w 8

Hft.ZiR/1~r 1992

.
\:.

'

~-

ATA TRK~. NVERSTES

LAH1YAT FAKLTESi

DERGiSi

8.

Say
'

Atatrk niversitesi Basmevi _:.ERZURUM, 1988

..

SYNOPTC NCLLERN KAYNAKLARI

ve
TAHLiLi MlJKAYESELER
Dr. Mehmet ELK
Hz. sa'mn hayat hikayesinden ve .O'nui tebli faaliyetlerinden bahseden
btn taribi kaynaklar, O'nun arkasnda yazl bir kitap_ brakmad gibi, Havarilerine de tebliini .bir kitap halinde derlemeleri. hususunda en ufak bir imada dahi bulunmadnda mttefiktirler .
Hz. sa'dan sonra lk Kuds Cemaati'nin misyon faaliyetleri sonunda H
ok
canl bir ekilde salneye kt grlr. zellikle Hristiyanln putperest dnya
ile yzyze gelmesi, elde de yazl bir lcitap olmamas nedeniyle, bu szl rivayetler I. ve II. yzylda etkinliini srdrm3, ve Kilise duruma elkoyuncaya
kadar "Havarilerin Hikayeleri" ad altnda devam edip gelmilerdir4.

ristiyanln Filistin dna tamasyla2. sa hakkndaki szl rivayetlerjn

Bir mddet SQnra, Pavlos'un Mektuplar dnda gerek miyon faaliyetleri

ve gerekse ibadet iin olsun, yeni yazl kitaplara ihtiya duyulmaya baland.
Ksa zamanda "ncil" ismi altnda eitli eserler elden ele dolamaya balad5.
Her Kilisenin ve cemaatin kencine gre bir ncil'i bulunuyordu. Gerek tarihi
gerekler ve gerekse muhteva bakmndan biribirini. tutmayan bu eserler, kili1.

Kr.

Markos XVI/15; S. Radhakrisnan, Eastern Religions and Western

(A Galaxy Book)-1959; s. 163.

Though~~

New York
.

2. Resullerin leri, XI. bab v.d.

3.

A.

Davud, ncil ve Sa!ib, stanbul-1913, s. 92; E. Renan, .sa'nn Hayat (ev. Ziya shan),
2. bas., Ankara-1964, s. 188.

MilliEitim Basmevi,

4. Ekrem Sarkolu, Balangtan Onmze Dinler Tarihi, stanbul-1983, s. 207; Maurice

Bucaille, Msbet lim Ynnden Tevrat, nciller ve Kur'an (ev. M. Ali Snmez). Konya:
1979, s. 98 .

.5. Bu Apokrif nciller i bkz. E. Hennecke, New Testament: Apocrypha; Gzden Geirilmi 2.
bas., London- 1973, C. I ve ll; Rhodes James Montague, The Apcryphal New Testament,
12. bas., London~1975; A.A. Findadlay, The Apocryphal Gospels (iistory of Chiristianity
in the Light of Modern Knowledge, Collective Work),- Blackie and Son Limited, London
and Glasgow,-1929.

267

seler arasnda teolojik (iman akide) mnakaalarn iddetlenmesine sebep otuyordi:~ znik Konsili (325)'ne kadar d~vam eden bu kargaalk, nihayet 4 timesinin
dnda Kilise'nin bunlar apokrif kabul etmesiyle >ona erdi 6.

1. Synoptic nciHer
. Synoptic kelimesi, Yun9-nca'dan alnan ''benzer" veya "birlikte" anlamnda
ld "sun'.' veyahut da "gr" manasrta gelen "opsis" kelimelerinden tretiimitir7. Yeni Ahid'in ilk eserini meydana getiren Matta, Markos ve Luka
incillcri, sa'nn hayat hikayesini ve faaliyetlerini birbirine ok yakn, ay~ paraIellikte dzenlenmi metinlerle verdikleri iin bu isimle anlmlardrs. Ancak
bu tabir, sz edilen incilin yazld dnemden itibaren deil, takriben son
150 yldan bu yana kullanlmaktadrQ.
. .
.

