Professional Documents
Culture Documents
e / i i m
jfi
p &
,
i/
e / e ji
c /e n e p e
rt e t e
v e
u y u m
P rof. D r .
R o b e r t F r a g e r ,
fELENEK
Robert Frager
eviren
brahim Kapak!ikaya
Gelenek Yaynclk: 54
Sufizm ve Psikoloji: 2
Kalp, Nefe ve Ruh
Ojinal Adi: Heart, Self, & Soul
Yasar: Robert Frager
evirem brahim Kapaklkaya
Kapak Tasannu: Sabahattin Rana
Bask: Krti Matbaas
Birinci Basm: Eyll 2003
kinci Basm: Kasm 2003
ISBN; 9 7 5 -8 7 1 9 -8 3 -
Gelenek Yaynclk San. Ve H e U d l
Adres: Haan Halfe Mahallesi, kszce Hatip
Sok. No: 15 34300 Fatih/IST.
Tel: (212) 531 41 40 (pbx)
Faks: (212) 531 43 34
e-mail: geJenek@gelenek.com.tr
indekiler
Teekkr 11
n s z 13
L Blm
Kalp, Nefis ve Ruhun Psikolojisi 2 7
TL Blm
Kalbinizi Ama 45
- Blm
Kendinizi Dntrme 69
IV, Blm
Yedi Ruhunuz i 09
V. Bohim
Yedi Ruhunuzu Uyumlu Hale Getirme 135
VL Blm
Tasavvuf Pratikleri: Psiko-ruhsal Terapi 155
VII. Blm
eyh ve Dervi: Tasavvufta Manev Rehberlik 1S9
VIII. Blm
Perdeleri Kaldrma 205
ndeks 229
Teekkr
nsz
kat (gerek) ve marifet {gncsity. Her biri kendisinden nceki aamalarn zerine
bina edilir.
Birincisi, dier derecenin temeli olan eriattr. Arapada eriat ana yol"
anlamna gelmektedir. eriat, dinlerin byk-bir ksmnda bulunan erdem ve
etik retilerden oluur. Sferin byk bir ksm Mslman'dr ve bu nedenle
tasavvufun geleneksel olarak zerine bina edildii eriat slm eriatdr. eriat
bize hu dnyada doru yaam ann yolunu gsterir. eriata uymadan tasavvu
fa girmek, tpk kumdan temel zerine ev yapm ak gibidir. Salam ahlk ya da
etik prensipler zerine kurulmu dzenli bir yaam olmakszn, hibir mistisizm
fUzenemez.
kincisi, tasavvuf uygulamasn fade eden tarikattr. Tarikatn szck anlam'
Bedevilerin vahadan vahaya izledii patika yoldur. Bu yol bir karayolu gibi k
iaretleriyle aka iaretlenmi bir yol deildir. Bu iaretsiz lde yolunuzu bul
mak iin blgeyi yakndan tanmanz gerekecek ya da gzergah hilen ve yerel
iaretleri tanyan birisinin klavuzluuna ihtiyacnz olacaktr. eriat dinin zahiri
uygulamasn ifade ettii gibi, tarikat da tasavvufun manev uygulamalanm ifa
de eder. Doru yolu bulmak zere gereksinim duyduunuz klavuz eyhtir, eri
at dmz temiz ve ekici klar. Tarikat ise, iimizi temiz ve arnm yapmak ze
re tasarlanmtr. Bunlar hirhirini desteklerler.
NSZ S
benimki" vardr. Yani din hukuk bireysel haklan ve insanlar arasndaki etik ili
kileri teminat akna almaktadr. Tasavvuf yolu dzeyinde (tarikat), "benimki e
nindir, seninkis de senin/. Dervilerin birbirlerine kar kardene muamele et
mesi -evlerini, kalpleri v e keselerini birbirlerine amalar-beklenir. Gereklik (ha
kikat) dzeyinde, "ne benimki vardr ne de seninki", Tekaml etmi Sfer her
eyin Allah (c.c)1tan geldiinin, kendilerinin yalnzca hizmetkr olduklarnn ve
hibir eye sahip olmadklarnn idrakine varrlar. Hakikati idrak edenler, mlki
yete v e genel alarak n ve makam dahil btn haricfldere, olan ball am
lardr Marifet dzeyinde ne ben ne de sen varsn". Birey, her eyin Hakle'tan
ibaret otduunu ve hi kimsenin Hakkn gayn olmadm nlar. Bu tasavvufun
niha hedefidir.
Dervi Olma
Benim iinde yer aldm Sf tarikat olan Halvet-Genah tarikatnda, dervi
olma ve tasavvuf geleneine tam. olarak girmenin yolu vardr, ilk yol, rya
snda dervi olmaktr,' kincisi, bir eyhe sevdalanmak; nc yol ise, bunu ta
lep etmektir.
Rya Yoluyla
Eer bir kimse dervi alma iyalan grrse, bu ryasn yorumlamas iin br'
eyhe gidebilir. eyh, dervi adaynn ryasn dorulamak iin kendi stihresn
yapar. Benim tarikatmda, belli ryalarn manev yn gstereceine inanrz.
Benm ilk Sf stadm eyh Muzaffer .Efendi, stanbulda yaayan nl bir
din hocas ve vaiz di, Byk ve nl Sf tarikatianndan birisi onu kendilerine
katlmaya davet etti ve onu hemen eyh olarak kabul etmeyi teklif ettiler. eyh Mu
zaffer Efendi ryasnda bir iaret gelene kadar beklemek zorunda olduu cevabn
Br sayg unvan.
NSZ - 1 7
evirerek duaya balad. Aniden daha nce hf gerek bir dua iitmediimi fark
ettim. Sanki sem av bir makama ykselmi ve oradan dua prltlarm yeryzne
sayordu. Bundan nce btn ittiim; bakalarn szcklerini kullanan ezberci
duaclar ya da gnlk bilin dzeyinde entelektel olarak yaplan dualard. eyh
Muzaffer Efendimin duas tamamen farklyd. Ayrca ifte dinlerini ya da inan
larn sormamas da beni hayrete drmt. Bunun onun iin nemli olmad
aikrd ve kendi dervileri iin bile, daha iten ve daha samim br ekilde dua
edemezdi (aslnda hu ift ertesi yl onun dervileri oldular).
Ayrca eyh Muzaffer Efendimin retilerindeki hikmet ve uygulanabilirlik de
beni derinden etkiledi. Benm daha nceki manev rehberlerimden birou mn
zev keilerdi. Aslnda hibir zaman ii ve ailesi olmam nsanlarn alma y a
da ilikiler konusundaki vaazlarm dinlemekten bkmtm. eyh Muzaffer Efendi
dnya hakknda tamamyla gereki ve bilgi sahibi idi. Bir ii (din kitaplar satan
bir kitap), bir ei ve yetitirdii ik ocuu vard.
Ayrca eyhleriyle birlikte seyahat eden erkek, ve kadnlan da ok takdir ettim.
Aralarnda avukatlar, doktorlar, i adandan, profesrler v e iiler vard. zellikle
erkekler arasndaki kardelik duygusundan ok etkilendim. Hepsi de Trk ordu
sunda askerlik yapmlard; hepsinin disiplinli, sert askerler olduunu syleyebi
lirdim; ancak aralarnda maoluk duygusundan eser yoktu. Bu adamlar birbirle
rinin bardana su ya da ay doldurmak iin yanyorlard. Hep birlikte glyor
lar, hatta birbirlerine aka yapyorlard. Bu daima hayalini kurduum trde bir er
kek grubuydu.
NSZ 19
aitti ve bana ok biyiik gelmiti. Dervilerden birisi iaret ettiinde, eyh Muzaf
fer Efendi gld ve dedi ki: Onun yeleinin geni olmas lazm, ta ki dervileri
ni altnda muhafaza edebilsin". Daha iin banda iken, benim iin bu yolda ula
lacak daha ok menzil olduunu gsteren bir iaret verilmiti.
Tarikata kabul edildikten sonra, brden baz rencilerimin de benim hissetti
im ekilde -akn ve sevda vurgunu- grndklerini fark ettim. Birer birer der
vi olma talebinde bulundular. Olanlar birbirimizle karlatrdmzda sa n k i ye
ni genileyen kalplerimiz yznden gerilmi gibi gslerimizin ard dikkati
mizi ekti. A k olmutuk! eyhimiz Muzaffer Efendi iin duyduumuz, sevgi, bir
tr romantik ancak aseksel bir sevgi di.
Bu sre eyhin dervie kalbini a olarak da adlandrlmaktadr. Bu sre
cin altnda yatan prensip udur; bireylerin eyhlerine ak olmas, ancak eyhi
onlar in oktan sevgi hissetmeye balamsa mmkndr. Sevginin yksek
younluktan {eyhin kalbinden) dk younlua (dervi adaynn kalbine)
getii sylenir. Ayn ekilde Allah (c.c) sevgisi kalplerimizde byyorsa, bu
Allah (c x )4 n bizi sevdiinin iaretidir. Byezid'm yazd gibi; "balangta drt
adan hatalydm. Allah (c,c)' hatrlamay, Onu tanmay, o n u sevmeyi ve
Onu aram ay amaladm. Sonuna geldiimde grdm ki; ben Onu hatrlamadan
nce O beni hatrlamt, O beni beri tanmadan nce tanmt, Onun bana y
nelik sevgisi, ben Onu sevmeden nce vard ve ben Onu aramadan nce O be
ni aramt V
Sonunda enstitden on iki kii dervi olduk. Bu ekirdek grup, Kaliforniya
merkezimizi kurdu.
Dervi Olmay Talep Etme
Dervi olmann nc ve en az hayrl yolu basit bir biimde talep etmektir.
Bu durumda Sf yoluna girme arzusu, kalpten ok akldan gelmektedir. Aa
daki yk, benim dervilie girmemin ertesi gn anlatlmt. Bizim tarikatmz
da geleneksel olarak tarikata kabul esnasnda anlathr,
Gen dervi Mehmet'in Haan isminde yalan bir arkada vard. Haan Mehmete
dedi ki; "Ltfen eyhine sorar msn, ben de bir dervi olabilir miyim?1' Mehmet
eyhine gitti ve bu talebi iletti: "Benim Haan isminde iyi bir arkadam var. Ken
disi drst ve alkan bir insandr. Benden dervi olup olamayacam size sor
mam istedi*. eyh cevap vermedi (eyh olumsuz cevap vermektense genellikle *
2 . Fadiman ve R. Frager, EfflSentiai Suffem (San FransiskcK HarpeSanFransiSo, 1 9 9 7 ). s.20.
NSZ - 21
22 - k a lp , wee$ v e
ruh
Hok gzel", diye cevap verdi Haan, "ve zerindeki naktaki incelik ve ustala
hayran kaldm".
"Teekkr ederim, dedfgen adam, * 0 sizlndlr.
Haan reddetmeye alt, ancak tersi srar etti, "Siz buralardan deilsiniz, yle de
il mi? diye sordu terzi, "Kalacak bir yeriniz var m?" Kasan yeri olmadm MraF
etti O zaman bana bir yilik yapabilirsiniz. Dkkanmn zerindeki odada kalacak
ve herhangi bir yangn ya da baka bir acil durura ihtimaline kar dkkanma gz
kulak olacak birisine ihtiyacm var.
Haan yeni odasnda.'yeni paltosuyla, midesi lezzetli yiyeceklerle dolu, mutluluk
inde oturuyordu. Btn istekleri ve ihtiyalar mucizevi bir biimde karlandn
dan, 'cennette olmalym' diye dnd.
Sonra dandan ho, nee dolu sesler duydu. -Pencereden baktnda, caddenin birbirieriyle sohbet eden ve kahkahalar atan kadnlarla dolu olduunu grd. Bir an
da gzne hayatnda grd en gzel kadn iliti. Btn gece gzne uyku gir
medi. Ertesi sabah terzi dkkann amaya geldiinde, Haan gece grdklerini ona
anlara.
"Perembe gecesi" diye aklad terzi, "bizim bayanlar gecemzdir.'Kasabann ka
dnlan q geceyi hep bitlikte geirirler ve erkekler ise evlerinde kalr. Birok erkek e
lerini Ok kez bu gecelerde grmtn Bu gerekletiinde, detimiz o gen adamn
bir Perembe gecesi elinde yanan bir mum tayarak darya kmasdr Gen
adam bu mumu setii kadna sunar ve eer kadn da mumu kabul ederse, bu onun
gen adamn teklifini kabul ettii anlamna gelir".
Ertesi Perembe akam, Haan kalbini alan o gzel kadna elinde .tad mumu
sundu. Kadn, mumu Hasanm titreyen ellerinden ald ve cna glmsedi. Baka ne
yapacan bilemeyen Haan, oradan koarak ayrlp, odasna snd.
Ertesi sabah Haan hakimin makamna arldnda birden tela ve korkuya ka
pld,. Acaba lokantada yedii bedava yemekler iin mi, palto iin mi yoksa mum
iin mi arlyordu? Hakim hain bakh. sekin bir beyefendi idi. Baklan Hasan'n kalbine iliyordu. Hasan'm btn dehet ve endielerinin aksine, Hakim g
lmsedi ve ona dedi ki; 'Grnen o ki; kzm sizin teklifinizi kabul etmi. Onun e
yizinde bir ev ile hizmetilere yetecek, ayn zamanda gelir salayacak bir yatnn
yapmanza yetecek kadar para bulunmaktadr. Ancak kzmla evlenmeden nce,
artm yerine getireceine sz vermelisiniz.
Haan sevdii kzm eline dokunabilmek iin her eye sz vermeye raz idi. Dedi ki;
Evet, elbette. artlanmz nelerdir?"
NSZ - 2 3
t
kaynpederini grmeye gitti. Hakim daha nceki geliinden daha da klgnd. Sen
ikinci szn de tutmadul Eline hakim olmay baaramadn".
"Ama eftali herkesin gelip getii yolda duruyordu diye kendisini savundu Haan,
Bunun nemi yok. O eftaliyi sen yetitirmelin, satn almadn ve onu tor hediye
olarak da almadn, O senin deildi ki alabilesln.
Hasar yine affedilmesi iin yalvardL. Bir daha byle bir hata yapmayacana sz,
verdi ve sonunda k a n a eve g o l dnmeyi kabul etti.
Birka ay sonra, Haan kasabann gen kadulannm amar ykamak zere her
Perembe gn nehrin kenarnda toplandn fark etti. Kars ok gzel bir kadn
olmasna ramen, onun grnne almt. Bu gen kadnlarn her biri hem g
zel hem de her biri tor cazibeye sahipti. Haan her Perembe gn nehrin o b
lmnden yryerek geme deti edindi ve her geen hafta o blgede, gen kadnlann gzel vcutlarm seyretmek iin daha feda duraksamaya balad. Bir Perem
be gn, Haan gen kadnlan gzetlemek iin bir alnn arkasna sinmi bekler
ken, birisi ensesinden yakalayarak onu ayaa kaldrd. Bu iri yan bir askerdi. Adam
onu tutup kaynpederinin makamna gtrd.
Hakim, Haan a souk br ifadeyle bakyordu, nc szn de tutmadn! Her
ne kadar dnce ve duygularn fiiliyata dkmemi isen de, aklnda kzma kar
sadakatsiz davrandn" dedi. Hakim daha sonra, muhafza dnd. Onu gtr gel
dii yere geri ati*' emrini verdi.
Muhafz Hasan' srkleyerek cuman geti ve kayann kysna gelip aaya fr
latt. Haan dehet iinde gzlerini kapam.
Gzlerini at zaman, yine eyhin huzumndayd ve elinde su dolu bardayla tep
siyi tutuyordu. eyhi ona doru eildi ve Haan'a fsldad; "Grdn gibi, henz
hazr deilsin!',
NSZ - 25
Gerek baar, Allah cx) ile fan f olaylardaki tl v e klarla sarslmayacak bir
btn! ban ve paylam dzeyi gelitirmektir.
Dervi olmak, diline, eline ve beline sahip olmaktr. Bu hem ok basit ve hem
de ok gtr. Byk bir ksmmz her gn drstlk ve gvenilirlik sorunlar ile
mcadele ederiz. Bu yolda ne kadar ilerlersek, o kadar fazla disipline ihtiya du
yarz, Acemi bir derviin hatalar yapmas ve bu hatalarndan ders almas bekle
nir, Kdemli bir derviten, ise ok daha byk bir idrak ve nefis kontrol beklenir.
eyh Muzaffer Efendi bize bunu aadaki misal ile aklard.
Bir vezr-i zam baba olduunda, kk kzn sultana getirir. Sultan bebei
kucana alr, ocuk aniden Sultann kucam slatr. ocuu babasna geri verir
ken, alayc bir ses tonuyla "bak kzn ne yaptl imdi kyafetimi deitirmek zo
rundaym1* der.
Sultan bebein kucam slatmasn atfetmiti; ama eer bunu vezfr-i zam
yapm olsayd, sultan onun kellesini vurdururdu. Bizler tpk ilahi kudretin ku
canda oturan bebekler gibiyiz. Ne zaman bir hata yapsak, bu tpk o kuca s
latmak gibidir. Allah (c.c) bizi tekrar tekrar affeder. Ancak biz olgunlatka, bu
tr hatalar nlemek iin daha fazla aba gstermeliyiz.
Birinci Blm
Kalp, Nefs ve Ruhun Psikolojisi
2 - Hafz, I hear God Laughing; Renderings otHliz, eviren D, Ladkgky (Walnut Cre&k, Kali
forniya: Susra Reoriented, 19M), S.IQ9,
yani marifetin mekndr. Sff ideali, yumuak, duyan, efkat dolu bir kalp
Nefis
Sf psikolojisinde benlik ya da nefis. psieraizin en kt hasn olarak bala
yan, ancak paha biilmez bir alete dntrlebilecek br unsurudur. En alt d
zeyi zlim nefs (Nef-i Emmre) dir. Bu nefe dzeyi, bizi manev yoldan ayrma
ya alan iimizdeki negatif glerin hepsinin koleksiyonundan ibarettir. Bu g
ler muazzam ac ve straba neden olur ve bizim sevdiklerimize zarar vermemize
yol aar.
K u rn fdaki bir yette, Zleyha, Yusuf'u batan karmaya altn tiraf et
tikten sonra der k:
dadir,{2 .115).
Bana gre, bu ok gl ve ok etkileyici bir fadedir. lahi tevecch her yer
de, daima benim nmde duruyor, hatta ben genellikle bunun farknda olmasam
bile.,, Rum bu dnyann ilahi huzurla nasl dolu olduunu ok veciz ifade etmek
tedir: "Altm yl boyunca ben unutkandm/ her dakika, ancak bir an bile/-bana
dou bu ak ne durdu ne yavalad, *
Evren'e Allah (c.e)* arama yeri olma mahiyeti verilmitir. Mehur bir kuds hadiste Ben gizli bir hazine dim. Bilinmek istedim, mevcudat yarattm ."
denmektedir. Bir dzeyde bunun anlam: evren, ilahi olann aynasdr, Allah
. (c.c) her eye ve herkese .kar tm cihetleriyle hazr ve nazrdr. A ncak Alah
(c.c) bulmak iin grnenin ardna bakm ak, eyann dna olduu kadar ii
ne de nazar etmek zorundayz. Bir baka dzeyde, bu hadisin anlam; insanl
n gizli hazneyi, yani Allah (c .c) l aram ak zere yaratlddr. Evren kozmik
bir saklam ba oyunudur. Bizim maksadmz, yaratl gayemiz; Allah (c.c) r
aramaktr ye en yce insanlar Ohtu bulanlardr. Trk Sf airi Yunus Emre
yle der:
,
(makam olarak bilinir) arasnda aynm yapar. Kii belli br geliim dzeyinde ay
larca ya da yllarca kalabilir. Bu geliim aamalar unlardr;
* LK UYANI Manev aratrmann eskiden deer verdiimiz dnyev hedef
ler ve tutkulardan daha nemli ve anlaml olduunun idrakine varniak.
* SABIR VE KR - Sabim ve sebatn gelimesi manev tekml iin haya
t nem tamaktadr; ayn ekilde krn de. Bir dervi Sf berzahnn retile
rinden yararlanabildii ve onlar izleyecek kapasiteye sahip olduu iin kreder.
HAVF VE REC - Allah (c.cyn sevgisini ve onunla balanty kaybetmek
ten korkmak, dervii gelimeye motive eder. Aynca bir mid duygusuna sahip ol
mak da -kusurlarmza ramen ilerleme kaydedeceimiz, midi- zarurdir,
* BENLN NKARI VE FAKRLK -Bunun anlam negatif egonun bitmek bil
meyen zevk ve g heveslerini inkr etmek ve benlii tevik yerine bakalarna
hizmete adanmaktr. Bir dervi ayn zamanda M r olarak tannr. Hz. Peygam
ber (A.SA4.) buyuruyor ki; "Ben fakirliimle iftihar ediyorum1'. Fakiriik mala ba
ml olmamak ve Allah (c.c) ak dnda btn arzulardan M br kalbe sahip ol
m ak anlamna gelir.
6. Batl psikologlar kiiliin olduka birleik, btncl bir yapya sahip oldu
unu varsayar, Sf psikolojisinde ise, insanolu, bir ou farkl evrimsel geliim
Geliimin bu aamalar temelde el-Gazalfnn almasndan alnmtr. Onun almalar, aamalara dair d\er tanunlanTL byk bir ksm iin de temel oluturmutur.
den yol olarak grmektedir. Sf psikolojisinde soyut, mantksal zek, alt idrak
olarak adlandrlr, Okullarda v e dnyev, baarlarla balantl becerileri renme
de yararldr. Ancak bilginin mutlaka pratie dklmesi gerekir ve ayrca, bizim
manev hakikatleri ve yaamn anlamn anlamamz salayan bir yksek idrak
vardr. Eer idrak, egonun bir arac olarak hizmet ederse, byme ve geliimin
: dman haline gelecektir* Soyut idrak, kalbin .k ve hikmetine muhtatr.
Hfiz, bizi, ebed olann karsnda idrakin ne kadar sn d olduu konusunda
uyarmaktadr;
Yunus br sz sylem i
Yasarn, evirisi.
('!- lk ki kla gnmz Trke'siyle: ktm erik dalma/onda yedim ziim/bahe sahibi kzp/der ne yersin oevizmL. Bir serenin kanadm/ktk kahra yMedirVKuk dahi ekemedl/yle kald yerinde.
lhiyi de gnderdi.
H, harika mzii ve iiriyle, sanatsal eilime sahip olanlann ilgi oda olmutur.
Halveti tarikat ise sultanlar, generaller, nemli hkmet admlan ve yneticileri
inde barndrmtr.
Bu insanlarn bir ou, dervi olduklarnda kendi zenginliklerini terk etmi
lerdir; Benim mensup olduum tarikatn kurucusu dervi olduunda, ailesine
hi olsun bir bakasn hi sevmemi bir kimse olup olmadn sonat. Adamd bi
risi yavaa ayaa .kalkar,-Ondan cesaret alan ikisi daha ayaklanr. eyh su sa
tcsna dner ve der kb "bak sen. bir eek kaybettin; ben sana tane buldum!"*
n \ Yazarm evirisi,
Dervilerden birisi, eyhin, yrenin ok mantkl bir adam d aiak bilinen hahamn
ziyaret etmesini nerir, * 6 da bir manev mrid" der dervi, ve eminim o da aym ekilde gen nesli cezbeme sonm.uyi kar karyadr". eyh hahama gider ve
aylarm ierken hahama sorununu ahlatr. Haham gler ve der ki; Ayn soran be
nim de bamda. Ben de gerekten cemaatimin gen neslini nasl dine ekeceimi
bilemiyorum. Ancak sze br ey syleyebilirim: Murakabelerimin birinde bana s
zin iinizden birinin asnn kutbu olduu bildirildi.
Tasavvufta kutup, szck anlam itbanyla, direk", insanln gizli manev lideridin Kimlii yalnzca bir grup evliya tarafndan bilinen br kutub dalma var olmu
tur. Kutub semvatn nuru ye hikmetini yeyzne ynlendirir. Bir kutub olmakszn dnya yava yava kararacak ve manen hkmsz hale geecekdr,
Hizmet Yolu
.
Cemaat yoluyla yakndan ilikili bir yol da hizmet yoludur, Eer birbirimiz iin
samimi olarak kayg duyuyorsak, birbirimize hizmet etmek steriz. Bylelikle ast
lnda o n la m iindeki imana hizmet etmi oluruz; bizim hizmetimiz bir ayrcalk
ve bir armaandr,
hibe iken, mistik y a da manev lidei: olma ynnde hibir emare:gstermedi. Her
ynyle sradan br rahibe ve Kalkta'daki br Katolik okulunda sradan bir
retmendi Czamllara ve en yoksul insanlara hizmete kendisini adadktan sonra
br azize haline dnt.
Bir zamanlar bir sultann annesi byk bir hayrsever olarak biliniyordu. stanbul
halkna gneli yaz gnlerinde glge etmesi iin aalar diktirdi ve insanlarn ko
laylkla su temin etmeleri iin bir kuyu sistemi kurdurdu, Dzenli olarak alabil
meleri in srekli gelir salayacak vakf arazileri ite birlikte camiler, okullar ye bir
hastane yaptrd.
Hastane ina edilirken, inaat ziyaret etti. Bir karncann slak harem iine dt
n grd. Kendi yardm faaliyetlerinden hibir canimin zarar grmemesi gerek
tiini dnd iin, pahal Fransz mal emsiyesini bi dnmeden harca dal
drarak karncay kurtard.
Yllar sonra ld gece, yalan dostlarndan bir ka om ryasnda grd. Gen ve
l l parlyordu. Ona, yapt cmert yardmlan sayesinde cennete gidip gitmedi
i sorulduunda, yle cevap yerdi: "Hayr, inde bulunduum gzel hlin hepsi o
kk karnca sayesindedir.
efkat gstermek iin byk bir zenginlie sahip olmamz gerekmiyor. Hz.
sa'nn syledii gEb, bir serenin d bile kaydedilmektedir.
Zikir Yolu
Tasavvuf iimizdeki hzineyi hatrlama disiplinidir. Sfer Allah (c.cyn hepi
mizin iine bir lh kvlcm yerletirdiine inanr. Bu kvlcm kalbimizin ta derinliindedir; ancak bizim Allah (c.c) dndaki hereye ynelik sevgimiz, bu dn
yann nemsiz ilerine ballmz, gaflet ve unutkanlmzla perdelenmiim Bu
perdelerin kendileri de gerek deildir. Hz. Peygamber ataclyla Allah (c.c) bu
yuruyor ki; Sizinle Benim aramda yetmi bin perde bulunmaktadr; ancak Be
nimle sizin aranzda hibir perde yoktur4.
Dervilerin byk bir ksm, lh isimler ve afatlarn (Esma-ul Hsn) tekra
rndan ve Kura n dan yetler ve dualardan oluan gnlk zikirler yaparlar. Tarikadann byk bir ksmnda aynca cemaat halinde yaplan haftalk zikir ayini
vardr. Derviler dualar okur ve seilmi lh isimleri zikrederler. Bu ayinlerin eti
nls mzik, ilahi v e dervilerin semasndan oluan Mevlevi yinidir. Dier ta
rikatlar ilahiler ya da belli dualara arlk verirler. Baz tarikatlar zikri oturarak y a
parken, dierleri ayakta, bazlan ise ikisini birletirerek yaparlar.
1
AEah (ac)'m iimizde her eyiyle hazr ve nazr olduuna inanmakta byk bir
, g vardr ve zikir yalnzca bildrimizin idrakinde olmamz salar. Bir vel bu fikri u
ekilde ifade etmektedir: Ey hakk arayan kii, bfl ki Hakk giden yol senin inde-
dir... Varmak ya da aynlmak yoktur... Orada. Allah (c.c)tan baka ne vardr K7"t3 1
J. Fadman ve R* Frager, Essentlal Sufism (San Fransisko: HatperSanFransisco, 1997),
S.19S.
'
Tannm bir SfT stad dervilerine der ki; Kapy imanla almaya devam er
melisiniz, ki kap sonunda size alacaktr. Kendisi de bir vel olan Rabla, oradan
geiyordu ve bu szleri iitti. O da u yorumu yap; "Acaba bu kap hi kapand
m k? Bu yorumu duyan mrid, onu hrmetle selmlad.
EKSERSZ
Suf Gnl
Bir ok Sf kendi kendini gzlemlemek ve idrakini amak iin gnlk tutar.
bn Arabi, kendi mridlerinirt her akam gnlk faaliyetleri ve tecrbeleri zeri
ne dnmek iin yalnz balatma oturduklarn rivayet etmektedir. Eer eylem
leri tevbeyi gerektiriyorsa, tevbe ediyorlard, eer eylemleri pimanlk gerektiri
yorsa, pimanlk duyuyorlard, ibn Arabi de onlar rnek almt.
Gnlnze her akam yazmaya ve gn boyunca syledikleriniz ya da yap
tklarnzn etkileri zerinde dnmeye balayn. Her gn tecrbelerimiz ve ey
lemlerimiz konusunda daha derin dnmeye baladka, kendimizi daha yi ta
nyacaz. Kendini tanma, kendimizi dntrme mcadelesinin en az yansdr.
kinci Blm
Kalbinizi Ama
GAZAL1
Bir eyh hastalktan daha yeni kurtulmutu. K mevsimiydi, bu nedenle onun
dervii daima eyhin sabah namaz abdesti in suyu stmak zere erkenden kal
kard. Bir sabah dervi uyand ve stadnn oktan uyanm olduunu grd. Bir
su ibriini kapt ve skca gsne bastrd. Suyu dkmeye balad zaman, su
eyhin ellerini yakt. aran eyh sevgili derviine sordu; Nerede kaynattn bu
nu?" Dervi cevap verdi: "Gnlmn ateinde'.
olmayan yksek eitimli niversite mezunu klie tiplerini yaratt, | Buna karn Sl psikolojisi kalbin beslenmesi ve gelitirilmesi gereksinimini vurgular. Kalbi ak
olan, kalbi kapal olana nazaran, daha arif ve daha efkatli ve daha anlayldr.
Burada kalpten kastm fiziki kalp deil, btn manev yapdr. Kalplerimiz b - '
Sff, kalbi canl, uyank ve nurla dolu olan kiidir. Bir SfT mridin ifadesiyle;
eer szler kalpten geliyorsa, kalbe girecektir; ancak eer dden geliyorlarsa,
kulaklarn ilerisine geemezler.
Sevgi tasavvufun zdr v e sevginin mekn ise kalptir. Sevginin gcn ve
uya mk bir kalbin nemini en berrak biimde anlatanlar Sff airlerdir.
Br zamanlar gen bir kadn sordu bana,
"Bir erkek olmak nasl bir duygu?" ve ben cevap verdim,
"Carm Kardeim,
ok emin deilim".
Sonra dedi ki,
"Peki, sen bir erkek deil misin?"
Ve bu defa cevapladm,
Ben cinsiyeti
nsanlarn sklkla bir tasmayla yrye kardklar,
v e bir takm tuhaf yarmalara girip,
Thaf dller k azan m aya altk lar,.
Gzel br hayvan olarak grrm.
Canm Kardeim,
Hfiza sorulacak daha iyi bir soru
"Bir gnl olmak nasl bir duygu?"
Olmalyd.
nk benim btn bildiim sevgi,
Ve ben kalbimi Sonsuz
Ve her yerde bulurum."2
M anev ve Fizki Kalpleri Karlatrm a
Manev kalp tpk fiziki kalp gibi ilev grr. Fizki kalp, insan bedennin en
merkez yerine yerleiktir; manev kalp ise alt benlik ile ruh arasinda bir yere yer
lemitir. Fiziki kalp bedeni dzenler; m anev kalp ise psieyi dznler. Fizki kalp
2 Hliz, I hear God Laughing: Renderings of HsLFez, eviren.D. Lad insky (Walnut Creek, Kali
forniya: Sufism Reoriented, 1996}, s.69.
KALBNZ AMA - 4 7
taze, oksijenli kam bedendeki hec br organ ve hr bir hcreye gndermek sure
tiyle bedeni besler. Ayrca damarlar araclyla kirli kan toplar. Ayn ekilde, manev-kalp hikmet ve nur yayarak ruhu beslerken kiili^ de tahamrfl edilmez
zelliklerinden arndrr. Kalbin bir yz maneviyat; lemine, br yz ise alt
benlik lemine ve negatif' zelliklerimize dnktr.
fizflt kalp yaralandnda,, hastalanrz ve eer an derecede, hasar grrse
lrz. Eer m anev kalbimiz nefisin (ya da alt benliin) negatif karakteristikleri
ne boyanrsa, manen hastalanrz. Eer kalbimiz tamamen nefsin egemenliine
girerse, manev yaammz sona erer. ' .
Kalbi Ama
Karmak madd dnyamzn altnda gizlenmi batm realiteleri daha derinden
kavramak iin kalp gzlerini ve kulaklanm aabiliriz. Bir Sff mridin ifadesiyle:
r
Kalp* Allah (c.c)1n herkesin iine yerletirdii bir mabeddir: temizdeki kutsal
kvlcmn mekn olarak yaratlan bir m a b e l Mehur bir kuds hadste Btn
gklere ve yerlere smayan Ben, ihlsl mminin kalbine sigarm" buyrulmaktadr. Hepimizin iindeki bu mabed, yeryzndeki en kutsal tapnaklardan ve m abedlerden daha kymetlidir. Bir insann kalbini krmak* yeryznn kutsal raahadlerinden birine zarar vermekten daha byk bir gnahtr.
Dervi olmak her insann kalbinin ilahi bir mabed olduunu hatrlamaktr. Bir
ok kalp yaraldr ve onun yaramldann bu yaral kalpleri iyiletirmeye alarak
hizmet edebiliriz. Bu tr bir hizmet kendi kalplerimizi de yiletirir ve aar. Sf mr
idi EnsarTnin ifadesiyle; "Ne kadar ok seversek, kalplerimizi o kadar ok aa tiz.
Sevgisiz ve kalbn samimi niyeti olmakszn eylem, ok az anlam kazanr ya da hi
kazanmaz."6
Biroumuz idoilere (idollerle, n, para ve g gibi bu dnyann Ebru eyleri
ni kastediyorum) tapnmay kalbimize soktuk ve kendimizi onlan elde etmeye
adadk. Tasavvufun temel detlerinden birisi in $he illallah kdime-i tevhidini sk
sk tekrarlamaktr. Tasavvuf disiplini, kalbimizi temizleyerek onu ilahi huzuruna
uygun mahedler haline getirmeyi ierir.
Arapa kalb terimi dnmek" ya da "evirmek" kknden gelir. Bir bakma
manev anlamda salkl bir kalp* tpk srekli dnen ve tarayan bir radar gibi, as
la dnyada hibir eye sabitlenmez ya da balanmaz; daima kutsal arar. La il
ha illallah turnusol testi He, kalp bize bu dnyadaki hibir eyin tapmaya deme
yeceini. Allah (c,c)'n her yerde hazr ve nazr olduunu syler.
Bir bayram gn. Halife Harun Reid en iyi kyafetlerini giyer ve halkn arasna gi
rer. Herkes onun harika kyafetlerine imrenir ve tezahrat yapar, o arada Behll
Halifenin nne kar ve de ki:
Bayram yeni ve gzel kyafetler giyme zaman deildir.
Bayram A M (c.cya hizmet etmekle ve Rabbinn idrakine varmakla kutlanr.
Bayram kutlamak iin bu lemin sultan degfl, kalplerin sultam olmak gerek.
Razi, inde yealdg eser: Classical Persian Sufism: from its Origins to Rumi, editr: L. L&
wisohn (New York: Khatiiqahl Nimawllaiit Publications. 1993). s.528.
6- Fadiman ve Frager, a.g.e., s.102.
