Teknik onoliz mi dedin?

Hodi conm sen de!

-drdnc kitap-

Ali Perembe
www.persembe.com

^-.

BoRsA

cAtA
YAY|NclLK

vNrrl DlZlsl

38

iiNDEKlrn
Nsz

oNUNcU s-r\,|-MUM

BRMTARH

GRAF|KLER

MUM CRAFiKLERN ZM
GERDNFORMASYONLAR

olrn,TRENDDEliM,FoRMAsyoNLAR
DEVAMFORMASYONLAR|

oojl ..

..

.. ...

......,1
......l4
..

. . . .2,|

.......2g

....45

.....52
.

SONU

.9

...58

....,....64

B|RAZTAR|H
.....67
slFlRARP|cRAFlKLERlNlNlZMi
......68
sFlRARP|GRAFKLER|NDEAVSATslNYALLERl ........77
SlFlR ARP| GRAFKLERi Ml? HADCAN|M sEN DE! . .
. . . .7g
oN

KNcs-^^_PYASAPRoFt

BRAZTAR|H
P|YASAPROF|L,NNlzlM
PlYAsAPRoFlLl,NlNYORUMLANMAS|
TEMELKAVRAMLAR
SONU

oNNcBLM-DALGAAN^LIA,
B|RMTAR|H
ELLiOTT DALGA ANALlzlNlN TEMEL |LKELER|
DALGAS|N|FLAR
BEDALCAFoRMAsYoNU....
HAREKET DALCALAR|
ozr-rr
ZEr .

DALcALAR

ELL|OTTDALCAANALZ|
DALCAK|ILiKLER|
SONU
......
FlBoNACClVE

.......87
.....89
,.....g2
........1oo
.....1o1

,.....,.117
........119
,..,122
. . .135

.......,136

.......136
. . .139

,.......143
...15O

.......15O
......152

........156

ON DRDNC BLM - GANN

BiRAZ TARiH

.163

NEDEN CANN

.165

CANN KURAM|
CANN AlLARl
CANN ozrrve yzo_rnl
CANN KARELER|
SoNU

.166

ClRi

.181

.167
.172

.174
.177

BlRAZ TARIH

183

TEMEL KAVRAMLAR

.189

ONC SNIFLAR
sea so-n rl .

.191

oNc-rniN

.195

TEsp|Ti

,,

,196

.."197

TRENDS|ZLETiRME.
MEVSiMSELL|K....

.,l98

MEKANiK YNTEMLER

.199

soNU

.2o,|

oN ALTNcle-i - KART GR FELsEFEsl

BIRAZ TARIH . .
nnr cn FELSEFESlNiN lLKELERI

. . .205

207
211

ELETiRi

214

SoNU

216

ON YEDNC BLM - LEM HACM VE AK POZSYON SAVS

(OPENNTEREST)

AlK PoZsYoN sAYlSl (OPEN |NTEREST) .

COMM|TMENTS oF TRADERS REPORT - CoT (TRADER,LAR|N

ALDKLAR|

SoNU

pozisyoNTRLERI)

""""217
"

"22,|

.... ",232
234

oN sEKlzlNcl

s-^4

SSTEMATK YAKAM ve PARA (Rlso YNE[|M| . .235

SiSTEMATIKYAKLA|M
S|STEMAT|KYAKLA|M|N FAYDALAR!
slSTEMATlK TRAD|NG VE S|STEM iNAsl

SisTEMl lNA EDERKEN YAP|LACAK HATALAR VE

OLUMSUZYANLARI
SONU
PARA(RISK)YNETMI
ClRi.
PoZlTlFVE NEGAT|F BEKLENT|
NEKADARR|SK?.

BAZ| YAYC|N PARA (RisK) YNETIM|

BALANC|SERMAYES|

yNrr-rRl . .. . .

DAVRANSALFNANs
N|YE HEPKAYBEDIYORLAR?
DlslPLlNVEoRcANlZASYoN.
ilNi LANLA, pANN |LET .
SABIR.
sToP, sToP, STOP!
ZELETIR|, KENDN| TANIMA VE HEDEF BELRLEME
P|YASAYLA REKABET
KUMAR|NZARARLARI
SoN B|RKAB|LGESZ

soNsz

. . . . .244

....,.,.270
.,.....277
.,......279
.,.....28o

oN DoKUzUNcU BLM - YATR|MC PsKoloJlsl, DAVRAN|

N|YE BYLEY|ZVE

.......,239

...279

soNuvEzET
VEKALABALK....
ctRl.

...238

.....287
. . . .291

......305
......307
B|MLER|

........313
...315

.......316

....32o

.,.....,321

. . .332

...326
.....327
. . . ,34o

....341
...343

,.......343

.,..346

Nsz

Birinci kitabmzda teknik ana\izin temel kavramlann, destevdiren ve

trend konularn iledik ve izgileri kullanarak bir yatrm stratejisi oluturmann ilk admlarn rendik. kinci kitapta, stop koyma ve uygulama
yntemleriyle grafik formasyonlarn inceledik. nc kitabn tamam teknik ana|iz gstergeleri hakkndayd.
serinin bu drdnc ve son kitabnda, mum grafikler, sfir-arp grafikleri, piyasa profili, da|ga ana|izi, Gann alar, dngler gibi farkl, farkl olduklar kadar uuk ve tartmal, bununla beraber incelemeye deer teknik
analiz yntemlerini greceiz. Daha sonra, kart gni felsefesi ve ilem
hacmi ve ak pozisyon says gibi iki nemli konunun ayrntlarna gee-

ceiz.

Bu cildin son iki blm ise baarl yatrrm yapmann n koulunu

kapsyor. Sondan bir ewelki blmde sistematik yaklam ve para (risk)
ynetimi ilkelerini birlikte renecek, son blmde ise yatrmc psikolojisine dalarak disiplin unsuruyla doru davran biimlerini sindireceiz.
Bu son cildi okumaya balamak iin nceki cildi okumu olmak
bir
n koul deil ama satr aralanndaki nanslaryakalamak, verilen mesajlar derinlemesine zmlemek ve zellikle son iki blmde kapsanan|arla
kendi yatrm hayatnzda olup bitenleri ilikilendirmek iin nceki
cildi
okumu olmak elbette fark yaratacaktr.
Drt cilt boyunca vaazn.. verdiim basitlik ve yalnlk ilkelerini
benimsemi olan, daha nce da|ga ana|izi, Gann alar, dngler gibi
tartmal
balklarla olumlu veya olumsuz deneyimleri bulunan ve benim gibi
bu konulara hayli kukucu yaklaanlarnz ilk alt blm at?ayarak
kitab okumaya on altnc blmden balamay seebilirler. Bunu yapmakla
yaur,m
hayatlarnda bir boluk yaratml olmayacaklar. yine de hem gnmzde
teknik ana|iz literatninde kendine yer bulmu konulardan haberdar
olmak, hem farkl bak alarna pencere amak, hem de yatrm
alannda
kullanlan yntemlere nyargsz yaklamak iin okumanz neriyoum.
Kolay gelsin...

11

ONUNCU BLM

MUM cRAFirn

13

Mum grafiklerde bulabileceimizyanfive iaretler aslnda aynen ubuk grafiklerde de mevcut. Grafik formasyonu analizleriy|e gstergeler,
ubuk grafiklere uygulandklar gibi mum grafiklere de uygulanabilirler. Destek/diren, trend izgileri ve GsL sorularn baz alarak birinci kitabmzda oluturduumuz stratejinin uygulanmasnda da bu iki grafik tuni zerinde bir fark
yok. Buna ramen mum grafiklere bu drdnc kitapta geni bir yet ayfimamn nedeni, ubuk grafiklerde ancak ok deneyimli teknisyenlerinyakalayabilecei nanslarn mum grafiklerde son derece grsel (resimsel) olma-

lar nedeniyle herkesin tespit edebileceine inanmam. Buna ek olarak,

1600'l yllardan beri douda kullanlmakta olanbaz mum tekniklerinin g.

nmzde ubuk grafikler zerinde hemen hemen hi tuanmaz tae qemi olfiafarna ramen hayli deerll sinyaller vereildikleri kanaatinde olmam Du konuya ayrdtm saytalarn adedini biraz daha artrd.

bazlarnn

sadece birka muma (rnein iki-e gne) dayandrlyor olmas. Hepsi

yle deil amayine de okuyucu|arnanalizleriniyaparken grafikletine daha ge-

ni bir ereveden bakmalar gerekir,

Bir baka nerim ise, mum grafiklere ilgi duyanlaflnveyayeni merak saracak|arn, tm yantlar burada aramamalar. Biraz sonra greceimiz gibi,
mum grafikleri asrlar sren k uykusundan uyandrp Lat dnyas na kazan-

dran en byuk otorite steve Nison. Nison ok baarl bir teknisyen. Ne var
ki, unu da illve etmek de yarar var Nison'n ayn zamandabatda uygulanan ekliyle teknik analiz konusunda 25 yllk engin deneyimi var. Her ne
kadar mum grafik tekniklerinin ncln yapsa da, mum gralkin
cephd nes indeki s ilahl arn aqq4k
i
old,rur,,
kerro;@T
s" -b!!-tae,
rrrerlerinde, kitaplarnda ve makalelerinde mum grafiklerin bir sistefn
olarak deil bir ara olarak kullanlrnasn neriyor ve birok dier analiz
tekngy e na manlanarak kullanlmasnn ge rektiinin atn
iiiyo---

14

Bu blmde Nison ve dier "mumculardan" Saylslz alnt var. ubuk gra_

fikler ve ilk kitabLm|zln arkasndan tekrar yapmamaya zen gstererek
burada elimden geldiince mum grafiklere has ve mantkh bulduum ele_
fe yer vermeye altm. Aslnda sadece mum grafiklerin kap|ayaca daha
iki_ kitap daha yaz|abilir ama bu dizide imdiye kadar rendiklerimizin
zerine salayabilecekleri katma deeri faz|a bg|madmdan buraya skt_
rabildiklerimle yetindim. Bunu yaparken de, Nison ve dier batl ve Japon
mum grafik uzmanlarnn daha nce Japonca'dan ngilizce'ye uyarladklar
terimleri, seminerlerim dnda ilk kez basl bir yaynda Trke'letirmi oldum. Mmkn olduu kadar orljinal temaya sadk kalmaya altm. Burada
kullandm terminolojinin bir ksm belki de Trk diline bu anlamlaryla ilk
kez girecekler. Bunlar gkten inme tatan tabletlere kaznm ya^t|ar de\I.
Baz okuyucular ve teknisyenlerin tercihleri farkl olabilir. Bu kitaP dizisinde
yatlrlmclnln, dnyada hibir "uzmann" yarn borsalarda neler olup biteceini bilmediine inandrmaya,yatLrrm baarrsna giden yolun iyi tahminci olmaktan deil iyi bir stratejist olmaktan getiine telkin etmeye ve bunu ya_
parken de gereken tm cephanenin kiinin kendisinde mevcut olduuna da_
ir bilgi ve gven kazanmasna yardlmcl o|maya alyorum. Terminolojiyi
deneyimim, bilgim ve yeteneim elverdii derecede doru yapmaya altm
ama dilbilgisi ne buradaki amacm, ne de uzmanhk alanm,

BiRAZ TARH
Gemi fiyat verilerini gelecei tahmin etmek iin kullanan ilk ve en nl kiiliklerden birisi Japonya'nln efsanevi Munehisa Homma'syd. Homma
1700'li y||arda pirin piyasasnda mthi bir servet edinmiti. Homma'y ve

mum grafikleri anlamak iin ncelikle Japonya'nn 60 kopuk eyaletten tek

vcut bir devlet ve ticari bir dev haline geldii 1500_1700 yl,|ar arasnda ne_
ler olup bittiine bakmak gerekirl.
1

5o0_

6o0

yllan arasnda Japonya, komu

dere beylikleri kontrol

altna

,\ann (tam Trke kar_

almak iin cleuaml birbirleriyle green daimyo
,,d,erebeyi,, anlamna gelen ,byk isim") yaratt bitmez tken_

.1

mez bir saualar lkesiydi. Hatta bu yz ylhk dnenJapon taribinde

ge',SengokuJidai' ("Sauataki lke a") olarak anlr. 160O'l yllara
lind,iinde olaanst general_ Nobunaga oda, Hideyoshi Toyotomi

. Nison, Steve, Japanese Candlestick Charting Techniques, (New York lnstitute of Finance, New

York,1991).

,l5

lE)asu Tokugawa - lkeJ)i krk yl srecek bir birlik beraberlik dnemine ulatrmlard. Japon folklni bep bu generalin baanlann
anlatr: l'Nobunaga pirinci istifledi, Hideyosbi unu tt, Tokugaa
da pastay yedi". Japonya'nn tek bir ucut haline gelmesinde bu generalin de emei uard ana sonu,nc,lsl, Tokugaaa ue soyu
Japonya y
1615 Jnlndan 1867 ylna dek ynetti ue o aa Tokugaa
ogunluu2
ismini uerdi.
ue

Japonya'y yzyllar boyunca kaosta tutan bu saua ortanx mum grafikleri szlne de birok kelime katt. Aslnda dnrceniz grlr ki
yatxnm baansnn arkasnda da askeri baanlar iin gerekli olan straeji, psikoloji, rekabet, stratejik ?ei ekilmeler ue euet, talib gibi beceriler
?atar. Dolaysyla, "gece ue gndz atAklan'', ''bcum ed.en askerformasyonu", "kar atak b^ttx|l, "mezar ta" gibi teimhr mum grafikteri
literatrnde yer alr.

Tokugawa ann merkezi feodal sistemi berabertnde baz

frsalar da
getirdi. Tanm ekonomisi byrken ticaret de bayti serbestleti. on yedinci yzylda yerel ue kopuk piyasalann yerini ulusal bir pazar yeri ald. te bu merkezi piyasa dorudan olmasa daJaponya'da teknik analiz kauramnn ;elimesinde rol oynad.
General Hideyosbi Toyotomi osaka y Japonya'nn bakenti olarak gryordu ue kentin bir ticari merkez olarak gelimesini destekledi. osaka'nn bir liman kenti olmas, kara ulamnxn ya,ua, teblikeli ue pabah olduu bir dnemde ulusal bir lojistik merkezi olmasna yol an ue
kent Japonya'nn ticaret ue finans merkezi baline geliuerdi. kentin
zen-

ginlii

geni de1>olama kapasitesi kente 'laponya'nn nutfa'l yaktrmasnx uerdi. para kazanma Japonya'nrn dier yrelerinde aaanan bir kauram iken osaka'da "kir etmek'' bayatn ber kesine yerleen bir ama baline geldi. Gnn sosyal yaps drt snf zerine ina
olmutu. Yukandan aa doru bu snflai asker,
ifti, zanaatkfur ue
tccard. Tccar snf bu sralamaln ancak 1700'l yllarda bozabildi.
Bugn bile osaka'hlann geleneksel selilmlamas''Mokarimakka?''dr
('Kir ediyor musun?').
ue

Hideyosbi'nin askeri rnalzeme tccarlanndan birisi de osaka'l yadoya

keian'd. ulam, datm ue pirin fiyatnn belirlenmesinde yadoya
ok yeenekliydi. yadoya'nn babesi o kadar nenli bir lokal baline
geldi ki ilk pirin borcas orada geliti. Doal olarak da yadoya
ok zengin, batta daba sonra da grlecei gibi birazfazla zengin oldu. 1705
2, ogun = 1192-1867 aras derebey|ik
Japonya'snda imparatora bal ama lke ynetiminde b_

yk sz sahibi olan askeri komutanlar.

16

yhnda, Bakufu (ogun tarafndan ynetilpn askeri bkmet) sosyal sta,

tsyle badamayan bir serete sabip olduundan dolay tm uarl,
na el koyclu. Bakufu tccarlarda birikneye balayan bu gten rahat,
szhk duyuyordu. 1642 1lnda, baz kanu greulileri ae tccarlar pi,
rin piyasasn ele geirmeye kalktlar. Bunun cezAs, ar oldu: ocuklan id,am edildi, hendileri srgne gnderildi e uarlklanna el hondu.
Yadoya'nn babesinde bayat bulan pirin piyasas 160O'l yllann sonunda Osaka'da Dojima Pin BorsAs'nn kunlnasyla kurumsalla,
t. Tccarlar borsada ptrinci kalite snJlanna aynyor ue fiyat olutunyorlard. 1710 ylna dek item gren ftziki Pirintt. 171O ylndan sonra boa depo makbuztann kabul etmeye balad. Bunlarapirin kupo,
nu deniliyordu. Dnya talbintn ilk uadell szlemeleri ite bu pirln
kuponlanyd.

Pirin aracl Osaka kentinin zenginlnin tenxelini olutunyordu.

Kentte 13o0'den azla pirin aracs uard. Henz bir lke paras stan,
dard olumadndan piin neredqse para yeine geiyordu. Paraya
ibtiyac olan bir daimyo fazla pirincini hendl isrine depolanmak zere Osaka'ya gnderiyordu. Bunun karlnda da blr dqo makbuzu
ahyordu. Bu makbuz istenildi zatnan bakasna satlabiltrdi. Daitryolar parasal sarunlannn stesinden gelebilmek iin, sk sk bir sonraki ptrin uergisi tabsilatlanna (daimyolara tabakkuk eden uergiler pirin olarak deniyordu ue gmellikle iftinin rekoltesinin o/o4o ilA 0/060',
arasna tekabl ediyordu) mabsuben bu makbuzlan satyorlard. Baz
durumlarda birka yl sonrasnn rekokesi bile ipoteklenebiltyordu.
Bu pirin kuporlan borcada faal olarak ilem giyordu. Gelecektekt
pirin teshmatlan karlnda satlan bu huponlar dnyann ilk uadeli szlemelert, Dojima Ptrin Borsas da ilk uadeli bo?srs,ydt" Bu kupon-

lara alr zamanda "boPrinllde deniliyordu, nktl orlada sabip olunan birPrin yoku. iin bacmi bakknda birfikrintz olmas asndan,
Osaka'da ilem gren boyPirin kuponlan 1749 ylnda 110,0OO balyay gemtti. Halbuki a zamanlar lalonya'nn tarnamrnda toplam
30,000 balya pirin bulunuyordu.

Bu tablonun en nemli aktrlerinden birisi de 'Piyasalann tanns'i diye

anlan Hommayd, Homma 1724 yhnda uarlkl bir ailentn ocuu

olarak dnyaya gelmiti. Homma allesi o had,ar uarhkhyd ki balk arasnda "Asla bir Homma olamam ama 7erel bir efendi olmaya ra*jnm"
li,f d,olard. Homma 1750 ynda alle ilerinin ynetimtnt eline aldktan sonra blr linan kenti alan Sakata'nn yerel borsasnda ilem yap,
maya balad. Sakata da pirin Pyasasnn blr depolamd ue datm
merkezlydi. Homma da Sakata'h olduu iin mum grafikler literatrn-

17
de Homma'ya bitaben sk sk "sakata nn

nz.

kurallan'' tabirine rastlars-

Babas ldnde aile uarlklannn ynetirni ailenin e? yen ocuu

olmasna ramen Munebisa Homma'ya geti. Bunun nedeni berbalde
- ticari yeteneinin olaanst olnasyd. IIornma bu parayla asaka'daki Dojima Pirin Borcas'na giderek uadeli pirin piyasasnda oynama-

ya balad.

Homma'nn ailesinin ok byk pirin iflikleri uard. Bu g pirin

piyasasx bakkndaki.bilgilerin onda toplannxasna neden oluyordu. Bu-

"

na ek olarak, Homma j,llk baua durumu uerileini de kaydediyordu.'

yatnmc psikolpjisini daha iyi anlayabilmek iin pirin.fiyatlannn
taribini yodoya'nn babesindeki pirin borcasna kadar inceledi. Hom*o kendi iletiim sistmin bile gelitirmiti. nceden belirlenm zamanlarda bayrak iaretleri uernelei in osaka'dan sakataya kadar*
eulerin damlanna adamlar yerletirmiti.

Homma Osaka piyasasna bkmetmeye baadktan sonra wrel Edo (yeni adyla Tokyo) piyasasna girdi ue mtbi bir seraet edindi. Yapk ilemlerde arkas arkasna 10O kez kazand bile sylenir.
Prestiji o kadar bymt H Edo'da u trk okunurdu: ''Sakata'da
(Homrna'nn kenti) gne amsa Dojima (Osaka'daki Dojima pirin
Bosas) bulutlu, Kuramae (Edo borsas) yanurlud,ur.'' Baka bir ifadeyle, sakata pirin rekohesi iyi olursa Dojima pirin Borsas'nda.fiyatlar c}er, Edo'da da ker. Bu trk Homma'nn piyasalar tzerindeki
b kmranlnn bir ifadesidir.
Daba sonraki yllarda Homma hkmetinfinansal d,anmanlxna
8etirilir ue samuray lakabyla onurlandnlr. 18oJ ylnda da lr. kitap-

lan Sakata Senho

No Den'i 17o0'li 1,llarda yazd sylenir. Homma'nn pirin piyasasnda uygulad yatnm ilkeleri
imdiJaponya'da kullanlan mum grafikleri metodolojisine dnntr,
ue Soba Sani

Mum grafikleriyaratan belki Homma deildir ama bugn dnyada kullanlan mum grafikler ynteminin temelini oluturan ilkeler Homma'ya aittir.
Homma'nn ilkelerinin balcalar yledir:
._

Fivrt hr."k.ti h,

. Alc

":
Teffitr't

ettirirler.

o Piyasa fiyah gerek deerin bir aynas deildir.

1B
Char_
Grld gibi bu ilkeler tekniz ana|izinbatdaki babas saydmz
l_
les Dow,unkilerden pek farkl deildir. Dow,un 1900,1 yllarn banda
n_
daha
dn birinci kitabmzdan hatrlarsak, teknik ana]tizin aslnda ok
o
celeri ilk kezJaponya,da kullanlmayaba]lam olduuna da ahit oluruz.

teknik ana|iz formasyonlani,",i"d" d"il, p,y"," p

fiunnin of Gold- The Tbree Monkey Reisimli Japon
,ffitn
emesi - Parann Maymun Hik2yesi)3
olumkitabnda "herkesin olumsuz olduu piyasalarn bir
Kart
gnmzn
, Bu
lu Olslnau
ir? ilgin olan bu kitabn 7755 ydikkati Yatrlmcllnda yazlm olmasdr! Kitap ismini" Wloyoyg,
(bakala_
nn o grmeyen (bakaarnn ne yaptEiT67-kTa), konumayan
(sadece kendi grafiklerine bak,
ryla piyasa go"i@an
zaman?ar

ffin

gibi o1mas gerektii gereine eker. Ba_

ffiasahakkndabilgiedinilmekisteniyorsasorulacaktek

merci piyasadr (yAni tiyat|ar).

Japonyatrmclarnyzyldrkullandlmumgrafikleriyntemlerinin

ve
batyatanmasnda en byk rol 90,1 yI|ardayazdklary|a Steve Nison5
Greg Morris6 oynamtr.
Finans Ve yatflm dalnda MBA diplomas sahibi olan Steve Nison,n mum

grafiklerle tanlmas ilk kez 1980'li yllarn orta|arnda Shearson'da7 alrken

kendisiyle ayn koridorda olan bir Japon broker,in odasn ziyare ettiinde
broker,n mum grafiklerinde "bir pencere gryorum"
gereklemi.

Japon

(mum grafiklerde "pencere" tabiri ubuk grafiklerdeki'fiyat aralklarl'n ifa(mum)

de eder) demesine bytik ilgi duyan Nison hemen akabinde Japon
gezmesine
grafiklerle ilgili malzeme bulabilmek iin ok sayda kttiphane
3. Nison, Steve, Trading Techniques, Futures dergisi, Mays 1992,
4. Kart Yatrm kuramn daha sonra ileyeceiz.
5. Nison, Steve, Ihe Candlestick Course, (lohn Wiley & Sons, 2003),

(John Wiley
Nison, Steve, Beyond Candlesticks: New ]apanese Charting Techniques Revealed,

& Sons, 1994),

Nison, Steve, Candlestick Charting Basics, (Marketplace Books, 2001)
(prentice Hall,,2001),
Nison, Steve, Japanese Candlestick Charting Techniques Revised Edition,
(Traders
Library, 2000)
Chart,
Candlestick
with
]apanese
Nison, Steve, Stratege s for Profiting

6.Morris,cregoryL,CandlestickChartingExplained,(McGraw-Hil1,1995)

Filtering Tech,
Morris, cregory L, Candlepower: Advanced Candlestick Paftern Recognition and
1 992)
(Probus
Chicago,
Pub,,
Professional
Futures,
niques for uing Stocks and
7. www.lehman.com (Lehman 9O'l yllarda Shearson'u elden kard,

19
ramen birka salrfa izlktirmeden baka bir
ey bulamam. ylmadan aramaslna devam eden Nison, NiPPon Teknik Analistler DerneF
vastaslyla

Japon uzmalarla fakslamaya balam. Daha sonra , Japonya'ya giden bir

tercmandan mum grafiklerle ilgiti bulabilecei her ya^n
ngilizce'ye evirmesini talep etmi. Bu sayede konu hakkn da hay|i malzeme ve
Japonca'dan
tercme edilmi 13 kitabn sahibi olup bir yl srecek bir sentezi
balatm.9

Steve Nison
kaynak: www.candlecharts.com

8. www.ntaa.gr.jp
9. Analysis of Stock Price in Japan, Nippon Technica| Analysts
Association, Tokyo, 1986

Hoshii,,Kazutaka, Hajimete Kabuka Chato wo Yomu Hito no

Hon (A Book for Those Reading
Stock Charts for the First Time), Asukashuppansha, Tokyo, 1
990
lkutaro, Cappo, Kabushikisouba no Technical B_nseki (Stock
Market Technical Analysis), Nihon
Keizai Shinbunsha, Tokyo, 19B5

lshii, Katsutoshi, Kabuka Chato no Tashikana Yomikata(A

Sure Way to Read Stock Charts),

Jiyukokuminsha, Tokyo,
Keisen Kyoshitsu Part

990

1 (Chart

Classroom Part 1), Toshi Reader, Tokyo, 1989

Nihon Keisenshl (The History of _Japanese Charts), 2. Blm,
Yazar: Kenji Oyama, s. 9O-.l02, Nihon
Keisai Shimbunsha, Tokyo, 1979

okasan Keisai Kenkyusho, Shinpan Jissen Kabushiki Nyumon (lntroduction

to'stoct Charts), Diamond-sha, Tokyo,'l g87
Sakata

Shoken

Coho Wa Furinkazan (Sakata's Five Rules are Wind, Forest, Fire and
Mountain), Nihon

Shimbunsha, Tokyo,

969

Shimizu, Seiki, The Japanese Chart of Charts,

eviri: Cregory S. Nicholson, Tokyo Futures
ding Pub|ishing Co., Tokyo, 'l986

Tra_

Yoshimi, Toshihiko, Yoshimi Toshihiko no Chato Kyoshitsu (Toshihiko yoshimi,s

Chart Classro_
om), Nihon Chart, Tokyo, 'l989)

20
Aratrmalarlnln sonucunda al-sat nerilerinin farkedilir ekilde iyiletiine ahit olan Nison, 19s0'1i yllarn sonunda Merrill Lyncb'elo geerek vade_
li borsalar blmnde kdenli teknik analist olarak almaya balam. oradayazd 1,5 sayfalk el kitapn Merrill Lj,vcb ncelikle alan|ara ve birgi_
ka byk mterisine daltm ama mum grafiklere olan ilgi ylesine l
bi bym k\ firmaya kitapn tekrar basilmas iin 10,000,n zerinde ta_
lep gelmi. Profesyonel hayatn Daiwa Securitiedell genel mdr yardm_
cs olarak tamamliayan Steve Nison, artk eitim ve danmanlk hizmetleri
veren Cand,lecbarts.com. Inc.,inlz kurucusu ve bakan. Bugn teknik ana|iz
Nison'n koevrelerinde dnyann en nemli mum grafikler zmafl| saylan
nu hakkndayazd,klap|arS sekiz dile evrilmi ve 75,000'in zerinde satm. Nison,dan nce sadece tek bir ana|iz yaz|mnln sunduu mum grafik_
ler bugn tm veri ve yaz|m hizmeti veren firma|arn vazgeilmez ninleri
aras|nda bulunuyor. Kitaplarnn yanl slra, Nison'un makaleleri Wall Street
olarak
Journa[3, BArron'sA, Institutional Inuestofs gibiyaylarda dzenli
Banka_
kyor. Sk sk CNBC televizyonundalf boy gsteren Nison, Dnya
olarak
das,na17, Federal Reserve,el8, niversitelere ve borsalara konumac
vet ediliyor. Yatrm bakalar ve bireylere ticari amal eitim seminerleri
dzenleyen Nison, New York Institute of Finance'del9 de eitmenlik grevini srdniyor.

Drdnc kitabn bu Mum Grafikler blmnde kaynak olarak

arlkl biimd.e Steue Nison,un kitaplann, makalelerini ue konferans
notlarn kullandm,
Not:

10. www.ml.com
11. www.daiwa.co.jp
]

2. www.candlecharts.com

13 www.wsj.com

'l4 www.barrons.com
1

5'www. i nstitutional investor.com

16 www.cnbc.com
17 www.worldbank.org
1

8 www.federalreserve.gov

19 www.nyif.com

21

Gregory Morris
kay

nak

wwv. mu rphymorri s.com

Mum grafiklerin batda yaygnlamasnda emei geen bir baka zman

da Gregory Morris'tir. Teksas niversitesi'nden havaclk mhendisi olarak
mezun olan Morris, ABD donanmasrnda yedi yl pilot o|arak grev yaptktan onra kendisini teknik analize vermi ve 15'in zerinde teknik analiz yazlmr gelitirmitir. IJzn yIlar bu alanda verdii eitim ve hizmetlerle tannan Morris, 1992 ylnda Nison gibi piyasay alkalayan CandlePoe isimli kitabn yaynladktan sonra kendisi glbi cNBc televizyonunda program
yapan nl teknik analistJohn Murphy ile birlikte yatrmcIara eitim ve danmanlk hizmeti veren MupbyMorris, Inc.'i?o kurmutur.
Nison ve Morris haricinde bavurabileceiniz bir baka kaynak da stephen Bigalow'un kitab olabilir.21

MUM GRAFKLERN izivi

Mum grafiklerin izimi iin uyulacak kurallar asln,da ubuk grafik kurallaryla hemen he-men ayndr ve b\ze ayn bilgileri verirler. Birinci kitabmzdan
hatrIayacak olursakz2, bir ubuk grafikten a|t ayr bilgiyi alabiliyorduk:

20 www.murphymorris.com
21 Biga|ow, Stephen, Profitable Candlestick Trading,
22. Bkz.8irinci Kitap, s. 95 -

l02

(_|ohn

Wiley & Sons, 2002)

22
a) al

b) kapan
c) en yksek
d) en dk
e) yn (g)

D volatilite
ldur, iv<n gibi
labilmesi iin bir AILI deerinin mevcut olmas n
piyasa|arda
o
seansn
anmad-g
Seans alh cleernln
ayan seansm
k
seansn
iin
ir
nceki
eri
ikincisini
uygulamak daAslnda
bunlardan
tn baz alabilirsiniz.
rudur, nk seans bir fiyat aral23 yaparak bir nceki se44g_&-

panlnn ok

-stii

Mum grafiklerin ubuk grafiklerden en belirgin fark bir "gvde"ye sahip

olmalardr. Mumun bu kaln ksm seansn al ile kapan deeri arasndabeyaz ise bu ka
ki mesafeyi temsil eder. Eer
gvde ise yukarda al
da olduunu ssterir.
sn temsilidir (Bkz.

-_--Burada beyaz ve siyahn

seilmesinin nedeni olumlu (iyimser) ve olum(karamsar)

piyasalarn grsel bir biimde resmedilmesidir. Ykselmekte
suz
olan piyasalarda kapanslar genellikle allarn zerinde olacandan grafi-

in ou beyaz (iyimser) gvdelerle dolu olur. Aksine, aa trend iinde

n srafi
a[larm a
piyasalarda k"p4r]a
srya

hakim olur.

ana|iz y az|mla r gvdele r iin

farkl (rnein yeil ve krmz) renkler kullansa da bu zellikle siyah-beyaz

yazc|arda sorun yafataca iin biz standart olarak siyah ve beyaz renkleri
kullanacaz.
Gvdenin stnde ve altnda kalan ince izgilere glge denir (Bkz. ekil
288).

Eer mumun st glgdsi yoksa (y2ni seansn al veya kapan o sean-

l>una tral ka; eer m,4mun a!2gllgdsi

sn@
yoksa (ylni seansln al veya kapan o seansn en d
kdenir (Bkz. ekil289.Japonlar iin fiyat hareketinin

23. Bkz. lkinci Kitap, s."l72

182

23
Sekil 2B7

ekil 288

- Mum Crafik Cizimi

- Mum Crafik izimi

Z '

Tra

Tr

24

en nemli klsm gvdedir. Glgeler birer zan'r olmaktan teye gitmeyip

faz|a nem taLmazlar. Asl nemli olan alla kapan arasndaki ilikidir,
nk bu iki deer iin iine en fazla hislerin kart noktalardr. Bir Japon
iatasz "sabahn ilk saati gnn dmenidif" der
vasa

katIffiilk

vG-yesi

ipuIarn verir. Dier nenrli fiyat sede kapan desridir. kapan fiyat katllmclarn o seans hakkndaki

affiik trading sistemleri daima kapan deerini baz ahr. Terrninoloji

@1600,lyllarnaskeriJaponya,sndanmiraskalml
olan murn grafiklerde, al esnasnda gelen bU@
alrm ve satlm emirlerine de

ne sabab bcumu,

mu deir
Eer alla kapan ayn ise mum grafik ayn uLuk gratlkibi ggzi!
rkh fiyat
ubuk ve mum gra-

(yAn

fikleri kalatlrarak, mum grafiklerinin nasl izildikleri hakkndaki bilgimizi biraz daha pekitire|im (Bkz. ekil 29O).
eki| 290

- Mum Grafik izimi

ij

u
I

1i
}|

ll ll
l t

fT

24. Ctamza, Daniel M, "How Candlestick Analysis Provides Market Clues", Futures Dergisi, A'alk
1991. s. 20-22

25

Mum grafiklerin analizinde dikkate alnmasr gereken eler hakknda

nemli bir katky da Daniel Gramza yapmtr3a Gramza bu eleri
yle sra|ar:

'

a) Mumun rengi
b) Mumun kapsam
c) Gvde boyu
d) Glgenin kor_mu
e) Glgenin boyu
0 Mumun oluumu
g) Mumun konumu

Mumun rengi

Mumun rengi her ne kadar barami, eki, asl adam veya yldz gibi formasyonlarda (bu formasyonlarbiraz sonra inceleyeceiz) dikkate alnan
bir
e olmasa da genele hakim olan bir alm veya sat basksnbize grsel
olarak sunar. yan yana gelmi bir dizi rnumda hakim olan renge bakarak piyasaya hkneden basknn al ya da sat tarafnda olduunu veya
arz-talep arasnda bir denge olup olmadn rahatlkla grebilitiz. rnein,
ekit
291'deki MKB 100 Endeksi grafiinde Nisan 2003 boyunca devam eden
alm basks beyaz renkli mumlarn hakimiyetinde aka gnilmekte.
Grafiklerde bu tr belirgin trendler bulunmasa bile, bir mumun renginin
kendinden nceki ve/veya sonraki mumun rengiyle olan benzerl ii veya
zfI da piyasann yn hakknda bazt ipular verebilir. Bu iprlarn
bkaz
sonra mum formasyonlarnda sorgul ayacaz.

Munu kapsa
Ayn utuk grafiklerde olduu gibi, kapsam (ydni en yksek ile
en dk
arasndaki mesafe) b}^ik olan mumlaf artan volatiliteye iaret ederler.
Tam
aksine, kk kapsaml mumlar volati]itesi dk. ka rarsz pivasalarda
olu- Ornein, ekil 291'de Mart orta|arnda ar derecede bir volatilite gzuilar.
lenirken, Nisan ay boyunca devam eden yukar trendde de nispeten
n"v"tkapsaml mumlarn varlna ahit oluyoruz. Nisan aynn son haftasn
da daraian kapsamlar bu yukar trendin artk sona ermekte olduunu
gsteriyor.

26
Gvde boyu
Gvdenin boyu, ahc ve satclann kendi kanlar ve piyasann yn hakkn_
u"
daki inanlarnn bir lsdr.
mumlar belirsizlik ve kararszl gstergesidir ve piyasa}a hakim olan begsterirl"r,
g."
"
"lmaaStr

l"g

H$b@

uzun olduunu grrz. te yandan Nisan sonunda gvdelerdeki belirgin

daralma piyasadaki ynszle dn aka gstermektedir,

lIi+

Nisan 2t]03

27
Glgenin konumu
Glgeler, en yksek ve en dk ile gvde arasndaki fark temsil ederler ve
uzunluklar ve bazen hi olmaylar piyasannyn hakknda deerli bilgiler verir. rnein, ekil 291'de Mart aynn nc haftasndaki mumlarda
st glgenin hi olmay satl basksnn hakim olduuna
eder. Nisan
trendinde ise
(a
olmaktadr
sl).

Glgenin boyu

gggyr,
lr.. G

piyasann baz fiyat seviyelerine nasl tepki gsterdiini ak-

j.dd"drl-" p"'"yeli de o kadar

faz^ai.
doru devam edemeyeceini gsterir.

ffiunnn

artk o yne

rnein, ekil 292de ubat aynn nc haftasnda uzun birer st glgeye sahip gn grebiliyoruz. Piyasa bu hafta boyunca 12,000 seviyelerini test edip artk yukar ynn korumayacanakaaat getirmitir. Nitekim
mteakip d 9,000'in altna kadar devam eder.
Burada st glgelerin uzun olmas, piyasann diplerde al yapp hayli
ykselmesi, fakat bu en yksekleri koruyamadan tekrar aaIara dnmesi
anlamna gelir. Aalarda ap, arada bir hayli ykselip daha sonra tekrar
aada kapanan bir seansn mumunun da elbette glgesi uzun, gvdesi
k-

sa olacaktr.

Mumun oluumu
Mumlarn oluumunu, eldeki grafie nazaran daha ksa vadeli bir grafik
kullanarak incelemek de ok nemli iaretler verebilir. rnein, gnlk grafiimizde okkal bir boa piyasasna iaret eden uzunbeyaz gvdeli bir
mumu
(Bkz. ekil 293 A) ayn gn iin saatlik olarak deerlendirdiimizde
ortaya
ok farkl senaryolar kabilir:
Eer A gn, gn iinde Senaryo 1 eklinde olumusa, bu boa piyasasli,[ teyit eder. Ne var ki gn ii oluumu Senaryo 2'deki gibiyse
elimize kapkara bir resim gemektedir. Hem kararan mumlar, hem de dara|angvdelerin iaret ettii kararszlk bu yukar gidii pek de desteklememektedir.

2B00

11500

11000

1tl5D0

0008

0B

ekil 293

- Cn

i Mum Oluurnu

il

?
A

Gn i Senaryo

,
1

G,n

i Senaryo 2

29
Mumun konumu

ikinci kitabmzda ilediimiz grafik formasyonlar mum grafiklerinde biraz

daha farkl bir biimde deerlendirilir. Her ne kadar omuz-ba ve gen gibi formasyonlar mum grafiklerde de gzkse de, mum grafiklerin ana|izinde esas olarak mumlarn birbirlerine nazaran nerelerde konulandklar
nemlidir, ilk olarak baklan, mumun kendisinden nce gelen muma kyas-

la nerede bulunduudur. Daha sonra mumun tm piyasa hareketinde hangi

konumda olduu nem kazanr. rnein nemli destek veya diren seviyelerinde veya son yln (veya ayn, vs.) belirgin tepe ve diplerine gre hangi
seviyelerde olduu ve bu konumda nasl bir resim izdl\bize yeni bilgiler
sunar. te imdi bu konumlarda mumlarn oluturduu devam, geri dn
ve kararszhk formasyonlarn ele alacaz.

GER DN ronvAsYoNtAR
ikinci kitabmzda da grdmz gibi bu ''geri dn'' ibaresi teknik analiz
literatnine yiraz tallhsiz bir biimde girmi. sanki nmze sk bir sinyal

kacak ve mevcut trend aniden geri dnecek ve b\z de bu geri dn tam

tepede (veya dipte) yakalayacakmz gibi bir ses veriyor. Halbuki bunun
ok seyrek gerekletiini gayet iyi biliyoruz. ou zaman trend dnleri
ok daha uzun bir zamana yaylyor, mevcut trendin temposu nce azaIyor,
sonra duraklama devri balyor ve en sonunda (eer olursa) bir geri dn
balyor. Tm bu senaryo},u bir benzetmeyle aklayabi|iriz. Saatte 100 km.
sratle giden bir araba aniden geri dnebilir mi? Geri dn bir srectir. nce hz kesilir, daha sonra frene basl iyi." yrffi
e olan oran ok azdr. te bu yanlgy
ortadan kaldrmak iin "geri dn" sinyallerine ''trend deiim'' sinyali de-

mek belki de daha doru olacaktr. Bu tr sinyaller karmza hem

ubuk
grafiklerde, hem de mum grafiklerde sk sk karlar. Burada mum grafiklere has baz trend deiim sinyallerini eIe alacaz.
eki ve As! Adam
Bunlar uzun glgeli ve ksa olan gvdeleri ilem aralnn st ksmnda oluan mumlardr. Grafikteki konumlarna gre olumlu veya olumsuz sinyal verirler. Eer bir aa trend esnasnda oluurlarsa
eki ismini alrlar ve aa

30

1l

lE 1l
l-il:I:=
siyah

rri

!1

l1

ASILI ADAM

trendde bir duralamaya veya geri yukar dne iaret ederler. Eer bir yu_
kar trend esnasnda oluurlarsa asl adam ismini alrlar ve 1nrkar trendde
bir duralamaya vey^ geri aa dne iaret ederler (Bkz. ekil 294), Gv_
de renginin ne olduu sinyali deitirmez.

Piyasa diplerinde eki ismini almalarnn nedeni sanki bir temel inas
iin alclarn eki vurmalar benzetmesine dayanr. Steve Nison, bu formas_
yonun isminin Japonea,da "dibe bir ey sarktarak derinlik lmeye al_
mak'' anlamna gelen takuri olduunu an|atr. te yandan, piyasa tepelerinde olutuklarnda uzun alt glgeleriy|e bacaklar aa doru sallanan asl

bir adam andrrlar.

eki ve asl adamlarda bulunmas gereken zellik vardr:
1) Gvde, ilem aralnn tepesindedir (rengi farketmez).
2) Alt glge, gvdenin neredeyse

iki misli uzunlukta olmaldr,

3) st glge ya hi yoktur ya da ok ksa olmaldr.

Her ne kadar gvde rengi bu flormasyonda nemli olmasa da ekicin be_
yaz, as|adamn da siyah olmas gelen sinyalibiraz daha kuwetlendirir. Baka bir ifadeyle, beyaz eki, siyahndan daha kuwetli bir boa sinyali oldu_
bir ay sinyali olur. Be_
u gibi, siyah asl adam dabeyazndan daha kuwetli
yaz bir ekici yorum|ayacak olursak, p|yasa altan sonra byk bir sat
yemi ama buna ramen d devam etmedii gibi kapan ilem aralnn
tepesinde gereklemitir. Bu da piyasann bu kadar dk seviyeleri sevme-

diini gsterir. Ayn yorum asl adam iin de yaplabileceinden (o zaman

asl adam niye olumlu sinyal deil?), asl adam fotmasyonlarnda teyit almak iin bir sonraki mumda sat iin ok daha aa bir al beklenir. e_
kil295de MKB 100 Endeksi'nden bir rnek var.

31

5000

1450
14000
1

3500

3D00

125t]0

2000

11500
11000
1

0500

Aralk
Sekil 296

Yutan Formasyon

",+il
Yutan FormEsyon
(Boa sinyali)

l1

,,,+

l1

Yutn Formasyon
(Ay Sinyali)

32
Yutan Formasyon

eki ve Asl Adam tek bir mumdan oluan formasyonlard. Halbuki, ou

mum grafik formasyonu birka mumdan oluur. te Yutan Formasyon da
birbirinin zrttl renklere sahip olan iki mumdan oluur (Bkz. ekil296).Bove son mumun gv_
a sinyali olumadan nce piyasa bir aa trenddedir

desi de siyahtr. Daha sonra, bu siyah gnn gvdesinin hem en yksein_

den daha yksek, hem de en dnden daha dk birbeyaz gvdesi bu_
_
lunan bir mum belirir (bu ubuk grafiklerdeki d gn,e benzer Bkz. n_
c Kitap, s. 16o). Bu artk alm basksnln satl basksnn nne getiini
gsterir. Ay sinyali olumadan nce ise piyasa bir yukar trenddedir ve son
mumun gvdesi de beyazdr. Daha sonra, bu beyaz gnn gvdesinin hem
en ykseinden daha yksek, hem de en dnden daha dk bir siyah
gvdesi bulunan bir mum belirir (d gn). Bu da artk sat basksnn alm
basksnn nne getiini gsterir.
Yutan Formasyonlarda bulunmas gereken zellik vardr:
1) Ksa vadeli olsa bile, piyasa belirgin bir }r.kar (veya aa) trendde ol_

mah.

2) ikinci gvde, birinci gvdeyi 1tmal (d gn).

3) Boa sinyalinde, birinci ve kk olan gvde siyah, ikinci ve byk

olan gvde beyaz olmal. Ay sinyalinde, birinci ve kk olan gvde
beyaz, ikinci ve byk olan gvde siyah olmal. (Bu kuraln istisnas,
ilk gvdenin ok kk veya doji olduu durumlardr. Bu durumlarda,
boa sinyalinde her iki mum da beyaz, ay sinyalinde de her iki gvde de siyah olabilir.)
ekil 297de MKB 100 Endeksi'nden bir rnek var,

Baz durum|arda, boa sinyali veren (y2ni ikinci beyaz gvde birinci siyah gvdeden byk) y.tan formasyon, yukardaki normal rnekteki gibi bir
aal trend deil, yukar trend esnasnda belirir (Bkz. ekil298- A).Buradaki byk beyaz gvdenin ilk mantkl yorumlamas elbette yukar trendin
devam ettii eklinde olmas gerekir ama bir sonraki mumun al veya kapanl bu gvdenin altnda gerekleirse sAT sinyali gelir. Bu formasyonun
tersi olarak, bazen ay sinyali veren (y2ni ikinci siyah gvde birinci beyaz
gvdeden byuk) yutan formasyon, normaldeki gibi bir yukar trend deil,
bir aa trend esnasnda belirir (Bkz. ehil298- B). Buradaki byk siyah
gvdenin ilk mantkh yorumlamas doal olarak aal trendin devam ettii
eklinde olmas gerekir amabir sonraki mumun al veya kapan bu gv-

33

11EO

11400

112E0

1000

QEn0

nEOD

1tl4D0

ekil 298

Son Yutan Formasyonlar

l|
,,'*

",,
Son Yutan Formasyon
(Ay Sinyali)

",
Son Yutan Formasyon
(Boa Sinyali)

34
denin stnde gerekleirse AL sinyali gelir. Bu tr yutan formasyonlara Son
Yutan Formasyon ismi verilir.

kara Bulut rtlisli

Mum grafiklerin bir baka "trend deiim" formasyonu da kara Bulut t_
s'dr. Kara bulut rtleri bir yukar trend esnasrnda veya skma alanlarnda belirirler ve SAT sinyali verirler. Bu formasyon da iki mumdan oluur. lk
mum byk beyaz gvdesiyle kuwetli bir seanstr. kinci mumun al bi_
rinci mumun en yikseinden yukardadff ama kapan seansn en dkle_
rine yakn bir yerlerde ve bir nceki mumun beyaz gvdesinin iine gelecek
ekilde o|ur (Bkz. ekil299.
Eer ikinci siyah mumun kapan i|k beyaz murnun gvde boyunun st
yarsnda olursa SAT sinyali zayflar ve satl iin baka bir teyit beklenmesi
gerekir. Bu formasyonun canh bir rneini Mays 2000 banda GARAN,da

grmekteyiz (Bkz. ekil 30O).

Deien Formasyon

Delen Formasyonlar, Kara Bulut rtleri'nin tam tersidir ve aa trend diplerinde ve skna a|an|arnda karrnza karlar ve AL sinyali verirler. Bu
formasyonda ilk mum bi^ik siyah gvdesiyle hayli zayf bir seanstr. kinci
mumun al birinci rnumun en dnden aadadt ama kapan sean_
ekil 299

Kara Bulut rts

il|

''

35

-3400
-330t]

-3200
-310B
:

"i",

-3t]00

':"'

-2g00

-2800
270t]

+;1

26t]0
25t]CI

NiEan 2000
ekil 301

Delen Formasyon

",i

i,''

2400
23B0

36

21D0

2050
2Bt]0
195t]
190t]

1850
1

80B

750

700

165B

Delen

Formasyon

600

55CI

ykseklerine yakn bir yerlerde ve bir nceki mumun siyah gvdesi

nin iine gelecek ekilde o|w (Bkz. ebil JOI). Eer ikinci beyaz mumun kapan ilk siyah mumun gvde boyunun alt yarsnda olursa AL sinyali zayflar ve al iin baka bir teyit beklenmesi gerekir. Bu formasyonun canl bir
rneini yine GARAN'da grmekteyiz (Bkz. ekil3O2).
s1n en

yldzlar
Mum grafiklerinde yldz tabiri, kendisinden nce gelen Ve uzun gvdeli
mumdan fiyat ara| ile ayrlm kk gvdeli mum iin kullanlr. Bu kyldzdr. Yl_
k gvde bir nceki mumun gvdesini kesmedii mddete
dzn rengi farketmez ve piyasa dip ve tepelerinde oluabilirler (Bkz. eki

3o9,

37
ekil 3O3

- Yldzlar

,,,o}***,\o
yuKARI
TR.EfilDDE

304

**

TRENDDE

- Doii Yldz

,,,\,,,l .
YuKARI
TRENDDE

AAGI
TRENDDE

Eer yldz, gvdesi olmayan bir mum, yini bir doji ise ooa doji yldz
denir. Doji, al ve kapan4n ayn seviyede gereklei mumdur (akz. ekil 3o4).
yIdzlar ve zellikle doji yldzlan meycut trendin artk sona erebileceine iaret ederler. yldzn kk gvdesi, aylar|a boalar arasndaki savan
dr alamay a ba ladn gste rir,

3B

inde yidz o?anbe "trend deiim" formasyonu bulunur:

1) Sabah yIdz
2) Akam y!.dz

3) Doji y]dz

4) Kayan yl,dz
5) Ters eki

Sabah YIdz:

ve
sabah yIdz formasyonu aa trendlerin diplerinde oraya kar
mumdanoluur(Bkz.ekil309.||kmumdevametmekteolanaatrenpiyasaya ay_
din bir uzantlsldlr ve uzun siyah gvdeye sahiptir. Bu aamada
ayrlar (sat) hakimdir. Daha sonra, bu siyah gvdeden bir fiyat ara|yla
ve pi_
lan ok ksa gvdeli bir mum belirir. Bu satlclarn ilgisinin aza|dn
delilettir,
yasanln yeni en dkler deneme potansiyelinin artk aza|dna
son olarak, formasyonun nc mumunda kuwetli bir beyaz gvde beli_
her bir ya_
rir. Boalar kontrol ele geirmilerdir. En ideali, ortadaki yldzn
fiyat
nndaki iki mumdan bir fiyat aral/la ayrlm olandr ama byle bir
ara|bulunmasabileformasyonunsinyalgvenilirliiaza]lmaz.
jo6da 2000 Temmuz,undan MKB 100 Endeksi,nde bir sabah yld_
ekil

z rnei var.
ekil 305

Sabah Yldz

l',
[
,

39

5000

14800
146t]0

14400
142Dt]

1400

Temmuz 2000
ekil 3O7

- Akam Yldz

,+

il
,"

3800

3E00

3400

3200

300

200

2600

40
Akam Yldz:

Akamyldzfomasyonusabahyldzlnlntamtersidirveykartrendlerinte.
pelerindeoffayakar.Buformasyondamumdanoluur(Bkz.ekil3oD.
beyaz
lk mum devam etmekte olan yukar trendin bir uzantsdf ve uzun
Daha sonra, bu
sahiptir. Bu aamada piyasaya boalar hakimdir,
gvdeye

beyazgovdedenbirfiyataralylaayrIanokksagvdelibirmumbelirir.
yksekler deneme poBu alclarn ilgisinin azaldn ve piyasann yeni en
nc mu_
tansiyelinin artk aza|dna delalettir. son olarak, formasyonun

500E

14B00
14E00
144Dn
142D0
14t]t]0
1

3Ef

3ECI0

340

32D

30n

2EB0

2Bn0

2400

41

munda uzun bif siyah gvde belirir. Aylar (satclar) kontrol ele geirmilerdir. yine en ideali, ortadaki yldzn her bir yanndaki iki mumdan bir fiyat anlyla ayrlm olandr ama byle bir fiyat anl Lulunmasa Lile formasyonun sinyal gvenilirLii azalmaz.
2000 ylnn Ekim aynda 7,000'lerden talayp iki ayda %100 art gsteren MKB 100 Endeksi'ndeki rallinin sonunu da bif akam yldz belirlemi-

ti (Bkz. ekil 3O8).

Steve Nison, tapanese Candlestick Cbaning Tecbnues

apon Mum Grafik Teknikleri) isimli kitabndaz5, sabah ve akam yldzlarhakknda
u ilgin
tarihsel notu aktarr:

sabab ue asarn yldz formasyonlannn tarn isimleri aslnda i rmak sabah yLdz e rmak akam yIdz'dr. Bu isin de dierteri
gibi Japonya'nn askeri taribinden gelir. Derebeytik
Japanya'sn birletiNp tek bir ulus baline getiren byk kornutan Nobunaga od,a, derebeyleri tarafndan inatla sauunulan bir btgeji kaatr. Blge
ok
uerirnli ue sulak bir pirin arazisidir ue Qinden rmak gemektedir.
Nobunaga, ok etin geen ue uzun sren apmalardan sonra bauzay ele geirir. Bu zafer dier zaferlerin yolunu antr.
tari-

lapon
binin bu nenli gelmesi, teknik analiz literatrne seyrek rastlanan
ana trendi detirecek gel,$rneleri anlatacak olan bu rmak ben-

zetmesiyle girmitir.

abah ve Akam Doji Yldzlar:

Doji yldz|an ekil 3Mte grmtk. Bu formasyon trend deiikliinin

nemli bir habercisidir. Bu deiiklii dojiden bir sonraki mum teyit
etmeliekil 309 - Sabah ve Akam Doji Yldzlar

"',

[J

Sabah Doji Yldz

l
Akam Doji Yldz

25, Nison, Steve, lapanese Candlestick Charting Techniques

Revised Edition, (Prentice Hall, 2001)

42
dir. Bir aa trendde beliren dojiden sonra gelen mumun uznbeyaz gv_
desi olmal ve dojiden nce gelen siyah gvdeyi hayli kesmelidir. Bu oluu_
ma sabab d,oji yldzad verilir (Bkz. ekil 3O9. Sabah doji yldz ark aayandan, bir y_kar
trendin sona erdiine dair kuwetli bir iarettir. te
gvdesi olmal ve
siyah
uzun
gelen
mumun
trendde beliren dojiden sonra

dojiden nce gelen beyaz gvdeyi hayli kesmelidir. Bu oluuma da akam

doji yldz ad verilir (Bkz. ekil 309. Akam doji yldz da yukar trendin
sona erdiine iaret eder.

Bu mumluk formasyonda, nc mumdan teyit gelmeden sadece do_

ii yi1dzna baklp trendin dndne karar vermek yanl olur. Dolaysyla
mutlaka nc mumdan teyit almak gerekir. rnein akam doji yldzl for_
ldz

600[

E0
540n
52t][

.:.

Sabah

Doji
Yldz

Temmuz 1999

480[

43

2[t]
D00
3Et]CI

3BDt]

34DB
32t]D

3D00

2En0
Ekim 2t]00

Kasm

masyonunda, dojiden sonra gelen mum dojiden de y-kar gitmeye balarsa

sa teyidinin gelmeyecei anlalacaktr, ekil Jlove ekil J7l'de MKB'den

iki rnek

var.

sabah ve akam doji yIdzlarnn bir baka tr de daha nce ikinci kitabmzda (s. 182 - 185) grdmz ada dnleri andran ve doji yIdznn her bir yanndaki mumdan bir fiyat ara|yla ayr durduu formasyondur. Japon teknisyenler bu formasyona terkedilrn bebek (ada) ismini takmlar (Bkz. ekil J12). Ayn ada dnler gibi terkedilmi bebek formasyonlarna grafklerde ok seyrek rastlanr ama formasyon tamamlandnda gelen sinyal ok gvenilir olur.

44
_ Terkedil

=l
fiyat

fiyat

arah

Terkedilmi Eebek Dibi

(Al- sinyali)

ekil 313

|,"
Terkedilmi Bebek Tepesi
(5AT sinyali)

3'l4 - Ters Ceki

Kayan Yldz

l.

\'l,

||

siyah
veya
beyaz

siy ah
Ve, ya

be yaz

l
"',

Il

Kayan Yldz:

Kayan y]rdz, asl adam formasyonunun tam tersidir. Gvdesi ksa ve ilem
aralnn alt ksmndadr. Alt glgesi bulunmaz. Gvde ksa olduu iin yldz kategorisine girer. Btiin y|dz|arda olduu gibi renginin nemi yoktur.
kayan yLdzbize grsel olarak piyasann dk atn, daha sonra bir ralli yaptn, fakat bu ralliyi koruyamayarak tekrar dk kapattn, yini pi_
yasanrn ykaryagidecek gcnn az olduunu anlat (Bkz, ekil31?.Dolaysyla kayao yLdz sonrasnda geleLilecek dk bir al ykar trendin
artk sona erdiine iaret edebilir.

45
Ters eki:

isminden de aniaIaca gibi formasyon, eki formasyonunun tersi ve kayan yldz formasyonunun piyasa diplerinde oluan
eklidir. Ters eki ertesi oluabilecek yksek bir al da aa trendin sona erdiine iaret edebi|ir (Bkz. ekil314),
kayan yldz ve ters eki formasyonlarndan gelen sinyaller sabah ve akam Yldz sinYalleri kadar kuetli deildirler. Dolaysyla hemen ardndan

gelen allar nem kazanr ve teyit yerine geerler. Trend dn iin, kayan yldz formasyonunun ardndan dk bir al ve gevemenin devam
gelmelidir. te yandan, ters ekicin ardndan ancak yksek bir al ve devam eden almlar aa trendin sonuna iaret edecektir. Bu teyide ek olarak,
kayan yldz veya ters ekici oluturan mumun o ksa gvdesinin kendinden
nce gelen mumun gvdesiyle rtmemesi daha idealdir. yldz formasyonlar hakknda benim kiisel deneyimlerim sabah ve akam yldzlaryla doji
yldzlarnn daha gvenilir olduu dorultusunda. te yandan kayan yldz
ve ters eki formasyonlannn ou kez yanltc olduklarna defalarca
ahit
oldum.

DER,TREND orii*,, FoRMAsyoNLAR

Daha nce grdklerimiz kadar etkili sinyaller retmeseler de Mum
Grafikler blmne sdrmak istediim birka ''trend deiim'' formasyonu daha

var.

Bunlar, bararni, crnbz tqeve dipler, keer tutrra

izgileri, st aralk iki
kargas ve kar bcurn izgileri.

Harami
Harami, eski Japonca'da hamile anlamna geliyor. Mum grafiklerde
de i
gnleri ifade etmek iin kullanlryo (Bkz. nc Kitap, s.
16O). Ydni, bir
nceki mumun gvdesinin iinde ka|an dala kk gvdeli mum (Bkz.
ekil 319. Hatrlyorsanz, i gn taLifi, bir nceki
ubuun en ykseinden
dtk en yksekli ve bir nceki gnn en dnden yksek en
dkl
gnler iin kullanlyordu. Mum grafiklerde kullanan
kstas biraz fark. Bir
mumun i gn, ydni harami olmasr iin sadece gvdesinin
bir nceki mumum gvdesinin iinde kalmas yeterli (y6ni gvdenin
tepesi bir nceki gv-

46

ilt

l;.

ekil 315

Harami

ij}i

siyah
Veya

beyaz

,"

"/
Yukar
trendde

Aai

trendde
ekil 316

Ha

[+

Harami

""+

,"
Yukar
trendde

Aa

trendde

denin tepesinin altnda ve gvdenin dibi bir nceki gvdenin dibinin stnde). Bu durumda arkada anne nde bebei andrdndan harami ismi
yaktrlm . Batda kullanlan teknik ana|iz yntemlerinde i gnlere hi
nem verilmez,]hatt^ ynszlk ve belirsizlik dolaysyla i gnl graflkyapan piyasa|ardan uzak durulur. Ne var ki mum grafikler tekniinde harami
formasyonuna bir trend deiim formasyonu olarak baklr,

laoon teknisvenler harami formasyonun mevcut trendin gidiatna fren

va6-nrdrrna inanrlar. Hatta harami formasyon.n ikinci mumu (bebeK) ne

i.ffiiimsinyalininokadarkur,et1iolduunerilir.En

kuwetli harami sinyali |arami ba denIen formasyondur. Harami handa

47

- Cmbz

Ceri

ve

Bir

Tepe ve Dipleri

,[+

|",IT

l|'
Cmbz Tepe
ve Harami Ha

Cmbz Tepe
ve Asl Adam

fiu

|",

Cmbz Tepe

ve Kayan Yldz

'',

Cmbz Tepe ve

kara Bulut ts

Cmbz Tepe ve Dipler

h,dg

\q", [/c;

,a

l,

|",il

&

^rr* zA.

lt

Cmbz Dp
ve eki

""il

Cmbz Dip ve
Delen Formasyon

l
A

Fc,_g, 'ub

+e/{**

Ctmbzlar, aynl en yksek (veya aynt en dk) de _^ ^*]

daha fazla mumun yanyana gelmesiyle oluurlar. piyasa tepelerinde en
},ikseklerin, piyasa diplerinde de en dklerin eit olmasna baklr. Tek bala-

rna cmbzlarn nemli geri dn sinyali verdikleri sylenemez. Ne var ki

cmbzlat baka bir geri dn (veya ''trend deiim'') formasyonu ile birletiklerinde daha etkili olurlar. Bu birleimlerin birka ekil 317'de gsteriliyor, cmbzlarn etkili olabilmesi iin bir baka koul da cmbz ve geri dn formasyonundan sonra gelecek olan aln tepe formasyonlarnda dk, dip formasyonlarnda da yksek olmas ve fiyat hareketinin ayn ynde
devam ederek teyit vermesi.

4B
Kemer Tutma izgileri
g veya zayflk sin_
Bunlar tek bir mumdan meydan gelen ve rengine gre
alp
yai veren oluumlardr. G gsterisi olan, seansn en dnden
yakn
bir
ykseklere
en
1r"y, "l. ksa alt-gOlgeli) seans boynca ykselip
yee Up"nandr. Zayflk iareti veren tni ise seansln en ykseinden
derek seansn en dk<r"ru ok ksa bir st-glge) seans bopnca
beyaz
"ar
ya.ri bir yerden kapanandr Gkz. ekit 3l8J. Kuwetli olanna

loir,*

all.nralk,zayfolanrnakaraalltralkafadadenir.Kemertut-

tutarak ring
ma tabiri de Japonca,da sumo greisinin rakibini kemerinden
dei_
dlna atmasrri tasrir eden yoriktn kelimesinden gelmi. Dier "trend

m,fo'masyonlanndaolduugibi,zelliklebuformasyontekbirmumdan

bu formasyonda da mut,
olrurgrr,*Oun dolay, geri dnn baladna dair

teyit, bir sonraki se_

laka. teyit beklenmesi gerekir. Her zamanki gibi en iyi

ayn ynde olup devam etmesidir. Baka bir ifadeyle, eer be_
"r,r,.r.
yaz alL tfal kltan bahsediyorsak, bir sonraki seansn kapan seviye_
"ri.,o",J"y,
daha ykseklerde amas ve ykseliin devam etmesi bu teyidi
seanverir.te"yandan, kara all tral kafa formasyonunda, bir sonraki
etmesn kapan seviyesinde veya daha aada amasr ve dn devam

,.,

si teyit olur.
?-*.

j"

l,

it

S'ekll

lra'-

Ke&er Tutma izgileri

',,

'l,

|
Boa Sinyali

Ay Sinyali

49
ekil 319 _ st Aralk lki Kargas

acls

2 karga

d5 gn

I1

{,';[

st Aralk ki Kargas
Bu formasyon iki siyah mumdan oluur (kargalar). Bu azyo.r., ir-i.,
'',r,
aralk" ksm, formasyonun ilk mumunun gvdesinin ondan nce gelen mu-

mun gvdesinden bir fiyat aralyla yukarda oluundandr, Formasyonun

ikinci siyah mumu bir d gndr. ylni gvdesinin tepesi bir nceki yah
mumun gvdesinin tepesinden daha yukarda ve dibi bir nceki siyah mumungvdesinindibindendahaaadadr(Bkz.ekil319.

Bu formasyonda neler olup bittigl gayet kolayca ak|anabilir. piyasa bir

yukar trenddedir ve al bir fiyat araly|a yukarda gerekleir (ilk karga).
Bu al yukar trendin devam edeceini gsterir. piyasa yeni en yksekler
yapar ama tutunamaylp aada kapanarak siyah bir mum olufurur. Bu boalarn moralini pekbozmaz, nk kapan hnl2 bir nceki kapann zerindedir. Bu moralle boalar ertesi gn yine ykseklerde al yaparlar (Ikici karga). piyasa yine yeni en yksekler gnir ama bu kez daha ar bir san yiyerek bir nceki gnn kapannn da altnda kapatr (eer piyasa gerekten de kuwetli olsayd hem iki gn st ste kapan aln altnda olmazd, hem de yine iki gn st ste gnilen yeni en yksekler korunabilirdi)..Bu iki kargay takip eden gn al tekrar ykseklerde olmazsa piyasann aylarn hakimiyetine geecei kesinlik kazanr.

50
Kara Karga

Buformasyondasiyahmumdanoluurvezelliklefiyat|arnnispeten
yksekseyrettiiblgel,erdegrldklerindektgeleceinhabercisiolur kanatl karga dendii
lar. Steve Nison, kitabnda bu formasyonabazen
kanat|ar vardf" deyiinin
ni ve Japonya,da da halk arasnda "k haberin
yana gelmi mumun
sk sk kullanldnan],atr:6 Bu formasyondayan
en dne yakn
veya
kapannln o seansln (veya gnn) en dnde

biryerlerdeolmasgerekir.Formasyonunetkilibir',trenddeiim.'sinyali gegvdesinin de ondan nce

olabilmesi iinbaz teknisyenler ilk mumun
|enbeyazmumumenykseininaltndaolmaslnisterler(Bkz.ekil320),
ekil 32O

- KrE

K9r8,

,h;
ekil 321

Hcum

,,,*}

erl

',,ii|

Revised Edition, (Prentice Hall, 2001

26. Nison, SIeve, Japanese Candlestick Charting Techniques

51

Kar Hcum izgileri

Kart renkli iki mumun aynkapan olduunda Kar Hcum izgileri oluur (Bkz. ekil 321).

Bu formasyonun boa sinyali vereni Delen Formasyon'a (Bkz. ekil 301),

ay sinyali vereni de Kara Bulut rtsU'ne (Bkz. ekil299 benzer.
Tombi Tepeler ve Tava Dipler
Tombi Tepeler, bir yukar trend yava yava hzn yitirmeye ve volatilite
azalmaya baladnda karmza kar. Artk piyasay iten motorun benzini
bitmi, tempo azalm, alclarn yerini gittike belirgin hale gelen bir kararszlk almtr. Bu kararszl (ynszl) aa doru fiyat ara| yaparak
aan ve siyah olarak biten (kaparu alltan aada) mum bozar ve kesin
sat sinyalini verir (Bkz. ekil322).

ekil 322 _ Tombi Tepeler

l|il|io,oT,
l,

'|nl+i,ff#,

ekil 323

Tava Dipler

52

TavaDiplerisebiraatrendyavayavahznyitirmeyevevolatilite
azalmayabaladndakarmzalkar.Artkpiyasaydrenolumsuzluklabelirgin ha_
rln sonu gelmi, at temposu azalm, satclarn yerini gittike
yukar doru fi_
le gelen bir kararszlk almtr. Bu kararszl (ynszl)
yat ar|g yaparak aafl ve beyaz olarak biten (kapan altan yukarda)
j23).Tava dipler, ikinci
mum bozar ve kesin al sinyalini verir (Bkz. ekil
(Bkz, kln_
kitabmzda grdm z tabakdiplerle hemen hemen ayndrlar
ci Kitap, s.

130-

136).

Bu iki formasyon her ne kadar gvenilir sinyaller retseler de, zellikle

MkB gibi resmi bir al fiyatnn olmad ve dolaysyla graf|k yaz].m
nceki ka_
programlarnln murn grafikleri olutururken otomatik olarak bir
pr.r, ad olarak kabul ettii durumlarda hib|r zaman "fiyat aral" ret_
meyeceiiinpratikbiraraolmaktankarlar.Mumgrafiklerdendahaiyi
fiya_
verim almak iin aslnda yaz|mnbir nceki kapan deil, seansn ilk
tn al olarak kabul etmesi gerekir,

DEVAM FORMASYONLAR|
Mum grafik sinyallerinin ou "trend deiim" sinyalleridir. Mevcut trendin
ayn ynde devam edeceini gsteren yine de birka oluum bulunur,

pencere

,,,;il

pencere kapanyor

'l,iI
--\

pencere kapanyor
ama satln
devam gelmiyor

YUKARt TRENDDE

ama

al5n

devam Ee|miyor

pencere

il,il

aa rneroor

53

Mum grafiklerde bildiimiz "fiyat araltklar''na (Bkz. kinci Kttap s, 172 182) pencere denir. Aralnn kapanmasn da Japonlar pencerenin kapanmas olarak ifade ederler. onlar iin bnin pencereler birer devam formasyonudur. Baka bir ifadeyle, fiya hareketi ne yne doru fiyat aralt yapmla, bundan sonraki hareket de o yne doru olacaktr (Bkz. ekil324).
H^y^tn bu kadar basit olmadn bildiimizden bu cmleyi biraz amamz gerekir. Mum grafik tekniinde tm pencereler aslnda birer destek veya diren seviyesidir (blz fiyat ara|klarn bat teknik analiz retisinde de
birer destek veya diren seviyesi olarak gryoruz). Dolaysy|a rnein ykselmekte olan bir piyasa ertesi gn f$at aral yaparak daha ykarda bir
al yapp ykselmeye devam ederse, fiyat aral yaptll geride ka|an yer
artk piyasaya bir destek tekil edecektir. Bu fiyat aralndan (pencereden)
sonra, fiyatlar ya ykselmeye devam ederler ya dabiraz ykseldikten sonra
bir "geri ekme" (Bkz. Bttnci Kitap, s. 19O) yaparuk pencereyi kapatrlar, ite pencerelerin bir "devam formasyonu" mu, yoksa "trend deiim'' formasyonu mu olduu bu aamada belirlenecektir, Eer bu geri ekmeden sonra
ykseli tekrar balarsa formasyonun bir devam formasyonu olduunu bilirtz. Eer geri ekme sadece fiyat araltn (pencereyi) kapatmakla ka|mayp
daha da aaIara gelirse, bu iinde bulunduumuz yukar trendin artk so-

na erdiini gsterir. Japon teknisyenler ve mum grafii fanatikleri geri ekmenin "genellikle" f$at araln kapattktan sonra tekrar eski ynne dneceini ve bu aralklarn bir devam formasyonu olacaklarn savunsalar da ben
hem kendi deneyimlerine dayaarak, hem de yukardaki genellemeyi savunacak herhangi bir istafistik bulamadm iin {yat aralklarnn bir devam
formasyonu olduklar sonucuna varmadan hareketin onucunu bekliyorum
(Bkz. ekil32il,

ekil326da beliren pencere geri ekmede balayan almlann daha pencereye ulamadan snmesiyle Lir devam formasyonu haline geliinin gzel
bir rnei var.
Ykselen ve Den ller

Bu formasyonun olumas iin aadaki koullarn yerine gelmesi gerekir:

1. Uzun beyaz(aa trendlerde siyah) gvdeli ilk mum.

2,

onu takip eden ve gvdenin iinde kalan ok ksa gvdeli mum. Bu

mumlarn says iki veya ten daha fazla da olabilir ve renklerinin ne o1-

54
ekil 325

- P"rygg]r, D"ru,j",

mi?

|,

,"H:,ill:l

,,,,il

,;i\

nn rnrrooe

YUKARI TRENDDE

2E00

...

.-:.. .." ,:", "

,:

" ",

:."

"

",,

26

geri ekme ama

aln devam yok

2400
2200
200

Mart 2003

E00

BD0

55
duu fark etmez. nemli olan ilk uzun gvdeli mumun gvdesinin iinde kalmalardr.

znbeyaz

(aal trendlerde siyah) gvdeli bir mum daha.

Ne var ki, bu formasyona bir "devam formasyonu" dememiz iin bu son
mumun bir nceki mumun kaparunn zerinde amasl (aa trendlerde
altnda) ve tercihan ilk uzun beyaz gvdeli mumun en ykseinden daha
ykarda en yksek yapmas (aa trendlerde, ilk siyah gvdeli mumun

3. Son gn yine

en dnden daha aada en dk yapmas) gerekir (Bkz. ekil 327)

Bu formasyon daha nce grdmiz bayrakve flEma (Bkz, kinci l-

tap, s. 170- 172) formasyonlarnn hemen hemen aynsdr.

ekil J28de lll<n'den gzel bir rnek var.

Ayrlan Yollar
Daha nce grdmz Kar Hcum izgileri, hatrlyorsanz kart renkli
iki mumun ayn kapan olduunda ortaya kyor ve birer "trend deiim''
sinyali tekil ediyorlard. Ayrlan Yollar formasyonu ise kapan deil, kart
renkli iki mulnun ayn al olduunda belirirler ve birer devam formasyonudurlar (Bkz. ekil 329.
Piyasa ykselirken siyah bir gvdenin belirmesi (zellikle uzun bir gvde olmas) moralleri bozar. Aylar hakimiyeti ele geiriyor olabilirler. Ne var
ki bir sonraki gn al kapann ok zerinde gerekleir. Bu aylarn baarslz kaldn gsterir. Eer bu mum daha sonra daha da yukarda kaparsa boa|ar hakimiyeti tekrar ele geirmilerdir ve ykseliin devam etmesi
beklenir.

te yandan, piyasa derken beyaz bir gvdenin belirmesi (zellikle

Sekil327 - Ykselen ve Dsen cller

il*,
l||

ykseen

Den

'

"i+oi

56

15t]t]

145uD

14nED

Ocak
ekil 329

2002

- Ayrlan Yollar

1:'r;

ubat

350n

3n

25n

200B

15t]t]

1t]00

57
uzun bir gvde olmas) moralleri dzeltir. Boalar hakimiyeti ele geiriyor
olabilirler. Ne var ki bir sonraki gn al kapann ok a\tnda gerekleir.
Bu boalarn baarsz kaldn gsterir. Eer bu mum daha sonra daha da
aada kaparsa aylar hakimiyeti tekrar ele geirmilerdir ve dtin devam
etmesi beklenir.

Microsoft hisselerinde gzel bir ay piyasas rnei var (Bkz. ekil33O).

330

MSFT ve

M$FT - GUnlUk

2g

28.5

2B

27.5

ll

27

2E.5

Aralk 2B02

5B

Do,i
Mumgrafikletiana|izinded,ojioknemlibiryertutar.Dahancedenhatrismiydi, ekil 331'de
lyorsanz, doji al ile kapan ayn olan mumun
farkl doji trleri gsteriliyor.

Dojioluumlarnteknikaa|izinbatdakiekliyleubukgrafiklerdede
aynekildegrmekteyiz.Nevarkibatdakianalistlerbugnekadarail
ilekapanaynolanubuklartamamiylegzardetmilerdir.Budojiformasyonlarubukgrafiklerdehibirnemtarmaz]af.Halbukidoiilermum
grafikler tekniinde son derece nemli formasyonlardr,

HernekadartanmitibariylemkemmelbirdoiiSeanslnlnalilekabu kural
panllnln tam ayn| fiyat seviyesinde gereklemesi gerekiyorsa da
bir (baz
bir miktar esnetebiliriz. Eer alla kapan birbirlerinden sadece
durumlardaiki)fiyatadmuzakta|arsa,durumagrebumumudojiolarak
karar tamamen
deerlendirebiliriz. Bu tr mumlar doji olarak a|p a|mama
olup bitenlerdir,
sbjektiftir. Bu karar verirken baklacak ilk yer daha nce
Eerbumumunncesindebirdiz\kkgvdelimumbelirmisepekdik(ya destek)
kate alnmaya demez. te yandan, rnein nemli bir diren

gsteriyor ve daseviyesine ulalm, gstergeler ar ime (veya ar sat)

doji olarak
ha nce dojiye benzer hibir mum yoksa bu d,ojiye-yakn mumu
deerlendirebI|iriz,

Dojiokbelirginvenemlibir.,trenddeiim''sinyalidir.Businyalin

yaptkdoru kp knamas dojiden nce ve sonra gelen birka mumun

larnabaldr.Eergrafiktebirokdojimevcutsa,ortayayenibirdoiikmaslnn nemi ka|maz. nr"au" a"luv, an

"fiklerin kullanlmas pek
ekil 331

doji

6iffi?-erilmez,

Dojiler

uEun
bacakl
doji

mezar
ta
doji

nk seans (mum sresi) zamant aza|-

59

l verme
ir. Bu zellikle
bir mumdan sonra beliren doiiler iin dorudur (Bkz.

Dojinin asl

ekil 332). Bu grafikte zellikle beinci ve altnc dojiler piyasa tepesini belirlemekte son derece baarh olmular. Dojilerin yukar trendlerde negatif
sinyal vermelerinin nedeni kararszl temsil etmelerindendir. Kararsz
o|a
alrc|ar 1,.kar trendi devam ettirmekte zorIanrIar. Uzam bir yukar trendin
olu
iyoruz) rastladmz bir dojiy
tevit etmenin
ze| bir
r alm,/asr sat
rJnc KitqD_bakmaktr. Ar
iiklik dojinin de etkisini art:rlcaktff,
ekil 332

Tepelerde Doji
1

7[0[

165t]t]

1E[Ot]
155t]t]

1500t]

145t][
doji

140[[

l;,

3500

30[u

1250t]
1

20D0

115DD

doji 1,

T*mmuz

202

Austos

60

Dojilerin piyasa tepelerinde bu kadar etkili sinyal vermelerinin karsn_

da piyasa diplerinde ayn gvenilirlikte sinyal vermediklerini gryoruz, Bu_
nun nedeni, dojilerin a|clar ve satclar araslnda bir dengenin olutuunu
gstermeleri olabilir. Belirsiz koullar ve kararsz al ve satlcdann bulundutepelerinde piya_
u bir o{amda piyasa kendi arl altnda debilir. Doji
sa belki geri dnebilir ama doji diplerinde d devam edebilir. Dolaysy|a piyasadiplerinde karmza kan do|ilere gre alma gemeoen

]l!e

t_

bacakl dojt etkl|i olur, Bu tr doiinin

o uzun st ve alt glgeleri kararsn|k ve ynszln ak hir belirtisidir, Bir
uzun Lacakl doji mumunda, piyasa sert bir ekilde hem yukar, hem de aa_
yerden kapanmtr. Japonlar tru tir piyasa_
1 Vurmu ama Sonuta ald
larn yn kavramn kaybetmi piyasa|ar olduunu sylerler, 2000 yl banda uzun bacakl btr dojinin IHLAS,taki tepeyi nasl belirled|i ekil333,te g_
nilyor.
Dojiye_yakn mumlar da (ad ve kapan tam aynl seviyede deiI ama
yakn) tepelerde etkili sinyaller verebilirler. Bu tr tepelerde, zellikle bir
grup dojiye_yakn mumun belirmesi kararszln ve byk bir olasdkla aa_
dnn iareti o|w (Bkz. ekil33il.

Mezar Ta Dojt|er de hayli nemlidir (Bkz, ekil 33D, Her ne kadar pi_
yasa diplerinde de karmza ksalar da asl gvenilir sinyalleri yine dier
do|iler gibi piyasa tepelerinde verirler. Bunun nedeni barizdir. Piyasa gnn
en dnde am, gn boyunca ykselmi ama bu kazanLar koruyama_
yarak tekrar en de geri dnerek kapanmtr. Boalarn bir hamle yap_
tklar, fakat baasz olduklar bellidir ve ay|ar piyasann hakimiyetini ele
geirmek zeredirler. Kasm 2002'de ADANA tepeini enfes bir rezar ta
doji deklare etmiti (Bkz. ekil 0.
Doji forma
ler veren oluum

arnda seyrek rast|ana f akat

formasyonudur

'Bkz.

Sl

ekil339,

Her zaman ekil 335deki gibi mkemrnel bir rnek mmkn

o|maz,

nemli olan bu yldzn anlattg kararszl yaka|amaktr. Bazeoytldz says daha azvey^ daha fazla olabilir, Baz durumlarda ise sbiektif kstaslara
dayanarak dojiye-yakn mumlar da doji olarak sayafn. Dojilerden oluan bir
yldz kmesinin 1998 Temmuz'unda AKBNK tepesini nasl ak bir ekilde
gsterdiini ekil 336 da grebiliriz.

61

ekil 333

lHLAS

lHLAS ve Uzun Bacakl Doji Tepesi

_G nlul
u

:" :
' i

?Un.F

.. be lcakll ..,.,..
d Oji

It ,lll

tlil,

do lIye- ,.akn
mu mlar grub

lt+ff

-1000
-95Ot]

-g00

:,T
-E5OB

-Et]Ot]

-75t]0

;lil

-70DI

lil

-650D

'+,ill l,i,
, 1

illt*l

-Et]Ot]

.J,

-550D

-500

|,

Ocak

2t]00

Subat

EnOil

,:...

", :" ""]""i""",:"""

Kasm

Aralk 202

63
ekil 335

Yldz Tepe ve Dip!94

ttt

"t++

Yldz Tepesi

,.,.:,.,[.,i

Yldz Dihi

j,B_6";"A.5,P,,5,,Y,,,.,Y,.,.|*

:iAKENK - GUnlUk,

yldz kmesi

Temmuz

1998

Aiustos

i Vary_qyglg.)

64

soNU
Aslnda bu sayfalarda yer verdiim tm formasyonlar ubuk grafiklerde de
tespit edebilirsiniz. Mum grafiklerin ubuk grafiklerden en byk fark son
derece grsel olmalar. Dolaysyla, baz formasyonlar ubuk grafiklerdekinden daha kolay grlebilir. te yandan ubuk grafiklerini kullanan "bat teknisyenleri,'nin dikkate almad baz ilgin oluumlar (rnein doji) mum
grafiklerde ok nem kazanyor. Bu iki grafikleme teknii arasndaki bir ba_
ka fark ise mum grafiklerde bir veya birka mumdan meydana gelen olu_
umlara da belki ereinden biraz daha faz|a nem tanlnmas. Yine de mum
grafikler daha nce rendiimiz tekniklere yeni bak alar kazandryot.
Cephanemizde yeni silahlarn olmasl bizim iin art. stelik ubuk grafikler

zerine uyguladmz graflk formasyonlar (omuz ba, gen, vs.), destek,/diren izgl\eri, trend izgileri, ilem hacmi ana|izi ve tm teknik gstergeler mum grafiklere de aynen uygulanabilir.
lster ubuk, ister mum grafikler olsun, yatlrmclnn her zaman aklnda buIundu-iffi gereken, her zaman yanl sinyallerin gelebilecei. Sunu unut_

;ffim

piyasalarn siiiT-enz zlmecli. zleceini de beklemek

man hakl olduklarn akldan
gibi, biz piyasann geleilediimiz
gerek.

kitabmzda
lk
kartmamak
cek ynn tahmin etmeye almyoruz. Piyasa ne yaparsa biz ne y^pacaz diye bir oyn plan oluturuyon]z. Daha sonra da bu oyun plann akll
rlm disiplinli bir yaklam tarbi. .ir

k,

k istiyoruz. Bu amaca hizmet edeaz kaybettiren bir strateii orta

aratan bir tanesi
bi
Kullanabileceimiz
ara
tek
b|r
cek
kler. Dolaysyla her zaman

ibi, mum gra

ara|ardan gelen s

erle teyit

n gelen sinyZ

yor.

Bir kez d7Tkrarlaya|m: Biz piyasay tahmin etmek deil, takip etmek
istiyoruz, piyasa bize zaten nereye gittiini gsteriyor. piyasa bir yn semeden bizim sememiz nasl doru olabilir ki?

