Ayda Bir kar / Published Quarterly

KURUCUSU (Founder)
Prof. Dr. Sadk TURAL
Babakanlk
(Atatrk Yksek Kurumu Bakan)
Cilt: 11,2004 / Nevruz (Bahar) 40
Volume:ll, 2004 / Nawruz (Spring) 40
BABAKANLIK
ATATRK KLTR MERKEZ BAKANLII
Adna Sahibi
(Owner on behalf of Atatrk Culture Center)
Prof. Dr. Taciser ONUK

Kapak Tasarm / Cover Designer :

GENEL YAYIN YNETMEN

ve
YAZI LER MDR
(General Coordinator and Editr)
m r a n BABA

Burak TARLAKAZAN

Ynetim Yeri / Managing Office

Gazi Mustafa Kemal Bulvar, 133
06570 Maltepe/ANKARA

Telefonlar / Telephones
S a n t r a l : (0.312) 232 22 57-231 23 48
Yaz leri/Editoriat: (0.312) 232 43 21
Abone leri/ Subscription: Vedat DEMRBA
(0.312) 232 39 13
Belgegeer (Faks) : (0.312) 232 43 21
Fiyat / Price
4.000.000. TL.
D lkeler in Yll / Payment: 20 $
(Gnderme Gideri Hari)
Posta ek Numaras : 212938

ISSN 1300 - 283X

BLGE DERGS
Akademik ve Hakemli Bir Dergidir.

YAYIN KURULU (Editorial Board)

Prof. Dr. Hakk ACUN (Gazi niversitesi)
Prof. Dr. Aye AYATA (O.D.T. niversitesi)
Prof. Dr. nder GGN (Pamukkale niversitesi)
Prof. Dr. Nevzat GZAYDIN (A..D.T.C.Fakltesi)
Prof. Dr. Nilfer TUNCER (Hacettepe niversitesi)
Prof. Dr. Ali UAN (Gazi niversitesi)
Nail TAN
EDTRLER (Editors)
Dr. Mjgan CUNBUR
Uzm. ebnem ERCEBEC
BU SAYININ HAKEM KURULU
(This Issue's Editorial Board)
Prof. Dr. Halit AL, Prof. Dr. nder GGN, Prof. Dr.
Nevzat GZAYDIN, Prof. Dr. Nilfer TUNCER, Do. Dr.
zkul OBANOLU, Do. Dr. H. Gazi TOPDEMR, D o.
Dr. Naciye YILDIZ, Dr. Mjgan CUNBUR, Nail TAN
YURTDII TEMSLCL (Representative Abroad)
A.B.D. : Do. Dr. Mustafa ZCAN
Azerbaycan : Prof. Dr. Kmil VELYEV
Danimarka : Zeynel KOZANOLU
Kazakistan : Prof. Dr. kir BRAYEV
Krgzistan : Prof. Dr. Abdldacan AKMATALYEV
K.K.T.C.: Harid FEDA
Macaristan : Prof. Dr. G. HAZA
zbekistan : Prof. Dr. Begali KASTMOV
Tataristan : Prof. Dr. Hatip MNGUL
Trkmenistan : Prof. Dr. Annagurban AIROV
Afganistan : Dr. Hammad Muhammed Alem
Dizgi - Tasarm - Ofset Bask/Design-Press
Gazi niversitesi letiim Fakltesi Basmevi
Bikek Cad (8.Cad) 81. Sokak No:2 Emek/ANKARA
Tel : 212 64 95 / 108 -109

NDEKLER

Taciser ONUK

40. Saydan Merhaba

MAKALELER
Nail TAN

Atatrk ve Nevruz

Mehmet Serhat YILMAZ

Kastamonu'da Ergenekon BavramNevruz 1914-1915

13

Siraceddin HACI

Milli Dncemizin Kaynaklarndan - Nevruz Bavram

25

Ali AML

Karabalar'dan (Smer) Karapapaklar'a Kadar (Trk) Ylba Bayram

29

Arivka GELAYEVATrk Soylu Halklarn Ortak Olarak nemsedii Manevi Deerlerinin

Svetlana BAYEVA

Karaay- Malkar Ataszleri ve Devimlerinde Yansmas

Nurettin ZTRK

38

Organizmac Gr Asndan:
Namk Kemal'in Hasta Adam Makalesi ve Tanzimat

Sevda ENER

42

Tiyatro ve Etik

50

YAYIN TANITIMLARI
Mustafa DENKTA

"Osmanl Beylii Mimarisinde Ta Ssleme"

54

Aye YILMAZ

"Cengiz Aytmatov Hayat ve Eserleri zerine incelemeler"

59

Nevin BALTA

"Trk Glge Oyunu Karagz"

61

Fahri TEMZYREK

"Salih Zeki Aktay Hayat-Eserleri-Edeb Kiilii"

63

Sinan GNEN

"101 Trk Efsanesi"

65

Reide GRSES

Uluslararas Trk-Ermeni Tarih ve Kltr Sempozyumu Bildirileri

(27-28 Kasm 200l/Ankara) Adl Eserin Birinci Cildi kt

66

HABERLER
Afet BAL

Babakanlk Atatrk Kltr Dil ve Tarih Yksek Kurumu

Atatrk Kltr Merkezi Bakanl 2004 Yl Nevruz Etkinlikleri
(16-21 Mart 2004)

68

Afet BAL

Bak'de "Trkiye Ararmalar Merkezi" Kuruldu

83

Afet BAL

Atatrk Kltr Bakanlnn Yeni Yaynlar

85

Reide GRSES

Trke Gnleri Toplants Yapld

87

Nevruz Konulu iir ve Kompozisyon Yarmasnn Birincileri

89

Mustafa GNDZ

"Byk Ortadou Projesi"

90

Afet BAL

Mustafa Paa (Sinasos) 3. Kltr ve Sanat Festivali {21-22 Ma\s 2004)

93

Bilge (Yayn, Tantm, Tahlil Eletiri Dergisi) Yayn ilkeleri

94

Derya T-isem
ala KAPLAN

Bilge 2

2004

Nevruz (Bahar)

40

of the Ottoman historiographs are regarded as the

Organizmac Gr
Asndan:
Namk Kemal'in Hasta
Adam Makalesi ve
Tanzimat

followers of bn Haldun.
notion

of pessimistic

optimistle

one.

maintained

the

Hint, in, Grek ve Roma felsefelerinde, Orta a ve

organizmac

Organizmac gr XIX. yzylda

daha da yaygnlamtr. Farab, bn Sina ve Gazali

slm

dnyasnda

en byk szcs bn Haldun 'dur.

rinin ou bn Haldunisttir.

organizmacln
Osmanl tarihile

Nmk Keml de

"Hasta

Adam " makalesinde karamsar organizmacl eleti

rir.

yimser

organizmacl

Jn-Trklerde
ml'in

de

anlan

srer.

savunur.