KALBNZ AMA * 49
Her bir stasyon bir nura sahiptir. Gs herhangi bir dinin zahir fom lannm
uygulanmasnn (amel) nurunun mekndr. Kalp evi man Hunimin mekndr.
kalp Marifetullahn (gnosis) Nurunu barndrr. En i kalp kutsalln iki yn
olan Tevhid Nuru ve Ehadiyet Nurunu tar.
Drt istasyon tpk bir iftliin farkl meknlar gibidir. Gs, tpk bir iftliin d
aryla sradann belirleyen, vahi hayvanlara ya da yabanclara en fazla ak olan
en d ksm gibi, en d blgeyi oluturur. Kalp e dnya arasndaki ara yzeydir.
Kalp, evin kendisine karlk gelir. Duvarlarla evrili ve kilitli bir y a da daha
fazla kaplarla gvenlik altna alnmtr, Yalnzca aile yeleri ve davetli misafir
ler gicebiljr. kalp ailenin en deerli malvarlklarn inde saklayan kilidi hazine
odasdr. Anahtar ok az kiide bulunur.
7 A.g>e., S.201-302.
& Kalbin dtt stasyonunun bu analM, sekizinci yzylda yaam bir Sfi stad olan el-Tumizfnln eserine dayandrlmtr. Bu drt istasyonun oripnal Arapa isimleri ualardn Sadi,
kalp, lb, lbbNiib. r
Her bir stasyon ayrca tasavvuftaki farkl manev aamalarla, farkl bilgi ve
anlay dzeyleriyle, farkl nefis dzeyleriyle ilikilidir:
Gs (Sadr)
Kalp
En Kalp
(lbbl-Lb)
t Kalp (lb)
1%
Amel Nuru
iman Nuru
MarifetuHah
(Gnosis) Nuru
Tevhid ve
Ehadiyet Nuru
Arayta Olan9
Mmin
Gnostik
Fenaffllah
Doru Fiillerin
Bilgisi
Btn Bilgi
Btn Hikmet
film-iledn)
lh Ltf
Zalim
Piman10
lham alm
Dingin
(NeFs-i Mutmainne)
Gs (Sadr)
Gsn Arapa karl S a c d r ve bu szck ayrca kalp ve akl" anlamna
da gelir. Bir fiil olarak darya kmak, nclk etmek ve aynca direnmek ya da
muhalefet etmek anlam tar. Kalple alt benlik arasna yerleen gs, en d
kalp olarak da adlandrlabilir. Bu ikisi arasndaki buluma noktasdr ve birbirle
rine mdahale etmelerini nler. Gs bizim dnya He ilikilerimize nclk eder
ve onun amalyla alt benliin negatif teviklerine direniriz.
Gs; imizdeki pozitif ve negatif gler arasndaki an a muharebe meyda
ndr. Burada olumsuz eilimlerimiz yoluyla test ediliriz. Eer pozitif gler gl
ise, gs nur le dolar ve kalbin merkezindeki lh Ruhun etkisi altna girer. Di
er yandan, eer haset, arzu, tutku ve kibir gibi negatif zellikler gse girerse
y a da eer gs znt, strap ya da facia nedeniyle daralr ve bu uzun sre
devam ederse, gse zulmet hakim olacaktn Kalp daralr ve katlar ve kalbin
dier istasyonlarnn i nurunu engeller,
I
A m el Nuru
KALBNZ AMA* 51
Pozitif eylemlerle, gs geniler ve amel nuru byr. Bu nedenle hizmet Sftf
tarikinin ana unsurlarndan birisidir. Bu yol, bir anlamda kolaydr. Yapmak zorun
da olduumuz tek ey; bakalarna zarar vermekten v e onlardan yararlanmaktan
kanmak ve bunun yerine kendimizi hizmete ve yardma adamaktr, .0 zaman
kalpler gittike daha fazla alr ve manev tarikte ahenkli ve emin admlarla ilerle
riz, abalarmzda samimiyet de nemlidir, rnein; bakalarna onlarn yaran iin
hizmet ederiz, vlmek ya da kiisel yarar elde etmek in degtL Bu blmn son
raki ksmlarnda greceimiz gibi, ihls kalbin i istasyonundan gelir.
Tasavvuf fl, gsn temizlenmesi ve kalbin almas bun almasn ierir.
Kat kalpliliin arelerinden birisi Allah (c.c) T zikretmektir. Zikmllahn iki eh y
ce biimi farz olan badetler ve Allah [c.cym isim ve sfatlarnn yd edilmesidir.
eyh Muzaffer Efendi "ibadetin zahir artlarn renmek olduka kolaydr,
ancak zor olan kalplerimize dua etmeyi retm ektir derdi. Temizlenmek ve te
miz giysiler giymek zor deildir; ancak ilerimizi temizlemek ok zor olabilir. Ta
savvufun hedefi, kalpleri gelitirerek dua edecek hale getirmektir. Sammi, sabr
l, sadkane dua etmek ve dier manev eksersizlerie gs temizlenir y e genl 1er. Bu uygulamalar negatif eilimlerimizi dataca iin, kalbin nuru glenir
ve temizleme gcn srdrr. Kalbin temizlenmesi ancak lh yardmla tara
olarak baarlabilir. Kurn buna yle iaret etmektedir: Alfah (c,c) bunlar si
zin sadrnzda olan denemek ve kalplerinizdeki niyeti temiz p ik etmek iin ba
nza g e tin F (3 .1 5 4 ).
Nefs btn zahir eylemlerimizin hayati parasdr, nk eylem kapasitemiz
nefiste yer alr. Bir bakma, kalp hisseder ve nefs eyleme dker. Dinin amel uy
gulamasnn, nefsin Allah c.c)Tn iradesi dorultusunda kullanlmas olduunu
syleyebiliriz. Bu, bireysel iradenin Allah (c.c)Tn iradesine teslim olmas, kutsa
la hizmete adanmlk ve bizi Allah (c .c j'a gtrecek yolu izlemekle olur."
Paradoksal olarak, aynca kolay y a da en ekici olann yerine doru olan yap
mak zere bireysel irademizi kullanmaya ihtiyacmz vardr. Btn dinlerde bu
lunan hakikat yolunu izlemek iin bireysel irademizi doru kullanmalyz. Mrfcl. terden birisi baz eski alkanlklarn yenmek iin baanszca mcadele etmektey
di, Mridinden hayr dua istedi, Mridi yle cevap verdi; Sen benim hayr du
am, aynca Allah (c.c)'m ltfnu alacaksn. imdi ihtiyacn olan ey kendi hayr
duatdr.
Bir bakma nefis, bizi snamak iin sadra girer. Baanli olmak iin mutlaka di
n ve manev amellerde baarl olmal ve filsla ve' efkatle hareket etmeye de
vam etmeliyiz. Bu ameller bizim negatif eilimlerimizi datr; sonra kalbin iman
nuru sadn aydnlatr ve ne&rn sadra egemen olmasn nler. Bu noktada bile, ne
gatif, dengesiz huylarla mcadele etmeye devam etmek zorundayz,
sad rn (Gsn) mi
Daha nce sz edildii zere, gs ifade etmek in kullanlan Arapa sz
ck; eitim, ezberleme ve bireysel aba ile renilebilecek v e tartlabilecek, y a
zlabilecek y a da bakalarna retilebilecek btn bilgilerin mekn olan akl
(kl- me) ile ayn kkten gelmektedir. Sadr'da tutulan bilgi zahir ya da dn
yevi ilim olarak adlandrlmtr; nk bu geim kayna salama v e dnyev
ileri baarl bir ekilde ele alma iin yararldr. Ancak bu tr bilgi ayrca gurur
ve kibri artrma eilimi gsterir. Ben biliyorum* ve Ben baardm" ve de ''Ba
kalarndan daha fazla biliyorum v e daha fazla baaryorum ekilde drtme
ye balarz. Sadra dardan gelen bilgi ancak abayla, tekrarla ve konsantras
yonla yerleir.
Sadra giren baka bir bilgi tr iten, kalpten gelir. Bu btn bilgi gse daha
kolay yerleir;
KALBNZ AMA S3
Aklnz bakalanndan daha fazla tekaml edebilir; ancak onu kazanmaktan dolay
ok ar br yk yklenmektesiniz*.. Kayna kendi iinizde arayn!11
Kalp
Sadrnz temizlediimizve kalbimizi atmz zaman, sun zahirliimizi aarak
enfiiste (i alemimizde) gizli olan kavramaya balarz* Daha nce sz edildii ze
re? bakaknna zarar veren ya da evrensel manev prensipleri (drstlk, doruluk,
efkat gibi) ihll eden fiiller kalbi kapatma ya da katlatrma eilimi sergiler. Dervi
olmak iin yumuak, adz, hassas ve bilen bir kalbe sahip olmak gerekir.
Kalbin lmi
Peygamberimiz Hz. Muhammed (A.S.M.) buyurdular ki; "lim iki eittir: Di
lin ilmi... ve gerekten deerli bir ilim olan kalbin ilmi". Bat da bizler "dilin ilmini yatl kazandan akln (akl- me) dzeylerinden birisi olan kitab renimi
an derecede ne karrz. Bu kalbin derin ilmini, tam akl (akl-r rrted) henz
tanmam olan geleneksel Bat psikolojisinin koyduu bir snrdn
Beyin data saklayan ve depolanan bilgileri yeniden dzenleyebilen bir bilgi
sayar gibidir; ancak yaratclk kalpten gelir. Maalesef, hl kibirli, dnyaya d
kn ve egoist bir ok yaratc bireyin bulunmasnda grld gibi, kalbin yara
tcl nefsler tarafndan ktye kullanlabilir.
Daha nce sz edildii zere, kalp ilminin temel unsurlarndan birisi bildii
mizi uygulamaktr. Kalp ilmi tecrbe le derinleir. Benim stadm olan HalvetCenah tarikatnn eyhi Safer Efendi byk bir tevazu ile yle demiti: Tasav
vuf hakkmda ok ey bilmiyorum; ancak rendiim her eyi sevdim ve krk y
l akn sredir onlan yaadm". Bunlar gerek bir dervi ve gerek bir eyhin sz
leridir. Tasavvufyaanan bir retidir. Azck bir uygulamak ilim, irfan kazand
rr; ama ok fazla kitab Hm zihinsel ve manev hazmszla neden olur.
Nasreddin Hoca kadlk yapyordu. Kadnn birisi oluyla beraber makamna gele
rek, olunun an derecede eker tutkunu olduundan ikayet etti. Hocadan olu
na srekli eker yemekten vazgemesini sylemesini istedi. NasreddLn Hoca bilge
ce ban sallad ve imdi gidip iki hafta sonra gelmelerini istedi. ki hafta sonra gel
diklerinde, ocua; "olum bundan byle eker yemeyi brakacaksn" dedi.
11 W. Chitticfc, The Su ti Path of Love adl esenle Rum. (Albany: Slate University of New York
Press, 1983), s.35-35.
Anne sordu; "Neden bM iki haftada beklettin? Bunu k geldiinde syleyemez niydm?",
Ak nce dedi Naseddin Hoca, "benim eker yemeyi brakmam gerekiyordu.
Kalp Qmin temel prensiplerini erir. Tpk sadrdaki bilgi havuzunu besleyen
bir kaynak gibidir. Kalp bir kk ve sadr ise ondan beslenen bir daldr. Hem kal
bin bn ilmi hem de akln (ya da sadrn) zahir ilmi gereklidir.
Haric ilim mesleki becerilerimiz ve ev kurmak ve aile geindirmek iin gerek
li bilgilerimiz dahil olm ak zere yaammz srdrmemiz iin gerekli bilgileri ier
mektedir. Btn ilim, anlam ve hayat vermek iin zahir biime mutlaka elik et
mesi gereken hakikatin kavranmasdr. Btn lim desteklenmek ve srdrlmek
in zahir uygulamaya ihtiya gsterir ve tecrbe yoluyla derinleir,
Hz. Muhammed (A.S.M.) yle buyurmaktadr: "Ameller niyetlere gredir" ve
"Hibir amel niyet etmeyene ait deildir11. Herhangi bir zahir eylem (amel) yal
nzca kalbin samimi niyetiyle anlam ve deer kazanr. Kalp man Nurunun me-
kn olduu gibi, sevgi, inan, sknet, hata yapma korkusu, tevaz, yumuak
lk, huzur, itaat, sabr, zerafet ve safln da yurdudur. Allah (c.c) kalbimizi, nef
sin otoritesi dna yerletirerek bize merhametini gstermitir. Sadr nefsin ve ne
gatif eim lerim izin etki alannn en son smndr,
Sadr amellerimize bal olarak genileyebilir ya da daralabiliken, kalbin nu
ru. tpk-gne gibi, btn ve deimez olarak kalr, Gne, bulutlarla, sisle
ya da gece karanlyla perdelerce bile, asla deimez. hmal, unutkanlk ya da
itaatsizlik kalbin nurunu perdeleyebilir ve bylece onun alt benlik zerindeki g
cn azaltabilir. Ancak eer samimiyetle tevbe edersek, bu rtler kalkabilir,
KALBNZ AMA * 55
mann Nuru
mann Nuru, tpk bir ok rt katmanlaryla rtlm harika bir lmba gibi
dir. Im kendisi tam ve mkemmel olsa da, onu engelleyen rtleri kaldrma
mz gerekir. Tasavvuf psikolojisinde ilk gnah' yoktur. Hi birimiz znde kt
deiliz; aslnda hepimiz doutan hikmet ve yilikle doarz.* Hepimiz ayn M tn
man Nuruna sahibiz. Hatta nur tamamyla gizlendiinde bile, hl znde tam
ve kusursuzdur. Bizim grevimiz Allah (c.c)rn kalplerimize yerletirdii nuru
kefetmek ve Allah (c.c)a, bize yardm etmesi ve abalarmzn neticesini hayr-,
l klmas in dua etmektir.
. Kalbin derinliklerine inebilen bazlarna Allah (c.c), asil, karakter, cmertlik,
sabr v e negatif eilimlerle mcadele etmek gibi manev erdemlerin btn lmini
{lm-1 ledn) nasip eder. Bakalarna Allah (c.c) ve Allah (c.c)'m rahmet, cem l,.
celdet ve mafiret sfatlan hakknda bdgatla konuma yetenei verilir. Bazlan Allah (c.c) ve manev tarik konusunda lham dolu iirler ve makaleler yazma
yetenei ilfe sslenir. Bu arada bazdan ise Allah (c.c)1n vahdet ve Ehdyeti ze
rine ylesine derin tefekkr tecrbeleri yaar d, kendi ilerinde Allah (c.c)tan
baka hibir ey grmez olur. Hakiki hikmet sahipleri kendi derinliklerinde srek
li aray iinde olan inci toplayclar gibidir.
I
uyma cokusu nedeniyle bu tarz davranrlar. Takvann daha iyi bir meali "Allah
(c.c)Tn vadgmm idraki" olabilir. Bilenler Allah (c.c) korkusunun bizi kukuya,
sahte bir ilha tapmaya, aldanmaya, samimiyetsizlie ve Odyslle kar koru
yacan bildirmektedirler.
Takvann br baka meli Allah {c.c) 'in varln bilm ektir. Bu uur bizi da
ha dikkatli dnmeye ve daha bilinli hareket etmeye gtrr.
Eer her bir sz y a da eylemin bizi ya Allah (c.c)'a yaknlatracan y a da
bizi O'ndan uzaklatracam hatrlarsak, takvann bandayz demektir. O za
man btn eylemlerimiz konusunda daha bilinli ve daha dikkatli davranr ha
le geliriz.
Kalp (Batrn- Kalp)
Bu i kalp btn vizyonun mekn ve Marifetullah (gnosk) Nurunun k ye
ridir, M arifetuM "btn hikmet" ya da "m anev hakikat ilmi" dr.
Kalp ve kalp birbiriyle ok yakndan balantldr v e zaman zam an ne
redeyse hibiriyle ayrt edilemez. Kalp bilir, kalp ise grr. Tpk bilgi (ma
rifet) ile vizyonun (ruyet) birbirini tamamlad gibi, birbirlerini tamamlarlar.
Eer bilgi ve vizyon birleime, grnm eyeni grr v e imanmzda kesin hale
geliriz.
Vizyonsuz bgl sahipleri tpk y ab an a bir lke hakknda yllarca eitim gren
ancak o lkeyi asla ziyaret etmemi limler gibidir. Uzaktan zerinde ne kadar
bilgi renirlerse rensinler, idraklerinde daima bir eksildik bulunacaktr.
Ayn ekilde bilgi olmakszn vizyon da yeterli deildir. Bu tpk lkenin dili
ni, tarihini y a da geleneklerini bilmeksizin yabana bir lkeyi ziyaret eden turist
ler gibidir. Turist lkeye dair dorudan tecrbeye sahip olabilir; ancak onu anla
yacak y a da takdir edecek bilgiden yoksundur. Kendilerini hem bilen hem de tec
rbe edenler kesin bilgiye sahip olacaklardr.
Yokluun tesinde, meknn tesinde, biimin iinde,
Yalnzca Gir vardr. Ney der ki;
Onu bulma umudum yok.
Ancak Ak alar ve Ak alnan mziktir.
Brakn mzisyen bu iiri bitirsin.
Rum12
12-
c Rum, We afi Three, eviren C. Barks (Athens, Ga.: fctaypop Books, 1987), 3.21.
KALBtNZl AMA 4 5 7
SS * KALP, NEFS VE RH
En i kalp Allah (c.c)in rahmet sulan ile sulanr ve kkleri kukusuzluk nur
lar ile doludur. Allah (c.c) herhangi bir arac olmakszn en kalbi dorudan ekip
bier;. Tutkulan ve cehaletiyle nefe ona yakaamaz bile. En i kalbn aalan
man Nurunu tar. "Lakn Allah (c.c) size mam sevdirdi ve onu kalplerinizde gr
zeUerirdt" (4^.7)
Kotu huylarndan donen ve en i kalbe ulamay baarabilenler btn idraki
kazanrlar. (O) hikmeti dilediine verir v e her kime hikmet verilirse, muhakkak
ona pek ok hayr verilmi demektir. Bunu akl sahiplerinden bakas hatrlamaz
(2 .2 6 9 ). En derin hakikatler ancaklbb^l-lb yoluyla anlalabilir.
Akln v e drakin Aamalar*
Btn idrakin genellikle akl ya da manta benzeyen bir ey olduu dn
lr; ancak birisi gne gibi dieri ise lmba gibidir. Her ikisi de ktn
ancak lbbl-Ibn sreklidir ve dorudan lhi kaynaktan gelir. Akl kii
den kiiye farkllk gsterdii gibi, alma ve tecrbe ile zaman iinde deiebi
lir, rfan sahibi bir kimsenin olgunlam akl, lbb1 tbn btn idrakinin mt
tefikidir.
Akln birinci aamas doutan verilen akldr '{Akl- matbu) . Kk bir ocuk
iken konumay rendike geliir. Bu aamada bakalar tarandah verilen
emirleri ve konulan yasaklan anlayabiliriz ve doru le yanl, yabanc ile akra
bay birbirinden ayrt edebiliriz.
Akln ikinci aamas (Akl- Mesmu1) ergenlik anda ortaya kar. Bu aama
da, aklm 'num salamlar. Yetikinin makul davranmas, mantkl dnmesi,
ahlk ve din retileri izleyecek kapasiteye ulamas beklenir. Akln kapasitesi
nin bu lde genilemesiyle birlikte, doru davranma ynnde byk bir so
rumluluk yklenilmeye balanr,
Akln nc aam as tecrbedir (Akl- Selim). Akll kimse bilinmeyenin
bilgisini, bilinen yoluyla kazanr. Bu aama, akln aamasnn en yararl ve
en st aamasdr. Birincisi; kant yoluyla, idrakle kazanlr. kincisi; bakalar
nn tecrbelerine dayal ikinci el bilgilere dayaldr. Tpk Amerikay hi ziyaret
etmeden, bakalarnn anlattklaryla renmek gibidir. Anlatlan baz ykler
abartl ya da yanl olabilir; ancak dolaysz bir tecrbe olmakszn bunu ayrt
etm ek ok gtr.
Bu aamann bir sonraki safhas; gzn idraki, yani dorudan grmektir. New
York kentini ilk ziyaret edenler, uan penceresinden nce zgrlk Atuhi ve
Manhattann gkdelenlerini grebilirler.
KALBNZ AMA * 59
Bir sonraki aama ise; dogadan tecrbe yoluyla kavraytr. Bu ancak ziya
retinin uaktan inmesinden sonra gerekleir. Bir ok fertti Amerikal ile kar
lar ve Amerika Birleik Devletlerinde olmann ne gibi bir yaam olduunu g
rr, iitir, tadar, koklar ve hisseder.
,
.
^i
M anev idrak Allah (c.c)fm kalbe gnderdii bir nurdur. Bu nur tpk bizimgrmemizi salayan bir lmba gibidir. Bu nurlar, daha nce tanmland zere,
Amel Nuru, man Nuru, Marfetullah Nuru, vahdaniyet Nuru ve Ehadiyet Nurudur. Hepsi birbirine benzer. Ayn lh kaynaktan gelirler.
Kalbin nurlarnn her biri bir da gibidir. Mminin admdaki Amel Nuru o ka
dar salam ve sabittir ki; Allah (c.c) onu koruduu srece bu dnyada hibir ey
onu ykamaz. Bu dan en d snrlan; kiinin kendi kt huylaryla mcadele et
mesi ve iyi. ameller ilemesidir. .Bu dada.bir ku-, nefsin en alt dzeyi olan zalim
nefe yaar. Bu ku sahte Allah (c.c)a ibadet, inanszlk, kuku, iki yzllk ve
man Nuru da kalbin iinde yer alr ve onun zerinde Nefe- Mhimme ku
u yaar,1314 Hem iyilik hem de ktlk vadilerinde uzar. Bu da Amel Nura da
ndan daha yce ve daha istikrarldr. Hz. Muhammed (A.S.M.) mminlerden
sz ederken "Kalplerindeki iman muhkem dalar gibidir" buyurmaktadr. Her ne
kadar nefs, ibadetler ve dier dn ameller dahil, btn zahir eylemlerimizin ay
rlmaz paras se de, kalbin btn ilminde hibir pay yoktur. {Bu dan en d s
nrlar, Allah (cx) a itimat etmek (tevekkl) ve gzle grlemeyeni tnan Nuruy
la alglayan (irfan) vizyondur.)
Btn Kalpteki ( Kalp) M arifetuM Nuru da zerinde Nefe-i Mlhime ku
u bulunur. Bu ku basen ilahi ltftan dolay coku, kudret, iftihar ve nee v a
dilerinde uar, Bazen de ihtiya, tevazu, kendine acma ve alak gnlllk viz
yonu, yoksulluk vadilerinde uar. Kendini sulama ve hatalarndan dolay pi
manlk duyma zelliklerini ierir,
M arifetuM Nurunun da ilk ikisinden daha yce ve daha muhteemdir.
nk hikmetin kaynadr ve hikm et cihetteki ilimden daha kesindir. Bu nur ile
yok olan ve kaybolan alglarz; ayrca Allah (c.c)h tanrz.
En i kalpteki Vahidiyet ve Ehadiyet Nurlar da, boyutlaryla sonsuz ve
muhteemdir. zerinde dingin benliin (Nefs- mutmalnne) kuu oturur ve hu
zur, honutluk, alakgnlllk, vahidiyette kararllk ve Zikrullah'n tad vadile
rinde skn inde uar.15
Bu grntler olaanst derecede sarscdr. Amel, man, M arifetuM ve Vahidiyetin pozitif nurlar, tpk kalbimizdeki yce nur dalan gibidir. Negatif eilim
ler ise bu yce dalarn zirvelerine tnemi kk kulardr. Eer bu snrl ben
liin kk kularyla zdeleirsek, aklmz zulmet vadilerine atanz.
Bat psikolojisinde bu imaj genellikle tersinedir. Bat psikoloji teorilerinin b
yk bir ksmna gre, bizler kiiliimizin snrlan ve kusurlarnn egemenlii al
tndayz. Manev eilimlerimiz ise, tpk snrl kiiliin karanlk dalarnn zirve
sine konan kk nur kulan gibi, kk ve snrldr.
KALBMZ AMA 61
Kalbe dair s fi psiltjolojisi derin bir m anev psikolojidir. Negatif egilimlei d
lamaz; ancak onlan olmalan gereken perspektife yerletirir. Kalbin btrn nurla
ryla karlatrldnda, bu ehlim ler olduka kk ve nemsizdir. Ancak biz
onlarla zdeleir ve onlan izlersek, zerimizde bir etkiye sahip olabilirler, i
mizdeki ok daha byk nur ve hakikatle kendimizi zdeleyecek kadar, onun
rehberliim izleyecek ve onu kendi yaamlarmzda pratie dkecek, kadar ileri
grl olmalyz.
Nur yetleri
Kalp nurlar, Kur'ndaki en nl ve en gzel yetlerden birinde tanmlanmtr;
Allah (c x ), gklerin ve yerin nurudur.
0 nun nurunun timsali, sanki bir kandil yuvasdr ki,
inde bir lmba bulunur.
Lmba cam bir muhafaza iinde,
O cam muhafaza sanki inci gibi bir yldz.
Bu lmba, douya da batya da nJsbe olmayan mbarek bir aatan.
Zeytin (aacnn yandan) tututurulup yaklr.
Onun ya, kendisine ate demese de neredeyse aydnlk verecek.
Nur stne nur! (2 4 ,3 5 , yetten).
"H ra " lmbann yerletii kktr; tpk sadrn kalbin yerletii temel olmas
gibi,16 Elektrik gelmeden nce, lmbalar, odaya yayacak ekilde, duvarlar
daki belirlenmi yuvalara yerletirilirdi.
"Cam, alevi ani bir rzgrla snmekten korur. Cam tpk kiilik gibidir, saf
latrld ve rafine edildii lde daha az engeller. Cam, kum ve dier opak
materyalden yaplr ve geirecek hale gelene kadar rafine edilir ve dnt
rlr, Bylece deitirmeden iletebilir. Cam kendi na sahip debidir; an
cak iine k girdiinde tpk parlak bir yldz gibi parlar,
,lLmbann kendisi ve saf alevi, kalbimizdeki lh kvlcm temsil eder. Kalp
lerindeki bu alevi her trl rtden kurtarabilenler, bakalarnn kalplerini de
ateleyebilirler. Hakikat Nuru, btn Peygamberlerde ve btn byk manevi
mridlerde mevcuttur. Allah (c.c}'n brn peygamberleri znde ayndr. Her
ne kadar btn nurlar aslnda tek bir kaynan yansmas olsa da, onlarn saf
kalplerinin k kayna grnmnde olduu grlmektedir.
t
Kalp Yolu
Bu yoldaki baz seyyahlar karanlk bir evde geceye yakalandklarnda henz yollanna yeni balamaktadrlar. Bir lmba edinmilerdir ve onun ile pencerelerden
ve kapdan darya bakabilmektedirler. Sonra evin iine y yansr vb biraz da
ha aydnlk salar. Daha sonra seyyahlar le karlar ve dolunayn altnda lmbaya
da htiyalar kalmaz. Sonra afak sker ve ayn m bastrr. Sonunda gne olan
ca hametiyle zirveye ykselir ve afak aydrd soluk bir hatraya dnr.
Karanlk ev, btn kesen nefs-i emmareyi temsil eder. Lmba ise Akln
Mumdur. Akl araka ve zahir eylemin bilgisine uygulandka, tpk ykselen ay
gibidir (sadrn durumu). lh ltuf yoluyla elde edilen hikmet araclyla, k
glenir (i kalbin durumu): Vahidiyet Nuru ile k daha da glenir ve en yk
sek gce ular [en i kalbin (lbb'l-lb) durumu]. ,
C en a b -l H a k k 'la V a h d e t H li
. KAlBNZt AMA 63
64 KALF, NESVERUH
kalbe sayg gstermek byk bir disiplindir, Sklkla unuturuz. Ancak eer hatrla
yabilirsek, yaanlannz ve btn itimediniz deiime urayacaktr. Sffi cemaati
nin leyii, ksmen bu hatrlay besleyecek ekilde tertip edilmitir.
Bu M m de sunulan kalp modeli, Emimizin, onunla amel etmedike tam ol
mayacan da vurgulamaktadr. Her trl eylem kalbi etkiler, Nazik bir sz ya
da yardm severce bir tulum kalbi yumuatr ve aar. Buna karn* sert szler ya
da zararl eylemler kalbi katlatrr ve kapatr.
Burada sunulan model* klsik bir drt katmanl kalp modelidir. Bu modelin
kkeni sekizinci yzyla kadar uzanr. Birinci katman olan sadr (gs) amelin
mekndr. Kiiliimizle manev yapmzn karlkl etkileim alandr. Eyleme
gemek iin kiiliimize ihtiyacmz vardr; ancak ayn zamanda eyleyeninizin
kalbin derin hikmeti tarafndan ynlendirilmesine de ihtiyacmz bulunmaktadr,
Sadrda, byk bir psiko-ruhsal simya almas gerekletirerek, negatif eilimle
rimizi pozitif eilimlere dntrebiliriz.
kinci katman; bilinen kalptir, Bu kalp, gecek manev ve din retinin haki
katine dair derin ilim ve mann mekndr. Ayrca Hakk1u huzuruna dair idrakirttlzfn, yani dncelerimizin v e eyfemerimizm deiimine yol aan idrakin me
kndr.
nc katman; i kalp (btn kalp, l tj tir. Bilinen kalpten daha derin an
cak onunla yakndan balantldr. Perdesiz lmn mekandr. Bilinen kalp ilahi
huzurda olduumuzu ilmen bilin ancak en i kalp dzeyinde ilahi huzuru o ka
dar net ve somut olarak hissederiz k l sanki Allah (c.c)' cam karmzda grr gi
bi oluruz.
Drdnc dzeyde; yani en i kalp (lbb1l-lb) dzeyinde, ebediyet lemine
gireriz. Bu lem; szlerin* teorilerin ve dncelerin ulaamayaca kadar uzak
tadr. Bu dzeyde, hikmet sahipleri dzyaz yerine iiri seerler ve dognsal mu
hakemeleri paradokslara dnr.
Kendi kalplerimizde ne kadar derine inersek, Allah (c.c)a o kadar yaklarz.
Peki bizi kendi kalbimizin derinliklerini kefetmekten alkoyan nedir? Birinci en
gel kt huylardr. Yukarda sz edildii zere; her bir kt huy ya da davran
kalbi katlatrr ve derine daha zor ulalr hale getirir. Aynca her bitimiz dnye
v likilerden ok ektik v e kalbimizi daha ziyade acya kar zrha brmeyi
rendik, Bit baka engel ise; kalbimizin iinde aramak, mutluluk ve tatmini dn
yada arama eilimimizdir. Dnyada tatmin aradmz lde, bilinli ya da bi
linsiz olarak, hepimizin arad hedefi barndran kendi kalplerimizin iini ara
trmay unuturuz.
KALBNZ AMA - 65
Eski bir Hint meseli bu eilimi aklayan mkemmel bir metafor oluturur.
Misk Geyii, kendi koku bezelerinden gelen miskin rahatlatc kokusunu koklar.
Ancak kayna fark edemedii iin, gen geyik bu haika kokunun kaynan
bulmak iin ormann iinde lgnca koar ve aslnda her zaman kendi inde bu
lunan aram ak urana bir kayann kenarndan lme adar.
Belki de dnyaya doru, bir perspektiften bakmyoruz. Eer kalplerimiz alr
sa, dnyadaki her ey bize Allah (c,c)f hatrlatacaktr.
"Hayr" szcnn akmasna
Nadiren izin veririm azmdan
nk o benim ruhuma aykrdr;
O emir vermiken "Evet! Evet! Evet!1'
Yaamdaki her k saan harekete, m
Kalbi Ama Eksersizleri
Kalp gzleri aldnda, bu dnyann zahir biimlerinin arkasndaki grzli btra hakikatleri grrz. Kalp kulaklar aldnda, szlerin arkasnda gizlenen
hakikati iitiriz. Ak bir kalp yoluyla sinir sistemimiz bakalarnn sinir sistemle
rine o kadar ayarl hale gelir ki, onlarn ne dndn ve nasl hareket ede
ceklerini biliriz.
Aada baz eksesiz almalar yer almaktadr. Bunlar kalbinizi ama v e ya
amnz dntrme kabiliyetine sahip, ekersizlerdir. Eer stediiniz gerekten
bu ise, size bu eksersizferi hlsla, sabrla ve bu eksersizlere odaklanm bir niyet
le uygulamanz, tavsiye ediyorum.
Allah (c,c)f Zikretme; Yatarken yaplacak dua
Uyumadan nce sessizce kalbinizden kez "Allah. (c.c) benimle beraber, Al
lah (c.c) bana bakar, Allah (c c ) beni grr deyiniz. Bunu gecede nce yediye,
sonra onbire karabilirsiniz.
Bir SOK eyhine yanda iken bu dua amcas tarafndan retilir. Birka ge
ce er kez tekrarladktan sonra amcas ondan, nce yedi sonra da onbr kez sy
lemesini ister. ocuk kalbinde tatl bir duygunun bydn hissettiini haber
verir. Amcas ise; Bu duay btn mrn boyunca yap. Hem bu dnyada hem
de br dnyada sana yardm olacaktr" der. Sonralar delikanl J,Bir ka yl son
ra gittike derinleen bir tatl bir duyguyu iimde hissetmeye baladm demitir.19
19* Hfia, a.g.e., s.63.
Kalb Bir Da
. Hz. Peygamber' (A.S.M.) ashabna u duay retmiti: *AEah (c.c)m bana
Seni sevmeyi ve eni sevenleri sevmeyi ve beni Sana yaknlam an her eyi sev
meyi nasip eyle. Ya Rabf Senin sevgini bana, susuz kalm birisi iin suyun de
erli olduundan daha deerli M 11,
<
1
Ayaklarnz rahat bir ekikte ayrlm dizleriniz esnek olarak ayakta durun. El
lerinizi yukar kaldrn ve btn bedeninizi yava yava gerin, sonra rahatlayn.
Bedeninizin enerji ve kla dolduunu hissedin. Sonra koKannz ndirin, tekrar
gerin ve brakn, bedeninizin lh enerji ile dolduunu hissedin.
Sonra, kollannz rahat brakn ve ellerinizi avu ileri yukar gelecek ekilde
evirin. Tam banzn zerinde bir lhgimeit bulunduunu hayal edin. Bu l
h kaynan altn klan sizi batan aaya ykyor ve iinize nfiz ediyor, be
deninizi batan ayaa ilh nurla dolduruyor.
lk olarak k ayaklarnza doluyor, sonra baldrlarnza kadar derleyerek ba
caklarnz dolduruyor, ondan sonra, ise kalalarnz ve pelvisi dolduruyor. k be
deniniz boyunca ykselerek kollarnza, ellerinize boynunuza ve banza ulayor.
imdi kalbinizin nnde ift kanatl bir kap bulunduunu tasavvur edin. B e
deniniz kla tamamen dolmasndan sonra bu kaplan an ve kalbinize dolan
k selinin oradan taarak avularnzdan dar akmasna izin verin.
Karnzda bir dostunuz ya da sevdiinizin bulunduunu hayal edin, ona
gnderin. n saat ynnde onlarrn bedeni etrafnda dnerek, ayaklarndan ba
larna doru ykselmesini izleyin. Ik onu tamamen kapladnda, varlklarna
nfuz ettiini, fiziki, duygusal ve manev iyileme saladm tasavvur edin. I
n her trl hastalk, an ya da pislii sandrmasna ve eritip yok etmesine zin
verin. k ona tamamen nfuz ettiinde, kendi lh kaynana tekrar geri dn
n hayal edin.