65
ON BRNCBtM

SIFlR ARPI
cRAFr_ER

67

BRAZ TARH
Tarihi ok eskilere dayanan bir baka grafik yntemi de sfir arp grafikleridir. Her ne kadar elde kesin bir kayt olmasa da ilk kullanld tarihler ola_
rak 1880-90'l yllar verilir. Charles Dow, Temmuz 1901'de Wall StreetJournaldayazd bir makalede ilk kullanl tarihi olarak 1886'y verir ve bu grafikleme yntemini "defter tutma yntemi'' olarak isimlendirir. Bu o zaman|arn kotasyon bantn okuyup fiyatlar kaydetmenin farkl bir tnidr. Daha
sonra Victor deVilliers, 1933 y/nda yayn|ad Tbe Point and Figure Metbod of Anticipatin{ Stock PNce Mouements (Hisse Senedi Fiyatlarnn Geleceini Tahmin Etmede Sfir arp Grafikleri Yntemi) isimli klasiinde sfir
arp grafiklerinin elli yllk tarihi olduundan bahseder ki bu da yntemin
ilk kullanl tarihini 1880'li yllara gt.inir.27 Bu kitabn daha ada bir basks 2000 ylnda niltere'de yaynlanmtr.2s 1898 ylnaa,Hyle takma ismi-.*

ni kullanan bir analist-y^zar da sfr arp-gafiklefinden bahsetmektedirjg.

amzn en sekin teknik analistlerinden biri olan John Murphy, referans

olarak kullanlabilecek ilk kapsaml almann 7904 ylndaJoseph M. Klein

tarafndan yapldn yazmaktadr.3o Murphy'ye gre, Klein kitabnda sfir

arp grafiklerinin 1881 yilnda kullanlmaya baladn yazmakiadr ve bu

ynteme "trend kt' ismini vermitir.

sfir arp grafiklerinin imdiki orijinal ismi ngilizce'de ''point andfigure

cbart'ilr. Buradaki figure (figijr, rakam) kelimesi 7gz)'li yllarda kullarulmaya balamtr ve bo kada piyasa fiyatlarnn kaydedilmesini ifade eder.
7930 ylndan sonra fiyatlat (rakamlar) yerine sada bir dikey lek kullan27. deVilliers, Yictor, The Point and Figure Method of Anticipating Stock prices, (Windsor
Books,
Brightwaters, NY, 1933)
28- deVilliers, Victor; Taylor, Owen; Mack, Donald; DeVilliers & Taylor
ting, (Financial Times Prentice Hall, Harlow, ngiltere, 2000)

on point and Figure Char-

29. HoYle, The Came in Wall Street, and How to Play lt Successfully, (Fraser publishing
Co., Flint
Hill, Virginia, l997)
30. MurPhY, John J,, Technical Analysis of the Futures Markets, (New york lnstitute
of Finance,
New York, 1986)

*,-

6B

(devilliers kita_
larak lee tekabl eden arplar kullanlmaya balamtr
Aslnda bu_
bnda bu arpiaranokta anlamna gelen pointismini takmtr).
point andfigu_
rada devilliers,in bahsettii iki ayr yntemdir ama zaman|a
Sfr arp
gelmitir,
re (sft arp) tabiri yaplp kalm ve gnmze kadar

grafikleriniimdikiuygulamasnaenyaknekliylekapsamlolarakinceleyen ilk kii, Charles Dow,dan sonra teknik ana|iz tarlhlnin en byk ahsi_
grafiklerini
yetlerinden biri olan vyckoff olmutur.31 (/yckoff, sfir arp
en
grafiklerinin
zellikle gn ii ilemleri iin kullanm ve bugn sfr arp
,, kutu geri dn" kavramndan fayda|anmamltrr
bytik avanri saylan
(geri dnler iin sadece tek kutu kulland). (yckofpun yntemi bugn bile ok hzl hareket etmek isteyen gn ii trader,|ar tarafndan kullanlmak_
avantaj_
tadr amasfr arp grafikleri bu haliyle biraz sonra bahsedeceimiz
re_
larn devreye sokamyor. Bu avantajlardan ve nasl alm_satm sinyalleri
oluturuldukla_
nasl
grafiklerinin
tileceinden bahsetmeden nce sfir arp
rn renmemiz gerek.

sFR ARP GRAFiKLERNiN

iziMi

kate almaz.
yatay |_
getike ubuklar satarafadoru kayar|ar. sfr arp grafiklerinde
Grafik, dikey lee tekabl
ek ve dolaysyla zamafl unsuru bulunmaz,
de 0 konularak izi]lir.
x,
dtke
eden fiyat kutularna fiyat|ar ykseldike
x,ler kolo_
Eer fiyatlar 10 gn boyunca hi durmadan ykselmise tek bir
grrz. Fiyat|ar geri dnmedii mddete bu kolon, grafiin tek kolo_

nu
kolon bir
nu olarak ka|maya devam eder. Halbuki ubuk grafiklerde her bir
ise on
gn temsil edecek ve on ubuk oluacaktr. sfir arp grafiklerinde
b\r
baznda
gn tek bir kolona smtr. Dahas, eer fiyat konulan klstaslar
grafiklerdeiim gstermemise grafie yeni bir X veya 0 ilenmez, ubuk
(rnein
gn_
de ayn ka|an fiyatbile bir sadaki kolona o z^mafl birimi iin

lk) ilenecektir.
balamadan nce iki kstasn belirlenmesi
girecei bir kutugerekir. Bunlardan birincisi kutu deei, yAni 0 veya X'in
en kk fi_
nun fiyat olarak ka TL,ye tekabl ettiidir. rnein, GARAN,da

. sfr arp grafiklerini izmeye

31

. Wyckoff, Richard

nia,1997)

D.,

Flint
Stock Market Technique 1 & 2, (Fraser Publishing Co,,

Hill, Virgi_

69
yat adlmrnln 10 TL olduunu dnrcek kutu deerini de 10 TL olarak belirleyebiliriz. Bylelikle, fiyat her 10 TL ykseldiinde bir st kufuya X veya

her 10 TL dtnde bir alt kutuya 0 koyarak izim yapabiliriz. Belirlenecek kstaslardan ikincisi de geri dn kstas, yini bir X kolonundan bir 0
kolonuna (veya bir 0 kolonundan bir x kolonuna) gemek iin fiyatlarn ka
kutu geri dnmesi gerektigidir. Sfir arp grafiklerinde O'lar ve X'ler asla ayn kolonda olmazlar. Bir kolon ya ya|zca O'lardan ya da yalnzca X'lerden
oluur,

Sfr arp grafiklerinin gnmzde kullanlan iki tnlnden birincisi ilk

kez R.D. \XyckofFl tarafndan yaygnlatrldndan bu ynteme (yckoff
Yntemi ismi verilir. Vyckoff Yntemi'nde kutu deeri en kk fiyat adm,
geri dn kstas da bir kutudur. Yine GARAN' rnek alacak oIursak, kutu
deeri 10 TL, geri dn kstas da bir kutu (y2ni yine 10 TL) olur. Bu durumda, GARAN'n fiyat her 10 TL ykseldiinde bir st kutuya (dikey fiyat
leine paralel olarak) X konulacaktr. Eer mevcut kolon bir X kolonuysa,
fiyatlar ykselmeye devam ettii mddete aynl kolonda X koymaya devam
edilir (Bkz. ekil337 A). Geri dn$ kstasmz bir kutu olduuna gre, fiyat|ar bir kutu, yAni 10 TL geri aa dndnde bir sa kolona geilir ve
bir nceki X kolonunun en st X'snn bulunduu kutunun bir altna 0 yerletirilir (Bkz. ekil 337 B). Daha sonra fiyatIar dmeye devam ederse, birer alt kutulara 0 koymaya devam ed/.it (Bkz, ekil 3j7 C). Bir sa kolona
gememizi bundan sonra tetikleyecek olan fiyatlarn geri yukar dnmesi
olacaktr. Geri dn kstasrnzbir kutu olduuna gre, fiyat|ar bir kutu, y6ni 10 TL geri yukar dndnde bir sa kolona geilir ve bir nceki O kolonunun en alt O'nn bulunduu kutunun bu kez bir stne X yerletirilir

(Bkz. ekil 337 D).

il 337 - Sfr

crafiklerinin

ml

7o
hare_
0 ve x,ler bu ekilde yerletirilmeye devam edince de elimize fiyat
fark_
biraz
grafiklerden
ketlerini gsteren bir grafik geer. Bu grafik, ubuk
ldr. Bu fark ekil 33sdeki karlatrmada aka grebiliriz. ekildeki her
iki grafik de GARAN'I 2-25 Temmuz 2003 arasndaki fiyat hareketidir, Bu
grafii iin seilen kutu deeri 20 TL, geri dn kstas
sfr

arp
ekildeki
ise 1 kutudur.

sfir arp grafiklerinin sunduu en nemli avantai|ardan bir tanesi yat_

rlmclnln gereksinimlerine cevap verecek bir biimde deitirilebilme olana_
deitirilebilir:
tanma|ardr. sfir arp grafiklerinin gnints iki ekilde
Kutu d,eeriniveya Geri Dn Kstas'n deitirerek,
kutu deerinideitirerek balayalm. ekil 33s deki GARAN grafiin_
de kutu deerini 20 TL o|arak almtk. imdi bu deeri 30 TL,ye kartalm
(Bkz. ekil339.
Ie

Grdnz gibi her ne kadar fiyat lei 2_25 Temmuz arasndaki 1770
- 2280 TL arasndaki fiyat hareketini bir nceki graflimiz gibi gruntlese de
grafie kaydedilen O ve X'larn miktar ve dolaysyla grafiklenen resmin hac_
mi ok daha azgzkyor. Baka bir ifadeyle grafl|nfiyat hareketlerine olan
duyarll azaltlm oluyor. Duyarlln daha az olmas demek, daha az

71

il 339 - GARAN ve 30 TL'lik Kutu

??8_0 Gs EAl {

iX
ir
i .i\

2250
222B

:i

\.r

.j'r.

2]g0"

iH

21 E0

in

jX

3] 30
?1 0

In

i \.'

207t]

t]

X 0

2040

201

g80
1 g50

iH

:lg?p

X
H

ED0

177t]

8g

8E X
1 E30
H

0
0

iH

0i
0X

0iH
0i

ALISAT sinyalinin gelmesi (bu sinyalleri biraz sonra greceiz) veya gelen
sinyallerle alnacak pozisyonlarn daha uzun vadeli olmas anlamna geliyor.
Kutu deerini 30 TL'den 50 TL'ye karttmzda bu duyarlln ne kadar
aza|d, da ekil 34o'da gnilebilir. Grafiin faz|a veya az duyarl olmasl tamamen kiinin tercihine ve ana GSL maddelerinden bir tanesi olan "ben hangi vadeliyim?" sorusunun yan:frna baldr (Bkz. Birinci Kitap, s. 68).

Kutu deerinin deitirllmesiyle sfr arp grafiklerinin de nasl deitiklerini grmek iin ekil 338, 339ve j41da grdmz rneklerin hepsinde gnlk veriler kullanld. Grafiklenen enstrmann (bu rneklerde GARAN
idi) en kk fiyat admnn (10 TL) ayn zamanda kutu deeri olarak seilmesi elbette en duyarl grafii oluturacaktr. ekil338'deki gibi kutu deerinin graflk|enen enstrmanln en kk fiyat adm ve geri dn kstasnn
da 1 kutu olarak alnan sfir arp grafikleri sadece vadesi ok ksa olan trader'Iarca kullanlr. Haffa bu ksa vadeli trader'Iar sfir arp grafiklerini olu-

72

- CARAN
23t] GA] 4At
il 340

?',-5!
22D

iX

ix D
lx i
lX
iX

2]_50

21DD

ix

2t]5

lu]Ju
195[
19[
X
18[ X
175n

ve 50 TL'lik Kutu

:X

1E5t]

t]

t]

iX I
iX

lx

X
X
X

t]
t]
t]

X
X

il

IiX

0 i"X

ri

turmak iin bizim y^pt!lmz gibi gnlk verileri deil, gn ve seans iinde
oluan her fiyat kullanrlar (yAni ilem gren her fiyat). Bu yntem yapIan
her ilemin kaydedilmesini gefektirdiinden yoncu ve zordur. Hele elektronik canl veri datm olanaklarnn olmad 1970 ncesi yIlarda bunu yapmaya kalktnz dnrseniz uygulama neredeyse olanakszha]le gelir. te bu zorluk|ardan dolay gn ii verilerin kullanld ve geri dn kstas
bir kutu olan sfir arp grafikleri tr, 7947 y/nda Cohen'in32 almalaryla
yerini baka bir tre brakmtr. Bu tr, sadece gnlk fiyat verilerinin kullanlmasn gerektirir. Hana kullan|an fiyat verileri sadece gnn en yksei
ve en ddr. Al ve kapan verilerine ihtiya yoktur. Bu tnn bir ba_
ka zellii de geri dn kstasnn bir kutu olmaydr. Gnmzde standat olarak kullanlan geri dn kstas kutudur ama y|ne " ben bangi ua,
deliyim?" sorusunun yanftIna bal olarak bu kstas artrlp aza|tIabi|ir.

kutu deerinin deitirilerek sfir arp grafiinin duyarllk derecesinin

nasl deitiini grmtik. GeN dn kstasnndeitirilerek bu deiimin

sfr arp grafiklerine nasl yansdn grmeden nce gnmzde standart
olarak kullanlan sfir arp grafiklerini (kuru deeri = en kk fiyat adm,
32. Burke, Michael, All New Cuide to the Three-Point Reversal Method of Point and figure Construction and Formations, (Chartcraft, lnc., New York,'l 990).

Burke'n kitabnn byk bir ksm bugn artk yayndan kalkm olan iki yazarn eserlerini
aklamaktadr. Bunlar Earl Blumenthal'in Chart for Profit - Point and Figure, ve A.W. Cohen'in
The Three Box Reversal Method of Point & Figure Stock Market Trading isimli almalardr.

73
ekil 3a1

Sfr arp Crafiklerini Olutururken Kul|anlacak Ak izgesi

Gnn En Yksei, en
X'dan yukarda m?

Yeni En
Yksee
Varana
kadar her
bir st
ktuya X

Eir sonraki
ko|ona ge,

en yksek

Gnn En D, en dk
0'dan vukarda m?

Gnn En
D, en
yksek

Gnn En
Yksei en
yksek

X'dan en az

O'dan en

az

3 k,tu

3 ktu

aada m?

yukarda ml?

Hihir ey

Hibir ey
yapma

ypma

Yeni En
De
Varana
kadr her
bir ait

ktuya 0
koy

Eir onraki
kolona ge,

en dk
0'dan 1 k,tu

aadan
balayarak
gnn En

Dne
Varana
kadar 0

yukardan

balayarak
gnn En

Ykseine
v8rna
kadar X

geri dn kstas = 3 kutu) oluturmak iin kullanlan ak izgesine bir gz

atalm (Bkz. ekil 341).

Bu tr sfr arp grafiklerinin gn ii veri kullanan grafiklerden en byk

fark, bir trendin geri dndne dair karar yerebilmemiz iin geri dnn
en azndan kutu olmas gerektiidir. Eer bu geri dn kutudan da|a az gereklemise mevcut trendin devam ettiine karar veririz.

74

kendi gnlk sfr arp grafik_

ekil J4l,deki ak izgesini takip ederek

baz teknik ana_

|e,irnizi kolayca yaratabilirsiniz. Buna ek olarak, piyasadaki
Bu yazlmlar kul_
Liz yaz|m|arnn da sflr arp grafikleri ilevi bulunmakta.

(kutu deeri
lanrken btn yap]lacak i yukarda saydmz iki deikeni
2J Mays_
ve geri d,n kstas) belirlemek. ekil J42 deki sfir arp grafii,
Z0
deerini
25 Temmz 2003 arasnda GARAN,daki fiyat hareketlerini kutu
TLve geri d,n kstasn 3 kutu diye belirleyerek betimliyor,
Ayn fiyat hareketlerinin ayn tarihler arasndaki gninhisn ubuk
fikler halinde de ekil 343'de gryoruz,

ekil 3a2 - CARAN

2:.F_-q. En ,Rj !!!i
--_i

!i

2260 tt TJ D :Gl :R| il

..___........
2240 l 6E Rl dE lllJ ir *i iT
..........,..

Crafii, 23

- Sfr

25 Temmuz 2O03
.i,T-,"_

il

3Kt lTL

ix io
iX i0
. i[.iq
ix i0

'9aol

??-q9
21

80

Ep-

i
:I
aI

21

40

iiro

iI

__i__...;...

ii:

iO__0

:1_9.Eg

s60

,isao

1s20l
1 s0 l,

ilq

i?lp
:tI?_0_
1

700

ixi
-..'ix'i'

0 X
0
0

l*

X:

X0

0
I.i_0}."
Xi0
X 0 X i0
Xj0 X
X
0
0
0
X
EPq]
X
0
X
X
9 tI P_
.9
:t'.EF_q
0 ix 0 Xi X
x
0
1-_E_4_g
0 X t] Xi0
1 820
0 X
0
X
,au.
0
:0
iI_j...
]."7--p.g
-......._.-,-.-.."....]

:i]

xi

i[.

__i.-4-.--

iv:

iX

i I i..i....

X 0iX
X
X 0 X
0iXi
qjL q q 0 :X ".+"-j
Di i
0 X ti :X .....,.!"..,..;
0iX 0

0i

t]

0 X

0 X
0
!

0 X
0

ix,o

iX:0
Xi0

iOi

,l

X 0
X 0
X 0 X

j..........;........

2040

176t1

Xi 0

iX:B T

2tlt]0

Xr
iX i0 .-..l
"ix"io

Pj 9g
2t]80

iP

iX:P-

};
j:

gra_

75

2200
21

50

21 0n

2050
2t]DD

||

l,:
l..

.l

...:......1....

ll1,,.1.[1,,

:i

""

:,i
,
:,

:I

g50

g00

850

En0

750

||
Temmuz 20t]3
Sfr arp grafiklerinde her ne kadar bir x ekseni (ynni tarih lei) bulunmasa da kullanclar hangi fiyat hareketinin hangi tarihte olutuunu bilmek istedikleri takdirde gtafik izerine harf veya numaralarla bu tarihleri not
edebilirler. rnein, ekil J44de Haziran ve Temmuz aylarnn balangc H
ve T harfleriyle, gnler de tarih numaralaryla gsteriliyor. Bu harf ve numara|ar graflin yorumlanmasrnda herhangi bir karkla yol amaz. Bunun
nedeni, sfir arp grafiklerinde bir kolonda hem X hem 0'larn olmasnn ola-

nakszldr. Eer x kolonuna bir tarih numarasl koyduysanz, o tarih numaraslnln altnda bir x olduunu (yini o gnn ykselen bir gn olduunu)
bilirsiniz.

76
ekil 344

Sfr arp Crafiklerinde Notasyonlar

iiijiiixiiXil

:iiiilX:OiXiBi
t i : i i i iXisixiOi
iiiiiii4iO|XiOi

.......:.......
.....

..;

.....

i................,,

.....i..

...

-..;}.........

-,

....+.....-,....i.

,.,

,i , ,.,.,.,.-n.""

,,

","+"9ffr,4,,t'.!,

.......i....,..i...... i.......i.,....,..,......|....,,f""",:
......,

j!l!

i..,..-.,.,.+l",-ir"",iP'n+x",

"

"1+l*,

",,Yi""",,,,

""t"" "'." ""'r" " "

iiiiiiix:OlXiOi
i i i ; i i iX:6iX:Oi

i.......1.,....;.......i.......i.......!.......i.......:,......l.,."

"a" " "

t"" "

___....:......,.i......:......,..i......;.......!.......l.......i.......t.......i.......l......

iiiiiXiOilOi
:iiii:Xiii01

........l..,....i......i........i......i..............i......-i..-,4"-,_:,_"-i,_""
...,.......,.;.....,.-_1..._..+..,,...i.....,,.,i.....,;....,-,i-

--i,,-*i,-**,*-'*--

:i:iiilX:i:ri

.,.......,;,,,,.......,......,i.-.-.,+..,....j!...-.*-i*-.4---.n*-,Jl-**.i,*",__"

i
t ",l,*,,i-*i

i i : isi 1 i

i i i i ! : iX: i i

.,...........i...-...,.,i,.....,.,.i-.-....-i.-'.j..*-*f--+*"-,u*""f,",t*^a,"-

i i i i"*,j""Ji*,i,:":-i","i,",*,r"*"|-*,
i i ! ixi i i

.......;.......l.......,........!..............:...,..i.......:.......t.............i-""

i i ! j .i:Xi
JT:
i
...i ..:i ,:"" ,ii ", ii"""'i'

.......,i.......i......;.,,....j......;........:......i.......:.......t.......i""",i"""

0.Xi:XiiX:OiXiiii

.......;.......i.......l.......i

j.i,.1

_q.,s"i.q"j,T

j-

0iXit]:XiOiXiOi ! i:

,o.j_*",i'p

0!iO:iOiX:iiiii

'

"t,",,.i:.-i.'..."
i

,.*...,.,!,..,...,..i-.-,i,.''"i..,,...i,,""--n--_.!"-,+*_"l,**_,r_",f-*,

lii:i0ixiiii:i
; i i0i : i : i iii
llii:ii,l
iii ii ii
l j:iiit.
......,..;... _....i..............i.--.,..ii..........!:.....-.+,..--i!,..-.!

-""rl,.."-j-.*"f-*,"

l .,.....!.......:r......:.......;......i........l"""i""",1"""t",",l"""i"""

Sfir arp grafiklerinin ubuk grafiklerden bir baka fark da fiyat aralk,
larnrn gsterilmeyiidir. Baz teknisyenler, bu fiyat aralklarnn olutugu kutula bo brakarak gstermek yolunu seseler de bu grafik kural|arna aykrdr. Her ne kadar fiyat aralklarn gstermek grafikten biraz daha bilgi atmay salasa da aslnda bu bilginin sfir arp grafiklerinin temel amac olan
skma alanlarndan krlmalar aa karma ilevi asndafl zate^ bir faydas olmayacaktr. Fiyat aralkh veya ara|ksz, bir skma alannn krlmas
grafiklerinde ok net gzkr. Bu sfr arp grafiklerinin en b}^ik
sfr
arp
avantaildr.

77

sFR ARp GRAFKIERiNDE

Allsnr siNy__tni

ubuk grafikler fiyat hareketlerini tek boyutlu olarak gsterirler. Bir fiyat hareketi seilen zaman dilimi iinde ifade edildiinden, o zaman dilimi iinde
(rnein gnlk) gerekleen en yksek veya en dkten teye bir
izim
yapl,amaz. Halbuki sfir arp grafiklerinde zamar. kavram olmadndan
gz nne a|nan saf fiyat hareketidir. Fiyat hareketi belli bir ynde devam
ettii ve belirlenen geri dn kstas(rnein 3 kutu) yerine gelmedii mddete o ynde izim devam edecektir. Dolaysyla, rnein bir x'lar kolonu
gnler boynca devam edebilir. Bu x'lar, fiyat hareketi ancak (geri d.n
kstas) x (kutu deerD kadar geri dnerse 0'lara dnecektir. rnein kutu deeri 10 TL ve geri dn kstas da 3 kutu ise, X'lar kolonundan O'lar
kolonuna gememiz iin fiyatn en az 30 TL geri dnmesi gerekir. Aksi takdirde X'lar kolunu devam edecektir. te sfir arp grafiklerine o temel zelliini kazandran da bu kuraldr.
Belirlenen kutu deerleri ve gert dn kstaslar, bir trendin bu kstaslar
yerine gelmedike devam ettiini gsterdii iin yatrmcly-ya o istikamette
mmkn olduu kadar ok otutturarak k2rdan erken kmamasrnt salar ya
da bu kstaslarn devaml yerine geldii piyasaIardabazen ubuk grafiklerin
net ifade edemedii enfes skma a|anlar tanmlar. Bu skma a|anlarn enfes diye tanmlamamn nedeni, ok belirgin skma alan|arndandar
klann (krlma|arn) ok rahat tespit edilebilmesi ve dolaysyla harika B tipi
(Bkz. Birinci Kitap, s. 154) ALISAT sinyallerinin retilmesidir.
graflk-

ubuk
lerbazen bu skma a|anlarn tam gstermedii gibi, bazende tamamen s-

ka|ar|at.

sfir arp grafiklerinde bu skma alanlarnn ok belirgin olumas, krlma annn da ok kesin ve yerinde tespitini salar (Bkz.
ekit 349.
Daha nce sfr arp grafiklerinin i880'1i yllardan beri kullanmda olduunu sylemitik. Bu geen uzun zaman zarfnda sfir arp grafiklerinde skma alan ve krlma an diye lanmlanacak ok eitli formasyonlarn devamh tekrar ettii biliniyor. Btn bu formasyonlar bu kirapta kapsamamza olanak yok ama en azndan hem deneyimlerin, hem de yap|an testlerin
sonucunda yksek doruluk yzdesi vermi o|anbazlarn burada sralaya-

caz.

33. Davis, Robert E., Profit & Profitability, (R.E.Davis, west Lafayette, lN., 1965)

7B
...i.-. ,-.*.,..i....-j...*.*,."

Iiil:i:ii:Xi

"

; i !i:l,.X

iiiiii:Xi

;.;

*.i*-i"

iiij

;i

:i

ekil 3a5

Sfr arp

Crafiklerinde Skma Alannda Kr

:ii

:jii
:iii

:i;iiii:i;Xi
:i;iii:ii;Xi

.....i,.,,,,,,i......j.......,i......+.......!......;,.,.,...i.....,;,,......:.....,,i.......:....,.,i.......i......;.......
j........i.......i.......ii.,.,,,,:,,,.....|,..,..i.......r.......i...,,..i.,.....|:..,....:.......i.......:,......:

: i i "",i""",.
i ALsinvali
i iX i i i
","":i"""
]""",i""",i
i:iii:
ilii:i;

"

...--..

ii;i:i:
|

_._i

..,. ....j.....,..,.,i..........|.........

.i...........j.

Bu testlerin en kapsamlsn Robert E. Davis 1965 y|nda yapm.33 791,41964 yl.|ar arastnda 1100 hise senedi zerinde yap11 testlerin sonucunda
16 formasyonda (8 AL, 8 SAT sinyali) sinyallerin orta|ama olarak %80,inde
klrl ktn tespit etmi. Hatta hangi formasyonun hangi skhkta olutuunu ve her formasyon sinyalinin knrhhk oranrnn bireysel olarak yzde kalarda olduunu da saptam. Hangi hisse senetlerini test ettiini bilmiyorum
ama dorusunu isterseniz baziarnda gelen AL sinyallerinin (veya SAT sinyallerinin) ben tehlikeli denecek kadar yksek (veya dk) seviyelerde geldiini dnyorum. ortak bir gni ve gvenilirlik derecesine varabilmek
iin Davis,e ek olarak bulabildiim dier kaynaklarda (Bkz. Blm sonu) ele
a|na beylik formasyonlar da inceledim ve kendi deneyimimle harmanla_
yarak \yi sonu verme olasln yksek bulduum bazlarn ekil 346, 347
ve 348de sraladm. Elbette bunlarla snrl deilseniz. Ne de o|sa bir skma a\an bir skma alandr. Her bir skma alanndan aa veya y.kar kt
n potansiyel bir aa sat veya alm firsat yaratacaktff. nemli olan bu skma alanlarna verilen isim ve doruluk yzdesi deil, bu alalarn tespiti,
krlma anlntn gecikmeden yakalanmas ve gelen AL veya SAT sinyaline
uyulmadan rendiimiz dier teknik ve yntemlerle teyit edilmesidir.

79
eki| 346

Sfr arp Crafiklerinde l Tepe ve Dipler

slFR ARP GRAFKLER * HAD cANlM sEN DE!

ubuk grafikler zerine izdiimiz trend, destek ve diren izgilerini aynen
sfir arp grafikleri zerinde de uygulayabt|iriz (Bkz. ekit 346, 347ve 348).
Elbette bu destek ve diren seviyelerinin hemen altveya stti de zarat stopu noktalar olarak grev yapacaktr. Bu teknikleri birinci kitabmzda iledik. Ayn tekniklerin sfr arp grafikleri zerinde de almamas iin hibir
neden yok. Ne var kL birok teknisyen benimle ayn gni paylamyor.
Destek ve diren seviyelerinin sfir arp grafikleri zerinde uygulan
ekli

hakknda uyuuyoruz. ubuk grafiklerde ne yaplyorsak sfir

arp grafiklerinde de ayn eyi yapablliriz. trend izgilerine gelince gni ayrll ortaya kyor.

80
ekil 3a7

Sfr arp Grafiklerinde genler

: i iAl\_;

ii

iu

i i i ; iU:.4iU

lxjohi 'il- -; i-lti]fi

ioixiOix
l. ... .....;.............i... ..

. . .

;,

....*

B,l

ekil 348

Sfr arp Crafiklerinde Trendler ve Uzun Kuyruk

X

Xn
X X0
XOX

XOs

0 X 0J.1
g x,/

,/t'

0
0
0

SAT
yukar Trend

Aa Trend

Uzun

Kuyruk

x0
x0
x0
x0
x
x0
x0

0
0

0
0

0AL
O

o/
oi
0x

olmal 0 x
Zarar Siopu en alt 01n altna
Aadoru en az 20 adet 0

t}

Btn teknisyenler, trend izgilerini gn ii sfr arp grafiklerinde ayn

ubuk grafiklerde kullandklar gibi kullanyorlar. Burada gr birlii var.
Gn ii sfr arp grafikleri derken bu blmn banda ilediimiz geri dn kstasnn sadece 1 kutu olduu ve gelen her tik fiyat verisinin aynen
grafie 0 veya x olarak yanstld hzl grafiklerden bahsediyoruz. Ne var
ki, birok kitap standart 3 kutulu geri dn kstas olan gnlk veya daha
uzun vadeli sfir arp grafiklerinde trend izgilerinin geleneksel bir biimde
(yukar trendlerde en dklerin, aa trendlerde de en ykseklerin birletirilerek) izilmelerinin her nedense doru sonu vermeyeceklerini savunuyor. Buna sebep olarak sfir arp grafiklerinde ciddi boyutlarda skma alanlarrnn olumasr ve dolaysyla en yksek veya en dkleri birletirmenin
pratik olmayaca gsteriliyor. Bu pratik olmayan(!) durumun stesinden
gelmek iin de trend izgileri sadece 45 derecelik a|arda iziliyor ve birer
destek veya diren izgisi olarak a\g|anacaklarna sadece bir filtre olarak
kullanlryor. 0 veya X'ler (y6ni fiyat\ar) ykselen bir 45 derecelik al izginin zerinde kald mddete y.kar, ala|an bir 45 derecelik al izginin

82
Bana
altnda kald mddete de aa trendde olduumuz kabul ediliyor.
gayel iyi bili_
sorafsan|z, zaten bu tr eimlerde hangi trendde olduumuzu
ilaveten,
Buna
yok,
gerek
yoruz ve teyit iin fazladan bir izgi izmemize
bir dizi di_
mevcut trendi belirleyecek hareketli orta|ama|ar, DMI/ADX gibi
en yk_
biimde
bir
geleneksel
yandan,
er gstergeyi de kullan abl|ir\z, te
,.k ,eyu en dkleri birletirerek izdiim trend izgilerinin her trl sfir
oldum, Bu durumda
arp graflinde gayet iyi altklarna defa|arca ahit
da karma_
okuy.cularn bir de 45 derecelik a|ar|a oynayarak hayat daha
k yapmalan taraftar hi deilim.

sfir arp grafiklerinde skrna alanlannn krl annda gelen pozisyona

giri sinyalleri gaye salkl olabiliyor amabrada dikkat etmemiz gereken
bir baka nemli konu da pozisyondan k yerlerimizin de ayn disiplinle
belirlenmesi. sfir arp grafiklerinde k hedefleri ekilde belirlenebili_
yor:

a) pozisyon kapatmak iin ters ynde bir giri sinyalinin beklenmesi,

b) Bir sonraki destek veya diren seviyelerinin kullanlmas ve

c) Yatay veya dikey saym yntemi.
Bu yntemlerden birincisini hemen pe atma taraftarym. Alan bir po_
zisyondan kmak iin bu pozisyonun tersine bir pozisyon amak iin gele_
cek bir sinyali beklemek bugn teknik ana\izim hemen her alannda artk kabul edilemeyecek bir zaman (ok ge olabilir) ve kar kayb olarak gnilyor. Klrda mmkn olduu kadar ok oturabilme ilkesi ile birlikte yeni po_
zisyon amak iin ekstra teyit bekleme kural bu yntemi rutyor,
halde, sfir arp grafikleri zerine aynl ubuk grafiklerde olduu gibi
destek ve diren izgileri izebildiimize gre, uzun pozisyondan kmak
iin bir sonraki diren ve ksa pozisyondan kmak iin bir sonraki destek
(bu arada
seviyesini hedef semeyi neren ikinci yntem ok daha mantkl
iz sren stoplar uygulamak zorunda olduumuzu da unutmayalm). Eer po_
zisyon kapatmak iin aksine sinyali bekleyecek olsaydk bunlarn hibirini

yapamazdk.

nc yntem ise (yatay veya dikey saym) sfr arp grafiklerine has
bir teknik.
Bu saym ynteminin temelinde y^an varsaym, bir skma alannn b_
olmas,
rikl ve sresiyle krtan sonra varlacak hedefin direkt orantl
Bu konuyu birinci ktabmzda ilemitik (Bkz. Birinci Kitap, s. 151_ 15a.
piyasann bir skma alannda ne kadar ok kalrsa o skma alannn krl_

B3

lnln o kadar iddetli olacan biliyoruz. te yatay saym teknii de bu bilgiyi kullanyor. kma alannn boyutunu lmek iin skma alannn bandan sonuna dek olan kareleri (yatay olarak) top|ayarak kan sayy krl anndan itibaren dikey olarak ekleyerek fiyat hareketinin hedefini saptyoruz (Bkz. ekil 3a9.
Fiyat hedefi belirlemede baka yatay ve dikey saym yntemleri de var.
Bunlar saylan skma alan veya dikey hareket karelerinin daha nce belirlenmi olan geri dn kstasndaki kutu adedi ile arplmaslnl ve daha sonra belirli tekniklere gre mevcut fiyat seviyesine eklenmesini ieriyor ki fiyat
hedefi (yAni pozisyondan k yeri) belirleme ilevinin fiyat hareketinin oraya gideceini garanti etmedii ve sadece bir disiplin ve strateji unsuru olarak kullanld gz nne getirilirse hayatt bu kadar zorlatrmann anlam

kalmyor. Yine de okuyucular bu teknikleri de renmek isterlerse John

Murphy'nin kitabna bavurabilirler.3a

il 349 - Sfr

Crafiklerinde Yatay Saymla Hedef Belirleme

34. Murphy, lohn ],, Technical Analysis of the Futures Markets, s. 360-361 , (New York lnstitute of
Finance, New York, 1986)

B4

sfir arp grafikleri hakknda bir baka eletiriyi de ilevsellikleri zerinve

de yapabiliriz. Bu tr grafiklerin en byk avantajnn skma alanlarrn
bir e_
dolaysyla ALlsAT sinyallerinin gelecei kr ann ok kesin ve net
(kr
annda poziskilde belirleyileri olduunu rendik. B tipi strateiinin
gayet iyi i_
alanlarnda
skma
yon ama yntemi) ubuk grafiklerde oluan
pozis_
leyebileceini de biliyoruz. Bu skma a|an|arnn krllarnda alan
yonlarn k6rla sonulanmalarnn en byk nedeni, skma alan sresinde
biimine
piyasa katlmclarnn gittike daha asabi ve mantrksz bir davran
iuok.rr-.leri ve dolaysyla krlarn abart1 olarak gerekleerek mte_
akip fiyat hareketinin uzama. te kArlar da b uzayan fiyat hareketlerinde
far_
af|yonn. yi ama, bu mantn ilemesi iin herkesin bu skma alannrn
knda olma, her katlmclnln u veya bu derecede asabiyet ve mantkszla
srklenmesi ve herkesin kr ann iple ekmesi gerekmez mL? zaten kr_
bir fiyat hareketi dour_
n iddetli olmas ve bize kAr getirecek uzunlukta
mas da bu farkndalk sayesinde olmuyor mu? Cevap, elbette evet. o halde
bizim hi kimsenin grafiklerinde tespit edemedii bir skma alanna gre
strateji izmemlz ne kadar doru olur? Tuhaf kutu deerlert ve geri dn
kstaslanseerek ubuk grafiklerde en azndan farkl ekilde bile gzkmeyecek esrarengiz skma a|a]lar belirleyecek bir sfr arp grafii kullanr_
sak herkes Mersin'e biz tersine o|maz myz? Elbette oluruz, Dolaysyla bu
deerleri seerken mantkl olmamz gerekir. Her ne kadar sfr arp grafik_
leri bize kutu deerlerive geri dn kstaslanile oynayarak grafiimizin fi_
yat hareketlerine olan duyarlln aya/rama elastikiyeti tanyorsa da bu ilevi uuk rakam|ar\a deneyemeyiz. Bu deneme yanlma urana gireceimize
hayatbiraz daha kolaylatralm ve deneyimlere dayanarak en iyi sonu ve_
recek deikenleri unlarla snrlayalm:

Kutu deeri: En kk fiyat adm veya

(En kk fiyat adm) x 2 vey^
(En kk fiyat adm) x
Geri dn kstas: 2 veya

son olarak, yine her teknik ana||z ynteminde olduu gibi unu hatrla_
mak gerek: Sfir arp grafikleri, dier yntemler gibi tek balarnabir al/sat
sistemi deiller. Yatlrm stratejimizin sadece bu veya tek bir teknik baznda
belirlenmemesi gerekiyor. Sfir arp grafiklerini aktif olarak kullanyorsak bile cephanemizdeki dier tm teknik analiz silahlannt da kullanarak bol teyitli bir yn izmemizher zaman iin temel kural olarak kalmal.

85

sfr arp grafikleri hakknda daha ayrntl bilgi sahibi olmak isterseniz,
bu blmdeki dipnotlarda verilen kaynaklara ek olarak, aadaki kaynakay a da bavurabilirsiniz:
Aby, Carroll D lr., Point & Figure Charting: The Complete Guide,Traders Press, Tampa,
Florida, 1996)

Clayburg, John F., Four Steps to Trading Success: lJsing Everyday lndicators to Achieve
Extraordinary Profits, $ohn Wiley & Sons, New York, 2001)
Davis, Robert E. ve Thiel, Charles E. }r., Point & Figure Charting, A Computer Evaluation, (Dunn & Hargitt, Wet Lafayette, lN., 197O)
Dorsey, Thomas }., Point and Figure Charting: The Essential Application for Forecasting
and Tracking Market Prices, (John Wiley & Sons, New York, 2001)

rppy, Daryl, Share Trading: An Approach to Buying and Selling, (Wrightbooks, Avustralya, 1997J

Kaufman, Perry l., Trading Systems and Methods, (Saint Lucie Press; New York, 2001)
Kaufman, Perry }. ve Zieg, Kermit C., Point & Figure Commodi Trading Techniques,
(lnvestor lntelligence, Larchmont, NY)

Maxwell, joseph R Sr., Commodity Futures Trading With Point and Figure Charts, (Spe-

er Books,

978)

Tolke, FriedrichW., Exchange Rate Analyis With Point & Figure Charts, (European UniVersity Studies, Series V, Economic and Management, Vol 1353), (Peter ang r}blshing,
New York, 1993)
Wheelan, Alexander H., Study Helps in Point and Figure Technique, (Traders Press, Clearwater, FL, 1990)
Zieg, KermitC., Point & Figure Commodity & Stock Trading Techniques, (Traders Press;
Clearwater, FL, 1997'

87
oN iKNciBLM

PYASA PROFL"

35. Market ProfileTM, Chicago Board of Trade (CBOT) vadeli ilemler borsasnn tescilli markasdr,

B9

Gnmzn yatrlm dnyasnda istikrarl bir baar katsays retmek iin sadece fiyat hareketini inceleyen teknik analizin ierdii yntemler yetmeyebilir. Teknik analiz disiplini dnda kalan doru davran biimleri (yatrmc psikolojisi) ve disiplin, risk ve portfy ynetimi becerileri ve sistematik
yaklam gibi kavramlar ve temel analizin dnda al, kapan, en yksek,
en dk ve ilem hacmi verilerine ek olarak daha fazla bilgi de gerekebilir. te bu bilgilere duyulan ihtiya teknik analiz tarihinde en son gelitirilen
grafikleme yntemlerinden biri olan Piyasa Profili'ni ortaya karr,

BiRAz TARH
Bu yntemin gelitirilmesinde en byk rol Peter Steidlmayer oynar. 7960
ylnda California Berkeley niversitesi'nden mezun olan Steidlmayer, |963
ylnda Chicago Board of Trade'e (CBOT) bir pit (borsa ilem salonu) trader
olarak katldktan sonra yirmi yla yakn bamsz irader olarak alr ve bu
sre zarfnda da piyasalafln sfrn kefetmek iin amansz bir aratrmaya giriir. Aratrmalar sonucunda gelitirdii farkl sistemlerin bata para kazansa bile sonunda baarsz olduunu, istikrarl ekilde sonuca giden bir sistem
yaratmayI bir trl beceremediini ve en nemlisi, okulnp inceledii nim
yntemlerin piyasann geleceini tahmin etmeye altn gren steidlmayer, Graham ve Dodd'un 1934 yInda yazdklar Security Analysrs36 (Menkul
kymetlerin AnaIizl) isimli klasiinden etkilenerek piyasa fiyatlarnda gelecein srr yerine deer aray iine girer. Artk fiyat hareketinin geleceinin
tahmin edilemez
ve alm_satmlai
kan
lerinin, borsa t
getirilip bir rn halinde yatnmcya sunu
nun yararna inanr. Ona gre bu bilgiler doru otganlze
atayna yant vereceklerdir. Bu amala bi36. Craham, Benjamin ve Dodd, David, Security Analysis (McGraw-Hill. New york l9B8 * oriji-

nali 1 934)

90

raz Sonfa ayrlntllannl inceleyeceimiz Piyasa Profili tekniini gelitirmeye

balar. Bu arada 1981 ylnda CBoT,un ynetim kuruluna girer ve ynetimi

gereken fiyat bilgilerinin zaten mevcut olduuna ve borsann bu bilgileri be_

prolirli bir ekilde sunmasna ikna eder, Sonuta, CBOT 1984 yInda Piyasa
fili ve Liquid\q Data Bank@ (Likidite Veri Bankas)'n derlemeye ve yay],rl]Ia,
maya ba|ar3z . Ancak CBoT,un derledii bu el kitab analitik olarak yeterli
ayr|ntLya sahip deildir. Piyasa Profili bilgilerinin yatrmclarn a|/satkararla-

rna destek olabilmesi iin Steidlmayer, Kevin Koy ile birlikte ilk Piyasa Profili kitabn 1986 ylnda yayn|ar,38 Kevin Koy da 1989 ylnda kendi kitaby_
la kavran iyice pekitirir.39 Bu k\tap|arda yaynland ekliyle bile, Piyasa

Profili aslnda yaflmar saatlik blmlere ayrlm bir veri bankasdr ama da,
ha balangtan itibaren yatrmclar tarufndanbir aI/sat metodolojisi olarak
alglarur. Bu durum CBOT'u rahatsz eder. Ynetim bir borsa olarak, bir trading yaklamlnl ya da a\/sat sistemini pazar|yor durumuna dmek isteme_
diinden Piyasa Profili'nin kullanm ve metodoloji ksmn Steidlmayer'e devreder ve tescilli markasn muhafaza ederek, sadece verileri retip yaynla-

maya devam edeceini bildirir. Bunun zerine Steidlmayer, Market Logic

scbool (piyasa Mant okulu) isimli bir irket kurarak yatrmclara eitim
vermeye balar.ao piyasa profili artk ok merak uyandlran popler bir ra,
ding teknii haline gelmitir. Daha sonra eitimciler kervanna Dalton capi-

Peter Steidlmayer
(Kaynak:

F utu res

Dergisi, Austos

987)

37. CBOT Market Profile Manual, (CBOT, Chicago, 1 984)

38. Steidlmayer, Peter ve Koy, Kevin, Markets and Market Logic, (Porcupine Press, Londra, 1 986)
39. Koy, Kevin, Markets 101 : lnsights into lJnderstanding the lnner Workings of Financial Markets,
(Probus Publishing Co., Chica8o, 'l 989)

40 Steidlmayer, Peter Ve Buyer S., Taking the Data Forward (Market Logic, Chicago, 1986)
ikinci kitap yaynda deil.

bu

91

tal Managernen(I da katlr. Bu kurslara binlerce trader katlr. Kimisi arad-

n bulur, kimisi hayal krklna urar ama genel gr, Piyasa Profili'nin
eksikleriyle birlikte fiyat hareketlerine k tuttuu ve bugne kadar gr1memi bir ekilde derin bir bilgi ak salad dorulrusundadr. Bu eksikler daha sonra hem Steidlmayer, hem de dier aratrmaclar tarafndan yaynlanan bir dizi almayla nispeten kapat|acaktr.az
Steidlmayer'in ilk kitabndan bu yana geen on yedi yl iinde Piyasa Pro-

fili hemen hemen her veri salayc tarafndan yaz|rlanna dahil edildi.

Hem sunulu hem de yorumlanma ekli ise hatr saylr younlukta bir evrim geirdi. Bugnk uygulamasy|a Piyasa Profili hakknda en son bilgileri
bulabileceiniz iki kaynak da Wiley & Son43 tarafndanyaynland. CBOT'tan
sonra Piyasa Profili ve Liquidity Data BankO (Likidite Veri Bankas) verilerini halkn kullanmna aan ikinci borsa olan Chicago Mercantile Exchange
(CME) ise Dan Gramza'nn44 konu hakkndaki eitim kurslarna ev sahiplii
yapmaya balad. Pyasa Profili son olarak Vestern Illinois niversitesi'nin
mfredat programna girdi.qs Piyasa Profili'nin bu evrimi geirmesinde en
b}^ik rollerden birisini de CBOT'un yelerinden ve veri kaynaklarndan biri olan CISCO Futures oynad. Konu hakknda bu firmann sitesindea6 gnmzn en nemli Piyasa Profili uzmanlarndan biri olan Donald L. Jones'un47
tm aratlrma ve eitim notlarn bulabilirsiniz.
Dalton, Jam es, F., The Market Profile: The Definitive Training Cuide to tJsing the Power of Mar-l
ket Cenerated lnformation, (Probus Publishing Co., Chicago, 989)
Dalton, _|ames, F., .|ones, Eric T. ve Dalton, Robert Y., Mind Over Markets: Power Trading with
Market Generated lnformation, (Traders Press, Clearwater, FL, 1999)
42. Steidlmayer, Peter, Steidlmayer on Markets: A New Approach to Trading, (lohn Wiley & Sons,
New York, 'l 989)
Steidlmayer, Peier, Steidlmayer's Market Profile Workshop: A Hands-on Cuide to the Methods
of a Master Trader, (John Wiley & Sons, New York, 1992)
Steidlmayer, Peter, 141 West Jackson: A Journey Through Trading Discoven'es, (Steid|mayer
Software, Chicago, 1 997)
Steidlmayer, Peter ve Hawkins, Steven B, Steidlmayer on Markets: Trading with Market Profile, 2nd Edition, (John Wiley & Sons, New York, 2OO2)
43. Helweg, Mark ve Stendhal, David, Dynamic Trading lndicators: Winning with Value Charts
and Price Action Profile, (john Wiley & Sons, New York, 2002)
Fisher, Mark B,, The Logical Trader, (lohn Wiley & Sons, New York,2O02)
44. e-posta: dmgramza@worldnet.att.net
45. niversitede bu kursu konu hakknda birok almas yaynlanm ve gnmzn en nemli
otoritelerinden biri saylan Profesr Thomas Drinka veriyor
41 .

(www.wi u.ed u/users/m iaglfactstaff/tpd/tpdhome. htm)

(www.wi u.ed u/users/m i aglfactstaff/tpd/tutoria l. htm)

46. www.cisco-futures.com

Donald L., Value Based Power Trading, (Probus Publishing, Chicago,

Jones, Donald L., Auction Market Theory, (www.cisco-futures.com)

47 . }ones,

993)

92

piyAsA pRoFlLl,NiN lzi*i

Piyasa Profili, fiyat, ilem hacmi ve zam^rl verilerini birletirerek bir historam ekline sokar ve gn iinde olan bitenin grsel bir ifadesidir. llk yaplan i, gn yarmar saatlik dilimlere blmek ve bu her yarlm saat iin bir
harf tahsis etmektir. iMKB'nin ilem saatlerini (09:30 - 7200 ve 14:00 76:30) ele alacak olursak harf tahsisi yle yaplabilir:

- 10:00
10:00 - 10:30
10:30 - 11:00
11:00 - 11:30
17:30 - 12:00

09:30

A
B
C

D
E

14:30 15:00 15:30 16:00 |4:00

14:30
15:00
15:30
16:00
16:30

H
J

Bundan sonra yaplmas gereken, seansln alndan itibaren oluan fiyatlar dikey fiyat leine tekabl edecek ekilde nkardaki yarffr^r saatlere tahsis edilen harflerle iaretlemektir. Gn ilerledike bu harfler birbirleri zerine yerleir ve Piyasa Profili'ni olutururlar.
Bu sreci bir rnekle gnintleyelim:
Gtn 1640'ta alyor. Piyasa Profili'nin solundaki entik bu al gsteri
yor ve 1640 seviyesine ilk yar:m saate tahsis edilen A harfini giriyoruz (Bkz.
ekil 35Oa). Ailtan hemen sonra fiyatlar I630'a dp (1630'a A harfini
yerletiriyorz - Bkz. ekil 35Ob) 1,670'e kadar kyor (|670'e kadar A koyuyoruz - Bkz. ekil 35Oc) ve ilk yarm saatin son fiyat o|arak l66a'a geri dnyor (_1660'^ zaten Aharf| daha nce girilmi olduundan bir daha girmemize gerek yok - Bkz. ekil35Od). O9:30 - 10:00 aralnn oluan son fiyat
o|an 1660 sadaki entikle gsteriliyor.

ikinci yarm saatlik dilimin (10:00 - 10:30) ilk fiyat da 1660 oluyor, dolaysyla 1660 seviyesine ikinci yalm saate tahsis edilen harf olan B'yi koymamz gerek. ilk kolonda ha|i hazrda A harfi bulunduundan, bu B harfini
ikinci kolona yerletiriyoruz (Bkz. ekil351a). Daha sonra fiyat|ar 1710'akadar ykseliyor ve oray^ kadar B harflerini yerletiriyoruz (Bkz. ekil 351b).
Bu harfler het zaman bo olan en soldaki kolona yerletiriliyor. 1710'dan daha faz|a ykselemeyen fiyatlar inie geiyor ve tekrar |660'a derken bu
ikinci yarm saati 766a'a Emamlyor (Bkz. ekrl 351c), ikinci yanm saatin
(10:00 - 10:30) oluan son fiyat o|an 7660 soldaki entikle (son ilem) belirleniyor.

93

750

740

750

730
172E
1710
1 700
1

6s0

660

1720
1710
1 700
1 6s0
,680

670

157tl

660

650
640
1 630
1

750
740
1730
1720
1710
1 700

163t]

620

A
A

620

730

1Tlt}
1710
1 700

6s0

16t]

680
1 670
A
1 660
A
1 650
A
164tl A
1 E30 A
1620
1610
1 600
1

660

650
640

750
174o

740
1 730

680

630

A
A
A

620

670
1 660
1 650
,l640

61t)

600

1610
1 600

5s0

5s0

5s0

590

580

580

5E0

580

1610
1 600

ekil 350

Piyasa Profili'nin izimi

llk Yarm Saat (09:3O

ekil 351

Piyasa Profili'nin izimi

lkinci Yarm Saat

750
740

750

740

730

1710 B
1700 E
16s0 B

1710
1700
16s0
1680
1670

730
1720

172
1

710

700

6s0

1670
1660
1650
1640
1E30
520
1E10
1 600

A
A
A
A

1670
1E60
1650
1640

A
A
A
A
1E30 A
620

750
740

590

600
5g0

580

580

f,

B
B
B

1650 A
1640 A
1630 A

161 0

A
1660 A

620
1610
1 600
1 590

(1O:O0

730
1720

16ts0 E

1680

580
C

B<

10:OO)

1O:30)

94
ekil 352

Piyasa Profili'nin izimi

- nc Yarm

Saat ('l0:30

'l:00)

750
1 74

173t]
1

T2

171
1 70E
1 E90
1 68
1 67B
1 EE
1 650
1 E40
1 E30
1 E20
1El
1 EB0
1 59
1 5E

E
B
E
B

AE
AB
AA
AC
AC

Gn ilerledike harflerimizi bu ekilde yerletirmeye devam ediyoruz.

Gnn nc yarm saatinde (10:30 - 11:00) d devam ediyor. 1620 i|e

(Bkz e_
1650 arasnda da|galanan piyasa bu yarm Sa^ti 1620,de kapatyor
kil 352).
gnn so_
izim srecini bu rneklerle kavram olduunuz|J varsayarak
nuna gelelim. Gn iinde 1580 i|e 1750 arasnda gidip gelen fiyatlar gn
1700,de kapatyor ve elimize gnn Piyasa Profili geiyor (Bkz. ekil35il.

Bu farkl grafikleme tnin dier grafik yntemleriyle karlatrrsak ayn bilgileri verdiini grniz (Bkz. ekil 354). Piyasann 7640'ta ap 1700'de
kapadnl ve gn iinde en yksek 7750, en dk de 1580 yaptllnl her
grafik tninde de grebiliyoruz ama gn ii (rnein 15 dakikalk veya sa_
piya_
atlik) mum veya ubuk grafik izmediimiz takdirde her ikisinden de
sa Profili'ndeki kadar bilgi alamyoruz.

95

ekil 353

Piyasa Profili'nin izimi

Tm Cn

1750 G
1740 G
173B F G

1720F G

E F G
1700E F G
16sOE F G
1E8EE E G
1ETOA E E
1EEOA E E
1650A c E
16,40 A E
1E3OA A E
1EZE c E
1E10 D E
1T10

1E00

1sgn
150

J
H
H
H
G
H

J K
J K
J H
H J
J K

D
D
D

1750 G
1740 G
1730 F G

172trF G

E F G J
17BOE F G H
16sOE F G H
1680B E G H
1670AEEGHJK
1E6OA E E H
1650A C E H
1640A c E
1630A C E
1710

1620
1610

c
D

15s0

.1600 D

1580

J K
J K
J K
J

E
E

Piya5a Profili

Mum

ubuk

96
ekil 355

Piyasa Profili'nin ubuk eklinde izimi ve Standart izimin

Karlatrmas

1710
1700
1690
1680
1670 t
1660 A
1650 n
1640 tr
,l630 A
620
1610
1 600
1

1750

750
740
1 730
1 720
1

B
B
B

E
B

CEH

F6
J
FG
J(
FG
F6HJl<
J(
FGH
GHJ(
E
GHJ(
E
H J(
E

cE
cE
E

DE

5s0

580

F G
1720t G J
1710 B F G J
1700 B F G H
1690 E F G H
1E80 E E 6 H
1670{ E E G
16EO^EEHJ{
1550 c E H
,64D c E
1ffiOA e E
1620 c E
1610 D E
1730

1600

,1740 G

15s0
1580

8H8E8E8EBf;
E;;dtj+,}jjio
6oEOEcfooc]O
o(frO)o,
'6E;;,f+i,i6
O--

J f
J s
J l(
H J

D
D

1f(frE

A
ubuk

andart

isteseydik, o gn piyasada neler olup bittiini harf tahsisi yaparak yarlmar saatlik ubuklar gibi de ifade edebilirdik (Bkz. ekil 3554) ama harfleri
bo olan en sol kolona kaydrmamzn (Bkz, ekil 3558) zel bir ilevi var,
Piyasa Profili'ni ubuk eklinde, ylni her harfi ayr kolona yerletirerek
hangi yarm saatlik dilimde hangi fiyat|arn olutuunu daha net grebiliyor
ve gnlk profilin altna bir de zaman grafii ekleyebiliyofuz ama (Bkz. e,
kit 3554), yukarda da bahsettiimiz gibi burada ama fiyat hareketini deil
(onu zaten normal ubuk grafikler kullanarak da grebiliriz) yarat|an deer
alann grmektir. Bu deer a|anln| analiz etmeden nce Piyasa Profili grafiklerinde iaretleyeceimiz dier blgeleri ve terminolojiyl tamamlaya|m.
Piyasa Profili kuram, piyasalarn ana amagn|n ticareti (y6ni alverii) kolaylatrmak olduunu savunur. Bu kurama gre piyasa her zaman en faz|a ilem hacminin gerekleecei fiyat seviyesine kayacaktr. Alclar dk fiya
|ardan, satlcilar da yksek fiyat|ardan ilem yapmak isterler. Piy"r' d*l,
olarak yn deitirerek en faz|a a|verie neden olacak fiyat seviyesine
arak kabul
uygun

97
ettii ortak a|an, y6ni en fazla
hacmi
Dk fiyat|ar alclar, yksek
yatlar ykseldike alclar azalr

fiyatl@
lar oi

ysyla bu yksek (

Ce

em

azalr.

Fii-

eo

r-

seviyesi alc ve satclar i

erini belirler.
satn gerek
u
u Kuraml r forml olarak da lfade

Fiyat + Zaman = Fiyat Seviyesinin Piyasa Tarafndan Kabul Edilmesi

lem Hacmi = Piyasa Deeri

Belli bir fiyat seviyesinde ne kadar zaman geerse, o sevivede o kadar

_fazla ilem hacmi oluur. o seviyede ilem hacmi ne kadar fazlavsa. o fivat
piyasa tarafindan o kadar belirgin bir ekilde kabul edilmitir (deer). Borsadaki fiyat formasyonlar gnlk hayatta olup bitenlere benzer. rnein, bir
maazalar zinciri yaz ucuzluu balattnda bir fffsat yaratt|nn rekl2mn
yapmak iin fiyatlarn indirir. ksa vadeli dnenler bir veya belki iki,
rn satn alrlar. Uzun vadeli dnenler ise ucuzluu piyasann yarattbir
firsat olarak grp gelecei dnerek alveri sepetlerini doldururlar.

piyasa hangi fiyatn en

ok ilem hacmi cezbedeceini bilmez, nk
hem piyasa katlmclarnln saylsl, hem de ne dndkleri devaml bir deiim ierisindedir. piyasa hem alc, hem de satc iin en adil fiyat, ydni
zerinde en ok ilem hacmi oluacak fiyat bulmak iin bazen an pikselir veya ar der. Bu bir deer araydr. Fiyat ve deer bu sre iinde
birbirinden sk sk ayrlr ve yatrmclar iin frsatlar yaratff. Piyasa bu firsatln ne kadar baki kalacan dzenlemek iin zaman kullanr. Belirli bir fiyat seviyesinde geen zaman da ortaya ilem hacmini karr.

Bu varsaymlatdan yola karak, steidlmayet grafie yerletirilen her harfe Zaman Fiyat Frsat (ZFF) ismin verir.48 Gn iinde oluan fiyatlarn hangi zaman diliminde meydana geldii de bylelikle nem kazanr.
- Dolaysyla Piyasa Profili iinde oluan ZFF'lerin konumlarna gre baz iaretlemeler
yapilr. Bu iaretlerin ilki, altan sonra geen ilk bir saati (A ve B harfleri)
belirleyen n Denge alandrve grafiin sol tarafna izilen dikey izgiyle
gsterilir (Bkz. ekil 356).
48 TPO = Time Price Opportunity

9B
ekil 356

Piyasa Profili

- n Denge Alan

,l750
J 740
1 730
1

7!B

t71 0
1

700

EgO

E8B
1 E70
1 EEB
'1
E50
1

i equ
,l
E30
1 E20
1E10
1 EEil
1 5g0
158t]

Er J,*,eAan
J
G J
BFGJK
E F GH J K
E F GH J K
E E GH J K
AE EGH J
AEEHJK
AC EH
A E
A c^E
""rr

cE

DE
D
D
D

Gnn ilem aralnda (kapsam) tek harfli olan fiyat blgesine kuyruk
ad verilir. Baka bir ifadeyle, bu fiyat blgesinde ilemler sadece tek bir yarm saatlik dilimde olumutur. Kuyruk, st kuyrukveya alt kuyruk eklinde
(veya her ikisi de) geliebilir. Gnn ilk bir saatinde oluan ilem aralnn
(Bkz.
altnda ve stnde oluan fiyat blgesine de Kapsam Uzamas denir
uzarna_
alt kapsam
ekil 35D. Kapsam Uz^m^il da st kapsam uzarn1Slve
s olarak geliir.
Grafikte en faz|a harf ilenen fiyata Merkezt Fiyat veya Adil Fiyat denir.
Zaten byk bir olaslkla en faz|a ilem hacminin gerekletii fiyat seviyesi de budur. Eer profilde birden fazla adll fiyat varsa gnn ilem aralnn
ortaslna en yakn olan seilir. Kuyruklar karldktan sonra geriye ka|an a|a,
na ise ZFF Deer Alan ismi verilir (Bkz. ek 358).
beger alanku||ancya kolaylk salamak amacyl.a bu ekilde tespit edi_
ama Piyasa Profili'ni daha profesyonel olarak kullanan zman|ar deer

|it
alann oluan ilem hacmiyle belirlerler. Bunu yapmak iin ncelikle ilem
hacmi verileri gerekir. Gn iinde oluan ilem hacmi profile ekil 359daki

99

ekil 357

1750

Piyasa Profili- Kuyruk ve Kapsam Uzamas

o-

174D G

F G
172BFGJ
1710EFGJH
1700EFGHJK{
16st]B F GH J
168t]E E G H J
1670ABEGHJK
1660ABEHJK
1E5OAcEH
1E4OACE
1E3OAE
1620 C E
1E10 D E

-:'*-

o* ***," Uzams

1730

160
1590
1580

750
740
1 730
1

1720
1710
1 700
1 690
1 E80
1 670
1 E60
1

65D

E4B

63D

E2
1610
1

600
1 5g0
1 58E
1

K
On Denge Alan

on *u*u*

D
D

ekil 358
1

'

I
Piyasa Profili

- Adil

(Merkezi) Fiyat ve ZFt Deer A|an

-c-FG
FGJ
EFGJK
EFGHJK
EFGHJK
EEGHJK
A B E G H J
AEEHJK
AC EH
AC E
AC E

ts

AdilFiyat(MerkezFiyat}

cE

DE
DT"
D\
D

Deer Alan

100

gibi ilenir. Gnn ilem hacminin o/o7o'inin olutuu fiyat seviyeleri ise gerlem Hac_
ek deer alannbe|irler. Deer alan, bu ekilde belirlendiinde
O/o7}'in\
olan
belirleyecek
mi Deer Alan ismin alr. lem hacmi kutularnrn
ksmn tespit etmek iin nce eo faz|a kutu olan seviyeler sayl^r. ekil
359da grld gibi ilem hacmiyle belirlenen deer alan, ZFF saysyla
belirlenen (ekil 358) deer alanndan farkI olabilir. iin dorusu lerr
Hacmi Deer Alann kullanmaktlt ama eef kullanrcnn elinde gn ii i_
lem hacmi verileri yoksa ZFF Deer Alan da kullanlabilir,

piyAsA pRoFi Ll,N i N yoRuvLANMAs

Profilin nasl izildiini ve ona has terimleri rendiimize gte artk yorumIamaya geebiliriz. Piyasa Profili a|/sat sinya|leri reten bir yntem olarak
kullanlmamaldr. Profil, gelen fiyat ve ilem hacmi verilerini piyasay kim_
lerin kontrol ettii, herkesin zerinde anlat belli bir deer olup olmad
ve piyasann yn hakkn da bize deerli bilgiler verecek bir ekilde organi-

ze edip sunan bir karar/destek mekanizmasdr.

,l01

TEMEL KAVRAMLAR
Ne kadar karmak olurlarsa olsunlar, tm piyasalar insanlardan oluur. Mey-

iut fiyatlar gerek deerinden ucuz grp ala veya pahal gnp satta ge-en inan[ai... Bu kavram her yerde geerlidir: Bakka|da, araba galerisinde,

zel olduunu syleyemeyiz. Fiyat hareketleri, piyasa katlmclarnn piyasann deeri hakkmda sahip olduklar gnilerin bir sonucudur. Bir ev aImaya
soyunduunuzu dnn. Bu kararruz ilk etkileyecek olan fiyattr ama fyat tek etmen deildir. Asl nemli olan fiyatn deerle
Alm kararnz asl etk
nt
veya
ara
evin fiyatnn
kte ne o|acan dnrsnz. Birirrci soruw yantlamak icin (deeri bulmak icin) o

semttekibenzerev1erin@kincisorununyantise

(gelecekteki fiyat) belediyenin semtin gelecei iin neler pllnladnda, semt

okullarnn, binalarnn, parklarnn, polisinin, vs. durumunda sakldr. Deer
hakknda edineceiniz bu bilgilerle daha akllca bir karar verebilirsiniz. Borsalar iin de ayn kavramlar geerlidir. piyasa profili ite bu balamda devreye girer.

Gnlk profil piyasann hangi fiyat seviyelerinde deer ina ettiini gsterir, Fiyat hareketleri tamamen geliigzel olmadna gre yapsal bir dzen olmas gerekir. Bu dzenin temel yap talar unlardr:
a)

iyasa|arn ana amaclnn

ti419.!!_14Qni

b) Piyasalarn ileyi tarznn b

en son alc alana dek

alverii) kolaylatrmak
sreci olusu

Piyasa koullar ne kadar iddetli ve volatil olursa olsun bu dzen sabit

kalr ve dolaysyla piyasa katlmclannn deer hakknda devaml deien
grlerinin deerlendirilebilmesi iin bir zemin oluturur. Bu grler devaml deimektedir, nk deeri etkileyen faizle1 enflasyon, hava durumu, hkmet politikalar, sosyal gelimeler, doal afetler gibi unsurlar da devaml deimektedirler. Piyasa katlmclarnn bu devaml deien grleri
yaptklarna yansf..
Ksa ve uzun vadeli olmak zere iki tr piyasa hareketi vardr. Bu iki hareket de piyasada ayn anda mevcuttur. ksa ve uzun vadeli katlmclar piyasada belirli roller oynar|ar. Ksa vadeli trader'lar iki tarafl alveriin gerekleebilecei bir n denge bulurlar (Bkz. ekil356).Piyasa aldnda fi-

102
yal|ar a\c ve satclann birbirleriyle alverie girmeye raz oLacak|ar bir
denge bulmak iin aa ve yukar oynar|ar. P,y"" bi, ","ki g
aral (kapsam) dahilinde al yapt,",d@i
egemenlii altndadn.

olanlar piyasay belli bir yne ekmeye alrlar. Eer,

yeterli ilem hacmi oluursa piyasann n dengesinibozup kapsam uzatrIar
(Bkz, Kapsam (Jzamas_ ekil35D. Uzun vadeli katlmclarn faaliyetleri ne
kadar younsa (ilem hacmi), kapsam o kadar faz|a uzar ve piyasa dengesi
de o kadar faz|a bozu|ur. Bir piyasa ne kadar dengesizse yaratlan f]r3laJ
da o denli ivi olur. lyasalin en dergesiz oldu u zamanlar zn vadeli tra_
Duh^ uzun vadeli

a;m

"s

'

"d

ol-d,g,",

d!!*"ffi

delilerin faaliyetlerinder ayrmak gerekir. n" "v"*,

uzun vadeli trader'larn davraru biimlerine bakalm,

Uzun vadeptklarn ksa vay,p-,k i

Ksa vadeli trader adil bir fiyat arar (Bkz. ekil358' _Pg[apors3ya al,m
veya satm yapmak iin gelmitir. Dolaysylayapaca en iyi ey o adll. fiya-

ffiaralverileriniyineksavadelitrader'|ar|a

yapar|ar, nk her ikisi de adil fiyat aramaktadrlar. Ksa vadeli trader' bir

randevusuna umasl gereken bir iadamna benzetebiliriz. Kelepir bilet arya_

cak vakti yoktur. T"E_rr"d,,

"di!

figg..

uzun vadeli trader ise avantajl bir fiyat arayll iindedir. Bak as da_
ha ulun vadeli olduundan o avantaj]l fiyat frsatnn gelmesini bekleyebilir,
Bugn ilem yapmak zorunda deildir. V"ta"Oati l aaam,
vardr.
in uak bileti arayan kr"," o k"l"pg"t, !,1*k i
fiyat, uzun vadg!

den birini

piyasada@

Bu uzun vadeli alc ve satclarn-avantaj olarak gr9kleri frsatlarn pi

n) br ularnda olmasndan dolayni ka
yaSanln
a,rl-yrr^.-*radelisatclaraf rsatyaralmakiinyuka.,"e
alclatfiilfraratmak iin aa ynde dnp durur
iin yukar, satlar rtmek iin de aa hareket
3pn|ar rtmek
eder. Balia bir ifadeyle, ticareti (ydni alverii) kolaylarmak iin denge_
den dengesizlie ve tekrar dengeye doru dolanr. lemler deerde gelii
plyrr",

yorsa piyasa dengelidir. lemler deerin altnda (ucuz) oluyorsa dengesizlik

103
yukarl, ilemler deerin stnde (pahah) oluyorsa dengesizlik aa dorudur. Piyasadaki dengesizliin nedeni uzun vadei tradj]!_41d!r. Baka bir ifadeyle
vaaai yatrmclarn alm ve

ffi

saiffiEillffi

yasanln ar ularnda egemen snf uzun vadelilerdir. Pat|ama ve k

abart/larn ar yksek veya ar dk fiyat|ardan istifade ederek veya o
seviyelerden ilem yapmay reddederek kontrol ederler. Piyasa zaman kul|anarak bu arlklar tamponlar.
Her fiyat eit deildir. Adil deeri temsil ettiinden dolay

sa larafn-

r. Belli bir fiyat se

faz|a za
ve faz|a
kahl edi
simgesidir. Az zamanl ve az ilem hacimli fivatlar oivasa tara--a
fndan reddedilmi, ylni adil bulunmamilrJiyasa Profili, piyasa katlmclarnn gni birliine vard bu kabul edilen, reddedilen ve deien deerin tespitine ve ona gre harekete geilmesi iin verilecek karara yardmc
olur. Yatrmc dikkatini sadece fiy^t^ d"i
v
yete VermelCtf.
Plyasa Proill geltguzel lyatlar
kavramna Karldlr.
atlar Kavraml.na
kardr. _P!aa
Piyas3

;.e-@1ttiindeeerhacimazaIpyokoluyorsabupiyasannofiyat

Piyasa her zaman en ok ilem olaBunu okuyabilen yatlrlmcl piyasa sklmaya balamadan nce kar pozisyonu alabilir.

Bu tr kararlar verebilmek iin profilin gn iinde nasl gelitii izlenmelidir. Gnn kapsamnn (gnlk ilem aral) ne ttir geliecei uzun vade-

,r rr^o
mal deiim, trendve ntro|arak zetler. Gnn kapsam paraya blnebilir (Bkz. ekil 357-358-359:
a) Tek ZFF'li (harfli) arllar (kuyruklar)

b) Kapsam uzamasl
c) Deer alan

Uzun vadeli trader bunla.r., rr.. birinde veya hepsinde etkili olabitir. K-

sa vadeli trader'larn n.dengeyi (ilk saat veya ilk iki harf) bulmasrndan son-

ta vzun vadeli trader'lar kapsam uz*mcsn belirlerler (Bkz. ekil 35D.

104
ekil 360

1r50

F
F

1740
1730
1720
1710
1700
1E90
1E80
1E7il
1E6
1E5
1E40
1E3
1620
1E10
16D0
1sgD

Piyasa Profi|i

Normal Cn

F
F

G
G

E
A

GH J
EHJK.
EHJK
EEHJK
EEHJ
E EH
CE

A
A
A
A

cD

D
D

NormalGnler

.,

Normal gnlerde, piyasa dengelidir ve uzun vadeli trader'n etkisi ok azdr.

-",,:"
B ttiTtnferde Piyasa Profili tipik bir an erisini andrr. Eski istatistik kitaplarmzdanhatr|aiacak olursak, normal an erilerinde verilerin o/o70'i ortalamann 1 standart sapmasl iine dyordu ki bu da dengeli bir piyasann
resmidir (Bkz. ekil 36O), Denge|i pyasa|arda da|m artk daha faz|a a|cbir alt fiartk daha fazla satcnn
nn gelmedii bir st fi

il.

. Steidlmayer, aratrmalart

na dayanarak piyasada oluan gnlerin %SO'inin normal gnler olduunu

tespit etmek iin kullanlan en nemli

syler.

alandr (ilk bir saat veya ilk iki

356) snrnnk kapsamn

r. Baka

tr enlerde n
k ilem 4I4Lr4r!) yaklak %85'
neler olup biteceini bir bakma
kapsan uzan,as varsa (Bkz. e-

bu ilk bir saat tanmlar. Eer

T:l3satrTa gnn sonuna doru oluur. Normal gnlerde ilem hacminin

yaklako/o80,iniksa,o/o20'siniuzunvadeli@n

rmcilarn pek faal olmamalar kapsamn fazla gzamasn engeller.

aoelt yatl-

105

U Fiyatlar
Gnlk kapsamn alt ucunda gzken iki veya daha fazIa tek harfli kolon,
uzun vadeli aLc|arn o seviyede rekabette olduklarn ve bu rekabetin fiyatlar o seviyelerden yukar attlnl gsterir (Bkz.
ekit 36O: 159O- 16OO arasndaki D barJleri). te yandan, gnlk kapsamn st ucunda gzken iki
veya daha fazla tek harfli kolon, uzun vadeli satclann o seviyede rekabette olduklarn ve bu rekabetin fiyatlan o seviyelerden aa attln, gsterir
(Bkz. ekil 360: 1730- 175O arasndaki F bateri).
Deer Alan
Deer alanndauzun vadeli alclarn m, yoksa uzun vadeli satclarrn
m daha faal olduu tespit edilebilir, nk bilinen bir davran biimi bu alanda
dengesizlik yaratt. Bu davran biimi, uzun vadeli trader'n deer alannda
piyasaya girebilmek iintaviz vermesidir. Dolaysyla, eer alclar daha
faa|se, deer alan daha yukarda oluur. Aksi takdirde eer satrclar daha
faalse, deer alan daha aada oluur. Deer alannn yukarda mr, aada
m
olutuunu belirlemek iin Merkezi Fiyat (Ad,it Fiyat) kavramrn kullanrz
(Bkz. ekil 358). Burada dengesizlik faaliyetin en az olduu, y6ni

ZFF olan yerdedir.

daha az

Dengesizlik en az faaliyetin olduu blgededir,-nk uzun vadeli trader

alanndaki i|emlerin sadece kk bir yzdesinden sorumlu dur. Deer alanndaki ilemlerin ou o adil fiyah arayan ksa vadelilerce gerekletirilmitir. Dolaysyla en fazla faaliyet o|an taraf (en fazla ZFF olan) ksa
vadeli trader'larn ilemlerini yansltr.
deer

Eer dengesizlik adil fiyatn altndaysa, bu uzun vadeli satclann faal

olduunu gsterir, nk piyasa satllan rtmek iin aa hareket etmektedir (Bkz, ekil 361). Eer dengesiz|lk aditfiyaln stiindeyse, bu uzun vadeli alclarn faal olduunu gsterir, nk piyasa allar rtmek iin yukar hareket etrnektedir (Bkz. ekil 362).

Deer alannda hangi tr trader'n daha faal olduunu bulmak iin

ZFF'leri sayarken ncelikle adil.fiyat bulunur (Bkz. ekil35S) ve o fiyat seviyesindeki tm harflerin zerine bir izgi izilir. Bu harflerle kuyruklardaki
(ylni tek olan) harfler sayflmaz. zerine izgi
izllen adil.fiyahn stndeki
ve altndaki ZFF'ler ayn ayfl saylr.

106

ekil 361

1750 G
1740 G
1730 G
172B G
1710 G
1700 F

Piyasa Profili

Dengesizlik Adil Fiyatn Altnda

H
H

14zFF

1690DEFH
1E8ODEFH
1E7Offi
166CI A C EFJK
1650 A C EFJH
1640 A C EFJK
1630 A E EJK
1E20 A E

25 ZFF

161t] B
16t10 B

15s
15E0

E
B

ekil 362

1750 C
174 C
173 C
1720 C
1710 C

Piyasa Profili

Dengesizlik Adil Fiyatn stnde

D
D
D

EF

1700CDEFHK
16sOCDEFHJK
1680BDEFHJK
1660ABFGHK
1E5OABFGHK
1E40 A
1630 A
1620 A
1610 B
1600 B
15s0 E
,l580 E

B
B
B

1sZFF

'!b,!ffuT-,

107

Normal Deiim Gnleri

Bu tr gnlerde uzun vadeli trader'larn etkisi arta
m uzamaslna sebe
r. st kapsan, uzamaS
Yv,,vv JJ
/ q\\L\LL4L LLl sonucu vlLay
oriayaa vl4l,
piyasa
dd bu
Lru alullalmka url^u
nk PLy
lar rtmek iin ykselir. Alt kapsarn uzarnas (Bkz. ekil357) satlarn sonucu ortaya kar, nk piyasa bu satlar rtmek iin der. Normal deiim gnlerizde. n /ez8e alan gnlk kapsamn genellikle }zarsn oluturur. Bu tr gnlerde ilem hacminin yaklak 0/060 tI^ %o80 arasn ksa, o/o20fl^
lmcllar o
mundan da an|aIaca gibi,
uzun vadeli yatrmclar kapsam az (o/o20) veya ok (o/o40) uzatabilirler. Kapsam uzanos ne
kadar fazIaysa uzun vadeli yatrmclarn etkisi o kadar faz|a ve piyasa o kadar dengesiz demektir.
/

Bu kavram rneklerle daha da aalm. Kapsam uzamlsxnn, n denge

alannn (yAni gnn ilk saatinin) dnda ka|an fiyat seviyeleri olduunu biliyoruz. ekil 363'e bakacak olursak, st kapsam uzamcsnn n Q730 -1740
- 7750), alt kapsan uzarnAsnxn da sadece iki (15sO - 1590) fiyat seviyesinde gerekletiini ve bu zamalarn nispeten kk olduunu gryor ve
uzun vadeli trader'larn bu piyasa zerinde pek etkili olmadklar sonucuna
vaflyofl)z. Bu normal bir gn. Halbuki ekil 364deki rnekte belirlenen n
denge alannn altnda kalan alt kapsarn uznn,Asl.nn ok daha uzun olduunu (1630'dan 1580'e alt fiyat seviyesi) gniyoruz. Bu da uzun vadeli tra-

der'larn piyasada aa doru bir dengesizlik yarattnl gsteriyor. Evet, piyasann aa eilimli olduunu anlyotuz ama burada dikkat edilmesi gere-

ken bir konu daha var: Bu aa doru dengesizliin farkl nedenleri olabilir. Bu neden, yeni bir aa trendin balam olmas veya bir gn nce balayan bir hareketin devam veya daha nce yaplm almlarn kapatl olabilir. Dolaysyla kapsa4_gzam4q4lelirleyen ZFF'lerin hang\ zaman dilillllllLj Urutu8|utta, l)u Lallla.l rrrrrrrraaraa
duuna, uzamanln gn sonunda olup olmadna ve Zl.rlerE]@'iTffi
hatmine bakmak gerekir. Bu sorularn hibirinin nihai ve kesin yantlar yoktT ama Piyasa Profili gzel ipular verir. Tekrar ekil J64e dnecek olursak bu ipularna tank olabiliriz. Profilin ubuk biiminde de gnild gibi alt kapsam uzamas zellikle C ve D ile iaretlenen yarlmar saatlik dilimlerde (10:30 - 11:30) olumu (Bkz. ekil 3648). Y6,ni satlar gnn ikinci

saatinde (nispeten erken) gelmi ve piyasa tarafindan hemen ve iddetle reddedilmi (bunu mteakip ykselite ve fiyatlarn gn boyunca bu alt kap-

10B
1. ',

ekil 363

Piyasa Profili- Ksa Kapana Uzamalar (Normal Cin)

1750
1 74
1 730
1 720
1710
1 700

E
E
E

Ust Hapsam Uzamas

tr

A
e 1680 A
1 67D
A
1 66
A
1 650
A

D
D

F
F

G
G

6s

640
1E30
1 620
1610
1

JK
GJ

GJK
H
H
H

n Denge

1Et10
1

5s

5B0

ekil 364
750
740
,t730

Ait Kapsam Uzamas

Piyasa Profili -Kapsam Uzamalar (Normal Deiim Cn)

172tl
1710
1 70
1

6s

680
670
1 660
1 650
1
1

"tqo
630
1 620
1610
1 60E
1

n Denge

FG
A FG
A EG
E
^
B EH
E EH
E DE
E CD
B cD
DE
CD
cD
c

JK
JK
HJK
HJK
JK
JK
H
E
E

5s0

1740
h 1730
17?o
171
1708
16s
,l680

16T0
1 6E0
,l65D
640
630
1 620
1510
1 5E0
1
1

Aft Kapsam

Uzmas

L
L
1 58E
1

175t}

5g0
1 580
1

A
A
A
A
A

B
E
BEH
ECDE

BcDE
cDE
cD
cD
c

L
C

E
E
E
E

JK
FG
J K
F G
GH J K
GH J K
HJK
HJK

109

sam uzarnAsnn izerinde kalnda gniyoruz). Bunlara illveten kapan

ok daha yukarlarda (1710) gereklemi. Hele bir de alt kapsam uzamas
esnasnda oluan ilem hacmi dkse (ilem hacmi kutularn koymadmz iin bunu ekil364te grmiyoruz) dn zayf ka|dn gniniz. Btn bu ipular o gnn ikinci saatinde gelen satlarn pek etkili olamadn ve yeni bir aa trend balangcna henz iaret etmediini gstermiyor
mu?

o{oc

Trend Gnleri

Bu tr gnlerde uzun

^"

L ogtr_

trader'larn piyasa
Ve

gnlerini belirleye. k

yelerde

mlye

uzanalan da azami sear.unlardr:

olaslkla gnn en ykseine veya en dveya gnlk trader'lar ilem

ne ya
hacminin yaklak o/o40'n yaparken, dier ksmndan uzun vadeliler sorum|udur. Trend gnlerinde yeni en yksek veya en dklere uzayan geni
kapsaml profiller gnirz ya da fiyat deiiklii kur,"vetli bir tepkiye sebebiyet vererek (belki yeni gelen nemli bir haberden veya stop seviyelerinin
devreye girmesinden olabilir) fiyat|arn daha yksek veya daha dk bir dalm alanna atlamasy|a sonulanr. ekl 365, tiplkbir trend gnn gs,
Gnn kapan

ekil 365

1750 K
1740 K
,l730 K

0^90-95

Piyasa Profili

- Trend Cn

H K
1710HJK
1700 G H J
16sOFGHJ
1680FGHJ
,1670 F G
1E5OC E F
1E5OB c E
1720

1E4OlB C D
,1630E c D
1620E c D
1ElO

> 16t]0

15s0

l\

1580l A

Ust Kapsam
l{

F
E
E

on denge

Uzamas

110
teriyor. Dikkat ederseniz, n denge (gnn ilk bir saati) gnlk kapsamn alt
yarsnda olumu ama gnn st yarsnrn tamamnl st kapsam uza\\7a,sx
profildeki baka bir oluum da da_
oluturuyor ve kapan en yksee yakn.
Hatta kapsam
lmn normalgnlerdeki gibi olaan bir an erisi olmayll.
ierisinde iki an erisi olumu. Bu da katlmclarn gn boyunca deer
arayl iinde olduklar ve sonunda uzun vadeli trader'larn liderliinde yu-

kar trend balatarak ykseli eiliminde bir piyasada karar klmalar anlamna geliyor. Baka bir ifadeyle, deer alanndahangi tr yatlnmcnn faal ol_
duu (uzun vadeli) ve o alanda ne yaptll (alm) belli. fiolaysyla vnsel hal_ve j62deki gibi
trend gnlerinde
reketin
ZFF saym yapmam:.za gerek yok.

*!L ,[oo

Ntr Gnler

,'{o

?o

Bu tr gnlerde uzun vadeli yatrmclarn net bir etkisi grulmez. Het iki yne doru da kapsam uzarnasl, olur ama bir hareket dierini ntralize eder,
Baka bir ifadeyle, uzun vadeli trader'larn ynsel ekimeleri birbirlerini
dengeler. Ntr gnlerde, ksa vadeli veya gnlk trader,lar gnlk ilem hac_
minin yaklak o/o70_80,ini gerekletirirler ve ilem gren fiyat seviyeleri
(gnlk kapsam) nispeten dar olur (Bkz. ekil366),

Sekil 366

1740
1730

Piyasa Profili

Ntr Cnler

E E
171E A E E F H H
17OABDFGHK
1EgOABDFGJK
1EEOAEDFGJ
167AEAG
1EE0 B C

1T2t]

1E50 c
1E40 C

111

Etkisel ve Tepkisel Faaliyetler

piyasa profili'nde deer alannda, kapsam uzamalarnda ve kuyruklarda

alcilarn m, satclarn m daha aktif olduunu tespit ettikten sonra bu faa]liyetlerinin etkisel mi, yoksa tepkisel mi olduunu da belirleyebilirsiniz. orta ve
uzun vadeli yatrmclar piyasann yarattl]. frsatlara kar beklenen bir ek|Ide davranrlarsa tepkiselfaaliyet gstermi olurlar. rnein fiyat|arnykselmesi sat getirir - bu beklenen bir tepkidir. te yandan, piyasann yaratl,
frsat|ara kar gelen davran beklenilmeyen bir ekilde olutuysa bu da etkisel (etklleyen, balatan, ncl) bir hareket olur. rnein, yksek fiyatlar sat douracana daha fazla alma yol atysa bu beklenilmeyen, dolaysyla
etkisel bir harekettir. Elbette beklenilmeyen hareketler, beklenenlerden daha kuwetli olurlar. Bu nedendendir ki etkisel hareketler tepkiset olanlardan
daha kur,.vetlidirler.

Aada (ucuza) almak, yukarda (pahal) satmak beklenen bir davran

biimidir ve tepkisel bir harekettir. Dengeli piyasalarda (rnein nornal
gnlerde) piyasa katlmclar tepkisel hareket ederler. Bu piyasalar fiyatn
kontrol altnda olan piyasalardr. Bu dengeli piyasa|arda deerin zerinde
sat, altnda alm yaplr.
Etkisel hareketler dengesiz piyasa|arda ortaya kar. Bunlar deerin zerinde alm, deerin a|tnda sat yaparlar. Ama piyasay daha fazla yksel
mektir (veya drmek). Bu kavtam|ar birinci kitabmzda ilediimiz A tipi
(skma alan tipi veya oJza al palnalya sat tarz,) ve B tipi (kr veya yukardan a|, daha yukardan sat tarz) ilem kavramlary|a ayndr. Bu piyasa|ar fiyatian ziyade hareketin (faaliyetin) kontrol altndaki piyasalardr.

Etkiselve tepkisel hareketleri u ekilde de zetleyebiliriz:

a) Bugn, bir gn ncesinin deer

alannn izerinde yap|an sa|ar

tep-

kisel, a|mlar ise etkiseldir.

b) Bugn, bir gn ncesinin deer alannn a|tnda yap|an almlar tepkisel, satlar ise etkiseldir.
c) Bugn, bir gn ncesinin deer alannn dahilinde yaplan hem alm,
hem de satmlar etkiseldir (Bkz. ekil36D.

Grlyor ki orta ve uzun vadeli trader'larn davran biimini (beklenen

veya beklenmeyen ekilde) belirlemek iin ilk baklan ey bir gn ncesinin
deer alan. Buradaki temel ama, olup bitenleri gnn ilk saatlerinde izleyip bir gn ncesiyle de karlatrarak etkiselmi tepkiselmi hareket edileceine karar vermek.

112
Sekil 367

Pivasa Profili

Etkise|/l-epkisel Hareketler

Satc
Tepkisel

Bir gn oncesinin
deer alan u=

atc
Etkisel

Alc
Etkisel

Hem
Alc
Hem
Satc
Etkisel

Alc
Tepkisel

steidlmayer, ilem hacminin yksek olduu ve piyasann ynsel olarak

hareket ettli zaman|arda, fiyat|ar belli bir yne doru harekete getiinde
ksa vadeli trader'larn o yn takip ettiklerini veya ters tarafta yakalanmlarsa pozisyonlarn evirdiklerini gzlemlemi. Zira mevcut deeri adil bulmaylp piyasay yukar veya aa itenlerin (etkisel hareket) uzun vadeli tra_
der'lar olduunu savunuyor. Fiyatlarn fazla gitiine ve alr1 deerli veya a1(tepkisel harc11 ucuz hale geldiklerine karar verip trendi sona erdirenler de
ket) bu uzun vadeliler. Piyasa Profili'nin amac da bu faaliyeti paralara b_
lp, yatrmcnn ksa ve uzun vadeli katlmclar tanm|ayarak hareketin etkisel veya tepkisel olduunu anlamasn salamak Ve ona gre harekete geirmek.

rnein, normal gnlerin denge|i ve ksa vadelilerin egemenlii altnda

olduunu biliyoruz. Piyasada gnlk kapsam zatacak kadar dengesizlik
yok (uzun vadeliler tarafndanyeterli faa\iyet yok). yleyse herhalde kapsamln uzamasnl uman etkisel bir hareket yapmaktan uzak durursunuz. te
yandan, ynsel hareketin ku,,retli olduu (trend gnlen) bir gnde piyasa-

,l

13

nln yeni en yksekler yapln satla karlayarak (veya yeni en dklerde

alm yaparak) tepkisel hareket etmekten kanmak gerekir.
Bunlara ek olarak yatrlmc kendisine baz sorular sorup yantl ayarak da
kararLarn destekleyebilir. Bu sorularn baziar, yle olabilir:

Bugnk al, dnk kaPann neresinde?

Bugnk alla dnk kapan arasndaki fark ne kadar fazlaysa piyasadaki gnlk gnilerdeki deiim de o kadar fazla demektir.
Bugnk al, dnk deer alannn altnda m, stnde rni?
Bu hayli nemlidir; bugnk adil deerin dnk adil deerle ayn olmas beklenemez, zellikle dnk deer alannn tepesinin bir diren, dibinin
de bir destek tekil enii gz nne alnrsa, bu deer alannn dnda gerekleen bir al, o destek veya diren izgisinin krldn ve etkisel alm
veya satmlarn baladn gsterir. Trendleri, yini k6r getirecek fiyat hareketlerini tetikleyen de etkisel alm ve satmlardr.
Dnk kapan, dnn en yksei uEla en dne yakn myd?

Dnk kaparun en ykseklere yakn olduunu varsayalm. Bugnn

al, dnk yuksek kapann sorumlusunun pozisyon kapatmak iin al-

ma koan aa satclar m, yoksa yeni piyasaya giren uzun vadeli alclar m

olduunu belirler. Eer al daha yksek olur ve n denge alan yksek kalrsa bu dnk yksek kapan teyit eder ve bugn bir 1nkar trend gn
bekleyebiliriz. Eer fiyatlar n denge alann y-kar krarsa ve dnk en yksek seviyesine geri dndnde destek bulursa, bu da yukarl trendin kalcl
olduunu gsterir. Eer bugnn ah dnk kapantan aada gerekleirse, bu artk fiyat|arn geri aa dneceinin iareti olur. Bu durumda dnk yksek kapan, aklarn kapatan satclarn almlar yznden olmutur
ve kalc deildir.

Dnk kapan, dnk deer alannn iinde miydi?

Bu piyasann gn dengeli olarak bitirdiini gsterir. Dnk profilde uzam kuyruklar|n veya piyasarun reddettii fiyat seviyelerinin mevcut olmas
gelecek trendin ynne k tutabilir.

En.fazla ilem bacmi bangi.fiyat seuiyesinde olutu?

Bu sadece piyasa profili'nin gsterdii bir destek veya diren seviyesi olarak alnr ve konulacak zarar stopu seviyeleri iin nemli bir bilgidir.

114
Adil fiyat neredeydi?

Adil fiyat en faz|a ZFF'nin bulunduu yer olduuna gre, o da bir destek
veya diren seviyesi olarak alglanr.

Dn nornal bir gn myd?

Eer yleyse dengeli bii gnd. Dengeli gnlerde (DKKAT! sadece den_
geli gnlerde), ar fiyat|arn piyasa tarafndan reddedildii kuyruk seviyelerinde (en yksekler ve en dklere yakm yerler) tepkisel alm satmlar ya_

plabilir. Baka bir ifadeyle, dengeli bir normal gnden sonra al dnk
deer alannn iinde olur ve n denge a|an da dnk deer alannn iinde veya yaknnda kalrsa, dnk st kuyruk seviyesinde tepkisel sat, dn_
k alt kuyruk seviyesinde tepkisel ah yaplabilir (ksa vadeli),
n denge alan normalden kak rn (dar rn)?
Eer yleyse , fiyat|ar bir tarafa (belki her ki tarafa da) doru kracaklar_
dr, Bu krn nedeni, b)^ik bir olaslkla trend balatan etkisel alm veya

satmlar deil, sadece n denge alannn fazla dar olmasdrr. Dolaysyla

zellikle yeni bir hareket balatacak nemli bir haber veya gelimenin yok_
luunda kr etkisel alm veya satmlarla takip edilmemelidir,

Gnn ilk harfl, ikinci barfinin deemedii bir kuyruk nu yaratt?

Bu, al deerinin piyasa tarafindan pek adil bulunmadn gsterir ve
mteakip hareket genellikle ynsel bir trend hareketi olur. zellikle altan sonraki ilk bir saatte (ilk iki haro olan bitenleri iyi gzlemleyip zmlemek ok nemlidir.

Dn, normal bir gn myd, ntr bir gn m, yoksa bir trend gn

n,lyda?

Eer dn bir trend gnyse, ynsel hareketin bugn de devam edip et_
meyecei gnn ilk bir saatinde anlalmaldr. Eer dn normal veya ntr
bir gn olduysa bu Japon'larn Doji'sine benzer. YAni ortada kararszlk vardr ve bir trend deiiklii beklenebilir.

