Romain Gary

YlLDIZYlYlClLER

1914-1980 yllar arasnda yalayan Romain Gary, ayn zamanda Emi

le Ajar takma adyla da kitaplar yazm ve her iki kimliiyle iki ayr
G oncourt dl sahibi olmutur. o k renkli bir kiilie sahip olan

Ajar, yazarl yannda bir diplom at ve Fransamn kinci D nya Sa

vandaki kahramanlarndan biriydi. Litvanyada dodu. 14 yanda
Fransaya geldi, hukuk renimi grd, 1940 ylnda Fransaya z
grlk ekibine ve savaa katld. Legion dhonneur nianna layk
grld. lk roman Polonyada Bir Ku Varin yaynlanmasyla D
ileri Bakanlnda greve balamas ayn zamana rastlar. Grevle
dnyann eitli kentlerinde dolat. 1961 ylnda diplomatlk yaa
mndan ayrld ve pe pee kitaplar yaynlamaya balad. Ei nl
Fransz oyuncusu ]ean Seberg'in 1970'teki trajik lmnden sonra
Gary, 1980 ylnda yaamna kendi eliyle son verdi.

Sacha Kardossisjf e

b ir in c i

KISIM

Yeni Snr

1. Blm
Uu ho bir biimde, kazasz belasz sona erdi. Dr. Horwat hayatnda ilk kez Amerikan olmayan bir hattn uan de
niyordu ve grdkleri yardmn son derece az olmasna karn,
bu insanlarn her eyi son derece hzl rendiklerini kabul et
mek zorunda kald. M iamiden yola karken, insann bir Boeingin kumandasndan ok, bir Aztek piramidinin tepesine ya
ktraca pilotu grd zaman, belli bir kayg duymutu ger
i ama sarsntsz iniler, le yemeindeki hamburger ler ve lernon piear, son derece dzgn bir ngilizceyle yolculara kimi
zaman bir volkann, kimi zaman bir kentin adn bildiren, o
unlukla da onlara bilgi veren uu ekibinin kibarl iini abu
cak rahatlatt.
Zapotzlan Yarmadasndaki bir askeri blgede beklenme
dik bir mola oldu ve omuzlar greilerinki gibi olan tuhaf g
rnl, ufak tefek, bodur bir kadn, zerinde Amerikan Hava
Kuvvetlerinden kopya edilmi bir niformay tayan subayn
sayg dolu yardmlaryla uaa bindi. Kadn krmz-yeil dibala
ra, rengrenk kurdelelere brnm bir Kzlderili putuna ben
ziyor, sanki bir folklor gsterisinden frlam gibi duruyordu;
kafasnda da, Dr. Horvvat n turistik brorlerde grp hayran
kald o gri melon apkalardan vard. zenle rlm kmr
karas salarnn arasndaki piirilmi toprak rengi yz, ser
semlii andran tam bir ifadesizlik iinde donup kalmt. Elin
de son derece zarif bir deri anta tutuyor, bir yandan da azn
daki bir tutam ttn ineyip duruyordu. Hostes sayg dolu
bir mrltyla senora'nn General A lm ayo nun annesi olduunu
ve olunu grmek iin her yl bakente gittiini anlatt. Rahip
havayolu irketinin Alm ayonun mlkiyetinde olduunu bili
11

yordu, bu beklenmedik duraklamay iyi niyet iinde hogry

le karlad.
Yannda mavi ipekten zarif bir takm elbise giymi, dolgun
omuzlara ve zeytuni bir tene sahip, durmadan altn dilerini
gstere gstere glmseyen gen bir adam oturuyordu. ngiliz
ceyi at pat geveleyebiliyordu; rahip de onun zerinde keli
melik spanyolcasn denedi. Anlalan gen adam bir sanat, i
iin bakente doru gitmekte olan bir Kba vatandayd. Dr.
H orw at gen adamn yeteneklerini sanatn hangi soylu alannda
icra ettiini anlamak zere kendini zorladnda, komusu ra
hatsz olmu gzkerek, tuhaf ey, Supermani andran ngilizce
bir szck telaffuz etti. Bir adm olsun ileriye gitmi olmamas
na karn misyoner onaylayc bir ba hareketi ve dosta bir g
lmsemeyle yetindi, gen adam da buna derhal, tombul dudak
larnn arasndan taan gerek bir altn patlamasyla yant verdi.
Vaizin lkeyi ilk ziyaret ediiydi bu. lkeye, oralarda lider
maximo olarak adlandrlan Bakann kiisel konuu olarak gi
diyordu. Dr. Horwat, henz otuz iki yanda olmasna karn
Kilisenin nde gelenlerinden biriydi, Tanrmn dmanlarna
kar arpan ylmaz ve esinli bir sava olarak n, Birleik
Devletler snrlarn oktan amt. Yaygn nn, kalabalklar
zerindeki etkisini, dinlerini deitirmelerini salad insanlar
hep imannn gcne, ama ayrca bir de, bunu biliyor ve bun
dan hi utanmyordu, bir tr kiisel manyetizmaya ve krsde
grlmeye allm olann epey dnda, hi istememesine kar
n ona sar melek lakabn kazandran d grnne bor
luydu. Bazen \ovmen ynne, temaa anlayna ve kesintisiz
dramatik etki aray dedikleri eye eletiriler yneltilirdi. Kimi
zaman, Iblise kar yrtt sava simgelemek zere bir boks
ringinin ortasnda vaaz verdii olurdu. Bu eletirilere pek kafa
yormazd. nsanlarn hayal glerini sarsmak btn kiliseler ta
rafndan meru bir yol olarak kabul edilmiti. Papa VI. Pauln
bar havarisi olarak Birleik Devletlere yapt ani ziyaret de
bunun gstergesiydi. Meydan Katoliklere brakmak iin hibir
hakl neden gremiyordu. ki kez A li America 3 seilmi eski
bir niversite rugby ampiyonu olarak, verdii Protestan ierik
li mcadeleye, eskiden onu Birleik Devletler in en saldrgan
hcum oyuncularndan biri haline getirmi olan ayn yenme az
12

mini ve ayn sertlii katyordu. H er toplantnn sonunda titre

yerek, projektr klarnn ondan ayrd salonun karanlklar
nn zerine kanat gibi gerilmi kollarn aarak ayaa kalkar
ken, alklar izleyen sessizliin iinde kadnlar ve erkekler kala
baln iinden syrlr, gelip evresinde diz ker ve yemin ayi
nine katlrlard. zveri ve benliklerinin tm varlyla Tanr
gerekliine hizmet etmeye yemin ederlerdi. Ktle kar y
rtt bitmek bilmez savata, kendisinin de bir lider maximo
olup ktn syleyebilirdi.
Dr. Horwat, gazetelerde byk sinema yldzlarndan daha
ok boy gsteriyordu. Rakibin ve uaklarnn tepkilerinden ha
berdar olmak iin dikkatle okuduu yorum yazlarnda ac
olaylar, zehir zemberek szler ve kin eksik olmuyordu. Protes
tan rahip, hakaretlere hi aldrmyordu. T anrnn kendisi bile
svglerden paym alyordu. nemli olan tek ey, sonutu.
Tm bunlarla beraber, bir ay kadar nce, N ew York Polo Groundsda vaaz verirken, gerek bir zafer n yaamt. Katlm,
Patterson-Cassius Clay mandakinden bile daha fazlayd, gelir
ise, Grounds tarihinde kaydedilmi en yksek gelirdi. Dr. H or
wat lkenin en fazla haslat yapan yldz olma yolundayd.
Dr. H orw at, Kilisesine, vergiden muaf tutulmak zere yl
da yaklak bir milyon dolar kazandryordu. Parann tm ha
yr ilerine aktarlyordu. Kendisi de olaan rahip maann d
nda bir ey almyordu. ki yldan beri byk bir reklam ajan
s, adnn insanlara yedikleri ekmek kadar tandk gelmesi iin
urayordu. Gerekliin kendisi de temel bir gereksinimin r
n deil miydi; yaylmasn gvenceye almak iin modern yn
temleri kullanmakta duraksanmak myd? Kukusuz, ruhlarn
fethini pazarlarn fethiyle karlatrmak sz konusu olamazd
ama, rekabetin acmasz olduu bir dnyada, Tanrnn kalaba
lklarn ynlendirilmesinde usta geinen uzmanlarn tlerin
den kendini mahrum etmesi aptalca olurdu. O nu rakiplerinin
karsnda, bir baka an gelenekleri ve nyarglaryla eli kolu
bal bir durumda brakmak sz konusu bile olamazd. Gerek
lik, uyum salamann reddedilmesi ya da baarlamamas nede
niyle srnmeye, yklmaya doru giden aile irketlerinin yazg
sna mahkm edilmemeliydi.
13

Televizyon stdyolarnda salar yaplp yz boyanrken,

Katolik kiliseye mensup olmadna yerindii oluyordu. Koyu
mavi takm, arbal kravat onu, kentli kyafetleriyle ezber
den Shakespeare okuyan aktrlere benzetiyordu. Roma Kilisesinin tasarlad elbiselerin olanca grkemiyle ekranda boy gs
teren Chicagolu Piskopos Shean i kskanyordu. Renkli televiz
yon kal beri, Katoliklerin etkisi iyice belirgin hale gelmiti.
Renkli televizyonu sevmiyordu; siyah-beyaz daha dramatikti,
yilik ve Ktlk arasndaki savaa daha uygundu.
Etkilerini nceden tasarlamakta, kartlarnn edepsizce
numara diye adlandrd eyin sunumuna zen gstermekte
hi saknca grmyordu. Halk Rakipin onlara sunduu iddet
ve cinsellikle zehirlenmi programlardan koparmak iin kendi
payna her yolu denemeliydi. ki yldan beri baars artmaktan
baka bir ey yapmyordu; stelik en gl ticari kurulular,
haftalk T anrnn Saati ne para salamak iin birbirlerine giri
yordu. O da minnetini, yannda kars ve yedi ocuuyla ateli
dualar ederek dile getiriyordu. Farkl programlarn izlenme pa
yn gsteren Nielssen blteni her hafta eline geiyordu. Zirve
nin hemen yaknndayd, kendisi sayesinde Tanr nn Beverly
HillbilUesm, Dokunulmazlar'm ve Chrysler Comedy Show'\n
hemen ardndan anketlerdeki ilk be yerden birini igal ettiini
dndke, hafif bir gurur rpertisi duymaktan kendini alam
yordu. izlenme paynda en ufack bir d olduunda, insanla
rn yreklerini ve onlara dokunmann yolunu Madison Avenuedeki btn uzmanlardan daha iyi Bilenle arasndaki kiisel
ilikiyi yeniden kurmak iin saatlerce tapnan yalnzlna g
mlyordu. Arkasndan zevksiz, ruhani D on Ju an , stereo
sesli, renkli film makinesi denmesi D r. Horsvata vz geliyordu;
bu uultularn iinde o, karanlklar zerindeki hkimiyetini g
venceye almak iin insanlarn dikkatlerini datmaya alan
amansz Rakipin d krklna uram sesini duyuyordu.
nk blis, rahip iin yalnzca bir konuma tarz, bir s
lup alm deil, yaayan bir gereklikti: Ktlk yalnzca bir
ey deil, her eyden nce birisi, daima tetikte bekleyen, hi
bir zaman hazrlksz yakalanmayan, her an hareket halinde
olan dinamik bir gt. Dr. Horwat onu insanlarn tm ilerine
burnunu sokan, Kba ya da Vietnam olaylarn aktan aa
14

ynetebilecek, Ku Klux Klan kukuletasnn arkasna gizlenebi

lecek ve nc D nyada Amerikan kart propaganda yaya
bilecek bir rgt olarak deerlendiriyordu. Kelimenin tam
anlamyla bir managerd ve Peder Horwat kendisinin de Tanr nn karlarnn bir tr manager olmasnda yz kzartc ya
da alaka bir taraf gremiyordu.
Ksacas hakaretler bir kulandan girip brnden kyor
du; bu konular zerinde kafa yorarken kollarn gsnn ze
rinde aprazlamak alkanl vard. O rta Amerikann volkan
larnn zerinde salnan uan iinde antasnda getirdii gazete
kuprlerine souk baklarla abuk abuk gz atarken de yle
yapt. Peder Horwat din dnyasna Coca-Colann reklam yn
temlerini getiriyor; gizli d Tanry ielemek ve az gelimi
lke pazarlarn bu her derde deva ilala istila etmek olmal, di
ye yazyordu szde ilerici bir gazete. Dr. H orw atda kuku
suz drama ve gsteri duygusu var, inanc da eksik deil; sorul
mas gereken tek ey kulland yntemlerin kutsal grevinin
arballna uygun olup olmad ve gsterilerinde hatr say
lr bir gurur ve benmerkezciliin de yer alp almad. Avangard Dominiken bir derginin yorumu da buydu ite. Toplant
larnn her birinden sonra din deitiren insanlarn says, Kato
lik evrelerin kuyruk acsn aklamaya yetiyordu. Kollarn
iki yana aarak mritlerin zerinde ykseldii ya da son cmle
nin sylenmesinden, ellerin son salnndan sonra, iinde yz
d aydnln ondan ayrd karanlk sralardan lgnca al
klar duyulduu zaman, bazen belli bir sanatsal sarholuk ve
ustalk duygusunun onu sard olm uyor deildi kukusuz.
A m a bu atein Tanrya yaktn asla aklndan karmyordu.
Kendini beenmilik diye adlandrlan gurur, sarholuk ve m
kemmeliyet duygusuyla dolduu anlar, yalnzca onun da dier
leriyle ayn eilimlere sahip sradan bir insan olduunu kantl
yordu. Bir gn Birleik Devletler bakan bile olsa, bunu asla
aklndan karmayacakt.
Amerikan ulusunun seimle gelinen en st makamna gz
dikmek hi aklndan gememiti, ne var ki Tanrnn bu kilit
mevkiye sahip olmasnn zamannn oktan gelmi olduu apa
k ortadayd.
15

Son kuprleri de dalgn dalgn gzden geirdi. Hayran

olunas bir iman, kimsenin ilgisiz kalamayaca bir dnyay
kurtarma arzusu... T am Greta G arboluk profil grnmleri...
N e yazk ki Dr. H orw at sinemas kesinlikle sessiz deil... Tiraj
dk, bu yzden de hibir nemi olmayan bir gazeteydi sz
konusu olan. Eletirilerin byk ounluu akas d grn
yle ilgiliydi: Uzun sar salar, korkusuz ve ikyet nedir bil
meyen kahraman yzyle Peder bizlere, hileli bir dv srasn
da hain Black Billi bozguna uratan Beyaz Melekler greileri
ni dndryor. A m a D r. Horvvat, izgilerinin gze ho g
rnen ya da kadnlara etkileyici gelen taraflarna are bulsun di
ye kendini bir estetik cerrahn eline teslim edecek deildi; eer
yandan grn, dnyay arnlamaktan vazgemeyen karan
lk serseriye kar savanda ona yararl olabilecekse, onu deer
lendirmekte tereddt etmezdi. Kuprleri antasna tkarak onla
r unutmaya alt.
Bu lkeyi ilk kez ziyaret ediyordu, ama yardmna en fazla
orada gereksinim duyulduunu biliyordu. Bakent, bat yark
re gnahlar tarihinin en uursuz nne sahipti. O rta Ameri
kann, ekonomik ynden olduu kadar ahlaki ynden de az. ge
limi bu kayp paras, tm kta iin bir utan kaynayd.
Uyuturucu trafii aktan yryordu. Ana caddedeki genelev
lerin says, kumarhanelerinki kadar oktu; en korkuncu da, s i- .
nema salonlarnda uluorta iren filmlerin gsterilmesiydi. Bu
pisliin yalnzca aklndan gemesiyle bile, ringe frlayp dve
girmek iin sabrszlanan byk bir ampiyonun zor zaptedilen
sabrszl ve fkesi iinde Peder H orw atn yumruklan skl
yor, sava kaslar geriliyordu.
O na yaplan resmi daveti kabul etme karar, kimilerinde
ok etkisi yaratmt. Kokumuluu, ahlakszl ve ktl
apak meydanda olan bir dzeni varlyla onurlandrmamas
gerektii ne srlyordu. D r. Horwat bu gr pek ikna edi
ci bulmuyordu. Rakibin iren olduu gerekesiyle dv red
detmek, irenlii serbest brakmak anlamna gelirdi. Onun ka
fasn kurcalayan daha ok dil sorunuydu, ama bu insanlar, ta
oralara kadar Maya kalntlarndan ve fatihlerin izlerinden ok
daha baka eyler aramaya gelen turistler sayesinde biraz ngiliz
ce renmi olmalydlar.
16

Konu olarak gene eytan , onun aramzdaki gerek, fizik

le! varln semiti. Dmann snrsz becerisi, varlndan
kuku duyulmasn bile salayabiliyordu. Peder H orw at birka
szckle, kadnlar zerinde bazen gerek isteri krizlerine yol
,.an bir telkin gcyle, insanlarn yalnzca arkadalna fazla
r.ltklar iin artk tanyamadklar kiiyi gzle grlr hale ge
tirmeyi baarabiliyordu. Gen vaiz, on yldan beri tm enerjisi
ni ve tm yeteneini, blisi aslnda olmas gerektii ve tanrta
nmaz kukuculuun onu uzaklatrd yere, bir numaral halk
dman konumuna yeniden oturtmaya adamt.
Kampanyaya gelen tepkiler son derece cesaret vericiydi.
Drt bir yandan maddi yardm yayor ve Ahlaki Silahlanmayla ilgili evreleri kskanlktan atlatyordu. Las Vegasta
Iblisi yle bir arpc bir gereklikle gzler nne getirmiti ki,
halk neredeyse kendinden gemiti. En byk zaferi olarak ni
telendirilebilecek bu olayn ardndan itfaiyecilerin arlp salo
nun tahliye edilmesi gerekmiti. nsanlar sarlyor, birbirini
kutluyor, heyecandan ve cokudan alyorlard. Ertesi gn,
kentteki son derece kt niyetli gazetecilerden biri, Karanlklar
Prensinin Peder H on vata zel bir madalya vermesi gerektiini
bildiren gln bir makale yazmt: yi yrekli peder, hayran
lk uyandran bir yetenekle, insan ruhuna kaybettiini sand
umudu yeniden kazandryor: Ruhunu satabilmek umudunu.
Rahip edepsizliin doruuna ulam bu ulumalar ve di gcrt
larn om uz silkerek geitirmiti. A m a gene de, General Almayo nun Birleik Devletlerde halkla ilikilerle sorumlu irketi ta
rafndan hatr saylr miktarda para iyi ileri iin ona sunuldu
unda, biraz rahatszlk duymad deil.
D iktatr, Amerikan basnnda srekli saldrya uruyordu;
T rujilloyla boy lebilecek kanl bir diktatr olduu ne s
rlyordu; bu sylentilerin genelde, kendileri de iktidardayken
iledikleri cinayetler nedeniyle kovuturmaya uram siyasi
srgnler tarafndan karlm olmasna karn, rahip bu paray
kabul etmekte gene de bir para ekinmiti; hatta bu lkeyle il
gilenen bakanln azn bile arad. O na Alm ayonun Birleik
Devletlerdeki ve Am erika lkeler Topluluundaki temsilcile
rinin daima Washingtonn gr asn destekledii ve birta
km nemli oylamalar srasnda, zellikle Dom inike mdahale
Yldzyiyiciler

1 7 /2

srasnda belirleyici bir oy katks salad sylenmiti. Zaten

bir H ristiyann, diktatr bile olsa bir adam Tanrnn gzn
de tmden kaybedilmi, tm kurtulu olanaklarnn dnda
grmesi alaka olurdu. Dr. Horwat eki Kilisesine iletti. Bu
beklenmedik olay, tpk ardndan gelen davet gibi, sesinin yan
klarnn duyulmaya en ok ihtiyac olan yere ulatn ve bir
adamn kukusuz korkun, ama derin bir imana sahip Kzlderi
li katmanlarn bulunduu yreinde kim bilir hangi rahatszl
, hatta belki de pimanl uyandrdn kantlyordu. Dr.
Horwat daveti de kabul etti.
Havaalannda allm formalitelerin hibiri olmad ve ra
hip emrine tahsis edilmi olan Cadillacn yanna dek saygyla
gtrld. Gen Kbal Superrnanin de ilerinde bulunduu
birok yolcunun da ayn ncelikli muameleden yararlandn
ve kendisininki gibi siyah ve niformal ofrlerin kulland
baka Cadillacarn onlar beklediini grd.
Arabay elimsiz, ok uzun boylu, saman rengi salar, sol
gun, neeli mavi gzleri olan sevimli bir adamla paylayordu.
Adamn kocaman bir adem elmasyla donanm upuzun boynu
nun stnde duran; keli, canl ve akac hatlar bulunan y
znde, sempatik, dosta, atlannkini andran bir irkinlik vard.
Yolcu kendini ona tantt. Ad Agge Olsendi; Kopenhagl bir
Danimarka vatanda. Dr. H orw atn ksa bir sre iin bulundu
u o tertemiz kent hakknda bir-iki laf ettiler. Vaiz, yanndakinin ayaklarnn dibinde tuhaf biimli, ayn anda hem bir keman
kabn, hem de bir tabutu andran kocaman bir kutu bulundu
unu fark etti; kutu ortalkta kalabalk ediyordu ve yanndaki
adam onu arabann bagajna koysa daha iyi ederdi; bu herkesin
daha ok rahat etmesini salard. Gen Kbal da onlarla birlik
teydi; o da alakgnlllkle ofrn yanna yerlemiti.
Havaalanyla bakent arasnda tam bir saatlik yol vard. l
kenin bata gelen turistik gzelliklerinden olan yanardalar,
drt bir yandan evrelerini saryordu; Dr. Hortvat ani bir gs
skmas ve soluk alma gl hissetti. Daha nce bana hi
gelmemi olan tuhaf bir sknt, gerek bir panik duygusuydu
bu. Byk olaslkla ykseltiden ve kapal alan fobisinden kay
naklanan bu sinirlilik halinden pek zorlanmadan kurtuldu;
ama, kendi payna hibir rahatszl yokm u gibi grnen se
18

vimli DanimarkalIyla sohbet etmeyi srdrmekte zorland.

