INTERVIEW DIRIGENT WILLIAM CHRISTIE
VK 28-05-10 katern 2 pagina 48
Zonnekoning van de Franse Barok
In 1971 begon William Christie aan zijn lange mars door de Franse
barokmuziek. Toen was de klavecinist-dirigent een leproos, nu
vormt hij de trots van een natie. Oude muziek als de belangrijkste
naoorlogse revolutie? ‘Ik zag Pierre Boulez wit wegtrekken.’
Door Guido van Oorschot
eer de Fransen hoe ze hun hel-
L
den moeten eren. Op 27 janua-
ri van dit jaar smijten twee
tamboers hun roffels tegen de
hoge koepel van het Institut
de France, pal tegenover het Louvre.
De leden van de Académie des Beaux-
Arts schrijden binnen, Frankrijks elite
op het gebied van de beeldende kun-
sten, de architectuur en het compo-
neren. Ze dragen een chique frak met
goudborduursel.
Doel van de bijeenkomst: het toe-
wijzen van Stoel 1 in de sectie ‘vrije le-
den’. Die is vacant sinds in 2008 Mar-
cel Marceau overleed, de mimekun-
stenaar. De vrije sectie vormt zoge-
zegd het achterdeurtje van de Acadé-
mie. Ook de couturier Pierre Cardin
glipte erlangs naarbinnen.
Nu verwelkomt het gezelschap een
barokmuzikant. Zijn wieg stond wel-
iswaar in upstate New York, maar
sinds 1995 kan hij ook op tournee met
een Franse pas. Dat hem die vlot werd
verstrekt, had alles te maken met zijn
verdienste voor het Franse erfgoed.
De académistes horen het de nieuwe-
ling in zijn rede zelf zeggen: hoe hij
muziek heeft gereanimeerd die haar
stem had verloren.
Vier maanden later rekt William
Christie (65) zich behaaglijk uit. Polo-
shirt, spijkerbroek, instappers: de
zondagochtend is zorgeloos in Ma-
drid. Een paar uur voor een Montever-
dipremière in het Teatro Real kijkt hij
glimlachend terug.
‘Geef toe’, zegt hij, ‘in welk ander
land valt zo’n erkenning je nou ten
deel? Zo zijn de Fransen. Hun univer-
siteiten presteren lamentabel, de
stadsranden verslonzen, maar het ge-
voel een culturele natie te zijn zit
diep. Ik zou nergens anders willen
wonen.’
Hij is de Zonnekoning van de Fran-
se Barok. Voordat William Christie
zich ermee ging bemoeien, gold die
subdivisie van de oude muziek als
nuffig, cerebraal en saai. Of je moest
toevallig houden van precieuze tril-
lers, belegen dansjes en aria's met de
uitstraling van diepvriesvis.
Inmiddels beleeft Les Arts Floris-
sants een jubileumseizoen, het or-
kest-en-koor waarmee Christie sinds
1979 de schoonheden blootlegt van
de Barok. Monteverdi, Purcell en Hän-
del, maar vooral Lully, Charpentier en
Rameau. Van de laatste helpt hij de
eenakter Pygmalion in het Holland
Festival aan een nieuwe productie.
In Carré komt Rameau aan het post-
moderne infuus te liggen van de cho-
reografe Trisha Brown. Ook bij haar
zal Pygmalion, de beeldhouwer, ver-
liefd worden op zijn eigen schepping.
Met een Air très lent laat Rameau Het
Beeld ontwaken – loom, nog wat onze-
ker in haar bewegingen, maar van lie-
verlee raken de gewrichten soepel.
Daar danst ze al een Gavotte gaie en
stampen de voeten een Tambourin fort
et vite.
Christie: ‘Een rare snuiter, Rameau.
Dansers in Pygmalion.
Soms heb je van die droge, onaange-
paste, onaangename mensen die zin-
deren van passie. Lully speelde één
troef uit, het gezongen recitatief. Ra-
meau had er een heleboel: een rijke
harmonische taal, een ongekend oor
voor orkestkleur, eeuwig hameren op
ritmische vitaliteit. Ik vind zijn mu-
ziek soms bijna ondraaglijk sensu-
eel.’
Iets van die Franse schatten moet
de twaalfjarige hebben vermoed die
in de jaren vijftig lag te luisteren naar
zeldzame platen met pièces de clave-
cin en Leçons de ténèbres van Couperin.