Bu

makalesi

Bu

makalede

dnce

Nmk

organizmaclk

Ke

asndan

Nmk

the

organicism,

Namk Kemal.

Yunan
ve

tarihisi

Aristoteles,

Thukydides ,
devleti

ve

filozof
toplumu

organizmaya benzetirler. Hint kast dzeni btnyle

sosyal mobiliteye kapal,

kat bir organizmaclk

zerine kurulmutur. in ve Roma felsefelerinde de

organizmac
dnrlerinin
organizmaya

grlere
de

pek

benzeterek

rastlanr.
ou

dou

anlatrlar.

Orta

toplumlarn
ki

byk

Hristiyan dnrnden biri olan Saint Augustinus

(dieri Saint Thomas); evrenin genesis/yaratltan
eskaton/kyamete kadar srecek tarihini bir yandan
bran geleneindeki peygamberlere gre dnemlere
ayrrken bir yandan da bu dnemleri;
l.infantia (Adem'den Nuh'a dek sren ocukluk:0-6 ya),

zmlenmektedir.
Anahtar

study

olduka eskidir.

"Organizmaclk" ok eski bir sosyal grtr.

organizmacdr.

this

the
also

genel deyile bir organizmaya benzetili dncesi

zet

rlere rastlanr.

In

have

Toplumun veya siyas bir varln, insana ya da

Platon

de

and defends
Trks

approach.

Keywords: Society,

Eski

dnrlerinde

same

Young

be examinedfrom an Organicism perspeetive

Pamukkale niversitesi, Yeni Trk Edebiyat,

Eitim Fakltesi Trke Eitimi Blm.

Organicism

The

aforementioned article of Namk Kemal is going to

Yard. Do. Dr. Nurettin ZTRK

Rnesans

Namk Kemal in his article

entitled "Hasta Adam " [The Sick Man] criticizes the

Kelimeler:

Toplum,

organizmaclk,

Keml.

2.puertia(Nuh'tan brahim'e dek sren ergenlik

ncesi: 7-13 ya),
3 .adolescentia (brahim'den Davud'a dek sren
ergenlik: 14-17 ya),

Abstract
"Organicism " is a very old social thought. We
encounter this thought in various civilizations such
as Indian,

Chinese,

Greek and Roman civilizations,

and in some remarkable er as like the Middle Ages

and Renaissance.
largely in
world,

The idea of Organicism spreads

the nineteenth

philosophers such

(Avicenna)
Organicists;

century.

and Al-Ghazali
however,

the

in the Islamic

as Al-Farabi,
can

be

bn

Sina

regarded

most prominent

representative of this movement is bn Haldun.

A.juventus (Davud'dan Bbil srgnne dek s

ren genlik: 17-24 ya),
S.aetas senior (Bbil srgnnden sa'nn dou
una dek sren olgunluk25-34 ya),
6.senects (sa'nn douundan kyamete dek
srecek olan ihtiyarlk:35 ve sonras)
biiminde insan hayatnn biyo-psiko-fzyo-organik

as

evrelerine benzeterek sralar. 1 Bu dn Niccolo

lslamic

Macciavelli, Tommaso Campanella gibi Rnesans

Most

a dnrlerince de benimsenerek srdrlmtr.

2004 /Nevruz (Bahar)

40

Her trl politik birime beden metaforu araclyla

yaklaan

ve toplum kurumlar

arasndaki

balar

Tunuslu

Prof.

Muhammed

(ol.29.12.1974)

bunlardandr.

b.

Tvit

21

et-Tanc

Fakat

da

canllardaki duruma benzeten iki ayr kolu bulunan

sylenmelidir ki bn Haldun teorik soyutlamalarn

organizmac grn, XIX. yzylda daha geni bir

(abstraction) olutururken Yldrm ve Timur dnemi

kabul grd sylenebilir. J. D. Bluntschli, Bonald,

Anadolusu ve Trkler zerinde yapt gzlemlerden

de Maistre, Burke, Adam Mller, Herder, Lessing,

de

yararlanmt.

Dolaysyla

Trk

tarihi

ve

Fichte, Kant, Schelling, Hegel, Krause, Saint-Simon,

dnrleri bn Haldun'un sylediklerine pratik ola

Comte,

rak

Durkheim,

Schffle,

Rene

Espinas,

Worms,

Spencer,

Noviov,

Lilienfeld,

Bogardus

ve

Parsons gibi adlar, XIX. yzyldan bu gne toplumu

biyo-organik bir bnye gibi grp deerlendirenlerin
banda gelmektedir.

yabanc

Onlar

Mukaddime

zaten

bulmaktaydlar.
Toplum ve devleti bir organizmaya benzetmekle
birlikte,

Trk ve slm dncesinde de toplumu bedene

deildiler.

yazarnn anlatt fikr ereveyi hayatlarnn iinde

Osmanl-Trk

toplumun/itima

tarihi

ve

uzviyetin/sosyal

dnrleri
organizmann

benzeten grlere daha ilk dnemlerden itibaren

lm konusunda karamsar deildiler. Avrupa'da

rastlanmaktadr. Bu kltr dairesinde Farab, sosyo-

Rnesans dneminde yeniden canlanan "Altn an

politik

yeniden gelecei inanc" gibi, Trk siysetnme ve

dncelerini

"Fusl'l-Meden"

youn

ve

olarak

sergiledii

"Mednet'l-Fzla"

adl

tarih yazarlarnda da eski stn gnlerin yeniden

eserlerinde kenti/devleti vcuda ve kalbi de devlet

diriltilebilecei inanc vard. Bu, kaderci (fatalist-

bakanna benzetir ve bu gryle kronolojik adan

finalist) organizmaclktan iradeci (volontariste) or-

organizmacln

ganizmacla

nemli

temsilcilerinin

banda

gelir. bn Sina, "Ruh ve Nefs Arasndaki Fark" ba

yandan da onlardan daha ayrntl zmlemeler

yapar. 6 "Kimy-y Saadet" inde Farab'den hareketle
kalbi padiaha, akl da vezire benzeten Gazal de organizmacdr. 7

Bununla

birlikte,

Trk

ve

slm

bakmndan

Trk

dnce

tarihinde nemli bir ilerlemedir.

lkl risalesinde organizmaclk asndan bir yandan

Platon, Aristo ve Farab'nin izinden giderken bir

gei

"Yeni

Osmanllar

ile

Bab-

Al"

adl

makalesinde geen;
"Devlet bir vcd farzolmdukta,
erkn-

zsndanz.