115
5 Gnlk Profilag
Her ne kadar yukardaki gnlk profillerde (ksa vadeli zmleme) bir gn
nceki profilin yapl bugn neler olacana k tutuyor dendiyse de teknik
analistlerin, hattaPiyasa Profili'nin savunucusu olan analistlerin bile yars bu
gre kar karlar. Piyasalarda gnden gne dizisel bant (korelasyon)
olmad oktan beri bilinmektedir.5o Y2ni, trend yapan piyasa|atda bile yarnn yukar veya aa devam etme olasl yzde elli-ellidir. Analistler bu
yetersizlikten yola karak Piyasa Profili'nin kapsamn uzatm^k yolunu semiler ve 4aha uzun vadeli ana|izler iin bir gnlk
5 snlk orofil
kullanlmasni
i trl yaplabilir: Birincisi, son be gnn
i ayr ayn grafiklenebi|ir (Bkz. ekil J68), ikincisi ise son be gnn hareketleri birletirilerek tek profil o|arak gsterilebilir (Bkz. ekil369.

Bunlarn en ok kullanlan ikincisi, y6ni rak Talep Erisi o|arak tabir edilenidir. ki ekli karlatrrsanz aslnda her ikisinin de aynhaftay reeki| 368

AE
ADE
EDE
ECE
EF
FGHJ
FHJ
GHJK
K
K

Piyasa Profili - 5 Cnlk

HJ
AEHJ
ADEHK
ADEGK
EDEG
EcF
CF

BJK
ABJ K
AEFJK
AcFGJ
ACFGH
DEGH
DEH

K
EK
EFK
BCEFJK
EAEGJ
ECDGJ
ADGH
ADH
AF
A

D
D

EDE
AECE
AECEF
AECFH
ECFHJK
FGJK
FGJK
FK
F

DE

Pz.tesi

Sah

aramba Perembe

Cuma

49 Teknik Ana|iz jargonunda bu kavram Overlay Demand Curve (rtk Talep Erisi) olarak geer.

50 Labys ve Cranger, Speculation, Hedging & Commodity Price Forecasts, (Heath Lexington
Books, Washington D.C., 1970)

116
ekil 369

Piyasa Profili

rttitjk

Tal

rii

w
w

s u wX
mst uVX
,Amnst uvxy
AEhjrnnrstuvyA
ADEh jffior uvyAEC
EDEh jkoryzEC
ECEgkopyzEC
CEFtJgkpy
FGHJUgy
FGHJLPTUXefgy
G H J l{ L O F T V WH e f
t{ L O P 5 V Y WX b e f
K M O P S WY h c e
t,t N R WY h c d
FlRIacd
tlZad
Za
8

{ HAFTAL|H

simlediklerini grrsnz. lkincisinde haftann be gn birletirilerek tek

bir profil halinde gsterilmir ve bunu yaparken de harf sras takip edil_
mitir (byk harfler bittiinde kk harflere, daha sonra tekrar byk harf_
lere dnerek).

iinde iki an erisi

ekI 369,daki dalmdan da grulecei gibi hafta
(deer alan) olumu ama hafta st tarattaki deer a|annda sona ererken
kapan da adilfiyatta(en ok ZFF) gereklemitir (en son C). Bu kapan
gelecek haftaya k tuttuu gibi daha uzun vadeli bir bak as salar.

117
tikidite veri Bankaso
piyasa profili'nin
imdiye kadar profll ksmn ve ilem hacmi kutularn
(Bkz. ekil 359 grdk Bu grafikleme ynteminin baka bk paras da Likidite Veri Bankas'dr (LDB - Liquidity data Bank). LDB gnn sonunda
cBoT tarafndanyaynlanr ve gerekleen toplam ilem hacmini, ilem hacni deer alann (ilem hacminin o/o7a'inin gerekietii fiyat seviyelerini),
her bir fiyat seviyesinde gerekleen ilem hacminin gnn ilem hacminin
yzde kan oluturduunu, zFF deer a|an ile iiem hacmi deer alan arasnda varsa fark, ZFF saymlnl ve ticari katlmnt her fiyat seviyesindeki
yzdesel oranlnr gsterir. LDB aslnda son derece ayrntl bir ilen hacrni
ana|izidir ve profil ile birlikte kullanldnda deerli bilgiler verir. LDB'nin
nasl y<rumland hakknda burada daha fazla bilgiye yer vermiyorum, nk iMkts'de byle bir bilgi yaynlanmad gibi MkB bir emtia borsas olmad iin bu bilgiier henz iimize yararnayacak.

soNU
veriierini ana|iz edetken piyasay amlarnamz iin gereken iki unsur var:
1) Piyasann dzensel yaps (bir sabit)

2) Mevcut piyasa koullar (devamh deien bir deiken).

Doru karar verrnek iin her ikisinin de iyi kavranmas gerekiyor mzayede yaps ve deer hakkndaki mevcut gni. tsir mzayede, piyasa ticareti destekledii yere kadar devam eder. Piyasa almlart durduracak kadar

pikseldiinde veya satIar durduracak kadar dtnde mzayede sona

erer. Dn sonu ykselitir. Bir ak afttftmln sonu da dtr. Dolaysyla pilasa hareketi arulksv devam eden bir bnindr. Bu gn iinde olan
litenlerin bir bolukta olrnad, daha uzun vadede olar|atla direkt balantl olduu kabu] edilir. ster gn iinde ister uzun vadede olsun, piyasay]hareket ettiren unsur mevcut deer hakkndaki gnilerdir. Bu grler uzun
vadeii yatnmcIartn faaliyetlerine yansr. Bugnk fiyat hareketierini dnk
deerle kariatnnca. ztn vadeli yatlrlmclnn davran biini ve ona gre
verecei karar yatrmcya k tutar.
51 .

CBOT, $nlk borsa salonu trader'lar, borsa d borsa yeteri. [,alk, uzu.n vadeli pozisyon trader'ar ve ticariler diye anlan piyasa katlrm.cs s,nflar, arasndan ticari faatiyeti aytrabitdin_

den ticariferin gerekletir-dii ilerr hacnrini yaynlar. CBOT bir emtia Lorsas olduunJan,

borsaYa sPeklasy<n amacyla dell ticaret ya da hedging yapmak amacy}a gelen bu ticari
snfn piyasaya yn veren ve en biigili snrf olduu kabul edilir.

11B
Daha nce de irdelediim gibi, Piyasa Profili bir a|/sat sistemi deil, Mevyarayabl,e,
cut piyasa koullarn anlamamza ve ona gre karar vermemize
bir ara
yarayan
etmemize
cek bir karar,/destek arac. Eer gelecei tahmin

et_
olsayd ok daha iyi olurdu ama byle bir eyin olmadn artk kabul
ve_
birer
bize
bitenlerin
memiz gerek. olan bir ey varsa o da piyasada o|an
en
ri serisi o|arakeitli ekillerde hem de hzl olarak sunulabilmesi, Bu da
profili
piyasa
azndan imdi olan biteni daha iyi anlamamza yardm ediyor.

de bu yardmc ara|ardan bir tanesinden baka bir ey deil,

piyasa profili kavram ve
son yllarda steidlmayer ve dier teknisyenler,
piyasa
kullanm yntemleri zerinde hayli dzeltme ve gelitirme yapt|ar.
yntemlerini, neyin deerin altnda neyin
Profili kavramlarn, deer
^ay|
Blz de on_
stnde olduuna karar veriini kabul etmeyen ynla analist var_
profili,ni
nihai bir
edip
kni knine takip
|ardanbirisi olabiliriz amapiyasa
ek tekil
ara o|arak deil, ondan dier rendiimiz yntem ve kavramlara
profili
piyasa
piyasa
edici ve teyit verici olarak yarar|anab|iriz. Ne de olsa
verilerinin ilgin ve farkl bir ekilde sunuluu. limize yaram^masn iin bir
kar ma k yap ac ak_
ne den yok. imi z e y ar ay acaksa kdllanacaz, ]nay at daha
profili,nin yo_
sa daha nce yaptmz gibi pe atacaz. Bu kitaptapiyasa
rumlan rneklerine faz|a yer vermedim. Aslnda binlerce rnekle kavram,
lar pekitirebilirdik. Bu yntemin ne kadar kullanl olabilecei kararn
is_
okuyucuya brakyorum . yararl bulanlar yukarda saydm kaynakada
tedikleri kadar bl|giye ulaabilirler.

"l19
oN Nc BtM

DALcA ANALizi

Kaynak: Fibonacci Association

121

Piyasalann yapsal dzeninin (veya dzensizliinin) anlalmas, fiyat hareketlerinin sergiledii formasyonlann ilem yapmak ve k2r etmek iin formle edilnesi, bu hareketleri kullanl, basit ve hzl bir ekilde grafikleme ve
piyasa katlmcdarnn davran biimlerinin zmlenmesi hep teknik analizin ternel amalan arasnda yer alm. Ayn amaca hizmet edecek ok eitli yntem ve kuramlar gelitirilmi. Bunlarn birounu drdnc kitabmzn lu blmne kadar iledik.
Bu yntem ve kuramlar arasnda yle bir tanesi var ki, teknik analiz tarihi boyunca hibiri onun kadar tartlmam, mistik temellere ofurrulmam
ve ok geni yorumlama farklkklarna yol amam. Bu yntemin ismi dalga analizi. Dalga analizi platforrnunda oyle br iarufta:r ve muhalefet kitlesi
var ki yelpazenin iki ucunda oturup bi*irlerine bir santirr bile yaklamyorlar. kimileri dalga anal|ni yle savunuyor ki, onu sadece finansal piyasalarda deil hayatlarnn her anrnda kullanyorlar. Yelpazenin br ucundakiler ie tm kavrama bir deli samasl olarak bakyor ve bu "uuk" fikirlerin
piyasada ie yaramayacan savunuyorlat. Ortada birleen fazla kimse yok.
Elimizdeki tek tutarl sabit u ki konuyu ve yntemleri iyi bilip doru kullandklarn ama dierierinin teknikleri anlamadklarn veya en azndamyanl kullanp, arpttkiann ve yanltc tir ekilde aktardklarn iddia eden
analist says teknik analiain hibir aiannda olrn*d kadar bu a\arnda faz|a..

Doru veya yani, ,nistik veya matematik, rnantI veya uuk, yine de
dalga ana|izi tm teknik analiz disipiini ierisinde ok nemli bir yere sahip.
onlar tizle daiga m geiyoriar, yoksa biz dalgalar es rni geiyoruz? Burada
yaprnaya alacaun ey tafaf tutmadan konunun adil ve nesnel bir zm-

lemesini yapmak ve nasi iirnize yarayabiieceini tarttrnak. Bunu becerebilmek iin de nce iin tarihine bakrnarnz gerekiy,or. Ele alacarnz nemli ahsiyet var Fibonacci, Etr}iott ve Frechter.

122

BiRAz TARiH
On iki ve on nc yizyilarda insanlarn ve uluslarn hayatlarnda birok
nemli sosyal, politik ve entellektel deiimler oluuyordu. Avrupa barbar
istilasndan ve Karanhk a diye bilinen karmaadan yeni kmtl. Tarlm
alannda gelien yeni teknikler retimi ve nfusu artlrml, ticari bir yay|maya neden olmutu. Bu ticari yayilm, daha sonraki yizyiIardaki endstriyel,
bilimsel ve teknolojik geliimlerin nn aacaktl. Ha||ar, merakl selyah|ar ve ticari frsatlara a ticcar|ar tarafndan dou medeniyetleriyle kontak
salanmt. On ikinci yzyln sonuna gelindiinde Papahk ile Kutsal Roma
mparatorluu arasndaki ekime ofiaya birok bamsz ta|yan kent-devleti ftarmt. Bu kentlerin ou askeri zaferlerin zerine hatr saylr byklkte ticari atdmlar ve yksek renim merkezleri ina etmilerdi. zellikle uzak lkelerden ykledikleri malla/a dolu Ceneviz ve Venedik gemileri, bu kentlerin denizar dominyonlarrnn saylslnl aaffmaya ve dolaysyla
kk imparatorluklarrnrn bakentleri haline gelmelerine neden olmutu. Bu
olaanst ve nfuzlu cumhuriyetlerin arasnda, Avrupa,y deitirmekte
olan ticari devrimde nemli bir ro1 oynayan surlarla evrili gl Piza davard.

ite Fibonacci, bu deiim ve apraz dllenme dnyasna piza,da dnya_

ya geldi. piza kenti bugn eri kulesiyle biliniyor. Birok kiinin bilmedii
bir ey varsa o da kulenin arkasnda, sko Bahesi adyla anJan parkta, kent
ha\k tarafndan kentin en nl hemerisi adna dikilen Fibonacci heykelinin
varl.

123

Kaynak: http://www-gap.dcs.st-and.ac.uk/-history/PictDispIaylFibonacci.html

Fibonacci'nin takribi olaruk 1770-7775 y],lafl arasnda doduu tahmin

ediliyor. Hayat hakknda fazla ey bilinmiyor. Gnmze kadar sarkm resimleri arasnda bir de aadaki gravir yat ama bu portrenin kaynann gnmze yakn oylmu bir gravr olduu ve otantik olmad biliniyor.
Fibonacci, aslnda asrn bu by,tik matematikisinin takma ad. Ailenin soyad Bonacci. Fibonacci, bir bakma Bonacci-olu anlamrna ge|en Latince
filius Bonacclden geliyor. ilk ismi Leonardo. ona daha ok, Piza'l Leonardo
anlamna gelen Leonardo Pisano deniliyor. Kaynak|arda ona bazen Bigollo
ismi verildiine de rastlyorz. Bigollo lki ad.ama gelebilir. Hemerileri, hayatnl ie yatamaz hesaplamalara adam bir adama kar aalayrc tavrIann ifade etmek iin mi "ba boz gezen, ie yaramaz serseri'' an|amna gelen bu ldkab takmlar, yoksa biraz sonra da greceimiz gibi gerekten de
yle olan Leonardo'ya Bigollo kelimesinin Toskana diyalektindeki ''ok seyahat etmi, ok grm" anlam m yaktrlm? Mantk ikincisine iaret
ediyor.

Fibonacci talya'da domu ama eitimini babas Guilielmo'nun (lZilliam)

diplomatlk yapt| Kuzey Nrlka'da grm. Guilielmo o zamanlar kuzeydou Cezayir'de imdiki ismiyle Bejaya isimli liman kentinde Piza'L tccarlar
temsil etmekle sorumlu bir nevi noterlik veya ticari ateelik yapyormu. Fibonacci orada matematik renimi grm ve babasyla birlikte ok seyahat
ederek gittikleri lkelerde kullanlan sistemlerin stnlklerini grme firsatrn bulmu.

124
Fibonacci hakknda fazla ar|jina|kaynak yok. Eldeki bigilerin byk bir
ksm da Fibonacci'nin nl kitab| Liber Abbacfde'Z kendi yazdklarndan
aInma:

Babam Bucya grnrne (Bejaya,nn o zamanki adt) Piza,l tccar_

lar temsil etmek zere rcoter olarak aandktan sonra beninx de ken,
dsiyle gelmeni ue orada mubasebe (matenatik) itimi grmemi iste_
di. arada 9 rakarnl Hint sisterniyle tantm ue bu sisterrin Mnr, su_
riye, yunan, sicya ue prwans tapraklannda da kullanldn ren_
dim. Bu lheleri ziyare ederek eitimirni llqettim. Bunu yaparken
Piza'da (ae Aunpa'da) kullarcdtmz ffia,tematik yntemierin batai
olduunu grnce kendimi bu ime adadrn. kitabma ben, Hnt siste_
mini, hem kend,i eklemelerimi, berr de kid"tn geometri ffretilern_
den ksmlar kattrn.'3

ylnda son verip Piza'ya dnm ve orada

matematik a|ammdayeni f.klar aanyazLarlnyazrnaya balam. (J zamanIar matbaa henz kefedilmemi (1450) olduundan eserlerinin tamam e|
yazrna. ilk eseri 1,22'de tamamlad Li,ber Abbaci.*
Fibonacci seyahatlerine

3.Z

Bu eser ortaan en nemli eserlerinden birisi olduu gibi hlA boncuk_

lu rky (abaks) kullanan geri kalm Avrupa,sna Hint_Arap numara sis_
temini ve hesaplama yntemlerini tantrmasfa matematik alannda da yeni bir a alatn, Her ne kadar kitabn ismi abaks artrsa da Fibo_
nacci bu eseriy}e Avrupa'y ataksten ve Romen rakarnlanndan kurtarm4,
Kitap daha ilk sayfasnda dakz Hint numarasn (1, Z, 3, 4, i, 6,7,8, 9) ve
sfr (O) iaretini retiyor ve Fibonacci'nin seyahatleri srasnda rendii
aritmetik ve cebir yntemlerife Hint-Arap ilminin a zaffianl Avrupa'sndan
ok daha stn ve doru olan ondalk sisternini anlatyor. Kitabn ikinci ksm ise ozellikle an tccarlarnn yararlanaca hesap}ama ynterrlerini
(rn fiyztlarnaslnln, ticari i}ernlede kdr/zarann, Akdeniz lkeerinde ku!anlan farkl para b,irirlerinde kurlarn, arik ve rnesafe llerinin, faiz|ern,
52. Liber Abbaci (Book oi Calcuiations), Trkesi: Hesaplamalar Kitabt
53. Tercme: 6rim,m. R.E., "The Autobiography of Leonardo Pisano", Fibanacci Quarierly,
No:'l. b,at 1973, s.99-1.04,

Clt

11 ,

-l228
54. Bu eserin orijinati oktan kaybo}rnu. Bugn mevcut en eski ve tam kopya, Fibonacci'nin
ylnda tekrar topartadr ve Baldassarre Boncorrpagni'nin 185V-1862 yllar aras.nda bask
olarak yaynlad ve Floransa'daki Utusa} Merkezi Ktphanesi'nde bulunan kitap.

Cnmzde elde edebieceiriz en doru tercme ise: Fibonacci. LeonardO ve evirmen: Sigler, l-aurence E., Fibonacci's Liber Abbaci, (Springer Veriag, New York, 2002),

125
vs. hesaplanmasrnda kullanlan yntemler) tantlyor. Kltapta, henz on beinci yzyla kadar kefedilmeyecek o|a aft ve eksi ve on yedinci yiizyIa
kadar bilinmeyecek olan arp ve bl iaretlerinin yerine kullanlabilecek
olan bir zemin bile kuramsa| olarak aklanyor. Bunlara ek olarak gncel
birok problemin zm sunuluyor. Bizi ilgilendiren ksm, kitabn on ikinci blm. Burada Fibonacci'nin 800 yl sonra bile ismiyle anlmasn salayacak o|an numara serisine rastlyoruz ve bu serinin oriaya kmasna neden
olan soruyu buluyoruz:

Kapal bir yerde biri erkek biri dii bir ift tauan uar. Her tauann
doduktan iki ay sonra retken olaca ue ondan sonra ber ay ber bir
ift tauann yeni bir ift tauan douraca uarsaylrsa, bu ilk ift
taua,n bir yl iinde ka ft tauan retecektir?
Bu problemin zm Fibonacci'nin, ok daha sonra 1870 ylnda Fransz matematiki Edouard Lucas'n (1842-189I) Fibonacci Serisi diye isimlendirecei numara serisini tanltmasna yol ayor (Bkz. ekil 37O).
lk ift de dahil olmak zere her iftin retken olmak iin bir aya ltrtiyac| var ama retken olduktan sonra her ay yeni bir ift douruyorlar. lk iki
ekil 370

Fibonacci Serisi ve Tavan Problemi

:1

,7

13

34
1o

EE

126
ilk iki rakam 1 ve 1. lk
iki
ift nihayet ikinci ayda ikiye katlanlyor ve bylece nc ayn banda
ift oluyor, Bunlarn yal olan bir ay sonra bir ift daha douruyor ve seri
drdnc ayn banda |, 7,2,3 eklinde byyor. Bu iftin en yah olan
ilk ikisi tekrar dourunca ift says 5'e kyor. Bir sonraki ay ilk ift dodevam
uruyor ve seri 1, 7, 2, 3, 5,8, 73, 27, 34 ve ... eklinde bymeye
ay1n balnda ift says ayn, ydni 1. yleyse serinin

ediyor.55

Burada her rakam kendisinden nce gelen iki rakamn toplam. Serinin
ilgin olan yan, serideki rakamlarn,birbirlerine olan oranlar. Her rakamn
kendinden bir nce gelen rakama o|an oran, seri sonsuza doru ilerledike
yaklak 1.618,de sabitleniyor. Her rakamn kendinden sonra gelen rukama
olan oran da 0.618'de sabitleniyor. Rakamlar birer at|ayarak bu oran|ara
baktmzda 0.382 Ve onun tersi olan 2.618,i gryoruz. 0.6i8,1ik bu orana
matematikte pbi(a|tn oran) deniliyor. Phi, 1 eklenince tersini veren tek rakam:

0.618+1=1+0.618
Altn orann daha buna benzer birok zellii var:

0.6182=1-0.618
0.6183=0.618-0.6182

o.6a4 = 0.6782 - 0.6183

0.6185 = 0.6183 - 0.6184, vs.

veya
1.6182 =1 + 1.618
7.6783 =1.618 + 1.6182
1.6784 =1.6182 + 1.6183

I.6785 =7.61,83 + 1.6184 , vs.

Altn oran hakknda daha sayfa\arca ilgin zellik verilebilir. Grsel zellikleri de iin cabas. Bu oran gnlk lnayatta ve tab|atta eitli alanlarda karlmlza kyor. Sa|yangoz kabuklarnda, ayieinde, dier iek yapraklarn_
da, aa da|larnda, sebze ve meyvelerin yap|arnda, ar kovannda, am ko_
55. Aslnda tavan sorusu pek mantkl deil, nk erkek ve kz kardelerin birbirleriyle iftletiini varsayyor.

127
za|akIarnda, mzikte, insan vcudunun eitli yerlerinde, beyindeki mikro

tpklerde, boynuzlarda, DNA molekllerinde, n camda krlmasnda,

kasrgalarda, galaksilerde, girdaplarda, geometride, vs., vs..

Btn bunlar tesadf m? phi hayat ynlendiren bir g m? yoksa o

mistik zelliklerinin verdii anl ml yniyor? ok kr ki bu sorular yanltIamak zorunda deiliz, Fibonacci serisi ve altn orann bizi nasl ilgilendireceini daha sonra greceiz. Biz tekrar Leonardo'ya dnelim.
Fibonacci, Liber Abbacr'de tavan problemine benzer daha birok aritmetik sorunun yanltln da verir.56 Fibonacci'nin geometrik problemlere el atmas da 1220 ylnda ikinci kitab Practica Geometriae (Geometrinin Uygulanmas) ile olur.57 kitapta zellikle inaat alannda ok nemli yeniliklere yer
verilir. Fibonacci 1225 ylnda iki eser daha yaratr. Bunlardan ilki Liber
Quadratorun (Karesi Alnm Saylarn Kitab;s her ne kadar ilk kitabndan daha az konuya yer verse de aslnda daha byk bir aheserdir. kitap
ok daha karmak cebir sorularrn yantlar ve son derece sistematik bir dizinle kuramlar ispatlar. Bu kitap gnmz matematik ilminde bile ok nemli bir
yer tutar. 1,225 yInda yazlan ikinci kitap ise .F/os (iek) olur. Bu kitabnda
da Fibonacci, klid'in deliklerini kapatr.sg

o sralar Fibonacci'nin n bir matematiki olarak o kadar byr ki ismi

kutsal imparator II. Frederik'in kulana kadar gider. Frederik'in Sicilya'daki
saraynda bir rklar ve kltrler kaynamas yaanmaktadr. ortaan en

nemli kiiliklerinden birisi olan imparator, eitime ve eitmenlere byk

nem vermekte ve zellikle fen ve matematie ilgi duymaktadr. Hatta tavuk
embriyonlarn incelemek iin kuluka firnlar yaptfdt ve akbaba|arn grme mi, yoksa koklama duygusuyla m yiyeceklerini bulduklann anlamak
iin gzlerini dalad sylenir.

56. rmcek duvar her gn belli bir mesafe trmanyor ve her gece belli bir mesafe geri kayyor,
duvar ka gnde trmanr? Cittike hzlanarak koan taz, yine hz|anarak koan br tavan ne
zaman yakalar? Cittii her kentte parasn ikiye katlayan ve belli bir miktar harcayan iladam
Piza'ya ka parayla dner? ... ve bunun gibi dierleri.

57 ceometri alannda on dokuzuncu yijzylda atlan nemli admlar ve eserlerde klid'in yannda bu kitap da referans olarak verilir.

58 Pirrno, Leonardo, ve evirmen: Sigler, Laurence E,, Liber Quadratorum (The Book of Squares),
(Academic Press, Orlando, FL, 1987)
59 Sadece birka el yazm kitap retilmi olsa da bu eserlere bugn ulaabilmemiz byk bir
ans
(ticari matematik zerine yazd Di Minor Cuisa ve klid''n lJnsurlar isimli kitab
hakknda
yazd yorum ve dzeltme|er kaybolmu).

128
Frederik 1272 y|nda Almanya imparatoru olduktan sonra 1220 Kasm'nda Roma'nn Aziz Peter Kilisesi'nde Papa arafndan Kutsal Roma mparator_
luu tac giydirilir. mparatorluu boyunca Piza dkaln denizde Ceneviz,
karada Luka ve Floransa dkalklarna kar korur ve imparatorluun slnlrlarnr geniletir. retim ve ticareti devlet tekeline alr ve bu tekelin ynetimi
iin brokratlan bu maksatla 1224 y|nda kurduu Napoli niversitesi'nde
eitir,

Frederik, Fibonacci'nin ismini saray astrolou Skotus60, filozofu Teororus

ve Hispanus'dan duyar. Fibonacci o zamarrJat bu saray ilimiyle haberlemektedir ve 1225 ylnda imparatorun Piza'daki saray.ria arlr. Sarayn bir
baka Alimi, palermo,lu Johannes Fibonacci,ye zmesi iin birka problem
verir ve Fibonacci bunlar F/os isimli kitabnda zer ve imparatora gnderir.

Daha sonra tek bilinen, 1240 ylnda yaam boyu baarlarnn karl
olarak Piza dkalnn Fibonacci,ye ylda 20 Piza Liras maa balad. Fibonacci,nin takriben 1250 y]nda ld tahmin ediliyor, Nasl ld, ne_
ye benzedii, evli ve ocuklu olup olmad, serveti, vs. hakknda hibir bilgi yok.61
Fibonacci,nin lmnden sonra, Piza dkallnln Ceneviz donanmasna
kar ar bir yenilgi alarak geri dnmeyecek bir d iine girmesi yet_
miyormu gibi Fibonacci ismi de tarihin karanlklanna gmlerek matematik
alannda tek bir ilerleme kaydedilmeyecek olan 300 ylhk bir sre balar,

Bugn Fibonacci ismi aslnda Hint-Avrupa sayt ve matematik bilgisini

ortaa Avrupa'sna tamasyla an|acana, tarihin bir cilvesidir ki o mistik
numara serisiyle anlmakta. Geriye sadece bir heykel, Piza ve Floransa'da iki
cadde ismi kalm ama finans dnyasnda miras btn ihtiaml ile ayakta.
Fibonacci'nin hayat hakknda burada yer verdiim bilgileri aada sra_
ladm kitap ve dergilerden aldm ama en ok fayda|andm kaynak Profesr A.F. Horadam,n Tbe Australian Mathematics Teacberisimli dergide62 ya,
ynlad ,,800 Years Young" (800 Yandaki Gen) balkl makale oldu, Me_
rakllar bu dergiden ve Fibonacci Associationin (Fibonacci Dernei) ay60. Dante, llahi Komedya'snda Skotus'u "by ve dolandrclk" suundan cehenneme gnderir.
te yandan Fibonacci, Liber Abbaci'yi ona ithaf etmitir.
koloni61 . Bilinen ilgin notlardan birisi de Fibonacci'nin yaad yllarda lstanbul'da da bir Piza
sinin yaad ve Msr'l tccar|arla karabiber ticareti yapt.
62. www.aamt.edu.au/resources/journal

129
da bir kan resmi yayffi rgan Fibonacci Quarterljlden13 yatarlanabilirler.
Dier kaynaklar aada.

63. www.mscs "dal. ca/F ibanacci

64. ier Kaynaklar;
Andrea, Theodore, ve Sir ve Caak, The Curves of Life: Bein6 an Account of Spiral Formations
and Their Application to Crovvth in Naturc, to Science, ,d to Art, with 1fecial Referenee,
(Dover Publication, Mineola, NY., 197g''t
Atanasov, K.T., Atanassova, V., shannon, A,,, New Visual Perspectives on Fibonacci Numbers, (Warld Scientific Pub Co., River Edge, N}., 2002|.
Boroden, Carolyn, Anatomy Of A Trade lJsing Fibonacci Price Analysis
IDOWNLOAD: PDF],
(Trading Markets.corn, lnc., Los Angefes, 2001)

l IJse Fibonacci Ta ldentlfy Key Suppan And Resistance Levelsl

IDOWNLOAD: PDFJ, TradingMarkets,com, lnc, Los Angeles, ., zaal)
Dobson, Edward D., LJnderstanding Fibonacci Numbers, (Traders Press, Tampa, rL,
1984')
Dun|aP, Richard A,, The olden Ratio and Fibonacci Numlers, (World seientific pub.
Co., RiBoroden, Caoly, How

ver Edge, NJ., 1998)

Fischer, Robe*, Fibonacci Applieattos and Strategies for Traders,

11ohn Wiley & ons, New
Yark,1993)
Fischet, Roben, Ihe fuew Fibonacci Trader WarkLaak: Step-by-step exccises to help you
master The New Fibanacci Trader, (John Wiley & Sons, New Yol, Zaal!
Fischer, Robert ve Fischer, |ens, The New Fibonacci Trader: Tools and 1trategies for
Trading
Success, $ohn Wiley & Sons, New Yo*, 2001 )

Carland, Trudi Hammel, Fibonacci Fun: Fascinating Activities With lntriguing Numbers, (Daie eymour Publications, Lebanon,

lN, 'l99B)

6arland, Trudi Hammel, Fascinating_ Fibonaccis: Mystery and Magic in Numbers, (aie
Seymorr Pubications, Lebano, lN, 1987)
Hobbs, Derrik
geles, 2003)

.,

Fibonacci For The Active Tradet, ('fradingMarkets publishing Croup, Los An-

Livio, Mario. The Colden Ratia: The Story of Phi, the World's Mast Astonishing
Number, (Broadway Books; NY, 2002)
Pesavento, Larry v_e Shapiro, iteven, Fibonacci Ratios with Pattern Recognition, (ifiderc
?rcss,
Tampa, FL., 1997\

,l30
Ralph Nelson Elliott 1871 ylnda Kansas eyaletinin ufak bir kasabasnda
doar. Ailesi 1880 ylnn sonuna doru Meksika ve dolaysyla spanyol kl_
trnn hayli egemen olduu Texas,n san Antonio kentine g eder. ora_
da ok iyi ispanyolca konumay renir ve 240 km, gneydeki lkeye
(Meksika) kar byik bir sempati duymaya balar. yirmisine geldiinde ev_
den ayrdr ve Meksika,ya demiryollar sektrnde almaya gider. 1891 yl,

demiryollarnn Kuzey Amerika ktasnda yaad altn yllarn zirvesindedir,

Birka yl boyunca sektrn eitli kollarnda alr (hat memuru, istasyon
grevlisi, tren bekisi, stenograf, ve telgraf). Ne renim grd bilinme_
mektedir ama 1896ylnda sektrn muhasebe blmne geer, Artk demiryollarn tepeden trnaa ok iyi bildiinden bu sektre has muhasebe ko_
nularnda da uzmanlar ve 25 yl boyunca Meksika ve Orta Amerika'da a_
lr, Biraz maceracl, biraz eksanlrik bir tiptir. Issz arazi|erde fakir fukara ile
birlikte vahi hayvanlarla karnnl doyurmaktan tutun da yerel sosyetenin en
zenginleriyle akatmaya kadar her trl onama girip ekt bilinmektedir.
Demiryollar sektr hakkndaki uzmanl derinletike alt irketlerdeki pozisyonlarn konumu ve nemi de artmaktadr. Uzmanlk alan artk
sadece muhasebe deil, irketlerin faaliyetlerine daha salkl devam edebilmeleri iin yeniden yaplandrmadr. hayat boy.nca, yeni muhasabe sistemleri, gelecekte karlalacak olan masraflarln gereki tahmin edilebilme-

si ve gelirlerin iin muhtelif Safha ve ksmlarna retken olarak tahsisi hakknda akll yntemler uygulayarak birok irketi yeniden yaplandrr ve bu
a|anda (1nkazanr, 1911 ylnda Meksika'da balayan sivil rahatszlk ve iddet olaylarnn artt devrimsel hareketler rahatn bozmaya balar ve nihayet 7976 ylnda Bakan Iwilson'un da ta|imatyla lkeyi terkederek 7903 y|_
lnda evlendii New York'lu eiyle Los Angeles'a dner. Orada mutlu olamaz
ve Meksika,daki karmaaya ramen eini A.B.D.,de brakarak oraya A.B.D.
meneli Pierce Petrol irketi'nin denetmeni olarak g\der ama sonuta einin
de basklaryla tekrar New York'a yerleirler.

ellisine gelmitir ve danmanlk yapmaktadr. yedi yl sreyle son

derece aktif bir alma temposuyla saylz irkete hizmet verir ve bu anda
Kaada, ngiltere, Almanya Ve Fransa'yl grme firsatn bulur. Yksek dzeydeki i mnasebetleri ona yeni ufuklar amaktadr. 7912 ylnda Nikara.gua'daki liberal hkmet bir darbeyle devrilir ve A.B.D. her zamanki gibi r
karlarn korumak iin bu lkeye askerlerini gnderir. Aradan 12 yl geer ve
polislik yapma rolnden bknca lkede durumu kontrol altnda tutmak iin
bir yksek komisyon ataf. Bu komisyonun grevlerinden bir tanesi de bankaclk sisteminin oturtulmasdr. te bu balamda Elliott da 1,925 ubat'nda

Ark

,l31

Nikaragua'ya ba muhasip olarak atanff. Bu iinde fazla kalmaz. kede bar ve istikrarn tekrar olumasyla Amerika Nikaragua'dan ekilince aynI yLIn Haziran aynda, hisseleri New york ve Londra borsalarnda ilem gren
bir Amerikan irketi o|an International Railway of Central Americdnn (orta Amerika uluslararas Demiryollar) ba denetmeni olarak (ve bugnn parasy|a yllk yaklak 200,000 dolar maala) bu kez Guatemela'ya gider. Bu
profesyonel hayatnn son ii olacaktr.
Elliott, Guatemela'da iken i hayat boynca kaleme ald eitli makalelerden derledii bir de kitap yazar. Bu kitapta ekonomik dnglerin, olumlu ve olumsuz koullarn tepe ve dip yaptl da|ga|ardan olufuunu yazar.
ite "dalga" kuramnn ilk tohumlarbu yazlarnda at,lr. Artk hayatnln son
yllarn geirmek iin dnd New york'da da Elliott yeni bir ilgi alan edinir (politika) ve ikinci kitabn yazmaya balar (Latin Amerika'nn Getecei).
Kitabn yarlslna geldiinde metni devlet bakanlna gnderir (metin o zaman dosyaya kaldrlr ve 67 yI sonra Ulusal Arivler'de tekrar kefedilir). Elliott kitabnda, Latin Amerika'daki ekonomik ve sosyal sorunlar zmlemeyi ve ekonomik istikrar ile kalc refaha ulamak iin zmler getirmeyi
amalamaktadr. kitapta Latin Amerika'nn en byk orununun ar borlanma ve geri demedeki disiplinsiz davran biimleri olduunu gzlemlemitir. Devlet bakanlna da Latin Amerika lkelerinin bor iin kapy
aldnda neler yapmas gerektiini anlatmaktadr. nerileri arasnda ulusal
tahvil ihrac, kalan borlarn denmesi iin tahvillere A.B.D. hazinesi garantisinin verilmesi, yapsal reformlar ve kamunun aydnlatlmas bulunur. Btn bunlar ksa bir sre sonra Franklin D. Roosevelt hkmetinin ''iyi komu" politikasna ve hatta gnmzde Dnya Bankasr'nn gelimeyi tevik edici uygulamalarna yansmtr. o zaman|ar anl, onu tekrar Nikaragua iin
atamayl. dnen Bakan coolidge'ye kadar gider ama ismini gnmze kadar getiren bundan sonra yapacaklardr.

Birinci kitabn satmak ve ikincisini bitirmek haricinde tekrar New york'a

dnnn nc nedeni ise byk bir olaslkla orta Amerika'da iken kapt| bystolica isimli bir amibin yol at beslenme bozukluklar hastalnn
tedavisidir. 7927 y]^na gelindiinde artk 55 yandadr ve youn tempo, i
seyahatleri ve otel odalarnda yaamakla geen 36 yllk i hayatnn verdii
yorgunlukla daha sakin bir yaam srmek iin Los Angeles'a tanlr. nnde
daha dolu dolu yaanacak2I yl vardr ve danman|kyapmayadevam ederken iyi giden kitap satlarnn da semeresini grmektedir. A-tk mesleinin
zirvesinde ve maliyeti hayli yksek bir i danmandr ama hastal hayli
ilerleyerek ac.maslz bir anemi haline gelerek Elliott'u yataa ba|ar.

,l32

Ralph Nelson Ellioft

Kaynak: Elliott Wave international
http

//www.e

ll

iottvvave.com

zama|at A.B.D. ekonomisi ok hareketli gnler geirmektedir. nce

7920'li yIlarn borsa patlamasl, sonra da otuzlu yllarn knts gelmitir.
Bu gelimele1 o aktif beynini megul etmek isteyen Elliott'un ilgisini ekmektedir ve Robert Rhea'nrn 7932 yl{nda yaynlad Do Kuram isimli
kitab okur.65 Bylelikle tm ilgisi hisse senedi piyasasna dner. o sralar
tberklozda yataIak olan Robert Rhea gibi Elliott da saatlerini terasnda
hisse senedi fiyatlarn incelemekle geirir. Yllk, aylk, hafta|k, gnlk, saatlik ve hatta yarmar saatlik grafiklere bakarak fiyat hareketlerinde oluan
formasyonlan zmlemeye alr. Bir bakma Latin Amerika'da tamam|amaya alt misyonunu devam ettirmektedir: "Hef eyin bir nedeni vardrr
ve bu nedeni bu}mak insanrn grevi olrnaldr."
Grafikler zerinde geirdii bu saatler nihayet me},ve yerrneye balar ve
Elliott'un "da|ga ilkeleri" olarak isimlendirdii bir dizi ilke ve kurallar ortaya
kmaya balar. Ne var ki, hastalndan dolay alamamann ve byk knt y{larnn koullar mali dururnunu da hayli bozmutur. Artk elinde satabilecei bir nin olduuna inanan Elliott, dalga ilkeleri hakknda yazp izdiklerini yesi otduu bir piyasa analiz blteninin yayncls Charles J. Collins'e gtrmey e katar verir (irketin ismi: Inuestment Counsel Inc. af Daroit). Birka ay sren mektuplamadan sonra 7935 yinda "Da|ga lkeleri" isimli 17 sayfalk almasn Collins'e postalar. Kendisine devaml o|arak gnderilen bu tir gya piyasann sffInl zm sistemlere kam tok olan Collins
65. Rhea, Robert, Dow Theory, (Fraser Publishing Co., Burlington,W., 1994')

133

bu almalardan faz|a etkilenmese de performans bir sre izlemeye almaya karar verir. o sralar hisse senedi piyasas da devaml dtedir. ksa bir
sre nce yaanan krizin hatralar borsaya da bask yapmaktadr. Dow Jones Demiryollar Endeksi ubat'n ikinci haftasnda bir nceki yl (7934) grd en dk olan 33.79'un da altna krar. Bu seviyeler 't)}J yil,nn ziwesi olan 27'nin o/o50 a|tdr. Sanayi Endeksi de o/o11deer kaybetmitir. Bu dler ve olumsuz hava btn iddetiyle devam ederken Elliott 13 MarI'ta
Collins'e bir telgraf eker ve ttim endekslerin artk nihai diplerini yaptklarna kanaat getirdiini an|atr. Bir gece ncesinin tm kapanlarr en dklerdedir. Elliott 13 aydr devam eden dzeltme dalgasnn sona erdiini sylemektedir. Piyasalar Collins'in telgraf okuduu gn olan 14 Mart'tan itibaren
ttrmana geerler. ki ay sonra, piyasalarn ykselii h1l6 devam ederken Inuestment counsel, Elliott'un bltenine ye olmaya karar verir. k yl boyunca Elliott'un tahminlerinin doru ktn gren collins, Elliott'un almalarn kitap haline getirmeye karar verir ve " The waue principld' (Dalga lkesi
- veya Yasas) isimli kitap 1938 ylnda yaynlanr.
kitabn yaynlanmasndan birka hafta sonra Elliott tekrar New york'a talnlr ve piyasa|an yorumlad bltenini flall Street'de yaynIamaya ba|ar.
1938 ile 1945 arasnda yaynlad bu bltenin abonelik bedeli yllk 60 doIar'dr. Makaleleri ayn zamanda gnn en nemli finans derglerinden birisi olan Financial world'de de yaynlanrnaktadr. Artk yatrm ve finans dnyas Elliott'un ismini ok iyi bilmektedir. Bu sre zarfnda Elliott, Collins'in
de yardmyla Fibonacci serisinin kendi dalga ilkelerine nasl uyduunu ve
bir sre sonra da bulgularrun yalnzca hisse senedi piyasasnda deIl,hayatn ve doann her kesinde uygulanabilir olduunu gnir. Nihayet tm birikimlerini 7946 yInda Nature's Laa (Doann Yasas) ismini verdii kitabnda toplar. Kitap nce 1000 adet baslr ve hemen tkenir. Elliott, Vall Street'te artk efsane haline gelmitir. 1947 ylnda anemik durumu artk iyice
arlar ve hayatnn geri kalan ksmn hastanede geirir. 1)48 yInn banda da son nefesini verir.
lmnden sonra daha birok finansal analistle birlikte matematiki, mimar ve sosyoloun kafa|arn megul edecek bir ilkeler dizisi brakmltr. Doann gizemli yasalarnn albenisinden Fibonacci serisinin artc matemat!
ine, sosyal tarihin aklanabilirliinden piyasalarn tepe ve diplerinin tahminine kadar uygulanabilirlii hem ok tatlan, hem de hatr saylr bylklkte bir taraftar kitlesine sahip olan bu ilkeler artk teknik analistlerin bir
ksmnn da ana dal haline gelir. nce Fibonacci, daha sonra da R.N. Elli-

134
ott'un isimlerini gnmze tayafl en faal isimlerden bir tanesi de Robert
Prechter'dir.66

Robert R. Prechter |r
Kaynak:

El

iott Wave lnternational

http ://www.el

iottwave.com

ilk duyduunda altmh yillarn sonunda Yale niversitesi'nde67 psikoloji rencisidir.

Ig7T'|iyllarn orlaIarnda ise Merrill Lynch'delO Teknik Pyasa|ar Llzman olarak alrken R.N. Elliott'un mevcut olan tek orijinal basklarn New York
Halk Ktphanesi'nde6S bulup hisse senedi piyasas zerinde da|ga ana|zi
yaplp yaynlamaya balar. 1978 yInda AJ. Frost ile birlikte yazd ilk kita_
b baskya girer.69 ki yl sonra da A.B.D. finans piyasalarnn ana|iz|erinin
ierildii Tte Elliott Waue Tbeorisl isimli yay:r; balatr.7o Bunu Elliott'un orijinal eserlerinin tekrar dzenlenip, toparlanp baskya verilii izler,ll Prechter, Elliott'n dalga ilkelerini "Elliott Dalga lkeleri (Yasalar)" olarak artlk tekrar gndeme getirmi ve teknik analistlerin kullanmna sunmutur.
1949 y/nda doan Robert R. Prechter, Jr., da|ga ilkelerini

66. R.N. Elliott'un yukarda verdiim ksa biyografisi iin arlkla Futures dergisinin-l994 Eyll,
Ekim ve Kasm saylarnda yaynlanm diziden ve Elliott tarafndan kaleme alnp Robert
prechter tarafndan baskya hazrlanan R.N. Elliott's Masterworks: The Definitive Collection
(New Classics Library, Cainesville, CA, 1996) isimli kitaptan faydalandm.
67. www.yale.edu
68. www.nyp1.org
69. prechter, Robert R. Jr. Ve Frost, A.J., Elliott Wave Principle: Key to Market Behavior, (John Wiley & Sons, New York, 197B)
70. www.ell iottwave.com
71 . Elliott, R.N. ve prechter, Robert R. Jr., R.N. Elliott's Masterworks: The Definitive Collection,
(New Classics Library, Cainesville, CA,, 1996)
Elliott, R.N. ve prechter, Robert R. Jr., R.N. Elliott's Market Lefters: l93B,1946, (New Classics

Library, CainesviIle, CA., 1998)

prechter, Robert R. Jr., The Complete Elliott Wave Writings of A. Hamilton Bolto& (New Classics Library, Cainesville, CA., 1998)

,135

Mum grafikleri tekrar hayat^ geiren Nison gibi onun da bundan sonra yldz, parlayacaktr. 1980'li yllarda piyasa zaman|amasnda gsterdii performans nedeniyle72 eitli dller kazanr (A.B.D. Trading ampiyonas birincilii, FNN - imdi CNBC - "On yln gurusu" lakab, vs.). 1990-19)1y]|arnda da o yl 2I. yln dolduran Market Technicians Association'n73 bakanln yapacaktr. Doksanlt yllarda Prechter faaliyet a|anlnl ve irketini byutr ve ana|izleri tm dnya piyasalarn kapsamaya balar. Bu arada konu
zerinde kitap retmeye de devam edet.14 Son yllarda dikkatini daha ok
Elliott dalga prensiplerinin kltrel ve sosyo-ekonomik trendler zerindeki
uygulanabilirlii zerinde younlatrmrtr.

ELtioTT DAtcA ANALizlNiN rrr_ i_rr_rni

imdi Fibonacci'den Elliott'a, Elliott'dan Prechter'e ve Prechter'den teknik
analiz disipl\nine uzayan bu efsanenin temel savlarna gz atma zaman geldi. Bu temel ilkeler, Elliott'un sosyal, kltrel ve ekonomik trendlerin, yAni
bir anlamda nerede ve ne ortamda olurlarsa olsunlar, kalabaiklarn davran
biimlerinin (nceden) tanmlanabilir bir ekilde devam ettii veya geri dndn kefeniini ne srmesiy\e ortaya kyor. Bu devaml deiim ierisinde olan hareketlerin, ister insan hayatnn normal aknda, ister hisse senedi piyasalarnda olsun, doada bulunan temel bir uyLmu aksettiren yapsal bir tasarlmln paralan olduu sar._nuluyor. Baka bir ifadeyle, bu deii
min (ylni da|ga|anmann) geliigzelolmad, aksine bir dngsellik ve nceden tahmin edilebilirlik sergiledii iddia ediliyor. Elliott, "insan insandrr"
diyor ve doa yasasnn bir parast olarak insan duygusallnn ve faaliyetlerinin dzenli bir biimde tepe ve dip yapt sonucuna var|yor. Bu haleti
ruhiye deitike (dalgalandka) kalabalklarn toplam davran biimleri de
ayn genrite olduu gibi o dzenli dalgalanma|arn yap:yor. Aslnda piya72. Prechter 80'li yllarn o mthi ykselileri srasnda devaml olarak feliket tellal yapt ve so_
nunda 1987 Ekim'inde gelen kle hakl ktn rtt. Halbuki piyasalar on yldr yksel_
mekteydi ve Prechter bir trl istedii o d tespit edemiyordu. Bir teknik analist ve Elliott
Da|ga Prensipleri uzman o|arak yetenekleri tartlmaz ama biraz yanl analizlerini hal alt_

na sprmekteki mahareti, biraz ans, biraz da ticari becerisi onu "piyasalar gurusu" olmak-

tan ziyade bir pazarlama gurusu olarak grmemize neden oluyor.

73. (Piyasa Teknisyenleri Dernei
ler dernei) - www.mta.org

bugn dnyann en geni katlml ve en itibarl teknik analist_

24. Prechter, Robert R. Jr., The Wave Principle of Human Social Behavior and the New Science
Socionomics, (New Classics Library, Cainesville, CA., 1999)

Prechter, Robert R. Jr., At the Crest of the Tidal Wave

0ohn Wiley & Sons, New York, 1997\.

of

Forecast for the Great Bear Market,

136
san1n davran4 biimi o an hakim olan sosyal havann sadece Lir sonucu. Sa-

va|afl devrimler, keifler, yararclk, deioen kltrel tat|ar,vs., vs., hepsi bi-

rer sonu. te lu dzenli deiimin iinde tutarl bir tahmin yrtmek iin
Elliott dalga|anmalarn para ve parackJlarn telirleme yolunu semi.

Elliott bu yapsaI tasarmda tam on belirgin dalga tanmlyor. Bu dalgalar sire ve boylar baznda olmasa da ekil itibariyle devaml olarak tekrarlanyor|ar ve birbirlerine bal ciarak daha byk bir resmin paras hali_
ne geliyorlar. Alm,/satm kanr\arna baz tekil edecek zamaIama sorularnl
cevaplamak iin de tle zam^n, hangi da|gada bulunduumuzu tespit etmemiz gerekiyor. te bu tespiti yapabilmemiz ii Ellion bize aadaki kurallar sunuyor.

DALCA SNFLAR|
Piyasalatda iki snf dalga bulunur: Hareket Dalgas ve Dzeltme Dalgas.
Dzeltme Dalgas (ismi stnde), Hareket Dalgas'nn katettii mesafenin
"bir ksmn" geri alarak piyasadaki ioiklii (veya ar satlml) beriaraf
eder. Yukar trendlerde Hareket Dalgas yukar doru olan iddetli harekettir ve bu hareketin bir ksm aa doru olan Dzeltme Dalgas ile geri alnr.
Aa trendlerde Hareket Dalgas aa doru olan iddetli harekettir ve bu
hareketin bir ksm yukar doru olan Dzeltme Dalgas ile geri a|nr (Bkz.
ekil371),

BE DALGA FORMASYONU
Her dalga daha kk da|galardan oluur. Hareket Dalgalar be (1, 2,3, 4,
5), Dzeltme Ddlgalar da (a, b, c) daha kk da|gadan oluurlar (Bkz.
ekil 372).

Ana Hareket Dalgasn Gkz, ekil371) oluturan be dalgarun (Bkz, ekil

372) as|nda (1, 3 ve 5) birer Hareket Dalgas, dier ikisi de (2 ve 4)
birer Dzeltme Dalgas,dr. o halde buradaki Hareket Da|ga|ar da be
kk, Dzeltme Da]lgalar da kk da\gadan oluacaktr (Bkz. ekil

379.
Tam bir piyasa dngs iki ana da|gadan oluuyor: hareket ve dzeltme.
Be dalgadan oluan hareket dalgas beinci (5) dalgann sonunda bitiyor ve
geri dn balyor. Bu dzeltme dalgas dalgadan oluuyor ve (c) dalgasnn bitimiyle sona eriyor. Y2ni tam bir dngde 8 adet a|t da|ga var. Lna

137

1-Dal

ekil 373 * Dalga Yaps

Tam Dng

o
(5}
5

Or* @

ai.i HAREKET, dieriDzELTME

(1), (2}, (3}, (4), (5), (a), (b}, (c}

L,2,3,4,

:2

dalsa

= 8

dalga

5, a, b, c, V5, = 34 dalga

,138

hareket dalgasn oluturan her bir be dalgay da daha alt seviyedeki hare_
olu_
ket ve dzeltme da|ga|aroluturuyor (2I adet). Ana dzeltme dalgasn
ifadey_
bir
turan alt dalgann bir alt seviye dalgalarnn says da 13. Baka
da_
le, tam dng 2I + 13 = 34 a\t seviye da|gadan oluuyor, Bir alt seviyeye
dzeltme
ha iner ve her bir alt hareket dalgasn daha a|t seviye be, her bir
+
1,44
dalgasn da daha alt seviye dalgaya blersek tam dngy 89 55 =
daha a|t seviye dalgann oluturduunu grrz,

Elliott ve daha sonra prechter,n amac da, bu tam dng ierisindeki ha_
reket ve dzeltme da|galarn, ilerindeki bir alt seviye hareket ve dzeltme

bu dalgalar en minik (rnein dakikalk) alt da]tga]]ar ha_

linde tanmlayarak piyasann bundan sonra ne yapacan tahmin etmek. Bi_
"tah_
liyorsunuz ki bu kitap dizisinde bizim yapmak istemediimiz tek i bu
min etmek" ii. Biz u anda hangi dalgada bulunduumuz, bu dalgarun ne
zamanve nerede bitecei ve bir sonraki da]lgann ne zaman ve nerede ba_
Iayacave ne kadar (zaanve boy olarak) srecei kehanetinde bulunaca_
devam edeceiz. Ne var ki kul_
^za,,,ne olursa, neyapacaz" stratejimize
lanm gittike yaygnlaan bir ana|iz yntemini de tamamen arka pldna at_
mak doru deil, Dier konularda yapl|mLz gibi ayrntlar ile deil de sa_
dece ana hatlaryla dalga analizini ele a|acaz,
da|ga|arna blp,

yukardaki dalga yaps iinde dikkat edilmesi gereken nemli konular_

dan bir tanesi de hareket dalgalarnn (ynu ne olursa olsun) be, dzeltme
tek_
daiga|arnln (yn ne olursa olsun) dalgadan olutuklar. ehil373'e
dizeltana
@
rar dnecek olursak (a), O) ve (c) olarak dalgaya blnen
me dalgasnn ilk alt dalgasnn (a) bir hareket dalgas olduu iin be dal_
gadanolutuugnilyor.Konuyabakabiradanbakacakolursakyle
bir ifade de kullanabiliriz: yukar trendlerde, be alt da\gadan oluan hare_
ket dalgalar yukar, alt dalgadan oluan dzeltme da]lga]tar aa doru_
dur. Dier tarafta, aa trendlerde, be a|t da|gadan oluan hareket dalgala_
(bu
r aa, alt dalgadan oluan dzeltme da\ga|ar da 1kar dorudur
greceiz).
be_ kuralna birka istisna bulunur ama onlarl daha sonra
e|e a|a_
imdi ayn eyi bir de ddtga]rarn ne grev grdkleri asndan
y6ni
her
grevi
bulunur.
lm, Her dalgann hareket veya dzeltme olarak bir
eder
dalga kendisinden bir st derecedeki dalgann amac ynnde hareket
(trend
diyebi_
da
dalgas
ya da onun dzeltmesiniyapar. Bir hareket dalgas
|iriz), paras olduu kendisinden bir st derecedeki da]lgaylla ayn ynde
olan dalgadr. Bir dzeltme (trend tersi) dalgas da paras olduu kendisinden bir st derecedeki dalgann tersine doru hareket eden (dzelten) dal-

139
gadr. Hareket da|galar tek, dzeltme da|galar da ift numara|aila isimlendirilirler.

Elliott ve daha .sonra prechter tam dng ierisindeki ana ve a|t dalgalara srasyla Byk SPer Dng, Sper Dng, Dng, Ana, Or.ta, Kk, ...
vs. gibi isimler verip her bir dalgay farkl ekilde iaretlendirmi olsa da burada bu terminoloji ve iaretlendirme yntemini kendi amalarmz iin gerekmediinden kullanmayacaz,
imdi ykartda I,2,3,4,5, ve a, b, c diye isimlendirilen bu dalgalar (ve
dier dalga formasyonlarn) tanmaya balayalm.

HAREKET DALGALAR
Hareket dalgasnda da|ga 2 dalga 1'in, dalga 4 de da|ga 3'n asla %100'nden fazlasn geri a\amaz (dzeltemez). Da|ga 3 her zaman da|ga 7'den daha ileriye gider. Hareket dalgasnn amac ilerleme kaydetmektir ve yukardaki kurallarla da bunu garanti eder.
Dalga l, hareket dalgas (1, J, ve 5) arasnda asla en ksa olan oImaz
ve genellikle en uzun olandr. Da|ga 3 ytjzde olarak da\ga 1, ve dalga 5'den
daha faz|a ilerledii mddete bu kurala da uyulmu olunur. iki turl hareket dalgas bulunur: itme da,lgalar ve diyagonal (kegen) genler.
Bunlardan daha sk karmza kan itme dalga|ardr. Bir itme dalgasnda
dalga 4, dalga 1'in alanna dnemez. ekil 37Jteki (1), (3), (5) ve (a), (c)
daIga|ar birer itme dalgasdr.

Uzamalar
ou itme dalgasnn (I, 3, 5> bir tanesi bir uzama ierir (ekil 374). Uzamalarn, itme dalgalarnn bir tanesinde olumas hayli yol gstericidir, nk eer da|ga I ve 3'te uzama olmadysa da|ga 5'te olmas muhtemel olacaktr. Eer uzama da|ga 3'te meydana gelmise da|ga 5'in ayn dalga 1 gibi
vzamas|z ve normal olaca beklenir. Llzama|ar genellikle da|ga 3'te oluurlar.

Yukardaki kurallar gz nne alndnda dalga saymnda yaplacak

yanllar da betaraf edilmi olur (Bkz. ekil 379.

140
ekil 374

Dalga Uzamas

yukar Trend

uzmd5l

3 uzamas

dalga 5 uzamas

tanmsz uzam

Tren

141
ekil 375

Dal8a Saym

yanll
ayfft

yanl5
5Eym

doru
ylrn

t1)
?

t?}

A
l 376

3 uzamasnn

3 Uzamas

t3)
5

(1}

ekil375 A'daki saym yanir, nk dalga 4, daIga l'in alana girrnektedir. ekil 375 Bdeki saym yanltr, nk dzlga 3 lnem dalga 1 hern de
dalga 5'den daha ksadr. Kalan tek doru saym dalga 3'e uzama tayin etmektir (ehil 375 . sayrnyaparken dikkat edilecek baka bir husus da her
bir dalga bir alt seviye dalgalardan oluuuna gre, uzamalarn da zafia}ar olabileceidir (ekil 37O.

142

l377 _

(Da

5)

Baarsz Dalgalar
Hareket dalgalarnn dalga 5'inde oluan bir baka istisna da baansz d,algalay'dr. Baarsz da]ga]ar genellikle ok kur,wetlibir da|ga ], takip eden
da|ga 5'in, da|ga 3l yapt:t| tepeyi (aa trendlerde dibi) geememesi
4
eklinde belirirler (Bkz. ekil 37D. Baarsz da|ga 5,in aslnda bir dalga
olmadn teyit etmek iin kendi iinde 5 da|gada olutuundan emin
olmak gerekir. Eer kendi iinde 5 da\gadan olumuyorsa bu byk bir

olaslkla da|ga 4 dzeltmesidir.

Diyagonat (Kegen) genIer

ikinci tr hareket dalgas da d\yagonal (kegen) genlerdir (birinci tr

itme dalgalar idi). Bu iki tr arasndaki fark yukarda verilen kurallarda

ofiaya kar. Hatrl|yofsan|z, itme dalgalarnda hibir dzeltme dalgas bir

nceki itme dalgasnn tamamndan fazlasn dzeltemez; da|ga 3 asla en
ksa dalga o|amaz ve da|ga 4 as|a da|ga L'in alanLrn giremezdi. Halbuki
diyagonal genlerde da|ga 4 hemen ]net zaman dalga 7,in a|an]lna dner.
Diyagonal genler de, Nibaive Liderolarak ikiye ayrlrlar.

Nihai Diyagonal genler

Bunlar genellikle da|ga 5 iinde oluurlar (ok az bir ksm da c dzeltme
dalgasnda). Diyagonal genler ykselen veya alalan takoz biimindedir|er (Bkz. kinci Kitap, s. 17o) ve 3-3_3_3-3 serisini yapar|ar (yAni diyagonal
geni oluturan 5 dalgann her biri 3 a|t da|gadan olumadr). Bu formas_
yon sresince ilem hacmi genellikle der ve mevcut trendin sona ermekte olduuna iaret eder. Baz durumlarda genin son dalgasnda bir ilem
hacmi patlamasl olsa da bu patlama daha ok bir tkeni patlamasdr. Daha nce grdmz "da|ga 5 uzamalar", "baarsz da]rgalar" ve "nihai di_
yagoa| genler" mevcut trendin sona erdiine ve aksi ynde bir trend veya dzeltme balayacana iaret ederler (Bkz. ekil j78).

143
ekil 37S

Nihai Diyagonal

(5)

aa trendde

yukar trendde
Lider Diyagonal genler

Bu trn nihai diyagonal genlerden tek fark 5-4-5-3-5 serisi yapmasdr.

YAni, diyagonal geni olufuran 5 da|gantn birincisi 5, ikincisi 3, ncs
5, drdncs 3 ve beincisi 5 a|t dalgadan oluurlar. Dolaysryla nihai diyagonal genlerin aksine mevcut trendin devam edeceine iaret ederler
(Bkz. ekil 379). Lider diyagona| genler ya da|ga I'de ya da A dzeltme
dalgasnda karmza karlar. Bu formasyon aslnda Elliott'un orijinal almaIar iinde yer almaz. Elliott'tan bu yana sk sk grafiklerde gzkmesinden dolay dalga formasyonlar arasna prechter tarafndan eklenmitir.

DZELTME DALGAIAR
Dzeltme da|ga|ar zikzakla; yataylar, genler ve bileimler o|arak drt
trde karm za karlar.

zikzakla
Tek zikzak, A-B-C olarak isimlendirilen dalgalk bir dzeltmedir (Bkz.
ekil 38a. Alt dalga serisi 5-3-5 olarak oluur ve yukar trend dzeltmelerinde
B dalgasnn tepesi A dalgasnn balangcnn farkedilir bir ekilde altnda

144
l 379

Lider Diyaqonal

Sekil 3B0 - Zikzaklar

a5a trend

dzeltmesi

yukar trend
dzeltmes1
kalr (aa trend dzeltmelerinde B dalgasnn tepesi A. dalgasnn balang_
cnn zerinde kalr).

Baz durumlarda, zel||kle ilk zlkzakn normal hedefe u|aamad zamanlarda, zlk:zaklar iki (en faz|a ) kez tektarlanatiiir (i zihzakveya ,
l zikzak}. A-B-C isimlendirmesine ek olarak, Prechter bu oluumlar _X_

145
ekil 3B1 _ ift Zikzak

yukar trend dzeltmes

il 382-Y

yukan trendde

a5E trendde

Y olarak iaretler (Bkz. ekil J81). Zikzaklar ana itme dalgas iinde bulunan
da|ga 2 ve dalga 4 dzeltmelerinden daha ok ilkinde belirirler.
Yataylar (3-3-5)
Yatay|ann zlkzaklardan fark alt dalga serisinin 3-3-5 olmasdr. Bu dzeltme
dalgasnn ilk itme dalgas olan A be alt dalgaya sahip olacak gce sahip olmadndan B dzeltmesi de a|t da|gadan oluur ve A dalgasnn balan-

glcna yakn bir yerde biter. Buna karlk c dalgas 5 alt da|gadan oluur
ama yine zlkzak gibi daha faz|a mesafe katedeceine hareketi ancak A'nn
biraz tesine tar (Bkz. ek 382).

146
i 383

ler

yukar trendde

aa trendde

genler

genlerdahadengelibirpiyasannresmidirlervegenellikleazalanilem
hacmi ve volatiliteyle zellik kazanan yatay hareketlerdir. genlerin alt dal_
ga serisi 3_3_3_3_3 eklinde geliir ve a_b_c_d_e olarak isimlendirilirler. Bu _

genler dara|an veya genileyen olarak ekil alabilirler. Daralan genler de

simetrik, a|a|an ve ykselen olarak tr olabilirler (Bkz. ekil389,

147

l 384 _ B

ler

+ zil<zak)

yatay

zikzak

il 385 - Bilesimler

yEtay

gen

Bileimler
Daha nce grdmz zikzak|ar, yatay|ar ve genler bit araya geldiklerinde bileimler dediimiz dzeltme da|ga|arn olutururlar. Bunlar genellikle
ikili ve l olarak isimlendirilirler. aretlemede, ayn ikili ve l zikzaklarda olduu gibi y ve z harfleri kullanlr. Bu dalga formasyonu genellikle yatay bir piyasa hareketini aksettirir (Bkz.
384 ue
ekil

ekil 389.

148

ikili ve l ler, ikili ve l zikzaklardan sadece a|a bakmndan

deil, ayn zamanda ama|anbalamnda da farkldrlar. kili ve l zikzak_

Halbu_
larda, ilk z\kzakgenellikle bir nceki dalgann tamamlnl dzeltemez,
ki bileimlerde ilk basit formasyon tam dzeltmeyi genellikle gerekletirir,
s_
Bu bileimlerin amac, fiyat hedeflerine ulaldktan sonra sanki dzeltme
(skma) srecidir,
recinin sresini uzamaktff. Tm sre bir konsolidasyon

Ek

zellikler

dalga_
Da|ga ana|izinin ilgin gzlemlerinden bir tanesi de aynkarakterdeki
larn nbetlee rol deitirmeleridir. tme dalgalarnda dzeltme modundaki
dalga olan dal_
da|ga 2 eer keskin bir dnse dier dzeltme modundak\
ga 4'in dn daha yatay o|ur (Bkz, ekil 386),

keskin dzeltmelerde asla bir arl fiyat (bir nceki itme dalgasnln sonu_
(tek, ift veya l) ve_
nu geen fiyat) grlmez. Bunlar ou zaman zikzak
yatay
dzeltmeler ise yatay|ar,
ya bazen bir zikzak|a balayan ikili ldr.
genellikle
genler ve ift veya l bileimler halinde oluurlar. Bunlarda
bir flyat arl olur (bir nceki itme dalgaslnln sonunu geen fiyat). Diya,
bu
gonal genlerde dalga 2 ve dalga 4 o|arak isimlendirile a|t dalga|arda
nbetleme gnilmez. Bunlarn her ikisi de genellikle zkzakdrllar.
dal_
Bu nbetleme zellii uzamalarda da kendini gsterir. LJzama eer
dal_
ga 3,de olduysa dalga 7 ve da|ga 5 uzamaz|ar. Bu durumda da|ga 1 ve
(eitlik
Uzama
zellii),
ga 5 zamanve mesafe olarak eit uzunlukta olurlar

Sekil 386

Nbetleme zellii

tme

ne!ge!_

keskin
4

keskin

149
3B7 * Nbetleme

yatay

zikzak

zellii- Dzeltme Da

zikzak

yatay

dalga 5'de olutuysa dier dalgalarda uzama o|maz ve o dalgalarda eitlik

zelliine rastlarz.

Dzeltme dalgalarnda da ayn zellik bulunur. Eer A dzeltme dalgas

yatay bir a-b-c serisi ile balamsa B dalgasnn bir zikzak olmas beklenir
(Bkz. ekil38D.

150

zet
Daha nce de grdmz gibi, da|ga|ar amalar arsndan ikiye ayrlmak_
talar: HAREKET dalgalar ve oZeT,E da|ga|ar. Yaprcal adan bakldn_
da da bu da\galar itme dalgalanve yine dzeltme dalgalan olarak snflandryoruz.

Bu dalgalarn isimlendirilmeleri de yle:

.
.

HAREKET dalga]lar: |,3,5, A, C, E, (, Y ve Z (bileimlerde)

DZELTME da],ga]arl.: 2, 4, B, D ve X

Tm DZELTME dalga1ar yapsa| olarak dzeltme snfindandr. ou

HAREKET dalgas da yapsa| olarak itrne da|gasdr. Yapsal olarak dzeltme
snfndan olan HAREKET dalgaIar unlardr:

.
.
.
.
.

Nihai Diyagonal gendeki |,3 ve 5 dal.galar

Yata! Dzeltmede A dalgas
gendeki A, C ve E dalgalar
ikili zikzak ve ikili lerde \Jf ve y
l zkzak ve l lerde z

FlBoNAcC VE ELL|oTT DALGA ANALiZi

Da|ga ana|izinde dalga snflarndan adedine kadar ele a|acaz her trl
rakamn bir Fibonacci says olduunu gnirsnz (!, 1,2,3, 5,8, 13,21,34
Ve ...). Bu seri yukarda saydmz kural ve zellikler kmesinin her aama_
snda karmza kar. Dahas, tarih boyunca hisse senedi fiyatlarnn hareketlerini incelemi her analist bize hatr saylr miktarda dzeltmenin (veya
dalgalar arasndaki ilikilerin) bir Fibonacci orannda (o.382,0.618, 1, 1.618.

2.618) gerekletiini syler. Bu almalara bir Dow kuramcsr olan Robert

Rhea, R.N. Elliott, Robert Prechter ve daha birok kuramc imza atmtr. Bu
gizerr|\, gizemli olduu kadar etkileyici ve hayatn her kesinde karmza

piyasalar,
kan Fibonacci say ve oranlafnn hisse senedi ve dier finansal
da da karmza kmas bir rastlant mdr?
iddia ederken
_ Elliott, dalga ilkelerinin doann ve evrenin srr olduunu

biraz abartmam mdr? Doada yaama hkmeden daha birok kural ve kural olduu kadar da rastlant bulmak ok kolaydr. Yukardaki hisse senedi
bulgularn ele aldmzda bunu kantlayabiliriz. rnein, Rhea 1936 basmL Tbe Slory of the Auerages (Endekslerin yks) isimli kitabnda. daha Fi-

151

bonacci'den hi haberi yokken ay piyasalarnn boa piyasalarnn o/o61.|i

kadar srdn, eitli geri dnlerin (dzeltmeler) bir nceki hareketin
o/o62'sini geri aldn ve ana trend hareketleri iindeki dzeltme
hareketleri
hesaba katlmadnda trend ynndeki toplam hareketin dzeltmelerden
sonra kalan harekete olan oranrun0/o762.I olduunu istatistiksel olarak aklamltr. Bu bulgularn doru olduundan bir kukumuz yok ama ayn krstaslarda karmza Fibonacci oran olamayan daha birok orann da kmadr

yazImamaktadr.

Adil olmaya alalm. Rhea bu oranlar tespit ederken Fibonaccl'yi baz

almamtr, prechter ise tm almasn Fibonacci zerine ina etmitir. ya

Elliott? Gelin grn ki, aratrdm hibir kaynakta Elliott'un almalarnda

Fibonacci'yi kaynak olarak kullanp kullanmadndan bahsedilmemektedir.

Elliott'un teknik analizin kullanmna sunduu bu kuramn da\ga|ar tamamen 1, 7, 2,3, 5, 8, 13, 21, 34 ve ... diye gitmekte, dzeltme oranlar Fibonacci oranlarlna tlpatlp uymaktadr. Bu bir tesadf mdr? Bu mthi veri,
doann srr olan (!) dalga ilkelerinin hayatn her kesini (dolaysyla hisse
senedi piyasas ve insanlarn davran biimleri) hkmranl altna ald
iin mi Elliott'un almalarnda da karmzabir doa rastlants (veya kural) olarak kmaktadr, yoksa Elliott bu kurallar yazarken Fibonacci'nin bulgularn m kullanmtr?

Doann her tarafinda Fibonacci sayl ve oran|arna rastladmz biliyoruz

Fibonacci olmayan daha ynz binlerce sayl ve oranln da mevcut ol^ma
duunu nasl inkAr edebiliriz? A,1rn'de bugn karmza kano/o61,.8'1ik (Fibonacci oran) dzeltmenin daha nce binlerce kez Fibonacci olmayan bir
oranda gerekletiini nasl grmemezlikten geliriz? Daha nemlisi, yeni balayan bir hareket veya dzeltmenin bir Fibonacci oran kadar gerekleeceine nasl gvenebiliriz?
uras bir gerek ki, Fibonacci ve Elliott'un hayranlk yaratrcl almalar,
bu kurallar dizisinin doadaki olaanst gsterisi ve zellikle yatlrlm yapan

insanlarn gizemli olgulara (rnein piyasann srrn zdn iddia eden

allm-satlm sistemleri, rnein tanmadmz insanlarn bize ayla bayIa vetdikleri tyolar) inanma istek ve umutlarnn altnda yatan psikolojik bamllk/arpklk, Prechter ve daha gnmzde daha nice analisti olduka etkilemitir. Sonuta Fibonacci oranlar dalga analizinin ayrlmaz bir paras olmutur. Burada bu matematik oluumlardan sayfaLar dolusu bahsedeceimize ksa kesip dalga ana|izinde nasl ele alndklarna bakacaz. Bunu yapmanln en ksa yolu da her dalgann kiiliini zetlemek.

152
Dalga Kiilikleri
Dalga saym ve isimlendirmesi yaplrken yukarda verilen kurallara ulrulur_
sa yanl saym olasl da asgariye indirilmi olur, imdi bu kurallar ve baz
ek ilkeleri her dalga iin tekrar zetleyelim:

DALGA

.
.
.
.

Balangc piyasann dnm noktasdr ama bunu dalga sona erip

tanlmlanana dek kimse bilemez. Yukar trend balangcnda bir taban,
aal trend balanglarnda da bir tepe yapma srecidirler.
Kendi iinde 5 alt da|gaya blnr.
,zama dalga 3,de
Da|ga 5,in boyunu lmek iin kullanlr (eer
olduysa, da|ga 5'in boyu dalga 1 kadar olur).
Dalga 2 asla bu dalgann %100'nden faz]asn dzeltemez.

DALGA

.
.
.
.
.
.

.
.
.

Da\ga 1'in o/o100'nden fazlasn dzeltemez.

o/o38.2 veya o/o61.2 o\ut.

Bu dzeltme genellikle

Genellikle dalga l'in drdnc alt dalgasna kadar dzeltir.

DaIga 4,1e nbetlee hareket ederler. Biri zlkzaksa dieri yatay, vS.
olur. Biri 0/o62 dize|tme yaptysa dierinin o/o38 dize|tme yapmas
olaandr.

Kendi iinde 3 alt da|gaya blnr.

Bu dalgann sonunda ou gsterge alrl sat (veya aa trendlerde

ar alm) gsterir.

Genellikle lir zikzaktr ve yine genellikle bir gen o|maz.

DALGA

Her zamaodalga l'i geer.

Genellikle en uzun dalgadr (!, 3, 5 arasnda). Asla en ksa dalga ola_
maz.

Genellikle en fazla ilem hacmi reten dalgadr.

Fiyat aralklar en ok bu dalgada belirirler.

En fazla uzama yapan dalgadr.

153

, kendi iinde 5 alt

,

da|gaya blnr.
baarsz da|ga o|amaz.
Eer eit deilse, dalga

l'in genellikle

Bu alt

dalgalardan beincisi

0/0161.8 veyao/o261.8'i kadardr.

DALGA 4

,
.
,
,

Dalga 3'n %100'nden fazlasn dzeltemez. Genellik|e

o/o38

dzeltir.

Genellikle dalga 4'in drdnc alt dalgasna kadar dzeltir.

Dalga 1'in alanna giremez. Bu kural diyagonal genler iin geerli

deildir.

Da|ga 2'yle nbetlee hareket ederler. Biri zikzaksa dieri yatay, vs.
olur. Biri 0/062 dizeltme yaptlysa dierinin o/o38 dze|tme yapmasl

olaandr.

. Kendi iinde 3 alt da|gaya blnr.

. Bir gen olabilir.
, Bu dalgann sonunda ou gsterge
ar alm) gsterir.

DALGA

a,,t sat (veya aa trendlerde

o Kendi iinde 5 a|t dalgaya blnr.

.
.

Baarsz dalga bu aamada ortaya kar.

uzama yaptlya, itmenin balad yerden dalga J'n sonuna kadar
katedilen mesafenin 0/o161.8'i kadar ilerlemesi beklenir.
Eer uzama dalga 3'de olduysa, boy dalga 1 kadar olur.
Daha ok diyagonal gen oluan da|gadr.
piyasa dinamikliini bu dalgada yitirmeye balar.
Temposu ve ilem
hacmi dalga 3'den daha az o|r.

A VE B DALGALARI

. A dalgas dalgal dzeltme hareketinin ilk ayadr.

1 Eer 3 alt da|gaya blnmse yatay bir dzeltme beklenir.
Yatay dzeltmede, B dalgas A dalgasnn tamamn dzeltmeli
.

dalgasnn bana gelmelidir.

Eer 5 alt dalgaya blnmse zikzak bir dzeltme beklenir,

ve A

154

Zikzak dzeltmede B dalgas A dalgasnn

o/o38.2, o/o50

veya o/o6l8'ini

dzeltmelidir.

. B
.

dalgas hep

daIgaya blnr

ve hibir zaman 5 a|t dalgadan

oluamaz.
Eer A dalgas 3 dalgadan olumusa (yatay), B dalgas kural d yatay
yapabilir ve A dalgasnln stn (veya a|tn) biraz (0/o123.6 veya
o/ol38.2) geebilir.

. 3

A dalgas, l dzeltme hareketinin ilk dalgas

du gibi pek1l2 tamaml da kabilir (A-B-C zikzak).
Her 3 dalgalk bir hareket, ters ynde bir 3 da\gayla karlk alr.
da|gadan oluan

o1_

C DALGASI

.
.

Dzeltme hareketini tamam];ar.

Kural d dzeltmede, A dalgasnn altn (veya stn) daha faZ|a ge0/0167.8'\ kadar uzundur.
er ve A dalgasnn

Zlkzakdzeltmede, A dalgas ile ayn uzunluktadr ve bu da onu A dalgasnn altna tar.

Her zaman 5 a|t dalgaya blnr.

yatay dzeltmede, A dalgasnn altna (veya stne) eriir veya ok az
geer ve A dalgasnn uzunluuna eittir,

cgNrpn

Her zaman 5 ayaktan oluurlar ve ayaklarn hepsinin J alt dalgas bulunur (hibir zaman 5 olamaz).

ou
.
.
.

zaman
oluurlar.

da\gadan oluan itme dalgasnn drdnc dalgasnda

Bir A-B-C dzeltmesinin B dalgas da olabilirler.

Her ayak, iki nceki ayan o/o61.8'i kadardr (C

:Ax

.618; D=

Bx

.6g; e=Cx.618).
genler devam formasyonu olduklarndan, krlmalar da piyasann
gene girdii ynde olacaktr.

Bu ekilde devam ederek zikzak, yatay, bileimler gibi daha nce iledi-

155
imiz bir a|t dalga formasyonlarnn da kiiliklerine bakabilirdik ama bu incelemeyi dier kaynaklardan elde edebilirsiniz. Elliott dalga aalizine bu kitapta ayrlan kstl saydaki sayfa bu yntem hakknda yeterli bigiye sahip
o\manz iin tasarland. Konu aslnda, hakknda kitaplar dolusu yaz|acakkadar geni ve geni olduu kadar da yonma ak. ilem hacmi, trend kanallar, vs. gibi ilintili daha birok konu var. Teknik analiz emsiyesi altna girmi bu ynteme gerekten ilgi duyuyorsanz yukardaki kurallafl ve efl az
kurallarn says kadar olan istisnalar ok iyi kavramanz ve ze|I\kle Prechter'n da ink6r etmedii gibi, dier teknik ana\iz ve risk ynetimi disiplinleriyle sk skya badatrmanz gerekir.

Bunu yapabilmeniz iin faydalanabilecek birok kaynak vaf5. Tuncer

engz'd6 derledii kapsaml ve iyi organize edilmi bir Trke kaynaa
da Scala yaynevinden77 ulaabilirsiniz.

Beckman, Robert C., Powertiming: Using the Ellioft Wave System to Anticipate and Time
MarketTurns, (Probus Professiona| Pub., Chicago, lL, 1992)
Beckman, Robert C., Elliott Wave Explained: A Real-World Guide to Predicting & Profiting
from Market Turn, (Probus Professional Pub., Chicago, lL, 1995)
Droke, Clif, Elliott Wave Simplified, (Marketplace Booksffraders Library, Ellicott City, MD,
2000)
Droke, Clif, Elliott Wave Simplified, (Traders Library, Columbia, MD, 2000)
|acobs, Larry, Ellioft Wave Masfer, (Traders Press, Creenville, SC, 2000)

Neely, Glenn ve Hall, Eric, Mastering Elliot Wave: Presenting the Neely Method: The First
Scientific, Objective Approach to Market Forecasting with the Elliott Wave Theory, (Windsor
Books, Brightwaters, NY, 1990)
Poser, Steven lN., Applying Ellioft Wave Theory Profitably, (lohn Wiley & Sons, New York,
2003)
Prechter Robert R., lr., The Ellioft Wave Writings of A.J. Frost and Richard Russe/l (New
Classics Library, Cainesville, CA, 1999)
Roughelot, Robet, E//iolt Wave Principle Key to Stoc* Market Profits, (New Classics Library,

Gainesville, CA, 1984)

Walker, Myles Wilson, How to ldentify High Profit Elliott Wave Trades in Real-Time, (Windsor
Books, Brightwaters, NY, 2001)

Weis, David H., Trading With the Elliott Wave Principle, (Probus Pub Co., Chicago, lL, 1989)
76. engz, Tuncer. Ellioft Dalga Prensipleri, (Scala Yaynclk, lstanbul 2002)
77. www.scala.com.tr

156

soNU
Elliott ve Prechter, Fibonacci oranlar ve da|ga ilkelerini teknik ana|izin baka alanlarna da tam|ar. Ye|paze izgilerinden yaylara, dnglerden d_
zeltme seviyelerine kadar birka uygulama a|an daha var. Bunlardan dzeltme seviyeleri hari hibirine bu kitapta yer vermek istemiyorum. Dzeltme
ihanet ederek tamamen yan_
seviyelerine gelince, belki de Elliott'un
l nedenlerden dolay bahsedeceiz.

^rnaclna

Biraz nce grdmz gibi, Elliott da|ga analizinde belirli da]galarn

kendilerinden nce gelen itme dalgalarn belirli Fibonacci oranlarnda
dzelttikleri savunuluyordu (rnein o/o38.2). Lna|iz yntemlerimiz arasda
Elliott dalgalarna yer vefmesek bile bu dzeltme oranlarn kullanabiliriz
(ama yanl nedenlerden dolay). Bu yanh neden, yirmiyi akn yldr yine
yirmiyi akn lkede tanlma firsat bulduum trader'larn alkanlklarna ve
insanlarn basit eyleri daha kolay aklda tutup daha slk uyguladlklar
gzlemine dayanyor. Fibonacci oranlarnn teknik ana|ize ve finansal
p\yasa|ara uygulann bir deli samasl olarak grseniz bile (merak etmeyin
bunun iin kimse size tuhaf bakmaz) zellikle hisse senedi trader'larnn
dzeltme seviyelerinin tahmini iin Fibonacci oranlarn kullanyor olmas
bizim iin bir bilgi.

Bir dzeltme hareketi baladnda, bu dzeltmenin kendisinden nce

gelen piyasa hareketini o/o38.2, o/o50 veya o/o61.8 dzelteceini beklemenin ve

yatlrlm stratejinizi ona gre izmenin yanl bir taraf yok. ounluun yap_
tllnl yapmak, srnn kt yerde kmak bit zamanlama baarsdr. Her_
kesin tersini yapmakla bir borsada baar kazamano tek yolu piyasarun

herkes satarken sizin aldnz oktada yukar dnmesidir ki o da pek sk

rastlanan bir olgu deildir.
Fibonacci gerekten ok yetenekli bir matematikiydi ve doann kural_
larndan bir tanesini bilimsel olarak ifade edebildi, Elliott, macera dolu ek_
santrik hayatnda edindii i deneyimini irketlerin yeniden yaplandrlmas_
na iyi aksettirebilen mthi bir iadamyd. Hayatnt bu alanda danmanlk
yaparak, yazd kitaplar saiarak ve son yllannda da doann yasasl olarak
belirledii dalga ilkelerini Amerikan hisse senedi piyasasna uygulayp der_
ledii yorumlar., pazarlayarak geirdi. Prechter, belki Ellion,dan daha da
baarl bir iadam. Bata tarihin karanlklarna gmlm bir diz\ kural poplarize edip daha sonra da bu kurallar baz a|an piyasa yorumlarlnl ml}az,
zambir baaryla pazar|amaybeceriyor. Eminim hem Elliott, hem de Prech-

157
ter birikimlerinin bir ksmyla hisse senedi almlar ve hatta bazen de alp sa-

tarak yatrmclk oynamlardr. Ne var ki, her ikisinin de hayat|arn Elliott

dalga ilkelerini uygulayarak yaptk|ar hisse senedi alm satmndan kazandklarna dair tek bir bilgi yok. insanlar tarih boynca piyasalarn srrn bulmaya altlar. Bu aray hi durmayacak. Dalga ilkeleri gerekten ok etkileyici ve Fibonacci serisinin doada devaml tekrarlandn biliyoruz. Ne var
ki, bu ilkelerin finansal piyasa|ara ve insan davran biimlerine de hkmettiini savunmak bana biraz abari gibi geliyor. ok alsam da kendime iki
eyi bir trl kabul ettiremiyorum. Bunlardan birincisi, gizemli bir matematik serinin piyasa|arda da beer-er tekrarlanmas gerektiinin elle tutulur,
gzle grlr, dokunulabilir, koklanabilir, hissedilebilir, baka bir ifadeyle
dnyevi bir nedenini bulamadm gitti. kinci olarak, piyasalarn srrn kefetmi bir kiinin (ben de dahil olmak zere) nasl oluyor da hayatmz idame
ettirmek iin piyasa yorLmu satmak, k(tap yazmak, danmanlk yapmak,
eitim vermek gibi ilerde bulunmak zorunda kalmz anlayamyorum.

Piyasalarn srr olarak grlmedii mddete, dalga ilkeleri, piyasa analizinde ve fiyat" grafii okumada kullanlabilecek faydal bir yntem. Ne yazk ki, ciddi tehlikeler ieriyor. Her rnekte olduu gibi, okuduunuz kitaplarda verilen rnekler hep geerli rnekler olacak. DaIgalarn tanmlanmasnda yaplanhatalar ve tutmayan kurallarla dolu rnekleri hibir kitapta bulamayacaksnz. Bunun nedeni Elliott'ularn saymlar (dalga tanmlar) tutmadnda geri dnp da|galara yeni isimler vermeleri. Bu uygulamanln en
iyi rneini Prechter'n pazarlad Global Market Perspectiue isimli aylk pi
yasa blteninin Mart 7))4 saysnda grebilir\z (Bkz. ekil 38S)
Bltenin 44. sayfasndaki bu haftahk grafikte Prechter Singapur Strait Tiyinn 11 . aynda 1400 seviyelerinde balam olan ralI\ ana itme dalgas iinde. tme dalgasnn dalga (7)'i 7993 ylnn beinci aynda 1900 seviyelerinde son buluyor ve geri dn dalga (2)
balyor. Dalga (2) uzun srmyor ve aa dzeltme takriben 1700'lere kadar srdkten sonra, 2500'e kadar gidecek olan dalga (3) bahyor (1993 ylnn on ikinci ay). Dalga (3)'n dzeltmesi keskin oluyor ve piyasa 1994 banda 2200'in altna iniyor (4). Oradan balayan yukar hareketin, dalga kuramclarna gre dalga (5) olmas gerek. yine yukarda rendiimiz da|ga
kurallarna bakacak olursak, uzamayl daIga (3) yaptlna gre, dalga (!)'in
rnes endeksini78 ana|iz ediyor. 7))2

7B. Singapur Strait Times Endeksi, lkenin hise senedi borsasnn ana endeksidir ve btn sektr-

leri ierir. Deer-arlkl hesaplanan endekste Ekim 2003 sonu itibariyle 45 hisse senedi bu_
lunmaktadr.

158
ekil 3BB

ffi

- Cloba|

{3}

\ffieekly
ELLOTT WAVE

li*Tfil,'ATmNAL

irg,c,fll, A s0fo

1ffi

UA

ffi

ib)

ffia

1ffi

1994

SNAPOHE

ffi

ffi

- Mart

LBAL MAf-KEr PEPffiyE

ffi
ffi

Market Perspectives

-.

s,T

1$ffi

ftffiffi

rfr4

lW

ffi#f,

ff.

{1}

y't2}
*lr @

{H l,s*t sffi ,l,tsu tra_s

ntrO|s

Y6ni 2200,de balayan

mi?
da|ga (S)'inbizi 2800'e kadar gtrmesi beklenmeli. Ya da beklenmemeli
(Bkz. ekil389.

boyu takribe

da|ga (1),inki kadar olmal (600 puan) .

dalga isim_
ekil 389, ayn bltenin bu kez Nisan saysnn 38. sayfasnda
lerini birdenbire deitiriveriyor. Bir nceki sayda ZZ\O,de baIayan dalga
(5) yok oluyor. Bu dalga yukar devam etmeyip tekrar aa d balad
iin Bay Prechter "Pardon, o artk dalga (5) deil, imdi 20O0,e inmi olan
(4) dzeltmesinin (b) dalgas olabilir!" deyip iin iinden kveriyor. Siz ge_
en ay alm yaptysan|z o sizin sorununuz!