Pa Christie was architect, moeder diri-
geerde het kerkkoor. Ze maakte haar
zoon bovendien wegwijs op de piano
en het orgel.
Het gezin reisde graag en veel. ‘We
doorkruisten Frankrijk en Italië, als
jongetje liep ik hier ook al rond.’ De
musicus knikt naar het venster dat
het Koninklijk Paleis van Madrid om-
lijst.
evoorrecht milieu: thuis in
B
de States kwam de chef van
het Buffalo Symphony Or-
chestra over de vloer: Jozef
Krips, geboren in Wenen, ge-
togen bij de Staatsoper en de Philhar-
moniker, een van de weinige Oosten-
rijkse maestro’s die na de Anschluss
hun rug recht hielden.
Op Harvard liep Christie, de koordi-
rigent, Erich Leinsdorf tegen het lijf.
Die had de bruinhemden net op tijd
weten te ontlopen. ‘We traden regel-
matig op met zijn Boston Symphony
Orchestra. Ik heb zelden een grotere
erudiet meegemaakt. Die man was
een onuitputtelijke bron van Midden-
Europese wijsheid, finesse en elegan-
tie.’
Klavecimbel leerde hij spelen bij
Ralph Kirkpatrick. De pionier had
zich in Parijs laten kneden door de
moeder aller klavecinisten, Wanda
Foto Julieta Cervantes
Landowska. In 1971 gaf Christie zelf
toe aan de lokroep. Bijkomende over-
wegingen: de Vietnamdienst hijgde
in zijn nek en homoseksualiteit bleek
in Europa geen issue.
‘Ik hing rond in de oudemuzieksce-
ne van Londen, maar daar werd met-
een duidelijk dat ze geen behoefte
hadden aan een Yank. Nederland, het
andere broeinest, had een te klein af-
zetgebied. Parijs was voor mij de logi-
sche keus.’
Wat hij ontdekte: tekst vormt de
sleutel tot de Franse Barok. In januari
legde William Christie het zijn nieu-
we vrienden van de Académie des
Beaux-Arts nog eens uit. Hoe je van
een gesproken monoloog een gede-
clameerde monoloog maakt. Hoe een
geoefende stem die kan intensiveren.
En hoe je met spreekzang het ‘godde-
lijk evenwicht’ bereikt tussen woord
en muziek.
Christie, in zijn rede: ‘De suprema-
tie van het woord gaat nog verder. Er
is altijd een verzwegen tekst, zelfs in
de instrumentale muziek, de dans in-
cluis.’
Dat een opera van Lully levenslustig
van het toneel kan springen, bracht
de methode-Christie in 1987 aan het
licht. De opera Atys: wie erbij was
krijgt nog altijd glimmende oogjes.
Achter het klavecimbel zat Christop-
he Rousset, op de barokfagot blies
Marc Minkowski, in het koor zong
Hervé Niquet. Toen waren het jonge
honden, nu bestieren ze allemaal hun
eigen barokorkest.
‘En het gaat maar door’, zegt Chris-
tie. ‘Tegenwoordig geef ik les aan leer-
lingen van leerlingen van leerlingen.
De honger naar Barok is enorm.’
Toch werd hij in Frankrijk aanvan-
kelijk gerekend tot de malarialijders
en leprozen. Subsidiegeld vloeide
vooral naar Pierre Boulez en de nieu-
we muziek. Boulez, de modernist, die
altijd de kachel heeft aangemaakt
met authentieke instrumenten en
vergeelde traktaatjes.
‘Maar wel zelf in Bayreuth Wagner
dirigeren’, riposteert William Chris-
tie. ‘We kunnen inmiddels goed met
elkaar overweg. Sterker nog: we mo-
gen elkaar. Al zag ik hem wel wit weg-
trekken toen een of andere official de
historische uitvoeringspraktijk laatst
prees als de belangrijkste muzikale
revolutie van na de oorlog.’
Tegenwoordig ontfermen de staat,
de regio Basse-Normandie en de stad
Caen zich over Les Arts Florissants.
Toch haalt het ensemble volgens zijn
leidsman driekwart van de omzet uit
eigen inkomsten. ‘Daar ben ik trots
op. Ik hoef nergens m’n hand op te
houden om iemand anders negentig
procent te laten betalen.’
William Christie: ‘De honger naar Barok is enorm.’