KALBNZ AMA 6 7
Laura Huxley, You Are Not tfe Target (North Hollywood, Kaliforniya: Wilshire Books Com
pany, 1963J adl eserinden adapte edilmitir.
ve tevekklle -tek bir seansta olmasa bile, belki yz bit seansta - en inat kalp
lanl bile bcallabileceini bilin.
Bu eksesizin z; yargnn askya alnmasdr. Kalbinizdeki izlenimleri yarg
lamayn; yalnzca varlklarnn farknda olmanz yeter, Ayrca davrannz de
itirmeye ya da dier insanlar dzeltmeye almayn. Yalnzca yumuaka ve
sabrla masaj yaparak iinizdeki eski zihinsel ve duygusal engelleri boaln.
nc Blm
Kendinizi Dntrme
Haydut grledi; Ahal Bir dervi. Dervilerden nefret ederim! Daima drstlkten,
tevazudan ve bakalarna yardm etmekten sz edersiniz, Siz kim oluyorsunuz kt
benim yaam tarzru eletirmeye diret ediyorsunuz? Ve ite bak! Kocaman bir
adamsn kck bir eee binmisin. Aslnda eek senin srtnda olmal. Evet, bul
dum) Yklen eei srtna,*
Dervi dehet iinde hayduda takti; Eei srtma m alaym?"
Haydut elini palasna att. Sana eei kaldr ve srtna al dedim)"
Dervi aresiz uydu bu emre. Sonra haydut grledi- imdi, eei tepeye kadar
ta."
Tepenin bana kadar m?"
Haydut tekrar palasna uzand; Eei tepenin bana kadar ta" diye emrini tek
rarlad.
Dervi srtnda eekle tepeye trmanmaya balad. Her geriye baknda, haydutun
eli palasnda beklediini grd. Sonunda, harap bitap den dervi tepenin zirvesi
ne ulat. Eei yere mdtaJi.ve ellerini tekrar semaya kaldrd; "Ya Rab! Biliyorum
sen her eyi gryorsun ve her eyi biliyorsun!"
Tpk zavall dervi gibi, byk bir ksmmz srtmzda eeklerimizi tayoruz,
nlan kendimiz in altrmak yerine, nefsimiz iin, benliimiz in alyoruz.
Ailah (c,c) nefsin bize bir vasta olmasn diledi ve elbette ki bunu tersinden an
layan bziz; Allah (C.C) deH.
Nefis Nedir?
SfT psikolojisindeki en yaygn terimlerden birisi ne&, yan benliktir. Bu terim
bazen "ego ya da "ruh olarak da tercme edilir. Neffein dier anlamlan atasnda
z" ve nefes" de yeralr. Ancak Arapa'da nefs en ok benlik olarak kullanlr.
rnein gnlk szcklerde kendim y a da kendiniz yerine kullanlr. Sf yazarlann byk bir ksm nefsi; kt huylar ve eilimleri ifade etmek iin kullanrlar. En
alt dzeyinde iken nefe bizi dallete gtren gtr. Hepimiz yapmamz gerektii
ni bildiimiz eyleri yapmak iin mcadele ederiz. Ancak yanl y a da zararl oldu
unu bildiimiz eylerden kanmak iin daha fazla'mcadele ederiz.
Neden mcadele ederiz? Eer tek bir akldan ibaret olsaydk, mcadele olma^
yacakt. Ancak akllarmz ayndu. Neyin doru olduundan emin olduumuz an
larda bile, bir paramz bizi aksini yapmaya zorlar. Bu para alt benlik, zellikle
nefsin en alt dzeyi olan nefe-i emmaredlr.
Nefis, ruh ve bedenin karlkl etkileiminin-yaratt bir sre olarak ok sta
tik bir psikolojik yap deildir. Ne ruh ne de bedende znde yanl bir ey yok
tur. Ancak ikisinin -birleimini salayan sre sapabilir. Ruh bedene girdiinde,
KENDNZ DNTRME' 7\
soyut kkeninden kopar ve nefs ekillenmeye balar. Bylece ruh maddi varlk:
ta hapsolor ve onun zelliklerini almaya balar.
Nefsin kk hem beden hem de ruhta olduu iin, hem maddi hem de mane
vi eilimlere sahiptir. Balangta maddiyat hakimdir; nefis dnyev zevklere ve
dllere-dkndr. Madd olan eyi doal olarak madd dnya cezbeden Nefs
dntke, daha ok Allah (c.c)'a yaklar v e dnyaya ball azalr.
Bir ok SR yazar Kur n daki referanslara dayal olarak nefein geliiminin ye
di ferkl dzeyinden sz ederler. Bu blm esas olarak Halveti-Cerrah tarikatnn
rahmetli eyhim Safer Daln aklamalarna dayandrlm, eitli kaynaklardan
materyallerle ve kendi yorumlarmla desteklenmitir.
>
lh sim
1- Neft-i emmare2
La lahe llallah
2-
Allah (c.c)
Krmz
3- Neferi mlhime
Yeil
4- Neferi mutmainne
Hakk
Beyaz
5- Neferi rziye
Hayy
San
6-
Kayyum
Slyah/ladvert
Kahha
Renksizfeiyah
Neferi levyme
Neferi mazlye
7- Neferi sfye
Renk
''Ak mavi
Birinci aama ile ilikili lh isim, Allah (cx ) Can baka ilh" yoktur anlamna
gelen La ilahe UaHah'VK, Bu fadenin birinci yans olumsuz art olutururken,
ikinci ksm teyittir; Allah (cx) yoktur, Allah (c,c) vardr'. Bir bakma bu ifade,
Zen Budizm'in sadece mantkla anlalamayan k oan laf gibi, tek bana manhk? 4 Burada Arapa orijinal isimleri verilen berfik derecelerinin ngilizce 'isimleri ise srasyla;
Tytannkal legretM , insped, serene, pfeaserf, pfcasing ve pure'd. t
Zen Budizmini retme yntemi. Bu yntem paradoks eklindeki sorular ve kadlklarndan
oluur.
La ihe illallah ibaresi aynca vahidiyet ifresi olarak da bilinir. Aah (c.c) dn
da kutsal hibir ey olmadn, btn g ve yaratcln Allah (c.c)'a alt oldu
unu teyit etmektedir.
Bir ok nsan, sanki kendi kiilikleri Tanr imi gibi, kendi haleti rahiydeini ve
meyillerini izlemektedir. Her an baka bir yne savrulmaktadrlar. Kurin bu du
rumdan hev yani kapris" olarak sz etmektedir, "Allah (c.c)tan dora birddil ge
tirmeksizin srf kendi tevs peinden gedenden daha sapkn kim olabilir? (28.50),
Batt toplumu bireysel zgrlklere byk deer atfeder. Ancak bir ou iin
bu zgrlk, kendi yanl ynlendirilmi meyillerini zlemekten barettir. Para
doksal olarak, aslnda manev disipline tabi olma, gerek zgrln balangc
dr. nk nefsin zulmnden kurtuluun balangcdr.
Asrlardr tasavvufun temel pratii La he illallah'm tekrar ve tefekkrn
den olumutur, Nefs i emmarenn dertlerinin merkezinde dnyevi zevklere d
knlk ve mann yokluu yer almaktadr. Bu durumun arelerinden birisi Aah
(c.c) n varlnn kavranmas, yaam n bu dnyadan ve onun zevklerinden iba
ret olmadnn idrakine varlmasdr.
Aah (c.c); en yce isim olarak bilinir ve dier isimlerin ifade ettii btn il
h sfatlan ierir. Allah (c.c) kelimesinin bir anlarm ibadete layk olan"dr. Nefs-i
levvmenin ana hastal olan ikiyzlln lac; Allah ( c c ) a ibadet etmede ve
kendi egolarmz beslemek ya da ceplerimizi doldurmak in almak yerine Al
lah (c.c) rzas iin kainata hizmet etmekdir.
KENDNZ DNTRME * T i
Hayy-, "diri ve devaml hayat sahibi anlamna g e lir Var olan her ey bu
lh sfat p ay lar nk Allah (c,c) btn eyadaki yaam n ve varoluun
kaynadr. Kinattaki hereyln atomlar bu isimle titreir, nsanlarn canllk
derecesi limlerine ve eylemlerine gre farkllk gsterir. Allah (c.c) herkeste
ve her eyde H ayy olarak gren kimse nefe-i rziye makamna ykselm i demekr.
Kayyum; ezelden ebede kadar kim, dim ve var olan" anlamna gelin Allah
{c.c)'n mevcudiyeti kendisinden baka hibir eye bal deildir, Kinatta 0 nun
dnda her ey, yaam ak iin kendi dnda bir eye ya da birisine muhtatr. Yal
nzca Allah (dc), ezel ve ebeddir ve hibir eye ihtiyac yoktur. Kinat Allah
(c.c) tan gayn hibir ey olarak deil yalnzca Allah (c.c) olarak grlmeye ba
landnda, birey nefe-i marziye makamna ulam demektir.
KENDNZt DNTRME * 75
Nefsin gFi k&riUkleri ve hastalklarndan birisi takdir edilme akdr. Kim ondan
bir damla ierse, gz ap kapayncaya dek, yedi kat gkten yedi kat yerin merke
zine doru dzecektir. Bu hastaln semptomu; nefsin vgden yoksun kaldn
da, tembellie ve lkaytla dmesidir,4
-I
A.g.e., s.1.
S- A,gjC S.17.
A.gje., 5.17-18.
10- A.g.e., S. 18.
14 A,g.e,
KENDNZ! DNTRME 7 7
s.St,
'
Musa da sen de, Firavun da. Bu iki dman da kendinde ara sen. Musa kyamete
kadar vardr. Nuru hep o nurdur, baka nur deiL. Deien yalnz kandil. Bu kan
dille fitil baka, fakat nm baka nur deil, hep o alemden. Kandile bakarsan kay
boldun gitti. nk ildik ve sayya s kandile gredir. Fakat nura baktn m iki
likten de getin.!4
KENDNZ DNTRME * 7 9
.
i
kuak, y a da lde krk yl- ald. Biz de de gerek deiim zaman alacaktr. Disip
linsiz, odaksz dnceler, duygular ve eylemler yn ile ie balarz. Negatif
egomuz ve zevk dkn gdlerimiz hl gl bir biimde iimizdedirler. sel
(bitini) deiime entegre olurken, sklkla hibir ey deimiyormu gibi grnr.
Hatta bu donem bize lde geirilen krk yl gibi bile gelebilir!
Ancak bu krk yl ayn zamanda peygamberlerine yneli zamanyd. Gele
neksel olarak bir dervi eyhi ile yllar geirir; birlikte yaar, ibadetten alverie,
amar ykamaya ve dier gncel ilere kadar, gnn btn farkl faaliyetleri y o
luyla eitilir. Her bir faaliyet en kkl derslerin renilmesi iin bir frsat olabilir.
eyh Safer Efetd bir defasnda, eyhiyle gecesi ve gndzyle on drt yl birlik
te geirdiini anlatmt. ten kar kmaz onu grmeye gider ve tekrar ie git
me vakti gelene kadar zamann onun yarmda geirirdi.
Hz. Musa ile geirilen krk yl, srail oullarna, bask altnda klelikten hr
mminlere olmaya doru kkl bir dnm frsat verdi. Bir bakma bu krk yl
lk srgn yalnzca manev bir Irad deil, Allah (c.c)'m sevgili peygamberlerin
den birisiyle geirilen ho bir dnemdi. Yaygn br Sff gelenei olan krk gn itikf, dnyadan uzaklama ve Allah (c.c) 'a yaknlama zamandr (-tpk Hz. Mu
sann Sina Danda kendi bana krk gn geirmesi gibi-),
srail oullan lde alktan leceklerinden ikayet ettikleri zaman, Allah (cx)
Hz. M usa'ya onlar beslemek zere gkten bldrcn yadracan bildirmiti. An
cak sraillilerin bir defada yalnz bir gnlk ihtiyalan kadar topiamalan gereki
yordu. Bu onlarn disiplinlerinin ve Cenab- Hakkn Rzk olduuna olan imanla
rnn snanmayd. Bazlan. fazla bldrcn e toplayarak ertesi gne saklad za
man, etler ryor ve kurtlanyordu. Bu olay, ruhun hediyelerine kar agzl
lk gsterme ve an gitmenin tehlikelerine dair canl bir uyandr.
Aynca krk yl, iki kua temsil etmesi bakmndan psikolojik balamda nem
lidir. ldeki srgn hayatnn sonunda, Kenan lkesine girenlerin byk bit ks
m klelii hi tanmamlardan oluuyordu. Bildikleri tek yaam, Peygamberleriy
le birlikte geirdikleri yaamd. Bunun gibi bizim eski huylarmz,, dncelerimiz
ve eylemlerimiz de zamanla yeni, daha salkl alkanlklarla deiecektir.
grup peygamber vardr: Birincisi; yasay, dinin zahir biimleri ve ahlk
uygulamalarn getiren peygamberlerdir. Bunlarn en gzel rnei Hz. Musadr.
kinci grup; bize yasann arkasndaki btut ruhu getirir, Hz. sa bunun harika bir
rneidir. Son olarak zahir v e btnn birliini retmek zere gelenler vardr. Hz.
brahim ve Hz. Muhammed bu grubun temsilcileridir, 13
15,
KENDNtZl DNTRME 81
Hz, Musa aynca, zapt iin yasalarn ak snrianm gerektiren n efe-i errnnareden kurtulula ilikilidir. Herhangi bir din yasaya nanmayan insanlar, ancak
ceza korkusuyla snrlanabilir.
N efs-i Emmare ehri
Yaklak 1 5 0 y nce yaam bulunan bir Nakibend eyhinin nefs hakkn
da yazd yaynlanmam harika bir eser bulunmaktadr. eyh bu eserin kendi
si hayata gzlerini yumana kadar yaynlanmamasn istemitir. 16 Bu eserde eyh
benliin istasyonlarn birbiri iine gemi birer kent olarak tanmlamaktadr.
eyh SaFer, bu kitabn tasavvuftaki en yararl v e en nemli eserlerden birisi oldu
unu ve btn Cerrah dervilerinin sk k okumalar gerektiini bildirmiti, n
Benim Canimi Varlk ilminde seyr ve sefer, fen sahrasnda seyahat estiimiz esna
da, h- bekdan dosdoru bir yol ihsan olundukta, bu uyku ile uyanklk arasna
benzeyen bir hl di.
Bu hl iinde byk ve muazzam br fena ehrine vardm. Bunun enini ve boyunu
gzle ihta etmek mmkn olmaz. Kent halk o kadar kalabalk dt ki. hibir ar
sna rahat girilmez. Ahalisi ise, dnyadaki eitli kavlini erden meydana geliyordu.
Kimi Arap, kimi Acem, kimi Trk, kimi Rm. Kfirlerin her tlls burada mevcut
olduundan hayretler iinde kaldm, Acaib bir gezintiye ktm. ehrin ortasnda
muazzam bir kale in olunmu, kalenin burlar gklere dayanm, Sudana dn
da kalan bu ehre ezelden beri hakikat gneinden bir k dmemi ve dme
mekteydi. Ahalisini grnce anladm ki; kent halknn semalar bile karanlk bir l
kedir. Zira merepleri kpekler gibi; bir lokma iin birbirieriyle hrlap basit baha
nelerle birbirini paralarlar. ehvet ve ga 2aplan glb olduundan, ate unsurundan
olan tabiatlar icb malup ettiklerini katlederler. Zinaya istekli ve dkn okluk
larndan bir fhie avradn ardna derler. -beL onun ardna dnce, bazen
kskanlkla birbirlerini helak ederler. Livtadan fazla haz alrlar. Hrszlk, ekitir
me, iftira, iki, yalan ve gybet srp giden detleri olup, zerre kadar Allah
(c.c)'dan korkmazlar. Bu byk gnahlar leyenlerin ou Mslman, hatta
Birka yl nce OsmanLca'dan modem Trkeye eyh $afer Dal Tarafndan, Ingfllzce'ys se
eyh Tosun Bayrak tarafndan evrilen, yaynlanmam, on sekise! yzylda yazlm ano
nim bir methidir.
<*)* Sz edilen kitap Hz, eyh Sadk Efendi Risalesi adyla bilinir ve Alaca Minare Tekkesi
eyhi Muhammed Sadk Efendi (tm H. 1209) tarafndan yazlmtr. Buraya yaplan
alntlar bu Risalenin Do. Dr. Sleyman Uluda tarafndan (ksmen) sadeletirilerek Trk
Tasavvuf Musikisi ve Flklrn Aratrma ve Yaatma Vakftna hediye edilen edyondan
alnmtr, (ev. Notu)
'
bazlan da limler olup iyiyi enir, kty men (emr- biT-ma'rf nehy-i ani'l-mnker} eden limler, visler ve iyi insanlar dahi bu bentte zuhr etmi olup, amma bu
Nefe-i Emmre ehri ahalisiyle hibir ekilde uyuamayp, bahis konusu ehrin ortasmdaki kaleye hicret ederlermi. (ehrin limleri),,, bana Bu ehrin feral Nefs-i Emmredir. Buras gaflet ve karanlklar (ilkesidir. Sultanmza AKL-1 ME (dnya re
fah iin dnen ak) derler. limdir, idarecilikte mahir bir mneccim ve mhendis
tir, akilli bir tabibefir. Her eyden haberi var. Yeryznde onun gibi yoktur" dediler.
Sonra Padiahn veziri kimdir?" diye sorduumda dediler ki:
Veziri, idrk kuvvetidir. Kethdis saduyudur. Vekili Harc vehim ve vesvese
- kuvvetidir.
>
,;
de benim bir temsilcini var. Onlar benm ve ilerindeki benim temsilcimin hizmet
krlardr. Aynca benim de bana rehberlik eden bir efendim var; eytani")
Nefs-i Emmareyi Kontrol Etme .
Ayn zamanda bir psikiyatr otan eyh Nurbahi'n-Neccar, nefs-i emmarenin
asla tamamen yok edilmemesi gerektii konusunda nemli bir uyan yapmakta
dr. Onun iyi niteliklere ve eylemlere dntrlmesi gerekir. Nefs-i emmareyi
yok etmek, kendimizi yok etmektin
("1 Parantez iindekibu blmler risalenin Trkemetninde yer almayan, evirisi yaplan eser
de yararlanld belirtilen ngilizce liyonda bulunan blmlerdir, ev. Notu.
' eyh Nurbahi'n-Neccar, Tauk- Kttbrevlyye'nn kurucusudur.
.KENDNZ dntrme 83
Sffler neftin yok edilmesi gerektiinden sz ettikleri zatan.,, Nefsin yenilmesi'
ifadesini kullanrlar. Bu Ifade nefise dair zelliklerin yenilmesi ve onlarn hakiki insancglunda olmas gereken niteliklere dntrlmelerine iaret eder. Ancak nef
sin kendisi yok edilemez,,. Sfiter M an ve flan'rn nefse sahip olmadn syler
ken, o kiinin neftinin karakteristiklerinin pozitif insani niteliklere dntrld
n ve onlarda nefsin grnr hibir izinin kalmadn kastederler,17
yi srekli Allah <c,c] a evirmek mridin nefti sfatlarnn zamanla tLt sfatla
ra dnmesini salar.13
Kalp ayrca efkat ve hizmetle alr. eyh Muzaffer Efendi srekli olarak, her
bir tebessm ve her bir efkat dolu szn kalbi yumuathgtmr;her bir incitici, sz
y a da eylemin ise kalbi katlatrdm sylerdi Aslnda eylemlerimizin bizi aan
yansmalar vardr, eyhimiz iyi muamele etmenin de bir mcadele olduunu
izah ederdi:
Benlik, alt benlik ve ruh arasnda srekli bir mcadele vardr. Bu mcadele yaam
boyu srecektin Burada sorulmas gereken soru simin itimi eiteceidir. Kim kimin
sahibi olacaktr? Eer ruh sahip olursa, o zaman siz bir mmin, yani Hakikate ula
an bir kii olursunuz, Eer alt benlik ruhun sahibi haline gelirse, siz Hakikati int
eyh Nurbahi ise neft-i emmareyi kontrol etmek iin bir baka vastadan sz
etmektedir: Kiinin eyhine ball.1*
S*
sJ21.
Yksek Bilin
Olta Edin
Ene
Fariondak Alan
Dilflk Bilin
KENDNZ DNTRME SS
'
N efs-i L ev v m e
Nefs-i emmarenin hkmranl altnda temelde habersiz ve bilinsiz bir durumdayzdr, inde bulunduumuz durumu gremeyiz ve kendimize ve bakala
rna verdiimiz zarar fark etmeyiz. Balangta zayf ve soluk olmasna karn,
man ve btn idrak glendike, kendimi a , belki de ilk defa, aka grme
ye balarz.
Kurn'da knayan nefse, yani Nefc-f levvm eye yaplan lk atf Nefsd levvmeye yemin ederim (ki ldkten sonra dirileceksiniz)" (7 5 ,2 ) yetindedin
Arapa bir szck olan tevvmenln anlam; gnaha kart direnen ve gnah ile
diinin bilincine vardnda Allah (c.c)fa tvbe edendir, Bu aamada, henz de
ime yeteneine sahip olmasak da, dnyaya ynelik allagelmi ben-merkezl
yaklammzn olumsuz etkilerini anlamaya balarz. Kt davranlarmz bize
iren gelmeye balar. Hata yapma, hatalarmzdan piman olma ve som a tekrar
hata yapma devr-i daimine gireriz.
Knayan (piman) nefe kalbin nuru ile aydnlanan nefistir. Allah (c .c) l zikretme,
ktl emreden nefiste yerleirse, tpk karanlk bir evdeki lmbaya benzer ve
KENDNZ DNTRME * 8 7
Padiah dedi ki; * 0 kaleye Nefe-i Levvme Sahas ad verilmektedir. O kale dahi be
nim hkimiyetim alandadr... o ehre eytann vesvesesi tam olarak hkimiyet ku
ramaz. Bu kentte oturanlar da byk gnah iler, ziti. Uvta,. iki, gybet ve hr
szlk gibi kt eyler yaparlar; ama derhal piman olup, tevbe ve istifar ederler...
Levvme ehrinde ikamet edenlerden, ehrin padiahm ismini sordum. Dediler ki:
"Padalumz Akl- Mebr, u kent onun hkm altndadr. Ancak onun kibir, riy, taassub, zhd-i ham adl vekilleri vardr1'..,
Bu kentteki limler, bid ve zhid ama merebleri cimrilik, hased, kibir, taassub,
nefsaniyet, gybet, tamah, aalk ve mnfldk idi. son derece faziletli olan sfih
kiilerle de lfet ettim. Fazilet ehlini grdm ki, cehennem korkusundan afv ve
mafiret midiyle ibadet ve tatta bulunurlar..,
*-
Levvme ehrinde ki,bideden bir ahsa kendi kentlerindeki i kaleyi sordum. "O
kalenin ismi Nefe-i Mlhime1 (Sevgi ve lham ehri) dir. Padlahlamm Jsmhe de
Akl- Med derler. Vezirlerine de Ak Sultan ad verilmektedir. Bu Mlhime ehri
ne bizden hi kimse gitmemitir. Bazdan g edip oraya gidecek olsa, bil daha onu
Levvme ehrine koymayz, nk onlar o Mlhime ehrinin veziri olan Aka ga
y e t sk bi ekilde bal k a k , onu son derece sever, onun urunda canlarn, ba
larn, mallann ve ailelerini bite hi ekinmeden feda ederler. Bizim padiahmz
olan Akl- Men ald tedbirlere ve gsterdii fealfyetiere itibar etmez, ona tes
lim olmaz, rz, namusu,- vakar ve zhd terk edip tasavvuf hakkudaki eserieri
okur, baz kta plan da yazarlarm ki, -Allah (Cjt) korusun- bir harfi bite er*i erife
uygun deildir... (Bizim padiahmz Akl- Me* bu nitelii tamamen kabul edile
mez bulmaktadr, Bu nitelie sahip olanlarn eritirinden korkuyor, nk onlarn
hem sadakatleri hem de eylemleri mantksz grnyor ve sa duyu ile anlalma
s mmkn deil.}...
"O ehrin ahalisi saz, sz, name, tambur, ud, ney, kudm ile zikreder ve "Allah
(c.c) derler... (bunu yaparken uurlarm kaybedip kendilerinden geiyorlar. Bunlar
KENDNZ DNTRME S9
Figr 2
t Nefs-i
Levvme
Uuhye
Ryh
t* Yksek Bilin
Orta Bilin
Ene
Farkndalfc
Alt
lik Bilin
N efs-i Mlkime
Bu nc derecede, ibadetten, tefekkrden ve dier manev faaliyetlerden
gerekten zevk almaya balarz, O zamana kadar yalnzca ttiiniiz veya oku
duumuz din ve manev hakikatleri bizzat tecrbe etmeye balarz. Yaradan 1a ve
yaratlanlara kar gerek bir sevgi hissetmeye balarz. Bu ayrca gerek tasav
vuf uygulamasnn da balangcdr. Bu ana kadar en fasla yapay bir idrak ve me
kanik bir ibadeti baarabiliriz. Bu aamann hkimi hikmet ve hkmdan sevgi
dir. Bu dzeyin zelinden arasnda cmertlik, kk eylerle tatmin olma, Hakk'a
teslimiyet, tevazu ve tvbedir.
Tvbe. Tvbe kendini sulama ve bu aamadan nceki pimanlktan ok fark
ldr. Tvbede, hata yaptmz anlar ve bir daha asla yapmamaya yemin ederiz.
Samimi tvbenin yn vardr. Gemiten tvbe; hatalarmz, kendimizi hakl
karmaya gayret etmeksizin y a da mazeret bulmakszn aka grebilmektir.
Hlihazrdan tvbe; gemi hatalarmzla zarar verdiimiz kii veya eyann za
rarm telfi etmektir. Gelecekten tvbe ise o hatay bir daha asla tekrarlamamaya
yemin etmektir. Allah (c,c)fn tvbemizi kabul ettiinin iareti ise; gemite bize
ok ekici gelen eylerin artk ekici gelmemesidir: Cenab- Hak kalbimizden o
batan karmay karp atmtr.
Hepimiz zaman zaman eski huylan deitirmede baarsz olma tecrbesi yaarz.
Sonra aniden bu alkanlklar zerimizdeki etkilerini yitirirler, ok cazip gelen, birden
cazibesini yMriverir. Bu Allah (c.cjn tvbemizi kabul ettiinin bir iaretidir. Bu nok
tada, eyhim artk o eski gnahlardan sorumlu olmadmz sylerdi. Artk gerekten
deimiizdir ve u anda o fiilleri ilemeye ala ktaralamayacak birisi olmuuzdur.
21 . A-g-., S.57.
KENDNZ DNTRME - 91
'
bilmeyen mcadeleleri sona ermitin Ancak yine de gvende deiliz. Negatif ego
hl hayattadr ve ikiyzller y a da taklitiler mahallesiyle aka gsterildii
zere, bizi yanl yola sevk edebilir. Bir eyhin ifadesiyle:
Nefs, hibir istasyonda ilham istasyonunda olduu kader ata ve tehlike inde de
ildir. nk henz benlikten tamamen kurtulma tecrbesini yaamamtr... Hat
ta mkemmeliyet istasyonuna ulat aldatmacasna ve eytann, kendisiyle gurur
duyma, vgye dknlk, kendisini nemseme ve kendisini yceltme tuzaklar
na dme tehlikesi iindedir.^2
S f silsilesinin nemli ilevlerinden birisi; y an eitimli dervilerin kendileri
ni mrld ilan etmelerini nlemektir. Hi kimse kendi eyhinden resm bir berat
almadan kendisini eyh olarak ilan edemez. Br eyh, an ihtirasl, dervileri da
ha fazla btn eitime ihtiyatan olduu konusunda mutlaka uyanr. Bazen
eyhler dervilerin hatalarm dorudan gsterir. Bazen de bir eyh olmak iin
kazanlmas gereken m anev dzeyi aka .gsteren ykler ve anekdotlar an
latrlar.
Bu aama nefsin geliimindeki en tehlikeli aama olabilir, Hkkez, gerek m a
nev tecrbeler ve idrak sergileme yeteneine sahip olunur. Ancak eer bu tecr
beler ve idrak ego szgecinden geerse, am derecede kibir vcuda gelir.
Bu durum yaratc sanatlar, yazarlar, mzisyenler ve bilim adanlan arasn
da grlr. Byle kiiler ilham halleri veya yaratc patlam alar yaayabilirler, Bu
radaki tehlike; ilhamn kaynann kendileri olduunu sanm alardr.
Terapistler ve mridlerin byk bir ksm kibirlenme, n ve istikbal arzusu
sorunlaryla mcadele etmek zorunda kalrlar. Psiko-ruhsal rehberleri deerlen
dirirken, kendi sezgilerimizi ve ayn m aik yapmama gcmz ve gerei sah
tesinden, yetenekliyi arlatandan, limi, yan-bgiliden ayrma ferasetimizi kul
lanmalyz. Bu aam aya zg bir tehlike de; insanlarn eitimlerini tamamladk
larna, daha fzla m anev eitime Ihtiyalan kalmadna nanmalandr. Bu a a
m aya ulankiannda tamamen aydnlanm hale geldiklerine karar veren bir ok
karizmatik, fakat yanl yolda olan, kendisini m anev mrid ilan, etmi kiiler
vardr,
Nefs- Mlkime Diyagram, Oval diyagramda, yksek altbinten enerji ve il
hamlar gelmesi daha ok grlr. Kiinin psesindeki hem yksek hem de alak
altbilindn gleri konusunda daha fazla uyank olmas nedeniyle, orta bilinalt
genilemitir. Ancak Ben" hl pslenin merkeziymi gibi hareket eder ve alak 2
KENDtNtZl DNTRME 93
N efs-i Mutmanne
Bu aamann hkmdan hikmet ve babakan da sevgidir, Nefs-i mutmainnenin zellikleri arasnda Allah (c.cya gvenmek, iyi ameller, m anev zevk, iba
det. kr ve nz bulunur. eyh Saferie gre; ancak bu dereceye ulatmz, za
man. negatif egonun belli bal arpklktan karsnda gvende oluruz ve hatta bu
ve daha sonraki aamalarda bile negatif ego, anlk bile olsa, bizi hl etkileyebi
lir. Allah (c.c) bu nefe derecesine aadaki yette dorudan hitap etmektedir: Ey
nefs-i mutmanne {huzurlu n efs)! Sen Rabbinden, Rabbn de senden raz olarak,
Rabbinedn!" (89. 2 7 -3 0 .)
Daha nceki aamalardaki mcadele genel olarak sona ermitir. Kii gafletten
kurtulmutur, Nefs-i emmarenin sfatlan artk ok irkin ve iren grnmekte
dir. Amk kalpte onlara kar bir arzu kalmamtr.
. f * f
i
,
Btn elerini toplad ve sonra aln ve mcevherlerle dolu olan zel hazine odas
nn kapsn at, Kadnlara ieri girip istediklerini alabileceklerini syledi. Hepsi ko
up toplayabildikleri kadar altn ve mcevher toplarken, gzde e hazine odasna
girmemiti bile.-
1 11
'
KENDtNlZ DNTRME * 95
1&7
alan imdi hem yksek bilinaltna hem de alak bilinaltna komu olmutur;
kii kendi psiesinin derinliklerinin daha ok guurundadr. sel (btm) honut
luk ve huzur bu yeni idrak dzeyinden gelir.
Ben'-R uh ekseni geliir, ilk halinde iken fanf ve geici kayglarla tamamen
igal edilmi bulunan ben", imdi artk ruhun ebed ve lmsz perspektifiyle
zdelemitir. Artk ruhun btn rehberlii "berTin daha ok hizmetindedir ve
ben artk psienin merkezi olarak grlmez, igdler zayflam ve ben d
nmtr. lk kez kii artk onlarn gcne kar olduka gvendedir.
KENDNZ DNTRME 4 7
yemeye balar. Ancak sultan kendi parasn srd zaman, o kadar a a gelir ki, he
men geri kan.
"Bu kadar a a tir eyi nasl yyebiliyosunr cttye sorar Sultan, "Tad tpk zehir gibi",
Sevgili Sultanm der Ayaz, senin, elinden o kadar ek iyilik ve cmertlik gnlm
ki, sen ne verirsen ver, bana tatl geliyor,
38 k a lp , n efs v e ruh
bnl Arabi bu aamann nefe le ruhun btn evlilii olduuna iaret etmekte
dir^ Arapada nefs diildir, ruh ise eril. bni Arabi bu blrm evEJigjn kalpte yerle
ik bir ocuu meyve vereceini belirtmektedir. Ruh benliin kendisini yceltme
si iin ona lham verir ve sonra kalp onu izler. sel (btn) mcadele ve okluk
duygusu yok olmutur. Artk madd arzularmzla manev arzularmz arasnda
ayrlk kalmamtr. Bu aamada gerek bir btn birlik ve. btnl gerekle
tiririm; dnyay btn ve birleik olarak grrz. Gerek insanolu oluruz.
eyhin birisi bu btn vahdet dzeyini u ekilde izah ediyordu: Allah (c.c)
benm iin hangi dereceyi seer ve bni inde tutarsa, ben de onu seerim. Eer
Allah (c.c) beni zengin klarsa gaflete dmeyeceim ve eer Allah ,(c.c) benim
fakir olmam dilerse, tamhkr ve isyankr olmayacam,"
Bu aamada btn hareket gcnn Allah (c,c)tan geldiini, kendi bamza
hibir ey yapamayacamz idrak ederiz. Artk hibir eyden korkmaz v e hibir
ey istemeyiz. Konumak ya da iletiim kurmak iin hibir istek duymayz. Zhrimz yok edilmi, ancak btnmz saraya dnmtr. Kalplerimiz vecd iindedir.
KENDNZ DNTRME - 99
N e f s i Marziye Mahallesi
Seyyah daha da derinlere dalar,
Fen Mahallesine vanp misafir ldm. Grdm t i , bu Fena Mahallesinin halk san
ki dilsizmi gibi suskun, l gibi konumaya (ikadan yok, shhatlerinden de mit
kesmiler. Oturmu lm meiein bekliyorlar. Mahallelerine gelip gidenlerden ha
berleri yok.,.
Onlann arasnda dahi yle br gam ve eleme uradm fcl, hlimi tabibe arz etmeye
mlkm olan bir vatlk bulamadm ki "Bu benimdir", "Bu benim bedenim diyebileyim. te o vakit anladm ki; orada vartm ve mlkn sahibi hzr ve nazrdn
"Vcdum demek dpedz yalan ve yalan ise btn dinlerde haramdr, Tbleb da
hil, gjzli irkten kurtulmak' iin sefere kmtm. Bu halimle dahi hayretim ve ac.zirn artt. Tm steklerimden vaz getim.
Gz yalarm akan yalar, elimde olmayarak her gn daha fzla akmaya halad.
Aman y Rabbi" desem yine ikilik ve gjzS irk ediyor. nk bu durumda Mr ben
vanm bir de emura var Tlibkn, matlubum dah var,., Bilmem ki ne re klaym
gnlmdeki derdime...
Allah (C.C), halime merhamet edip, dtdra tlib olanlarn gnln te-biye etmeye
memur olan ilham meleini gnderdi,.. Melek... Rabbni ilham kitabndan okutup,
nce "fiillerin fens lazmdr" deyince derhal elimi uzatma giriiminde bulunduum
da grdm k elim cansz bir madde gibi drt unsurdan meydana gelen bir eydir.
Yani elim belri deil, 0 dilediini yapan Bird ir ve ben de hibir fiil iin kuvvet
yoktur. Kadir birdir; benim kudretim yok. Ksacas herhangi bir fiil benden sdr
olacak olsa, o fiili FaTe {Allah (c.c)a) ve nun kuvvet ve kudretine havale edip,
insan suretinde bir itimse olarak benden meydana gelen fiillerden uzaklap, tam
olarak fiillerin fenas ne demektir?...
