/yl,r Xa

Tc*ikare]lzni &dn?
Hodiiln scn@!

3
-ncI httap-

AIi Puembe

$
_,]..l.

.,.

, ; ,.,

'{.

'i'f-'ifus}.:; .if

!;,:"..*:'.j :.ii; "s

F.ti:!,, r".,.u i|jiti

-,Fi,
i..: i l:i

ii.

t,,

,;,

_'::r_:

i, ,

,;lii''l l,

i,

Ye*p4$ ys.T+rrtl.m A,.

lSBl 975-8535-24-2

@ Scala

Tarutrm iin yaplacak ksa alntdar dnda

yayncnn izni olmakszu hibir yolla oalulamaz.

Teknlk onollz ml dedln?

Hod! cqnm sen de!
3

Ali Perembe
uww,Persenbe,com
Birinci Basm, Aralk 2002
Dizi editr: Hakan Feyyat
Kapak & Miampai: Stbel lkin Uuran
Tantm A..
Ofset hazlk: Sol" Vffive

naskffiffi

ffi

Scala Yaynclk ve Tahtm A..

lsttklal Caddesi Mis Sok. rarllA ft7&olu - 80050 tstanbul

Tel: (0212)
**z4fuae s9

raks,

(oz' 49 i*3

L-lltil ala@sala,eon.t ," ,..j:

ntemet sat:

www.scala-com.tr

llNDEKl-R
Nsz
DoKuzuNcu

c|Rl

Evrensel

Tarih

gL&t:csrrncrrn
sorunlar

......';.....

Cstergelerneyi gsteriyor?...
Biz bilgisayartardan ve salyangozlardan daha

Kagsterge?..,.
Gstergetrleri .
Parametreler,...
Siyah,beyaz,gri..

.....13
.....15

........,...1.5
"""",19
akllyz

........21
..

.,

. . . . .23

..

--

..,..24

-..25

.,,...25
.,...28

-cek, -cak, gelecek, olacak, kacak, inecek, inallah, maallah . . .29

zet
Metodoloji
HAREKETI ORTALAMALAR
BASITHAREKETLIORTALAMA
AlRLlKLl HAREKETL| ORTALAMA

.... .,...29
.....31

...........,..32

....33

.....

. .37

..... -42
.... ..53
........53
TekHareketli Ortalama
.....,
-..56
lki Hareketli Ortalama
........59
Hareketli Ortalama
DrtHareketliOrtalama-Abarttkm? -.....,-62

HAREKETL| ORTALAMALAR NE lEYARIYORLAR? .

HAREKETL| ORTALAMALARDAAL-SATS|NYALLERI

Ortalamalar
TRENDS|ZLETIRME

..,

Ortalanm Hareketli

"68

.,.,..69

HAREKETL| ORTALAMALAR|N ZAAFLAR| VE F|LTRELER . .

oPTlMlZASYoN.
YzdeGetiri
Riskltimti
Parametrelstikrar
Zaman lstikrar

.-

.,

. . . . .72

........74
.........7B
.........79
..,...79

........80

ZARFLAR(BANTIAR,KANAL.I-AR)
SabjtHareketliOrtaiamaZarilar
VolatiliteZartlar
En Ykse]</En Dk Bantlar
BollingerBantlar
Son x Periyodun En Yksei/D Bantlar
MACD - MovNG AVERAGE coNvERGENcE DlvERGENcE

PARABoL|CSAR..

ccl -coMMoDTYCHANNEL lNDEx

RELATVETRENGTHNDEX
sToKAsTK

o/oR..

......

MoMENTUM...
Roc - RATE oF CHANGE
DM

DRECToNAL MoVEMENT

. . . .,B9

......91

.... .....98
. . . . . . .100

......116
.....123
.......132

....,...142
.....,146
....149
. . .158

lNDEx

...
llemHacmiubuklar
oBV.
ChaikinOsilatr

MFl - Money Flow lndex (Para Ak

. . .159

...179

i_rrHAcMlGsTERcEtERl

Dierleri
zr .
UYUMAZIK ...
ANALZABLoNU
soNz
KAYNAKA

........82
.......B3
.......88

....,..179
........181

Endeksi)

.....185
. . .1B9

......190

...192
...,l94

........2o1
....233

........234

sz

Hadi Carum Sen de! serisinin nc kitab olan bu ciltte, teknik ana|izde
yeni bir evre aan bilgisayarlar sayesinde gelitirilmi olan gstergeler zerinde durdum. Bugn analistlerin kulland iki yzn zerinde gsterge
bulunmakta. Bunlann hepsini bu kiapta kap}amann ne olana vard ne
de gere. Bu gstergeleri seerken u zelliklere sahip o|ar|ara yer vermeye altm:
a) Zamarn tesnden gemi,
b) Yaygnca kullanlan,
c) Arkasn aklanabilir ve anlalabilir bir mantk silsilesine dayam,

d) Geriye dnk test edilebilen,

e) Yorumlamasnda

brik

kiisel farkllklar olmayan,

D Hemen hemen her teknik analiz ve grafik yazlmnda yer alan ve en

nemlisi,
g) Basit, yaln ve sratli bir ekilde uygulanp yorumlanabilen gstergeler.

ncelikle gstergelerin bize neyi gsterip ney gsteremeyecekleri zerinde durarak kullanc beklentilerini gereki klmaya altm. llk iki ciltte olduu gibi burada da piyasalann smn zecek o sihirli fomln araynn sonu vermeyeceini yineledim. Piyasalann belirli ekillerde dav-

10

randll, tarihin tekerrr ettii, ve gstergelerin gelecei gsterecei inancrna yine iddetle kar ktm. Formlnde gemi fiyat ve ilem hacmi bilgilerinin kullanld gstergelerin "ncl" o|amayacaklarn, y2ni olabile-

cekleri ngremeyeceklerini dilim dndnce an|atmaya abaladm. Her

zamanki gibi, o vazgei|mez bilgi (teknik ana\iz) t deneyim + kiisel disip|in + para (risk) ynetimi t sistematik yaklam bileimini benimseyerek
teknik ana|izi amaca ynelik bir strateji oluturmak iin kullanmadan birka ansl isabet haricinde istikrarl bir ekilde para kazanlamayacan savundum.
nc cilne yer alan gstefgeler bu tr bir strateii oluturmak, basit ve
yaln olmak ve stratejisini hzlbir ekilde uygulamak isteyen analistler iin
yeter de artar bile! Daha faz|aslna yer vermek gereksiz bir tekrar urana
girmekten ve amaca giden yolu ar karmaklatrmaktan teye gitmezdi.
Bu dorultuda nc cilt kapsaml bir referans kayna olmanrn yannda, teknik analiz gstergelerini kullanan her analistin her zaman yannda
bulundurabilecei bir el kitab haline geldi.

Kitapta yer alan gstergelerin ilk bata formlleri ve arka|arnda yatan

mantk ve amalar akland. Daha sonra nasl kullanldklan ve ne tr sinyaller rettikleri akland. Bu sre her gsterge iin tamamlandktan sonra, yatlrlmclarn hem kolay an|ayacaklar hem de sratlice uygulayabilecekleri bir "anaIiz ablonu" oluturuldu. Cildin sonunda da bu ablonun
kullanmndan birka gereki rnek verildi. Metne yeterli zamail verecek
olan okuyucularrn bu basit, yaln ve hzl yntemi akabinde piyasaya tayp uygulayabileceklerine veya ayn dorultuda kendi altematif ablonlann oluturabileceklerine inanyorum,

Ayn ikinci cildimizde olduu gibi, her ne kadar belli bir seviyecle teknk analiz birikimi olan okuyucular bu metinden faydaIanacak a|t yapya
sahip olsalar da, GSL listesi, A, B ve Karma tarzlar gibi baka teknik analiz
ve yatlrlm kitaplarnda bulunmayan kavramlarn burada pratik uygulamala-

rlna yer verildiinden, okuyucularn bu cilde balamadan, ncelikle birinci ve ikinci kitapta aklanan konulan benimsemi ve kavram olmalar gerekiyor. lyi bir temel oluturmak ve bu inceleme serisinin verimini artrmak
amacyla, okuyucularn ie birinci kitaptan balamalarn neririm. Aksi takdirde, bu kitapta yer alan ve aklamalar birinci ve ikinci kitapta ayrntlaryla yaplm olan bazt kavram|ar yabanc kalacak ve bu kavramlar baz
alan dier uygulamalan skmek gleecektir.

11

Kitabmza balamadan yeni okuyucularm adna ikinci kitabn nsznde yer alan u metne yine yer vermek istiyorum:

Gnmzde teknik analiz zerine Trke ve yabanc dillerde yazlm

birok kitap var. Bunlarn ou konusuna hakim ve deneyimll uzman|ar tarafndan kaleme alnm. Bu kitaplann kimi, teknik analliz gibi derin ve
farkl bak a|arna izin veren bir yapy genel ve ansiklopedik olarak ele
alrken, kimi de belirli paralan zerinde durarak ayrnt/.aryla inceliyor.
Teknik ana|izi yatrrrm hayatnn nemli bir paras olarak gren okuyucular bu kitaplardan faz|asy|a yararlanabilirler.
Hadi Canm Sen de! serisi yeni bir teknik analiz kitab deil. Yukarda
bahsi geen kitaplar arasnda bir boluu doldurmak iin kaleme ahnd. Bu
boluk, en azndan benim okuduum kitaplarda ve katldm seminer ve
konferanslatda actrcasa gze batyor. Hadi Canm Sen de! serisiyle doldurmay umut ettiim bu boluu ana maddede tarumlayabilirim:
1) Hadi Canm Sen de!'nin amac okuycular birer teknik ana|iz gur,
kazanmasu yapmak deil, yatnm hayatlannda (istikrarl) bi1
y renmeye ve
tafz|na almaya ynelten bir i

2) Bu seride sadece teknik analiz deil, yatrm baarsna gtrecek

olan o drt ayrlmaz parca ele alnp inceleniyor: BiLGi, DAVRANI BtiMLER \,E YATIRIM PSlKoLoJS, PARA (RSK) YNETM ve SSTEMATK
YAKLAIM.
3) Hadi Canrm Sen de| serisinin odak noktas, sadece kitaplar ve fiyat
grafikleri zerinde kalan teorik analiz kavrarr|ar deil, bu kavramlarn
gerek piyasa koullarnda uygulan ve sonular. Dolaysyla her cildin
sonunda bir uygulama ve ispat blmne yer verildii gibi, metnin ak srecinde de gerek hayattan (MKB fiyat graflk|eriyle) birok rnek veriliyor.

Bu serinin asl amac okul,ucuyu "kendi kendine yeterli" bir yatrmc

haline getirmek. Bunu yaparken de hayati unsufu ilke edinmek: BASTLK, PRATKLIK ve MANTIK.

Bu seride keyi abuk dndrecek byl formller yok. Mantmza

sdramayacamz esrarengiz uygulamalar da yok. Falclk da yok. Bu seride bulabileceiniz tek hazine, yatlrlm hayatnzda istikrarl bir ekilde baarl olmak iin gereken silahlar kendi cephanenizde nasl bulabileceinizin yollar,

12

- :,Kitahrz*.,ba$mdan fu iimleii. anga& tlrfrryfir:.nta:*i .var.

Ttirn seri boyunca desrclderii ..gef.neEn cala Y.apnoik ytlrretic*letl
6an?t ye, Hp$tp regal'a,.r_rizpnlp,j srcinde *aTq eken Veda$.$'e,
cOm.e" bir el<4ae tesrcenl,kapsraan Cem f-st ytryeticlsi.Al,Pqp
Drrn' ve. hep,lu}nils n aman'j de s9ran o
uanra ekj<tl,r
ederir.

DOKUZUNCU BtM

GOSTERGELER

cini

Evrensel Sorunlar
Boa Cezmi ile Ay Azmi on yldr alp satarlafm. Bir gn h6l6 ayn emeden, hx|i ayrukovaya su doldurup tdl6, ayn evdeki ayn kadna gtr_
dklerinin ve yllardr bir arpa boyu yol alamadk|aninn farkna vanp eme bana vanvermiler.

BC:

Dinle beni Azmi! Yllard.r senin gibi kagach bugack izgiler_

le uramaktansa, ber piyasa karanm, diz boyu arz+ale2 istatistiklerine
d,ayalfiyat tabminleri oluturan sofistike ternel analiz modelleri ina ettim.
Ne uar H, ber seferinde behlenilmeyen bir olay oldu. saua kt, deprem oldu, kuraklk ueya salgn bastalk geldi, bkmet dt, daya yiyerc yine
ben oldum.

AA:

Benim seugili kardeim, senin de bi: akln yok kit yle bir lke_
de yqyonz hi, etrafmz kauga etmeden oturam,ayan, yamur duasndan
medet urnnn ue temizlenrneyen irsanlarla dolu. Dabas senin hknetin
ktndan daba sk dyor. Sen de kalkm norrnal zananlarda insanlann, irketlerin, ekonominin nasl dawanacan temel analiz kullanarak tabmii etrneye ahyorstn. Bu tkede normal olan anorrn.1,1lik, sg
anorrnal zamanlarda ne ya?acan hp,t;,n,oJ, g4.

15

BC:

Iyr de, ilerim normal zamanlard.a da iyi gitrniyor ki. Babyonm

bilanonna, satlanna, balad ilere, irhetin gelecei pa.varlah. Ama

ben bisselerini aldktan birka gn sonrA, patronlar

iini boaltp sra ka-

dem basnca tabtas kapanyor.

AA:

gibi bir Omuz Ba

Formasyonu tesPit ediyorum, yemin ederim ki bundan iyi tepe si,nyali ola,
maz. Ne uar ki ben satjnrum, akabinde piyasa yukan dnyor. Stokastiklerim N diye banjnrlar, ben alyorum, fiyatlar gmbir gmbr dyor.
paal yapmaktan kle blle donuma girditn.
Ab Cezmi, ben

de senden iyi saylmam, Fstk

Aslnda Azmi ile Cezmi'nin sorunu evrensel del mi? Piyasa|ar ne za,
man normal ki?

ilk iki kitabmzda bu "piyasalarn geleceini (gelecek fiyat hareketini)

TAHMN ETME" iine girimememiz gerektiini renmedik mi? Hem temel hem de teknik ana|iz, tarihin tekerrr ettii ve bu telrarlann gelecee
k tuttuu hurafesi zerine dayanmyor mu? Aktifleri saam, borcu az irket para kazandrr, Deneyin bakalm! Ykselen gen aadan knlr. Deneyin bakalm.
Bunlann hepsini denedik, ou zaman bu kalplam yaklamlann ilemedine ahit olduk. Her zaman ileyecek o forml aradk, bulamadk.
Hayat basitletirerek her oluumu fiyata indirgemeyi ve izgileri okumasn rendik. Bilgi-Deneyim-Dzeltilmi Davraru Biimleri-Para YnemiSistematik Yzklam silsilesi iinde, uzun vadede istikrarl bir biimde, her
zaman deil ama ou zaman ileyen, riski asgariye indiren bir model gelitirdik ve bu modeli her iki cildin sonunda da test ederek nispeten baanl sonular elde edilebileceini grdk. imdi bu modeli biraz daha bilgiyle destekleme zaman geldi.

BC:

Babana Aztni, aklma bir

AA:
BC:

Elbette eit olur, Ii neye

ey

geldi. Biz senle yaz turasna bab-

gisek, ben bep tra, sen bq yan desen ue b o1runu ber gn yzlace
defa tekrarlasak, anslanmz eit olnaz m?

se

getiriprxn?

Diyorurn bi, piyasada da ajm ekilde ilem yapsah, meselE tura

gelince alp yanm saat sonra. satsak M yaz gelince aa satp yanm saat
sonra geri alsak, orda da anslanmz q6 5O/5O olmaz m?

AA:

Haklsn galiba. Henm dil ama uzun aadede anslar eit olacaktr. Manth yle gsterijnr anna biz bu ie tapi kalm diye ginnedik ki.

.I7

Ya komisyonlarla dier masraflan nasl karlayacaksn? Hep arac kurunxa rn. alacaz?

Bir evrensel sorun daha. Biz ii yaz/tra kadar basite indirgeyerek sadece fiyat hareketlerinin oluturduu izgilere bakp, izgilerin gelecekte
nereye gideceini tahmin etmek gibi fuzuli bir upa iine girmeden, ve
modelimize zara ve iz sren atoplar kullarup bir para (risk) ynetimi unsuru katarak iiyaz/tura kadar ansa brakmadan uzun vadede istikrarl sonular verebilecek bir strateji oluturmasn rendik ve bu stratejiyi taviz-

siz uygulama disiplinine sahip olmadan baanya ulalamayacana ahit

olduk. imdi baar yzdelerini artrmak iin modelimizebize teknik anali-

BC:

Azmi biz bu i beceremiyonz. Bir bilene soralm da, uar m bi

yle birisi?

AA:

Var tabii. Himalayalar'da bir gun! Nepal ze is?iyor mu?

Birka gn ve birka bin kilometre sonra:

BC:

Ey aklh adarn, bir bilersin diye gun meki.nna uanp buzuruna ktk. Bize yol gsterir misin? Yllardr ber eyi denedik, baaramadk.

Nedir piyasalann sr?

GURU: AAYS!

AA:

Frfendim?

GURU:

AAW!

BC:

Ne diyor bu adam Aztni?

GURU: AAIDAN AI" YaKARIDAN

SAn

Bunu biz de biliyorduk deil mi? lyi de, aas neresi, yukans neresi?
Piyasa ne kadar derse, ok dtti diyebiliriz? Tepe olmas iin ne kadar
kmas gerek? Dibi grdk m? Tarihi tepeleri krd gidiyor, nerede duracak? Ykseliin balangcnda alamadk, imdi mi alalm, daha devam eder
mi yoksa satma zamaru m geldi? AAYS kadar basit de, bir de u A ile
Y'yi tanmlayabilsek!

. Bu tanmlama|ar yaprnam:aa yardmc olacak baz a|et|ei bize teknik

analiz sunuyor. Bu aletleri bu kitapta GSTERGELER bal altnda ileyeceiz. Elbette unu da aklmzdan karmadan: Teknik analizde (veya herhangi farkl bir analiz trnde) bir piyasa hareketini" ba

1B
sona ereceini nceden gsterebilecek bir yntem y9k. Bu kitabn konusu
olan gstergeler de buna dahil!

yukarda Azmi ile cezmi,nin kiiliklerinde, hepimizin gemiinde yer

tutanbaz anekdotlarn yardmyla, hangi evrensel sorunlarla kar karya
olduumuzu irdelerken, birinci ve ikinci kitabmzda neler yaptmz ksaca hat|atmaya altm. Bu nc kitabn konusu, ilk iki kitapta ren-

dikierimizi GSTERGELER'Ie desteklemek ve bunu yaparken de basitlik ilkemize sadk kalarak bir dizi teknik analiz gstergesini bir dizi piyasa enstrman zerinde sratli bir ekilde (sratli derken 30 saniye ile 1 dakika
araslndan bahsediyorum) yorumlamamz sa|ayacak bir ablon oluturmak.

Tarih
Yzyln balnda Charles Dow,un, dikkatini, oluan fiyat|ara odak]laya_
rak piyasalara katlm yap^n speklatr ve yatrrmcllann davran biimlerini ve bunlarn sonucunda oftaya kan fiyat hareketlerini incelemek
suretiyle temel talarlnl oturttuu teknik analiz retisi, ie olaylarn sebep_
lerinden ziyade sonulannl zmlemeye alarak balad. charles
Dow,un gnmze kadar geerliliini korumu ilkeleri baz a|narak piya_
salarrn, dolaysyla piyasa|ar oluturan insanlarn beklentilerinin, ekonomik
ve politik gelimeler, arz talep denge ve dengesizlikleri, gncel olay ve haberler, temel veriler vs. gibi bir takm girdilerin sayesinde yorulup ekillenclii ve insanlarn o girdiler dolaysyla ekillenen beklentileri dorultu_

sunda alm satm yaparak mevcut arzta\ep dengesini etkileyerek piyasa fiyafarn deitirdikleri kabul edildi. Bu geliim sreci ierisinde, teknik
ana|izi temel anaIizden ayran en nemli unsur olarak, insanlarn alm satm yaparak mevcut fiyatlar deitirmesinin arkasnda yatan beklentilerini
ekillendiren en nemli girdinin fiyatn ta kendisi olduu bulundu.

Teknik ana|iz retisinin geliiminin ilk evresi (7970'li yllarn ortalanna

kadar) bu zmlemenin tamamen elle (grafikler zerinde destek/diren,
trend ana|izi yap|arak veya belirli grafik formasyonlan tespit edilmeye allarak) yaplmasyla geti (Bkz. Birinci KitaP). Basitlii ve hz asndan
ayni yntemler gnmze kadar geerliliini korudu ve bundan sonra da
koruyacak.

Bu zaman zafnda analistler, piyasalarn

slrr1nl zecek o sihirli form-

al/'L--

19

ln arayndanvazgemediler ama ne var ki abalar bir insan beyninin ve

el emeinin gerektirdigi zaman|a kstl kald, 7970'li yllarn ora|arnda ar
tk kitlelerin kullanmna ak ve pratik bir kullanma o|anak tayacak hale gelen bilgisayarlar sayesinde teknik ana|iz retisinin geliiminde yeni
bir evre ald. Bilgisayar|arn binlerce, milyonlarca arpmay\ blmeyi ve
bilumum dier hesapIamay saniyelerle ifade edilecek kadar kk zaman
birimlerinde yapabilme ve aklda tutulamayacak miktarda veriyi depolayabilme becerisi, o sihirli forml aray:|na yen bir boyut kuzrrdrrd :A.ranan
sihirli forml hi6ir zaman bu]nmad ve bundan sonra da bulunmayacak
kl, tutarl ve en nemlisi istikrarama
lik st
oluturma abasna y ar ay acak
bir ekilde parakazanma
RGEson derece deerli yeni silahlar kazandrd. ite bu cephaneye
LER (endikatfler) diyoruz.

iyi ama...
Bilgisayarlar olmasayd "gstergeler" bal altnda toplanan bu matematiksel gereleri pratik bir ekilde kullanma o|anamz o|mazd. Bir dizi
gstergeyi, yine bir dizi piyasa enstrmanr zerinde, brakn dakika dakika, gnde bir kez dahi hesaplamaya alsak iin iinden kamazdk. Datahatlar1 televizyon antenleri veya internet sayesinde piyasa verilerinin ar-

tkkiiselbi|gisayarlaracanItolarakaktarlmas,@m
de bilgisayar donanrm ve yazImIarnn gittike daha hz| ve da
aylatryor hem de
e gelmesi iimizi

Bilgisayarlar sanki tanrnn bize bir ltfu. alma masam:.za kadar cani gelen bilgileri istediimiz gibi yourma, manipule etme olana tanlyorIar bize. Gelen verileri dzleyebilir, kat|ayabilr, deitirebilir, bytp kltebilir, silebilir, depolayabilir ve her trl deitirebiliriz. Bunlarn hepsi byk bir kolaylk ama te yandan da bilgisayarlar ncesinde kar karya kalmadmz yeni bir sorunla tantryorlar bizi: Ne yapacaz bu kadar bilgiyi? Nasl iimize yat bir ekle sokacaz bu kadar o|ana?

Bunu becerebilmenin ilk koulu yine basitlik ilkemiz. Bu veri bombardman ve verileri ileyip bilgi haline sokma srecindeki saysrz olanak
nnde yaln bir dnce tarzyla deerlendirme yapp BASIT ve HIZLI b_ir
yntem gelitirmemiz gerek. Teknoloji devriminin bize hediye ettii bilgiay-arlann yaygn bir ekilde bireylerin kullanmna sunulmasyla teknik
analistlerin de yeni gsterge yaatma verimlilii de ayn srat ve bereketle

20
hepimizin aina olduu hareketli orta|amalar,
n
m!)
mn en son
t.y" h.. g" r"tl." .k
arLl.

var ve bu lis-

Bu gstergelerin tamamn bu kitapta kapsamak iin ne yerimiz ne de

zaman|mlz var. Byle bir olanaa sahip olsaydk bile gerek piyasa koullarnda hepsini deerlendirmeye alp strateji oluturmaya alsaydk, ilem
yapp para kazarwaya raacamza t,m zamanrz analiz yapmakla
harcarclk. te yandan, bu gstergelerin nasl tretildikleri ve ne gsterdik-

lerini de incelemek gerekir. Mevcut

ra|
integrated moving average), Regresyon Analizi3,
EntropyEetoatrvs. gibi hdi_ile,
BoxAnali
kavram|ara dayanan birka tanesi hari
ve

,l

Bloomfield, Peter, Fourier Alalysis of Time

0ohn Wiley & Sons, 2000)
Kamm|er, David W.,

First Course in

An tntroduction (Wiley Seris in Probabili and

Series:

Statistics),

Fourier Analysis, (Prentice Hall College Div., 2000)

Ehters, .|ohn, MESA & Trading Market Cycles, (|ohn Wiley & Sons, 2O02)

Ache|is, Sephen. Technical Analysis From A to Z, (Equis lnternational, l 994)

2 Kaufman, Perry, Trading Systems and Methods, (John Wiley & Sons, 1998)
hp

/Aww.duke.eduArnau/arimes.htm

htto,/^r/ww.geocities.com/colosseum/5585/ARlM

.htm

' 3 Schwager Jack D, A Complete Guide to the Futures Markeo 0ohn Wiley & Sons, l984)

McCormick,

.|effrey

& Katz,

|etrey, Encyclopedia of Trading Srategies,

(Mccraw Hill, 2000)

4 stoica, petre ve loes, Randolph L., troduction to Speclral Analysi, (Frtice Hall, l997)

tsnkins, Cwilym ve Wab, Dona|d,

Secral Analysis &

fts Applkation, (fmerson Adams pr. lnc., 2000)

5 Box, Ceorge E.P., jenkins, crlltr r,e Reinsel Cregory C., Tiae eries Aoalysis: Forecasting & Control, |Pretice Hal|, 'l994)
Vandaele, Walter, Applied Time Series and Box,Jenkins Model, (Academic Press, 1997)
Anderson,

o.D., Time Series Analysis and

Forecasting,: The Box-Jekins Approach, (Butterworth)

o,Donovan, Thomas M., Short Term Forecasting: An lntroduction to the Box-Jenkis Approach, (John WileY
& Sons, 1983)
Hoff, John C., A pracical Guide to Box-lenkins Forecasting, (Life Time Learning Publications,
6 Sivia, D.S., Data Analwis:

983)

A Bayesia Tutorial, (oxord Univenity Press. 1996)

(John
Cola_n, Amos, Maximum Entropy Eco^ometrics: Robust ktimation with Limited Data,
1

Wiley &

Sons,

996)

Czyl, Henryk, The Method of Maximum Enuopy (Advances i Mathematics for Applied Sciences Vol
(World Scientific Pub Co, 1995)

Huson,

.|ack

K., Tle Techical Aalysis of

Stocl<s

and Commodities: Volume l6, (MaY 10, 1999)

29),

21
,asa
nu bir
byk bir
verisinin drd
miiir. Bu be
, En Yksek
L ancakbaz
kapan. Beinci veri ise
lan_{lem Hacmigir. Hepsi ayn verileri kullanp kula baka bir ynden,
baka bir yntemle nfup gstermektedir. 1 byleyken, benzer yntemlerle tretilip benzer sonular veren gstergelerin hepsini birlikte kullanmann hem zarnan asndan hem de gelen sinyaller zerinde aln ve yanl
bir gven oluturacandan, bir anlam yok. Dolaysyla biz bu kitapta gerekten de piyasay farkl bak alanyla ele alan ve farkl sonular veren
ve ayn zamanda zamanln testinden gemi birka gstergeyi derinlemesine ele a|acaz, Sonulara baktnzda yatfim strateiinize baka gstergeler eklemenin ek bir faydas olmayacaru greceksiniz.

Basitlik ilkemiz dorultusunda ve bir an nce ilem yaparak piyasaya itirak etmemizi hedeflerken gereken srati yakalamak iin bu gstergeler
bize yetecek. Daha sofistike modeller gelitirmek ve daha fazla matematik
ve istatistik kullanmak isteyen okuyucular, balang olarak Schwager3 ve
kaufman'nz kitaplarnd an yararlanabilirler.

Gstergeler neyl gsteriyor?

Mantkl veya mantksz yzlerce, binlerce, milyonlarca insarun itirak
ettii, bu insanlann her birinin hayal edilemeyecek ve zmlenemeyecek
kadar girdi altnda bombardmana tutulup beklentilerini ekillendirdii ve
bu beklentiler dorultusunda hareket ederek en nihai sonucunu, ydni fiyatlann deitirdii piyasalarn ardndaki mant ve ayn:- zamanda bu piyasalarn gelecekte nasl davranacaru anlamaya almak, fa| amaktan teye
gitmiyor. Piyasalann belirli ekillerde davrandgna, tarihin tekerrr ettiine, ve bu davran biimlerine bakarak gelecein tahmin edilebilir olduuna nceki iki kitabmzda iddetle kar ktk; ve teknik ana|izi bu amala
kullanarak, o sihirli formln arayna girenlerin, er ya da ge hayal krklna uram olduklanna defa|arca ahit olduumuzdan, bir tahmin yanna gkmekten ziyade o vazgeilmez bilgi (teknik ana|iz) + deneyim + kiisei disiplin + para (risk) ynemi + sistematik yaklam bileimini benimseyerek, teknik analizi amaca ynelik bir strateji oluturmak iin kullanmadan, birka ansl isabet haricinde istikrarl bir ekilde para kazanIamayacan savunduk.
Mevcut trendleri kabul edip sonuna kadar oturarak geri dn noktala-

22
,rn mmkn olduu kadar zamannda tespit etmeYe alar

T-mli ffieknik

-|

analiz bu trendlerin gcn leb!!!r

olumaktaolanfiyatlannizlenmesivezm1enmesidir.eryeL@

bir tahmin yrt-

@[mselanalizyntemlerindenkarvefalclka|annagi-

rer. Bu felsefik yaklam dorultusunda, piyasa|arda belli bir dzen olduunu ve dolaysyla gelecein tahmin edilebilirliini savunan G3g!3l3r,
llik, astroloji gibi bra
sayrlarr,
Iar
Elliott
n kendi kulistemedi
a|tna
a|mak
ana|iz e
Bu yntemleri ku
m ve retim yelpazemde de

an@.rsonderecebaar1sonularaldklarngr.

m olduumu da belirtmeden gemek istemiyorum. Ne var ki bu kiilerin

baarlarnn arkasnda istikrarl ve devaml bir ekilde gelecei grme yetenekleri yerine, ustaca uygulanmaya konulmu disiplin, para (risk) yne_

timi ve sistematik yaklam ilkelerinin yattlna inanyorum.

Teknik ana|iz gstergelerine de ite bu tr bir inan ve felsefik

yak|a_

m iinde dokunacak; nereden geldiklerine ve en sahkl ekilde nasl kullanlabileceklerine bakacaz. Bunu yaparken objektif yak|amaya alacak
ve maharetl ei kadar yetersizliklerine de dikkat ekeceiz.

Bu gstergelerin neye yetip neye yetmediklerini, yAni neyi gsterebile_

ceklerini an|amak iin hangi verileri kullandklan ve nasl hesaplandklanna bakmak yeterli. Yukarda da deindiimiz gibi,
t bilsilerini ve baAl, En Yksek, En D
Beni en ok
kulla
rakamlarn
Hacmi
ne
ren Eiffien bir tanesi de baz teknik analistlerin baz gstergeleri
"nc gstergeler" o|arak il6n etmeleri. Tamamiyle gemi verileri kullanan
bir modelin nc gsterge olabilme, y6ni gelecei gsterme olana var ml?
Sizi hayal krklna

tmak iste

u nceden belitmek-

teknik ana|izinbir" rr.d@

MTE) NELER oLDuGQ_g1
lZii sev. siMDiyE KADAR (GEMTE)
BlTT1
nz)
qakip
edi
U ANDA NELER
olarak
tffiri canl
gsterme_
Bu gstergelerin hibir tanesi bize yan neler olabileceini
yecektir. imdiye kadar ve u anda neler olup bittiini anladktan sonfa,
stratejimizi oluturmak bize kalmaktadr ve bunun da nasl yaplacan bu
nc kitapta greceiz.

rcffiki,

23

Biz bilgisayarlardan ve salyangozlardan daha akllyz

O mthi hesaplama gleriyle bilgisayarlarn en byk dezavantaj|arndan biri de, gemi verilerin son derece titiz bif ayrntclkla incelenebilip,
ortaya ok bl,ik bir sayda, devaml tekrarlanm olan formasyon ve izlenirnleri dkebilmeleri. insan eliyle yaplamayacak sayda arpma, blme,
toplamay gerekletirerek bize bu tekrarlanan ve dolaysyla tahmin edilebilir olduklar savunulan dngleri, da|galan, grafik formasyonlarn ve di_
er gelecei gren oluumlan gsterebiliyorlar. Burada iin kt tataf, bu
oluum_lar sadece piyasa grafiklerinin sergiledii fiyat verllerinde dei| kafadan atp da verebileceimiz, tamamy|a geliigzel dizilmi bir numara dizisinde bile bulabiliyorlar.

Eer fiyatlarn gelecei bu formasyonlarla belirlenmi yaplar zerinde

oturmu olsayd, bu yapnn iskeletinin kefi piyasa dediimiz kurumun sonunu getirirdi. Eer piyasa belli bir dzene gre hareket ediyor olsayd, bu
dzenin kodunu kran hibir yatlnmcl asla kaybetmezdi. O zamafl da bu
insanlarla hi kimse al verie girmezdi.
Benim mantk erevesi ierisine sdrabildiim teknik ana|izin kulland yntemler, piyasada belli bir dzen olduunu savunan dngc, Elliott dalgac, Fibonacci'ci analistlerden veya astrolog|atdan pek farkl deil.
Ana fark, yap|an ana|izin, gelecei tahmin etmeye almaktan ziyade,
imdi neler olduunu lmeye ve zmlemeye odaklannx olmas. Gelecei tahmin etmeye ynelik yntemleri kullananlarn ara sffa hakl ktkIar yalan deil. Ama ortada byle bir baan varsa, bu baannn arkasnda
yatan yntemler-rnutlaka
atik
in + risk ynetimi +
. Y6ni
lemini i
mek dei! Eer bu analistlerin(!) gelecei grme yetenekleriyle
gerekletirdikleri dng veya dalga zmlemeleri doru olsayd, hi bir
zaman yanl kmamalar gerekirdi. Bir salyangozun kabuunda tekrarlanm Fibonacci oranlan veya gezegenlerin seyir rotalar gerekten de eit sayda olduklann bildiimiz a|c ve satclarn pazar yeini etkiliyor olsayd,
bu esrarengiz gler, hangi Pazartesi gn, hangi kiiyi alcr, hangisini sat|q yapacan acaba nasl semekteler? Bir oran piramitlerin inaatnda
kullandmsa, niye hisse senedi piyasasnda tekrarlansn? Her drt ylda bir
tepe yapan bir piyasa ayn formasyonu tekrarlayacak m? Birinciden n.
c dalgann sonuna kadar olan mesafenin o/o67.8'i olmas gerektiini bildigimiz(!) beinci dalga, gelecek Perembe saat 74:42'de 981,3'de mi duracak?

24
Bu sorulann bir tanesinin arkasnda bir gram mantk bulabilirseniz buyrun
inann, ama ben 21 yldr anyorum,
Bu kitap dizisi gemiin analizini en iyi ekilde yapmanln ve imdi olanlar doru izlemenin yollann aratnyor. Teknik analizin yetenekleri de ancak buraya kadar eriiyor. Eer gelecei tahmin etmenin bir yntemini any or san|z burada blamay acaksnz.

Ka gsterge?
Burada zamafin testinden gemi, arkasnda mantk, istatistik, matematik ve insan psikolojisinin yatt bir takm niceliksel gstergeleri grmeye
balayacaz. Bunlarn hi birisi o afanan sihirli forml olmayacak ama birlikte kullanldklarnda son derece salkl sinyaller verecekler.
Gstergeleri deerlendirirken hata yapmamanxz gereken iki konu daha
var, Bunlardan birirrc*si, stratejimizi t"k birort.rge r"rir. i.
iei burnunda teknik analistler bu hataya genellikle iki ekilde dyor|ar: ya (a) mein Momentum gibi ok basit bir gstergenin o basitliin
verdii cazibeye ya da o gstergeyi iyi ett etmi olmarun verdii ainalkla gelen an gven duygusuna kaplyorlar; ya da (b) birka gsterge kullanld durumlarda bile, bunlarn arasrnda dierlerinden elikili sinyaller
alnsa dahi bir tanesinin kuwetli bir al veya sat sinyali vermesiyle ar basan ilem yapma drtsne yenik dyorlar. Dolaysyla, stratejimizi oluen nemli konulardan bir tanesi,
tururken dikkat etmemiz
(y6ni farkl trden) birka
may beklemek. Bagstergei bir ilem yapmadan
ifadeyle, herh
.

Sk sk hata yap|an ikinci konu ise, yatrrmclarn ayn trden iki veya
daha fazla gstergeyi kullanp doal olarak hepsinden ayru sinyali alarak,
birbirlerini teyit ettikleri yanlgsna kaplmalan.
Bu iki bataya dmemek iin kitap boynca kullanlacak olan gstergelerin hangi trden olduklanru, bu trlerin nasl farkl oluumlan deerlendirip nasl farkl sinyal vereceklerini, hangilerinin birlikte kullanlp hangilerinin kullarulmamas gerektiini irdeleyeceiz.

25

Gsterge trleri
Teknik ana|iz gstergelerinin byk bir ounluunu iki ana balk altnda toplayabiiiriz: Trend Takip Edici Giistergeler ve n Alm r
Jau (nxitegerer. D
Fgf$ffizeEEr gsterdii durumlarda baz|ar iyi sonu vermekteyken,
rlierlcri rlc hic ise varamamektadr. Ri" ,".rr"lla-a ,ro"ark
ar alm an sat gstertrend yapan p{yasalarda,
takip edici gstergeler
"
"
'

: = : '
: -a
I
piy"r"l"rdr,
rrk,-"
yana den
geTa de
"l,
kanal tr piyasalarda iyi sonu verirler.

@id

larda kulla
trend yapma
Trend takip edici
gir
li
vererek
sayda
rnda ereksiz yere, ok fazla
risk alnmasna
n mevcut
artr/rar.
r. y""a"",
faz\a
rnasruflan da haddinden
"rr,
larda kullanldklarnda,
ise. kuwetli
devaml an sat (al sinyali) veya devarrl an alm

ffi

ieceffiike1iolurlar'y2niykselenpiyasalardaerken

. Yukarda da densaia veya den piyaq]artP

EmETEITu farkl ,balklar alna giren gstergelerin yukanda belirttiim zaaflarn rtmek iin farkl zellikleri bulunan (farkl balklar altna
oiran) o^cteroelerrlen avn zamanda hirkac tane.sini hirlikte kullanarak. bol

tevit almak serekir.

--!_--

Bu kitapta kapsayacmz gstergelerin zerinde dururken, hangisinin

hangi balk altna girdiini, hangi tr piyasalarda iyi, hangilerinde kt sonu verdiini, formln ve arkasndayatan mantk ile matematik lmleri ve sonunda da nasl kullanlmas gerektiini greceiz.

parametreler
Burada parametreler tabiri gstergelerin hesaplanmasnda kullanlan deikenleri ifade etmek iin kullarulmaktadr. Hemen hemen tm gstergeler iin bu deikenlerin kullanc tarafndan belirlenmesi gerekir. Bu_dq.
ikle iki t{irtr olurlar: a) veri dei

Veri deikenleri gstergenin hangi piyasa verisini baz aldn gsterir.

Bizim kullanacamz gstergelefin tamam Fiyat verileri ile (Al. En yksek, En Dk ve kafan) slem Hacmi mikta",. k.,llan"caklar. Fiyat ve-

26

rilerini kullanan deikenlerin de byk bir ounluu KAPANI fiyatlan_

tap bol_nca her gster-

'

g iin Kanan fivatn baz alacaz e

yatn kullanldn da aa kauturmakta yarar var. Fer kullanlacak
o\ai{iyat grafii Gnlk ise, {ai o|arak alnan Kapan fiyat elbette o iru iyatl olacaKtlr
lem gnnn son
t ubuu Pazartesi'nden Cuma'ya
tahk grafikler kullan
nln son
blr haftalk ilemi temsil ediyorsa - Bkz. Birinci Kitap, s.9a, o
kapan
gnnn
da
resmi
son
ilem gn olan Cuma
ik sresi dakikalk, 15
tZlr. Eer canl grafi
durumda Kapan fiyat
sresinin son islem fivat olu
olarak baz a|
rnein saatlik srafik kullanlyorsa, baz alnan fiyat o saat diliminde
Gstergelerin iaret ettii oluum|ar daha dramatik olarak etkileyen paye dnk
rametre sre deikenidir. Sre deikeni, bjr g(

ka ilem ubulnu baz

n sure

ortalamann

Burada sre deike(veya

periyot)
ediyorum,
olarak
ifade
nini bilerek ubuk
nk bu periyot
kullanlan fiyat grafiine gre deimektedir. mein, C.gdgE_gg$.
kullanlyorsa bu periyot 20 gn, haftalk grafikler kullanlyorsa 20 haft1,

"g

ahk m veya saatlik mi

grafik kullanldn bi|mez, Gstergenin formln hesaplarken yazlmn
bttin yaptll ey, geriye dnp belirtilen sre deikeni kadar ubuk say-

i rakam ya da ubuk says) ile niyet edilen srenin kartrl-

masdr. mein, gnlk grafiklerde 20 periyotluk (y2ni 20 gnlk) bir hareketli ortaIama kullanan analist, daha sonra haftalk grafiklerinde 4haftalk bir deiken kullanmak iin yine 20 periyot olarak bir seim yapabi|ir.
Burada uygulanan yanl mantk, 20 ilem gnnn 1 haftadaki 5 ilem gnne blnmesiyle ortaya kan 4 haftay "2O" deikeninin temsil edecerak bei yanlgsdr. Halbuki haftalk grafik kullanrr_dei

lirlenmesi de

n 20 HAFTA

anlamna gelir.
4

27

enlerin (zellikle sre denlamas zeri

(bu ksalk "
nemli etkisi olur. Seilen sre ne kadar
sat
sinvali
retir. Bunun hem
aI
r faz|a
da
v^ntai| bulunur. Avantaj, bir g
avantal|
hesaplanrken kullanlan bu

sinyalretiyorsaoluandipvetepe1erideokadarzamailflday@.

l selirse riskin de o kadar artmektir. DezavanLai ise

dier tarafinda
yor olmasdr. Mada
(bu uzunluk *yiia" o\arak da ifade edilir) gsterge o ka,dar az al veya sat
r,Denvan-.
sinyali retir. Bunun da hem avantaj h.. d" a"rr"""tri, ,
d. o
ve
telgefi
dip
oluan
aj, bir gOtergea?-kadar az@{iretiyorsa
ir. Avantaj ise, gelecek olan sinyallerin de o
adar
Her neyse, bu deikenlerin neler ve gstergenin hzh m yoksa yava
m olmas gerektigini dnerek imdilik kafanz kartrmayn. Bu konuyu Hareketli ortalamalar blmnde derinlemesine ileyip ok daha net
bir ekilde sindireceiz.
. Yine Hareketli Ota|ama|ar blmnde ileyeceimizbaka bir konu da
teknik analistleri birbiri4e dren, son derece duyarl bir madde: Qptimi-

teknik ana|iz

ly uy

iftiffi-u sre hem karmak, hem nefis sonular verebilen hem de son
Terece tehlikeli bir uygulamadr. Optimizasyonun fayda ve zararlarn i|eride derinlemesine ileyeceiz.

Biz inceleyeceimiz gstergeler iin, ncelikle, o gstergenin yaratrcsnn nerdii parametreleibaz almaya ahacaz. Bu analistler, zaten gstergeyi gelitirirken gereken deneyleri yapp hangi parametrenin hangi koul ve piyasa|arda en iyi sonu verebileceini enine boyna dnp, deneyip, uygulamlar. Birincisi, tekerlei yeniden kefetmemize gerek yok.
ikinci olarak da, her enstrmanda, her piyasa koulunda farkl sonular verecek parametrelere ihtiyacmz yok, Kullanacamz parametrelerin her
nispeten iyi
enstrman zerinde ve her pi
nucl?irrcFeDllcek nitelile
ey ne kadar mkemmel ve
ve krlma ihtimali de o kadar
rmffi-ve sofistike ise
bilgisayar
yksektir. Elektronik devreli,
ip|i, |azer termostatl su pompalar bozulur durur. Siz hi iki demir dkm paradan oluan su tulumbasnn
bozulduunu grdnz m?

2B

Siyah, beyaz, gri

Teknik ana\izin en zayf ynlerinden bir tanesi de yoruma ak olmas,
y6ni hem farkl kiilerce farkl ekillerde yorumlanabilir hem de tek bir kii tarafndan yorumlansa bile farkl sonulara varabilecek sinyaller verebilir nitelikte olmasdr. lk iki kitaptan bu yana, eer imdiye kadar farkna
vardysanz, ki umarm varmrsnzdr, bu kitap dizisinde birka kilit felsefeyi benimsemeye altk. Bunlann birincisi, teknik ana|izden gelecei
gstermesini beklememekti. kincl kilit felsefemiz ise, mmkn olduu kadar piyasay yorumlamadan kanp ilem yapmak, y6ni bir pozisyon aiin tetii ekecek mekanizmann tamamen
mak
kmakt
piyasa, yini fiyat hareketi ta

'

Tahmin ve yorum yapmak gibi iki insani (ydi hata yaprrny^ yatkn)
drtden uzak durup, pozisyona gireceimiz ve kaqamrz yer ve zaman fiyat hareketinin bellrlemesine brakmakla nasl baanl glabi
i iki cildin
almalannda
anma tarzmza da ina etmemiz
ktif yaklam tatz|n|
gerek. Bunu baarmak iin de yapIacak tek ey var, Grg*rin rettii
sinyallerin yoruma ak olmalarna izin vermemek. Bunun nasl yaplacan bu cildin sonunda reneceiz.

Bu aamada bu felsefenifl ana hatlann kafamza iyice yerletirmemiz

da
sinyal
recek;
bir tek
gerek: Bir
beyaz o|aca

Ejlgc.
yar ama kuwetli

.oa;

ama her an ol

Unutmayalm: Bir piyasa ya kyordur, ya dyordur, ya da yataydr;

drdnc bir boy-tu yoktur. Piyasada ancak hareket vapabilirsiniz:
bubir
Burada da
Alm
lunmaz.

Sbiektil gri, ne kokar ne bular, ne itici ne tutucu, sisli, belkili, olabilirli yorumlan y vermeyecez. Gelen her sinyal veya her sinyalsizlii
VAR veya YOK, SIYAH veya BEYAZ, 1 veya 0, AIK veya KAPALI olarak
yorumlayp, strateiimizi ona gre oluturacaz.

29

-cekr -cak, gelecek, olacak, kacak, inecek,

inallah, maallah
Yukandaki siyah/beyaz kra|mza bir ekleme daha yapmamz gerek.
Biz insancklarn, her ne kadar o drt ile yanp tutusak bile, TAHMN
yapmak bi bize mahsus olan becerilerimizin hayli sorgulanabilir olduunu, hele hele teknik ana|izin bu beceriden tamamiyle yoksun olduunu de-

N.di. b, hrt"? Ol.rr"y.},

, Bu olguyr
iNi nceden kestirme

zam^n bu hatay y^pmaya itmeye devam

e aklayalm. Biraz sonra greceimiz gibi, gstergelerin oun-

tiln
fiyatlar ve gsterge
da al ve sat si
Bazen (aslnda bariyle kesimesiyle
ya daha fazla izgisinin
zenden de sk) karmza
kar ki, o iki izgi kesimek zeredir ve yarn oluacakfiyat hareketiyle bu kesimenin gereklemesine ke-

sin olarak bakarz ve bu kesimenin verecei (dikkat edin, "verecei" diyoruz, "verdii" deil) sinyale gre pozisyonaatveyakapatrz. te bu kita.bn felsefesinde, bu hataya yer yoktur. Yukarda da belirttik. Bir sinyal ya,
vardr ya da yoktur. Bu aamada tamamen S1YAH ya da BEYAZ olmak gerekir. Bunu baarmak iin tek yapIacak i, kendi kendimize kar drst
--a---}
olmak ve ok basit bir soruyu yanltlamaktf: 5PSiME VAR MI YoK MU?
imdi yukardaki mee bakarak bu yant verelim. Sinyal var myd, yok
muydu (ydni kesime var Tu, yok mu)? Bu basit sonyu sornay becerirsek,
yant elbette SNYAL YOK olacaktr. O halde neden OLACAK drtsnn
ateiyle yantp tutuuyoruz?
Son bir tekrar yapalm. Bizirn teknik analizimizde griye ve -cek, -cak'a
yer yok!

zet
O hatde gstergelerirnizi incelemeye balamadan, yukarda sylediklerimizi ksaca bir zetleyelim:
1.