Hey'et-i

biz dah ann

vcda

arz

olan
22

fenalktan hissemizce biz dah mteessir oluruz. "

dnyasnda organizmacln en byk temsilcisi,

eklindeki

toplumlarn

tarihisi ve dnr olarak organizmac gelenein

da

insanlar

gibi

doup

yaayarak

ldklerini syleyen tavrlar nazariyesi sahibi bn

szleriyle,

nemli

bir

Osmanl-Trk

iinde olduu grlen Nmk Keml 2 j de

"Hasta

Haldun'dur. Hippocrates'in mizalar snflamasndan

Adam " makalesinde karamsar organizmacl ele

ve bn Haldun'un grlerinden yararlanan Ktip

tirir; toplumun tabi ve mukadder lm grne

Dstr'unda,

elebi,

kurumlarndaki
zmler.

Osmanl

bozulmay

Devleti'nin

organizmac

yntemle

Zaten Osmanl tarihilerinin ou bn

Haldunisttir.

10

smeddin

Ahmed 1 2 ,

Gelibolulu

li",

Takprzde

Nam 1 ',

Mneccimba

14

kar kar. Hrriyet'te (Nu:24, 23 aban 1285/7

Kann-

evvel-7

yaynlanan

Aralk

makalesine

1868

Pazartesi

klasik

gn)

organizmacl

yanstan u szlerle balar:

"Hasta adam ta 'bri Franszlar beyninde yle

Ahmed Dede bin Ltfullah , Mansrzde Mustafa

bir vcd- ma'nevye 'alem olmutur ki ba Avrupa

Nr Paa 1 5 , Hayrullah Efendi 1 6 , Przde Mehmed

dediimiz

Shib

17

Efendi ,

Abdlltif Subh

18

Paa ,

Ahmed

devlethne-i

medeniyetin

en

gzel

bir

noktasna yaslanm ve kendi kt 'ann en mhim

Cevdet Paa 1 9 ve hatta eitimci Sat Bey 2 0 ile yine

mevkilerine uzanm gen,

bn

duka yaamaya miista 'idd bir koak yiit iken can

Haldun

dneminde

gibi

Tunuslu

Trkiye'ye

gelerek

olup

Cumhuriyet

stanbul

Yksek

slm Enstitsnde Mezhepler Tarihi dersleri veren

2004 / Nevruz (Bahar)

40

ekiip

yatyor24

din,

B-renin

gzel dnya dur

nm

ise

Devlet-i

'liyedir.

Bilge 45

Alamaz

bakp

Osmanl

ahvl-iperianmza

mparatorluuna \ en ten Hasta Adam"

unvan irce de benimsenmitir.

Dil ii can ile seven devletini, milletini.

Bilindii gibi bu unvan ar Nikola bulmutu.

Nice zr olmayalm saltanatn hline kim

1853

2S

Ne zamandr ekiyor, sadr u fu 'd illetini. "

ylnda.

saraynda

Ya biz bu mzmin 'illetleri dnelim de hastamzn

Grandes H e k n a Petersburg'daki

bir

gece

dzenler.

Geceye

brokrat,

aristokrat ve diplomatlarla birlikte ar Nikola da

haytndan kat'- md mi edelim? Hayr, devlet bir ahs

arlr.

tr, ama ahs- ma'nevidir. bn. Haldun'un dedii gibi zyle

Hamilton Seymour'a Trkiye'yi paylamak plann

'mr-i tabi'si filan yoktur. Hatta sadr u fu'd dedii

aklarken yle der:

Davette

miz'illetler de hakikat deil, bir kuru 'nvv ve nmdan

'ibarettir.. ..Hastalnn hakikati kllet-i rical, kllet-i ml,
kllet-i 'asker kllet-i esbb, ve'l-hsl kllet, kllet, kllet,

ir

makalesinin

bu

szlerden

Fransz Devrimi srasnda Jakobenlerce benimsenen

"Vatan

tehlikede!"

(La

Patrie

est

en

danger!)

kuramn andrr bir tutumla devletin ifa bulmas iin

ngiliz

elisi

Sir

ok

ar hasta bir adam var "

Bundan

sonraki

ara

"Baknz .' KoOanmmzm arasnda hasta,

hereyde kllet. Onun mene'i ise istibdd- hkmettir.

blmnde Rusya gibi komular ylana benzetir, ve

ar bir

leti'nden

sonra

sz

Avrupallar

ederken,

bep

bu

Osmanl
"Hasta

DevAdam"

benzetmesini kullanatar.'* Ne var ki, yabanclarn

Hasta Adam'dan umutsa/ I h l MU I I karlk, Nmk
Keml umutlu ve iyimserdir
atlatlabilir. bnye eski
Hastaln

alnmas gereken nlemlere geer. Yazarn bir slam

ffg)

aanknas

Ona gre hastalk

kavuabilir.

iin.

dier

Tanzimat

Tarihi ve bir de Asker Tarih'ten genilettii Osmanl

dnemi

devlet adamlar ve aydnlar gibi Nmk

tarihi kaleme ald, Evrak- Perian' ve Cezm,

Keml

de

Cell gibi tarih-edeb eserleri hatrlanacak olursa,

dncesini neriyor ve savunuyordu. Bu konuda

Osmanl

(Pan

Osmanizm)

onda tarihlik bilincinin kapsam daha berrak g

iyimserdi.

rnr. Nmk Keml, ite bu tarihlik bilinci ile

durumunda iyileme salanacakt. Bunun iin yle

yurtseverce duygularn birletirerek, baskya kar

yazyordu:

hukukun stnln karr ve ilerleyen satrlarda

Molla Gran ile Fatih arasnda geen kaz gcnn

"(Pan-Osmanizm
ihtilfmz

bykl

grlen

gre

ite

bu

eriat/hukuk

tnldr. Eski bykle ulamann yolu da halka

zgrlnn

geri

verilmesi

stnlnn

yeniden

ve

salanmasdr.

yasal

egemen ahali/halk olmaldr. Grld gibi Nmk

Keml tpk Renan ve inasi gibi yeni dncelerini
eski kalplar iinde dile getirmeye zel nem ver
mektedir. Bu onun anlam sorunundan nce dil ve
anlatm sorununa nem verilmesi gerektiine ilikin
tutumu ile de rtmektedir. slup ve dncedeki
pervaszlnn

nedeni,

yerli

sylemin

iinden

konumasndandr.

millet ve
bunlar,

saltanatn

epeyden

ekmektedir.