Sonra... sfatlan fni klma cihetine yneldim. Baktm ama, bak benim deil, sy
lediim szle alkam yok. Dil benim deil. Nefe-i Nltka'yt bilmem nr zahir ve
batnda olan sfatlarmdan alkay kesip, btn ruhumla, bedenimle, his ve kuv
vetlerimle beni bir Z a r forzettim; Ama grdm ki, faize ttigim dahi yeni br ikilie
aret ediyor, yine gizli irk ortaya kyor... Sonra btn ztimi mahv ve fni kl
dm. Ama yine de talebten vazgemedim. "Taleb, kulun aymdfTn anlamm hisset
tim,., Allah (c.c) her eyi kuatr. Evvel de. Ahir de, Zhl de, Btn da 'du. 0 Her
eyi bilir" meindeki yetler snmda zahir oldu,
Bundan dolay lmeden nce Lnz snma mazhar olmaya yneldim. Aman Al
lah [C-Cj'm! Yine gftU irk karma kt. Zira bir ben vanm, bir de benim yneli
im var. Bu gerek olamaz.
6.
Nefs-i Marziye.
"jt--------- Uluhiyel
Ncfs ve Ruh
Nefs-i Sfiye
Bu dereceye u la a n ok az kii, benlii tamamen amtr. Artk geride hibir
ego y a da benlik kalmamtr; yalnzca Allah (c.c) a kavuma vardr. Bu aama
"lmeden nce lmek" olarak adlandrlr. Rum, Allah (c,c)r ayrlmz birlie
dntren olarak tanmlamaktadr:
ekeri eriten, erit beni,
Eer zaman gelmise,
Buna bir dokunula ya da bir bakla yavaa yap.
Her vakit afakta beklerim. Bu eriyiin daha nce gerekletii vakittir.
Ya da tpk bir idam fpbi ani yap. lme baka nasl hazr olabilirim?
Tpk bir kvlcm gibi bedensiz nefes al.
Sen strap ekerken ben akma hissetmeye balann.
Kollarnla beni uzaklatr,
Ama beni uzaklatrmak ieri ekmektir.27
27. C. Rum, pen Secret, evirenJ. Moyne ve C. Bariss, (Putney, Vt: ThreshoH Books, 1984), s,70.
zorundasn; o zaman yalnzca Hakk kalr. eyhin birisi kiinin kendini dntr
mesi in gerekli bu insan st aba trn gayet belagtl bir dille tarif etmitir.
Onun yolu eyhini sevme ve ona sadakat yoluydu:
Henz ne eyhinde fni olma cokusunu tattn ne de ondan ayrlma strabm ek
tin. Onun huzurunun muazzam ihtiam ve yceliini de yaamadn. Her gn bin
lerce kez lmeyi dilemedin... Henz gnll baarszln kpek balnn jilet $ b i
keskin dilerim kalbine geirmedin! Koskoca bir da nmaklannda kazmadn!23
L. Levrisohn (d.), Classical Persian Sufism: from its origins to Rum], (New York; Khaniqahi Nimatuliahi Publications, 1993), s.2 8 9 daki Ayn el- Qudat.
"S
s
V
t
i
r
t
/
/
V
\
\
N.
y*
Akl- Me ile "bu ne haldir* diye fikrettim. Meer Akl Me bu esrra vkf de
ilmi, Bundan h ab eriz olduundan kide lh sulara vkf olunamayacan an
ladm ve iddiadan vazgetim.
(Ey Hak yolunun yolcusu!) buraya kadar yazlan srtardan, maksat, bu fen bak
landaki bilgileri aklama olmayp, ancak'veftrmzdan sonra bu EUslern ahbablannuza yadigar olmasdr. Nice hakikat yolunun yotclan ve ddr talibleri bunu
okurken bu fakiri yadedeler. Bu Risaleye nazar eden canlar, kendilerini bilirler,
Ak- ilht ile kendinden geip dnyay unutma hali.
Elbette dikkatli okuyan skn hlindeki saik, kendisi kendi halini dnerek, han
gi ynnden hangi kent sakinlerindendir, hangi mahallede lfet etmektedir sorula
rnn cevabm insafla deerlendirip ona gre hareket eder. Rza Kapsn bulur,
renir ve hamdeder.
j
Sizin btn cininiz kafanzdaki hatiptir. Btn yaam tarznz etkiler ve nere
y e giderseniz gidin, sizinle gelir. Cininiz onun sizin dostunuz ve koruyucunuz ol
duuna ve sizin iin en kalb duygular beslediine inanmanz ster, Size kim ol
duunuzu, nas olduunuzu syler ve tecrbelerinizi sizin iin yorumlar, Ancak,
sahip olduunuz btn mutluluu v e gelitirdiiniz anlaml ilikileri yok etmeyi
ister. Cininizin elindeki en iyi aralardan bazlar gemii hatrlatma, gelecek.hakkinda kayg hissettirme ve tecrbelerinizi mmkn olan en kt ekilde yorumd
lamadr.
Ana silahlarndan birisi sahte hayallerdir. Sizi, onun sizin hayatnza daryp-
rumlarmm gerein ta kendisi olduuna ikna etmeye alr. Cininiz sizi baarsz
olarak gsterip, sizi buna inanmaya ve buna gre davranmaya inandrmaya a
balar. ya da' size kendiniz hakknda gerekd, iirilmi bir imaj kabul ettirme
ye alr, byle bir imaj kabul etmeniz de baanszlmz garantiler ve bununla
yaamanz imkansz klar, Cniniz hepimizin yaad btn korkular ve gizli g
vensizlik ve yetersizlik duygusunu ku llanr.'
Size baarl cinler ve stratejileri.hakkmda bazL rnekler vereceim;
General
f
Jack otuz ki yanda baarl bir avukattr. Onun cini ksa boylu, iman bir
askerdir. Jack'n yaamn karmak bir kurallar ve dzenlemeler setine mutlak
itaat iinde yerletirmesinde srar etmektedir, Jack cini olmakszn, tamamyla
Ko
Dale yakkl, alkan bir satcyd. ok altndan yirmi yedi yana, gel
diinde zengin bir adamd. Cini asla sakin durmay bilmeyen kk hrn bir bas
ketbol kou gibiydi, Dale'i yaamn kazanmak zorunda olduu bit yar olduu
na inandrmt ve Dale kendisini bileti bileli komaktayd. Alkol ve sigaraya al
t ve rahatlamay, yaamdan zevk almay imkansz bulmaya balad.
Cininizi terbiye etmenin yolu onun varlnn bilincinde olmaktr, cinin maniplasyon taktiklerini ne kadar ok anlarsanz, dirinizin gc o kadar azalacaktr.
Cininizi tanmlayabilir misiniz? zgn bir biime, kendisine has bir iaret y a da
ifadeye sahip midir? Gzlerinizi kapayn ve hatrlayabildiiniz btn aynntlanyJa cininizi gznzn nne getirmeye aln. Eer cininiz biim deitiriyorsa
y a da birden fed a kla sahipse, buna dikkat edin. Cinler aldatclklaryla nl
dr. Kendi cininizin temel zelliklerini tandktan sonra, aadaki sorulara cevap
verin:
1- caninizi ve yaammsa nasl etki ettiini ayrntl olarak tanmlayn. Ne za
man ortaya kar? Onu dan karan herhangi bir detikleyici ey var m
dr? Cininiz her zaman bu halde miydi? k ortaya kt zaman hauriyor
musunuz? Cininizin dou nedeni hakkndaki en iyi tahminleriniz neler
dir?
2 - Eer cininizin bir kiilii olsayd, nasl grnrd? Ad ya da takma ad ne
olurdu? Nasl giyinirdi? En ok kulland ifadeler y a da hareketler neler
olurdu? Eer resimden holanyorsanz, cininizin bir portresini y a da kari
katrn izin (Onu ne kadar iyi tanrsanz, zerinizde o kadar az gce sa
hip olacaktr),
3 - Cininizle konuun. Onun iyi huylann, gemite size nasl yardm ettiini
ve sizin deimenizi ve bymenizi nasl nlediini tartn.
4- Cininize bir grev verin. Cininizin ilgisinden yarar grebilecek yaam ala
nnz neresidir? Eer onu iyi ilerle megul edebilirseniz, grevine bal ka
lacak ve yaamnzn dier alanlarna mdahale ermeyecektir.
5- Manev benliinize br kiilik verebilir misiniz? Gzlerinizi kapayn ve ci
ninizin tam zdd bir btu karakter hayal edin. Bu karakter gl bir mt
tefik olabilir. Bu btn karakterle daha, yakn temas kurmak iin yukarda
ki 1 3 . admlan tekrarlayn.
Bu eksersiz Richand Carson1un Taming YourGremtin: A Glde to EnjoyingYom seifadl kk kitabndan adapte edilmitir.5 1 Eer bu eksersizi yararl bulduysanz, iinizdeki cin ve onu nasl terbiye edeceiniz hakknda daha ayrntl bilgi
ler ieren bu kitab size iddetle tavsiye ederim.
Nefs-L Emm arenin Peesinin Drlmesi
Nefs-i emmarenu dinde olduunuz zaman dnn. lke, gurur ya da in
cinmi bir ego yznden yenilmi ya da kalbinizle temasnz ve empati. ve efkat
duygunuzu kaybetmi olmanz mmkndr. ok piman olduunuz szler sy
lemi ya da ler yapm olabilirsiniz.
1- Nefs-i emmare dzeyine dmenizin nedeni neydi?
Drdnc Blm
Yedi Ruhunuz
RUM1
Gnn bitinde padiah payitahtnn sokaklarnda dolalyotd Onu gren herkes
yerlere kadar eiliyordu, Yalnzca yolun kenarnda oturan bir dervi aldrmyor, te
bihiyle Allah (c.cj zikretmeye devam ediyordu. Padiah fke iinde durdu ve der
vii yanna ard,
Herkes eilirken sen niye eilmiyorsun?" diye sordu.
Herkes sizin gcnzden korkuyor ve szin zenginliinizden istiyor" dedi dervi,
"Onun iin onlann sizin nnzde eilmesi hakldr. Ben ise yalnzca Allah
C, Rumi, Mesnevi, eviren R. Fager (yaynlanmad) IV 3901-5.
YED RUHUNUZ m
m anev pratiin bir parasdr. Aile, i ve ilikiler manev geliim iin ibadet ve te
fekkr kadar rtendi frsatlar sunarlar.
Arapa ruh terimir ayrca can* ve nefes" anlamna da gelir. Kurn*da buyrulmaktadr ki; Onu dzelttiim ve kendi ruhumdan ona furdm vakit, siz
hemen onun iin secdeye kapann!" (35.29) Ruhun en yksek dzeyi, Allah
(CvC)n ruhunun bir kvlcm olan sm il-esradr.
Ruhun her yz kendi dinamiklerine, kendi ihtiyalanna ve kendi glerine
sahiptir. Farkl zamanlarda fiarkl ruhlar egemen hale gelebilir. Hangi ruhn en
aktif halinde olduunu bilmek Sff mridi iin nemlidir, rnein bir ruhtan ge
len rya, baka bir ruhtan gelen bir ryadan ok farkl yorumlanabilir.
Ruhun doal adan salkl dinamikleri, an ulardan birine kaydnda, sa
lkl olan ey toksik hale gelebilir. rnein cura re* harika bir kalp ilacdr, ancak
ayn zamanda ldrc bir zehir olarak da kullanlabilir.
Eer baz ruhlarmzla ilgilenir, dierlerini ihmal edersek, kanlmaz olarak
dengeyi yitiririz. rnein, eer bitkisel ve hayvansal ruhlarmz ihmal edersek,
bedenimizin temel ihtiyalan ile temasmz yitirir ve salmz tehlikeye atarz
(Buna klsik bir rnek zorlayc zek gerektiren ilerle ok fazla megul olmas
nedeniyle abur cubur yiyeceklerle .beslenen ve kronik uykusuzluk ve hareketsiz
likten doan skntlar eken tipik bilgisayar programcsdr). Eer gizli (srl) ru
humuzu ve en gizil ruhumuzu (srr'L-esrar) ihmal eder ve manev ihtiyalarm
z gz aidi edersek, m anevi salmz zarar grr. Bir ok insan madd bakm
dan baanl ve dnyev adan zengin yaamlar srerken, manev bakmdan ye
tersiz beslenirler, deal olan, yedi ruhun dengesinin salanmasdr. Bu denge,
dengeli bir salk ve geliimi, zengin ve dolu bir yaam beraberinde getirir,
M aden Ruh
gururlu yani "boynu Kirelenmi iken, bazlar da kalr katal" yani yeni bilgi
leri anlama yeteneinden yoksundur.
Nevrozun bir tanm da; sonu vermemesine ramen ayn eyi yapmay srdr
mektir, Baz insanlar o kadar katdr ki, yaamlarm kurtaracan bilseler bile, de
iemezler. Baz insanlar sigaradan leceklerim bilmelerine ramen, sigaray bra
kamazlar. Salk yetkilileri eski bir fabrikada alanlara, grlt dzeyinin, ok
yksek olduunu ve zamanla iitme yeteneklerini kaybedeceklerini sylediler. a
lanlardan bir ou, deimeyi baaramadklar iin, ilerinde kaldlar ve gz gre
gre sad setiler. Hepimizde bir derece bklmezlik ve kanlk vardr.
Behll, Badatta Behll-i Dn" olarak tannan br mecnun idi. Gnn birinde Pa
zar yerinde nnde kafatasyla oturuyordu, Birinci kafatasnn nnde Bedava"
yazan bir etiket vard, Ikinoi kafatasnn nnde 1 Kuru" yazyordu, Oncsnn
nnde se Paha biilmez yazl bir etiket bulunuyordu. Her kafatas da birbirinin
ayru grnyordu. Tezgah gren herkes Behll'n deli olduunu dnyordu.
Sonunda bir adam yaklat ve fiyatlarn neden farkl olduunu sordu, Behll bir i
ald ve birinci kafatasnn kulak deliinden ieriye sokmaya alt; ancak girmedi,
B akn' dedi Behll, ine hibir ey girmiyor. Omn iin bu kafatasnn hi dee
ri yok. Sonra ii kincisinde denedi. i her bir kulak deliinden girip dierinden
kolayca kt. Gryorsun, hibir ey iinde kalmyor, Onun h bu kafatas 1 ku
ru eder". Behll nc kafatasn denediinde, i birinci kulak deliinden kolay
ca girdi, ancak kincisinden kamad. Bunun zerine Behll. hikmet dolu gzlerle
bakarak dedi k; Bu kafatasna paha biilemez. ine ne girerse, orada kahr.
14 * KALP, NEFSVEROH
Jl
Ruh
Yeri
Vcud
Sistemi
Maden
Omurga
skelet
sistemi
An
derecede kat
sel (btn)
destek
Bitkisel
Karacier.
Sindirim
sistemi
Tembellik,
an aktiflik,
beslenme
yetersizlii
Salk,
iyileme,
beslenme
Hayvansal
Kalp
Kan dolam
sistemi
fke,
agzllk,
zevk
dknlk
Motivasyon
Kiisel
Beyin
Sinir sistemi
Benlikilik,
zayf ego
Zek, salkl
fego
nsan
Am
duygusallk
efkat,
yaratclk
Gidi-
Manev kalp
(Btln- Kalp)
Dnyay ted
stina, irfan
i
Manev kalp
En gizli
(Srr-iil esrar) (En i kalp=UIbb'l-lb)
Arl
Hi
Pozitif
zellikleri
Fenafillah
1
Bitkisel Ruh
Bitkisel Ruh (Nebati Ruh} karaciere yerleiktir ve sindirim sistemiyle balan
tldr. Bymeyi ve bitkilerle paylatmz bir ilev olan besinlerin zmsenme*
sini dzenler. Daha farkl-bir ifadeyle, bu ilev yeni bir ilevdir. nk mineral
dnyasnn beslenmeye ihtiyat yoktur. Bir baka deyile; iimizde Allah (c.cj'rn
bitkilere verdii ruha benzer bir ruh vardr.
Anne kamnda iken esas olarak bitkisel ruhla hareket ediyorduk. Annemizin
rahmine, beslenmemizi salayan bir gbek ba ite balydk. Tek yaptmz ge
limek ve bymekti. Temelde ilevsel yapmz bitkilerinki ile aynyd.
Bitkisel ruh iinde olaanst bir zek vardr. Genellikle bu zeky fark etme
yiz; nk akln soyut renimine ok fazla nem veririz. Ancak ne kadar ok
niversite diplomasna sahip olursak olalm, hl bir eftaliyi ya da bir ekmek
parasn nasd sindirdiimizi bilmiyoruz. Bamzdaki salarmzn bymesini
nasl salayacamz bilmiyoruz. Bunlar bitkisel utun asrlarn tesinden gelen
bilgelii iinde gerekletirilen temel fiziki ilevlerdir.
Maden ruh (tpk in kristalden gemesi gibi) enerji aktarm yeri iken, bit
kisel ruh tamamen dnm ve deiimin (transmutasyr) balad yerdir. Bit
kiler, gda retmek in k enerjisini dntrrler. Bitkisel ruh aynca ilk beslen
me yeri ve gdann zmsenmesinin balang aamasdr ve fiziki beslenme di
er beslenme trlerine -rnein fiziki duytlann beslenmesine- moderoluturur.
Derinlerde, ksz kuytularda yaayan bir balk tr vardr. Gzleri karanlkta
herhangi bir uyan almad iin zamanla grme yeteneini kaybeder. Yksek g
rltnn iitme duyusunu srekli olarak sakatlayabilecei gibi, an uyarm da
duyulara zarar verir.
Ayn ekilde kendimize u sorulan sorabiliriz; Kalplerimizi nasd besleriz? Ya
aklmz? Veya ruhumuzu? Fiziki beslenme srecini aratrarak bir ok dersler
karabiliriz. ey h Tosun Amerikada ilk Cerrah tasavvuf merkezim am ak zere
iken, eyh Muzaffer Efendi; nce bir mutfak kur. Tasavvuf merkezi aslnda br
mutfaktr. Eer insanlarn bedenlerini besleyebilirseniz, o zarftan ruhlarm da bes
leyebilecek hale gelebilirsiniz demiti.
Eer vitamin y a da minerallerden yoksun bir beslenme biimi uygularsak, ya
va yava gszleir, belki de hastalanrz. Bu eksiklii hemen hissetmeyiz; an
cak etkiler birikir. Ayn sonu; duygusal, zihinsel ya da nihsal bakmlardan kt
beslendiimiz haller iin de geerlidir
Eer oru tutarsak, yem e arzumuz bir y a da.iki gnden sonra azalr ve mide
miz bzlr. Bozulmu gda yersek, itahmz zarar grr, O tr bir yiyecei bir
daha asla yemek istemeyebiliriz. Ne yazktr ki; bir ok kii, szde din kumullar
da ruh gdas olarak sunulan eyler yznden manev beslenme itahlarn kay
betmilerdir.
Bitkisel ruhun zeksnn milyonlarca yllk gemii vardr. Bu zek normal bi
lin dnda gerekleen temel operasyonlara tamamm dzenler. Bitkisel ruh,
kansere, kalp hastalna ve bilinli akln kontrol ya da idrakini aan btn dier
fizik hallere nasl neden olunduunu v e nasl tedavi edileceim bilir.
Bu zeknn unsurlar lk beyin olarak bilinen, en derin beyin yapmzda bulu
nabilir. Beyin sapn, harekete geirici a sistemini, beyin sapm evreleyen sinir
tabann ve omurilii ierir. A lia ve hcresel bilgiler yoluyla d evreden bilgjl
retir ve bu bilgilerle kaslar ve deriye drt vererek, danya tepki vermelerini
salar. lk beyin bizim temel zekmz salan genileme, daralma v e tehlikeye
tepki verme gibi ilevleri gerekletirir. 2
Bitki dnyasnn kusurlarndan birisi, evreye tepki verme yeteneklerinin s
nrl oluudur. Bitkiler tepki kalplan bakmndan ok az hareket yeteneine ve
esneklie sahiptirler. Bitkiler renmezLer. Hayvansal ruhun geliimi, mobilite,
motivasyon ve renme kapasitesini gelitiririz.
H ayvansal Ruh
Hayvansal ruh kalpte yerleiktir ve kan dolam sistemiyle balantldr. Hay
vanlar drt odal bir kalp ve kam organizmann her yerine ulatran karmak bir
dolam sistemi gelitirmilerdir (Srngenlerde dolam sistemi tam olarak geli
memitir ve kalpleri yalnzca odaya sahiptir. Bunun sonucu olarak hareket ye
tenekleri snrldr ve srngenlerin tam olarak aktif hale gelebilmeleri iin k ha
vaya htiyalar vardr. Daha gelimi memeli kan dolam sistemleri sy daha iyi
korur v e bu memelilerin btn iklimlerde daha aktif olmalarna imkan verir).
Hayvansal ruh korkulannz, fkemizi ve tutkularmz ierir. Btn organiz
malar dllendiricilere ynelme (butkula) ve cezalandran, zehirli ya da ac ve
ren eylerden uzaklama (korkular) y a da onlan uzaklatrma (fke) eilimi gs
terirler. Davran psikolojisi, uzun yllardr dllendirme ve cezalandrmann etki
lerini inceleyerek, dnyaya verilen bu temel tepkileri aratmnaya younlamtr.
Psikoloji daha karmak hale geldike, bu iki temel etkl-tepki gdsnn gc
n ve evrenselliini unutmaya baladk. Amip bile bir mikroskop camna konulan
asit damlasndan uzaklaacak ya da besleyici solsyon damlasna doru hareket
Bu blmdeki beynin fonksiyonlamta dai tartmalar E. De Beauporr, The Three Faces of
Mind (Wheaton, llL; Quest Books, 19 96)dan alnmtr.
edecektir. Eer tek hcreli organizmalar dahi bu tepkilere sahip ise, bedenimizdeki
her bir hcrenin ayn kapasiteye sahip olduunu rahatlkla syleyebiliriz.
Bu igdler, ilk kez hayvansal ruhta ortaya kan kendini koruma ve trn
koruma gdlerinin Demelini oluturur. Bitkilerde reme ve hayatta kalma gdleri
ok snrldr. Bunlar bitkinin yapsna yerletirilir ve olduka kah ve deimezdir.
Hayvanlarn davranlar daha esnektir ve hayvanlar evreye kar daha ok
tepki verir. Kendini koruma igds, bizi, ac veren veya tehlikeli eylerden
uzaklamaya iter. Bitkiler tohum retebilir ve ynlerini gnee dnebilirler; an
cak bitki leminde hibir tutku yoktur, Hayvansal ruhta tutku, reme gdlerin
de kk salar. Cinsel arzuya ilve olarak hayvansal ruh, sevgi v e yetitirmenin
matrisidir,
Y ahu di-H ristiyan gelenei, hayvansal ruhun beden ve ilevlerini deersiz
grmtr. Geleneksel olarak, bir bedene sahip elma (tam olarak gnah saylma
sa bile) bir talihsizlik olarak kabul edilirken, bu bedenmizin bir de ok sayda i
gd ve drtye, korkuya ve tutkuya sahip olmas daha da ktdr. Bedenin
drtleri ruhun geliimi balanmda etik kart olarak grlmtr.
Tasavvuftaki yedi ruh modelinde, kiinin btn bir insanolu olarak gelime
si iin btn ruhlarn salkl olmas gerekir. Hepimiz tutkular, korkular ve itah
lara sahibiz ve bunlar bizim yararl, ilevsel paralanmzdr. Ancak bunlann ya
ammza egemen olmamas gerekir. Hayvansal ruhun, ynetimi elinde bulun
durmas deil, dier ruhlarla denge inde olmas gereklidir, Bu denge kazanld
nda, iyi gelimi hayvansal ruh, salk ve refahmz iin paha biilmez bir de
er haline gelir.
Tutkularmz y a da fkemiz an derecede geliirse, idrakimizi ve davranm
z bozar. Taranm bir Sf mridi olan Necmeddin Raz, duygusal denge ihtiya
cn yle tanmlamaktadr:
Eer tutku Melal smriann aarsa, o zaman fesad, agzllk, hrs, cimrilik, alak
lk, ehvet, korkaklk ve hanet ortaya kacaktr,,. Eer bk kiinin doasnda, tut
kunun zellikleri geri planda ve eksik ise, o zam an geveklik, yetersizlik ve rezillik
ortaya kacaktr.
Eer fkenin zellikleri itidal snrlarn aarsa, o zaman kt miza, kibir, garaz,
huysuzluk, asabiyet, hogrszlk, zalimlik, istikrarszlk, vefaszlk, gurur, inat
lk ve bencillik ortaya kar. Eer kii fkesini yenemezse, fozguir-r btn varl
nda yerleir. Eer kiinin tabiatnda fke, yetersiz ve geri planda ise, o zamanda;
kendini kk grme, geveklik, lkaytlk, zayflk, ahlk bozulduu ve yetersizlik
. ortaya kar...
lmle lgili gayretlere nclk eden bir psikiyatr olan Elizabeth Kbler-Ross,
ileri derece kanser tehisiyle hastaneye yatan bir kadnn yksn anlatrd. Hi
rimse kadnn youn bakm canl olarak terk edeceini sanmyordu. Kadnn ko
cas se zihinsel olarak dengesizdi ve. adam ldrme derecesine varabilecek fke
nbetleri yayordu. Kadn kendisinin lm halinde, ondrt yandaki olunun
tek bana babasyla yaamas halinde byk bir tehlike iinde olacam biliyor
du. Hasta beklenmedik bir biimde yava yava yileti ve hastaneden taburcu ol
du. Ondan sonraki drt yl boyunca kadn zaman zaman hastanede yatt ve k
t, am a lmeyi olu iin reddediyordu. Sonun da youn bakma geri dnd. Dr.
Kbler-Ross, kadna dedi ki; "Biliyorsun, olun artk on sekiz yanda. Hasta
kadn glmsedi, sanki Evet biliyorum; artk yasal olarak kendi bana yaaya
bilir. sonunda gvende. gece huzur iinde hayata gzlerini yumdu.
Hayvansal ruh motivasyonumuzun, direncimizin ve eyleme gme gcm
zn nemli bir kaynadr v e olaanst eyler yapma potansiyelini de ierir.
N efsan Ruh
Toplam ruhun bir sonraki yz kiisel ruh, yani Nelsan Nuhtur! Kiisel ruh
beyinde yerleiktir ve sinir sistemiyle.balantldr. Kalbin ve dolam sisteminin
gelimesi, hayvan bitki leminden ayrd gibi* karmak bir sinir sisteminin ge
limesi de insanla n hayvanlardan ayrr. Bu yksek oranda gelimi'sinir sistemi
daha byk bir hfiza kapasitesi ve daha karmak dnme ve planlama imkn salar.
). Ntubahsh, The Psychology of Sufism (New York: Ktianiqahi Nimatullahi Publications,
1992), s.3 2 -3 3 hde yer alan Necmeddit Rzf.
Kiisel ruhun zeks, evremizi maden, bitkisel ve hayvansal ruhlarn kapasitele rindet daha derin bir biimde anlamamza imkan salar.
Ayrca etrafmzdaki dnyaya daha e M i bir biimde cevap vermemizi salar.
Gelecei planlayabilir/ eylemlerimizin muhtemel etkilerinin zihinsel modellerini
hazrlayabiliriz, rnein klsik psikoloji deneylerinin brinde, kpeklere bir itin
br taralnda bulunan yiyecek kab gsterilir. Eer it ksa se, kpek kolaylkla
ve abuklukla onun etrafn dolar v e yiyecei bulur. it uzadka kpekler iti
dolaabilmek iin hedeflerinden gittike daha fazla uzaklarlar, it blm-ok
uzun olduunda kpekler yiyecein bulunduu yerin tam karsnda kalr ve i
tin altm kazmaya alrlar.
Ancak bu zgn sorun, ocuklar dahil, insanlar iin hibir glk oluturmaz.
Hayvanlar karmak zihinsel modeller oluturma yeteneine sahip olmadklar iin,
mutluluu hemen tatma ve ksa dnem motivasyonlarla ynetilme eilimi gste
rirler. nsan zeksnn geliimi, bizim gelecei planlamamz ve dnyada daha etki
li bir biimde faaliyet gstermemizi salamaktadr. (Bunun sonucu olarak; insanlk
sre iinde srekli glenerek btn dier trlere egemen hale gelmitir.)
Kiisel ruh ayrca egonun mekndr. Hem pozitif hem de negatif egya sahi
biz. Pozitif ego aklmz organize eder ve benlik duygumuzu verir. Kendine say
g, sorumluluk ve drstlk iin zorlayc g olabilir. br yandan, negatif ego
benlikilik, kibir ve tekiler ve Allah i(c.c)'tan gaynhk duygusu veren bir g ola
bilir. Pozitif ego manev yolda byk bir mttefik olabilir. Manev yolda kanl
maz olarak ortaya kan ini ve klar esnasnda gerekil olan btm istikrar duy
gusunu salayabilir. Negatif ego ise dmandr. Dnyaya dair idrakimizi saptrr
ve dnya ile iliiklerimizin rengini deitirir.
Negatif ve pozitif egolar arasndaki temel farklardan birisi; pozitif egonun bi
zim hizmetknmz olmasna karn, negatif egonun srekli olarak efendimiz ol
m aya almasdr. Tpk dervi ve eek yksnde (3, Blm) olduu gibi, ego
nun bize hizmet etmesi gerekirken, genellikle biz egomuzu srtmzda tar v ona
hizmet ederiz.
Kiisel ruh beyin sistemimizin en genii olan n eocoflstfte yer alr. Yalnz
ca insanlarda neocotex tam olarak gelimitir. On ila yz milyar sinir hcresin
den oluur ve katrilyonlarca balant yapma yeteneine sahiptir. Onun ilevlerin
den birisi bizim dncelerimiz, duygulannz ve davranlarmz zerine dne
bilmemizi salamasdr. Gnlk yaammzda Minlilik ve dikkatlilii uygulama
yoluyla hcreler arasndaki balantlar artrarak, ok geni bir neocortex potan
siyeli gelitirebiliriz.
ikisinin birleiminden daha iyi bir karar ortaya kar. Ba neyin en etkili olduu
nu bilirken, kalp nyin doru olduunu bilir.
Sezgisel zek akln bilinli kullanm olmadan iler. Bu zek biimi Allah
(c.c) 'a ya da daha byk br realitenin varlna manla; zahir dnyaya dair id
rakle ve kiisel gzlem, tefekkr, murkabe yoluyla gelien btn idrakle, efkat
le ve bunlardan doan doaya, hayvanlara ve dier insanlara uyumla beslenir.
Gizli Ruh
Gizli yani sh ruh, Allah (c.c)' hatrlayan yanmzdr. Gizli ruh ve bnf bi
lin (batm idrak) i kalpte yerleiktir. Bu ruh nereden geldiini ve nereye gide
ceini bilen ruhtur. Bir Sff stad unlar yazmaktadr: sel (btm) bilin, Al
lah (c x )n gizli tuttuu, oradan kendisini gzledii yerdir.5 Bir bakas se y
le yorumlamaktadr: Beden tamamen karanlktr; onun lmbas se btn bilin
tir. Eer kii hibir btn bilince sahip deilse, ebediyete kadar karanlk iinde ka
lacaktr",6
Ruhlar lem i ervahta iken Cenab- Hak onlara: Ben sizin Rabbiniz deil mi
yim ?" diye sormu ve ruhlar da: Evet, sen bizim Rabblmlzsln diye cevap ver
milerdi (s* 1 0 -1 1 e baknz). Bu cevab veren srl ruhtur. Binlerce yldr gizli ruh
Allah (c,c)a ok yam yaam, Allah (c.c)m huzurunun nurunda ykanmtr.
(Ancak bu madd leme doarak, bu temas duygusunu kaybettik.)
sel (btn) bilin (gizli ruh),.. Allah (c.c)'n yaratc lh vahdetini tecrbe zama
nnda bir varla zel olarak bahedilen gjdi ruhtur,,. Bylece Allah (c.c) arayan,
seven ve bilen bu gizli ruh olduu iin, yalnzca Allah c.c)'n, Allah cc)T arad
, sevdii ve bildii bildirilmitir. Hz. Peygam berin buyurduu gibi; Rabblmi an
cak Rabbim vastasyla bildim1'.7
7r
yalnzca kiilikten (nefs) de ibaret deiliz, Bzler beden ve kiilik kabna konu
lan ve birbirine balanan kutsallarz.- M anev byme ve idrak kapasitemiz ne
redeyse snrszdr.
Sf stad Abdlkadir Geylnf, insani ruh, gizli rub. (sr) ve en gizli ruh (s r f-,
l esrar) arastadaki ilikiyi yle anlatmaktadr:
Ccnb- Hak ilk olarak Kendi z'nn mkemmel aleminde et mkemmel varlk
olarak lh uhu yaratt, Sonra bu ruhu, Allah (c,c)a eski yaknl ve dostluunu
atamay retmek iin, aa lemlere gndermeyi diledi. Bu yolda Allah (c.c), ru
hu ncelikle mantk akla gnderdi. Bu lemden geerken ruha lh nur giysisi
verildi ve Sultan- Ruh (en gizli ruh) smi verildi. Melekler leminden geerken,
mteharrik ruh" (gizli ruh) ad verildi. Sonunda bu madde lemine indiinde, dn
yay kendisinden korumak in kaba madde giysisine brnd.. nk eer bu dn
ya lh ruh ile dorudan temas etseydi, annda yanp kl olurdu. lh ruh bu dn
yada, yaam yani nsan ruh olarak tannd.
f[
Allah (c.c) ruhun giymesi iin bedeni yaratt.,; ilh ruhu kalbin merkezine, Allah
(c.c) ile kulu rasndaki sim muhafaza edecek kaliteli bir maddeden ina ettii me
kna yerletirdi. Bu ruhlar bedenin farkl yerte tindedirler...
Mteharrik ruh (gizli ruh) kalbin yaam iindedir. Melekt lemi srekli olarak
onun gr atam iindedir.., ^Mteharrik ruhlun konumas, enfiM dnyann ko
numasdr; szsz ve sessiz. Dnceleri srekli olarak gizli mnlarn srlaryla
m egu ld r...
J-
Sultan Ruh (en gizil ruh), kalbin' merkezi, kalbin kafiridir. Bu ruhun ii lah hk
met iledir. Onun ii kalp diliyle anlatlan gerek imann aracs olan lh bilginin ta
mamm bfimekJir.
eyh Muzaffer Efendi hep, "btn kainat tamamen aan ey gizin iinizdedir" derdi. Her birimiz kalbimizde bizim iimize, bu dnyaya ve hatt fizik var
lk lemini oluturan binlerce kinata samayacak bir lh kvlcm tayoruz. Bu
kvlcm biziz, Gerekte ne olduumuzu hatrlamamz gerek;
stadma bir kez sordum:
"Nedir farkmz
Seninle benim?*
a* Abdlkadir Geylni, The Secet of Secrets, eviren eyh Tasm Bayrak (Camhridge, lnpterfe Islmic Text Soclety, 1992), s.13-19.22.
.
Ve O dedi ki;
"H afz tek hrk udur;
'
*
.
Daha nce sz edildii zere; ilk alta. ruh hem pozitif hem de negatif karak
teristiklere sahiptir (yalnzca yedinci ruh, rr-l esrar, bu ikilikten uzaktr). Ruh
dengesini yitirdiinde negatif karakteristikler ortaya kar. Allah (c.c) bu kinat
ta hibir eyi kt, irkin ya da yararsz yaratmamtr.. Eya ancak ktye kul
lanld ya da dengesini yitirdii zaman negatif hale gelir.