PiyrrnE.

ffiffirn

rmal deil
ncia oiururmayz.

30

Bui

aracr kurumumuzu

O halde, ii ansa deil bilime dayandrma|yz. Teknik ana|iz zaten yafl-bilim yar-laylaylom. Dolaysyla,
teknik ana|iz bir "are" deil, BlLGi - DENEYM - DORU DAVRANI BMLER - PARA (RISK) YNETM - SSTEMATK YAKLAIM
silsilesi dahilinde bir "ara" olmal.
4.

AAYSI O byul forml yok! Ne bakas, ne temel ana|iz, ne de tekbize o forml sunaj!1. i bize kalyor! Baannn anahLaffiz
,"oa.

5,

Kilit ilke BASTLIK!

6,

Tm strateiimizi tek bir gstergeye dayandrmamamz. farkl trden

g'..

l]

beklememiz gerekir. _

7. Gstergeler Trend Takip Edici ve

tfl

Zaman-

leri kulla
8,

{yn !r4en gstergelerin birbirlerini teyit etmeleriyle gelen sinyalin

daha kuwetli veya da
neler olup bi
tegrler, gele".i de

11.

Brakn sa|yangoz|ar National Geograpbic doabilimcileri incelesin-

12. ncelikle gstergenin yaratcsrun nerdii parametrelere bal kala_

cak, an optimizasyondan uzak duracaz.

13.

14.

Yorunlarmzda GR'ye yer yok! Her ey SYAH ya da BEYAZ,l veya 0, VAR veya YOK, AIK ya da KAPALI olmal. Sbjektif deil objektif ve kendi kendimize kar drst olmamz gerekir.

Teknik ana|izde -cek, -cak'a ver yok. Bir srnyul yu

va d. vok"ardr
tur.
6lZEak, gelecek gibi kelimelere lugatmzda yer yok.
-_--__-

31

Metodoloji
Gstergeleri incelerken, y-karda ana hat|aryla sindirmeye altmz
kurallar ygu|amaya sokabilmek iin yle bir metodoloji izleyeceiz: ncelikle, kull
m|z ve daha sonra kulla
olsak bile ana|iz tardaha iyi anlamamza
Her bir gstergenin arkasnda yatan forml ve mant inceleyecek, hangi piyasa koullarnda hangi parametrelere kullanabilec eimizi, verdii sinyalleri ve nasl yorumlanmalar gerektiini renecek, gerek piyasa grafikleriyle rneklerini greceiz. Bunu yaparken zaaflarna ve yanl sinyallere
dikkat ekecek, 1,ukanda saydmz kurallarn nasl kolaylkla inenebildiine ahit o|acaz.

Gstergelerin tek tek ele alnmas sona erdikten sonra, UT UMAZLIK

kavramna gz atacak ve her gsterge ile birlikte nasl kullanlmas gerektiini ve gelen sinyalleri nasl kuwetlendirip gvenilir kldn reneceiz.

Son olarak, hibir teknik anaIiz kitabnda bu|amayacanz standat bir

ablon oluturarak, incelediimiz gstergeleri hep birlikte birka enstrman zerinde nasl yorumlayacamz gsteren bir model gelitireceiz.
Bu model sayesinde hem saniyeler veya dakikaIar ierisinde tm gsterge
ana|izimizi tamam|ayabilecek hem de tamamen objektif ve mantkl olabilmeyi becereceiz.

32

HAREKETL ORTAIAMAIAR

Teknik Analiz ktphanesinin en eski ve en ok kullarulan aralarrun

arasnda en ba Hareketli Oralamalar alr. Hem hesaplanlar itibariyle ba-

sit olulan hem de uygulama alanlannn okluu nedeniyle, bu kitapta ele

alacamz gstergeler arasnda da ilk sray Hareketli Ortalamalar alacak.
Hareketli orta|amalar kolaylkla saysallatnlp test edilebildiklerinden, g-

nmzde kullarulan mekanik trend takip edici trading sistemlerinin zn

olutururlar. Bir baka zellikleri de, tartmaya ak pek faz|a ynlerinin
bulunmamasdr. mein, iki teknik analist grafiklerde oluan bir formasyonun fl2ma m bayrak m olduunu tartabilir ve ortaya kolaylkla gr
ri
ayrlklar kabilir ama harek
vermez. Hareketli ortalamann tr ve sbelirsiz bir ortama
olup olnadll tartlma girmez ve maresl
retir.

Biz ilk i olarak, hareketli ortalamalann ne ie yaradklann ve nasl yorumlandklarn ele a|madan nce, nasrl hesaplandklarna bakacaz, Hepiniz bir "ortalamann" iki veya daha faz|a say1nn o saylarn miktanna blnmesiyle ortaya kan deer olduunu biliyorsunuz. Bir hareketli ortala-.
ma da. her gelen yeni fiyat ve o fiyatn en son fiyata eklenmesiyle ileri (gelecee) doru bareket edenbir ortalamadr.

33

Teknik ana|iz tarihi boyunca o kadar faz|a tirde hareketli ortalama gelitirilmitir ki burada hepsini srralamarun bize hibir katls olmayacak.
Bunlann zellikle karmak ve gizemli tipleri, hareketli orta|ama|arn sofistike ve ileri birer analiz yntemi olduklarna inanlan 7970'liyllarda oiaya
kmaya balad. Birok yetenekli ve yaratlcl teknisyen, yeni ve gelimi
ynternler bulmak iin byk zamarlarn harcadlar. Bu aba pek de boa gitmedi. Yetmili yllar uzun uzun trend yapan piyasa|arla doluydu ve
hareketli ortalamalar ok iyi sonular veriyorlard. Artk zatnan ve piyasalar deiti. O zaman|arda orAya kan birok tr ilevini yitirdi. Gnmze kadar ilevselliini koruyan ve zamafln deneyinden yznn akyla kan ana tir kald: Basit, Affhkl ve ssel hareketli ortalamalar.
ora|aimdi bu tflerin
ma, ismi stnde, bir miktar verinin ortalamasdr. mein kapan verilerinin 30 gnlk ortalamasru hesaplamak istediimizde, son otuz gnn kapanlann toplar ve onJza bleriz. "Hareketli" tabirinin kullanlmaslnln nedeni, hesap|amada sadece "son" otuz gnn verisinin esas alrnmasdr. Verilere bir gn daha eklenildiinde (rnein bugnn kapanndan sonra
bugntn verileri), geriye dnk baktmzda ve bir nceki hesaplamamza dahi| olan fakat bugn artk gerideki otuz birinci gnn verisi haline gelmi olan veri devreden kar ve hesaba dahil edilmez, nk elimizde yeni bir otuz gunlk veri vardr, Dolaysyla ortalamasnn hesapland veri
grubu (rnein son otuz gn) her yeni ilem gnnn eklenmesiyle ileri
doru hareket eder.

BAST HAREKETL

oRr-n,n

Hareketli orta|ama yukarda izah edildii gibi hesaplandnda ona Basit Hareketli Ortalaa denir, Bu hesaplama tatzffi forml olarak verecek
olursak:

BHOt

= Ft * Ft_1 + Ft_z+ ... + Fl_r,

BHOt: imdiki

/n

Basit Hareketli Ortalama

F = Fiyat
t = imdiki tafih
n : otalamas alnan sre
imdi bu formln nasl iledii
maya alalm:

ni biraz daha grsel olarak

ortaya koy,

34
ekil 1S1 - Basit Hareketli Ortalama - Hesaplama rarz

Tarih

Kapan$

-'|

02-09-2002 94D0
03-09-2D02 9500
04-09-2002 9700
05-09_20D2 9600
06-09-2002 97D0 _} Toplam

5gnlk

ortalama

47900

bl

5+

95B0

Diyelim ki bugn 6 nyltil 20O2, Cma ve gnn kapan 970O'den gerekleti. "Bugn iin" 5 gnlk bir hareketli orta|ama hesaplamak istersek,
ekit 181,de gsterildii uzete, bugnn kapan dahil olmak zere, be
gn geriye giderek son be gnn kapanlannl toplayp bee blerek 6
Eyll gn iin 5 gnlk hareketli ortalamanrn deerini 9580 olarak tespit
edeiz. Bu deeri grafikte 6 eyltl gnne iaretleriz (Bkz, ekil 182).

ekil 1S2 - Basit Hareket|i Ortalama - Grafikleme Tarz

s75D
s700
gE50
s600

s550
s500
g450
9400

s350

09'tt2Jt]2 0S]it]3,E2

----"Fiyatlar"

09i]4a2 09fil5n2

*"5

09fi6it]2

gnlk BHO"

35
,t

Yeni haftann baayp Pazartesi gnnn (9 Eyll) kapannn gelmesiyle, artk 9 Eyll gn iin de 5 gnlk hareketli ortalamay hesaplayabiliriz. Bunu yapmak iin yine son 5 gnn kapanru toplayp bee blmemiz gerek, Bu sefer, doal olarak, artk sondan altnc gn haline gelen 2
Eyll verisi devreden decek, yerine 9 Eyll kapan eklenecektir (dolaysyla hareketli ortalamamz ileri doru "hareket" ediyor).
Bu yeni gelen veriyi (yini 9 Eyll kapanru da grafiimize eklersek,
nmze yle bir grnt kar:
ekil 183 - Basit Hareketli Ortalama - Hesaplama Tarz 2

Tarih

Iapan

D2-09_2002

9400

03-09-2002

9500

04-09_20t]2

9700
9600

05-D9-20B2
06-09-2002
09_09_2E02

5 gnlk

ortalama

970D

Toplam 481B0

9600

bl

ekil 1S4 - Basit Hareketli Ortalama - Grafikleme rarz 2

9750
g700
...,.........l...l...,.....,.,

9650

f......,.....',l.;.':,.l.

s600
s550

s400
s350

..l.l....l.i..,.l,.,,..,.....'....

{,,

:l

9500

s450

02-0s- 03-0s- 04-0s_ 05-0s- 06_0s_

2002 2002 2BE2 2002 2BB2

"Fiyatlar"

--{-

"5 gnlk BHO"

os-Os-

20E2

5+

9620

36

Her yeni gelen veriyle ayfi sreci tekrarlarsak, artk elimizde belli byklkte bk Zaman serisi (tarih, fiyat, hareketli ortalama deeri) olacak
(Bkz, ebil 18J; ve artk grafikteki erileri (Bkz. ekil /8O yorurrlayacak
ha|e geleceiz.

ekil 1S5 - Basit Hareketli Ortalama - Hesaplama Tarz 3

Ttrih
02-0g_2002

03_0s-2002

l(ptn

g7t]0

05-0g-2002

s600

06_0g_2002

9700

09-09-2002

13_0s-2002

s600
s600
s500
s300
s200

16_09_2002

s1

17-0s_2tr2

920CI

11
1

_0s-2002

2_09-2002

8_0s-2002

1s_09-2002

20-09-2002

gnlk

ortlmt

s400
s500

04_0s-2002

,t0_0s-2002

91

00
00

s000
g000

9580
9620

s640
s600
s540
9440

s340
s260
s1

E0

s1 20

9080

23_0g-2002

87m

s0

24_0s-2002
25-09-2002
2E-09-2002
27-0s_2002
30_0s-2002
01-,l0-2002
02_1 0-2002

91

00
9300
9200

8980

s400

91

03_10-2002

0+to"tr02
07-1 0_20t2
08-1 0_2002

0s-10_2002
10-10_2002

9500
9700

s600
s700

sm

sE00
9400
g200
g400

s020
s60

40
9300

'!

s420
s520
9620

s700
s720
s660
s540
s480

37
ekil 186 - Basit Hareketli Ortalama - Crafikleme Tarz

NNNNNNNNNNNNNNN
Oo(jEoaoOOoooOO
66E-666ooeoOo
N&6lNN-flNNNNNNNN
oooiroiooooooooooo
.jaOOooo6oEO

d+aanddd+ddd+dd

ARLIKI HAREKETL ORTALAMA

Basit Hareketli ortalamada her veri ayn arl tar, Baz teknisyenler
bunun doru olmadn savunurlar. On|ara gre, fiyatlarda oluabilecek
ani bir ters ha
lerle a@7rl veren bir hareketli on"lrma Orsit) k d.
mazDolarsyla, bu duyarll salamak iin yakn gemite olumu fiyat
verilerine daha faZfarlk tanmak gerekmektedir. te bu gr, gstergeler listesine Arlkl ilareletli Ortalamalar katmtr.
asl iAslnda biraz sonra da greceimiz gibi, harymalnn
(@
levi fiyatlarcl aki dd.ga|armd.ar diz|ey"r.k
verilerine daha fazla arlk
r Ve yeru
is etmek bu ilevin etkisini bir miktar aza\tr. Yine de, arlkl orIa|ama.larn daha doru bir formle sahip olduklarnr sa-nan teknisyenlerin
hayli kabul grm olmalar ve dorusu aradaki farkllklarn en aztndanbizim bu kitapta yerleirrneye altmz felsefe, doru davran biimleri
ve sistematik yaklarn asndan pek & hayati nem tarradn gz nne alarak, nasl hesaplandklann Seneceiz.

38
'l
ekil 87 - Arlkl Hareketli Ortalama - Hesaplama Tarz

Tarih

5 giin!k

l{apan

02-B9-2002
03-09-2002
04-09-2002
05-09-2002
06_09-2002

9400
95D0

9700
9500
9700

X1

x2
x3
x4
x5

loplam

15

arlkl
ortalama

9400
19000
29100
3E400
4850D

1444t]0

bl 15

9627

Bir arlkl ortalama yaratmak iin en y^ygnca kullanlan yntem, en

son gelen fiyat verisini belli bir rakam|a arpmaktr (bu rakam genellikle
ele alnan sre iindeki veri saysdr). mein, be gnlk bir arlkl hareketli ofia|ama hesaplanacaksa, son gnn fiyat verisi bele arplr, Daha
sonra, bir nceki veri drt, ondan bir nceki veri , ondan bir nceki veri iki ve en eski veri birle arplp kan arpmlar toplanr ve arpanlann
toplamna blnr (Bkz. ebil 18D.
Elbette ayn basit ortalamada olduu gibi, yukardaki ekilde elde ediIen 9627 son gnn, ydni 6 Eyll'n deeridir ve grafikte 6 nyltil tarihine
ilenecektir. Yeni veriler geldike grafik ayn basit hareketli ortlamada olduu gibi saa doru hareket edecektir.

Bu hesaplama tarz|n aadai ekilde formle edebiliriz:

AHO1 = ((n) Ft + (n-1) F,_t + (n-2) F,_2 + ... + pr, )

(n + 1n-1; + (n-2) * ... + 1)

AHOt

Arlkl Hareketli Oralama

F = Fiyat
t = imdiki tarih
n = ortalamas alnan sre

,
_.i

39

s- HAREKETL onrn-n,n
Basit ve Arlkl Hareketli Ortalama|ar rq*ll.ri itib".i
ffredeki verileri vanstabilirler. rnein on snlk bir baSaba

nceki vestveyaarlklTa-reketliortalamannhesabnd
riler voktur . Biraz daha sofistike ve biraz daha mkemmele dnk olan ba_
k vermekle
bitene daha faz|a
edilen
a6 zamanda hareketli ortalamann hesa
olarak tm mevcut tarih veffide yanstmalann isterler. ltg]ls$ rrareketll ortatamalar yakn selQ!ki vedre ayfu arlkl hareketli ortalazamanda mevgibi daha fazla arhk tahsis etmeni., y".1 =1I3
. Bylece, rnein on gnlk bir
_
-;IhareEaForta|aia sadece son on gndeki
eldeki tm mevcut ta-

rihi verileri kullanr.

sl hareketli ortalamann forml biraz daha karmaktr:

iHot

iHot_l

(DF x (F1- iHo1_1))

IHOt = sl Hareketli ortalama

F = Fiyat
t

- imdiki

tarih

= ortalamasr alnan sre

DF

= Dzeltme Faktr (2/(n + I))

Formlden de grld gibi, bu hesaplama tarz biraz daha karmak

olduundan ve nceden hesaplanm bir sl hareketli ortalamann deerini gerektirdiinden, sl hareketli ortalama|ar ancak bilgisayarlar yard,
myla hesaplanabilirler. Bu tr hereketli orta|amalann, analistlerin her iki
endiesini de (yakn gemiteki o\aylara daha faz|a arlk vermek ve tm
mevcut verileri hesaba katmak) bertaraf etmeleri nedeniyle, en mkemmel
ve en ok kullanlan tr olduklar dnlebitif ama aslnda yle deildir.
Aslnda hi bir teknik analiz gstergesi mkemmel deildir amabiztartmam|z| sadece hareketli orta|ama|ar|a kstlarsak, her ne kadar formlleri
birbirlerinden hayli deiik olsalar da, bu tr hareketli orta|amadan bir
tanesini semenin bir yatnmcnn performanslnl etkileyecek kadar hayati
nem tamadn grtiruz. Burada arlkl veya sl hareketli orta|ama|ar
daha sofistike, daha doru gibi gzkebilir ama elimizde bu sonulamay
dorulayacak somut bir aratrma yok.

40

Konu haklnda elle tutulur deney sonulann yorumlayan LeBeau ve

Lucas'tar baka birisine rastlamadrrf:

Her ne kadar arlkh ua sl barefutli ortalarnalann daba gelimi

forrnll,ere sabip olduklan sanIsa do,yopt *r, hn d"*y b^it bo_
gsterwitlr, Arareketli orta!malann daha l sanu ffirinl
yakn
gemii
trnalanmz,
uugulamak iin uerilere arlk tabsis
etnxenin gstergeyi an duyarh bale getirdiire ue dolaysyla, asl
ileui piyasa hareketini dzlemek olan bareketli ortalamalann bu
anxacna tes dtitne iaret etrnektedir. ArIkI ue sl bareketli
ortalamalar, skk ue yatay Piyasalarda basit bareketli ortalamalardan daba fazla sinyal retmekte ue dolaysyla bem gereksiz sayda
ue zararl lem yaptrmakta bem de iler mal,iyetlerini a"trnaktadrlar, Bu da uzun zAfn*ndr sabip olduurnuz u inanc teyit etmektedir: aprak ue mulak bir besaplamann sonucu olan berhangi bir giri yntemi, faydadan ok zarar retir. vg!rubr,qli
ilme olduu kadar sanatsal yetenee dp dayanr, Dolawsvla, kErl
ilem yapmak iin matematiksel mkemrnelik bir koul olarnaz.
kiisel
bu trn herhangi bir tanesini kullanmarun dieri zerinde
gzle grlebi|ir ve/veya tekrarlanabilir bir avantaj veya dezavantaj bulunmadn gsteriyor. Teknik ana|iz felsefesinin matematik kadar kesin bir
ilim dal olmad, istikrarl bir yatrm performans gsterebilmek iin bir
sonu deil de bir ara olarak kullanlmas gerektigi, teknik ana|izin hibir
zamafl yarn gsterecek nitelikte sinyaller retmedii ve son olarak (en
nemlisi) teknik analizin kiisel disiplin (psikolojik olgunluk), para (risk)
ynetimi ve sistematik yaklam gibi dier i ayr|maz para ile birlikte kullanlmas gerektii gz nne alnrsa, kendilerine daha faz|a nem tahsis
etmek isteyen teknik analistlerin(|) ve teknik yazat|arn(|) yukardaki gibi
forml ve ince ayarlar zerinde ince eleyip sk dokuyarak bir yete vatamayacaklarn ve tm bunlarn bizyatrmcilar iin zaman kaybndan teye gidemeyeceini anlamam z gerekir,

'
deneyimim,

ekil 188 deki grafige de bakacak olursanrz, her biri kapanlar baz a|an
9 periyotluk tr (basit, arlkl, sl) hareketli ortalama arasnda pek
fark olmadn greceksiniz. Eer yatlnm hayatnzt bu izgiler arasndaki
7 LeBeau, Charles ve Lucas, David W., Computer Analysis of the Futures Ma*et, s. 89, (Business One lrwin, ll_

linois, 1 992)

41
ekil 18S - Basit, Arlkl ve sl Hareketli Ortalamalar

milimetrik farklar kurtaracak duruma geldiyse, zaten tm stratejiniz rk

temeller zerine kurulmu demektir.
gjz imdiye kadar k
fiyatnbaz

hemli fiyat ol

de

, rnein 1,1l<S itn gnn

arlkh "narel<etll c,.tala-a"

dk ile en

arlkl orralama fiyat (bu bizim

42

kullanabilirler. Buna ek olarak, biraz i|eride de greceimiz gibi (bantlar),

en yksek ve/veya en dk fiyat verileri de baz olarak alnabilir.
Burada nemli olan yatrmclarn ipin ucunu karp faz|a matematik iine dmeden, belli bir tr hareketli orta|ama ve fiyat parametresini seip
(mein basit hareket|i ortalama ve kapan fiyat), istikrarl olarak onlan
kullanmaya devam etmesidir (sre parametresini daha sonra tartacaz).
Ulamaya altmz srat ve kullanllk iin nem tayan ortalamalann
nasl hesapland deil nasl sonu verip nasl yorumlanacaklardr. Hesap|amalar brakn bilgisyarlanmz ve teknik anaIiz yaz|mlanmz yapsn. Ne
de olsa bir klaye tuuna basmakla istediimiz tr hareketli orta|amay izdirebiliyoruz. Unutmayn, bir ey ne kadar basitse o kadar gvenilir, ne ka-

o kadar

dar karmaksa krlm

HAREKETL oRrn-nMALAR NE E YARYORLAR?

Hareketli ortalamalarn temel bazda ana ilevi bulunur:
1) Piyasann ne

2) Oluan

i (vol

i) daha dz
aza|iarak, ana
uru

yip fiyat zikzaklarnn kard

mak (dzleme

3) Fiyat ve tepe diplerini belirlemek.

Hareketli orialama|ar, bu ilevleri, hesaplan tarz|arndan dolay fiyat

hareketlerine ge reaksiyon gsterdikleri iin her zaman fiyat izgisinin ardndan hareket etmeleri sayesinde yerine getirirler.
Burada birinci ilev zerinde faz|a drmamza gerek yok. Hangi tr ha-

reketli orta|amay,seerseniz r"ir, h3r.k"tli o.trl"*"l@.

ilke, eer piyasadaki alm basks sat basksndan daha f4la ve kuwetliyyukarda; te
eer satl
sat basks alm
te yandan eef
se. fivatlarn otalamadan daha yukarda,.
Efiy-arlamadan
:
:
l|
=
(J.ana
o,ana aag'lo,a
ve
tlyauarn
oflalamaoan
lazn
kuwetllvse.
baskslnclan
cadr. Eer fiyat|ar ortalama|ardan
, bu bi1
rdan
daha
trendin, ve
. Fiyatlann ykselmeye
r aa trendin mevcudi
nden
hareketli orta|ama da
vatlar dserken hareketli ortalama da dseceinden). trendin ynn tespit etmek iin mutlaka hareketli ortalama kullanmak gerekmez. Fiyatlann
|l|

43

ykseldiini veya dtn zaten ilk olarak fivat ubuklarnn hareket

Ei ynnffiorebiliriz.

Gnlk grafikler zerinde, kapan fiyatlarn baz alan bir basit hareketorta|amay dnn. Bundan nceki blmde grdmz formle istinaden, rnein be gnlk bir basit hareketli ortalamaru
nk
rini bulmik istersek

li

m bee bleriz. Bu rakam, be gnlk hareketli ortalamanrn "bugnk"

deerini oluturur. Bir de sadece bir gnlk bir basit hareketli qrtalamanrn
bugnk deerini h
g. Geriye dnk top-

li

r bulunmadndan, bugnn bir gtinlk basit hareket-

ortalamasnn deerini, bugnn kapan fiyat oluturacaktr. zaman

getike bu hesaplamay her gn yapacak olursak, her gnn kapan fiyatl o gnn bir gnlk basit hareketli ortalamas olacaktr. Bu., g."fikl.re
re izdiinizi
dnrsenz,_9r!,?ya_her
orLava h.. gnn
n
kapan fivatla] birlestiren
izdiiruzi dnrseriz.
b
of''.',, hi, q.rlk h"."k.tli o.-,
Elrcd{ Elbette bir gnlk hareketli oralama diye bir ey kullanmann
anlam yoktur, qkl ortayl kan izgi fiyatn ta kendisidir, Ama burada
ortaya bir sonu kmaktadr. E"
r-

mi olsaydk, unu
hareketlerini en

biliyoruz

vakndll, yAni en hzl takip eden cizgidir.

e11galrJ=t

."rtdry"
_men deil biraz gecikmeli olarak dnecekr.

Hareketli oralamamzn sresini bynke bu reaksiyonlar da gittike daha ge gelmeye balayacaktr. Baka bir ifadeyle, hareketli ortalamann sresi ne kada
Lalamaya o kadar "yava" d6r. Be
ketli orta
n Sun

hareketli

daha
mdi bu reaksiyonlarn ne kadar geci

a daha "hzl" olacak[m.

ekil 189da izilen basit hareketli ortalamanrn (5, 30 ve 70 gnlk)

hangisinin hangisi olduunu anlamak ok kolay. kaln izgi, fiyatlar enyakndan takip ettiine gre en hzh olandr, dolaysyla 5 gnlk hareketli
ortalamadr. te yandan kesik izgi fiyat hareketlerine en ge reaksiyon
gsteren olduuna gre, en yava olan ydni7} gnlk hareketli ortalamadr.

l,

M
eki|,tE9 - Fa*,l Haeketti Ortalaa Stlfeleri ve Fiy*t Flarcl@ire l&q
Gtiterdikleri Farkl Reaksiyon lar

imdi de bu hareketli ortalamalarn fiyat ubuklarnda o|an da|galanmalar (volatiliteyi) ne kadar dzelttiine bakalm. En hzl hareketli ota|amamz olan be gnlk kaln izgi, hemen hemen fiyatJar kadar hzldr ve fiyat grafiinde oluan herhangi bir geri dne abucak reaksiyon gsterip
kendsi de dnmektedir. Bu yzden ka|n izgide 70 zikzak gzlemleyebi
liyoruz. Bu say (zikzak adedi) fiyat ubuk|aroda elbette daha fazladr.
imdi biraz daha yava olan 30 gnlk hareketli ortalamay temsil eden ince izgiye bakalm. Bu 30 gnlk orta|ama, daha yava olduundan, fiyat-

45
larda oluan ani deiim ve dnlere annda lea
sonra gerekleiyor. Dolaysyla bu yavalk ince izyi daha
z\a geciktirdiinden, fiyatta oluan zikzaklar byuk lde dzlenmi
oluyor. S"""" r""".""d"
|anmayla bir oturup bir kalkacana, dikkani sadece daha ana veya daha
orta vadeli trendlerde topluyor. nce izgide meydana ge|en zikzaklar sagemediini gryoruz (X1 ve X2). Son ola@yi

rak kesik izginin temsil ettii 70 gnlk en yava hareketli orta|amaya

baktm.zda, bu izginin hi dn yapmadna ahit oluyoruz. Bu ortalamann bu kadar yava olmas, yini fiyat izgisinde oluan hareketlere hi
reaksiyon gstermemesi, ekil 189da gzken zaman zarfnda oluan tm
da|ga|anmalar (fiyattaki deikenlii) sadece tek bir trende (aa) indirgemesine, ydni piyasada bu zaman zartnda sadece tek ynde bir trend var-

d diye bir sonulama yapmasna sebebiyet veriyor.

Bu aamada kolaylka u sonulara varabi|iriz. @
birer trend talrip edici
ve
lalaca gi

i hrd
ysyla
n
nereve
sideceini
sstermek
an ,
Fareketli ortalamalann bu gecikmeli olma zellii
yerine
getirmelerini s.laL
ilevini
'd.tizelte"
Hareketli ortalamalann nc a
bs]]l
iledr rerecle teoe nerede dip }aptn belirlemektir. Bu
l "l-"va
hesaplanlar itibariyle, oluan
fiyat hareketlerine daha ge reaksiyon gstermeleridir. Hareketli orralama,
fiyat grafiinde oluacak olan her ufack harekete reaksiyon gstermeyeceinden, fiyat gibi devaml aa ve ykan zikzak yapmayacak, ancak fiyatta esasl bir dn olursa dn yapacaktr. Elbette burada "esasl" kelimesinin tanmlarunas gerekir (bunu biraz sonra yapacaz). te hareketli ortalama|arda bu dn gecikmeli geldiinden, fiyat izgisi hareketli orta|amas dnmeden nce onu yukar veya aa kesecektir. Teknik analizin en
basit kullanm modelinde, ite bu kesimelerbize piyasada bir dn olduunu teyit edecektir. imdi bu olguyu grafiklerle inceleyelim.
ekil 190daki birinci senaryoya bakacak olursak, piyasann a noktasn-

da bir sat grdkten sonra b noktasna kadar duze|tme yaparak tekrar yu-

kan hareketini balattln ve bu yukar hareketin c noktasrna geldikten

sonra tekrar aa dndn gryoruz. Burada bir yatnmc o|arak, daha aa seviyelerde yaplum:z bir almn kirl olarak devam ettiini gr-

46
ekil 190 - Tepe mi deil mi?
kaln izqi fiyat

yorz

ince izgi: hareketli ortalama

ama piyasarun tepe noktasnda da satl yaparak bu

kinmz a|mak

istiyoruz. Burada karlatmz en nemli bilinmez, ite bu tepe noktasnln ne zam^n gerekleecei. Eer piyasann ilk dzeltme hareketine girdiinde heyecanlanm olup a-b dnnde sat yapml olsaydk, imdi

gryoruz ki pozisyonumuzdan erken kmr olacaktk ve b-c hareketin_

den fayda|anamayacaktk. Pozisyonu hili elde tuttuumuzu dnelim.
imdi piyasa c noktasna geldi ve geri dnd. Bu esasl bir geri dn m?
k sona erdi mi? kalm m? Yoksa piyasa kk bir dzeltmeden sonra yzn tekrar yukarya evirecek mi? Herhangi bir temel veya teknik
analiz gstergesi kullanmadan bu sorularn cevabn vermek mmkn deil. Dolaysyla bu aamada dikkatimizi ikinci senaryoya evirip fiyat izgisi zerine bir hareketli oria|ama koy.yoruz. Burada anlalmas gereken en
nemli unsur, uygulanan hareketli ortalamann fiyat izgisinde oluan iki
dzeltme hareketine de (a-b ve c-d) herhangi bir reaksiyon gstermemi
olmas. Bu da, elbette, daha nce grdmz gibi, hareketli orta|ama|arn, hesaplanlar itibariyle fiyata ge reaksiyon gsterilerinin bir sonucu.
z hareketli
ite bu zellikten
zyat gibi bir geri dn
nc senaryo da bu stratejiyi
n bir neden
ba|ayan dzeltmenin bir sre
c
noktasnda
ancak
uyor. Bu neden
daha devam edip zayank hala istikametini bozmam olan (ykselmekte
olan) hareketli ortalamamz d noktasnda aa kesmesi ile otaya kyor
(Senaryo IV).

47
ekil 190daki gibi fiyat izgisi zerine bir hareketli ortlama koyup bu
gecikmeli dn (fiyatta deil ortalamada) beklemekle aslnda ok ince

bir karar vermi oluyoruz. O a, ", Plv^" (tv"t izgrr) rr. ma- (rr"
!ktaf, veya uzunlukta) dnsiin ki ben ona "esasl" bir dnii isrnlnr,
@an
kaym? Tekrar ekil 190a bakacak olursanrz,
gerekleen c-d dn yeteri kadar (hareketli ofialamay kesecek kadar) dnmedii iin bu tanma uymam ve bizi pozisyonda
tutmu. Halbuki nc senaryoda oluan c-d d y_karda sorduumuz soruya "evet yeteri kadar dndm" cevabnr vererek kesimeye sebep
olmu, dolaysyla da bizi pozisyondan ka-tm.
te bu kesimenin neden fiyatn ikinci senaryoda deil de drdnc se-

naryodaki hareketi
belirler,

periyotluk hareketli ortala

ni belirlemek,

alm
anlam
geldiinde
malivetleri
t
pozisyonun vasat bir hareketten sonra bile k2rl kmasru salayacaktr.
P

cak deil aynl zamanda aa sat yapilacak yeri de belirlediinden, k2rlarn maksimize edilmesini salar. K6n maksimize etmek de pozisyondan
zamannda kmay, daha dorusu erken kmamay gerektirir.
Birinci kitabmzda baz para ynetimi ilkelerini grm ve uzun vadede istikrarl bir performans izgisi (devaml kuzeye doru giden bir banka
hesab resmi) yaka|ayabi|mek iin girilen pozisyonlann sonucunda ortaya
kan ortalama kirlarn, ortalama zararlardan daha faz|a olmas gerektiini
(2.5 misli) ilemitik. Bunun nedeni, iki amala parakazanma urana girmemizdi. Birinci amac|n banka hesabmrzn artmas, refah seviyemizin ykselmesi olduunu hepimiz biliyoruz ama ksa vadeli dnen yatnmclann
gz ard ettikleri ve daha nemli olan ikinci ama, hibi zaman devam_l
kazanan ilemler yapamayacamzn bilincinde olmak ve dolaysyla edilecffi-ra 'ar finanse etmektir, ite ortalama kdr|arn orta|ama zarar|arn ikI
htriTlfimffiTistememizin sebebi, nce bu zarar|ar finanse edip artakaIan paray|a da hayatn tadna varmaktr.
,tiyorsak, mutlaka ve mutlaka k6rda oturrnay, ""rarda ot,,rrnar^ henerdi1-

Va"i

isin pf noktas. k2rdan cabuk (erken) ckmamaktr. rirr., tene ve rlinleri

4B
doru belirlenirse

amaca ulalabilir.

piyasa her bir tfmanltan (veya dten) sonra biraz durak|ama veya
bir dzeltme yapacandan, bu duraklama veya dzeltmelerinin hangisinin
gerekten de nemli bir tepe (veya dip) tekil edip etmediine karar vermemiz gerekir. Piyasa o/o2'lik bir dzeltme yaptnda m yoksa %5'lik bir
dzeltme yaptnda fix tepe (veya dip) yapm saylr? 50 puanlk bir dsonunu
m yoksa 175 puanlk bir d m mevcut ykan hareketin
bir d
iki
kademelik
karl
gndr
tadllm
belirler? Yirmi
sonra fill
bir d
ten sonra
Bu sotlara kesin cevaplar bekleyen okuycular hayal knklna uratmak isteniyorm amabrada bilinmesi gereken, tm bu cevaplarn tamamyla kiisel olduudur. kimimiz o/oZ,Lik bir de aldr etfflez ve piyasann tekrar 1rkarya dneceini bekler. Kimim{z a,rcak 20O puanlk bir dgetirir.
ten sonra piyasann ynn artk aaya dndrdne kanaat
kimimiz iinse, iki kademelik bir d, kmak iin yeterli nedendir, nk bu tarzda ilem yapan|armz piyasa diplerinde iki kademelik bir yukar dn olduunda da alm yapaca|gr. Bu yaklamlann hibirisine yanl
veya doru denilemez. Bunlann hepsi kiisel tarz|ardr. Doru olan, bire_
yin bu tarzla ilem yapflVnln gemite nasl sonular verdiini test etmi
olmasr ve gelecekte de istikrarl, dn veffnez, disiplinli ve sistematik bir
ekilde, aynl yatlnm kararlarn uygulamasldr.

halde, kii kendisine "ben kimim?" sorusunu sorup, HANG1 VADEL

bir yatnmc olduunu pozisyona girmeden nce belirlemelidir. Hatrlyorsaruz bu soru GSL listemizin ana sorulanndan bir tanesiydi:

Ne tarafa?
Ben hangi tarzm?

k (zararla)

49

"Bir ay pozisyonda oturacam," "fiyat hedefim 35,000TL," "hedefime

varmak iin piyasanno/oll'lik seviyelere vatana kadar dzeltmeler yapabileceini bekleyecek ve bunlara izin vererek pozisyonumdan kmam iin

bir neden grmeyeceim," "piyasa 25,000TL'ye geldikten sonra kp

20,000Tl'lerde yine gireceim," gibi stratejiler izmek, ite bu "ben kimim?"

sorusunun cevabn verir ve_yallgrngn:n pozisyona hangi vadeyle qirdiipi
belirler.

ite yatnmc bu sorulann cevabn belirledikten

tepenin kendii
eKrloe,
e kendisilin dip olduuna karar verecktir, Bu karanna en iyl ekilde

offiar,

uoffi

hesaplanilar ibariyle, oluan fiyat hareketlerine daha ge re-

aksiyon gsterdiklerinden, cevab kullanlan sreye gre vereceklerdir.

k, fiyat
Kullanlan sre ksa (hzl) olursa,
o|arak belirlemay keseceinden, ora
F-geri dn haraketli
r (Bkz.
91a). Sjre uzunsa
-Fa'Fdonti hareketli oralamay
restnrn uzun
dne
da
bir kesime
cektir (Bkz,
Daha ksa vade|i a

r olan bir vatr

dolaysyla da o her mini tepe veya dibi belirlemek zgrun@

s gerekir. te yandan ksa vadeli piyasa oynamalarnabakmayan ve sadece afla ve uzun vadeli trendleri yaka|amak isteyen yatlrmc tr ise, rnein senede be on defa karmza kan ana dnleri (tepe ve dipleri) bulormak isteyecektir. O takdirde her kk dnte kesi
gec
ve dola
reaksi
ta\amalar kllanaffi fivat hareketine
|a acak 4!Li ve ana dnlerden
hareketli orta|amalar kullanacaktr.

imdi tekrar deiik hzda hareketli ortalamarun kullan|d ebil

1.89a bakalrm. Ksa vadeli yaklam tarznlecen [_y4qnmc elbttte be
gnlk hareketli ortalamay kullanacak ve srafikte bu ortalamann belirler. Baka bir ifadeyle, kendivadeli olarak isimlendiren bu yatnmc, ekil 189daki
grafikte 7, 3, 5,7 ve 9 dnlerini DIP, 2, 4, 6, 8 ve 10 dnlerini de TEPE olarak tanmlayacaktr.

50
ekil 191 - Tepe mi deil mi? ll

a) 5 gnlijk hareketli

ortalama

b) 30 gijnlijk hareketli

otalama

Daha orta vadeli bir yaklam olan yatnmc ise, biraz daha yava o|an
bir hareketli or.talama kulland takdirde (30 gnlk), sadece iki kez ilem
yapacaktr (X1 ve X2). Bunun nedeni, hareketli ortalamanrn sadece bir tepe (X1) ve bir dip (X2) belirlemi olmasdr.
ok daha "yava" bir hareketli orta|ama kullanldnda ise (70 gnlk),
ortalamann devaml alalmakta olduunu gryoruz. Dolaysyla bu tarz
benimseyen yatlilmcl, 70 gnlk orta|amada herhangi bir dn olumadndan, ya daha nce gerekletirdii bir aa satn srekli artrd k2t knrhn tamay^ devam edecek ya da eer bir pozisyona sahip deilse,
al yapmak iin hareketli ortalamann 1rrkar dnnn verecei sinyali
bekleyecektir.
ekit 189abakacak olursak, burada dikkat edilecek iki nokta bulunur.
Bunlardan birincisi, ilem adedi ve pozisyonda kalma sresidir, ekilde de
aka grld gibi, 'lhzl" hareketli ortalamay seen yatrmc on kgz
ilem yapmtr ama girdii pozisyonlarda ksa sreli kald iin realize etr. 30 gnlk orta|amay kullanan
tii kir ve zararlarn da miktar
yatlrmcl, ancak X1 ve X2 noktalarnda hareket etmitif. Birinci yatffmcya
nazatan bu yatrmcnn tercihi, yakalad trendde daha fazla oturmaktr ve
ancak esasl bir dn olursa pozisyondan kacaktr. "Yava" (70 gnlk)
orta|amay kullanan nc yatfflmcr ise, tarzndan dolay btn resme hakim olan aa trendin tamamndan istifade etmi ve sonuna kadaf otura-

51

bilmitir. Burada dikkat edilecek ikinci unsur ise, hareket|i ortalama|ann te-

k belirledikleridir. ekil 189da Temmuz ortasnda piyasa ykar dnd zaman, en iyi al elbette en "hzl" (5 gnlk) ortalama belirler. 30 gnliik orralamann yukan dn ok daha ge
gereklemitir. 70 gnlk orta|ama bu dne dn bile dememitir. Bu
durumda, okuy.cu "hzJr" hareketli ortalama|annher zaman daha iyi olduu yanlgsna kaplabilir. "Hz|" hareketli otalamalar tepe ve dipleri elbette en hzl belirleven ortal

ilem yaplmasna ve pozi

ta|,amay kullanan

mc, bu

az ka|nmasna
reaksi

r. "Yava" or-

u (y6ni ge gelen

ona ancak esasl bir dn

kinci bir rnek daha kullanalm, Diyelim ki ilgilendiimiz bir hisse senedinin fiyat yIa 10,000 TL'de balad ve Hazitan sonuna kadar eitli zikzak|ar yaparak 28,000 TL'ye kadar kt. Temmuz bandan Austos sonuna kadar 26,000 ile 28,000 arasnda dalgaland ve Austos sonunda de
geerek Kasm bana kadar dmeye devam edip 20,00O'e indi. Kasm banda ykseli balad ve hisse trl dalgalanmalardan sonra yl 30,000
TL'de kapad (Bkz. ekil 192).
Eer bu hisse senedinin yukandaki gibi performans gsterecei bilinseydi amac, tarzr., yaklam ne olursa olsun, her yatnmcnn almak isteyecei tek bir yol olurdu.

ekil 192 - ldeal llem Says

Haziran sonu

52

Yl banda 10,0O0'den al
Temrruz banda 28,000'e sat

Kir:

18,000

Austos sonuna kadar bir ey yapma

Austos sounda 28;000'e aa sat
Kasm banda 20,000'den al
K2r: 8,000
Kasm banda 20,000'den al
Yl sonunda 30,000'den sat
K2r: 10,000

Bylece iin ideali de yl boyunca sadece 3 hareket yaparak 36,000 TL

kazanmak olurdu. Ama hisse senedinin izece yol nceden belirli olmadndan ve deiik yatrmclarn deiik tarzlar olduundan, kimisi o yl
iinde 65, kimisi 20, kimisi yukandaki gibi 3, kimisi 1 ve kimisi de belki hi
pozisyon a|mayacaktr. Yukardaki hareketin imdi lap|acak en iyi i olduunu biliyoruz ve hepimiz bunu yapmak isteriz. Arna a) fiyat hareketleri nceden kestirilemeyeceinden ve b) kimimizb ana hareketleri oluturan ofta veya ksa vadeli akzak|ardan da fayda|anmak isteyeceinden setiimiz pozisyon vadeleri deiik olur. te ne tr bir hareketli ortalama kulunsur da hansi vadeli
z (hzl, orta, yava) beli

gllifuh9@r,

zetleyecek olursak, hzl bir hareketli ortalama kullanan yatnmc. kt

tnmcrdrr ve
sa vadeli pozisyonlara
bir hareketli ortalama kulla
alr. Bunun aksine. va
mcdrr ve
ara girip kan bir
deli
Bu iki u arasnda bi@l toku da sz konusudur. Kullanlan hareketli
orta|^ma ne kadar "hz\ysa" (sresi ne kadar lasaysa), o kadar ok a|/sat
ba k6r ye zasinyali gelir. Bu ekilde ne kadar ok ilem yeplffE j
m maliyetleri de o denli ok olul. Eu tamamn \irar|ar da o
yanda, kullanlan hareketli ofia|ama ne kadar "yar
vasa" (sresi ne kadar uzunsa), o kadar az al/sat sinyali gelir; ilem ba
k2r daha fazla; ilem maliyetleri de daha az o|ar. "Yava" hareketli ortala,ma kullanmak kirl pozisyonlarda daha fazla oturmayl salar ve bunun so-

Ia da uzun vadeli lstikrar getirir. "Yava" hareketli artalama|arn

iki zaaf

bulunur: a) Balayan piyasa hareketine ge itirak edildiinden, olas k6r-

53
lanr bir ksmndan feragat edilir,

flgelir

b.

ve kirl olan bir

ann da

verebilir. Ne var ki, teknik analiz ve para (risk) ynetimi ara|ar

+ol-an stoplar ve iz sren stoplar (Bkz. Ikinci Kitap, 6, Blm) bu zaaf ta- /
mamen yok edebilecek niteliktedir.

---"'
ffier,seilenhareketliortaIamasresininpiyasaclng-

snn yarskadar olmas gerektigini savunurlar. Bu sava katlmak iin nce piyasann gerekten de byle belirlenebilir dnglere sahip olduuna
inanmarz gerekir. mein, baz piyasalann her drt ayda bir (veya her
drt haftada, veya drt ylda, vs.) dip yaptl kabul ediliyorsa, o piyasann
dng sresi, dipten dibe drt aydr. Bu drt ayn 100 i gnne tekabl
etti$ni varsa,yarsak, gnlk grafiklerimizde kullanmamz gereken hareketli
orta|atna sresi de 50 gnlk olmaldr. Ne var ki, bu kitap dizisinde oturtBu
mayz altrnz yatnm felsefesinde piyasa dnglerinin yeri
yazafl,
irdiini kabul etse
n her ne
de, dngselliin bir yatnmclnrn stratejisini nemli lde deitirebilecek
kadar belirlenebilir olduuna ve dzenli anlk|ar|a olutuuna inanmamaktadr.

HAREKETI oRrnnMA.tARDA AL_SAT s NYALIER

kesiHareketli orta|ama|arda alat sinyalleri kesimelerle
isi arasnda va da iki
daha
metrer ya
Sinyal tiretirken kual hep ayveya

SAT. Elbette
sa

sat pozisyor amak iin) hern de mevcut

krnak iin (uzun

n satl yap|arak vey4_\4

Tek Hareketli Ortalama'

Gnmz piyasaLanndakullanm en basit

tek-bi
yatn ta l(en(lsl, yava otan (a uyguanan
yuKan
tm

uzenne

i ortalama
aa kestiinde sa-

54
ekil 193
-

Tek Hareketli Ortalama ve AL-SAT Sinyalleri

Gunluk

Grafiklerde fiyarlar izgi del genellikle ubuk olarak izildiklerinden,

bu kesimeleri iyi tanmlamak gerekir. Fyatla kapinlann

o|an fiyat
[e oluturula
olan o@JamaJizgisini yukan kesince AL, aa

lkla uygulanabilir ama fiyatJar en

en

en oususun mu
nmr
recei tanmlanmaldr. Sinyal'verecek bu kesimeyi genellikle kapann
fapmas-stenir. mein, ekil 193te Mart banda gerekleen ykselile

55

gnn en yksei hareketli ortalamay yukar kesmitir ama o gnn ka-

Burada dikkate edilmesi gereken ok nemli bir konu vardr. B_g_pl_

yasayl teknik ana|iz

nzda canl
konusu baz yanlglara yol aabilir. Diyelim ki gn iinde piyasay izliyor
ve punuk nrrrrx xuuilu-runuz. pivasa hffik
ana-

ka
liz yazImnlz son gelen fiyat iinde bulunduunuz ve
(sa
yaztlm|arda
tm
olan gnn kapan olarak
Bu
entik).
4g
ve henz
nmamrs olan
byledir. Yine diyelim ki, bu son

kapan 6I1E

fivat hareketli ortal

ortalamann zerinde kald ve daha sonra

likte hareketli ortalamann altnda kapand.

ka

k enn ka

nmzdeki ikilem u: Gn iinde fiyat|ar hareketli ortallamayl y-kar

kestiinde alm yaplmah myd? Yoksa gnn kapanr
nm
rekletirip
ine mi baklmalyd? Aslnbu sorularn doru cevab yok. E", kr"" *d.li il.
o ilk k"ri
setiyseniz; elbette canl verileri kullanmal
"" "lb"tt"
e gnlk
klerden
EraTlEeTin yannda mutlaka
p, ast
il o ksa vadeli srafiklerde aram gu
vadeli bir yatrmc olatak tanlmlamadysanz, gnlk grafikleri kullanrken mutlaka canl verilere ihtiyacnz olmayabilir. Bu durumda gnn kapanndan sonra bir kesimenin
olup olmadna bakarak (yukardaki rnekte olmamt), etesi gn ilem
emirlerinizi hazr|ay abi|irsiniz.
Her ne kadar yukardaki tarz|ar doru veya yanl diye yorumlanamaz
ve her ne kadar b tarz|ann birer tercih meselesi olduu kabul edilmi olsa da denevimler ksa vadeli vatnmclann sermavelerini daha l.r*. r"-9
iinde tketg]!!g4!4j, da_roJadeli yatrmclann daha ilk,arl perfq&
man-sergilediklerini
Zaten tek hareketli ortalama kullanlan piyasalatda, hemen hemen tm
teknik analistler, eer tek bir hareketli ortalama kullanlacaksa, bu ortalama olmasve az
gerektii
mesi
konusunda gr birliine varmlardr. LeBeau ve Lucas7 da

56

bu gr vurgulamakta ve mek olarak Colby ve Meyers'in8 A.B.D. hisse

senetleri piyasas iin75 yllk verileri denediklerini ve tek hareketli ortalama kullanarak en iyi sonucu aylk grafikler zerinde 12 periyotluk (ydni 12
aylk) ortalamayla aldklarru gstermektedirler. Elbette bu parametreler
MKB koutlanna uymayabilir ve hatta ok daha ksa vadeli ortalamalan
geriye dnk test edildiinde daha iyi performans gsterdikleri bulunabilir. Ne var ki, hem gerek hayattaki uygulama zorluklar hem de ilem maliyetleri gz nne alndnda,
sa, "uzun" vadeli oIa|amalan her zaman iin daha iyi sonu verecekleri
mzde hemen hemen hi kullanlmamaktadr, _nk iki, hatta drt ha-

reketli orta|ama kull

mistir.

lki Hareketli ortalama

Kullanm en yaygn olan

farkffia

lar zerine sreleri birbirinden

cizmekir, Bunlardan sr:LlJzun olan ortala-

k
ma, mevcut trendi belirlemek, ksa olan da kesime gerek
ayn
da
kural
Bu uygulamada
ebir
ortalamanm
Yv
Blgv
4
badikkate alnmaz ve i
olan) ha
alm
uzun olan)
ekil 1
.