Araba imek hzyla gidiyordu. Kzlderili ofr direksiyonu
ani hareketlerle ynlendiriyordu. Bu insanlarn dnyann en
tehlikeli srcleri olduklar ayan beyan ortadayd. ki bin yedi
yz metre ykseklikteydiler ve gereksiz hibir fiziksel hareket
te bulunmamas konusunda uyarlmt. Bununla beraber, insan
da birtakm devasa felaketler uyandran manzarann grkemi,
duyduu rahatszl unutturmutu. Talam lavn iinde el
mas parltlaryla, krmz ve beyaz iekli dev kaktslerle do
nanm, kara, kireli bir manzarayd bu. Kaktslerin iinde yal
nzca bazen yaklak on metre ykseklie ulaan Arizona kak
tsleri Dr. H orw ata tandk geliyordu. Yanardalarn kara ko
nileri, nceden belirlenmi ve ak birtakm Tanrsal imgeleri
akla getiren simetrik bir dzenle alabildiine uzanyordu; Dr.
Horwat bu manzaray sadk bir abonesi olduu National Geographic dergisindeki fotoraflardan tanyordu, ama kayalklarn,
sanki patlamann nefret dolu son buruukluunu sonsuzlua ta
yan, kapkara, talam renklerinin iinde hem l, hem de tu
haf bir canllktaki bu canavarlarn fiziksel, gerek varlnda,
topran barna gmlm kim bilir hangi krall artran
jeolojik bir g vard. Zirvelerin arkasnda grlmez olan gne
gkyzne, baklar bir pislik gibi geri yanstan bir aydnlk
kazandryordu. Dr. H onvat And Dalarnn zerinden uakla
gemiti, ama hayat boyunca olay nnn ve srekliliin damga
sn byle tayan bir ykm manzaras hi grmemiti. Bakent
yanarda patlamalar ve depremler tarafndan defalarca ykl
mt; 1781 ylndaki patlama srasnda Guatemalaya bal olan
kral naibi Sanchez Dom ingo ve onun hemen tm Cizvit uyruk
larn, zel askerlerini, tiyatrocular, soytar ccelerinin hemen
hepsini yer yutmutu; hayatta kalabilen nadir kiilerden olan
Peder Dom enico nun anlatlar, bulunabilen biricik vcutlarn
hayat kadn tiyatro oyuncusu Rosita Lopezle, kntlar Tanrya sayg bile gstermeyen kambur cce Cam ilo Lopeze ait
olduunu, bunun da felaketin esin kaynann Tanrsal deil,
eytans olduunu kantladn aktarmakta. Bununla beraber
sevgili Cizvit, bizzat kendisini hangi gcn korumu olduunu
anlatmyordu. 1917deki son deprem daha nemsizdi, halkn
yle byle te biri kurtulmutu. Onca acnn sorumlusu olan
19

yanarda imdi Dr. H orw atn karsndayd. Jeologlarn ortak

grnce bugn tmden snm olmasna karn, dan gr
nn fena halde kt bulmaktan kendini alamad. Karlarla
kapl trtkl zirvesi hl donmu, vahi bir srtla dilerini gs
teriyordu sanki; ama kukusuz d gcnn de bunda pay var
d. Yanarda her dnemete sevimsiz bir inatla yeniden beliri
yordu; grnmeyen bakent onun tesindeydi; vadi geniliyor,
iki yakann hemen hemen dikey kenarlar birbirlerinden gitgide
ayrlyordu. Araba kara lav kayalaryla kapl, yzlerce kilomet
re geniliindeki bir ovaya girdi; urada burada, clz allklarn
ve kylnn peyotlu, onun iin hem bir gelir, hem de unutma
kayna olan uyuturucuyu elde ettii kakts plantasyonlarnn
arasnda hepsi ayn kireli tatan ina edilmi, hepsi ayn renkte
birka kulbecik gze arpyordu. Asfalt yol son derece bakm
l ve ok iyi durumdayd. Cadillacn soutmas vard. Ovada,
gkyznden dm izlenimi veren ta ynlar vard. Sada,
yanardan etekleri henz ok yaknda, olsa olsa birka yz
metre uzaklktayd; desgigos denen ineli bodur kaktsler, kv
rk sar yeil gvdeleriyle krk kayalarn kenarlarnda ty yu
maklar gibi birikmilerdi; Dr. Horwat mr boyunca bundan
daha az Hristiyan bir manzaray pek nadir grdne ve lavn
skaladn gnein kavurduu bu kuru, tali ve tozlu alanlarda
ylanlarn kaynyor olmas gerektiine karar verdi.
karn beni buradan, dedi bir ses birden.
Dr. Horwat irkildi ve yol arkadalarna doru dnd; ka
lar belli bir aknlkla yukarya kalkmt; ama Danimarkal
komusu sevecenlikle glmsedi, gen Kbal da aknlkla Limuzinin iine doru dnmt.
Tanr akna, karn beni buradan, diye yineledi ses si
nirli sinirli. Boulmak zereyim.
Dr. Horwat pek yakndan gelen, ama besbelli ne Danimarkaldan, ne ofrden kaynaklanmayan bir ksrk duydu, gen
Kbal da, altn dilerini gstererek glmserken, biraz kork
mu gibiydi.
Lanet olsun, diye yeniden balad ses. Soluk almama der
hal izin vermezseniz, bir daha azm bile amam, siz de alk
tan lrsnz.
Bu da nedir byle, diye sordu Dr. Horwat.
20

Danimarkal arm grnyordu.

Ben de mrak ediyorum, dedi.
Merak m ediyorsunuz, diye bard ses alayc bir tonla.
Dinleyin, Mr. Horwat -umarm isminizi yanl sylemiyorumdur, sevgili baym, adnz valizinizin zerinden okudum-, unu
bilmenizi isterim ki, yllardan beri beni smren ve deyim ye
rindeyse srtmda tadm bir zorbann yannda oturmaktas
nz. Bu kleliktir, sevgili baym, stne stlk ei benzeri olma
yan bir yetenein utanmazca smrlmesidir. Buna kar bir
yasa olmalyd. zm de bir, szm de.
D an im ark alIn n dizlerinin zerin d e duran ku tu birden al
d, iinden o tu ru r vaziy ette b ir k u k la k t, gvdesi d im d ik ti,
izgili b ir p an to lo n giy d irilm i b a cak lar, ku tu n u n m eneke
rengi k ad ifey le kapl, k tk d olu tab an n a uzatlm t.

Bir vantrilok! diye aklndan geirdi rahip, bir para rpererek.

S ize d o stu m O le Je n se n i tak d im ed erim , dedi D an im ar
kalI.

Vantriloklardan irenirim, diye homurdand kukla.

Hepsi asalaktr onlarn. Neyse, memnun oldum.
Dr. H orw atn yznde zoraki bir glmseme belirdi. a
kalardan, aldatmacalardan tiksinirdi, mizahn bu trn hi be
enmezdi. Am a gene de iyi bir oyuncu gibi davranmaya alt,
hatta kuklann ona uzatt eli bile skt. Kukla imdi sahibinin
dizlerine yerlemi, yznde, nedendir bilinmez, tm vantri
loklarn bebeklerinin yzne sabitlemekle kendilerini ykml
saydklar o edepsiz ifadeyle, cam gzleriyle vaizin yzn s
zyordu. O le Jensenin kzl salar, pembe yanaklar, son dere
ce alayc ve kmseyici bir havas vard, dudaklarnn arasna
da bir puro tutturulmutu. zerinde bir ceket vard, bir eliyle
de, bacaklarnn zerine konulmu bir silindir apkay tutuyor,
bazen sahibine, bazen de hitap ettii kiiye doru ban eviri
yordu. Tm bunlar aka byk beceri rnyd, sabahn iki
sine ne doru, yle birka sk martiniden sonra, kukusuz
ok da elenceliydi. Bunlar, byk olaslkla, insanlar iki strip
tiz gsterisinin arasnda sabrszlandrmaya yarayan bir yn
ak sak antrma ve gz krpmalar trnden numaralardan
d. Peder Horwat aklndan, bir an iin kt eyler gemesini
21

engelleyemedi. Kukusuz soytarlara, ingenelere ve mzikhol

palyaolarna kar o allm nyarglardan yoktu onda, yal
nzca adamn devletin resmi bir konuu iin uygun bir yol ar
kada olmadn dnyordu.
Danimarkal ona bakentteki bir gece kulbyle anlamas
nn olduunu syledi; El Senor, kendi trnde dnyann en iyi
kurulularndan biri olarak nlenmiti, sk sk, Paris in Lido's unu ya da Las Vegas n Flamingo'%unu bile sollayarak yep
yeni, olaanst gsteriler sergilerdi. Rahip mr boyunca ne
Paris in Lidosuna, ne de Las Vegasn herhangi bir batakhanesi
ne adm atmt, n ne olursa olsun, sz geen gece kulb
ne de gitmeyecei kesindi. Gene de Bay Olsene, yapt gsteri
ve yolculuklar srasnda grd lkeler hakknda kibarca so
rular sordu.
Kopenhagda bir aylk dinlencenin ardndan, tam bir yl
dan beri dnyay dolayoruz, dedi vantrilok.
Evet, diye ekledi kukla atlak sesiyle, canma yetti. K ar
snn yanna dnmek iin sabrszlanyorum. H e he he!
Rahip akay biraz yersiz buldu. Bebek, cams baklar, pu
rosunun evresini sonsuz glmsemeyle szmeye devam edi
yordu. Kukla her konutuunda glmseme de, puro da kml
dyordu. Sesinin, arpc bir gerekilikle dudaklardan geliyor
mu gibi durduunu da kabul etmek gerekiyordu. Kukla ok
gzel yaplmt. Dr. H orw at bu noktada sanattan ya da yete
nekten sz edilip edilemeyeceini dnd kendi kendine, ama
ustalk kesindi. Gen Kbal, kuklaya hayranlkla bakarak gl
yordu. Kulak trmalayan bir ngilizceyle kendisinin de sanat
olduunu anlatt. Bay Olsen ona El Senor'\z anlamasnn olup
olmadn sorunca gen adam ban sallayarak:
H ayr, dedi.
Peki ne tr bir gsteri sizin yaptnz, diye sordu Dr.
Horwat srf kibarlk olsun diye.
Gen adam bildii ngilizceyi de sanki birden unuttu. Belli
bir yetenei vard, lkesinde son derece tannm biriydi, ama
Fidel C astronun devrimi, turizmi ve Havanann gece hayatn
sona erdirmiti. Acapulcoda geen bir sezonun ardndan imdi
22

de burada i bulmutu... Syleyecek baka sz bulamyormucasna kafasn evirdi.

Dr. Horwat, ona yolculuklarndan sz eden vantriloku dal
gn dalgn dinlerken, kukla da edepsiz ve sevimsiz bir havayla,
baklarn zerine dikmiti.
Sizin de bir sanat olduunuzu sanyorum, diye bir
cmle duydu birden. Durun, bana hibir ey sylemeyin, bra
kn tahmin edeyim. Ben biraz fizyonomist geinirim de. He
men her zaman, srf grnne bakarak bir meslek erbabnn
ne tr bir numara yaptklarn tahmin etmeyi baarrm. Baka
lm...
Rahip nce kar kamayacak kadar kzd. Sonra, vantrilokun baklarnn dnceli bir havayla yznde dolatm g
rnce, birden, N ew Y orktaki son ve baarl seferinden sonra
gazetecinin birinin onun hakknda yazdklar aklna geldi: Yan
dan grn ve salar, Lisztin genliinde doalama yaparkenki hali... D r. H orw at ipleri, imandan ok sanat gerektiren
bir ustalkla oynatmay biliyor...
Bir illzyonist, dedi sonunda Danimarkal, byc ya da
belki de bir hipnotizmac. Yanldm sanmyorum.
Dr. Horwat tkrn yutarak vaiz olduu yantn ver
di. Kukla ban sahibine doru evirdi; gvdesi gitgide artan
alayc bir kahkahayla iki bklm oldu.
Gerekten de bir fizyonomist, diye bard. Sen aptaln
tekisin, Agge Olsen, sana hep syledim bunu.
Danimarkal zr stne zr diledi. Bu arabalar kervann
da bir rahiple karlamay beklemiyordu, kafas da tmden ka
rmt; yalnzca zr oluturabilecek bir durumu dile getirme
cretini gsteriyordu:
Burada biz hepimiz mzikhol sanatlaryz, diye anlatt
eliyle pelerinden gelen drt Cadillac gstererek.
Uaktaki yolcularn byk ounluu El Senor daki yeni
gsteri iin tutulmulard, pederin onu balayacan umuyor
du.
Dr. H orw at yol arkadalarnn byk ounluunun soy
tar olduuna, hele de, tpk kendisi gibi, General Alm ayo nun
kiisel konuklar olmalarna son derece armt. Kendini in
cinmi ve akn hissetti. Kendi kendine her eyin bir rastlant
23

m olduunu, yoksa tm bunlarda kt niyetli bir mizah olup

olmadn dnp duruyordu. Kendilerini verdii savamn
hedefi olarak grenlerin ynelttii gezgin soytar sulamalarna
kar ok hassast. Mterek bahisiler, pezevenkler, antajclar,
karanlk ilerle uraan adamlar, karanlklarla yaayan kim var
sa, horgryle numarasndan sz etmekten vazgemezdi hi.
Alakgnlllkle dilerini skt ve Hristiyan bir aire ait, sk
sk syledii dizeleri yardma ard: 'Bir taa taklp tkezleyen
kii, onu korkutmaya uraan nefret ve borgr dolu lklar
duyduunda, tam iki yz bin yldan beri yrmekteydi...' H er ey
bir yana, onu hedef alan bu hakaretler, bu alaylar, meydana ge
tirmekte olduu esere istemeden yaplan sayg gsterileriydi;
Dmann saflarnda hibir ey niyetlerin safl ve iyilik yap
ma arzusu kadar nefret ve hrnlk uyandrmaz, zellikle elle
tutulabilir sonularla, az gelimi bilinlere getirilen ruhani ve
maddi yardmlarla dile geldikleri zaman. Btn Amerika, tpk
onun gibi bu irkef sramalarna maruz kalyordu, R akipin f
kelenmesine yol amadan mealeyi yukarda dimdik tutmak
olanakszd.
Kuklann sol gz yar yarya kapand, bunun ok komik
bir ey olarak alglanmas bekleniyordu. Bu oyun zevksizliin
en mkemmel haliydi, ama kukusuz vantrilokta da, kt ni
yetten ok, bir tr mesleki ekil bozukluu sz konusuydu.
Numarasn yapmaktan kendini alkoyamyordu, hepsi bu. Dr.
Horwat kibarca glmseyerek kafasn evirdi.

24

2. Botum
kinci Cadillacta, ister istemez dellolar, aldatlan kocala
r, melodram, birtakm zel odalar, son derece yakkl bir
adam deyiminin gayet gzel zetledii her eyi akla getiren
grkemi ve sivri ulu sakal byyla, d grn Belle po
que afilerini, resimlerini anmsatan krk yalarnda bir adam,
hznl bir havayla yol arkadayla sohbet ediyordu; yol arka
da geometrik bir belirginlikle tam ortadan ikiye ayrlm dal
gal salar yalnzca akaklarda birka gri glge kalacak biimde
beceriyle boyanm, farkl olmak peinde kotuu aka anla
lan, iyi giyimli ufak tefek bir adamd.
Bu bo bir kiisel bbrlenme sorunu deil, diyordu yol
cu. Kukusuz, gerek bir sanat daima gelecek kuaklar da d:
nr biraz; alklarn, kalabalklarn dalkavukluunun ne ka
dar bo olduunu, adnzn sonsuza dek yaayacan bilmenin
ne kadar az avuntu saladn biliyorum geri... Am a ite Fran
saya bunu kazandrabilmek isterdim, bunu lkemin ycelii
adna yerine getirebilmek isterdim. N e yazk ki, eskisi gibi dn
ya apnda bir g deiliz artk: Fransz dehas adna, her alanda
kendimizi amamz iin bir neden daha. Bunu baarabileceimi,
iimde bunun olduunu, bir ilham kvlcmnn bunu gerekle
tirmeye yeteceini hissediyorum, ama neden bilmem, son anda,
bir trl olm uyor ite. A m a canm, insanlk tarihinde bunu ba
arabilmi olan yok ki zaten.
1905te, Saint-Petersburgda arn gzlerinin nnde ya
plan zel bir gsteride Grc Zarzicenin bunu baardn ne
srenler var, dedi arkada.
Bu bir efsane, diye yantlad dieri kesin bir tonla; yz
gcenmi bir anlatma brnd. Kimse asla kantlayamad bu25

nu. Hl hayatta olan yal Fransz palyao Bourricaud da top

luluun iindeydi ve sylenenlerin tek bir kelimesinin bile do
ru olmadn bildirdi bana. Zarzice asla Rastelli den daha iyi ol
mad, hepimiz onun baarnn doruklarndayken, kalbi krk
bir biimde ldn biliyoruz; yeteneklerinin son snrlarna
ulamt nk. Beni ar milliyeti sanmanz istemem, gene
de bir ey syleyeceim size: Gnn birinde on topla gsteri
yapabilen bir hokkabaz karsa, bu bir Fransz olacak; nedeni
de basit, nk o kii ben olacam. Yurtdnda Fransann kl
trel alanda ykselmesi uruna verdiim esiz hizmetler ve ulu
sal dehamzn dnya apnda sergilenmesine getirdiim katklar
nedeniyle, iki yl nce, bizzat General de Gaulle tarafndan L
gion dhonneur nianyla dllendirildim. Bir sefer, tek bir se
fer, ne zaman, nerede, hangi sahnede, hangi seyircilerin kar
snda olduunun hi nemi yok, bir kerecik kendimi aabilseydim, u lanet olasca allm on iki topumun yerine on top
la hokkabazlk yapabilseydim, lkemin ycelii adna gerek
ten bir ey yapm sayardm kendimi. N e var ki zaman ilerli
yor, istediim kadar krk yamda, gcmn doruunda ola
ym, rnein bugnk gibi, kendimden kuku duymaya bala
dm zamanlar oluyor. Gene de her eyi, hatta kadnlar bile,
sanatmn uruna feda ettim. Ak insann elini titretir.
Arkada sinirli sinirli kelebek boyunbann dmyle
oynayp duruyordu. Ad Charlie Kuhndu. Birleik Devletler in
en byk artist ajanslarndan birinin mdr olarak, yaamnn
otuz be ylndan fazlasn olaanst numaralar, yeni yetenek
ler peinde dur durak bilmeden dnyay arnlayarak geirmiti.
Mesleine ve pistlerde, sahnelerde, arenalarda, ayyalarla dolu
dumanl gece kulplerinde ellerinden geleni yaparak ycelie
susam insanlarn olanakszln olabilirliine inanmasn sala
yanlara kar derin bir sevgisi vard. Lido nun Paul-Louis Guerini, H am burgdaki Adria mn Kari Haffendecki, T o k y o daki
M izann Tsetsume Magasuisiyle birlikte kukusuz en yorul
mak bilmez yetenek avclarndan biri, tm dillere gemi pro
fesyonel Amerikan terimiyle sylenecek olursa bir talent sco r tu; dnyann hibir kesinde, bkmak bilmez insanstlk
aray iinde ziyaret etmedii bir tek sirk, bir tek mzikhol,
bir tek gece kulb yoktu. Onun iin bir Meksika batakhane
26

sinde, bir Japon kabakasm&a, randa, Brezilyann tarasnda,

insan gznn o gne dek daha nce grp de hayran kalmad
bir numaray kefetmek kadar byk sevin olamazd. Mide
si bilinmedik yerlerde yenilen ad san belirsiz yiyecekler y
znden iyice bozulmutu. zel yaam yoktu. ki kez evlenmi,
o sonsuz yokluklarn ve olaanstnn peinde bir kutuptan
dierine koturmalarn mcevherler, krkler ve Rolls Roycelarla gidermeyi asla becerememiti. En gzel sevgililerin yeri,
onun gznde, duyulmam bir yetenee sahip olduu sylenen
uzaklardaki bir soytardan sonra gelirdi. Grne bavurduu
bir ruh zmlemeci, yetikinlerde ocukluun psikanalizi bii
mindeki tipik bir vakann, mkemmeliyet peindeki ocuksu
bir dn sz konusu olduunu anlatmt ona. Charlie Kuhn
sorun zerinde fazla kafa yormamt ama, gene de psikiyatra
Tanr gereksinmesinin de ayn ekilde ocukluun yetikinlikte
ki bir kalnts olup olmadn ve onun bunu iyiletirip iyiletiremeyeceini sordu. D oktor bu noktada son derece mahcup ol
du, ama Charlie Kuhn insan ruhunun kimileri meru, kimile
riyse bir anlamda gitgide yoldan kan birtakm gereksinmeleri
olduunu anlar gibi oldu. kna olmad. Duygusal yaam, ger
ekte birbirlerinden fark ya da ilgin yetenekleri olmayan pro
fesyonellerin birbirini izlemesinden ibaret olup kt. O konuda
da iyi numaralar nadirdi. Kuhn, uzun zaman nce mesleinde
zirveye ulamt, imdi emrinde baka yetenek avclar vard,
ama, orman yollarnn arsna kar koyamayan ihtiyar bir av
kpei gibi hl dere tepe taban tepmeye devam ediyordu. Ge
en yllar onu biraz kukucu, biraz akgz biri yapm, hibir
beklentisinin olmadn, olasnn snrlarnn biricik, esiz bir
yetenein itkisi altnda grltyle umakszm olsa olsa milim
milim, zar zor ilerleyebileceini ileri srmekten holanr olmu
sa da, o ilgisiz ve kukucu maskenin altnda merak ve zlemi
eskisi kadar canlyd. Yreinin derinliklerinde bir yerde, dn
yann uzak bir kesinde benzersiz, insanst bir yetenein bir
denbire kendini gstereceine ve o zaman artk hibir eyin es
kisi gibi olmayacana ilikin gizli bir umut beslemeye devam
ediyordu. Uaa atlayp Tahrandaki Mttgda tramplen kullan
madan ve topraa hi dokunmadan be cambaz taklas atabilen
bir adamn gerekten varolup olmadn grmek iin dnyann
27