Bilge 44

perianlna

beri

gs

Anlalaca

ve

gibi,

alyor;

Osmanl

Devleti,

bir

alg

ihtilflar gibi

hmmnm
dam

bir

mukaddemtnda
hsn-i

henge

Bu szlerde geen alg takan ve hsn-i ahenk

tamamlamalar, oreanizmacbm daha da

gelimi

bir biimi olan Getalt gnnjfinfi hatrlatmaktadr. Bu

gre gre
vardr.
tarlar.

"btn' n zel ve derin bir anlam

Paralar ancak

"btn" n iinde kymet

Anlam btnlkledir. 3 Nmk

dncesinde

param

Osmanl

Keml'in

kavimleridir

ve

yukardaki benzetmede, tek tek alglara karlk

gelmektedirler.
Getalt

Yurtsever air yukarya alnan beyitlerde devlet,

sayesinde)

korunmas

hizmet edecektir- ~~

hukukun
Tek

btnlnn

her uzviyete ntkyet gdmf bir vcuda benzeyecek;

icraya stnlne ilikin yky aktarr. Devletin

ona

Osmanl

birlii

Hsn-i ahenk,

grndeki

"btn"

Pan-Osmanizme ve
e

karlk

olarak

kullanlmtr.

nk

Tanzimat'n byk paas Mustafa Reid, li

kalp

hastal

ve Fuad Paalar. Osmanl birlik ve btnlnn

XIX.

yzylda

korunmasyla zorluklarn geeceini, siyas hastaln

Shl

2004/Nevruz <Bahar)

40

iyileeceini dnyorlard. Bu konuda, muhalifleri

zamanda telmih de yaptn grrz. nk Fuad

olan Yeni Osmanllar ile hem-fkirdiler ve onlar gibi

Paa yukarda da belirttiimiz gibi kalp hastasyd ve

iyimserdiler. Dierlerinden biraz daha iyimser olan

hibir iinde tedirgin ve kaygl davranmaz; devlet

Fuad

iinde de heyecandan kanrd. Zaten Fuad Paa

Paa,

ar

Nikola'nn

"Hasta

Adam"

Tphane'nin ilk mezunlarndand ve mezuniyetinin

nitelemesine kar unlar sylyordu:

"Ben

Trkiye'yi

tanrm.

Her

tarafn

muayene

ettim,

ar Hazretlerinden

daha

vurdum,

ili

hakikate

naturas gayet salam

dinledim,
vardm

olduktan

hastalkla da ma'll deildir.

yakalanmtr.

ki,

mad,

iyi
dl

Trklerin
uzv hibir

Trkiye cildhastalna

Fakat abuk iyilemesi

iin

vcduna

29

srecei kkrd yoktur.

"

Baz kaynaklar, Fuad Paa'nn iyimserliinin,

kaygszlk, vurdumduymazlk ve aldrmazla kadar
vardn

sylerler.

30

Cevdet Paa'nn belirttiine

gre bu aldrmazlk o derecedeydi ki einin rz ve

namus ynnden laubali davrann bildii halde
buna

aldrmazd.

nk

yine

Cevdet

Paa'nn

anlattna gre einin babas Ahmed Efendi Nusayri

olup,

"bunlarda rz ve hamiyet kaygs yoktur". Eine

bu davran babasndan kalmt. Einin kardei de

yleydi. Fuad Paa i gveyisi girdii iin, ailenin
yapsna uymak zorunda kalmt. Ne var ki asl

ardndan

Tophane

diploma

alm

Cevdet

olduundan,

kendinden

kalp

hibir i iin tela etmemek, kaygdan uzak yaamak

olduunu bilirdi.

36

Fuad Paa yalnz iyimser bir

organizmac deil, ayn zamanda kendini

"itima

tabib " sayan bir elitisttir. Tphane mezunu bir devlet

adamnn byle dnmesi de olaandr. Sonradan bu
tavr Jn-Trklerde de srer. Osmanl gazetesinde 1
ubat

1898'de

yaynlanan

"Kyam"

adl

bir

makalede, adn vermeyen bir yazar, toplumun kii

vcdunun

ayn

olduunu

anlatyor

ve

"heyet-i

itimaiye de tabiblere ihtiya duyar" grn ileri

sryordu. 3 7 Doktor Abdullah Cevdet, 1 Ocak 1905
tarihli tihad'da, Gustave Le Bon'un Les Lois
Psychologiques de L'Evolution des Peuples adl
eserini niin Trke'ye evirdiini yle aklar:

Fuad Paa kalp hastas idi. 1868'de kalp tedavisi iin

kavimlerin

Kalp

hastalnn bulunduunu ve bu illetin ba ilacnn da

"Bir

gittii Fransa'nn Nice kentinde lmt.

olmutu/

Paa'nn iaret ettii gibi, Fuad Paa Tphane'den

sebep bu deildi. Cevdet Paa'nn da bildirdii gibi,

31

doktoru

kavmin

itima

organlarnn

tabibi

terih

olmak

isteyenlere

ve fizyolojisini gs

termek iin, bu kitab evirdim. "38

hastal babasndan kalmayd. Hasta oullar Nzm

Tevfik

Fikret'e

gre

de

ve Kzm da, babalan Fuad Paa'nn salnda ar

(Promete

kilo ve kalpten lmlerdi. 3 2

Ved'nda): tabip ise genliktir.

iirinde),

Nmk

Nmk Keml'in bata andmz beyitlerdeki

"hasta

Keml,

nine"

nemini

dir

(Halk'un

hi

yitirmeyecek

Adam"

makalesinin

grler

gelmektedir.

sonunda "itima tabib" konumundaki Fuad Paa'ya

olmak",

"illet"

szleri

"ahvl-i perian",
ile

"sadr"

ve

"zr
"fu'd"

ve dierlerine u ezel soruyu sorarak szn balar:

kelimeleri arasnda tensb vardr. te yandan airin

"Hatta

sadr

deil,

bir

u fu'd
kuru

szlerinden
"fu'd"n

dediimiz'illetler

'nvn

hareketle,
da

Fuad

ve

nmdan

"sadr "m
Paa

de

hakikat
'ibarettir"

bakanlk

demek

"Ey

devlet!

rn

muavenetine

vatan

ki

ummun

Elinizde zr zr inliyor.

mracaat

etmeden

hibir

Ans
hastann

ve

shhati kabil olmayacan da bilirsiniz. Nice bir bu

olabilecei

diye-i menfaat, nice bir bu arz-y istikll! Tababet

makamna

Gerekten Fuad Paa,

Hastalnda

ve

etbba-y

mterek vlidesidir.

dnlrse, bu iki kelimede tevriye olduu anlalr.