Burada dikkat edilmesi gereken tek unsur,

srelerin

Om*a35 veET:unlk ortalama). Aksl takdirde

hem ok faz|a sinya| alnp ar, say.da pozisy]na girilir hem de girilen pozisyonlardan elde edilebilecek kir miktan hemen hemen sfra indirilmi
olur. Dolaysyla, yatrmc yine kendi tercitleri dor,ltwunda bir bileimi
semek zorundadr.

iki hareketli ortalama kullanrken hangi; bileinin, uygulanmas gerektii konusunda ilk esasl aratrna ve neri Donchian'dan gelmitir (Bz.

10_
WClan 1). Evrensel olarak kullanlan bileimler 5,2O, 9-18,
gre
piyasaya
de
alrrup
satlan
olarak
8 colby, Robrt

de,1988)

w. ve

iMeyers, Thomas A., The

Encyclopdia of Technical Market lndicators, (McCraw-Hill Tra-

57
ekil 194 - lki Hareketli Ortalama ve AL-SAT Sinyalleri

ideal kansrr OrfiN,1IZaSiyi veya kt sonu verebilirler. Bu

bir
mayla bulunabilir ama bu
daha sonra
sihirli formln
uygula.na bile

tki hareketli octatasa

sisterni

nn her iki ortalamann da zerine

!1ze!4e kmag!,
yatnn
her
iki
oralamann
da altna inmesi
vatnn

ta-

AL sinyali iin

de kaoans fibir
|i.i'
Bi^n^ selen sinffi6ir oo2G6-n'7[mav nlemek amacvle.
zunTrtEE@vaO hafelrctli' @rtamnafun ynnde olanlan, uzur, !adeli (.e,va"

5B

Nc-rn

1:

RCHARD DoNcHAN

Richard Donchian, "trend takibi" kavramnn9 babas

olarak tannr ve 1950 ve 60'l yllarda sistematik yaklamn ncln yapmtr. Artk hayatta olmayan
Donchian'n rencileri bugn dnyann en byk varlk ynetimi irketlerinin sahipleri veya st dzey ynetici leri konumundadr.

Yarm asr'nce gelitirdii teknik sistemler hAtA yaygnca kullanlmakta ve modern an en iyi trader'lar tarafndan uygulanan gelimi sistemlerin temelini oluturmaktadr. Teknik analiz ve yatrm dnyasna yapt katklardan dolay ismi gnmzn baarl varlk yneticilerine
verilen Donchian dtillerl ile onurlandrlmtr. Donchian'n gelitirdii
sistemlerden biri de 4 HAFTA KURALI'drr0. Bu sistemin kurallarna gre,
n en yksek fiyatnn ze!!9_]83!g 3]u, son 4
nn enffiatn,n ,]g!E_in@sat yaplr ve arada bir dizi filtre ve

iil arac kullanlr. sistem

yatrm
danmanl yapan Dunn & Hargitt lnvestment Management
ana'da
lnc. isimli irketin Tradeft Notebook1l baIkl kitapnda yatrmclara
tanttm ve 80'li yllarn ortalarna kadar mthi getiriler elde etmitir. Daha sonra, trend takip edici sistemlerin tipik zaaflar devreye girmi, byk
r

zararlara uramtr.

arlalep istatistikleri vs. gibi unsurlar bu kavramn konusu iinde yer almaz. Trend takibi piyasalar ve fiyatn ge|ecek seviyeleri hakknda bir tahmin yapmaz, sadece fiyatlara tepki gsterir (reaksiyon). Temelinde sistematik yaklam yata ve kurallarn takibi iin
ik disiplin gerektrir. Trend takip edici 8sterge ve sistemlerin trend yapmayan piyasalardaki zayf performans ancak fiyatlar, mevcut sermayeyi ve piyasa volatilitesini iyi yorumlayabilen bir risk ynetimi tarafndan ber-

9 Trend Takibi Kavram fiyat hareketini baz alr. Ekonomik unsurlar,

taraf edilebilir. Tarihi olarak, trend takip edici sistemler rakip trlerden ok daha fazla para kazanmlardr. Bu
istatistiin arkasnda byk bal (trendi) yakalamak ve sofraya gelene kadar israf etmemek (mmkn olduu
.

kadar sonuna dek oturmak) yatar.

l0 4 Hafta Kural artk poplarite ve eski yaldzl baarsn yitirmi bir sistem olduu gibi,8nmz pyasa|arnda uygulanabiliriiini byk lde ilive kural ve risk ynetimi unsurlarna dayandmas gerektiren bir tra-

ding sistemidir. Dolaysyla, bu kitabn amacna ulamak iin kapsad ilkelerin gerektirdii aralar listesine
dahil edilmemitir. Yine de Donchian'n bu yaklam hakknda daha fazla bilgi edinmek isteyen okuyucular
aadaki kaynaklara bavurabilirler:

'

Murphy, |ohn |., Technical Aalysis

of

the FuturesMarkets,

(New York lnstitute of Finance, New York,

986,

995,

S.268-273\
lobman, Darrell R,, The Handbook of Technical Ana/ysi (Probus Publishing Company, Danvers, MA,
s. 'l25-13O)

59

nn ykseliyor olmasl ana trendin yukan olduunu gsterir. Bj{. bir d,

rumda, hzl (ksa vadeli) ortalamann yava olan aa keserek verecei
n lsdevaml ana
SAT sinvali dikkate alnmaz. Ne var ki,
ok nemli bir zaaf bglulg!

iki

hareketli ortalama kullanlan grafiklerde, uzun vadeli (yava) hareketli ortalama, dinamik bir destek veya diren izgisi grevi de grr. rnein, ekil 194te Temmuz ortaslna kadar sregelen aa trendin direncini, yine a|alan 20 gnlk hareketli ortalama aka belirlemitir- Temmuz
ortasndan Austos ortaslna kadar devam eden yrkan trendin desteini de,
yine ayn otal;ama belirlemektedir.

Hareketli Ortalama
iki hareketli otalama kullanma vntemi. vatay piyasalarda ve ksa
deli zikzaklarda kt bir ekilde uvallayan, t!_r,aretetli on !e!g3

va-

llerin
aza|tr ama yine yatay piyasa|arda
fi-ne geemez. ite bu tr ilem yaplmamas qereken srel"rdq_St
al)n yaratmak amacyla hareketli ora|ama kullanma *ndemggglir.
En ok kullanlan hareketli ortalama yntemi, ilk kez R.C. Allen12 tarafndan yaygnlatnlmtr. R.C. Allen'n uygulamasnda bu nc ortala,
ma, yaurlmclar iin yeni olanak|at yaratr.
Daha nce de grdmz gibi, hareketli ortalama bileimlerinde al sat
sinyalleri reten kural her zaman yleydi: Hzh olan ortalama (sresi dri,
kesk olana) yava olan (sry
reketli otal,ama uygularken de ayn kurallar geerlidir
. Bunu
ama pozlsyona gln ve
tanesinin biryaparken
mevcut hareketli ortalama
irleriyle

baz yaynlarn maka|elerinde ksmen kapsanm olsa dahi herhangi bir kurum tarafndan yaynlanmamtr. Bu kitapn bir r uzants eklinde balayp daha sonra teknik analizin hemen tm elerini
dahil eden ok daha kapsaml bir ierii, yine ayn ismi tayan aadaki kaynaktan elde edebilirsiniz:

l 1 Bu kaynak

McMasters, Jr., R. E., Trader's Notebook, Cilt 1-2-3, (Yazar tarafndan yaynlanmtr, 19781
'l

2 Allen, R.c., How to Build a Fortune in Commodities, (Windsor Books, Brightwaters, N.Y., 1972)

Allen, R.C., How to L]se the 4-Day, 9-Day and l1-Day Moving Avera1es to Eam Larger Profits from Commodities, (Best Books, Chicaso, l974)

60
kurallar yle:
1._Grafie 4,

) ve

18 gnlk hareketli otalama iz;

2. 9 gnlk orta|ama 18 gnl yukar kestiinde Atr (pozisvona giri),

4 gnlk oralama 9 ginl

3. -.-k),

aa kestiinde SAT

nlk ortalama 18 gnl

-g,aca sat
or1alama 9

ks - ac kapats).

O halde yle bir genelleme"de yapabiliriz, 9,\8 bilelmlnl

amalr (uzun veya ksa), 49 bileimini de girilen
olufsanz, bunun al sat siste-

mEiZ ierisinde nasl-bir etki yaptm rahatlkla grebilirsiniz.

Daha yava bileirnin (9-18) kesimesiyle alan (almyaplan) uzun posiyon, fazla beklemeden ve kat zerindeki hil6 gereklememi kirlar piy^sayageri teslim edilmeden, hzl olan bileimin (4-9) kesimesiyle satrm

:
:
.

ekil 195 - Hareketli Ortalama ve AL-SAT Sinyalleri

SAT (uzun

pozisyonu kapat)

SAT (uzun
pozisyonu kapat)

SA.T (ksa .
pozlsyon aJ

5l
\,f- l
l

AL (uzun
pozisyon a)

l\
l

//\

AL (ksa
pozisyonu kapat)

SAT (ksa

pozsyon a)

^iil-:
Pozisyon a)

61

yapflarak en tepede kapatlyor. Ne var ki yatrmc bir aa sat pozisyonu amak iin bu aynl satl yerini ve sat sinyalini kullanmayarak daha teyitli bir sinyal gelmesini, y2ni 9 gunlk ortalamann 18 gnl aa kesmesini bekliyor.

Bu yntemi daha ak bir ekilde zetleyecek olursak, pozisyona girerken (yffi ister alm istese de aa sat olsun, yed bir pozisyon
aarken) daia temkinli ve muhafazakilr davranlp yava bilein
(9-rS) sinyalleri atmaf,ak bir:azdala ge giriliyor. Bunun tan aksine,
kat knrhrn geri piyasayakaptrlmasn nlemek amacylada, daha lzJ bilein (a9) kltanlarak aIm pozisyonlatd an dala lnz7
ve daia optimum bir ekilde kIryon
uc hareketli orlzlama kuilanmann temelinde vatan ilke su: Basarl bir
.5
sistilmde, pozisyo$4p4lpq4pozisyon acmaktan daha h,z
yon a, yava ve seici bir sre olmal ve nemli bir sinyal veya kr beklenmeli, kapatlar dabir yandan kdrl poziyonda mmkn olduu
.

kadarokoturmay1sa|ayacakkadaryavaamateyangB@,
piyasaya geri teslim edilmesini nleyecek kadar hzJ olmaldr.

Her ne Fadar Allen, orijinal almasnda 4-9-18 gnlk hareketli ortalamalar kullanmsa da, bu yntemin kullanm alan bu srelerle kstl deil-

dir ve yatrrmcl daha nce akladm eitli neden ve amalarna istinaden kendisine uyan bileimi kullanabilir.

Allen'n 4-9-18 bileimi, lal<n nndeksi grafii zerinde kullanldnda,

zayf ve kur,vetli ynleri ekil 196da aka grlr.
Bu durumda Haziran sonuna kadar dten, daha nce yaplan bir aa satla yararlanlr ve (1) noktasnda gelen nispeten zamanlnda saylabilecek bir sinyalle (4 gnlk BHO, 9 gnl yukar kesiyor) geri alm yaplarak k6t kdrlar realize edilir. (2) ve (3) noktalannda oluan 4-9 kesimeleri henz bir pozisyonda olunmad iin dikkate alnmaz (4-9 kesimeleri sadece pozisyondan k iin kullanlr). Uzun pozisyona giri (4) noktasnda oluan 9-18 kesimesiyle tetiklenir (nispeten zamannda).

Bu uzun pozisyonun kir (5) noktasnda 4 gnlk BHO'nun 9 gnlgu

aa kesmesinin verdii sat sinyaliyle alnr (ok erken). (6) ve (7) noktalarnda oluan 4-9 kesimeleri henz bir pozisyonda olunmad iin dik-

kate alnmaz. 9 gnlk BHO'nun 18 gnl (8) noktasnda aa kesmesiyle gelen sat sinyaliyle aa sat yaplarak bir ksa pozisyon alr (ok
ge).

62
ekil 196 - Hareket|i Ortalama ve |MKB
..

-{
-9

ii:

zoz

Temmuz

Drt Hareketli Ortalama - Abarttk m?

Biraz abart|,biraz karmak gibi gzkse de, bu yntem de tm dier
hareketli ofia|ama yntemleri gibi basit ve pratiktir. D:11|!",j !11!4k
clirde. hareketli ortalamalann yukarda bahsettiimiz zaaflarnn baz|arr
bertaraf ederken, te yandan kuwetli yanlanru cla Korur.

en
at

si

nyaleri

hzl
t-reti

(vadesi ksa)lEi ort5'I7mann k

klarak al ve

lir.

1-va-7i1@?b ir

o s i l a t

edilmesi gerekir

r olarak uygulan

63
ekil

'|97-Hareketli Ortalamalarn Osilatr (Histogram)

Olarak fade Edilmesi

:::

i:i
::;
,il< -:.

... .,...

'. ii
iii

,, ,l.,......;...

il::
: l:
\*:
..\ .\...,.......,
, +\_

:
:

, l,\,

\J

'|

ru

: ,:",

:l,

,i
:

Il][|l|lll,|,tIll

Fl-areketli ortalamalar trend ynn

64
kesiirken aadaki osilatrmzn (histogram) deeri de elbette sfirdr. Bu kesimenin meydana geldi Mays ba_
nakadar,2O gnlk orta|ama 40 gnln zerinde kalmtff. Dolaysyla,
o zamafla dek osilatrmz de pozitif (sfirn zerinde) deer tamaktadr.
20 gnlk ortala.manrn 40 gnln altna getii geri kalan zama|arda da
osilatrmz hep negatif blgede seyretmitir. Osilatrn negatif blgedeyken derinlemesi, bu iki orta|ama arasndaki farkn aldru (Bkz. Haziran sonu), yini mevcut trendin (ki burada negatif blgede olduumuzdan dolay bu trendin aa trend olduunu biliyoruz) kuwetlendiini gsterir. Eer pozitif blgedeki ubuklar uzuyor olsayd, bu ortalama|ar arasndaki farkn aldn ve yukarr trendin kuwetlendiini gsterirdi, Grd-

Bu iki hareketli

orta|arma

nz gibi, hu."k"tli ortulnrnrl"r ror

lediimizde, hareketli ortalamalarn
vetini de

imdi tekrar 4 hareketli ortalamann kullanmna geelim ve tuzl set olarak 5 ve 1,2, yava set olarak da 20 ve 40 gnlk orta|amalan a|alm. ekil

lgSde fiyat ubuklarnn zerine 5 ve 12 gnlk hareketli

ortalama|a|ar

oturtulurken, grafigin alt ksmna da 20 ve 40 gnlk orta|amalarn arasln_

daki fark bir osilatr olarak izilmi.
nda iki hzl hreketli ortalamarun
. ilk SAT sinyali
inebakank av
ve 72)
(1) noktakesmesiyle
gnl
aa
12
aga sat), 5 gnlk ortalamann
snda geliyor. Bu sinyali dikkate a|p a|mayacamz belilemek iin 20 ve
40 gnlk oria|amalarn arasndaki fark histogram olarak gsteren osilatrmze bakyoruz. osilatr alalyor, ydni aa hareke destekliyor. yleyse sinyali dinleyip aa sat yapabi|iriz. (2) noktasnda 5 gnlk ortalama 1,2 gnl yukar kestii iin al sinyali geliyor ama osilatrmz h6li alald iin bu sinyali dinlemiyor ve ksa pozisyonumuzdan erken kmlyonz. (3) noktasnda oluan sat sinyalinin bir anlam yok, nk zaten
satLtayz, (4) noktasirida 5 gnlk orta|a:ma 12 gnl yukar keserek AL
sinyali veriyor. Osilatrmzde bu al sinyalinin nereye tekabl ettiine bakarsak, hareketin yataylatln, hatt1 yukarya dnmekte olduunu gru_
yot|n. yleyse aa trend sona ermektedir ve a|m yaparak ksa pozisyo_
numuzun k6rn alabiliriz. Osilatrmzde henz tam bir yukan hareket
gzlemleyemediimiz iin de yeni bir ahrn daha yaparak uzun pozisyon
imdi yukardaki kuraln

amak iin daha erken olduunu gryoruz. Pozisyonsuz otururken (5)

noktasnda sat sinyali geliyor (5 gnltik oralama 12 gnl aa kesi-

65
ekil 198 - Drt Hareketli Ortalarna ve AL-SAT Sinyalleri

lMKB.

Gunluk

-12500
-12800

-1

15n0

-1 1t]D0

-1:8500
-1

isl

hEH

l
:l

ts**

V -9000
i
i

llllll,t

lllll
Itl]J

2002

-9500

i
:

Mays

Haziran

0800

40n
0

lI

Temmuz

yor). Ne var ki osilatrmlizkseli trendinde. Dolauyla bugi }atmamamz gerek. Son olarak. (6) noktasnda AL sinvali var. O.silatariimtiz

de ykseldi
selmistir.
o})-

Byletikle trendin aksi ynne doru gelen tm sinyaller elenmi olusadece yukan trendlerc!r4jgyl
yatay srelerde oluan sinyaller de saiin kullanldndan, hem kat kirlar zamafl|flda rcalize ediliyor hem de trend yokken yeni pozisyon almam oluyor.
Grdnz sibi bu drtl uvzulamarun avantajlan ok ama teknik anaEe hibir gsterge mkemmel deil. Bu yntemde de hayli skntl s-

66
reler oluacaktr. Bu uyany unutmamanz iin unu mutlaka akldan karmayn: Teknik aatlz kitaplannda bir gstegenin nasl iledii

aklanrken verilen rnekler hep r.r. rN rneklerdlr. Hi kimse o

gstergenin almad bir rnei vererek gstergeyi fuah etmeye
kalkmazt

Kaydrlm Hareketli Ortalamalar

i
t"kip .di.i g
Hareketli orta|amaIar gibi t. t
".rd
zaafu var: a) trendi takip ederken sinyali ge verebJljyolQr, b) yat4y ueya
faz|a zikzakl ortamlarda arrr sinyal verere!_2ara ve ilem maliyetinin art
-da

aka grebilivoruz. Hzl bir hareketli ortalama kullandmzda. orta|ama fiyat hareketini ok yakndan takip ederek dzleme
re-hezken, her dalga

Dolaysyla, hem bu zaaflan nispeten ortadan kaldrabilmek hem de

"ben kimim?" (yini "hangi vadeliyim?") sorusunu
otalaman olan bul
nln
le oynuyor, strateii
Ii otzlatna, uzun vadeli straterimiz iin ok tuznein 10
l geliyorsa, sresini 30 gne kartarak reaksiyon yeteneini yavalatyoruz. Bu reaksiyon duyarlln deitirmek iin baka bir yntem daha var.
aynr hareketli ortalaSeilen
may ileri doru belli bir sre_k4ydrmak.@,-setiimiz 10 gnlk
reyi deitirmeden (yini 10 gnlk ortalamay tanmlayan eriyi hi deitirmeden) bilgisayarn yardmyla
10 gn saa doru kaydrabiliriz (Bkz. ekil 199,

doru 10 gn kaydrlmr olan ortalama (ince izgi), aslnda kaln izgiyle izilmi olan normal 10 gnlk
ydrbasit hareketli ortalamann upatlp ayndr._Ne var ki,tu 10 g
(Temmuz ortasnma sayesinde, istenen AL sinyali en i
normal orta|ama kullarulm olsayd, Mays
banda balayan ve Temmuz otasnda sona eren aa trend sresince tam
10 kez gereksiz AL sinyali gelmi olacakt.
"aa

Burada aka grld gibi, kaydrlm hareketli o,talamalarn getir-

\".
67
ekil 199 - Kaydrlm Hareketli Ortalama

|MKE - Gnlk
10 gnlk

BHo

10 x 10 qnlk
kaydrlm BHO

-f:_1

rne, an sayda gelen

olabilecek i
nu da aklda

maliyetlerinin asgariye indi

!-talnz utrendsiz pi
,Ia
zaten trend takip edici olarak taruml
li ortalamalann
t
Kaydrlm
[r basit bir
yaEer
bu
kaydrma
ilemini
@jgetirmezler.
pacaksanz, ekil 199daki gibi zellikle eimi dik (yini kuwetli trend yaphn) piyasalar semeniz daha emniyetli olur.

Bu yntemde yap|an kaydrma ilemi aslnda hesapladmz hareketli

orta|ama deerini, daha nce grdmz gibi, son ilem gnne deil,

6B
kaydrma sred kadar ileri bir tarihe yerletirmektir. Bylelikle kaydnlm
hareketli orA|amapiyasa hareketinin nnde gider. Bu nde gidi mesafe_
Art_
si ne kadar faz|aysa, sinyal de okadar ge gelir. Murphy kitabnda3,
nryLlgthur Sklarew,inla kaJdrma sresini belirlemek iin seilen

li ortalamarun

ffi

kare

16 periyotluk

dmaldr. Ben bu tr

byl formllerin teknik analiabaka bir seviyeye tayaca kanaatinde

deiebi_
deilim. seilecek hareketli ora|ama sreleri piyasadan piyasaya
lecei gibi, tamamen kiinin tercih ve strateiisine bal olmaldr,

Ortalanm Hareketli Ortalamalal

kaydrmann bir baka yolu da "ortalamaktr". Bu

|amalarda
yntemde,
-Hr."k.tiseilen hareketli ortalama ka
orah]-rna|ar

rvebu

yaplann akilne,

rrgin. secile t gprirlr. Ashnda burada da, ayt, Sklarew'in

v?EE}tedir. Yatrnmc hareketli ora],ama,
i_
lan istedii kadar ileri veya geri kaydrabilir. nemli olan, bu kaydrma
levinin bir sonu vermesidir.
ileri deil geriye doru yapotal^ma sresinin ya
ama 1O gn geriye

olan trend dzleme ilevi hi yerine getiridng te_

lemeyecek hale gelir. ortalanmr hareketli ora|ama|ar daha ok
bir yn_
orisyenlerinin piyasadaki dcngsellii belirlemek iin kullandklar
eski_
da
temdir. Dngsellik bir bakma tarihin tekerrr ettii bir bakma
denbaz piyasa|arda(zellfie tanm rnleri gibi) gzlenen belli srelerde
mevcut oltepe veya dip yapma zelliinin gnmz piyasalannda da hiln
bir nebze
dr.gu i.rarr. na dayanr. Bu zellik baz piyasalarda belki h6li
de tek_
hem
mevcuttur ama hem gnmz piyasalanndaki yksek volatilite
sahip ola_
noloji devrimi sayesinde yatrnmclann piyasa bilgilerine arunda
kar bir
bilmeleri, byle bir dngsellii nceden tahmin ederek rekabete
Dolaysyla,
avantaj oluturabilme olanan byk lde yok etmitir.
dln_
konusu
dngselliibaz a|anher trl teknik ana|iz arac bu kitabn

ffimac11fl|z

da braklmtr.
.l

3 Murphy, John J.. Technca

Analysis

of

the Futures Maket, (New

York lnstitute of tnance, New York, l 986)

l4Sklarew,Arthur,TechniguesofaProfessionalCommodityChaftAnalyst,(CommodityResearhBureau,New
York, l980)

6,9

ekil 200 - Ortalanm Hareketli Ortalama

hareketli orta|amalarn bir baka zaaf da hibir zaman

gin,

rdr. Bilnun nedeni,

nrsa, son x gnn ha(Bkz.

eaett ortalamas grafikte gzkmeyecektr
ekil 2oo'debi son gnler).

TRENDSZLETlRME
ki dngsel,lik tiyat grafiklerinde
rne@,-aa yukar 14
ve diDlef tivat
dir, Uzun sredir devam eden bir ykar trend dn4. Bu trend aslnda

-.'

70
tek yndedir ama fiyat|ar o trend iinde zikzaklar, ydni

vadeli strateiiler
zikzak|ar dan faydalanabilirl1 ite trend
nde kaybolma
(dngleri,
ynni
ve
zikzak|an
di
i) ota
karmarun
trendi
enii zza

lar bu

trendsizl

bir hareketli orta|ama kullanlr.

ik gsterdii

kullanlacak hareketli orta]rama

tah-

her 74 gnde bir

hareketli ortalama kullanrsnz. Bu harei ortalama
ten soffa, fiyat|ann hareketli ortalamadan ne kadar uzakta olduklar hesaplanr (fiyat - hareketli orta|ama). Bylelikle eli
mize bir sfir izgisi (bu izgi ashnda hareketli orta|amamzn sfirlanmr
eklidir) stnde (pozitif deer) ve altnda (regatif deer) dalgalanan bir fiyat grafii geer (Bkz. ekil 2O1).
mln1 sure

varsay|yorsan|z,

A'dan N'ye kadar olan harflerle konumlandldg'gbi, 14 gnlk hareketli ortalamann sfirlanm ekli olan sfir-izgisi etrafnda dalgalanan fiyatJarda oluan tepe ve dipler, y-kardaki fiyat grafiinden ok daha aka tespit edilebilmektedir.
t

Farkl grlere de sayg

kbu
ama trendsizletirme ynte
smteiimizde yer a|mayacak olmasnln en
r. TiitEiZldffie ynteminin baka zaaflan
affi
nemlisi, trendsizletirme yaptkta
ort^ya kan tepe ve di
ekil2o1'der dmeye balamadan) ykseliin
ki E tepesi olutuunda
devam edip etmeyeceine nasl karar verebilirsinizveya dn K noktasnda durup durmayacan nasrl tahmin edersiniz? Aslnda bu sorun ileyeceimiz her gstergede mevcuttur ve yant bulmak iin ana amalanndan birisi tepe ve dip belirlemek olan hareketli orta|ama|an kulLanacaz.
Ne var ki, trendsizletirmede bu yntem tepe ve dipleri doru belirlese bile, ar sayda kesime yaparak het zikzakta al veya sat sinyali vereceinde? yine iimize yaramayacaktr. Trendsizlermenin bir baka zaaf da as,lnda "ortalanm" hareketli ortalamalan kullanmas (biz kafa kartrmamak
iin ekil2o7'de normal bir hareketli ortalama kullandk) ve dolaysyla son
x gn iin hareketli orta|amay gruntleyememesidir.

71
ekil 201 - Trendsizletirme

1400t]

3080

2000

F1 1t]t]U

' 14 gnlk BHO'nun

sfrlanm ekli

/
't

ii

t|i

Dngsellik konusu (ve sonra trendsizletirme) ok nceleri matematiki ve ekonomistlerin ilgisini ekmi olsa da, teknik analiz literattirne girmesi ilk kez 5O'l yllarn sonunda'[alter Bressert saysinde oldu5. ilgi du)ruyorsaruz konu hakknda gnmzde sonsuz denecek kadar ok kaynak
bulabilirsiniz. Biz ama|armz dorulnunda bu konr ,rtk rleinne},e_

'l5 Bressert, Walter, The Power of oscillator/Cycle Combinations, (Walter Bressert & Associates, Tucson, Arizona, l99'l)

72

HAREKETLI

onrn-nMAuRlN ZAAFLARI v,r rlrrnr-rR

Hem hesaplama hem de yorumlama asndan, hareketli ortalamalar,

son derece basit ve kullanl olduklar gibi, tarih boyunca bir ok piyasada gayet iyi sonu vermilerdir. Ne var ki, di
her zaman zaaf7arnn farortalama|ar da mkemmel dei
Bunu salamak iin baz noktaavanlaitlbundan 100 yl nce Charl
leDow'un da bize renii gibio) h.r ru*r. t..nd ,ro..d.

1. Hareketli oralama|ann en buvk

,..iy",

"l-rl""djr.

iarar

ettirmekte

u3.Hareketli ortalam
lar sayesinde, duygusall otadan kaldrp disiplin salamalang.

reye girdiin.l., ak nozisyon zararlarn kabul edilemevecek miktar|ara karrahi|i.

sadece trendin ynn gsterirler, kuwetini

deil.
5. Hareketli ortalamalarn gelecekteki fiyat hareketinin ynn tahmin

6. Hareketli ota.|ama sistemlerinin rettii aVsat

mclarn

7. Hareketli ofialamal,ar ardk

efl
u

byk bir ksln eriyebilir.

l6 Bkz. Dow

r trend
hemen aynr Ve e-

Kuram: Birinci Kitap, s.62

olduklan
sinyaller

lleri,

ar-

labilir. Bunun
arda

daki

73
8. Seilen (veya optimize edilen) ha,reketli ortalama parametreleri yaplan testlerde ok iyi s,ontrlar oef

da bu

performans

ir.

Eleketli ortalamalan baz alan strateiilerin perfofmansnda an volailite tespit etmii An performans vlm;EF

9. Yaplan testler.

10.

Bu zaaflar asgae indirmek iin baz nlemler almak gerekir:

a) "Trend yapmayan piyasalarda kulla
gstergesi kullanlarak (biraz sonra grecez), yatay piyasa|arda gelen sinyal|er gz ard edilebilir.

hareketli ortalamalara dayandrlmamaltek

b) Hibir
. Bunun en
dier
dr. Beraberinde
^:
bizim de bu cildin sonunda uygulayacamz gibi,
i-yntdmi,
takip
edici hem de ar alm,/arrl satl gstergelerinhem trend
c) Her hareketli ortalama kullanan strateiide FLTRE kullanlmaldr.
Genelde iki tr filtre uygulanr:

i.

Fivat Filtreleri: Bu. pozisvona girmeden fiyat hareketinin ba-

n-ffi"-n

i (veya k-

n
n
. Bir baka
, fiyatn kesime (veya kr) noktasru belli bir miktar (veya yzde) gemesi de bu teyidi verir. Hatta sinyal ynnde harekete gemeden
piyasann yeni bir en yksek (veya yeni en dk) yapmas|
beklenebilir. Ska kullanlan bir baka fiyat filtresi de bir skma alannn knlmasru veya belli bi grafik formasyonunun sona ermesini bekleyerek teyit almaktr.
en

ii. Zaman F:[treleri: Bu, sinyali reten kesimeden sonr4_gozisrw9a_.aknadan) nce bir mddet beklemek
ryna **ryglen
onra, iki kapan
a
sonra, iki saat sonra gibi uygulamalar ani hareketlerin yol
aaca zar ar|ar engell eyebilir.

74

OPTMZASYON
OPTM1ZASYON kelimesi, belli bir piyasada uygulanacak olan alm satlm Kurallarrnrnln
n) ierdii bir
daha fazIa
renin (deikenin) en
brmans gsterecek olannr bulma
en lyl para
aray piyasa|arda her zaman mevcuttu ama ncelikle bilgisayar|ann yksek miktarlarda veriyi depo|ama ve
insan eliyle ve ksa bir zamanda yap|amayacak sayda hesaplamay saniyeler iinde gerekletirmeye balamas ve daha sonra Hochh"r-..z gibi
aratrmacIarn nemli bulgular elde etmeleriyle, optimizasyon teknik analizin nemli bir paras haline geldi. Hochheimer, Merrill Lynch'te alrken 7970-76 arasndaki piyasa verilerini ele ald ve 3 ill,70 aras tm hareketli ortalama srelerini kullanarak performans testleri gerekletirdi. Bu
testlerin sonular Conmodity Researcb Bureau'nnlg 1978 Emtia Yl'nda yaynland. Hocheimer'n almalarn daha sonra Perry Kaufman19
da inceledi.

Optimizasyon her trl trading sistemine ve gstergg_Wllp[gjl

amd,burada hafe@n,
ilk rneimizi de hareketIT o rtalamalar la v e r e c e iz.
EREL1 hisse senellerini alp satmak iin iki hareketli ortalama kullanp,
hzl o-l7hTrtaIama yava olan yrkar kesince aI, aa kesince sat uralru
-

leri iin evrensel o|arak kabul grm deikenler olan kapan fiyatn ve
5 ve 20 gnlk sreleri setiimizi dnelim. Bu seimi
rken (5 ve 20
rakamlann
mz tek karar
bu deerlerin evrensel olarak kabul
uyma eilimi
imdi bu deikenleri EREL hisse senedinin gemi fiyat verileri zerinde deneyerek nasl sonu verdiklerine bakalm. Eer denememizi 7999
17 Hochheimer, Frank, "Computers Can Help You Trade the Futures Markets", l978 Commodity Year Book,
(Commodity Research Bureau, Jersey City, N.J., 1978)
18 Commodity Research Bureau, 1934 ylndan beri finansai yatnm sektrne hizmet veren bir kurumdur. Bun-

larn arasnda plyasa fiyat verileri sailcl, grafikler, teknik ve tembl analiz yorumlar, sektr kitaplar
yayncl, her vadeli piyasalar yatrmcsnn her yl heyecanla yaynlanmasn bekledii Emtia Yll ve sek_
trn en saygn emtia endeksleri bulunur (www.crbtrader.com).
1

9 Hochheimer, Frank, "Moving Averages - An Explanation and Computerized Testing of Simple, Linear=nd Ex_
ponentially Smoothed Moving Averages", Technical Analysis in Commodities, Kaufman, Peny J., {ohn Wiley
& Sons, New York, 1980)

75

yl banda balatrsak, 5-20 bileimi bize 14,000 puan kaybettiriyor (eer

her seferinde 10O lot alrm veya satlm yapt|m|z varsayarsak, bu 1.4 milyar TL'ye tekabl eder).

Artk bilgisayar|m|z sayesinde, ayn:. zaman sresi iinde hangi parametrelerin en iyi sonu vereceini hesaplayabiliriz, E|imizde btn gemi fiyat verileri olduuna gre, her olas parametre bileimini geriye doru test
ederek bu sonuca ulaabiliyoruz. Ite b sirece oPtirnizasyon deniyor.
Optimizasyon srecinin ilk adm, test edilecek srenin seimi. Bunu
yukarda yaptk (1999 ban
Caegiken) iin hangi olaslklarn test edileceini belirlemek. Biz hzl hareketli ortalamamz iin 3 ile 7, yava hareketli ortalamamz iin de 15 i|d 25'i
seelim. Her iki seenek de, ilk rasgele seimimiz o|an 5-20 bileiminin etrafindaki deerleri test edecek. Optimizasyonun nc adm, bilgisayara
bu kurallar ve parametreler setiyle ilem yapldnda alnacak sonulan
test etmesi komutunu vermek. Bu ilemleri Microsoft@ Excel gibi piyasadan
kolayca elde edilebilecek veya daha spesifik bir teknik ana|iz yaz|mnda
yapabilirsiniz.
imdi yaptmz testin (optimizasyonun) sonulanna bakalm:
ekil 202 - Optimizasyon Sonular

iij itl .ie,al

]..Zi.l_Qi :,QQQ_i

izirzi

-,oooi

s:

rt,zso

ii_; itjl..__j,edtjl
:

zi

..i.i._a_q.i....
l. 7-

j..?

_1.

..i_

i... 1_.,

_o_,

?-.q

iZ-i,_2? 1.1.1.,Qj
i..7i.3. i...l.Q,a
i. 7.

j.

-?{.

9._0_ !

:... 1_8_, _o_a.q

i.7_i.?_; 1?_,p_a_aj

Bilgisayar 3-15 bileiminden balayaak 3-76, 3 - 77, 3-18, ..., 3-25 ve t.ler bittikten sonra 4-15, 4-76 vs. tm olaslklan deneyerek 7999 bandan

ibaren yukandaki kurallar erevesinde ilem yaplsayd en iyi sonucu

hangi hareketli ortalama sresi bileiminin vereceini 4-25 olarak belirliyor
(21,000 puan)zo.

20 Burada rnei basit tutmak iin trading kurallarmza ve test yntemimize komisyonlar, sermaye gereksinimi,
zarar stoplar, vs. gibi nemli kstaslan katmad|k.

76

Yukardaki rnekte belirlediimiz test setinde sadece 55 olaslk olmasna ramen optimizasyonu elle yapmarilz imk6nsz. Her bir bileim iin geriye gidip 1999 y|nn bandan itibaren gerekleecek her ilemin sonucunu hesaplamak gnlerimizi alrd. Hatta bu test setini 3-7 ve 75-25 dei| de
2-2a ve 20-100 olarak seseydik, optimizasyonu elle yapmaya kalkmak
aylanmz alrd. Halbuki bilgisayarlar bu ilemleri birka saniye iinde tamamlyorlar.
Optimizasyon ilevi olan teknik analiz yazlmlan yatnmclann karsna ilk kunda, piyasalann anahtarlnln sonunda bulunduu zannedilmi,
trader'Iar bir heyecan kasrgasqa kaplmlard. O zamandan bu yana hemen hemen 25 yl, geti. Artk herkes tarihi veriler zerinde ahane hipotetik sonular veren k2rl sistemler yaratabilir. Opmizasyon yapan yazImlar eskiden binlerce dolara alc buluyordu. Ne var |< zaman iinde optimizasyona bel balayan yatrmclarn ou hayal lrklna uradlar. Gerek
piyasa koullarnda kazn aya farkl kt.
Bu sistemlerinin ounun uvallamasrnn arkasnda yatan asl nedenin,
zaman|a, optimizasyon yazlmlarnn yetersizlii deil optimizasyonu yapan yatnmclarn test etme ve sonular yorumlama yntemlerindeki bozukluklar olduu anlald.
Bugn optimizasyon yapmak iin a-tk byuk para|ar harcamak gerekmiyor. Stfatejinizi gemi veriler zerinde objektif bir biimde denemeniz
bile yeterli olabilir. Burada asl gerekli olan, o stratejinin gerek piyasa koullarnda uygulanmasna geilmeden mutlaka emi veriler zerinile t6st

.d:jryi_Bi.

rl,- rrt,- k"*l,

",

relerin secmiste en iyi sonuc vefen deerlerini bulmak baany qarantilegjJ4aLOptimizasyon her ne kadarbize teknolojinin hediye ettii faydal bir
arasa da, yanl kullanldnda ve suistimal edildiinde bir canavara dnebilivor. Bunun nedeni. gecmite iyi sonu vermi parametrelerin ge|eBu varsaym hem hakcekte de
l hem de haksz. Bir kere, deien piyasa koullar veya gemi veriler zerinde deil, gerek hayatta yap|an ilemlerin uygulamada ort^ya kard
zorluklar nedeniyle, gerite iyi sonu verrni parametrelerin gelecekte ilemeyebileceini kabul etmek gerekiyor. Yine de, gemite test edilerek elde edilen bulgulan gelecekte, ynni gerek piyasa koullarnda kullanmak,
herhalde rastgele seilen parametreleri kullanmaktan daha iyidir. ite yukardaki varsaymn hakl tarafinn gereklemesi arz ediliyorsa, optimizasyonun doru yaplmas gerekiyor.

77
Optinizasyonun tehlikeleri ve doru optimizasyonun nasl y,ap|aca
hakkrda kullanlabilecek en iyi kaynak Lukac, Brorsen ve Irwin'denz.
zetlemeye alalrr:
imizasyon yapacak olan yatrmcrlarrn mulelalg :!ggg
rrna"
bir "klfina
nn bir anahtar
"klf'
ve bilgisayargemi
verilerdir
gereki1
Burada
olmas
knda
-an bu klfa en iyi uyan parametreleri semesini istemek gelecein
garantisi o|amaz. Dolaysyla test edilen parametrelerin edilmeyenlerden daha iyi sonu verTne olaslnn ok daha fazla olduunu kabul etmek ama bunu kabullenirken de ar optimizasyon yapmamak
gerekir.

2. Dkme tulumba gibi basit bir makinenin hi krlmadn, halbuki

bozulma

arnak ve

zasyon basit bir henu

ni bulur. Bu
Verilen parametrelerin en
(deikenlerin)
parametrelerin
says istedii kadar fazla olsun, optimizasyon yine klfa en iyi uyan seti bulacaktr. Biz yukandaki iki hareketli oia|ama meimizde sadece iki deikeni aramaya ktk.
On, onbe deikeni olan bir sistemi test ettiinizi dnn. Bilgisayar yine en iyi sonucu verecek olan 15 deiken bilesimini hlac"kJr. Deiken says ne kadar oksa opmizasvon sonucu da o kadar.
"mkemmel" olacaktr. Optimizasyon sonucu ne kadar mkemmelda o kadar faz|a
se, geaErpiyasa koull annda
a

ur.

3. Opti

-lmamasdr.

un mkemmel olmadnn bir baka gstergesi de, bir

Hatta bazen ayn hissenin gnlk grafiklerind_ee et-

ueffir'rr,

"

kad7r her hissenin ve her ayfl zamafl sresinin ayn zellikleri oldugve ayr panmetreler kullarhas gerektii bize mantkl gelse de,

olsa aptal makinelerdir. Eer

zsak grafikteki erastrtirna-

21 Lukac, Louis P., Brorsen, Wade B. ve lrwin, Scott H., A Comparison of Twelve Technical Trading Systems,
(Traders Press, Creenlle, S.C.,199O). Bu kaynak as|nda Lukac ve Brorsen'in Purdue niversitesi'nde
yazdklar tezlerinin (The lJsefulness of Historical Data in Selecting Parameters for Technical Trading Systems|
bir revizyonu.

7B

nn EREL mi ARELK mi veya gnlk m haftalk mr olduunu

bilemezler. Bu da seilen parametre dizisinin mmkn olduu kadar
her enstrmandaveher zamanda ayn performans gsterme yeteneinin olmasna almak gerektigini gsterir.
4. Optimizasyon yaplacaksa, herhalde sorulmas gereken ilk soru en iyi
performans tan|ayacak kstaslarn hangilerinin kullanl
@i kazandran sistem ola
ou zaman en
rak tarumlanfi ama byle bir tanm eksiktir. deal o|arak r]Erfgans
a) Yuzde Geri,

b) Risk lm,
c) Parametre stikran,
d) Zaman istikrar.

yzde Getiri
Bu, optimize edilen sistemi uygulamak iin gerekli olan fonlama miktaryla karlatrldnda elde edilen getiridir. Bir trading sisteminin belli bir
zamafl iinde dierine nazaan daha fazla fazla para kazandrm olmasr an|amsz olabilir. mein alt ay iinde A sistemini uygulayarak 5, B sistemini uygulayarak da 7 milyar TL kazandmz| varsayalm ve bu iki sistem
iin iki ayfl senaryo yaza|m.

Birinci senaryoda ayn hisseyi deiik miktarlarda alacaz. Y2ni, eer A

sistemi her pozisyona girildiinde 100 lot, B sistemi ise ayru hisseden 900
lot alnmasn gerektiriyorsa urasr bellidir ki, B sistemi iin gerekecek olan
fonlama ok daha yksektir. O halde yukardaki istatistiin (B'nin A'dan
daha faz|a para kazanm olmasnn) hlbir anlamr kalmaz.
ikinci senaryoda farkl hisselerden ayn miktarlarda alacaz. Y6ni, A sisteminde A hissesinin, B sisteminde de B hissesinin alnp satldnr varsayalm ve her iki sistemin de 100'er lotluk (ayn) boyutlarda pozisyona girdiini varsayalm. Bu durumda da B'nin A'dan daha faz|a parakazanm o|masrnln hibir deeri kalmaz, nk hisse fiyatlar eer biri iin 2,500
Tl'lerde, dieri iin de 200,000 Tl'lerde ise yine sistemi uygulamaya sokmak"iin gerekecek fonlama miktarlar birbirlerinden hayli farkl olacaktr.
Yukardaki iki senaryodan da grlecei gibi, performans salt TL kazan
baznda lldnde yanltc olacandan, lmn sistemin uygulanma-

79

sl iin gerekli olan fonlarla karlatrldnda elde edilen

yaplmas ok daha anlamldr.

o/o

getiri olarak

Risk lm
Yzde getiriye ek olarak sistemin ierdii riskin de llmesi gerekir.
Ayn TL miktarda kazancave yzde g.ti
ler birbirlerinden ok farkl olabilir. mein bir sistemin kurallar ve uygulan itibariyle uygulanma sresi iindeki getiri erisi gvenilir ve nispeten
sabit bir eri olutururken, dierinin getiri erisi son derece oynak ve geliigzel olabilir. Dolaysyla sistemlerin ierdii bu tr risklerin llp seim yapmadan nce drt nernli unsurdan biri olarak deerlendirilmesi geOrain eitli yollan bulunur. Bunlar a!4snda
rekir. Bu riski
n, AzffHesap Effi6ffiOEru, Azami Kayp, st ste Zatat Edenlbleitli lmler kullarulabilir. Bu Qranlar ve dier risk lm teknikleri-

"'@

parametre lstikrar
Uygulanacak bir sistemin gemi performansn lerken sadece iyi performans rakamlar veren bir parametreler (deikenler) dizisi bulmak yetmez. rnein y;kanda optimize ettiimiz sistemdeki gibi iki
talama kullanrum ieren bir
ssteIru u
Yaan optimi
sonucunda da en
n4
parametre
bulduk. Bu en ivi
dizisi belki test edilen zaman
iin en iyi performans vermitir ama bu sre iinde neler olup bitgereKf.
tiine
ce

<-

Ornein b zaman iinde yukardaki parametreler dizisini kullanarak en

yksek getiriyi elde etmi olmamrzn nedeni, ok byk bir piyasa hareketini yakalam ama te yandan geriye ka|an zama iinde de devam| zarar
etmi olmamz olabilir. Test edilen sre sonunda k6rlr kmamzn nedeni
de bu tek ilemden elde edilen kdrn dier tijm zararlardan daha fazla o|mu olmas olabilir. Son rakama bakldnda, evet kar gzkmektedir ama
risk unsuru gz nne alndnda, bu gerek hayatta ygulamaya sokulacak bir sistem grnm vermez.