159
ekil 389

- Clobal

Market Perspectives

Nisan 1994

GLO B A L M ARKET, P ERSP ECTN E

38

$t, O

SNGAPORE

(3)

Weekly

zno

m0

ELL|oTT WAVE |NTERNAT|oNAL

P.o. Box i6s
Gainesville, GA30503 USA

(b)

,1
li

(e)

@
O(n

ill0ag

ri$

eJ,l0

g2l/S 1'i[0l leH $l,Yz

ilflXry2

la.S Plffi3

Burada baka hokkabazhklar da var. ekil 389daki sayfann sa st kesine bakacak olursanz Alt: @ diye bir ibare grrsnz. Bunun anlamr,
dalga (D olarak isimlendirilen itme dalgasnn gelimelere gre aslnda dalga ( de olabilecei, y2ni itme dalgasnln sonu haline dnebileceidir.
Yini Bay Prechter "bu dalga ya nc ya da beinci dalgadr" demektedir.
Hangisi olduunu bize ileride piyasa gsterecektir. Bu arada biz para kaybedersek o bizim sorunumuz olacaktr, Bay Prechter'n deil, nk o bltenini satmaya devam edecektir. Bay Prechter'n "Dalga (3), da|ga (5) de olabilir" ibaresini aslnda baka bir ekilde de ifade edebiliriz: "Bu piyasada yukar da kabiliiiiiiii aa da debiliiiiiiir!" Teknik ana|iz yaparken nemli
olan koyduunuz kurallarn uygulanabilir olmasdr. Bu uygulanabilir kural-

160
lar stratejinizi oluturan yap talardf ve strateji o piyasa hareketi gereklemeden devreye girmelidir, i iten getikten sonra deil.

Peki Elliott dalga ilkeleri kullanlamaz m? Elbette kullanlabilir. Bu dalgalarn piyasalara hkmettii inano yerine piyasalarn devaml dalgalandn
(ve mutlaka Elliott ve Prechter'n dedikleri gibi deil) unutmadan gelecek
da|gada ne yapacamzln stratejisini izerek ilem yapmalyz. Bu stratejiyi
izerken Elliott'un koyduu kurallar kullanabiliriz ama bunlar strateiiyi belirleyen tek unsur olmamaldr. Bu kurallar destekleyecek elimizde ilem
hacmi, teknik gStergeler, trend ve destek/diren analizi gibi daha birok silah var. Bunlara il2veten, zarar stoplar ve iz sren stoplar gibi risk ynetimi
araIarrn| devreye sokuyor muyuz? Davran biimlerimizi yontup disiplinli
davranabiliyor mu}^]z? Bir yatrm stratejisinin baarya ulap ulamayacat
nn yantlar bu paralarn kullanlp kullanlmadnda yatlyor.

161
ON DRDNC BLM

GANN

Kaynak: Lambert-Cann Publishing Co. (www.wdgann.com)

163

Yirminci yizyIn banda Villiam D. Gann isimli bir trader, piyasalar iin
hayli karmak matematik ve geometrik uygulama|ardan oluan bir dizi kural gelitirdi. sylenenlere gre bu kurallar piyasalardaki potansiyel dnm
noktalarn bylik bir doruluk oranyla tespit etmeye yaryo ve Fibonacci,
Elliott ve Dow'la birlikte geleneksel teknik analiz ilke|erini ieriyordu. Kimilerine gre Gann bir dahiydi. Teknik ana||z alanna yap:.:| katklardan dolay nem asndan onu Thomas Edison'a benzetenler bile vard. Gelitirdii

yntemler o gne kadar ne gnilm ne de duyulmutu ve her ne kadar bu

yntemleri normal insanlarrn anlayaca bir dilden ok yukar bir seviyede
anlatp retmeyi setiyse de arkasnda bir efsane brakn. Gann kuram zaman ve fiyat ilikisini zmlemeyi amalayan son derece karmak bir reti. Bu yntemi bir ucundan tutup en azndan en basit ekliyle anlamak iin
bir giriim yapmadan nce bu adamn kim olduuna bir gz aia\m.

BRAZ TARH
(illiam Delbert Gann, kk bir Teksas kasabasnda (Lufkin), 1878 ylnda
daha sonra 10 ocuu daha olacak bir iftinin ilk olu olarak dnyaya gelir. Babas sr ve at tccardr ve ayn zamanda bir bilardo salonu iletmektedir ama bu kadar ocukla iki yakas bir araya gelmez. Aile ierde tuvaleti
olmayan kk bir evde oturmaktadr ve kk filly okula gitmek iin her
gn yirmi kilometre ynimek zorundadr. Ne var ki, okulu yl gittikten
sonra brakacaktr, nk ailenin en byk ocuu o|arak iftlikte almas
gerekmektedir. ilkokulu bitirmemitir ve bundan sonra orta retim grmeyecektir.
.1897-7894 yllar arasnda Teksas tren yollarnda seyahat eden iadamlan, uzun boylu ve sska bir 13 yandaki olann gazete ve puro satarken yatrmlar hakkndaki konumalarn nasl dikkatle dinlemeye altna ahit
olmulardr. Babas gibi kasabadaki herkes iftidir ve herkes pamuk fiyat
nn ertesi gn ne olacan merak eder. Bu konumalar kk villy'nin em-

164
tia ticafeti zerindeki merakrn artrr. imdi ata sra pamuk depolarnda almaktadr ama onlar gibi topra srmek deil bir iadam olmak istemektedir.

Nitekim birka yll sonra Texarkana,da bir arac kurumda almaya ve

1902 yInda da hisse senedi ahp satmaya balar. 25 yaa geldiinde (1903)
artk kaderini belirleyecek hareketi yapp New York'a tanacaktr. Orada da
bir sre byuk bir arac kurumda altktan sonra ilk eini boayp ikincisiyle evlenir ve 1908 ylnda kendi arac kurumunu aar (\V.D.Gann E Co.).
Bu sre zarfnda Gann, fiyattan ziyade zaman unsurunu baz aIarak i|em
yapar ve bunda da hayli baarl olur. 1919 ylnda 47 yana bastnda, his_
se senedi ve vadeli emtia borsalarn kapsayan piyasa bltenini (TLle Supply
and Demand Letter _ Arz Ta|ep Blteni) yayn|amaya balar. Artk piyasa
tahminleri neredeyse ana ii haline gelmitir. Birinci Dnya Sava'ndan sonra ans alr ve o yllarda Grleyen Yirnil,er diye anlan a|tffl. zamanlnl yaar. 1,924 ylnda da ilk kitabnyayn|ar.79 Fiyat grafiklerinin okunmasl hakknda r aan bu kitap halA bir aheser olarak yorumlanmaktadr. o/o
85'inin doru ktg sylenen tahminleri bir tek piyasa|ar|a kstl deildir.
Sosyo-politik gelimeler zerinde de tahminler yapaL 7904'ten beri A.B.D.
bakanlk seimlerini kimin kazanaca hakkndaki tahminlerinin tamamr
doru kar.

ok ynl kiilii i|e 49 yanda (7927)'Wall Street analistlerinin pek

burunlarn sokmad ap^yfl bir konun ileyen ikinci kitabn yaynlar.8o Kitapta Japonya'nn A.B.D.'ye havadan saldr dzenleyeceini ileri srer. Ki_
tap belki de yatrmclara pek bir ey sunmamaktadt ama Gann'n nne n
katar.

Yirmili y||arda piyasa sanki yerekimine kar durmakta ve mthi ykseliler kaydetmektedir. Ne var ki, Gann ayn fikirde deildir. 1929 ylnda
piyasann Nisan aynda yeni en piksekler yapacan,, ama akabinde keskin

bir dzeltmeye mafz kalacan, daha sonra 3 Eyll'e kadar tekrar ykselip
bu kez tarihin en korkun kne ahit olacan ngrr. Daha sonra neler olduunu hepimiz biliyoruz.
William D., Truth of the Stock Tape: A Study of the Stock and Commodity Markets with
Charts and Rules for Successful Trading and lnvesting, (Lambert Cann Publishing, Pomeroy,

79. cann,

wA,

1996).

80. Cann, William D., Tunnel Thru the Air or Looking Back from l940, (Lambert Cann Publishing,
Pomeroy, WA, 1987)

165
Gann, 1932 yInda sona ereceini ngrd b)^ik k yllarnda servetine servet katar. Bu sre iinde birok vadeli emtia borsasnda yelik satn alr ve kendi hesabna ilem yapar, Florida'da eml2k piyasasna el atar ve
orta boylu bir mteahhit olur. Kimisi baarl, kimisi daha az baarl (rnein Roosevelt'in seimi kaybedeceini ngrmt) tahminlet yapmaya devam eder. Bu arada ekili alanlar zerinde uup piyasa tahminleri yapmak
iin bir uak satn alarak umaya da balar. Vadeli tarm rnleri piyasalar
zerinde bu tr aratrma|ar balatan ilk analist olarak tarihe geer.
1937 y]nda olu John da ona katlr. ikinci Dnya Sava balamadan bir
sre nce Miami'ye tanrr ve nc kitabn yaynlar.8l Sava yllarn Miami'de piyasa|ar inceleyerek, ilem yaparak, emlAk iiyle uraarak ve rencilerini eiterek geirir. 65 yana geldiinde herkesi bir kez daha artarak nc kez evlenir (hem de kendisinden ok daha gen bir kadnla).

New York'da ilerine baka oluyla gnileri ayflmaya balamtr. John

sava sonras babasndan ayrlr ve baka bir (all Street kurumunda 1984 ylnda vefat edene dek baarl bir i hayat yaar. Gann sava sonrasnda bir
kitap daha yazaz ve iini rencisi olan Joseph Lederer'e, kitaplarnn btn haklarn da Edward Lambert'e satar (Larnbert-Gann Publisbing Co.).
1954 y]^nda, nce bir kalp krizi geirir daha sonra mide kanserinden ameliyat olur ama iyileemezve 1955 ylnda lr. kinci karsnn yanna ve 'all
Street'e cepheden bakan bir yerde, uzun sre yaad Brooklyn'de bir mezarla gmlr.

NEDEN GANN
lmnden sonra yarlm aslf gemesine ramen Gann yatrm ve zellikle
teknik ana|iz dnyasnda hAlA en ok konuulan kiiliklerden birisi olmaya
devam ediyor. Neden bu kadar byk bir ne ve neme sahip? ncelikle,
Teksas'n bir kasabasLon parasLz, eitimsiz ve geleceksiz bir ferdi olarak
dnya apnda n ve servet kazanmas onu Amerikan ryasnn bir ikonu
haline getiriyor. Bu ilkokul nc snftan terk adamn hayat boyunca alm olmas, gne erken balaylp ge bitirmesi, bitmez tkenmez enerjisi,
kendi kendini eitmesi, eitmenli\, yazar|t ve devamlr okumas, yatlrlm
William D,, How to Make Profits in Commodities, (Lambert Cann Publishing, Pomeroy,
WA, 1976).

8'l . Cann,

82. Cann, William D., 45 Years in Wall Street, (Lambert Cann Publishing, Pomeroy,

wA,

1949)

166
dnyasnda baarya ulamakta kiisel zverinin ans karsnda nekadar da_
ha faz|a nemli olduunun bir gstergesi. Dnce arz| ve yntemlerinde
gerek_
standartlann, geleneklerin ve normlarn dna kmas da yaratc]tn
priten
ve
yetimi
sinimlerini ala vuruyor. son olarak, dindar bir ailede
blr hayatt^zt|a sahip olmas, hesabn kitabn iyi bilmesi ve alakgnll_
,wall
street,te drustln bir sembol olarak
l elden brakmamas onu
yazd
muhafaza ediyor (son yllarn da yazd dier kitaplarln83 ardndan
son kitabnda dindarl f.az|asyla ne kyofa),

D. Gann'n kulland teknikler o kadar etkili ki, Tbe Ticker and In,
ylnda 25 i
uestment Digesl isimli flall Street dergisinin yazdna gre 1909
7933 y_
Yine
tamamlam.
gn ierisinde yapt 286 ilemin 264,nnn karl
|nda, 479 ilemin 422'sinde kazandr kt (o/o4000 getiri) ve piyasalardan
syleniyor!
50 milyon dolar (bugnn parasyla 500 milyon dolar) kazand
7.

Gann, yllarn Doann yasas, piyasa dngleri ve gizemli ve dini yaz_

piya_
|arda yer bulan sayl titreimleri hakknda kitaplar okumakla geirmi.
sa deerlerine kimisi matematik ve geometrik, kimisi de kendine has bir ta_
km hesaplamalar uygulayarak trend dn ve almlsatm noktalarn milimi milimine doru tahmin edebilme yeteneine sahip olduu iddia ediliyor,
ilk nce bu hesaplamalarabir bakalm, daha sonra hakknda ne dnd_
mze gel,iriz.

GANN KURAM
Gann Kuram,nn temel yap talann e oluturur: Fiyat, Formasyon Ve
Zaman. Her ne kadar her birinin etkisi farkl olsa da Gann'clar hepsinin top_
lam etki ve ilikisini zmlemeye alrlar. Bu elerin farkl zmleme yntemi bulunur: Fiyat esi, Gann Alar ve Dzeltme Yzdeleri'ni ierir, Formasyon esi, piyasa da\gaiar ve bu dalgalarn tepe ve diplerle olan
Zaman esi ise doal ve sosyal dngleri ele alr ve zailikisini
zmler.

man lmek iin Gann Kareleri'ni kullanr.

D., New Stock Trend Detector: A Review of the 1929-1932 Panic and the 1932(Lambert Cann
19j5 Bult Market: With New Rules and Charts for Detectin7 Trend of Stocks,

83. Cann, William

Publishing, Pomeroy, WA, 1994).

(Lambert Gann Publishing,
Gann, William D., Face Facts America or Looking Ahead to 1950,
Pomeroy, WA, 1998).

(Lamberi Cann Publishing,

Cann, William D., How to Make Profits Trading in Puts and Calls,
Pomeroy, WA, 1976).
84. cann, William D., Magic Word, (Lambert Gann Publishin8, Pomeroy,

wA,

1950)

167
Gann A|ar

Alar Gann'm en ok tannan ve o esrarengiz ve karmak yntemlerinden

belki de en iyi tanmlanp en net aklanabilenidir. Alar oluturan zaman
ve fiyat birim.leridir. Piyasalarn yukar ve aa doru hareket l;lzlar fark|
otanlarda geliir. rnein 19,000'inden 20,000'e bir ay iinde giden bir piyasa ile bir hafta iinde giden piyasa birbirlerinden hayli farkldrlar. Bu hz zmlemek iin fiyat ve zaman arasndaki ilikiye bakmak yeterlidir. Gann da
bu ilikiyi fiyat ve zamana birer birim deeri vererek deerlendirir. Bir birim
zaman iinde bir birim fiyat hareket eden bir piyasa 45 derecelik bir a oluturacaktr. Bu aya 1 x ]. trend izgisi de denir. Eer bu bir birirrlik fiyathareketi iki birimlik zaman iinde oluyorsa o zaman a daha dar olur (yaklak 26.25 derece). Bu da 1 x 2 trend izgisidir. Eer trend izgisi 2 x 1 ise bir
zaman biriminde iki fiyat birimi hareket grmzdr (yaklak 63.75 derece). Bu fiyat/zaman ilikisini tanm|ayan Gann alar unlardr:

derece
I x 4 - 75 derece
1

x 8 - 82.5

'J,

zaman birimi 8 fiyat birimi

1 zaman birimi 4

fiyat"

birimi

x 3 - 7I.25 derece 'J, zaman birimi 3 fiyat birimi

7 x 2 - 63,75 derece 7 zaman birimi 2 fiyat birimi
1 x 1 - 45 derece 7 zaman birimi 7 fiyat birimi
1

x I - 26.25 derece
3 x 1 - 18.75 derece
4 x 7 - 15 derece
8 x 1 - 7.5 derece
2

2 zaman birimi

fiyat birimi

3 zaman birimi 1, fiyat birimi

4 zaman birimi 7 fiyat birimi
8 zaman birimi 7 fiyat birimi

Bu ilikiyi yle resimleriz (Bkz. ekil39O).

Gann en faz|a nemi 1 x 1 trend izgisine, ydni, 45 derecelik aya verir.
Zaman ve fiyatn birbirlerine olan orantslnln en mkemmel olduu a bu
izgidir. Bu izgi, bir yukar trendde kuzeydouya doru 45 derecede ykselirken, bir aa trendde gneydouya doru 45 derecede alalr. Bu 45 derecelik a, ne ok hzl ne de ok yava olan, dengeli ve srdnilebilir bir
piyasa hareketini temsil eder (Bkz. ekil 391 - A). Gann a]ar fiyat grafikleri zerinde ok nemli bir pivot85 tepe (gneydouya doru) veya dipten
(kuzeydouya doru) itibaren izi|ir (Bkz. ekil391- D. gu izgi aslnda 45

85. Pivot Tepe ve Dipler: Bkz. Birinci Kitap, sayfa 113.

168
390

- Cann Alar

1x8

82,5o

1x4
75o

1x3
71,25o

1x2
63,75o

1x1
45o

2x1
?5,eso
3x1
1B,75"

4x1
15o

Bx1
7.5"

dereceyle (yAni bir birim zamanda bir birim fiyat oranyla) ykselen (veya
den) bir trendin destegidir (veya direncidir). Bu destek (veya diren) krldnda piyasann bir sonraki destee (veya dirence) gitme sinyali gelir. te
bu bir sonraki destek de (veya diren) 2 x 1 direncidir (veya 1 x 2 destei)
(Bkz. ekil 391 _ B), 45 derece ada ilerleyen bir trenddeki fiyat|ar denge_
dedir. Bu alnln krlmas o dengenin bozulmas, ydi fiyat|arn artk ok hz-

l veya ok yava ilerlemeye balamas anlamna gelmektedir. Dier alarda

ayn ekilde destek veya diren seviyelerini belirlerler. Bir destek veya direncin krlmas bir sonraki destek veya dirence (aya) kapy ara|ar. Gann'clara gre bu ailarn temsil ettii nemli destek veya diren izgileri baka teknlk ana|iz teknikleriyle belirlenemez. Gann bu alarn haftalk grafiklerde
daha iyi Sonu verdiini sylese de zaman ve fiyat birimleri dier grafik zamanlar iin iyi tanmland mddete her grafik kullanlabilir.

169
eki| 391 * Cann Alar

- ALCAR

Ne yazk ki bir birim zaman ve bir birim fiyatn seilen hisse senedi veya dviz, vs. grafii zerinde hangi rakamlara tekabl ettirilecei biraz soyut
kalmaktadr. rnein ekil391'deki ALCAR rneinde bi zamanbirimi 1 AY,
bit fiyat birimi de 500TL olarak seilmitir (eer bu birimler baka trl tanmlansayd alar bambaka yerlerde olacakt).
Daha nce de bahsettiimiz gibi Gann alar yukardaki ALCAR rnein-

deki gibi pivot diplerden balatld gibi pivot tepelerden de balatlarak

aal trendlerde de devreye sokulur (Bkz. ekil392- B). Bu aa trend r-

neinde gneydouya doru hareket eden alar direnleri belirlemekte az

da olsa baarl olmular, zellik]e 2003 sonunda Axl ve 8x1 izgileri ok
nemli diren seviyelerine tam tamtna iaret etmiler.

170
ekil 392

- Cann Alar - CARAN

GARAN - Haftalk (USD)

50t]
DD

35D

30[t]

25[n
2B00
15t][
1

000

50

1ggg

,2n[0

Gann alar bir grafik zerinde hem pivot tepe (aa gneydouya doru), hem de pivot dip (yukar kuzeydouya doru) belirlenerek birlikte de
kullanlr. Gann'clar bu heng2mede yukar ve aa doru olan Gann alarnn birbirlerini kestikleri noktalarn ok nemli piyasa dnlerini belirle_
diklerini savunurlar. ekil J92deki GARAN grafiinde bu kesimelerin olduu x ve y noktalar bu dn yerlerini belirlemede gerekten de mthi baarl olmu. te yandan z kesimesi, piyasann direnci krarak patlayp gittii yere iaret etmi.

Etkileyici deil mi? Ne yazk ki, bu mthi bulu (!) beni bunca yldr bir
trl etkileyemedi gitti. Bir kete, zaman ve fiyat birimlerini keyfimize gre
setiimiz rakam|a belirleme ynteminin soyutluu Gann'a olan gvenimi
ar bir ekilde zedeliyor. te yandan, bir grafik zerine bu kadar izgi i-

171

zip geriye dnp bakarsaz, baz kesime noktalarnn gerekten de

aha-

ne dn noktalarna tesadf ettiine rastlamamanza imkdn yok! Hatta brakn Gann alarn, ayn graflk zerine rastgele on tane izgi izseniz yine
benzer tesadflere iaret edip ii "ben sana demedim mi?"ye getirebilirsiniz.
Dahas, aynt izgl\er acaba ge|ecekte de ayn tesadfleri bulacaklar m? Sanmam. Sonra, Gann'n 1x8, 1x4, 1xJ, vs. diye belirledii dokuz adet yukar ve
dokuz adet de aa doru hareket eden izginin birbirlerini kesmesi hangi
manta dayanaruk piyasalarn nemli dn noktalarn belirleyebilir? Buna

kendinizi inandrabiliyorsanlz ne

d|5,, ama

ben 25 yldr inandramadrm.

Gann'n eksantrik bir kiilii vard. Kazand ne srlen o mthi servet bugne dek kimse tarafndan teyit edilemedi. En byk paray| dahayatnn ikinci dneminde kendini adad eitimlerden kazand. 7930'Iarn parasyla kurs bana 5,000 dolar cret uygulad sylenir (bugnn parasy|a
50,000 dolar eder). Eitimlerinde de iyi hesaplanm bir mistiklik hakimdi.
Kendi otoritesini korumak ve hayranlarnn inancn en st seviyede tutmak
iin her eyi ak sak ifade etmekten kand gibi kursunun ieriini de
mmkn olduu kadar karmak ve zor anlalr hale getirmeye alrd. Bu
onun nemini daha da artryordu. Aslnda bugn teknik analizin en mantkl ve kabul edilebilir para|arndan olan trend, dzeltme ve trend deiimi
kavramlarnn daha nce grdmz ve biraz sonra tekrarlayacamz kurallarn kendisi de uyguluyor ve ne kazandysa bu uygulamadankazanyordu. icat edip kurslarnda "vaazn" verdii alar, egosunu zedeleyecek bu
basit ve herkesin kolaylkla anlayp uygulayabilecei kurallar dizisinin nnde rencilerinin kafasm kartracak ve iin iine gizem sokarak hayranlk
uyandracak bir perde grevini gniyordu. Bu alar aslnda birer trend izgisinden baka bir ey deillerdi. zamanve fiyat elerinin dourduu ortak nokta "tempo"dur. Piyasa hareketi (trend) ya temposunu korur ya da
kaybeder. Bu temponun korunup korunmadn (trendin devam edip etmediini) fiyat hareketinin yaphl tepe ve diplere bakarak an|arz. Bu hareketlerde tepe ve dipleri birletiren izgilerle (trend izgileri
- Bkz. Birinci Kitap, sayfa 78l) mevcut hareketin devam ettiine, duralayp geici bir dzel
me yaptna veya geri dnp ters bir trend balattna karar veririz.

in dorusu ve mantkls bu tepe ve diplerin ilikisini zmlemektir,

karmak alarl,a oynayp dnyay yeniden kefetmek deil. Bir yukar trendi dnn. Birinci kitabmzda grdmz gibi, piyasa yeni en yksekler
ve ykselen en dkler yaptl mddete yukar trend geerlidir (Bkz,
ekil 393 - A), Piyasa bir nceki en yksein (tepenin) altna inerse bir dzel
me balam demektir. Bu hareket ykselen en dkler kuraln bozmad

172
393

Trend Devam m, Tamam m,

ici Dzeltme mi?

#e$

mddete geici bir dzeltmeden ibaret o|acaktff (Bkz. ekil393_ B).Eer

hareket bir nceki en dn altna geerse bu kuralbozar ve dzeltme
olmaktan kp bir geri dn, ynni ters yne balayan bir trendi simgeler

(Bkz. ekil393- O.

ite o karmak ve soyut alar izmekle Gann da ayn ii yapmaktadr.

Yukar trend izgisi aa krldnda bir dzeltme balamakta, bu dzeltme
bir sonraki aya kadar devam edebilmekte ve eer krarsa dzeltme olmaktan klp trend dn haline gelmektedir. Gann,n yapi i 2 + Z,yi bir o_
cua logarit malar, trevler, sins, kosinslerle an|atmaya benziyor,

Gann Dzeltme yzdeleri

Gann, ayn Elliott gibi doann yasa|arna hayranlk duyar ve bu yasalarn nda kendi kurallarn da daireler, kareler, genler vasltaslyla geometrik
projeksiyon|ara dayandrrd, Kurallarnn arkasnda yatan en nemli unsur|ardanbir tanesi de piyasa|arn dngselliine olan inancyd (piyasa dngleri konusunu ve iimize yaray|p yaratnayacan daha sonra ileyeceiz).
onun iin bir dngnn balayp sona ermesi 360 derecelik bir devinimdi
(%100 hareket). Bu 360 derecelik hareketi, sembol olan (adna Gann Amblemi denen bu sembole ou kurs dokmanlarnda rastlanr) bir daire iine
yerletirilmi bir kare ve genden trettii matematik zerine ina etmiti
(Bkz, ekil 394).
Geometri ilmini takip edenlerimiz doru konulandrlm bir daire ve _
genin bir dairenin (dng) varln matematiksel olarak ispat ettiini bilirler. Gann da bu matematik olguya istinaden daireyi (dngy) te ve drtte bir paralara blp dzeltme yzdelerini belirlemiti:

173

120

ekil 39a

- Cann Amblemi

o/"33.

90o
%25

360

/o100

7/8 =

o/o|2.5

2/8 =

o/o25

1/3 =

o/o33

3/8

= o/o37.5

4/8

= o/o50

5/8 =

0/o62.5

2/3 =

0/o67

6/8

?7

alo75

= o/o75

/8

= o/7.5

/8

= o/o700

Bunlar da ayn Fibonacci oranlar gibi dzeltme seviyeleri grevini gniyorlar (zaten Gann'n 3/8 ve 5/8 dize|tmelerinin Elliott'un srasyla 0.382
ve
0.618 oranlanna ne kadar yakm olduu ve 3, 5, ve 8 rakamlarnn birer Fibonacci says olduunu da gniyoruz).
Gann'clara gre Gann Alar'yla Gann Dzeltme Seviyeleri'nin birlikte
kullanlmas gl bir piyasa tahmin aleti yaratmaktadr. Bu a ve dzeltme
seviyelerinin kesitii noktalar son derece nemli (!) dni noktalar tekil

etmektedirler. Bana sorarsantz, 18 adet a| ar:r- on adet dzeltme

izgisini bir
"graflekoyarsanz kadnzn
zerinde 28 adet izgi izmi olursunuz ki zava|Ifiyat hareketinin bunlara demeden br tatafagitmesi olanak d
olduundan rahatlkla "ben sana demedim mi'' deyip piyasann nerelerden geri
dndn kendinize ispat edebilirsiniz.

174

cann kareleri
Gann,n en etkileyici ve etkileyici olduu kadar inanmas g kuramlarndan
bir tanesi de nl Gann Kareler'dir (Bkz. ekil399,

Bu sanki bir okuk (dart) tahtastnabenziyor. ortada 1 ile balayan seri

C2_C4, ya_
birer birer arlarakbir spiral halinde geniliyor. Bu karelerde dikey
nem ta_
saylar
tay Cl_C3, diagonal Fl_F3 ve F2_F4hat|arna tekabl eden
p,da sonulanyor (3,n
yor. rnein ilk spiral (dng) F4 dorultudunda
(7'ni karesi)
karesi); bir sonraki dng 25'te (5'in karesi), bir sonraki 49'da
devam ediyor. Bunun gibi bir sr rastlant var. iyi de
bitiyor ve bu

ekilde
yar|yor diyeceksiniz. Gann,n iddiasna gre, grafikteki
iimize
ne
bu bizim
yerine
en dk veya en yksek pivot noktann deerini bu ekildeki 1,in
so_
spirali
koyuyor, daha sonra bu fiyat, setiiniz fiyat birimi kadat afi$arak
ekil 395

- Cann

Kareleri

307 308 l 30s 310 i311

312.

242
=oJ ,.,:1 :" " ,1,
24o i,}

T::7

97

ss 100

5I

58

5s

60

,fl: 62

63

64

33

!b4]

35

36

?{

66 103 148 201 2E2

lif,i 16

3E

67

104

-^}
4g 2o2 263 JJl

3s

68

105

50 203 2E4

i s0

;di;

56

3{

32

30

.t

14

2g

12

1ll 28i 87

ag

1.8 :?l-'t*a*

:2i

26] 85

2l

25i 84

,E

230 173 124

zsi

229

123 82
;,/

1rgI;

29:2

2s1 226

290 ?tA 288

83

171 122|1/1

293

F4

g5

29s

1l2

sb 259 ]2E

94

235 178

1l4

J27

258

93

3,1

231

.;l

T_! .i- l,_

1s4 l 195 g}

s2

80

ts6

191 !1s2

)5{ 255
szIzstl
**
\i

40

3B237

zs7 232 175

25lolj1

322 323 324

37 138 ln

;,;:1

ffi

,::

zol 321
*r+ -\1

4E 136

81

179

247

3T,

33 i134

3n3

,{;1 236

:o:

317

314 315

186 187 188 189 !,!

:5

304 23s

,l4

54

52

10

s{
::ftii.

d::]

_,;

;'i

41

,/
l

18

42

43 144

45

fr

46

1ss

102 14r 2ot] 261

.i

t1

JJJ

v.

20

4,1

70

22

4?

71

108 153 206 2E7 33

44

ll

72

10s 154 2o7 268

26

v5

24

50

+'J

48

47

F,:

45

91'

80

7g

76

75

12g 1,1s 118 117 s:!;!

l15

,l56 209
14 113 112 fl.1

16? l66 165 164 E3 162

idi;;.

222 221 22o 21s

S.r 217

zt}rc

285 2B4 283 282

a54 353

30

tP.

51

360 35s 358 ] 357 356 JJ

j29

107 152 205 266 33

78

fu

61

74

160

7a

110 155 208 ess,i 338

,l59 158 lE7

216 215 214 213 21}

,/6 33s

271 340
y- *""",
i

fl1 212

341

280 27s 278 277 ?ffi 215 274 t|.1 342

351

35!

.TL

348 347 346 345 344 s43

175
nuna kadar tamarrlyorsunuz. Bunu EREGL rnei ile gsterelim. EREGL tarihinin en dn 6 Mays 7994 ylnda 0.626 cent fiyatyla grm. Bu deeriyuvar|ayarak ekil395deki 1'in yerine 62 olarak kowp daha sonra ikier ikier arffarak spirali devam ettirip kareyi tamamlyoruz (Bkz. ekil396).
Yatay C7 ekseninin en soluna, y2ni dngnn en nemli seviyelerden oluan ekseninin en u noktasna bakacak olursanz 654 degerini gnirsnz
(y6ni EREGL'in tarihi bolnnca yaptl en yksek deer olan 6.54 cent).
Baka bir ifadeyle C1 eksenindeki tm deerleri birletirseydik elimize
ekil397deki izgi geerdi. c1 eksenindeki bu deerler nemli fiyat seviyeleri olarak bilindiine gre, piyasa bu izgiye her geldiinde esash bir dn
beklemek gerekecektir. EREGL rneinde, bu izgi 1995'in nc eyreine kadar piyasaya destek oluturmaya devam etmi (a), daha sonra da hep
piyasann zerinde ka|arak diren grevini srdrm. Kuraln aksine, 1997
ekil 396 _ Cann Kareleri
,''-,,"r "--r,Y*,r","
;672 j674
. , !

.__

aaz
|at i sa ]*!sao_.--_..--_
i

ero i s+o s+e

j

s++ s+s ; s+a

j

.r. j.iu ]o* .or. l*ui*o

*J-+*J------"r

i:666:536 ,422 324

,

-.1--

- |--*T-

-|326 i328
-+"-

ERECL
702

os zoa

558560l562i564 566 l 568

572,71E

iq+s 448 ;450

,r|:iir*

6s2 l6s4 l6s6 i 6s8

++o

i+qz

l+++

7CI0

340 342 ;344 ] 346 i 348

sM i ss+ +o'z,z+oiz+z

"-*-i* i-**r"-{----_ *
,

662 i 532 l4'|8,

4,| 8 , 320 :23Bl172
:23B |172

i "
,

-|--- '--- :

-t---

E60 j 530 ] 416j318l236i170

416, 31 8 |236 j 170

i _l---i-:_ ___.*
sza}u+;es
l658 l52s
ioe
|zs+ joe
les+
*,l414;316
l
"""J-*",-|-_"" j__-| "-"-r,- __._....,.,..--..-J,-.--,-|,_
lsss lszs
lqis
lz=z ioe
ise
szs i+e
is+ izsz
l
!
]

228l1621112

652

406 308i226 160

650

i*uli.,

+o+loo]224j158
l;

646 i516 i+oz so+

}--ji

izzz

644 l514,+oo;soz isoo

398 |396 |ss+ iesz

40

i 1

s8 272 |362

100 142 i2oo274

1

46

l 1

i+ i+zo

44 i 2o2,276 i36B

472

176
ba ve sonunda beklenen geri dnler olmam (b ve c). Ne var ki, 2000
ylnn Nisan aynda EREGL,in grd tarihi en yksek deer tam bu izgi_

de ve dn oradan balam (d).

yine etkileyici deil mi? lyi ama inadrc m? Gann,clar buna "mthi"
diyeceklerdir. Kimileriniz "en azndan incelemeye deer", kimileriniz ise "tesadf,, diyeceklerdir. Ben ne diyeceim, bilmek ister misiniz? "DEL SAMASI"! Soralm bir kere kendimize; niye beer beer deil de ikier ikier artrdlk; niye C1 ekseni de 26 ekseni deil; nlye 5 yl tutmad da en sonunda tuttu; bu kadar bekleyecek vaktimizvat mt; ve son olarak akl, mantk bunun
neresinde?

ekil 397

EREGL

- Cann

Kareleri izgisi
ffi

- HAFTALIK (UsD)

ERECLi

.065

.[6
.t]55
.D5

.045

.[4
.035
.03

.25

.[2
.B15
.01

1gg5

,1ggE ,1gg7 ,1ggE ,1gg9

,20t]t]

177

soNU
Gann hakknda bu kadar yazIan izilen malzeme varken, yntemleri hakknda her eyin bilindiini dnebilirsiniz ama bu doru deil. Fikirleri ve
bu fikirlerin piyasalar zerinde uygulan hakknda h6lA binlerce soru iareti var. Bazlarna gre Gann eitimlerinde sadece birka karmak kavram ifa edip asl formlleri kendine saklyordu, dierlerine gre ise aslnda
Gann'n yntemlerinin ne olduu hakknda kendisinin de net bir fikri yoktu
ve ne biliyorsa anlatyordu. kiiliinin bir efsane ile palyaoluk arasnda gidip gelmesi bir yana yntemleri hakknda ok ey yazld. Merakllar iin
aada bu kaynaklann bazIar sralanyor.S
Hayatr:. her kesinde, gzlerinizin iine delici bir bakla bakp
u fani
dnyamzn grlemeyen, elle tutulamayan, an|aIamayan glerin hakimiyetinde olduunu bildirecek sa sakal birbirine karm insanlar var. Benim iin Gann da neredeyse bu snfa giriyor, nk ou kez piyasa|arn da
bu mistik gler tarafndan ynetildiini anlatyor. Btn mistik formller gibi, yntemleribazen alyor, ama ou zaman almyor. kareleri, dzeltne seviyeleri ve zellikle alaryla dinleyenlerini hayretler iine drmeyi
baarm (hana dik alyl onun icat ettiine inananlat bile
km). Bu alarn trendleri ve trend dnlerini nceden tahmin ettiini iddia ediyor. Bana
kalrsa gelecei grdn iddia eden herkese pheyle bakmak gerek.
Byle bir iddias olan her yntemi, yaz],m, eitmeni annda
eddetmemiz
gerek. Gann alar iyi dnlm, iyi sunulmu ve hani o
''cuk ofuran'' dediimiz tarzda grafikler zerine yerletirildiinde para kazanma niyeti ile her
yntemi denemeye hazr yatrmc tni iin son derece etkileyici. yalnz
unutmayn, gelecei tahmin etme iine gelirsek, ite onu yapamaz|

iin akas bir yana, zaman,n gazetelerine bakldnda gerekten de baz ok iyi tahminler yaptlna dair karutlar var. te yandan, bazlar ldn86. Dobson, Edward D., The Trading Rule That Can Make You Rich, (Traders press, lnc., Creenville, SC., 1979)
Droke, Clif, Cann Simplified, (Marketplace Books-raders Library, Columbia, MD., 2001)
Hyerczyk, James A., Pattern, Price & Time: LJsing cann Theory in Trading Systems, (John Wiley & Sons, New York, 199B)

Jacobs, Larry, Gann Masters Technical Analysis Course, (Ha|liker's lnc., Springfield, MO.,
2000)

Marisch, Cerald, The W,D. Galn Method of Trading: A Simplified, Clear Approach, (Windsor
Books, Brightwaters, NY, 1990)
Miner, Robert, Dynamic Trading, (Traders Press, Tampa, FL.,2002\
Pugh. Burton, A Better Way to Make Money, (Lambert Cann Publishing, Pomeroy,
wA., 1987)

17B
de 50 milyon dolar miras braktn sylerken, dierleri sadece 50,000 dolar
braktn ve ocuklarnn bugn pek de varlkl olmadn anlatyorlar, Gallacher'in kitabnda87, bir bankada i ararken mlakatta babas hakknda soru sorulduunda Gann,n oluyla mlakat arasndaki konuma yle veri_
liyor:

Mlakat: ,,Peki babanzn borsada yapt]lEL millyadlara ne oldu?u

Gann,n olu: ,,Biz o milyarlar grmedik, Bize sadece 50,000 dolar br
rakt. Borsa da tam an]]amylra snfta kald. Btn parasnl eitim ve
bltenlerini satmaktan kazand."
Borsa Sibirbazlan'nnr ikinci cildinde ise u konuma geiyor:
Eckhardt: ''Eer bilgisayarnn Gann alarnl tespit etmesini istiyorsan
bunu programlaman gerek, ama bunu yaparken fiyatve zam^t| birim_
leri seiminin ok soyut olduunun farkna varacaksn,"
schwager: ,,insanlarn her trl grafik asn|n z^man leine gre ne
kadar farkl ynlere gidebileceklerini ve bunun ne kadar farkl sonu_
lar dourabileceini grmezlikten gelmelerine hayret ediyorum. Gann
ynteminde bu alarn eimini belirleyen zaman ve fiyat birimlerinin

seiminin ne kadar keyfi yapldn dnnce, bunlar veya dier

Gann,c yntemler zerinde 5 dakika bile harcamak istemiyorum."

Eh, dnyann en nde gelen profesyonelleri de byle diyorsa bize faz|a

konumak dmez.

87. callacher, William, Winner Takes A//, (McCraw_Hill Trade, New York, 1997)
(|ohn
88. Schwager, |ack D, The New Market Wizards: Conversations with America's Top Traders,
Wiley & Sons, 1995)

179
oN BENCi BtM

181

GR
Doada hemen her ey dngsel ekillerde hareket ediyor. Gne sistemi
Samanyolu galaksisinin, gezegenler gnein, ay dnyann etrafnda dnglerle dnyor. Dnyarun ekseninin eimi mevsim, ekseni etrafnda dn
gece ve gndz dnglerini yarat|yor. Bilim dolunayn ne zamafl gzkeceini, gelgitleri,hayvan|arn g formasyonlarrn, kr uykularrun zamanlamasn, gebelik ve yaam dnglerini doru bir ekilde tahmin edebiliyor, nk bu olgularn altnda yatan nedenleri anlyor. Bunlarrn tesinde bilimin nedenlerini an|amaya alt daha binlerce dng vari ffftLnaIar, seller, tayfunlar, kuraklk|ar, latm rekolteleri, savalar, evlilikler, enflasyon, baka batlar, emlAk piyasas, retim performans, hisse senedi fiyat|ar, vs., vs.
Yatlrlm uzmanlar da ayn ekilde onyllardr piyasalarn dngselliklerini
aratryorlar. Piyasalarn belirli bir derecede dngsellik sergilediini herkes
kabul ediyor ama bu dngselliin gerekten de dzenli ve tahmin edilebilir olup olmad ve yatlrmclnn iine yaray|p yanmayaca hakknda kukular ok. te yandan, piyasa|ar hareket ettiren etmenin bu dngsellikten
ziyade temel veriler olduu da kabul ediliyor ama temel verilerin piyasa tepelerinde hep ok iyimser ve aynl ekilde piyasa diplerinde de ok ktmser oluu temel verilere olan gveni de sarsyor. Bu aamada dng ana|izi
mevcut temel verilerin sadece mevcut piyasa fiyat|aryla ilgili olduunu ve
mutlaka piyasay dngselliin gerektirdii yne doru ekecek biimde
oluacan vafsayyo Dolaysyla makro an|amda sz geen piyasann
dngselliinin aratnlmas nem kazanyor. Bu temel veriler bir hkmet
aklamas, bir arz-talep rakam, bir enflasyon oranl, bir siyasi gelime olabi
lir ve fiyatlann bundan sonraki ynn tayin edebilir ama bu verilerin ngrlebilirlii de hayli g. Dng analizi piyasann gelecek ynn tahmin
etmeyi amalamyor ama bu tr verilerin piyasay dngnn ynne doru
hareket ettirecek bir biimde gelieceini iddia ediyor. Su akaca meyili bulur misali, fiyatn da nedeni ne olursa olsun piyasa yaplrun nne serdii
gzergAh takip etmesi bekleniyor bu iddiada. Eer o yapry| tanmlayabiliyorsanft olabilecekleri de zaman ve fiyat olarak tahmin edebiliyorsunuz

182
(ben becerirsem size de an|atacam). Bu yap1nn o kadar da belirsiz olmad iddiasnda dng kuramclar. Eer salondafl banyoya gidecekseniz,
o/o99 ittimalle kapdan kp, koridofdan geip oraya varacaksff\z, dz bir
\zgiyi takip edebilmek iin duvarlarrn iinden geerek deil. te piyasala_
rln da yol boyunca en az enge| bulunan patlkay bulan byle b\r yapya sa_
hip olduu, tek bir yatlrlmcnln gelecekte ne yapacan ngremeseniz bile kalabalk olarak hangi patikay seeceklerini istatistik ve grsel (grafikler)
araIar yardmyira tahmin edebileceiniz savunuluyor. Sni psikolojisi fiyat

grafiklerinde kendisini da\gailar eklinde gsteriyor ve bu dalgalarn tarih boyunca oluumlarndabaz belirgin ve tekrarlananyapIar var. Bu yap|ara istinaden, dng kuramclar bundan sonra gelecek olan dng veya mevsim_
sel formasyonun dip veya tepesini zaman ve fiyat o|arak belirleyebiliyorlar.
Jobmanss 1995 baskl derlemesinde dng kuramr hakknda birka eseri bu_
lunanJake Bernstein'ng} 7970 ylnda iftilere verdii konferanstaki konumaslnl hatrlatyor. Bu konumada Bernstein domuzun kilosunun dramatik
bir ekilde 66 cent'in altna deceini ngryor, halbuki o zaman f|yar|ar
1.10 dolarn zerinde, enflasyon kzm, srn kilosu 2.20, soya fasulyesinin kilesi 20, altnn onsu 500 do|ara doru yola km. Kukulu dinleyici
ler "Domuz fiyatlar asla o seviyelere inmez, buna ne sebebiyet verebilir ki?"
diye baryorlar. ,,Bilmiyorum,,, diyor Bernstein, "Dngnn yle olmas ge_
rekiyor ve dngy doru karlacak bir eyler olacak." Her ne kadar bu ya_
nlt iftileri pek ikna etmese de fiyatlar birka ay iinde 30 do|ara iniyor. ster domuz, ister dier tanm ve hayvanclk, ister dier emtiallar, ister hisse senedi, ister dviz, ister faiz olsun, bu piyasalarn biriyle itigal ediyorsanfl fiyat da|galanmalarrnn hayatn deimez bir paras olduunu bilirsiniz. Dal_
galarn felsefik ba|amda basit bir nedeni bulunur: Dk fiyat|arni|ac daha dk fiyatlar; yksek fiyat|ar ilac da daha yksek fiyatlardr. Baka bir
ifadeyle, dk fiyatlardan kimse ikayet etmiyorsa fiyat]lar dk kalmaya
89. Jobman, Darrell J., The Handbook of Technical Analysis, (Probus Publishing. Chicago, 1 995)
90. Bernstein, |ake, The lnvestor's Quotient: The Psychology of Successful lnvesting in Commodities and Stocks, $ohn Wiley & Sons; NY, 2000)
Bernstein, Jake, Bernstein, Jacob l., Handbook of Commodity Cycles:
(ohn Wiley & Sons, NY, 19B2)

Window on Time,

Bernstein, Jake, Bernstein, Jacob l., Seasona! Concepts in Futures Trading: Turning SeasonalitY
into Profits, (ohn Wiley & Sons, NY, 1986)
Bernstein, Jake, Bernstein, Jacob l., Cycles of Profit, (HarperCollins, NY, 1991)

Bernstein, Jake, Bernstein, Jacob l., The New Prosperity: lnvestment Opportunities in Long,Wa,
ve Economic Cycle (New York lnstitute of Finance, NY, 19B9)

Bernstein, |ake, How to Profit from Seasonal Commodity Spreads, (John Wiley & Sons, NY,
l 983)

183
devam eder. Bu durumu, fiyat|arn ancak herkesin ikayet edecei daha dk bir seviyeye inmesi deitirir ve fiyatlar ykselmeye balar. Ydni, piyasann ilac fiyat da\ga|anmalardr. te dngleri bu dalgalar belirler. Bu dalga|arn yapsnda bulunan dzenli formasyonlafl tespit edebilirseniz siz de
bir dng kuramc olur ve gelecek olan dalgann boln-, zam^fi ve gc hak-

knda tahminde bulunabilirsiniz. Az sonra bu tespit iin gereken tekniklere

gz atacaz.

BiRAz TARH9,
ilk kez 18. yn4|da konuulmaya baladl
Zamann sekin mantk, ekonomist ve istatikilerinden biri olan (illiam
Stanley Jevons (1835-1882) lmnden sonra yaynlanan Inuestigations in
Currency and Finance(Para ve Finans zerine Aratrmalar) isimli eserinde
(1884) yrjzyIn bandan beri oluan bir dizi"ticarikriz ve klerden'', bu
kriz\er arasnda yaklak onbirer yl olduundan ve bunun da gne lekeleri dnglerinden etkilendiinden bahsetmitiz. Konuya asl arln kazandran ise 7892-1930 arusl yaayan Nikolai Dmytriyevich Kondratieff oldu.
Piyasa|arda dngsellik kavramt

Kondratieff, Moskova Ziraat Akademisi ve Ticari Aratrmalar Enstitts'nde alyor ve Amerikan, Alman, Fransz ve ngiliz ekonomilerini aratryordu (faizler, ii cretleri, d ticaret, kmr, demir ve kurun sanayinin
retim ve tketim rakamlar). Bu rakamlar nfus artllna gre ayar|adktan
sonra grltyi aza|tmak iin de zerlerine 9 yllk bir hareketli ortalama uygu|ayarak 54 yl,Ik da|galarn, yini dngselliin varln ortaya kard. Bu
yarmyzyllk uzun dalgann her parasnda ekonominin nasl bl-iyip kldn, gerileme baladnda hangi sektrlerin en faz\a zarar grdn ve tekrar canlamada teknolojinin nasl byk rol oynadn inceledi. Bu
yarm asrlk fel2ket ve yenilenme dngs tarihte Maya medeniyeti ve eski
srail krall tarafndan da ilenmiti. Kondratieffinki bu dngnn ada
bir ifadesiydi ve kapitalist lke ekonomilerinin bu dngy tekrarlamaya
yatkn olduunu savunuyordu (Bkz, ekil 39S).
54 ylJk bu dng, fiyatlarn ve hisse senedi piyasasnn yava yava yk-

seldii ve ekonominin byd bir yukar da|gay|a balar. Bu dalga 25-30

yl srer ve enflasyonun hayli ykseldii aamada ekonomiyi sarsacak bir re-

91. Cameron, John, How to Ride Cycles, (The Speculator, Berkeley Futures. Ltd., Londra, 1997)
92. http://cepa.newschool.edu/heVprof

ledevons.htm

184
ekil 39B

Kondratieff Dngs
alk

re

re5es

ilk
e5yon

./

kondratieff

ikinci
kondratieff

iIk

rese5y

ikin

nc

kondratieff

Sesyon (durgunluk) dnemi balar. Bu dnemde f|yat|at der, tm piyasa_

|ara ay|ar hakim olur ve sava kabilir, Sonunda fiyatIara denge gelir ve
ekonomi iyileir. Bu genele yay|mayan byme yaklak on yl devam eder

ve ikinci plato adn al.r. Tam herkes artk her eyin eskisi gibi olacan d_
nmeye balamken bu salksz byme ani bir okla (panik, piyasa k, vs.) sarslhr ve ekonomi ikinci kl devrini balatr. Bu dnemin en
belirgin zellii deflasyon, ekonomik durgunluk ve bunalmdr.

iinde bulunduumuz Kondratieff dalgas kresel ekonominin 1930 bunalmndan ktl zamafl balad. II. Dnya Sava'ndan sonra fiyatlaf yuk_
selmeye batad ve 1980 ylnda patlama noktasna geldi. O zamandan beri
ve 1990-97 durgunluundan sonra (bu durgunluk California ve Japonya'da
daha uzun srd, hatta Japonya,da trd]ld sona ermi saylmaz) dnya ekono_
misi ikinci platoda seyretmekte. Bu dnemde tketici ve yatlrrmcllar artk
enflasyonun tehlike arzetmediinin farkndalar ve gnn konusu dezenflasyon. Bu ikinci platoda ilk tehlike iaretleri gelecek. Nitekim i990'n balamaslyla birlikte Japonya dezenflasyonun yol atll klmeye girerken altn fi"yat|ar son 11 yln en dn grd. Hisse senedi piyasasnn 7997 yln,
daki kyle bu ikinci plato sona erdi. nce Gneydou Asya Kaplanlar
ve Gney Amerika lkeleri ve daha sonra Amerika ve Avrupa,nn salam
ekonomileri klmeye balad. Buradan sonra ekonomistler farkl gnile-

,lB5

re sahipler. ounluk 2000'li yllarn balamasyla dnya bor stounun daha akll ynetilip daha makul llere indirilmesiyle kondratieff dngsnn sona erdii ve yeni bir kn balama hazrlklarna girildiini savLnu_
yor. Aznlk ise klme ve resesyonun devam edecei gninde.
Kondratieff dngsnn II. Dnya Sava sonrasl iin geerli olup olmad tartma konusu. ou kimse 54 yllk dngnn yllar nce sona erdiine inanyor. Kimileri yukar da[gann 1930 ylnda deil, 1940 veya 1945 ylnda baladn savunuyor. 20. yizy|da insan mrnn uzadn da unutmamak gerek. Eer 54-60 yllk dng bu mrn tanmlad sreyi baz alyorsa dngnn "doal" olarak daha uzun olmas gerekir. Bu sava ve ekonomik canlanma her 2-3 kuakta bir geldiine gre, son k ve krizi yaam kuak ldkten sonra yeni bir dngnn balamas ngnilyor.
kondratieff bu uzun dalgann varln verilerle gsterebiliyordu ama nedenini tam tanlmlayamyordu. Bu neden belki de sermaye mallarnn eskimesi olabilirdi ama elde bunu teyit edecek kadar gvenilir bilgi yoktu. o sadece bu dngnn kapitalist ekonomilerin doasnda var olduunu savunuyordu ki bu da ok byk eletiri topluyordu. kapita|izmi devamh klan,
bylesine kendi kendini dzelten bir mekanizmanln varlnn orIaya atImas komnist hkmranlar iin kabul edilemezdi. sonuta kondratieff Gulag
Adalar'na gnderildi ve yalnz olarak bir hcreye kondu. Bunun sonucunda akli dengesini ve sonra yaamln1 yitirdi.

ldukten sonra almalar Ingi|izce'ye evrildi (193 ve hemen dikkat

ekti (1926 ylnda bir Almanca eviri yaynlanmt ama pek gnilt yapmad). o yzyln A.B.D. ekonomisinin toptan eya fiyatlarnda iki tane 50'er
yillk dalga bulunuyordu ve her ikisi de kondratieff dngleri olarak tanlmland. Bylelikle kondratieff, dng kuramnn ba ismi haline geldi ve
kondratieff dngleri artk her trl ekonomik, sosyal, siyasi ve doal dngler biliminin temel talarn oluturmakta.93
Kondratieff'e ek olarak 50-60 yllk bir dng de Hollanda'l Van Gelde-

ren taraflndan 1973 ylnda tanmlanm.9a Bu 50-60 y{lk dngye Lord Be93. Kondratieff, Nikolai, The Long Wave Cycle, (Richardson & Snyder, New York, 19B4)
Alexander, Michael A., The Kondratiev Cycle: A Cenerational lnterpretation, (Writers Club
Press, Nebraska,2002)

Alexander, Michael A., Stock Cycles: Why Stocks Won't Beat Money Markets over the Next
Twenty Years, (Writers Club Press, Nebraska, 2000)
94. Mitchell, Wesley C., BUSINESS CYCLES, The Problem and
nomic Research, New York, l927)

lts

Setting, (National Bureau of Eco_

186
Veridge,nin (1879-1963, buday f\yatlar zerindeki almas.nda da rastlyorvz.95

kondratiefften daha ksa dalga serisi, Rusya,da doup bydkten son_

ru Haward niversitesi'nde ekonomist olan simon kuznets larafnda tanlm_
land. Kuznets A.B.D. emlak piyasasn tarayarak 1,6.5 18 yl sren bir dn_
gy ortaya kard. Bata ok eletiri almasna ramen Kuznets,e 1977 yl_
da Nobel dl verildi ve bu dnglere onun ismi takld,96
Bu dng srelerini kltmeye devam edersek karmza clement Jug_
(ayn
|ar (7819-1905) kacak. Jevons zaman1n|n Ftansz ekonomisti Juglar
zamanda doktor ve istatistiki), 1860'h y],|ardafaiz oranlar ve fiyatlar inceleyerek refah,kriz, tasfiye ve durgunluk olarak drt dneme blnen 9_11
yllk dngy buldu (zellikle i840_1940 arasnda bu dng sk sk beliriyor).97

Bir alt da|gamzn ismi Kitchin Dngs. Joseph Kitchin, 1890,1922

ara_

sndaki yllar kapsayan A.B.D. ve ngiltere istatistiklerini kullanarak 40 ayhk

dngy buldu (1923 ylnda). 1868_1.945 y||ar arasnda bu dngnn his_
se senedi piyasasnda ok hakim olduu dikkat ekici. Ayn tarihlerde ba-

ka Harvard profesrleri de buna yakn rakamlarla sonulanan almalar

yapmlard. Kitchin dngs gnmzde 4 y]. o|atak kullanlyor ve stok se_

viyelerindeki dalga|anbaz a|yor.98 John Camerong dikkatimizi Dewey,nin99
kitabnda rastlad bir anekdota ekiyor: I)72 ylnda Rothschild'in tahvil fi_
yat|arnda hep tekrarlanan bir takm gizli dngler kefettii ve bu dnglerc dayanarak ilem yaptl haberini alan bir grup rall street yatrmcs, bu
dngleri kefetmesi iin bir matematiki tutar. Bu matematiki ayn kitchin'inki gibi 47 aylk bir dngy ortaya karr. Aslnda bu hik2ye zamanlr
'Wall Street balonlarnn iz|erini talyof amayine de hem dng sresindeki,
hem de olayn getii tarihlerdeki benzerlik ilgin. Buna benzer baka bir

95. http://cepa.newschool.edu/heVprofiles/beveridge.htm
96. kuznets kaynakas buraya smayacak kadar geni. kapsaml bir listeye u|amak iin u link
kul lan labil ir: http://cepa.newscool.edu/heVprofiles/kuznets,htm

en France, en AngleJuglar, Clement, Des Crises Commerciales et de Leur Retour_P1riodique

terre et Aux Etats_IJnis, (Cuillaumin et Companie, Libraires_Editeurs, Paris, 1862)
(Veuve Berger_Levrault, Strasbourg, 1B63)
Juglar, Clement , Crises Commercales,
(Harvard University Press, Boston, 1923)
Statistics,
Economic
98 Kitchin, loseph, Review of

97

(Manor Books, New

99 Dewey, Edward R., Cycles: The Mysterious Forces That Trigger Events,
York, 1973)

187
drt yllk dngye de Bakanlk dngs deniyor. A.B.D.'de bakanlk seimleri her drt ylda bir yaplyor. Bu dngnn savt, yeni seilen bakan
ekonomiyi dzeltmek iin bir dizi popler olmayankararlat alaca iin seimlerden hemen sonra hisse senedi piyasasnn geveyecei ve drt yllk
srenin ortasndan itibaren seim ylnda kuwetli bir ekonomik performans
beklentisiyle tekrar ykselie geecei.
Dalga srelerini kltmeye devam edecek olursak nl ocak Etkisi'nden bahsedebiliriz. Garip bir raslant ama ocak ayn ykselile tamamlayan
A.B.D. hisse senedi piyasas y| da genellikle ykselile tamamlyor. Bu 1950
le 9% yllar arasndaki 44 yln 38'inde doru km. Bu yllk dngyle
hemen hemen ayn srede olan bir de on buuk aylk emtia fiyat|ar dngs var. En a|tta ise birok piyasada karmza kan 28 gnlk (ayn dnya
etrafinda dn) dng bulunuyor (28 takvim gn yaklak 20 ilem g-

n).100

Bunlarn haricinde, istatistik ve grafikleri kullanarak ime, d, bunalm ve iyileme dnemlerini ieren 20 yllk modelleme yapan Babsoncbart
of Business Barometerslol, gnlk hareketler (birka saatlikten
J haftaya kadar), ikincil trendler (3 haftadan 3 aya kadar) ve ana trendleri (]+ yl) kapsayan Dow kuram102 ve bu ciltte daha nce ilediimiz Elliott dalgalarn da
sayabil.iriz.

Tm bu dngsel hareketlere aadaki gibi sk sk tekrarlanan (A.B.D.

hisse senetleri piyasasndan rnekler) farkl olgular da eklemek mmkn:
, performans genellikle bahar ve yaz mevsiminde, sonbahar ve ktan
daha iyi.

,
'
,

ocak, Nisan ve Kasm aylar en iyi hisse senedi tutma aylar. te yandan ubat, Mays ve Ekim ou zaman ackl.
eyrek sonlarnda portfy yneticileri genellikle kni performans gstermi olan hisseleri defterlerinde gzkmesin diye saiar|ar.
Vergi zam^n| geldiinde varlk ynetici|eri zarardaki hisseleri salarak
defterlerinde zarar gstermeye alrlar.

vadeli endeks, endeks opsiyonlar ve hisse opsiyonlarnn vade sonlarnn aktMart,Haziran, Eyll ve Aralk ay|arnn nc Cuma's-

l00. Pugh, Burton, Scence and Secrets of Wheat Trading, (Lambert-cann, Pomeroy, wA., 1933)

101 . www.babson.edu

102. Bkz. Birinci Kitap, s, 62

188

nn son ilem saatinde pozisyon kapatma faaliyetinden dolay volatilite ok yksek olur.
. Tarihsel olarak, ayn son gn ile yeni ayn ilk 3 gn genellikle yksek getiriler elde edilir.
Haftann en kt gn genellik|e pazariesi, en iyi gn de cuma'dr
(byuk bir olaslkla aa satm olanlarn pozisyon kapatma gayreti
yznden).
. Ayn olgu gn iinde de olur. ksa pozisyondaki gnlk trader'larn pozisyon kapatmak iin alma gelmelerinden dolay gnn yarm saati
ounlukla ykselile geer.
Dng kuramclar yukarda saydmz bu uzun, orta ve ksa vadeli dn_
glerin birbirlerinden bamsz hareket etmediklerini de saTrnurlar. Bu sava
gre, her uzun dng, bir alt seviyedeki dnglerden meydana gelmektedir.
Bu fikri ortaya ilk kez Avusturya doumlu ve daha sonra A.B.D.'ye g eden
ekonomist Joseph Schumpeter 7939 ylnda Business Cycles: A Tbeoretical,
Historical and Statistical Analysis of tbe Capitalist Process ( Dngleri: Kapitalist Srecin Kuramsal, Tarihsel ve statisiki Bir zmlemesi) isimli iki
ciltlik kitabyla ortaya atmtrr.103 Ona gre, 3 Kitchin dngs (3-5 yl) 1Jug|at, 6 JugIar (7-11 yl) dngs 1 Kondratieff (54 yl) dngsn oluturmaktadr. 2 veya 3 Juglar dngs de 1 Kuznets dngs (15-25 yl), ] Kuznets
ise yine 1 Kondratieff etmektedir.
Bu aamada Schumpeter btn eletiri oklarn zerine ekmektedir, nk 1,ukardaki kuram, sreleri farkl dnglerin balang Ve biti tarihlerinin akt ve bu akmann (dng kuramnda bu akmaya e zamanllk deniyor) ok byk piyasa hareketlerine sebebiyet verecei anlamna
gelmekte ve bunun da her zaman doru olmad bilinmektedir.

l03. Schumpeter, Joseph A., Schumpetr, Elisabeth Booiy, History of Economic Analysis, lOxord
University Press, Oxford, 1996)

189

TEMEL KAVRAMLAR
Yukardaki farkl dngleri amacmz iin (yAni ksa, orta ve uzun vadeli yatrmlar iin) nasl belirleyip kullanacam^ ianm|amamz gerekiyor. Bu
dorultuda dnglerin grafiklerde neye benzediine bakmak gerek (Bkz ekil j9.
ekil 399da arka arkaya gelen iki dng gnilyor.1o4 Dngler saylrken balang ve biti noktalar iin diplere baklyor. Baka bir ifadeyle, dipten dibe bir dng oluuyor. Bunun nedeni piyasa diplerinin tarih boy_nca

daha gvenilir sonular vermi olmas. Bu balamda, bir dngnin sresi,

dipten dibe olan zamanla llyor. Dalga bojru ise fiyat hareketinin gcn ve dngnn ksa, orta veya uzun vadeli olduunu belirlemede nem kazan|yor. Burada bilinmesi gereken bir baka kavram da kayma olgusu. Kayma, bir dngnn balangcn veya sonunu belirleyen dibin zaman ekseninde nereye dt. Dalga kuram dakik doruluu olan bir sav olmad
iin analistler dnglerin beklenen srelerde tamamlanmalar iin bir toleekil 399

Fiyat Dngs

Tepe

Te e

T
tralga
Eoyu

Dip

Dip

Dip

Dng
104. Hurst, l.M., The Profit Magic of Stock Transaction Timing, (Prenrice Hall, New |ersey, 1970)
Hurst,"J.M., Cyclic Analysis: A Dynamic Approach to Technical Analysis, (rraders Press, Flo_
rida, 1 999)

190
(Bkz. ekil
rans gstermek zorunda. te bu toleransa kayma ismi veriliyor
4o0), Jake Bernstein, nemli almlsatm kararlarrnn verilecei bu blgeye
"frsat penceresi" diyor.9o

Dalga kuramnn temelinde drt nemli ilke yatyor: btnlk, uyunx, e

z am an l lk v e o rants allk.105

Btnlk ilkesine gre, bir fiyat hareketi faaliyette olan tm dnglerin

alttaki iki
toplamndan oluuyor. ekil 401,de en stteki fiyat formasyonunun
gnilyor.
fa.k, dalga.,n deerlerinin toplamndan bir btn haline geldii
(Jyurn llkesi. her bir dngnn genelde daha ksa sreli (genelde yars)
iki alt dngnden olutuuna iaret ediyor (Bkz, ekil4O2),
zamanllft ilkesini de resimliyor. Bu ilkeye g_
yapmayayat_
re, farkl uzunluktaki da|ga|ar hemen hemen ayn noktada dip
kn oluyorlar. Bu da Schumpeter'in savlanna destek kyor,
ekil 4O2 ayn zamanda

Dng kuramnn son ilkesi de dng sresi ile dalga boyu arasndaki
ilikiyi tanmlayan orantsallk. Daha uzun sreli dnglerde dalga boylar_
nn da daha uzun olmas gerekiyor.

ekil 400

Kayma

,,V

t
\

1f

tJ l

(New York lnsttute of Finance,

105. Murphy, |ohn )., Technical Analysis of the Futures Markets,
New York, 1986)

191
ekil a01

Btnlk

Sonu
Dalga

+5|
Dalga B
l

_5|

Dalga A

ONC SNFLAR
Her piyasann, gzle gnilebilir ve istikrarl bir ekilde tekrarlanan birka
"dominant" dngden oluan kendine zg bir dng profili bulunur. Ancak bu dominant dngler tanmlandktan sonra tepe ve diplerin birbirleriyle olan ilikisi ve piyasann izleyecei yol ana]iz konusu olabilir. Daha nce
de zerinde durduumuz gibi ttim teknik ana|iz uzun vadeli resmin incelenmesiyle balamalrdr. Dolaysyla, dng analizinde de temel ilke en
uzun dominant dngy belirlemek ve daha sonra birer birer alt dngleri

192
ekil 402

Uyum ve E Zamanllk

Dalga A
l
I

Ana Dng

Dalga B

,4lt Dng
1/2 x Ana Dng

tespit ederek alm satm yaplacak vadeyi tanmlayan dngye inmektir

(Bkz. ekil4O3).|06
Uzun vadeli dominant dngler tespit edildiinde beklenen fiyat hareke_
ti ve trend hakkmdaki genel gninm de belirlenecek ve daha sonra pozisyona giri k noktalarn belirlemek ve daha uzun vadeli dnglerin tepe
ve diplerini teyit etmek iin haftalk ve gnlk ksa vadeli dngler kullan_
1acaktr.

Dng ana|izi, drt dominant dngnn tecrit edilip kullanlmasn

ie_

rir:

(Walter Bressert & Associates,

06. Bressert, Walter, Ihe power of Oscillator/Cycle Combinations,
Tucson, Arizona, 199'|)

193

14EVsMSEL

'

1/2 ANA

I,

TRADInlG..

ouc

DONGUSU

ALpHA/BETA /t

1) Uzun vadeli DOMNANT o.+crsn 1 yldan uzundur ve piyasann

uzun vadeli trendini belirlerler. ou piyasada bu dngnn uzunlu 2 i|a
77 yI aras deiir. En iddetli fiyat hareketleri bu dngnn en yksek veya en dk noktalarnr etrafinda oluur. Bu dng s<na erdiinde, bir alt
dng olan mevsimsel dng balar ve ters ynde olur. Baka bir ifadeyle,

194
eer uzun vadeli dominant dng bir ykar trendse, bittiinde balayacak
olan mevsimsel dng aa doru olacaktr,

ve dip_
2) MEVSMSEL DNG, yln aal_yukar ayn tarihlerinde tepe
bir
|er yapanyllk bir dngdr. Mevsimsel dngler genellikle yln byk

blmnde neler olacan belirlerler. rnein, mevsimsel bir en dkten

pek de az
sonra balayan bir boa hareketinin 7 ay veya daha faz|a sni
gnilen bir ey deildir.

zgi bir ana

3) ANA DNG g i|^ 22 hafa aras srer ve her piyasaya
1/z ANA
dng bulunur. Baz piyasa|arda ana dng ikiye blnr. Bunlara
DNG ismi verilir ve genellikle ana dngnn yars kadar srerler. ANA
1/, ANA DNG,de
oNc,nlin sonundaki tepe veya dip genellikle
(Bkz, ek 40il,
an tepe ve diple ayrr. zamana tekabl eder

olu_

oNcs genellikle gnlerle llr ve ksa vadeli pozis_

yon|aragiri_k iin kullanlr. ou 3|le8lnafta aras srer. Trading Dn_
4) TRADING

gs,nn, her biri yaklak yars kadar olan iki alt dngs bulunur. Trading
Dngs,nn kendi tepesi bulunmaz, hep Alpha Ve Beta denen bir alt dn_
gnn tepesinde tepe yapm olur.

ALpHA oNcs, Trading Dngs,nn ilk alt dngsdr ve bir Tra_

ding Dngs her zamanAlpha Dngs ile balar. BETA DNGs itin_
ci alt dngdr ve ALPHA bitince balar. Beta Dngs her zamafl Trading
Dngs dip yaptnda dip yapar (Bkz. ekil40,
Trading Dngs,nn nemli bir zellii de kendisinden sonra gelen do_
1/2 lna Dng) ile olan
minant dng (genellikle Ana Dng ama bazen
ilikisidir. Eer bu bir st dng yukar doruysa, Trading Dngs genel_
likle Beta Dngs'nn tepesiyle ayn zamanda tepe yapaL Eer Ana Dn-

g'nn yn aaysa, Trading Dngs Alpha Dngs'nn tepesiyle aynl

zamanda tepe yapm^ya eilimli olur.

Dng analizi, belli bir zamanda piyasaya gelen temel verilerin sadece o
anki fiyat yapsyla ilgili olduunu ve bir dng ierisinde temel verilerin o
va_
dngnn yn dorultusunda gelieceini vars^yar. Bu kavram uzun
ge_
deli dnglere uygulamak iin mevcut temel verilerin gz ard edilmesi
te_
rekir. Bu kulaa birazthaf gelebilir amabaz byuk fiyat hareketlerinin,
mel verilerin fyat]1ar yle dramatik bir ekilde hareket ettiren "olaylara" sebebiyet vermedii zaman|arda da olutuu unutulmamaldr. Bu, mevcut te_
mel verilerin tamamen gz ard edilmesi veya bir yl sonrasnn fiyatnn sadece dng ana|iziy|e belirlenecei anlamna gelmez ama kullanlabilecek

195
bir zaman dizisi sunar ve her dominant dng iinde ve etrafnda srekli fiyat proieksiyonlar yaplmasn salar. te bu peksiyonlar 7ukarda sralanan dng snflarnrn belirlenmesini gerektirir.

sAA_soLA EiM
Farkl uzunluktaki dominant dngler birbirleriyle ngnilebilir bir etkileim
halindedir. Her dng bir st dngden etkilenir. ekil4o4A'daki basit dng, birbirleriyle eit mesafedeki tepeden dibe, dipten tepeye ngnilebilir
bir tempoda bir pkar bir aa hareket etmektedir. Bu tempo bir st dngyle birletiinde deiir ama hem ngnilebilir, hem de istikrarl bir biimde.

ekil 40a

Saa Sola Eim

A - BAST DNG

J\

.J

- Jl\

.--.

1 .t-

-\
'

**

\..

B- DAHA UZUN \
DNGNN TREND

"

l,

'*

EAST DNG

DAHA KISA DNG

i ; ir|
l

sAA EM

Daha uzun dngnn

trendi yukaryken

(BoGA PIYAsASI)

SOLA EGllvl '

Daha uzun dngn
trendi aayken
(AYI PYASASI)

196
gsteriliyor.
ekit 4o4Bde bir st dngnn trendi kesik paralel izgilerle
tepe_
ekil4o4Cde saa ve sola olan eimi gsteriyor. Piyasa st dngnn
sine yaklatka alt dngnn tepeleri saa kayat. Bu dngsel zellie SA-

a gi, denir. Bu alt dng daha yksek tepeler ve ykselen dipler yap-

tlma gre saa eimin yukar trendlerde ortaya fttllnl syleyebiliriz. Ay_
n ekilde, st dng aa doru hareket ederken alt dngnn tepeleri so|a kayar. Buna da SOLA EtM denir. Bu alt dng daha dk dipler ve al_
ortaya kt ge_
alan tepeler yaptna gre sola eimin aa trendlerde
nellemesini yapabi|iriz, Buna ek olarak, her st dngnn bir alt dngnn
trendini belirlediini, ynni eer st dngnn yn biliniyorsa alt dngnn

de ynnn belirleneceini de biliyoruz. Daha nce ilediimiz trend ilkelerini hatrlayacak olursak, hep trend ynnde ilem yapmamz gerekiyordu.
yleyse, eer st dngnn yn yukarysa alt dngnn diplerinde al ve
tam tersi olarak, eer st dngnn yn aaysa alt dngnn tepelerinde aa sat yaplmaldr.

oNc-ERiN TEspiTl
Fiyat grafikleri zerindeki dngleri bulmak iin her ne kadar bir dizi matematik yntem bulunsa da bunlarn ou haddinden fazla karmak ve yk_
sek matematik bilgisi gerektiren cinstendir (bu ynterreri bulabileceiniz
kaynaklarn birkan nc kitabmzn 20. sayfasnda sralamtk). Halbuki ok basit grsel bir tefti bile grafikler zerinde tekrarlanan bu dalgalar
tespit edebi|ir (Bkz. ekil4O9, Bu balamdayap|acak tek i fiyat hareketi-

nin kendini tekrarlad yerleri bulmak ve bu tekrar|anan formasyonlar arasndaki mesafeleri belirlemektir. ekildeki aylk endeks grafiinde de gnild gibi piyasann yaklak drt ylda bir iddetli bir k yaka|ad kolay_
ca tespit edilebilir.
Daha ksa vadeli grafikler kullanarak (rnein haftalk, gnlk, saatlik,
vs.) trading vadenize gre dngler de tespit edilebilir (yukarda bahsi ge_
yatrmclar iin pek neen 54 yllk kondratieff dngsnn bu aamada
da daha nce belirgereken
nokta
bir
mi kalmyor). Burada unutulmamas
tildii gibi dng saylml yaplrken dipten dibe saym ynteminin bizim yukarlga yapt||mft gibi tepeden tepeye saymdan daha rutarl ve gvenilir ol_
duudur.

197
ekil 405

Il VlKt 1C 0

Bulmak lin Crsel Tefti

I ..yh (d ola bi zt1da

.035

.J}3
I

.025

.02

.015

.0

.005

ts8tp88,1s8s,l9s0,1ss1

,19s2,9s3,sg4'l9s5'l9s'lss?

lsse 1sgs

1ooo

loo hot boos'

TRENDSZLETiRME
Daha nce nc kitabmzda ilediimiz (Bkz. s. 69-71) bu kavram dng analistlerinin kulland aralar arasnda da yer alr. Trendsizletirmenin
nasl yapldn burada tekrarlamayacaz ama ayn grafii kullanarak dng tespitinin nasl yaplacanabakacatz (Bkz. ekil406). ekilde de gnild gibi bir hareketli orialama etrafnda dalgalanan fiyat hareketi, o hareketli ortalama yatay bir duz izgi haline getirildiinde piyasann ne zaman
tepe ve dip yapt daha net gzkmektedir.

Bu balamda grafiin altndaki trendsizletirilmi fiyat hareketi bir osilatr olarak grev grebilir ve bu osilatnin diplerinde a14, tepelerinde sat
yaplabilir.

198
ekil 406

- Trendsizletirme

MEVSMSELLiK
Dng kuramnn nemli bir paras da mevsimselliktir. Mevsimsellik, belirli piyasalann yln belirli zaman|annda aynl hareketleri yapmasnl ifade eder.
rnein tarmsal nin piyasalarnda mevsimsellik ok izlenen bir kavramdr,
nk iklim, hava koullar ve hasat zama1. baz ninlerin fiyatlannda ou
zaman te krarlanan dngleri ortay a lka nr. T ahl.|ar da hasat zaman rnn

199
bollamas fiyatlar drr veya kahve, kakao, po-takal suyu gibi iklime duyarl rnlerin fiyatlar kn artabilir. Bu tr mevsimsellikler tarm d ninlerde de gz|enir ama nemli olan mevsimselliin ortaya kard dng tepe ve diplerini yakalamaktaki zaman|aman dakikliidir. Portakal fiyat|arnn her k ykseldiini bilseniz bil, eer ok uzun vadeli yatfm yapmyors^nlz al ve sat iin doru fiyat seviyelerini ve zellikle bu seviyelerin
takvimde hangi tarihlerde olacan'belirli bir isabet oranyla tahmin etmeniz
iin gereken formasyonlarn hep ayn tekdzelikte tekrar etmesi gerekir. Bunun da gereki bir beklenti olmadn biliyoruz. te dnglerdeki bu tutarszlk dng kuramnn doasnda olan zayfln da aa nedenidir.

MEKANiK

yNrrLrn

Dng analistleri grsel yntem ve trendsizletirmenin yan slra baz mekanik yntemler de kullanrlar. Bunlardan bir tanesi Jake Bernstein tarafndan
gelitirilmitir.9o Bernstein bu ynteminde en az on yllk fiyat verilerinde
haftalk kapan fiyatlarn ele alr ve bu fiyatlar normalize eder (y6ni 10 yllk haftalk kapanlar atasnda en yksek olanrna 100, en dk o|ana da
0 deeri verir ve dier veriler de 0 iln ].00 arasnda olur). rnein son 10 yr
ln en yksek haftalk kapan 1400, en d de 800 ise, 80O kapannn
deeri 0, 1400 kapannn deeri 100 ve rnein 1100 kapannn deeri de
doal olarak 50 olur. Bundan sonraki adm, her haftalk kapan bir nceki
haftann kapanyla karilatfmaktr ve ortaya arl.: veya eksi sonucu kar.
Bu sre on yllk veriler iin tekrarlanr. Bylelikle son on ylda rnein yln 35. haftasnn 8kez34.haftadan daha yukarda kapand bulunur. Baka bir ifadeyle, 35. haftan her yl 34. haftann zerinde kaparma olasl
o/o80 olmutur. Gemi verilerin gelecein de garantisi olabilecei varsaylmlna inanan|ar iin bu bilgi nemli bir bilgidir. inanmayanlat zatefl dng kuramlnl kullanan yat[mcl tipi o|amazlar. Bernstein gelitirdii bu yntemde
trading iin sadece o/o65'in zerinde olan olaslklar gznne aldn anlatlr.

Bernstein'inkine benzer bir baka yntem de Steve 14oo1g107 tarafndan

gelitirilmi ve yle iliyor: Yine incelenen sre 15 yl. Eer fiyat birinci yhn birinci gnnde 4 ise ve o yl. fiyatlar en yksek 'J,2 ve en dk 2 yaptysa, birinci gnn fiyat olan 4 yl iersindeki oynamaya gre en aadan
107. Moore, Steve; Topeke, Jerry ve Colley, Nick, Computer Selection, (Futures Magazine, 1994
Nisan)

200
ikinci y8 yapyksek
ve
dk
24
en
yl
fiyatlar
en
ve
o
gnnde
16
ise
ln birinci
tysa, birinci gnn fiyatl olan 16 yl iersindeki oynamaya gre en aadan
o/o50 yukarda demektir { (24-8-16); (16-8=8); (8/16=0/o50)\. Bu ilem incelenen 15 yln her gn iin yaplrr ve elde edilen O/o deerlerin ortalamas alnarak bir yllk bir grafik kartlr. rnein, yln birinci gn iin ilk yl delkinci yl deerimiz O/o50 idi. Yln birinci gn iin geriye kaerimiz Vo20,
Ian 13 yln da deerleri alndktan sonra bu 15 deerin ortalamas alnacak
ve bir yllk grafiimlzde birinci gnn deeri olarak izilecektir. Bu ortalama diyelim kio/o7} kt. Demek ki yln Lirinci gnnde fiyat|arn o yl olu0/o70 yukarda
acak olan en yksek en dk fiyat ^ra]l|:I;rda en dkten
olmas beklenmeli. te bu oran|ar bir grafie yansltlldlnda elimize grsel
bir trading aracl gemekte ve fiyatlarn yln belli bir gnnde rrc yapm^ya
eilimli olduu oraya kmaktadr (Bkz. ekil40D.B! grafikte p. ay ortala_
rrnda alm yapmarun 15 yltk olaslklara gre iyi sonu verecei gzkmek-

o/o201rukarda demektir L(|2-2=70) G-2=2); (2/10=0/o20)1. Eer fiyat

tedir.

Kimileri hibir eyin dzenli dngs bulunmadlnr savunur, kimileri de

hemen her eyin dzenli ara\k|ar|a tekrarlandna inanr. te yelpazenin bu
ucunda bulunan dng kuramclarnnbazlar, ii bir adm daha ileri gtrerek yukardaki rneklerde aklanan ve istikrarl bir ekilde tekrarlandklarna inanlan formasyonlar ksa vadeli yatflm firsatlar bulmak iin gnlk
fiyat oluumlarnda arar|ar. Bu rneklerden bir tanesinde dng analistleri
her gnn ayn gnndeki (rnein her Mays aynln ilk pazartesisi) fiyat ha_
reketlerine bakar|ar:
Her Mays aynln ilk Pazartesi gnndeki fiyat deiimi:
3 Mays 1993: +1250

4 Mays 1992: ,281,.25

6 Mays 1991: -62.50

7 Mays 1990: -3|2.50

Mays 1989: -843.75

yllk ortalama:

-50

Daha sonra bu ilemler gnn her yl iin tekrarlanlr ve analistin eline

ilk Pazatesi gn fiyatlar byk bir olaslkla 50 puan dyardecektir" diye bir istatistik kar. Bu tr dngsellikleri bilgisayarlarn
kete
Bir
yazk
ki
az.
ne
inandrcl
m|y\a ortaya karma ynteminin
ok
,,her Mays aynln

201
ekil 407

Yllk Olaslk
/o10

%75

/"50

%25

1357911

aylar

gemi verilerin gelecekte de tekrarlanma fikrini daha nce de pek gvenilir bulmamtk. te yandan, eer bilgisayara son 15 yln gnlk hava ssn girmi olsaydnz pek612 elinize ''s 19 derecenin altndayken o gn piyasa dyor, zerindeyken kyor" diye bir istatistik de geebilirdi. o zaman
bu istatistiin deeri ne olurdu? Dolaysyla, bu t.ir mekanik yntemlerle
dngler arama urana giren analistlerin kullanlan verilerin piyasa ile ilikisinin geerliliini sorgulamas gerekir, Bana sorarsanz, hava scaklnn
gnn fiyat oynama|ary|a ne kadar ilikisi varsa her Mays aynn IIk pazartesi gnnn de o kadar ilikisi var!

soNU
Elbette dnglerin var olup olmad hararetli bir tartma konusu o\maya
devam edecek. Bu balamda iki u gni mevcut: dsal ve isel kuramlar.
Dsal kurama gre, ekonomideki dalga|arn nedenleri rnein gne lekeleri gibi d olgularda aranma| 0evons92 gne lekelerinin iklim deiikliklerine ve dolaysyla mahsle, dolaysyla ekonomiye zarar verdiini yazmt). Bu tr dsal etkilerin arasnda seimler, iklim koullar, demografik deiimler, politik gelimeler, petrol krizi, vs. gibi unsurlar sayabiliriz. nir

202

utaki isel kuram ise ekonomik da|ga|anmalarn nedeninin ekonominin

kendi iinde Ve doasnda olduunu Savunuf. Ekonomiler byu., bu by_
me sonunda balon olur patlar ve klme balar, klme durgunluktan kri_
ze dntkten sonra tekrar bymenin tohumlar atlr. Tarih boyunca bu
byle olmutur ve nispeten dzenli olarak tekrarlanmaktadr. Bunun nedeni
piyasalarn mkemmel olmaydr.
piyasalarn bir }.ukar bir aa, devaml da:rga]lanp durduunu kimse sor_
gu|amaz ama bu da|ga|anma|arn ngrlebilir bir dzen iinde tekrarlanp

tekrarlanmadl konusu analistleri ikiye blyor. Byle bir dzen olsa bile
ngrlen tepe veya diplerin dzenin syledii gibi iki ay sonra bir aram_
ba gn saa 14:00,de gelmeyeceini biliyoruz. Dahal 54 yll]k Kondratieff
dalgaslnn en uzun vadeli yatrlmclnm bile iine yaramayaca ortada.

te yandan, ksa vadeli dalgalanma|arn arkasnda temel verilerin aran_

mas1 da gereksiz. Bu ksa vadeli dalgalanma|arn nedeni ou kez yatrlmcl
psikolojisi. Piyasa|ar hep ayn ynde gitmezler. Mevcut trend ne kadar devam ederse bir dzeltme zamanl da o kadar yaklar. Bu aamada kimileri
kAr toplar, kimileri mevcut trende ak olup bekler, kimileri de ters ynde
pozisyon aar. Tm bu etmenler dnemsel tepkiler douracak ekilde birle_
gler yaklak bi zaman for_
irler. Dng kuramclarna gre bu psikolojik
masyonuna uyacaklardr. Elbette burada alt izilmesi gereken kelime "yak}ak'' kelimesidir. Endekste gnilen 20 hafta|tk bir dng hisse senetleri piyasaslnln her 20 haftada bir en dk yapaca anlamna gelmez. Eer o anlama geliyor olsayd herkes zengin olurdu. Bu dngnn anlaml "yaklak"
20 haftada bir piyasann dmeye eimli olacadr. Dng analistleri bu dde hi gelmeyebin bazen zamannda,bazen ge,bazen erken, bazen
leceine dikkat ekerler. Bana sorarsanlz bunun anlam "20 hafa sonra piyasaya decek, ya kacak, ya da hibir ey yapmayacak|,l|f. Bu kimin ii_
ne yarar?

Evet, piyasa|ar da|ga|anmaya devam edecekler ve evet belki de bu dal_

galanmalarn iinde baz, yar-dzenli dngsellikler var. Ne var ki gemii
resimleyen grafiklere bakp, piyasann dzenli aralkJarla dk yaptlnl tespit ederek gelecekte de bunun tekrarIanacan beklemek ii biraz faz|a ba,
site indirgemek olur. Byle dzenli dngler olsa bile yatrlm kararlarn sa,
dece dngsellie dayandrmak yine feliketle sonulanacaktr. nk:

a) Dngsel trader ana uzun vadeli trendin tersine hareket ediyor olabi
lir. Burada sadece uzun vadeli (rnein birka yllk) dnglerin pivot
tepe Ve diplerle aynl zamana rastgeldiini hatr\amakta fayda var. Ksa

203
ve orta vadeli dngler ise ana trendin aksi ynnde olabilecek nispi
tepe ve dipleri belirlerler.

b) Bir dngnn tam teorik tarihlerde balayp bitmesini beklemek pek

gereki deil. Dng kuramclar tolerans o/ol5'lerde tutuyorlar. YAni
20 haftalk dng ayn dijzeni korusa bile 17. ve 23. haftalar arasnda
bir yerlerde bitebilir. Gnmz piyasalarnda brakn bu alt haftalk tolerans, zaman|amann 6 saat amas bile dramatik sonular dourabilir.

c) Almlarn zamanlamas ne kadar nemliyse satlarn zaman|amas da

o kadar nemlidir. Ne var ki daha nce de grdmz glb| dnglerdeki dzeni belirleyen diplerin kar tarafnda, ayn dzenlilie sahip olmayan tepeler bulunmaktadr. Potansiyel sat noktalarn belirle_
yecek olan bu tepelerin, diplerin aksine, dzenli mesafelerde olumad herkes tarafndan bilinmektedir. imdi geriye dnp baktmzda
MKB'de nispeten dzenli ara|tklarla (4 yI) tekrarlanan tepeler gzkmektedir (Austos 1990, Ocak 1994, Ekim 1997 ve Ocak 2000). Bir
yandan bu tarihler teorik olarak hesap ettiimiz 4 yl aralna tam uymamakta ve dolaysyla zamanlama asndan o/ol5'in bile stnde bir
tolerans gerektirmekte. te yandan, bu dzenin devam edip etmeyecei bilinmemektedir. Bu dzenli grafie bakacak olursanz Ocak
2000'den sonra artk 2004yInda tepeyi grp d balatmamz gerekmekte. Bu olacak m? Olacan biliyor o\sanz bile tepe nerede olacak?

Burada dngsellik kavramnn tamamen pe atlmas gerektiini savunmuyorum. Tam aksine, dng analizinin deerli bilgiler sunduuna inanyorum ama tek bana asla ie yaramayacana dikkat ekmek istiyorum. Dng ana|izi u koullarda yardmc olacaktr:
a) uzun vadeli ana trendin varlndan her zaman haberdar olmak ve ak-

sine hareket etmemek,

b) Belli ynde bir trendin her zaman aksi ynde bir dzeltmeye mafl)z
ka|aca zaman iin hep tetikte olmak,
_

c) Dngsellii mutlaka ve mutlaka osilatr dediimiz ve nc kitabmzda ilediimiz teknik gstergelerle teyit etmek.