Bu incil her rie kadar birbirlerine benzer bir iskelet ortaya koyariarsa
da, her yazar eserine son derece farkl bir ekilde ba~lar. Matta :ve luka sa'pn
doumunu ele alarak eserlerie b2.lark~n o, ivlarkos sa'y bir yetikin ol::r:k ele
alrll. Fakat daha sonra ncil arasnda bir paraUelliin meydana geldii gr
lr. Ancak bu incil sa'nn tebli vasf zerinde hemfikir olmalarna ranien,
her y~zar bir seme farkll yaparak. faydaland materyalleri kendi zel ilgi
ve gayesine gre kullanr. Bylece bu _bezerlik daha ok iskelet zerinde hadise
Ierin ekseni etrafnda meydana gel ii.
2. Synoptic jnill;rin Kaynaklan
XIX. yzyln balarna kadar ncillerin kaynaklar zerinde !:)ibir ciddi a-lma yaplmamtr. Herkes Kilise'nin kabulettii kayna1 aynen kal1ulleniyordu.

Ancak

poitif

masyla

il: m

ilimierin eski inan5, lcaide, gelenek ve

bu sahaya da el attlar. _

gre;.ekleri

sarsmaya

ba~la

ada:rlar

_ Aslnda gerekA pakrif olsun ve g~rekse Res::i 4 ncil olsun, hepsinin dayandk
kayna,k, szl rivayet dneminin yazl veya ya~sz k;aynaklard:. Aneale
Synoptic ncillerin bu derece biribirierine yaknlk arietmeleri, bi.itn aratu;cia-
rn zihninde "mterek bir kaynak" fikrini dourmut::r. Fakat buna ramen
imdiye kadar ortaya konan eyler
bir ihtimalden ileriye gidemenitir. Bu ih. timallerin bazlarna gre Synopticler'in ufak da olsa baz belgesel_ kaynaklar
lar

de

6. Mehmet elik, Antakya Sryani :K.Jlisesi: Douu ve Gelimesi (Atatrk :,iv. iahiyat Fak.,
Baslmam Doktora :-ezi); Erzurum-1985, s. 40.
7. Sister Audrey~ Jesus Christ in. the. Synoptic Gospels, 2. bas., London~1974, s. 15
8. F.F. Bruce, The NewTestament,Documents, 14 bas., Bristol-1976, s.10.
9. E. Sankolu, s. 207.
10. Bkz. Matta 1/18 v.d.; Luka I/39 v.d.
ll. Bkz. _Markos 1/4. v.d.

268

takriben
M.S.
60 yllaria,
bazlarnn
ise ta sa'ya dayandnv:e
O'nun
lmnden
r
.
.
.
.
.
'
az sonra, hatralarda taze il~en kaydedildii sylenir. Bu ihtimaller zerine iki
teori ortaya atlmtr:

.a. kili Kaynak Teorisi

Tarihi tahlil metodunun aratrclar tarafndan Irulanlmaya balanmasndan
sonr~ ilk olarak ortaya atlan "kili Kaynak" te~risi mhlm bir balang noktas
olo;lu. Bu teoriye gre; Matta ve Ltka bir taraftim Markos ncii'i,U dier taraftan "Q" adl bugn kayp olan baka bir kayna kullantnlardr13. Bunu e
matik olarak ifade etmeye alrsak:

-1

Lul{.a rcili.