1861-1863

"Hasta

hastalkldr

"sadr" ve 'fu'd" szleri, gs ve kalp anlamlarna

"Alamak",

bulunan

vatan

1863-1866

gelmiken
ayak

siz
terinden

ayn-

illet

mstefd

oldunuz?9

olmaa

gz

arasnda iki defa sadrazam olmu 3 3 , 18 52, 18 5 5-

dikmek ve ldkten sonra eyasn alp satmak iin

1856, 1858-1860, 1867-1869 arasnda da drt defa

validesinin

Dileri Bakanl yapmt. 3 4 Tevriye sanatn kabul

Lanet o ahlk- habseye ki gnlk saf iin alt

ettiimizde, Nmk Keml'in

2004 / Nevruz (Bahar)

40

itlafna

almak

hangi

insana yakr?

"fu'd" szyle ayn

Bilge 45

yz yllk

bir devletin

ebed lemin

harabna

mahkeme-i

sebeb

vicdannda

olarak

mazhar-

ile'lnefrn

ede.'"

Cevdet Paa, Tezakir, (baz. C. Boysun). Ank. TTK

Yaynlar, 1986,C.I-rV
Mustafa .Var Paa we EserT, Makaleler

aatay Neet,

Trk

edebiyat

ve

dncesinde

orga-

nizmacln daha geni bir biimde aratrlmas,

ve ncelemeler iinde. Konya. Seluk Cniv. Yaynlar,

1983, s.405-423 (TTK Belletea. S.16Tden
Ham.

ismail

zaha

Osmanl

Trk dnce ve edebiyat dnyasnda yeni ufuklar

Danimend

aabilir. Bu mtevazi almada ksaca da olsa ilk

Kronolojisi, st. Trkiye YayaKvi. 1971, C. IV

Tarihi

kez edeb bir metnin organizmac gr asndan

Donbay Ali. Namk kemal' Hirrr>et Gazetesindeki

yorumu yaplmaya alld. Baka metin ve yazarlar

Makaleleri. Konya. Seiak Can. SBE Baslmam Yk.

zerinde

Lis.Tezi,1992

yaplacak

tamamlayabilecei

gibi,

incelemeler

birbirini

dnce

edebiyat

ve

Ebzziya

Tevfik.

E4ebf>at-

Osmaniye,

Matbaa-i Ebzziya. Tens- Sdesi. kostannye, 1329

ortamn da zenginletirebilir.

Elibol Sadenin. lah^a Tarihi zerine. st. Aka

Yaynlan, 1989

KAYNAKA
Abdurrahman

eref,

Tarih

Syleileri

(Msahabe-i

Erdem Selman. PatalajL SL F Yaymev, 1986

Mehmet,

Banerca

lakaap

Tarihiye), (sad. Mbeccel Nami Duru), st. Sucuolu

Erdl

Matb. 1980

Toplumsal Dn Yayadan. 2 M 0

Ali

Suavi,

st.

Abdurrahman eref, T a r i h Musahabeleri, (haz. E. Koray),

Frbi. El \led3aertJ-Fizaa. ie. A. Arslan), Ank. KTB

Ank. Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, 1985

Yaynlan, 1990

Akarsu Bedia, Ahlk retileri, st. Remzi Kitabevi, 1982

Fndkolu Zyacdda Fahri, lirine de bn-i Haldmizm ",

Arslantrk

Zeki,

Nama'ya

Gre

Osmanl

Toplum

Yaps, st. Ay Kitaplar, 1997

Ate Toktam, Siyasal T a r i h , st. .. kt. Fak. Yayn,
1982, Cilt I
Baykal Bekir Stk, "Namk Kemal 'e Gre Avrupa ve Biz",
N a m k K e m a l H a k k n d a iinde, st. DTCF Trk Dili ve

Kpr

Bayrakl Bayraktar, F r b ' d e Devlet Felsefesi, st. Dou

Fndkolu

st.

Osman

Yaln

Znacta

Fahri.

rtaaaiyat

kinci

Cilt:

Metodoloji Nazariyeleri, fat F Yaynlan. 1961

Fleischer Corael H_ Tarihi Masrafa li. st. Tarih Vakf
Yurt Yaynlan. 1 9 %

Bakanl Yayaaan. 19*7

Gga a a e c

Yaynlar, 1983,
Bitlisli dris, Ank.

Arangaa i a d e

Matbaasu 1953

Ggn nder. Vaaak KeaaB, Ank. Kltr ve Turizm

Ed. Enst. Neriyat :2, Vakit Matbaas, 1942

Bayrakdar Mehmet,

Fuad

KB Yaynlar,

1991

YaaaaV

liaa~a

airlii

ve

Btn

iirleri A a k AKM V j a a a . 1999

Gkyay Orhan aft. k n a Ceieh. Ank. Kltr ve Turizm

Berkes Niyazi, T r k i y e ' d e adalama, st. Dou-Bat

Yaynlar, 1978
Cemledin, Osmanl T a r i h ve Mverrihleri, Dersasadet.
kdam Matbaas, 1314
Cevdet Paa, Cevdet Paa T a r i h i ' n d e n Semeler, (haz. S.

Gngr V v n . Zraeaaa Fahri F anlk olu. Ank. Kltr

Bakaaa Yayaaao. 1991
K a n i Emer Zya. O t a a a Tarihi. .Ank TTK Yaynlar,
1983. ATI

Irmak, B. K. alar), st. Babakanlk Kltr Mstearl

Kiz? C.trr-. DfariVT-\awl.