Ne tuhaftr ki tanm itibariyle dngsellik bir zamanlama arac| olmasna

ramen, ou zaman dier zaman|ama ara|ar arasnda en ok uvallayan
olmaktan kurtulamamaktadr. Dng analizibir anlamda teme| analize ben-

204
zemektedif. Her ikisi de belli bir zamanda piyasann belli bir yne doru ha-

reket etmesini gerektiren formlleri retmektedir. Her iki durumda da zamanlama sorularrun yantlar teknik gstergelerde ve birinci kitabmzda ile di imiz de ste k/diren ana|\zinde aranmal,d
Dngsellik kavram zerinde biraz da}1a durmak isteyen okuyucular iin
ykarda verilenlere ek olarak daha birok kaynak aada.lffi

'l08. Arnold, Lutz

C.,

Business Cycle Theory, (Oxford University Press, Oxford, 2002)

Deel , Robert, Trading the Plan: Build Wealth, Manage Money, and Control Risk, (.lohn Wiley
& Sons, NY, 'l997)
Ehlers, John r., MESA and Trading Market Cycles: Forecasting and Tradin7 Strategies from the
Creator of MESA, 2nd Edition, (John Wiley & Sons, NY, 2002)

Cietzen, Al, Advanced Cycle Trading: Cutting Edge Techniques for Profiting from Market Tops
and Boftoms, (McGraw-Hill Trade, NY, 1995)
Meadows, Dennis L., Dynamics of Commodity Production Cycles, (Wright Allen Series in
System Dynamics), (MlT Press, Boston, 1977)
Merriman, Raymond A., The L|ltimate Book on Stock Market Timing, Volume 3: Ceocosmic
Correlations to Trading Cycles, (Seek lt Publications, Minnesota, 2001

Merriman, Raymond A., The LJltimate Book on Stock Market Timing: Cycles and Patterns in
the lndexes, (Seek lt Publications, Minnesota, 1997)

Merriman, Raymond A., Merriman on Market Cycles: The Basics, (Seek lt Publications, Minnesota, ] 997)
Merriman, Raymond A., The Cold Book: Geocosmic Correlations to Gold Price Cycles, (Seek
lt Publications, Minnesota, 1982)

Merriman, Raymond A., The lJltimate Book on Stock Market Timing Volume 4: Solar/Lunar
Correlations to Short-Term Trading Cycles, (Seek

|t

Publications, Minnesota, 20o3\

Merriman, Raymond A., The Sun, the Moon, and Silver Market: Secrets of a Silver Trader, (Seek lt Publications, Minnesota, 1997)

Millard, Brian J., Channels & Cycles: A Tribute to l. M. Hurst, (Traders Press, Florida, 1 999)
Niemira, Michael P., Klein, Philip A., Forecasting Financial and Economic Cycles, (lohnWiley & Sons, NY, 1 994)
Pesavento, Larry, Astro Cycles

The Traders' Viewpoint, (Traders Press, Florida, 1987)

Peters, Edgar E., Chaos and Order in the Capital Markets

Market Volatility, lJohn Wiley & Sons, NY, 'l 991)

Pring, Martin J., The All-Season lnvestor

Cycle, (lohn Wiley & Sons NY, 1992)

New View of Cycles, Prices, and

Successful Strate1ies for Every Stage in the Business

Stoken, Dick, The Great Cycle, (Probus Publishing, Chicago, 1993)

Taylor, jon Cregory, lnvestment Timing and the Business Cycle, ()ohn Wiley & Sons, NY,
1997].

205
ON ALTNC BLM

KARlT GR FELSEFES

2o7

Kart Gr Felsefesi her ne kadar hep teknik analizba| altnda incelenmi olsa da aslnda bir tr psikolojik zmlemedir. Bu balamda, temel ve
teknik verilerle yorulan piyasa|ara nc bir boyut kazandrr: yatlrlmcl
psikolojisi. Kart gr, ounluun sahip olduu gnin tersidir. Eer ounluk fiyatlarn daha da ykselecei gnindeyse, karlt gni ilkesini benimseyenler sata hazrlanmaktadrlar. Kart gni kuramnn derinliklerine
inmeden nce bu kuramrn nasl ortaya ktna bir gz atalm.

BlRAz TARH
Kart gr kuramnn tarihi neredeyse felsefenin tarihi kadar eskidir ama
gnmzdeki anIamyla konuya ilk derinlemesine girii 1847 y|tnda Extraordinary popular Delusions and tbe Madness of crowds isimli kitabyla charles Mackay yapmltr.1o9 Kart dncenin modern adaki duayeni ise Vermont Dnni olarak bilinen Humphrey B. Neill'dr. O basit ama gl
"herkes bir konu hakknda hemfikirse, byk bir olaslkla yanlyorlardr,"
kavramnr, kriz yillannn (1930'lu yllar) o sessiz ve yaInz gnlerinde, Vermont'un Saxton River kasabasndaki evinde Neill gelitirmitir (Bkz. Fotoraf). Grii|eri ilk kez 193| ylnda yayn|anan Tape Reading and Market
Tactics (Bant Okuma ve Piyasa Taktikleri) isimli kitabn da yaynlanr,11o

Daha sonra (1940'| yI|ar) zamanna gre geni bir katlmc kitlesine sahip olacak olan (1960'lara gelindiinde 1500 yesi olur) ve iki haftadabit yaynlanan bltenini kartmaya balar. Neill, krizi takip eden yllarda, ister
ekonominin toparlanmasndayaanan heyecanlar, ister sava yllarnrn snan
109. Mackay, Charles ve De La Vega, loseph, Olaanst Kitlesel Yanlglar ve Kalabalklarn lgnl, (Scala Yaynclk, lstanbul, 2OO0)

1'l0. Neill, Humphrey B., Tape Reading and Market Tactics: The Three Steps to Successful Stock
Trading, (Fraser Publishing Co., Virginia, 1997)

20B

Humphrey B. Neill
Kaynak: The Contrary lnvestor Blteni, (James L. Fraser,
Vermont, Kasm 2000)

byme ortamr olsun hep ar bal ve hep normlarr sorgulayan bak asyla hisse senedi piyasalarnn tepki vermeyeceini ve yatlnmcllarnn bu
gaza ge|memelerini nererek hakl kar ve n kazar. B zaman zarfnda

iki kitab daha

yaynlanr.111

Neill bir piyasa analistinden ziyade bir entellekteldir. Ak gnil deil

("akkafada bir ey ka|maz, dklr") sorgulayc olmann ve acele hkm
vermekten kanmanrn nemini savunmutur. Acele hkm vermenin en
byk nedeninin de hemen ounlukla hemfikir olma drtmzde yattn
ne srer. Bir gni sahibi olma amacrndan nce tm kart gnilerin deerlendirilmesi gerektiini savunur. Panik ve klerin hep ounluun
byle bir korkuya sahip olmad zaman|arda gelmi olduunu rnek gsterir. Kitaplarnda nemli saptama|ara rastlyoruz:
Doutan itibaren ounlua (topluma) uymak, bize hayatta sabip
olmamz gereken bir deer olarak alanr, Aynlk doal bir drtdr,
ama aklrnz kullanrken yerleik deerleri sorgulamamz gerekir.
nemli deerleri ancak en ilgisiz kelere bakarak bulabiliriz.
Kart d4nce, sorulann ber iki tarafna bakma tarzdr, bir doktrin
deil. Doru yant ancak bu ekilde bulunur.

Kalabalklann bir nderi takip etme dr,ts uardr.

Kalabalklann mant yoktur, sadece bislerine gre bareket ederler.
Kart gr, bemen ounluun grne kar gelmek deil, ounluk grlerinin paralanna ue bu paralara kar olan grlerin

'

Neill, Humphrey B., The Ruminator, (Fraser Publishing Co., Vir8inia, 1992)
Neill, Humphrey B., Art of Contrary Thinking, (Caxton Press, Ohio, 'l997)

209
sentezine (bileimine) bakmaktr.

ounlua kar gelmek, kiinin doal tepkileine kar durmaktr.

kiinin kendi grn sauunmAsx

mesi kadar gl bir duygu yoktur.

ue batasn kabul etmeye diren-

Bazen kendi gnileiniz yznden ounluun grn yanl deerlendi4rsiniz. ounluun grnn kendi gnze uyduu
sonLcuna uanr ue farknda olmadan o kalabaln bir paras olurSunuz.

karxt gr sabibi olmakfazla erken daurannak anlamna gelebilir.

Ekonomik trendleri tespit etrnek iin mkemmel bir zamanlama forml bulunrnaz ama nernli dn noktalannda ounluun bep
yanlm olduu bilinmektedir. saatiniz biraz ileri olabilir ana yine
de faydaldr. Bylelikle randeuunuza erken gitmi olabilirsiniz ama
treni asla karmazsnz.

kart grler, gr sabibi oltna ukuruna dmeden kar tarafa

sryramaya ya raya n dn c eleri di

r.

Neill'n ilkelerini kendisinden sonra rencisi ve gnmzn en nemli

kart gr filozoflarndan birisi olan James Fraser yaatmaya devam eder.
Bugn kart gr-i f'elsefesi hakknda yazlm kitaplarnn byk bir
ounluununl3 basld yaynevinin sahibi olan Ffaser,
z^*^nda Tbe Cont^yn,
rary Inuestor isimli bltenin de yayncsdr.lla
Fraseq (a) mevcut politik ve ekonomik koullar, (b) mevcut sni psikolojisini ve (c) mekanik tahmin yntemleriyle uyumayan insan yaklamlar-

nln ve temel analizin dourduu yaygn gni ve tahminleri inceleyen blteninin amaclnl yle aklar:
1. Hisse senetlerine olan talebi izlemek
2, Gz ard edilen hisseleri bulmak
3. Ar psikoloiik alm noktalarn bulmak

4. KalabaIn piyasaya olan yaklamn zmlemek

" .5. yeleri kalabalktan uzaklatrmak
6. Fonlarn bir ksmn kart gr almIarna ynlendirmek

karlt gni felsefesinin uygulanmasnda nemli bir atlm ise sibbet yapar. Neill'n TIe Art of Contray Tlinking isimli kitabnlll yaynlamasndan

210
on yll Sonra (1g64)James Sibbet, Neill,in ilkelerini vadeli
(Bkz, sayfa 191) Demaya ba|ar. nc ktabmzda ksaca ilediimiz
piyasalara uygula_

Market Va,ne
mand Index'in de (Talep Endeksi) yaratclsl olan Sibbetllz,
isimli bir yorum blteni yayn|amaya balar,

Sibbet,bltenindepiyasaprofesyonellerincehazrlanmlhaftalkblten
veyorumlare|ea|arakprofesyonellerinpiyasahakkndakiolumluveolumsay|ya sahip olmaksuz grlerini tartar. Ama, piyasa gnin len bir

tf.Bufikrintemelindeyatankavram,yatlrmcllarlnbubltenveyorumlarca ynlendirildii dncesidir,

gr kavram
Market Vane bi|teni gnmzde, ayn:. zamanda kart
Ea/l
yazlm en kapsaml kitabn da (Contrary opinion)\|s yazan
hakknda
yayn1an_
Hadady,nin sahibi olduu Market Vane Corporation116 tarafndan
makta.

beBltenin ana temasl, piyasann ynnn yatlflmcl gruleri tarafindan

(yanl nedenler_
lirlendii. Eer olumlu gnite yeteri kadar yatlnmcl varsa
nedenini bil_
den dolay olsa bile) fiyatar ykselecektir. olumlu grlerin
aamada dev_
meniz gerekmez. nemli olan bu grlerin varldr. te bu
girer. Rullish Con_
reye bltenin en nemli parasl olan Bullish Consensus@
velveya Com_
sensus, Securities Exchange Commission (A.B,D"nin SPK,s)
ve Dzen_
Futures Trading Commission (Vadeli Piyasalar Denetleme
rnodity

lemeKurulu)gibidevletkurumlarvekanunlarcakaytlveonaylyatlrlm
1

12. Sibbet Publications,

13. Crump, Arthur

,i091

East

The Theory

Woodbury, Pasadena, CA

91

104 (818_791_5157)

of Stock Speculatioo (Fraser Publishing Co,, Virginia, 1997)

lnvestment Tactics, (Fra,

Mintz, Steven L., Five Eminent Contrarians: Careers, Perspectives and
1995)
Virginia,
Co.,
ser Pub|ishing
Virginia, 1995)
McNeel, R.W., Beating the Stock Market, (Fraser Publishing Co"
of the rime, (Fraser Pub_
Most
Wrong
Are
Mostly
Scheinman, William X., Why Most lnvestors
1991)
Virginia,
Co.,
lishing
'l995)
(Fraser Publishing Co,, Virginia,
Selden, C. C., Psychology of the Stock Market,
,l997)
Lawrence, Tides in the Affairs of Men, (Fraser Publishing Co., Virginia,
Smith, Edgar

(Fraser Publishing Co., Virginia, 1997)

Smitley, Robert L., Popular Financial Delusions,
and lnvestment Strategy,
Thurlow , Bradbury K., Rediscovering the Wheel: contrary Thinking
(Fraser Publishing Co., Virginia, 1997)

Burlington, VT 05402, 802_65B_

t14. Fraser Management Associates, lnc., 309 So. Willard Street,
0322, www.f r aserbooks.com.

5.Hadady, R.Earl,Contraryopinion:lJsingSentimenttoProfitintheFuturesMarket(JohnWi_
ley & Sons, New York, 2000)
(www,marke!
-l
90490, Pasadena, CA., 91109_0490 USA
1 6. Market Vane Corporation, P.o. Box

1,1

vane.net)

211
danmanlar tarafndan yayn|anan blten ve yorumlardaki gni birliini
(veya yokluunu) ler. rnein, belli bir hisse senedinin Bullish Consensus'u %o65 ise o hisse zerinde yap|an yorumlarn %65'i olurrludur. Bu piyasadaki gni birliinin rakamsal bir zetidir. Bullish Consensus genellikle
fiyatlar ykseldike arta dtke aza|r. te bu art veya azal belli bir
ar seviyeye gelince ortaya Karlt Gftl kar, Baka bir ifadeyle, piyasa
ar alnm veya satlmtlr ve dolaysyla kart pozisyon alma zaman gelmirir (Bkz. ekil 408).
Buna benzer bir baka blten de Tlce Consensus Index@ of Bullisb Market Opinion ismiyle yaynlanmaktadr.l|7 Bu bltende profesyonellerin gni grafik o|arak betimlenir ve o/o75'in st ar alm, o7o25'in alt ar satm
yaplm blge olarak tanmlanr.

KART cn FELSEFESiNN i-xr-rni

Kart gr felsefesine gre piyasann trendi, o piyasadaki hislerin ve dolaysyla grlerin bir yansmasdr. Yatrmclar bu felsefeyi ounluun tersini dnmek olarak a|glarlar. ounlua kar gelmek hem doamza, hem
de teknik analiz ilkelerine ters dtnden kabul edilmesi g bir kavramdr. zellikle ounluun gnine uyan ve mevcut trendin ynn teyit etckil 4OR - R|lih Cnnqenss
00
I

9o

Fiyasa a5r i5ik

- Aa keskin

Eo
l

70

--

dn5

A5a dn olabilir
Mevcut trend ok

60
5|]

beklenmeli
Piyasa iik

"

40

uzamadysa devam edecek

ok uzadysa, dn5ler
genelde 0/o40-0/o60
alannda oluyor

30
I

__

_ Piyasa fazla satta

Yukar dn olabilir

__

_ Piyasa r satt

20
l

10

1] 7,

Yukar keskin dn
beklenmeli

Consensus,lnc.,'1737 Mccee, Kansas City, Mo., 64108 U.S.A., 816-471-3862

212
meye devam eden piyasa bilgilerinin srekli aklnrn bir davul gibi kafamt
za tokmak|and zamanlarda... Dolaysyla bu kavram idrak etmek iin piyasann ne za{nafl en bullish (olumlu) ve fle zaman en bearisb (olumsuz) ol_
duu sorularn yantlamak gerekir. piyasann en bullish olduu zaman gta_
fiklerde en yksekleri grdmz zamandr. Tam tersi, piyasann en be_
arish olduu zaman grafiklerde en dkleri grdmiz zaman]lara denk
gelir. Deneyimsiz yatrlmclarn en tepelerde alm, en diplerde satm yapt

yaygncabilinen gerektir. piyasalarn srr henz zlmediine gre (ve as_

la zlemeyecek) yap|acak en akllca i grafiklerdeki ipularn aramak ve
birazkart dnce retmektir. Eer geride kalan cildimizde u ana ka_
dar bir ey renmi olmamz gerekiyorsa o da bir oyun pl2nnn olmas ve
ilem boyunca bu pl2na bah kalma gereiydi (iini plAnla; pl^nn ilet). Bu
kuraln afla amag., kalabain ve/veya ounluun gnilerinin kiinin grlerini etkilemesini engellemektir. Hepimizin yaamda rendii gibi, her
gerek bi_
eyin ok aikar olduu zaman genellikle ok ge kalnmtr. Bu
ziKart Gr kuramna ynlendirir: ounluk bir ynn ar ucuna vardnda aksi tarafa yn almann zamanl gelmitir. Yatrmclarn ounluu
(acemiler, amatrler, profesyoneller, darumanlar, ksacas herkes) piyasa te_
pelerinde faz|asy|a iyimser, diplerinde de ar ktmser o|maya yatknr_
Iar.

(mevcut trende) kar gelmek ol_

ou analist, kart olmann ounlua
"isel
deerg"a gre ar yksel_
duunu zanneder. kimileri de kartlar,
mi veya arl dm olan hisseleri satan veya a|an temel analistler veya deBir c grup ise Dre_
er yatnm yapan Buffett,vari yatrmc]rara benzetir.
man119 tatzr|a yaknlk duyar. Bu tarzda, gzden dm ama dk fiyat/kazan oran, dk piyasa/defter deeri veya yksek kdr payl getirisi
gibi bir diziiyi tanmlanm temel lee sahip hisse senetleri satn alnr. Bu
hisseler eninde sonunda tekrar en azndan orta|ama deerlerine ykseleceklerdir. evirisini yaptm baka bir kitapta Gal.|ea ve Patalon dalzo ayntarz-

dan bahsetmektedir.
Aslnda kart yatrm bunlarn hibiri deildir. Benzerlikler olsa da pka_
rdaki grler iin asln skalamaktadrlar. Teknik ana|ize otuz yln vermi
1l8 Craham, Benjamin, Akll Yatrmc,
,l

(Scala Yaynclk, Istanbul, 1999)

Hagstrom, Robert C., Buffett Tarz, (Scala Yaynclk, lstanbul, 2000)

19 Dreman, David, Contrarian lnvestment Strategies: The Next generation, (Simon & Schuster,
New York, 1998)

yaynclk, lstanbul, 199B)

120 Gallea, Antony M. ve Patalon lll, William, KartYatrm, (Scala

213
tanlnml guru ryckoff iin, kart dnce, iine ounluun gni birlii
hakknda salkl bir miktar agnostiklikl2l katlm entelektel bamszlktr.I22 Eer ka|abaIn gr birlii sr mantalitesine dnrse kartn kaaca l>arizdir ama bu kan mutlaka ters yne olmas gerekmez, Sni psikolojisinin ortaya kmas, kartn daha bamsz dnce retmesini salar.
Bu durumda kart, henz dnlmemi bir yant arar. Kart yaklamn
alm-satm zaman|amasn belirlemesi gerekmez. Gerek kart fikirler srnn gni birliine kar fevri tepkiler olmadndafl ayn soruya farkl, iyi
ve kart yantlar haline dnebilirler.
Kart gr felsefesinin temelinde lki ana ilke yatar. Birincisi, ''GERiYE
KAIAN ALIM GC" oIarak isimlendirilebilir. yle dnn. Eer bir yatrmc bir hisse senedi hakknda olumlu dnyorsa alm yapacaktr. Gni ne kadar olumluysa o kadar agresif pozisyona girecektir. Ne kadar agresifse, ald pozisyon miktan da o kadat fazLa olacak, ba|ad fonlar da o
kadar yksek olacaktr. Bir yatrmc, grleri dorultusunda pozisyona ne
kadar faz|a fon balarsa, geriye kalan alm gc de ayn oranda azalm olur.
Bu rnei piyasaya taryacak olursak, yizde doksann bir boa piyasasnda
olduumuz gnin talylp fonlarn l>alad bir konumda elbette ki geriye kalan alm gc hatr saylr bir miktarda aza|m$tff. Eef yatlrmclarn
ou tercihini alm ynnde kullanmsa, o piyasada aka yeterikadar a|m
basks kalmamtr. Baka bir ifadeyle, alm yapacak olan herkes almn
yapt|ysa, o hisseyi alacak baka kimse kalmayacaktr.
Kart gr felsefesinin ikinci ilkesi de "c- VE ZAYIF ELLER,, kav_
ramdr. piyasadaki her alcnn karsnda bir satc bulunur. Eer yz yatrmcdan sekseni alm yapmsa, bu almlar geriye kalan yirmi yatlrlmcl sat yaparak karlamtr. Bu denklem, o yirmi yatlrlmclnn alm yapan seksen yatlrlmcmn uzun pozisyonlarn sindirecek kadar iyi finanse olduunu
gsterir. Bu da sat yapanlarn ok daha yikl pozisyonlarda satl yapi:lna delalettir. o halde almyapan seksen kii ok daha kk pozisyon|at tamaktadrlar ve daha "zayf eller" olduklarndan fiyat\ardaki ani bir dnte
hemen uzun pozisyonlarndan kacaklardr.

Bu koullara uyan gelimelerin sergilendii piyasa|arda piyasann temel

veri ve haberlere verdii tepkiler ok yakndan izlenmelidir. Fiyatlarn olum121. Longman-Metro szlne gre: belli bir grn ne ispat edilebileceini, ne de inkAr edile-

bileceini ileri sren

22. www.wy ckoffonstocks.com

214

lu haberlere pek kulak asmayp en eften pften olumsuz haberlere tepki

gsterip dmesi bir geri dn veya durma gstergesidir. karlt gr ge_

litirmenin yukardaki gibi meyve vermesi dnlen durumlarda yapIacak
en akll i teknik ana|iz cephanesinin devreye sokulmasdr. Teknik dmeye basmak iin en iyi zaman]lama ikinci kitabmzda ilediimiz v Tepe ve
Dipler (Bkz. kinci Kitap, S. 140_ 159 bal altnda phe tohumlarn attracak sorular yarutlamaktr:

. lem hacmi arl m yksek?

. volatilite an m yksek?
. nemli bir destek veya diren seviyesine ulald
. Trendin meyili ok mu dik?
. iz sren stoplar devreye giriyor mu?
. Gstergeler iik mi?
o Gstergelerde "uyumazlk" var m?
piyasa asabi mi?
"Annem faktr" belirdi mi?
. Medya ok iyimser veya ok ktmser mi?
tipi fonlar yok satyor mu?
. Yeni ha|ka arz|ar artt m?
. Yeni halka arz|arn kalitesi dt m?
. Temel veriler elimeye balyor mu?

m?

Eer bu sorularn ounluunun yanlt "evet" ise kart tepki vermenin

zamanl gelmitir.

ELETRi
Kart dnce bu kadar iyiyse neden herkes kart strateji uygulamamaktadr? Bu soruya drt farkl yant verebiliriz.
Birincisi, eer herkes karlt olsayd ilemezdi, nk piyasa|arda ok daha az sayda panik veya speklatif balonlar oluurdu. Baka bir ifadeyle,
eer herkes p:yasalar hakknda olumlu dnyor olsayd, yine o herkes bu
sr psikolojisinin farknda olup birer kart olarak olumsuza dnerlerdi.
Herkesin olumsuza dnd.i koullar yine herkesin kart olmas sayesinde,
ayn herkesi bu kez tekrar olum|u yapmaz myd? Herkesin bir olumlu, bir

215
olumsuza dnd ve bu iki u arasnda devridaim yaptl dengesiz durumun o zaman ne anlam kalrd? Yant basit: Herkesin kart gr felsefesini benimsedii bir ortamda kart gni stratejisi ilemez!

kinci yanta gelince, kart gr felsefesinin zamanlama asndan mkemmel olmadn biliyoruz. Ydni piyasann mevcut trendine kar bir strateji gelitirdiimlz zaman genellikle ok erken. Erken alnm bir pozisyonun
atllnda veya byyen zarar|arnda oturmak son derece zordur. te yandan, hem ounlua kart olmann, hem de yanl kmann ykn kaldrmak her babayiidin harc deildir. ounluk hakl karken, ounluakar km olmann -ki bu o|mayacak bir ey deil- aalayc arl ykc
olur.

ncs, bata ailemiz, soflra okul ve sosyal evrerniz bize ounluun

hakl olduunu retir. Hakl olmasa da olay|ara ounluun hkmettigi ve
oyunun kurallarn ounluun yazdn renmiizdir. Bu deerler kart
olmann para etmeyeceine iaret etmektedir.
Sonuncu ve drdnc yant da zamanlama sorununa dikkat eker. Kart
strateii bir bakma nc kItabmzda ilediimiz Relative Strength Index
(RSI) veya Stokastik gibi ar a|m/ar satlm gstergelerine benzer. Bu her
iki gsterge de st snr olan 100'e yaklatka piyasann daha da itiini
gsterirler ama formlleri itibariyle asla 100'e ulaamaz|ar. Bu tr ar
alm/ar satm gstergelerinin verdii iik sinyalleri piyasa ykseldike gelmeye devam eder. Tek bana kullanldklarnda ve ok kuwetli trend y^pan
p|yasa|arda feldkete yol aabilirler. Kart yatrlm gstergeleri de ayn zelliklere sahiptir. Piyasa ykseldike iyimserlik artar. yimserlik arttka kart
drtler oalr. Alnan kart pozisyonlarn zarar da piyasa ykselip iyimserlik arttka byr. Bu ikilemin tek aresi yukarda sraladmz phe tohumlarn attracak sorularn zamannda ve drste yantlanmasdr.

216

soNU
Karlt gr felsefesi zamanlama asndan zayf olmasna ramen doru uyguland takdirde yatLrmc/ iin son derece gl bir silahtr ve ok seyrek yanlr. Ne var ki, kart olmann 1karda saydmz rahatszlklann bindirdii psikolojik ve finansal yk herkes kaldramaz. Bu yke ek olarak,

kart felsefeyi benimseyecek olan yatfmcllarln elde edecekleri olas klr

miktarn kart olmadan elde edebilecekleri miktarlarla karlatrmaIan gerekir. nk karlt stratejinin etkin piyasalar kavramna upp uymad hAlA
tartlma konusudur. Kuwetli ekliyle etkin piyasalar hipotezinde, hisse senedi fiyatlarlnrn mevcut bilgileri doru bir biimde sindirmi olduu ileri srlr. Gnmzde, yatnmclar etkin piyasalar kavramnn zayf eklinin geerli olduuna inanmaktadr|ar. Y6ni, mevcut piyasa bilgilerinin nda dier yatrmclara kar b|r avantai elde edilebilir. te kartlar, gru birlii
nin ar ulara vard durum-larda dier bamsz seenekleri deerlendirerek bu frsatlar arama amaclnl gderler.

Bana kalrsa, yatlrlm baarsn getirecek formln iinde engin piyasa

deneyimi ve bilgisine sahip olmak; iini plAnlayp, pl2nn iletetrilmek; doru ve gl bir risk ynetimi programl uygulamak ve salam bir yatrmc
psikolojisi ile yatrm yaparken davran biimlerini yontmak glbi ayr|maz
para|ar olmaldr. Karlt yatlfm, bir oyn plAn olutufmasl ve bu pl2nn ileme konulmas iin gerekli sistematik ve psikolojik altyapy,hazr|amas asndan kt olamaz, ama tek bana asla bir kazan kaps o|amaz.

Konul yukardaki gibi finasal

piyasa|ar ve teknik ana|iz gz|yle de-

il de daha felsefik bir adan incelemek isteyen okuyucular dipnottaki

er iki kaynaktan da yarar|anabilirler.123

di

123. Cialdini, Robert B., lnfluence: The Psychology of Persuasion, (Quil, Baldonia, NY., 1998)
Le Bon, Custave, The Crowd, (Dover Publications, Mineola, NY, 2002)

217
oN YEDiNci BLM

iEM HACMi ve
AK pozisyoN sAyIs
(opEN lNTEREST)

219

ilem hacmi, borsada o gn gerekleen al-veriin bir parasal olarak miktar (deeri) ya da szleme adedi (lot) eklinde ifade edilen rakamsal ifadesidir. Baz durumlarda el deitiren hisse senedi adedi olarak da ifade edilir
ve birinci kitabmzdal2a grdmz ekilde genellikle fiyat grafiinin a|t tarafnda izilen dikey ubuklarla gsterilir.
Aslnda ilem hacmi hakknda u ana kadar ilediklerimizin dnda syleyecek fazIa bir ey yok. Tm sylenecekleri Charles Dow, yz yl akn
bir sre nce tek bir cmleyle zetlemi: "Hacim trendi teyit etmelidir". i-

lemhacmininseviyesifiyathareketininar@ilgi

ve heyecan gsterir. Dolaysyla ilem hacminin fiyatlar ykseldike artmasl

ve fiyatlar dtke d

karyken fiyatiarn aa doru dzeltme yapmas sresince ilem hacminin aza|mas, yukar hareket iin bir tehlike arz etmez (nk aza|an ilem hacmi, dk maliyetli uzun pozisyon tutanlarn kdr almak iin acele etmediklerini gsterir).
Ana trend yukaryken, aa dzeltme esnasnda ilem hacminin artmasl bu
ana trendin artk sona erdiine iaret eder. lem hacminin fiyat hareketini
teyit etmedii durumlar belirlemenin en iyi yolu, fiyat ile ilem hacmi arasndaki uyumazla bakmaktr. Fiyatlar ykselirken ilem hacminin bu ykselie elik etmemesi veya aza|mas, fiyat ykseliinin fazla devam etmeyeceine iaret eder. Fiyatlarn bir konsolidasyon (skma) alanndan belli bir
yne knn mjdecisi olan krlma annda ise ilem hacminin genellikle
dramatik bir ekilde artmas beklenir. Bu art, o yne doru balayan yeni
bir trendin habercisidir.

Teknik analistlerce niversal olarak kabul edilmi bu kurallar, fiyathare"ketinin belli bir yne
dor balamas ve devam etmesi iin ilem hacminin
art|yor olmasn art kouyor. Biz de bundan nceki kitabmzn her aa'l24. Birinci Kitap, s, l03

220
maslnda bu gni ilke edindik. Bundan sonra da bu ilkemizden taviz vermeyeceiz ama yine de bu genellemenin bir yumuak karn olduunun ve
baz yetersizlikler ierdiinin farknda o|mamz gerek.

Bu yetersizliklerin ilki, vadeli ilem pyasalarnda olduu gibi hisse senedi piyasalarnda da kendisini gsterir ve ortaya tavan/taban gnlerinde (vadeli ilem piyasa|arnda "limit" gnlerinde) kar. Hepimizin de bildii gibi,
mevcut fiyat hareketinin (bu ister belli bir yne doru devam etmekte olan
trend olsun isterse de trendde geri dn an olsun) en kuwetli olduu (y2ni devam etmeye en yatkn olduu) gnler tavan/taban gnleridir. Piyasaya
tavan veya tabanyapttacakkadar gl temel deiiklikler olmutur. Ne var
ki, bu gl deiimleri ve bu deiimlerin neden olduu dramatik fiyat ha_
reketini ilem hacmi rakamlarnda bulamay4 nk tavan veya tabanda kilitlenmi olan piyasada ilem o|maz. Dolaysyla bu tr tavan/iaban gnlerinin grafiklerine hraktlmzda hatt saylr bir ekilde aza|m ilem hacmi gr-irz. Bu dayukarda sraladmz ilkelerin tamamffraters der. yleyse ilem hacmi rakamlarlnln nemini zellikle tavan/taban gnlerinde tam anlamy|a gz ardl etmemiz gerekir.
lem hacmi rakamlarnn analiz deerini yitirmesinin ikinci nedeni, hisse
senedi piyasalarnda deil de, daha ok vadeli ilemler borsalarnda daha belirgindir. Bu borsalarda gnlk ilem hacmi takamJafl kapana yakn ya da
gn sonunda il2n edilir ki, bu da zellikle daha ksa vadeli yatnmclar iin

nemli bir eksikliktir.

nc bir elikili duruma da yukarda bahsi geen kr zamanlarnda
ahit oluruz, Yaygnca kabul edilmi teknik analiz ilkelerine gre yatlrlmcllar, kr annda ilem hacminde bir pat|ama grmezlerse bu krn bir boa
veya ay| tuzana dnecei endiesiyle pozisyona girmekte tereddte derler. imdiye kadar rendiklerimizba|amnda da dorusu budur. Bu kuram, ilem hacminin fiyat hareketinden nce olumas koulunu, y2ni bir nc gsterge olmas gerektigini ifade etmektedir. Halbuki mantk bu kurah kabul etmeyi pek de ak|Ica bulmuyor, nk hepimiz yatrlmcllafln dikkatini
eo faz|a fiyat hareketinin ektiini biliyoruz. Ltkamza yaslanm otururken
fiyatlarn bir yne doru hareketlenmesi (ilem hacminin deil) hemen kr
pudamayaba|amamlzn asll nedeni deil midir? Bir kra yksek ilem hac_
mi elik ettiinde hemen bu krn geerli olduuna ve hareketin kr y_
nnde devam edeceine katar veririz. Ama te yandan kr annda ilem
hacmi ykselnezse de bir tuzak olduuna karar verir geri ekiliriz. Geriye
bakp grafiklerde olmu bitmi hareketleri inceleyerek krn geerli olup ol-

221

madllna karar vermeyi herkes becerir. Bize asl gereken karar kr annda
verebilmektir.

Bu durumda nc kitabmzda ilediimiz ve ilem hacmi rakamlarn

ieren oBV, Chaikin, MFI, vs. gibi125 gstergelerden faydalanablliriz. Ne var
ki, bu gstergeler bile zellikle vadeli ilem piyasalarda iimize yaramayabilir. ilem hacmi rakam, gn iinde alnan ve satlan szlemelerin toplamdr. Her alcnn karsnda bir satc bulunur. vadeli ilem piyasalarnda,
hisse senedi piyasalarnda olduu gibi ilem hacmi rakamlarn ytikselenler
ve denler diye kategorize edemeyiz. Burada her alc ve her satlc yaptlnn doru olduunu varcayar. piyasay hareket ettiren ilem hacmi deildir.
nk yukar hareketin ilem hacmi aa hareketin ilem hacminden daha
fazla olamaz. Fiyat hareketi ne olursa olsun alan ve satanlarn ilem hacmi
eittir. Fiyatlar ne ynde deiirse deisin, eer ilem hacmi 4,000 szleme
artmsa, bu 4,000 szlemenin alndn ve karlnda 4,000 szlemenin
satldn gsterir.
ite bu yetersizlik ve elikiler ilem hacminin hem nc bir gsterge olarak, hem de tek bana kullanlmasn tehlikeli klmaktadr. Dolaysyla, mutlaka 1ukarda bahsi geen dier ilem hacmi gstergeleri, nc kitabmz-

da ilediimiz tm teknik gstergeler ve zellikle Ak pozisyon says'ndan

(Open Interest) faydalanlmaldr.

AlK PozsYoN sAYsl (oPEN NTEREST)

Ak pozisyon says, sadece vadeli ilem piyasalarnda borsa (takas merkezi) iarafndan yayn|anan nemli bir rakamdr. imdiye kadar rneklerimizi
hep hisse senedi piyasalarndan verdik ama vadeli ilemler piyasalarnn
dnyada son derece nemli bir yer tutmasr ve lkemizde de ok yaknda
alacak olmas nedeniyle bu kitapta da ayn nemi yanstacak kadar ilenmesi gerektiine karar verdim. te yandan , biraz sonra incelediimizde bu
rakamn ne kadar yarar| bir gsterge olarak kullanlabileceine de ahit ola-

caz.

Ak pozisyon says (Aps) gn sonunda ak kalan pozisyonlarn (kapatlmam, likide edilmemi, tasfiye edilmemi tabirleri de kullanlr) szlemeleiin miktardr (say olarak). Baka bir ifadeyle APS, toplam uzun pozisyonlarn (veya toplam ksa posiyonlarn) saysdr (ikisinin toplam deil). uzun
125. nc Kitap, s.

l7g-l92

222
yeni ilem
ve klsa pozisyonlann saylsl her zaman eit olacaktr, Bir szleme

gormeyebaladndaakpozisyonaylslsflrdr.BiralVesatilkdefa
gerekletiinde, ak pozisyon says 1'e ykselir,

AkPozisyonkavramndahaiyiao|ayal.i|mekiinaadakitabloyinceleyelim:

10

10

-17

-17

17

17

_6

13

-14

14

-1

1,1

24

-10

-24

24

11

-5

-5

-16

21

-3

21

-.,

-4

-2

-5

-15

11

17

16

16

17

szle_
Birinci ilem gnnde, Yatrmc A 7 szleme, yatlrlmc B de 10
(17 szleme) Yatlnm_
me alm yaparkeo bu almlara karlk gelen satlar
APS's ise
c C yapyor. Dolaysyla gnn ilem hacmi 17 szleme, Gnn
17 uzuna karlk 17 ksa pozisyon aildna gre 17,

kinci ilem gn, Yatrmc A bir gn nce at.7 uzun pozisyonun 6's(uzun pon satarak kapatyor, dolaysyla ak pozisyon saylsl 1'e dyor
sahip oldu_
zisyon). Ayn gn Yatrmc B, 3 alm dakra yaparak bir gn nce
1]'e karyor, Piyasada A, B ve C'den
u 10 szlemelik uzun pozisyonunu
yatrmc c,nin ne yaptl_
baka yatrmc olmadln:- varsayarsak, ikinci gn
al
rahatlkla bulabiliriz. kinci ilem gn, Yatrmc A 5 sat, B de 3

n
yapt|rn^gre,faz|akalansatlankarlamakzereYatlrlmclC,ninde3

almyapmolasgerekiyor.YatrmcC,ninbirncekignatll17ksa
gn
pozisyon bu almlarla 14,e dt. zetleyecek olursak, ikinci ilem

,or"*" sat, 6 szleme de alm yapldna gre, o gnn ilem hacmi 6,

pozisyonu 13
Yatrmc A,nn alk pozisyonu 1 (uzun), Yatrmc B,nin ak
(uzun) ve Yatrmc C,nin ak pozisyonu _14 (ksa) olduuna gre gnn
APS's da 14.
nc ilem gn, yatrmc A bir gn nce sahip olduu 1 uzun pozis_
yonu 1 adet szleme satarak kapatyor, dolaysyla ak pozisyonu kalmyor,

223

Ayn gn Yatrmc B, 11 alm daha yaparak bir gn nce sahip olduu 13

szlemelik uzun pozisyonunu 24'e karyor. nc ilem gn, Yatlrlmc
A 1 sat, B de 11 al yaptllna gre, faz|aka|an allar karlamak zereYatlrlmct C'nin de 10 sat yapml olmas gerekiyor. Yatrmc C'nin bir nceki
gn sahip olduu 74 ksa pozisyon bu satlarla 24'e kt. zetleyecek olursak, nc ilem gn 11 szleme sat, 11 szleme de alm yapldna
gre, o gnn ilem hacmi 11. Yatrmc A'nn ak pozisyonu 0, Yatrmc
B'nin ak pozisyonu 24 (uzun) ve Yatrmc C'nin ak pozisyonu -24 (ksa)
olduuna gre gnn APS's da 24.
Drdnc ilem gn, daha nceden ak pozisyonu kalmayan Yatrmc A, 5 adet szleme satarak ak pozisyon saysln -5 yapyor (5 ksa pozis-

yon). Ayn gn Yatrlmc B, 16 szleme satarak bir gn nce sahip olduu

24 sz|emelik uzun pozisyon saylsnl 8'e indiriyor. Drdnc ilem gn,
Yatrmc A 5, B de 16 sat yaptna gre, bu satlar karlamak (zercYatlrlmc C'nin de 27 al yapml olmas gerekiyor. Yatrmc C'nin bir nceki
gn sahip olduu 24 ksa pozisyon bu allarla 3'e indi. zetleyecek olursak,
drdnc ilem gn 21 szleme sat, 21 szleme de alm yapldna gre, o gnn ilem hacmi 2I. Yatffmc A'nn ak pozisyonu -5 (ksa), Yatrmc B'nin ak pozisyonu 8 (uzun) ve Yatrmc C'nin ak pozisyonu -3 (ksa) olduuna gre gnn APS's da 8.
Tabloyu bu ekilde takip ederek beinci ve altnc gnlerde ilem hacmi
ve ak pozisyon rakamlarnn nasl ortaya ktn siz de bulabilirsiniz. imdi fiyat, ilem hacmi ve ak pozisyon says verilerinin nasl kote edildiine
ve izildiine bakalm. rnek olarak aadaki IMM Euro szlemesinin126
kotasyon tablosunu ele alalm.
Tablonun ilk kolonu Euro szlemesinin IMM'de Mart, Haziran, Eyll ve
Aralk aylarnda ilem grdn gsteriyor. Al, En Yksek, En Dk ve
son kolonlar da iinde bulunan gnn fiyat|arn veriyor. Deiim kolonundaki rakamlar, son kolonundaki (ydnl iinde bulunulan gnn en son ilem
gren fiyat) fiyatn bir nceki kapanna gre olan deiimini ifade ediyor,
vadeli borsalarda kesinlemi ilem hacmi miktar gn sona ermeden takas
tarafndan belirlenemediine gre iinde bulunulan gn iin tahmini bir ilem hacmi rakam (szleme adedi) veriliyor. Bir nceki gnn kesinlemi
ilem hacmi ve ak pozisyon saylar da en sada gsteriliyor. Dikkat eder126. Chicago Mercanti|e Exchange vadeli borsasnn lnternational Money Market (lMM) blmn-

de dviz kurlarnn vadeli szlemeleri ilem gryor.

224

seniz, iinde bulunulan gn iin Ak pozisyon saysl,nn belirlenmesi sz

konusu deil.
ilem Hacnri ve Ak pozisyon says grafiklerde de ekil409daki gibi

i_

z1|\r.

Yukardaki tablolardan da anlalaca zere, gn iinde yapian her

lem Ak Pozisyon Says'n da etkileyecektir:

!!]"

1_oj_" :_L!_

" IMM

n,U"a_n

- EURO

_y_

s'nn crafiklenmesi

{I\4ART)

"i|em Hacmi

Ak Pozisyon SEy

i_

225

Alc

Satc

yeni a|m yapar

yeni sat yaparsa

aftaf

yeni aIm yapar

eski uzunu kapatrsa

deimez

yeni sat yaparsa

deimez

eski uzunu kapaarsa

aza|r

eski ksay

kapar

eski ksay kapar

Ack pozisvon sav

Bu resmi zetleyecek olursak, eer birbirlerine taraf olan hem alc, hem
de satc yeni bir pozisyon ayorlarsa ak pozisyon saylsl artacaktr. te
yandan, eer ikisi de ilemlerini mevcut pozisyonlarn kapatmak amacyla
yapyor|arsa, ak pozisyon saylsl da doal olarak aza|acaktt, Eer alc veya satcdan bir taraf yeni pozisyon alyor dieri de kapatyorsa, ak pozisyon saysnda bir deiiklik olmayacaktr.
Gn iinde yapian ilemlerin ak pozisyon saylsnl nasl etkiledii zerine daha kapsaml bir almay, bir nceki blmde (kart Gr Felsefesi) tantmzEarIHadadyts Futures dergisinin Temmuz 1987 saysnda bizimle paylar:
ite bu bilgilerden yola karak, sadece ilem hacminin (veya sadece yksek ilem hacminin bile) piyasann yn hakknda bize yeterli ipular ver-

yeni aylar (satclar)

yeni agresif boalar alyor

eski boalar (satclar)

eski agresif aylar isteyerek

yeni aylar (satclar)

veya istemeyerek (stop

olarak) kapatyor

eski boalar (satcla$

yeni boaiar (alclar)

yeni agresii aylar satyor

oski aylar (alclafl

eski agresif boalar isteyerek

yeni boalar (alclar)

veya istemeyerek (stop

olarak) kapatyor

eski aylar (aic|ar)

226

meyeceiSonucunavaabflirlz.nkilemhacminioluturanpiyasakatlmclarnn,yukardakitablonungsterdiigibikimlerolduunubilmeden

beklemek varsa,
o ilem hacminin p|yasaynasl etkileyeceini gstermesini

ymretmektenbakabireyo|maz.Hissesenedipiyasalarnda,birirketin
fiyat talep be_
belirli (sabit) bir miktar hisse senedi tedavldedir. Dolaysyla
iin
kapatmak
lirler. pozisyon almak isteyen bir yatrmc, almn pozisyon
satankiideny^pat.VadeliilempiyasalarndatedavledenszlemeSaylkiinin yeni
snda bir kstlama yoktur. Dolaysyla ilemin kar tarafndaki
bilemezsiniz,
bir pozisyon mu aldn, yoksa pozisyonundan m ktn
ilem hacminin ak
ite A,k Pozisyon Says bize bu bilgiyi verir, Oluan
pozisyon saylsnl nasl etkileyebileceini yukardaki son iki tab|omzabaka_
olas yn iin nis_
rak belirleyebildiimize gre piyasann bundan sonraki
petendahagerekisonularretebiliriz.BuolassonularHadadyyineayn dergide bize u dokuz senaryoda sunuyor:

227

1. Yeni boala temkinli satan aylardan ag-

resif alm yapyorlar (keskin ralliler olabilir ve sonunda piyasann iip keskin bir
dzeltme yapmas beklenir)
]. Yeni boalar, istemeyerek pozisyon kapatan (satan) eski boalardan agresii alm

yapyorlar, uelueya
2. Eski ayla temkinli satan yeni aylardan
agresif alm yaparak pozisyon kapatyor-

laf,

velveya

3. Yeni boalann, temkinli satan yeni aylardan agresif almlar (APS'n artnr); eski

aylann, istemeyerek pozisyon kapatan

(satan) eski boalardan agresif ahrn yaparak pozisyon kapatmasyla- (APS'n azal-

t$ dengeleniyor (fiyatlar yava yava ykselir)

'l.

Eski aylai istemeyerek pozisyon kapatan

(satan) eski boalardan agresi alm yaparak pozisyon kapatyorlar- (eer iiyatlann

ykselii, APS'nn dnden daha hzlysa olumlu, tersiyse olumsuz)

1, Yeni boala agresif satan yeni ay|ardan

agresif alyorlar
1, Yeni boala1 pozisyon kapatmak iin ag-

resif satan eski boa|ardan agresif alyor|ar,

ve/veya

2, Yeni aylar, pozisyon kapatmak iin agresil

alm yapan eski aylara agresif satyorlar,

velveya
3. Yeni boalarn, satan yeni aylardan almas

(APS'n a(nr); eski boalarln, pOzisyon

kapatmak iin aIan eski aylara (APS'n
azaltQ pozisyon kapatmak iin satmasyla

(APS'n artnr) dengeleniyor

1,

Eski boalar, pozisyon kapatmak iin agresif a|an eski aylara pozisyon kapatmak
iin agresif satly0rlar

olumludan
0lUmsUza

228

1, Yeni aylar, temkinli alan boalan agresif

satyorlar (keskin dler olabilir ve sonunda piyasann an satlp keskin bir

dzeltme yapmas beklenir)

1. Yeni ayla temkinli alan eski aylara agre-

sif sahyorlar, ve/veya

2. Eski boalar, temkinli alan yeni boalara
agresif satarak pozisyon kapahyorlaf,
Ve/Veya
3. Yeni aylann, temkinli alan yeni boalara

agresif satlan (APS'n artr0; eski boalann, istemeyerek pozisyon kapatan (alan)
eski aylara agresif sat yaparak pozisyon
kapatmasyla" (APS'n azalt$ dengeleniyor (iyatlar yava yava der)

1. Eski boalar, istemeyerek pozisyon kapa-

tan (alan) eski aylara agresi sat yaparak

-

pozisyon kapatyorlar- (eer fiyatlann disteyerek Veya

deil (stop

hzlysa
, APS'nn dnden daha
olumsuz, tersiyse olumlu)

olumsuzdan
olumluya

emirleri)

bunlara ge_
Benzer yorumlar dier teknik analistlerden de alyoruz ama

kstlamalar
meden nce Ak pozisyon says,nn doasnda bulunan baz

hesabakatmamlzgerek.Bukstlamalargznnealmadanyorumlanacak
Ak Pozisyon Says rakam|ar hayli yanltc olabilir,

Teknikana|izasndanAkPozisyonSays,nnennemliyetersizlikle-

bir gn ge
rinden bir tanesi, borsa tarafndan aklanan rakamn lner zaman
ksa vadeli yatlrlmclolmas. Dolaysyla zellikle gn ii ilemler y^pa ok
kalmyor,
lar iin Ak Pozisyon Says'nn hemen hemen hibir nemi

AkPozisyonSaysindoruanalizetmekiinbirdebellibirvadeliszlemenintahtadakaldsreiindenaslgelitiinebakmakgerek'Bunu
yapmakiinvadelipiyasa?ardaszlemelerinnasrlkoteedildiineksacade-

inelim.Tezgdhst,banka|ar-arasvedierpiyasa|ardaszkonusuolan
almlsatm
enstfmanln (endeks, dviz, bono, pamuk, altn, vs,) taraflarn

tarihi bulunur, Ta_

szlemesinde teslimat (veya nakdi uzlama) iin bir vade

229
raf].arn mutabakatna gre bu tarih herhangi bir tarih olabilir. Vadeli ilem
piyasalarnda standardizasyonun salanmas iin bu vadeler nceden belirlenmitir. rnein, ou vadeli piyasada, bir yl ierisi nde 4 ayrvade ay bulunur (er aylk aralarla - Mart, Haziran, Eyll, Aralk). Vadesi gelen ayda
son ilem gn bittikten sonra, o vade ayl tahtadan kalkar (mesela yukart
daki rnekte Mart ay) ve tahtada ilem yaplabilecek en yakr ay bir sonraki vade ay olur (yukardaki rnekte Haziran). Bu ilem yaplabilecek en yakn vade ayna "yakn ay" veya "spot ay" ismi verilir. Tahtaya yeni giren bir
vade aynda ilk ilem yaplmasndan itibaren ak pozisyon says sfirdan
balayp arta geer. o vade aynln son ilem gn yaklatka, pozisyon tayanlar ya pozisyonlarn kapattkIar,ya da bir sonraki vade ayna tadklar iin ak pozisyon says dmeye balar ve son ilem gnnde sfirlanr.
Bu her vadeli enstrman ve her vade ay iin geerlidir. Dolaysyla, hep ayn gidiat sergileyen ak pozisyon say$lnn analiz asndan bir nemi kalmaz, nk vade aynn son ilem gnlerinde den ak pozisyon saysnn
y,karda Hadady'nin verdii sonulamalar balamnda yorumsal bir deeri
yoktur. Ak pozisyon saysnn burada dmesinin sebebi, yatrmclarn
olumlu veya olumsuz grleri deil vade ay bitmek zere olduundan pozisyonlarndan kmalardr. Bu nedenden dolay, analiz edlIecek olan ak
pozisyon sayl tek bir vade aynln deil, tahtada ilem gren tm vade aylarnn ak pozisyon saylarnn toplam. olmaldr. rnein, yukarda verilen
IMM Euro kotasyon tablosunda ele alnmas gereken Mart2004 vade aynn
126, q8 ohn ak pozisyon says deil, tahtadaki tm aylarn ak pozisyon
saylarnn toplam olan 728, 278 olmaIdr.

Toplam ak pozisyon saylsl, piyasadaki likiditenin (derinliin) de gzel

bir gstergesidir. Ak poizsyon saysnn ok dk olmas o piyasada likiditenin az olduunu ve dolaysyla ilem yaparken istenen ve/veya en adil
piyasa fiyatnn elde edilmesinin zor olacan gsterir. A.B.D.'deki vadeli ilen piyasalarnda gnde orta],ama 1000 szlemenin ilem grmedii (ilem
hacmi) ve ak pozisyon saysnn da gnde ortalama 5000 szlemeden dk kald piyasalarn riskli ve fazla speklatif olduu sylenir. Ama bu seviyelerin lkeizde henz yeni balaya cak piyasalar iin biraz fazla olacan da aklda bulundurmak gerekir.

Ak pozisyon says iin bilmemiz gereken bir baka kstlayc unsur da

bu saynn baz piyasa|arda (ze||ikle tarmsal rn piyasalarnda) belli bir
derece mevsimsellik gsteriyor olmasdr. rnein, hasat zamannda hedging
(risken korunma) ilemlerinin
ok olmas nedeniyle ak pozisyon say$lnln
hep yksek olmas bu mevsimselliin iyi bir rneidir. Bu tr nceden be-

230
lirlenebilir bir mevsimsellik formasyonunun bulunduu ortamlarda da ak
pozisyon saylslnln analriz deeri der. Ykselen ak pozisyon sayls, ancak
normal mevsimsel ortalamalarn zerine karsa bir anlam kazanacaktr. Dolaysyla analistler mevsimsel karlatrmalar daha anlaml hale getirmek
iin ak pozisyon saylsnn 5 yllk ortalamasln a|/ar,
Her ne kadar bu tr kstlama|ar ana|iz yaparken gznnde bulundurul_
mas gereken nemli unsurlar olsa da, Ak Pozisyon Says piyasa trendi
hakknda son derece yarar| ipular sunar. Hadady'nin 1_kardaki tablolarna ek olarak, ilerinde nc kitabmzda tarulmz LeBeau ve Lucas,
Murphy, Pery, Lane, Pring ve Gotthelfl27 gibi nemli teknisyenlerin bulun_
duu uzmanlarn konu hakkndaki grlerini aadaki ekilde zetleyebi-

|iriz
1. Eer fiyat|ar ykseliyor ve Aps de 5 yllk mevsimsel ortalamasndan
piyasaya yeni para gir_
dahanz:l y.ikseliyorsa, bu olumlu bir sinyaldir.
mekte ve agresif a|mllar yaplmaktadr.

2.yukar trendde Aps yataylamaya baladl zaman trendin sonuna yak_

latlmlz belli olur.
J.piyasa tepelerindeki yksek Aps, eer ani bir d olursa son derece
olumsuz olarak alglanmaldr. Bu, yukar trendin Sonuna doru aln_
m olan tm uzun pozisyonlarn zarara girdii anlam:lna gelir. Bu uzun
pozisyonlarln byyen zarar|ary|a kapatlmaya (sat) zorlanmasl,
hepsi kapanana dek fiyat]rar bask altnda tutacaktr. Hatta bu satlar
kendi kendisini besleyerek bir d girdab bile yaratabilir,
4.

sir boga piyasasnda APS seviyesi olaand veya rekor seviyelere

l_

karsa, bu bir tehlike iaretidir. Aps,nn ykselii sona erip ds bas_

|arsa, ay piyasasna girildi demektir.

5.yatay bir konsolidasyon (skma a|an) esnasnda APS farkedilebilir bir

s, 89, (Busi127. LeBeau, Charles ve Lucas, David W., Computer Analysis of the Futures Market,
ness One lrwin, lllinois, 1992)
(New York lnstitute of Finance,
Murphy, |ohn |., Technical Analysis of the Futures Markets,
268-273\
s.
1986,
York,
New
Kaufman, Peny, Trading Systems and Methods, Uohn Wiiey & Sons, 1 998)

6otthelf, philip, TechnoFundamental Trading: A Revolutionary Approach to Combinig Tech,

nical & Fundamental Analysis, (|rwin, New York, 1994)
Pring, Martin, Technical Analysis Explained, (McCraw_Hill, New York, 1985)

231
miktarda at gsterdiyse, bu alann krlmasndan sonra gelecek olan
fiyat hareketi iddetli olur. Bunun iki nedeni bulunur. Birincisi, skma
alannn iindeki kararsz srede yanlLtarafa pozisyon almr yatrmc-

lar hazrlksz yakalanacak ve krlla birlikte zarara girmeye l>alayacaklarndan pozisyon kapatmaya koarak ve hareketi daha iddetli hale getireceklerdir (mantk, skma alan esnasn da, heniz yn belirlenmemiken pozisyon a|anlarn ./o50'sinin krltan sonra zarar| kacan sylyor). te yandan, krln verdii B tarz sinyalle yeni giriler de hareketi krkleyecektir. Burada yle bir genelleme de yaplaIlir: Bu skma alan esnasnda Aps a,rt ne kadar fazlaysa, knl
takip edecek olan fiyat bareketi de o derece iddetli olacaktr,
6. Fiyatlarn ykseldii bir piyasada APS 5 yllk mevsimsel ortalamasrndan daha hzl dyorsa, bu, fiyat ykseliinin ksa pozisyon sahibi
olanlarn pozisyonlarn kapatmak iin alm yaptklarn; piyasaya para
girmediini, aksine ktn; piyasann temel verilerden deil bu nedenden dolay ykseldiini ve dolaysyla bu pozisyon kapatlar bitince piyasann da benzininin biteceini gsterir.
7. Eer fiyatlar dyor ve APS de 5 yllk mevsimsel ortalamasndan daha },z| ykseliyorsa, bu olumsuz bir sinyaldir. piyasaya yeni para girmekte ve aa agresif satlar yaplmaktadr. piyasann geri dnmesi
iin ancak bu aa satlarn kapanmas gerekir.
8. Eer hem fiyatlar dyor, hem de APS 5 yllk mevsimsel ortalamasndan daha hzl dyorsa, bu, cesareti krlan uzun pozisyon sahiplerinin satarak pozisyon kapattklarn gsterir. Bu eilim devam ettike
iaret olumsuzdur. Ama APS iyice dp yataylatlktan ve pozisyon kapatmal,ar sona erdikten sonra y.kar doru bir ralli olasl hayli artar.

9. Bir omuz ba formasyonunun boaz izgisinin krlmas glbi (Bkz.

kinci kap, s. 80) iyi bilinip tanlnan bir grafik formasyonunun tamamlanmas esnasnda Aps'nn artmas, gvenilir bir trendin balayacann
teyididir.

Bu dokuz maddeyi Hadady'nin tablolaryla karlatracak olursanz aralarndaki benzerlikleri rahatlkla farkedip APS'nn aslnda ok standart sinyaller verdiini grebilirsiniz. Ne var ki, her gstergede olduu gibi, Aps de tek
baina kullanldnda yanltc iaretler verebilir. Dolaysryla Aps, hem dier
gstergelerle birlikte, hem de en nemlisi ilem hacmiyle beraber deerlendirilmelidir. Bunu yapmak iin aadaki tablodan yararIanal->ilrsiniz (ama
1_kardan inmi bir emir gibi deil):

232

YUKARl

YUKARl

YUKARl

OK OLUMLU

YUKARl

YUKARl

AAl

TREND DNEBILlR

YUKARl

AAl

YUKARl

oLUMLU

YUKARl

AAl

AAl

oLUMSUZ

YATAY

YUKARl

YUKARl

KlRlLMA BEKLENlYoR

YATAY

YUKARl

AAl

NTR

YATAY

AAl

YUKARl

KlRlLMA BEKLENlYoR

YATAY

AAl

AAl

NTR

AAl

YUKARl

YUKARl

OK OLUMSUZ

AAl

YUKARl

AAl

TREND DNEBlLlR

AAl

AAl

YUKARl

oLUMSUZ

AAl

AAl

AAl

oLUMLU

COMMTMENTS OF TRADERS REPORT - COT

(TRADER,LARIN ALD KLAR PozsYoN TRLERI)
ilem hacmi ve Ak Pozisyon Says'ndan bahsederken imdilik sadece
A,B.D.'de bulunan vadeli ilemler piyasalar iin resmi bir A.B.D. hkmet

kuruluu olan Commodity Futures Trading Commission (Vadeli lemler Piyasasl Denetleme ve Dzenleme Komisyonu) tarafndan krk yl akn bir
(ra_
zamandff yaynlanmakta o|anbu haftalk rapofa deinmeden geemeyiz
por CFTC'nin web sitesinde cretsiz o|arak yaynlanyor128),

CoT raporu, belli bir piyasadaki Alk Pozisyon Says'n tradef Ve pozis_

yon trlerine blerek baka hibir yerden elde edilemeyecek em|i pazar
bilgilerini yatflmcllara sunar. Raporda tm uzun ve ksa pozisyonlar gste_
rilir ve bu pozisyonlar bata rapor edilebilir ve edilemez olarak ikiye ayrlr,
Rapor edilebilir pozisyonlar, takas yeleri, atac kurumlar ve brokerlerin
gnlk rapor ettikleri bilgilere dayanr ve CFTC dzenlemelerinin belirledii
seviyelerin zerindeki pozisyonlardr. Bu pozisyonlar daha sonra ticafi, tica128. www,cftc.gov

233
ri olmayan ve spreadl29 (yayilma) pozisyonlar olarak e ayrlr. CFTC dzenlemelerine gre hedging (riskten korunma) amal olduu tespit edilen
pozisyonlar ticari pozisyonlardr. Ticari olmayan pozisyonlar ise byk speklatrlerin pozisyonlardr. Rapor edilemeyen pozisyonlar ise hem kk ticari (ledger), hem de kk speklatrlerikapsayan geriye kalan pozisyon1ardr.

COT raporu, her kategoride bir nceki raporu flaz^ran oluan deiimleri; her snf pozisyonun toplam ak pozisyon saylslna gre olan yzdesel
orannl; pozisyon sahibi olan trader'larn saysn; en byk drt ve sekiz rapor edilebilir trader'n ak pozisyon saylsnn toplam ak pozisyon saylsna
olan yzdesel orann (konsantrasyon oran), vs. gibi daha birok deerli bilgiyi de ierir.
Bu bilgilerin deeri, bylik yatrmclarn "akll parayf temsil ettikleri kuramnda yatar. Bu kurama gre, hem byk yatrmclarn kklere nazaran

daha faz\a kazandklart hem kllk yatrmclarn genellikle kaybettikleri,

hem de byk yatrmclarn byiklklerinden tr piyasay her zaman olmasa da bazen istedikleri yne srkleyebilecekleri ngr.ilmektedir. Dolaysyla piyasalarda para kazanmann bir yolu da bytk yatrmclar izlemektir. te coT raporunda bu bnik yatlrmcllarln ne yaptklar aka betirtil-

mektedir. 1962 ylndan beri yaynlanmakta olan bu raporun ne kadar faydadefa|arca yaplmtr. Yzde 30 gibi dk baar oranndan tutun da 0/o80'lere kadar baarl olduunu rakam\ar|a ifade eden ve
bu bytik farkllklardan dolay tam da gvenilir bir bant rakam veremeyen incelemeler olsa da, bilgi asndan bu raporun herkesin ihtiyac olan ayrntlar verdii inkAr edilemez.

l olduunun testled

129. Spread (yaylma) pozisyonlar, bir yatrmcnn piyasann etkinliindeki geici bir
amann
yol at fiyat farkllklarndan yararlanmak amacyla, bir enstrmann farkl aylarda birbirine ters Ve eit miktarda ald pozisyonIardr. rnein, yatrmc ald 2 Mart vadeli szlemesine karlk 2 adet Haziran vadeli szlemeyi satm olabilir. Spread pozisyonlar vadeler
arasnda olduu gibi, farkl enstrmanlar, fark| piyasa veya lkeler arasnda da alabilir.

234

soNU
lem Hacmi ve Ak Pozisyon Says deerleri son derece faydal piyasa bilgileridir ve piyasa yn hakknda tutarl ipular verdikleri ispatlanmtr. Yine de zellikle kuwetli trend yapan piyasalarda bu iki gstergenin fiyattan
nce gelmedii ve fiyatn yatrmclar cezbettigi iin birlikte olutuu unutulmamaldr. Yine zellikle ksa vadeli stratejilerde bu iki unsurun gsterdik-

lerine biraz kukuyla yaklamak gerekir. lem Hacmi ve Ak Pozisyon

Says aVsat sinyalleri iiretnek iin deil, d7er analllerden gelen
sinyalleri teyit etmek iin lnllanlmaldr. Dolaysyla her gstergede olduu gibi, asla tek balarna deil, dier gstergelerle birlikte kullanlmaldrlar.

235
ON SEKZNCi BLM

SlSTEMAT K YAKLAlM ve
PARA (Rl SK) YNETM

237

Sistematik yaklam, uyguland dier alanIarda da olduu glbi, yatrm yaparken nceden belirlenmi bir pldn, program ve kurallar dizisine gre hareket etme yntemidir. Bilimsel ve akademik evrelerde herhangi bir konuya olan yaklamn sistematik olmamas diye bir ey sz konusu blle o|amaz.
yatrm dnyasnda da sistematik vaklam bir zorunluluktur. Ne yazk

k@neticilerinidardabrakacakolursak,kalanyatrmc

kitlesinin ok byk bir ounluu bu zorunluluu gzatd eder. Bu kitlenin yatrm yaparken att admlar, nceden belirle
tan etkleim, hrs,
ven, korku
rtler ve
is
eksik bilsilendirne
rir. Dolaykitlenin 0/o90'ksa bir sre sonra sermayesini kaybedip ya yatlrlmc
sfatn kaybeder ya da yatrm ilevini profesyonellere devreder.l3o Habuki
dnyann en baarl para (portfy) yneticileri bir tr sistematik trading sis-

t.*i krlla

-I

dolaysyla (bugn 400 milyar dolar olduu sylenmekte) bu tr sistematik trading sistemlerini piyasa|ar tek bir sinyalle nasl allak bullak edebilecei hep hatrlanmaldr (rnein Ekim 1987 k). Sistematik yaklamn, bizi yatrm baarsna gtrecek olan formlin ayrImaz bir paras olduunu drt kitaplk bu dizimizin daha banda ilemitik. Bu blmde o ayr|maz parayl formlmzn iine nasl entegre edeceimizi greceiz.

Para (Risk) Ynetimi, her ne kadar tek bana bir kitap gerektirecek kadar ayrntl ve ayr bir "bilim dal" olsa da, hem sistematik yaklam gerektiren, hem de sistematik yaklamn bir sonucu olma zellii tamasndan
dolay bu blmde sistematik yaklam kawamy|a birlikte ilenecek. siste-

matik Yaklalm ve Para (Risk) Ynetimi kawamlarn bu blmde birletirdim. nk para (risk) ynetimi olmadan baarl yatlnm yapmak mmkn

13O. Bu istatistik, A.B.D. vade|i ilem borsalarnda faaliyet gsteren ve profesyonel olmayan yat_

rmc|arn arac kurum raporlarndan alnan faaliyet raporlar baz alnarak ortaya kan ve bu
Piyasalarda yaygnca bilinip kabul edilen bir yzdedir. Ayn oran burada tm yatrmc|lar
iin kullanp iin ciddiyetini gstermek amacy|a genelledim.

23B
olmayaca gibi sistematik yaklam olmadan risk ynetimi de yaplamaz. pa_
ra (Risk) Ynetimi unsurlarn baka bir blme koysaydm, okulcunun bu
ilkeleri yatlrlm stratejilerinin neresine yerletireceini kestirebilmesi daha g
olurdu. Elbette hem konunun derinlii, tm kapsam ve zellikle gerektirdi_
i yksek matematik ve istatistik bilgisi, hem de basit, yaln ve hzl olma uralmz asndan bu kitapta gerektigi kadar yer bulmasna olanak yok. Eer
olsayd, sadece bir cildi bu konuya ayffmam:.z gerekirdi. Dolaysyla para

(risk) ynetimi kavramn burada ana hat|aryla inceleyecek ve yatrlm stfateiimize nasl entegre etmemiz gerektigini aratracaz. Yine de okuy;cunun
burada konu hakknda kzpsayacak|ar|mft|n asla nihai olamayacann farknda olmas ve eer daha doru, kapsaml ve bilimsel olmak gerekiyorsa
bu blmn sonunda verilen kaynakayal5o bavurmasnn bir n koul olduunu bilmesi gerekiyor.

.sl

STEMATi

r vnx-

,t

Sistematik Yaklam tabiri, tm a|m/satm ilemlerinin nceden belirlenmi

pafametre ve kural|ara gre yaplmasn, y|ni yatlrlm faaliyetinin tamamlnln
veya nemli bir ksmnn mekanize edilmesini ifade eder. Pozisyona giri ve
k sinyalleri bu program (parametre ve kurallar dizisi) tarafndan retilir.
Yatrm ilemlerini sistematik hale getirmek iin mutlaka bilgisayarlarn gcnden yarar|anmak gerekmez. Bir bilgisayar kullanmadan, sadece GSL lisiemizi (Bkz. Birinci Kitap) devreye sokarak yatrmlarmz nasl ynlendire_

bileceimizi zaten daha nce rendik.

Hangi vadeliyim?
Ben hangi taram?

k (kArla)
k (zarar|a)

z Sren Stop Yntemi

Tekrar Giri nlemi
Hareketsizlik (zaman) stopu

239
Bir pozisyona girmeden kendimize sorduumuz bu sorularn yantlar sistematik bir yatrm strateiisi izecek ve giri/k sinyallerini retecek tm
parametreleribize sunuyof. Bugn sistematik yaklamn zn mekanik trading sistemleri oluturuyor. Buradaki mekanik kelimesi, nceden belirlenen
kural ve parametrelerin bilgisayara programlanmasl ve tm sinyallerin bu

kuralveparametrelervastasylaretilmesiniifadeediyor.@.sanz, yukardaki GSL listesi her ne kadar nrzl vutr.r- nrun

imiz ve bilgi hazinemizi zeng,
rndan

f ay

dalanmyor.

Bu

e son ciltlren tm teknik analiz aru

aralar dan f ay dalanmaya kalkars

ak blIgisay

@rtolacak.rnein,pozisyonagirmek,k2rvezararIa

arlar -

kmak, erken kldnda tekrar giri yapmak ve iz sren stoplarla risk ynetimi unsurlarn dahil etmek iin tasarladmz GSL kavramn uygulamak
iin nmzde bir fiyat graf\inden baka bir eyin olmas gerekmiyor. Halbuki bu sorularn yantlarn vermek iin MACD, RSI, OBV gibi teknik gstergeleri

l.rllu.r

reve bil

"t

zorunlu.
zengin bilgi hazinesinden ve teknik analiz araIar yelpazesinden faydalanmak isteyen vaflk (portfy) yneticileri ve bireysel yatrmclar, ie yatrm stratejilerinin tm
hatlarn izen kurallar dizisini tasatlaytp programIayarak balyorlar. 'leknik
analiz jargonunda buna "sistem oluturmak (veya sistem ina etmek)'' diyoruz.

SSTEMATK YAKLAM N FAYDALAR

Bir sistemin nasl ina edildiine gemeden, sistematik yaklamn bize ne
verip bizden ne gtrdn anlanamz gerek.
Fayda|ar

.
.

Ar gven, hrs, korku, heyecan gibi insan duygularn bertar4| sg

ve Vffiliffirrmc davrans hicimlerinin devreve girmeini nle".
Al/sat sinyalleri nceden bel
gre yatrm strateiisinin
Yatrm baarsnn anahlar o|an disiplin unsurunu n pl2na kartr
ulaStrlf.

Ozellikle nemli ekonomik verilerin aklanmas, gndemi deitiren

b.k
ya devam eden haberler

240
ve kiive has olaylar (rnein ailevi l-ir sorundan dolay piyasay takiru m e de me_me_k) gib i d unsurlarn,yol aaea"panik, l gnl k,
"
kziiilk, pimanlk, depresyon gibi durumlan. ve "bakalarn, piyasa
sylentilerini, rivayetleri y9.,!y"p"]adinlee_dii,ftsnn al/sat karar|a-

-6e--d

"

rn etkilemeslt <5l-

Biraz*satri[-receimiz glbi, tm fiyat hareketlerini hesaba katan ve

trend takibini ana ilke olarak kabul eden (bu dezavantaj haline de gelebilir) kurallarla ina edilmi ve bu zellii geriye dnk testlerle kantlanm olan sistemler hem trend ynnde hareket edilmesini, hem
de nemli fiyat hareketlerinin karlmamasn hemen hemen garati

eder.

.
.

.
.

.
.

Yine biraz sonra greceimiz gibi, para (risk) ynetimi unsurlar hem
doru, hem de yeterli bir ekilde sisteme entegre edilecei iin, yatflm strate'imizin temel ilkelerinden biri olan "kilrda nmkn olduu
kadar uzun oturma ve zarardan abuk kma" kuralnn uygulanmasna olanak tanlr ve dolaysyla zarar|arn asgariye indirgenmesini salar.
yatrm stratejimizin oria/uzun vadede baarl kacana ve yatlrm
sermayemizin bu sre iinde istikrarl bir ekilde aftacaffi olan gveni salar.
Likit piyasa|arda ilem yapmamz sa|ar (sistemi ina ve test ederken,
likit olmayan piyasalarda ilemeyeceini mecburen kefederiz).
Allsat karar|arnn verilmesinde zamankazandrr. Yeni oluan firsatlardan daha hzl ve daha etkili bir ekilde yarar|anma imkAn lnay^ n
kar.

o Bir

pozisyona girilmeden nce beklenen k2r ve alnan riskin miktar

bellidir.
Tqsf *.r.,u"!arna qre kar qetirmere

:..--.__

elmne eollr.

Bireyin kiilii ve risk profiline uygun yaiffm stratejilefi seilir.

Ayn zamada farkl piyasalara itirak edilebilir.
Kiinin kendi yatrm karar|ar zerindeki kontrol ve insiyatifi tam olur

zellikle profesyonel yatrmclar (portfoy yneticileri, yatlrrm fonlar,

vs.) sz konusu olduunda, yatrlm karar|arnn kisel tercihlerden bamsz o|arak alnyor olmas kurumsallamanln temel direi olur.

241

, Bu

kurumsallamann bir de olumusuz olarak a|glanmamas gereken

ama ou zaman parasm profesyonel yneticiye emanet eden birey tarufndan ho karlanmayan ilgin bir yansmas bulunur. Bu yansrmay baka kelimelerle burada an|ataca|ma, sistematik trading denince gnmzde akla
gelen en nemli isimlerden biri olan Krutsinger'inl34 ba|n^ gelenleri aktarmay yeliyorum:

Mterim Homer bir speklatrd. 1976 ylnda ynetmem iin bana

2,000 dolar getirdi ue '!oe, ne istersen yapanm, ama bu 2,0OO dolar
bitince ben de bittim demektir." dedi. (...) Paray aldm ue iki szleme soya yernine yatrdm. Her bir szleme iin 1,0OO dolar gerekiyordu ue yine 1,0OO dolar zarara stop koydum. (...) Soya yemi.fiyatla
durmadan ykseldi ue 11 bafada sermayemiz 93,00O dolara kt.
Daba sonra olacak oldu ue yamurlar balad. Yamur inerken soya
yemi de indi de indi. Piyasa taban zerine taban yapn e sistem pozisyonu stop etti. Tm pozisyonlar kapandnda 34,0OO dolanwz
kalmt. Homer'i arayp ona J4,0OO dolarhk bir ek gnderdiimi bildirdim. Homer, "T
!' dedi ue tebfonu suratxna
Aramalanma bic ceuaD uermedi.
'in ona
K
60,000 dolar
tirdiini
duydum

Bu rnekte dikkati ekmesi gereken nokta, eer sistemin kurallar olmasayd 93,000 dolar kadar ak pozisyon kinna ykselmi piyasada hangi fiyattan klabileceidir. Krutsinger'in sisteminin kurallar pozisyonu 34,000
dolara dene dek stop etmedi ama nceden belirlenmi kurallar olmayan
bir yatrmc acaba daha iyi b\r fiyattan kabilecek miydi? Burada Kfutsinger
doru olan yapp sisteminin gerektirdiklerini harfiyen yerine getirdi. Fu da
sistematik yaklamn baarya ulamas iin gereken bir n koul.
sistematik yaklam hakknda ne srlen olumsuzluklardan bir tanesi
de, gnmzde uygulamaya konulan ve ayn zamanda trading sistemlerinin
tdrihi boyunca L>aarya ulam olan sistem]erin ok b}^ik bir ounluunun trend takip edici sistemler oluu. Baka bir ifadeyle, bu sistemlerin trend
yapmayan piyasalarda baarl olamayaca savunuluyor. Bu konuyu biraz
daha derinlemesine ele alalm. Bir kere trend takip edici sistemlerin neden
hep daha k2rl ktklarna bakalm.
Dnya ekonomisinde 1970'li yllarn ortalarnda balayan enflasyonist or.tan 1980'li yllarn sonlarna kadar devam etti. Bu sre zarfnda, hemen hemen htn piyasalarda uzun sreler devam eden boa trendleri olutu. te
sistematik trading sistemlerinin mantar gibi bitmesi de bu zamna denk ge-.

242
yneticileri ve yatrlm fonlargn

Iir, Zamann

!g

k mthi para|ar
piyasa|ar yeni bir evreye girdi ve o uzun
i yllarn sonunda pi
-m-p-rra"rinin yerini daha dalgal, daha belirsiz, daha volatil ve dolaysy_
|adaharisklipiyasalarald.Sonutayatlrlmfonlarnngururlandklaroeski
trading
yksek getiri oranlar dahaya| o|maya balad. Dolaysyla otomatik
gruplar,
muhalif
sistemleri de gzden dmeye balad. Trading sistemlerine
ve yaay, da\gabu sistemlerin sadece ykselen piyasalarda test edildiklerini
sre zarfinda trend ta

lvedenpiyasa|ardailemeyeceinisavundular.Bugnbileaynsavsistematikyaklamnkarsndaenglmuhalifgniolarakyerinikoruyor.

k getiriler trend yapan piyayatay veya dalgal pi_

Fiyatlar hareket ettiren trendlerdir.

ze

ffifi"

"ailir.
yasa|ar,aynyksekgetirioranlarnretecekfiyatmesafesin\a|amaz|ar.ote
trendsiz
yandan, trend yapmayan, skma a|an piyasalarda veya fiyat|arn
ar_
bir ekilde dalgaland ortamlarda para kaybeden trading sistemlerinin

kasndabusistemlerindoalzaafudei|osisteminyanlveyaeksiktasar.
lanmlolmasyaar.Sadeceboapiyasalarndatestedilmibirsistemintrend
yapmayanbirpiyasadasnftakalmaslsistematikyaklamnmeziyetinirtmez,aksine,sistemitasar|ayankiinintasa/lamaaamasndaeksiktestet.
para|ar ata,
tiini gsterir. Doru tasarlanm trend takip edici bir sistemin
snda,DMI/ADXgibipiyasatrendininsonaerdiinigSterenteknikgstergelerindebulunmasgerekirkisadecetrendlerdepozisyonagirmekzere
inaedilmioSistem,piyasayatayhareketegetiindekenardakalmaybiI|pparakaybetmeyinlesin.Dolaysylayatrmclarnbusistemlerdeuzun
surelipozisyonsuzdevrelerolabileceininfarkndaolmasgerekir.
piyasa|ar elbette haberlerden etkilenerek hareket ederler ama gelimele_

olur. Taquki.trnd ta_

rin fiyatlar zerindeki ani etkileri genellikle ksa sreli
b_
qedeni bu gnlk lr49.1*
kip edici sistemlerin
uzun soluklu olarak olumala
etlerinin zaman
yuk fiyat
ol gr, ga"."l.te beklenen fiyat seviyelerinin bir konsensus
T

imiz

getirmesidir. Dolaysyla
oluturararak genel bir grler toplam meydana
ve veriler nda daldeien piyasakoullar ve gelmeye devam eden bilgi

ga|ananfiyatlarnyeniayarlamayapmagzamanal[.teoluM

'ler

olas klar.

243
yi tasarlanml trend takip edici sistemlerin baarsz olmas iin:

. Al

ve tut strateiisi gden herkesin trend takip edici olmas gerekir ki

bu mmkn deildir.

Piyasalara itirak eden kitlenin byk bir ounluu haberdar olmamaktan, korkudan veya lojistik engellerden tr (rnein iMKB'de
aa sat yasal deil) hi ksa pozisyon talmaz ve sadece uzun pozisyona girer. Bu olgu hep byle kalacaktr.

1 Piyasada nevcut olan varlklarn ok bnik bir ounluunu yneten

yatrlm fonlar, ya fonlarn i tzklerinin getirdii krctlamalar ya da
piyasada mevcut alternatif yatnm araIarnn azht nedeniyle bir tr al
ve tut stratejisi gderler. Trend takip edici sistem]erin baarsz olmas

li., bl., olgr.,rn du d"l

Trend takip etmenin etkisini

ivasalarn
mas gerekir. B, o!9 jjildi._9te yandan yatay fiyat|ar piyasalarn bel
kemii olan speklatrleri ve korunma amacyla hem uzun, hem de ksa pozisyon alan hedger'larn piyasaya katlmas iin ortada bir neden
brakmayacaktr.
Piyasa|ara gelen parann ezici bir ounluu yatrmlarn temel analiz-

le ynlendirir ve onlarn gznde sadece fiyat hareketinibaz alan bir

ekol (teknik analiz) faz|a basit olduu gibi yanhtlr da. Temel analistlerin says asla teknisyenlerden az o|mayacaktr.
Para (risk) ynetimi, sistematik yaklamn ayrImaz bir parasdr. Halbuki ou yatrlmcl ne miktarlarda a|m/sattmyaplacan ve ne kadar

risk alnacan hesaplamaz. ounluk pozisyona nerede girilecei

zerine odaklanmtff. Hatta k noktas bile nceden dnlmez.

Bu ounluk var olduu mddete, trend takip edici sistemler para kazanmay a devam edecektir.
Son olarak, trend takip edici trading sistemlerinin baarsz olmas btn yatlrlmclarn duygu ve egolarn bir yana brakp sistematik olmalarn gerektirecektir. undan eminiz ki bu asla gereklemeyecek ve

duygusal para kendisini akll ve sistematik kasaya doru transfer etmeye ilelebet devam edecektir.

244

SSTEMATIX TRRONG VE SSTEM |NAS

bulunan tm sorula_
Trading sistemlerinin inas yukardaki GsL listemizde
kurallarn bu yantlara
,rn yaruta.r_as ile balar, a|/sat sinyallerini retecek

gretasarlanmasyladevameder.Bukurallarnileyipilemediinintestedigerekir. En basit ekliyle

iebllmesi iin bir tr bilgisayar yaz1m kullanmak
yaz|ma gre formle
bu yazlm Microsoft@Excelo|abi]lir. Kurallarn da bu
test edilebil_
kurallarn
yazian
ediimi olmas gerekir. Excel dili kullanlarak

mesiiintarihifiyatverilerideExcel,egiriimelidir.B.gbi,"lt.,.,^tlry.ilm]
kemizde y ay glnca kullanlan l4ntoSto"k u,yu b"nn, t"kfu

^n^k
bulunan gstergeleL*rallarn formle edilmesini kolaylatrrl.ar,ul Kullanla_

sdr. Bu tr

.-;a-,*,.-y,

ffi;larnda

caky4zimagreformleedilensistemkurallanvezerindeilemyapla(bunun mmkn olduu

cak enstrmann geriye dnk tarihi fiyat verileri
salayacaktr
kadar ok olmas yaplacak testlerin doru sonular vermesini
test
ilemedii
ileyip
kurallarn
_ rnein 10 yllk veri) girildikten sdnra bu
gre
sistem
edilir ve bir performans raporr kartlr, Bu raporun sonularna
defa tekrarlana_
tekrar revize ve/veya optimize edilir. Bu dzeltmeler birka
(performans
raporu), abilir. Burada ama, ileyi mekanizmast ve sonucu
sndanhemenertesignalppiyasadagerekkoullardauygulamayako(kullanm) asndan g_
yacak gveni salamaktr. Eer hem mekanizma
lklerkyor,hemdeperformansraporumemnunedicik2rveriskprofili
izmiyorsaSistemyapeatlacakyadayenirevizyon|aragidilecektir.Bu
edici so_
geriye dnk testlerin sonucunda ancak her iki adan da memnun
nrlar veren sistemler gerek piyasa koullarnda uygulanabilir,

imdihipotetikbirtradingsistemilasar|ayarakbuadmlarnzerinden

eden kurallarn na_

tek tek gidelim. Bu admlar atarken de hem sistemi ina
de para (risk) yne_
sl evrime uradnl, hem performans kriterlerini hem
mi unsurlarn gzden geirelim,

ADIM

1: AVSat kurallarnn tanm

tm ayrntlaryla
Burada sistematik yaklam ve risk ynetiminin ilkelerini

aakartmakiintrendtakipedicibirsistemirneka|acaz.Burnekte
MetaStock formlleri hakknda kaPsaml ve
131. MetaStock kullanm klavuzunu www.equis.com,
adresinde bula_

ayrntl aklamalar da http://www.equis.com/Education/Formulaprimer,pdf

bilirsiniz.

245
de ,rg 100 Endeksi'ni kullanacaz (endeksin bir hisse senedi gibi alnp
satlabildiini varsayarak). Sistemin kurallarnn bizi bir trend baladnda
pozisyona sokmasn istiyoruz. Burada akla ilk gelen uygun piyasa koulu,
fiyatlarn belli bir skma alanndan dar krmas olabilir, O halde bu skma a|anndan yukar krta alm, aa krta da sat (aa) yapacak bir kural koymamz gerek (tipik B tarzbir yaklam). Bu kural yazmadan nce elbette ilk yap|acak i o skma alanlnl tanmlamak olacak ki daha sonra kr olgusunu da tanrlayabilelim. rnein, piyasann son 5 gn iinde
tll en niksek ve en dk deerleri e|e alablIiriz ve bu en
+g-gJ}da am, a
rlnda da a
m (Bkz.
ece e
gnild gibi skma alanmz piyasann
son 5 gn iinde yap| en yksek ve en dk arasndaki alan o|arak tanmladk ve bu alann yukar krlmasnda alm, aa krlmasnda da satm
yapacaz.

Artk kuralmz belli: Son 5 gnn en yksei yukan knlrsa, knlfu4l-,

nn kapan
nun en
hnlrsa kn
kapanndan
agq
-gnn
SAT.Bunlarn her ikisi de pozisyona giri iin
|-elirlediimiz kural|ar. Henz pozisyondan k iin bir kural belirlemediimize gre, sistemin alm yapp bir uzun pozisyona girdikten sonra son 5 gnn en d aa krlrsa SAT kural iki kez devreye girecek. Y6ni aa
krlta bir sat yapp, nceden almla alan uzun pozisyonu kapatacak ve
ikinci bir sat yaparak yeni bir ksa pozisyon aacak. Tam tersinde de, aa sat yapp bir ksa pozisyona girdikten sonra son 5 gnn en yksei yukar krlrsa AL kural iki kez devreye girecek. YAni yukar krlta bir alm

ekil 410

5 Cnlk Skma Alan

sEn 5 gun

srn 5 gjn

246
alm yayaplp nceden satlla ailan ksa pozisyonu kapatacak ve ikinci bir
l.er
zaman
sistem
parak yeni bir uzun pozisyon aacak, Baka bir ifadeyle,
uzunVeyaksapozisyondaolacak(pozisyonsuzka|nanbobirdevreyok).

AD|M 2: Yazlan iIk kuraln uygulan

imdisrayazdmzbukuralnbizeparakazandrpkazandrmayacan
zerinde test ede_
kefetmeye geldi. Bunu da ancak kurallmz tarihi veriler
fiyat verileri
rek yapabiliriz. Bu testi elimizdeki gnlk 1MKB 100 Endeksi
zerindeyapacaz.Elimizdekiverilergeriye1987Temmuz'unakadargidi.
yor.Kurallarmzendekszerineuyguladlmzdaileyiekil41l'dekigibi

yapryo_
olacak. lk almmz grafik penceresinde grlen drdnc ubukta
krldt
yukar
yksei
ruz. O gn (a - yukan okla iaretli), son 5 gnn en
(yan okla iaretli _ 18,000,den) a|m ya_
iin sistem gnn kapanndan
ve
parak bir uzun pozisyon alyor (+1 lot). Daha sonra piyasa ykseliyor
b
k pozisyon k2r artlyor. Bu ykseli daha sonra de dnyor ve
iin
krld
son 5 gnn en d aa
unUnde dinamik olarak deien
2 lot sat yapp (18,600,de) 600 pu_
(yan
iaretli)
okla
o gnn kapanndan
ekil 41 1

Son 5 Gn Kuralnn lleyii

2|:]t]t][
1

t.I

,f,f

tl
,t

1"

h
1t

, ,{
i{
i/

95[

1gt]O
t
I

f.
1/

1E5ilt]
1E[t]t]
1

750

7[

247

an kar ediyor. Bu satlardan birincisi a gnnde a|m yaparak atmz

uzun pozisyonu kapatlyor ve pozisyon saylmlzl sfirlyor. kinci sat ise ksa pozisyon amak iin yaplan aa sat (-1 lot). Bylelikle daha nce atmz uzun pozisyonu kapatp yeni bir ksa pozisyon aarak hep pozisyonda kalm oluyoruz. imdi 18,600'den alm bir ksa pozisyonumuz var. Fakat bu pozisyon iyi gitmiyor (piyasa hep ykseliyor) ve c gnnde dinanik
o|arak deien son 5 gnn en yksei yukar krlnca sistem |9,300'den2

lot alm yaplyor (yan okla iaretli). Bu almlardan birincisi b

gnde

18,600'de aa sat yaparak atmz ksa pozisyonu kapatyor (700 puan

zarar) ve pozisyon say:,mrz sfrlyor. kinci alm ise uzun pozisyon amak
iin yaplan alm (+1 lot). imdi de uzun pozisyonda bekliyoruz.

AD|M 3: YazIan ilk kuraln performans raporu

Yazdmz kural, elimizdeki 1987 Temmuz'una kadar geri giden endeks verileri zerinde uyguladk. imdi bu kuralmzn nasl performans gsterdiine bakma zaman geldi. Bunu da aadaki verilerle deerlendireceiz:
Test Sresi: 3 Temmuz 7987 - 26 Mays 2004
Net Kir: 16,345 puan f O|t+
Ak Pozisyon: 68 puan

Brt K6r: 69,845 puan

,("ht

lreJrlo!Y

BriitZarar: 53,50I puan J1

lem Adedi: 407 (kdrl 778, zararl 229) Baar Oran: o/o44 n
En K6rl lem: 8482 puan *1,1|qlr. EnZararhlem: 1757 puan
lem Bama Ortalaa Kfrt/Zarar 40 puan
Kirlr len Bana Ortalarra Kir: 392 puan A,or Pr"r?
Zatatlnlem Bana OrtalamaZara* 2}4 puan

RisVKazan Oran:

1.68 Sr

EnEazla st ste Kir: 5

iru;y,

ilem

EnEazlast ste Zara*

Kirl lemde Ortalama Oturna Sii,resi: i1 gn
Zatarl lemde Ortalaa Otuma Sresi: 6 gn
Balang Sernayesi: 9 puan
Gereken Azarn7 Sermayp: 6,986
Kir Faktr:
lnrP

1.31

Azani Hesap Erimesi: -6,977 puan

Setmaye Getisi. o/o234

/,ofu
lls

/t -

248

Bu performans raporu, koyduumuz kurallarn ileyip ilemeyeceini

gsterecei gibi sistemimizin ve dolaysyla tm yatrlm stratejimizin ayr|maz

bir paras oIan para (risk) ynetimi unsurlar hakknda da bize deerli bil-

giler verecek. imdi performans raporundaki balklar tek tek ele alahm.