bir ucuna gitmeye her an hazrd; ya da H ong Konglu gen bir

akrobatn, tm yerekimi ve denge yasalarn altst ederek sere
parmann stnde, ama Knee Sirkinden isvireli Roll gibi ia
ret parmann stnde deil, sere parmann zerinde amuda
kalkp kalkmadn, insan adn tamaya layk herkesin yrei
ni daha hzl arptran, trmzn bu dnyada baarabilecekle
rinin gerekten de snrsz olduunu, insanln ham hayal pe
inde komadn kantlayan gerekten heyecan verici bir bece
rinin, byle byk bir baarnn gerekten varolup olmadn
renmek iin...
H okkabazn ad Bay Antoined, M arsilyadan geliyordu;
eski bir tandk, zgn bir kiilikti, ama Charlie Kuhn, ya
krk bulmusa, en iyisinin o on nc topu akldan karmak
olduunu biliyordu.
Sicilyal Santini kendini ikiye vermese mucizeler yara
tabilirdi.
Fransz alnm gibiydi.
Gayet iyi biliyorsunuz ki, Santini yalnzca alt topla oy
nard ve elik ember dedii eyi asla kramad iin alkolik
oldu.
Arkada kabul etti.
Doru, dedi. Am a ne durumda hokkabazlk yaptn
unutmamak gerek. Sinir buhranna yakalanmasndan bir ay n
ce Buenos Aireste grdm onu. nsan olmann tesine getiini
syleyemem size, ama gene de... Bir insann ulaabilecei en
uzak yerdeydi. Bir topun zerindeki bir ampanya iesinin
zerinde ayakta duruyordu, bileinin evresinde durmadan d
nen be halka bulunan dier baca arkaya doru kvrlmt,
bann stnde de, birbirinin zerine konulmu tenis topu
nu tayan bir baka ie vard; burnunun stnde ise, ucuna bir
silindir apka geirilmi topuzlu bir ubuk vard; ite bu pozis
yonda atp tutuyordu alt topu. Size bir kere daha tekrarlamak
isterim ki insan kabuundan syriabilmi deildi, ama gene de
burada, insan dehasnn neler baarabileceine ilikin unutul
maz bir hayal vard. Olaanst ve son derece yreklendirici
bir numarayd, nk hibir eyin olanaksz olmadn, her e
ye hazrlkl olmak gerektiini kantlyordu. Kp gibi imeye
balad dorudur, ama karsnn onu terk edip yla gittii
28

ni de unutmamak gerek. Kadnn canna yetmiti artk. Adam

gnn on-on bir saatini o ienin zerinde dikilerek geiriyor
du. Anlarsnz artk...
Bana kalrsa, diye tekrar sze balad Fransz aka G
neylilere zg tumturakl bir tavrla; tm o ieler hikyesi, ola
naksz gibi gzken bir pozisyonun byle bilerek seilmesi, as
lnda bir mazeretten baka bir ey deildi. Tek ama, Santininin asla alt toptan fazlasyla oynayamad gereinden dik
katleri uzaklatrmakt. Sylemek istediim, numarasn, ola
naksza ulaldna ve bunun gereklendiine ilikin genel bir
izlenim vermek iin, her biri kendi iinde tamamyla mkem
mel farkl farkl becerilerin st ste ylaca ekilde ayarlad
yd. Sekin bir meslekta eletirmek istemem, ama bana yle
geliyor ki, Santini bir dolandrcdan baka bir ey deildir, o
kark tarz da derin ve doutan gelme bir yetenek yokluu
nun stn rtmektedir. G ze atlan bir avu toz, bir ara na
me, gerekle yz yze gelmekten kanmann bir yoluydu yap
tklar. Benim amdan numaram aksesuarsz, hibir ieden
yardm almadan yaptm dorudur, yalnzca, yalnz, ite: ben
on iki topla oynarm. D nya yznde bunu yapabilecek tek bir
isim daha sayabilir misiniz? Onu tanmaktan mutluluk duyar
dm. Benim yaptm, halkn gzn gerek glkten uzakla
trmay amalayan ve gerekte kolayc olan o talyan usul al
datmacalardan ve sslemelerden hibirinin olmad, en saf tarz
da gerekletirilen klasik sanattr. Aldatmacalar, gerek ycelie
ulamayan ucuz alklar elde etmenizi salar. XVIII. yzyl
Fransz geleneinde bir klasiim ben. nemli olan tarzn safl
dr, elik em berle drste, doruca kar karya gelmektir.
Sava adil olmaldr, yoksa zaferden sz edilemez. Am a itiraf
edeyim ki, son topu da ele geirmeden kendimi tatmin olmu
hissetmeyeceim. O burada, iimde duyuyorum onu. iimde
bir eyler, bir gn lkeme bu zaferi kazandracam sylyor.
Fransann sanatsal alanda dier btn lkelerden daha ok Nobel dl aldn biliyor olmalsnz.
- Kukusuz bugn en byk sizsiniz, dedi insanln yce
liine ilikin tm belirtilere ulusal sorunlara kafa yormayacak
kadar sevgi besleyen arkada.
29

Fransz iini ekti. Bugn szcnde, her sanatnn y

reinde gnn birinde birinin utkuyla kp, minnet ve hayran
lkla kendilerinden gemi kalabalklarn karsnda daha da m
kemmel bir numara gerekletireceine ilikin o hep yaayan
korkuyu uyandran haince bir vurgu vard. N apolyon bile ta
cndan olmutu. stnln, yetenein, sahip olmann uucu,
kukulu bir doas vard, istediiniz kadar en byk olun, b
yklk asla bir milimetreden daha yaknnza gelmezdi. Baka,
stn bir rktan geliyor olsaydk insan olmak ne zevkli olurdu,
diye dnd Charlie Kuhn, arkadana kardelik dolu bir seve
cenlik iinde bakarak.
Sanyorum bugn yeni bir deneme yapacam, dedi
Fransz. Bilir misiniz, en byk saplantlarmdan biri, o byk
baarya yalnz bamayken ulamak ve gsteriyi tanklar kar
snda yineleyememek. nsanlarn ne kadar kukucu olduklarn
bilirsiniz. Fer eyi kendi gzleriyle grmeseler olmaz.
Bir gn baaracaksnz bunu, sylyorum size, dedi
Charlie Kuhn. inizde bunun olduunu hissediyorum.
Msy Antoinen gzleri, kara lav bloklarna, kakts tar
lalarna, karl zirvesiyle gkyznde bir kpek ba resmi izen
yanardaa dalmt.

30

3. Botum
Charlie Kuhnun gerek ad Mecid Kurayd. Halepte do
mutu. K rk yldan fazla bir zaman nce A m erikaya geldiin
de, gsteri dnyasyla ilk ilikilerini kurduktan sonra adn
Charlie Kuhn olarak Amerikanlatrmsa da, bu adn pek o ka
dar da tipik bir Amerikan ad olmadn ksa sre sonra fark et
miti. Am a artk ok geti. N e ondan, ne de her yere peinde
srkledii bir yn eyden; imdi onu, artk asla sahip olama
d bir oulun izgileriymi gibi dnd gzel Dou Akde
nizli izgilere sahip o t gibi delikanlyla btn balarn ko
parmaya zorlayan hasta bir yrekten ve izgilerinin, siluetinin
yava yava iinde kaybolduu semirmeden kimse kurtaramazd
artk. En nemlisi de; zlem mi, yoksa merak m, tam bilemi
yordu bunu; onu daima kaygl bir bekleyi, kesintisiz bir ka
rarszlk halinde tutan, her ynyle esiz ve stn bir numara
nn, benzersiz bir G n kendini gstermesini aramaya iten,
kimi zaman ac veren o tuhaf umut vard. Bir yerlerde kefedil
meyi bekleyen iitilmemi ve gizli bir yetenein sakl olduu
dncesi kafasnda saplant haline gelmiti. K rk yllk meslek
hayatnn ardndan, uykusuz ya da yorgun olduu zamanlarda,
bazen, yetenek avcl kariyerinin henz yeni baladna g
nlden inanarak gz ak gitmemesini salayacak o aydnlan
ma nn yaamann ona nasip olup olmayacan dnd
oluyordu. H er sabah kalemle zenle karartt gri bynn al
tndan kk, alayc bir glmsemeyle sergiledii kukuculua
karn, kariyeri boyunca grd ve her trl hilelerini tand
hilebazlara, arlatanlara, illzyonistlere karn, insan yreinin
en derin, en kutsal gereksinmesinin tm bu asalaklarna karn,
31

onu dnyann en iyi gece kulb simsarlarndan biri yapan

inanc ve kefetme zevki hl bozulmamt.
te bu yzden ona hrslarn, baarszlklarn anlatan, ne
redeyse akyan byk Fransz hokkabazn srlarn sevecenlik
le dinliyordu. Binlerce kez dinledii bir ykyd bu; kusursuz
luk ve mutlaklk isteyen bir adamn itiraflar. Hokkabazlarda
umutsuzluk krizlerine kaplmaya kar zel bir eilim olurdu,
nk ilerinden hep daha ileriye gitmek gelirdi ve tm vakitle
rini numaralarna uygulayabilecekleri yeni deiiklikler icat et
mekle geirirlerdi. Sinirlerine tamamyla hkim olmalarn ge
rektiren bir meslekte, sinirleri tepelerinde yaarlard. Franszn
Gneyli aksam, sesindeki abart, insan snrlarnn elik emberine kar verdii uzun savata urad bozgunlar itiraf ederkenki gcenmi ifadesi, aklamalarna hafife gln bir hava
katyordu, ama insanlara ellerinden gelenin en iyisini vermek
ten vazgemeyenlere kar hogrl olmak gerekirdi. Charlie
Kuhn zaman zaman saatine sabrsz baklar frlatyordu. Havaalanyla bakent arasndaki yol uzundu; en azndan bir yarm
saati daha hesaba katmak gerekirdi, oysa Kuhnun acelesi vard.
Bir nevi patronu olan kiiye verilecek nemli haberleri vard;
onu finanse eden, Beverly Hills, Sunset Bulvarndaki on iki
katl binasn dikmesine yardm eden ve ajansnn hisselerinin
yzde yetmi beini hl elinde tutan Alm ayoydu. Charlie
Kuhn diktatrle olan ilikileri nedeniyle ok eletirilmiti; ye
tenek avcsnn byk miktarlarda kadn tketen Generale
gencecik yldzlar salad ileri srlmt hemen. N e var ki
kzlara inci bir kolye ya da bir Thunderbird armaan etmekten
ekinmeyen A lm ayonun H ollyw oodda hibir yetenek avcs
na gereksinimi yoktu; n ylesine bykt ki, nl bir artis
tin A lm ayonun bakentinde bir sre kalmasnn ardndan,
Hollyvvoodda Thunderbirdnn direksiyonuna kurulmu g
zel bir sarn, arka camda da u yaz grlebilirdi: Bu araba Al
mayonun armaan deildir. Baka tannm bir artist ayn
yolculuun dnnde birdenbire duvarlarnda be davurum
cu ustann tablolarn sergileyiverdiinde yle yorumlar yapl
mt ki, tamamen yklan kadn sonunda gazetecileri ararak,
onlara H ollyw oodun yldzl tarihinin kukusuz en gzel ak
lamalarn yapmt: Davurumcularn ne olduundan zerre
32

kadar haberim yoktu; bilsem, kesinlikle kabul etmezdim. Ga

zeteciler bu tablolarn halkn aln teri, aclar ve sefaleti pahas
na elde edildiini belirttiklerinde ise, zavall kadn hkrklara
boulmu ve cokun bir insanlk sevgisiyle: Durum byleyse,
demiti, onlar bir dakika daha duvarlarmda tutmak istemem.
Hepsini satacam. Bu yklerin says, Charlie Kuhnun, ra
kiplerinin ona yaktrd imrenilmeye demeyecek rol ger
ekten oynamakla sulanamayaca kadar ok ve nlyd. AImayo dnyann tm lkelerinde elilikler ve konsolosluklarla
temsil edilirdi; temsilcileri de A lm ayonun zevklerini bilirlerdi;
bakentteki bir Ingiliz diplomatn dediine baklrsa: Eer Ge
neral bacaklarnn arasna frlatlan tm kzlarla yatmaya kalk
sa, lke epey zaman nce ondan kurtulmu olurdu. Diktatrn
Birleik Devletlerin en iyi artist ajanslarndan birine dikkatini
yneltmesinin nedeni bambakayd: Ortayla bu konuyu ele
almaya asla cret etmediyse de, Charlie Kuhn nedenin ne oldu
unu gayet iyi biliyordu. Tm bu gazeteciler, diplomatlar ve
politik gzlemciler arasnda, sefaletin derinliklerinden, cehalet
ten ve Kzlderili umutsuzluunun iinden kp, otuz yedi ya
nda, olabilecek en yanl biimde Latin Amerika diye adlan
drlmaya allm olan yerin en korkulan, en uursuz glerin
den biri haline gelmi olan adamn srrn bilen kukusuz tek ki
iydi. Charlie Kuhn un kafasnda Latinlie ilikin son derece
bulank bir fikir vard, ama bu szckle dile getirilmek istenen
Ispanya ya da Hristiyan uygarlklarysa, bu kukusuz hayatn
da duyduu en tuhaf akalardan biriydi. Ayrca bu, Will Ro
gers, W .C. Fields ve Jack Bennynin seyircilerini gldrmek
iin bulduklarnn hepsinden daha da glnt.
Cadillac kafilesinin arkasndan gelen motosiklet eskortuna
dalgn dalgn bakt ve ilk kez, havaalanndan ayrldklarndan
beri yolda hemen hemen hi hareket grmediine dikkat etti;
oysa bu yol, byk olaslkla blgenin en ilek yoluydu. Fark
edebildii tek ak, yeil niformalar ve Alman kasklaryla l
kenin her yanm dolduran ok sayda askerle dolu kamyonlarnkiydi. Birinci Dnya Savandan sonra, srgndeki Alman
subaylar O rduya talim yaptrmlard, bu kendilerinin de talim
yapmasna olanak salamt; son krk ylda meydana gelen tm
siyasal alkantlar ve deiimler boyunca niformalar deimeYldzyiyiciler

3 3 /3

miti, gruplar hl kaz admyla yryordu. Kzlderili suratlar

n Kayzer ya da H itler kask altnda, zerlerinde Avrupann en
yksek uygarlklarndan birinin en sekin ve evrensel anlamda
en tannm izini tarken grmek ok tuhaft dorusu. Bakent
te byk bir festa vard herhalde ya da siyasal bir toplant: Bu
toplantlara katlmak zorunluydu, bu da tm lkeyi bir gnl
ne fel ederek taray ister istemez boaltrd. Charlie Kuhn
bir sigara yakarak dncelerini toplad; kendi kendine Almayoya getirdii ne zamandr beklenen haberin nasl bir etki ya
ratacan sorup duruyordu; basit bir oyuncak m, yoksa bir
bomba m tadn bilemiyordu.
M sy Antoine ise, kesinde kollarn gsnde aprazlam, iinde yatan muhteem saplanty ateli ateli dile getirmeyi
srdryordu. lkesi ve tm insan soyunun zaferi uruna hi
bir insan elinin henz gerekletiremedii bir baarya ulama
isteini.

34

6. Blm
nc Cadillacta, Alm ayo nun Birleik Devletlerdeki i
leriyle -b ir oteller zinciri, petrol kuyular, bir havayolu irketi,
svirede veklet edilen kaln bir i portfy, bir parmak dar
besinin hareket ettirmeye yetecei henz emekleme dnemin
de olan bir dzine baka i de cabas- ilgilenen John Sheldon
(Glass, Wittelbach ve Sheldon) koltuunu, yele biimli uzun
kahverengi salar ve muhteem elleri dnda silik ve sradan
grnml bir delikanlyla paylamaktayd. Avukat Almayoyla i konumak iin ok az zamannn olduunu, diktat
rn her zamanki gibi ktlara bakmay reddedeceini, onlar
her zamanki O .K iyle sabrszlkla iteceini, sonra, akam ye
meinin izleyecei hzl bir martini dizisi iin bara geileceini,
bunu, Generalin sonradan adlarn asla anmsamayaca, daha
ok gz alc bir dostluk gsterdii birtakm kzlarn eliinde
El Senorda bir akamn izleyeceini biliyordu. Sabah saat ikiye
doru, A lm ayoyla o bildik sahne yaanacakt, apayr bir sevim
sizlikteki alaylar ve akalar -birok Kzlderili gibi, Almayo da
kafay bulduunda ya kfrbaz ve saldrgan olur ya da sersemce
bir aptalla brnrd-; nk avukat iki ya da daha fazla sa
yda kz tarafndan zel dairelerde sunulan kk bir gsteriye
katlmay reddedecekti. Ertesi sabah, iyi bir demokrat, iyi bir
aile babas, dindar bir Luther Kilisesi mensubu olarak, srf i u
runa svg dolu, akld bulduu bir konuma, bir yarenlie,
sohbetlere, davranlara katlanmak zorunda olmaktan dolay
kk dme duygusu uyanacak ve gidecekti. Mr. Sheldon bu
nedenle, firmasnn ba mterisinin sabrn tarmadan ii abu
cak bitirmek zere, Alm ayoya sylemesi gereken her eyi bir
ka basit szce indirgemeye alrd. Bu pek kolay deildi.
35

Arabay baka bir yolcuyla paylamak zorunda olduunu g

rnce kendini biraz sinirli hissetti. Syleyeceklerinin zerinde
younlamaya gereksinimi varken, sohbet etmek, sevimli g
rnmek gerekecekti imdi. Ama Latin Am erikada yolculuk ya
parken, yabanclar zerinde daima iyi bir izlenim brakma ve
lkesine ilikin sevecen bir grnm sunma gereksinimi duyar
d; dnyann bu blgesinde bulunan her Amerikalya, istesin is
temesin, Birleik Devletler in elisi gzyle baklrd. Bylece
konumay ilk balatan o oldu ve komusuyla birbirlerine bir
ka scak sz sylediler. Dieri kendini tantt: M sy Manulesco ve avukatn yzne cokulu bir tepki gstermesini bek
lermi gibi bakt. Sheldon hi de zel bir heyecan gstermeyin
ce, arkada ekledi: Anton Manulesco, nl virtz.
Avukat sekin bir sanatnn kendi kendini nl diye ta
ntma gereksinmesi duymasn biraz garipsediyse de, kibarca ba
n emekle yetindi. Konumay bitirip antasnn zerinde du
ran ktlarna kendini vermek iin acele ediyordu. Maestronun bakentte, nl bir Brezilyal mimar tarafndan ina
edilmi olan yeni konser salonunda bir resital'verip vermeyece
ini sordu.
M sy Manulesco biraz sklm gzkt ve derin derin i
ekerek kafasn evirdi. Hayr, bir gece kulbnde, El Senor1da
alacakt. Avukat ar bir aknlk gstermemeyi baard ama,
kalarn biraz kaldrmaktan kendini alamad; virtzn yz
de birden karard. Sheldon sabrszlkla M aestronun hangi aleti
aldn sordu ve dnyaca nl byk bir virtzn bir gece
kulbnde almasn son derece doal bulduu izlenimini ver
meye alt.
Kemancym, dedi Romanyal.
N ew York ve Las Vegastaki bir dizi konserden geldiini
ekledi. Vivaldiden Prokofieve uzanan gerekten farkl bir
programd. Olaanst bir numaram var, diye itiraf etti ani bir
gurur dalgasyla. Evet, baka trl dile getirilemezdi, olaans
tyd. Doruyu sylemek gerekirse, asla benzeri olmamt. Pa
ganini bile bunu asla denememiti. Onun gibi mzisyen olan
anne babasnn himayesinde, sk almalarla geen yllarn so
nucunda baarmt bunu. Bugn, dnyada tepest keman a
36

larak byk bir klasik mzik konseri verebilen tek virtz oy

du.
Avukata gururla, aka hayranlk ve sayg belirtileri bekle
yerek bakt. Mr. Sheldon birka dakika boyunca, yzne yay
lan sersemlikle savamay bile denemeden sabit baklarla szd
onu, sonra tkrn yutarak birka hayranlk dolu szck
gevelemeyi baard.
M sy Manulesco bunlar en doal hakkym gibi kabul
etti; ardndan, numarasn en ince ayrntlaryla tarif etmeye gi
riti. Keman alarken kafas iin hibir zel destekten yararlan
mamasnn zerinde zellikle duruyordu: tm konser boyunca
kafatasnn zerinde dengede duruyordu. Koullar onu elinden
gelenin en iyisini yapmaya ittiinde -rnein Prenses Margaretin karsnda ya da byk bir hayr kurumu iin aldn
da-, elbette bir para bitip, alklarna teekkr etmek zere
halkn karsnda eilmek gerektii zamanlardaki ksa aralar da
hesaba katldnda bir saatten fazla bu pozisyonda durduu ol
mutu. Aka dnyada ona rakip olabilecek kimse yoktu. Ta
bii, Heifetzden, Menuhinden ya da birka Rustan sz edilebi
lirdi, ama en sert eletirmenler her zaman onun sanatnda ben
zersiz ve esiz bir ey olduunu kabul etmilerdi, hatta ilerin
den biri -kupr de cebindeydi-, insanolunun bedensel snrlar
zerindeki daha byk bir zaferini hayal etmenin zor olduunu
yazmt. Kukusuz, bu yalnzca bir denge, bir akrobasi sorunu
deildi: nemli olan mzikti. Tabii halkn yalnzca akrobatlk
gsterisini alkladn savunanlar daima vard: her yer kskan
insanlarla doluydu. Seyirciler tam anlamyla farkna varmasalar
da, onlar alt st eden, ruhlarnn en derin yerine dokunmak
yoluyla cokuyla bararak, alklayarak ayaa frlamaya iten
ey, onun mzisyen dehas, sanatnn soylu niteliiydi. Byk
Enesconun rencisi olmutu ve kendini gnmzn en fazla
alk alan virtzleriyle boy lebilecek durumda hissediyor
du. N e yazk ki halkn zevkleri soysuzlam ve ticarilemiti.
O da gsteri dnyasnn kimi isteklerine boyun eerek gereken
uzlamalar kabul etmi, ama sanat anlay konusunda asla uz
lamaya yanamamt; ne var ki karanlktan kurtulmak iin ye
ni ye arpc bir eyler gerekiyordu; bu numaray da o yzden
devreye sokmutu zaten. Ama henz yalnzca yirmi drt yan
37