Generaties zangers hebben door
William Christie hun stembanden la-
Holland ten plooien. In de beginjaren luister-
Festival den de counters en sopranen naar na-
men als Dominique Visse en Guille-
2010 mette Laurens, in Madrid heten ze
Philippe Jaroussky en Danielle De Nie-
se. De jonge sterren laten horen hoe-
‘Ik vind Rameaus veel smachten, tasten en klaarkomen
er in zo’n oude Monteverdipartituur
muziek soms bijna nog schuilt.
ondraaglijk sensueel.’ Controle vanuit de orkestbak: een
hardnekkige hoestster krijgt een stil-
le reprimande. De dirigentenblik na-
gelt even later een smoezende muzi-
kante vast. Christie de menseneter –
die roep heeft hij óók.
Hij weet het, hij kan kwetsen. Maar
met zijn personeel heeft hij het beste
voor. ‘Zij zijn loyaal aan mij, ik ben loy-
Foto Ana Bloom
aal aan hen. Ik zit nu met een klein
clubje hier, maar bij de rest moet er
ook brood op de plank. Voor hen heb-
ben we elders een project opgezet.’
Behalve in oude muziek doet hij
sinds kort in nieuwe media. Er is een
site opgetuigd – artsflomedia.com –
met partituren, teksten, beeld en ge-
luid, gratis en voor niets. Daagt hier
een nalatenschap?
Christie: ‘Ik loop er sinds een jaar of
twee, drie over te piekeren. Het zou
zonde zijn als met mijn dood alles
krakend tot stilstand komt. We heb-
ben twee gastdirigenten aangesteld:
Paul Agnew en Jonathan Cohen. En er
is een stichting opgericht, waaraan ik
mijn huis in de Vendée al heb ge-
schonken. Ik zie daar een académie
schemeren, waar je kunt studeren,
CV
William Christie
1944
geboren in Buffalo, New York; stu-
deert aan Harvard en Yale
1971
vestigt zich in Parijs
1979
richt Les Arts Florissants op
1982-1995
werkt als docent aan het Parijse Con-
servatorium
1987
beleeft een doorbraak met Lully’s
opera Atys
1995
wordt Frans staatsburger
2002
richt in Caen Le Jardin des Voix op,
een tweejaarlijkse academie voor
jonge zangers
2007
zet de oudemuziekafdeling op van
de Juilliard School of Music in New
York
2010
wordt geïnstalleerd als lid van de
Académie des Beaux-Arts
William Christie heeft ruim tachtig
cd’s en dvd’s opgenomen voor labels
als Harmonia Mundi en EMI/Virgin.
onderzoek plegen, repeteren, schrij-
ven of gewoon rusten.’
Thiré heet het gehucht. In de jaren
tachtig klopte de gendarmerie aan:
de buurt had geklaagd over een sekte
die de godganse nacht liep te zingen.
Tegenwoordig doet het dorp z’n voor-
deel met de baroktuin die Christie
heeft aangelegd, half Italiaans, half
Frans, met rozenstruiken, taxusha-
gen en een nimfengrot in aanleg.
et is weer wat anders dan
H de Jardin des Voix die hij
om het jaar openstelt in
Caen. In die Normandische
stemmentuin kweekt
Christie jong zangtalent op. Dat hun
carrièreperspectief serieus verbetert
blijkt in Madrid, waar talenten van de
laatste lichting zijn doorgedruppeld
tot Poppea.
In het Teatro Real komen decor,
licht en regie voor rekening van de
oude Pier Luigi Pizzi – die staat alles-
behalve te boek als barokspecialist.
Zo historisch als Christie zijn noten
benadert, zo liberaal is hij in de re-
gie.
‘Over de visuele kant van barokope-
ra weten we gewoon te weinig. Ik zie
het er bij veel specialisten insluipen:
giswerk. En dat dan verheffen tot
waarheid. De uitspraak van Oud-
Frans, regie bij kaarslicht, barok-
gestiek - voor je het weet zit je in een
getto.’
En dan nog, zegt hij: beeld dateert
sneller dan muziek. ‘Je wilt toch niet
meer kijken naar Wagners eigen
mise-en-scène, of een Verdi-opera in
Risorgimentostijl? De kwestie is: be-
oefen je een kunstvorm die zichzelf
kan vernieuwen.’
Jean-Philippe Rameau: Pygmalion.
Les Arts Florissants o.l.v. William
Christie. Choreografie Trisha Brown.
Amsterdam, Koninklijk Theater Carré,
13, 15 en 16 juni.