklarim
tam anlam iyla v erm edike
A llah in((

"

sozii

de

'

aym

^ < E ger
onlar, Tevrat 7, Incil i ve kendilerine
indirileni geregin ce u ygulasalardi
M aide 66). Yiice A llah, nam azi / 5 (
em rettigi her yerde ve ovdiigii
her yerde sadece - kelim esini
tir. B dylece,
k ullanm
am acm
i
eklen yerine getirilm
sadece
esi
artlarini yerine degil,
getirerek
tiim
llm ak olduguna dikkat
ekm i
^.tir
Sdz^elim i: B ircok yerde nam az ile
ilgili '

Mtifredat / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigu

dosdogru kilin,
zekati verin, riiku edenlerle birlikte
siz de riiku edin (2 /B a k a ra 43);
- Onlar, nam azi ikame
edenlerdir (4 /N is a 162).
Hem namazi

M iin a fik la r h ak k in d a:^.1

...Onlar, namaza
kulktiklari zaman tembel tembel
kalkarlar (4 /N isa 142) b u y u rm asi
ise , k o k iin d en d eg il, f'-xkalkmak

Fatir
35 (, <
Onlar igin orada ebedi
olarak kalacaklari cehennem yurdu
vardir (41/Fussilel 28 (,

Hem de A d n cennetlerinde

hog m eskenler (9/Tevbe 72 (

*<

Y iice A lla h m H z. ib ra h im in
'

Ey Rabbim! Beni ve
soyumdan gelecekleri namazini
dosdogru kilanlardan eylel (1 4 /

I b ^ h i m 4 0 ) b u y u rm a si ise, n am az in
a rtla rm i

y e rin e

g e tirm e y e ,

h ak k in i v e rm e y e b eni m u v a ffa k 1 ,
m a n a sin a gelir.
K ^ irlc e ^ n e h k d ltim a to m u n d a :

Eger tovbe
namazi kilarlarlarsa (9/

' '

ederler,

Sizin igin...

hemen

doniin

A hzab 13) ayetinde g e / 33

en
(
kelim esi ise , ,fiilindendir, y an i
Kim i k iraatlerde bu i ^ d e
tueklinde
r ki, zam
ok uan
n mda
u

flilinden
tir, alin
demm
ek
i .
^ B azen, devam liligi ifade etm e
in
i , ' sozciigii kullam lir. A llah
buyurur k i : s iir e k li bir
azaptir (11/H ud 39). B ir kiraate
gore ,
Siiphesiz
ki kdtiiliikten sakinanlar giivenli
bir m a kam dadirlar (44/D uhan 51 (
eklinde
tur. okunm
Yani:
inde
u
i

ise, d e n m itir: B u, n a m a z in sad e ce

e d a siy la d eg il, v arlig in i kab u l
e d e re k ik am e e d e rle rse , dem ektir.
ise, h e m m im h m astar, h em
i s m i z a m a n , h e m ism i m ek an , h o m

Y alniz

duracak y e r yok,

devam li kalaeaklari bir y e rd e .

T evbe 11) b u y u n n a s im n ^ o ru m u n d a

de isn b

.sizin kalacak higbir yerin iz yoktu r

m astarin d a n d ir.

ag z in d a n :

m e f ul o l a r a k
K u r a n da

kullam lir.

g e eni

m a s ta r o l a m d i r :

ise, '

an lam in d ad ir. A llah b u y u ru r ki:

Liitfiinden bizi

durulacak bir yurda konaurdu (35/

Biz insani en giizel

,bigimde yarattik (95/T in 4). Bu d a

Yiice A llah in, insam , diger canlilar
ip ona akilarasinda
ve an lay
sei
ve onu belini dogrultup
verm es

Orasi cidden ne kotii bir ugrak, ne

kotii bir konaktir (2 5 /F u rk a n 66).
Ayni k o k ten g elen

sad ece

' Bir geyin takvimi,

dogrultm ak, dtizeltm ek, y eti,tirm ek

ogretm ek, egitm ek, g eli.tirilm ektir
A llah buyurur k i :

dik
ekilde
durabilecek
y aratm i
olm asidir. Insanin belini dogrultup
boyle dim dik ayaga k alk ab ilm esi ,
eyialem
egeiuenligi
deki her
.altina alabilecegini gosterm ektedir

n kullam
Bya
irlan
ei
881

Ragip el-Isfahani
ifadesi de onun degerini belirlem ek/
degerini a iklam aktir.
kelim esi ise, asil itibariyle,
kadinlar
olm aksizin,
erkekler

ek ird e g i, p o ta n s iy e l ohla
u rm
ra k
a
h u rm a ag a ci o lm a y a u y g u n v e onun
.
In a d a y d ir
B u n d an ayri o la ra k k elim esi

toplulugu dem ektir. O nun i in

ayette: . B ir topluluk
diger bir toplulukla alay etm esin
(4 9 /H u e u r& tll).

in k u lla m ld ig i g ib i, kalp
b azen
i
a rid a n y ard im
11

ed e n , b a z e n de
di

in k u llan ilir. kBuudnrelara

t i

:Sim ile m isa lle r v e re lim

air de oyle der:

b az en b e d e nk /v
a zam
hin,
e ubtan
a
i

in k u lla m B
laed
n aeno rni e.1k

< -

381 - Hisn Ailesi, bir kavim

m idir yo k sa kadinlar m i?mo

K u ran -1 K erim de ge en
sozciigiinde ise, erkek ve kadinlar
birlikte kastedilm itir. G er ek anlam i
ise, erkekler i indir. Z ira sbzchkte
baskm olan unsur erkeklerdir Allah
buyurur ki: '
'

Erkekler,
kadin iizerine idareci ve hakimdirler.
iinkii Allah birini digerinden iistiin
yaratm itir (4/N isa ^4)

u a y e tle rd ir. A llah b u y u ru r k i:

... Bizden daha k u v v e tli

kim vardir? dediler (4 1 /F u ssile t

15 (; " .

Bana k u v v e t v e r in de sizinle onlarin
arasina en saglam sea l yapayim
(1 8 /K e h f 9 5 ) B u ra d a so z k o n u su
ed ilen
Z ira,

k u v v e t,
k en d isi

b ed e n
d i

k u v v etid ir.

k u v v e tte n

evirm i v e o n u se v m e d ig in i, arzu
e tm e d ig in i ... *
- Dedi
ki: Rabbimin bana vermi oldugu
servet ve saltanat , sizin vereceginiz
eyden daha hayirlidir so z le riy le
dile g e tirm itir.

^ /K -V -y

2.
{ kuvvet) kelim esi, bazen

(yapabilm e, hakim olm a) m anasinda

^ullam lir: ' Size
verdigim iz kitaba kuvvetle tutunun
(2/B akara 63 ).

K alp

k u v v e tin e

m isal

yapiya adi verilm ektedir. M esela:

denm ektedir. Yani,

12),

y an i:

K a lp

k u v v e tiy le

si.

( m ad d e -

ona

saril.
ed en lerin

k u v v etin e orn ek : Ne

olurdu size kari bir k u v v e tim olsaydi

(11 /H h d

80).

D e n iy o r

ki,

b unun

anlam i: K e n d isiy le gii k az an ac ag im

askerler,

0 air, Z ilh e y r b. E b t S u lm a . B k z. Divan'i , s.

ise

- : Ey Yahyal
Kitaba k u v v e tle saril (1 9 /M e ry e m

3. D i arid an y a rd im

B azen
de,
bir
varliktaki
potansiyel enerjiye, gizli giice, gizli

; Ibn M a n z u r, Lisdnu 'l-Arab ,

yiiz

k e n d isiy le

gii len eceg im

m alim ,o lsay d i, eklipdedir.

dyle dediler:

M t i f r e d a t / K u r'an K a v ra m la ri Sozliigii

Biz giiglii-kuvvetli kimseleriz, zorlu

savag erbabiyiz (2 7 /N e m l 33).

b e lirlilik

ta k is iy la

v e rilm i.tir

B o y lece , C ib rll, b u d iin

iilerin
y a o e
l

ila h i k u d re te o rnek: ' g o re , k e n d ile rin i e g ite n ve fa y d ali

tirild
o laig
n la
inrla
d a kpok
ila
ae rk
giiphesiz Allah gucliidiir,
leri o lan v e b iiy iik k u d re ie sahgip
ii
ga lip tir (5 8 /M iic a d e le 21 );
4.

.... Allah gok giigludur,

gok iistiindiir (3 3 /A h z a b 25).

giiphesiz ki, rizik veren 0 saglam

kuvvet sah ibi olan Allah 'tir 51)/
Z a riy a t

58)

ay e tin d e k i

k u v v et

k elim e si ise g en e ld ir. B u h em Y iice

A lla h a m ah su s k uind rehtem
i
de O n u n d i e r v a rlik la ra v erd ig i
in k uklla
u vmv lm
e ttir
Ii.

kuvvetinize

ve

kuvvet

sizi

katarak

,gogaltsin (1 1 /H u d 52) sd ziin d e is e

Y iice A llah , o n la rin h e r b irin e h ak
itli k u v v e tle rd e n v e re c eettigi
g inei
g aran ti e tmtir
i.
.

( elgi 0

giigludur, Arg 'in sahibinin yam n da

gok

itibarlidir

b e y a m y la

C ib ril

(8 1 /T e k v ir

20(

(as) k a s te d ilm i

m S ah ib iv ek a0tin
, dAa
r
o lm a k la n ite
tir.
le n B
d irilm
u ra d a
i
k elim e n in

y a p isi

tek il

b e lirs iz ) o la ra k ( *

sahibi
onun

ve

n ek re

Bir kuvvet

e k lintir.
d e Bv oe rilm
y lece
i
k u v v e tin in

Y iicele r

A lem i

b a z a lin d ig m d a b ir d e re c e y e k a d a r
o ld u g u n a de ik
k ilm
k a t.
tir
Y ine C ib ril h a k k in d4-a :
Onu,

miithig kuvvetleri olan

,b irio g r e tti (5 3 /N e c m 5) a y e tin d e ise

o lan b irid ir, d e n m e k iste n m i.tir

Y eten ek a n la m in d a k i k u v v e t
o k fe lse fe c ile r ta raise,
fin d aen
n
k u llam lir. O n la r b u n u iki k a te g o rid e
.ele a lirla r

Birincisi: M e v c u t o lu p k u lla
n ilm a y an p o tan siy el^ k u v v et. Bu
a n la m d a
,Falan adam
kuvve olarakyazicidir. Y ani: B u k i i
azi y a z m a y i b ilm e k te d ir y a lm z o n u ^
k u lla n m a m a k ta d ir .
ikincisi'. A ym

e k ild e

Falan adam, kuvve olarak
yazicidir d e n ir v e b u n u n la 0
inin y a z m a y i b ild ig i a m a onu
ki
,k u lla n m a d ig i k a ste d ilm e z , a k sin e
in in
yazm ayi
db^ue n mk e
i
y eten e g i o ld u g u , o n u o g re n e b ile c e g i
.b e lirtilm e k iste n ir
itlerde.<d^diyeadlandirilm
G ei
.tir
B u baglam da den ir ki, adam
gole diigtii, dem ektir
die dii
en .
eyden m ahrum
adamolm
in asi
h er
iiniilerek bu hale
dii ,fakirlik
y o ksulluk tir.
adiO vnun
in
lm
er
,dem ek ,falan adamfakirlegti
dem ektir. B u fiil, Upk ( Dul
kaldr. Dullagti ve ,T oprak o ld u
topraklagti fiilleri gibidir. Bu m anada
A llah b u y u ru r k i : ve

golden g e lip g e g e n le r e bir istifade

mekamyaptik (5 6 /V ak ia 73 (.
.,.

O n u n k u ul
v v ehem
ti, h ede
m 0
cin sin atan
ta m am
maim
rifeklik
u/

K af Harfinin Sonu

K a f H a r f i

K-b-b /

sin irlid ir; b u n u n d i in d a b u isim le

an ilm azlar. A lla h b u y u ru r ki:

* '
'

e y in

yiiz

iistii
B ir

< H er kim de kdtiiliikle

gelirse, onlar yiiziistii atege a tilir la r

N e m l / 2970( (.
e i^e,
ta mbair
m e n
i

'

>

im di y iiz iistii k a p a n a r a k yiiriiyen

mi dogru gider, y o k sa dosdogru
y o ld a yiiriiyen mi? (6 7 /M iilk 2 2 (.
ag iy a e ydin
o gBru
a
ir

Uzerine gece
bastirinca, b iry ild izg o rd ii: R abb im
budur, dedi (6 /E n am 7 6 );
0 billur da sanki inciye benzer
bir yildiz gibidir ki (2 4 /N u r 35 );
' Gergekten

biz diinya gogiinii ( yakin gogii)

bir ziynetle, yildizlarla siisledik (3 7 /
S affat 6); Yildizlar
dokiildiigu vakit (8 2 /In fita r 2).

Ve arkasindan hep onlar

p u tla r ve azginlar (( cehenneme
yiiziistii a tilir la r (2 6 / u a ra 94 (.

O n la rin

ik
o rta
a pdbaa
i

o lan
im, d ep a rla
g okziik ben
i
y ild iz la r d em ek tir.

Askerin

yildizi:

i inde

p a rla y a n

dem ir,

/ K-b-t
: S ert b i im d e v e a ag ila y a ra k

red d etm ek tir. Y iice A lla h b u y u ru r .

_

e k ild e de k u lla m la b ilir

i^i.
im d e

#? yildizin

elini gekti ile ^^

riizgar s e rt bigim de esti fiilleri gibi

dem ektir.

F iil o la ra k h e m h e m d e
fo rm u k u lla n ih r. B u tip k i

altina gittiler, y an i: D a g ilip gittiler.

y u v a rla n ip g itm e s id ir : ?
'

B u n la ra

d en m esi a n c a k p a rla d ik la ri z a m a n la

<

Allah a ve Resuliine kargi

gelenler, kendilerinden oncekilerin
algaltildigi g ib i algaltilacaklardir

(5 8 /M iic a d e le 5), '

Ragip el-Isfahani

'

Allah)

bu yardimi) inkar edenlerden bir

kismini kessin veya perigan etsin
de umutsuz olarak doniip gitsinler
diyeyapm igti) (3/A l-i Im ran ( 127 (.

K -b -r
B iiyiik
iik
^ nv l^
e mm
k iia
g elen
v e
,so z c iik le ri
b irb irin e g b re m u k a y e s e e d ile re k
sd y len en

^ n la m la ri

f e r in e

g b re

d aralip g e n i.le y e n k e lim e le rd e n d ir

/ K -b -d

B u n ae ^ ing d rey,a n inb a

ir
k o n d u g u niik,
d ak a sinkti
bm
a

B ildigim iz karacigere
adi
verilm ektedir. K araciger agrilarina

y a n in a k o n d u g u n d a i^e, b iiy d k d iy e

ve hastaliklarina da hem

tan im la n ab ilir. B u h e r iki k e lim en in

adi verilm ektedir .

ise, birinin
ki
.karacigerden vurulm asi dem ektir
Bu anlam da denm ektedir
,ki, adami cigerinden vurdum
m anasina gchr.ekilde
Ayni

k u llam m a lan la ri d a farklidir. K im i

2Ji fadesi de, gdk kubbenin

tU
ortasi dem ektir. insam n k a ra c g e ri
,bedeninin ortasinda bulundugundan
gdk kubbenin ortasi bu yonden
ona benzetilerek boyle denm it.r
Yine bu kdkten olarak

,Giineg, gok kubbenin ortasina geldi

denm ektedir .

sa y ila r gibi, b irb irin d e n ayri v a rlik la r

^ 0
.sikinti
,
dem ektir
Bu anlam da Yiice A lla h :

Biz insani gergekten

z a m a n , e is im lc r g ib i, b ir biitiinliik
arz eden v a rlik la r i.in ^ u lla m lirla r
e k ild
o ke lu
inakA
zde
ilk
yni
i ,
,k u llam la b ilirle r. K im i z a m a n

i.in ^ u ll^ m ld ik l^ ri d a b ilin m e k te d ir

B aze n ,

te k

b ir

v a rlik

h a k k in d a

ila rin d a n ik
d odblaea gykaii0^
v e b d y d k sifatlari b irb irin in y erin d e
k u llam lirla r. M e s e la :^^

:D e ki

Bu ikisinde b iiyiik bir giinah, bir de

,insanlar igin bazi m enfaatler vardir
fa k a t giinahlan, m enfaatlerinden
daha biiyiiktiir (2 /B a k a ra 2 1 9 (.
B u a y e tte gen
e. })biiyiiktiir

bir sikinti iginde yarattik (90/B eled

buyurm aktadir. B urada Yiice )4
A llah m, insam , m
didi
aeden
rgge
e
ve karar k ila c a g yurda varm adan
zorluklardan
kurtulam ayacak
bir k o num da yarattigina dikkat
ka bir
ekmayette
ektedir.
ise Bbu
a
oyle dile g etirilm
konu
tir
i:
s [z elbette halden

hale gireceksiniz (8 4 /in

ikak
19(.

ise

sozciigii

goktur)(

tur.

e k lin d e

B e r de
iki ok^ iraa
u n mtle
u

o k u n m a si u y g u n g d riilm ii.tiir
B iiyiikldk, asil itib a riy le so m u t
e y le r i<?in k u llan ilir. B u n u n y an in d a
istiare y o lu y lae yin
so
le yrde
uit
k u lla m la h d m e k te d ir Y iice A lla h m :

Eyvah b ize ! Bu nasil

deftermig ki, b iiyiik kiigiik higbir gey

Mtifredat / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigii

birakm adan hepsini saymig dokmiig
dediklerini goriirsiin (1 8 /K eh f 9 (;

D e ki: Allah, benimle sizin aramzda

gahittir ( 6/E n am .(

Bundan daha kiigiik ve d a h a b iiy iik

ne varsa, hepsi muhakkak agik bir
kitaptadir (3 4 /S e b e 3);
Ayriea
en b iiy iik hac giinii, Allah ve Resulii
tarafindan insanlara bir ilandir ki
(9/Tevbe 3).
B u dyette haccin, en biiyiik,
sifatiyla
birlikte
am lm asi
da
u m ren in ,k ii iik h a c o ld u g u n a dikkat
ekm ek i indir. N itekim P eygam ber
(sas): ' -

Umre,

kiigiik hactir, buyurm u?tur.

Biiyiikliik,

b azen

zam an

' .
<

gorunmeyeni de bilir, goriineni de.

Biiyiiktiir ve yiicelerden yiicedir
(1 3 /R ad 9); (
Onlari parg a p a rg a etti. Yalmz
onlarin biiyiigiinii saglam birakti
(21/E nbiya 58);

Ibrahim: Belki onu gu buyiikleri
yapmigtir (21/E nbiya 63); .
'
Boylece, her kentte buyiikleri (ileri
gelenleri), oram nsuglulariyaptikki,
orada hileler gevirsinler ( 6/E n am
123); yani: O nlarin liderlerini.

baz

a lin a ra k so y le n ir. S ozgelim i, .'

fa la n adam biiyiiktiir dendiginde,
onun daha ya?li old u g u anlalir.

O nlardan b iri veya her ikisi senin

yan in da y a g la n ir s a , sakin onlara
o f bile dem e (1 7 /is rd 2 3 );

B u m anada

...B ana ihtiyarlik

g e lip gatti, karim ise kisirdir, dedi

(3/A l-i Im ran 4 0 ).
Biiyiikliigiin, bazen de m akam ,
iistiinliik baz alinarak

soylendigi

de a iktir. Y iice A lla h m u ayetleri

buna m isaldir: >-+-

D e ki: ahitlik
yoniinden hangi gey d a h a b iiy iik tiir ?

^^

h a c m a d d e s in d eh am
gtir
dei,,
.

onu biiyiikten biiyiige miras aldi,

denm ektedir ki, kardi yiice bir baba,
kendisi gibi bir babadan onu devraldi,
demektir.

kendi iizerine de i h tiy a r lik

gdkmiig (2 /B a k a ra 2 6 6 );

muhakkak size
sihir
ogreten
biiyiigiiniizdiir (20/T aha 71), yani:
ba?kaniniz.

B y k o n u d a Y iice A llah; <.

Allah

ise, cezasi biiyiik olan

giinah m anasinda kullam lir.

her

B u kelim enin 0 ulu is^,

?eklindedir. A llah buyurur ki:
'

*Onlar kigiinahin biiyiiklerinden

ve girkin iglerden kaginirlar, yalm z

bazi kiigiik kusurlar harig (53/N ecm
32); E gersiz,
yasaklandigim zbiiyiikgiinahlardan
sakimrsaniz (4/N isa 31), bununla
kastedilen ?irktir, d e n m itir. iinkii:
A llah buyurur ki: -

Ragip el-lsfahani
Ogulcugum; A lla h a

girk kogma, giiphesiz girk biiyiik

zuliim diir (31/L okm an 13).

K im ileri ise, bu ayette ge en

kelim esinin hem irk hem de

zina,

haram

k ilinm i

olan

cana

kiym a vb. gibi biiyiik g h i^ h la r

oldugunu s 6y lem i lerdir. O nun icin
A llah b uyurur ki:

Bu giinahin biiyiigiinii yiiklenen

kimse igin de gok biiyiik bir azap
vardir (2 4 /N u r 11), sozii, ifk
arettir.
ik aOraK
lanotii
ylaini
ra
an h e r in sa n in
b iriglid
ir
y oer
la/

! giiphesiz ki onlari oldiirmek,

gok buyiik bir sugtur (1 7 /isra 3 1 )v e

. .
D e ki: Bu ikisinde biiyiik
<giinah, bir de insanlar igin bazi
,m enfaatler vardir. Fakat giin ah lan

Yapmayacagimzi soylemeniz,
Allah yam nda b u y iik bir giinahtir
(6 1 /S a f,3 ).

_ -

konum unda

o la c a g in a

kullam lir. Bu m anada A llah buyurur

k i : . 1

B ir de sabirla, nam azla

) yardim isteyin. iiphesizbu, (Allah a

saygili olanlardan bagkasina agir
g e lir (2/B akara 4 5 (;
' F akat senin kendilerini

.,

M iim in

56),

k e lim e s i ,

a n lam in d ad ir.

bu

a y e tte

gen
e

K im isi

ise,

bunun

yaglilik a n la m in d a n g elen biiyiik bir

ig o ld u g u n u s o v le m i
tir. T ip k i
ay e t g ib i :

Bu giinahin biiyiigiiniiyiiklenen
kimse igin de gok biiyiik bir azap
vardir (2 4 /N u r 11 (.

A yni k o k te n g e le n.

ve

j U ^ k e l i m e l e r i d e m a n a o la ra k
b irb irin e y ak in d ir. B u n la rd a n

g e ld i /4 2 / u ra 13 (;
' E ger onlarm y iiz gevirm esi
Sana agir g eld iyse (o /E n am 35 (;
A gizlarindan

,in san in

k en d in i

b e g e n m e s in d e n

g okbrm
ii
a keasim
k te n
/ do g an

in sa n a m a h su s b ir tu tu m
tir.

gikan so z ne bu yiik bir iftiradir 18)/

Bu

in sa n in

dkaen
v ra
d in
n ii

k a sin d a n biiyiik g 6 rm e sbid

a.r.
ise, b iiy iik len m ek tir. T ekebbiiriin en

Son ayette gen

e ,ifadesi
bununindeki
g i in ^ biiyiik
la r i
yerini ve cezasim n biiyiikliigiine
ekm ektedir. O
ndikkat
nun
A llah
i

buyurur

,biiyiiklenmek

davet ettigin gey, miigriklere agir

K e h f 5 (.

^0

ancak yetige
meyecekleri bir kibir vardir ) 4 0 /

kelim esi, bunlarin yam nda

agir ve zoreyler
ingelen
de
i

d ikd ka at
ha

Gogiislerinde

m enfaatlerinden daha biiyiiktiir 2)/

'

g iin ah in in

e k m e k te d ir.

B a k a ra 2 1 9 (.

o ld u g u n d a

b iiy i^ ii ise, Ai lla

g d hste
arile
k a n
r
b iiy iik len m ed ir. B u d a h ak k i k ab u l
e tm e m e k te n
boyun

e g ip

ve

A lla h a

b a g la n m a y i

k a ri

k en d in e

y e d ire m e m e k te n k a y n a k la m r .

Mtifredat / K u r'an K a v ra m la ri Sdzliigii

ekilde ise,
ortaya
i^i

'

.lkar
Birincisi:

insanm

biiyiim e

yollarini aram asi ve biiyiik olm ayi

arzu etm esidir. Bu, eger gerekli
ekilde, gereken yerde ve gereken

ikincisi: K i inin kendini tok

gosterm esi ve kendisinde olm ayan
gibi yapm
eyiasidir.
te
v arm
kotii
i
olam budur. K ugdriilm
ra n daii
enleri bu anlam dadir. A llah
ge
buyurur k i :
secde etm iglerdi de, ib lis reddetmig
ve b iiy iik le n m ig ti (2/B akara 34 (.
Yine b u y tur
u rmkui: -
. '- Size
nefislerinizin hoglanm ayacagi bir
em irle gelen her peygam bere k a f a
m i tu ta c a k s in iz ? (2/B akara 87 (;

,israr ettiler

71)/
da
35)/

'
A d kavm ine gelin ce onlar
yeryiiziinde b iiy iik liik ta s la d ila r
F ussilet // 41
15((;_


Bugiin

dyle derler: Ne

toplulugunuz, ne de biiyiikliik
taslamamz, size hig bir yarar
saglamadi (7 /A r a f 4 8 );
1*

.zam anda olursa, giizeldir

kibirlendikge
kibirlen diler
N dh7 (; )) ' Bu
yeryiiziinde b ir k ib ir le n m e d ir
Fatir
4 3 (; (

-Hele ateg iginde birbirlerini

suglarken, z a y if olanlar, biiyiikliik
taslayanlara: Hani bizler size

tabi idik. im di siz bizden bir ateg

nobetini savabiliyor
musunuz?
derler. Biiyiikliik taslayanlar da
goyle derler: Evet, hepimiz onun
igindeyiz. Allah kullari arasinda
hiikmiinii vermigtir (4 0 /M iim in 4748).
B u ra d a

Y iice

A lla h ,

m iistek

b irleri, z a y ifla rin k a r isin a k o ^ m u

tur. B d y le c e o n la rin istik b a rla rm in
o n larin

b ed e n i

ve

m ali

k u v v e te

sah ip o lm a la rin d a n k a y n a k la n d ^ m a
d ik k a t e k m itir.
A llah b u y u ru r ki: >-'

- 1
-'
Kavminden biiyiikliik taslayan ileri
gelenler, iglerinden za yif goriirten
--

mii minlere: dediler (7 /A r a f 15).

B u ra d a da, m iistek b irle r, m iista z a fla r

yeryiiziinde haksiz y e re b iiy iik liik

ile k a r it o la ra k k u lla m lm i tir.

ve yoldan
gikmig
olm anizdan dolayi (4 6 /A h k d f 20 (.

Onlar
ise, her geye ragmen biiyiiklendiler
ve gok miicrim
(suglu)
bir
kavim
oldular
(7 /A r a f
133)
a y e tin d e

Biiyiiklendiler,

ta s la m a m z

. Bizim ayetlerim izi

yalan layan

ve

onlara

inanm aya
te n e z z iil e tm e y e n le r ^? ya, igte
onlara gogiin kapilari agilm ayacak
A r a f /40
7 ( (,
^^

ifa d e siy le
biiyiik

'

o n la rin

g d rm e le rin e ,

b e g e n m e le rin e

ve

k en d ilerin i
k en d ile rin i
k e n d ile rin i

Ragip el-Isfahani
biiyiik g o re re k O n a k u la k v e rm e y e

Z iim e r 72);

y a n a ? m a d ik la rin a d ik k a t ekm i?tir.

ve gok miicrim
(suglu) bir kavim oldular ifad e siy le

igte Allah, her bobiirlenen

zorbanin kalbini oyle bir ta biat ile
miihiirler (4 0 /M iim in 35).

d e o n lari b d y le d a v ra n m a y a iten

B u n a g o re , e g e r te k e b b iir b irin ci

seb e b in

de

su lari

o n la rin

o ld u g u n a ,

y ap tig i y en i
o n larin

daha

o n cek i

bunun

o n larin

b ir ?e^ o lm a d ig m a ,

o te d e n

beri tu tu m

iinde

o ld u k la rin a i?aret edilm i?tir.

a n la m iy la b ir k i? in in v asfi o lu rsa,

g iizel goriilmiigtur. K im

bu .

de ikinci a n la m in d a te k e b b iir sahibi

kotii goriilmiigtur.

o lu rsa, bu d a

B u ay irim i y a p m a m n fa y d asi ise

Y iice A llah : ' - ;

?udur:

B aze n

b ir in san tek eb b iir

Bununla

sahibi o ld u g u h d ld e o n u n bu hdli,

beraber ahirete inanm ayanlarin

kalpleri
inkarci,
kendileri
de
biiyiiklen en kim selerdir (1 6 /N a h l

kotii g o riilm e y e n k ib ir k a p sa m in d a

2 2 ) b u y u rm u ? v e a rd in d a n da: !

D ogrusu Allah,
kendilerini biiyiiklenip hakki kabul
etm eyenleri sevm ez (1 6 2 3 )

Yeryiiziinde
haksiz y e re biiyiikliik taslayanlari,
ayetlerim izi
anlam aktan
uzak
tutacagim (7 /A r a f 146) so ziin d e

d iy e d ev a m etm i?tir.

k en d ilerin i biiyiik g o re n le rin h ak siz

'

B iiy iik len m e a n la m in a g e le n

da iki ?ek ild e k u lla m lir:

Birincisv. in s a m n y ap tig i iyilik

ele alm m i? olab ilir.

Y iice A llah : -

<

'

o ld u g u n u b ild irm i? tir.

. igte Allah, her

bobiirlenen zorbanin kalbini oyle

in san larin

bir tabiat ile m iihiirler (4 0 /M iim in

y a p tik la ri iy ilik le rd e n 0 ^ ve fazla

35) a y e tin d e ise, kalb\,

m iitekebbiD e y an i k en d in i biiyiik

lerin

g e r e k te n

d ig e r

o lm asid ir. K e lim e n in b u m an asi b az

alin arak Y iice A lla h

o lm ^ ^ la

tekebbiir s^hih.i

n ite le n d irilm i? tir:

g d re n e

izafe

bir

kalp,

k e lim e sin in

ik in cisi. in s a m n k en d in i zo ra

U lu lu k ,

ki

'

o y le

g o s te rm e si

ve

b u n u n la

??in m esid ir. i?te in sa n la rin g en e li

hakkinrta

k u lla n ila n

bu a n la m a gelir.

tekebbiir

S o z g e lim i,

p a/c

ile

o k u y a n la r ise, - biiyiiklenen

Ustiindiir, istedigini
zorla yaptiran, biiyiikliikte egi
olm ayan dir (5 9 /H a ? r 23).

etm i?tir. T en v in

sifati

sozciigiinii,
o la ra k

kabul

etm i?lerdir. 1042

g elen

biiyiikliik

b a g h lig a

ise, m u tla k

b u ru n

a n la m in a
a n la m d a

k iv irm a k tir.

Bu

sifati, A lla h tan b a? k a si h a k e d e m e z;

zira: A llah b u y u ru r ki:

biiyiikliik

taslayan larin y e r i ne kotiidiir! (3 9 /

1042 B u , A m ir in k ira a tid ir. B k^. DimyatT,

Ithaf, s. 3 ? 8 .

M i i f r e d a t / K u r'an K a v ra m la ri Sozliigu

, G oklerde ve yerd e
biiyiikliik ve h a k im iyet O nundur
(45/C asiye 37).

P eygam ber

(sas)

da

Yiice

A llah tan aldigi kutsi bir hadiste

oyle buyurm aktadir:

Ululuk benim abam, biiyiikliik

i e benim kaftanimdir. Kim bunlarin

birinde benim leyarim aya kalkarsa,
onu belini kirarim .1043
Yiice A llah
-

da buyurur:

.-

D ed iler ki: Sen

bizi, atalarim izdan kalan yoldan

geviresin de yeryiiziin de biiyiik liik /
saltan at ikinizin olsun diye ml
geldin? (10/Y unus 78).
Bir eyi biiyiiklemek,
onu, biiyiik gorm ek, dem ektir. A llah
buyurur ki: *
'Onu, goriir gorm ez hepsi onu
g d zlerin d e gok biiyiittiiler ve ellerini
kestiler (12 /Y u su f 31).
,

ise, bu ekilde birini biiyiik

gorm ek anlam inda oldugu gibi,

dem ek suretiyle Yiice A llah i
bir tazim /ululam a e ^ h olarak da
kullanihr. B unun yam nda A llah a
kulluk
yapm ak,
ululam asim
hissetm ek
anlam larinda
da
kullanihr. u ayetler bu m anasina
iaret etm ektedir:
Size dogru yo lu gosterdiginden
dolayi Allah ,I ululam an izi ister i l l
el-Birr
v e s-Sila (H N : 2 6 2 0 ); B e y h a k, el-Esma ve'sSifdt, S.173.

1043 B u , EbO H ijre y re h a d is id ^M u slim ,

B akara
185 (;
Tekbir...
getirerek O nu noksanliklardan
yticelt de yticelt ( P / I s r a
111 (;

'

' ) Elbette gdklerin

ve yerin yaratilmasi, insanlarm
,yaratilmasindan daha biiyiiktiir
fakat insanlarm gogu bilmezler 40)/
M iim57
in (.

Bu son ayet, Yiice A llah in

gOklerde ve yeryiiziinde sergiledigi
hayret engiz sanatinin inceliklerine
m ahsus dzelliklerine ve onlarda
gizledigiarettir.
hikm etine
Bu

tem el

l e ^ k nkam
snalCn^ ler
laaok
hbr
uazdir.
sdzii Yiice
ile onlarin
A llah ,
vasiflarini bild irm ek ted ir :

'

gdklerin ve yerin yaratiligi iizerinde

diiiiniirler (3/A l-i Im ran 191). Yer
ve gogiin kiitlesel biiyiikliigiinii ise,
insanlarm ogu bilirler.
Yiice A lla h m:

Biz biiyiik
f ddetle garptigimiz giin mutlaka
intikamimizi aliriz (44/D uhdn 16)
sozii ise, bir uyari niteligindedir.
Buna gore, kafire diinyada ve
B erzah alem inde dokunacak olan
azabin tam am i, kiy am et giiniiniin
azabiyla k ar ilatirildiginda basit
.

ve ku uk kalacaktir. form u,

form undan daha etkili/derin

anlam lidir. kavram i ise, bundan
da daha etkili//?e//gdir. A llah buyurur
- Biiyiik biiyiik
tuzaklar kurdular (71/N uh 22).

ki:

891

R a ip e l-Is fa h a n i

sayfa dem ektir. O nun

/ K -t-b

T u lu m vb ^ ^ le ri, i^i sirim ile

d ik m e k d e m e k o lan

sdzciigii,

d ik m e k su re tiy le b ir d eriy i, b a k a
b ir d e riy le b irletirm e k dem ektir.
Bu

an la m d a ,

diktim v e

kovayi
katiri bagladim

d en m ek te d ir. B u, o n u n , iki d u d . m
b ir h a lk a ^ b irletirm e k , dem ektir.
k o k iin iin b ilin e n m an asi ise,

h arfleri b irb irin e e k le m e k su re tiy le

y az m a k tir.

Bu

k e lim e

b azen ,

te la ffu z y d n h n d e n b irb irin e g irm i

e y le r i in d e k u llim ilab ilm e k ted ir.
B u n a g o re

asil o lan , yazi ile

d iizen lem ek tir. F a k a t, b u n la rm h er

Eger Sana

bir kagitta yazili bir kitap indirmig

olsak da onu elleriyle tutsalardi ) 6/
E n am7 (.
eyi ispat etm ek, takdir
B ir
etm ek, zorunlu kilm ak, farz yapm ak
ve azm etm ek de lafziyla ifade
edilm ektedir. B unun boyle ifade
edilm esinin
udur:m antigi
Bir
.ey once istenir. Sonra sdylenir
Sonra da yazilir. B una gdre, irade
langi
ba , ) .yazmak) da sondur
K im i zam an,langi
b a,olan

istek
tirilm ek
iste n d i^ n d e
sonu
peki
turan
olu
ile ifade ediiir. Bu
m anada A llah buyu ru r k i :

b iri istia re y o lu y la d i e rin in y erin e

k u lla n ila b ilm e k te d ir.

V? elgilerim galip gelecegiz, dive

yazm igtir (58/M iicadele ^ I (;

D e ki: Allah in
bize yazdiginin diginda bize higbir
gey dokunamaz (9/Tevbe 51 (.

O nun

i in

A lla h in K e la m i, -y a z ilm a m i o lsa

- K itd b

ad in i

alab ilm ek ted ir.

M esela: B u a n la m d a YUce A llah:

/ / /,' Lam, Mim) igte

K itap (2 /B a k a ra 1-2);
D edi ki: Ben
Allah in kuluyum, bana K itd b i verdi

beni bir peygam ber yapti (1 9 /

vieryem 3 0 ).

B unun

(kitab), a slin d a m astardir.

y a n in d a ,

ey e d e

k ita p ta

y az ila n

adi v e rile b ilm e k te d ir.

A slin d a , in d eki y a z i ile b irlik te

ay fam n ad id ir. YOce A lla h in:

' '

tap ehli, senden, kendilerine

ikten bir kitap indirmeni istiyorlar
:4 /N is a

153) sd z h n d e g e en

so zciig ii ise, i in d e y azi b u lu n a n

Allah: Elbette ben

Onlara de ki:
Eger siz evlerinizde olsaydiniz bile,
iizerlerine oldiiriilmesi yazilmig
olanlar yine muhakkak yatacaklari
(oldiiriilecekleri)
yerlere
gikip
gidecekti (3 /A l-i im ra n 154);
Bir
de akraba olanlar, Allah in kitabina
gore, birbirlerine daha yakindirlar
'

(8/E n fd l

75)

y a n i,

A lla h in

hiikm iinde.
- Biz

Tevratta onlara, cana can, diye

yazdik (5/M aide 45);

Mtifredat / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigii

Birinize oliim geld ig i

vakit yerine getirilm esi vacip bir hak

olarak size farz kilindi (2/B akara
180 (;
' oruglar
fa rz kilindi (2/B akara 183 (.

ijzerlerine

savag farz
kilimnca
(4/N isa
77 (;

Uydurduklari ruhbanliga gelince
onu, biz kendilerine farz kilmadik
(57/H adid 27).
Eger
Allah onlara siirgiiniifarz kilmamig
olsaydi
(59/H ar
3)
ayetinde
ge en fiili ise, A llah, onlarin
yurtlarim boaltm alarim onlara farz
kilm asaydi, dem ektir.
im zalan m i karar ve onun
hiikm iinde olan k ararlar da
lafziyla anlatdir. Yiice A llah m:

Hayir, igitiriz
ve
yanlarinda
bulunan
elgi
meleklerimiz de her yaptiklarim
yaziyorlar (4 3 /Z u h ru f 80) sozii bu
anlam da yorum lanm itir. K im ileri
ise, burada kastedilen tipki u ayetin
ifdde e(tikleri gibidir:
;
'

- Allah diledigini
imha eder, diledigini de yerinde
birakir. Ana kitap 'mm katindadir
(1 3 /R ad 3 9 ).

'

Onlar o
kimselerdir ki Allah kalplerine iman
yazntig ve onlari kendinden bir ruh
ile desteklemigtir (58/M iicadele 22)
ayetinin m anasi ise, onlarin tem el
vasiflarinin u ayette nitelikleri
siralanan kiilerin ziddi olduguna
>

iaret edilm ektedir:

Kalbini,

bizi

anmaktan g a fil kildigim iz, nefsinin

kotii arzusuna uymug ve igi hep
agirilik olan kim seye uym a (18/
K e h f 28). iinkii, bu ayette ge en
ifadesi, ' 'sayfayi bog

biraktim , deyim inden a h n m itir. Bu

da, sayfanin yazi ve noktalam adan
1 kibnm asidir.

em egi

inkdredilm eyecektir.Bizgiiphesizonu
y a z m a k ta y iz (21/E nbiya 94) ayetine

gelince, bu, onlarin her yaptiklarinin

kayda g e tigine ve onlarin bununla
cezalandirilacaklarina
iaret
etm ektedir.
<

ib izid eg a h itlerd en

y a z ! (3/A l-i im ran 53), yani, bizi,

onlarin ziim resine ilhak ediniz. Bu

da ayetin p u h te v a s in a iaret
etm ektedir:
" Kim Allah 'a ve
P eygam bere itaat ederse igte onlar,
A lla h in kendilerine nim et verdigi
de birliktedir (4/N isa 69).

'

'

Eyvah bize! Bu nasil

K ita p tir ki, biiyiik kiigiik higbir gey

birakm adan hepsini saym ig dokmiig
(1 8 /K eh f

49)

dyetinin

yorum u

ise, deniyor ki: insanlarin, orada

kay d ed ilm i olan am elleridir.

tS&

Biz

onu yaratm adan once, >kitapta

yazilm ig olm asin (57/H adid 22)
soziine gelince,

d eniyor ki:

Bu,

R ag ip e l-ls fa h a n i

b irb e la o la ra k g 6rm edigim

verilmiz
i
inaekilm
anlayi
dikkat
tir
i.

L evh-i M a h fu z a arettir. u d y e tle r

d e ay n i m a n a y a g e lm e k te d ir:

iiphesiz
bunlar bir k ita p ta d ir . Hig giiphe
yok ki bunlar Allah a pek kolaydir
(2 2 /H a c 7 0 ); (
ne de kuru ne yag higbir
gey yoktur ki, her geyi agiklayan
K itapta bulunmasm (6 /E n am 59);

Bu,

Kitapta (Levh-i Mahfuzda) yazilidir

(1 7 /isra 58);

Eger A llahtan
bir Kitap bulunmasa idi aldiginiz
fidyeden dolayi size mutlaka biiyiik
bir azab dokunurdu (8/E nfal 68).

B u n u n la A lla h in ta k d ir ettigi hikm eti

kastetm ek ted ir. da, Y iice A lla h in:

- Rabbinizkendi

iizerine rahmeti yazdi (6 /E n am 54)

sdziine arettir. K im ileri de su ayete
i aret o ld u g u n u belirtirler:

azap

edecek

'D e

ki: Higbir zaman bize Allah in

bizim igin yazdigmdan bagkasi
dokunmaz (9 /T ev b e 51) ise, Y d ce
A lla h in ta k d ir e ttig in e v e kazasmaJ
yiiriirliig e

koyduguna

te slim iy e ti

a n latm ak tad ir.

B u ra d a o z e llik le { Bizim igin)
d ey ip

d e n m e m i
B u n u n la ,

(iizerine,

aleyhimize)

o lm a si

m an id ard ir.

b izim

b a im iz a

g elen

h e r ey i, k e n d im iz i in b ir n im e t
sa y d ig im iz , o n la rin h i birini b ize

Ey kavmim, Allah in size ya zdigi

kutsal topraga girin (5/M aide 21 (

:ayetinin m anasi ise, deniyor k i
.Allah K u tsal Topragi size bagigladi
sonra, siz oraya g irm eyi ve kabul
etm eyi reddedince, onu size haram
kildi, dem ektir. K im isi :
^
girm eniz gartiyla size y a zd i, m anasi
verirken, kim ileri de: Bunu, sizin igin
bir vecibe olarak verdi, anlam inda
y o rum lam i.tir
B urada da dek
ikkat
e n, sizin}
igin), denm i olup ,))iizerinize
aleyhinize d ^ m e m ,iolm
asidir. Z ira
onlarm bu K utsal T opraga girm eleri
imdi
kendileri
hem
in hem
dei
gelecekte bir fayda verecekti. O nun
in onlarin
leri, bu
onlar
ingiri
bir
ii

,1 Halbuki sen iglerinde

iken Allah, onlara

degildi (8 /E n fal 33).

m aslahat
larina gelen
olup, bir
ba
m usibet d eg ild^i . tipki, gelecekte
faydalari dokunacak
kendine
bir ^0
ektigi eziyeti g b riip
te
i:
Bu soz, lehindedir, aleyhinde
degil, deyim ini hatirlatm ak gibidir .

,

K afirlerin sozunii

algaltmigti.
,kelimesidir.

Yiice olan Allah in

Ve Allah giigliidiir

hikmet sah ibidir (9/Tcvbe 40). Yiice

A llah m bu sdzii, onlarm hukiim ve
degerlendirm elerini sakit konum a
iirmii
ikarm
iiriige
dii
ve
i
.tir
B dylece A lla h m hiikm ii de hb
ir
i koyan ve engelleyen olm adan
kar
yiicelm
tir
i.

M t i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri Sdzliigii

1_

- ' Kendilerine
Him ve iman verilenler de goyle
diyecekler: Ant olsun ki, Allah in
kitabinda takdir edilmig olan tekrar
dirilme giiniine kadar kaldiniz (30/
Rum 56). Yani, A lla h m ilm inde,
zorunlu k ilm asinda ve hi'ikmiindeBunun bir benzeri de ayettir:

Her ecel igin bir

kitap vardir (1 3 /R a d 38).

*1

'<

uzerinde mi bulunuyorlar? (3 5 /F a tir

4 0 (;

Yoksa
gayp kendilerinin yan in da da onlar
mi y a z iy o r la r ? (5 2 /T u r 4 1 (.
Bu

d y etlerd e

k u lla m la n

k itap

so zciik leri, b ilm e k , tirm

egkele
re
v e in a n c.
aarc ttir
Y iice A lla h in :
ve Allah in sizle r '/ y a z d ig in i

isteyin (2 /B a k a ra 187). B u, e v le n m e k
are a ra m a y.
ain
are
i ttir
B u rad a k i b ir in c e h e d e d ik k at

. Dogrusu, Allah katinda

e ^ m e k te y a ra r v ard ir: Y iice A llah

aylarin sayisi on iki aydir (9/Tevbe

36). Yani, A llah m hhkm iinde.

ehbvize
etir
ti kvei,ev rm
hbhiz
ki

lafziyla A llah tarafm dan

ileri siirulen deg im ez hiiccet de

ifade edilir. M eseld:

insanlardan kimi

de vardir ki ne bir bilgiye, ne bir

delile, 7 de aydinlatici bir kitaba
dayanmaksizin
Allah
hakkinda
tartigir (22/H ac 8); '

Yoksa biz kendilerine
bundanoncebirkitapverdikdeonlar,
ona mi sariliyorlar? (4 3 /Z u h ru f2 1 );
' Yoksa sizin
igin agik bir del'll mi var? (37/Saffat
57); '
Kendilerine kitap verilmig
olanlar, 0 'nun, Rablerinden gelen
Hak oldugunu kesm ?^ bilirler
(2/B akara 144); Biitiin
bunlarAllah in iizerinizefarz kildigi
hiikiimlerdir (4/N isa 2 4 ) ;
Yoksa biz kendilerine
>kitap vermigiz de ondan bir 7/

bu sa y e d e n e slin d e v a m etm esin in

a ra y a lim

ve

b o y lece

in sa n lik tiiriiniin b e k a s i en y iik sek

d e re c e sin e u la,sin. B u n a g o re, in s a n
,akil v e d in d a rli m

g e re g i o la ra k

e v le n m e n in.
a ra m a lid ir
e k ild e , n ik a h ile Kneslini
im b u
ir v e n ekfsin
o ru m
i am
ayru
h
e
a
imirs
d e ak,A
o ru
llamhaain
ybli
a
i
in y a z d ig in
k ei n adra
isim .ioilu r
A y c tin a n la m i, A llah 'in sizin igin

y a zd ig i gocngu bu y o lla elde ediniz

m anasim tagir, d iy e n d e b u n a i aret
e tm
1044.
tir
i
^

c a t e tm eyi
e k - yazm ak

ile, k a ld irm a k v e ^ o k e tm e k is e ,
.)silm ek ) k e lim e le riy le ifad e e d ilir
Bu m a p a d a A llah b u y u ru r k i :

H er ecel igin < k ita b i vardir. Allah

diledigini imha eder, diledigini de

1044 B u, ib n A b b a s in g o rii u dur. B kz. S uyuti.

ed-Durru l-Mensur, 1, 4 7 9 .

R ag ip e l-ls fa h a n i

y erin d e birakir. Ana kitap 'mm

katindadir ( 1 3 /R a d 3 8 -3 9 ) ayeti,

.tiiriinden h e r k itab i kapsar. a n i

h e r z a m a m n k e n d in e m a h su s b ir

b u n lar,

y a ra tila c a k v arlig i o ld u g u n a d ik k a t

ta ra fin d a n g p n d e rile n K ita p la r ve

so z c u g u

de

Y iice

9ek m ek te d ir. Y iice A llah , h ik m etin

icat

ed ilm e sin i

A llai,
li

[ )lar
>?

Subhaneh

A lla h

K elam i tiirtin
e y le rd
1045.
d en
ir

g e re k tird ig i eyi

; ,

-
.

y a ra tir v e h ik m e tin ^ o k ed ilm esin i

Ve hani bir zam an lar Musa 'ya

g e re k tird ig i ey i y o k eder.

'

H er ecel igin bir

,K i t a b i

ve

Furkan 'i

verdik

gerekirdi ki, dogru y o ld a gidesin iz

k ita b i vardir ( 1 3 /R a d 3 8 ) ayeti de

,B a k a ra

tip k i, 0 '

den m i tir ki: B u h e r ikisi de T e v ra ti

', her giin

y e n i bir igtedir (5 5 /R a h m a n 29)

ay e tin in g d s te rd ig i m a n a y a d elale t

ifad e

53)

a y e tin e

etm ek ted ir.

T e v ra tin

K itab) d iy e a d la n d irilm a s i, o ra d a)

e tm e k te d ir

o lan

ii

g e lin c e / 2 (

h iik iim
k a yler
d e desas
ilm i

alin a ra k sd y le n m i tir . . Furkan

Allah diledigin i imha eder, diledigini

d iy e isim le n d irilm e si ise, T e v ra tta

de sabitlegtirir. Ana kitap O nun

y er alan
fizellik tir .

katindadir ( 1 3 /R a d 3 8 )) ay eti de

'

Kitap

ehlinden oyle bir giiruh da vardir

ki, siz onu kitaptan san asin iz diye,
dillerin i kitaba dogru egip biikerler.
H albuki , kitaptan d e g ild ir (3 /
A l-i

Im ^ n

b irin c i

78)

a y e tin d e

g e en

{kitab) k e lim e s i, ken d i

e lle riy le y a z d ik la rid ir. B u n u a y e t

d^e a n la tm a k ta d ir: -
-

ile

b u n u n g ib idir.

H ak

A rtik kim selerin

B atili

ayiran
'

A lla h m izni olm adikga

)higbir kim seye olm ek yo k tu r {Oliim
belirli bir k ita b a gore yazilm igtir

A l-i Im ra n 145) b u ay e tte k i / 3 (

hbueklirle
iim nd m
iiri.

xktt\ '

E ger Allah 'tan bir k ita p

bulunmasa idi aldigin iz jid y e d en

dolayi size m utlaka biiyiik bir azab
dokunurdu (8 /E n fa l 6 8 (.

vay haline ki, kendi e lle riy le kitap

Dogrusu,

yazarlar da so n ra b ir a z p a r a alm ak

sayisi on iki aydir. G okleri ve y e ri

igin: Bu A llah katm dandir, d erler

ya ra ttig i

giinkii Allah

(2 /B a k a ra 7 9 ).

(9 /T ev b e

36).

ikinci sira d a g e en k elim esi

Allah

katinda

B u n la rin

s ira d a

g e en

'

k ita b in d a

h ep sin d e

g e en 'k e lim e si, Allah in hiikmii

ise, T ev rat d em ek tir.

Ugiincii

aylarin

1045 Z e rk e i,

Burhan, , 97.

M i i f r e d a t / K ur'an K a v m m la r i $ d z l g i
an lam in d ad ir.

o n ce g o n d e rd ig i K u r an d i in d ak i

K itap larid ir.

D ik k a t

b u y u ru lu rsa ,

b u ra d a K u r an, o n lari ta s d ik eden

A rtik ,kim selerin vay haline ki

Kitdbi kendi elleriyle yazarlar da

b ir b e ig e o la ra k k u lla n ilm itir.

sonra biraz p a r a alm ak igin: Bu

Allah katindandir, d erler (2/B akara

size boliim boliim -agiklanm ig,

detaylandirilm ig- halinde gonderen
O dur ( 6 /E n ^ m 114) ^ e t i n d e k i

sbziine gelince, bu da, onlarin )79

eyleri kendi yanlarm
bu dan
tiir
lkardiklarina

ve

uydurduklarina

ekm ektedir. U ydurulm

dikkat
u
K itabi nasil onlarm ellerine nispet
ediyorsa,
uydurulan
sozii
de
agizlarm a nispet etm ektedir
oyle .
k i : ' . Bu onlarin kendi

agizlariyla soyledikleri sozleridir

Tevbe / 9 ( 3 0 (.
ise, uydurm
eyler in
i
a
v iice A llah m ^

ullam lm ^kt^dir.
sozii g ib i :

Kur an

oncekilerin

m asallaridir;
bagkalarina yazdirmig da sabah
akgam
kendisine
okunmaktadir,
dediler (25/F urkan 5).
Yiice A llah
K i ^ p tan

soz

etm ise,

orada

bahsettigi Tevrat ve In cildir

veya onlarm her ikisidir.

_;

jK ita b i

da, k im ile rin e g o re K u r an,

k im ile rin e g o re, h em K u r an h em

onun

d i in d ak i

d elille r,

ilim

ve

akildir.

'

Resuliim !)

Igte)

) Sana (onceki kitaplari tasdik eden

,bu kitabi indirdik. Onun igin
kendilerine kitap verdiklerim iz ona
iman ediyorlar (2 9 /A n k e b u t 4 7 (
ayeti d e b u n u n g ib id ir .
1 ^

Kitaptan ilm i olan^{

,kimse ise, Gdziinii agip kapam adan

ben onu Sana getiririm , d ed i . 2 7)/
blem l 4 0 ) a y e tin d e y e r a lan

,is-
e

b ir g o rii.e g o re, K ita b in b ilg is id ir

her nerede Ehl-i

_.

Bu K u r an, Allah 'tan bagkasi

tarafindan
uydurulamaz,
lakin
kendinden onceki kitaplari tasdik
eder ve o Kitabi ayrintili olarak
agiklar. O nda giiphe edilecek hig bir
gey yoktu r (10/Y unus 3 7 ) ayetinde
g e en ise, Y iice A llah m, daha

D ig e r b irin e g o re ise, Y iice A lla h in

Hz. S iile y m a n a k e n d in e

m ah su s

.K ita p ta v erd i i ilim le rd e n b irid ir

ey Boun uilim
n ele
m rin
h er
e
g irmtii.

'
/ 7 siz oyle kim selersiniz
ki,
onlari
seversiniz,
halbuki
) onlar sizi sevm ezler, siz kitap(lar
in hepsine inanirsiniz.
(3 /A l-i

im ra n 119), y an i, A lla h ta ra fin d a n

k itap lar.
g o nB
d eurilm
ra d ai
m a n a sin d a

k u lla m lm i

R ag ip e l-!s fa h a n i
B u,

ya

k ita p

cifisin in

tam am in i

i e rm e sin d e n d ir. N ite k im :

dirhem,

fa la n

g izledim ,

den

m ek ted ir. Y iice A llah d a b u y u rn r:

insanlarm

ellerinde

geyi

gogaldi, denir. Ya da
a slin d a
a d a let gibi b ir m astar

A lla h m gahitlik ettigi bir hakikati

bile bile gizleyenden daha zalim

o lu u n d a n b d y le k u lla m lm i tir.

kim

olabilir?

(2 /B a k a ra

140),

Ve onlar ki hem
Sana indirilene iman ederler, hem
senden once indirilene. A hirete de
bunlar kesinlikle iman ederler (2 /

gizlemeyiniz (2 /B a k a ra 2 8 3 (;

B a k a ra 4 ) ay e ti d e b u n u n gibidir.

K im ile ri

de

der

ki:

Y ani

onlar,

Kim ine

inamriz, kimini inkar ederiz. dealer

(4 /N is a 150) a y e tin d e sozii ed ilen

B oyle iken iglerinden bir topluluk

hakki bile '/ gizlerler (2 /B a k a ra
146
- '-
(; ve gahitligi de

Ey Ehl-i K itap! Nigin

hakki batda karigtiriyor ve bile
bile hakikati gizliyorsunuz? (3 /A l-i

(kolenin

kitabeti ),

k en d i k a z a n c in d a n v erd i i iicretle,
k en d in i e fe n d is in d e n satin alm asirtir.
A llah b u y u ru r :

Ellerinizin
altinda bulunanlardan (koleler ve
cariyelerden) m iik a te b e yapm ak
isteyenlerle,
eger
kendilerinde
(hurriyete kavugm alarinda kendileri
igin) bir iyilik goriiyorsaniz, hemen
m iik a te b e y a p in (2 4 /N u r 33). B u
k e lim e n in tiiretild ig i k d k , baglayici
olan, zorunluluk g e re k tire n <

'

Im ran
7 1 (.

k im s e je r g ib i degildir.
^^

'

O nlar ki

hem kiskanir, cim rilik ederler, hem

de herkese cim rilik tavsiye ederler
ve Allah in kendilerine li'itfunden
verdigi nim eti gizlerler (4 /N isa 37),
ay e tte gegen faziletigizlem ek,n \m ete
k a r i

n an k o rliik

etm ek tir.

O nun

h em en a rd in d a n o y le d en m ek te d ir:
' Biz kafirlere

algaltici bir azap hazirladik.

A lla h tan

higbir sozii gizleyemezler (4 /N isa

k e lim e s in d e n g e lm e s ( d o g ru o ld u g u

4 2 ) sdztine g e lin c e , Ib n i A b b a s d er

g ib i, in san in y a p tig i ( diizenlem e)

ki:

a n la m in a g e le n

a n c a k m tirik o lm a y a n la rm ce n n e te

so zciig iin d en

tiire tilm i o lm a si d a dogru d u r.

giiniinde,

Rabbim iz, A lla h a

yem in ederiz ki, biz miigriklerden

degildik (6 /E n am
23)
derler.

/ K-t-m
: S o zciigii, sozii g izlem ek ,

sak lam a k tir. B u a n la m d a

k iy a m e t

g ire b ild ik le rin i g d rd d k le rin d e : .

M d rik ler,

F ak at, o n la rm b iz z a t elle ri-a y a k la ri

k en d i a le y h le rin e a h itlik ederler.

M i i f r e d a t / K u r'an K a v ra m ia ri Sozliigii

i tc 0 zam an, Allah tan higbir

sozii gizlem em i olm ayi goniilden
d ilerler . 1046
H asan
-1 Basri ise, der ki: M ii rik
ler, kiyam
ik durum
ette dlarla
eg i
karila.acaklardir
B unlarin bazilarinda gizleye
cekler, b azilarinda ise, gizleyem eye
.ceklerdir

Bu m anada A raplar:
derler ki: Av, yakin m a geldi, okunu
a t anlam ina gelir. B urada ge en
1

f i l i , yakin lik anlam ina gelen

kokiinden alinm itir.

/ K-s-r

D aha once ( - K -b-r m adde

sinde) azilk ve oklugun sayilar
B azilari ise ,
gibi birbirinden ayri varliklar i in
Allah 'tan higbir sozii gizleyem ezler
kullam ldigm a
dair
a iklam alar
-N isa 42) ayetini, onlarin elleri / 4 (
y apilm i ti.
Bu anlam da A llah
konu
turulacagm
ayaklari
dan
buyurur ki:
eyi gizleyem
eklinde
ezler
bir
hi,

A nt olsun,
iklamtir
ai.
Rabbinden Sana indirilen, onlarin
gogunun azginligini ve kufriinii
/ K-s-b
azdiriyor (5/M aide 64);

Am a onlarin gogu
A llah buyurur k-i
:

haktan hoqlanm am aktadirlar (23/

D a glar erimi bir kum
M u m inun 70 );
y ig in m a donecek (73/M iizzem m il
Hayir, onlarin gogu hakki bilm ezler
yani, birbirinin iizerine y igilm i )14
(21/E nbiya 24).
bir kum a dbnecek. A yette
en ge
bu
Yine buyurur ki:

kelim
oguluesinin
ise
,
Nice az topluluklar,

eklinde gelm ektedir.
Allah in izniyle nice gok topluluklara

kelim esi de, az olan

galip gelm iflerdir (2/B akara 249);
bir m iktar siit ve hurm a par
asi
ikisinden
dem ektir. B byle adlandirilm asim n
pek gok erkekler ve kadm lar iireten
nedeni, onlarin toplanm asi ve bir
(4/N isa 1); 3- Ehl-i
araya getirilm eleridir. O nunin
i
k itaptan pek gogu arzu etm ektedir ki
eyin toplanm asi durum
fiili,
unda
bir
(2/B akara 109).
soylenir . ,ise, bir araya getiren
B u ko n u d a m isal olabilecek pek
toplayan d em ektir .
de, avei
ok ayet bardir.
tarafindan
vu ru lacak
m esafede

*
duran av hayvani m anasina gelir .
Iglerine kurularak orada
1046 ib n A b 6 a s >n b u sb z iln il, ib n C e rir et-T ab eri
k a y d e tm i tir. B k z .

Camiu i-Beyan, , 94.

p ek gok yemi^le, bambaqka bir igki

isteyeceklerdir (38/S ad 51) ayetinde

R ag ip e l-ls fa h a n i
o k lu k ,d iin y a sozii
y iy e ceedkile
le ri
n
d a lin a ra ktir.s d yBle
u ra
nm
d a
li
^

,sa d e c e sa y iy a m a h su s d e g il

ay n i z a m a n d a iistiinliik d e re c e sin e

o k lu ^ u n u

S ay
ifade
im n

ifa d e le rin d e n b iri k u lla n ilm a k ta d ir .

/ ciim le si ise, s e rv e d gok olan

adam , d e m e k tir .

ek lin d e

a k ta ra n la r d a v ardir. R ^ y e t t e :

M eyve veya hurma

kesilm ez, d e n m i

1048.
tir

Y iice A lla h m :

Biz , K e v s e r i verdik
K e v se1)r so ziin d e g e en

108)/
,ise

d e n iy o r ki: C e n n e tte tiim irm ak larin

m a n a sin a gelir. B u n u

k en d isin d e n b e sle n d ig i b ir n e h ird u

^ d y le d e r:

saakil
y idlari
ata
ki

filizin in ) a lin m a si d u ru m u n d a ) el

de i.are t e tm e k te d ir

e tm e k in
i ,

is e ,

'

.K im ile ri

ise:

Y iice A lla h m

e y g a m b e re

'

(sa s)

Hz

voeldrm
u giu?

.biiyiik h a y ird ir (iy ilik tir), d e rle r

Benim taglarim -382

B azen c d m e rt a d a m a d a

;onlarinkinden gok deg ild ir

adi

v erilm ek ted ir. B u n a b ag li o la ra k :

Izzet, insam n ellerindekini gok

g o rm e sid
1041.
ir

'v e

'

bir
geyin
sonsuz bir gekilde gogaldigini ifade
D enm ektedir

,k e lim e le ri

ise

m alin v e k u v v e tin g e tird ig i ^

d u y g u su
ilikli
y la ykaari
r

etm ektedir .

m
i aine
d y lea ird edr
e
:

g irm ek tir. A lla h b u y u ru r k i :

oviinm ek, sizi

kabirlere varincaya kadar oyaladi

oklu kla

T ek asiir / 102 (1(;

Muhakkak biz Sana K evser

Y in e b u k d k te n g e le n

K-d-h /

d ey im i, goklukta yen ilg iye ugrayan

.kigi, d ^ m e ^ tir
B u n u n y a n in d a gok konugmak
in saonka kkooknnau
u.
n
a ,n
g elen

Oj

Oliim gerbeti, sonsuza -383

uzanircasina cogtu
049.'

a n la m la rin a

verdik

.)K e v s e r l / 108 (

geveze

ki,

ok, ma^i
siki, ve
agir
li^
yomlmayi ifade eder. Yiice Allah bu
dyle buyurur
anlamda:
Ey insanl

tirilm
v asfim
a sm an yo
y alkaa
ir.

48 R a fi b. H a d ic h a d is i. B k z . A h m e d , -

ned, , 4 6 3 ; M ^ i k , Muvalla . , 8 3 9 ; N e s ^ ,
, 87. B u m u n k a ti b ir h a d is tir a n c a k , bir1047 air, e l-A a. B u ra d a air, A m ir b. ^u^ey)
i)e A lk a m e b.
^^ a r a s in d a lk a n p o le m ik te
A m ir in u stiin lu k le rin i s ira la m a k ta d ir

Divan1, s .94.

900

B kz

k a 9 v a ry an ti b u lu n m a k ta d ir.
1049 air, e l - H a s s ^ b. N eb e. B k z . T e b rlz i,
7 7 , , ; ib n M anzG r,
^ e Z e m a h e ri,

go.

Lisanul-Arab

Esasul-Belaga, m a d d esi

M i i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigu

Kugkusuz sen Rabbine dogru siki,

yogun bir gali^makla gaba iistiine
gaba sa rf ederek galimaktasin (84/
inikak 6). Kedh, ^imi zaman dilerle
ilgili olarak [dilerler lsinp simsik)
tutmayi ifade eden] ( kedm) gibi
kullanildigina da rastlanmaktadir.
Bununla ilgili olarak el-Halil der ki:
:
kelimesi
kelimesinden daha
duukbirbaglilikvesanlm ayi anlatir .1050

aret eder. B u b aglam da

i
denir ki, bir yeri kazip sert bir
.dam ara rastlam ak anlam ina g eb r
B u kelim e istiare yo lu y la
arisiz
ba
ok az m all oldugu
istekli
o lm u,
hdlde onu verm
alian
in eye
de
i
kullam r. O nun A llah buyurur k i :
> /ok az verdi ve onu

da canindan verirmig gibi goniilsiiz

verdi (53/N ecm 34 (.

/ K -z-b
.

ari duruluk anlam ina gelen

kelim esinin zit ^nl^m lisi olup

bulam klik, iiziintii, can sikintisi

anlam ina gelir. B u anlam da

denir ki, kederli/sikintili hayat

denir . dzellikle renkler soz
konusunda
oldugunda
bulanik
renk anlam inda k u llam lir .
ise, suyun bulanikligini anlatm aya
ve
hayatin
hiiziin/keder
dolu
olm asini dile g etirir .
eyin
bir
darm adagm olm asindan dogan bir
m edir. Bu baglam
it degi
da
e
Yiice A lla h :

Yildizlar bulandiginda (81/Tekvir

buyurur )2 . ,d eyim i
bir toplulugun dagim
im dek bir
bi
.^
ye yonelm esi anlam ina gelir

j^ /K - d - y
Yerdeki sertligi anlatm ak in
i
kullam lan ,kelim esi cim rilik
pintilik ve dilenm ek anlam larina

Yalan d e m k olan

kavram i

iizerinde daha once

m addesini
tuk. O
lerken
rada yalam
d urm u
n
i
hem soylenen sozde hem de yapilan
te olabilecegini de belirtm ii
.tik
A llah buyurur k i :
'

Yalam ancak Allah in

ayetlerine inanmayanlar uydururlar
N ahl /105
16( (; .

<Allah munafiklarin yalanci

olduklarina gahitlik etmektedir 63)/

M iin ^ ik d n 1). B u ayette onlarin
,sdzlerinin aslinda dogru oldugunu
yalanlarim n sozlerinde degil, inan
sistem lerinde pldugunu da daha once
iklam
tik
ai.

Onun
olugunu/varligini higbir yalanlayan
da yoktur (56/V akia 2). B u ayette
yalan, bizzat fiilin kendisine nispet
dilmitir. Tipki ve
dogru bir
ve yalan bir ig
deyim lerinde oldugu gibi. A llah
buyurur k i :
Yalanci
giinahkar bir pergem (96/A lak 16 (.
<

B ir

adam in

yalanciligm i

1050 B k z . H a iti, K ita b u 'l-A yn , 111, 60.

901

R ag ip e l-Is fa h a n i
ab a rtm a k i in

sd zctlk lerin ) n biri ^u ll^m lir.

Aym a n la m d a

d e n ir ki, bu

d a h iq b iry a la n y o k , y an i, s; a yalan
s d ^ e m iy o r u m , d em ek tir. -

'

Onlardan once

Null 'un kavm i de D ogruyu yalan

saym iglardi; onlar da Kulumuzu
yalanci sa yd ila r 54)/K am er 9);
. . Sem ud ve A d

ifad esi d e senin soziin iiyalan saydim

(kavim leri de), kapilarini galacak

m a n a s in a gelir. A lla h b u y u ru r ki:

A lla h a

olan fela k e ti ya la n saym iglardi

(69/H akka 4);

-'
- (Ey Muhammed!)

ve Resuliine y a l a n soyleyen ler

otururlar (9 /T e v b e 90).

E ger

seni

(miigrikler)

yalanci

olan

sayiyorlarsa bil ki, onlardan once

olsun ki Allah, Elgisinin

riiyasini dogru gikardi. (4 8 /F etih

Nlih kavmi, A d ve Sem ud (kavim leri

Y alan

s d y le m e k

dem ek

F i i li , t i p k i

2 7 ) d y etin d e g e en
iki m e f dl alir.

saym iglardi (22/H ac 42).

. Seni

fiili gibi

yalanliyorlarsa, onlardan oncekiler

B u a n la m d a

d e n ir ki, b irin e b ir y alan

de kendi peygam berlerin i) yalanci

de yalanlamiglardi

(3 5 'F atir 25);

sd y lem ey i d ile getifir. A yni ek ild e

d e m e ^ , o n u y a la n c i g ordiim ,

O nlar aslm da seni

yalanci

d e m e k tir. ifad esi ise, d o g ru ^ ^ d a

saym iyorlar;
zalim ler
Allah in
ayetlerini inkar ediyorlar ( 6/E n am
dyetinde ge )33
en
hemfi

y alan sd y le d ig in e b a k m a k siz in bir

k i inin y alan s d y le d ig in i b e lirtm e k /
k i iyi y a la n c ilik la ith am etm ektir.
K u r a n -1

K e rim de

g e en

fo rm u ise, d o g ru o lam y alan

sa y m a k

a n la m in d a

k u lla m lm i tir.

A llah b u y u ru r ki: '

'

Nuh: Ya R abbi! Beni y a l a n la ith a m

e tm e le r in e kargi bana yardim et!

dedi (2 3 /M iim in u n 26).

-

902

b u y u ru r

Aksine onlar,

s a y d ila r

Firavun ailesi ve

onlardan oncekiler gibi; onlar,

ayetlerim izi y a l a n saymig olm alari
nedeniyla yakalayiverm igti (3 /A l-i
im ran 1 1 ); '

Y in e

eddesizeddeli
hem
imde
bi
de
tur; anlam i da: O nlar
okunm
senin
u
bir yalan sdyledigini g o rebilm i
degillerdir ve senin bir yalan
sdyledigini ispat da edem ezler .

(5 0 /K a f

Hakki y a l a n
5);

Ta ki, peygam berleri (onlarin

iman etmelerinden)

limit kesecek

hale gelince ve kendilerinin yalanci

durumuna diigtiiklerini zannedinceye
(12/Y usuf

110)

ayetinde

ge en ifadesi ise, peygam berler,

kendilerine gonderildikleri insanlar
tarafindanyalanciliklasu landiklarim
ogrendikleri zam ana kadar demektir.
O yle ise, burada ge<en ^ fiili.

M f r e d a t / K u r'an K avram lar) Sdzliiii

tipki

flilleri gibidir.

O n la r n asil dinden gikm akla , zina

yapm akla

yanli

ve

yapm akla

su lan m ay i ifa d e e d e rle rse , b u fiil

de,

yalan

a n la m in a

soylem ekle
gelir.

suglam ak

B unun

delili ayetle.rdir:

en

a ik

kadar siire verdiginin ve bu stirede

turn yaptiklari ve soylediklerinin
kaydedilm ekte oldugunu yeterince
.idrak etm em elerindendir
Yiice A lla h in :

,O rada ne bo bir soz iptirler

E ger onlar seni

ne de bir yalan duyarlar (7 8 /N eb e

ayetinde g e )35
en sozciigii

yalan cilikla itham ederlere, senden

once de birtakim peygam berler,

:ise, yalanlam a anlam indadir. Y ani

,O rada kim se yalan sdylem ez k i

yalan soylem ekle suglanm ilarfir

(35/Fdtir 4 );

birileri, digerlerini yalan sdylem ekle

lasin. C ennette yalanlam anin
su
olm adiginin
b ild irilm,iolm asi
orada yalam n olm adigim bildirm eyi
de gerektirir. Bu kelim e birbirlerine
yalan sdylem ek anlam ina gelen
kokiinden bakilarak eklinde
de okunm u,tur. Yani: O nlar, o rad a
insanlarin
diinyada
birbirlerine
yalan soyledikleri gibi, birbirlerine
yalan
r. BuC yanlam
le m eda
z l.

'

O nlardan oncekiler
yalanlamif}lardir Bunlar onlarin

onda birine erimi degildir. Onlar,

P eygam berlerim i
yalancilikla
sugladilar; bak inkarin spnu p ice
oldu (3 4 /S e b e 4 5 );
3
O nlarin h ep sid e kendilerine
gonderilen peyg a m b erleri yalan
cilikla
sugladilar
da
azabi
hakkettiler (3 8 /S a d 14).
Y dsuf

110.

^ e tte

ilgili

g e en

y a la n la m a

ile

fiil e d d e siz

o lara k

e k lin d e de o k u n m u tur.

Bu da -

i ^ d e s i g ib id ir ki,

senin soziin iiyalan saydim m a n a sin a

gelir. B u n a g o re ay et-i k e rim e n in
m an asi d y le

P eygam ber
peygam berin

K endilerine
gonderilen insanlar,
o lu r:

kendilerine

eger

iman etm ezlerse, Allah in azabinin

kendilerine
g elecegin e
ilitfkin
bilgilendirm ede yalan soyledigini
sanm ayaba$layin cayakadar O n larin
b o y le sa n m a la rim n n ed e n i ise, Y iice
A lla h m

o n la ra b elli b ir z a m a n a

falan adam baini

online egdi , egildi (biizuldii) ve

yalan soyledi, denm ekteair. B unun

ziddi olan bir durum u tasvir etm ek
in de
i , dogru soyledi, ifadesi
kullanilm aktadir. Aym
anlam da
i devenin dahaeger
uzunbir
siire
di
siit verecegi tahm in edilir de, bu
kadar devam etm ezse, bu durum u
anlatm ak in
i
devenin
.siitii yalan soyledi, denir
Hac Sana yalan oldn a n l a m i n a
gelen
,g elin ce
Hac Sana fa rz oldu, artik onu
yapmalisin,
dem ektir.
G er egi
ii
ise,
bunun
inci
ilgili zam am
bir ghiikiim
ecik m i
903

R ag ip e l-ls fa h a n i
o ld u g u d u r. T ip k i : '

Hac gegti; acele et sdzii g ib i. B u rad a

gegti d em ek , g e r ek te n gegti d e m e k
d eg il,gegeyazdi a n la m in i ta .ir
]M an su p

[son

h arek esi

o lara k

,s d y le n m e s i

v ik biye
yiro llu
kt e
i
,ta v siy e

e tm ek tir.

fe th a

y em eg in i

K im ile ri

is e

igin dun yaya b ir k e r e dah a doniig

o lsa y d i da (2 /B a k a ra 167 (;
Kegke, benim igin b ir k e re daha
g e r i doniig o lsa y d i (3 9 /Z iim e r 5 8 (.
Devenin

gogiis

kismindaki

yuvarlakalan anlam ina g e le n j ayni

zamanda derli toplu eemaar/topluluk
anlaminda da kullanihr

. /: ,ise

b it
e
ir

riizgarmbulutlarihareketege.irmesidir

m a o lan kurt yiiriiyugii a n la m in

k oa

Bu da Jj^fiilinin tekrarlanmasi ile elde

birfiildir
edilmi .

b u ra d a k i
g e le n

a slin d a

dem ek

o ld u g u n u

s o y le m i.le rd ir
B oya

ile ikim
d e gde
b ii

K-r-b /

li g ib i d bu orayna neip
lb ise
n a yk e
i

iri
A
,iddetli
,

d e adi veri lir ki, b u adi alm asin in

n egi
e d eunarasin
i,iled ugru
de a
r
b ir u y u m s u z lu k o ld u g u n d a n ken d i
k en d in i y a la n m a si d z e llig in d e n d ir .

tasa

keder anlam ina gelen ,sozciigii

K u ran -1 K e rim de de bu anlam da
iir. A llah buyurur
kullam lmk ii:

,Biz de
kendisini ve ailesin i giddetli
iiziintiiden knrtardik (21/E nbiya

K-r-r /

iiziintii,

e y tizHe erin
rhea nbgizi zbair
t

76 (.

k e lim e s i a s lin d a b ir m a s ta r d ir a m a

A ci, istirap, tasa,

e, zorluk
en d i
anlam larina gelen / ,kelim esi ise
tipki onun gibi iizdntii, keder, tasa
m anasina gelen .sozciigii gibidir

s o n ra d a n isim o la ra k k u lla n ilm a y a

B unun ash

v e y a fiil ile s a ld ir m a k a n la m in a
g e le n

s o z c iig ii, a y n i z a m a n d a

s a g la m ip m a n a s in i ir.
d a Btau

ola
g nu m
blu
t iai
r
, ;
e k lin d e
g e lir. B u a n la m d a A lla h b u y u ru r
k i :

Sonra sizi

tekrar istilacila r iizerine galip

kildik isra/ 17 6 (; .
) ' Ah kegke (dunyaya
,bir kere daha donebilsek de
mil 'minlerden olabilseydik
2 6)/
u a r a 102 (;

O nlara uyanlar da gdyle

dem ektedirler: Ah, kegke bizim

da k azm ak

suretiyle

altim iistune g etirm ek dem ek olan

deyim inden alm mtir
i.

iinkii, iiziintii, k ed er dem ek olan

ini ,topragin
insamekilde
n i bu
^
altm m iistune getirilm esi gibi ,alt
iist eder .Bir a ta so z iin d e ^ c - :
denmJi
' 2 tir k i [,[ ift sd rerk en
yerin altim iistiine getirm ek sigirin
iizerindedir, anlam ina gelir. Dogal
olarak bu soziin, sigirla kopekleri
avladik -y a n i, bu igi ve on u yapm ayi

M t i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigii

birak!- dem ek olan

soziiyle bir ilgisi yoktur.

atm ayi ve onu derli toplu hdle

gelm esini dile getirir. Bu anlam da
air oyle
el-A ccdc
d e r:

^ k e l i m e s i n i n ,giineg batmaya

viiz tuttu dem ek olan

soziinden
alin m i
olm asi
da
m iim kiindiir ifadesi ise,
yakin bir kap dem ektir. B u sozde
sozciigii, yakindir anlam ina
gelen - m anasinda k ullam lm itir.
Bu, ya doluyayakindir y ad a kovam n
ipinde bulunan
biiyiik diigiim
anlam m a doludur m anasina
gelir. B u anlam da ^
ki ,kovanm ipine biiyiik bir diigiim
atarak bagladim , dem ektir.
B azen. iiziinth, keder m anasim

fd e
insam n
kalbi
bir
ukde/kdrdiigdm
olarak nitelendirilir.

ta iyan
iizerindeki

- - -

E vet, onu tanirim , dedi ve

kayboldu
105.'
eyinashanlam inajgeldiginden
B ir
sozciigii , deyim inde
inin kdk olarak asil oldugunu
bir ki
ok eski oldugunu
ve asaletinin
ifade
eder. H er derli toplu hdlde bulunan
in
ey de
i adi verilir .
,ise, biiyiikliigiinden do lay i
ala rid ig einrbmabz aila
z ip
rin
baaa
r
binen/dolanan
.ey d em ektir

y e ri igine alm igtir (2/B akara 255 (

iizerine

oturulan sandalye anlam m a gelir.

Bu anlam da A llah buvurur ki:
' .

Ant olsun ki Siileyman i imtihan da

ettik ve tahtimn iizerine bir ceset
biraktik. Sonra tekrar tovbe ile
onceki haline dondii (38/S ad 34).
Bu kelim e asil itibariyle
sozciigiine m ensubiyet ifade eder
^i, alian, uyum saglayan, yani, bir
araya toplanan m anasim ta ir. B ir
araya getirilip toplanan kagitlara
bu anlam da < adi verilir.
Ayni
'

O nun K iir s is i gokleri ve

/K-r-S
dilinde

;"

E y giglik atari! Sen -3 8 4

toplanmig bir resim bilirm isin

Y uce A llah in :

anlam da
ki, bir binam n tem elini

soziine gelince, ibn A b b d stan

rivayet edildigine gore, bu dyette
en K iirsiden k asit ilim dir
ge2.'
/ A llah m K u rsisi, O nun m ulkiidiir
.diyenler de vardir
*
B azilari ise, tiim felekleri atan
ku
felegin adi, K iirsidir, derler. D erler
ki: bu0rii
ii, '

YediGok, birgdleatilm igbirhalkadan

bagka bir gey degildir, rivayeti de
desteklem ektedir. 1053
Divan' 1, s. 16; E b u ^Meani 'l-Kur 'an, 1, 192.
1052 B kz. S u y u ti, ed-Durru i-Mensur, 11, 16;
B e y h a k i, el-Esmd've s-Sifat, s. 4 9 7 .

10

air, A c c a c , b k z.

de,

1053 B u h ad is, A r m a d d e s in d e g e m iti. ibn

905

R ag ip e l- I s f a h a n

K-r-m /

gelince,

Eli aciklik, cdm ertlik anlam ina [

g elen [
gibi

Y iice
n bir
A llah
sifat
i

kullam ldigm da,

O nun

her

yerdea her
ortaya
zam9an
ikan
ik
a
iyilik yapm asi ve n im etler verm esi
anlam ina gelir. T ip k i :

Rabbim zengindir, c o n ie r ttir... 27)/

N m l 40) ayetinde oldugu gibi. Bu
insifat,
kullam
insanlar
ldigm da
i
onun hal ve hareketlerinde
9ikan ortaya
takdire ayan ahlak

ise,

burada

kelim esinin
direk
leriayan
takdire
ifade
i
ediyor olm asi, en degerli ve en iistiin

olan giizel fliller ise, Yiice A llah in

riza^im kazanm ak am aciyla yapilan
ler olm asindandir. Yaptii
lerin
ii
en

giizelleriyle

A lla h m rizasim
i takva sahibi
gozeten
r.kiid
O yle
ki

ise, insanlarin en
olam takva
ydniinden en deride olandir. Onun
in kendi alanm da degerli olan her
i
ey, .sifati ile n itelendirilir
Bu anlam da A llah buyurur k i :

... Ve orada
her giizel giftten bitkiler yetigtirdik

lar m anasim
d av
veram/
ta
i .ir
Bu ozelligin insanda gizli olarak

kalm asi yetm ez, ancak a [ ^ a ortaya

lktiginda
i^e^
.adi verilebilir

L okm an
/ 31
10( (;
Ne ekinler, ne yiic e maKamlar 44)/

Bazi alim ler der k i : sifati

tipki -
sifati gib id ir. ,farkla ^ i

D uhan
2 6 (;
elbette ,0
iistiin degerli bir K u r a rtd ir 56)/

hiirriyet sifati
tik hem
hem ki
de
biiyiik iyilikler9 .n kullam labilir
Kerem ise, ancak, A llah yolunda
cihad edecek bir orduyu tan
ba
sona te 9hizatla donatm ak veya
bir toplulugun tai^am m m kam m n
\a^m asm i o nleyecek bir bedel
iistlenm ek gibi, biiyiik iyilikler in
i

V akia
77 (; ikisine
de tatli ve giizel so z so yle (17/isra
23 (.
B irbirinin yerine kullam labilen
ve ,form larm a g elince
bunlar insana bir onurlandirilm am n

tirilm asidir. Bu da ubir

la
it
e
m enfaattir ancak, ardinda herhangi

.k u lla m la b ilir

Yiice A lla h m :

agilam
iik agorm
veya
bir
enin
kii
a

Muhakkak ki Allah yaninda en

degerli ve en iistiin olanimz O ndan

en gok korkaninizdir (49/H ucurat
ayetinde g e )13
en ifadesine

gelm edigi bir fayda g orm edir veya

90k deerli
insana
bir eyin verilm esi
ada
kazandirilm asidm
Allah ^
buyurur k i :

Ey M nhammed! ibrahim 'in

erefli m isafirlerinin haberi Sana

H a c e r d e r ki: ib n H ib b a n , sa h ih s a y m i-

geldi mi?

(51/Z ariyat 24 (;

. S aid b. M a n s u r un T e fs ir d e sa h ih b ir

onurlandmlmi

se n e d ile tah i 9 e ttig i M iic a h id d e n g e le n bir

...Aksine

onlar,

Fethu i-

kullardir

(21/E nbiya

v a ry a n ti d a v ard ir. B kz. ib n H ace r,

B d r i.X \\\,A \\.

906

26);

yani.

M t i f r e d a t / K u r'an K a v ra m la ri Sozliigu
A llah

o n la ri

d eg e rli

k ilmtir
i.

- Onlar, d e g e r li y a zic ila r

in fita r / 82
11( (; < -
Yazicilarin

ellerindedir,

d e g e r li

ihtiyacim olarak ,istiyorum

ancak onu akil veya erfat
isindan
a
indiigiim de igren
dii.bulu
y o ru m
eyi,
ekilde,
akil veya
falan
Ayni

yazicilarin [e lle rin d e] ( 8 0 /A b e s e l5

16 (;

isindan istiyorum am a dogal

er
at a
yapim a,isindan baktigim da ise

Beni kendilerine ik r a m e d ile n...

kullarindan kildigini (3 6 /Y a sm 7^(.
. Yalniz

ona antipati duyuyorum , denm esi

.de dogrudur

/ /ve ikram sah ibi Rabbinin yiizii

zati) baki kalacaktir (5 5 /R a h m a n (

b u a y e tte k i ;)2 7 ise, h e r iki

hogunuza gitmeyen bir gey oldugu

halde.
Bazen
sizin
hogunuza
girmeyen bir gey sizin igin daha

an
e rm
lam
e ki ted da ir
i.

Savag size f a r z kilindi , sizin

hayirli

K-r-h/

Y iice A lla h m : '

olabilir

(2/B akara

216 (

sdztine gelince, bu, siz d o g a lya p in iz

g o rii B ir,g d re ,
tik sin m e,

ig re n m e

an tip a ti

a n la m la rin a
,sd zc iik leri,

ve

g e le n
tip k i

n e fre t
ve

k irilg a n lik

d asiizliik
y a m k sizmlik
an,asim
g ii
iyan
ta v e

k elim eleri gibi

ayni a n la m a g e lm ek ted ir. K im il^fi

ise
*,
b ask i

arid a n uin
y gsan
u lan
a an
di
n e d e n iy le

ler
i
b a,m a

z o rla

y a p tirila n
inin ise,
kenkd ii

k a ra r

v e rip

tik sin e re k

ig re
lerdir,
n e re kderler.
y ap tigB
i u
i
da iki
.e k ild e o la b ilir

B irincisi : D o g al h a liy le tik sin i

le n /ig re n ile n.e y le r
A k il

yada

e ria t
ligi
ta ra te
finspd it
a n ^ ig
d ilm
re ni
eyler.
in b ir Oinnsan
uonlan
in
i
dey
y le h adkem
k inesi
db a
ir

Ben
fa la n geyi istiyorum am a ondan
d o g ru d u r : '

igreniyorum . Y ani, onu d o g al y a p im /

e
geregi, savagtan
tiksinir, ondan
hoglanmazsimz, dem ektir. Sonra
bunu devam inda yer alan beyam nda
iklamai tir: Bazen b ir gey, sizin
igin daha iyi oldugu halde, siz

^tiksinir ve hoglanm azsim z 2)/

B akara 216). Bu tespit, insanin bir

ek durum unu ogrenm
eyineden
ger
lanm asm i veya
ondanondan
ho
tiksinm esini alarak hareket
.edem eyecegini anlatm aktadir
B u kdkten g^len
fiili
;ise, her iki anlam da da kullam lir
yalniz daha
ok m anasinda
kullanilm aktadir. Bu anlam da A llah
buyurur k i : ikin
cisi

:
K afirler istemeseler de

Allah, nurunu tam am lam a diginda

higbir geyi kabul etm ez (Q/Tevbe
32 (, '
.,

'

oyle bir A lla h t ir ki, Resuliinii 0

90?

R ag ip e l-ls fa h a n i

h idayetle ve hak dinle bidiin dinlere

konusu kadinlarin i lerine sinm e yen

iistiin kilm ak igin gondermigtir.

M iigrikler hoglanmasalar da (9/

yon elik bir yasaklam adir.

i lere

T ev b e 3 3); 0 ' ,

zorla

O ysa M iisliim anlarin bir kesim i

zam an bundan hoglanmamiglardi

yoktu r

(8 /E n fa l 5).

Bu

....

Biriniz, olmiig kardeginin

siiriiklenm elerine

(2/B akara

yorum una
bdyleydi;
Islam

256)

g elin ce,

i s ^ m in

zorlama

D inde

ilk

bu

dyetinin

d eniyor

ki:

donem lerinde

d onem d e,

sunuluyordu,

insana

eger

kabul

etini yem ekten hoglanir mi? igte

ederse, ederdi, yok sa, kendi hdline

bundan tik s in d in iz . ( 4 9 /H u e u ^ t 12)

birakilirdi. 1055

ay eti ise, b iru y a r i o lu p m an asi udur:

ikincisi: Bu ayetin hiikm u Ehl-i

In san , k a rd e in in etini y e m e y i, farzi

Kitap

hakkindadir.

m u h al, b ir an d tiiin se b ile, b u iten

ciz y e

verm ek

y a ra tili itib a riy le n e fre t e d e cek tir;

bagli

kalirlarsa,

b u o n u n i in e sin m ey ec ek tir.

birakilirlar.

Y iice A lla h m

Ey iman

edenler!

zorla

K adin lara

varis

olm aniz size helal deg ild ir (4 /N isa

19) so ziin d e g e en

sd zciig u ,

e k lin d e d e o k u n m u tu r.1054

b ir e ^ e

dem ek

'

o lan

z o rla n m asi

k o n u su n d a

A llah b u y u ru r k i:

ise,

ister

onlar,

v e artlara

kendi

B atil

hallerine

bir

din

konusunda zorlanan, bu durumda

onu kabul,

dine giren k i inin bu

yaptigim n bir hiikm li yoktur; bunlar,

^e ersizdir. I jp k i Y u ce A lla h in:

B ir in sa m n is te m e d ig i/tik sin d ig i,
n e fre t ettig i

Uqiinciisii :

Eger

K a lb i iman d e siikunet
buldugu halde (dinden donm eye)
zorlananlar diginda. (1 6/N ah l 106)

buyurdugu gibi.

Dordiinciisii'. insam n bu dilnyada

kerhen yaptigi i lerin (ibdet, iyilik

D iinya hayatim n gegici

v e yardim larin) ahirette bir degeri

m enfaatlerini

edeceksiniz

yoktur. Zira Y iice A llah, insanlarin

diye,
namuslu kalm ak isteyen
cariyelerin izi fuhga zorlamayin.

diinyalarm i/goniillerinde olanlari

elde

Kim onlari zorlarsa, bilinm elidir

ki zorlanmalarindan sonra Allah
(onlar igin) gok bagiglayici ve
m erham etlidir (2 4 /N u r 33). B u, sd z

05 5 ib n A b b a s ta n g e le n r iv a y e te g o re , E n s a r d an
e l-H u s a y n

a d in d a k i

s a h a b i,

P e y g a m b e re :

H iristiy a n o la n iki o g lu n u il)e d e M u slijm an o lm a la ri k o n u s u n d a z o rla m a y a y im mi

d iy e so rm a si Iizerin e bu a y e t g e lmtir. B ^z.

1054 B u , H a m z a ,
B k z. D im y atf,

v e H a le f in k iraatid ir.

ithaf, s. 188.

ed-Durru 'l-Mensur, 1^, 1 ;T a b e ri, Camiu 7Beyan, 111, 14.

M i i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigii

yerde ne varsa hepsi, isteyerek

ve is te m e d ig i h a ld e O na boyun
egmigtir (3/A l-i Im ran 83) ayetinin
anlam i ise, d eniyor ki: G dktekiler
Ameller, nivetlere goredir.1056 Yine:
ona gdniilden isteyerek teslim

ihlasli /,
oldular; yerdekiler ise, istem eyerek
buna teslim olm ak zorunda kaldilar.
zaman amelin azi bile Sana yeter,
Yani, red dedilem eyecek olan ap a ik
buyurm aktadir .1057
delil
onlari teslim olm aya zorladi
Begincisi'. A lla h m insanlardan
ve onlari kabule m ecbur etti. Bu
tedigi eylerde, ger ekten h o
tipki,
van bir ey, h i bir insandan
Apagik deliller, beni bu konuda
0 ' degildir. A ksine, her zam an
boyle soylem eye zorladi dem ek
','C ". .
olan, sonsuza dek nim et/iyi
gibidir. A ncak bu, kotii kabul edilen
oian eyi-.'rdir. O nun i in R esdlullah
zorlam a tiiriinden bir ey degildir.
oyle b u y u rm utur: ,

ol ii

alir

ve

ihlasm

(goniilden

sam im i baglilik) di inda h i bir eye

razi olm az. O nun R esulullah (sas)
oyle b u y u rm utur:

Rabbiniz

(Allah), cennete zincirlerle gekilip

gotiiriilen bir topluluga hayret
etmigtir.W5i
Altincisv. Bu ayette ge en, Din
kelim esi, ceza (kar ilik) verm ek
demektir. Ayetin m anasi: Yiice
Allah herhangi bir karilik verm e
konusunda zorlanam az. A ksine 0 ,
diledigi kim seye, diledigi ekilde,
diledigi eyi yapar.

Halbuki goklerde ve

1056 B u h a d is i, B u h a ri,

B edu l-Vahy, I, 7; M ils-

>, imare( H N : 1 7 0 9 )d e k a y d e tm i tir.

10 5 ^ B u h ad is, M u a z b. C e b e ld en g e lm e k te d ir.
Y e m e n e

^
o la ra k a ta n d ig in d a P e y g a m b e -

rin ta v s iy e le rin i a h r ^ e n d in le m itir. H ak im ,

Miisledrek in R ik a k b o lu m iln d e ( , 3 0 6 )
ta h ri e d ip isn a d i sa h ih tir, der. Z e h e b i ise, bu
te s p iti k ab u l e tm e m i tir. B k z . E b u N u a y m ,

Hilye, 1, 2 4 4 ; Ira k i, Tahricu Ehadisi i-ihya,

V I, 2 4 0 6 .
1058

B u h a ri, C ih a d (V I, 145); E b u DavQd

(H Y : 2 6 7 7 ); B e g a v i,

gerhu's-Siinne, ^ 1 , 76.

ikincisr. M iim inler, A lla h a

goniilden isteyerek teslim oldular;
kdfirler ise, istem eden. iinkii,
onlar da, A llah m onlara yapm ak
istedigini ve o nlar hakkinda verdigi
karari deg itrm e giiciine sahip
olam adilar.
Uguncusii'. K a ta d e den gelen
yorum dur: oliim sirasm da m ii
m inler, A lla h a goniilden iste yerek
teslim olurlar; kafirler ise, kerhen/
istem eden teslim olurlar.
Y iice Allah bu anlam ua buyurur:
, -* " Ama

cezamizi gordiikleri zaman iman

etmeleri kendilerine fa yd a verecek
degildi (40/M iim in 85).
Dordiincusu'.

B urada

soz

konusu edilen kerhen teslim iyet,

iman edinceye kadar kendileriyle
savailan ve zorlanan k i ilerin
durum un anlatm aktadir.

Begincisi:

E b u l-A liye

ve

R ag ip e l-Is fa h a n i

M iicahid
yrumdur:

tarafindan
yapilan
K im ileri O na ortak

ko sa da, hepsi A lla h m kendilerini

yarattigini kabul ve ikrar etm ektedir.
Tipki, Ytice A lla h m sozii gibi:

Eger sen onlara kendilerini kimin

yarattigin i sorsan elbette kesin
olarak:

Allah

diyeceklerdir

Y iice A lla h in :

O ysa gdklerde ve yerde
kim varsa isteyerek ve is te m e d ig i
h a ld e k en d ilerid e g o lg e lerid esa b a h
/ ( akjam A lla h a secd e ederler

R a d 15) ay eti de tip k i, y o ru m la rin i

v e rd ig im iz , b u a y e t g ib id ir .

(AH

Z u h ru f 8 7 ).

*K-S-b /

Altincisi: ib n A b b a stan gelen

yorum dur:
K endilerinin
haber
veren hal, tutum ve davram lariyla
M iislum an/teslim oldular; bazilari
sdzleriyle kafir olsalar bile. Bu,
ilk hiicredeki isla m in kendisidir.
Hani Yiice A llah bu baglam da d^le
b uyurm utur:
Ben sizin R abbiniz d eg il miyim?

M al, p ara, s a v a [

,d,av a , d o s tlu k

ey ler] k a z a n m a k ,bilgi
k a z avb
n
v e k a r a n la m in a g e le n .
m al

kazanm ak

g ib i,

in san in
b ir

fa y d a

eld e ed e c e g in i, b ir p ay alac ag in i
ey leri

e ld e

iindiigii
etm esi
dii

a n la m in a gelir. B u k e lim e , in sam n

bir fay d a s a g la y a c a g in i, b ir m e n fa a t

diye sormu?, onlar da: iiphesiz

eld
tin iirk
e e den
e ceg
, b uinn iu ndii
la

sen bizim p ek a la Rabbim izsin, biz

buna qahidiz, dem i$lerdi (7/Ara f

k en d in e z a ra r v e reey
c eek yl
b ir

172). Bu

da, onlarin

in d e k u lla
m asi
n ilir
ai.

M iisltim an

olm alarm i ^ ere^tiren 1 birer

varlik olarak iizerinde y aratilm i
olduklari delilleri dem ektir. Yiice
A llah: g olgeleri
de sabah ak$am (1 3 /R a d 15)
ayetiyle buna i aret etm ektedir.

k e lim e si, in sa n in h em ken d i

in h ekmazan
dk easi
ci bin
a
ii
in k uklla
a zna ih
n dr.ik laOrin u n
i
n bu k o k ten o lan fiilin bazen iki
i
m e f dl ald ig i g b z le n m e k te d ir .

Falana $unu kazandirdim

.d en m esi bu a n la m in d a n d ir

Yedincisi: Sufiyenin bazisindan

gelen yorum dur: Goniilden isteyerek
A lla h a teslim olan, sevaba ve

A ym k o k te n g e le n fiili
ise,

ancak

k e n d isi in
i

in k uklla
a z na nihdr.ik laBriuna
i

azaba bakip M iisliim an olan degil,

g o re, h e r

sevabi ve azabi vereni diiiinerek

M iisliim an olandir. Kerhen teslim

olan ise, sevabi ve azabi diiiinerek,

isteyerek ve korkarak M iisliim an

olandir.

910

in san in

ay n i z a m a n d a bir

say ilab ilir, a m a h e r

b ir

say ilam az . B u fiil tip k i

) e k m e ^ y a p ti, e k m e k y e d i) ve

ird i, pp i)
i ti)ile

k a y n a tti, k a y n a d i) fiilleri gibi)

M i i f r e d a t / K ur'an K a v ra m la ri 8dzliii
k u lla n ilm a k ta d ir.

k u lla n d m i t] r.

Y iice A lla h in: '

; iman edenler!

k a z a n ilm a s i

infaki gerek k a z a n d ik la r in iz in , gerek

iy i/g iiz e l

k u lla n ila n la r in a

m is a l u a y e tle r d ir :

b ir

i le rin

h a yir

sizin igin yerden gikardiklarimizin

k a z a n m ig s a . ( 6 / E n am 1 5 8 ):

temizlerinden

yapin.

(2 /B ak ara

2 6 7 ) sd ziin e g elin ce , b u k o n u d a B z.

P ey g am b ere (sas): Kazancin hangisi

daha tem iz (helaldir )? d iye so ru lm u ,

Id: E y R a b b im iz! B ize bu

0 d a c e v a b in d a k a r iligi verm itir:

kigininkendielem egidir.

d iin ya d a da b ir iy ilik ver, a h ire tte

d e b ir iy ilik v e r ve b izi A tegin

Y ine b u y u rm utu r ki:

a za b in d a n koru, d e r le r . ig te o n la r
igin, k a z a n d i k l a r i n d a n b ir n asip

'

Kiginin yediginin en tem izi kendi

eliyle kazandigidir; kiginin gocugu
da kazandiklart igindedir
1059.
B ir a d a m in y e d ig i en te m iz /h e la l
.ey, k e n d i k a z a n d ig in d a n y e m e sid ir
O nun

d a k a n c m d a n d i r.'

Y u c e A llah d a b u a n la m d a :

k a z a n d ik la r in d a n

elde

edem ezler

,..
Bu insanlar
higbir

gey

(2 /B a k a ra

264(

.b u y u rm a k ta d ir
B u k a v r a m , K u r a n -1 K e r i m d e

O n larin igin den d y le le r i de

va rd ir f 2 /B a k a r a 2 0 1 - 2 0 2 ) .
G iinah

i le n m e si

k u lla n im la ri

k o n u su n d a k i

ise u

ay e tle rd e

K ur an ile onlara hatirlat

ki, higbir kimsenin k a z a n d ig i gey

yiiziindenkendisinihelakeatm asin...
igte onlar k a z a n d ik la r t geyyuziinden
helake ugratilm iglardir (6 /E n am
7 0 , <

Qunku giinah kazananlar,

le rin yh ea m
p ilmg aiiz
s in
e l d a
i
yakinda
m utlaka
yaptiklarinin
h e m d e g iin
le nd m
h lae srin
in d e
i
cezasini pekeceklerdir (6 /E n am
120 );

H z. A i 1059 e h a d is i. ib n H ib b a n Sahih'mde

Yaziklar
olsun elleriyle
H N ( : 0
v e sa h ih s eatatm
yhmr.<
it>r
i(
yazdiklarin a ve y in e y a zik la r olsun
A y rica E bu D ^ O d (H N : 3 5 3 0 ) v e ib n M a c e
H N : 2 2 9 2 ), A h m e d ( M (-l s n e d : V l , 3 1 ) d e t a h
onlarin k a z a n d ik la r in a l (2 /B a k a ra
tir. M O nzllri: R ic a li s ikeatmkriii ile rd ir
79);
.d e r

K a z a n d ik la r t giinahin
H z. A i 1060 e a n n e m iz d e n g e le n b ir h ad istir. ib n
H ibSahihmde
ban,
( H N 1 0 9 :
ta
e dhip
ri (cezasi olarak, artik az gulsunler, gok
sa h ih saym >?tir. E b u ^H N : 3 5 3 0 ) ve)
aglasinlar (9 /T ev b e 8 2 ) ;
-ib n M ^ e d e (H N : 2 2 9 2 ) S O n en lerin d e k a y
ledir. A h m e d dM
e iisnetfmded etatm
h ri
i -et
tir. M iin z u ri d e r ki: R ica li s ik a d ir/R iv a yme it

E ger Allah, insanlari k a z a n d ik la r t

e d e n le r, g llv e nile
ilirrdkir
i.

911

R ag ip e l - ls f a h a n

giinahlar) yiiziinden hemen onlari)

,cezalandirm a

yolu n a

g itseydi

yeryiiziinde higbir canli birakm azdi

F a tir / 3455/ (;

tarafindan ylanan
ona
hayirli bir ,
yda veren bir
fa
in yapm aktir
i; -

.te r kim ne k a z a m r s a kendi aleyhine

yimaba
ali kasi
ise, insanin

yaptigi
in kendisi
helal
i .eylerdir
yleee,

B
insanin
d

ba

kasi

in
i

k a z a n /n a k ta n bagka bir ig yapm ig

yaptigi iyi

eylerin k en disin e fayda

olm az ( 6 /E n am 164 (.

verecegin i

ve

Y iice A l 'a h m :

kargiligi

eksiksiz

lerin ise, h elal

,ey
i ler olsalar dahi
yhinde ale
olm ayan lan n in

iy ilik le r

hem

k d tiiliik le r

i)in

S o zcii giine g e lin c e , bu

d a b a z e n h e r ikisi i.in k u lla m lir

Y iice

A llah

b a g la m in d a

S alih

a m e lle r

b u y u ru r

k i:

'

Erkeklere
ettiklerinden
bir p a y vardir. K adm lara da kendi

bu baglam da sd
y leu en
etm ektedir :
. '

k u lla n ilmtir
i.

ok

az

olduguna dikkat
ek m i
,tir. B u da

olarak verilir (3 /A l-i Im ra n 161 (

ay eti ise, b u h e r iki a n la m d a (hem

alacagm i

bildirirken, in
kendisi
yaptigi
i

Sonra da herkese

k a z a n d ig in in

sevab ini

so ze
aret
i

D iinyayi isteyen, kendini

b ela la ra a lig tirsm .'06' Y u c e A lla h in :

D ogrusu
m a lla rm iz ve g o cuklarim z sizin igin
hirer im tihandir (64/T egabun

15 (

sozii de bu anlam dadir .

k a z a n d ik la r m d a n bir p a y vardir 4)/

ina sararma,K endi

kizarma
ba

N is3 a2 (.

H erkesin
k a z a n d ig i hayir kendisine, y a p t i g i

kdtiiliigiin za ra ri y in e kendisinedir
B a k a ra
:flille rin

286)

a n la m i

d y etin d e
ise,

B u ra d a ken
e

d e n iy o r

ki

k e lim/
si, iy ilik

sev a p a n la m in d a d ir ,
ise,

g e / en
2(

k d tiiliik /g iin ah

sozciigii

m an asm i

ta.im a k ta d ir

in san in a h ire tle ilg ili k a zlari

an

G iin sdzeiigii,
e v e A y m, ^e ei dzel
/ bir sebep n ed en iy le g izlen m eleri
drtiinm elerini anlatan bir ifadede
'
dye
i yer alm i .tir
/ Buradan kalkilarak yiiziin kizarm asi
kararmasi da, iizgiinliik/kapam klik
hali de b en zetm e yo lu y la bu kdkten
bir k elim eyle

v e
e gDdig
re:
e r Bb uirrad
g oarii
k i

ve kararma anlam ina g elen

yu m u

tam m lanarak

'

d en m
tir
i.

ise, bulut, pam uk gibi

yapili d e g i ken
ak cisim lerin

e ld e e tm e k a m a c iy la y a p tig ile ir;

'

.a m a c iy la

e y leri
is e ,d
k aiin
z a ny m
a lik
a k
y a p ila n

a m e lle rd ir

k a b ir eg dBis
rd
ae: S eriat

912

1061 B u, A b d u rra h m a n b. E b t B e k r e s -S id d ik in

Mecme 'u 'l-Emsal, 11,

et-Temsil v e l-Muhadara, s. 32.

so z iid u r. B k z . M e y d a n t,
2 7 4 ; SealibT,

M i i f r e d a t / K u r'an K a v ra m la ri Sozliigii

asina denir. bir

Bunun
ogulu
par
seklinde gelir. Allah buyurur ki :

p a rg a / da eder 30)/

Rum
48 (;

87

(;

denm ektedir.
ogulu
B unun
ise,

y a da, sandigin g ib i iizerim ize gogii

p a rg a la r halinde goktiiriirsiin 17)/

Isra 92). Bu ayetteki ,kelimesi

siikun (cezim) ile
eklinde de
tur.
okunmu
Zira
kelimesi,

oguludur.
sozciigiinun
Bu
tipki, <ve kelimesi gibidir.
Yuce A llahin :
.,

r tn
^ rim
^kdttib
elat on m
l i^
.tir
yapanaBu

E ger gergekten dogru...

soyliiyorsan gdkten bizim iizerim ize
bir parga gdkten /'<
uara/
26)
- '

anlam
ir. im
O nun

ta / m ezm um

Gokten

<,p a rg a n m

diigtiigiinii gorseler
,iist
iiste
yigilm ig
bulutlardir
diyeceklerdir (52/Thr 44) soziine

gelince,
oyle der:Ebu
Burada
Zeyd
en ifade tipki
ge
sdztinde ge,en manasindadir ki
bu da bir elbiseyi
alar halinde
par
kesmek demektir. Bazilari ise
bu ifadede ge,en fiil, siipiirmek
altmak
temizlemek,
anlamina
bo
gelen
eklindedir; kasi
ba
degildir, derler.

ve

.eklinde gelir

Bu baglam da Yiice .A llah :

namaza

ancak iig e n e iig e n e gelm eleri 9)/

Tevbe 54) buyurm aktadir. Y ine bu
an lam d a :
Falan
,adami, tembellik gosterilen geyler
tembellegtiremez, denm ektedir .

hayvani
m ada g ev
a/eklik
tem bellik gosteren ^ am izli^ hayvan
dem ektir. Ayni m anada
da denir ki, kimildamaya mecali
.olmayan kadin dem ektir

L / K-s-eBu kdkten ve kelim eleri

olup elbise dem
tdretilm
ektiri.

veya g iy d ir m e k
yahut da bir kdle azad etmektir 5)/
M aide 89). Bu kdkiin diger iki form u
onu giydirdim ve giyindi
seklindedir .

mallarla onlari
besleyin, g iy d ir in ve onlara giizel
/
K-s1soz soyleyin (4/N isa 5 (;

kemiklere de bir et g iy d ir d ik
,Sozlukte, tembellik, ihmalkarlik
M
iim
anlamma
gelen
u
engenlikinun 14). Sdz olarak / 23 (
denm esi, yeryiizii

gev
ekl
,k
gosterilmemesi
bitkilerle ortiindii, m anasim ta ir.
geciktirilmemesi gerekenlerde
i
agirdan almak, ayak diretmek
airin
sdziine g e lin c e :

62 B u, ib n K esir, A b u A m r, H a m z a , K isai,

H a l e f v e Y ak u b un k ita a tid ir. B kz. D im yati.

ithdf, S.286.

Orada geceledi, saba -385

R ag ip e l-Isfa h a n i

riizgarina kargi soguk oldugu

ko k ten o la ra k istia re y o lu y la

halde,

d e n ir ki, k o rk u s u g e ti g itti,

B iryo rg a n ve giysin in parlagi

m a n a sin a gelir.

ve incesi?063
D e n m itir

ki:

B u ra d a

k e lim e si, k a y m a m

g e en

/ K - s - f

iizerin d e

b irik tig i ^ d em ek tir. D ig e r b ir air

in sa n in
b a k a

ise, o y le d e m itir:
. . )

y iiziin d ek i

y e rin d e k i

elb ise sin i

d u ru m u n d a

agildi,

(iiziintiisii)
3 8 6 - S a m u tun siivarisini

ac m a

denir. A yni a n la m d a

v ey a

kederi

d en m ek ted ir.

goriinceye kadar iizerinde,

Allah Sana bir zarar

G iyinik bir atin, sanki deveymig

g ib i.l0M

dokundiirursa , o n u yin e kendisinden

bagka agacak yoktu r 66/E nam 17);

D e n m itir ki: B urada g e en

-.

A llah b u y u ru r ki:

Havir, ya ln iz

B unun

ve onu g iy in m i gibi olm asidir. Bu

Allah a ya lv a rirsim z . da dilerse

kaldirilm asini istediginiz belayi
kaldirir ve zam an ortakkogtugim uz
geyleri Iinutursnnnz (6 /E n am 4 1 (;

gore, sanki , deveye tozdan bir elbise

g iy d in n i , olm aktadir.

.Sen bnnlarin hepsinden habersizdin

B izsen in onlar hakkindakiperdesini

/K --t

f f /A ( 5 0 /K a f 2 2 / (; :
-
_

ardindan

ise, devenin
du m anlarin

k o m asi,
kalkm asi,

k n d i^ in ^ b u d u m a n a ltm d a k a lm a s i

sozciigii, topuklari iizerine dem ektir.

asil

A llah b u y u ru r ki:

(Onlar mi hayirli) yoksa, kendine

Gok siyrd ip agildiginda, (8 1 /T ek v ir

yalvardigi zam an bunalmiga kargilik

11). B u ifad e,

veren ve bagindaki sikintiyi g id e r e n ,

sizi yeryiiziiniin hakim leri yapan
mi? (2 7 ^ 1 e m l 62).

d e y im in d e n

a lin m i tir ki, d i i d e v e n in d erisin in

so y u lm asi

a n la m in a

gelir.

A ym

- *
1063 air, M u h a d re m le rd e n o la n A m r b. el h le m . B k z. m n fa d d a lly y d t, s. 127; ib n F aris,
MCicmel, III, 7 8 4 ; ib n K u te y b e ,

el-Mu 7 -

Kebir, 1 ,3 8 9 .
1064 air, e l-M ilse lle m b.
Ibn F aris,

^
et-TenCih. B kz.

Miicmel, III, 7 8 4 ; s tlk k e r t, $er-

/ ari 'l-Hiizeliyyin, II, 7 5 9 ;

gerhu l-Hamase, I, 4 7 9 .

914

M erzriki,

B aldirlarin agildigi ve
secd elere d a vet ed ildikleri giindiir
o giin am a giig leri yetm eyecek tir
(6 8 /K a le m

42)

d y e tin d e

g e en

ilg ili kism 3, d e n iy o r k i, a sil,

Savag aya g a kalkti,

M i i f r e d a t / K ur'an K a v ra m la ri ^ d z fo h

deyim inden
alinm itir
ve
bu
da biitiin id d etiy le ortay a lkti
dem ektir. B azilari ise, ash

Ynlnmi]
doldurduktan sonra
nefes alm asini onlem ek am aciyla

ifddesinden alinm iijtir, derler.

agzim baglam aya

m ektedir

Bu da, bir adam in, dogurm akta

olan devenin karn m d an yavrusunu
lkarm asi an lam in a gelir. B dyle
durum larda,
bacak

Terazi
dem irinin
kenarinda
iplerin i inde toplandigi halka
anlam ina gelen
Ise, ayni
zam anda okun yayim n kendisiyle

goriindii, denir.

baglandigi k a y i dem ektir.

Nefesin giktigi y e r anlam ina

gelen sozciigunden

ifade turetilmitir ^i, nefesini tutmak
anlam ina gelir. Aym anlam da .
formu da forllamlir ve nefesini bir
siireligine tutm ak demektir. Diger
yandan bu kokten kelimelerle siikut/
sessizlik de ifade edilir. Sozgelim i ,
falan adam hig nefes almaz,
dendiginde onun airi bi imde sessiz
kaldigi dile getirilmi olunur .
dendiginde ise, bir kinn nefesinin
tutuldugu anlatilmi? olur. B u anlam da
Allah buyurur ki:
Balik sahibi gibi
alma! Hani dfkeye bogulmu halde
dyleferyat etmiyti ( 68/Kalem 48).

Ayni kokten gelen ise,

dfkesini yutmakxvc. B u anlam da
A llah

buyurur

ki:

0 ] takva sahipleri]
dfkelerin i yu tarlar ve insanlari
affederler (3/A l-i im ran 134). Yine
bu kokten denm ektedir ki,
hayvanm g ev i getirm eyi birakm asi
m anasindadir

den

iki kuyu arasinda olup sularin

aktigi arklara da -
adi veril
mektedir.

/ K - z - m

Bu isim lerin hepsinde ortak olan

ozellik, m ecralarim n nefesin alinip
verildigi yere benzetilm i olmalari
ve bunlardaki hareketin sbrekli teki'ar
etmesidir.

/K -a -b

Ayak topiigu'. Ayak ile

bacagm birletigi yerde bulunan lkik

halde kem ik demektir. Allah buyurur
ki: iki topuga kadar
ayaklarimzi da (5/M aide 6).

K a be : D ort koeli olarak

yapilan her ev i in kullam lan bir
kelimedir. [A llahin evi diye bihnen]
: K a be de, dort kd,eli yapisi
nedeniyle bu adla anilm itir. Bu
baglam da Yiice buyurur:

'
1
'

Allah, K a b e y i: Beyt-i haram ,I,

insanlar igin >durug ve kalkig
(hayat ve giivenlik) dnragi yap[{;
Haram A y i, Knrbanlari ve (Allah'a
adandigim gosteren) gerdanliklari da
(5/M aide 97).
915

R ag ip e l-ls fa h a n i

Zii l-K a bat: ism i de,

c a h iliy e

d d n e m in d e

B eni

R abia

o la ra k

d e m e k b ir ki?in in elin e

v u rm a k m a n a s in a gelir. B u k elim e

k a b ile s in in b irta p in a g iy d i.O d a s in d a

aym

v e e v in d e b u ? e k ild e b ag d a ? k u ra ra k

v u rm a k v e el ile o n u e liy le itm ek

d d rt k d ?e o lm u ? in sa n a d a

a n la m in a d a gelir. B ir kiiyi el v ey a

fa la n adam
oturm aktadir denir.

etk isiz h a le g e tirm e y i so zciig iiy le

K a b e s inde

B ir

k a d in

i in

o ld u g u n a d ik k a t ek ilm i? olunur. B u
B u '

d en m ek ted ir.

k e lim e sin in o g u lu

. ? e k lin d e

ise,

g e lm ek ted ir.

b ir

k i?iy e

eliy le

b a/k a h e rh a n g i b ir ?ek ild e itm e y i

ifad e

d e n d ig in d e iki gogsunim d d rt kd?e

a n la m d a

zam anda

ku llam lir.

e tm e k
H a tta

de
bu

^ ^ ^ ^ mim de
bi
konuda

iffidesi b ile k u lla n ilm a k ta d ir

ki, b u g b zleri a lin m i? /k o r olm u? ki?i

dem ektir

Y iice

Bu

A lla h i p :

^ Biz seni ancak

a n la m d a Y iice A llah :

(O n la ra )M em elerito m u rcu k la n m i

insanlarin tam am in a bir m iijdeci

yait

ve < uyarici olarak gonderdik 3 4)/

kizlar

va r

(7 8 /N e b e

33)

S e b e 2 8 ) sb ziin e g e lin c e , b u ra d ak i

b u y u rm ak ta d ir.
Y ine

bu

v e

a n la m d a

d e d en m ek te d ir,

k iz la rin

g o g iisle rin in

h en iiz

to m u rm k lan d ig im ifad e eder.

Y akin

b ir

ifad e si

a n la m d a

g iin ah lard a n

bir k i o laalik
ra ko ygabnn d e rd ik?
demektir ve kelim enin sonundaki ha
harfi, m iib a la g a i in ek len m i?tir. Bu
tipki, Arap a daki ,

ve

k e lim e le ri gibidir. B u n la r d a Sira ile

k u lla n ilm a k ta d ir ki,

gok rivayet eden, gok alim olan ve

so y bilgisi gok olan k i d e m e k tir
.

o la n

i e g e irilip

e lb ise

d em ek tir.

K am i? v e m iz ra k g ib i ?e y lerin h er
i^i d iig u m ii a ra sin d a k i k ism a
adi v erilm e k te d ir. B u ra d a to p u g u n ,
b a c a k ile ay a g i b irb irin d e n ay ira n b ir
sim r gibi i?lev g o rm e si esa s alin arak ,
i^i d iig u m u b irb irin d e n a y ira n h e r
b d liim b ir

o n la ri

siki b ir b i im d e
diiriilm ii?

ise,

sdzciigii,

d iy e ad lan d irilm i?tir.

...M iigrikler size kargi top y e k u n

sava$tiklari g ib i siz de onlara kargi
top y e k u n sava$ agin f9/T evbe
36) a y e tin in

a n la m d a

o ld u g u

so y le n m e k te d ir: O n la r siz in le nasil

d en k

b ir

b i im d e

sav a ?iy o rlarsa ,

siz d e o n la ra k a r i d e n k b i im de
savainiz. K im isin e g o re ise ay e tin

/ K -f-f

an lam i ?oyledir: O n la r siz in le to p lu

In sa m n k e n d is iy le alip v erd ig i

h a ld e sav a ?tik la ri gibi siz d e o n la ra

o rg a n
in sam n

916

k elim esi,

k a r i to p lu h a ld e sav a ?im z. B unun

eli d em ek tir. B u n a b ag li

b d y le o lm a sin in n e d e n i ise, ce m a a te

dem ek

o lan

M i i f r e d a t / K u r'a n K a v r a m l a n 8 ^

aym zam anda ism inin verilm i

olm asidir.
B ir
araya
toplam p
lendiklerinden
bu toplanm
gui
hdldekilere
k

.dendigi g ib i

Yiice A lla h m : ^
! Ey iman eden ler
H epiniz selam ete/bariga to p y e k u n
girin iz (2/B akara 208) sdzii de bu
.anlam dadir
O te

ten kaba]
sonra, diki]
yan
taraflarini dikm ek ^ ^^^ ^ .

yandan, Y uce A llah m :

-

....
Bunun iizerine
bagina y a p tig i m asraflara kargi
,ellerini ovugturm aya bagladi, bag

.gardaklari iizerine yikilm ig kalmigti

K e h f4 2 ) sdzd ise, piem an olm u / 18(
inin h ^ in e parm ak basm akta ve
ki
m anlik halinde ne yaptigina
onun p i
I.ik tutm aktadir
B undan
ka olarak
b a

inin deyim
isterken
i de,elini
ki
m asidm zatm
B una
as!/a
^ilik
a^r,
fiili, isterken veya verirken

K-f-t/

tutm ak ve to p lam ak^ ^ ^

^ sdzchgh hakkinda A llah
buyurur k i :
Yeryiiziinii bir kifat (toplanm a
yeri)
yapm adik
m i?
H ayatta
olduklarinda ve oliiler haline
geldiklerinde (7 7 /M d rse ^ t 2 5-26 (.
Bu ayette yeryuzuniin , ^^ ^
hem 1 hem de filiilerini
topladigina i.aret edilm ekt^dir
B ir gorii,e gore ise, insanlar
hayvanlar ve bitkilerden olu
an
canlilar ile yerde, suda ve bunlarm
inda kalan cansizlardan olu
di
an
oliileri k u atan bir m ekan yapm adik
m i, m anasm a gelir .
kelim esine gelince, deniyor

istedi, deyim i ise, k i inin istedigini

dem ektir. A sh
in m
ise,
kak
an at
u.lrpm
i
aktir
N itekim A llah b uyurur k i :
- U stlerinde

gdrebilm
in
elini
esi imn
k a
i
iizerine koyup gozlerini G iine
ten

kanatlarim agip yum arak ugan

kuglari gorm iiyorlar mi? (67/M hlk

elini

uzatm as! dem ektir .

Giinegi eliyle engellem ek

mik orum
anlatir
a.
'sozcugu ise, terazinin

kefesi dem ektir. B u isim lendirenin

yorum u lm
ise
ale^
^t

ri,
eylerin tartilirken avuca aliniyor
gibi, terazinin kefesine konm m
asiu
yoniinden ben zetilm.olm
i asindadir
A gin h er bir tarafi da bu
idan
a
adini .

iradesi ise, elbisenin ,

ki:

H izli

ugug,

Bu ayette ge
9en
.)19
, ,sozcugu
om daki kelim esi gibidir .

sozcugu ise, sert

im de
bi
stirm e^tir. D evelerin suiinde
ru lu
kelim esi, yine ^
siirulu
iinde^ . kelim esi

gibidir. Bu b a g la m d a : '
goban, develeri se rt bigim de siiriip
gotiirdii ve

se rt siiren
goban deyim leri ^.
917

R a^ ip e l-Is fa h a n i

'

deyim i ise,

A lla h fa la m n hakkindan geldi, yam ,

onun canim aldi, ifadesi gibidir.
H adiste ise: '
Geceleri,

gocuklarinizi

kontrol

altinda tutunuz, buyurulm utur .'65

/ K-f-r

kiifrii veya kiifrani ise, ona k ar i

jiikretm eyi terk ederek varligini
inkar
edip
gizlem ektir.
A llah
buyurur k i : emegi inkar
edilmeyecektir. (21/E nbiyd 94).
Kiifriin en buyiigu: A lla h in
birligini
ve eriati
veya
Peygai^berlii inkar etm ektir.

kiifran daha ok nim eti

inkar etm ek, nankorliik yapm akta
kullanilirken, kiifr ise, daha
din konusunda kullanilir.

form una gelince, bu her ikisi i in de

kullanilir.

Sdzldkte

bir eyi drtm ek

anlam m a gelir.
G ecenin
'
diye
nitelendirilm esinin
nedeni
ise, ahislari
drtm e/gizlem e
ozelligindendir. ift iye
'
denm esinin

nedeni

ise,

onun

tohum u topraga gizlem esinden/

gom m esindendir.
^ im i
dilciler,
aagidaki iiri delil gostererek
bunlarin isim olduklarm i sdyleseler
de, aslinda gece ve ift inin birer
adi degildir. Bu iir oyledir:

...-

" '

Allah onlar igin giiphe

edilmeyen bir vade takdir etmigtir,
fakat zalimler, in k a r la r in d a yine
de israr ederler (17/isra 99);
insanlarin gogu,
kafirlikten bagkasim reddettiler (25/
Furkan 50).

Giineg, sa g elini bir H em kiifr hem de

g e c e n i n igine atti. 1066

kiifran kelim elerinin ta idigi m ana
hakkinda
kafir oldu,

kafiir ise, aa ta m eyvenin

kafirdir, denm ektedir. Allah

iizerini orten kab uk/kap ik dem ektir.
buyurur
B u anlam da air oyle der:
387-

.'. _ :

388- 1
388- H eniiz k a p g ik ta n g ik m t
iiziim g ib i . ]0'7

Nimetin

E^ribe, X, 8 8; is tizan.
erhu 's-Siinne, X I, 3 9 1 .

1065 C a b ir d e n . B u h a ri,
A y rica b k z. B e g a v i,

1066 air, S a le b e b. S aid e l-M a z in l. B kz. M u fa d

d a liy y a t, s. 130; S e re k u sti, K ita b u l- E f dl, 11,
174.
1067

Bu

re c e z ,

e l- A c c a c indir.

T e h z lb u l-L u g a , X , 2 0 1 .

918

B kz.

E z h e ri,

,,

'

'

Bu, giikiir

mii edecegim, yoksa n a n k o r liik mil

edecegim diye beni sinamak iizere
Rabbimin (gosterdigi) liitfiindendir,
dedi. iikreden ancak kendisi
igin giikretmig olur; n a n k o r liik
edene gelince, bilsin ki Rabbim
miistagnidir, gok kerem sahibidir
(27/N em l 40); ^
halde beni anm, ben

M t i f r e d a t / K u r'an K a v ra m la ri Sozliigu

de sizi anayim ; bana giikredin de

n a n k d r liik etm eyin (2 /B a k a ra 152).

Sonunda ya p tig in (kotii) igi de

yaptin. Sen n a n k o r iin birisin! (2 6 /
u a ra 19) d y etin e g e lin c e , bu, sen
b z e llik le

b an a

k a r i

Ve hatirlayin

:ki R abbiniz size gdyle bildirm igti

Yiiceligim hakki igin giikrederseniz
elbette size (nimetimi) artiririm
ve eger n a n k o r liik ederseniz hig
giiphesiz azabim gok giddetlidir 14)/
ib ra h im7 (.

cfij&lkiifran,

n im e tin

in k arim

g e re k tird ig in d e n

onun

y erin e

k u lla n ila b ilm e k te d ir. A llah b u y u ru r

k i : ' . .

O nu, inkar

edenlerin ilki siz olm ayin (2 /B a k a ra

4 ^1 (.

a y e tte gen
e

,k e lim e s i

.in k ar ed e n v e g iz le y e n d e m e k tir
M u tla k

a n la m d a

kafir k a v ra m i

kullam lan

ise,

ya

iglerse, kendi nefisleri igin hazirlik

yapm ig olurlar. u d y ette d e b u n a
aret

e tm e k te d ir
i :

Onlarm gogu ise k a f ir d ir (1 6 /N a h l

' O nu, inkar
edenlerin ilki siz olm ayin (2 /B ak ara

dyetinde

v u rg u lan a n

d aiiniih e rinkdr
ii
K im i

zeriati
am an,

ig n e y e n vilik
e OA
n allakhaa
r
y aiikrii
p m a site rk
g e re
eden
ken
ini ta n im lainin
m a d ab uda
k ii

n o k ta

)4 1

udur: K a firlig e d n d e rlik y ap m ay in

ki, in san lar size u y m a sm la r .
'

Kim

de bundan sonra k a f ir olursa, onlar

fasiklarin ta kendileridir (2 4 /N u r
d y etin d e g e )5 5,en kafirlik eden is e
H ak k i g izley e n d ir. B u n e d e n le o n u
[D in in
fasik
ilk eleri d i

lk ina
a n,

ig n ey en ] sa y mtir
i.
o k iyi b ilin m e k te d ir ki, m u tla k

kafirlik)(,

a n la m d a

))fasiklik

k a v r a m in d a n d a h a g e n i.k a p s a m lid ir
B u n u n d a an lam,ui d u r ki: K im
A lla h in h a k k m i in k d r e d e rse , bu
R aledigi
b b in in zullim
em ri ,^ 1

A lla h m

i a n la m in d a k u llaed
men
lm a si
k
y ay g m d ir.

.- Kim de salih bir am el

lk m
md.oi
a
ilu r

b irlig in i v e y a P e y g a m b e rlig i v ey a
erfati

n an k o rliik

e tm en in y o lu n u a ra d in , dem ektir.

o lmkaosnid
miru:

Y iice

A llah,

mahmudl iyi

h er

,goriilen am eli im andan say d ig in d an

mezmum/yerilen
h er i i de kdfirlikien
tir.

S ihir/biiyii

b u ytu
u rm
r ki
u ; .

h aksaym
k in d a
i

....

olursa ktifrii kendi aleyhinedir 3 0)/

Halbuki Suleyman in k a r edip k a fir

olmadi, fakat geytanlar k a firlik
ettiler; insanlara sihir ogretiyorlardi

R um 4 4 ). B u n u n b b y le o ld u g u n u

(2 /B ak ara . B u ko n u d ak i iki ayet

g o stere n de, d y etin d e v a m in d a y e r

de:

fiili k u lla n ih r. B u a n l a m d a
b u y u ru r k i :

A llah

Kim kafir

alan k ism in b u ey le m in ism

k a a
r

R iba (faiz) yiyen

kim seler, (2 /B a k a ra 2 7 5 ) d iy e b a lar

91S

R ag ip e l- I s f a h a n

,A lla h f a i z i m ahveder

.o ysa

s a d a k a la r i

b e re k e tle n d irir

A lla h g iin a h ta ve inkarda direnen

h ig k im s e y i sevm ez (2/Bakara 276 (

diye sona erer

.

' O n a b ir y o l b u la b ile n le rin

B e y t i h a cce tm e si A lla h i n in s a n la r

inkar

iiz e rin d e b ir h a kkid ir. K im

ederse,

g iip h e s iz

a le m le rd e n

A lla h

m iis ta g n id ir

b iitiin
(3 /A l-i

Imran
97 (.
.

s d z c .

isc,

n a n k o r li ik te

iri g id e n d iar.

,B u n a ragm en insanlar

A lla h in k u lla rin d a n b irk is m im 0 'nun

b ir p a rg a si sayddar.
insan

apagik

15 (;

<

Gergekten de

nankordiir 43)/

'

Bu, boyledir, b iz o n la ri k a firlik

ettigi

nimetlerin azligina dikkat

te aymekmektedir^
bu nosyonu
i:
,kahrolasi insan
ne nankor gey (80/Abese ?(
^
lemektedir. Bu nedenle
oyle
de i
de ^uynrm
tur
u'
:
'
' Qaligin ey Davud
ailesi, giikiir igin galigin; ama
kullanm iginde giikreden azdir 34)/
Sebe
13(.

;Kugkusuz biz ona yolu gosterdik

ister siikredici olsun, ister nankor
nsan 3) ayeti ise, Yiice)/ 76 (
A llahin insana iki yol ogrettigine
ekmektedir. Bu hakikat
dikkat,
.
Ona iki yolu gosterdik
Beled 10) ayetinde de dile/ 90 (
tir. Bundan sonragetirilm
bazilari
i
iikiiryolunu, bazilari ise,nankorliik
yolunu tutm
lardir
u.

;ya p m a la rin d a n d o la yi ce zaland irdik

eytan ise
Rabbine kargi gok nankordiir 17)/
bagkasini ce zaland irm ayiz (Sebe ^(.
is ra 2 7 )ayetindege
en sozcugu
isc, kafirlik manasim ta.imaktadir
E gerdenseki,nedenburadainsan
Bunu,
inde yer
ayetin
alan
i ,oldu
gok n a n k o r diye nitelendirilm i
fiili desteklemektedir. Buna gdre
ve bununla da yetinilmeyerek
tan beri kafirlik
eytan,iizere
ba
hem
tirmek
in de
peki
hem
i
la m harfi gctifilm [,
ka b)r yerde
ba
onunlayogrulm
biitiinle
mi bir
u ,
i s e , '
iydi
ki .
s iz i kafirlik, f a s ik lik ve isy a n d a n

Allah iki)
tik s in d irm ig tir
(49/H ucurat
7(
,melege buyurur ki: ) Haydi ikiniz
eklinde dile getirilm?
itir
!atm cehenneme her inatci nankorii

zaten biz gergekten nankor olandan

Cevap [[:

iinkii
,

G ergekten de in san a p a g ik b ir

,nankordiir (43/Zuhruf 15) ayeti

inde barindirdigiinsamn
nimete
i
i nankorliik
iikriinii eda
kar
ve

K af / 50
24( (;

Allah giinahta ve inkarda direnen
hif kimseyi sevm ez (2/Bakara 276 (;

giiphesiz
Allah yalanci

nankor

kimseleri

M u f r e d a t / Kur'an Kavram lari Sdzliigii

hidayete erdirmez ( 3 9 / Z iim e r 3 (;

sadece ahlaksiz
ve k afir gocuklar dogururlar 7 1)/
N u h 2 7 ) a y e t i b a z a lin a r a k ,
s o z c iig iin iin , ^ k e l i m e s i n d e n d a h a
d e rin a n la m li o ld u g u

Dogrusu
insan gok zalim, gok nan kordiir
ib r a h ? m 3 4 ) a y e t in d e is e / 1 4 ( ,

k e lim e s i , .

y e r in e k u l la n ilmt ir
i.
f o rm u

im a m n
i

is e ,

z id d i o la n

b ir y o lu

a n la m in d a k i^

.
o la r a k

d a h ,
ao k
sen
e

k e lim e s in in
k

k u lla m lm a k t a d ir

Y i i c e A l l a h in u s o z le r in d e o ld u g u
g ib i. A y e t :

'Onun yaninda bulunanlar

da kafirlere kargi getin, kendi

aralarinda merhametlidirler, d iy e
la r v e d e v a m in bd aa

kafirleri djkelendirmek igin d e r 4 8)/

F e tih
2 9 (.

fo rm ouk is
, n
e im
, deate
ha

i n a n k o r liik e d e n m a n a s in dkaakri
k e lim e s in in,
o g u lu

'
k u lla n ilir .