dayd, sanatsal n iyice yerleir yerlemez, ki u anda olumak

ta olan da oydu zaten, yeniden klasik yorum tarzna geri dne
cek ve onlara tepe st dikilerek ayaklar havada keman almay
ieren salt teknik virtzle bavurmadan gerekte neler yapa
bileceini gsterecekti. te yandan byk Menuhin in de tek
niine tutulduu alnmt kulana. Yunanistandaki evinde
onun da yoga yapt ve imdiden kafasnn stnde epey bir za
man durmay baard syleniyordu. Sonu olarak, diye bala
d szn, maddi baar buradayd. Kendine bir Stradivarius ala
bilmek iin yetecek kadar para atabilmiti bir keye.
Avukat, Jos A lm ayoyla yapaca i grmelerinin hazr
lklarn tamamen unutmu, efkatle kark bir aknlk iinde
virtzn yzn inceliyordu. Kafasnn zerinde, ayaklan ha
vada dengede durmaya kendini altrarak, sivrilm ek ve dnya
nn dikkatini zerine ekmek uruna, bir gece kulb ahalisi
nin karsnda o halde iyi mzik yapan bir adam dnmek, y
reini burkuyordu. Dorusu zlmt. Modern kalabalkla
rn, zellikle Am erikadakilerin her eyden bktn, durmadan
yenilik istediklerini, kiliselerin bile, mterilerini drt bir yana
ekitirip duran inanlmaz eitlilikteki elencelerle tka basa
doymu bir genlii yeniden Tanrya doru gtrmeyi dene
mek iiirock nroll konserleri vermek zorunda kaldm gayet
iyi biliyordu. A m a mzie ve genelde kltre kar byk say
gs vard, kendini biraz sanat hamisi sayard, hele hele mzele
re, operaya, mzik merkezlerine yaplan yardmlar hayr hiz
metlerinden sayld ve vergi indiriminden yararland bir za
manda. Stradivarius alabildiine gre herhalde byk yetenei
olan bir adam, sradan kayglardan korunmal ve sanatna yara
mayan sansasyonel bir sahneleme anlayyla halkn merakn
uyandrmak zorunluluundan kurtarlmalyd.
Delikanl aklamalarna devam ederken, avukat, derin bir
merhamet ve sevecenlikle sanatnn modern dnyada karla
t zorluklar hakknda derin dncelere dalmt. Ressam,
kendini kabul ettirebilmek iin durmadan yeni oyunlar icat et
mek zorundayd; Am erikada yle bir yetenek ve yaratclk
bolluu vard ki, dikkat ekmek iin hepsi az ok tepe st dur
mak ve birtakm parlak numaralar icat etmek zorundaydlar.
Anlalan M sy Manulesco bir harika ocuktu; profesyonel
38

mzisyen olan anne babas drt yandan itibaren ona keman

almay retmilerdi; alt yandayken, Amerikada konser tur
nelerine kmaya balamt bile. Sekiz yana geldiinde, artk
nlyd. Sonra, nedendir bilinmez, halkn ilgisi kaybolmaya
balamt. D okuzla on bir ya arasnda, emprezaryolarn ilgi
sizliine ve bo salonlara kar zorlu bir sava vermek zorunda
kalmt. ok gemeden aile zor bir dnemle tanmt; baba
nn reklam konusunda byk aba harcamasna karn, gitgide
daha az i kyordu; ocuk sahneye zerinde payetli, beyaz
ipekten bir kostmle giriyordu, meleksi bir havas olsun, hem
de gen gstersin diye salarn sarya boyamlard. Afiler yedi
yanda olduunu belirtiyordu, oysa on ikisindeydi. Asla azn
amyordu, nk sesi deimeye balamt. Aile, bymesini
engellemenin bir yolu olup olmadn renmek zere ocuu
Vancouverl nl byme ve salg bezleri uzman Dr. Wrenne
gtrmt. Kukusuz tm bunlar kaba gelebilirdi insana, ama
XVIII. yzylda bile, talyada, sesleri saf hallerinde kalsn diye
ocuklarn hadm edildiini unutmamak gerek; her ey bir ya
na, castratolar, en byk kiliselerde Tanrya vgler dzerler
di, ses tellerindeki tm safln korunmaya allmas da gayet
doald. nsanolu, gzellik uruna her zaman her eyi kurban
etmitir. O nlara unutulua gmlmekte olan ocuun yokuu
yeniden trmanmasn salayan, herkesin mkemmel bulduu
bu fikri veren ise, merhametli ve kafas iyi alan bir artist sim
saryd. Tek sorun on bir yanda olmasyd, ama henz ne
olursa retilebilirdi; babas ve simsarn bulup getirdii beli k
rk yal bir akrobat onu gnde on iki saat altrmaya balad
lar. M zik youn ve neredeyse soluk almadan almay gerekti
rir. Birka ay iinde, dikkate deer ilerlemeler gstermiti bile;
yava yava, ondan nce hibir kemancnn kullanmad yeni
bir icra tekniinin ustas olup kyordu. Am a gene de tekniini
tam olarak oturtmas iin iki- yl daha gerekti; pek yle ac
sz, gzyasz yrmedi bu dnem; balangta, gnde yz kez
dt oluyordu. Yalnzca en saf sanatsal bir idealin ve mzie
kar tutkulu bir akn harekete geirdii insanlara zg bkmaz
usanmaz bir sabrla, babas onu tekrar kafasnn zerinde denge
ye getiriyordu; asla zaferi gerekten tanmam olan bu adam,
olunun srtndan alklarn, baarnn sarholuunu tatmak isti
39

yordu. Benim olum yabam boyunca bir baltaya sap olamaya

cak, diye yineliyordu her dten sonra, iyice ypranm olan
olu yerde kemannn yannda alarken. Evet, her eyi babasna
borluydu; onun sevecenlii ve enerjisi olmasa, bugn gen vir
tzn adn anmsayan kmazd. Sonunda, hibir sanatnn
rakip olamayaca, dnyada kesinlikle tek olan tekniini oturt
mu durumda halkn karsna kabilecei gn gelip att; m
zikhollerde, sirklerde, gece kulplerinde tepe st keman al
yordu. Tabii ki bu geici bir dnemdi yalnzca imdi halkn
sevgisini tekrar kazanmken ve dnyann tm yetenek avclar
ilgilerini yeniden zerine yneltmiken, er ya da ge New
Y ork ta Carnegie H allde, Pariste, Pleyel salonunda alard,
hem de bu sefer hibir sahneleme hilesi olmakszn, iki ayann
zerinde, tantm amal o kurnazlklara, numaralara hi ba
vurmakszn.
Avukat kendi kendine gen Manulesco nun, kendi syle
diklerine gerekten inanp inanmadn sorup duruyordu. y
le bir havas vard sonuta. Ak olan, akrobasi sanatna, belki
de daha fazla esneklik ve direngenlik isteyen bir bakasn daha
eklemi olmasyd. Olaylarla yzlememe sanatn. Gerekler
den kamay biliyordu. ok byk bir sanat olduu su gtr
mezdi, nk yaadmz dnyada bundan daha byk bir sar
nat ve yetenek yoktur. Avukat artk yol arkadana biraz ks
kanlkla bakyordu. Yzndeki o hassas ve mutlu ifadeye,
ayaklarnn dibinde cokularn haykran mziksever kalabalk
lar daha imdiden seyredercesine byyen gzlerine baklrsa,
bilgi bir maymun olduunun bile farknda olmad akt. Mr.
Sheldon delikanlya konser gn, resitalini alklamak zere
Carnegie H allde olmak iin durumunu ayarlayacan syledi.
Bay Manulesco, deerli algsn bu az ok egzotik turneye
getirmekten doal olarak kandn anlatt. Yerel halkn bir
algnn tm inceliklerini kavrayabilecek yetenekte olduundan
kukuluydu; dolaysyla Stradivariusu N ew Y orkta bir banka
kasasnda brakmt; ona, altndan daha gvenli bir tr yatrm
gzyle bakyordu, tm birikmilerini de kemana yatrmt;
gsteri srasnda zel bir keman, minyatr bir keman kullan
yordu.
40

Halk bundan dolay herhangi bir kayba uruyor deildi,

tam tersine; nk bu aleti almak byk ustalk istiyordu, r
nein Enesconun Concertosunu ya da Paganininin yiitlie
dair bir parasn; ayrca gece kulb mterileri mziin ken
disinden ok teknik beceriden, daha akas akrobatik baar
dan etkilenirlerdi hep. Keman burada, valizin iindeydi, par
mayla ayaklarnn dibinde duran, kostmleri gibi gz alc bir
yolculuk antasna dokundu. Hayr, konserlerin geleneksel giy
sisi, beyaz kravatl frak deildi giydii kostm; genellikle sar
oraplar, ponponlu dans ayakkablar, ikin pantolonlar ve ye
il, krmz, sar payetlerle ilenmi muhteem bir ceket giyerdi.
M zikle uraan bir palyao, diye hznle dnen avu
kat, zavallnn tm bu abalarnn, gerei gizlemek, d iti
raf etmemek, kukusuz iinde hl tad gerek byklk d
nn en azndan bir parasn koruyabilmek iin bavurduu
tm bu ackl kaamaklarn karsnda ii biraz cz ediyordu.
Son Cadillacn iinde ofr, dikiz aynasndan saygyla Ge
neral A lm ayo nun annesinin krk yzn seyrediyordu. Ta
tan oyulmutu sanki bu yz; ofr bir korku refleksiyle yutku
narak onda bizzat Generalin izgilerini, srf fiziksel bir gr
nmden kaynaklanmayan, ksa bir araba gezisinin ardndan
uurumlara atlan ya da ailelerinin gzlerinin nnde katledildi
i muhalefet yanllarnn acmaszca gereini reniverdikleri
bir senlie sahip olan o izgileri kefetti. Yarmadann gneyin
den, tropikal blgenin scak vadilerinden gelen, ne okumas ne
yazmas olan bir Cujon Kzlderilisiydi kadn. Yznde hafife
alklam bir memnuniyet ifadesi vard; dizlerinin zerinde du
ran, kukusuz olunun armaan ettii Amerikan mal bir el
antasnda tad mastala yapraklarn iniyordu durmadan.
Arada bir antay ayor, iinden bir avu yaprak alyor, salyay
la kark akan inenmi yapraklar yere tkrdkten sonra
kuru uyuturucu tomarn azna tkyor ve yumrudan dolay
ien yanayla, yeniden ar ar inemeye koyuluyordu. o
fr, sivil bir kyafet, rtbesiz bir apka tamasna karn, Gene
ral in zel korumasn salayan zel Gvenlik G cnn ye
siydi; General A lm ayonun ylda bir kez, demokratik devrim in ve iktidara geiin ansna dzenlenen enlikler srasnda,
41

beraber fotoraf ektirmek zere annesini bakente getirttiini

biliyordu. General fotoraflarda, geleneksel Cujon giysilerine
brnm, yaklak yzyl nce, ilk ngiliz satclarn gelmesin
den sonra kabilelerce benimsenmi olan gri melon apkalardan
takm bu Kzlderilinin omuzlarna kolunu atm olarak gr
lrd; bu fotoraflardan her tarafta vard ve mutlak gce sahip
bir adamn alakgnll kyl kklerine bu kadar sadk olma
s, ykseliine yardm etmi olan Birleik Devletlerin pek hou
na gidiyordu. General hakknda akla gelebilecek her ey syle
nebilirdi, ama halkn iinden gelen kklerine asla ihanet etme
miti; bu Cujon Kzlderilisinin lkenin bandaki varl, kalay
madenlerinin diplerinde halkn kann emen spanyol kkenli
toprak sahiplerinin yirmi yllk iktidarnn ardndan demokrasi
nin zaferinin bir kantyd. Almayo devriminden bu yana, her
kyl, ans yardm ederse belki bir gn diktatr devirip yeri
ne geebileceini biliyordu. Gerekten de Alm ayo, basit, yok
sul insanlarn umutlarnn canl bir rneiydi. ofrn iinde
efendisine kar yeni bir coku ve hayranlk dalgas kabard.
Her eyiyle balyd ona. Zaten onun yannda-ok iyi bir konu
mu vard; ne var ki, devrimin daha da demokratik bir evresi
iin ona albay rtbesi vaat eden Alm ayo dmanlaryla gizli ili
kiler yrtmekten de geri kalmyordu.
Evet, beni bir sava olarak adlandrabilirsiniz. Ama
ampiyon terimi, son raundun olmad sonusuz bir ma iin
uygun dmez, diyordu Dr. Horwat DanimarkalI yol arkada
nn sevecen bir yorumuna yant olarak. Farz edelim ki ben Ktlke kar savaan bir adamm. Gerekte, eytan la yaplan
bir ma ve eer gelip beni dinleme ltfunu gsterirseniz, benim
iin eytann gzel bir slup figr olmadn greceksiniz.
Yaayan ve korkulacak bir dman o; gcn ve becerikliliini
kmseyecek en son insan da benim. Gardm asla indirmeyen
ve rakibinin en kk bir hareketini bile gzden karmayan
bir boksre benziyorum biraz.
Vantrilokun dizlerinde oturmakta olan kukla, dnya y
znde gz alm tm edepsizlikleri alayc parltsnda yakala
m ve sabitlemi gibi duran cam gzleriyle vaizi szyordu.
42

 lk rauntta nakavt, dedi kukla cansz ve bouk sesiyle.

Sana iyi bir tyo verebilirim Agge. Bu mata kimin zerine bire
on bahse gireceini syleyebilirim sana.
Dr. Horwat numaralarn ok zevk alan gece kulplerinde
ki sarho mterilerine saklamaya davet etmek zere soytarya
birka iten sz syleyecekti, ama Hristiyan merhametiyle
kendini tuttu; te yandan, bir profesyonel iin, sonunda ikinci
doas olup kan o kendiliindenlikten saknmann ne kadar
zor olduunu bilirdi; kendisi bile bu bakmdan belli bir biim
sizlemeden uzak deildi, zaman zaman, olur olmaz her baha
neyle kutsal vaaz sellerine kaplmamak iin, kendini zorlamas
gerekiyordu.
Araba kafilesi yolun biraz tesindeki bir kafeye doru yak
layordu; zeri yer yer boz renkli gri kaktslerle kaplanm
tal topran daa ve lav kayalarna doru trmanmaya balad
yerde, kerpiten ve tahta paralarndan ina edilmi pis, ykk
dkk bir yapyd bu. Duvarlarn zerinde, Coca-Colann yar
yarya silinmi ad hl okunabiliyordu; tm bu ln iinde in
sana rahatlk veren tek grntyd bu. Yolcular kafeyi oktan
gemiken, birden ofr Cadillac yle sert durdurdu ki, Dr.
Horwat cama doru frlad; kendini topladnda, Cadillac kafi
lesinin motosikletli askerler tarafndan embere alndn gr
d, m otorlar pat pat etmeye devam ederken, birtakm jipler de
yolun karsndan ve iki yanndan yarm daire biiminde yayl
yordu. Radyo anteniyle donanm bir jipten bir subay indi, ta
bancasnn klfn aarak onlara yneldi. Misyoner aknlkla
tm askerlerin elinde makineli tfekler olduunu ve silahlar
onlara doru evirdiklerini fark etti.

43

5. Bolm
Kafe; kapnn zerindeki bir tahta parasna yazlm olan
pulcheria adn bile hak etmeyen bu kulbeye kafe denirse tabii,
o kadar pisti, bir sonraki p gnnde yok olmaya aka o ka
dar meyilliydi ki, Dr. Horwat tezghn stnde yepyeni bir te
lefon grnce ard. Bina botu, ama misyoner dip taraftaki
bir pencereden, dan yamacndaki kayalara doru tabanlar
yalamakta olan bir adamla bir kadn seti; Kzlderili olan er
kek, srtna bir yaylm atei yemekten ekiniyormuasna, d
np dnp kafeye ve babo dolap duran askerlere gz at
yordu; plak ayakl kadn, panik iinde iki kere sendeleyip d
tyse de, hemen ardndan kalkp var gcyle yola koyuldu; kol
larnn arasnda bir ey tutuyordu, pasakl paavra bohasn
ana bir havayla gsne bastrmasna baklacak olursa, bu bit
bebek olmalyd.
Bu davran, yol stnde onlar aniden, hatta kabaca dur
durup, tek kelime aklama yapmakszn kafenin iine utan ve
rici bir biimde tkan askerlere tarzlarndan dolay zaten ok
kzgn olan Dr. H orw ata ok ilgin geldi. Askerler aka l
drmlard ve kukusuz karlarndakilerin kim olduunu bil
miyorlard, yolcular kafenin iine girmeye davet etmek iin
silahlarn kullanrkenki tehditkr durumlarnn olas tek ak
lamas buydu; onu gorillere benzeten uzun kollara, zeytuni
renkli iekbozuu yznde de karanlk ve itici bir anlatma sa
hip bodur bir adam olan mfreze komutan, gene de belli l
de terbiyeli davranyor, yolcular sakinletirmeye, kzgn pro
testolarn yattrmaya alyordu. "Yalnzca radyodan aldm
emirleri yerine getiriyorum," diye aklad; ad Garciayd, As
keri Gvenlikten Yzba Garcia ve onlara lkeye ho geldiniz
44

diyebilmekten dolay mutluydu; iyi bir yolculuk yaptklarn

umuyordu. Askerleri ho grmek gerekiyordu, nemli konuk
larla ilgilenmeye alkn deillerdi, bir taraftan da hepsi, olay
lardan dolay biraz sinirliydiler. Kendisine sorulan sorular kar
snda sknet isteyerek kolunu kaldrmakla yetindi, ama
olaylar konusunda herhangi bir aklama yapmay reddetti.
Ondan derhal konuklarn yolunu keserek konvoyu durdurmas
istenmiti; yaknda yeni bilgiler de verilecekti. Yolculardan bi
raz sabretmelerini rica ediyordu; emirler neredeyse gelirdi, ama
imdilik... Bir askerin, kulanda kulaklklarla antenin altndaki
m ikrofona durmadan ar yapt jipe doru donuk bir bak
frlatt. imdilik, ya alc almyordu ya da daha akla yatkn,
aniden susmu olan blge vericisinde bir sorun vard. Bunun
zerine Garcia yolcular yolda brakacana buraya getirmeye
karar vermiti; imdi de, radyo almadna gre telefonla st
lerine ulamaya alrken, onlardan sabretmelerini, hkmet
hesabna bardan bir eyler imelerini rica ediyordu. Deerli za
manlarn harcamalarna neden olduu iin zgnd; basit bir
teknik sorundu ortadaki; ama bu lkede ileyen ve herkesin
hakl olarak gurur duyduu bir ey varsa, o da yakn zamanda
bir Amerikan irketi tarafndan kurulmu olan telefon ebekesiydi; konumalar otomatikti ve Garcia da derhal bilgi isteye
cekti. Bunun stne, tezghn arkasna geerek byk bir bar
daa koyu, sar bir likr doldurdu ve bir dikite iti. Sonra, ok
nazik bir teknik alma yrtyormuasna, son derece nem
li ve doygun bir havayla telefonu eline alarak, pis trnakl iaret
parmayla bir numara evirdi.
- Ben bu iten hibir ey anlamyorum, dedi rahip; by
kalemle zenle boyanm, boynunda da mavi noktal bir kele
bek boyunba tayan kr sal ufak tefek bir adam olan kom
usuna - yolcu, yan banda, tezghn stne dirseklerini daya
mt.
Yol stnde, daha uzakta, bizim gremediimiz ufak te
fek olaylar oluyor olmal, dedi Charlie Kuhn. niversite bizim
le bakentin arasnda bir yerde; belki bir renci eylemi vardr,
bu da daima yetkililerin cann skar, nk polis bu gibi du
rumlara son derece sert bir biimde mdahale eder. Yabancla
rn operasyon srasnda orada bulunmasndan holanmazlar. Bu
45

hep kt bir etki brakr. Amerikan gazeteleri sonra bunu yan

strlar. Gsterdiim iz tm abalara karn, burann demokratik
bir lke olduu tam olarak sylenemez.
ok iyi biliyorum bunu, dedi rahip.
Kafenin kaps akt; Dr. Horwat, yannda iliklerine kadar
silahl alt motosiklet bulunan ve iinde nemli birinin olduu
anlalan bir baka Cadillac n binann nnde durduunu gr
d. Erlerin zerinde Alman kasklar ve uzun, siyah asker ceket
leri vard; kasklarn ve kol ularnn zerindeki son derece be
lirgin kzl imek deseni, tuhaf bir biimde H itlerin SS ksalt
masn anmsatyordu.
Bunlar zel gvenlik gruplan, sradan polis deil, dedi
Charlie Kuhn; misyoner arkadann biraz rahatsz gzkt
n fark etti. Bizzat General Alm ayonun kumandas altndalar.
Havada bir eyler var, bana inanabilirsiniz. lkeyi tanrm.
Cadillactan gen bir kadn indi, askerlerden biriyle yapt
ksa, ama ateli bir tartmann sonunda, adam kadn dirsein
den yakalayp kafeye doru itti. Kadn kapda durdu, sigarasn
darya att ve askere spanyolca birka kelime syledi; pek y
le askeri pohpohlayan szler deildi herhalde bunlar, nk
adam silahyla tehditkr bir harekette bulundu, ama ardndan
kendini dizginledi. Gen kadn omuzlarn silkerek adama bo
verdi. Dr. H orw at, daha ilk bakta gen kadnn bir Amerikal,
olduuna karar verdi. Aka bir Anglo-Sakson yzyd bu.
Rahibin izgilerinde, bir Amerikan horneu, salar ksack kesil
mi sarn erkek ocuklar, niversitenin spor alanlarn ar
tran drst ve ak bir sevimlilik ifadesi vard; dosdoru campusten geliyordu sanki; en azndan ilk verdii izlenim buydu,
nk, biraz daha dikkatli baktnda, hatta sempatiyle glm
semeye balamken, misyoner onun sarho olduunu, bu ne
denle de dmemek iin duvara yaslandn fark etti. Kadn eli
ni kapya dayayp, herkese meydan okurcasna bakarak bir sre
kapnn giriinde dikildi, sonra son derece hesapl bir admla bir
masaya yaklat, oturdu ve bir sigara yakt. Dengelilii doann
bir rastlantsndan deil de, birtakm yaratc tasarmlardan kay
naklanyormu gibi duran zarif izgileriyle ok gzeldi. Hayran
olunacak etli bir az; kvrmlarnda ilgin bir krlganlk vard:
ocuklarnkileri andran, korunmasz bir azd. Burnu biraz
46

kalkkt ve zerinde ak renk prltlarn olduu kestane rengi

salar, yznn evresinde yumuak ve tatl bir hale oluturu
yordu. Cebinden gzlklerini karp, ekinmeden herkesi bir
biri ardndan szd, sonra gzlkleri gene cebine soktu. Ya
yirmi drtten fazla olmamalyd; Dr. H orw at gen bir Ameri
kan kzn burada, bylesi ak seik bir akrkeyiflik hali iin
de, bacak bacak stne atm byk bir aldrmazlkla sigara tt
trrken grmekten dolay derin bir znt duydu. Kendi ken
dine ilk frsatta onunla konumaya, ona ailesi ve bylesi bir du
rumda bylesi bir yerde bulunmasna neden olan koullar hak
knda birka soru sorm aya karar verdi.
Y zba Garcia onu epey iyi tanyor gibiydi, bir ieyle bir
bardak kapp bar terk etti, kadnn masasna yaklaarak, ak
ve beklenmedik bir saygyla ona spanyolca birka kelime sy
ledi. Gen kz adam yantlamakszn omuzlarn silkti, ama i
eyi alarak barda, Dr. H orw at n kalarn havaya kaldrtacak
bir seviyeye dek doldurdu. Pulcheye alkn gzkyordu, k
k yudumlarla bardan yansn boalttktan sonra, hi ilgi
gstermeden, besbelli srf skntdan, kafedeki herkesi yeniden
teker teker szd. Charlie Kuhnu yeni fark etmi gibi davrana
rak, dosta ve samimi bir hareketle elini havaya kaldrd.
Hello tbere, dedi. Hangi cehennemden ktnz siz?
Charlie Kuhn masaya yaklap, ksk bir sesle onunla ko
nutu.
O konuda hibir ey bilmiyorum, benim zavall dostum,
dedi gen kadn ilgisizce. Byk bir ey deil gibi grnyor,
hem ayrca, her koulda, Ordu Jo snin elinde olduu srece...
Kavga falan kmtr byk olaslkla, Jos de bizi korusunlar
diye adamlarn yollamtr, onlar da her zamanki sakarlklary
la yerine getiriyorlar grevlerini. Bu herifler gelip o pis azla
ryla onlarla gitmemi sylediklerinde, arkadalarn yannda,
Bastujosdaki bir fincada1 hafta sonunu geiriyordum. Eyalar
m alacak vaktim bile olmad. Jo sye yirmi kez dedim ki,
adamlarn Birleik Devletlere staja yolla da biraz grg ren
sinler, ama onu bilirsiniz. evresini iriyar hdklerle doldur
maya baylr, en sevdii sz de bilirsiniz: Tfalnz kpekler iha
net etmez. Neyse, ok gemeden durumu halleder.
'f in c a : M alikne, k o n ak . (cv.)