Bir baka mekte, yapIan geriye dnk test sonucunda denenen tm

B0

dizileri 5 i|^ 7 milyar arasnda getiri verirken, yukandaki 4 ve 25

dizisinin 42 milyar getiri verdiini bulmu olabiliriz. Bu da aka gstefir
ki, bu sistemin normal koullarda 42 deil,5 ila7 rnilyar arasrnda getiri vermesi normaldir. O 42 milyarllk getiriyi veren dizi test edilen sre iinde tesadfi bir dngy yaka|ama ansrna sahip olmutur ama yatnm strateii.lerimizi bu gibi rastlant|ara brakmak, cesaret snrrlarrn zorlarrann tesinde
kumar oynamakla dua etmek arasnda bir faaliyet olur.

parametf

Yukarda verilen her iki rnein de gsterdi gibi, yaplan geriye dnk testler sonucunda en iyi perfornams gsteren pararnetf dizisi yerine
en iSTiXnaRlI sonucu veren diziyi semek doru olur.

zaan tr{lar
zamanistikrar terimi test edilen srenin ttim zamanlan ve
sil etme yetenenin
edip en iyi pertormansl verenTafzmetre Ctrlzisini. blrlrnaKla Du testr son on
yllk verilerde kullanmak arasnda elbette byk istikrar fark vardr. Sadece uzun pozisyon alan bir sistemin denendii bir baka rnekte, test edilen srenin eldeki verilerin tamafrr yerine piyasann btn yl ykseldii
bir yl olarak seilmi olmas byk bir yanllk olur.
Bu gibi zam^n istikrgr ursu,rtnuzaylflaacak yanllardan kanmak iin
ilk olarak test edilecek sre ve verilerin mmkn olduu kadar ok olmasr ve testin bu verilerin tamamlnl kapsamas gerekir. LeBeau ve Lucas22 bu
srenin en az 30 ilem douracak uzunlukta olrnasn nermektedirler.

ikinci olarak, istikrar salayc baz yntemler de kullarulabilir. men

optimizasyon eldeki 10 yllk tarihi veriler zerinde yaplacana bu sre
iinden geliigzel seilip alnan sreler (mein 1991-92,1996-97 ve 79D2001) zerinde yaplp, kan sor,n$arn tutarl olup olmadna baklabilir.
Kullanlan bir baka yrtem de optimizasyonun belirli sreler iin yaplp,
kan sonulann bir sonraki sre iin de denenmesidir (rnein test edilen
10 yllk sre iinde 1995 sonular 1996 iin, 1996 sonulan 1997 iin, vs.
denenerek hem en iyi sonu hem de en yksek istikran veren parametreler dizisi bulunabilir). Bu ynteme Schwager "kr simlasyon" ismini verir.23 Kr simlasyon sayesinde "klfa uydurma" asgariye iner, nk opti22 LeBeau, Charles ve Lucas, David W., Computer Analyss

of

the Futures Market, s.89,(Business

one lrwin, ll-

linois, 1992)
'l984)
23 Schwager, Jack D., A Complete Cuide to the Futures Markets, (John Wiley & Sons, New York,

81

mize edilen deerler yeni deil, yine eski fiyat verileri zerinde test edilmektedir. Bu bir bakma gerek hayat taklit etmek gibi bir eydir.
F,er bir nceki dnemde bulunan en iyi parametre.dizisi yeni dnem-

de almaz sa ya tekrar baa dnerek kurallarda iyiletirme yaplr ya da ye-

ni dnemde bir optimizasyon daha yaplr. Bu ikinci ynteme LeBeau ve

Lucas22 "Kmlatif leri Test" ismini vermitir.

Optimizasyonda uygulanabilecek bir baka yntem de, test edilen sok

]lgetirivi reten para
nuEar a
en yl
ekil 2O2 deki optimizasyon sonulanru alabiliriz.
zarar
o|puan
-27.500
performans
da
performans 27,o0o puan kir, en kt
mutuf. Bu durumda "orta" deere en yakn performans 75O puan kirdr
ve seilecek parametre dizisi 4-75 olacaktr. Bu yntemin arkasnda yatan
mantk, yatlnmcrnn gerek hayatta en azdan bu orta deer kadar bir performans gstermesi gerektigidir.

"Otta" performans semenin bir baka uyarlamasnda, en iyi performans gsteren (rnein) dOt ile en kt performans gsteren drt dizi karldktan sonra geriye kalan en iyi, en kt ve "orta" pefformansln ortalamasrn gerekletiren parametre dizisi seilir. Bu yntemi ekil2oZdeki
optimizasyon sonularna uygularsak, en iyi performanslar olan 21,00020.5O0-79,5O0-19,000'1uk kirlar ile en kt performanslar olan 27,50019,500-73,5O0-12,0OO'luk zatat|an kanrsak, e|imizde en iyi performans
o|arak 19,000 knr, en kt performans olarak da 7,000 zarar kalr. 19,000
k2r, 7,000 z^raf ve "orta" deer o|an750 kdnn orta|amas da 4,250 kdrdr.
Dolaysyla, seilmesi gereken parametre dizisi 4,25O puan kir reten 3-15
bileimidir.
5. lte stratejinin rettii en yksek parasal deer yerine bu drt nem-

li lm unsuru hesaba dahil edildii srece optimizasyonun tehlikeleri bertaraf edilebilir. Her ne kadar tiim h, nJennffirrgffiTsistematik bir trad

@acan da bilmesi

gerekir.

imizasyonda unutulmamas gereken bir baka konu da,

(Bkz. Birinci Kiuan
yerine getirildii fiy
lar ve e
nin de hesaba katlmasdr.
mal
tap, S. 2

B2

ZARFLAR (BANTLAR, KANALLAR)

Hareketli ortalama zarflan (veya bantlar, kana|lar) temelde iki ana
amaca hizmet ederler. Bunlardan birincisi, hareketli ortalamalann rloasn, Daha nceden de grdmz
da bulunan bir zaafbertaraf etmek
ama buna
i, faz|a volatilite (deikenlik)
faz|a sinyal ve
su
raketli orta|amalar
(okfazla
geldiinden)
yatrmc
sayda kesime meydana
lerinden

yda

girmek zorunda kalmakta ve

hareketi ol
sek ilem maliyetlerine (komj!,on|ar) maruz kalmaktadr. ite teknisyenler,
testere hareketi denilen bu ar sayda pozisyona girmeye sebebiyet veren
hareketli ortalamalar daha verimli kullanabilmek iin bir tr filtre uygulamak zorundadrlar.
anabilecek bu filtrelerden bir tanesi de zaflardraa.

.Zarflarn kullanm ama|anndan ikincisi d",pjy3 t|nin etrafna

hareketlioraIama|argibihareketetme.uuiliy"ffi
rE'iffizebilmektir. Birinci kitabmzda grdm z gibi, skma
ffiann
belirleyerek veya trend yapan piyasa|atda

aaveya yukar trend izgileri izerek piyasann destek ve diren seviyelerini bulabiliyorduk. Bir skma alan oluumu gstermeyen ve belli bir
yne doru trend yapmayp dzensiz da|ga|aan piyasalarda bu destek ve
diren izgilerini izmek daha zordur. te zarflar yarlmcya bu gibi durumlarda destek ve diren seviyelerini dinamik bir ekilde (y6ni piyasa ile
eder

mde) belirleme

tantlar.

Bu iki amacahizmet eden zaflar aslnda piyasa hareketini bir bant iine
almaktan baka bir ey yapmazlar. Bu kitapta biz iki t;ur zar:f oluturma tekniini ele a|acaz
1. Sabit Hareketli Orta|ama ZarfIar,
2. Volatilite Zarflar.

24 Fiyat hareketini snrlar belirli bir zarf (bant) ierisine yerletirme fikri ilk kez J.M. Hurst tarafndan ortaya
at

ld-

Hurst, J.M., The Profit Magic of Stock Transaction Timing, (Traders Press, Creenvil|e, S.C., 2000)

83

sabit Hareketli ortal ama zarilar

Fiyar|ar etrafnda sabit genilikte bir bant oluturmak iin kullanlan en
yaygn yntem, nce fiyatlar zerine bir hareketli ortal
sonra bu ha
belli bir rakam
de alt bant
eHl 2OJte|< rnekte 10 gnlk bir hareketli ortalama kullanlm (ota
izgi). Bantn st ve alt srrurn belirlemek iin de bu hareketli ortalamann
deerine 700 puan eklenip kartlarak piyasa dalgalanmalan bir zarf iine
alnm:

ekil 203 - Sabit Hareketli Ortalama Zarflar

125Dt]

15t]0

11000

0500

1t]000

Haziran

'

2BB?

B4
st snr = 10 gnlk BHO deeri + 7O0 puan
Alt snr = 10 gnlk BHO deeri - 700 puan

Grlyor ki bu st ve alt bant fiyat hareketinin byk bir ounluu_

nu snrlarr dahiline alm ve sanki ayn fiyat hareketinin birer destek ve di
ren izgisi gibi davranmakta.
ve di
mzdarendiklerimiz erevesinde bu dinamik
ine (alt banta
r destek
ni kullanabiliriz. Baka bir
(st
abida sat
bant)a
ne
latnda alm, diren
kazan oranl, vs.
ne birinci k
ja
y o san:,z, ilemlerimizi
k-!ler4rrE!
gibi dier afalql
alan dahilinde
srurlad
diren
ve
destek
izgilerinin
)ruEffi-alb, bu
(a
tipi) ta| ya:nrmc o|arak tayaptlmzda, kendimizi bir "skma a|an"
(Bkz.
s.
122-2O1).
Birinci Kitap,
nmlyorduk
alan" (a tipi) hem de i
oluturduumz zarflar hem "s
iiz. Ne varkitarz seimi
r" O ti
i61-ore yip4rnal dr Vo]3g!]vey1_
tercihe gre deil piyasann
fr:renffianniyasalar "b tipi", yatay ve skk piyasa|ur da "a ripl"
mantp. vatav pivasalarda
strat
nn zarf iinde kalmaya, trend yapan volatil piyasalarda da bu
fiyat
ya eilimli 6.IffiffiIr.
i

B tarz strate'inin nasl altn ekil 2o4teki zarfta grebiliriz. Ekim

ortaslna doru (okla iaretli) fiyatlarn st band (diren) krmasyla (kapa,

vor ve vukar trendin hemen hen bantn zerinde) "b tipi" AL si
lrisk ynetimi iin
men en banda yakalanmas sala

"

a|tnda bir

iz sren stop yntemi uygulamak. Bu

==
yntemlerin ikincisini uyguladnz dnrseniz, pozisyon Kasrm sonuna kadar k6rl bir ekilde tanabilir. Hatta piyasa Kasm oria|arnda 72,5OO
puana kadar ykseldiinde, ikinci kitabmzda rendiimiz ipular sayesinde (Bkz. kinci Kitap, s.14O) ykar trendin artk abartldll tespit edilirse, ok daha iyi seviyelerde bile kir alnabilir.

Sabit Hareketli ortalama Bantlar'n yat^y piyasalarda kullanmanrn meini de ekil2o5te grebiliriz. Byle bir yatay piyasada, alt ve st bantlar
birer destek ve diren izgisi grev.i grdklerinden, birinci kitapta rendiimiz "a tipi" strateii kullanlr ve bu bantlarn snrlad skma a|an da-

hilinde alrm satm yaplr. Elbette bu "aadan al, yukardan sat" stratejisi

B5
ekil 204

Trend Yapan (Veya Volatil) Piyasalarda Sabit Hareketli Ortalama Zartlar

grafikte grld gibi kolay deildir ve yine daha nce rendiimiz risk
ynetimi ara|an devreye sokulmalrdr. ekil 2o5te bu uygulamay yapalm.

A noktasnda alm yaplr (uzun pozisyon al)

Alt bantn hemen allna zarar stopu konulur
B noktasnda sat yaplr (uzun pozisyon k6r alnr)

B noktasnda sat yaplr (ksa pozisyon al)

st bantn hemen stne zarar stopu konulur
C noktasnda a|m yaplr (ksa pozisyon kAr alnr)
C noktasnda a|m yaplr (uzun pozisyon al)
Alt bantn hemen ahina zanr stopu konulur
(Eer stop olunduysa, fiyatlarn tekrar bantn iine girmesiyle
yine alm yaplr)
D noktasnda sat yaplr (uzun pozisyon k6r alrur)

B6

D noktasnda sat yaplr (ksa pozisyon al)

E noktasnda stop olunur,(geri al - ksa pozisyon zarurla kapatlr)
E noktasnda a|m yaplr ("b tipi" uzun pozisyon al)
F noktasnda stop olunur (sat - uzun pozisyon zarar|a kapatlr)
F noktasnda sah yaplr (ksa pozisyon al)
G noktasnda stop olunur (geri al - ksa pozisyon zarar|a kapatlr)
G noktasnda st bantn zerinde kapan olmad iin alm yaplarak
yeni bir "b tipi" uzun pozisyon a/maz

H noktasna kadar pozisyonsuz beklenir

H noktasnda sat yapdr (ksa pozisyon al)
st banun hemen stiine zarar stopu konulur
J noktasnda alm yaplr (ksa pozisyon knn alnr)
J noktasnda a|m yaplr (uzun pozisyon al)
Alt bantn hemen altna zarar stopu konulur
Fiyatlar K noktasna kadar dse bile bant knlmad iin stop olunmaz
L noktasnda san yaplr (uzun pozisyon knr alnr)
imdi yukardaki "a tipi" stfateiinin sonularna bakalrm:

Kirl pozisyonlar

A-B
B-C
C-D

Zararl pozisyonlar

D-E
E-F

F-C

H-J
J-L
Burada k2rl pozisyonlarda gereklerdiimiz alm ve satm noktalan
arasndaki mesafelerle stop oldutmuz pozisyontrardaki mesafelere bakarsak, yine birinci kitapta nemle zerinde durduumuz isWkazan ora]r
hedefimizi (2.5) kolayca yaka|admz gryoruz. Baka bir ifadeyle, her
k2rl pozisyonda 2,5 kazandmln ve buna mukabil her zararl pozisyonda 1 kaybettiimizi varsayarsak, bu sekiz ilemde kaybettiimizin drt mis|ini.kazandmz grrz (5 kirl pozisyon x 2,5 = 72.5 kdra kar|k 3 zararl pozisyon x"l, zarar). Hi de fena deil!

87
ekil 205 - Yatay Piyasalarda Sabit Hareketli Ortalama Zartlar

Fiyatlar etrafnda sabit genilikte bir bant oluturmarun bir baka yntemi de, ykardaki rneklerdeki gibi hareketli ortalamann deerine belli bir
yukar
rakam
etli ortalamay belli
ydrmakla bir st bir de alt
st snr = 10 gnlk BHO deeri + %o5
Alt snr : 10 gnlk BHO deeri - %o5
bit bantlarda her iki
verir. nemli olan banan geniliini geriye dnk testler yaparak doru semektir. Seilen klstaslar ok dar bir bant veriyorsa "a tipi" ilem yapmak gleir, nk bu dar
bantn olanak tand klr malar arzu edilen risWkazan orarun yakalayamaz. te yandan, bant dar olduundan fiyatlar devaml bantn dna k-

88

o zaman gerek bir kna ve dolaysyla balamak izere olan kuwetli bir trende iaret edemeyerl yaparak "b tipi" sinyal verirler. Bu sinyaller

ceinden, girilen pozisyonlardan hep zarar stoplanyla klr. Eer ok geni bantlar yaratan krstaslar seilirse, bu kez de fiyatlar hep bant snrlan
dahilinde kalr. Bu da "b tipi" sinyal retmeyeceinden kuwetli trendlerin
yakalanmas olanaksz hale gelir.

Yukarda ilediimiz her iki yntemde de farkl strateiiler uygulanabilir.

mein, trend yapan piyasalarda daha tzJ kir almak iin fiyat hareketinin tekrar dier banda dnmesi beklenmeden baka bir gsterge yardmyIa veya orta bant kullanlarak k yaplabilir. Baka bir uygulamada, eer
trend yukanysa st bant veya trend aaysa a|tbant daha geni tutulabilir.
Bu uygulama zarar stoplannn ok uzakta olmamasrn salar.

volatilite zarflar
]abit hareketli ortalama zarflannn uygulamada kard zorluklann en
byk nedeni bu zaflarn "sabit" oluuydu. Baka bir ifadeyle, zart geniliinin hi deimemesi, deien piyasa koullarna ayak uyduramayan bir
gsterge yaratyordu. Deien piyasa koullarrun

en nemli iaretinin vo-

latilite olduunu ve ban

lt

kezMarc Chaikin ne srd (akz, tvclan2). Chaikinlre b\

'ini kapsamahyd. Bunu salamak iin
zanflar piyasq
yukar doru o/oJ, aa doru da o/o2
orta|amay
hareketli
bir
kaydrarak alt ve st bantlarn oluturdu. Bu bantlara Bomar Bantlan de,
niliyor ve srnrlan trende gre farkl hareket ediyordu. Bir yukan trend esnasnda st bant geniliyor, alt bant da daralyotdu, Aa trendlerde de bunun tersi oluyordu.

Firi

Gnmzde volaliteyi hesaba katmayan zarf trleri artk pek kullanlmyor. Biz bu kitapta tr volatilite bandn ipceleyeceiz:

3. Son x Periyodun En Yksei,/D Bantlar

89

Nc-rn

2: MARC

cHAlKlN

Marc Chaikin i hayatna 1966 ylnda broker olarak balad ve ksa srede
kendi hedge fonunu kurarak NYFE'de (New York Futures Exchange) ye arac kurum statsn satn ald. Daha sonra Drexel, Burnham, Lambert lnc.'te
almaya balad. Ayn zamand a Financial News Networ/Cte (FNN - CNBC
haline gelmeden nceki ismi) programlar yapt. Birka yl sonra son derece

baarl bir arac kurum haline gelen Bomar Securities'i kurdu ve orada
portfy yneticileri ve trader'lar iin bir teknik analiz terminali gelitirdi.
1992 ylnda irketini bir Reuters kuruluu olan lnstine(e satt ve ayn kurum
iin hisse senedi piyasas analizi zerine rnler gelitirmeye devam etti.
199B ylnda, Ekim 20O2'de varlk ynetimi yapmaya balamak iin lisans
alan Chaikin CapitaltlC. isimli yeni irketini kurdu. Chaikin bu zaman zarfnda teknik analiz literatrne nemli gsterge armaan etti:
Accumulation/Distribution Oscillator
chaikin volume Accumulation percent
Chaikin Money Flow Persistency

En Yksel/En Dk Bantlar
Volatiliteyi de hesaba katan bir hareketli ortalama zarf
alan (
hareketli
kolay yolu

sabit bir

lk ilem aralklan)
de sakin
vo|ati|baz
orta|ama ile. en
kleri baz
baz a|p st srur
zarf7arn
volatiliteyi
hesaba
aras
alt srr
ortalamann
baz gnler genilevecektir. Br}" bi. ifr&.,
@lp,
de dar
volatiliteli s
gnlerde
yksek
volatiliteli
zarf
En Yksek/En Dk Bantlan, gnlk volatilitenin (veya seilen periyo-

OUn

"*"-

ni gecikmeli olarak takip ettiklerinden dolay, Chaikin'in istedij;ibi piya-

90
ekil 206 - En Yksely'En Dk Bantlar

Hareketli otalamas
(21 onlk)

sa hareketinin ounluunu srnrlarr

alamaz|ar. Bu zaaf "a tipi",i-

nr

r. Bu ttir bantlar nispeten

daha dar olduklanndan b tipi sinyaller ok daha abuk ge|ir (Bkz. ekil
'2O@.
En YkseVEn Dk Bantlan kll.nl.ke. ygrlanacak olan strateji

g"".llikl. r b""t

(sat); alt bant aa doru krlrnca

(yukan) orta banta dnrrce
al) olacaktr.

J}lLEe4lr

SAT; fiyatlar tekrar

B tipi yauflm tarznn en nemli

her krsn veni bir trend
i ve fiyatlann k
hemen sonra geri
dir. Baz knslar
kan ve aa trend-

-.^

91

ler takip eder. Ne var ki baz|an ise sadece bir tkeni hareketinden teye
gemez, Kr mevcut hareketin son adm haline gelir ve piyasa geri dner, Bu zaaf bertaraf etmek i
bandn hem a hem de b tipi stratejilerin
lanmasrn kolaylatracak
, piyasann volatilitesine
_ daralp genilemesi gerekir..Bylelikle ou kez kanal dahilinde a pi ilemler yaplrken b tipi pozisyon alar ancak volatilitenin ok azaId, yA,ni bantn hayIi darald noktalarda (kr) yaplr ki yanh krlardaki geri
dnlerin faz|a zarar dourmas engellenir. te bu stratejiye en uyqun
zarflar Bollinger Bantlar'dr.

Bollinger Bantlar
John Bollinger (Bkz. ONCIER 3) gelitirdii bantlarn hesaplanmasn
yle ifade eder:
1.

Aama:

sapma = ((nr - Ho;2 + (F2- Ho)2 + ... + (Fn -uo)2) / n

2. Aama: Standart Sapma = sapmarun kare kk

3.

ama:

st Bant

: BHO

Standar:t Sapma

orta Bant: BHo

Alt Bant
BHO

= 20

: BHo

- 2 Standart Sapma

gnlk Basit Hareketli Ortalama

F = Fiyat

= ortalamasr alnan sre

ortalamann al
John Bollinger,20
(Bkz.
standa* sapma deeri kadar birer bant izer
ekil 2OV, Standat sap-.
(fiyatl^r)
hir
ortalama
ma,
bir
v,eri
dizisinin
deer,
etraflnda
nasl konulan_
{egsgltf. Standat sapma kavramrun istatistik biliminde zgl bir deeri bulunur. Bu da, veri deerlerinin 0/o68'inin, ortalamadan 1 standart sapma nesafesi kadar deiik olmasndandr. veri deerlerinin o/o95'i ortalamadan 2 standart saprna kadar farkllk gsterir. Bollinger bantlan orta|amann
st ve altna 2 standart sapmada i
ine gre, bu da
hareketinin
o/o95'inin bu i
arasnda ka
anlamna
bir i
mevcut
mal
m kanunla
lemesinin beklendii anlamna gelir. Dolaysyla fiyat ya geri dnp tek-

92

ekil 207 - Bollinger Bantlar

800
780
760

740
7zCI

7B0
68D
66D
!!:

,1

640

:i...
i|.

it
:i

62D

i?_.

600

Temmuz

iar ortalamasna dnecekya da trendin onu yakalamasn bekleyecektir; Bu

n
1

o/oo(

olduunu gsterir. Her ne kadar Ba

oftaaman. o.g..rrr-r,

pffi@,

ken farkl
Bollinger, baz a

9,talama..kullanhc^ksa. ugulanacak o|an standart sapma da 2 deil 2.5

ol]abilir. te vandan, baz a|na sre 10 periyot ise, uvqulaqas:akialdatr,

Her ne kadar fiyatlarn bantlara ulamas mutlak AVSAT sinyalleri ret-

93

,c-rn

3:

|oHN BoltlNGER

John Bollinger, Crsel Sanatlar Akademisi Sinematografi dal mezunudur ama ayn zamanda hem bir
Onayl Uzman Finansal Analist (Chartered Financial
Analyst - CFA), hem bir Onayl Uzman Piyasa Teknisyeni (Chartered Market Technician - CMT) hem
de ABD'nin en nemli teknik analistler birlii olan
Market Technicians Association'un eski bir ynetim
kurulu yesidir.
Boltinger, bir varlk ynetimi ve yatrm danmanl firmas olan Bollinger
Capital Managemenln kurucusu ve bakandr. ABD'nin en byk kablolu
te|evizyon ebekelerinden biri olan Financial News Networl(n Piyasalar
Ba Analistidir ve CNBC kanalnda yorum ve piyasa analizi programlar yapar. Bunun yansra dnya apndaki finansal seminerlere de dzenli konumac olarak davet edilir.
En ok Bollinger Bantlar ile tannr ama yatrm dnyasnn en aktif analistlerinden birisi saylr. Aylk blteni CapitalCrowth leffersradan yatrmclara teknik bazl bir varlk tahsisi yaklam sunar. Sitesi www.BollingerBands.com da Croup Power ismi altnda sektrel analiz yapar. Croup Po-

we'n arkasnda yatan ilke, iyi bir hisse senedi semek iln
1

7J-nda balatt www.EquityTrader.com'da 3,30O

oncegti
h

k-

isse senedinin

gemi performansn ve gelecek kAr potansiyelini inceler.

Son web sitesi www.FundsTrader.com'da ayn analizi 1,20O yatrm fonu

iin gerekletirir. Bu sitenin en gze arpan zellii, gnlk fon fiyatlarnn
bir korelasyon sistemi kullanlarak nceden tahmin edilmesidir.

Bo|linger'n yaynlad tek kitap Bollinger on Bollinger Bands (McGraw

Hil1,2001)'dir.

mese de, Bollinger Bantlar dier gstergelerle birlikte

@ki[erde

ndan iki trl yorum-

ALISAT sinyalleri verirler:

Birinci yorumlamada, a|t ve st bantlar birer destek ve diren seviyesi

olarak kullanp destee (alt banta) yaklaldnda alm, dirence (st ban-

94
ta) yaklaldnda sat yaplr (a tipi). Riski azaltmak iin de, elbette, alm
yaplr yapImaz destein hemen altnda (alt bantn biraz aItnda) bir zarar
stopu uygulamak gerekir. Ne var ki bu tr ilemler, piyasa bir skma alave bantlar ni
daha
yxay piyasann gzlemlenmaldr.
tip yorumun gerektirdig alm ve satm yerleri
ii dolu oklarla gsterilmitir. Yine de bu tr pozisyonlara girmeden nce
dier teknik analiz gstergelerine de bakmak gerekir. rnein fi

blgesinde olmas ve/

MACD'nin
itif
riskini
u gstergeleri ve
uyumazlk kurallann daha sonra ileyeceiz). Bu durumun tam aksine,
Bol!
Bantlan'ndan al sinyali gelirken (fiyat|ar alt ba
r mevcut trendin (fivatlar alt banda doru ka
trend) hem kuwetli
k olduunu ssteriyorsa a
Bollinger Bantlan gibi volatilite zarflan yorumlamann ikinci ekli ise
fiyat hareketinin zarf stten veya alttan krmasrn beklemektir. Bu tarzln temelinde yatan mantk, byk bir trendin fiyatlarn zarfbir ynden krp karakba|ataca savdr. Bu daha nce bahsettiimiz B tr ilem tarznn
ta kendisidir. B.urada
tek ey, zarfn dnda
cek"ilk
Fmektir. ekil2o7deki ii bo
oklar bu kr noktalarn belirlemektedirler. Burada ilk alm sinyali (1) rakamyla iaretlenen bant d kapann gerekletii gnde gelir. Bu sayede, nemli bir trend henz balangcnda yaka|arnr, Burada zarar stopu genellikle ters taraftaki bandn (alt bant) altna konulur ve pozisyondan kirla k iin ya nceden belirlenmi bir k6r hedefi, ya bir iz sren stop yntemi (Bkz. kinci Kap, Altnc Blm) uygulanr ya da fiyatlafln en az|ndan orta banda (ekil 2o7de orta bant, y2ni 10 periyotluk basit hareketli
orlalama gsterilmemitir) kadar geri dnmesi beklenir. Bir iz sren stop
ynteminin kullarulmad zamanlarda ekil 207'de girilen b tipi pozisyonun orta bantta k6rl olarak stop edildii yerler (x) ile gsterilmitir. rnein, Temmuz ortasnda girilen lsa pozisyon (aa sat), (2) ile iaretlenen gnn kapanrun alt bantn altnda gereklemesiyle tetiklenmi,
Temmuz,sonunda (x) noktasnda fiyatIarn tekrar ortabanda geri dnme,
siyle geri a|m yaplarak kdr|a kapatlmtr. nc pozisyonda, Eyll ortasndaki (3) rakam ile iaretlenen gnde piyasann st bantn stnde kapanmasyla uzun pozisyon alm (alm), bu pozisyon bir ay sonra, Ekim

95
ortasnda (x) noktasnda fiyatlarn tekrar orta banda geri dnmesiyle sat
yaplarak kdrLa kapatlmtr. Her iki rnekte de, fiyatlarn orta banda geri
dnmesi bekleneceine daha duyarl bir iz sren stop yntemi kullanlm
olsayd, bu k6rlarn miktar daha da fazla olurdu.
ekil 2o7de de grld gibi hangi bant dna lnn yeni bir trend
balangc haline dneceini, hangisinin tekrar banda geri dneceini
kestirmeye almak, hi istemediimiz o "tahmin" etme urana girmek
olur. Dolaysyla, hem a hem de b tipi stratejilerde yukanda bahsi geen
sinyallere mutlaka dier gstergelerin de teyitVermesi gerekir. te yandan,
b tipi bir pozisyonlar alnacaksa (knlara gre), dikkat edilmesi gereken
en nemli ey, krlmadan nce bantlarn iyice daralm olmasdr. Bantlar
aras geni olduunda a t^rzffl. uygulamak daha yerindedir.

Teknik Ana|iz },uvasl palavra yumurtalarnn kulukaya yalunlmas iin

ok elverili olduundan, yukardaki uygulama|ar yaparken yatlrlmclnln
kendisine kar drst davranmas ve yanl yorumlardanuzak durmas gedolaan en yay$n yorumlardan bir tanesi, bantlarekir. rnein ofta
dara
ivasann nemli bir harekete
r. Bu yorum yumufta m tavuktan, tavuk mu yumurtadan kt
sorusunu artnr. Bir bant darsa elbette knlacak, genise elbette fiyat|ar iinde tutacaktf. B5[dn her daral yenTEr hareket bajlargc a
Bollinger gi\i volatilite bantlarn kullanrken hangi krn gerek bir kr olduunu an}amak ve/veya yeni trend balanglarnr ve trend dnlerini doru tespit edebilmek iin Bollinger Bantlan'ndan baka bir gsterge
r "o/ob" ismini vedaha tretilebilir. Bu yeni trev gstergeye John
rir. o/ob bize u
lnger
nl nde
o1duumuzu
gsterir. o/ob'nin
o/ob =

(( kapan - alt bant) / (st bant - alt bant) x 100

hesap|andktan sonra 100 ve 0 deerlerine de birer yatay izgi izilir. Aslnda bu 100 izgisi st, 0 izgisi de alt Bollinger bandnn yatay ekilde ifade edilmesidir. Bu durumda o/ob 0 ila 100 arasndayken fiyatlarn
Bollinger Bantlar dahilinde olduu anlalr, %ob 100'n zerine karsa st
bant, 0'n altna inerse de alt bant knlm demektir (Bkz. ekil2O8).
o/ob

fiyat hareketini baka bir gstergenin hareketiyle karlatffmamlza

yarar, ekil 2o8de Mart ortaslnda fiyatlar ikinci bir dip yaparak aa trendini devam ettirdiini gstermitir. Bu d o/ob de teyit etmektedir, no/ob

96
ekil 20S - Bollinger Bantlar ve 7ob

- Gnluk

izgisini aa krmak zeredir (bu dip, ilk %ob dibinden daha aa,
daclr). Halbuki ayn fiyat hareketine reaksiyon gsteren RSI'n yapu ikinci dip, birinci dipten ykardadr. Bu da pozif bir uyumazlk sinyalidir ve
aa trendi teyit etmeyerek AL sinyali verir (bu tr gstergelerle uy-mazlk kavramlarn daha sonra derinlemesine ileyeceiz).

John Bollinger, bantlarndan baka bir yardmc gsterge daha tretir ve

bu gstergeye de Bant Genilii ismini verir. Bant Genilii, st ile altbant
arasndaki mesafeyi orta bandn (y2ni hareketli ortalamann) yzdesi olarak ifade eder.
Bant Genilii = (st Bant - Alt Bant)

/ Ota Bant

97
daraBant Genilii gtergesi bizr,
doal olarak oluan bir knn, gerekten de kuwe! haline gelip gelneyeceini teyit eder. Grafiklerde
da tepe ve diplerini belirlemek iin zerine bir hareketli ortalama izi|ir, Bant Genili'nin
sfira yaln dip yapmas, Bollinger bantlan'run iyice daraldn (y6ni vola:

ngc da, histogramn hareketli ortalamaslru yu(Bkz.

teyit olur
ekil2O9.
ekil 209 - Bo|,|inger Bantlar ve Bant Genilii

Nof: Bu yukar kesi,

Bollinger Bant|ar'nn
hem yukar hem de aa-

krlarnda gerekleecek, dolaysyla hem

AL hem de SAT sinyallei retecektir.

9B

Son x Periyodun En Yksei/D Bantlar

' volatilite bantlarnn bir nc tr de "son x periyodun En ykse_
periyod devre d braklp
ilD Bantlar"dr. Bu yntemde en son
en dk deerleri a|narak
yksek
ile
ondan e,velki son x periyodun en
son periyoda iaretlenir (Bkz, ehil21O),

Bu ilem her gn iin yapldnda elimize

fiyarJar|a

birlikte hareket

eden ve volatilitenin (en yrlkseven dk arasndaki mesafe) deimesiy_

le genileyip dara|an bir bant geer (Bkz. ekil 211), Bu tr bant|ar da ay_
n Bollinger Bantlan gibi kullarulr|ar.Yatay piyasa|arda bant ierisinde a ti-

pi, trend yapzn piyasalarda da bant knlarnda b tipi llerrler yaplr. A ti_
pi stratejide , zarar stoplar alm yapldysa a|tbantn hemen alna, aa sa_
t yapldysa st bantn hemen stne konulur. B tipi strateiide, zarar stop_
lar alm yapldlysa st bantn hemen altna, aa sat yapldysa alt ban_

hemen stne konulur. Son x Periyodun En Yksei/D Bant|ar,nda herhangi bir orta bant bulunmadndan pozisyon kapatmak iin ya
nceden belirlenmi bir kir hedefi ya da piyasay yakndan takip eden bir
iz sren stop sistemi kullanlr.

tn

Bantla,
ekil 21O - Son x Periyodun En Yksei/D

99
ekit 211 - Son x Periyodun En Yksei/D Bantlar 2
,....,:.,. -..,. i....,,..

1100D
1080t]
1

0600

1t]400
1

0200

U000

:
:

100

[rr t,t)

:{

MACD
MOVNG AVERAGE CONVERCENCE DVERGENCE

Teknik Analizin en istikrarl gstergelerinden biri olaf ilec ilk kez

1979 yLnda Gerald Appel @kz NCI_Fa 4) tarafnddn gelitirilmitir.

MACD,nin ksaltmas, ngilizcedeki Moving Average Convergence Diver,. igy!1Qlglgn

serrce2 kelimelerinin ba harflerinden olumutur
oluturduu sinyalyaklap
zaklaarak
birbirlerine
hareketli orla|amalann

2 adet sl
MACD gstergesinin nvesini biri h4
li oftrlarra dffiJrua Gerald Appel bu sl
ir. MACD gstergesinin nasl helbrini rZ ve 26 peri
ffirrargr.r daha iyi anlayabilmek iin, gstergeyi izmeden, ilk olarak bu
iki sl hareketli ortalamay daha nce grdmz gibi fiyat grafiginin
zerine izelim (Bkz. ekit 212A). Fiyatlann zerine izilen kesik izgi 12
(hzl), dieri de 26 periyot|uk (yava) sl hareketli ortalama. Hi
MACD'ye bavurmadan sadece hareketli ota|amalara bakarak yorum yapa_
cak olsaydk, daha nce de grdmz gibi bu iki sl hareketli orta|amann birbirlerini kestikleri noktalan gz nne alacaktk. Baka bir ifadeyle x noktalarnda Al, y noktalannda da sAT sinyali gelmi olacakt.
25 Moving Average = Hareketli Orta|ama

Convergence = Birlemek, yaknlamak

Divergence = Ayr|mak, uzaklamak

"i

101

Nclrn

4: GERALD AppEt

alSosyal Bilimler dalnda yksek lisans diplomasn

dktan sonra New York'taki Theodore Reik Eitim

Enstitt'snde psikanaliz programn tamamlayan

'I960 ylnda girmi

Cerald Appel yatrm hayatna
Stock
ve bir sre sonra Free Enterprise, Yale Hirsch's
gibi
sekTrader's Almanac, Smart Money ve Money
Bu sayetr dergilerine yazlar yazmaya balamtr,
oluturan
de kendisine bir mteri ve okuyucu kitlesi

Appel1973ylnda,gnmzdedesektrnkalburstparalyaynlarn-

danbiriolmayadevamedenSystemsandForecastsisimliblteni
yaynlamtr.Bugn2O0milyondolarllkbirportfyndeyneticiIiiniyabulunmaktadr:
pan
'o Appet'in be kitab
to lnvestment Stragety (198O,
Stock Market Trading Systems: A cuide
win Professional Pub.)
NinetYNineWaystoMakeMoneyinaDepression(1981,CrownPub.)
.TheMovingAverageConvergence-DivergenceTradingMethod(.1985,

lr_

Traders Press)

c Winnin| Market Systems ('l9B9, Windsor Books)

WinninlMarketSystems:8jWaystoBeattheMarket(1991,Traders
Press)

BizbukesimenoktalannMACDgstergesiniizerekdetespitedeb-.
liriz.BunuyapmakiinnceMACD'ninnaslhesaplandnrenelim.
MACDizgisiaslndabuikitislhareketliortalamaarasndakifarkresim(12 periyotluk) sl hareketli ortala_
ler. Ynni MACD,nin deeri, hzl olan
uk) sl
man-deerinden yava
ilde ifade edilecektir:
l u

MACD:

oz) - Ho (26)

fiyat grafiklerinin alt

le gore
re, 12 v
nir (Bkz. ekil 2128).
Bu

fta|amalar
y nokta
o1andan
1se

birbi rleriyl e kes

6;ffiuk

usl hereketl

r deer taya

sl hareketli
ri de O olacaktr (x_ve

i ortal,affi

tr (+). Dier ta

n zerinde
12 periyotluk s-


102
ekil 212 - sl Hareketli Ortalamalar ve MACD

IMKB-GUnlUk,
:;l:
:,.::

il:
:

5000

-14000

|'

-1

-1

3000

-1

2008

-1 1t]Ot]

I'j'hH
:'f

-1

Fh

.:.....

\ffi

00D0

-gt]B0

-8000

[,ffi'

-7nnn

MACD

:.,
I

#HilffiilililhJ;

.-200
-400

llll(

' EylUl

,B

+600
-++00
+20B

Kasm'

'2002

'

'Mart

l hereketli ortalamanrn deeri 26 periyotluk olandan hik olduunda

(ydni 72 periyotluk, 26 periyotluun altnda ise), MACD negatif bir deer

tayacaktr (-).

Dolaysyla, histogram olarak resimlendirdiimiz YleCD izgisi aslnda

bir sfir izgisi etrafnda.yukar (pozitif) ve aa (negatifl dalga|anan ba deerden ibarettir. Bu deerin birer st veya alt snn yoktur.
MACD

li ortalamanm yava olann

103

nl gStefir ki bg_d4
bir yukar trend iinde
ta]amanh6ld

ffiA.i,

tf tanfta ama a|alyor ise, bu hzl hareketli orffia aradaki farkn kapanolann

ki bu da piyasaln tElxqir ygkuglndde bu]

tirdiini ifade eder.
ar trendin kuwetini yava ya

bu luzl harekedi
olduunu ve aradaki mesafeyi atln
"ffinda
gSterir ki bu da fiyat|ann orta|ama|ardan daha hzl dtn, yini piyar.
t.".d iird. olduu
sann bir
"r,
ise, bu hzl hareketli
MACD izgisi hd|A, egatif tarafta ama
altnda olduunu ama aradaki farkn
ffi-ala yr*
"1,"-n
dn gsterir ki bu da piyasanrn h2t6 bir aa trendde bulunduunu, ancak aa trendin kuwetini ya

MACD eer negatif tarafta

a|a:may^ devz;m ed|yors^,

ne ok stne (pozitif tarafa)

yandan, sfir
-tarafa) inemeden sfra ya

!9

j9

bir MACD izgisi

21g.

iold

Aa m yoksa

muzu ve bu trendin

ni MACD histogramna ba@rak

6-uuamadabize gereken bu kuwetlenme veya zayflamann zamanI1-m-asn tespit etmektir. Gerald Appel bu amala birer AL SAT sinyali ve_
recek baka bir izgi daha tasar|amtr. Bu izgiye sinyal veya Tetik izgisi ismi verilir.

nlp

Sinyal izgisi de bir sl hareketli ortalamadr (9 periyotluk) ama bu kez

ortalamasr alnan fiyatlar deil 1,ukanda hesapladmz MACD izgisinin ta
kendisidir. O halde MACD gstergesinin tam forml yle o[acaktr:

MAcD

Ho

(12) -

Ho

(26)

Sinyal izgisi = MACD,nin 9 periyotluk sl hareketli ortalamas

sinyal izgisi MACD histogramnn zerinde iz o|arak izi|ir ve

MACD,deki da|ga|anmalan dzleyerek MACD,nin tepe yapp yapmadn
gsterir (Bkz. ekil 214).

MACD histogram pozitif

Larafta

iken yukar trendde olduumuzu,

MACD,nin bu konumda ykselmeye devam etmesiyle yukar trendin kuv_

104
ekil 213 - sl HareketliOrtalamalar ve MACD

Gunluk

2200

yukar

trend
"' kuvvetli

:
EylUl

Kasm

*i <-
. .vrl.t,
trend

yavalyor

Mart

vetlendiini ve MACD'nin pozitif tarafta iken ykselmesini dtrdurup alalmaya balamaslnln da artk 1,-kar trendin sonu anlamna geldiini, ydni satl zamarunn geldigini biliyoruz.

te yandan, MACD histogram negaf iz;rafta

umuzu, MAC
iini

u-

in
sonu anlamna

Demek ki MACD histogram tepe yapp ynn aa evirir evirmez

adar ko|ay deil, Burada

tepe veya ne zaman dip yaptn, tespit
bakarak baarmamrz olanakedebilrnek. Bunu da sadece MACD izgisine

ffiaman

gzken
sz. Tepe yapp aa aOnmti gibi

,."@r.

histog

veya dip yqpp yuyn

d9glyj_sig=

tetra7Effi

ev]rebilir, ite

106
ta|ama kullanmamz

inin nerede tepe nerede dip yaptn naf,. Burada da ayn ilkeler
isi'ni (y2ni 9
rdikten sonra sin
plp
" demi
o
tepeye
i ortalamasn) aa kesmedike
o|arak tanmlayp SAT sinyafini almak iin bu
yoruz.
r tarafta, MACD dip yapp ynn y-kar evirumaslnl
sonfa Sinyal izgisi'ni (y6ni 9 periyotluk sl hareketli ortalamasumu -olp
o
n) ykar
. eAL sin lini almak i
Hareketli ortalamalarn bir
once

kil21o.

O halde allm satlm kuralmrzr, MACD, Sinyal izgisi'ni yukar krrarsa AL,
t

nemli bir husus

^l

al ve sat sin

seVl-

mak
kalmamak icin
kesiinin, ynni saCD tepesinin (y6ni MACD'nin
ve mmkn olduu kadar yksek seviyelerfr'Iinin) pozif
fn ekilde, MACD dibinin (ynni MA

llerq_!em de pozitif blgede gelen alm sin-

blgede gelen sat sinyallerine

Burada al ve sat sinyallerini retmek iin fiyat grafiginin izerine izdiimiz 2 sl hareketli ortalamann birbirleriyle kesimelerini dikkate almak
yerine, MACD'nin kendisinin 9 periyotluk sl harekedi ortalamasyla yaptl kesime|eri a|mamzn iki ana nedeni var. Bunlardan birincisi, hareketIi orta|ama|ann her aa ve yukar oyramada yn deitirebilecekleri olaslyla oriaya kacak olan ar sayda ilem yapma tehlikesini oriadan
kaldrmak. MACD, forml itibariyle zaten o 2 hareketli ortalamadan tredii iin, gecikmeli gstergeler o|arak bata fiyat hareketini yava|atp dizleyen hareketli ortalamalar bir daha yava|atp dzledii iin bu olasl
en az? indirgiyor. kinci neden ise MACD ile 9 periyotluk sl hareketli ortalamasnn (Sinyal izgisi'nin) kesimelerinden aldmz al ve sat sinyallerinin, fiyat grafii zerindeki 72 ve 26 periyotluk sl hareketb, ortalamalarn kesimelerinden a|dmz sinyallerden ok daha erken gelmesi.

107
rnein, ekil 214te (a) konumunda kesien 12 ve 26 periyotluk ortaIamalardan a|dmz AL sinyalini ancak (aa) tarihinde gerekletirebiliyor-

ken, (x) konumunda kesien MACD ve Sinyal izgisi'nden aldmz AL

sinyali ok daha erken geliyor ve almrz daha cazip bir fiyat seviyesindeki (:or) tarihinde yapabiliyoruz, Dier tarafta, (b) konumunda kesien 12 ve
26 periyotluk ortalama|ardan a|dmz SAT sinyalini ancak (bb) tarihinde
gereklerebiliyorken, (y) konumunda kesien MACD ve Sinyal izgisi'nden a|dmz SAT sinyali ok daha erken geliyor ve satrlmz daha cazip bir fiyat seviyesindeki (yy) tarihlnde yapabi|iyoruz,

MACD gstergesini uygularken kullanlacak olan

12-26-9 olarak
ve pozsyona
i vade stratejisi ile
girdiklerine bakarak bu deikenter deitirilebilir. rnein Sinyal izgisi
iin 9 deil de 5 gibi bir periyot
irse MACD bu izgiyi daha sk l!seni tepe ve dipleri tanmlamakta kullanlan kriter
Ve sat sin
ktr. Bu ekilde daha faz|a
arak, belki daha nce ele gemeyen birka
a|m veya satm frsa oluacaktr ama deneyimler pozisyon sayrslrun artmasyla kArlln aza|dna iaret etmektedir. te yandan, 72 ve 26 yerine,

bakabileimlerdekullanlaraksinyalalmahm

iyiletirip
rnda
grdmz
gibi,
yaplarak
optimizasyon
her bir
recektir. Daha nce de
hisse senedi, her bir endeks, her bir dviz kuru veya emtia iin bu bileimlerin en ideali bulunabilir ama bu mkemmel(!) bileimlerin dahi gelecekte ayn performans gsterme olaslklarnn az olduunu grdk. Dolaysyla, gstergeyi gelitirirken zaman ve gayfetini harcayarak eitli koul ve
piyasa|arda testler yapml olan _Gerald Appel'in 72-26-9 olarak be
olduu bileimi kurcalayarak tekerlei
ayren uvsulavp MACD s
nne,
anmanln
aramak ok daha akll olacaktr.
Bu etkin yollardan bir tanesini 1986 ylnda Thomas Aspralfl gelitirdi.
Zaten gecikmeli gstergeler olan hareketli ortalama|ar kullanan MACD
26 Appel aslnda SAT| sinyalleri iin 12-26-9 deikenlerini kullanrken, AL sinyalleri iin

8-1

7-9 bileimini

nermiti.

27

Aspray, Thomas,

MACD Momentum, Technical Analysis of

Stocks and Commodities, Cilt 6:8 ve 6:9, 1988

Star, Barbara, The MACD Momentum Oscillator, Technical Analysis of Stocks and Commodities, Cilt 12:2,

1994

10B

gstergesinden ald sinyallerin zaman|ama|annn da yetersiz (ge) olduu tespit eden Aspray, Appel'in deikenleriyle oynayacana MACD'nin
Sinyal izgisi'ni kesecei z^man nceden kestirebilmek iin deneylet yapt. MACD'den yeni bir trev geli.tirerek MACD'nin sinyallerini daha da erkene ekmeyi baard. Bylelikle MACD-Sinya| izgisi kesimelerini de nceden tespit edebilml o

Aspray'in gelitirdii trev yleydi:

"MACD-AS" = MACD - Sinyal izgisi
"Yeni Sinyal izgisi" = "MACD-AS'In 9 periyotluk sl hareketli
ortalamas

i ok basitti.
biri hzl biri yava iki
Ya
ortalama arasndaki fark alacana, MACD-AS izgisini oluturmak iin ApBkz. ekil 219.

Bylece Appel'in .MACD'si Sinyal izgisi'nin stndeyken, Aspray'n

MACD-AS' pozitif alanda, Appel'in MACD'si Sinyal izgisi'nin altndayken
Aspray'in MACD-AS' negatif alanda konuland (gri alanlar). Ayn ekilde,
.AL sinyalleri MACD-AS diplerinde, SAT sinyalleri de MACD-AS tepelerinde
gelecekti. Bu tepeleri belirlemek iin trettii MACD-AS izgisinin 9 periyotluk sl hareketli ortalamasn uygulad. Bylelikle ayn Appel'in MACD
(histogram) ve Sinyal izgisi (izgi) gibi gzken bir trev yaratrs.
Appel'in uygulamasnda alveya sat sinyali, MACD ile Sinyal izgisi arasndaki fark aza|p (daralp) sfra indiinde kesime olunca geliyordu. Aspray kendi uygulamasyla sinyallerini bu kesimeyi beklemeden, daralmanrn
balad yerde tretmi oldu, Bu yeni gstergede allsat kurallar farkl deildi. MACD-SA Yeni Sinyal izgisi'ni yukan kestiinde AL, aa kestiinde SAT.
sinMACD-AS sinyallerinin, hem
'in
mde
MACD'sinin sinyallerinden ne kadar
ii ekil 216da aka

ilk eken nokta, fiyat

ubuklarnn zerine izilmi olan iki sl hareketli ortalamann (72 ve 26
gnlk) hi kesimiyor ve dolaysyla hibir aVsat sinya|i vermiyor olmas.
Halbtki, Appel'in MACD'si 3 tanesi AL (a7, a2 ve a3), 2 anesi de SAT (s1
ve s2) olmak izere 5 sinyal vermi. Bu sinyaller geldiinde hangi fiyat se2O07 yaznn bu gnlk ARCLK grafiginde dikka

,l09
ekil 215 - Appel'in MACD'si ile Aspray'in MACD-AS'

mno-ns

izgi

viyesinde alm veya satm yapld da ayn harf kodlanyla fiyat ubuklar
zerinde ii bo dairelerle gsteriliyor. En alttaki MACDbakldnda ise bu sihyallerin ne kadar
ve tarihleri de sttebl eden
ve ii dolu dairekod|an
ki fiyat ubuklar zerinde aa1, ss1, aaz, ssz, aa3
lerle iaretli.