Bunun

o la ra k

b ir m is a l i ,

yolunda gidenlerden olup Allah

konusunda
insanlara
goniilden
uyarilarda bulundugu halde, sdzleri
dinlenm kar
em i
nankorliik edilmki
.ler
e Bir
gore gorii
ise bunlar.

im a n e d ip s o n ra in kar
eden, s o n ra im a n e d ip te k ra r in kar
eden, s o n ra d a in karlarin da ile r i
g id e n le r i (4/N isa
137) ayetine
.gelince, deniyor ki: Bunlar, H z
M usaya iman ettikleri hdlde, ondan
sonra i gelenlere
inkar yolunu
kar
o g u lu
en se
ki ,lerdir. Hiristiyanlar ise
Hz. Isaya iman ettiler ama ondan
sonra gdnderilen peygamberlere
kar
.lktilar
i
,Kimileri ise, der ki: Bunlar
once Hz. M usaya iman edip, sonra
onu inkar edenlerdir ; iinkii, ondan
ka
birgonderilen
peygambere
ba
hi
inanmami [ .ardir
Bunlar,

K it a p e h lin d e n b ir

,igte onlardir kafirler

g ru p : M u 'm in le r e in d ir ile n e gu n tin

haktan

b a g la n g ic in d a in am n , so n u n d a da

sapanlar

( 8 0 /A b e s e 4 2 (

ii n k i i,b e lki^on' la r d a d o n e rle r

,in kar edin,

a ybeutra
id dira
.

kafirler k e lim e s i , '^

gunahkarlar

s if a t iy la

k e lim e s i,

n it e le
tir.n d ir ilm
B u
k im i

zam an

M iis liim a n la r d a n o l a n i i ^

(fasiklar (

de k u lla m lm a k t a d ir .

hakki in kar edilen e bir mukafat

olmak iizere ( 5 4 / K a m e r 1 4 ) y a n i,
p e y g a m b e r le r d e n

ve

o n la r in

dedi

(3/A l-i Imran 72) dyetinde

sozii edilen kimselerdir, diyenler de

vardir. u kadar var ki, onlarin iki

k e r e iman ettikleri ve ifo kare kafir
olduklarina dair herhangi bir kayit
yoktur. Daha dogrusu bu, pek ok
duruma i.aret eden bir ifddedir
kaBirgorii
ise
ba
:dyledir
,
Insan nasil, fe z d il'm her birinde ii
921

R ag ip e l-Isfa h a n i
basamak i inde yiikselirse, rezailde
basamak
inde
alir.
tedebu
al
ii
ii
dyet de bu soz konusu dereeelere
aret etmektedir. -B e n bu dereceleri
i
'
adiniiyan
ta

kitabimda
-^
l^ladim
adama

kiminiz

tam m ayacak,

kiminizi

lanetleyecektir ( 2 9 /A n k e b u t 2 5 (;

,Ben
bundan once beni A lla h a ortak
komamzdan da teb erri ediyorum
ibrahim / 14( 22 (.

haline
Kafirligigetiren
inan
.falan kafir oldu, denir

Inanm ad^i halde kafir oldugunu

ipa vurana
yni
a daekilde
a

- Bu, tipki
bir yagmura benzer ki; bitirdigi
ot, qiftqilerin ho$una gider 5 7)/
H a d id

Onun i in Allah
depir. buyurur
ki

Kim imanindan sonra Allah i
inkar ederse -Kalbi iman ile siikunet
) buldugu halde (dinden donmeye
zorlananlar dimda- ve kiifre
kalbini aqarsa (16/N ahl 106 (.

2 0 ).

Bu

d y e t in

geen

m e tn in d e
k e lim e s in
ile
ifin
t
r

o ld u g u

s o y le n m
t ir
'i.

i in k ii

ile r , k a f ir le r in A l l a h in h a k k in
if t
i
g iz le d ik le r i

g ib i,

to h u m u

to p ra g a

.g o m e r le r
Sauredtyette
e t m ebkut ne ad ir
i:

,bu
ziraatqilarin houna gider; kafirleri
ofkelendirmek iqin ( 4 8 /F e t ih 2 9 (.

Falan, eytanla
kafir oldu, denir ki, yani eytan , O te y a n d a n s a d e c e kafir b u a n la m a
sebebiyle kafir oldu. Aym zamanda
VC

o z g ii d e g ild ir .

eytana
imanmuhalefet
eden

eden k i i n de,
.falan eytani kafir etti denmektedir
Tipki, Yiice A llahin :
_

Artik her kim tagutu
inkar edip, Allah a inamrsa, saglam
bir kulpa yapimi olur ki, hiqbir
zaman kopmaz (2/Bakara 256 (.
fiili ise, bir k ifn in

kdfirligine hiikmetmeklkarar vermek

anlamim ta.ir
Bazen,teberri etm ek/uzakla
mak
da ,
.kavramiyla (fdde edilir
M eseld :

Sonra kiyamet giinii

geldiginde) ise, kiminiz kiminizi(

o y le d iy e n le r d e v a r d ir : A y e t t e

- .
)s o z ii e d ile n le r ( k a v r a m
s
a l a n la m iy la
k a f ir le r d ir . O z e l l ik le o n la r in b u ra d a
z ik r e d ilm e s in in n e d e n i is e , d iin y a y a
v e d iin
k iin
y aliik
likle
larrin
a d de iin
v e o n la r a d o rt e lle s a r ilm a la r id ir .

keffaret

iy il ik t ir .

is e , g iin a h i k a p a ta n

Y e m in

k e fa re ti

de

bu

k o k t e n d ir. M e s e la Y i i c e A l l a h i n :
. 1

168

Bkz.

454.

ib n

. . .

'

Allah sizi, kasitsiz

K u te y b e ,

G aribu 'l-K ur 'an, s.

M iif re d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

o la r a k y a p t ig in iz y e m in le rin iz d e n
so ru m lu

tutmaz.

y a p tig in iz

Fakat

y e m in le rin iz d e n

so ru m lu

tutar.

B o z u la n

keffareti (cezasi),
d ig in iz in
su lu

k a s itli

a ile n iz e

o rta la m a s in d a n

y e d irm e k

veya

s iz i

y e m in in
y e d ir

on y o k

g iy d irm e k

orter, sizi giizel bir makama koyariz

(4/N isa 31)
Yine bu manaya iaret eden
ayetlerden biri de udur :

Giindiiziin

yem in e ttig in iz za m a n y e m in le r in iz i

her iki tarafinda ve gecenin

sagaklarinda (giindiize yakm olan
saatlerinde) namaz kd! Muhakkak
ki, iyilik kdtiiliikleri giderir. Bu ise,
diiiinebilenlere bir ogiittiir ( W/Hiid

b o zm a n in kefareti b u d u r (5/M ^de

1 1 4 ).

89). Adam oldiirme, zihar gibi diger

giinahlarin kefaretinde de bu dzellik
vardir. Onun bu ayette: B o z u la n

Kiigiik iyilikler, biiyiik giinahlara

k e fa re to lm a z dadenm itir .

y a h u t d a b ir k o le a z a d etmektir.
Verecek b ir ,)'ey b u la m a y a n kim se
ig in de iig g u n o ru g tutm aktir. Ite

y e m in in k e fa re ti (cezasi), a ile n iz e
y e d ir d ig in iz in

o rta la m a s in d a n

on

y o k s u lu y e d irm e k buyurm utur.

te k fir ise, bir eyi, hi bir ey

yapilmami gibi ortmek, kapatmaktir.

Bunun aslinin da, k ^ irlik ve nan
korliigii bertafar etmek oldugunu
soylemek de dogrudur.
tipki, ve
ifadeleri gibidir. Birincisi, h a s ta lig in
y o k o lm a si, ikincisi ise, g o zd e k i
g a p a g in a lin m a s i demektir. Yuce
A llahm su sdzleri de bu manaya
gelir:

'

. < E g e r
k ita p e h li im a n etmi.) ve la y ik iy la
k o ru n m u f

o ls a la rd i,

o n la r in

k o t iiliik le r in i orter, n im e ti b o l o la n
cen n etlere k o y a rd ik (5/M aide 65).

.-E g e r siz,

O n la r in g iin a h la r im

elbette

'
Qiinkii
Allah, onlarin onceden yaptiklari
amelin en kotiisiinii bile kefaretle
ortiip, ifiemekte bulunduklari giizel
amellerin en giizeline gore miika
fatlarini verecektir (39/Ziim er 35).
ortecegim
'

(3/A l-i

Imran

d yim ler de bu kdktendir:

Giiney yildizlari
orttii, gizledi. G iine i orten buluta
kafir dendigi gibi, geceye de
{ kafir), denmektedir. konuda
air o yle der:
; -

Giine, sag elini bir

gecenin igine atti.'069
389-

silaha gomiildii,
deyimi de, onun i inde kayboldu,
manasina gelir.

y a s a k la n d ig in iz b iiy iik g iin a h la rd a n

s a k in irs a n iz ,

d ig e r

k u s u r la r in iz i

1069 air, S a le b e b. S u ay r. B k z . M u fa d d a liy y a t,

s. 130; S e re k u stl, K itabu i - E f'a l, 11, 174.

R ag ip e l-Is fa h a n i
is e , m e y v e v e r e n a g a la r i n ,

m e y v e d e n o n c e lk an v e o rte n /
s a r a n i e g i d e m e k i i r .

. / )

^ an lam d a

ar (3yle d e r :

ilg ili

H e n iiz kapgiktan gikm ig

is e , k e f a le t in y a z il i

b e lg e d ir.
k i in in

Sanki

bu

i in in

b e ig e ,

g iiv e n c e s i

o lm u tu r. B u t ip k i Y u c e A l l a h in
s o z iin e b e n z e m e k t e d ir:

iiz iim g ib i} 010

B i r e it

( kefil)
1

'

3 9 0-

A lla h i iizerinize ahit tu ttugun uz

d e m e k lan

.
K ug ku su z
iy ile r de k a rig im i Kafur o la n d o lg u n

Boyle iken: Onu da bana ver, dedi

ve tarti$mada beni yendi ( 3 8 /S a d

b ir kadehten ig e r le r ( 7 6 / i n s a n

g e i in i s a g la m a g o r e v in i b a n a ver.

i s e , Y u c e A l l a h m :

5)

2 3 ) , y a n i b e n i na k e f il y a p ,

s d z c iig ii

s d z i i n d e g e m e k t e d i r .

a n la m in d a d ir.

g ara n ti

verm e^,

s ig r ta e t m e k t i r . ^ a n l a m d a

H a d id

'^~guna k e fil o ld u m v e /

a h ire t t e k i

adam i

Y ii c e

A lla h

buyur

size
rahmetinden iki p a y versin (57/

- kefalet,

k e fil

m a k t a d ir k i:

/ K-f-l

is e ,

k e f il tuttum , i ^ d e l e r i

28 ),

y a n i,

d iin y a d a

n ii^ e ilc r in d e n

ve

ik i

k e f il

v e r ir . B u , Y u c e A l l a h m :

k u llam lir

. '

ve Z e k e riy a 'nin
h im ayesin e v e rd i ( 3 / A l - i I m r a n 3 7 ) .

Yine onlardan: By Rabbimiz! Bize

diinyada bir giizellik ve ahirette
de bir giizellik ver ( 2 / B a k a r a 2 0 1 )
s d z i i n d e giizel buldugu ik i n i m e t t i r .

K im isi

ifad esin i

e d d e l i ^ u m u i u r . ' Y a n i , Y iice

A lla h

o nun

g iiv e n c e s i

o ldu .

K im is i

Bu

de,

ayette

^ e en

ek lin d e

s d z c iig iiy le ik i n im e t in d e ^ il, su re k li

o k u y a n l a r is e , 1072 b u ii B z . Z e k e r i

lan v e y e t e r lil^ i d e v a m o la n n im e i

y a p t i g i n i v e g i i v e n c e s i

k a s te d ild ig in i, s o y le m itir. B u d u ru m

ld u ^ m u

d a n im e ti,

ifd d e e d d e s iz

so y le m i lerd ir.

b u y u r u r k i:

1070

Bu

re c e z ,

e l- A c c a c indir.

A llah
....

Bkz.

E zherl,

T ehzibul-L u g a , X , 2 0 1 .

1072 N a f i , ib n K eslr, ib n A m ir, E b u A m r, E b u

C a fe r v e V ak u b

924

1 , ith a f, 173.

b o y le o k u m u tur. B kz.

v e rm e si,

h a c ila n n t a v a f y a p a rk e n s o y le d ik le ri

- - ) Buyur, buyurur -Allah im-,

^
seve
-Allahimsd zfine
b e n ze ye ce k tir.

0 7 B u n lar, A s im , ^ a m z a , K isa l ve H a le f t ir .
B k z. D im y atl, ith a f, 173.

iki nimet if a d e s iy le

--

Rim

giizel bir igte aracilik ederse, ona

M iifre d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigu

.igin s e v a b in d a n b ir p a y v a rd ir

K im

de

k o tii

b ir

geyde

a r a c ilik

k d tiiliik te n b ir

y a p a rsa , o n a d a

p a y v a r d ir ( 4 / N is a

85)

d y e tin d e

is e , d a h a o n c e v e r d ig imgiz
e

olursa, kendisi de ondan bir pay

alir. Kim de, ikotii
yaparken
bir i
kasina katilir ve onun yardimcisi
ba
olursa, kendisi de ondan bir ceza alir.
enkelimesinin

anlaminda
ylenmi
oldugu da
tir. so
Kotii eyi
bir

b ir in c i a n la m in d a d e ^ ld ir . A k s in e
ey

a n labmu ,in ad e g e le
r sn
iz

k o k iin dtm
en

k e lim e n in

t iir e t ild ig i

k e lim e s id ir . B u
iy i

s o z c iik

d a , iiz e r in e

y iik s e k t e

o ld u g u n d a n ,

1073
a lm m
B u
i

tu ta n

b e lir g in

b in e n

b in e k

b in e g in

y ekrii

s ir t in d a

h a ld e e y iik
d usra
e kn

k e m ik m a n a s in a g e le n

,g ib i

planlayip yapanin bu yaptigindan

dolayi bir kefili olacak ve onu kendine
so ra ^ ir.N h ek im '

Kim zulmederse, zulmiine kef'll olacak

birini bagrna dikmig olur, denmi .tir
inin,Buyaptigi
soz, zalim
zulmiin
ki
cezasindan kurtulmasinin miimkiin
.olmadigini dile getirir

in
e y le
k ur lla
in m
h elm
p ssert
ai s i
i
tir. B uy amyagnin
am
dlaa
i:

Seni, k ifle ve

s is a 'ya b in d ire c e g im [ y a n i

a r t la r n e ,

s aoblur er stam oe ls
lisuin
n [.

S e n i b itk in diigm iig

h a s ta lig in iy ic e a g ir la g tir d ig i binege

b in d ire c e g im d e y im i d e bu n o s y o n a
aret ed er. B u mi ra nde^
a ya
i

i^ /K -f-e
B ir e [ i, benzeri, dengi anlamina
gelen [ kavrami, makam ve
deger alaninda soz konusu olur .
adirin art ortiisii arka tarafa siki
sikiya dikildiginden ve evin arki
kismi

onunla

a iir
re in
t edtem
t ir
i
i:

-
O n la r i, k a tla m lm a z b ir -3 9 1
,z o r lu g a ragm en, ta g id ik
H e r h a n g i b ir g u k n ra diigm eden
y iik s e lip g ik iy o r la r07.
di

Buna yetin
gore amanasi

oyle

ortiildiigiinden
tir. Evlenm
adim
ek, ^lmi
sava
mak

eylerle ilgili olarak

vb:
/ ,kigijilan kiginin dengidir
denir. Yiice Allah da bu konuda
b^leyurmu
bu
tur:

,O'nxm higbir dengi de olmamigtir

egsizdir (1 12/ihlas 4 (.

ise, bir fiildeki ilikli

kar
denklikilik
ve vermedir
tarn kar .

olur: Kim, giizel bir yaparken

fa la n kigi Sana
kasina katilir ve onun yardimcisi
ba
kargi gikmaya yeter deyimi de bu
E rk e g in 1073

a la n in in g e risin
s advea ,

u n cesi g eri k a lm a k d^uera

mnfira
,d u
tr
e tm e k ^
o la n ^ . kz. E z h e rt, Tehzibu 7-

L uga, X 2 5 3 .,

B u 7
4 ,

m a d d e s in d e m
gtir
ei.

ya i mana
aret eder.

eyin devrilmesi
da, ve
bir
itliginin dengesinin,
bozulmasidir
e.

iirde bir kafiyenin otreli digerinin

R ag ip e l-Isfa h a n i

esreli yapilm asiyoluylaoluturulmu

ekline verilen bir isim olan da
bu koktendir.

B ir s o z c iik o la ra k

Falan adam,

la fzei,ybin
ir

tirilm e le rin
a ladrm
e nindogan
bpar
irle

deyimi de, rengi, benzi
atm i kii dem^^tir.
Devenin, zamamm doldurmadan
yavrulam asm da dogan yavruy^ da
adi verilm itir.

K -l1-

butlinu anlatir. B u ik:

ei k ild e o la b ilir

B ir is i: B i r
m ah sus
b iit iin

e y in z a t in in v e o n a
d z e llik le r intu
inrd uo gluu

m a n a s in d a d ir .

Bu

tam am

m a n a s im ifa d e ed er. Y i i c e A l l a h m :
1

>

hem

de

onu

;) busbiitiin a g ip sa g m a ( is r a f etme
develerini iki denk siiriiye ayirdi,
,
deyimi, her sene bir kismmi ^ ^^ a k s i ( 1 7 / i s r a 2 9 ) s o z ii g ib i. Y a n i
e lin i t a m a m e n /s o n u n a k a d a r a.
ma
yavrulamalarmi sagladi demektir.
B u a n la m
o ydlea d
ae ir
r:

/ K -f-y
*dd&kifayet'kehmesi, birkonudaki
bo lugu dolduran ve bir ite murada
erimeyi saglayan miktardir. Allah
buyurur ki: ) Bu
^ekilde Allah, mii 'minlere savagta
kafi geldi (33/Ahzab 25); <-
Biz, alay edenlere kargi
Sana yeteriz (15/H icr 95); -
Buna gahit olarak da Allah
yeter (4/Nisa 79).
Deniyor ki: Bunun anlami, gahit
olarak Allah yeter, eklindedir.
lafzatullah'm bainda bulunan ba
harfi ise, fazlaliktir. Kimisi ise, gahit
olarak Allah ile yetin, manasina
gelir, dem itir. Gidalarin - diye
tammlanani, yiyecek olarak yetece^
kadaridir. Bu kelimenin 0 ulu,
eklindedir. .
/ klfi,
adam olarak sanayeter, denmektedir
ki, bu tipki - ' Adam olarak
sanayeter, ciimlesi gibidir.

K e lim e n in tam anlamiyla -3 9 2

y ig it d e g ild ir
K e n d i e de bin de y ig it o la n d a n
$b a g k a .wl
a ir in b u d a r a

,k a s t e t tig i,

tam

if a d e s iy le

a n la m iy la y ig it lik

.d e m e k t ir

ik in c is i :

K i

ile rtu
in rd uo glu
u

.b u t iin d iir . B u , m u z a f o la r a k k u lla m lir

B a z e n e lif - la m ile m a r if e lik k a z a n a n
b ir is m e m u z a f o lu r. T i p k<'i,
.to p lu lu g u n tam am i, if a d e s i g i b i
B azen

de

bu

is m i

g d ste re n

z a m ir e m u z a f o lu r. Y i i c e A l l a h m
s d z le r in

e o ld u g u g i b i :

B u n u n iiz e rin e m e le k le rin

hepsi toptan se cd e e ttile r ( 1 5 / H i c r

30' (; -

1 75

, e l-Y ezid i. V e a. M u yeffd, s. 17.

Umdetu 'l-Huffaz'm m a d d e sin d e b e y ti, L e b id e n isp e t e tm i tir; a n c a k ,
S e m in ,

D ivdn mda b u lu n a m a m i tir.

M if re d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

0 ' oyle birAllah tir

ki, Resuliinii // // ve hak dinle
biitiin dinlere iistiin kilmak igin
gondermigtir. (9/Tevbe 33).
Kimi zam an da miifret bir
nekreye (belirsiz bir varliga) m uzaf
. Bu da Yiice A llahin:
1 H er insamn amel

defterini boynuna doladik (17/isra

13); 0
, h er geyi
bilendir (2/Bakara 29) ve benzeri
sbzlerinde ge<en kelimeleri gibi.
Bazen de bu kelimesi, izafe
edildigi eyden soyutlanmi halde
kullanilir ama bu izdfet manasi ona
gizli olamk verilir. Yiice Allah^m
sozleri bunun birer misalidir:

.. onlarin her >/ kendi

yoriingesifjdeyiizerler (36/Yasm 40);
H epsi boyanlari biikiik
olarak 0 na gelirler (2 7 ^ e m l ^7).

K iy a m e t
giinii onlarin h er biri Allahm
hnzurnna tek bagina gikacaktir (19/
Meryem. 95);
' '
Ona (Ibrahim e)
ishaki, iistelik bir de Yakub it ihsan
ettik ve her birini salih kimseler
kildik (21/Epbiyd 72); .'

' . ismail, Idris ve

Ziilkifli de (hatirla). Onlarin hepsi
de sabredenlepaendl (21/Enb,iyd

,h e p s in i b u ra d a v e r m e y e k a lk m a m iz
konuyu

iy ic e

u z a t a c a g in d a n

bu

k a d a r iy la

y e t in iy o r u z .

b e ra b e r

k e lim e s i n e K u r a n d a

B u n u n la

i binrirei nzde
daemAahrn
i
ap
e9km
linedme i tir.
ge

B u n a

a n c a k K e la m e ila r m , F a k ih le r in
n la r m k i

g ib i b ir y o ld a

ve

o la n la r in

s o z le r in d e r a s t la n m a k t a d ir .
ocuk

m ir d
a s
i in d a
u lla m la n

b ir

ve

b a b a misne ,

k a la ni

is im d ir .

ib n

d e r k i :

A bb as^

omc du ag ukna lad n

i

ila
m ir
r 1076.
da ir
s
R iv a y e t e g d re , P e y g a m b e r e ( s a s (

s o z c iig iin iin ne a n la m a g e ld ig i

Oliirken ne
gocugu ne de babasi olan kimse
s o r u lm u ,

d a, :

d e m e k tir, c e v a btir.
m i 1077
v e rB
mu
i
g o re ,

a r t la r d a v e fa t ed
b een
lli

in in a d i o lm a k t a d ir .

d id hke r
i

d e d oikgiiirnugkddiuri,iir .
.
h e m m ir a s a la n h e m d e m ir a s h i r a k a n
a n la m m a g e le n b ir m a s t a r d ir. B u n u n
b d y le
is e ,

is im le n d ir ilm e s in in
ya,

n e s e b in ,

b ir in e

nedeni
m an su p

o lm a k , o n a b a g li o lm a k a n la m m i
im a s in d a n

ya

^a

k e n d is i

ik
tai

geniglik y d n iin d e n

ta ra fta n b ir iy le

1076 S u y u ti, ed-D urru 'l-M ensiir , 11, 7 5 7 .

1077 E b a
E bu

^ v e A b d b. H u m e y d , M erasiP de
S e le m e

b.

A b d u r r a h u ^ n d a n

tah -

Onlarin her birine misaller getirdik;

(ama ogiit almadiklari igin) hepsini
kirdikgegirdik (25/Furkan 39).

[ e d erler. H a k im d e EbO S e le m e v e E bu

Kuran-iK erim debununpek ok

d in d e y e r ala n e l- H a m m a n F y i, Z e h e b i, s a y if

m isaline rastlanmaktadir.

Onlarin

H iire y re d e n

M a v su l

o la ra k

la h ri

ed ip

M ils lim in U s u lu n e g o re s a h ih tir a m a ne

B u h a ri, ne d e M O slim riv a y e t e tm itir. se n es a y m itir. B k z. H a k im , M iistedrek, IV, 336;
S u y u ti, ed-D urru l-M ensiir , 11, 754.

927

R ag ip e l-!sfa h a n i
k e n d is in e

b a g lili k

a n la m i

ifa d e

k o nlnu ms oa y gleenleirn. Bki u

ii

iin k ii,e tm
m eens in
s udbeiynedt
ir .

a n la
om
y led ad e arr
:

e k ildi^ei :

'

B i r i s i : D ik e y m e n s u b iy e t t ir . B u
baba

ve

m e n s u b iy e t i

g ib i

ikincisi: Yatay m ensubiyettir. B u da

K u t r u b d e r k i : a n n e -b a b a

o lm a y a n

akrab aya
d e n ir,

e t r a f in i

d e n ir

B a z i la r i is e , h e r v a r is o la n iyk e
i
dr.elemrd
a
i n
r

iir in d e o ld u u g i b i:
I 1

. . :

lk a r d i,

adi

donenerek yorgun dugtii. A y n i

,
e ^ ild ^ , kilig, vurmaktan yorgun
zayifdiigtii. Dil, miinakagada yorgun
diigtii, d e n m e k t e d ir .
d e y im i d e , fa la m n b in e g i
y o r u ldt ii,
u , dzeamy ei fkdt iir
i.

K e la le y e ise, o tla n d ig i v a r d ir .]01i

i^ d e ,

bu

' Adam yiiruyii$unde etrafinda

,y a p a r

Bu

v e y a b u k e t is e , bta
in
a
d o la n d i m d a n

tir. B u z a m aa nl m
d a
i

K ig i, h a k la rd a c im r ilik

M enafin iki oglu olan

Abdiqems ve Hagim den . 1079

kard e.ve am ^^m n m e n sd b iye ti g ib id ir

b ir
.
eyi

Siz iktidar yolunu miras -394

aldimz, kelale olarak degil

.y a k in lik t ir

m d ^ k av la
e nk ainvr edndein
k
i

o tla tti,

is e , g o g iis t iir .

deveyi

s o zmiine d
r aeyn
a

K -l-b /

a ir ,tir.ba ul in
Ainm
m
kin
a
i
i
z a n n e t t ig in i

k a sttire; t m oe zme il

l i^ lek e la le y i z ik r e t m
m al
Z ir a

t o p la m a k t a n

o n la r m

m a ll

te rk

e t m e le r i ,

z o rd u r. O te y a n d a n , k e n d is in e m a l
a d a m , k e la le k o n u m u n a
o lu r. B u t ip
m
d^iiii
i
s d z g ib id ir :
! -

T o p la d ig in , daym an

ig in d ir. A r a p a t a s d z iin d e :
F a la n adam , $u k a d a r k e la le
b ile

m ira s

b ira k m a d i,

denm

t
.
r

B u , b a b a s m a a ite yolela nd zbe ir

l

S o z c iig
z ii,
h al dvbm
la
i

y a n k o p e k d e m e k tir. B u n u nilind e
i

e.
el k t ir s in

o c u k la r in i te rk e tm e le rin d e n d a h a

b ir a k t ig in

,
t ir k i, in s a m

deo
nm
g uelu
k t eisde
ir, .

e k lin d e d ir .

.d e n d ig in e d e r a s t la n m a k t a d ir

A ll a h b u y u r u r k i :

D Iv a n i l-H a m a se , 1)1, 106.

Onun ibret
verici hali kopegin haline benzer
ki, iizerine varsan da dilini uzatir
solur, biraksan da solur. (7A raf
17b(;
'

air, F e re z d a k . S u le y m a n b. A b d u lm e lik
1079
i
o v d iig u b ir k a s id e d in d e n . B u

1078 air, e z l b. 1-lakem. B ^ z. T eb rizi, e rh u

ve

B a z e n
^

, ?

s .6 1 2 ^ e ib n F ^ i s , M iicm el, 111, 7 6 5 te y e r

a lmtir
i.

M iif r e d a t / Kur'an K avram lari ^ ^

K o p e k le r i de g irig te on a y a k la r im

k i? id ir . A l l a h b u y u r u r k i:

ile r i d o g ru u zatm ig ti (18/K ehf 18).

Bu kokten tiiretilen kelimelerden

biri de hirs anlam ina gelen
sozcugiidiir. Bu anlamda:
/'

A g ir i h ir s li ad am , demektir.
delirmi? (kuduz olmu?)
kopek demektir. Bu kdpek insanlari
lsirir, deli gibi etini tutup koparir.
Kuduz k d p e ^ n lsirdigi kisi de kuduz
olur, 0 zam n ona da kuduz
ad am ve k u d u z to p lu lu k adi
verilir. Bu anlam da air ?oyle der:
-

size

ve ise, kdpeklerin
dilinden anlayan ve onlari egiten

o g re ttig in d e n

<,

ogreterek

is e , k o p e g i b o l o l a n y e r

d em ek tir. K ilic in k ilifin d a b u lu n a n

k isk a ca

adi

v erilm ek te d ir.

de, az ik an ta sin in

b a g lan ip
g iren

d ik ild ^ i

sirim

k e n d isiy le

sirim in

d em ek tir.

k e n d isiy le

av lan m asi

a ltm a
Bu

da

n ed e n iy le

k o p e g e b en z etilm i? olm a sin d a n d ir.

d e r iy i b u n u n la sa k la d im ,

dem ek tir. a ir ?d y le der:

-

U s ta n in d e r i k e m e ri - 3 9 6

k u rtu lm u $ tu r.]0S]

ifddesi ise, kudurmu?

adama benzetilerek hbir zaman
kurum ayan yer i in kullamlir. Zira
bu to rak suyu ekm ez ki, kurusun.

ig in tu ttu k la rim ( 5 / M a i d e 4 ) .

39 5 - K a n la r i, kuduzdan

Bazen, kuduz hastaligi develere

de dii?er. Bu durum da develeri
kuduz olan adam a
d e v e le rin e k u d u z lu k d iig tii, denir.
Aym m anada sogugu ve keskinligi
?iddetli olan ki? da kuduz kopege
benzetilerek kig kudurdu,
denmektedir. ise, azm ig/
kudurm ug za m a n manasina gelir.

egittiginiz a v c i h a y v a n la rin s iz in

) . k o p e k te n d a h a h ir s h d ir . 1080

s a k la m a s i g 1ib
09,2.
i

b u lu n a n

kopek)
b ir

de,

g o k y i i z i i n d e)

y ild izin

adidir.

y i l d i z , s u r e k l i o l a r a k

Bu

))
oban

d iy e b ilin e n b ir y ild izi iz led ig in d en

b u y o n iiy le k o p e g e b e n z e tild ig in d e n
b u adi a lm i? tir.

gib i

k esk in
a l e tt ir .

ag izlariy la

agzi

b u lu n an

A g izlariy la

b ir

t ul at rui,

tu tu ? la rin a

b e n z e t i l d i g i n d e n b u a d i a l m i ? t i r .
a z o ld u g u n d a n k e lim e ten siy e/ik ili
i m d e k u l l a m l m i ? tbi ir.

K e nedyi stiuytluel abn

ir

m a ?a d ir.
d em ek tir.

Bu

i s i mp e nd

1080 B k z. Isfa h a n, Zeria, s. 2 9 ; C a h iz , Hayevan,

I, 2 2 6 , ^ ^ 7 ; Z e m a h e ri, M ustaksa, I, 64.
08

?a ir, K asim b. H a n b e l e l- Mrr. B kz. T eb rizi,

D iv a n i l-H a m a se , , 9 6; SuyOl, el-

1082 S o ziln sa h ib i R e c e z c i ^

" B k z . ib n '

?erh u

M iicm el, , 7 6 9 ; ib n D u re y d , ip ik a k ,

M u 'cemii l-K eb ir , I, 2 4 3 ; H ayevan, II, 5.

ibn D d re y d , C em heretu l-L u g a , 5 0 6 ,1 .

-i

R ag ip e l-Isfa h a n i
tuttuundakbpek gibi tutup yapimi
gibi durdugundan bu adi alm
tir
i.

(38/Sad 86) soziinde ge en

kelim esinden kastedilen mana da
budur. Hz. Peygamberin: '
,

/ K -l-f

B e n ve Ijm m e tim in

m u tta k ile ri te k e lliifte n u za g iz,

.
eyin
yiikiinii
bir
yiiklenmektir. Bu anlamda
ve .denmektedir
Bu da yi,
bir bir
ki eyi yapmakla
i
yiikiimlii tutmaktir. Yiizdeki k elef
ise, insan yiiziinde bir sikinti
yarattigi dii unuldugunden bu adi

soziinde g e en kelim esi de

esassiz, yapay e yler manasmdadir.
Y i i e c A l l a h i n : '

kim seye g iic iin iin

bagka y iik

A lla h hig
y e te ce g in d e n

yiik lem ez;

h e rkesin

k a z a n d ig i h a y ir ken d isin e , y a p tig i

alm it-.
yaparken

k d tiiliig iin z a r a r i y in e k e n d is in e d ir

Bir insanm bir

zorlu
u

(2/Bakara ektigi
286)a soziinde ge9en

di

Plili esiise, insanlarin sikinti, zorluk

,kelim
saydiklarieyleriyuklemekdemektir.
brfte, zorlugun eklinde
bir a^i

yansitmasidir .

kullamlmaktadir . ise, zorlukla

veya yapaylikla ya da tokluk

Bu, insanm giiciiniin ^ettii maldan

yiikiimliiliik demektir.

gosterilerek
yapilan .eyin ismidir
Onun i
in tekelltif iki
e.ittir

Tipki u ^ e tl^ r gibi:

1 .

Biri i^i (giizel) g6rtilmti t.r

Bu da,
insanm, yaptigi
i in
yla saglamak, kola
onun
una giden, insanm
sevilen bir
ho

y k le n m e sin d e

s iz i segmig, b a b a n iz ib r a h im 'in

y o lu o la n d in d e s i z i n '/ b ir zorluk

masini

kilm am igtir. (22/H ac 78); .

iy i

de

.kullanilir

geg in in .

Eger

hoglanntadim zsa,

O n la r la

k e n d ile rin d e n
o la b ilir

ki,

siz

b ir geyden
h oglanm asan iz d a A lla h
cisi
ikin
ise irkin/

l^ td

tiir. Bu da, insanm

goriilm
sirf
ii
olsunyediyaptigi
gosteri .eydir
Ytiee A llahin : -' -
! Ey Muhammed

D e ki: Ben Kur an a kargi sizden

bir iicret istemiyorum ve ben sir f
gosterig olsun diye insanlara
zorlu k gikaran lardan da degilim
930

< .

y olmasi i e
in ma
ula
ya 1
eydir. Bu a,idan, tek lif kavrami
ibadetlerin

onda

b ir gok h a y ir ta k d ir etmig

b u lu n u r (4/N isa 19).

1083 Z u b e y r b. A v v a m d a n g e le n bu riv ay eti

D ^ a k u t n, e l- E f ra d ta m e r fu o la ra k ta h ri
e lmtr. S e n e d i za y iftir. N e v e v i bu h a d ls :
S a b it d e g ild ir, d e m i tir. B kz. G a z a li, Ihya, 11,
187;

1 > ,

Tahricu E hddisi 'l-ihya, , 156;

A c lu n l, K eyf'u 'l-H a fa ', 1, 2 0 5 .

M tif re d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigu

K -l-m /

.o l a b i l i r v o ^ a Elil y a d a e d a i o l a b i l i r
o g u n a g oK
r ee il saem, ca iul ca ar ik
n

S o z c iig ii,

o rg an in d a n
te sird ir.

ise ,

gdrm e

alg ila n an

gdre,

du^m a

a lg ila n an

fiili

e tk isin i

e k ild e

de,

s o z c i i g i i ,

A m p l a r ,

b i r iky ii

g o ste re c e k

da

a d i v e r i l e b d i r . D e m e k k i , '

burada

t e k i nt e k u lsloazml er rl a r
i .

bni rdleet
n

/s o z c iig iin ii m i i f r e d a t

in ^ u l D m l i r . B uhneur n b te
ir ir s ii
de s {

tir. A l l a h b u y uyr ul er n m
k i$
:

o y l e d ae irr
:

Agizlarindan gikan soz ne biiyiik

S ozlerin en - 3 9 7

bir fey soylem iyorlar ( 1 8 / K e h f 5 (.

g ib id ir4*
0.'
Beunr abdi rai ngcei

sozciig ii

s b z c i i g i i n i i n o g u l u d u r . i k i n c i s i
is e , y a r a la r d e m e k t i r .

is^ , en

kelim eler a ld i, ( o n la rla tovbe eld.

0 da) to v b e sin i k a b u l e tti ( 2 / B a k a r a

( 7 / A

D ily a r a s i d a tip k i e l - 3 9 8

S d zciig ii
hem

hem
de

b u lu n a n

2 3 ) s o z i i n d e g e e n d u a d m
der:

Sen,

beni

k e n d i elin le y a r a tm a d in m i? S en b en i
m anzum

ce n n etin e

y erle tirm e d in

m i?

Sen

a l lt ai nf idzal a r b i r
i

b a n a m e lek lerin i s e c d e e ttirm e d in m i?

m a n ala r

S en in

in
i

a k uGl l raamml ierr.c i lA

e rrianpe
g o r e is e , s d z d n h e r h a n g i b i r k i s m i
lc u ll^ m li r .

A l l a h in :

e l - H a s a n o y l e

y a r a s i g ib id ir . 1085

de

Ey
Rabbimiz! Biz kendimize zulmettik.

. -

to p lu lu k

D e rk e n A d e m R a b b in d e n b irta k im

Y iic e

o y l eakiadr eB
dbr
e
ia:r

in

3 7 ) a y e t i n e g e l i n c e , d e n i y o r k i: B u ,

.genig, d e m e k t i r

< iftiradir; onlar, yalandan bagka

-/ / ,

y a r a la r in en gok g en ig /

in

daha

is e , o n l a r t a r a f i n d a n t i ibr ud e n
i 9

bi iak
r

B u

sd z c ig iin d e n

ozel b irim
a nal ka m
t a dt,
iiin
ar. k i i

alg ila n a n

y ara lam a k tir.

an lam i

ta rn b i r ^ n l a m i f a d e e d e n c i i m l e l e r e

sdzddr.

d u y u su y la

e tk id ir.

duyu

b iriy le

Buna

d u y u su y la

i^ i

Bu

b ir

i s i m
i

rah m e tin ,

g azab in i

g e m e d i

m i? A c a b a , b e n tb v b e etse m , sen beni

c e n n etin e g e ria lirm isin ? d iy e so ru n c a ,
Y i i c e A l l a h : E v e t , b u y u r m utur. 1086
K im isi de, b u ra d a so z k o n u su

1084 air, T a ra fa b. A b d . B u b e y it a irin elM tlse y y ib b. A le s i te h d it e ttig i b irk a b ey tin in so n u n c u su d u r. B k z . D iv a n 1, s. 8 7; A sk e ri,

Sinaateyn, s. 4 3 9 ;

SuyG tl,

e l-M u cem u 'l-

> , II, 82 3 .
1085 air, im r u u l-K a y s. B k z .

o la n , G d k le re , Y ere v e D a la r a arz
ed ilen

emanettir, d e r . B u s o z ile

i a r e t e d i l e n

a y e t udur:

Biz

D iv a n 1, s. 53;

M ensuru i-F e v a id , 2 3 ; Ib n C in n i, H asais, 1,

7; A s k e ri, Sinaateyn, s. 4 3 9 .

1086 Bkz. SuyutI,ed-Durru 'l-Mensur, , 143.

931

 e l - l s f a h a n i
em aneti gdklere, yere ve daglara
arz ettik ( 3 3 / A h z d b 7 2 ) .
Bir
zamanlar ibrahim / Rabbi, birtakim
kelimeler de imtihan etti, , onlari
sona erdirince. ( 2 /B a k a r a 1 2 4 )
d y e tin e g e lin c e , d e n iy o r k i: B u , Y O c e
A l l a h in o n u im tih a n e ttig i

kesme emri, siinnet olma

oglunu

v e d ig e rle ri

g ib i b ir t a k im e y le rd ir. 1087

'

[
Allah Sana, Allah 'tan bir kelim esi
dogrulayici, efendi, nefsine hakim
ve iyilerden bir peygamber olarak
Yahya 'yi miijdeliyor ( 3 / A l - i Im r a n
3 9 ) s o z iin d e ge<e n
k i:

K e l im e - i

Kitabidir,
B u n u n la

is e , d e n iy o r

te v h ittir.

d iy e n le r
k a s t e d ile n ,

Allah 'in

de

v a rd ir.

H z.

is d d ir,

? e k lin d e y o r u m la y a n la r d a v a rd ir.
H z . is d m n

bu

a ye tte

ve:

s o z iin d e if a d e s in i b u la n 0 1 ! e m r iy le
y a r a t ilm i? o lm a s in d a n d ir .
K im ile r i

is e :

in s a n la r in ,

H z.

b u ld u k la r i

g ib i

h id d y e t

s in d a n d ir ,

d e rle r.

K im is i

Is d n in k i i i i k y a ? la r in d a n

b u lm a
is e ,

H z.

itib a re n

A l l a h t a r a f in d a n d z e l h u s u s iy e t le r le
d o n a t ilm i?

kelimesi

dan

Allah'm

a ld ig in i

b e lirt ir.

o lm a s in
a d in i

iin k ii 0 , d a h a b e ? ik t e y k e n :

( Allah in
bir mucizesi olarak Isa goyle) dedi:
giiphesiz ben Allah in kuluyum.
0 bana kitap verdi ve beni bir
peygamber yapti ( 1 9 /M e r y e m 3 0 )
k o n u ?m u ?tu r.

Meryem oglu
Isa Mesih, sadece Allah in elgisi,
Meryem e atmig oldugu kelimesi
ve O ndan bir ruhtur ( 4 / N is a 1 7 1 )
a y e t in d e

A l i a h ^ n :

is a ile , A l l a h b u y u r u r k i ile h id d y e t

Y i i c e A l l a h m H z . Z e k e r iy a y a
s o y l e d ig i:

is e , O n u n , Y u c e

[
Dogrusu Allah katinda
Isa 'nm (yaratiligindaki) durumu,
Adem in durumu gibidir; onu
topraktan yaratti, sonra ona ol!
dedi, da oluverdi ( 3 / A l - i Im r a n 5 9 )

? e k lin d e a d la n d ir ilm a s i

a s ? ib n A b b a s d e r k i: Y llce A lla h , H z. ib r a h im i
te m iz lik le im tih a n e tti. B n n la rini b ea
-ta y
i l^e, ta
b ke dile
e nr:d eByiy
ddi,
i.
ik lari
B
b ea
k is a ltm a k , ( a b d e s t a lirk e n ) a g z in a su
-a lk a la
e k m e k , m is
m va akk, bk u rn
llaunnma asu
k
i m e s h etm e s i evme rbelm
ad-
ti. B e d e n d e

K im is i

is e , H z . i s a y a

d e n m e s in in n e d e n i, H z . P e y g a m b e r

zikir v e Resul d iy e

'[* '
Allah size bir uyarici gonderdi, size
Allah in agik agik ayetlerini okuyan
bir elgi ( 6 5 / T a la k 1 0 - 1 1 ) .
1 Rabbinin
sozii hem dogrulukga, hem de
adaletge tamamlanmigtir. (6/E ndm
e f e n d im iz in (s a s )

a d la n d ir ilm a s i

115 )
h iik iim

a y e t in d e

g ib id ir :

g e e n

k e lim e

ise ,

d e m e k tir. Is t e r s o z lii, is te r

k ile r de: T irn a k la ri k e s m e k , a v re t y e rin i tir a

f i i l i e ls u n h e r h iik m e , k e lim e a d i

-e tm e k , s iin n e t o lm a k , ^ o h u k a ltla rin in k illa ri

v e r ilir . B u k e lim e , s o z c iig iin iin =

e k mlke ka, b biiy

d e s tiiky eve
rle rin
kl
mi
su

ile y ik a m a k .

M ensitr , I 2 7 3 .,

932

B kz. S u y u ti, ed-D urru 7-

dogru

s if a t iy la n it e le n d ir ilm e s i is e ,

b u s if a t in h e m s o z h e m d e f i i l i in

M f r e d a t / Kur'an K avramlari Sozliigii

,s i f a t

o la b ilm e sin d e n d ir.

h e m

hem

de

.d e n e b i l m e k t e d i r

.hem

sozii hem d o g ru lu k g a

de a d aletg e

E n a m

113)

ta m am lan m ig tir

s o z i i , O n u n / 6 ( :

.''

B u g iin d in in iz i kem ale

.e rd ird im , size n im e tim i ta m a m la d im

S ize d in o la r a k Islam ,I begen dim 5)/
M ^ d e 3 ) g i b i s O z l e r i n.
aer e t t i r
B u n u n la
k i,

bundan

sonra

.e d i l m e y e c e k t i r .

deikk m
kt iai
rt

erfat

K im ileri

Y uce

n esih

is e ,

P e y g a m b e r i n ( s as(
d erler:

indir. Kuranm
ekilde
bu

korundu^na dair
aret
birde
i
Bunlar, onu in k a r ederlerse

Y i i c e A l l a h i n :
,R a b b in in

ekmek

c iin k ii

Hz

s O z iain
r ^et it
r

A lla h ,

dnce

kalem i

Enam 89) ayetiyle anlaiilmi/ 6 ( .tir

Bunun, A llahm vaat ettigi
sevap ve azap oldugunu soyleyenler
de vardir.
etl^r bu manaya
aret etmektedir
i :

E v e t g e ld i,

derler.

:O n la r d a

F a k a t k a fir le r

iiz e rin e a za b kelim esi h a k o ld u ) 39 /

Ziimer 71 (;

H a k d in d e n
gikm ig f a s ik la r a R a b b in in kelim esi

gdyle gergeklegti: O n la r a r t ik im a n a
g e lm e z le r (10/Y unus 33 (.

K iy a m e t g iin iin e k a d a r o la c a k la r in

Sdz konusu kelim eler'm , iste

dikleri mucize ayetler oldugunu
soyleyenler de vardir. Bdylece kendi

h e p s in iy a z , b u y u r d u . 1088

lerine gdnderilen ayetlerin eksiksiz

y a r a t t i v e o n a :

B urada
d iy en ler

g e e n

de

v a r d ir .

olduguna
yin
e onlarda
ve her
a ik
landigina dikkat
ekm i
.tir

K u r a n dir,

K u r a n m ,

bu

Yiice A llahin

e k ild e k e lim e , d iy e ad lan d irilm asi,

K S d H in k ^ m ^ iy e ^ la n d irilm a si
g ib id ir.

B o y lece,

la ndigi

v e A l l a h in

K u r a n m

tam am

k en d isin i

koru

m a s i y l a s o n s u z a d e k k a l a c a g i bild iril
m i tr. B u i f a d e n i n m a z/ g ^ m i Plil
kipiyle v erilm esi

de, b u n u n

olmug

bitmig b ir h a k ika t olduguna d i k k a t

R a b b in in sozii

hem d o g ru lu kg a, hem de ad aletg e

tam am lanm igtir.

O nun

s o z le r in i

d e g ig tire b ile ce k h ig kim se o la m a z

Enam 113) sozii ise, onlarinJU '6 (

* -
b iz im le k a rg ila g m a y i um m ayanlar,
B u n d a n bagka b ir K u r a n g e tir veya

1088 U b a d e b. e s -S a m it (radisi. A h m e d , Mils-

ned, V, 3 1 7 - is in a d in d a , z a y i f g d rtilen ib n
LehTa v a r d ir ; T irm iz i de, H a s e n -g a rib tir,
d e m it ir

( M u b a re k fu ri,

degigtir,

dediler.

(10/Yunus

13) sOztinde aktarilan

reddedilmesidir.

sOzlerinin

A rid a tu l-Ahvezi,

X II, 2 1 7 ; H a k im (M iistedrek,

, 4 5 4 ) b a ka

b ir riv a y e tin i ta h r i e d e r v e isn a d i sah ih tir,

d er, Z e h e b t d e O n u n bu h o k m tin d onar. ibn
H acer, e l-F e ta v d 'l-H adise'& e: B irk a la r ken
sa h ih tir, der.

bunu

ge en
ifadesinin
kendileriyle hiikmettigi ve kullari
Kimileri,

burada

R a b b in in

i in

belirlem i

so zii,

oldugu

yeterli
933

R ag ip e l-ls fa h a n i
y a s a l a r i o l d u g u n u s o y l e m i le rd ir.

b e n im le g ik a m a y a ca k sin iz. (9/Tevbe

Ve boylece Rabbinin, israil
ogullanna olan g iize l vaadi,
sabirlari
nedeniyle
gergeklegti

ayetinde sozii edilen bir daha )83

cihada lkamayacaklarina
beraber
ili.kin soziidiir

( 7 / A r a f

Allah

137)

ay e tin e

g elin ce,

d e n i y o r ki: B u . Y i i c e A l l a h in: -

Biz

bu

yle Bu
olmu
dadtur: Yiice
miinafiklarin: B ir a k in

d a size Ityalim ,

eklindeki sozunii
Yiice (Allahin) sdziinii /arpitmak
tirmek olarak degerlendirmi
degi
tir.

ise istiyorduk ki, yerde giigsuz

diigiiriilenlere liitufta bulunalim,

(2 8 /K asas

dugeli.

(48/Fetih

onlarin

bunu

5)

so z iin d e

b ah settig i

vadidir.

' -

Eger Rabbinin verdigi bir soz

,ve tayin ettigi bir sure olm asaydi
hemen azaba ugrarlardi ( 2 0 / T a h a
a y e t i i l e ) 1 2 9 ,

Eger Rabbin

B ir a k in b iz de a rk a n iz a

15).

Bdylece

yapamayacaklarina
tir. Nasil yapsinlar
dikkat
ekmi
ki, bir kere Yiice Allah, onlarm
bunu
y ^ m a y a ca k la rim
dteden
beri bilmektedir. Dolayisiyla bunun
hiikmiinii de daha on
c eden vermi .tir

tarafm dan azabin ertelendigine dair

bir soz gegmemig olsaydi aralarinda
m utlaka hukum verilirdi
u4 r2)
a/
a y e t i n d e s d z i i e d i l e n ) 4 ,soz i s e

Yiice Allahin insanlarla konu

ekilde
masiolur.
ise, Biri
iki
.dtinyadadir. Digeri ise, ahirette
Diinyadakine gelince, bu sdziiyle
ektikleri tiiriindendir
dikkat: . -

;h i k m e t i n i n g e r e k t i r d i g i h i i k m i i d i i r

O n u n b u t t i r d e n s o z l e r i n i n h e r h a n g i

A lla h b ir in sa n la a n ca k v a h iy y o lity la

m e s i n i n eskoizl dkeo nd ue bgs u

iir

. .

veya pe rd e a rk a sin d a n konugur. ( 4 2 /

o la m a y a c a g im an la tir.

?ura51).

,Allah
hakkin hak ve gergek oldugunu
kelim eleriyle ispat eder ( 1 0 / Y u n u s

^hirettekine gelince, m iiminler

i in bir ve onurlandirmadir;

a y e t i n d e g e ) 8e2n ,i f a d e s i i s e
in b ^ A
l i rl l ea dhim
g i as pi zai 9
n ik
i
d elilleriy le;

is e , kuvvetli

delil a n l a m i n a , g e l i r .

,Onlar

Allah 'in)
sozunii
degigtirmek (
isterler ( 4 8 / F e t i h 1 5 ) a y e t i n d e g e 9e n
4 // / inkelam ida', ?
De ki; A rtik siz higbir zaman
934

fakat biz bunun

bilem eyiz.

nasil

olacami

Ayette bunun k^irler i in ^amm

olduguna dikkat ekilmektedir :

' .



A lla h 'a
v e rd ik le ri s o z ii ve y e m in le r in i az
b ir p a r a y a s a ta n la r v a r ya,
o n la r in

a h ire tte

igte

b ir p a y i y o k tu r;

M iif re d a t / Kur'an K avramlari Sozliigii

A lla h

k iy a m e t g iin ii

o n la r la

hig

demiglerdi.

(4 /N isa

k o n u g m a y a c a k , o n la r a b a k m a y a ca k

b ah sed ilen

gdsterme

153)

ay e tin d e

isteg i g ib id ir.

ve o n la r i te m izle m e y e ce k tir ( 3 / A l - i
im r a n 77).

/ K e l l a

Y ah udilerd en

b ir

k ita b in d a k i)

kism i,

( A lla h in

k e lim e le r i

m d n d sm d an

k a y d ir ip

a y e t i n d e ge en

(4 /N isa

birb irin in

s o z c u g u , s o y l e y e n k i iy i a z a r l a m a k ,

tiriy o rla rd i,

derler.

ve

K idmeigs ii

t i r m e a n l a md e y obnu i i nd de eg n
i
tirm e y d i,
a s il

bu

m ak sad in m

da

b ir

sdoezgiii

ve

g ere g in in

irm
k aa k mivanena a lbdtaa
ia
r
v e r m e .
ke k l i n d e

o lu rd u ,

d erle r

in e n i s a b B
e tul i i^
o il a gn di dr i
i r
.
iin k ii, b i r k e l i m e d i l l e r d e d o lip
a
tik ten

ve

b doyhel errecl t
ee

o lu r

(bu

durum da

m anasm i

s a p t i r m a k d a h a k o l a y d i r (.

gelen

cevap

verm ek

an lam in a

( evef), s d z c i i g i i n i i n

ziddidir.

B u m a n a d a A l l a t j b u y u r u r k i: '
.

imdi
ayetlerimizi inkar eden ve Elbette
bana mal ve evlat verilecektir. diyen
adami gordiin mb? (kafir), gaybi
mi bildi? Yoksa Rahman (olan Allah)
katindan bir soz mil aldi? Kesinlikle

hayir! ( I 9 / M e r y e m 7 7 - 7 9 ) ;

k a z a n d i ki,
k t a nboga
t isrogegirdigim
mn er ak

degi
zor

s o z iin ii , r e t v e i p t a l e t m e k t i r . B u ,
o lu m lu

koyuyor

asla,

46(

k elim e leri

y erlerin e

hayir,

m i i m k i i n d e g i l m a n a l a r i n i t a i y a n

s o z c u g u i s e ,

o n lar

k esin lik le

esas

s o z c i i g i i n i i .
no g u l u d u r
B azilari,

H ay ir,

B ilg id e n n a s ib i o lm a y a n la r

d a A lla h b iz im le k o n u g sa ya, y a h u t
bize de b ir m u c iz e g e lse y a ! d e d ile r
( 2 /B a k a r a 118) a y e tin d e so z ii e d ilen

diinyada iyi
(ve hareketler) yapayim. H ayir!
Onun soyledigi bu soz (bog) laftan
ibarettir. ( 2 3 / M t i m i n u n 1 0 0 ) v e

d a h a b u n a b e n z e r b i r o k a y e t .

' Kesinlikle hayir,

dogrusu , hig A lla h in emrini tam
yerine getirmedi ( 8 0 / A b e s e 2 3 ) .

m d k ^ e m e ( k o n u m a ) is e , y i i z y iiz e

/ K - l - e

k o n u m a d i r .
B u t i p k i :

'

'

K it a p / / ,

senden, k e n d ile rin e g d kten b ir k ita p

in d irm e n i

is tiy o rla r.

M u s a dan

bu n d an d a h a b u y iig iin ii istem ig le r

ve:

A lla h ,I

b ize

a g ik g a

goster,

:
g o ze tm e k

B ir eyi

korum ak

m an asin a

g e l ir .

ve
Bu

Allah
seni korusun v e
seni dmriin en gok gozetilenine
kavugtursun. ' / kadar
a n la m d a o y le d en ir:

R ag ip e l-Isfa h a n i

zaman goziime uyku girm edi de

'
-.

B u a n l a m d a A l l a h k i :
'

O n la rd a n biri veya

ki: Geceleyin ve giindiizun

sizi Rahman dan kim k o r u y a b ilir ?

,y a n in d a yag lan irsa, sa kin o n la ra of

( 2 1 / E n b iy a 4 2 ) .

b ile deme ( 1 7 / i s r a 2 3 (.

g e m ile r in 9 n d e k o r u n d u g u
yer

d e m e k tir .

is e ,

B a sra da

b ir ^ e r is m id ir . iin k ii, B a s r a h la r ,
g e m ile r in i
a lir la r d i.

b u ra d a
B o r 9 la

a l iv ^ r i de

k i, P e y g a m b e r (s a s ) :

borg de kapatmayi

is e ,

iks o zbc i ri g i i s, m ae

m u z a f o ld u g u n d a n asb , cer ve re f
.h ^ l e r i n d e

elifi

,B i r z a m i r e
sonundaki

o ld u u

gib i

k alir

m u z a f o ld u u n d a
elif,

nasb

ve

ise

c e r 1

y dl e rhianrdfei n e d o n i i ur. O n u n

k u r u m u
i in

) ik i ( d i i(

e k l i n d e g e l i r.

yasaklamigtir. 1089
d e m e k tir. O n u n

sozciig iin iin m iie n n e si

in k u l l a m l ^i dm>
ii

k o ru m a y a

d iy e if a d e e d ilm itir. R iv a y e t e d ilir

Borcu,

Bu

her ikisi senin

k a l m i

ot

otu bol olan

9 n

ik is in i g o rd iim

,ik is in e u g ra d im ,0

v e'

yere ' ' d e n m itir.

d y l e gir.
e 9A
m ye ek ttteedddier
e
r:

ik i b a g in ikisi de

y e m ig le rin i verm ig ( 1 8 / K e h f 3 3 (.

/K ila

R e f h a l i n d e i s e , e l i f i d e i.m e z
i k i l i ifa d e de (

ikisi), k e lim e s i,

9 il^ d e d e k i ( hepsi) s o z c iig ii

g ib id ir. B u , s o z c iik y a p is i o la ra k

O n u n i n
i : H e r ik is i de

ba n a g e ld i , d e n m e k t e d i r .

tekli,

m a n a o la r a k

ikilidlr. O n u n s b z c iik
y a p is i g o z o n iin d e b u lu n d u ru la ra k bir

s o z c iig iiy le , m a n a s i d ik k a t e a lin a r a k d a

S oru

iki s b z h iiy le ifa d e e d ile b ilm e k te d ir.

K em /
ed a ti

veya

iin lem

o la ra k

m e n s u p i s i m d e n o n c e ^ u l l ^ m l ^ n
,ka g ? a n l a m i n a g e l i r . A s i l

m anasi

sa y iy i ifa d e etm e k tir. S o ru o la ra k

1089 A b d u lla h b. O m e r h a d is i. H a k im , d e r ki:
Bu, M O slim in a rtla rin a g d re sa h ih b ir ha-

da

k u lla n ila b ilm ek te d ir.

N esneyi

d istir a m a h e r ik isi d e (B u h a ri v e M tlslim )

b e lirle y e n isim o n d a n s o n r a m a n s u p

ta h r 9 e tm e m i tir. B k z . H d k im , M iistedrek,

b 9 m d e g e l i r.

, 5 7 ; D a ra k u tn i, , 7 ; B e y h a k i, , 2 9 0

a d a m d o v d iin ? A y n \ e d a t , h a b e r / b i l g i

( B e y h a k tn in se n e d i z a y iftir; tinku, ra v ile r

9in

a ra s in d a z a y if o lan M u s a b. U b e y d e er-R ebez?

y ^ r a lm a k ta d ir). ilg in tir ki, a g m in h a d is piri
k o n u m u n d a o la n

D d rakutn? bu h ad isi Sit-

nen k ita b in d a M u s a b. U k b e d e n d iy e re k
riv d y e t e tm i tir. H a k im d e bu k i i y a n h h k la
M u s a b. U k b e d e n d iy e v e rm i tir.

Bu

de

durum da

k en d isin d e n

9 mbdi e
n ic e

^ u l l a m l ^ ^vketr^md em
k

nesneyi
sonraki

^ .

a d a m ...)

Kag

b elirley e n

isim

Bunun

m ecrur

kag adam
m a n asi(

M f r e d a t / Kur'an K avramlari Sd^lhgd

9o k lu g u

m in

Burnt soylemelerinin sebebi gu:

Kiyamet giinii, kendi giinahlarim
olarak yiiklensinler (16/Nahl

e d a ti g e lm e k t e d ir . a y e t le r b u n a

25) soziinde ise, onlarin, cezamn

ifa d e

k e n d is in d e n
b e lir le y e n

e tm e k tir.

so n ra
is m in

d r m e k t ir :

B azen

g e le n

nesneyi

b a in d a

Nice

k e n tle r h e la k etlik. ( 7 ' A r a f 4 ) ;

B iz h a lk i

z a lim o la n nice m e m le k e tle ri k ir ip

g e g ird ik ( 2 1/ E n b iy a 11).

is e ,

g d m le g in ,

e lin

iiz e r in i

o rten k is m id ir .

de, m e y v en in

kabugudur.

Bunun

iiz erin i

o rten

9o g u l u

e k l i n d e g e l i r . A l l a h b u y u r u r ^ i:

O r a d a m eyveler

ve salkim li h u rm a a g a g la ri v a rd ir
( 5 5 / R a h m a n 11).

k e lim e s i d e b a l i k ( k a p iio n )
g ib i b a i o rte n e y d e m e k tir.

tamamina 9arpilacaklarina
ekmektedir.

dikkat

<
Bunu
bulamayana ise iig giin hacda, yedi
de dondiigiiniizde ki tam 7 giin
orug tutmasi lazim gelir. (2/Bakara
196) ayetine gelince, deniyor ki:
Once on denm esi ve onun tam
diye nitelendirilm esi, bize yedi
ile 9 toplandiginda on edecegini
ogretmek degildir. Aksine, bu on
gtinldk orucun kurban yerine g e9en
orucun tamamlanacagim a9iklamak
i in bd yle denm itir.
Kimileri ise, on sayisim n t^m
diye

/K -m -1
B i r geyin

onun

isten e n

tiim

k em ali,

v asiflarin in

ta m a m o lm a si, b ir a ra d a b u lu n m a si
d e m e k t i r .
m an asi,

d en d ig in d e, b u n u n

o nun

g e y le ri b ir

b iitiin

la z im

^ g e ld i,

o la n

bu lun du ,

Y i i c e A l l a h in :

sayilarin varacagi ondalik sayilarin

birincisi
olm asina
ve
bundan
sonrakilerin onun bir nevi t e k r a r i

Anneler,

e m zirm e n in

g o c u k la rin i,

ta m a m la n m a sim

iste y e n le r

ig in

tam ik i y i l e m z ir ir le r ( 2 /B a k a r a
2 3 3 ) sdziinde belirtilen tam ik i y il,
90Cugun y a r a r in a o la m n iis t s im r i
olduguna ia re ttir.

nedeni,

olduguna da iaret etmektedir. Buna

gore, on sayisi, tam sayidir.

e k l i n d e o lu r .

nitelendirilm esinin

sdylenen soze bir ilave yapmak

gibidir ve bunun sayilar dilinde
tistiin birozelliginin olduguna dikkat
9ekmektedir. Ayrica, on sayisimn,

'

/ K -m -h
1 . dogutan kor olan kii
demektir.
Bazen
bu
kavram,
sonradan goziinii kaybeden i in de
kullanihr. Bu baglamda denm itir:

-
37

R ag ip e l-Isfa h a n i

daglarda barinaklar yaratti ) 6 /

G o z le ri, ik is i de beyaz - 3 9 9
o la n a k a d a r a(kor
k ti oldu 1090(.

Nahl 81 (.
ise,b
yinir^^
i indesaklandigi
e
ortu demektir.
ogulu
Bunun
da
eklindedir. Bu tipki<) / ( ve '/'

K-n-n /

in d e

ed ild ig i,

m u ehyaifnaBz a
iir

sa k lan d ig i,

g iz len d ig i

b a rin a k , s ig in a k , siper, ev [

a r d a k ,

g i b i [ e y d i r . B u a n l a m d a 1
d e n i r k i , b ir g eyi k o ru y a c a k b ir y e re

s a k la m a k a n l a m i n a g e l ir . Y i n e d e
d z e l l i k l e b i r ev , b i r e l b i s e Fiil
v e ,

e y l e o r t i i n e n b, esnazkelrai n ab n
ir
in k u l l a m l i r . B u m a n a d a A el lya h
i
b u y u r u r k i :

.
Sanki

o n la r ortiiliip saklantnig y u m iirta

g ib id ir le r ( 3 7 / S a f f a t

4 9 (;

igine gizlemnig in c i g ib id ir le r 5 2)/

T u r 2 4 ) ; A y m k o k t e n g e l e n '

iglerinden seni
,dinleyenler de vardir, fa ka t biz
onu anlamalarina engel olmak igin
kalplerinin iistiine ortiiler koyduk
Enam/ 6 ( 25 (.

Onlar: Senin bizi davet ettigin geye
kargi kalplerimiz kapahdir. (41/
Fussilet 5).

B u g e n g le r s a n k i sedefleri

} ortiiler) kelim esi gibidir .

.

f iili

is e , i n isnadme n s akkelnaddii g ii

Deniyor k i: Bu ayette sozii edi len

tutum (itiraz): Bize anlattiklarini

anlamada zorluk gekiyoruz, sozlerin

drtiilii gibi geliyor bize eklinde
anlatilmitir. Nasil ki, baka yerde

e y l e r i
.
in k u l l a m l i r

'
Dediler ki: Ey iiayb!
Biz senin soylediklerinin gogundan
bir gey anlantiyoruz ( I l / Hud 9 1 ) .
o y le d e ^ i lerd r:

Y i i c e A l l a h b u a n l a m d a :
_

B o y le k a d m la r a evlenm e

is te g in iz i
iistii kapali bigimde
gitlatmanizda
veya
g o n liin iiz d e
tu tm a n izd a s iz e b ir v e b a l y o k tu r 2)/
B ak ara 2 3 5 ) b u y u rm ak tad ir.
^ ,
e k lin d e

k e l i m oe gs iunliu
n,
g elir.

A lla h

buyurur

k i:

A lla h , y a r a t tik la r in d a n

s iz in ig in g o lg e le r y a p t i ve s iz in ig in

1090 air,

s tiv e y d

bi

E bi

>.

B kz.

M ufaddaliyydt, 2 0 ; Ib n F aris. M iicm el, ,

?? ; E z h e ri, Tehzibu i-L u g a , , 2 9; ib n n lE n b ari, A zdad, s. 374.

0 , , elbette
gerefli bir K u ran'dir; korumnug
bir kitaptadir (56/Vakia 77-78).
Deniyor ki: Bu yette ge en
' levh-i mahfuzdur. Kimisi ise,
miiminlerin kalpleridir, der. Bazilari
ise, bundan maksat, bu Kitabm iee
Allahin katinda mahfuz oldugunu
iaret etmektir, derler. Nitekim ,
^^ Hig giiphe

yok ki, Kur an ,I biz indirdik, elbette

onu yine biz koruyacagiz (1 5/Hicr 9)
ayeti bunu gostermektedir.

M i i f r e d a t / Kur'an Kavramlari S d z lig h

Evh

k ad in

korum asi

da,

ko casm in

n e d e n iy le

o ld u g u n d a n

onu

a d i n i a l m,
tir. T i p k i

b ir

k aigilinebidi el eyrdm
eik
ii

adim alm asi g ib i.

birik tird ig in iz

s a k la y ip
H aydi

g im d i

ta d in

biriktirdiginiz

geydir.

b a k a lim

ge y in

gu

t a d in il

d e n ile c e k ( 9 / T e v b e 3 5 ) .

y a r i l moal amni 0^

is e ,

Igte bu k e n d i c a n in iz ig in

b ir k o ru n a k ta

k o c a sm in o n u k o ru m a si n ed e n iy le

k ilifi/sad a k d e m e k tir.

Ona

b ir

h a z in e

..

' <? '/ , y a

da

b e r a b e r in d e > m e le k g e z ip d o la gsa

K-n-d

y a! (1 1 /H u d

1 2 ) , y a n i , b i iy i ik b i r

m a l/se rv e t.
Y iic e

bu

A lla h

anlam da

b u y u ru r:
,u p h e siz in sa n

R a b b in e

k a rg i

gok

nan kordiir

A d i y a t 6( (.

'

D u v a r in a ltin d a o n la r in

b ir h a z in e s i vardi, b a b a la r i d a iy i b ir
kim se idi, O n u n ig in R a b b in iste d i

Y a n i , A l l a h m n i m e t l e r i n e k a ri
n an k o rd iir.

Bu

t i p k ie, ybihn
i ir

b i t m e d i g i t o p r a g a
, _ . d e n m e s i
g ib id ir.

k i o ik i g o cu k e r g in lik g a g la rin a
e r s in le r ve R a b b in d e n b ir rah m e t
o la r a k hazinelerini g ik a r s in la r

18)/

,K e h f 8 2 ) a y e t i n d e i s e , d e n i y o r k i: B u
b i r i l i m s a y f a s i y d i ( h a z i n e s i y d i (.

K-n-z /

M a ll,

m a lm

iis t i i n e

koym ak

v e o n u m u h a f a z a ^ t m ^^,
a d i n i
tir.
kap ta
n asin a

Bunun

to p la m a k
g elen ,

a s ha l m
d a
i(^^

(b irik tirm ek )

ma

H u rm a n m to p la n d ig t ,h a rm an la n d ig i
z a m a n a d a '

tir.d ieyni m
c e

i de et ivnei y ea l m
dde
i

adi v e r ilm
t i ir.

K -h-f /

D a g d a b u lu n a n m a a r a y a adi
v e r i l m e k t e d i r . B u n u n 1

e k lin d e d ir. A l l a h b u y u r u r

>: .

-.

Yoksa sen A s h d b - 1 K eh f'i ve R a k im

(is im le rin in

y a z ili

b u lun du gu

tag

kitabeyi) g a g ila ca k a y e tle rim izd e n m i

s a n d in ? ( 1 8 / K e h f 9 ) .

A lt in ve g u m iig ii y tg tp d a
o n la r i A lla h y o lu n d a h a r c a m a y a n la r
,T e v b e 3 4 ) , y a n i , o n u d e p o l u y o r / 9 (
sto k lu y o rlar.

j ^ /K - h - 1
Y a lilig in
k i iy e,

p e n e sin e
adi

d ii en

v erilm ek te d ir.

Bu

R ag ip e l-Isfa h a n i
ya li (35-50) demektir.orta
Al)ah
buyurur k i :

B egikte de, o lg u n lu k

K a h i n lai kn l e v eu g br
au
in k u l l a m l a ny aflil
p a ni sike
i
,

d a in s a n la r la k o n u g a ca k ve iy ile rd e n

e k l i n d e d i rt e. B
i yui c e
i

y a g im b a g in i a lm ig lik h a li) g a g in d a (

ip

m aharet

i s e ,

k a z a m l ddiegriinndl ea

fiili

k u lla n ilir.

B
u

z o r a k i v e y a z o r l a n a r a k d a , fiil

1 B egikte de, y e tig k in g a g in d a

f o r m u y l a v erilir. B u m a n a d a Y iic e

o la c a k tir

d a in s a n la r la k o n u g a ca k ve iy ile rd e n

g e le n

in s a n in

, o lg u n lu k g a g in a

a r t ik

b u y uAr lm
tluau
hr:

B i r kahin s o z ii de

o la c a k tir (3/A l-i Imran 4 6 (;

1

o y le

sa g i

s a k a li

!d e g ild ir, ne de a z d iig iin iiy o rs u n u z

H a k k a / 649 2( (.

b e y a zla m a b a g la d ig i g ib i, k u ru m a y a

.y iiz tuttu, demektir

K-V-b /

Bu dyle
anlamda
der:
K u lp u

, -

o lm ay an

bardaga

a dtir.
i vBeorugi nul m
ul u
n
i '

B itk in in s a m a n iy la -4 0 0

e k l i n d e d i r . A l l a h b u y u r u r k i:

p ig irilm ig , y a g la n m ig .'m

'K a y n a g in d a n

do ld urulm ug , bardaklar, ib r ik le r ve

/ K -h -n

k a d e h le rle ( 5 6 / V a k i a 1 8 (.

G e9m i gelm i
bilinm eyen olaylari bir tiir zan

haber veren iye

ki ^ adi
ekilde zanna dayanarak
verilir. Bu
gelecekle ilgili haber verenlere ise ,
* 1-'
tir. Bu her iki m
denm
eslek
i
de tem elde hem yam lm a hem de
isabet etme iizerine kurulan zanna
dayandigindan
B z.
Peygamber
sas ( (: .

'

K im b ir /' ve k a h in e g itse

ise, k e n d is iy le o y u n o y n a n a n

te

meydana

davul d em ek tir.

/ K - y - d
T uzak,

diizen ,

an lam in a gelen
d em ek tir.
) k o tii

k u rn az lik ,

h ile

b i9r e ,it k a n d i r m a
B u 9kiennddei

g o r i i l e n ) v e ) iyi g o r i i l e n (

ek lin d e
B u n u n la

ik i

k ism a

beraber
in

daha

^ u ll^m lir.

a y r i l m i
.
t ir

90k ,

k o tii

gKo ar ini ldeinr m a

i

ve o nun d e d ik le rin e in ansa, E b u 7 K a s im a (M u h a m m e d e) g o n d e rile n i

,Vahyi)

in k a r

yurmubu

etmig

s a y ila c a k t ir (

1092
tur.

Tib (H N : 3 9 0 4 ; H a tta b i, M edlim ii's-Siinen,

IV,

2 2 8 );

H a k im ,

M iistedrek,

1,

(H e r

iki im a m in a r tla rin a g o re sa h ih tir, d er);

T irm iz t,

B abu 'n-N ehyi

An

ity d n il-H did

(M u b a re k fu rl, A rid a tu i-A h v ezi, 1, 2 1 7 ); H a1091 air, e l-A a. B k z . D iv a n i, s . 145.

1092 A h m e d , M iisned, 11, 4 2 9 ; EbG

940

^ , et-

fiz 1>
', E m a il sin d e S a h ih b ir h a d istir, der.
B k z . B e g a v i, ferhu's-SO nne, X II, 181.

M iif re d a t / Kur'an K avram lari Sozliigi

g iic ii, y e te n e g i d e m e k o la n

d e m e k is te n e n is e , b e n o n la r a b ir

v e a ld a tm a k , k a n d ir m a k d e m e k o la n

k o t u lu k d i i iin u r u in , d e m e k tir.

k e lim e le r i

de

bu

a n la m d a d ir.

igte

ona b ir tuzak k u rm a k istediler. B iz

Y u su fa b iz b o yle b ir oyun ogrettik.

de k e n d ile r in i d a h a a lg a k d iig iird iik

( 1 2 / Y u s u f 7 6 ) ;

( 3 7 /S a f f a t 9 8 );

A l la h b u y u r u r k i:

A y ric a ben o n la r a m iih le t de veririm .

Fakat

tuzak kurup helak

benim

edigim p e k g e tin d ir ( 7 / A r a f 1 8 3 ).
B a z ila r i, b u ra d a b a h s i g e 9en tu z a g in
a z a p o ld u g u n u s o y le m i t ir . D o g r u s u
is e ,

bunun

k a y d e d ilip
b o y le c e

y a p ila n
zam an

o n la r

k o t u liik le r in

t a m n m a s id ir k i,

k i iy i

y a p t ik la r im n

g e liy o r s a

tuzagi

K a firle r, k e n d ile rin e miihlet

vermemizin. g a h is la r i ig in h a y ir li
ancak

g iin a h la r in i

a r t ir s in la r d iy e v e riy o ru z.
im r a n 1 7 8 ) ;

( 3 /A l-i

G ergekten A lla h h a in le r in hilesini

b a g a riy a u la g tirm a z ( 1 2 / Y u s u f 5 2 ).
B u ra d a

h a in le r in

f iz e llik le

b e lir t ilm i o lm ^ la r m m n e d e n i, k e n d i
t u z a g iy la h a in lik d iiiin m e y e n ^ im i
in s a n la r in b u t u z a k la r in in a m a c in a
u laa b ile c e g in e
i in d ir .

i t e

kard e ?i

d ik k a t e k m e k

b u ra d a

i in

u z a g in

a m a c i h a i n li k d e g ild ir .

A l l a h a y e m in e d e rim ki, s iz

a r k a n iz i

d o n iip

ben p u t la n n iz a

g ittik te n

sonra,

elbette b ir tuzak

kuracagim ( 2 1 / E n b iy d 5 7 ) a v e tin d e

Q u n k ii o n la r in

ancak

b ir

b iiy iic ii

k u lla n ila n :

f a la n

k e n d in i

k a n d ir iy o r

d e y im i, k e n d in e e b m e rt d a v r a m y o r
m a n a s in d a d ir .
Zend, o lm a k u ze re , d e y im i

is e , a g a k is m in m y a n m a s iy la ate
ik a r m a y a

y a r a y a n a k m a g in ,

bu

ge 9 yan m asi

a g a k is m in in

h a y li

a n la m in i t a ir.

B u ra d a

f l i li n i n

k u lla n ilm a s i, o n u n y a k in lik b ild ire n

f lille r d e n

(e fa l-i

o lm a s in d a n d ir .
b ir i in

m u k ire b e )

H e n iiz

y a p ilm a m i

d e n ir. E e r b a in d a

o lu m s u z h a r f i v a r s a , b u d u r u m d a , 0
i? i n y a p ild ig in i, o n u n y a p ilm a m a y a

90k y a k in o ld u g u n u if a d e eder.

a y e t le r

m is a ld ir :

bu

konuda

b ir e r

3 9 );

a ra y a g e tirin . ( 2 0 / T a h a 6 4 ).

H z . Y u s u f un

d u u n d u g ii

d ile d ig in iz

tuzagidir. ( 2 0 / T a h a 6 9 );
O n u n ig in b iitiin tuzaklarinizi b ir

o ld u g u n u sa n m a sin la r. B iz o n la ra

miihleti,

k a rg i

y a p t ik la r i

E g e r e lin izd e n

( 7 7 / M iir s e la t

A r a p a d a

T ip k i:

bu

bana

kurun

c e z a s in i 9e k m e y e g o t iir s iin .

' ( - '

(E y M u h a m m e d !) A z k a ls in s e n i bile,
Sana

v a h ye ttig im izd e n

ba gka sin i

bize kargi ift ir a ede sin diye, fitn e y e

k'tsiire ce klerd i ve ta k d ird e se n i

941

R ag ip e l-Isfa h a n i

dost edineceklerdi. Eger biz Sana

sebat vermemig olsaydik, nerdeyse
sen onlara d a yan acaktm (1 7/73 8 ,
74)

K -v-r /
yin
e kevri
Bir ' , onun

etrafindan dolanip bir kismini diger

A z kalsin, soyledikleri
sozden gokler gatlayacak, yer
yardacak ve daglar pargalanip
dagdacakti ( 1 9 ' M e r y e m 9 0 ) ;
imgek onlarin
neredeyse gdzlerini kapiverecek (2/

.kisimlarina baglamak, eklemektir

^^Bu tipki, sarigin sargisini sarm

B a k a ra 20).
Y in e

buyurur

k i:

- N eredeyse,
kendilerine ayetlerimizi okuyanlara
saldiracaklar. ( 2 2 / H a c 7 2 ) ; -
Ona gdyle der: Allah a
ederim ki, dogrusu sen az
daha beni helak edecektin ( 3 7 /

S a ffa t 56).
Bu

fiil

ile

b ir lik te

k u l l a n ila c a k

o la n o l u m s u z l u k h a r f i n i n o n d a n Once
gelm esiyle, so n ra g elm esi arasin d a fark
y o k tu r. u i^i a y e t t e o l d u g u g i b i : <

Az

kaldi yapmayacaklardi ( 2 /

B a k a r a ^ (,

/-

hig soz anlamaya yanagmiyorlar? ( 4 /

N i s a 78).

'

iistiine sariyor, giindiizu de gecenin

iisliine sariyor (39/Ziimer 5) sbzii
Giine in kendi yOriingelerinde
ise,
akip gitm esi, gece ve giindiiziin
kisalmasi ve uz^masi gibi durumlara
arettir.

Keskin
silahi
saplayarak yere yuvarladi, deyimi
ekiide yaralanan
ise, ki
bu ,inin
toplam kendini[
yigilm asidir .

j^ A tk o g a r k e n kuyrugunu
.salladi , demektir
Biiyiik deve siiriilerine de
.d e n m e k t e d i r
A rin in k o v a n i d e m e k o la n

ise, b ld

eydir
im iz.

.ise, deve semeridir

B u f i i l i y l e b e r a b e r e d a t i ise ,
n e r e d e y s e h i k u l l a n i l m a z . S a d e c e
i i r d e z a r u r e t h a l l e r i h a r i . D e r k i:

ir.
gibi
Yiice
bir mana
A 1ahin
ta :

yiik
Her bii
ehir
in de
i adi
kullanilabilmektedir. Bu kdylerin
ve inde
mahallelerin
yer aldigi
i
yerle im bdlgesi demektir.

Eskimigligin uzunlugundan
neredeyse, mash olacakti. 1(193
401-

Y a n i , g o u p g i d e c e k v e s i l i n i p
siipiiriile ce k ti.

Bu

kelim e

mektedir
ge [: <
1093 air, R u b e b. e l - A c ^ c . B k z . D iva n ' 1, s. 72;

M esaid, I, 2 9 5 .

942

Kuranda
oyle

Kugkusuz iyiler

M tif r e d a t / Kur'an Kavram lari Sozliigu

de karigimi kafur olan dolgun bir

k a d e h te n igerler(76iinsan 5 (;

' Onlara

/ K ey fe
(N a sil);

H ak k in d a:

B eyaz

o ra d a /' ,d o lu k a d e h s u n u lu r k i

v e s i y a h g i b i , ( .be n zer ) y a d a

k a rig im i z e n c e fild ir ( 7 6 / i n s a n 1 7 (.

k e l i mi en sdie, c e k
i
i
b ui l ue cn ea kn

vkea p tki ra. b i n

h e r b i r i k e n d i ibn aa

Bir bardak

Aard
a pa

igtim v e
bardak

.a d i n i a l i r

i^ d eleri

A l l a h d a :

guzel/temiz bir
v ard ir.

Y iic e

,K a y n a g in d a n d o ld u ru lm u g , tesd ler

ibrikler ve kadehlerle

( 5 6 / V a k i a 18 (

b u y u r mt uur.

ta m m la m a la r in y a p ila b ild ig i b ir so ru
s o z c i i g i i d i i r . O n u n i in Y i i c e A l l a h
h ak k in d a:

h akkinda da

g i i z e l l i g i v e s a g l a m l i g i d i r . O n u nin
i

v e siy a h g ib i. B iz b ir e y h a k k i n d a

(nasil?) d i y e s o r a b i l i r i z . Y i i c e

k e n d i za ti h a k k i n d a b iz e

A l l a h i n

b ilg ilerin

m u h a ta b i

ta m am i,

uyarm ak

aslin d a

veya

onu

a z a r l a m a k i n s o r u l m u s o r u l a r d i r .
a y e tle r b u n a b ire r m isald ir:

Allah ,I n a sil inkar

edersiniz ( 2 / B a k a r a 2 8 ) ;

d e y i m i d e ,i nki n
i

Iman ettikten
sonra inkara sapan bir m illed Allah

o c u k l a r i m n a ko illdl iu, g uz en kui

n asil dogru yola erigtirsin? ( 3 / A l - i

,a n l a t i r .

ih a n e t,

v e f a s i z l i k d a

sa d ak a tsiz lik
.d i y e a d l a n d i r i l i r

Z ira,

bunun

k u lla n m a

dt a a bk iel
r

o l d ui gi nui i l m
tdiii ir
i.

eden,

Bundan

d o l ai yi ni ,l e nhme ir

v efa sizlik

g d ste re n

o n u n a d i y l a a mtul ir r. T
o li m
p kui,
ad in d ak i ad a m in d em ircilik le
i i k e n , d a hi ai nblsieornnm
kr a
ii
h e r d e m i r c i n i n
l a n m a s i g ibbai.

mugriklerin Allah

katinda ve Resulii kadnda herhangi

bir ahdi n a sil olabilir? ( 9 /T e v b e 7 ) ;

Baksenin

a d in d a k i a d a m , ih a n e t, v e f a s iz h k la
ti.

im r a n 8 6 );

d i i
ioi nyiliel e b i dl ier:

k u lla m lir. B e y a z

_ ~ ise , a k il, z e k a , m u h a k e m e

ih a n e t

Nasil? S o r u s u n u s o r m a k

d o g r u d e g i l d i r . B a z e n , beyaz v e
siyah g i b i k e n d i s i n d e n s o r u s o r u l a n

a y a k i i z e r i n d e y i i r ii doiig
n uiin
n i ii
i
an latir.

( hastadir ) e k l i n d e ^ i m i

v e y a

v erd ig i

,Digi deve
,topallayarak yiiriidii, d e y i m i i s e

( benzem ez ), -- - - - - (,s a g lik lid ir )

ad iy la an ilm a y a

igin n a sil misaller verdiler ( 1 7 / i s r a

4 8 ) ; -
(Allah in)
yoktan n a sil yaratmig bakin ( 2 9 /
A n k e b 6 t ^ ;

Allah in

varliklari

yoktan n a sil yarattigini, sonra bunu

tekrarladigini gorm ediler mi? ( 2 9 /
A n k e b u t 19).

943

R ag ip e l-Isfa h a n i

zahire aliriz. Zaten bu aldigim izpek

az bir zahiredir (12/Y u su f 65), bir

/ K -y -l
: S o z c i i g i i , t a h i l o l e g i d i r . B u

deve yiikii kadar, demektir .

ona yiyecek
temin ettim, d e n i r . Ona,
bir tahil olgegi yiyecek verdim,
Ondan bir tahil olgegi aldim,
an lam d a

d e m e k t i r . A l l a h b u y u r u r k i:

/ K-V-n

zamani

bildiren
m
g ei

bir flildir. Yiice A llahin pek

Eksik olgiip tartanlarin vay haline!
Onlar insanlardan kendilerine >
gey aldiklari zaman tarn olgerler.
Kendileri bagkalarina > gey
olgtiikleri veya tarttiklari zaman eksik
diger ve tartarla ( 8 3 / M u t a f f i f i n 1-3).

sifatinda onlarm ezeli olduklarini

bildirir. Allah buyurur k i :

Allah her geyi hakkiyle

bilendir (33/A hzab 40 (;

Allah, her geye kadirdir
Ahzab / 33 (

7^(.

eyin cinsi/tiirii anlatilirken

Bir
onun

bir vasfi/Ozelligi

hakkinda

t a h il

kullanilan ve onda var olan bir

de,

nitelige
imde
bagli
gelen
bi fiili

alin ab ilen v e v erile b ile n h e r e y d e

ise, bu niteligin soz konusu varlikta

a d a l e t i g o z e t m e k g e r e k t i g i n e t e v i k

her zaman m evcut oldugunu ve

Bu
Ol e g i

sozde

her

o ze llik le

ne

kadar

z i k r e d i l m i s e

ok az zaman/durumlarda ondan

v a r d i r . Y i i c e A l l a h m :

Sen

bize yine olgek (zahire) ver, ayrica

sadaka da ihsan eyle. ( 12 / Y 0 s u f 8 8 ) ;
Ey

yrildigina
a
dikkat
Yiice

A llahm

,e^er. M esela

insan

hakkinda :

babamiz! Bizden olgek menedildi

(bize zahire verilmeyecek). Bu kere
kardegimizi de bizimle gonder ki,
olgek alabilelim. ( 1 2 / Y u s u f 6 3 ) ;

Zaten insan gok

nankordiir ) 17 / 5
67 (;

'Dogrusu insan gok
cimridir (17/isra 100 (;
Insan ise, her geyden
gok miicadelecidir (18/K eh f 54 (

'

.buyurur

Bu ayetlerde kaydedilen insan

Ey babamiz! Daha ne isteriz?

igte sermayelerimiz de bize iade
edilmig. Bununla yine ailemize
zahire alir getiririz, kardegimizi de
koruruz, iistelik bir yiik daha fazla

nitelikleri, onlarin insanda devamli

944

'

olarak cut
m evolduklarini ve
az

dnrnm larda/zam anlarda

ok

ondan

yrildiklarina adikkat ekmektedir.

eytan

hakkinda

gelen

M iif re d a t / Kur'an K avram lari Sozliigu

n i t e l e m e l e r d e b o y l e d ir . a y e t l e r
de

onun

v a s i f l a r i n aa r e it

I s a v e a z d n c e g o r i i l m t i ! o l a n

haline

dtir.
aur reuB
t meu d,u inhl aml e
ii

Se ytan in s a n i y a p a y a lm z ve

a r e t t i r , d i y e n l e r i n s d z l e r i i s e , t u t a r l ii

etm ek ted ir:

bazi

M e r y e m 2 9 ) . B u r a d a)/ 1 9 .ile H z

y a r d im c is iz

b ira k m a k ta d ir

Furkan 2 9 (;

e ytan

ise

R a b b in e

) 25 /

k arg i

gok

n a n k d rd tir (17/isra 27 (.
Bu

iin k i i e yb u ,d e dg ai lhda
bi irr.
o l a n b i r donl ca ey am
g ei.
air e t t i r
F a k at, b u z a m a n , o n la rin b u sd zleri
sd y led ik leri z a m a n a y a k in d ir.

fiili, e gz ea rm am
gnei

k ip iy le k u lla m lirsa , b u d u r u m d a sd z
k o n u s u v a r l i k b e l i r t i l e n n i t e l i k l e r iiz e re

i k i n c i s i nue cmi iim

s al le dis
i r
e:

a y e t i n e g e l i n c e , b u r a d a ge en

once gdyleydi, gim di gdyle o ld u .

fiilin in

,f i i l i n i n

m anasi

konumnnuz

^ u lla m ld ig i

bu

o l m a s i il e b u f i i l i n i n k u l l a n d i g i
za m a n d a n az o n ce m e y d a n a g elm i

b ud et ugtial dr liir . b A
i r kgs oi nr iei

Yiice A lla h in takdirinde ve

hiikmiinde boyle idiniz, d e m e k t i r .

bu,

o k o n czeal m
e r ai m
gm
ge
ni
ei

o lm asi ara sin d a fark y o k tu r.

budur

m a n a s i n d a o l d u g u s O y l e n m i,s e d e

F a la n adam daha

Siz

insanlar igin gikarilmig en hayirli

iimmetsiniz. ( 3 / A l - i ) ^ 1 1 0 (

d a o la b ilir ; s o n r a d a n kda elm

m
g ii
i
.d e o la b ilir . B i r i n c i s i n i a z o n c e v e r d i k

Y iic e A lla h i n ilk

Eger

borglu darlik igindeyse, ona odeme

.kolayligina kadar bir siire taniyin
B akara

280)

ay eti

is e , d e n i y o r / 2 (

y a r a t tig i g e y le r a r a s in d a gu v a r d i .

Elde edildi ve meydana

geldi, d e m e k t i r . B a z i i n s a n l a r ,

k a v ra m im b ir c e v h e rin k e n d isin d e n

Hoz y. lA
eoydydeli
e
m,

d e m e k i l e ,
b u rad ay d i,

Z e y d , a z d n c e

dem ek

arasin d a

f i i l i n i n k u li lsai m
n dl amna sfia r ak
o k e s k i b i r o i a yy, odki tguerr.i Ba z
ir
o n c e m e y d a n a g e le n b ir o la y olm asi
a r a s in d a b u fiilin k u lla m la b ile c e g i
a.
ism d a fark y o k tu r
Bundan

d o l a y i Y i i c e A l l a h i n :

a g i b i r c e v h e r ed a dhmoa ne siai
a n l a m i n d a k u lla m rlar. K e la m c ila rin

ogu

ise,

onu,

yoktan var etme

y a r a t m a ) m a n a s i n d a k u l l a m r l a r (.

bazi d ilb ilim u z m a n la rin a

g o r e ,

k alib in d a

o la n

b ir

k e l i m e d i r . A s i l i s e , y .
ek lin d ed ir

K u lla m m d a

B u n u n iiz e rin e M e ry e m gocugu

go sterd i.

ki m a n a si:

vav

h arfin i

za m m e li

k u lllaannm
maadkitkalna r hi oi
,i n
o n u b o y l e tdi rem
g ii
.
le rd ir

O n la r ; B iz begikteki b ir

g o c u k la n a s il k o n u g u ru z? d e d ile r

Sibeveyh

ise ,

sozciigii ,

R ag ip e l-Is fa h a n i

k alib in d a d ir.

S o n ra

b u n lar

bi ni reb i rki^ntiinl vmeii .

o l mt u^ur.

t i p k i ,

.
ek lin d e

Bu

y az ilm asi

bakarak

gelir.

g ib id ir

g i b i o n u

y a n la r i ve

Key

a s h ,

A ra p la r,

B ire y lem in seb e b in ib ild iren edat

a s l i nba

k elim e sin d e

k elim e sin in

s b z c i'ig ii n iin d e

m in d e

s ir t la r i daglanacak ( 9 / T e v b e 3 5 (.

o ld u g u

Ian

b ir ey lem i o l m a s i n a m a n i

o l asnei,

.
ek lin d e so y le m e zle r

,e k l i n d e d i r . N i t e k i m

Y i i c e A l l a h b u n u K u r abnyd
l e
a
Y e r,

m akam ,

an lam larm d a
k elim e sin e

onem ,

durum

k u lla n ila n
g elin ce ,

ra

ash

k u l l a n i l ml a dy iag i nobdk
a
a

mim

m daki

harfi

fiilin in

/ K M Harfi

v e b r n e k v e r m e i in k u l l a m l i r . A l l a h

- / ,adam boyun egdi

g o ste m ie y i

O n u n durum u,

b ir

eti^ e

k a y a n m h a lin e b e n z e r ki, iize rin d e

b ir a k t i, s a k i n l e,ti

b ira z to p ra k varm ig, d e rken g id d e tli

d o l a y,iik a y e t

d e m e k t i r . A l l a h b u y u r u r k i :

.,
YineRablerineboyun

A r a p a d a K a f h a r f i , b e n z e t m e

b u y u r u r k i:

itaat etti, uysallagti d e y i m i ise, b o y u n

tepki

( 5 9 / H a r 7 ).

f iili k u l l a m l m i.
tir

y e r i n e

e g d ig in d en

a r a s in d a d o la g a n b ir gey o lm a s in

s azm
am
l ma n
i

k u lla n ilm asi g ib id ir.

Ta k i ig in iz d e n y a lm z z e n g in le r

B u tip k i y o k s u l, z a v a lli m a n a s m i
i y at an

k e l i m e nbi an

a s ltir.
i n d a n0
b u n u n y e r i n e

bunun

fiilin d en d ir. ille rin d e bu

an latm
t i ir:

egmediler, niyazda da bulunmasdilar

M u m i n u n / 2 36^((.

b ir s a g n a k

in m ig de o n u y a lg in

b ir k a y a h a lin d e b ira k iv e rm ig ( 2 /
B a k a r a 2 6 4 ) , b u n u n m a n a s i , n la r m
v asiflari/d u ru m la ri
v asiflari

g ib id ir.

bu

kayanm

/ - -

s b z c b k l e ilgili o l a n c t i m l e

S a d a k a la rin iz i, baga kakm ak, g o n iil

k irm a k la boga g id e rm e y in , gu adam

l e r d e n b i r i : ji^ d i\ 'A \ C A .fH a y v a n in

bir yerini ategle dagladim. Y i i c e

A lla h d a b ir d y e tte o y le b u y u ru r:

946

g ib ik i, in s a n la ra g d s te rig ig in m a lin i
d a g itir d a ( 2 / B a k a r a 2 6 4 ) . B u b i r
t e b ih d e g ild ir; s a d e c e b ir te m sild ir.
M e s e l a , g r a m e r c i l e r d e r k i:

isim :

M iif re d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigu

Zeyd k e lim e si g ib id ir .

i s i m :

.
iiu o r n e k , Z e y d k e l i m e s i d i r
bTiheom
ieksnil,
kdual lhte
a
a
iinkii h e r te m s il , b i r nilir
t e
;b ih
. ti r
b i h b i r t e mfsailk adt ehgei ld
r tir
e.

K a fH a r fi n in Sonu

947

Lam Harfi

L -b -b /
,

herhangi bir aibeden arinmi

olan akil demektir.
ekilde ad
Bu

almasmin nedeni, insanda var olan

anlamlarm ozii olmasindandir. Bir
yine , ozii, cevheri, asil, en iyi
kismi dem ek olan ve .gib i
Kimileri ise, 44iin saf, bozulm am i
akil oldugunu so
ylem i ,lerdir. Zira
her

akildir ama her akil de

Onun i in Y iicegildir.
Allah, ancak

ari duru akillarin kavrayabilecegi

hiikumlerin hikmetini anlayanlari
sahibi olarak tam m lam
tir
i .oylek i :

Diledigine hikmet verir, hikmet

verilene ise pek gok hayir verilmig
demektir. Ve bunu ancak iistiin akil
sahipleri anlar (2/Bakara 269 (.
Buna benzer
yetler pek
d
oktur.

deyim i ise, bir k inin

saf, ari duru akla sahip oldugunu
bildirir. o g lu n u doven bir kadinla
ilgili olarak anlatilir ki,
0 oglu i in
oyle dem t r :

Onu dov ki, akillansin

ve biiyiik ordulara kumandanlik
yapsin . 1094
ise, akilli, uslu bir
kavimden lan adam demektir .
da akdlilikla tamnmi ki i manasina
gelir.

deyim i de bir yerde

ikamet etmek anlamina gelir. Bu

deyimin

anlami

asil

itibari^le

develer i in kullamlir. Bu devenin

gogsiinii koydugu, dinlendigi yer
anlamina gelme^te^ir.

fiili ise, sim siki baglamai .

^emer ile sikmak manasina iai j
eder. Bunun da asil, devenin gogsiini.
baglamaktir.

fiili de, bir ki inin veya

varligin

kolyesine

Kolyenin

bu

isim le

vurmaktir.
anilmasmin

nedeni ise, gogsiin dzerine gelm i

olmasindandir.

0 9 4 A b d u l m ^ ta l ib in k z i S a fiy y e , o g lu Z ilb e y r i
d o v e rk e n

b o y le

d e m i tir.

B kz.

S erek u sti,

K ita b u l - E f al,
, 4 1 9 ; C em heretu i-L uga, ,

, 3 8; C e v a lik i, erhu E d eb i 'l-K atib, s. 81.

49

R a g ip e l-ls fa h a n i

>

bol

kayig

F a la n

adam ,

ig in d e d ir,

yani,

Y illa r c a M e d y e n h a lk i ig in d e k a ld in
( 2 0 /T a h a 4 0 ) ;

soziine g lin ce, deniyor

ki: , B ir y e re

*iq le rin d e n b ir s o z c ii gdyle dedi:

N e k a d a r d n ritp k a ld im z ? (K im i)

y e rle g ti ve o ra d a k a ld i deyiminden

B i r g iin y a d a g iin iin b ir p a r g a s i

^lmmi Or. Bu i^ m e t etti, demektir.

kelim enin i^i kere tekrar edil
mesinin nedeni, ki inin ilahi agriya

kadar

Kimisi

de

bunun

asil,

akilli

uslu hareket etm ek demek olan

fiilinden alinm itir. kelim ede yer
alan bd harflerinden biri yd harfine
"
Tipki fiilinin

k a ld ik ,

bolluktadir.

iki kere olum lu cevap verdigini

anlatmasidir.

d e d ile r

{ K im i

de)

gdyle d e d ile r: N e k a d a r k a ld ig w u z i
R a b b in iz d a h a
1 9 (;

iy i b i lir

( 18 /K e h f

'

O n la r k iy a m e ti g o re c e k le ri

g iin s a n k i d iin y a d a b ir akgam veya

ku g lu g u n d an

bagka

k a lm a m ig a

d d n e ce k le r ( 7 9 /N a z ia t 4 6 (.
Y in e b u y u m r : '

Sanki

o n la r k e n d ile rin e v a a t e d ile n a za b i

1 degi m esi gibi.

Kimisi de sozciiguniin asil

' y u jk a y iir e k li k a d in , yani:
ocugunu seven kadm. Bazilari
ise, bu sozciigiin manasi udur :
Sana sam im iyet i inde sam im iyetle
bagliyun, derler. ,
y e m e g in o z ii, yani: E n g iiz e li, en iy is i,

g o r d iik le r i

g iin

d iin y a d a

sadece

g iin d iiz iin b ir s a a t ik a d a r k a ld ik ia r m i

s a m r la r ( 4 6 / A h k a f 3 5 (;

z ille t lia z a p ig in d e k a lip

d u rm a z la rd i ( 3 4 /S e b e 1 4 (.

L-b-d /

soziinden ^lmmitir. anlamdaki

deyimlerden biri de:

O z lii,

,.

) A lla h in k u lu (Hz. P e y g a m b e r

g iiz e l b ir s o y lu lu k .

kalk m ig n a d u a e d e rk e n , neredeyse
c in le r)

/ L-b-S
fiil,
etti,

ona

b a g li

b ir b ir le r in e

Yerde ikdm et

k a ld i,

deyiminde

g e 9er. Allah buyurur k i: y

o nun e tra fin d a kege g ib i (

g e g e c e k le rd i

b u a y e tte g e ,) 1e9n, ,k e lim e s i

onun

b z e r in d e

g e lm e le r in i
is e ,

o n la r in

sene,

h a rig ,

e lli y i l

ig in d e b in
k a ld i.

(29/

Ankebdt 14); <

950

t o p la n ip

b ir a r a y a

a n la t m a k t a d ir .
e k lin d e d ir .

T e k il i

S i k,
it ir i l m i

t ir i lbmirib ir ino ela n y akpe

e
i

A n t o lsu n k i N u h u k e n d i ka v m in e
g o n d e rd ik de,

( 7 2 / C in

d e m e k o la n .if a d e s i g i b i
,K i m i s i d e d e r k i: A y e t in

kegenin

y e re

diigiigu

m anasi

g ib i

onun

M iif r e d a t / Kur'an K avramlari Sozliigii

iizerine diipiyorlardi,
A y e t in ,
? e k lin d e
a ? ir i

ilg ili

de

d e m e k tir.
k e lim e s i,

o l a n b i r e ? i t k u tur. B z . b o k m a n in

o k u n m u ? t u r .' Y a n i,

k a la b a lik

n e d e n iy le ,

k e ? i f i in k u l l a n d i g i y e d i ? a h i n i n e n

D e v e n i n v i i c u d u n d a S1V 1

s ik i? ip

b ir b ir in e y a p i? m ij h a ld e .

d i k i s i n d a n b i r ^ e r m e o l u m a s i d i r .

k e lim e s in in o g u lu y e

Bu,

bazen

k in d y e

b i im in d e g e lir . B u b a g la m d a

g iiz ellig in i

d e n ir k i, e g e re k e e y a p m a k

^ u l l a m l i r . iin k ii,

m a n a s in a

A tin

g e lir .

iiz e rin e

onu

if a d e e d ilir . B u f i i l , t ip k i,

e g e rle d im ,

b ir

o nu g e m le d im v e

o n u u s la n d ird im T i i l e r i g ib id ir .

d ile

y o lu y la

onun

g ^ tirm ^ ^
bu

hal,

i in
onun

v e rim lili^ v e s e m iz lig in i g o ste rir.

b i im in d e

kege a tm a k d a '

id i.

so n u n c u su n u n adi

K irb a y i/tu lu m u

b ir

kegeye

koydum ,

dey im i

de,

k i i iik

p a r a l a r

ara sin a

^o^dum

onu

m a n ^ s m ^ g e lir .

is e , k e e n in h e r h a n g i b ir p a r a s i
d e m e k lir .

/ L-b-S
, aslan

y e le s in d e n
d e y im in d e

daha
g e e n

d e m e k tir . .

is e ,

g o g iis

Y iin ii kege y a p ti

d e y im i

b e d e n in i

E lb is e y i g iy d i, y a n i ,

o n u n la

o r ttii .

B a $ k a sin a e lb is e g iy d ir d i, f>ili d e b u
k d k t e n d i r . Y i i c e A l l a h m s o z i i d e

d e y im i d e b u k d k te n d ir .

s a g la m d ir,

de,

kege

b u m a n a d a d ir :

in ce

b a ^ lig in in k e n d is in d e n a y n lm a d ig i

g ib i. o n d a n a y rd m a z o ld u , d e m e k

ve k a lin

ip e k lid e n y e il e lb is e le r

giyerek k o ltu k la r iiz e rin e d a y a m p

t ir

so z iin e

g elin ce,

k u r u la c a k la r ( 1 8 / K e h f 3 1 ) .
,

develer, k e n d ile r in i b itk in d iiy iire c e k

k a d a r g o k o tla d i, m a n a s i n d a d i r . Y i i c e
A l l a h i n :

Ben b o lbir

mal tiikettim ( 7 2 / B e le d 6 ) s o z iin d e

g e ^ e n / Sozciigii, yagmur gibi
yagarcasina, d e m e k tir . B u a n la m d a
/ develeri var, ne de
koyunlari, a ta s d z d v a r d ir - k i ne a z
n e de o k m a ll v a r, d e m e k t ir -.

is e , d u r u ? u y ^ r e y a p i? ik g ib i

ve

k elim e leri

g iy ile n ?ey leri an latir. A lla h b u y u r u r

k i: '

'

Ey

A d e m o g u lla ri, siz e g irk in y e r le r in iz i

o rte ce k
in d ird ik .

giysi,

s iis le n e c e k

e lb ise

Takva elbisesi ise d a h a

h a y irlid ir. ( 7 / A r a f 2 6 ) .
in sa m
koruyan,

her

t ti r

k o tiiliik ten

k a b a l i k / i r k i n l i g i n i

o rten

h e r e y e d e n e b i l m e k t e d i r . O n u n
1095 H ia m b. A m ir k ira a ti. B k z . D im y ati, Ithaf,
s. 4 2 5 .

i in e, e i n e e l b i s e k i l m m i ? t n . Z i r a
e lc r, b i r b i r i n i i r k i n ?l e r y a p m a k t a n

951

R a g ip e l- I s f a h a n
a lik o y a r v e o n a e n g e l o lu rla r. A lla h

airin ?11 soziine g elin ce :

Onlar, sizin igin bir elbisedirler,
siz de onlar igin bir elbisesiniz
b u y u r u r k i:

(2 /B a k ara

187).

Y iic e

A lla h

?a irin

?iirin d e

o n la ri izar/k afitan s a y m a s i g ib i:

Guvenilir kardeinden - 4 0 2
Sana bir kaftan hediye (feda) olsun .
%

Takva d a , te m s il v e te?bih

y o l u y l a e lb is e sayilm i?tr. A l l a h b u y u r u r
ki: -
Takva elbisesi ise
dahahayirlidir. ( 7 /A r a f 2 6 ) .

Ona, sizi

savata korumak igin m uhkem

elbise yapm a sanatim ogrettik, artik
ukreder misiniz? ( 2 1 / E n b i y a 8 0 )
a y e t i n d e g e e n k a v a r m i is^ ,
zirh, d e m e k t i r .

'

Allah da onlara, yaptiklari

i$ler yiiziinden aglik ve korku
elb isesin i (felaketini) tattirdi 1 6)/
,N a h l 1 1 ^ ) a y e t i n d e a 9l i k v e k o r k u

E lb is e le r i, z o ru n lu o la n - 403
keten iin ifo rm a d a n1d09ir7.

bu

a y e tte k a d in la ri, e rk e k le rin elb isesi

say m i?tir. T ip k i

i m d e d atha as v icr a nel ti m ebk

i
a m a c iy la , ta s v ir v e te m sil y o lu y la
e l b i s e o l a r a kr. gBd us ntleum
rn
t?
d d d e k i b e n z e r k u lla n im la ri is e ,

^ falan adam, fakirligi zirh

edindi v e agligi giyindi v b
g ib i.

^ bui-ada bir tiir yemen ,

abasindan sdz etmektedir ki, bunlar
.yiinden yapilmi iinlu abalardir
Bazi kiraat imamlari, yukarida
en ayetteki
ge iftdesini
merfu
<'

olarak

degil

?]eklinde

de [[

[mansup

olarak

okumu?lardir
B u ,.'
yani
brtmekten alinmi?tir. u ^ k elim esin in
asil da bir ?eyi brtmek/gizlem ek
demektir.

Bu, yut
so

?eyler

kullamlir. Bu anlamda

i in

O n u n k a fa s in i k a ri$ tird im , deyimi

kullamlir. Allah buyurur k i : '

)
E g e r P e y g a m b e ri,

b iz

b ir

m elek

y a p sa y d ik , y in e de o n u b ir ad am
e k lin d e y a p a r d ik

ve o n la r i y in e

d ii t iik le r i k u fk u y a d ii u r u r d u k ( 6 /

;(

Enam

, ^ J\J-fakk ' b a tila k a r u jtir ip

da, b ile b ile h a k k i g iz le m e y r i ( 2 /

Bakara 42),

E y k ita p
e h li! N ig in h a k k i b a tila k a r i t ir iy o r
ve b ile b ile g e rg e g i g iz liy o rs u n u z ?

(3/A l-i ! ^ 71); <-

1097 ? a ir, E v s b. H icr. B k z. D iv a n I, s. 123; ib n

K u te y b e ,

- / > v e 'f- $ u a r d ', s. 114; SuyutT,

el-M u cem u l-K ebir, 1, 4 8 4 .

1098 M a n su p o la ra k o k u y a n la r, N a f i, ib n A m ir,
B u b e y it, d a h a o n c e 1096
m l
r.

m a d d e s in d e g e -

K isa l v e E b u C a f e r dir. b k z. DimyatT, Ithaf,

s. 2 2 3 .

M tif r e d a t / Kur'an Kavram lari Sozliigii

Iman edenler ve imanlarini zultim

de karigtirm ayanlar, igte giiven
onlarindir ve hiddyete erenler de
onlardir ( 6 / E n a m 8 2 ) .
D ild e

m evcut

o la n

d ig e r

k u lla m m l a r i ise d ^ le ^ ir :

ta m m la m rk en

S iitii 90 k

o la n

denir.

tan d a o la b ilir , s iit iin iin md eom

g ue
s in d e b ir90
a kgila
a lm
r aaks i e k lin d e

.] siitiiyle

ed ileb ilir.

D e n iy o r k i: B u a t a s o z iin ii

d e o la b ilir .

is e ,

s iif iin

kondugu

kap

m a n a s m d a d ir . ' y^Annesinin

kardegidir: [Siit kardesidir

.
e k lin d e s o y le m e k d o g ru o lm ^ z

Ayni

Devenin
stidii gogaldi , siitii gogalmig bir
,devedir, d e n ir. B u s iit iin 90g a lm a s i

vardir.
Yani,
karigtirilabilecek
bir geydir. igi araliksiz
siirdiirdiim. Falan adam
de igli digit oldum . Falan
adamda ig var ; y a n i , o n d a n i s t i f a d e
a ir o y le der:

4,
'
k i i

e k ild e d i

Bn igte bir karigiklik

siitii 90g a l d i g i n kd a
i

n in

d en m ek ted ir.

ira , b u ifd d e h a y v a n la r in s a g ilm i ^

s iit ii a n la m in a g e lir . Y a n i, A r a p la r in

Sag sakalin b o y le s o y le d ig in e r a s t la n m a m i.t ir

beyazlagmasindan sonra uzun bir
B u a n la m a y a k in o la r a k
dmiir ve h ayatta kalm a vardir . 1099
,Koyunlarinin kagi siit veriyor? y a n i
kag tanesi sagiliyor, d e n ir .
404-

/ L -b -n

s o z c iig ii is e , g o g iis d e m e k t ir .
k e lim e s in in a s il is e , stite d u y u la n

B i l d ^ i m i z s i i t a n l a m m a g e l e n ,
s o z c i i g i i n i i n 90 g u l u ,
A llah

b u y u r u r k i:

ek lin d ed ir.

tadi degigmeyen siitten

irmaklar, ( 4 9 / M u h a m m e d 5 (;

/- -

Size igkembelerindeki

yem artiklariyla kamn arasindan

siiziilen, igenlere igimi kolay hdlis
bir siit igirmekteyiz ( 1 6 / N a h l 6 6 ) .
Y am nda

s iitiin

bol

o ld u |u

k i m s e y e d e n i r . E iil o l a r a k
b i r k i i y e siit i( i r m e k t i r .

siit veren at, a n l a m i n a g e l i r . B i r

ih t iy a 9tir. D a h a s o n r a h e r t iir ih t iy a
in k u l l a n ih r o lm u
i .
tu r
T e k il i

$, M iicm el, 111, 8 0 1 .

o lu p

k e n

)d is iy le b in a y a p ila n k e r p i 9 ( t u g la
a n la m m d a k i
a la k a li

is e ,

d e g ild ir .

k u l'la n ila n ,

b u n u n la

Bu

a n la m dhai

e k lin d e d ir.

yapan
is e , u skt ae dr pir

i ( 9 d ir(.

/ --
K e n d is in d e n r a h a t s iz lik d u y u la n
i y a p m a y a d e v a m e t m ^ k v e b u n d a
i
m ak

1099 ^
, i m r u l-K a y s. B k z . D iv a n ' I, s. 8 7; 1^

e k lin d e

d e m e ^ in oa la
t lan , ile

i l g i l i o la r a k

R ag ip e l-ls fa h a n i
d e n m e k t e d i r k i, b i r i? te a l a b i l d i g i n e
in a tla ? m a y i

an latm ak ta d ir.

Bu

405iginde giglik bulunan bir

lokmayi pey pe$e yutm aktadir. ' 100

a n l a m d a A l l a h b u y u r u r k i: '

;-..*

Y a n i,

E g e r o n la r a a c iy ip d a ig in de
b u lu n d u k la ri s ik m tiy i g id e rse yd ik ,
iy ic e

k o rle q e re k

b iis b iitiin

a z g in lik la r in d a

d ir e n ir le r d i

(23/

M i i m i n u n 7 5 ) ;

A ksin e , o n la r a z g m lik ve nefrette

d ire n ip d u r m a k ta d ir la r ( M i i l k 2 ).
Bu
b ir i

k d k te n

o la n

dalgasi) d ir.
g id ip

t u t u k lu k

b u lu n a n

k im s e ^ i

Buna

B u n la r in

k i:

her

h e m de
b u y u ru r

ki, onu d a lg a iis tiin e d a lg a k a p liv o r;

iis tiin d e de b u lu t ( 2 4 / N u r 4 0 ) .

Y a n i:

Ne

s o y le y e n in

b ir

L -h-d
( Mezar): O r t a y e r d e n u z a n a n
e g ilim li

so zciig iin iin

a s il

? e k l i n d e d i r . B u s d z c i i k A r a p a n i n
b i r l e h e s i n d e b o y l e s d y l e n i r . Y a n i ,
iy ic e b ile y le n m i?

^ o la n

Bu

a n la m i ifa d e e tm e k i in , v e

f l i l l e r i k u l la n ila b ilir . K a b r in bu
? e k ild e k a z il m i? o la n k is m in a o l iiy ii
k o y m a k /y e r le ? t ir m e k

is e ,

v e f l ill e r in in k u lla m lm a s i

B a z e n , k e lim e s i ? e k lin d e
d e g e le b ilir . B u , b ir ? e y in , en g d z e
a rp a n

o z e llig iy le

D i l in in
m e y le t m e k

g o s t e r e n k o n u ? m a b i im i d i r .

f iilin d e n

a lin m i? t ir .

k i l i la ri e n s e m e

is e , k o n u ? u r k e n k e k e m e lik

a d la n d ir ilm a s i

k a b ilin d e d ir . B u d a

d ay a d ila r.

pe?

k is im d ir .

y a y g in d ir .

K i l i c i ensem e d a y a d ila r. B u r a d a

Y em eg in

s o z iin d e

d e g i? k e n lik g o s te rir.

R i v d y e t t e d e n i y o r k i :

a n la tir.

etkili/kalicidir; batilise, degiqkendir.

b ir i

d e n izd e k i y o g u n k a r a n h k la r g ib id ir

b ir a n la m d a

d e n m i? t ir k i, Hak daha

d iy e

.
Yahut e n g in b ir

g e e n

y a k in

o la n ,

(d e n izin

k u lla n ila b ilir . A l la h

g e lm e le r

b ir k a r a r l il ik v a r d ir . A k s in e s iir e k li

i in f i i l o la r a k h e m
f iili

g id ip

is e ,

ses d a lg a s i ( g id ip

de

a d la n d ir ilm i? t ir .

i^ d e s i

s d z iin d e

G e c e n in k a r a n lik la r in in

gelm esi

d iiz g iin liik n e d e y a p a n in y a p t ig in d a

o la n

ifa d e le rd e n

g e lm e s i) , d a lg a la r m in g e lip g it m e s i
d^m ^^

y e t e r in c e ig n e n m e m i?

lo k m a la r i y u t m a k t a d ir .

d e y im iy le

u c u y la
de

a n la t ilir .

b ir

Bu

ta ra fa

- ~

m anada

Y i i c e A l l a h :

pe?e

y u tu lm a si

hakkm daki k u lla m m m a

is e , ? a i r i n

Peygambere

?u s d z d n d e r a s tla n m a k ta d ir:
0? , Z i'iheyr b. E b i S iilm a . B k z .D iv d n '\, .
,

954

-'

4 0 5-

14.

M i i f r e d a t / Kur'an Kavramlari Sozlugu

ogretiyor
diye
meylettikleri
kimsenin diliyabancidir; bu Kur 'an
ise, apagik bir Arapgadir ( 1 6 / N a h l
d y e tin d e g e ) 1 0en
3

f i i l i ,

f iilin d e n a lin m i.
t ir
B u f i i l i n

e y e m e y le tn re k tir.
A lla h

e k lin d e k i f o r m u
,

o k uisy e
u , fo rm u n d a n

a lin mt ir
i.

Ve 0 'ndan bagka b ir

sigin ilacak d a b id a tn a zsin ( 18 / K e h f

sig in ak b u la m az sin .

n d e d e o K u n m
tu
m
1101.
bu
r

>:

2 7 ), y an i, h e rh a n g i b ir s ig in m a v e y a

ik in c i

buyurur

hedefine

de g il,

is e , ok,

ifa d e si

saga

veya

s o la

e g ile re k g itti, d e m e k t i r .
,falan

haktan sapti

.d e m e k t ir

/ L -h -f

H a k t a n s a p m a k a n la m in a g e le n

.
rk e

d d e re k

ik in c is i

is e ,

Y iiz s iiz liik

h a k ta n

s a p m a k t ir

y a p ip kim sed en israrla b ir . 'de

y u c e lt e r e k

isteye m e zle r ( 2 / B a k a r a 2 7 3 ) , y a n i ,

B ir in c is i,ir k e
im adnu
a

a y k ir id ir v e o n u ip ta l ed er. ik in c is i
onun

b a g la er in
t iri

agm
e va

ip ta l e tm e z . B u n u n b ir m is a lle r ?i
a y e t le r d ir :

orada zuliimle yanlig yola

saptirm ak isteyene can yakici bir
azab tattiririz ( 2 2 / H a c 2 5 ;
Onun
isim lerindesapiklikedenm ulhidleri
inkarcilan) birakin ( 7 / A r a f ( 1 8 0 (.

s e b e p le ri

m e k tir .

is e ,

r. B ir in c i sdaaep?m
itika
ti

istem ed e

ism r

d ey im i

istem e zle r.

i s t i a r e y o l u y l a '

B u k elim e d en

ederek

a l m m ] t i r k i, k i g i n i n

b iy ig in i iy ic e k is a ltm a s i d em e k tir.
A sil

is e ,

yatark en

u stlu k

o larak

k u l l a n i l a n y o r g a n d e m e k o l a n
s o z c u g i i n d e n a l i n m i tir. B u e y l e m ,

iiz e rin e y o rg a n o rttiim , o da y o rg a n i

iiz e rin e o rttii d e m e k o l a n
fiiliy le a n la tih r.

/ L -h -k

Y u c e A l l a h m is im le r in d e s a p ik
m e kligdae di^e
u.
it
it ir

Birisi, O n u , d o g r u /u y g u n o lm a

y a .
ne y le r le n it e le m e k t ir

ikincisi is e ,

O nun

s if a t la r im

m
imOadyenaacyaoykraukbm
ii
l^ m a k t m

A r k a la r in d a n

ula$am ayan

k e n d ile rin e

k im se le re

de

le m e k is te rle r ( 3 / A l - i i m r a n
-

17b);

H e n iiz o n la r a

katilm am i b u lu n a n d ig e r '

d e y im i is e , b e lli b ir

m iijd e

) P e y g a m b e ri g o n

d e rm ig tir)

( 6 2 / C u m a 3).
l irn c k ira a t H a m z a ,

v e H a le f in,

d ig e r k ira a t g e riy e k a la n k a r r a y a aittir. B kz.

DimyatT, ith a f, s .2 8 0 .

B u f iil,

guna k a td d im

gib i d e y im le rd e k u lla m lir. B a zilari,

R ag ip e l-Is fa h a n i
b u r a d a k i f l i l i n i n
o ld u g u n u

m an asin d a

so y lem i?tir.

K unut

diikiin kimseleri sevm ez.um

duasm d^r y e r alan b ir ciim le d e de

g e e r :

Se n in

a za b in ,

[yan i:

S e n in

iip h e siz

k a jir le r e
a z a b in

k a ta n d ir.

kim e g e lirs e

onu k a jir le r e k a ta r ]. 1102 K i m i s i d e ,

b u n u n

Have

ettim ,

belirtir.

O n a i'u k a d a rim

so z iin d e n

B d y lece

fiil

alin d ig im

azaba

Yiice Allah, ete

f i i l

yedirm eyi

is e ,

b ir

a n la t ir.

k i ? iy e

Bu

el

m an asi

d ti? t in ( ile r e k , a v la n m a d a k is m e t b o l
o la n k i? i y e

d e, b e n z e tm e y o lu y la ,

etli, eti olan d e n m?tir. B a ? k a s i

ta r a fin d a n b e s le n e n k i ? in i n
is im le

a m ld ig i

de bu

. N a k i? la r im n

n isp e t

m o t if le r i b o l o lu p b ir b ir in e g ir m i?

e d i l e r e k s a y g i n l i g i / d n e m i d a h a a i ^

o la n e lb is e de b u n a b e n z e t ile r e k

v u rg u lan m i?

olm a k ta d ir.

B a b asiz

i$lenmi, nakilanmi elbise,

e rk e k o c u k (e v la tli^ v e y a n esep siz )

d e n m i? t ir .

d a

e lb is e n in h e r b ir n a k ? in a , ? a h in in b ir

d iy e ad lan d irilm i?tir.

s e f r k i

/ L-h-m
B i l d i g i m i z e t a n l a m m a g e l e n

gelir.

Bu

b u y u r u r k i:

a n la m d a A lla h

do m u z e ti de

( 2 /B a k a r a 173).

A d a m in k ilo s u a rtti ve

i m an lad i.
adam a

hem

d e n e b i l i r .

B d y lece

? ?m a n l a m i ?

hem

de

is e , h e m e t i, h e m d e

yag i o g alm i? a d a m

d em ek tir. B u

t i p k i , s iit ii b o l o la n ad am v e

h u rm a s i g o k o la n ad am s i f a t l a r i

b ir in e

f iili , e t e d u ? k u n l i i g u v e o n a
?id d etli

O n u n i i n
v e

k a yn a tm a k ,

ve

b ir b ir in e

bu

k d k te n

a n la m d a

y a p ila r a k

arzuyu

anlatir.

ete d iifk iin $a hin

ete dii.'fkiin k u rt d e n m i ? t i r .

le h im

kaynak
f ii l l y r l e

yap m ak

yapm ak
s o y le n ir .

, ,

da
Bu

d e n m e k te d ir. B u r a d a e tin
k e m ik le r i

b ir b ir in e

b a g la y a n

ve

o n la r i b ir b ir in e k a y n a t a n d z e llig i g o z
o n iin d e

b e n z e tm e

hiiliinriiiriilarak

y a p ilr m ? t ir .

d u y u la n

b e n z e tm e

o la n

Uzeri yen i etle

kapanmaya balayanyara d e m e k tir.
Ed, kemikten
svyirdim m a n a s in a g e lir . B i r ? e y i

gibidir.

a v in a

i? le n m i?

d e n m e k te d ir.

s o z c i i g i i n u n o g u l u , v e
?e k lin d e

B o y le c e

is e ,

k a p la r in

k e n d is iy le

k a y n a k y a p il d ig i le h im d ir .

fa la n i
oldiirdiim ve onu kurda ku$a yem
ettim, d e m e k tir.

d e y im i

is e ,

is e , e ti b o l o la n ev, d e m e k t i r .

H ad iste

is e

?oyle

d en m i?tir:

03

K a b u l-A h b a r

u a b u l-im an\

h a d is i.

S u y u ti,

Bkz.

B e y h e k i,

ed-D urru l-M ensiir,

111, 3 1 5 ; Z e m a h ? e rl, Faik, 111, 3 1 1 ; lb n u 1-

1102 Bkz. ibnul-EsIr, Nihaye, IV, 238.

E slr, Nihaye, IV, 3 3 9 .

M tif r e d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

,Kuga, et yedirdim

Y i i c e A l l a h in s o z i i n d e d e y i n e
bu

m a n a sin a g elir.
B irin e , birini k o tiile m e

v etir eml ee
da,

v e n n e k tir .

dedikodu yapmak

ve

Bu

m anasi

s o z le r in in u slu bu n dan da ta n irs in

M u h a m m e d / 4 37 0( (.

birine dil

d i n l m a s i gibidir. Y iic e A l l a h in sozii

<'

Biriniz, olmiig kardeginin etiniyemekten

hoglanir mi? igte bundan tiksindiniz

in ,
erig iy le
zeka

so ziin

o y n ad ig in d an ,

sa h ib in e

ifadesi d e ,

Bu,

.k a lib in d a d ir

h e r h a n ginin
i
b i ryirtici
ki

e k l i n d e g e l i r.

birin izin a zi d a h a fa z la la f y a p a r ve
i k v e d eeltikl i lgi e, t di ramh ae d ae
ud ra hdaa y[ebtekni nd ek oonnuu

uym adan

Bu

k o k te n

gelen

d i l b i l g i gs in ekmu reakl l ah reim

ni
o kduem ay ka n li.
in
i

goriilen

k u llam lir

d e b u d u r . E n 0^

in k u l l a m dl iar . b S
u o tii
z i ir ik
a
i
in d a

kaunlllaa m
nm
i ma nk

vd e
i

m a n a s iy la b ir ta riz d e b u lu n m a k v e
isin d an

a n l a m ibnedl a g a^ti mai

ta s a r r u f la r d a b u l u n m a k ise , e d ip le r in
g o r e

ek lin d ed ir.

k i :

m an

adzei lm
oi geukldtu
i r
i.

A lla h

b u y u r u r

H a lb u k i 0 , Islam

d u g m a n la rin in en azili o la m d ir
B a k2a0r a4 (;

d iig a m lik

eden

2)/

g id d e tli

b ir

to p lu lu g u

da

u y a ra s in ( 1 9 / M e r y e m 9 7 (.
,k e l i m e s i n i n

a sil

ise

b o y n u n u n y a n t a r a f i s e r t o l a n k i.
id ir
eB
y iu ,y oa pn au m
n ai sytaecdai gki
k a d a r h a r e k e tin i etk iler. B u a n l a m d a

b e y t i ile b u n u k a s t e t m
t i ir:

ise,

takdire gayan
k a b u l eaadgiiirtldidm
rate.kie
i
a
i

fo rm u ,

e ikdidl de et l i k ba/ilr
i
r
kan

so y le m e k

m a n a sin a g elen k av ra m i, hem

O lu r

L-d-d /

B irso z ii k u lla n irk e n o n u n m e v c u t

oguna

h a k l i s a n i r i m [,

L -h -n /

A s i lkotii

bHuayd ui srtuel m
t udu
r
e:

,etkin b ig im d e k u lla m r d a . . . " 05 y a n i

d e mise ek,t i r s avvea

k u rallarin a

d e n m i.
tir

h a y v a n la r a y e m e d ilm e s i m a n a s i n d a d ir .

k i v r a k
i

de

o y le

a nO
l anmu n v e
i

ki, b ir in iz d e lilin i d ig e rin d e n d a h a

H u c u r a t / 412
9 ((.

o g u l u

A n t o ls u n ki, sen o n la r i

e ketini
l in d e yad
e mlaen
k

gibi;

k asted ilm
t i ir:

d e n i 1r>,/ / ad am e tra fin a

Soziin en giizeli ise biraz

kapali olam dir . 1104

-4 0 6

M ulahin,

s.

18;

Y a k u tu l-H a m e v i,

el-

M uhadaratu 'l-U deba, ^ , 90.

105 U m m u S e le m e h a d is i. B u h a ri (ib n H acer,

F ethu i-B ari, ^111, 172) v e M u s lim , A k d n y e

104 air, M^ik b. Esma. Bkz. ibn Dijreyd,

(>>, l ^ ) d e t a h ^ e t mt!r.

957

R ag ip e l-Isfa h a n i
b a k in iy o r, demektir.

formu ise, tipta, insana burun

deliklerinden biri^le i irlen ila tir.
u n u b n ru n y o lu y la
a ld im da denmektedir.

/ L -d -n

kelim esi,

y a n in d a
sozciigiinden daha ozel bir anlam
ta ir. iinkii 0, bir s nun ba langi cini
gosterir.

G iin e g in

b a tig in a

kadar

onun

y a n in d a

flilin

sonu yerine konur. Soz aktarilirken

bazen yerine ^ullamldima da
rastlanmaktadir. Bu baglamda

O n u n y a n in d a b ir m a l elde

ettim denir. Bunu ^

Allah buyurur ki:

E g e r bu n d an so n ra
Sana / >gey s o ra rs a m b a n a a rkad ag
o lm a ! H a k ik a te n benim tarafundan
so n

m azerete

ula.stm (18/K eh f 76);

R a b b im iz ! B iz e katin dan b ir
ra h m e t v er (18/K eh f 10);

O n u n

/- -

s o z c iig ii ,

m a n a s in a y a k m
eder. A l l a h

k e lim e s in in
b ir a n la m aret
a i

b u y u r u r k i : 4

k a p in in y a n in d a h a n im in
e fe n d isiy le

k a rsi

k a rs iv a

g e ld ile r

Y u s u f / 1 22 (5 (.

L -z-b /

Bazilari der ki: kelim esi,

sbzeiigiinden daha etkili ve daha
ozeldir."06

s iir iile b ile c e k

e y isdee,my eukmtair
uk
.

eklinde

sdylem ek de dogrudur.

ile r i

e k ille r in d e d e k u l l a n il ir.

dogugundan

k a ld im , sozii gibi. Yani,

edici bir kuvvet ver ( 1 7 / i s r a 8 0 (;

ve kalim izdan
bir Him ogretmigtik ( 1 8 / K e h f 6 5 (;
Bit degerli
Kitapla katindan gelebilecek olan
bir belaya kargi onlari uyarsin diye
) K e h f 2 / 8 (.
B u k e lim e

ig in katin dan b a n a b ir

B u k b k te n g e le n ,k e lim e s i
iy ic e s ay b
e it
rm
le
^
m
leei

d e m e k tir. A l l a h b u y u r u r k i :

Gergekten biz onlari

kendini iyice tutmug bir gamurdan
yarattik ( 3 7 /S a f f a t (.

in s a m n y a p m a k z o r u n d a o ld u g u

d iy e if a d e e d ilm i v e
b u n u n in
i

denm
t ir
i.

g o re v d e

id d e t li

d e m e k tir.

k it l i k

y is
ihe ,

B u n
u n d a

e k lin d e d ir.

g o c u k 'et (19/M eryem 5).

Yine buyurur ki:

L -z-m /

B a n a k a tin d a n y a rd im
ey
106

B k z.

h a k k in d a

k u lla m la
B n
ir

if a d e s i, o n u n u z u n z a m a n
H i a m , M u g n il- L e b ib , s. 2 0 8 .

M tif re d a t / Kur'an Kavram lari Sdzliigii

k a ld ig in i anlatir. A y m k d k te n su re k li
b e r a b e r l i k a n l a m i n d a

f i il i k n l l a n i l i r

ittir. B i r i s i isA^ ,l l ai^e

hi

v e y a in s a n ta r a f i n d a n h a z ir la n a n bir
b a g lilik v e b o y u n e g m e d ir. D i eri
d e , h i i k m e t m e v e yeoknl ci nt m
d e
e
en

i l z d me gd
k elie
rr.

b u n u n b i r e r m i s a l i d i r :

ay e tle r

,biz, is te m e d ig in iz h a ld e

?onu siz e zorla m i k abu l ettireceg iz

H u d / 11
2 (8 (.
Y in e

buyurur

ki

O n la r i ta kv a s o z ii iizerinde

durdurdu

(4 8 /F etih

2 6 (;

/ ,an isenindilinle
indirip kolaylagtirdik. Umulur ki
onlar ogiit alirlar (Duhan 58); 0
Agik parlak bir Arapga
lisan ile1(26,'uara 195);

Yine goklerin ve yerin yaratiligi ile

dillerinizin ve renklerinizin farkli
olugu da nun ayetlerindendir (30/
Rum 22).
Burada sozii edilen lisanlarm
farkhligi hem dillerin farkhligina
hem de seslerin farkhligina arettir.
Zira her insamn kendine mahsus
bir sesi v a r d i r Kulak onu hemen

h a ld e a za p ya k a n izi
birakm ayacaktir! ( 2 5 / F u r k a n 7 7 (,

fark eder. Bu tipki, herkesin, gdz

tarafindan
fark edilen kendine

yani:

mahsus bir suretinin/eklinin olmasi

gibidir.

azap

o l a c a k t i r .

si im
in
z ilnmka a
iz

' E g e r R a b b in in v e rd ig i

b ir h iik iim V? ta y in e ttig i b ir s iire

/L -t-f

o lm a sa y d i, hem en a z a b a u g r a r la r d i

L-S-n /

: S d z c u g u , i n s a m n b i l d i g i m i z
d ili v e b u n u n g t i c i i d e m e k t i r . A l l a h
buyurur

k i:

D ilim d e n d iig iim ii goz ( 2 0 / T a h a 2 7 (,

Y i i c e A l l a h m
H z.

M usa,

ak tard ig i b u d u a d a

d ilin in

u n k ii
onun

d ilin d e

latif.

Sdzcugiiyle bir
cisim
nitelendirildiginde
onun
kati, sert, agir anlamlarina gelen
kelim esinin ziddi bir ozellikte

T a h a / 12 20 9( (.

o lm a sim

u k d e / d i i gliei m
m
di
t
r.

d eg ild i.

K en d isiy le

a b i l d i g ikk oo nn uu
.
m a y e tisin d e y d i
B u a n l a m d a d e n i r k i :.

.H e r to p liilu g u n b ir d i li v a r d ir
A l l a h b u y u r u r k i :

oldugunu gosterir. Sozgelim i,

denir, bu [aga , elbise ve sa ,
yiin gibi e ylerde] sikhklik, kalinlik
ve kisaligi ifdde eder. Yani: oklugu
anlatir.
Ote yandan ve

ile

hafif olan hareketler, n^za^et,

incelik ve dakik olan ileri yapmak
da dile getirilir. Ote yandan
kelim esiyle
duyu
organlariyla
algilanamayan varliklar da kaste
dilebilir. Yiiee A llahm bu sifatla

R ag ip e l-Is fa h a n i
n ite le n d irileb ilm e si
m an asin d an

bu

d o la y i

yondeki

B u f lild e n t dl ere
r i tnile n

e n i lgm
ddai
rkt
iir.
i k
olan larin i

b iliy o r

o lm a sin d a n

ve

k u l l a r i n a y o l g d s t e r i r k e n y u mauk
davranm asi

n e d e n iy le

sah ih

Y iic e A lla h b u m a n a d a b u y u r u r :

,Allah

y a lin

kullarina

diledigine lu tfu n u ihsan eder

12)/

Y u s u f 100), y a n i: Y iic e A lla h b ir

k e lim e s i

Bu

a n la m d a

ategin a le v in i

v e

k izig tird im .

A lla h

b u y u ru r

k i:

B e n s iz i k o p u r d iik g e

bir atege kargi uyardim

k o p iir e n

(9 2 /

L e y l 1 4 ) , y a n i, k i z i a n , a le v le n e n b ir
a tee k a r i.

gok liitu fkardir

diledigine rizik verir ( 4 2 / u r a 19 (;

( ogrusu Rabbim

a le v d e m e k tir .

s a y i l m i.
tir

/ L-z-y

d o g ru /u y g u n

k e lim e s i

is e ,

g a y r -i

m u n s a r if t ir ; c e h e n n e m in b ir a ^ id ir .
Y ii c e A l l a h b u m a n a d a :

H a y ir,

a le v le n e n b ir a te g tir

(70 /

M e a r ic 1 5 ) b u y u r m utur.

y a p m a k i s t e d i g i n d e o n u e n g i i z e l
e k ild e

yapar,

lk a r i r .

en

B urada,

g i i z e l m bd i
e

/ L-a-b

Bu

k e lim e n in a s h

Y u sourft u
a yn
a

le rin in o n u k u y u y a a tm
k a rl adrei

s o z c iig ii

v e Y i i c e A l l a h in o n u o r a d a n a l i p

d iir k i, a g z in in s u y u a k m a k a n la m in a

b ir

g e lir. a n la m d a k u lla m la n f i i l ,

g iizel

en

y tik s e k

m ak am lara

l k a r m a s i n a d i k k a.
etk i l m e k t e d i r
in sa n in
sa g lay a n
z a m a n
n ed e n le

s e v g i y e m a su ilm
a

h e d iy e le re

de

^im i

adi v erilm ek te d ir. B u

H z.