Kltr Yaynlar, Milli Eitim Basmevi, 1973, C.I-11

ve Tariza Bakaahf Yayaaan. 19*2

Cevdet Paa, M a ' r z t , (haz. Y. Halaolu), st. ar

zn

J:c-.~^.

haz

A.: Car... Ank. Kltr

[hri.^-.c

Kuramlar

ve

Yaynlar, 1980
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, dal Neriyat, st. dal

Kseaaaai haaeaa Sari. S a n l a p Tarihi. st. Remzi

Neriyat, 1983, C.I-VI

Kaacri. I9S2

Bilge 46

2004 / Se\-ruz (Bahar)

40

Kuran

Ercment,."Bir

Osmanl

Aydn,

Sl

El-Hsri

lken

Hilmi

Ziya,

"Ktip

elebi

ve Fikir Hayatmz",

Ktip elebi, Hayat ve Eserleri H a k k n d a ncelemeler

(1880-1868)", Trkiye Gnl, Yaz 1991, S: 15

iinde, Ank. TTK Yaynlar, 1985

Kurtkan Amiran, Sosyoloji, st. Devlet Kitaplar, 1980

Mardin erif, Jn T r k l e r i n Siyasi Fikirleri, st. letiim
Yaylan, 1983
Mc Neill William, Dnya Tarihi, (ev. A. enel), st.

nal Tahsin, T r k Siyas Tarihi, st. Emel Yaynlar,

1978
Yurdaydn Hseyin Gazi, slm Tarihi Dersleri, st. 1971
Ergn

Kaynak Yaynlar, 1985

Mehmet zzet, Makaleler, (haz.C. Deirmenciolu), Ank.

II.

Mustafa,

Merutiyet

Devrinde

Eitim

Hareketleri, Ank. Ocak Yaynlar, 1996

Kltr Bakanl Yaynlar, 1989

NOTLAR

Nmk Keml, "Hasta Adam" Hrriyet, nu.24, 23 aban

1285/7 Kann- evvel 1868
Nmk Keml, "Sa'y", Mecma-i Ebzziya, 15 Muharrem
1298, C.I, S:9, s.267-272
Nmk Keml, Makalt- Siysiye ve Edebiye (Klliyt-

Mc Neill, 1985, s. 125;

Akarsu, 1982, s.92-93

Keml, 1. tertib: 3. kitap), st. Selanik Matb., 1327

Schilling, 1971, s. 148; Schilling 2. dnemi anmaz.

Dierlerini be dnem olarak verir. Augustinus'un

Olguner Fahrettin, F a r a b i , Ank. KTB Yaynlar, 1987

Trk

Sarca Murat, Siyasal T a r i h , st. Ar Yayn-Datm, 1983

sorulduunda, u aklama bir ipucu olabilir:

dncesine

Beyazt'n

Sat el-Husri, bn-i Haldun zerine A r a t r m a l a r , (ev.

emriyle

sekiz padiahtan

Sleyman Uluda) Dergah Yaynlar, st., 2001

olan

Het

etkisinin
Bitlisli

dris

bahsettii

Bihit

iin

adn

olmad

tarafndan
Sekiz

tayan

Cennet

Osmanl

"//.

yazlp
demek

tarihinde

Schilling Kurt, Toplumsal Dnce Tarihi, (ev. N.

Augustinus 'un

nol), st. Varlk Yaynlan, 1971

ilenir. " kr Akkaya, Tarihin T a r i h i n e Kubak,

Ank.

Seraslan Halim, H a m d u l l a h Subhi Tanrver, Ankara,

1989, s.15;

s.41-47

1983, C. II

Szen Kemal, Ahmet Cevdet P a a ' n n Felsefi Dncesi,

st. M lh. Fak. Yaynlar, 1998

Trk Eitim

Ksemihal, 1982, s.54-57; Bayrakl, 1983, s.37-44

Bayrakl,

1983,

s.37-44;

Olguner,

1987,

s.61;

"Filozofun siyaset gr her eyden nce Eflatun 'un

"Mustafa St Bey (St-El-Husri)

ve

Elibol,

zerine daha geni bilgi, uradadr: Bayrakdar, 1991,

ve M o d e r n Trkiye, (ev. M. Harmanc), st. e Yaynevi,

Hayat

s.l8'den aktaran:

tekil eden ve onlara byk etkisi olan bu Farsa eser

Shavv Stanford-Ezel Kural Shaw, Osmanl m p a r a t o r l u u

1968),

ve eytan Devleti motifleri aynen

Kendisinden sonraki Osmanl tarihileri iin kaynak

TKAE yaynlar, 1995

Sanal Mustafa,

1938,

Tanr

olup

Tarihi erisindeki

Devlet diyaloguna dayanyor.

(1880-

bariz

Yeri",

vasflarn

lken,

Milli Eitim Dergisi, K-Bahar 2002, S: 153-154

mkemmel

Tansel Fevziye Abdullah (haz.), Nmk Keml'in Huss

aryor.

1983,

s.65;

ehir

Onun gibi ideal sitenin

Onu
Kendi

btn

uzviyete

benzetiyor."

szleriyle: "Erdemli,

organlar

canl

varln

hayatn tam klmak ve onu bu durumda tutmak iin

M e k t u p l a r : stanbul ve Midilli Mektuplar-I, Ank. TTK

birbiriyle yardmlaan

Yaynlar, Ank. 1969, C.II

tam

ve

salkl

bir

bedene

benzer. " bkz. Frb, 1990, s.70

Togan Zeki Velidi, T a r i h t e Usl, st. Enderun Kitabevi,

1981
Ttengil Cavit O., "Yeni O s m a n l l a r " dan Bu Yana

Bayrakl, 1983, s.41

Bayrakl, 1983, s.43

ngiltere'de T r k Gazetecilii (1867-1967), st. Belge

Yurdaydn, 1971, s. 132; Organizmac toplum teorisi

Mukaddime'nin

Yaynlar, 1985

organizmaclk

lken Hilmi Ziya, slm Felsefesi, lken Yaynlar, st.

1983

ikinci
iin:

blmndedir.

Kongar,

1981,

Genel

s.61-84

ve

Kurtkan, 1980, s.25

9

Ktip elebi, 1982, s. 16-17,22; Gkyay, 1986, s.55;

lken, 1985, s. 181

2004 / Nevruz (Bahar)

40

Bilge 47

10

Fndkolu, 1953, s.153-163; Fndkolu, 1961, s. 104-

makale ad doru olmakla birlikte, dipnotta verdii

105, ve Kprl Armaan'ndaki yaznn tpkbasm:

"Namk

s.116-131

biimindeki

Kemal.