Aspray,in MACD_AS, burada aslnda gstergenin gstergesi niteliinde.

MACD-AS, gelitirerek sinyalleri ne ekmeye alrrnasmn nedeni ise, zaten b.irer gecikneli gsterge olan hareketli ortalamalar ieren MA.CD|de sinve MACD-AS arayallerin genellikle ge geliyor olmas. ekil216da
^dACD

110
ekil 216 - Appel'in MACD'si ile Aspray'in MACD-AS'

sndaki tarih ve konum farkllklanr inceleyecek olursaruz tm \{ACD-AS

yzden biz de ki
yapacamz
gstergeler blm
konsolide gsterge analizi almamzda artk MACD'yi deil MACD-AS'

ffi,

Teknik anabzyazfmlarnda sadece MACD bulunan okuy_cular MACDAS' kendileri kolaylkla oluturabilirler. MACD-AS1n yukanda verilen forml ister "kiisel gsterge gelitirme" ilevligi otan Meta Stock veya Tra-

111
deStation zibi vazlrg@fu isterse de Microsoft Excel uzerinde kullanlarak
T-u yeni gsterge yaratlabilir.

-#

Hareketli orta|ama|ar blmnde de grdmz gibi hzlandrlm

tm gstergeler, bir yandan daha erken sinyal verirken, dier yandan da,
ha faz|a sayda sinyal yarattklar iin faydal olmaktan kp zarar| hale gelebiliyorlard. zellikle tepe ve dipleri tanmlamakta kullandmz hareket|i oa|amalar hzlandrdmzda "tepe" ve "dip" tanlmr kriterlerimizi gevetmi olduumuzdan, bu dezavantai|a kar karya kalyorduk.
MACD-AS1n MACD'yi hzlandn yntemi aslnda ierdii hareketli ortalama\an hz|andrrnak deil trev bir histogram yaratmak. Bu sayede tepe ve dip tanlm kriterlerini gevetmiyof ama okuyucular MACD-AS'n yine de zaten hibir zaman mkemmeli yakalayamayacak olan gstergelerin
gstergesi olma niteliini de unutmama|. Deneyimler MACD-AS'
'den daha erken
hh fl-sonular verdiini gsteriounlukla
y-ama bu
zaman tek bana ve
piy asalar da kullanlan
kullanlmamal ve farkl zellikleri bulunan,
ffi6ffi rgelerle birllkte uygulanm7l_

MACD-AS'n bir baka zellii de vade uzadka daha

; ve "hafta|k" grafiklerde kullanmak en iyisi (en ideali hem gnlk hem de haftalk grafikleri birlikte kullanmak). te yandan MACD-AS'n ok ksa vadelerde pheli sin.yaller verdii de deneyimlerimiz arasnda.

oln@. Dolay

MACD ve MACD-AS'n en nemli zelliklerinden birisi de gvenilirlik

derecesi yksek olan "uyumaz|k" sinyalleri retebiliyor olmalar (Bkz, ekil 21D. Bu grafikte EURO'nun 2001 ylrun Ternmuz ayna kadar bir aa trendde seyrettii aka gzkyor. EURO Haziran aynda dip1 dye
isimlendirilmi olan 0.8400 seviyesine dnn ardndan tepki almlanyla 0.8670'e kadar ykseliyor ama daha sonra aa trend tekrar balyor ve
bu kez d 0.84OO'n a|tna kadar sryor (dipz). Burada ikinci dibin birinci dipten daha aada olmas, aa trendin hi12 geerli olduunu teyit
ediyor (Bkz. Birinci Kitap, s. 89. Herhangi bir gstergenin yardrm olmadan dn burada sona ereceini kestirmek g olduu gibi, alm yapmaya kalkmak da hayli tehlikeli. Halbuki grafiin altndaki MACD
(MACD-AS) gstergesine baktmzda, yukardaki fiyat grafinde iaretlediimiz diplere tekabl eden gsterge diplerinde farkl bir resim elde ediyaflJz. Gstergemizin ikinci dibi, birinci dipten ok daha yukanda. Ynni

112
ekil 217 - MACD ve Uyumazlk (pozitif uyumazlk ve alm sinyati)

aal trendi teyit etmiyor ve balayabilecek olas bir yukan trende iaret
ediyor. Bu bir pozitif uyumazlk ve Al sinyali retiyor. Alm sinyali, MACD
ikinci dibini oluturduktan soffa, sinyal izgisini y_kar kestiinde geliyor.
ekil 187de de bu oluumun tam tersine, yini bir negatif uyumada
ahit oluyoruz, Eyll ortasrna kadar trmanrn devam ettiren EURO, ikinci
tepenin birinciden daha yukanda olmas nedeniyle, yukan trendde olduunu teyit ediyor. Ne var ki, ayru fiyat tepelerine tekabl eden MACD tepeleri bu teyidi vermiyor, nk ikinci gsterge tepesi birinci gsterge tepesinden daha aada. Bu oluum yukan trendin kuwetini yava yava yitir-

113

mekte olduunun ilk iareti. sau sinyali de MAGD sinyal izgisini aa

kestiinde geliyor.
okuyucular ekil 218e dikkatli baktklarnda, bu negatif ulnmazln
atdndan, EURo,nun nce Ekim, sonra da Kasm aynda iki dip daha oluturduunu ve Kasm ayndaki ikinci dibin, Ekitn ayndaki dipten daha aagda oldugunu farkedeceklerdir. Bu oluum aa trehdi teyit etmektedir,
Halbi]ki ayn fiyat diplerine tekabl eden MACD dipleri bu kez bir pozitif
uyurtazln oldtunu gstermektedir (ikinci gsterge dibi birincisinden
daha yukanda). Bu uyumazln akabinde MACD sinyal izgisini yukar
kesmekte ve AL sinyali vermektedir (grafiin en alt-sanda Kasm ay\ so_
nunda). EURO bu AL sinyalinden sonra, iki hafta iinde 0.9100,e kadar
ykselmitir (bu grafikte gzkmyor).

(negatif uyumazlk ve at sinya|i)

ekil 21S - MACD ve Uyumazlk

.g3
.g2
.g1
.g

.g9
.B8
.87
tepe1
0.0D1

0.002

Eylijl

Ekim

Kasm

114
Yukandaki rneklerde grld gibi MACD'deki uyumazlk sinyalleri hayli etkilidir. Buna ramen, bu rneklerdeki gibi mevcut trende kar
alnacak her karan dier gstergeler de desteklemelive karar|ar asla tek bir
gstergeye dayandnlmamaldr.
Bunun ac bir rnei ekil 219da karmza kyor. MACD Eyll aynda fiyatlardaki yukan trendle uyumuyor ve SAT sinyali veriyor. Ne var ki,
bu negatif uyumazla ramen yukar trend Kasrm'n ilk haftasna kadar
devam ediyor. Burada yaptmflhata stratejimizi tek bir gstergeye dayandrm o|mamz Halbuki RSI ve MOMENTUM gibi dier gstergelere bak-

ekii 219 - MACD ve Uyumazlk (negatif uyumazlk ve yanl sat sinyali)

115

m olsaydlk, ykselen fiyat tepelerine tekabl eden gsterge tepelerinin

de ykselmekte olduunu (yini uyumazlk olmadru) grr, MACD'den
gelen negatif uyumazlk (SAT) sinyalini dikkate almazdk.
imdi bir sonraki gstergemize gemeden nce, MACD'den a|acamz
sinyalleri zetleyelim:

MACD izgisi, Sinyal izgisi'ni yukan kestiinde Al,

2) Bu kesi (AL sinyali) ne kadar negatif blgede, y6ni ne kadar diplerde gelirse o kadar gvenilir,
1)

3) MACD izgisi, Sinyal izgisi'ni aa kestiinde SAT,

4) Bu kesi (SAT sinyali) ne kadar pozitif blgede, y6ni ne kadar tepelerde gelirse o kadar gvenilir,
5) Pozitif uymazlk gzlendiinde AL (y6ni, MACD'de AL sinyali gel-

diinde, bu AL sinyalinin tekabl ettii fiyat dibi bir nceki fiyat dibinden daha aadayken, AL sinyali veren MACD dibi bir nceki
MACD dibinden daha yukandaysa),

6) Negatif uymazlk gzlendiinde SAT (y2ni, MACD'de SAT sinyali

geldiinde, bu SAT sinyalinin tekabtil ettii fiyat tepesi bir nceki fiyat tepesinden daha yukandayken, SAT sinyali veren MACD tepesi
bir nceki MACD tepesinden daha aadaysa),
Bu sinyallere adet de uyan ekleyelim:

1) MACD gstergesi formlnde hareketli otalama|ar ierdiinden

"trend takip edici" bir gsterge. Daha ok trend yapan piyasa|arda
kullanlmal, y^tay piyasalarda verdii sinyaller mutlaka dier gstergeler tarafindan teyit edilmeli.
2) MACD bir "an alm/an satm" gstergesi olmadndan piyasann
fazla itiini veya alr satlldn gsterme kabiliyeti yok.
3) Vade uzadka MACD'nin renii sinyaller daha gvenilir oluyor.

,y

!n

116

|noln

"u.i,

PARABOL|C SAR

^ il, [,,*k rf
V_rr-lLo"JLn,-"L^

"

ilk
Parabolic sisteminin formln, (elles filder @kz ,rcran
'
kez,7978 ylnda yaynlad ve teknik analiz dnyasnda devrim yaatao
New Concepts in Tecbnical Trading Systems isimli kitabnda aklamrtr,
parabolic sAR ismini, grafiklendiinde bir parabol andrrmasrna borlu_
dur. SAR harfleri de lngilizce,deki Sop and Reuerse (dur ve geri dn) ifa_

Nc-rn 5:

|. wELLEs

wLDER |R.

Teknik Analiz dnyasnn belki de en ilgin kiiliklerinden birisi de Welles Wilder'dr. Wilder 1962 ylnda North carolina niversitesi'nden makine mhendisi olarak mezun olduktan sonra, bir sre mhendislik ve emlAktk yapp, sonunda tm hayatn teknik
analiz yntemteri ve trading sistemleri zerindeki
aratrmalarna adamtr.

Wilder ada teknik analizde kullanlan Parabolic

SAR, Volatilite Sistemi, DMl, RSl gibi gsterge ve sistemlerin bulucusudur.
-l9B3
ylnda piyasatarda mkemmel bir dzenin olduunu iddia eden ve bu
dzeni ortaya karan Delta Fenomeni ismini verdii bir yntemi gelitiren
yaparak Delta so_
Jim sloman ile tanp bu yntem zerine iki yl aratrma
ciety lnternational kurmutur. Bu kuruma her biri 35,000 dolar vererek
2.52 milyon dolarlk bir trading havuzu yaratan 72 direktr kurucu ortak katlm ve sadece bu kurucu ortaklara ifa edilen bu mthi (!) sistem sonun,l75
dolarolan bir kitapta halkn da kulda 1991 ytndan itibaren maliyeti
tanmna sunulmutur. Bugn dort kitabn yazar olan Wilder be ktadaki
seminerlere konumac olarak katlmakta, radyo ve televizyon programlar
yapmaktadr. Yukarda ad geen gstergeler dnyann her tarafndaki teknik analist ve trader'la tarafndan kultanlmaya devam etmektedir. Wi|-

der,n kitaplar kendi yaylnevi olan Trend Research tarafndan baslp da_

tlmaktadr:
New Concepts in Technical Trading Systems,197B

Te Adam Theory of Markets or What Matters ls Profit,1987

The Wisdom of the Ages for Acquiring Wealth, 1989
The Delta Phenomenon or the Hidden Order in All Markets, 1991

117

desinin ksaltlmdr, Bu ksaltmadan da an|

bata bir gsterge deil,-bir trading sistemi olarak
|-olarak pozisyonda tutar. Uzun pozisyonu
gelen
sinyalle stop olur (kirl veya zanrl) ve
olan yatrmc, Parabolic'ten
akabinde ksa pozisyon aar. Ksa pozisyonu srrasnda Parabolic'ten gelen
AL sinyaliyle de ksa pozisyonunu kapatrken ayn anda tekrar bir uzun
pozisyona girer. Yatrmcy bu ekilde devaml olarak pozisyonda tutan
i son dereSAR sistemler g
ce tenlKeuolrer.
Parabolic arftk trend y^p^n piyasa|arda iyi sonu veren bir tr
. Tm trend
n
o|ara
gibi Parabolic de yatay yasa|arda
takio edici
Bu sistemi tasarlarken vilder'n aklnda iki konu vard. Bunlardan birincisi, tm trend takip edici gstergelerin ana zaaf o|an
verme, yini kdrl
tekrar piyasaya
r
:alma) sorununa ozm getirmekti. Bu soruna
,m
nce ilediyaratrrut:<aP@
imiz bir tr iz sren stop vntemi
stop

filder'n ikinci sorunu, trend takip edici gstergelerin hesaba zafflan

'ilder, piyasalann lrrbrr aa. cennete ka.dar
unsurunu katmamasyd.
zanaz (Bkz, kinci Kitap, sayfa Ha ilkesini gayet iyi biliyordu ve kArl
bir pozisyondan zamannda kmann yollann ararken yle bir varsaylmbareketida bulundu: Belli bir yne don deuarn etrnekte olan bir
n,n o

,zarn sA, o bareketin sonq

de o kadar yakla;m7r. Bu varsayma dayanarak da gelirdii iz sren

ffiFEntemin

(o trading sistemi olarak tasarlamt) zatnan unsurunu katacak bir forml gelitirdi. Bu formle gre stoplar piyasann izini srecek
ama bunu yaparken de bibir aa cennete kadar uzarnAz ilkesi nda
piyasaya (y6ni fiyatlarn mevcut dzeyine) gittike yaklaacaklard ki, uzadka geri dnme olasl gittike atan piyasa hareketinin ilk dnnde
hemen devreye girerek kin optimum seviyede toplasnlar.
Parabolic SAR gstergesi grafiklerde fiyat ubuklanrun altna veya st-

'

ne

formller kullanlr. Grafikle-

fe nokta olarak iaretlenen bu parabolic SAR deerlerine bundan sonra kolaylk olsun diye SAR diyeceiz. imdi bu formllerin nasl ilediine baka-

lm (Parabolic SAR formln aklamak iin Vilder'n New Concepts in

,l

1B

Tecbnical Trading Systems isimli kitabndaki aklama ve mekleri aynen

kllanacazn).

PozlsYoNA clR
Pozisyona fiyatlar SAR noktasn kesince girilir.
SAR:

A. Pozisyona girilen ilk gn iin, SAR deeri bir nceki PVOT NOKTADIR.

1, []zun pozisyona giriliyorsa, bu PIVOT NOKTA pozisyona girmeden nceki ksa pozisyonda eriilen en diiik fiyattr.
2. Ksa pozisyona giriliyorsa, bu PVOT NOKTA pozisyona girmeden
nceki uzun pozisyonda eriilen en ytiksek fiyattr.
B. kinci gn ve daha sonras iin, SAR yle hesaplanr:
L. tlzun pozisyonda:
SAR6,, periyodun + HF x (uzun pozisyondayken eriilen
sek fiyat - Sffib, periyodun)

yiit_

Bulunan deer grafikte bir sonraki periyoda nokta olarak iaretlenir.

HF = Hzlandrma Faktr
Bu deer ilk periyotta .o}'dir,

Bundan sonraki periyotlarda eer yeniblr en yiiksek grldyse, o yenl en yksen grld her bir periyot iin HF ,02 ar,
tnlr.
Eer yent en yiiksek yoksa eski deerinde kalr.
HF .20'ye ulatktan sonra artk attrlmaz ve .2O olarak kalr.

2E Parabolic SAR gstergeini dou ak|ayabilmek iin iki seeneimiz vard. Ya sadece gstergenin ne ie yaradn ye nasl yorumlandn ilemek ya da bununla birlikte gtistergenin nasl hesaplandn da okuyuculara aktamak. Ben ikinci yolu setim. Bu kitahn tam kapsaml bir Trke kaynak olmas iin bu gerekiyordu.
Fakat formln karmakl v uzun oluu nedeniyle he zamanki gibi kendi uyarlamam yapmak yerine,
Wel|es Wilde'n orijinal meklerini kendi kitabndan aynen alnt yaparak,tercme edip kullanmay daha
doru buldum.

1,19

2. Ksa pozisyonda:

SSb,

periyodun - HF x (SARbu periyodun - ksa pozisyondayken

eriilen en diiik fiyat)

Bulunan deer grafikte bir sonraki periyoda nokta olarak iaretlenir.

HF : Hzlandrma Faktr
Bu deer ilk periyotta ,02'dir.
Bundan sonraki periyotlarda eer yeni bir en duilk grldyse, o yenl en diii grld her bir periyot iin HF .02 artrlr.

Eer yenl en dtiik yoksa eski deerinde kalr.

HF .20'ye ulatktan sonra artk arar.lmaz ve .20 olarak kalrr.

C. SAR asla bir nceki veya imdiki periyodun ilem aral iine iaretlenmemelidir.
lem

Aral: O periyodun en yksei ile en d arasndaki me-

safe.
1,.

Uzun pozisyonda:
Bir sonraki periyot iin hesaplanan SAR asla bi nceki veya imdiki periyodun en diiltinden yksek olmamaldr. Eer forml
yle sonularuyorsa, bir sonraki periyodun SAR'rnn hesaplanmas iin yeni SAR olarak bir nceki veya imdiki periyodun en dii (hangisi daha dkse) baz alrrnaldr.

2, Ksa pozisyonda

Bir sonraki periyot iin hesaplanan SAR asla bir nceki veya imdiki periyodun enyiikse$nden dk olmamaldr. Eer forml
yle sonulanyofsa, bir sonraki periyodun SAR'nn hesaplanmas iin yeni SAR olarak bir nceki veya imdiki periyodun enyiikse (hangisi daha yksekse) baz a|nmaldr,
(ilder kitabnda bu hesaplam a tarz|nakladktan sonra 40 gnlk verileri ieren hipotetik bir fiyat/zamn serisini alarak, hesaplad parabolic
SAR deerlerini bu fiyat gra;fi zerinde iaretler (Bkz. ekil 22O).

'Yukandaki

hesaplama yntemiyle ebil 22odeki fiyat grafiinde Parabolic deerlerinin nasl bulunduunu daha yakndan incelemek isteyen
okuyucular, Vilderln New Concepts in Tecbnical Tradingsieas isimli ki-

tabnn 13. sayfasrdaki alma tablosu zerinde hesaplama srecini adrm

adm iz|eyebilirler. Bizim iin bu aamada nemli olan bu deerlerin nasl

yorumlanaca.

ekil22odekifiyatgrafiinidikkatliceinceleyeceko1ursaruz,noktalar1a

iaretlenen Parabolic deerleri, pozisyona girdilen sonraki ilk.birka periyot fiyatlara olan mesafesini koruyor, daha sonra bu mesafe dara|mayabalyor. Ite bu iz sren stop noktalarnn (Parabolic) fiyatlar gittike daha ya,
kndan takip etmeleri, ilerledike geri dnme olasl aan bir trendi ilk
dnte hemen yakalayarak kinn en optimum yerde ahnmasn salyor.
ehil22ode drdnc gnde yaplan alm (uzun pozisyon), 26. gnde fiyat|arn Parabolic SAR' aa kesmesiyle stop oluyo: ve hayli gzel bir k6r

trsalozisyon da
40. gnde stop olarak yine k6rla sonulanyor. Bylelikle her iki trendden
a.iag,tk6rlarnb,kbirounlugumuhafazaedilerekklabiliyor.te

;rraklyo

b,r

formlne bu zaman unsurunun dahil edilmesi (Hzlanma Faktr ve Parabolic SAR'r fiyat|angittike daha yakndan takip etmesi) bu gstergenin
en byk avantai,
ekil 22O - Parabolic SAR (Wilder rnei)
58.50

57.50

::

,: ,,:

:: ,,,

i, i.:,

56.50

1i

":,,:"

.a

a :a
a

,10;l

j.:;1,1
9,

y;?;'i;,,

55.50

Yksekler

54.50

!i:|i::i::

53.50
50
1.50
,50

49.50

,,i ;
_

__

;n"li,lli

i:|,"i,i:

ii 11l[l'',.,i..F|,"i"
i,ii,:, i,i
,1|ili,l:|it;l:.:

j
;;iir;.i; :;:;:.;;;;

,^
:1li;:,_;,i:i;
i1,1:
:,. j
;:_, .., .": _:_ i
|.'j
-,-,| ia i.a .; ".'a"'-'i -! -j-]":':
: : '-,
: : : ; : :

'

i!

! |r;::

'a|

a::

l::

::::

1 3 5 7 s1113151719
Gnler

23 25 27 29

3,1 33

121

Madalyonun te yznde, Parabolic gstergesiyle olan sorunumuz dier trend takip edici gstergelerle olan sorunumuzla ^yili O:@.
piyasalarda uvallyor (Bkz, ekil 221).
Bu sorunu zmek iin hem (ilder hem de dier analistler eitli yntemler gelitirrniler. rnein \ilder, Parabolic SAR'n mudaka yine kendi
trend olup olmadn aka gsteren, ayry ?Lirlikte
manda olan trendin de kuwetini len DMI
parabolic
ve
ile birrn,aru neriyor. DMI gstergesini
likte nasl kulla

'

Ulr

Daha

^z

etki|i ama daha basit bir altematif de parabolic sAR ile birlikte

sinyalleri dikkate almamak. Yine ayn balamd, orialama alalrken AL,

ykselirken de SAT sinyallerinden zak durmak. zetleyecek olursak,
trend yapmayan piyasalarda Parabolic sinyalleriru gz ard etmek ve pozisyon girilerinin de mutlaka mevcut trend iskametiyle ayru ynde bulunduundan emin olmak gerekiyor.
ekil 221 - Parabolic SAR ve Yatay Piyasala

122
ekil 222 - Parabolic SAR ve Farkl Hzlanma Faktrleri

2BOD0

HF = 0.03
1

9000

g0CI0

7000

E000

1500t]

14000

2BB2

Haz,

Tem,

parabolic sAR gstergesiyle bir miktar kiiselletirme de yaplabilir. Burada izennde o1manacak deiken, Hzlandrma Faktr. Eer HF artnlrsa stoplar piyasay daha yakndan, drlrse daha uzaktan takip ederler.
Ya|nzfarkl HF deerlerinin ofizlya kard stop seviyeleri de ok byi.k
'7'ilder'n
farkllklar sergileyebilir (Bkz. eWl 222), Dolaysyla nerilen ya
orijinal 0.02 deeriyle hi oynamamak ya da asgan mil:tarda optimizasyon
yaparak,her zamanve her piyasada ileme olasl yksek olan bir dee-

ri kabul etmektir.

CrOf

$?ar

L!u\ 13 )
)
o(
e"r,
)
[no

G,or BH t

(u+

123

*"#"ffi?l1;}p,i 7

1:

'a

C&,,=

(rr.

l-

q/cu,

-@r)

fsl,f

- i;*i!
J::,;:,.
^^*":H".,|"|
(imdi
tarafndan, Commodities
Futures) dergisinin Ekim 1980 saysnda
ccl, teknik

(sayf a

40 -

41) tarutnldz9.

CCI her ne kadar Lambert tarafndan srarla dngsellik kuramyla badatnlsa da, fiyatlarn ortalamalanndan ne kadar saptru istatisksel olarak ifade eden bir izgi yaratan forml sayesinde, trend yapan piyasalarda son derece etkili bir ekilde kullanlabilir. Buradan da anlalaca izere, CCI bir trend takip edici gstergedir.
CCI yle hesaplanr:
Gnlk Orta|amaFiyat (GOF) = (En Yksek + En Dk + l<apan)/3
o GOF'un 20 periyotluk Basit Hareketli Ortalamas (BHO) alnr.
Ortalama Sapma (OS) : GOF - BHO
Son 20 periyodun (BHO'nun sresi 20 olduu iin) OS'larrun toplam (TOS) alnr.
. CCI = (TOS x 0.015) / (BHO - COn)

29 Lambert, Donald R., Commodity Channel lndex: Tool for Trading Cyclic Trends. Iechn'cal Analysis of Stocks
& Commodities, Cilt 1, No. 5., (commodities dergisinden, Cedar Falls, A, 1980)

Pu,r,a

124

d --

La

Bu hesaplama srfnn altnda ve stnde seyreden bir eri retir. Burada

kullan

,nJ@r,,

Ian hemen hemen tm teknik analiz ve erafikleme vazlrr|annda da vafsa-

iaaGtirebilir, Sre ksaltlrsa Ozlandnlrsa) daha ok sinyal gelir ama sinyallerin riski ve ilem maliyetleri artaf. Sre zatlrsa (yavalatlrsa) ok daha
az sinyal gelir ama hem daha az hem daha ge pozisyona girilir.

Yukardaki hesaplama tarz ibariy|e, CCI fiyatlann ota|amalanndan ne

kadar uzaklatru ltn.,gre, bize trendin ne kadar kuwetli olduunu da gsterecektir. CCI ne kadar yksekse, yukar trend o kadar kuwet-

Lambet formlnde nisp_eten keyfi olarak bir 0-0D sabi_kullanmtr_

Bu sabitin amaci CCI erisini zaman:ln %70-80'in4e tlQLjld_-1OO l:},lafi
Bu srurlar da aI/sat sinyalleri ret
CCI be ayr ekilde yorumlanabilir:
a) CCI +100' yukar kestiinde AL (uzun pozisyon a), aa +10O'e ge-

ri dndnde SAT (uzun pozisyon kapat),

CCI -100' aa kestiinde AIe SAT (ksa pozisyon a), y:kar 100'e geri dndnde AL (ksa pozisyon kapat).
Bu yorumun ternelinde yatan mantk, ortalamasndan belli bir miktar
ayn|an fiyatn arftk bir trend balatm olduudr (Bkz. ekil22),

imdi e&l/ 223'te olan biteni inceleyelim:

(1) rakarryla iaretlenen gnde CCI'n +trOo' ykan kesmesiyle yaplan almla alan uzun pozisyon (2) rakamyJa iaretli gtnde ccl'n
+100'e geri dnmesiyle sat yaplarak kirla kapatlyor.
(3) rakamyla iaretlenen gnde CCI'n -100' aa kesmesiyle yap-

lan aa satla alan ksa pozisyon (4) rakamyla iaretli gnde

CCI'n -100'e geri dnmesiyle alm yap|arak kdrla kapatlyor.
(5) rakarruyla iaretlenen gnde CCI'n +100' yukan kesmesiyle yaplan almla alan uzun pozisyon (6) rakamyla iaretli gtirde CCI'n
+100'e geri dnmesiyle san yaplarak klrla kapatdyor.

{r,uri*;

rrvJ,}q
125

ekil 223 - CCl ve +100/-100 Yoruhlamas

AK

s GoRTA -

Gnlk

.E40 0

.600 0
5BOD

.5200

]ll11t
tl

:t''t
.l|

4E0 0
i

,l|

:" "|",r

:||

.44DD

,ll
.ll
,l
.lt

f 1 sAT

ji f ;!i /

4il-

i,

\^
'2oo2

-,.l

r"i

fr*i,

,s,L|snil+,a,\,-

' ubat ' Mart '

*'l00

-0
-1

00

Nisan

(7) rakamyla iaretlenen gnde CCI'n +100' yukar kesmesiyle yaplan almla alan uzun pozisyon (8) rakamyla iaretli gnde CCI'n
+100'e geri dnrnesiyle sat yaplarak

kirla kapatlyor.

Grld gibi piyasanrn trend yaptl zamanlarda CCI girdii drt

pozisyonda daklr| kyor. Bu CCI'n gc.
U9y@]y3- basa|arda CCIln zaaf7ar da aka grlyor. (x)'le i
nyaller Dlr
rini artryor.
CCI]n bir baka zaaf da baz trendleri

. Orne-

retlenen gnde daha nce alan uzun

126
pozisyon sat yaplar ak kdrla kapatlmt ama ayrx anda yaplacak
bir aa sau, balayan aa trendi ok iyi bir zamanda yakalam
olurdu.
b) CCI'n yukardaki zaaf|ann rtmek isteyen baz teknisyenler +100 ve
-1O0 snrlarnn sinyalleri ok geciktirdiini ne srerek, sinyal retmek iin 0 izgisini kullarurlar (Bkz. ekil224).
Ne var ki bu uygulama da mkemmel sonular dourmayacaktr. ekil 224nn rettii sinyallere bakalm:

ekil 224 - CCl ve 0 izgisi

"6frfi

it,"5,i6frt,i-T

,,ll

:.l1l:

l,[o**""",-

-64t]0

-E000
-560t]
-52D

-4E00

-440t]

l:
I

i/\l
,' \^/Jr
l:

h,;/ 1 SAT
,1

fil

",

'x

'2002

\d-Vo'-

'ubat

' Mart

'Nisan

,27
(1) rakamyla iaretlenen gnde CCIln sfir ykan kesmesiyle yap|an a|mJa uzun pozisyon alr. Sfir izgisinin kullaruld bu yntemde pozsiyondan klar (likidasyonlar) CCI'dan gelen sinyallerle
del iz sren stoplarla kapatlr. Dolaysyla bu pozisyonda kullanlacak olan iz sren stop yntemi k6rn nerede alnacan tanm|ayacaktr, Bu rnekte k6r, Aralk ortasyla Ocak aynn ilk haftas arasrnda herhangi bir yerde alnm olabilir.

Bundaki sonraki pozisyon Ocak alrnn ikinci haftasrun banda (2)

yaplan aa satn atg ksa pozisyondur. Bu pozisyon da daha
sonra kullanr|an iz sren stop ynteminin gerektirdigi ekilde alm
y aplarak kapatlacaktr.

}
a

r!.

nc pozisyon ise Mart ortasndan sonra (3) yaplan almla aIan

uzun pozisyondur. Bu pozisyon da daha sonra yine kullanlan iz sren stop ynteminin gerektirdii ekilde sat yaplarak kapatlacaktrr.

Bu mekte de yine a|an her pozisyon kdrla kapatlmtr. Ne var ki

yine yatay piyasa koullarnda (x) gelen sinyaller k2r ettirmemi ve
gereksiz ilem maliyetleri dourmutur. Burada okuy.cunun dikkat
etmesi gereken bir baka nokta da, sinyal retmek iin +100 ve -100
yerine sfr izgisinin seilmesinin zaman|ama asndan pek byuk
bir avantaj dourmam olmasdr. zellikle (2) numarah aIa sa:r,a baklacak olursa, pozisyona ne kadar ge girildii grlebilir. Do|aysyla biz bu blmde gsterilen tm yorumlama yntemlerini
k|lanacaz ama bu sfir izgisi yntemini rafa ka|dracaz.
c) CCI'n salkl sinyaller verdii bir baka yntem de CCI tepelerinde
ri belirlemek iin bir hareketli orta|amak|lanacaz (CCI'n hareket-

li ortalamas).

imdi ekil 225te olan biteni inceleyelim:

(1) rakamyla iaretlenen gnde CCI'n hareketli ortalamasn ykar
kesmesiyle yaplan almla alan uzun pozisyon (2) rakamyla iaretli gnde CCI'n hareketli ortalamasrru aa kesmesiyle sat yaplarak kirla kapatlyor.

(2) rakamyla iaretlenen gnde CCI'n hareketli ortalamasn aa

kesmesiyle yaplan aa satla a|an ksa pozisyon (3) rakamyla

128
ekil 225 - CCl Tepe ve Dipleri

TA - Gnlk

lA
1l

.5500
il

.530n

.5100

ii"'

-4gt]0

;::

iI

llil

-4700

r...
|a

-4500

]l
lll t
ji

-430B

:li

!
r

b
Jj

;;ijffit
'

|"I

ulv,L

Mart

{yY'i\)

-l

-.100

-0
--10t]

Nisan

2002

iaretli gnde CCIln hareketli ortalamasn yukar kesmesiyle alm

yap|arak k2rla kapatlyor,
(3) rakamyla iaretlenen gnde CCI'n hareketli ortalamasru yukan
kesmesiyle yaplan a|mla alan uzun pozisyon (4) rakamyla iaretli gnde CCI'n hareketli ortalamasn aa kesmesife sat yaplarak k2rla kapatlyor.

(4) rakarruyla iaretlenen gnde CCI'n hareketli olalamasn aa

kesmesiyle yaplan aa satla alan losa pozisyon (5) rakamyla
iaretli gnde CCI'n hareketli ortalamasru yukan kesnesiyle alm
yap|arak ok kk bir k2rla kapatlyor.
(5) rakamyla iaretlenen gnde CCI'n hareketli ortalamasm y-kan

\
'.]

,\
1

129
kesmesiyle yap|a almla alan uzun pozisyon (5) rakamyla iaretli gnde CCI'n hareketli ortalamasn aa kesmesiyle sat yaplarak klrla kapatlyor.
(6) rakamyla iaretlenen gnde CCI'n hareketli ortalamasrn aa
kesmesiyle aa sat yap|arak yeni bir ksa pozisyon alyor.

Grld gibi bu yntemde yap|an ilemler daha tutarl. Yine de

fnutmamak gerek.
Bu uygulamada kullanlabilecek bir baka yntem de, pozisyondan
klar iin yine CCI ve hareketli orta|ama kesimesini beklemektennn zamanlamaslnn
{

}.

d) CCI'y yorumlarken, dier tm gstergelerde yapacamz gibi, gstergemiz ile fiyat hareketi arasnda bir uy-mazlk olup olmadna
bakmak gerekir (Bkz. ekil22O,
ekil 226da

ilk uyumazlk karmza

ubat

ve Mart ayndaki fiyat

diplerinde kyor. Bu alalan diplere tekabl eden CCI dipleri ykseliyor ve Mart ortasnda hareketli ortalamasru keserek kuwetli bir
AL sinyali veriyor (1).

ikinci uymazlkHaziran ay boyunca alalmaya devam eden fiyat

diplerinde gzleniyor. Halbuki ayn sre iinde CCI dipleri devaml
ykseliyor ve Temmuz ayrnrn ikinci haftasnda gerekleen
CCIIBHO kesimesiyle yine gzel bir AL sinyali geliyor (2).
Grafiimizdeki nc uyumazlk da Temmuz'un ikinci yansnda
gerekleiyor. Bu tarihlerdeki ykselen fiyat tepelerine, CCI den
tepelerle karlk veriyor veEaziran ayrun ilk haftasnda gerekleen
aa doru kesimeyle SAT sinyali geliyor (3).
Grld gibi uy-mazlklann rettii sinyaller son derece salkl.
Burada dikkat edilmesi gereken uy-mazlklann doru ye zamanrda tespit edilmesi ki, bu konuyu dabiraz ileride derinlemesine ileyeceiz.
Not: Bu nekte sadece pozisJnn giriteini ele aldk, Gelen gir sinylinin de
zamanlamas olunluju, Girilen bu pozisjnnlan kilrl ue zamannda kapatnak iin iz sren stoplar gibi daba nce grdmz kir aln Jntetnleinden

bir tanesinin bullanlmas gerekir.

130
ekil 226 - CCl ve Uyumazlk

e) CCI gstergesinden treteceimiz beinci ve son sinyal de trend izgilerinin kullanlmasyla gelecek (Bkz. ekil 22D.
Burada trend izgilerini fiyat ubuklannn deil CCI erisinin zeri_
ne izerek sinyal retiyoruz. Bu ekilde AL ve SAT sinyalleri fiyat ubuklanna izilen trend izgilerinin retecei sinyallerden daha erken
geliyor. lk sinyalimizHaziranbanda CCI erisinin aa trend izgisini yukar kesmesiyle gelen AL sinyali. kinci sinyal ise Temmuz
sonlanna doru gelen SAT sinyali. Bu SAT sinyali CCI,n ykan trend
yine her zamanki gibi kr alm iin
izgisini aa krmasyla geliyor.
baka bir yntem |ollanacaz.

.r

131
ekil 227 - CCl ve Trend izgileri

CCI gstergesinde yukanda saydmz sinyallerin yolunu gzlerken

yapmarfiz gereken, yine bu gstergenin bir trend takip edici gsterge ol-

duunu ueyatay piyasa koullannda gelecek olan sinyallerin salkl olmayacan unutrnamak. Tm trend takip edici gstergelerde olduu gibi, bu
gstergeyi de mutlaka dier gstergelerle birlikte kullanp oluan sinyali
hepsinin teyit etmesini beklememiz gerekiyor.

Bylelikle bu kitapta ileyeceimiz "trend takip edici" gstergeleri tamamlam bulunmaktayz. imdi bu tr gstergelerin tam zt kutbunda bulunan "an alm, an satm" gstergelerini inceleyeceiz.

pwlto

132

/r'?-,l

g_

RELATVE STRENGTH NDEX

"n

alm/arr satrm"

ya@.ok

arasnda snmzde herhalde en

|ekillerde kullarulabilen bu

olduu kadar gvenilir gstergenin forml yine felles [ilder

(Bkz. NCIER 9 tarafndafl, L978 ylnda yaynlad New Concepts in
Tecbnical Trading Systems isimli kitabnda gelirilmitir.
Bu formln hesaplanmas gnmzde kullarulan teknik analizyaalm|arndabazenfarkllklar gstermektedir3O. Bunun nedeni,'ilder'n, forml gelitirdii yllarda, hesaplamalarn elle yapmas ve dolaysyla verilere
yeni bir periyot eklendiinde, yeni RsI deerini hesaplarken ksa yolu semesidir. Bugn bilgisayarlar ok daha faz|a vertyi, ok ksa zaman dilimlerinde kullanabildiinden, aslnda hesaplamay daha doru bir biimde gerekletirebilmektedirler. Atk klavyenin bir tuuna basmakla istenen RSI
deeri hesaplanp izilebilir. Bizbwada RSI kavramnn iyice anlalabilmesi iin filder'n orijinal formln ele a|acaz

3o Bugnk teknik analiz yazlmlarnn ou u forml kullanmaktadr: RSl = (YUKAR| kapanlarnn toplamnn ortalamas / (YUKARl kapantarnn topamInn ortaamag + AAl kapanlarnn toplamlnln ortalamasl)) x 1o0

133

RSI:100-(100/(1+RS))
RS = Son 14 periyodun YUKARI kapanlarnn toplamnn ortalamas

Son 14 periyodun AAI kaparulannn toplamnn ortalamasr

r

RS'in hesaplan aadaki rnekle aklanyor:

Giln

Kapan YUI(ARI

AAI

3200
3200
3500

3900
3600
3600

300

3200

Toplam

/
RS=79/64

RS = (1100

1,4)

/ (900 / 14)

RS = 1.23

O halde:
RsI

100 _ (100 7 1 + 1.2)

RSI=100-(100/2,23)
RSI=100-44.84
RSI = 55.16

1100

900

134
Bu hesaplanan ilk RSI deeridir. Fiyat verilerimize her yeni periyot eklendiinde bundan sonraki RS'ler yle hesaplanr:
a) YUKAnl kaparulannn toplamnn ortalamas iin bir nceki YUKARI kapanlar ortalamas 13 ile arplr ve miktara yeru eklenen periyodun YUKARI kaparu miktar (eer kaparu ykanysa) eklenerek,
toplam 14'e blnr.

b) AAI kapanlarnn toplamnn ortalamas iin bir nceki AAI

kapanlar ortalamas 13 ile arplr ve miktara yeni eklenen periyodun AAI kaparu miktan (eer kapan aaysa) eklenerek, toplam 'I4'e blnr.
Bylece yeni YUKARI ve AAI kapanlarnrn toplam elde edilerek,
yukardaki gibi RS ve daha sonra RSI hesaplanr.

Vilder kendi hesaplannda

peiyot olarak almtr. Daha sonra greceimiz baz zel uygulamalar hari, gnmzde bu
R3T aegikeni 10j!ra 14 periyot olarak kullanlmaktadr. Her gstergede ollluu gibi, bu periyot ne kadar ksa (hzl) seilirse gsterge fiyarJara o kadar duyarl olur. Gstergenin fiyat hareketine gsterdii bu reaksiyon ne
kadar duyarlysa o kadar fazla sinyal alrur. Bu da hem riski hem de ilem
maliyetlerini arnr, rc yandan, RSI periyodu ne kadar uzun (yava) seilirse RSI da fiyatlara o kadar az rcaksiyon gsterir. Bu da sinyal saysn
azalttr. Az sinyal, az poasyon ve daha az rsk demektir ama fiyat tepe ve
dipleri de o derece ge yakalanacaktr.

RSI sre deikenini 14

Bu formln sonucunda elmize 0 ila 100 arasnda da|galanan bir eri

geer. Bu eri hibir zaman bu snrlann dna kamaz, Formln bu ekilde tasarlanm olmas bize ok nemli bir avantaj salar. RSI erisi st
tarafia 100', alt tarafta da 0' kramayacana gre, bu eri 100'e yaklatnda tepe, 0'a yaklatnda da dip yapt kabul edilir. Dolaysyla RSI erisinin ne zaman tepe ne zaman dip yaptn tanmlamak iin, daha nce
yapmfl gibi zerine bir hareketli ortalama koyma gerei de kalmaz.
RSI eitli ekillerde yorumlanabilir:
a)

Ar alm/Ar Satm gstergesi olarak:

RSI'n 100'e yaklamas
ma

yukar!
zaflmas| iin analistler

atk itiini, yini alrmlann doyunn

an bir
daha
ni"*J
=:::
likle 30-70
seviyeleri

-,

135
ekil 22S - RSl ve Ar alm/Ar Satm Cstergesi Olarak Kullanlmas

lnlk
::;:i:
?fu

il x n g H H.,.J <fr p

2w

ffi

,.@\r,^f

:.. ,.i. ...i....,:..,

|]::;j
:,"": ", :"",:"",: "",:"'

::i::i
,i

,:

,,,,,

, , ,

;:|i:;
,:'::::

, , , , ,

,,,,,

,,,,

,i

, ,

:..i,'l|
lil/l",,i,,,i*i,'Ill
,," ",i
"'i
""
,",
: : ,'1J: 1"
: i

'

1,1,[ i

i : i'i
:':i:::
::::,.|
, ,i

, ,

,,,

, ,

,,,,,

, , ,

, , , ,

,i

.ni kullanrlar. Baska bir ifadeyle, RSI 70

piyasann imi olduu l.ebg! =g!U

. Qigt tr!gf!",

satlmr olduu ka-

Bu yorumlama tAz, yatay veya skma a|anlar dahilinde hareket

eden piyasalarla faz|a dik eimi olmayan ve/veya belli bir kanal iinde hareket eden lml trendlerde ayn ekil 228deki gibi gl sinyaller verir. Ne var ki, RSI sibilym an_rlmlan sa
i tlend yapanpiyasa|arda ie yararyy!nin en b
n luu,e (Veya U,u vaffnaya-

136
car biliyoruz. ite bu zellik ok tehlikeli sonular dourabilir. rnein, piyasa 9,000'deyken 50-60 arasnda seyreden RSI, fiyatlar
9,300'e ulatnda 70'in zerine karak ime sinyali verip sah yaptrabilir. Eer trend bu seviyelerde gerekten de duralarsa bu iyi bir
sinyal olacaktf. Fakat piyasa kuwetli bir yukar trend iine girip
9,600'e karsa RSI 70'in zerinde ka|acak, hana belki de 80'in zerine karak SAT sinyali retmeye devam edecektir. Bundan sonra piyasa 10,000'in zerine ksa RSI belki de 90'a, daha sonra piyasa
15,000' ksa RSI 95'lere kacak ve SAT diye barmaya devam edecektir. Fiyatlarn 20,000'lere ktru dnn. RSI belki 99'un zerine kacak ve bundan sonra fiyatlar beer binlik adm|arla stram^ya
devam etse bile RSI nce 99 .5, so,ra 99 ,7 , sonra 99 .9 sonra 99 .997 ve

ekil 229 - RSl ve KuwetliTrend Yapan Piyasalarda llemeyii

ilMKE - Gunluk
20t]t]0

6U00

2D00

8000

RsI

t4t ifi.*l

-1Dn
\A

.Bt]

.Et]

-40

.20

137

belki de 99.99999'a ykselecek ve hibir zaman 100'e varmyacaktr.

Bu kuwetli ykar trend evam ettii mddete RSI sattrTnaya devam
edecek ve piyasada herhangi bir soluklanffla veya ksa sreli olsa bile ufak bir geri dn olmad mddete de, asla 70'in altna inmeyecektir. Bu durumda, baka gstergelerden teyit almayp sadece
RSI' (hem de yanl piyasa koullarnda) kullanan yatnmcl piyasa
9,300 iken uzun pozisyonundan kacak ve 30,000'lere kadar sren
bir 1nkan trendin bq^ik bir ounluundan fayda|anamayacakr, eHl 229da bu tehlikenin ok gzel bir rneini gryoruz. 7999 sonunun o mthi MKB rallisinde RSI piyasa daha 6,000'lerdeyken SAT
sinyali vermeye balamt. O piyasada sadece RSI kullanan bir yaunmc 20,000'lere kadar devam eden trendin 14,000 puanndan yaaflanamayacakt. Dolaysyla, RSI mutlaka trend takip edici
[e birlikte kullarulmal ve sii
b) Trend ve Destek/Diren

sine uygulayarak:

izgileri ve Grafik Formasyonlarn RSl eri-

Trend ve Destek/Diren izgileri ve Grafik Formasyonlar gibi birinci ve ikinci kitabmzda ele aldmz klasik teknik analiz aralan kolaylkla RSI episi zerine uygulanabilir. ou zaman RSI zerindeki
formasyonlar fiyat grafiindekilerden daha erken belinleir ve erken hareket etme avantajn yaratff. mein RSI erisinde bir trend
izgisinin veya bir ift tepe formayonunun boaz izgisinin krlmas
gayet gvenilir sinyaller retebilir (Bkz. ekil23O).
c) Baarsz Dalgalar

Baansz Dalga|at tabiri RSIln 7O'in zerinde yapt tepeler ve 30'un

altnda oluan dipler iin kullarulr ve son derece gvenilir sinyaller
verir (Bkz. ekil231),

Bir tepe oluumunda, RSI'n 7O'in zerine ktktan sonra geri inip

tekrar ykselmesinin ardndan yaptl tepenin ilk tepenin altnda kalmasl ve mteakip dn dzeltme dibini aa krmas kuwetli bir
SAT sinyali verir.

Ayn ekilde, bir dip oluumunda, RSI'n 30'un altna indikten sonra
geri lop tekrar dmesinin ardndan yaptl dibin ilk dibin stnde
kalmas ve mteakip ykselmenin dzeltme tepesini y_kan krmas
kuwetli bir AL sinyali verir.

138
ekil 23O - RSt Erisi zerine Klasik Teknik Analiz Aralarnn Uygulanmas

ih,

2500

150[

05D0

g5D0

100
80
6

Nisan

ekil 231 - RSl ve Baarsz Dalgalar

RSI

ll

KNC TEPE

il

139
ekil 232 - RSl ve Uyumazlk

lS iTR-G

":uu

-120n0

.1000t]

.Bt]D0

.E000
+

n}=, T

l,

RI

\J

ffi, \V"t+rflA

[.:

r\

.-r,*

yo,

70
-3D

d) uyumazlk

Her gstergede olduu gibi, burada da RSI erisi ile fiyat erisinin
uyumamas nemli sinyaller venr. ekil 232deki ISCTR grafinde
biri pozitif dieri negaf, iki uyumazlk mei var,
Mays aynda fiyatlar ykselen tepeler yaparken bu fiyat tepelerine tekabl eden RSI tepeleri ayru ykselii gstermeyerek SAT sinyali vermi. Eyll aynda da ynn yataya eviren fiyatJata karlk RSI ykselmeye balayarak AL sinyali retmi. Bu tr uyumazlklan tespit etmenin yollarru ve AVSAT sinyallerinin tam nerelerde geldiini biraz
ileride reneceiz,

140
e) Alternatif yntem ler:

RSI'dan, yukandaki klasik kullanm tarzlan dnda eitli ekillerde

yararlanlabilir.