?eygam ber:

Birbirinize kargilikli olarak

hediye veriniz; boylece kargilikli

olarak birbirinizi seversiniz, b u y u r
mt uur"

dey im

de

hediye

a n l a m i n a i ^ a r e t e t m e k t e d i r :

Falan adam kardegine

gdyle bir hediyeyi a ld i .

e k lin d e k u l l a n ih r k i,

a g z in in su yu a k ti d e m e k tir.

B u n d a n a y r i o la r a k d a
d e n ir.

da

kn in

y a p t ig i ,

s a h ih b ir m a k s a d i o lm a d a n y a p m a s i
a n la m in a

g e lir .

f o r m la r i

F ilin in

k u lla m la n

e k lin d e d ir .

O y u n v e e g le n c e a n la m iy la i l g i l i
o la r a k A l l a h b u y u r u r k i:

sa d e ce

B u d iin y a h a y a ti

b ir o y a la m a

ve o y u n d a n

ib a re ttir ( 2 9 /.A n k e b u t 6 4 ) ;

D in le r in i

> o y u n

ve b ir e g le n ce e d in en ( 6 / E n a m 7 0 ).
E b u H i'ireyre

0 7 ^

e l-E dBeubbiia7r-,.

Mi'tfred (H N : 5 9 4 ). Ibn H a c e r in d e d ig in e
g o re s e n e d i h a se n d ir. ib n A d i d e K a m ilde
laetir
htir
r
.

960

Y in e b u y u r u r k i: ' <

Yoksa

iilk e le r in h a lk i, ku g lu k v a k ti o y u n a

M t i f r e d a t / K u r 'a n K avram lari Sbzliigii

d a lm ig k e n

o n la r a

?g e lm e y e ce g in d e n

a z a b im iz in

em in m i id ile r

A ^ f /97 8( (;

.b e d d u a
Bu

e tm e s i

a n la m la n n a ^^

A lla h in

la n eti

,)g e tird in (Sen c id d i m i s o y liiy o rs u n

ki:

y o k s a gaka m i e d iy o rs u n ? d e d ile r

U z e rin e d ir

g e lir

A l l a h m

e r a s t la n ms d
a kz tlea rdinir:

O n la r : Sen b ize g e rg e g i m i

E n b i y a / 2 51 5( (,

a n la m m a

1 1)/

iyi b ilin

z a lim le r in

1 8 (;

B e g in c i

,B iz g o k le r i

defa da, e g e r y a la n so y le ye n le rd e n

y e r i ve ik is i a r a s in d a k ile r i b ir o y u n

ise, A lla h in lan etin in k e n d i iiz e rin e

o ls u n d iy e y a r a t m a d ik ( 4 4 / D u h a n

o lm a s in i d ile m e s id ir ( 2 4 / N u r

3 8 (.

: S o z c u g i i , b i r k e r e o y u n o y
n a m a y i an la tir.

is e , o y u n c u n u n

o y u n o y n a rk e n k i h alin i ta sv ir e d e r.

d e y i m io dk
,ae ,o y n a y a n
o k o y u n u ooyl aunn asde avm
en,

d e m e k t i r .
oynanan

de

k ep d isiy le

alettir.

ise ,

oyun
oyun

.o y n a n a n y e r , o y u n y e r i d e m e k t i r

a r m in a g iz

B a l i n
i ,

sityit, d e n m

d ^ /im i

is e , h a v a d a

o r i i m c e k a g i g i b i eg yo lrei ri nd ei r
n.

is r a ilo g u lla r i 'ndan

kiifredenler, D a v u d ve M e ry e m 'in
o g lu is a

d iliy le lanetlen m iglerdir

M a id e / 75 8( (;
<

;o n la r a

A lla h

lan et e d e r

lan et edebilecek o la n la r d a lan et

ederler ( 2 / B a k a r a 1 5 9 (.
a , ik id e b ir k e n d in
oisk
e
e,

la n e t e d e n d ir .

is e , h e r firs a tta

k a s in a la n e t o k u y a n d ir . O n u bnin
ai

t
r.

7 (;

G b lg esiy le o y n u y o r

m u g i b i b i r im a ) v e r e n b it
e
ir

s o z ii, b ir k i in in k e n d in e

la n e t e t t ig in i a n la t ir .

' v e
id e n

h e r b ir in in

is in d a k in e

tkuur.

k e lim e le r i is e,
k e n d in e

la n e t

v e ky a
i

o k u m a ks in
a ri

ifa d e e d e rle r .

L-a-n /

/ L-a

y o ld an

aBt iel m
l i ralke n vmei

t i r i l m a k a n l a m i n au zgaekl el an
Y iice
ah ire tte

A l l a
h
cezaya

k u lla m ld ^ in d a

m u stah ak

o lm ak

ra h m e tin d e n v e y ard im in d a n u za k

z o r u n lu

o n la rd a n

d e m e k t i r . inB ikr u lilnasnainl a n

i
lan et

ise ,

b iknr a s ikbinn
ia
a

i,
in

y e r d e

e d a t in m

m anasm d a
^0

g e lir .

k u lla n ild ig in d a

le rd ir.

k o p m daik
i

um ut

m a n a s in a

m iif e s s ir le r ,
A lla h

ve

S o z c iig ii

:
b e k le n t i

a n l a m m a g e l i r ; d i i n y a d a is e , A l l a h m

m ek

1-

ve
B azi
Yuce
v a c ip

o ld u g u n u

Bu

e dkaat,y d e tpm
e k
i

ig in

s o z c iig iiy le

tir. Z ir a , Y i i c e ikAlal l an hmain

i

961

R ag ip e l-Isfa h a n i
b e k le n t i g ib i k a v r a m la r i

,ed in ve A lla h i gokga z ik re d in k i

k u lla n m a k d o g ru o lm a z , le
d er m
d ir
i.

:ku rtu lu g a e re s in iz ( 8 / E n f a l 4 5 ) , y a n i

um ut ve

d a v a r d ir k i ,
b ir

h e r ne kad ar

u m u t isma a ndaas,i

a d a m u h a t a b in

btau

K u r t u l u/u n m a r a k A l l a h i z i k r e d i n
.g i i n d e m i n i z d e t u t u n

u m uAd rua pin

i

N ite k im ,

a h is la r in u m u t d
lae,
in
r i ein
ii
ii
i

m i i m i n l e r i n

h akkinda

sifatlari

b u yt uurr mkui:

d e k u lla n ila b ilm e k t e d ir . u a y e tle re

b u b a g la m d a b ir g d z a t a lim : Y iic e

m e tin i um arlar, a z a b in d a n d a k o r

A lla h

k a r la r ( \ n \ s r ? i5 1 (.

F ir a v u n u n

p asaj

s u n a rk e n

b u y u ru r

g e lir le r s e

k a v m in d e n

h erh alde

d e d ile r

b ir

iis t iin

L-g-b /

s ih ir b a z la r a

2 6)
,/
u a ra 4 0 ) b u

Bn

f l i l d e n t i i r e toi l amni

form u, y o rg u n lu k v e z o rlu k m a n asin a

F ir a v u n u n k e n d is in i a n la t ir k e n :

O nun m erha

k i :

.o n la r in u m u d u d u r

Varin

g elir. B u

an lam d a

d en iy o r k i:

' B iz e ag v e y o rg u n b ir h alde

d a o n a y u m u g a k so z so y le y in ; olur

g e ld i. Y i i c e A l l a h d a b u y u r u r :

ki, o g iit dinler, y a h u t k o r k a r

B iz e h ig b ir y o rg u n lu k da

2 0)/

T a h a 4 4 ) b u ra d a is e , H z . M u s a v e
.H a r u n a

b ir

um ut

dokun m ad i ( 5 0 / K a f 3 8 (.

v e r ilm e k t e d ir

M a n a s i: O g iit ^ lir vineey ayhea

it

s o z s o y le y in
.
e k, lin d e d ir

k i : (

11)/

H u d 1 2 ) , y a n i, in s a n la r , s e n in b d y le
b ir
.
e ^ y a p a c a g im s a m r la r

.g o s t e r i r
oByilre bde ed m
et ivi
ri:

,y a n i

a k i l k itt ir . K u l l a n d i g i b u e i i m l e d e

sozciig ii

m iize k k er

sa y ild ig i

h d l d e n e d e n o n u m i i e n n ei sm db e
i

Y in e o n u n oh ya le
k k in
d ed r
a:

y o rzgauytiig
ni f , iin
di iak
ii
i

f im d i

b ir k is m im te rk e decek o lu rs u n

i f a d e s i d e , b i ri nki n
i
a

b e lk i sen, Sa n a v a h y o lu n a n v ah yin

O k u n k u y r u g u n a t a k i l a n

tiiy iin z a y i f o l d u g u n u d i l e g e t i r i r .

g ir e r u m u d u y la O n a ayku mb uir

H z . P e y g a m b e r h a k k in d a b u y u r u r

D e m e k onlar, bu soze

k u l l a n d i n , d i y e s o r u l md au ,0 d y l e
c e v a p Bvue rbmi ri :

).)sayfa

d e m e k d e g i l m i 1108?
d ir

in a n m a z la rs a , o n la r in p e g in d e iiz iile
iiz iile k e n d in i h e la k e d e ce k sin ! 1 8)/
Kehf

6 (\

1108 B u o la y i, E b u A m r b. e l- A la Y e m e n i bir
A r a b id e n

n a k le tm i tir.

Bkz.

Ib n

F aris,

Ey

M iicm el, 111, 8 1 0 [sahifa so z ciig ii m iie n n e s

im a n edenler, b ir diigm an to p lu lu g u

o ld u g u n d a n o n u n a n la m in d a k u lla n d ig i kl-

ile

k a rg ila g tig in iz

za m a n

se b a t

ta b so z ciig iin ii d e m iie n n e s g bl k u lla n m i

o lu y o rj-m u te rc im .

M iif r e d a t / K ur'an Kavramlari 8dzlii

1

L -g -V /

Sdz

b a g la m in d a

an s d z v e if a d e le r i k in a y e y e l u yk laa
a n la t ir la r , iak.
a s d y le m e z le r

k e lim e s i,

b ir
,
ey

so z

k u lla n ila n
if a d e

n azari

it ib a r a

iin e
iilmveed e n
b e, n zsdeeiirr
i
s e s le r

la
g ib
kr in
ui

s ir a d a n a k ip g id e n u g u lt u y u a n d ira n
s e s le rd ir. E b u U b e y d e d e r k i:
^

g ib id ir . dyale
ir

t ik la r in d a

: ,S o z c iig ii d e g e r s iz , k a s it s iz
a m ais iz de s o zkleurl
la n d ir .

y e m in le r d e
e k lid ir .

B a z e n , h e r k o t ii s d z d e

b u y u ru r

d iy e

o y le

g e v irirle r,

'

A lla h

vakar

de

(o rad a n )

g e g ip

g id e r le r ( 2 5 / F u r k a n 7 2 ) y a n i, ir k in

b u y u ru r

, e l-A c c a c . E b u U b e y d e , M e a n il-

K ur 'an, 1 ,7 0 .

gbe
u

k i :

i y e 1 1 ) , y a n i, o ra
b dira sGboao
z
d u y m a z la r . B u r a d a i s m - i s o z iin ,
s if a ii o la r a ktir.
k uB
l l au mblm
^ k ii

.yalanci s d z c iig ii g ib id ir
K a n b e d e li d e m e k o la n d iy e tte

11 a ^
, F e ra z d a k . B k z .
1109

k a ir
v r, a m
a dini

^ bo bir soz itjitmez 8 8)/

etmezler, bo b ir eye r a s tla d ik la r i

za m a n

Soylerken kesin karar bildiren

bir soz ; olmayinca'."

Ve o n la r ki, y a la n g a h itlik

Soyledigin herhangi bo - 4 0 8
b ir sozden sorumlu degilsin

3 (;

b u a n la m d a

bo b ir so z ve

( 2 3 / M i i m in u n

g e le n byire ma in
li

b u y u r u r:

,O n la r

O n la r ki, bo ? y a r a r s iz eylerden
y iiz

b ir

Allah, sizi yem inlerinizde

g iin a h a so k a n b ir la fiq itm e z le r 5 6)/

V a k 2ia5 (;

a n la m m i b a z a l a r a k d e r k i :

g e v ir ir le r ( 2 8 / K a s a s 5 5 (;
O r a d a

de

o la n

h e rh a n g i

h a lin e

en

bo so z i ittik le ri zam an, o n d a n y iiz

b ir i

bilingsiz bigimde ettiginiz lagivdan

sorumlu tutmaz ( 2 / B a k a r a 2 2 5 (.

b ir so z i itirle r, ne de b ir y a la n ( ^ e b e
3 5 (;

y e m in ,

k i :

O r a d a ne

Bu

ko nusu

it ir le r id ir . Y i i c e A l l a h

.g ib id ir

t iir le r in d e n

so z

kanhk

ka r$ ila tin , ra s tla d in , f i i l i

A lla h

Bunun

,d e ilk e n , s o z g e lim i o la r a k s o y le n e n

konutun, f i i l i t ip k i

a d la n d ir ilir .

ielekrlin
e de
d a lm
a nalaz m
la r ,

m a ms ed z v ek os dna zunle
sla
u

g iin a h so zd en [ a lik o y a n ] . U09

b e ra b e r ibl a
u

v e rm
t ir
i.

K e n d in i bo sozden ve -4 0 7

o n la r la

a lin m a y a n

d e m e k tir. B u
iildip
a db li
,
ilm e d e n
lk a r d ig i

K i m i s i , b b e a z in s a n la r la k a r

e tm e ye n

S eld m ,

D i v a n ' s. 6 1 1 ; Ibn

Tabakatu F u h u li-uara,

Isfa h a n !, E g a n i , X IX , 14..

1, 3 3 6 ;

R ag ip e l- I s f a h a n
b ir ? e y

b ir k a 9 s a y id a k i

t u tm a y a n

deveye de

a d i v e r ilm i? t ir .

a n la m d a a i r ? d y le d e r:

9a li? t i,

is t e d ig i

g ib i,

d e m e k tir .

b i^ im d ^

s e s iy le

a n la t m a y a

Kopuk

k a n a d iy la

sarar.

k a b ile le r d e n

to p la n a n

t o p lu lu k t u r .

Sunu g e v e le d i d e y im i d e,
a n la t m a k

b a ? in i

is e , d e g i? ik

sayilm adigi g ib i. uu
m ahsus

is e

in s a n la r i in k u lla m la n k e lim e s i

4 0 9 - D iy e tte y a v r u d e v e le r

k e n d in e

in s a n in b a ? in i e lb is e s iy le sa ra r,
kn?

4 0 9-

s e r e n in

y a v a ? h a re k e t e d e n in s a n d ir .

e l-H a lil,

i^ i

a s il

ille t

h a rfi

h a r fin d e n o lu ? a n h e r s o z c iig e
a d in i v e r m i? t ir .

kopuk

s o y le n e n so z e d e

adi

/L -f-t

v e r ilm i? t ir .
B u s d z c iik d e y im in d e
g e 9e r

/L -f-f

bu

b ir

k i? iy i

b ir

i?te n

a lik o y m a k , b a ? k a ta ra fa 9e k m e k tir.

k e lim e s i Y i i c e A l l a h m

k i,

S o n ra a h ire t

A lla h

b u y u r u r k i:

D e d ile r k i: Sen

v a a d ig e ld ig i vakit, h e p in iz i to p la y ip

bizi,

> a r a y a g e tire c e g iz ( 1 7 / i s r a 1 0 4 ) ,
y a n i, b ir b ir in e y a p i? m i? b ir h a ld e .

geviresin de ( 1 0 / Y u n u s 7 8 ) , y a n i,
se n b iz i y o lu m u z d a n 9 ik a r m a k ,

Bu

s a p t ir m a k i in m i g e ld in

a n la m d a f i i l

o la r a k

d e n ir k i, b ir

a ta la r im iz d a n

Y o n e ld ig i

k a la n y o ld a n

kibleden /hedeften

t o p lu lu g a k a t ilm a k , o n la r m s a fin d a

sapan, vazgegen ^ i ? i 9 n '

y e r a lm a k d e m e k tir.

d e y im i d e, b u m a n a y i t a ? im a k t a d ir .

Ve

, i f ^ e s i is e , k o c a s in d a n

birbirine gegtni b a g la r b a h g e le r

y iiz g e v irip b a g k a sin d a n o la n o g lu n a

( 7 8 /N e b e

y o n e le n k a d in , d e m e k tir.

A l l a h b u y u r u r k i: *

16 ),

9o k lu g u n d a n

y a n i,

g ir m i? ,

d e, u n ile y a ^ n k a r i? t ir il ip

b ir b ir in e d o la n ip i? . Y i i c e A l l a h in :

k a y n a t ilm a s i ile e ld e e d ile n a sid e

b ir b ir in e

a g a 9 la rm

Bacak

bacaga

y e m e g in in k a t i h a lin e d e n ir.

dolair ( 7 5 / K iy a m e t 2 9 ) s d z ii d e b u
m a n a d a d ir.
- -)

Bu

k e lim e

k il o l u o lu ? u n d a n b a c a k la r i
b ir b ir in e
A yni

y a k l a ? m i?

? e k ild e

de

d e m e k tir.

^ ilo lu ,

a g ir,

d e y im in d e g e 9m e k t e d ir k i,

G iin eg

ve ate onu y a la d i, m a n a s m d a d ir.

? a ir , Z u r -R u m m e . B kz. D iv a n 1, s. 2 7 6 ;

K ali, Em ail, II, 142.

A lla h

b u y u ru r k i:

M if r e d a t / Kur'an Kavramlari ^bzldgii

h a ld e

iken

M i i m in u n
y o lu y la

O r a d a d ig le ri s ir it ir
ateg

y iiz le r in i

y a la r

1 0 4 ) . B a z e n is tia re / 2 3 (

Onu

k ilig la

d i iangdrai l dki eg ni d di si igyelr

e
b i r is i m d i r . B u n d a o z e l i s i m l e r d e n

.o l a r a k

m anasi

baz

L ak ap ta m a n a esas a lm d ig m d a n

y a la d im , d e n ir .

L-f-z /

4
,S o z ii

s o y le m e k j

a n la t m a k

if a d e

e tm e k
ebyir
i

o l a n

d e y im le rin d e n

L a k a p l a r i ^ i 9e ittir. B i r k i s m i

^ I mbmi ri

o n u rlan d irm a,

,k i

in s a n h ig b ir soz soylem ez

y a n in d a

d e d ik le r in i

(onu)

k in am a,

b ir

m e le k

b iiy u k lu k

k d t d l e m e a vg el a m aa

m an asin d ad ir.

sd ziin d e

Y iic e

k a ste d ilm
t i ir:

g d z e tle y e n

z a p te d e n

ve

,l a k a p l a r i g i b i . D i g e r b i r k i s m i i s e

a g i r i r . yBi ui k saenkl a sme ds la

e
A l l a h b u y u r u r k i :

saygi

H it iak u m
mdaanral as m
r i n
i

i i n k i i , h o r o z , b uvledrui lgm
tu
i ir.
e y l e r i t a v u k l a r a v e r mb ^e zk
i9 n

Onun manasini mutlaka

lakabinda aramalisin
1112.

i l e

i s t i a r e d iin
r . hOonruonz a
i a d i

Her ne zaman gdzlerin bir - 0

lakap sahibini goriirse

a g z in d a n a t m a k , t iik iir m e k d e m e k

a i r

o y l e d e m i
t
r:

'

alim r

A l l a h in

ik in c i

an lam i

'

birbirinizi kotii

gagirmayin; imandan
!fasiklik ne kotii bir isim dir

lakaplarla

h a z ir b u lu n m a s in ( 5 0 / K a f I S (.

H u c u r a t l l / 4 9 ( (.

f i i l i , b u ld u m d e m e k tir. B u

--

a n la m d a A l l a h b u y u r u r k i: <

u ze rin d e

b u ldu ysak

ona

uyariz,

Y in e b u y u r u r k i:

k a p in in y a n in d a k e n d ile r in i

e k i l l e r i n d e

e fe n d is iy le k a rg i k a rg iy a

s o y l e n i r . Erkek deve
di.fi deveyi agiladi v e
.rtizgtir bulutu agiladi d a d e n ir
A lla h

b u ld u la r ( 1 2 / Y u s u f 2 5 ) .

9,a i lkauml laasni i ldiar . bAu gfal i l l e

d e d ile r ( 2 / B a k a r a 1 7 0 ) .

h a n im m

n l a m i n a g e l e n iblua mf iaA
i l
k
,

Yok. a t a la r im iz i n eyin

/ L-k-b

1112

b u y u r u r k i :

b e y [, B esairu Z evi't-Tem yiz'de (IV,

4 3 8 ), e n l n in g.M akdm dt, 1, 8; B a g d ad i,

B ir

in s a m n

b ir in c i

is m i

el-Farku Beyne i-F irak, s. 165 k im se y e ^ $^e[

e d ! ( ^ e d e i v e rilm i tir.

R ag ip e i-ls fa h a n i
B iz r iiz g a r la r i a g ila y ic i o la r a k

g o n d e rd ik (15/H icr 22), yani, bu

L -k-f

yapacak
l'iizgdrlari,
ozellikte
a
,falan adam

1 fiili, bir e yi

hurma agacini a|iladi^dendigi gibi

bu flil , ve ' b m nde
de k u l l a m l i r

maharetle almak demektir. ^

gonderdik .

deve
ye

yim i, adeilanan d i
benzetilerek soylenm i .tir

K im isi , siitii olan, siit veren d i

devedir,
tir. Bunun
dem i 1 ise ,
ve eklindedir.
ise,

i.in de kullamlir

edilir

k i^ :

k a r n in d a k i ve b a b a s in in

Birden bire asa, onlarin butiin

uydurduklarini yakalayip y u tu v erd i

( 7 / A r a f 11 7 ).

/ L-k-m

gebe
i deve
di

demektir. Bu isim aym zamanda

annesinin karnindaki deve yavrusu
iv ^ e t

agizla veya ele alinmasi ^ymdir.

Allah buyurur ki:

A n n e s n in
b e lin d e k i

deve y a v ru su n u n s a tilm a s in i y a s a k

Lokman, iinlii hekim/

doktordur. Bu kelim enin kokleri
fiili de olabilir,
Qok yutari (yiyen) adam, ifdesi
oliblr. sozciigiinun asil ise,
( yutulan), kelimesidir. Yolun
kenarina da adi verilm i tir.

la n m ig tir.nn

Buna gore , annesinin

karnindaki y a v r u la r ,
,ise
babasinin
belindeki
y a v r u la r
demektir .

bir hiikiimdara ise,

boyun
hi

,egm eyen biiyiik kabiledir. Bu sanki

her zaman a,ilayan olmak isteyip
ilanan olma^ istem eyen bir gii
a
aret olduguna
etmektedir
i " .*

E bu H u re y re ^$ . B e z z a r e T ab era m ta h e tm i tir. B k z . H e y s e m I, M e c m e u z-Zevaid,

IV, 107;
/-/
, II, 216.
1114 Bu ifad e, s o z k o n u su k a b ile n in h e r z a m a n

- -{

: Sdzciigii,

hem bir e yi
^ar d^ma^ hem onunla kar ila mak
manasina gelir. Bazen bunlarin
her biri bu fiil ile^ ifade edilir.
Bu anlamda:
denir. Bir e yi dokunma, gdrme ve
uzbaki la fark etme de bununla dile
getirilir. Allah buyurur ki:

Ant olsun ki
siz oliimle karilagmadan 'onu
a rzu lu yordu m iz (3/A l-i Imran 143);
Gergekten biz

te m e y e n , e d ilg e n d e g il, e tk e n o lm a k istey e n ,

bu yolculugumuzda epey yoruldu k,

d e d i{ 1 8 / K e h f 6 2 ) .

n e sn e d e g il, o z n e o lm a k iste y e n to p lu lu k de-

YiiceAllah ilekargilagma ifadesi,

g lid e n o lu p h i br z a m a n g iid iile n o lm a k is-

m e k tir -(M iite rc im le r).

M i i f r e d a t / Kur'an K avramlari Sozliigu

kiya m e t v e o n a g itm e k m a n a sin a

4 1 1 - K im b ir h a y ir la

kargilagirsa in s a n la r o nun ig in i

g e lir. B u b a ^ la m d a A lla h b u y u r u r k i:
v e b ilin k is iz m u t la k a

'

0 'mm h u z iiru n a varacaksim z

B a k a r a 2 2 3 ) ; '

d v e r le r.iUS

(21

B a ?k a

b ir

? a ir

' A lla h A k a v u g a c a k la rin a in anip ,

o la r a k o n d a n m iis a m a h a ve bagig
a n la m in d a d ir .

A lla h b u y u r u r k i:

bagka b ir K u r 'an g e lir veya bunu

degigtir, d e d ile r ( 0 / Y u n u s 5 ) ;

Ey

in sa n ! K u g k u su z sen R a b b in e d o g ru
gaba iis tiin e ga b a sarfetm ektesin,
n ilia y e tO 'na v a r a c a k s in ( 8 4 / in ? ik a k

1;

b 1

- -

h a ld e bu g iin u n iiz le k a rg ila g m a y i

u n uttu gu n u zd an d o la y i ta d in a z a b il
igte b iz de s iz i unuttuk ( 3 2 /S e c d e
1 4 ) , y a n i,

s iz

k iy a m e t ,

d ir ili?

ve

t e k r a r h a y a t a d d n i? ii u n u ttu n u z .

M i i m in
g iin ii.

b u lu g n u i

15 ),

g iin ii

k iy a m e t

o z e llig in in

o z e llik le

nedeni

is e ,

g iin d e d n c e k ile r le s o n r a k ile r in k a r

? ila ? m a s id ir ;
k ile r in

g o k t e k ile r le

k a r ? ila ? m a s id ir .

ye rd e

H e r k e s in ,

d a h a d n c e g o n d e r d ig i a m e liy le b u
lu ? m a s id ir .

f lilin

k u lla m m i

? e k lin d e k i

k i? iy i

b ir

ile

k a r ? ila m a k t ir .

A lla h

b u y u ru r

k i:

da

b ir

igte

sa b re tm e le rin e k a r g ilik

?e ^

onlar,

cenn etin

en y iik s e k m a k a m la ri

ile m iik a fa t

la n d irila c a k la r , o r a d a h iirm e t ve

kargilanacaklardir

s e la m la
F u r l^ n

7 5 ) ;

(25 /

A lla h d a o n la r i

g iin iin fe n a lig in d a n k o r u r ve o n la r i

b ir a y d in lik ve ba m bagka se v in g le
k a r g ila r ( 7 6 / in s a n 1 1 ) .

d e y im i

(4 0 /

y a n i,

v u r g u la n m a s m in

A yni

b iz im le

gbriirsiin .n]<>

'

k a rg ila g m a y i um m ayan lar, bundan

D e g ig m e z d a v ra n ig

4 12 -

k e lim e s i,

? d y le

b ile n le r ise gu c e v a b i v e rd ile r: {It

B a k a ra 2 4 9 ).

is e ,

d ^ m ?tr:

de

k a r ? ila m a k

d e m e k tir. A l l a h b u y u r u r k i:

b iiy iik k o rk u b u n la ri

iizm ez; k e n d ile r in i m e le kle r:

Size

so z v e rile n g u n igte b u g iin d iir, diye

kargilarlar ( 2 1 / E n b i y a

10 3 );

Zyiiphesiz

k i bu K u r an, Sana h ikm e t s a h ib i ve

h e r geyi b ile n A lla h d in almaktasin

A y m k o k te n o la r a k

( 2 7 / N e m l 6 ).

fa la n a d a m i y i l i k l e v e k d t t ilt ik le
k a r ? ila ? t i, d e n ir.

Bu

a n la m d a $ a ir

1115

? o y le d e r:

? a ir,

e l- M u r a k k a u 1-Asgar.

B kz.

M ufaddaliyyat, s. 2 4 7 .

4 1 1-

16

? a ir, Z rih e y r b. E b i S iilm a . B k z. D ivan'I, s.

41.

987

R ag ip e l-Isfa h a n i
ise
y i , kar
bir e

g ib i,

g o r iild u g u

atm aktir.

Bu

daha

ild ila
ig i

g ib i

firlatip

sonra

h er ttir

atm ak 9 n k u lla n ilir h a le g e lm i.tir

A lla h buyurur k i :

Samiri de boylece atm igti (2 0 /T a h a

8 7 ) ;^^

Sihirbazlar, M usay a: Ey
Musa! Once sen mi hiinerini ortaya
atacaksin, yoksa biz m'l atanlar
olacagiz? dediler (7 /A r a f 5 ;
Siz atm
dedi. A t a c a k la r in i atinca he rk esin
g d z iin ii b iiy iile d ile r ( 7 /A r a f 1 1 6 );
Py M u s a ! onu at!,

dedi (2 0 /T a h a 19); 0 da onu

atti, (2 0 /T a h a ^ 0 ).
Y in e b u y u ri

ki:

Deniz de onu sahile

atsin. Onu
bana diigman,
hem ona diigman olan biri alsin.
>de benim gdzetimim altinda
yetigtirilmen igin, iizerine katimdan
bir sevgi atm igtim (2 0 /T a h a 3 9 ) ;
'
Elleri boyunlarina bagli olarakonun
dar bir yerine atildiklari zaman da,
oracikta yok olmayi fsterler (^5/
Furkdn 3 (; Her ne
zaman oraya bir topluluk atdsa, ( 6 7 /
M iilk 8);
iginde ne
varsa attigi ve tamamen bogaldigi
( 8 4 /in ikak 4 ).

Bu

a y ettek i

ifdde

Kabirlerin igi digina

getirildigi zaman ( 8 2 /in fita r 4 ) so z ii
gibidir.
B u fiilin bir d e s o z /g o r u , se la m ,

ma, sevgirmkonu
ek
g n d
in
i
kullanilir :
gibi. Allah buyurur k i :
siz onlara sevgi atiyorsu n u z
besliyorsunuz). (^ d n te h in e ( (;
Siz mutlaka
yalancilarsiniz, diye soz a ta rla r 1 6)/
Nahl 86 ( ; -
Allah ,teslim bayragini atarlar
Nahl/ 16
87( (;
Dogrusu biz , ?'/ Iizerine agir bir
soz atacagiz (73/M uzzem m il 5(,
bu dyet, Hz. Peygam bere (sas) bir
gdrev ol^ra^ verilen Peygamberlik
vearettir
Vahye
.

.
iiphesizki bunda kalbi
olan ve hazir bulunup kulak veren
kimse igin elbette bir ogiit vardir
K af 37) ayeti ise, ona kulak / 50 (
vermeyi, dinlemeyi anlatm aktadir .

Sonunda biitiin

sihirbazlar secdeye kapan dilar

Taha
70)
ayetinde / 20 (

fiilinin kullanilmasi,
artlarin
bu
onlari zorladigi ve kendilerini
kaptirdiklarina dolayisiyla onlari
iradesiz
kim seler
konum una
iirdiigiineekm
9dikkat
indir
ek
dii
.

Lem m e /

Toplam akvediizeltrnekanlam ina

gelen bu fiil , eklinde
kullanilir
Bu kullanim lardan biri
bi 9 imidir. Allah buyurur
: . Oysa mirasi
oyle bir yiyorsunuz ki, haram-helal

M f r e d a t / Kur'an Kavrainlai'1 Sozlugti

m agkiin
t ir.a hB au ynauknla
la

u k g iin a h la r d a k a s t e d ilir . B uknia

i
b a g li o la r a k :

a dua mi
.
i le m e m
.Y a n i,

zam an

fa la n

sa b re d e n le ri

( 3 / A l - i Im r a n 1 4 2 ) .

kiigiik ku su rla r h a r ig .

ik in c is i'.

5 3)/

Zam an

k e lim e s i ,

a l in m i,
tir. B u

b ild ir e n

z a rftir. M is a l: '

b ir

N e z a m a n ki,

gergekten m iijd e c i g e ld i, g o m le g i
Yakub 'un

y iiz iin e

g o z ii a g ild i.

s o z iin d e n

g ik a rm a d a n

yapar

N e c3m2 (.

o rta y a

etmeden,

onu

b iiy iik le rin d e n

B u a y e tte gen
e

h e ld

c e n n e te g iriv e re c e g in iz im is a n d in iz ?

ve g irk in ig le rd e n k a g in irla r, y a lm z
b a zi

yapar

zam an

g iin a h in

e d e n le ri

Yoksa siz, A lla h ig in izd e n

a l la Yh m
ic s o z u d e b o y le d ir :

ki

o la r a k

O n la r

- -

gozetm eden ( 8 9 /F e c r 1 9 (.

koydu,

hemen

( 1 2 / Y u s u f 9 6 ), y a n i:

G e l i z a m a m . B u n u n m is a lle r i p e k
o ktu r.

o n u n h z e r in e g it t im v e b e k le n m e d ik
im d e

ona

y a kbla
i .
t im ,

d e m e k t ir

/ L-m-h

A y m k d k te n ,d a d e n ir k i

Y i l d i r i m i n p a r la m a s in a d e n ir.

o n u n z iy a r e t i a z d ir / k is a d ir .

e d a ti d a m a z i f i i l i o lu m s u z
y a p a r.

G e le c e k

zam am

b ild ir e n

in d a

g e lir

vf eiil ink a bbual

da

in d a so ru
e ttirem
l in
ifei kbde
a
i
og yele
le bkilir
i: .

'

B iz s e n i gocu kken h im a y e m ize a lip

b iiy iitm e d ik m i ?

u 2a ra/
6)
1 8 (;

s e n i y e tim b u lu p da 0

b a r in d ir m a d i m i? ( 9 3 /D u h a 6 (.

^ a n la m d a

d e n ir k i,

onu y ild ir im in a y d in lig in d a / o k a d a r

g o rd iim , d e m e k tir .
k i;

A lla h

b u y u ru r

B u y ru g u m u z y a lm z b ir tekdir, g o z
a g ip y u m m a g ib id ir ( K a m e r 5 0 ).
A y r ie a

"d e n ir k i,

bu k o r k u t m a v e t e h d it a m a l b ir
s o z d u r ." 18 Y a n i, a ik b ir o la r a k ,
a ik b i im d e .

/ Lem m a

L-m -z

e d a ti ik.
ei k ild e k u ll a m lir

B irin c isi: M a z i1" 7 f iilin o lu m s u z

la n m a si v e f lilin in
tiriln
)'a7k
asi
la
kouylla
le mk lir
i: .

, d e d ik o d u y a p m a k v e ^ u s u r

a r a m a k tir.

d e n ir

Bu

a n la m d a

k i,

b ir in in

k u su ru n u

a r a d i m a n a s in a g e lir . Y d e e A lla h

^
^ 7

b ilg ile rin e g o re , b u so z c u k m iizari

1118 B k z. C em heratu l-E m sa l,\\, 9 9 ;Z e m a h eri,

o lm a liy d i; v e rile n m is a ld e d e fiili m azi d e g il,

M ustaksd, 2 3 7

m iizaridir -(M u te rc im le r).

794.

,;

Ibn F a ris, M iicm el

, ,

R ag ip e l-ls fa h a n i
d a b u y u r u r :

lxLo

O n la r in iginden (topladigin) sada

B iz g o g ii

k a la r h a k k in d a Sana dil uzatanlar

k u v v e tli b e k g ile r ve a le v le r le d o lu

da var ( 9 / T e v b e 5 8 ) ;

b u ld u k ( 7 2 / C i n 8).

ara d ik (ta ra d ik), onu

yan in d a

ve

. M il m in le rd e n z e k a tta n fa z la

k e l i m e l e r i y l e b e ra b e r o lm a k d a k a s t

o la r a k k e n d i g o n iille r iy le

bagigta

e d i lir . f lg ili d y e t t e g e e n b u ,

b u lu n a n la ra b a k ip d a o n la r la alay

d o k u n d u g u n iiz za m a n ( 5 / M a i d e 6 )

eden leri ( 9 / T e v b e 7 9 ) ;

e k lin d e

...K e n d i

o k u n d u g u " 20

gib i,

ayiplam aym

k a d in la r a d o k u n d u g u n u zd a ( 5 /

11), y a n i : B a k a l a r t n i

M a i d e 6 ) e k l i n d e d e k u n m u t u r . 2'

k e n d in iz i

(4 9 /H u cu rat

'

ay ip la m a y im z

k i,

^ d a

s iz i

B u k iraa tle rd e

k im isi

f iili s a l t

ay ip lam asm lar. Y oksa bu d u ru m d a

do knnm ak,

k e n d i k e n d i n i z i a y i p l a y a n b i r k i i

o lm a k a n l a m i n d a k u l l a n m i tir.
I iz.

k n u m u n a d u e r s i n i z . B u a n l a m d a

<

k u lla m la n

gokga a y ip la y a n

d ey im i,

adam , d e m e k t i r .

A l l a h b u y u r u r ki:

k im isi

b e ra b e r

ise

P e y g a m b e r d e m iila m e s e a liq v e rig in i

y a s a k la m iftir . 1122
'is e , a e i l i h t i y a d e m e k t i r .

insanlari hafife

alana ve onlarla alay edenlerin

(humeze ve liimezenin) vay haline!
( 1 0 4 / H i i m e z e 1).

/ L-h-b

a t e in

t u t u m a s i ,

alev

a le v o lm a s i hd lid ir. A lla h b u y u r u r

/ L-m-s

k i: 0

, ne

g o lg e le n d irir, ne a le v d e n k o r u r ( 7 7 /
, t i p k i

Id okanm ak g i b i d i r

M drse^t

31);

v e d i d e r i y lu y l a b i r e ^ i a l g i l a m a k

, a le v li b ir atege g ire c e k tir ( 1 1 1 /

a n l a m i n a g elir.

M e s e d 3).

kelim elerle

B u k d k te n tiireyen

a ra m ak /iste k

de

d ile

g etirilir. B u a n l a m d a a i r d y l e d e r:
1120 B k ira a t, b id ri, ib n K esir, E b u A m r, ibn

'

413-

O n u a riy o ru m am a

b u la m iy o ru m .iU9
Y iic e A lla h

da

d y le b u y u ru r:

A m ir, A sim , E b u C a fe t v e Y a k u b un te rc ih idir.

^
B u

k ira a t, H a n tz a , K isa i v e H a le f in tercih i-

dir. B kz. D im y a ti, ithaf, $.

1122 B u da, b e n e lb is e n e d o k u n d u g u m d a v e y a
se n e lb is e m e d o k u n d u g u m d a a li v e r i im iz
k e s in le m i o lu r d e m e k e k lin d e y a p ila n sb z -

1 1 1 9 B u b e y ti ,T e b r iz i, e rh u D iv a n il- H a m a s e d e

le m ed ir. B kz. bu h a d is i B u h a ri (ib n H acer,

(11, 184) k im s e y e n is p e t e tm e d e n v e r m i tir.

Fetha i-B ari.

B k z. H a y d e re , Ke.ffu l-Miii'kil, 11, 502.

Zerkdni, 111,315); N e s a i,

IV, 3 5 9 ); M uvatla (erhu 'z-

, 2 5 9 .

M f r e d a t / Kur'an Kavram lari Sozliigii

ingoriinenalevlenm
r4^ise,ate
i
ym
ilde duman
halidir. ve^^
A
toza da
aditir.verilm
Yiice
i

L-h-m/

, : }ilh a m )

b ir

ey in

k a l b e

E b u L e h e b in

d o g m a s id ir . ^ e k i, b u s a d e c e Y iic e

e lle r i k u ru su n (yok o lsu n o), zaten

A lla h v e Y iiceler A le m i ta ra fin d a n

A l l a h i n :

y o k o ld u y a (111/M esed 1) soziine

:gelince, bazi miifessirler derler ^ i

Burada Yiice Allah, Ebu Lehebin
hur kiin
y esini k a tetm em
m ei .tir
Aksine, onun ate,e atilacagim
cehennem lik oldugunu bildirmi .tir
Ona bu
ekilde isim verm esi, sava
i
tiran ve. bizzat onun
inde
kizii
olana sa v a g in b a b a si ve
sa va g in kardegi, denmesi gibi
bir tiir isimlendirmedir .

kiziym iy at, deyimi

de, hizli olan atm,
an kizi
ate
e
benzetilerek
bir iiniilmii
isimlen
dii
dirnjedir. H iz li kogan anlamindaki
.kelimesi de bu koktendir
S u sam ig in sa n a d o k u n an s ic a k lik

da

i n s a m n k a l b i n e g o n d e r i l e n f i k i rin
i
k u l l a m l i r . B u a n l a m d a l l a h b u y u r u r
k i :

o n a k d tu lu g iin u ve ta k v a s im ilh a m

edene y e m in

L-h-s

ki

e 9m1)
s/

k a lp t e k if is ild a m a d i y e a d l a n d i r i l a n
eyler

g ib id ir.

Bz.

P e y g a m b e r

b u k o n u d a b u y u r u r k i :

g iip h e s iz m e le g in de b ir

te lk in i

^ /g eytanin d a b ir te lk in i

vardir
124.'
Y in e

b u yt uurr mkui:

k a lb im e iif iir d ii

Rithu 'l-Kudus

2.
Bunun

a s il d a

y u tm a k a n l a m i n a g e l e n

adim alm
tir
i.

Bu kokten [susuzluktan hayvan

dilini sarkti anlamimiyan
ta [,
- fiili gelir. Bu anlamda Allah
buyurur k i : '
o nun ' :/v e r ic i
/

o lsu n

B u t i p k i , m e le g in d o kn n u su v e .) 8

d e y itm.
m iB
n due an nal laim
p md la
,

S o n ra da

y a v ru m e m e d e k i

'

s iid iiy u t tu , d e n m i t i r.
g id d e tli

,n e d e n iy le

sanki

h iz li

y e ri

kogusu

y u ta n

at

d em ek tir.

/ L-h-y

,k o p e g in h a lin e be n zer k i

,iiz e rin e v a rs a n d a d ilin i uzatirsolur

b ira k s a n d a dylece solur (7/A raf
bu da: K opegin susuzluktan ,) 176
.dilini sarkitmasidir
ibn Dureyd der k i : kelim esi
hem yorgunluk hem de susuzluk
anlamina gelir ."^

e y d egne r ae lkilki o oy laa.

n
eny d i r
Bu

an lam d a

f a la n geyle

1124 Ibn M e s ud h a d isi. T irm lz , ta h r i e tm i

(M u b a re k fu ri, A rid a tu 'l-A hvezi , X I, 109) ve:

H asen-gariptir, d e m i tir.
1125

123 Bkz. ibn Dureyd, Cemheretii 'l-Luga, , II, 51.

i n o n e m l i o liunps a on n a
i

ib n

M e s Od

h a d is i.

B e g a v i,

erhu's-

Siinnede (X IV , 3 0 4 ) ta h r i e tm i tir.

971

R ag ip e l-(sfa h a n i

oyalandim ve oyunla
ilgilenip baqka qeyleri unuttum,
denm itir. Bu anlam da Allah buyurur
ki: ' 1 Diinya
hayati ancak bir oyun ve eglenceden
ibarettir (47/M uham m ed 36);
( Bu diinya hayati
sadece bir oyun ve oyalanmadan
ibarettir. (29/A nkebut 64).
insam n kenisinden istifade ettigi
her e^ i in ism i ^ullam hr. A llah
buyurur ki: Eger

bir eglen ce edinmek isteseydik, ( 2 1 /

Enbiya 17).
Bu a>ette g e en kelimesiyle

kadin ve qocuk kastedilmiqtir

diyenler ise, oyun ve eglence diye
tam m lanm i olan diinya hayatina
ait ghzelliklerin bazisina tahsis
etm i lerdir.
D aha onem li olan eyin

oniine g e ti ve ondan alikoydu. A llah

buyurur ki: Qoklukla

dviinmek, sizi kabirlere varincaya

kadar oyaladi ( 02/T ekashr 1);
Birtakim
insanlar ki, ne ticaret ne de ali$ veri
onlari Allah i anmaktan alikoyar,
(24/N ur 37).
B u ticareti yasaklam ak ve onu
ho g drm em ek degildir. A ksine,
kendini

biitiiniiyle

ona

verm ek,

nam azlara ve diger ibddetlere zam an

ayiram am aktir. D ikkat etm ek gerekir
ki,A llah o y le b u y u rm a k ta d ir:
Ta ki kendilerine ait birtakim

menfaatlere ahidolsunlar; (22/H ac

2 8 (;
972

Rabbinizin liitfunu istemeniz de size

bir giinah yoktur. (2/B akara 198).
K alpleri hep eglencede

(gaflette), (21/E nbiya 3), yani:

K alpleri stirekli bo i lerle, kendisine
fayda verm eyecek eylerle m e gul
olanlar.
ise, degirm ene akan tanelerin

akiini diizenleyen ve ok akm asini

engelleyen alettir. B unun ogulu
eklindedir. B ai anlam m a gelen
sozciigii de buna benzetilerek
diye ad lan d irilm itir.
ise, bogazin uzerinde biriken

kii iik ettir. K im isi de bu, a zm en

dip tarafidir, dem i tir.

/ late

ve

A rap lan n

iki

putudur. ism inin ash ise,

ism idir. Bu kelim enin son harfi olan
h a y ia h p y e rin e ta h a rfin ik o y m u lar,
m iiennes saym alarim n nedeni ise,
Yiice A llah k arisinda kusuruna
dikkat ekm ektir. K endi inan lan n a
gdre O nu, Yiice A lla h a y a k latiran
v asitalar arasina k o y m u lardir. A llah
buyurur ki: Ama artik
kurtuluq vakti degildi. (38/S ad 3).
el-F erra oyle
der:

ifadesi, yani, zamam

degildir, m anasindadir. Buradaki

ta harfi davedir. T ipki, ve
kelim lerinde oldugu gibi.
Bazi Basralilar ise, edatimn
anlami,
degildir, eklindedir,
derler.

M tif r e d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigu

Ebu

^ e k ir

e l - A l l a fd y d
le
a

d e r: B u e d a tin a s il id i. Y a h a r fi
e v r ild i,
ta
bazen

sme h fh ahr af ir f in
de
e

y e r in e

e d a t in in

ash

Kegke sozii, beni bu yiiriiyiigten

vazgegirm edi
1126.

.d e n e b ilm e k t e d ir
B a z ila r i
sad ece

is e ,

id i,

sa a t

veya

s iir e y e

in t e m s t aes
km
id ik
ila
e kvae
it
e d ilm i tir. B d y le c e s a n k i: B u

veya

bu za m a n

k urtulug

zam ani

d e g ild ir, d e n m e k is t e n m i t ir.

ih y l e a n la t ilir . B u a n la m d a'

d e n m e k te d ir. Y iie e A lla h

d a d y l^ b u y u r u r :

H u e u rd t

14 ),

y a n i:

S iz in / 4 9 (

.is e ,

um ut

ve

b u y u r u r k i :

turangem
levhalarin
iyi olu

her b iridir .

b e k le n t id ir

U zerine yazi yazilan tahta ve

d ost

benzeri
eylere .denm ektedir
Yiice A llah in : Levh-i

"

edin m e se yd im ( 2 5 / F u r k a n
'

L-v-h

e v ir m e k , d ir s e k g o s t e r m e k t ir.

Nuh 'u
da tahtalardan yapilmig, givilerle
gakilmig gemi) iizerinde tagidik (
K am er / 5413( (.

H e m h e m d e f i i l i , a z a ltti
m a n a s in a g e lir . B u n u n a s h is e , y i i z

k o n mt uur.

h ig b ir g eyi e ksiltm ez

a m e lle r in iz in bhir
i.
n i e k s ilt m e z

A l la h

K im isi de dyledir
m anasi
der: O nun arzusundan
bir ldit
hi
.yani, alikoyan beni alikoyam adi
B urada m astar fail olan isim yerine

E g e r A l l a h a

ve R e s u liin e ita a t ederseniz, A lla h

ig le rin iz d e n

iiphesiz kegke de gdyet de -415

cefadir
1127.

leyte

o n u n b ir h a k k in i e k s ik v e r m e k

Kegke gdyle ,
sdztim beni ondan alikoymair
adi .
burada kelimesini bir isim olarak
tir.
kullanmi
Bir
airin
ba
ka
sozii
gibi :
M anasi:

i y iB ibr irk ii
,
ten a lik o y m a k

K aranlik bir gecede -4 1 4

,yiiriidiim

thiraild
r f i i. ileN it ed ke im
gi

k e lim e s i

2 8 (;

K a f ir d iy e c e k

M a h fu zdadir

(85/B uruc

22 (

k i: Kegke, ben b ir to p ra k o lsa y d im

N e b4e 0( (;

K e g ke P e y g a m b e rin y a n in d a b ir y o l
tu tsa yd im ! ( 2 5 / F u r k a n 2 7 (.

1126 air, RUbe b. e l-A c c a c . B k z. ib n Fdris,

M iicm el, 111, 799.

1127

air, Z e b td

e t-T a i.

B kz.

Bkz.

Divan' I,

s .5 7 8 , Ib n D llrey d , Cem heretn 'l-Luga, 1, 122;

o y le d ae r
ir
:

M e y d d n l, M ecm e 'u 'l-Emsdl, 11, 3 7 1 .

973

R ag ip e l-ls fa h a n i
en L e v hsdinz iin
n adseil egby
eir

tir. D e m e k k i a y e t, oa nlin
lam
r in
i

o ld u g u ise, b iz im ta ra fim iz d a n a n c a k
en

b ilghab
ile rerle
k arddea r iygla
e

b ilin e fo lir. B u "' *A ll a h in :

....
Qiiphesiz
,bunlar bir kitabtadir. Hiq fip h eyo k ki
bunlar Allah 'a pek kolaydir ( 2 2 /H a c
s o z iin d e K it a p d iy e ge
e^d
) 7en
ir
0.
k e lim e s in in

a n la m i

b a,
k a s in m

te k te k b ir b ir in in

s ig in d ik l a r in i

a r d in a d iz ile r e k

g it t ik le r in i a n la t m a k t a d ir .

Eger

aye tte f i i l , o ls a y d i, o z a m a n
d e n ir d i. F a k a t ,

f l il i n i n

m a s t a r i

k a l i b id ir .

is e ,

f o n n u n d a d ir .

susuz

lu k tu r.a O
s unsuanyoain
k
n
i

a rk a sm a

is e , d a gemv r e tr
le ay fim
e n

k is im d ir .

h a y v a ^ a ' d e n m e k t e d ir .
is e , y e r ile g o k a r a s in d a k i

lu k tu r. B u k e lim e n in

fethah

o ld u g u n d a

ogu

a h m le r

o n u n s u s u z lu k a n la m in d a o ld u g u n u
tir. H a v a a n la m m a s o
g ey le nmin
i

lam

h a rfi

is e

m u t la k a

L-V-t /

lam h abr of i

zamme li

'

o z e l b ir is im d ir . K o k e n i is e ,

falan

ey kalbime yapiqti durdu

.d a y a n ir

o lm a lid ir .

oye

Sicaklik degiqti.
Sicaklik levhada kendini 1
gosterdi. K i m i s i d e b u f i i l ,
parladi f i i l i g ib id ir , d e r .

Y a n i, o n a d a h a y a k m d ir , o n u n 1128
e ig e r in e y a p i.
ik t ir
e kAild
y nei
,bk
ua lb im e

parladi, parildadi, a n la m in d a d ir .

Kilicini parlatti, if a d e s i

d e, k i l i c i n i g rtste rd i; d e m e k t ir .

Hdaednism
t tir
e
i:

.Qocuk insamn cig erp a resid ir

^ f l ill e r i qimqek

f iil in e

y a t m iy o r ,

yani

o n um
n la
iy obru, t b
un
irle
le
.
m iy o r
B i r d e

d e y im i

,v a r d ir k i , havuzu, qamur ile sivadim

dem ektir.

A ll a h

Lut

k i :

iqinizden, birinisiper
ederek s iv i$ ip gidenleri muhakkak ki
Allah bilmektedir ( 2 4 / N u r 6 3 (.
B u a ye tte geen

is e , fa
b irdinein
ks

/L-V-Z

,k e lim e s i

K a v m in in

y a p t ig im

a n la t ir.

y a p t ig i
Bu

p is
k e lim e

tt ir e t ilm e s i a,
is m d a n b o y le d ir . Y a n i
i

e n g e lle m e y e /y a s a k labmu a y a
i
in in a d iy la aamn lm
akth
ir
i
i,

y a p a n la r in a d iy la d e g il .

e y in a r k a s in a s ig m m ^ ^ , k e n d in
b ir
i
o n u n la s a k la m a k a n la m m iiy atan

{ s o z iin d e n

1128

Bu

IV, 2 7 7 .

974

H z.

Ebu

B e k ir in

so z u d iir.

B kz.

Z e m a h e ri, Faik, 111, 3 3 4 ;I b n u l-E sr, Nihaye,

M tif re d a t / Kur'an K avramlari Sozliigii

s iir e k li k e n d in i kinayan nefse

/ L-v-m

7 5)/

K i y ^ e t 2 ) s o z iin e g e lin c e , d e n iy o r

K in a n a c a k

b ir e y y a p t ig in d a n

k i: B u , b ir t a k im

e r d e m le r k a z a n a n

d o la y i b ir k i in in d e g e r in i d uiir m e k ,
a z a r la m a k t ir . B u a n la m d a :

O n u k in a d im , k in a n a n '7 >,

d e n ir. Alla h ! < ^ k i:

i bnirele
fgisdiin
tig
ira.inh K
d e
i
b u o n u k in a r . B u n e f is , d e re c e o la r a k

n e fs-i m u tm e in n e den

a g id a d ir .
kendi

// beni

K im is i
o z tin d e

e rd e m

kinam ayin, kendi kendinizi kinayin!

( 1 4 / ib r a h im 2 2 ) ;

Bu,

h u z u ra

k a van
u

y o lu
bn
a vdea

in in n e f s idkir
i .

,z a m a n b u n e f is

d e re e e o la r a k n e fs-i m u tm e in n e n in
.iis t iin d e d ir
A y m k o k t e n b ir t a m m la m a o la r a k
a k in a y a nin as da an m
la
o k
a
r i
tir. in s a n la r t a r adfin
e ndm
a n
i

a k in a niyaen oiskk
e
i,

M i i m in f in 6).

tir. B ud et nipmk ii,

^ so n ay e tte k in a m a s m in so z

a r t ik
a

in k e n d in i o rta
ile ryle
a mk oe ys ai n
i

igte, dedi, bu gdrdiigiiniiz, beni

hakkinda kin adigin iz (gengtir).
( 1 2 / Y u s u f 3 2 ) ;
higbir kin ayicin in kin am asm dan
da korkm azlar ( 5 / M a i d e 5 4 ) ;
( Bunlarla iligkilerinden
dolayi) km an m ig degillerdir ( 2 3 /

is e :

ile

s if a t la r i g ib id ir . H e r ik is i
ok

k o n u s u e d ilm e s i, o n la r k in a m a d ik la n

d ilin
d e,
e

in
d os la
a ny la
a n
ri

s iir e c e o n la r i k in a m a m n iis t iin d e b ir

v e y a in s a n la r t a r a fain doile
ak
n

c e z a v e r ilm e z .

i m adnoala
s in
n adna dkir
i.

d e m e k tir. B u a n la m d a A l la h b u y u r u r
k i:

de,

k in a m a

a n la m in d a k i d e m e k t ir .
,is e
in s a m n

N ihayet biz onu ve ordularim

s o z c iig ii

f i i l i is e , kinanmayi hak etti,

k e n d is iy le

k in a n d ig,ei y

d e m e k t ir .

yakalayip hepsini denize attigimizda

Firavun (inadindan pigm anlik duya
rak) kendi kendini k m iyordu (51/

/ L-y 1-

Z a r iy a t 4 0 ).

B i l d i g im i z g e c e a n la m in a g e le n

is e ,

b ir b ir in i
A lla h

bu

k a r i l i k l i

o la r a k

k in a m a k t ir .

Y iic e

a n la m d a :

A rd in d a n sugu

( 6 8 /K a le m 3 0 ).
A l l a h in :

K i m i s i is e , 1 ; d ig e r i
k e lim e s in in

s o z c iig iin u n

a s il

iinekkiiiilin
l t, f di l m
ekdiii
i
ir
,

> Yine hayir, yem in ederim

is e

e k lin d e d ir , d e r.

o g u l sod la
z cr taik
k
r li,

e k ild e s d y l e n i r : ^ j

b ir b irle rin i k in a m a y a b ag la d ila r

Y iic e

v e

h a li ;

is e ,

e k lin d e

975

R ag ip e l-Is fa h a n i
g e l m e k t e d ir , d i y e n le r d e v ard ir.
Y iic e A lla h b u k o n u d a b u y u r u r
k i:

g e c ey i ve

g iin d iiz ii s iz in e m rin iz e v e rd i ( 1 4 /

renklerde ve k a p k a ra to p rn k la r v a r
F atir / 35 ( 7 (;^

d ille r in iz in

ve ren klerin izin f a r k li

olugu da, (30/R um 2 2 (.

O r tt iig ii

i b r d h i m 3 3 ) ;

za m a n g e c e y e ( 9 2 / L e y l

Bu ayet, renklerin
itliligine
e
ve

(;

her

birinin

kendine

m ahsus

otuz

arettir.
ekilde
0 kadar
una
olu
i
0^
olm asina ragm en, kim senin kalibi

ge ce ye v a a t v e rd ik ve s iire y e b ir

kim seninkine benzem ez, kim senin

on g e c e d a h a e k le d ik ve bo yle ce

.sim asi kim seninkiyle aym deildir

R a b b in in m ik a ti (ta yin e ttig i vakit)

Bu Yiice A llah in ne kad ar biiyiik

bir giice sahip olduguna dikkat
.ekm ektedir

Ve

M u s a y a

tarn k ir k g e c e o ld u ( 7 / A r a f 1 4 2 ) ;

( K u r an)

B i z

nu K a d ir g e c esin d e in d ir d ik ( 9 7 /

A n t o lsu n
fe c r e ve O n g e c e y e ( F e c r 1 -2 );
K a d i r 1);

Kimi zaman cinsler ve tiirler de

renkler sdzci^iiyle ifade edilir. Bu
baglam da soylenen
F a la n adam gegitlikonugm alar

R a b b im l B a n a a la m e t

yapti, ve k a d a r11

ver, d e d i ( A lla h ) : S e n in alam etin ,

gegityem ek a ld i fe d !)- deyimleri gibi .

sa p a sa g la m o ld u g u n halde, iig giin,

iig g e c e in s a n la r la konugm am andir,

/ L-V-n

sd z ci^ ii

d em ek tir.

b ild ig im iz

renk

yoluyla ahlak ve benzeri eyler

soyut

s i y a h v e o n l a r d a n o l u a n r e n k l e r e

in de kullam labilm ektedir. Onun

i
in
i f a la n ad am y u m u g a k tir

Bu

beyaz

: Sozciigii, sertlik anlam ina

gelen sozciiguniin ziddidir. Bu
genelde cisim ler/som ut v arh k larin
i
kullanihr. B undan a^ri olarak istiare

ve

dayam r.

T em eld e

L-y-n /

( 1 9 / M e r y e m 10).

an lam d a

k u lla m la n

re n k le n d i Fiili, b i r v a r l i k d a h a
onceki ren g in d e n

b a k a b i r r e n g e

ve
.denir

b iiriin d iig iin d e so y len ir. Y iic e A lla h

bu

m a n a d a o y le

b u yurur:

B iz o n u n la ren k leri bagka bagka

m e y ve le r
y o lla r,

976

g ika rd ik .
b e y a z li

D a g la r d a

k ir m iz ili

da

ge g itli

,f a la n

adam

s e r ttir

ve y u msertlik
u Bu
sifatlarm in her biri yerine gdre
hem ovm ek hem de yerm ek m anasi
iniyabilir.
A llah buyurur
O nuntai
k i:f^

zam an),

s i r f A lla h in

' Sen )
ra h m e tiy le

o n la r a k arg i yu m u g a k d a v ra n d in .

M tif re d a t / Kur'an K avramlari Sozliigu

(3/A l-i

^
159 (;

. Sonra derileri de,

kalpleri de Allah in zikrine kargi

yinnugar (39/Z iim er 23), ayeti ise,
onlarin B a ^ i once reddedip inkar
ettikten sonra, kabul ettiklerine ve
ona boyun egdiklerine iarettir.

Hurma

agaglarindan herhangi bir gey

kesmeniz (H ar 5) ayetinde ge en
kelim esi taze hurma dem ektir.
B unun form u eklindedir. Tipki
bugday gibi. B u om m herhangi
bir tiiriine has degildir; geneldir.

biranlamdaA^e//w'/jw'rw, ifadesi
de kullanilmaktadir. air o yle der:

416- A s il o nu m a g lu p eden
A lla h o nun e lin i k o lu n u b u k tii.U2C>

ifadesi de, bagini

egdi, boynunu biiktii demektir. Yiice

Allah bu anlamda

/L -e -l-e

Bu konuda A llah b uyurur ki:

Ikisinden de

inci ve m ercar gikar (55/R ahm an

22); ' Bu gengler
sanki sedefleri igine gizlenmig inci
gibidirler (52/T ur 24).
inci
anlam m a
gelen

kelim esinin 0 , eklinde gelir.

Fiil olarak kullanilan ifddesi
ise, bir eyin inci gibi parladigm i,
parildadigini anlatir. B una yakin bir
anlam m a da deyim d rastlanir:
'

Ceylan

kuyrugunu parlattigi miiddetgefalan

igiyapmam.

O n la ra :
G e lin , A lla h 'in R e s u lii s iz in
m a g fire t d ile sin ,

ig in

d e n ild ig i zam an

b a g la rin i gevirirler (65/M unafikun

5), yani, balarini onlerine egerler.

deyimi ise, yalan

sdylem ek
ve
soz
uydurmak
anlammd^ bir kinayedir. Allah
buyurur ki: ,

- K it a p e h lin d e n
o yle b ir g iir u h d a v a r d ir ki, s iz onu
k ita p ta n

s a n a s im z

diye,

d ille r in i

k ita b a d o g ru egip biikerler. (3/A l-i

imran 78); d ille r in i egerek

( a g iz la rin i e g ip biike re k) (4/N isa
46).

'
ise,

bir

kiinin

artik

deyimi
kim se ye

^ d iram a yaeak derecede hezim ete

ugradigim anlatir. Allah buyurur
ki: hig
kim seye doniip b a k m iy o rd u n u z ( 3 /

A l-i Imrdn 153). Bu da airin

soziine benzemektedir:

I -

/ -^-

: S6zcugu, ipi sarm ak veya

egirm ektir. Bu anlam da fiil olarak

denm ektedir. B una yakin

129 air, F u r an b. e l-A ru f. B kz. - ,

A zdad, s. 191; M e rz e b a m , M itceim i '.?-guard,

317.

977

R ag ip e l-Isfa h a n i
U g ru n d a sa va g a ca g i - 4 1 7

h a b e r e i h t i y a b i r a k m a z . o y l e ki:

,s e v d ik le r in i te rk etti

S ig ra y a n b ir y a n g a tin in b a g iy la

ik in c is i :

'ise , s a n c a k d e m e k t i r , r i i z g a r

ile b u k i i l e r e k d a l g a l a n d i g i n d a n b u

Bunun

d e , g iiz e lc e k a tla n ip sa k la n a n

hem en

M eseld :

a d i a l mt i ir.

yani:
dey im i

is e , o d e n m e s i

an lam in d ad ir.

ard in d an

fiil

g e lir .

E y

R a b b im iz ! a y e t bize b ir p e y g a m b e r
g o n d e rse v d in

y iy e c e k , d e m e k t i r .

S iz o lm a s a y d im z

S ebe31).

k u r tiild u .]U0

b iz m u tla k a m il m in olurd.uk , ( 3 4 /

de,

Bunu

(2 0 /T ah a

y ap say d in

1 3 4);
o lm a z

m iy d i?

g ere k en b o rcu n u erte lem ek tir.

Bu

O k u nle v a sm a u l a ,ti. Y a n i

her

ik i

an lam iy la

ilg ili

o r n e k l e r K u r a n d a p e k o k t u r .

o l a n k i s m i n a ekgaidl m
a ri.

/ L e v

/L a

M u t l a k a n l a m d a o l u m s u z l u k
edati,

d e n i y o r ^ i : e yBi n
ir

k a s i monl m oa lmmaasm
i nai s ibn aa
b a g l a y a n b i r s o z c i i k t u r . K e n ad rit
si,
erir. A l l a h b um
y ua nr ua rs i k ii:

D e k i: E g e r s iz R a b b im in

,r a h m e th a z in e le rin e s a h ip o ls a y d m iz
f a k ir lik

korkusunu y in e

elden

b ira k m a z d m iz ( 1 7 / i s r a 1 0 0 (.

k u l l a n i l a n h a r f i n e m i s a l :

Zeyd, b ir b ilg in d e g ild ir. B u i f a d e

o n u n ca h il o ld u g u n u d a g d ste rir. B u
e d a t , o l u m s u z c i i m l e l e r d e v e h e r h
z a m a n k u l l a m l i r . H e m i s i m h e m
d e fiille b e r a b e r k u lla m lir. k a d a r
v a r k i, m a z i fiil b u n u n l a o l u m s u z
y ap ilm a k

isten d ig in d e

bazen

a r d i n d a n fiil g e t i r i l m e z . S o z g e l i m i ,
b ir i

s^na:

d iy e

L e v la/

e d a t i , fifi
.
e k ild e k u lla m lir

sen

ona

sorar,

(fik tin

m i?

cevaben:

H a y ir , d e r s i n . B u n u n a n l a m i , hayir,
B irin c is v . B i r
kasm m

m eydana

en g e lle n d ig in i

gikm a dim , d e m e k t i r .

e y i n o l m a s i n d a n
g e l m e s i nbi an

an latir.

z o ru n lu d u r.

sonra f lil- i

m a z in i n

g elm esi

Bunun

n a d i r d i r . S a d e c e a r a la r in d a bagka
n e g ire rs e b a k a . M e s e l a :
b iirs i nk de alim

Cevabi

ah da bi lebriilni m
i n
h azfed ilm esi

B u t ti r c i i m l e l e r d e , h a r f i n d e n

N e b ir adam

d o vd iim ne de > k a d in i. Y d a , b i r

air, H a s sa n b. S ab it. B e 130

d ir
a n H a ris k ab.
BD
k ziva
. n ' 1,

97a

- 0

S 2 1 5..

s atan
va ,

k in a d ig.iirin
i
den

a t if y a p i h y o r s a ,

M e sela :

N e g iktim ne de bin dim .

M iif r e d a t / Kur'an Kavram lari Sozliigu

Veyahut da te k ra r hdlinde bu edattan
sonra fiilin gelmesi uygun olur.
oyle ki: F a k a t , ne

y e r le r in e y e m in e d e rim ( 5 6 / V a k i a

s a d a k a verdi, ne de n a m a z k ild i (75/

7 5 ) ; H a y ir ! R a b b in e

K iydm et31).

a n t o lsu n

Temenni,

dua

ve

beddua

durum larinda d a harfinden sonra

fiilin gelmesi uygun olur. sdzler
gibi:

O lm a y a s ic a , ve

b izim g iic u m u z y e te r ( 7 0 / M e a r i c 4 0 ) ;
H a y ir, y ild iz la r in

! inkar edenler:
B ize , k iy a m e t gelm ez, ded iler. D e
k i: H a y ir, o y le d e g il, g a y b i b ile n
R a b b im

hakki

ig in

k iy a m e t size

m u tla k a g e le ce k tir. 0 'nun ilm in d e n

g d k le rd e ve y e rd e z e rre k a d a r b ir
gey kag m a z (3 4 /S e b e 3). B a ka bir

dyette: '";

N e y erd e , ne de g d k te z e rre

so zii

R am azan
g i i n e i n

g iin i i

bozan,

s o z d e b u m a n a d a y o r u m l a n m i tir.
Bu

sirad a

g ird ik ,

b irin e

edati, olum lu bir soziin

ba in d a g e lir.B u d u ru m d a i levi,gizli
olan bir sozii olum suz yapmaktir.
dyetler, bu ekilde yorum lanm itir:
H a y ir, y e m in ederim

o k iya m e t g iin iin e (7 5 /K iy a m e t^ );

A r t ik

d o g u la r in

ve

b a tila r in

m e :

b ir g iin a h iglem edik. H z . O m e r in

H a y ir , s o z i i , b u k i i n i n : B iz g iin a h a
g ird ik ,

so z iin e

k a r ilik tir .

S o nra

k e n d i f i k r i n i s o y l e m i v e : B iz onu

k a za edecegiz, d i y e e k l e m ijtir.

harfi

bazen

H z.

H a y ir, O n u k a za edecegiz, b iz bu nda

Bazen

B iz g iin a h a

k e n d isin e :

d iy e n

Y unus 61).

d a g i i n e in

y e n id e n lk tig im g o riin c e so y le d ig i

(10/

zann ed erek

sonra

ne

b iiy iik !

a k a m i n d a

b attig in i

orucunu

kagm az. N e z e rre d e n d a h a kiig iik,

daha

bu

4 1 8 - H ayir, b a b a n a y e m in

k u lla n ih r. M is alle r:

ondan

de

o lsu n ki, E y A m ir 'in k iz i. ]n]

k a d a r h ig b ir gey R a b b in in g o z iin d e n
de

etmig

im a n

an lam d ad ir:

ifla h

olumsuzlandigi misallerinden biri

Yiice A lla h in su soziidur :

m eden

airin u

o lm a y a s ic a , sozleri gibi. Gelecegin

ki,

o la m a z la r ( 4 / N i s a 6 5 ) .

n eh iy

i in

Ey

im a n

de

e d e n le r!

to p lu lu k

>

d ig e r b ir to p lu lu k la a la y etm esin.
B e lk i de onlar, k e n d ile rin d e n d a h a
iy id irle r.
a la y a

K a d in la r

alm asinlar.

da

k a d in la r i

B e lk i

o n la r

k e n d ile rin d e n d a h a iy id irle r. K e n d i

k e n d in iz i

ayiplam ayin,

b ir b ir in iz i

R a b b in e y e m in e ne gerek, elbette

imruul-Kays. Bkz. Divan' 1, s. 68.

979

R ag ip e l-Isfa h a n i
k o tii

la k a p la r la

gagirm ayin

(49/

k a d in a y aklag m a k, g iin a h iglem ek

H u c u rd tll).
Bunun

a r t ik h a cd a

b a k a

(ly e ttir:

m isali

de

E y

ve k a v g a etm ek y o k t u r

197).

A d e m o g u lla ri, fe y ta n , g ib i, s iz i de
(gagirtip) > b e la y a diigiirm esin!
( 7 / A r a f 2 7 ) ; a y m e k i l d e u a y e t d e
b u n a d rn ek tir:

S u le ym a n ? o rdu su

(2 /B a k a ra

[B azen

b irb irin e

zit

o la n

iki

v a rlik te k ra r e d ile re k h e r ik isin d e

d e o l n m l u l u k k a s t e d i l i r :

Z e y d ne o tu ra n ne de g e g ip

g id e n d ir, s o z i i

g ib i.

Y an i:

B azen

fa r k in a v a rm a d a n s iz i ezm esin! ( 2 7 /

o tu rm a k ta

N e m l 18 ).

ik m a k ta d ir. B a z e n a y m b u n u n gibi

Y uce

A l l a h in :

? / b ir

v a k itle r I s r a ilo g u lla r i 'ndan gdylece

bazen

de

y o lc u lu g a

s d y l e n i r d e , ik i z i t e y i n a r a s i n d a
y e r a l a n b a k a b i r d u r u m u n v a r l i g i
- N e beyaz

k a s t e d i l i r .

m is a k a lm ig tik: A l l a h t an ba gka sin a

tapm ayacaksin iz

(2 /B a k ara

83)

k a s t e d i l e n b u iki r e n k a r a s i n d a ^ ^

s o z ii is e , b i r o l u m s u z l u k i f a d e s i d i r .

alan

b ir

ren g in

o ld u g u n u

D e n i y o r k i: B u n u n m a n a s i : O n la r

v a rlig im k a b u l etm ek tir.

isp at/

b ir

d o g u y a d a b a tiy a

b e n z e r i d e a y e t t i r :

d a n is p e t e d ile m e y e n ( 2 4 / N u r 3 5 ) .

ib a d e t

e tm iy o rla rd i.

Bunun

B u n u n y o r u m u n d a d e m n i tr k i: B u

Yine b ir z a m a n la r m is a k in iz i

hem

a lm ig tik;

k a n la rim

[ y a n i , g d n e d e g o l g e d e i i z e r i n e

dokm eyeceksiniz, nu fusunu zu d iy a

rm iz d a n
gikarm iyacaksim z
(2/

v u r u r ] , K i m i s i d e m a n a s i : Ifr a t ve

b ir b ir in iz in

d e g i ik

Bazen

A l l a h m
b i i m d e

sdzii

is e ,

y o r u m l ^ m m tir:

'

H e m s iz e ne

v arlig im
konusu
i in

m anayi

k u llam lir.

an lam

savaga

b ir y e rd e

^5).

B uradaki

(4 /N isa
ifad esin in

herhangi

b ir eyin

g d ste rm ed e n

o lu y o r ki, A lla h y o lu n d a : u g ru n d a

gikm iyorsu n u z?

d e b a tiy a aittir

te fritte n k o ru n m u g tu r, d e r .

B a k a ra 84).
Y iice

doguya hem

sirf

o lu m su z
Buna,

ifad e e tm e y e n i
in sa n lik

sdz

yapm ak

ism in

b ir

denir.

Eger

o lip a d ig i

ifd d e

^ d i l m ^ ^ i s t e n i r v e

den irse,

h a l y e r i n d e o l m a s i d o g r u d u r : S ize

bu

ne

d i l i n d e d e n m e s i d e , big kim se

o lu y o r

da

sa v a g m iyo rsu n u z?.

B u r a d a k i k e n d i s i n d e n s o n r a g e l e n

m a n a g ^ r e ^ l e m i o lu r .

H alk

yok, m a n a s i n d a d i r .

n e k re isim le b e r a b e r m e b n i o lu r ve
k e n d i s i y l e o l u m s u z l u k k a s t e d i l m i
o l u n u r . T i p k i a y e t g i b i :

Binilyuk
d e k i pk aism
ra ni,te zZ e1132
rk e
,,
i

^
B urhan )

980

d a n a k le lm i ,) 3 5tir
3.

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

/ L a m H a r f l e r i

....
G o k le r in , y e r in ve ik is i

a ra s in d a b u lu n a n h e r geyin m iilk ii

Edat olan la m h a r fle r i bir ok

ekilde kullanilir. Bunlari gdzden
ge irelim:
B ir in c is i'. C e r eden la m harfi. Bu

A lla h indir (5/M aide

18(;

G o k le r in ve y e r in

o r d u la r i

Allah ,indir (48/Fetih 7(.

k ilm a k ig in k u lla n ilir . Bunun hazfi

Tasarruf hakki
anlamindaki
miilkiyet ise, seninle beraber bir
kalasi tutana :

caiz degildir. M isal:

K e n d i ta r a fin i tut ki, ben de k e n d i

da birka e
ittir: Birisi , f i i l i g e g ig li

- N e za m a n k i ik is i de bu g ekild e
A lla h 'a

te slim

o ld u la r,

Ib ra h im

aim iizerine y a t ir d i (37/

Saffatl03).

o g liin u

D ig e r i d e f l i l i g e g ig li k ilm a k ig in
k u lla n ilir ancak bazen hazfedilebilir.

H erbirine birerm isal verelim :

A lla h , s iz le re b ilm e d ik le r in iz i

b ild irm e k , is t iy o r (4/Nisa 26);

A lla h k im i h id a y e te e rd irm e k
isterse, o n u n g o n liin u Isla m a agar.
K im i de s a p tirm a k

isterse, s a n k i

go g e y u k se liy o rm u g g ib i, g o g s iin ii
d a r v e s ik in tiliy a p a r { 6 I E n 'd L m \ 2 5 ) ,

goruldiigii gibi, birinde bu la m harfi

a ik a gosterilm i , digerinde ise,
hazfedilm itir.
hak
ketme, h a k k in a s a h ip o lm a gibi
manalari ifade eden la m harfi.
Burada kullandigim iz hakimiyet,
sahip olma bizzat sahiplik degildir.
Aksine, birtakim m enfaatlere veya
bazi tasarruflara sahip olmak da
bunun indedir.
ik in c is i:

S a h ip lik ,

gii ,

Bizzat sahiplik i in misal u

ayetlerir:

demen
gibi
sozlerde
er. Ayrica
ge . sozii ile
^ . gibi sozlerde yer alan lam\a.v
gibi. Bunun anlami da: ey
Bu
ok degerli oldugundan, ona sahip
olmak, kasinm
A llahtan
hakki
ba
,degildir. Kimisi de: Bundan m aksat
onu var edenin Allah olduguna
aret
i
etmektir, yani :
tan b ae
s
z
imde var eden iinkii
O dur
bi .
varliklar i^i
e
:
ittir

ta ra fim i

tu tayim ,

idi, tabii bir sebeple veya

Bir
e
.insanlarin sanatlariyla icat ettikleri
idi ise, uzay,
Digergok
bir
e
vb gibi
z bi
es.
imde icat ettikleri
Sdylenene gore, bu ikinci
idi
e
.daha degerli ve daha iistiinddr
is tih k a k /h a k
la m ' in

etm ek

misalleri

ise

ile ilgili
unlardir:

igte

la n e t o n la r in h a k k id ir ! Ve y u rd u n
kotusu de o n la r in h a k e ttik le r id ir

R ad/ 13
25
( (;

olgi'tp ta rta n la rm vay h a lin e l

M utaffifin

E k s ik

83)/

(.

Bu la m da birincisi gibidir. Yalniz

birincisi, artik insamn hiikmiinde
olan ve kesinlikle sabitlik kazanan
in kullam lirken, buradaki
eyler i,
981

R agip el-lsfa h a n i

.kullanihr

ek olm ayan,
hendz yalmz
ger
<^a misalleri unlardir:
olm asi yoniinden
hakedilm
eldei
hiikmiinde
eyler
edilm
olan
in
ii E lb e tte ilk g iin iin d e tem eli
takva iiz e rin e k u ru la n m escit elbette

Bazi G ram erciler oyle

ise
der : lanet onlarin hakkidir
R ad/ 13
25( (;

Onlardan h e r <,kig iye
giinah olarak ne iglemigse (onun
kargiligi ceza) vardir. (24/Nur 11(
gibi ayetlerde
en lam harfi
ge ,
anlamindadir, yani: Lanet onlarin
iizerine olsun. Ne var ki, bu gorii
.pek saglam degildir

Lam harfm in
Rabbin O n a vahyetti diye (^elzele
ayetinde )5 m anasinda oldugu
se de, bu byle soylenm
degildir
i;
iinkii ariya gelen vahiy, onun in
i
in
olmasi
kolayla
tirilm
buveii
,ilham m anasina gelir. Bu vahiy
peygam berlere gelen vahiy gibi
degildir. Onun i,
n lam harfi ile
butirma
vahyin
anlaminda
kolayla
oldugunaekilm
dikkat
tir
i.
'

Sakin

ig in d e n a m a z k ilm a n a d a h a layiktir.

(Q/Tevbe 108);
iip h e s iz Y u su f ve K ard eg i,

b izim
gok

b a b a m iz

ta ra fin d a n

bizden

(12/Y usuf 8);

s e v ilm e k te d ir

S izler

k e s in lik le
A lla h in

o n la r m
k o rk u su n d a n

k a lp le rin e ,
d a h a f a z la

k o rk u v e rirs in iz . (59/H ar 13).

D o r d u n c iis ii: k o n u su n d a y e r
lam . Bu ya, Isim cdmlenin

a la n

sonunda geldiginde ismin ba inda

' G o re n
g d z le r i o la n la r ig in elbette bu nd a

^(3/ Al-i

a p a g ik > ib ret

Imran

13).
Ya da
ciimledeki
haberin
ba inda yer alir. M isaller:
K u g ku su z R a b b in h e r an

g d zetlem ed ed ir

(89/Fecr

14);

Q iin k ii ib ra h im ,

h a in le rin savunucusu olmal (4/Nisa

gok yu m u gak h u ylu ve gok y u fk a

yani, hainler
in, insanlarla
i ,)105
man olma. Bunun manasi, tipki
dd
dyetin anlami gibidir : >
Kendilerine hainlik

y iir e k li (y am k k a lp li) id i (11/Hud

edenleri savunma. (4/Nisa 107(.

Buradaki
lam harfi ',

sbzdndeki
lam gibi degildir iinkii .
buradaki 1dm, m e fd lun inda
ba
gelm tir. M anasi ise: Allah in
.diigmam olma, dem ektir

Ugiinciisii: ibtida lam'i. Bunun

75). Yada haberin b ainda gelip

onunla ilgih bir yan ciimlecikte
bulunur. Misal:

H a y a tin a y e m in

o n la r

kendi

o lsu n

ki,

s a rh o g lu k la rin d a

d e b e le n ip d u rm a k ta d ir ( 15/Her 72),

bu ciimlenin asil kuruluu oyledir:

O n la r k e s in lik le

s a rh o g lu k la rin d a d e p re n iy o rla r.
B e g in c is i : eddesi alm m i ile

M iifre d a t / Kur'an K avram lari Sozliigii

oluiusuzluk anlami ta iyan . edatini

birbirinden ayirm ak i in gelen lam
harfi. Misal:
Daha nice altin ziynetler

verirdik. Biitiin bunlar diinya

hayatiningegicimenfaatinden bagka
bir gey degildir. (43/Z uhruf35).
Altincisi : Kasem lamA. ^ , ismin
ba inda gelebilir. Yiice A llahin
sdzii gibi:

Zarari faydasindan gok olana

gagirirlar (22/Flac 13).
Bu lam, mazi fiilin ba inda da
gelir. Mis^l:

G ergekten de onlarin
kissalarinda iistiin akillilar igin bir
ibret vardir (12,Y usuf 111).
Geleeegi bildiren fiilin ba inda
gelene ise, iki nundan biri ggrekir.
Misal:

sonra yanmizda

bulunan (kitaplar)i dogrulayici

/ >peygamber geldiginde ona
muhakkak inanacak ve ona yardim
edeceksiniz! (3/Al-i im ran 81);

y&Onlarin
her birine, yaptiklarinin kargiligini
Rabbin h a k k iy la od e ye ce ktir (11/
Hud 111). Burada ge en edatmda
y e rsalan lam, , edatinin cevabidir.

fiilinde yer alan lam ise,

yemin i in gelen /a/ndir.
Yedincisv. harfinin haberinde
gelen lam. M isal; '

fd yet onlar
iman edip de korunmiig olsalardi,
elbette Allah tarafindan verilecek
m iik a fa t cok hayirli olacakti; (2/

Bakara 103);
E g e r o n la r b irb irin d e n

a y rilm ig o ls a la r d i elbette o n la rd a n
in k a r

e d e n le ri

e le m li

/ >a za b a

g a r p tir ir d ik (48/Fetih 25);

1 .,

H a lb u k i onlar, is ittik ve ita a t

ettik: d in le ve bize de bak, d e s e le rd i
bu, k e n d ile r i ig in d a h a h a y ir li ve
d a h a d o g ru o lu rd u (4/Nsd 46).

Bu la m harfinin bazen hazf

olduguna da rastlanmaktadir. Misal:
y a n i, E g e r ba n a
gelseydin, Sana ikram ederdim.
agirilan knn
ba inda gelen lam . Bunun harekesi
fe th a olur. E y Z eyd , gibi.
kendisi i in agirilanin ba inda
gelen lam . Bunun harekesi ise, esre
olur. Z e y d e y a z ik , gibi.
S e k iz in c is i:

D o ku zu n cu su : E m ir la m I. bata

ggldiginde harekesi esre olur. Misal:

E y im a n e d e n le r! E lle r in iz in a ltin d a
b u lu n a n la r iz in is te s in le r (24/Nur

58);

Ey

O n la r cehennem bekgisine:
M a lik !

R a b b in

a r t ik

b iz i

o ld iirs im , d iy e se sle n irle r. M a lik de:

S iz b o y le ce k a la c a k s m iz , d e r (43/

Z uhruf77).
Bu S m m ba inda vav veya fa
harfi bulundugunda ise, harekesiz
okunur. Misal:

K e n d ile r in e v e rd ik le rim iz e

n a n k o rliik e ts in le r ve s a fd s iir s iin le r

b a k a lim ! (29/A nkebdt 66);

.... A r t ik d ile ye n

Ragip el-Isfahani

iman eisin, dileyen inkar etsin (18/

K ehf 29);

)e Allah in ihsaniyla
ve rahmetiyle, yalnizca hunlarla
sevinsinler (10/Yunus 58). Bu ayet
eklinde de okunm utur. 1133
Bu
lamin
ba inda

bu
lundugunda ise, bazen harekesiz
bazen de harekeli olarak okunur.
Misal: .

Sonra kirlerini
giderip temizlensinler. Adaklarini
yerine getirsinler ve Kabeyi tavaf
etsinler (22/H ac 29).

Lam Harfinin Sonu

1133 B u k ira a t, R u v e y s in Y a k u b ta n a ld ig i k iraattir. B k z . ^

, ith a f, S.252.

984

Harfi

sebebi. flilin genileme/

rahatlik ^ ^
da ta imasidir.

/ M - t- a

kelimesi,

uzam a

^e

yiikselme demektir. Bu baglam da

Giineg yiikseldi denir. Bitki
lkarken biraz yiikselmeye
1
^
ladiginda
b a denir .
vakit gho
e.
irme

dem ektir
Bu anlam da
'

,Allah ona mutlu bir hayat verdi

ona hayatinm tadma erdirdi ? o da
.bunun tadina erdi, denm ektedir

Yiice Allah da bu m anada

oyle
buy u ru r : ve onlari <

' fiiili ise, faydalanmayi

istedi, demektir. Yiice
^ bu
anlamda buyurur:
'
Bir kismimiz bir kismimizdan
faydalan dik (6/Enam 128) ;

Sizden dncekiler,
hisselerince faydalandiklari gibi
siz de hissenizce faydalan diniz ( 9 /
Tevbe 69).

Yuce

A llahm

sbzti:

suredaha bu diinyadafaydalandirdik
Y unus / 10( 98 (;
Onlari
az bir siire fa y d a la n d ir iriz 31)/
Lokman 2 4 (;
inkar edeni
de az bir miiddet fa y d a la n d iririz

Yeryiiziinde bir miiddet igin yerlegip

faydalanacaksiniz (2/Bakara 36),
her ki inin dhnyadan belirli bir
miiddet faydalanacagina dikkat
ekmektedir.

Bakara / 2 ( 126 (

Yiice A llahm:
De ki: Diinyadan faydalanm a
gok azdir (4/Nisa 77) sozii ise,
ahiretin yaninda diinyaya itibar
edilm eyecegine ilikin bir uyaridir.
Buna ^bre Yiice A llahin:
Ovsa diinya

Ama birgok topluluklari da

fa y d a la n d ira c a g iz , sonra onlara
can yakici bir azap verecegiz 11)/

Hud 4 8 (.
K u r a n - 1

K e rim de

,fiili

diinya ile ilgili olarak

i tiim
g et
yerlerde
in kullam
tehditlm
tir
i
i.

hayatindan

faydalan m a

ahirete

Ragip el-{sfah an i

gore pek azdir (9/Tevbe 38) sdzii

de, ahiret ile kar
ila
,tinldiginda
.anlam ina gelir

oyle buyuruyor
Yiice Allah:
diinyadaki

236 (.

hayat ahiret yaninda sadece kisa

bir fa y d a la n m a k ta n ibarettir 13)/
R ad
26 (.

O n la r i ze n g in k en d i

gapina, f a k i r k e n d i g a p in a uygun
b ir g e kild e f a y d a la n d ir in (2/Bakara

deyimi, bir adamin bir

kadinla belli bir mdddete ka^ar boll
bir
iliginda miktar
berabermal
olmak
kar
masi, miiddet dolunca
iizere anla
da
bo .
anmadan

adi aynlmasi demektir

e Ev
da
yasina

terimi, H acca ,
verilmektedir. Yiice All^h
b^le
lave ederek her ikisini birlikte
buyuruyor :

yapm ak demektir. Allah buyurur
Siislenmek veya fa y d a la n m a k igin
k i ;
R ad/ 13
17
( (.
- ve

kelimeleri, herhangi
ekilde kendisinden faydalamlan
bir
eylere denir. Yiice A llahin

sbzii bu m anaya goredir : -

E g y a sin i agtiklari zaman
/Y usuf 65); yani, aziklarim / 12(
yiyeceklerini. Burada, yiyecek ,
diyetir. adlandirilm
Bazilarina
i
,gore de, buradaki meta kelim esi
kap demektir. G ek
er ki: Kap ve
yem ek birbiriyle baglantilidirlar .
iinkii yemek kabm i
.
inde idi
A llahm
Boganan kadinlara uygun
bir surette fa y d a la n d irm a vardir 2)/
Bakara
241 (.

H acca

fa y d a la n a b ile n

U m reden

kim seye

k o la v m a

ge le n b ir k u rb a n kesm ek g e r e k ir ) 2 /

Bak^m
196(.
ifadesinin, k irm iz i
g a ra p oldugu soylenm i tir. Dogrusu
kalitesinden dolayi
a giden
ho
arap demektir. K irm izihk direkt
kendisinin degil, kalitesinin bir
bzelhgidir .

deyim i ,

deve

dem ektir .

Yiice

ve
anan kadina
bo
bekleme miiddetince faydalanmasi

afakadir. Bu anlamda
verilen
ve denir. K uran da bu
anlamlarin ikincisi kullam lm
tm
i
M isal :

Onlari
fa y d a la n d irin ve serbest birakin
Ahzdb 49). Yiice Allahoyle
/ 33 (
buyuruyor :

kadar

oyle d er
air
:

T erazid e o n u n iy ilik te k i -419

gerefi g o k y iic e d ir . " M

Yani:

Daha

agir

ve

daha

fa z la d ir.

B u s o z N a b ig a E z -Z ib a n iy e a it b ^ y titt so n ( 1134
b o lu m iid u r.) B irin c i b o uludmu r
ii:

-D iv a n i h e rh a n g i b ir k ita
b e v in c e y a y in la ntir.
m am
B
u
i
S tn a ibn
S e k itin D iv a nr.inmT
deakhte
k^ ik
ed
.
ilkru F ay sa i s. 5 2. M u c m3e/8
ld2 e
2.

M iifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

Yemyegil derinliklere dogru

oterek yiikseldiler .1136

/ M - t- n
kelimesi, belin iki yam
demektir. Bu anlami gozetilerek
karadaki yol da ona benzetilm i ve
buna da karayolu, denm itir.

deyimi,

sirtina

vurdum,

demektir.

sirti saglamlagti ve
giiglij oldu demektir. Bu anlamdan
saglam ip denilm itir.
li,

Bu baglamda Allah buyurur 1<:

iiphesiz

riziklandiran da, kuwetsahibi saglam

olan da Allah tir (51/Zariyat 58).

kelimesi, zam anla ilgili bir

soru ismidii

Yiice

Allah oyle
buyur:
Bu azap ne zam an
gergeklegecek? (10/Yunus 48 ) ;


bu hiikiim ne zam an
verilecektirl (32/Secde 28).

Hiizeyl
K abilesinin oyle
dedikleri rivayet
edilmektedir:

Yenime koydum ." 35 Bu
baglam da Ebu Z ueybin sozii
verilmektedir:

kelim esinin asil anlami,

dikilmek, ayaga kalkm ak demektir.

ise, ba?kasi ornek alinarak

diiiiniilen
veya
ya^ilan ey
demektir.
" anlamda
gekillendi denilir.

dikildi ve

Yine bu m anada Bz. Peygam ber

(sas) oyle buyurur:

''

insanlarin kendisi igin ayakta

dikilip durmasindan hoglanan kigi
cehennemdekiyerine hazirlansin .' ' 37

/ M e ta

/ ' -$-

kelimesi, ekil verilen ey

heykel veya bust, demektir.

Bir geyin kiligina

girmek, bir geyi delil getirmek, bir
geyi diigiindu, hayal etti, aklindan
gegirmek m anasina gelir.

Bu anlamda Allah buyurur ki:

' tam bir iman
olarak g o riin d ii (19/M eryem 17).
kelimesi, darbi mesel, ornek,
atasozii diye aralarinda benzerlik
bulunan iki eyden birinin dieri

420 - kuglar deniz suyundan

igtiler ardindan yiikseldiler

1136 B u
E bu Z lle y b e l- H u z e y lty e aittir.
B k z. Dtvdnii 'l-Hiizeliyyin, 1, 5 1, Ib n H i am ,
Mugni 'l-Lebib, s. 142; ib n E dr$, Mucniel, 111,
1137 A b d u lla h b. Z llb e y r h a d isi. A h m e d , Mils-

1135 B k z . ib n H i a m , M ugnil-Lebib, s. 441 ve

ned , IV, 9 1; E b u O a v u d , Siinen , H N ; 5 229,

M u ra d i, el-Cend'd-Dani, s. 4 6 3 ; ib n Fdri$,

T irm lzt: B u h a se n b ir h a d istir, d e mtir. B kz.

Miicmel, 111, 8 23.

M u b a re k fu ri, Aridatu 'l-Ahvezi, X , 2 1 3 .

987

Ragip el-lsfah an i

n kullamlmasi dem ektir

i. sdz
gibi : '

,Yaz geldi
siit bitti."3S Bu soz ,
,imkan varken igini ihmal ettin
.sdziin^ benzer
Yiice A llahin getirdigi meseller
de bu tarzdadir .

,bu m is a lle ri
insanlar diigiinsunler diye veriyoruz
r 21). Diger Ha
bir
tte/ 59
dy
de
(
oyle buyurur:
onlari ancak bilenler anlayabilir
A nkebut / 29
43( (.

benzerlik
kullanilirken ,
kelimesi ise daha geneldir tiim
bu anlamlara gelmektedir. Bunun
in Yiice Allah kendine benzerligi
i
her yonden nefyetm
in dzellikle
ek i

kelimesini kullanm
oyle
vei
buyurm u :

O nun
b e n ze ri higbir gey yoktur 42)/ -
11(.

Bu ayette , 'harfi ve
,kelimesinin birlikte kullam lm asi
olumsuzlugu
tirm ek ve yiice
peki
Allah hakkinda bu ikisinin de
kullamlamayacagm]
uyarm ak

i^i
kelimesi,
ekilde
oldugu soylenm
tir
i . kelimesi
:kullam lir
ile ikisi de olumtirilm
suzlai
.tir
Birincisv. Benzer, denk, aym
Bazilari buradaki kelimesi sifat
ey demektir.
cinsten
Bu tipki
olan
manasinadir,
lerdir. Yani, dem
onun
i

ve ile ve .gibi
.sifatinin benzeri bir sifat ^o^tur
Bazilari ise bu kelime
eyin
bir ^,
Her ne kadar Yiice Allah insanlarda
dz^lli^leri ifade edilir, demi
lerd
.r
bulunan sifatlarla sifatniyorsa da
Yiice A llahin sozii gibi :
bu sifatlar Allah
insanlarda
' ' Allah a kargi gelmekten
kullanilanlar g.bi degiller
sakinanlara
vadedilen cennetin
oyle
Yiicebuyur
Allah:
m is a li (13/Rad 35 (.

ikincisi'. Bir eyin herhangi bir

m anada digerine benzemesini ifade
etmesi. Bu kelime, herhangi bir
ekilde benzerlik manasim ifade
etmek
kullam lan sozcuklerin
eniinkii
genel
benzerlik
olam dir .
ifade eden kelimesi, sadece ozde ,

kelimesi ise sadece nitelikte ,

kelimesi sadece nicelikte ,
kelimesi, sadece deger ve yiizeydeki
138

y a p m a s i g e re k
e

n
-e^ttig in d e n z a
iren ve k amyabnein
d ei ng
eki
so y le n e n

b ir a ta so z u d iir. 13kz. M e y d a n i, Mecme 'u 7 -

Emsdl, 11, 6 8 ; M iib e rre d , Muktadab ,

11
3^
1 .,

Ahirete
inanmayanlar
kotiiliik
,misalidirler. En tistiin misali ise
,Allah indir (16/Nahl 60). Yani
onlar

fatlar,kotii
Allah

s
ise yiice sifatlar vardir. Yiice A llah ,

Allah a b e n ze rle r
yakigtirmaym (16/Nahl 74) sozii ile
sifatlar uydurmayi yasaklam
tir
i.


,Yiice
A llah
kendisi

bazen
ornekler
verebilecegini bizim bu konuda ona
u^amayacagim izi bildi^inden
oyle
buyurm
tuur:

M tifred a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

giiphesiz Allah bilir, siz bilmezsiniz

Nahl 74) Sonra kendisi/ 16
( bir
brnek verm
tir
i :
Allah bagkasimn mall olan
bir kole kimseyi m is a l gosterir 16)/
Nahl7 ( .
Burada,

yiice

A llahi izin
inda
verdikleri
insanlar

di
kullamlan sifatlarla sifatlandirm amn
.caiz olmadigi vurgulam yor
Allah buyurur k i :

Kendilerine Tevrat yiikletilip de

sonra onu tagimayanlarin m is a li
(durumu), kitaplar tagiyan egegin
m is a li gibidir; Allah in ayetlerini
yalanlayanlarin m is a li ne kotiidiir
(62/Cum a 5). Yani onlar, Tevratin
erdigi
ger ekleri
bilmeme
hususunda sirtindaki kitap yiikiinden
habersiz olan m erkepler gibidirler.
Allah

buyurur

ki:

'

'
.

Pakat o, hevesine uydu.

Onun m isa li, iistiine varsan da,
kendi haline biraksan da, dilini
sarkitip soluyan kopegin durumu
gibidir (7/A raf 176). Yiice Allah
onun ihtiras pe ine takilmasim ve
ondan ayrilmam asmi her haliikarda
soluyan kbpege benzetm itir.

Allah

buyurur ki:
Onlar,

gevresini
aydinlatmak igin ategyakan kimseye
b e n ze rle r (2/Bakara ^). Bu dyette
Yiice A llahm kendisine bir miktar
bilgi ve hidayet verip de onda onu

ebedi nim etlere

mak
in ula
bir
i
yapam
i, karanlikta
ayan ara
ki
yakana benzetilm
tir. 0 ate
,>
il
i
yanm
layinca
aya onu
ate
ba
degerlendirm ez, z^yi eder tekrar
geri karanliga dii.er
Allah buyurur k i :

inkar edenlerin m is a li, gagirma ve

bagirmadan bagkasini duymayarak
haykiran gibidir (2/Bakara 7 ( . Bu
agriayette
yapilan
kendisine
davara
benzetilm i,tir.
Kelim eler degil
tir. mana
Ciimlenin
tirilm
kila
r i
dyledir: Kafirlerin
obam
llimi^
ve
agirti^endileri
oban>
ve ,
ey
bagirtidan
duymayan
ka bir
ba
.davarlarin kendileri gibidir
Bu manada yiice Allah
oyle
buyur:_

Mallarini Allah yolunda sa rf

edenlerin m isa li, her bagaginda
yiiz fane olmak iizere yedi bagak
veren tanenin durumu gibidir 2)/
Bakara261 (.

Bu anlamda Allah buyurur k>:

i

Bu diinya hayatinda sarfettiklerinin

misali/durumu, soguk bir riizgarin
durumu gibidir (3/Al-i Imran 117(.
Buna benzer dyetler
oktur
pek.
kelim esi
,
benzerin
tirilmasi
birbiriyle
veya kar
bir
ila
eyin
te yapilan
ornek olarak
bir i
konulmasi dem ektir .

Sozciigii,birininba
inagelen

R agip e l-I s f a h a n
^

bakasim caydirm ak i in ornek

olarak verilen felaket demektir.
kelime ibret igin verilen ceza
anlamma gelen ( ceza) sozciigii
gibidir. 1 , , olarak
gelir. onlardan once
nice ibret alinacak c e za la r ([ 3/Rad
6). Bu dyetin
kelimesi sd
harfinin siikunu ile eklinde
okuyanlar ^a vardir. Bu tipki
(giig, destek) ve
(yardim,
destek) kelimeleri gibi.
Bu anlamda '
sultan falani ibret igin cezalandirdi
denir.

kelimesi,
daha
iyiye
benzeyen ve hayra yakm olan i in
kullamlir.

deyimi, milletin en iyisi,

en se kini i in ^ullamlir.
Bu
ki:

aplam da

^ lla ^

buyurur

Aralannda ne
konugacaklarini biz gok iyi biliriz.
Goriigii en iis tiin olan: Ancak bir
giin kaldiniz, diyecektir (20/Taha
1 .

Allah buyurur ki:

sizin en iis tiin dininizi ortadan

kaldirmak
istiyorlar
(20/Taha
63), yani, en iistiin olan demektir.
Burada ge en kelimesi in
miiennes olamdir.

kelimesi dahami$ti.
dnce Bid
ge
olarak .denihr
evel^r
arazide
obanda
genii
olur
onlara iyi bakarsa Araplar
develergenig arazideyer aldilar der .
Qoban develeri genig

arazide topladi. i te kelimesinin

ash da, bu sozden g elm e^ cd ir .
^ anlamda Araplar dyle der :
f j er agagta bir ateg

vardir. Q.ergop ve
toz duman kiymete bindi
1139.
Yiice A llahin sifati olan
kelimesi, kendisine has olarak ihsam
bol verert dem ektir . 1140
Yiiee Allah K u ran
oylen
i
buyurur : ? Kaf; anli
Kur an a and olsun (50/K aaf 1(. | 4
Yiiee Allah, K u ran diinya ^
iret giizelliklerini kapsadigi in
i^
onu bu dzellikle vasiflandirm i.
tir
Yine bu anlamda Allah buyurur k i :
serejli bir Kur an dir 0
Vakia / 56
77( (;
Dogrusu Sana vahyedilen bu Kitap ,
1139

^
a ta so z ij b lrllo rln l d ig e rle rin e k a r i us-

!
1 l( ln k u lla n ilir. B kz. M e y d a n i,

Mecme 'u 'l-Emsal, 11, 7 4; Z ^ ah orl,

taksa , 11, 183; Cemheretill-Emsal, 11, 2 9 2 ;
Ibn F ^ ls , Miicmel, 111, 8 2 3 ; F a ra b i, Divanu 7Edeb, 1, 191; B e k ri, Faslii'l-Makal, s. 202.
1140 B k. B e y h a k i, el-Esmd :-./ , s. ^7;
E b u A b d u lla h e l--lu sey n b. e l-H a s a n H alim i
(v .4 0 3 ), th k . B llin i M u h a m m e d

F u d e, el-

u a b il-Imdn,
. B. D a r u l-Fikr,

/ M - c - d
kel imesi, geni asalet ve eref
demektir. A salet anlam ina gelen

99

B e y ru t 3 9 9 /1 9 7 9 , , 9 7 .
1141 B e y h a k i o y le d er: B a z ila ri bu k e lim e n in

comert, b a z ila ri Ise, serefli a n la m in a g e ld-

s d y le m i ler. B e y h a k i, el-Esmd v e s-Sifdt, s.

57.

M iifre d a t / K ur'an ^ ^

a n li bir Kur 'an 'dir (85/Buruc ^ (;

Allah Y iic e argin
sahibidir (85/Buruc 15); Ydce Allah
,
erefm in yiiceliginden
am ve
dolayi bunlarla vasiflandirm i.tir
Hz.
oyle
Peygam
buyurur
ber
:

' Ara nazaran Kiirsii UQSUZ

bucaksiz bir araziye atilan bir halka
gibidir
42.^

Bu anlam da Allah buyurur k i :

< gok 0

biiyiik argm sahibi olan Allah 'tan

bagka ilah yoktur (27/ Neml 25 (.
,Kulun Yiice A llahi yiiceltm esi
yiiceligini dile getirmesi ve onun
giizel sifatlarmi anlatmasidir. Yiice
A llahm
^ , yiiceltmesi ise, ona
iistiinliik verm esidir .

Sozliigii

edenleri giinahlardan aritm ak ister

(3/Al-i im ran 141);
kalplerinizde olam aritm asi
(3/Al-i Imran 154).
Burada
kelimesi, ,

ve bunlarm benzerleri gibi

temizleme ve ardm a m a n a l a r i n a
!
Bu anlam da dua edilirken
oyle
denir : ? rabbi bizi
,giinahlarimizdan arin dir.UA3 Yani
an giinahlaribize
temyapi
izle.
deyimi, yeni elbiseye
an yapi
yiin

,
vb temizlendi ^
.dem ektir

Kalin ip (sieim) tiiyleninceye

kadar esidiginde

denir .
ctimlesi is^, 90 cuk
maya ko
ba ladi, d e m e k t i r .

M - h -s /

,kelimesinin asil m anasi

eyi kusurlarindan aritmak ve
bir
tirm ak demektir. Bu kelime
safla

gibidir. Yalmz
,
ik eyi
olmayan
biti
bir
imlarindan ayirm ak demek
kari
iken ,
eyi
ise,
k olan
biti
bir
.maddelerinden ayirm ak dem ektir
Bu anlam da

altini, diger yabanci maddelerden
.arittim denir

h buyurur Aklli
:
3
Bir de Allah , boylece iman

B u h ad isi d a h a o n c e 1142
ntir
ii .

^
^ ^

M -h -k /

kelimesi, azaltm ak ve ek
,silmek demektir. Bu anlam da
kelimesi
hilalin gittik 9e kti9 ulerek kaybul
dugu son giinlerine
denmt
.r
Silinmek, kazinmak, yok olm a^ ve
telef olmak gibi anlam lar ve
.flilleriyle anlatilir

Allah bir eyi eksiltir

bereketini giderirse .denir

ve

Allah buyurur
Bu anlam
k id:

A llahfaizi
eksiltir, sadakalari bereketlendirir

m a d d e s in d e g e -

143 Bkz. Ibn Faris, Basair, , 486.

R agip el-Isfahani

(2/Bakara 276);
inkar cilari ise y o k eder (3/Al-i
im ran 141).

Bazilari sozcuguniin
ve
kelim elerinden geldigini
ve mim harfinin ise, ek oldugunu
sdylem i ler.

/ M -h -I
/ M - h - n
Bu konuda Allah buyurur ki:
o Adah azabi p ek agir ve
qiddetlidir (13/R ad 13). Yani, onlari
eezalandirm ak i in yakalar.

ve kelimeleri
sozcugu gibi denemek, sinamak
anlamma gelir.

Bazilari,
bu kelimenin
Araplarin ona
kotuliik
kastettiler
sdziinden
geldiini soyler.

Bu anlam da Allah buyurur ki:

kadinlari sinayin (60/

M dmtehine 10); konusu daha
dnee ge m iti.

Ebu Zeyd der ki:

ifades, kitlik oldu m anasina gelir.

k i:
Seslerini Peygamberin
yamnda kisan kimseler, Allah 'in
goniillerini takva ile sinadigi
kimselerdir (49/Huciirat 3).

deyimi, verimsiz
ve qorak yer manasina gelir.
deyimi ise, ^er, oraklati,
kitliga ugradi demektir.

kelimesi,
bel
kemigi
demektir. ogulu olarak gelir.

i^ d e si, artik bozulm u

sut, anlam ina gelir.

Bir kiqiyisavunmak, ona

korumaktir. onu
sultanin yam nda kiiqiik diiqiirdii,
gammazladi denir.

Bir Hadisi erifite dyle

denm itir:

Kur 'an ,I bizim ayiplanmizi Sana

gosteren bir araq haline getirme .' 144
Yani, senin katinda bizim ayiplarmi
ortaya koyan.
144

ib n

H i b b a n t a h r i e t m i tir. B k z . i b n u l-Esir,

Nihaye, IV, 3 0 3 ; Yezid?, G a rib u i-K u ran, s.

193.

Bu ayetler una benzer:

Allah bunu,
inananlari giizel bir im tihana tabi
tutmak igin yapmiqti (8/Enfal 17).
Bu da ju ayete benzemektedir:
iiphesiz
Allah sizden kusitnt gidermek ister
(33/Ahzab 33).

/ M - h - v
Silmek, tem izlem ek, kazimak
anlamina gelen kelimesi, bir
eyin etkisini bertaraf etmektir.
Bu anlamda kuzey rtizg ^m a
denilm itir. iinkii, bu riizgar,
bulutlari dagitir, onlardan hi bir
eser birakmaz.

M tifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

Allah buyurur ki:

hsA lla h diledigini sile r, diledigini
birakir (13/R ad 39).

n e h ir u za y ip g itti.

B agka b ir n e h ir ge kip g o tiird ii.

G d z iim ii f a la n c a !eye

d iktim , denilm itir.

Allah buyurur ki:

G d z le r in i d ikm e (20/Taha 131).

/ M - h - r
ciimlesi, suyun
yeri yarmasi, demektir. Gemi
gdgsiiyle suyu yardiginda
denir. Ayrica

gogsiiyle suyu yarip giden

gemi denm i tir. Bunun ogulu
' eklinde gelir. Bu anlamda
Allah buyurur ki:
Gemilerin onu y a ra y a rn g ittig in i
gdriirsiin /16/Nahl 14).

deyimi,
burnumuriizgaragevirdim, demektir.
Bir hadisi erifte oyle denm itir:

-[ defi hacet
esnasinda] riizgari hesaba katin ve
atacagmiz oku hazirlayin.U4S Yani,
istinca esnasinda bu vaziyeti ^lm.

sdzciigii,

satilan yeri

G iin a h in d a o n a e lim i

uzattim , demektir.

ciimlesi de, tohum

ve unu su y a k a r ig tir a r a k d e v e le ri
su va rd im , demektir. -
o rd u y u destekle, '

d a y e m e k le

ta kv iy e

Allah

ettim .

buyurur :

'

R a b b in in g o lg e y i n a s il u za ttig in i
g o rm e z m is in ? (25/Furkan 45).

ogunlukla
'
kelimesi,
sevilen\ ise, se v ilm e y e n eyler
i in kullamlir. Bu anlam da Allah
buyurur ki:

C ennette o la n la r a d ile d ik le r i

meyve ve etten b o l b o l ve rd ik (52/

22);

K e n d ile r in e

m a l ve o g u lla r

tanimlar.

verm ekle,

d e ste k le d ig im izi

tabiri ise, yazin olugan

bulutlar, manasindadir.

(23/M iiminun
55); Sizi, mallar
ve ogullarla desteklesin (71/Nuh
12);

/ M - d - d

mi

z a n n e d e rle r?

R a b b in iz size, n ig a n li beg bin

kelim esinin asil anlami,

ekmek, uzatmaktir. Bu manada
uzun zam ana yaranin devam ettigi
siireye , nehrin kabarm asm a

o n la r i

m ele kle

destek v e re ce k tir (3/Al-i

im ran 1^5);

Neml 36).
Yine buyurur ki:

45

s tir a k a h a d isi. B kz. ib n E b H atim , Ilel, 1, 36;

M u tta k i, Kenzu'l-Ummal, 1 ^ , 3 6 1 ; H ey serm ,

Mecmeu z-Zevaid. 1, 2 0 9 ; Z e m a h erf, Faik,

111, 3 5 0 ; i b n u l-E str, Nihaye.

, 305.

B a n a m a l de

y a rd im etm ek m i is tiy o rs u n u z ? (27/

o n u n a z a b in i u zattikga

u za taca g iz (9/M eryem 70);

...ve ta g k m lik la n

R a g ip e l-I s fa h a n i

iginde bocalar durumda birakir

(2/Bakara 15);
eytamn
kardegleri onlara
azginlikta destek olurlar (7/Ar.df
202 (.

denizler miirekkep olsa veyedi misli
deniz de y e d e k te bu lu n u p yazilsa
Lokman 27) dyeti, A raplann / 31 (
ciimlesinin ifade ettigi anlami
.ifade etm ektedir
Bunun daha once zikrettigim iz
sevilen
veya
sevilmeyen
ey
anlamma gelen kelim eyle bir alakasi
yoktur. Bu , ' diviti
miirekkeple doldurdum, ciimlesinin
.ifade ettiginin aym sidir
Allah buyurur k i:

Onun bir m islin i de ona katsak bile

K e h f l0 9 / 18( (.
kelimesi ise, bilinen bir tahil
egidir
ol .

M -d -n /

dilbilgisi kalibi

r a n lr a in a g esminin^
eh
le n
kim ilerine gore ,

form
ogulu
udur
.
eklinde
gelir . deyimi, bir gehir
,kuruldu demektir. Kimileri ise
indaki kelimenin
mim harfinin
ba
ilave oldugunu soylem i.lerdir

A llah buyurur k i :

M e d in e lile r

iginde de ikiyiizliiliikte kagarlanmig

olanlar vardir (Q/Tevbe 101 (; '
,o*Derken
gehrin obiir ucundan bir adam
kogarak geldi (36/Y asm 20 (;
994

halkinin

haberiolmadigi birzamanda,
girdi (28/K asas 15).

/ M - r - r
kelimesi, y o l almak ve bir
geyigegmek , dem ektir.A llah buyurur
ki: Yanlarindan
g e g tik le ri zaman da birbirlerine goz
kirparlardi (83/M utaffifin 30);
'''
bir geye
rastladiklari zaman ise, yiiz gevirip
vakarla gegerler (25/Furkan 72).

Yani, m d minler, bo/kotii eyler

konu mak zorunda kalinca kinaye
kullanirlar, kotii ey ittiklerinde
duymazliktan gelir ve gdrdtiklerinde
ise, ondan yiiz evirirler.
Allah buyurur ^ i : -

Kendisinden
sikintisini gideriverdik mi sanki
kendisine dokunan sikinti igin bize
hig yalvarmamig gibi aldirmadan
geger g id e r (10/Yunus 12);

Burada ge en
ifade ettigi mana,

kelimesinin

insana nimet
verdigimiz zaman yiiz gevirerek V?
yan gizer (17/isra 83) dyetinin ifade
ettigi anlam gibidir.

etimlesi, ipi egirdiml

biiktiim demektir. Aym manada

ve kelim eleri de kuvvetli,

dayamkli ve saglam m analarina
gelir. Bu anlam da denir
ki, bu ddeta onun brgdsiiniin saglam
oldiigunu anlatir. Yiice Allah da:

M tifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

g if kuvvet sahibi hemen

dogruldu (53/Necm 6).

'

1 ^ deyimi, bir gey aci

oldu, demektir. Bu anlamda
Falanca ne acidir ne tatli,
denir. Yani: Ne faydasi dokunur, ne
de zarari.

Allah buyurur ki:

egi h a fifb ir yiikyiiklendi ve
bu halde onu bir sure tag id i (7/A^ f
189), ayetinde ge 9en fiili,
deniyor ki: Bir sure boyle devam
etti, demektir.
ve < isimleri ise, tipki
ve kaliplari gibidir ve zamamn
herhangi bir par asi i in ^ullamlir.
Yiice Allah bu konuda oyle buyurur:

- .

- Onlar, kendileriyle
antlagma yaptigin
halde her
d e fasin d a antlagmalarini bozarlar
ve bundan / gekinmezler (8/Enfal
5 6 ); ... ilk defa onlar
bunu size kargi baglamiglardir (9/
Tevbel3) Onlar

igin yetmig defa da bapglanma

dilesen /9/Tevbe 80);

- giinkii ilk defa, oturup

kalmaya razi oldunuz (9/Tevbe 83);
Kendilerine iki defa
azap edecegiz (9/Tevbe 101);
iig defa (24/N ur 58).

/ M -r-C
kelim esinin asil anlami
diizensizlik, karigiklik demektir. Bu
manada -
igleri birbirine

ka rig ti denir. ^y n i ekilde

i^ y iiz u k p a r m a g im d a

yegerdi, o y e g ille n m ig tir, denir.

ise,

deyimi, karigik ig,

karigik dal, demektir.

Allah buyurur ki:

o n la r karigiklik ig in d e d ir le r (50/
K af 4).
- ise, k iig u k in c i demektir.
Allah buyurur k i:
O n la r s a n k i y a k u t ve ntercan dirlar
(55/Rahman 58).

(A c i ve tatli) ik i

d e n iz is a liv e rd ib irb irin e k a v u g u y o rla r

(55/Rahman 19) dyet-i kerimesindeki

kelimesi, sa liverm ek demektir.
H a ^ a ^ a n n n eelibirekilde tlandigi
bol otlu meraya da

denmektedir.

Allah buyurur ki:

B ir alev d en b ir ategten (55/Rahman

15) yani, k a rig ik b ir alev.

ifades,

h a yva m o tla g a s a ld im ve d a o ra d a
o tla n d i, demektir.

/ M - r - h
kelimesi, g id d e tli ve b iiy iik
se vin g demektir. Allah buyurur ki:

Yeryuzunde
sevin erek (bobiirlenerek) y u riim e
(17/isra ^7). B ir kiraatte
k elim esi^> eklindeokunm utur. "46
Yani, s e v in g li bigim de.

114b U u a z b ir k ira a ttir. Y ak u b bu e k ild e kum u tur. S a g la m b ir r i ^ e l e d a y a n m a z . ^ k z .

N a h h a s , j'rdbu'l-Kur'an, II, 2 4 1 .

R a g ip e l-I s f a h a n i

[Aferin! Bravo! Helal

sana!] sbzei^d , imrenme ve hoguna
gitmeyi ifade eden bir kelimedir.

vardir (9/Tevbe ). Yani, nifak

iizere olduklari halde iyihklerden de
uzak durdular.
Allah buyurur ki:

/ M - r - d

ca m d a n

y a p ilm ig

m iic e lla

/>

s a lo n d u r (27/Neml 44). Buradaki

kelimesi ^rtizstizletirilm i
demek olup y a p ra k ta n
so y u tla n m ig
agag
deyiminden
alinmitir.

-j^O nu, inatgi her tiirlii geytandan

koruduk (37/Saffat 7). insanlardan
ve cinlerden olan eytanlarm - ve
- olanlari iyiliklerden tamamen
soyutlananlaridir. Bu
deyiminden alinm itir ki ,yapraktan
soyutlanan agag demektir.
'it^desi de, Uzerinde hig ot
veyermeyen kum manasina gelir. Bu
anlamda tiiysiiz oldugundan ocuga
da ' denmi$tir.
Bir rivayette Cennet
ehli tiiysuzdiir denm ektedir."47
Bazilari, bu hadisi, a<ik anlami
iizere bazilari ise lekelerden ve
irkinliklerden uzak olm ak anlamina
yoi-umlamilardir. Bu manada
isf^falan kigi kotiiluklerden
anndi - ^

falan kigi iyiliklerden ve ibadetlerden

uzakla.pl deyimleri mevcuttur.
Allah buyurur ki:
*
ve Medineliler iginde
de ikiyuzliiliikte ku g arlan m ig olanlar

Ayette ge en
aru
soziine iaret ediyor gibidir:

4 2 - D o r t d o r tliik kurulmu!} b ir
m u cad ele d e
F a t ih in e lle r in in u la sa m a y a c a g i
b ig itn d e .uw

ise,
[Dum etiil-Cendel
bolgesinde bulunan] iinlii bir kaledir.
Atasoziinde oyle denm itir: /

M a r id d ik b a g li oldu,

E b la k d a ele gegm ez o ld u denir. Bu

sozii, ilk olarak bu iki kaleyi elde

etm ek isteyip de feth d e m ey en bir
krai soylemitir.

/ M - r - d
kelimesi, insana has olan
diizenden <iki demektir. Bu da iki

M u a z b. C e b e l h a d isi. 'la m oa m
y le
i d?ir
4:

., .'

C e n n e tlik le r, c e n n e te,lp la k

tily su z , g d z le ri silrm eli, o tu z v e y a o tu z

n d a o la ra k g ire rle r. T irm iz i etatm
yh raii

B ir in c is i :

s o ru m lu lu k

Yiice

Allahm

H astaya d a b ir

y o k tu r

(24/N ur

61)

v e h a s e n -g a rip tir d iy e d e g e r le nr m
d t
.r. B ^ z
-M iib a re k fu ri, Aridatu 'l-Ahvezi, X X , 14; A h
m ed , Miisned ,

2 11
9
,.

148 air, e l-A a. B k z . D ivan , I. s. 9 6 ; el-M esaid

! Teshili 1-Fevaid, 1,
2 .

M tifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

ayetinde buyurdugu bedenle ilgili

.hastaliktir
,ikincisi : Cehalet, korkaklik
cimrilik, i^i yiizliiliik ve diger ahlaki
.rezillikler dem ektir
Allah

buyurur
1

k i :
Kalplerinde

h a s ta lik vardir, Allah h a s ta lik la rim

artirmigtir (2/Bakara 0 (
. Kalplerinde h a sta lik
mi var. yoksa giiphelenmigler midir
Nur / 24
50( (,

' Kalplerinde
h a s ta lik olanlann ise pisliklerine
pislik katmigtir (9/Tevbe 125(.
Burada anlatilan
anlatilan gibidir :

ayette

'

Asil hayat ahiret yurdundaki

hayattir; kegke bilseler (29/Ankebht
ahiret hayatim elde etmeye )64
engel oldugu veya hasta viicudun
eylere meyletm esi gibizararli
nefis
bunlarlalara
sapkin
yoneldigi
inani
hastaliga benzetilm i.lerdir

Bu kotii hiiylarin hastaliga

benzetilm esinden dolayi :

falamn gogsiinde
ses yankilandi, kalbi kin doldu
denm
tiri .

kendisine engel olan

Giine
bir ,
rizadan dolayi aydinlatm adiginda ^

hasta bir giine.ilenilir .

'
kigi
soziinde tarizde bulundu, birilerine
.gondermede bulundu dem ektir
A*u-"hastayabakmak,hizmetini
ifa bulmasina yardimci
gdrdp
olm aktir . kelimesi gdze giren
ikarmak anlam inda oldugutogibi
zu

sozciigiiniinger
ek anlami da
hastamn hastaliktan kurtulmasi in
i
mak dem ektir
ali.

Ant

olsun ki. Sana Rabbinden indirilen

sozler onlarin gogunun azginligini
ve inkarini artiracaktir (5/M aide
^ Hastaligin vi'icudu tarn ol^ra .)64
hareket etm esine engel oldugu gibi
kiifiir ve nifakta erdem lere
maya
ula
veya
ayeti kerim
iklanan
ede a :

Hz. Peygam ber oyle

,(sas (
buyurur

:

Cimrilikten daha beter bir hastalik

var midir?U49

M -r-e /

denir ki, biri

erkek digeri kadin demektir. Allah
buyurur k i : gavet bir adam
oliirse (4/Nisa 17b(, '

'

Gergekten ben. arkamdanyerime

.gegecek varislerden endigedeyim
Kadtmm da kisir bulunuyor. Onun
igin katmdan bana bir gocuk ihsan
er(1 9 /M ery em 5 (.

1149 E bu E lllreyre h a d isi. H z. P e y g a m b e rin (sas)

o y le b u y u rd u g u n u so y le r:
' Selemeogiil-

lari! Efendiniz kimdir? Efendimiz C id Bin

Kays hr fakat
/' cimridir. D ediler. Hz.
P e y g a m b e r, cimrilikten daha beter bir hastahk var m idir? Efendiniz Bi$r b. el-Berra
olsun. H ad isi, H a k im Miistedrek'le HI, 21 9
ta h ri e tm i v e M tls lim in a rtin a g o re sa h ih
o ld u g u n u s o y le m i , Z e h c b i d e b u n u tak rir
e tm i tir.

997

Ragip el-Isfa h a n

kelimesi, yigitlik ve
,mertligin en miikemmeli d^m^ktir
tipki kelimesinin adamligin
en mtikemmeli anlaminda oldugu

de ta rtig ir mismiz? (53/Necm ] 2 ) ;

onlar hakkinda ,
bu kisaca anlatilanin diginda,
kimseyle tartigm a (18/K ehf22).

.gibi

kelim esinin asil

Sagmak igin digi devenin
memelerini temizledim deyiminden
gelmektedir.

c?j-M
tarafivebogaza
ideninba
ik olan kursak dem ektir
yapi .
y iy e c e k s a g lig a e lv e rig li

oldu, o n a uyg un g e ld i. Allah buyurur

k i :
Nisa / 44( (.

o n u afiyetle y iy in

/ M e r y e m
l* j^Arap a ya diaridan gelen bir
isimdir Hz. isamn annesinin adidir.1150

M - r - y /
te tereddiidebirdii
i.mektir
liphe anlamBu
inda
kelime
olan
kelimesinden daha dzel^ir.^ Allah
buyurur k i :

inkar e d e n le r K u r an ,dan
giiphe etm ekte devam e d e rle r ) 2 2 /
Hac
55 (,

/ M - z - n
Aydinlik, parlayan bulut
demektir. B ir par asma denir.
ki:
Suyu buluttan

in d ire n le r sizler misiniz yoksa onu

B u p u tp e re s tle rin ta p tik la r in in b a til

Biz mi in d ir ir iz ? (56/Vakia 69).

Bulutlarin arasindan gdriinen hilale
bulutun oglu denir.

o ld u g u n d a giiphen o lm a s in (11/Hdd

Sakin sen
o n a k a v u g a c a g in d a n giiphe etme
Secde / 32
23( (,
109(,

deyimi, falanca kigi

bulut gibi comerttir d e m e k tir.
falani buluta benzettim.

D ik k a t edin ; o n la r R a b le riy le

k a rg ila g a c a k la ri k o n u su n d a giiphe

ig in d e d irle r (41/Fussilet 54 (.
,

ve -
eyde
gdtiiren
tarti
.m aktir

Y i l m i s ^ l d e r ki: Y iice A lla h , K.ura n 1- 1150

K elari
r im de
form
iiphe
,

M e ry e m d i in d a h i

b ir k a d in i a d iy

la a m am i tir. M e ^ e m i ise y a k la k o tu z
y e rd e z ik re tm i tir. U u n tm h ik m e ti

Allah buyurur k i :

1
.... h a k k in d a giipheye
i

d iig tiik le ri g e rg e k so ze g o re
19)/
Meryem
34 (;

iphe
edip durduklari azabi (15/H icr
63 (;

B y in k a r c ila r l

udur: H ii

d e g il, aile v b k in a y e le rle a n arlar. C a riy e le ri

n k in a y e k u lla n m a z , Isim le rin i s o y le m e k
ten e k in m e z le r. Y iice A lla h , M e ry e m

ve

g lu H z. i s a n in , Y iice A lla h in k u lla rin d a n

h e rh an g i biri g ib i o ld u k la rin i b ild irm e k ve
Y ah u d ilerin

o n la r

h a k k in d a

re d d e tm e k ism in i z ik r e tm i

O n u n g o rd u g ii gey h a k k in d a k e n d is i

k ilm d arlar, hijr h a n im la rm i k e n d i is im le r iy l .

H a fa c i, gerhu

I , 13 6 .

so y le d ik le rin i
tir. ^ ^ z . e l

Mi i f r e d a t / K ur'an K avram lari Sozlugii

j j ^ in beyaz karinca oldugu

sbylenm
tir
i.

M -z -c /

dem ektir .
.dem ektir

ig e c e g i

k a rig tird i

karigtirilan

'

Allah buyurur k i :

gey

k a rig tirila m k a fu rd u r (76/insan 5 (;

O n u n k a tk is i y iic e

k a y n a k ta n d ir (83/M utaffifin

27 (;

k a rig tirila m z e n c e fild ir

Kadinlara

doku nm adan

onlari bogarsaniz size sorumluluk

yoktur (2/Bakara 237) Bu ayeti
kerim e olarak da
okunm utu r."52
Allah buyurur ki:
...Bana bir insan
dokunm am igken nasil gocugum
olabilir? (3/Al-i Imran 47).
Biiyuk ihtiya anlam ina gelen

kelimesi, beraber olmanin

kinaye yoluyla anlatilmasidir.

insan / 76
17( (.

ise, deliligin k i ^ y e yoluyla

anlatilmasidir.

Allah buyurur ki:

geytamn doku n d u g u

M -s-s /

kimsenin kalktigi gibi kalkarlar ( 2 /

aym anlamda
B akara275).
olan gibidir. Fakat bazen
kelimesi, insana dokunan her
bulunm asa da bir
/
eyi aramak
bir eziyet 9 n kullanilir.
in air
istemek
kullanilir
bylei .
Allah buyurur k i:
- A teg bize sadece sayili
1 -
birkag gun d o k u n a c a k tiri derler
422- Onu ariyorum, fakat
(2/Bakara 80);
bulamiyorum.n5i
Darligm ve zorlugun d oku n d u g u
dokunm a

:
Sozcugu,
dokunmak
suretiyle bir eyi algilam ak, duymak
m anasina gelir. Bu kavram , k ^ y e
yoluyla beraber olmayi da anlatir.

k a d in a

dokunda,

k a d in la b ir b ir in e d o k u n d u la r denir.

Allah buyurur ki:

Eger

o n la ra

(2/Baklara 214);

Cehennemin d o k u n a n azabim tadin
(54/Kamer 48);
Bana
zorluk d o ku n d u (2 1 /E n b i^ 83);
'
geytan bana doku n du
(38/8
41 (;
do ku n d u g u n d a hemen ayetlerimize
dil uzatmaga kalkigirlar (10/Yunus

d o ku n m ad an onlari bogarsaniz (2/

^ 1 );

Bakara 2 3 7 );

B u, b ey lt, d a h a o n c e 1151

m
a d d e s ln d e g e -

Denizde bir

s ik in tiy a

1152 B u, H a m z a , K iss a i v e H a le f in k iraatid ir.

B kz. D im y ati, ithaf, s. 159.

Ragip el-Isfahan i

diigtugiiniiz zaman, Allah 'tan bagka

yalvardiklarimz kaybolup gider ) 7/
isra
67 (.

M -S-h /

eyuzerindegezdirm
E libir ^ek
ve ondaki izi kaybetmektir. Bazen bu
i^i anlamin biri
.ayri kullam lir
Bu anlam da

Elimi
.mendil ile sildim, denm ektedir
Kazinm
dirhem ei
,dtiz
ak yere
yum
ise
u , denir .

deyimi, topragi ekmek
demektir. Yiiriiyii , fiili ile de
ifdde edildigi gibi , fiili ile de
oyle
ifade denm
edilm
tir
ve
i:i

Deve golde

negdzii ne de kagi vardir, denmi

11tir
53.

D eniyor ki: Hz. isa da siirekli

yeryiiziinde
tigindan
dola adini
iinkii
alm
tir
i . zam aninda
ders verirken surekli yiiriidiikleri
i u kendilerine Meggai veya seyydh
.adi verilen bir kesim vardi
Bazilarina gore,
vucudunda
hastalik bulunaniyebirelini
ki
siirdiigiinde
tigi, bazilarina
iyile
gore ise, annesinden yaglanm i
olarak dogdugu
in ona
i
denm
115tir
4i .
gore, M esih,
K im ilerin
ash
i b r o i e e d ^ ^ i k o , A rirken
a p a^

tur.
ekilde
olm
Aym
u da
aslin d a idi " 55.

.meshettim, mesih aldim, denir

B^zil^ri der k i : iki gdztinden

biri kor olan, kimsedir. Rivayette :
Deccal 'in sag
gdzii kdrdiir 6 $
;"

is a nin (as) ise, sol gdzii kordiir

tir."57 Bu sozlerin denm
dogru
i

Allah buyurur k i :
baglarimzi m esh edin (5/M aide 6 (.

1
-B u r ^ y e t e m u te b e r Hadis k ita p la rin d a r a s t 53

.yiiriidii ve onu gegti

Fikih literatiiriinde ,sozciigii
suyu azalarm iizerinde gezdirm ektir .

Namaz igin

deyimi, vuru
un
kinaye yoluyla ifadesidir. Onu
kiligla vurdum, dem ektir .
kiligla dokundum, denmesi g .b i

Yiice A ll
buyurur :

bu konuda
oyle

Bacaklarim ve boyunlarini vurm aya

baglamigti (38/Sad 33 (.
Yiiziiniin bir tarafi diiz oldugu
Deccdla
Mesih, denmi .tir
Rivayette : ' Deccal 'in

tir. B kz.la nZm

em
am
a h
i e ri, Fdik ,
k a y d e tm i.tir

1 B u g o r u 54,E,b u U b e y d e y e aittir. B k z. E z h e rt

Tehzibu l-Luga , IV 3 4 8 .,
-B k z. el-Muntahab Min Garib-i K elam il 1155
Arab ,
6 0 11
3 .,
-Ibn O m e r h a d is i. B u h a d is i, T irm iz I n a k 1156
ve
sahib-garib o ld u g u n u b e lirtm
le tmii t.r
B k z . M u b a rfe k fu rt, Aridatu 'l-Ahvezi,

9 61 .^,

B u, tu ta rsiz , a s tls iz b ir y a la n d ir unkii

1157 .
a rtla rin d a n pbiri
eygam
d eb e rle
d u yrin
u
o rg a n la rin in sa g la m o lm a s i, v u c u tla rin in

o lm a si ve in sa n laerin
k e c ne ek fre
o lan
tin i
)e y le rd e n u z a k o lm a la rid ir. E g e r H z. isa ( a s
b d y le o ls a y di 0
,

irk in o lu rd u . H a
-a,^ 0 b o y

le d e g ild i -(M iite rc im le r (.

1000

3 6111
6,

S e m in , Umdetu 'I-Huffazda , m a d d e s in d e

M tifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

oyle ol^niur: D eccaldan

yorumu
ak
dim,huyluluk
akil, yum
gibi
u
giizel huylar alinm,iisa
, (as) ise
cehalet, kotuliik, hirs gibi diger kotii
huylardan ^rdilm i.tir
Beraber olmak da k ^ y e yoluyla

dokunmak diye adlandmlmi ,tir

tipki ve formlan kinaye yoluyla
beraber olmak i .in kullanildigi gibi
Terin az olanina

denm
tir
i.

Mdide 60) ayeti, bu

anlamda
her Ik
da yorum lam r .

Yemegin
olam ise, tadi
.olmayani, dem ektir
oyle dair
er
:

/\

18--

tabiri, deveyi gekli

gemaili degigecek derecede yordum
ve zayiflattim demektir.

Yayci, ok u demektir. Bu
kelime aslmda, ' kabilesinden
olan bir yay ustasm a nispet ifade
eder. Onun i in her yay ustasma
bu isim verilm itir. Nitekim ,
kabilesinden iinlfi bir demirci
lktigindan, her dem irciye de
adi verilm itir.

ekil ve ahlak bozuklugu

ekilden
ve ikisinin
diger
de bir
bir
ekle dbnii
.m esidir

Bazi bilginler :
:olabilir, derler

423- Sen gekirge eti gibi

tatsizsin.U5i

onlari

oldnklan yerde dottdururduk 36)/

Yasin 67) ayeti ise, ilk baki
ta
birinci
ik
te olsa
daha
gorii
da
a
her
e uygun
iki gdrii
imde
bi
.yorum lanabilir

uval
,
bezi, rahip
wppes'/manasindadir.
c
Bunun ogulu
ve ' eklinde gelm ektedir.

timsah
ise,
bdinen
,hayvandir. insanlarm dik kafah
olanlari ona benzetilm
serke
tir
i .

iki tiirlii

Birincisi, ozeldir. Arada bir

meydana gelir. Bu fiziki yaratili
m
degi.mesidir
Ikincisi ise, her zaman m eydana
r.gelebden
Bu da ahlakta
degi
m ed
m eydana
medir.
gelen
Insanin
degi
bazi hayvanlara ait olan kotii
huylari almasidir. M esela, inin
ki
,iddetli hirs gOstermede kOpege
gOzlOlOkte domuza,
kinlikta
taa
okiize benzem esi gibi. Buna gOre
ve onlardan
maymunlar ve domuzlar kilmig )5 /

/ M - s - d
: so z c iig ii, hurm a dalindan
egirip yapilan ip manasmdadir.