Hrriyet

Mahkemeleri,

referans yanltr.

s. 20"

"Makaleleri" kelimesi

"Mahkemeleri ' diye okunmu, yazlm veya dizilmi

"

Fleischer, 1996, s.316

12

Olu Kemleddin Mehmed tarafndan Mevzt'l-

bir eseri veya makalesi yoktur. Bkz. Karal, 1983,

Ulm adyla ve eklerle Trkeye evrilen Mifth's-

C.VII, s.310

olabilir. Her iki durumda da Nmk Keml'in byle

S a ' d e ve Misbh's-Siyde ve ilk on Osmanl

hakan dneminde yaam 521 bilgini ve sanatkr
anlatan

ak'iku'n-Nu'mniye

Ulemi'd-

Devleti'l-Osmniye adl iki byk ve nl Arapa

Nmk

Keml'in

organizmac

lk

dorultusundaki

grlerine deiik eserlerinde rastlamak mmkndr.

rnein Vaveyla iirinin i. .YevAa'snda temsil istiare

eserin yazar (1495-1561) dr.

sanat sayesinde vatan insan bedenine benzetirken,

13

Arslantrk, 1997, s.36-47, 67-71

getirmektedir.

Bu

14

Mneccimba (1631-1702): Mneccimba Tarihi,

karlatrmal

zmlenirse

15

16

ayn

organizmac

grn

iir Hasta

Adam

daha

de

dile

makalesi

iyi

ile

anlalabilir.

(ev. ismail Ernsal), st. Tercman 1001 Temel Eser:

Vaveyla iiri iin bkz. G gn. 1987, s.90 ve Ggn,

37; C.I-II

1999, s.401-403

Netyic'l-Vukt

yazan

(1824-1890),

bkz.

Ali Suavi de Namk Kemal gibi

Cemleddin, 1314, s. 143-144; Eser Neet aatay

ve

Tarafndan

Avrupa'ya

sadeletirilip

notlar

ve

eklerle

can

ekimektedir...
girdiinden

yaynlanmtr: Ank. TTK Yaynlar, 1987, C.I-II ve

memleketle,

C.III-IV, bkz. s.xv; ayrca bkz. aatay, 1983, s.405-

genlik

423

Kprlzade

Tarihi (?-1866), Re's'l-Ulem Abdlhak Molla'nn

olu, ir Abdlhak Hmid (Tahran)'in babasdr,
bkz. Cemledin, 1314, s. 125-126

17

zamanda

fikrinde

Doup

dmeyen

gentir

Paa'dr

1792'de

etmitir.

beri.
fikri

hala

b-kes

Tanzimat

drd

Sizam-

kar

bu

domutur...

bizce
ki

Sizam-
da

kocamtr fikri

buna

olanlarn

Fazl

esaslarn

karnna

eyhlislam (1674-1748), bitmemi bir M u k a d d i m e

Trkiye

"Trkiye kocamtr

Trkiye

...

en

tannm

Gl

Cedid

hane

nam

bir

ehliyetli

ise

Fazl

Ceditten

Bu
Hatt

ile

ilan

dye

eline

Paa'nn

ana

ibarettir. "

der.

Bkz. Atay, 1997, s.5-6

evirisi vardr. Cevdet Paa eviriyi tamamlamtr.

18

Sm Paa'nn olu, Smpaazde Sezai'nin kardei,

Hamdullah Subh (Tanrver)'nin babas (1818-1886),

nal, 1978, s.252; Sanca. 1983, s.135; Ate, 1982,

Mukaddimenin

Cilt I, s.358; ErdL 2000, s.107

bir

blmn

Mifth'l-'ber

adyla 1859'da Trkeye evirmitir. Bkz. Seraslan,

1994, s.7-11
19

20

"Devlet

dahi

cism-i

insan mesabesindedir."

yazda

organzmaclk

ile

Getalt

gr

arasndaki iliki, benzerlik ve ayrlklar geni bir

Tarih-i Cevdet, C.I, s.432'den aktaran: Szen, 1998,

biimde

s. 102

structuralisme,

bkz. Kuran, 1991, s.170-172; Ergn, 1996, s.124-136;

bulunan Getalt gr zerinde zellikle u doyurucu

Fndkolu, 1961, s.104-105; Togan, 1981, s.158-159;

lken, st. 1993 s.262-273; lken, st. 1995 s.253-259

22

Baykal, 1942, s. 197

Bu

bir

Sat, 2001; Sanal, 2002, Say 153-154

21

Makale metni Donbay, 1992, S-206-210'da bulunur.

"Politikaca

iki

Osmanllar

ile

muarz"
Bb-

olarak
Ali

tantlan

arasndaki

Yeni
"ihtilaf"

H r r i y e t ' i n 13 Temmuz 1868 tarihli 3. saysnda

"Yeni

Osmanllar

ile

Bb- li"

balyla,

"sualli-

bilgi

anlatmak

veren

lkemizde

imkn

yoktur.

Bu

konu

ve

fonctonalisme gibi akmlarla ilgisi

kaynaklara
Getalt

Mehmet Izzet'n

bakmak

grn

yararl

ilk

olacaktr:

tantan

bilgin,

"Getalt Nazariyesi ve timaiyat",

Hayat Mecmuas. Eyll 1927, C.IL S:43, s.6; bu yaz

urada

da

"Getalt

yaynlanm

ve

Nazariyesi"

aklamalar

adyla

yeniden

eklenmitir:

Mehmet

zzet, 1989, s.158-163; Mmtaz Turhan'n konuyla

ilgili

iki

makalesi

vardr

"Getalt

Nazariyesi

/",

cevapl" bir "muhavere " de ortaya konmutur. Metin,

r Mecmuas. Mays 1938, C.VL S:65, s.73 ve

Ttengil

ayn yaz: K l t r Haftas Dergisi. 1936, C.I, S:2,

tarafndan yeni

yaynlanmtr:

Ttengil,

harflerle
1985,

urada yeniden

s.62-65;

Yukarya

alnan cmleleri aktaran Karal'n metinde verdii

Bilge 48

s.29-30;

"Getalt

Nazariyesi

W.