Test Sresi: Tasarladmz sistem kurallarn 17 yllk endeks fiyat verileri zerinde test ettik. Elbette kurallarn test edildii sre ne kadar uzunsa
performans raporuna yansyan veriler de o kadar gereki olacaktr. Bir kere bu srenin anlaml olmasl iin en az 30 ilem douracak kadar uzun ol_
mas gerekir (rneimiz 407 ilem yapt). te yandan, piyasanln bu sre zar_
fnda olas her trl hareketi yapm olmas gerekir. rnein, sadece uzun
sreli yukar trendler yapan bir dnemi ieren bir srede yaplan testlerde
elbette tm uzun pozisyonlar kArl gzkecek ve ortaya parlak bir performans faporu kacaktr, ancak bu sistem daha sonra yatay veya aal trend
yapan piyasalarda aynl getiriyi Vermeyecektir. Burada ama gemi verilerin
mmkn olduu kadar olas gelecek piyasa koullarn da yanstmasn salamaktr. Test srecinde bir baka alternatif de yukarda yapt:|mn gibi elde
olan tarihi verilerin tamamlnln test edilmesi yerine parca para deneme yaplmasdr. rnein, ilk olarak 1987-1997 dnemi test edilip bu sre iinde
ortaya kan performansln 1997 sonrasnda (sanki gelecek verilermi gibi)
ha'sl sonular douracana baklabilir

'"

Net

Kir: Tm

zarat ve masraflar ktdtn,sonra elde edilen net getiridir

(puan veya TL olarak). Her ne kadar nihai amaqmlz yatrlm strateiirqizin

mmkn olduu kadar yksek net kAr retmesi olsa da, biraz sonra grece.imiz gibi, risk ynetimi leklerinin,en az hu net kar fakam kadar iyi olmas serekir. Risk vnetimi lceklerine gre. aynl net kar ureten btn az dl_
eri ok flskli iki.sistemden elbette az riskli olan tercih edilmelidir. Bu risk
ir. Bu rnekteki net k2r rakam
r Cle aa
mevcut endeks deeri ve son
oluak,
o|an 16,345 rakann deerlendirecek
17 yldr yllk enflasyon oranlarna bak,mak yeterlidir. Endeks deerini
17,000 olarak alrsak, iyi bir sistemin son 17 yldaki enflasyon otan|ar baz
alndnda her yl o/o50 I|d O/o100 aras bir getiri vermi olmas gerekirdi ki bu
getiri 17 yl iin o/ot34'de kalmtr. Dolaysyla daha risk unsurlarn bile
gznne almadan sistemimizin bu haliyle bizi gerek hayattamemnun edecei dnlemez.

Ak Pozisyon: Yine puan Veya TL olarak ifade edilen bu rakam

min rettii en son (henz kapatlmam) ilemin, en son kapan

gre ak pozisyon kdt,qeya zararlru gsterir,
]

siste_

fiya:g1a

249

Bft kaf ve Bft zata* imdiye kadar kapatlm btn pozisyonlardaki toplam kAr ve zarar edilen rakamlardr. Bu durumda:
Net KAr = Brt K6r - Brt Zarar
veya

Net

Klr

Ak Pozisyon KAr

Masraflar

Bnit KAr - Bnit Zarar - Ak PozisyooZarar-Mastaflar

olacaktr.

Bir sistemin test edilmesinin ana nedeni, test sonularnn yatlnmcya sistemini hemen ertesi gn piyasada gerek koullarda uygulamaya sokturacak
gveni vermesidir. Eer sonular bu gveni salamyorsa, sistemin kurallar
gzden geirilir, optimizasyon ve revizyonlar yaplr ve/veya yeni kurallar
yazLr. Yukardaki rneimizde sistemimiz 17 yl zartnda 16,345 puan kazanmtlr (endeksin en son 17,000 puan civarnda olmas ile karlatrn)
ama as|nda bu sre iinde 69,845 puan kazanm, 5J,501 puan kaybetmitir. 16,345 puan net knr yapmak iin 53,501 puanln kaybedilmi olmas risk
ynetimi asndan pek parlak bir veri deildir. Dolaysyla sistemimiz mevcut haliyle daha imdiden "uygulanabilir" gvenini telkin etmemektedir.

lem Adedi: sistemin

test sresi boyunca rettii ilem miktardr. yu-

kardaki rneimizde sistemimiz 407 ilem yaptrmtf. Bu rakamn ayrntllarna girmeden nce, yatnmc ncelikle bu kadar ilemi gerek hayat koullarnda gerekletirip gerekletiremeyeceini deerlendirmelidir. yukardaki rnekteki sistem, tatiller de dahil olmak tizere yak|ak her 15 gnde
bir pozisyona girmitir, dolaysyla gerek hayatta uygulanabilirlii kolaylkla kabul edilebilir. Bu 407 ilemin 178 tanesi kdr, 22) tanesi de zararla sonulanmtr. Dolaysyla Baar oranrmz (Bkz. Birinci Kitap, s. 14o) o/o44
olarak gereklemitir.

Baar oran: Bu oran yaplan ilemlerin yzde kann k2rla kapatldn gsterir (o/o44). A.B.D. vadeli ilem borsalarnda faaliyet gsteren baz
c.r_p111

rra'h)) r.urr.
. Aslnda trading faaliyetinin
bir sfir-toplam oyunu olduunu gznnde bulundurursanzby|e bir istatistie gerek kaImaz. Trading bir sfr-toplam oyundur, nk birisi kazanrken dieri kaybeder. kazanan|arn kArlar, kaybedenlerin zararlaryla toplamda eittir. Dolaysyla baar orannn gloLal olank %o50 olmas doaldr. Bu
orandan bir de ilem maliyetlerini karrsanz daha aa|ara dmesi normaldir. Toplam yatfflm baars asndan bu orann dk olmas nemli deildir, nk ok dk baar oranna sahip bir sistem yksek Risk/kazan
".40

250

oran ngrd iin ok kArl olabilir (Bkz. Birinci Kitap, s. 14o_145. r_

nein, yapirLl on ilemin ikisinde kArl kp dier sekizinde zarar eden bir
sistenin baar otanO/o20 gibi dk bir rakamdr ama o sistem eer her kazandnda 100, her kaybettiinde 5 kaybediyorsa elbette gayet karl ka_
caktr. Ne var ki, bu tr sistemleri uygulayabilmek iin demir gibi sinirlere ve
kaya gibi disipline sahip olmak gerekir. Biz yukandaki sistemi deerlendirir-

ken, normal yatrmclar olduumuzu ve O/o40'n zerinde baar orann he_

O/o44 gibi bir baar oran
deflediimizi varsayacaz. Yukardaki sistemimiz
rettiine gre kabul edilebilir bir normdadr.

lem Bana otalanalxt/Zatar Bu rakam net kArn ilem adedine

blnmesiyle bulunur (76,345 / 407 = 40). Puan ya da TL olarak ifade edilen bu rakamn her ne kadar risk ynetimi asndan fazla nemi olmasa da
elbette hem pozitif, hem de mmkn olduu kadar piksek olmas sistemin
baarsnda o denli etkili olacaktr.

l(arl (Zararh) ilem Bana ortalara Kdr (Zarar): Bu

rakamlar

Risk/Kazan Oran'nn hesaplanmasnda kullanlr. Knrl ilem bana ortala_

ma k6r (69,845 / 178 = 392 puan) bl. zarar| ilem bana otlalama zarar
(53,5 / 229 = 234 puan) VK oranmzdr (1.68),

RisVKazan Ofaff: Bu ora4

jy4trm stratejimizin risk ynetimi

n,.,ffi6jl6*T,.. Buan oranmz

r. -r,,,ffi"

";;EEffi,r
l.itanrrzanEffiFZ]t

dse bile bize paray kazandracak

o,--,,,

aras|na den
olursanlz, baar orant
R/K
hedeflediim\z
ceri ve talih sahibi yatflmcdar o|arak
o/o40 i|6, o/o55

ffilr.

yukardaki 6rnekte bu orann 1.68 kmas1 sistemizin

gerelb*,/yatta uygulanamaz olduunu gstermektedir.

lem: Bu rakam, test sresi boyunca yaptllmz i_

lemler arsnda en ok kir ve, zarar edeni gsterir. Risk ynetimi asndan bu
rakamlar da son derece deerlidir. rnein, yukardaki sistemimiz Z7 Ocak
2000 tarihinde 18,099'da yaptll alm 1 ubat,ta |6,342,dekapatarak test sresinin en byk zarar, o|an 1757 puan zarar etmitir. Bu hemen hemen
%10'luk l,:ir zarar demektir ve o tarihe dek yaplan ilemlerin kmlatif birikimi olan 9,009 puann yaklak o/o20,sini yemitir. Hibir risk ynetimi yak_
lamnda tek bir pozisyonun riskinin bu oranlara varmasl kabul edilemez,
sistemimizin bu erken gelitirme aamasnda byle bir kt para (risk) y_
netimi oran retmesinin nedeni, doru risk ynetiminin en nemli arac
o|an zarar stoplarlnln kullanlmam olmasdr. Dolaysyla sistemimiz bu haliyle asla uygulanabilir deildir. sistemi uygulanamazk]an bir baka hikaye_

En

Kirl (Zararl)

251

yi de "en k6rl ilem" rakamnda bulabiliriz. Sistemin 77

y|da retebildii
toplam 76,345 puan net kdrn 8,482'si (test sresinin en k2rl ilemi) tek bir
ilemde elde edilmi olmas akla "17 yldr ne i yapyorduk?" sorusunu getirmelidir. yukardaki sistemimiz k6rl gibi gzkmektedir, nk en byk
kdrn 7999 ylnn sonundaki o mthi rallide, tek bir pozisyonda yapmtf
(1 Aralk 7999'da 8,776'dan alm, 21, Ocak 2000'de 17,258'de satm). Risk ynetimi balamnda bu kabul edilemez.

F;Eazla st ste kir ve zatar Birbiri ardna gelen kArl veya zarail

ilemlerin saysdr. Bu saynn fazla byk olmas kuku uyandrmaldr. rnein, 1ukardaki sistemimiz en fazla 5 kez st ste klrl kmtr ki bu normal karlanmahdr. Halbuki hipotetik test koullarnda 25 kez st ste kArl
pozisyon yaayan bir sistemin ayn talihe gerek hayat koullarnda da sahip

olmasn beklemek biraz fazla iyimserlik olacaktr. te yandan, y.kardaki

sistemimiz st ste 77 kez zafar etmitir. Belki bu rakam kimilerimiz iin o
kadar byk deildir ama oumuzun 11 kez st uste zarar etmeyi kaldracak ne psikolojik, ne de maddi kaynaklar bulunur. Bu kitabn amacl alslndan, rnek verdiimiz sistemlerde bu rakamn 6 veya 7'den daha fazla olmamasna zen gstereceiz.

|{flrl(Zatarl) lemde oturma Siiresi: Bu rakam k2r ve zarafla sonulanan ilemlerde ortalama olarak ka gn boyunca pozisyon tutulduunu
gsterir. Bu rakamlarn nemi "kdrda mmkn olduu kadar uzun otur, zarar ksa kes" ilkesi gznne alndnda ortay^ kar. Yukardaki sisteminizde zararda oturma sresi (ortalama 6 gn), k2rdaki pozisyonda oturma
sresinin (ortalama 11 gn) yars kadardr ki bu olumlu bir sonutur.
Balang Sermayesi: Bu rakam ilk ilem yap|madan nce yatffdan balang sermayesini gsterir. Hisse senedi piyasalarnda, bu sermaye ya arac
kurum nezdinde alan ve alnan ilk pozisyonu finanse etmek amacyla bloke edilen rakam (rnein vadeli ilemler iin gereken balang ve srdrme teminatlar), ya nakit denilen karlk ya da eer kredili almsa kullanlan miktardr. Yukardaki rnekte biz ilk almmz 7987 yInda endeks 9 iken
yapml ve tamamlnl nakit deyerek pozisyona girmitik. Dolaysyla balangl sermayemiz 9 o|arak gzkmekte. Aslnda bu rakam gereki deil, nk 17 yl nce 9 olan endeks bugn 17,000 civarnda. Bu rakam, iizerine 77
yllk enflasyon oranl eklenerek veya dolar baznda ele alnarak dzeltilebilir. Dolar kurundan yola karsak 77 yl nce deeri 9 olan endeks bugnk
deeriyle yaklak yine 17,00O'lere tekabl ediyor. Dolaysyla balang sermayemizi daha gereki olmas amacyla 17,000 olarak da kabul edebiliriz.
Ne var ki bu ama iin biz biraz sonra baka trl bir ayarlama yapacaz.

252

lzamiHesap Erimesi: Para (Risk) Ynetimi,nin en nemli oranlarndan

(veya gerekten ilem
bir tanesi de budur. AzamiHesap Erimesi, test edilen
gsterir, Bu
yapIan) sre zarfinda sermayemizin en faz|a ne kadar eridiini
zarardan veya
erime bir byuk zarar| ilemden veya st ste gelen birka
zarar|bir
sz konusu olan sre iinde rea]rize edilen, kk kdr|amabyk
grupilemdendolayolumuolabilir.Yukardakirnektekiyatlrlmhesab29 Eyll _ 2 Lra:
mlzdaen byk erime 6,977 olmutur. Bu erimenin nedeni
kapatlan dokuz
hk 2003 aralndaki yatay piyasadayap|aove sekizi zararl
olduu kadar
ilemdir. Elbette arzu edilen, azami hesap erimesinin mmkn

en \yi "Azam\
kk olmasdr. Bu rakamn kk ve byk olduunu da
sre zarfnda,
Hesap Erimesi oran" denilen oran ler. Bu oran, test edilen
(net
k2r) azami he_
balang sermayesiyle biti sermayesi arasndaki farkn
sap erimesine blnmesiyle bulunur:
Net

Kir 06,34 /

Azami Hesap Erimesi (6,977) = 2,34

iin bu_
Dier sistem sonularyla karlatnlp anlaml bir deer sunmasl
Erimesi
Hesap
rada kullanlacak olan kstas (oran) 10'dur, Bu rakam Azami
Oran 10'un altnda olan sistemlerin uzun vadede yaama anslnln olmadyaan ifade eder (dolaysyla yukardaki rnek sistemin de gerek hayatta
deerlendire_
ma ansl bulunmamaktadr). Bu ans ekil 412de daha rahat

biliriz.
(byle bir ey o|maz ama
ekilde test sresine 0 TL sermaye ile balayp
ile bitirdii_
rnek vermek amacy]la olabileceini varsayalm) 10 milyar TL

mizgrlyor.Busrede(a)periyodunavardm|zdaSetm^yemiz2milya(o zamana dek gerekleen

ra yikselmi ve daha sonra 1.5 mlJryara dm
azami hesap erimesi 0.5 milyar TL). Daha sonra kirl ilemlerle sermayemiz
4.4 ml|yara km (b). Hemen ardndan zarar|ar|a 3.4 mi|yara kadar erime
TL),
grmz (bu sreye kadar gerekleen azami hesap erimesi 1 milyar
Bunu takibenardardagelen kirl ilemlerle sermayemizi 8 milyara karm_
ve hesabrmz 4.4 mi|yara
z (c). Arkasndan en zarar| dnemimiz balam
10 milyar
kadar erimi. Bu erimeden sonra iler dzelmi ve test sresini
azam
TL,ye ykselerek kapatmz. Test sresinin tamaml ele alndnda,
(8
m\|4,4
milyar hesap erimemiz (c) periyodundaki 3.6 milyar TL olmu
yar). O halde;
Azami Hesap Ermesi Oran

Biti Sermayesi 10 milyar:Balqn_g_ Sejmayesi 0 milyar = !^0== z1a

3,6
Azami Hesap Ermesi 3.6 n|lw

253
ekil a1 2

Azami Hesap Erimesi

10
9

-3,6

7
.5

R
lv

Y
4

?
1

milyar
TL

Test sijresi

Bu rnekte de hedeflediimiz 10 oranna ulaamadmz iin bu sermaye birikimini reten sistemden de gerek hayait^ uygulayacak kadar gven
salayamyoruz. Bu oranln 10 olmasn istememizin nedeni, ilem yaptlmlz
sre iinde meydana gelecek olan hesap erimelerinin altna bir yastk koymak, ynni bu erimeleri finanse edecek kadar birikime sahip o|maktr. ekil
412de resimlenen sistemin Azami Hesap Erimesi oran 10'un ok altndadr.
Bu yetersizliin tehlikesi kendisini ilem sresi iinde sefmaye birikiminin de
az olduu bir zamanda gsterecektir. Bu rnekteki Azami Hesap Erimemiz
olan 3.6 milyar TL azalma, eer (c) deil de daha erken, rnein (a) ve latta (b) periyodunda olumu olsayd ilem sresine devam edecek sermayemiz kalmayacakt. te Azami Hesap Erimesi orannda 10 rakam tutturnrak
istememizin nedeni de bu erimeleri geitirecek finansmana sahip olma hesabdr. sistemin kurallarn deitirerek, iyiletirerek ve optimize ederek
Azami Hesap Erimesi miktarn azaltabiliriz. Ne var ki bu erimenin ilem s-

254
resi iinde ne zamafl olacan bilemeyiz. Dolaysyla finansmanmz en k_
(dolay_
t Senaryoya gre yapmam:lz gerekir. Ne de olsa, oyun kuramnn
syla risk ynetiminin) esasnda en iyiyi mit et, an,a en ktye bazrlan 1|,

kesi yatar.

Gereken AzafiiSermaye: Bu rakam lk Sermaye ile Azami Hesap

Eri_

mesi,nin toplamdr (g + 6,977 = 6,986 puan). Burada 7987 y|ndaki endeks

deeri olan 9 yerine, yukarda hesapladmz ekilde do|ar/TL kuruna isti_
naden 17,000 deerini esas alrsak, Gereken Azami Sermaye 23,977 puan
olacaktr (17,000 + 6,977). Bu test sayesinde gereken azam\ sermayeyi bula_

rak, sz konusu olan sistemi uygulayan bir yatrm stratejisine gereken

nansmanln ne olduunu reniriz.

fi_

sermaye Getirisi: Net karn gereken azami sermayeye olan orandr:

Net

Kir / Gereken Lzami

Sermaye

Yukardaki rnekte 1987 y] endeks deeri 9 olarak alndl iin sermaye getirisi O/o234 kmtr. Biz daha gereki olarak bugne tekabl eden
1987 yl encleks deerini 17,000 olarak alp gereken azami sermayey\ 23,977
puan olarak belirlersek, sermaye getirimiz %68 olur.
16,345

/ 23,977

=0/o68

Net k2r gibi bu rakamln da yksek olmas istenir ama dier risk yneti_
mi leklerinin de iyi olmas gerekir. En azndan azami hesap erimesi seviyesini de hesaba kattndan bu rakam belki de net kdr rakamndan daha
byuk bir nihai ama olmaldr.

Kir Faktr:Bu

oran brt kArn brl zarara blnmesiyle elde edilir ve

k"ffiib" her bir liraya karlk ka |ira kazan|dlnl gsterir (brut kAr
69,845 / brt zarar 53,507 = 1.31) . Bu orann iinde de risk lm bulun_

duundan sermaye getirisi rakam ile birlikte net k6rdan daha nemli bir
performans deerleme rakamdr. Elbette mmkn olduu kadar yksek ol_

Bu performans kstaslar nihai deildir. Yatrmc hepsini kullanmak istemeyebilir ya da baka kstaslar ekleyebilir (faiz oran, komisyonla1 kaymalar, takas gn farkllklar, pozisyonsuz geen toplam/ortalama/en uzvn
gn says, toplam yllk % getiri, beta kat saysr, standart sapma, sharpe ora_
nr, vs.). nemli olan, bu kstaslarln sistemin kurallarnn fettii resmin
olumlu ve olumsuz yanlarn net bir ekilde gstermesidir. Bir performans
raporunun amac^, tasarlanan bir trading sisteminin performansn y:kardaki

255
gibi belirli kstaslarn kullanmyla llebilir hale getirmek, bu kstasl ara teknlk ana|izde olmayan para (risk) ynetimi unsurlarn katmak ve sonuta sistemin gerek hayatta uygulanabilir olup olmadna karar vermeye yardmc

olmaktr.

Yukarda aYrntlarn incelediimiz performans kstaslar, rnek sistemimizin hemen piyasaya gtnilp gerek hayat koullarnda uygulamaya sokulacak sonulara sahip olmadn gstermektedir. Bu da sistem inasnda
bizi bir sonraki adma tayacaktr.
AD|M 4: Test Sresinin Doru Seilmesi
setiimiz 17 yllk test sresi istenilen miktarda ilem rettii iin yeteri kadar uzun ama bylesine yksek bir enflasyon ortamda endeks deerinin
gemi yllarda ok dk olmas test sonularnrn bir bakma anlamn yitirmesine yol ayor. Daha gereki sonular a|mamz iin ya endeks deerini
enflasyona gre ayrlamamz ya da daha ksa bir sre sememiz gerek. Burada biz ikinci alternatifi seeceiz. Bit de, daha nceden de bahsettiimiz
gibi, 1999 yl sonundaki o mthi yksetmeyi hesaba katarak trend takip
edici sistemimizin ar olumlu sonular vererek gdml olmasn nlemek
amacyla bu dnemi de ele alacamz sreden karmamzgerekiyor. Bu iki
nedeni gznne a|arak test sremizi 2001 ylnn bandan balatacaz.

ADM

5:

Alnacak Poz|syonlarn lke Koullarna Gre Ayarlanmas

Test sontlar (pgdlmans raporu) balamnda gznne a|mamz gerek

ok nemli bir konu daha var: lkemizde aa sat yaplamadna gre,
aa sat yapan bir sistemi analiz etmenin de anlam yok. Dolaysyla sistemin kurallarn sadece uzun pozisyonlara girecek ekilde deitirmeniz gerekiyor. o halde, ayn kurallara sahip olan sistemimizi2007 yl banda balayan bir srede ve sadece uzun pozisyon alacak ekilcte deitirirsek nmze yle bir performans raporu kyor:

256

Test Sresi: 1 Ocak 2001

Net Kir:5,833 puan
Brt Kir: 23,057 puan

27 Mays 2004

Ak Pozisyon: 4 puan
Brt Zatar 17,224 puan

Baar Oran o/o43

lem Adedi: 47 (kl,rl 20, zarar| 27)
B,n Zarar|lem: 1,487 puan
En Kirl lem: 3,733 puan
lem Barna Ortaiama |(dt/Zarar: 1,24 puan
Kirl lem Barna Ortalama Kir: I,753 puan
Zatarllem Bana OrtalamaZatar: 638 puan
RisVKazan Oran: 1.81

EFazlast

Kirl

ste

Kir:

ilem

Enaz|ast ste Zarar 3 ilem

lemde Ottalara Oturma Sresi: 15 gn

Zarafllemde Ortalama Oturna Siiresi: 5 gn

Balang Sermayesi: 9,467 puan Azarni Hesap Erimesi: -3,793 puan

o/o44
Gereken AzaniSermaye: 13,260 Sermaye Getjtisi
Kir Faktr: 1.34
ve sis_
imdi bu raporda elimize geen sonularl tekrar deerlendirelim
En
verelim,
karar
temimizi gerek hayatta uygulayp uygulamayacamza
bata net kilrmtz|a (5,833 puan) brt z^r^rlmlz| (77,224 puan) karlatrrsak

ilk olumsuz nokta hemen gze arpacak. 5,a33 p,u" ",t kd,

y"p"k

77,224puanm kaybedilmi olmas risk yOn

Yzde 43,1k baar oranln anormal bir taraf yok ama yine en kArl ilem
kalemine baktmzda, 4 y/|k test Sresi iinde yaptmlz toplam net kar
rahat5,833 puan iken, bu kdrn 3,733'inn tek bir ilemde yaplm olmas
sz edici. 1.81,1ik R/K oran da hedefled|imiz 2.5 kstasndan ok dk.

st ste karl ve zarar|t ilem saylarnda bir s<run yok. Bu ilemlerde

oturma sreleri de (I5/) gayet iyi, Ne var ki, azami hesap erimemiz ok faz_
|a (_3,793 puan). Azami Hesap Erimesi oran,nda hedeflediimiz 10 kstas_
nn ok a|tndayn:
Net KAr 5,833

Azami Hesap Erimesi 3,793 = 1,54

O/o44 getiri
Son 4 yln enflasyon verileri ele alndnda bu sre zarfnda
elde etmi olmamz da iyi deil. Bu sistemin gerek hayat koullarnda ya,
aa ans yok.

257
ADIM 6: llk Optimizasyon
optimizasyonun ne olduunu, nasl yapldn, fayda ve zararIarnl ve en
nemlisi nasl yaplmas gerektiini daha nce ilemitik (Bkz. nc kitap, s.74,81). Dolaysyla bu ayrntlaraburada girmeyeceiz. Hatr\yorsanz,
Yukarda rnek olarak kullandmz sistemin kurallarn tasarlarken, kr
anlntn tanmlannas|n^ yarayacak olan skma alann, dinamik hareket ederek son 5 gnn en yksei ve en dn izen bir gsterge olarak belirlemitik. Bu 5 gn parametresi tamamen keyfi olarak seilmiti. yukarda
yapt,mz ilk testin performans analizindeki sonularnr beenmediimize
gre, burada yapacanz ilk i, tarihi veriler zerinde hangi sre parumetresinin daha iyi sonu vefeceini bulmak iin optimizasyondur. E\imizcl,e 4
ylik fiyat verileri bulunduuna gre, bu sre zarfnda Z'den 2I'e kadar parametreleri deneyerek hangisinin en iyi performansl reteceine baktmzda, biigisayarbize en iyi net kdr rakamnn 15 gnlk skma alan kullanlarak retildiini sylyor. Dolaysyla sistemimizin kuraln ''son 15 gnn
en yksei yukar krlnca AL, son 15 gnn en d aa krlnca SAT''
olaruk deitiriyor ve sonuta ortaya kan yeni performans raporunu (aada) deerlendiriyoruz:
Test Sresi: 1 Ocak

2001

Kir: 12J,50 puan

Brt Kir: 16,648 puan
Net

27 Mays 2004

Ak Pozisyon: 0 puan
BriitZarar 4,498 puan

--- B",;n O""t r,

lem Adedi: 13 (kdrl 6, zararl
"/146
En Kirl lem: 6,790 puan '
F-n Zararhlem: )48 puan
lem Bana OrtalarnaKir/Zarar 935 puan

Kirl

lem Bana Ottalarrral(it 2,775 puan

Zatarl lem Bana OrtalatnaZatar 643 puan
Risk/Kazan Oran 4.32

ErFazlast ste Kir: 2 ilem

EFazlast ste Zararz 3 ilem
K2rlr lemde O1alama Oturma Sresi: 53 gn
Zatatl lemde Ortalana Oturma Sii,resi: 17 gn
Balang Sermayesi: 10,560 puan Azarni Hesap Eriesi: -1,861 puan
Gereken Azani Sermaye: 72,421 Sermaye Getirisi: %98
Kir Faktr: 3.70

25B
Optimizasyonu yaptktan sonra performans raporunda gzle grlr bir
iyileme var ama bu rakamlar daha yakndan inceleyelim. Bir kere net kar
miktarn neredeyse ikiye katlayarak 12,750 puana karttk. stelik bu mik_
ankazanmak iin sadece 4,498 puan kaybettik (Bkz. brt zarar). Bu veri_
ler gayet iyi ama setiimiz bu sre zarfnda sistemimiz sadece 13 ilem ret_
ti. Gereki performans analizi yapmak iin bu miktar ok az. Baan oranl_
nn 0/o46 olmas normlar dahilinde. Yine 4 yl zarfnda elde ettigimiz 12,150
puanlk net k6rn yarlstnln (6,790) tek bir ilemde yaplmas rahatslz ediyor
(Bkz, en kilrl $lem). R/K oranmzn hedeflediimiz 2.5,in ok zerine k_
olmas (4.32) ok ok iyi. ilem bana orta|ama kdr/zararn da 935 puan
srelerinin
oturma
orta|ama
mas ok memnun edici. Kirllzararh ilemlerde
bnin_
53/17 o|arakgereklemi olmas sistemimizin orta/uzun vadeli ekle
uymasl
stratejimize
yatrlm
ve
dn gsteriyor. Bu zelliin kiiliimize
gerekiyor. Yatrmclnn kendisine "bir pozisyoda 53 gn oturabilecek mi(_
yim?,, sorusunu Sormasl gerek. Azami Hesap Erimesi de bir hay|i aza|d
1,861) ama 10 olarak hedeflediimiz Azami Hesap Erimesi oranndan halA
dz (72,150 / 1,86I = 6.5r.2001 yl bandan beri %98 getiri elde et_
mi olmak pek de fena deil ama yukarda saydmz dier olumsuzluklar
hd|6, aradtmz o gven unsurunu salamyor. sistemde baka ayar|ama|ar

yapmamz gerek.

AD|M 7: Kurallarda revlzyon

Baa dnecek olursak sistemimizin krn olduu gnn kapannda al ve_
ya satl yaptlil hatrlarz. Bu kural baz gnlerde pozisyona erkenbaz|a-

nnda da ge girmeye neden olabilir. Bu balamda, performanslmlzl dzel_

tecei umuduyla bu kural krl gn kapannda deil de tam krl ann_
da a|lm/satm yapacak ekilde revize edersek, yine 15 gnlk skma alan
parametresinde performans raponmuz yle kacak:

259
Test Sresi: 1 Ocak 2001

27 Mays 2004

Ak Pozisyon: 0 puan
BrtZata* 3,968 puan

Net KAr: 13,920 puan

Brt Kir: 17,889 puan

lem Adedi: 13 G2rl 7, zararl

En Kirlr lem: 6,720 puan

6)

Baarr Oraflfi o/o54

E Zatarl lem: I,02'!, puan

lem Barna OrtalamaKdt/Zatar: 1,071 puan

Kirl lem Bana OrtalatnaK2t 2,555 puan
Zarar| lem Bana Ortalarna Zarar 66l puan
Rislr,/Kazan Oran: 3.86

EFazlastste Kir: 2 ilem

EDazla st
Kirlr lemde Ortalarna Oturrna Sresi: 48 gn

ste Zara*,2 ilem

Zarark lemde Ortalarna Oturma Sresi: 16 gn

Balang Sermayesi: 10,368 puan Azatni Hesap Erimesi: -1,938 puan
Gereken AzarJni Sermaye: 72,306 Sernaye Getirisi: o/o113
Kir Faktr: 4.5'l
iyileme devam ediyor ama ana sorunlanmz zme ynne doru
admlar attmz sylenemez. Net k2r miktarnda kk bir art var (73,920
puan). Btut zararmz da 3,968 puana dt (bu da olumlu). Ne var ki, setiimiz bu sre zarfnda sistemimiz yine sadece 13 ilem retti. Bu yeterli deiL Vo54'lkbaar oran iyi, Yine 4 yl zafinda elde ettiimiz 13,920 puanlk net k6rn neredeyse yarlsl (6,720) tek bir ilemden. Bunu istemiyoruz.
R/K oranmzn hedeflediimiz 2.5'in izerinde kalmas gayet olumlu (3.86).
Kdrl/zarar| ilemlerde ortalama oturma srelerinin 48/75 olarak gereklemi olmas, yine orta/uzun vadeli bir sisteme sahip olduumuzu ve bunun
farknda olmamz gerektigini gsteriyor. Azami Hesap Erimesi orarumzh5,la hedeflediimiz 10 kstasndan ok az (73,920 / I,938: 7.1S). Sistem h6l6
istediimiz gveni telkin etmiyor.

260
ADIM 8: AI/Sat Kuralnda lkinci Optimizasyon
paramet_
Allsat kuralnl orilinal eklinden deitirdiimize gre skma a|an
gnlk s_
resini tekrar optimize etmemiz faydal olabilir. Bunu yapnca 15
gru_
renin tarihi fiyat verileri zerinde en iyi ? rakamnda sonu verdiini
ykar
yorz. Yeni sistem kurallar yle: "Fiyat, son 2 gnn en ykseini
SAT",
imdi
krar krmaz AL, son 2 gnn en dn aa krar krmaz
inceleyelim:
raporumuzu
performans
bu optimizasyonun deitirdii

Test Sresi: 1 Ocak 2001

Net Kir: 16,567 puan

27 Mays 2004

Brt Kir: 33,077 puan

Ak Pozisyon:774 puan
BrldtZarat 16,510 puan

o/o43
lem Adedi: 104 (kArl 47, zarar| 57) Baar Oranz
E Zatatl lem: 798 pan
En Kirl lem: 2,508 puan
lem Bana Ortalama |{dr/Zatat 159 puan
Kirl lem Bana OrtalanaK2rz 704 pan
Zatarhlem Bana OrtatnaZata* 2)0 puan

RisVKazan Otar

EFazlast

Kirl

ste

2.43

Kir:

ilem

Enazlast ste Zatar 6 llem

lend.e Ortalama Oturma Stiresi: 6 gn

Zaratllemde Ottalamia Oturma Sresi: 2 gn

Balang Sermayesi: P,200 puan AzaniHesap Erinesi: -2,J48 puan

II,548 Sermaye Getrisi o/o143
Gereken
^zaniSermaye:
Kir Faktr: 2.00
B" ,dr-d"" -"* perfo.-urrsr*zdabaz temel farkllklar meydana gel_
di, Net klrmz hayli ykselerek 16,567 puana ulat (Lunun774 puan en

son girdiimiz ve henz kapatmadmz ak pozisyon kdr), Bu net k6r ka(brt za_
zanabilnek iin hemen hemen ayn seviyede bir zanr realize ettik
rar 16,510). Bu tam kabul edilebilirlik snrnda, Yaptlmz ilem saysnda
hatr saylr bir at oldu, Artk son derece ksa vadeli bir sistemi uygulama_

ya ahtllmz bilmemiz gerek (yaklak2.4 gnde bir pozisyona gir\yoruz).

o/o43,|ikbaar oranl normal. Artk net karmzn yarls1nl tek bir ilemden kazanm|yoruz (Bkz. en kErh ilem); bu da gayet olumlu. VK oramz 2.43,e

261

dt. 2.5'lik hedefimize yakn ama yine de kuku uyandryor. Bttin bu

olumlu gelimelere ramen ne yazk ki azami hesap erimesi oranmz hllA
ok dk olduu iin (16,567 / 2,348 = 7.06) sistemi gerek hayatta baarya ulatrma olaslmz ok dk olarak gniyor ve yeni ayarlama|ar
yapma ihtiyac hissediyoruz.

ADIM 9: Para (Risk) YnetimiAyarlamalar

imdiye kadar yaptmz btn rev\zyonlar sistemin al/satkura||arr ve seilen sre zerindeydi. Halbuki tasarladmrz sistemin aradmz o rakamsal
gveni bir trl sa|ayamamaslnln ana nedeni, zatar stop|ar gibi asal risk
ynetimi uygulamalarndan yoksun oluuydu. Onun iin burada ilk kez bir
zarar stopu koyma yoluna gidecek ve 500 puana zarar stopu koyacaz. Ba,
kalm bu nlem ne sonular douracak:
Basit bir zarar stop,J koymak son.lar pek deitirmedi. Net kdrmz az

Sresi 1 Ocak 2001 Net Kir: '15,975 pan

Brt Kir: 32,837 puan
Test

27 Mays 2004

Ak Pozisyon:774 puan
BrditZata;.l 16,)22 pan

lem Adedi: 107 G6rl 46, zararl 61) Baar Otan o/o43
E Zatatl lem: 5O0 puan
En K6rlr lem: 2,508 pan
lem Barna Ortalama K5r/Zara* 14) puan
Kirlr lem Bana Ortalama KAr 714 pan
Zararl lem Bana Ortalama Zata* 277 pan

RisVKazan Otanz

2.57

EEazlastste Zatar 6 ile

BnFazlast ste Kir: 4 ilem
Kirl lemde Ortalama Oturna Siiresi: 6 gn
Zatarh lemde Ortalama Oturma Siiresi: 2 gn
Balang Sermayesi: 9,200 pan Azani Hesap Erimesi: -2,716 puan
Gereken Azarni Sermaye: 17,916 Sernaye Getisi. o/o134
Kaf Faktf: 1.94

262
bir miktar dt ama bunun karlnda da VK oraflm]lz ok az ykselerek
g_
2,5 hedefini geti. Bu tabloda asl deiiklii en zararl ilem kaleminde
geryoruz. Alk bir zarur stopu uyguladmza gre bu rakam 500 puan
meyecek. Ne var ki bu nlem de azami hesap erimesi orannda bir iyiletir_
me yapamad, Yeni risk ynetimi nlemleri getirmemiz gerek,

ADIM 10: Ikinci Para (Risk) YnetimiAyarlamas

Bu admda ikinci kitabmzda rendiimiz iz sren stop uygulamasna ba_
Iayacaz. Sistemimiz artk ak pozisyon esnasnda grd en yksek k2pozisyonu kapatacak ve bylelik_
t kar miktarndan 500 puan d olursa
le ak pozisyonlarda elde edilen kilr\ar d durumunda tekrar piyasaya
teslim etmeyecek.
z sren stoplarn devreye girmesiyle deien ilk kalem net kar oldu. Bu

Test Sresi: 1 Ocak 2007

Net Kir: 18,991 puan

27 Mays 2004

Ak Pozisyon:774 puan
Brtit Zatat 77,443 puan

Brt K6r: 36,434 puar

lem Adedi: T26 (kl,rl 56, zararl
En Kirl lem: 2,750 puan

70)

Baar Otaflfi o/o44

E Zarat| lem: 500 puan

lem Bana OrtalarnaKilr/Zarat 151 puan

Kirlr lem Bana Ortzl^fla Kir: 651 puan
Zatarl lem Barna Ortalama Zara* 24) puan

RisVKazan Oraz

2.6|

Enpazlast ste Kir: 5

ilem

B,Fazlast ste Zara*

6 ilem

Kirl

lemde Ortalama Oturma Sresi: 4 gn

Zarath lemde Ortalama Oturna Siiresi: 2 gn

Balang Sernayesi: 9,200 puan AzafiiHesap Erimesi: _1,848 puan

1I,048 Sermaye Cetitisiz o/o|7Z
Gereken
^zaf,iSermaye:
Kaf Faktf: 2.09

263
rakam 78,991'e ykselerek hatr saylr bir seviyeye geldi. Baka nemli bir
deiiklik de yaptmz ilem saysnn arimaya devam etmesi ve 726'yaynkselmesiydi (yaklak 2 gnde bir pozisyona girip kyoruz). Bunun nedeni
elbette daha sk stop olmamz (kA,rI veya zarar|). Risk ynetimi kurallarn
sklatrmamzla birlikte VK oranmz da ykselie geti (2.61). Bu nlemden sonra gze arpan en byk deiim azami hesap erimesinde oldu
(1,848 puana dni). Dolaysyla azamihesap erimesi oranum|z hedefledii
miz 10 rakamnn zerine kt (18,991 / I,848 = 10.28) ve sistemimiz Ikkez
gerek hayatta uygulanabilir bir dzeye geldi. Sermaye getirimizin bu sre
zarfnda o/o772'ye ulamas da gayet olumlu. Bundan soffa yapacaklanmz
artk riski artrmadan (tercihan drerek) getiriyi ykseltme giriimleri olacak.

ADIM ] 1: Para (Risk) Ynetimi UnsurIarnn Optlmizasyonu

Zarar stopu ve iz sren stoplarmz iin parametrelerimizi (her biri iin) 500
puan olarak semitik. imdi tarihi verileri kullanarak hangi parametrelerin
daha iyi sonu verebileceini bulmak amacy|a optimizasyonyapacaz. Bi|g\sayar son 4 yllk verilerde her ikisi iin de 300 puan seviyesinin kullanlmaslnln da!:a faz|a getiri reteceini sylyor. Endeksin bu deerlerinde fiyat admlarnn 100 puan olduu varsaylrsa, kullandm|z z^fat stoplarnn
3 fiyat admndan daha az olmamasn salamak da ikinci ktabmzda ilediimiz ilkelere uyuyor. Bakalm yeni sonular nasl:

264
Test Sresi: 1 Ocak 2001

Kir: 25,061 puan

Brt Kir: 40,557 puan

27 Mays 2004

Ak Pozisyon: 0 puan
Briit Zararz 15,4)0 puan

Net

lem Adedi 777 (kl,rl 83, zararl

En Kirl lem, 2,165 puan

94) Baa Otan o/o47

E Zarar| lem: 300 puan

lem Baa oiftalamaKdr/Zatat I42 puan

Kirl lem Bana OrtalanaKhr 489 puan
Zatathlem Bana OrtalarnaZata* 765 puan

RisVKazan Otaz

2.)6

EnFazlast ste Kir: 8 ilem

Fazlast ste Zarar: 5 ilem

Xirl lemde Ortalama Oturma Sresi: 2 gn
Zatarh lemde Ortalatna Oturma Sresi: 1 gn
F-n

Balang Sermayesi: 9,200 puan Az;ari Hesap Erimesi: ,7,578 puan

Gereken Lzari Sermaye: 10/78 Sermaye Cetit'si o/o233

KfuFaktilrii

2.62

Net knrmz gzel seviyelere ulat (5,833 puandan balamtk, idi

25,0& puan). Brt zarar|arda da gzle grlr bir dme var. lem adedi
artmaya devam ediyor (1.41 gnde bir pozisyona girip kyoruz). Bunu ger-

ek hayatta becerip beceremeyeceimizi iyi ett etmek gerekiyor. Zarar

stoplarmz devreye girdii iin artk bir pozisyonda 300 puandan fazla ka
yp almyoru z. Kddl ilem bana orta|ama klrmz dt ama ayn zamanda
zatar\ ilem bana ofta|ama zarar|ar da dtnden R/K oranlm|z artmaya
devam ediyor Q.96). Bu ok olumlu bir oran (kazandmz ilemlerde kay_
bettiklerimizin yaklak mislini kazanyorz). Lzami hesap erimesinin
dmesiyle bu oranmz da ykselmeye devam ediyor (25,06I / 1,578 =
15.88). Sistem artk UYGUI {NABLR gvenini veriyor.

265

AD|M 12: Yeni Para (Risk)Ynetimi nlemleri

Bu admda sisteme iki yeni risk ynetimi unsuru daha ekleyeceiz. Bunlarn
birincisi bir iz sren stop yntemi (yukardakine ek olarak). Ak pozisyonumuz 300 puan kdra getikten sonra bu kdrda a/o5 azalma olursa sistem pozisyonu kapatacak. kinci nlem ise bir klr hedefi belirlemek. Bunu da 1200
puan olarak tespit ediyoruz. Bu iki yeni risk ynetimi unsuru sistem performansln aadaki ekilde deitiriyor:
Test Sresi: 1 Ocak 2007

Kir: 29,666 puan

Brt Kir: 58,273 puan

27 Mays 2004

Ak Pozisyon: 0 puan

Net

lem Adedi: 255 (kXrl, 106, zararl

BritZarat

28,607 puan

I4)) Baan Otafl*

EnKirllem:1,200 puan
lem Bana OrtalarnaKdt/Zanr
Kirlr lem Barna Ortalatn Kir:

o/o42

EnZatarllem:300

puan

116 puan
550 puan

Zararl lem Bana Orta|atna Zarar I)2 puan

Risk/Kazan Oran: 2.86

EnEazlastste Kir: 5 ilem EFazlastste Zatar:6 ilem

Kirlr lemde Ottalarna Oturma Sresi: 1 gn
Zatarl lemde Ortalarna Oturrna Sresi: 1 gn
Balang Sermayesi: 9,200 puan Azani Hesap Erimesi: -1,388 puan
Gereken Azarni Sermaye: 10,588 Serrnaye Getirisi: %o280
Ker F^ktr2 2.04
Net k2rmz| artlrmaya devam ediyoruz. Sermaye getirimiz 4 yida neredeyse J mislini buldu. Bu arada ilem adedinde hatr saylr bir art oldu
(277). Lrtk her gn pozisyona girip kyoruz. Bu her yatlrlmclnm kiiliine,
koullarna, psikolojisine ve/veya stratejisine uymayabilir. Bu atada azam;
hesap erimesini, test ve tasarlama srecimizdeki en dk dzeyine indirdik
(1,388 puan). Dolaysyla azami hesap erimesi oranmrz lnemnun edici bir
seviyede (29,666 / 7,388 = 21.37). Sisteme olan gvenimiz artmaya devam
ediyor.

266

AD|M 13: Bir Kural Deiiklii Daha

Bu admda baka bir boyutta dnmeye balyor ve sistemin u ana kadar
rettii performans raporunun olum_lu sonularna dayanarak artk piramit
yapabileceimizi dnyoruz. piramit yapma tabiri, knrda olan ak pozis_
yonlarn zerine yeni pozisyonlar ekleme yntemini ifade eder, Piyasa dou ynde hareket ettii mddete yeni pozisyonlar eklenebilir. Bu pozisyon_
larn eklenmesi iin ya mevcut allsat kurallar ya da yenileri kullanlabilir,
rnein, mevcut kurallarn zerine, "ak pozisyon k|r x miktara ularsa bir
pozisyon daha ekle" diye bir kura| yazlabilir. Burada dikkat edilmesi gere_
ken en nemli konu, iin tersinin de dnlmesidir. Ters ynde ilerleyen
piyasa|arda ak pozisyon zatafl x miktara ularsa, bu kez de eldeki pozis_
yon saylsl azalt:Jmaldr. Piramit yaptka pozisyon saylsl artar. Bunun sonucunda a|na risk de artm olur. Dolaysyla piramityapan sistemler mutlaka iz sren stoplaf kullanmahdr|ar. Biz imdiye kadar a|/sat sinyali geldiinde sadece bir pozisyona giriyor ve yeni birine daha girmek iin bu eskisinin
kapanmasn bekliyorduk. imdi, yine mevcut a|/sat kurallarn takip ederek
her sinyali gznne a|acak ve piramit yapmayaba|ayacaz. A|/sat kuralr
mtz son 2 gnn en piksei yukar krldnda almay gerektiriyordu. Bu
almdan sonra piyasa ykselmeye devam ederse, bir yandan ak pozisyon
kdrmz artacak (dolaysyla yeni pozisyon eklemeden ortaya kacak olan
fisk azalacak), bir yandan da yeni son 2 gnn de en yksei yukar krla_
candan yeni bir al sinyali daha gelecektir. te piyasa ykselmeye ve yeni
al sinyalleri gelmeye devam ettii mddete bu sinyalleri dinleyip a|m yapacaz. piramit yapma ilkelerine riayet ederek de iz sren stoplarlmlzl uygulamaya devam edeceiz. imdi bu deiikliklerin performans tablomuzu
nasl etkilediine bakalm:

267
Test Sresi: 1 Ocak 2001

Kir: 33,013 puan

Brt Kir: 50,833 puan
Net

27 Mays 2004

Ak Pozisyon: 0 puan
Briit Zarar: 77,820 puan

lem Adedi: 339 (kilrI 766, zarar| 773) Baan Oran o/o49
En Kirl lem: 1,200 puan
En Zatatlu lem: 293 puan
lem Bana OfialaurnaK2t/Zarat 97 puan
lem Bana Ottalarna Kir: 306 puan
Zarar| lem Bana Ortalana Zatar 103 puan

Kirl

RisVKazan Ofafll|

2.97

F;nEazlast ste Kir: 6 ilem

F;nFaz|astste Zatar 7 ilem
Knrh lemde Ortalama Oturna Sresi: 1 gn
Zarat| lemde Ottalama Oturma Sresi: 0 gn
Balang Sermayesi: ),200 puan Azatni Hesap Erimesi: -P80 puan
Gereken Azani Sermaye: 27,987 Sermaye Getirisi: %118
Kir Falrtr: 2.85
Piramit yapmay| da dahil edince performans raporumuzdabaz temel deiiklikler meydana geldi. ncelikle, net kArmzn cazip bir seviyeye ulatn syleyebIiriz (33,013 puan). Buna ek olarak, brit zarar kaleminde de
hatr saylr bir d olutu. Bu test sresi zarfinda yaptmz ilem adedi
ok kritik bir seviyeye ykseldi. ok ksa vadeli ve ok hzl davranlmas gereken bir sistemi uygulamaya altmzn bilincinde o\mamz gerekiyor. Bu
sistem bir ihtiya molasna bile izin veremeyebilir. Bu sistemi uygulayacak
olan kiinin gerek zaman| verilerin olduu bir ekran karsnda altan kapana dek oturmas gerekiyor. kArl ve zarar| ilemlerdeki oritalama oturma
srelerine bakarsanz 1 ve 0 olduunu grrsnz. Yl,ni zararI pozisyonda
bir gn bile kalmyoruz (gn ii giri-k). Baar oran o/o49 gibi son derece makul bir seviyede. Byle makul bir derecenin yannda nemli R/K oranl ise test srecimizin en yksek dzeyine ulam durumda (2.97). Y2ni, kazandmz ilemlerde kaybettiklerimizin yaklak mislini kazanmaya devam ediyoruz. Azami hesap erimemiz test srecinin en dk seviyesine indi (980). Buna mukabil olarak, azami hesap erimesi oranmzda hedef orann (10) yaklak 3 misline kt (33,013 / 980 = 33.6. K6r faktr ise en st

268
kaybettiimiz her 1 |iraya karlk 2.85 Iira kazayo,
-]z. Bu raporda dikkat ederseniz sermaye getirisinin dtn gnirsnz.
Her orann iyilemesine ramen bu gstergenin dmesinin nedeni, getirinin
ve performansn ktlemesi deil, piramit yapmak|a daha faz|a pozisyon tandlndan bu pozisyonlarn finansman yknn artmasdr. Bu rnekte ay_
n anda 3 uzun pozisyon tadmz olmu. Dolaysyla gereken sermaye de
artml. Biz bu sistemde a|dmz her lot iin T+O'da %100 nakit deme yap_
t|mLz varsaydk. T+2, kredili almlar veya vadeli ilem borsalarndaki te!
seviyede (2.8,

Ylni

natlar gibi kaldra unsurunu artlrCl faaliyetler, gereken asgari sermaye mik_
tarn da drecektir.

AD|M 14: Azaltma

Her sistem ina ve test srecinde atmam:z gereken admlardan bir tanesi de
br ara arkamza yaslanp tasarladmz sistemin faz|a a|engirli olup olmadhem dana bakmakti, Bazen vida|ardan birka tanesini gevetmek sistemi
bunu
bu
aamada
getirebilir.
te
hale
k6rl
daha
de
ha uygulanabilir, hem
kuraila_
yapp |2. admda eklediimiz ytizdesel iz sren stop ile kAr hedefi

rn kartac az. Bylece

Test Sresi: 1 Ocak 2001
Net K6r: 66,799 puan

Brt

Kir

27 Mays 2004

Ak Pozisyon: 0 puan
Briit Zarar: |6,207 puan

83,006 puan

lem Adedi: 339 (kl,r| 2I2, zarar| 727) Baar Otanz 0/o63
En Zarar| lem: 293 puan
En Kirlr lem, 2,04I puan
lem Barna Ortalatnal(hr/Zatar I97 puan
Kirl len Bana OrtalamaKdr 392 puan
Zarath lem Bana Ortalama Zarar: 128 puan
Risk/Kaza Oran 3.07

EFazlastste Kir:

Kirl

14

ilem

EnEazlastste Zarat 7 ilem

lemde O,ialarna Oturma Stiresi: 1 gn

Zatarl lemde Otalatna Oturma Sresi: 0 gn

Balang Sernayesi: 9,200 puan Azami Hesap Erimesi: -980 puan

Gereken luamiSermaye: 77,764 Sermaye Getirisi: 0/o160
KAr Faktr: 5,i2

269
Bu basitletirme k6rmz ikiye katlad (66,799 puan) ve brut zararmz da-

ha da aza|d. Bir nceki admdaki kadar ilem yapIyoruz (339 adet) ama
bunlarn bu kez 272'sinde k2rl karak baar otanlm|z| 0/063 glbi mthi bir
seviyeye ykselttik. Bu sayede R/K oranmz da 3.07'ye kt. Vidalarnbiraz
gevemesiyle 1,4 kez st Ste klrl ktmz bi\e oldu. K6r faktrmz ise
5.12 gibi ok iyi bir orana ulat, Azami hesap erimesi otanm:,z ise 68.i6
(66,799 / 980). Bu gevetmebiraz da gereken asgari sermayeye yansd. Ayn anda 5 pozisyon tadmz bir dnem olduu iin bu rakam 47,764'e

ykseldi.

imdi test srecimizin son admn atmadan nce sistematik davrannakla nereden nereye geldiimize bir gz atalm:

ADIM

5:

5,833

ol

-3,793

,848

Ft

/oJa

AD|M
ADIM

;*

8 ! 16,567
9 15,915

-1

AD|M 11

AD|M 13

50,s33 j

AlM 14

1.34
6.53 i 3.70
..-.*";*-7,18 } q.s
**-*,,_*
7.06 zoo
1.54

10.28

25,06]

339

66,799

sistematik davranmakla davranmamak arasrndaki fark, bir alveri merkezine plAnl programl gitmekle programsz gitmek arasndaki farkabenzer.
Ne alacanz, kaa alacanz ve hangi maazadan a|acanz bilerek girdiiniz alveri merkezinden pl2nladnz kadar para harcayarak ve ksa bir
sre iinde karsnz. p]2nsz programslz giderseniz, hem daha ok zaman
harcar, hem de vitrinlerin albenisine kaplp dahafazla para brakrsnz. Yukardaki rneimizde sadece 5,833 pan getiri veren vebiraz da kefiyen tasarlanm bir ilem plinn birka admda 66,799 puan reten bir yatrm stra-

27o
tejisi haline getirdik. Bunu yaparken hem baar, hem de R/K oranlarn hatr saylr bir biimde arttrdk. Azami hesap erimesini drtte birine indirerek
nemli risk ynetimi leklerini cazip ha|e getirdik. Kimsenin arkasna d_
np bakmayacabir dizkura|, sistematik yaklam sayesinde her yatrmcnn aznt sulandracak bir formle dnt. Bu plan gerek hayatta uygu_
|amaya koyacamz| vaayarsak bir dizi avantaia daha sahip o|acaz. Bir
kere pozisyona girip karken duygularmzdan, gndemden, haberlerden,
sylentilerden, tyolardan, paniklerden, lgnlklardan etkilenmeyeceiz.

Kiiliimize ve cebimize uyan, olumlu test sonularnrn verdii gvenle rahatlk ve disiplin sa|ayan, uzun soluklu ve farkl piyasa|atda uygulanabilir
bir stratejinin sahibi o|acaz. Her zaman hzl davranabilecek ve her brik
fiyat hareketini yaka|ayacaz. En nemlisi, para (risk) ynetimimizle masaya kdt| otufacaft.

S|STEM| NA EDERKEN YAPLACAK HATALAR VE SSTEMN

OLUMSUZ YANAR
llem Maliyetleri

Buraya kadar her ey harika geliti ama sistem tasarlama srecinde yaplan
en yaygn hatalardan birisini yaptk ve performans rakamlarmza ilem maliyetlerini dahil etmedik. Bunlar komisyonlar ve kayma|ar (aktif piyasa enirlerinin sistemin ngrd noktadan daha kt bir fiyattan gereklemesinden doan farklar). Kayma (slippage) konusunu birinci k\tabmzda ilemitlk (Bkz, Birinci Kitap, s. 220). Bu maliyetleri hesaba katmak iin test sresi boyunca oluan fiyatlarn arlkl ortalamasnn (yaklak 13,250) binde
ikisini (26.5 puan) komisyon masrafi olarak belirledik. Buna il2veten girdiimiz 10 pozisyonun drdnde bir fiyat adm (100TL) kaymaya marz, kald,
mz, varsayacalz (26.5

pan daha maliyet). Bu durumda:

271

Test Sresi: 1 Ocak 2001

Net Kir: 48,832 puan

Brt Kir: 72,501 puan

27 Mays 2004

Ak Pozisyon: 0 puan
Br|itZara* 23,669 puan

len Adedi: 339 (kArI I85, zarad I54) Baar Ofaflft o/o55
En Kirl lem: 1,988 puan
F;Zatarhlem: J46 puan
lem Bana OrtalratnaK2r/Zara* I44 puan
Kirl lem Bana Ortalama K2rz J)2 puan
Zararh lem Bana Orta7atna Zatar: 754 puan
RisVKazan Otarz 2.55

EnEazla st ste K6r: 14 ilem fnEazla st ste Zararz 7 ilem

K2rl lemde Orta|arna Oturma Siiresi: 1 gn
Zatarl lemde Orta|atna Oturma Sresi: 0 gn
Balang Sermayesi: ),200 puan AzaniHesap Erimesi -1,856 puan
Gereken Azatni Sermaye: 41,,764 Sernaye Getirisi: %117

Kir

Faltr: 3.06

Bu performans raporunun en arplcl yan, bitaz nce bizi hayli heyecanlandran sistemin net karlnln drtte birinden fazlasnn ilem maliyetlerine
gittii... Bu harcamann bu denli yksek olabilecei asla akldan karlmamal ve sistem test edilirken performans rakamlanna mutlaka dahil edilmeli.
performans tablosundaki dier rakam|ara bakacak olursak, ilem maliyetlerinin hemen hemen tm kalemlerde dlere neden olduu grlr. Buna
mukabil, azami hesap erimesinin de iki katna kt gzden kamamaldr.
Fiyat Admlar

Kayma maliyetlerini hesaba katmakla iimiz bitmez. Burada gzden kaan

bir baka unsur da zerlerinde ilem yaplabilecek fiyat admIarnn getirecei kstlamadr. Yukardaki rnek sistemimizde biz byle bir kstlamaya maruz kalmadmz varsaydk. Ydni sistem sinyal geldii an bizi pozisyona
soktu ve stop zamanlnda da pozisyondan kard. Bu pozisyona giri ve k deerleri 74,852 veya 17,I45 gibi rakamlard (2,293 puan klr). Halbuki
piyasada byle fiyat admlar yok. Bu fiyat adtmlar gerekte 14,900 ve
17,100 olmalyd. Dolaysyla performans rakam|anna yanslyan klr 2,293 de-

272
2,200 olmalyd, Bu tehlikeyi nlemek iin sistem tasarlaycsnn ya bil(ve
gisayaramevcut fiyar, adtm|arn girmesi ya da bu mmkn deilse global
mmknse ktmser) bir rakam kayma rakamna eklemesi gerekir. Sistem
1.,

tasarrmnda yaplacak tm Varsaylmlarn en ktmser senaryolara gre biil_

mesi gerekir. Burada da en iyiyi mit et, an,a, en ktye bazrlan ilkesi asla
unutulmamaldr.

Sinyallerin Uygulanabi

irl

ii

Sisten tasarmnda karmza kan bir baka tehlike de sinyallerin geli zaman ile ilgilidir. yukardaki gibi gnde -be pozisyona girip lkan hzl ve

klsa vadeli bir sistemi gerek hayatta uygulayp uygulayamayacatmlzl sor_

gulamamz gerekir. Bu tr sistemler iin her ann ekran karsnda geirilmesl gerekir. kimilerimiz iin bu hem fiziksel, hem de psikolojik olarak mm_
kn olmayabilir. Tasarlanan sistemlerin gerek hayatta mutlaka uygulanabilir olmas gerekir. Aksi takdirde sistem tasarlml hayali bir o1,undan teye gi
demez. Bunu salanak iin yaplmas gereken en akll i, tasarm ve test
edilii sona erip iyi sonular verdii teyit edilmi ve gerek hayatta uygulan_
naslna karar verilmi sistemlerin mutlaka ve mutlaka ay gibi bir sre zarfnda "fiktif" olarak ileme konmasdr. Baka bir ifadeyle, eer bu karar bu_
gn verilmise, yarndan itibaren gelentaze veriler lnda gerekten uygu_
lanyormu gibi tm sinyaller alnmal ve tm pozisyonlara (piyasaya para
koymadan, fiktif olarak) girilip cklmaldr. Daha sonra bu aylk fiktif uy_
gulama sresinin performans tablosu, test sresinin performans tablosuyla
kardatrlmal ve ancak sonular tutuyorsa sistem gerek piyasa koullarna gtrlmelidir. Bu sayede tasanm iin sadece gemi verilerin kullanlm
olmas ortadan kalkar. Kat zerinde veya bilgisayar ekranlannda ahane
sonular veren sistemlerin gerek piyasalarda uvallad hi de az grlen

bir olgu deildir.

Basitlik

Bir sistem tasarlarken yapIan yanllardan bir tanesi de, sistemin karmak,
ayrntl ve sofistike olmasyla performansnn da ayn orantda o|acana
olan inantr. Onlarca gsterge kullanan, |ogartma|ar, sinsler gibi ytiksek
matematik ve istatistik araIary|a hesaplamalafa giren, uzay modellemeleri
oluturan, yapay akl gibi bilgisayar cin ii, in ii aygt-maniasna bavuran
sistemlerin baarl olmasl gerektiine dair bir kural olmad gibi, aksine, bu

273
kadar bamll olan bir pl6nn gerek hayatta ileme ans hayli az o|ur.
Allsat kuralLan onlarca gstergenin ayn anda verecei sinyale bal olan ve
bu kstaslar lesiye optimize edilmi olan bir sistem, gemi veriler zerinde test edilen o ideal koullarn gerek hayatta da olumasn bekleyecektir.
Tulumba rneini daha nce ilemitik. Dokunmatik-otomatik-elektronik, lazerli-mikroipli devrelerle alan yksek teknoloji rn bir tulumba tamirciden kmaz. Halbuki bin yldr l kuyularndan su eken iki paral dkme demir tulumbaya hibir ey olmaz Bunu kolayca test edebilirsiniz. onlarca gsterge ve formln kullanld bir sistemden elde ettiiniz getiri ou kez sadece iki hareketli ortalamanrn kesimesine gre a|/sat sinyali veren
basit bir sistemin getirisinden daha azdr. Dolaysyla, sistemde kullanlacak
olan gsterge sayslnln mmkn olduu kadat az tutulmas gerekir ama te
yandan tek bir gstergeye dayal a\,/sat kurallarnn da her piyasa koulunda
ilemesini beklemek de akllca bir i deildir. rnein, skma aIan|arnda
iyi sonu veren ama kuwetli trend yapan piyasa|atda hep ar iik (veya
ar dk) sinyalleri veren stokastik gibi tek bir ar almlar at gstergesine bel balam bir sistemin baar olasl da az olacaktr.
Parametre

Simi

Bugn bilgisayarlar sayesine onlarca yl geriye giden fiyat verileri zerinde

elle yapamayacamz hesaplamalar ve testler yapabiliyoruz. Bjlgisayarlarn
bize sunduu bu byk faydann bir de karanlk taraf var: Ayn hesaplama
gc test edilmi parametrelere olan gveni mantkl olmayacak seviyelere
kadar artrma tehlikesini de beraberinde getiriyor. rnein, zaten fiyat vefllerinin renii hareketli orIa|ama|arn kesimelerine gre al/sat sioyalL veren
bir sistemde, parametre olarak kullanlan hareketli orta|amalann fiyat hareketleriyle olan korelasyonunu kabul etmek mantk asndan anormal deil.
te yandan, parametre seiminde daha liberal davranma drts de hep
mevcut. rnein elimdeki 17 yl|k endeks verisi zerinde hava durumu verilerini pekAlA test edebilir ve rnein yamurlu gnlerde borsann dtn, gneli gnlerde de ktn hem matematiksel olarak ispat edebilir,
hem de bu matematik sonulara yksek bir gven oran dourtabilirim. Ne
var ki bu matematik veriler ve yksek gven oranlnln gelecek fiyat hareketleri zerindeki olas etkisini sorgulamadan sistemi gerek hayatta uygulamaya girimek herhalde pek de akll olmaz. sistemde kullanlan parametrelerin tarihi fiyat verilefi zerinde bir etkisi olup olmadn, yini gerek bir korelasyon olup olmadn bilgisayar bilemez. Bu parametrelerin cloru sei-

274
ha_
mini ancak beynimiz yapabilir. Bilgisayarlar tarlhi fiyat verileri zerinde
dou_
gzlemler
va durumu gibi ilgisiz verileri ilgili gibi gsteren veriler ve
ilgiliYmi gibi
zerinde
verisi
fiyat
rabilirler. Bu verilerin bu kadar ok tarihi
gzken gzlemler retmesi kanlmazdff ama bunlarn slk sk tekrarlanan
gerekir. Eer fi_
tesadflerden baka bir ey olmadklarnn farknda olmamz
kefedil_
yat hareketlerinin byle yapsa| formasyonlara gre hareket ettii
iin karla_
seydi, bu forml zen piyasa katlmclar :hep kazanacaklar
ortada
rnda onlarla ilem yapacak kimse bulamaz|ard ve eninde sonunda

piyasa diye bir ey kalmazd.

Opti

izasyon ve

K l f

na Uydu rma (Cu rve-fitti ng)

verilerinden
Ne yazk ki, geriye dnk testlerde ama genellikle tarihi fiyat
olmutur.
almak
skp
kan
net
limon skar gibi mmkn olduu kadar ok
Buradaki varsaylm, gemite ilemi bir stratejinin gelecekte de ileyeceidir,
Hem bunun garantisi yoktur, hem de gemite ilemi olduu bile sorgulan_
verileridir,
maldr. nk gemi dediimiz bilgisayar zerindeki tarihi fiyat
bulun_
iledii
iyi
edilerek
test
gerek koullar deil. Evet, gemi verilerde
sis_
ama
mu bir sistem elbette hi test edilmemi bir sistemden daha iyidir
disiPtem tasarlm nda ama fiktif testlerden azam\ klr retmek deil, azami
ol_
sokmak
lini salamak ve aklll bir risk ynetimi programlnl uygulamaya
maldr. Acemi tasarmclar hep ayn yoldan geerler. nce allsat kurallar

iin kullanacaklar deikenlerini (rnein ka gnlk hareketli ortalama)

gvenip
lesiye optimize edip sper sonular elde eder, sonra bu sonulara
st
ste kahemen gerek piyasa koullarnda uygulamaya giderler, Birka
ylptan sonra sistemdebaz eylerin doru olmadna karar verir, kimi ufak
olumlu so_
ayar|amave saatler srecek yeni optimizasyonlardan sonra gelen

nularlazevkleniphrslanarakyinepiyasayadnerler.Sonuyinehsran

hep
olur ama ama deim ez. yap]racak o bir optimizasyon daha, cazibesini

korur.Kayplarnnedenihepktans,ktarackurum,kthavadr.Halbuki gemi verilerin klfna uydurulmu kurallarn gerek hayatta ileme

garantisi olmad bar\zdir.
kaamayz, rSistem tasarlmlnda bir miktar klfina uydurma yapmaktan
gnlk olarak
20
skma alannn 5 gn olarak, hareketli ortalamann

nein

neyin en iyi i_
veya zarar Stopunun 500 TL olarak belirlenmesinde gemite

lediinebakmakyanlbirhareketdeildir.Nevarkibuoptimizasyonyaparken baz kurdl|ara uymak gerekecektir. Bu kurallarn banda ar opti_

gn diye
mizasyon yapmamak gerekir. rnein, optimizasyon sonucunda 5

275
belirlenen parametre, zarar Stopu uygulandktan Sonra koullar deitii iin
tekrar ve daha sonra yeni bir gsterge eklendii iin tekrar, hava scak olduu iin tekrar, piyasada iyi sonu vermedii iin tekrar tekrar optimize edilirse bu eldivene uydurmak iin parmaklar kesmeye benzeyecektir. Halbuki sistem kurallar ele parmak parmak deil, parmaksz bir eldiven gibi oturmaldr. Eer test edilen kurallann gemi verilere uyumu mkemme]se farkl ve gerek hayat koullarnda bu kurallarn ilememe riski de o denli yksek olur. Son 15 yldr 500 TL zarar stopuyla ileyen bir sistemi yeni koullara uydurmak iin devaml optimize etnenin marjinal bir faydas olmaz. 500
rakamnn her koula ve her piyasaya uymas gerekir. Ereli senetlerinde
500, Arelik'de 400, bonoda 700 TL olarak optimize edilmi zarar stopu kural parmakl eldivendir. Halbuki 500 TL her piyasada ilemeli ve parmaksz
eldiven gibi oturmaldr. Dolaysyla bir piyasada optimize edilen parametre
farkl bir piyasa iin tekrar optimize edilmemeli ve optimizasyon sonucu yukardan inme bir emir gibi deil, etrafi her piyasada ileyecek ahlabilir bir
alan o|a,ak alglanmaldr. rnein 500 TL kural iyi sonu veren bir sistem
450 veya 550 ile iyi sonu vermiyorsa gerek piyasa koullarnda
uvallayacaktr. 400 ila 600 arasndaki tm parametrelerin birbirine yakn sonu verdii bir sistem gldr. Gl sistem demek, o sistemin her piyasada, her
koulda, her tarihi veride, her kt koulda uzun yllar ileyebilecek olan ve
ksa vadeli volatiliteden etkilenmeyen sistem demektir.

optimizasyon konusunu nc kitabmzda derinlemesine iledik. okuyucularn bu aamada nc cildin 77-81. sayfalarna bir kez daha gz atmalarn ve zellikle "yzde getiri", "risk lm", ''parametre istikrar'' ve
"zaman istikrar" kavramlarn iyi anlam olmalarn neriyorum.
son olarak, optimizasyon, test sonular ve performans raporu balamnda elinizde gzden kamamas gereken son derece nemli bir veri var: Taribi.fiyat uerileri ile gerek piyasa koullanndaki lenlein sonular arusxn-

daki korelasyona bakldnda ikincisind,eki sonulann ue azami besap erimelerinin HER ZAMAN daba kt olduu ber aratrmada tqit edilmi. En
deneyimli sistem tasanmclar, gerek piyasa koullarnda test sonularndan
o/o20-30 daha kt performans gstereceklerini
bir ana kural olarak kabul
ediyorlar. Dolaysyla bir kez daha tekrarlayalm: en iyiyi mit et, ana en kt,ye bazrlan/

276
Uygulama

Bir trading sisteminin baarya ulamas iin iki ana koul vardr:
a) Uygulama

b) Para (Risk) Ynetimi

Doru test edilmi ve iyi perfofmans tablosu olan bir sistem sofuca uy_
gulanmaldr. Titizlikle tasarlanm ve iyi sonu verdiine kanaat getirilmi
kurallara uyulmayacaksa, sistem tasarlamann da bir anlam ka|maz. rne_
st ste 5 kez kaybettigi
in, performans raporunda son 10 yllk verilerde
gerek p\yasa koul_
sistemi,
ama sonuta iyi parakazandteyit edilmi bir
|arnda uygularken nc st ste kayptan sonra demoralize olup terke_
dersek, test edilmemi yeni kurallar koymaya kalkarsak veya bir defalna
kurallar bkmeye kalkarsak felikete giden kapyl am oluruz. Trading sis_
temlerinin baarsz olmalarnn ana nedenleri,
a) doru test edilmemi olmalar

b) ar optimize edilmi olmalar

c) gerek koullarda kurallarna ulnlmamasdr,

rnein en sk rastlanan sapmalardan bir tanesi "serap" grme drts_

dr. Piyasa koullar ve stresinden uzakta, rasyonel ve sakin davranan yatrlmc1 tasarm aamasnda baka kurallar da olan sistemine "RSI 25'ir altna
derse AL" diye bir kural entegre eder. Bu kurallar gerek p\yasa koullarnda da birka kez iyi iler. Gnlerden bir gn sisteminin tm dier kurallar AL koulunu tatmin ederken RSI bir trl 28'in altna dmedii iin AL
sinyali gdrmez. o krbalanma drtsne kar gelemeyen yatlrlmc serap
grneye balar. 28 rakamZ5,|e ayn olur. unun urasnda 3 puan neyi de_
kendi bozar ve 28'de de pozis_
itirecektir ki? Sonunda kendi yazd kural
yapt
testler 25 izerine yaplmtr.
tm
yona girmeye karat verir. Halbuki
Aftlk test edilmemi bir plln ileme koymutur. Baarszln en byk nedeni de budur.

277
Teknoloji

ilke olarak, yatlnm baarsnn sper bilgisayarlar ve neredeyse kahve yapacak kadar gelimi yazlm|ar gibi yksek teknoloji ninlerine muhta olmamas gerek. Dnyann en baarl trader'larnn ounun brolarnda bilgisayar ve gerek zamanl veriler olmadn biliyoruz.3z Bize paraykazandracak olan renkli grafik|er, ziJ aIan alarm|ar, animasyonlu gstegeler deil. yi
alet edevat ile iyi marangoz olunmuyor. Pahal bir yaz|m satrn almadan, sadece gemi fiyat grafiklerinin karsna oturup sistemini kendi kendini kandrmadan (objektif olarak) deneyebilir. Hatta optimizasyon yapmam olmann faydalarn bile grebilir. Bir sistem bi|gisayarcz tasarlanabilir ama doru bir biimde test edilebilmesi ve bilimsel an|amda bir performans tablosu
retmesi ve tm risk ynetimi unsurlarnn kullanlabilmesi iin ciddi yatrmclarn bir tr programa ihtiyac mutlaka olacaktr. Evet, bu yazlmlar hem
pahal olatilirler, hem de rahat kullanm iin uzunca bir renim sresi gerekebilir ama her eyin bir bedeli olduu gibi sistematik yaklamn da gerektirdii budur. Daha nce de belirttigim gibi, yksek dzeyde bilgisayar
ve/veya programlama becerisi o|anlanmz bu tr bir uygulama gelitirebilir
veya Microsoft@ Exceti kullanabilirler. Bunun dnda bazr o|ank satn alnabilecek lkemizde MetaStock yazIm bulunmaktadr. Sistematik yaklamn gelimesinde byk rol oynam o|an TradeStation yaz|m artk ticari
olarak bireylere satlmamaktadr. Gnmzn en ciddi sistem tasarmclar
TradingRecipesl33 isimli DOS bazl yaz|tm kullanmaktadrlar.

soNU
On sekizinci blmn bu ilk ksmnda sistematik yaklamn mekanizmasn, asla olmazlarn ve sakn yapmalarn grdk. Bir yatrm strateiisinin ve
dolaysyla herhangi bir trading sisteminin baarya ulamasnda anahtar etken para (risk) ynetimidir. yukardaki rnek performans raporlarnda risk
ynetiminin sadece baz unsurlarn grdk. Bugn birok nl trader ve
aratlrffrac akademisyen, yaz| tura atarak pozisyona giren bir sistemin bile

iyi para (risk) ynetimiyle baarya ulaabileceini ispatlam bulunuyor. Bu

blmn bundan sonraki ksmnda ite bu konular e|e aIacaz Bu aamada okuyucularn getiimiz ksmda ayrntlarn sunduum rnek trading sisteminin gerek hayatia uygulamalar iin verilmi sihirli bir forml olmad132. Schwager,.|ack D., Borsa Sihirbazlar, (Scala Yaynclk, lstanbul, 'l998)
]

33. www.tradingrecipes.com

27B
performans
nl anlaml olmalar gerek, Bu tr hipotetik ve simle edilmi

so_

nulargerekpiyasakoullarndatekrarlanmayabilirveberaberindebrik

endeksin srrn _
riskler dourabilir. Eer yukardaki rnekte kullandm
yazmazdm, Yine
brada
zaten
zen bir trading sistemi gelitirmi olsaydm
rnekler ver_
ayn sebepten dolay, bu blmde farkl trading sistemlerinden

mektenkandm.BakalartarafndayazlmbutrsistemlerigzdengeirmekVeSistematikyaklamhakkndadahafaz|abilgiedinmekisteyenler
ln aada kapsaml bir kaynaka listesi

yar,134

lJncorrelated Strate?ies & Techni,

34. Altucher, James, Trade Like a Hedge Fund : 20 Successful
York, 2004)
quu ,o'Winning Profits, Uohn Wiley & Sons, New

'

Barnes,RobertM.,TradingSystemAnalysis:LJsingTradingSimulati*.'.!'!!ceneratedData
york,

to

Test, Evaluate

ura'"iri i.ding

System

p"riormanci, (McCraw_Hill Trade, New

1997)

Bernstein,Jake,TheCompleteDayTrader:TradingSystems,Strategies,Timinglndicatorsand
Analytical Method (McCraw-Hill Trade, New York, 1995)
System Desig,n and Auto,
Conway, Mark R. ve Behle, Aaron N., Professional Stock Trading:

mation, (Acme Trader, Waltham, MA, 2002)

Methods for Trading
Dunis, Christian L., Laws, .|ason ve Naim, Patrick. Apptied Quantitative
2003)
York,
New
(John
&
Sons,
Wiley
and lnvestment,

Kaz,|etfreyowenveMcCormick,DonnaL.,TheEncyclopediaofTradingStrategies,

(McCraw-Hill Trade, New York, 2000)

Kaufman,Perry).,TradingSystemsandMethods,(JohnWiley&Sons,NewYork,199B)
Approaches for
Kissell, Robert ," Morton, Clantz, optimal Trading Strategies: Quantitative
(Amacom, New York, 2003)
nanaging Market tmpact and Trading Rsk,

(Marketplace Books-raders Library, Columbia, MD,

Krutsin8er, Joe, Trading Systems Secrets,
1

999)

(McCraw_Hill Trade, New York,

Krutsinger, )oe, Trading Systems: Secrets of the Masters,
1997)
Futures Market, (Business one
LeBeau, Charles ve Lucas, David W ., Computer Analysis of the
lrwin, lIlinois, 1992)
(McCraw-Hill Trade, New York, 2003)
Link, Marcel, High Probability Trading,
Data in Selecting Parame_
Lukac, Louis B. ve Brorsen, Wade B., "The Usefulness of Historical
Markets 9, No; 1 (,l 989)
Futures
of
The
Systems",
Journal
Trading
Technical
for
ters
Bear Markets,
oz,rony, HowtoTake Moneyfrom Wall .Street: Learn to Profit in Bull and
2001)
York,
New
Media,
(Goldman Brown Business

Pardo,Roben,Design,Testing,andoptimizationofTradingSystems,(ohnWiley&Sons,
New York, 1992)

"

Pruitt,CeorgeveHill,JohnR.,BuildingWinningTradingSystemswithTradeStatlon,(John
Wiley & Sons, New York, 2002)
Pruitt,Ceorge,Hil|,JohnR.veHill,Lundy,IhelJltimateTradingGuide,fohnWiley&Sons,
New York, 2000)
and Evaluating Effective Trading
Stridsman, Thomas, Trading Systems That Work: Buitding
2000)
York,
New
(McGraw-Hill
Trade,
Systems,
A Cuide to Trading and Pro_
Stridsman, Thomas, Trading Systems and Money Management:
fiting in Any Market, (McCraw-Hill Trade, New York, 2003)

279

PARA (RsK) YNET|M

Ciri

lk nce ynetmek istediimiz eyin ne olduuna bakalm. ou yatrmc

riskin tam ne olduunu anlamakta glk eker. Risk, zarar etme "olasldr". Bir irketin hissedarysak, baka bir ifadeyle, o irketin hisse senetlerini almsak, o irketin kt performansndan ve/veya dier birok kouldan
dolay hisselerinin fiyatnda azalma olabilir. Burada riski tekil eden hisse senedi deildir. Edilen zarar da risk deildir, Risk olan zarar "o|as|dr." O
hisse senedini elde tuttuumuz mddete bu olaslk biz|e ka|acaktr ama
ok kr ki bu risk llebilir bir unsurdur. Yatrm faaliyetinde risk, hisse
senedi fiyat|arndaki volatilitedir. oumuzun yapt speklasyon iinde ise,
riski zsermaye hareketlerinde olan volatilite ile lmek daha dorudur. Volatilite ile risk ayn eyler deillerdir. Volatilite, piyasalarn y.kar ve aa oynanasdr. Eer trading stratejiniz piyasalarn bu oynamay doal o|arakyapmaslnl hesaba katyorsa, piyasalarn ak olduu her gn bu volatiliteyi kontrol etmek zorndasnz Balang sermayenizin rnein o/o2'sini belli bir ilemde riske atmaya karar verdiinizde, bu zsermayenizino/o2'sinin riskte clduu anlamna gelir. Riski kontrol altnda tutmak para ynetiminin temel tadr.

Yatrmc ve speklatrlerin brik bir ounluu bu kontrol faaliyetine

yeteri kadar nem vermez. Riski kontrol etmenin tek yolu, o hisse senedini
alp satmaktr. Bir hisse senedi sahibi olduumuzda bu risk kanlmaz olduundan, yapacamz en nemli i de riski ynetmek olacaktr. Bir eyi ynetmek demek, onu ynlendirmek ve kontrol etmek demektir. te bu zorunlu faaliyeie "para (risk) yonglimi" diyoruz. Risk ynetimi, baarl yatrlm
yapmanln ilk ve en nemli kouludur, Risk yneticisinin grevi, riski lmek
ve allm-satlm yaparak riski azaltp oaltrnaktr. Risk ynetimi, bir ilemin
olas risk ve kazancn karlatrp deerlendirerek yatrm (veya speklasyon) yapmak iin ayrlm olan zsermayenin en optimum ekilde kullanlmasn1 salamaldr. Dolaysyla ka hisse alnacan ve ne kadar sermayenin riske at]acan belirler. Para (risk) ynetimi, ahane yatrm performansyla berbat yatrm performans arasndaki farktr.

Baz yatrmc.Iar, zarar stopu koymak ve uygulamak|a para (risk) ynetimini de icra ettiklerine inanrlar. Zarar stoplar, nceden belirlenen bir miktar kaybedilince pozisyondan kma zamafll geldiini belirler ama ne kadar

2B0
hisse alnacan ve sermayenin ne kadarnn kullanlacan sylemez. Dolaysyla zarar stopu koymak risk ynetimi yapmak deildir. Risk ynetimi,

pozisyonun ebadn belirlemelidir.

Pozitif ve Negatlf Beklenti

ster Las Vegas'ta, ister \rall Street'te, ister vadeli ilem borsalar|nda, isterse
de MKB'de olsun, tmnde knr nosyonu matematik olaslklara bahdr. Gazino|ar (tas Vegas kumarhaneleri) para kazanr|at, nk olaslklar (beklentiler) iletmenin lehindedir. Y6ni, yeteri kadar oyn^rsan:z, gazino kazaacaktlr. Ksa vadede ise belki kazanp belki de kaybedeceinizi gazino da bilmektedir, ama uzunca bir mddet oynarcan:z kazanan hep iletme (gazino)
olacaktr. Gazinolar klrlarn zar, afls ark, yirmi bir gibi krca srede sonulanan oyunlar sunarak
^ritffrlar.

Gazinolann Lizle ne alikas var?

.
.
.

Olaslklann bizim lehimize olmaslnl istiyoruz (pozitif beklenti)

yeteri sayda ilem yapmak istiyoruz (firsat)
abuk dnml k2rlar istiyoruz ki bileik getiriler artsn (tutma sresi)

Biz yatrmc ve speklatrlerin yapmast gereken, ite o iletme (gazino)

olmaktr. olaslklar (beklenti) bizim tarafmzda o|mal, yl boyunca makul
bir sayda ilem yapmal (firsat) ve yksek bileik getiri salamak iin ilemlerin makul bir srede sonulanna]dr (tutma sresi).

ilk nce "beklenti" unsurunun ne olduunu anlayalm, Herkes borsada

kazanmak ister ama yatfrn ve finans sektr arplc isimli kitaplar, zilli-pilli yazlmlar, rengarenk grafikleri ile nyarglarmz smrerek yanl yerlerde, yanl eyler atamamza neden olur. Herkes o sihirli gstergenin, o kristal kre formln, o yapt 100 ilemin 9}'nkazanan trading sisteminin peindedir. Ben hemen size yle bir sistem yazaylm. Yapacam 100 ilemin
90'nda kArl kaca GARANTDR. ite kurallar:

.
.

Yaz/tura at, tura gelirse al,

Yarm saat sonra, pozisyon kArdaysa kapat, deilse uzun vadeli yatrlmc o1, otur. ilerde ok acltfsa, lk.

Ne yaptmz grdnz m burada? Zarardan hi kmadmz iin girdiimiz pozisyonlarn ou kArl sonulantyor (ama ne pahasna?). Knrl po-

281
zisyonlardan ise abucak kryoruz, O tek tk zatafl pozisyon ise haftalar,
belki aylarca ak kalyor ve finansman gerektiriyor. ite bu, ou yatflmclnn setii yoldur. Zarar| pozisyonun at delii (hesap erimesi) ounluk
gznne almaz. Halbuki, edilen zarar| rtip yeniden zsermaye seviyesine kmak iin gereken %o getirinin, reaIize edilen o/o kayptan ok daha tazla olacan hepimiz biliriz (buna "asimetrik kaldra" etkisi diyoruz):

"k
%10

Eer bizde %1000 kazanacak yetenek ve ans varsa bu getiriyi kazaomaya neden imdiden balamyoruz da nce o/oP} kaybetmeyi bekliyoruz?

Hi fark ettiniz mi? Sektr dergilerinde, televizyonlarda, gazete|erde, arac kurunlarda SAT nerisi ka defa verilir? Ben pek duymadm, Dnyann
btn hisse senedi piyasalarnda herkesin duyduu tek bir neri vardr, < da
AL.'Thomson FinanciaVFirst Call Corporation'un 2001 ylnda A.B.D.'de yapt bif aratrrmanln135 sonucu yle: Arac kurum analistlerinin o yl resmi
olarak verdii 28,000 nerinin o/o99'u "kuwetli AL", "AL" veya "TUT" olmu.
Bunlarn sadece o/ol'i "SAT" nerisi yapml. Yatrmclarn ok byk bir o135. Cinyard, john, Position-Sizig Effects on Trader Performance: An Experimental Analysis (Doktora Tezi: Psikoloji Fakltesi, Uppsala niversitesi, lsve, 2001)

2B2

unluu,yatlrlmhayatlarboyuncazararedenvarlklarsatmagibibirkavnedeni de
ran anlamama|ar iin devaml olarak dolduruluyorlar. Bunu bir
tamamen psikolojik.

yatnmcnn davranl biimleri, onlara sunulan durumun nasl bir ere_

pozi_
veye oturtulduuna gre ekilleniyor. Eldeki seeneklerin sonularnn
demektir.
tif olmas bekleniyorsa, o durum pozitlf bir ereveye oturtulmu
Bu
Sonularn negatif olmas bekleniyorsa, durum erevesi de negatiftir,
36
gzlemliyoruz.
psikolojik gerei kahneman ve Tversky,nin deneylerinde
Deneye katianlara u aadaki iki senaryodan hangisini yeledikleri soru_
luyor:

.
.

Vo80

4,000 dolar kazanma ve

o/o20

hibir ey kazanmama olasl ya da

%100 3,000 dolar kazanma olasl

Her ne kadar daha riskli olan seenein beklenen getirisi daha faz|a o|sa
o/o80,i daha kesin olan 3,000
da (4,000 dolar x 0.8 = 3,200 dolar), katlanlann
dolar seiyorlar.
Halbuki, katlmclara hu kez aadaki seenekler verildiinde;

.
.

o/o80

4,000 dolar kaybetme ve

o/o20

hibir ey kaybetmeme olasl ya

da
%100 3,000 dolar kaybetme olasl

Her ne kadar daha riskli olan seenein beklenen gtrs daha faz|a oIo76)2,si bu kumar oyna_
sa da (4,000 dolar x 0.8 = 3,200 dolar), katlanlarn
may yeliyor.