Ancak bu teoride, yukardaki emada da grldiii.i gibi szl rivayete"

fazla yer verilmemesinden dolay, baz aratrclar tarafndan kuvvetli hcumlara
maruz kalmtr14
b. Drtl. Hipotez Teorisi
Daha. sonra yaplan aratrmalarda, bu "ikili kaynak" teorisinin Synoptic
ineillet'in kaynaklarn izah etmede yetersiz kald grld. Bunun zerine ha
rici delillerden zi>:ade dahili deliller zerinde almalar younlatrlp "Drtl
Hipotez" teorisi ortaya atld. Buna gre, Matta ve Luka, Markos ncili ve "Q"
materyalinin yansira kendilerine has kaynaklardan da faydalanmlardr15.
Bn D]i: Hipotez faraziyesini ematik olarak gstermeye alsm.alc:

to

12. George Salmon, A Histoncal introduction

the Studyof Books of the New Testament,
. 9; bas., London-1899; s._117, 139 v.d,; Bruce, The New Testament Documents, s. 34 v.d.
13, ;,Q": Almanca "Quelle-Kaynak" kelimesinin ksaltlm olup; ncillerden nce varl fa::z.
olunan, Matta ve Luka tarafndan kullanld tabmin edilen kaynaa (veya esere) verilen isim.
14.. Bkz. Btcl:lille, s. 127.
15. Bkz. Alfert Clare Leaney, The Gospel Acordin to St. Luka, 2. bas . , London-1966, s. 20 v.d ..

269

....-.

':l.att n:n Kendi-

zel

Kayaklar:.

Gnihhi.iz ilim adamlar:nn ouna gre imdilik Drt Hipotez nazari yesi,
Synoptic nr:iller'in biribirleriyle ilgilerinin ve kaynaklarnn. en akla yatk'D teo~
rio;i olarak k&.buledilmektedir16.
3. Synoptic ncillerin Tahlili Mukayeseleri

Synoptic nciHer'in c:leleri biribirledyk mukayese ecli!diinde, bu incilin ne nisbette mterek materyal kullandklar ve ne nisbette kendilerine has
kaynaklardan faydalandklar ortaya kar. Vatikan'n tesbitine gre:
Synoptik nciller'deki Ortak Cmleler
"
"
Matta ve Markos'taki
Markos ve Luka'daki
"
"
. Matta ve Luka' daki
"

330
178
100

2.30

Dier taraftan bu incilin ayr ayi sadece kendilerinde bulunan cnlelerin

dal

ise

yledir:

. Sadee Matta ncili'nde bulunan cmleler .. . . . . . . . . . . . . . . . . 330

"
Markos "
"
"
. . . . . . . . . . .. .. . . .. -53
''
Luka
"
"
"
.................. soo:.
Mesyleye .baka bir adan baklacak olursa, ncillerin btilii muhteviyat
ayet 100 zerinden nisbi bir tahlile tabi .tutulursa,' u ekilde bir netice o:taya
kar_:

16. Bu konuda geni bilgi iin bkz. Audrey, Synoptic Gospels, s. 18 v.d. ; I. Howard Marshall,
The Origins
the New Testament Christology, 1. bas. Leicester-1976, s. 35; Stephen Neill,
What We Know Aboit jesls, 1. bas., London: 1970, s. 48 v.d; Bruce, The New Testament
Doi::uments, s. 40 v.d. ; Frederick C. Grant, Bible (Encyclopedia American), International
bas., u~s.A:-1970, C.III.,, s. 699 v.d. John A. T. Robinson, Redating to the New Testament,
2. bas., london"1977, s. 86~117.

of

17. Bkz.. Bucaille, s.J26;. Bruce, s. 31.

270.

 Mutabakat Etmeyenler
Mutabakat Edenler
Mark:s .................. % 7
% 93
Matta ........... ~ ...: ........ %42
% 58
Luka ............................ %59
%41
% 8)18.
CYuhanna ..................... %92

Yukardaki tablodan inciller'in biribirierine zt ynerinin olduka fazla olve bunun Markos ile Yuhanna ineilieri arasnda son haddine kadar fazla. tatn mahede :ediyoruz:
duu