Charlie Kuhn, o srada telefonla megul olan Yzba Garciaya bir gz att. Jos A lm ayonun kiisel korumasndan so
rumlu olan, diktatrn gvendii adamlardan biriydi. Ve u an
da burada, Saraydan uzakta olmas, her ne olursa olsun, ba
kentte hibir ey olmadn gsteriyor olmalyd. Simsar, gen
kadnn masasn terk edip Yzbann stleriyle yapt konu
may yakalayabilme niyetiyle Dr. Horwata doru ilerledi. Gar
cia talimatlar dinlemekteydi; Kuhn, adamn yznde nce s
nrsz bir aknln, ardndan esasl bir korkunun dile geldiini
fark etti.
Kim bu gen kz, diye sordu rahip.
Charlie Kuhn dalgn dalgn masaya gz att; kulak kabart
m, hattn br ucundaki sesi duymaya urayordu.
General A lm ayonun... nianls.
Nianl szc ksa bir duraksamadan sonra, apak bir
inanszlkla sarf edilmiti; Dr. Horwat sevgili teriminden, y
nelimleri gz nnde bulundurularak bile bile kanldn an
lad. yice bunaldn hissetti.
Amerikal m, diye sordu sonunda, olumsuz ve ferahlat
c bir yant alacana dair bulank bir umutla.
Amerikal, dedi Charlie Kuhn.
Hattn br ucundaki birileriyle konuan Yzba Garciay dinlemekteydi.
Beni balayn, diyordu subay. Sanrm iyi duyamadm.
Ltfen tekrarlar msnz? Evet, elbette albaym, ama gene de bu
nu bana bir kere daha tekrarlamanz isterdim. Bu rtbedeki bi
rinin yapabilecei trden hatalardan deil bu.
Bir an susarak, donup kalm bir yzle yutkundu. Bir anda
gzleri yuvalarndan dar urad sanki.
Onlar kuruna dizmek mi? Gerekten de hepsini derhal
kuruna dizmemi mi istediniz?
spanyolcam gerektii kadar iyi deil, diyordu Dr. H or
wat komusuna, ama arkada birdenbire ta kesilmiti sanki;
yz hafife yeermekteydi.
Her tr yanlgy nlemek zere, Yzba Garcia sesini
ykseltmi, gen kz da onu duymutu. Kz, sesinde bir sknt
tonuyla:
Daha baka neler var?
48

 Tam yle mi dediniz: hepsini derhal kuruna diz, diye

bir kere daha yineledi Yzba Garcia.
Albay Morales in sesini gayet iyi tanrd, ama efinin ada
makll sarho olmadndan emin olmak istiyordu.
Evet, hepsini kuruna dizin.
Beni balayn albaym, ama, aralarnda Amerikan va
tandalar var.
Bak Garcia, size ne syleniyorsa onu yapn.
Peki cesetlerini ne yapaym?
Dardan belli olmayacak ekilde dada bir yere gmer
siniz. Ama yeri iyice belleyin ki, sonradan karlabilsinler. An
lald m?
ok iyi anlald, albaym, harika. Anlald.
Bir kere daha yutkundu ve kucanda Amerikan mal zarif
el antasyla bir masaya oturmu mastala yapra ineyen k
mr sal Kzlderili kadna yan gzle bakt.
Peki Generalin annesini ne yapaym, diye sordu, saygy
la sesini alaltarak. Onun da burada olduunu biliyor musunuz?
Bir dakika bekleyin.
Kafedeki herkes, hatta sahibinin kucanda oturan kukla
bile, gzlerini Yzba Garciaya dikmiti. Ispanyolcay gayet
iyi konuan avukatn yz -en iyi ilerinden bazlar Orta
Amerikada yryordu- kl rengine dnmt. Birka dakika
boyunca Charlie Kuhn hararetle tm bunlarn yalnzca Almayonun allm akalarndan biri olduunu umut etti, ama ken
di kendini ikna etmeyi baaramad. Garciann halini grmek,
ortada aka falan olmadn anlamak iin yeterliydi. Mendilini
alp, yzn slatan souk terleri sildi.
Dr. H orw at n Ispanyolcas aniden gzle grlr derecede
ilerlemiti, ama konumalardan anladn sand eylerin t
myle olanaksz olduunu ok iyi biliyordu. Kukusuz yanl
anlamt. Yabanc dillere kar fazla yetenei yoktu zaten.
Yzba gene dinlemedeydi.
Evet, albaym?
General Alnayo annesini de kurunlayabilecein izi syl
yor.
Garcia kasketini karp, yeniyle alnn sildi. Sayg dolu bir
sesle konumaya devam ederken, bo eliyle duvardan bir ie
kavrayp bir bardaa boaltt.
Y ld zyiyicilcr

4 9 /4

 zr dilerim, albaym, ama, bylesi nemli bir emir

iin, bizzat Generalin kendisinden bir dorulama duymak is
terdim.
Size ne syleniyorsa onu yapn, Garcia. Generalin kay
bedecek vakti yok. u anda ilgilenmesi gereken daha nemli i
ler var.
Yzba havay derin derin iine ekti. Mastala sn ine
mekte olan kadna bir kere daha gz attktan sonra, bardana
sarlp, ikiyi bir yudumda boaltt.
Daha nemli iler mi, albaym?
Evet.
Garcia yeniyle azn ve yzn sildi. Yznde hem kork
mu, hem de saygl bir hava vard.
Albaym, eer Generalin annesini kuruna dizeceksem,
bu emri bizzat Generalin azndan duymak isterim.
General baka bir hatta konuuyor.
Garcia dokunsalar alayacak gibiydi.
Peki, ok gzel, dedi. Baka bir hatta megulse, Gene
ral in annesi tamam. Emirleri yerine getireceim. htiyar kur
una dizeceim. Hem sonuta kendi annesi, bu durumda sorun
yok. Am a ya Amerikan vatandalar iin?
Hepsini duvara yaptracak ve derhal kuruna dizeceksi
niz. Anlald m, Garcia? Derhal!
Bunu yapacam, albaym, iiniz rahat olsun, diye bar
d Yzba Garcia. imdiye kadar hibir emre itaatsizlik etmi
deilim, gayet iyi bilirsiniz bunu. Yalnz, insan z annesini kur
unladnda, bu ylesine bir eydir, ama Amerikan vatandala
rn kurunladnda, bu ok nemlidir ve ulusal planda bu ka
dar nem tayan bir emir iin, unu sylemek istiyorum: Ame
rikan vatandalarn kuruna dizmek gibi siyasi bir eylem iin,
bizzat General A lm ayonun azndan bir dorulama duymak is
terim. Sizinle aka konutuum iin beni balayn albaym,
seve seve adam kurunlarm, ama sonradan sknt olsun istemi
yorum. Sonradan alt kademelerdeki bir hatadan sz edilmesini
istemiyorum. Bizzat Generalin kendisinden bir onay bekliyo
rum.
Garcia, banza bela alacaksnz.
50

 Zaten u anda epeyce var. Fazla bir ey istemiyorum.

Generalin tek bir kelimesi bana yetecek.
ok gzel, aptal herif, ama imdi General baka bir hat
ta konuuyor. Bir dakika bekleyin.
Garcia bekledi, almac kulana yle bir bastryordu ki,
kula bembeyaz kesilmiti. br eliyle gene ieyi kavrayp
dudaklarna gtrd.
Birleik Devletlerinkinden sonra en iyi telefon ebekesi,
ite yaptmz i bu, dedi gen kadn, gzlerinin umutsuz bir
ifadeye brnd ince yzne hi yakmayan sarho bir sesle.
Neden sz ettiimin farkndaym. Telefon ebekesi benim ese
rim. Onu ben kurdurttum. Onu Brezilyada bile olmayan yol
lar, konser salonu, ulusal ktphane yaptrmaya ben zorladm.
Ve imdi... Ve imdi...
Sesi atlaklat. Sanki dorudan onunla konuuyormuasna, yala dolu gzlerle Dr. H orw ata bakyordu.
Gerekten de iyi bir serseridir o, biliyor musunuz...
imdi hepsi tam bir sessizlik iinde ayakta dikilmekteydi
ler. Vantrilokun kuklas bile dilini yutmutu sanki; donuk gz
lerini Yzba Garciaya dikmiti. te o anda Dr. Horwat bo
and. Arkadalarnn tepkisi, duyduklarn ok iyi anladn
kantlamt ve duyduklar tm zamanlarn, edilgen ve itaatkr
bir kurban olm ay kesinlikle reddettii en korkun katliamla
rndan biriydi. ylesine gl bir sesle grlemeye balad ki,
Yzba Garcia irkildi ve eliyle yattrc hareketler yapmaya
koyuldu.
Sessizlik, sessizlik, dedi. Duyamyorum.
fke, D r. Horvvat daima havaya sokard. Uluslararas
yasalar, insanla kar bir katliam, duyulmam hayvanlk,
Tm Am erika, korkun misilleme, Castrocu haydutluk gi
bi szckler dudaklarndan yamur gibi dklyordu, hatta,
Yzba Garcia sinek kovalarm gibi yzn gzn burutu
rur, elleriyle birtakm hareketler yaparken, hi deti olmad
halde adamn hakknda saygsz herif diyecek kadar ileri gitti.
Vantrilokun efkatle kollarnda tad kukla O le Jensen, ba
n sahibine doru evirdi.
Bu adamda gerekten yetenek var, dedi. Baar kazanaca
na eminim.
51

Bann yeni bir hareketiyle, purosunu Charlie Kuhna

doru evirdi.
Onunla szleme yapmalsnz, Charlie, diye sonuca var
d.
Yzba Garcia, allak bullak olmu bir surat, sarmtrak
dilerini akta brakan mavimsi bir eneyle, diktatrn nemli
konuklarnn zerinde skntl baklarn gezdirirken, almac
koca penesiyle kulana bastrarak hl bekliyordu. Meydana
gelecek olaylarn tarihsel neminin tamamyla farkndayd ve
bir tr vatansever gurur ve heyecanla, nceden kestirilemeyen
sonularn kaygs arasnda gidip geliyordu. lke tarihinde ilk
kez Amerikan vatandalar kuruna dizilecekti. lke anarinin
penesinde olduu ve yollarn yolcular iin gvence tamad
zamanlardaki gibi, birtakm cinayetlere kurban gitmeyecek,
stten gelen bir emirle, kurallar erevesinde resmen kuruna
dizileceklerdi. Bunda, onun gibi kk, silik bir yzbay tm
dnyann adn renecei nemli bir insan haline getirecek
kahramanca, anl erefli bir eyler vard aka. Am a, Sarayn,
olur da Saint-Dominiquete, Guatemalada ya da Bolivyada ol
duu gibi iler tersine dnerse,, hareketin sorumluluunu Birle
ik Devletlerle ilikilerin kopmasn provoke etmek iin bl
c unsurlarla ibirliine giderek, emir dinlemeden hareket eden
bir astn srtna bu eylem yoluyla ykma pahasna giritii,
nc D nyann, Castrocu ve in yanls unsurlarn gzn
de Amerikan emperyalistlerine kar bamszln kantlaya
cak dlek bir hamle de pekl sz konusu olabilirdi. O zaman,
hi kaar yok, bizzat Garcia kuruna dizilirdi. Yzba Garcia
kendini yol ayrmnda hissediyordu: ya ulusal bamszln bir
kahraman olacakt ya da bir gnah keisi. Bylesi tarihsel ko
ullarda yapabilecei tek ey, lke tarihinde grlmemi derece
de kafay ekmekti. Penesini bardaki yeni bir ieye doru
uzatmt bile ama, hattn br ucundan gelen bir sesle birden
ylece kalakald.
Hazrola geti.
Evet, Generalim, dedi. Emrinizdeyim.
Ve bu sefer, kuku yoktu. Bizzat Alm ayonun sesiydi kar
daki.
52

 Beni iyi dinleyiniz, uursuz salak herif! Hepsini kurun

layn ve bunu derhal yapn! D uydunuz mu, Garcia? Derhal!
Sonra cesetleri daa doru gtrn, ama fazla uzaa deil. Ve
Moralesin size sylediinin tersine, onlar gmmeyin. Bulun
malarn istiyorum. Yoldan birka kilometre uzaklan ve ceset
leri iyice gz nnde bir yerde brakn. Sonra gelip bana rapor
vereceksiniz. Tekrar edin.
Ba stne, Generalim, diye haykrd Garcia. Hepsini
derhal kuruna diziyorum. Cesetleri yolun birka kilometre
uzana, daa brakyorum. Anlald, Generalim. Yaasn Dev
rim!
Hattn br ucunda kapatlan telefonun o kuru tklamasn
duyana dek hazrolda kald. Ardndan, son derece saygl bir za
rafetle, kk parman havaya kaldrarak almac yerine koy
du. Sonra, yenini alnnda gezdirerek yolculara dnd. Daha
imdiden epey sarholamt ve imdi aklananlarda, Amerikan
emperyalizminin boyunduruunu krmaya doru atlan lk
adm falan trnden, o na dek muhalefete ait olan bir dille oy
nayaca rol, daha beteri, aslnda kendisinin de Amerikan askeri
ataeliinin hizmetinde olmas ve bu sonuncuya zaman zaman
Saray hakknda ufak tefek tyolar ulatrmas sarholuunu ve
aknln iyice artryordu. Hem ayrca Alm ayo nun ve yne
timdeki herkesin, Birleik Devletlerden gelen ve onlarn cebe
att resmi yardmlarn dnda, Amerikan firmalaryla yaplan
her alveriten yzde yirmi kazandklarn biliyordu. Bu du
lumda, Yankee itlerinin, lke yneticilerini bunca zamandr
rtp kokuturmalarnn hesabn er ge verecekleri akt. Bu
son derece mantkl ve doald, ama gene de vatanseverlik atei
nin onu bu kadar abuk sarmasndan dolay iyice sersemlemiti;
Amerikan emperyalistlerine doru dndnde, yzne snr
sz bir sersemlik ifadesi oturmutu bile,; Am a o anda karsnda
bulduu o kadar beklenmedik bir eydi ki, gzleri kelimenin
tam anlamyla yuvalarndan urad.
nk, dehete kaplm solgun yzl yolculardan oluan
grubun nnde, imdi pembe, sar, yeil pullarla prl prl ya
nan, beyaz renkli kocaman, ikin bir pantolon, beyaz oraplar
ve ayakkablar giyinmi, kk, sivri, beyaz bir apkann altn
daki surat beyaz pudrayla kaplanm, bir elinde yay, dierinde
53

minyatr bir keman tutan, beyaz bir hayalete benzer bir ey

vard. O na dek bir-iki kez delirium tremens1 krizi geirmi
olan Yzba Garcia, bu gibi durumlarda genelde kmldayan s
anlar ve ylanlar grrd; ama bu hayaletimsi varlk, en keskin
krizlerinde bile boy gstermemiti. Geriye doru srayarak
korkulu bir lk kopard.
Bu da neyin nesi byle, diye havlad.
Postu kurtarmaya alan nl virtz M sy Manulescodan bakas deildi bu. Payna den yazg sonunda kafasna
dank edince, ilk andaki bir inanamazln ardndan kapana ksl
m bir fare gibi lgnca dnp durmaya balayan zeks, so
nunda ona bir kurnazlk esinlemiti. Bir yerlerde bir hata, ina
nlmas g, fakat imdi anlad kadaryla hayatna mal olma
riski tadna gre derhal son verilmesi gereken olaanst bir
anlamazlk olduunu biliyordu. Kim mzikle bir palyaoyu
bir infaz mangasnn karsna itmeyi ciddi ciddi aklndan gei
rebilirdi? Dierleri pekl casus olabilirlerdi. Ama o, zavall bir
soytardan baka bir ey deildi, asla siyasete karmamt, bu
nu da subaya kantlayacakt. Onu yenecek, ona kim olduunu
gsterecekti. Tm sirkler tarihi boyunca, palyao kurunlayan
biri asla kmamt, hatta Ekim Devrimi srasnda Ruslar, Bela
Kun srasnda Macarlar bile yapmamti bunu. H i kimse. Tm
dnya palyaolara sayg gsterirdi. Bu iten yakay syrmann
tek yolu, bu niformal ilkelin yreindeki birtakm kutsal
duygulara dokunmak, dnyann en zararsz yarat, insanln
tm kargaalarndan uzak tuttuu tek yaratk olarak karsna
karak onu yumuatmakt.
Bylece yolculuk antasna yapm, ayaklarnn ucuna ba
sarak kafenin arkasnda caballsros yazl yere szlm ve alela
cele sirk kyafetlerini zerine geirmi, korkudan allak bullak
olmu suratn titreyen elleriyle boyamt. Ve imdi, yznde
ie dokunur trden olmas iin aba harcad bir glmseme,
elindeki minicik yayyla minyatr kemann havaya kaldrarak,
canavarn karsna dikilmiti.
Bakn bana, Generalim, bakn bana! Ben mzikal bir
palyaoyum yalnzca. Hibir zaman siyasete bulamadm. Beni
kurunlamak niye? ocuklarnz dnn, Generalim. Beni
1 ki b a m ll n d a g r le n titre m eli sa y k la m a . ( e v .)

54

grseler ne kadar mutlu olurlard. Glerlerdi, ah, nasl da gler

lerdi! ocuklarnz ok mutlu ederdim, Generalim. Size bele
biletler vereceim. Sizin iin ksa bir eyler almam ister misi
niz? Ben tepe st alarm, biliyorsunuz. Bakn, Generalim, ba
kn!
Klahn yere att ve gerekten de olaanst bir hz ve es
neklikle, artk iyice bitkin dm olan Yzbann karsnda,
grnrde hi aba harcamadan, ayaklan havada, tepe st dikiliverdi; ikinci dakikada da, dramatik koullarda insann yapa
bileceklerine ilikin artc bir grnt ortaya koyarak, kafata
snn zerinde mkemmel bir denge tutturup, kemanyla Cesar
Franck n sonatnn birinci akorunu almaya koyuldu.
Bay Manulesco nun gsterisi, yolcularn iine dalm oldu
u kbuslara zg byy zmt. Garciann evresini ala
rak hep bir azdan konumaya baladlar.
Uluslararas ne sahip byk sanatlarz bizler, diye ba
ryordu M sy Antoine. Bu iten asla paay kurtaramazsnz,
zavall ilkel herif! Bize dokunacak olursanz tm dnyann nasl
bir tepki gsterecei hakknda en ufak bir fikriniz yok.
Derhal Birleik Devletler bykelisini balayn bana!
diye kkryordu Dr. Horwat. Bu i byle gitmez! Greceksi
niz gnnz! Ben bir kltr elisiyim, tm dnya bilir adm,
ben Protestan Kilisesinden nl Dr. H orw atim; ve Amerikan
vatandalarn kuruna dizmeye cret edecek olursanz, bomba
larmz tepenize yaar; lanet olasca lkenizde uluslararas ahlak
yasalar ve biraz olsun utanma duygusu gzetilene dek, ta s
tnde ta brakmayz!
Bizi kuruna dizmeye cret edecek olursanz, aslmanz
salarm, diye haykryordu Mr. Sheldon bir avukat iin epey
artc bir mantk hatasyla.
Dinleyin, Garcia, brakn Jos A lm ayoyla konuaym,
diyordu Charlie Kuhn. yice kafay bulmu olmal. Y a da u her
zamanki bunalm ve sknt krizlerinden birine yakaland. Onu
bu aptall yapmaktan alkoymak gerek. Umarm, akl bana
geldiinde tm bunlar sizin srtnza ykleyeceini anlyorsunuzdur... H em ayrca, beni bekliyor. O na verilecek ok nemli
haberlerim var. inann bana, gerekten ok nemli. Onu iyi ta
nrm. Bu her eyi deitirir.
55