Ornein, pozisyona gi4

RSI bir filtre olarak kullarulabilir. Gra-

fik forma}yo"l-a"r.k/dir."
n bir AL sin

ve hatta dier
linin

, RSI eer

zindeffieciktirilebilir. Ayn ekilde, yine dier aralann

@3o'un

dn

en zor hareketlerden bir tanesi de trend istikali bir dzeltme esavn

nasnda stoo olduktan sonra veniden
istikamette hareket etmeys balaJan tre[de lg\rr katll_a.bilmeyi h.ecermektir (Bkz, GSI listemi-

ekil 233 - 3 Periyotluk RSl ve tekrar Ciri

L
141

zin son sorusu olanTehrar Gld lernl). Byle durumlar iin LeBeau ve Lucas3l ilgin bir yntem nerirler (Bkz. ekil 23.

kirl giden uzun pozisyonumuz Nisan

banda y;kar
trend izgimizin aa knlmasyla stop olmutur. LeBeau ve Lucas
burada fiyat hareketine kar ok duyarl olan 3 gnlk bir RSI kullanr ve 30-70 izgflernden del ntr seviye olan 50 izgisinden yararlanrlar. Biz stop olurken RSI 50'nin altna inmitir. Bu duyarl RSI'n
tekrar 50'nin zerine kmas bize tekrar alm yaptnr ve mteakip yukan trende tekrar itirak etrnemizi salar.
ekil 233teki

l
\
t

'
.

:
l_

r
i*;

3l

LeBeau, chAies ve Lucas, DaVkl W., cirmf/.tr Aierss of the FutJr$ Market,s.89, (Business one lnivin,

Illinois,1992)

,l42

STOKASTK

Bu kitapta inceleyeceimiz ikinci "an alm/am sat" gtergesi_lE

kuilandg
(BKZ.
NCIBR a.
mucidi George C. Lane

l.r
@ergenin

Stokastik gstergesi, bir yukan trendde kaparulann gnljlk :!rn 3ral-

ntist tarafla
.r

ym zerine ina

| =
r
i
oeger
nesaplarur:

Ham %o\

o/oK

ve

o/oD

ismi verilen

((Kapan, - En Dkn) / (En Ykse - En Dk,r)) x 100

HamD/oKr: En son periyodun Ham %oK's

Kapan = En son periyodun kaparu
En Yksek,, ve En Dk,, = Son n periyodun en yksek ve
en d
Burada n genellikle 9 fle

1,4

aras bir sredir. Gstergeyi tuzlandrmak

lir. Bir gstergenin daha hz| (veya daha yava) hareket etmesiyle gelen
siny"al saysrun, riskinin ve maliyetlerinin deitini daha nce ilemitik.
Bu kitabn felsefesi gsterge dekenleriy|e fada oynamamak ve o gstergenin mucidinin nerdii veya evrensel olarak kullarulan deerleri kullanmak.

143

crrn

c. IANE

6: GEoRGE

1O yl boyunca borsa trader'l yapan Ceorge Lane borsa yelii sahibiyken, bir tanesinin de ynetim kurulunda grev yapt. Daha sonra 41 ubesi bulunan yresel bir arac kuruma sahiplik eden Lane, iki ayr arac kurumun da ba ekonomistliini ve aratrma blm bakanln stlendi. Zamann daha ok eitim seminerlerine harcayan Ceorge'a yardm etmek
amacyla 1979 ylnda irketine ei Claire de katlarak broker ve uzman ya-

trm danman lisanslarn alp ynetime geti. Bugne dek binlerce trader,
broker ve analisti eitmi olan George Lane, hAl6 lllinois'te kurulu olan /nvestment Educators isimli firmalarnda eiyle birlikte sektr profesyonellerine eitim hizmetleri vermeye devam ediyor.
Lane'in 1950'li yllarda gelitirdii Stokastik hakknda yazlan malzemenin

ounun kayna lnvestment Educatortn eitim dokmanlar. Dier kaynaklar ise yle:

o "Lane's Stochastics", Technical Analysis of Stocks & Commodities dergisi, Haziran 1984

"Stochastics",

FLtJres

o/o\.= ((ror,_,

x 2)

Symposium lnternational blteni, 1984

+ Ham o/oI\)

o/o\.= En son periyodun Hzl o/oK's

o/oL\-|: Bir nceki periyodun Hzl

o/oK's

Hzlo/oD, Hzl %oKnn 3 periyotluk hareketli ortalamasdr. Y6ni,

}Jz|

o/oD, = ((%oDt_

x 2)

+ Ham o/oK,)

En son periyodun Hzl o/oD'si

%oDK1 = Bir nceki periyodun Hzl o/oD'si
o/oD1

Gnmzde bu Hzl o/oK ve Hzl o/oD'rin oluturduu ve Hzl Stokastik denen gsterge hemen hemen hi kullanlmamaktadr. Bunun nedeni
gstergenin fiyat harekene kar an duyarl olmasdr. Onun yerine artk
Yava Stokastik tabiriyle aadaki formln hesaplad gsterge kullanlmaktadr.

Yava

o/oK =

Hzl

o/oD

Yava o/oD,Yava %oK'nn 3 periyotluk hareketli otalamasdr.

Yava

o/oD, =

((Yava

o/oD,_1

x 2)

+ Yava o/oK1_)

Yini,

"l44
Yava o/oDr= En son periyodun yava %D'si
Yava o/oD1= Bir nceki periyodun Yava %D'si
Yava o/oKr_1= Bir nceki periyodun Yava o/oK's
0 ila 100 arasnda gidip gelen iki
Bu forml
70 snrlarna benzer bir

retir. RSI'n 30-

satlm bl-

. Ya|rz bu
-----o--"" gstergede
(iik
80,in zepiyasa)
olan
blgesi
alm
Ar
farkldr.
daha
biraz
vorum
o/oD,yi aa ke_
o/oK,
Yava
yava
olan
Yava
olan
rindeyken hz\ izgi
iz

yava
since sAT; aln sat blgesi olan 20'nin altndayken hzl izgi olan
o/oD'yi yukan kesince AL sinyali gelir (Bhz. eo/oK, yava
izgi olan Yava
kit 234). Stokastik gstergesinde nemli olan 80'in st ve 2O'nin altdr, 20
il6 80 arasnda oluan kesimelerin fazlabir nemi yoktur ve a|/sat sinyali
olarak alnmamaldr.
ekil 234 - Stokastik ve Ar Alm/Ar Sat Sinyalleri
ii:.iiiiiiii

j ilj 6 i; i6i:i*s!ja$

145

Stokask bir an alm/an satm gstergesi olduu iin en iyya^y veya bk kanal iinde seyreden piyasalarda alr. Ayru RSI'da olduu gibi,
kuwetli trend yapan piyasalarda gelen sinyallere phe ile yaklalmaldr.

i stokastikte de
zlk
Bu iki tr sinyalin dnda, zaman iinde, analist|er sasol kesmeler, diz n omuzlar, kanca ,e menteeler, ajn n boa
tuzaklan gibi yeni stokastik sinyaller reten bir talm kavramlar gelitirmilerdir. Okuycular bu kavramlan ou teknik analiz kitabnda bulabilir.
Benim deneyimim bunlann hibirinin Stokastik gstergesine bu kitapta yer
a|acak derecede bir katkda bulunmad dorultusunda.

Her gstergede olduu

146

%R

.
-.

,[illiams,n
R,si diye de anlan o/oR, RSI ve Stokastik gibi
Yzde R veya
gstergelerle ayn ailedendir (bir ar alm/an satm gstergesi), lk kez
How I Made One Million Dottars Last Year Trading Commodities isimli kio/oR as-,
tabnda Larry Villiams (BKZ. UClm D tarafndan ortaya at|an
lnda George Lane,in stokastik gstergesinin bir varyasyonudu

ffiffi"d.ki

R harfi lngilizce,deki Range kelimesi iin kullanlr. Ran_

gq ilem araln (seilen periyodun _ me$n bir gn _ en yksei ile en
d arasndaki mesafedir) ifade eder. Ayru Stokastik gstergesinin arkasnda yatan varsaymda olduu gibi, kapan fiyatnn seilen periyodun i_
lem aralgrun en ykseklerine yakn olmas, piyasann alta olduunun ve
seilen ilem aralrun
imeye yaklatnn resmidir. Eer kapan fiyat
a|t taraflanndaysa, piyasann ar satlm olduu varsaylr. Bu varsaymlar
zerine ina edilen
o/o& =

%oR

forml yledir:

((En Yksek,, - Kaparut) / (en Yksek,, - En Dk,r)) x 100

%& = En son o/oR

En yksekr, : son n periyodun en yksei
En Dk, : Son n periyodun en d
Kapan, = En son kapan

.}

seilen sre
t

147

Ncrrn

7: LARRy

wLLAMs

Oregon n iversitesi'nden gazeteci l ik diplomasyla mezun olan Larry Williams bugn herhalde vadeli borsalar trader'lar arasnda en nlsdr. 30 yl akn bir
sredir hem kendi hem de ynettii fonlar hesabna va-

deli ve opsiyon borsalarnda ve hisse senetlerinde ilem yapmakta olan Williams, sektrde birok nemli
dl kazanmtr. Bunlarn arasnda 'l0,000 dolarlk
balang sermayesini bir ylda 1 ,147 ,OOO dolara kard Robbins World Cup of Championship of Futures Tradingve Omega Lifetime Achievementve Futures dergisi "Doctor of Fufures" bulunur. Hakknda Barrons, The Wall Street Journal, Forbes, Money, Fortune gibi sektrn
nemli yayn organlarnda saysz yaz kan Williams, vadeli borsalarda en
eski ve en ok takip edilen bltenierden biri oian Commodity Timinin
$44^&gi!On8.@) de yayncsdr. A.B.D. Vadeli Borsalar Birlii'nin (National Futures Association) ynetim kurulunda da hizmet vermi olan
Williams'n ilgin uralar arasnda boksr antrenrl, politika ve arkeoloji de bulunur. En nemlisi, Larry Williams btn dnya konferanslarna
konumac olarak arlan popler bir eitmen ve ok okunan bir yazard132.

%R gstergesinde n genellikle 10 periyottur. Her gsterge deikeninde

olduu gibi bu sreyi fazla krcalamak veya ar optimize etmek faz|a yarar getirmeyecektir. YoR ayn RSI ve Stokastik'te olduu gibi 0 iln 100 aras
dalgalan Stokastik gstergesinden iki belirgin fark bulunur. Bunlardan
birincisi %R formlnn Stokastik'te olduu gibi 2 deil tek bir izgi retiyor olmasdr, kinci fark ise 0-100 leinin ters yorumlanmasdr. Bu gstergenin yorumlanmasnda %R izgisi 0'a "ykseldiinde" piyasa an alm
32 How l Made sl ,oo0,o0o Trading commodities Last Year, (Windsor Books, 1 979)
Secrets of Stock Trading, (Regnery Publishing, lnc, 1 982)
Secrets of Commodity Trading, (Regnery Publishing, lnc, 1982)
The Secres of Selecting Stocks for lmmediate and Substantial Gain (Windsor Books, 1986)
Sure Thing Commodity Trading: How sea'onal Factors lnfluence Commodity Prices, (Windsor Books, 1987),
(dier yazarlar: Noseworthy, Noseworthy, Michelle)
The Definitive cuide To Futures Trading (Cilt l & 2), (Windsor Books, l988 ve 1 989)
How to outfox the Foxes, (Commodity Timing lncorp,/ CTl, 1991)
Long-Term Secrets to Short-Term Trading, lJohn Wiley & sons, l999)
Day Trade Futres Online, (John Wiley & Sons, 20O0)

148
(Bkz.
blgesine, 10O,e "dtnde" de ar satm blgesine gelmi o|w
o/oR,da
yerine
90-10 srurekit 235. Stokastik gstergesinin 20-80 snrlan
tanmlar.
lar bu an almlan atlm blgelerini
%R'n kullanluffn Stokastik'ten hibir fark yoktur. An alm blgesinde sa, an satlm blgesinde alm yaplr ve her gstergedeki gibi uyu_
maz|klara baklr. RsI ve stokastik gstergelerinin kuwetli trend yapan piyasalarda gsterdii zaaf o/oT'da da vardr. Burada dikkatli olunmas gereO/oR kullanan yatnmcnn, her
ken konu, analizinde hem Stokastik hem de

iki gstergeden de ayn sinyali aldnda alnan sinyalin iki kez teyit oldukitabmzn sonunda oluturaca_
u yanlgsna dmesidir. Dolaysyla biz

gstergeleri olarak sadelmlz gstergeler ablonunda arn alm/ar satm

ce RSI ve Stokastik gstergelerini kullanacaz.
ekil 235 - 10 Cnlk %R

,I49

MoMENTUM

Momentum kavram her ne kadar ilk kez Velles flilder'n Ghz. UCIER 5)1978 baskl New Concelts in Tecbnicat Trading Systers isimli kita-

bnda derinlemesine ilenmi olsa da, kullarum ok eskilere dayanr. Herhalde basitliinden olacak, bugn analisderin en ok kulland gstergeler arasnda yer alr.
Momentum gstergesinin en nemli zellii hem trend yapan hem de
yatay pyasalarda kullarulabiliyor olmasdr. Dolaysyla her teknik analistin,
g

Momentum ok basit bir formlle hesaplanr:

Momentum=Fr-Fs_.,

;'

:'i ;"}]l'o,..u,,,r,,

Akas, bu basit formln btn yaptl i en son fiyat (mein bugnk kapan) n periyot nceki tyatla (rnein 10 gn nceki kapanla) karlatrmaktr. Eer bu en son fivat deeri n periyot nce!!$;gq
yukanysa elimize pozif, aaysa negatif bir deer ka[. Baka bir kilzen pozitif bazen de

"@n,ba-

150
Eer en son fiyat, n periyot nceki fiyatn stndeyse ve bu iki fiyat ara,

sndaki fark alyorsa, momentumun pozitif deeri de arar. Bu, momentum izgisinin sfrn zerinde (pozif) ve ykseliyor olmas anlamrna gelir.
Dier tarafta, eer en son fiyat, n periyot nceki fiyatn altndaysa ve bu iki
fiyat arasndaki fark alyorsa, momentumun negatif deeri de artar. Bu da
momentum izgisinin sfnn altnda (negatifl ve alalyor olmas anlarrrna
gelir. Buradan da anlalaca zere., momenruln aslnda
anrn ve
tempo artan fiyatlann
t|ar
son 5
dnn:
Tn?ffituznn
terir
trendde
r gtin lOO TL artyorsa evet, bu
burada sfrdr. lrl"momentum
arna
hznn artmasl
ve ykselmesi iin bu
mentumun
ilknce 1O0. daha sonra 725,
kir. Art hzrun artmas iin
gereka. Baka bir mek daha dffimas
fiyatndan ykanda,
yuA4w, yincesinin tlyduru4lt
lyau ln gn
nn fryatl
),4
ne[m. uyelm Kl pugunun
,ull (rlugllll
gn
ncesinin
n
ni fiyatlar ykselmi. Fakat dier tarafta, bugnn fiyatyla
fiyat arasndaki fark son birka gndr kapanmakta. Bu demektir ki, cari
fiyatlar n gn nceki fiyatlardan yukanda, yini fiyatlar ykselmi ama bu
ykseli ha giaike azalmakta. te bu da ykselen fiyatlann, y6ni yukan
trendin artk temposunu kaybetmekte olduunun ak bir gstergesi.

O halde sfrn etrafnda da|galanmakta olan momentumu yle yorumIayabi|iiz:

Eer momentum sfnn zerinde ve ykseliyorsa, bu cari fiyatlann n

periyot nceki fiyatlan oazarafl ykseldini ve art hzrun artmak_
ta olduunu gsterir. Dolaysyla, mevcut yukan trend kuwetlen_
mektedir ve uzun pozisyonlann korunmas ve/veya ksa pozisyona
girilmemesi gerekir.

Eer momentum sfinn zerinde ve duralam veya dyorsa, bu cari fiyatlann n periyot nceki fiyatlara na7Afan ykseldiini ama art
hznn atk dmekte olduunu gsterir. Dolaysyla, mevcut yuka_
r trend zayf7amaktadr ve sat hazrlklaflrun balamas gerekir.

Eer momentum sfrdaysa, bu cari fiyatlann n periyot nceki fiyatlarla ayn olduunu ve yaay bir piyasa iinde bulunduumuzu gsterir. Sfn yukar istikamette kmn momennm fiyatlarn tekrar ykselie getiini ve bu ykseli tuznn da arttru gsterir. te yandan, sfn aa iskamette lran momentum fiyatlann tekrar dte

"

151

getiini ve bu d tuznn da arnn gsterir.

Eer momentlm sfinn altnda ve dyorsa, bu can fiyat|ann n periyot nceki fiyatlan nazaran dtn ve d hzrun ar:ffiakta
olduunu gsterir. Dolaysyla, mevcut aa trend kuwetlenmektedir ve ksa pozisyonlarn korunmasve/veya uzun pozisyona girilmemesi gerekir.
Eer momentum sfnn altnda ve duralamr veya ykseliyorsa, bu ca-

ri fiyatlarn n periyot nceki fiyatlara nazaan dtn ama d

hznn artk aza|makta olduunu gsterir, Dolaysyla, mevcut aa
trend zayflamaktadr ve al hazrlklarrun balamas gerekir.
Birok analist momentumun forml itiba
. Bu zellikle trend
ne kendisini gsterir, nk momentum izgisi mevcut istikametini koruyan bir trendde fiyat|ardan nce dn yapabilir. Bu say her ne
kadar doru olsa da, bizim (a) gem verileri kullanarak hesap yapanbir
formln nciil bir gsterge oluturaca inancnda olmamamrz ve (b) herhangi bir ncl (!) gsterge kullanarak gelecei tahmin etme urana kendimizi kaptrmamamz gerekir.
Momentum gstergesinde n genelkle 10 periyot olarak seilir. Yatnmngi vadeliyim?" sorusunu yantladktan sonra bu sreyi artnp drebilirler. Bi7m
bu kitapta 10 gbi evrensel olarak kabullenmi deerleri fazJakrcalamatayine de farkl sreleri
yatlrmclann, sreyi artrdka momentum gstergesinin
fiyatJara kar olan duyarllnn azalacan ve hem daha az sayda sinyal
retirken hem de trend dnlerini ok daha ge yakalayacann farkmda
olmalar gerekir. te yandan, sre ksaltlrsa momentumun ok duyarl hale geleceini ve ok fazla sayda sinyal reterek ilem k2rllklarn dreceini biliyoruz.

."

Momentum gstergesi 5 ayr ekilde yorumlanabilir:

a) Momentumun sfr izgisini aa veya ykan kesmesi,

b) Momentumun a almlar satm gstergesi olarak kullarulmas,

c) Momentum tepelerinde satl, diplerinde al,

d) Uyumazlk,
e) Trend izgileri.

152
a) Momentumun sfr izgisini aa veya yukar kesmesi,

Birok analist iin momentum gstergesinin en nemli sinyalleri sfr

izgisinde gelir. Momentu
a
yorsa bu yeni bir yu n trendin, aa kesiselir. Dolavsyla.
momentum

|r (Bkz. ekil

23a,

ekil 236 - Momentum ve Sfr izgisi

ekil236da grld gibi "sfr izgisi" yorumu arzu edilen kalitede

sinyalleri retmekte pek de baanl deil. yaplan alm ve satmlann
hibir tanesi optimum yerlerde deil. stelik piyasarun yataylau

153

,]

zarnariarda gereksiz ilem yaplm (Mart sonu). Dolaysyla, her ne

kadar birok analist bu yntemi tercih etse de,biz sfr izgisi sinyal_
lerini kullanmayacaz.

b) Momentumun ar alm/ar satm gstergesi olarak kullanlmas

Sfr izgisinin nerelerde ve ka kez kesildii byuk lde momentum iin ka periyotluk sre seildiine bal. Bu srenin uzatlmas
momentumu duyarsz hale getireceinden, ksaltlmas da ar sayda
sinyal reteceinden, baz ana|istler yukandaki zamanlama sorunlarn da zebilmek iin ayn CCI gstergesinde olduu gibi sfr izgisinin altnda ve stiinde birer srur oluturma yoluna gitmiler (Bkz.

ekil23D.
ekil 237 - Momentumun Ar Alm/Ar Satm Cstergesi
olarak kullanlmas

iNg - Gunluk
1

9000

B000

7080

6000

5000

14000

-fiin \-

\JW' =r'
rlar

'

Nir"n

3t]00

. 150t]

A.x

.0

'L,f,
Mays

=L/

.-1500

200t]

154

ekil237deki rnekte bu srurlar 2000 ylnn MKB 100 Endeksi iin

+1000 ve -1000 olarak belirlenmi (bu srurlar ilem yaptnz ensff-

man fiyatna gre ancak deneme yanlma yntemiyle belirlenebilir).

AVSAT kurallan ayn CCI'n kurallar gibi:

Momentum +1000'i yukan knnca AL (uzun pozisyon a). Bu snyaller grafikte A harfiyle iaretli.

Momentum tekrar aa +1000'e dnnce SAT (uzun pozisyon kapat). Bu sinyaller grafikte x harfiyle iaretli.

o Momentum -1000'i aa knnca aa SAT (ksa pozisyon a). Bu

sinyaller grafikte S harfiyle iaretli.

Momentum tekrar y-kar -1O00'e dnnce geri AL (ksa pozisyon

kapat). Bu sinyaller grafikte z harfiy|e iaretli.

Bu kurallann renii sinyallere tekabl eden giri k yerleri de fiyat ubuklar zerindeki toplarla gsteriliyor. 2000 bahannda girip klan toplam sekiz pozisyondan bei k6rl, de zararl kmr. Aslnda pek fena bir performans deil ama grafie daha dikkatli bakar
sanz, pozisyon kapanlarnda zaman|amalarn iyi ama zellikle pozisyon allarnda sinyallerin ok ge kalm olduunu grrsnz.
Bu sorun aslnda +1000 ve -100O'e izilen snrlar daraltlp geniletilebilir ama bu hem daha nce oPTMZASYON blmnde grdmz "klfna uydurma" gnatuna edeerde olacandan hem de "birini yaparken dierini bozma" gibi bir sorunla karlaacamzdan
(mein, pozisyon girilerini dzeltelim derken bu kez klann zamanlamasru bozacaz) pek de iyi bir yntem olarak kabul edilemez.
Evet, bu yntemle gelen sinyallerin zamanlamas ilk grdUgtlmz sfr izgisi ynteminin renii sinyallerden ok daha iyi ama yine de
pek gven verici deil. ggpggQg1gmi de gz ard edip Momentum
gstergesi iin bundan s-nra gOrece

c) Momentum tepelerinde sat, diplerinde al

Momentum gstergesinin en salkl sinyalleri bu yntemle geliyor.
Momentum, RSI ve Stokastik gibi 0 ve 100 ile belirlenmi srurlar arasnda'oynamadrdan, nereye kadar ktnda piyasarun imi ve
nereye kadar dtnde afl sahlm olduunu anlamak g. Bu
gln stesinden gelebilmek iin, yini Momentum tepe ve diple-

155

rini belirlemek iin, daha 9

ffiacagz (Bkz. ekil

z sbi

uzerine bir

238).

ekil 238 - Momentumun Tepe ve Dipleri

ekil238de tepe ve dipleri belirlemek iin 10 gnlk Momentum'un

8

Momentum hareketli or'f. Yukandaki mekte

|ar gayet gzel sinyallei retmi. Her ne kadar teknik analiz
kitaplannda nnze kacak en salkl Momentum yorumlamas bu
olsa da, baz konulara dikkatinizi vermeniz gerekir. Bir kere hareketli ortalamalann kullaruld her trl yntemde olduu gibi, burada
n btn hareketli oftalafi:a

aa

156
da yatay piyasalarda gelecek olan sinyallere pheyle yaklalmal.
zaman ana tfendcen aylrnamate

sinvallere. bu sinvaller ancak

m tepe ve diplerinde
edilmeli.
Grld gibi her iki koriayet
i3dE]metindeyse

h. I\
afla

iljiT?irlen4qsi gerekiyor. Bu sorulann yantlarru kesin olarak

verebilseydik, zaten gstergeleri kullanmak zornda kalmazdk. Bizi
bu yantlara en ok yaklatracak olan DMI gstergesi (az sonra ginden iyi sonu almak iin
receiz). Dolaysyla, Momentum
(hem trend
hem
de
birlikte
kullanmak
ile
hem DMI
teyit
an satm) ait olan
afmak gerekiyor.
I

ekil 239 - Momentum ve Uyumazlk

AfiLT- junlul

-B500

-7500

-E500
negatif
uyUma: lk

i\

-5500

iAT

Si yali

-1000

pozr if

UyUrr azlk

/
,|,|,l

2002

AL
SinyaIi

Mat

Mays

-400
--2B0

--800

157

d) Uyumadk
Her gstergede olduu gibi, Momentum'da da uymazlklardan g-

l sinyaller alacaz (Bkz. ekil239).

e) Trend izgileri

Ayn RSI'da yaptrmrz gibi. Momentum izgisinin oluturduu trend

2gilerinin knlmas nemli !4yaller retir (B&e. ehil 24O).
ekil240Iaki AYGAZ grafiinde de grldtl gibi, Momentum zerine izilen aa trend izgisinin knlmasnn rettii AL sinyali, fiyatlar zerine izilen aa trend izgisinin rettii Al sinyalinden 7 i
gn nce gelni.

ekil 240 - Momentum ve Trend izgileri

158

ROC

RATE OF CHANGE

----

Rate of Cbangeismin|nTrke'si Deiim Hz. Burada ROC'den ok ksaca bahsedeceiz, nk bu gsterge Momentum ile hem ayn sinyalleri
veriyor hem de ayn ekilde yorumlaruyor. Forml de ok benzer:

: (Ft / F,_,,) x 1OO

F, : En son fiyat

ROC

Hatrlyorsanz, Momentum formlnde en son fiyattan n periyot nceki fiyat kanyorduk. ROC'de bu ilem blme olarak yaplyor. Ortaya |kan tek fark, Momentum'un fiyat, ROC'un da bir oran (yzde) olarak ifade
edilmesi, Momentum sfnn etrafnda da|ga|anrken ROC 1OO izgisi etrafinda dalga|anyor. Bunlann haricinde Momentum hakknda Sendiimiz her
eyi ROC'a uygulayabiliriz.

Buradaekleyebileceimiztekkonu,Momentumgstergesinikullanan
yatrmclar iin ROC kullanma gereinin olmad, Aksi takdirde, aynl e-

yigsterenikigstergenindeaynsinyalivermesiyatnmcysahtebirgiven duygusuna itecektir.

:
.

;
!

P6"

j"r"

JW"b wl"

/,t/,4 ,""\

ol,L
(

CC A"tftc ,
*"r* ") +*,\fr */'d <A",^

DMl - DRECT|ONAL MOVEMENT lNDEx

Trke'ye Ynsel Hareket Endeksi olarak evirebileceimiz DMI her eve

lizm gstergelerin banda gelir. Yine (elles Vilder'n 1978 baskl New
Concepts in Tecbnical Trading Systems isimli kitabnda aklanan bu kavram o kadar ok ynl ve o kadar faydaldr ki, mutlaka her teknik analisn kulland gstergeler sepetinde yer almaldr.

Gnmzde kullanlan gstergelerin ve bu gstergelerden fayda|anan

trading sistemlerinin byk bir ounluu "trend takip edici" zelliini tar. Bunun baka bir anlam da, bu gsterge ve sistemlerin ou zaman ilemeyeceidir. Piyasalar a4q\ 80'li yllarn o uzun sreli t
iliklerini, ynsz ama son derece volatil, ok da
Bu tr piyasalar zaman:n ancak
Zamann sadece o/o30' da
ka
Ar
nmak da, zaman:rn
o|am tek balarna bu tr piyasalara
alm/ar satm gstergeleri
j4@payatlnmclnn nne kanllgrlg
mamzkta hem de krk
veya
alrr
saum
i vererek pozisyonu ok erken kapatalf
allm
nca
m
Bu iki ayn disipline dahil gstergeler grubundan en iyi ekildeyararlan-

,l60
manln arelerinden bir tanesi de DMI gstergesidi.. 9MI " krdu.
l bir kavramdr ki, hem piyasadr'r",d ol,p ol",,d,"",

,-

mdedi

o trendin
var ol
6nn ve kuwetini aka gste
ri. hani tr
Fnrrrcinde bulundug,J k""llarda
yelkenlekullanacaru daha a
rlarsa, trr.l.$l" d" ggggg9..l",i*

n gelen sinyaller bir

"an a|m/alrl atlm"

k veri

Biz ilk Once Olvlllr nas,l hesaplandn, daha sgnra da

var: +DI, -DI ve ADX. Ynn
m
yatan
m, trendin yukan o!!g$lzatemelinde
sel
en ykseinin bir nceki pe4
son peri
olduu piyasa|arda da, son
den
ir nceki periyodun en d
ffimmza uymaktadr. Bir YU6-dffi klerle, AAIJREND
ve
(Bkz. Birinci Kid
n en
Son periyodun en yksei
harei-ve bu
arasndaki fa
ile bir nceki
+DI olarak ifade edilir. Son
len n periyot iin toplanr ve orhesaba kat|maz. +DI ve -DI
sonra da bu ortalama
talamalar alnr.
ne blnr (Bkz. Birinci Kita,p, s. 146 - 151). Or-

Ieffiairc

t{rlr^na.g.., .o.,Tiffi6;l.

arplr ve grafiklere izilir, Bu aklamaybirazar bulacak olan okuycular iin DMI srecini formlleriyle g-

relim.

ykseinden aada ve en d_
33 Teknik analiz jargonunda, son 8nn en ykseinin bir nceki 8nn en

nceki 8nn en
nn bir nceki en dkten yukarda olduu gnlereJ cN; son 8nn en ykseinin bir
ykseinden yukarda ve en dnn br onceki en dkten aada olduu gnlere de Dl cN denir.

161

DM - Directional Movement'n (Ynset Hareket) Hesaptanmas

.
!

Ynsel Hareket, son gnn ilem aralrun (en yksek - en dk)

dnk ilem aralnn dnda kalan ksmdr (Bkz. ekil241),
ekil 2a1 - Ynsel Hareket

ff

r;

lt

F:

D Gnlerde hem +DM hem de -DM olacakur. Ynsel Hareket iin

hangisi daha bykse o alrur (Bkz, ehil242),
ekil 242 - Ynsel Hareket 2

|f

.
!

a
a

1-;

1{

,:;

Gnlerde DM (Ynsel hareket) sfrdr (Bkz. ehil243.

Piyasann hi ilem grmeden tabanveya tavan olduu gnler DM
ekil 244tel gibi llr.

162
ekil 243 - Ynsel Hareket 3

,
DM=O

{lDM=o

.,!

ekil244 - Ynsel Hareket 4

T-;;
J

f
Dl - Directional tndex'in (Ynsel Endeks) Hesaplanmas
Ynsel Endeks, Ynsel Hareket,in Gerek llem Aral,na blnmesiyle bulunur:

DI=DM

/GlA

G[A, o gn iin aadakiler hesaplandktan soffa, bu deerin en byudr (Bkz. ebil 249:
a) Son gnn En Yksei - Son gnn En D
b) Son gnn En Ykse$ - Dnk Kapan
c) Dnk Kapan - Son gnn En D

mein, bugnn en ykseinin 8O0, en dtinn 625, dnk en

yksein 600 ve dnk kaparun 55O olduunu varsayalm. yleyse:
a) 800 - 625 = 175

-b)

800 - 55o:250
c) 550 - 625 = -75

163
ekil 245 - CA - Cerek llern Aral

+
a

.t

+
b

.t

+
c

O halde GIA bu deetin en by o|an 250 olarak alnacaktr.

Bu durumda DM, 800 - 6oo = 200'dr. DI - DM / G|A formlne gre
de Ynsel Endeks (DI) = 2O0 / 250 yini 0.80 olur. DI pozitif veya negaf
bir deer olabilir. Eer pozifse, Gerek llem Aral'nn yzde karun o
gn iin "ytkan" olduunu; eer negatifse, Gerek lem Aral'nrn yzde
kann o gn iin "aa" olduunu gsterir. Daha sonra +DI ve -DI deerlerinin n gnlk ortalamas alnr. filder n iin 14 periyodun kullarulmasru nerir. Bu durumda formlmz u ekle gelir:

+DIt4=+DMt4/GlA14
veya

-DIr+=-DMra/GlAla
ite DMI gstergesinin ilk iki izgisi +DI ve -Dl'dir (Bkz. ekil 24a.

Bu iki izgi gnfk|ere izildiinde:

Eer +DI izgisi -DI izgisinin zerindeyse ynsel hareketin "ykar"

olduu, y6i piyasa ynnn "yukan" olduu anlalr (Bkz. ebil
246: Nisan ortes

Maw

sonu).

o Tam tersine, eer -DI izgisi +DI izgisinin zerindeyse piyasarun

n "aa" dorudur (Bkz. ekil246: Haziran ortas -Temmuz sonu).

Baka bir ifadeyle,

+DI piyasada

y;kan doru olan baskrnn,

o -DI de aa doru olan basknn gcn lerler.

164
ekil 2a6 - +Dl ve -D|

lKB-Gr lk

-13000
-12000
-1

1000

-1000t]

-g000
-8n00

-50

,,.,l
-DI -.

Nisan

:,

l,vfuir{^,

'' 'lvlays'

'' Haziran

.1 ","
\^^

.35
-20

Temmuz 2001

O halde, eer
o Piyasa ytkan trend yapma eilimindeyse +DI ykselecek, - DI deeektir,

o Piyasa aa trend }apfi eili.rnindeyse ,DI yksclecek, +DI decektir.

O halde, eer
o +DI, -Dl'nin zerindeyse piyasada yukan bask, aa doru olan bas'kdan daha faz}adr,

-DI, +Dl'nin zerindeyse piyasada aa bask, yukar doru olan bas

kdan daha fazladr.

-rDl ,

-f 5.\*

\u4

V"-1fu

,L ,
,l65

O halde, eer:

.
.

.
.

+DI ykseliyorsa, yukan trend

(Bkz. ekil 246: Ni-

-DI ykseliyorsa, aa trend kuwetleniyordr (Bkz, ekil246: Mays

ortas),
muz ba +DI tepe yaPp aa
sonu),

sona ermektedir (Bkz.

-DI tepe yapp aa dndyse, aa trend sona ermektedir (Bkz- e-

O halde, eer:

+DI ile -DI arasndaki mesafe genise, mevcut trend (hangi izginin
dierinin zerinde olduuna bakarak mevcut trendin aa m yka-

n m olduunu biliyoruz) kuwetli demektir (Bkz,

sonu

L,e

eWl 246: Nisan

Temmuz ortas).

+DI ile -DI arasndaki mesafe alyorsa, mevcut trend kuwetleniyor

demektir (Bkz. ekil246: Nisan ortas - Nisan sonu ue Temmuz ba

- Tenrnuz ortas).

+DI ile -DI arasndaki mesafe daralyorsa, mevcut trend zayflyor demektir (Bkz. ekil 246: Mays ba - Mays sonx, ue Temmuz of,tas -

Temmuz sonu),

iki izgi hem birbirlerine ok yakn seyredip hem de devaml kesiip duruyorlarsa,
piyasada trendsizlik (yatay ve skk) var demektir (Bkz. ekil 246:
Haziran ba - Haziran ortas).

+DI ile -DI arasndaki mesafe iyice kapanfiu ve bu

Yukardaki sonulamalara bakarak'ilder, bu iki izginin kesimelerinn

den sinyal retilebeileceini nerir. Ona gre, +DI
de alm, -DI, +DI'yi ykan kestiinde sat yaplabilir. DMI gstergesinin
ama ekli ve yorumlanmasl gz nnde bulundurulduunda bu kurallar her ne kadar mantkl gzkse de, gerek piyasa koullannda pek kirl olmadklar grlmtr, Kt performansn ana nedeni
bu iki izginin u ana kadar daha nce kullandmz dier trend takip edile, +p1 y"
ci gstergelerden farkl davranmam olmalardr. Baka bir
'l
-Dl'nin avn di
takio edici
zaaf bulunur. Bunge
gelmesi,
yatay
piyasalarda oluan
lann birincisi sinyallerin
ikincisi ise

166
ar sayldaki kesimenin (dolaysyla da al

zatarlan ve

bu iki zaaf rtmek iin ADX izADX

trend olup

soItra greceiz), Kabaca,

olmadn
ssterir. ilder, +DI ve ___g-,-+_
gzatd eder. Ne var
trend varsa alr,
uz{re,
ADX'in
olacak
mekanizmas bile +DI ve -Dl'nin varlklanrun
sonular dourmamtr, nk ayn sonular baka bir trend takip edici
gsterge olan basit ha
a-

nnda oraya kmaktadr. Bunu grmek iin ekil 247deki grafie gz atalm.
ekil 247 - +Dl ve -Dl Kesimelerinde AVSAT Sinyalleri

-Gunluk

" " " " ",i"

'',l,,,,,,ll]]"

" "

..._.......{.........
I

2D00

ekil 247deki lMKB grafiginde Austos sonundaki yatay piyasada +DI,

-DI'yi yukar kesiyor ve gereksiz bir AL sinyali veriyor. Birka gn sonra bu
kez -DI, +DI'yi yukar kesiyor ve gzel bir SAT sinyali veriyor. Bu sinyal
bizi ilk almdan zararl karyor ama aa sat iin y bir yer tekil ediyor. Ne var ki herhangi bir kesime olmad iin Eyll ortasndaki fiyat di-

167

binden fayda|anamlyor ve pozisyondan ancak Ekim banda kabiliyoruz.

Ksa pozisyonumuzdan dahakir| kabilirdik ama sinyalin ge gelmesi k6lt karlarn bir ksmn tekrar piyasaya hediye ediyor. Yine ayn yerde
(Ekim ba) tekrar alm yaparak bu kez uzun pozisyona girdiimizi varsayalm. Bu pozisyondan Kasm bandaki tepede kamyor ve ancak +D|/DI kesimesine bakarak Kasm ortasnda kabiliyoruz. Girilen pozisyondan biri gereksizdi ve zarar|, dier ikisi kirl ama daha faz|a k6r edebilirdik.
Burada Austos sonunda gelen AL sinyalini +DI ve -Dl'nin birbirlerine
ok yakn olmasrna ve dolaysyla trendsizlik gsterdiine bakarak gz ard edebilirdik. Veya, Vilder'n nerdii gibi ADX'e bakank ayn trendsizli
i
i tespit eaeaii
ya.ffilrrisli--ayn iki yntemi kullanarak artramazdk ite bu zaaf ortadan kaldrmak iin baka bir ey deneyebiliriz.
Burada Vilder'n nerdii kesime sinyalleri trend dnlerini tespit etmekte ama maalesef bu sinyaller ge geliyor. Bu sinyalleri bekleyeceimize, tepe ve dipleri daha yakndan yaka|ama olanamz var. Ykarda gr-

dmz Ynsel Hareket yorumlamalana bakacak olursanz, srmekte

olan bir trendin atk zayflamakta olduunun ilk sinyallerinin +DI ile -DI
arasndaki mesafenin daralmaya balamasyle geldiini hatrlarsnz. O halde biz kesime sinyallerini bekleyeceimize, yapacamz almr -DI,
+Dl'nin zerindeykefl am^ ikisinin arasndaki fark daralmaya balaynca,
sat da +DI, -Dl'nin zerindeyken ama ikisinin arasndaki fark daralmaya
balaynca yaparsak fiyat tepe ve diplerini daha abuk yaka|ayamaz rup
dk? Yant, evet! Bunu becerebilmek iin btn ya
mrz i +DI ile -DI
arasndaki fark alp bu deeri sfirn etrafnda
izmek (Bkz

ekil248deki en alt histogram bir stndeki +DI ve -DI arasndaki fark.

+DI ve -DI
trev g
DI osilatr
ksaca DIosC deniliyg)_!9er!([+o] - [-DI]). +D1, -Dl'nin zerindeyken DIOSC histogrammz pozitif , -DI, +Pl'nir, zerindeyken negaf deer
talyor. DIOSC histograrr[, +DI ile -DI arasndaki mesafeyi gsterdiine gre, bu mesafenin daralmaya balamas DIOSC'un tepe veya dip yapp geri

dnmeye balamas anlamrna geliyor. DIOSC pozitifken tepe yapp geri

aa dnyorsa +DI, -Dl'nin zerinde, y2ni yukar trenddeyiz ve bu trend
artk zayflyor an\amna geliyor. te yandan, DIOSC negatifken dip yapp
geri yukar dnyorsa -DI, +Pl'rir, zerinde, ydni aa trenddeyiz ve bu

,l68
ekil 248 - +Dl ve -Dl Osilatr (DOSC)
IhJtKF

Giinliik

150t]t]

Jlh*

sAT

,h,ll

lfa

[.'l'!1,
13CIOt]

t:*
1|\

''

ill',I
,111,,

+DI e -DI
.AL

J"s

10t]0

-40

,'\

L
Xa\.-*-a\U'.,,,

-25

,1DI
:

DlOS a

ffi\
ffialTf{tllllllllg/
\u-4ri i \
...,...:

120t]0
1

'fi,
.t

14t]00

sAT

Eyl|

,ilffiffiffi

Ekim

"J-l}

2000

trerd artk zayflyor anlamrna geliyor. O halde burada yaplacak tek i, DI-

OSC t.p.].i.rd" rrt,,_ !pl..i,.f," a" rl,

veya dip yaptlnl nas| an|ayacaz? Yant.biliyorsunuz. DIOSC 'i-orine

h,

np hareketli otalamasn a4L_ke!e

dnp hareketli ortalamasru

hif ,

kten sonra geri yukan

dip ya

savrlacalncan te-

ekil 248e dikkatlice bakasanz, bu ekilde gelen sinyallerin sadece

+DII-DI kesimesine bakarak a|nan sinyallerden ne kadar daha erken ve
salkl geldiini grebilirsiniz.
DIOSC'dan alnacak en salkl sinyallerden bir tanesi de "uyumazlk"
sinyalidir (Bkz. ekil 249).

,l69
.

ekil 2a9 - DIOSC ve Uyumazlk

35D0

3000

2500

2000

150t]

1Bt]t]

imdi gelin DMI gstergesinin nc izgisi olan ADX'in (Auerage Directional Mouement Index) hesaplann adm adm ele alalm:

+DI ile -DI arasndaki fark bulunur.

DIf".k =

= [(+DI) + (-DI)]

Ynsel hareket Endeksi (DX) hesaplanr.

Pl

(-DD]

Dltopr.

|<*o
+DI ile -Dl'nin toplam alnr.

= (Dlrark

/ DI1oo6,,,) x 100

DX'in n periyotluk hareketli ortalamas hesaplanr. Bu sre (n) genel-

nJffi tta J;hLi,

0^^

17o

./*

likle +DI ve -DI iin alnan sreyle (14) ayrudr.

ADX u ekilde yorumlanr:

. ADX piyasann trend

. Eer piyasada bir

yzpma eilimini ler.

ve devam edi

Y6ni ADX trend olup olmadn

ndin ne tarafa old

bolaysyla ADX bir aa trendde de, yukan trendde de ykselecek,

trend olmayan durumlarda decektir.

ADX ykseliyorsa, trend kuwetleniyordur

takp

ADX dyorsa, trend lyordur (aa veya y-kar). Bu trend

takip edici gstergelerin kullanlmamas gerektiini gsterir. Bu durum arl a|m/an satlm gstergelerinin nemini artnr.

Eer

mevcut trend o kadar

. -...
,q.Dx'in

deeri 20'nin a|tndaysa, piyasada trendsizlik var demektir34

ADX grafiklere genellikle +D ve -DI izgileri ile birlikte izilir (Bkz. ekil 25o),
ekil 250deki MKB grafiinde grld gibi, Mat ortasrndan sonra
sona eren yukar trendle birlikte ADX de dmeye balam ve Mays ortasna kadar geen yatay sreyi 20'nin altnda geirmi. Mays ortasnda Haziran sonuna kadar sren kuwetli aa trend ise ADX'in devaml ykselmesine yol am. Haziran sonunda bu aa trendin sona errnesiyle de
ADX tekrar dmeye balam. Burada aka grlyor ki, den ve/veya
20'nin a|tnda seyreden ADX trendsizlii, ykselen ADX ise mevcut trendin
(aa veya yukar) kuwetli olduunu veya devam ettiini gsteriyor.

Aralannda bu gstergenin bulucusu''ilder'n da bulunduu baz teknisyenler ADX'i bir filtre olarak kullanmay neriyorlar. +DI ve -DI ve/ve,
34 Her ne kadar baz teknisyenler ADX'in bu mutlak deerine faz|a kafay taksa|ar da ADX'in yn tad deerden ok daha nemlidir. Baz trend takip edici gstergeler baz koullarda ADX 1 S'in zerindeyken iyi sonu verirken, dier trend takip edici 8ster8eler farkh koullarda ADX 25'in zerindeyken iyi sonu vermeye
balayabilirler. Biz bu kitapta yukarda bir kstas olarak verilen 20 deerini hep aklda bulunduracak ama gereinden fazla nem vermeyeceiz.

171
ekil 250 - ADX

IMKB -

l-_

,lllli{[[I|

1Tl\16l

::
||,

-1

25B

-1

150n

-1

0500

,-

!li;t

::
,:
::

-g5t]n

i',,t'

35
25
.20
15

Nisan

'

Mays

Haziran'

2002

ya dier gstergelerden gelen alm satrm sinyallerini ancak ADX ykseliyorsa alma taraftarlar. Bu taktik mantk olarak gzel ses veriyor ama uygulamaya gelince ayn gzellikte sonularn alnamadn gniyoruz. _Bunun nedeni ADX'in fiyat hareketlerine kar olan duyarllnn hayli dk
blmas, yini ok yava ve
yine 1,4 periyotluk bir og4P3g41 Dolaysyla,
ir ortalamann (DI
tanm itibari
in bir +DV-DI
nak
d.-Eo$ffiiikesimeden nce +DI ve -DI doal olarak gittike birbirleri
ne yaklayorlar. Yini aradaki fark kapanyor. Bu da ADX'in dmesine sebebiyet veriyor ve ancak kesime gerekleip bu fark tekrar almaya baladktan sonra ADX ykselme olana buluyor.
Ne var ki, ADX'in bu kadar yava olmas bize ok ilgin ve fayda| bir
sinyal de verebilir. Devaml ykselmekte olan bt piyasada uzun pozisyonda olduunuzu ve kdt kirlarnzn bymekte olduunu varsayalm. Yu-

172
.

kar trend uzadka sat yapp karak bu k6t klr|an realize etmek iin
sabrszlanyofamazamaso1asbirtrenddendeerkenkmakistemiyorsunuz. te o opmum satl zamanna (ister uzun pozisyonu kapatmak isterse de yeni bir ksa pozisyon amak iin olsun) iaret edecek olan sinyalibazen +DI (veya -DI) ile ADX arasndaki ilikiden (kesimeden) alabili
tiz (Bkz. ekil 251).

ekil 251 - ADX ve +Dl Kesimesi

-13D00

-1200n
.1

1000

.1DpOn

g000
Bt]t]D

-45

|B{{

"" ''':,,\

"":""
:

..*."

Mat

Nisan

l._]E

"":""
.

Io*
irr^j

,,,...,.I

-35

-25

:.,-... .15
:!

Mays

2D01

ekil 251'deki IMKB grafiinde 4 Nisan tarihinde izdiimiz aa lrend

izgisinin yukan doru krlmasyla, kapanta alm yaparak yeni bir uzun
pozisyon atmnz varsayalm, Nisan ,yr.rr, nc haftasndan itibaren
(10,0OO seviyeleri) hem volatilitenin artmas hem de ar alm,/ar satm

,73
gstergelerinin imesiyle, yava yava kma zamannn geldiini dnmeye baladma kabul edelim. Hem eldeki bu kit kirlan toplamak isyoruz hem de daha sonra 13,000'e uzayacak (henz bunu bilmiyoruz) bir
hareketten de erken kmak istemiyoruz. Bu durumda istediimiz bilgiler
DMI gstergesinden geliyor. Nisan sonunakadar hem +DI hem de ADX'in
ykselmeye devam etrnesi, zaten 72,0OO seviyelerini geene kadar sabr etmemizi sayor. Daha sonra +DI geri dnyor ve dalgalanmaya balayarak yukar trendin sallanmaya baladnn ve k zamamarffln yaklat-

nn habercisi oluyor. stedimiz teyit ve sat sinyali de geri dnen

+DI'nin,
qlplaylhenz bu dne tepki
yk-

'i

se

asa-kesmesiv]e selivor. Elbette

nya
pozisyon amak iin

hem uzun pozisyondan kmak

kullanabiliriz.