A llah b u y u ru r :
hurm a dalindan bir
M esed 5).

ip

(111/

1158 air, E a r E r-R a k b a n i. B kz. Ib n

F ^ -s,

Miicmel, 111,308, F e y ru z a b a d i, Besdir , 506;

Ibn M a n zu r, L. Arab , j - m a d d e s i.

1001

Ragip el-Isfahan i

e g r i l m i ip g i b i

eli

/ M --c

ayagi diizgiin kadin dem ektir .

A llah b u y u ru r ki:

M -S -k /

eye yapi
mak
bir

ve onu korum aktir .

Ya iyilikle tutm a ya da
iyilikyaparak birakmadir (2/Bakara
229 (;
yere dugmemesi igin gogii 0 tu tu y o r
(22/Hac 65), yani, onu koruyor.

geyi tutmaya

galigtim. Allah buyurur ki:

Sana vahiy olunana
s a r il (43/Z uhruf 43);

Yoksa onlara
daha once bir kitap verdik de ona mi
b a g la m y o rla r (43/Z uhruf 21).
Hem
hem de
Bir geyi tutmaya gahgmak demektir.
Allah buyurur ki:


inkarci kadinlari nikahmizda
tu tm ayin (60/M um tehine 10).

Onu engelledim
demektir. Allah buyurur ki:

Onlar onun rahmetini
e n g e lle yicile rd ir (39/Ziimer 38).

Cimrilik, kinaye yoluyla

diye adlandirilm itir.
Y iyecekve

canin ikmasim engelleyenidir.

kol bilegi iizerine baglanan

sedeftir.

deridir.

viicuda yapiik

bulunan

2). Yani, kandan b ir k a ri im. Bu da,

ydce

A lla h in

iaret

a agidaki

ve n u tfe

ayetlerle

ile ^ aram ^i

d eg i ik g ii le rd e m e k tir :
*

. .

1 Andolsun

ki, insam suzme gamurdan yarattik.

Sonra onu nutfe halinde saglam bir
yere yerlegtirdik. Sonra nutfeyi kan
pihtisina gevirdik, kan pihtisim bir
gignemlik et yaptik, bir gignemlik
etten kemikler yarattik, kemiklere
de et giydirdik. Sonra onu bagka bir
yaratik yaptik: Bigim verenlerin en
giizeli olan Allah ne uludur! (23/
M iim inun 12-14).

/ M --y
: S ozciigii, k e n d i iste g iy le b ir

y e rd e n baka b ir y e re yiiriim ekti

A llah b u y u ru r ki:

onlari aydinlattikga igiginda

yiiriirler (2 /B a k a ra 20 );
kimi iki avakla yiiriir

(2 4 /N u r 4 5 );

yeryiiziinde miitevazi yiiriirler (2 5 /

F u rk an 6 3 );
yerin
sirtlarinda dolagin/yiiriiyiin (6 7 /
M iilk 15).

1002

Onu, katigik bir nutfeden

yaratmigizdir; onu deneriz (7 6 /in san

: S o zciig ii, k in d y e y o lu y la

M iifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

arabozuculuk,
ima anlaminda
la f ta
da kullanilir. Allah buyurur k i :

,D iliyle igneleyen
k o v u c u lu k

eden (68/Kalem 11(.

Aym zam anda miishil bir
mek
ilai
de kinaye yoluyla bu sdzciikle ifade
edilir. Bu anlam da
Miishil bir ilag igtim denir .
koyunlar
hayvanlardir .

gocuklari

iikba
kii

a isindan bu kelim enin m unsarif

olmasi ortasimn harekesizliginden
otiirii kelimenin hafifligindendir.
Bazilari: Buradaki
sozciigii
herhangi bir ?ehirdir, derler.

kadin dem ektir .

Parmaklari digi

devenin memeleri etrafinda toplayip

sagmaya bagladim, demektir. Bu
anlamda

gogalan

i^i su arasmdaki engeldir.

Onlarin bir

sagilmigi var, sagiyorlar denm itir.

1160 Yani, ondan azar azar bir ey
sagiyorlar.

M -s-r /

belirlenm
yerlei

Bir gehri

doym u

akmasina izin vermeyen dii devedir.

Hasan oyle der:

.ise, aslinda sinir dem ektir

H ecerliler
falanca evi sinirlariyla beraber
satin aldi der ve ev aliminda hnnn
arlardi
art ko.

byle der
air
:
-

Boyaya

elbise, demektir.
kelimesi,
simrlari

Sutiinu yer
vermeyen,
im
ve onun

bblgesidir .
kurdum denir .

sagilm az ve vaktinden once koyunu

agmaya

galigmazsa

tekecinin

kazancinda bir sakincasi yoktur."6'

Yani: iki parm agiyla sagm az ve
zam anindan once koyunun iizerine
lkmaya alimazsa.

"

Giinegi higbir gizli tarafi -424

olmayan bir sinir kilan

gelir. Bu kelime,

Giindiiz de gece arasini kesin

bigimde ayiran
59."
Allah buyurur k i :
^

M isir a inin (2/Bakara 61). Burada

ehridir.
kastedilen
Dilbilgisi
M isir

bairsaktir. ogulu

kokiinden olup

kalibindandir, iinkii, yiyecegin

varacagi yer bairsaktir, diyenler de

vardir.

6 ib n M a n z u r, Lisdnu 'l-Arab,

A sil

m a n a si g o g u s te (m e m e d e ) k a la n slllll sag 1159 ail ", A d iy b. Z e y d , B kz. D ivan' I, s. 159,

F e y ru z a b a d i,
w e/, III, 83 3 .

.
>, IV, 5 0 9 ,

Ibn F aris, Miic-

m ak tir. S o n ra d a n a z e y le r p e in d e k o m ak

k u lla m lm i tir. Z e m a h eri, Faik, 3 7 0 ,1
.
I I 6 I B k. i b n u l-E sir, 1 2 6 ,1 ,

'

;IV, 336.

1003

Ragip e l-ls fa h a n

M -d -g /

evvelkilerif hiikmii gegmigtir

(8 /E n fa l

ignenebilecek
Bir seferde
m em
par
kii
pii

iik

oyle d er
air
:

iginde hamlik bulunan -425

bir et pargasm i agzinda goturiXp
''"".getiriyor

asi
et

/ M - t - r

dem ektir .
-

3 8 ).

s o z c iig ii,

y a g m u r lu ,

y e r e

m a n a sin d a d ir .

y a g m u r lu

d o k u le n

g iin

d e m e k tir .

v a d i

a n la m m d a d ir .

Gok

B u a n la m d a :

su

bizeyagmiiryagdirdi
meyen
asi hayir gormedim
ondan
higbir

et pi Yani
par
d en ir.
demektir. Ceninin alaka/kan pihtisi
D e n i y o r k i : _ H a y i r l i e y l e r d e
undan amasinak
sonraki
olu
adi*-
a a z a p t a i s e , f i i l i k u l l a m l i r . A l l a h
tir. Allah buyurur
verilmi
ki:
b u y u ru r
:
^

Uzerlerine
de yagmur
1
kan pihtisini
y a g d ird ik . Uyarilmiglann y a g m u ru
bir gignemlik etyaptik, bir gignemlik
ne kotii oldu ( 2 6 / >u a r a , l 7 3 ) ;
etten kemikleryarattik (23/M uminun
14(; yapisi belli
belirsiz bir gignem et (22/Hac 5(.
ignemekten sonra agizda
.kalan ^i^eee^ artigidir

ignedikleri
Yemegi
ene
in
i
denilm
tir
i.

kem i^lerine
Yayin
son
kisimlardir.
eklindedir.

i^i
ucundaki
Tekili

Geriye kalanlarin iizerine oyle bir

yagmur yagdirdik ki! Suglularin
sonunun nasil olduguna bir bak
A r a f / 7 (

8 4 (;

H ic r / 15 (

7 4 ( ;

(8 /E n fa l

162 air, Z iih e y r b. E b i S iilm a. D ivan' I, s. 14.

'

y a g m u r u n

g id i

g itti.

y e n
d e y im

Gelip,
en, olup
ge
ey demektir. Bu, hem somut
biten
hem deeyler
soyut
n i
.
l
ullamlir
Allah buyurur k i : .'
Oncekilere dair nice misaller
gegmigtir (4 3 /Z u h ru f8 (,

3 2 (.

. y e r e ,

M - d -y /

iizerimize gdkten bir tag yagmuru

y a g d ir

g ib i

iizerlerine serf tag y a g d ird ik

h iz li o la n at d e m e k tir .

k i

v e

a y n i

a ir

.d e

yb ae gk ml eu r a a
z a m a n d a

y a g m u r

i k y e r d i r . B u
iy ilik

iste y e n

k u lla m lir

d y le

d e r:

Bir vadi hatadir bir vadi

-4 2 6

y a g m u r. " w

1163 air, U m r u u l-K a y s. B kz. Divan' 1. s. 72.

M i i f r e d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

M -t-y /

Allah buyurur k i :

sonra da s a lla n a s a lla n a

kendinden yana olanlara gitmiqti
Kiyamet 3 3 ) yani, gdgsiinii/ 75 (
kabartarak .
sirtma binilen devedir .
Sirtma bindim, onu binek
ettim, dem ektir .

Kendisine
giivenilen
in lir.
binek
Aarkada
rkada
diye
adlandirilm asi, onun sirt diye
adlandirilmasi gibidir .

M -e -a /

,sozciigu, bir yerdebulunm ayi

meyimayi,
ifade birle
bulu
eder.
.o ikisi evde beraberdirler
Zam anda birli^telik de bu kelime
ile anlatilir': beraber, ayni
zamanda dogdular gibi. Anlamda
beraberlik de bunun
;
indedir
sdzgelimi, kardet) ve baba ancak
ilikli iyle
bir e^le
kar
ger
ki
r
.
iinkii, bir insamn birine karde
olm^si, ancak onun da kendine
olmasiyla miimkiinkarde
olur "64.

Ustiinliikvem akam daberaberligi

ifade ederken de kullam labilir :
o ikisi ustiinliik aqisindan
avni diizeydedirler .
kelimesi yardim anlamim da
erir. Bu durum da
i sozciigiiniin
isim
tamlanani

16 4

Z e rk e i, Burhan,

, 428.

yardim goren varliktir."65

Allah buyurur k i:
Uziilme, Allah b iz im le b e ra b e rd ir (9/
Tevbe 40 ) ; ifddesinde yardim
lunan sozciigiiniin muzqfun
ileyhidir. Yani, bizim yardim cim iz
A llahtir.
ayetler de bunun gibidir:
Allah uphesiz
sakinanlarla b e ra b e rd ir (16/Nahl
(

, nerede
olursaniz olun. sizinle b e ra b e rd ir
(57/Hadid 4), '
uphesiz
Allah,
suhredenlerle
b e ra b e rd ir (2/Bakara 153);

uphesiz Allah, takva

sahipleriyle b e ra b e rd ir (2/Bakara
194).
Ybee Allah Hz. M usamn
sozlerini
aktarirken oyle
buyurmaktadir: Rabhim
benimleb e ra b e rd ir (26/ uara 62).
Herkese: Benseninleyim,
demeyi ali kanlik haline getiren
adam demektir.

yangimn
sesi
ve
kahramanlarin savata lkardiklari
sesleridir.

sava^in kizginligidir.

/M -a -Z

Allah buyurur ki:

K eqiden iki (6/E nam 143).
ke i toplulugudur .
konumundaki
,

yani.

1165 S u y u t, Mu teraku l-Akran, 11, 555.

1005

R a ^ p e l-Isfa h a n i

koyun stirdstine de
denildigi
gibi. Yaratiligi kegi gibi
inatgi kigi demektir.

ve Aj*.*sert olanyerdvc.

soziinde iginde
ciddilegti m anasindadir.1166

Cahiliye ddneminde, inin

ki
b^basmin karisiyla evlenm esine
kotii evlilik adi verilm i tir.
ise ,
formuna girm i

gida/yiyecek sozciigudiir. Bu
kelime daha dnce]] m addesinde
m
ge
ti
i.

/ M - a - n
*
akan bir su demektir.
Bu, su akti akan
biridir sozlerinden gelmektedir.

suyun aktigi mecradir.

dem ektir .

At, kogarak uzaklagti

hakkimiyedi.

Falanca adam,
ihtiya larinda a iri gitti.

Deniyor ^i:

yerden
kaynayip gelen su, ifadesi, gdz
sozciigiinden gelmedir, ba tarafma
mim harfi eklenm itir.

/ M - k - t
kelim esi,
gordiigiin kiiye
iddetli nefrettir.

Bir

M -k -k /

kdtiiliik i ledigini
kar i duydugun
Bu anlam da
kotuliik i ledi, 0 ,

kotuliik i leyen biridir,

Kotuliik i lediginden ona
ofke duydu, 0 , ofke duyulandir,
denmektedir. Allah buyurur ki:
- Bu birfuhug
ve igreng bir geydir (4/Nisa 22).

kelim esi ,
kemigin
iligini gikardim ve

yavru deve annesini
memesindeki siitii sonuna kadar
emdi sdzlerinden tiirem i ,tir. Bazen
sonuna kadar incelem e, derin
tirma ara
da sozcugiiyle ifade
edilm i.tir

Hz. Peygam ber oyle

(sas (
buyurdugu da rivayet edilmitir :

Borglularimzin
iizerine gitmek suretiyle onlari
ezmeyiniz .u67
ekilde
M ekkenin
adlandi
bu
rilmasinm nedeni, orada zuliim edeni
ezmesi ve onu ^ok etme sidir ."
,el-Halil der ki: Kemikteki ilik
onun asil oldugu gibi, M ekke de
yeryuzuniin ortasi oldugundan dola
miyialm
butir
i
i.
ek anlam inaise,
gelen
ol

B u h a d is i, E b u U b eGaribu
yd,
i-H adis

1167
111, ,

v e Z e m a h 122
e r l,

'

)
-te, ^ a y d e l ) 4 2
m i.tir
ib n M a n z 6 r d e r ki: M e k k e n in bu 1168
$

n n e d e n i, o r a d a z u lm
mea$
d einn

1166 B k z . ib n D iire y d , Cemheretu 'l-Luga, 111,

3 4 ; ib n F d ris, Miicmel, 111, 835.

1006

inkdra

kan
a lkk
i .^
i e z m e s i, y o ^ e tm e s id ir

el-Ayn
H alil,

1 1 ,2
1169
8 7 .,

M i i f r e d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

gibi, hemerken
ey bir
i
erken kullanilabilen
hem de tas
dl

d e m e k tir .

M -k-S /

Bekleyigle

birlikte

olan

durug dem ektir. Bu anlam da

denm ektedir.

k i :

bekleyig

bekledi

A llah

buyurur

gok olmayan bir

(27/N em l

Benurada
kelim
gee

22 (.

eklinde

de ok u n ".
m u tu r
B undan ayri o larak,Y tice A llah
oyle de b u y u ru r:

Siz

boyle k a la c a k s in iz (4 3 /Z u h ru f 77 (;

,Ailesine: Durunuz
dedi (28/K asas 29 (.

M -k -r /
B ile

ba

ile, kendisinin neyi

kuram yakalar (35/Fatir 43);

inkar edenler, senin igin
tu za k k u ru y o rla rd i (8/Enfal 30);
* H ile le rin in
sonunun nasil olduguna bir bak (211
N em l5 1 ).
sozciigiiniin her anlami
hakkinda ise, Allah buyurur ki:
- Onlar bir tu zak
kurdular, biz de bir tuzak kurduk
(27/Neml 50).

Yiice A llahin k u l i m a
zaman tanimasi ve ona diinya
nimetlerini
sunmasi
da
onun
tuzaklarindan biridir, derler.
R a z . ila n :

Bunun i indir ki M iiminlerin

Emiri ^dem itir:

Her kimin diinya imkanlari genigler

ve da bunun kendisi igin bir tuzak
oldugunu bilmezse, , akli gelinmig
biridir.ul]

kastettiginikasindan
b ir
saklam aktir. B
ittir:
u daBiri
i^i
e

mahmud (oviilm ii giizel goriilm ii (,

e^dir. Bu, bir giizelligi kastetm ek
in am acim saklam adir. Bu m anada
i

/ M - k - n

sozciigii, dil bilimcilerine

gore, bir eyi 9ine alan yerdir. Kimi
A llah buyurur k i :
kelam cilara gore ise, mekan, arazdir.
Allah, h ile y a p a n la rin en iyisidir 3)/
i ine alan ve i inde olan olmak iizere
Al-i im ran
54 (.
iki cismin bir a r a d a bulunmasidir.
Biri
mezmum
ise,
(yerilm i kotii , Bu da i ine alan cism in yiizeyinin,
eydir. B u da, goriilm
kotulukii (i inde olani ku atmi olmasidir.
Onlara gore mekan, bu iki cisim
yapm ak i.in am acim gizlem edir
arasindaki uyum 1 . Allah
A llah b uyurur k i :
buyurur ki: diiz biryer (20/
Oysa k o tii tu za k ancak onu
1170

B u,

As>m

ve

R e v h un

d i indaki

turn

k u r ra n in k ira a tid ir. B kz. D im y ati. ithaf, s.

335.

'

________________________
1171 B kz. Besair, IV, 5 1 6 ; R a g ib , Cam iut-Tefsir,
v a ra k , 139.

1007

R a g ip e l-I s f a h a n i

Taha 58); dar bir

ye rd e n atildiklari zaman (25/Furkan

dem ektir .

yumurta gibi
bembeyaz) (37/Saffat
49( (.

13)
Bu fiil, hem . hem de

onu yerle$tirdim da yerle$ti,

eklinde kullanilir. Allah buyurur ki:

Sizi yeryiiziinde
y e rle $ tird ik (7/A raf 10);
Ant olsun ki, Biz onlari
da yeryuziine y e rle $ tirm i$ tik . sizi
y e rle tird ig im iz gibi (46/A hkaf26);

bir yere ye rle ^ tirm ca ik

mi? (28/Kasas 57);
ve onlari yeryiiziinde ye rle ^ tire lim
(28/Kasas 6);
onlar iqin begendigi dini
temelli y e rle tjtire ce g in e (24/Nur
55); sa g la m biryerleme
yerine (23/M iiminun 13).

falam falam n

eline verdim.
Yer

da
de
kull^mlir. Allah buyurur ki:

im kan/w z olgiisiinde
qalipm z (1 1/93 ) . Ayette gegen

sozcugii,
eklinde de
okunm utu r. "^
Yine ^uyurur ki: '

arpn sahibi katinda

y e ri saglam , giiglii (81/Tekvir 20),
yani, orada degerli, ve yuce mak^m
sahibidir.

ku larm

barindiklari yuvalaridir.

ise, kertenkele yumurtasi,

ei-Halil der k i : kelim esi ,

kokiiniin , formuna girm i
a kullam ldigindan
eklidir
ok ,
form
gibi kullam lm i ^ ''.tir

Bu ^nlam d
^
yer/ey
z ve
ev edindi (ev yapti) denm i tir. da
ev / .gibidir
,

W M -k -e

ku kanat girpti
veya ottii demektir. Allah buyurur
k i ; :-
K abedeki tapinmalari sadece is lik
q alm aktan ibarettir (8/Enfal 35 (.
Yani, onlarin yaptiklari, ku
un
lkardigi h afif sesten
iinde
otii
kasi ba
de
ld
r.

ise,
it tur
ku
bir
e.
arkasi ses gikardi, dem ektir .

M -1l/

millet) kavram i, tipki)

)din) terimi gibidir. Ydee A1

lahin, peygam berleri araciligi ile
in belirledigi hukum
kullari ler
i
m anzum esidir .

Bkz

1173 .

4 , Kitabu 'l-Ayn,
, a y ric a

'
so z c ilg u n u n '

d>rlnkl,
.
kdkll

1
. B k z . D im y ati, ithaf, s. 2 6 0 .

1008

38 7

E z h e ri, Tehzibu 'l-Luga , X , 2 9 4 . S a leb d e r k :

fo rm u n d a o lm a si s a-
ma

A r a p la r :

d erler. B u d a g o s te riy o r k
117^ u be, A s im d an a ld ig i r i v ^ e l e g o re , b o y le

veya

ism i m e k a n S alin e ^ e le n

,M a n z u r, Lisanu'l-Arab

fo rm u d u r. B k z .
ay m m a d d e .

,
k e lim e n in

M dfredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

insanlar bu hdkiimlere uyarak

O nun rizasina kavu urlar.
b ille t ile din arasindaki fork
ise, m illet kavram imn sadece
peygam bere isnat
Allah buyurur ki: .*
ibrahim 'in milletine uyun (3/Al-i
imrdn 95), \ jAtalarimin
milletine uydum (12/Y usuf38).
Millet kavrami ise, neredeyse
hi bir zaman A llaha nispet edilmez.
Peygamberin iimmetine mensdp
herhangi birine de izafe edilmez.
Sadece eriatin onciilerine nispet
edilebilir; her birine degil. Onun i in
Allah 'in dini, Zeyd'in dini denildigi
gibi, Allah 'in milled, benim milletim,
Zeyd'in milleti, denilemez. Onun
i n
namaz, Allah 'in milletidir,
denilmez.

Eger borglu, aptal veya aciz, ya

da yazdiramayacak durumda ise,
velisi, dogru olarak yazdirsin (2/
Bakara 282).

Yiice A llahin belirledig

e^ alinarak, din ise, onu
yerine getiren kii baz alinarak
sbylenm itir. Zira dinin asil anlami
itdat etmektir.

Bir firm e k m e g i,

atee atilan eydir.

insanin
sicakliktir.

i inde

hissettigi

bir geyden usan

dim, ondan biktim ."14

Onu falanca geyden

biktirdim, denir.

Hz. P y^am ber (sas) oyle

b uyu ru r:j^4 '
Guciiniiziin

yettigi ibadetleri yapin. Qiinkii siz

usanmadan YiiceAllah usanmaz.
Burada maksat, Yiice A llahin
usandigim belirtm ek deil, siz
usanirsiniz; Yiice Allah ise, asla
usanmaz, demektir.

kelimesinin ash,
[yaziyi, mektubu] kitabi yazdim
cum lesinden gelmektedir. Allah
buyurur ki:
Borglu olan dayazdirsin (2/Bakara
282 (;

ekmegini atege koydu. pigirdi,

denir.

/ M -l-h

Bilinen ekilde tadi degien

ve donan sudur. Donmasa bile, tadi
degitiginde ona tuzlu su
denir. Araplar ok az olarak
tuzlp su, derler." Allah buyurur ki:
digerininki tuzlu ve aci
(25/Furkan 53).

Tencereye tuz attim,

ona tuz doldurdum, yani, tuz
de bozdiim denir.

174

tuzlu balik demektir.

kelim esinden isitare yoluyla

S e f e k u s t, K ita b u 'l- E fa l , IV,

144.

1175 B u hari, m a n , ( i b n H aee r, Fethu 'l-Bari,

0 ) ,

M uslim , H N : I I 5 8 .

1176 M u z e n i, Tehzibu i-Lugat, V, 99.

1009

R a g i p e l - s f a h a n i
giizellik

alm m itir. Bu anlamda

giizel adam denm itir. Bu
da fark edilmesi a<?ik olmayan bir
giizellige i aret eder.

,B urada peygam berligi

o zel
htikiim darbg] ise, genel k ilmtir
i.
iinkii burada htiktim darliktan kasit
kendisiyle siyasete aday olunan
tiir. Yoksa Yiice A llah onlarin
gii
tiimiinii hukiim dar
degildir
^ llm i.
.iinkii bu hikm ete uygun degildir

.iW M -1 -k
halk tizerinde em retme ve
yasak koym a yetkisine sahip olan
^idr. Bu da insan siyasetine
mahsus bir durumdur. Bundan dolayi

insanlarin hiikiimdari
denir. ' egyanin hiikiimdari,
denmez.

N itekim

Yuce A llahm din

giiniin hiikiimdari (1/Fatiha 4).
Bu ayetin anlami, din giiniinde
hukiimdar olan O dur. iinkii 0 giin:
Bugiin
hiikiimranlik kimindir? denir; hepsi:
Giicii her geyeyeten tek Allah indir,
derler (40/M iimin 16).

etm ek

h iik iim d a rla r bir gehre girdikleri

zam an orasini bozarlar (27/Neml
34) sozii birinci anlam ina misaldir.

. .

iginizden peygam berler gikarmig

ve sizi h iik iim d a r yapm igtir (5/
Maide 20) ayeti ise, ikinci manasina
drnektir.

ine

dii
pe.m ekten alikoym aktir
i giiciinii kullanm
kasina ada
kar
Ba

da kendine hakim olm adir; ister

bizzat insanlarin iizerine alm i
olsun, isterse olm asin. B una daha
aret ed
once
ilm ii
.tir

buyu ru r

k i:

a ile s in e k ita p

ve '/

verdik, o n la r a b iiy iik h iik iin t r a n lik

bahgettik (4/N isa 54 (.

ise, Y iice A lla h m surekli

olan
hakkidir.
B undan
dolayi
byle b u y u ru r:

H iik iim r a n lik 0 nundur, O v iilm e k

O n a m a h su stu r (64/T egabun
1(;
' 1

D e k i: M i i l k i i n s a h ib i

o la n A lla h im !

M iilk ii

d ile d ig in e

v e rirs in ; d ile d ig in d e n gekip a lir s in

Al-i Im ran /26

3 ( (.

1010

elinde tutup onlari heva hevesin

ib ra h im

D iger ise, sahiplik ve iistlenme

olmasa bile, bunlari yapabilecek
giice sahip olmaktir. Yiice A llahin:
Dogrusn

B azilari der k i :
,))M e lik
siyasete hiikm eden herkese verilen
,isimdir. Bu, nefsine hakim olm ak
tem kin ile hareket etm eK kendisine
lerin olan
^ularm
verilm
giiii

A llah

ve

<

.diye bir ata sozii vardir

hiikiimranlik iki 9eittir.

Birisi
sahiplik
iistlenmektir.

,B a g k a n la rin goklug nn da h a y iry o k tu r

kendisinde

tasa rru f

M iifr e d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

edilebilecek
eyleri
^

ile ele

irm ektir
ge .
sozciigii
in cins
i
eydir.
tiiriinden
Onun
in, her
bir
i
miilk ayni zam anda milkdir; ama her
mil^ ayni zam anda miilk degildir .

ise ,

ki: M iilkiin sahibi

olan Allah im ! M iilkii diledigine

verirsin (3/Al-i Imr^n 26),

kendilerine ne zarar ve

ne de fa y d a verm eye giicii yeten;

oldiirmeye, diriltm eye ve oliimden
sonra tekrar canlandirm aya giiqleri
yetm eyen (25/Furkan 3);
K ulak ve gozlerine
hiikm eden kimdir? (10/Yunus 31);

De ki: ben
kendime bir fa y d a ve verecek
giice sahip degilim (7/Ara f 188).
Buna benzer ayetler oktur.
ise,
Yiice
A llahin
h k iim ran lig in a
mahsus
bir
kelimedir. fiilinin mastaridir.
ve gibi sonuna ta harfi
eklenm i halidir.

Allah buyurur ki: -

'
ib ra h im e
goklerin ve yerin hiikiim ranligini
Sjdylecegosteriyorduk (6/E nam 75);
^
Goklerin ve yerin hukiim ranligirta
bakm azlar mi? (7/Araf 185).
sozciigii ise, hiikiimdarm
sahip oldugu ve sultasi altinda
bulunan bblge demektir.

kelim esi de, el altinda
bulundurulan kolelere m ahsus bir
sozciiktiir. Allah buyurur ki:
baqkasinin mall olan bir hole
(16/Nahl 75).

falan sahip
oldugu feylerde comerttir, denir.

ise, kdle m iilkiyetine mahsus

bir kelimedir.

cp^falan kip kolelerine

iyi davraniyor, denir.

K u ran -1
K erim de kolelere
sahip olm a kavram i ile dile
getirilmtir.
Allah buyurur ki:

E llerinizin altinda
olanlar sizden izin istesinler (24/
N br 58); veya sahip
oldugunuz cariyeler (4/Nisa 3);

veya m a lik olduklari
cariyeleri (24/Nur 31).
ise,
hiikiimranligi
(hakim iyet veya sahipligi) 1
eden ki idir.

ipn uzerinde d u rd u g u /

temelidir.

Kalp viicudun asil

dayanagidir.
evlendirmedir. Onu
evlendirdiler, demektir. Buradakoca,
kadini idare etm ede hiikiimdara
benzetilm itir. Bu baki a isiyla:
Damat, neredeyse
kra lo la ca kti.U7J

77 B k z . M e y d a m , Mecmeu l-Emsal, , 158;

H a iti, Kitabu i-Ayn,

, 380.

1011

R a g ip e l - I s a h a n i

deve ve koyunlarin
hiikiimdari ise, onlarin oniinde
olup siiriiniin arkasindan gittigi
hayvandir .
Bu igte

benden bagka hiikiimran ve sahip

olan yoktur denir. Allah ^uyurur
ki :
Sana
verdigimiz sozden kendi bagimiza
cavmadik dediler.ul8 (20/Taha 87(.

kelimesinin mim harfi esre ile

de okunm
tur.M79
u

vogurdum .

Hamuru sert biqimde

Tutturucusu
olmayan .dem
ektir

Gramerciler, melekler anlamina

gelen
sozciigiinii ise' ,
kelimesinden
mim hartinin
alinm i ,
ise, eklenm.olduunu
i
soylerler

deldr . Yiice A llahin: '

igleri yoneten meleklere (79/

N aziat 4 ) ;
meleklere (51/Zariyat 4);
Canlari g'lddetle qekip alanlara (79/
N aziat ) vb ayetlerde iaret ettigi
n3ele^lerr^

dliim melegi de bu
anlamdandir. Allah buyurur ki:

M elekler onun
qevresindedirler (69/Hdkka 17);
ve iki melege indirilen
(2/Bakara 102);
De ki: Size vekil kilman
dliim melegi canimzi alacak. sonra
Rabbinize ddndiiriileceksiniz (32/
S e c d e ll) .
"

/ M - l - e
Mele kavram i, bir gorii
iizerinde bir araya gelenlerdir.
Gozleri,
gorii
ve
duru lari
itibariyle, kalpleri sayginhk ve
heybet yoniinden dolduran ^
gelen topluluk demektir. Allah
buyurur ki:
israilogullarmm ileri gelenlerini
gormedin mi (2/Bakara 246);

kavminden ileri gelenleri

dediler (7/Araf6 0 );
Ileri gelenler, senin igin aralarmda
goriigiiyorlar (28/Kasas 20);
Ey ileri

tirmaei alimler
Bazi ara
der
ki: Bu kelime hiikiimranlik
kdkiinden
tir.
Birtakim
alinm i
yildizlara hdkmeden l^ e lk le r
lam hari t'ethali okunur- adimalirlar. BirUt^im yiikiimliiliik ve
hiikiimranligi olan insana is^,

lam harfi esreli okunur- adi

ver
lm.
tir
Buna gore, her melek, ayni
zam anda m elaikedir ama her
melaike ayni zam anda melek
78

, N a f i. A sim v e
^

C a f e r in !raatiair
B k z. D im y ati. ithdf. s. 306.
70

B u. ib n

K esir,

ibn A m ir, E bu A m r ve

V ak n b nn k iraalid ir. lla m z a . K isa i ve H a le f

ise. M im b arl'm i o tre li b i im d e o k u in u lardir.
B ^ z. D im y ati, ithcif, s. 306.

1012

gelenler! Bana, bir mektup birakildi,

dedi (27/Neml 29).
Buidara
yoktur.

benzeyen

ayetler

M i i f r ed a t / ^ ^ K avram lari Sozliigu

Falan goz
dolduruyor denir. Yani, gorenin
yaninda saygmdir, yiicedir, sanki,
gdrenlerin gozlerini doldurmaktadir.
Bu anlam da Boyu ve
giizelligi ile goz dolduran geng
denir.

guzellikle / yaratilig
demektir. Bu anlamda $air dyle

l -ji-t

uzun bir sure benden uzaklag git

(19/M eryem 46).

i^uzun bir zaman durdun.

Yani, kaldin.
elbiseyi
uzun zaman giydim. ^ uzun bir
zaman ondan faydalandi.

Sana uzun omiirler

versin, deyimi, hem zesiz olarak
soylenir. uzun siireya$adin,
demektir.
//

Elifi m aksure ile yazilan

427Ciiheyn in g iiz e l halkinauzayip giden gol dem ektir."81
iyilik et, dedik .1180
'
ise, deniyor ki: ^ e e ^

ona yardim ettim ve onun

toplulu^undan oldum , demektir. Bu
tipki onun taraftarlarindan
oldum , denmesi gibidir.

gu $eyle doludur

ve giindiiz anlamindadir. Bunun

ger 9 ek manast ise, tekrarlanm alari
ve uzayip gitmeleridir. Bunun delili
ise, airin bu kelimeyi giindiiz ve
geceye izafe etmesidir:

denir.

ise, beyni dolduran nezledir.

' falan nezle oldu ve
nezleye yakalandi denir.

dolu

kabin

/ M - l - e
miiddettir. Bu anlam da uzun
m iid d e te j^ ' > ve
denm itir. Allah buyurur ki:

air,

A b d n - ^ i k

b. A b d u l-U z z a e l-

Serhu Divani'lHamase , 11, 2 0 , ib n F dris, Mucmel, III, 838;

ib n lla le v e y h , erhu Maksurati ibn Dureyd ,
C iih e n i.

B k z.

Kiginin her durumunda onlar

degiqmektedirler.' ' 82
Eger kelim esi, gece ve
gtindiiziin kendisi olsaydi, bunu
onlara izafe etmezdi.
1 buyurur ki: -
. Onlara m iihlet veririm, giinkii
benim tuzagim getindir (7/A raf 183)
yani, onlara zaman veririm.


bu /.>/ yapmaya
geytan siiruklemig, onlara daha gok
zamanlari oldugu havasi vermigtir

1180

428- Gece ve gundiiziin gidi

geliqleri devamlidir

alabildigi

m iktardir.
Bana onun dolusunu, iki dolusunu
ve iig dolusunu ver, denmesi gibi.

^ ^ -

T e b riz t,

s. 3 0 8 , R a g ib , C am iut-Tefsir, v a ra k , 165.

1181 F e rra , el-Maksur v e 'l-Memdud , s. 48.

1182 air, ib n M n k b ii. B k z.

Divan' 1, s. 336,

Cend 7 -Cenneteyn, s. 108.

1013

R a ^ p e l-Isfa h a n i

M uhamm ed)/ 47
25 (.

o n la r

yapti,_ denir.

igin, y a z iv o ru m

Allah

bnynrur ki:
Ant olsun ki:

Allah, inananlara hiiyiik iyilikte

bulunmugtur (3/Al-i im ran 164);
. k ita b i y a z d ird im , deyiminden

Evvelce
ahndigim
lerdir. iirn
Allah
dii
u i
siz de oyleydiniz. Allah size hiiyiik
buyurur k i :

iyilikte bulundu (4/N isa 94);
k e n d ile rin e
verm ig
o ld u g u m u z

Ant olsun ki,
miihletin k e n d ile r i ig in h a y ir li
Musa ve Harun a da hiiyiik iyilikte
o ld u g u n u (3/Al-i Imran
7^
1(.
bulunmutuk (37/Saffat 114);

sozciigiiniin asil
diledigine hiiyiik iyilikte
eklindedir. Rahai soylensin diye
bulunur (14/Ibrahim 11);
ikinci lam 'x y d ' ya <?evrilmi .tir

giiqsiiz sayilanlara
Allah buyurur k i :
hiiyiik iyilikte bulunmak istedik (28/

sa b a h
akgam
k e n d isin e
Kasa 5).
okunm aktadir (25/Furkan 5(.
Bu da ger^ek anlam da ancak
Diger
oyle buyurur
bir yerde
:
Allah i in .
v e lisi, d o g ru o la r a k
diye okuyanlar " 83,

yazdirsin (2/Bakara 282 (.

M -n -n /

K endisiyle tartinin yapildigi

alettir. Bu anlam da bir tarti aleti ,

tarti aleii Ye '
tartiii
aleti, denir. Kimi z^man, kelimenin
sonnndaki nun harfierinden biri elife
evrilir Ye Ye .denir

Tartilan
eylere denildigi
gil^i, degeri eylere
belirlenen
de
adi verilir .

ise, biiyiik iyiliktir. Bu i^i

:
ekilde m eydana gelir

Birincisi, dogrudan iyilik yapma

eklinde ekle
ger
ir.
falan adam falana biiyiik iyilik

ikincisi: Soz olarak soylenen

buyiik iyilik anlam indaki minnet.
M innet altinda birakip buyiik
iyiligini soylemek, insanlar arasinda
kotii goriilmiitiir. Sadeee yapilan
i^ili^lerin inkar edilmesi durumu
hari . Kotuliigiinden otiirii
Minnet yapilan biiyiik iyiligi
yok eder, denm itir.1184
Bunun
yam nda
nankdrliik
edenlere kari yapilan iyiliklerin
yii e vurulm asi giizel oldugundan:

Nimete karp
nankorliik edildiginde baga kakmak
giizel olur, denmtr.
Allah buyurur ki:

394.

1014

Miisliiman
oldular diye seni m innet altinda

1184
B u, Y a k u b un
D imkyirati,
a a tid
ithaf,
1183
s .^

Ebu

U beyd,

Mecmau 'l-Emsal,
Miistaksa, 1, 350.

Emsal, s.
11,

66;

287,

M e y d arn ,
Z e m a h eri,

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

h ira k m a k is te rle r; de k i: M iis liim a n

m innet
tn tm ayin (49/H ucurat 17).

o lm a n iz la

beni

a ltin d a

Onlarin bu minneti sdz ile

olm utur. Yiice A llahm minneti
ise, fiil iledir. Bu da kendisinin
bildirdigine gbre, onlari hidayete
erdirmesidir.
Allah buyurur ki:
y a kar$iliksiz y a d a f id y e de
s a liv e r in (47/M uham m ed 4). Burada
sbzciigiinden maksat, kar ihksiz
serbest birakmaktir.

( '

Bu, b izim s im r s iz b a g i im iz d ir; ister

o n la r a b iiy iik iy ilik te bulun, istersen
o n la r i e lin d e tut (38/Sdd 39), yani,

onu Allah yolunda harca.

gok

g o re re k

Y a p tig in i y ilig i

ba$a

kakm a

(74/

Bu anlam
oliim
da i in de
iinkii oliim
denm
, ektedir
sayiyi .
.azaltir, yardtm i da k eser
Sozlii m innetin, nim eti ke$tii ve
iikriiterk etm ey ig erek tird ig in d en b u
kapsam da ele ahndigi soylenm
tir
i.

size k u d re t
h e lv a si ve bildircin indirdik 2)/

B akara 57) ayetindeki

,sozciigii

9larin iizerineaga
dii
ebnem gibi
en
inde tatli bulunan bir yiyeeektir
i.
ise, bir
e
.it kutur

K im ileri ise, hem > hem de

he! ikisi
eydir.de Hbir
er

ikisi de Yiice A lla h !n kendilerine

verdigi nim eti anlatm aktadir .
diye ad landinlm as! onunla onlara
iyilikte bulunm as!ndan diye
adlandirilm asi da onnnla teselli
olduklari i.indir, derler

M iidessir 6).
Kimine gore, bu, y a p t ig in i haga

M en/ >

ka k m a k ve o nu gok g o rm e k tir.

Kimine gdre ise, daha

i in, vermektir.

O n la ra , kesintisiz

b ir m iika fd t v a rd ir (84/Inikak 25).

Burada ge en ^
sozcugu
deniyor ki: S a y isiz,
demektir.
N itekim baka bir d^ette Yiice
Allah: h e sa p siz o la r a k
(39/Ziimer 10) buyurm utur.
Kimilerine gore ise, bunun
anlami, k e s in tis iz ve e ksik siz o la r a k
dem ektir."85

sahiplerini

anlatm ak

in kullanilan bir edattir. B ununla

i
akilsiz varliklar anlatilm az. Sadece
akilh v arhklarla beraber a^ilsizlar
da bulunursa bu durum da onlarin
i
de kullam labilir. M e se la :
evde bulunan

.insan ve evcil hayvanlari gordiim

inde
insanlarin
olduguda bir
i
ctim lenin a,iklam asi durum unda ise
diger varliklar i.
in de k u llam labilir
A llah buyurur k(i
:
.'

185 Ebu Ubuyd, Medni l-Kur 'an, 11, 292.

A kil

almak

Allah, her hayvani

1015

Ragip el-Isfahani

Sudan yaratti. i$te bunlardan kim i

karni iistiinde siiriiniir kim i iki
ayagi iistiinde yiiriir, kim i dort
ayagi iistiinde yiiriir Allah diledigini
yaratir (24/N ur 45 (.
Akilsizlar,
tek
ba?larma
.kaldiklarinda > ile anlatilm azlar
,Bundan
dolayi
bazi
bilgeler
koyunlarin vasfi hakkinda
oyle
lerdir
dem i :

Onun igin ^) im) soru edatini

kullanirsan yanilirsin.uib
air,

onlarin hayvan veya

a onlardanderecede
daha
oldukl^rmi bildirm
in boyle
ek i
demt
.r
Tekil

, erkek ve ,1
ile ifade edilebilir. Allah buyurur
k i : ) Onlardan seni
dinleyen k im se le r vardir (6/E nam
25 (;
Sana kulak veren
vardir (10/Yunus 42 (; '
Sizlerden A lla h 'a
ve Peygamberine boyun egip salih
amel ile}e n le r (33/Ahzab 31(.

M in /

langiei,
edat,
eyin bir
ba
bir
kismini bildirm
iklamak
ek ve in
ai
kullamlir. Aym zam anda olumsuzluk
ve soru ciimlelerinde cinsin tiimiinii
in ^elir. Allah atm
buyurur
akkui

1186 air, M u te n e b b i, Z eria, s. 2 4. Y aln iz bu

b e y it, ^ 'l t c n e b b l n in m e v c u t D iv a n in d a y e r
alm a z .

1016

ki: zaman
sizden h ig kim se onu bizim elimizden
kurtaramaz (69/H akka 47).
Bazen de bir ifddenin yerine
g e lir. -' Bunu onun yerine
al, sozii gibi. Allah buynrnr ki: '

Rabbimiz! Ben
gocuklarimdan kimini, bir vadiye
yerleqtirdim (14/ibrahim 37).
Burada ge en > edati, bir
kismini ifade eder. iinkii, ibrahim
(as) ailesinden bazilarm i orada
birakm itir.
Gdkten iginde dolu bulunan
daglar (24/Nur 43). Yani, gokten
agi
kimi daglar indirir.
Birinci zarftir, ikineisi 1^
m eful konumundadir, ii iincusii
ise, a iklama indr.
onun yaninda maldan daglar vardir
ciimlesi gibi.
zarf olarak mansup ve
anlaminin daglardan olm a ihtimali
oldugunu soyleyenler de vardir.
.

ciimlesi mansuptur. Yani,

gdkten, daglardan dolu indirir,
anlamindadir. Bazilari:

ciimlesinde (Jfnin mahallen merfu

olmasi da dogrudur, eiimlesi
ise, m e ful olmasi hasebiyle mansup
olabilir, derler. Buna gore anlami,
gdkten iginde dolu bulunan daglar
indirir. Boylece daglar sozciigii,
gdkten indirilenin biiyiikliigiinii ve
oklugunu anlatmi? olmaktadir.

sizin igin
tuttuklarindan yiyin (5/M aide 4).

^ ^

M iifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

Bbdl-Hasan [el-A hfe], buradaki

sozciigii zaide dir, d er."87 Dogrusu,
bunun zaide olmadigidir. iinkii,
bu
hayvanlarin
tuttuklarimn
bazi organlari yenmez. M esela
kan, guddeler ve diger yenmesi
yasaklanan pis eyler bunlardandir.

/M - n - a
Deniyor ki: sdzciigii, ba^ in
zit anlamlisidir. Bu anlamda
' cimri, gok cimri bir adam,
denir. Allah buyurur 1:

Onlar basit geylerde bile
cimrilik yaparlar (107/M aun 7 ) ; -

iyilikler konusunda gokga cimri

o/3(50/Kaf25V
Bu
kelime
korum ak
i in
kullamlir. Bu anlam da
korunak.il yer, falanca korudu
ve falanca gugliidur
siginani korur, denir. Allah buyurur
kj;

Size iistiinliik saglayarak sizi

mil 'minlerden k o ru m a d ik mi? (4/
Nisa 141); '
Allah in mescitlerinde O nun
isminin anilmasim y a s a k eden
kimseden daha zalim kim vardir?
(2/Bakara 114); ^
' Sana emrettigim halde, seni
secdeden a h ko ya n nedir? dedi (7/
A ra fl2 ).
Yani, seni buna ydnelten neydi.
Bazilari, anlami dyledir derler:

/ en g elleye n ^b u m iy a p m a m a y a
y o n e lte n n e d ir?

kinaye yoluyla, iffe tli

k ad in , demektir.

, y a p m a ! Vazgeg! anlamda

ag a g i in ! i^ d e si gi^i bir isimfiildir.

/ M -n -y

ta k d ir

demektir.

ta k d ir eden se n in ig in ta k d ir e tm ig tir

denir. Bazilari, bir eyin kendisiyle

tartildigi tartiya dem i ler.
Canlilarin
kendisiyle
takdir
edildigi/yaratildi^ m addeye de
denm itir. All^li buyurur ki:
0 , atilan b ir m eni
d a m la s i d e g il m iy d i? (75/Kiyame
37),

atildiginda
meniden (53/Necm 45).
Onda olm ayan, ilahi kudret ile
onda m eydana getirilir.
sozciigii, her canli i in takdir
olunan ecel anlam ina da gelir.
ogulu gelir.

ise, bir eyi gdniilde

degerlendirip
diiiinmektir.
Bu
da bazen tahmin ve zan ile bazen
de bilgiden ve bir asla dayanarak
m eydana gelir. Temenninin geneli
tahm inden
oldugundan
yalan,
ona daha hakim olm utur. Onun
i in tem enninin 90 gu g^r e^lii
olmayan eyleri duiinmektir. Allah
buyurur ki: Yoksa,
h e r um dugu gey in s a n in m id ir ? (53/

187 B k. A h fe , Meani 'l-Kur an, 1, 2 5 4 .

1017

R a g ip e l-I s fa h a n i

Necm
24 (;

oliimu dileyin
Bakara /94
2 ( (;
oliimii
asla dilemezler (62/C um a 7(.

g o n d e rd ig im iz h ig b ir R e s u l ve n e b i

Hz. O sm andan (ra)

edilen

v a h iy e d ilirk e n a c e le e d ip d u rm a

,y o k tu r ki, b ir eyi um ut ettiginde

eytan o nun um uduna vesvese
k a ri$ tirm a m i o lsu n (22/Hac 52 (,

gergekleqmesi neredeyse
imkansiz arzu , umut, k de bir .buradaki tem enni, okum a dem ektir
Daha once temenninin, tahmin ve
eyi dilem ekten m eydana gelen
zandan
olabilecegi gibi, bilgiden
iincedir.
Yalan, ekligi
ger
dii
,ve bir asla dayanarak da olacagini
eylerin
iiniilmesi
olmayan
dii
belirtm i.tik
ve onlarm sdz ile dile getirilmesi
Hz. ?eygam ber (sas) genelde
oldugundan,
temenni,
yalanin
Hz. C ebrailin (as) kendisine
langici gibi kabul edilm
bai
.tir
,getirdigi vahyi alm ada aeele edince
in yalanin, temenni
Onun
diye
i
kendisine K u r an Sana
.tam m lanm asi da dogrudur
rivdyet
*

Taha /114
20 ( (;

,C e b r a il S ana K u r an o ku rke n

Musliiman oldugumdan beri ne

arki soyledim ne de temennide
bulundum (yalan soyledim) sozii de
bu anlam dadir
1188 .

bildikleri
sadece birtakim temennilerden
ibarettir (2/Bakara 78 (.

Hz. Peygam berin

ekilde
bu
ta
acele okuyu
edi
ine
Ayrica,
verilmonun
adit
gibilerininuna
eytamn
okuyu
bile
abilecegine dikkat9ekilm
karii .tir
Bu da a c e le e y ta n d a n d ir tespitine
gdre yerinde bir uyaridir .

u n utm am ak ig in a c e le e d ip o n u n la
b e ra b e r soylem e, sa d e ce d in le

75)/

Kiyamet 16) denm i.tir

Miicahid, bu dyette ge 9en

,kelimesinin yalan, 1189 digerleri ise
bilingten yoksun okuma oldugunu
iinkii,soylem
eyin
bir
ler
i.

B a n a y a k i$ t ir d ig in
manasim bilm eden okumak, okuyan
o la c a k
ki,
b e n im
ig in
b ir
in tahm ine dayanan asilsiz bir>
i
u m u t v e rd i, denir. Ytice Allah
.beklenti konum undadir
bundan haber verir)cen oyle
Yiice A llahin :

b u y u rm ak tad ir : <

Senden

dnce

Ne cahiliye doneminde ne de Musliiman

olduktan sonra farki soyledigim, temennide
bulundugun, igki iftigim vaki olmwjtur. Bkz.
ibnu-E$tr, Nihaye, [ , 367.
1189 Bk. ' , ed-Durru 'l-Mensur, 1, 201,
Yezldi, Garibu 'l-Kur 'an, s. 74.

o n la r i

s a p t ir a c a g im ,

o n la r a

um utlar verecegim (4/N isa 119 (.

88

1018

M - h - d/
ocuk i
/in hazirlanan yatak
iktir. Allah buyurur be
k i:

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

Biz begikteki
gocukla nasd konugabiliriz (19/
M eryem 29).

ve hazirlanan, iizerine
hasilan yerdir. Allah buyurur ki:


Sizin igin
yeryiiziinii dogek yapan O dur (20/
Taha 53) Biz size
yeri bir begik yapmadik m il (78/
N ebe 7).

Bu, tipki
( Rabb) ki yeri sizin igin
bir dogek, gogii de bir binayapti (2/
Bakara 22) dyeti gibidir.
Sana gunu hazirladim,
diizledim, demektir. Allah buyurur
ki: ve ona nimetleri
hazirladim da hazirladim (74/
M hddessir 14).

Devenin horgiicii begik

gibi diiz oldu demektir.

/M - h - 1
yava davranm ak ve sakin
hareket etmektir. iginde
acele etmedi, yavag gallon
denir. yavag ol da denir , bu

merhametli ol dem ek gibidir.

Ona: Yavag /, dedim.

Ona: M erham et ettim/acidim.
Allah buyurur : -

Sen inkarcilara m ehil ver;

onlara kargilik vermeyi biraz ertele
(86.(17

buyurur

Yagm posasidn.

Allah

karinlarda suyun kaynamasi gibi

kaynayan (44/Duhan 45).

/ M -V -t
Oliim e itleri, hayat e itleri
oranmcadir:

Birincisi: Oliim, insan, hayvan ve

bitkilerde bulunan canhlik giiciiniin
yok olmasidir. Allah buyurur ki:
yeryiiziinii
dliintiinden sonra 0 canlandirir
(30/Rum 19), 0 su
de oliiyeri dirilttik (50/K af 11).
ikincisi : Oliim, hisseden giiciin
gitmesidir. Kegke
ben bundan once olmiig olsaydim
(19/M eryem 23),
Ben oldiigiimde mi diriltilecegim
(19/M eryem 66).
Ugiinciisii: Oliim,
dii ince
giicuniin
gitmesidir.
Bu
da
ceh&lettir. Olii
iken kalbini diriltip (6/E nam 122)
gibi. Sen, oliilere
giiphesiz ki, igittiremezsin (27/
Neml 80) ayetinden kastedilen bu
ti dnctisiddr.
Dordiinciisii: Oliim, hayati,
bulandiran iiziintiidiir.
Oliim ona her
taraftan geldigi halde, olemeyecek
(14/ibrahim 17) ayetinde kastedilen
hndurBegincisi: Oliim, uyku demektir.
Uyku, h a fifb ir dliim, oliim ise, agir
bir uykudur. Bu anlamdan dolayi
Ydce Allah hem uykuyu hem de
1019

R a g ip e l - l s f a h a n i

oliimii

vefat

/<

diye

adlandirmi?tir:
Geceleyin sizi
odur (6/E nam 60 ) ,

Allah, oleceklerin oliimleri

aninda, olmeyeceklerin de uykulari
esnasinda vefat ettirir (39/Ziimer
4 2 ) ;
Allah yolunda
oldiiriilenleri olii saymayin, aksine
onlar diridirler; Rableri katinda
beslenmektedirler (3/Al-i Imran
169).

Deniyor ki: Onlar olmemigtir

derken,
ruhlari
olmemigtir,
iinkii burada onlarm nimetlerle
donatildigindan soz edilmekted.ir.
Bazilari ise: Onlardan
Oliim ona her
taraftan geldigi halde, olemeyecek
(14/ibrahim 17) ayetinde anlatilan
Uziintii hali kaldirilm ilir, demi?ler.

Her insan
oliimii tadacaktir (3/Al-i Im ^ n
185). Burada anlatilan dliim, canlilik
giiciiniin gitmesi ve viicuttan
uzakla?masidir.
iiphesiz sen de oleceksin, onlar da
olecekler (39/Ziim er 30).

Bazilari:
Ayetin,
herkes
gibi, sen de oleceksin anlaminda
oldugunu soylemi?ler.

Nitekim
dyle der
air:

430- Parga parga bliiyor."'"

Bazi kimseler, bu anlami
sozciigiiyle ifade eder ve ile
sozciiklerini birbirinden ayinrlar

eriyen anlam indadir diye

sdylem i lerdir.
Kadi Ali b. A bdiilaziz1192 oyle
der:

Dilimizde onlarm dedigi gibi,

diye bir kelim e yoktur.

ise, kelim esinin eddesiz

halidir. Ancak denebilir.
B u (l^ k i
Coskun bir giir
ve Bendini agan bir sel,
dedikleri gibi.

Olii bir gehir denir.

Allah buyurur ki: Biz
bulutlari olii bir gehre siiriip (35/
Fatir 9), o lii bir gehir (43/
Z u h r u f ll) .

leri Z e y d b.

m isa l o la ra k v e rird i. B kz.

, 5 8 - 5 9 .
< ,

C a h iz , el-Beyan ve't-Tebyin,

Zehru 'l-Adab , I, 39.

air ?d^le der:

Bazilari ise: Bu ayette sozii edilen

dliim ,
viicuttan uzakla
masi
anlaminda
degil,
insanlarda
m eydana gelen erim e ve eksilm edir .
iinkii, insanoglu diinyada oldugu
siirece,a par
par
.a oliir, demi?ler

429- Oliim, kullarin boynunda

kagimlmaz bir kaderdirP90

1191 ? a ir, b ilin m iy o r.

119^ E b u l-H a sa n A ll b. A b d u la z iz e l-C u rc a m ,
R e y e h rin in b a k a d is iy d i. 3 6 6 y ilin d a v e fa t
e tm i tir. B ^ z. ib n H a llik a n , Vefeyatu i-A ' yan,
111, 2 7 8 , ib n n $ -S lbkl, Tabakatu g~gdfiiyye,
111, 4 5 9 , Y a k u tu l-H a m e v i, el-Muhadaratu 7-

1190 ? a ir, M u h a m m e d b. A b d u lla h . B u b ey it-

1020

Odebd, X IV , 14.

M fredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

Kesilmeden cam gikan

hayvan demektir. Allah buyurur ki :

Kesilmeden kendi

kendine olen hayvanin eti size haram

kilmdt (5/Maide 3 (;
Kesilmeden kendi kendine olen bir
hayvan olmasi harig (6/Endm 145(.
1 ' demek olan
,sozciigii
eanli
manasina
gelen

.kelimesinin
zit
anlam lisidir
Heniizolmayan
in
ziraat
elver
i!
araziye hem hem de
denm ektedir .
ok oliirp olayi Develerde
meydana
geldi . Yavrusu olen
digi deve dem ektir .

,igkinin oldiiriilmesi
irilmesinden kinayedir
onun p .

bldm leen
pen
idir
ele
ki.

buyurur K :

daglar gibi dalgalar iginde ( 1/

42), Onu iist
iiste dalgalar ? dalgalarin iistiinde
fe bulutlar orter (24/N ur 40).
^

Bu anlam da

oyle dalgalandi , dalgalaniyor,
dalgalandikga dalgalandi, demektir.
Allah buyurur ki:

'

Biz

giin (kiyamet gunii) /?/;

birakivermigizdir. Dalgalar hdlinde
birbirlerine girerler, Sur 'a da
iifiiriilmiigtiir.
Boylece
onlarin
hepsini bir araya toplamigizdir (18/
K ehf99).

/ M - y - d

oyle der
air
:
-

- '

431- Odiilii, oliimle pengelegene

verdin."1'1
1
1 bir benzeridir. Bu
sank, bilgi ve aklin blmesindendir.
Bu anlamda kalbi olii
adam , kalbi olii kadin,
denmektedir.

/ M -v -c
Denizdeki dalga, suyun
kabararak
hareket
eder
gibi
goriinmesidir.

denizde suyun kabarmasidir.

er gibi, biiyiik eylerin

sarsilmasidir. Allah buyurur ki:
sarsilm ayasim zdiye (16/Nahl
15); insanlar sarsilmasw
diye (21/E nbiya31).

Bu anlamda
dollar giddeth bir gekilde sarsildi,
denmektir. Bazilari der ki: Bu,
?airin sbziinde oldugu gibi,
eklindedir;

432Giizel bir hayat ve uzun

bir yagayig yemye.pl . ' 94
Bazilari, burada ge en '

ifddesi, yaayiin uzatilnn
olanidir, derler.

193 air, akik b. S u l e y k el-F.sedi. Bkz. T e b r i z,

$erhu Divdni !-Hamci.se. 11, 142.

4 air ibn Ahiner.

1021

Ragip el-!sfah ani

deyimi de bundandir ve
binek hayvam nm uzun ya amasidir.

ise, iizerinde yem ek bulunan

tepsi demektir. Bunlarin her birine
de denir.1195

bana yem ek yedirdi,

yediriyor,
denir.
Kimileri
bu
etimlenin, bana akgam yemegi
yedirdi
anlam inda
oldugunu
soylemiler. Allah buyurur ki:

Bize gdkten bir

sofra indir (5/M aide 114).

jW M -y -r

Bazilari:
H avariler,
yem ek
istem i lerdir, derler. Bazilari ise:
Havarilerin
istedikleri
ihm dir,
dem i lerdir. Ilm e, sofra denm esinin
sebebi ise, yem ek nasil vhcudun
gidasi ise, ilm in de kalbin gidasi
olm asindandir.

katan deveye
denir; bu devenin adm a da
denir.

/ M -y -r

Bir saga bir sola sahnarak

yiiriimek dem ek olan , sozcugu
hizli yiiriimek manasindadir. Bu
anlamda
*
Allah buyurur ki:
0 giin gok , bir qalkamg qalkalamr
(52/Tur 9).

j^Y iiziiniin iizerinde

kan akip gitti.

Rhzgdrm kaldirip savurdugu
toz-topraktir. Yiiriirken tozu dumana

1195 S e m in d e r k : : iiz e r in d e , y e m e k bulu-

insamn kendisi i in azik

olarak hazirladigi yiyecektir. Bu
anlamda
Ailesinin
azigim hazirladi, hazirliyor, denir.
Allah buyurur ki: ailemize
onunla azikgetirir (12/Yusuf 65).
:

Sozciik olarak
ve
kelimeleri birbirine yakm anlamlidir.

/ M - y - z
ve : Birbirine benzeyen
eyleri birbirinden ayirmaktir.
ayirdi ayiraeak ayirm ak ve


denir. Allah buyurur ki:
Allah temizi

murdardan ayirsin diye (8/Enfal

37). . Allah
temizi murdardan ayirsin diye (8/
Enfal 37) olarak okunm utur. 1196
kelimesi, bazen ayirmak
bazen de beyinde mevcut olup
kendisiyle anlam elde edilen gh i in
kullamlir. Bu m anada
falancanin anlama giicii yoktur denir.

Bu fiil, ev aynldi
ekillerinde kullamlabilir. Allah
buyurur ki: '
Bugiin
ayrilin (36/Yasin 59).

n an so fra , d e m e k tir; iiz e rin d e y e m e k b u lu n m a y a n in a M a id e d e n m e z ; bu e n y a y g in o lan

g 6 rii tur. B k z . S e m tn , ed-Durru i-M asim , IV,
5 02.

1022

%
^
, H a z m a , ^^a, Y ak u b v e H a le f in k iraatidir. B kz. D im y ati, ithaf, , s. 183.

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

goyle ayrildi fiilin

kabullenmeyi ifade eden formudur.
Yani, ayrildi. Allah buyurur ki:

Nerede ise ofkesinden
paralanacak (67/M iilk 8).

/ M - y - l
: O rtaolandan sapip iki taraftan
birine meyletmektir. Bu sozciik,
haksizlik ve zuldm i in de kullanihr.
Cisim ler
i in
kullamldiginda
yaratilit^^i sapm alar anlamindadir.
Arazlarda
kullam ldigm da
ise,
elm gosterm ek manasindadir.
Birine yardim ettigimde:
falancaya meylettim denir. Allah
buyurur ki: Buna
gore bari tamamen meyletmeyin (4/
Nisa 129).

Onun iizerine meylettim,

yani: O n a yiiklendim. Allah buyurur
ki: size ansizin
bir baskin ile yiiklenirler (4/Nisa
102).

ik i y iiz kigiyi y en e r X 8/Enfal 66),

(mal) da, sdre^li bir egilim

gosterildiginden veeriyipgittiginden
bu ismi alm itir. Onun i in ona araz
adi verilm itir. sdz onun bu
manasina iaret etmektedir:

Mal, ^ mall gibidir;

bir gun kokucunun, bir giin baytarin
evindedir sozii bunu b ild iriy o r.

.eger
.
sizden y iiz kigi olursa, inkdr
edenlerden bin kigiyi yener (8/Enfal
6 5 (.

Bumd^^i kelimesinin sonu

tir. Bu gizlenm
anlam da
i

Dirhemleri y iiz e
,tamamladim, onlar da y iiz oldular
denir .

/ M - a - a

Allah buyurur ki
:

biitiin canlilari Sudan

meydana getirdik (21/Enbiya 30 (;

gokten
tertemiz su indirmigizdir (25 Furkan
48 (.

falanca ogullarimn
suyu denir
ogulu . ve
geldiginden kelimesinin ash <
iiltme
eklindedir.
ismi Kii
ise
kiigiik su/sucuk gelir. Sonundaki ha
harfi hazfedilm i ,vav harfi de elife
donii
mii
tiir.

1197

Bu

:
Yiiz,
ana
sa^il^rm
ii iinciisiidiir. Zira, ana sayilar dort
tanedir. Bunlar da: Birler, onlar,
^ii^ler ve binlerdir. Allah buyurur
ki:

eger sizden sabirli y iiz kigi olursa

/ M - e - t

soz

S a h ip

b.

F e y ru z a b a d t, Basair,

!!^
. B kz.

, 540.

, et-

Kalbinin suyu

dem ektir

Temsil ve 'l-Muhadara, s. 2 5 0 ; K u ra u nN a h l, Muntahab,

[ , .

1198 K u ra u n -N a h l, Muntahab, [, > 7).

1023

R a g ip e l-lsfa h a n i

Buradaki kelim esi sozciigiin

den
turulm
donu
tur
u. ^ ,iginde
su olan. Kimileri de: Bu chm le :
makam (giig, yetki) sahibi adam
.ciimlesi gibidir, derler
Yine bu anlam da :

,goze su kavnadi, kayniyor

kaynamaktadir . suyu
bol olan kuyu , < ' ve adam
.suya kavugtu, dem ektir

W M a
A rap sdzciigii, on
i isim,
ttir: Be
be
e.i ise, harftir
isim oldugunda tekil,9ogul ve d i
9 n hep aym b.9imde kullam lir
Zam ir kullam m inda lafzi baz alimp
tekil olarak kullam lip manasi
ogul
b 9 .mde kastedilebilir

isimlerden
manasindadir.

birincisi

^ lla h
buyurur

k i :

//

birakiyorlarda. kendilerinenefayda,
ne de zarar verebilecek olan geylere
tapiyorlar ve: Bunlar bizim Allah
katinda gefaatgilerimizdir, diyorlar.
(10/Yunus 18). ogul kast edince
Bunlar, Allah
katinda bizim gafaatgilarimizdir
(10/Yunus 18) demtir.

Allah / birakip, kendilerine

verecek riziklari olmayan geylere mi
tapiyorlar (16/Nahl 73), Bu ^ e t t e
de 90 gul olarak kullamlmistir.

1024

. im a m n iz , s iz e ne

kotii geyleri emrediyor (^ B ak ara

93 (.
ikincisi: N ekre isim dir :
Allah size ne giizel ogiit veriyor
Nisa /58
4 ( (; ne giizeldir
Bakara271
/ 2 ( (.


. Muhakkak
ki Allah bir sivri sinegi, hatta
daha iistiiniinii misal getirmekten
gekinmez (2/Bakara 27) ayetindeki

belirsiz isim olabilecegi gibi

bagla lup kendisinden sonraki
cumle yiiklem, anlami da bir ornek
verebilir ve bu ornek bir sivrisine
a da k
olabilir " 99.

Ugiinciisii soru ismidir: Bu soru

eyin zatimn
ismieinsi
ile, ve
bir
tiiriinden soru sorulabilir,eyin
bir
sifatimn cinsinden ve tiiriinden soru
sorulabilme^tedir. Bazen bu soru
ahislardan ve insan olmayan
ismiyle
.somut varliklardan soru sorulahilir
Bazi gramerciler, bazen insanlar n
i
ull^mldigim da
ler.l20
soylemi
Allah
^
buyurur ki :
egleri ve sag ellerinin altindakiler
diginda (23'M uminun 6 (;

,Dogrusu Allah
Kendini birakip da yalvardiklari geyi
bilir (29/Ankebut 42(.
el-Halil ^der: Buradaki
- soru ismidir. Anlam i da: Allah
?diginda kimlere yalvariyorsunuz
ekilde ^orum lam ^sim n sebebi
Bu
de, soru ismi olan bu aneak isim
inda ve
ciimlesinin
sonda gelen
ba
S u y u ti 1199 ,
/-/

Z e rk e 1200 i, Burhcin,

/-,'
'/?.

'[ , ,2 2 3 .

,4 0 3 .

Mtifredat / K ur'an Kavramlar} 80zligii

sorunun ba inda gelebilir.

Dordunciisii:
art
ismidir:
Allah buyurur ki:
!< ..
Allah in insanlara verdigi rahmeti
onleyebilecek
yoktur.
O nun
onledigini de ardindan saliverecek
yoktur (35/Fdtir2).
kime vurursan
ben de vururum ciimlesi gibi.

Begincisi: Flayret
i indir:

belirtmek
onlar

atege ka rg i ne k a d a r d a y a n ik lid ir la r

(2/Bakara 175).
H arf olarak
edatina gelince:

kabul

edilen

Birincisi :
Gelecek
zaman
flilini nasb eden gibi, ciimlenin
kendisinden sonra gelenleri mastar
konumuna sokan harfidir. Allah
buyurur ki:

kendilerine verdigimiz rizktan yerli
yerince s a rf ederler (2/Bakara 3).
iinkii buradaki edati fiili
ile beraber
konumundadir.
Bu harfinin gibi oldugunu
gdsteren delil, ne a ik a belirtilmi
bir zam irin ne de takdir edilmi bir
zamirini hi bir zaman ona doniik
olmamasidir. Yiice A llahm: ^

Yalan soyleyegeldikleri igin
(2/Bakara 10) sozii de bu anlamda
yorumlanmitir.
Zeyd harig
topluluk bana geldi ciimlesi de bu
?ekilde yorum lanan ifadelerdendir.

Z arf manasi taidiginda da,

edati, mastara eviren konumunda

olur. Allah buyurur ki:

onlar igin aydinlikyaptikga
igiginda yuriirler (2/Bakara 20);
Savag atefini
ne zaman koriikleseler Allah onu
sondurmiigtur (5/M aide 64 ) ;

Onun ategi ne zaman
sonmeye yiiz tutsa hemen alevini
artiririz (17/isra 07).

Artik Sana
emredileni agikga ortaya koy (15/
Hicr 94) dyetindeki mastar da
olabilir anlam inda da olabilir.'201

kendisinden
sonrakilerle
beraber mastar hiikmiinde olursa
ancak harfolur. iinkii isim olsaydi,
ona donen bir z^m ir olurdu.
gikmak istiyorum ciimlesindeki
gibi, isme ddnen bir zam ir
olmadigi gibi, bu harfi gdsteren bir
zam ir sonrasinda da gelmemiijtir.

ikincisi: Nejy
bildiren harfidir.
birtakim artlarla bu
ettirirler.
degil (12/Y usuf 31).

(|Olumsuzluk)
Hicaz Fill,
m aya amel
bu bir insan

Ugiincusii: Kdffe olan harfidir.

ve kardegleri, ve benzerleri ile
birtakim fiillerden gelen harfidir.
Bu h a rf onlarin amel etmelerini
engeller. Allah buyurur ki:

Allah 'in kullari

arasinda 0 'ndan korkan, ancak
bilginlerdir (35/Fatir 28);
. . Biz onlara ancak,

1201 Bkz. Ibn lli^m, Mugni'l-Lebib, s. 736.

1025

R a g ip e l-I s f a h a n

giinahlan gogalsin diye miihlet

veriyoruz (3;A1- Imran 178);
S a n k i goz gore
gore
oliime siirukleniyorlarmig
gibi (8/Enfal 6);
Inkar edenler, gok defa, temennide
bulunacaklardir ( 15/Hicr 2) dyetleri
gibi.

eklenen harfi. fo yle

yaptigim zaman; Sen
gikarsan ben de gikarim sbzlerinde
oldugu gibi.

nadiren ve
kelimeleri de boyledir.

E ger ikisinden biri veya her ikisi,

senin yaninda iken ihtiyarlayacak
olurlarsa (17/isra 23).

gogu kez

Ddrdiinciisu :
Miitesellita
olan harfi. Amel etmeyen bir
kelimeyi geldikten sonra amel
etmeye zorlayan harftir.

He zaman ig yaparsan ben

de zaman yaparim.
Nereye oturursan ben de oraya
otururum cum lelerinde ge en
ve kelimeleri g ibi . olmadan
bu ^ehm eler art cdm lelerinde amel
etmezler.
Begincisi: Sozii pekitirm ek i in

1026

Alla^ buyurur ki:

E ger , insanlardan birini
gorecek 19) / -. /M eryem 26);

Mim Harfinin Sonu

 '

Nun Harfi

N -b -t /

bitirdik.

B u su re tle o ra d a e k in le r

Yerde biten her bitkiye ve

adi verilir. ister bunun
gibi aga
bir
govdesi olsun, isterse y e rd e yayilan
otlar gibi ayakta tutan herhangi bir
gdvdesi olm asin
. ,kadar var ki
,genel olan yaygin kullam m da ise
ok yerde yayilan, yukarida
daha
tutan herhangi bir gbvdesi olmayan
bitkiler bu isimle anilir. Hatta
halk dilinde bu sadece hayvanlar
.tarafindan yenen bitkilerin adidir
u sozii
Yiice
bu manaya
A llahin
ret etm ektedir^
i :
O n u n la ta n e le r ve otlar g ik a ra lim
d iy e (78/Nebe 15(.

O ziim ler,

y o n c a la r,

h u rm a lik la r,

ir i

ve

Z e y tin lik le r,
s ik

a g a g li

bahgeler, M eyveler, g a y ir la r

bitirdik

(80/Abese 27-31).

b iz o n u n la, b ir a g a c in i

b ile b itirm e y e g iic iin u z iin y e tm e d ig i

g iiz e l g iiz e l b a h g e le r

(27/Neml 60 ) ;

bitirmigizdir

s iz in

igin,

su

ile

A lla h ,

ekin, zeytin,

h u rm a lik la r, iiz iim le r ? h e r gegit

m e y v e le ri

bitirir (16/Nahl 11);

'

A lla h s iz i y e rd e n

b ir b itk i b it ir ir g ib i b it ir d i (71/Nuh

ta Kelimenin
temel
ekler goz oniine alindiginda
ger
en, biiyiiyen
ise, her
varlik
ge)in
i
kullamlabilir. Bitki veya hayvan ya
.da insan fark etm ez

Gram erciler der ki: Burada

ge en sozciigii bitirm ek anlamini
taiyan yerinde kullam lm itir.
Bu bir m astardir.

Aym
,ekilde ekmek, dikm ek
tirmek, bdydtm ek manasina
yeti
gelen formu da bunlarm hepsi
in kullamlir. Bu m anada Allah
i
buyurur k i :

Diger bir kesim ulema ise

der ki: Ayette ge en - kelimesi
h a ld ir,
m a sta r degildir.
Ayet-i
kerime bu ekildeki bir ifade ile,
insaum bir a idan bitki olduguna

17).

idigi

1027

R a g ip el-lsf'a h a n i

iinkii onundikkat
ekm
da
tir
i.
mesiilktopraktan
i yaratili
ve yeti
tur. Sonra, her ne kadar
olm u
bitkiden fazla birtakim dzellikleri
olsa da , da bitki gibi geli.mektedir
Yiice A llahin soziinde buna
aret
i
vardir :
Sizi (once) bir topraktan, sonra bir
damla Sudan, (40/M iimin
67
u;(
ayet de boyledir :
iftjo n u g iiz e lb ir bitkigibiyetigtirdi'
?
Zekeriya nin himayesine verdi
3)/
Al-i imrdn
37 (.

lkarilmasidir. Onun

Onu yirtik ayakkabi gibi
attim, denmektedir. Ydce ^ da
buyurur :
ant olsun ki,
hutame (cehennem)ye>atilacaktir
Hiimeze / 1044( (;
Onlar ise bunu

arkalarina attilar ve onu az bir

diinyaliga degigtiler (3/Al-i Imrdn
ok az deger
zira ona
verdiler
,)187.
-

Hem de ne zaman bir ahd iizerine

antlagma yapsalar, her defasinda

mutlaka iglerinden bir giiruh gikip

Tur-I Sina da
onu bozacak ? ativerecek oyle
dahi) yetigen ( < agag da meydana
mi? (2/Bakara 100), yani, ona ok
az deger verdikleri i in onu firlatip
,getirdik ki, bu agag, hem yag
atacaklardir.
hem de yiyenlerin ekmegine katik
edecekleri (zeytin) verir
23)/
Biz de
M iiminun^
Bu ayette ge
en(. onu ve askerlerini yakalayip denize
hal
indir,
bd
gegiglilik
harfi, iin ativerdik. 128/Kasas 40);
degildir
iinkii
.
fiili gei
.lidir

' Biz onu hasta bir

erirken,
rken
Yani, yagi
yet
ye
halde bir alana attik (37/Sdffdtl 45);
imaktadir.
biinyesinde
Yani, bu
ta
"
irken yag bil-kuvve
bitki
olarak
yeti
Rabbinden bir nimet yetigmig
onda m evcuttur .
olmasaydi, elbette kinanacak bir
deyim i , 3

ogullari kesinlikle kotii bir nesildir

m anasina gelir .

ciimlesi ise, onlarin

,iginde yeni yetm e bir nesil tiiredi

dem ektir .

/ N -b -z
gelen
bir degeri
1028

ari atm akAlmak,

manasina
di
eyin
kelim
herhangi
esi, bir
olm adigindan gozden

halde ISSIZ bir diyara atilacakti

Kalem 49).
-

(6 8 /

Eger bir kavmin, sozlegmeye

aykiri b d hainlik yapmasindan
korkarsan, savagtan once ayni
gekilde antlagmayi onlarin iizerine
firlat (8/Enfal 58) dyetinin manasi
ise, onlarlasdzle
b a n,mesi

yap
demektir. Burada kelimesinin
olmkullanilm
asi, tipkii dyette
kelim esinin kullam lm asi gibidir :

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

Siz mutlakayalancilarsiniz,
diye soz a ta rla r. giin Allah 'a
teslim bayragini qekerler, (16/Nahl
86-87).

Boylece onlarla saglam bir

sozle?me yapm amasi gerektigine
dikkat 9ekilm ektedir ^i, onlarin
asil liaklarimn bu sozlemenin
onlara te vik yoluyla yapilmasi
ve onlara giizel davramlmasi
kabilinden bir ?ey olmasi gerektigi
vurgulanmaktadir. N eticede onlar bu
sdzle?meye ne kadar bagli kalirlarsa
kadar bagli kalinacaktir; onlar ne
kadar sdzlerinde dururlarsa onlara
kadar zaman tamnacaktir.
. deyimi de, insanlar
arasindayken de kendisine ilgilinin
azalmadigi k?i gibi, toplumdan
ekildi, anlamindadir. Bu manada
Allah buyurur ki:

- Nihayet (Allahin emri

gerqeklegti) Meryem lsa'ya gebe
kaldi ve haliyle uzak biryere q e k ild i
(19/Meryem 22).

Yani,

tenha, sakin bir

yerde oturdu.

(nebiz) ise, hurm a ve kuru

dziimiin su ile birlikte bir kaha

/ ^ - b - z
, j lakap t .2 m aktir .Allah
buyurur 1(:
' Birbirinizi kotii
lakaplar d a ta km a y in ; im a n d an
s o n ra f a s ik lik ne k o tii is im d ir ! (49/
H u c u ra tll).

/ N -b - t

H a lb u k i onu

p e y g a m b e re ve a r a la r in d a y e t k ili

onlardan
sonuq qikarmaya giicii yetenler,
onu a n la r la r d i (4/Nisa 83).
k im se le re

g o tiirs e le rd i,

Bu ayetteki
o nd an
q ik a r ir la r d i anlamindadir. Bu, suyu,
madeni petrolii b u lm a ^ ikarmak
anlamma gelen ' fiilinin
: kalibidir.

ise, bu ekilde

q ik a r ila n

su&m.
K o lt u k a d i beyaz o la n at

Atilmig, terk
edilmig qocuk deyimi, tipki
: buliinmug, kargilagilmig
qocuk , sozii gibidir. u farkla ki,
bu ocuga, atan gdz onunde
bulunduruldugunda adi verilir.
Bulan kii esas alm digm da ise, ayni
90 cuk ismiyle amlir.

atilamdir. Daha sonra dzel bir i kinin

adi olmu?tur.

demektir.
ise, Irakin bitek toprak
larinda ya?ayan iinlii bir kahiledir.

/ N -b - a
kelimesi, gozden ya?larin
akmasi
olarak

demektir.

Ayni

kdkten

su,
1029

R a g i p e l - l s f f l hf l ni

kaynadi, fiili kullamlir. ise,

suyun kendisinden lktigi goze,
kaynak demektir. ogulu

eklinde gelir. Allah buyurur ki:

iglerinin
vebalini tattilar (64/Te
gabun 5);
Bunlar Sana vahyettigimiz gayb
haberlerindendir. ( 49 / ) .

Yine buyurur ki:

Sana haberlerinden
bir kismini anlattigimkz bu kentler
7)/^ 0 (

Bunlar helak olmug memleketlerin

dnemli haberlerindendir. (11/HOd
100).

Allah in gdkten /> su indirip

de onu bir yoluyla yeryiiziindeki
m en tb alara koydugunu gormedin
mi? (39/Ziimer ^1).

ise,

kendisinden ok yapilan

bir agagtir.

/N -b -e

kavrami,
biiyiik
fayda
saglayan kendisiyle ilim veya zanm
galip oluan haberdir. Aslinda bu
ii ozelligi ta imayan habere adi
verilm ez. diye tammlanan haberin
hakki yalandan arinmi olmasidir.
Miitevatir haber, Yiice A llahin haber
vermesi ve Hz. Peygamberin (sas)
haber vermesi gibi.

kavram i haber anlam i da

ta idigindan tipki gibi
l ^ d a denir. Aym ekildebilgi anlami
da ta idigindan dendiginde
ona gunu ogrettim manasim ta ir.
Allah

ki:
De ki: Bu. bir
biiyiik h a b e rd ir. Siz ondan yiiz
geviriyorsunuz (38/Sad 67-68);

Birbirlerine
neyi
soruyorlar?

b iiy iik
haberden (kiyametten) ipi? (78/
N ebe ' ; (
Onceden inkar
edenlerin h a b e ri size gelmedi mi?

1030

buyurur

Yiice A llahin:

Egerfasikin biri size bir haber
getirirse onu aragtirin; (49/Hucurat
6) soziine gelince, bu, haberin
biiyiik ey olmasi ^ ok bnem arz
etmesi halinde, ne kadar bilinse de,
zanla saglam olduguna hiikmedilse
de, iizerinde durulmasi g erek ti^n e
ve iyiden iyiye her eyiyle ortaya
lkarilmasi
gerektigine
dikkat
ekmektedir.
ayetler de
dikkat ekmektedir:

a^m manay^

Haydi eger

dogru soyliiyorsaniz bana gunlari

isimleriyle haber yerin (2/Bakara
3 I " ;

Ey Adem, bunlara onlari

isimleriyle haber ver, dedi. Adem
onlara isimlerini haber verince, (2/
Bakara 33).

Dedi ki:
Size yiyecek olarak verilecek bir
yemek gelmeden once onun tabirini
size haber veririm, (12/Y usuf 37);

Hern o kullara,
Yine ,buyurur ki:

M tifre d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

ibrahim ''? misafirlerinden de haber

ver (1 5/H icr 51);
. Siz Allah a
goklerde ve yerde 0 'nun bilmedigi
bir geyi mi haber veriyorsunuz?
(10/Y unus 18);

Onlara isimler
verip dunin bakalim. Siz O na
yeryiiziinde bilmedigi bir gey mi
haber vereceksiniz? (1 3 /R a d 33).
Yine b uyurur ki:

Eger dogru iseniz bana
ilimle haber verin (6 /E n am 143);
Allah bize, sizin
durumitnuzdan haberler
verdi.
0 vakit o, size
neler yapmig oldugunuzu tek tek
haber verecektir (9/Tevbe 94).

fiilinden

Eiil o larak

daha etkilidir. Bu an lam d a A llah

buyurur ki:

Biz 0 inkar edenlere yaptiklari

geyleri mutlaka haber verecegiz
(4 1 /F u ssilet 50 ) ;
giin insana, yapip one
siirdiigii ve geri biraktigi ne varsa
haber verilir (7 5 /K iy a m et 13).
B unu destekleyen
biri de ?udur:

dyetlerden

^)^

Fakat egi, sozii bagkalarma haber

verip Allah da bunu Peygamber e
aqiklayinca, Peygamber (egine)
bir kismim bildirmig bir kismindan
da vazgeqmigti. Peygamber bunu
ona h a b e r v erin ce egi: Bunu Sana
kirn haber verdi? dedi. Peygamber

Bilen, her geyden haberi olan Allah

haber verdi, dedi (66/Tahrim 3).
Hz. Peygam ber (sas) burada
' flilini kullanmami?tir. Bunun
yerine ondan daha etkili olan
flilini kullanmi?tir. Boylece aldigi
haberin kesinlik ifade ettigine ve
Yiice Allah tarafindan geldigine
dikkat ekmi?tir. u ayetler de bunu
destekler: Allah
bize, sizin durumunuzdan haberler
verdi. (9/Tevbe 94)

Yaptiklannizi size 0 haber
verecektir (5/M aide 105).

Niibiivvet ise, Yiice Allah ile

akil sahibi kullari arasinda el ilik
yapmaktir. Boylece diinya ve ahirette
herhangi bir m azeret ileri stirmeleri
sdz konusu olmayacaktir.

kavrami, ari duru akillarin

kendisiyle tatmin oldugu bilgileri
haber verdiginden bu adi almi?tir.
Bu kelime, dilbilgisi a ismdan fail
anlamindaki fell formunda gelmi?
olabilir. Bunu destekleyen ayetler:
' ' Kullarima
haber ver ki, gerqekten ben qok
bagiglayici ve p ek merhamet
ediciyim (15/H icr 49);
De ki, size, istediklerinizden

hayirlisini h a b e r vereyim mi?

(3/Al-i Imrdn 15).

kavram inin
dilbilgisi
a isindan m e ful anlam inda
lamlmi olmasi da dogrudur. oyle
ki: Bilen, her geyden
haberi olan Allah bana haber verdi
(66/Tahrim 3).

1031

R a g ip e l-I s fa h a n i

deyimi ise, bir inin
ki
peygamberlik iddiasinda bulundugunu
anlatir.Dilinkurulu
isindanbufiilin
ua
Peygamberhakkindadakullanilmasinin
doru olmasim gerektirir
iinkii .
bu
flilinin donii.liiliik halidir
Bu tinkiJ iy * Siisledi-siislendi,

giydirdi-giyindi,

.giizelle$tirdi-giizelleti hilled gibidir

Ne var ki, bubir
fiilyalan
daha ^ 0
olarak peygamberlik iddiasinda bu
in kullanildigindan, lunan
ger9ek
i
peygamber hakkinda kullanilmasindan
tir. Sadece iddiasinda
sakinilmi
yalan
Cl
olanlar hakkinda kullanilmi t i r.

Museylime peygamberlik
.iddiasinda bulundu, sozii gibi

Bbyle yalanci peygam berlik an

lamindaki
kelim esinin
tiltme
kii
sigasi
,
,Museylime
kotuliik peygambercigidir
eklin
de iffide edilir. Boylece onun
verdigi haberlerin Yiice A llahin
haberlerinden olm adigina dikkat
tir. N itekim onun ekilm
konu
i
masmi dinleyen bir adam
oyle
dem
tir
i :
,A lla h a yemin olsun ki, bu sozler
bir ilak kelami degildir}202 Bu sozde
ge
en kelimesi Allah dem ektir .

ise, gizli, algak ses dem ektir .

hemzesiterkedilmi
tir.Bununi
indelil
olarak da ,Museylime
kotuliik peygambercigidir, deyimini
.kullanirlar
Kimi alim ler ise, bu kelimenin
yiikseklik/yiicelik m anasina gelen
' .kokiinden alindigim soyler
inin peygam ber diye Bir
adlan
ki
dirilmasinin mantigi ise, diger
insanlara gdre yiice bir makamda
olmasidir. Ytiee
uA
sozii
llahin
de
bunu gosterm ektedir : " .
Biz onu yiice bir makama yiikselttik
Meryem / 19
57( (.
Buna gbre, hem zesiz olan
kelimesi, hem zeli olan
kelimesinden daha etkilidir. Zira, her
kendisine haber iverilm
deger
kii
ve makam ydniinden yiice bir yerde
degildir. Bu nedenle Bz. Peygamber
sas) kendisine seslenirken ( :
YaNebiellah ) diyen ki) iye itiraz
oyle buyurm
etm
tuve
u
r:i

Ben A llah in nebii

.degil, Allah in nebisiyim.'203 B z
Peygam ber (sas) onun bu hemzeli
,ekilde hitap ettigini goriince
degerini, biraz hafifletm ek in
i
boyle dem
tir
i.

'

ve
^,formlari is e,yiikseklik
demektir. Bu kokten olarak :

N -b -y/
E bu Z e r h a d is i. H a k im , ta hve:
ri 1203
eHtm
^r
e y h e
}
i^i
re s a h ih tir a m a h e r ikisi de ta h ri

.kelimesi,
hemzesizdir
,Gramerciler der ki: Ash hemzelidir

;d e g e rle n d irirk e n d e r ki: A k s in e m iin k e rd ir

,H z. E b u B e k ir in sd ztl. B k z . B a k illa n i ^ 0 ^ 1

A y u n v a r d ir ki, s ik a d e g ild ir. a k s in e

tir. Z e^eb ?, o n u n bu
tir,
e tm
tedsepmiti
ii.sa h ih d e g ild ir. s e n e t z in e irin d e H u rm a n b

cdzu l-Kur 'an. s ' / . 1 5 7 .

1032

rav id ir. B k z . H ^ i m , Miistedrek ,

2 3 11
1 .,

bir

M iifredat / Kur'an Kavramlari Sozliigii

Falan adami makami

yiiceltmigtir, denm ektedir ki, bu
,Yatagi uykusunu kagirtti
uyutmadi, deyimi gibidir .

denm itr. Kimi zaman burna da

dendigine
rastlanmaktadir.
Aslanburnu denen bir Ota da
adi
verilmtir.

Kilig, vergiden
kalkti deyimi de, ondan geri dondii
ve i.ine dogru gitm^di, dem ektir
,Buna benzeterek de girkin goriilen
hoglanilmayan, sevilmeyen eyler
in
i
denm
tir
i.

ifadesi ise, bir ki iye

mizm^ gibi bir ey saplayarak burnu
iizere yere duurmek anlamina gelir.

N - t - k/

da, burna su vermektir.

/ N - c - d
(Need), engebeli, yiiksek
yer demektir. Allah buyurur ki:
Ona iki engebeli, dik
yokuglu yolu gosterdik (Beled 10).
Bu bir temsildir. inan sisteminde
Hak ile Batil, sozde Dogruluk ile
Yalancilik, i lerde Giizel ile irkin
yolu temsil ile anlatm aktadir ve
onlari belirgin bir ekilde belirttigini
a iklamaktadir. Yiice A llahin
sozii gibi: Kugkusuz biz
ona yolu gosterdik (76/insan 3).

e^i stinene kadar

Bir
ekmek, sikmaktir. Yiikiin ipini
.sikmak gibi

Allah buyurur k i :
Hani bir zamanlar biz dagi
golgelik gibi tepelerine gekmigtik
de (7/Ara f 1^1). Bundan bir s ti^ e
ogalan kadina
ocugu
olarak
denmektedir. Sozlerinde
a kinaye/im ali ifade kullanan
ok
ok olan kadina
ocugu
iye de
ki ,
kelimesi, iddetli bir sogugun
benzetilerek ,
denm
tir
i.
adidir.

ise, bir kiyi kastetmek,

onu hedeflemek, demektir.

N -s -r /

eyi yaym ak ve onu

Bir
dagitrnak, demektir. Bu anlamda

denir. Allah buyurur k i :
Yildizlar sagilip

savruldugu zaman (82/infitar 2 (.

Bir zirh giyildiginde

adini

alir .

Koyun, burnundaki
siimiigii atti, demektir. Buna bagli
olarak burundan
eyeakan
de

kuvvetli, iistiinliigii agik

dem ektir

Giiglii
adam,

Ondan yardim diledim,

da bana yardim etti. Yani, ben onun

yardimini istedim, da cesareti ve
kuvvetiyle bana yardim etti.
Kimi zaman da denir
ki, bu giiglendi, giicii, kuvveti yerine
geldi, demektir.
1033

^ e l - l s f a h a n i

Belaya, hezimete ug
rayandw. Sank ona bir needet yani ,
iddet dokunm
tur
u.
:

Ter m anasina g elir .

Zaman onu egitip

,ogreterekguglii kuvvetli halegetirdi
yani, onu tecriibe yoluyla egitti. Bu
anlam da falan adam
gu igin uzmani/ustasidir, denm i tir.

olmayan am ansiz hastalik anlamina

gelirler .

N - C - m/

,)Necm), kelimesinin ash

dogan yildiz demektir. Cogulu ,
eklindedir. ,ise
dogdu, m anasina ^elir. Buna gore ,
kelimesi bir kere isim, bir kere
Evi tutan direkhr . da bu
de mastar olm
tur
u . formu da
diregi edinen kigidir.
kimi zam an , kalpler ve


Kiginin,
yolda
cepler
eklinde isim gelir. mi
K
kendisiyle birlikte tagidigi kiligtir.
zaman da , dogug ve batig
, suzgegiw.
Bu
kinin , .m astar gelir
temizlenmesi am aciyla doldurulup
Bitkinin tinve ortaya
gorii
asilan sik dokulu bir torbadir .
lkmasi da buna benzetilm i
.tir
Bu anlam da Bitki ve
boynuz ortaya gikti.

N -C -S /
Aklima bir fikir geldi, bir

.}
necaset), pislik dem ektir
diigiince dogdu, denm t
r.
Bu
ittir. da
duyu
Bir
e>
iki

,Palan adam
organlariyla algilanabilir. Digeri
sultana/idareye kargi gikti, yani, asi
ise, ancak basiretle (uzbaki
^ idra
(
oldu .
edilebilir. ikinci anlam iyla Yiice

Mall ona
rikleriAllahnitelem
^dii
tir
i:
dagittim. Bu, ki inin, her bir yildiz

Mugrikler hirer
oeuga
dogdugunda
vermedigini>
bir
pisliktirler (9/Tevbe 28 (.
olmasini anlatir. Sonra
iinmii
dii

eyi necis/pis
fiili, bir
iyibu
ne ifdde,
takdirbir
etmki
se
i
ekilde
yapmaktir.
bu fiille
Ayni
savu

eyin necisligini/pisligini
bir
kullamlir olmtm
u . ^^ buyurur
temizlemek de ifdde edilir .
k i : Daha
deyimi de bu kbktendir. Bu ,
birgok alametler yaratti. insanlar
eytanm pisligini bertaraf etmek
geceleyin de Allah 'in yarattigi
in
/ocugun
i
iizerine bir muska
yildizlarla ydplerini bulurlar 16)/
tilsim asilarak yapilan it^
bir
Nahl 16 (; Derken
korunm adir .
yildizlara < bakti (37/Saffat88 (.

ve formlari, ilaci
Yiice Allahin : <

1034

M iifr e d a t / Kur'an Kavramlari Sozlugii

Yiikselmekte olan yildiza ant olsun ki

(53/Necm 1) soziine gelince, deniyor
ki: Bununla yildiz kastedilmitir.
Bu ayette dogug degil de
yiikselme sozcugiinun kullamlmi?
olmasininnedeni, y//zkelimesinin
dogu?u gdstermi? olmasidir.
K im isinegorebuayettege e n 4^
kelimesi, Siireyya takimyildizidir,
Araplar, kelimesini mutlak
anlamda kullandiklarinda bununla
Siireyya Takimvildizim kast ederler.
Misal:

Sabahin erken saatinde Yildiz

dogdu. (7oban da tulunninu aramaya
koyuldu.'204
Bir
ba?kasi
ise,
bununla
kastedilen, azarazarv e bolum bolum
gelen K ura n dir, der. Bu ayette
ge en > lafziyla da K uran in
geli?i kastedilmi?tir.
Yine bu anlam da ele alipan
ayetlerden biri de ?udur: '

^ Hayir, yildizlarin yerlerine

yemin ederim (56/Vakia 75). Bu da
iki ?ekilde yorumlanmi?tir.

ise,

yildizlarla

hiikmet

mekX\x.
Ydce A llahm:

Bitkiler ve agaqlar secde
etmektedirler
(55/Rahman
6)
soziinde ge en bitki\ev'm yerde
yayilan, yukari lkmak in govdesi
bulunmayanlaridir.
1204 B k z . F e y ru z a b a d i, Besair, V, 2 0 ; Nekaidu

K lm lsl de bu k elim ey l e,yildizlar

kastedilm i?tir, der.

/ N -C -V

; kendini, eam m , m ahni

kurtarm ak, bir ?eyden ayrilm ak
anlam m a gelir. B u anlam da

Falanfalancadan
kurtuldu, Onu kurtardim ve gok defa
kurtardim, denm ektedir.

B ununla ilgili ayetler:

Biz iman edenleri ise. kurtardik

(53/N em l 53);

Biz seni de, aileni

de kurtaracagiz; yalniz kalacaklar
arasinda bulunan karin miistesna

(29/A nkebut 33);

Sizi Firavun ailesinden de

kurtardik; (2/B akara 49).

Yine buyurur ki:

Onlari
kurtardiktan sonra bir de bakti onlar
yeryiiziinde haksiz yere azginlik
yapmaya baslannglar (10/Y unus

2 3 (

Biz de onu ve ailesini kurtardik,

yalniz
karisi(ni
kurtarmadik)
gunkii , geride kalanlardan oldu
(7/A r a f 83);

Onu ve onunla beraber olanlari

rahmetimizle kurtardik (7/A ra f

7 2 :

'

_. .

Hem kendilerini ve kavimlerini

biiyiik sikintidan kurtardik (37/
S affatl 15);

Seher vakti kurtardik. Katimizdan

bir nimet olarak (54/K am er 34-35);

Cerir ve i-Ahtal, s. 51.

1035

 |e l - I s f a h a n i

Biz iman

edenleri ve kotiiliikten sakinanlari

ise k u rta rd ik (41/Fussilet 18(.
Y ineA llahbuyururki :^

kesilen devenin) iizerinden derisini)

kaldirm; qiinkii Onun altinda
ikinizi memnun edecek bir horgiig
ve onun (iki ktirek kemigi arasinda
bulunan) yelesi vardir . 2 0

He zam an ki emrimiz

geldi. H ud 'u ve beraberindeki

iman edenleri, tarafimizdan bir
rahm et ile k u rta rd ik , ayrica onlari
gok agir bir azaptan da k u rta rd ik
Hdd / 11
58
( (;

Sonra Allah dan

korkup, sakinanlari k u rta ra ca g iz
? zalim leri de toptan cehennemde
birakacqgiz (19/M eryem
72 (;
1
,Sonra biz

flilin

a sil

,form lari
,y k se k lig iy le etrafindan ayrilan
ayri bir
,ekilde duran yiiksek yer
tepe, yayla anlam indadir
^ . ismi
almalarmm nedeni selden kurtariyor
olm alarindandir . ise, onu bir
.tepenin uzerinde biraktim, dem ektir
Yiice A llahin
sdzii de maya
bu m
aret eder
i :

Biz de bugiin senin bedenini
arkandan gelenlere bir ibret olsun
diye k u rta ra c a g iz (10/Yunus ( ^.

Agacm

^ ^ la m i,

k im s ^ n in

o lm a d ig i

.y e r d e

b a a

b a ?

im is in e

g o r e

y e

b ir

y a

d e

b u n a n

e y

s da eg l a y a r d i m
o n u n

A lla h

d a

e t

ta ra fin d a n

k i,

b u

by i lre b i rgl ie zr li i c e
a n la tir.

kb ui rr t ukl u
i
u n u

k u r ta r m a k tir

k o k te n

d e n m e k te d ir

b ir

a sil^

g e l m e k t e d i ^r .

d a sir r im

i f.a e d i l m e k t e n

k iy le

u z a k /y iik s e k

ik e n d i s i n i n

y a c a k
m ek tir;

b ir

k ^ lm ^ k tir

a n la m in d a n

A y m

peygam berlerim izi ve iman edenleri

k u rta ririz . (10/Y unus 103(.

gizlice fisildatim .

d e m e k ,

d e

t o p lu lu ^ n

k o n u

t u ^ l a r i m

b u y u r u r

k i:

Ey iman edenler! Aranizda gizli

konugacagimz zaman giinahi dug
manligi ve Peygamber e kargi gel
meyi fisildamayin. iyilik ve takvayi
fisildagin. ( 5 8 / M i i c a d e l e ;
(

Ey iman edenler! Peygamber

ile gizli bir gey konugacagimz zaman
bu gizli konugmanizdan once bir
sadaka veriniz. ( 5 8 / M d e d d e l e 1 2 ) .

kabugunu ve koyunun derisini

( Necva) k e l i m e s i n i n a s i l
e bir yere biraktim yiiksek
, denir
m a sta r d ir.
A lla h
b u y u r u r
k i:
.
ki,inbudeher
ortak
imde>
ikisibi>
i
/ / / konugmak
kullamoyle
ldigmder
dan
air
:
sadece geytandandir ( 5 8 / M i i c a d e l e
-

1205 air, EbO

^e l-K ila b i. B kz. ib n F rs,

Miicmel, 111, 8 5 7 ;

, el-Hazane,

Dedim ki: Siz ikiniz -433

1036

3 5 8 ; H a tta b i, 3 7 4 ,11 ,

/ /-/

'

M iifre d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

10);
'

G izli konugm aktan

men edildikten sonra yine o men

edildikleri geyi yapmaya kalkigarak
giinah, diigmanlik ve Peygamber e
kargi gelmek hususunda gizlice
konuganlari gormedin mi? (58/
Miicadele 8).

Kalpleri hep eglencede (gaflette),

hem zalimler aralarinda gu g izli
fis iltiy i yaptdar (21/Enbiya 3). Bu
ifdde onlarin hi bir zaman a iga
9 ikm adiklarina dikkat 9ekmektedir.
Zira gizli konuma bazen daha
sonra ortaya 9 ikar, zaliir olur; Yiice
A llahm sozii gibi: '

C'g kiginin g iz li konugtugu

yerde dordiinciisu mutlaka 0 'dur.

Beg kiginin g izli konugtugu yerde
altincisi
mutlaka
O dur (58/
Miicadele 7).

oradan uzaklagtdar (12/Y usuf 80(.

deyimi, bir ki iyi sirri
gin dost edinmekln [.

ifades ise, bir tepeye

gikmak dem ektir .

Onlar, tehlikeden
:uzakJgiivenlik yerindedirler. Yani
larindan dallar, odunlar
Onlar
g a ,
elde ederek kurtulurlar. Yani, bunlar
alinir ve kurtulunur .

ise, soyulm.ubuklardir
u

kim isi der k i : Falanin

agiz kokusunu gektim, dem ektir .
airin
soziinii de delil olarak ileri
siirmii
tiir:

.
-

Miicalid ile gizlice -434

konugtum, ondan bir koku duydum
Bu heniiz yeni olmiig kopegin
kokusundan farksizdi
206.'
Eger, sadece bu beyte dayanarak
fiilini bu manaya
9ekmi se, bu
unii
beyitte
destekleyen
onun gorii
bir
ey yoktur. air burada, onunla gizli
tugunu, onun giizel kokukonu
ile
kendini bugulamasindan 1 kopegin
kokusunu duydugunu lfade etmit
.r

Bazen
sifat ol^ra^ da
kullamlir: o, necvadir,
Onlar necvadirlar, sbzleri gibi.
Bu anlamda Allah buyurur ki:
. Birbiriyle fisild a g irla rk en de
(17/isra 47).
ve
formlari, hem
ki, hem de 90 gul in
. Allah
buyurur ki:
g izli konugm ak iizere

bir

kendimize yaklagtirdik (19/M eryem

zaman ki, onlar, onu kurtarmaktan

iimit kestiler, o zaman fisildagarak

insan arkasindan gikan gey

de kinaye yoluyla necv diye
adlandirilm
tir
i.
Bir ilag igti ama
bu onu kurlarmadi, yani, ayaga
kaldirm adi .

1206 $ , H a k e m b. A b d e l, 1
ibn F a ris, Miic-

met, 111, 858.

1037

Ragip el-lsfahani

ise, arkadan 9 ikan eyi

iyice
temizlemeye
ali>:
.maktir
Bunun yam nda soz konusu
eyi
birakmakin
i
^^bir yer aramak
da a^m isimle amlmaktadir. Bu tipki
fiili gibidir ki, digari gikmak
igin uygun bir y e r aramayi ifade
eder. Aym zam anda soz konusu
eyi tem izlem ek
9 n bir par 9a ta,
toprak
9ah mak
bulmmanasina
aya
da gelir. Bu da soziine
benzem ektedir ki, bir ))| cimar
aram
yani,
aktir
ta.

de gdzle vurmaklvt (goz

degdirmektir).
blitekim
hadiste
dyle denm
tir
:

Dilencinin goz degdirmesini

bir lokma vererek etkisiz hale
getiriniz
207.'

N -h - b /

Diinyadan ihtiyacim tamamladi.

Sesli bir gekildeferyat edip
aglamakXn.

ise, dksiiriiktiir.

/ N -h -t
: Tahta, ta , maden gibi sert
cisimleri oymak, i lemekti^ Allah
buyurur ki:
Ki bir de daglardan keyifli
kevifli kasaneler oviivorsunuz, 26/
$uara 1.(

, oyulan eyden lkan

par 9aciklardir.

, insamn kendine gore

yaratilm i oldugu dogasi/tabiatidir.
Tipki
kelim esinin insamn
kendisine gdre yaratildigi eilimi/
mizaci gosterdigi gibi.

/ N - h - r
Zorunlu olduguna hiikmedilmi
adak dem ^^ olan
kelim esi
,
: Gogsiin gerdanlik gelen
sdzde ge9m ektedir :
kismidir.
Buna bagli olarak
Falan adam soziinii yerine getirdi.
^ Adagmi yapti. Allah buyurur : nehartu fiili, bir kiginin bogazina
isabet ettim, demektir.
k i :
Devenin bogazlanmasi deyimi de
kimi a d a g im odemig (canini
bundandir. A bdullahin nushasinda
.vermig), kimi de beklemektedir
dyle denm itir:
Onlar, soz verdiklerini big degigtir
Boylece, Onu bogazladilar; az
mediler (33/Ahzab 23 (.
kaldi, yapmayacaklardi (2/Bakara
i de bu
Vefai
fiil ile
eden
i^ dkie
71).
e d ilir .^ i
/ Vadesini tamamladi

Deveyi kesmeye
vefat etti', yiyecegini
benzetme
yapilarak,
gunun iizerine
tamamladi;

doviigtiiler, demektir. Ay i in
soylenen ifadesi,
1207 B k z. i b n u l-E sir, Nihciye,
1038

, 17.

Mtifredat / Kur'an Kavramlari Sozlugii

aym ba idir. Kimisi de bir ayin en

son guniidiir, dem itir. Sanki bu,
kendisinden oncekini kesmektedir.

ugursuz giinlerde
dondurucu bir kasirga gonderdik
(41/Fnssilet 16).

Yiice A llahm:
Oyleyse Rabb 'in igin namaz kil ve
kurban kes (108/Kevser 2) soziine
gelince, bu iki temel ibadete dikkat
edilmesi gerektigine teviktir. Bunlar
da namaz ve hacda kurban kesmektir.
Bunlari yapmanm gerekli oldugunu
gbstermektedir. Bu, her dinde ve
her dmmette bir vaciptir. Kimisi ise,
namazda ^1 gogiis iizerine koymaya
ilikin bir emirdir, der. Kimisi de,
ehvetini kontrol ederek nefsini
oldiirmektir, demektedir.

Bu
ayette
ge en

kelimesi, fetha ile eklinde
de okunm utur. Bu da, deniyor ki:
Ugursuz giinler, demektir. Kimisi
de, gok soguk giinler inanasmdadir,
der.

ise, bir eyi bilen ve onda

maliir olan kim seye denir.

/ N - h - s
Bu konudaAllah buyurur k i :

Uzerinize ategten alev ve duman

gbnderilir,kendinizisavunamazsimz
(55/Rahm an 35). Bu ayette ge en

kelimesi, dumansiz alev
demektir. Bu bir tebihtir; rengi
bakir gibi sari oldugundan bu ismi
almitir.
kelimesi, mutsuzluk demek
olup, mutluluk m anasina gelen
kelimesinin ziddidir. Allah buyurur
ki:

Biz onlarin usttine,

ugursuzlugu devam eden bir giinde

dondurucu bir riizgar gonderdik 1 54/
Kamer 19);

kelim esinin asli, ufuk

izgisinin kizarm asi, bakir gibi
olmasidn. Yani, dum ansiz bir alev
gibi olmasidir. Fakat bu, ugursuzluk
i in kullamlan bir deyim halini

/N - h -1
Bildigim iz bal ansi dem ek olan

ile ilgili Allah buyurur ki:

, Senin Rabbin bal arisina
gdyle vahiy etti (16/Nahl 68).
ve kelimeleri bagi
yoluyla verilen hediyedir. Bu,
hibe kelim esinden daha ozeldir.
iinkii, her hibe ^^m zam anda bir
nihledvc, ancak her nihle bir hibe
degildir. Bana gore bunun kokii
de aridan alinmadir. Burada onun
alimasi baz alm m ibr. Sanki
ona bagigta bulundum demek, ona
armin verdigini verdim dem ek gibi
olmaktadir. Yiice A llahin dikkat
ektii de budur:

Kadinlara m ehirlerini goniil
hogluguyla verin. (4/N isa 4).

Hikmeti
inceleyen
bilgel^r,
derler ki: Ari, her i ee konar,
1039

R a g ip e l- I s f a h a n

hi birine en ufak bir zarar vermez,

hepsine en biiyiik faydayi verir. 0 ,
Yiice A llahm bildirdigi gibi, i(inde
?ifa olam vermektedir.
Kadimn mihri de
diye
adlandirilmi?tir. Bu ismi almasimn
nedeni, bunun kadma herhangi
bir m^li kar?iligi olmadan, sirf
istifade edildiginden verilmi? olma
sindandir. Ayni ?ekilde kiginin
ogluna verdigi bagig da bu isimle
^mlm^kt^dir. Bu anlam da
denmektedir.
Kadina hediye aldim, deyimi de bu
koktendir.
ise, bir ?eyin kendine ait
oldugunu iddia edip onu 9almaktir.
Yine bu anlam da '

Falan adam giir intihal eder, denir.

deyimi de,
incelikte ari gibi oldu. Kili<lar 9 n
kullamlan formu, incelik,
zariflik ve keskinlikleri dii?iiniilerek
sdylenmi?tir.

Bu kelimenin kokiinii , olarak

almak da dogrudur. Bu durumda
bal ansi, flilinin giizelliginden,
dikkatliliginden bu ismi almi?
olacaktir. Allah daha iyi hdir

/ N - h - n
kelimesi,
kendisiyle
beraber ba?kasmdan soz ettiginde
konu?an ki?iyi tammlayan biz
zamiridir. K u ran da Yiice A llahm
kendisinden soz ederken

Sana bu K u r an ,I

1040

vahiy etmekle biz, (12/Y usuf 3)

gibi ayetlerde kullandigi ( biz)
kelimesi ise, degi?ik bi imlerde
yorumlanmi?tir. Kimisi der Bu,
Yiice A llahm bizzat kendisinden
yalniz kendisinden haber verme
sidir. Bu tipki, htikdmdarlarm
kendilerinden bahsederken kullan
diklari dil gibidir.
Bazi alim ler ise ?oyle der: Yiice
Allah buna benzer <?ogul formlarim,
bundan sonra gelecek olan fiil,
melekleri ve^^ evliyasi araciligiyla
m eydana getiriliyorsa, kullanmi?tir.
Bu durumda zamiri, kendisini
ve onlari ifade edecektir. Bu da
vahiy, miiminlere yardim etme,
kafirleri yikima ugratm a ve benzer
meleklerin yapm ayi iistlendikleri
?lerdir. M esela: Derken
bir ig gevirenlere kasem olsun (ki
kiyamet var) (79/N aziat 5). ayet
de bu m anaya i^aret eder: .

Biz ona sizden
daha yakiniz, fa ka t siz gormezsiniz
(56/Vakia 85), yani: OliiiTi amnda,

kendilerine zulmetmig kimseler

olarak,
meleklerin,
canlarim
aldiklari
kimselerdir.
(16/Nahl
28) dyetinde adlari ge en melekler
geldiginde biz ona daha yakinizdir.
,Yiice A llahin:
Hig giiphe yok ki,
Kur an ,I biz kendim iz indirdik,
elbette onu yine biz koruyacagiz
(15/Hicr 9) sdziinde bahsedilen
vahiy ise, Kalem, Levh ve Cibril

M i i f r e d a t / Kur'an Kavramlari Sozliigii

vasitalariyla m eydana geldiginden

90 gul f o r m u y la verilm itir.

/ N - h - r
Bu
konuda
Yiice
Allah
buyurm utur k i: Biz,
giirum iig kemikler olduktan sonra
mi? (79/Naziat 11). Bu dyette ge 9en
kelim esi, agag
giiriiyiip ufalandi, yani; esen riizgar
tarafindan siiriiklenip gotiiriildii.
ise, burundan gelen bir
sestir. Burundan gelen seslerin
kendilerinden lktigi burnun her
iki deligine de ve
denmektedir.

Siitiinii birakm ayan ya

da burnuna parm ak sokulan di i
devedir.
:

: Burnundan ses 9 ikaran

ki idir. evde nefes alan
kimse yok, deyimi de bu koktendir.

/ N - h - i
J^(H urm aagaci):bilinm ektedir.
Bu kelim e hem tekil hem de 90 gul
i in ^ullamlir. Allah buyurur ki:
0) riizgar)

insanlari, sokiilmiig hurm a kiitiikleri

gibi yere seriyordit (54/K am er 20);
o kavmi igi bog
h u rm a kiitiikleri gibi (69/H dkka
7); '

Ekinlerin,
salkimlari
sarkmig
h u rm a la r
arasinda, (2 6 / u ara 148);

'
Tomurcuklari

birbiri iizerine dizilmig uzun boylu

hurm a agaglari yetigtirdik (50/
K af 10).
Bu kelimenin ogulu ise,
eklinde gelir. Allah buyurur ki:

H urm a ve iiziim
agaglarinin meyvelerinden de hem
igki, hem de giizelgidalar edinirsiniz
(16/Nahl 67).

ise, unu elekten ge irmektir.

Buna yakin bir anlam da
denir ki, birgeyi ayiklamak ve iyisini
segmekhr.

/ N -d -d
Bir eye oziinde ortak olan
eye denir. Bu bir 9e it
benzerliktir. iinkii,
benzerlik
herhangi
bir ybnden
ortaklik
anlamma gelir. Buna gbre, her
ayni zam anda benzerdir, am^ her
benzer ayni zam anda degildir. Bu
anlamda denmektedir.
Allah buyurur k i :

Siz de, bile bile, Allah a
egler kogmayin (2/Bakara 22);
- . 5


insanlardan kimi de A lla h tan

bagka geyleri O na eg tutuyorlar da

onlari, Allah ,I sever gibi seyiyorlar.
(2/Bakara 165); Bir
de O na egler koguyorsunuz oyle
mi? (41/Fussilet 9).

Ey kavmiml Ben size gelecek

gagrigm a
giiniinden
(kiyamet
1041

Ragip el-Isfahani
g iin iin d e n ) k o rk u y o ru m ( 4 0 / M i i m i n

32). B ir k ira a te g o re

h a li,

? e k l i n d e

sa d e ce

k a firle r in
b ir

g a g irm a

veya

o k u n a n b u d yet, o n la rm b irb irin d e n

b a g irm a d a n b a g k a sin i igitm eyerek

ka^ ti^larim

an latir.

T ip k i

dyet

h a y k ira n in h a lin e b enzer; ( 2 / B a k a r a

g i b i :

g u n kig i

7 ), y a n i : B u k a f i r l e r , s o z i i n t a ? i d i g i

kagar, kardeg ind en ( 8 0 / A b e s e 3 4 ) .

a n la m d a n uzak o la ra k , salt a n la m d a
b ir ses d u y d u k la r i m

/ N -d -m

ve

bilirler, b a ? k a

b ir ?ey a n la m a z la r.
B ir m a n a ta ? iy a n v e b ir ?eyin

g e 9p

k elim e leri,

an la?tlm asim

sa g lay a n

so z lere

g itm i? b ir k o n u d a m e y d a n a g e le n

d e n id a ad i v erilir. Y iic e A lla h bu

g o rii?

a n l a m d a ? ^b u y u r u r :

d e g i? ik lig in d e n

y an ip

y a k ilm a

h alin i

dogan
an latirla r.

A l l a h b u y u r u r k i :

ve pigm an
M d id ^

o la n la rd a n o ld u ( 5 /

31);

A lla h

zam an R a b b in ,

H a n i b ir

M u s a 'ya nida

edip: G it o z a lim kavm e, dem igti

( 2 6 />uara 10 ).

g o y le b u y u rd u : P e k

y a k in d a o n la r pigm an olacaklar!

N a m a z a g a g ir d ig in iz zam an,

( 2 3 / M i i m i n u n 4 0 ) .

a la y ve e g le n ce kon usu y a p a r la r

Bu
o la n

k elim e n in

k i?in in

o lu ?u n d an
v e

k elim e leri

k i:

b irb irin e

i?aret
ve

p i? m an

h ii z i i n 9 n d e

b irb irin e

yakm

g elm ek ted ir.

an lam lara
der

ash,

siireld i

ed erler.

y ak in d ir.

K im ileri

5 /M aid e

an lam d ad ir :

B a^ ilari

is e

o lm a la rin d a n

g elm ek ted ir.

ayni

!E y in a n a n la r

C u m a g iin ii n a m a z igin, g a g r ild ig i

zam an, ( 6 2 / C u m a 9 (.
aegr i ar m
t t aa kn, ^ omn^uzn
a
i in b e l i r l e n m i ?

^elim elerle

(ezan

.ile ) y a p i l i r

d e n m e s i n i n n e d e n i , b i r s ii r e s o n r a
p i? m a n

k elim e leri

? d y l e d e m i ? t i r : l ^ k i a r k a d a ? m a

y a p tik la rm a

5 8?((; a y e t

onu

Yiice A llah m

S a n k i o n la r u za k b ir y e rd e n
) g a g r iliy o r la r
F u ssile t

44).

(da
Bu
in

d u y m ity o rla r

d y e tte

im a n / 4 1 (

n id ae t mkeayver na m
lem
r m
i

k u lla m lm i? o lm a si, o n la rin h ak tan

S e s i n y i i k s e l m e s i v e o r t a y a 9ik i? i
m a n a s i m t a ? i y a n k e l i m e s i , b a z e n

uzak

Y i i c e A l l a h ? d y e t t e b u m a p a ? i m

1042

d ik k a t

9e k m e k

a^m

konuyu

9 n dii r.

s a l t a n l a m d a s e s e d e a d i v e r il ir .

'

o l^ u k la rm a

'

d y etler

B ir m iin a d in in y a k m b ir

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

y e rd e n s e s le n e c e g i g iin e k u la k v er
K a f / 540 1( (;,

sag

ag z in in

ru tu b eti

bol

o l a n i nki n
i

m essoi zn idi ne ni idn i rg.i iOz enlul en

B iz o n a Tur d a g in in

ik f a s i h / e t k i l i i,aknoa gnkiau
z
i

y a n in d a n

h u su si

b ir

s e s le n d ik

kon u$m ad a

ve

onu

M e r y e5m2 (;

19)/

O ra y a

g e ld ig in d e s e s le n ilir ( 2 7 / N e m l 8(.
B i r z a m a n la r

, R a b b in e g iz lic e se sle n m iq ti

M ery em

3)

ay etin d e

k av ra m iy la

B u n u n in
i

b u lu n m a k

iize re k e n d im ize y a k la ,p ird ik

s u y u b o l o l a n d i y e n i t e l e nldmi ri
.
tir

in
i

ism iy le

A l l a h aa r e it

h erk e sin

a l m i ti r .

a n ilm a si

Bu

tiiriin d en

bir

K a p g ik ta n h e n iiz gikmakta - 4 3 5
o la n uziim g ib i. '2m

d o la y i, k en d in i

korkan

,a d m i

g e l dAi g ia

a d lan d irm a d ir.

Y an i,

O n jtii.
d a n Buuz,iaikon nmduin
ii
azab in d an

m eydana

se b ep le m e y d a n a g elen in , seb eb in

iine kt jm
itii ir
. , g i i n a h l a r i n d a n v e
k o tii a m e l l e r i n d e n

.d e n m e k t e d i r

ondan

n id a

g e en

Y iic e

1 9)/

da

m iin a d in in /te lla lin

sesi

g i b i o r t a y .
al k t i g m d a

dogal
B eraber

halidir .

o tu rm a k

da

d iy e

h a t t a amd leacnl idsier i ldme i?,

atir.
d i ivnesrai m
l mn

R a b b im iz ! B iz, R a b b in iz e

k en d isiy le

im a n e d in d iy e im a n a g a g ira n b ir
da vetgi ip t t ik ve hem en im a n ettik
A l - i i m r a n1/ 93 3( (.

tir. A l l a hi s bi mu y uv reur ir l mk ii:

0 za m a n

k elim esi

a k i l , A l l a h t a n g e l e n

K ita p , A lla h

ta rafm d an g o n d erilen p ey g a m b e rle r

ve

Ym
i i ca en

to p la n d ik la ri to p la n ti

C o m ertlik

oi lma raank
a

v erm e si de, o n la rin se sle n m e k k ad a r

ik aogl idr ua kn l ai rnm
s ai mvn
ae
t e v i k veitkt i gei t t gi ki bl ci r i nt ei
g o ste rm ek te d ir.

rutubet,

lslak lik

a n l a m d a

asil,
sozciig iidiir.

d iy e

ifad e

a d a m in eli, fa la n m k in d e n

bu

an lam d a:

,a rk a d a la rin a

co m e rt

d a v r a n ir

d e y i m i d e b u k d k t e n d ir
.

d e y i m i i s e , fa la n d a n h ig b ir

yani
Bu

Y a n ik y iik s e k

b ir ses, d e n m i i j t i r . N i d a m n i s t i a r e
in

da

denm i

,k a v r a m m i n

de

e d :mt i^ir. a n l a m d a
im a k ta d ir.

F a la n

m iin ad i

salo n u n a

] { D a r u n -N edve) d e n m i .
jtir

Ae tlm
l aehya
i

mB
a nuansl iam
r i
b ir

taraftarlarini

in M e k k e d e M i i r i k l e r i n d e
ii

e r z aoyr eu tnl leur , kdi el al inl l edr

ag iran

y a rc h m a g a g irs in { 9 6 IA \a k O n u n . ) 7

B u a y e t t e g e,e n

ta

o t ui yr ed u gd ue bk u
i

k u yl loalnuiyl m
l aa s si e si s e
i,

8 2

Bn

re c e z ,

e l- A c c a c indir.

B kz.

E zheri.

Tehzibu 'l-L uga , X , ^ ; B k z. D iv a n ' 1, s. 25;

F e y ru z a b a d i, el-B esair, V, 2 3 ;

''/-

Luga, s. 150. B a s d z d a h a o n c e m a d d esin d e g e 9m i ti.

1043

Ragip el-lsfahani
c o m e rtlik g o rm e d im , dem ektir .
z z L ^ N a h o g / u ta n d ira n s d z le r

deyim i

de

b ildigim iz

u y a r ild ik la r ig e y d e n y u z g e v ir iy o r la r
A h k a f 3 / 4 6 ( (.

a,agilam a

hakaret sozleridir .

Y in e

A lla li

buyurur

k i:

g e h irle rin a n a s im ve e tra fm d a k ile ri

uyarasin ve h a k k in d a hig giiphe

N -z -r /

o lm a y a n k iya m e t g iin iin u n dehgetine

inininkendisi
zorunlu
K ii
olm
eyi,
inayan
olm
birasi
bir
i

artina bagli olarak iizerine zorunlu

kargi

o n la r i

7 (

uyarasin

(4 2 / u ra

- 1

B a b a la r i uyarilmamig ve k e n d ile ri

k ilm asidir . ' // ig in b ir

de g a j il o la n b ir kavm i, gok g iig lu

.geyi a d a d im , deyim i de bundandir

A llah b uyurur k i :

ve go k m e rh a m e tli o la n A lla h i n

B e n R a h m a n a b ir o ru g adadim . 19)/

Y a s i n 6(.

in d ir d ig i ( K u r an) ile uyarasin 3 6)/

M eryem
26 (

ise,

^^
^

r.

B
k d
iu

H e r ne gegit n a fa ka

k a v r a m , i n s a n o l s ku an beby
iar

v e rd in izse veya ne t iir lii b ir adak

o l s u n , u y a r m a n i it ye laing i h tear

adadinizsa, A lla h onu k e s in lik le

b i lir (2/B akara 2 7 0 (.
inde korku bulunan
ise, i
haber verm edir. N asil k i , ,de

in k u l l a n i h er
.y

,D e d i k i

E y k a v m im l G e rge kte n ben s iz e a g ik

b ir uyariciyim ( 7 1 / N u h 2 (;

nde sev in
.ibulunan

haberdir
A llah buyurur k i :

a p a g ik b ir uyariciyim ( 1 5 / H i c r 8 9 (;

B e n s iz i k o p iird iik g e k o p iire n b ir

B e n a n c a k a p a g ik <

atege
k a rg i
uyardim (92/Leyl
4 (;

uyariciyim ( 4 6 / A h k a f 9 (;

D e k i: iip h e s iz ben

Size

E g e r onlar, y in e y iiz

d iig iin e ce k o la n in d iig u n e ce g i k a d a r

g e v irirle rs e de k i: B e n s iz i A d ve

b ir o m iir v e rm e d ik m i? H e m size

S e m u d un

uyarici d a g e lm ig ti ( 3 5 / F a t i r 7 (;
in s a n la r ig in b ir uyarici o la r a k

ba g in a g e le n y ild ir im a

be n zer > y ild ir im a k a rg i u ya rd im

( 4 1 /F u s s ile tl3 ) ;

M i i d d e s i r / 7 34 6( (.

is e , k e l i m e s i n i .
no g u l u d u r

A d k a v m in in k a rd e g i H u d u

A l l a h b u y u r u r k i : '

h a tirla .

ilk uyaricilardan < uyaricidir 5 3)/

H ani

0,

A h k a f d e n ile n

y e rd e k a v m in i uyarmigti.

B u da

O n d an

N e c m 56), y an i: D a h a o n c e g e lm i

o n ce ve s o n ra d a n ic e uyaricilar

o la n p e y g a m b p r le r d c n b iridir. A lla h

g e lip g e g m ig tir. (4 6 /A h k af2 1 ); '

1044

in k a r e d e n le r

b u y u r u r k i :

Sem ud da

uyarilari y a la n la d ila r ( 5 4 / K a m e r

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

23); F ir a v u n

u g u rsu zlu g u devam eden b ir g iin d e

A ile s in e

d o n d u ru cu

de

k e s in lik le

u y a r ic ila r

g e lm ig tir (54/K am er 41);

A d

y a la n la d i,

a z a b im

(kavm i) da

g ib i

u y a r ila r im

K a m e r 1 9 - 2 0 ) . D e n i y o r k i: i d d e t l i

ve

n a s il o ld u ? (54/K am er 18).

b ild im

ve

ondan

s o k iip

estig in d e n

deyim i ise, ben bunu

b ir r iiz g d r g o n d e rd ik \

in sa n la ri, so k iilm iig h u rm a k iitiik le r i

sa k in d im ,

so k iip

in san lari

atacak.

eki?m ek,
g e lir .
bu

s e riy o rd u

(54/

y erle rin d en

K im isi

der

ki:

R u h l a r i m b e d e n l e r i n d e n s o k i i p alir.

dem ektir.

/ N -z-a

y e re

is e ,

bogu?m ak

D ii? m an lik

k elim elerle

ve

b irb iriy le
m an asin a

m iica d ele

ifd d e

ed ilin

de
Bu

a n l a m A l l a h b u y u r u r k i:

K albine saplanm i
o^u ekip lkarm ak gibi,
b ir geyi

y e rin d e n ge kip g ik a rm a k m anasina

E g e r h e rh a n g i

gelir. Bu kavram , onur, ?eref, itibar

b ir geyde anlagmazliga diig e rse n iz;

A lla h a ve a h ire t g u n iin e gergekten

D u g m a n lig i ve s e v g iy i

in a ru y o rsa n iz, o n u A lla h v e R e s u liin e

k a lp te n

a rz

anlam inda da kullanilir.

s o k iip

a tm a k

deyim i

de

bu koktendir. Bu anlam da Allah

^ uyurur ki:

O r a d a k a lp le rin d e b u lu n a n k in i

konuda

K u r a n dan

bir

lk ard im ; fa la n ad am ?
yani:

Soydu,

ald i.

ay et
lkardi,

B u a n lam d a

g i z li

tartigtilar
tu ttu la r

a lir s in , (3 /A l-i Im ran 26).

Y iice A lla h m: A n t
g ik a ra n la ra ,

i f a d e s i d e , b i r

is e , ? i d d e t l i i s t e k t i r ; a r z u

dzlem

N e fs in

k a lm a s i

s e v g ilid e n

uzak

d em ek tir.

d u ru m u n d a

ig in i

kalm ak

i i n b i n

b i r ttirlti b a h a n e

b u l m a y a a li?tig i b ir h ald ir.

kelim esi, deniyor ki: C anlilarin

ruhlarim ekip lkaran m eleklerdir.

fa la n

A llah buyu ru r k i :
: 1
B iz o n la r in iistiine,

yakan

b ir o zle m d ir. B u , k i ? i n i n s e v g i l i y l e

(79/N aziat 1) sdzdnde ge en

(20/

e tm e k , d z le m e k , o z le m in i ekm ek tir.

d ile d ig in d e n de m iilk ii g e k e r

ve

? e y d e n el e k m e k t i r .

A ? ir i

o lsu n gid d etle g e k ip

ig le r in i

k o n u g m a la rin i

59);

S ih ir b a z la r

a r a la r in d a

A llah b u y u ru r ki:

(4 /N isa

T a h a 62).

g ik a r ip atariz; ( 7 / A r a f 4 3 ) .

edin ;

geyi

o zle d im ,

d e y i m i , ca n im
gok

gekti,

m a n asin d ad ir.

gunu

gok

T o p lu lu k o zlem e k a p ild i : D e v e l e r i
v atan la rin i

d zled iler,

y ani,

vatan

1045

R a g ip e l - I s f a h a n i
e k t i l e r . B u oszolzedme iknii

B a g im n sa g i d d k iilm iig

m anasindadir. Bu anlam da
denm ektedir ki, s a r h o flu g u y ia

sanki

a n la y ig i

s o z c i i g u , o z le d i a n l a m i n d a d i r .

adam ,

bu

s a la ri

s o k i i l i i p

ay rilm
t i ir.

y e r i dir.

bagm sagi ddkiilmu.'j

ise ,
Bu

k a d i n a

k u ru d u , dem ek, hepsi akti, tiikendi

i e dk di l^diei l msia
i

d e n i r ,

denm ez.

tam am en

ne b a g la ri a g ritd ir, ne de a k d la r i
g id e r ilir (56/V akia 19). Bu ayette

s uoyk
u

1,

kunmu
de

d em ek tir.

larindan
i l d i g i n d e teacrenk .b iYt earnki,e n
ii
g iiz e l b i r t a t e vc e kr e. n Bk
iu
i/

t i p k i Y t i e e A l l a h m :^

gitti

tilerdiplerine
veya akillari
kadar
m anasina gelen
ba
fiihnden
tir. alin
Bunun
mi

da asil, kuyularinin suyu tiikendi

anlam ina gelen

fiihnden

alm m i.tir

O n u n sonu m is k tir ( 8 3 / M u t a f f i f i n 2 6 (
s o z i i n d e ebcaehks egtitbi gi di i r
i.

eklinde

tu ^r.'^

araplarini ,

y a k in o lu p elle su a lm a b ile n k u y u

K a y n a g i t e m i z

>

dem ektir. Bu anlam A llah buyurur

k i : O n d a n

ge
en

ifad e si,

tiikenm ig

Fiil olarak

ifadesi ,

dem ekten daha etkilidir .

N-Z-g /

,A d a m

,ta rtig m ad a s o y le y e c e k s o z b u la m a d i

.dem ektir
in

e / gi m
i r e
ii

adi

y ai abpkoi lzann
B
i
ir

v e r il ir .

a n l a m A l l a h b u y u r u r k i :

k a rd e g le rim in

eytan b e n im le$

a r a s in i

B ir

Bu

b o z d u k ta n

atasoziinde

k o rk u d a n ca n

ise :
k i :

verenden d a h a

k o rk a k tir, m a n a s i n d a d i r . 1210

so nra, ( 1 2 / Y d s u f 1 0 0 (.

N-Z-f/

D urm adan

suyunu

b itirm ek , k u ru tm a k tir. B u b a g la m d a

dem ek,

suyu

anlam da b in e g in d e n in d i ,

go yle b ir m ekanda

t i i k e t i l m i ,

k u y u k ud re umt ue kl m
t i ur . ,i s e
d e m e k tir. bB
ior ug nua luvu
nu

A sh n d a yiiksekten
agiya
a
m ek
dem
inm
ektir.
ek,
Bu
dd

e k e r e k k u y u n u n s u y u n u b o
,a l t m a k

N -z -l /

1209 B u, A sim , H a m z a , K isa t v e H a ie f in k iraatidir. D ig er k ira a t ise, N a f i , ib n K estr, ibn

^ m ir , E b u A m r, E b u C a fer v e Y ak u b un

e k h n d e d i r.

k ira a tid ir. B kz. Dim yatT, ith a f, s. 4 0 7 .

K a n i veya gd zyag i

1210 B kz. E b u U b e y d , E m sal, s. 3 6 7 ve M e y d a n t,

M ecm e 'u l-Em sal, 1, 180.

1046

M tifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

konakladi

B a g k a si onu

v e

k o n a k la d i, i f a d e l e r i b u n u n d e g i ik
k u l l a n i m l a r i d i r . A l l a h b u y u r u r k i :

V e d e ki: R a b b im l B e n i m iib a re k b ir

y e re indir Sen, konuklatanlarin en

h a y ir lis is in ( 2 3 / M u m i n u n 2 9 ) .

^ y e r e
hem

k o n ak lam ak

eylem i,

d e

ek lin d e

hem

sd y len eb ilir.
Y iic e

A l l a h m

nim etleri

ve

b elala ri k u lla rin in iiz erin e in d irm e si,

b u n lari

o n la ra

v e rm e sid ir.

Bu

^a

K u r a n g i b i , o n u n b i z z a t k e n d i s i n i
i n d i r m e k e k l i n d e o lu r . Y a d a d e m i r i
ve

elb ise y i

in d irm e si

g ib i,

onun

se b ep le rin i in d irm e si v e o n a g id en

b u y u r u r k i:

2) < / B a k a r a 9 0 ) .
A zab in

in d irilin esi/^ in d erilm e

s in e ili k in b i r m is a l: A l l a h b u y u r u r

y o l u g o s t e r m e s i e k l i n d e o lu r .
A lla h

Z i i m e r)/ 3 9 6 (;

gdkten tertemiz birsu indiren 0 'dur

F u r k a n / 245 8( (;

Yogunla$mi bulutlardan
aril sard bir su indirdik ( 7 ^ / ^ e b e
14);


Ey Ademogullari, size girkin
yerlerinizi ortecek giysi, ( 7 / A r a f
2 6 ) ;
' Meryem oglu isa da:
Allah 'im, Rabbindz, bizim iizerimize
gdkten bir sofra indir ki, ( 5 / M a i d e
1 4 ) ;

Allah in kullarindan diledigine
kendi liituf ve kereminden vahiy

H am d , o A lla h a m a h su stu r k i kitlu

( M u h a m m e d e) k ita b i /> </ ve ona
h ig b ir e g r ilik k o y m a d i (l_8/ K c h f I );

' 'B u k ita b i

ki

Biz giiphesiz bu memleket

halkinm lizerine, yoldan gikmalarina
karplik (feci) bir azab indirecegiz
(dediler) ( 2 9 / A n k e b u t 34).

K u r a n v e m e l e k l e r i n b i r e r v a s f i

v e d lg iiy ii h a k la in d ir e n A lla h t ir ( 4 2 /

o l a r a k g e e n

arasin d ak i

K u r a n i n b i r b i r i n d e n a y r i b d l i i m l e r

farka

g elin ce ,

h alin d e

o lsu n b iz p e y g a m b e r le r im iz i a g ik

b a k a s m i n g e l d i g i n e i a r e t e d i l m e k

d e lille r le g o n d e rd ik ve in s a n la rin

i s t e n d i g i n d e ^ u l l a m l m i i n .

a d a le ti

g en eld ir.

b e ra b e rle rin d e

g e tirm e le r i
k ita b i

ve

ig in

d lg iiy ii

b irin d e n

form u nun

sonra

. ,

A n t

y e r in e

ve

v e k e l i m e l e r i

b ir

is e ,

k u lla n ild ig i

,indirdik. B iz d e m iri de indirdik k i

y e r l e r : A l l a h b u y u r u r k i:

o n d a b iiy iik b ir kuvvet ve in s a n la r

ig in f a y d a la r v a r d ir ( 5 7 / H a d i d 2 5 (.
Y i n e A l l a h b u y u r u r k i
:<

Onu Ruhu l-emin (Cebrail)

indirdi ( 2 6 / u a r a 1 9 3 ) , b u f iil,
e k l i n d e d e o k u n m u t u r . 1211

S iz in ig in yum u ak

b a s il h a y v a n la rd a n s e k iz g ift indirdi

1 2 1 B u, ib n A m ir, u b e, H a m z a , K isa i, Y akub

v e H a le f in k ira a tid ir. B ^ z. D im y ati, Ithaf, s.