Sirk ve mzikhol dnyasnn nlleri arasndaki alakg

nll yerinin ve nemsizliinin kukusuz bilincinde olan gen
Kbal, sessiz sedasz, hem yalvarr, hem de kaderine raz olmu
bir havayla dierlerinin biraz uzanda bekliyordu. Bardann
zerine eilmi, dirseklerini masaya dayam, mermeri kaplayan
tozlarn stne parmayla ufak desenler izmekte olan kk
Amerikal da kafasn hi kaldrmamt. Dr. Horwat gmbrtl beddualarnn doruuna ykseldiinde, kadn st ste att
bacaklarnn durumunu hi deitirmeden om uz silkerek mis
yonere doru dnd ve donuk bir sesle ona:
N eye yarar? lkeyi tanmadnz hemen belli oluyor.
Sonra olup bitenlerle ilikisini tmden kesmi grnerek,
yal Kzlderili kadna bir gz att, ona glmsedi, bardan
alp masasna yaklaarak kadnn yanna oturdu.
Beni hatrladnz m, Senora Alm ayo, diye sordu kadna
akc bir biimde, ama kuvvetli bir Amerikan aksanyla konu
tuu spanyolcayla. Birka ay nce Jo seyle beraber ziyaretinize
gelmitim. Onun nianlsym ben, hatrladnz m?
Kadncaz, sakin sakin gevi getirerek, hem dalgn, hem de
l l bir glmsemeyle dosdoru nne bakyordu. Bacaklar
n ayrm, gzel antasn sk sk gbeinin altna doru yap
trmt. Tam am yla baka yerlerde, etkisi And Kzlderilileri
nin ayn amala kulland koka yapraklarnnkinden kat kat
fazla olan mastala yapraklarna verilen isimle yldzlarn yarat
t cennetsi bir sersemlik hali iindeydi; yapraklar, Meksikada
dinsel trenlerde kullanlan sihirli mantarlarla ayn gizemli ve
mutluluk verici grntleri yaratyordu. Gen kadn dierinin
eline dokundu, sonra elini yar ak antann iine daldrarak
bir avu yaprak alp bakt.
Oh Tanrm, dedi gs geirerek. N e kadar da zor ve
karmak bir lke! Ama olsun, tapyorum ona. Evet, tapyorum
bu lkeye, buradaki insanlar iyi bilirler bunu. Onlar iin ok
ey yaptm, elimden gelen her eyi...
Yapraklar brakt ve bir yudum pulche iti.
Greceksiniz, bir gn adm bir sokaa verecekler, belki
de Devrim M eydamna adma ant dikilecek, tpk Evita Peron
iin olduu gibi. Bu lkeye ve halkna baylyorum. Grtlaklar
na kadar bylesi pisliklere batm olsalar bile! Beni hatrlamad
56

nz m? O antay ben hediye ettim size. Sacksn dkknndan,

Fifth Avenueden geldi.
Elleriyle gzlerini kapatarak alamaya balad.
Yzba Garcia, buyurgan bir ifadeyle kollarn havaya kal
drd. General Alm ayo nun emri altnda, zel Gvenlik G
dendeki bunca yllk hizmetine karn henz mesleinin tekd
ze tarafna yenik dm deildi; bir infaz mangasna her ku
manda ediinde, epey coku verici bir itibar duygusuyla dolard.
Sadist olduundan ve insan ldrmeyi sevdiinden deil; ama
son emirden nceki o sessizlik n, o son eli kulandalk ve so
nu dakikas vard ki, o anda birden kendini son derece zengin
hissederdi. Duyduunun ne olduunu tam olarak bilemiyordu,
ama sanki dierlerinin hayatlarn, tm topraklaryla, gnei,
krlar, aalar, yanardalar ve hatta havas beraber miras al
yordu biraz. Hatta, infaz mangasnn karsna dizilmi bekle
yen kurbanlara kar tuhaf bir sevecenlik duyard: onu bir ekil
de kendi miraslar haline getiriyorlard. Babasyla bykbaba
s yol kesen haydutlar, apulculard; bir at ele geirmek ya da
bir yolcunun cebini boaltmak iin adam ldrrlerdi. Ama o,
Yzba Garcia, bylesi nemsiz ilerle yetinmezdi: infaz ettik
lerinden tm dnyay alrd o. Grkemli ve aresiz doasyla
hep kannn daha hzl akmasna neden olan, asla bkmad bir
cokuyla son emri haykrdnda, yle bir an gelirdi ki, manga
nn yaylm ateiyle bakalarnn yaamlar birden stne akn
eder, dost canls, ateli, ba dndrc bir arap gibi gsn
kabartrlard.
Halk dmanlarn ciddi baklarla szd. Bu insanlarda
aka hibir ycelik duygusu yoktu ve herhangi bir obann
bile gereken atafatla karlamasn bilecei bir tren karsnda,
tam bir arballktan yoksunluk rnei oluturuyorlard.
- Hepiniz kuruna dizileceksiniz, diye bildirdi onlara.
- Reddediyorum, diye kkredi rahip.
Yzba Garcia kuru bir tavrla klf aarak tabancasn
kard, silah Amerikan polislerinde de olan C oltlardand. Gen
Amerikal kadn Dr. H orw atn yanna yaklaarak, yattrc
bir tavrla elini adamn koluna koydu.
- Dinleyin, onlar anlamak ve hogrl davranmak ge
rek, dedi hafif bir stnlk edas iinde, bir ocukla konuan
57

retmen gibi. Buras bizimkinden ok farkl bir lke. Onlar

eitmeyi henz baaramadk, hatta bu konuda ciddi bir abada
da bulunmadk. Peace Corps var tabii. Buraya geldiimde, ben
de kuruluun yesiydim. A m a bu gerekten yeterli deil. Gene
de elimden ne geldiyse yaptm...
Yzba Garcia tezghn arkasndan karak hafife eildi.
Kibar ve terbiyeli davranmaya kararlyd. Her ey bir yana, da
marlarnda spanyol kan vard.
nce Amerikan vatandalar, dedi, alkol yznden epey
dumanlanm kafasna karn Amerikan devletleri arasndaki ge
leneksel iyi komuluk ilikilerini sonuna kadar gzetmeye is
tekliydi.
Am a gringolarda gerekten de hi tren duygusu yoktu.
Kokarcalar gibi, hem de bu kez daha da beter barp armaya
koyuldular, bu sefer, spanyol kkenli tm devrimlerde kur
unlanan ve kurunlayan arasnda yrrlkte olan adetlerin
bylesine hie saylmasndan dolay derinden hakarete urayan,
te yandan hakk olan o ciddiyet nnn kendisinden alndn
varsayan Yzba Garcia, tiksinti ve gcenme iindeydi. Ispanyollara zg tm grgs, bu domuz yavrular yznden heder
olup gitmiti. Birka kuru emir verdi, askerler nemli konukla
r makinelilerinin dipikleriyle ka doru itelemeye balad
lar. Agge Olsen, beline yedii birka sk darbeye karn, kakla
Ole Jensene sk sk sarlmaya devam etmekteydi. Kukla o kar
gaada purosunu kaybetmiti, ama vantrilok puroyu bulma zah
metine katlanarak, alp takrdamasnlar diye manevi olunun
dilerinin arasna yerletirdi.
Sa ol, iyi adam, dedi kukla, minnetle. Haydi bakalm,
sahneye! Sahne sramz karacak zaman deil. Sonunun kt
olacan hep dnmmdr, Agge. Zaten sonunda senden
kurtulduum iin yeterince mutluyum. Vantriloklardan tiksini
rim ben.
M sy Antoine lafla biraz daha direndiyse de, ok geme
den kendini dierleriyle beraber kafenin arkasnda, kirli beyaz
duvarlar zellikle bu tr trenler iin ina edilmi gibi duran
gnee boulmu avluda buluverdi. lmn karsnda alnacak
ok iyi bir tavrn hem iaretini, hem de rneini veren, tart
masz Franszcann kendisi oldu.
58

 Sefil vahiler sizi, diye bard. Adm ok duyacaksnz,

baka hibir ey sylemiyorum size. Size gerek bir sanatnn
nasl leceini gstereceim.
Dierlerine dnd.
Beyler, kuu arkmz balatalm artk. Son ve en gzel
temsilimizi vermenin zamandr imdi. Devlet polisinin smk
l bir memuru mu byk bir sanatnn sonuna dek elinden ge
lenin en iyisini yapmasn engelleyecek... Yaasn de Gaulle! Ya
asn Fransa!
Gen Kbal alyordu, ama kar kmadan, Batistanm
kurunladklarndan Castronun kurunladklarna kadar hepsi
ne tank olmu bir vatandan mutlak boyun emiliiyle. Ca
hildi kukusuz, ama gene de tarih eitiminin bata gelen eleri
ni kaptna kuku yoktu. Yaplacak hibir eyin olmadn,
yalnzca alanabileceini, ayn tarihsel gelimelerin geri dn
nn olmadn biliyordu. Dr. Horwat, beyni kaln bir duma
nn iinde dalgalanp duruyorduysa da, bu ocuu avutup, ayn
zamanda da karsnda bir cesaret ve onur rnei oluturmas
nn hem bir Hristiyan, hem de bir Amerikal olarak grevi ol
duu dnd; kendini dnmek bile istemiyordu; bu yeniyetmeyle ilgili hibir ey bilmedii aklna geldi, barbarln darbe
leri altnda beraberce decekleri anda ona scak ve dosta bir il
gi gstermek gereklilii hissetti.
H aydi haydi, dedi ona. Dncelerinizi Tanrya yksel
tin.
Askerler, hibir canayaknlk belirtisi gstermeksizin hep
sini kafenin duvarna dizerlerken Charlie Kuhna dnd:
Kim bu zavall ocuk?
Charlie Kuhn grnty kurtarma kaygsna debilecei
ve bakalarnn duygularn tartp biecei evreyi oktan ge
miti.
nl Kbal stn insan.
Rahip yant tuhaf buldu.
Bir stn insan m?
Evet, hemen hemen hi ara vermeden, st ste defalarca
ak yapabiliyor, dedi simsar makine gibi, umutsuzluun atlaklatrd bouk bir sesle. Deyim yerindeyse hi aa inmez.
59

Cinsellikle dolu bu yaratklar, pornografi evrelerinde ok sevi

lir, bilirsiniz.
Dr. Hor\vat ylesine dehete kapld ki, gzlerini abucak
Kbal canavardan ekip, neredeyse rahatlayarak yzn infaz
mangasna dnd. nsanln alakl ve irenlii dibe vurmu
tu artk; topran ayaklarnn altndan kayaca o anda, sonun
da safla ulalabilecekti. Yaam boyunca hangi hatalar yap
m olursa olsun, zerinde hi yanlgya dmedii en azndan
bir noktann bulunduunu biliyordu: eytan gerekten de var
d, imdi elinde maddi kantlar da vard artk, yalnzca Yzba
Garciann kll penesiymi gibi grnse de, misyoneri duvara
doru iten onun eliydi.
Darbelerden sarho olduunu hissediyordu, evet yle, bir
boksr gibi, darbelerden sarho olmutu. Rakibi onu iplere s
ktrmt ve st ste yle gl darbeler indirmeye devam edi
yordu ki, evresindeki her ey gerekliini kaybetmeye, bula
nklamaya balamt. Darbelerin altnda dmemek, dman
nn ayaklarnn dibine yuvarlanmamak, ban dik tutmak iin
tm enerjisini harcyordu. Yzba G arcianm tabancasn hava
ya kaldrdm grd. Askerlerin tfeklerini kavrayp nian al
dklarn grd. Yan bandaki gen Amerikalnn elini tutarak
ona birka yattrrc sz sylemeyi denedi, ban ona doru e
virdiinde, sakz ineyerek konutuunu duydu:
'
Bu onun suu deil, gerekten. ocukken o spanyol ra
hipler kafasn elmiler onun. Onu gerekten inanl biri yap
mlar... Tek zldm, bu zavall lke iin daha ok ey yap
mam olmak. N e kadar olumsuz olsa da, lmek benim iin
nemli deil. Oh Tanrm, hayatta diki tutturamam biriyim
ben yalnzca.
- Byk bir Fransz sanats nasl lrm, grn serseri
ler!
Dr. Horvvat M sy Antoinea doru hem sersemce, hem
de honutsuz bir bak frlatt ve adamn lmle burun burunayken, bir tr soylu ve vatansever de Gaullec taknlkla hok
kabazlk yapm aya koyulduunu grd. Fransa tarihinin en g
zel grntleri, nl Franszn kafasnda ve yreinde, delice
bir hzla birbirini izlemekteydi besbelli. Askerler emir gelmesi
ni beklerken, D r. Hortvatn gzleri bir bir kader arkadalar
60

nn zerinde dolayordu. Hl elinde Amerikan mal antasn

sk sk tutup, infaz mangasna mutlu bir glmsemeyle baka
rak yapraklarn ineyen General A lm ayonun annesini grd:
ya uyuturucu ona, bu dnyaya ait hibir gerekliin artk bozamad bir keyif vermiti ya da olunun onun iin dzenledi
i resmi bir ho geldin treninin sz konusu olduunu dn
yordu. Avukat Mr. Sheldonu, mkemmel bir meydan okuma
havasyla tane sakinletirici yutarken grd; yaamak iin
nlerinde birka dakika kalmken, Dr. Horwat bu hareketi,
gelecee ve Adaletle yinin zaferine duyduu gvenin iinde o
kadar iyimser, o kadar Amerikan ii buldu ki, gne dolu sapsa
r yelesini savurarak ban kaldrd; vatandann yuttuu sakin
letiriciler bir kardelik mucizesiyle kendi zerinde etkili ol
mular gibi, tuhaf bir ekilde gvende ve sakin hissediyordu
kendini. Baklar gene, parl parl palyao giysileri iinde orada
bulunan sanatlarn lme ynelttii meydan okumada kendi
yerini koruyan ve minicik sirk kemanyla Besarabya ovalarna
zg hafif bir Yahudi havas alarak, bir ynyle kltrn bar
barl yeneceine duyduu ba emez gveni dile getiren Ms
y Manulescoya kayd. Yzba Garcia nn bara ara emir
verdiini duydu... Baklar son olarak vantrilokun kollarnda
tuttuu kukla O le Jenseninkilerle karlat; alayc sesiyle:
lk rauntta nakavt, peder. O sizden daha gl. Syle
mitim size bunu, diye gcrdadn duydu.
Uykudan uyanmak iin lgnca aba harcad, nk olsa
olsa bir kbustu bu; byk bir Amerikalnn, Tanrnn ve yilik in bir hizmetkrnn bu ekilde, yalnzca Amerikan yard
myla yaamn srdrebilen az gelimi bir lkenin yollarnda,
toz toprak iinde yaamnn sonuna ulamas akl alr gibi deil
di; ocuklarnn yzlerini, zavall sarn balarn hatrlamaya,
dncelerini fke ve kinden uzak bir biimde Tanrya yk
seltmeye alt; ne var ki gzleri, lkesinin zaferi iin, gelecek
kuaklar iin, ad Tarihe yazlsn diye hokkabazlk yapan kak
Franszdan, Yahudi kymlarna alkn rknn tipik meydan
okuyan havasyla, hem srkleyici, hem de hznl Yahudi ez
gisini, silahlarn onlara dorultmu askerlere verilen bir yant
gibi alp duran, surat badanal kk, mzikli palyaoya kay
yordu srekli; bir kez daha; hangisi olduunu bilemiyordu ?~
61

tk; kuklann ya da vantrilokun akgz vurgularla dolu sesini

duydu:
Hem her ey bir yana, lm nedir ki, Agge Olsen? Yal
nzca bir yetenek eksiklii!
Ve birden aklna, ilerinde bana gelen her eye karn in
sann stnln mkemmel bir biimde ortaya koyan numa
rasn yapmayan tek sanatnn Kbal seks canavar olduuna
ilikin iren ve korkun derecede edepsiz bir dnce sapland;
dnya yzndeki son dncesinin bu olmas doktoru yle bir
dehetle, yle bir alalmtk hissiyle doldurdu ki, akn, yenik,
evet yenik, baka bir szc yoktu bunun, alayc gln he
men hemen duyabildii iren dman tarafndan yere serilmi
durumda, yalarla dolu gzlerini, yazgsn sonuna kadar hak et
tiine ilikin dehet verici bir duyguyla infaz mangasna evirdi.

62

6. Blm
Uur getirir, dedi Jo s Almayo. olacana varr.
Churchillinin kln, kocaman cinsel organyla kl, iz
maritleri, ezilmi purolar toplayan, srtst yatm plak bir
kz biimindeki bir klle silkeledi. C astroyla ilikiler iki yl
dr kopmu durumdayd, ama Havana purolarnn kaakl
zel servisler tarafndan gvenceye alnmt.
ansmn buna ihtiyac var, dedi Jos Alm ayo. Bedelini
detiyor. O rospunun teki o.
Eski gnlerde ie ilk admlarn att yer olan Santa Cruz
Limannn argosuyla konuuyordu. Resmi grmelerinde, Ispanyolcay zor konuuyormu gibi yapar, konumasn Maya
dili kkenli Cujonca szcklerle doldururdu; bunda da, tpk
kollar kvrlm, terden srlsklam olmu gmleinde olduu
gibi, gene halk ocuu ynne vurgu yapmakt amac.
Kocaman masasnn arkasnda, Kurtarcya ait bir portre
nin altnda oturmaktayd; General rtbesine ulap, uzun m
rnden bkan yoldalar tarafndan 1927 de alaa edilmiti
Kurtarc. A lm ayo nun D ior marka kravat zlmt, yakas
bar akt; ona saygsz davranmaya cret edebilen tek yaratk
olan sevgili maymunuyla oynayarak puro iiyordu. Maymunla
r severdi. Birok insan onlarda insans bir eyler bulurdu. Ama
maymunlarla tekeleri cehennem tanrs Tapotzlann gzde ya
ratklar olarak gsteren o ok bilinen kabile resimleri, gerei
yanstmaya daha yaknd.
Odann dier ucunda -o tu z metre mermer vard arada-, ta
vana deen bir kuhanenin iinde kular rpnyor, cvlda
yordu. Pencerelerin karsnda, duvar boyunca, ara lar ve caca63

taes ler tneklerinden, Radetzkynin son derece i gcklayc

bulduu tiz lklar atyordu.
Masa be metre uzunluundayd; zerlerine konulan her
bir bardan izini tayor grnen ktlar, puro kutular ve
Playboy saylarnn arasna fildii renkli yedi telefon dizilmiti.
Almayo pek telefon kullanmazd, onlar da, Amerikal ziyaret
ilerini etkilemek ve onlara Birleik Devletlerin maddi yardm
larnn bir ie yaradn gstermek iin grnecek biimde
koymutu masasnn stne; ama bu kez ilk defa, Konutta da
ha fazla hat olmadna yeriniyordu. Masann stnde bir de,
oktan boalm olan be ie iki vard. A lm ayonun asla
sarho olmadan imede stne yoktu. Jos istedii kadar iele
re yklensin, bu onu hibir yere, daha dorusu ulamak istedii
yere gtrmezdi. Radetzky ikiye kar bylesine dayankl biri
grmemiti, oysa yaam boyunca inanlmaz sayda bar ve ime
yi bilen insan tanmt; kendisi de sk ierdi dorusu. Bu ge
rekliydi de zaten: A lm ayonun arkadalk anlayna gre, ev
resinde bulunup da sarholua direnci olmayan biri, er ya da
ge kendini ele vermeye, kendisi zerindeki denetimini kaybe
derek, onu ok uzaklara, dn olmayan yerlere gtrebilecek
iten bir gr dile getirmeye zorjanrd.
Dinleyin, dedi Radetzky, biraz boaz skarak.
lgisizce, souk souk, en kk bir heyecan, en kk bir
duygululuk gstermeden konumaya alyordu.
ans getirsin diye annenizi kuruna dizdirebilirsiniz, bu
lanet olasca lkede bu i kimsenin cann skmaz. Ama, sizin gi
bi batl inanlar olan bir ilke! bile...
Dostlaryla ierken, Jos kendisine herkesle eitmi gibi
davranlmasna izin verirdi.
... ama sizin gibi batl inanlara sahip biri bile, srf patro
nunuz eytann houna gitsin diye Amerikan vatandalarn
kuruna dizme lksn kendine hak gremez. Bu son demek,
gerekten son. Diyeceksiniz ki Castro da Amerikal kurunlad,
ama nemli insanlar, hele de lkenin resmi konuklar deildi
sz konusu olanlar: muhbirler ve gizli ajanlar vard ortada.
Almayo kalarn kaldrd. Baygn gzlerin zerinde grl
meye allm incecik kalar: bu Cujon yznde bir Latin kam
damgas. Doup byd eyalette, eytan szcn, Carra64

jo yu telaffuz etmek uursuzluk getirirdi. lkeyi eitmeye ve

onu paganizmin karanlndan ekip karmaya uraan Cizvit
rahiplerinin yzyllardan beri korkulas gcn anlatp durdu
u kiinin adn telaffuz etmek saygszca, bu nedenle de tehlike
li olarak kabul edilirdi. Kzlderililer, Cujon lehesinde bile,
onu daima spanyolca El Senor szcyle belirtirlerdi. Bu gele
nek, fatihler zamanna, Kzlderililerin, zerlerinde yaam ve
lm yetkesi olan herkese bu szckle seslendii zamanlara da
yanyordu kukusuz.
Sarho olduunuzu zannetmiyorum, dedi Radetzky diz
ginlemeye almad bir fkeyle, ama deli olduunuzu biliyo
rum. Kendi ellerinizle kendi boaznz kesmektesiniz. Bu sizin
hakknz, ama benim boazmn da iin iine girme tehlikesi ol
duundan, size bunu sylemek istiyorum. u anda iinde bu
lunduunuz konumda Amerikan vatandalarn kuruna dizdir
mek, gerekten de olsa olsa eytan kkrtmak demek... onun
houna gitmeye alyor olsanz bile.
Maymun, son derece iren bir cyaklama kopararak, Almayo nun omzundan Baronun dizlerine srad. Btn herkes
tarafndan alkol yznden talam olarak kabul edilen Baron,
gznde monokl, yar ak ngiliz usul ceketinin altnda g
neten parlayan kanarya sars yelei, yakasndaki taze ieiyle,
her zamanki haliyle baston yutmu gibi oturmaktayd. H er za
manki gibi, bu -kavgann zerinde- arbal tutumla, evrimin
ona yetimesini bekliyordu. Bir tek eskiden aristokratik Prus
yann sekinlerine sunabildii zenli bir eitim ve son derece
soylu esinler, onu yannda Goethe, Nietzsche ve belki Keyser
ling gibi yol arkadalaryla, ok ilerilere, son derece ileri bir in
sancl evreye ulatrmt. Burada, sko viskisine gmlm,
evrimsel bir mucizeyle, insan trnn geri kalannn onunla
bulumasn bekliyordu. Gene de, u anda insanln iinde bu
lunduu tarihncesi durumu gz nne alarak, bu gzel aile
toplantsnn birka milyon k ylndan nce gerekleebilme
sinin son derece kukulu olduunu tahmin ediyordu. Hal byleyken, yapabilecei tek ey, koullarn onu iine att iren
ve kesinlikle insanlk evresine ulaamam servenlerin kendini
lekelemesine izin vermeden, bana gelen her eye tam bir k
mseme ve eksiksiz bir aldrmazlk, ayrca Stoaclara zg bir
Vldzyiyiciler