M aden! Ruh
Maden ruh dengesini yitirdiinde esnek olmayan, kaslm, bklmez, eil
mez bir an hal.alr. Bu eilime sahip insanlar yeni bilgileri almay ok zor bu
lurlar ve renme olmakszn manev geliim olamaz. M anevyol ilerlemeyi ve
ayn zamanda radikal, dntrc deiimi gerektirir. Esnek olmayan iin bu
mmkn deildir
' Hafz, I Hear God Laughing: Renderirgs ofHftz, eviren D. Laditsky, (Wairut Creek, Kali
124
Bitkisel Ruh
Baz insanlarn, temelde bitkisel ruh deyinde hareket ettii grlmektedir,
m ejn derin koma halinde bulunan kiilerin, bitkisel yaam aamasnda bulun
duu sylenir. Hibir hareket, acya tepki ya da zevk alma yoktur. Yalnzca bit
kisel yaamn zellikleri olan byme ve gda alma, ilevine sahiptirler.
Baz zamanlarda bilinli olarak ilevselliimizi bitkisel ruh dzeyi ile snrlan
drmay seebiliriz. Eer hastalanr ya da bitkin dersek, dinlenmeye ve yeniden
gcmz kazanmaya gerek duyarz. Bu hastalklara ya da ara almaya kar
doal, geici bir zmdr. Bizim iin atma v e dinlenme devridaimi dogaldu
ve bedenin biyoritmne yerletirilmitir.
Ancak baz nsanlann btn yaamlarn bitkisel ruhun egemenliinde yaa
dklar grlmektedir. Btn gn byk lde oturur ya da yatarlar. Herhangi
bir ey yapmak iin ok az coku ya da motivasyona sahiptirler; kimisinde bu ka
dar bile bulunmaz. Konuma dilinde bu gibi insanlar ifade etmek iin ngilizcede
sklkla "yatan patates" (couch potato) deyimini kullanrz. Bir baka uygun de
yim ise hibir ey yapmadan yatm ak anlamna gelen sebzelemek" {vegout) te
rimidir. What Is the Matter with Gilbert Grape? Filmindeki arme, bu dengesizliin
bariz bir rneidir. An kilolu olarak, yaamn oturma odasnn divannda abur
cubur yiyerek ve TV seyrederek geirmektedir. Yllar sonra ilk kez onu evden
karmak in ailecek br adi durum ilam gerekmitir.
Bunun kar an ucu ise; an hareketlilik, hiperaktivit&llt. Baz insanlar ha
reketsiz duramazlar. Uzun bir sre oturamaz, okuyamaz ya da alamazlar. Sk
sk kahve molas verirler ya da hareket etm ek iin baka bahaneler bulurlar. Bu
hiperaktiF kiiler hastalandklarnda, iyilemeleri ok gtr. nk bedenlerinin
dinlenmesine zin vermeleri neredeyse imkanszdr.
Her iki arlk da manev bakmdan zararldu. Yetersiz aktiflik eilimi, mane
v yolun yolcusunun en byk dmanlarndan birisi olan tembellie dnebi
lir, Bu gibi insanlar gnlk ruhsal ve dinsel faaliyetlerini icra etmekte zorlanrlar.
Hiperaktif kii ise; tefekkr ya da murakabeyi neredeyse imkansz bulur. Kendi
ilerinde gizli olan Allah (c.c)' bulmak iin yeterince yavalayamazlar,
- '
-.
^ . '
muamele eden alkol veya uyuturucunun etkisi altodanken meydana gelir Bylece bir ok yaam ve aile yklr gider. Freud'un insanolu tanm, temelde ana
motifi zevk peinde koma ve acdan kama olan, hayvansal ruhun dinamikleri
nin tanmdr. Davran psikolojinin byk bir kism bitkisel ve hayvansal ruh
lann ileyiine odaklanmaktadr. Bii psikoloji kiisel ruhun zihinsel operas
yonlarn ele alr. nsan (hmanist) psikoloji nsan ruhun, yaratclk ve efkat
gibi, karmak faaliyetlerini inceler. Tanspersonai psikoloji gizli ruh ve e n gizli
ruhun ego tesi bilincini kapsar. Bu son iki alan akademik psikoloji alannda he
nz geni kabul grmemitir,
'
Kiisel Ruh
Dengesiz br kiisel ruhun egemenlii altndaki kiiler, negatif egolarnn kskandadrlar. Ego, kiisel ruhun zdr. Kiisel ruhun ar ularndan birinde
olanlar, yetersiz z -sa y g t ve zgven sahipleridir. Bu gibi insanlar yaamda ok
az eyi baarabilirler ve onlarn en kt dman kendileridir.. Onlar kendilerine
inanmadklar iin, hi kimse de on lara inanmaz. Karlatktan her trl glk
karsnda yenileceklerine dair gl inantan, kendisini gerekletiren bir kehanete dnr.
Kar uta ise, ben-merkezli, kibirli ve ar derecede kendisine gvenen in sa n ?.
lar vardr. Bu gibi insanlar tamamen ben-merkezdir; .btn dnyann kendileri
etrafnda dndne inanrlar. Hibir empati, efkat ya da vicdana sahip deildir
ler. Bunun an rnei, en korkun sulan iledii halde hibir pimanlk duyma
yan zeki psikopatlardr. Buna en mkemmel rnek; The Silence oLam bs (Kuzu
latn Sessizlii) roman ve filminin Hannibal Lectec'idir. Lecter an, hatta mkem
mel derecede zeki bir insandr; ancak efkat ve vicdandan yoksundur. 0 kadar'
ben-metkezli ve vicdanszdr ki; insandan daha ok br canavara benzemektedir.
Gerek yaamda, Nazi toplama kamptannm fikir babas'Adolph Eichmann'm
yarglanmas, bylesne byk br katliam organize etme ini tpk herhangi bir
' kk memurun iiyle ayn gren bir insan portresini ortaya karmtr. Btn
kaygs, lm kamp faaliyetlerinde kaytlarn iyi tutulmas ve dzenli'bir ileyi
in salanmas idi. Onun yi ileyen brokrasisi taralndan sndrlen milyonlar
ca yaam hi aklna bile getirmiyordu,
n sa n Ruh
Eer nsan uh dengesini yitirirse, kii aslnda bir tr an duygusallk olan yan
l ynlendirilmi efkat tarafndan yantlabilLr.'Bazen, karmzdakinin ihtiyac
i.
>
-P
Gvenlik gleri sonunda onu yakaladklannda, gen adam oktan bir soyguncu ve
;
katil olmutu, idama mahkum edildi. Son istei annesinin dataaonm yanm a ge
Gen adara bunun nedenini yle aklad; "Benm son isteim beni bu kadere
mahkum eden dili srmakt. Eer annem eve getirdiim eyleri nereden bulduu
mu sorsayd, Hrszlmdan dolay beni azatfasa ve cezalandsayd, asla bir hrsz
olmazdm. Onun an hogrl dili benim en byk dmanm oldu".
Gizli Ruh
J*
Yllat nce eyh Muzaffer Efendi, bir grup dervile birlikte New Yorku ziya
ret ettiklerinde, onlarla birlikte kaldm. Derviler ok az uykuyla yetiniyorlard.
eyh Muzaffer Efendi se genellikle geceleri ilhama mazhar oluyor ve iir reti
yor ya da yazyordu. Ne kadar ge yatarlarsa yatsnlar, derviler mutlaka sabah
namaz iin erkenden kalkyorlard, Bir gece, saat gecenin birinde msaade iste
yip yattm. Saat 0 5 .3 0 'd a namaz iin kalktmda, derviler tam anlamyla bitkin
grnyorlard. Niye bu kadar yorgun olduklarn sordum. lerinden birisi dedi
ki: Gecenin ikisinde uyumaya hazrlanyorduk. Ancak birisi TV'de bir vampir fil
mi buldu ve eyh Muzaffer Efendi onu seyretmeye karar verd i Sabahn drdne
kadar uyumadk."
Gnn lerleyen saatlerinde eyh Muzaffer Efendi'ye seyrettikleri filmi sor
dum. Onu ge saate kadar uyank tutann ne olduunu ok m erak ediyordum.
Dedi ki: "Gzel bir filmdi. Aynnnlann byk bir ksmn doru yanstm ay ba
armlar. Biliyorsun en yisi kalbe aklacak kask olarak elma dal kullanmak
tr. eyh vampir fenomenini tartmaya devam etti; Vampir kii lmn ei
i tideyken, en gizli ruh, m anev ruh ve nsan ruh hepsi birden bedeni terk eder
ken yaratlr. Sonra kiisel ruh ve hayvani ruh egemen olur. Daha da kts,
kiisel ruh da terk ettiinde sta vampir yaratlr. Kii tamamen bo bir kabuk
haline gelir ve iini bir baka ruh doldurur. Bu tr vampirler en tehlikelileridir'1.
eyhin vampir tarifi y a da vampir efsaneleri anlatmndan ne karmam gerek
tiini bilmiyordum-, ancak ruhlar modelinin vampir klie tipine tamamen uyma
sna ok armtm.
Hepimiz deiik zamanlarda farkl ruhlarn egemenlii altna gireriz. Hepimiz a
kaldmzda, yiyecekten baka hibir ey dnemez hale geliriz. Hepimiz cinsel
duygularn etkisi altna gireriz ve cinsel tatminimizden baka bir ey dnemez
oluruz. Hepimiz n ya da servet kazanmaya ynelik benllki arzular y a da bizim
baaramadmz baaranlann kskanl altnda eziliriz. Zaman zaman hepimiz
acma ya da efkat duygusuyla dolar taarz. Ancak byk ounluumuz iin,
ruhlanmz arasnda bir temel denge vardr ve ou zaman bu dengeyi yanstan
doru davranlar sergileriz. Tasavvufun hedeflerinden birisi budun Dnyada hem
etkili ve uygun bir biimde davranmak hem de bir tr manevi dengeyi korumak.
Ruh Dengesi in Ekserszler
Kendinle zdeleme
deal dzeyde, ruhlaamzdan herhangi birisiyle zdeleme y a da zdelem e
en uygun olan ynlerini etkin hale gerilmek in byk bir psikolojik zgrlk
salan
Bu eksersiz dikkatinizi ruhlarn her birine odaklayabilirle yetenei kazandra
cak bir yntemdir. 10 Rahat bir biimde oturun, rahatlayn ve sonra aadakileri
yava yava ve dnerek tekrarlayn:
1
. Ben bir bedene sahibimi ama ben yalnzca bedenmden baret deilim. B e
denim salkl ya da hasta, yorgun y a da enerji dolu olabilir;, ancak ben et
kilenmek sorunda deilim. Bedenime ok kymetli bir iyiletirme ya da
beslenme arac olarak deer veriyorum. Ben bir bedene sahibimi am aen
ret deilim.
. 5, .Ben bir kalbe sahibim ; ancak yalnzca kalbimden ibaret deilim, Kalbim
bana efkat duygusu verir ve benim daha derin grmemi ve daha fazla
hissetmemi salar. Kalbime derin duygularmn, yaratclk ve idrakimin
kayna olarak deer veririm. Ben bir kalbe sahibim; ancak yalnzca kal
.*i
Ruhlarnz Yaam ak
M aden Ruh
1- Kendinizi doku ile kapl olarak dnn, Zihninizde iskeletinizi gizleyen
dokuyu syrn ve iteki iskeletinizi fark edit, Siz salamlk-ve esneklii
birletiren bu mkemmel yapdan ibaretsiniz. Otururken ve hareket eder
ken iskeletinizin farknda almaya devam edin. Hareketlerinizi daha esnek
ve ayn zamanda sabitliinizi daha salam nasl yapabilirsiniz?
2 - Yaamnzda ok fazla esnek olduunuz, daha fazla stikrar v e salamlk
duygusuna sahip olmak istediiniz baz alanlar var m? ok kati olduu
nuz, daha tepki verid ve deiime daha ak olmak istediiniz alanlar var
m?
.Bitkisel Ruh
1 - Tamamen rahatladmz br zaman, rahatlamak ve enerji depolamaktan
baka yapacak br iinizin olmad bir tatili hatrlayn. Bir kumsalda uzan
dnz y a da rahat bir kollukta oturduunuz belirli br an hatrlayn. O de
rin rahatlama ann hatrlayp haniayamadjnz, o ann tadn imdi bUe
hissedip hissetmediinizi grn. Neler, hissediyorsunuz? Derin rahatlama
nn iyiletirici gcn hissedebiliyor musunuz? Yalnzca rahatlamak iin
gnde be Un on dakika aynn. Sakinletirici bir mzik ya da gevetici bir
kaset aln. Gnlk ksa rahatlama dnemleri baklk sisteminde harika
lar yaratr. Gnlk rahatlama dnemlerinizin kaydn tutun ve etkilerini
not edin.
'
etkilendiiniz ya da bir sanat ya da mzik eserinin sizi alp gtrdn'hissettiiniz bir an olabilir. Ne hissettiniz? Bu duyguyu tedkleyen neydi? N eka
dar srd? Ayn tetikleyicl olay size yine benzer br tecrbe yaatabilir mi?
Beinci Blm
Yedi Ruhunuzu Uyumlu Hale Getirme
SAD1
Zengin ve nfuz sahibi bir adam, ok sayda sekin konuu ztyafete davet ettL Ko
nuklar arasnda yiletirme gcyle tannan bir SK eyhi, bir de Fransa'da eitim
grm bir doktor olan salk takan vard. Yemekten sonra, ev sahibinin tazmin
aniden ba dnmeye balad ve km yatana yatrdlar. Ev sahibi, eyhten ona dua
etmesini istedi. eyh de kzn yanna gitti ve onun sal iin dua etti.
Bu durum salk bakanm kzdrd ve homurdanarak bu tip hurafelere artk inanl
mamas gerektiini syledi "Gnmzde" dedi, insanlar iyiletirmek in vitamin
enjeksiyonlar, modem illar ve baka bitimse! yollara sahibiz! Bu tip modas ge
mi samalklar ilerlememizi nlyorC'
1 J. Fadiman ve R. Frag, Essential Suftsm (San Franssko: HarperSanFransIsco, 1957), &S4-55,
Birisi beyaz, dieri siyah olan allat salkl olmaldr. Siyah at, fke ve korkuyu
ve beyaz at ise tutkular temsil eder. Onlarn motivasyonu olmadan hibir yere va
ramayacamz iin hayvansal ruha ve onun drtlerine ihtiyacmz vardr. Yahudi-Hristiyan geleneinde sklkla atlan dvmemiz (bedeni aala) ve a brakma
mz gerektii, bylece gszleerek zerimizdeki etkilerinin azalaca telkin edil
mektedir Gemiteki dinsel inzivann boyudan sandmz kadar ileri deildir. (Be
nim bir meslektam yirmi yl nce Yeni Cizvit olanlarn yneticiliini yapt, ofisini
aratrdnda dolabnda birka kutu krba, zincir ve sa rgs buldu).
Tasavvuftaki araba modelinde ise, atlann mmkn olduu kadar gl ve
salkl olmasn steriz (Ayrca onlarn itaatkr ve yi eitimli olmasn da isteriz).
Eer btn ruhlar salkl ise, bas ruhlarn hasta ve zayf olmas durumuna nis
petle, bu dnyada daha dengeli bir yaam baarabiliriz.
Srcnn, atlarm ynlendirecek ve arabay doru srecek kadar gl ve
usta olmas gerekir. Belki de en nemlisi, srcnn araba sahibinin talimatlann izleyebilmesi gereklidir. Ancak srcnn seyahati anlamak ya da dora men
zili kefetmek zere yetimi olmas gerekmez. Bu araba sahibinin iidir.
Araba sahibinin mutlaka gl ve anlalr olmas ve sesini ykseltebilmesi
gerekir. Bylece src doru kararlar verebilir. B iro k insanda src le araba
sahibi arasndaki konuma borusu kullanlmad in tkanmtr. Aslnda sr
c arabann iinde bit sahibi olduunu unutmu ve ynetimi ele almtr. Ego ha
rika bir hizmetkar, ancak kt bir efendidir.
Tasavvuftaki zikir uygulamas, bir dzeyde, sahibin durgun v e ksk sesini
duymay, bir baka deyile iimizdeki yksek ilhamlar ve kutsal duymay
renmek anlamna gelir. Pratik yaparak, imizdeki en kutsal yapy daha ak, da
ha yksek ve daha kolay anlalabilir hale getirebiliriz.
Arabann btn paralannn uyum iinde ilemesi gerekir. Eer araba ynetimi
ele alrsa, ortada seyahat diye bir ey kalmayacaktr. Hibir ey hareket etmez,
nk hibir yere gitmek iin motivasyon yoktur. Maden: ve bitkisel ruhlarda mo
tivasyon bulunmaz. Eer atlar kontrol ele alrsa, arabay en gzel yoncann bu
lunduu tarlaya srecek; araba oraya batp kalacaktr. Hayvansal ruhta motivas
yon vardr; ancak bu igdsel tatminle belirlenen ksa sreli bir motivasyondur.
Ayn ekilde, ne kadar ukurlar ve engellerin etrafndan srerse srsn, src de
dora menzili seecek, kapasiteye sahip deildir. Araba sonunda muhtemelen bir
tavernann nnde park edecektir. Kiisel ruhun zeks harika bir aratr; ancak s
nrl ve ben-merkezlidir. Arabay menziline gtrmesi iin insani, gizil ve en gizli
ruhlara ihtiyacmz vardr. Bu ruhlar, gerek bir insanolu olarak dolu bir yaam
srmek iin gerekli efkat, irfan ve lhi klavuzlua sahiptir. deal olan, yedi
ruhun, uyum iinde birlikte almasdr. Eer ruhlardan herhangi birisi almazsa,
araba seyahatine devam edemez.
Ryalar ve Ruhlar
Baz tasavvuf? tarikatlarda, manev telkinin nemli bir unsuru ryatan yoruma
Ayn-ekilde, gizli ruh. btu- kalpteki yerinden, btn bilgilerin kayna olan Al.lah (c,c)'m hikmet kitabn aydnlatmak iin kar. Bu gibi ryalar k nentil m e
sajlar ierebilir. En gizli ruhun ryalarnn yoruma ihtiyac yoktur. Bunlar derin
mistik tecrbeler y a da lh lhamlardr, Bu gibi1 ryalarn m nev duygulan'
uyandran zellii zaten kendisini gsterir.
Elbette grdmz ryann hangi ruha ait olduunu bilmek zorundayz. Giz
li ruh ya da en gizli ruhun lhamlar, bitkisel ya d maden ruhun ryalarndan
ok farkldr.
Dengeli Ruhlar
M adenindi bize gl bir tem d, yaamda bizi destekleyecek salam bir i ya
p salar. Dengesini yitirdiinde, bir yandan katlk, atalet v e esnek olmama zel
liklerine kaynaklk ederken, dier yandan da geveklik, dneklik v e kararszlk,
nedeni olur. Bitkisel ruh, bedenlerimizi salkl ve gl tutmaya yardm eder.
Dengesini yitirdiinde, tembelliin ya da hiperaktifligin kayna olabilir. Hayvan
sal ruh bize tutku ve dnyadaki deerli hizmetleri baarma gds salamak in
vardr. Hayvansal ruh dengesini yitirdiinde se, bizi fke, agzllk y a da hrs
yoluyla ok kt davranlara iter.
Kiisel ruhun amac bize rehberlik etmek, kendimizi anlamamz v e etrafmzda
ki. dnyay kavramamz in gerekli zeky salamaktn Dengesiz bir kiisel ruh, bi
zi kibir Ve benlikilik yoluyla yanl yne sevk eder ya da bizi gsz bir ego ve z
sayg ve z gven yokluu yoluyla yetersiz hale getirir. Rasyonalizasyon ve yan
l tasavvur, gerei arptabilir ya da zekmz, kendimizi ve bakalarm -kah ve
hatal olarak ykc tarzda eletirmek iin kullanmaya itebilir.
nsan ruh, efkati ve kalbin derin zek ve yaratclm temin eder. Dengesi
ni yitirdiinde, bizi yanl acma ya da yufka yrekli ilgiden doan aptalca dav
ranlara gtrr. Gizil ruh gerek bhn irfan salayabilir; ancak dengesini yitirdiinde bizi dnyay reddetmeye ve maneviyatla maddiyat birbirinden koparma
ya iter,' Gizli ruh da bizi ayn bir bireysellik dzeyinde tutabilir v e Alah (c.c)la
tam olarak btnlemenin nnde bir engel haline gelebilir.
Dnyann barknda olm a ,
Her bir ruhla birlikte farkna varma dzeyimiz deiir. Hayvansal ruh e orga
nizma evreyle .temas kurar (-grme, iitme,.koklama, tatma ve dokunma ile-}.
Bu, bitkisel ruhun minimal kavray y a da maden ruhun kavray yokluu karsmda'byk bir ilerlemedir. Ancak eyann yalnzca d biimlerini hissederiz ve
kolaylkla yamllabillrz. rnein* karanlkta ormanda bir patikada yryen tii,
kvrlm saldrmaya hazr bir ylan grr. Ertesi gn gne nda baktnda*
ayn bieni grdnde, bunun yalnzca boum boum olmu br aa kk ol
duunu anlar.
Tasavvuf perspektifinden, mevcudat Allah (c.c)'n kutsal kitaplarndan birisi
dir ve onu okumak potansiyel olarak en byk ve en derin eitim tecrbeferindendir. Mevcudat ne kadar ok anlarsak ve evreyle balantmz ne kadar de
rinletirirsek. o kadar ok reniriz. Hayvansal ruhun be duyusu bize, bu eiti
min tem el balang aralarm salar.
Kiisel ruhun zeks ile, eyann yalnzca afaki ynlerini kavramakla kalmaz,
bonf doasm da renmeye balarz, rnein, bedenin btn ileyiini plak
gzle anlayamayz; ancak mikroskop kullanm, tbb ve biyolojik teorilerden y a
rarlanma yoluyla bedenin nasl ilediini anlayabiliriz. Geen zaman iinde insan
zeks, doann srlarndan bir ounu aydnlatmtn
nsan ruh dzeyinde daha da derinden kavrayabiliriz. Duyularn ve zeknn
alglayabileceinin tesine geebiliriz. efkat bizim bakalannn duygularn an
lamamz salar. efkat birlikte hissetmek" anlamna gelil. efkat, hepimlzbubirbirimize baml olduumuzun, birbirimizden ayr olmadmzn. Farkna varlma
sndan domaktadr. Hristiyan mistik Meister Eckehartn ifadesiyle: "Bakalar
na olan ey. ister mutluluk olsun isterse znt, bana olmutur" , 2
Arapa'da Allah (c.cj'n sk telffuz edilen isimlerinden birisi er-Rahmn ve
er-iaM n'dir ve bu isimler genellikle En Merhametli ve En efkatli olarak terc
me edilir. Her iki szcn kk de Rahm yani dl yatadr. Anann rahmi ce
nini korur ve ona meknlk eder. Anne bebeini kendi kan ve cam ile besler. Al
lah (c.c)'n her birimize o k u sevgi ve efkati bundan ok daha ileridir.
Gizli ruh dzeyinde realitenin daha derinlerine nfuz edebilir; en gizli ruh d
zeyinde daha da derine inebiliriz. Evliya, peygamberler ve Allah (c,c}'n elileri
en gizli ruhun (srr-l esrar) derin irfanyla hareket ettiler. Kendilerini ve mevcu
dat gizli derinliklere gtrdler. Onlar btn ilimle faaliyet gsterdiler. Bu neden
ledir ki biz anlan taklit etmeye alyoruz,
Btn leme dair kavraymz nasl artrabiliriz? Mevcudat anlamak in n
san, gizli ve en gizli ruhlara ihtiyacmz var. Kurin bize bu yolu yle gster
mektedir: lerde Biz (Allah (c.c)) onlara, hem ufaklarda hem de kendi nefslerinde yetlerimizi yie gstereceiz ki, nihayet onun hak olduunu anlayacak
lar. (4 1 :5 3 . 5 yetten).,
Daha nce sz edildii zere; komada olan kiinin yalnzca maden ve bitki
sel ruhlar ilev grr, dier ruhtan ise gmldr. Bu durumda neredeyse dn
yann hi farknda otorayz. Kii, hayvansal ruhunun kaba, dengesiz ileyiinin
kontrol altndayken, baka her eye kar krdr. Etrafmzdaki dnyada algla
dmz her ey, bizim ne olduumuzu ve en ok neyle ilgilendiimizi yanstma
eilimi gsterir. Eski bir deyite olduu gibi: Bir vel ile karlaan hrszn, b
tn grd onun cepleridir.
2* Eckehart. iinde yeald eser: Matthew Fox, Original Blessing (Santa Fe: Bear and Com
pany, 983). S.280,
r"r"
dzeyini renmeye geldiini syler, stad bir an dnr ve sonra cevap verici
Hayr, korkarm ki sen bu niha dzeydeki anlam renemezsin.
Mft Ltfen beni deneyiniz. Olduka baanb bir dim olarak kabul edilirim ve
eminim ki reteceklerinim renmeyi baarabilirim. En iyi, en baarl limlerin
en sekin mridi olmu ve sonunda btn mparatorluun en yksek din makam
na ykselmitir.
Veli cevap verdi; Peki, ilk adm, senin resm cbben zerinde olarak, benim eei
me binip kasabaya gitmen olacaktr. Eein saman torbasn boynuna tak ve onu
cevizle doldur, yolda grdn btn ocuklara ver.
'
Mft uzun sre derin derin dnr ve der kif- Nefsime dantm ve itiraf etmeli
yim ki bu ilk adm atamam".
Alimin gururu onun Kurn hikmetinin derinliklerine tam olarak dalmasna en
gel olmuturi ancak en azndan snrlann bilecek kadar drsttr,
Somuncu Baba der k; Madem ki sen, buraya gelip bizi huzurunla ereflendirecek
>
kadar nazik davrandn, batta benim dervilerim arasnda diz ktn, ben de Fatiha
Sresini senin bize tefsir etmeni istiyorum''.
eyhlislm sreyi tefsir etmeye balar ve azndan kan yeni idrak derinlii kar
snda hayrete der. Daha sonra Fatiha Sresi hakknda bir kitap yazar ve bu y
ky kitabn giri blmnde anlatr. Kitap bugn hl stanbul'daki byk ktp
hanelerin baslarnda bulunur. Eer velinin eeine binebilseydi kim blr daha ne
kadar sr inkiaf ederdi!
'
Uyuturucu ve Alkol
t,
ay ierlerken yal adam lime ne eitimi grdn sordu. Sonra da:."Ltfen bar na b k iyilik daha yapar msn? 'Yeenim ve bebei benimle beraber katyorlar vte be
bek ok hasta. Ltfen bebee dua eder misin?" dedi. Gen lm Olur" dedi ve ya
l adamla birlikte bebekle annenin uyumakta olduu misafir odasna i t l Alim oda
y a girer girmez, yal adam kapy zerinden kapatt ve kilitledi, "Ne yapyorsun??
dye bard tim,
,
"
Yal adam cevap verdi: Eer sana syleyeceiini yapmazsan, elbiselerimi yrtaca
m ve darya haykrarak senin evime zoria girip, yeenime saldrdn syleye
cek ve yemin edecein- Komularm bana inanacak ve seni ldrecekler. ey
den birini yapmalsn: Odada ter ie iki var. Ya o ikinin tamamn ieceksin, ya
kadnla cinsel ilikide bulunacaksn veya, bebei ldreceksin. Ancak ondan sonra
gitmene izin vereceim,
Grnte nemsiz bir fiil olan lri ime, naif gen adam normalde ilemeyi
hayal dahi edemeyecei fiillere gtrd. Aslnda sarho olduu zaman kendisin
de deildi.
nsani ve Gizli Ruhlar Gerekletirme
nsan v e gizli ruhlarnn klavuzluuyla belli bir zikir v e fikir dzeyine ula
anlar dnyadan kolay etkilenmez. vldklerinde iinmez, gururlan incitildiinde fkelenmez. Kazanmak iin a gzl, kaybetmekten korkulu deildirler; bu
dnyaya deil, yalnzca Allah (c.c)'a gvenirler.
Hz. Musa'nn ald en byk derslerden birisi yalnzca Allah (c.c)a. gvenmek
tir. K ufnm bize bildirdiine gre; Hz, Musa lk kez Allah (c.c) le konutuunda,
Cenab- Hak, ona sa elinde ne olduunu sordu, Hz, Musa yle cevap verdi: Bu
benim Ssm. Ona dayannm. Koyunlanma yiyecei aalardan onunla indiririm,
daha birok te kullanrm". Allah (c.c), Hz. Musaya ssm yere atmasn emret
ti ve yete der d mez s bir ylana dnt. Bylece Hz. Musaya Allah (c.c) 'tan
baka hi kimseye dayanmamas ya da gvenmemesi gerektii retildi.
Daha sonra Hz. Musa sisin i Firavun ve ihibazlanmn nnde yere att ve
ylana dnen s btn sihirbazlarn ylanlarm yuttu. Bu ykden alnmas
gereken derslerden birisi; Allah (c.c)in emrinden gelen her ey, insan iradei ya
da abasndan gelenden ok d aha gldr. Cenab- Hak Hz. Musay a buyurdu
ki: "Yere attnda, atan sen deilsin1', Hz. Musa, Allah (c.c)tn yalnzca aracl
yla hareket ettii bir aratan ibaretti, ideal olan budur; Allah (c.c)'n. kulland
bir ara haline gelecek deere sahip olmak ve kendi irade ya da arzularmzla A l
lah (c.c}'n iradesini bozmakszn mevcudata hizmet etmek.
Bir baka yk, artk bitkisel, hayvansal ve kiisel y a da nsan ruhlann zel
liklerinin -gaflet, agzllk, korku, heves ve gurur- etkisinde olmayan bir kii
nin yaklamn anlatmaktadr.
OsmanlI imparatorluu dneminde, stanbulda biiykbir Sfeyhi yayordu. O ka
dar nlendi ki, n Padiahn kulana kadar gitti. Padiah eyhin dersini dinlemek
ve zikre katlmak in her Perembe akam eyhin derghn ziyaret etmeye balad,
Birka hafta sonra Padiah eyhe; Seni ve retilerini gerekten ok seviyorum
ve zikir yinine katlmak da beni ok mutlu ediyor. Dile benden ne dilersen. Eer
Hayr dedi eyh, sorun sende deil. Sen daima biiyk bir nezaket ve sayg, ile
davrandn: Sorun tenim dervilerimde. Sen gelmeden fince yalnzca Allah <c.cj
zikreder ve crna dua edefterdi iiuR seni memnun etmek iin zikrediyor ve ibadet
ediyorlar. Bu nedenle senin bir daha gelmemeni stiyorum; nk trizler senin hu
zurunu kaldracak kadar ykselemedik".
Sadaka
nsan ve gizli ruhlar ncelikle eylemlerimizde ne karabiliriz. Gerek sada
ka yalnzca para vermek deil, bakalarna gerekten ihtiyatan otan eyi ver
mektir. Bakalarna'yandm etmek iin kymetli zamannm, anlaylnz. lgimi
zi ve bilgjmM verebiliriz, Bu tr eylemler insan ve gizli ruhtan dar karr. -Bu
eylemlere dnyann btn oyalayc ileri arasnda Allah (c.c) hamlamak.da da
hildir, eyh Muzaffer Efendi sk s k ;!lEllerinizi dnyev ilerle megul edin, kal
binizi ise Allah (cx ) ile. derdi.
Mmin Miimin Aynasdr
Kurn , mminin mminin aynas olduunu bildirmektedir. Sammi m
minde tnsan v e gizli ruhlar grebiliriz. Bu btm mcadele le megul olanlan araym fakat, tpk'madenler, bitkiler, hayvanlar gibi davrananlar y a da ben
cil benlikiler arasnda aramayn: Eer hastaneye gider v e kom a halindeki bi
risinden ilham alm aya alrsak, oradan pek m anev gda almamz mmkn
olm ayacaktr. Aym ekilde ehvet, fke y a da agzllklerinin tutsa olan
lardan m anev bakmdan ne renebilirsiniz? Onlardan alnabilecek tek iyi
ders, kendinizdeki negatif eilimlerinizi grebilmenizdir. Bu, kendi hatalarn
z daha yi anlam anza yardmc olabilir; an cak ruhsal yapnz hakknda hibir
ey retmez.
'
Mmin mminin aynas haline geldiinde, birindeki gizli ruh dierindeki giz
li ruhun aynas olur. Ayn eklide, ruhun en derin ksm, lh kvlcm, sr-i es
rar, dierindeki kutsalln aynas haline gelir.
Ey kalp,
Kalp nedir bilerde otur;
Taze iek a a n
Aacn altna git,
RUM3
Herkesin btn ruhlara sahip olduunu unutmayn. Br mmin tamamen ku
sursuz bir vel deildir. Bakalarna yakndan baktmzda bitkisel mizalarn,
hayvansal mizalarm v e kiiliklerini grebiliriz. Bu ruhlar grmezden gelmedi
imiz gibi, onlar durdurmaya da almamayyz. Snrl motiflerimiz ve igdle
rimizden daha fazla unsurlara sahibiz. Bu ruhlar vastasyla nsan ve gizli ruhla
r grebiliriz.
Bat psikolojisi kiisel kusurlarn zerinde durma eilimindedir. Bat psikoloji
sine gre; ocukluumuzun incelenmesine odaklanmak ve btn kiilik sorunla
rmz temizlemek zorundayz. Bu ura bir mr srer ve asla daha sonraki aa
maya geemeyz. Bu nedenledir ki, B a t psikolojisi asla maneviyata getememekte kiisel ya da hayvansal ruhlar dzeyinde saplanp kalmaktadr.
Manev sistemler se tam tersi bir sorunla kar karyadr. Br ok manev
grupta, nsanlar sa f manev varlklarm gibi, hayvansal mizadan, egolar ve s
nrl kiilikleri yokmu gibi davranrlar. M anev mizalarm mkemmelletirmeye
odaklanr ve kiilik dzeyinde aba gsterme htiyacn gzad etme eilimi sergjleder. zellikle mridin (ya da eyhin) mkemmel derecede saf ve tamamen
manevilemi olduu dnlr. Oysa hibir mid, hibir insan mkemmel de
ildir.
Hi Kimse Mkemmel Deildir
eyhler de gizli ruhlanyla temaslarn kaybetmemeye alan ve en yksek
mizalarna gre hareket etmek iin gayret sarfeden insanouHandr. Ancak bir
eyh hl btn ruhlara sahiptir. Bu ruhlar ve etkileri asla tamamen yok olmaz.
. Bunu asla unutmamalyz ve kusursuz grdmz kiiyi bir heykel altlna
oturtup, ite bu kusursuz, hibir batan karmaya maruz kalmayan mkemmel
nsandr" dememeliyiz.
Manev tekaml yalnzca ktln cazibesini ama y a da ona asla boyun
ememe deildir. Manev tekaml; ktln cazibesine kar koyabilmektir. Ha
inde yemldg eser: J. Nurbakhsh, The Psychology of Sufism (New York Khaniqahi Nimatullahi Publications, 1992), s.77.
ta yapan kiinin hemen onu telafi etmek iin bir eyler yapmasdr. Bunu aa
daki ykde grebiliriz:
Yllar nce, stanbul'da, herkese ife datmasyla nlenen bir eyh vard. Padiahn k
has-taland ve hekimler kzn hastalnn ne olduunu bulamadlar. Padiah eyhe
haber gnderdi. eyh padiahn habercilerine dedi kb "u anda seninle gjdctem; an
cak dervilerimden birini sizinle gndereceim. Mehmet! Sen onlarla git". Mehmet
genti ve ife verme hakknda hibir ey bflnyordu, aknhk iinde eyhine baktt fa
kat eyhin tek yapo) ey Mehmet'in gelenlerle gitmesi iin iaret etmekten ibaretti.