1047

Ragip el-Isfahani
b iz o nu y a v a

indirdik (1 7 /jsra 106);

H ig giiph e y o k

K u r 'an 'i b iz indirdik,

ki,
o nu

y in e

b iz

k o ru y a c a g iz

(15/

.. Yine O n la r: B u

K u r an, $u ik i g eh irden b ir b iiy iik

adam a

indirilm eli

d e g il

d e d ile r

(4 3 /Z u h ru f

31);

de, bunu

indirseydik

b irin e

o ku sa yd i, y in e de o n a

im a n e tm e zle rd i ( 2 6 /u a r a

B iz onu A ra p g a

b ilm e y e n le rd e n

m iy d i?

S o n ra

A lla h ,

iiz e rin e s e k in e tin i (k a lp le re h u zu r

veren ra h m e tin i) indirdi ve g d zle

indirdi de

o r d u la r

h iie

y erin e

ant

gergekten

o lsu n

a p a g ik

ki

m iib a re k

b iz

b ir

onu

gecede

in d ir d ik ( 4 4 / D u h a n 3 ) ;
Q R a m a za n a y i ki,

in s a n la r i irg a t igin, h a k ile b a tili

a y ir a c a k o la n K u r an o n d a in d ir ild i

( 2 / B a k a r a 1 8 5 ) ;

B iz ( K u r an )n u K a d ir g e ce sin d e
in d ir d ik ( 9 7 / K a d i r 1).
B d ^ efie rd e

g e e n

fiil f o r m u

R e s u liin iin iiz e rin e ve m il 'm in le rin

g o rm e d ig in iz

azi

K ita b a

1 9 8);

am a

g etirm iy rlar.

elbette

B i e r 9 ) ;

g e t i r m e m i ? l e r dr. Y a n i ,
d n eriy rla r

k e n d is in i ta m m a ya n k a f ir le r i a za b a

d z e l l i k l e ,

o l a r a k d e g i l d e

o l a r a k k u l l a n i l m i tir. Z i r a r i v a y e t t e

<
. K u r an,

d e n m i tr k i:
.

to p lu o la r a k d iin y a se m a sin a inmig,

so n ra b u ra d a n p e y d e r p e y b o liim
bolu m inm eye b a la m i tir.'2'2

u g ra tti ( 9 / T e v b e 2 6 ) .
Y d e e A l l a h i n s o z i i n e g e l i n c e :

K e g ke '

.h a k k in d a b ir su re indirilse, d e rle rd i
A m a h iik m ii a g ik b ir su re indirilip
de, ( 4 7 / M u h a m m e d
Bu

d y e tte

ik in eisi

fiilin
ise ,

k i:

0^(.
b irin c i

fo rm u

^
ek lin d e

y e r

in k a r

ve

in d ir d ig i

(h iik iim le rin ) s im r la r in i bilm em eye

daha

y a t k in d ir la r

B urada

o ze llik le

o lm a sin a

(9 /T ev b e

in z a l

o lm asi,
m a tu ftu r.

97).

fo rm u n u n

daha
Z ira

genel
b iz

az

o n c e inzaV'vn te n ziV d e n d a h a g e n e l
1 b e l i r t m i t i k .

B i r d e no nmesaralm
avra
ii

ondan

v erilen

b a k im in d a n

R e s u liin e

k u l l a n i l m i

lerdir.

m iin a fik lik

d a h a beterd irler, b u n u n la b e ra b e r

M d n a f i k l ahra, k k isnadvaa

yyaavvaan l a r i u y g u l a m a l a r m i

B e d e v ile r

tir. B o y l e c e e dkiiakllm
km
t iai
r
it

v i k e d i c i d y e t l e r i n a z a r a z a r i n e r et ek

isten in ce

A lla h in,

g elm elerin i v e k e n d ilerin i b d y le c e

k e n d ile rin i

em ri

m
kvae
i
y erin e

la r
^ ^ R iv a y e t ib n A b b a s v< N e h a id e d a y a n m a k tad ir. ib n M e rd e v e y h ve S aid b. M a n su r ta h -

e t mtir. I3k. S u y u ti, ed-D urru i-M en su r,

334.

1048

V II, 3 9 8 .

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozlugii

B iz bu K u r an i
b ir
^
indirseydik, A lla h i n

em in (C e b ra il) indirdi: ( 2 6 / u a r a

,ko rk u su n d a n onu bag egmig, p a r g a

d e d i k i: E y M u h a m m e d l) B iz se n in

p a rg a

R a b b in in e m ri o lm a d ik g a inmeyiz

olm ug

B urada

da

ek ild e

g o r iir d iin

fiil

v e r i l i p

o l m a s i

( 5 9 / H a r

fo rm u n u n

bu

.) 2 1

d en m em i

m an id ard ir.

B o y lece ^

t i r k i: E g e r b ei dzk iikol m
kn au
it
b ir k e re d e d a g a ih sa n etsey d ik , sana

(1 9 /M ery e m

geye k a d ir o ld u g u n u b ile s in iz ( 6 5 /
T a l a k 1 2 ).
U y d u r u l m u ,

k u lla n ilm az .

A lla h size

. E m ir

b u n la r a ra s in d a iner k i A lla h in h e r

g e l e n l e r i in

64);

(97/

( C e b r a il

K a d i r 4 ) ;

b o y l e d e f a l a r c ae zb daeihk
t.

tlj^ M e le k le r iner

193);

y alan

v e ey tan

f o r m n n d a n b a k a s i

A lla h

buyurur

^1:

O n u g e y ta n la r

g o n d e rd i) k i in a n ip f a y d a li ig le r (

indirm edi ( 2 b / u a r a 2 1 0 );

e y ta n la rin kim e inecegini size

y a p a n la r i, k a r a n lik la r d a n a y d in lig a

h a b e r vereyim m i? O n lar, g iin a h a ,

g ik a rs in ( 6 5 / T a l d k 1 0 - 1 1 (.

iftira y a

b ir u y a r ic i gonderdi.

S iz e A lla h i n

a g ik a g ik a y e tle r in i o ku ya n b ir e lg i

B u a y e t t e g e e n z ik r in in z a liy lc

d iig k iin

o la n

h e rk esin

iiz e rin e inerler ( 2 6 / u a r a 2 2 1 - 2 2 2 ).

k asted ilen m a n a , H z. P e y g a m b e rin

is e ,

gelen

m isafire

azik

d e n m i (.
ti r

o l a r a k h a z i r l a n a n >y o l l u k t u r . A l l a h

H z . i s a y i n a s i l k i, K e l i m e / S o z d i y e

:
y a p t ik la r in a k a r g ilik b ir
konukluk o la r a k m e v a c e n n e tle ri
v a r d ir ( 3 2 / S e c d e 1 9 ) ;
A lla h k a tin d a n agirlanacaklardir

sas)

g o n d erilm esid ir,

sa,

Onu

da aZ
d li aknr d idr imy e
i

tir. B u d u r u m
m ldean dRier smiusi
l
k elim e si,

Z ik r

k e lim e sin in

y erin e

b e d e l o l a r a k t ^ atir.
r e dK ii lmmi sii
d e d e r k i:

Onun

zik rin in

in zalin i

buyurur

(3 /A l-i I m ra n 198).

tir. B u d u r u m d a iskea, s R
t eet smu il

A t e e g i r e n l e r i n s i f a t i h a k k i n d a

k e l i m e s i , Z i ^ r k e l i m e s i n i n m e f ulii

buyurur k i:

. .Y a n i : R e s u l o l a n b i r Z i ^ i r

Ayni
eyi

flilin

ip d irm e k

fo rm u

fo rm u

is e , b i r

g i b i d i r.

M e l e k i n d i r d i , d e n d i g i

g i b i ,

d e d en e b ilir. F a k a t Y iice

A l l na h n e
i n e d e

fiili

k u l l a n i l a b i l i r . B ^ Z I m i s a l l e r :
'

R e s u liim !) O n u R u h u) 7 -

b ir

agagtan,

y iy e c e k sin iz.
o n u n la

E lb e tte
za k k u m

a g a c in d a n

K a r in la r in iz i

d o ld u ra c a k s in iz .

hep
U stiin e

de k a y n a r su igeceksin iz. S u su zlu k

ille tin e

tutulm ug

d e v e le rin

ig ig i

g ib i ig eceksin iz. ig te ce za g iin u n d e

1049

R a g ip e l - I s f a h a n i
o n la r a s u n u la c a k z iy a fe t b u d u r (56/

G e n i lk

igte o na

K a r d e l e r i n

V akia 52-56);

da k a y n a r Sudan b ir z iy a fe t v a rd ir

(56/V akia 93).

Bazen zorlu^, felaket diye

adlandirilir. B unun 0
eklindedir.

ara sin d ak i

am ealarm

b irlik

g ib i.

o n a /> nesep bahgeden ve s ih riy e t

^ 5 4 ) .

feragat etm e^, saftu tm ak tir.

deyim i ise, Hac veya

U m rede M in aya gidip rada gece

lemektir. Bu anlam da air oyle der:
; -

d e y i m i , F a l a n f a l a n

c a m n a k ra b a sid ir, manasindadir

^ e l i m ^ s i , h e r b i r i d i e ry l e

Savata ise, kar ilikli uzlama,

d z e l l i k k a z a n a n b i r o l i i y e k a d a r a y m
nl an i ^ i ran a r a s i n d a d a kullanilirk e lim e s i d e b n k o k te n d ir.

B n , k a d i n a a k iir le r i

E sm a , M in d 'da

k o n a k la y a c a k m iy o k s a

d o e n m e k

e k lin d e o rta y a lk an b ir b ag lilik /

B u a n l a m d a

436-

ve

b irlik.

b a g i ile a k ra b a y a p a n 'ditr. ( 2 5 /

ettim , dem ektir.

o g u llari

A l]ah b u y u r u r k

deyim i, f a la n i m is a fir

y o n iin d e n

d e n i r k i, air, k a d in a

ta k ild ik g a ta k ild i, d e m e k t i r .

k o n a k la m a y a c a k m i? [2n
ve sozciikleri ise, k ^ y e

/N -S-h

yoluyla e r^ e n erlik suyu, akm tiyi

anlatirlar.

b ilm ek ,

i^ d e s i, gok g iiz e l

d e g i t ir m e k ,

bozm ak,

iptal

etm e^,

kopyasini ikarm a^

b iry e m e k , m anasindadir.

a n l a m l a r i n a g e l e n

de, bu gok g iiz e l yem ege

benzetilerek, derli toplu hdle gelm i ,

geyi, kendisinden so n ra gelen b irg e yle

to plan m ig g iz g i dem ektir.

g o l g e n i n g iin e i, ih tiy a r lig in g e n ligi

^ a v m m i , b ir

b e rta ra f etmekth. G i i n e in

g d lg e y i,

n e s ih e t m e s i g ib i. B u n a g b r e n e s ih

/ N-S-b

b azen yok etm e^, b azen v ar etm ek,

b a z e n d e h e r iki a n l a m m a g e l m e k t e d ir .

ve A nne veya babanin

'

E iK ita b in neshi, b i r h i i k m i i ,

bir oldugunu gosteren kelim elerdir.

k e n d i s i n d e n s o n r a g e l e n b i r h iik i im le

Bu da iki ekilde olur.

yiir iirliik te n

Uzunluk yoniinden birlik/ortaklik.

Babalarin ve ocuklarin birligi gibi.

k ald irm ak

A l l a h b u y u r u r k i ;

dem ektir.

B iz /> ayetten he r

neyi nesih eder veya unutturursak,

2

^3

, !b. tu fe y l. B k z . D iva n ' 1, s.

104; Ibn l ^ r i s , M iicm el, 111, 8 6 4 .

1080

ondan daha h a y irlis in i y a h u t m is lin i

g e tiririz ( 2 / B a k a r a 106).

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

D e n i y ^ r d : B u n u n a n l a n f r , kcrid i

in a n cin d a

veya

in san larm

k alp lerin d e n /h afi

za la rin d a n

ald ig im iz,

K im isi

M an asi,

de:

d em ek tir.
y ara tip

d e rd ik le rim iz , ek lin d ed ir,

in a n c in i in k a r e d e n , b u n u n y e rin e
riih larm s o n s u z a d e k b ir b e d e n d e n

gon

d e r.

ip g i d e c e g i n id iile
g errii ns eu rge en
b irto p lu lu k tu r.

K it a b i k o p y a ettim,

B u , '

s o z i i n d e n a l i n m i tir.

o learni al atr ,

t a r a f i n d a n obl ae nl i r ldeinr iml ii

si^ le am e l e d ilm e sin i k a ld ird ig im iz

N -s-r /

fiili

e rte le y ip

is e ,

g o n d e rm e d ik le rim iz , m a n a s i n d a d i r .

' ' (

bunun

Y i i c e Allahin :

geytanin

D e d ile r ki: S a kin ila h la r in iz i

,k a rig tird ig i g iip h e y i b e r t a r a f e d e r

birakm ayin, ne Veddi, n e S u v a i vene

s o n ra d a a y e tle r in i y e r le g tir ir

de Yegus u, Yeuk it ve N esri ( 7 1 / N u h

iiz e rin e

A lla h ,

22)/

s b z i i n d e a d i g e ) 2 3.
en b ir p u tiu r

H 5a c2 (.

K it a b in

k ita b m

o ld u g u

lk a rm ak ,

b ir

y az m a k tir.

Bu

neshi,

gib i

k o p y asim

n iish asim

d a h a

durum da,

A s l i n d a

b ir

birin ci

b e
i t
r

olan

k a r ta l d e m e k t i r . B u a y n i z a m a n d a
flilin in d e r n a s t a r i d i r . N i t e k i m :

Kug, g a g a s iy la

,n i i s h a y i b e r t a r a f e t m e k g e r e k m e z

,b ir geyi g a g a la d i, oydu, p a r g a la d i

a k sin e

d en m ek te d ir.

b i r b e n z e r iknai b iar

y e r d e v a r e tm e k tir. M iih riin y a z is im

ok

rn u h iir

m
l kua m
r mubanik
a
r

gagasi

adr ii

iik k ei it

a s i n i n g a g a y a b e n z e t i l m e s i n dp ea n
r
5

e y i k o p y a e t m eb k
ir

l k m in
a k bvne
e
i
n

aday

b u d a

kopya

o l m a k t i re. t mBeakz e n
i

b iz s iz in y a p t ik la r in iz i hep

is e , t d i r (iug an ) v e v d k i

k o n a n ) a d i n d a ik i y i l d i z i s m i d i r ,(.

m ira s

e y i a l m a s i g i b i , a z a r a z a r y e m e k
m a n a s i m tir
a.

hendz

o lm elerid ir.
Z am an larin ve

a s irla rin t e n a s u h u ise , b ir k a v i m d e n

sonra

o n la rin

y erin i

g a g a la d im

u n g a dg ea ys ieym
ylia,, kb iu
ir
r

t u r u l m e d e n v a r i s l e r ibn oppl eue

,
unu

k a y d e d iy o rd u k ( 4 5 / C a s i y e 2 9 (.
M irasta

d o g an b ir t^ m m la m ^ d ir.

.d i y e i f a d e e ^ i l i r

A l l a h b u y u r u r k i :

,T oyn ag in

to y n a k tan

alan

bk aa

N -s -f /

havaya

ugurdu,

a t ti

y erle

ve

R iiz g a r

k o k iin d e n

b ir

etti,

geyi
so k iip

d em ek tir.

ikpa gv i tmml e lrei nr i dg ier.

1051

Ragip e l- lsf ahani

Bu anlam da

ve fiilleri

kullanilabilir. A llah buyurur ki:

D e k i: R a b b im o n la r i

u fa la y ip s a v u r a c a k (20/T aha 105).

kurbandan ib a re t b ir f id y e g e r e k ir
( 2 / B a k a r a 1 9 6 ) ;

ibadetlerinizi

Bunu yapan di?i deveye

ta yin e ttik ki, o n la r o n u n la am e l

e d e rle r ( 2 2 / H a c 6 7 ) .

/N -S-l

LS*id i ]'i& son rad ao nu kesin likle

(20/Taha

97),

yani: Onu tnp^ragin savrulan tozu

gibi denize atacagiz.

: K a v r a m i ,

b ir

?eyden

b ir

e y i n a y r i l m a s i , d e m e k t i r .

Bir benzetm e yoluyla, kopuk de

deveden;

diye adlandinlm itir.

d o k iild ii,

Tiiy,

g o m le k

de

in sa n d a n

d e n m ek te d ir. air

?dyle

ifdde$i, d o la n ve iiz e r in i

Rengi

Bu tipki

to z la n d i,

: A yaklarin

dem ek

eglendir, nesillenirsin.'2'4

kirini alm ak i in

U gugan s o z : D egi?ken,

degersiz soz dem ektir.

i s e , s ain d d k d l e n i , tiiy iin

a? in a m

d em ek tir

anlam da

d e y i m i

k i,

kullanilan bir ta?tir.

'

gibidir.

E lb is e le r im i e lb is e le rin le

437-

to zla n d i,

deyim i, bir ?eyin, tozdan renginin

degi?m esidir.

k o p iik k a p la y a n kap, dem ektir.

Y iiz ii

za m a n ,

B iz h e r um m et ig in /> g e ria t

denmektedir. Allah buyurur ki:

dem ek olan

b it ir d ig in iz

demek, yerin topragini atti, demektir

sa v u ra c a g iz

veya s a d a k a y a h u t d a

( 2 / B a k a r a 2 0 0 ) ;

Deve, ay a g in in bn ta ra fiy la y e r i egti,

denize

o ru g

k ill

deve,

g e ld i,

Buna

k ir p ila c a k

d em ek tir.

v ard ir

d u ru m a

K o?m ak,

h iz li

g i t m e k a n l a m i n a i ai;et e d e n flil d e
bu k d k te n d ir:

b u y u r u r k i:

/ N-s-k

yakin

A lla h

o n la r h e r dere ve tepeden a k in e d ip

Qikarlar ( 2 1 / E n b i y a 9 6 ) .
: ibad et; , abit (ibadete

du?kun ki?i) dem ektir. B u kavram

ozellikle

hacdaki

kullam lir.

ibadetler

i in

, h acda yapilm asi

gereken ibddetlerdir.
ise, sadece kurban i in
kullanilan bir ^elim ^dir. A llah
buyu ru r ki:

1052

ise, n c u k

B ab asin d an

d em ek tir.

so y u tlan ip

d ii? u n u ld iig u n d en

bu

adi

a l m i? tir .

A l l a h b u y u r u r k i :

bag in a

g e g ti

mi

y e ry iiz iin d e

1214 air, imruul-Kays. Bkz. Divan], s. 113.

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sd^lii^ii

b o z g u n c u lu k

g ika rm ak,

e k in i

ve

O n u h a tirla m a m i, m u h a k k a k geytan

nesli h e la k etm ek ig in k o g a r (2/

b a n a unutturdu (1 8 /K e h f6 3

B a k a a 2 0 5 ) .

fiili,

urediler,

g o c u k la ri

o ld u , d e m e k t i r . B u a n l a m d a d e n i r ki:
B ir in sa n a u stiin g e lm e k is tiy o rs a n :

O n d a n Sana

d o la y i b e n i su g la m a d e d i (1 8 /K eh f

73 (.
Yine buyurur k i :

g elir

in sa m n

an lam m a

k en d in e

e d i l e n b i r a k m a s i ,
^ ya

5)/

S o n ra k e n d isin e

ta ra fin d a n b ir n im e t liitfe ttig i zam an

U n u tm a k

ve

o n la r d a k e n d ile rin e h a tir la tila n

M aide
14 (;

/ N -s-y

Unuttugum geyden

g e y le rin gogunu unutmuglardi

g e le n i d z iir d ile m e k a b u l . 2

(;

terk

em anet

d a o nceden O n a d u a e ttig i h a li

unutur da, (39/Z dm er 8 (.

Y iice a lla h m :

etm esid ir.

o n u n k alb in in /h a fizasin m

za y iflig in d a n ,

ya

g afle tte n

k asitli

gdrm ezden

ya

da

Bundan

b o y le

Sa n a

K u r an 7

o k u ta ca g iz d a unutm ayacaksin 87)/

e k l i n d e g e r e k l e ir. A l l a h b u y u r u r

Ala 6) sozii ise, Hz. Feygam bere

sas), H ak nam m a duydugu hi
bir
(
eyi unutm ayacagina dair bir haber

k i :

verm e ve garantidir. Yiice A llah her

D o g r u s u b u n d a n ? '

nerede insam n unutm asm i y erm i,se

o la ra k

g elerek

o n u n a k i l d a n l k m a s i n a y o l a m a k

A d e m e (bu a g a g ta n y e m e diye)
em rettik, f a k a t unuttu ve b iz o n d a

bu ash bilerek unutm aya

m
ali
a

b ir a z im ( b ir k a r a r lilik ) b u la m a d ik

.kapsam inda yer alan unutm adir. H z

P eygam
as) gberden
e le n)
:

( 2 0 / T a h a 115).

Y in e

A lla h

^ k i:

'

ijm m e tim in hata

o la r a k y a p t ik la r i ve unutntasindan
d o g an

g iin a h la r i

r^ y e tin d e

a ffe d ilm ig tirn6[

kastedilen

unutm a

halde, bu g iin u n iiz le k a rg ila g m a y i

tiirii ise, kendisinden kaynaklanan

unuttugunuzdan
d o la y i
ta d in
.a z a b il igte b iz de s iz i unuttuk

herhangi bir sebebe dayanm ayan

.unutm adir

Yapm akta o ld u g u n u z ig le ry iiz iin d e n

ta d in e b e d i a z a b il ( 3 2 / S e c d e 1 4 (;
(

Kayaya

d o g ru su

ben

s ig in d ig im iz
b a lig i

v a k it

unutmugum .

2 B ir k 5 -nin ih tiy a c i o lm a y a n fa z la lig in i iste

odyigleinddeen de
ir:

Y iic e

A lla h in

)
:

O h a ld e bu

k a rg ila g m a y i unuttugu
nnzdan d o la y i ta d in a z a b il ig te b iz d e
s iz i unuttuk. (32/S ecde 14) soziinde

g iin iin iiz le

h ad is,

daha dnce

m a d d e s in d e

g e -

m l
r.

1053

R a g ip e l - ! s f a h a n i
g e e n

u n u tm a

b i l i n li

ise ,

sebebi

te rc ih le rin e

ed ilm e si

de

o n larin

dayanan,

te rk

o n em sen m em e sin d e n

k a y n a k la n a n u n u tm a d ir.
Bunun
konusu

Y iic e

is^ ,

sbz

ken

genelde, ^ zla giivenilmeyen/deger

verilmeyen e^ manasinda kullanihr.
Bu anlamda Araplar:
Unutulacak e ylerinizi muhafaza

t i k l a r i n a k a r i li k o l a r a k t e r k e t m e s i
m a n asin d ad ir.

buyurur

ediniz, derler. Bu, degnek, bardak

bugiine

vb unutulabilecek e ylere dikkat

edilmesini istemektir. Bu anlamda
air oyle der:

k a v u $ a c a k la rin i n a s il u n u ttu la rs a
b iz

...,

de

b u g iin

dendigi gibi. kadar var ki,

k i:

sozciigiiniin asil anlami,

unutulan e ydir. Tipki, bozulan e ye

i in

d ilerin i o n e m s e m e d ig in d e n v e y ap

A lla h

O n u n ,

A lla h

ed ilm e si

Allahi hatirina gelir, bu sen, giinahi

i lemekten alikoyacaktir.

o n la r i

I im itu r u z ( 7 / A r a f 5 1 )

o yle

A lla h / u n u tt u la r da, A lla h d a o n la r i

u n u ttu ( 9 / T e v b e 6 7 ) .

S a n k i y e rd e i r i l i

438-

d e rliy o rm u $ .]2]1

Allah u n u tu p da Allah in da
kendilerini u n u ttu r d u g u kimseler
gibi olmayin, ( 5 9 / H a ,r 1 9 ) a y e t i i s e

K e$ke

in san in

ayetinde g e )

ta m m a ^ la

ta n iy a c a g in a
n
u n u tm a si,

rab b in i

d i k k a.
et k m e k t e d i r

in sa n in

Y i i c e OAn ul lna h i
i

ken d in i

u n u tm a sin d a n

k ay n a k la n m ak tad ir.

Ve unuttugun
vakit Allah ,I an ( 1 8 / K e h f 2 4 (.

B u ay e tle

ilg ili o l a r a k

Ibn A b b a s

d eim
n es od yi gl ei ny di pe

bir sure sonra da /, istisna

yapmanin caiz oldugu s d y l e n m i .t i r
d o la y i,

i k r idmeer

le d ig in d e ,

m anasi,

1054

istey ip

ona

de

(19/M eryem

23
en

kelim esi

ise, unutulmasa
bir da,
degeri
hi
olma
yan bir ev e ,yasi gibi olsaydim
Onun
deme^dr.
i in ardindan
getirm i
ciigiinii
soz
tir.
nesy kelim esi, bazen unutulma da
bir degeriyan
olma
evhie yasi i in
.k u l l a n i h r

Bir

kiraate

gdre',

diye

kullamlan bir mastardir.Tipki ,

_
Allah buyurur k i :

b i r)

d e m e k t i r . g i iBnu
ah

d u r u m d a a y e t i n m a n a s i : B i r g iin a h
le m ey i

g itse y d im ,

b yl e :

h ilin in

o n ce o lse y d im

a l l a h , tur.1218 Bu, m e fdl okunmu

yerinde

h a tirla d ig in d a , so y le . B u n d a n

unuttugunda )

bu nd an

u n u tu lu p

be ^y l e y adpear e: a g m
B iir

u fa k li esyasi v a rm i d a o n la r i

kendini

y o n e l d i g i n d e

2 e',n fe ra . B k z . M ufaddaliyyat, s . 0 9 .
, H afs v e H a m z a nin k iraatid ir. B kz.

1218 ^

D im y ati. ithcif, s. 2 9 8 .

M fre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

bir ayetten her neyi nesh eder

veya unutturursak, ondan daha
hayirlisini yahut mislini getiririz
(2 /B a k ara

106)

u n u ttu rm a

is e ,

b ir

g e e n
k u v v etle

h d li gecikip ham ile olduguna dair

o n u n h a fiz a la rd a n alin m asid ir.

is e ,

kadmlar

k e lim e form lari

dem ek

so zciig iin u n

o lm a y a n o g u lla rid ir.

e rk e k d e m e k o la n

o lu p ,

kendi

k o k iin d en
N asil

k i,

k elim e sin in

o g u lu d a k en d i k o k iin d e n o lm a y an
s o z c ii g iid iir .

Bir topluluk diger / > toplulukla alay

etmesin. Belkideonlar, kendilerinden
daha
iyidirler.
Kadinlar
da
kadmlari alaya almasinlar. Belki
onlar kendilerinden daha iyidirler
(49/H ucurat

11);

: Zam an olarak bir siire

gecikm ektir. O nun i } in k a d im n a

d y etin d e
ild h i

N-S-e /

um utlar belirince
.denir
Bu iizere olan kadina ise 1,
adi
tir.iyeverilm
B iruzun
k ii
om iir dilem ek, ecelinin gecinden
verilm esini dilem
oyle ek
ifade
de
ed ilir ;
eyi, parasi sonradan
bir
verilm ek kaydiyla, satm aktir [vadeli
sail [. A raplarda bir gelenek hdline

gelen .kelim esi de bu kdktendir

Bu da, normolan
aldeHaram
gelm i
.A ylardan bazilarini ertelem ektir
Allah buyurur k i :

f a z la lik t ir ki, (9/Tevbe 37 (.

Onceki

Ey peygamberin hanimlari!
Siz kadinlardan herhangi biri gibi
degilsiniz. ( 3 3 / A h z a b 3 2 ) .

(2 /B ak ara 223);

Y i n e A l l a h b u y u r u r k i:

ad i o la n

b ed e n in d e

b ir

d am arin

s o z c i i g i i n u n ik ili '

o g u l u is e ,

eklin d ed ir.

geciktirirsek, ondan

d a h a h a y ir lis im y a h u tm is lin ig e tir ir iz

Bakara 106), yani, ertelersek / 2^(.

ya onu unutturm ak ya da htikm hnii
eklinde
iptal etm
olur
ek.

geriye
buyurur k i :

eyinkelim
kendisiyle
esi, bir
degnektir. Allah

Yalm z b ir g iiv e b o c e g iy e re d a y a n d ig i

degnegini y iy o rd u (34/Sebe 14(.

in sa n

vei'digimiz

B iz b if ayetten h e r neyi

. eder veya

ehirde bazi kadm lar da

dediler: ( 1 2 / Y u s u f 3 0 ) ;
ona sor bakalim,
ellerini kesen kadm larm maksatlari
ne imis? ( 1 2 / Y u s u f 5 0 ) .

m addede

B akara 10b. ayeti ekilde de

okunm
tuur:

Kadmlarintz, sizin igin bir tarladir;

N e s t , o ls a o ls a k iifiird e 0

D eve,

^ ^

s u siizlu g u n u

b ir g iin

veya

ik i g iin g e c ik tird i, yani: Su i meyi

erteledi. air oyle der:

1055

R a ^ p el-Isfahani

, -

Tabut le v h a la r in a

439-

a^a^

A y ettek i

A lla h b

s iird iim ;

A g ik d iiz y o la ; s a n k i ,

^^ ^ , Y i i c e
so z ii

y ani,

ek lin d e

gib i

o lu r .

ig in d e d v g ii

g ec ik ti

ila v e e d ile re k

i n c e l t i l e n siit, d e m e k t i r

ile,

deyim leri de bu kbktendir. A llah

buyurur ki: ^Doniig a n ca k
0 'n a d ir (67/M iilk 15);
A k s in e O n lar, o ld iik te n

/N - - r

d in le d im

O lii, o liim d e n s o n ra d ir ild i,

'

k e l i m e s i , i l m e s i

k e l i m e

konugm a

d n y iiz iid iir .1219

k a t i l a ip s u

bu

ve b a g k a sin in y e r a ld ig i g iiz e l b ir

b u rcu d u n ( g iz g ili kum agin)

g in d en

gelen

ek lin d ed ir.

d e k u n m u t u r . ' ^ '

benzeyen g iig lii d e v e yi su suz

an lam in a^

k e l i m e s i n i n 1

s o n ra dirilm eyi u m m a m a k ta d irla r

(25/Furkan 40).
[Y aym ak,
a n la m la rin a

serm ek,
gelen]

a^m a^
k elim e si,

elb ise, sa y fa , b u lu t, n im e t v e so z
i in k u l l a m l d i g i n d a y a y m a k , g e n i
l e m e k , g e n i l e t m e k m a n a l a r i n i t a ir.
A l l a h b u y u r u r k i:

y a y a r a k '220*

agildiginda, ( 8 1 /

A m e l d e fte rle ri
T e k v i r 1 0 );

R a h m e tin in

d n iin d e

r iiz g a r la r i

g o n deren

O 'd u r. ( 7 / A r a f 5 7 ) .

Yine b uyurur ki:

ve o liim d e n s o n ra te k ra r d iriltm e y e
g iig le r i yetm eyen

y a y a n la ra ,

Yaydikga

(7 7 /M iirse lat

3).

Y an i:

b u lu tl a r i a t m o s f e r e y a y a n riiz g a rla r.

D iv a n ' I, s. 2 2; N a h i^ s ,

tjlerhu l-K asaidi 6 0 , 7-

3).

da dirildi.

A llah buyurur ki:

S o n ra

d ile d ig i

v a k it

onu

te k ra r

diriltir (A bese 2 2 ) ;

A lla h gokten

b e lli b ir o lg iiy e g o re su in d ird i. B iz

43)/

Yiice A llah in
i

kullam lan oliiyii diriltm ekle i l g i l i ^ j

flillerinin her ikisi de
ayni anlam dadir.
ekte Gise
er ,

il^ d esi , e lb ise n in

s e rilm e s i soziinden alm m i tir. Ru
oyle
anlam
d eair
da
r:

'',
.

1220 * K ira a t f a rk in d a n a y e tte g e en

1(.

D eniyor

R iiz g ^ la ri etrafa y a y a n m e le k ler v ey a

1219 air, T a ra fa . B kz.

(25/F urkan

A llah, bliiyii diriltti,

rah m e tin i h e r ta ra fa yayan O d u r

2 8 (;

j j ^

o ld iirm e y e , diriltmeye

o n u n la o lii b ir m em le keti d ir ilt t ik

ve

Y i n e b u y u r u r ki:

( 4 2 /

( m iijde)

k e lim e si, J ^ ty a y m a ) o la ra k o k u n m utur. B u,

ib n A m ir k ira a tid ir. M tle ilif b a z e n , b u k iraat

B u , N a f i, ib n K estr, E b u A m r, E b u C a fer

f a rk la rin i g o z e te re k , k e lim e le ri o n a g o re i le-

v e Y a k u b un k ira a tid ir. B k z . D im y ati, ithaf,

m e k te d ir -(M tlte re im ie r).

226.

1056

M tifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

y a y ilin ( 5 8 / M u c a d e l e
okunm
t uur. 1223

(^aginin f e la k e t le r i se n i

440-

d iir d ii iy ic e y a y ild ik t a n so n ra

k e lim e si

y a y a r k e rt .1222
^* -'jSizin

ig in g u n d iiz u

,d a m a r l a r d i r .

d e y a y ilip g a liy m a y a p a n d u r ( 2 5 /

Furkan 47). Yani: gunduzii etrafa

Bu

h ald e

ism i

i s e , y a n i , d a g i n i k h a l d e o l a n
k o y u n l a r d i r . B u f o r m ,

yapm itir. N itekim buyurur ki:

a n l a m i n d a d i r , t i p k i ,

R a h m e tin d e n d o la yi,

alm alari

d u rm alarin d an d ir.

b in e k

t a r aDf i rnsdeagki i
n 9

y ay ilm i?

yayilm a ve k a z an aram a zam ani

is e ,

h a y v a n m i n d a m amr leasrim
d im
r
i.

B o y le d ir f e la k e t le r i d iire rk e n ve

3>

e k l i n d e
11(

m eunr

k e lim e sin in

.a n l a m i n d a o l d u g u g i b i

Y in e b u a n l a m d a o lm ^ ^ iiz e re :

A lla h , g e c e y i ve g iin d iiz u y a r a t ti k i

g e c e le y in

genig, uzun b ir tiiy g iy in d i, d e n i r .

d in le n e s in iz

ise

O nun

liit n f v e kere m in d e n a ra y a s im z (2 8 /

K asas 7^).

o ttu r ,

kendi ihtiya larim giderm ek i in

ali m alaridir. A llah buyurur ki:

b ir

yagm ur

y a g d ^ i n d a y a y i l i r , y a n i : O irilir, m e m e

I n s a n la r in y a y ilm a s i,

,
ah in, y a y g in

'S o n ra d a s iz g im d i

l k a n r . B bai
u k o yg uibnil aebr
y
ir
r. inB uh aasnt al lamim
ke d^d
a
i:

Yer, m em ebap

g ib i o tla rla doldu, d e n m i

tir.

y e ry iiz iin d e d a g ilip y a y ila n in s a n la r

o lu v e rd in iz (30/R um

,k e s t i m / d o g r a d i m d e n i r k i, b u y o n t m a

2 0 )

Yemeni

kesm e

sirasin d a

y e d ig in iz d e d e h e m e n d a g ilin .S o h b e t
etm ek ig in de iz in s iz g irm e y in (33/

^ h z ^ 5 3);

liitfiin d e n

(n a s ib in iz i)

a ra y in (62/C um a 10).

m anasindadir, der.
K im isi

de:

S ize :

is e ,

air, D a b el e l- H u z a . C a h iz ,
d iy e

k e n d isiy le

te d av i edild ig i b ir e fs u n d u r.

/ N --Z
O nl uk nm abki r i st et epyeeyn
e
i n
i

g o s te rm i tir.

E b u lB kz.

tir . d eAn ymn ii

e k i l d e y e r i n d e n a nu zaadkalm
a

i n
i
i n
i

A ta h iy y e

h astam n

: .Y e r i n y i i k s e k o l a n k i s m i d i r

Y a y ilin , d e n ilin c e de

B eyan- Teby'm, 111, 2 0 8 .

d o k iilen

a l a r b a z a l m a r a k s o y l e npmatir
ri.

fiili,

Jir kiraate gore i s e :

ondan

N am az

k ilin d ik ta n s o n ra y e ry u z iin e d a g ilin

ve A lla h in

O d u n u , t e s t e r e ile

d en ir. O n u n

h e r u z a k la g a n

.a y n i z a m a n d a g ik m ig d a

sa y ilir

C a h iz ,

1223
^

kiraatir^
.az ,
1057

Ragip el-lsfah an i

k i:

A lla h

b uyurur

S iz e : K alkin, d e n ilin c e de

/ N --t
A llah b uyurur ki:

kalkin ( 5 8 / M i i c a d e l e 1 1 ) .
D iriltilm ek

de

y attik ta n

sonra

fo rm lariy la d ile

U s u lc a c ik g e kenlere, (79/N aziat 2).

ve

D eniyor ki: B u ayette g e 9en

g e t i r i l m i tir.

kelim esi, Felegin seyriyle dogudan

a y a g a k a l k m a k o l d u g u n d a n

kaldiriyoruz?

lkip batiya giden yildizlar, veya

kendi seyirleriyle batidan doguya
dru seyreden yildizlar, dem ektir.

S o n ra o n la r a n a s il et g iy d ir iy o r u z ?

Bu kelim e, bir araziden lkip baka

(2 /B a k ara

bir araziye giden okiizii tanim layan

Y u c e A l l a h :

H e le k e m ik le re bak,

o n la r i

n a s il ayaga
259)

b u y u r m u tu r.

Bu

d e fe th a li b i i m i y l e o k u n m u t u r .1224

Kimisi
9ikaran, yani: C anlarini alan m ele^
lerdir, der. K im ileri ise: l leri idare
eden m eleklerdir ve ilm e k
attim , soziinden alin m itir, derler.

F enahklarindan (gegim sizliklerin

den) k o rk tu g u n u z k a d in la r a g e lin
ce: O n c e k e n d ile r in e o g iit v e r in , 4)/
N i 3s a4 (.

k a d i n i n k o c a s i n a k a ri

a n t i p a t i d u y m a s i , l ao nd m
a na yhiop
n e f r e t e t m e s i d i r . O n a ita a t i k e n d i n e
y e d ire m e m e si, g o zu n iin o n d a n b a
u d ku ar .s iB
na du9ai bdoaalknui
d ^ l e ad ier r
:

ifadesinden alinm itir.

de: in san larin ruhlarm i

flil, nun h a r f i n i n h e m za m m e li h e m

A yette dzellikle, kolay 90zule

bilen diigiim dem ek olan
kavram im n zikredilm esi, onlar i in
iin kola^ olduguna dikkat 9ekm eyi
hedeflem ektedir.

Dibi yakin olup, kovasi

bir $ekite
dem ektir.

d iari

almaya can attigi ey, m anasina gelir.

,o tu rd u g u n d a s a n k i
im k a n s iz b ir a rk a d a ^ lig i y a a r

Kimisi de: Devenin neitasi, ordunun

serbest bulup siirdiigii ve herhangi bir
yere baglamadigi suriisudiir.

g ib
225.'
i

kuyu

bakanm paylan dagitma dan

im a m in y a n in d a - 4 4 1

9ikan

i f a d e s i is e , k a b a rm i

ise,

y ila n

soktu,

dem ektir.

d em ek tir.

/ N--e
1224 e l-H a s a n ta r a fin d a n

e k lin d e k i

^ -

m u sa d a b u a z b ir k ira a ttir. B k z . D im y ati,

/ s . 162.
1225 air, F e re z d a k . B ^ z . D iv a n i, s. 4 1 6 ; M ilb e rre d , K am il, II, 4 3.

10SB

ve : kelim eleri, bir eyi

m eydana g etirm ek ve onu e tm e^,

yetitirm ektir. A llah b uyurur ^i:

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozlugu

A r t ik ilk

yaratiligi ogrenm ig b u lu n u yo rsu n u z;

d iig iin iip ib re t a lm a n iz gerekm ez m i?

bu nd an s o n ra a h ire t h a y a tim
y a r a t a c a k t ir ( 2 9 / A n k e b d t 2 0 ) .

B u n l a r i n h e p s i d e Y t i c e A l l a h a

(56/V akia 62).

m a h s u s ic at h a k k m d a d ir.

anlam da f a la n
adam ye tig ti, denir. ise, gen
dem ektir.

Bu

Yiice ^ l l a h m:

f i i n k i i g e ce

kalkigi hem

d a h a e tk ili, hem de so z b a k im in d a n

'

B ulutun

havada

oluup y a v a y a v a ^ biiyiim esidir.

A llah buyurur ki:

y a g m u r y iik lii b u lu t la r i yaratan da

0 / r(1 3 /R a d l 2 ) .
ise, bir eyi icat etm ek
ve y e ti tirm ektir. Bu genellikle
hayvanlar
i in
kullam lan
bir
ifadedir. Yiice A llah bununla ilgi
olarak b uyurur ki: '
D e ki:

,O n u n a g a c in i s iz m i yarattim z
y o k s a yaratan b iz m iy iz ?
5 6)/
,V a k i a

71-72)

d y etlerin e

ve g o n u lle r veren O d u r (67/M iilk

23 (;

b e n z e m e s i n d e n b o y l e d e n mt i ir.

b ir y a r a t ik o la r a k teyekkiil e ttird ik

(23/M iim inun 14)

B o y le c e s iz in
y e r in iz e

b e n z e r le r in iz i

g e tire lim

ve s iz i b ilm e d ig in iz b ir yaratiligta
te k ra r v a r e d e lim d iy e ( 5 6 / V a k i a

6 ;(

A lla h

,Yoksa o n la r

siis ve z in e t ig e ris in d e yetigtirilip de

O n a isn a t e d iy o r la r )? ( 4 3 / Z u h r u f (
,a y e t i n d e s d z k o n u s u e d i l e n i s e ) 1 8
k a d in la rin te rb iy e ed ild ig i, te rb iy e
.e d i l i r , d e m e k t i r
Bu

ay e tte

ge en

f i i l i ,

e k l i n d e o k u n ,m
B
t^.
uu
urn a g o r e

y e tig ir/te rb iy e o lu r, d e m e k t i r

gib i

S-b^- /

M iz ra k ,

b i,er y i

b in a ,

d ik m e k ,

d o g r u l t m a k t i r .

s iz i d a h a to p ra k ta n yarattigi zam an

(53,N ecm 32); .

S o n ra o n la r in a rd in d a n >
bagka n e s il inga ettik (23/M iim inun
31); s o n ra o nu d ig e r

g elin ce

in, i n s alnkianr i li ac na d ai ntbe

a
u

S iz i yaratan, size k u la k la r g d z le r

S o y le y in g im d i

,ba n a tutugturm akta o ld u g u n u z ategi

d a h a s a g la m d ir (73/M iizem m il 6)

sdziinden
ise, n am az i in
kalkm ak ve ayakta durm aktir.

da

ve

A ra p la rin

bu

d zerin d e

kurm ak
i s e ,e ybi n
ir

ina
i s e

ta

isim d e
kurban

d i k i l teoinrg ublvtu
aa
e

.
ek lin d e

g elir

ta p tik la ri ve
k e s t i k l e r i latri
a

.v a r d i
Y iic e A lla h b u n d a n s o z e d e rk e n
o y l e b u y u r u r:

s a n k i pu tlara

g id iy o rla r m ig

g ib i

2 2 B u, N a f i, ib n K e$r, E b u A m r, ib n ^ m ir ,
E b u C a fe r v e Y ak u b un k ira a tid ir. D im y ati,

ith d f, s. 385.

1059

Ragip el-Isfahani
f ir la y a c a k la r

(70/M earic 43);

dikili taglar (putlar)
iiz e rin e b o g a z la n a n la r i (5/M aide

eklinde gelir. A llah buyurur

ki: '

3).

(88/G a iye 3).

B unun ogulund'a

kullam ldigina da rastlam r. oyle ki:

ise, du zen len m i yani,

tayin edilm i , b e lirle n m ig paydw .
A llah buyurur ki: I

D ikili taglar da, f a l

o k la r i d a (5/M dide 90).

ise, y o rg u n lu k tu r.

fiilinin form lari ise:

Yoksa o n la r in m ulkten, b i r p a y i m i
vardir. (4/N isa 53);

G o r m iiy o r musun,

M egakkat ve
a c i de b a n a geytan d o k u n d u (38/Sad
41) ayeti, B ir kiraatte
eklinde
o k u n m utu r.1227 B u m astar, ve
m astarlari gibidir. A llah buyurur
ki: 1 1

nasip
v e rilm ig o la n la r, (3/A l-i im ran 23;
B o g k a ld ik g a , hemen
g a lig m aya k o y u l (9 4 /in irah 7).

k e n d ile rin e

k ita p ta n

b ir

. G n a

O r a d a bize yorgu n lu k gelm eyecek,

savag agti, diigm an o ld u deyim inde

o ra d a bize usang g e lm e y e c e k tir (35/

h a rp kelim esi k ullam lm asa da anlam

F a tir3 5 ).

tamdir.

deyim i, f a la n gey be n i
y o rd u ve b e n i u s a n d ird i, dem ektir.
Bu anlam da a ir oyle der:

B ir h iiz iin y a k a la d i be n i

442-

g e c e y le b e ra b e r dayanilm az.[12%
ifadesi ise, deniyor ki:

koyun ve ke i i in kullam ldiginda

nlarm b o y n u z la rin in d ik d u rd u g u n u
anlati r

G o g s ii d ik d u ra n d ig i

devedvc.

B ig a g in sapi,

[Yani: B iiy iik

iiz iin tu ve ra h a t h a y a t gibi].

k a b za si, dem ektir.

ise, yorgunluktur. A llah

buyurur ki: ,

onun a s h d ir .
asltna ddndu, dem ektir.

G ergekten b iz bu y o lc u lu g u m u z d a

Toz, kalktt, yiikseldi,

m anasindadir.

gibidir:

epey yorulduk, (1 8 /K e h f6 2 ).

Y o rg u n lu k ,bitkinlik,tukenm i lik

1227 B u, Y ak d b u n k ira a tid ir. B k z . D im yatt,

/ s. 3 7 2 .
1228 air,

T u fe y l

e l-G a n e v i.

U m detu i-H u ffa z,

Egdni,x\v,81.

1060

B k z.

m addesi v e

S em in ,

$ ^ ,

B ir eyin, nisabi,

falan,

Perdeyi kaldirdi.

D ilbilginden ise, bilinen bir

eydir. M u sik ide ise, bir m akam in
adidir.

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

/ N -s-h

samimi olan kii anlamindaki

ve formlar! tipki ve

: M u h a t a b i n y a r a r m a o l a n b i r

formlari gibidir.

i i v e y a s o z i i a r a t i r i p b u l m a k t i r . B u

Bu baglamda air o yle der:

k o n u d a A l l a h b u y p r u r k i:

. '

ig ten lik le y o g u rd u g u m b ir

443-

// de

s e v g iy le s e v d im .
2

za m a n o n la rd a n y iiz g e v ird i ve goyle

ded i: E y k a v m im ! A n d o lsu n k i ben

/ N-S-r

size R a b b im in e lg ilig in i te b lig ettim

ve s iz e o g iit verdim , f a k a t s iz ogiit
( 7 / A r a f

V : K elim eleri, yardim

. - .

Ve o n la ra : E lb e tte ben size ogiit

manasim ta irlar. Bu konuda Allah

buyurur ki:

verenlerdenim, d iy e

y e m in etti

( 7 / A r a f 2 1 ) ; ,

verenleri se v m iy o rs u n u z
7 9 (;

'

B e n

S e v e c e g in iz b ir gey d a h a

va r: A lla h 'tan yardim ve y a k in b ir

fe tih . (6 1 /S a f 13); '

size ogiit verm e k istem ig o lsa m da,

A lla h in y a r d im i ve F e tih g e ld ig i

e g e r A lla h s iz i h e la k etm eyi m u ra d

zam an

(110/Nasr

e d iyo rsa, zaten ogiit verm e m in size

O n la r: B i r

b ir fa y d a s i o lm a z ( 1 1 / H u d 3 4 ) .

gey y a p a ca k s a m z, gunu y a k in

B u ,

Ona, te rte m iz b ir

se v g i be sled im , s o z i i n d e n a l i n m a d i r .
Onun

i( in

dey im i

de,

1)

da

ila h la r m iz a yardim

edin, d e d ile r
(21 /E n b iya68 );
.
A lla h size yardim ederse, s iz i

b alm en sa fo la n id ir.

y e n e ce k yoktur. E g e r s iz i y a rd im s iz
Ya

da,

sd ziin d en

a h n m i t i r k i, d e r iy i d iktim , d e m e k t i r .
B u n a b a g l i o l a r a k

, t e r z i ;

b ira k irs a ,

a r t ik o n d a n s o n ra size

kim yardim edebilir? (3/A l-i Imran

160).

is e , i p li k tir .

Yine Allah buyurur k i:

Bu

konuda

A lla h

buyurur

ki:

E y im an e d e n le r! Sam im i b ir tovbe
ile

A l l a h a

doniin.

( 66 / T a h r i m

^ ve k a fir le r to p lu lu g u n a

k a rg i b iz e y a r d im et! (2/Bakara250);

M il m in le re

8). B u , i a r e t e d i l e n i^ i a n l a m d a n

yardim ise, b iz im n e zd im izd e b ir h a k

o ld u (30(Rdm 47); '

b iriy le

y o ru m la n ab ilir.

B u n lar

da

B iz

y a ih ^ s (sam im iy et) y a d a ih l^ m
(s a g la m la tirm a)dir.
B ir k i in in

sifati o la ra k o k a

1229 a r, b elli d e il. B k z. S e m in ,

Huffaz,

Umdetu 7-

m a d d e s i.

1061

Ragip e l-Isfa h a n
p e y g a m b e rim iz e ve in a n a n la r a hem

d iin y a h a y a tin d a hem de g a h itle rin

'

g a h itlik e d e c e k le ri g iin d e k e s in lik le

E y in a n a n la r, A lla h in

yardim

ederiz

y a r d im c ila r i olun. N ite k im M e ry e m

( 4 0 / M i i m i n

51);

ve

o g lu

Isa

da

h a v a rile re :

A l l a h a

o n la r a yardim /> kim se de

(giden y o ld a ) benim y a r d im c ila r im

b u lu n m a z ( 9 / T e v b e 7 4 ) .

k im d ir? dem igti. H a v a r ile r : A lla h

Y in e b u y u ru r:

G e rg e k b ir do st o la r a k

A lla h y e te r ve yardim ci o la r a k da
A lla h y e t e r ( 4 / N i s a 4 5 ) ;

S ize

0 'ndan bagka

ne b ir d o st vardir, ne de b ir y a r d im c i
( 9 /T e v b e 116);

(yolu n)un y a r d im c ila r i biziz, d e d ile r

(6 1 /S a ffl4 ).

'

ta lep etm ek tir.

O nlar,

y a rd im

^b u y u r u r k i:

b ir

u g r a d ik la r i

ise ,

z u liim

VC

za m a n

A lla h i b ira k ip da

y a r d im la g ir la r

k e n d ile rin e y a k in lik s a g la m a k ig in

s a ld ir iy a

b ir b ir le r iy le

39 (;

4 2)/

e d in d ik le r i ila h la r i o n la r a yardim

^^^
o n la r i

etselerdi y a ! ( 4 6 / A h k a f 2 8 )

b a r in d ir ip

yardim

edenler,

igte

B u n a b e n z e r a y e tle r p e k oktu r.

.b u n la r b ir b ir le r in in d o s tla r id ir la r

Y iic e A lla h m k u lla rin a y a rd im

B u n u n la

e t m e s i a n l a i l a b i l i r b i r e y d i r . I n s a n i n
A l l a h a y a r d i m i is e , o n u n y a r d i m a
m u h t a k u l l a r i n a y a r d i m
A y rica

Onun

b elirled ig i

etm ek tir.
sin irlari

b e ra b e r

d in d e

sizd en

yardim isterle rse , o n la r a yardim

etm eniz de iize y in iz e b o rg tu r ) 8/
E n f7a2l (;

'

Z u lm e u g ra d ik ta n so n ra

so z lerin e

muzaffer olan kim se ye g e lin ce , igte

h iik iim le rin e

o n la r in a le y h in d e ce za verm e k ig in

b o y u n eg m esi, y asak k ild ik larm d an

h e rh a n g i b ir y o l y o k tu r ( 4 2 / u r a

ko ru m asi,
bagli

ona

k a lm asi,

v e rd ig i
onun

4 1 (;

u za k d u rm asid ir.
B u k o n u d a A l l a h b p y u r u r k i:

Bu, A lla h i n

d in in e v e p e y g a m b e rle rin e g d rm e d e n

"

Bunun

,iiz e rin e R a b b in e : B e n y e n ik d iig tiim

ba n a yardim etl, d iy e re k y a lv a r d i
K a m e r / 5 14 0( (.
A y ette

yardim edenleri b e lirle m e s i ig in d ir

( 5 7 / H a d i d 2 5 )

d e n m i

tir.
u n da eBndom
iyklekem
ac t
e
i
tir: B a n a r e v a g o r i i l e en k S
i lamn a
i

E y im an

da

e d e n le r! E g e r s iz A l l a h m d in in e

r e v aiin kg ioi r i ibl em

tn
iii ir,

yardim ederseniz A lla h d a size

yardim eder ve a y a k la r in iz i s a b it

sen in e m rin le o n la ra v a rd im . O n u n

tu ta r ( 5 7 / M u h a m m e d 7 ) ;

k en d in e y ard im etm en d ir.

1062

in

bana

y ard im

etm en

a s l i n d a
i

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

/ N -s -f

ise,
y ard im lam adir.
A llah buyurur ki:

O n la ra :

Ne

o ld u

s iz le re

: B i r $eyin y a r is id ir .

de

y a rd im la y m iy o rs u n u z ? d e n ilir (7 /

Bu konuda A llah buyurur kl:

Saffat25).

E g e r

H in stiyanlarin
'
diye
isim lendirilm eleri hakkinda onlarin

dyette
boyle
kay d ed ilm i
olm alarindandir, den m i tir:

h a m m la rin iz in

E y in a n a n la r, A lla h in

g o c u k la ri

yoksa,

b ir a k tik la r i m ira s in yarisi s iz in d ir

(4/N isa 1^);

ve e g e r b ir {ek k a d in ise za m a n
m a lm , yarisi

ona

v a r d ir

(4/N isa

focugu olmayan, fakat)

y a r d im c ila r i olun. N ite k im M e ry e m

,k iz k a r d e f b u ln n a n b ir k ip o ltirs e

o g lu

b ira k tig i m a lin yarisi o n u n d u r

is a

da

h a v a rile re :

A l l a h a

N176
isa (.

(giden y o ld a ) benim y a r d im c ila rim

( 6 1 /S a f l4 ) .
K im isi

O nlarin

alm alarm in n e d e n i ,
olm alarindandir.

bu

ismi

kdydnden
k d^e

; da ogulu:

deyim i ise, k a fta n i b a ld ir in m

y a r is in a g e ld i, d em ektir .
ise, bir dl,ektir; sanki
egin yarisiym
biiyiik
i gibi
ol
tiir.
diisiiniilm
ekAyni
ild e
ii,
,K adinlarin m ask esi

nispet

d e d ile r

ki,

Y a h u d ile r

H iristiyanlar b ir ey

u ze rin d e de g ille r. H iristiyanlar da

sanki, biiyiik m askenin yarisiy m i

tiir. B u iiniilmii
m anada
air
dii
oyle d e r:

Y a h u d ile r b ir u z e rin d e deg iller,

.. -

dediler. (2/B akara 113).

falan

kabilenin

deyim i,

arazisine

K a d in in ) P e g e dii$tii, onu ( -444

yardim

;du qu rm ek iste m e zd i

edildi, yani: O raya y am ur yagdi,

m anasindadir. iinkii
arazinin yardim idir.

denir .

eklinde gelir. A llah buyurur ki:

yariya kadar

olan kap dem ektir. Y ariya gelen giine

de:

i indeki

k im d ir? dem iqti. H a v a r ile r : A lla h

( y o lu n ) u n y a r d im c ila r i b iziz. dediler.

4)/

O n u hem en k a p ip a ld i, e lle

yagm ur,

F a la n a d a m a y a rd im

k e n d in i b izd e n k o ru .
du

geldik .

Yolun yarisina

kii

ettim , deyim i de, y a a ra z iy e y a r d im in

istiare yoluyla k u llanilm asidir ya da

d ire k y a rd im dem ektir.

^
, N a b ig a e z -Z u b y a rri. B kz. D iv a n ' 1, s.
40.

1063

Ragip el-lsfah an i
biiyiikliik arasinda bulunan kadmdir.
i kinin
oHm, kaynatilarak
yarisi
buharla.am,
demektir.

sa larim uzatiyorsunuz?

M uam elede

k a v m in in p e rq e m id ir, s o z i i , o n la r in

ise, adalettir. Bu

da, arkadaindan verdiginden fazla bir

m enfaat kazanm am ak ^ ancak ondan
gordiigii zarar kadar zarar vermektir.

u z a t ir s in iz T 231 Yani, neden onlarin

F a la n

adam

baqidir, g o z iid iir , s o z i i g i b i d i r .

ifadesi, sa uzadi,

dem ektir.

kavram i, hizm ette de

j- ^ is e , en i^i m eralardan biridir.
k u llanilm itir. Bu baglam da hizm et
F a la n ad am k a v m in in
gbrene .
oguluna

p e rq e m id ir,
sbzii,
bu
m eraya
denmitir. B u da, hizm et gbrenin,
benzetm e yoluyla
sdylenm itir;
aldigi fayda k ad ar efendisine faydali
onlarin en se kini dem ektir.
olm asidir.

ve ise, hakkini

aram ak, istem ektir.

N -d -c

/N-s-a

olgu n la qti,

: S aqin perq em i, demektir.

p iq ti,

dem ektir. A llah

buyurur ki: -

Birinin per em inden tutm ak fiili ise

oyledir: .

k iz a r d ik q a

Allah buyurur ki:

(4/N isa 56).

Y e ry iiz iin d e h iq b irc a n liy o k tu r

ki, id a re si ve y o n e tim i O nun elinde

olm asin. (11/H ud 56).

Yani,

0,

bunu

yapabilm e

im kdm na sahiptir. A llah buyurur

Ji;
.

azabi

D e r ile r i

d u y s u n la r d iy e ,

k e n d ile rin e baqka d e r ile r verecegiz

: G ebe olan devenin

dogum zam anm in g e m esidir. Bu

durum da olan deveye

denir.

F a la n

a d a m in

g o ru q ii/d iiq u n ce si s a g la m d ir.

E g e r , bu d a v ra n iq in d a n

vazgeqm ezse, a n d o lsu n k i biz, onu

perqeminden, o g iin a h k a r v e y a la n c i
perqem inden
tutup
cehennem e
s iir iik le r iz (96/A lak 15-16).
Hz. A ie annem izin hadisinde
d eniyor
Siz,

ki:

d liile r in iz in

s a q la r in i

n a s il

/ N -d -d
Bu

k e l i m e , ^ ^

gibi

da eqyayi
b ir b ir in in iiz e rin e attim , dem ektir.
ise, eyanm iizerine atildigi

ciim lelerde

ge er.

Bu

1231 Bkz. inbul-Estr, Nihdye, , 68.

1064

M tifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

sedird'w.

B undan istiare y o l yla

alim p oyle den m itir:

T o m u rc u k la ri

f a d e s i s e , g i i z e l b i r

d a l d ir .

b ir b ir i

ve

p arlad ig in d an

a g a q la r i y e t ip ir d ik

is i m d i r .

(5 0 /K a f

10);

M e y v e d i z lli m uzlar, (56/

vakia ) .

k elim e leri

iiz e rin e d iz ilm i uzun b o y lu h u rm a

a lt in a

ise ,

v erilen

b irer

S a f a l t i n b a r d a k . A l t i n

t o z u g ib i .

Y ogunla an

bulutlar

da

buna

benzetilerek , diyetam m lanrmtir.

Bir kavm in topluluklari

B i r i s i m t a m l a m a s i d i r .

A g a g ta n y a p ila n b a rd a k, d e m e k t i r .

diye adlandirihr.
ifadesi
ise, kinin kendilerinden destek alip
gii lendigi am calari, dayilaridir.

/N - t - h

koyunun

to s

v u ru larak

o ld iiriilen i d e m e k tir. A lla h b u y u r u r

/ N -d -r

k i:

diimu

[Tazelik,
korpelik,
gen lik,
parlaklik, letafet, zarafetgibi m analara
iaret eden] kavranu gibi
ghzellik demektir. Allah buyurur ki:

nim et

ve

m utlulugun

Y iizlerind e

Bu, onun revnaki dem ektir.

A llah b uyurur ki:

A lla h d a o n la r i

g iin iin fe n a lig in d a n korur, y iiz le r in e

oldugunu s6 y lem itir. A llah buyurur

k i : Y iiz le r
v a r Id g iin i p l i p l p a r l a r ; R a b b in e
b a k a r la r (75/K iyam e 22-23).

B ir de

A lla h onun

ve y u k a rd a n

boynuzlanm iy

ve

size

ve

: V u r a c a k m

gibi

i n s a m n iiz e r in e s a l d i r a n g e y i k v e y a
^

d e m e k t i r . B u u g u r s u z s a y i l n u tir.

U g u rsu z

b ir

adam ,

d e m e k t i r . A y n i k o k t e n g e l e n

ifad esi,

an lam in d ad ir.

zam am n

fela k etleri
sozii

ise ,

b a i m n h e r iki y a n i b e y a z o l a n a t
d em ek tir.

parlaklik, g o n iille r in e se v in g v e r ir
( 7 6 /i n s a n l l) .
Bu anlam a i aret eden fiil,

ekhndedir.
K im isi de bunun eklinde

h a ra m k ilin d i ( 5 / M a i d e 3).

s e v in c in i

g o riirs u n (83/M utaffifln 24).

/N -t-f
: S a f

sudur.

E rk e g in

erlik

s u y u d a b u k e l i m e y l e i f a d e e d ilir .
A l l a h b u y u r u r k i:

S o n ra o nu e m in ve s a g la m b ir

k a ra rg a h ta

nutfe h a lin e g e tird ik

( 2 3 / M i i m i n u n

1 3 );

.
..
D o g ru s u b iz in sa n i, im tih a n etm ek

y iiz iin ii a k e tsin , deyim i vardir.

1065

Ragip e l- l sf a h a n
ig in k a r iq ik b ir nutfeden y a r a t tik d a

onu iq itici, g o r iic ii y a p t ik ( 7 6 / i n s a n

2 (;

k a y n a y ip ,0

,ettim, o n u n o tiiq iin iin

K iy a m3e7t (.

,bu k a d a r f a s ih o lm a s in a

inci de

d iy e a d la n d ir ilm i.
tir

O n u n in
i
kulagm da

inci

d e m e k tir .

oterken a g z im a g m a d ig i h a ld e 221{

,d e y im i

m aila
n mr,M akneotnnidku
i

b u lu n a n ^ ^

.ise, inci d e m e k tir

B u n u n te k ili ,

e k l e t isgi y lyee tgi ye e

r
v erirler.

Bnnu

adini
in sa n i

o yt al en i m lldaererkm
dei i
r
n:

s a b a h a k a d a r

,in san , c a n li

konuqan, o lu m lii b ir v a r lik t ir . O n l a r a

.ise, sivilarm akici olanlaridir

Bilinen dam la da adini alir .

falandan iyilik

dam lam ak tad ir.A

ekilde
y n i

g o r e , ,

m t i.
terek

b ir

la fizd ir

i n s a m n k e n d itsui gy ul e ikn os annui

b ir y e tid ir v e a y m z a m a n d a se sten
.m e y d a n a g e l e n s o z d i i r

.F alan k o tu lu k d am la m a k ta d ir
B u ,

k asted erek

e k lin d e d ir.

y a g m u r y a g a n g e c e d e m e k tir .

-* ; -

4 4 5 -O n a ) g iiv e rc in e ) hayret

gika n b ir m enid en d e g il m id ir ? 7 5)/

e y i g o s t e r e n Bh ea rzhe ann bg iir

d ey im i gib id ir k i ,

a r ebt i r d e
i

d av e t etm ektedir, m an asim ta

ir.

konuqan

d iy e

a d l a n d iinr i l ibri.r Ob ni lug ne y e

i
s o r u l m u :

N -t -k/

? K o n u q a n su sa n n e d ir

O rfte : i n s a m n dille soyle

.digi,
Bu

k u la k la
a n la m d a

duydugu
A lla h

var

B u a n la m d a A lla h b u y u ru r k i:

da

:E n b i y a 6 5 ) .

n kullam lir. B u n ukasi

n bin
a
ii

.ifadesi g i b i

an,
B usesi
ifadolan;
ede, su
k osan
nu
ise, sesi o lm a y a n d em ektir. O n u n
in h a y v a nin
la r
i

a n a k i l s a hO
i bni l avra, r lki ok nl aur
.d e g i l d i r
Y u c e A l l a h i n :
S iz i h e r qeyi

Allah

konuqturdu,

konuqturan

d e r le r

4 1)/

F u s s i l e t 2 1 (.

k o n u)
)a n

d e n m e zim
; artli
sdaed eve
bci
e

r, H u m e y d b. S evr. BD
k z.
iva n1232
' 1, s 2 7 ;.

K a m il

bih y o lu y la s 6 y leairin
n e b ilir
te .

1066

Bu g b ste riy o r k i/ 2 1 (

ise, a n c a k ppee
e

.s ira la m a d a s b z k o n u s u ed ileb ilir

sbzii g i b i :

Sen gok iy i

b iliy o rs u n ki, b u n la r konuqmazlar

B u ifade h e m e n h e r z a m a n insan

S o z g e l i m i :

ve o g iit

veren ib re tlerd ir, d i y e c e v a p l a m i .

k i:

k o n u q m u y o rs u n u z ? ( 3 7 /S a ff a t9 2 (.

k u lla m lm a s i

d e lille r

seslerd ir

b u y u ru r

N e y in iz

H a b e r veren

te rc u m <
e si

M u b e rree iirin
kd ild
, ekbu
1i8 11
5 .,
b k z. ib n M a n z d r,Lisam t 7-

), ( m a d d e si - (M ilte rc im le r (.

M iifredat / K ur'an K avram lari Sbzlhgh

D e n m i.t i r k i: B u , i b r e t a l m a k t i r

ise , in s a n in g o b e g in i

Z ira b ilin m
y aenki tne dt ai m
r kai,mei
e y l e r d i r.

a n c a k i b r e t a l m d i g i n d a k o n u.
ur
A lla h

b u y p r u r k i :

a k , bkaegm
l aedri,g itiirii
k akyui

u s o z i i n e g e l iani cr ie
n
,:

B iz e kug d i li

) o g r e tild i ve b ize h e r geyden (nasip

. .

v e rild i. ( 2 7 / N e m l 1 6 (.

A lla h k a v m im i v a r e ttig i -4 4 6

la ri n s eBs le
u rrai d ka okm
n uu
a
o larak

ad lan d irilm
tir
.
iinkii,
i,

m iiddetge s u r d iir iir iim

Hz

A lla h a h a m d etmeyi, (in s bir

S u le y m a n onlari an lam a k ta d ir. E g e r

a ta b in e re233.'
k

b iir bki,eiry d e n b i r m a n a a n l i y o r s a
bu

o n aa n dgi rb,r e k eknodni sui

g e r.
e k te n su sa n b ir v arlik d a o ls a

B urada

d e n m i.
tir

.Y a n i , b i n m e d i i b i r a i m s ii r ii c ii s iid ii r
E g e r b u m a n a d a b u b e y i t t e nk absai

e y a n l a m a y a n aO gn od raen i bs e
i r,
s u s a n b i r v a r l i k t i r ; k o n u.
an dahi o lsa

yoksa, bu

s o z c i i g i i y l e kauk
a no laanb ikl iar s. t eBdui l kdmaui

A l l a h b u y u r u r k i :

ig te k ita b im z, y iiz iin iiz e

ka rg i h a k k i s o y liiy o r, ( 4 5 / C a s i y e 2 9 (.
D e m e k k i t a p k o n u.
an b ir v arlik tir
Y a ln im
z a soin, u ng o zkloe nr lue
.a l g i l a n i r . N a s i l k i , s b z d e b i r k i t a p t i r

Y i i c e A l l ^ h i n :

g a h itlik e ttin iz ? derler. D e r ile r i de:

h e r g eyi

k o n u g tu rd u ,

k o n u g tu ra n
d e r le r

A lla h

(4 1 /F u ssile t

2 1 ) so z iin e g e lin c e , d e n iy o r ^i: B u

d u y u lan

se sle

g e r e k l e ir.

K im isi

is e , b u i b r e t a l m a k s u r e t i y l e o lu r ,
der.

A h irettek i

ney in

n asil

d i r i l i

o la ca g in i

k i m i n b a b a s i n i n

k afta n i

u z u n s a ,a ko noul a rkauk

k u l l a n a b i l i r .1234
K im is i d e : ifad e sin in
m a n a s i , b ir sozii s o y l e r k e n o n u e n giizel

O n la r d e rile rin e : N ig in a le y h im iz e
B iz i

ek ildi ed esm
o ye kl etir,
y e ndke i
r.

A n c a k .d a d u y m a y l a a l g i l a m r

za m a n in d a

N -z -r /
: )N a z a r), b i r

e y i a l g i l a m a k

i n g o zvi ie vgeb rumz ebka k ii

ev irm ek tir.
adrua d n m e k
kasted ilir.

B u n u n la

b a zoenn
a

vd ea
B a z e n t i dr m
e a da ar an

so n ra e ld e e d ile n b ilg i a n l a m i n d a d a
k u llan ih r. B u m e a k im /s u s u z lu g u n u

Y iic e A lla h
1233 air, H a d d a b. z h e y r e l-A m iri. B kz.

d a h a iy i b ilir.
K i m i s i ,

D ivan' 1, s. 4 2 ; ib n F ^ 'is , M iicm el, 111, 872;

nutkun

hakikati, la fiz d ir, tink ii, la fiz , m a n a y i ,

i i n e a l m a s i v e k u a t m a s i a i s i n d a n
e r e v e y e b e n z e m e k t e d i r , der.

E b u U b e y d e , M ecazu 'l-Kur 'an, 1 ,3 1 6 .

1234 B z . A lin in s o z le rin d e n . B k z . Z e m a h e n ,

Faik, 1, 6 8 ; ib n F ^ i ^ , ib n F a ris, M iicm el ,

111, 8 7 2 ; E bu U b e y d , E m sal, 198; M e y d ^,

M ecm e 'u 'l-Emsal, [ , .

1067

Ragip el-Isfahani
gidermin
e^tir.
baktm
O nun
am a
i
gorem edin denir.
inm edin
Bu di
ve
.susuzlugunu giderem edin dem ektir
A llah buyurur k i :

bakm asi, onlara ihsanda bulunm asi

ve onlarin iizerine nim etlerini bolca
yagdirm asidir. ^ lla h

buyurur

k :

D e k i: G d k le rd e ve

y e rd e o lu p b ite n le re d ik k a tle bakinl

A lla h

k iy a m e t g iin ii

o n la r la

hig

Yiice

A lla h in

k u llan n a

Y unus 101), yani: Dii / 10(.iiniiniiz

konuqm ayacak, o n la r a bakmayacak

H a lk d ilin d e n a zoakrd
g oazle
ha
bakm ak anlam inda, ulem a dilinde

(3/A l-i im rdn 77); bunun bir benzeri

ok basiret anlam
ise, inda
daha
ullam lir. A llah buyurur k i ^
:

' Y iiz le r v a r
k i g iin iq il iq il p a rla r. R a b b in e
bakarlar (75/K iydm et 2 2-23 (.
eye baktim
kullanilan

in

anlamFalan
inda

eye
bir

uzanmbakm
aktir;ak bu
i

eyi
durum
gorm
daekbakilan
ya da
gdrm em ek fark etm ez .

deyim i ise, eyi

bir

goriip onun iizerinde

iinm ektir
dii .
buyurur k i :

,Bakm iyorlar m i o d e ve le re

n a s il y a r a t ilm iq ? (88/G d

iye
17 (.

de ayettir:

eyi
Falan
dii
,iindiin

dem ektir. A llah b uyurur k i :

D e r k e n y ild iz la r a
b ir bakiq bakti da: B e n gergekten
h a sta y im dedi. D e rk e n y ild iz la r a b ir
,ba k ti da: B e n gerg ekten h a sta y im

Yiice A lla h in:e

ise.
anlam da

bakm iyorlar m i
Ar a f 185) sbzii ise, O nun, bunlari / 7 (
taki hikm etini
iinm
yarati
eye
dii
viktir
te .

? y iic e

1068

n iz a m in a

ibekleyi^tir). Bu

Bu,

bekledim ve geciktirdim dem ektir.

Allah buyurur ki:
S iz bekleyiniz,

b iz de bekliyoruz

(11/H ud 122);

Q n i ar> k e n d ile rin d e n once

g e lm iq gegm iq o la n la r in u g r a d ik la r i
fe la k e t g iin le r i g ib is in d e n baqkasim
m i bekliyorlar? D e ki, Bekleyin, ben
de s iz in le b e ra b e r bekleyenlerden

(10/Y unus
u B iz e

102);

bakin d a s iz in

n u ru n u zd a n b ir p a r g a a lin tiy a p a h m

(57/H adid 13);

za m a n o n la r bekletilecek d e g ild ir

(15/H icr 8).

G d k le r in ve y e r in

'

do g ru su

m ahrum durlar (M utaffifin 15).

Y ine b u y u ru r ki:
1 -

d e d i (37/S affat 88-89 (.

hayir,

o n la r g iin R a b le r in i g o rm ekten

o la c a g im

H a y ir

D e d i

k i: B a n a d ir ile c e k le r i g iin e k a d a r
s iire

ver.

Dede

k i:

H aydi

sen

sure verilm iqlerdensin (7/A ra f

15-16);
0 'nd an baqka h e r qeyden uzagim ,
a r t ik

h e p in iz

to p la m n

bana

M tifredat / K ur'an K avram lari Sdzliigii

is te d ig in iz tu z a g i ku ru n , s o n r a hig

ki onun gecikmesi de yoktur

bekletm eyin ( 1 1 / H u d 5 5 ) ;
,

(3 8 /S a d

e A l l a hYiin:

D e k i: I n k a r e d e n le re o f e t ih g iin ii

im a n

,Ey Rabbim
goster bana kendini de bakayim
;Sana. dedi. Rabbi ona buyurdu ki
Beni goremezsin ve lakin daga ,
egeroyerinde durabilirse , zaman
sen de beni goriirsiin ( 7 / A r a f 1 4 3 (

e tm e le ri f a y d a

o n la r a g d z

v erm e z

a g t ir ilm a z

ve

(3 2 /S e cd e

2 9 ) ;

G o k ve y e r o n la r m

..

iiz e r in e a g la m a d i. O n la r a m iihlet
de verilm edi ( D u h a n 2 9 ) .
O n larin

b e k le tilm e y e c e k le rin in

tiird e n

b ild irilm esi a y e tte d ik k a t ek ilen

ne

an

e rte le y e b ilirle r,

g elin ce ,

m a k b u k i t a b i n k a p s a m i iandl a
i
taar.

ne de

Ayni

z a m a n d ale r d e
i

one a la b ilir le r ( 7 / A r a f 3 4 i ; a y r i c a
b u y u r u r k i:

o n la rin

e c e li vardir. 0 / g e ld ig in d e ,

ay e tle rin e

//' iim m etin

i k l a m a s i n a g i r m e k , o n l a r amr eai
t

e y e i a r e t t i r : '

kik
im
n leikkga,al madapia
k
i
:a n l a m i n d a
Y iic e

da

k u lla n ih r.

M esela

A l l a h :

E y im a n e d e n le r! P e y g a m b e rin
e v le rin e v a k tin e bakm aksizin ve

yem eg e iz in v e rilm e d ik g e g irm e y in .

O nlarin Sana baktiklarim
gorursiin, bakarlar, ama gormezler

( 3 3 / A h z a b 5 3 ) ;

B e n o n la ra

bunun iizerine sizi y d d irim

garpmigti ve siz de bakakalmigtiniz

B a k a r a / 52 5( (;

h e d iye g o n d e re y im de, b a k a y im

A r a f1/ 97 8( (;

e lg ile r ne de d o n e c e k le r ( N e m l 3 5 ) ;

m e le k le rle / g e liv e r s in de ig

Sen, onlarin agagiliktan dolayi

baglari one egilmig, gdz ucuyla
gizli gizli etrafa bakarlarken atege
sunulduklarini gdriirsiin) ( 4 2 / u r a

b itir iliv e rs in . ( 2 / B a k a r a 2 1 0 ) .

4 5 ) ,

O n la r sa d e ce gozetiyorlar

ki, A lla h , b u lu tta n g o lg e lik le r ig in d e

Y i n e b u y u r u r k i:

O n la r

bakanlar da var. Fakat sen, korlere,

iistelik basiretleri de yoksa hiddyet
edip yol gosterebilecek misin? (10/

k e n d ile r i f a r k in a v a rm a d a n a n s iz in
kiy a m e tin b a g la rin a g e lm e s in i m i

bekliyorlar? ( 4 3 / Z u h r u f 6 6 ) ;
O n la r
da ( ek h a y k irig a bakiyorlar. O y le

ig lerinden Sana

Y u n u s 43).
B u n larin
az lig in d an

h ep si,

y eterlilig in

k a y n a k la n a n

hayret ve

1069

Ragip el-(sfahani
g d z le rin d e n b ir b a k i v a r d ir .'221

k i n h kl abr iadkia
i
r.

G o r i i

a l l

v e r i i n d e

H a n i b iz d e n iz i

k a r ili k li g o r i i l e r i n i o r t a y a k o y m a s i ,

y a rip , s iz i k u r ta rd ik d a F ir a v u n un

b irb irin i te n k it e tm e s i, h e r b irin in

a ile s in i bogduk, s iz de b a k iy o r d u n u z

k e n d i g o r i i a i s i n i o r t a y a k o y m a s i

B a k a ra 50 ) a y e tin e g elin ce , b u / 2 (

e k l i n d e s e r g i l e n e n t a r t i m a d i r .

siz

o n lari

se y re d iy o rd u n u z,
ib retle

veya

b a ke ikyi ol lredr ui nndue

z

y o r u m l a n mt i ir.

ise , a r a t i r m a d i r . B u k i y a s t a n

d a h a g en e ld ir. Z ir a h e r k iy a s b ir n azar,
h e r n a z a r ise b ir k iy a s d egildir.

a i r i n
so z ii is e :
_ V

/N -a -c

Z a m a n o n la r a b a k ti ve - 4 4 7

Bu,

z a m a n in

o n la ra

ih an et

ettig in e v e o n la ri y ik im a u g ra ttig in a
e k mdei k kt iart.

ise,

Bz.

P ey g am b erin

o n la rd a n

e k ild e

(sas

herhangi

b ir

h a k k i n d a

O n la r in

a t e p e r i b ir b ir in i g o r m e m e lid
123ir6,

O n u n d o ksa n d o k u z d ip koyu n u var,

benim ise b ir {ek d ip koyunum var,
d iye a n la tti ( 3 8 / S a d 2 3 ) .
K u l l a n i l d i g i b a h c a i f a d e l e r :

,d e , b e n z e r d e m e k t i r . A s h i s e
e n d i r o. nYuannlia, b uo rya doia
li

h e r b ir h a sim , d ig e rin e b a k m a k ta ve

A dam ,

koyu n

e tin i

tik a b a sa y e y ip o n d a n h a z im s iz lik
duydu.

so z ii d e b u tiird e n d ir.

e k l i n d e d i r . A l l a h b u y u r u r ki:

a r a s ianyda an Myvia
je

ay irm ay an lar

s d y l e d i g i :

gorecek

o la n im
b idr e k a^ bobim
lie

rik le rin
ken d in i

k o y u n l a r i n i n d i is i d e m e k t i r . o g u l n

B ir i: i p e bu benim k a rd e p m .

b irb irin i

u
:) d e m e k t i r .

: K o y u n , y a b a n sig iri v e d a g

o n la r i m a h v e235{
tti

A d a m in

k o y u n la ri

se m izle d i.
Beyazlam ad\r.

is e ,

d iiz y e r d e m e k t i r .

o n u n l a m i i c a d em
l eeyke t egdi ri ir.

a i r iin
s e, s o z i i n e

/ N -a-s

a r e t t i r
i:

' -

: H a f i f u y k u d em ek tir. A lla h

b u y u r u r ki: 0

D e r le r k i: O n d a c in le r in - 4 4 8

s ira d a sizi, y in e k a tin d a n b ir g iive n

",ailL e b ld . 2B3u
5 !d a h a o n c e

-m a d d e s in

de m
g ei
.tir
K a y s b. E b l H a z im h a d is i. B u d a h a o n c e 1236
m a d d e s in d e m
gtir
ei.

B k z . S a fe d i, el-G a ysu i-M u se c c e m ? 123 ,

n k im e a it-
i
i

b e lir tilm e mtir

i.

2 6 31;,

M tifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

ve e se n lik o lm a k iize re h a fif bir uyku

atm

sarvyordu, (8/Enfal 1 (;

k ilic in

<
<

'
S o n ra o

ked e rin a rd in d a n (A lla h ) iiz e rin iz e

>uyku

oyle b ir e m inlik, o y l e /

in d ird i ki, o, ig in izd e n b ir z iim re y i

o rtiip b iiriiy o rd u (3/A l-i Im r^ i 154).

Bu ayetlerde ge en 1

a y a k k a b is i

(nail (,

a y a k k a b is i

(kilifi)

gibi
,Ise

ifadeler k u llam lm
tir
i .

bileginin alt kism indaki tiiylerinde

bir beyazlik bu lu n an a t .
a y a k k a b ili,
ayakkabism i
adam . B u zengin g iyinm
adam ii
in tanim
de k lam
u llanilir
ak i .

m esinin goniil h uzuru ve rahat lam a

Y alinayak) kelim esinin fakir k i)

i

oldugu ye H z Peygam berin (sas):

in kullanildigi g ib ii.

M iijd e le r olsun, h a f if

uyku u y u ya n h e r k u la , 1238 soziine

N -a -m/

iaret ettigi de sdylenm itir.

: .iyi hal/giizel hayat dem ektir

N im et

/ N -a -k
B u konuda bilinen m isal,
< y o b a n , d ze l h ita b iy la

h a y v a n la rin a seslen di. A llah buyurur

kiY

sadece b ir g a g irm a veya b a g irm a d a n

b a sk a sin i

ip tm e ye re k

form u ise, bir fiilin bir kere

b ir varu s

yapildtgtnt gosteren
ve

haykiramn

h a lin e benzer (2/B akara 171).

dilbilgisi

isindan
u insam
k u ru lu
an
o tu ru p ,b in is gibi hal, tu tu m
larm
taviri vb
tanim
davrani
layan
sifatlarin form undadir .

k d firle rin hali,

k elim esinin

.b ir k iifu r gibi bir kaliptir

N im e t

kavram i

k u llan ild ig in d an

cins

hem

az

i in

hem

de

e r l i d i r . A l l a h b uiynoukrpue
i
r

k i:

/ N -a -l
: S ozciigii,bildigim iz ayakkab i

demektir. A llah buvurur ki:

.piphesiz

R a b b in im ;

senin

ayakkabilarim

gika r;

E g e r

,A lla h ,in

nim etlerini

s a y m a k la

b itire m e z s in iz

s a y a rs a m z

(16/N ahl

18);
E y is r a ilo g u lla r i, siz e v e rd ig im

hemen

nim etim i h a tirla y iri, (2/B akara 40);

giinku

sen

Taha 12).
yoluyla

Ben

kutsal b ir v a d i o la n T u v a d a sin (20/

B enzetm e

S iz in

iiz e rin iz e

nim etim i ta m a m la d im (5/M aide

3); *
B u n u n
iiz e rin e A l l a h m n im e ti ve liitfiiy le
g e r i d o n d u le r (3/A l-i i m ^ n

1238 B u, H z. A lin in so z u d ilr. B k z . Z e m a h eri,

Fdik, 111, 135; G aribu l-H adis, III, 4 6 3 ; S e r if

R adiy! M . A b d u h , N e h c u l-B elaga, s.248.

174).
B u anlam da pek ok ayet vardir.

ise,

b ak asina

iyilik
1071

Ragip el-lsfah an i
yapm aktir.
yapilanlar,

ancak,
iyilik
k o n uan varliklardan
^

ikram da bulunur, nim etler iginde

yiizdiirunce: ( 8 9 / F e c r 1 5 (.

oldugunda soylenebilir. O nun i in:

F a la n

iy ilik y a p ti, denm ez. A llah buyurur

:

B u a n l a m d a

k iq i a tin a

y e m e k ,^^

sd z leri v a rd ir.

k e n d ile rin e >nim et

is e ,

v e r d ik le r in in (1 /F d tha 7);

kendisine iyilik ettigin

kim seye: (33/A hzab 37).

se n in

de

iy ilik ,

k d tiiliik

d ev e le re

e k ild e
m a n tig i,
en

o n larin

n im e t

yam nda

o la ra k

o lm a sin d a n d ir.

kabul
B uendui nl m
l ai

b e r a b e r , b u s b z e i i i n d e v e , s i i r v e

sozciigiinun k a r itidir. A llah buyurur

ki; -. Ve
qayet o n a d o k u n a n b ir sikintidan

b ir

.
ek lin d ed ir

a d l a n d i r i l m a s i nBi n
u

d ev en in

b iiy iik

m ahsus

isim
d ir
. ,

H a n i,

A lla h i n k e n d in e nim et verdigi ve

s i z b ier

e,s i z b i r c a r i y e

ki ko y ou lnd uci un ns id ak adr a

i
s o y il ne dn e bdi e' i vr .e Ay m
o kas a
i

d e n m e z . A l l a h b u y u r u r
k i ;

on lara

so n ra b ir nim et ta ttirirs a k , ( 1 1 / H u d

10 ).

Sizin igin bineceginiz g e m ile r ve

m u tlu lu k ise , )' im utsuzluk

kelim esinin ziddidir. A llah buyurur

evcil hayvanlar

Hayvanlardan da
(geqit geqit
yaratti). K im i y iik taqir, kim inin
yiiniinden doqek y a p ilir ( 6/ E n a m

'

isa , a n c a k k e n d isin e nimet

v e rd ig im iz ve is r a ilo g u lla r in a o rn e k
k ild ig im iz

b ir

k u ld u r

(4 3 /Z u h ru f

etm iqtir

4 2 (;

4 3)/

Z u h r u1 2f (;

. ' .

insanlarin ve hayvanlarin

59).

ise, bol m iktardaki nim ettir.

A llah b uyurur ki:

y e d ig i bitkiler birbirine kariqm iqtir

Nimetlerin bololdugu ce n n e tle rin d e

(10/Y unus 9 ) ; o n la r
ig in nim etlerin bol oldugu cennetler
vardir ( 3 1/Lokm dn 8).

k e l i m e s i is e , g e n e l d i r , h e m d e v e l e r

hayat

fiili, ig in d e n im e t ve g iiz e l
o la m a ld i, dem ektir. B u

anlam daki diger bir form i s e , ^

Y u n u s 2 4 ) . B u r a d a g e / 10e (n

h e m dine kdui gl learm

l e lrm
it i ii
r.

is e , y u m u

i m d e a eks eb n
i

g iin e y riiz g a rid ir.

d et ,a

b en zed ig in d en
udur.

Bu

bu

adi

sozcuk

ydaervaet yi he

alan
ay riea

deve
y akpui

O nu nim et i inde y aatti,

yani, ona rahat bir hayat verdi ve

u n ao lbaer na kz e dd iegvien dkeun

bolluk i inde y aatti. A llah buyurur

ki: u

i n dina kdie gkoul lgl ea lmi kbl iar

i.

Insan, R a b b i o n u s in a y ip d a

1072

g o l g de al igkd, a k yu ay pu inl umni

d e , A y m , y i n e d e v e uknua

b en z e tile n b az i m e n zillerid ir. airin

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sdzliigh

sozii ise ^ o r u m ^ t a b i d i r :

B
ir z o ru n lu o la n in i y ap tik ta n

N eam enin o g lu bu s ir a d a - 4 4 9

e k l i n d e i f a d e e d i l i r . B u n u n a s h
d a iy ilik y a p m a k t a n d i r .

b in e g im d3.
ir

A lla h

G d z le r in i

a y d in la ts in / A lla h

Sa n a

m iireffeh

a i r b u rD
a de an i ykoe rn d kii :
a y a k l a r i ntir.
i kD
a setveu etnm
kuu
n
i
o g l u d e m e s i n i n n e d e n i is e , h i z l i l i k t a
:o n a b e n z e t m e ^ a p m a k t i r . K i m i s i d e
B uradaki
Bana

gore

a y a g i n i d
i.r, d e r

bunu

so y le y en

dey im i,

hayat

n im etten

a l m m a di ni ri n v yey aa vvkaa
i

ise,

s e n in le

k e l i m e s i n d be ni r
k e lim e s id ir .

Bu

anlam da

ache nv ampi

k u lla n ila n

Bu

so z ciig iin ,

,y a n i

yu m u $ a tti , k o la y la $ tird i k o k i i n d e n
o l m a s i d a d o g rguedl m
u ri.

o v g ii

[ A lla h

)evet, iyi, ho) so z ciig ii, n i m e t

y iir ii d iig iin i i a n l a t i r .

v e rsin

s e v d ig in in g o z iin ii a y d in la ts in [.

i f a d e l e r : ,

k a ski amstir
t de;et m
gb ia
il.

b ir

nerede

s e , h e r z a m a n s do ey vl eeum
knu
iu

s^ n ra fazlasin i d a y a p m a k

i.in

k u lla n ih r
/
Nin-g -d

K
k udltlda lme m
l a en
itid irs o. A
z cliliaghi i bn ui iyn ukr au rr

ne g iizel k u ll

k i :

00

d a im a A lla h a y o n e lm e k te d ir Q S lS M
4 4 (;

'

B a k ne giizeldir

m iika fd ti iy i a m e l i$Ieye nle rin ! 39)/

Z i i m 7e 4r (;

.Y eryiiziin u de b iz dd$edik

B a k in b iz onu ne giizel d o iiy o ru zl

Z a r i y a4t8( (;

olur, ( 2 / B a k a r a 2 7 1 (.

G y le

i ki n
ii,

i n s afmi i nl i

e n e s i n i n t i t r e m e s i n d e i s e ,
ifad e si k u l l a n i h r .

ise,

zu lm e

u g rad ig in d an

o g u n , b o y n u b i i k i i ki doi r^
l a. n

is e ,

k iire k

k e m ig in in

d en ir.

Bb au

k ik ird a g id ir .

,E g e r bu i i y a p a r s a n ne g iiz e l o lu r

S a n a balarini
sallayarak: (17/isra 51 (.

S a d a k a la ri a g ikga v e rirs e n iz , ne iyi

B i ri yke
:

g a r i p sgierim
S
m
b iaii,

giizel Mevla, ne giizel yardim cidir

E nfal/8
4 0( (;

i m s a l l a m a k t i r . A l l a h b u y u rbuar

b ir g iiz e l

y ik a d im k i .

S o zciig ii,

az ic ik

tiik iiriig ii

atm ak tir.B u tiik iirm e k ten d a h aa zo lan

k i s m i d i r . E f s u n v e b iiy ii y a p a n l a r i n

1239 air, A n te ra . B k z . D iv a n ' 1, s. 3 3 ; ib n F aris,

h a f i f t i i k i i r e r e k i i f i i r m e l e r i is e ,

M iicm el, 111,874.

1073

Ragip el-[sfahani
diye adlandirilm itir.
A llah buyurur k i :

O g la g in

h o p la y ip

z ip la m a la r i is e , b i l i n e n b i r e y d i r .

Ve d iig iim le re iifleye n b u y iic iile r in

errinden, (Eel^k 4).

N -f-h

Y ila n z e h ir a k it ir

deyim i de bu kdktendir.

: S o z c i i g i i , b i r e y e h a v a u f u r m e k ,

B undanayriolarak:4'_^< ^-3i

iifle m ek tir. A l l a h b u y u r u r k i :

O n d a n m isva kin d d kiin tu siin u

istesen,

1 0 2 ) ;

verm ez.

Yani, ondan

bir

yaradan

akan

kirli

kandir.
Bir atasoziinde:

K a lb in d e n v u n d am n ah gekmesi
g e re kir

[K a lb in d e

sa k li

G i i n ( 2 0 / T a h a

S u r 'a

S u r a

da iifiiriilm u tiir. O n la rin hepsini b ir

kiirdan istesen bile verm ez.

b ir

$ey

olam n onu b ir gekilde d ile getirm esi

g e re kir].1240

^to p la m ip zd ir ( 1 8 / K e h f 9 9 ) ;

kim

Ve su ra iiflenmi^tir. Gdklerde

var, yerde kim

varsa g a rp ilip

yikilm igtir. A lla h m d ile d ig i miistesna.

Sonra ona b ir da h a iiflenmitir. B u
defa da o n la r kalkm ig lar b a k iy o rla rd ir
( 3 9 / Z i i m e r 68).

/N -f-h

B u d a , a y e t g i b i d i r : ^

0 N a k u r a (S u r a) iifle n d ig i

bir esinti de

: Riizgaresti. Giizel

Onun hayirli

bir esintisi vardir. Bazen esinti, istidre

yoluylakdtuluki^ndekullanilir.A llah
buyurur ki:
R a b b in in a za b in d a n b ir e sin ti o n la ra

za m a n ( 7 4 / M u d d e s s i r 8).
i l k y a r a t i l i t a , r u h u n

s i n d e k u l l a n i l a n f lil d e b u k o k t e n d i r .

Ben,

ta m a m la d ig im

dokunursa, (21/E nbiya46).

; H ayvan, ayaklariyla

u fu ru lm e

onun
ve

ona

y a r a t ilig in i
ru h u m d an

iifledigim zam an, s iz hem en onun

ig in secd eye k a p a n in ( 1 5 / H i c r 2 9 ) .

kendini savundu/ ifte atti.

B u k d k te n ay ri b ir k u lla n im da:

O n a k ilig la vurdu.

S a g ilm a d a n

s iit le r i

a k ip g id e n d i i deve dir.

O k u en

K a r n i fig ti, i f a d e s i d i r . I s t i a r e

y o l u y l a g i i n d i i z i in k u l l a n i l a n

d e y i m i , gunetj epey y iik s e ld i,

u za g a atan

yaydxx.

d em ek tir.

B a h a rd a

o tla rin

g ik m a sid ir.
1240 B k z . M e y d a n i, M ecm e 'u 'l-Em sal, 11, 2 4 1 ;
Ibn F a ris, M ucm el, 111, 8 7 8 ; F e y ru z a b a d i,

B esair, V, 93.

1074

d em ek tir.

i$m i$ ad am , i m a n ,

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

/ N -f-d

! E y
:

Yok

o lm ak ,

tiik en m e k tir.

c in ve in sa n to p lu lu k la r i

G d k le rin ve y e r in gevresine niifuz

A l l a h b u y u r u r k i:

etm eye

/7 bu, b izim rizk im iz;m u h a k k a k

edin. A m a A lla h in v e rd ig i b ir g iig

ki ona hig tiikenm ek y o k tu r ( 3 8 /

o lm a d a n

S a d 5 4 ) . B u a n l a m d a f iil o l a r a k
e k l i n d e

k i :

g elir. A lla h

D eki: E g e r R a b b im in so zle rin i

niifuz e d e m e zsin iz

bir m islin i d a h a ya rd im ci g e tirse k

bile ( 1 8 / K e h f 1 0 9 ) ;

5 5)/

V erilen b ir e m ri y e rin e g eiirm e l

d e :

B e n e m ri y e r in e g e tird im , o rd u da
.sa va in d a bu e m ri u y g u la d i

y a z m a k igin d e n iz m iirekkep olsa,

R a b b im in
so zle ri
tiikenm eden
once, d e n iz m u h a k k a k tiikenecekti,

niifuz

y e te rse

R a h m a3 n3 (.

buyurur

<

g u c iin u z

dH
y laed di setne m
ti$e
i i
r:

U sam e o rd u su n a v e rd ig im

e m ri u y g u la y in iz .]2A1
i d i t u t a n k ai ps ea,k gt ier.

A lla h i n k e lim e le ri tiikenm ez ( 3 1 /

/ N-f-r

L o k m a n ^7).

f iili ,

a z ik la ri

tiikendi
S edyz dc ieing i i ,u s ab n
ir

d em ek tir.

d ik tan ,

iiriitm e k
Bu

R a k ib in in

i in

an lam d a

t a r t i a n

delillerim i ileri surdiim

rah a tsiz

O nunla
ve onun

k o r ke yku eap kbb a

ia.
m
r a k g i b i
B u a n l a m a y a k m d a

l a n m a d ie, y dreanh a t B
hs io
iz
r

k i :

o n la r in

iir k u n t iile r in i a r t ir d i ( F a t i r

B u k elim e n in en

hedefe saplandi,

a r tir m i tir ( 1 7 / i s r a 4 1 (.
T lokpmt aan dsaa v abu
a
k d k t e n d i r . B u a n l a m d a

m atkap tahtayi deldi gegti,

d e n i r . Falan

adam bu igte iyice ilerledi, ben onu

Fiili k u l l ^ m l i r .

A lla h b u y u ru r k i:

.s e fe rb e rlik g iin ii d e b u k d k t e n d i r

ilerlettim .

s ir f

4 2 (;

a n c a k o n la r in n e fr e tin i

y e rle r ok , m a tk a p v e y etk id ir. B u

Ok,

o ld u , n e f r e t etti, d en ir. A lla h b u y u r u r

tt/N -f-Z

sonra

m ea ykee,y d ebkbkn
ia
ar
a

rak ip tir.

delillerini giiriittum , d e n i r .

a n l a m d a

o ld u k ta n

d elilin i

A l l a h b u y u r u r k i:

1241 Bkz. ibnRacei\ Fethul-Bdri Vlll, 152.

1075

Ragip el-Isfahani

Size ne oldu
ki, A lla h y o lu n d a cihada gikin,
denilince o ldugunuz y e re y ig ilip
kaldiniz. Yoksa ahiretten vazgegip
diinya hayatina razi mi oldunuz?
F akat diinya ha ya tim n ze vk i ahiretin
y a n in d a a n ca k p e k az bir geydir.
E g er topluca savaga katilm azsaniz
(9 /T ev b e

38-39);

Ister h a fif teghizatla, ister agirlikli

A raplar ,

eytanin

Mil 'm inlerin hepsinin

,ifadesini
kendisinden
bir inin
ki

acagina inandigi bir isim alm asi

ka
.halinde kullanirlar
B edevi

biri
ki: dB^n
em i

dogdugum da b abam a den m

k ii:

Insanlari ondan so g u t . 0
da b a n a : kirpi adini ve '
kogucu kunyesini v erm i tir.
' D eri gigti. Ebu U beyde

olarak seferber ohm ( 9 / T e v b e 4 1 ) ;

der
eyden
ki:eyin
nefret
Bu,bir
bir
etm esidir. Yani, ondan u zakla
masi
ve uzak durm asidir .

birden top y e k u n savaga katilm alari

uygun degildir. H e r kabileden bir

/ N -f -s

kisim insanlar da ( 9 / T e v b e 1 2 2 (.
T o p l u l u u saavvtiae
k

e t m e k t i^r . k e l i m e a y n i z a m a n d a
t o p l u l u gmutaaysna vktiaa
e
k
etm e^

m an asin a

da

gelir.

B ir

: -Su ayetlerde ruh anlam m da

d ir : Ruhunuzu teslim
edin. (6 /E n am 93 (;

de

-Bilin ki Allah gonlii

niizdekini b i lir (2/B akara 2 3 5 (

Sanki onlar iirkm iigyaban egekleri 7 4)/

sen

M u d e s s i r 5 0 ) s o z iin d e k i k e l i m e ise, h e m

benim nefsim de o la m b ilir s in , ben

k a.tia l e p e t m e k a n l a m i n a g e l i r
Y d c e A l l a h i n :

e //77/;hem d e esreliola ra kok unmtur

u / . 1242

Y ine b uyurur k i :;

-ise se n in nefsinde o la m bilm em , g iin

F a harfi esreli o k u n d u g u n d a m a n a s i

!kit g a y b la r i b ile n y a ln iz sensin, se n

iirkenlk a ,a n , fethali o k u n d u g u n d a ise

h ^ i d e116
/ 5 ( (; ,A lla h

iirkutulen o la c a k tir .
k e l i m e f o r m l a r i

ab ilm e i m ^ m

o l a nis eb, i rkk aa

ad am d em ek tir.

i s e , b d b f i r l e n m e , amn al az
mIlk.
a z hukyt iur. ,d e y i m i
m a z l i k tbao yi ilset ubni rg eu lyeun

.^
id ir
1242 N a fi, E b u C a fe r ^ -Ibn A m ir f a n in fe th a
siy la , d ig e rle ri e s re s iy le o k u m u.lardir. B k z
D im y ati.

1076

ithaf, s . 4 2 7 .

size asil kendisinden gekinmenizi

em reder (3/A l-i Im ran 30 (.
B u A lla h in nefsi, O nun ,
zatidir. Bu ifade
isindan
lafiz
isim
a
tam lam asi oldugundan bu da ayri
eyler olm asini gerektirse de ve ibare
ism dan iki varlim ispati m anasina
a
gelse de, anlam yonunden A lla h tan
ey degildir. Ytiee A llah
kaher
bir
ba
a.idan ikilikten m iinezzehtir
Burada
Bazilari Ydee
da der
^:

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

A l l a h a nefs k e l i m e s i n i n iz a f e e d i l m i
o lm a s i, s a h ip o l m a a n l a m i n d a k i izafettir.

serinliktlr. B u anlam da
denir ki, A lla h im b a n a f e r a h lik ver,

B u r a d a k i i f a d e s iy le b i z i m , kotiiliigii

dem ektir .

em reden

z e l b ir s e k ild e esti. air oyle der:

n e f is l e r im iz i k a s te t m e k te d ir .

K e n d i i s m i n e iz a f e e t m e s i ise,

V 'a ip 1 1-

k e n d i k o n t r o l i i n d e o l d u g u n u bildirir.
ise, e r d e m le r le d o n a m p er-

d em lilere b e n z e m e k ve k im s e y e za-

O nun sonu misktir.

ite bu alanda yarim ak isteyenler

yarisinlar ( 8 3 / M u t a f f i f m 2 6 ) . B u d a
t i p k i d y e t g i b i d i r :
R ab b in izd en bir m agfirete; koun ( 5 7 / H a d i d 2 1 ) .

ise , a g i z d a n v e b u r u n d a n b e -

d e n e g irip lk a n h av a d ir. B u , n efs/

rilh i in g i d a g i b i d i r . K e s i l i n c e c a n l i Ilk d a s o n a e r e r .
R a h a t l a m a , f e r a h l i k d a

U z g iin b iryiireg in iiz e rin e m ut-

kadinm dogum yapm asidir.

H ogum yapana: oguluna
ise, denm ektedir. B u sirada do ,

urdugu ocuga ise, Kirkli

<ocuk adi verilm ektedir.

G iin iin

nefes a lm a s i,

iyice g en ilem esi, e tra fik uatm asidm A llah buyurur ki:

N efeslendigi (a g a rd ig i) an s a b a h a k i
(T e k v irl8 ).
'

unu aziz bildim ; yani,

gozum onda kaldi. D egerli bir eyin

<

ifd d e d e b u k d k te n d ir :
?

la k a e fk a rim d a g itir . 245

d iy e

a d l a n d i r i l m i tm. R i v a y e t t e y e r a l a n

r iiz g a r d ir ho b ir e kild e estiginde

m ^ ^ i in n e f s il e m i i c a h e d e e t m e k t i r .

450- f u p h e s iz s a b a o y le b ir

ra r v e r m e d e n o n la rin k e r v a n in a katil-

A l l a h b u y u r u r k i:

R iizg a r, ho, g il-

N e fis b ir $ey,

k e n d is iy le nefes a lin a n b ir ey,

Ben,

R abbinizin verdigi ferah ligin Yemen

nefes a ld ir a n b ir ey, gibi ta-

m m landigm a da rastlanm aktadir.

tarafindan estig in i d u yu yo ru m .1243

H z . P e y g a m b e r i n ( s a s ) s o z ii
de

bu

m anaya

sovm eyiniz.

i a r e t

e tm ek ted ir:

R iXzgara

(funk.il, , R ahm an in

nefesin d en d ir.'244 Y a n i , i n s a m n s i k i n tila rin i h a f if le te n , b ir a z f e r a h la ta n b ir

1243

H u re y re h a d ls i. B k z. A h m e d , M iisned,

1 ,4 5 1 ; R a v ile ri ^k a k ilerdir. B k z . H e y sem l,

/N - f-
: Yiinii serm ektir. A llah buyurur ki: D a g la r atd m ifi r e n k li yiin ler g ib i o lu r

(101/K aria 5).

K oyunun

yayilm asi-

dm ise, y ay ilm i halde bulunan

M ecm eu z-Z evaid, X , 59.

1244 U b ey '. K a b h a d is i. B k z . A h m e d , M iisned,

, 123.

1245 air, L e y la n in M e c n u n u. B kz. D iv a n 1, s.

2 5 2 ; Ibn K u te y b e , G aribu 'l-Hadis, 1 ,2 9 1 .
10 ??

Ragip el-lsfah an i
koyundur. ^ lla h buyurur ki:

b e n z e r p e k 90k a y e t v a r d i r .

Davud ve Suleyman / da (hatirla). Hani onlar ekin hakkinda hiikiim

veriyorlardi. Hani milletin koyunlari
(geceleyin) iginde yayilmigti, (21/

'

E nbiya 78).

A hcisi bulunan, satilan, piyasada

tiikenen, giden
ey

:denm ektedir. Bu d a

Geceleyin merada gobansizyayilan develer.

N-f-k /

eklinde
Ya,
tilmger
sasi
.-
1ek
le
ir. ' ,Satig, bitti, so n a e rd i
g ib i . D u lu n sa tig i, i^ d e s i d e ,
-T o p lu lu g u n p a z a r i b itti, deyi

/ N - f - a

.mi de bundandir
: iyiliklere ulam ak i in kullam lan ey demektir. Kendisiyle iyilige

H a y v a n , g o k fa z la ta h il y e y ip gigerek

ula ilan ey de iyiliktir. D em ek ki ,fay-

.o ld ii, g ib i

Ya oliim le o lur .2 .

da, iyiliktir. Bunun ziddi ise, zarardw.

Ya da yok
eklinde
olm ak
ger
.3-

A llah buyurur ki:

Furkan 3] ;

De ki, ben kendi kendime,

Allah in dilediginden bagka, ne bir
menfaat elde etmeye, ne de bir zarari
onlemeye malikim (7/Ar a f l8 8 ).

Yine b u y u ru r ki:

Kiyamet giinii yakinlariniz ve gocuklariniz size fayda

vermezler (60/h^dm tehine 3);
( Allah in huzurunda gefaat dafayda vermez. Ancak
izin verdigi kimseninki miistesna

(3 4 /S eb e 23 ) ;

r. Bu anlam
ekle
da
j p a r a la r bitti, y o k o ld u .

kendilerine ne zarar ve ne de fayda

verebilen; oldiirmeye, diriltmeye ve
oliimden sonra tekrar diriltmeye giigleri yetmeyen ilahlar edindiler (25/

. ise, hem m aldan hem de b a -

ka
,eyden olur. Z o ru n lu da olabilir
gonullii de. A llah buyurur k i : '
1


A lla h y o lu n d a m al harcayin da kend in iz i e lle r in iz le te h like y e a tm a y in ve
g iiz e l hareket edin. (2/B akara ;

>

E y

im an e d e n le r! K e n d is in d e > ' a lig

verigin, h ig b ir d o stlu g u n ve h ig b ir
gefaatin b u lu n m a d ig i b ir g iin gelm eden once, s iz e v e rd ig im iz riz ik la r d a n
A lla h y o lu n d a harcayin

(2/B ^kara

254 ) ;

"S e v d ig in iz

geylerden ( A lla h y o lu n d a ) harcama-

Ben size ogiit vermek istemig olsam da, ogiit vermemin size
bir faydasi olmaz (11/H ud 34). B una

dikga, g e rg e k iy ilig e a s la erigem ezsin iz. H en ne harcarsaniz A lla h onu

h a k k iy la b i lir (3/A l-i Im ran 92).

1078

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

Yine buyurur ki:

O n la rin , A lla h y o lu n d a

H e r n e y i hay-

y a p t ik la r i k iig iik veya b iiy iik h e r h a r-

harcarsaniz , o nun y e r in e bagk a sim verir. H e m , r iz ik v e re n le rin

cam a ( 9 /T e v b e 1^1).
i$e, b i r y e r y a r i p g e e n y o l , tii-

en h a y ir lis id ir (34/S ebe 39);

n el v e y a lrrn ak d em ek tir. A lla h b u y u r u r

k i : ( .

N e d e n s iz A lla h y o lu n d a h a rca m a y a s im z k i? E lb e tte ig inizd en , fe tih te n

on ce h a rc a y a n ve s a v a g a n > olm az.
O n la r in

derecesi,

so n ra d a n

in fa k

eden ve s a v a g a n la rd a n d a h a b iiy iik tiir. B u n u n la b e ra b e r A lla h hepsine

h a y d i g iic iin y e tiy o r-

s a y e r in igine (inebilecegin) b ir d e lik , .

a ra k i ( 6/ E n d m 3 5 ) .
B u k o k t e n g e l e n i s i m l e r d e n b ir i
d e : 3^ j

if a d e le r id ir k i,

ak tav ? an in

h are k et-

l e r i n i t a n i m l a r : T a rla f a r e s i d e lig in e

g ird i, d e lig in d e n gikti, g irip -g ik ti.

de en g iiz e l so n u c u v a a d e tm ig tir (57/

H a d id lO ).

da

bu

k d k te n d ir.

?eriate b ir k a p ]d a n

B unlara b en zer ayetler pek ok-

k a p id a n lk m a k tir.

Y dee A llah in:

.

Bu

da,

g irip b a ? k a b ir
Y iic e A lla h :

. g iip h e s iz m iin a f ik -

la r , f a s ik la r in ta k e n d ile r id ir ( 9 / T e v b e 6 7 ) . Y a n i e r i a tn s i n i r l a r i d i ? i n a

D e k i: E g e r s iz R a b b im in rah m e t ha-

a k a n l a r i n . Y i i c e A l l a h , m i i n a f i k l a r i

z in e le rin e s a h ip o lsa y d im z, fakirlik

m u ? r i k l e r d e n d a h a k o t i i s a y m i ? t i r :

k o rk u su n u y in e de e lden b ira k m a z-

giiphesiz

d in iz. (1 7 /isra 100). B uradaki infak

k i m iin a f ik la r , cehennem a teg in in en

korkusu, fakirlik ^o r^ u su dem ektir.

O nun i in ' deyim i, m a ll tiike-

ag agi dere ke sin d e o la c a k la r d ir ( 4 /

n ip fa k irle g ti, dem ektir. D em ek bu-

radaki infak, ? ayetteki 3 irnlak

g i b i d i r :

B i r de

gegim k o rk u s u y la

size de r iz k i b iz v e ririz . (1 7 /isra 31).

ise, sadaka olarak verilep ?ey-

dir. A llah b uyurur ki:

H e r ne gegit

nafaka v e rd in iz s e veya ne t iir lii b ir

a d a k a d a d in iz sa , A lla h onu k e s in lik le b i lir (2/B akara ^70);

A l l t a r a f a g i y i l e n e l b i -

se n in b ilin e n g en i? k ism id ir.

g o c u k la r in iz i o ld iirm e y in , o n la r a da,

N i s a 145).

/ N -f-l
: D e n i y o r

k i: G a n i m e t i n k e n d i -

s id i r , y a l m z , b a z a l i n a n ? e y l e r d e g i ? i k
o ld u g u n d a n

d e g i?ik

b i i m d e

ifa d e

ed ilm ek ted ir. E ld e ed ilm i?, k az an ilm i? b ir ?ey o ld u g u d ii? iin iild d g d n d e
o n a g a n i m e t d e n m e k t e d i r ; b a ? t a ZOr u n l u b i r ? e y o l m a y i p A l l a h in v e r d i -

1079

Ragip el-Isfahani
se, b a g ig i b o l o la n kigi, de-

i i nogi iillddbui iggr ui bi nadd^ie

ii

mektir.

is e , o n a .a d i v e r i l m e k t e d i r

fu n d a n segerek to p la -

- K i m i s i i s e g a n i m e t ile n e f l a m
)s m d a u m u m - h u s u s ( g e n e l l i k - d z e l l i k

d im , a ld im .

k is i o l d u g u n u s d y l e m
ili-i
b,u a n l a m
-d a g a n i m e t , z o r l u k 9e k i l s i n 9e k i l m e

/N-k-b

sin , h a k e d ils in e d i lm e s in , z a f e r d e n
o n c e o l s u n s o n r a o l s u n e lier i lge en
m a n m a l i d i ir.

is e , g a n i m e t i n

9 i n d e i n s a m n b d l d m e d e n o n c e e l d e
e t t i g.
ei y d i r

D uvarda ve deride yer alan delik

tahtada oldugunda ise,

alir. Bu anlam da

M iislu m am
n l aa dr m
a n sealvd ae
ettik leri g a n im e ttir d iy e n le r d e v a rd ir
k i , b u n a .a d i v e r i l i r
G a n iilmd ei kt lt ae nr

ps ao yn lraa

y a v e b e n z e r i n d e n a y r i l a-
en
ey d ir, d i

adini

Baytar, h a y v a n in g o b e g in ib u r -

g u ile d e ld i, d e n ir .

, burgu, delgi;

ise, delinen yer, duvar

deligi veya duvari delm ek, dem ektir.

to p lu lu k yiiriidii. A llah

buyurur ki:

y e n l e r d e v a r d ir . Y d e e A l l a h in so z ii

b e ld e le ri d e lik de g ik eden n ic e n e sil-

b u a n l a m d a y o r u m l a n rtm
i r:

le r i h e la k ettik, h ig k u rtu lu g v a r m i?

Sana en fali

soruyorlar. D e ki, enfal, A lla h a ve

Resitliine aittir; ( 8/ E n f a l 1(.
B u a y e t t e g e 9e n ' k e l i m e s i n i n
a s h ,

y an i: V a c ib e ila v e e d ile n d ir

k i , b u n a 'd e d e n i r . A l l a h b u y u r u r
k i : G eceden de
kendine nafile o la ra k tehecciit y a p
is r a 79). S u a y e t d e a y n i m a n a y a /17(
a r e t e d e r
i :

-O na da Ish a k ,I, iiste

lik <de Yakub u dafazladan verdik

(5 0 /K af 36).

, sesi biraz azalsin diye

girtlak kapagi kesilen kdpek.

U y u z h astah g m in b a langici-

dir. ogulu

eklindedir.

is e , y a r a dem ektir.
, fistan gibi bir elbisedir. i in-

den kem er ge irilen bir deligi bulundugundan bu adi alm itir.

dagdan ge 9en yol demektir,

ve herbirini sa lih kim seler kildik 21)/

istiare yoluyla giizel davranilar i in de

E n b iy a 72). B u d a o g lu n , o g lu d u r .

kullanilir. Bu onun etkili bir ey oluun-

O n a f a z l a d a n v e r d i m .

H ukiim dar, ona dldiirdiigii

diigm anin iize rin d e k ile ri fa z la d a n
verdi. Y a n i : O n u t a k d i r v e t e v i k
e t m e k 9i n.

dan ya da yiice bir yol oluundandir.

. bir toplulugu ve durum larini

kontrol eden lider, bakan dem ektir, 90gulu ise,

eklindedir. A llah

buyurur ki:
1080

M tifre d a t / K ur'an K avram lari Sbzliigii

Allah, israilogularindan soz almigti. iglerinden on iki

,
sel suyunun9 nde kaldigi
9ukurdur . ense 9ukurudur .

tem silci gonderm igtik ( 5 / M a i d e 12).

/ N-k-Z
T e h l i k e d e n k u r t a r m a k t i r . A1la h b u y u r u r k i :

ve siz, bir ateg gukurunun

-se, hurm a 9ekirdegi tizerin

(h i
,zerre kadar kiym eti olm ayan). B u
dnem siz, degersiz
eyler -
iin ku lla
nilan ornektir. A llah buyurur k l :

Zerre k a d a r d a h a k s iz lig a

u g r a tilm a z la r (4/N isa 124 (.

i o y u larak>
9i, nde
eyler yapilan
yadir
apah
e.

tarn kenarinda iken oradan da sizi

kurtarmigti ( 3 / A l - i i m r a n 1 0 3 ) .
d a , b u e k i l d e t e h l i k e d e n k u r -

a n la g ilir. Yani, arandigm da kiym ete

eydir
binen.

a r a g t ir ild ig in d a so y lu o ld u g u

t a r i l a n k i idir.

vb

B a k a

b ir

to p lu lu k ta n

-i s e .S u r dem ektir. A llah b u

yurur k i :

-S u ra uf 0

a l i n a n a ttir. B u i f a d e , a t i n s a n k i o n -

le n d ig i za m a n (7 4 /M hddessir 8). Bu

lard an

anlam da A dam a dilim i

kullanarak (ish .
kalarak) seslen d im

k u rtarild ig im

an latm ak ta d ir.

o g u l u , s d z e t l g t l d t i r .

/ N -k -r

Bu da, dilini dam agina dayayip bir

delik olu-turarak oradan ses 9ikar

: K elim esi, delm eye y o l aga-

ca k geye vurm aktir, d e m e k t i r .

is e , k e n d i s i y l e y a p i l a n e y d i r .

m aktir. B u ifade ayni zam anda bir

iyi dzel olarak 9agirm ak anlam ina
ki
da gelir. Bu durum da, k i-i sanki di

K u u n g a g a s i v e d e g i r m e n i n k e n d i -

liyle
lkararak
ozel bir
ona
aret
ses
i
ekilde yapilan davete
tir.etm
B u
i

s i y l e t e m i z l e n d i g i d e m i r g i b i . A r a t i r m a d a b u k e l i m e y l e a n l a t i l m i tir:

adi verilir .

k o n u y u in c ele d im .

I s ti^ e y o lu y la d e d ik o d u y a p m a k da
g a g a l a m a k d i y e t a m m l a m i v e

N-k-S/

onu g a g a la d im , d e n m i tir. B i r k a d i n
kocasm a:

d e m i t i r . ^ k Y a n i : Beni,

bana bakacak erkekler arasindan

gotiir am a benim dedikodum u ya p a n
kadinlarin arasindan goturm e.

1246 Bkz. ibn F^is, Miicmel, 111, 881.

B ir k i-inin pay in d a m eydana g e

len eksikli^, zarar, azalm a , Fiili

^ m astari
-ek
linde gelir. A llah b u y u ru r k i:<?

-b ira z d a m a l

-la rd an , c a n la rd a n ve iiriin le rd e n ek
siltm e de (2/B akara 155 (;

B iz de k e n d ile rin e

1081

Ragip el-lsfah an i

nasiplerini elbette e k s ik s iz olarak

oderiz ( 1 1 / H u d 1 0 9 ) .
Y i n e b u y u r u r k i:

S o z v e ? i i r d e k i

t e n d i r v .
e h ? ^ ili ifa d e leri ta n im la r
C e r i r v e F e r e z d le
a kriein
l
g^?
.b i

size olan ahitlerinde higbir e k s ik lik

yapmamig ( 9 / T e v b e 4 ) .

-d a b u k b k

S o z d e k i

i s e , b ir i d i g e r i y l e

b e r a b e r b u l u n a m a y a n h iikiim d iir. B ir
ey h a k k in d a b ir h d id e 0 ?o y led ir?
d ey ip a y m z a m a n d a z id d in i so y le y ip

/ N -k -d

o y le
: B i n a , ip v e g e r d a n l i k g i b i

d eg ild ir,

b nerm e

dem ek

g i b i ? .

i p t a l o l d u v e

? e y le rin d iig iim iin ii b z m e ^ , b o z m a k ,

y i k m a k a n l a m l a r i n a g e l ir . O n u n i in

g i d a k l a d i . F a k a t

ta v u k , y u m u r tla m a e s n a sin d a

-i n t i k a

d m g e r-e g i s e s d e g i l d i r . S e s i n b i r b i

te y it e tm ek ,

a t i ? m a s i v e b u e s n a d a b i r s er isyi ln
e

s a g l a m l a ? t i r m a k a n l a m i n a g e l e n

li kn mk ai ssai dyi ro. l dOannu sne s

i

denir.

Bu

on ay lam ak ,

ile o n u a n l a t m a y .
a li?m i?lard ir

s o z c iig iin u n zid d id ir.

Y i n e b u k k t e n g e l e n
k e l i m e s i

bozulmug

A l l a h b u y u r u r k i :

bozma

an lam in -

se n in

b e lin i

b iik e tt y iik ii

) 94 /

da^ir. B u ? iird e d a h a o k k u lla m lir.

i n ? i r a h 3 ). B e l i n i b y l e b t ik t ti k i , b e l i n

d a b y l e d i r . B i n a y i k i m m d a d a h a

i^ i b i i k l i i m o l d u .

^ k u l b m lr. O n u n i in ^ z a y i f
d e v e i in

so z ciig ii k u lla m lir. Y er

a d i m alir. i p i n v e g e r d a n l i g i n b z t i l -

-O n la r a azarlam ayi o g re t -4 5 1

m e s in d e n istiare y o lu y la s o z le ? m e y i
da

k a s (e < ^ ild ig i

o lu r.

b u y u r u r k i:

a z a r l a m ais
ke ,

in k u l l a n i l a n sestir. a i r ? b ^ l e d e r
i:

e l m a s i n m y e r i y a r i p ? i ? i r m e s i d e

bozm a

o k otu ram

m igim b ir b a g irig ta n s o n 247.'

ra

A lla h

Onlar, kendileriyle antlagma

yaptigin ?/ antlagmalarini bozan

m a fsa lla rin sesid ir.

N -k -m /

( 8/ E n f d l 5 6 ) .

Y i n e b u y u r u r k i :

Onlar ki, soz verip andlagtiktan sonra Allah a verdikleri sozii

b o z a rla r. ( 2 / B a k a r a 2 7 ) ; ^ ' *
Pip

de anlagmayaptigimzda Allah in ahdini yerine getirin ve pekigtirdikten

sonra yeminleri bozmaym ( 1 6 / N a h l

1082

: B i r ? e ^ e k a r ? i

-n e f r e t d u y m a k , d i i ? m a n o l m a k , i n t i
a m alm ak tir. B u d a y a d ille o lu r y a ^
d a c e z a l a n d i r m a k s u r e t i y l e o lu r . B u
a n l a m d a A l l a h b u y u r u r k i :

-h a lb u k i in

tikam a lm a la r i ig in A l l a h in, R e s u lii

1247 ?air, ?azzaz. Bkz. ibn Faris, Miicmel, 111,

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

ile o n la r i liitfu n d a n ze n g in le g tirm ig

-H a y d i o nun o m u z la r in d a ( d a g la r in

o lm a sin d a n bagka b irs e b e p y o k tu ( 9 /

da, tepe le rin d e ) y iir iiy iin ve A lla h 'in

T e v b e 74).

-riz k in d a n y e y in (67/M iilk 15). B ura

In om uz kelim esinin isiidre
da yer
olarak kullanilm asi tipki onunin
i

Y i n e l ^ u y u r u r k i: -
M il m in le re hing
duymalarinin se b e b i de, o n la r in y a l-

n iz gok g iig lii ve o v g iiy e la y ik o la n

ayette -s ir t kelim esinin ku llam l

m asi g ib id ir :

A lla h a im a n
/ ' id i ( 8 5 / B u r u c

8);

la r i k a z a n d ik la r i y iiz iin d e n

' b

'

ki:

-A lla h , im a n

hemen

y a k a la y iv e rs e y d i, y e r y iiz iin d e h ig b ir

E y k ita p /?//.' S a d e ce A l l a h a, bize

c a n li b ira k m a zd i, (F atir 45 (.

in d ir ile n e ? bizden o n ce in d irile n e

bilginlerin b a,idir. B u
bir istiaredir. T ipki, istiare yoluyla
kan; elin de yardimin,eden
bbaa

in a n d ig im iz ig in m i bize dig biliyor-

sunuz? ( 5 / M a i d e 5 9 ) .
is e ,

c e z a la n d irm ad ir.

A lla h

in kullanilm asi g ib ii.

Biz de, kendilerinden intikam aldik
da hepsini d enizde bogduk ( 7 / A r a f
1 3 6 ) ;
o nun ig in
g iin a h ig le ye n le rd en intikam aldik;
( 3 0 / R u m 4 7 ) ;

_-falanin kavm i arasinda bir tem

B iz de o n la rd a n in tika m

ise, om uzda m eydana gelen

hir hastaliktir .

b u y u r u r k i:

a ld ik : b a k igte h a k ik a t iy a la n la y a n la -

s ilc ilig i v a r d ir dem ek, onun bir

lid e r lig i v a r d ir dem ek gibidir .

om uzu biraz yan duran k i-i

dir. D evelerin zor b ela yiiriiyenine de

bu isim verilir .

r in a k ib e ti n ic e o ld u ( 4 3 / Z u h r u f 2 5 ) .

ise,

yoniinii
irma
i

riizgardir .

/N -k -b
: Y o l d a n s a p m a k , b i r

e y i n d i i n a

-zam anin felaket

-leri riizgar, y agm ur gibi iizerine ya

garak onu
anp^tti
eri

a n l a m m a g e l ir .

A l l a h b u y u r u r k i : ~

N -k -s /

F a k a t ah ire te

in a n m a y a n la r ise, is r a r la y o ld a n gik-

: ,Sbzciigii, elbiseyi sokm ek

m aktadirlar ( 2 3 / M u m i n u n 7 4 ) .

yer,

K o l i le g o v d e n i n b i r l e t i g i

om uz

d em ek tir. o g u lu

ek lin d e d ir. O n d a n b ir d e y im istiare

y o l u y l a y e r i in k u l l a n i l i r . A l l a h b u y u r u r k i: .

Ozme^tir, orguyii
an tla
-m ayi boz
m ak dem ektir. B u daha once gen
e
.ip ta l etm ek k elim esine yakindir

A llah buyurur k i : >

-E g e r v e rd ik

le r i so zd en s o n ra y e m in le r in i b o z a r
1088

Ragip el-fsfahani
ve d in in iz e d i l u z a tirla rs a , ( 9 / T e v b e

12 (;

d e r h a l y e m in le r in i

,k e l i m e s i d e h i i k m i i

m a y i b o z m a k a n l a m i n ad na lkai
s o z c i i g i i g i b i d i r .

-d e z i t l i k , t e z a t

Ilk m a n a s i n a g e l e n

-g i b i d i r . i n

m a y i b o z sa abni l ea cr ieng i a nh lear

k o n u d a k i b o z m-da z, m e g i b i m a n a
l a r in
i

lari evlendirin. (24/N ur 32);

b o z d u la r ( 7 / A r a f 1 3 5 (.
A y r i c a

cariyelerinizden iyi davram $ta olan-

so zciig ii ^ u lla m lir. a ir

E y im an edenler! Mil min

kadinlari nikah edip de sonra onlara
dokunm adan boadiginizzam an, (33/
A h z ^ 4 9 ) ;
- '
Sizden h er kim hiir mil 'min ka d in la nikah edecek bir zen g in lig e giicii

yetm iyorsa, 0 halde sah ip lerin in izni

^d e r :

. 0

-S o z iin d e n c a y m a k o n u su n - 4 5 2

ile... cariyelerden ile evlenin (4/N isa

25 (.
B unlara benzer ay
oktur
etler.

d a b irm e s e le o lu n c a ben o ra d a y248'.

im

/ N-k-d

N -k -h /

: -Sozciigii, isteyen herkesin an

: }N ik a h ) in a s il e v l i l i k s d z l e -

cak
}nb,zorluk,
tile ekerek
sik
elde
eydir
ettigi. -iizgiin, d ert

m ed ir. S o n ra istiare o la ra k b e ra b e r
in k uol l amnai kl mt iii
r. k a d a r

li, zorluklarla
etin ad
b oam
gan
u. ,

v a r k i, k e l i m e n i n a s l i n i n b e ra b e rlik
-a n l a m m d a

o lm asi

m iim k iin

d eg il

d ir. S o n r a b u k e l i m e , e v l iin
l i kd e
i
tir. C i i n k i i b e r a bk eu rl loa lmmlamy ii
a n l a t a n t i i m i s i m l e r k i n ai nykeii
d ir.
o n l a r , f l i l i n k e n d i s i n-i r k i n g o r d i i k

iik, M
zor
em sagilan
esi kii

i deve, dem ektir ^ lla h buyurur kdii:

. ' olandan

ise yararsiz b itk id e n ba$ka b ir 1

Qikm az (7/A r a f 58 (.

i k a n l a tle
a nr i kgei lbiim
, oe lneur lae
i f a dier kei nt mbeuy limdu
e.
lard ir

/ N-k-r

H a y a s i z l i g i k a s t e t m e y e n b i ri nki n
i
irk in

b u lu n a n

b ir

k elim e y i

g i i z e l

b u lu n a n b i r k e l i m e n i n y e r in e istid re
.o l a r a k k u l l a n m a s i i m k a n s i z d i r
A lla h

buyurur k i:

-A r a

n iz d a k i b e k a rla ri, k o le le rin iz d e n ve

1248 a i^ T a ra fa b. e l-A b d . b k z . D iv a n ' 1, s.

Ibn F ^ i s , M iicm el, 111, 88 4

1084

5 ;

K abul etm em
lanmamaK
ek, h o
anlam ina gelen
sozciigii, u in^j
ziddidir. Tiil olarak ve
-eklinde ^ullam lir. B unun asil anla
mtinem
i, kalbe
eyecegi
eylerin
dii
gelm esidir.
it cahilliktir
Bu da bir
e
bilgisizliktir). A llah b u y u ru r k i ( :
-F a k a t onla
rin buzagiya el su rm ediklerini g o -

M tifredat / K ^ 'a n K avram lari Sozliigii

riin ce, apip k kaldi (11/H ud 79);

Y u s u fun kardegleri gikageldiler ve

lagacak, y o l kesecek ve to p la n tila r in izd a kotuliik y a p a c a k m is in iz ? ( 2 9 /

A n k e b ^ 29).

onun y a n in a girdiler. , onlari tam di, onlar 'ise onu tamyamami$lardi

(1 2 /Y u su f 58).

M a n a y o n iin d e n b ir ey in

/,

o n u t a n i n m a y a c a k h a l e g e t i r m ktir.
Y i i c e A l l a h b u y u r u r .

B u kavram bazen, sadece dil ile

inkar etm ek anlam inda kullam lir. il

ile inkarin sebebi de kalp ile inkdrdir.

rin b a k a lim ta m y a b ile c e k mi, y o k s a

u kadar var ki, bazen dille inkar edi-

ta n iy a m a y a n la rd a n m i o la c a k ? ( 2 7 /

len bir ey kalpte oldugu gibi m evcuttur. B u durum da kii yalan soylem i
olur. Yiice A llah in u sdzleri buna

N em l4 1 ).

iaret eder:
H em A llah in nim etini bilirler, sonra
da onu inkar ederler, (16/N ahl 83);
Yoksa

D e d i

k i: O n u n ta h tim taninm az hale geti-

B u b a g l a m d a
cak

d e o n u ta n m a -

^
g e t i r m e k t i r . G r a m e r e i l e r ise,

to r //k e lim e s in i , b ir ism in belli k alip lar a g irm e si a n la m in d a kullan irlar.

B i r k i i y e ^ a r -

peygam berlerini tanim adilar da bu

yiizden m i onu inkar ediyorlar? (23/
M iim inun 69); '

1 r e d d e c e g i b i r e y y a p m a k t i r . A l l a h
b u y u r u r k i: '

A n t olsun, o n la rd a n o n c e k ile r

' size ayetleri gostermektedir.

d e y a la n la d ila r . A m a b e n i inkar n a s il

A llah in hangi ayetlerini inkar edi-

o ld u ? ( b 7 / M i l k 1 8 ), y a n i : B e n i i n k a r

yorsinuz (40/M iim in 81).

etm ek .

:
Saglikli akillarin kotii
gordukleri, ya da akillarin iyi m i

kotii mil olduklari konusunda herhangi bir ka ra r verem edigi halde

geriatin kotii olduguna hiikm ettigi
her igtir. ayetlerde buna iaret
'

iy ilig i

em redip, kotiiliikten vazgegirenler,

A llah in

hududunu koruyanlar ( /

T vbe 112);

*O n lar, y a p t ik la r i kotiiliiklerden

is e , k u r n a z l i k v e b i l i n m e y e n
z o r tir. K u r n a z l i g i n z i r v e s i n e lk m a k f i i l i y l e d i l e g e t i r i lir. A l l a h b u y u r u r k i:

'

Sen de o n la rd a n y iiz

g e v ir ki, g iin g a g iric i, goriilm edik

miithi b ir geye g a g ir ir ( K a m e r 6 ).
H a d i s t e o y l e d e n m i tir :

O ld

k ab re k o n d u g u n d a o n a ik i m e le k gelir ; b u n la r M iinker ve N ekir d i r 4

.

v a z g e g m iy o rla rd i (5/M aide 79);

'

siz, ille de erkeklere ya k-

1249 E n e s b. M a lik h a d is i. B k z . B u h a ri,

2 3 2 (A zabu l-K abr)\ M lslin( >H N : 2 8 7 0 );

T irm iz i,

M u b a re k fu ri,

A rid a tu 'l-A h ve zi

1085

Ragip el-Isfahani
is tia r e y o l u y l a * J ^ .k a rg ih k lis a v a g -

evrilen oktur
fi alt
kl,tarafina
bunun
in degersiz
tir ve
sayonun
ilmii

mak: M uharebe a n l a m i n d a kullanilir.

de degersiz/al-ak adam bu oka ben

z e td m
tir
i.

/ N-k-S

N-k-S /

: S o z c i i g i i , b i r e y i n b a iistii-

n e d o n m e s i d i r . B u a n l a m d a

eyden donm ek, geri

B ir

d e n m e k t e d i r k i, d o g u m d a o e u g u n

m ektir.
ekilm
^ lla
ek,h vazge
b u ^ u-

k a f a s in d a n o n c e a y a g m in lk m a sid ir.
A l j a h b u y u r u r k i:

k l :

S o n ra y in e ka-

-F akat iki tarafin kargi kargiya g e ld i

f a la r in a d o n d iile r: A n d o lsu n k i (ey

g i goriiniince arkasini doniip kagti

E n f d l / 8 4 8( (.

ib ra h im !) b u n la r in k o n u g m a y a ca g in i
b ilirs in , d e d ile r (21/E nbiyd 65).

H astalikta , iyiletikten sonra hastaligin tekrar ^ ^

gelm esidir.

Om iirdeki neks ile ilgib olarak A llah

b u y u r u r k i:

B u n u n la b e ra b e r k im in o m riin ii
u za tiyo rsak, y a r a t ilig ta o nu tersine

geviriyoruz; h a la a k illa n m a y a c a k la r
m i? (36/Y asin 68). Bu, dyetteki
g i b i d i r :

ig in iz d e n k im i de, b ira z

b ilg id e n s o n ra egyayi o n c e k i b ild ig i

g ib i b ilm e s in diye, o m riin en k o tii gag in a k a d a r y a g a t ilir ( 1 6 / N a h l 7 0 ) .