65/5

aclara katlanma gc ve en azndan giyim kuam konusunda

rnek bir kiisel temizlik ortaya koymakt. Yllardan beri, in
san dilini kullanarak kirlenmeyi reddediine ya da en ufack bir
yaam belirtisi gstermemesine bakarak snrszca elenen her
tr zengin ya da gl adam tarafndan korumaya alnarak, el
den ele dolayordu. Bylece krallar gibi yayordu, pantolonu
daima gzelce tl olurdu, ayakkablar da prl prl cilal.
H er trden servenci ya da sonradan grme; soyu, daima cebin
de tad ve aslnda d rn soyaacnn da kantlad gibi
Hallara, Tton valyelerine dek uzanan bu aristokratik
oyunca birbirlerine sunmay seviyorlard. Bir koruyucu bul
mak iin, klasa delice susam bir Yunan yat sahibinin ya da
Amerikal milyonerin merakn ekene dek bir barda oturup k
mldamadan beklemesi yeterliydi. Dnyada horgrs sayesin
de refah iinde yaayan tek adan oydu herhalde.
Maymun, dikkatini ekmek zere Baronun yzn im
dikleyerek arkasn adamn dizlerine arpt, o da mekanik bir
hareketle hayvann kulan okad.
Baron, Darw inin insann soyunu maymuna dayandran o
karaalc teorisinden her zaman kuku duymutu; Tarihin ve
modern dnyann kimi grntlerini, nkleer silahlar, gaz
odalarn ve Jos Alm ayoyu gz nne getirmek, bunun hem
maymunlara hakaret, hem de insanla verilmi yeni bir yalanc
umut anlam tayan, gln ve aalayc bir kuram olduunu
hemencecik fark etmek iin yeterliydi. nsan, hayvanlar alemi
nin bir paras deildi, o konuda hayale kaplmasnn hi anlam
yoktu. Baron maymunun kulan gdklad, o da onun burnu
nu pt.
Daha imdiden, varolan en iren korkularn ve tam bir si
nirsel ypranmann tutsa olduu aka grlen Diaz, dudak
lar titreyerek, telefonlardan birinde hi durmadan konuup du
ruyordu; o paniin iinde, kukusuz ona sylenenlerin tek keli
mesini bile dinlemiyordu; bu srada, Gvenlik G cnn -Almayonun emrindeki son sadk birlikler- ikinci komutan olan
Albay Morales de, diktatrn birka saat nce zel konutuna
gitmek zere terk ettii Hkmet Sarayna ve durum gelitike
kararszlklar daha da belirginleen Genelkurmay bakanna te
lefon stne telefon ediyordu.
66

Radetzky, masann karsnda, hafif sanda bulunan derin

bir koltukta oturmaktayd; byk olaslkla kendisini bekleyen
kaderi ona unutturan bir byyle Jos A lm ayoyu seyretmek
teydi. Gece boyunca tkettii onca alkole ve son krk sekiz sa
atin rktc gerilimine karn, Jos A lm ayonun yz genli
ini, insan aptallatran tazeliini, hatta bir tr masumiyeti, saf
l koruyordu. O nda yklmaz bir doallk, kukuculuktan tam
bir uzaklk, hibir eyin asla ykamayaca bir inan vard.
Gmleinin kollarnda, omuzlarnn iriliini iyice ortaya ka
ran pantolon asklar, zlm kravat, yan banda duran
C oltuyla bir puroyu ineyip dururken, lke tarihini tka basa
dolduran psfo/eros lardan ilk bakta hi fark yoktu. Baarya
ulam bir haydut her zaman sra d bir adam gibi grlr;
ama hemen her seferinde, sra d olan adam deil, baardr.
N e var ki, A lm ayonun kiiliinin uyandrd fiziksel etkinin,
ulamay baard konumla hibir ilgisi yoktu. nsan ona elinde
bir bakla canglda yalnayak dolarken rastlasa bile, zerinde
ayn altst edici, bir ynyle de efsanevi etkiyi hissederdi. Bu
adam bir eyleri somutlatryordu; kara lav kayalarndan yapl
m gibi duran bu byk ve salam siluet, bu zulm, sefalet, boinanlar ve spanyol rahipler tarafndan parampara edilmi,
ama kyllerin sakat yzlerine, daima gklere bakan gzlerine
hl sayg ve sevgiyle bakt ta tanrlar lkesinin gerek bir su
retiydi. Eer, kavim bir adamda yaayabiliyor, eer yzyllar
bir yze kavuabiliyor, eer aclar bir eyler yaratp biimlendirebiliyorsa, Jo s A lm ayonun bunda kendini sulu grmesi iin
hibir neden yoktu. Uzun zaman nce kaybolmu ve sulanm
bir damla fatih ya da ksnl karde kan, bakla oyulmu gibi
duran izgilerine bir para kurnazlk ve incelik katyordu. Da
ima tetikte duran gzleri grimsi-yeil bir renkteydi, baklarn
da en ufak bir edepsizlik, mizah ya da alay izi yoktu; yalnzca
dikkatli bir ciddiyet ve bazen bir sabrszlk. Onun iini kemi
ren yiyip bitiren bir sabrszlkt bu. nsan ruhunun en eski d onda yayordu.
O tto Radetzky yaklak on sekiz aydr bu adamn ayrlmaz
yoldayd, belirledii grevin artk sona erdiini syleyebilirdi:
onu kefetmiti; insan bedeninde ve ruhunda irenlik, smr
ve karanlk yzyllarn damgasn tamadan ne kadar anlayabi
67

lirse, o kadar anlyordu onu. Gerekte A lm ayoyu o kadar iyi

tanyordu ki, lkeyi terk etmek iin gerekli nlemleri almt.
Ama artk kukusuz ok geti.
ler birka gn nce bozulmaya balamt, ama durum
pek o kadar tehlikeli grnmyordu, nk Alm ayo ordu ve
polis zerinde mutlak bir hkimiyete sahipti, su gibi de Ameri
kan yardm akyordu. Castrocular tarafndan kkrtlan ba
kaldr giriimlerine, basnn verdii isimle haydutlua, uzak
ve zor eriilen blgelerde, tek tk olaylar halinde hep grlr
d. Bu sefer de, gneydeki baz gen subaylar ayaklanmlard,
ok kesin deildi ama, adamlar da pelerinden gidiyorlard gali
ba. Beyinleri H ukuk Fakltesi rencileriyle girdikleri ilikiler
nedeniyle zehirlenmi yeni mezun subaylarn tipik, gln giri
imlerinden biriydi ite. Daha bir gn nce, Alm ayo bir hk
met toplantsna katlmt; Genelkurmay bakan, isyanlarla
hkmete bal glerin tam konumunu harita zerinde kendi
sine gstermi ve gneyde kaybedilen kk garnizonun ok
tan embere alndna ve yirmi drt saat iinde yok edileceine
ilikin sz vermiti. Uaklar iki ky bombalamt bile, ama
anlalan isyanclar oralar oktan terk etmiti ve artk olsa olsa
sivil halka zararlar dokunabilirdi. syann k yeri kesinlikle
belliydi; ama i Amerikan basnna kadar gitmeden oray abu
cak ortadan kaldrmak zorunluydu; tersi bir durumda, Almayonun yeni bir kredi bavurusunda bulunduu lke Masas ra
hatsz olabilirdi. Dikkatlerini ekmeksizin ve lkede bir eyler
olup bittiini itiraf etmeksizin basn ajanslarna sansr uygula
mak zordu; bylece Morales Amerikan emperyalistlerine kar
bir gsteri dzenlemeye karar vermiti; szde renciler olan
kendi adamlar, teleksleri tahrip etmi, Birleik Devletlere ait
Enformasyon M erkezini yamalam, hatta, bakent gazetesine
gre Yankee emperyalistleri tarafndan yaylan yeni uydurma
lar protesto etmek amacyla telekomnikasyon aralarn sa
bote etmilerdi. Bylelikle yabanc muhataplarn sesi kesilmiti;
operasyon ayrca A lm ayonun niversiteyi kapatp, muhalefe
tin temel dayanaklar olan yz kadar gerek renciyi, mtte
fik bir lkenin temsilcilerini tehdit ettikleri gerekesiyle tutuk
lamasna da olanak salad.
68

Alm ayo byk bir gnl rahatl iinde konutuna ulam

ve henz tanmad iki kzla sakin bir gece geirmiti. Ertesi
akam birka arkadan ve Birleik Devletlerdeki ileri konu
sunda bilgi vermeye gelen avukatn akam yemeinde arlaya
cakt; onlarn erefine kendi evinde, El Senor da yeni balayacak
olan gsterinin zel bir temsilini dzenlemiti. Geceyi sabrsz
lkla bekliyordu: hokkabazlara, akrobatlara, vantriloklara, si
hirbazlara, olaanst bir yetenei olan ve sanki doa yasalar
nn gznden kam herkese kar byk bir tutkusu vard.
Sokaklarda silahlar patlayp, telefon deli gibi almaya bala
dnda daha yeni yatmt. Polis isyan etmi, emniyet mdr
de hadm edildikten sonra diri diri yaklmt. zel Gvenlik
Gc, saldrda bulunduu polis klasnda canl bir direnile
karlayordu; ayn zamanda, kollarnda zgrlk Cephesinin
sar siyah kolluklaryla birdenbire atlarda beliriveren yzlerce
renciyle de kapmaktayd. Sabah e doru bakentte klas
bulunan tm silahl kuvvetler kendi aralarnda savamaktayd:
zrhl birlikler gneyli isyanclarn safnda yer alrken, Piyade
Alay hkmete sadk kalyordu. Bakent sokaklarn bombala
mak gerekiyordu, bu da savan gidiatn H ava Kuvvetlerinin
eline brakmak demekti: son derece tehlikeli bir durum, nk
Hava Kuvvetleri "Komutan General Santann komnist eilim
li unsurlarn safna gemesi olasl ok dkse de, General
onun bunun maas olup kendi hesabna operasyon yrtmeye
son derece eilimliydi.
A lm ayoy artan ve keyfini karan O rdunun ayaklan
mas deildi: rtbelerinin deersizliinin ve belirsizliinin iin
de beklemekten bkan agzl ve hrsl gen subaylardan bol
bir ey yoktu. Bu son derece doald: Ordu iktidar almak iin
vard, bana en sadk dostlarn geirmesi de onlara gvendiin
den deildi: yalnzca, asla birbirleriyle uyuamayacaklarn bili
yordu. Yani onu artan ne subaylar, ne de renciler deil,
halkn kendisiydi: ar kylleri, iiler, martojadohr, hibir
beklentisi olmayanlar, bu iten hibir kazanc olmayanlar. H e
men hemen hi silahlar yokken -buna daima zen gstermi
ti-, baa, taa ya da palaya sarlp, hatta sadk silahl kuvvetle
rin stne bo ellerle yryerek, gsleriyle, bir tfek ya da
tabancalar olanlar koruyarak A lm ayoya kar cephe almlar69

di. Tam bir lgnlkt bu, olas hibir aklamas yoktu: bu in

sanlar onun kan kardeleriydiler, onda ve Cadillac larnda, g
cnde ve ktlnde tm dlerinin somutlandn grm
lerdi hep. Alm ayo onlara yeniden umut vermiti, ilerinden b i
rinin en gzel kadnlara, en byk saraylara ve en byk araba
lara sahip olabileceini gstermiti; yaamalarna yardm etmi
ti. Kukusuz ncekinden daha iyi durumda yaamyorlard, ama
onun sayesinde daha iyi hayal kuruyorlard: Almayo, halkn
hayallerine gelecein kaplarn amt. N e var ki bugn bu
orospu ocuklar alay, pek armad bir nankrlk, ama bir
trl anlayamad bir kararllk ve fkeyle karsna dikiliyor
du. H atta var gcyle Konuta ulamaya abalarken, el ele tu
tumu, ark syleyerek ve uluyarak yryen binlerce adam
grmt. Her ne kadar bir dzen kurmaktan ve tasarlanm
bir eyleme girimekten kesinlikle acizseler de, gene de onlara
kar Gvenlik G cn kullanmak gerekmiti; bu da, Piyade
unsurlarndan ve Hava Kuvvetlerinden yalnzca birka birimi
ayaklanan polisle ve zrhl birliklerle yz yze brakmak de
mekti.
Konut dan yamacna, halkn oturduu mahallelerin ti
yz metre yukarsna ina edilmiti, havalandrmal odalarn
pencereleri kapalyd, buna karn Almayo, mitralyz tarakalarnn arasndan fkeli bir deniz gibi kabarp alalan uultuyu,
aka duyuyordu. Halkn sesiydi bu. O na dek, onlar yalnz
ca enlik atelerinin ve alklarn sevinci iinde, atapatlarn,
macum balarm ateli mziinin ve Devrim renklerindeki krm
z, yeil ve sar maytaplarn neeli patrtsnn iinde grmt.
Grnen oydu ki, bu kpeklere fazla hogr gstermiti; k
t, nankr olduklarn, en ufak bir zayflk iaretini balama
dklarn bilirdi: onlar kmsedii asla sylenemezdi. Yalnz
ca, her zaman halktan biri saymt kendini. Onlarda yzyllar
dan beri kan dkc, acmasz tanrlara sayg gsterme alkan
l vard, o da gvenlikte olduunu sanmt, nk onlarn
gzlerinde en eski hayallerini somutluyordu: korkun bir g
hayalini. Kukusuz kendilerini aldatlm ve fkeli hissediyor
lard, nk, o gn karsna kan glkler onlara gre, hibir
doast gcn A lm ayoy korumadn kantlyordu. Kanl
ve neeli bir taknlk iinde, krlan hayallerini ona pahalya
70

detmeye hazrlanyorlard. O, ilerinden biriydi. Asla ba

lanmayacak bir eydi bu.
imdi homurdanmalar memnuniyetle dinliyordu. Sevil
mek uursuzluk getirmiti.
Bu ii bana brakn Otto, dedi. N e yaptmn farknda
ym.
Amerikan vatandalarm kuruna dizmekle paamz na
sl kurtaracamz anlam deilim, dedi Radetzky.
Tam am , tamam, dedi Almayo, yaramaz bir ocuu yattrrcasna ellerini kaldrarak. Size ufak bir tablo izeceim.
Birbirimizi iyi anlayalm: masum Amerikallar idam eden ben
deilim. Onlar... isyanc ordu ve Castrocu ajan provokatrlerle
yeni Santa C ruz hkmeti tarafndan kkrtlan ayak takm.
Jos A lm ayo nun lkeye yeni gelmi olan birka Amerikal ar
kadan ele geirdiler ve hemen kuruna dizdiler. Bunun Ame
rikada yarataca fkeyi hayal edebiliyor musunuz? Amerika
uygar ve demokratik bir lkedir. Uyruklarn korumak iin,
yirmi drt saat iinde deniz piyadelerini gndereceklerdir... Dominiquete yaptlar bunu. imdi anlyor musunuz? Gzel, anla
m gibi bir haliniz var.
Radetzkynin soluu kesildi. Birka dakika boyunca, y
znden duygularn belli etmemeye abalayarak, fkesiyle sa
vat; bir yandan da, artk ok ge olduunu, infazn en azndan
eyrek saat nce gerekletirildiini bile bile, mkemmel olarak
deerlendirmek zorunda olduu kurguda bou bouna zayf bir
nokta arad. Uzun zamandr Cujonun huyunu bildiini san
yordu ve bu hem ilkel, hem de eytanca kurnaz yaratn izledi
i inanlmaz derecede dolambal yollara alknd; ama, nere
deyse masals tuhafln imdiye dek asla bu kadar aka gr
memiti. Kurgudaki mantk son derece glyd, ama Ra
detzky, gerekletirilmi olan insan kurbannn gerek akla
masnn baka yerlerde olduunu ok iyi biliyordu.
Sizi yalanlayacaklar, dedi, bu ii sizin yaptnz kantla
malar da ok zor olmayacak.
Alm ayo ban sallad.
Yanlyorsunuz, amigo. Bir kez tank yok... Garcia iini
bilir. Sonra, Birleik Devletler gibi uygar bir lkeyi z annemin
ve nianlmn kuruna dizilmesi emrini verdiime ikna edebile71

eklerini gerekten sanyor musunuz? Gldrmeyin beni. nsan

yal annesini kuruna dizdirmez... siyasette bile.
Koltuuna gmlm olan Radetzky, Pizarrenin, Cortezin, fatihlerin ve onlar izleyen, Kzlderililerin topluca ldrlebileceini ve oniara hayvan gibi davranlabileceini, nk
onlarda ruh olmadn syleyen Cizvit rahiplerinin ellerinden
kam gibi duran; d grnyle spanyollar tarafndan kr
lan ta tanrlarla arpc bir benzerlik gsteren ve zaman zaman
kendini yznde eki izleri ve atlaklar ararken yakalad bu
adamn yznden gzlerini ayramadan sessizliini korudu. AImayonun az nce verdii srlarn onu dorudan diktatrn
yazgsna baladn da biliyordu. Bunlar, size syleyen kiinin
ardndan yaama ansnzn pek az olduu trden itiraflardand.
sve Bykeliliine ara sra yapt birka ziyaret pek bir ie
yaramayacakt. En ufak bir kuku belirtisinin ani bir lm anla
mna gelecei bu dikkatli baklarn altnda, elinden geldiince
kiiliine benzemekten baka yapabilecei i kalmyordu geriye:
Hitler in son korumalarndan biri olan, Skorzenynin parat
subaylarndan biri; en ok kim verirse onun hizmetine giren bi
ri olup km vatansz bir servenci, diktatrn askeri dan
man ve iyi iki arkada.
Ya sonra, diye sormaya zorlad sonunda kendini. Bir
sonra olduunu farz edersek?
Yapacam tek ey Birleik Devletler bykeliliine te
lefon etmek, dedi Almayo. apa oturduunu anlaynca Sanchezin Saint-Dominiquete yapt gibi... Amerikallar yirmi
drt saat iinde geldiler, burada da yle yapacaklar. syanclar
bombalayacaklar ve bu gen kpekler unutamayacaklar bir
ders alm olacaklar... Ben de geri dneceim. imdi daha iyi an
ladnz m?
Byle olacandan pek emin deilim, dedi Radetzky.
Amerikallar nerede beklemeyi hesaplyorsunuz?
Yarmadada, dedi Almayo. Orada bin adam ve Gene
ral Ramon var. O benim yanmda. Onu az nce duydunuz. Biz
zat kendiniz konutunuz onunla. Her adan drste davran
yor, nk dierlerinden bir kar yok: o zaten zengin.
Yarmadaya nasl ulamay tasarlyorsunuz?
72

 H l Hava Kuvvetlerine gvenebilirim, dedi Almayo.

En azndan birka saat daha. O raya ulamam ok zor olmaz.
Ama bu Amerikallar, Birleik Devletler desteiyle geri dne
ceime emin olmak iin kuruna dizdiriyorum. Birleik Devlet
ler nemli. Kurgumda bir eksiklik gryorsanz, bunu syle
menin zamandr.
M aymun, Radetzkynin dizlerine atlam, sevilmek istiyor
du. Radetzky, krmz, edepsiz k ve utanmaz yz burutur
malar olan bu pis hayvandan tiksiniyordu. Hint tapnaklarnda
sungular kabul eden maymun-tanrlarn gz dnm mevkile
rini, insan yazgs stnde hkm sren g imgesi olarak sa
maln akla getirdiklerine borluydular. Aralardan bir baka
tiz lk koptu; beyaz duvarlara kar sar, mavi, krmz tyle
ri, pembe ibikleri, boncuk gibi gzleriyle onlar da hoplayp zp
layan birtakm barbar putlarn egemenliini akla getiriyorlard.
Radetzky gle yzl ve grnmez bir tanrnn zplamalaryla
taklalarnn gerekten de imdi bir yol kenarnda uzanm yatan
cesetlerle dile geldiine ikna olamyordu bir trl. Bu ho gr
lebilir bir ey deildi. Bu inanlmaz lgnl, daha dorusu bu
mkemmel mant durdurmann hl bir yolu olmalyd. Za
man kazanmaya alt.
Bir kereliine szm dinleyin, Jos, dedi. Durum he
nz umutsuz deil. Bekleyin ve kentteki arpmalarn nasl ge
lieceini grn. Gringo lar kuruna dizdirmek lgnlk. Bu si
zin son kartnz; onu gmleinizin kolunda saklayn. Kavga sert
geiyor, yalnzca dinleyin. N e Piyade Gc, ne de Hava Kuv
vetleri henz sizi terk etmi deil; kazanma ansnz hl yk
sek.
Elbette ki kazanacam, dedi Almayo. Bunun iin ne ge
rekiyorsa yaptm. Kazanacam. Ondan sonra, bu kpekleri,
Amerikan vatandalarn, annemi ve nianlm katlettikleri iin
tm dnyann basn muhabirlerinin gz nnde yarglataca
m, bu pis hayvanlarn neler yapabilecei anlalsn diye. Sula
rn itiraf edeceklerine emin olabilirsiniz... Kesinlikle emin ola
bilirsiniz.
Radetzky hi sesini karmyordu. Kantlar tkenmiti ar
tk. Hl bulabilecei biricik itirazlar ahlaki boyuttayd, onlar
dan sz etmese daha iyi olurdu. eytanca, ok kt, kpek
73

e gibi szckler sarf etmek, yararsz olmakla kalmazd: bu se

fer de Josyi insanlarn yazgsna hkmeden mutlak gc poh
pohlamaya adanm insan kurban etme geleneini canlandrma
ya iten, en karanlk ve iinde en derinde yerini bulmu dne
dokunarak adamn niyetlerini onaylam olurdu. ansm yaver
gidiyor, bu uur getirirle beraber Jo s nin en sevdii deyim
lerden biriydi, Kzlderili inanlaryla Cizvitlerin eitimi iman
na hibir eyin sarsamayaca bir salamlk kazandrmt. H ep
sinden nemlisi de, kzgn grnmemek ve ok ar szlerle
kar kmamak gerekiyordu. Kendini ele verecek zaman deil
di. Belki de sve Bykeliliine dek szlmeyi baarabilirdi
hl. leden sonra bir kez denemiti bile bunu ama, asiler
kendi deyimlerince kpein arkada n tanmlard, hayatn
yalnzca sakinleri az nce kuruna dizilmi olan bir evin ak
kapsna borluydu. Cesetlerle dolu evi bir utan bir uca gemi
ve atlar kullanarak daa tekrar ulaabilmiti.
Gene de bunun zamansz olduunu dnyorum, dedi.
Kartnz ok abuk oynuyorsunuz. Bekleyin. Onlar daha son
ra idam ettirme ansnz hep var.
Alm ayo neredeyse zgn bir havaya brnd.
Emri verdiimi duydunuz, yle' deil mi? Ben bir emir
verdiimde neler olur, bilir misiniz?
Geri alp iptal edebilirsiniz, dedi Radetzky.
Jos ban sallad.
Hayr, dostum. Jo s Almayo hakknda kafamda canla
nan bu deil, dedi ciddiyetle. Ayrca, Jos Almayo hakknda
halkn kafasnda canlanan da bu deil. Emri verdim bir kez.
imdi gayet irin ve gayet ller. olacana varr. Masum
Amerikan vatandalarna byle davranlamaz; katliamn sorum
lular da ok gemeden fark edecekler bunu. Uluslararas yasa
diye bir ey var sonuta... Babaya gvenin ve bir puro daha
aln. Tamam m?
Maymun barp ararak zplamaya koyuldu; O tto Ra
detzky salarnda bit arayan o souk ve kll kk peneleri
hissetti. Kupkuru, dmlenmi boazndaki bir kaslmayla ha
va yuttu biraz, gzlerini kapad.