Bunun nedeni, insanlarn kesin olan kayplardan, olas olan kayp|ara na_
zaran ok daha faz|a korkmalar (yukardaki gibi rasyonel ekonomik deer_
lendirmeler aksini sylese bile). nsanlar iin, zarar korkusu kdr zevkinden
daha faz|a ar basyor. Baka bir ifadeyle, 1 milyar kaybetmenin verdii ac,
1 milyar kazanmaktan alnacak zevkten daha fazla. Dolaysyla kesin olarak
alglanan b\r zarardan (negatif ereve) kanmak iin daha fazla risk alyorlar (bunun iin bir trl zaran rea|ize edemeyip "uzun vadeli yatrmc" olu_
yorlar ya!). Ne yazk ki, k6r eden bir pozisyonda da iler tersine dnyor.

pozitlf erevede riskten kap erken k2r alyorlar, nk sk sk hakl k_

"mak (kAr
etmek) onlar mutlu ediyor. Ne var ki, bize Sonuta parayt kazan_
dracak olan sk sk kAr etmemiz deil, ne kadar kdr ettiimiz.
-l

Under Risk
36. Kahneman, Daniel, ve Tversky, Amos, Prospect Theory: An Analysis of Decision
1979)
(Econometrica, 47, s.263-291 ,

2B3
Yatrmcnn davran biimlerindeki buna benzer bir arpkl da Nassim
Taleb o ahane Fooled by Randomness isimli kitabnda yansltlyor:137

Bir toplant srasnda meslektalarndan birisi piyasalar hakkndaki grn sorar, O da gelecek hafta ok az bir ykseli olma olaslnn yksek
olduunu syler. Biraz daha bask yaplnca bu olaslo/o70 olarak tanmlar.
O srada toplantda olanlardan birisi kalkar ve bu grne ramen neden
S&P 500 szlemelerinde yksek bir ak pozisyon tadn sorar, nk piyasada ykseli neren birisinin aa sat yapp piyasann dn beklemesi biraz elikilidir ve etik bulunmaz. Bunun zerine Taleb neden byle yaptn "beklentiler" kuramn kullanarak aadaki tabloy|a aklar:

Piyasa ykselir

*o/"1

+0.7

Piyasa der

Burada en olas sonu piyasann ykselmesidir ama beklenti negatiftir,

nk sonular simetrik deillerdir. Piyasarun o/o70 olaslkla %1 ytikselmesi
ve o/o30 olaslkla 0/o10 dmesi durumu toplamda negatif beklenti yaratmaktadr. Bu durumda akll olan yatrlmcl, toplam negatif beklentiyi grr ve
ak pozisyon talf. Acemi olan ise 0/o70 olasla kanp 0/o1 yikseli iin alm
yapar. Bu arpklklarn hepsi insanlarn davran biimlerindeki psikolojik
yetime ve ekillenmelerin nedenidir.
Burada sorun kdr etmekle para kazanmanm aynl eyler olmadn anlamamakta. Halbuki pozisyonlara rastgele girilse dahi, k2rda uzun otufup zarardan abuk klarak para kazaolabilir. ou yatrmc bunun tam tersini
yapryor. Zararn bymesini bekleyerek piyasann geri dnp onlar hakl kartmasn umut ediyorlar. Hasbelkader bu olunca da kdra geen pozisyonu
hemen kapatp hakl km olmanln o ksa zevkini yaamay| yeliyorlar. Bu
ounluk, pata kazama yeteneinin piyasada gelecekte olabilecekleri tahmin edebilme yetenei ile paralel olduuna inanyor. Onlar iin bir ilemde
klr etmek bu tahmin ve dolaysy|a para kazanma yeteneklerinin teyidi oluyor.
'l

37. Taleb, Nassim, Fooled by Randomness: The Hidden Role of Chance in Markets and in Life
(Texere, New York, 2001)

284

Neyazkkiyatrmbaarsnntahminyeteneiilehibiraldkasyok.Si-

de var: Para ka_

ze kt haberi vereyirn: Piyasalat tahmin edilemez. yi haber
kar
zamak iin tahmin yetenei gerekmiyor. Bizim amacmz her ilemde
says
b},tik kir etmek, k2rl ilemlerimizin
hakl

ktmzda
etmek deil,
sonu_
zarari olanlardan dahaaz olabilir, nemli olan ilem bana ortalama
Matema_
cun pozitif olmasdr. Bu deere "matematik beklenti" ismi verilir,
ortaya kan
tik beklenti, kir etme olasl ile kAr miktarlarnn arpmndan
ortaya
toplamlarda n zar^r etme olasl \|e zarar miktarlarnn arpmndan
kan toplamn karlmasyla bulunur:
Beklenti

= (KAr

Olasl x Knr Miktar)

(Zarat Olasl x Zarat Miktar)

kdr_
Bunu daha basitletirecek olursak, beklenti, k2r olaslyla orta]lama
tah_
larn arpmndan, zarar o|as|y|a orta]ra:y?., z^rarln arpml karlarak
min edilebilir. yukardaki performans raporlarnda kullandmz dilde de
yle ifade edebiliriz:

Beklenti = (Baar Oran x K6rl lem Bana Orialama Kar)

((1

Baar Oran)

Zararl llem Bana OrIa|ama Zarar)

yapacamz ilemin sonucu bata bilinmediine gre, her ilem belli bir
(bahis) ile
miktar kazanp veya kaybedeceimiz bir bahistir. kumar oynamak
piyasa ilemleri (speklasyon) arasndaki iki belirgin fark vardr. Birincisi,
kumar oynamak kendi riskini kendisi yafatfi. Halbuki speklasyon piyasada
piluiltazr:da mevcut olan riski yeniden datmaktr. kincisi ise, speklatr
"pozitif
avantaia
bu
yasada kendisi iin istatistiki bir avanaj yaratabilir. te
teklenti" ismi verilir.
imdi yukardaki forml dolduralm.

Baar Oran:

Ortalama

%o60

Kdr

o/o70

o C)rtalama Zarar:

o/o4

O halde:
Beklenti =

yini

(0/o60

o/o10)

Q/o40 xo/of) =

yaptlmlz her ilemde

o/o4

para

o/o4

kazayorz (bu gazinolarn yirmi

yksek
bir oyunundakazandndan daha iyi bir oran). Belki bu rakam pek
durmuyor ama eer ortalama ilem byklnz 10 milyar TL ise ilem ba_
ilem yapyorsa_
k6rnz 400 milyon TL,ye tekabl eder. Bu da, ylda 100

285

n 40 milyar TLkazan demektir. lem bana 10 milyar koyarak 40 mlIyar

TL kazanmak hi de kmsenecek bir kir deil. stelik, getirimizi bileik
olarak hesaplamadk bile.

Buna bakarak zarar stopumuzun (ilem ba ortalama zarar) k6rl ilem

ba ortalama kdrmzdan daha b)dk olmasna bile izin verebiliriz. Bu durumda klr olaslmz pozitlf olduu mddete zarar stopu (ilem ba ortalama zarar) deeri akademik olmaktan ileriye gitmez. Evet, daha nce k6rl
ilem bana orl^|ama kdrmzn, zararl ilem bana ortalama zafarr\zdan
en az lki buuk kat fazIa olmasnr art komutuk ve bu kural h2ld bozmuyoruz ama bu kural bizim sper yatrmclar olmadmz ve baar oranlmzno/o50'yi gemeyecei varsaymna dayanyor. Bu da gereki ve gayet temkinli bir varsay|m. Ne var ki, baar oran:m|z yksekse bu yksek R/K oranna gereksinim de ortadan kalkar. rnein, baar oranlnrn %70 olduu bir
.strateiide o/o70 zarar stopu ve o/o70 kdr hedefi koyarak da yukardaki %4 beke ntiyi y akalay ab |ir iz:
l

Beklenti =

(o/o70

o/o'J.0)

(o/o30

o/o10) =

o/o4

Dier tarafta, yksek bir R/K orany|a veya dk bir baar otany|a da
ayn pozirif beklentiye ulaabiliriz:

.
.
.
.

K2r hedefi

: o/o25

Zarar Stopu:

R/K Oran:

o/05

Baar Oran

Beklenti = (%30 x

o/o30

o/o25)

Q/o70

o/o5) =

o/o4

Anlatmak istediim u: eer zaman iinde parakazanmak istiyorsak, beklentinin pozitif olmas gerekiyor. Beklentisi sfr veya negatif olan bir sistemin baarl olmasna olanak yok. Bu beklentiyle ilem yapmaya devam
edersek iletmeyi yenemeyiz. Yenmek iin iletmenin (gazinonun) ta kendisi olmamz gerek.

indi "frsat" unsurunu ele alalm. Beklentiniz ne kadar pozit|f olursa olsun, eer yeteri kadar ilem yapma frsat yaratamazsak yine para kazanama" yz. Yine gazino benzetmesine dnelim. Gazino her yirmi bir elinde sadece
o/o7 veya o/o2 kazanyordur, ama saatte
30/40 el oynanr. Eer masada bir sao/o40'
at kalrsanz paran:,zn
n kaybedersiniz.

286
Artk en aznda kat zerinde pozitif beklentisi olan bir sistem olutur_
d_
may biliyoru z. o/o8 pozitlf beklentiye sahip olan bir sistem gelitirdiimizi
(ilem) retiyorsa yine iimi_
nelim. Bu sistem eer ylda sadece bir sinyal
o/o0.2 o|an bir sis_
ze yafamaz. Repo yapsak daha iyi. te yandan, beklentisi
teme belki burun kvrrz ama eer o sistem ylda 1,000 ilem retiyorsa
1,000 x %0.2 nemli bir nebla oluturacaktr,
para kazanmak iin
son olarak da "tutma sresi" kavramna gz ata]lm.
pozitif beklentisi olan ve bol firsat yatatan bir sistem gerekiyor. Evet ama bu
tutma s_
Srete paranlz|kullanabilmeniz de gerek. Eer ilemlerinizde elde
resi ok uzunsa gelen her frsat deerlendirme (veya ounluunu) olana
da ortadan kalkar. Trading sermayeniz (veya satn alm gcnz) hep bal
kalr, nk pozisyon kapatmak iin ok uzun sre bekliyorsunuzdur.
o/o2.5 yapyorsa bu
Yine gazino benzetmemize dnelim: Gazino her elde
koyduunuz her 2 dolarda gazino 5 cent kazanyor demektir. Eer saatte bir
el oynarsanz gazino da ancak 5 cent kazanacakr. Eer saatte 60 el oynar_
sanz, gazino 2 doilarnzl elinizden 40 dakika sonra alm olacaktr. Dier her
koulu eit varsayarsak, cln en hzl olan oyun gazino iin en k2rl olandr. piyasalarda speklasyon yapmak da ayn kurala tabidir. 100 milyar
TL,yi y|da 100 kez dndrmek 500 milyar Tl,lik bir pozisyonda bir yll otur_
maktan daha kirl olacaktr. rnein, 500 milyar baladnz ilemi bir yll
tutup o/o40 kazandnz dnelim. 200 milyar TL kazandnz, nefis bir yl,
Halbuki, 100 milyar, o/o2.5 pozitlf beklentiyle ylda 100 kez dndrrseniz
250 ml|yar kazanrsnz. Sermaye bydke ilem bana yatrdmz miko7o2.J klr etmek
tar da arttrmadmfl| varsay.yoruz. stelik, ilem bana
o/o50

kdr etmekten ok daha kolay.

Tekrar edelim. Yatflm haars iin para (risk) ynetimi gerekli. Doru
risk ynetimi u unsurla balamal:

Pozilif Beklenti (olaslklarn bizim lehimize olmasn istiyoruz)

o Frsat (yeteri sayda ilem yapmak istiyoruz)

TutmaSresi(abukdnmlklrlaristiyoruzkibileikgetirilerartsn)

287
Ne Kadar Risk?

Yukardaki risk ynetimi unsufu para kazanacak bir strateii sahibi olduumuz anlamna gelmiyor. Hele hele, btn sermayeizi bir ileme kowp
ie balamamz anlamna hi gelmiyor. Daha adlamamz gereken birka konu daha var. Henz risk ynetimi disiplininin asl amac olan "ne kadar risk"
sorusunu yantt|amak iin neler yapmam gerektigini zmlemedik. Buna
balamak iin baz rneklere gzataIm.
Gnmzde risk ynetimi matematii denince akla ilk gelen isim olan
Ralph vincet3tl krk doktor ve bilimadamna (dk zekA grubuna dahil olan
insanlar saylmazlar) sadece her ileme ne kadar para konulaca deiken
olan ve 100 rastgele ilemin retildii bir oyn oynattyor. Her birinde ba-

lang olarak 1,000 dolar sermaye var ve her ilemden nce o ileme sermayelerinin ne kadarn yatracaklarna karat vermeleri gerek (o/o5}'yi gememek kouluyla). retilen ilemlerdeki baar oran 0/o60 (ydni yapian ilemlerin %o60'nda pan kazanp o/o4}'nda kaybedecekler). Oyunun beklentisi ise
o/o20 (yA,ni uzun vadede yatrdklar
1 dolar bana 1 dolar 20 cent kazanmalar bekleniyor). Baka bir ifadeyle, her kaybettiklerinde 1 dolar kaybetmeleri, her kazandklartnda da 1.20 dolar kazanmalar, bekleniyor. i00 ilem bi
tiinde her biri farkl sonular elde ediyor ve bilin bakalm kata ka balang sermayelerini arirmay beceriyor? Sadece 2 doktor, y2ni katlanlarn
o/o95'i pozitf beklentisi olan bir oyunda para
kaybediyorl
Baka bir rnei de Brinson, Singer ve Beebower'un 1991 ylnda yapt bir aratt:,adanl3g verelim. Bu aratrmada, I0 yllk bir sre iinde 82
portfy yneticisinin performans ele alnyor. otaya kan sonu
ok ilgin:
Elde edilen k2rlarn o/o9l.5'i varlk datmndan (sermayenin nakit, hisse senetleri ve bonolar olarak datlm olmas) domu. K2rlarn sadece o/o8.5',
doru hisse senedi veya bonoyu doru zamanda ve doru fiyatta aln-aktan

gelmi.

138. Vince, Ralph, Ihe New Money Mana?ement: A Framework for Asset Allocatloo 0ohn Wiley & Sons, New York, 1995)

'
'l

Vince, Ralph, Portfolio Managenent Formulas: Mathematical Trading Methods for the Futtres, Options, and Stock Markel (_|ohn Wiley & Sons, New York, 1990)
Vince, Ralph, The Mathematics of Money Management: Risk Analysis Techniques for Traders, (John Wiley & Sons, New York, 1 992)

39. Brinson, C.P., Singer, B.D. ve Beebover, C.L., Determinants of Portfolio Performance, (Financial Analysts |ojrnal 47,'l99'|)

28B
Ralph vince rneindeki oyunu oynarsak ve eer risk yoksa (yAni ilem_
lerin sonucunu nceden biliyorsak) sermayemizin tamamnl bir ileme koy_
mak akllca olurdu: 1,000 dolar x (r.zlOb = 82,877,974,522 doIar. Halbuki,
eer ilk ileme sermayemizin tamaml olan 1,000 dolar koyarsak, bu parun:ln

tamalnlnl kaybetme olaslmz O/o40. Bu ilk ilemde k|r edip sermayeyi

2,000 dolara karsak bile, 2,000 dolarn tamamml bir sonraki ileme yatr_
mak ayn lde lgnlk olacak.
Her ileme sadece 2O0 dolar yatrdmz dnelim. Eer ilk be ilem_
o/o\ glb\
de kaybedersek sermayemizin tamamln kaybetmi oluruz. Evet bu
lk iki i_
ok azbir olaslk ama paramlzln tamamn kaybetmeye ra^ mlyfl?
O/o4}'nt
(0/o1,6
sermayemizin
olaslk) varsayarsak
lem\n zarar|a sonuland
kaybetrni o|acaz. Tekrar balang sermayesi seviyesine dnmek iin bu
kez 0/o67 k2r etmemiz gerek (bkz. yukanda ilediirniz "asimetik kaldra"

tablosu).Demekki,nispetenyksekmiktarlarriskeedersekkdrageme

anslmzl o denli azaltyoruz. Ralph Vince'in doktorlar rneindeki sonular

sadece yksek risk alm olmaktan deil, ayn zamanda gazinocularln "ku_
mafclnln yanlgs" dedii bir olgudan da kaynaklanyor. Bu yanlgrya gre,
insanlar bir d\zi st ste kaylptan sonrakazanma zaman| geldiini zannediyor ve masaya dahafazla para kolyor. Halbuki, bir ilemin kazanma o|as_
hnn bir nceki ilemin sonucuyla hibir alAkas yok (heh0/060),
imdi de sermayemizin belli bir yzdesini kullandml ve hef ilemden
sonfa ne kadar parumz olduuna baktmz varsayahm. Eer bunu yeteri
kadar tekrarlarsak (rnein 1,000 ilem) sonularm dalmn tahmin edebi
liriz (Monte Carlo Modellemesi). rnein, sermayenin yzde x miktar yat_
rlrsa sonuta t miktar kazanma olasl o/o5, it mlktar kazanma olasil %10,
vs., sermayenin yzde y miktar yatrlrsa sonuta t miktar kazama olaslvs., gibi hayli ayrntl ve aydno/o5, tt miktar kazanma olasl %o10 olur,
latc bir tablo sahibi olabiliriz.

rnek vermek maksadyla ok basit bir tablo oluturalm. Baar oranl

vo50, R/K oran 2 olan bir yaz/tura oyunu oynadmz varsayalm. oyunun
yarsnda kazanyot, yarslnda kaybediyoruzvekazandmzda (tura gelirse)
bire iki alyor, kaybettiimizde (yaz gelirse) bir veriyoruz. Balang sermayenizin 1,000 TL olduunu varsayahm. Her yaz/tura bahsi iin sermayemi_
z\n yizde kan yatrmann en iyi sonucu vereceini tahmin etmek iin aa_
claki sinlasyon tablosuna bakalm:

289

,l00

,l

,l

045

1_50

1o92

12o1

1166

1255

400

1260

151 2

360

587

1349

1754

491

1756

1405

1967

10

12oo

0B0 1296

15

300

105

437

1221

20

4oo

1120

568

"l254

125

688

1266

898

1424

1120 1792

1254

2007

1221

25
30
35

4o
45

,l500
1

600

17o0
,lB0o
1

900

]
1

,l05

1B79

0B0 1944

1o45

986

,l93

11 41

1312

1246

,l633

1469

938

1647

157 4

2203

1762

2136

1602

2403

18o2

14o5

2248

,l574

251B

1762

2o76

1349

2294

491

2535

1647

166

2100

l260

2267

360

2449

1o92

2075

11 41

2,168

193

2266

1246

2000

000

20o0

,l000

469

50

20oo

55

21

0o

945

9B5

B93

B75

844

1772

797

675

754

60

22oo

BB0

1936

774

7o4

681

499

600

l3]9

528

65

2300

B05

1B52

648

1490

522

120o

420

966

33B

70

24o0

720

1728

51B

1244

373

896

269

645

1q3

1f

2500

625

563

391

977

244

610

153

38,1

95

000 2000

000

20o0

000

Tablodan da anlalaca izere, en fazIa paray kazanan parameffe o/o25.

Y2ni, sermayemiz\nyzde kan bir ileme yatraca.,m|^ rastgele seip ar dk veya yksek bir parametreyle alacamza, simlasyon yaparak
hangi yzdenin en iyi sonucu vereceini tahmin edebiliriz, Tabloda da grld glbi, o/o25 parametresi daha ikinci yaz/tura atmndan itibaren en iyi
olduunu gstermeye balyor. Bu tablo ayn zamanda az rik almann optmum parayl kazandrmayacan ve fazla risk almarun da felaketle sonulanacan gsteriyor.
NOT: tsasit bir rnek tekil etnresi amacyla bu tabloda st ste ya^veya tura gelecei olasln ve dier deikenleri hesaba katmadk.

Burada alnmas gereken en nemli mesaj, sonucu belli olmayan bir ilemler dizisi iin riske atlacak parann miktarnn belirlenmesinin neminin

290
ara_
yabafla atllmamasl. yukarda ilediimiz para (risk) ynetimi unsurlar
getiri_
dile
snda, bu konunun en byk nemi tadn Yan Tharp|a0 yle

yor:

Para (Risk) Ynetimi,

.
.
.
.
,

belli bir ilemde ne kadar kaybedileceini

nerede kdr a|nacan

nasl eitleme yap],acan

nasl riskten kalacan
neye para yatrlacan

ynetimi, bize belli bir ileme

belirleyen bir yntem deildir. para (Risk)
,,ne kadar,, para yatrIacan belirleyerek ne kadar risk alnacalnl gsteren
hesaba
bir disiplindir. Dolaysyla bir trading sistemi tasarlarken bu unsurun
katlmas gerekir. Tasarladnz sistemin performans raporu karnza kt_
getiine gre, bu iki oran sabit tu_
nda, baar oranl ve R/k oran elinize
fup sermayenizinyizde kan bir ileme yatracaz bulmak iin simlas_
o/o50 ve VK oran 2,5
yon yapabilirsiniz. Bu sayede, rnein "baar oram
o/ol5,in\ kullanmak
olan sistemimde en faz|a patay her i}eme sermayemin
kazanyor" sonucunu alabilirsiniz.

Bu tr sirrlasyonlarda dikkat edilmesi gereken bir baka konu da sade_

ce en faz|a paray|kazandran sonucu deil, ayn zamamda oluan azamihe_
sap erimesi seviyesini de hesaba katma gereidir. En faz|a paray|kazandran
deiken, yatrmclnln ne parasa|, ne de psikolojik olarak ka|dramayaca
ya_
bir azami hesap erimesi dourabilir. Dolaysyla bir ileme ne kadar para
katl_
hesaba
trlacan bu unsur da belirlemelidir. Ancak tm bu unsurlar
dnda ok dk veya ok yksek risk alma tehlikesi bertaraf edilebilir.
Ekonomik kuramlar ve mantk bize kdr olaslnn risk arttka ykseldiini
syler ama bu doru deildir. Risk ve k2r arasndaki bu iliki dorusal de_
para kaybetmey|z amabazen masrafla_
ildir. Eer ok az risk alrsak, belki
rmz bile karacak kadar para kazanamayz. te yandan, kar olaslklarn
arttrmak amacyla faz|a r\sk a|maya balarsak eninde sonunda sermayemi_
zin tamamln yitireceimiz maemalik olarak ispatlanmtr. rnein, Schwa_
ancak
ger,in Borsa Sibirbazlan,ndal3z deneyimli trader,|ar sermayelerinin
Vo2'sini

bir ilemde riske atmaktadrlar.

'i40. Tharp, Van K,, Trade Your Way to Financial Freedom, (McGraw-Hill Trade, New york, 1998)
K., Barton, D.R., ve Sjuggerud, Steve, Sale Strategies for Financial Freedom,

Tharp, Van
(McCraw-Hill Trade, New York, 2004)

291

Belli bir ilemde ne kadar risk olduunu belirlemek kolaydr. Burada ilk
adm, pozisyona girmeden nce zarar nerede durduracanz belirlemektir.
Bu fiyat seviyesini belirlemek iin genelde iki yntem kullanlr. Bunlardan
birincisi, daha nce rendiimiz teknik ana\iz aralaryla stop yerini tespit
etmektir. Bu tespit edilince ka hisse a|naca da bulunabilir:
hisse adedi

sermaye x ilem ba alnacak risk yzdesi

giri fiyat

zarar stopu fiyat

rnein, 100 milyon TL trading sermayeniz olduunu, ilem bana %2

risk belirledinizi, AAA hisselerini 20,000'den alp 19,000'e zarar stopu koy acanz v ar say ar s ak
:

%2 _ _ _ _ hisse'den
,0p00_19p00 =2,000

100,000,000 x

daha faz|a almamanz gerekir.

kullanlabilecek bir ikinci yntem ise para (risk) ynetimi yntemidir. Bu

yntemde de, eer ka hisse alnabilecei biliniyorsa, nereye zarar stopu konulaca belirlenir:
Zarar stopu

giri fiyat x (yatrlan pafa

=

sermaye x ilem ba alnacak risk %'si)

yatrlan para

Bu formle biraz nceki rneimizdeki rakamlarl oturtacak olursak:

20,000 x ((20,000 x 2,000 hisse)
20,000 x 2,000

100,000,000 x %2)

hisse

= 19,000 (zarar stopu yeri)

BazYaygn Para (Risk) Ynetimi Yntemlefi

Bu yntemlerin hepsi kumarhane kuramlarn baz
lanabilir: Martingale ve Antimartingale yntemleri.

a\:'.

ve iki snf altnda top-

Martingalela1 yntemlerinde sermaye dtke risk arttnlr. En basit

ekliyle bu, her kayptan sonra masaya konan para ikiye katlanarakyaplr. Buradaki varsaylm, st ste oluan bir dizi kayptan sonra eninde sonunda kazanan bir ilemin geleceidir. te bu ilemde kazanIan para hem o anakadar kaybedileni geri a|acak, hem de masaya ilk konulan para kadar da bir
kdr brakacaktr. ka kere st ste kaybedildiinin nemi yoktur,
nk her
kaylptan sonra bahsi ikiye katladnz mddete sonunda kazananbir ilem
-l41

Marek, Musiela, ve Marek, Rutkowski, Martingale Methods

Verlag, New York, 1997)

in Financial Modeling, (Springer

292
olacaktr. rnein, Las Vegas,ta rulette st ste drt kez kaybedip daha son_
ra k^zand|lmlzl Varsayalm. Masaya 5 do|ar koyarak baladk ve kaybettik.
Bahsi ikiye katlayp bu kez mas^ya 10 dolar koyduk ve yine kaybettik, Bu
ve yi_
sefer 20 dolar koyduk ve yine kaybettik ve son kez 40 dolar koyduk

ne kaybettik. Toplam 75 dolar zarardayz. Beinci oyunda bahsi yine ikiye

katlayp masaya 80 dolar koyduk. imdi riskimiz I55 dc]ara yikseldi ama bu
kay_
sefer ans yzmze gld ve 80 dolar kazandk. Bu para daha nce
(masaya ilk
bettiimiz 75 do|ar karlyor ve stune de 5 dolar kAr brakyor
koyduumu z kadar). zetle,
Kayp: 75 d|ar

Kazan:80 dolar
Kazanmadan nceki risk: 155 dolar
Khr: 5 dolar

EersonsuzmiktarpatanftVarsaSonundakazanrslnz.Eersekizkez

st Ste kaybetmi olsaydk, kazan| ilemden nceki son bahsim\z 2,555

dolar, riske a||mft miktar 3,835 o|acakt. Niye? Sadece 5 d<|ar_kazanmak
iin (%0.13 getiri). Bu hi kimse iin iyi bir yatlrlm olamaz, Burada dikkati
pafanln hzll bir ekilde yksel_
eken, st ste kaylplar geldike riske atlan
mesi. Eer sizin de benim gibi Bill Gates kadar p^raflfl yoksa, o kazanl i_
lem sizi kurtarmadan iflAs etme olaslnz ok yksek. Risk ynetimi tabiri
kullanacak olursak, Martingale yntemlerinde azami hesap erimesi miktarlar ok y.tiksek. Bu yntemin ilemesi iin yatrmclntn sonsuz sermaye ve za,
man olmas gerek, ama oumuz o gruba dahil deiliz, Karlrisk orannn bu

denli dk olmas Martingale sistemlerinin yatlrlm koullarnda uygulanamaz olduunu dndrse de zellikle trend takip edici sistemlerde ortalama kdrlarn, ortalama zararlardan ok daha fazla olduu ve bir dizi kk
kayp arasnda byk k6rl ilemler bulunduu gznne alnrsa incelenme_
sinde fayda var.
Antimartingale yntemler ise ykardakinin tam tersini gerektiriyor, Ser_
maye ykseldike risk arttrlyor ve sermaye aza]ldlka risk de azalltlyor.
Gnmzde kullanlan antimartingale sistemleri, mevcut sermayenin sabit
bir orannn riske atlmasn neriyor. Bunlarn arasnda u uygulama|ar var:
. sabit bir sayda hisse senedi alp satmak (baz koullarla bu antimartin_
gale saylyor)

Ayrlan sermayenin tamamnl kullanmak

293
a

Hesaptaki X miktar para bana 1 lot alp satmak

Hesaptaki p^ray| alnp satlan hisse senetlerine gre eit pay|ara ayr-

mak

sermayenin bir ksmn riske atmak

Alnp satlan hisse senedinin volatilitesine oranla risk almak

kelly, optimal

,f

ve benzeri yntemler kullanmak

Antimartingale yntemlerin en olumlu yn sermayenin geometrik bir ekilde bymesine ynelik olmalar. imdi bu yntemlere ksaca deinelim.
Bunlarn arasnda ele alacamz ilk yntem aslnda bir para (risk) yngtimi saylmaz. Tam tersi, bu yntem bir risk ynetimi olmad durumlar-

da ne kyor.
1. Kumarc Yntemi

Bu yntem, tek bir ileme tm mevcut sermayeyi azami kaldra unsuru

kullanarak tahsis etmeyi ieriyor. Sonu ne olursa olsun, ilem sonunda hesap kapatlyor ve %o100 kayp veya aadaki formlle hesaplanan kAr alnyor:

(kaldra x
Ian para

kir
1)

[puan olarak]

1 puann tekabl ettii TL miktar

x 365 / pozisyonda kalnan gn saylsl

yllk

0/o

/ yatr-

getiri

Bu yntem ancak hzl k2r peinde olan aylaklar iin nerilebilir ve pozitif beklentisi olmayan ama zellikle kaldra etkisinin ok yksek olduu
koullarda kullanlabilir. Bir baka konu da, bu sistemin istatistiki avantaj douran uzun soluklu strateiilerde deil, sadece bir defalna uygulanabilecei.

2. Sabit

Sa}uda Lotlar

Bu yntene gre, hesaptaki para (sermaye) ne kadar olursa olsun, sabit

sayda lotla pozisyona giri uygulanyor. Mevcut sermayenin izin verdiinden daha faz|a pozisyon alamayacana gre, sermaye dtke pozisyon
miktar da azalrken sermaye artarken pozisyon miktar sabit kalyor. Bu sistem her ne kadar az riskli olsa da sermayenin geometrik bir ekilde byumesine uygun olmad iin pek de nerilecek bir yntem deil.

294

f.

"Her eyi Ko}"

Balktan da anlalacaizere, bu yntemde pozisyon alrken mevcut

olan sermayenin tamam kullanlyor. Baka bir ifadeyle, mevcut paray|a ne
kadar pozisyon alabilirse o kadar alyor. Daha nce riskle kazan arasln_
daki ilikinin dorusal olmadn grmtk. Bu yntemde aftan riskin, knr_
da da yeteri kadar bir artla karlanmlyor olmas uygulanabilirliine phe
dryor.

4. Hesaptaki X miktar para bana 1 lot alp satmak

Bu yntemde kullanlan forml ok ak: Lot says = Sermaye / x miktar
TL
Bu yntemin Sorunu, her hisse senedinin eit olmay. Bir lot DoHoL ile
bir lot MGROS arasnda hem maliyet, hem de volatilite asndan dalat kao/o20,si kadar fark olabilir. rnein, DoHoL,un volatilitesi MGRoS,unkinin
darsa, bu iki hisse senedinden oluan portfyn fiyat hareketlerine tepkisi
%80 MGROS, o/oZ0 DOHOL'dan etkilenecektir.

Antimartingale yntemlerdeki bir baka sorun da, pozisyon miktarndaki

bymenin Sermaye kazancndaki bymeyle afailrnda dorusal bir oran bulunmamasdr. rnein, balang sermayemiz 10 milyarsa ve her 100 milyo-

na bir lot artrm yapyorsak, yeni bir lot almak iin

sermayemizin

sermaye artl). Halbuki, sermaye_

miz 100 milyar olduunda, yeni bir lot almak iin bu sermayenin
100,000,100,000,000 TL'ye ykselmesi gerekir (%0.01 art). Dolaysyla ba-

10,100,000,000 TL'ye kmas gerekir

(%o1

lang sermayesi kkse, bymesi de o denli yava olur,

Bu yntemin olumlu taraf, faz|a riskli olduundan hibir ilemin redde_

dilmeyeceidir ama bu da baz durumlardabir dezavantai haline gelebilir.

l.

Eit Pa}lar

Bu yaygnca kullanlan yntem, mevcut sermayeyi alnacak farkl hisseler

iin eit paylara bler ve portfydeki her varla eit arlk tahsis eder. Do_
laysyla yukarda bahsi geen fiyat eitsizlii ortadan kalkar ama pozisyon
miktarndaki bymeyle sefmaye kazancndaki byme arasndaki oranln
dorusal olmama sorunu devam eder.

295
6. RiSk Yzdesi

Bir birim varlk bana den riski, pozisyona giri fiyatyla zatar stopu
arasndaki farkn lot saysyla arplml olarak ifade edebiliriz. Risk Yzdesi
yntemine gre, girilen pozisyondaki balang riskinin sermayenin sabit bir
oranlna eit olmas gerekir:
hisse adedi =

0/o

risk x sermaye / bir birim varlk bana den balang

riski

Bu forml daha nce de grmtk (Bkz. s. 29D. Bu yntem daha nce grdkler\mize nazaran ok daha avantajldr amaher trading sisteminde
smlasyon yapIarak olas sonularnn iyi ett edilmesi gerekir.

7. Volatilite Yzdesi
Volatiliteyi ifade etmek iin burada Ortalama Gerek lem Aral (OGA)
gstergesini kullanlabilir (Bkz, Birinci Kitap, s. 146-151). Bu yntem sermayenin sabit bir yzdesine gre belli bir volatilite semeyi gerektirir. Kullanlacak forml de pkardakine benzer:
lot says

=%

volatilite x sermaye / varlk volatilitesi

rnein, bu hisse senedine ayrlm olan sermayenin 1 milyar TL, hissenin OGA'snn 500 puan (lot bana 500,000 TL) olduu ve setiimiz portfy volatilitesinin de %5 olduu varsaylrsa:
0.05

1,000,000,000

/ 500,000 = 100 lot alm yaplabilir.

Bu fbrmlle portfyn toplam volatilitesi de kontrol altnda tutulabilir.

rnein, toplam poftfy volatilitesi o/o70 oIarak seilmise ve farkl hisseler
iin o/o2 volatilite baz a|nacaksa, 5 ayfl hissede pozisyon alabilir.

Yukardaki her iki yntem de (risk yzdesi ve volatilite yzdesi) yksek

risk ieren ilemleri tespit edip reddetmek iin birer filtre olarak kullanlabilirler.

zetleyecek olursak, Antimartingale sistemlerinin avantajlarn yle sralayabil,iriz:

a. Sermayenin byk bir ksm riske sokulduunda, bu sermayenin geometrik olarak bymesine olanak tanlyor.
b. Sermayenin kk bir ksm riske sokulduunda b)^ik zararIar nlyor.

296
Dezavantai|ar ise:
a. Sermayenin byk bir ksm riske sokulduunda,

by]k zararlar olabi-

liyor.

b. Sermayenin kk bir ksm riske sokulduunda, bu sermayenin geometrik o|arak bymesine olanak kalmyor.
c. Pozisyonlat, sermayeye gre dahal.:zL art|yor.
imdi de hem daha yeni hem de daha etkili yntemleri ele alalm. Aslnda bunlarn da hepsi sermaye bydke riski artran ve sermaye kldke riski aza|tan Antimartingale sistemler.

8- Azami Hesao Erimesinin Kontrol Altna Alnmas

Bu yntem, pozisyonun balang riskinin seilen azami hesap erimesinin sabit bir oranna eitlenmesini ierir ve u formlle iler:
hisse says

= o/o risk

x (sermaye - (l

Lzami Hesap Erimesi

[0/o

olarak]) x azami sermaye) / hisse ba balang riski

rnein, mevcut sernrayemiz 10 milyar, sermayenin ulat en yksek

seviye (azami sermaye) 11 milyar, izin verilen azamihesap erimesi orano/o?}
ve setiimiz riske at|acak azami hesap erimesi yzdesi de 0/oI0 olursa,
o/o10x (10 milyar

-(I

-o/o20)

11 milyar) = riskimiz 120

milyonTL olur.

Hisse ba balang riskini (zarar stopu) 1,000 TL olarak belirlediimizde

de:

120,000,000

I,a00 = 120 lot alnabilir.

Eer fiyat deiimleri devaml, ilem naliyetlefi az, lot alt almlar olas ve
trader'n zamafllamas mkemmel olursa, bu yntenr azamihesap erimesinin

limiti amamasn garanti eder. Daha nce ilediimiz Azami Hesap Erimesi
oran da buna benzer bir risk kontrol unsuudur.

9. Kelly Yntemi
1956 y|nda, Bell te\efon irketinin laboratuvarnda mhendis olarak a-

lan J.L.Kelly, telefon hatlarnda geliigzel ve tahmin edilemez bir ekilde

oluan grlt ve parazit sorununa k tutmak iin bir aratrma/inceleme

297
YaAg yaf:f:.]ladl.l4z Bu arztrmada, telefon hatlar zerinde veri iletisini optimize etmek iin gelitirdii forml daha sonra gazinolardaki yirmi bir oyunu zerine yazdkitapta Edward Thorpe tarafndan oyun kuram zerinde
uygulanmak izere ayar|an6r.143 Telefon hatlar zerindeki veri iletilerinde
karlalan sorunlar kumarclarn (ve daha sonra yatrlmclarn) karlatklar sorunlarla benzerlikler tayordu. Para (Risk) Ynetiminin ekirdeini oluturan bir ileme yattiacak optimum (en elverili) para miktarn (ne kadar)
belirlemede kullanlacak olan bu forml zaman iinde Kelly Forml olarak

tannd.

Kel|y

o/o

= Baar Oran

rnein, baar oranlnln

KeIIy

o/o

= 0.45

0.55

/2

(1

o/o45,

Baar Oran) / R/K Oran

R/K orannln da 2 olduu bir sistemde:

= 0.775

Sonucu en elverili (optimum) sabit orann o/o77.5 oIduunu ifade eder

(y2ni, en yksek getiriyi her bir ilemde mevcut sermayenin %17.5'ini riske
etmek salayacaktr). Buradan yola karak ''ne kadar'' sorusunun yanltlnl
yle buluruz:
lot sayls

Kelly

o/o

ser(nale ,/ hisse ba balang riski

kelly forml amacn uzun vadeli sermaye bymesi olduunu varsayar

ve realize olan k2rlar tektar yatrarak riske atar. Eer yatrlmcnn amac kk ama istikrarl bir ekilde kAr etmekse, bu yaklam faz|a agres|f olabilir.
1O. Optimal

Bu kavram, modern portfy kuramnn iinde uzun zarl7andr yer alyordu, ama bizim amacmz asndan zerinde en kapsaml aratrma ve iyiletirmeyi yapan yine Ralph vince oldu.38 vince, her yatrmcnn bir pozisyon
aarken kafasnda bir "en kt senaryo" fikri olduunu ve bu fikirle birlikte
mevcut sermayenin "ne kadar" pozisyon a|nacan etkilemek zorunda olduunu savunuyor. Bu balamda, "ne kadar" sorusunu yant|amak iin bir
"beklenen en byk kayp" bleni (0 ila 1 arasnda) kullanlabileceini retiyor. rnein, 5 lot alm yap|acak hesabnzda 1 milyar TL varsa ve kt

142. Kelly, ).L., )r., A New lnterpretation of lnfornation Rate, (Bell system Technical journal, 1956)
http://www. racing.saratoga.ny.us/kel ly.pdf
1

43. Thorp, Edward O., Beat the Dealer: A Winning Stratey for the Came of

New York, 1962)

2 /,

(Random House,

29B
Senaryonuz lot bana en fazla 100 milyon TL kaybetmekse, bleniniz 0.5
olacaktr:
1,000,000,000 / (100,000,000len) = 5 lot

Baka bir ifadeyle, 1 milyarlk hesapta 5 lot alm yaptl:J]lfta gre her 200
milyon TL'ye bir lot alyorsunuz demektir. Bu durumda, eer en kt Senar_
yonuz lot balna 10O milyon TL kaybetmekse bleniniz 0.5 olur. Be yerine
eer 1 lot alyor o|saydntz, bleniniz 0.1 olacakt:
1,000,000,000 / (100,000,000/blen) = 1 lot

vince bu hlene f ismini veriyor. Bilerek veya bilmeyerek, bir pozisyona

girerken herkesin bir f deeri var. Yukardaki dier uygulamalar gibi "ne ka_
dar" sorusunu yantlayan bu deer, yatlrtm stratejisinin baarya ulap ulaa_
mayacann, yAni zsermayede geometrik bir byme salanp sa|anama_
yacarnn en byk etkenidir. Bu etkenin nemini irdelemek iin daha n_
ce incelediimiz, baar otan O/o50, R/K oran 2 olan bir yaz/tura oyununa
dnelim, oyunun yarsnda kazanyor, yarsnda kaybediyor ve kazand,
mzda (tura gelirse) bire iki alyor, kaybettiimizde (yaz gelirse) bir veriYorduk. imdi 2 kazanp 1 kaybederek 40 kez at yaptmz bu oyunun f de_
(Bkz. ekil41il.
erlerini bir grafikle betimleyelim

Bu grafikteki T\rR ibaresi, Ralph Vince,in3l |gyruinal

,|Vealtb

Relatiue

(dnem sonu varlk oran) ismini verdii bir kavramdff ve yatfflan paranln
ka misli getiri elde edildiini gsterir. Grafikte de grld gibi yaz/ura
oyunumuzda en iyi sonucu (optimal) f deerinin 0.25 oluu vermektedir.
Baka bir ifadeyle, optimal f 0.25 olduunda, 40 kez yaz/tura attktan sonra ilk yatrlan patan|n 10.55 misli (o/o955 kdr) kazan|maktadr. Bu deerin
doru seilmemesi dramatik sonular yaratmaktadr. rnein, f deeri 0.25
deil de 0.1 veya 0.4 o|arak seilseydi T\X/R sadece 4.66 olacakt. Vince,in de
ifade enii gibi 0.25'ten sadece O/o15 uzak|ailm olmasna ramen elde edi_
len getiri 10.55'in yars bile deil ve daha sadece 40 yaz/tura atld! Baka
arplcl sonular da var, rnein, optimal f 0.5 olarak seilseydi, 40 attan
sonra TIR 1 olacakt (yani, ancak yatrlan para ayil seviyede tutulm ola_
cakt). optimal f, 1 olarak seilseydi ve ilk at tura gelseyd\ (kazan), daha

ilk attan sonra sermayemiz e katlanm olacakt ama ikinci atnyaz gelmesi halinde (kayp) tm sermayemizi kaybedecektik! Grafikte de grldo/o100'e yaklamaktadr.
gibi, 0.25'ten sonra ifl6s etme olasl oynadka
Dolaysyla, her sistende bizim amacmz grafkteki erinin en tepesini bul_
mak olmaldr.

299
il

413

imal f

12

10

__l--

o
,

}
4

r]
,:1 J-
E
EEOE

r}
t|

c]

f]
q4

EE

rn
rr]
q|aiqg]

rn

tn

tr]EEE

f DEGEHLEE|

Optimal f kavramn para olarak ifade edecek olursak, f = 0.i olduunda

her 10 TL sermaye bana 1 Tl'lik oyun oynanmaktadr. Eer f = 0,4 ise, her
?.5 TL sermaye bana 1 oyun oynanmaktadr. te yandan, r = 0.25 o|arak
seildiinde her 4 TL sermaye bana bir oyun oynanmakta olup, her 10
TL'de veya |er 2.5 TL'de bir oynamaktan iki mislinden faz|a kazanImaktadr. Baka bir ifadeyle bahse girerken masaya konulacak olan parann ne az,
ne de fazla olmas ie yaramamaktadr. Konulacak olanrn paranln (ne kadar
sousu), uygulanacak olan yatrm stratejisinin (trading sisteminin) baar
oran, VK otan1, azami hesap erimesi ofanl, vs. gibi verilerine istinaden ideal bir deeri vardr. te uzun vadede geometrik bymeyi bu en ideal (optimal) deer sa|ay acakr.
Ne yazk ki, 1nkardaki dier yntemler gibi, optimal f ynteminin de zayf ynleri bulunmaktadr. En bata, seilen optimal f deerinde (erinin en
tepesi), azami hesap erimesi deerinin de en elverili olmas beklenemez.

Aslnda optimal f azami deeri olan 1'e yaklatka azamihesap erimesi de

300
artacaktr. Vince, "optimal f deerini kullanmayanlar tmarhaneliktir" demektedir ama azami hesap erimesi O/o80'lere lkarsa herkes tmarhanelik olur, O
zamansermayenin geometrik olarak byyecek olmasnln da bir anlam kal_
maz. Dahas, ilem Sonularnln (karl veya zararh) dalm optimal f dee_
rini ar bir ekilde etkileyecektir. yukarldaki rneimizde biz, bir kazandk,
bir kaybettik , bir kazandk, bir kaybettik, vs. Halbuki, eer o 40 atta, ba_
ta Ikazan, sonra 3 kayp, sonra 3 kazan, sonra2 kayp, vs, gibi farkl bir
ilem sonucu dallm grm olsaydk, baar ve vk oranlar ayn kalsa bifarkl bir optimal f deeri ofiaya kacakt. Bu tutarszlk da elbette
le

ok

optimal f deerine verilen nem zerinde biraz gk yaratl:yof,

11. Gvenli f

optimal f yntemindeki azami hesap erimesi sorununun stesinden gel_

(za_
mek iin Zamansky ve Stendahllaa opt\mal f formlndeki kt senaryo
rar stopu) deeri yerine azami hesap erimesi deerini kullanmay neriyor_
lar.

12. Volatiliteli Optimal f

(zatar slo,
Piyasasa volatilitesinin farkl olduu zaman|arda kt senaryo
pu veya ,,beklenen en byk kayp") deeri de deiebileceinden, optimal
f deerini daha gereki klnak amactyla Murray Ruggierola5 hesaba volatilite unsurunu da katmay nerir. Volatilitenin az olduu zaman|arda beklenen en bytik kaybn, volatilitenin ok olduu zamankinden daha faz|a o|a,
ca hipotezinden yola karak volatilite deerini 0 ila 1 arasl normalletirip
(0 = azami volatilite, 1 = asgar| volatilite) u forml kullanr:

V.,.._

(Azami Volatilite

Piyasa Volatilitesi

/ (Azami Volatilite - Asgari Volatilite)

ve daha Sonra,
sermaye / (beklenen en byk kayp / f x Vrror-) = lot sayl

(Stocks &
144. Zamansky, Leo J. Ve Stendahl, David C., Secure Fractional Money Mana7ement,
Commodities Magazine, 1998, vl67, s. 313-323)
145. Ruggiero, Murray A., Cybernetic Trading Strategies: Developing a Profitable Trading System
wit State-of-the,Art Technolog'e (John Wiley & Sons, New York, 1997)
Ruggiero, Murray A., Debunking the Drawdown Myth, ffuUres Magazine, ocak 2002, Vo,:
31, No:1)

301

13. Sabit Oran Delta

Mevcut sermayenin sabit oranda bir ksmn kullanan yntemlerin otak
sorunu, sermaye bymesini hedeflerken riski de arttrmalardr. Bu yntemlerin hepsi ar azami hesap erimesine mazur kalrlar (biz bu sorunu azami
hesap erimesi oran 10'un altnda o|an sistemleri reddetmekle zyoruz
ama bunu yaparken de birok ileyebilecek sistemi de reddetmi oluyoruz).
zm alternatiflerinden bir tanesi de sermaye bydke pozisyon saylsn alracak sabit bir delta deeri kullanmak.

nceki Sermaye + Lot Says x Delta = Sonraki Sermaye

Bu delta deeri, risk ynetiminin ne kadar agresif veya ne kadar konservatif olduunu belirler. Delta deeri ne kadar yksek olursa, lot saysn artrmak iin gereken lot ba k6r da o kadar fazla o|ur. Bu yntemi ilk neren Ryan Jones4o deltay azami hesap erimesinin bir oran olarak belirlerken, Dmitri Tolstonogovl47 a7alf hesap erimesi yerine volatiliteyi kullanyor
ve lot saysn bulmak iin aadaki forml neriyor:
Lot Says = 0.5 +

(2xKlr/De|ta

+ 0,25)0,5

Aslnda bu yntemin de yksek azami hesap erimesi sorununu tam zd sylenemez, nk test edildii birok sistem zerinde kk delta deerlerinde k2r retmezken, delta ykselince azami bir kdr oranna eriiyor
ama delta deeri ykselmeye devam ettike hem k2rlar hem de azami ]nesap erimeleri monoton bir ekilde aza|yor. te yandan, kristal kre gibi her
sorunun stesinden gelebilecek tek bir risk ynetimi ynteminin henz kefedilmemi olduunu gznne alrsak, Jones'un ynteminin iyiler arasnda
olduunu farkederiz. Bu yntem, daha nce grdmz ve sermayenin sabit lrir ksmn belli bir pozisyon iin kullanma tahsis eden yntemlerle aynl ama biraz daha agresif. nk bata sermaye azken orantsal oLarak daha fazla pozisyon alrken, sermaye artt|ka pozisyon art orannl azaltyor.
Baka bir ifadeyle, kk sermayeyle dier yntemlere oranla daha fazla risk
ald iin agresif saylyor.

l46. Jones, Ryan, Ihe Trading Game: Playing by the Numbers to Make Millions, (ohn Wiley &
Sons, New York,

'l

999)

47. Tolstonogov, Dmitri, www.tsresearchgroup.com/en/articles/public_2003031

7.1

301 aO.php

302
14. Larry'Williams Yntemi
Larry 7illiams148, Chicago,nun byk arac kurumlarndan Robbin\nla')
1984'ten beri her yl geleneksel olarak dzenledii Dnya Vadeli lemler
dola_
ampiyonas,nda, 1987 ylnda 10,000 dolarnl a|t ay iinde 1,100,000
0/o77,376
getiriye tekabl edi_
ra karmt (bugne dek krlamayan bu rekor
0/o53 get\riyIe
_ayn]
sadece
ylnda
David
Cash,in
am_
yor
ampiyonada 2007
piyon olduu dnlrse bu mthi bir rakam). o yl rilliams, Kelly for_
mln kullanmt ("hisse ba balang riski" kalemi iin her bir vadeli
szleme bana gereken balang teminat miktarn kullanmt) ama bugn aadaki fbrml neriyor:
Lot Says

o/o

risk x Sermaye / (- Lzami Hesap Erimesi)

100.

yine de bu formllerin o kutsal kristal kre olmadn burada tekrarla-

makta faydavar. \r'illiams 10,000 dolar 1,100,000 dolar haline getiriken pek
de dikensiz bir yoldan gemedi. ilk nce 10,000 dolar 2,100,000 dolara r
kard, daha sonra 700,000 dolara drd. Bu 0/o67 azami hesap erinesine
tekabl eder. 0/o67 hesap erimesi, ynetici kim olursa olsun, dnyann her
"risk ynetimi" kitabnda ancak felAket kelimesi ile tasvir edilebilir. 10,000
dolan 1,100,000 dolara karmak elbette mthi bir baarldr ama 2,100,000
dolardan 1,100,000'ne inmek iin ayn kelimeyi ku||anamayn.
15- Pivasann Parasn Kullanmak

Bu yntemde, balang serayesiyle daha az risk alnr ve bu risk ancak

gelen kArlarn miktarna oranla afitrlrmaya balanr, nk deneyimler bir
yatlrlmcl iin balang sermayesinin kk bir ksmn kaybetmemenin, edl
len k2rlarn b}^ik bir ksmn kaybetmekten ok daha nemli olduunu
gstermektedir.
Lot Says = ((% risk5ulang sermayesi x Balang Sermayesi)
(o/o riskt1. x K2r)) / Lot ba balang riski

148 Williams, Larry R., How l Made $1,000,000 Trading Commodities Last Year, (Windsor Books,
New York, 1998)
149 www. robbins-trad i ng/worldcup

303
16. Piramit

Aslnda piramit yapmak iin (kArdayken pozisyon saylslnl artrmak iin)

birok yntem var ama burada risk ynetimi literatrtinde kabul grm matenatik bir yntemi ileyeceiz. yukardaki yntemlerin tamam balang
riskini, pozisyon ilk aldndayarat:J,an risk olarak tanmlyor. Halbuki, k2ra gemi bir pozisyonun riski daha az:
Efektif Risk = Pozisyon x (Giri Fiyat
Fiyat Admmn TL Deeri

imdiki Fiyat) x Lot Says x Bir

Bu formldeki "Pozisyon" kalemi, uzun pozisyon ahnmsa 1, ksa pozisyon alnmsa -1 olarak dolduruluyor.
pozisyon henz kira gememiken, efektif risk pozitif bir deer, ama k2,ra getikten sonra baa ba noktasnda bir stopla korunan pozisyonun efektif riski sfir. Eer kat k2rlarn bymesiyle iz sren stoplar kullanarak kdrIar da garanti altna alnrsa efektif risk negatif bir deer olur. Bu aamada
sermaye artk risk altnda deildir ve pozisyon Saylslnl arttrmak iin garanti
altna alnm olan knrlar kullanlabilir (riske edilebilir).
Yeni Alnacak Lot Says
Balang Riski

%o

Riskgaranti kirlar

x (- Efektif Risk) / Lot Ba

Burada nemli olan garanti altna alnm olan k2rlarn 7o kann riske
edileceinin iyi seilmesidir. piramit yapmann kArlarkatlama etkisi ytiksektir ama azami hesap erimesi daha da hz| oranda ykselir.

17. Pozisyon Miktarn Risk ve Volatilitesine Gre Ayarlama

Bunu yapmak iin btn yaplmas gereken aada formlleri verilen deerleri istenildiinde kontrol etmektir:
FazLalk Risk = Lot Says
maye / 700

x Lot Ba Mevcut Risk - Azami

%o

Risk x Ser-

Ve

Fazlal.k Volatilite = Lot Says x Lot Ba Mevcut Volatilite

]atilite x Sermaye ,/ 100

Lzami

o/o

Bunlardan herhangi biri pozitif bir deer haline geldiinde pozisyon

miktar aadaki formllerin verdii say kadar azalt/rr:

Yo-

304
Faz|a Lot Says = Fazlalk Risk

/ Lot Fiyat

veya
Faz|a Lot Says = FazJla|k Volatilite / Lot Fiyat

Bu yntemin amac., fiyatlar iz sren stoplarn takip edemeyecei bir e_

kilde ok lnzil ve iddetli hareket ettiinde pozisyonun bir ksmn k sin_
yali gelmeden kapatmay olas klmaktr. Bu da hem risk ve volatiliteyi belirlenmi seviyelerde tutar, hem de o ar fiyat oynama|arnda pozisyonlar lehte gelien kayma|arla kapatlm olur.
Risk Ynetimi Yntemlerine G.enel Bak

Yukarda ksaca deindiimiz bu yntemler bugne dek eitli farkllklarla kullanlagelmi modeller. Okuyucularln bunlarm herhangi birisine ar
bir yaknlk gstermeye balamasna veya ince eleyip sft dokuyarak bu mo_
dellerin kullanlabilirlii zerinde eletirmelere frsat brakmadan baz Ikazlar yapmamz gerek.
Bir kere b_u nodellerin hibir tanesinin aradtmz o kristal kre olmadO/o30 getir|le,
n bilmemz gerek. Bu modelleri kullanan gurularn bile yllk
rin zerine kamadklarn biliyoruz. Ne var ki, bu da modellerin ie yaramad an|amna gelmiyor. Aksine, bunlar yatlflm performanlna hem istik_
rar getiren, hem de daha bilimsel bir yaklam salayan tek aralar. Bu tr
risk ynetimi yntemlerinin hepsi kullanlabilit, IJatta, bir adm daha ne gidelim: Mutlaka bir risk ynetimi yntemi kullanlmaldr, yeter ki o yntemin
zayf y nLetinden haberdar olalm.

Burada bu yntemlere sadece genel hatlaryla deindim. Ben bir akade_

misyen deilim. Bunu ne vnmek ne de zr dilemek iin sylyorum. Be_
nim piyasalarn nasl ilediini aklamak gibi bir amacfil yok. Bu kitabn
amac|, yatlrm baarsna ulamak iin gereken drt aa unsuru an|atmak:
BLG, SSTEMATiK YAKLAIM, RsK YNETMi ve DSPLN!Teknik analizi iyi bilnek yetmiyor. RSK YNETM bal bana bir ilim dall. Burada sadece ana ilkelerini sraladm. Daha derine inmek isteyenler dipnotlarda ve

bu blmn sonundaki kaynakadalso 52|2n2n kitaplardan fayda|anma|.

gbette burada bahsi geen yntemlerin dnda dierleri de vardr ve belki
daha Lirok yenileri gelitirilecek.

Bilmemiz gereken bir baka konu da "risk ynetimi" kavramnn "portfy

ynetimi" olmad. Risk ynetimi disiplini ierisinde piramit, eitleme, vs.

305

gibi portfy ynetimi konusuna giren unsurlar var ama ayn| anlama gelmediini unutmamam:^z gerek. Bu yntemler, pozitif getiri ve "ne kadar" kavramlarnn nemini gzler nne seriyor. ou yatrmc, doru ynde pozisyon alnd mddete "ne kadar" sorusunu yantlamak zorunda olmadn dnr. Halbuki bu formller ve simlasyonlar bu gnin yanl olduunu ortaya koymaktadr. Ka adet pozisyon alndyla ("ne kadar'') ne
kadar para kazanlp kaybedilecei arasnda dorusal bir iliki yoktur. ekil
413'te grdmz gibi bu iliki eriseldir. ite yukardaki yntemlerin amac bu erinin en tepesini bulmaktr.
te yandan, "pozitif beklenti" kavram herkesin balang noktas olmaldr. Negatif beklentisi olan bir owna hibir risk ynetimi yntemi yardm
edemez. pozitif beklenti olmamas demek snlrslz risk demektir. Riskin snr_

sz olduu bir oyun oyr,arsanl.z eninde sonunda kaybedersiniz. Bakn vince138 bu gerei neye benzetiyor:

yldnn dme olasl ok dk. nnzdeki elli yl iin de dk. Ne uar ki, byle bir olaslk uar ue eer yeteri
kadar uzun yaayacak olsaydnz bu mikroskopik olaslk gerekleecek ue eninde onunda ldnzde rnezar tanzda ''ytdnm apmasndan ld" yazacak.
Euet, bugn banza

imdi en azndan bu kavramlarn ve yntemlerin varlnn farkndasnz.

Artk krebe oynamanz iin bir bahaneniz kalmad. Artk yukardakiler olmasa da, belki daha basit ve size uyan risk ynetimi unsurlarn yatrlm strate'inize dahil etme zaman geldi.

Balang Sermayesi

pozitif beklenti, frsat, tutma sresi ve "ne kadar" kavramlarn rendik. yatnm stratejisinin ana amaclnn istikrarl ve geometrik sermaye bymesi olduunu da biliyoruz. Bu kavramlar risk ynetiminin asal paralar. Risk ynetimine biraz da felsefik olarak bakacak olursak ele almamrz gereken son
bir konu var: yatrm stratejinizin baarya ulamasr iin ne kadar parayIa
ba|amanz gerek?

" Bu sorunun tek bir byl yant yok. Bu yant bulmak iin gznne
alnmas gereken bir dolu unsur var. Bu unsurlarn arasnda en nemlisi kiisel disiplin ve tasarladlnz ve test ederek baarl olacana kanaat getirdiiniz sistemin kurallarn taviz vermeden uygulamak. Bu ie ka para ile
balamak gerektigini bulmak iin artk borsalarda ilem yapmay kesece!

306
n\z, ydni "bu bana yeter, dnyalm yaptm" diyeceiniz yeri belirlemeniz
gerek. Artk tamam demek iin bir trilyon mu kazanm olmak gerek, yoksa
on mu, hatta yiz trilyon mu? Bu yanltl matematik kullanarak kolayca bula_
bilirsiniz. Herhangi bir hesap makinesi, gelecekte x miktar |dzmsa ve 15 yl
boyunca ilem yaplacak ve yIda o/oy getiri elde edilecekse ie z miktarla
balamak gerek diye bir yant kolayca verecektir. Elbette bunu yaparken o

bileik getiriyi elde etmek iin sonsuz zamanlmrz olmadn hatr].amamz

gerek. stelik her ay denecek fatral.armz var,

DiyelimkialtnziyerindeVeyayaptlruzitekimevcutgelirnizay-

ya,
da 6 milyar TL (ylda 72 ml]lyar TL) ve amacln|z bu ilerin yerine yatlrl-m
parak bu getifiyi salam olmak. Bir trader o\arak artk yeni mastaflarnlz
olacak (bilgisayar, yazim, veri hatt, dergiler, seminerler, kitap|ar, vs.). Tak_
ribi bir rakam eklesek yllft ihtiyacnz 80 milyar olacak. imdi ylda ne ka_
dar getiri salayabilec e\niz| tahmin edelim, Diyelim ki ylda %50 gibi bir
oran1 tutturabilirsiniz. yi dnn. Bugn dnyann en iyi trader,lar, en
mthi gurular ve en baarl yatrm fonlar bile bu tr oranlar istikrarl bir
O/o30 ci,
ekilde tutturamlyoflar ('Warren Buffett ve Peter Lynch'in ortalamas
varnda). Trkiye,de A tipi yatrm fonlarnln Mays 2004 sonu itibariyle yl_
lk getiri ortalamas o7o33 (bir yl nce o/o20 idi; daha nce daha da dkt),

te yandan, bireysel yatrmclarn zellikle ilk yllarnda para kaybettikleri_

o/o25 get\ri e|de
ni de biliyoruz. yleyse baz daha gereki olalm ve ylda
edebileceiniz varsaya|m (bu hi de yabana at|acak bir oran deil). Bunu
salamak iin ie 400 milyar TL ile balamaflz gerek! Beklediinizden veya
sahip olduunuzdan biraz faz|a kt deil mi! yi de kimse size mevcut ii
nizi brakn demedi ki. Daha iyi bir yat11lmcl olana ve tasarruf hesabnz biyatrm deneyim
raz daha byyene dek clzenli gelir reten iinizde kaln.
ve performansmlz artsa bile bu tr bif hayat tarz, srebilmek iin dier ko_
nnzde buldu_
ullarn da uygun olmas gerekecektir. rnein, birdenbire
sahip olmanz gerekir,
uruz 24 saati ok iyi deerlendirecek bir disipline
Bu bo vakti yllardr zlemini ektiginiz ama bir trl vakit bulup yapama_
dnz hobilerinize veyahavuz kenarnda btrin gn gazete okumaya ayfflt_
yatrmc ol_
sanz, dizenli gelir getiren iinizin yerine setiiniz tam-zamanl
yeni
hayat tarma uranzdabaarli o|manz hayal olur, te yandan, bu
znda size hem duygusal, hem de belki pansa| olarak yardmc olacak bir
einiz, ortag.ln|z, can yoldanz olmas gerekir, Bu yeni hayat tarz berabeyeni
rinde adapte olunmas gereken baz koullar da getirecektir. rnein,
gi_
bir
rahat
bir yol gzergAh; evden alacaksanlz, ev sorumluluklar; daha
yim tarz; varsa ocuklann, einizin, komularn sizi devaml ayak a|tnda

307
bulmas, vs., vs. Btn bunlar ve belki de ilk defa kendi vaktinizin patronu
haline gelmek, bu yeni hayat tarzna psikolojik o|arak uym salamanzda
baz enge|ler tekil edebilir ve davran biimlerinizde bozukluklara yol aabilir.

Gerisini de dnn. Diyelim ki artk faturalartnz deyecek seviyeye

geldiniz. orada bitmiyor. Hem daha faz\a tasamf etmek isteyeceksiniz,
hem enflasyonla birlikte masraflarnz artacak, hem de ocuklarn okulu, o
yeni araba, Tahiti'de tatil, yeni koltuk takm ve bozulan amaf makinesi,
vs. gibi yeni nusraflarnz doacak. Ylda 80 milyar yetmeyecek. Bu rakam
110'a karalm. Yllk o/o25 getiri ile hesap edecek olursak ie 440 milyar TL
ile balamanz gerek! Aman deditti deil mi? Ya dndnz ve umut ettiiniz kadar iyi bir performans gsteremezseniz ne olacak? Diyelim ki o/o25
deil de o/o75 getiri elde edebildiniz. yleyse, balang iin 733 milyar TL
Ii,zm| o/o25'den daha iyi getiri elde ederseniz ne dIA,, Bu hayatnz daha kolay yapacaktff ama unutmayn ki bu getiriyi her yl elde etmeniz gerek. Dnyann en iyi trader'|ar bile bir yI o/o40, bir sonraki o/o70, daha sonra o/o20 ve
belki daha sonra o/o-30 yaplyor. Bu ortalama o/o70 yapar (bileik hesapladnzda ylda sadece o/o7|). Siz becerebilecek misiniz? Evet, bu soru insan tekrar dndriyor ama cesaretiniz krlmasn. Bu yap{mayacak bir ey deil.
Dnyada bu hayat tarznl benimsemi, evinden ahan ve fatutalarn bu getirilerle deyen binlerce insan var. Siz de pekllA onlardan biri olabilirsiniz.
Gerekenleri biliyorsunuz: BiGi, SSTEMATK yAKLAIM, RSK yNETiMi
ve isipiN

SONU VE ZET
Bu sayfalarda yatrlm baarsnn drt ayrlmaz parasndan ikisini (sistematik yaklam ve risk ynetimi) ayrntlatyla iledik. imdi bir toparlama yaParak ilediimiz konularn satlr ara]rarn ve ana temalarn bir ilkeler dizisi
olarak sralayalm:
1.

Anlk ve duygusal bir yatrmc olmayn. Bir oyun pIdnnrz olsun (yatrm stratejisi). Bu oyun plAn GSL listesindeki tm sorular yantlad
gibi risk ynetimi kurallarn da iersin.

2. Hem devaml trend ynnde ilem yapn,hem de sisteminizi bir trend

takip edici sistem olarak tasar|ayn. Dier tr sistemlerin getiri oranla-

r tarihi olarak trend takip edici sistemlerin altnda kalm.

3. En dipte alp, en tepede satmaya uramayn. Glenmeye baIayan

30B

piyasay satn ahp, zayf7ayan piyasayl satn. Sistemin dier para|ar

doru tasarlanmlsa, giri fiyatnn pek nemi ka|maz.
4, Piyasa ynn tahmin etmeye kalkmayn, artk bir p|dnnz var. Bra_
kn tahmin iini fiyat hareketi yapsln. Size aI/sat sinyallerini retecek
o|an

f iy

at hareketidir.

5. Teknik gstergeler

yatrm stratejisinin sadece kk birer parasdr.

Alet antasndaki birka alete benzerler. Alet antasrna sahip olmak ya_

rn bir ev dikebileceiniz anlamna ge|mez. "MACD"yi kullandm ie

yaramad, RSI ok daha iyi sonu verdi" diye bir yotum, teknik gSter_
gelerin stratejinizde ok faz|a yer kapladn gsterir. Bu olmas gere_
kenin tam tersidir. Bu tr gstergeleri n pl5na kartan dergilerden,
teknik analistlerden, seminer ve kurslardan, televizyon kanallarndan
ve zilli-pilli rengArenk teknik analiz yaz|mlarndan uzak durun.

6. Hakknda yeteri kadar bilgiye sahip olduunuz, kendinizi rahat hisset_

tiiniz ve derinlii olan (likit) piyasa|arda ilem yapn.
7. Kendi sisteminizi kendiniz tasarlayn. Sizin korkularnl,z|, gereksinimlerinizi, duygu|artnz ve cebinizin derinliini sizden baka kimse daha
iyi bilemez. Bakalarnn satmaya alt sistemlere rabet etmenize

hi gerek yok. Eer ok iyi bir sistem olsayd satmazlard. Hele hele
"kara kutu sistemler" olarak isimlendirilenve a|/sat kurallarn bile ifa
etmeyen sistemlerden tamamen uzak durun.
8. Sisteminizi ok iyi test edin ve serap (grmek istediklerinizi) grmemeye aln. Kendi kendinize kar drst olun. Test sonularnn size "bu sistemi yann piyasada (gerek hayatta) uygulayabilirim" gvenini telkin etmesi gerekir, Bu pllnn bir gram eksii baarszlk getirecektir.
9. Test sonular ok iyi ksa bile sisteminizi bir sre fiktif olarak uygu-

layn.
10. Tm sistemlerin kat stndeki sonularnn gerek hayat koullarn-

da tekrarlanmadn (daha ktl sonu verdiini) hep hatrlayn.

11. Sistemin allsat sinyallerinin gerek hayat koullarnda uygulanabilir olduundan emin olun (rnein, gerek fiyat admIarn kullann).
12. Sistemin performans raporunun ilem maliyetlerini

de ierdiinden

emin olun ve komisyon vekayma gibi maliyetleri cmerte tahsis edin.

13. Basitlik ilkesini asla akldan karmayn. Bir ey ne kadar basitse ileme olasl da o kadar yksek olacaktr. Karmak ve sofistike sistem-

309
lerin basit olanlardan daha iyi olacana dair bir kural yok.
14. sisteminizde mmkn olduu kadar az gsterge ve parametre kullann

ve mmkn olduu kadar az optimizasyonyapln.

15. sisteminiziher piyasaya, her enstrmanauyacak ekilde tasarlayn. Her

piyasa iin ne optimizasyon yapn, ne de parametre deitirin.
16. sisteminizi sofuca takip edin. Baarl yatrmciar bunu yapmaya psikolojik olarak hazrdrlar. Kt zamanlarda demor alize o|mazlar, kork'maz|ar ve yoldan
sistemin kendilerini

kmazlar, nk

tekrar dzle
gvenleri
kartacak olmasna
tamdr. kendi koyduunuz kurallara
uyacak kadar disiplininiz yoksa amac,n|za ulama olasl da yok demektir. inizi pldnlay n, plilnnz iletin.
77. Para (risk) ynetimi unsurlarn sisteminize dahil edin. En iyiyi umut
edin ama en ktye de hazrlkl olun. Boa piyasalannda herkes para yapar, ama boann yerini ay adnda iyi bir risk ynetimi ve ka pl2nnz yoksa ban deftte demektir.
18.

kirl

pozisyonlarda mmkn olduu kadar ok oturup, zararllardan

abuk kmaya ahn. k2r etmenin amaclnrn sadece varlnz afirmak deil ayn zamanda zararlarnz finanse etmek olduunu asla akldan karmayn. Bunu salamak iin "baar oran"nln deil "risk/kazan" oranlnz yksek tutun (en az 2,5).

19. Pozitlf beklentisi olmayan

bir oyun kural uygulamayn. Negatif beklentisi olan bir oy;nda eninde sonunda paranlz|n tamamlnr kaybedeceinizi bilin.

20. 100 metre deil, bir maraton kouyorsunuz, Baar bir tek ilemde deil uzun vadede istikrarla gelecektir. D<laysyla yeteri sayda ilem
yapman:.z (firsat) ve dnm hzlandrmanz (tutma sresi) gerekir.
27

. Lla zarar

stopsu z pozisyon a|rnayn ama ayr, zamanda risk ynetiminin zarar stopu koymak anlamna gelmediini hatrlayn.

22. Porynzn deerini ve risk seviyenizi her gn takip edin.

23. Riski kontrol altnda tutmakla riskten kanmak aynl
ey deildir. Vo-

latilite risk yaratr. volatilite ve riskten kaamazsnz ama seviyesini

kontrol edebilirsiniz. Volatilite olmazsa kir da o|maz. Volatilite performans raporunuza azami hesap erimesi olarak yanslr. Erimeyen hesap
olmaz. Deneyirnli yatnmclar iin hesap erimesi korkulacak bir ey deil, iyi ett edilip kontrol edilecek bir kavramdr. Azami hesap erimesi
oranlnlnzl 10'un zerinde tutmaya aln.

310
24 Risk ynetimi, baaryla baarszlk arasndaki farktr. Kdr|ar deil risk-

25

leri ynetmeye konsantre olun. Kdr|ar kendiliinden gelecektir. Kdr|ar

arttnda daha fazla, azaldnda daha az ilem yapn (risk aln).
Risk ynetiminin amac zarur stopu koymak deil geometrik getifi bymesi ve istikrar salamaktr. Her yatrm stratejisinin amac bu olma1dr.

(risk) ynetimi, sermaye kullanmn en optimum seviyeye karmay ama|ar. Yatrmclar portfylerinin tmn tek bir resim olarak
grmekte glk ekerler. Yine birok yatlrlmcl riske kar defansif
davranr ve deien risk seviyesine reaksiyon gsterir. Evet; risk ynetimi defansif bir kavramdr ve bir gn daha oynda ka|manz, salar
ama yatrlmc riske kar defansif deil ofansif olmaldr. Baka bir ifadeyle, deien risk seviyesine reaksiyon gsterileceine, deiim gereklemeden nce o deiime gre ne yap|acana karar verilmelidir.
Risk ynetimi bu balamda "ne kadar" sorusunu yantlar. Risk ynetimi kavram dahilinde ve dolaysyla baarl yatlrlm yapma uranda
eer olmazsa oLmaz tek bir unsur varsa, o da bu "ne kadar" sorusunu
yantlamak, y2ni mevcut sermayeyi en optimum ekilde kullanmaktr.
Yatrm baarya gtrecek olan, hangi seviyede ne kadar sermayenin
kullanlacadr. Bu yant, yukarda ksaca deindiimiz formllerden
birisi kullanlarak verilir.

26. Para

27.

Bu baar iin, balangl sermayesini doru belirlemek de nemlidir.

Lz paruy|a ok kazanmay bekleyemezsiniz. te yandan, hayatnzt
idame ettirmek iin gereken paray| yatlnm sermayesi olarak tanrmlarsanz da cehennemi semi olursunuz.

28.

Yukardaki formllerin uygulanmasn fazla zor ve karmak bulan

okuyucular daha nce ilediimiz VK ve azam\hesap erimesi oran gibi basit risk ynetimi kurallarn uygulayarak da baarya ulaabilirler.
Dier basit kurallar da bize Murphys veriyor;
a) Herhangi bir anda yatlrlm sermayesinin ancak o/o5}'si kullanlmal,
dier yars rezerv olarak muhafaza edilmelidir.
b) Tek bir piyasayayatt|an sermaye (bono, hisse senetleri, dviz, vs.),
toplam sermayenin 0/o10 -1 5' in\ gememelidir.

c) Tek bir piyasada riske edilen sermaye, toplam sermayenin o/o5'ini

gememelidir.

d) Belli bir piyasa grubuna (rnein altn, gm gibi deerli maden-

3,11

ler) yatrlan sermaye, toplam sermayenin

o/o20-25'

ini gememelidir.

e) Vadeli piyasalarda, srdrme teminat arIarna asla uyulmamah ve

zarar| pozisyondan klmaldr.

29. Schwager'in Borsa Sihirbazlar'nL3zhatr|ayacak olursak, onlar da bir
pozisyona sermayenin o/o2-3' nden fazlasn riske etmiyorlard.
30. Yine ayn Murphy, piramit yapma ilkelerini de yle sralryor:

a) Her yeni kat (ek almlar), bir ncekinden daha kk olmaldr.

b) Sadece kArl pozisyondayken piramit yaplmaldr.

c) Devaml iz sren stoplar kullanlmaldr.
31. Son o|arak, mmkn olduu mddete ok ksa vadeli ve gn ii ilemlerden uzak durulmal1 daha uzun vadeli ve trendleri hedef alan ilemler hedeflenmelidir. Hem byuk oyuncular ve seans salonuna veya
iletiim hatlarna yakn brokerlerle rekabet etme olasl dk olduundan, hem de olas kdrlara oranla alnmas gereken risklerin bykl dolaysyla bu ksa vadeli ilemlerde uzun vadede ve istikrarl olarak para kazanma olasl dktr. Baz|annn inand gibi, ksa vadeli yatrm stratejilerinin riski uzun vadelilerden daha az deildir. K-

k kayplar toplandnda byk miktarlar doururlar. zellikle georretrik byme ksa vadeli strateiilerde sz konusu olamaz. te yandan, ok ksa vadeli ilem yapmann gerektirdii hem fiziksel, hem de
psikolojik yk kaldrmak herkes iin mmkn olmayabilir. Dahas,
byk para|arn iddetli ve uzun soluklu trendlerde kazanld dnlrse, perspektifinizi daha uzun vadeye yaymanlz her zaman iin
daha k2rl olacaktr. Ksa vadeli bir sistem sizi hibir zaman bir trendde yeteri kadar sre tutamaz Belki kayplar az o|r ama kdrlar da ayn oranda kktr. Halbuki, orta ve uzun vadeli sistemlerin pozitif
beklentisi daha faz|adr.

312

'l

50. Babcock, Bruce, The Four Cardinal Principles of Trading, (Business One lrwin, lltinois, 1995)
Balsara, Nauzer l., Money Management Strategies for Futures Traders, (}ohn Wiley & Sons,

New York, 1992)

Bernstein, Peter L., Against the Cods: The Remarkable Story o{ Risk, Oohn Wiley & Sons, New

York, 1996)

Deel. Robert, Trading the Plan : Build Wealth, Manaqe Money, and Control Rs& (John Wiley & Sons, New York 1997)
Elder, Alexander, Trading for a Living: Psychology, Trading Tactics, Money Management,
(ohn Wiley & Sons, New York, 1993)
Cehm, Fred, Qaantitative Trading and Money Managemen, (McCraw-HillTrade, New York,
1

995)

kase, cynthia, Trading with The adds: using the pawer of tatisiics to pmfit in the Futures
Market, (McGraw=Hilt Trade, New York, 1996)
Kaufman, Perry |., The New Commodity Sytems and Methods, (}ohn Wiley & Sons, New
1995)
Kestner, lars, Quantitative Trading Strategies: Harnessing the Power of Quantitative Techniques to Create a Winning Trading Program, (McCraw-HillTrade. New York, 2003)

York,

Murphy, |ohn |., Technical Analysis of the Futures Markets, (New York lnstitute of Finance,
New York, 1986)
Rappaport, Alfred ve Mauboussin, Michael

.|.,

Expectations lnvesting {Haward Business Scho-

ol Press, Boston,2001)

"

Rotella, Robert, The Elements of Successful Trading: Developing Your Camprehensive Strategy Through Psychology, Morey Managernent, and Trading Methods, (Prentice Hall Press,

New |ersey, 1992)

Schwager, jack D., The New Market Wizards: Canversations with America's Top Traders,
(Harper Business, New York, 1992)

Teweles, Richard ve |ones, Frank, The Futures Oame: Who Wins, Who Loses, Why?,
(Mccraw-Hill, New York, 19B7}

313
ON DOKUZUNCU BLM

YATl RMCl PSl KoLoJISl,

DAvRAN Bli_ni vE
KALABALlK

3-1

cini
Piyasa katlmclar hakknda bir genelleme yapacak olursak, ayr yatlrlmcl tipinin ne ktn gnirz. Bunlar, GALPLER, FAYDACILAR ve BEYHUDE'lerdir.

GALPLER bu ie para kazanak, k2r etmek iin girmilerdir. Baarl yatlrm yapmarun gerektirdii becerilere sahiptirler ve iyi bilgilendirilmilerdir.
Bu snfa dahil olanlar dierlerinden daha iyi kat, daha iyi portfy seerler,
zamanlamalar daha iyidir, istedikei fiyat bulmak iin daha iyi pazarhk yapa,,Iar, daha iyi hazrlanmlardt, daha iyi birer analistlerdir, daha hz\ davranr|at, ilerine daha fazla dikkat verip daha iyi konsantre olurlar ve eldeki
bilgiyi daha etkili bir ekilde organize etmesini bilirler. Piyasalar (fiyatlar
etkin klan bu snftr ve likiditeyi de onlar saIarlar.
FAYDACILAR, bir takm d faydalar elde etmek amacyIa ilem yaparlar.
Onlarn asl amac kdr etmek deildir. Elbette kAr etmek ek bir tatmindir ama
onlar iin piyasalarda alp satmann verdii heyecan, elence daha nemlidir. Bu elence ve leyecandan elde ettikleri getiri, kaylplarndan daha fazla
olduu mddete ilem yapmaya devam ederler. Genellikle sonuta para
kayhederler.

BEYHUDELER ise piyasadaki yatfflmcllarln byk bir ounluunu olutururlar. Piyasaya kAr etek amacy|a girerler ve ama biraz sonra greceimiz bir dizi nedenden dolay bu amalar gereklemez ve devaml parakaybederler. Baarl yatlrm yapmak iin gereken beceri, bilgi ve kaynaklardan
yoksundurlar ve saduyusuz (rasyonel deil) davranrlar. Beklentilerinin neden gereklemediinin (neden para kaybetmeye devam ettiklerinin) nedenlerini ya anlayamaz|ar, ya anlamaya almaz|ar, ya da anlamay, uur altnda
reddederler.
Faydaclarla beyhudelerin kayplar, galiplerin k2rlardr. Deiim faydaclarla balar. Gereken beceri, bilgi ve kaynak|ara sahip olmaya baladklarn-

da bir st snfa (galipler) terfi ederler ve kalan faydac|arla beyhudelerin

kaybettii para|ar kazanmaya balarlar. Zaman iinde, beyhudelerin bir ksm da faydaclar nitbesine terfi eder.

316
Eer piyasa katlmclarnn saylar sabit kalacak olsayd, eninde sonun_
da tm alt smflar (faydac|ar|a beyhudeler) yeteri kadar beceri ve kayak|ar edinerek galipler snfna terfi ederdi. Bu durumda herkes galipler snfina
dahil olacandan bu snfn kazanaca parayl kaybedecek bir snf kalmaz,
bu da piyasalarn sonu olurdu. Ne var ki boyle bir ey olmayacak. Ne fay_
daclarn, ne de beyhudelerin ard arkas kesilmeyecek. Bu alt snflar piya_
salara itirak etmeye ve gerekli beceri ve kaynak|ara sahip olan galiplere gnll olarak para yetitirmeye ilelebet devam edecekler. Bu snflarn hangisine ait o|acanz semek sizin elinizde.
Baarl olmak iin gerekli beceriler ve biraz da ans lazm. Burada an_
sn roln kmseyemeyiz ama uzun vadede yeterli becerilere sahip olan
yatrlmcllar iner zaman iin ansl yatlrlmclardan daha kazanh kacaklar.
Beceri, getirileri sistematik olarak etkiler. te yandan, ans geliigzel bir
ans birbirini dengeleyecektir. Bave
kaynak|ara
gerekli
beceri
yatrmc
olmak iin
arh
nl-uk-p ara k aybetme \te di r.
, ne yaptklarn bil,O
beceri, kaynak ve
yaplmas
ve
hangi
iin
ne
Baarl
olmak
me6e<tedlrer.
hilgilere rur,ip ol

:----

auffiamolurlar.stikrarlbirekildebaarlolmakiinhuavanta.
,rE6lrbileceinizin ve daha sonra sahip olduunuzun farknda olmanz

gerekir. Ancak bu sayede bu avantaj dierlerine kar kullanmaya ballaya_

bilirsiniz. Biraz sonra bu avanta|lafln neler olduunu ve onlar nas| yaka|a-

yabileceim\zigreceiz.Bunlaryazoryoldan(p@
yoldan (al

ilirsiniz

o kolav yolu bulmaya

caz.

NiyE gy-ryiz vE DAvRANsAL FiNANS

by|eyiz? Yatrmcnn davran biimlerini ekillendiren nedir? Hep
kendimizin rasyonel davrandna ve bakalarnn bu saduyuya sahip olma_

Biz niye

dna inanmak isteriz. Btn finans kuramlar, herkesin yatlflm kararn vermeden nce mevcut bilgi ve koullar derinlemesine deerlendirdii kavram zerine ina edilmitir. Ne var ki, bunun byle olmad hakknda elimizde ok kant var. tatrmc psikolojisini (davran biimlerini) Laz alan "dav_
ransal finans", insanlarn neden hisse senetlerini (veya dier piyasa enstrmanlarn) alp sattklarvehatta neden bir ey aImadankenarda kalmay tercih ettiklerine bile eskisinden ok dalrra fazla k tutuyor ve yattrlmcl psikolo|isi ve davran biimleri zerinde yap|an afatLmallar "piyasa anormallik-

317

lerinin" nedenlerine aklama getirerek standart finans kuramlarna artk

meydan okuyor. Bu alan artk akademik evrelerce de kabul ediliyor ve yatlrlm urann ve risk ynetiminin nemli bir paras haline geliyor.
Davransal finans a|annda bugn kabul gren birka kilit kavram var:

.
.
.
.

Olaslk kuram
Mazeret (pimanlk) kuram
apa edinme

Ar tepki

olaslk kuram, insanlarn eit durumlara, bu durumlarn onlara pozitif

veya negatlf bir erevede sunulmasna gre farkl ekillerde tepki gsterdiklerini savunuyor. Kahneman ve Tversky'nin136 inceledii bu kuram bir
nceki blmde ilemitik (Bkz. s.288). nsanlann
insanlarn para
para Kaybetme
kaybetme olaslnolasl
dan
dandolay
olay| girdii stres, aynl orunda para kazanma olashnn verecei nutluluktan qana
luluKtan
daha fazla.
raua. Bu
"zarardan kalnma"
rsu "zafardao
kacnma" drts
drtiisii kendisini insanlarn
insnlarn ri.skricu_
--_
ten, klTak ii. k2r etmek amac,vla girdiklerinden daha fazla riske atmalan
ij|iminde gsteriyo. "ro"lr. ka,
"lrr,
rskten
kt.t El.kgn.ok
kaarken, ok j4ha
daha az bir olasla sahip
sahip olan zarardan
zara.dan kkacmak icin
rsk allyor|ar. banlp
rsK
Sahip olcuklar!
olduklar hir
bir mala, o mala sahip olmak iitlXleyecekleiin deyecekleri miktardan daha fazla bir fiyat bicivorlar.
Mazeret kuram, insanlarn fiyat daha sonra den bir hisseyi satn alm
olmaya veya fiyat daha sonra kan bir hisseyi almay dnp de almam
olmaya kar gsterdikleri duygusal tepkiyi inceliyor. Alm olduklar ve fi
Yat daha sonra den hir hisseyi satp kurtulmaya Vanasnffiiffik--nk ,r.,-

'rr"--.a.
utancl kaldramyorlar. Aksine.
srv
o hissenin fiyat
daha sonra dsse bi
bir hata
kabullendaha
(ounlua)
kolay.
ok
Kalabala
kar
gelmek,
yapIan
hatann
rek
verecei utan gznne alndnda ok daha zor, nk
- doutan itibaren
ounlua uynanln, bir ekip eleman olmann doru bir deer olduu varsay[nl zerine yetitiriliyoruz.
lerine, ister

bakala@_rd,t

apa edinne, daha fazla, iyi ve doru bilginin yokluunda insanlarn

nevcut fiyat seviyesinin de doru ve adil olduunu varsaymalar olgusunu
ifade ediyor. rnein bir boa piyasasnda, her yeni en yksek bir nceki
en yksee yaknlyla apalandrhyor ve tarihi fiyat seviyelerinin nemi

31B

gittike daha faz|a gzard ediliyor. nsanlar, uzun vadeli ortalama ve olaslklara bakmadan en yeni gelimeleri gelecee doru izdryorlar.
Yatlrlmcllarln dier veriler pahasna en yeni gelimelere haddinden fazla
nem vermesinin sonular ise an tepki drtsyle aklanlyor. Ar tepki
kendisini boa piyasalarnda ar iyimserlik, ay piyasalarnda ise ar k_
tmserlik olarak gsteriyor. Dolaysyla fiyatlat ya alrl ytikseliyor ya da a,
r dyor. Bu da belli zamanlarda piyasa klerine, paniklere veya lgn_
lklara yol ayor.
Yatrmclarn davran biimlerine k tutan bu kuramlarn altnda iki psikolojik kavram yatlyor. Bunlardan birincisi, Kahneman ve Tversky,nin136 "de_
neyimsel karakteristik" ismini verdii insanlarn geliigzel dizinlerde for_
masyonlar grme eilimi. kincisi ise, yatrmclarn trend olduuna inandklar geliimi kovalamalatl ve bu geliimin sona ereceine dair gelen iaret ve
"bilgilere kar fikirlerini deitirmekte yava kallarn ifade eden "tutucu_
lrk".
Davransal finans kavramlar hireysel yatrmclara olbuu kadar finansal
anlistlere de uygulanal-ilir. rnein, profesyonel analistlerin irket performansl tahminlerinde berbat bir ekilde uvallayabilecekleri hakknda elde is_
temediimiz kadar kant var. Elbette analist tahminlerini pe atp piyasa or-

talama|arn baz a|arak daha doru .tahminler yaplabilir. Profesyonellerin za_

man zaman kt uvallamalarlnln arkasnda da bu davran biimi yatar: on-

lar da ounlua uyma drtsndedirler ve yakn gemii gelecee izdrerek ayn yan|gya derler. Kurumsal yatrmclarnbazen bireysel yatlrlmclardan farkl davrandklar bilinmektedir. KArdan pay a|ma gibi nlemlerin
Varlnda bite bu farkllklar yok olmaz. rnein, olaslklar mterileri hesablna risk almalar|ndanyana olsa dahi, bu riskin az ama gerek olmas daha sonra ilerini kaybetme korkusunu n plAna karr. iv,!j!!99g_j1ggl.
"q,
gndemdeki irketlerin hisseleri qaha gvenlidir,..qk fiyat dse dahi
<imse-s ncLK, AKBNK, veya EREGL alJnlz diye iten lkarmaz. Hisse.

Piyasa anormallikleri Ve yatflmclarn davran biinrleri dnyann her ye_

rinde ayndr. Deer yatlflml dediimiz kavram bile yatrm.,!1!.,

n veren byme hisselerine de
dm hisselere ar
n ortaya t r (ar tepki kavram).

n
a

319
Yatrmclarn bu zihinsel yanlglar, piyasann gelecek olaslklar hakknda nyargl beklentiler gelitirmesine ve dolaysyla yanl fiyatlandrmayapmaslna yol aar. Yatrmclarn davran biimleri yava deitiinden (tutuculuk) bu davransal bozukluluklarn sebebiyet verdii yanl fiyatlama her
zamafl vat olacakttr. te ancak davran biimlerini yontabilen yatrmclar
ellerini, bu bozukluklarn yol at sistematik zihinsel yanlglar silemeyenlerin ceplerine sokabileceklerdir.
sr psikolojisi ve kalabalklarn saduyusuzluu kimsenin inkdr ettii olgular deil ama akademisyenlerin bir blm Sermaye Varlklarn Fiyatlama
Modeli (CAPM) ve Etkin Piyasalar Kuram gibi klasik modeller dururken, bireylerin davran bozukluklar zerine ina edilmi strate|ilerin uzun vadede
baarl olacaklar savn kabullenmeyeceklerdir. CAPM'ye edeerde bir davransal finans kuram yok. te yandan, piyasaIarnher zaman etkin piyasalar kavramnn savunduu ekilde davranmadn da biliyoruz. kabul etmemiz gereken bir ey vat ki, o da bakalarnn davran biimlerindeki arpklklardan faydalan|abilecei. Davransal finans belki de bir yatrm sistemi

deil ana yatlrmcl psikolojisini anlamann kimseye bir zarar olmad gibi
sfir-toplam oyunlarnn oynand finansal piyasalarda, kazananlar|a kaybedenlerin davran biimlerindeki farkllklan belirleyip onlardan yararlanmann getirilerimizi etkileyeceini de reddetmeyelim. Bana gre her yatrm
strateiisi ve risk ynetininin ya daha fazla ve doru bilgiye ya da dier yatrmclarn menkul deerleri neden yanl fiyatlandrdklarn anlamaya gereksinimi olmaldr.
, George 6195'gn151 dnllk
kavram (reflexivity), momentum yatnml
ve araclk kuram gll>i ortaya att tm savlar ekonomi ve yatrlm alanlnda
yerleegelmi ve kabul grm geleneksel modellerin eksikliklerine dikkat
ekmektedir. Yatrmc psikolojisinin zmlenmesi, modern finans kuramnn menkul kymetleri fiyatlamasnda ortaya kan sorunlar ve piyasa anofmalliklerinin nedenlerini aklamakta ektii glklerle kendini gsteren
yetersizliklerine k tutmaya devam ettii nddete yatlrm alanndaki aratfma ve uygulamalarda gittike byyen bit iz brakacaktr. psikolojik etkileimler ve davran biimlerinin incelenmesi, yatfflm alannn nemli bir bo-

yutudur.