N -k -f/
Elll olarak

dem
eyden
ek, bir
el
-ekm ek, vaz
m ek, uzakla
ge.m ak anlam m a gelir
llah buyurur k i ^: '

M esih de A llah 'in bir kulu

olm aktan gekinmez. A llah ,a y a km

-m elekler de. K im O na kullitk etm ek
ten uzak durur da_ (4/N isa
172 (;
' A llah a kulluktan

uzak duranlara ? -biiyiikliik tasla

Bir bnceki ayette g e en fiili,

eklinde de ok u n m u tu r.'25

ya nlara da (4/N isa \ 73 (.

el-A hfe oyle der: B u fiihn ed-

alinm i -tir ve onu degersiz buldugum

-dan bir kenara attim , dem ektir. Ay

deli halde
ekline soylenm esine,
bir eyin ba aagi ddnm esi di md^

B u f iilin a s h ^ > ^ ' ^ if a d e s in d e n

rica

yanaklaralarim
inen parm
g o zyak
a

b aka bir kullam m ina rastlanm az.

ise, ba tarafi kirilip, list tara-

{A zabu i-K a b r), IV, 2 9 1 ; Ibu H ib b a n , Sahlh

(H N : 7 8 0 ).
1250 B u, asim v e H a m z a d i in d a k i turn k u rra nin
k iraatid ir. B k z. D im yatJ, Ithdf, s. 366.

1086

kbktinden
tir alin
ki, m
bu
i

-ile s^ m ek dem ektir. Aym kokten ge

len kurum ayan, ucu bucagi
olm ayan bir derya d em ektir .

bir yere gitm ektir .

ise, bir lkip

yerden
bka
a

M iif r e d a t/ K ur'an K avram lari Sozliigu

N -k/ 1-

e kitsi
,m
e ,e k , k a r a l a m a k

i f t i r a a t m a k t i r . is e , l a f d o l a f iil o l a r a k

B i r ^-y a

p am ad i, z a y if v e ac iz kaldi d em ek tir.
.b a g l a d i m ,

O n u n in
i

m an asin a

g elir

h a y v a n m bag id ir. A y m

tiran a d a i^ d e m e k tir. A lla h b u y u ru r

k i :

kinayan, hep la fgdtiiriip getiren 68)/

-K a l e m 11). N e m im e n i n a s i l , f i s i l d a
iik h a r e k e t m a m
n aaski nvdea dk i r
i.

z a m a n d a g e m in d em iri a n la m in a da
iin k i i

her

ik isi

de

h a y vgaem
lir.

k o n tin
r o kl ue lotlm
ga um
e lklu
i,ir.

e k l i n d e d i r . A l l a h b u y u r u r k i:

Z ir a b iz im y a n im iz d a
bukagilar var, b ir cehennem v a r 7 3)/
M t i z e m m i l 1 2 (.

k a s i n a d e r s o l s u n d iBy ae

i ^ d e s i is e ,

A lla h sesini

kurutsun, d e m e k t i r .

D a im a kiisitr arayip

is e , e t r a f m a k o aknu bsiar

it n a n e d ie
r.
B i r b i r i n e y a k i-
ni z g i l e r d e

m e k tir . B u d a o n u y a z a n ki n
i-n y a z a r
-k e n f a z l a h a r e k e t e t m e d e n o n l a r m h e p

- b i r i n e b i r c e z a y i u y g u l a m a k t i r . B u fli

lk a ra b ilm
s ine is ibnidr eenl d ei r
n.

lin is m i i s e , e k l i n d e d i r [Ba$kasina

ibret olsun diye v e rile n ceza ]. A l l a h b u ^ k i : -

-ib ret d o iu cezayi on

N -m/1-

B u k o n u d a A l l a h b u y u r u r k i :

cekilere ve so n ra k ile re b ir ders, takva

sa h ip le rin e b ir nasihat. b ir o g iity a p tik

N ih a yet ka rm ca vadisine g eldikleri

!zam an, bir karinca: E y karm calar

B a k a r a / 2 ( 66 (;

H irs iz h k

eden erkek ve kadim n, y a p tik la rin a

-karilik A lla h 'dan b ir ceza o la ra k e l
le r in i kesin ( 5 / M a i d e 3 8 (.
H a d i s t e d e :

dedi ( 2 7 / N e m l 18). B u a n l a m d a

K a rm c ali y e m e k , d e m e k tir.
i n s a n i n y a n t a r a flk
i nadn
a

.
ek len k a rin c a y a b e n z e r b ir y ara d ir
,

A lla h g iig lii iiz e rin d e k i g u g liiy u

sever

Yl ua naid: aGmi25.
ii, a t

A y ric a to y n a k ta k i y a r ig a d a b u isim
v e r i l mt i ir.
Ju . .A y a k l a r i h a f i f a t

.i i z e r i n d e g o r m e y i s e v e r
B a z e n -s o z c i i g i i , i s t i a r e y o l u y
i m a k d e mlae, kl aofl at an

j / N - m - m (

in
i

d e k u l l a m l i r . B u , l a f t a-i m a n m k a r i n
c a m n a y a k s e s le rin d e n d a h a sessiz

B i r s eo kz ii
-it i r m e k m a k s a
d i y l amkaoknt iur.

i i n u l my easyiinl d ei gn idmi rn. dBiu

i
a n l a m d a ,y a n i : o
iyan,

1251 E b u H u re y re h a d is i. B k z . G aribu 'l-Hadis.

Ill, 4 4 ; Z e m a h e ri, Faik. I ll, 127.

d ed ik oducunun

bl ai rfi dtiar.

:topluluk karincalaqti, y a n i
e y l e rint okpal ram
m caaklBa ir
ir
1087

Ragip el-lsfah an i

gibi dagildilar. O nunin

i :

K a m e r 5 4 ) ;

, -k a n n c a d a n d a h a g o k to p la y i

c id ir , denir .

sdzciigii ise, parm ak u-lari

ogulu ise
dir, , eklinde gelir

. Sizin igin bahgeler y a p sin ve

irm a k la r y a p sin ( 7 1 / N u h 1 2 );
)
< O nlar
igin altlarindan irm a k la r akan, iginde eb ed i kalacaklari cen n etler vardir.
( 5 / M a i d e 11 9 ).

/N -h -c

is e , s u y u n m e c r a s i n a b e n z e t i -

A pa-ik yol, dem ektir. Bu an

l e r e k s o y l e n m i tir, g e n i l i k d e m e k t i r .

veya
iklik m
kazanan
lam
esele
da
a B u a n l a m d a
in
i ' denm ektedir. Aym
ekilde -Yol p rogra

Su, nehir oldu, y a n i , a k t i , g itti.

Suyu bol olan nehir, d e m e k t i r .

E b u Z iie y b o y le der:

A llah b u y u ru r :

a k i t t i k a a k i t t i m , i m m a s i n ^ g e l ir .

.m i, ro ta

d e n i r k i, k a m

B iz, h e r b ir in iz ig in b ir g e ria t

v e y o l b e lirle d ik ; (5/M aide 48 (.

D eyim o la ra k : ' -E lb i
se iy ic e e s k is i ve E sk im e
-e lb is e y i iy ic e a g ik h a le g e tird i, den
m ektedir .

453-

O rada ikam et etti, kendine

bir gadir kurdu,

B ir kam igin ve b o l s u y u n u n iizerine F ira t i n .1252

N -h -r /

igundiiz), I i g m i y i c e y a y i l d i g i

h e r ta ra fi tu ttu g u z a m a n o la n g iin d u z
d e m e k t i r . e r i a t e

: K aynayan suyun m ecrasidir .

gore

g iin d u z , tan

y e r i n i n a g a r m a s i n d a n g i i n e in b a t t i g i

ogulu ' eklindedir. Allah buyurur

k i : < ik is in in ortasin d an

z a m a n a k a d a r d i r . A s l i n d a is e , g i i n e in

b ir de nehir akitm igiz (18/K ehf 3 3 (;

a n l a m i n d a d i r . ^ la h b u y u r u r k i:

^^

-A lla h ,

y e r y iiz ii s iz i sa rsm a

d o g m a s i ile b a t m a s i a r a s i n d a k i z a m a n

ib ret alm ak veya giikretmek

.sin diye o ra y a s a b it d a g la r y e rle g tird i

dileyen kim seler igin g ece de g iin d ii-

Yolunuzu bu lm antz ig in de nehirler ve

zii birbiri ardinca getiren 0 'dur ( 2 5 /

F u r k a n 6 2 ) ; gece-

y o lla r y a r a t t i (16/N ahl 15(.

-Yiice A llah bunu, cennette insan

edecegi feyz ve liituflarim
lam bah
anlatm ak -
iin bir tem sil olarak kul
tir. A llah buyu ru
lanm
r k ii:

-Takva s a h ip le r i cenn et

le rd e ve ir m a k la r ig in d e d ir le r

1088

54)/

leyin veya giindiiziin, ona em rim iz

gelivermigtir, ( 1 0 / Y u n u s 2 4 ) .

F u ra t 1252 ,

g u z e l ,>1

D ivanu 'l-H iizeliyyin ,

.su
d e m e k lir. B k z

1, 4 ; S u k k e ri, erhu

E$ ari 'l-H uzeliyyin , 1 ,1 1 2 .

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

dyette ise, gece anlam ina gelen

o y l e d e b u y u r m u ? t u r?:

sozciiguniin kar?iti olarak kullanilm i?tir : < ' '

D e ki: 'nun a za b i size geceleyin uy-

-ik in iz de b ire r m e le k y a d a e b e d ik a li

R a b b in iz , /

kuda veya g iip e giindiiz ge le ce k olsa,

c ila r d a n o lu rs u n u z d iy e siz e bu a g a c i

ne d e rsin iz ? (10/Y unus 50).

yasak etti. d e d i ( 7 / A r a f 2 0 (.

Giindiizcii adam .

toy

ku?unun yavrusu. evler arasindaki bo?luktur; opiin atildigi yer

gibi. ve j ^ j'i s e , sert bir ?ekilde

azarlam aktir. Bu a n la m d a:.
denir. A llah b uyu rur ki:

veslerden menetmi ise ( N a z i a t 0 ) .

s a k in o n la -

K im

de

R a b b in in

d iva m n d a

d u rm aktan k o rk m u y n e fs in i bo heB u a y e t t e s o z k o n u s u o l a n , k l ?nn

kendi

kendine

d e g i ld ir .

?unu y ap m a

A k sin e ,

r a of, b ile dem e ve o n la r i azarlama;

a lik o y m a k ,

onu

arzu larim

dem esi

?e h v etin d en
ve

istek lerin i

ik is in e de ta tli ve g iiz e l so z s o y le ( 1 7 /

k o n tro l etm ek tir. B u n u n gib i, m iin k eri

isrd 23); is te y e n i ise

n e h y e t m e k d e , b a z e n el ile , b a z e n dil

azarlama (93/D uha 10).

i le b a z e n d e k a l p ile o lu r . Y i i c e A l l a h
bu yurur.

'

B iz i

b a b a la rim iz in ta p tik la rin a tapm aktan

/ N - h - y

m i engelliyorsun? ( 1 1 / H u d 6 2 ) .

Bir ?eyin yapilmasini engellemek,

yasaklamak, insanlan ondan uzak tutmak anlamina gelen sozciigii ?
ayette ge m ektedr :

N a m a z k ild ig i zaman, > kulu en-

gelleyeni g o rd iin m ii? (96/Alak 9-10).

Y i i c e A l l a h m :

iip h e s iz k i A lla h , size

ad aleti, iy ilik y a p m a y i ve y a k in la r a b a k m a y i em reder; h a y asizh ktan ,

fe n a lik ta n ve a z g in lik ta n nehyeder;
( 1 6 / N a h l 9 0 ) s d z i i is e , O n u n i y i l i g i

Bu, m ana a ism dan sdz ile de,

ba?ka ?ekilde de olabilir. Sdz ile olanm, itndan sa kin \ ciim lesi gibi,

g i m a n l a t i r . B u n u n b e l i r l e n m e s i is e ,

y a p m a ! ,

k is m e n b iz e v e rd ig i a x illa b elirlen ir,

form unda gelm esi arasinda fark yoktur. Lafiz a ism da ise, u nu y a p m a !

b ir d ig e r k is m i ise , ? e ria t ta r a f m d a n

form unda gelm esiyle,

em re ttig i,

ko tiiliigii

is e ,

y asak la d i-

belirlenir.

Form unda gelir. itnu y a p m a ! dendiginde, bu, hem m ana hem de )afz

g e m e k , u z a k d u r m a k t i r . A l l a h b u y u -

o lar k n e h iy sayilir. M esela:

r u r k i:

11

fa k a t

agaca yaklamayin, y o k s a z a lim le rden o lu rs u n u z (2/B akara 35).

ise, y a s a k la n a n ? e y d e n v a z -

k a firle re de k i: E g e r bu /,>?

son verirlerse d a h a o n ce y a p tik la r i

b a g i lan aca k . ( 8/ E n f d l 3 8 ) ;
1089

R a g ip e l - I s f a h a n i
O h n h n (g iin e p n ) y iik -

Yemin e de rim Id,

e g e r vazgegniezsen, s e n i m u h akkak

s e lm e sid ir.

ta sla ru n . H a y d i uznn b irm iid d e t ben-

k a d a r is te m e k d e y im i d e , e ld e etsin

den u za k o l (19/M eryem 46);

D e d ile r

(lib y ^ eim ,

y asak la n an a

v e y a e tm e s in , artik ta le b in d e n vazg e t i ^ a n l a m i n a g e l ir .

ki: E y N u h l E g e r vazgeginezsen, iy i
b il ki, taa tn tu la n la rd a n o la c a k s in !

(2 6 /uara 116);

/ N -v -b

a r t ik

b u n la rd a n vazgegtiniz d e g il m i? (5/

M a id e 9 1 ).

n ii iim lii o l m a s i , S ira i le d d n m e s i d i r .

Yine buyurur ki:

: B i r e y i n , g i d i p g e l m e s i , d o -

B n a n l a m d a f iil o l a r a k , '

bu n d an b o yle h e r

denir. S d re k li g id ip te k r a r y u v a s in a

kim, R a b b in d e n k e n d isin e g e le n b ir

d b n d i i g i i n d e n b a l a r i s i n a d a a d i

o g iit iiz e r in e y a p tig in d a n vazgegerse,

v e rl m tr.

gegm igte o la n la r k e n d isin e (2/B aka

ra 275) yani, bunun iizerine yaptigini

B a i n a h e r z a m a n d o n i i p

d u ra c a k b ir b e la g eld i.

sona erdirirse.
aslinda bir yasagin sona erdigini bildirm ek in kullam lir. Sonra
orfite her tiir bildirm e i in kullam lir
o lm utur. Bu anlam da

Y i i c e A l l a h a e t m e ^ : O n a t b v -

b e v e s a m i m i a m e l l e d b n i i y a p m a k tir. A l l a h b u y u r u r k i:

hem en R a b b in d e n m a g fire t

denir ki, Falana sonucu bildir-

d ile d i, riik u e d e re k y e re k ap an d i. tov-

dim , m anasim ta ir.

be ile Allah ,a yo n eld i ( 3 8 / S a d 2 4 ) .

d e y i m i t i p k i

Y i n e b u y u r u r k i:

S a n a y e te r! ifadesi gibidir. Bu, se n in

a r a d ig in in en iis t s in ir i bn ditr, anla-

Sana dayandik, Sana yoneldik. D o n ii-

m ina gelir ve k i inin b akasini ara-

iim iiz de s a n a d ir ( 6 0 / M i i m t e h i -

m asim yasaklar.

n e 4); '

Sem izlem enin son sinirina

dayanan di i deve, dem ektir.

, kotii eyleri yapm ayi yasak-

layan akildir; 90gulu

R ab b im iz! Yalmz

ekhndedir.

Bagim za aza pg e lm e -

den once tovbe ile Rabbinize yonelin

ve O na teslim olun; so n ra kurtulam azsim z ( 3 9 / Z i i m e r 5 4 ) ;

A llah b uyurur ki: -

Bagkasindan gegerek hep O na goniil

A kil sahipleri ig in bu n d a n ice

ib re tle r v a r d ir ! (20/T aha 54).

verin ve

yerdir.

Vadide selin sona erdi-

F a la n , f a la -

n in b a $ m a b e la o ld u \ g i d i y o r , y i n e
g eliy o r.

1090

ndan sakinin. ( 3 0 / R u m 31).

M iifre d a t / K ur'an K avram lari Sozlugu

/ N vh
: Birpeygimberin ismidir. -

disine insanlar arasinda yiiriiyecek

bir nur verdigim iz kim se, karanliklar
iginde kalip, ondan gikam ayan kim se

limes , lglik atan, yuksek sesle bagiran g ib i olur m u? ( 6/ E n a m ) .

veya aglayan anlamina gelen flilinin
Y i n e b u y u r u r k i:
<
mastaridir . gtivercin, ken -
dine mahsus sesi lkararak ottu.

kelim esinin ash, kadm larm

aglam a yerinde toplanm alari-

Igte biz boylece Sana da em ri-

dir. Bu da kar ilikli oturm a, soylejm e anlam indaki kokiindendir.

Bu anlam da karihkh iki daga
karihkh esen iki rdzgdra ise,
' d e n ir. B u

m izden K u r 'an ,I vahyettik; y o k sa

sen kitap nedir? im a n nedir? Bilm iyordun, fa k a t biz onu bir nur kildik,
onunla kullarim izdan diledigim izi
dogru y o la iletiyoruz, ( 4 2 / u r a 5 2 ) ;

riizg ar, $unun k a rg id ir, gibi.

agit yakan k a d in la rd ir.

ise, m eelis, oturulan yer, dem ektir.

Allah, kim in bagrini Islam 'a agmig ise igte , R abbinden bir nur iize-

rinde degil m idir? ( 3 9 / Z u m e r 2 2 ) .

/ N -v -r

Y i n e b u y u r u r k i:

G drm eyi saglayan yaygin hdldeki

Allah, g dklerin ve y erin

nurudur. m m nurunun temsili,

Iik dem ek olan iki e^ittir. Biri

diinyevidir, digeri uhrevidir. Diinyevi

.... Bu nur ustiine nurdur. A llah diledigi kim seyi nuruyla hidayete iletir

olan da iki kism a ayrilir: B ir kism i,

basiret gdzdyle an la ilir. Bu etrafa
y ayilm i olan a k il n u ru ve K u r 'an

( 2 4 /N u r 35).

n u ru gibi ilahi konularla ilgili olan

nurdur. B ir kism i da norm al gdzle

algilanan nurdur. B u da ay, yildizlar
ve aydm laticilar gibi Iik sa an cisim lerden yayilan nurdur.

N o r m a l g b z l e g o r u l e n n u r i in m is a ile r is e a y e t l e r g ib id ir:

O A llah dm ki, gii-

ne$i bir igik, ayi da bir nur yapti ( 10/

Y u n u s 5). B u r a d a G iin e i in z iy a , A y
i in n u r i s i m le r in i n d z e l l i ^ l e s e ilm e s i n in n e d e n i , z i y a n i n n u r d a n d a h a d z ^ l

ilahi ile ilgih m isaller: A llah

buyurur ki: '
size, A lla h t an b ir nur ve a p a c ik b ir
k ita p d a g e lm ig tir (5/M aide 15 ) ; >

b ir a n l a m t a?irm o l m a s i n d a n d i r .
Y i n e b u y u r u r k i:

G okte burglari var eden,

onlarin

iginde bir K an d il ve nurlu bir A y ba-

O lii iken liid a y e tle d irilttig im iz , ken-

rindiran A llah, y u c e le ry iic e sid ir ( 2 5 /

1091

X
Ragip el-Isfa h a n
A llah de
bizzat
nurlandirici
kendisi

F u r k a n 6 1 ) , y a n i , o la n .
H e r ik i s i i in d e k u l l a n i l -

olm asi hasebiyle ) -N ur) diye an

d i g i y e r l e r d e n b i r i u d u r :

landirm
oyle
vei :

A llah, go klerin ve

H am d , g o k le r i v e y e r iy a r a ta n , k a ra n -

y e rin nurudur (24/N ur 35). A llah in

lik la r i ve aydinligi v a r eden A lla h 'a

kendini bu
-ekilde adlandirm asi, fli

m a h su stu r ( 6/ E n d m 1);

oklugunu g osterir
linin.

s iz in ig in ig ig in d a

y iir iiy e c e g in iz b ir nur y a r a t s in

-ise, duyularla algilanan alev

ve

dir. Yiice A llah b uyuruyor k i : '

s iz i b a g ig la s in ( 5 7 / H a d i d 2 8 ) ;

Soyleyin im di bana
,tutu^turmakta
o ldugunuz
atei

Yer R a b b in in nuru ile

V akia
71( (; '

p a rla m ig tir. ( 3 9 / ^ i i m c r 6 9 ) .
l l h r e v i n u r l a ilg i l i m i s a l l e r e g e c e :

> -O nla

rin durum u, bir a te y a k a m n durum u

g u n in a n a n erkek-

-gib id ir (Ateg) gevresini aydinlatir ay

le r i ve in a n a n k a d in la r i g o r iir s iin

) dinlatm az A llah onlarin (gozlerinin

k i nurlari, o n le rin d e ve s a g la r in d a

nurlarm i giderdi (2/B akara 7 (.

^>

koguyor. ( 5 7 / H a d i d 2; -

Yalniz sicakliga da, ayette ge en cehennem

ineate
de -denm ek

O n u n la b irlik t e im a n e d e n le rin nuru,
o n le rin d e ve y a n la r in d a ko g ar da, E y

tedir .

-----

im di size ondan

R a b b im iz ! N urum uzu tam am la, b iz i

?daha kotii ola n m i h aber vereyim m i

b a g g la , g iin k ii sen h e r geye k a d irsin ,

ate$tir. A lla h bunu ka fir olanlara ,0

d e r le r ( 66/ T a h r i m 8).

vaad buyurdu . ne kotii bir doniig

Y i n e ^ k i: '

) gu n m ii-

y e rid ir (22/H ac 72 (;
.

Yok yapam adiysaniz, ki

n a fik e rk e k le r V? m iin a fik k a d in la r

higbir zam an yapam ayacaksiniz, o

im a n e d e n le re $ o yle d iy e c e k le rd ir:

,halde y a k iti insanlar ve taglar olan

B iz e ; d a s iz in nurunuzdan a la -

inkarcilar igin hazirlanm ig ateten

lim ? O n la r a : A r k a m z a d o n iin de nur

sakinin (2/B akara

a r a y in ! d e n ilir ( 5 7 / H a d i d 13).

-kalplerin igine igleyecek, A d a h in tu

B i r a n l a t i m b i m i o l a r a k
v e d e n i r k i , A lla h gunu a y d in -

la tm ig tir
1092

ve n u rla n d irm ig tir.

Y iic e

24 (;
0 ,

-tu$turulmu$ bir ate$idir (1 0 4 /H um e

zeok6).
yerde
Bu bir
g e
.m ektedir
A yrica
ine desava
abu
te

M tifre d a t / K ur'an K avram lar Sozliigii

v erilm ek te d ir:

.^ za m a n sava ig in b ir

N -v-s /

ate
: K e l i m e s i n i n a s h

y a k m iq la rsa , A lla h onu sd n d u rm ii -

h a r f i h a z f e d idl emd i
i r ,^ 1

tiir. ( 5 / M a i d e 6 4 (.
B a z i l a n is e , v e s o z c iik le r in in
a y m a s ild a n g e l d ig in i belirtirler. A s l i n d a
o g u n , b e r a b e r b u l u n abnu niki
l-
aery
dir. $ u k a d a r v a r k i ,

A s h k a h b i n d a o l a n o l u p
u n u t m a k a n l a m i n a g e l e n

-ile ilgili o l a r a k ikti

bos tiire vleri ^ u l l ^ m l m i tir :

B ize

fiih n d e n

tir, d i g e r l e r i d e ; a s l i s i ka ihnnt imy a

i
e k m e k m a n a s i nmd ea ko, l adn
ci ii

in s a n la r in f a y d a l a n d i geiy dbi irr.

eydir. O n u
n

y e r i n e ,

l a m - e l i f g e t i r i l m i.
tir, d i y e n l e r v a r d i r

d ii n y a d a glii
ii

ise, o n la r i n a h i r e tte f a y d a l a n a c a k l a n b ir

-e k l i n

-f i i h n d e n g e l m e d i r , d i y e s o y

le y e n le r d e vardir. B u a n l a m a y a k in
o l a n

d e y im i, d e v e le ri giit-

.y,i ir ii ttiim , s e v k e t t i m , d e m e k t i r

??
-O n

D e n i y h o r k i : -S i r t i n d a s a l

,la ra : A rka m za do n iin de n u r a ra y in l

l a n a n k i i-iik b i r k u y r u k b u l u n d u g u n

bakin da / n u ru n u z d a n /

d e n ilir( 5 7 / H a d

dbai nr kbrua l di si m
r . i Baul nmai

13
d(.

so z ciig ii

k elim e sin in

-f o r

m u n d a d i r . Y a d a s b z c i i g i i n d e n d i r .

h l t mg eo r es i fka thi

gBo ir rd i ai m
t e .

-F e n e r k u l e s i , g i b i . U z e r i n

g e lir . A l l a h b u y u r u r k i :

Y e r i n -
ia

R a b b in e (\\A rN ? i$, 1(.

so zciig ii b a z e n

k u d a n d o g a n n e f r e t t i r . KBuu

a n l a m d a

'

k a d i n , k u,k u l a n d i g i n d a n n e f r e t e t t i

genel

o la ra k

k ap sad ig i

tii m

in sa n la r k a s te d ilm e z . B u d a in sa n lik
.m a n a s i

esas

alin d ig in d a

,S o z g e l i m i , a k i l , h a f i z a ,
d ig e r

d en ir.

sb y le n irk en

-e r d e m l i i n s a n l a r k a s t e d i l i r , b u k e l i
m en in

retlerid ir

D e ki: S igim rim ben in sa n la rin

d e e z a n o k u n a n y i i k s e k y e r e d e
a d i v e r i l mt i ir.

e k l i n d e

g iizel

k en d in e

ah laki

b o y led ir
ib ret a l m a

d a v ra n i lar

ve

m a h s u s o z e llik le r gib i b ir

a g a c ii
,
ne g i , b u
iin k i ni,aorsheyet or ne nda e
e r
i.

n u r a b e n z e t m e y o l u y l a s o y l e n mt i ir.

ise , d o v m e y a p m a
k t o p l a n m i
ektir. B u a n l a m d a

-o l u r s a o l s u n , k e n d i n e m a h s u s o z e l
lig i n i k a y b e t t i g i n d e h e m e n h e m e n 0

a l m a s i d o g r u o l m a z . E .g i b i

K a d m e lin e d o v m e y a p ti, denir. B b y le

-i s i m l e n d i r i l m e s i n i n n e d e n i , e l i n g ii
l kz ae rl ldi tggi ni ni doarnt da yi r
a.

E g e r e l, k e n d iynaep amma ahzs us

d u r u m a md i ii
-s e , y i n e d e o n a el d e
m e k , b u , e l i s m i n i s e d i r i n e li v e a y a g i
n s o y leeymoelu
k rg. i B
b iu nb a
i ir

1093

R a g ip e l - I s f a h a n i

nilince, ( 2 / B a k a r a 13), y a n i : in sanlik

Ve: 0 na iman ettik,

demektedirler. Fakat onlar igin uzak
bir yerden (imana) el sunm ak nerede? (34/Sebe 52), yani: uzak bir

ozellikleri bnlunan insanlarm yaptigi

yerden nasil alacaklar, kendi tercih-

g ib iy a p w . B u r a d a h e r h a n g i b i r i n s a n

lerine gore alabilm e ve faydalanm a

d e g i l , m a n a k a s t e d i l m i tir.

im kanlari varken, im an burunlarinin

g d r e Y i i c e A l l a h : '

O nlara: in sanlarm (miis-

liim anlarin) inandigi g ib i inanin, de-

dy et d e b d y le d ir:

Yoksa onlar,

dibindeyken ^ etm edikleri halde

bugiin mii iman edecekler!
Bu da u dyete arettir:

A lla h in liitn f ve kerem inden in s a n 1(11(1 verdigi n im etleri kiskaniyorlar

m i? ( 4 / Ns d 5 4 ) . Y a n i: i n s a n l i k o z e l -

^^

l i k l e r i n i t a i y a n h e r h a n g i b i r i n s a n .

B a z e n h u t u r i f a d e l e r l e i n s a n l i k tiirii
d e k a s t e d i l i r . B u n a g o r e d y e t t e g e e n

insanlar k e l i m e s i y l e P e y g a m b e r d e ,
A r a p l a r d a k a s t e d i l m i o l a b i l i r .

Ama Rabbinin (azab) isaretlerinin geldigi giin, daha once iman

etmemiy yahat imaninda bir hayir
kazanmamis kimseye, a r tik '
birfayda saglamaz. De ki: Bekleyin;
biz de beklemekteyiz (6 /E n am 158).
kelim esini hem zeli oku-

/ N-V-

y an lar1254 ise, ya buradaki vav harfm i

: k e l i m e s i , b i r e y i n g iic iin ii

hemze ye doniitiirm ii lerdir. Tipki,

flilinin

ve

fiilinin

a n l a m a k i in e l e a l m a k , r a k i b i n i

y o k l a m a k , o n a el e n s e e k m e k , d e -

ekline gelm esi gibi. Ya da kelim enin

m e ^tir. a ir o y le der:

talep anlam indaki kdkdnden gel-

454-

digini diiiinm ii lerdir.

(Bu ceyldn) M uzun meyve-

lerin 't aliyo r, olgunlayp egildikleri

/ N-V-S

yerden.1253
s o z c i i g i i , m u z a g a c i n m m e y -

v e s i d i r . - is e , e g m e ^ t i r . B u a n l a m d a

d ali e g d i m , denir.

' T o p l u l u k e l e a l d i.

A l l a h b u y u r u r k i:

: u n a sig m d i, dem ektir.

geri donm ektir. D iger form la eklindedir. Ayni kokten

olan ise, sigm ak anlam indadir.

A llah buyurur

1254 B u, E bu A m r, u be,
1253 ar, E b u Z ile y b 13 . - 1 kz. S iik k eri,

crhu .'a r i 'l-H iizeliyyin , ?, ;

1094

KisaT

H a le f in k ira a tid ir. B kz. D im v att, ithaf, s.

360.

Miifredat / Kur'^n Kavramlari Sdzli^ii

K e n d ile r in -

den ? n ic e le r in i h e la k ettik. O n la r
gagri$tdar. A m a a r t ik

kurtulu vakti

d e g ild i (38/Sad 3).

D e n i y o r >:

ifd d esi,

B u r a d a ge en
d ogru, m a n asin d ad ir.
k e l i m ee ski n m
i n a ngaes,rsie

.i n s a m n e l d e e t tig i a k r a b a l i k b a g i d i r
niesi
s i m r l i

/ N -y -1

e y dhierr.

: Sozciigii,

insamn eliyle aldigi,

ulatigi, yetitigi eyler in kullanilan
fiilinin mastaridir. Allah buyurur ki:

S e v d ig in iz

geylerden

ise,
B u n bu un n uegknel a
e
r

i n s a m n m u r a t a l d i g i ,
b u y u r u r ki:

Elbetle onlarin etleri ve kanlari

Allah 'a ulumayacaktir. Ancak 'na
sizin takvaniz erecektir ( 2 2 / H a c 3 7 ) .

harcam adikga,

gergek iy ilig e a s la erigemezsiniz. (3/

Al-i imran 92);

diigmana kar$i elde

ettikleri higbir baan yoktur ki, karpliginda kendilerine salih bir am el yazilmig olmasin. (9 Tevbe 120);
* - H em A lla h
k a firle r i herh a n g i b ir h a y ra ula$madan h m g la n y le defetti, (33/Ahzab 25).

ise, uzanip almak, elde ^tmektin Bu anlamda

denir.
ise, uzatmak, elde etmesini saglamaktir. Bu da
gunu a ld im ,
f iin u a lm a s m i sa g la d im .

Flilinin ash,
formunda
olup sonra e^line donii mii olan
flilidir.

^ yapman
senin yararina degildir. air oyle der:
4 5 5 -

/ N -v-m
^^ , u y u m a k

sozciigii,

d e g i ik

an lan iin d ak i
b a k i

a i l a r m d a n

h e p s i d e d o g r u o l a n b i r o k b i i m d e a i k l a n m i tir. D e n i y o r k i: U y k u :
B e ^ in d a m a rla rm in k en d ilerin i saran
b u h arin

n em leriy le

g e v e m e l e r i d i r .

k i m i s i d e , Y i i c e A l i a h m o l d i 'i r m e d e n
c a n im a l m a s id ir , der. A lla h b u y u r u r
k i:

A lla h , o c a n la r i o ld u k le r i -

man, o lm e y e n le ri de uyuiliiklarinda
a lir

(3 9 /Z iim e r 42).
K im isi

de:

Uyku,

h a f i f b ir

o l i i m d i i r ; o l i i m is e , a g i r b i r u y k u d u r .
D e y i m o l a r a k :

ok

u y u y a n b ir ad am .
'd a

^^d e m e k t i r . [ ^ , r iiy a

a n l a m m a d a g e l i r ] A l l a h b u y u r u r ki:

455-

K a y g ila n d in a m a bu dogru
d e g ild ir .]2SS

125S air, LebTd. B k z . D iv a n ' I, s. 104; ib n F aris,

M iicm el, , 84 9.

Yine gece-

de ve giindiizde uyuniam z o 'nun

ayetlerindendir ( 3 0 / R u m 2 3 ) ;
Uykunuzu bir dinlenme
1095

Ra g i p e l - s f a h a n i
y a p tik (N ebe 9);

B iz o na

0 'nil ne g a fle t basar, ne de u y k u (II

o yle h a z in e le r v e rm i tik ki, a n a h ta r-

B ak ara2 5 5 ).

la r in i g iig lii k u v v e tli b ir to p liiln k z o r

ise, hafizasi z a y ifo la n ^ idin

ta $ ird i (28/K asas 76).

, F a la n ad am $una
em in o ld n , k a lb i anna y a t t i .

/ N ea

ise,

i inde uyku uyunan elbisedir.

Pazar kesada u g rad i .
Elbise, eskidi veya eskiyip yir-

tildi. Bu lier ikisi i in kelim esinin

kullam lm asi, tebih yoluyladm

? olarak

denir ki, y iiz

g e vird i, dem ektir. Ebu U beyde der

ki:

fiili,

gibidir. Ebu

U beyde, bu u zaklati, dem ektir. den

1
B iz in sa n a n im et v e rd ig im iz zam an,

/ N u n

A lla h d a n m a kta n y iiz g e v irip u za kla -

A rap a alfabesinde sondan be inci harfin,

adini aldigi bilin-

m ektedir. A llah buyurur ki:

N u n , K a le m e v e y a z d ik la r in a

Y unus

biiyiik balik, dem ektir. Hz.

Bu ayette ge en

liili, ek-

linde de ok u n m utur. Bu gibidir.

Yam ni k a ld ir d i, dem ektir ve b iiy iik lenm e m anasi ta ir. ^ tipki

an t o lsu n (68/K alem 1).

,

ir. (17/isra 83).

Z u n - N u n 'u

(ba-

ve bu ru n k iv ir d i ve

nefret

etti, u z a k la p i, dem ek gibidir.

Ilk s a h ib i Yunus u) d a h a tirla ; (21/

Enbiyd 87) ayetinde

adim al-

m itir. iinkii, biiyiik balik onu yutm utu. H aris b. Z a lim in kilici da

diye ad landirilm itir.

/ in te a
flilinin form udur.

ise, uza k o la n y e r, dem ektir. Yukarida verilen ayetin ilgili fiili,

eklinde de ok u n m u tur. Bu uzak-

/ N a e
Fiil olarak,

lati, dem ektir. Aym kbkten olan

e^-

adirin kenarinda kazilip suyu ondan

uzaklatiran ^ , anlam indadir.

linde kullam lir. E bu ubeyde: fiili,

fiili gibidir. Yani, kalkti, kaldirdi.

form u ise, uyandirdi, kaldirdi

m anasm a gelir.
A llah buyurur k i :
1096

ise,

fiilinin hem m astari

hem de ondan tiiretilen bir isimdir.

A nlam i, kalbin y apilacak i e yonelm esidir. Fakat bu kelim enin bu konuyla ilgisi yoktur.

M iifre d a t / K ur'an ^^ ^ ^

Nun Harfinin Sonu

9?

(Giizel) Ha Harfi

/-( -

o ra d a biiyiikli'tk ta sla m a k se n in haddin

d e g ild ir ( 7 / A r a f 13).

Z o r k u l l a n a r a k b i-er y i y u

v arlam ak tir.

F e t h a ile o l a n

d e g istirm e k n il is tiy o rs u n u z ? B ir $ e h -

,B e n i n d i m

ayni

o la ra k

A l l a h b u y u r u r k i :

k u lla n ih r

-dylesi de var ki, Allah kor

kusundan yerlerde yuvarlaniyor . ) 2/

B a k a r a 74 (.

re inin v a k it is te d ig in iz elbette o la c a k tir ( 2 / B a k a r a 6 1 ) s o z i i n d e g e e n

s d z i i n d e s a y g i g d s t e r m e

v e o n u r l a n d i r m a y o k t u r . iin k ii Y i i c e
A lla h a rd in d a n o y le b u y u rm a k ta d ir:

U z e rle rin e z ille t m eskenet dam -

F iil o l a r a k

-e k

l i n d e k u l l a n inh rk. u li lnasnainl a n

i
k a v r a i r u , - h a f i f e a h r i a y i a n

l a t i r .

Siz: 0 iis tiin o la n i d a h a a y a g i o la n la

.m i i t e a d d i s i

k o k t e n m a n a s i no dy al ed idr e. nBi r:

k a s i n i i n d i r d i m . F i i h n l a z i m i Bv ae

Y i i c e A l l a h in :
i .

is e , e g i m , d ii
ii

v e

T a.
g ib i

is e , b o y l e d e g i l d i r . iinki'i

g a s i v u ru ld u ve n ih a y e t A lla h t an />
g a z a b a u g r a d ila r ( 2 / B a k a r a 6 1 ) .
Y i i c e A l l a h v i n e b u y u r u y o r k i:

'

Y i i c e A l l a-ehr,e t l i o l d u k l a r i n a d i k

e k t i g i m e l e k l e r , K u r a n , y a g m kuart

de d ik ki: H e p in iz o ra d a n in in . Size

e y l e r h a k k i n d a d a bv ub flili
bazi
k u l l a n i triur.

O n la r a

benim ta ra fim d a n b ir h id d y e t re h b e ri
g e ld ig in d e , kim o h id a y e tg im in izin -

ise, i n d i r m e k avl tem aak

l

de giderse, o n la r ig in h ig b ir ko rk u

-m a n a s i s o z k o n u s u o l d u g u n d a z i k r e

yoktur, o n la r m ahzun d a o lm a y a ca k -

d ilm
t i ir:
.
*
Birbirinize diisman olarak inin, dedik
B a k a r a / 2 ( 36 (
Buyurdu: Oyleyse oradan in ,

la r d ir ( 2 / B a k a r a 3 8 ) .

H a s ta lik , has-

ta n in e tin i in d ir d i , y a n i : z a y i f la tti, k i l o v e r d i r d i .

1099

R a g ip e l - I s f a h a n i

is e , dii d e v e v b h a y v a n l a r i n

y e t e r s i z b e s l e n m e v e b a k i m s i z l i k y iiz i i n d e n z a y i f l a m i o l a n l a r i n a d en ir-

2-3) &yetlernde sozii edilen gece namaz] kilinm asina teviktir.

gece nam azi kilan kiijidir.
D eve nynm ak i in boy-

/ H -b -v

nunu yere koydu, dem ektir.

: Toz,

sa v ru ld u

ve

y d k s e l d i . i s e , g i b i d i r ; ik is i d e
t o z u n k a l k i i m a n a s i n d a d i r .

ise ,

h a v a d a g e z in e n to p r a k ze rre cik lerid ir.

B u n l a r a n c a k , g i i n e I i g i m n k i tik
p e n c e r e d e n i e r i y e v u r m a s i y l a g o z l e
g d r i i l e b i l i r h a l e g e l ir le r . A l l a h b u y u r u r
ki;

O nlarin yaptiklari her bir iyi

igi dikkate aliriz, fa ka t onu sagilmig

zerreler haline getiririz ( 2 5 / F u r k a n
2 3 ) ; D agilip toz dum an
haline geldiginde ( 5 4 / V a k i a 6).

/ H-c-r
ve : insam n bedenle,
dille veya kalp ile bakasindan ayrilm asidir. A llah bnyurur ki:

O n ce k e n d ile rin e

o g tit verin, y a ta k la r in d a n ayrilin (4/

N isa 34). Bu, onlara y k la ilm a m a sim n kinaye yollu ifadesidir.

Yiice A lla h in:
'

Pe y g a m -

h e r d e d i ki: E y R a b b im l K a v m im bu
K u r an 'i terk edilmi ( b ir gey y e rin de) tu ttu la r (25/Furkan 30) sbzii ise,

/ H -c-d
: U y k u ,

kalp ile terk etm ek veya hem kalp

is e , u y u y a n d e -

m e k tir.
Y a n i , onun uykusunu kagirdim uyandi. ^ t i p k i

O nun h a staligm i iyilegtirdim,

!g i b i d i r . Y a n i : B e n o n u u y a n d i r -

d im , o d a u y an d i.

hem de dil ile terk etm ektir .

B a g k a la rim n d iy e c e k le rin e sabret, g iiz e llik le
o n la rd a n ayril (73/M iizzem m il 10)

sozii ise, her ii iinii de i erir. i^ i m uam ele etm ekle beraber, bunlardan herhangi birini yapm asi istenm ektedir.

Y i i c e A l l a h in :

G ecenin bir kism inda da sadece

Sana m ahsus bir nafile olm a k iizere

K u r 'an ile tehecciid nam azi kil, ( 1 7 /
i s r a 7 9 ) s o z i i n e g e l i n c e , b u K ur an

de uyan d e m e k t i r . B u d a

G ecenin birazi
harig olm a k iizere geceleyin kalk.
G ecenin y a risin d a kalk, y a h u t ya risindan biraz eksilt ( 7 3 / M i i z z e m m i l
1100

H a y d i uzun b ir m iid det benden uzak ol (10/M eryem 46)

ayeti de bu anlam i ta im aktadir.

P is lik te n s a k in (74/
M iiddessir 5) dyeti ise, tiim ekiileri
ve tiirleriyle kotulukten ayrilm aya
teviktir.

ise, ba?kasm dan ayrilm ak

ve onlari terk etm ektir. A llah buyurur

M tifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

ki:

0 kim seler ki, iman ettiler, hicret

ettiler ve Allah yo lu n d a cihada katildilar, ( 8/ E n f a l 7 4 ) ;

Bir d e g o g ed en fa kirlere aittir

ki yurtlarindan ve m allarindan gikarilmiglardir, A llah in liitu fv e rizasim

ararlar; ( 5 9 / H a r 8).
Y in e b u y u r u r k i:

H er

kirn A lla h y o lu n d a h icre t ederse,

yeryiiziinde g id ec e k g o k y e r de bulur,
geniglik de bulur. H er kirn A lla h 'a ve
P eygam berine hicret etm ek m aksadiyla evinden gikar da ( 4 / N i s a 1 0 0 ) ;

O n u n in m i i c a h e d e d e h a z i r l i k
y a p m a k la b era b er, n efisle

m dcade-

le^i d e g erek tirir. N ite k im

haberde

r i v a y e t e d i l i r k i:

K iig iik cih a tta n d o n d ii-

niiz, b iiy iik c ih a d a g e ld in iz . 1256 B i i y u k

c ih ad d a, n e fisle m iic a h e d e etm ek tir.
Y i n e r i v a y e t e d i l i r k i : ' j ^ V _ 5' j . ^

H ic r e t e d in iz am a terk etm eyiniz . 7

( 4 /N is a 97).

O nun igin, on la r A llah yo lu n d a

Y a n i: M u h a c i r l e r d e n o l u n u z , f a k a t
sdzde

m u h a c ir o lu p

ozde

( g e r e k t e

m u h acir) o lm a y an lard an o lm ay m iz.

is e , i r k i n l i g i n d e n t e r k e d i l -

m i , b i r a k i l m i

irkin

d i s t e d e n m i ? t i r ki:

s o z d iir .

H a-

Terk

e d ilm is s o z le r i s d y le m e y in iz ? 25%
F a la n a d a m b ile re k g ir-

hicret ed in ceye ka d a r iglerinden dost

edinm eyin ( 4 / N i s a 8 9 ) a y e t l e r i n d e s o z

ken din de o lm a d a n g irk in so z so y le d i,

k o n u s u o l a n i s e , a i k a a n l a i l i y o r k i ,

d em ek tir.

k iif iir d i ^ a r i m t e r k e d i p , i m a n d i y a r i n a v a r m a ^ t i r . M e k k e d e n M e d i n e y e
h ic re t e d e n le r g ib i.

k in so z so y le d i.

le ri , k o t i i a h l a k i v e g i i n a h l a r i h a y a t i n -

H asta,

K a fa tu-

ta rd im z ve g e c e le y in g ir k in s o z le r
sa v u ru rd u n n z

K i m i s i is e , b u n u n g e r e g i , e h v e t -

( 2 3 / M i i m i n u n

67)

d y etin d ek i so n k e lim e o y le d e o k u n m u t u r :

d a n u z a k l a t i r m a k , o n l a r i t e r k e t m e k
B a z e n b u t u r k o t i i s o z l e r i o k a

v e r e d d e tm e k t ir , der.

k u l l a n a n a d a m a

B unun iizerine ona sa d ece L ut iman

dir. O n u n i in

k a v m i m i t e r k e d i p A l l a h a g i d e r i m ,
d em ek tir. a y e tin a n la m i d a b u n a
y a k i n d i r :

A llah 'in yeryiizii geni$ deg il m iy-

di, siz de orada h ic r e t etseydiniz ya ?

adi v erilm ek te -

d en ir. B u n u k asitli

y a p tig i z a m a n so y le n ir.

etti (Ibrahim ) de dedi ki: Ben Rabbim e h ic re t edecegim , ( 2 9 / A n k e b u t

2 6 ) s d z i i n i i n a n l ^ m i is e , b e n k e n d i

a ir o y le der:
1256

M u tta k i,

C ih a d

Kerizu 'l-U m m al,

6 /e l- C ih a d u l-E k b e r,

H a r fu l-C im :

, 4 3 0 , H N :

11260.
1 2 5 7 A b d u rra z z a k , M usannef, K ita b u l-M e n a sik ,
S a y d u l- M irad , IV, 4 7 7 , H N : 8 5 3 3 -3 4 .
1258 E bu S aid e l-H u d ri h a d isi. ^ < , M u v a tta '
(Z e rk a n i e rh i, 111, 7 3 ).

1101

R a g ip e l - I s f a h a n i

H -c-a /

.G e c e

,D am arlari asil olan gibi - 4 5 6

uyum ak

A llah b u y u ru r k i

;ib n D arre demig

H akkinda bir soz, zidm ederek ve

d em ek tir

-O n la r g e c e le y in p e k (17. u y u r

la r d i ( 5 1 / Z a r i y a t 1 7 (.

kotii soz
soyleyerek 1259.
B u s o z u n a n l a m i i^-ei k i l d e o l a
a ir, a ^ z d o l u s u o n u k o t i i l e m i
-

b il i r :

O n larin

tir. Y a n i : S bi rz^l ienr li en ri in^ lee

n.

so y le y ip

d e y i m i , a g i r s o z l e r

ile r i

g id in c e,

k en d in d en

v a k i t l e irni d e
i

u y u m a z l a r . A z m agneacsei nhai

gelen

^ s d z c i i y l e

o lm ^ su z lu

v e ^ a o l u m s u z l u a y a k i n e yo llear
n

m
g e-i
ha s t a g i b i a g z i n a g e l e n i s o y

U y k u s u n d a n
r a s t l a d i m . s o z ii

d i l e rig 1eir
t .

le d ig in d e , s o y le n ir.
form u,

gece

o k auz yd ikru. Y
u ^a udm
a :a O
l a n
r i-

kkoatni ih k al al ir

m d a n eur el ldaemy lsm

e ,^ z^
dh.ii
k a d a r v a r k i, A r a p l a r i n s o z i i n a s i l

sonra ona

tip k i h e r b u ld u g u y e r d e y a ta n a d a m
m a n a s in d a k i so z ciig ii g ib id ir .

k u lla n d ik la r m i b i lm e y e n biri, soziin

kendi

bagam m i

g o ze tm e d en

/ --

onun

z i d d i b i r a n l a m d a k uo l laabni lmi ri.

E t r a f i m s a r s a ang yi ri kbiilri ,

v e

f o rm la r i ise , s ic a k lik

i d e ymi ne kdt di i
r
. <i s e , b u d ii -

-g i b i b i r n e d e n l e i n s a n l a r i n y o l c u l u k
l a r i m d u r d u r d u k l a r i z a m a n d i r . Sanki

l k a r d i g i s e s tir . A l l a h b u y u r uiin
r
ii

kendisi, insanlari terk etm ig , bu

A z k a lsin . s o y le d ik le r i

yiizden terk edilmigtir .

-sozden g d k le r g a tla ya ca k , y e r y a r d a

is e , e r k e k d e v e n i n k e n d i s i y l e

b a g l a n d i g i ip tir. B u , iodneuvne lde

r ain
h a kt ubl il raamk lma na s bi i ir

b ae g^ l iadmi r
a.

) boyunbagi) v e

k e l i m e s i ,
- iyu la r ) f o r m l a

e k i l d rei nbdaagdleiar n.k em

Bki
u
d e v e y e

denir.

is e , o k u n y a y i d i r . B u d a

e r k e k d e v e n i n a d i g e-e n i p i n e b e n
z e tm e y o lu y la sb y le n m
t i ir.

c a k ve d a g la r p a r q a la n ip d a g ila c a k ti
M e r y e m / 19
9 (0 (.
i n e g i , k e sinm ye ekr e
i

i i r d idi m
ii .

aym

zam anda

y i koi l m
a ni

in d e k u l l a m l i r . T iepyk i - s o z c i i
g iin i inh akyevsai nl mi-
in k u l l a m l
d i g i g i b i . Z a y i f v e kin
o r dk ea kb u
i
sd z c d k k u lla m la b ilir. O e ^ im o l^ m k :

K e l i m e n i n ta rn

-a n l a m i y l a a d a m o l a n b i r a d a m a u g
r a d i m , s o z i i ,
1259
<

e m m a h . B k z . D iv a n '\, s. 135; ibn ,

F aris, M iicm el , 8 9 9 .,

1102

a d am o la r a k Sana

yeter, g i b i b i r m a n a y a g e l i r . G e r e k

^ f r e d a t / K u r ' a n K a v ra m la ri ^dzldg ii

tir.m unda
Bu m soylenm
anada A1
i-

anlami ise, o nun g ib is in in v a r lig i

^
buyurur :

yi tehditle
Bir ki

s e n i s a r s a r ve ra h a ts iz e d e r .

-E g e r A lla h Insan

sarsmak, iirkiitmektir.
ocugu, uyutmak in
i:
ise,

-la r in b ir k ism im b ir k ism i ile b e rta

,r a f etm eseydi m a n a stirla r, k ilis e le r

sallamaktir.

h a v r a la r ve ig in d e A lla h 'in a d i gok

) -h iid h iid ) ise, bildigimiz ga

vug kugudur. Allah buyurur k i :

a n ila n m e sc itle r elbette

yikilirdi 2 2)/

Hac
4 0 (.

^^ ))Su leym an
K u g la r i

g d zd e n

-goyle ded i:

g e g ird ik te n

/H -d -y

so n ra

Hiithiidii n ig in g o re m i

y o ru m ? (27/Neml

0^(.

ogulu

,
eklinde zamme ile sdyleneni ise
tekildir.
oyle der
air
:

-O k g u la rin (a v c ila rin ) k a n a -457

;d im k ir d ik la r i

G iizel, ekilde
yaku mbir
u
yol gosterm ektir . -de bu kd k teu
dir . Y irtici hayvanlarin
kalarina onciiliik edenleridir. Bu
ba
:

eklindedir
.

yol gdsterm
aret enin
etm ek
-iek
linde olanina dz^lli^le verm ek
ekliude olanm a ise, - form uyla
verilm ektedir. M isa lle r :
H id a y e ti g o ste rd im ve

hiithiitler g ib i

Yolun o rta s in d a d iig iip e rk e g in i

.E v i g o s te rd im

E ger dense ki: Yiice A llah :

y a r d im a g a g ira260.'
n

Saffat / 37
2 3( (;

Binayi dii,
iirmek, yikmak

yerle bir etmektir. Bu anlamda

ise, yikilan
-
eydir. Bun

dan istidre yoluyla Yerde kalan

bir kan; yani: Heder olan.
in
likle
^ullamlir
elbise
eskimi
i.
eklindedir
.
ise,
oklukteksir
ifades
for/
-

1260 air, e r-R ai. B k z . D iv a n ' I, s. 2 3 8 ; ib n

rey d , Cem hera,

u p h e siz kim

onu do st e din irse , o m u h akkak onu

-s a p t ir ir ve d o g ru c a cehennem a z a b i
n a gotiiriir (22/H ac 4) vb ayetlerde
hidayeti kabul ^tm ^^^nleri cehennem

-de boyledir. Yalniz bu ozel

ogulu ise
,

gotiiriin

o n la r i cehennem k o p ru s iin e d o g ru

H -d -m /

denir'-^
.

T o p la y in d a

ile tehdit ettigi halde, hidayet

ate
nasil gdzel/yum
ekilde
ak bir
^u

?gdsterm ek olarak tan im lan ab ilir

,C evap olarak denebilir ^i: B u
Yiice A llah in :
-B u n
la r i a c ik li b ir a z a p la m iijd e le 3)/
A l-i im rdn ^1) soziinde oldugu gibi ,

, 394.

1103

R ag ip e l-Isfa h a n i
ok manayi
ve etkili
imde
daha
bi larin hidayetlerini artirmig ve onlara
in ifddeyi
vurgulamak
sert bi
^
imd
i
.soylemek gibidir
airin sozii de bu konuda bir
misal olabilir:

(64/Tegabun (;

kotiiliikten sakinma garelerini ilham

etmigtir (47/Muhammed 7(;
Kim Allah a inanirsa,
Allah onun kalbini dogruya gotiiriir.

458- A r a la r m d a k i selcim lagm a,

a c ita n b ir v u ru g tu r.]26]

Yiice Allah in insanlara hidayet

siz iman edip salih ameller igleyenleri, imanlarindan dolayi Rableri

hidayete enlirir. (10/Yunus 9).

vermesi dbrt ekilde olur:

Yine buyurur :
^^.

B ir in c is i: ^ , zeka, zaruri bilgi-

lerle donatilmi her insamn yhkiimlii

tutuldugu hidayet. Bundan herkes
kendi yetenegi, giicii, imkdni oramnda istifade eder. ^llah buyurur :
M u sa :
ren, s o n ra d a y o lu n u g o ste re n d ir,
d e d i (20/Taha 50).

dili,

K u ran ve benzeri kitaplari gondermck suretiyle insanlara yaptigi agri

ekhnde ortaya lkan hidayet. Ite

O n la r i

b u y ru g u m u z

a ltin d a

d o g ru y o lu g o s te re c e k o n d e rle r k il-

Ddrdiinciisii: Ahirette cennetin

ju sozlerinde kastedilen hiddyettir:

Allah onlari dogru

yola iletecek ve durumlarini diizeltecektir (47/Muhammed 5);

lerin elde ettikleri tevfik (baarabil-

me im^dm saglama). Yiice Allahm

soziinde kastedilen de budur:

D o g ru y o la g ire n le re g e lin ce , A lla h on-

yolunugbsterme. Bu da yiice Allah in

U g iinciisu'. Sadeee hidayete eren-

..

dik. (21/Enbiya 73).

Bunun iizerine Allah kendi

izniyle, iman edenleri, onlarin hakkinda anlagmazliga diigtiikleri hakka, ulagtirdi. Allah, diledigini dogru
yola iletir (2/Bakara 213).

yiice A llahm dyette dile getirmek

istedigi de budur:

Peygamberlerin

, Ama bizim yolumuzda

cihad edenleri, elbette kendi yollarimiza erigtirecegiz. (29/Ankebut 69);
Allah, hidayeti
kabul edenlere, daha gok hidayet verir. (19/Meryem 76).

B iz im R a b b im iz h e r geye g e k lin i ve-

ik in c is r .

Hig giiphe-

EgerAllah bizi dogruyola sevk etm eseydi biz dogru yola erigemezdik.
iiphesiz Rabbimizin peygamberleri bize gergegi getirmigler, derler
(7/Araf43).

1261 air, A m r b. M a d t-K e rib . B k z . D ivan' 1, s.

149; N a h h a s , gerhu Ebyati Sibeveyh,
M u b e rre d , Muktadab,

11 4

, 20.

, 200;

Buhidayettiirleribasamaklanmitir. Birincisini elde edemeyen ikinci-

JVIUfredat / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigu

sini e ld e ed e m e z. H a tta ik in c isiy le

hiddyet verir ve hidayete erenleri en

.m iik e lle f o lm asi b ile d o g ru o lm ^ z

iy i 0 b i lir (28/Kasas 56).

H en iiz ik in ci b a sa m a g a g e le m e m i
iincii ve do rd iin cii boasam
lan inagiii

Yiice Allah in zalimlerden

ve

kdfirlerden esirgedigini belirttigi her

-eld e etm esi so z k o n u su o lm ^z. D o r

hidayet tdrii, yalmz hidayete eren-

diinctisiinii e ld e ed en ise, o n ce k i h er

lere mahsus olan tevfik manasina

iinii ddeem
eldek
e tir.
e tmuiii
-u n

gelip iiiincii kisma giren hidayettir.

ciisiinii e ld e ed en d e b u n d an onceki

Ayrica ahiretteki sevap ve cennete

ik isini d e e ld e e tm.sa
iy ilir

koyma anlamindaki hidayettir. Yiice

-B um i te rs te n o k u m a k d a m iim
in b irkiindiir.
in sam n Obnirin
u n ci
i
sirad a k i h id d y eti e ld e ed ip ik in cisin i
iinciisiinii e ld e ^olm
tmveeasi
miii
.m iim k iin d iir

Allah m sozleri gibi:

'

(
-in a n d ik ta n , P e y g a m b e r 'in h a k o ld u
g u n a gahadet ettikten ve k e n d ile rin e

k asm i in
giizel
san
ek ild
, b e
ir
a
d a v e t e tm e k ve y o lla n g o ste rm e k d i -

a g ik d e lille r g e ld ik te n so n ra , in k a ra
sa p a n b ir m ille ti A lla h n a s il d o g ru

ce b u n u v e re b d ir a n c a k d ig e r h id d y et

erdirir? A lla h z a lim le r g u r u

hunu d o g ru y o la erdirmez (3/Al-i

tiirle rin i, v erem ez. B irin c isin e Y iice

imran
86(;

-
inda k im s e y e h id a y e t v erem ez. S a d e

A llah

sd
a reziiy
t e le
tmtir
ii:

-y o la

B u (azab) gundan d o la y id ir ki, onlar,

Fakat biz onu

bir nur kildik; Onunla kullarimizdan
.diledigimizi dogru yola iletiyoruz
giiphesiz ki sen de insanlari dogru
bir yola gotiiriiyorsun
4ura/
52)2 (;

- -On

d iin y a h a y a tm i sevm ig ve o nu ah ire te

-larin iginden, sabrettikleri zaman bi

-zim emrimizle dogru yola ileten on
derler yetigtirmigtik. (3 2 /S e c d e 2 4 (;
Her kavim igin bir hidayet
edeni v a r d ir ( 1 3 /R a d 7), y an i, h er

bildirdigi, onlarin bu konuda herhan-

.k av m in b ir d a v e t ed e n i v a rd ir

te rcih etm iglerdir. A lla h d a k a fir le r

to p lu lu g u n u

hidayete erdirmez (16/

Nahl 107).
Yiice Allah m Hz. Feygamber in
(sas) ve insanlarin elinde olmadiim
gi bir yetkilerinin olmadigini aikla-

her hiddyet, giizel bir e^ilde davet etmek ve yolu gostermek diinda
kalan hidayet demektir. Akil vermek,
tevfik/baarmasmi saglamak ve cen-

D
e kigille
e r rin
h id
e dis
yueet, nete koymak gibi. Yiice Allah in
sdzleri gibi:
so ziiy le i a re t e tm
t i ir:

O n la r i yola getirmek se nin

Sen sevdigini hidayete ? diremezsin; fakat Allah diledigine

boynu na

borg

la h d ile d ig in i

d e g ild ir,

a n c a k A l-

yola getirir (2/Bakara

R ag ip e l-Is fa h a n i

272); E g e r

hidayete erdirm ez (9 /T ev b e

109
... (;

' H e rh a ld e

A lla h d ile se yd i, elbette o n la r i hiddyet

iizerinde ro p la rd i. (6 /E n am 35);

y a la n c i ve n a n k o r o la n k im se y i A lla h

Sen k o r le r i

dogru yola gikarinaz (3 9 /Z iim e r 3 (.

s a p ik lik la n n d a n g e v irip dogru yola

getirecek d e g ilsin . (27/N em l 81).

Y ine buyurur ki:

.))
Y ala n la ya n n a n k o r

.A lla h m hidayetini kabul etm ey en d ir

Bu, soz^ ^

lu esele^e
-
areiiir, laf

rek bunun
Z1
d

Sen o

b elirlen
olm asa
m i

k a fir le r in h id a y e te e rm e le rin i ne ka-

da, bu bdyledir. A llah, hidayetini kabul

d a r istesen de A lla h , s a p tir d ig i kim -

etm eyene, hiddyet verm ez. Bu tipki

s e y i h id aye te e rdirm ez. (16/N ahl 37);

-u n a benzer: B en hediyem i kabul et

'

m eyene h ediye verm em . B enim bagi -

H e r k im i k i A lla h gagirtirsa,

imi kabul etm ey en e, b a g,i

ya p m a m

a r tik o n a hiddyet edecek yoktur. H e r

kim e de A lla h hiddyet verirse a r tik

.beni istem eyeni, ben d e istem em

B u m a n a y a g e le n bazi a y e tle r :

onu d a g a g irta ca k y o k tu r (39/Ziim er

1 -A lla h , z a lim

36-37);

le r g iiru h u n u hidayete erdirmez

Sen sev-

9)/

T evbe
109 (;

d ig in i hidayete e rdire m e zsin ; b ila k is,

-A lla h , b o y le sin e bagtan gikm ig f a s ik

A lla h d ile d ig in e hidayete e r d ir ir ve

la r g iiru h u n a h id d y e t etm ez (9/T evbe

hidayete e re n le ri en iy i 0 b ilir (28/

Kasas 56).

8 0 (;

Bu m anaya ayette de iaret

e dilm itr:

'
.
D e ki, O rta k

(10/Y dnus (;

-k o g tu k la rin iz d a n dogru yolu goste

,recek o la n v a r m id ir? , D e k i, A lla h
hak o la n dogru yo la hiddyet eder .
h a ld e dogru yo la hiddyet eden m i

A lla h kim e hiddyet verirse, dogru

;k e n d isin e

yoldadir. (1 7 /isra 97).

y o k s a k e n d isin e y o l gosterilm eyince

Yani, hiddyeti isteyen ve onu

arayandir m uvaffak ettigi ve cen-

onu / /; / m i d a h a la y ik tir . ) /

net yolunu gosterdigi; bunun aksini

yapip sapiklik ve kiifiir yolunu arayan degildir. ayetler buna i aret
etm ektedir:

Bu dyette ge
en

kismi ,

eklinde de

h a ld e

in s a n la r i m il m in

o ls u n la r d iy e sen m i z o rla v a c a k s in ?

A lla h d a k d fir o la n b ir k a v m i d o g ru

u y u lm a y a

daha

la y ik tu

Y u n 3u 5s (.

tu
k sr.'2
m aohYkid
ua n^dm
,b
y euat
.v erem ez, sadece k en d isi hid ay ete gelir
B u da: B ir
.ey b ile m e z v e ta m y a m a z

y o la iletm ez (9/T evbe 37); -

'A lla h , z a lim le r g iiru h u n u

H a m z a , K isa i ve H a l e f 1262 -e k l i n d e o k u
m
tuur.

M i i f r e d a t / K ur'an K a v ra m la ri S ozlugii

.Yani, herhangi bir hidayeti yoktur

(R esu liim !) Sen s e v d ig in i hidayete

K endisine hidayet 1 gdsterilse de erdiremezsin; b ila k is , A lla h d ile d ig ihiddyete

iinkii onlar
g e lm
vb
ta
e z . ne hiddyet erdirir ? hidayete erengibi olu (cansiz) varliklardir. Sozun
lafzina bakilirsa, kendilerine hiddyet
yolu gosterilse, hidayete gelirler gibi
ilmLinku>
aktadir
anla
, .
^-da si
zin gibidir. N itekim A llah buyurur
k i :

leri en iy i b i lir (2 8 /K a sa s 56);

K im A lla h 'a in a n irsa ,
A lla h onun k a lb in i hidayete erdirir.
( 6 4 / T e g a b u n l l) .
B u ise, in sam n h ak ik ati arark e n
g o n liin e v erile n tev fik tir. ay e tte

A l l a h '/ b ira k ip ta p t ik la n n iz d a tip ki

b u n a i aret e d ilm i t i r :

s iz in g ib i k u lla r d ir (7 /A 'ra f 94 (.

Dogru yola girenlere

g e lin ce , A lla h o n la r in h'lddyetlcrini

O nlar sadece olulerdir.
ka bir^
B
artirinig ve o n la r a k o tu liik te n sa km oyle b yerde
uyurm
tuise
u
r: ,

,M iig rik le r

m a g a re le rin i ilh a m e tm ig tir (4 7 /M u -

h a m m e d ^).

A lla h 'i b ira k ip , g o k le rd e n ve y erd en

H id ay e t k a v ra m i, g ra m e r a isin-

k e n d ile r i ig in h ig b ir riz k a s a h ip /-

dan bazi y e rle rd e k e n d i k e n d is iy le ,

m ayan ve s a h ip o lm a y a d a g u g le ri

b azi y e rle rd e la m h a rfiy le , d ig e r bazi

yetm eyen '7 ' / -/

y e rle rd e ise, 7 e d a tiy la m iiteaddi

Nahl)/ 16

(g e i li) k ilm m i tir. A llah b u y u ru r

Y uce A llah m :

ki:

K ug ku suz b iz o n a yolu

-gosterdik: iste r s iik r e d ic i olsun, is

, k e s in lik le d o g ru y o la ile tilm ig tir

ter n a n k o r (76/insan

(3 /A l-i im ra n 101);

3 (;

O n a ik i }:oil) g o s te rd ik (B eled (;

K e n d ile r in i

K im A lla h 'a s im s ik i b a g la n ir-

O n la r i seg tik ve dog-

ru y o la ilettik (6 /E n am 87); >

d o g ru y o la g ik a rd ik (37/Saffat 18 (.

Bunlar, bilinen
a^]l
eriat
ve ^1
iyilik ve koti'iliigun, sevap ^olu ve
azap^ bilinen kism ina -
ia
rettir
-
u ayetler
.
de om gosterm ek
te d ir :

/ ki, O r ta k k o g tu k la rin iz-

d an dogru yolu gosterecek o hm v a r

-)b ir to p lu lu ) 0

m id ir? , D e k i, A lla h , h a k o la n doll'll

yola hiddyet eder. 0 h a ld e dogru
}'()hi hiddyet eden m i k e n d isin e Iiyul-

git d o g ru y o la iletti, b ir to p lu lu g a da

m aya d a h a la yik tir, y o k s a k e n d isin e

s a p ik lik h a k o ldu. ... ve k e n d ile rin in

y o l g o s te rilm e y in c e onu b u la m a y a n

de dogru yolda olduklurmi s a n iy o r -

m i 10) ? /? / //'// /Y u n u s 35);

Ard f)30
/ 7- (;

'

D e ki: Iste r m is in a n n a s in ?

Seni

1107

R ag ip e l-Is fa h a n i
R a b b in in y o lu n a

ileteyim de o nd an

k o rk a s in (7 9 /N a z ia t 1 8-19 (.

ve

fasiklara

denebilir.

hidayet

Aym

vermemi,
tir

zamanda

kendine

H idayet. e tm e k flilin in ^ e n d i b a -

dueni yaptigindan, onlarin hidayete

in a m iitea d d i o lan k u lla n im la rm a

gelmeleri -
iin yol gostermesi ve bu

Ve o n la r i

nunla ilgili bilgileri ogretmeye

all
-

elbette d o g ru y o la iletirdik (4 /N isa

6 8' (;
. . -K e n

olmasi yonunden, hidayetin ana

m is a l':

d ile r in i d o g ru y o la e r d ir ir d ik

3 7)/

Sdffdtll8(; /
d o g ru y o la

hidayet vermi
-ve
onlara ^olu ogret
mi.
tirde denebilir

hidayet eyle, ... (1/Fatiha

6 (; A lla h in
-s a p tir d ig in i yola

getirmek m i is tiy o r

su n u z? (4/Nisa 88(.

Yine buyurur k i :

...ne de d o g ru b ir y o la erdirir 4)
Nisa
168(;

tiginden Allah
ilkesi
onlara
ekle
ger

Birinci
iiye gbre
ol iki ayeti
yorumlamakmiimkundur:

' -A lla h , z a lim le r g iir u h u

nu hidayete erdirmez (9/Tevbe 109(;

A lla h d a k a fir
o la n b ir k a vdogru
mi
yola

hidayet /// < m is in ? 10)/

Yunus
43(;
.

iletmez 91)

Tevbe37(.
iiye ikinci
gore ise
ol, dyet

Sen, k orle re , g o rm e d ik le ri

h a ld e

3^'

misal gosterilebilir:

S e m u d k a v m in e

-g e lin ce , b iz o n la r a dogru yolu gos

terdik. F a k a t o n la r k o r liig ii dogru
iletecektir (4/Nisa 175(.
Hidayet ve talim (ogretim) in
i yola te rcih ettiler. (41/Fussilet 17(.
...ve k e n d is in e v a ra n d o sd o g ru y o la

i^i
-
eyi gerekir: Ogretenin ogretme

ekten fayda verecek olan

Ger

si, ogrenenin de brenmesi. Hidayet

hidayeti kabul etme ekle

ger-
medi

ve talim ancak bu ikisi oldugunda

ginden, durumu en dogru

imde
bi
ifade
udur:
etmenin
Allah ona
yolu

tigine gbre, hidayet veren

ekle
ger
ve bgreten elinden gelen
abayi
turn

hidayet vermi
-fakat

0 , hidayete gel

sarf eder, fakat alici konumunda kii memitir. ayet gibi :

-bunu kabul ^tmez, almaz, ogrenmez
se, bu durumda, hedef ki-
inin kendi

mayi kabul
sine etmedi
ybnelik
ali
-

'
baz ahnarak, hidayet etmemi
ve
. .
-
denebilir.
ogretmemi
Onun
in de
i , ,

^:denmesi de dogru olmaktadir

Hidayet ve ogretimin ger

ekle?mi
sayilabilmesi in
,
art
i
olan alma

:D e k i

D o g u da, b a ti d a A lla h 'in d ir . , k im i

d ile rs e onu

hidayete erdirir.

igte

kabul etme, benimseme ger

-
ekle

boyle, s iz i o rta d a y iir iiy e n b ir iim m et

mediginden, Yiice Allah da kafirlere

k d d ik ki, s iz b titiin in s a n la r iize rin e

1108

M t i f r e d a t / K u r'an K a v ra m la ri Sozlugii

adalet ornegi ve hakkm gahitleri olasiniz, Peygamber de sizin iizerinize

gahit olsun. Daha once iginde durdugun Ka be 'yi kible yapm am iz da
gunun igindir: Peygam ber in izince
gidecekleri, iki okgesi iizerinde geri
doneceklerden ayirahm. Bu ig elbette Allah in hiddyet ettigi kimselerin
digindakilere gok agir gelecekti. (2/
B*kara 142-143).

girenlere
g e lin ce , A lla h o n la r in hidayetlerini

D o g r u y o la

a rtirm ig ve o n la r a k d tiiliik te n s a k in m a g a re le rin i ilh a m e tm ig tir (47/Mu-

hammed 17) dyetinde bize vaat ettigi

tevfiki dilememiz iindir, derler.
B u, d h irette c e n n e te g id en yo lu
b iz e g d ste rm e si v e k o la y la tirm a sidir, d iy e n le r d e vardir.
D o g ru s u (bu,) A lla h in hid aye te

Bunlar, Yiice Alla^ m hidayetini

u la g t ir d ik la r in in d ig in d a k a la n la r ig in

kabul edenler ve onunla hiddyete

b iiy iik ( b ir y iik ) t iir (2 /B a k a ra

erenlerdir.

a y e tin e g elin ce , b u ra d a k i h id ay ete

Bizi Dogru Yola

hiddyet eyle (1/Fatiha 6) ile

Ve onlari elbette dogru
yola iletirdik (4/Nisa 68).

Ayetlerine gelince, deniyor ki:

143)

erdirilenler

Dogru yola girenlere g e lin ce ,

hidayetlerini artirmig

A lla h o n la r in

ve o n la r a k d tiiliik te n sa k in m a garele r in i ilh a m e tm ig tir (47/Muhammed

Bununla kast edilen genel hiddyet an-

17)de zikredilen tevfik ile hiddyete

lamina gelen akil ve peygamberlerin

erenlerdir.

siinnetidir. Fatiha suresinde, daha once

ve kelimeleri dil yoniin-

hiddyete ermi olsak bile, bizim boyle

den birbrine denktir. Yalniz Yiice

dememiz emredilmitir. Bu emir, onu

Allah terimini bizzat kendisinin

sdyledigimizde bize sevap vermesi

kontrol ettigi ve verdigi, insanin mii-

iindir. Bu, bizim Bz. Muhammede

dahalesi olan baka tiirlerinden ayi-

salavat g^tirm^mizi emretmesi gibi-

rip kendine mahsus iler sahasinda

dir. Kendisi ve melekleri zaten bunu

kullanmitir. Misal olarak:

yapmitir, yapmaktadir.

miittakiler igin hidayettir (2 /B a k a ra

2 ); igte bunlar,
Rabblerinden bir hiddyet iizerindedirler (2 /B a k a ra 5); '

Ger-

gekten Allah ve melekleri Peygambere salat ederler. (33/Ahzab 56).

kim isi de der ki: Biz^ boyle dua
etmemizi emretmesinin nedeni, azginlarin bizi azdirmasindan, ehvetlerin bizi ele geirmesinden bizi korumasini dilememiz istemesidir.
Kimileri ise: '

0 .'

...

R a m a za n a y i ki, in s a n la r i irg a t igin,

h a k de b a tili a y ir a c a k olan,

hiddyet

rehberi ve d e lille r h a lin d e b u lu n a n K u r an o n d a in d ir ild i.

'

... S ize

dogru yolu gosterdiginden d o la y i

1109

R ag ip e l-Is fa h a n i
A lla h / te k b ir e tm e n izi is te r (2/Baka-

K a r a

ra 85(;

lik la r m d a

yolunuzu bulasmtz diye

S ize benim ta ra fim d a n b ir h id a y e t

y ild iz la n

s iz in ig in y a ra ta n

re h b e ri g e ld ig in d e , kim h id d y e tim e

(6 /E n am 7 (;

uyarsa, (2/Bakara 38).

Yine buyurur :
.

A n c a k gerg ekten a c iz ve z a y if
olan, g a re siz k a la n ve h ic re t etmeye

'

yol hulamayan erkekler, k a d in la r ve

'
d o g ru y o la

D e k i A lla h b iz i

k a v u g tu rd u k ta n so n ra

ve d e n t in

k a ra n 0 d u r

g o c u k la r h a rig (4/N isa 98).

, hidayeti aram a, istem e in

a rd im iz a m i d o n e lim ? A rk a d a g la ri,

de . M isal olarak:

bize gel, d iy e d o g r u y o la g a g ir d ik la r i

h a ld e D e ki: A lla h 'in g o s te rd ig i y o l,

b ir z a m a n la r M u s a 'ya k ita b i v e fu r-

y e g a n e d o g r u y o ld u r . (6/Enam ^1).

B u

Ve h a n i

k a n i verdik, g e re k ird i ki, d o g ru y o ld a

gidesiniz (2,'Bakara 53 ); <

( K u r 'an) in s a n la r igin b ir agiklam a,

A lla h 'd a n g e re g in ce k o rk a n la r igin

S iz de o n la rd a n k o rkm a yin , benden

d o g ru y o lu g o ste rm e ve >d g iittiir

korkun. H e m iiz e rin iz d e k i n im e tim i

(3/Al-i imran 138);

ta m am layayim , hem g e re k Id d o g ru

A lla h dileseydi, elbette o n la r i h id a y e t / 7 toplardi. (6/Enam

yola eresiniz (2/B akara 150 (.

Yine buyurur k i :

Sen k d firle rin h id ay e te e rinele-

-E g e r is la m a g ire r le r s e hidayete er
mig o lu rla r. (3/A l-i im ran 2 0 (;

r in i ne k a d a r istesen de A lla h , sa p tir-

d ig i k im se y i h id aye te e rd irm e z . (16/

la r d a s iz in im a n e ttig in iz g ib i im an

Nahl 7(;

.e d e rle rse

5(;
^

igte o n la r
o k im se le rd ir ki, h id a y e t kargiligm dci

-E g e r o n

hidayeti hulmug o lu r la r

B akara137
/ 2 ( (.
Bir alim in yolunu izleyen
iye de denir. M eseld
ki :

s a p ik lig i sa tin a ld ila r da, tic a re tle ri

k a r etmedi, d o g ru y o lu b u la n la r //

o lm a d ila r (2/Bakara 16).

-bilm e ye n ve dogru yolu da bulaina

van k im s e le r :)Isa d a m i? (5/M aide

ise, insamn seme ozgi'niu-

A t a la n b ir gey

gunii kullanarak yaptigi inceleme ve

104(.

aratirma sonucunda (

-B urada onlarm kendilerinin bil

-m ediklerine ve bir alim e de uym a
diklarina>>
el<ilnh
t
r.

sonu

ve karara mahsus bir anlama iaret

eder. Bu diinya ilerinde de (4nr,
ahiret lerinde de. Allah buyurur ki:

1110

Artik kiln dog -

M t i f r e d a t / K u r'an K a v ra m la ri Sozliigii

yola gelirse, y a lm z k e n d is i ig in
gelmig olur: k im de s a p a rs a o n a de

ki: B e n sa d e ce u y a ric d a rd a m m (2 7 /

h irb a z ! Sende o la n a h d i h iirm e tin e

N e m l 92).

b izim ig in R a b b in e d u a et. B iz g e r-

B u rad a g e en ise, tiim ihtid a ek illerin i kapsar. B u n la r h id ay eti

gekten

O n la r a z a b i g o riin c e : E y si-

dogru yola girecegiz, d e d ile r

(4 3 /Z u h ru f4 9 ).

istem ek , o n u ara m a k , o n a u y m ak ve

l$e, evi g o s te riu e y e m ah su s

o n u in e e le y ip a ra tirm a k gibi ed im -

b ir sozciiktiir. e l-A h fe o y le der: B u-

lerdir.

nun tekili

ise,

e ^ lin d e d ir. M iiennesi

o la ra k g elir; bu d a k e n d isiy le

y a p tik la r im s iis lii g o ste rm ig de o n la r i

n ite le m e y a p ilm i b ir m a s te r gibjdir.

A llah b u y u ru r ki:

d o g ru y o ld a n alikoym ug. B u n u n igin

hidayete giremiyorlar (2 7 /N e m l 24)

E g e r bun-

eytan, k e n d ile rin e

B u n u n la beraber, giiphe y o k

k i ben, tovbe eden, im a n e d ip s a lih

a m e l igleyen, s o n ra d a

la rd a n a lik o m d sa n iz , za m a n k o la -

d ^eti de b u n u n gibidir.

hakyolda se-

bat gosteren k im se ig in gok bag ig la y ic iy im (2 0 /T a h a 82) d y etin in m an asi

ise, so n ra h id ay eti istem ey e, a ram ay a

kurban go n d e rin .
B u n u n la b e ra b e r bu kurban. kesde-

y in iz a g e le n b ir

c e g iy e r e v a rin c a y a k a d a r b a g la rin iz i
tirag etm eyin. o n a d a k o la y in a ge le n
b ir

K a b e y e u lag a ca k b ir

kurban o lm a k iiz e re (5 /M a id e 95).

Y ine b u y u ru r ki:

d ev a m etti, o n u a ratirm a k ta n u san m adi ve b ir d a h a giinah y o lu n a don-

kurban gerekir. (2 /B a k a ra 196);

kurbanlik hediyelere, g e rd a n lik la r in a (5 /M a id e 2 );

m ed i, ek lin d ed ir.

^ ^

O n la r bagla-

b e k le tile n kurbanlarin

y e r le r in e u la g m a s in i m en e d e n le rd ir

(4 8 /F e tih 25).

r in a >m u sib et g e ld ig i zam an: B iz

: in s a n la rin b irb irle rin e goniil

A lla h 'a a id iz ve so n u n d a O n a do-

a lm ak k a sd iy la v e rd ik le ri a rm a g an -

necegiz, d e rle r.

dir. A llah b u y u ru r ki:

Igte o n la r v a r ya,

R a b le rin d e n , m a g fire tle r ve rah m e t

o n la ra d ir. ig te

hidayete erenler de

o n la r d ir (2 /B a k a ra 156-157).

Y ani, Y iice A lla h m hiddyetini

a ray an , on u k ab u l ed en v e o n u n gere in i y ap a n la r. O n la rd a n h a b e r verirk e n d e d y le b u y u rm a k ta d ir: ^ ^

...

'

B e n b ir

hediye

g o n d e re ce g im de, b a k a y im e lg ile r ne
(g ib i b ir sonug) ile d d n e c e k le r. G e lin ce S u le ym a n goyle d e d i: S iz b a n a m a l
ile y a rd im

m i etm ek istiy o rsu n u z?

R ag ip e l-Is fa h a n i

Allah in bana verdigi, size verdiginden daha iyidir. Ama siz, hediyenizle
boburlenirsiniz (27/Neml 35-36).
kelimesi ise, armagamn ken-

disi iizerinde sunuldugu tepsidir.

da oka hediye veren k?i

demektir. Bu anlamda $air ?oyle der:

/ H -r-t
B u k e lim e y le 'lg ili A lla h fiuyu-

1< :
'B a b il'd e , ik i m elege: H d r u t
ve M a r u t a in d ir ile n $ e y le ri o g re tiy o r la r d i (2 /B a k a ra 102).

D e n iy o r kl bu a y e tte g e en ^
v e k e lim e le ri Iki m elek tir.

Sen gokgafahi^e hediye

eden, igipis olan birisin.1263
459-

, hem hediye hem de gelin iin

kullanihr. Bu anlamda:
Gelini eine hediye ettim , denir.
Ayrica Falamn

hediyesi veyolu negiizeldir.

m iife ssirle r ise: B u n lar, in san lard a n

v e y a c in le rd e n o la n iki ?ey tam n isim leridir, m a n su p o la ra k o k u n m a la rin in
n ed e n i ifa d e sin d e n b ed el
o lm a la n n d a n d ir. B u b ir b o liim iin butu n y e rin e k u lla n ild ig i b ed e l tiirlerin dendir. Toplu-

deyimi ise, iki ki?i arasinda yii-

lu k d e d i k i: iip h e s iz bu ik is i Z e y d ve

riiyiip her ikisine de dayanan ki?i iin,

^ ^ , sozii gibi.

soylenir. Kadin, iki kipye

dayaniyor gibi yurudu.

k elim esi, a v u rd u n geni?ligi

dem ektir. B u a n lam d a

denir. Yani a v u rd u g e n i at. B unun ash

/ H -r-a

d a ifad esin d en a h n m itir ki,

e lb is e s in iy irtti, p a r g a la d i dem ektir.

Sert bir ?ekilde ve korkutarak siirmek iin flilleri kullamlir.

Allah buyurur ki:

Daha onceleri girkin ileryapmi olan

kavmi hard hard ko$up geldiler (11/
Hud 78).

k elim e si ise, b e k a re ti b o zu lmu k a d in dem ek tir.

/ H -r-n

:A ra p a o lm a y a n b ir isim dir.

fiili mizragim seri

[K u ra n d a b ir o k y e rd e g e m esin e

bir ?ekilde kullandi, acele etti, de-

ra g m a n ] A ra p e d e b iy a h n d a h erh an g i

mektir.

b ir k u lla nmn a ra stlan m a m i?tir.

hizli yiiriiyen ve ok aglayan,

demektir.

/ H -z-z

ise, kiiiik bir giivedir.

: K e lim e si, ?id d etli b ir ?e^ild e

1263 air, H u se y l b. A rta fa . B kz. C a h iz , e l-B e y a n

v e t-T e b y in , 111, 2 2
494.

1t12

; C a h iz , H a y e v a n , IV,

sarsm a k ,

sallam ak tir.

Bu

a n la m d a

M iz r a g i sa lla d im ,

M u f r e d a t / K ur'an K a v ra m la ri Sozliigii
d a s a lla n d i v e
la m

Fa-

bagig ig in s a lla d im

/ H -z-e

deyimleri

: Kelimesi, hafifyollu dokun-

kullamlmaktadir. Allah buyurur ki:

m^ ve alaya alma demektir. Kimi

silkele,

zaman alaya almak anlamma gelen

h u rm a la r

bazi tutumlar da bu kelimeyle dile

H u rm a d a lin i ke n d in e d o g ru
iiz e rin e

d e v g irilm ig

taze

d d k iils iin (19/Meryem 25);

getirilmektedir.

Yiice Allah da onu bazen alaya

A s a n i a i l O n u y ila n g ib i k ip ir d a d ig m i

almak anlaminda kullanmi?tir:

N a m a -

g o r iin c e d o n iip a rk a s in a bakm ad an

z a g a g ird ig in iz zam an, onu

kagti. (27/Neml 10).

alay ve

eglence kon usu y a p a r la r ; (5/Maide

: Bitki geli?ti, uzadi, ol-

58(;

gunla?ti, demektir. Allah buyurur ki:

A y e tle rim izd e n b ir gey o g re n d ig i za-

. . . fa k a t b iz onun iize rin e su

man, onu alaya aliyor. (45/Casiye 9);

harekete geger,

S e n i g o r d iik le r i zam an: B u

k a b a rir ve her g iiz e l giftten b itk ile r -

mu A lla h in P e y g a m b e r o la r a k gon -

t ir ir (22/Hac 5).

d e rd ig i? d iy e s e n i hep

in d ird ig im iz zam an,

Y ild iz kaydi, dem ektir.

(25/Furkan41).
Yine Allah ?oyle buyurur:

S ir fg e lik te n y a p ilm ig k ilig .

A k a rk e n ses g ik a ra n d e rin

0 in k a r c ila r
s e n i g o r d iik le r i zam an, s e n i

su. > H a fifa d a m .

y a h u sen b iz im le

Kug-

k u s u z K u r an, a p a g ik b irsd zd iir. O a s la

gaka d e g ild ir (86/Tank 13-14).

alay m i e d iy o rsu n ?,

(2/Bakara 67).

Yiice Allah bu konuda ?dyle buyur-

b ir

alaya

a liy o r la r (21/Enbiya 36);

/ H-z-1

maktadir: -

alaya aliyorlar

k e lim e s i, h i b ir fay d asi ol-

Allah buyurur ki:

S a k in A lla h 'in a y e tle r in i

alay

konusu edin m eyin , (2/Bakara 231).

Burada Yiice Allah onlari sert biimde azarlamakta ve onlarin bu yaptiklarinin ok irkin olduguna dikkat

m ay an , k im s e ^ e iyi g e lm e y e n h er

ekmektedir. iinkii onlar ilim sahibi

so z i in k u lla n ih r. C id d iy e ts iz lik de-

olduklari ve onun gerek olduklarmi

m ektir. B u ra d a a n la m o la ra k z a y ifh -

bildikleri

g a g o n d e rm e y a p ilm i? v e y d n d en

mi?ler ve onu hafife almi?lardir. Bu

b ir b e n z e tm e dii?iinilm ii?tir.

halde

kendisiyle

anlama gelen fiil

?ekillerinde kullanihr.

eglen-

ve

R ag ip e l-Isfa h a n i

a lm a y a a li m aktir.

ne destek verir (2 /B a k a ra 15). Yani

h a lin e

g etirm ek tir.

.o n lara alay a alm a n in ce zasin i v e rir

B aze n b iz z a t a la y a a lm a k a n lam in d a

-B unun an lam i da: C en ab i A llah o n la

da k u llam lir. B u tip k i

ra b ir stire m iih le t verir, so n ra onlari

O nu

: A la y a

a li k an lik

k elim e-

an id en k isk iv ra k yte
akCalar.
e n a b
i -1

sin in b azen c e v a p a lm a y a ali m ak

A lla h in o n lao ra
ld u gtaun im
bui

a n la m in d a ^ u lla m ld i i gibidir. H albuki bu k en d i b a ina c e v a p v erm e k

a n la m in d a k u l l a m l i r

d iy e a d la ntir.
d irilm
Z ira
i

o n lar bu v erile n siirey e a ld a n m i,lar

A llah b u y u ru r ki:

sure

-tipki d ah a o n c e a la y a a lm a k la a ld a n

D e k i: A lla h de,

diklari gibi. B u d a, o n la rin fark in d a

alay

o lm a d a n k u-a tilm a la ri v e a n id en b a s

a y e tle ri de ve p e y g a m b e ri ile m i

e d iv o rsu n u z ? (9 /T ev b e 65 );
'
/ ettikle-

-kina u g ra m a lari a n la m in a g e lm e k te
.d ir
a a la Ya
y a ald
da ik
o nlari
olakr

/ gey k e n d ile r in i kugatm ig o la c a k tir

( 1/H ud 8);

bu o n larin en b elirg in n itelik le ri

O n la r a h ig b irp e y g a m b e r

tur. B o y le c e C e n a b i A lla
o lm
h m
u

alay etmig /-

i ald ig i o n lem odnelaoran larla

kar

g e lm iy o rd u k i o n u n la

alay
gibi aelg
d iy
ilaonrm
m ui.tir

m a s m la r ( ] 5 / U \ c r 11).

o y le Ntir:
daesil
nB
mir
ki
i seni

a ld a tm aayli
-
air, sen d e o n u n fa rk m

( K u r 'a n )d a

da o lu r da, b u n u o n a h isse ttirm e d e n

A lla h 'in a y e tle rin in / ' e d ild ig in i

h ile sin e k a r-i d n lem alirsa n , onu a l

Y ine b u y u ru r ki:

1
:d& A llah
ve o n la r la

siz e

K ita b

alay e(ld(liini ig ittig in iz

zam an, (4 /N isa 140 (;

-Senden o n ce de p e y g a m b e r

alay edilmigti. F a k a t o n la rd a n
-a la y e d e n le ri, alay ettikleri gey kuga
le rle

tiv e rd i (6 /E n am 10 (.

Y u ce A llah

k u lla m la n

k elim esi g e r-a^^

n la m iy la ^ u lla m la
m az. T ip k i Y iice A llah
ve

d a tm .oi lu rs u n
R iv ay ete g o re Allah ,I ve dinini

diinyada alaya alanlara kiyamette

cennetin bir kapisi agilacak, onlar
-da ona dogru kogacaklar. Oraya var
diklarinda ise kapi birden yiizlerine
kapanacak.xlM i te Y iice A lla h in
u ay e tte b a h se ttig i d e b u d u r:
/ '-bugiin

de inananlar kafirlere giilecek 8 3)/

-oyu n v e e g le n c e ifa d e le rin in k u lla m

M u ta ffifin
3 4 (.

.la m a y a c a g i g ib i

Y ine b u a n la m d a o la n d y etlerd en

A llah b p y u ru r k i :

A lla h , o n la r la

biri
u d ude
r:-

...,
- onlarla a la y edecek

alay eder ve o n la r in bagibog o la r a k

bu a z g in lik la r in d a devam e tm e le ri -

1114

B kz. B e v heal-E
k i, s m a ' v e s -Sifat, s
9R6N)
4 :(.

1264
6 1 6 ,.

M i i f r e d a t / K ur'an K a v ra m la ri Sozliigu

lerdir. A lla h da, o n la r i maskaraya

-m esin e y ak in b ir a n la m a g e lm e k te

g e v ire c e k tir (9/Tevbe 79).

lrp m a k m an
dir.
asiBvirard
eyi
m
G e in
n e ld
k uella
y uney
m
ilir
aui
k.

Agacin yapragim sopa ile

/ -/-

.girpmak g ib i

: Kelimesinin ash, bir eyi un

A llah b p y u ru r k i ;

ufak olana kadar tutup sikmaktir.^<

' K ir b a n in a g zim

,benim asamdir, ona dayanirim 0

onunla davarlarima yaprak s ilk e r in t

s im s ik i b a g lam a k, s a la t a y i ve kavunu
d o g ra m a k g \b \.
kelimesi de bu kbktendir.
k ir ilm a k lafizlariyla ifade

edilmektedir.

D e rken, A lla h in iz n iy le o n la r i tam a-

heziinete ugrattilar, (2/Bakara

25 ;(

O n la r

b u ra d a g e g itli p a r tile r d e n (g ru p la rdan)

Yumugak bagli, siitii bol

d e m e k olan '-sb zc iig u n u n zit a n

la m lisid ir .

-Sevimli, simasi gii

.zel, hayati giizel adam, d e m e k tir

in k uillaknen
dBig
dir
isi
in dk a
ii

(3 8 /s a d 11).
sa n in b e lin i k ir a n b e la la rin d a n b ir i

sev in d im , ra h a tla
tadhim
imildi
, a
i
anlai
in d a d e r .
: ,iy ilig e se v in e n

o n a isa b e t etti. Bu kelime ( F a k ir

d iig iire n m usibet, b e la ) kelimesi gibi-

i istek li oonlan
aile
k rakri
-in k u l
lam lir .

dir. K ir ilm a se s i g ib i b ir ses

veren g d k g iir iilt iis u , demektir.

ek ildbHe
ir
i

ta n in m a y a n , b ir b ze llig i o lm a y a n , at

bozguna ug ram ig b ir o rd u d u r

Yani za m a n in in-

-E k m e k f i

nnda kupkiiru hale geldi ve kirildi .

digi deve ;

Allah buyurur ki:

men

:Musa dedi

T a h a / 2 18
0 ( (.

iinku hezimet bazen A ^ y ik im , bazen de

,iy ilig e se v in e n
i sem p a tisi oonlan
a ki akin
ri

so y len en b ir ifa d e d ir .

ise, bedevi Araplann ocuklarimn, baina ate takip oynadiklari

bir ubuktur. Bbylece sanki ocuklar
bununla dumanlarim yenmektedir.
Damgalanmi adama da ve
denmektedir.

/ - -
. : Kelimesi, > s a lla m a k keli-

H
m-/
K u ru o lan o t gibi
-e y le rin k i

rilm asi m a n a s in a gelir. A llah b u y u ru r

k i : , <

donmugtixr; Riizgarlar onu savurur

gider (1 8 /K e h f 4 5 (;
agilcinin topladigi gergdp gibi kirilip
ddkiiliiverdiler (5 4 /K a m e r 3 1 (.
1115

R ag ip e l-Is fa h a n i

d e y im i, O n u n k e m ig in i

k ird i, m a n a s in a gelir.

Ek-

m etm esi i in k u lla m la n ila tir.

m e g i kird im , u falttim . B u a n lam d a

a ir ?d y le der:
:..

e rim ig (kurum ug) bogiir,

b o g riin iin h e r ik i

y a rn iy ic e y a p ig m ig kadin.

4 6 0 - A m ru l- U la to p lu lu g u n a
t ir it

S in d ir im i g iig lii karin ,

> .

so zciig ii ise, y em eg i haz-

dagitti;

sozciigii, istia re y o lu y la zu-

Iiim i in d e k u llan ih r.

M e k k e n in a d a m la r i ise, h a y ir-

A llah b u y u ru r ki:

sizlar, g e lim s iz le r d ir .'265

, ba?in k em ig in i k iran derin

H e r kim de m ii m in o la r a k s a lih

a m e lle r i iglerse, a r t ik , ne > hak-

y arad ir.
'

d ey im i,

d ig i d e ve n in m e m e sin d e ki b iitiin s iitii

sa g d i, a n la m in d a d ir .

s iz lik ta n ne de

gignenmekten k o rk a r

(2 0 /T a h a 112).

d e y im i de, f a la n k ig i f a la n a d am a

/ H -t-3

a c id i, a n la m in a gelir.

B ir ?eye y o n e lip b a k a ra k gdziinti

o n d an

/ H-d-m

: K elim esi, i inde yum u?aklik

bu lu n an eritilebilir, sin d irileb ilir ?eylerin d ag ilacak d ereced e sindirilm esidir.

Bu an lam d a

d en ir ki, kes-

tim , k o p ard im , d o g ra d im an lam in a gehr. K esilip ^ av al hdline getirilm i? kam i?a

denm esi gibi.

ifadesi de b u m an ay a gelir.

A llah b u y u ru r k i :
E k in le r in , s a lk im la r i

olgunlag-

m ig h u r m a lik la r a ra s in d a (2 6 / u a ra

148).
Y ani, d y le b irb irin e g irm i? le r ki,
san k i, d o g ra m p iist iiste aidm i?lar.
1265 B b ey it, w m b. A b d u m e n a f in k iz in a
aittir. e l-M a tru d e l- H u z a iy e n isp e t e d e n le r de
v ard ir. B k z. b z h e rl, Tehzibu'l-Luga,

1116

, 95.

a y irm a m a k
1,

le b o yn u n d a

a n la m in a g elen

y aratili? itib a riy d ik lik

b u lu n a n

ifa d e sin d e k u llan ilm i?tir.

d ev e n in

boynunu

deve

B u ifade

d ik le ? tirm e sin d e

k u llam lir. Y iice A lla h d a bu m an ad a

b u y u ru r ki:

0

gun, b a g la rin i dike re k koga-

caklar, g d z le ri k e n d ile rin e b ile donmeyecek, (14/)brdhim 43);

(fa g ira n a g o z le rin i d ik ip kogarak, (54/

K am er 8).

/ H -l-l
: Y en ilen en b ir i^i giinliik ay a
hilal adi verilir. B u n d a n so n ra k i gunler i in h ilal adi k u lla n ilm a z . B u n a
ii iincii g iin d en itib a re n

adi v eri-

M f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri 8 b z l g i i
hr. H ilalin 1 .e k lin d e d ir
A llah b u y u ru r k i :
7
h ila lle r d e n so ru y o rla r. D e k i: O n la r

si K
de
n
i ve kelimeleri -demek oldugunu soyle
tir. Bu eimle
mi>
len bu lafizlar ture-

1 Tipki .

in s a n la r ig in de , ig in de v a k it </- kelimeleri gibi. Bunlarm ilk

ikisi , son ikisi ise
g iile r id ir (2 /B a k a ra 8 9 (.

:Bu dyette sozii edilen soru o n larin

A y neden boyle her g iin degigiyor. B ir

/ 7 doniiyor, b ir d o lu n a y a ?

-
eklin

.de p ey g am b ere sorduklari so ru y d u

A vcilikta ku llanilan ve hilalin iki
ucu gibi iki kolu bulunan bir av aleti
olan m izra k d a ekil olarak hilale
tir. B u ndan ayri bolarak
en zetilm
bir
i

. demektir. Hacta;

.

eklinde

getirilen t e lb iy e le r '2b6 de adim

almaktadir.

B u lu t y ild ir im iy la
p a r la d i. Burada da hilale benzetme

vardir.

e
-it yilan, k u y u n u n dibindeki y u v ar

-ifadesi s ik dokunm ug e l

lak h alde b irik en su ve degirm en tai-

b ise anlamina gelir. airin gonlune

asi d aher
hilal
bk ir
i rdiye
iplar
^ i

adlandirihr. B unlarm hepsi hilaldir .

,ifad e si h ilal g o riin d u

-geldigi gibi soyledigi ve bir daha dii

zeltmedig bir
tiirti olan
de bu koktendir.

d e m e k tir . fiili ise hilali g o rm ek

.is te d i
B azen k elim esi -sd z
ciigiiyle ifad e edilir. B u tipki . -k e
lim e siy le ^ k elim esi g ib id ir .
( -ise, h ila lin g o riilm esi Sira

sin d a y iik selen sestir. B u n d an ayri

o lara k h e r y iik se k ses i-
n d e bu k e li
o c u ^ n ymiik
e sek
k u lla
sesle
m lir .
-b a irm a si, a g la m a si d a bu ses yiik
sek lig i a.isin d an b ir b e n z e rlik tir
A llah b u y u ru r k i :
..

>

b ir de A lla h t an bagkasi a d in a

k e s ile n h a y v a n la r (2 /B a k a ra 173 (.

B u,

k e silirk
a A lla
e nh in
ik
a

Hel /

harfi, kendisiyle haberahnmak

istenen bir edattir. Bu da soru sormak
eklinde ifade edilir. Ydee Allah soru
sormak .
iin bunu kullanmaz
Allah buyurur k i :
( -ki: Y an m izd a bize g i
k a ra b ile c e g in iz b ir b ilg i m i v a r ? 6)/

E n am
148(.
-Uyarma^, azarlamak veya olum
suzluk bildirmek maksadiyla bilgi
vermek, takrir etmek -
iin de kullani
lir. Meseld Allah buyurur k i :

im d i)
(

k a b ir adi
v a rdegil
l^ m ad
d embin
a
so y len d ig i k esim d ir. B u d a p u tla rin
i
k e sile n h a y v a n la r d e m e k tir .

1266 M lslm , 1 6 /H ac 3 /e t-T e lb iy y e ve S ifa tu h a

' ' V ak tu h a, H N : 2 8 6 8 .

R ag ip e l-Is fa h a n i
o n la rd a n

h e rh a n g i

b ir in i g o r iiy o r

- Bir eyin k a y b e d ilm e s i anla-

musun, y a h u t o n la rin h a fif b ir sesini

mmda. Kaybedilen ey kaybedenin

ig itiyor m usun? (19/M eryem 98 (;

yaninda lmasa da bakasinin yamn-

-Sen onun a d m i tagiyan b iri

da labilir.

misin? (1 9/M eryeni

n i b ilir

6 5 (;

Bn konuda Allah buyurur ki:

G d z iin ii d o n d iir

?de bak, b ir bozu klu k g o riiy o r musun

olup gitti (69/Hakka 29).

M tilk3( (

G iic iim

2- Bir eyin

de benden

yok

g e k il d e g ig tirm e si

-B u n larm h ep si o lu m su z lu g a d ik

ve bozulmasi anlaminda knllamla-

in
ek m
g eelm
kk ai.tir
t

bilmektedir. Mesela Allah buyurur

Y iice A lla h

b u y u rm
t uur:

-jO rt/tfr A lla h , b u lu tta n g o lg e

-lik le r ig in d e m e le k le rle b irlik te g e li

-v e rsin d iv e mi g o z e tiy o rla r? , (2 /B a

k2ara
1 0 (;
O n la r A n c a k k e n d ile rin e , r u h la r in i
-a la c a k m e le k le rin g e lm e s in i

mi bek

liy o r la r ! (1 6 /N a h l 3 (

) O n la r
-k e n d ile r i fa r k in a
zm

k iyd m e tin

v a rm a d a n

b a g la rin a

g e lm e s in i

mi b e k liy o r la r ? (4 3 /Z u h ru f

an si

6 6 (;

-O n la r y a p tik

-la r in in ce za sm d a n b a g ka sin a g a rp ti
rilm ig d e g ille r (3 4 /S e b e 3 3 (;

B u s iz in g ib i b ir begerden

bagkasi d e g ild ir (2 1 /E n b iy a 3 (.

-D e n iy o r ki, b u d a A lla h in k u d
re tin e d ik k a-et k m e k v e onun a z a
h in d an

c e z a s m d a n sa k in d irm a k ve

k o rk u tmin
a kd ir
i.

ki:

e k in i ve n e sli

y ik im a u g ra tm a k ig in kogugturur. (2/

Bakara 205).
Ayrica y e m e k bozu ldu ,
denmektedir.
3- ()Him anlam inda kullam lm akta-

dir. M esela Y iice A llah b u y u rm utur:

b ir k ig i

oliirse, (4/Nisa

176).
Yiice Allah kdfirlerin inancindan
haber verirken byle buyurmaktadir:
- B iz i a n c a k gegen zam an

helak eiler. (45/Casiye 24).

Yiice

Allah

bliim

sbzciigiinii

helak sbzciigtiyle vermez ve onu ^ermek de ist^mez. Sadece burasi hari.

Bir de a ette ayni anlamda ^lanilir: **

B u n d a n o n ce size

d e lille r le Y u s u f gelm igti. 0 za m a n da

onun siz e g e tir d ig i h a k ika tte giiphe
e d ip diirm ugtunuz. N ih a y e t

H-l-k/

helak ol-

dugunda (vefat e ttig in d e ) de B u n d a n

s o n ra A lla h a s la p e y g a m b e r g o n d e r-

:
m lm
t i ir:
1118

Dike gii
i -a n la m d a k u lla

mez, d e d in iz (40/Mi'imin 34).

Yiice Allah m bu iki yerde helak

M t i f r e d a t / K u r'an K a v ra m la ri 8 b zldii
kavrammi
olmasi kullanmi
ozel bir ( 4 6 /A h k d f3 5 ).
indiraret
^i,anlama
etmek
biz onu
ii
.usul olarak bu kitapta ele almiyoruz
Bu ba.
ka kitaplarda konusudur

B u rad a so z k o n u su ed ilen helak

i^e, P e y g a m b e r e fe n d im iz in (sas):

Bir -4 eyin varlik aleminden ip ta l

-e d ilm e s i ve kokten y o k e d ilm e s i anla

H e m e n a rd in d a n ate-

gin/cehennem in

g e ld ig i

k o tiiliik te n

d a h a b iiy iik k o tu lu k o lm a z ,l2bl soziin-

minda kullanilmaktadir
te bu Yiice( .de i aret ettigi en b iiy iik helakYw.
agidaki
Allah
aret
ayette
ettigi
m ai

A llah b u y u ru r ki:

yok olup gitmek:

' B iz a ile n in h e la k e d ili-

nun y iiz iin d e n bagka h e r gey 0

gi sira s in d a o ra d a degildik, in a n in Hi

helak olacaktir, (28/Kasas 88 (.

dogru so y liiy o ru z (27/N em l 49).

Azap, korku ve fakirlik

in de
i
adi

kullanilmaktadir.

Yiice

Allah m
sdzleri bu manaya isaret
etmektedir:
B o y le c e y a lm z k e n d ile r in i / -

luk ediyorlar a m a f a r k in d a d e g ille r

finam/26
6((;

-H a lb u k i b iz , k e n d ile rin
den evvel, m a l ve g o sterigge d a h a iy i

-d itru m d a n ic e kug agi helak etmigiz

dir ( \ 9/Meryem 74 (.

M ic e ken tle r

, y o k e tm e k , y ik im a ug ratm aktir.
ise, h eld k e yol a an v e ^ a sebep o lan eydir.
A llah b u y p ru r ^ :
A lla h y o lu n d a
m a l harcaym da k en d in izi e lle rin izle
tehlikeye birakm aym (2/B akara 195).

d e y im i, y iir iir k e n sa n k i
k e n d in i o ld iire ce k m ig g ib i y iir iiy e n
k a d in , d em ek tir. B u m a n a d a a ir oy-

helak ettik. (7/Araf 4 (;

M ic e m e m le k e tle r v a rd biz
i k i

o n la r i

helak ettik. (22/Hac 4 5 (;

q im d i -bat.ll y o lu tu

ta n la r in

y a p t ik la r i

y iiz iin d e n

b iz i

helak mi edeceksin? (7/Araf 173(.

1
-

461-

K a r g ilik li hediyelegm en in

d o n iig le rin in h a s ta la r i s a n k i
K o rk a n b a g irs a k la n n d a n o n la n n k e s ilip k o p m a la rin d a n .]2b&

R a b b im l dedi, d ile -

se y d in b u n la ri da, b e n i de d a h a once

helak ederdin. im d i bizi, ig im iz d e k i

o b e y in s iz le rin y a p t ik la r i y iiz iin d e n

helak mi edeceksin? (7/Araf 155).

Yiice Allahm:

1 H ig y o ld a n g ik a n fa s ik la r toplu lu g u n d a n bagkasi

helak edilir mi?

1267 B u s6zln in e v k u f o la ra k riv ay eti sah ih tir.

H z. E b u B e k ir b ir k o n u m a s m d a b u n a benzei'
b ir s o z s o y l e m i ir. B kz. ib n H acer, Metalibu /-

A live , IX , 146, H N : 3 2 9 7 ; M u tta k l, Kenzu IUmtndl , X V I, 146, 151, H N : 4 4 1 7 7 , 4 4 1 8 5 .

1268 air, M u slim b. V ell. B kz. E b 6 l-F erac,

H B a sriyyin , 11, 2 2 0 ; 1 , el-Miihddarcitii

Uciebd, 11,139.

R a g ip e l-Isfa h a n i

Kotii kadina bu (gayrime?ru) egiliminden dolayi adi verilmi?tir.

' ise, demirci demektir. Onceleri kabilesinden demireilik

insani dam la dam la eriten huziin

dem ek olan ? deyim de ^ullam l-

yapan bir ki?inin adiydi. Daha sonra

mi?tir:

demireilik yapan herkese

d a e r i d i . Ise, insam n i inde huzun

adi

verilmi?tir.

kelimesi isQ,yikima ugrayan,

Yagi erittim ,

m eydana getiren ?eydir. A sd olan da

budur. Bu nedenle air ?oyle der:

yok olan ?eydir.

Uziintiin. b e rta ra fe tm e d i-

462-

g in si'trece s e n i b itk in d u g u r u r ) 2b<)

A llah buyurur k i :
Herhangi bir ?eye davet etmek,
agirmak iin kullamlan sozciigii-

>

H a n i b ir top-

lu lu k s iz e e l u za tm a ya (tecaviize) y e l-

niin kokeni hakkinda iki gdrii? var-

tenm igtide, (A lla h ) o n la r in e lle r in i

dir:

sizd e n gekm igti (5/M aide 11);

Birincisi: Bunun asli fiilinden almmi?tir. Bu baglamda:

denir ki, bir ?eyi lslah etmek,

h a n im , o n u gergekten

arzu

etmigti, 0 d a onu arzu etmigti, (1 2 /

^
24);

diizeltmek anlamina gelir. Bu fiilin

0 za m a n ig in izd e n ik i to p lu lu k d a g il-

elifi hazfedilerek denmi?tir.

m a k istem igti. (3/A l-i Im ran 122).

ikincisi: Bunun ash? eklim

Y ine buyurur ki:

o n la rd a n b ir g iir u h se n i

dedir. Sanki ki?iye:

denmi? ve bu i?te bir kastin var mi,

sa p itm a y a g a lig ird i

diye sorulmu?tur. ikisi birle?tirilerek

ve o b a g a ra m a d ik la ri

(4/N isa 113);

dnmi?tr. Allah buyurur ki:

c in a y e ti ta s a rla d ila r. (9/Tevbe 74);

uphesiz Allah, iginizden savsaklayanlari ve kardeglerine: Bize gelin,

diyenleri biliyor. (33/Ahzab 18).

P e y g a m b e r / y u rd u n d a n

Gramercilerin bir kismi, onu her

halde aym bimde kullanmi? ve

tesniye ve cemi hallerinde degi?ikli-

q ik a rm a y i

a rzu edenlere ve iis te lik size s a ld irm aya o n ce Ip aslay an lara

3 (;

(9/Tevbe

H e r iimmet,

k e n d i p e y g a m b e rle rin i y o ld a n g ika rm a yi

arzu etti. (4 0 /M iim in 5).

deyim i, beni onunla il-

ge ugratmami?lardir. K u ran da onu

bu ?ekilde kullanmi?tir. Kimisi ise,

tesniye, cemi ye miiennes formlarini

eklindedegi?ik

biimde ^ullanmi?tir.
1120

269

? a ir,

H u z e y fe

b.

E n e s e l-H u z e li.

^kz.

' E f a r i 'l-H iizeliyyin , , 599;

Ibn $, M iicm el , , 892.

S iik k eri, .

M u f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri S ozlugii
g ile n m e y e sev k etti, d em ek tir. A llah

Bir
zutnre de canlari s e v d a sm a diigmiigtii. (3 /A l-i Im ran 154).
b u y u ru r ki:

B u n d an ayri o lara k :

d e n ir ki, b u
d ey im i gibi o lup:

Bu kigi,

S ozciigii, g o z y a i, su v e y a

y a g m u ru n a k m a si (y a g m a si, b o alm asi) dem ek tir.

B u a n la m d a

onu doktii, da dokiildii, denir.

A llah b u y u ru r ki:

adam olarak Sana yeter, m a n a sin a

Biz de

gelir.

kapdarini a fiiA :(5 4 /K a m e r 11).

sini eritip b itird ig i adam . A yni hususiyet k adin i in d e so z k o n u su d u r:

- yagin

kendisini bitirdigi kadin.

bir su de gogiin

B u k o n u d a k i b a ica d ey im ler:

y erd e d e b e le n e n h a erelerdir.
3 i j Y a li, fani, y a liligin kendi-

b o g a la n

Memede bulunan
turn siitii sagdi;
Adam gok konugtu;

Falan, igin suyunu gikarir, d ey im leri

de b u k o k ten d ir.

/ H -m -d

D u rm a k , su sm a k , s o n m e k v e -

Malmdan bir kismmi

verdi, sozii d e b u n d an d ir.

ise, yagli kadin, dem ektir.

m ek a n la m la rm a g e le n fiili,
d e y im in d e g e m e k te d ir k i,

ateg

sondii, d em ek tir. B u b a g a m d a
d en ir, b u d a iizerin d e h i b ir bitki

b u lu n m a y a n

si gibidir. B u a n la m dma
:

a ra z i/to p ra k

dem ektir.

Y ine ay n i a n la m d a kuru i in

denir. A lla h b u y u ru r ki:

sun ki k u p k u r u d u r ; (2 2 /H a c 5).
ed en ,

B ir k elim ey i h e m z e li o k u m a k tir .

so zciig ii ise, i^ d m et e tm ek

ik a m e t

,ki, b ir eyi e lin d e sik m a k

k irm a k a n la m m a g e lir .

Bir de yeryiiziinii goriir-

m an asin d a d ir.

S o zciig ii ,: -s ik m a k k e li

sanki

B ir kii^i a rk a d a -
ne

k.
tirm e ^ , d e d ik o d u su n u y a p m a k tir
A llah b u y u ru r k i :

-
ok

y e rletig i y e rd e sii^ d n e te e rm e ^ te ve

ga a rk a d a n g e kig tiren , k o tii la fla r i

o ra d a so n m ek ted ir.

d o la g tira n (6 8 /K a le m 11 (.

D e n iy o r ki: k e lim e si, siirat

B ir kiijiyi a rk a d a n y e k -
itire n a d a

a n la m m a d a gelir. E g e r b u d o g ru ise,

m a _

0 z a m a n , k im i z a m a n iikayeti o rtad a n

dir. A llah b u y u ru r k i : < "

k a ld irm a k , ^ im i z a m a n d a ikayeti

In s a n la rd a k u s u r a ra ya n , o n la r in !-

d ile g e tirm e k a n la m m a g elen

k asin d a n k e n d ile r in i a g a g ila y a n la rin

sd zciigii g ib i ift an lam li k elim e le r-

vay h a lin e ! (1 0 4 /H iim e z e 1(.

d e n i-
k^e

d en biri say ilac ak tir.

1121

R ag ip e l-ls fa h a n i
Yine buyurur k i :

(air ?oyle der: )

463-

-igte

orada herkes g e g m ig te y a p

tig in i b u lacak. (10/Yunus 03 (;

E g e r dedikodusu , sen insan

igte orada m il 'm in le r
la rd a kusur bulan, o n la ri agag ilayanim tih a n edilm ig, (33/Ahzab 1;(
sin. 1270
-ig te orada ve la y e t (ko
Allah buyurur ki:
rum a, gitg, y a rd im ) y a ln iz h a k o la n
Ve de ki: R a b b im !
A lla h a a it t ir ( 1 8/Kehf44 (;
$ e y ta n la rin kigkirtmalarindan Sana

Orada m a g lu p olm ug
s ig in ir im l (23/Miiminun 97).
ve k iig iik d iig m iig le rd i (7/Araf 119(.

463-

/ H -m -S

: Sozciigii, g iz lis e s , demektir.

en yava? biimde basilan

H en iin /
Tenasiil organi vb gibi ik
a
a
soylenmesi
an her
abes?eyin
ka

a y a k s e s i manasindadir.

kinaye yoluyla
in kullamlan
ifadesi i

Allah buyurur ki:

A r t ik b ir

fisiltidan bagka h ig b ir gey

igitem ezsin (20/Taha 108).

sozciigii, tesniye
ogul
imde
bi
ve

de kullamlabilir: F a la n
-a d a m d a b irk a g k o tii h a sle t b u lu n
m a kta d ir. Rivayette yeralan :

B e n d e n s o n ra k d tiilu k le r

/ Huna

ve b o z u lm a la r bag g o s te re c e k 27.
tir

: Sozciigii, en yakin zamana ve

Allah buyurur k i :

mekana i?aret etmek iin kullamlan

B iz

bir zarflir. Mekan in kullamlmasi

24) . 272

burada

(5/Maide

o tu ra c a g iz

daha oturmu?tur. Bu anlamda

denmektedir ki, burada,
gurada, o ra d a demektir. Bu tipki bu,
gu, o demek olan i?aret

zamirleri gibidir. Allah buyurur ki:

O n la r

orada

/ H -n -e
insamn

kendisinden

herhangi

bir sikinti duymadigi, peinden hi-

g e g itli k o lo rd u la rd a n o lu g an bo zg una
ug ram ig b ir o rd u d u r (38/Sad 11) ;
B iz

burada o tu ra c a g iz (5/

Maide 24).

1271 M u s lim , 3 4 /lm a ra 1 4 /H u k m u m e n F e rra k a

E m re l-M h slim in v e H u v e M iic te m e u n ,

22, H N : 4902.
1272 ' M iie llifin b u ra d a z ik re ttig l
K u r a n d a
a y e tte

g e m e z .

g e en

M isal

so z ciig u

o la ra k

B u ra d a

v e rd ig i

k e lim e si

ise

1270 ? a ir, Z i ^ d e t u l-A ee m . B k z . E b u U b e y d e ,

b u m a d d e ile ilg isi o lm a y a n b ir sdzciiktiir.

M ecazu 'l-Kur 'an, 1 1 ,3 1 1 ; T ab eri, Cam iu 7-

R a g ib in b u n u b u r a d a z ik re tm e s in in sebebi

Beydn, X X X , 161.

a n la ila m a m istir- (M iite c im le r).

12?

M i i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigii
bir ra h a ts iz lik g e lm e y e n , in sa n a iy i

Tipki,

g e le n eye< ^

< A lla h Yolurida Yar-

d em ek te d ir. B u n u n

H ir is t iy a n la r isminin,

asil a n la m i y e m e k te a fiy e t m an asin -

d im c ila rim

d a k u lla n ilm a sid ir. B u a n la m d a

sdziinden alindigi gibi. Bu isim, daha

k im le r d ir ?

(61/Saf 14)

d en ir; y an i: Yemek iy i

sonra ?eriatlarinin nesh edilmesinden

ge ld i, a fiy e t o ld u . A llah b u y u ru r ki:

sonra da onlar iin kullanilmaya de-

o n u a jiy e tle g o n iil hu-

vam etmtir.

z u ru y la y iy in (4 /N isa 4); '

g iin le rd e y a p t ig in iz

. Geqm iq

iqlerden o tu rii

a fiy e tle yey in , iq in (6 9 /H a k k a 24);

Din konusunda Yahudilerin yoluna giren kiiye

denmektedir.

Bu anlamda Allah buyurur ki:

iip h e

Y ap tikla-

y o k ki, im an edenler, Y ah u d ile r, H i-

rin iz a k a r q ilik a fiy e tle y iy in , ig in (7 7 /

r is t iy a n la r ve S a b iiler, (2/Bakara 62).

M h rsela t 43).

Bazen dzel bir isim, mlisemmasi-

ise, b ir e it k atran d ir. B u an-

^ dzel bir sifatiyla ozde?leir ^

lam d a d e v e le rin

bu ismi taiyan ki?inin oz hususiyetini

y a r a s in a k a tra n siird iim , o n la r kat-

simgeler. Ardindan bu ozel isimlerden

ra n la n m iq d e v e le rd ir, denir.

km tiiretmeler yapilir. Sozgelimi,

denir. Yani, zuliimde

Firavun gibi davranarak Firavunlaqtv,

/ H-Y-d

davet edilmedigi halde davet yerine

: Sozciigii, hakka ddnm ek, tov-

damlayan Tufeyl gibi hareket edip,

be etm ek ve y u m u ak bm de donii

Tufeylleqti.

y ap m ak d em ek tir. B u k d k ten gelen

okurken hafif biimde sallanmalari

kelim esi ise, y u m uak, agir, gecikm eli

gibi, h a fifb iq im d e s a lla n a r a k y u r iid ii.

b i im de yiiriim ektir. O rfte kelim esi,

K ila v u z h a y va n i yavaq

tovbe an lam in d a kullam lir.

biqim de s iird ii.

' Yahudilerin

y u r u r : B iz gerqekten se n in

kelimesi, aslinda tovbe eden

anlamina gelen sdzet^tintin 90-

h id a y e tin e

guludur. Bu aym zamanda bir pey-

Y iice A lla h b u a n la m d a ?oyle bud o n d iik

(7 /A r a f

136),

yan i: B iz tovbe ettik.

gamberin de ismidir.

B azilari d e r ki: A sil itib a riy le

Y a h u d ile r ifd d esi, B iz Sana
d o n d iik ,

so ziin d en

alinm i?tir.

/ H-V-r

Bu

d a h a o n ce , m e d ih i in k u lla n ila n b ir

Fiili, bina diitu,

isim d i. S o n ra ?eriatlari n e sh ed ilin -

g09tu, demektir. Bu tipki, yikil-

ce, a rtik m e d ih a n la m i k a lm a s a da,

di, fiili gibidir. Allah buyurur ki:

o n lar i in k u lla n ilm a y a d ev a m etti.

1123

R ag ip e l-Is fa h a n i

lin d e so y le n e n b u ifdde, g e tir-g e tirin

/ b in a s im A lla h

.m a n a s in d a d ir

k o rk u su ve A lla h r iz a s i iiz e rin e kur-

A llah b u y u ru r k i :

mug o la n m i h a y irlid ir, y o k s a b in a s i-

n iy ik ilm a k iiz e re o la n b ir ugurum un

iseniz, h a y d i g e tirin b a k a lim d e lilin iz i

k e n a rin a k u ru p d a o n u n la b irlik te

B ak ara111
/ 2 ( (.

cehennem e y u v a r la n a n m i d a h a hay ir l i ? (9 /T ev b e 109).

Be ki; E g e r d o g ru sozlti

F e r r a ^ der: A rap dilinde

' ^ diye b ir ifade yoktur. B u n a sa d e c e -j

B ir k ira a te g o re d iy e d e o k u n m u tur. B u a n la m d a

d e n m e ke ^ ir ki, d e rin
kuyu, m a n a s in d a d ir . Y iiksek
b ir y e rd e n d ii t i i . i inde

nde) dillerinde
rastlam r. Y(leh
ele
ine
r
d er k i : .d i^e b ir ifade de yoktur

H alil d e r k i :

v e -k e lim e

leri fiilin in b ire r m a s ta rid ir .

za y if, g ii su z a d a m d em ek tir. B u, de-

rin k u y u y a b e n z e tilm i tir.

G e c e n in k a r a n lig i artti,
de rin leg ti.
/ y ^ K ig in , iy ic e kizigti.

H eyh^e /

]N e re d e ...? ] sozciigii, bir

e y in

u z a k o ld u g u n u b ild irm e k

in

K im isi: der. B azisi der.

k u llan ilir. B u a n la m d a
i
.d e n m e k te d ir

B u ,y llid ir; e g e r v a v 'h o ls a y d i,

Y iice A lla h m sozii d e bu

d en ird i.

m an ay i ta
ir:

H e y h a t -size v a a t e d ile n gey ne k a

d a r u za k! (2 3 /M u m in u n 3 6 (.

/ H -y -t

Z eccac d er ki: B u ayetin anlam i

M an a olarak g e l d em ek olan fii-

e^ 0 kad
sizearvaat
uz^^tir
edilen
ki

line y a k m d ir. H a d ig e l! anlam inda-

k alari Bise
ao y le der: Z e c c a

dir. A y ette g e 9en ifade senin igin hazirlandim , an lam m a gelen

tir.
b u raFdiilin
ay aypam
nba
lii

eklinde

m d ak i lam h arfi, o n u y a m ltm p

i'

de o k u n m utur. B uns de denir.

ise, k ad in , e rk e g e h a d i g e l!
ben h a z rim , d ed i.

iinkii ek
b u annula
noyle
tim
g e r
i
d ir : -

Y ani, size

v a a t e d ile n ge y le r sizd e n tam am en

A llah b u y u ru r ki:

...

ve H a d ig e l! dedi. (1 2 /Y u s u f 23).

-u zaklag m igtir. D e m e ^ ki, b u ldm s e

.b ep b ild irm e k te d ir
B u k e lim e n i'inh askdkyin
ledn a
i
e le r ik
v adrele
dgir
h
i
:

/ H ati

F iil o la ra k ,
1124

e^-

el-F e se v i d e r ki: E sre li y a z ila n

M t i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigii
k e lim e si, fe t h a li y a z i l a n ^ A

so zciigiiniin
o u lu d u r.

Y ani, h e r a la n d a so z so y ler, ai g id erler. O v g u d e b d y le , ^ erg i de

b o y ik
le so
v ez dtiirlerin
ig e r d e dg e
i

h ep b d y le d irle r .

/H-V-C

d e y im i, g id e c e g i

F iil o la ra k ,d e n ir k i

-y e re g itm e s i ge re kirk e n , ra s g e le b a

.b a k la s a r a r d i ve ta tlila $ ti, d e m e k tir

g in i a lip g id e n , a n la m in d a d ir . ,fiili

A llah b u y u ru r k i :
s o n ra o nun

olgunlaip s a r a r d ig im

im alip g itti,b aa,ki artti ve s u s a d i

d e m e k tir .

g o riirs u n . (3 9 /Z iim e r 2 1 (

-Y erin, b a k la la ri s a
ra rd i, ohlg. u^nila
i l,

-S uyu y u tan k u m la r d a b u isim le a d

la n d irilm i.tir

-K a n ve e rke k h a y va n k iziq

in k u lla
Km
u mla n
i ,k e lim e s i

tikg a kizigtv , k o tu liik

ve savaq k iz iq ti ,

su sa rm.dev e le r, d e m e k tir

k u p k u ru h ale gsan
e lm
k-oi ,
k su sa

e k lin d e k u lla n ih r.

k u m , d e m e km
tiri.

d em ek tir. B aze
ise,n skaisa
v a ,

im d ^

sd y le n d ig i

de o lubr
.

D e v e y i k iz i$ tird im , y a n i ,

k irttim
ki .

H -v -n /
keeklim
ild ee ski,u lla
iki-

H -y-m /

-B ir in c is i, in sa m n k e n d is in e v e ri
ih k k en d in
e yi leko
re n ktro
len
a r
l

Q o k su sa ya n

adam , d e m e k tir .
a lip g itti. B u n u n

: B a g in i

o g u lu

-e k lin d e

.d ir
A llah b u y u ru r k i :

a k g o n iillii d a v ra nedip,
m a s idair
l.
.ta k ^ ir e d ilen b ir h a re k e t ta rz id ir

Y iice A llah b u a n lam d-

ao yle b u
y u rm a k ta d ir :

gok m e rh a m e tli A lla h in

Susuzluk ille tin e / d e v e le rin

k u lla r i o n la r d ir ki, yeryuziXnde tevazu

ig ip g ib i ig e c e k sin iz (5 6 /V a k ia 5 5 (.

ile y u r iir le r (2 5 /F u rk an 6 3 (.

-ise, d e v e le rin su su z lu k ta n y a

t d e lili^k ha la
a sntadhggi idb ir
e
ir.

k a y aidk da la
etli
n aa
n ^

rd e n B(sa
z. s)
F e yriv
g aam
y ebt
ed ilen M u m in k o la y d ir

ve yu m u g a ktir, 1273 sozii d e b u n a o r

n
i

de b ir d arb i m e se l o la ra k b u ifade

n e k tir .

.k u lla n ih r
A lla h b u y u ru r k i :

1273 M a z b u t k a y n a k la ra g o re M e k h u lun so-

O n la r in h e r v a d id e akin

zudur. B k z . A h m e d , Ziihd, s. 4 6 3 , A b d u lla h

gagkin

dolatiklarini g o rm e d in mi?
u2a2ra/<
56)(.

b. M llb a re k , Ziihd, s. 130; B e g a v, erhu's8 6 ,111^ ,

; ' A c ln, K e$fu'l-H afd, ,

290.

1125

R ag ip e l-Is fa h a n i
ik in c is i, 1
, kendisini hafife

alan birine kar i zilleti kabul etmek-

^ u j^ d e n m e z . iinkii o n la rin d ilin d e

d iy e b ir form yoktur.

tir. Bu da ki inin kendisiyle yerildigi

bir davram kalibidir.

/ H-v-y

Yiice Allah bu baglamda oyle

'


B u g iin , A lla h 'a k arg i hak-

insam n gdntilden eh vete m e^letm esine

dendigi gibi, ehvete

m eyleden gon le de bu isim veril-

SIZ g e y le r s o y le d ig in iz d e n ve O nun

m tir. D eniyor ki: Bu ism i alm asi-

a y e tle rin e

b o b iirle n m e n izd e n

mn nedeni, hevam n dunyada p e ine

algaltici >a z a p la c e za la n -

takilam her tiir felak ete, ahirette ise,

d o la y i

k a rg i

d ir ila c a k s im z (6/Enam 93);

' -

Bunun

iiz e rin e k a z a n d ik la r i k o t iiliik y iiz iin -

algaltici a z a b in y ild ir im i o n la r i

den

g a rp iv e rd i (41/Fussilet 1?).

Yine buyuruyor ki:

O n la r

algaltici b ir a z a p v a r d ir (3/Al-i

ig in

imran 178);
b u n la r ig in

igte

algaltici > a za b v a r d ir

(22/Hac 57);
A lla h k im i

degersiz kilarsa a r t ik o na

ik ra m e d e c e k y o k tu r (22/Hac 18).

falan adam in

A n c a k R a b b in bu yurdu ki:
B u (b a b a siz g o cu k verm ek), b a n a p e k

kolaydir. (19/Meryem 21);

..., bu O n a gok kolaydir (30/

dnemsiz o ld u g u n u sa n iy o rsu -

nuz; h a lb u k i bu, A lla h k a tin d a gok

b iiy iik b ir su g tu r (2 4 /N u r 15).

kelimesi,

isminin

formuna girmi halidir. Arap dilinde

1126

O n u n a n a s i d a h a v iy e d ir

D e n iy o r ki: B u,

>

gibidir.

Y ani, an asi ag lad i. K im isi ise: Bu

dyetin m a n a si: O n u n v a ra c a g i y er
c e h en n em d ir, d e r . ise, a te dem ektir.
Y ine d e n iy o r ki: '
g o n iille r i

bom bog

k a la c a k tir

(14/

Ib rah im 43).
Y ani, k lp l ri b o tur. B u tipki:

M u s a n in an-

n e si ise, y iir e g i b o g luk ig in d e sa b a h -

Yiice Allah buyuruyor ki:

Bunun

Y iic A lla h m sdzdne gelince:

kolaylati.

Rum 27);

ise, tistten alta dii mektir.

(1 0 1 /K d ria 9 ).

<jfr*Algaltici a z a p a s ilk a f ir le r ig in d ir
(2/Bakara 90);

H d v iyeye siiriiklem esidir.

la d i (28/K asas 10) d^eti gibidir.

Y iice A llah h e v a y a u y m a y i, onun

p e ine ta k ilm a y i 0 ^ a g ir bir d ille
te n k it e tm i tr. bu b a g la m d a b u y u rm u tu r ki:

A r-

z u s u n u ila h e d in en k im se y i g o r iiy o r
m u sun ? (4 5 /C a siy e 23).

A r -

z u la r in a uyma, y o k s a A lla h s e n i y o lu n d a n s a p t ir ir (38 /S a d 26);

M t i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigii

Ve e g e r d ile s e y d ik onu
y iic e ltird ik , f a k a t

a y e tle rle

a lq a k lig a s a p la n -

Yine buyurur k i :

O n la r in

ar-

d i k a ld i ve k e n d i a r z u s u n u n a rd in a

zulartna uym a ve de k i: B e n A lla h in

duqtii (7 /A r a f 176).

k ita p ta n in d ir d ig in e in a n d im ve ba n a

S a n a v a h iy le g e le n bu k a d a r

b ilg id e n

so n ra ,

a r z u la r m a

k a lk ip

d a o n la r in

u y a c a k o lu rs a n

(2 /B a-

k ara 120) d y e tin d e heva k a v ra m m in

d z e llik le 90gul o la ra k v e rilm e si m an id ard ir. B o y le c e o n la rin h e r b irin in
d ^ e r in d e n fa rk li b ir h e vasi o ld u g u ,

a ra m z d a

a d a le ti

gerqekleqtirm em

e m re d ild i (42/ura 5(

/ k i / ; sirfgayri meru zulanna u y m a k ta d irla r. A lla h t an b ir
y o l g o s te ric i o lm a k s iz in k e n d i gayri
me$ru arzularma u y a n d a n d a h a sa p ik kim 28) ?</' / /Kasas 50).

a y ric a h e r b irin in h e v a n in d u r d u ra k

kelimesi, a?agiya dogru ^-

b ilm e z s o n su z b ir a rz u la r y u m ag i

varlanmaktir. ise, yiiksege dogru

h alin d e b u lu n d u g u ; b u d u ru m d a on-

9ikmaktir. Bu anlamda air ?6yle der:

larin a rz u la rm a u y m a n in sa p ik lik ve
?a?k in lig m d ib in e k a d a r g itm e k m an asin a g e le c e g in e d ik k a t 9ekilm i?tir.
A llah b u y u ru r ki:

B ilm e y e n le rin

a r z u la r m a

uym a (4 5 /C a siy e 18);

q e y ta n la rin

a y a rta r a k u q u ru m a q e k tik le ri g ib i (6/

n d m 7 1 ).
Y ani, o n u h e v a y a u y m a y a yonlen d ird i.
A lla h ^

^
ki: - '
k i: E y k ita p e h lil

D in in iz d e h a k s iz y e r e a q ir i g itm e yin .
D a h a o n c e sapm iq, b o y le c e d o g ru
y o lu kayb e tm iq b ir k a v m in a r z u la -

464-

Y a k in la rm i yiiceltir, q a h in in
y iic e lt iq i g ib i. '274

>ise, y^r ile gok arasindaki

bo?luk demektir.
Yiice Allahin su sozii de bu anlamdadir: g o n u lle r i bom-

bo k a la c a k tir (14/Ibrahim 43).

Zira, onlar, bo?luktaki hava gibidirler.

deyimi ise,
onlar birbirinin ardindan/pe? pe?e
dii?iiyorlardi, manasindadir.

Bir ki?iyi havaya kaldirip

oradan yere atmaktir.
Yiice Allah bu manada ?oyle bu-

r in a u y m a ym ( 5 / M ^ d e ^ 7 );

yurur: / / iis tiin e g e ti-

D e k i: S iz in a r z u la r m iz a u ym a ya -

rilm iq i h a v a y a k a ld ir ip o ra d a n

c a g im ;

yere

z a m a n sa p itm iq ve d o g ru

y o ld a g id e n le rd e n o lm a m iq o lu ru m

( 6 /E n am 5 6 ).