Mecmuas,

Mays 1938, C.VI, S:66. s-84 ve ayn yaz: K l t r

2004

Nevruz (Bahar)

40

Haftas Dergisi, 1936, C.I, S:8, s. 150-151; Orhan

Yeni

Sadettin, Mustafa Sekip Tun ve Ziyaettin Fahri

katklar ile hazrlanmtr. Ancak yazya dklrken

Fndkolu

tartma

ve

genellikle Nmk Keml'in kalemiyle grler belirli

bir slba brnr. Bazen de bu ii Ziya Paa yapar.

ilgili dnce ve almalar iin bkz. Gngr, 1991,

Nispeten

s.32-45;

havasn andran cmleler, uzun Arapa, Farsa veya

Amiran

Ayrca bkz.

Kurtkan

Kurtkan,

Bilgiseven

1980,

s.40-41

ve

arbal

ve

istihzadan

uzak

medreseli

kark tamlamalar, Arapadan ok Farsaya nsiyet,

Anadolu ky hayat, "tuz inhisar", ocukluk dnemi

Karal, 1983, C.VII, s.129

j0

Abdurrahman eref, 1980, s.93; Abdurrahman eref,

ve

ocuun

eitimle

ilgisi,

aile-ky-ehir-devlet-

hkmet ve bunlarn tarih geliimi ile ilgili bilgiler,

1985, s.94; Cevdet Paa, 1980, s.2

genel ve soyut kavramlatrmalardan ok ind ve er'

Cevdet Paa, 1980, s. 2; eref, 1980, s.84; eref,

perspektife yakn yorumlar, Ziya Paa'nn dnce

1985, s.84, Danimend, 1971, C.IV, s.84; Karal, 1983,

dnyasnn ve yazlarnn z nitelikleri (karakteristii)

C. VII, s.128

dir. Bunlarn var olmas durumunda bile Mehmet,

Reat, Nuri ve zellikle Keml beyin katklar yazya

Cevdet Paa, 1980, s.2; eref, 1980, s.93; eref, 1985

serpitirilmitir. Sonuta, ou imzasz yazlarla kan

s.95; Fuad Paa'nn babas, Mihnet-Kean yazar

Hrriyet, hi olmazsa 64. sayya dein, kiilerin deil

Keecizade tzzet Molla idi. zzet Molla'da da kalp

rahatszl

vard

ve

da

organizmac

idi.

Cemiyet'in kamuoyuna aklad bir bildiriler dergisi

II.

olarak kabul edilmelidir. Hrriyet'teki makalelerin

Mahmud'a sunduu bir lyihada yle demiti: "Cem-

aidiyeti

i nizmt- dvel birbirine baldr, shhat 'l-beden ve

tensb-i

ten

cmle

znn

selmetiyle

olur,

uzuvdaki araz cemi uzva sirayet eder." nal,

konusunda

Sungu,

Kaplan,

Ttengil'in abalar ne yazk ki

bir

ulatrc

1978,

olamamtr.

"Devlet-

s.231
33

yelerinin

gibi

ve

Erdem, 1986, s. 14-15

32

Cemiyeti

felsefeci, psikolog ve sosyologlarn Getalt gr ile

29

31

Osmanllar

Aliye'yi

Bu etin

Bulunduu

Halsn Esbab" adl yazda

eref, 1985, s.215; Shavv, 1983, C. II. s.95

da'v-y

34

Shaw, 1 9 8 3 , 0 1 , s. 95

uhde

35

Berkes, 1978, s. 230

36

Cevdet Paa, 1980, s. 2

37

Mardin, 1983, s. 123

hazakatle

edenler

Devlet-i

gerek

ye's

Akn

ve

kesin sonulara
sorun

Hl-i

bir yana,
Hatarnkten

"Bir mddetlerden ber

Aliye'nin

tedavisini

fturlarndan

ve

dergerek

cehalet noksan- himmet ve hfz- menfaat ve adem-i

kabiliyet gibi
evveliye
hastaya

baz

zre

sebeplerden

mdvtla

ber''s-s'

diyerek

katil oldu." dendikten sonra,

dolay

daima

megul
verdikleri

sret-i

olduklarndan
ilalar

zehr-i

yukarda anlan Arap

38

Mardin, 1983, s. 176

39

Nmk Keml, 1298, C.I, S:9, s.267-272; Nmk

"Dr

Keml, 1327, s.27-33; Ebzziya Tevfk, 1329, s.329-

"nedense,

336 ) makalesinin sonunda u Arap ataszn anar:

ilerisinde "Hasta Adam " makalesini hazrlayan szler

ataszne benzeyen bir Farsa dize gemektedir:

"Tabibim ydvi vet-tabb marzn. " Yani:

sebeb-i

grlyor:

"Tedavi

derd-od

inr

ilcest"

yani

ilacn kendisi hastala yol at. " Yaznn

"Ey hastann shhatini der-uhde eden ve

eden tabibin kendisi hasta. " Bu sz irin Abdlhak

onun sye-i ltfundan

Hmid'e Midilli'den yazd bir mektupta da "ve"

in ayak teri menfaatini muvakkaten olsun bir tarafa

den

nce

herkesi

anlamnda

"en-nse"

birakp

eklenerek

hastann

mutena 'im
bulunduu

olan
hl-i

tekrar edilir. Bkz. Tansel (haz.), 1969, C.II, s.449;

dnnz...

"Hasta Adam"

muvakkat ilalar ile dekten kalkar m? "

makalesinin

sonunda

yer

alan

ve

etibbl Allah
hatarnki

ve Allah iin syleyiniz ki bu hasta yle

yukarya iktibas edilen cmle, bu atasznn anlamca

evirisidir.

Hrriyet

1285/24

Austos

Aliye 'yi

Bulunduu

Esbab"

balkl

yazlmtr.

(nu.9,

1868)'te
Hl-i

makale

Bu ynyle

de

Cemziye'l-evvel

40

bkz. Nmk Keml,

"Hasta Adam " Hrriyet, nu.24,

yaynlanan

"Devlet-

23 aban 1285/7 Kann- evvel 1868; Nmk Keml,

Hatarnkten

Halsn

1327, s.97-101

organizmac

grle

"Hasta Adam" makalesine

benzeyen, fakat ondan nce yazlm bulunan bu

makalenin, Ziya Paa'nn kaleminden km olmas
kuvvetle muhtemeldir. Hrriyet'teki yazlarn ou

2004 / Nevruz (Bahar)

40

Bilge 49