15]. Soros, Ceorge, The Alcheny of Finance: Reading the Mind of

New York, 1994)

the

Market, Qohn Wiley & Sons,

320

NiYE HEP KAYBEDiYORLAR?

Yatnm baarrsna giden yolda nemli ro1 oynayan drt birbirinden ayrllmaz
unsurdan biri olan yatlrlm psikolojisi ve doru davran biimlerini incelemeye gemeden nce yanh olanlara gzatmakta fayda gryorum. Bunu en
iyi Canoles, Thompson, Irwin ve France'nin15z, 1989-90 yllarnda A.B.D.'nin
Alabama eyaletinde yerleik 21 aract kurumunda ilem yapan 114 mteriden aldklar 73 sorudan oluan anket sonularn yaynladklar 1997 tar\h|
arat:irma|ar1nn sonularna bakaruk yapabl|iriz. Anket, katlmclarn a) sosyo-ekonomik ve politik profillerini, b) riske kar davran biimlerini, c) piyasa|arcJa ilem yap ekillerini ve performanslarnl ve d) piyasalara bak
alarn soguluyor. Sadece 774 arac kurum mterisi zerinde yaplan bir
aratlrma pek nihai bir gr sunacak ve yatrmclar hakknda tam doru bir
genellene yapabilecek gibi gzkmyor ama aslnda ankete katlma kstas|ar, baz alndnda, eyalette kaytl arac kurumlarn o/o60'n kapsadndan
ve bu arac kurumlarn mterilerin|no/o91'i hakknda veri rettiinden dolay nfusun (en az 3 yldr ve ylda giri-k olarak en az 'l"2 pozisyon alan
mteriler) o/o55'ini tenrsil ediyor. lte sonular:
1. Mterilerin ortalama

ya 50. ou varlkl
nfus ortalamala

2. ounluk k2r etmek

deil elenmek ve heyecan d

ak iin i-

lem vaovor.
3. Baar oranlar o/o51 ama sonuta para kaybediyorlar, nk zararda
klrda oturma srelerinin iki misli ve R/K oranlar ok
affiaeri,

Ilnegatif beklenti)
4. ounun hesabnda sadece o an yaptklar ileme yetecek kadar para

var (bir nceki blmde grdmz risk ynetim ilkelerine gre ek-

sik finansman).
5. Sadece kk

bi,aznlk zarar stopu kullanyor,

6. ou iin "kazanmak", "ne kadar

kazan@

7. Hemen lemen hibiri risk ynetimi teknikleri uygulamyor.

,
]52. Canoles, W.B., Thompson, S.R., lrwin, S.H. ve France, V.C., "An Analysis of the Profiles and
Motivations of Habitual Commodity Speculators", (OFOR Paper, Number 97-01 , Mays 1997)

321
9. Yars aydaveyahaftada bir kumar bal altna giren bir faaliyette h,-

lunuyor (poker, at

10.

yaffifl6l-yirmi bir,g)

te biri "ierdekilerden biri" diye tasvir ettikleri bir bilgi kaynana

sahip olduuna inanyor ama ankette bu soru resmi olarak sorulmam olmasna ramen, bu te birinden fazlas sahip otduklar o ''ierdeki" kaynan dahi hilgiyi ikinci r"yu ..
uldrr
..

"ld".

11.En ackls da bu: Ankete katlanlarn o/o45'ikendllerini bu iste basarl grmypJg l-]r] jgitirmek iin davran biimlerinde dzeltme
yapmay dnmyor"
Resim yava yava ofiaya kyor deil mi? Biraz daha kurcalayalm.

oisip-i vE oRGANizAsyoN
yukardaki ankete katlan mteriler
ok geni bir meslek yelpazesinden geliyorlard (kimisi doktor, kimisi profesyonel ynetici, kimisi ifti, vs.). yine
A.B.D. yapIan baka bir aratffma, en baanl trader'Iarn mhendis (zmleyici ve matematik beceriler) veya asker (disiplin, organizasyon ve kural ve
talimatlara uymaya yatknlk) mesleklerinden ktn gsteriyor. Baka bir
ifadeyle:

a) Disiplinliler
b) PlAnl, organize ve sistematik alyorlar

c) Duygularn engel olmasna izin vermeden bir yntemi uygulayabiliyorlar, ydni zaman geldiinde tetii ekebiliyorlar. Baknz Gann (Bkz. 14.
Blrn) ne diyor: "Sana dnyann en iyi tfeini vJgm
ekecek cesaretin
sana o cesareti verecek

(-olan

bilgidir."

Artk sadece bilginin yetmediini biliyoruz (sistematik yaklam, doru

davran biimleri ve risk ynetimi gerek). Ving138 konuyu daha da agresif
ifade ediyor:

'

Benin grm, zekd ile piyasalarda para kazanma arasnda pek

.fazla bir balant olmad dorultusunda. Bunu derken, ne kadar
salaksanz o kadar ok para yaparsxnxz demek istemiyorum. Iyi bir
trader olma denkleminde sadece zekilnn ok kk bir girdi olduunu anlatmaya ahyonm. Bu girdiler arasnda zibni salamlk ue
disiplin, zekadan ok daba ar basyor. Benim tandm ber tra-

322

der,n bayatnd,a bir ueya daha fazla ok kt bir zarar tecrbe edil_
mitir. 7i trader,lan dierleinden ayran ortak nokta, lerin en kt
gittii zamand,a telefonu kaldnp o emri uerebilme yeteneidir. Bunun
iin d.e ileri dzeyd,e bir matematihi ueya bilim adam olmaktan ok
daba.fazlas gerekir.

iiNi r_ANLA, rLANN iLET

Galiplerle beyhudeler arasndaki farkllklar ele alalm. Bu bir deneyim meselesi mi, yoksa kimil erimiz iyi trader'lar o|arak m doduk? Risk ve k2rhlk
atasnda nasl bir balant var? Galipler daha faz|a m risk alyor|ar? Mark Douglas153 galip olmak iin aamadan gemek zornda olduumuza iaret
ediyor:

a)
b)
c)

Kdr vaat eden pozisyonu belirle

Pozisyona doru zaman|arda nasl girilip klacan pldnla

Sermayeni istikrarl bir ekilde artrmaya ba|a

ncs sanki zormu gibi geliyor deil mi? Halbuki hi de deil. Btn yaplacak i, nceden belirlenmi, test edilmi ve baarh o|acana kanaat getirilmi plAn (sistemi) taviz vermeden uygulattracak disipline sahip
olmak.

oumuz piyasalarda ilem yapmaya baltadLm:zda nemli lir seim

yapmak zonnda ka]1rz (ya daha sonra olumsuz koullarda bizi parasz b_
rakp piyasann dna iten belli bir yntemi uygulamaya ba|arz ya da ge_
ni bir bilgi ve beceri yelpazesini sindirerek doru beceriyi dou zamanda
kullanma yntemine balururuz). Bu yaklamlarn hibiri doru veya yan_
l deil ama her ikisi de performans raporunun satrata|arnn dikkatlice incelenmesini gerektiriyor.
Beyhudelerin ounun ya yanl ya da pek iyi anlamadklarndan (veya
anlamak istemediklerinden) dolay almayan doru bir giri-k stratejisi
bulunur. ou kez yntemlerindeki nemli haa|an farkedemezler, nk o
yniemi ya bir kitaptanya da yanl koullandrmadan (rnein hlatalbir kasonucunda para kazanm olmak) renmilerdir. Halbuki, galipler stra-

_rar

153. Douglas, Mark, Ihe Disciplined Trader: Developing Winning Attitudes, (Prentice Hall, Upper
'l
Saddle River, New Jersey, 990)

Douglas, Mark, Trading in the Zone: Master the Market with Confidence, Discipline and a
Winning Attitude, (Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey, 2001)

323

tejilerindeki zayf noktaIafl gayet iyi bilirler ve hep bir zarar-kontrol mekanizmasn devrede tutarlar. Klr ve zarar|arnz zmlemeden (performans
raporu) ynteminizin kuwetli ve zayf ynlerinin farknda o|amazsnz. piyasaya yaklamnz hayat tatzLn|za, kiiliinize ve duygusal yap|nfla uymayabilir. Bunu ancak performans raporunu okuyarak ve anlayarak kefedebilirsiniz.
Trader'lar, disiplin kelimesini pek sevmezler. Ne de olsa "piyasa silahni" olmak ok daha seksi bir kavramdr. Ne var ki ounluk kendi kuralla-

rn bile uygulama disiplininden yoksundur. Ne tuhaftr ki neden para kaybettiklerinin nedenlerini grmezden gelen ayn kiiler trading, teknik analiz,
temel analiz, vs. gibi eitim seminerlerine kepeyle para aktr|ar. Halbuki kiisel disiplin yle seyirciler arasnda oturup renilecek bir ey deildir.
Yatlrm yapmarun ve trading faaliyetinin en zor ynlerinden bir tanesi orijinal yatrm felsefenize bah kalmaktr. Bata herkes bal kalacan syler
ama uygulam4qa !ler deiir. Etrafin?dal.ffi;il.

""
yffieTlffi7ffirz

ama belki bir

@mannzdanbir

yo-

rum dayanlmazbir bask haline geliverir. zellikle p|6nnzda "en iyiyi umut
et ama en ktye de hazrhkl ol" ksm yoksa beklentiler artar, duygular dizginleri ele alr. Bata hazrlkl olduunuz o d geldiinde en kt yerde

pozisyondan kmaya koarsnz. te ilk bata seilen pllnaba| kalmak bu

nedenden dolay nemlidir. En kt senaryoda bile, plAna bal kalp da para kaybetmenin verdii zarar duygusal tepkilerin sonularndan ok dahahafif olacaktr.

Disiplinin yannda bir nceki blmde ilediimiz pozitlf beklenti koulu unutulmamaldr. Bu az anlalan kavram, yatlrlm stratejinizin temel ta
olmaldr. ou yatrmcnn, uyguladklar stratejinin pozitif beklentisi olup
olmadndan haberi bile yoktur. Sistematik yaklam ve rettii performans
raporu bu beklentinin pozitif olup olmadn bize bildirir. Pozltlf beklenti
denkleminin sat taraf aI tarafndan daha nemlidir. Baz arairma|ar, pozitif beklentisi olan ilemlerde ya^ tura atarak pozisyona girilse bile sonuta k2rl klacan ispat etmitir. Evet, doru okudunuz. Poziilf beklentisi
olan bir oyunda tahtaya dart atan empanze bile parakazanabI|ir ama bu kll akrabamzln sorunu beyhudelerin sorunuyla ayndr. Her ikisi de masadan

par@

Pqzitif beklenti, gl br pozisyondan

Strateiisi gerektirir_ Bunlar geen blmde rendik (risk ynetimi yntem-

ler\, zarardan abuk kp kdrda oturmak,

vk

oran, vs.) ama her naslsa

324
(galiplerden)
kaybedenlerin (beyhudelerin) says :her zaman kazarar|ardan
hesap
datla fazladr. Bunun nedeni "hesap erimesi" olgusudur. Her stratejide
yatrlmcilar paerimesi olur (galiplerinkinde de). Ne var ki disiplini olmayan
ra kaybetmeye balaynca klrl olabilecek yntemlerini terkederler, nk
piyasadan"derhal" talep ettikleri doyumu a|mamaktadrlar. Bu ekilde bir k_
gelitiri_
sr dng iine girerler. piyasalardankdr etmek amacy|a bir strateji

terke_
ler; bu stratejiyi kafalarbozu|ana dek uygularlar; kafa|ar bozulunca
dip yeni bir strateji arayff:ra girerler. Bu srete, stratejilerinde pozitif bek_
olup olmadlna bakmamlardr bile. Baka bir ifadeyle, kendi diktik_

lenti
leri aacn olgunlap meyve vermesini bekleme disiplinine sahip deillerdir,
Disiplinli olmak yaptmz ii skc yapar, nk her koulda, her gelimede ne yapacamz bellidir. iin heyecankaar, ite kaybetmeye mahkum

olanlarn kaderi de bu heyecan beklentisidir. _onlar piyasaya k2r etmek ama_

cy|ahazr|anmbirp1in1aknretmekiindeil,"l"@olsa da

I"* *rr,, "b"k

klr

olaszengin olma hayali gibi romantik fantaz||erin cazibesi

gz|eri_
ok ardr. kaybetmeye baladklarnda pozisyonlarnr ak braklp
nikaparlar ve yaka|andklar kapann kskacnln mucizevi bir ekilde alve_
rileceini umut ederler. Galiplerin ise byle romantik amalar yoktur. Heye_
can ve elence, oynadklar o skc (disiplinli) oyunun bir paras deildir.
onlar zengin olmak ve bu iin nasl yaplacan bildikleri iin ordadrlar,
Kendi baar|arna hayranlk dymaz|ar, yntemlerinin srrlarn bakalanyla
payiamaz|ar ve metodik yaklamlar boyanln kurumasn seyretmek kadar
skcdr. zenle ina ettikleri sistemleri, ne kadar basit olsa da yillarn al_
beklemtr. Sonu ta yaam|^r, sorgulanmadan emrine uyulacak o sinyali
girift
mekaniz_
piyasann
me yavanlna indirgenmitir. Halbuki beyhudeler
_
maslnl _ grafikler, sinyaller, arklar, vida|ar renmek istemezler, nk
k2r se_
bunlarn renilmesinin iin romantizmini mahvedecektif. o gizem, o
rab, o bilinmeyen, hepsi, ok faz|a ey kefedilirse kaybedilecek olan bir
heyecan girdabnn dnmesine yardmcl olmaktadr. Tutanhamon,un meza_
ke_
ryla Titanik de heyecanlyd, ama yllardr isimlerini bile duymuyoruz.
d_
peine
gazetelerde baka heyecanlarn
ifler yaplp bittikten sonra halk
piya_
t. Galipler bu heyecan ve macerann deil kar peinde olduklar iin

s.alarhakkndarenilecekhereyiararlar.Hepimizedoutaneniekteedi
bu
len deerlerden bir tanesi de yapt|lmfl ii sevmek olmutur. Belki de
doktrinin dozu biraz f,az|a veri|mitir. Elbette iimizi sevmek onu daha iyi
y^pmamra yardmc olur, ama te yandan iinizi ne kadar"iyi yapar hale
gelirseniz o i o kadar skc hale gelir. yeni engeller, yeni talar, yeni heye_

325
canlar aza|t. Be|ki de bir trader veya yatrmc olmay, i sahibi o|makIa ayn kefeye koymamak gerek. Burada karar sizin. Bu ie niye girdiinizi siz
seeceksiniz. Kir m yoksa heyecan m?
PiyasaIarda oynanan en byk o1n hayatta kalma oy,nudur. Hayatta
kalmak istiyorsanz galipler gibi dnmek zorundasLnz. Pata kazanmak iin
kapandan
ne gerekt
-nz gerekir. Hatta daha iyisi, kapana gir
peynire ulamaktr. te lln

_,-

srr da buradadr. Zaman iinde hepimizin kapana ksld anlar olacaktr

ama seenek ortadadr: kamak veya yatp avclnln gelip bizi almasn beklemek. Bu seimi yapmak iin, hayatta kalma oy,nunda kimin av kimin avc
olduunu iyi anlamamz gerekir. Bu o kadar zor deildir. i basitletirecek
olursak, yaptmz tek i, ayn ama iin oraya gelmi ve ellerini bizim cebimize sokmaya alan insanlarn ceplerine ulamaya almaktr. Eer cebine ulamaya altmz kiinin beceri ve kaynaklar bizimki kadar iyiyse
bunu yapma anslmz azaLt. Bu blmn amac1 av olmamak iin bu becerileri edinmek (disiplin ve doru davran biimleri) ve avlanmak iin bu becerilere sahip olmayanlar semektir, Bu konuya gelince aklma hep \]fall
Street'te sk sk dile getirilen o kk anekdot gelir:

kl dagcyt>ir aykovalamaya balar. Dac|ardan birisi ivili dac ayakkabsn kou ayakkabsyla deifirmek iin durup eilir. Arkada korku-ve
heyecan iinde barq "Deli misin sen? Aydan daha h:z| koamazsn ki!"
Dieri yerden kafasn sakince kaldrr ve yle cevap verir: "Aydan deil,
senden dahahzl^ komak iin deitiriyorum."
PiyasaIarda

nol

ucak

sz frsat vardr..Bu firsat kalabalklar heo cezbetmistir, Bu kalabaln

ara-

snda spekl
dan kurtulmak isteyen profesyoneller, vs. bulunur. Pan|arn almak istediiniz kiiler bunlardr. Lyyayakalanacak olan da onlardr. Aydan (piyasadan)
kaamazsnz. Piyasay yenemezsiniz. Piyasann'merhameti olmadn abuk
renenleriniz, aydan deil, aydan kaan|ardan daha bz komay ve aynl
piyasa gibi merhametli olmamay reneceklerdir. Kimilerimiz bu dersi erken, kimilerimiz ge alr. Bir trading trateiisi ve sistemi oluturmak iin aylarmrz verir, daha sonra kenarda kalmanz ve denenmi strateiimizin kurallarna uymamz gerekirken o tyonun, o a}benili grn peine dp pozisyona girerek ayya yakalanrz. Sonuta hayatta kaIdnlarmzn yanna tek

bir ders kalr:

iinizi pl2nlam ama plAnnz ilet

326

SABR
lara cabuk
u yatrlmcl ve hemen hemen ter trader ve speklatr
baarl portfy ve fon
k2r etme
leri veya uraya parayatrIrsa ne kazanilabilecei hakknda kan prltl yave programlarn parlatt hiknyelerle ier. Global iletiimin saniyeler iin^
de yaplabilmesi, haberlerin tm dnyaya bir anda yaylmas, sanki hemen
harekete gemezsek her eyi karacakmz gibi bir hava yaratff. Bu da, dikkatli ett ve plAnlamalar bir keraq!gak,
rtr. Katlmclar yr,imevi renmeden ko@,
ffi
rla_Kararlar, nceden pl2nlandrn tam tersi ekilde verilmeye balar.
Herhalde dnyada katlmclarn sonu almak iin bu kadar sabrsz davtand baka bir i kolu yoktur, Paraj yapyorsanz, kAra gemek iin belki de
be yl beklemeniz gerekir. Bir mal retip ihra ediyorsanz, kdr|ar defterlere anTkZflar sonra yanslr. Kebap asan:z bile kendinizebir ay mhlet verirsiniz. Ne var ki bu mhletin finansal piyasa|arda bahsi bile gemez. Piyasa abucak zengn olanlarn destanlaryla o kadar doludur ki sizin de bu baary1 tekrarlamamanz iin hibir sebep yokrur.

Hzl
n olmak amac
piy1sa dnn vakalama

en b
. Bu taktigin yaama ans yoktur.
6-u yaparken perspektifimizi, tarafszimz ve piyasa gerekleri ile olan
balantmz
kaybeder\z ve psikolojik uuruma doru yaklarn. Her trend
dnn yaka|amaya almak, verileri baz a|arakdeil, fevri Uar"ffi
rk davranmaya yol aar. Daha az sklkla verilen karar|arn arkasnda daha
ince eleyip sk dokuma vardr. i..i krglanm hi.
rmla
k4rarn sonucu her zaman iin sk sk ve fevri ekilde verilen karardan rlahia

J_o'acaktlr_

Piyasalarda her eyin saniveler iin olup bitivermesi sizi yanltmasn. Flrsatlar asla ttikenmeyecektir. Runu kard|ysanz,biraz sonra bak3ggg.lggktir --en lyi atrmbrarlar olaslklar sizin lehinizdeyken verilir. Yatrm seeerinin grlt

patrtsndan uzakta verirseniz bu olash artlrslnlz. Bu b\raz da gerilla sazaman savastklar ordudan daha azdr.
valna benzet. Gerilla
qelmesini
kendilerine
a dsmann
-mann or!4 j9949r. Eer dmanla her temas edildiinde arpmay seselercli sav (olaslk) stnlne venilio vok oluverirlerdi. Q|ry@!z-de de olmaldr. Bu sabrn derecesi yatlrlm stratejinizin vadesine gre deiJir (birka saatlik, haftalk, aylk, vs.). Bu sreden ziyade nemli olan b-

327
tn askerlerinizinhizzaya girmi olmasn beklemeyi bilmektir. Piyasalann en
iyi zamannda bile para yapmak zordur. yleyse, o pozisyonu ^u ,u^un n deil sizin vermeniz gerekir. Piyasa her dnnde size "buyur" demeye devam edecektir. Bu arya yant

verip vermeme karar fevri olmamaldr. ister teknik, ister temel ana|iz ku|Iann, poZisyona girmek
oldu
iik veya
JersiqiZ.Bunu belirlemek iin kullandnz araIar mkemmel deildir (fi
yat/kazan oran, bilanolar, hareketli ortalamalar, RSI, vs.). nemli olan, tasarladnz oyun pl2nnn gerektirdii o dk riskli giri fiyatnn olumasn bekleme sabrna sahip olmaktr. Kitapta illa pozisyon a|acakstnz diye bir
kural bulunmaz, Drtleriniz hep o daveti kabul etme eilimindedlr ama
kavganz o drtleri bastrmak iin olmaldr. Sabrl o|maya alrken takip
etmemiz gereken ilk ilke pozisyona erken girmemektir ama aynl ilke k
iin de gereklidir. ok erken (kArdayken) veya ok ge (zarardayken) kmak parakazandrmaz. Neyin erken, neyin ge olduu kararrnr, fevri davraa
h biimleri ve piyasann kvr kvr oynamas deil iin banda yapalm
plAnn (yatrm stratejimiz, trading sistemimiz) vermesi gerekir. oyun bu kadar skc, skc olduu kadar kolay ve k2rldr.

sToP, STOP, sToP!

Psikologlar insanlarn normal davran biimlerinin piyasa|arda ilem yapmaya elverili olmadn ezelden beri sylyorlar. Para kazanma ve kaybetmeye kar insanlarn verdikleri normal tepkiler onlar piyasa|arda tamyan| zamanda yanl eyi yapmaya drter. Vince138 bu olguyu nefis bir cmleyle
zetliyor:

"Ancak yaptllrlz en kt hatann boyutu kudulukr]!,rrzi

Gelin bunu biraz aa|m. Diyelim ki nmzde ekil 4l4'tekine benzer

bir piyasa var.
Tam bir ters omuz ba formasyonu. Pozisyonumuz yok. Rahatz, mantklyz, rasyoneliz. Heyecan yok, stres yok, korku yok. Bilgim\z var (teknik
ana|iz), piyasalarda para kazanmak iin neler yapmamz gerektiinin farkn.dayz. Piyasann ve kalabaln drtlerinden uzakta, sakince oturup iimizi
plAnlyoruz. Piyasa boaz izgisini yukar krarsa A noktasnda a|m yapacaz (B tarz). Zarar stopumuz B, kAr hedefimiz C noktasnda. Piyasa ykselirken iz sren stop kullanacak, dp bizi stop ettikten sonra tekrar ykselie geerse yine A noktasnda a|m yapacaz. GSL listesindeki tm sorular

328
ekil al a

bir onceki diren

yantladk (giri, k2r ve zarar|a k, iz sren stop ve tekrar giri nlemi). Bu_
nu yllardr yapyofuz. Hep baard olduk, nk oyunun pozitlf |eklentisi
var. Kdr beklentimiz (L-C), zarar beklentimizin (A-B) birka misli. Bu zgven ve kararllkla sinyalin gelmesini bekliyoruz,

Birka saat sonra beklenen krn gerekletiini, sinyalin geldiini ve

arac kurumumuzun telefon ap alm yaptlnl bildirdiini varsayalm. Artk
pozisyondayz. u andan itibaren metabolizmamlzda baz kkl deiiklik_
ler oldu. istediimiz kadar inkAr edelim, artk birka dakika nceki adam deiliz. Kalemi bir baka rl firlatp tutuyoruz, ttnak|armz yemiyorsak silgiyi sryoruz, parmakl1arm:1z masada davul ahyor, sakz daha hzl ini_
yor, sigaradan nefesi daha derin ekip izmarltte iz braklyoruz. Ter bezleri
drtnala alyor, akamtzdaki damar, enemizin altndaki kas tikleyip duruyor, kanmzdak| adrenalin fkr fkr kayruyor. Nerede o on dakika nceki adam? o adamla imdiki adam ay koullar a|tnda karar vermek iin ayn d"u.rr,, biimlerine sahip olabilirler mi? Ayn sakinlii, ayr rasyonaliteyi, ayn disiplini imdiki adamda arayabl|ir misiniz? u andan itibaren, pozisyona girmi olmann verdii heyecan, ykseli, elence, evk, ihtiras, umut,
hepsi omuzumuza gram gram ykler bindirmekte.

329
Diyelim ki talih bizden yana. Girer g\rmez pozisyon k6ra gemeye baly.or, piyasa d noktasna kadar ykseliyor. Houmza gidiyor. Hakl
km olmanln zevki, takmtmlzln gol attlnda yerimizden lkla sramamz kadar
tatmin edici. sevin, coku, kvan bamz dndryor. Bunlarn hepsi pozitif duygular. Po.zitif olmasna pozitif ama duygu olmalar bile tehlikeli. plAnlmlzn en kritik unsuru disiplin ama disiplin kavramnda duyguya yer yok.
Bu pozitif duygularn kaportada kk kk izikler izdiinin heniz farknda deiliz, omuzdaki arln gramaj art|yor. Artka da o rasyonel ka_ rarl vermenin, disiplinli olmann ve plAna bal kalmann yk dayanma g. cmz ypratyor. lk bo;gk Q4ygq biimi bu aamada kdini qs1lvetiyor. Kart karlrn
i
p"-dZfftjeklentili oyunu tahrip etme olaslna ar basyor (Bkz. Ka[nenan
*
olmamak iin (cepteki ku daldakinden dahaleziz) sat yaplp kAr a|mayakarJr veriyorur. rl.men tatmin olmu olmann sarholuu ve eldeki kAr kaybetme korkusunun
derhal bertaraf edilmi olmas bize o1,un plAmzn kuraln bozmaya zorlu-'
ygr. Erken kdr a|yoruz. Risk ynetiminin "kfuda mmkn olduu kadar
uzun otur", "R/K orarun yksek tut" ve "pozir|f beklentisi olmayan bir oyu.nu oynama" gibi ilkelerini iniyoruz, Yapmamz gerekenin tam aksini yapyoraz. Risk ynetimi kurallarn inediimiz ve strateiimizi uygulama disiplinine uymadmz yetmiyormu gibi bamza yeni_iler ayoruz,

Biz ktktan sonra piyasann ykselmeye devam ettiini varsayalm. Cepte kk bir k6r var ama fiyatlar ykseliyor. Hesap makinamzr kartp kmasaydk neler kazanabileceimizi hesaplyoruz. Neler yapardk o para|arIa|
Ertesi gn ekonomi sayfalarnn maneti yle diyor: ''Boalar bniyor, piyasa pathyor!" Hemen telefona sarlp arac kurumumuza yeni bir alm em-

ri daha veriyoruz. Ba al&ktansonrabiraz daha ykselen piyasa nce duralyor, sonra dmeye balyor ama.biz kmyoruz, nk yatflm uzman:.mz
bunun geici bir tepki ve piyasa soluklanmas olduunu, ykseliin tekrar
balayacan neriyor. Medya da pembe haberlerle dolu. Birka gn daha
dayantyorz ama d sniyor. Artk medya da ktmser.
Ne hata
duyg). ilk

k? Bir deil bi
n ckma
k neler
acaglml.za
piyasa tam tepe yaparken biz girdik. kincisi, kazanmadm- ama k"-"._,
olmamz gereken paray: harcamaya kovulduk. cncs. medvav dinledik,

Medyay kararmza destek olmas iin kullandk. Medyann ncl deil ardl bir unsur o
nu unuttuk
e i bittikten sonra) yazar.

"

330
rerseniz kuru kalaba|n, ayaktakmnn saflarna gemi olursunuz, akll
paranln deil. Yaptlmlz bif lr@
du. Kimdir

adaffianl

sayesinde k1p!

a-i.,vol.ru t enim ve sizin gibi alarak hayaitn kazanmaya m uramaktadr? Bu isi sizden daha iyi bildiine dair bir iaret vqr mdr? Bu da biz insan_
l a- ----- l^-Lr-r^,
.,l. urffi-frTffi p a rten su yzne kan dav r an bo zuklukl arndan b iris idir. Sadece pozitlf duygularla bile olsa, omuzumuzda gram gram biriken o
ykn ar|yla rasyonalitemizikaybedip nemli karar|arda bakalarna bel
l

ba|ama drtmz hep vardr. Bu bamllk

Slcak

terebilir: a) arkadamzdan, berberimizden

!).

varn neler olacan

ilere, sielere ye qlmasy4

tenlere
Taramz vermek. i4sanlar bunu yapmaktan memnur

kay,

T?a aiginae kabahatli kacak, sula!44k, J<lgmlu

o fon
6-rek iin

ffirada

ilk olara

ilerinin de n
ilk adm, sistemimize, kaynaklarmza,
Ve guve

mize ve disiplinimize, yAni

tr Slstem Ve

ffisaIawcaktr.

Bakalar sizin paran:,z| sizden dah.a faz|a sev-

koullarnz, cebinizin derinliini, ksacas

havat tarznz sizden daha ivi bilemez. Bunlar hilmedikleri iil de sizin na;
ranz sizden daha iyi vneteceklerine nl inanabilirsiniz. Fonlar ve portfy
o zaman size bir
,
katma deer sunarlar. Bu ii siz yapqaya soyundysanz, doru yapmanuz

EG6l, sizin koEilatnlzl,

g"."l."

'r'n haberlere kulak asmamafl:.z gerekir.

ara,
yukardaki rnekte yaptmz son bir hata da pozisyonumuzdan mantk_
la deil duyguyla km olmamz. Amatrler gibi, cepteki kuu kaybetme_
mek iin ktk. Korkularmzdan do|ay klrda oturmakbize rahatszlk verdi (pozitif duygunun omza ykledii arlk). Halbuki galipler stratejilerini
tiirok kk zarar finanse edecek birka byk kdrl ileme dayandwrlar.
drtsne sava aar|ar. ka
klrdan cabuk
Getirileri artrmak
nuz? Kavbetmek bu iin
n|z nlve
kten kork
in gtizellli, risk ynetimi nlemlerini a|arak (en bata k2rda uzun oturup
zaardan abuk karak) kaybede kaybede kazanma olaslnn var olmasdr'(kk kayplar, brik kdrlar). Piyasa|ara iyi giri yaplarak zengin olun1

33,1

maz. Zengin olmanln yolu doru para (risk) ynetiminden ve doru davran biimlerinden (disiplin) geer, kaybetmekten nefret etmek bize bir ey
kazandrmaz. Byk bir tekdzelik ile kaybedip kazanmay beklemek gereki bir beklentidir. Kayplar kazanIardan daha iyi retmendirler.
imdi tekrar senaryomuza dnelim. Diyelim ki pozisyondan kmadk ve
piyasa ykselmeye devam edip e noktasna ulat. Ne keyif deil mi? zafer
lklar attyor, goril gibi gsmz dvyoruz. karki dalarbizyaratk.
Biz bu ii biliyoruz. Btn dnya aksini syleyebilir, benim diyen fon yneticisi karmza kabllir, gazeteler istediini yazabl|it. BZ-BU---Bi-L-YORUZ! Bu kadar| Atk biz her eye kadir, muktedir, trading ustalarnn ustas,
yatlrlm senfonisinin maestrosuyuzl yleyse neden bir-iki a|m daha yapmyoruz? Biz piyasay, piyasa bizi destekliyor. Piyasay ok seviyoruz. O dabizi seviyor. Birbirimize az. Ne yanl gidebilir ki? Neler olduunu gniyor
musunuz? pozitlf duygular birbiri atdna akmaya devam ediyor. Geldike
omzumuzdaki yk art]lyor, arttlka maktkl karar verme becerimiz eriyor. Aslnda ortada verilecek bir karar yok. Sistemimiz "A'da gir, B veya C'de k"
diyor ama bu kurallara kulak asan kiml yeni almlar yapveriyoruz. Bir sre
sonfa, yine yukardaki gibi piyasa dnyor ve yine o kapana kslveriyoruz.
Nerede hata yaptk. yine bir deil birka tane yaptlk. Bir kere sistemimiz
ve risk ynetimi kurallarmz en bata birden fazla pozisyon almay ngrm olsayd o pozisyona farkl girerdik. Bu ngr olmadna gre, risk ynetimi ve performans raporu rakamlar bu karar desteklemiyor. pozisyonu
artrmak R,/k oranmz nasl etkileyecek? poziti beklenti unsurunu muhafaza edebilecek miyiz? Optimum f (veya baka bir yntem) pozisyon saylslnt
artffmay| neriyor mu? Bunu yapmak iin yeteri kadar paramz vat m, yoksa saati, gmlei ve donu da m masaya koyuyoruz? "Ne kadar" sorusunu
yantladk m? Bu sorularn hepsinin yan olumsuz. IJzun lAfin ksas, pozisyonumuzu ne yaptmz bilmeden artrdk. kinci hatamz, bunu yaparken
mantll deil duygui,armz kullanm oImamz. Bu almlarn arkasnda ar
zgven, gurur ve hrs vard, optimal f deil. Bir futbol takmnrn tam att1
goln zaferini yaarken gol yediine ka kere ahit olduk? piyasalar matan
farkl deil. En tehlikeli zaman zafer sarholuunun tepe yaptl zaman. o
sarholuk ve gurur en byk dmanmrz . Piyasalarda iyi gurur diye bir ey
yok.
Baartmzdan gurur duymaya baladmz an en savunmasz olduu"
muz zaman. Gururlandlm|z an kapy hrsa ak brakyoruz. Daha faz|a paray hakkett\imizi dnyor daha fazla risk alyoruz.

332

Tekrar grafimize dnelim. Diyelim ki d ve e noktalarnda duygulanml_

za gem vurduk ve uzaa dmedik. kararllkla bekliyoruz. piyasa yksel_
meye devam ederek f noktasna ulat. omuzumuzda mthi bir arlk var.
pozitif duygular
u ana kadar her ey lehimize geliti ama akn akn gelen
salamlmlz1 test ediyor. Dayanyoruz dayaomasrna da, ykseli durdu. Piyasa dmyor ama o eski klarn sonu geldi. Ani bir ekilik giriyor iimi_
ze. Hani o ac kan ekirdein azmzn tadn bozmaslna, sutatlmz ekitmemize neden olan bir naholuk gibi. Bu u ana kadar tantmz ilk negatif duygu. Her ey iyi gidiyordu. Artk omzi.}mza gram]lar naho duygu_
lar yklemeye balad. Ne oluyor bu piyasaya? Niye durdu? kt bir haber
mi var? Yoksa ekran m1 bozuldu? Satacaklar m? Cepte enfes bir k2t kAr var.
Kaptrmak istemeyiz. kalm m? Koyduumuz hedef ne olacak?

iki ey olabilir. Birincisi, piyasa yk_

selmeye devam eder, en bata koyduumuz kAr hedefine ular ve kafamz
bozar. kincisi, piyasa de geer Ve bize "iyi ki kmz" dedirtir. Bunla_

Aslnda

ortada bir sr yok. karsak

rn hangisinin olacan. bilmiyoruz. Hata, renmek isteyiimizde, nk zaten pldnmzda iz sren stoplar vard. kmazsak olacaklar ok daha rahatlatc. Bu olaslklarn birincisi gerekleir de piyasa k2r hedefimize ularsa
pldnladmz ekilde km oluruz ve kafamz bozu|maz. te yandan , piya_
sa aa dnerse zarar stopumuzun olduu yere kadar (B noktas) beklemek
zorunda de|iz. z sren stopumuz ok daha yukarda devreye girecek ve
k2lt kirlarn byk bir ksmn muhafaza etmi olacan. Dolays|yla imdi
den kp lkmama kararn vermek zorund^ deIliz. O karar, birka dakika
nce (pozisyona girmeden nce) rasyonel karar verme yeteneine hAlA sa_
hipken (omuzda arlk yokken) zaten vermitik.
imdi senaryoyu biraz ktletirelim ve iz sren stop uygulamadmz
ve piyasann f noktasna ulatktan sonra (C noktasndaki hedefimizi beklediimiz iin kmadk) dmeye baladnl v a$ayaI|m (B kz. e ki l 4 ] 5). Y eni
yeni negatif duygularla tanllyoruz. ncelikle f noktasnda kmam olma_
nn verdii bir sorgulama var. sistemimizin doruluunu sorguluyoruz. Niye
kmadk ki? iz sren stop uyguluyor olsaydk, bunlar zaten Sz konusu olmayacakt. Demek ki sistemimizi eksik tasarlamz (tamam tasarlasak bile
uygulayacak disiplin kalmad).
KAt k2rlarlmlzln azalmaya balamas da bizi ilk kez tavuklarmz say_
maya (para saymaya) yneltti (dnmeseydi u kadar kazanacaktk). sk ya_
pIan hata|ardan birisi de kmesteki tavuklar saymaktr. Halbuki, pozisyon
kapatIaoa dek bu sayy bilemezsin\z. piyasa kmese yeni tavuk koyduu

333
ekil 415

bir nceki diren

Eoaz

.A
rB

+9

*h

Sol
Omuz

gibi fkeyle geri almasn da bilir. Borsa ivereniniz deildir. Bu ie birka

saatinizi koyup pozisyon a|dnz diye ay sonunda maan|z| demek zorunda deildir. Ev devinizi yapmsan|z o paray yapmaml olann cebinden
alrsnz. te bunun iin davran biimleri bozuk olanlar kovalyor, ayakkabmz onlardan nce deitirmeyi hedefliyoruz.
imdi dn devam ettiini ve g noktasnakadar indiimizi dnelim.
Negatif duygular akn akn geliyor. zlyoruz ve sinirleniyoruz. Omzumuzdaki arlkla arik dik duramyoruz. O rasyonel insann yerinde yeller esiyor. L2net okumaya baladk. Bu aamada yeni bir negatif duyguyla daha tanlyoruz: Kendi kendini sulama! "Ulan enayi, kazandn bu kadar paray|
oturduun yerde piyasaya geri teslim ettin! Bunu nasl yaparsn?" Nerde o
mantkl adam? Eridik, bztk, kuru zme dndk. Zihni sallm:znyan slra fiziki olarak da rahatszlk duymaya baladk. Midemiz sancyor, bo"azmz yanyor, azmz kuruyor, bamz aryor.

Halbuki, bilgili, sistematik ve disiplinli olmay tamamlayan en nemli

zelliklerden birisi de salkl olmak. Salkl olmayan kiinin doru, yaln ve
mantkh dnemeyecei gibi sabra ve salam sinirlere sahip olmas da

334
beklenemez. Tm bu zellikler, piyasalardan para kazanmann n koullar.
Salkl olmazsanz, moralsiz, ktmser, korkak ve umutsuz olursunuz. Derin bilinalt eilimler hasta|arda k yolunu daha abuk bulur. Bu duygusal dengesizliklerle davran biimindeki bozukluklarn performans raporunuza yanslmas ok kolay olur. Bu eilimleri besleyen insan doasnn (deimediimiz mddete) yatrm yapmaya zaten elverili olmadn grmtk. Eer bilinaltnda gerekten kaybetmek istiyorsanz piyasa bunu yapmanza hemen izin verecektir. Bu iznikazanmak istediinizde de verir amakarlnda konsantrasyon, disiplin, zmleme yetenei, sistematik yaklam
ve duygularlnlz kontrol etme gc ister. Salk unsurunu hibir zaman yabana atmamamz gerckir. Baka bir ifadeyle, koullar ne olursa olsun, sistemirrriz ne sinyal veriyorsa versin, salkl deilsek kenarda beklemeyi renmemiz gerekir. Zaten hayatta sahip olduumuz en byk zenginliimiz salk
deil mi? Bu gerei imdi mi sorgu|ayacaz?
Senaryomuza devam edelim. D durmuyor. Piyasa h noktasna kadar
gevedi. Aldmz fiyatn da altna indik. Rakamlarda ilk defa krmz gzkmeye balad. Kafalar iyice bozuk. O kadar kdr piyasaya geri teslim etmi

olmann eziklii, znt ve sinirin de tesinde bir zgven erimesine yol

alyor. Aftk srt dik, ene yukarda deil. Sng dt. Derinlerde bir yerde
hata yaptmz biliyoruz ama henz onu dar kartp kabullenecek cesaret yok. Gurur krld ama daha vitrine koymaya hazr deliz. Omuza binen
ykler artk salam bir zihne sahip olmadmzn kant. Bu halimizle brakn yatlrlm karar|arn, araba srerken hangi vitese gememiz gerektiine karar verecek kafa sal kalmad. Biz bakkaldan yumurta blle a|amay|z ama
kapana sktk bir kere.
Kapann kelepelerinin iyice sktn varsaylp senaryo},t biraz dahaktletirelim. Fiyatlar boaz izgisini de aa krsn. Yava yava zarar stopumuza yakllayon;z. Ensemizin kknde bir yerlerde biraz sonra stop olacamz adtmz gibi biliyoruz ama bu aamada yeni bir duyguyla tanllyoruz.
iNXAnl Yenilgiyi kabullenmek istemiyoruz. nce pozitlf , daha sonra negatif

duygularn omuzumuza bindirdii yklerin ar|yla artk o bataki rasyonel adamn yerinde imdi duygusal sal altst olmu, lgna dnm, bzm, piyasa tizgdrnda savrulup duran al tp gibiyiz. Bu duygular ard ardna suratlmlza bir tokat gibi arpyor ve nakavt olmak zere olan bir
boksr glbi yalpaIatyor bizi. Stop olmay, zaran a|mayy baka bir ifadeyle
yenilgiyi kabul etmiyor, ink2r ediyoruz. nk2r, bu sefer umut duygusunu enjekte ediyor. Piyasann zarar stopumuza vuracan biliyoruz ama hemen
sonra tekrar 1_kar dnp ykseleceini umut ediyoruz. Bu umudu mantk-

335
l bir sebeplenme ile beslememiz ldzm. Kahrolas inkAr umudu, umut denen
o lAnet olas duygu da iimizdeki o yeni teknik analist gurusunu uyandrryor. Durun bir dakika! Sa omuz dururken biz niye oraya stop koyduk ki?
Neden bunu daha nce dnmedik? Buraya stop konulur mu? Hemen kaldryoruz orudan stopu, indiriveriyoruz sa omuzun altna, i noktasna (Bkz.

ekil4Ia.
Niye stopumuzu deitirdik biliyor musunuz? Aslnda bunun kaybedilecek para veya ne kadar kaybedilecei ile allkas yok. Burada sadece yenilgiyi, hata yapm olmay kabullenemiyoruz. Artk pozisyona girmeden nceki o rasyone| adam olmadmz \in, pata kaybetmenin, hata yapmanlr yatrm hayatnn bir paras olduunu unuttuk. Sadece yanl kmanln utancn istemiyoruz. Bizim iin stop olmak, borsann "Sen koca bir eeksin!" diye verecei bir belge, bir diploma haline geldi. Halbuki, yaptmz en byk hata nce duygu|anmza gem vuramamak (umut ve korkuy ieri davet
etmek), daha sonra da umut-korku ikilisini ters sindirmek. Geriye dnp bakarsak, btn yapt|mLzLn kAr ederken korkup abuk kmak, zarar ederekil 416

nceki diren

Boaz izgisi

Scl

5a

Omuz

Omuz

Ba

336
ken de geri dneceini umut edip oturmak olduunu gniniz. Bu yapma_
mz gerekenin tam tersi, yapmamz gereken, kAr ederken piyasarun daha da
ykseleceini umut edip kArda mmkn olduu kadar ok oturmak (pozirlf
beklenti ve yksek VK oran iin) ve zarar ederken de korkup abuk k_
makt. zarar stopmuzu, orijinal yatlrlm stratejimizin ngrd gibi olduu
yerde brakm olsaydk bunu becerecektik ama sistemimizebalka|ma zgvenini ve disiplinini gsteremedik. Nedeni ok basit. Duygularn ard ar_
dna gelip bizi tokatlamasna izin verdik.
Gann (Bkz. t4, Blm) umut Ve korku sarmaln biraz daha farkl yorum_
luyor: ,,piyasann yukar kmasn veya aa dmesini umut ederek veya
yukar akmasndan veya aa dmesinden korkarak asla baarl olamaz_
snz. Umut sizi mahvedecekti1 nk o harekete gemeniz iin bir temel
oluturamayacak bir hsnkuruntudur. olmayacak duaya amin demeye benzer. Korku ise,hatanztgrup abuk nlem a|rsanz sizi kurtarr. Piyasadan

korkmak bilgeliktir. Bu bilgelii ancak ok alarak kazanabi|irsiniz."

Piyasadan korkmak, Gann iin ona Saygl duymak demektir. Aksi takdir_
de, disiplinli uygulanan bir sistemde hibir duyguya yer yoktur. korku, di_
araIa,
er duygular gibi yanl seimler yapmanfta neden olur. korkuya
arkantza
gerekir.
Ancak
durmanz
dalntz kapy kapatamyorsanz darda

yaslanp, durum deerlendirmesi yapp, sakinleince geri dnlehilir. Aslnda bir pozisyona girdikten itibaren ofiada tek bir dman vardf, o da ken_
diniz. Dolaysyla en bata kendin\zden, y2ni duygular|n|za esir deceiniz_
den korkmanz gerekir. Btn kitaplar duygularnza gem vurmanlz gerekti_
Biz insanlar bitki deiliz.
ini yazar ama bunu nasl yapacanz anlatmaz.
a|amak iin sinemaya
maa,
iin
comak
varz, nk duygu duyuyoruz.
gidiyoruz. zlyoruz, seviniyoruz, ak oluyoruz, gufur dul,.yoruz. Btn
bunlar dondurup masanln tahtas gibi olmamza imkdn yok. Bnin yaprna,
mz gereken, yatrlm yaparken, yukardaki gibi maruz ka|acamz duygu
ataklarnn olabileceinden haberdar olmak. Ne kadar bunun farknda olur,
ne kadar bu ataklarn geleceini bekler olursak, nlemleri de o kadar etkili
aIabl|iriz. Bu farkndalk bizim kurtarclmlz olacaktr. Farknda olmanz iin
hep tetikte o|mantz gerekir. Bu farkndal salamak iin bamdan geen
kk bir olay rnek vermek istiyorum. Gnlerden bir k gn, alma
"masamln kesindeki piyasa ekranna gzlerimi sabitlemi, yanp snen ye_
il ve krmz oklarla bir yukar bir aa hareket eden piyasa fiyatlarn delicesine takip etmeye alrken, ekrann stndeki havalandrma flgara|ar|ndan szan lk havay firsat bilip tepesine tnemi olan kedimle gz gze geldim. o gz|er beni sanki kurunlarml gibi bakyordu. sanki, "sen delirdin

337
mi, ne yaplyorsun?" diyorlard. Sanki kedi bile manyakhm, kendimi kaybetmiliimi, ormanln iinde aa araym, d dnyaya, manta, rasyonellie yabanclam, sersemliimi, kaklm sezinlemiti. utandm. Arkama

yaslandm. Ekrandan uzaklatm. kendime geldim.

imdilerde bunu daha sk
yaplyorum. Ne zaman kaptrsam o girdaba kendimi, bir
imdik atyorum
kendime ve "uyan ve kendine gel" diyorum. Bu sanki yolda kendi kendinizle konuarak ynirken bakasyla gz gze gelip utanmayabenziyor. Byle
farknda oluyorum kapldm rizgdrn beni esir almaya
altna ve hemen
duvar ryorum duygulara. Kolay deil, ama yap|abilir.

imdi bir adm daha ileri gidip, senaryoyu daha da ktletirelim. Fiyatlarn d hzlandt. B noktasn oktan ezdik, yeni zarar stopum olan i
noktasna yaklayoruz. Yine o ensemizin kkndeki ses i noktasnn da tutmayacan syilyor ama umut sard artk bamz duman gibi. Elbet dnecek diyoruz. keke B'deki stopumuzu deitirmeseydik diyoruz (pimanlk). keke piyasa dnse de bari baa ba noktada kabilsek diyoruz (olmayacak dua ve umut). Hava ok scak, etraf ok gniltl, yatrm uzman
yle demiti, dn gece gelen misafir yznden akamdan kalmayz, polen oran da fazIa, bu telefon da hi durmuyor ki konsantre olalm,
imdi ocuun
msameresinin zaman m, lnlsnln tlnlsl, vs., vs., hep baka
eyleri, bakalarn suluyoruz. kabahat bizde deil. Hatta bize kar kutsal bir ittifak dahi yaplyor olabilir. Biz ne yapsak piyasa tersini yaplyot. Bizi takip ediyorLar. Bizi kartp yle ykseltecekler.
izdiriyorlar (sanki milletin ii gc bitti, bizim k krk on iki lotumuzla uraacak). Btn bunlar bir romann yazarln|n hayal gc deil. Her gn yapmyor mu}^]z bunlarf Her gn tekrarlamyor muyuz bu arpk davran biimlerini? ntikam almaya kalkmyor
muyuz piyasadan? sen misin bu kadar den! Bir paal, bir paal daha yaptrm m, gnn gnirsn,
karmza kacak en tehlikeli duygulardan birisi de intikam duygusudur.
Asla alttan alnmamaldr. ntikam almak istememizin nedeni gururdur. Halbuki kaybettiiniz veya ne kadar kaybettiiniz kimseyi ilgilendirmiyor ki. Bir
hissede kaybedilenleri geri aImaya almak bir strateji deil, sadece yine
kaybetmeye mahkum, duygusal bir tepki. piyasadan intikam a|amazsnz,
yapabileceiniz tek
ey doru eyi, doru ekilde yapmaktr. o da, pimanlk_ duymadan, o|mayacak duaya amin demeden ve sinirlenmeden
bugn
yaamak, bugnn ilemini yapmaktr (sistematik yaklam). Aksi takdirde
intikam duygusu sizi fel2kete snikler. piyasa dostunuz deildir. o kadar
gldr ki hncnz alamazsnz. yumruu yediyseniz ara verip kendinizi
toplamanz gerekir, bir yumruk daha yemek iin saldrmanz dell
nnz-

33B
de dnyann en iyi firsatnn durduunu dnseniz bile bu aray vermelisiniz. b;r gn bir firsat daha olacak. Siz bugn iin ilem yapl.n, dn iin de_
bugn yapk|arnz
il. Dn de piyasay da deitiremezsiniz. Dolaysyla
dnn belirlemesine izin vermemeniz gerekir. Yatrm bir kovalamaca deildir. Her pozisyon kendi bana deerlendirilmelidir. Kayplar dinginlik, hu_
zvr ve duygulara hakimiyetle alnmal, bir sonraki pozisyona disiplinle yaklalmaldr.
Senaryomuza dnelim. Fiya|ar i noktasn da devirmek izere. Yine stop
olmak izereyiz. Yine inklr, yine umut, yine teknik analist kesi|iyoruz. Zarar
stopunu sa omuzun altna koymanln ne anlam vard ki? Asl destek omuz
ba formasyonunun en dibi olan ba hizzasnda (j noktas). Hemen oraya in_
diriverelim stopumuzu ki stop olmayalm (stoplarn bizi stop etmek iin kon-

duunu yine unuttuk). Gittike bataa saplanyoruz. Artk pozisyonumuzla

evlendik; bu kat hakknda piyasann yanldndan eminiz; uzun vadeli yatlnmcl olduk (sizin grnz ne kadar mantkl olursa olsun, piyasa her zaman hakhdr). Artk duygularn ytikledii o omuzlan tayacak halde deiliz.
Tamamen samalyoruz. Pozisyon "batt balk yan gider" veya "an lm
arpadan olsun" panayt:lna geldi. Buraya hisse senedini aldmz irkete ak
olup evlenmek iin deil, para yapmak iin geldiimizi unuttuk. Haltuki fiyatl Ve grafikte ne yaptln hatrlayp irketin bilanosunda neler yazdn
unutmalydk. Brakn irketleri sektr analistleri beensin. Brakn Amerikan
'rarren Buffett grsn.
ryasn Peter Lynch veya

Artk son aamaya geldik. Btn stoplan kaldrk. Bu satlar abarltlat.

irketin masasl, bilgisayar bu kadar fiyat eder. Her eyin bir deeri var. Yar
ama piyasa dinlemiyor. D iddetlenerek sniyor. Kimi duysak Satlyor.
Bu byk ke benziyor. Gazete|er, televizyon kanallar bas bas baryor.
Merkez Bankas tetikte. Babakan yurtdl seyahatinden dnd. Herkes likit
var|klara dnyor. Korkmaya, paniklemeye balyoruz. Artk ocuklarn ei_
tim parasn tehlikeye amay|z. oyun buraya kadar. kma zaman ge|di.
Olan oluyor, akntnn iddetine dayanamayarak biz de kyoruz ve birka
gn sonra firtna diniyor, gne alyor ve piyasa son ayln en iddetli rallisi
ni yapyor.
Buraya kadar yaptlmflhatalar biliyoruz da, bu son aamada neyi yanl yaptk? Nasl oluyor da yln en dk fiyatnda satmayl becerdik? Yant
ok basit: sniye kapldlk, onlardan biri olduk. Fiyat grafiklerine biraz dikkatlice bakarsanrz, ihtiras ve acy|a gdlen bir dnyann yanslmasl olduunu grrsniz. Piyasa|arn derdi iman paradr. Dnyada baka hibir ey

339
para kadar insanln en iyisini ve en ktsn bylesine ortaya kartamaz.
sermayemizi piyasalarda riske attmz andan itibaren onun esiri, a, ua, kum torbas haline gelirlz. cebimiz iip indike duygularmz bedenimizi ve zlhnimizi acmasz bir kasrgann seli gibi sarar, yarg1 yeteneimizin etrafnabir sis perdesi eker, organizasyon ve disiplin zelliklerimiz\ paavraya evirir. Anhk mcadele etme veya kama drtleri belirir ve bilinsiz, arpk, yanl alm-satm tutumlarn tetikler.

ykselen fiyatlar hrs cezbeder. klt kdr\ar bizi dev aynasnda gsterir,
kaynaklarmz yanl kullandrr. Rallilerin insan tiryaki yapan heyecan ve
cokusu abuk k2rlar peinde olanlar kendine eker. Bu alnt arabay|a piyasanln lunaparkln gezmeye dierleri de katlr. Ne var ki hrsn krkledii ralliler ancak daha byk budala mekanizmas (Bkz. Birinci Kitap, s .75) iledii mddete devam edecektir. Eninde sonunda, taknln krelttii gzler sadece olumlu haberleri grrken, pusuda yava yava biriken ktlkler ralliye hi kimsenin beklemedii bir anda son verir.
te yandan, den fiyat|ar da korkulr uyandrr. Rasyonel kafalar, kA,r|ar
buharlap zarar|ar arttka yapay limitler oluturur. Dzeltmeler bu snrlar
durmadan delip geer, mantn yerinihayvansal drtler alr, kiiliklerin derinliklerinde k uykusuna yatm ykc nitelikler uyanr, ters pozisyonlularn

benliindeki yara|ara tuz basar. Piyasann arada bir soluklanmas umutlar

tekrar diriltir ama akabinde balayan dler actIar dayan|maz krlar ve sonunda satmayan uzunlar da (en dipte) satarlar (aynyukardakibrnekte yaptllmlz gibi).
DrtleriYle gdml kalabalk bu fiyat dengesizliklerini (arlklarn)
hep yaratacaktr. Amacmz bu dengesizlikler,den faydalanmak olmaldr, kalaba|a katlmak deil. Bakalarnn duygusal dengesizlikleri ve
arpk davran biimlerinden faydalanmak iin kendi duygularnz kontrol altnda tutmak ve davran biimlerinizi yontmak zorundasnz. son cildimizin bu blmnn amac size kalabalktan uzak durmay ve kalabala akama yavrulara gtrec einiz av o|arak bakmanz retmektir.

yukardaki ekillerde verdiimiz rnee son bir kez daha dnelim.

Neler
olup bitti orada? Birka dakika iinde, o rasyonel adam gitti yerine rzgA,rn
.getirdii her duygudan tokat yiyen Notre Dame'n Quasimodo'su geldi. Bir
oyun pl2n, bir strateji, bir sistem vard, rtizgdr esince iskambil k2dndan
yapIan evler gibi hepsi ykld gitti. Adrenalin, elence, evk, ihtiras, guruf,
kvan, sevin, coku, heyecan, tatmin o\ma, zafer sarholuu, tyo, haberler, uzman gr, umut, korku, znt, sinir, kafa bozukluu, eziklik, ye-

340
bakasnilp;i, hata, zgven erimesi, ink6r, intikam, hn, kendini sulama,
n sulama, af, ac, sanc, lnnet okuma, stres, panik derken duygular bede-

nimizi ve zihimiz birer birer istila ettiler. oturup her eyi plinlayan o sis_
tematik g|adyar, klttan kaplan kb. sistemine bal kalma disiplinini
ya c
gsterseydi ne olacakt? Fiyat|ar ya B noktasna gelip onu stop edecek,
stop_
noktasnda k2r hedefine ulatracak, ya da orta yerde bir yerde iz sren
yok.
Fiyatlar
boyru
bir
Ia kapana kslmaktan kurtaracaktl. Bunun nc
grafikten havdranp bolukta uarak bilinmeyene yoi a|mayacak|ard. Bu ka_
kaybet_
dar basit, bu kadar skc. peki neden kaybenik? skc olduundan.
ilet"
tik, nk pazar yerine para kazanmak amacly|a "iini pl6nla, plann
Naduymakt,
ve
heyecan
bayrary|a gelmedik. Geli nedenimiz elenmek
sl comak iin gittiimiz ma veya a|amak iin gittiimiz sinema biletini
alp parasn dyorsak , bu pazar yerinde de satn aldlmz heyecan ve e_
lencenin bedelini parakaybetmek ve tm sreci bir kAbusa evirmekle dedik. Ders olsun!

zr-rrini, rrNoiNi rnNmn vE

HEDEF BELiRLEME

Gnmzn en baarl trader,larnn bile pek de baanl olmayan sreleri

olmutur. Onlar iin de baarl olmak, dikkatli bir zeletiri, kendini tanlma
sreci, sk bir disiplin, azim ve ok almay gerektirmitir. o baarly ya,
kalamak iin insann bilinaltn yeniden programlayp gereki hedefler be_
lirlemesi bir n kouldur. yukardaki yanllan yapmamak iin sadece bura_
daki birka Satlrl okumak yetmez. Ruth Roosevgh154 1gglgyi yle veriyor:

1.
2.

Piyasalarda parayap|acana inanmalsnz,

3.

Piyasa|arda para yapmay hakkettiinize inanmalsnz,

Piyasalarda sizin parayapabileceinize inanmalsrnz,

Bunlarn hepsine inanyorum demek kolaydr ama belki de biraz daha

derine inmeniz gerekebilir. zellikle, p\yasa|arda para yapmay hakkettiini_
ze inanma konusunda gemiiniz, yetitirili arz|n|z ve derin bilinalu ei_
limleriniz by-Lik rol oynuyor olabilir. Dolaysyla biraz meditasyon, biraz
kendinizle ya|nz kalp yzleme, kuwetl\ve zayf ynlerinizi tanlma ve de_
"erlendirme Ve sonuta kendi kendinizle barma hi de fena olmayacaktr,
'l

(Traders Press, Creenville, SC,

54. Roosevelt, Ruth, /2 Habitudes of Highty Successful Traders,
200-1

Roosevelt, Ruth, Exceptional Trading, (Traders Press, Creenville, SC, 1999)

341

PiYASAYLA REKABET
Yukardaki kdbus rnekte sistemimizitak\p etmediimiz yetmiyormu gibi fiyatlarn arkasndan koup durduk. Her bir fiyat hareketi bizi de yerimizden
slrattl. Fiyatlar ykseldi, biz ykseldik. Fiyatlar dt, biz dtk. Hep piyasay kovaladk. Onu b|bir zaman yaka|ayamayacamzn farkna vafamadk. Siz hi tavuk kovaladnz m? Drt duvar arasnda bile yakalayamazsz
kk iblisi. Havay dvp durursunuz. Piyasay kovalamak da bylesine
nafile bir megaledir. Piyasa katan girip katan ktnzla ilgilenmez. Ne
ana|izinizden, ne de sisteminizden haberi vatdr. Tamamyla kaytszdr ve
hep hakldr. Kendi yolunda yuryp gider ve kimse ona ne nereye gittiini
sorabilir ne de syleyebilir. Analizinizin ngrd tarafa gitmiyorsa ve para kaybediyorsan|z piyasada (veya arac kurumunuzda veya yat:lt|m uzmaflnzda ve hatta sisteminizde) su bulmanzn hibir anlam yoktur. Piyasa
stoplar nereye koyduunuzu da takmaz. Piyasaya ne kadar para kaybetmeye tahammlnz olduunu anlatamazs|nLz. Dahas, piyasann ok yksek
veya ok dk olduunu dnmeniz bile gereksizdir. Piyasan|n ara slra
cebinden karp bakt bir altimetresi yoktur. O ne yapacaksa onu yapacaktr. lkenin herkese sz geiren ve parmaklarnda oynatan gl bir i
adam veya siyasi ahs bile piyasalara sz geiremez. Piyasa onlarn varlndan bile haberdar deildir. Zarar|ar kafanz bozmu, fkenizi piyasada karmaya alyor olsanz yine farketmeyecektir. Bu fkeyi yatffm uzmanrnlza yneltseniz bile bir ey deimeyecektir. Birka naz|k sz, birka mazeret, akama unutulup gideceksiniz. Piyasada ne olursa olsun, sorumluluu
kendinizde aramayl renmeniz gerekir.
Piyasay|a rekabete girmemek iin sakin, dingin ve soukkanl olmanz,
bunu becermek iin de kendinizi piyasann gnlk kvrtlarndan kopartman:z gerekir. KArlarn sizi heyecanlandrmasna, zatar|arn da zmesine izin
vermezseniz duygularnz da hesabnzdaki parayla birlikte ykselip alalmaz. Eer hrs, korkuyu ve umudu kontrol edecek yeteneiniz yoksa piyasalarda baarl olma ansrnz ok az olacaktr.

Bir baka davran biimi de kAr edildiinde baarnn tamamen kendimizin eseri olduunu dinyaya duyurmaktr. Halbuki zaratdan sonra bu hemen
deiir ve kabahati hep bakalarnda ararz. Hep o beklenmeyen ey olmutur veya "bakalarn dinlememi olsaydk patakazanacaktk," diye sebepleniriz. Bir sr "eer" ve "ama" fetir, sorumluluu izerimize a|mayz. Bu da
ayn hatay ileride iekrarlayacamzn iaretidir. in neden ters gittiinin sorumluluunu kendimizde aramazsak o yanl veya sistemimizdeki o zaaf

342
dzeltemeyiz. Pozisyond a o\an ou yatrmc gerekleri fazla k,rcalamak istemez ve hem piyasann kendi ynnde hareket edeceini umut eder hem
de bu konuda hep hatrlatlmak ister. Halbuki yargsz olmal ve doru veya yanl ynde olduunu sorgulayp kendisine teyit etmelidir. Eer yanl
yndeyse, sisteminin korunma mekanizmalarnn (zarar veya iz sren stoplar) devrede olup olmadn kontrol etmeli, eer devrede deilse pozisyondan kmaldlr. Sisteme yolun yarsnda yama yap]lmaz. "phedeysen k,"
piyasalarn en eski kurallarndan birisidir. Piyasa sizin ynnzde gitmiyor_
sa ve stoplarlnlz devrede deilse bu hemen phe dourmaldr. Eer tek tutunacak dal umut ise hemen pozisyon kapatilmaldr. Size doru ynde ol_
duunuzu halr|atacak ve piyasann tekrar sizin ynnze dneceini telkin
edecek o adaml aramak ie yaramaz. Aramak istediiniz adam size gerek_
leri syleyecek adamdr. Omzunuza binen yklerle "piyasa benim ynmde
gitmiyor ve stopum yok" gereini grmezlikten gelmek yukardaki rnek_
lerde de grdmz gibi ok kolaydr. Gerei gnlp, kafay ve pozisyonu

mevcut trende gre deitirmek hemen farkedecektir. Gerekleri grmek,

omz:fnuza yk bindiren duygu frtrnalarnn her firsatta kopacann farknda olmak ve yattrlm olgunluuna erimekle olur. Bu olgunluun en n koulu, piyasaya kar mtevazilii muhafaza etmektir. Piyasadan daha akll olduuna inanp ansla beceri arasndaki fark gremeyenler hemen ceza|andrlrlar. Hi kimse piyasay ok yakndantanlyamaz ve herkesin bildii ey
genellikle ie yaramaz. Bir an ok nemli bir bilginin elinize ulatn dnrseniz unu bilin ki, byk bir ihtimalle ya o bilgi ie yarayan bir bilgi deildir, ya da zaten herkese ulamtr. Size istikrarl bir ekilde parakazand,
racak olan o ylda defa gelen ilgin haber ya da bilgi veya o mthi tyo deil, ince eleyip sk dokuyarak hazrladtnz sisteminizdir. Gelen bilgi
ve tyolarla piyasadan daha hz| ve akll olduunuzu zannederseniz mtevaz|Iiin\z\ kaybedersiniz. te o zaman da piyasa sizi hemen tekrar mteva-

zi yapverir.
Baarl olmak iin, duygula111z|n zincirlerini krp dar karak beyni_
nizin etrafnda vzIdamaya balamak iin frsat aradklarnn hep farknda olmak ve buna izin vermeyecek ara ve stratejiler uygulamak gerekir. Pazar
yerinde benliki davran biimlerine ve duygusal dengesizlik ve zaaflara yer
yoktur. Duygularnzn sadece siz farknda olabilir, sadece siz kontrol edebilir, gerekli davran biimi deiikliklerini sadece siz yapabllirsiniz. Bunun
iin kuwetl ve zayf ynlerinizi iyi inceleyip an|ayn ve kendiniz, yatr:m|ar|nz ve duygularnzdan sorumlu olun.

341

PiYASAYLA REKABET
Yukardaki kAbus rnekte sistemimizitakip etmediimiz yetmiyormu gibi fiyat|arn arkasndan koup durduk. Her bir fiyat hareketi biz\ de yerimizden
slratt. Fiyat|ar ykseldi, biz ykseldik. Fiyatlar dt, biz dtk. Hep piyasay kovaladk. Onu hibir zaman yakalayamayacamzn farkna varamadk. Siz hi tavuk kovaladnz m? Drt duvar arasnda bile yaka|ayamazsnz
kk iblisi. Havay dvp durursunuz. Piyasay kovalamak da bylesine
nafile bir megaledir. Piyasa katan girip katan ktnzla ilgilenmez. Ne
analizinizden, ne de sisteminizden haberi vardr. Tamamyla kaytszdr ve
hep hakldr. Kendi yolunda yuryp gider ve kimse ona ne nefeye gittiini
sorabilir ne de syleyebilir. Analizinizin ngrd tarafa gtmiyorsa Ve para kaybediyorsan|z piyasada (veya anc kurumunuzda veya yatffLm uzman:.nlzda ve hatta sisteminizde) su bulmanzn hibir anlam yoktur. Piyasa
stoplar nereye koyduunuzu da takmaz. Piyasaya ne kadar para kaybetmeye tahammlnz olduunu anlatamazs|nLz, Dahas, piyasann ok yksek
veya ok dk olduunu dnmeniz bile gereksizd\r. Piyasanln ara sra
cebinden karp bakt bir altimetresi yoktur. O ne yapacaksa onu yapacaktr. lkenin herkese sz geiren ve parmaklarnda oynatan gl bir i
adam veya siyasi ahs bile piyasaIara sz geiremez. Piyasa onlarn varlndan bile haberdar deildir, Zararlar kafanz bozmu, fkenizi piyasada karmaya alyor olsanz yine farketmeyecektir. Bu fkeyi yat:.Lm uzmanlnlza yneltseniz blle bir ey deimeyecektir. Birka nazik sz, birka mazeret, akama unutulup gideceksiniz. Piyasada ne olursa olsun, sorumluluu
kendinizde aramayl renmeniz gerekir.
Piyasayla rekabete girmemek iin sakin, dingin ve soukkanh olmanz,
bunu becermek iin de kendinizi piyasann gnlk kvrtlarndan kopartmanz gerekir. KArlarn sizi heyecanlandrmasna, zatar|arn da zmesine izin
vermezseniz duygularnz da hesabnzdaki parayla birlikte ykselip alalmaz. Eer hrs, korkuyu ve umudu kontrol edecek yeteneiniz yoksa piyasaIarda baarl olma ansnz ok az olacaktr
Bir baka davran biimi de k2r edildiinde baarnn tamamen kendimizin eseri olduunu dnyaya duyurmaktr. Halbuki zarardan sonra bu hemen
deiir ve kabahati hep bakalarnda atarz. Hep o beklenmeyen ey olmutur veya "bakalarn dinlememi olsaydk parakazanacaktk," diye sebepleniriz. Bir sr "eer" ve "ama" retir, sorumluluu zerimize a|mayz. Bu da
ayn hatay ileride tekrarlayacamzn iaretidir, in neden ters gittiinin sorumluluunu kendimizde aramazsak o yanl veya sistemimizdeki o zaaf

342
dzeltemeyiz. Pozisyonda o|an ou yatrmc gerekleri faz|a kurcalamak istemez Ve hem piyasann kendi ynnde hareket edeceini umut eder hem
de bu konuda hep hatrlatlmak ister. Halbuki nyargsz olmal ve doru veya yanl ynde olduunu sorgulayp kendisine teyit etmelidir. Eer yanl
yndeyse, sisteminin korunma mekanizmalarnn (zarar veya iz sren stoplar) devrede olup olmadn kontrol etmeli, eer devrede deilse pozisyondan kmaldr. Sisteme yolun yarsnda yama yap|maz. "phedeysen k,"
piyasalarn en eski kurallarndan birisidir. Piyasa sizin ynnzde gitmiyorsa ve stoplarnlz devrede deilse bu hemen phe dourmaldr. Eer tek tutunacak dal umut ise hemen pozisyon kapatlmaldr. Size doru ynde olduunuzu hatr|atacak ve piyasanln tekrar sizin ynnze dneceini telkin
edecek o adaml aramak ie yaramaz. Aramak istediiniz adam size gerek_
leri syleyecek adamdr. omzunza binen yklerle "piyasa benim ynmde
gitmiyor ve stopum yok" gereini grmezlikten gelmek }.kardaki rnek_
lerde de grdmz gibi ok kolaydr. Gerei gnip, kafay ve pozisyonu
mevcut trende gre deitirmek hemen farkedecektir. Gerekleri grmek,
omzuflza yk bindiren duygu frtnalannn her frsatta kopacann farknda olmak ve yatlrlm olgunluuna erimekle olur. Bu olgunluun en n koulu, piyasaya kar mtevazilii muhafaza etmektir. P\yasadan daha akll olduuna inanp ansla beceri arasndaki fark gremeyenler hemen cezaIandrlrlar. Hi kimse piyasayt ok yakndananlyamaz ve herkesin bildii ey
genellikle ie yaramaz. Bir an ok nemli bir bilginin elinize ulatn dnrseniz unu bilin ki, byk bir ihtimalle ya o bilgi ie yarayan bir bilgi deildir, ya da zaten herkese ulamtr. Size istikrarl bir ekilde parakazandracak o\an o ylda defa gelen ilgin haber ya da bilgi veya o mthi tyo deil, ince eleyip sk dokuyarak hazrladnz sisteminizd\r. Gelen bilgi
ve tyolarla piyasadan dahahzJ ve aklk olduunuzu zannederseniz mtevaz\I\inizi kaybedersiniz. te o zaman da piyasa sizi hemen tekrar mteva-

zi yapverir.
Baarl olmak iin, duygularnz1n zincirlerini krp dar karak beyninizin etrafnda vzIdamaya balamak iin firsat aradklarnn hep farknda olmak ve buna izin vermeyecek ara ve stratejiler uygulamak gerekir. Pazar
yerinde benliki davran biimlerine ve duygusal dengesizlik ve zaaflara yet
yoktur. Duygularnzln sadece siz farknda olabilir, sadece siz kontrol edebi_
lir, gerekli davran biimi deiikliklerini sadece siz yapabllirsiniz. Bunun
iin kuwetlive zayf ynlerinizi iyi inceleyip anlayn ve kendiniz,yatfflm|a,
r|n|z ve duygularnzdan sorumlu olun.

343

KUMARN ZARARLAR
1. Kumar masasnda hi plinladnzdan daha fazla kaldnz
2. Hi son kuruunvz da kaybedene dek kumar oynadnz

m?
m?

3. Hi oynadnz kumar dnrken uykusuz geceler geirdiniz

4.

mi?

Gelir ve tasarruflarnz fatura|af|n|z| demek yerine kumara yatLrdlnft

m?

5. Hi kumar oynamay brakmak iin baarsz giriimlerde bulundunuz

mu?

6. Kumar

zafarn|z| demek iin hi yasa|ara aykr bir ey yaptlr:rz ml veya yapma1u dndnz m?

7. Kumar zarar|nlz demek iin hi bor aldnz

8. Kumar

m?

zarar|arnzdan dolay hi bunalma girdiniz veya intihar etme-

yi dndnz m?

9. Kumar oynadktan sonra hi pimanlk duydunuz veya vicdan azab

ektiniz mi?

10. Finansal sorumluluklarnz yerine getifecek paray kazanmak iin hi

kumar oynadnz oldu mu?
Nereden kt bunlar diye dndnz deil mi? Aslnda bizle hibir ilgisi yok. Risk ynetimi formlleri ve Las vegas olaslklar zerinde aratrma
yaparken karma kmt. Bunlar A.B.D.'nin Massachusetts Eyaleti Kamu
Sal Departman'nn kumarhanelerde bulunmasnl art kotuu tabelada
yazanlar. Biz kumar oynamlyoruz
yatlnm yapyonn, trading yapyofl)z.
^m4
Tabeladaki "kumar" kelimelerini "trading" ile deitirirsek, bu blmde anlatmak istediklerimizi zetlemi o|maz myz?

soN BiRKA BiLGE sz

Grdnz gibi yatrm baarsnn ardnda hangi teknik analiz gsterges!
ni nasl kullandnz veya pozisyona hangi fiyattan girdiiniz deil, doru
rlsk yonetlmi uygulamak (on sekizinci blm) ve davran biimlerimizi (on
dokuzuncu blm) yontmak yatlyor. Bu son iki blmde, teknik ana|\z kiraplarnda ve finans formllerinde yer bulmam yap/yapmalar elimden gelince sralamaya altm. Yukardaki paragraflar balamnda konuya dahil
edemediim ama szn edemeden bu blm kapatmak istemediim, so-

344
na sarkml birka kk bilgelik daha var. Bunlarn hepsi on yIlardr piya_
salarda kabul grm kurallar:

,
.

Anlamadruz teknikleri pe atn.

Teknoloiiye fazla para harcamayn. Paha|, renkli, zilli-pilli yaz|m|at
belki sizi daha hzl yapar a{\a daha iyi yaparnaz. Bunlar iyi bir trader'
belki daha iyi yapabilir ama kt olan dzeltemez.

. Ne

kadar ksa vadeli ilem yaparsanlz, o kadar az para kazanrsntz.

K2rl ilemlerde uzun oturmayl renmediiniz mddete getirilerinizi
araramazs|lnn. Pafa yapmak zaman a|ff.

.Tahminlersizibatankarmasn.Piyasalannneyapacanadeilpiyasalarn yaptna sizin ne tepki gstereceinize bakn, Gemii deitiremeyeceiniz gibi gelecei de tahmin edemezsiniz. Gelecei, yattrlmclar ve uzmar,,|ar deil fiyatlar tahmin eder.

. Belli
.

bir fiyat hareketinin arkasndaki mantll merak etmeyin. Baarnn kilidi basit ve yaln olmakta yat|yor.
Brakn haLerleri, gtafle bakn. oumuz haberlerin fiyatl nasl etkile_
yeceini anlayacak kadar akll deiliz. Grafik hangi haberin geleceini ve fiyatlar nasl etkileyeceini zaten biliyor.

. Pllnnz piyasa|ar kapalyken veya pozisyonda deilken yapn.

. Kaybederken baa ba (tapi) nokta|ara konsantre olmayn. O

nokta

pozisyonun gelecekteki baarsn etkilemeyecektir.

. Zarardakini finanse edip tutmak iin k2rdaki pozisyonu kapatmayn.

, O kutsal forml aram^y| brakn.
. Kalabal kovalamayn. Kendi davulunuzun sesini dinleyin. Kalabalk
.
,
.

harekete getiinde ya ok erken ya da ok ge olmu olacak.

Aznlkta olmaktan korkmayn ve honutsuzluk duymayn.
L}yar iaretlerini gz ard etmeyin. Her byk kayptan nce bu iaret_
ler vardr. Cankurtaran sandalna atlamak iin geminin batmasn bek_

lemeyin.

Besbelli olann zerine atlamayn. En seksi, en gzel formasyonlar en

bylik kayplarn tuzadr. Eer gerek o|amayacak kadar tatl duru_
yora, byk bir olaslkla gerek deildir.

. Bir

gruba katlmayn. Yatrm ve trading bir ekip sporu deildir. Size

derinlik verileri, yabanclarn ne ald, chat odalar veya finansal televizyon kanallarl lizm deil. size paray bakalarndan a|dn]u bu tr

345
destekler ve dncenizi teyit eden gniler deil iyi hazrlanm bir
plAn ve kendi kendinizle bark olmanz kazandracak.

. nsezilerinizi aldrmazdan gelmeyin. Size ne yapmak ve yapmamak

gerektigini fisldayan o kk sese sayg1 duyun. O ses, ka|nkafamza

girmeye alan galibin sesi.

, zel

hayatnz borsaya getirmeyin. Borsa zaten size hayatnzn ne kadar allak bullak olduunu kefetmeniz iin en mkemmel ortaml sunuyor, Plyasa|ara katimaya karar vermeden nce kendi evinizi derleyip toparlayn.

Elbette bunlara ekleyebileceimiz daha niceleri var. Bundan sonrasn size brakyoru. Aada, bu arayta kullanlabilecek gerekten mkemmel
kaynaklar var.155
155. Belsky, Cary ve Cilovich, Thomas, why smart People Make Big Money Mistakes And How
To Correct Them: Lessons From The New Science Of Behavioral Economics, (Simon & Schus_
ter, New York, 2000)
Bernstein, Jake, The lnvestor's Quotient: The Psychology of Successful lnvesting in Commodities and Stocks, (John Wiley & Sons, New York, 2000)
Bernstein, Peter L., Against the Cods: The Remarkable Story of Risk, John Wiley & Sons, New

York, ] 99B)

Brocas, lsabell ve Carillo, Juan D., The Psychology of Economic Decisions: Rationality and
Well-Being, (Oxford University Press, Oxford, 2003)

Chancellor, Edward, Devil Take the Hindmost: A History of Financial Speculation, (Plume Books, New York, 2000)
Dines, James, How lnvestors Can Make Money Using Mass Psychology: A Cuide to Your Relationship With Money, (James Dines & Company, Belvedere, CA, -l996)
Elder, Alexander, Trading for a Living: Psychotogy, Trading Tactics,
Wiley & Sons, New York, l993)

(John

Money Management,

Calbraith, John Kenneth, A Tenured Professor, (Mariner Books, Boston, MA, 2001)
Callacher, William R., Winner Take All, (McCraw-Hill, New York, 'l 997)
Ke|ly, Fred, Why You Win or Lose, (Fraser Publishing, Flint Hill, VA, l962)
Kiev, Ari, The Psychology of Risk: Mastering Market tJncertainty, (John Wiley & Sons, New
York, 2002)
Kindleberger, Charles P., Manias, Panics, and Crashes: A History of Financial Crises (.lohn Wi_
ley & Sons, New York,2001)

Le Bon, Custave, The Crowd: A Study of the Popular Mind, (Dover Publications, Mineola,
NY, 2002)
Lefevre, Edwin, Bk Borsa 1peklatrnn Anlar, (Scala Yaynclk, |stanbul, 1997)

Mackay, Charles ve de la Vega, Charles, Olaanst Kitlesel Yanlglar ve kalabalklarn lgnl & Karkln Karmaas, (Scala yaynclk, lstanbul, 2000)
Nofsinger, John R., lnvestment Madness: How Psychology Affects Your lnvesting,..And What

346

SoNsz
Yatrm veya trading yapmak, baka bir i yapmaktan farkl olmamaldr. Her
ite iletme ilkeleri ve hedefler belirlenmeli, bir plAn ve strate;'iye gre hareket edilmeli ve i faaliyet ve ilemlerinden doacak potansiyel risk ve kazan|ar enine boyuna tartlmaldr. Kahneman ve Tversky'den6 piyasalarda
yatlrlm yapma iine girmenin alg|anan maliyetinin dier i alanlarna g\rmekten ok daha dk olduunu ve deneyimsiz o|anlar bu cad kazannda anslarn denemeye tevik ettiini renmitik. Reel ekonomide herhangi bir ie asla balklamasna dalmayacak o|an insanlar piyasa|ara net varlklarnn byk bir ksmn yat:r.maya koa koa gelirler. Bu sadece katlm koullarnn ok kolay olmasndan deil ayn zamanda piyasalann son derece
likit olmasndan dolaydr.

Bir hisse senedi veya bonoyu alp satmakla, bir ii alp satmay karlatralm. Diyelim ki, perakende sat yapan bir dkkan satn aldnz ve iin o
kadar da kolay olmadn grdnz. Belki i saatleri uygun deil, belki personel sorunlar ok fazIa, be|gi yasalar ve vergiler bel bkc. Sebep ne
olursa olsun, ii satp kmak girmekten ok daha zor. Bu p|yasa o kadar likit deil ve kapda sizin dkkan satln almak iin kimse elinde nakitle srada beklemiyor. Bir alc ksa bile fiyat beenmeyebilirsiniz veya emldk konisyoncularna yksek bedeller demek zorunda kalabilirsiniz. Tm bu koullar ou reel ekonomi iinin satlmasnrn pahal ve z^man alc bir i olduunu gsteriyor.
To Do About lt, (Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey, 2001)
Nofsinger, John R., The Psychology of lnvesting, (W.
2004\

W. Norton & Company, New York,

Selden, C.C., Psychology of the Stock Market, (Fraser Publishing, Flint Hill, VA, 1995)
Shefrin, Hersh, Beyond Creed and Fear: LJnderstanding Behavioral Finance and the Psychology of lnvesting, (Oxford University Press, Oxford, 2002)
Shiller, Robert J ,, lrrational Exuberance, (Broadway Books, New York, 200'l
Market Volatility, (MlT Press, Boston, MA, 'l 992)

Shiller, Robert

J.,

Shleifer, Andrei, lnefficient Markets: An lntroduction to Behavioral Finance, (Oxford University Press, Oxford, 2000)

'

Steenbarger, Brett N., The Psychology of Trading: Tools and Techniques for Minding the Markets, Oohn Wiley & Sons, New York, 2002)

Thaler, Richard H., The Winner's Curse, (Princeton University Press, Princeton, 1994)
Tha|er, Richard

r., Quasi Rational Economics,

(Russell Sage Foundation, New York, 1994)

Thaler, Richard T., Advances in Behavioral Finance, (Russell Sage Foundation, New York,
1

993)

347
te yandan, finansal piyasalarda daima bir alm-satm fiyat mevcut. Baka bir ifadeyle, va/klarmzln mevcut deerini biliyoruz. te bu likidite finansal piyasalara y^tff:m yapmayL, reel ekonomide bir ie yatrm yapmaktan ok daha cazip klyor.
Ne yazk ki bu hazr fiyatlama mekanizmasnn olumsuzyanl da var. Ekranda veya gazetedeki fiyat kotasyonIarnabaktnzda yatrlmnlzln o anki
ederini biliyorsunuz ve o kotasyon her ykseldiinde seviniyor, her dtnde zlyorsunuz. Bu fiyatlama mekanizmasnn srekli ak olmas piyasaya duygusal yakIamanza neden oluyor. Pozisyonunuzdan kmak hem
kolay hem de nispeten ok daha ucuz olduu iin de "iiniz" daIgal sulara
sniklendiinde tam onu yapmaya ayart|yorsunuz. Pozisyonunuzdan klnlzn nedeni, piyasada oluan temel deiiklikler deil, fiyat dalga|anmaIarna duygusal bir tepki gstermi olmanz.

Bir dier tarafta, hemen bulunacak bir fiyatlama mekanizmas olmayan

bir fabrika satn aldnz dnn. Bata iler iyi gidiyor, maliyetleri dryorsunuz, nakit akm art|yot. Tasarruflar byme amacyIa tekrar setmaye mal|arna (kapasite artrmak veya yeni ekipman ve makine almak iin)
kullanyorsunuz. Bir sre sonra, sorunlar balyor, satlar aza|yor ve ekonominin gidiat pek parlak gzkmyor. i satmaya karar veriyorsunuz ama
alc bulamyofsunuz. Sonuta fabrlkay satmaktan vazgeip birka yrl sonraki emekliliinize kadar dayanmayakarar veriyorsunuz. i 15 yl sonra sattlnzda fabrikann ve iin deerinin hatr saylr bir miktarda artm olduuna ahit oluyor ve enfes bir ikramiye ile kendinizi emekli ediyorsunuz. Burada i sahibi olarak iinizi ynitmeye konsantre oldunuz. Her saat ba iin
deerinin ne olduuna bakmak iin ekran atamadnz. Bunun ana nedeni zaten isteseniz bile byie bir fiyatlama mekanizmasnn olmayyd. inizin
doas sizi sabrl o|maya zor|ad.
Finansal piyasalara yatrm yapmak ise bambaka bir i. Orada fiyat|arn
srekli dalgalanmas, piyasann haberlere tiryaki olmas ve ksa vadeli performansa odaklanmas bizi iin iine duygusallkla ekerken iyi dnlmemi ve aceleyle verilmi karar|ara srklyor. Sabrmz devaml test ediyor.
Baarl olmak iin sanki o srekli fiyatlama mekanizmasn seyretmek zorunda hissedyoruz kendimizi. te bu ar kolaylk aleyhimize iliyor. Bu da,
finansal piyasa|ara yatffIrn y^pma iini ayn reel ekonomide yatrm yapma
ii gibi ele almamz gerektiinin birinci nedeni.

348
ikinci neden ise daha da ciddi. Birok yatrlmclnrn sorunu, alveri gibi
Alveri_
elenceli bir faaliyete bile yatrmlarndan daha ciddi yaklamalarl.
ince eler sk dokur, aratffma
e kan birisi 100 milyonu harcamadan nce
yapar,en iyisini en ucuza a|maya alr. Ne var ki ayn kii 100 milyonu boryatff:.myapsaya atmay^ gelince gzn bile krpmaz, ou yatlrlmc doru
de emek
ne
zamafl
ne
iin
may renmek ve gereken becerileri edinmek
yatlrlm
harcar. Ne de olsa ekranlara bakp ykselen bir piyasaya katlmak,

veya
uzmanlnln szn dinlemek, finansal televizyon kanallarn seyretmek,
ken_
bir tyoya kaplmak ok kolaydr. Bu insanlar ne yaptklarn bilmeden
za_
dilerini borsa kazanna atverirler. piyasalarn nasl ilediini izlemek iln
kii_
man ayffmazlar. Dans etmeyi renmek iin en nce dans eden birka
yi izlemek gerektiini unuturlar. En iyi eitim, kazanan|arn harika hikayele_
rini ve nasl kazandklarn dinlemek deil kaybedenlerin nasl kaybettikleri(hem kuv_
ni izlemekti r. piyasaya girmeden nce de p|dnnzn tm ynlerini
vetli hem de zayf ynlerini) ok iyi ett etmi o|manz gerekir. Kurtarcnz,
sisteminizin nerede uvallayabileceinin farknda olmak olacaktr. sinemaya

gider gibi piyasaya gitmek herkesin yaptll eydir, xSeNran BR DOKion, nin pRoFEsR, BiR KAyNAKI, BiR AI, BiR yAz11JM uzMANI
6LMAK AMACryu, GEREKI BLG vE BEERLER nDxunr ix
OTUZYIL HARCARIGN, SZ NASIL OLtjR DA BR GECEDE YATIRIMCI
ou.BLECEz UMMAKTASINIZ? Burada faz|a seeneiniz yok. Borsa_
ya gelecekseniz, bu ie ya bir "i" gibi yaklaacak ve gerekli bilgi ve beceri_
leri edinmek iin o teri dkp, o zaman]- koyacaksnz,ya da cebinizdekile_
ri bu emei vermi o|a|ara gnll olarak transfer edeceksiniz. Her i gibi,
burada da ok, ama ok almak \lzm. zerinde alacaz forml de
pARA (RsK) yNET_
ak: BiLG + S5TEMATK yAKIAIM + DoRu

ui + oisipiN vE DoRu
Rast gele...

DAvRANI

siirni

:a\:-::]:536

illiltlll]ill