1274 ? a ir , E b u K e b ir e l-H u z e li. B kz. Divanu 7-

Hiizeliyytn, 11, 9 4 ; ib n
893; F e y ru z a b a d i, B esair,

Mticmel, .

, 360.

R ag ip e l- I s f a h a n
b ir a k ti (5 3 /N e c m 53).

d ik ta t ekm ek i in gelir. B unlar

isim leriyle kadar k ay n am ilardir ki, ^
biri ondan bir h a rfg ib i
olm utur. Yiice A lla h in: S iz

: K e lim e si, b ir ey in iizerin d e

b o yle m is in iz ? (3/A l-i Im ran 66); so-

b u lu n d u g u h aldir. Bu 1 , so m u t b ir

ztinde g e en ise, soru i in gelm itir.

Z ira Yiice A llah oyle buyuruyor:

e k ild e o lab ilir, s o y u t d a o labilir. ^ a -

k a t b u k e lim e d a h a o k so m u t h d ller

i in ^ u ll^m lir.

A lla h b u y u ru r ki:
Size,

)
kug bigiminde

g a m u rd an b ir gey y a p a r im

da, (3/

igte s iz bo yle sin iz.

H a y d i b ira z b ilg in iz o la n gey h a k kin d a ta rtig tin iz, y a h ig b ilg in iz o lm a ya n

gey h a k k in d a n ig in ta rtig iyo rg u n u z?

k e lim e si, b ir to p lu m u n iize-

rin d e a n latig i v e k a r ilikli o la ra k

k ab u l ettig i, h a z irla n m i sd z le m e,
d em ek tir.

igte s iz gu k im s e le rs in iz ki,

o n la r i se versin iz, h a lb u k i o n la r s iz i
sevm ezler, (3 'A l-i Im ran 119);

. H a y d i s iz
d iin y a h a y a tin d a o n la r i sa v u n u v e rd i-

Y iice A llah b u k o n u d a o y le b u y u rm ak ta d ir:

n iz (d iye lim ) (4/N isa 109); '

; b izim ig in
gu ig im izd en b ir ku rtu lu g y o lu

(1 8 /K e h f 1 0 ) ; -

hazirla

ve ig in iz in b a g a riy a u lag m asi ig in b ir

hazirlastn (1 8 /K e h f 16).

(3/A l-i im ran 66);

A l-i Im rd n 4 9 ).

gare

deyim i, gunuyapm ak-

tan sakin, dem ektir, diyen de vardir.

S o n ra s iz le r gu k im se le r-

s in iz ki, k e n d in iz i o ld iiriiy o r s u n u z (4 /

N isa 143).
kelim esi alm ak (a l) anlam indadir. Bu, yani, ( ) sozciiguniin
zit anlam lisidir. B u anlam da
- denm ektedir. Aym anlam i

eklinde degi-

ik bim d^ ifade eden bir leh e de

a ir d y le der:
465-

465- Sakin! Sakin! B o y n u

b u k u k te n } 21i

vardir. B unun sonuncu form u,

k a d in la r k o rktu , flili gibidir. Kim isi
de bunu k a f harfiyle s6yler: der.
Sonra k a f harfini tensiye, cem i ve
m tiennes form unda d eg itirir.

/ H a H a rfl

A llah b uyurur ki:

K it a b i sa-

B u h arf, i a re t z a m irle rin d e

g in d a n v e rile n ise, igte gu k ita b im d ir,

okuyun, d iy e c e k tir (69/H akka 19).

1275 air,

b elli

d e g il.

Bkz.

L isa n u l-A rab , m a d d e si.

1128

ib n

M a n zu r,

K im isi de bunlar, isim -fiillerdir.

M i i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigii
der. T ip k i g i b i , denir.
K im ileri ise ,

gibi olup

fidir. Vav h arfi ise, o n a ektir, za m irin

silasi k o n u m u n d a d ir v e o n u gti-len
iinkiid irm
b u eekktes iz
d ir,
.

ek lin d e soylenir, dem ektedir.

fiili, tip k i fiili gibidir, diy e n le r d e v ardir.

flilin d e k i h a gibidir. B^ZI g ra m e rc i ^

o n u n.ed d e li o ld u g u n u b e lirtirle r
K im i A ra pela
d dr eosniz
u ^ sak in

o la ra k

/ H u v e
: M tiz e k k e r b ir ism in y e rin e

k u lla m la n b ir k in d y ed ir. A sh h a har-

e k lin d e so y le rle r.

Ha Harfinin Sonu

Vav Harfi

/' - -

' : iri taneli saganak yagmur

Evleri kildan
adirlarda:
y a p ila n ,
ayan bedevilere
y a -ad] ve
lmtir
ri.

demektir. Yiice Allah buyurur '

U zerinde tiiyler bulunan

yagmur isa b e t

iik m antar dem ekkii

tir.

O n a g id d e tli b ir

e d in ce (2/Bakara 264);

O n u n m is a li b ir tepenin

iiz e rin d e k i bahgeye be n zer o n a

yag-

murun isa b e t e ttig i (2/Bakara 265).

A g ir lik m a n a si d iig iin iile re k za-

Tav-an, ayaklarim n arkasindaki tuy

lerle izini , orttii m anasina
gelir . A d a m , evinde
uzlete g e k ild i, deyim i, atilm i bir kil

ra r in d a n k o rk u la n geye adi ye-

asina
im de benzer
bir yerde
p ar
bi
akilip kalan m anasindadir. B n tip k i:

rilmitir. Allah buyurur ki: '

B o y le c e y a p t ik la r in in

cezasini

ta ttila r (64/Tegabun 5).

T e h lik e liy iy e c e k ;
te h lik e li o t gibi deyimler, zararindan

korkulan yiyecekler iin kullanilir.

;-d y le b ir m ekan d a kege

le g ti , deyim i gibidir. Yani, k e enin

ip kaldigi gibi, yere y ap iiti, kip ird am ad i .

ise, d eniyor ki: A d kavm inin

adigi bdlgelerden b iridir

ya .

Allah buyurur ki: '

de onu s e rf b ir g e k ild e y a k a la d ik (73/

M]"]7^mmil (6

V -b -k/
hareket
y afiil
v a ,
edip helak ey
olan
i.
n kullanilir
Ytiee A llah b u y u ru : -
:

/V -b -r
: Tilki, deve ve benzeri hayvanlarin tiiyii ve kill demektir. Allah

-B iz k a fir le r le ila h la r i a ra s in d a ateg

ten bir vadi k u r a r iz (1 8 /K eh f 52 (.

buyurur k i : Y iin le -

F a la n gey o n u h e la k e tti ,

rin d e n ve

killarindan (16Nahl 80).

R a ip e l-ls fa h a n i

d e ^ im de yardir. A llah b u y u ru r ki:

' K u la g in ik i d ire g i ise,

Ya d a k a z a n d ik la -

direge b e n z e d ig n d e n ve yiiksek e

r i y iiz iin d e n o n la r i h e la k e d e r (42/

durduklarindan bu ism i alm i?lardir.

ura 34).

j2 j/V -t-r
/ V-t-n
: K aracigere tem iz kan veren
dam ardir. B u dam ar kesildiginde ki?i
olur. A llah buyurur ki:

S o n ra m u h a k k a k o nun ah da m a rim k e s e rd ik (69/FIakka 46).

: K aracigere kan veren da-

m arm kesilm i? haiidir.

: K?i^e, ?ah dam arm in ya-

kinligi gibi, yakin olm ayi ifade eder.

Sayilarda sozciigii ift sayinin

zitti olan iek sayilardir. A llah buyu ki: Q ifte ve te k e y e m in
o lsu n (89/F ecir 3).

1 . Tek r e k a tlik b ir nam az k ild i. ve sdzcdkleri yayin

kiri?i, sazm teli gibi ?eyler i in kullanilir.

ise, kizm a, darilm a, erlen-

Bu sanki Y iice A lla h in ? sdziine

m e, burun diregi m analarina gelir.

A llah buyurur ki:

i?aret etm ektedir:

A m e lle r in iz in

B iz o n a a h d a m a rin d a n d a h a

(4 7 /^ u h a m m e d 35).

y a k in iz (5 0 /K a f 16).

D evenin sem izledigin-

den ?ahdam arinin kalinla?m asidir.

/V -t-d
ve : Sozciikleri kazik anla-

m u k a fa tin i

e k s iltm e z

: B ir ?eyi tek tek ve birer bi-

rer takip e tm e ^ tir. Fe? pe?e,

art arda geldiler, anlam indadir. A llah
buyurur ki: S o n ra
b iz p e y g a m b e rle rim iz i / ^ g o n d e rd ik (23/M iim inun 44).

m ina gelm ektedir. B ununla ilgili olarak k^zigi akm ak, yerle?tirm ek ve

B u k o n u d a h e rh a n g i b ir siire q y o k tu r

oturtm ak m anasm i ta?iyan fiil ?oyledir: ' . A llah buyurur

ki: D a g la r i d a k a z ik la r

tur; baqka b ir qey de y o k tu r.

kelim esi, tevatiirden gelen

ahlaki yapidir. O k u lan n iizerinde

y a p t ik (7 8 /N eb e 7). D aglarin diinya

egitim yaptigi h e d e f olarak kullan-

i in nasil k azik lar yapildiginm iza-

diklari halkaya da

him yapm ak ise, bu kitabin kapsam i

di?indadir.

lenm i?tir. Aym ?e^ilde siiriilmii? arazi^e de bu isim v erilm?tir. B urnun

her i^i deligi arasindaki engele de
denm ektedir.

Bazen bu kelim ede bulunan ta harfi harekesiz hale getirilip d a l harfi ile
birle?tirilerek ? eklinde kullamlir.
1139

h e rh a n g i b ir e k sik lik, k u su r d a y o k -

>

dendigi soy-

M i i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri S d zld g d

Allah buyurur ki:

/V -S -k

Kopmayan sa g la m b ir k u lp a
Giivenli, saglam, dayamkli anlami-

y a p i$ m i tir (2/Bakara 256).

na gelen flili, onunla sa-

G iivenilir adam,

kinletm, ona giivendim anlamindadir.

gdvenilir topluluk ifadeleri kulla-

formu ise, onu sikica bagladim,

mldigi gibi, kendisiyle gtiven sag-

demektir. ve sdzehkleri ise,

lanilan adam iin istiare yoluyla

herhangi bir e^i baglama^a yarayan

bu kelime kullanihr.

baga/ipe verilen isimdir.

deyimi, y a p is i m u h k e m /m u ke m m e l

sozciigii

ise, daha saglam manasina gelen

o la n d i i de ve , anlamina gelir.

kelimesinin m i i e n n e s halidir.
Allah buyurur ki:

bagladigi g ib i h ig k im se
baglayamaz (89/Fecr26);
Onlari iy ic e
s in d ir in c e bagi iy ic e b a g la y in (4 7 /

/ V

O n u n

Muhammed 4).

-S -n

: Sozciigii,

kelimesinin

tekilidir. Bu da, kendisine iapilan bir

tatir. Allah buyurur ki:

A lla h i b ira k ip b ir takim put-

yeminle ve sdz verme ile

lar e d in d in iz (29/Ankebut 25). Deyim

pekitirilmi anlamadir. Allah bu-

olarak da: F a la n a verdigim

yurur ki:

H ani

A lla h p e y g a m b e rle rin d e n k e s in so z

a lm ig ti (3 /A l-i im rd n 81);

den

bagigi arttirdim .

da h a gok arttirdim , denmektedir.

/V -c -b

kesin soz a lm is t ik (3 3 /A h z a b 7);

K e n d ile r in d e n

saglam b ir soz a ld ik (4 /N is a l5 4 ) .

: Yerinde sabit olmak, hibir

yere kipirdamamak anlamindadir.

>ise, kelimesi kelimesinden tiiremi isimdir. Allah buyurpr

:


O n u b a n a m u tla k g e tire c e g in iz e
d a ir A lla h a d in a b a n a s a g la m b ir soz
v e rm e d ig in iz ta k tird e onu s iz in le bera b e r gonderm em . O n a te m in a tla ri-

ni v e rd ik le rin d e d e d i k i: S o y le d ik le r im iz e A lla h s a h it tir (12/Yusuf 66).

undan

H a n i b iz p e y g a m b e rle r

kelimesi de mana ydntinden

> kelimesine yakin anlam tair.

ise, birka9 ekilde kullani-

B ir in c is i : Miimkiin olamn zit an-

lamhsi manasinda. Bu da, mevcut

olanin iinden lkarildigi diiiiniildiigiinde imkansizin meydana gelmesidir. Misal: Ikinin varliginda birin de
varl^i gibi. iinku,

var oldugu

stirece biri yok saymak imkdnsizdir.

ik in c is i: Yapilmamasi kinamayi

hak ettiren e^ler manasinda. Bu da

iki ekilde gerekleir.
1133

R ag ip e l-Is fa h a n i

1. A k li

ydnden

v a c ip

olanlar.

n i t e l i^
iciy le
b ird eg
n ite
il,likgle
e

A lla h in b irlig in i v e P e y g a m b e rlig i

ta n im la m a k ta ntur.d oBg umnuu

b ilm e k gibi.

-m isa lle d a h a an la iltf k ila b iliriz : in

2. e r ia tta ra f in d a n v ac ip k ilin a n -

san, yiiriidiigiinde i^i a y a k u z e rin d e

lar. Y a p m a k la yiikiim lii tu tu ld u g u -

-ve b elin i d ik tu ta ra k yiiriiyen v a rlik

m u z ib a d e tle r gibi.

tir .

G iin e g batti. B u tipki

d iig tii v e m e yda n a g e ld i

/ V -c-d

f l i l l e r i g ib id ir. Y iice A lla h m sozii

d e b u a n la m d a d ir :

Yan

iis t ii d u g t iik le r in d e a r t ik ca m gik-

h azir b u lm a anlam larindadir. B unun

d a b irke:
di
a v a rd ir

ti (2 2 /H a c 3 6 ). K a lp
o la y in

g e rg e k le g tig in e

Y
y oark tan
olu , ^olm a ve

k a n a a t ge-

d u y u rganindan b iriy le bBue

tird i. B u n la rm h e p si o ra d a b ir ey in

m e y d a n a g e ld ig i dii iiniildiigiinden

m a k v e v a r o lm a k .

bu m a n a y a g e lm ek ted ir. O n u n i in

-Z e y d i buldum , g o rd iin r, gunun ta

o n la rin h e p s in d e g e re k tird i, fiili

;d in a baktim ; bu nu n s e s in i d u yd u m

^ u lla m lm

.s e r t lig in i hissettim , sd zleri g ib i

giicii veD ok gu al
v v eihtiy
tiylea

k e lim e si is e ,Y iic e A lla h in

ey in v arlig in i a n la m a k tir
b ir.

c e h e n n e m in i g e re k tird ig in i b ild ird ig i

Toklugu buldum , doydum , sozii

b iiy iik g iin a h la r m an asin d a d ir.

B azilari ise k e lim e si iki -

g ib i

k ild e k u lla n ilir d erler:

D o g al sa v u n m a y o lu y eyin?
la b ir

1. O lm a si k a im lm a z o la ra k

ZO-

v a r lig in ia n la m a k tir .

ru n lu o lan . Y iice A lla h i in so y led i-

U z iin tii ve o jk e n in v a r lig in i an lam a k

g im iz: v a r lig i zo runlu du r,

g ib

sozii gib i.

A k il ile v e y a akil v a s ita siy la b ir

2. ^o lm asi k e n d isin in en dogal

h ak k i olan.
F u k a h a n in

v a c ib i

ta n im la rk e n

eyin

v arlig in i

an lam a k tir.

Y tice

-A lla h i b ilm e k (ta n im a k ) v e P e y

.g a m b e r l^ i b ilm e k g ib i

g e lin c e , o n la r

Y tice A lla h a n is p e t e d ile n

V a cip : K ig in in y a p m a d ig in d a a za b a

-}v a r lik ) ise, sa d e c e d im m a n a s in d a

s o y le d ik le rin e

iinkii Y iice A lla h h e rh a n g i bir

d ir .

m iis ta h a k o ld u g u g e y d ir 1276 derler. B u

tam m , b ir e ^ i ger<e ^ v e a y rilm a z

org an v e ale tle n ite le n d irile m e z , ,

b u n d a n m iin e z z e h tir . -

2 7 6 B k z . > , el-ibhacflgerh i l-Minhac , D a ru lK ijtu b il-ilm iy y e,

B eyrut,

],

51;

C iiveym ,

Burhan, 1 ,2 1 7 ; Ravdatu 'n-Nazir, s. 17.

1134

O n la r in

gog und a so ziin d e / d iy e

gey

b u lm a d ik . G e rg e k gu ki, o n la r in go -

M i i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri Sdzhigii

gunu yoldan gikmig bulduk (7/Araf

10^) ayetinde beyan edildigi gibi.
Varligin ziddi olan - iyokluk)
da aym ?ekilde aiklanabilir.
Yiice Allahm e?yayi (varliklari)
bulmasi ise, biitiin bunlardan ok
yiice bir ?ekilde olm^lidir. Bu, O nun
e?yaya var olma im^rn vermesini
anlatir.

Miigrikleri buldugunuz yerde dldiiriin (9/Tevbe 5) ayeti gibi. Yani:

Gordiigiiniiz yerde.

Talak 6) ayeti ise, size imkan verdi,

zengin olmamzi takdir etti, demektir.
Bazen zenginlik de ve
sozcukleriyle ifade edilir. Bu konuda -? ekilleri de hikaye
edilmi?tir.
Bunun yamnda iiziintii/hiiziin ve
sevgi iin , ofke iin de

, ka-

yip, alinti mal iin ise sozciigii

kullamlir.
Kimi bilginler '

varliklar

ii kisimdir, derler.

Orada iki
adami birbiriyle doviigiiyor buldu

Bn sadece ve sadece Yiice Allah in

(28/Kasas 15) sdziine gelince, bu,

varligi iin sdz konusudur.

onlar birbirleriyle doviigiirken ona

onlari gorme/bulma imkani verdi,
demektir.

.'

Gergekten onlara hiikiimdarlik

eden kendisine her gey verilmig ve

biiyiik bir tahti olan bir kadingdrdiim
(buldum). Onun kavminin Allah ,I
birakip giinege secde ettiklerini gordiim (27/Neml 23-24) ayetlerinde sdz
konusu olan bulma ise, gdzle ve kalp
ile gormedir. Bunlari gdzleriyle gdrmii?tii ve kalp gdzleriyle de bundan
ibret almi?ti. Eger boyle olmasaydi
onun hakkinda onu ve kavmini bul-

dum diyemezdi.
Herhangi bir su bu-

lamamig iseniz (4/Nisa 43) ayetin

manasi ise, suya giiciiniiz yetmedigi
zaman, ?eklindedir.

Giiciiniiz olgiisiinde (65/

1. Ba?i ve sonu olmayan varlik.

2. Ba?langici ve sonu olan varliklar. ilk yaratili? aninda var edilen

insanlar, dtinyadaki elementler gibi.
3. Ba?langici olan, fakat sonu
olmayan varlik. insanlarin dhiretteki
yaratili?larindan sonraki halleri gibi.

/ V - C - S
:

Gizli/hafif ses demektir.

ise, kulak kabartip ?itmeye

ali?ma

[kaygi,

tasa,

tedirginlik]

anlamindadir. Iine dogmak,

onceden sezip tedirgin olmak, kaygilanmak, iinde olu?an kulak kabartma duygusu, demektir.
Allah buyurur ki:
Derken onlardan korkmaya bagladi
(51/Zariyat28).

insamn aklina ve hatiri-

na ilk gelen ?eyden sonra nefsinde

olu?an haldir. iinkii akla ilk gelen
1135

R ag ip e l-ls fa h a n i
en degerli varligi konumunda

// '/ / d ii u n ce n in b a langicidir.

B u n d an so n ra k a lb e g e le n ey

bulundugundan her eyin ilk goze

o lu ur.

9arpan tarafi ve en degerli kismi

adiyla anilmitir. Bu anlamda

u n u n y iiz ii, g iin d iiz iin

/V-C-l

y iiz ii, denmitir.

Bazen bir eyin kendisi de yine

: S o zciig ii, k o rk u y u h issetm e,

d u y m a m a n a s in a gelir. B u a n la m d a

fiil o la ra k _ 5 d en -

ayette oldugu gibi:

m ek ted ir.

Y a lm z c e la l v e ik r a m

G e rg e k
A llah

b u y u ru r

ki:

sdzciigiiyle adladirilmitir.

s a h ib i R a b b in in

yiizii b a k i k a la c a k tir

(55/Rahmdn ^7).

m iim in le r a n c a k m i i m in le rd ir ki,

Deniyor ki: Burada ge9en

iirperir, (8 /E n fa l 2 ) ;
-

sdzciigii, bizzat kendisi, demektir.

A lla h / za m a n y iir e k le r i

migti.

B iz sizd e n

korkuyoruz, de-

Buradaki kelimesi, salih amellerle Yiice Allaha yonelmektir, diyenler de vardir.

Korkma! G e rge kte n b iz Sana

Bu man^da Allah buyurur

b ilg in b ir o g u l m iijd e liy o ru z , d e d ile r

O y le y s e n e r e y e

(1 5 /H ic r 5 2 -5 3 ); f iij& jy a p m a k -

y o n e lir s e n iz o r a s i A l l a h in y iiz iid iir

titreyerek

(2/Bakara 115);

ta o ld u k la r i ig le ri k a lp le r i

y a p a n la r (2 3 /M iim in u n 60).

nunyiiziinden b a g k a h e r g e y h e la k

o la c a k tir (28/Kasas 88);

/V-c-h

A lla h inyiiziinii is te r le r (30/Rum

38); S iz e s i r f A lla h

: S o zcu g iin iin a sh , b ild ig im iz

yiizii ig in y e m e k y e d ir iy o r u z ; (76/in-

y iiz o rg an id ir.

san 9).

B u k p n u d a A lla h b u y u ru r k i :

ge9en sozciikleri ilavedir/zorunlu

'E y im a n e d e n le r! N a -

degildir. Bununla kastedilen ise: #

yiizlerinizi ve d irs e k le re k a d a r e lle r in iz i

g e y y o k o lu r ;

m az k ilm a y a k a lk tig im z zam an,

Deniyor ki: Bunlarm hepsinde

0 , h a r ig . Diger ayetler

de bunun gibidir.

y ik a y in (5 /M a id e 6); '

Rivayete gdre, Ebu Abdillah b.

G o m le k le r i k a tra n -

er-Riddya'^ bu gorii arz edilmi.

d a n d ir ve

yiizlerini ateg k a p la r (1 4 /

ib ra h im 50).
in s a n in

ilk g d z e

9arp an tara fi

yiizii o ld u g u n d a n v e in san b e d e n in 1136

1277 B u R iza , M u s a K a z im in

1 A li R iz a d ir;

i s n a A e riy e m e z h e b in in 12 im am ' in d a n b iri^ . Vefat> 2 5 4 ;

1 ise, M u h a m m e d tir.

M t i f r e d a t / K u r ' a n K a v ra m la ri Sozliigii
da: S u p h an allah !

G e r ek ten bu-

lik y a p a r a k y i i z i i n i i te rte m iz A lla h 'a

yiik b ir id d ia d a b u lu n m u lar. B ura-

tutarsa, gergekten en sa g la m k u l-

d a k a ste d ile n sa d e c e , o n d an g elen

ey d e m e k tir.1278 A n lam i ise, in sam n

p a y a p ig m ig tir (3 1 /L o k m a n 2 2 );

iy ilik

a m e lle rin in ta m a m i y o k o lu p g id e-

y a p a r a k y iiz iin u A lla h ' te slim eden

c ek , b o a lk a c a k tir; A llah riza si i in

kim seden, d in b a k im in d a n d a h a iy i

y a p ila n la r m iistesn a . D ig e r a y e tle r de

kirn o la b ilir ? (4 /N is a 125);

b u n u n g ib idir.

a y e tle r d e b u m a n a y a i aret et-

h a ld e y iiz iin ii, tertem iz

o la r a k d in e d o g ru lt (3 0 /R u m 30).

O n u n Y iiz iin ii

B u ^ y e tle rin h e p sin d e k a ste d ile n

'

m an a, az d n c e a ik lan an gibidir. Ya

A lla h i n y iiz iin ii d ile -

da, istidre y o lu y la m e z h e p ve yol an-

y e r e k v e r d ig in iz z e k a t a g e lin c e , (30/

lam in d ad ir.

m ek ted ir:

is te r le r ( 1 8 /K e h f 2 8 ) ;

R hm 39).

a y e tte k i sozciigiiniin anla-

F a la n ad am to p lu lu -

g u n y iiz iid iir , d e y im i, g o z iid iir , bagid ir vb ifa d e le r g ib id ir. A llah b u y u ru r

mi ise, ih tilaflid ir:

H e r

ki;

O n u n y a n in d a , bagka

m e s c itte y iiz i i n i i z i i O n a d o g r u ltu n

(7 /A r a f 2 9 ) .

b ir kim se ig in k a r g ilig i v e rile c e k hig-

K im isi:

B u n u n la

k a st

ed ilen

m an a, b ild ig im iz yiizdiir, der. B unu

s a y m i lardir.

T i p k i :'^

b ir n im et yoktur. 0 a n c a k Y iice R a b b in in y i i z iin ii a ra m a k ig in v e r ir (9 2 /

L eyl 19-20).
Y iice A llah in :

u n u b iz z a t e lim le y a p tim , sozii

<

' M u 'm inlere in d irile n e g ii-

gibi. D e n iy o r ki: B u ay e tte g e en

fiili, y o n

nun y iiz iin d e (baglangicinda) inanin,

de * k y y o n e lig a n lam in d ad ir. M an asi

(3/A l-i im ran 72) soziinde g e en

da: N a m a z d a s a m im i o la r a k A l l a h a

ifadesi, giinduziin onii, b a tarafi

ib a d e t e d in iz , ek lin d ed ir.

dem ektir.

'

Y iice A lla h in sozii d e b u m a-

d ey im i ise, O n u n k a r-

n a y a g e lm e k te d ir:

g isin d a d u rd u m , yiiziim u , o n u n yiizii-

niin tarn k a r isin a k o y d u m , a n lam m -

B u n a ka rg i s e n in le

m iin a k a g a y a k a lk ig ir la r s a d e k i: B en ,
b a n a u y a n la r la b ir lik te k e n d i y iiz iiIttii A lla h a te s lim e ttim (3 /A l-i im ra n

2 0 );

O y s a h e r kim iy i-

dadir.
N iy e t i in sozciigii, g a y e ve
a m a i in d e v e

y o n e lirk e n ii^ i^ d e olandir. A llah

b u y u ru r ki:

1278 Bkz. Feyruzabadi, 166 , . <,.

k elim eleri

k u llan ilir. B u d a h e rh a n g i b ir eye

<

H e r

b irin in b ir y o n ii vardir, o n a y o n e l-

1137

R ag ip e i-Is fa h a n i

migtir, (2/Bakara 148). Bu, eri^ta

i?arettir. Tipki, Yiice Allah m:
Biz, her biriniz
igin bir geriat ve yo l belirledik (5/
Maide 48) sozii gibi.
Bazilari der ki: > sozciigii,
kelimesinin ?e^il degi?tirmi? biimi-

s iz

onun iiz e rin e ne ne de deve s tir-

mediniz (5 9 /H a ? r 6).

imardi, usandirdi;
Ati hizli kogmaya zorladi, onu
bununla zayifdiigiirdii, denir.
A lla h b u y u ru r li:

dir; yalmz, 3 hem ytiz hem de say-

0 g iin k a lp le r vardir, k id k iit atm ak-

gmh^, prestij ve mev^i iin kullam-

ta d ir (7 9 /N a z ia t 8). Y ani: S ik in tili,

hrken, sadece sa^^mli^, prestij ve

g e lig k id o lu . B u tip k i

Ugan

mevkiden bahsedilirken soz konusu

ve s iiz iile n , d ey im i g ib id ir. B u n a b en -

olmaktadir

z e r is tia re le r vardir.

Tek biryoneyonelttim ,

da o yd n eyo n eld i, manasindadir.

/V -h -d

Falan adam sayginlik,

prestij, mevki makam sahibidir, de-

: K e lim e si, e? s ^li^ , y alm z-

mektir. Bu anlamda Allah buyurur

Ilk, tek lik a n la m in a gelir. 'soz-

ki: Diinyada da

ciigiiniin

ahirette de itibarli, (3/Al-i imran

p a r a la n m a , b d liin m e k ab u l etm ey e n

45).

?eydir. A ym z a m a n d a biitiin v a rlik la r

^ e r el

an lam i

k e sin lik le

K en disin e ' //-

i in k u llam lir. H a tta so zciig iiy le

neceklerin en ahmaki, ifadesi, a?iri

n ite le n m e y e c e k h i b ir say i yoktur.

diizeydeki cahilligin kindye yoluyla

B u a n la m d a ?dyle d e n m e k te d ir :

anlatilmasidir.

B i r tane onluk, b ir tane

Yd harfinin fethali
okunu?u ve sonundaki olmaksizin,

y iiz liik , b ir tane b in lik .

sozciigii alti d e g i? ik ?^kilde

yani: Ahmakligi yiiziinden herhangi

k u lla m la b ile n

bir igte dikig tutturamayan.

k elim ed ir.

iirdeki ise, t e s is eli/i ile

B irin c is v .

C in s

gok a n la m li b ir

veya

tiird e

b ir

kafiye harfi arasinda bulunan harf,

o la n la r.

demektir.

in s a n ve a t
aym c in ste n d ir; Z e y d ve A m r aym

/V-C-f

: S d zciigii, h izli yiiriiyii?tiir.

tiird e n d ir, d en m e si g ibi.

ik in c is i: B a g lilik lik , b itig ik lik ve
b iit iin liik a g is in d a n b ir o la n la r . B u

sdzii, deveyi hizlandirdim,

b irlik ,

y aratili?

a isin d a n

o lab ilir:

d em ek tir. A llah b u y u ru r ki:

B i r tek ad am , sdzii gibi.

A ym ?ek ild e sa n a t/m e sle k a isin d an

1138

M i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigii
d a 1 : ,B i r tek m eslek

.d en m esi g ib i
U g unciisii'.

E i,

benzeri,

dengi

466- S a n k i binegim , za m a n b iz i

o lm a d ig in d a n < o la n la r . B u da, y a

b itird ik te n s o n ra

isinydaan
r as iz
tdae
d
i-r. S o z g e

K a d r i Y iice v a h a d / b ir ic ik d osta

,Gune$, b ir ta n e d ir

lim i :

g d tiird ii. 1279

sozii gib i. Ya da, iistiinliik id d iasin d a

i, b en z eri o lm az. M e s e la
e :

F a la n z a m a n im n tek a d a m id ir .
sd z d e b u n a d m e k tir : -F a
.la n in d o kusu e y s iz d ir

Mutlak

anlamda

Allahtan bakasimn

ise,

sifati

olarak

kullamlmaz. Bu daha once maddesinde gemti.

F a la n in b ir te k iy o k -

-D o r d iin c iis ii: B o liin m e k a b u l et

m e d ig in d e n <o la n la r . B u d a y a

iik o ld u g uhnav
doaakn gibi
kya
ii
ok sertd a o ld
e lm
u gausn dgibi
an
b d liin e m e y e n.e y le rd ir

tur, sozii ise, O n u n dokusu, tektir, sozii gibidir. Yermek iin:

0

, eegin b ir id ir ,

, s ip a n in b ir id ir , denir. Bundan
daha hafif bir yergi iin ise,

B e p n c is i : B a p a bu lu n d u g u n d a n

denmektedir.

b ir o la n la r . B u da, y a sa y ila rm b a -

in d a b u lu n u r. S o z g e lim i,
B ir , ik i d en m esi g ib i. Ya d a

la n g ic in d a

izg in in

b u lu n d u g u n d a n

bir
ba

olur. M e s e la : - -B ir in c i n o k
.ta d en m esi g ib i

/V-h-$
: Kelimesi insan anlamindaki

sozciiguniin zit anlamlisidir. insanlarla herhangi bir unsiyet peyda

-B u n larin h e p sin d e b irlik g d re li

dir. Yin
iicek uA
llalla
mhla n
i

etmemi, evcillememi hayvanlara

adi verilmektedir. ogulu ise,

so zciigii ise, h e rh a n g i b ir b o liin m e

ve
,o g a lm a k ab u l etm e y e n v a rlik
dem ek tir. B u b irlig in

z o rlu g u n d a n

d o lay i Y iice Allah:>-^J-

B o y le
iken, A lla h <

olarak a n ild ig i zam an

-ah ire te in a n m a y a n la rin k a lp le r i d a

eklindedir. Allah buyurur ki :

Y ab an i h a y v a n la r b ir

a ra y a to p lan d ig in d a (81/Tekvir 5).

Unsiyet peyda edilmemi yere,

denir. Bu anlamda:
, denir ki, ona olan bir yerde
karilatim, demektir.

r a li r (3 9 /Z iim e r 4 5 ) b u y u ru r .

ise, y a lm z , te k o lan d e m e k tir .

k a d a r v a r ki: B u sifa t Y tice A llah

in d ak i v a rlik la rd ii
.in d e k u lla n ilir
o y le d ae rr
:

-Bu b e y it,N a b ig a m n Muallaka'sm&SL y e r a l 2 7 9

tir. A y rica, D iva n 'in d a m( s
i . ,ve
( N ahhas
erhu 'l-Kasaidi 't-Tis 7n d a d a ( II $ , y e r )6 2
B u b e y it d a h a o n c e m a d d e s in d e
m
gtir
ei.

1139

R ag ip e l-Isfa h a n i
F a la n a d am vah gi
o la r a k g e c e le d i. Y ani, k a rm n d a h i -

ey o lm a d ig i h a ld e g ec ey i gb e
ir-ir
o g u lu is e
d ,i .

e k lin d e d ir.

y a b a n i y e r ise, y in e ,
k o k iin d en d ir. Y abani y e rd e y a -

ay an in sa n a d a n is p e t h d lin d e

B iz boylece, h e r

-p e y g a m b e re im a n ve c in g e y ta n la
r im diigm an y a p tik ; o n la r b ir b ir in i
a ld a tm a k ig in s iis lii s o z le rle vesvese
v e r ir le r (6/Enam ^(.

Yiice Allahm :

-
eytanlar, d o s tla

ad i verilir. In sa m n in sa n lig a u y m a -

^^ tara fi d a

-d iy e is im le n d iri

rin a , s iz in le m iic a d e le e tm e le ri ig in

lir. in s a m n , in s a n lik ta ra fin a b ak an

telkinde b u lu n u r la r (6/En^m 121(

h u su siy e tin e ise , .d e n m e k te d ir

iligi v e inBsan
iryilig
a y imd ev abhu

sozii Ise,

s in s i

v esve se cin in g e rrin d e n (114/Nas 4(

aret
ayetinde
edilen
i vesvese

in h le re k so
m ya nlean di
mtir
i
.

ile onlara ula.

ir, demektir
Hz. Peyga.mber deoyle
(s^as(

/ - -

buyurmn
tnr
:
: : K e lim e sin in asli, h izli g o s

arettir. B u a n latemrile
d a
n:
H iz li b ir ig, d en m ek te d ir. B u i ,a re t d e

im a, k in d y e v e iistii k ap a li so y le m e k

u p h e siz m e le g in de b ir

dokunugu
d a b ir do (

-telkirti) v a rd ir; geytanin

kunugu (telkini) v a rd ir.nso

-Yiice Allah in kendi Peygamber

e k lin d e o lab ilir. H e rh an g i b ir ch m le

-lerine ve velilerine/dostlarina gon

o lu-tu rm a y a n sa lt b ir sesle, b azi o r

derdigi ilahi sozlere de v ah y adi

e k lin
agreadtnela
e vtm
rla
e yea
k
i
y a z a ra k d a o lab ilir. Y iice A lla h m
Hz.

Z e k e riy a dan

b a h se d e rk e n

sozii bu m a n a d a y o ru m la n mtir
i.

verilmi.
tir
Bu da Yiice Allahin: <

'

// b ir in san la

-a n ca k vah iy y o lu y la veya p e rd e a rk a

N ih a y e t ( b ir gu n

-sin d a n konugur. Yahut d a b ir e lg i g o n

mihraptan k a v m i

d e rir de izn iy le o n a d ile d ig in i vah iy

-k o n u g am a yin ca)

ne k a rg i g ik ti d a o n la r a S a b a h ve
akgam (R a b b in iz i) tesb ih edin, d iy e
igaret etti (1 9 /M e ry e m 11). D e n iy o r

eder

42)
-/
ura 51) s6zinde beyan etti
gineekilde
goreekle
birka
ger
:
ir
Yahyi getiren
inin bizzat
el .1

-ki: B u n u n an la m i, b ir sem b o l ile sd y

ledi, d em ek tir. K im isi de: Baret
ir i

goriilmesi,
eklinde
itilmesi
sesinin
gelen vahiy. Hz. Cibrilin (as) H z .

,ile so y led i, der. K im isi ise, y a z d i

.d e m e k te d ir
B u a n la m la rin h e p si
ede
r lidgir
e:
1)40

a y e t in
i

1280 Ibn M e s Od h a d is i. Tirm izT, ta h r i e tm i

(M iib a re k fu ri, A ridatu l-Ahvezi, X I, 109)

H asen-gariptir, d e m i tir.

^:

M i i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri Sdzliigii
P e y g a m b e re (sa s) b azi d u ru m la rd a

eklinde gelen vahye

-
me
u ayet de

b elirli b ir su re tte y ap tig i t e b l i ^ e r

lildir. Allah buyurur k i : A n c a k

.gibi

b ir v a h iy o la r a k (42/ura 51(.

a duyulmasi
eklinde
Soziinik
a

V ahiy g e tire n in g d z iik m e d e n .2

sesin
itilminesi
.ei k ild e g elen v a h iy

gelen vahiy ise,

-Hz. M u s a (a s )in Y iice A lla h m k e la

d a p e rd e a rk a s in d a n

k a lb e

g d n d e rilm e si

.3

^^^ -getiren Cibrilin bizzat go

riilm^si, sesinin
eklinde
itilmesi
i

-e k lin d e g e le n vahiy. B u n u H z. P e y

gelen vahyi ise

-
u ,dyet gostermekte

gik
am
labmear s(sa
in ds)a bifade
ir a
tir:y
e tm
-j3
i

ura/<
51
42)
(

ifddesiyle belirtilmi
tir
.

m im i.itm esi g ib i
V ahyin

Ya

R u h u l- K u d iis ( K u ts a l Ruh), benim

dir:

Ya d a b ir e lg i

g d n d e rir de d a v a h y e d e r

ur/<
42)

k a lb im e iifiir1d28u1.

-ilh a m y o lu y la gelen, vahiy. A l .4

lah b u y u ru r k i :
,M u s a n in a n a s in a O n u em zir

d iye

vahyetti (2 8 /K a sa s 7 (.

Yuce Allahm :.^'

K e n d is in e h ig b ir gey

vahyedilmedigi

h alde: b a n a v a h iy e d ild i, d iye n ve:

-B o y u n e g d ire re k , ita a t e ttire .5

d iy e id d ia d a b u lu n a n d a n d a h a z a lim

.rek y a p tirm a k su re tiy le g elen v a h iy

kim o la b ilir ? (6/Enam 93) sSziinde

A llah b u y u ru r k i :

soziinii ettigi ise, adi geen

R a b b in

b a l a r is in a goyle

vahyetti

tiirlerinden

herhangi

birini

iddia edip bununla ilgili bir gerek

N ahl / 16
6 (8 (
U ykuda

vahiy

iken

g o riilen

riiya

.6

vahye eriemeyen kiilerdir.

Ytlee Allahm:

.e k lin d e g e le n vah iy . N ite ^ im H z

P
o ye yleg abm
u ybuerm
r tu
(sa
u
r: (Senden o n ce h ig b ir

p e y g a m b e r g o n d e rm e d ik ki, o n a gdy-

vahyetmig o lm a y a lim (21/Enbiya

Vahiy, a r t ik k e s ilm ig tir; g e riy e sa-

le

dece m ubeggirdt: M u m in in r iiy a s i

25) soziinde bahsettigi v a h iy ise, ge-

k a lm ig tir } 1%1

neldir ve tiim vahiy turlerini kapsar.

S on ii m a d d e d e sozii e d ile n 1h am , b o y u n e g d irm e ve riiy ad a gor-

iinkii Yiice Allah in birligini bilmek ve O na ibadet etme^ gere^tigini anlamak sadece peygamberlerin
Yiice derece sahibi olanlarina gelen

1281 A b d u rra z z a k , Mtisannef, K ita b u l-C a m i,

*1,

125,

HN: 20100;

B a ri irfa n T ev fik ,

Sahihu Kiinuzi 's-Siinneti 'n-Nebeviyye, I, 32,

vahiy ile anlailmaya mahsus bir ey

degildir. Bu, akil ve ilham yoluyla da
bilinebildi^ gibi, vahiy yoluyla da

1282

^ h a r i,

9 5 /T a b ir

5 /e l-M u b e irat,

HN

bilinebilir.

6 5 8 9 ; M lik , M u v a tta , 5 2 /R u y a 1 /M a C ae
f lr -R u y a , H N : 1 7 1 3 -1 7 1 7 .

Demek ki, bu ayette dikkat ekil-

R a ^ p el-Isfa h a n i
me^ istenen ey ozellikle udur: Bir

^sdziinde soziinii ettigi

peygamberin Allah in birligini ve

so y len d ig in e gdre, o n la ra L e v h v e K a -

O na ibddet etmenin zorunlu oldugu-

lem v asitasiy la g o n d e rile n vahiydir.

nu bilmemesi miimkiin degildir.

Yiice

Allah in:

Y iice A lla h in:

ise,

H e r g o g e k e n d i ig in i

vahyetti

H a n i Havarilere: B a n a ve

(4 1 /F u $ sile t 12) so ziin d e g e 9en v ah iy

vahyetmig-

de, e g e r m u h a ta p la r g o k tek i v a rh k la r

tim. (5/Maide 111) sdzhnde Havari-

ise, za m a n k e n d ile rin e v a h iy g elen -

lere vahye ilikin ifade ise, Bz. Isa

ler h a z f ed ilm i? tr. S an k i d y le sdy-

(as) vasitasiyla gonderilen vahiyden

le n m i tir: M e le k le re v a h iy etti. iin-

ibarettir.

kii, g o k te k i v a rh k la r m elek lerd ir.

R e s u liim e im a n edin, d iy e

Yiice Allah in:

O n la r i

ig le r y a p m a y i

k e n d ile rin e

h a y ir li

vahyettik; (21/Enbiya

73) ayetteki vahiy ise, ge^mi milletlere peygamberler vasitasiyla gonderilen vahiyler demektir.
olan vahiy ise, ayetlerle ge^
S a n a R a b b in d e n

vahyedilene u y l (6/

Enam 106); B e n
ancak bana

d u ru m d a

sd z k o n u su

ol an

olur:

igte an d a

R a b b in m e le klere gd yle v a h ye d iyo rd u

(8 /E n fal 12) a y e tte g e 9en k e n d ile rin e

v a h iy e d ile n le r, g d k le r d ir d iy en ler,

Bz. Peygambere (sas) mahsus

mektedir:

Bu

Y iice A lla h in u so ziin e b en zem i?

vahyolunana u ya rim ;

gokyiiziinii c a n siz k a b u l e d e n le r bun u n y aratili? itib a riy le b o y le o ld u g u n u sd y lerler. G o k y iiziin ii can li k ab u l

e d e n le r ise, b u n u n k o n u ? m a ek lin d e
g e r 9e k letig in i b elirtirler.
Y iice A lla h in: 0

(10/Yunus 15);
D e k i: B e n de s i-

g u n yer, R a b b in in o n a

zin g ib i a n c a k >begerim . H e v a r ki,

h a b e r le r in i a n la ta c a k tir (9 9 /Z ilzal 5)

b a n a ila h in iz in a n c a k b ir ila h o ld u g u

sdzii b irin c isin e yak in d ir.

vahyolunuyor (18/Kehf 110).

^ Allahin:

vahyetmesiyle

Y iice A lla h in:

B iz M u s a ile kardeg ine gdyle

H iik m ii h e r y e r d e ge-

vahyettik (10/Yhnus 87) ayette be-

g e rli g e rg e k h iik iim d a r o la n A lla h y ii-

yan edilen vahiyden maksat, Cibril

c e d ir (E y M u h a m m e d l) K u r an Sana

vasitasiyla Musaya (as), yine Cib-

vahyedilirken, vahiy bitm eden once

ril ve Bz. Musa (as) vasitasiyla Bz.

K u r an ,I o ku m a d a a c e le etme; (2 0 /

Haruna (as) gdnderdigi vahiydir.

T a h a 114) sozii ise, k u s u rs u z d in le-

m e y e y d n e lik b ir tev ik tir; a y ric a o n u

igte a n d a R a b b in me-

a lm a d a v e v e rm e d e a c ele ed ilm em esi

Yiice Allahin:
le k le re gdyle

1142

vahyediyordu (8/Enfal

g e re k tig in e d a ir b ir u y arid ir.

M i i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigii

/ -) -

A lla h y a k in d a o y le b ir to p lu lu k get ir ir ki, A lla h o n la r i

K e lim e si, h e rh a n g i eyi

b ir

A lla h

-sev m ek , o n u n o lm a sim iste m e k a n la

m in a gelir. B u h e r iki a n la m d a n h e r

sever, o n la r da

,I severler; (5 /M a id e 54).

A lla h in k u llarim sev m esi ve kullarin d a A lla h i sev m eleri k o n u su d ah a

iinkii,
in d e kiste
u llam
bniri
eilir
ki . o n ce m ad d e sin d e g e m iti.
d e se v m e k m a n asme irir
-iinkii
i.
is
K im ile ri d e A llah in k u lla rin a
te m e k d eeyse
invegile
kele
r
n-
me
etm esi, o n la ri g o ze tm e sid ir.
.sini arz u e tm e k tir
R iv a y e t e d ilir ^i: Y iice A lla h H z.
A llah b u y u ru r k i :

M u s a y a so y le :
a ra m z a < se v g i ve m erham et

koym ugtur (3 0 /R u m 2 1 (;
- R a h m a n o n la r ig in g iig
l i i b ir s e v g i v e re c e k tir (1 9 /M e ry e m

9 6 (.

Ben, kiiqiikten, k u q iiklu g iin d e n , b ii-

y iik te n de b u y iik liig iin d e n d o la y i g a f i l de g ilim . B e n ( g o k se v e n im ) ve

B u ra d a

sozii

e d ile n

sev g id en

m ak sat, o n la rin k a lp le rin d e m e y d a n a

gmelen
a v e y akkain
y nlaa.m a d ir
B u n u Y iice A lla -
hu a y e tte d ile g e tir

tir
m i:

-a y e ty e ry iiz u n d e k in in ta m a
m in i h a rc a s a y d in o n la r in k a lp le r in i
u zla g tira m a z d in (8 /E n fa l 6 3 (.

B u n a g o re

giiglii bir sevgi

verecektir (1 9 /M e ry e m 9 6 ) a y e tin in

R a h m a n o n la r ig in

an lam i:
A lla h y a k in d a o y le b ir to p lu lu k getire ce k ki, A lla h o n la r i sever, o n la r
d a A lla h

,I s e v e rle r (5 /M d id e 54)

a y e tin in a n la m m a y a k in b ir m an ad ir.

-A y rica sa lt a n la m d a k i sev g iy i g e
re k tire n

(giikre g o k k a r g ilik verenim ) } 1%3

a y e tin d e de b u naret
a i

e tm
t i ir:

T em enni (d ilem e, arzu etm e, gonliinden g e irm e) an lam i ta iyan tiirle-

rin d en b iri de u ay e tle rd e g e m i olan id ir :

D e k i: B e n bu te b lig im e k a rg i sizd en

K it a p e h lin d e n > g ru p s iz i sa p tirm a k

a k r a b a lik ta se v g id e n bagka b ir ticret

istediler, ( 3 /A l- iim r a n 6 9 ) ;

iste m iyo ru m (4 2 / u ra 23).

B i r zam an g e le ce k

B u n u n la b e ra b e r

k i in k a r edenler, kegke M iis liim a n /-

gok b a g ig la ya n d ir, g o k s e v e n d ir (8 5 /

sa y d ik

B u ru c 14); iiphesiz,

(1 5 /H icr 2);

R a b b im g o k m e rh a m e tlid ir, gok se-

diigm e n izi

v e n d ir (1 1 /H u d 90).

118); - /- kitap ta n

A n la ih y o r

ki

hep^ s ik in tiy a

arzu ederler (3 /A l-i Im ran

k e lim e si,

Y iice A lla h m u sozii k a p sa m in a

'

temennisinde b u lu n a c a k la rd ir

1283 B u so z iin , sa g lik li b ir k a y n a g in a m u te b e r

e s e rle rd e r a s tla n m a m itir -(M u te rc im le r).

R a ^ ip e l-Isfa h a n i
birg o g u

arzu etm ektedir k i (2/Bakara

109(;

-vh sevgi sebeplerini nlara gosteri

yorsunuz.

arzu ediyordunuz ki, d ik e n i

S iz ise

S iz in le

(zorluk, g iig liik , tehlike) o lm a ya n gey

-k e n d is i a ra s in d a h ig k o k lii s e v g iy o k

(K ervan ) s iz in o lsu n (8/Enfdl 7).

mug g ib i, (4/Nisa 73(.

Yine buyurur ki:

< O n lar, k iif iir ig-

f a la n c a fa la n c a n in
s e v g ilis id ir .

le d ik le r i g ib i, s iz in de k iif iir ig le yip

k e n d ile riy le b ir o lm a m z i

. .ise, bu isimle anilan bir puttur

arzu ettiler

Bu
ok ismi,
sevdikleri
ya onu
in
i

(4/Nisa 89);
S u g lu g iin iin a za b in d a n

k u rtu lm a k ig in fid y e v e rm e y i gok arzu

tir. Ya da, onunla Yiice Yaratici

almi
arasinda

ininandiklari
bu adi almi
-
itir. Elbet

eder; o g u lla r im (70/Mearic 11).

Yiice A llah in:

A l l a h a

ve

te Yiice Allah bdylesi

-
irkin ilikiler

-
in a n a n

b ir to p lu lu g u n A lla h 'a ve R e s u liin e

diigm an

o la n la r la

den miinezzehtir.

a h ire t g iin iin e

d o s tlu k

dzel bir sevgi oldu^na ^

e ttig in i

g o rm e zsin iz. (58/Miicadele 22) ayeti

a g ik (tutkun) kelimesinin asil

k a z ik sozciigiidiir. Bunun aslinin
olup
e girmesi
harflerin
-
ek
i

linde olmasi

dogrudur. Kendisine

baglanan
-
eyin onunla siki bir b a g i

ise, kafirlerin dostlugunu ve onlari

desteklemeyi yasaklamaktadir. Tipki Yiice A llah m sozii gihi:
Jj

iiniilerek
Ilk gostermesi
de bu ismi
dii
olabilir. Yahut, onun daimaalmi
bir
akilip kaldigindan
yerde g u g lii)
se v g i ve a y r ilm a z lik ) mana yoniinden

onunla
sayilmi
dzde
tir
.

E y in a n a n la r ! B e -

nim de diigm am m , s iz in de diigm an in iz o la n k im s e le ri d o st edinm eyin.

O n la r size g e le n g e rg e g i in k a r ettikle ri, R a b b in iz A lla h a in a n d ig in iz d a n
d o la y i R e s u lii ve s iz i (yurdu nuzd an
s iiriip ) g ik a r d ik la r i h a ld e s iz o n la r a

sevgi u la g tiriy o rsu n u z. E g e r benim

y o lu m d a sa va g m ak ve benim riz a m i

huyluluk, Yumu
yumu
ak
[

-kelimesi, basit/degersiz mana

sinda kullamlir. Eiil olarak:
. denmesi, hir
eyi te rk
.etmek, b ira k m a k manasindadir
Bazi alimler der ki: Bu fiilin mazi
formu ile ismi faili yoktur. Sadece

sevgi m i g iz liy o r s u n u z ? (60/

muzari ve emir formlari vardir:

ig in

g ik tin iz s a

Miimtehine 1). Yani: Samimi olmak

44

ak

kalplilik, sakinlik anlamina gelen[

ig in izd e

k a za n m a k
o n la r a

/ V-d-a

ve eklinde
.

M t i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri ^dzliigi'
de bu fiiile soylenmi
tir :^
me
j

B ir k ira a te g o re ,A lla h
se n in le

ilgisini kesmesi (9 3 /D u h a 3 (

R a b b in s e n i b ira k m a d i ve

e k lin d e o k u n m
1284.
tuu
r

te rk de etm edi (93/Duha 3). Bu tip-

' - F a la n i b ira k tim , soziine

o y le d e a
rr:

.benzemektedir
Bazen

.1

iye kinaye yoluyla

ki
tir. Yineadi
bu verilmi
kdkten

-K egke a n la y a b ils e y d im d o s -4 6 7
tum a n eyin

-S e n in le v e d a la g iy o

-rum, b ir o ld o la r a k d e g il, denmekte

P a h a li g e ld ig in i se v g id e ki,

onu

dir. air de buoyle

manada
der
:

birakmig
1285.

so zciigii, in sam n ken d i -

iin

-V edalagm a za m a n in d a ken -4 6 8

de m iic ad eley i te rk e tm e s id ir .

d im le v e d a la g tim .n%b

F a la n
adam , h a y a t s ta n d a rd i d iig iik o la n
b ir h a y a t y a g a m a k ta d ir. B u n u n a sh

/ V-d-k

d a te rk e tm ek ten d ir. B ir z o rlu k ta n

: -Kelimesi, tipki to^ zerrecik

im in i te m ind oelay
tm ie kg e-
iin u g

leri gibi yagmur tanecikleri arasinda

m a k ta n v a z grate
i.

olu.
an su zerrecikleri anlamina gelir

k e lim e s in in a sh d a ^ -

k iin d en dir. B u d a, y o lc ulkan

lu g a
in d u a e d ip A lla h inadoam
n d an
i
y o lc u lu g u n

z o rlu g u n u

g id erm e sin i

-d ile m e k tir v e o n a k o la y lik v e rm e

sini istem ek tir. T ip k i

-Bazen bu kelimeyle yagmur da kas

tedilir. Allah buyurur ki :

selam v e rm e sin i d ile m e k m a n a sin d a

o ld u g u g ib i .

-g o r u y o r

yor (24/Nur
43(.

-k e lim e s i

iddetli bastirinca
Sicaklar
ok

lk a n a dnain
m ay A
o lc
llau hluin
ga

-sun ki, b u n la r a r a s in d a y a g m u r g ik i

havada goziiken buhar

eye gibi
de
denir. Bundan ayri olarak denilir
;

ifd d e-
si
o ,g u n , m is a fi

ri y o lc u e tm e k v e o n d an a y rilm a k ta
k u lla ntir.
ih rOhnauletegrk
e lm
e t
-

D ig i deve giftlegm ek isted i, agm a zam am g e lm ig d ig i egek, b u , erk eg in i

iste d ig in d e lk ard ig i ru tu b e t/n e m liliktir.

1284 B n , ib n A b b a s ve U rv e b. Z d b e y r ta ra fin d a n

gi yerdir.

k u lla m la n sa z b ir k iraattir.
1285

air,

E b u l-E sv e d .

K im isi

> de bu nemin meydana geldi-

ise,

E n es b.

Z lln e y m i ^ste rir. B ^ z . ib n F a ris, Miicmel,

airin u soziine gelince:

111, 9 3 0 ; F e y ru z a b a d i, Besair, V, 187; E zh eri,

Tehzibul-Luga , 111, 136; S e re k u sti, K ita b u 7-

1286 air, b elli

. B k z . S e m in , Umdetu 7-

Huffaz, m a d d e s i.

R ag ip e l-Is fa h a n i

Bu anlamda
oyle der
a
:r

Y agm ur e sn a sin d a toz g ib i [ -4 6 9

] d u ra n y e re g e ld ig im d e

E te g in in u c u y la a y a k la rim in

izlerini s ile r

-B iz kon u m am izd a b ir vadi -470

;y i a q tig im izd a

1*
1{

y an i: iz in i s ile r , d e m e k tir .

O n d a n baka b ir

n a s in a gelir. B u b ir is ti^ e d ir . A yagin

Peygamber (sas) de
-
dyle buyur

b astig i y erin , y a g mtiigu

u ru nyere
du
b e n z e tilm e s id ir .

vadiye g e g ip

so h b e ti k o y u la tiririz
1288.

-k a d in la rin g iy d ig i elb ise m a

mu
tur
: '
In sa n o g lu n u n ik i

vadi

d o lu su a lt in i olsa, b ir iig u n cu su n u
is te rd i.nm

Vadi/

Allah buyurur :
A llah b u y u ru r k i :
g iip h e s iz sen k u ts a l b ir

vadi o la n

T u v a d a s in (2 0 /T a h a 12 (.

G d kte n b ir su in d ir d i

vadiler, k e n d i m ik ta r la r in c a se l

de

.lari miktarmca

d e ak tig i y erd ir. B u n d a n d o lay i

d ag a ra sin d a k i g e-ide d e v a d i d e n
r. Bo ug nu m
ulu
n
t
,

-o lu p a k t ila r (13/Rad 17), yani: Su

so z c u g iin u n asil, su y u n -
iin

Piil olarak
.lenir

-e k lin d e

dir. B u d a sd zcd k leri

g ib id ir .

-
eklinde soy

ma ve
Erke^n,
^imi zaman
oyna
ufak su ddkti-
dnden sonra gelen ya
kan gibi suya
pi adi verilir. Bu

v e s -z

-durumun oldugunu bildiren flil for

e d ^ le ri g ib i y o l i.in d e k u lla m lir

mu eklindedir. Bu da

k e lim e s i ,

M e s e la : '

F a la n

fiilleri gibidir. Bu manada

-adam , se n in v a d in d e n ba$ka b ir v a

.d id e d ir, d e n ir

.akti, a k itild i, denir

A llah b u y u ru r k i :

O n la r in h e r

v a d i kaeylim
e tinedsin
e dge en

k a ste d ile n ise o v m e , y e rm e , tam

rtia
v e se v d a so z le ri g ib i sd z v e k om
n ua
tiirle rid ir .

v e d i akti, a k itild i; m eni

-Uzunlamasina akip gittigine ba

vadide akin

a kin d o la tik la rim (2 6 / u a ra 2 2 5 (

en

dk hurma dalina/filizine
kilarak kti

denmi
tir
.

oldurdii demektir, bu, k a m n i

a k itti, demeye benzer.

oldiiriilen
inin ki
di
-

1288 air, b e lli deg il.

1287 air, i m r u l-K a y s. B k z . D ivan' 1, s. 105; Ib n
F a ris, 9 2 1 ,111 ,

1146

* .

1289 1 A b b a s h a d is i. B k z . B u h a ri, X I, 2 5 3 ;
M u s lim , (H N : 1046).

M t i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri ^ ^
y etin i v e rd im , d em ek tir.
ek ild
Be
u

in ?allah b u n d a n so n ra y a z a c a g im bu

o d en e n k an b e d e lin e .adi v e rilir

e A llah b u aonylalemY
bdu
tia ...

^ ;

. olenin ailesine teslim edilecek

bir diyet oldiirenin, olenin ailesine
diyet vermesi (4 /N is a 9 2 (.

a la n a ta h sis uentm
d uegyiim
i duuz
k ita p ta ele a lin a c a k tir .
ise ,

k e m ik s iz

et

pasi
ar

d e m e k tir.
a n in
B u b ue t ism
p a ri
aolm
k a sz inb m
ir dn e^ deernei
s a h ip

o lm a s in d a n d ir.

B u , o n la rin

in k u lla dn edgyikelela
rsr riz
i

/
V-z-r

-k a s a p te z g a h i tize ,0

r in d e k i b ir et p a r g a s id ir , d e y im in e

: Falan adam deger

b e n z e m e k te d ir .

vermediginden unu atiyor. B u fiilin

k ip i k u lla m lm a zm. aAz llah
i/g
mei

V-r-S/

b u y u ru r k i :
. 1

v e : A k it v e b e n z e ri gibi

Dediler ki: Ya, dem eksen tek

Allah a kulluk edelim ve atalarimizin
taptiklarini birakalim diye mi. (bize)
geldin? (7 /A r a f 70);
' '
Seni ve
ilahlarim terk etsinler de yeryiiziinde fesat gikarsinlar diye mi Musa'yi
ve kavmini serbest birakacaksin?
(7 /A r a f ;(
Artik
onlari iftiralari ile ba baa birak (6 /

b ir -
i lem o lm a k s iz m b ir m a lm /se rv e

"

E n am 1 1 2 );

b en zer ay etler oktur.

sidir. O liid en in sa n a k a la n m a la d a
tir. B u ekilde
b u ad v in
e rilm
san a
i
en mgael ^v e

d e n mtir
i.

k e lim e sin in a s h d a

-e k

lindedir. B a h a rfi, o n c e e lif, so n ra ta

tur. Ahllah
arfinbeu yd uom
ru
n uii
r
k i : ' S iz mirasi y iy o rs u n u z
F e c r / 89
19( (.

Ey iman edenlerl Eger gergekten m u minler iseniz,

Allah ,tan korkun ve artik faizin kalamm birakin (2/B akara/278). B una

tin b a k asin d an k i-iye in tik al e tm e

H z.o y?le
e y gbarum
ydu
be:

H a c d a b e lirtile n ib a d e t y e rle rin d e

durunuz. iin k ii s iz b a b a m z Ib ra h im
(as) in

mirasi iiz e re s in iz . 1290

a ir o y le der:
ig i-

nizden vefat edip de geride eqler birakan kimselerin hammlari, (2 /B ak ara 2 3 4 ) a y e tin d e n e d e n terk
edenler v e arkalarinda birakanlar d e m e y ip b z e lh ^ le d en m i o lm a s in a g e lin c e , b u tu r k o n u lar,

1290 H a k im , M ustedrek, 1, 4 6 2 ( H k m , isnadi

sahihtir d e m i , Z e h e b i d e b u n u k a b u l em i li>);
Mealimii's-Sunen, 11, 2 0 2 ; T irm iz i, hasen-sahih
saym ujtir (M ilb a re k fu ri, A ridatu l-Ahvezt), IV,
1 1 5 ,N e s a i, v , 2 5 5 .

1147

R ag ip e l-Is fa h a n i
471-

g a r g a fg ib i o la n sa yfa -

la r a b a k m a k ta d ir;

miras

Z e y d den b ir m a l

m ira s a ld im ,

Z e y d e v a ris

oldu m denir. A lla h b u y u ru r ki:

,tgte o n la r

^^ -

-varis o la n la r d ir ; o n la r k i

y a z is i b u lu n a n .''" '

S u le ym a n D a v u d a

la r (23/Miiminun

011-(,

ve Yakub o g u lla r in a

mirasgi

-Burada kastedilen mal degil, pey

11m ve fazilet mirasidir
gamberlik
.,
iinkii peygamberlerin katinda malm
bir degeri yoktur ki, onu elde etmek
in birbirleriyle
sinlar. Hatta
yari
i

y a p m a k b o rg tu r (2 /B a k a ra 233).

ok nadiren mal sahibi oluronlar

ve

o le n ad am ba n a
g u n la ri m ira s b ira k ti denir. A lla h b u -

varis o lu r

o lsu n (19/Meryem 6(.

varis

oldu (2 7 /N e m l 16), a n a si
b a b a si ona^ varis olur (4 N isd 11),
Varise de a y m geyi

edi

uhruf/
43)
72(;

len igte bu ce n n e ttir

ig in d e k a zin m ig o la r a k b ir

-s iz e ihsan

.mala mtilke sahip olurlar

y u ru r ki: E g e r

B z . P e y g a m b e r (sa s) b u k o n u d a

b ir e rke k veya k a d in a k e la le y o llu

(gocugu ve b a b a s i o lm a d ig i halde)

o y le b u y u rm a k ta d ir :
B iz p e y g a m b e r le r

varis o lu n u y o r (4 /N isa .(^

to p lu lu g u n a

mirasgi o lu n m a z; b izim

b ira k tik la r im iz s a d a k a1d29ir2.

Y iic e A lla h g u n la ri

,Bazilari, bu hadisin anlaminin

b a n a k a r g ilik s iz v e rd i denir. A llah

b u y u ru r ki: ?/?-

-b ira k tik la r im iz ilim d ir, b u n d a d a b ii

mirasgi k ild ik (2 6 /

tun iim m et o r ta k tir , -

eklinde oldugu

r a is r a ilo g u lla r in i

u a ra 5 9 ), ; o n la r i
bagka b ir m ille te

nu sdylemi.
ler

miras b ira k tik (4 4 /

D u l^ n 2 8 ),

Y e rle rin i

Diger bir hadiste ^z. Peygamber

dyle buyurur
: -A lim

varisleridir . 1293

miras o la r a k v e rd i (3 3 /A h z a b
2 7 ), o n lg r i mirasgi fcildik

le r p e y g a m b e rle rin

(7 /A r a f 1 3 7 ),

rettir. Bu ilim parasiz ve minnetsiz

size

Bu hadis de biraktiklari ilme -

ia

. E y in a n a n la r ! K a d in -

la r a z o r la

mirasgi o lm a y a k a lk m a n iz

oldugundan
in miras kelimesi
onun i
k u lla n ilm
tir
i.

size h e la l d e g ild ir (4 /N is a 19).

Y o ru lm ad a n , z a h m e tsiz o la ra k b ir
ey e ld e e d e n e f a la n geyi
m ira s a ld i djenir. G iizel b ir ey ih san

e d ile n e denir. A llah b u y u ru r ki:

1292 ib n H a c e r, Fethu 'l-Bari,

, 144, M d slim ,

(H N : 1757), A h m e d , M tisned, I, 164.

1293

'1'irm iz

(M iib a re k fu ri,

A rid a tu l-Ahvezi,

X , 155); E b u O a v u d , Ibn M a c e , 1, 81. N e v e v i,

se n e t y d n d n d e n z a y if, m a n a y o n u n d e n sa h ih
s a y m itir. M iz z t, birg o k y o ld a n rivayetiyle ha-

1291 air, E b 6 Z d e y b e l-H u z e li. B k z. S d k k eri,

gerhu Ef 'dri l-H iizeyyin, 1, 99.

sen derecesine ulair, d e m i tir. S u y u tJ ise, elli

d e g i ik v a ry a n tm i k a y d e tm istir.

M t i f r e d a t / K ur'an K a v ra m la ri Sozliigii
ygam ber

(sas)

B z.

A li?
B z.

E n b105
iy a (.

ra )y e ( : : .
' :

e k ilm e d e n , h e sa p so ru lm a d a n bir

,Sen benim karde$im ve v a ris im s in

-e y le r e ld e etm ek tir. A lla h in i^i k u l

ilik
iinkii
e k ez
m ira
iy
g eer
s
t

B z. A h , n ey in in
d em
rm
a s
i?;iy im

lari, d iin y ad an g e re-ka d a rin i, g e

da: B enden o nceki

.rek li z a m a n d a , g e re k tig i g ib i a lirla r

diye so ru n e a ,

:p e y g a m b e rle rin m ira s b ir a k tik la r in a

e k ild e D
istifad
iin y ad
e an
eden
bu

A lla h i n k ita b i ve siinnetim e, cevabini

e k ilm e in
z oce
hn euzay
sa
n ba
i
a

v e n 294.'
tir
ni

-u g ra tilm az. B ila k is a ld ik la ri o n a b a

Y iice A lla h d a k en d isin i b a z e n

lan ir v e k e n d isin d e n v a z g e
i.ilir
B ir
o yriv
le adye entte
ir:

o la ra k n ite le n d iin
irmtir
-2.

h e.ey
r so n u n d a o n a v a ra c a k tir

D iin y a d a

A llah b u y u ru r k i :

k e n d is in i h e sa b a q e keni Y iice A lla h

G o k le r in

ve y e r in

A l l a h in d ir (3 /A l-i Im ran

m ir a s i

ah ire tte h e sa b a gekm129

ez7.

180 (;

h e p sin in m ir a s g is i B iz iz

15)/

V-r-d/

B ie r 2 3 ). Y iice A lla h m v a ris o lm asi

iinkii b ir riv ^ y e te g o re:

K iy a m e t

kelim esin in asil anlam i, suyu

aram aktir. D a h a so n ra
eylerde
d ig er

g iin ii,

b u g iin

n id a e d ilir.

m iilk k im in d ir ?

diye

Tek ve k a h re d ic i o la n

A lla h 'in d ir d iy e ce va p v e r ilir

296.'

F a la n kigiden

ilim m ir a s a ld im y ani o n d an istifad e

d e k u llan ilmtir
i . -su ya v a r
d im ,

v a ra c a g im ,

ben v a ric iy im ,

varm a k ,

v a rila n su ,

-d e v e le ri su ya v a rd ir

.dim denir

ettiip denir. A lla h b u y u ru r k i :

A llah b u y u ru r k i :

K it a p a m ir a s g i o ld u la r (7 /A r a f

-M e d y e n su yu n a v a r d ig in d a (2 8 /K a

169 (; -K it a b a v a ris k ill

sas
2 3 (.

n a n la r

14 (;

v a rilm a si h e d e fle n e n su d u r .

S o n ra bu K it a p ,I m ir a s b ira k m ig iz d ir

i d em ek tir. A ym z a m a nbdaa

4 2)/

F a tir / 3352( (;
iy i k u lla r im

m ir a s q i o la c a k tix

o na

2 1)/

tara fi a n la m in
suay ug nelen
b a
sozciigiiniin z id d id ir .
-salg m h a ld e g e le n sitm a g ii

1294 S u y iiti,

h a d is in Itydurma 1 so y -

le m i tir. B k z. S u y u tI, L.M asnua (1, 3 2 4 ); ay m

e k ild e ib n u l-C e v z i, M evdiidtta (1, 3 4 6 ) k ay d e tmti>.
1295 B k z. B e y h a k, el-Esm a ve's-Sifat, s. 2 8;
H alim i, M inhac, 1, 186.

niidiix. K o rk u n lu g u n u ifad e etm ek

e b u isiminv de
e rilm
a te
ii
.tir
A llah b u y u ru r k i : '
o n la r i cehennem e g o t ii -

1296 B k z. H a k im , M ustedrek, 11, 4 3 7 ; S u y u ti, ed-

Durru i-M ensu r, , 2 7 9 .

1297 rivayet

maddesinde mi
tir
ge.
1149

R ag ip e l-Is fa h a n i

riir. G it t ik le r iy e r ne k o tii yerdirl ( 1 1 /

H ud 9 8 ), su ya gotiiriir

so zciig iin d en g e lm itir. S en en in ilk

g ib i cehennem e s iir e r iz (1 9 /M e ry e m

m e y v e sin d e n o n c e g eld ig i i n bu

86); ' o ra y a gireceksiniz

a d la is im le n d irilm i tir. H e r b ir aga-

(2 1 /E n b iy a 9 8 ).

su v eren d ir. A lla h b u y u ru r ki: "

sucularim g o n d e rd ile r ( ^ /

agag

gigek agti, d en m ek tir. A tin ren g i de

b u n a b e n z e tilm i v e

den-

m itir. B u sifat, k iy a m e t g eld ig in d e

gokyiizii gibi k ip k iz il h ale g ele-

Y h s u fl9 ).
H e r su y a v a ra n a d a ^ j 1 denir. A1lah b u y u ru r ki: S izden cehennem e

giil, su y a d o g ru g id en

cm eg in e d e n ir .

m ille tin o n iin e g e ip o n la ra

ugramayacak y o k tu r

(1 9 /M e ry e m 71).

ce k d e n ile re k g d g iin sifati o la ra k da

k u lla m lm itir. A lla h b u y u ru r ki:
g i il g ib i k iz a r d ig in d a (5 5 /

R ah m an 37).

B ir su y a v arip o n a g irilm e se de

/V -r -k

su y a v ard im , de-

n ebilir. B azilari, b u ifad e o ra y a girm eyi g erek tirir, fa k a t Y iice A lla h m

S alih v e v eh k u lla rin a b u a te te sir
etm ez. O n la rin d u ru m u H z. ib ra h im
(a s )in d u ru m u g ib i olur, d erle r; tinkti A llah o n u n i in tiyle b u y u rm u tur: <

: A g a c in y a p ra g i, de-

m ektir, o g u lu : , tek ili

ek-

lindedir. A lla h b u y u ru r ki:

H e r diigen y a p r a g i mu(-

la k a b i lir (b /E n am 59).
A g a c in y a p r a k la r im

B iz : E y ateg l ib r a h im e k a rg i s e rin ve

a ld im .

z a r a r s iz /, d e d ik (2 1 /E n b iy a 69).

d em ektir.

B u k o n u d a a ik la m a y a g irm ek ,

y e il y a p ra k li g h ze l a g a
Y agm ursuz sene, d em ek -

b izim b u k ita p ta iz le d i im iz m eto -

tir. f a la n m e y v e s iz y a p ra k

d u n d i in a lk m a m iz a yo l a ar.

gibi isteg in e u la g a m a d i denir. D ik k at

S itm a y a tu tu la n a sitm a ndb e tle rin i g e lm e s in e ise denir.

- a rk a y a v e y a b ele k a d a r
inen sa d em ek tir.

e tm e k g e re k ir k i, Y iice A llah :
O n u n

K e h f 3 4 ) a y e tin d e , gelir'x, m eyve d iye

ifade e tm itir. ib n A b b a s ise, b u n u n
m a l o ld u g u n u s o y le m itir.1298

a h d a m a ri/k a ra c ig e r v e kalbe

bag li o lan k am n ve cam n aktigi b ir da-

meyveleri de v a rd i (1 8 /

P a rla k b ir re n g i o ld u g u n d a dev e^ e d e y a p ra k gibi b ir deve

m ardir. A llah b u y u ru r ki:

B iz o n a gahdamanndan

1298 K a ta d e n in a k ta r d ig in a g o re , ib n A b b a s bu

d a h a y a k in iz (5 0 /K a f 16). Y ani onun

k e lim e y i, ge.fit

ca n in d a n d ah a y a k in iz d e m e k tir

Mensur, , 390.

1150

m allar m a n a s in a g elen

d iy e o k u m u tur. B kz. S u y u ti, ed-Durru 7-

M u f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri S d zlh h
denir. A y riea

ifad e si, k ill

re n g i o la n deve m a n a s in a d a g elir .

-K i l l re n g i g iiv e rc in d e

Ayipyerlerinizi
-o rtecek giyimlikle sizi siisleyecek elbi
seler gonderdik (7/A r a f 2 6 (.

o k lu k ta y a p ra g a b e n z emtile
e k n
tir .
m a la y a p r a k adi v e rilm i .tir

arkasina saklandi, ortiindii

dem ektir .

^ b u y u ^ r k i :

B u n a ay n i z a m a n d a to p ra k d a

- tozperdesi a rk a s in d a k a y b o l

d en m ek te d ir. B u n la rin y a n in d a h addi

d u k la r i

zaman (3 8 /S ad 3 2 (.

h esab i o lm a y a n m al, to p ra k v e sele

de b en zetilir. S o z g e lim i : ' -

O n u n : to p ra k ,

sel ve

,to p ra k gibi m all v a rd ir

.d en m esi g ib i

R iv a y e te :

.Hz
Peygamber bir yere savaga gitmek
istediginde bagka bir yere gitmeyi
ima ederek onu gizlerdi
1301.

o y le adir
e r
:

B u da, b ir h a b e ri g iz le m e k , bkaa
-

d ila m ^ ^ bmiranhasm
ab e ri
) ta
ir
a.

- H a t a la r im i b a g ig la v e y a p -4 7 2
r a g im i m e y v e le n d29.
ir

ise, el-H a lil d e r k i : -B e l

-li b ir z a m a n

im d eE sreli
o k u n abn
i -k e li

d ilim in d e y e ry iiz iin

.de y a? ay an tiim in s a n la r d e m e k tir

Y alniz b^^
u ^ k a p sa m in d a n e

p a ra dmem
esiekise,
tir. gAiim
llahd
Bu

o n c e k ile r n e nlardan so n ra g elec ek

-g iim iig p a r a n iz la b ir in iz i gehre g o n

-n e sille r v a rd u . S an k i b u in s a n la r vii

d e rin (1 8 /K e h f 19 (.

e u tla n y la y ery iiz u n ii o rtu y o rla r gibi

b u y u ru r 1 :

d y ettek i k e lim e h e m
de

u ntuiilm
r.n02
diiu

hem

e k lin d e d e o k u n m u tu r.l30

B u k e lim e v e ile

-e k il

lerin d e so y len eb ilir. T ip k i v e

ile

sozciigii ise, d ah a diktir

egi.

' .

, Zeydin arkasinda falan

onun ark asin d a bu lu n an k i l l e d

tam m lar. B u Y d eeuAsbzleri

lla h in

k e lim e sin im
in le
dikerd
b e
ii

g ib id ir : , ishakin

so y le n d ig i g ib i .

Yakubu ) Hid7/1 (;
A r d in iz a dontin (5 7 /H ad id 13 (,
a rk a n iz d a olsunlar 4)/

a rd in d a n

/V-r-y

eyin iizerini d rtm B

ek
ir
falan geyi o rttiim gibi bir e d m e ile

ifdde edilir. A llah b u y u ru r k i :

N i s d l 0 2 (.
in sa n in

g ittig i

yonde

o n iin d e

olan kii i-in d e b u k a v ra m ^ u lla m

hr. Y iice
u sozii
A llaghibin
i:

1299

a ir

e l-A c c a c .

B kz.

D ivan' 1,

s.

118,

F e y ru z a b a d t, B esair, V, 199.
1300 B irin c i k ira a t E b u A m r, u b e, H a m z a , H alef, Y ak iib a aittir. D ig eri ise, a z b ir kiraattir.
D im y d li, ithaf, s. 2 8 9 .

1301 Ibn H ace r, Fethu l-Bari, V III, 113, tib o D av u d , Siinen, H N : 2 6 3 7 .

1302 H alil, el-Ayn, V III, 305.

1151

R ag ip e l-Isfa h a n i

onlerinde b ir h u k iim d a r

v a rd i (1 8 /K e h f
veya

7 9 (.

g i202.'
bi

duvarlar a rk a s in d a n (5 9 /H a r

a y e tin d e k i )14 -k elim e si ise, d u

.v arin h e rh a n g i b ir tara fi d e m e k tir
H e r tara f, d ig e rin e g o re a rk a sa y ilir .

A te g in ta g in d a bulunugu -473

-S ir tla r in iz in a rk a s i

fiili ise, tipki

in b ir azarlam a d-ir
iinkii
i.
o n lar m al
lariyla A lla h in m iikafatina kmav
ayi
u
r a ^ ^ mbi^^
.lardir

Allah buyurur i
l :
S o y le y in ;

a r k a s in a

a t t ila r

3)/

a z a rla m a n ite lig in i ta,ir. Y ani: O n la r

o n u n la am el e tm e d ile r v e ay etleri

-K im bu s in ir

'

otesini isterse (2 3 /M u m in u n
ik
Yani:
la d igBim
izim
iz d aan .)v7e

,b e lirle d ig im iz d e n

fa zlasin i

iste rse

dkunulm asi h a ra m o la n k i -
lere d o
k u n u rsa
ve, sim
p erdrm
esin
imaii
o la yc airtm
k tiri.
-O n u n

ardindaki

,ni in k a r e d e rle r (2 /B a k a ra 91). B u

-o n d an so n ra g elen i in k ar ed erler, m a
m anasi
k ta dtair
.

arili ldugunda
Ba '

fa la m n ga k m ag i y a n ik t ir denir. Ba -
a

risiz ldugunda fa la m n
g a km ag i s o n u k tiir denmektedir.

Erkek
erkek

ocugu(torun)dur
.
G e r i gik\ sozii te

soylenir
1304.

'

vik n
i
G e r i g ik

o r a s i se n in ig in d a h a g e n ig tir, deyimi

iizerin
iin m de de ile
diir.

ategin

a g a c in i (56/Vakia 71(.

A l-i Im ra n 187) sdzti de, o n la r in

i

la r in

y a k t ig in iz

besili hayvanin etidir.

Y iice A lla h in :
onu s ir t la r in i

-g i

.bidir

na (6 /E n am 94). Yani oliim iiniizden

sonra g eriy e b irak ti^larm iz. B u, o nlar

-de bundandir. Bazilari burada eiim

lenininda
ba ) v ar) fiili gizlidi,
der. Bazilari ise, edmlenin anlami
g e r i g ekil) ve se n in ig in da h a)
genig o la n b ir y e re v a r $ekl ,
ndedir

derler.

'ise, Bz. Musadan miras

aldiklari kitaptir. Tevrat m -for
munda oldugu da sdylenmi
tir. A z
kullanildigindan -formundan sa
yilmami
tir. Ba
tarafta bulunan ta
harfi ise, v ay harfinin yerine gelmi-

Q a k m a k ta -

a te g i g ik t i d e n m e k te d ir . B u
if a d e n in aa ks il
m ais-
k
aek, i l d i k

tir. Tipki -sozciigii gibi. Zira bu

nun asil

e^hndedir.
tarafta
Ba

bulunan ta harfi ise, va v harfinin ye-

ta n s o n ra in
a tin
e-lk m a s id ir . B u
o n u n rada
ra d ^b u slua n uk ,u
iin iile re k

tir.
s o y leTnipdmkiii
i

a irin
so z ii g i b i :
-

1303 ^E b u N u v a s , s. 427; Ma Yecuzu

li's-gair, s, 24; M e r z e b ^, M u va^ ah s. 273.
1304 B k. K itab , 249/1. ib n u s -S e rra c , el-U siil
f l n-Nahv, l^ k . A b d u lh u s e y n , M u e s s e s e tu rR isale, 1,141; F ^ i s t , M .H alebiyyat , s. 106.

1152

M i i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigii
rine gelmitir. Bu da daha dnee geen

kdkiinden gelmektedir.1305

Kim bir giizel yo l belirlerse,

/V -Z -r

: Sdzciigii, sarp dag

VC

dagdaki

siginak yer manasina gelir. Allah buyurur ki: Hayir, hayir, higbir

siginak yoktur (75/Kiyamet 11).

ise, agirlik demektir ve dagin
agirligi diiiiniilerek tebih yoluyla
bu ekilde adlandirilmitir. Giinah
da kimi zaman diye i^de edil-

kendisi onun mukafatim aldigi gibi,

oyolu izleyeceklerin yaptiklarimn da
bir kat miikdfati kendisine yazilir, fakat onu igleyenlerin miikafatlarindan
higbir gey eksilmez. Kim de kotii bir
yol belirlerse, kendisi onun vebalini
geker, > de yola gidenlerin igledikleri giinahlarin bir katim geker.
Fakat, onlaringiinahlari eksilmez.'306
Yani,

izleyenlerin

sevap

veya

mitir. Bazen agirlik diye ifdde

gtin^larinin bir kati, ylu ill belir-

edildigi gibi.

leyene de yazilir.

Allah buyurur ki: '

Yiice Allahin:

- Kiyamet giinii,

- Kimse kimsenin giinahim gek-

kendi giinahlarini tarn olarak yiiklenmekle birlite, bilgisizlikleri yiiziinden saptirmakta olduklari kimselerin giinahlarindan bir kismini
da yiikleneceklerdir. Dikkat edin,
yiiklendikleri giinah ne kotiidiirl

bu, onun giinahi alinip bagkasina

6) /Enam 164) sdztine gelince,

yiiklenmez, demektir.
Ytiee Vllah in:

' ' Sendenyiikiinii /> -

medikmi? 0 senin belini biiken yiikii

(94/inirah 2-3) sozii ise, Bz. Pey-

(16/Nahl 25). Tipki su ayet gibi:

gamberin (sas) cahiliye donemindeki

- Elbette

hayatina gdndermedir. Allah, orada

kendi yiiklerini, kendi yiikleriyle

birlikte nice yiikleri tagiyacaklar ve
uydurup durduklari geylerden kiyamet giinii mutlaka sorguya gekileceklerdir (29/Ankebdt 13).

kendisini ozellikle korumu ve onla-

Bakasimn giinahim yiiklenmenin

rin ahageldikleri insan onuruna yakimayan inan, diiiince VC davrani

kaliplarmdan uzak tutmutur.

ise, emirinin agirliklarim VC

ilerini iizerine alan kiidir.

gerek mahiyeti ise, Bz. Peygambe-

Ayni kdkten gelen vezirlikfba-

rin (sas) su sdzlerinde beyan ettikleri

kanlik ise, ayni flilin meslek ma-

gibidir:

nasi taiyan formuna girm eklidir.

B u, d a h a ota
n c harfinde
e
ge

1305
e n
-m a d

B u h a d is , d a h a o n c e 1306

m a d d e s in d e g e -

d e s in d e m
gtir
ei.

1153

R ag ip e l-ls fa h a n i
a ra 9-g e re 9leri

^ a v a

g elen
ise,

a n la m in a

sozciigiiniin tekili

ek lin d ed ir.

Y iice A lla h in:

o gun

A lla h in

d u g m a n la ri ce henn em ateg ine s tiru l-

'ise, y a rd im la g m a d em ektir.
B u a n la m d a

m ek iiz e re hep b ir a r a y a

toplanir-

d en ir

lar (4 1 /F u s s ile t 19) so z iin d e g e en

ki: F a la n a ig in d e y a r d im ettim , anla-

flili ise, c e z a o la ra k o n la rin

m in d ad ir.

d e rd e s t e d ile re k a lik o n d u k la rin i an-

B u b a la m d a A llah b u y u ru r ki:

B ir de b a n a

a ile m d e n b ir v e z ir ver; (2 0 /T a h a 29);

} fa k a t b iz

la tm a k ta d ir. B u , tip k i a y e tte an latila n g ib id ir:

B i r de

b u n la r a d e m ird e n k a m g ila r v a r d ir

( 2 2 /H a c 2 1 ) .

o k a v m in s iis egyasin d an b irta k im

g iin d h la r y iik le n m ig tik ( 20 /(7 % 3

A taso z ii o la r a k
d e n ir kl, b u , h iik u m d a rin y a r d im c ila ri, g iiv e n lik s o r u m lu la r i ve h iik iim le -

/V - z-a

r in in u y g u la n m a sm i s a g la y a n v a lile -

D e y im o la ra k , : O n u

/ o lm a lid ir , m a n a sin i ta ir .l37

K im isi de, b ir g eyi g o k a rzu

f a la n igten v a zg e g ird im , denir. A llah

b u y u ru r ki:

C in le rd e n ,

etmek, b ir kim se ig in y a n ip tutugm aktir, der.

in s a n la rd a n ve k u g la rd a n mutegekk il o r d u la r i S u le ym a n in h izm etind e

to p la n d i, h e p si b ir a ra d a (onun ta ra fin d a n ) d iiz e n li o la r a k se v k e d iliy o r d u (2 7 /N e m l 17).

Y iice A llah b ir k im s e y e iikretm ey i ilh am e ttig in d e d e

denlr. K im isl de, b u ifdde,

d e y im in d e n a lin m itir v e a g iri dugk iin h a le g e lin d ig in i an latir. Sanki

B u d y ette g e 9en Flili goste riy o r ki, k a rin c a la r, o k lu k la rin a

v e h izli h a re k e tle rin e ra g m e n ra sg e-

Y iice A llah , 0 iikrettik e, o n a d ah a

90k diikiin h ale g e lm ek ted ir.

le h a re k e t e tm e ^ v e k a fa la rin a g o re

ciim lesi d e A lla h a iik-

onlar,

re tm e y e 0 ^ dii kiin a d a m , dem ektir.

9 b a la rm a b ela o lan biiyiik

Y iice A lla h in: '

y e rle rin d e n

u z a k la m a z la r;

d iizen siz sefil o rd u la r gibi d eg ild ir;

B e n i n im e tin e giikred en

b ir i

ak sin e d iizen li, d isip lin li b ir to p lu -

o lm a y a du gkiin y a p (2 7 /N e m l

19)

luktur.

sd ziin d e g e 9en flilin in an la-

K im ileri ise, Flilinin, [bii-

m i Ise, d e n iy o r ^1: B a n a ilh a m et,

y iik k a la b a lik o lm a s in a ra g m e n ] bagi,

so n u n u

bekleyen/gozeten

d em ektir, d erler.

1154

to p lu lu k

1307 B kz. Z em ah.e r i , 1

B esair , , 2 0 5 .

0 ,111

; F e y r u z a b a d i,

M t i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigii
d em ek tir. B u n u n g e r 9ek an lam i ise

igte o n la r k u rtu la n la rd ir (7/A r a f 8)

o y led ir: B eni b u n a d u ?k u n kil ki,

sozii ise, in san lar h e sa b a 9ekilirken

b en b u n u n la k e n d im i n an k o rliik ten

ad aletin gozetilecegine_ arettir. N ite-

u z a k la ?tirab iley im .

kim b u y u ru y o r ki:

B iz kiyam et g iin ii igin d o g ru

te ra z ile r k u ra riz ; ( 2 /E n b iy a 47).

/V -Z -n

Y iice A llah , b irk a 9 y e rd e

: S o zciigii, b ir ?eyin d eg e rin i,

k a v ram m i tek il b 9im d e k u llan m i? tir,

a g irlig im b ilm ek tir. ^ a n la m d a flil

b u n d a h e sa b a 9e k e n in te k lig i 0 9

O n u b ir q e kild e ta rt -

a lin m itir. o g u l b 9im d e k u llan d ig i

tim , denir. B ir m astari d a

ek lin -

dedir. H a lk n a z a rm d a b ilin e n ag irlik

ise, a d a le t v e k a n ta r ile d eg e rle n d iri-

A lla h in:

lu g u b az alinm i?tir.
B u m a n a d a

leb ilen ?eydir.

Y iice

y e rle rd e se, h e s a b a 9e k ile n le rin 90k-

'

d en m ek ted ir.
A llah b u y u ru r ki:

Ve d o g ru te ra z i ile ta rtin (2 6 /
u a ra 182) v e Tar-

tiy i a d a le tle y a p in , (5 5 /R a h m a n 9)

n a b ir o lg t iik le r i veya ta r ttik la r i

sb zleri ise, in sa n in y a p tig i v e sb y le-

zam an e k sik o lg e r ve ta r ta r la r (8 3 /

digi h e r ?ey d e ad a le ti g b z e tm e si ge-

M u taffifin 3).

re k tig in e i a re t vardir.

K e n d ile r i b a k a la ri-

'd ey im i ise, g iin y a r i

Y iice A lla h m:

o ld u , m anas]n] ta ir.

kiyam et g iin iin d e o n la ra h ig b ir

deger verm eyiz (1 8 /K e h f 105) sbzii

de [buna ri^yet etm eyenlerle ilgilidir],

' o ra d a hikmetle d lg iilm u hergeyden b itk ile r b itird ik

(1 5/H icr 19). K im isi, b u n lar altin ve

/ V

-S-v-S

; : D e g e rsiz , ad i d ii?iinceler

dem ektir. B u n u n asli d a, tak ilarin

giimii? gibi m adenlerdir, der. K im ileri

sesi v e g iz lic e fisild a m a d e m e k olan

ise, b u Y iice A lla h in yarattigi h er ?eye

k e lim e sin d e n g elm ek ted ir.

i?aret ed e r ve onlarin dengeli bi 9im de

Y iice A lla h b u a n la m d a b u y u -

yaratildigini gosterir, derler. Tipki ?u

ki: eytan ona

ayette o ld u g u gibi:

vesvese v e rd i ( 20 /T a h a 120 );

H a b e rin iz o lsu n ki, b iz her eyi b ir k a-

d e r e g d re y a ra ttik (5 4 /K am er 49).

(1 1 4 /N a s 4).

Y iice A lla jiin

0 g iin teraz i haktir. K im in t a r t ila r i a g ir gelirse,

Vesvese vere n in g e rrin d e n

A v cin in fis ild a m a sin a d a

adi v e rilm itir.
1155

R ag ip e l-Is fa h a n i

V-s-t /

me.
replik de bu kavramla dile getirilir
Sozgelimi: denir k:

B ir eyin v a sa ti, b irb irin e eit iki

^ ^ kiinin artik iyilik sm irlari

tarafi beuylu
lenr a -
i
nin o rtasi d e
m ek tir. B u

sozciigii, b ir v iicu t

g ib i, b irb irin e b iti)ik (biitiin o la n

v a rlik la rin
i 1

M e se la ,

O rta s i s e rttir, v e

Yiice Allah in :

n a m a za devam e d in (2/Bakara 238(

,soziine gelince, Bu o g le n a m a z id ir

-d i in d e sin h arfi fe th a li o k u n a c a k tir

b u n u n b azi k u lla m m la rid ir .

diyenler, giindiizii baz almi.

lardir
,A kgam n a m a zid ir, diyenler ise
re^at sayisini

ise, b irb irin d e^^

n v a rlik la r

turan i^i rekat

formunu
ile dort
olu

ey g ib i. Maeysira
e la
n:
T o p lu lu u no youle
rtasi
dduir/
r.

tara fi d a k o tii egyoin

le
riilen
rde
i

rekat arasinda
tir yer
-yani,
almi
ii

.-re k a ttir

k a v ra m i, k im i za m a n h e r

k u llam lir. S o z g e lim i ,

almnjlardir
-
tin,

kii, bu namaz, namazlarm genel

ineyik ubllam
irb irin
lir.d eik
nii

orta

M a m a z la ra

-b a g in in o rta s in a vurdum -d e n

aret
lktigina
ed
di?ina
ilm.olu
i n u r

,S a b a h n a m a zid ir, diyenler ise

gece ile gdnddz namazi arasinda

yer almasmi
lardir.
esas Onun
almi

B u s a y g in lik b a k im in d a n o n la r in -

in Ydce Allah da ?oyle buyurur

i :

ta s id ir v e kon um o la r a k en y iik s e k

derecede /

G unegin

-O. im rili^ v e sa v u r

-b a tiy a kaym asin d an , g e ce n in k a ra n

g a n lik a ra s in d a y e r alan c d m e rtlik de

,lig in a k a d a r g e re g i iize re n a m a zi k il

b o y led ir. B o y le c e v a sa t k a v ra m in m

.isrd 78). Yani, sabah namazi/17(

,ifra t v e te fritte n u z a k m u ted il s o z

ve h ainre kdueatle
lla
v ra
rmnili-
a n la-
ilm a k ta d ir. O n u n b u h u s u

siy eti o lan kii, tip k i eitlik, a d a le t ve

.in s a f sah ib i g ib i ta k d ir e d ilip o v iiliir
ig lam d a

A lla h

bB
u yuu rubr

- Ozellikle

sabah namazimn

7 k

redilmi
-olmasi

ise, onun kilinma

SI hususunda
tembelligin
pek ^0
insani sarmasindan ve uykunun en
tatli oldugu sirada ona kalkilmasi
gerektigindendir. Onun -
iin bu vak

,Ve ite b o yle

tin ezanmda -N a

s iz i o r t a d a y iir iiy e n b ir iim m et k ild ik

maz, u ykud an d a h a iy id ir, ciimlesi

k i:

ki, (2 /B a k a ra

u a y e t d e b u n 143
u n(

g ib id ir : Ig le rin d e en m a

o la n i go yle d e d i: (6 8 /K a le m 2 8 (.

B azen d e

,^ik in d i n a m a z id ir,

diyenler is

)birtaraftan Hz. Peygamberden (sas

-k av ram iy la b ir ta

rafi i^i goriilen, d ig er tarafi ise kotii

in kullam lir.ey
goriilen
l^
lerilik
i
ve kotiiluk gibi. K in ay e y o lu y la h a fif
1156

eklenmi
13tir
08.

A b d u lla h b. O m e r h a d is i. B kz. T irm izI 1308

M ilb a re kA
furidatu
ri,
'l-Ahvezi,

2 1 5( (;
,

M u va tta ' ($erhu 'z-Zerkdni, I, 144); H atb ,

M edlim iis -Siinen, I 1 5 5 .,

M f r e d a t / K ur'an K a v ra m la ri S d z l i ^ i i
g e le n riv a y e te
la r dl309
a y adnigmer
i
y an d a n

v a k tin in , in sa n la rm

gen eli

o k y o u ngiiin
-iza
i, m a n i o lm a
Sim n az ari itib a ra a lm i-lardir. Z ira d i
g er n a m a z la rm kin
ilin
g emnaesi
ld e
i

u a y e tle r v e rile b ilir:

E l i genig olan genigligine g o re
n a fa k a v e rs in (6 5 /T a la k 7);

O n la r i fa y d a la n d ir in ;

eli genig o la n h a lin e g o re , (2 /B a k a ra

za m a n b u lm a k d a h a k o lay d ir. H be or 236).

ik tir byirin
a ark
in asi.
y a onii
O n uan

K u d re tte k i g e n i lik d e g o re v ola-

-
i in H z. P e y g a m b e r (sa s) b u n u n la il

ra k v erile n gii te n fa z la lan k isim -

o k aei
i oklaom
ra
ntguu
u
k
ir:
K im in

dir. B u a n la m d a A lla h b u y u ru r ki:

A lla h hig kim seye

iiz e rin d e n ik in d i n a m a zi gegerse ,

giiciiniin yeteceginden bagka y iik

s a n k i a ile s in iy e m a lin iy it ir m ig31.

t ir y iik le m e z (2 /B a k a ra 2 8 6 ).

B d y lece , Y iiee A lla h in k u lu n a

-$- /

yiikiim liiliik v e rirk e n b u n u n sin irin i

d a im a o n u n g iiciiniin a ltin d a tu ttu g u -

O e n i]
l
-k, fe ra h lik , b o llu k , z e n

n a d ik k a i e k m i tir.

g in lik a n la m in a g e le n [ k a v ra b u lu n u la n y e rle ri, d u ru m u ve ii

ta n im la m a k i,in k u llam lir. K u d re t

.e d m e rtlik v b g ib i

nasi, o n a g e n i lig i m e y v e o la ra k vere c e k eyi yiikiim liiliik o la ra k verir;

yani: G d k le r v e y e r k a d a r g e n i ligi

M ek a n ile ilgili o lan glige

eni

o lan e e n n e ti k a z a n d ira e a k o la n yii-

m isal, Y iice A lla h m s o z le rd ir :

k iim lu lu k ler. N ite k im A lla h b u y u ru r

iip h e s iz benim a rz im

genigtir. (2 9 /A n k e b d i 5 6 (;

K im isi d e d e r ki: B u dyetin m a-

y iiz ii

-A lla h in y e r

ki:

-A lla h 'in a r z i ge

9 7 (; .

nigtir (3 9 /Z iim e r 10 (.
D u ru m u ta n im la y alig
n ge eise
ni

A I-

(2 /B a k a ra 185).

genig d e g il m iydi, s iz de o ra d a

h ic re t e tse v d in iz y a ? d e r le r (4 /N isa

la h size k o la y lik d ile r z o r lu k d ile m ez

R a b b im iz in

ilm i h e r geyi k u g a tm ig tir (7 /A r a f 8 9 )

ayeti ise, Y iice A lla h i in b ir sifati

ta n im la m ak tad ir. T ip k i u a y e t gibi:
A l l a h in b ilg is i-

nin, h e r geyi k u g a ttig in i b ile s in iz (6 5 /

H e n d e k Snasam
vira
a azin
skin
1309
indd
ia
-k ila m a y in c a , b u n a m a z in orta nam az o ld u
tir. ^ ^ z . B u h a ri, TefsTr
g ik
u nlau(Ibn
mai

Fethu
H acer,l-Bari, v ll, 1 9 5( ,M u s lim
e l-M e s a c id ( \W 6 2 7 (.:
A b d u lla h b. O m e r h a d is i. B k z . B u h a ri (Ibn 1310
H a c e r , '/ /-//'
M O slim ,/- / .'

vatta , 1,11.

II,

2 4 (c l-M c v a k it (
6 2H)'//
6 (;
^:

-Mu

T a i a k l2 ) .
Y iice

A lla h in:

A lla h 'in liitfu

genigtir; 0, h e r geyi

b ile n d ir (2 /B a k a ra 2 6 8 ) v e

E g e r k a ri- k o c a b ir b ir le r in d e n a y r ila c a k o lu rla rs a , A lla h , o n la r in h e r b i-

1157

B a ip e l- I s f a h a n
r in i genig liit fiiy le m uhtag birakm az.

yiiktur, der.

A l l a h in liitfu genigtir, h ik m e ti b ii-

n iiy iik le d im . /

y iik t iir (4 /N is a 130) sd zleri ise, Y iice

ve y iik lii d ig i d e v e le r gibi

A lla h in k u d re t, ib m , ra h m e t ve ihsa-

ifad e leri bu tiird en d ir.

n in in g e n i lig in i a n la tm a k ta d ir. T ip k i
a y e tle r g ib i:
R a b b im ilm iy le h e r geyi kugatmigtir,

(6 /E n am 8 0 );
R a h m e tim de h e r g eyi kugatmigtir

(7 /A r a f l 5 6 ) .
Y iice A lla h in:

b u g d ayi,

d ig i deve,

b ir

y iik

h a lin e g e tird im .
G dz, su to p la d i, su-

landi. B u a n la m d a

G d z iim d e n su g e ld ig i s iire c e ornt

y a p m a m , denir.

- . } B iz o n u

genigletenleriz (5 1 /Z ariy at 47) soziine g elin ce, bu tipki:

. B iz im R a b b im iz her

D eveye, y iik ii-

geye g e k lin i veren, so n ra d a y o lu n u

gosterendir, d e d i (2 0 /T ah a 50).

G e ce ye ve to p la d ig in a (8 4 /inkdk 17) a y e tin e g elin ce ,

d e n iy o r ki: T o p lad ig i k a ra n lik la r, dem ektir. K im isi ise: G e c e n in g etird ig i

fe la k etlerd ir, der. O n u n i in:
F a la n geyi to p la d im , denir.

F a la n gey, g e n ig le d i.

Toplu h a ld e d u ra n d e v e le r

ise, d u ru m u n elv eri li olm asi,

m a n a sm a gelir. B u, tip k i, in sa n la r

y ap ab ilm e gtieti v e im ^dn dem ektir.

i in k u lla n d a n v e to p lu lu k , g ru p , bir-

G iic ii

lik m a n a sin a g e le n sozciigii gibi-

(A llah yolunda

dir. O n u n i in d a to p la n m a , bu-

Bu an lam d a
o ra n m c a in fa k

h arcar), d e n mtir.

lum a, b irle m e, siire k lilik v e uyum

F a la n kigi, zeng in le gti,

m al-m iilk sah ib i o ld u ; b o llu g a , g en i lig e, d tize lkti.

m a n a la rin a gelir.
B u a n la m d a A llah

b u y u ru r ki:

D e r li to p lu h a le g e ld ig i

H iz li kogan at, de-

zam an d o lu n A y a (8 4 /in ikak 18).

mektir

/ V-S-l
/ ^ -s-k
: B ir e y e arz u ile u la m ay a
:

S o zciig ii, d a g in ik o lan ey-

a li m aktir. A rz u an la m in i d a i erd i-

leri to p la m a k , m a n a s in a gelir. O n u n

g in d e n u latira n , v a rd ira n , b u ld u ran

i in b ir ey i to p la y a n ad am :

an la m in d a k i ^ -jk e lim e s in d e n d ah a

Y tiktin b elli b ir m ik ta rin a , so zg e -

dzel b ir a n la m a g^lir. A lla h b u y u ru r

ki: 0 n a y a k la g m a y a

O n n to p la d im , der.

lim i, b ir d e v e y iik iin e,

adi v eril-

m itir. K im isi b u , 60 s a a g irlig in d a k i

1158

y o l a r a y in (5 /M d id e 35).

Y d c e A lla h a u latira c a k g e r ek

M i i f r e d a t / K u r'an K a v ra m la ri ^ b z l i ^ d

vesile ilim v e ib a d e t ile O n u n ylun-

H z.

da y u riim ek , e rfa tin G iizel A h lak

ilk elerin i izlem ek tir. B u d a, k e lim

Mii *minin ferasetinden sakinin; gunkii , Allah in nuru ile bakar.nn

o lara k , y ak la tira n a n la m in d a k i
g i b i d ir . ise, Y tiee A lla h a ra g b et
ed en , O n u arz u ed e n kiijidir.
D e n iy o r ki:

P e y g a m b e r (sa s) b u y u ru r

A llah

b u y u ru e

ki:

Yakinda biz onu hortumunun iizerinden damgalayacagiz (68/

bu k o n u n u n di-

in d ak i k u ll^ m m la rm d a h irs!z lik an-

K alem

la m in a gelir. O n u n i in

ta m n a c a g i b ir iaretle i?aretleriz. B u,

Falan

tip k i u a y e tte s o y le n e n le r g ib id ir:

falanin develerini

tevessiille aldi, d e n ir ki, b u , ala ra k

ald i, m a n a s in a gelir.

16), y an i: O n u , k e n d isiy le

Yiizlerinde
nimet ve mutlulugun sevincini goriirsiin (8 3 /M u ta ffifin 24).

ise, b itk iy i ilk su la y a n y ag -

/V -s-m

m u ru n adidir.
: S d z e i^ ii, iz b ira k m a , d ^m g a-

D a m g a ile d a m g a la n d im ,

lam a, i aretlem e; ise, iz, d am g a,

d a m g a ed in d im . B itk iy i ilk su lay a-

iaret d em ek tir.

c a k y a ^ u r u ta le p e tm e k de bu fiil

B ir

eye d a m g a v u rm a k , o n u d a m g a la -

fo rm u y la soylenir.
'

m aktir.

A llah b u y u ru r ki:

izinden nianlan vardir (4 8 /F e tih

Falan, giizelyiizlii-

. ifad esi ise, rk e k i in

g d z e llig i a n la tir Giizelli-

Yiizlerinde secdelerin

2 9 );

gi iizerinde olan kadini, ^.^^

v e d ey im -

leri, k i?in in v e to p lu lu g u n i^ ilik le

Utangag olduklarindan dolayi. bihneyenler, onlari zengin sanir-

ta n in d ig im anlatir.

H a c ila rin to p la n d ik la -

lar; oysa sen onlari simalarindan

ri y e r/z a m a n m a n a s in a gelir. B unun

tanirsin (2 /B a k a ra 2 7 3 );

1 ek lin d e g e l i r .

Gergekten bunda, dii-

pinen ince anlayililar igin ibretler

vardir (1 5 /H ie r 7 5 ), y an i, ib ret alan lar, b ilen ler, o g iit a la n la r i in. ite bu,
k im ile rin in k im ile rin in ?

ise,

H a cila rin to p la n d ig i y e re (M e v s im e)
g e ld ile r/v a rd ila r, d em ek tir. B u, tipki:

Arefe yerine vardilar ,

gakil tafjlarimn atildigi yere geldiler,
bayram yapilan yere Ilia,pilar

flille ri gibidir.

k im ile rin in ise, d e d ik le ri b u anlam d ak i , ^ k e l i m e s i d i r .

T a b e r ^ it ta h r i e tm i tir; isn a d i, hasen'A\r.

B kz. H e y s e m i, M ecm eu 'z-Zevdid, X , 2 7 1 .

1159

R ag ip e l-Is fa h a n i

(2 /B a k a ra 71).

V -S-n /

ve : S d zctik leri, u y u k la m a

e k e rle m e m a n a sin d a d ir. A llah

ve
b u y u ru r k i : O n u ne
b ir

uyuklam a tu ta r ne de uyku 2)/

B a k a r a 2 5 5 (.

ifa d e -
soi k, u ^ u k

lay an , u y u.u k ad ^ m , d e m e k tir

o kiiz, d em ek tir.
ise, k in a y e y o lu y la , la f g e t ir ip g o tiire n , in sa n la rin ara sin i b o za n

k i i, m an asin d a d ir.
F a la n so z iin u s iis le di, d ey im i ise, k i inin y a la n so y led i-

gini a n la ta n b ir ifad ed ir. T ip k i so z ile

K u y u y a e g ilip o n u n k o k u su y la
b a y ila n a d in
a m d e
i v e -fi
illeri k u llan ilir. B a n a g d re ,

A y a k la r i b e n e k li

b e ra b e r k u lla m la n s u la n d ir d i v e
s iis le d i d e n d ig i gibi.

fiili

b u ra d a, sd z k o n u su kiinin u y u m asi
iin iilerek stir;
o hyali
le
y onkdmsa
iii
b aiin
y ilm
iilerek
a h ali
d e dg ii
il.

/V -s-b
: iy ile m e y e n (k ro n ik ) h as-

taliktir. ^ a n la m d a

/V-s-y

F a la n a d a m m iiz m in b ir hastalig a y a k a la n d i,

: }M u s a ) k e lim e sin in A ra p -

,a o ld u g u k a m s in d a o lan lar, o n u n
d e m ird e n y a p ila n tira
b i/a g in d a n
u stu ra d a n

g e ld ig in i

so y lerler.

Bu

a n la m d a d e n ir ki: B a g in i
tira g ettim , d e m e k tir .

lem^ktir. Bu da ona tiim rengine

en bir renkle yk]ri
ondadd
bir
-
ey
^
sozciigii
- ,

e^e benzetme yoluyla, siislii

lenmi
/
lenmi
.soz
manasinda da kull^mhr
an, alamet manasina
Benek,
gelip
ni
ash olan ve ile gibi ilk
harfi dii
en kelimesi ise, bu fiilin

.fo rm u d u r

1160

d y le m iizm in

b ir h a s ta lig a y a k a la n d i,

hep onun

a c is in i gekm ektedir, denir. B n, o s iir e k li k a r in a g r is i ge km e kted ir d e m e k

o lan fiili g ib id ir.

d ir (3 7 /S d ffd t 9 ) ; S iir e k l i o la r a k d in o n u n d u r (1 6 /N a h l 52).

B u i^i ila h e d in e n kle r i in b ir tehdittir. B o y le b ir eyi y a p a c a k la rm cez a sim n d e v a m li o lan id d etli b ir azap
o ld u g u n a d ik k a t e k m e k te d ir. B u ra d a
d in , ita a t a n la m m d a d ir , ise,
d ev a m li m an a sin i t a ir. A n lam i ise:
in s a n a diigen h e r za m a n h e r y e rd e
O n a ita a t e tm ektir. T ip k i m elek lerin
dy ette ta sv ir ed ild ig i g ib i:

A lla h b u y u ru r k i :
K u su rsu z, h ig b ir

O n la r ig in s iir e k li o la n b ir a za p v ar-

: Bir eye naki

lemektir.lerBu
i

a r t ik d e v a m li h asta-

A llah b u y u ru r ki:

/V -- y

d ir,

benegi b u lu n m a y a n

A lla h in
k e n d ile rin e b u y u rd u g u n a k a rg i g e l-

M t i f r e d a t / K u r'a n K a v ra m la ri Sozliigii
m eyen ? e m r e d ild ik le r i geyi y a p a n

D ille r in iz in y a la n va sf etmesi

m e le k le r v a r d ir (6 6 /T ah rim 6 (.

ile : (1 6 /N a h l -B u ra d a so y le d ik .) 6

lerin in y a la n o ld u g u n a d ik k a-et k il

inB irk uin

llasan
n ila n
i

mt
.r

( B ir igte devam etm eyi a n la tir .

Y iice A lla h in :

B o r g kesin le g ti, z o ru n lu

U c u b u c a g i o lm a ya n

S e n in g iig ve kuvvet s a h ib i

-R ab b in ,

o n la r in y a k ig t ir d ik la r i va

h ale g e ld i .
.

s ifla r d a n m iinezzeh ve y u c e d ir

gol, d e m e k t i r

37)/

S affat 180) sozii Ise, O n

ogu
un
sifatlarin in p ek
-o k in san in san d i

V-S-d/

gindan farkli o ld u g u n a; O nun h i b ir te,bih v e tem sile sig m a y a c a g in a

D a g d a m ^l k o y m a k :

k afirlerin sd y led ikolerin

k Y uce
d en

o d ad ir. B u y^ oa pn ilm
u d ai
k a p iy i kap attim v e onu
sa g la m la g tird im ,

denir.

k i :

iiz e rin d e

A llah

bu-

O n la r in

kapali (m uhkem ( <ateg

v a r d ir (9 0 /B e le d 20). A y e tte g e

n^

k e lim e si, h em ze li o lara k da

o ld u g tir.
u n a Odnik
eukknm
ap
i
t
oyle b u y u rm u t u r : ? ^ w

A h ire te im an
etm eyenler ig in

kotii sifatlar var. E n

yiice sifatlar ise, A lla h in d ir { 16/N ahl

6 0 (.
B u k e lim e n in k u lla n ild ig i lica
ba

o ktu
u nr.ni2
mu

d e y im
d ^leler dise
ir:

Y ani, h z e rin e k a p a n m-)ki ilitle n

b i r amt ei .
(

eyin
B ir

^ g o z e g e lm e si, b a k a n la ri e t^ ile ^ e c e

ise, k d k leri y a k in o la n d ir .

b i-im de b ir n ite lig in in o lm asi d e

m e k tir .

V-s-f /
e y in n ic e lik veniteligini
B ir
belirterek onu tanitm
m aktir
aya
ali.

D evenin glizel

ise, b ir
-e y in tizerin d e b u lu n
ekdilu vue hta
a-idigi
l,
n ite lik le r
e y indir.
ag irlig
B u tip
i/d ke ig ebri
ir

a n la m in a g e le n .sozciigii g ib id ir

im de

yiiriidiigiinde

soylenen

bir
bi

sozdiir .

ise, h iz m e t e d e n e rk e k ki
;
ise, h iz m e t ed e n k ad inidkir
i.

K iz g o c u g u , e lia y a g i
d iiz g iin h a le g e ld i, y e tig ti d e m e k tir .

e y e v e rile n v a s iflaer k gBde

e ir
r
o lab ilir, a s ils iz da. B u k o n u d a A llah
b u y u ru r :

1 3 I 2 B u, E b u A m r, H a fs, Y ak u b

V - S - l/

E-y a n m b irb irle riy le b a g

lantili
m e si, oh lm
ir hairiy
si, l^
b iti
m-

-H a le f in k i

raatid ir. B k z. D im yatf, ith af , 4 3 9 .

1161

R ag ip e l-Isfa h a n i

m as h a lin d e b u h m m a sid ir. D airen in

d u , d e r ve o n u n k a rd e ini, o n u n ^^-

h er b ir p a r asim n b irb iriy le b iti ik

rin a k esm ez lerd i.

o lm asi gib i. B u n u n zid d i ise, a y rlm ak, ay ri o lm a k a n la m m d a k i -

K im isi ise:

k elim esid ir.

G e n if a r a z i dem ek tir.

k e lim e si, hem so m u t eyler,

h em d e so y u t

b a y in d ir ve be-

re k e tli o la n d e m e k tir, der.

k u llan ih r.

B u a n la m d a Falana liitfet-

B u bunun b a g id ir/y a k in id ir .

tim, iyilikte bulundum , denir.

A llah b u y u ru r ki:

Allah 'in birle$tirmesini emrettigi $eyi keserler (2 /B ak ara 27);

Ancak
kimselere dokunmaym ki, sizinle
aralannda anla^m a olan bir kavme
siginmis bulunurlar (4 /N isa 90).

Yani: S o y bagi o ld u g u n u sd ^ ler-

k en d isi a ra s m d a b ir so y bagi y a da
h isim l]k b ag i vardir.

y ap a c a k la rim

B u k e lim e a r a h k s iz b itk i
o rtiis iiy le k a p la n m iq y e r, d e y im in d e n

a lin m i tir. B u e k ild e o g iit v erm e k

^ flille riy le soylenir. A n-

lam lari aym dir.

A llah b u y u ru r ki:
B u d in iIb ra h im , k e n d io g u lla n n a vasiyyet ell!, Yakub d a (2/B aka-

ra l3 2 ).

A llah b u y u ru r k i :

Ant olsun ki biz, sozii birbiri ardinca

u la m i!} iz d ir (2 8 /K a s a s 5 ).

Y ani: O n la rin b irb irin e bagli old u k la rm i, b e ra b e r o ld u k larim

sd y led ik .

B a k a s]n a

d ah a o n c e d e n b g ilt y o liu b ild irm e k tir.

l^r. B u a n la m d a Falan

falana baglidir, denir. Y ani: O n u n la

/V -S -y

D e v en in arkasi

ile u y lu u a ra sin d a k i e k le m gibi, h e r

k e m ig in in brle tii m afsaldir.

B u d y ette g e en fiili,
e k lin d e d e o k u n m utu r.1313
A llah b u y u ru r ki:
Sizd en
o n ce k e n d ile rin e k ita p v e rile n le re ve
s iz e A lla h 'tan k o rk m a n iz i v a s iy e te ttik
(em rettik) (4 /N isa 131 );

B iz in san a, a n a b a b a sin a

A llah b u y u ru r ki:
Allah,

(2 9 /A n k e b u t 8).

ne bahireyi, ne saibe yi, ne vesiley i

ve ne de ham iyi meqru kilmiQtir (5/

---

M aid e 103).

iy i d a v ra n m a s w i ta vsiye e t m ifiz d ir

Y ine b u y u ru r,.k i:

A lla h size e v la tla n n i-

A ra p la rin g e le n e g in d e d i i h ay -

z in m ira s ta k s im in i oyle ta vsiye edi-

vani e rk e ^ v ey a d i i d o g u rd u g u n d a :
k ardefne ihsanda bulun-

1 ^B m N a fi, ib n A m ir ve C a f e r in k ira a tidir. B kz. D im y ati, Ithaf, s. 148.

1162

M i i f r e d a t / K u r'an K a v ra m la ri Sozliigii

yor: Q o c u k la rim z d a , erkege ik i k a d in

p a y i kadar, bu p a y la r, o le n in vasiyet
e ttig i b ir vasiyeti veya b o rcu v a rsa

m esi d e b u k o k ten d ir.

Y iice

A lla h

b u y u rm u tu r:

Ya-

b u n la r y e r in e g e tirild ik te n so n ra hak

h u d ile rd e n b ir kism i, k e lim e le r i esas

s a h ip le rin e v e r ilir (4 /N isa 11).

manasindan kaydirip; (4 /N isa 46).

Y ine b u y u ru y o r ki:

n in

B u p a y la r, ole-

(-^ a jk e lim e si, h em y iik le m e k h e m

d e h a m ile lik te k u llaru lir. B u a n la m d a
g im d i in d ir ilm ig tir , denir.

vasiyeti y e r in e g e tirild ik te n veya

b o rcu ode n d ikte n s o n ra v e rilir. B u

vasiyetler y e rin e

p a y la r, y a p t ig in iz

g e t ir ilip veya v a rs a b o rcu n u z odendikten s o n ra v e rilir. B u p a y la r o le n in

vasiyeti y e r in e g e t ir ilip veya v a rsa

A llah b u y u ru r ki:

Konulmu
14);

( A lla h ) A r z i

koydu (5 5 /

R ah m an 10).
k a v ra m i, y o k -

B u ra d a g e en

tan v a r etm ek ve y a ra tm a k , a n lam in -

vasiyet s ir a s in d a a r a m z d a k i g a h itli-

U stiin liigiinii d ile getirdi.

T o p lu lu k b ir b ir in e o giitte
bu lun du , d em ek tir.

A llah b u y u ru r k i : .

le tli g a h it (5 /M a id e 106).

K a d in y ii-

k u n ii in d ird i/d o g u m y a p t i , d em ek tir.

g in h iikm ii, k e n d i ig in iz d e n ik i ad a-

(88 /G a iy e

dadir.

tavsiyedir (4 /N is a 12).
Y ine b u y u ru r ki:

kadehler,

c a n lila r uygun b ir gekle

b o rcu o d e n d ikte n s o n ra v e r ilir B u n lar, A lla h ta ra fin d a n s iz e y a p ilm ig b ir

Y iik ii in d ird im ,

O n u dogurunca - A lla h o nun ne dogurdugunu d a h a iy i b ild ig i h a ld e d e d i ki: R ab b im , onu k iz dogurdum;

(3 /A l-i Im ra n 36).
A llah b u y u ru r ki:

' b ir b ir le r in e h a k k i

tav-

siye eden ve s a b r i tavsiye ed e n le r

b iin u n d ig in d a d ir ( 0 3 /A sr 3);
O n la r b ir b ir le r in e bunu m u

tavsiye

fo rm la ri, k a d in in te-

m iz lig in in so n u n d a ay h a lin in b a m da
h am ile k alm asid ir.

G u y a p isi, b in a e d ili,

A lla h b u y u ru r ki:
-

/V -d -a

he siz in s a n la r ig in

zid d i d e m e k o lan

in d irm e k m a n a sin d a k i

ku ru lu ?u d u r.

e ttile r? (5 1 /Z a riy a t .(

K a ld irm a m n

v e

sozciigii,

)t ip -

kurulan i l k Ev,

m iib a re k ve b iitu n a le m le re h id a y e t
k a y n a g i /

B e k k e d e k id ir (3 /A l-i

so zc iig iin d en d ah a gen eld ir. in d i-

i m ^ n 96); K it a p d a o rta -

rilen y e r a n la m in a g e le n k eli-

y a kon u lm u g tu r (1 8 /K e h f4 9 ).

1163

Ragip el-lsfah an i
insanin yaptiklarinin ortaya )

konm asidir.
Tipki Y tice A lla h in
soziin de belirtildigi g ib :

yve
a deriden) yapilan yularidir . -

kiyamet giiniinde

. : O nu hizli yiiriim eye zorla

ve araniza fitn e sokmak

kiinluk, merak v e on em li ihti

ya -ma

Qiizel goriiniim-

dim . A llah buyurur ki:

S oz ciigii, arzu, dilek, dii -

.nasina gelir

Hi binek hayvani.

//-

nek hayvani hizli yiiriidii.

eklindedir.

/ V-t-r

-onun igin agilmig olarak dniine kona

cak bir kitap gikaririz ) 7 / 1 3 (.

igin u g r a a c a k la r d i (9/T evb e 47).

Yhriyi le ilg ili sozciigii bir
istid r ed ir. tipki

sozii

Y iice

y leo buyurmu tur:

, Zeyd ondan ilifjigini kestigi
,zaman, biz onu seninle evlendirdik ki
mii'minlere, evlatliklarimn ili k ile rin i
kestikleri hammlarim nikahlamada
birsikinti olmasin (33/A hzab 3 7 (.

gibidir.

v-t-e/

A na m aldan yapilan tenzi-

lat/indirimdir.
-

Adam

ticaretinde zarar etti.

Diigiik adam, diigiikliigii agik

olan ifad esi,
yiiksek,
yiiksekligi agik olan i^ d e^ in in zit anlam lisidir.

'

e^inikapa
Bir
b i),m de b asik

diiz, d iizgiin
^
,
:

olm asidir .^^

,S ozciigii, k en d isiy le d iizm e

basm anin
yap ild igi

-ey m anasinda

dir .

d eyim i, bir k in n

egin i yapm ak, ^erini d iizle

d o -tir

/V -d -n

m ektir .

: S o zciig ii, taht v ey a elb iseyi

cevh er v e benzeri e ylerle siislem ek ,
zirh yapmaktir. k elim e her tiir
^^ ^

dokum a i in de kullamlir.

konuda

oyled ir:

kullanilan

fiiller

-Ayagimla bastim, diizlegtir

.dim, diizgiin hale getirdim

Y iice A llah bu anlam da b yle bu-

A llah buyurur k i :
Qiinkii gece kalkigi

yurm u tur: <

( Onlar)

c e v h e r le r le i le n m i

tahtlar iizerin-

-hem daha etkili, hem de soz bakimin

dan daha dayaniklidir (39/Z iim er 6 (.

dedirler (56 /V a k ia 1^).

1164

: B inek hayvanm

yiinden

Buyette
a
g e en

S ozciigii

Mtifredat / K ur'an K a ^ a m la n Sdzliigu

eklinde de okunm utur.l3M

Madiste oyle denm itir:

Allah im Mudar iizerindeki b a s k in i arttir .'315 Yani, Onla zillete di$ir, rezil riisva et.
deyimi ise, kinaye yoluyla, hammiyla beraber oldu, demektir. Bu ifade orfte ok yaygin kullanildigindan a ik a soylemek gibidir.

kelimesi, kar iikli u^um

aniamina gelir. Bu kelimenin asli bir
kiinin ayagini kaldirdigi yere digerinin basmasi demektir.

Allah buyurur ki:

Nesi

olsa olsa kiifurdefazlahktir

ki, kajirler onunla qaqirtdir, onu bir
yil helal, bir y d haram sayarlar ki,
Allah in haram kildiginin sayisina
uydursunlar da Allah in haram kddigim helalyapsm lar (9/Tevbe .(7

/ - a - ( l
Soz verm ek, vaatte bulunm ak,
tehdit etm ek anlam larina gelen
sozciigii hem iyilikte hem de kotuliikte ^ull^m labihr. Bu anlam da
dyle denm ektedir:

Ona birfaydayi ve
zarari vaat ettim.

ise, sadece tehdit ve kotiiliik

etmede kullanilir. Bunun i in kullanilan formu ise, Onu, kotulilk

yapmakla tehdit ettim. Kar ilikh
sozleme, bir ey iizerinde anlama
ve randevula$mak ise,
eklnde dile g^tirilir.
Yiice Allah buyurmaktadtf:
'

/ bitince eytan

onlara $6yle diyecek: iiphesiz, Allah

size gergek olam vaad etti, ben de
size vaad ettim, ama som a vadimden
caydim! (14/ibrahim 22);

u halde, kendisine giizel bir vaatte bulundugumuz,
ardindan ona kavu$an kimse, (28/
Kasas 61);
Allah size, elde edeceginiz birgokganimetler etmi$tir. (48/Feth 20);
1 Allah, iman edenlere
6yle vaat etmi^tir: (5/M aide 9).
Buna benzer ayetler pe^ oktur.
Tehdit etm ek ve kotuliigu vaat
e t^ e k m anasinda nlanlardan biri
de u a y e tte soz kopusu edilmiijtir:


Bir

de senden acele azab istiyorlar. Elbette Allah soziinden caymaz (22/

Hac 47).
Onlar, siirekli peygam berden azabin hemen gelmesini istiyorlardi. Bu,
bir meydan okuma ve tehdit manasi
ta iyordu.
1

1314 Bu Ebu Amr ibn Amir kmatdir. Bkz.

Dimyati, Ithaf, s. 426.
1315 Ebu Hureyre hadisi. Bkz. Buhari, Cihad'/

- ale 7-Mii^rikin, VI, 165; Muslim(HN: 675).

buyurur ki:
De Id:
imdi size ondan daha kotii olanini
haber vereyim mi? 0, atetir. Allah
bunu kafir olanlara vaat buyurdu
1165

Ragip el-lsfah an i

(22/Hac 72 )
Siiphesiz sizin igin b e lir le n m ig
z a m a n sabahtir (11/Hud 81).
Yine buyurur ki:

Eger dogrit sozlulerden

isen bizi t e h d it e ttig in geyi bize getir! (7/Ara f 70);
Onlara v a a t e ttig im iz azabin bir
kismim Sana gostersek, (13/R ad 40);
0

halde

sakin Allah in peygamberlerine olan

v a a d in d e n cayacagim sanma (14/
ibrahim 47); "
Seytan
sizi fakirlikle k o r k u tu p girkin geylere tegvik eder. Allah da liitfiinden ve
bagiglamasindan birtakim v a a tle r d e
bulunuyor (2/Bakara 268).
Hem iyilik hem de kotuluk manasi ta iyan vaatlerden biri de Yiice
A llahin sbzddiir:
Dikkat ?din Allah 'in v a a d i muhakkak ki, haktir (10/Yunus 55).
Bu kiyametin kopacagina dair bir
sozdiir. Kullarin da karilik gbreceklerine dair bir uyaridir. Buna gore
iyilik yapanlar iyilik, kotuluk yapanlarda kotuluk goreceklerdir.
ve
formlari ise, hem
mastar hem de isim olarak kullanilirlar. Yiice Allah bu konu da byle
buyurmaktadir:

gimdi bizimle
senin aranda bir b u lu g m a y e r i tayin
et ki; ne senin, ne bizim cayacagimiz
uygun bir yer olsun (20/Taha 58);


Fakat,

kiyamet igin yaptigimiz v a a d i yerine

1166

getirmeyecegimizi sanmigtiniz (18/

K ehf 48); < Musa:
Sizinle b u lu g m a z a m a m , zinet giiniidtir, dedi (20/Taha 59); -
Fakat onlara v a a t
e d ile n b ir z a m a n vardir ki, geldiginde bir kurtulug yeri bulamazlar
(18/K ehf58).
Yine buyurur ki: De
ki: Size v a a t edilen oyle bir giindiir
ki, (34/Sebe 30);
Oyle ki, gayet onlarla s o zle g m ig olsaydiniz, oyle bir b u lu g m a y e r i
igin mutlaka anlasmazliga diigerdiniz (8/Enfal 42); guphesiz Allah in v a a d i gergektir; (31/
Lokman 33). Yani, A llahin mutlaka
lacak di^e bildirdigi, dirilig ger 9ektir.
Yine buyurur ki:

Size v a a t e d ile n le r muhakkak gelecektir, (6/E nam 134); -

fakat onlara v a a t
e d ile n bir zaman vardir ki, geldiginde bir kurtulug yeri bulamazlar
(18/K ehf58).
K ar ilikli tehdit savurma anlamindaki ^ ^ ise, dyetlerde ge mektedir:

Fakat megru bir soz soylemekten bagka bir gekilde kendileriyle

gizlice s o z le g m e y in (2/Bakara 235);

M usay a otuz
geceye v a a t v e r d ik ve siireye bir on
gece daha ekledik ve boylece Rabbinin mikati tarn kirkgece oldu (7/Araf

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

142 (; i]jH ani bir

zamanlar Musa y a kirk gecelik vaat
verdik de (2/B akara 5 1 (.

arazinin m iim bit (verim li) olacagini

um uyorum .

Burada g e -en kirk v e otuz sdzchk

Qok sicak veya gok soguk

olan belirli gun , anlam m a gelir.

leri dil b ilg isi a,ism dan m e f uldiir

d eyim i ise, erkek hayva-

zarf degildir. Yani: Otuzun ve kirkin

nin giirlemesi, manasindadir.

.sona erm esi

-Yine bu anlamda sdylenen soz
lerden

de
ayettir
:

Y iice A lla h i n : '^ '

Buruc 2). B u dyette g e / 85 ( en vaat

Allah, sizlerden
iman edip iyi davraniylarda bulunanlara, kendilerinden oncekileri hakim
kildigi gibi, kendilerini de yeryiiziine
hakim kilacagim, v a a t e tti (24/N u r

edilmi giin , '

55) sdzdnde g e 9en

Ve Tiirdagininsagyanmda

sizinle sdzletik, (20/T aha 8 0 (.

Vaat oilman o giine

, -kiyam et giinii

ne arettir. T ipki Y iice A lla h m u

sozii g ib i :

gelen .6 (0

fiili daha sonra

fliliy le a iklanrnitir.

Tipki

-belli bir giiniin belli vaktinde mutla

ka toplanacaklardir (79/V ak ia 5 0 (.

^^^
-

Allah size evlatlarinizin miras

taksimini dyle ta v s iy e e d e r : Qocuklannizda, erkege iki kadinpayi kadar,

K otiiliikle tehdit etm ek -
i in kul
(vasiyet) in
lanilan
ciig
soiin
z e m isal ise u , (4 /N isa 11) dyetinde
kendi i inde a iklandigi gibi.

ayetlerdir :

H er yolun baginda ^ -

mayin, tehdit ederek, Allah yolundan alikoyarak (7 /A ra f 8 6 ); -

Bu, makamimdan ve tehdidim den korkanlar igindir (1 4 /ib ra h im ; (
halde sen, benim tehdidim den korkanlara bu Kur an de
ogiit ver (5 0 /K a f (

, Allah 6yle
buyurur: Huzurumda gekigmeyin!
Ben size daha once uyartct gonderm ipim (5 0 /K a f 2 8 ).
Onlarin arazilerini umut verici buldum. Yani: Bu
.

Yiice A llahin:
/ / o zaman Allah
size iki taifeden birini v a a t e d iy o r d u
ki, sizin olacakti (8/Enldl 7) soziinde g e en

ifad esi,

kism inin yerine g e en bedel dir. A n lami ise o yledir: Y iice A llah siz e iki
topluluktan birini vaat etmitir; bu ya
kervan to p lu lu g d u r , ya da sava i in
gelen topluluktur.
: S ozciigii de, sdz, iyiligi vaat
etm e anlam ini taiyan kelim elerdendir. ogu lu

ek lind e gelir.

ise, bir mastardir, ogu l yapilm az.

fiili, iki m e f hl alir. ikin-

ci m e fulii zam an vey a m ekan zarfi

1167

Ragip el-Isfahani

eyolur
olur.
ya M
ka
daisal
bir
ba: Bunda da Sana bir ha


kikat, mii minlere de bir ogiit ve ibret
,Z eyde Cuma giiniinii, falan yeri
gehni^tir ( 1 /Hud 120).
.gdyle yapacagimi soz verdim
Yine buyurmaktadir kl:

Yiice A llahin :

Hani bir zamanlar Musa y a
-kirk gecelik v a a t v e r d ik de (2/Baka
ra 51) soziinde ge
en kirk)
gece) ifadesinin
ciimlesi -
iin ikinci m e ful olm a
iinkii
si dogru
soz verilen
olm az .
inde degildi. Aksinekirkin
kirkin
i
bitmesinden ve tamamlanmasindan
sonra idi. Oyleyse soz ancak bu
-e
ildiginda dogru kilde
m anasina
anla
olunur
ilm
ulai
.

Bu (Kur an)

insanlar igin bir aqiklama, A llahtan

geregince korkanlar igin dogru yolu
gosterme ve bir ogiittiir (3/A l-i Imran
3 8 (;

^ onun igin levhalarda her geyden yazdik, nasihat ve

hiikiimlerin ayrintilarina ait her geyi
(belirttik) (7/A raf 145);
- Onlara
aldirma, onlara ogiit ver ve onlarin
iglerine tesir edecek giizel soz soylel
(4/N isa 63).

/ V-a-z
/V -a-y
insanlara kalplerini atacak
yum u
-sevap veya ceza tiiriinden hatirlatm a
lar yapm ak, korkuyla karigik nasihat
verm ek anlam ina gelen -sozcii
gii, hakkindad^le
el-Halil
der:
Vaaz, insanin kalbini yum u atacak
hayirli i$leri hatirlam ak dem ektir .

S ozii anlam a, kavram a v e aklinda/hafizasm da tutm a, ezb erlem e m analarina gelen

Allah buyurur :

-Hatirlarsiniz diye size boyle o g iit ve

rir ) Nahl/ 6 9 0 ( ; De
- ki: Size sadece bir tek n a s ih a t e d e c e
g im . (34/Sebe 4 6 ( ;
Size
o g iitle n e n budur (58/M iicadele 3(.
Yine buyurur k i :

! ' Ey insanlar
Size Rabbinizden bir o g iit, geldi ) 10 /
YOnus
57 (;
1168

kavram i, hakkin-

denir
: Bir
ki eyin kip
igin belirginlik kazanmasi, anlaplir
hale gelmesi, m anasindadir.

da

ve kelim eleri ise bunun

.isim leridir

A llah buyurur ki: '

Onu size bir ibret ya-

palim ve b e lle y ic i kulaklar bellesin

diye (69/H akka 12).

ise, e yay i kapta toplam ak,

m uhafaza etmektir. Y iice A llah bu

anlam da d yle buyurur:
Mai toplayip kasa-

dayigani, (7 0/M earic 18).

air oyle der:

474-

M f re d a t / K ur'an K avram lari Sozliigii

Kdtiiluk, to p la y ip h a z ir la d i- yprmutur:
azigin en pis olamdir. 1316
gun, takva sahiplerini, h e y e t
o la r a k Rahman in huzuruna (op/aY u ce A llah buyurur:
yacagiz (19/M eryem 85).