Yine ayn yolla Synoptic ncillerin kendi aralarndaki mutabakat noktalarnn

nisbi dalm yledir:
Matta-Markos-Luka ............................... ;.......... ~ .. %53
Matta-Luka ...................................................... %21
.Matta-Markos ....... ,.; ........................... : ............. %20
1\1arkos-Luka ....................................................... ~~ 6
Dier bir mukayese yoluna bavurarak, Synoptic nciller'deki muayyen_b-

lnUerin btn saylarn alarak bu incilin ihtilaf ve ittifak ettikleri noktalar %

hesab~yla u ekilde Jfade edilebilir:.
htilaflr
t:faklar
Luka ................ : ..... ,.%37 ............. } ........................................... }
.Matta ................ ~ .... %14............. . ..... %65 ...... } ... %12............... . .. %5
Markos .................. %2 . ... ::....... .. .............................. } ... %15 ....... .
Toplam :
53
97

Bu tablodan kan netice udur: Matta ve Markos inciileri konu itibariyle byk ben?erlikler gsterirken, Matta ve Luka ineilieri de yine ztlktan
ok biribirleriyle mutabakat halindedirler. Btn bunlar gznne alnnca,
Synoptic nciller'in muhteviyatnn 2/5'i hepsinde mterek bir vasf haiz olurken,
birinin dierinden ve ayrca birini:l ikisinden birden farkl olduu yerler 1/3'den
az fazladr 19.
Mamafil:

konu ve

nateryalin

genel

mUtabakatnn

gznnde bulundurul-

mas, Synoptic nciller arasdaki mbalaal benzerlik ve zorlamalarn ortaya

kmas

bakurundan -yeterlidir. Ancak unu itiraf etmek gerekir ki, bu nciller

fiili mutabakatlar henz umumi mtalaadan anlalabilecek kadar ha-

arasndaki

riz

deildir.

18. Bkz. Brooke.Foss Westcott, An Introduction to the Study of the Gospels, 7. bas., London
1898, s. 195.
19. Westcott, An Introduction to the Study of Gospels, s. 195 v.d.

271

Matta'nn dier Synoptic' nciller'le mterek olduu noktalar, btnn

4/7'si kadar oldu,u laJde, bu durum fiili mutabakatta ancak 1/6'dan da azdr.

Bu ~utabakat Markos ve Luka ncillerindedaha da azdrr: luka'da 1/10, Markos'da 1/6'dr. _Halbuki baka bir noktadan meseleye baklp, genel. manada
dnlrse bu durum 2/5'd(m 13/4' bulur. Bylece fiill ve genei mutabakatlar
u ekilde tablolatrabiliriz:

Matta

luka

7/24

1/4

Markos
.. 7/39

Konuya baka bir adan baklp, bu fiili mutabakatlar analiz edilirse, enterac;an
neticeler elde edilir: ~ Syno}'tic ncildeki m~terek ksmn 1/6's fiili mutabakat,
1/5'i. senet ve rivayette, 4/S'i dier ksmlardadr. Ayn blmlerde Matta ve Markos'un mterekleri normal ksmlardaki fiili matabakatn :5 !6"sn. ~ekil eder20..

SONU
Son zamanlarda bu almalarn derinletirilmesi neticesinde ncil metinlel'
nin, '>zl gelenein ya~ad devreye paralel olarak b!rok safhalardan getikten sonra teekkl ettikleri phe gtrmez bir gerek olarak grlr. Anrakbu
ge:;i dnemi sta&mda, bu rivayetlerin a<llarn koruyamadklar; nakilciler tarafndan zerlerinde evreye ve artlara gre yer yer dzeltmeler yapld ke~in
olarak ortaya konmutur. Konuya aklk kazandrmak iin ncillerin bu tarihi
geliim ii~deki kaynaklarn gsteren Boismard'n ~emasn sunalm:
emada grld gibi bu belgelerden ldbirisi bugn elimizde bulunan
ncillerin redaksiyonlar deildir. Nitekim enada da yazar, en son redaksiyn ile
bu hlgeler arasnda "Matta -ara redaksiyonu, Markos ara redaksivonu ... " adn
vererek durumu akca telirtmektedir.