Gen dervi s a r ^ a , prensesin odasna gtrld. Prenses bir divanda solgun ve
hareketsiz yatyordu. Ne yapacan bilmeyen dervi ederini kaldrd ve -eyhinin
iyilii, kendi iyilii ve prensesin iyilii iin- btn kalbiyle prensesin yilemesi iin
Allah (c.c)a dua etti. kez besmeleyi tekrarlad:
Bi smJahi rrahm atirrahirtV'.
Saniyeler iinde prensesin yzne renk gelmeye balad. Prenses uyand, oturdu ve
yemek istedi. stanbul'da yeni bir ife datan velinin bulunduu haberi annda sa
raya yayld Sultan bizzat gen dervie muhteem bir kavuk ve kaftan le birka
kese altn verdi,
Mehmet saray beyaz btr Arap atnn zerinde, bir eref muhafz ile biriikle terk
ediyordu. Sarayn mutfek kapsnn nne geldiklerinde aniden durdu. Atndan in
di ve eriye girdi. Oradan yeni kesilmi bir koyundan kanlar ve bir bakraca dol
durulan kanl sakatat ald, bandan aa dkt, kavuunu da kaftanm da kan ve
pislikle srlsklam etti. Dervi Mehmet kentin b k ucundan br ucuna bu tuhaf hal
de at srerken, beraberindeki muhafz aknlk ve merak iinde onu izliyordu.
eyhin derghna vardklarnda, Mehmet fer an nce eyhini grmek istedi; nn
de eildi ve elini pt. eyhi glmsedi ve neler olduunu sordu, Mehmet prense
sin iyilemesini ve Padiahn verdii hediyeleri anlatt. Sonra dedi ki: Saraydan
ayrlrken birden aklmdan eyhimden daha yce olduum dncesi getii" dedi,
nk siz ancak karmak formlerle iyiletiebilitker, ben prensesi yalnzca
imanla yiletirmitirar Bu btm kibir ve gurur emaresinden dehete den Meh
met yle dnerek mutfea komutu: Eer benim iim bu kadar kiril ise, d
mn da ona uymas gerekir!'
M eh m et zamanla eyhin halefi ve nl bir ifa datc oldu, Omn manev
tekaml yalnzca btjtf m kem m elem ed en deil, ayn zamanda onun kusurlan zerinde hem en v e etkili bir biimde alma samimiyet ve isteinden geldi.
Rum derki: E y Rabbim, olduum gibi grnmemi sala. Eer yapmazsan, ltfen
grndm gibi olmama izin v er". Byk ounluumuz d grnmze
byk nem veririz. Temiz ve iyi giyimli olmaya zen gsteririz. Btn btn
dnce ve duygularmzn da o kadar gzel v e ekici obuas harika olmaz
myd?
tanda arpc bir ekilde sergilenmektedir. Ba karakter, tuzak kurmakta mahir bir
Tatar avcdr; Sainfc PetersburgTu bir Rus Ordusu Temen ynetimindeki bir RUS
haritalama keif gezisine klavuzluk etmektedir. Temen vahi yaamla nasl ba
a kacan bilmeyen kltri bir kentlidir ve klavuz birka kez omn hayatn
kurtanr, Derzu ormanda nasl yaanacam ok iyi bilmektedir, rnein, teme
ne, suyu bir su tulumbasndan ektii takdirde, bir dahaki sefere tulumbaya dol
durmak iin dolu bir kova su brakmas gerektiini retir. Eer bir yere saklan
m odun bulur, onu yemek piirmek ve souktan korunmak iin kullanrsanz,
bir sonraki yolcu in oraya odun koym ak zorundasnz, .
Daha sonra temen, Derzuyu Sabit Pefcersburga gtrr. Bu br felket olur,
Bir gn polis Derzuyu kentin parkndaki aalan kesmekten tutuklayp hapse
atar. Derzu ikayet eden Sz benim aa kesmemi nasl engellersiniz? Onlar
150
Allah
yakacak odun hayatta kalmak iin zorunlu bir ihtiyatr ve herkese aktr. Son
ra Derzu, caddedeki su satcsn, suyu parayla satt iin dver. Vahi yaamda
&u satmak, tasavvur dahi edilemez ve br ahlkszlktr.
Derzu, insanolunun toplum iinde hep birlikte yaam ak iin gelitirdikleri tu
h a f ve karmak usulleri anlayamaz. O son derece basit, gelimemi bir kiisel
ruhtur. Vahi yaamda yaad srece, gerekten de karmak bir kiilie ihtiya
c yoktur.
Butum Ruhlara ihtiyacmz Var
Karmak kiiliklerimiz, her ne kadar bize byk sorunlar karsalar da, v az
geilmez aletlerimizdir. Egomuz ve kiiliimiz bizi kt yola srkleyebilir; an
cak dier insanlarla liki kurmamz ve onlar anlamamz iit bunlara ihtiyac
mz vardr.
Aynca salkl ve zinde kalmak iin bitkisel ve hayvansal ruhlarmza gerek
duyarz. rnein, hangi gdalar yememiz ve hangilerinden uzak kalmamz g e
rektiini bilmek zorundayz. M aalesef hayvansal ruhumuz sklkla kiIinze
egemen olur ve o zaman bizim iin neyin iyi neyin kt olduunu bilemeyiz.
Hayvansal doamzla ne kadar ok temas iinde olursak, bugnknden o kadar
daha salkl yaamlar sreriz.
nsanolunun ana rahmindeki geliimi esnasnda farkk ruhlar girer. Hamileli
in birinci aynda bitkisel ve hayvansal ruhlarn girdii sylenir. kinci ayda hay
vansal tuh girer. nc ayda sinir sisteminin geliimiyle birlikte kiisel ruh gi
rer. Drdnc ayda insan ruh gizli ruh ve en gizli ruh girer.
Maden ve bitkisel ruhlar lmden sonra da srer; ancak bedenle birlikte k a
lrlar. rnein, salar ve trnaklar bymeye devam eder. Hayvansal ruh ve bel
ki de kiisel ruhun da kald, nk maden, bitkisel, hayvansal ve kiisel ruh
larn fiziki organlarda yerleik olduu; nsan ruh, gizli ruh ve en gizli ruhun ise
manev kalpte yerleik olduu bildirilmektedir. Bu ilk drt ruh fiziki bedene ba
l iken, son ruhun fiziki bedene ball yoktur. lmde bedeni terk ederler ve
yok olmazlar. Bu nedenledir ki; Sitler bir velnin ldn" deil, g ettii
ni" sylerler. Bu son ruhla tam olarak zdeleentec dier insanlar gibi lm
yaamazlar.
Eer madd bedene bal ruhlarla zdelemisek, nsan ve gizli ruhlarn
lmde bedeni terk etm eleri ok gtr, (Bu tecrbenin tpk dikenli teli sinir
lerden geirerek ekip karm aya benzedii bildirilmektedir.) Bu tr bir kii
Hz. Ali byk bir lider ve yce bir mriddi. Mslmanlarn drdnc halifesiydi, Neretfeyse btn Sff tarikatlarnn silsileleri, ona kadar uzanr. Bir defasn
da Hz. Muhammed buyurdu ki: "B en ilim ehriyim, Ali ise o ehrin kapsdr,"
Hz. Ali dahi egoya sahipti. Btn manev tekamlne ramen ondan tama
men kurtulamamtL Ancak fkesi kabardnda, Hz, Ali onun kontrolne girmi
yordu. Egosunun taleplerine hemen kar kyordu. te Btn cihad budur.
Unutmayalm ki ruhumuzun yedi yz bizi hibir zaman terk etmeyecektir. On
larn hl bizim imizde olduunun bilincinde olmal, onlarla birlikte almal ve
gerekli olduunda onlan dengeye kavuturmak iin mcadele etmeliyiz.
Araba izm e
'a
' M at.
Src.
'
Altnc Blm
Tasavvuf Pratikleri: Psiko-Ruhsal Terapi
Bir bedevi lde omzunda su dolu bir tulum tayor, ayn zamanda hkta bkm
alyordu. Yolda onu gren br baka seyyah niye aladn sordu. Adam kpei
nin susuzluktan kvranmasna ok zld cevabm verdi. Dier seyyali niye su
tulumundan kpeine de su vermediini sordu. Bedevi dedi ki: "Bunu yapamam.
Su bana lzm."
insanlarn byk bir ksm gerekten uygulamak yerine tasavvuf hakknda ko
numay ve dinlemeyi tercih ederler. Ancak uygulamaya koymadan tasavvuf ol
maz; sadece konuup dinlenilen tasavvuf, ii bo szlerden ibarettir. Tasavvuf tp
k psikoterapi gibidir. Ancak geleneksel psikoterapinin hedefi, nevrozlu kiilik zel
liklerini ortadan kaldrmak ve bireyin topluma adapte olmasna yardma olmaktr.
Tasavvuf uygulamasnn hedefleri ise, negatif kiilik zelliklerini deitirmek, kal
bi amak ve iimizdeki derin irfanla temas kurarak Allah (c.c)a yaknlamaktr,
Bu bolmde ele alnan temel Sf pratikleri; inziva, adab, Allah (e.c)' sald ve
rabta-L mevt'dr
Oru Tutma
Oru neredeyse dnyann btn dinleri ve manev geleneklerinde bulunur ve,
V
Farz olan slm oru, Ramazan aynda tutulur. Mslmanlar bir kamer ay
157
Bir zamanlar iki nl din limi, iyi tannan bir Siif velisini ziyarete gittiler. Gerekten veli olup olmadm anlamak iin bu veli kadm snamak istediler. Bu nedenle
ftkh konusunda imtihan etmeye karar verdiler. Bu alan her iki limin de dnya a
pulda n kazand br aland ve bu limler tasavvufta herhangi bir tekmln
mutlaka geleneksel din uygulamalar iinde salam bir temele dayandrlmas ge
rektiine inamyotiard.
Sonunda veliyi ormandaki cra kulbesinde buldular. Ona abdestm kuraHann bi
tip bUmedii sordular. Veli yle cevap verdi: Sizin iin geerli olan abdest kural
larn m yoksa benim in geerli olanlar im soruyorsunuz? Alimler arma.
ayn kurallar olduunu bilmiyorlard.
Veli szne yle devam etti: Sizin in kural ne zaman tuvalete giderseniz, drt
damladan ok kanarsanz... abdest almaktr.' Usulne uygun olarak abdestm b
tn kuraHann sayd, sonra limler kendisi iin abdesdn kuralnn ne olduunu sor
dular. Veli dedi ki: "Ben, Allah (c.cY ne zaman unutursam abdest almak zorunda
ym."
nziva (Halvet)
Knk a n a SE tarikatndan, birisi sekisyz yllk Halvet Tarikatdr. Arapa Hal
v et "inziva, tek bana kalmak" anlamna gelir. Gemite tasavvufun temel ma
nev uygulamalarndan birisi inziva di. Klsik halvet, Hz. Musann Sina 0 a nda yaptna atfen krk gn srer.
Halvet btn din geleneklerin bir parasdr. Btn byk Peygamberler ve
Allah (c .c p n elileri dnya megalelerinden uzak halvet dnemleri yaadlar.
Skhlda Allah (c,c)m mesajn yaymaya balamadan nce halvete ekildiler.
aacnn altnda oturan Buda; ln ortasnda Allah (c.c) ile karlaan ve daha
sonra Tevrat retisini almak iin Sina Dana kan Hz. Musa bunun rnekleri
dir. Hz. Muhammed, ilk yetler kendisine vahyedildiinde Hra Darinda inziva
da idi. lk dnem Hristiyanln ldeki alalan nzivay en byk manev ibadet
leri haline getirmilerdi. Amerikan Yerlileri de inzivaya ekilerek iaret bekleme
detine sahiptir.
'
Hfvs; I Hear God Laughing: Renderings of Hliz, eviren D. Ladnsky (Walnut Creek, Kaj-
ikinci dervii olan Kemal Baba kald. Daima en gzel d lb sergileyen, harika
ve ok tad bir nsand, Nadiren konuur; am a konutuu zam an daima ksa ve
z konuurdu, Kemal B aba bizim nce kmamz stedi. Ben ise o n a sayg gs
termek ve bizden nce kmasn salam aktan daha ok br ey istemiyordum.
Ancak bana izin vermedi. kinci y a da nc kan olabilecekken, o odadan
en son kan olmakta srar ediyordu. Bu ok gl bir mesajd ve ben bu me
saj defalarca almtm. Kdemli derviler, tam tersi olmas gerekirken, srekli
olarak bize, bizim anlara hizmet edebileceimizden ok daha iyi hizmet ediyor
lard, Onlar harika db -tevazu, bilin, nezaket ve hizmet- modelleriydi.
eyh Muzaffer Efendi'nin evindeki bir baka le yemeinde, gen erkek ve
kadnlann oturduu bir m asaya servis yaplmadn fark ettim. Hepsi yeni der
vi olan hizmet edenler, eyhin ve kdemli dervilerin masalarna hizmet etmeye
younlamlard. Genler ise ihmal edilmiti. Tarikatn en kdemli dervii olan
eyh Safer Efendi, hibir ey sylemeksizn kdemli dervilerin arasndaki yerin
den kalkt ve genlerin masasna oturdu. Hizmet edenler hemen ona ve masasn
daki dierlerine hizmet etmeye kotular. Bu onlara ders vermekten ok daha de
al bir db retme yolu idi.
Yemek zaman gzel db uygulamak iin mkemmel bir frsattr. Derviler
arasnda iken, en iyi restoranlardan daha iyi hizmet edildiim hissederim. nk
etrafmdaki herkes, kenefi tabaklarna yem ek koymaktan ok, etrafndakilere hlz
m et etmeye younlar. Herhangi brinin barda boaldnda, komu derviler
den birisi hemen suyu doldurur. Herhangi birinin ekmei bittiinde, yakndaki bir
dervi ekmek sepetini uzatr. Birisi salatasn bitirdiinde, hemen bir dervi sala
ta anan uzatr. Ben de bunu yapmay rendim ve ben etraftmdakilerin ihti
yalarna dikkat ederken daima tabamn benm ihtiyalanma dikkat eden etraftmdakiler tarafndan doldurulduunu grdm.
Byk Sflerin esiz tevazuu ok derinden etkileyebilir. Bir zamanlar bir $f velisine vururken bastonu knlan adama, ertesi gn vel yeni bir baston ve bir
kse bal getirir ve der ki; "Benim yzmden bastonun krld ve zarara uradn.
te sana eski bastonunun yerine yeni bir baston ve yemek iin biraz bal. Ada
mn bu tavr karsnda neler hissetmi olduunu dnebiliyor musunuz?
Gzel dabn z aadaki diyalogda yarmaktadr.
Bir dervi dedi ki: Btn SfT kardelerim benden daha iyidir,"
Bunu neden syledin?" diye sordular.
nk hepsi beni kendilerinden daha deerli gryorlar ve ben kendisinden
daha iyi gren herkes, aslnda benden daha iyidir!
Hizmet
Hizmet etme frsat iin minnettarlk duyarak bakalarna hizmet etmek gzel
br ahlktr. Bir dervi, manev yolun zaruri ksmlarndan birinin hizmet olduu
nu bilerek, hizmet firsatlan kollar.
Birka yl nce bir Amerikal dervi Trkiye'yi ziyaret ediyordu. Btn bo za
manlarn. da eyh' Muzaffer Efendi'nin kitap dkkannda geiriyordu. Bir ocuk
elinde aylarla dkkana girdiinde, Amerikal dervi hemen czdann karp pa
rasn dedi. le vakti geldiinde de dkkana gelen yemeklerin parasm cfemek
iin firlad. ririi kez eceklerin parasm demek iin czdanna uzandnda,
eyh Muzaffer Efendi onu azariadi: Bugn btn hizmet sevabn sen mi alm ak
istiyorsun? Bencil olma; bakalarna da deme frsat veri" Bakalarna hizmet et
mek, Allah (c.c)a hizmet etmek gibidir.
Allah (c.c) bize buyurmaktadr kfc Btn lemlere smam, ancak bir mmin
kulumun kalbine sarm." Allah (c.c)n kullarndan birine hizmet ettiimizde,
Allah (c.c}'a hizmet etmi oluruz. Elbette hepimiz Allah {c c l'n kullan, olarak
anlmaya lyk deiliz. Ancak genel prensip; yaradlana hizmet ettiiniz zaman,
Yaradana hizmet etmi olacanzdr. Samimi niyet hizmetimize anlam kazand
racaktr.
bir zamanlar, kylerinin ortasnda byyen dev br aaca tapan ilkel bir kabilenin
yaknndaki ormanda yaayan dindar bir oduncu vard. Gnn birinde oduncu, ka
bilenin tapt aac kesmeye karar verdi Onlara, taptklar eyin yalnzca Allah
(c.c)'n yaratt bir varlk olduunu, bir aa yerine Allah (c.c)'a tapmalar gerek
tiini gstermek stiyordu.
Ormanda yrrken, nne adam kt ve nereye gittiini sordu. Allah cc) r
zas iin, ormanda yaayan kabilenin tapt aac kesmeye gidiyorum." dedi.
,lB bir hata olur." diye uyard adam.
Sen kim oluyorsun da bana ne yapmam gerektiini sylyorsun?" diye sordu
oduncu.
"Ben eytanm ve senin o aac kesmene izin vermeyeceim,"
Oduncu ok fkelendi. eytan tuttuu gibi yere devirdi, ve baltay boynuna da
yad.
eytan dedi k: "Hi de makul davranmyorsun. Kabile kutsal aalatma kesmene
asla izin vermeyecektir. Eer tek bir balta bile vursan, muhtemelen seni ldrecek
lerdir, Karn dul, ocuklarn yetim kalacak. Bunun yannda aac kessa ve oradan
kaabilsen bile, tapacak bir baka aa bulacaklar. Akll ol"
eytan genellikle akl ve mantn sesiyle konuur. Hepimiz iimizde, doru bildi
imize ve doru olduuna inanarak yaptmza kar kan ikna edici bir btmi ses
duyarz, iimizde daima doru olandan daha kolay olan yapmak iin nedenler bu
lan bir ey vardr.
eytan devam etti: Seninle bir anlama yapalm. Ben senin yoksul, ama geni br
aileye sahip dindar br insan olduunu biliyorum. Aynca bakalarna yardm etme
yi de seversin. Her sabah yatamu altna iki altn koyacam. Kendini ldrp,
hibir ey baaramamak yerine, her gn iki altn kazanacaksn. Bu paray ailenin
ihtiyalar iin harcadn gibi, yoksullara da yardm edebilirsin."
Oduncu kabul etti. Ertesi sabah kalktnda yatann altnda yepyeni iki altn buldu.
Ailesi iin yiyecek ve yeni giysiler akl ve geri kalan yoksullara datt. Ertesi gn
oduncu hibir ey bulamad. Yatak odasnn altn stne getirdi, ancak altnlar yoktu.
eytann ihanetinden kplere binmi halde, baltasn ald ve yine o dev aac kes
mek iin yola koyuldu. Yine yoluna eytan kt. Glmseyerek sordu: "Nereye git
tiini sanyorsun?
Yalanc sahtekar* O aac kesmeye gidiyorum.''
eytan oduncunun gsne tek parmayla dokundu. Oduncu bu dokunuun g
cyle nefesi kesilmi halde yere yld. Soma eytan parmam oduncunun g
sne batrd ve onu yere iviledL eytan dedi ki: Beni ldrmek mi istiyorsun? kl
gn nce beni ldrmek zereydin, O aaca dokunmayacana sz ver; yoksa ben
seni ldreceim, ,
Oduncu cevap verdi: Aaca hibir zarar vermeyeceime saz veriyorum. Yalnz ba
na bir eyi akla. ki gn nce seni kolaylkla yenmitim. Bu olaanst gc bu
gn nereden buldun?"
eytan tekrar glmsedi: "O gn o aac Allah (c.c) akna ldrmeye gidiyordun.
Bu gn ise iki altn paras iin benimle savayorsun!
Derviler arasndaki ilikiler manev geliimimiz zerinde byk etkiye sahip ola
bilir. B azen kardelerim izden ok ey renebiliriz. Rum manev yoldaln d
ntrc etkilerini y le vurgulamaktadr:
Manev mcadele M eri ok eitlidir, nemlisi yzlerini Allah (cx )'a ve srtlarm
bu dnyaya dnen yoldalarla (ihvanlarla) kaynamaktr. Doru yoldalarla otur
maktan daha g bir manev mcadele yoktur. nk onlarn bak egoyu uzak
latrr ve yok eder.45
Cneyd-i BadadPye bir adam dedi ki: Bu gnlerde gerek dost zor bulunu
yor. Allah (c.c) yolunda bir dostu nereden bulacagun?" Cneyd yle buyurdu:
"Eer seninle ilgilenecek ve senin ykn kaldracak bir dost istiyorsan, bunlar
ok az ve uzaktadr. Ancak eer Allah (c,c) yolunda, ykne katlanacan ve s
trabn yklenecein bir dost istiyorsan, o zaman sana bir ounu tantrabilirim/
Allah (c.c) T Zikretmek
nemli Sff uygulamalarndan birisi de zikirdir. Bu pratiin tam ad zikrullah
(Allah (c.c) zlkretmekj.'tr. .Zikrin nemini u hadiste gryoruz: Cennet ahali
si tek bir eyden pimanlk duyacaklar: Allah (c,c)f zikretmeden geirdikleri sa
atten/
Zikrin drt temel anlam vardr.? Birincisi; srekli Allah (c x )1 aklda bulun
durmaya almaktr. Bu anlamda gafletin zdddr. badet de bir zikirdir, ibadet
ederken, Allah (c.c)n huzuruna davet olunuruz. Zihnimizi ibadete younlatr
maya ve Allah (c.c)m huzurunu hissetmeye alrz.
Eb Sald, iinde yet ald esen Fadirnar. ve Frager, a.g.e.. s.2 1 2 .
8 - EI-GazalT. inde yer ald esen Fadnan ve Fraget, a.g,e s, 6 1 .
9 El-Gazal, Invocations atd SuppJicatipns (Cambridge, lnglleee: simcTenjtSoclety, 1 9 9 0 ).
zikir hakkndak aadaki blm ve eyh ve dervi baklandaki blm eitli sylemlerden
alnmtr. Yararlanlan materyalin byk bir tasm eyh Muzaffer Efendi Ozak. tarafndan
Kaliforniya, Melo Fark*ta bulunan Institute of TranspeiSnal Fychlgy"(fa, 16 Mart
1981 tarihinde yaplan yaynlanm bir konumadan derlenmitir.
Fiziki evrenin yaratlmasndan nce, Allah (CjC) Ruhlar lemini yatan... Sonra be
denler yaratld ve sonra ruhlar bedenlere girdi Ruhlar kendilerini bedenlemi bul
duklannda, Allah (c.c), Allah (t e ) , Allah (c.c) nidalaryla Allah (c.c) zikretme
ye baladlar.
Bir sonraki zikir lh sfat olan Hdur. Arapadaki anlam O" dur. Her trl sfat
tan uzak olarak Allah (c.c) ' ifade eder. Bu ismin tekrarnn anlam: Yalnzca Sen
varsn; yalnzca Sen varsn; yalnzca Sen, yalnzca Sen, Her bir insan nefsi bu is
mi tekrarlar. Btn mevcudat bu simle titrer ve her bir atom bu zikri syler.
Daha sonra, bu lemdeki her ey maddileir ve derviler ayaa kalkar. lh nh i
lerine girdii zaman btn bedenlerin hrbirteindsn ayrldklan gibi,
kalkar
dnmesi, nefes verme ise Hayy'n ta kendisidir. Allah (c.O' nkr eden, yarat
clarna kfredenler nle, nefes alma GUI yoluyla Allah (ccj zikretmektedirler.
Br dervi NASAda konuk olarak bulunuyordu. Ona ato malt paracklarn
seslerini kaydedeblen cihazlar gsterdiler. Bir atomun elektronlan ekirdein et-
rafnda saniyede birka yz bin defa dnyordu. Tpk dervilerin zikirde dndk
leri gibi dnyorlar ve onlar da ses karyorlard. Dnerken H diyorlar. Ayn e
kilde yetyuz de hem kendi etrafnda hem de gnein etrafnda dner ve dner
ken o da H" der. Evrendeki btn eya, kendi lisanyla Allah (c.c)' zikreder.
Kulaklan ak olanlar bu sesleri duyabilirler.
I
UkSfHz. Adem idi.13 Allah (c.c) ona btn Esmay retti. Zikirde bzler Esml Hsn'nn tam bir tablosunu iziyor ve evrenin yaratlnn, geliiminin, kya
metinin ve yklnn ve niha vuslatn isini sryoruz.
Zikrin mzii Yaratln mziini sem bolize eder. B u m zik Cennet-l Adn (Aden
C enneti)"da den yapraklarn sesidir.
Yllar nce stanbul'un eyhlerinden birisi dervilerini dergh iin iek toplamaya
gnderdi. Hepsi byk iek buketleriyle dndler. Yalnzca bir dervi sadece sol
mu bir iekle dnd, Neden gzel iekler getirmedii sorulduunda;41Btn i
eklerin Rabblml zikretmekle megul olduklarm grdm. Onlarn sregelen ibadetterini nasl bozabilirdim? Aramaya devam ettim ve sonunda zikrini tamamlam bir
lek iek buldum ve o da bu iekti" Bu dervi derghn btr sonraki eyhi oldu.
Derviler bin yldr dnmekte ve "H" ekmektedir. Ancak imdi yirminci
yzyln ikinci yansnda ato malt fiziini gelitirdik ve fark ettik ki, elektronlar
ve dier atomalli paracklar da, tpk gezegenler, gne sistemleri ve btn ga
laksiler gibi, bir merkezin etrafnda dnmektedirler. Geleneksel Sff hareketle
rinde bir enerji alverii vardr. Genel olarak eylemlerimizin enerji tkettiini
dnrz; halbuki bu gibi m anev akeiviteler de biz aslnda m anev enerjileri
mizi doldururuz.
Sf geleneinde dnen dervilerin yapt zikre sem ad verilir ve hareketle
rinin ad da dn"tr. Sem, yediyizyi nce byk Sf airi ve velisi Mevln Celleddn Rumtarafndan kurulan MevlevTarikatmda resm bir yindir. O
lu Sultan Veled babasnn doal hareketlerine dayal bu seremoniyi oluturdu ve
13* M. Ozak, Joumey to tfe Lord ofPawer, kaydedilmi konuma notfen (New York* Umar Tra
ditions).
Hz. Adem le , Havva'nn bu dinyaya gnderilmeden jece yaad[tdau Cecne tabakas.
ilk Mevlev dervileri (semzen) dodu. Hareket kadar mzik de semnn esas
unsurlarndandr. Semy resm yin olarak kullanan baka tarikatlar da vardr.
tuhaf bir giysi giyinmi halde geldiini grd. Neden bu kadar tuhafgiyindiini sor
duunda, Hz. Cebrail yle cevap verdi: "Allah (c.c) gklerdeki btn meleklere Hz.
Ebu Bekir'in erefine byle giyinmelerini emretti." Sonra Hz. Muhartunede ttn
olanlan anlata. Hz. Peygamber Hz, Ebu Bekiri grdnde ard: "Rabbin sen
den .memnun, sen Rabbbden memnun musun? buyurdu. Hz. Ebu Bekir bu hari
ka haber karsnda sevincinden vecd ile alad.
Bir nedene sahip olmadan bile mutluyum.
Gklerden nce k doluyum
Gne ya da ay selmlayabilirim,
. S e v eli ihvanlarm
Allah (c.c) akna dtk
Hem de nasl, ne zamandr.
imdi Hafiz ne yapabilir
Ebed Rakstan baka ? 14
Zikir uygulamas gnmzde Allah (c.c) ak ve Allah (c.cj'n huzurundan,
duyulan coku duygusunu yanstmaktadr. Hak aklarnn hepsi Allah (c.c)m
----------------------------------------------------
Hfiz, i Hear God Laughing: Renderings of Hte, eviren. D. Ladnsky (Walnut Creek, Ka
liforniya: Sufism Reoriented. 1996), s. 141.
174 KALP.NEPSVEKUH
Hz, Peygam berin sa avucu ge ve sol avucu ise yere dnkt. Bu duru
sa eliyle lh ilham ve rahmeti alp, sol eliyle bunlar retmesi ve yaymasn
sembolize ediyordu. Gnmzde Mevlevi dervileri de ayn el pozisyonunu kul
lanrlar. Bylelikle derviler Allah (c.c)'tan aldklarn insanlara verirler.
(Her insan bu iki zellie, alma ve verme yeteneine, aym anda hem mrid
hem de mrid olma hline sahiptir.) Bir dervi daima bir mciddir (talebedir); kal
bi daima renme ve geliime aktr. Aynca derviler rendiklerini retmeye
de istekli olmaldr. Sa el mridi, sol el ise mridi sembolize eder. Hem ren
me hem de retme, ancak sevgi ile mmkndr, ok iyi renmek iin, dersini
zi sevmeniz gerekir. Dnyada bir ey retirken ya da baka bir ey yaparken,
yaptnz sevdiiniz lde baarl olursunuz.
Btn peygamberler Allah (c,c)'tan rendikleri zaman talebeydiler. Allah
(c.c) n hakikatlerini dier insanlara retirken de rehber oldular. Ayns bizim
iin de geeriidr renmek ve rendiklerimizi bakalarna retmek zorunda
yz. Bir ok insan resm ya da bilinli bir biimde retmez; ancak rnek olma yo
luyla retir, renen ve rendiklerini yaayanlar bu yolla rehberlik yaparlar.
R ab ta-iM ev t {lm Hatrlama)
Hz. Peygamber yaamnn sonunun yaklatn anladnda, en yakn saha
belerine bunu bildirdi. Sahabeler an derecede zldler; bir ou onun irad ve
ncl olmadan devam edemeyeceklerini hissettiler, Hz. Peygamber onlan u
szleriyle teselli etti; "Geriye iki mrid brakyorum. Birisi konuan mriddir, di
eri ise suskun/ Sahabeler bu iki mridin kimlii konusunda speklasyon ya
parken, Hz. Peygamber yle devan etti: "Konuan mrid Kur'n'dr, sessiz
mrid ise lm."
lm dnmek bizi eski alkanlklarmz v e yaklamlarmzdan kurtara
c a k gl bir ara olabilir, lmmz hakknda dnmek, imdiki anmzn
daha fczla idrakine varma eksersiz ve kiisel geliim srecini balatmann bir
yoludur.
eyh Mehmet Selm'dea,
Birka y] nce, stanbul'daki byk bir hastanede iki hastaya ameliyat gn veril
miti. Birisi apandisiti bulunan gen bir adam, dieri ise kanseri! yal biradamd.
Ayn cerrah ikisini de ameliyat etti. Apandisit ameliyat ok. kolayd ve abucak bit
ti. Doktor kanserli adamn vcudunu at zaman, kanserin her yere, yayldn,
bu nedenle ameliyatn bar yaran olmayacan grd. Yalnzca kesii kapatmakla
yetindi.
Doktor gen adamn muhtemelen daha yaayan uzun yllan olduunu, yal ada
mn ie ok az m kaldn dnd. O gece gen adam ld. Yal adam ise bir
ka gn iinde hastaneden taburcu oldu. Aylar sonra, bahesinden toplad taze
meyve ve sebzelerle, gayet salkl bir grn iinde doktoru ziyarete geldi.
Ne kadar mrmz kaldn bilmiyoruz, ok gl ve salkl olduumuzu,
daha yaayacak uzun yllarmz bulunduunu dnebiliriz; ancak unutmamal
yz ki lm her an gelebilir, yleyse kanser gibi ok cidd br hastalmz olsa bi
le, unutmamalyz ki eer Allah (c.c) dilerse, ok uzun yllar yaayabiliriz.
lme ynelik iki yaklam gelitirmeye ihtiyacmz var. Birincisi; lm ka
nlmazdr. Eer bunu hatrlarsak, daha bilinli ve sorum luluk duygusu iinde bir
yaam sreriz. kinci yaklam ise; vaktimizin ne zaman geleceini bilmiyoruz.
Bir saniye sonra olabilecei gibi, yllar sonra da olabilir. Bunu biz bilmiyoruz ve
hibir garantimiz yok.
eyh Muzaffer Efendi New Yorku ziyaret ederken, gen bir kadn ona; "Sen
ve Trk derviler ziyarete geldiinde ok etkileniyorum ve bu zamanlarda Allah
(c.cj'n gerek olduunu, dualarmz v e manev abalarm zn yaammzdaki en
nemli ey olduunu biliyorum. Ancak sz ayrldnzda, dnya yava yava ge
ri geliyor v e btn rettikleriniz gerek d grnmeye balyor. Allah (c.c) sev
gimi nasl koruyabilirim ve siz gittiiniz zaman dnyann ben megul etmesini
nasl engelleyebilirim?"
eyh Muzaffer Efendi gld ve dedi d; "Benden g bir ey istemediine se
vindim! Senin dnyaya dknlnn ilaa lm hatrlamaktr. Bir zamanlar,
Hz. Peygam berin manev bakmdan en fazla tekaml etmi sahabelerinden biri
si olan Ebu Derdaya bir adam geldi ve ona benzer bir soru sordu. Ebu Derda, o
adama hastanede im deinde olanlar ve mezarlklar ziyaret etmesini, cena
ze trenlerine katlmasn tavsiye etti. Sen de aynsn yapmalsn.
Hastaneyi ziyaret ettiinde, kendini o yatakta gr ve kendine gnn birinde
o yataa deceini ve bir daha asla kamayacam hatrlat. Bir cenaze treni
ne katldn zaman, kendini o tabutun iinde gr v e gnn birinde kanlmaz
olarak senin iin de bir cenaze merasimi yaplacan dn. Mezarl, ziyaret
' ettiinde, kendi mezar tan hayal et ve bil W senin mezarn bedeninin son sti
rahat yeri olacak."
EKSERSZLER; Temel Sf Pratikleri
Oru
Tasavvufta, geleneksel oru ibadeti yiyecek, iecek ve nsel likiden -tanye
ri aarmasndan gn batanna kadar-uzak kalarak eda edilin Bu ibadeti bir haf
ta sreyle deneyin. Her gn imsak vaktinden bir saat nce sahur yemei in kal
kn. Bir ya da ki bardak su veya meyve suyu imeyi ve bir miktar protein alma
y unutmayn (Ben ahsen iftlik peyniri ya da protein tozunu meyve suyu He al
may tercih ediyorum.). Bu, orucu kolaylatrr.
Yemeyi imsaktan en az on be dakika nce bitirdiinizde-dilerinizi fralayp
Allah (c.c) nzas in gelen gnn orucuna niyet ediniz. Gn boyu ne zaman a
lk ya da susuzluk hissetseniz, Allah (c.c) nzas iin oru tuttuunuzu; kendinizi
disipline etmek, kilo vermek ya da baka bir dnyev gereke ile deil* yalnzca
Allah (c.c) T memnun etmek iin oru tuttuunuzu hatrlayn. Bu oru bizi, yeme
ihtiyac olmayan meleklere de yaknlaunr.
Gn batannda orucunuzu an, eer mmknse bakalarn da doyurun ya da
bakalaryla birlikte yemek yiyin. Allah (c x )'a en yakn olduunuz ann, ilk lok
may aldnz an olduu bildirilmitir. Eer dk kan ekeri.ya da benzeri bir ra
hatszlnz varsa, bir doktora danmadan oru tutmayn. Eer ok kt bir ba
ars ya da oruca kar baka bir gl reaksiyon oluursa, oru tutmay brakm
Halvet (nziva)
. Halveti evinizde, tatildeki bir arkadanzn evinde ve hatta bir motel y a da
otel odasnda yapabilirsiniz. Telefon ve TV'nin fiini prizden ekin. Kitaplar, der
gileri ya da dier dikkat datc eyleri uzaklamam Perdeleri kapatn ya da da
ry gremeyeceiniz ekilde, bir eyle rtn. Aynalar da kapatn, boylece kendi
grntnzle de ilginiz dalmasn.