Ayn tr sinyalleri den piyasalarda da kullanabi|inz (Bkz. ekil 252).

ekil 252 - ADX ve -Dl Kesimesi

lMK B-

G unluk

'l,, l

l,

,r

5000

3000

11,CI00

l,

"I

sat

]l l1

f"

siny

[,

g000

-45
DI

-35

al

sinyt li

-25
.15

+D

2000 Kasm

'

Aralk

174

ebil252deki MKB grafiginde 7 Kasm tarihinde tepe yapp dnen +DI

izgisinin hili ykselmekte olan ADXi aa kesmesiyle, kaparuta aa
sat yapank yeni bir ksa pozisyon aafifiz varsayalm. Kasm sonuna
kadar hem -DI hem de ADX'in ykselmeye devam etmesi, 8,000 seviyelerine inene kadar sabr etmemizi salyor. Daha
, Elbette bu sinyali
keserek Al
m eden ADX'i
de yeni bir uzun pozisyon amak iin
hem
kullanabiliriz.
+DI ve -DI tepeleri yukandaki
i ADX'le kesierek son
derffi-cesaLl_Loyaller vefrifeffi-unu salayan ADX'in yavaldr. Ne-a-

zk ki bu sinyaller grafiklerde istediimiz sklkta belirmezler. Ilginr ki, bu

olumsuzluun nedeni de yine ADX'in yavaldr. Bazen ADX ile +DI (veya -DI) arasndaki srat fark o kadar faz|a o|rr ki (zellikle ok kuwetli
ve dik seyreden trendlerde), ADX trendin bandan itibaren +Dl'nin (veya
-Dl'nin) zerinde seyreder (Bkz, ek 25a.
ekil 253 - ADX ve Kuwetli Trendler

"75

ekil253'de grld gibi IMKB Endeksi 2001 ylnn son ayn ykselerek geirmi. Yl sonunda ekil251'deki gibi bir sat sinyalinin gelmesini beklerdik ama ne yazk ki bu olanak Kasm bandan itibaren yok olmu, nk ADX devaml +Dl'nin zerinde seyretmi. Dolaysyla yl sonunda geri dnen +Dl'nin ADX aa keserek o beklediimiz SAT sinyalini vermemi. Bu durumdayaplacak tek i ADX'in tepe yapp geri dndn tespit etmek. Evet ama ADX'in tepe yaptln nasl anlayacaz? Bildiniz. zerine bir hareketli orialama uygulayarak . Yalrz burada uygulanan
o bildiimiz konvansiyonel hareketli ona|qma
A

AD)c':(ADxb+ADxb_)/2
ADXb

= Bugnn

ADX. :
n

ADX deeri

n gn ncesinin ADX deeri

Genellikle

1,4

Bu da karmza yle bir grafik karyor (Bkz. ekil 254).

ADXR'n vorumlamas cok basit. ADX. ADXR'n _zerindevken trenrl_var
altndayken tren_lqk. Dolaysyla ADX'in AD)R-iha-kesmesi mevcuI
c5
trGnilin son-erdiine iaret ediyor. eHl 254te bizi uzun pozisyondan karan sinyal de bu.
ama hatrlyotsan|z +DVADX kesimesi gereklemedii iin
DMI gstetgesinin en nemli ilevlerinden bir tanesi de dier gstergelerin rettii sinyallere kar bir teyit mekanizmas grevi grmesidir. Farkveya ar almldr satm)
kullanan yatnmcrlar, bu gstergeleri hem trendin ynn, hem kuwetini
hem de yatay piyasalan tespit edebilen DMI ile birlikte kullanarak, hangi
disiplinden gelen hangi gstergeye daha faz|a arlk taruyacaklanru ve
hangi sinyalleri alp hangilerini pe atacaklann rahatalkla belirleyebilirler. Bunun bir meini hem Kaufman35 hem de LeBeau ve Lucas36, DMI ve
Parabolic SAR gstergesini birlikte kullanarak sergilerler.
Kaufman ve LeBea/Lucas, birbirlerinden ayn olarak gelitirdikleri trading sistemlerinde hemen hemen ayn kurallan kullanrlar:
35 Kaufman, Perry,TheNewCommdtyTradingsystems

&Methods(NewYork,Wiley, l987)

36 LeBeau, Charles ve Lucas, David W., Computer Analysis of the Futures Market, s.89, (Business One lrwin,

lllinois, 992)

176
ekil 254 - ADX ve ADXR

-l
a) Parabolic SAR'dan gelen sinyallere gre pozisyoa gr.

b) Bu sinyal DMI'n yn ile uyumuyorsa grme.

c)-ffie Parabolic

SAR sinyalleriyle stop ol.

d) Tekrar giri iin tekrar Parabolic SAR sinyallerini bekle.

.l

___

, ,

lyumuvorsagrme.

Bu kurallann nasl iledini eWl 255te grebilirsiniz.

177
ekil 255 - DMl ve Parabolic SAR

Yntem nkemmel olmasa da yazarlar bacakl amalanna ulayora) Pozisyona trend istikametinde gir.
b) Riski kontrol altnda tut.
c)

Kirl pozisyonda mmkn olduu kadar uzun

otur.

Getiimiz salrfa|arda grld gibi, DMI gerekten de ok ynl bir

son bir kez zetleyelim:

178
1.

+DI ve -DI'ye bakarak trendin yn ve

kuwetinin tespiti,

2, +DI

ve -DI'ye bakarak trendsizlin tespiti,

3. +DI

ve -DI

4.
5.

(DIoSC)

sat diplerde

DIOSC ile fiyat arasndaki uyumazlklar gzlemek,

..

6,

ADX'in ynne bakarak trendsizlin tespiti,

7,

ADX 20'nin altndaysa piyasa trendsiz,

8.

DI ve ADX kesimelerinde

9.

AD)VAD)R ilikisine bakarakpiyasada trend olup olmadnn tespi

ve...

(yini her izgiyi de) dier gstergelerle birlikte kullanarak han piyasa koullannda hangi disiplinden
(trend takip edici veya an alm/at satm) gelen gstergeye ne kadar arlk tannacarun ve hangi sinyallerin alrup hangilerinin pe
atlacann tespiti.

10. En nemlisi, DMI gstergesini

179

i-r,

rnc*l csrrncr-rRi

l-rm nnc*l uBuKtAR

imdiye kadar grdmz btn gstergelerin hesaplanmasnda sadece fiyat verileri (kapan, en yksek, en dk, vs.) kullaruld. Son o|arak
ele alacamlz gsterge tr artk ilem hacmi verilerini de hesaba katacak.
ilem hacmini de hesaba katan gstergeler arasnda anlalmas ve yorumlamas en basit olan ilem hacminin ta kendisi.
diimiz ilem hacmi ubuklar, aslnda bize
hacmi haklonda sa
imiz her trl bilgiyi veriyorlar (Bkz. ekil256).

ilem hacmi iin sylenecek her eyi 100 yl nce Charles Dow syle. Baka bir ifadeymi: ilem hacmi mevcut trendin
destek
le,
edecekse, ilem hacmi a
dyamlmelidu. lem
mevcut
. Bizim de bu blmde
ye alacamz tek ey, ilem hacminin mevcut trend ynnde artp an.mad olacak. E"r
rumaya, azalyorsa o pozisyondan kmaya karar vereceiz.
ekil 256da bunun ok basit bir rnei var, Nisan ay boyunca sren
ykar trend artan ilem hacmi ile desteklenince piyasa deerleri ikiye katlanm (A). Mays bandaki tepeden sonra gelen dzeltme hareketinin akabinde ikinci bir tepe oluunca ylmaz boalan tekrar heyecanlandrmr ama
ayn tepelere tekabl eden ilem hacmi ubuklarna baktmzda (B) piya-

1B0
ekil 256

llem Hacmi ubuklar

sadaki katlmn bu ikinci itme hareketini (yukan) desteklemediini aka

gryoruz. Daha sonra Haziran ayl sonuna kadar sregelen yan yatay,yan alalan trend bol.nca gittike azalan ilem hacmi (C)"piyasann yukan
trend yapma gcnn artk hi kalmadrunbariz bir iareti. Bu iki ay boy-,r.r., oluan yukan hareketin d, dmeye devam eden ilem hacmiyle cansz brakld da ak seik oriada,Haziran banda gelen patlamay

takip eden boaltma hareketi esnasnda (D) artan ilem hacmi ise ounluun sat tarafna getiini gsteriyor ve d trendini destekliyor.

Evet, bu kadar basit gzkyor ama bu sinyalleri bir nebze daha erke_
ne.almaya alan analistler, fiyat hareketleriyle ilem hacmindeki gelimeleri karlatfmayl amalayan baka gstergeler de gelitirmiler. Bunlann
kullanlan ksaca OBV diyeceimiz On Balance Volume.

,l81

oBV
oBV kavraml, ayn1 isim altnda olmasa da, ilk olarak Philip Gotthelf
(akz. Uclln: 8) tarafndafl ofiaya atfm ama konu zerinde 1960'l ylbilgi
lann banda daha derin aratrma|ar yapan ve bugnk formlyle
(Bkz, NCLER 9.
sayar|armza girmesini saLayanJoseph Granville
Nc-rn

8: pHL|p GoTTHEIF

Dnyann drt bir tarafndaki vadeli borsa yatrmclar

tarafndan kullanlan COMMODEX@ (www,commodex.com) sisteminin yaynctst ve editr olan Philip
Gotthelf hem bir arac kurum sahibi hem de kurumsal
mteriler iin trading sistem ve programlarnn tasarmcsdr. Babas Edward Cotthelf'in gelitirdii COM-

MODEX@ sistemi 45 yl akn bir sredir gnlk

al/saVstop emirleri retir ve bamsz rating kurumlar
lnvestarafndan her yt en st %5 listesine seilir. Makalelerinin Futures,
New
The
ting, Stocks & Commodities, Barron,s, The Wall Street Journal,
YorkTimes, Fortune, Forbes, Money gibi yazl basn organlarnda devaml
gibi
yer almasnn yan sra Cotthelf , CNBC, MSNBC, CNN, ABC, ve FOX
televizyon kanatlarna sk sk konumac olarak davet edilir. 19B7 kn
ngren aktamalar ve 1972 ylnda atan vadeli dviz piyasalarndaki
deerdoru tahmineriyle iyice n kazanan Cotthelf, 80'li y!,!arn banda
mteri_
edip
tespit
li madenler piyasasnda dnen dolaplar da zamannda
lerini uyarmtr. Cotthelf kitap yaynlamtr:

TechnoFundamental Trading: A Revolutionary Approach to Combining

Technical & Fundamental Analysis, (lrwin, 1994)
o New Precious Metals Ma:rket: How the Changes in Fundamentals are
, Creati ng Extraord i nary Profit opportunities, (McCraw_H i l l,. 1 998)
o Currency Trading: How to Access and Trade thie World's Biggest Market,
0ohn Wiley & Sons, 2002)

OBV'nin hesaplan ok basit. Eer son perivo4un F?panl bil nceki

periyodun kapanndan yukardayffi-son periyodun ilem hacmi, ewel_
i rakamna

182

crn

9: |oSEpH GRANvLLE

Wall Street'in en etkili ve en ok dinlenen analistlerinden biri olan Joseph

Granville ay piyasalarnn habercisi olarak tannr. 197!'li yllardan beri her
piyasa kn ngrmesiyle nlenen Cranville, sadece 1982 ylnda yapt felAket tellallyla (ABD hisse senetleri piyasas Cranville'in sat nerilerinden sonra ikiye katlad) saygnln zedelemi olsa da bugn 80'e yaklaan yayla Dow'un girdabna katld ay piyasasn yine doru tahmin et-

mitir. HAIA aylarn kutsal kitab olarak tannan Granville Market Letter

isimli bltenin yayncs olan Cranville 2. Dnya Sava'nda askerlik yaptktan sonra ekonomi okumu ve pul koleksiyonculuundan tombalaya kadar
eitli konular zerinde kitaplar yazmtr:

Granville's New Key to Stock Market Profits, (Prentice Hall, 1963)

c Granville's New Strategy of Daily Stock MarketTiming for Maximum Pro'l976)
fit, (Simon & Schuster,

. A Strategy
.

of Daily Stock Market Timing for Maximum Profit, (Prentice

Hall,1976)

How to Win at Bingo, (Prentice HallTrade,1977|

o The Warning: The Coming Great Crash in the Stock Market, (Freundlich
Books,1985)
c The Book of Cranville, (William Hoffer ile birlikte, St. Martin's Press,
1

985)

c Cranville's

Last Stand: Secrets of the Stock Market Revealed, (Mana8e-

ment Communications Systems, 1995)

kaparu bir nceki periyodun kapanndan

Eer

ffi

,.ffi

bir nceki kapanla aynysa,

mza fivat hareketine

r'r.rrtrrt"p""rl"rs.".

nE-olduu iin kmlatif ilem hacmi de (OBV) art gsteriyo.

genellikle bir nceEi kaparutan

[p1!g_

25v.

-OBV birka
ekilde yorumlanabilir. Bunlann en basiti OBV erisinin fiyat erisi ile ayn oranda ykselip ykselmedni (veya dp dmedii-

183
ekil 257

- OBV

lZOCM-Gn

jk
300t]

280
2600

240B
2200
200n

8[0

E00

['

OBV

5g5O0t

:l,J
f^jruwhf,l|,::

'

ubat

'

Mart

'

Nisan

5E0O0t

5E500t
2001

ni) tespit etmek. Fiyatlar yeni bir en yksek yaptnda OBV de yapyor
mu? Fiyatlar yeni bir en dk grdnde OBV de yeni bir en dk yapyor mu? Eer OBV fiyatlarla ayn yeni en dk veya en yksekleri yapryorsa, bu mevcut trendin devam ettiini gsterir.

OBVnin hesaplaru eklinde abartl bir varsaym yaplr, Fiyatlann yk-

seldii periyodun (rnein son gnn) ilem hacminin "tamam" alcrlar tarafna tahsis edilirken, den gnlerdeki ilem hacminin "tamarn" da satc|ar tarafna tahsis edilir. Aslnda bu doru deildir ve sadece bir genellemeden ibarettir. Ne var ki formln byle aykn bir varsayrma dayandnlm olmas, OBV'nin her zaman olmasa da, ou zaman "ncl" bir gsterge haline gelerek erken sinyal vermesini salar. Bu ncl zelliin ok gze| bir meini eHl 257'deki ZOCAM grafiinde grebiliriz.

,I84
ubat sonunda OBV'nin yeni bir en yksek yapmas ilk Ar sinyalini veriyor ama burada OBVye fazladar kredi vermemize gerek yok, nk zaten fyatllar bir patlama yaparak frlaynca ayn sinyal hem fiyatlar zerine
izebileceimiz grafik formasyonlannn izgilerinin krlmasyla hem de dier gstergelerden de gelecekti. Halbuki Nisan banda gelen AL sinyali,
bir gstergenin nasl "ncl" olabileceinin mkemmel bir rnei. lstediimiz AL sinyali, fiyatlar zerine izdiimiz diren izgisinin yukar doru knlmasyla alabileceimiz AL sinyalinden neredeyse iki hafta nce, OBV erisinin yeni en yksek yapyla gelmi. Fiyatlann yeni en yksek yapmadan OBV'nin yeni en yksek yapmasnn nedeni yukarda bahsettimiz aykr varsaym, ama bu gstergeyi ncl klan da bu uygulama.

OBV'de ayn uygulamay aa trendlerde de yapabiliriz.Fiyatlar yeni en

dkler yaparak bir aa trend tanmna uyarken, OBVde ayn yeni en
dklerin olumamas (yini son dibin bir nceki dipten yukanda olmas)
a| zamannn gelmekte olduunun habercisi olur. Burada yaptmn aslnda, OBV ile fiyat arasndaki uyumazlklarabakmaktan baka bir ey degl.

OBVyi kullanmann bir baka yolu da trend izgilerinden faydalanmak

(Bkz. ekil 258). B grafikte OBV erisinin altna izilen ykan trend izgisinin aa krlmasyla gelen SAT sinyali, fiyatlarn a|tna izi|en yukan
trend izgisinin aa knlmasyla gelen SAT sinyalinden yine gnlerce nce gelmi.

OBVyi yorumlamarun bir nc yolu da zerine bir hareketl i ortalama uygulamak (Bkz. ebil 259, n sayda sinyal remesini engellemek
iin burada analistler nispeten yava bir hareketli orta|ama kullarulmasndan yaalar. eHl 259'daki OTOSN grafiimizde kullanlan hareketli ortaIama27 gnlk. Bu grafikte izdimiz hareketli oalamaya ek olarak hem
fiyatlara hem de OBVye birer de trend izgisi izdik. Bu aralar kullana.21 2ldrruz sinyalleri deerlendirecek olursak, en ge gelen sinyalin fiyatlann stne izdimiz aa trend izgisinin ykan knlmasyla gelen AL
sinyali (a). Ondan biraz nce gelen AL sinyali, bu kez OBV erisinin aa
trend izgisini yukar krmasyla olumu (b). Aldmz en erken sinyali ise,
yine OBV erisinin 21 gnlk hareketli ortalamasru yukar kesmesi retmi (c).

":

185

- OBV ve Trend izgileri

rTfi el\LfTji-ljil

ekil 258

1E5Dt]
1

5500

145t]0

llll|.

ll

3500

lll: ,l25t]0

1l|1|!

t 15t]t]

1,1|

oBV

B500

51

00t

149t]t]t

147Dtlt

14500t
1430nt

Mart

Nisan

cnnlrlN osl-rn

Mays

2000

(3,o)

Her ne kadar etkili sinyaller verdii dnlse de, OBV kavramrnn arkasnda yatan abartl varsaym bu gstergenin kullarumnda baz ekinceleri de ortadan l<aldrmaz. ilem hacminin "tamamrnn" tek bir tarafa (al
veya sat tarafna) tahsis edilmesi ilk kezLarry Villiamsl (BKZ. lrlClan
7) rahasz etmir. Piyasada veya belli bir hisse senedinde birikim mi datrm m yapldn oriAya karmay hedefleyen''il[iams, kaparu fiyatn
bir nceki kapanla karlatran Granville'den farkl olarak, kapanr al
fyatyla karlatrma yolunu semiti. flilliams, OBVye benzer bir ekilde, alndan yukanda kapanan gnlerin ilem hacmini kmlatif ilem
hacmi deerine ekleyip, alndan aada kapanan gnlerinkini de kartma yoluyla bir eri yafatmtf. Bu ekilde alnan sinyaller OBV sinyallerin-

186
ekil 259

- OBV

ve Hareketli Ortalama

den daha iyi sonu verse de, her borsada al fiyatnn ilin edilmiyor olmas nedeniyle (mein IMKB), beraberinde uygulama zorluklan germitir. Bunun zerine Chaikin (BKZ. UClrn 2), b|J boluu doldurmay
amalam ve Chaikin Osilatr'n gelitirmitir.

Chaikin Osilatr'nn arkasnda nerme yer alr. Bunlann birincisi,

kapannn o gnn ilem aralnrn orta yerinden yukanda olduu zamanlarda birikim, aada olduu zamanlarda da datm yapld varsayr
mdr. Bu orta yeri hesaplamak iin ilk bata (En Yksek - En Dk) / 2
forml kullanlm olsa da, forml daha sonra aadaki ekilde gelitirilmitir:
((Ifuparu

Dk)

En Dk)

(En Yksek

Kapan))

/ (En Yksek

En

187

Bu formlle u deerler elde edilir:

1. Kaparu gnn en yksei ise, 1,
2. Kapan ilem aralnn st yarsndaysa (ama en yksein altnda),
0 ili 1 aras,

J. Kapan ilem aralnn ortasndaysa,0,

4. Kapan ilem aralnn alt yarsndaysa (ama en dn stnde),
0 ili -1 aras,
5. Kapan gnn en d ise, -1.

Daha sonra bu deer gnn ilem hacmiyle arplr:

((Kaparu - En Dk)
Dk)) x ilem Hacmi

(En Yksek

Kapan)) / (En Yksek

En

kan deer pozitifse kmlatif deere eklenir, negatifse kanlr. Ortaya kan bu eriye Blrtkim/Datm Erisi ismi verilir.

Chaikin Osilatr'nn ikinci nermesi, piyasalatda salkl bil

ykselen oimeye anan
yakt ilem hacmi glduun4
. te yandan, dlerde ilem hacmi de
O." p-rvrsalar, balangta, Riiffial yatnmclann da -katlmyT,
yksek
ilem hacmi yaparlar ama daha sonra dk ilem hacmi gitbelki
ke alalan en dkler yaparak gevemeyi devam ettirir. Bu oluum ta
ki bir dip oluana veya ilem hacminde tekrar birikim balayana dek devam eder.

nc nerme, piyasaya para girii (veya k) olup olmadnn bu

kilde izlenebilmesi savdr. Para girii/k fiyat harekeyle karlatnlarak fyat tepe ve dipleri tespit edilebilir.
Bu tepe ve diplerin tespit edilebilmesi iin Chaikin Birikim/Datm eluk hareketli ortalama|an arasrndaki
Chaikin Osilatr = B/D'nin 3 periyotluk HO'su - B/D'nin 10 periyotluk
HO'su

B/D
HO

Birikim/Datm Erisi

= Hareketli Ortalama

Bu da elimize tek izgiden oluan bir gsterge vew (Bkz, eHl260),

188
ekil 260

- Chaikin

Osilatr

lMK E-Gnlk

negatif

u1

(SAT i

\l'
l

lt

'

'll|'
\*

,li[

lllll ,ltlll

ill
"lj,\

[l"lllilnl

'

l.

3500

3D00

2s00

200D

11500

lil

[]]

11000

llh,

-q

pozitif uyu mazlk

.,. (AL sin, 'ali)

/.V

nfinn

6000D

.-20000

a _-J

ubat

Me,rt '

Nisan

2002

Birikim/Datm erisi tek bana kullaruldnda OBV'ye benzet sinyaller verir. Dolaysyla bu sinyalleri tekrarlamarun bir anlam yok. Bize ek
katkda bulunacak olan B/D erisinin Chaikin'in nerdi bi (Bkz. ekil
26O) osi|atr olarak kullanrlmas (yAni B/D'nin iki hareket]i ortalamas arasndaki mesafenin bir izgi olarak ifadesi). Chaikin Osilatr'nn bize verecei tek sinyal, daha nce orendimizve ekil26o'da gsterilen "uyumazlk" sinyalleri.

189

MF

MoNEY Ftow lNDEx (PARA AKll ENDEKS)

MFI de Chaikin'in gelitirdi bir baka ilem hacmi gstergesidir. Chaikin bu kez gnn ortalama fiyatn baz aIr,
Orta|ama Fiyat

(En Yksek + En Dk + Kapan) / 3

ve bu deeri ilem hacmiyle arparak Para Ak deerini bulur:

Para Ak = Ortalama Fiyat x lem Hacmi

Eer son periyodun ortalama fiyat bir nceki periyodun orta|ama fiyatndan yukandaysa, Para Girii olmutur.
Eer son periyodun orta|ama fiyat bir nceki periyodun ortalama fiyatndan aadaysa, Para k olmutur.
Para Girii, seilen sredeki (mein son 14 gn) para girilerinin toplamrdr.
Para la, seilen sredeki (mein son 14 gn) para klannn top-

lamdr. Bu iki deer kullanlarak Para Oran bulunur:

Para Oran

Para Girii / Para k

Son olarak da Para Ak Endeksi hesaplanr:

Para Ak Endeksi

100

(100 / (1 + Para Oran))

Chaikin MFI'nin iki ekilde yorumlanabileceini neriyor. Bunlardan birincisi, her zamanki gibi MFI ile fiyat hareketi arasndaki uyumazlklan
gzlemek (Bkz. ehil 261),
kinci yorumlama ekli ise bu gstergeyi ayn RSI gstergesi gibi kullanmak. Hatrlyorsan|z, RSI gstergeslnde 25 ve 75 seviyelerine birer iz izerek an alm ve an sat blgelerini belirliyor, 75'in izeride sat, 25'in
altnda al sinyalleri alyorduk. MFI gstergesinde bu snrlar genellikle 20
ve 80 olarak alnyor. MFI 20'nin altna indiinde al, 80'in zerine ktnda sat sinyali veriyor (Bkz. ekit 262). Yalnz bu ikinci yorumlama eklinde unu unutmamalyz: lyn RSI'da olduu gibi, MFI gstergesinde de
kuwetli trendler esnasnda gelen sinyallere pheyle yaklamak gerekir.

190
ekil 261

- MFl

ve Uyumazlk

olrn-rni
llem hacmi verileri kullanlarak hesaplanan daha birok gsterge bulunur. Bunlann arasnda bahsetmeden geemeyeceim ama kitabmzda da
faz|a yer vermeyeceim birka tanesine daha deinelim.

Hacmi Qsilat (Chaikin Osilatr'nden farkl olarak) ilem hacmi verilerinin biri nispeten ksa, dieri uzun olmak zere iki hareketli ortalamas arasndaki farkn oluturduu eriyi kullarur. Analistler bu iki sreyi genellikle 74-34 olarak seerler ama bu bileim deitirilemez diye bir
kural yoktur. Tm dier gstergeler gibi, bu erinin oluturduu tepe ve
dipler ar a|m/alfl satrm sinyalleri verdii gibi eriyle fiyat hareketi atasndaki uyumazlklar da nemli deiimlere iaret edebilir.
lem

Ilem Hacmi ROC (Rate of Cbange) gstergesi daha nce grdmz

ROC (Deiim Hz) gstergesinin ilem hacmi verilerini kullanan eklidi.

,\

191
ekil 262

- MFl

ve Ar Alm/Ar Sat Sinyalleri

VESTL-C nluk

l,,
,h

-4000

-36D0
;

-3200

'[',

-2800

j;

-24ga
-20n0
AT -g0

f,

\i,c ,/'/ \ i\Vnr,

-l \
a/,q_

Ocak

/
Ei

Mat

tl

\ -60
-30

2001

Hatrlyorsanz ROC'un forml (En Son Fiyat / n Periyot nceki Fiyut) *

100 idi. ilem Hacmi ROC gstergesinde de ayn forml kullanlr ama fiyat bilgilerinin yerini ilem hacmi alr. Yorumlama yine ayndr. ROC erisi bir an alm/ar satm gstergesi olarak veya uyumazlk tespit etmek

iin kullanlr.
Demand Index (Talep Endeksi),James Sibbet'inz gelirdi biraz daha
sofistike bir gstergedir. Talep Endeksi, fiyatn ykselmi olduu gnlerin
ilem hacminin, fiyatn dt gnlerin ilem hacmine blnmesiyle bulunan bir orandr ama hesaplamalar biraz daha karmaktr. Sibbet, zellikle ilem olmayan taban ve tavan gnlerdeki varsaym|an oriadan kaldrmak
iin Gerek En Yksek ve Gerek En Dke kavramlarn kullanmtr.
37 Sibbet, James H., Sibbet Publications,

109l

East

Woodbury, Pasadena, CA

91

104

(S

8-791-51 57)

38 Cerek En Yksek = 8u8nk En Yksek ile dnk En Dn hangisi daha yukardaysa

Cerek En Dk = Bugnk En Dk ile dnk En Yksein hangisi daha aadaysa

192
Biz bu uzun hesap srecine yer verrneyecelz. Ta|ep Endeksi'nin yorumlama ekli, yukarda bahsi geen dier ilem hacmi gstergeleri ile ayndr.
ilem Hacmi Osilatr, ilem hacmi ROC ve Talep Endeksi hakknda daha
fazla bil edinmek isteyen okurlar, bu kitabn sonunda sralanm olan
kay nakadan f ay dalanabilirler.

zrt
Bu aamada gstergeler blmn tamamlamr bulunuyoruz. Bu kitapta aadaki gstergeleri inceledik:
HAREKETL ORTAI_A.MALAR
(Basit, Arlkl, sltl, ki-Drt Hareketli Ortalama, Kaydnlm, Ortalanmr, Trendsizletirme, Optimi zasyon),
BANTLAR Ve ZARFLAR
(Sabit Hareketli Ortalama Zarflar ve En YkseVEn Dk, Son

x Periyodun En Yksei/En D ve Bollinger Bantlan gibi Voiatilite Zartlar),

MACD

PARABOLIC SAR

CCI

RSI

STOKASTIK
o/oR

MoMENTUM

RoC
DMI
ILEM HACM GSTERGELER
(lem Hacmi ubuklan, OBV, Chaikin Osilatr, Para Ak Endeksi ve
Dierleri).

Bu gstergelerin bir blm "uend takip edici", bir blm

"an

alm,/ar satm" gstergeleri, bir blm de her iki piyasa koullannda da

kullanlabilecek trden. Ashnda teknik ana|iz literatrne girmi daha ok

sayda gsterge vat ama yukanda iledimiz gstergelerle bu yelpazenin

hemen hemen tamamln kapsadmza inanyorm. Sepetimize baka gs-

193
tergeler eklemenin getirecei marjinal faydalar, zaranndan daha az o|acak.
Hem ayn trden sinyal verecek olan gstergelerin birbirlerini teyit etmelerinin neden olaca yanl gven duygusu hem de vakit kayb, strateiimize
katk yapacana zarar verecek. Kitabmrzn sonunda oluturacam_z abtrend
londa ilk iki kitabmzda gelitirdiimiz ve deste
jl4zs_E__ql4IaE_NI4D
CCI RSI SToKASTlK,
PiZn-stfu te
M, DMI ve OBV gstergelerini kullanacaz. Bunlarn arasrnda
MACD ve CCI trend vaoan oivasa|arda. RSI ve STOKASTK yatay piyasalar-

,rrffi.*r,

u,v

tlr-

le -

lem nacmlnln verecegl oncul stnyallen uretecek.

min etmek" iin deil her

trl piyasa koulunda uygulayabileceimiz stratejimizi gelitirmek iin
k|lanacaz. Bunu yaparken kzI, yaln ve basit o|maya gayret gsterecek
ve stratejimizi as|a tek bir gstergeye dayandrmadan, farkl trden gstergelerin verecei teyitlere dayandracaz. llke olarak, ncelikle gstergenin
yaratrcrsrrun nerdii parametrelere bal ka|acak, an optimizasyondan
uzak dracaz. E nemlisi, sbjekf deil objektif ve kendi kendimize
kar drst o|acaz,

Artk gstergelerin arkasnda yatan mantl, nasl davrandklannl ve ne

tur sinyal verdiklerini rendik ve her gstergenin kendi sinyallerine ek
olarak, fiyat hareketiyle uyumama durumunda nasl fayda| olduklarna ahit olduk. Her gstergede bu "uyumazlk" oluumunu gzlemek zorunda
olduumuz iin, imdi ablonumuza gemeden nce doru uymazlk
sinyallerini nasl reteceimize bakalm.

194

UYUMAzLlK

Gsterge hareketiyle fiyat hareketinin uyumamas teknik analizde elde

edilen piyasa sinyallerinin en salklsdr. Uyumazlk kendi bana bir gsterge deil, her gstergede gzlemlemeye ahacamrz bir oluumdur.
Uyumazlk kavramr ilk kez 1890'lann sonunda Charles Dow tarafindan ortaya atlmtr. Sektr endekslerinin birbirleriyle aynl ynde gitmemesinden
ikillenen Dow bu oluumlann trend dnlerinin habercisi olduunu ortaya karan ilk kii olmutur.
mein, bir sanayi sektr endeksiyle bir metal sektr endeksinin ayn ynde gitmemesi yatnmclann kafasnda soru iaretleri yaratmahdr. Metal sektr endeksinin ykselmesi, madenci firmalarla metal ileyen firmalarn iyi performans gsterdiinin bir gstergesidir. Metal sektr endeksi
bu ekilde ykselmeye devam ederken daha geni bir piyasa kesimini kapsayan sanayi sektr endeksinin de gemesi, piyasada her eyin iyiye
gitmediine iaret eder. Sanayi sektrnn zorland bir ortamda metal
sektr firmalarnn iyi performanslarru uzun sre devam ettirmeleri beklenemez, Baz|arna gre bunun tersi bile olabilir. Metal sektr bir lokomotif grevi grerek tm sanayi sektrn de ayaa kaldrabilir.

Bu mei baka piyasalara da tayabiliriz. Her ikisi de deerli madenler grubuna dahil olan altn ve gmn ilikisine bakalm. Bu iki madenin

195
fiyat trendleri genellikle ayru ynde seyreder. Altn karken gmn dmesi (veya tersi), ikisinden birinde bir sre sonra bir trend deiiklii olabileceinin iareti olur. Birbirleriyle benzer hatta birbirleriyle etkileim iinde olan iki piyasa olarak kabul edilen Avrupa Topluluu hisse senedi borsa|any|a Amerikan hisse senetleri borsalannn aynl ynde gitmemesi de,

olas ekonomik deiirrlerin n habercisidir. Ayn ekilde ksa vadeli faiz

oranlaryla uzun vadeli oranlarn seyir ynndeki farkllklar, ileride ya ksa vadeli oranlann ya da uzn vadeli oranlann ykseleceini (veya deceini) gsterir. Bunlann her biri iki ayr enstrman piyasa, gsterge veya
emtia arasnda meydana gelen uyumaz|k|ardr. Hangi enstrmann hangisini kendi ynne ekeceini anlamak iin o piyasa|a iyi anlamak, yini
iyi bir temel analist olmay gerektirir.

Biz birer teknik analist olarak yine kopya ekme yolunu seeriz. Birer
temel analist olmadmz iin an|amadmz veya yeterli deneyime sahip
olmadmz bu piyasalan zmlemek yerine, trend dnlerini nceden
haber verecek nitelikte olan bu uyumazlklan hem kolay tespit edebilmek
hem de yonma ak brakmayacak kadar basit ve objekf bir ekilde yorumlayabilmek iin gstergeleri kullarunz. Yukandaki gibi, iki ayn enstrman, piyasa, gsterge veya emtia arasndaki ilikileri renmeye alaca,
mza, sadece fiyat hareketiyle kullandmz gsterge arasndaki uyrmaz|klaa bakanz, Yukanda saydmz her gsterge zaman zaman fiyat
harekeyle uyJmaz, Bu uyumazlklar bize ei bulunmaz firsatlar yaatabilir. Dolaysyla yukanda rendiimiz teknik allsat sinyallerinin yarusfa,
her gstergede fiyat ile uyumazlk olup olmadn tespit etmemiz ye varsa bu uyumaz|n nasl bir sinyal verdiini anlamamz gerekir. Bunu baarmak iin ekil 263ra k|lanarak adm adm uygulayabileceimiz bir
Uyumazlk Sinyali Sreci yaratacaz,
Fiyat hareketiyle gsterge arasndaki uyumazl tespit etmenin ilk ad-

,.

tr.fndi f !
gld
e|e a|
yapyor.
yksekler
en
yeni
ve
alalan
en
dkler
Piyasa
uyuyor.
na da
ikinci dip, birinci dipten
Bek@hinol
daha aada. Bu bilgilerin nda
doru dzeltme bile aa trendin bittiine iaret edemiyor, nk yeni en
dkler ve alalan en yksekler istikametin aa doru olduunu gstenr,a*-gre$ndek!,te^e

m!".&z*kjl"TSsol

**-su.du

rk]t,an

dmz gstergenin de bu piyasa hareketine uyrna$-rye-atr3yenlen_g-

fr/
-

196
ekil 263 - Uyumazlk
<j

i Cnri_y4iLI
tepeleri}

i (piyasa
*|***

t-siuv*[i*-' -'

\,

ft
A\

/V,

kler ve alalan en yksekleri yapmas gerekiyor. imdi fiyat grafiinde

oluan diplere tekabl eden gsterge diplerine gz atalm (Bkz. ekil 263:
sol alt kare), Gstergenin ikinci dibi, birinci dipten ykanda. Yini yeni en
dk yapmam. Demek ki fiya. hareketiyle u}^]muyor.
dediine inanmak o|acak, ilk rdevam etmekte olan aa trendi teyit etmiyor. Dolayrsyla bir AL sinyali veriyor. Evet ama alm nerglgg3g3g;lz?

nr

.
lt"
dip olduuna kanaat getirmemizle olacak. snrlar belli olmayanbb izginin nerede tepe ve nerede dip yaptn nasl belirliyorduk? Bildiniz! zerine bir hareketli ortalama uygulayarak. O halde, gstergemiz ikinci dibi
vapp wkar e!rr!kten sonra harek.tli o

l
|e|0

197
ekil 264

Pozitif Uyumazlk

FYT

isrenri

an yanl
yanl
iin yukandaki enlemek
Bu
kullandk. Bir kere AIIM yaptl$m.za gre (Bkz. ekil
264) b|] oluuma PoZrfo UYUMAZLIK ismini takyorz, Nerede ALIM
yaplr? Piyasa diplerinde! O halde, eer AL sinyali aryorsak (veya gstergelerin teknik kurallanndan gelen AL sinyallerini teyit etmek istiyorsak), pi_
yasa DPLERN izlememiz gerek.
z|k|ar tespit ederken en faz|a

(Bkz. ekil 269, BJ ekilde tepeler uymuyor. Fiyat tepelerlnike alalrken ikinci gsterge tepesi birinci gsterge tepesinden ykarda. te eL sinyali ararken (POZITF LMJMAZLIK) piyasa dipleri yeri
ne bu tepe oluum|arna bakarak uyumazlk aranrsa, hata yap/1yor. Bu_
rada yaplan hata diplerin ne yaptlnn gz ard edilmesi. Ha|bki ekil
265b dikkat ederseniz, gsterge dipleri, fiyat dipleriyle uyarak a|a|maya devam ediyor, yini aa trendi teyit ediyor.

198
ekil 265

- Hatai

Pozitif Uyumazlk
i i. l,i l,lii:}i:l} ],1,,li.i
ji"jriii$l
{i.i,fi:;;.: tti"i i
i

.,;............,..,......1....................:...........................__.

:r'r:

*i;-,+i.,j

FYAT
i
i

:GosTERGEi

i;'

imdi de bir yukan trendi ele alalr.,{iBkz,*W'1,2,53;. sa".i.kard-,J,*

yatlann seyri yukar trend tanmna da uylyor. piyasa yeni en yksekler ve
ykselen en dkler yapyor. Baka bir ifadeyle, fiyat hareketinin olufurduu ikinci tepe, birinci dipten daha yukarda. Bu bilgilerin nda fiyat'tda meydana gelen o son aa doru dzeltme bile yukan trendin bitti-

in
tika

y*i

Bu durumda yukan trendin devam ettiine dair teyit alni;ffiTffii'Eilll:

landmz gstergenin de bu piyasa hareketine uymasl ve ayx yeni en
yksekler ve ykselen en dkleri yapmast gerekiyor. imdi fiyat grafiinde oluan diplere tekabl eden gsterge diplerine gz atalm (Bkz. ebil
26J: sa alt kare). Gstergenin ikinci tepesi, birinci tepeden aada. Ynni
yeni en yksek yapmam. Demek ki tiyat hareketiyle uyumuyof.
:

199
ekil 266

Negatif Uyumazlk

FYAT

/,
--\^

/V
SAT
Sinyali

Bu mekte gstergemiz fiyat|arda devam etmekte olan y_kar trendi te_

yit etmiyor. Dolaysyla bir SAT sinyali veriyor. EVet ama sat nerde yapa_
dibin gerekcaz} lte bu zamalama sorusunu@
gstergemiz
i
zle,
ten de di
(Bkz,

266: sa alt kare).

Burada SATI yap|mfla gre, bu oluuma NEGAlfo IJYUMAZLIK

ismini takyorz. Nerede SATI yaplr? Piyasa tepelerinde! o halde, eer
SAT sinyali aryorsak (veya gstergelerin teknik kurallarndan gelen SAT
sinyallerini teyit etmek istiyorsak), piyasa TEPELERfuI iz|ememiz gerek,
Burada da diplerin uyumamasrun hibir nemi yok. Hatta sat yaparken
diptere bakmak yanl sinyaller dourabilir (Bkz. ekiL 26D.Bu ekilde dipler uy_muyor. Fiyat dipleri gittike ykselirken ikinci gsterge dibi birin-

2oo
ekil 267 - Hatal Negatif Uyumazlk

',jtf _."Ji:-,ii,i

iil,,

iliti:ii

li

.;ri,jT,i|i.i

ry*r
i.,
'.jiili.

i"

oSTERGEi

(piyasa tepeleri}

s*r

SINYALI

tr

ii'j'
i"
:

....tii,
:

i
l

ci gsterge dibinden aada. te SAT sinyali ararken (NEGATIF LmJMAZLIK) piyasa tepeleri yerine bu dip oluumlanna bakarak uy:mazlk
aranrsa, hata

:ai-friffii. jj7i6uki

hata tepelerin ne

l267\e dikkat

teeleri, fiyat

201

ANALZ ABLONU

kitabmrzn bu son blmnde nc ciltte iledigmiz gstergeleri bir

sepet halinde nasl hzl ve basit bir ekilde deerlendirmeyi reneceiz.
kullanacamz gstergelerin nasl AvsAT sinyalleri rettiklerini ve bu gstergeleri fiyat hareketiyle karlatrarakuyumazlklar tespit etmeyi rendik. imdi amac;'m|z yatnm stratejimizin ilk ayanda hangi enstrmanlar
da ilem yapacamzl tespit etmek ve daha sonra yapacamzilemleri belirlemek. Tek bir enstrmana yatnm y^pmayan tm stratejilerin aslnda en
ok zaman alan ksm da bu ilk ayak. sadece teknik ana|iz penceresinden
baksak bile, rnein yzlerce hisse senedi arasndan yann hangisinde ilem yapacamz belirlemek iin ok daha hzl bir ynteme gereksinimimiz var. Bunu da bir gstergeler sepetinden oluan ana|iz ablonumuzu
kullanarak yapacaz. Bu ablon sayesinde bir enstrmann (rnein tek
bir hisse senedi) analizini 1 dakikadan az bir sre iinde yapabilmemiz ge-

rek.

Bu ablonu oluturmak iin ilk aamada sepetimize hangi gstergeleri

dahil edeceimize karar vermemiz gerekiyor. Elbene her yatrmc kendi
tercihleri dorultusunda bu seimi yapabilir ama ben imdiye kadar rendiklerimizi gz nne alarak ideal olduunu dndm aadaki gstergeler sepetini kullanacam. Bu seimi yaparken farkl disiplinlere dahil
gstergelerden eit arlkta bir sepet oluturmaya altm. Trend takip edici gstergeler disiplinine dahil olan MACD ve CCI'y seerken ayru oluum-

202
lar tespit eden hareketli ortalamalan kullanmadm. Hareketli ortalama|an
sadece gsterge tepe ve diplerini belirlemek amacyta kullanma yolunu
setim. Birinci ve ikinci kitapta rendiimiz destek/diren ve trend analiziniyapmak iin izeceimiz izgi|eri kullanacamzdan dolay da, her trl bant ve zart uygulamalarn da sepet dllnda braktm. MACD gstergesi iin klasik uygulamay deil Aspray'in tretmi olduu MACD-Sinyal izgisi arasndaki fark deerlendiren osilatr uygulamasn setim, CCI gstergesinde,+1OO/-1OOsnrr1annaekolarak,anaIm/arnsamblgelerini
tespit etmek iin zerine bir hareketli ota|ama uyguladm. Ar almlan
satm gstergeleri disiplininden ise RSI ve Stokastik gstergelerini sepete
dahil ettim. Zaien b disipline dahil tm gstergeler hemen hemen ayn
sinyalleri verdiklerinden, daha fazla ar alm/ar satm gstergesi kullanmanln zarar\ olacan dndm. te yandan her piyasa koulunda kullanlmas gereken gstergeler srufindan da Momenrum ve DMI gstergele-

rinikullandm.Momentumtepevediplerinibelirlemekiinyinehareketli

ortalamalardanyarar|arurken DMI gstergesinde de bir yandan +DI, -DI ve

ADX izgilerini konvansiyonel yolda kullanrken bir yandan da DIOSC ismini verdiimiz ve +DI ile -DI arasndaki fark deerlendiren osilatr he-

sabakattm.Sonolarakdailemhacmikullanangstergelergrubundan
OBV'yi sepete dahil etm. Bylece, trend takip edici gstergelerden

(MACD ve CCI), ar alm/alrl satrm gstergelerinden 2 (RSI ve Stokastik),

her eve lizm gstergelerden 2 (Momentum ve DMI) ve ilem hacmi gstergelerinden 1 (OBV) olmak izefe,7 gstergeden oluan bir sepet kullanmaya karar verdim.

Bu gstergeler sepetine ek olarak analiz ablonumuzun en

banda,

destek/diren ve tfend analizi yaparak izeceimiz izgilerin oluturduu

stratejik blgelerde a|m/satm, knrla ve zarar|a k ve tekrar giri gibi zamanlama sorularrmrzrn yarutlarn arayacaz. Bu kararlar daha sonra gstergeler sepetinden gelen sinyallerle destekleyecek veya rtecez.

'

Ana|izablonumuzunnczelliiisemutlakaikizamandiliminie1e
almas. Biz rnek olarak gnlk ve haftalk grafikleri e|e a|acaz. Kullanacamzmek hep MKB Endeksi o?aca iin gnlk grafiklerde TL, haftalk grafiklerde de dolarbaz| o|acaz. Ana|iz ablonumuzun iki zaman dilimli olmasnn nedeni, yatrlmcrnln belli bir zaman diliminde ilem yaparken (rnein gnlk bazda), daha byk resmi, ydni daha nemli trendle-

ri (r. haftalk) hibir zaman gzden karmama gerei. ablonu mutlaka

gnlkvehaftalkolarakkullanmanzbirkou1deil.Buradakoulolan

203
mutlaka iki zaman dilimi kullanmak, Eer daha ksa vadeli bir stratejiniz
varsa (y6ni GSL sorularndan biri olan "ben hangi vadeliyim" sorusunu "ksa vadeli" olarak yantlamsaruz) ve bu dorultuda zaman|ama sorulannr
yantlamak iin saatlik grafikleri kullanyorsanz, ana|iz ablonunuzun ikinci yarsn gnlk grafikler oluturmal. Eer daha ksa vadeliyseniz, ablon
biri 5 dakikalk, dieri saatlik olmak zere iki blmden oluabilir.

Analiz ablonu

cUNLUK

HAFTALlK

DESTEK+

DREN+
TREND
ANALZ

MACD

Offio

7)

CC
DMl

Dosc
MoM
Rs

sToK.

oBV
Analiz ablonumuzun drdnc ve son zellii, sepete dahil edilen gstergeler tarafndan her bir zarnafl dilimi iin ok hzl ve net bir ekilde yarutlanmas gereken drt soru sormas. Bu sorular yle:

Bir ALISAT sinyali var m?

Gstergenin (ve varsa hareketli ortalamasnn) yn ne tarafa?
Gsterge tarihi olarak hangi konumda (mein tarihi olarak ok yrikseklerde mi?)?
Gsterge ile fiyat arasnda uyumazlk var m?

204
yukardaki "hzl ve net" tabiri tesadfi olarak kullanlmad. Hzl olmamz gerek, nk her bir enstrman iin yanm dakikadan daha faz|a zaman harcamama amac:;mza ulamak iin bu sorularn abucak yantlanmas bir ana koul. "Net" kelimesi iin biraz daha dikkatli olmamz gerekiyor.
Gstergelerin rettii sinyallerin yoruma ak olmalarna izin vermemek
ana llkemiz olmal. Daha nce de vurguladmz gibi, bir gsterge, bir tek
eyi gsterecek; gelecek sinyalya siyah ya dabeyaz olacak, gri deil. rnein, bir al sinyali, ya vardr ya da yoktur, Olabilir, gelebilir, var ama kuvvetli deil, yok ama her an oluabilir gibi yorumlara yef vermeyeceiz. Bu
cildin banda altn izdik ama konunun nemi yinelenmesini grektiriyor:

Bir piyasa ya kyordur, ya dyordur, ya da yataydr; drdnc bir

boyutu yoktur. Piyasada ancak hareket yapabilirsiniz: alm, satm ya
da kenarda beklemek. Burada da drdnc bir boyut bulunmaz.
Sbiektil gri, ne kokar ne bular, ne itici ne tutucu, sisli, belkili, olabilirli yorumlara yer vermeyeceiz. Gelen her sinyal veya her sinyalsizlii
VAR veya YOK, SfYAH veya BEYAZ, 1 veya 0, AIK veya KAPALI olarak yorumlayp, stratejimizi ona gre oluturacatz,
Eer bir kesime .varsa vey^ gsterge belli bir snr izgisine ulamsa
sinyal vardr. Bu yarut bu kadar net olmaldr. Kesiecek (hatrlyorsanz bu
kitabn felsefesinde --cek, -cak'a yer yok!) veya slnlra yakn olmasl gstergenin sinyal rettigi anlamrna ge|mez. Sinyal vaf ml sorusuna "evet" yantn ancak kesimi olmas verir, yaknda kesiecek olmas deil. Eer kuralmtz 80 izgisinin kullanlmasru gerektiriyorsa, sinyali retecek olan tetik gstergenin ancak 80'in zerine kmasyla ekilir, 80'e yaklamasyla
deil. O halde yantlaflmzn da kendiliinden gelmesi gerekir. Gstergede
sinyal var m, yn ne tarafa, konumu nerede ve uyumazlk var ml soruIarn yant|arken kendimize kar drst olduumuz takdirde, sonular da
son derece net olacaktr.

imdi analiz ablonumuzu bir mekle uygulamaya sokalm. Tarih 10

Ekim 2001. Piyasa drt aydr sregelen bir aa trendde zdtap ekiyor.
Mays 20O1'de grlen 13,000 tepesinden beri dmekte ve 17 Eyll'de
6,882 dlbinl grm. 17 Eyll'den bugne dek de 7,000 - 8,000 aralnda
skm. 10 Ekim'de ani bir slraya tank oluyofl]z ve bu srayn olas
bir ylkar trende dnp dnmeyeceine karar vermeye alyoruz. Bu
slraya katlp bir alm yapmak doru mu?