Bu iza1Jlardan sorira ncillerdeki szlerin, sa'dan direkt Olarak gelrriedii agrlmektedir. Bu durumu inkar edemeyen aratrclarm birou okuyucu
zerindeki gvensi1lik havac:n gidermek iin, "Okuyucunun, nc.ilin bitok .Ye-
1 ri~de dorudan doruya sa'nn sesin~ duymaktan vazgemesi ge:e1:se bi~e, duy; - du ses Kilise'nin sesidir. Kili;e bir zamanlar driyamzda .konuan, bugn- de
l;.jzelere an ve hretiyl.e hitap erjen m'nn yetkisini Tanr'dan alm iercinan
olduu iin. okuyur-u Kilise'ye gilYenir ... ~ek!.inde teselli kabilinden meseleye
bir Zm ge~irneye ca:l~r1ar.
ka

20. Bkz. Westc.ott, An Introduction to the Study of Gospels, s. 197.

21. Bucaille, s. 128 .. v.d.
22. Bkz. Bucaille, s. 131.

272

DRT N C LN GENEL OLUUMU

Son
Redsk.siyonu

Not: A Belgesi Musevi-Hristiyan Ce:iaatndan gelme bir kitap olup, Matta ile Markos'a kaynaklk e~mitir.

B Belgesi: A belgesinin yeni bir yorumudl.Jr. Putperest asll Hristiyan kiliselerince kullanl"
mtr. Matta hari, btn ncil yazarlama Ilham kayna olmutur.
C Belgei: Markos'un, Luka ve Yuhanna'nn kaypaklandklar bir kitaptr.
D Belgesi: Matta ve Luka'nn ortaklaa kullandklar kaynaklarn ekseriyetini oluturur. 'Bu,
yukarda zikredilen kili Kaynak teorisindeki "ortak belgedir".

273

BBLIYObR.AFYA
Abdu'l-Ahad Davud, n il \'e Salib, stanbu1-19i3.
Audrey. Sister. Jesus Christ in tbe Synoptic Gospels, 2. bas., London-1974.
Btlice, F.F T.e New Testament Dcicuments, 14. l:as., Bristol: 1976.

-----

Bucaille, Maurice. M.;;l:et Ilim Ynnden Tevrat, Jm:iller ve Kur an

M. Ali Snmez), Konya-1979.

(~ev.

elik, Mehmet. Antakya s:yani Kilisesi: Douu ve Gelimesi (Atatrk niv.

haliyat Fak, Baimarin Doktora Tez), Erzurum~l985.

Findlay, A:A. The Apocryphal Gospels (History of Christimity in the Light of

Modern Knowledge~ A Collective Work). BlaJae and fion Limited, London
_ and Gla'>gow-1929 .
. Grant, Frederick C. Bible (Encyclopedia Americana), International bas., U.S-.A.1970.
Hennecke, E. New Testament: Apo~:ry:;la, Gzden Gedrilmi 2. bas.,c:r-II
London-1973
Leaney, Aifert Ciare. The Gospel According to St. Luka. 2. bas., London-1966.
Luka (Yeni Ahid).
Markes (Yeni Ahid) .
.Marshall, I. Howard. The Origins of the New Testament Christology, 1. bas ..
Leicester-1976.
Matta (Yeni Ahid).
Montague, Rh9des James. The Apocryphal New Testament, 12. bas., London-1975
Neill,

Steplen.

What We Know About Jesus, 1.

ba~.,

London:1970.

Radhakrisnan, S. Eastern Religions and Western Thought, New York {A Ga1axy Book)-1959.
Renan, Ernest. sann Hayat (ev. Ziya shan); Milli Eitim Basmevi, 2. bas.,
Ankara-1964;
ResuUerin leri (Yeni Ahid).
Robinson, John A.T. Redating to the New Testament, 2. bas., London-1977.
Salmon, George. A Histarical Introduction to the Study of Books of the New
Testament, 9. bas., London: 1899..
Sarkolu,

Ekrem.

Balangttan

Gnmze Dinler Tarihi, Istanbul-1983.

Westcott, Brooke Foss. An Introdu<.tion to the Study of the Gospels,_ 7. bas.,

London-1898.
274