Banz mesh ederken, Allah (c.c)'a batm manla talandrd iin kre
din. Boynunuzu v e kulaklamuz meshedetken, Allah (c.c)'tar kulaklarmzn yal
ruzca hakikat szleri duymas ve Allah (c.c)'n boynunuza gnah ve isyan bo
yunduruu vurmamasn isteyin.
Ayaklarnz ykarken, AUai (c.c) 'a ayaklanm a hakikat yoluna salam ve s
rekli olarak bastrptas iin dua edin. Ayaklarnzn Allah (c.cya giden yoldan ve
Allah (c,c) rzasna giden yoldan asla ayrlmamas iin dua edin.
Namazn Aam alar
Bir mezar st ya da bir banyo hari, herhangi bir temiz yerde ibadet edebi
lirsiniz. Yznz Mekke'ye (Kbleye) evirin -ABDnin bir ok blgesi iin ku
zeydoudadr-. Temiz bir seccade (zerinde hi kimsenin ayakkablanyla yr
medii temiz br hal ya da kuma) veya temiz bir havlu kullanlmaldr. Erkek
ler gbekten dzkapaklanna kadar, kadnlar ise boyunlarndan el ve ayak bilek
lerine kadar rtl olmaldr. Elbiseleriniz temiz olmaldr. Ayakkabnz kann.
Niyet ile birlikte vaktin namazm klabilirsiniz.
KSEL DUA: Dizlerinizin zerinde kaln ya da eer bu ok rahatsz edici bir
konum ise, ayaklannz apraz oturun veya bir sandalyeye oturun. Ellerinizi yu
karya evirin ve htiyacnz olan -kendiniz, dostlarnz, sevdikleriniz y a da dn
ya iin- yardm ya da destei vermesi iin Allah [c.c)'a dua edin. B an iin, st
raplarn hafiflemesi iin, salk iin, g iin ya da sabr iin dua edebilirsiniz. Kal
binizin szleriyle dua edin. Allah (c.c) kalbinizde ne olduunu bilmektedir, ancak
istememiz nemlidir.
Namaz Klm
Bu pratii bir ay boyunca, gnde iki vakit, sabah ve akam olarak yapn. Sa
bah namaz gne domadan yirmi ila krkbe dakika nce klnr (vakitler iin
yerel gazeteye bakn). Akam namaz vakti gnein batarmdan hemen sonradr.
Bir ay boyunca her gn bunu yapmak iin kesin ve ak bir karar verin. Baz
gnler ok g gelebilir v e akla her tr mazeret gelebilir; ancak bu hedefin belir
lenmesi ve buna bal kalnmas ok nemlidir.
Zikir
La ilhe illallah: Hatrlamak daha nce bM gjm izin hatrlanmasn gerektirir.
Sffler her birimizin iinde kutsal bir ruh lav tam bulunduuna ve bu lavtam n Al
lah (c.c)in paras olduuna ve daima yle olarak kalacana inanrlar. Zikretmek
t
16. bawa Muhaiyyadeeden adapte edilmitir.
Ei-Hd (dilediine hidayet veren) olarak Allah {c.c) imdada annz; sabrsz
olduumuz zaman As-Sabur (ok Sabrl Olan, btn sabrn kayna) olarak Al
lah (c.c)a yalvarrz. simler listesine batan aa baktmzda, Allah (c.c)'m
hem hayat hem de lm, hem mutluluk hem de ac vermesinde olduu gibi, bir
dizi ismin ift oluturduunu grrz.
Et-Rahmn
Er-Rahn
El-Mmin
E- Azz
El Cebbar
E-M tekebbir htiam Sahibi: En byk odun bykl her zaman ve her
eyde grlen.
EI-Hlik
El-Bri
El-Mi&avvir
El-GafBr
Ei-Kahhr
E-Vehhb
Er-Rezzk
EI-Fetth
EEAEm
El- Kblz
El-Est:
E-RSfi
Geniletici.
Yceltici: stediini n ve erefle yceltir ve istediini en
aaya (esfel- sfln) drr.
El-HaM
El-Muiz
El-MM
Es-Semi*
Alalctc.
izzet Verici: Istecfigtnl arlayan, izzet veren.
Zillete dren,
.Her eyi iiten: Sylenen ve sylenmemi, duyulan ve duyulmayan her eyi iiten,
E l-B ast
El-Hakem
El-AdI
Ei-Latf
El-Habft
El Hatim
El-Azm
E-Gafur
E-ekr
El-Afiyy
EI-Kebt
EI-Hfiz
El-MuklC
El-Hasb
E t-cm
El Kerim
Ei-Rakb
El-Mudb
El- Vsi
El- Hakim
El-Vedd
El-Mecd
El- BaYs
E-chtd
El-Hakk
El- vekil
f'
El-K avlyy
ES-Merin
j
EkVeli .
E-Hzmd
El-Muhs
El-Mubd' -
El-Mud
El-Muhyf
E-MmR
Ei-Hayy
El-Kayym
El- Vcia
FkVhi
Es-Sned
El-tdT
El-Muktedir
El-Mushhar
jEl-Ew d
E- ht
Ez-Zhir
El-3tm
El-Vl
E-MteM
E -en
Et-Tew b
Ei-Mntakin
El- Afuvv
Affeden: Gnahlarmz yok eden y a da silen.
Er-Ruf
En merhamei Heceyi gren ve affetmeyi seen.
Miku Mlk Mlkn ebedsahibkKinatm mkiyedi, gcn y a da
muhahzlm bi kim seyle paylamayan.
Z-Cdi ve'l-krm Bykln veFazl- Keremin Sahibi-Btn
mkemmellik ve erefe sahip olan.
Adaletli- Mevcudata rahmetini adalet ve doruluk iinde
B-Muksit
datan, btn ilerini uygun ve yerli yerinde yapan.
Toplayan: Galaksileri ve bedenin hcrelerini br araya
El-Cmi
toplayan; istediini istedii yerde toplayan.
Bl-Gan
Zengin: Hibir ihtiyac ramayan ya da kazanm ak ihtiyacnda
olmayan, zenginlii bakalarndan bamz olan. Her eye
sahip, hi kim seye hibir cihetle ihtiyac olmayan.
EJ-Mun
Zenginlik Verem stediine m addya da m anev zenginlik
veren.
Koruyan; Mevcudata zarar verilmesini nleyen.
Ei-Mni
Ed-Drr
Zarar Yaratan: Hem zararl hem de yararl olanlar yaratan;
yle k birine zehir olan tekine 3A oabir.
Hayr Yaratan; Mevcudata en byk hayirlan veren.
En-NM
Nur: Mevcudat grnr hale getiren ve akla yatkn, bilink
En-NQr
hale getiren; lemleri, zihinleri ve gnlleri aydnlatan.
Hidayet eden: Hidayeti yaratan v e bizi iyiye ve hakikate
Ei-Hd
ulatran, hidyete erdiren.
lcad eden; Mevcudattaki her eyi ilk kez icar eden.
Ei-Bedr
E-Bak
Ebed: Varlnn sonu olmayan.
Servetin H akik Sahibi ve Varisi- Her eyi Kendisine
El- Vris
dndren.
b'r-Hed
Doruluu reten: Bizi doru yola ulatran.
Es-Sabvr
Sabreden: Sabn seven.
lm Tefekkr Etme
lm Meleinin Ziyareti
1$S KALP^NEFSVERUft
lm M urakabesi (Meritayonu)
'
Yedinci Blm
eyh ve Dervi: Tasavvufta Manev'Rehberlik
CAM
Gen bir adam bir eyhe talebe oklu ve ona tuvaletleri temizleme grevi verildiZen#n bir doktor,olan annesi, eyhten oluna baka bk grev vermesini istedi ve
etraf temizlemeleri iin de on iki EtiyopyalI kle gnderdi. eyh yle cevap ver
di, ,Fsen bir hekimsin. Eer olunda safra kesesi iltihab olsayd, ilc oluna ver-,
mek yerine EtiyopyalI kleye m verirdin?
Tasavvuf pratikleri iltr ve eyhler tee hekim. Hepimiz dervi y a da insan
potansiyellerimize uygun olacak yaamadmz lde maien.hasbiyiz. Gerek
bir insan olmctk iin her halkrda Allah (c.c)1! hatrlamal ve mevcudata Allah
k
S. 141.
2 * A.g.e s-145.
(cc ) adna hizmet etmeliyiz. Byk bir ksmmz bu idealden ok uzaz. Hasta
lmzn kkeni hakikatten, Allah (c.c)tan kopmamzdur.
in tbbna gre, dengemizi kaybettiimiz zaman hastalanrz. Tbb tedavi
dengemizi yeniden kurmak zere tasarlanmtr; bu denge kurulduunda bedeni
mizin doal iyiletirici gleri bizi salmza kavuturacaktr. Bunun gibi Tasav
vuf pratikleri de bizi salkl bir m anev dengeye kavuturmay amalar. Bylece
btn irfan ve manev doamz, kendiliinden ne kacaktr.
Fiziki hastalkta, kiinin kendi kendisine tehis koyup, tedavi etmesi ya da
doktordan doktora komas ve bir doktorun verdii tedaviyi, dier .doktorlarn
verdikleriyle birlikte uygulamas aptallktr, Bu nedenle her bir derviin tek bir
eyhi vardr.
eyh ile Dervi Arasndaki liki
Kadim bir Sff deyiine gte; eyh olmak kolay, dervi olmak sordur.
ki SR evliyas bir kraathanede otururken, koarak bir adam geldi ve eyhin Hin
distan'a gnderdii k velilerinden birinin ldn duyurdu. Daha sonra gelen
adam onlara eyhin kendilerine yeni bir eyh gnderip gndermeyeceini sordu,
Birind vel arkadana dnd ve dedi ki: "Bir eyh istediklerine ok memnun oh
dum, eer br dervi isteselerdi ya sen ya da ben gitmek zorunda kalacaktk!11
Gerek bir dervi olmak, kutsaln eiinde bulunmak, tasavvuf yolunu tam ve
dolu olarak ihlsla zlemek ve tasavvuf ideallerini yaamna aksettirmektir. Bu
dereceyi ok az kii elde eder. Baz derviler, tpk baz niversite rencilerinin
zamanla profesr olmas gibi, mrd y a da eyh olurlar. Tpk mridler gibi,
eyhler de rendiklerini aktarrlar; manev rehberler olarak, mutlaka kendi der
vileri hakknda bilgi sahibi ve doru zamanda doru irad etmede usta gzetleyicller olmaldrlar.
Etkili bir rehber olabilmek iin, eyhin mutlaka dervilerin kefetmekte olduklan blgeyi ok ly bilmesi gerekir. Takip edilen yolun glklerini ve dertlerini
daha nce yaam bulunan eyh, dervilerine bu merhalelerden geerken reh
berlik edebilecek kadar tecrb bilgiye sahip olur. yi bir koun bir adeti koun
kendi yeteneklerinin ok daha ilerisinde bir performans dzeyine ulatrabilmesi
gibi, eyhler de mridlerini kendi manev dzeylerinin tesine ulatrabilirler.
eyh tpk arj dolu bir otomobil aks gibidir. Balangta dervi arj edilir -zi
kirden ve eyhin huzurunda bulunmaktan ilham alr-. Ancak bu arj genellikle ok
abuk tkenir. Zamanla dervi arjn daha uzun sre koruyabilir. Uzun sure arjl kalabilenler bakalarn da arj edebilecek kapasite gelitirir ve eyh olurlar.
Bizim yolumuzda ana unsur sevgidir: eyh, sevgpsi ve Allah (c.c) sevgisi. Ta
savvuf, manev bakmdan gelimenin en abuk yolu olan kalbn almas v e sev
me kapasitelerimizin derinletirilmesi yoludur, Aynca ihlsl olma, natlk ve
bencillikten uzak olma ve bu yola mutlak itaat gelitirme ak nemlidir.
eyh Muzaffer Efetd bu konuda unlar sylemektedir:
eyh le dervii arasndaki iliki karmak, mistik, card bir sretir. Baz ynleriyle
bir koca ile kars arasndaki liki gibidir. Ancak bu kkl reti likisi ve sevgi ey
lemi flzk deildir; balarn eyhin az ile derviin kulaklar arasndadr. Eer ili
ki saf ve sevgi dolu ise, derviin kalbinde bir ocuk oluur,..
Dervi ile eyhi arasndaki sevgi, bir kadn ile erkek arasndaki akn en yksek bi
iminden yz bin kat daha fazla olmaldr. Bir kadn ile erkek arasndaki ak tama
mna erdiinde, sklkla iki taraf da sutlarn dner ve en azndan o an iin birbirle
rini unuturlar. Bir eyh dervi arasndaki ak tamamlandnda ise, asla aylt
mazlar. Kalpleri daima birlikte kain* ve bu ak asla bitmez.,.
Her ne kadar eyh gne, derviler ise gezegenler olarak tasvir edibe de, aslnda
eyh de bil ayna ya da bir ilericidir. Yani eyhten gelen nur ve rahmet onun ken
disine ait deildir. Asl nur Allah (c.c)tan gelir,3
Bir baka metaforda, Allah (c.c) bir okyanus, dervi bir dama sudun eyh ise,
okyanusla balantL bir nehir. Damla, nehirle birlemeyi ve nehirle birlikte okya
nusla birlemeyi renir. Bu srecin ortaya kmas iin, damlann, geni btn
taralndan somlmasna kadar, mutlaka nce nehir ile sonrada okyanus ile ya
kn temas inde olmas gerekir. Bu temas zikir yoluyla gerekleir.
Neden bir mrid gereklidir? Mrid, kendi kiisel anlay ve varlk derinlii
ne gre, mrldlerine kendi btm yaplarn kavramay retir. Bu retinin ken
disi kutsal iradenin ifadesidir. "Bir mrid ile gerek b k insan olumun, mridsiz
hayvan olarak kalrsn . 4 Psikiyatr ve S JdTfarikan mensubu Muhammed fl u
nu nermektedir:
'
l:
deal olan/eyhin her bir mridine, tekmln her aamas iin gerekli olan
verecek kapasiteye sahip olmasdr. eyh d-Shabravi bir mridi tarafndan-yle
tanmlanmaktadr:
; "
. *
-I
Olaanst bir akl hocas, Hakikat yolunda ta n son derece nazik bir mriddi.
Mridkuini btn yorucu ye bezdirici eylerden korudu.; ne zaman bir manev hl
bir mridi ezme tehlikesi olutursa, onu durdurur ve ne zaman bir mrid atalete tes
lim olur, ibadet amellerini ihmal eder ve arzulandn cazibesine kaplrsa, eyh .onu
elinden tutar ve ileri devam etmesini salard,*
2 - "Mridin ikinci grevi; bir y asa koyucuyu rnek almaktr:' Hizmetleri iin
hibir karlk beklememeli,., ve hibir karl ya da teekkr kabul et
memelidir." Bu prensip -hem Yahudilikte hem de slm'da yer alan-, Allah
(c.c);n kitabm ya da ilh.haklkti retmek in para almama kadim ge
leneinden gelmektedir.
Bir eyh madd olmayan -vlme gibi- karlklar da beklememelidir. Be
nim bir psikolog meslektam terapi hakknda da ay m eyi sylyordu:
"Eer hastalarndan vg almaya ihtiya duyuyorsan, terapist olmamal
sn. vgy meslektalarndan ve ailenden al. Hasta gsterdii geliimin
i
6- A, A-Shabraw. The Degrees of the Soul {Londra The Quilliam Press, 1997), $. Xiil-xiv.
7- El-Gazak, The Book of Knowledge (Lahor, Pakistan: Muhammad Asiuaf, 1997). "
EYH VE DERV;
se. davranlar tamamen hatal grnse bile, daima bana cevap ola
rak onlar hakknda syleyecek pozitif bir eyler buldu. Onun sabn, hcg; rs ve imanndan muazzam dersler aldm,.
6
7- "Mrd belirgin v e onlarn snrl kavraylanna uygun eylerde mridlerhn idrakine gvenmeli-ve onlara, hakknda konuulmadan anlala
bilecek ayrntlar hakknda hibir ey sylememelidir. Eti aptal ve geri ze
kllar bile, genellikle kendi a M a n n n mkemmelliinden memnundur
lar. Gerekten zeki olanlar ise, kendi zeklaryla vnmezler; kendi akl
larnn gc ve zayflm bilirler. Gerekten gzel olanlar kendi grn
leri hakknda nadiren ntfer. Zeklarndan .ya da gzelliklerinden
emin olanlar ise, genellikle bu nimetlere -dndklerinden- daha az sa
hip olanlardr. Temel sorun, kendimizin gerekte ne olduunu greme-
memizdir. Mridin grevi, mridlerini hakikate evirmektir. zellikle ilk
aamalarda, mrid her bir mridinin aklndaki sapmalarn tamamen bi
lincinde olmaldr.
8-
ekmediini merak ettiler. "Ben size safari anlatyordum," diye aklad; kendim
rnek olmadan konu hakknda size tavsiyede bulunamazdm. Allah (c.c) dnnde
utanrdm."
Bir eyhin Drt Sfat: Bir psikiyatr ve sufi olan fye gre3; gerek bir ey
hin drt esas sfat vardr: Olgunluk, sabr, mridini tanma ve dnyadan uzak ol
makla birlikte dnyann iinde olma.
Olgunluk
Faris bir deyim, mridin bu ynn ok gzel ifade etmektedir: eyh dn
yay bilen olgun ya da "pimi (poukhte) bir kiidir. Yani mrid, dnyann ca
zibelerini ve gizli tehlikelerini bilen, bakalarn anlayan ve manev yolun aynntlann grm, tecrbeli ve olgun bir nsandr. Bu gib mdler derviin kar
lat snamalar, sorunlar ve ayartc cazibeleri anlayabilir.
Rum, kendi esiz slbuyla poukhte olmann nasl bir ey olduunu ve kii
liin dnme tbi tutulmaktan nasl ikayet ettiini yle anlatmaktadr:
Bir bak! Nohut, tencerede ateten zebun oldu mu yukarya doru sramaya balar.
Tencere kaynamaya balaynca nohut, tencerenin stne frlamaya, cokunluk
gstermeye koyulur,
.
"Neden beni atee attn, kaynatyorsun! Mademki satn aldn, neye bu hallere u
ratyorsun!" der.
Nohut piken kadn da nohuda kepeyle vurup der ki: Dur kma! Gzelce kayna,
tencereden kmaya kalkma,"
Seni sevmediimden, senden holanmadmdan kaynatmyorum ki seni. Bi zev
ke, br eniye sahip ol da, gda haline gjd, yen, cana kar diye kaynatyorum. Bu
imtihan, seni horlamak iin deil! $
Sabr
sByk SS mtefekkiri fon Arabi'nin mridi, ondan, Kur'n'dan u yetin
anlamn aklamasn ister: 'Ne onlardan nzk beklerim, ne de onlarn Beni bes
lemesine ihtiya duyanm." fon Arabi bir sre dnr ve sonra bir sz bile sy
lemeden oradan ayrlr. Drt yl sonra eyhine dner. Mridinin syledii ilk
sz: Bana cevabm syle. Drt yldan sonra, artk cevabn alma vaktidir.
- M. Shafn, Freedom for the Self (New York; Human Sciences, 1968),
9 C. Rum, We Are Three, ngilizceye eviren C. Barks (Athens, Ga: Maypop Books,
1987), 3,12.
Bir ruh hekimi olarak eyh, aynlk hastaln bizzat ekmitir ve tasavvufun
sunduu arelerin tesirini ilk eden grmtr. Tpk bir bamlnn, dier bamllacu snavlarn ve onlarn ayartclarm anlamas gibi, eyh de mridinin hlleri
ni v yaad, glkleri anlar. Elimize banda) yapabiliriz; ancak kendi zerimiz
de ameliyat yapamayz. Benzer ekiLde kendimizde kk deiiklikler yapabili
riz; ancak ok daha g ve ustalk isteyen btn dnm srecini gerekletir
mek iin bir eyhin yardmna htiyacmz vardr. Genellikle kendi kiiunize y
nelik br perspektiften yoksun olduumuz iin, gerekli deiiklikleri grmeye bile
balayanlayz. Mride itaat ve tam gven, midlige balamann nemli adm
landn
Sultan Mahmud yakn dostlan ve vezirleriyle birlikte oturuyor, sahip olduu en de
erli eyalardan birisi olan muhteem mcevher ilemeli kristal kadehiyle ki ii
yordu. Herkes bu gzel kadehe hayran kald bir zamanda, otu Sadrazamna
uzatt ve dedi ki: "Bunu yere firlat ve ku!1* Vezir dedi ki: "Yapamam Sultanm, bu
ok kymetli bir ey, sizin en deerli haznelerinizden birisini knamam. Sultan ka
dehi srayla btn vezirlerine vererek ayn talimatn] tekrarlad ve hepsi de kadehi
krmay reddetti,
Sonunda, kadehi Ayaz'a, en sadk ve gvendii dostuna verdi. Ayaz annda kade
hi frlatp parampara etti. Herkes aknlk ve memnuniyetsizlik iinde bakyordu.
Sultan ona kadehi neden kldn sorduunda, Ayaz yle cevap verdi: "Sultanm,
ben biliyorum M kadeh ok deerliydi; ancak benim iin o kadehten ok daha de
erli olan senin emrindir. Senin steklerini reddetmeyi hayal bile edemetti; bu ne
denle yapmam islediinizi hemen yaptm.* Sultan glmsedi ve dedi ki: Grd
nz m benim onu neden sevip, stn tuttuumu,"
Genel olarak bir eyh herhangi birisini hemen dervi olarak kabul etmez, Sf yolu sabr, sebat, Ls v e sadakat gerektirir. Herkes bu yola girmeye hazr de
ildir.
Bizim derghmzda dervi c nak isteyenler, buna haftalk toplantlarmza
dzenli olarak katlmakla balarlar. eyhe somlar sormaya tevik edilirler. Bylece eyhe kendi samimyetierini v e btifi hllerini deerlendirme frsat verirler.
Ayrca tarikatmzn tasavvuf hakkndaki kitaplarndan bamlarn okumaya b alamalan beklenir. Genellikle S ti adaylarna, st rulanna zel olarak cevap vere
cek, onlara ibadetlerin nasl yaplacan ve temel pratiklerin nasl uygulanaca
n retecek kdemli bir dervi tayin edilir.
Dervi olmadan nce, eyh genellikle kiiyi, bir ara stat olan muhip, "tarika
tn dostu" ilan eder. Muhlpln kelime anlam "sevesrdir v e hi kimse sevmeksizin tasavvufu (aslnda hibir eyi) derinden renemez.. Gemite, baz tarikatlar
da, talebenin dervi olarak kabul edilmeden nce -en az yl- test edilmesi ge
rekirdi.1
1 * El-shabtawr a.g.e s.65.
s ff eyhleri aadaki kural izler. Yeni bir kii dnyay terk etmek maksadyla
kendilerine katldnda, onu yllk bir sre boyunca manev bir disipline tM tu
tarlar. Eer bu disiplinin artlarna iyi bir ekilde uyar ve sabr gsterirse,, onu ka
bul ederler; gsteremezse Tarke kabul edilemeyeceini duyurudan tlk yl insanla
ra hizmete, ikinci yl Hakka hizmete ve nc yl ise kendi kalbini gzetlemeye
ayrlmtr.12
iblLisminde gen bir adam Cneyde" geldi ve onun mridi olmak istedi. iblT*
ran'n nemli bir vilayetinin valisi idi ve bu makam suft olmak iin terk etmiti.
Cneyd'e dedi ki: "Sizi (hikmet) ncilerinin uzman olarak tavsiye ettiler. Ltfen ba
na da bir tane verin y a da satn. Cneyd, yle cevap verdi: Satmak istesem be
delini karlayamazsn, cretsiz versem deerini anlayamazsn. Benim yaptigm
yap. Denize dal ve bir inci bulana kadar sabitte tekle."
ibl, Cuneyd'e onun mridi olmak iin ne yapmas gerektiim sordu. Cneydde ona,
gidip bi yl boyunca slfr satmasn syledi. dndnde, Cneyd ona, bu gay* terinin ona yalnzca kt hret kazandrdm ve ticareti rettiini syledi ve imdi
gitmesini ve bir yl boyunca dilenmesini istet, ibl bir yl sonra dndnde Cneyd
dedi ki: "tmda kendi deerini anlyorsun; Bakalarnn gznde hibir deerin, olma
Cneyd, iblfnin iindeki btn gurur ve kibir eilimlerini yok etmek Ipr en
ar zmleri ngrmt. iblTnin kendisini bu eilimlerden kurtarmas yllar
ald; ancak ibl sonunda en byk Sf eyhlerinden birisi oldu.
Gerek ve Sahte eyhler
Tasavvuf tarihi boyunca ok sayda hlsl eyh var iken, baz yozlamla
ra da rastland. Tpta da hastalarm smren ya da -kendi cehaleti y a da ks
tahl nedeniyle- hastalarna kt muamele eden hekimler bulunur. Ancak bir
kann smr ya da cehaleti, btn tp alannn gzad edilmesini y a da ter
kini gerektirmez.
Bilenler derler k samimi br tnrid cahil ya da sahte mid aradyla bile
hakikati bulacaktr. Elbette, sahte bir mtld manev ve hatta fiziki bakmdan
tehlikeli olabilir. Arayanlarn mutlaka bir mrgid seerken btn yetenek ve ze
klarn kullanmalar gerekir.
Rum, Hakiki mrd, mridlerinin kendisinden yaptklar putu ykar, as
mridin iaretlerinden birisi mridlerinin onu bir kaide zerine yerletirmesine
(putlatrmasna) izin vermemesidir." demektedir.
deal olan, dervi adaynn bir Sf grubunu ziyaret edip, onlarla vakit geir
mesi ve bu arada ak ve eletirel br dnce yaps sergilemesidir. Ancak onla
r doru ve mmkn olduu kadar gvenilir bulduktan sonra, kabul edilmeyi ta
lep etmeli ve eyhe tabi olmaldr. Tarikatmzn kurucusu, o zaman bile bir kap
nn daima ak braklmas gerektiini ve insanlarn yanl bir seim yaptklarn
da, ayrlmakta serbest olmalan gerektiinde srar ederdi.
Batdaki Sf tanka taun kurucusu nayet Han Hazretleri unlar yazmaktadr;
Sonra gerek guniyu [ya da manev mridi) nasl bulacanz sorunu ortaya kar,
insanlar genellikle kuku kindedirler; grdkleri gutunun gerek bir gurn mu yoksa
sahte birisi m olduunu bilemezler. Sahteliin ok fazla olduu bir dnyada, insanlar
sklkla sahte bir gun le temas kurarlar. Ancak kendisini aldatmayan gerek br ara
yc Ihlsla ararken, hakiki imana sahip olduu iin, samimiyeti onun olacak ve
daima hakikatle, gerekle karlamay baaracaktr. Gerek mtfid kendi iindedir;
mid realitesinin alt dzeyi Kiinin kendi samimi benliidir ve eer kii gerekten
hakikati anyonsa, eninde sonunda mutlaka gerek bir milrid bulacaktr. Peki sahte
bir mridle temas kurmusa ne oiacaktu? Sonra gerek ve samimi kii, sahte mri
di de gerek bir mride dntrecektir; nk Hakikat sahtelikten daima ycedir.13
13,
Rya Yorumlama
Cerrah geleneinde, eyhin derviin ryalarn yorumlamas Allah (c,c)m
ltfettii bir yetenek olarak deerlendirilir. Rya tabiimin retildii bir okl yok
tur. Bu yetenek, yorumcu ile ona ryalarn anlamn ilham eden Allah (c,c) ara
andaki bir srdr.
Bir zamanlar br adam eyhine ryasn anlatt. eyhi onu kiinin sohbet
etmekte olduu bir dkkana gnderdi. Onlarn konumalarnda onun ryasnn
yorumu bulunacakt. Adam gerekten de grd ki; o dkkanda oturmu sohbet
eden kii vard ve konumalarnda ryalarnn ak br yorumu yer alyordu.
Baz eyhler dervilerinden Cuma gnleri belli bir camiye gitmelerini ve ryalanmn tabirini oradaki vaazda bulmalarm sterler.
Temelde tr rya vardr. Birincisi; (Taraf- ilhMen gsterilen ryalar) Al
lah (c,c) ryada dorudan mesaj verir k, bu ryann yoruma ihtiyac yoktur. Bu
tpk bir kiinin br bakasyla konumas gibidir. Btn uluslardan ve dinlerden
insanlar, byle lh Ehaml ryalar grrler.
kinci tr rya; melek vastasyla gsterilen, grlen ryalardr. Bu ryalarn
yoruma ya da aa kavuturulmaya ihtiyac vardr, ey h ryay yorumlayabilir
(tabir) ya da huzurda bulunan herkese mrldlik edecek ekilde o ryann sem
bolizmi konusunda yorum (te'vil) yapabilir ya da eyh byk lde kiisel ve
yalnzca rya greni ilgilendiren bir yorum yapabilir.
nc tr rya ise; eytan ya da nefs tarafndan ilham edilen (eytan) r
yalardr. Bu tr ryalar yorumlanmaz. Bunun yerine eyh, 'Allah (c.c) bizi ko
rusun" der. Bir eyh bu yolla kt htimallerin bertaraf edilmesine yardm edebi
lir. Bu nedenle dervilerin btn ryalarn eyhlerine anlatmalar nemlidir.
Birisine rya yorumlama yetenei verildiinde, Uk adm ryann han& tr r
y a olduunu -lh mi, mdek n yoksa eytan mi olduunu-, anlayabilme kabili
yetidir. Bir dervi ryasn eyhine anlattnda, eyh derviin manev tekaml
nn dzeyini anlayabilir. Bunun iin derviin gemi hayatim ya da tecrbelerini
veya dualarn yapp yapmadn, gnah ileyip ilemediini bilmesi gerekmez.
Ryalar, Hakk'm, eyhe anlama yeteneini ilham ettii kendi lisandr.
eyh derviin hlini kefettiinde, o kiiyi reddetmez. Aslnda dorudan der
vii eletirmez bile. Dervie yardmc olmak iin, eyh etrafndaki herkese birden
hitap edebilir. Deiime htiyac olan derviler, eer samimi seler ve gafil deil
seler, dorudan kendilerine hitap edildiini anlayacaklardr.
. Hz. Peygambe' ok seven bi gen talebe vard. Allah (c.c) 'tan ok gayreti ve ba
ard olmas iin yardm talep etti, nk Hz. Peygamberim kenti Medine'nin kads
manialyz. kincisi ise; rastgele birisinden ryam z yorumlamasn istem em ekyiz. Rya tabir etmeyi alarak renemezsiniz, ne kadar ok akrsanz aln,
bu yetenekyalntzca Allah (c.c)'m itham yoluyla verilin
1-
2 - yky birka kez okuyun. Her defasnda, farkl bir karakterin bak a'
Aadaki ykye ilve olarak, bu sureti bu kitapta yer alan yklerden, her
hangi birisiyle de deneyebilirsiniz (1. blmdeki Hasanm yksyle balaman
z tavsiye ederim). Aynca bir dizi ibretli Sfyk koleksiyonu da bulunabilir. En
iyileri arasnda, Idris ah m Tales o f Dervishes adl eseri ay a br yer tutmaktadr:
Br zamanlar btn erkeklerin kral ve btn kadnlarn kralie olduu bir lke var
d. Oradaki insanlar her ynyle yaamlarndan memnun idiler ve lkeleri kelime
lerle tarif edilemeyecek gzellikte idi. Gnn krinde, gen Prens Ademin anne ve
babas ona, bu lkeyi terk etmesi gerektiini sylediler. Her br prens ve prensesin
bir snav olarak dnyann ine girmesi gerekiyordu. Bu snav dem i kralla hazdayacakn. Kendi iradesini ve dikkatini gelitirerek, gerek bir insan haline gelme
Sekizinci Blm
Perdeleri Kaldrma
Gnmzde Tasavvuf
Bir d olarak Tasavvuf bir balang, br orta yer ve bir son ermektedir. Ge
nel olarak balang, byk bir Sf airi ya da yazarnn yazdklanndan etkilen
me ya da bir eyhin huzuru ve kiiliinden etkilenmedin Bir sonraki adm dervi
imle kaynama ve onlarn detlerine ve uygulamalarna almadn Sonunda sa
mimi araycya giri hakk verilin
Yoln ortas ise yeni derviin gnlk yaamdr. Allah (cx)* zikretme ve di
er SfT pratikten ve bir Sf cemaatiyle iliki, derviin dnmn salar. a
balarndaki samimiyet ve sabrl sebat.bu psiko-ruhsal srete hayati nem ta
maktadr. Aynca rfet sahibi bir eyhin klavuzluu zaruridir.
Sonunda, ilerleyen dervi tasavvuftaki yksek tekml dzeylerine ular.
Bnnf eyh ortaya ktka, zahir eyhe ihtiya azalr. Kalbin irfan daha duyar
l bir rehberlik sunmaya balaynca, Sf yolunun zahiri kuradan y e artlan daha
az riemli olmaya balar. Er g e$ kiilikte btn birlik geliir ve btn mcadele
sona erer. Allah (c.c)Tn huzurunda olduunun bilincinde olan dervi ancak Al
lah (c x )4 raz edecek eyleri yapabilir. Niha aama ise kiiyle Allah (c,c) arasn
daki btn perdeletin atlmasdr. Atlacak son perde bireydeki ay a bir "Ben" ol
ma duygusudur.
Derviin hedefi gittike azalmak ve er ya da ge hibir ey olmaktr. Ancak bu
ok zel yokluk, sonsuzla birlemeye gtren bir hldir. Bir aka olarak anlatlagelen, ancak nefsin her eyde bir gurur bulabileceini gsteren eski bir yk vardr:
Bir zam anlar bir ey h kk bir camide tek bana dua ediyordu. A llah (c,c) 'm y
celii duygusundan cezbeye kaplarak y ksek sesle haykrd: "E y Rabbim ! Sen her
eysin b e n ise hibir ey. Ben nnde tpk kk bir toz zerresi gibiyim . eyhin
kdemli dervii bunu iitti v e oda cam iye geldi. eyhinden ilham alarak, dervi de
haykrd; Ey Rabbim ! Ben hibir eyim . Btn g Sana ait; her ey Senin. Ben
hibir eyim ve Sensiz hibir ey yapam am . Omdan gem ekte olan bir dilenci ca : tiye girdi: eyhi ve dervii duydu, o da sesli duaya balad: "E y Rabbim ! Ben hi
b i eyim . B u y en i sesle aran dervi dnp dilenciye bakt v e eyhine dedi ki:
"B u kendini kim sanyor ki, kendisine hibir e y diyebiliyorl"
Egonun bak asndan, Sf yolu hibir anlam ifade etmemektedir. Ego git
tike daha fazlasn baarmak ster; dervi se gittike daha azn. Ego, n ve ser
vet ister; dervi ise (her ne kadar hl dnyev grevlerini yerine getirmede ileri
PERDELER KALDIRMA 2 0 7
derecede aktif olsa da) btn dnyev tutkular yok etme peinde koar. Ego zgriik. ster; dervi se, Allah (c.c)a tam bir teslimiyete gtrecek bir mride ye
bir yola tbi olmak ister. Bu yolda sebat etmek iin Allah (c,c) iin duyduumuz
arzunun, nefsin arzularndan daha gl olmas gerekir.