205
ekil 268

Bu yant alabilmek iin ana|iz ablonumuzun ilk aamas olan des-

tek/diren iz|erimizi izerek zamanlamakararlarmz verelim (Bkz.,ekil

268).

Yapacamz ilk i, 17 Eyll en dnden (6,882) sonra piyasarun sy- 8,000 skma alann st snrrna (7,952) bir diren izgisi izmek. Daha nce rendiimiz gibi, stratejimiz bu diren izgisinin,yukar
knlnn akabinde alm yapp izginin a|isna zarar stopumuzu yerletirmek. Nitekim bu krl 10 Ekim gn gerekleiyor. Alm karanmz gstergeler sepetimiz destekleyecek mi?
rettii 7,000

206
ekil 269
lh

IKB Gunlul

:
|'

t|

l,

'[,l

lill

-10000

,lI

.9500

.g000

ir

.B5t]0

]i ,,] l]V

Ac

t ffi

l,I

(Aspr y)

N,
t
V

,l,

Ill1

E000

7500
.7000

-200
ffi$

f|

W*

-5t]
--1D0

_-]sinyali

Austos

Evll

Ekim 2t]01

ncelikle gnlk ablonumuzu ele alarak analizimize balayalm.

lk

imdi sorulanmz soralm.

Sinyal uar m?Iirayr. u anda yok. Son gelen sinyal AL sinyaliymi. Pi

yasa ykselmeye balamadan MACD ncl olarak 25 Eyll'de AL sinyali
vermi ve o uzun pozisyonu h2l6 muhafaza ediyot. O halde, yeni bir AL
sinyali olmamasna ramen diren izmizinyukan knlmasyla gelen AL
sinyalini, daha nce uzun pozisyonda olmadmz iin kullanabiliriz.
Yn ne tarafa?HemMAcD hem de Sinyal izgisi y_kan doru

hareket

"

.
.

2o7

ediyor. O halde, ynn kuzeye doru olmas AL karanmrz destekliyor.

Trendin tersine doru bir hareket yapmadmzteyit ediyoruz.

Hangi konumda? Pbil269da grlmyor ama grafimize uzun vadeli geriye dnk olarak baktmzda tafihi dipler olmasa da MACD'nin 25

Eyll ncesi hayli dk olduu gzleniyor. MACD u anda pozitife gemi durumda. O halde, MACD'nin u anda diplerde olmayr, AL karanmzn biraz ge olabilecei olaslru gsteriyor,
Uyunazhk uar rn?Hayr. Fiyatlar son bir aydr ykselen tepeler yaparken MACD de ykselmi. O halde, bir pozitif unmazlk olmay, AL kararlmza kar bir olgu deil amakann daha da hakl karmyor.

20B
imdi MACD'den aldmz bilgileri hafzaya atp ikinci trend takip edici gstergemiz olan CCI'ya geelim (Bkz. ekil 27O).
imdi sorulanmzr soralrm:

Sinyal uar r?Evet. CCI, hareketli ortalamasn bir gn nce ykan keserek AL sinyali vermi. O halde, diren izmizin yukar krlmasyla gelen AL sinyali bir yenisiyle destekleniyor.
Yn ne tarafa? Hem CCI hem de hareketli ortalamas ykar doru ha-

reket ediyor. O halde, ynn kuzeye doru olmas Al karanmrz destekliyor. Trendin tersine doru bir hareket yapmadmz teyit ediyoruz.

Hangi konurnda? ekil27Ode grlmyor ama grafiimize znvadeli geriye dnk olarak baktrrzda, Eyll ortasndaki dibin tarihi bir dip
ekil 270

0D0
5D0
D00

7500
700

209
olduuna ahit oluyoruz. CCI u anda ntr blgede. Bu da yukan doru
balayabilecek bir fiyat hareketinin CCI +10O,n ok zerine kana dek
hayli mesafe alabileceini gsteriyor.
tJyumazhk uar m?Hayr. Fiyatlar son bir aydr ykselen tepeler yap^r_

ken CCI da ykselmi. o halde, bir pozitif uyumazlk olmay,

mzakar bir olgu deil ama karar daha da hakl karmyor.

Al

karar_

CCI,dan a|dmz bilgileri de hafzaya atp DMI gstergesine geelim

(Bkz. ekil 271).

ekil 271

0000

g000

7500
7n00
50
35
20

AustoE

Ekim 20D1

21o
imdi yine sorulanmra soralm:

Sinyal uar rn? Hayr, +DI ve -DI u anda yeni bir kesime yapmyor.
Yalnz, Eyll sonunda -Dl'nin, ADX'i aa keserek lsa pozisyonlardan k (AL) sinyalini vermi olmas imdiki AL karanmrz destekliyor.
Yn ne tarafa? ADX aa dnm. Mevcut trendin (aa trendin) tkenmekte olduunun iareti, Aa trendin kuwetini len -DI aa, y-kan trendin kuwetini len +DI de yukan giderek AL kararru destekliyor.

Hangi konumda? Nkaranmz destekleyen baka bir oluum da -DI ve

+DI arasndaki farkn gittike kapanyor olmas, y6ni aa trendin kuwetini yitirmekte olduunu gstermesi.
Uyumazlk uar m? Buna DIOSC' da bakacaz.

imdi DMI gstergesinden trettiimiz DIOSC'dan gelen sinyallere bakalm (Bkz. ekil272).
imdi sorulanmzr soralm:

Sinyal uar rn? Evet. +DI ile -DI arasndaki fark bir osilatr olarak gsteren DIOSC hareketli ortalamasn bir gn nce yukar keserek AL sinyali
vermi. O halde, diren izmizin y-kan krlmasyla gelen AL sinyali bir
yenisiyle destekleniyor.
Yn ne tarafa? Hem DIOSC hem de hareketli ortalamas yukar doru
hareket ediyor. O halde, ynn kuzeye doru olmas AL karanmrz destekliyor. Trendin tersine doru bir hareket yapmadm^ teyit ediyoruz.

Hangi konumda? ekil 272de grlmyor ama grafiimize uzun vadeli geriye dnk o|arak baktmzda, Eyll ortasndaki dibin tarihi bir dip
olduuna ahit oluyoruz. DIOSC u anda da hayli negatif blgede. Bu da
y_kan doru balayabilecek bir fiyat hareketinin DIOSC sfnn ok zerine
kana dek hayli mesafe alabileceni gsteriyor.
ayumazlk uar m?Hayr. Fiyatlar son bir aydr ykselen tepeler yaparken DIOSC da ykselmi. O halde, bir pozitif uy;mazlk olmay Al karanrilza kar bir olgu deil ama karar daha da hakl karmyor.

"

211
ekil 272

-.

..

212
ekil 273

,...,

/'
,,.,
i

i
:

.'.'.

Sra geldi Momentum sinyallerine (Bkz.

ekil279,

sorulanmz soralm:
Sinyal uar n?Evet Momentum, hareketli ortalamasn bir gn nce y.kar keserek AL sinyali vermi. O halde, diren Lzgirnzin yukar krlmasyla gelen AL sinyali bir yenisiyle destekleniyor.

ne tara? Hem Momentum hem de hareketli ortalamas ykan

doru hareket ediyor. O halde, ynn kuzeye doru olmas AL kararmz
destekliyor. Trendin tersine doru bir hareket yapmadm^ teyit ediyo_Yn

ruz.

213

Hangi konumda? eHl 273de grlmyor ama grafiimize uzun radeli geriye dnk olarak baktmzda, tarihi dipler olmasa da Momentum'un
Eyll ortasndahay|i dk olduu gzleniyor. Momentum u anda pozitife gemi durumda. O halde, Momentum'un u anda diplerde olmay AL
kararmzn biraz ge olabilecei olaslru gsteriyor.
Uyurnazlk uar m?Hayr. Fiyat|ar son bir aydr ykselen tepeler y^p^tken Momentum da ykselmi. O halde, bir pozitif uyumazlk olmay Al
kararmza kar bir olgu deil ama katar daha da hakl karmyor.

imdi an alm/ar satm gstergelerimize geelim ve

RSI'dan a|acamz sinyallere bakalm (Bkz. ekil274).

ekil 274

illMKB-Gunluk:.:::::
,,

,
'
'
i';l|]l:,;J::ii
,

'| i

,;

'i,,

-10000
,i

: :

i ; i : : illl , i

T. .i,,

:
:

.B5t]0

.8000

7500
70Dtl
Yenl

en

-70

yksek :
....:.....\...,.|...
:

.7*r-

Austos

-g500
-gOB

: :

i|:
:l:
:
i, . i
,

|i

,, i

\}ffiu**,
Eyl|

yeni AL

inyali
-30

Ekim ZDB1

ilk

o|arak

214
Sorulanmza geelim:

Sinyal uar m?Evet. Hem de iki tane. RSI, hareketli ortalamasrru bir gn
nce ykar keserek AL sinyali vermi. Yine ayn gn yeni en yksek yaparak bu sinyali destekliyor. O halde, diren izgimizin yukan knlmasyla
gelen Al sinyali doru.
Yn ne tarafa? Hem RSI hem de hareketli ortalamas yukar doru hareket ediyor. O halde, ynn kuzeye doru olmas AL karanmz destekliyor. Trendin tersine doru bir hareket yapmadmzteyit ediyoruz.

Hangi konumda?RSl 50 civannda, yini ntr blgede. Bu da yukan doru balayabilecek bir fiyat hareketinin RSI 70'in ok zerine kana dek
hayli mesafe alabileceini gsteriyor.
tJymazlk uar m?Hayr. Fiyatlar son bir aydr ykselen tepeler yaparken RSI da ykselmi. O halde, bir pozif uyumazlk olmay Al karanmza kar bir olgu deil ama karan daha da hakl karmyor.

Bunu da hafzaya affktan sofa, ikinci ar alm/ar satm gstergemiz

olan Stokastik gstergesine geelim (Bkz. ekil279.

yine sorulanmz soralm:

Sin)at uar m? Hayr. u anda yok. Son gelen sinyal AL sinyaliymi. Piyasa ykselmeye balamadan Stokastik ncl olarak Eyll ortasnda AL sin-

yali vermi ve o uzun pozisyonu h6li muhafaza ediyor. O halde, yeni bir
AL sinyali olmamasna ramen diren izgimizin ykar krlmasyla gelen
AL sinyalini daha nce uzun pozisyonda olmadmz iin kullanabliiz,
Her ne kadar bir Stokastik gstergesi sinyali saylmasa da, fuzf izrunyava olan bir gn nce yukan kesmi olmas da destekleyici bir iaret.
Yn ne tarafa?Her iki Stokask izgisi de yukan doru hareket ediyor.

O halde, ynn kuzeye doru olmas Al karanmz destekliyor, Trendin

tersine doru bir hareket yapmadm^ teyit ediyoruz,

Hangi konunda? imdilik 70 ila 80 arasnda. Ntr blgede saylr. iik

piyasa iareti veren 80 srnnna yakn olmamz, Nkaranmznbiraz ge ola-

bilecei olasln gsteriyor ama eer sk bir yukan trend balayacak

2"l5

oursa stokastik uzun sre 80'in zerinde kalabilir.

gstergelerinin bu zaafn aklda tutmak gerek.

almlan satm

Uymazhkuarm?Hayr. Fiyatlar son bir aydr ykselen tepeler yaparken Stokask de ykselmi. O halde, bir pozitif uyumazlk olmay AL karar;rnflA kar bir olgu deil ama karan daha da hakl karmyor.

216
imdi, son olarak da, bir ilem hacmi gstergesi olan OBVyi deerlen-

direlim (Bkz, ekil 27a.

sorulanmz:

Sinyal uar m? Evet. Hem de iki tane. oBV, hareketli ortalamasru bir
gn nce yukar keserek AL sinyali vermi. Bugn ise yeni en yksek yaparak bu sinyali destekliyor. o halde, diren izgimizin yukan krrlmasyla
gelen AL sinyali doru.
Yn ne tarafa?Ykan. O halde, ynn kuzeye doru olmas AL karanmz destekliyor. Trendin tersine doru bir hareket yapmadmzteyit edi-

yoftn,

ekil 276

Ekim 2001

217

Hangi konumda? OBV kmlatif bir deer olduundan bu tr bir yorumyapamaytz.

tJyurnazlk uar rn?Haytr. Fiyatlar son bir aydr ykselen tepeler yaPaf_
ken oBV de ykselmi. o halde, bir pozitif uyumazlk olmay N kara_
|m|za kar bir olgu deil amakaran daha da hakl karmyor.

yukardaki GJN1{JK deerlendirmeleri zetleyecek olursak,

MACD ve stokastik gstergelednin korkutacak kadar olnasa da nispeten yiiseln seviyelede olnalar hari, hibir o|umsuz sinyal
olmad gibi CCI, DIOSC, Momentum, RSr ve OBVden gelen kuwetli AL sinyallefi bif diren izglsi fuerek verdiinfu ,!Lkatan faz,
lasyla destekyor. Bu kararn bif iist vadede de (bu drmda haft^lrk) ana trend r:zg?ta kar gelmedinden emin olmalr iin, imdi ato|iz ablonrmuzu haftalk dolar grafiimfu iizerine uygulayaca-

n.

lk olarak trend takip edici gstergelerimiz olan MACD ve CCI'yabaka|m (Bkz. ekil 27D,
imdi sorularmz soralm:

MACD
Sinyal uar m?Evet. MACD sinyal izgisini yukar kesiyor ve diren izgimizin yukar krlmasyla gelen AL sinyali bir yenisiyle destekleniyor.
Yn ne tarafa?MfuCD yukan doru. Sinyal izgisi henz dnmedi, Trendin tersine doru bir hareket yapmadm^ teyit ediyoruz.

Hangi konurnda?MACD sfirda olduu iin tam bir ntr blgede, Bu da

yukar doru balayabilecek bir fiyat hareketinin MACD pozitif blgede
ykselene dek hayli mesafe alabileceini gsteriyor. sinyal negatif blgenin diplerinde gelseydi daha da kuwetli olurdu.
tJj,umazhk uar m? Evet, pozitif uyumazlk, y6ni AL sinyali'var. Fiyatlar Nisan bandan beri gittike a|a|an en dkler yaparken MACD gittik-

218
ekil 277

MKB - Haftalk, I }olar

.012

,,lllll,,,

li

Il,'

l"l,

.008

l1l'l,,,,,

i'],

.00E

/TInt= \_
/l L4, llll \.".H-+.|
lll ,/
-.,"..
ynr,#or/
r_-..n

t 'Y
Cl

.1

ve AL snyal

.0

sinyali

ffi
.-j\
,,v
\#
_YJ
\

'Nisan

'Temmuz

'Ekm

+100

-0
- 100

zoo

e ykseliyor. O halde, AL kararmz hakl.

CcI
Sinyal uar m?Evet. CCI hareketli oralamasru ykan kesiyor ve diren
izgimizin yukan knlmasyla gelen AL sinyali bir yenisiyle destekleniyor.
Yn ne tarafa? CCI yukan doru. Hareketli oralamas henz dnmedi.
Trendin tersine doru bir hareket yapmadmz teyit ediyoruz.

Hangi konumda? CCI sfirda olduu iin tam bir ntr blgede. Bu da
yukan doru balayabilecek bir fiyat hareketinin CCI +100'n ok zerine
"kana dek hayli mesafe alabileceini gsteriyor. Sinyal -100'n altnda gelseydi daha da kuwetli olurdu.

219
ekii 278

t}ymazhk uar flr?H^yr. Fiyatlar Temmuz bandan beri gittike alalan en dkler yaparken, CCI da ginike alalyordu.

imdi de DMI ve DIOSC'tan gelecek olan sinyalleri deerlendirelim

(Bkz, ebil 278).
sorulanmrz soralm:

Sinyal uar m?DMI izgilerinde yok. ADX ykselmeye devam ediyor ve

aa trendi teyit ediyor.-DI, +P1'6 zerinde ama ynn aa dnm
(+DI da yukar dnd). Aa trendde zayflamar yetersiz ama ilk sinyalleri. DIOSC'ta ise enfes bir AL sinyali var. DIOSC hareketli ortalamasn,
hem de diplerde yukan keserek karanmz destekliyor.

220
Yn ne tarafa? DIOSC yukar doru. Hareketli ortalamas da dnmek
zere. Trendin tersine doru bir hareket yapmadmz teyt ediyoruz.

Hangi konumda? ekil 278 de grlmyor ama grafiimize uzun vadeli geriye dnk olaak baktmzda, DIOSC'un tarihi diplerde olduu gzleniyor. B yap|acak bir almn tarihi bir firsat olabileceine iaret.
IJyumaztk uar m?Hayr. Fiyatlar da DIOSC da gittike ala|an en dkler yapyorIar.
ekil 279

221

Sra geldi ar alm/aln satlm gstergelerimize (Bkz. ekil

279.

Sorulanmz:
RSI

Sinyal uar m? RSI hareketli ortalamasn hem de diplerde yukar keserek kararmz destekliyor. Buna ek olarak, bu cildin RSI blmnde grdmz "baansz dalga" oluumunun tipik bir rnei de var. (2) rakamyla iaretlenen ikinci dip, (1) rakamyla iaretlenen ilk dipten daha yukarda. Dolaysyla yukan doru balayacak olan hareketin nemli bir sinyali. Bir nc sinyal olarak da, RSI erisi zerine izdiimiz aa trend
izgisinin yukan doru krlmas. RSI gstergesinden aldmz AL sinyali alm kararmz teyit ediyor.
Yn ne tarafa?RSl y,kar doru. Trendin tersine doru bir hareket yapmadmz teyit ediyoruz,

Hangi konurnda? Daha 50 civarndaki ntr blgeye bile ykselememi.

An satlm gibi gzken bir piyasann diplerinde yaplan alm destekliyor.

Uyumazlk uar m? Hayr. "Baarsz dalga" olarak tanmladmz oIum dnda uyumazlk yok. Baarsz dalga oluumlar uymazlklar kadar gvenilir olmayabilirler.

STOKASTK
Sinyal uarn? Hem de nasl. Hzl izgiyava olan tam istediirniz yerde, yini ar satlmlk blgesinde'(20'nin altnda) yukan doru keserek
enfes bir AL sinyali veriyor.
Yn ne tarafa?Yukar dnyor. Trendin tersine doru bir hareket yapmadmz teyit ediyoruz.

Hangi konumda? Diplerde. Yaplan alrmn kar potansiyelinin yksek

olabileceinin net bir gstergesi.
Uyumazhk uar m?Hayr. Den fiyatlara ala|an gsterge elik ediyor.

222
imdi, son olarak da, Momentum ve OBV gstergelerini haftalk, dolar
bail grafiimizde deerlendire|im (Bkz. ekil 28O).
ekil 280

imdi sorulanmrzr soralm:

MoMENTUM
Sinyal uar m?Evet. Momentum hareketli ortalamasru yukan kesiyor ve
diren izmizin yukar knlmasyla gelen AL sinyali bir yenisiyle destekleniyor.
Yn ne tarafa?Momentum yukan doru. Hareketli ortalama henz dnmedi. Trendin tersine doru bir hareket yapmadmzl teyit ediyoruz.

223

Hangi honumda? Sfira yaklayor. AL kesimesi daha diplerde gelmi

olsayd, sinyal ok daha kuwetli olurdu.
Uyumazhk uar m? Evet, pozitif uyumazlk, y6ni Al sinyali var. Fiyatlar Nisan bandan beri gittike alalan en dkler yaparken Momentum
Temmuz bandan itibaren ykselite. O halde, AL kararmz hak|t

oBV
Sinyal uar rn?Evet OBV hareketli ortalamasn yukan kesiyor ve diren
izmizin yukar knlmasyla gelen Al sinyali bir yenisiyle destekleniyor.
Buna ek olarak, OBV erisinin yeni bir en yksek yapmas da, ikinci bir
AL sinyali olarak geliyor.
Yn ne tarafa? OBV yukan doru. Hareketli ortalama henz dnmedi.
Trendin tersine doru bir hareket yapmadmfll teyit ediyoruz.

Hangi konumda? OBV kmlatif bir deer olduundan bu gstergede

hangi konumda olduu nemli deil.
Uyumazhh uar m? Evet, pozitif uymazlk, y6ni AL sinyali var. Fiyatlar Nisan bandan beri gittike ala|an en dkler yaparken, OBV Temmuz bandan itibaren ykselite. O halde, AL kararmzhakll

soNU
Bylece 1,0 Ekim 2OO1 kapanndan sofa yaptna destek/dien ve trend aallzl sonucunda verdimiz AL kararnn gstelgelerimizce desteklenip desteklenmedini anramak itn uyguladlrnz
ablonun her ikl tamfn da Gtlnrilk TL ve haftalk dolar) tamamlam bulunuyoruz. Deerlendirnelerimizi tek bir ciileyle zetleyebiliriz: ablonun her ikl taraf da bu karar iazlasy|a destekliyor. O
halde bundan sora yaplacak l, GSL sorularnn tamamn (Bkz.
Birlnci Kbp, s.181) yatlanmzsl ve pozisyona girilmesi (Not 1O
Ektm 2OO1'de 8,0OO seviyesinde alnan bu sinyal piyasay yl sonunda 15,0OO'e tad).

224
ekil 281

2600

24DD

2200

2000

1180CI

11E00
1140t]

11200
11000
1

0Et]B

06D0

Nisan 20D2

Analiz ablonumuzun farkh koullarda nasl altn alayabilmek iin

imdi de baka bir mek ele alalm (Bkz. ekil2S1),

Bu grafikte lltKB gndeksi Mart 20O2 ortasnda balatt orta vadeli yukar trendini yeni en yksekler yaparak salkl bir ekilde devam ettiriyordu. Gelen iyimser haberler de alclarn itatun yava yava kabatmakta ve
piyasay kendi kendini besler bir hale getirmekteydi. Bir aydr her dn
akabinde iddetli bir alm gelmi olmas aylann sayrslnl azaltyor, meydan her gevemeyi bir alm firsat olarak gren boalan brakyordu.

Bu koullar altnda her yatnmc bu tr gevemelerin yolunu gzlemekteydi. Gevemelerin yaratl: alm firsatnn zamanlamaao ayar|amak iin

225
Mart ortasndaki en dkten balayan bir yukar trend izgisi izilmesinin
sonucunda 19 Nisan'daki dzeltme a|m zamarurun geldiini gstermiti.
Her gevemede bu yukan trend izgisinden geri yukan dnen fiyatlann bu
kez de ayn eyi yapmasnl beklemek mantklyd. 19 Nisan'daki d fiyatlafl gn iinde yukan trend izgisinin altna getirmi fakat piyasa kuv_
vetli tepki almlanyla bu izginin stnde kapatmt, Bundan daha gizel
bir boa sinyali olamazd. 11,900 seviyesi enfes bir alm firsat yaratmt.
Yukar trend izgisinin altna konulacak zarar stop|anyla korunacak olan
bu pozisyonun Mart ortasnda ba|ayan orta vadeli yukan trendin nc
y-kan ayanda 13,0OO seviyelerini devirmesi bekleniyordu.

Bu alm yaplp yapmama karann verebilmek iin ablonumuza dan_

uk. Her zamanki gibi ie ablon sorularmz sorarak balayalm (Bhz. ekil
282).
ekil 282

:ilMKB-Gunlk

226
MACD
Sinyal uar tn?H*yr alrla MACD sinyal izgisiri gtln nce aa,keserek (SAT sinyali) ksa pozisyona gerni. Dclaysyla y,kan trend izgimizin oln:,rduu destek seviyesinde alm yaprna f,ikrini teyit etmiyor.
Yn ne tarafa?MACD de sinyal izgisi de aa doru. Trendin tersine
doru bir hareket yapmaya kalktmz gsteriyor.

Hangi konumd.a? MACD sfra,(ntr blge) yaklayor. Bu da ykanda

gelen SAT sinyali,rin soucunda balayabilecek bir fiyat geverresinin
MACD negatif blgede iyice dne dek hayli nesafe alabileceini gsteriyor.

Llyumazlk uar m? Evet, negatif uyumazlk, yini SAT sinyali var. Fiyarlar Mart ortasndan beri gittike ykselen en yksekler yaparken, MACD
tepeleri ginike alalyor. O halde, AL karanmz yan|.
CCI

Sinyal uar m? Hayt ama CCI hareketli ortalamasru gn nce aa

keserek (SAT sinyali) ksa pozisyona gemi. Dola-ysyla y:kan trend izgimizin oluturduu destek seviyesinde alrn yaprna fikrini teyit etmiyor.
Yn ne tarafa? CCI da harekettri ortalam3s] da aa doru. Trendin tersine doru lbir hare,ket yapffiaya kalktna gsteri,yor.
,Ilangi konumda? CCI tekrar +100'n a,hna inerken uzun pozisyonlardan kna (sat) sinyali vermi ve h6li yksek seviyelerde. Bu da aa
doru balayabilecc*( bir fiyat.hareketinin, CCI -100',irok al!na.inene dek
hayli mesafe alabilecini gsteriyor.
LIyrazkk uar rn?rLay|r. Fiyatlar ykseldike CCI da ykselrni.

227
ekil 283

*, ',

',1,

fl,,.,,:,1{1,1{,,

f.,lll{,

imdi DMI,ve DIOSC'u dserlendlreLifr| (Bkz. ekil 28a.

DMI
Sinyal uar m?Yar. Hem de iki tane. Bunlar,dan birincisi -Dl'nin +Dl'nin
zerine,kr,nasyla gelen SAT sinyali. Deri.de yukar trend yapan bir piyasada ADX'in devaml derek,bu tndi teyit,e,tnemesi.*Bu arada ADX'in
deerir,in 20'ni- ok altna inmi olmas da tEendsizliin net:bir bel,irtisi. O
halde ykan trend izgimizin olutrduu desiek seviyesinde a|m yapma
fikrinin pek de iyi bir fikir olmad bariz.
Y7 ne tarafu? ia trendin kuwetini lp.n -DI ytkar1, yukal trendin
kuwetini len +DI ise aa doru hareket ederek alm yaplmamasl ge-

228
rektiini gstefiyor. Trendin tersine doru bir hareket yapfnay^ kalkmz.

Hangi konumda? ADX ok dk, olas bir ykan hareketin gcnn

olmadn gsteriyor.
Uyunazhk uar m? Buna DIOSC'da bakacaz.

DIoSC
Sinyal uar m?Iki gn nce SAT sinyali gelmi. Bu durumda a|m yapmak bel2 aramaktan baka bir ey olmaz.
Yn ne tarafa?DIOSC aa, hareketli ortalamas henz dnmedi. Trendin tersine doru bir hareket yapmaya kalkmz.

Hangi konumda?Ntr blgede. Bu da aa doru balayabilecek bir fiyat hareketinin, DIOSC daha ok diplere inene dek hayli mesafe alabileceini gsteriyor.
Uyumazhk uar m?Evet, negatif uyumazlk var ve SAT sinyali veriyor.
Fiyatlar yeni en yksekler yaparken DIOSC a|alan tepeler yapyor.

Sra geldi an alm,/aln satrm gstergelerimize (Bhz. ebil28O.

RSI

Sinyal uar m? RSI hareketli ortalamasn dt gn nce aa keserek

SAT sinyali vermi. Dolaysyla AL kararmz desteklemiyor.
Yn ne tarafa? RSI aa doru. Trendin tersine doru bir hareket yapmaya kalktmz gsteriyor.

Hangi konumda?imdi ntr blgede. Bu da aa doru balayabilecek

bir fiyat hareketinin RSI daha 30'un altna inene dek hayli mesafe alabi|eceini gsteriyor.
Uyumazlk uar m?Negatif uyumazlk var. Fiyatlardaki ykselen tepelere RSI tepeleri elik etmeyerek ynn aa olduunu gsteriyor. Alm
kararmz yanl.

STOKASTK
Sinyal uar m?Hz| izgidrt gn nce yava olan 80 izgisi zerinde
aa dogu keserek SAT sinyali vermi. Dolaysyla AL karanmrz desteklemiyor.

229
ekil 284

lMKB-GL nlk
1

,,ltjll

llIr

tL
.,l|

'iljj,-

;:ffi'

24D0

1200t]

11600
11200
1080t]

negat

.
,
sToKAsTiK

negatif

-60

-45

uyumazl\
-g0

\'{,

-4l

\\l/
Nisan 2002

Yn ne tarafa? Aa. Trendin tersine doru bir hareket yapmaya kal,-

lotmz gsteriyor.
Hangi konumda? imdi ntr blgede. Bu da aa doru balayabilecek
bir fiyat hareketinin, izgiler daha 20'nin altna inene dek hayli mesafe alabileceini gsteriyor.
tJyumazhk uar n? Negatif uyumazlk var. Fiyatlardaki ykselen tepe_
lere Stokastik tepeleri elik etmeyerek ynn aa olduunu gsteriyor.
Alm kararmz yanl.

23o
ekit 285

Sot olarak Mornntum ve OtsV gstergelerini deelendirelim (Bkz. e-

hil289.

intdi sortrlaf-t'rnz soralm:

MOMENT,M
Sirja lar m?f.vet. Momentum hareketli ortalamash iki gn nce aakesmi
ve SAT sinyali vermi. Dolaysyla AL Iiararmz desteklemiyor.
f
Yn netarafa.2Momentum da hareketli ortalamasr da aa doru. Trendin tersine doru bir hareket yapmaya kalktmz gsteriyor.

231

Hangi konumda? sfira yaklayor. Bu da aa doru balayabilecek bir

fiyat hareketinin, M"omentum negatif blgede daha derin diplere inene dek
hayli mesafe alabileceini gsteriyor.
Uyumazhk uar m? Evet, negatif uyumazll var, ydni SAT sinyali veri_
yor. Fiyatlar Ma-rt ortasndan beri gittike ykseler e yksekler yaparken
Momentum tepeleri alalyor. O' halde, AI ka,ra,r,rnz yanh,

oBV
Sinyal uar m? Bir kesire yok ar.ra (1) ve (2) rakalaryla iaretlenen
oBV tepelerine tekabl eden fiyat hareketler,ine balttmzda yeni en yk_
sek gryoruz. Halbuki bu yeni en yksee oBv de yeni bir en yksek
yaparakkarlk vermerni. Bu nispeten oltrrnsuz grntde alrnan alm karanru iIem hacmi desteklemiyor.
Yn me taraa? oEV aa doru. FJenz gereklernedi ama hem hare_
ketli ortalamasr hern de yukar trend izgisini aa doru krmak zere
oluu pek de o,lurnl_ bir resim oluturmuyor. Trendin tersine doru bir hareket yapm aCgrnza iaret ediyor.

Hangi konumda? oBv kmlatif bir deer olduundan bu gstergede

hangi konumda olduu nemli deil.
Uyunaz lk uar

nn ?

tlayr.

soNU
Yftand4fut gif* fatffierde ede ettttiz ahon gftttefi
tttt ofttnsuut.lt gztbt ritie ser*yct. Bt drumda hzftalk doIar grafiklerire baktat eres ttztnad. Yuf, trend fugmfuin
ofutrde dtxtct se.yesfuin at y*tna fifuirrt gstergetrernfu
tartfian hl de sevimtedi aika ottafu. Bu koullarda niiiiade fti alternatif ka|yor: (x) dhtr ltararu lptzdt ed.ip tenzirda bekleme ya M,(z}yuk* tf,efE iryirrtin a dou lrrlrasyla geecek SAT sinyaffiyle ksarczbyon amalL

itkidr ftrdsts- aMtrutd* tfeffttlz gsteqgeefe sfduttetetle

tnz_ sotdatn u oftmstiz y*ffir taa ,ffa oup
doSu,kftor
aa
Nfo*rr,da
ttd
hdttdf(rf. Yu*en
hffi22
ve fry/3,.]x M,ty,s ef ottdsfdd 10,9oo seifesle kadar dntyor
(ffiz. ekll286}.

232

Yukar trend lzglmizin olutufduu destek noktasnda (1) alm

yapacarza, anal7z ablonumuz sayeside sata demizin
meyvesini Mays ortasnda topladk (3). imdi ekil 28edan bir rnei daha ele alalm. (2) ralamyla aretlenen pivot dibin oluturduu seviyeye bir destek izgrsi izesek, Mays ortasnda gelinen
10,5OO seviyelerinin bif altn firsat yarattn griiriiz. Ayru frrsat
Mays sonunda da(4) nmiize km. Yukandaki rneklerde uyguladz anallz ablonunu Mays ayru hem ortasnda (3) hem de
sonunda (4) uygulam olsaydrk, ayn olumsuz siyalleri alacaktk.
Baka bir ifadeyle, afla|lz. ablonumuz, destek/diren ve trend lzg|led gibi sadece graftk fo,masyonlarna dayal stratejinin rett AL
sinyallerini reddedecek ve Haz7ta sonunda 8,5oo'lere kadaf duecek olan piyasarun habercisi olacakt.

ekil 286

2500

200D

150t]

1100B
1t]5t]0

000D

g5t]0
gOD0

233

t
1

soNsoz

Gstergelerimizi gelecek piyasa ynn "tahmin etmek" iin deil her

stratejimizi gelitirmek iin
kullanacamz daha nce renmitik. Bu ilkeyi analiz ablonumuzun
kullanl yntemini gsteren rneklerde pekitirdik.

rl piyasa koulunda uygulayabileceimiz

Analiz ablonunu kullanrken gstergelerden gelen sinyalleri deerlendirmek iin sorduumuz sorulann yantlann alabilmek, elbette gstergelerin kurallann iyi renmi olmay gerektiriyor. Gstergelerle ilk defa ianan okuyucular iin bu ilk aamadabiraz zor olabilir. ablonun her aamasrnda sz geen gsterge hakknda hafzanz tazelemek iin kitapta o
gstergenin blmne geri dnerek kurallarna gz atabi|irsiniz.

Bu aamada tekrarlanmas gereken bir tek konu kald. Dikkat ettiyseniz

yukandaki meklerdeki uygulamalanmzn hibirinde gstergeleri sinyal
reten birer tetik olarak kullanmadk. Aksine, ilk sinyalleri destek/diren
veya trend izgileri gibi grafik formasyonlan (veya dier formasyonlar da
olabilirdi) retti. Biz aflal7z ablonumuzda kullzudmrz gstergelerden, fiyat hareketinde oluan grafik forasyonlarnn iinetti sinyallefi teyit etek veya iirtmek iin yararlandk. Bu da teknik analiznbize salad en byk kolaylk. Fiyatlann nefeye gideceni sfue
brdn ffyatlar sylesin! Bizi hedefe gtrecek aralar kullanrken ilke
edineceimiz o byl kelimeyi unutmayn: BAstT, YALIN, HIia-I|

234
KAYl\ArA

Achelis, stePhen, fucbniral Ana,lys,is From A to Z, (Bqis tnternatioral, 1994)

Allen; R.c., Hou to Builct a Fortune in Commod,ities, (find'sor BoOks, Ertghtsl'aters, N.Y.,
L97z),

Allen, R.C., Hou to

IJse tbe 4_Day,

9Day and

18_Day MouingAuerages to

fum lger Profits

from Commoditils, (Best Books, Chicago, 7974)

Andbrson, o'.D.,

Tie

Serlbs An:aryis qd Forecasting: the Box-lenhins Approacb.

(Buttef,/ofth)

Appel, Gerald, Stock Market Trading Sjstems: A Guide to Inaestment StragetJJ (1980, Irwin
Professiona} Pub.)

Appe[ Gerald; Nire Nne ways

to Malae

Motvy in a Eeffession (198\, Crown Pub.)

Appel, Gera,td:, Tbe Mouirg Au*age Conuergence-Ei!egece Trading Metbod, (t985, Traders

Press)

Appel, Gerald, Winning Market Systes (1989, Vindsor Books)

Appet,

Gera Vinning Market Sjsteris: SJ Vcys to fuat tbe,arket (7991, Traders Press)
Richard V., Jr., Volume C\cles in tbe $bckfrfarbt, (Equis ltfternatioral, salt La<e City,

Arms,
UT,1,994)

Aspray, Thomas, MA1D frtoxentum, Tecb,nical Analysis of Stocks arid Contnoditie Cilt 6:8
ve 6:9, 1988

Eabcoclt, Wce, The Dow Jb'tes-Inihn Gulde t Tt'ading Slstens, (Dow JonesJrwin,
Ho,rwdiid; Ill, 1989)
Bernstein, Jake, Timing Signak in tbs Futures Markets: Tle Trader's Defnitin Guide to BuySell Indicatos (Chicago, Probus, 1990)

Bierovic, Tom, A Swergetic Approacb to PoJxtable Trading (heaton, IL, Synergy Furures,
12>

Btoomfietd, Peter, Fourier Analysis o! Time Series: An Introduction

Probabiliry and Statistics), ohn iitey & Sons, 2000)
Bollinget, John, Bollinger on Bollinger Bands (McGraw Flill, 2001)

(Viley Series

in

Box, George E.p,, Jenkhs, Gwiym ve Reinsel Gregory C., Time Series Aralysis: Forecasting

E Control, (Prentice ri,6J$,74)

Bressert, waIrer, The Poer of Oscillator/Cycle Combinatians, (\[after Bfessert & Associates,

Tucson, Ar::orfa, l99)

Chartde, Tihar S ve

Stati

KtoIL, be Neu Tbtbttcl'Tfu.ter,

(Ioht {'l@y & s-oris, Ner,

Yotk,.t994)
Colby, Robert,. ve lwyers, Tltmas A., TbeEneyclqeda$TecbnicalMarketIndicators,

(fi4tcra-Hi$ Trade, 1F8)

Delar*, "F.aw, Tbe New Seienaa af Teclwiccl Anl7s (Naw York, fliley, 1994)

)
j

235
Ei{watd Rbbft D. w Jofin, \agee, fecb,ntcal Artalysis of Stocb Tren:d3 (f,ngrtctd Cliffs,
NJ, Preritite-Hall, 1-DT)
Ehlers, Jbhn, ,IESA

Trading frIarbet Cycles, (JoI\n Viley & Sons, 2002)

Elder, Aiexander, Timingfor a Liuing, (New York, Viley, 1993)

Elliou, Ralph N., (Robeft Prechter tatafindan redaksiyonu yaplm ekliyle) Tle Major Works
of R.N. Elliott (Chappaqua, liY, New Classics Library, 1980
Eng, Villiam F,. Tle Tecbnical Andlysis o!Stocks, Options, O Fulres, (Probus Publishing,

Chicagq Ir,P88)
Frost, ,{. J. ve Robert Prechter, Elllott Wove Principle:

GA, New Cldssics

Libftry,l0)

Ke

to Stock

Market Pofits (Gainesville,

Gallacher, Villiam R.., winner Takes All: A Piuateer's Guide to Cotfiodity Trading, (Midway
Publica.tions, Tofnto, 1983)

Gann, w.D., Hou to Mdbe ProJ:its

in

Comodlties (Pomeroy, 'WA, orj: Lamben-Gann

Publishing I42, yefiBasm 7976)

Golan, Amo's, Mtitiun Ertropy Econometrics: Robust Btinatlon witb Liited Data, Qohn
filey & Sons, 1990,
Gonhelf, Petef , TechtFundaxental Trading: A Reuotutionay Appfoacbm Combining Tecbrical E Fundnmental Analys (Irwin, 1994)
Gonhelf, Peter, New Precious Metals Marleet: How tbe Cban4es in Fundamentab are Creating
Extraordina Prortt Owoluni,iibs, (IcGraw-Hi[l; 1998)

Gonhelf, Perer, Currency Trading: Hou to Access ancl Trade tbe Vorld's Biggest Marka,
ohrr Wiley & Sbns; 2002)
Granvie, Joseph, Granuille3 Neu

KE

to Stock Matket ProJits, (Prentice }la],\, 1,963)

Granville, Joseph, Grrlol,le Ieu Strategy of Daily Stock Market Ttming for Maximum Pro-

fit, (Simon & Schuster, 1976)

Granville, Joseph, A StrategJ/ of Dai,ly Stock Market Timing for Maximufl Prortt, (Prentice
HalI, 1976)
Granville, Joseph, How to Wth clt Bingo, (Prertice rful| Trade, 1977)
Granville, Joseph, Tle Warning: Tle Coming Great Crasb in tbe Stock Mar&ed (Freundlich

Books, 1985)

Granville, Joseph, Tle Book of Granutlle,, (Wlltam Hoffer ile birlikte, St. Manin's Press, 1985)
Granuilleb Lasl Stdnd: Secrets of tbe Stock Market Reaealed, (Management
"Ioseph,
ComrRtmications Systems, 1995)
Granville,

Gzyl, Fienryk, Tbe Metbod of Maximum EntropJ, (Advances in Maematics for Applied
Sciences Vol 29\, ((otld Scientific Fub Co, 7995)
Hadady, R. EarI, Contra? opinion: Hou to se it For Profit in Trctling Comhodity Futures
(Pasadena, CA, tladady Publications, 1983)
Hochheimer, Frank, "Conputers Can Help You Trade the Futurcs Markets", 1978 Commodiry
Year Book, (Commodity Research Bureau, Jersey City, NJ., 1978)

236
Hochheimer, Frank, "Moving Averages - An Explanation and Computerized Testing of
Simple, Linear and Exponentially Smoothed Moving Averages", Tecbnical Analysis in
Commodities, Kaufman, Perry J., ohn fliley & Sons, New York, 1980)
Hochheimer, Ftank, Computerized Trading Techniques, (Merrill Lynch Commodities, New
York,1982)
Hoff, John c., A Practical Guide to Bac-Jenkins Forecasting, (Life Time Leaming Publications,

19s3)

Hurst, J.M., Tle Profi.t Magic of Stock Trasactian Timing, (Traders Press, Greenville, S.C.,
2000)

Hutson, Jack K., Tbe Technical Analysi.s of Stocla and Comnoditi,es: Volume

'1,6,

(May 10,

|9)

'7'atts,
Donald, Spectral Analysis E lts Applicariolas, (Emerson Adams pr.
Jenkins, Gwilym ve
Inc., 2000)

Jobman, Darrell R., Tbe Handbook of Tecbnical Analysis, (Probus Publishing Company,
Danvers, MA, 1,5, s. 125-130)
Kammler, David W.,

Firct Couse in Fourier Anal/ss, (Prentice Hall College Div., 2000)

'7iley & Sons, New
Commodity Trading Systems O Metbods

Kaufman, Perry. Tbe New

York,

ohn

1987)

Kaufman, Perry, Trading Systens and Metbods, ohn .{liley & Sons, New York, 1998)
LeBeau, Charles ve Lucas, David 7',, Coflpu.terAnaljsis of tbe FuturesMarket, (Business One
Irwin, Iltinois, l992)
Lambert, Donald R., Commoditl Cbannel Index: Tool for Trading Cyclic Tvnds. Tecbnical
Analysis of Stocks E Comodities, Cilt 1, No. 5., (Commodities dergisinden, Cedar Falls, IA,
1980)

Lane, George, "Lane's Stochastics", Tecbnical Analysis of Stocks O Commodities dergisi,

Haziran 1984
Lane, George, "Stochastics", Futures Swposiun InternatianalbiJlteni, 1984

Lukac, Louis P., Brorsen, \Vade B. Ve

Inli4

Scott H.,

A ComParison of

Twelue Teclnical

Trading Systems, (Traders Press, Greenville, S.C., 1990)

Maxwell, J. R., Sr., Cornmodity Futures Trading uitb Mouing Auerages, (Speer Books, Red
Bluff, CA, 1976)
McCormick, Jeffrey & I<az, Jeffrey, Encvclopedia of Tradi,ng Strategies, (McGraw Hill, 2000)
Merrill, Arthur A., Filtered Waues-Basic Theory, (The Analysis Press, Chappaqua, NY, 1977)
Murphy, John J., Tecbnical Anasis of tbe Futures Markets, (New York Instirute of Finance,

New York, 1986)

Murphy, John J., Internarket Tecbnical Analysis: Trading Strategies for tbe Global Stock,
Bond, Comrodity E Currency Marleets (New York, Viley, 1991)

O'Donovan, Thomas M., Sbort Term Forecasting: An Introduction to tbe Box-Jenkins

approacb, Qohn Wiley & Sons, 1983)
Pring, Martin, Tecbnical Analysis Explained (New York, McGraw-Hill, 1985)

237
Raff, Gilbert, Trading tbe Regression Cbannel, (Equis Internationa!, Salt
Schwager Jack D,
7984)

A Coplete Guide

to tbe Futures

Sibbet, James H,, Sibbet Publicatio,rs, 1091 East

5157)

Marke*, Qohn

lake City, UT, 1996)

'(iley

& Sons, New York,

Voodbury, Pasadena, CA 97704 (8L8-797-

Sivia, D.S., Data Analysis: A Bajesian Tutorial, (Oxford University Press, 1996)

Sklarew, Arthur, Tecbnques of

Professional Commodity Cbart

Ana$t,

(Commodity

Research Bureau, New York, 1980)

Star, Barbara, Tle MACD Momentum Oscillator, Tecbnical Analysis of Stocks and
Comnodities, Cilt 122, 1994
Stoica, Petre ve Moses, Randolph L., Introduction to Spectral Analjsis, (Prentice Ha||, 7997)
Vandaele, \lalter, applied Time Seria and Box-Jenkins Model, (Academic Press, 1997)

Vilder, felles, New Concepts in Tecbnical Trading Syems, (Trend Research, 1978)
\filder, Welles,

Tbe

Adam Tbeoy of Markes or Wat Matterc

Vilder, \U'elles, Ihe Wisdom of

Vilder,

'elles, Tbe

tbe Agesfor

Deln PbenomQnon or

Is

Pofit, (Trend Research, 1987)

Acquiring Wealth, (Trend Research, 1989)

tbe

Hidden Order in All Markets, (Trend Research,

1991)

flilliams, larry, Hou I Made $1,0,0OO Trading Commodities Ist Year, (\[indsor Books,
|979)

Villiams, Larry,

Secrets of

Villiams, |Arry,

Secrets of Cotmodity Trading, (Regnery Publishing, Inc, 1982)

StockTrading, (Regnery Publishing, Inc,

1,982)

[illiams, Larry, Tbe Secrets of Sebcting Stocks for Immediate and Substantial Gains,
(Windsor Books, 1986)

Villiams, I-arry, Sue Tbing Commodity Trading: How Seasonal Factos Inluence Commodity
Pnce (Windsor Books, 198D, (dier yazar|ar: Noseworthy, Noseworthy, Michelle)
Villiams, larry,

Tbe DeJinitiue

Guide To Futures Trading (Cilt I & 2), ((zindsor Books, 1988

ve 1989)

Villiams, Larry, Hou to Outfox

tbe Foces, (Commodity

Timing Incorp./ CTI, 191)

Cilliams, Larry, Iong-Tern Secets to Sbort-Term Trading, (John'[itey & Sons, 1999)
(zilliams, larry,

Day Trade Futures Online, ohn Viley & Sons, 2000)

Aylk Dergiler:
Futures, 219 Parkade, Cedar Falls, IA 50613, A.B.D.

Tecbnkal Analysis of Stocks anel Comodities, P.O.Box: 46518, Seattle, 7A 98146, A.B.D.

""'

"'

,
_':ii:i:::==:==:j:::===:

..,.,

'Sa*

glS

as,gs, z'+'.'.'...'

====,iluluilllllllu!!iljl

.
j::::::====::::::::,::j::Gt:qe
iGdii!=!***

:...,=.....,.,,.....,=:=3:=,:.]==]=.,:=ii,:i_i.:E=lj#*ff