474-

g in

Bunun

iizerine Yusuf, kardeginin

k a p la r in d a n once onlarin k a p la r in i
aramaya bagladi. Sonra su kabini
kardeginin k a b in in iginden gikardi
Y u s u f 7 6 / 12 ( (.
Bu lica
konudaki
d e^im ler
ba :

Yani, can i in ondan

kasm a tutunma yoktur
ba .

Yani, benim nunla

herhangi bir ilgim yoktur .

/V -f-r
o^ ve bol ol^n mal veya eyaya
jp'j adi verilm itir. Bu anlamda
denm ektedir ki,

falan geyi tamamiadim, eksiksiz yapdm, demektir. formu ise, ayni

fiilin okluk bildiren eklidir.
^Allah buyurur ki:
'giiphesiz ki, cezaniz hennemdir, hem de d o r t d o r tliik bir
ceza (17/isra 63).

^^

-Yara, iltihap

landi v e iltihabi ak ti .

Kirik kem ik ka
yna
ti,

to p la d^
i .
Olu uzerinde agit yakarak

bagiran .
-Toplulugun bagri

gini duydum .

/ V-f-d
D ev let ba

ifadesi ise, her zaman

ona sadik kaldim, aleyhinde higbir

soz soylemedim, demektir. ilgili dier de^im ler ise unlardir:
Bitkisi oldugu
gibi duran, higbir geyi eksilmeyen
mera, bitek arazi.

Falan adami, gergekten yigit ve akilli bir adam olarak

gordiim.

kanlarm a e l
-i gonder

m ek flili

-ek lind e kul

ise, bir tiir iirdir.

i olarak gon derilen

lanilir.ilere
E
k li

is e , denir. Bunlar, krallarin

bnlerinde giderler, onlarin ihti
ya -la
-rina gore ortami dtizenlerler. D e v e le
rin ba kasini g e 9 p en bnde gelen in e
9idan

adi vbu
erilm
a i.tir

Y u ce A llah bu konuda

o y le b u-

1316 Ubeydb. el-Abras. Bkz. Divani, s. 49,

IbnFaris, Miicmel, IV, 930.

/ V-f-d
Acele etm e^, ko mak demektir. A sh ise, om zunda torba
bulunan ki inin komasidir. K unea
tizeriude^i ^ kuburu hi hi sesleri
lkarir. eklindedir.
:

Allah buyurur ki:

1169

R a g ip e l - l s f a h a n i
) Sanki dikili taglara (putlara
gidiyorlarmO} gibifirlayacaklar 70)/
e ^ i e^ 43 (.

Yani, aeele ederler,a ko

ko
-a gi

tiiliik i.in kullanilm az

Allah buyurur k l :
-m u v a f f a k iy e tim de ancak Allah de
dir (11/Hud 88(.

.derler

-Hilalin go
K im isi d e : -sozciigii, to plu
ruldiigii sirada bize geldi, deyim i ,
ik kesim lerindenmtoplanip
un d eg

i ile hilalin gdrhlmesi denk

geli
tii, dem ektir
du .
,gelen hizli hareket eden tpluluklar

dem ektir, der.

eklindedir.

/ v-f-k
:

uyum u ,

^^

Bp anlam
byle
da

den m ek ted ir : Ona gok

acelesi olditgu <.sirada rastladim
B unun tek ili ,

eySozciigii,
arasindaki
iki
m eyi,muyu
ayp
dh

/ V-f-y
: Tam, tarn uygm% eksiksiz
larak tamam ^ ey, demektir. Bu
anlamda J^yeterlipara?*
,
yeterli olgek , ' / '
.ve tartiyi diizgiin yaptim, dem ektir

yaki.m ayi anlatir

Yiice A llah bu oyle
m anada
bu-

Ytiee Allah bu baglam

oyle
da
'' '

Olgtiigiiniiz zaman

tarn o lg iin ve dogru terazi ile tartin

isra 35) sozunde duran ve/ 17(
ekilde bozm ayan
ki
bir
hi
i
D eyim o lara k :
^ enir. B zit a ' Falan adam ile uyu,tu m
lamlisi aldatmak anlam ina gelen
onunla u y u m lu y u m .
sozciigiidur ki, dar zamanda dostnmi

e rastKgeld
o n u ^im/
a;
terk etmek a am m a gelir. K ur ^- 1
^^
g b rm e ^.
K erim de genelde -eklinde kul
:
m ak,Auyu
nla m ak, sozle lanilmi.tir

^ : -Oyle bir ceza ki yap

tiklarma uygun (78/N ebe 26 (.

m ek; ins^m
n kadere
n yaptigi
denk
i
Yiice Allah bu anlam
oyle
da m esidir. Bu hem i^ilik hem dii
de
yurm aktadir :

in k u llanilabilir
kotiiliik i . in
i:

Falan adama

bir iyilik denk geldi, falan adama bir

kotiiliik denk geldi, denebilm ektedir .
de bunun gibidir. A lla h in
ettigi m u v a ^ a k i^ e t, bah
b a
,arm a
ari. Y alm z orfte, sadece iyiligin
ba
u^gun goriilm esi

1170

ullanilir; ko^-

ve bana verdiginiz s o z ii

ki, ben de size verdigim s o z ii

!tu ta y im ve sadece benden korkun
Bakara /40
2 ( (; --*-'
Bir de anlamayaptiginizda Allah in
ahdini y e r i n e g e tir in (16/Nahl 91 (;
tu tu n

Evet, kim soziinii y e r i n e g e tir ir ve

Mufredat / K ur'an K avram lari Sozlugil

takvali olursa, giiphesiz Allah da

muttakileri sever (3 /A l-i Imran ?6).
Y ine buyurur ki:

.
Bir de antlagtiklari zaman

sozlerini yerine getirenler (2/Bakara

177); 0 Adaklarini yerine
getirirler (7 6 /in sa n 7);
Allah ,tan ziyade ahdine riayet
edecek kim vardir? (9/T evb e 111).
Y iice A lla h in:

Ve

gok vefakar olan ibrahim (5 3 /N ecm

3 7) sozii ise, Hz. ib rah im in her za-

herkese ne kazandiysa tamamen

odendigi vakit ,(3/A l-i Imran 25);
Kiyamet
giinii ecirleriniz size tamam olarak
verilecektir (3/Al-i im ran 185);
) sonra
da herkese kazanci tamam olarak
odenecek ve hig kimse haksizliga
ugramayacaktir (2/B akara.281);
Ancak
sabredenlere miikafatlari tarn olarak
hesapsiz odenecektir (39/Ziimer 10).

man sbztinde durdugunu, kendisinden istenen her e y d e elinden geleni

Her kim diinya hayati-

yaptigm i ifade etm ektedir.

ni ve giizelliklerini isterse biz onlara

amellerinin kargiligim orada tamam endderiz; (
15(; '

Allah, mii 'minlerden, -

larini ve mallarini, kendilerine cennet

vermek iizere satin almigtir (9/T evbe

Allah yolnnda her ne infak ederseniz,

size eksiksiz olarak odenir ? siz
ayetinde buna i )
aret ed ilm
111i
.tir
haksizliga ugratilmazsimz (8/Enfal
M esela m alm] infak yo lu yla onun
60); da onun hesabini
yolunda harcam i tir. Camndan daha
tastamam gormiigtiir (24/N ur 39).
cugunu
o degerli
onun
olan
i in! -

1 ve uyku da

y e ban etm em
atir
li
i.
y le dikkatso zii

ekilen
eye

yette de i
aret
a
ed ilm
tir
i:
-Hani bir zaman

-lar ibrahim 7 Rabbi, birtakim keli

meter de. imtihan etmigti , da, onlari
tamamlayinca, (2/B akara 124 (.

ifa d es ,

eyi iam
bir

olarak verm ektir .

-Bir
eyi tarn olarak alm ak
tir.
Y iice A llah bu m anada -oy le bu
yurm aktadir :

ve hig kimseye haksizlik edilmeden

formuyla

fade edilm itir.

^buyurur ki:
Allah, canlari oldiikleri

zaman, olmeyenleri de uyuduklarinda alir (39/Ziimer 42);

Sizi geceleyin olii gibi uyutan,
(6/E nam 60);
De ki: Size vekil kihnmig olan
oliim melegi canm izi alacaktir (32/
Secde 11); Allah ,
sizi yaratti, sonra da sizin fanm izi
alacaktir (16/Nahl ?0);

kendilerine zulmetmig kimseler olarak, meleklerin,

1171

R a g i p e l-lsl'ali ani

canlarint aldiklan kimselerdir (16/

Nahl 28); elgilerimiz, hig eksiklik yapmadan, onun
cantnt altrlar (6/E nam 61 )
*
Onlara vaat ettigimizin bir kismini
Sana gostersek de, gostermeden geni
vefat e ttir s e k de (10/Yunus 46 (;
bizleriSana ermig kullarinla
berabervefatettir(3/A\-\ Imran 193(;
-
-Ey Rab
- bimiz! Uzerimize sabir yagdir ve c a
m m izi Musliiman olarak a1 (7/Araf
126 (; . - Benim
cantmt Musliiman olarak al ve beni
salih kullarin arasina kat\ (12/Y 0suf
101(.
Yine buyurur k i :
. Hani Allah goyle
demigti: Ey isa, giiphesiz ki seni v e f a t
-e ttir e c e g im , seni katima yiikseltece
gim (3/Al-i im ran 55(.
Deniyor ki: Burada ge
en:
-yiiksege 9ikarm ak ye bzel bir konu
ma yiikseltmektir. Oldm demek olan
vefat de
ld
.r
byle der: ibn
Buradaki
Abbas
bldm dem ektir
-iinkii
.
Yiice A l
lahsonra
onu bldbrm
riirihmi
tir
ii ,

/ V-k-b
^-kaya,
,
bedendeki deh^, kii

ik 9ukur dem e^ olan 9

9 nde su biriken kaya
i
na gelen gibidir .

.Bir

,kelim esi
^
-anlam i

oyuga 9ukura girm ek

Aym kokten gelen deyimi
1172

ise, giineg batti, demektir.

Allah buyurur ki:
g b k tiig ii zaman gecenin gerrinden ( 13/Felak 3).
Karanligi

deyimi ise, arkadan gekigtirmek, dedi kodu yapmaktir. ise,

hayvamn koarken karin bo lugundan gelen sestir.

fiilleri ise, kesip kopardi,

yirtici hayvan kopek dilerini gostererek hirladi, anlam larm a gelir.

/V -k -t
: Bir i in belirlenm i olan

zamamn sonudur. Onun i in hemen

her zaman belirlenerek soylenir.
M utlak anlam da soylenmez. M esela
Ona belli bir vakit tayin etti,
denir.
Allah buyurur ki:


(fiinkii namaz

m iiminlere b e lir li v a k itle r d e yazdi

birfarzdir (4/Nisa 103); >
Elgiler, tayin edilen vakitlerine e r d ir ild ik le r i zaman (77/Mirselt 11).
herhangi bir ey i in belirlenm i zamandir. Ayriea zamam belirlenm i soz verme, randevu, bulum^ yeri demektir.

Allah buyurur ki: "

iiphesiz ki, hakki batildan ayirt etme giinii onlarin hepsinin

bir araya toplanacagi b e lir le n m ig
z a n ta n la r td tr (44/Duhan 40);

Kugkusuz hiikiim

giinii k a r a r la g tir ilm ig bir vakit

/-

M iif r e d a t/K u r 'a n K avram lari Sozliigii

mu$tur (78/N ebe

1 ^(;

Belli bir giintin belli
v a k tin d e mutlaka toplanacaklardir
Vakia / 56
50( (.

Yazinyakici gunleri daha sicaktir. Falan

adam dfkedenyandi, tutugtu.

Bazen fiilleri, sava i in de

eyin yapildigi yer
n Bir
de
i kull^mlir. Bu savag kizigti, manasini
kelimesi kullanilabilm ektedir . ta ir. Tipki ate$, alev alma
-Haecm rmkati (ihram giyi
ve benzeri kslim elerin istiare yoluyla
sava
kullan]ld
}kla gibi.
len yerler) gibi .
Allah buyurur ki: -
) Ne zaman savag igin

/ V-k-d

bir ate y a k m i la r s a , Allah onu sonfiili ate

in durmiigtur (5/M aide 64).

yandigim,
tigini anlatir
kizi .
ise, yakilmak iizere hazirlanmi

veodun
ate

ten
.lkan alev, demektir

Allah bpyurur :

Bazen bu fiil istiare yoluyla parlamak i inde kullanilabilmektedir.

Sozgelimi, Miicevher V? altinparladi, denmektedir.

halde y a k i t i insanlar ve taglar olan,

inkarcilar igin hazirlanmi atestep
sakinin (2/Bakara 24); aA j
igte onlar, ategin y a k i t i olacaklar (3/Al-i im ran 10); 0
y a k i t i bol olan atefin, (85/Buruc 5).
A tei yakmak

i in hazirlik yapm ak ve onu yakmak,

demektir.
Allah buyurur ki:
4 Onlarin durumu, bir ate
y a k m a k is te y e n in durumu gibidir
(2/Bakara 7 (;
atete iizerini k o r iik le d ik le r i madenlerdende{ 13/Rad 7 (;

Ey Haman, haydi benim igin

gamur iizerine ateg ya k (28/Kasas
38);0 , kalplerin igine
igleyecek, Allah 'in tu tu tu r u lm u bir
ategidir (104/Hiimeze 6).

/ V - k - Z
Allah buyurur ki: v u r u lm u da, (5/M aide 3), yani: Vurularak
oldiiriilmii olan eti yenen hayvan.

/ - k - *
: K u lak tak iag ir i itmedir. Fiil

olarak denm ektedir

ki, kulagi agirlati, demektir. Ebu
Zeyd der ki: Bu fiil,
eklindedir.
Allah buyurur ki: Kulaklarimizda da bir a g ir lik vardir;
(41/Fussilet 5 ); ' kulaklarina da bir a g ir lik koyduk; (6/E nam
25).
: Sozciigii eek ve katir yiikii

demektir. Bu deve yiikii i in kullamlan

1173

Ragip el-lsfahani
> sozciigu gibidir . ifadesi

ise, hayvana bu yiikiin yiiklenmesini

anlatir.

Bol miktarda
meyve tutan hurma agaci, manasina
gelir.
sdkOnet, agirba-lilik, saygi
deger olma ve yum u,ak huylpluk
demektir. Bu anlam da
denir ki ,, agirba-li, say
gideger ki.i dem ektir

Allah buyurur k i :
-Nigin siz Allah a bir v a k a r y a
kigtiramiyorsunuz? (71/Nuh 13(.

-Falan kip vakar sahi

.bidir
Allah buyurur k i :
Hem vakarinizla evlerinizde k a r a r
k ilin (33/Ahzab 33 (.
Deniyor ki: Burada ge
en
fiili kelim esinden alinm -
itir. Ba
-zilari ise der ki: Bu fiil, oturm ak an
lamina gelen sbziinden
alm m
tir
i.

iiz koyundan^
ya^la]
i^ be

[ -biiyiik koyun siiriisiidiir. Bum

kiinden gelen kelim elerin azap

ve belalar baglam inda kullanilm i.tir
Yiice Allah bu anlam da
-byle bu
yurm aktadir : -
,Olacak vakia oldugu zaman
Onun olu$unu yalanlayacak kimse
yoktur (56/Vakia 1 -^(; '
' Bir is te y e n o la c a k azabi istedi
M e ^ ic / 701((; igte
giin olacak olur (69/H akka 15(.

soziinekle
ger.m esidir

Bu anlam daA llah buyurur k l :

-Yaptiklari haksizlik

tan dolayi , soz gergekle$mi$tir 27)/

Neml 85). Yani: Zulmettiklerinden
dolayi kendilerine vaat edilm
olani
inilmaz hale
azap
geldi
ka .

-Soylenen baglarina gele

cegi vakit, bunlar igin yerden bir

dabbe, (canli) gikaririz ki , 27)/
Neml 82). Yani: Daha once sbzii
edilen kiyametin alametleri ortaya
lktigi zaman.

da 0
hareketi onda
ve yava
bir Hud) dedi ki: A rtiksize Rabbinizden)
bir bela ve bir hifim inmitir (7/Araf
iiniilmesine
vakarin
yoldii
mi
tir
a.
71 (; Bu azap
meydana geldikten sonra mi iman
V-k-a/
edeceksiniz, jyoksa gimdi mi? ) 10/
Yunus
51 (;
kiginin
:
-^^
Bir
yin sabit h ^ e ^^lm
ecri giiphesiz Allah a diimiitur )4 /
mesiyle
sidedeifade
elim
budiil
edilir. Bu anlam da 1 Kug Nisa 100). Burada -lafzmm kul
olmasi gerekliliginlanilm
peki-iti
yere kondu, denir .
rilmesi i.indir
: Sozciigii ise, ancak sert ve
Bu da yiice A llahin -sozii
istenmeyen olaylar i.in kullanilir
ne benzem ektedir :
K uran
-1 K erim de ^e n ^ ^1174

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

igte biz

ise, egerin devenin sirtinda

biraktigi izdir. Yazinin kitapta biraktigi iz de bu single anilmaktadir.

-boyleyiz. Mil 'minleri kurtarmak tize

rimize dtigen bir gorevdir (10/Yhnus
103(.

Hikayelerdeki etkileyici hava da

istiare yoluyla diye adlandirilm itir.

Mil m inlere yardim ise, bizim

nezdim izde bir h a k oldu (30/Rum

4 7 (;

A llahin-: siz
hem en onun igin secdeye k a p a n tn
Hicr 29); sbzii ise, onlarin derhal/ 15(
-secdeye kapandiklarim anlatm akta
dir .

yagmur yagdi, i^ d esi

yagm
ti gibidir
ur dii .

ifadesi ise, yagmurun

diigtiigu yerler m anasindadir .

ise, sava-taki sarsilma anla
mina gelir. Bu kelime aym zamanda
-kindye yoluyla beraber olmayx anla
tir .

iirmek ve
ise,sava
dii-i ki
in kullamlir. Bazen
tirmak
sava
zii
kinaye yoluyla diye adlandirilir .

dem irin
erken
dd
-lkar

digi sestir .
- ,'

deyimi, demir

/V -k -f
Durmak ve durdurm ak anlamina gelen bu flil orfte oyle

Allah buyurur ki:

: Ve d u r d u r u n onlari, giinkii
sorguya gekilecekler (37/Saffat24).
istiare yoluyla evi vakfetmek, fakir fukaraya adamak anlamina gelir . kelimesi, fildi inden
yapilan bir bilezik tiiriidiir.
'

iizerinde siyah beyaz

gizgiler bulunanyaban egegi veya on

ayaklarimn iizeri yuvarlak bi imde
daglanm i merkep, demektir. Bu tipki Toynaklarimn iistiinde
beyazlik bulunan bir at, ifadesi gibidir.

-olan ucu ege ile keskinlegtirdim, de

mektir.deHer
bu sert
kelime
diii

B i insamn durdugu
ile ifade edilir. insam
ina gelen
n ba
biiyiik felaket ^ belalar da kinaye yerdir.
: Sbzciigii ise, bir toplulukta
yoluyla adim ahr .
bulunan herkesin birbirine uygun bi ,
dem.?
ek
/, iz birakan
imde durmalari, birbirlerini hesaba
.toynak, anlam indadir
katmalaridir.
Suyun toplandigi yere denir
: Sozciigii ise, avcilarin avim
ogulu
ki
, .eklindedir
tutmak i in avin ka abilecegi yerde
un barindigi yer
K u ^ < -adi ve
beklettikleri av kopegi, demektir.
rilm
tir
i.

Ragip el-Isfahani
,Helal bellidir

A j /V - k - y

-haram da bellidir Bir korunun etra

Bir $eyi, onu rahatsiz edecek ve finda suriisiinu otlatan ? geg oraya
ona
eylerden
zarar verecek
koruyadugecektir1.''

tir. Bu
adi anlamda
verilm i
Allah buyurur
11:

denm ektedir .
Kim Allah tan
Allah buyurur k i :
Allah da onlari

-guniin fenali
gindan k o r u r , (76/insan 11 (;

Allah onlari cehennem
azabindan k o r u m u tu r (44/Duhan
56(.
Yine buyurur k i :

Onlari A lla h tan k o r u y a c a k da

yoktur (1 3 / R a d 3 4 (;
-Sana Allah tan ne bir dost var
dir ne de bir k o r u y u c u (1 3 / R a d 3 7
..

-Ey inananlarl Kendini

zi ve ailenizi <ategten k o r u y u n ki
onun yakiti insanlar ve taglardir 6 6)/
Tahrim6 (.
ise, insamn kendi canim
korkulan
.eylerden sakindirm asidir
G er-ek anlami budur. Bunun yanin
-da bazen korku takva di^e adlan
dirilir, bazen de takva, korku diye
isimlendirilir.
ey, nasil
Bir
-arti ge
arti da onu gerektirirse,
rektirir
bu ,
kullanim larda da durum aynidir
-
e .
riat term inolojisinde takva, insamn
kendisini gunahlardan sakindirmasi
anlam inda kullanilm -
itir. Bu da sa
eylerin terk edilmesi
kineali olan
ile
ir. e^le
G
ger
er
-ek anlam da tam am
lanmasi ise, birtakim helalleri de terk
-etmeyi gerektirir. Zira rivayette den
tir mk ii: '

1176

k o r k a r ve kendini diizeltirse, igte

-onlar igin korku yoktur. Onlar uziil
meyeceklerdir de
(7/A ^35f (;
iiphesiz
Allah, ta k v a s a h ip le r i ile ve iyilikte
bulunanlarla beraberdir (lb/N ahl
128(;
-Rablerinden k o r k a n la r da boliik bo
liik cennete sevk edilmektedir 39)/
Ziimer
73 (.

Takvanin

birtakim dereceleri
oldugunu bildirminoyle
ek de
i
b u y urm aktadir :^ '
,Oyle bir giinden k o r k u n u z ki
o gun Allah a dqndiii''leceksiniz 2)/
B a k a ra 2 8 1 (;
insanlar! Rabbinizden sakm in 4)/
N isa1(.

H er kim Allah a ve Resuliine itaat

eder, Allah a saygi duyar ve 0 'ndan
s a k i m r s a , (24/N ur 52); '
K endisiyle dilekte
bulundugunuz Allah tan s a k i n i n ve
akrabalik (baglarini kirmak)tan (4/
N isa ;(
1Ey iman edenlerl Allah tan,
0 na ^

^ekilde korkun (3/A l-i

im ran 102).

1317 ha d is, d ah a o n c e

tir
mi.

m a d d e s in d e g e 9 -

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

Bu kelim elerin her birinin bzel
anlam larm i tespit etm e^e kalkm ak
ise bu kitabm kapsam
indadir
i d0i .,
-baka kitaplarin incelem e konusu
dur .
-

Falan adam ununla

korundu, deyim i, bir eyi kendisi 9 n

kalkan veya siper yapti, m anasina
.gelir
A llah huyu ru r k i :

halde azabin
verdigi zarardan yiizii de korunacak
kimsenin hali nice olur? (39/Ziimer
2 4 (.

A yeti ise, onlara dokunacak olan

azabin iddetine dikkat
.e^m e^t^dir
K iyam et giinii onlarin kendileri in
i
kalkan olarak kullanabilecekleri en
eyin yiizleri olduguna iyi
-
iaret e t
.m ektedir
B una gdre ayetin anlam i u
ayetlerinki gibi o lm ak tad ir :

Giysileri

katrandandir ve yiizlerini ate$ kaplar

ibrahim / 14
50
( (;

-gun yuzleri iistii ategte sii 0

riiklenecekler, (54/K am er 48 (.

Soz ve evlem
tirm
i pek
e kin
ii
kullanilan " -flil
-leri, saglam latirm ak, m uhkem letir
m e^ m anasim ta.ir
A llah b uyurur k i :

Eger kainin kendisiyle siki sikiya baglandigi ipe de adi erlr.

Buna diyenler de vardir.
ise, sagma esnasinda inegin
kendisiyle baglandigi ip, manasindadir.

Ticari antlajinalarin saglam bi imde ^k i tirilm esin d e

flili
kullanmak daha gdzel oldugu gibi,
sozii pekitirm ekten soz ederken
fiilini kullanm ak daha giizeldir.
Onun i in bir sozleme yapildiginda
pekitirmeyi ifade baglam inda ,
yemin edildiginde ise , denir.
deyimi ise, bir kiinin giit-

tiigii amaci giitmek ve onun ahlakim

alm aya ali$maktir.

j j /V - k - z
Diirtmek, saplam ak ^ei^ek olan
sozciigii, ^^m zam anda itmek ve
yum rukla vurmaktir.
Allah buyurur ki:
.... Musa da otekine bir yumruk
atti da diiiip oldii (28/Kasas 5).

/ V-k-l

j /V - k - d^

yem inleri bozmayin. (16/Nahl 91).

Bir de

anla.'jmayaptigimzda Allah in ahdini

yerine getirin ve pekitirdikten sonra

Bir kiiye giivenmek, onu kendi

yerine vekil tayin etm ek dem ek olan
kdkiinden vekil de turetilm i tir. Vekil tutulan manasi taiyan
sozciigii,
form unda olm asina
ragmen formu anlamindadir.
Allah buyurur ki:
| Sen onlara

Ragip el-Isfahani

aldirma; Allah a g iiv e n ; v e k il olarak

Allah yeter (4/Nisa 81). ^ , senin
i?lerini iistlenmesi ve onlari yerine
getinnesi a<^sindan Allah ile, yetin.
Bunun bir benzeri ? ayettir:
Allah bize yeter; 0 ne giizel
v e k ild ir (3/Al-i Imran 173).
Yiice A llahin:
sen onlarin ba$inda v e k il degilsinl
(6/E ndm 107) sozii ise, sen onlarm
ba?larma verilmi?, onlari korumakla
gbrevli biri degilsin, demektir. Tipki
sdzleri gibi: - '
Sen onlarin bainda bir zorba degilsin. Ancak kim yiiz gevirir
ve kafir olursa, (o baka) (88/Ga?iye
22-23).
i?te u ayetler de tarn bu anlama
iaret etmektedir:

De ki: Ben sizin baqimzda v e k il degilim (6/E nam 6 6 );

Kotii duygularini
kendisine ilah edinen kimseyi gordiin
mii? imdi ona sen mi v e k il olacaksin? (25/Furkan 43);
Yahut onlara kim v e k il olacaktir? (4/Njsa 100). Yani, kim onlara
vekil olup i?lerini iistlenebilir?
i^i ?ekilde olur:
denir ^i, ben falanin vekiliyim, onun
iqlerini ben gdriiyorum, demektir. Bir
de denir. Bu da:
Onu ona giivendim, Lflerimi * teslim
ettim, manasindadir. Allah buyurur
;M iiminler

yalnizca Allah 'a t e v e k k i i l etsinler (9/

Tevbe 51);
Kim A lla h a t e v e k k iil ederse, 0,
1178

ona yeter (65/Talak 3 (;

Rabbimiz! Yalmz Sana te v e k k iil e ttik
M iimtehine / 604( (;
-Eger layikiyla inamyorsa
mz yalm z Allah a te v e k k iil e d in 5)/
M aide
23(;

,Sen onlara aldirma
-Allah a t e v e k k iil et, v e k il olarak Al
lah yeter (4/Nisa 81 (;
^ve
na te v e k k iil e t ( 11 /Hud 23 (;
Sen, daima diri
-olan ve asla olmeyen Allah a tevek
kiil et (25/Furkan 58 (.
kasina giivenerek
Ba
kendi
? zayi eden aciz ki?i .

Hdigerine
er bir

gdvenerek yapm asi gerekeni yapma

yan tepluluk .
; j^.jKorkak,aptal,acizadam
kendi i?inde ba?kasina gdvenen ki.i

Binek hayvani
kullanilan
sifati
kendi b a ^ n a degil, ancak
ba?kasi ytiriiyiince ydrtiyen hayvan
.dem ektir
Bazen kelim esi , sozciigii
iklanir, fakat, vekil kelimesi
ile a
daha geneldir. Zira her kefil aym
zam anda vekildir, am a her vekil aym
7 a m a n d a keEl degildir .

/ V-l-C
: -Kelimesi, d ary ere giri? yap
.m a k t i r

Allah buyurur k i :
ve deve igne deliginden
g e g in c e y e kadar (7/Ara f 40 (;

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sbzliigii

'

ise, insamn kendi ailesinden

olmayip, kendisine dayanmak n

i
edindigi 3 -gizli dosttur. Bu anlam
da -Falan adam top
lulugun iginde bir yabancidir. Yani
onlara katilm i.
tir. Onlardan degildir
Bu, hem insan -
iin hem de diger var
liklar i.in kullam l^bilir
Bu manada Allah buyurur ki :
'

Yoksa siz hep kendi halinize terk

,olunacagimzi mi sandiniz? Allah 'in
,iginizden cihad edenleri ve Allahtan
-Resulii 'nden, mii 'minlerden bagka kirn
seye siginmayan ve bagkaca s ig m a c a k
bir yer aramayanlari gormedigini mi
zannediyorsunuz)? (9/Tevbe( 16(.

Bu ayet tipki
-u ayete benzem ek
tedir: Allah buyurur1 :
-
Ey iman

edenleri Yahudileri ve Hiristiyanlari

dost edinmeyin. Onlar birbirlerinin
dostudurlar. Sizden kim onlari dost
,edinirse, giiphesiz o onlardan olur
M aide /51
5 ( (.

deyimi, gok girip

gikan adami tanim lar .

. / V - k - e

funkii Allah , geceyi giinduziin igine)

so k a r , giindiizii de gecenin igine k a r (22/Hac 61). Bu Yiice A llahin
-evreni yarattigi tabiat yasalarina dik
kat
-ekmektedir. Bu da gecenin uza
,masi veya giinduziin uzamasidir. Bu
menzillerine
in
ve giine
dogu
bati
gore m eydana gelen bir
medir
deg .

:
Kirba, kese vb eylerin
agizlarimn
baglandigi
bag,
ip
demektir. Bazen bir eyi bozulmaktan
korumak i in bir kaba koymak da
diye adlandirilir.

deyimi, bir kigiye

yaslanacagi bir gey vermeyi, tanimlar.
sopaya dayandi ve onun

lakendisini gii lendirdi.

Allah buyurur k i: '
Dedi: 0 benim
asamdir, ona dayam nm , onunla davarlarima yaprak silkerim (20/Taha
18).
Hadiste byle buyurulm utur:
2 M anasi: Safa ile
Merve 'nin arasini sa y ile doldururdll. Tipki kap dolduktan sonra tagtigi
gibi.'3'*

Bir kabi doldurm ak i in

denir. Fakat denmez.

/ ' - -
: Sozciigii, dogan ocuk demektir; tekili ve ogulu, ku iigii ve
biiyiigii hep bu isimle anilir.

Bu anlam da Allah buyurur ki:

gdyet olenin gocuguyoksa,
(4/Nisa 11); Onun nasil
gocugu olur? (6/E nam 101).

I3l8zubeyr $. Muellifhadisi anlamlarindan

biriyle yorumlamitir. Diger anlami: Agzini
kilitlemi,gibi sessiz durur, hiQ konusmazdi,
eklindedir. Bkz. ibnul-Esir, Nihaye, , 223;
Garibu 'l-Hadis, 1V,8.
1179

Ragip el-lsfahani

Evlat edinilen 0
.ismi kullanihr

in de
i

caksiniz? (73/M iizzem mil ?(.

-ise, dogum yapan cariye an

Allah buyurur k i : ya da
onu e v la t ediniriz, (28/Kasas 9 (;
' - Ve ant olsun babaya ve g o c u g u
n a (90/BeIed 3(.

lamindadir.
a da geneldeA rap
bu
manada kullanihr .
ise, sadecevee
in kullanihr
ikiz i . ^
,denir k\,falanfalanin eidir, ikizidir
E bul-Hasan
oyle der: -keli demektir. Bunun eksigi vav harfidir .
mesi, hem erkek hemocuu>
de kiz iinkti ash eklindedir.
herhangi bir sebeple bir
-ey<
in kullanihr
i . kelimesi ise, aile ve
eyi tiiretm
den
ektir
bir.
-ocuklar demektir. Kimisi bu keli
:
Sozciiguniin
ogulu -ek
menin vav harfini esreli okuyarak
eklinde soyler. -ifadesi, ki$i .linde gelir
.nin gocugu oldu, m anasina gelir
Allah buyurur k i :
Allah buyurur k i :

<

D o g d u g u m gun selam benim

iizerimedir (19/M eryem

33 (;
D o g d u g u gun ona selam
olsun (19/M eryem 15(.

1! Ey iman edenler

Baba demek olan kelim esi ,

eklinde de sdylenir. Anne ise
eklindedir. Her ikisine birden
.denir

E$lerinizden ve gocuklarinizdan size

du$man olanlar da vardir, onlardan
-sakimn; Dogrusu mallarmiz ve go
cuklariniz sizin {gin bir imtihandir
Tedbun
14-15
/ 64 ( (.

-Ayete gore bunlarin hepsi fitne

Allah buyurur k i : dir, bazisi ise dh^mandm
Deniyor ki , kelimesi -sozcii
-Ey Rabbim! Beni, a n n e - b a b a m i mag
oguludur. giiniin
Tipki -kelim e
firet buyurur (71/Nuh 28 (.
sinin
ogulu
sozciiguniin
oldugu>
kelimesi, dogmak iizere olan
ocuk, demektir. Asil anlami dogum gibi . kelim esinin tekil olmasi da
zamani yakin veya uzak olsun her 0 - dogrudur. Tipki cimrilik ve
cuktur. Bu ti^ki yeni cenine donii
mu cimriler ile Araplik ve

^.kehm eleri g ibi

ol^n bebege
denmesi gibidir
.0
oyleRivayette
denm
tir
i:

biiyiidiigiinde artik bu isimle anilmaz .

kelim esinin 1
.linde gelir

'

-ek

h buyurur Aklli:
Peki inkar
ederseniz, g o c u k la r i ihtiyarlatacak
bir giinden kendinizi nasil koruya

1180

Oglun senin topuklarini

kana bula$tirandir.l3]g

ayet bir^ -

1 Normalde hitap kadina oldugundan k d fm

harekesi esre olmaliydi. Burada fethali soylenmesi mecazyoluylaolmutur-(Mdtercim).

^ f r e d a t / K u r ' a n Kavramlari Sozliigu

raate g 6 r e

de okunm
tuur:

Mall ve gocugu kendisine sadece zarar getiren kimseye uydular (71/Nuh

21).

Bu, yakinlik anlam ina gelir. Yakinlik

da, mekan a ismdan, soy a ismdan,
din a isindan ve dostluk (arkada lik),
fo'y<3W/M<3y//yardimla ma ve inang
sistemi a isindan olabilir.
: Yardim, demektir. de,

/ - -
Bir
-eyin ardindan aceley
kasmi yapm ak, hizli hareket
le ba
etm ektir .'^ adam yalana
yalan ekledi, pe
pe,e yalan sbyledi
dem ektir .
:

durumda siz onu

iftirayi) dillerinizle aktardmiz ( 24)/

b)6r 15), Bu ayetteki
kelimesi
oyle de okunm
tuu
r: yani, siz
.sikilmadan art arda yalan sbylediniz
Bu , -Develer hizli bi
gimde geldiler .
A klinda ^ev
ek1 ve delilige benzer b i r ,bulunan
dem ektir .

Hizli

idareyi dstlenm ek, yonetmektir. Kimisi de byle der: formlari

tipki, ve formlari gibidir.
Hakikati ise, idareyi iistlenmektir.
ve > formlari da bu alanda kullamlir. B er biri fail/i? yapan
yani: anlam inda kullamlir. Aym
kelim eler m e ful (eylem den etkilenen) yani: ' m anasm a gelirler.
M umin ki i i in: ,
Yiice Allah in v e lis id ir , d e n ir; 0
Allah in mevlasidir ifadesi ise varit
olm am itir. Fakat
Yiice Allah, m u minlerin veilsidir ve mevlasidir, denir.

ayetler birineisi icin misaldir:

iman edenlerin v elis id ir ; inkar edenlerin v e lile r i de

ise, yagdan yapilan bir
it
e
taguttur; (2/Bakara 257);
yem ektir .
Zira

de, yava
-vurm

a^, hafif dar benim v e lim , Kitabi indiren Allah tir

hedir
ve 0, salih kullarina s a h ip g ik a r
(7/Ara f 196); Allah
da
mii min/^rin d o s tu d u r (3/Al-i
j/v -l-y ^
im ran 68); '
ve :
K elim eler
ey
i^i , Bu boyledir. Qitnkii
arasinda kendilerinden olm ayan bir Allah iman edenlerin M e v la s id ir .
eyin girm esine izin verilm em esidir. inkar edenlerin ise M e v la s i yoktur
(47/M uham m ed 11).
1320Birsozijnhemenardindanbakabirsoz, bir
ayetler de avni konuya iaret
adimdan hemen sonra baka bir adimatmak ederler:
-(Mutercim
ler).

adam, hizli digi deve .

Allah,

1181

Ragip el-Isfahani
Yok vazgegmez de

tekrar eskiye donerlerse artik bilin

ki, Allah sizin M e v la ,n iz d ir . ne gtizel M e v la , ne giizel y a r d i m c id i r (8/
Enfal 40);
A lla h a sarilin. 0
sizin M evlanizdir. 0 ne giizel Mevla ve ne giizel yardimcidir! (22/Hac
78 ) ;
De ki: Ey Yahudi olanlar! Eger insanlar arasinda yalm z
sizin, A lla h in d o s tla r i oldugunuzu
saniyorsaniz, (62/Cum a 6);

onun d o s tu Allah, Cibril ve

m iiminlerin iyileridir, Bunun ardindan melekler de onun arkasidir (66/
Tahrim 4); >
Sonra da gergek M e v la la r m a dondiiriiliirler (6/E nam 6 ;(<
Onlar igin Allah 'tan bagka
bir v e li de biilunmaz (13/R ad 11)
ayetinde ge en kelimesi de,
anlamindadir.

Yuce
Allah,
bir ok
ayette
m uminler ile kafirler arasinda herhangi bir velayet baginin olmayacagim bildirmitir. oyle ki:

Ey iman

edenler! Yahudileri ve Hiristiyanlari

dost edinmeyin. Onlar birbirlerinin
dostudurlar. Sizden kim onlari dost
edinirse, giiphesiz o onlardan olim.
Siiphesiz Allah, zalim kavmi dogru
yola iletmez (5/Maide 5 1).

1182

Ey iman edenler!
Eger babalarimz ve kardegleriniz
' kargilik kiijiirden hoglamyorlarsa, onlari d o s tla r edinmeyiniz.
Sizden her kim onlari d o s t edinirse
igte onlar da o zalimlerden olurlar

(9/T evbe 23);

(Ey

insanlar) Rabbinizden, size '/ -'/ ne Ityun ve 0 ndan bagka d o s tla r a

uymayin, ne kadar da az ogiit aliyorsunuz! (7 /A raf 3).

./ bunlar birbirinin d o s tu -

iman edip hicret etmeyenlerle, hicret edene kadar sizin herhangi

bir d o s tlu g u n u z yoktur (8/E nfal 72).

d u r la r.

Ey inananlar! Benim de diigmamm, sizin de diigmanmiz olan kimseleri d o s t edinmeyin (60/M u m teh in e
) ; (.

Onlardan birgogunun kafirleri dost edindiklerini

goriirsiin. Nefislerinin kendilerine
snnditgii gey ne kadar kotiidiir! Allah
onlara gazap etmigtir. Onlar ebedi
olarak azap iginde kalacaklardir.
Eger onlar, Adah 'a , Peygamber 'e
ve ona indirilen Kur an 'a inanmig
olsalardi, kafirleri d o s t tu tn ia z la r d i
Eger onlar, Allah a, Peygamber 'e ve
ona indirilen Kur 'an a inanmig olsalardi, kafirleri d o s t tu tm a z la r d i ( 5 /

M aide 80-81).

M tifre d a t / K ur'an K avram lari Sozlugii

Yuce Allah kafirler

eytanlar
ile
-arasinda dunyada bir miivalat (dost
-luk, yakinlik, beraberlik) bulundu
gunu, yalm z bu dostlugun ahirette
olmayacagim
tir. bildirm
Onlarin
i
ddnyadaki dostluklari hakkinda
-joy
le buyurur :

-Miinafiklarin erkekleri de kadin

-lari da birbirlerine benzerler. (9/Tev
67
be (;
) /iinkii onlar, qeytanlari Allah tan
ba$ka dostlar tuttular (7/Ar a f 3 0 (;^

,Biz

geytanlari, inanmayanlarin d o s tla r i

yaptik (7/Ardf 27 (;
halde siz eytanin d o s tla r m a kar.p 0
savagin (4/Nisa 6^(.

Haklarinda azaba atilma

hiikmii gergekleenler, Rabbimiz! Biz
nasil azmi$sak, i$te azmiglari da
dylece azdirdik. Bunlardan teberi
edip Sana Sana sigindik. Zaten onlar
aslinda bizlere tapmiyorlardi, derler
Kasas / 28
63( (.

fiili, kendi ba [ /
na muteaddi
ge-
ijli yapiid]inda, velayet m anasi
ni tair. En yakin yerierde kullanimi
bundandir.B u anlamda d^enirki:
.

Bu, ona kulak verdim, gdzlerimi ona

diktim, yiiziimii ona gevirdim, manasina gelir.

Allah buyurur :
Yiice A llah bu
eytan
ilerle
k i _ . . ' '
arasinda bir dostluk oluturdugu


eytana onlara kari dunyada
g ibi , Dogrusu, biz, yuziiniin
bir iistiinluk de
tir:<jU=E
y e n n/'
semaya yoneldigini, orada ekilden

gekle gegerek, aranip durdugunu go eytanin niifuzu, ancak o n u d o s t ruyorduk. Artik seni honut olacagin
-e d in e n le r e ve Allah 'a ortak kogan bir kibleye gevirecegiz. Haydi bakalaradir (16/N ahl 100(.
hm, yiizunu Mescid-i Haram a dogFakat ahirette onlar arasinda gevir. Siz de ey m iiminler, nerede
olursamz olun, yiiziiniizu o tarafa
herhangi bir dostluk olmayaeagim
tir. kafirlerin
beyan
birbirinin
etm i
dogru gevirinl (2/Bakara 144).
dostu olduklarina
kin beyamnda
ili
fiili, eer < harfi ile lafzan
^
buyurm
tuur:
takdiren mdteaddi (ge i li) ya gun d o s tu n
pdirsa, 0 zaman da ydz evirm e ^e
d o s ta higbir faydasi olmaz. Onlara
yakinligi terk etme manasim tair.
yardim da edilmez (Duhan
41 (;
Birincisine misal:

^ -kiyamet guniinde ise, ki

miniz kiminizi tanimayacak, kiminiz 1 Ey iman edenleri
kiminizi lanetleyecektir (29/Ankebut Yahudileri ve Hiristiyanlari d o s tla r
25 (;
edinmeyin. Onlar birbirlerinin d o s t1183

Ragip el-lsfah an i

Sizden kim onlari d o s t

edinirse, giiphesiz onlardan olur.
giiphesiz Allah, zalim kavmi dogru
yola iletmez (5/M aide 51);

la r id ir la r .

Kim Allah

O nun Resuliinii
ve mii minleri d o s t edinirse, (iyi
bilsin ki) Allah 'in taraftarlari galip
geleceklerdir (5/M aide 56).
ikincisine misal :

Eger (haktan) y i i z g e v ir ir le r se, giiphesiz ki Allah bozgunculari
gok iyi bilendir (3/Al-i I m r ^ 63);
Ancak kim y i i z g e v ir ir ve kafir olursa. (88/G a iye 23);
'
^
onlar yine y i i z q e v ir ir le r s e , deyin ki:
ahit olun biz Miisliimanlariz (3/A l-i
im ran 64);
'Eger siz H a k tan y i i z
g e v ir ir s e n iz Allah yerinize bagka bir
kavim getirir. Sonra onlar sizin gibi
olmazlar (4'7/M uham m ed 3 8 ) ;

' Allah 'a itaat edin,

Peygam ber'e de itaat edin, yiiz gevirirseniz bilin ki, elgimize diigen apagik bir duyurmadir (64/Tegabun 12);

Eger y i i z g e v ir ir le r s e artik
bilin ki, Allah sizin Mevlasizdir. ne
giizel Mevla, ne gijzel yardimcidir
(8/Enfal 40);
Her kim bundan sonrayiiz g e v irir s e , igte onlar yoldan qikmiglarin
ta kendileridir (3/Al-i Imran 82).

Yiiz evirm ek, terk etmek anlam inda kullanilan bazen bedenle
1184

olur, bazen de kulak verm em ek ve

bagliligi reddetm ek
.eklinde olur
Allah buyurur k i :

Ey iman edenler, Allah 'a ve Resulune

itaat edin, igitip durdugunuz halde onun
emirlerinden y i i z g e v irm e y in ! (8/Enfal
20). Yani, Ytiee Allahin ayette kendilerini tanimladigi kimselerin yaptigim
yapm ayin: ,
onlarparmaklarim kulaklarina
tikadilar, elbiselerine biiriinduler, israr
ettiler, kibirlendikqe kibirlendiler (71/
Nuh 7).
Kendileri hakkinda oyle soylenen ki ilerin sozlerini ornek almaym: '

Inkar edenler: Bu
K u ran-I dinlemeyin, okunurken giiriiltii yapin, belki iistiin gelirsiniz,
dediler (4 1 ^ u ssile t 26).
sozii ise, ki inin yenildigini, hezimete ugradigini gosterir.
Bu anlamda ^ lja h buyurur ki:



Onlar size eziyetten bagka
bir ! veremezler, eger sizinle savagmaya kalkigsalar, size arkalarini
d o n iip k a g a r la r , sonra kendilerine
yardim da edilmez (3/Al-i Imran
111);

Boyle bir giinde her kim

onlara, tekrar doniip garpigmak igin
geri gekilmek veya diger bir safta
yeniden mevzilenmek halleri diginda,
a r k a s in i d o n e r s e , (8/Enfal 16).
Onun igin katin-

dan bana v e li ihsan et (19/M eryem

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

5). Yani, senin dostlarindan olacak

bir ogul ver.

Gergekten ben, arkamdan yerime gegecek varis le r d e n endigedeyim. Karim da kisir

bitlunuyor. ()mm igin katindan bana
veil ihsan et (19/Meryem 5) ayetinde
ge en kelimesi ise, deniyor ^i:
Bu, amca 0 ullaridir. Kimisi de: Kbleleridir, der.

Onun aciz kalip bir v e liy e de ihtiyaci

da olmaz. Tekbir getirerek O nu noksanliklardan yiicelt deyiicelt ( 17/isra
111) ayetinde ise, vellnin olmayaea anlatilmaktadir. iinkii devaminda
ifadesi yer almaktadm iinkii,
daha once ge tigi gibi, kullarmin
salih olanlari O nun velileridir (dostlaridir). Yalniz onlarin dostluklari,
Yiice A llahin onlarla iistunluk saglamasindandir.
.',

' Allah kime hidayet ederse,

igte , hakka ulagmigtir; kimi de saptirirsa, artik ona dogru yolu gosterecek
bir d o s t bulamazsin (18/K ehf 1^).
ise, ilk yagm urun ardindan

gelen yamurdur.
ise, azat eden, azat edilen,
antlamali olan, am ca oglu ve kom anlam larina gelir. Bir bakasinin
iini yapm ayi dzerine alan herkese
onun velisi denir.
Falan kigi, gunun igin

evladir, denir. Yani, ona daha uygun,

d a h ,y e rin d e d ir. Allah buyurur ki:

' -'

Peygamber ; m iiminler igin

kendi nefislerinden o n c e gelir. O nun
hammlari da onlarw analaridir.
Akraba olanlar da Allah 'in kitabinda
birbirlerine, diger m iiminlerden ve
muhacirlerden daha y a k in d ir la r .
Ancak d o s tla r im z a
bir m aruf
yapmaniz mustesnadir (33/Ahzab 6);
.
Dogrusu
onlarin ibrahim e en y a k i n olani,
ona uyanlar, gu Peygamber ve iman
edenlerdir. Allah da mil 'minlerin
d o s tu d u r (3/Al-i Imran 68).

Zira

zengin de olsa, fakir de olsa, Allah ikisine de (sizden) d a h a y a k in d ir (4;Nisa

135); .
Akraba olanlar, Allah'm Kitapina
gore birbirine daha y a k in d ir la r . (8/
Enfal 75); Yakindir, bela
Sana, d a h a y a k in (75/Kiyamet 34).
Bunlarin hepsi bunun birer misalidir. Yani, azap oncelikle Sana daha
yakindir ve sen helake gok yakinsin.
Kimisi de: Bu miiteaddi bir flildir ve
yakinlik anlamindadir, der. Kimisi
ise, manasi udur der: Hadi oradan!
Susl Qekil kargimdan!
Bunun ilgili deyimler: ^

bir gey, bir geyinyaninda eklendi, > ' geyi bagka
bir geye ekledim, m anasina gelir.
Azat ^tmede

kendisiyle varis
1185

Ragip el-Isfahani

olunan yakinlik bagidir. Bu nedenle

. .'
ve hibesiyasaklanmigtir
1321.
ey arasindaki Onlarin
? arda gelmeleridn .

-Burada m elek, h ibe edenin ken

disi oldugunu belirtm
tir
,iinkii
i.
-bu h ed iye k en d isin e ula?iim n ken
disidir. B r kiraate gore diye
tur.1322 B o y le ce , hibe,
okunm
direk
u
,Y iice A lla h a n isp et ediimitir. B u

/ V-h-b

ek manasidir. B irincisi ise, gger

en i

yia dii iinuldugiinde

m anasi dogru
Kiijinin kendi malim herhangi bir
.olur
iinmeden
ihk
kasina
kar
dii
ba ^
A hah buyurur :
mesi m anasina gelen- sozciigii, fiil

'
olarak - eklinde
Sizden korkunca da hemen araniz.ifade edilir
dan kagtim. Sonra Rabbim bana
Bu baglam da Allah buyurur
g ttg b a h e tti ve beni peygamberler ;
den kildi (2 6 />uara 21);

.
Bir de D avuda

Suleyman ,I b a h e ttik . Suleyman ne
Biz ona ish a k ,I ve Yakub u
da b a g i$ la d ir : Hepsine de dogru gtizel kuldu. Qtinku seslice tespih
yolu gosterdik. Nitekim daha once edip Allah 'a yonelirdi (38/S ad 30);


Nuh 'a ve onun soyundan D avuda,
ona, biitiin ailesini ve
Suleyman 'a,
Eyyub a,
Yusufa,
beraberlerinde bir mislini daha taraM usay a ve Harun a da yol gosterfimizdan bir rahmet olarak b a h $ e ttik
migtik. Biz gtizel davrananlara boyle
ki, akil sahipleri igin bir ibret olsun
kargilik veririz (6/E nam 84);
'

Ihtiyarlik halimde bana Ismail 7 ve

ishak ,I k a r ilik s iz v e r e n A llaha
hamd olsun (14/ibrahim 39);
Melek:
Ben, Sana temiz bir oglan bagiglamak igin, Rabbinin gonderdigi >
elgiyim, dedi (19/M eryem 19).

(38/S ad 43 );

Rahmetimizden de ona, kardegi Harun it bir peygamber olarak

ihsan eyledik (1 9/M eryem 53).

Y ine buyurur ki:

Gergekten ben, arkamdan ye;': gegecek v a r is le r d e n endigede-

yim. Karim da kisir bulunuyor. Onun

igin katindan bana bir v e li ihsan et

1321 Abdullah b. C)mer hadisi. Bkz. Buh^,ltk/

Babu B eyi'l-Velai veHibetihi, , 167;
(19/M eryem 5 ) ;
lim, (HN: 1506). Bu bag salmak veya hibe
etmek kiinin kendi nesebini satmasi gibi
anlamsizdir; nkll, builemdensonradaki- 1322 B u, Y er , E b u A r, Y ak u b v e b ir riv a y e te
g o re ^ ^^ k ira a tid ir. B k z , ' , ithaf,
inin durumunda bir degiiklik olmaz -(Miltercimler).
1186

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

.

1^
^

Ve onlar ki: Ey Rabbimiz! Bize

-gdzumiizii aydinlatacak egler ve ziir
-riyetler ih s a n e t ve bizi takva sahip
lerine onder kil, derler (25/Furkan

/V-h-C

Ey Rabbimiz!

gibi varliklardan
ve gtine
A te
-
Iik ve sicaklim yayilmasi ve mey
dana gelmesi demek olan -soz
ciigii, aym anlam a gelen ile
ozde.tir

Bize ih s a n ettigin hiddyetten sonra

kalplerimizi haktan saptirma, bize
kendi katindan rahmet ih s a n eyle!
giiphesiz ki, ? bol ihsan sahibisin

Y iice A llahin :
Iglerine igik sagan bir kandil astik
Nebe 13) sbztinde ge / 78
en
( -SI
.fati, aydinlatan, m anasindadir

74);

(3 /A l-i i m r ^ 8);

Suleyman: Ey Rabbiml Beni bagigla

ve bana oyle bir miilk ih s a n e t ki,
ardimdan hig kimseye yaragmasin.
giiphesiz, biitiin d ile k le r i v e r e n sensin, dedi (3 8 /S a d 35).
Y iice A llah, hem hem de
d iy e nitelendirilir. Bu, onun

herkese hak ettigi kadar h ibe ettigini

bildirmektedir.
-

bir de m iimin
bir kadin kendini peygambere h ib e
e d e r s e , peygamber nikah etmek istedigi takdirde (3 3 /A h zab 50) ayetinde

so z konnsn olan da kadinin kendini

Peygam bere (sa s) kar ilik siz olarak
verm esidir.
ise, h ib eyi kabul etmektir. Bu

anlam da hadiste 1 d en m itir :^

Ben, Kureygten, Ensardan veya

Sakiften bagkasindan higbir h e d iy e

kabul etmemeyi diigiinmiigtum. 1323

1323 Abdullab b. Abbas hadisi. Bkz. Ahmed,

Mtisned, 1
, 295; Ebu Davud, 111,290; NesaJ,

in Alevlenen
bu alevlendig
ate
hali anlatmakin
i
:

. fiili kullanilm aktadir .

-ifadesi ise, cevher parla
di, m anasindadir .

V-h-n /

veya ahlak yoniinden

Yaratili
zayiflik dem ek olan ,sozciigiinii
Yiice Allah yetlerde soz konusu
etm ektedir :
-Rabbiml giiphesiz benim kemigim za
yiflayip gevgedi dedi (19/M eryem 4 (;

Allah yolunda baglarina

,gelenlerden yilginlik gostermediler
.zaafa diigmediler, boyun egmediler
Al-i im ran146
'/3( (;
-Anasi onu zayiflik iistiine zayif
likla tagidi (31/Lokm an 14). Yani, euk onun kam inda b de^ onun
d iik
zayifliginiirm
kataktadir
kat ai.
Diigman
toplulugunu takip etmede gevgekllk

VI, 280.
1187

R a g p e l - I s f a h a n i

gostermeyin (4/N isa ';

Gevg e m e y in , iiziilmeyin, eger hakikaten
inaniyorsamz, muhakkak iistiin olan
sizsinizdir (3 /A l-i'im ran 139);

Gordiiniiz ya,
Allah, kafirlerin kurdugu tuzagi igte
boyle h o g a g ik a r ir (8/Enfal 18).

/ Veyl
oel-A
y le sm
der
ai:

lik, kbtuluk, bela, skandalin ortaya

-lkm asi halinde sb ylen en huzun, h e
lak, zorluk m anasi ta ,iyan b iry an m a
yakilm a soziidur. O lup bitene

^ ,

elbise, kirba ve ipte m eydana gelen yayilm a, yirtilm a ve eskim eye adi verilir. Bu anlam da:
Bulutun

kapla-

ri sularim s a r k itti. A llah buyurur ki:

0 giin gok
yarilmig, s a r k m ig tir (69/H akka 16).
Bagi g e v eyen her ey i in
fiili kullanilabilir.

m anasina gelir
1324.
:
S bzcu gu,

ceherinemde bir

vadidir, d iyenler ise ,k elim esin in

-sbzliik anlam im n bu oldugunu kas
degildir; aksine, Y iice A llatetm
h ini
bu konu
ya ili -kin beyanina dayan
unkii
tenonun
bir yere
ate
m
tir
i.
m dstahak oldu gu v e bunun onunin
i

A llah buyurur k i :

: K elim esi, g e m i bir olay

uzerine yanip yakinm a, huzun, p i m ^nlik duym a, ve hayret etm ek m a-

nasim ta ir. Bu anlam da:

A b d u llah a yazik! denm ektedir.
-

D em ek ki

Allah kullarindan diledigine rizki gok

da, az d a verir. D e m e k k i inkarcilar
iflah olmazmig! (28/K asas 82 (.

de, gefkat ve merhamet etme

sabit
iklik oldugu
k azan mai
.tir

/V ey

acima

merhamet etme soziidur .

/V -h -y

ok
a

in deuzulm
kullanilir
ek i .
,ise, kiigiik gorme,

-rkin

Z eyd e yaziklar olsun, de

Artik o kimselerin v a y
-h a lin e ki, kendi elleriyle kitapyazar
lar da sonra biraz para almak igin
Bu Allah katindandir. derler. Artik
-v a y o n la r a 0 elleriyle yazdiklari yii
ziinden, v a y o n la r a o kazandiklari
vebal yiiziinden! (2/B akara 7 9 (;

-
iddetli bir azap
tan dolayi v a y kafirlerin haline ! ) 14/
ibrahim2 (.

Her giinahkar ki-

denm ektedir .

K b^ olarak

;ek lin d ed ir

lam harfi h a z f edilerek bu -ekle gel

r, diyenler de vardir
m it.

1324 F>akel ve belanin buyuklugu once veyl

(yikim), sonra veyh (kotuliik), sonraveys ile
soylenir -(Miltercimler).

Miif red at / K ur'an K avram lari Sozlugu

ginin vay haline! (45/Casiye 7);

buytik
(dehgetli) gunti gorecek kafirlerin
vay halinel (19/M eryem 37);
Aci bir gtiniin
azabindan dolayi vay zulmedenlerin
haline! (43/Z uhruf65).
Eksik olgiip tartanlarin yay haline! (83/M utaffifln 1);
Mai toplayip onu tekrar
tekrar sayan, insanlari arkadan gekigtirip, agagilayanlarin vay haline!
(104/Hiimeze ( ;
Eyvahlar olsun bize! Mezarimizdan bizi kim kaldirdi? (36/Yasin
52); Vay bizlere, biz
gergekten zalimlerdik (21/Enbiya
46); Yaziklar
olsun bize, dediler, biz azginlarmigiz
(68/K alem 31).

Yiice Allah, muradmi daha iyi

bilendir.

Vav Harfinin Sonu

189

Ya B a r

Y-b-S

: Fiili bir eyin kurumaSim an latir. , bitkinin kuru lamm

anlatir. Bu daha bnee ya olup sonradan kuruyan bitkidir. Ayrica
daha bnee i inde su bulundugu h ^ d e
sonradan kuruyan yer anlamina gelir.
Allah buyurur k(:
- '

Kullarimla ge-

celeyin yiirii de onlara denizde kuru

b iryol ag; (20/Taha 77).
ayagm, baldir ile topuk ara-

seve yemek yedirirler (76/insan 8);

bu ayetin metninde ge en SOZCUgunun
eklindedir.

Yetimlerin mallaririi verin (4/Nisa 2); '

Yetimlerin mallarim haksiz yere yiyenler (4/Nisa 10);

Sana bir de yetimlerden soruyorlar (2/Bakara 220).

B er ek k.alana yetim adi verilir.

Bu anlamda denir ^i, bir incinin kendi kaynagi olan mercandan
kopmasi anlam ina gelir.

sindaki bolgesinin kuru/etsiz olmasidir.

deyimi de yukaridaki

ifadesindeki manasi gozetilerek

sbylenm itir ki, diger evlerden kopuk
olan tek ev demektir.

/ Y-t-rn

: Kelimesi ocuun ergenlik

agina gelm eden once babasim kay4 j/Y e d u n
betmesini ifade eder. Diger eanhlarda ise, yavrunun annesini kaybetme : Kelimesi bildigim iz el demeksi anlamida kullamlir. Allah buyurur
tir. Onun da asli sbzciigudur. linki: 0

seni yetim bukii Araplar bu kelim enin ogulunda
lup da barindirmadi W i ? 9 3) /Duha
ve ' sozcuklerini kullanilirlar.
( 5 ). ...

_ .-

vezninde genelde *kail Diigkiine, yetim e ve esire seve

binda gelmektedir, ve gibi.

Ragip el-Isfahani

Bazilari : tipki ve ,gibidir

derler .
o g u lukalibinin
n d a>
vej
-Wormian kullanilir. Allah buyu
rur k i : ,
'
Hani bir topluluk
size
e l uzatmaya yeltenmiyti de 0 ,
-)Allah) onlarin e lle r in i sizden gek
miti. Allah 'tan korkun (5/M aide 1(

Onlarin yuruyecek ayaklari, tutacak

mi var? (7/Araf 195).

e lle ri,

A raplann ifadesi bu kelimenin aslimn vezninde oldugunu gostermektedir. deyimi bir

ki?inin eline vurmayi anlatir. Bu el
kelime bazen istidre yoluyla nimet
i in de kullanilir. Bu baglamda
dem ek bir k i ? c yardim etmek
anlam m a gelir.
Ayrica kelim esinin ? eklinde
bir 0 ulu daha vardir. Kimileri ise,
bunun ogulu ? eklindedir, derler.
Bu anlam da air ?oyle der:

475- Ciinkii onun iizerimde iyilik

ve emegi vardir. 5
3
Bazen ( el) kelimesi kontrol ve
mulkiyet anlam inda kullamlir. Sdz^elimi: denir ki, bu falana aittir anlam m a gelir. Allah buyurur
ki:

Ancak kadmlar veya nikah akdini

1325 ? a ir, Damura b. Dam^a e n -N c h>eli.

Bkz. Ebu Z e y d , Nevadir, s. 250; FarisT,
M.Halebiyyat, s. 30, lbn C in n i, Sirru
Sanaati'l-i'rab, 1,240. ibnManzur; Lisanu7Arab'Xa iir, e l-A a y a n isp e t e d im i tir ki,
bub ir h atad ir.
1192

elirtde bulunduran kimse bagiqlarsa

baqka (2/Bakara 237). A raplann:

adaletin iki eline dii$tii
sozii de bu anlamdadir.
kelimesi bazen ^ ^^ de
kull^mlir. Bu anlamda
denir ki ,falanin u ey/kii iizerinde
giicii vardir, Buna giiciim
yetmez. - ona big giiciim
yetmez anlamma gelir. Bu anlamda
$air ?oyle der:

,Yapabilecegin $eylereydnel -476

giiciiniin yetmedigi Lslersenin neyine.
1326

Zaman somutla?tirilarak bir ei

oldugu du?unulmii?tur. A raplann
ve zamamn eli ifadeleri
bu anlamdadir. airin a?agidaki
?-rinde kullamlan ruzgar da bu anlam
da el sahibi kabul edilm i?tir :
' -

477-... Yulari kuzey riizgarinin

elindedir . 1327
iinku, ruzgarin da bir ^oldugu du?unulmii?tur. Bundan dolayi
denmi?tir. Aym ?ekilde
denir bu bir i?e ba?lamak anlamina gelir . deyimi, ihsanda
bulunma/nimet verme anlamindadir.
Bunun ziddi olarak ifadesi ise,
eli siki/cimri olm ak manasini ta?ir.
Bu baglam da Allah buyurur ki:

1326ail
, Ali b. Gadiel-Ganevl. Bkz. FarisT,
M.Halebiyyat, s. 28; Kail, Email, 11,1^
1.
1327a
;LebTd. Bkz.Divan'I, s. 176.

Miifredat / K ur'an K av ram lan Sozliigii

''

Ya-

imdi sen onlarin dediklerine

hudiler, A lla h in e l i goksikidir, dediler. Soyledikleri soz sebebiyle onlarin

e lle r i baglansin ve lanete ugrasinlar!
Aksine A lla h in e lle r i agiktir, diledigi
gibi verir (5/M a id e 64).

sabret de k u v v e tli kulumuz D avudu

hatirla (38/Sad 7) ayetinde ge 9en
de kuvvet anlamina gelir.

d eyim i ise, bir

eyden elini 9 ekm ek/bir e yi birakmak anlam inda kullamlmiijtir.

Y iice A lla h in:

Hani seni Rfihu l-Kudiis (Cebrail)

de d e s te k le m i tim (5/M d id e 110)
sdzunde g e 9 en

ifadesi

senin elini giiqlendirdim, anlamindadir.

'

Artik kimselerin vay

haline ki, kendi e lle r iy le kitapyazarlar

da Artik vay -e lle r iy le yazdiklari yd
ziinden onlara (2/Bakara 79) ayetinde
g e 9 en

ifddesinde eylem in ellere

-nispet edilm esi, onlarin bunu uydur

duklarina dikkat ^ k m e l .tedir
Bu ^-

algalmig olduklari halde e ld e n cizye

verecekleri ?/ -gelinceye kadar sa
vagin (9/Tevbe 29) ayetinde ge 9en
-deyimi ise, enlarin kendi m esken
lerinde rahat ya amalari 9i -n kendi
lerine saglanan nim etler
iliginda
kar
bir
belirlenm
vergiyii egmLf
.bir halde vereceklerini anlatir
Ayetin dilbilimsel tahlilinde
ifadesi, gram er a 9isindan -konu
mundadir. Rim ileri ise, bu ifddenin
-anlami: Sizin ellerinizin nlarm el
lerinin iistunde oldugunu itiraf/kabul
ettikten; yani, boyun egmeye baglilik
gosterdikten sonra, dem ek oldugunu
soylem
tir
i.
deyimi de bir -
ii sag
imde yapmak manasini
lam
tair
bi.

dir ki, bu da onlarin bu sdzlerinde

ifadesi is^, birinin

ki
-dostu ve yardim cisi olmayi dile ge
nlam da A llahm dostlarina
tirir. Bu
:
-OnlarAllah 'in elleridir de
nir. Bu baglam da Allah buyurur ki:g (

:ehkiler 9 nde olduklarina dikkat

((

Bu, tipki

larin kendi agizlariyla uydurduklari

-sozlerdir (9 /T evb e 3 0 ) ayetinde so
-z iin, agizlarm a n isp et ed ilm esi gib i

)ekm ektedir .

Onlarin yiiriiyecek ayaklari, tutacakt

e lle r i, mi var? (7 /A raf 195) ve
' -Onlar e lle r vegdzlersa
hipleri idiler (38 /S a d 4 5 ) ayetlerinde
gen
e -}el) kelim eleri onlarda bulu
aret
nanetm
k uvvete
ektedir
i.

Her halde Sana bey at edenler ancak

Allah a bey at etmektedirler. Allah 'in
eli onlarin ellerinin iizerindedir (48/
Fetih 10). R esdlullahin eli, A llahin
eli say ild ^m a gore ve Resulun eli de
onlarin ellerinin dzerinde olduguna
gdre, A llahin eli de onlarin ellerinin
uzerinde olmaktadir.
1193

Ragip el-lsfah an i

Bu manayi -rivayet de destek

lem ektedir : '

Kulum bana nafilelerle, ben onu sevene kadar, yaklagir. Ben onu sevdigimde
ise, kendisiyle igittigi kulagi, kendisiyle gordiigii gozii, kendisiyle tuttugu e li
olurum.U2i
Y iice A lla h im

lanilan ifadede bd harfi

bigakla kestim ctim lesind ek i bd g ib

degil, aksine yani, kiliciyla
gikti cd m lesin deki bd gibidir, derler.
Buna gbre ayette g e en ifadenin manasi oy le olacaktir: O nu, d iin yevi ve
uhrevi iki n im etim le beraber yarattim; eger onlara kar i sorum lulugunu
yerine getirecek olursa, en biiyiik saadete kavu acaktir.

Biz onlar ifin

k u d r e tim iz in meydana gedrdiklerinden birtakim hayvanlaryaratmigiz da
onlara sahip bulunuyorlar (36/Y asin
71) VC."

Allah in ell onlarin ellerinin iizerindedir (48/F etih lb ) soziin de g e en

A lla h in ell, O nun yardnni, nim eti

t v iblisl 0 benim kudretim-

ve

leyarattigima secde etmene ne engel

oldu? dedi (38/Sad 7 5 ) ayetlerinde
ge en Allah in Eli (Elleri) ifddeleri,
A llahin yaratmayi bizzat yaptigini
ve bu yaratm anin ^ sizligi^le ancak onun tarafmdan yapilabilecegini ifade eder. Bu mana anlatilirken
ozellikle el kelimesinin kullanilm i
olmasi, zihnim izde bu anlamin canlandirilmasi
am acm a
yoneliktir.
iinkii bize gore, bir i i yapmanin en
mii^emmel araci bizzat kendi ellerimizdir. Bununla anlatilm ak istenen,
manayi zihnim izde canlandirm aktan
ibarettir. Yoksa, [insan eli ile A llahin
eli arasinda] bir benzerligi di inmemizi canlandirm ak degildir.

//' adam v e becerikli kadin anlam ina

Kimileri ise, ifadesinin m^nasi,

^
igin segtigim nimetimle
onlariyarattim demektir, burada kul-

328 Bkz. Buhari, RikaklBabu t-Tevadu ' XI. 341

HadisNo: 6502.
1194

Y iice A lla h in:

ve kuvvetidir. B u anlam da

' denm ektedir ki, becerik-

gelir.
)te yandan Y iice A lla h in:
Ne za-

man ki, ellerine kiragi dugiiruldii

(yaptiklarina pigman oldnlar), zaman sapitmig olduklarim gordiiler
(7 /A raf 149) sbzdndeki

^^

i^dde is^, pigman oldular demektir.

U zdntiiden

yanip

tutu an,

bundan

dolayi elini avucunu o v u turup duran

adainin h ^ in i anlatm ak

ve ifddeleri kullanihr.
B u tipki Y iice A lja h in:>^4? s

Derken
served yok edildi. Bunun iizerine baginayaptigi masraflara kargi ellerini
ovugturmaya bagladi. (1 8 /K e h f 42)

sbzii gibidir.
. onlar ellerini agizlarina koydular (14/ibrahim
9) ayetinde sb z konusu olan ise,

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

onlarin kabul etmeleri istenen hakki

kabul etmekten ka tiklanni ve buna
yana?madiklarim anlatmaktadir. Bu
anlam da denir ki, durdu
ve cevap vermedi manasini ta?ir.

kurbani kesin ve giicunuzun yettigi

K urani okuyun anlamlanna i?aret
eder.

Kimileri ise, bu dyette ge en

ifadenin, peygam berlerin ellerini
agizlarina geri evirdiler, yani: ^maklarinizi agizlarinizin iizerine
koyun ve susun, dediler. Bazilari da:
A llahm nim etlerini, yalan saymak
suretiyle, agizlariyla inkar ettiler manasma gelir, demi?lerdir.

yaptigmi anlatir. Ayni flilin

? eklindeki kullanim i, bir ip kolaylaprdim ve hazirladim demektir.

* !-$- /

Yine kolayhk anlam inda

denir ki bu kadinin kolay dogum

Allah buyurur ki:

And olsun bizKur an ,I
ogiit almak igin k o la y la p ir d ik . Ogiit
alan yok mudur? (54/K am er 17),
Biz Kur 'an / senin dilin
iizere k o l a y l a p i r d i k ki (19/M eryem
97).
kelimesi, kolay
olan,
kolaylik anlam m a gelir. Allah buyu
rur ki:
Biz onu en k o la y
yola m u v a f f a k kilacagiz (92/Leyl 7),
Onu da en yola

: Kelimesi, zorlugun ziddi

olan kolaylik demektir. Bu baglamda
Allah buyurur ki:
Allah size k o la y lik diler
2) / // /B akara 185);
Allah / /> giigliikten
sonra bir k o la y lik yaratacaktir (65/
Talak 7 ) ; Biz ona
dunyada k o la y lik gosterir iglere
kogmayiz (18/K chf 88);
Derken bir k o la y lik la akanlara (51/
Zariyat 3).

Ayni kbkten ve fiilleri

kolayla?mayi ifade eder. Bu anlaipda
Allah buyurur ki:
Eger bunlardan alikonursamz, zaman k o la y in iz a g e le n bir
kurban gonderin. (2/Bakara 196).

Onun
K ura n dan kolayiniza geldigi
okuyun (73/Miizzemmil
ayetlerindeki fiili, hazir

igin
ka20)
olan

h a z ir la r iz (92/Leyl

); bu d^ette
ge en ifadesi, -her ne kadar
kolayla?tirma anlam inda kullamlmi?
ise de- Ydce A llahm:
Bunlari acikli bir azapla miijdele' (3/
Al-i im ran 21) soziinde ge en
onlari miijdele deyimi gibidir.
: Kelimeleri de kolay
olam bildirir. Allah buyurur ki:
o zaman da onlara y u m u a k /tatli) bir soz soyle (17/isrd 28).
: Sozciigii, az olan ?eyler i in

de

kullanilir

Yiice A llahin:4

^
Ona azab
iki kat katlanir. Bu Allah'a gore gok
k o la y d ir (33/Ahzab 30);
1195

Ra^ ip e l - I s f a h a n i

Hig giiphe yok ki bunlar Allah a

pek k o la y d ir (22/Hac ^ sozlerinde (
laylik)
eni, birinci
anlamda
ge
(k
'

jA m a
onunla da p ek a z duracaklardi 33)/
A h z ^ 14)eni
ayetinde
ise, ikinci
ge
ey) anlam inda kullam lm
ztir
^(
i.

ve kelimeleri zenginligi
ifade eder. Bu anlam daA llah buyurur
ki : Eger

borglu darlik igindeyse, ona odeme

.k o la y lig in a kadar bir sure tamyin
Bakara280
/ 2 ( (.
) sol) ise
, -)sag) kelim esi

esre ile

idir. Kimileri
nin bu
karde
^el
me^
eklinde kullanir.

bir
-eyin hafif olan ayakla
.rim dile getirir

Kolay bir kazan

-yolu

olan ku
m ar dem ek olan de -kokun
den gelmektertir -

Bir
-eyde umudun tiikenme
sini anlatir. Bu anlam da ve
denir. Tipki ve ile
ve flilleri gibi. Bu baglamda
oyle
Yiice
buyurur
Allan:
Ye zaman ki, onlar, onu
kurtarmaktan lim it k e s tile r , zaman
fisildagarak oradan Iizaklagtilar 12)/
'
' ,
Nihayet
-peygamberleri lim it k e s e c e k h a le ge
lince (12/Y usuf 10 (.

-Kafirler, mezarlik halkin

dan nasil iim id i k e s m i$ s e , onlar da
'

1196

D eniyor ki: Son ayette ge en

( umudunu kesmediler mi?)
cdmlesi, bilm ediler mi (bilmeleri
gerekm ez miydi)? demektir. Burada Yuce Allah, onlarm sozlerindeki
umutsuzluk, ilimden kaynaklaniyor
demek istem em itir. O em ek istedigi, iman edenlerin, kafirlerin imana
geleceginden um ut kesmeleri, bu
umutsuzlugun bizzat onlarin iman
etmediklerini ogrenmelerinden sonra
olabilecegidir. O yleyse, iman edenlerin, kafirlerin imamndan umut kesmeleri, onlarin bunu bizzat ogrendiklerini gosterir.

/Y -k - n

Y-e-s/

ahiretten oyle iimidi kesmilerdi (60/

Miimtehine 13); giiphesiz iimitsiz ve nankor bir kimse olur
(11/Hdd 9 ) ; ' ( .... iman
edenler, kafirlerden limit kesip daha
anlamaddar mi ki, (13/R ad 3 1 ).

: Kelimesi, marifet, dirdyet

ve benzeri kelimelerin ta idigi anlamin ustunde bir bilme derecesidir.

Bilmeyi nitelem ek kullanilir.
Onun in denir fakat

denmez. Yani yakin, hiikmiin

degimezligi ile beraber olan anlayi
dinginligidir. Allah buyurur ki:
Hayir! Eger kesin

bilgi de bilseniz, (102/Tekasiir 5);

Sonra, yemin olsun ki,
cehennemi yakin gdziiyle jgoreceksiniz ( 02/Tel^stir 7);
Kesin gergek budur igte (56/Vakia

M iif red at / K ur'an K avram lari Sbzliigii

95). Yakinin dereceleri arasinda bir ok fark vardir ki, onlar burada degil,
baka kitaplarda ele alinir.
Fiil olarak ve denir, A1lah buyurur ki:
Yalniz bir zandan ibarettir
samyoruz; bu hususta k e s in birbilgimizyok, derdiniz (45/Cdsye 32);

leyip bak as ni hedeflem em ektir.

'ise, yaban giivercininden daha
kii ijk ^
bir ku tiiriidiir.

isim le ehri de adlandirilm itir.

K e s in in a n a n la r

igin, yeryiizunde nige ibretler vardir

(51/Zariyat 20); 4 ^
Gergekten d e y a k i n e e r m e k (hakikati
bilmek) isteyen birkavim [gin biz mucizeleri gok agik segik gosterdik (21
B a k a ra ll8 ).
Yiice A llahm: Onu
k e s in o la r a k oldiirmediler (4/Nisa
157) sbziinde ge en kelimesi, onu
kesin bildikleri bir gekilde oldiirmediler; aksine, tahmine ve kuruntuya
dayali olarak oldurdiiklerine karar
verdiler, demektir.

da bir kadin ismidir. Ayni

/ -
:

Sozciigu niin asli, b ild igim iz

sag el demektir. A lla h in bir sifati

olarak k ullam lm asi, tipki A llah hakkinda el k elim esin in k ullam lm asi gibidir (39/Z iim er 67 ). B rada ozellik le k e lim e sin in ,

Allah ,I hakkiyla takdir

edemediler. Halbuki biitiin yer kiyametgiinii 0 nun avucundadir. Gdkler
de onun sag elinde toplanmigtir (3 9 /

Ztimer 6^) ayetin d e ise, yerin onun

kabzasinda

oldugunun

belirtilm e-

sinin hikm etini izah etm ek, bundan

sonra yazm ayi dii iindugiim iiz kita-

/ Y -m -m

bin alanina girer.

:

: Kelimesi, deniz demektir. A1-

lah buyprur ki: .

Musa nin

Onlar:

Siz bize (ugurlu gorunerek) sagdan

gelir dururdunuz, derler (37/S affat
28). Yani, hakkin g eld ig i ybnden

anasina Onu emzir, kendisine zarar

geleceginden kaygilandiginda onu
d e n iz e birakiver, diye bildirdik (28/
Kasas 7).

b ize geliyor v e bizi ondan saptiriyor-

ve fiilleri, kastetmeyi ifade eder. Bu anlam da Allah

buyurur ki: zaman
tertemiz bir toprak ile te y e m m iim
e d in (4/Nisd 43).

raf ederdik. A yette sozii ed ilen ce-

ifadesi, belli bir k i i hedef-

K im ileri de, ayetin anlam i: B iz

d u n u z . 6
kuvvetle
alirdik (69/H ak ka 4 5). Yani, b iz onu
bundan alikoyar v e kendisini bertazalandirm a sag elle tutm a/yakalam a
eklinde v erilm i tir. T ipki, falanin

elinden tut da, hicivden uzak dursun

soziin deki gibidir.

1197

Ragip el-Isfahani

onun en onemli uzuvlarindan ve en

degerli yeteneginden tutup onu bundan vaz ge iririz, der.
Yiice A llahin:

S a g in adamlari, nedir
s a g in adamlari! (56/V akia 27) sozii,
saadet ve bereketlere m ahzar olan ki?ileri anlatir. Bu da, insanlarin genelde hayir ve bereketi sag ile, kotiiliik
ve ugursuzlugu sol 1 ^ifdde etmeleri
esasina gore soylenmi?tir. kelimesi, ayni zam anda bereket ve saadet
i in de ^ullamlir. Yiice A llahm :^ ^
. Eger 0, s a g ashabindan ise, (56/V akia 90)
Sana s a g ashabindan

selaml (56/V akia 91) sozii de bu anlamdadir.

sen hakikaten kendilerine emrettigin

-takdirde mutlaka savaga gikacaklari
na dair, en a g i r y e m i n l e r i ile Allah a
y e m in ettiler (24/N u r 5 3 ( ;
- yd&^Allah, s iz iy e m in le r in iz
d e bilmeyerek ettiginiz y e m in le r d e n
sorumlu tutmaz, (2/B akara 2 2 5 (;

478- $erefigin bir sancak

kaldirildiginda

Arabe [kabilesi] onu sevingle

tutar. 1329
Yemin etmede kullamlan
(sag el) sozciigii, elin istiare yoluyla
kullamlmasidir. Bu, sozle?en, yemin
eden vb gibi ki?ilerin sag ellerini
kullanmalarindandir. Allah buyurur
ki: Yoksa, elinizde tarafimizdan verilmig,
kiyamet giiniine kadar gegerli k e s in
s o z le r mi var? (68/K alem ,39);t>^j
Otekiler,

-.

Eger verdikleri sozden sonra y e m in le r in i bozar ve dininize dil uzatirlarsa, kufiir onciilerini hemen oldiiriin.
Qunku onlarin y e m i n l e r i yoktur. Ola
ki, vazgegerler (9/T evb e 12).
Araplarin d eyim i, yem in
k elim esin in A llah adm a m u za fo lm a SI,

yem inin A lla h m adiyla yap ild igi-

m anlatir.

'
-

Ayni ?ekilde

ifadesi,

ki?inin k en d isiyle azatlik antla?masi

yaptigi k olesi anlam mdadir. Araplarin d eyim i, elim d e anlam m a
gelen

soziinden daha etkili ve

daha b elig /g ii lii bir ifadedir.

B u n ed en le Y iice A llah:
.

.* E lle r in iz in a ltin d a b u -

miikatebe yapmak isteyenlerle, eger kendilerinde bir iyilik

goriiyorsaniz, miikatebe yapin (2 4 /
lu n a n la r d a n

Nur 3 3 ) buyurmu?tur.
H z. Peygam ber d e :

K&Hacer-i Esved, Allah in s a g elidir.

1330 Yani,

H acer-i E sved ile, A lla h a

yakla?tiran saadet eld e cdilir.

1329 ?air, e-?emmah. BkDivan'

z. 1, s. 336;
Isfahan, Egani, Vlll, 97; R^ib, elMuhddaratu 'l-Udeba, , 142.
1198

1330Bkz. Hakim, Miistedrek, 1, 457; SuyutTelFethul-Kebh: II, 79.

Miifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

kelim esinden, hayir/bereket

demek olan sozciigii tiiretilm i.tir

Bu anlam da diizgiin
karakterli adamdir deyimi kullam lir .

ise, sag taraf dem ektir .

dostlngun ve higbir gefaatin biilunmadigi bir g iin gelmeden once, size

verdigimiz rizklardan Allah yolunda
harcayin (2/B akara 254) ve buna
benzer diger ayetler.
Y uce A lla h in:

Y-n-a/

Ozellikle

bitkilerin meyveleri[
tiginda ipkullam
olgunla
yeti
l^n[
fiil
, formlarla ifade edilir :

A llah in onlara 0 zam anda verdigi

nim etler dolayisiyla 0 gdnlere sayginlik kazandirm asini anlatir.
A llah buyurur :

ibn ishak, dyetteki fiilini

eklinde
tur.okum
Bu da
u;
kelim esinin
,oguludur. M anasi ise
kin, ergenlige
mi
yula
eti
k i
-i de
m ektir .

Y -v-m/

: -Zaman olarak giineijin dog

si ile batm^si arasm da^i sureyi^ ^

-ifdde eder. ^ im i zaman da, shre dik
kate alinm aksizin herhangi bir zaman
dilimini anlatir. Bu anlam da Allah
buyurur k)
i : '
,Iki toplumim kargilagtigi giin
,iginizden yiiz gevirip gidenler varya
Al-i im ran155
/ 3( (
giin Allah 'a teslim bayragini
gekerler, Nahl/6 7 (;

De ki: Sizyeri
iki g iin d e yaratani gergekten inkar
edip duracak misiniz? (41/Fussilet

9). Bu ayette ge en yerin yaratildigi

iki giiniin ne oldugu konusundaki incelem e ise, bu kitabm konusu diinda
kalir.
B azen, bu
birle ir ve

kelim esinin lafzina izaFe edilm esi,

Allah buyurur ki : '

Bnnlar nteyveye durduklari
zaman meyvelerinin olgunlagmasina
bakin! (6/E nam 9 9 (.

Onlara A lla h in (felaket) g iin le r in i

hatirlat (14/ibrahim 5) sozijnde

kelim esi edati ile

ekline girer. M esela:

igte o giin pek

zorlit bir g i in d iir (74/M dddessir 9)

ayetinde oldugu gibi.
Bu ekilde bazen m u rap bazen
m ebni halde gelir. M ebni olarak geldiginde edatina m u z a f kabul edilir.

a -j/Y a -sin

: B ir goriie gore ey insan

d^m e^tir. D ogrusu, bu ( yd) ve

(sin) harfleri d ^ e r surelerin bainda

yer alan harfler gibi birer harftir.
harfi, nida harflerinden biridir.

Uzaktakilere seslenm ek i in kullamlir.

Kendisinde higbir alig verifm, higbir

A llaha seslenm ek i in eklinde

119

Ragip el-Isfahani

kullamldiginda ise, seslenen kiinin

yardimi ^ desteginden azak
oldugunu duundiigiine dikkat eker.

Ya Harfinin Sonu

El-Mitfreddt

tamamlandi;

A llaha hamd ^.

1200

u f r e d a t in

B a v u r u la n

T a h k ik in d e

K a y n a k

E s e r le r

Aa, Divan, aru Sadir, Beyrut baskisi.

Kabave, M iiessesetur-Risale,
Beyrut baskisi.

Abdulbaki, M. Fuad, el-Mu cemu 7Mufehres li-Elfazi l-Kur ani /Kerim,

D arul-KutiibilIlmiyye, Beyrut.

Ahmed b. Hanbel, ez-Zuhd, D arulK utiibil-ilm iyye, Beyrut.

Ahmed b. Hanbel, Miisned, elM ektebul-islarm, B eiru t bas-

Abdurrazzak, el-Musannef, thk. Habib Abdurrahman el-Azeml,

el-M ektebul-islam i,
Beyrut
baskisi.

Ahtal, Divan , takdim: Mehdi M.

N asiruddm , D arul-K iitubilIlmiyye, Beyrut.

Abi, Nesru 'd-Durr, thk. Ali Eurene, el-H eyetul-M isriyyetulAmme 1il-Kit5h-

Ali b. Ebi Talib (mensub), Nehcu 7Belaga, thk. M. Abduh, elh ^ k te b e tu l- abiyye, Beyrut.

Accac, Divan, thk. Abdulhaflz esSatali, Dimak.

Ali b. Ebi Talib, Divan, derleyen:

N uaym Zerzur, D ^ u l-Bdz,
^/le^ketul- ^ h ^ e rr e ^ e .

Acluni, Ke$fu l-Hafa, Daru ih y aitT urasil-Arabi.

Adiy b. Er-Rika, Divan, thk. e$ erif Abdullah el-Huseyni,
M ekketul-Miikerrem.
Adiy b. Zeyd, Divan, thk. M. C e b b ^
el-M uaybid, Bagdad.

A lkam etul-Fahl, Divan, thk. Deriyye el-Hatib ^e Lutfi es-Sakkal,

Hal^b.
Alusi, Tefsiru R u h il-Meani,
ih y ait-T urasil-Arabi.

Ahfe , Meani 'l-Kur 'an, thk. Dr. Fdiz

Faris, Kiiveyt.

Amidi, el-Mu 'telef ve 'l-Muhtelef,

D arul-K iitubil-ilm iyye, Beyrut.

A hfe u s-Sagir, el-ihtiyareyn, thk. D.

Amidi, el-Miivazene, thk.

Muhyid1201

Ragip el-lsfah an i

din Abdulham id, -B z.

Amir b. Et-Tefeyl, Divan, Daru Sadir,
Beyrut baskisi.
Amtara b. eddad, Divan, Daru Sadir,
Beyrut baskisi.
Askeri, Divanii l-Meani, Me Divan,
M ektebetul-Endultis, Bagdad.

M emun.
Bakillani, i ca zu l-K u ran, thk. esSeyyid A hm ed Sakr, D arulKutiibil-Ilmiyye.
Batleyusi, el-Farku Beyne j-Hurufi /Hamse, thk. Abdullah en-Nasir,
D arul-M emun.
Batleyusi, el-Muselles f i l-Luga, thk.
Salah M ehdi Fertusi, Bagdad.

Askeri, Ebu Hilal, es-Sinaateyn, thk.

M ufidK am ha,D arul-KutiibilIlmiyye, Beyrut. (ayrica thk.
Ali el-Becavi ve M. F.hfil-F a d l
Ibrahim, Misir).

Begavi, erhu s-Siinne, thk. uayb

Ernaut ve Ziiheyr >avi, elM ektebul-Islami,

Askeri, el-Mesun f i l-Edeb, Abdiisselam Harun, M ektebetulHanci.

Bekri, Faslu l-Mekal erhu K itabilEmsal, thk. Dr. ihsan Abbas ve

A bddlm ecid Abidin, Beyrut.

AsmaiSegkisi, el-Asmaiyyat, thk. Abdusselam Harun-Ahm ed akir,

Beyrut baskisi.

Bekri, Simtu l-Leali , thk. Abdulaziz el-M eym eni, D arul-Hadis,

Beyrut baskisi.

Asmai, igtikaku l-Esma, thk. D. Ramazan ve . Salahattin, Kahire.

Belevi, Kitabu E lif Ba , A lem ulKiitiib.

Bacuri, Serhli Cevhereti t-Tevhid,

Ddrul-K dtdbil-ilm iyye, Beyrut.

B eyanul-Hakk
en-Neysaburi,
Vadhu l-Beyan MiigkildtilK itran, thk. Safvan Davudi,
D arul-Kalem, Dima?k.

Bacuri, bjerhu s-Siillem f i l-Mantik,

M ustafa el-Babi el-Halebi, Ml-

Beyheki, el-Esma v e s -Sifat, D arulK iitubil-Arabi, Beyrut.

Bagdadi,
Abdulkadir,
el-Farku
Beyne l-Firak, thk. M uhyiddin
A bdulham id, Beyrut baskisi.

Beyheki,
ez-Ziihdii l-Kebir,
M u e s s e s e t u l - K i i t u b i sSekafiye, Beyrut.

Bagdadi, Hazanetu j-Edeb, thk. Abdusselam Harun, M ektebetulHanci, Kahire.

Bikdi, Nazmu d-D urarfi Tenasiibi /Ayi v e s-Siiver, i?raf: es-Seyyic

erefuddin Ahmed, Kiiltur Bakanligi, Hind.

Bagdadi, erhu Ebyati M ugnilLebib, rhk. Abdiilaziz Rebah

ve A hm ed Dakkdk, D arul-

Bi?r b. Ebi Hazim, Divan, thk. D.

Izzet Hasan, Kultiir Bakanligi,
Dima?k.

1202

Brockelman, Tarihu l-Edebi l-Arabi,

terc. A ratirmaci bir heyet,
D arul-Mearif.
Bursevi, Tefsiru R u h il-Beyan, Daru
ih y ait-T urasil-Arabi.
Cahiz, el-Beyan v e t-Tebyin, D arulFikr.
Cahiz, el-Hayevan, thk. Abdusselam
Harun, Daru ih y ait-TurasilArabi.

K iraatil-Erbea Ager, thk. EdD abba, M isir baskisi.

Divanu l-Hiizeliyyin,
Kavmiyye, Misir.

D arul-

Dureyd b. es-Simm e, Divan, thk. M.

Hayr el-Bikai, D im ak.
Ebu el-Farisi,
el-Mesailu 7Askeriyyat, thk. Dr. M. e-
atir, Kahire.
Ebu

el-Farisi, el-Mesailu
Adudiyyat, thk.
Dr. elM ensuri, Beyrut baskisi.

Ebu

Divan, erhu Mehdi M.

N asiruudin, D arul-K iitubilIlmiyye, Beyrut.

Ali el-Farisi, el-Mesailu 7Basriyyat, thk.

Dr. Halil
Hendavi, D arul-Kalem, m ak.

Cessas, Ahkamu l-Kur an, D arulKiitiibil-Arabi, Beyrut.

Ebu Ah el-Fdr$i, et-Tekmile, thk.

K azim ul-M ercan, el-Mavsil.

Cevaliki,
erhu
E debil-Katib,
D arul-K itabil-Arabi, Beyrut.

EbuA liel-K ali, el-Bari f i 'l-Luga, thk.

Ha im et-Taan, M ektebetun-

Carudi, el-Miinteka.
Cerai,
Tuhfetu r-Rdkii s-Sacid,
Tabu l-M ektebil-islami.
Cerir,

Cevheri, es-Sihah, thk.

Ahmed
A bdulgafur Attar, Ddrul-Ilm
lil-M elayin, Beyrut baskisi

Nahda, Bagdad.
Ebu

Curcani, el-MiintehabminKinayati
Udeba,
D arul-KutiibilIlm iyye, Beyrut.
Curcani,
el-Vesata
Beyne 7Mutenebbi ve Husumihi, thk.
M. E bdl-Fadl ibrahim ve
el-Becavi, Beyrut baskisi.

Am r e-eybani, Kitabu 7Cim, thk. Dr. Abdulkerim elAzbavi, Abdulalim et-Tahavi,

M ecm au l-L u g atil-A rabiyye,
Misir.

Ebu Davud, el-Merasil, thk. uayb

el-Ernaut, D arur-Risale.
Ebu Davud, Stinen, Dabt: M uhyiddin
Abdulham id, Beyrut.

Davudi,
Tabakatu l-Mufessirin,
D arul-K iitubil-ilm ivve, Bevrut.

Ebu Flatim es-Sicistani, Kitabu nNahl, thk.

Dr. Ibrahim esSamerrai, M uessesetur-Risale.

Demiri, Hayatu l-Hayevani l-Kiibra,

Tabu Misir.

Ebu

Dimyati, ithafu Fudalai l-Begerfi 7-

Hayyan et-Tevhidi, el-imta

ve l-Muanese, D arul-Hayat,
Beyrut baskisi.
1203

Ragip el-Isfahani

Ebu Hayyan et-Tevhidi, es-Sadaka

ve s-Sidk, thk. Ali Miitevelli
Salah, Misir.

Ebu Ubeyde, Kitabu l-Hayl, iraf:

es-Seyyid ercfuddm Ahmed,
Haydarabad / Hind.

Hayyan,
el-Bahrul-Muhit,
D arul-Fik, Beyrut baskisi.

Ebu Ubeyde, Mecazu l-Kur an, thk.

. Fuad Sezgin, M tiesseseturRisale.

Ebu

Ebu Hayyan, irtiafu d-Darab min

Lisanil-Arab, thk. M ustafa enNem m as, Tabu Misir.
Ebu

Hayyan, Tezkiratu n-Nuhat,

thk.
A fif
Abdurrahman,
M tiessesetur-Rs&le.

Ebu M usa el-lsfahani, el-Mecmuu 7Mugis

Garibeyi l-Kur ani
v e l-Hadis, UmmiiM-Kura Universitesi Yay. Mekke-i Mtikerreme.
Ebti

Niivas,
Divan,
tashih:
A bdulm ecid el-azzdll, D arulK itabil-Arabi.

Ebu Temmam, el-Vahiyyat, thk. Abdtilaziz el-M eym eni, D arulMearif.

Ebu Temmam, Nekaidu Cerir ve 7Ahtal, B e iru t baskisi
Ebu

Ubeyd El-Bekri, et-Tenbih

Ala Evhami 1-Kali f i Emalihi,
D arul-Afak, Beyrut baskisi

Ebu Ubeyd, el-Emsal, Abdulmecid

K atam i ,
C am iatul-M elik
Abdulaziz,
M ekketulM iikerreme.

Ebu Zeyd et-Tai, Divanu Ebu Zeyd,

uara Islam iyyun thk. Nuri
H am udil-Kaysi,
D arulKiitiib.
Ebu Zeyd, en-Nevadir, thk. M. Abdulkadir Ahmed, el-M ektebetula biyye, Beyrut baskisi
Ebhl-Esved ed-Diieli, Divan, thk.
M. Hasan Al-i Yasin, Beyrut
baskisi
Ebul-Ferac b.
El-Huseyn
elBasri,
Hamasetu l-Basriyye,
thk. M uhtarud-Din Ahmed,
A lem ul-Kuttib.
Ebul-Leys es-Sem erkandi, Bahru 7Ulum f i t-Tefsir, thk. Abdurrahim ez-Zakka, Bagdad.
Eccac, Meani l-Kur an, thk. Dr. Abduleelil elebi, A lem ul-Kutiib,
Beyrut baskisi

El-Emali $-eceriyye,
D arulM arife, Beyrut baskisi.
Emir, Haiyetu l-Emir Ala M ugnilLebib, Tabu M ektebeti Isa elBabi el-Halebi.

Ebu Ubeyd, el-Garibu 'l-Musannef,

Zahiriyye yazmasi.

Esterabadi, Radiy, erhu 'l-Kafiye,

Beyrut baskisi.

Ebu Ubeyd, Garibu l-Hadis, Miirakaba: . M. A bdulmuln Han,

Daru Ihyait-Turas.

Emiinm, M enarul-Hiida f i l-Vakfi

ve 'l-ibtida, Beyrut baskisi, Kahire.

1204

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigii

E?nandani, M eanig-i , thk.

Saldh el-M uncid, Dima?k.

Dr.

M. Ali Sultani, M iiesseseturRisale.

Evs b. Hacer, Divan, M. Y usufN ecm ,

Daru Sadir.

Haci Halife, Kegfu'z -Zunun, Tipki

Basim, Beyrut baskisi.

Ezheri, Tehzibu 'l-Luga, t^k. M.

en-Neccdr ve kardeleri, Tabu
M isir

Haddadi, el-Medhal li-llmi Tefsiri

Kitabillah, thk. Safvan Davudi,
D arul-Kalem, Dima?k.

Farisi, el-Hucce li 'l-Kurrai s -Seb a,

thk. el-K ahveci ve karde?leri,
D arul-M emun, Dima?k.

Hafaci, Nesimti r-Riyad$erhu g-ifa,

D arul-K utiibil-Arabi.

Farisi, id a h u g-ir, thk. Halil

Hendavi, D arul-Kalem, Dim^?k.
Farki, el-ifsah
erhi Ebyat
Mugkileti j-i'rab, thk. Said elEfgani, M iiessesetur-Risale.
Ferezdak, Divan, thk. M. el-Afur,
D arul-K utubil-ilm iyye, Beyrut; ve M isir basimi.
Ferra, M eani'l-K uran, thk. M. Yusu f Necati, M. A h en-Neccdr,
D arul-K utiibil-Misriyye.
Feyruzabadi, Besairu Z evit-Temyiz
Letaifi K itabil-Aziz, thk. M.
Ali en-Neccar, el-M ektebetulilmiyye.
Feyruzabadi,
el-Kamusu j-Muh.it,
Ddrul-Fikr,
M iiesseseturRisale.
Gandecdni, Esmau H aylil-Arab ve
Ensabuha ve Fursanuha, thk.
M. ] Sultdni, Miies. Risale.
Gazzali, el-Maksadu l-Esna erhu
E sm ail-Hiisnd, Beyrut baskiSI
Gandecani,

Ferhatu l-Edeb,

thk.

Hakim, el-Mustedrek aid s-Sahihayn,

tipki basim, Beyrut.
Halil, el-Ayn, thk. Dr. M ehdi elM ahzumi, Dr. Ibrahim esSamerrai, Bagdad.
Hamid b. Sevr, Divan, Abdiilaziz elM eym eni yapim i, Misir.
Hansa, Divan, Daru Sadir, Beyrut
baskisi.
Harbi, Garibu l-Hadis, thk. Suleyman b. ibrahim el-Amir,
U m m ul-Kura
iiniversitesi,
Mekke.
Hassan b. Sabit, Divan, Daru Sadir,
Divan m Serhi de Daru Sadir.
Hatemi,
Hilyetu j-M uhadara
Sinaatig-ir, thk. D. C afer
el-Kettani, Tabu l-Irak.
Hatib, Tarihu Bagdad, D arulK iitubil-Ilm iyye, Beyrut.
Hattabi, Garibu l-Hadis, thk. Abdulkerim A zbavi, U m m ul-Kura
iiniversitesi, Mekke.
Hattabi,
Mealimu s-Siinen,
elM ektebetul-ilm iyye, Beyrut
baskisi
Haydere, Kegfu l-Miigkil f l n-Nahv,
1205

Ragip el-Isfahani

thk. Dr. Hadi Atiyye Matar,

EvkafB akanligi, Bagdad.
Ha^l, el-Cumel f i n-Nahv, thk. D.
Kabave, M tiessesetur-Risle.
Herevt, el-Ezhiyye min Meani 7Huruf, thk. A bdul-Muin elM eluhl, -M ecm aul-LugatilA rabiyye- Dima?k.
Herevi, el-Lamat, thk. Yahya Ulvan
el-Beldavi, M ektebetul-Feldh.
Himyeri, em sul-Ulum ve Devau
Kelami 'l-Arab mine l-Kiilum,
A lem uL-Kiitub, Beyrut baskisi.
Husari, Zehrii i-Addb, zapt: Dr. ^ek i
M ubarek, D arul-Cil.
H utaye, Divan, ib n u s-Sikkit erhiyle beraber, thk. N u man M.
Taha, M ektebetul-Hanci, Ml-

Risale.
ibn Akil, erhu ibn Akil li-Elfiye ibn
Malik, thk. M uhyiddin Abdulhamid, Ddru Ihyait-TurasilArabi.
ibn

Arrak el-Kinani, Tenzihu $eriati l-Merfua,

D arulK utubil-ilm iyye, Beyrut.

ibn

Berri, evdhidu l-iydah, thk.

Dr. Ubeyd Mu$tafa Dervi,
M ecm aul-Luga, Kahire.

ibn Cinni, el-Hasais, thk. M. Ali enNeccar, D arul-Huda, Beyrut

baskisi
ibn Cinn!, el-Lum a f i l-Arabiyye,
thk.
Hamid
el-Miimin,
C em iyyetul-M unteda
elEref, Necef.

Isfahani, el-Egani, M ektebeturRiyadil-Hadise.

ibn Cinni, el-Mebhec Tefsiri Esmai uarail-Hamdse, thk. Dr.

Halil Hendavi, D arul-Kalem,
Dimak.

ibn Abdi Rabbih, el-Ikdu 'l-Ferid,

thk. M. Said el-Uryan, D arulFikr.

ibn Cinni, el-Musanrief, thk. ibrahim

M ustafa, A bdullah Emin, Mustafa el-Babi el-Halebi.

ibn A bdil-Berr, Behcetu i-Mecalis,

thk. Miirsi el-H^vll, D arulKutiibil-Ilm iyye, Beyrut.

ibn Cinni, Sirru Sinaatil-i'rdb, thk.

Halil Hendavi, D 3arul-Kalem,
Dima$k.

ibn

A bdil-Berr,
Camiu'l-Ulum
v e l-Hikem, D arul-K iitubilIlmiyye.

ibn

Davud el-Isfaham , ez-Zehre,

thk.
ibrahim
es-Sdm err^,
M ektebetul-Menar.

ibn

A bdil-Berr,
el-lstiab,
M ektebetur-R iyadil-Hadise.

ibn

ibn

Adlan, el-lntihab
Ebyat
Mii$kileti 'l-i 'rab, thk. H ^im
ed-Dam in,
M iiessesetur-

D eresteveyh, Kitabu i-Kitab,

thk. Dr. ibrahim e s - S ^ e r r ^ ,
Kiiveyt.

ibn

Deresteveyh, Tashihu l-Fasih,

thk. Abdullah el-Ceburi, Tabu

1206

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

Hadise.

Bagdad.
ibn Durevd. el-Cemhera f i l-Lusa ,
Tabu l-Hind.

ibn

Hacer, Fethu l-Bdri bi-$erhi

Sahihil-Buhdri,
D arulMarife.

ibn Dtireyd, el-igtikak, tltk. Abdusselam Harun, D arul-Mesire,

Beyrut baskisi.

ibn Hacer, Lisdnul-Mizdn , D arulFikr, Beyrut baskisi.

ibn Dtireyd, el-Melahin, thk.

him Efti , D aru l-Baz.

ibra-

ibn Hacer, Taknbu t-Tehzib, thk. M.

Avame, D arur-Reid, Suriya.

ibn Dureys, eZ-Afwcteba, D arul-Fikr,

Beyrut baskisi.

ibn Haldun, Tdrihu ibn Haldun, Miiessesetu Cental lit-Tibaa ven-

ibn Ebi Hatim, Tefsir, thk. U m m ulKurd Cniversitesinden bazi incelemeciler, M ektebetud-Ddr,
Medine.
ibn Ebi eybe, el-Musannef, takdim:
Kemal el-Hut, M ektebetulUlum
v e l-Hikem,
elM edinetul-M unevvera.
ibn

Ebi
Usaybia,
Uyunu 7Enbd
Tabakati 'l-Etibba,
M ektebetul-Hayat,
Beyrut

ibn

ibn Haleveyh, / 'rdbu Selasine Suretin

mine i-K u r an,
M ektebetu
Hildl, Beyrut baskisi
ibn Hallikan, Vefeyatu 'l-A y an, thk.
Dr. ihsan Abbas, Daru Sadir.
ibn H ibban ,Ravdatu 'l-Ukala, D arulK iitubil-Ilmiyye, Beyrut.
ibn

baskisi.
ibn Fdris, el-Miicmel fi l-Luga, thk.
Zdheyr Sultan, M iiesseseturRisdle.
ibn Faris, es-Sahibi f i F ikhil-Luga,
thk. Es-Seyyid Ahmed Sakr,
Isa el-Babi el-Halebi.
ibn Faris, Miitehayyeru ,l-Elfaz, thk.
Hilal Naci, B ^ d d d .
ibn Habib, el-Miinemmak, thk. Hur?id
Ahmed, A lem ul-Kiitub.
ibn Habib, Ukalau l-Mecamn, thk.
Umer el-E sad, Ddrun-Nefais.
ibn Hacer, el-isabe M a rifeti'sSahabe , M ektebetur-R iyadil-

Hleveyh, el-Elifat, thk. D.

Ferhud, Tabu Beyrut baskisi.

Hiam el-Ensari, Tahlisn

evahid
veTahlisu l-Fevaid,
thk. Abbas es-Salih, D arulKitab.

ibn Hiam el-Eahmi, erhu Maksurati

ibn Diireyd, thk. Mehdi Casim,
D arur-Risale.
ibn

Hiam, es-Siretu n-Nebeviyye,

D arul-M arife, Beyrut baskisi.

ibn Hiam, M ugnii-Lebib, tlrk. Dr.

M azinul-M ubarek, M.
Hamdullah, D arul-Fikr, Dimak.
ibn H iam, erhu l-Cemel, thk. Dr.
Ali M dlullah, alem ul-Kutiib.
ibn Hiam, iizuru z -Zeheb, thk. Ab':?0?

Ragip el-lsfah an i

duganiy ed-Dakr, D arul-Fikr,

Dimak.

ibn M alik, Elfiyetu ibn Malik f i nNahv, Tabu Misir.

ibn Hucce el-Ham evi, Semeratu 7Evrak i-Muhadarat, D arulK utubil-ilmiyye.

ibn M alik, el-M uselledfi i-Luga, thk.

Ahmed el-Emln e-enkitl, Mlsir.

ibn Hdzeyl, Aynu l-Edeb v e r-Riase,

M ustafa el-Babi el-Halebl.

ibn Manzdr, Lisanu i-Arab, D arulFikr, Beyrut baskisi.

ibn Kayyim el-Cevziyye, Bedaiu 7Fevaid, D arul-K itabil-Arabi,

Beyrut.

ibn M unkiz, el-Vefeyat, thk

Niiveyhid, D arul-Afak.

ibn Keslr, el-Bidaye ve n-Nihaye,

Tabu Beyrut.
ibn Kuteybe, Edebu i-Katib, Tabu
Beyrut baskisi.
ibn

Kuteybe,
el-Meani i-Kebir,
Ddrul-K dttibil-ilm iyye, Beyrut.

Adil

ibnN akiya, el-Cummanfi Tebihati

K u r an, thk. D. M ahmdd Ebu
Naci.
ibn N ebate, Serhul-Uyun bi-$erhi
Risaletu ibn Zeydun, thk. M.
E bul-Fadl ibrahim , Sayda.
ibn Nuceym, el-E$bah ve n-Nezair,
D arul-KiitubiT-Arabi.

ibn Kuteybe, e$-i'ru v e -uara,

thk. Miifid Kamha, D arulK utiibil-Ilmiyye, Beyrut.

ibn

Sellam, Tabakatu F u h u li uara, thk. M ahmud akir,

Medeni Matbaasi.

ibn Kuteybe, Garibu l-Hadis, thk.

Abdullah el-Ceburi, Evkaf Bakanligi, Bagdad.

ibn

Side, el-Muhassas f i l-Luga,

D arul-Fikr, Beyrut baskisi.

ibn Kuteybe, Tevilu Miikilil-Asar,

thk. es-Seyyid Ahmed Sakr,
Ddrul-K dtdbil-ilm iyye, Bey-

ibn akir, Fevatu l-Vefeyat, thk. ihsan Abbas, Daru Sadir.

ibn Tabataba, el-Fahri f i l-AdabisSiiltaniyye, Daru Sadir.
ibn

ibn

ibn

Kuteybe,
Tefsiru G aribilKur 'an, thk. es-Seyyid Ahmed
Sakr, D drul-K dtdbil-ilmiyye,
Beyrut.
Kuteybe, Uyunu i-Ahbar, elM tie se se tu l-M isriyye
litTibaa v e n-N er.

ibn M ^ e , Stinen, thk. M. Fuad

A h d iilh a k f
1208

Teymiyye, el-Furkan Beyne

Evliyai r-Rahman ve E vliya i eytan, Beyrut baskisi.

ibn Teymiyye, M ukaddim efi U sulitTefsir, thk.

Adnan Zerzur,
M uessesetur-Risale.
ibn Usfur, Darairu $-i V, thk. esSeyyid ibrahim M. D arulEndiilus.
ibn Usfur, el-Mukarreb, thk. Ahmed

M tifre d a t / K ur'an K avram lari Sozliigu

ibn

el-Hivdri, Abdullah el-Ceburi,

E vkaf Bakanligi, Bagdad.

S e b i t-Tival, thk. Abdusselam

Harun, Misir.

Usfur, el-Miimetta f i t-Tasrif,

thk. Dr. Fahruddin Kabave,
D arul-Afak.

ib n u l-Esir, el-K am ilfi t-Tarih, Daru

Sadir.

ibn Usfur, erhu l-Cemel, thk. Dr.

Sahib Ebu Cenah, Irak.

ib n u l-Esir, el-Miisellesu s-Sair , thk.

Dr. A hm ed el-Hufi, Dr. Bedvi
Tabane, Misir.

ib n u d-Debisi, Zeylii Tarihi Bagdad,

D drul-K dtdbil-ilmiyye, Bey-

ib n u l-Esir, en-Nihaye G aribilHadis, thk. M ahm ud et-Tenahi

ve Tahir ez-Zevavi, Kahire.

ib n u l-Arabi, el-B ir, thk. Ramazan

A bduttevvab,
D arunN ahdatil-Arabiyye,
Beyrut
baskisi

ib n u l-Hamza el-Huseyni, Esbabu

Vurudi l-Hadisi g-erif,
elM ektebetul-ilm iyye,
Beyrut
baskisi

ib n u l-Arabi,
Ahkamu ,l-Kur an,
D drul-M arife, Beyrut.

ib n u l-Imad,
ezeratu z-Zeheb,
D arul-M esire, Beyrut baskisi.

ib n u l-Cevzi, el-Mevduat,
Fikr, Beyrut baskisi

ib n u l-Kayyim, el-Fevaid, D arulFikr.

D arul-

ib n u l-Cevzi,
Niizhetu l-A y iini nNevazir, thk. M. Abdulkerim
er-Radi, M iiessesetur-Risale.
ib n u l-Cezeri, Gayetii n-Nihaye
Tabakatil-Kurra, Tahkikli baSim
ib n u l-Cezeri,
Kagifu l-Hassase
an Kird&ti j-Hulasa, thk. Dr.
M ustafa en-Nemmds, Misir.
ibnul-Enbdri, el-Azdad, thk. M.
Ebul-Fadl ibrahim , Kiiveyt.
ib n u l-Enbari, el-Miizekker v e lMiiennes, thk. Dr. TarikulCenabi, Evkaf Bakanligi, Bagib n u l-Enbari, ez-Zahir, thk. Salih
ed-Dam in, Bagdad.
ib n u l-E nbari,

erhu l-KasaidiS-

ib n u l-Kayyim,
Miftahu
Saade, Beyrut.

Dari's-

ib n u l-Kayyim, R avdatul-Muhibbin,
Beyrut baskisi.
ib n u l-Kelbi, Ensabu l-Hayl
Cahiliyye ve l-islam, Ahmed
Zeki,
e ^ d r u l-Kavmiyye,
Misir.
ib n u l-Lebbdn, el-ihsan
Sahihi ibn Hibban.

bi-Tertibi

ib n u l-M ulakkin,
el-ibtihac
biTahrici Ehadisi l-Minhac, thk.
Abdullah el-Lihyani, Daru Hira
lin-Ne?r v e t-Tevzi.
ib n u l-Miibarek,
ez-Ziihd,
thk.
H abibur-Rahm an el-Azemi,
D arul-K utiibil-Ilmiyye, Beyrut.
1209

Ragip el-lsfah an i

ibnul-M ubarek, Kitabu z-Ziihd, thk.

Habib Abdurrahm an el-Azerm,
D drul-K utiibil-ilm iyye, Bey-

Beyrut baskisi.
Kali, en-Nevadir , D drul-Afdk, BeyKdli,

ib n u n-Neccar, Zeylu Tarihi Bagdad,

D arul-K utiibil-ilmiyye, Beyrut.
ibnun-Nedim, el-Fihrist, D arulM arife, Beyrut baskisi.
ib n u r-Rumi, Divan, thk. D. Huseyn
Nassdr, Kahire.
ibnus-Serrdc, el-Usul ' n-Nahv,
thk. A bdul-Huseyn el-Feteli,
M iiessesetur-Risdle.
ibnus-Seyrafl, erhu Ebyati Sibeveyh, thk. M. Ali Sultdni,
D arul-M emun, Dimak.
ib n u s-Seyyid, el-iktidab, Tabu Beyrut baskisi.
ibnus-Sikkit, Tehzibu l-Elfaz, Neru
Levis eyho, B eiru t baskisi.
ib n u s-Siibki,
Tabakatu Sqfiiyyeti l-Kubra,
thk.
Abdulfettah el-Hulv, M ahmud
et-Tenahi, Misir.
ib n u -eceri, Hamasetu
eceri, Tabu l-Hind.

ib n ig-

im ruu l-Kays, Divan, Dabt: M usfata Abduafi, D drul-KutiibilIlmiyye, Beyrut.

izz b. Abdisselam , el-igare ild'l-icaz

Ba di E nvail-Mecaz, elM ektebetul-ilm iyye, Beyrut

baskisi.
K ab b. Ziiheyr, Divan, Kahire.
Kdli, Emali, D arul-A fakil-Cedide,
1210

Zeylu l-Emali,
Beyrut baskisi.

D arul-Afak,

Karafi,
erhu
Tenkihil-Fusul,
D drul-Fikr, Beyrut.
Kari, Cemheratu Ea r il-Arab,
thk. M. All el-H aimi, D drulKalem, D im ak.
Kayrevani, el-Miimetta f i S a n a tig i V, D arul-K utubil-ilmiyye,
Beyrut.
K azzdz, el-Ageratfil-Luga, thk. Yahy a A b d u r-R eufC ebr, Amman.
Kehhale, U m er Rida, Mu cemu 7Miiellifin, Dimak.
Kifti, Inbahu 'r-Ruvat, thk. M. E bulEadl Ibrahim, D arul-K itabilArabi, Beyrut.
Kirmani,
Garaibu t-Tefsir
ve
Acaibu t-Te vil, thk. emran
el-icli, D drul-Kible, Cidde.
Kiya

el-Hirasi, Ahkamu l-Kur 'an,

D drul-K dtdbil-Arabi, Beyrut.

Kudame b. C afer, Cevahiru 7Elfaz, Ddrul-Bdz, M ekketulM ukerreme.

Kudame b. Hacer, Nakdu 'n-Nesr,
D arul-K iitubil-Ilmiyye, Beyru t

Kuddme b. Hacer, Nakdu

V,
D arul-K utubil-Ilmiyye, Beyrut.
Kurtubi, Tefsir, tashih ve thk. ishak
Efti, Daru ih y ait-Turasil-

Mtifredat / K ur'an K avram lari Sozliigu

rut baskisi.

Arabi.
K uraun-Nahl, el-Miitehab, U m m ulKura ^niversitesi ^^. Mekke-i
Miikerreme.
Lebid, Divan, D ^ u Sadir.

Muhdsim!, Tefsir, Tabu Hind.

Muhib et-Taberl, er-Riyddu n-Nadira

Menakibi i-A$ere, D arulK utubil-ilm iyye, Beyrut.

Mitrtedd, Email, thk. M. Ebdl-Fadl
Ibrahim, Kahire.

Malikl, Rasafu l-M e b a n if H urufilMeani, thk. Ahmed H arr^,

D arul-Kalem, Dimak.

M uberred, el-K am ilfi 'l-Edeb, Misir.

M averdi, A 'lamu n-Niibiivve, Tabu

Beyrut baskisi.

M uberred,
el-Muktadab,
thk.
A b d u lh ^ ik Udayme, Kahire.

M averdi, Tefsir, Hidir M. Hidir,

Tabu Kdveyt.

Muberred, Md ittefeka Lefzuhu ve

ihtelefe Ma 'nahu, thk. Dr. Ahmed Ebu R ad, E vkaf Bakanhgi, Khveyt.

Mecalisu Sa'leb, thk.

Harun, Kahire.

Abdt'isselam

M ecnun
Leyla,
Divan,
thk.
A bdussettar Ferrac, Kahire.
M ekkl el-Kaysi, et-Tabsira
K iraatil-A^r, thk. M. Gavs
en-Nedevl, Ddrus-Selefiyye,
Hint.
M erzebani, el-M iive^ah, Kahire.
M erzebdnl,
Mu cemu $-uard,
D arul-K utiibil-ilm iyye, Beyrut.
Meyddnl, Mecmau i-Emsal, thk.
M uhyiddin
Abdulhamld,
M a t b a a t u s - S i i n n e t i lM uhamm ediyye.

Miiradi, el-Cena 'l-Ddni f i H urufilMeant, thk. Taha Muhsin,

Tabu l-Irak.
Miizeni, Ebul-Hasan, el-H uruf D.
M ahmud H useyn ve D. M. Hasan Avvad, D arul-Furkan.
Nabiga ez-Ziibyanl, Divan,
Sadir, Beyrut baskisi.

Nahhas, i rabu l-K u ran, thk. Ziiheyr Zahid, Tabu Bagdad.

Nahhas, fferhu Ebydti Sibeveyh, thk.
Zdheyr z Zahid, A lem ulKiitiib.

Meymeni (segkisi),
et-TaraifulEdebiyye, Kahire.

Nahhas,
erhu l-Kasaidi 't-Tis ,
D ^ u l - ^ t h b i l-ilm iyye, Beyrut.

Mufaddal b. Sellame, el-Fahir, tlik.

Abdulalim et-Tahavl, Isa elBabl el-Halebl.

Nehravi,
el-Celisu s-Sdlihu 7Kdfi, thk. M. M ursi el-Havli,
A lem ul-Kiitub.

Mufaddal ed-Dabbi (segkisi), elM ufaddahyy^, tlik. Abdusselam Harun, A hm ed akir, Bey-

N em r

b. Tevleb, Divan, uara

islam iyyun 9 nde, tjk. Nuri
H am udll-Kaysl,
D arul1211

Ragip el-Isfahani

Kiitub.
Nesai, Siinen, es-Sindi erhi ile beraber, D arul-K iitubil-ilmiyye,
Beyrut.
Oryantalistler
(Bir
kisim),
elMu 'cemu 'l-Miifehres
//Elfazi l-Hadisi g-erif, Tiirkiye
basimi.
Ragib el-Isfahani,
Yazmasi.

Tefsir, Tiirkiye

Ragib el-Isfahani, el-Miifredat f i

G aribil-K u ran, thk. M. Seyyid Keylani, D arul-Marife.
Ragib el-Isfahani, ez-Zeria ila
Mekarimi g-eria, kar ila.tirma: Taha A bdurrauf S ad, MlRagib el-Isfahani, Mecmau l-Belaga,
thk.
Dr. Umer es-Sarisi,
M ektebetuI-Aksa, Amman.
el-Isfahani, Muhadaratu iUdeba,
C em iyyetulM ^ r i f iI-Umumiyye.

Ragib

Ragib
el-Isfahani,
Tafsilu 'nNeg eteyn, thk. Abdulm ecid
en-Neccar, D drul-(arb.
Rai, Divan, thk. Ranihirt Faybert, A1man Dogu A ratirmalari Enstitiisii, Beyrut baskisi
Razi, Nihayetu l-iycaz f i Dirayeti 7i caz, thk.
. Bekri eyh
Emin, D arul-ilm liI-Melayin.

R ibi ,Nizamu l-Garib, M iiessesetiiIKiitiibis-Sekafe.

Rtibe b. El-Accac, Divan, Vilm b.
el-Verd yayini.
S aleb, (yapim), erhu Divani Ziiheyr, Misir.
Sabit el-Lugavi, Kitdbu l-Fark, thk.
Salih ed-Damin, M iiesseseturRisale.
Safedi, el-Gaysu j-Miiseccem bierhi Lamiyeti 'l-Acem, D arulKiitiibil-ilm iyye, Beyrut.
Safedi, el- Vdfifi 7- Vefeydt, thk. Ara?tirm acilar (bir kisim), Alman
Enstitiisii, Beyrut baskisi
Safedi, Temamu i-Miitun bi-erhi
Risaleti ibn Zeydun, thk.
M. E bul-Fadl ibrahim , elM ektebetul-Asriyye.
Sagani, el-Ababu i-Fahir, thk.
Hasan Al-i Yasin, Irak.

M.

Sagani, el-Mevduat, thk. ^ e c m Abdurrahman Halef.

Sahihu Muslim, M isir baskisi.

Sealibi, el-Egbdh ve n-Nezair, thk.
M.
el-M isri,
M ektebetulMiitenebbi, Kahire.
Sealibi, el-iktibas m in el-K u ra n ilKerim, thk. ibtisam es-Saffar,
Tabu Bagdad.

Razi, Tefsir, Tabu Beyrut baskisi.

Sealibi, et-Temsil ve j-Muhadara,

thk. Al^dulfettdh el-Hulv, Mektebetu Isa el-Babi el-Halebi.

Remmdh b. M iyade, Divan, thk. dr.

Cemil Haddad, M ecm euILugatil-Arabiyye, Dima?k.

Sealibi, Hassu l-Hass, takdim: Hasan

el-Emin, M ektebetul-Haydt,
Beyrut baskisi

1212

M tifre d a t / K ur'an K avram lari Sdzlii^d

Sealibi, Simaru 'l-Kulub f i l-Mudafi

ve 'l-Mensub, thk. thk. M.
E bdl-Fadl ibrahim , Kahire.
Sealibi, Tahsinu 'l-KabihveTakbihu /Hasan, thk. akir A ur, Evkaf
Bakanligi, Bagdad.
Sealibi, Yetimetu 'd-Dehr, thk. Miifid Kamha, D arul-KiitiibilIlmiyye, Beyrut.
Sehavi,
el-Mekasidu 'l-Hasene,
D arul-Kiitiibil-ilm iyye, BeySelldme b. Cendel, Divan, thk.
Fahruddin Kabave, Haleb.
Selsebili,
S'lfdu 'l-Alil bi-erhitTeshil, thk. . E?-erif Abdullah el-Huseyni, Mekke.
Semin el-Halebi, ed-Durru i-Mesiin

Ulumi 'l-Kitabi 'l-Meknun,

thk. . Ahmed el-Harrdt,
D arul-Kalem, Dima?k.
Semin el-Halebi, Umdetu 'l-Huffazfi
Tefsiri Egrefi 'l-Elfaz, Tiirkiye
yazmasi.
Serkusti, Kitabu 'l-E fal, thk.
.
Huseyn M. eref, M ecm aulL ugatil-Arabiyye, Kahire.
Sibeveyh, el-Kitdb, thk. Abdiisselam
Harun, Misir.
Sicistdni,
el-Muammerun
v e lVesaya, thk. A bdul-M dnim
Amir, Kahire.
Suli,
Suli,

Ahbaru Suarali 'l-Muhdesin,

D aretul-M esire, Beyrut.
E debul-Katib, D arul-Baz,
M ekketul-Miikerreme.

Sdli, Eg 'aril Evladi l-Hulefa, D arulMesire, Beyrut baskisi.

Siibki, el-ibtihdc bi-erhi 'l-Minhac,
D arul-K utubil-ilm iyye, BeySiihaym Abdu B enil-Hashas, Divan,
thk. Abdiilaziz M eymeni, Kahire.
SiiheylT, er-Ravdu 'l-U niif D arulM arife, Beyrut baskisi.
Shkkeri, erhu Eg ari i-Hiizeliyyin,
thk. A bdulsettar Serrac, Misir.
Shlemi, Akdu 'd-Diirer f i Ahbari'lMehdi 'l-Miintezar,
D arulKiitiibil-ilm iyye, Beyrut.
Siiyuti, Bugyetul-Vuat, thk. M.
E bul-Fadl ibrahim , D arulFikr.
Siiyuti,
ed-Durru 'l-Mensur f i tTefsiri bi [-Me sur, Ddrul-Fikr,
Beyrut baskisi.
Siiyuti, el-Egbdh v e n-Nezair fi'n Nahv, thk. Taha A bdurrauf
S^d, M ektebetul-K ulliyyatilEzheriyye, Misir.
Siiyuti, el-Feraidu 'l-Cedide erhu
Egfiyeti 'n-Nahv, thk. Abdiilkerim el-M iiderris, E vkaf Bakan1 , Bagdat.
Siiyuti, el-Fethu 'l-Kebir, D arulK itabil-Arabi, Beyrut.
Siiyuti, el-Hasaisu 'l-Kubra, D arulK dtdbil-Ilmiyye, Beyrut.
Siiyuti, el-itkan f i U lum il-K u ran,
Ddrul-M arife, Beyrut.
Siiyuti,

el-Ledliii 'l-Mesnua

f i l1213

Ragip el-Isfahani

Ehadisi l-Merfua,
D arulMarife, Beyrut baskisi.
Siiyuti, el-Muzhir U lumil-Luga,
thk. M. Ahmed C adul-M evla
^e i^i arkada i, Misir.

iru Amr b. M a diKerib, derleyen:

M etaviut-Tarabii (M ecm aulLugatil-Arabiyye), D]mak.
irazi, Ebu ishak, el-Liimafi Usuli /Fikh, Misir.

Siiyuti, Hem u l-Hevami , Marife, Beyrut baskisi

Taberi, Tefsir, Tabu M ustafa el-Babi

el-HalebT, Misir.

Siiyuti, Menahilu 'l-Safa Tahrici

E hddisi-ifa, Beyrut.

Tarafa b. El-Abd, Divan, Daru Sadir, Beyrut baskisi, ayrica

M ecm au l-L u g atil-A rabiyye,
thk. Deriyye el-Hatfb ^e Lutfi
es-Sakkal.

Siiyuti,
Tabakatu l-Miifessirin,
D ^ u l ^ z , Mekke.
afil, Divan, thk. A fif ez-Z abi, Beyrut baskisi.
em mah, Divan, thk. Salah el-Hadi,
D arul-M earif, Kahire.
enkitT, el-M uhtar el-Keneti,Fethu /Vediid bi-$erhi l-Maksur v e lMemdud, thk. M emun Ahmed, Dimak.
en 5uri,
Hdfiyetu $-en$uri ala
erhi 'r-Rahbiyye f i l-Faraid,
alem ul-Kiitiib, Beyrut baskisi

erhu

H afm iyydti l-Kiimeyt, thk.

Dr. Seldm, Dr. Kaysi, Alem iilKiitiib.

eriji, erhu Makamati 'l-Hariri,

D arul-Kiitiibil-ilm iyye, Beyrut.
eyhzade, Hdfiyetu eyhzade A la lBeydavi,
el-M ektebetulislamiyye.

iru Abdullah b. Z ibara, thk. Yahya el-Ceburi, M iiesseseturRisale.

iru Amr b. Ahmer, thk. Dr. Huseyn
A ta ^ t, D im ajk.
1214

Tebrizi, erhu Divani 'l-Hamase,

A lem ul-Kiitiib, Beyrut baskiSI.

Tebrizi, erhu ihtiyarati l-Miifaddal,

thk. Dr. Eahruddin Kababe,
D arul-Kiitiibil-Ilmiyye, BeyTebrizi, Tehzibu Isla h il-Mantik, thk.
E z M esud, el-H eyetulMisriyye.
Teebbeta erran, Divan, thk. Ali ZiilFikar akir, D arul-G arbilIslami.
Temim b. Ubey b. M ukbil, Divan,
thk. D. izzet Hasan, Dim ajk.
Tenuhl,
Tarihu 'l-Ulemai nNahviyyin, thk. A bdulfettah elHulv, C am iatul-im am , Riyad.
Tuhl, el-iksirfi ilm i t-Tefsir, thk. Abdulkadir Huseyn, M ektebetulAdab, Kahire.
Ubeyd b. el-Abras, Divan, Daru
Sadir, Beyrut baskisi.
Ubeyd b. Kays er-Rukiyydt, D ivan,

Mdfredat / Kur'an Kavramlari Sozlugii

thk. Dr. M. Y tisufN ecm , Dru

Sadir, Beyrut baskisi
Ubeydi, et-Tezkiratu s-Sa diyye f i lEg ari 'l-Arabiyye,
Abdullah
el-Cebdri, ed-D arul-Arabiyye
lil-Kitab.
Ukberi, el-Megufu i-M u 'lem, thk.
Yasin
es-Sevvas,
Camiatu
U m m il-Kura.

Yezid

b. M uferrag, Divan, thk.

A bdul-Kuddhs Ebu Salih,
M uessesetur-Risale.

Yezidi,
Emali,
A lem ul-Kutiib,
Beyrut baskisi.
Zeccaci, Emali, Abdusselam Harun,
M ektebetul-Hanci, Kahire.
Zeccdci, Hurufu l-Meani, All Tevfik
el-Hamd, M uessesetur-Risale.

Ukberi, et-Tibyan bi-erhi D ivanilMiitenebbi,

D arul-M arife,
Beyrut baskisi.

Zeccaci,
Mecalisu l-Ulema,
thk.
Abdtisselam Harun,
M ektebetul-Hanci, Kahire.

Umer b. Ebi Rabia, Divan, Daru

Sadir, Beyrut baskisi.

Zehcbi, et-Tefsir ve l-Miifessirun,

DaruT-Kiitub, Kahire.

Urve b. el-Yerd, Divan, Daru Sadir,

Beyrut baskisi.

Zehebi, SiyeruA ia m in-Niibeld, tlik.

uayb Ernaut ve karde?leri,
M uessesetur-Risale.

Urve b. Ozeyne, Divan, thk. .

Yahya el-Ceburi, Bagdad.
Umeyye b. E bis-Salt, Divan, thk.
A bdulhafiz es-Satali, Dima?k.
Usame b. Mtinkiz, el-Asa, Misir.
Usame b. Mtinkiz, el-Bedif i l-B edi\
Abdu A li Mihna, D arulK utubil-Ilmiyye.
Usame b. Miinkiz, Liibabu i-Adab,
D a r u l- Ki i t ubi l - Umi yye,
Beyrut.
Vatvat, Giiraru 7-Hasaisi 7- Vadiha,
Misir.
Ve?a, el-Muvegga, Daru Sadir.
Yakut
el-H am evi,
M u cemu 7Buldan, Daru ih y ait-TurasilArabi.
Yemut b. M uzri, Em ali, N evadirurResail i inde, thk. Ibrahim
Salih, M uessesetur-Risale.

Zehebi, Tezkiretu l-Huffaz,

Beyrut baskisi.

Tabu

Zemah?eri, A 'cebu l-Aceb bi-erhi

Lamiyeti l-Arab,
D arulVeraka.
Zem aheri, el-Faikfi Garibi'l-Hadis,
thk. M. E bul-Fadl ibrahim,
D arul-Baz.
Zemah?eri, el-Keggaf, D arul-Marife,
Beyrut baskisi.
Zemah?eri, el-Miistaksa f i l-Emsdl,
D a r u l - K u t u b i l-I l miyye,
Beyrut.
Zemah?eri, Esasu l-Belaga, D arulM arife, Beyrut baskisi.
Zemah?eri,
Rebill 'l-Ebrar
ve
N ususul-Ahyar,
thk.
Dr.
Shleym en-Nuaymi, Kiiltur
Bakanligi, Bagdad.
1215

Ragip el-Isfahani

Zerekiyyael-Ensar \,F ethur-Rahman

bi-Kegfi ma Yeltebisu mine'IK u r an, thk. M. Ali es-Sdbdni,
D arul-K uran il-Kerim.
Zerkani, $erhu 'l-Muvatta , DdrulMarife, Beyrut baskisi.
Zerkei, el-Burhan
U lumilK u r an, thk. M. Ebul-Fadl
Ibrahim, D arul-Fikr.

1216

Ziri^li, el-A 'lam, Tab Dim ak.

Z u r-Rumme, Divan, thk. M uti Bill.
el-M ektebul-islami.
Ziibeyri, Nesebu Kureyg, Tahkikli
basim, D arul-Marife.
Ziiheyr b. Ebi Siilma, Divan, Daru
Sadir, Beyrut baskisi.

1000

l -

Mufredat...
nsiklopedi

once

M odern

degildir.

$ene

bir s o z lu k v e y a
,

b u n d an n ered ey se

y a z i l m i bir k lasik tir.J

A s l e n i s f e h a n l i o l a n R a g i b e l - i s f e h a n i , bi r e c e c
d u u n u r v e ehl i di r . Z e h e b i , b u y u k bi r ,

s i z bir m u h a k k i k o l a r a k t a aml m
^m
l a ey i pve
s 5zme *
t a k d i r l e y a d e t m e k t e d i r . B e y h a k i v e e h r i z u r i .

'

p bbuayul ki c a l ihmu lseursi inydee:nsab:yIi r

erTat ve Hi k me t i b u t u n l e t i r m e k o l d u g u n u b e !'!'
M a k u l a t k o n u s u n d a k i y e t k i n l i g i n i 5 n.iek a r i r l a r
S a l a h e s - S a f e d i d e ,

h a k k i n da
;

b u y u k l e r i n d e n , f a z i l e t i n u n l u l e r i n d e n b i r i di r .

ge en

''

ok a l a n i n ddir.
a m Mu
u h ahkakkikki kbi
l i rg' i-ki
n' -
d e r i n l i g i n i v e g u c u n u o kg oesst ee rrie nv apr ec k .
"

H a n s a r i i s e ; I ma m , e d i p , b u y u k h a f i z . A r a p c a
H ad is ,

) ^ 0

c e - T *
A'ac z

Ya z a r l i k , Ah l a k , Hi k me t , K e l a m . O n c e *
e 'in '
,
ok a l a nvdea Tar
a l iimd
h) i rgibi
. K abdi r " ! :

.h e r t u r t a k d i r i n u s t u n d e d i r
A v a m d a h a v a s d a t a k d i r e t mi t i r . O z e l l i k l e A' SC
Di l bi l i mi a l a n i n d a dtir,
e r idnm
el eri .