Bin yllk tarihi boyunca tasavvuf srekli deiim iinde oldu. Uygulamann
zahir biimleri farkl kltrleri ve farkl tarihsel dnemleri yanstmaktadr. Bir ok
Sft grubu tpk aile gibi ilev grr. Derviler eyhleriyle yaarlar ve gn boyun
ca birlikte akr, yemeklerini paylarlar. Baz derghlar yzlerce dervi batndS
racak kadar byktr. Aynca dervilerinin says binleri aan, bir ok kent v e ka
sabaya yaylan eyhler de vardr, Bu gibi durumlarda, dervilerin eyhleriyle g
itimeleri nadiren gerekleir. Onlarn manev tekamlne eyhin temsilcilerin
den birisi klavuzluk eder,
Gnmzde her iki biime de rastianmaktadr. Hl yeni dervilerin derghta
yaad ve dergah destekleyen iler ya da sanatlarda alt kk Sf grup
lar vardr, Buna karlk ben bir defasnda, 2,5 milyondan fazla takipisi bulunan
Bangladeli bir eyhle karlatm. Bangladein her yerinden onun doum gn
n kutlamak iin toplandklannda, dervileri Dakka kentinin her yerini dolduru
yorlard.
Gnmzde Batda en yaygn biim, haftada iki y a da kez buluan bir grup
biimidir. Baz derviler derghta yaarken, dierleri onlan dergaha daha sak ge
tirecek iler yapabilirler. Genel olarak derghla en ok ilgilenen eyhtir. Baz der
viler de eyhlerine eitli ekillerde hizmet edebilir ve bu nedenle onunla ok va
kit geirebilirler. eyh tipik alarak h er gn dervilerinden telefonlar ve ziyaretler
kabul ettii gibi, ayn zamanda tarikat dnda olanlardan da eyhin hayr duas
n ve manev desteini almak iin telefonlar ve ziyaretler kabul eder.
eyh Muzaffer Efendi stanbul'da mehur Kapal arya bitiik olan Sahaf
la r arsnda din yaynlar satan bir kltabevlne sahipti. Srekli ziyareti akn
vard. Bazlar sdece kitap satn almaya geliyor, dierleri ise sevgili eyhlerini
grmeye geliyorlard. eyh Muzaffer Efendi, ziyaretinin yaklam ve niyetine
bal olarak her bir ziyaretiyi farkl ekilde karlard. Ziyaretilere Bve olarak
daima orada oturmay baaran bir avu dervi bulunur. Bunlar sklkla dkkanI
da, eyhin huzurunda olmaktan memnun bir halde saatlerce otururlard. stan
bul'da yaayan birka yz derviten oluan bir z grubun yanm, eyh Mu
zaffer Efendln aynca Trkiye'nin deiik yerlerinde, Orta Dou lkelerinde ve
ayn zamanda Avrupa ve Amerika Birleik Devletlerinde ok sayda dervii
mevcuttu.
B ir profesr bir Zen stadn d y arete gider. Zen stad ikisi in ay koyar ve Zen
hakknda birok kitap okum u bulunan profesr okuduklar hakknda konum aya
balar. Profesr konum ay srdrrken, Zen stad demlii tekrar alr ve profes
rn fincanna daha fazla ay koym aya balar, a y fincandan taarak m asann ze
rine yaylm aya balad. Profesr telala haykrd; Durun! Fincann dolduunu gr
m yor m usunuz? D aha fazla ay almasL m m kn deil!"
"D oru!-' dedi Zen stad, nce fincann boaltm an lzm . A ncak ondan sonra ii
ne y en i bir eyler alabilirsin.'eyh ile dervii arasmdaki retim ilikisinde, derviin skt etmesi ve ey
hin syledikleri ve yaptklarna dikkat etmesi beklenir, eyh ders verirken baka
laryla sohbet etmek ya da soru veya yorumlarla szn kesm ek kabalk say
lr. Ayrca eyhin huzurunda iken bireysel zikir yapmak da nezaketsizlik olarak
PERDELER KALDIRMA* 2 0 9
kabul edilir. Aslnda bizim tarikatmzda eyhin asla dervileri tebih ekerken
grmemesi gerektii sylenir. Dervilerin eyhin huzurunda iken d o ru d an on
dan ders almalar ve bireysel badetlerini onun bulunmad zamanlarda yapma
lar beklenir.
eyhe gsterilen sayg, bir kii olarak eyhe deil, onun tarikat temsil maka
mna kardr. eyh, yalnzca kendi eyhini deil, ayrca tarikatn kurucusunu ve
silsile iindeki dier byk velleri de temsil eder. eyh, araclyla tarikatn hik
met v e himmetinin akt bir kanaldr, ey h Muzaffer Efendi yle derdi: "Eer
fimdekileri sylyorsam, dinlemeye zahmet etmeyin. Ancak eer kendiliimden
konumuyorsam, o zaman dinlemelisiniz," Bunu dinlemeden nceki dnemde bir
oumuz deiik zamanlarda farkl terapi ya da grup almas biimlerine kanlmok. Duygularmz ifade etmeyi, iimazdeMn dkmeyi retmek f i n ok m
cadele etmitik. Bu nedenle eyh Muzaffer Efendi'nin ne demek istediini anla
mamz ok uzun zaman ald.
Kalp* Nefis ve Ruhun Karlkl likileri
Kalp, nefs ve ruhun aamalar Allah (c.cj'tan aynlk ve kiiliin arzulanma
egemenlii an ucundan, vuslat (Allah (c.c)'a kavuma) ileri ucuna kadar bir
ok deiiklikler gsterir. Bu deiiklikler belki de en bariz bir ekilde nefs-i em~
mre ve nefs-i sfiyern tantmlannda kendisini gsterir. Nefs-i emmre bizi k
tle ya da gnaha srkleyen btn gleri ierir. Bu dzeyde bizler tamamen
bu negatif glerin egemenlii altnda kalmz ve ne kadar basit olursa olsun arzu
larmz gerekletirmekten baka bir ey yapamayz. Dier Heri u ise, hibir bi
reysel kiiliin kalmad, hatta tam br vuslata mdahale edecek benliin" izi
nin bile kalmad sf nefis halidir.
Kalp de benzer bir spektrum ierir. Kalbin zahir dzeyi olan sadr (gs, si
ne), nefs-i emrnrenn olumsuz zelliklerinin bulamasna uygun bir potansiyele
sahiptir. Ancak sadr nur ile doldurulabilir ve nefsin olumsuz zettikleriyle mca
delede byk bir mttefik olabilir. Kalbin en i kalp dzeyi ise, btn olumsuz
luk ve ikilikten uzaktr. lh nurun saf hr kvlcmm tar ve varlmzn z
dr. Ancak paradoksal olarak, btn kinat aar.
Ruhun ilk alt dzeyi -maden, bitkisel, hayvansal* kiisel, insan ve gizli ruh
lar- de sadr gibidir. Onlar da psenin ya olumsuz (dengesiz) gleri ya da olum
lu (dengeli) etkileri olabilirler. Ruhun yedinci dzeyi olan sn-iil esrar* tpk sf
nefs v e en i kalp gibidir, ikilikten uzaktr v e iimizdeki kutsaln mekndr.
Nefis ve Ruhlar
- i
"
PERDELERt KALDIRMA211
vardnda alk ya da ehvete dnr. kincisi; negatiften (korkular) uzakla
m a eilimidir ki, bu da korku y a da kaygya dnebilir. ncs; negatifi (f
keler) uzaklatrma eilimidir d, bu da fke y a da nefrete dnebilir.
Bu hayvansal ruh drtlerinin herhangi birisi bizi ktle sevk edebilir. Dr
t ne kadar gl ve an olursa, bizi alternatif zmlere kar o kadar kr.hale
getirebilir. Bu durumda akl selim ve yksek ideallere gre davranan akll insan
lar yerine, tpk hayvanlar gibi hareket etmemiz daha bityk ihtimaldir.
Korku ve kayg, oumuzun sandndan ok daha yaygndr. Bir ok insann
yaam srekli dk younluklu kaygnn -kt bir eylerin olaca, yaamn
belli olmayan bir biimde ktye gidecei yolunda odaklanmam bir korkunun
egemenliindedir. Bu nedenle insanlar kayglarndan kamak iin korku ve kay
glann azaltacak eylere artlanabilir ve kolaylkla TV, i, bir hobi y a da dier
oyalayc eylere baml hale gelebilirler.
iman ve zikrullah; korku ve kaygnn ana tedavi yntemidir. Hz. Peygam berin,
bir hadisinde Allah (cx)'tan korkanlarn baka hibir eyden korkmayaca, btn
dierlerinin onlardan korkaca bildirilmektedir. Allah (c.c)a gven olmakszn, ne
redeyse her eyden, zellikle de lmden kolaylkla korkar hale gelebiliriz. Sfiler
Allah (c.c)' gcendirmekten korkarlar. Ancak bu korku cezedandnknaktan deil,
Sevgilinin sevgisini kaybetmektendir. Eer Allah (c.c) ile likimiz, yaamianmmn
en nemli ii ise, gnlk yaamn inileri ve klarnn bizim iin nemi yoktur,
lerimizi, paramz ve hatta salmz kaybetmekten korkmayz, nk btn bun
larn geici ve olduka nemsiz olduunun bilincine varrz. Yalnzca karakterimiz
ve Allah (c.c) ile ilikimiz sonuna kadar bizimle kalacaktn Sffler lm tefekkr
. etmeyi ve onu yaamn ayrlmaz br paras olarak grmeyi renirler.
Tutkular, bir ok insann nndeki ana engeldir. Tketim kltr, yaygn rek
lam ve pazarlama yoluyla tntkulanmz beslemektedir. Hakikate ve salkl faali
yetlere duyduumuz tutkular yararl olmakla birlikte, sklkla tutkular sapar ve
- biz de salkl olmayana baml hale geliriz veya yalnzca zevk vereni ararz. B
tn drtlerde itidal en iyisidir. Motive ediciliini kaybetmemesi y a .da kontrol
edilemez alk ya da bamllk haline gelmemesi kaydyla, tulkularyaam n nor
mal, salkl bir parasdr. deal olan, zamanla bu dnyaya ait eylere duyduu
muz tutkuyu, Allah (c.c)'a kar tutkuya dntrmektir.
fke de bizi ktle sevk edebilir. Sevdiklerimizi derinden yaralayan eyler
yapabilir ve syleyebiliriz. Bir ok, insan fke bamlsdr ve dzenli olarak fke
ve iddet patlamalan yaarlar, gger bize yakn olanlarn kalplerini yaralarsak, on
larn iindeki lh mabede zarar veririz. Bu bizim kalplerimizin katlamasna ve
Bir gn, baz kiiler Hz. Isa'y a hakaret ettiler, o bu n a onlar iin hayr dua ederek
cevap v erd i Br havarisi sordu; Neden o adam lara dua ettiniz? O nlann size yapt
m uam eleye kzm adnz im i? "
Hz. sa yle cevap verdi; Ben yalnzca kesem de bulunan harcayabilirim .1'
Bitkisel ve hayvansal ruhlarn igdsel drtlerine ilve olarak, efsd emmrede kiisel ruhun kibri ve benlikilii de barnmaktadr. Bu durum bitkisel v e
hayvansal ruhlann temel gdlerinden nitel bir sray temsil eder. Gdler gi
bi, ego da znde salkldr. Ne ok gl ne de ok zayftr. Zayf bir ego ya da
kendine saygnn yokluu bizi deerli hedefler belirleme v e ona ynelik alma
dan yoksun brakr. Gl bir ego ise kibir ve bencillii sonu verir. Paradoksal
olarak, insanlarn byk bir ksm, kendi kendinden kuku duymaktan dertlidir
ve bunu an iirilmi bir negatif ego ile rterler.
Negatif egolar bizi dierlerinden ve AUah (c.c)'tan aynr. Eer kendi iimizin
yeterince derinine bakarsak, negatif egomuzun herkesin bize itaat etmesini, yar
glarmz ve grlerimizi gerek olarak kabul etmelerini istediini grebiliriz.
Eer daha da derine bakarsak, negatif egolarmzn, tpk eski Msrda Firavunla
ra tapnlmas gibi, herkesin sanki Allah (c.c) 'mz gibi bize tapmasn istediini
grrz, Nefs- emmrenin dinamiklerinin znde yatan budur.
Negatif ego, gelimi bir sinir sistemine ve kiisel ruhun zeksna da ulaabi
lir. Bu nedenle igdlerin elinde olmayan baz aralara da sahiptir. Bu aralar
Freudun ego savunmalarnda -projeksiyon (yanstma), msyonalizasyon (gerek
e bulma) t inkr, bastrma ve benzerlerinde- ok yi tanmlanmtr. Bunun sonu
cu olarak, negatif ego, igdlerden ok daha ince ve zeki bir eriri yapar.
rnein oru tutarken, igdler yalnzca temel taleplerini tekrarlarlar: "Do
yur beni. Am." Buna karlk negatif ego tartr: "Yemek yemeden alamaz
sn." ya da "Yemee ihtiyacn var; aksi halde makineleri kullanmak ya da ilet
mek ok tehlikeli olur. negatif egonun sklkla kulland zekice argmanlardan
birisidir. (Oru ona htiyac olanlar iindir, en bunu oktan ann.*) Eer birey
oru tutmay baarrsa, ego genellikle bir baka hileye bavurur: Sen gerekten
PERDELER KALDIRMA * 2 1 3
eyh bdlkadlc Ceyln, Ram azan aynda bir gmp dervile birlikte yryordu.
Sandaletinin kopan kayn onarm ak iin durdu: ancak dierlerinden y o la devam
etm elerim istedi. Derviler beyaz bir k, stunu ve kendilerine hitap eden ok g
zel bir sesle karlatlar; *Sizler m minlerin en sekinlerisiniz v e artk oru tutm a
nza gerek yok. Siz, dnyann en y ce eyhinin kutsanm m lkilerisiniz, Cidiniz,
serbeste yiyip iiniz, benm sevgili kullanrc! Derviler yiyecek v e suya uzandk
lar esnada Abdlkadir G eyln yetiti v e ku tsal foml zikretti: Euz billahi m neeytan in acim ,"
B u szler zerine k stunu siyaha dnd. Derviler yiyecek kapland v e su m ataralann ellerinden dldler. Ik stunundan aptal, ok acayip ekilli bir yaratk k
t ve eyhe dedi ki: Bu hileyi yzlercesinde denedim v e sen kandrmay baaramad
m ilk kiisin. Seninle dorudan konuann Allah (c.c) olmadn nasl anladn?"
Abdlkadir G eytn dedi kt: ah a zerindeki gayretlerim -hkh, teoloji ve tasav
vur- senin gerekte kim olduunu b an a retti. H er eyden nce, kim in orutan
m u af tutulaca bellidir; m egin ham ile kadn, em ziren anneler y a d a hastalar oru
tutm ayabilir. Hi birimiz bu kategorilere girmiyoruz. Ve A llah (c .c )m daim i kld
bir kural deitirm eyeceini biliyorum.
"kincisi; H akkri sesi asla tek b it kaynaktan gelmez. Ne zam an Peygam berler Al
lah (c.c)n sesini iitm ekten s z etseler, om m eknn tesinden olarak tarif eder
ler. Bylece Rabbm n sesini kim in taklit edebileceini kendime sordum v e bunun
m utlaka sen olm an gerektiini anladm ,"
Son olarak; her kim lh' huzura yaklarsa, bu y a da cezbe hallerine ^rerier.
Buradaki herkes se seni san ki herhangi bir insanolunu dinler gibi dinlediler, Bu' n a gre bize dorudan hitap eden Allah (c x ) olamazd. se n olm alydn."
Yaratk cevap verdi: B en senin yceliini itmttim; a n cak sen gerekten harika
sn , kesinlikle dnyadaki e n byk eyhsin . B u bir avu mridin yerine senin bin
lerce derviin olm al. Kmllar v e sultanlar senin m lkilerin arasnda y er alm al.1'
B u noktada, Abdlkadir Geyln, onun szn kesti ve tekrarlad: Euz billahi m ineeytam n acii."
Bu yk negatif egonun sesini zeknn y a da vicdann sesinden a y n edebilm ek
iin bilgiye ihtiyacm z okluunu vurgulam aktadr. Dnin ah lk ve etik prensipleri
ilk savunm a ham dr. Eer bir temel ahlk prensibine kar km a ynnde gl br
drt hissedersek, durmamz, v e kendim izi iki kere kontrol etm em iz v e hatta hare
kete gem eden n ce bakalaryla istiare etm em iz gerekir. Hz, Peygam ber buyurdu
2 14
ki; Eer bir ey in hell olduundan em in iseniz, devam edin v e yapn; eer onun
hell olduundan em in deilseniz, em in olana kadar yapm aynz. B y k peygam
berlerin v e vellerin hayadan bir baka klavuzdur. Genel olarak ne kadar ok
renirsek, o kadar o k u yank hale geliriz v e negatif egodan o kadar az etkileniriz.
nsan ruh lemine gediimizde, merhamet bizi dalalete gtrebilir. Btn di
er eilimler gibi, merhametin de ars y a da yetersizi olabilir. ok az merhamet
bizi bencil ve bakalarna kar duyarsz yapabilir. Eer byle br merhamete sa
hip isek, btn yapabileceimiz bakasnn acsn paylamak ve suHanru oka
maktr. (Asla daha gl akla ve samalk iermeyen cevaba ihtiyac olanlara
hizmet edemeyiz.)
Manev ruh da dengesiz hale gelebilir. Yetersiz maneviyat bizi madd hedefle
re ve dllere odaklanm hale getirebilir. man zaafna neden olur ve bylece
manev retileri ve manev gerekleri anlamada yetersiz kalrz. br yandan,
herhangi bir ruhla manev bakmdan iliki kuramama, dnyay deersiz yalnzca
bir lEzyon olarak grmemize ve zaman ve enerjimize demediini dnmemi
ze neden otur.
'$ff psikolojisi, bizi dnyann bizim gelimemiz iin yaratlm bir mekn! ol
duu konusunda uyarr. Benim mridlerimden birinin tarif ettii gibi, dnya bir
rya olabilir; ancak.biz de o ryann iinde olduumuz srece, onu ciddiye almak
zorundayz; nk ryada bize bir sopa ile vurulduunda, arsn, duyarsnz,
L -
T.
eitli ruhlarla ilikili saptrc unsurlar -igdler, negatif ego, dengesiz mer
hamet ya da maneviyat- nefsin ilk be aamaSmtn her brinde faaliyettedir. Nefis-i
emrnre dzeyinde, bu drtlerin bilincinde olmadmz gibi onlarn faaliyetleri
ni de fark etmeyiz ve bylece onlar bizi kontrol etme eilimi sergilerler.
' ' Bellkalanlarda z-kontroi ve sezgi gcn kazanan bir ok kii hl kr nok
talara sahip olabilir, Belli dmelere basldnda, rnein fke ya da tutkunun
esiri olabilirler ve annda neferi eimre dzeyine derler.
- .
FERDELER KALDIRMA 2 1 5
Kalpten gelen btrn bilgiye deer vermek v e ona gre davranmak iin elimiz1 den
Nefs-i Marziye aamasnda manev pratikten gerek bir zevk almaya balarz.
lk kez kalbin en derin dzeyine temas ederiz ve iimizdeki kutsal ruh gerek co
ku ve cezbemizin kayna haline gelir. Kiilik sorunlar sonunda zlmtr. G
nah tohumlarnn filizlenmesi artk pek mmkn deildir. Nefs hl mevcuttur; an
cak temelde Allah (c.c) 'm emri alcna gitmitir, air Hafz bu aamay ok gzel ta
rif etmektedir:
Minnet iinde Hakka boyun eerim,
Ve Ay da aym ile megul bulurum.
Byk mutluluk iinde A M t (c.c)'a secde ederim
Ve renirim gnein,
Ve ocuklarn
Ve kalbimin
Nereden aldn klarm.
Sevgiliye derin bir sayg iinde secde ederim
Ve havada gizli mkemmel bir sra kefederim;
Btn bu kinat tpk benim gibi kutsanm,
Ve benim gibi lh aka dm,
Ve bu Harika Kutsal Raks iinde kaybolmu.
te ey dostum!
Byle uzun, ok uzun bir seyahatten sonra
y
A.g., S.L45.
zgr klar,
Allah (c.c) bir baka ruhu daha ,4
Nefs ile iimizdeki kutsal ruh arasnda artk br ikilik yoktur. sel (btn) m
cadele sonunda sona erer; yalnzca tek bir sorun hari: "Ben duygumuz. Bu bi
zimle Hakk arasndaki son ayrlktr. Tpk bedenimize batan bir diken gibi, derin
br acnn kaynadr. Sfler bu sf nefsin niha dnmn "lmeden nce l
mek" olarak tanmlarlar ve kiisel psle bak asndan bu aama tpk lm gi
bidir. Tpk fizflti lmde olduu gibi, iimizdeki fam d a n her ey balonundan
lr, geriye yalnzca ebed olan kalr.
Bu aamada, Allah (c.c) bizim dilimizle konuur* bizim ellerimiz ve ayakla
rmzla hareket eder ve bizim gzmzle grr. Bu yalnzca iimizde nmze
kan hibir ey kalmada ilh radeye mdahale edecek hibir ey olmad
zam an gerekleir. Kiilik hl durmaktadr; ancak kiiliin negatif ynleri ar
tk kavrulmu ekirdekler gibidir. Filizlenemez y a da kutsala mdahale ede
mezler. Yalnzca byk veliler ve mridler bu nihai aam aya ulaabilirler.
Nefsin dnm spektrumum gzden geirirken, Allah (c.c)m radesi olrnaksm n hibir eyin mmkn olmadn hatrlamak nemlidir. Bir hadiste Allah
[c.cyrn yalnzca, kendilerini deitirenleri deitirdii hatrlatlmaktadr. Benzer bir
ekilde Sf velsi Blyezid-i Bestmi yle der: Bizim arzumuz aramakla bulun
maz, ancak bulanlar aay ardandr. " 5
Nefis ve Kalp
Daha nce sz edildii zere, sadr netsin pozitif ve ne^tif eflnierimn sava mey
dandr, Kalbn daha derin dzeyleri nefisin pozitif eilimlerinin mttefikleridir ve bu d
zeylere ne kadar ok temas edersek, omlardan nefsi dntrecek daha fazla g gelir.
Benlik dzeyi
Kalp dzeyi__________
Emmare
Sadr
Levvme
Kalp
Mlhime
Bn- kalp
Mutmainne
Rzve
En I kalp (lbb'l-lb)
Marziye
Sfye
4 - Hliz, I Hear God Laughing: Renderings of HSfta, eviren D. Ladmsky (Walnut Creek, Kali
forniya: Sufism Reoriented, 1996), s.37.
'
'
'
"
Kalbin nuru daha fazla ulat ve b a t m kalpten gelen aydnlanma ile birle
tii zaman, btn irfan ve ilhama daha fazla ulamaya balarz ve bylece nefs-i
ralhime aamasna geeriz. badetten, zikirden ve dier manev faaliyetlerden
gerekten zevk almaya balarz. Tasavvufa ilk ilgi duyduklarnda, insanlarn b
yk bir ksm bu dzeye ularlar. Dahahnceki dzeylerde, tasavvuf anlaml gel
mez y a da insanlar tasavvufa, ancak bir tr mal y a da madd yarar salama d
**
...
'
*.
. ,
Kalp ve Ruhlar
lk drt ruh sadrda, dnya ile karlkl etkileim dzeyimizde faaliyet gste
rir. Burada hayr lerini, hizmeti .ve dier din ve manev faaliyetleri yrtrz.
Eer ruhlar dengeli ise, bu faaliyetler hakikat yolunda derlememizde ok etkili
olurlar. Eer ruhlar dengesiz ise, pratiimiz tembellik, agzllk'ya da benliki
lik le bozulabilir y a da sabote edilebilir.
nsan ruh kalpte yerleiktir v e Imanr nuru ile aydnlanr. eyh Muzaffer
' Efendi gerek bir insann, ne olursa olsun, daima Allah (c.c) hatrlayan kil-olduunu sylerdi Zikir nsan ve gizli ruhlar megul eder ve ne karr. efkat,
kalbin ve nsan ruhun temel karakteristiklerinden birisidir. Kalp iman nurunun
antiyesidir. Hz. Peygamber buyurmaktadr ki: Kendiniz iin dilediinizi komu
nuz iin de dilemedike tam man etmi saylmazsnz."
Gizli ruh batn- kalpte bulunur ve marifetullah (gnosisj y a da manev ilmin
nuru le aydnlanr. Bu ruh aynca melek nh olarak da adlandrlr v e tpk me-' filder gibi srekli Allah (c.c) zikir halindedir. Aynca gizli ruh da srekli zikir
iindedir.
r .
En gtzli ruh olan srr-l esrar en i kalpte (lbbl-lb), kalbin kalbinde yerle
iktir. Buras kendini ama ve kutsal ile btnleme mekndr.
Nefsi Arndrma Amelleri
Dinin prensipleri ve tasavvufun disiplinleri, davranlar iin berrak bir klavuz,
negatif ego ve nefsin drtleri iin sumlar oluturur. Bu standartlara gre yaa
ma kararll negatif eilimlerimizi kontrol altnda tutar. Nefisten bunlar ihll et
me ynnde drt gelmesi muhtemeldin ancak bu drtler yalnzca bizi negatif
eM erim i 2 zerinde alma konusunda kaz etmeye yarar. Nefsin dinamikleri
hakknda uyank olduumuz lde, o dinamikler gstizleeoektir.
eyh, nefsin dmandr. Eski bir Arap ataszne gre dmann dman
dostumuzdur. eyhin grevi nefsimize muhalefet etmektir. ou zaman bu takdir
edilmeyen bir. abadr;, nk bir ok insan kendi nefislerinin karakteristikleriyle
zdelemitir.' Bururi sonucu olarak; eyhe muhalefet edebilir ve harta onu d
manlan olarak grmeye balayabilirler.
eyh nasl yaanaca ve hareket edilecei konusunda modellik eder. deal
olan, eyhin bilinli ve negatif e^linerinden olduka kurtulmu, olgun bir insan
Bir ok ynden ilk drt ruhun sesleri, dier nden daha yksektir, rnein,
fiziki ereksmmlerimlz karlanmadnda, genellikle heften tepki verili. Ayrca
Kiisel ruhun egodan gelen taleplerine hem en ilgi gsteririz. Ne hazindir ki, bu
ruhlarn taleplerinin kknn madd dnyada olmas nedeniyle, bunlar karla
mak* enei ve zamanmzn byk bir ksmn alr.
Manev ihtiyalarmz gzard etmek daha kolaydr.- Ana manev ihtiyacmz,
bakalarna hizmet etme yoluyla efkatimM ifade etme ve Allah (cx )
hatrla
maktr. thlasla hizmet etme bir ibadet biimidir. Bu pratikler, srekli dua ve z ik ir,
haline ulaana kadar derinleebilir,
'
Sadr, amel nurunun mekndr. Her bir iyi amel kalbi am aya ve kalbin b-
n hallerinin nuru ve hikmetinden istifadeye hazr hale getirmeye hizmet eder.
Her bir kt amel ise, kalbi kapatma ve ieriden gelen nuru ve hikmeti perdele
me eilimi gsterir,
Bir gn bir eyhe Allah (c,c)a nasl ulalaca soruldu. eyh, Hakk'a giden
yollarn yaratlanlarn says kadar ok olduu cevabn verdi. "En ksa ve en ko
lay, bakalarna hizmet etmektin" diye devam etti eyh, bakalarna zarar ver- '
memek ve oh lan mutlu etmektir." Kalp zikirle; derviin eyhine olan sevgisi ve
eyhin derviine duyduu sevgi ve efkati ile yumuar ve tedavi edilir.
Sonu
1
-
fa
r
Tasavvuf Yolu
'm
>
geirmemize yol at zaman ortaya kar. Bir oklan iin bu ar bir eyh ile
karlamalar ve yepyeni bir manevi tecrbe dnyas kefetmeleridir. Yem gelen
ler sebatn nemini abucak renirler.
Bu yolun ortas- tasavvuf yolunda samimi bir kararllkla balar ve sklkla bir
dervi olarak kabul edilmeyle sembolize edilir. Yeni derviler haftada bir ya da iki
kez kendi S fr cemaatleriyle buluurlar. Bu zamanlarda, klkla ilham gelir ve
coku duyarz; ancak eski huylarm z ve balantdanmz hl guldr. Ksa su
re iinde bu yolun te kadar ve g olduunu kefederiz. Eski Trk ataszndeki gerei fark etmeye balarz; 'T asavvu f tpk bir demir leblebiyi ine
mek gibidir." mkansz, sonu olmayan bir grev gibi grnr ve leblebi ezilme
den nce dilerimiz anabilir. Sabr hayati nem tar.
Yolun sonu, kazanlmas yllar alabilen ileri bir aam a olan, Nefs-L mutma-
inne dzeyi' e balar. Bu aamada yaammzdan, imizden ve ailemizden
memnunuzdur ve benliin vahi hayvanlan olduka ehlile rilmitir. Egonun
bak asndan, yaam skc hale gelmitir. B u aslnda iyiye iarettir -artk za
hiri heyecana ihtiyacmz yoktur ve bu aam a bilincin dnmnn temeli ha
line gelir.
Daha derinlere indike, kalbimiz daha ok almaya balar ve en i kalpteki
lh kvlcma temas etmeye balarz. En i. kalpte kklemi derin mutluluk ve
zevk yaamlarmza nfuz etmeye balar. Daha da derine gittiimizde nihayet fenfllh1a ularz, Benliin vahi hayvanlan ehliletirilmi ve btrn mcadele so
na ermitir. Sonunda, en son perde, ayn varlk perdesi der ve kutsaldan baka
hibir ey. kalmaz,1
4
PERDELER KALDIRMA * 2 2 5
Hemen hemen bu yola giren herkesin iinde ya da drt temel sre ortaya
kar, Birisi kalbin almas olup, bu, ibadet, zikir ve eyhe sadakatle doan sev
gi ve mutluluk duygulan yoluyla gerekleir. Bir baka temel manev sre ise,
neftin temizlenmesi ya da deitirilmesidir ki, kiinin kendisini aka grebilme
sini gerektirir. Kendi eilimlerimizin ne kadar ok bilincine varrsak, bu sre o
kadar yi iler. Daha nce sz edildii zere, neFs-i emmre, bu temel bilincin
yokluu ile kendisini belli eder. Kt huylarmz ve zelliklerimiz hakknda hi
bir fikre sahip delizdir; bylece onlar bizi ynetir. Onlarn farkna varmzn
artt lde zgrleiriz.
Neftin temizlenmesi farkl aamalarda forid uygulamalar gerektirir. Kendi g
cn korumak iin ego, dorn olmad halde, bizi bnn almamz tamamlad
mza ikna etmeye alr. badetlerden gerekten lezzet almaya baladmzda
ve kalbimizin aldm hissedebildiimizde, negatif eilimlerle olan bnn mca
delenin tamamlandna inanma ynnde gl bir temayl doar. Halbuki bu
aama, ok daha ge ulalabilecek ileri bir derecedir.
eyh bizi hl mkemmellikten uzak olduumuz konusunda uyanu Bu ne
denle yaayan bir eyhe sahip olmak nemlidir. Sf nruridlerinden birisinin ia
ret ettii gibi, baz insanlar eyh olarak, lm bir velyi tercih ederler. Bu ou
nun iine gelir; nk mrid taralndan zorianma ya da eletirilme ihtimali yok
tur. Pek azmz eletiriye isyansz katlanabflecemizden, eyh, dorudan eletir
me yerine rneklerle ya da dier dolayl metodlarla bize ilham verir.
Kendi Kendine Bilinlenme
Ego bizim hatalardan uzak gibi grnmemizi ister ve byk bir hata yapt
mzda hepimiz bu eilimin faaliyette olduunu aka grrz. A yn hatay bir
kez daha tekrarlar ve o zaman negatif eilimlerin ne kadar gl olduunu an
larz. Bu anlay iimizdeki perdeleri geici olarak amamz salar. Bu eletirel
z-imaja tutunmak ok yardmc olabilir; ancak genellikle bir saat y a da bir iki
gn sonra, bu imajn yok olduunu ve hatalarmzn yine grnmez hale geldi
ini grrz.
Baz nsanlar doal olarak daha z-eletirici olur ve kendi hatalarm aka g
rebilirler, Onlar iin kalbin almas daha da byk bir meydan okuma olabilir.
Kalbin almas, kutsal ile balant kurma v e kiiliin temizlenmesi, birbirini ta
mamlayan srelerdir.
Paradoksal olarak, kendi hatalan konusunda kendilerini ok eletiren, ama onun
altnda yatan kusurian grme yerine, dikkatlerini sululuk duygusu ve kendisini
PERDELER KALDIRMA 2 2 7
!
geliyorsa, kalbe girecektir. Ancak eer dden geliyorsa, kulaktan ileri gitmeye
c e k t i r ^ Kalbinizden geldii gibi, kutsal ruhunuzun idrakinden geldii gibi hare
Eksersizler
Teslim Olmay renm e
Hareketsiz oturun ve btn dikkatinizi gsnzn merkezine you nlatm
Yava yava kendinizi teslim edin ve grmek yerine, grldnz fark edin.
Dokunmak yerine, dokunulduunuzu hissedin. Tat almak yerine, tadldnzi; bu
nedenle kendinizi daha lezzetli yapmak iin ne yapmanz gerektiini dnn.
Son olarak, nefes almak yerine, kendinizin nefes gibi ekilmenize izin verin.
Kendinizi tamamen tevekkl iinde, zayf ve aciz olduunuzun, tek kudret sa
hibinin Allah (en) olduunun idrakine vararak teslim edin,8
Allah (ctc)'a Nasl Hitap Edilir?
Bir eyh derviine Allah (c.c)1a konumak isteyip istemediini sordu. Dervi
istediini sylediinde, eyhi ona ne zaman kendi kendine kalrsa yle'yakar
masn retti:
Ey Rabbim! Sen olmakszn ben huzur bulamam. Senin hana gnderdiin nimetle
rim sayamam. Eer samn her teli bir dil olsayd, Sana borlu olduum krn
binde birini bfle eda etmeye yetmezdi.
ndeks
221
cemaat 18, 39, 41, 42, 43, 55, 64, 14$,
166, 167, 175, 180, 192, 196, 206,
223, 224
cthad 32, 141, 142, S I
Cin 67, 103, 104, 105, 181
C0neyd-1 Badad 1 6 8 ,1 9 9
DerzU zala 14 9
dnme 23, 2 4, 48, 135, 171, 172, 2 0 4
dua 17, 18, 2 1 , 40, 43, 5 1 , 54, 5 5 f 65,
66, 69, 97, 135, 143, 145, 147, 167,
169, 170, 176, 177, 178, 179, 131,
1 8 5 2 0 1 , 2 0 3 , 2 0 6 , 2 0 7 , 2 1 2 , 215,
222
Bamllk 74, 75, 87, 193, 211, 221
Bat psikolojisi 32, 34, 3 5 , 53, 60, 146
Bnn- Kalp 114, 138
Byezid-i Bestmi 2 1 7
Behll 48, i 15
benlik 19, 29, 46, 47, 50, 5 4 , 63, 70, 71,
7 7 ; 8 3 , 92, 95, 100, Ol, 14, 119,
129, 139, 145, 152, 170, 2 1 2 , 2 1 7 ,
219
Ehadiyet Nuru
El- Gazali 27
49, 50, 59
Hafiz
173,216
Jung
kalbin ilmr 55
KalpLmtesi 67
kardelik 18,165
kiisel m h 20, 118, 119, 120. 126, 128,
88, 120,
perdeler
Rabia 44
Robert Agsagioli 85
ruhun dengesi
rya 15, 16, 43, 73,
sadaka
145,199
NDEKS - 231
P rof. Dr .
R
KillfK
o b e r t
rager
Bu nu n m\
durak tiiKuvvudn
vard r;
R p b t Fr^ ger . k l a s i k t a s a v v u f
grn,
psiko-Lcji
br alm a, F r a g e fm yk ler,
birlikte d e e r
n a ze n in tabiatm g zler m e
o n a y a koymu,
seriyor
m odern
alm alaryla
Kert t t rlxr