74

7. Blm
Radetzky birka ay nce bakentin birka kilometre uza
ndaki San Miguel M anastrnn bahelerinden gemekteydi;
gllerin kokusu o kadar keskindi ki soluk almakta glk eki
yordu, hava neredeyse katlaacak kadar arlamt. Sar, kr
mz ve beyaz gl aalar, mermer kuyularn, ermi heykelleri
nin evresinde ve duvar boylarnda kmelenmiti; adlarn bil
medii birtakm bitkiler, talardaki atlaklarn iinde byyor,
stunlarn evresinde kmeleniyor, krmz ve mor renkli do
kunalarn, sinekkularnn effaf kanatlarndaki k huzmele
rini andran prltlarla vzldayp durduklar kaktslerle agavelerin zerine doru sarktyorlard. Barahip tarafndan kabul
edilmeyi talep etmi, sz konusu izin de hemen verilmiti. Sa
va yzl bu ziyaretinin kimliinin manastrda bilindii ak
a belliydi... ya da en azndan bildiklerini sanyorlard. Her ey,
bir gn ierlerken Alm ayo nun, pek de zerinde durmadan or
taya att bir aklamayla balamt. Radetzky ok imi, belki
de fazla soru sormutu. Hl bir eylerin eksik olduunu, Almayo hakkndaki gerein eliyle eriebilecei bir yerde olduunu,
onu yakalamasna ramak kaldn hissediyordu. Jo s Almayo,
kukusuz gvensizlikle dostluk arasnda bocalayarak, masann
bir ucundan karanlk bir havayla ona bakmt. Belki de srf bu
sert adam yznden bir hayalin gelip gemesi ona bir anlk bir
krlganlk kazandrd iin birden ilgin bir ocuksuluk izinin
beliriverdii o inat yz ifadesiyle ona doru eilmiti.
Baardm, nk anladm, ite o kadar...
Bir an duraksad.
Ayrca, bunun nasl olduunu, beni byk bir adam yapan eyin ne olduunu gerekten renmek istiyorsanz, gidin
75

San Miguel M anastrndan Peder Sebastiene sorun. Belki size

syleyebilir bunu. Belki de syleyemez.
Bir sredir, bir-iki servinin ta nbetiler gibi dikildii o
rak ovay seyretmek iin tonozlarn arasnda durarak, i avluda
beklemekteydi. Kzlderililer Tanrnn Parmaklar derdi bu ser
vilere, ama Tanrnn parmaklarn byle Kendisine doru e
virmesi dnlemezdi kukusuz. Radetzky buraya, masals bir
gemiten kp gelmie benzeyen, bir lkenin benzersiz ve k
t tarihini, umutsuz ve kzgn rencilerin zgrletirmeye a
ltklar o tarihi, belki de Kzlderili Am erikasnn tm kader
adamlarndan daha iyi temsil eden bir adamn ruhunu daha iyi
anlayabilmek iin yeni ipular bulmaya gelmiti. iddete kar
daima hayranlk duymutu ve belki de iddet onun zerinde,
ele getiinde yaamna mal olabilecek ve zerlerine gizlice kar
gack burgack bir eyler iziktirilmi bir sr ktla bysne
kaplmaya alt gizli bir ekime sahipti. Eskiden birileri ci
nayeti idealizmin sol eli diye adlandrmt; onun gznde ise,
ele geirilemeyen mutlakla kar insanolunun bir intikamy
d; insanolunun zlemiyle hesaplat bir noktada bir iktidar
dnn yklmasyd; varolmad srece ya da hibir biimde
dokunulamad, cezalaridrlamad, yalvarp yakarlamad
srece iyice korkunlaan bir gce kar savaanlarn kinci bir
madem yle szyd. Varlnn benzerlerinden intikam al
makt bu: yaayan, bilinli ve lml bir besinin fke l.
Cinayette fiziktesi bir arzunun ykl olan bir nihilizm vard
ve en akldan yoksun haydutlarn bile, bir insann ense kkne
kurunu sakin sakin oturtabilmesi, gle oynaya boazn kese
bilmesi iin, ncelikle insann bir hi olduuna, hiten de te,
kimse olmadna ilikin az ok bilinli bir inan beslemeleri ge
rekirdi. Radetzky kendi zamannn en byk servencilerinden
birkan tanmt: ktln ve iddetin gcne ilikin derin
inanlar onu hep elendirmiti. Katliamlarn, ktln ve
erkin sizi bir yerlere gtrebileceini hayal edebilmek iin
epey saf olmak gerekirdi. znde hepsi inanl insanlard, hi
birinde kukuculuun zerresi yoktu. Balarna dl konan
adamlar, isteklerine uygun olarak durmadan sylenen u cmle
den hi holanmazlard: u lml dnyada yapabileceiniz
tek ey, iyi bir aile babas olmak; istediiniz kadar Maher G
76

nnn atllarn oynayn, insan olmann tesine geemeyecek

siniz. Dnyalarn, inanlarn, tm yasalarn zerine zaferle
ykselme isteklerini temelinden ykyordu adamlarn. Siz hi
bir eye inanmyorsunuz, demiti ilerinden biri, Kolombi
yann en nl katliamclarndan biri, samimi Rio Chiquito
devrimcilerinin, dalarda geen ve yz binden fazla lye ne
den olan kanl ve etin sava ylndan sonra kendi elleriyle
ldrdkleri Ruiz Deleda.
Bir ayak sesi duyuldu ve Barahip avluda belirdi; n, bit
kilerin ve hava deiimleri yznden bozulmu eski tablolarn
derin dncelere dalmak iin gezintilere klan yzyllar
anmsatt tonozun altnda yryordu. Ya Alman ya da H ol
landalI, diye dnd, izgileri anlalmaz hale getiren ayn sep
ya boyasyla yzleri lgnlemi ermi portrelerinin sraland
kire badanal koridorlar boyunca manastrn tarihinden sz
ederek yrrlerken rahibi gzlemleyen Radetzky. Barahip ka
py at: spanyol usul eski bir masayla duvarda, meknn p
laklyla boluunu iyice belirginletiren bir sal han bulun
duu kocaman, beyaz bir oda. Yalnzca ak pencere, bahenin
tropikal yeilliini tayan bu sertlii zedeliyordu; belki de gl
fidanlarnn arasndan sesi gelen grnmez bir eme rlts y
znden meknlardaki huzur, sann evininkinden ok bir camininkini andryordu.
Barahip imdi masasnn arkasnda oturmaktayd. Sar bir
yz, soluk mavi gzleri ve Rembrandt usul kzl bir sakal
vard. Keldi ve papaz trann yapld eski yuvarlak hatt hl
izleyen birka tel sa da bembeyazd. Yzndeki krklklar
yle derin ve o kadar belirgindiler ki, hibir ifade deiiklii on
lar kmldatmay baaramyordu. Ya doksana yakn olmaly
d.
Evet, dedi ve Radetzky hemen adamn tetikte olduunu an
lad, evet, yirmi yl kadar nce, on be yalarnda bir ocuk ol
duu zamanlarda General A lm ayoyu tanmt. Tropikal vadi
lerin Cujon Kzlderililerindendi - Amerika ktasnn en eski sa
kinlerinden olan, son derece gururlu, ba emez bir halkt bu:
etnologlar kkenlerini Azteklere, hatta Mayalara dayandryor
du, ama daha da eski bir kkenden geliyor olmalydlar, eski za
manlarda epey gelikin bir uygarla sahiptiler; konu, insann
77

kurban edilmesine dayanan putatapar bir klt olduunda uygar

lktan ne derece sz edilebilirse elbette. Gene de sonu olarak
arkeologlar her yl topraktan kardklar bir yn yeni tanr
karsnda aknlktan donakalyordu; stelik, gerileme dnem
leri iin tipik olan idol bolluuna baklacak olursa, imdilik yal
nzca k dnemine aitti ele geirilenler. Alm ayonun kyn
den bir rahip, Peder Chrysostom e, ona okuma yazma retmi,
sonra da onu San Miguel Manastrnn Cizvitlerine emanet et
miti: kabilesinin hemen her zaman zihinsel yeteneklerdeki ge
rilemelerle el ele giden sreen yetersiz beslenme durumu gz
nne alndnda, son derece artc canllkta bir zek vard
ocukta; bu ocuk, tamamyla istisnai birtakm almalara y
nelik bir istee, bir yeterlilie sahipti; bunun yannda umut ve
rici bir bir tinsel meraka: Peder Chrysostom e ocuun belki g
nn birinde papazlar snfnn iyi bir yesi olabileceini d
nyordu. Birlik, ocuun bakente kadar yol parasn dedi ve
onu barndrd. N e var ki, gen C ujonun epey etin ceviz oldu
u ok gemeden anlald. elikilerle dolu bir kiilik: belki de
bu kartlklar, kabilesinin iinde yaad sefalet ve yoksulluk
haline, onu dier C u jon lardari daha duyarl klan birka damla
spanyol kanma balamak gerekirdi. rnein, iten bir dindar
gibi grnyordu, ama, pederlerden biri Tanr nn hepimizin
efendisi olduunu ve tm insanlarn O nun ocuklar olduunu
anmsattnda, kim bilir hangi nedenle darlyor ve inanlmaz
bir fkeye kaplyordu. Arkadalar karsna geip, Tanrfnn
dnya yznde olup biten her eyi grdne ilikin son dere
ce basit ve ak gereklikten sz etmeye her cret ettiinde, on
larla vahi bir kedi gibi kapyordu: bu masum aklamay Yaratcya ynelik bir karaalma olarak gryordu anlalan. Kar
sna Tanrnn her eyi bildiini ve grdn sylemek, insa
nn suratnn ortasna bir mrekkep hokkas yemesi iin yeterliydi. Derdini anlatmay reddediyordu ama, ilgin, tuhaf bir bi
imde, Tanrya olan saygsndan tr byle davranyormu
gibi grnyordu. retmenleri onu serte azarlard, ama yap
lacak hibir ey yoktu. Son derece inatyd, imdiden bir yn
konuda kemiklemi dncelere sahipti; ne zaman Barahip
azarlamak iin onu yanna arsa, tamamyla ifadesiz bir yzle
78

elimdik adamn gzlerinin iine bakarak, tek kelime etmeden

sakin sakin dururdu: bir Cujonu konuturmak asla kolay deil
dir. Tek bir sefer, neredeyse bir arkadann gzn karaca
iyice iddetli bir olaydan sonra, aklamada bulundu; buna ne
derece aklama denebilirse elbette.
Tanr iyi, dedi, dnya kt. H km et, .politikaclar, as
kerler, .zenginlet, dnyaya sahip olan kim. varsa lepsi... fentas.
Tanr nn onlarla hi ii yok. Onlarla ilgilenen, onlarn patronu
olan baka biri. Tanr yalnzca Cennettedir. D nya O nun deUnutmamak gerekir ki, oralarda, vadilerde yaayan Kzl
derililer hibir zaman rahat bir yaam srmemilerdir; Ispanyol
istilasna kar direnmekle geen yzyllar izleyen katliamlar da
cabas; hibir hkmet, yazglarn deitirmek iin kln bile
kprdatmamt. A m a genel olarak boyun emeyi renmiler
di, din de onlara avuntu ve daha iyi bir yaam umudu getirmi
ti. Her ey bir yana, bu gen ocukta zel bir ac vard. Eit
menleri onun iin ellerinden geleni yapyorlard: hl kurtarla
bilirdi. Evet, ellerinden geleni yapmlard. N e yazk ki, ok
gemeden birtakm korkun dostluklar edinmiti...
Cizvit biraz sklm gibiydi, Radetzky, Barahipin birden
bire gsterdii apak dnyasal tepki karsnda glmsemekten
zor alkoydu kendini. Doksan yanda olunca, bu epey doku
naklyd zaten, herhalde kiisel gvenliinden ok, tarikatnn
karlaryd sz konusu olan.
Neyse, Jos ksa sre sonra ortadan kayboldu. Boa grei
ne kar gerek bir tutkuya kaplm gibiydi ve o arena senin,
bu arena benim dolaarak bu sanatta ustalamaya alyordu.
Kendine bir tr koruyucu bulmutu; son derece zengin ve lke
de n ok yaygn olan, ama kesinlikle iren bir yaam biimi
sren, ders vermeleri iin en iyi torero'lardan birkana para ve
rerek Jo s nin raklk dnemini kolaylatran bir adamd bu.
Ne var ki bu sebat onu hibir yere gtrmedi, ocuun Lorolara kar hibir doal yetenei yoktu. Peder Sbastien zaman
zaman haberlerini alyordu. nc snf torrerolar, kk ta
ta arenalarnn sahipleri, koruyucusunun para yedirdii diki
tutturamam emprezaryolar, bir erkein dlerinin evresinde
drt dnen ve az ok sebeplenmekten de asla geri kalmayan o
79

bildik, acnas picaro ayak takmnn arasndan kendine yeni ar

kadalar ediniyordu. Bir-iki kez pederi grmeye gelmiti; Peder
Sbastien de ilikileri, tm o asalaklar ve kt tler veren
herkes konusunda onun kulan ekmeyi denemiti, ama ok
gen ve hrslyd; stelik yakklyd da; hibir eyi yoluna koy
muyordu bu; ya da belki de tam tersine, birtakm ileri fazlasy
la hale yola sokuyordu.
Barahip gzle grlr bir rahatszlkla, ama ayrca bir de
derin bir zntyle ban gene nne edi; eski gnlerde koru
masnda olan gen adam hakknda konuurken duyduu zn
t ve pimanlk, tm diplomasi ya da saknm kayglarnn ku
kusuz stndeydi.
"Tm bunlar ok zaman nce olup bitti elbette," diye ekle
di gene de, besbelli diktatrn en iyi arkadayla konutuunu
anmsayarak ve bu olsa olsa bir insann her eye karn nemli
bir konuma ulamak iin tm glkleri ve tehlikeleri aabile
ceini gsteriyordu... ne kadar yce ve gl grnrse grn
sn, bu aalk dnyada herhangi bir konumun nemli olarak
kabul edilebileceini farz edersek tabii.
Peder Sbastien delikanly yalnzca bir kere daha grebile
cekti, karlamalarn gayet iyi hatrlyordu, nk ok tuhaf
ve beklenmedik bir biimde olmutu bu. Karnaval zamanyd,
haftalardan beridir bakent, yln o zamanlarnn allm bay
ram sevincine kaplmt; boa yarlar, maskeli geit alaylar,
cokusu ve atei ancak sabahn ilk klaryla, son atapat grl
tsnn, son enlik fiei patlamasnn, son fze slnn ardn
dan tkenen srekli bir festa vard. Sokaklardaki ehvetli ta
knln, pencerelerden sarkan maskelerin zerine kaznm
edepsiz yz ifadelerinin, lgnca danslarn ve kadnlarn fazla
keskin gllerinin rahip yreini biraz skt anlardan biriydi
ya da belki yalnzca fazla yalyd artk. Dualarla geen bir gece
nin ardndan daha afak skerken kiliseden km, bo snfta
devleri dzelterek oturuyordu. Kap ald ve ieriye gen bir
Kzlderili girdi. Pahal, beyaz bir ipekli takm giymiti, salar
ve omuzlar konfetilerle kaplyd. Am a yz son derece ciddiy
di. Bir an tek kelime etmeden, ihtiyar eitmenine bakarak eik
te ylece durdu, sonra ona doru ilerledi. Ancak o zaman tanv a h ild i P e d e r S b a stie n o n u . C .nk d e im iti. K z ld e rilile r in

yzlerinden ocuksu izler asla tam olarak kaybolmazd geri

ama, izgileri gene de, yeniyetmelikten kopuun aka okuna
bildii bir g ve sertlik kazanmt.
u ie bak, Jos, ne gzel bir srpriz bu, dedi Peder S
bastien.
Gen adam tek kelime etmeden onu szmeye devam etti.
ok ikili olduu ayan beyan ortadayd. Duruunda, bedeninin
donuk, hayvans kpnszlmda dmanca, hatta tehdit eden
bir eyler vard; Peder Sbastiene bu szm ona Hristiyan top
raklatn, dala beteri sakinlerinin zerine hl glgelerini d
ren ta idollerden birini anmsatyordu.
Benimle alay ettiler, dedi gen adam. zerime avu avu
toprak ve rk hintkirazlar attlar. Beni arenadan kovdular.
O h, anlalan tm torero'larn bana geliyor bu, dedi Pe
der Sbastien dosta. Bunun da meslein bir paras olduu sy
leniyor. El Cordobs in bile bu yollardan getiine kalbm ba
sarm...
Olabilir, ama ben baka hibir eyle karlamadm, dedi
gen adam. Asla. Hep ayn ey. Ktym , gerek bu ite. Be
para etmem. Her tr tehlikeyi gze almam bouna... yetenek,
yetenek yok bende... Oysa...
Cizvit papazna neredeyse tehditkr bir havayla bakt.
O ysa ben dua ettim. Yeteneim olsun diye o kadar dua
ettim. Am a sfr. Her zaman sfr. evremde glmeler grme
diim bir kahve bile yok artk.
Peder Sbastienin gurur duyduu bir ey varsa, o da keyif
sizliklerinin ve ilerlemi yann yumuatamad, fkeli H ol
landalIlara zg o ani kiilik deiimlerinin nne gemeyi bilmesiydi. Am a bu sefer, sesini bouk bir homurtuyla ykselt
mekten kendini alamad; her kendinden getii ya da sinirine
boyun edii zaman olduu gibi, Hollandal aksam Ispanyolcasnn altndan kendini gsterdi.
Dua bir pazarlk deildir, dedi, insana hibir ey sala
maz. Burada sana yeterince sylendi bu.
Biraz yumuad.
Belki de torero olmak iin yaratlmadn, insann hayatn
kazanabilecei daha baka onurlu yollar da var.
Yldijyiyiciler

8 1 /6

Gen adam bir an dnr gibi grnd, sonra ban salla

d.
- Anlamyorsunuz. Sizin bir Kzlderili olmadnz, bu
nun ne demek olduunu bilmediiniz hemen belli oluyor. Bir
Kzlderili olarak doduysanz, buridan kurtulmak iin yetenek
gerekir ya da savamak. Torero, boksr ya da pistolero olmak
gerekir. Yoksa hibir yere gelemezsiniz. lerlemenize izin ver
mezler. Kendinize bir yol amak iin hi ansnz yoktur. Her
yol kapaldr, gemenizin olana yoktur. Tm bunlar kendile
rine saklarlar. O nlar kendi aralarnda anlamlardr. Yetenek
varsa, alt st bir Cujon bile olsanz, gemenize izin verirler.
Onlar iin bir ey fark etmez, nk milyonlarcasnn iinden
bylesi bir tane kar ve sonra elinizden tutarlar, bu onlara ka
zandrr. Gemenize izin verirler, ykselmenize izin verirler,
tm gzel eylere sahip olabilirsiniz. Hatta karlarna bile, kar
nzda bacak aarlar, krallar gibi yaayabilirsiniz. Yalnz, yete
nek sahibi olmak gerek. O yoksa, sizi Kzlderili bokunuzun
iinde rmeye brakrlar. Yaplacak hibir ey yoktur. Bende
var bu, biliyorum. Yetenek var bende, onu urada, cojoeerim in iinde hissediyorum... Kumun iine salamca yerle
mi ayaklarla, muleta'yla2 arenada ayakta dururken... oras be
nim yerim. Bir anda bir Cujon deilim artk, bir hombre'yim.3
amurun iipdeki bir solucan deilim artk. zerimde yryemiyorlar artk. Bir adamm ben de.
Sesi titriyordu; yumruklarm skyordu.
- Am a bu k yolu deil. Bu hibir ey zmyor. He
men ardndan kahkahalar ve kfrler geliyor. Buna karn, asla
kamyorum. Kimse beni koarken grmedi. Bedenim boynuz
izleriyle kapl. Btn tehlikeleri gze alyorum ama, bende bir
ey eksik... Proteccin* yok bende. Proteccin olmadan hibir
ey yaplamaz burada.
Peder Sbastien metal ereveli gzlklerinin zerinden
ona bakyordu. ok derin bir znt duyuyordu, altst olmu
tu.
1Pistolero: H a y d u t, g a n stc r. ( e v .)
WfuleU: K o ltu k d e n e i. ( c v .)
'Hombre-. G lg e , ( e v .)
* Proteccin: M u h afa za , h im a y e . ( c v .)

82

 Boalarla greirken grdnz m beni, Peder? Cesu

rum ben.
N e yazk ki bir aficionado1 deilim, dedi Cizvit buruk
bir sesle, ama sesteki aclk bu sefer derin bir efkati gizliyordu.
Byk bir torero olacam, dedi Jo s Almayo meydan
okurcasna, rahibin yzne ona bir haber veriyormuasna ba
karak. Yetenei bulacam. Bana neye mal olacann hi nemi
yok. Bedelini biliyorum. deyeceim. Bu yzden geldim sizi
grmeye. Sizi uyarmak istedim.
Peder Sbastien anlamamt, yal adam gzlerini yere ee
rek aka kendi kendine birtakm sulamalar yneltirken, Ra
detzky hl daha anlayamadn sezdi.
Anlalan kt bir eitmenmiim.
Gen adam glmsedi; st duda birden bir beyaz di par
laklyla kvrld, yz koruyucu, neredeyse balayc bir s
tnlk ifadesine brnd.
Siz iyi bir eitmensiniz. Bana bildiiniz her eyi retti
niz. A m a pek bir ey bildiiniz yok ite. Siz iyi bir adamsnz ve
anlayamazsnz. Dnya krii bir y^r; haarmak istiyorsan 17
onun kurallaryla oynayacak, kt olacaksnz, gerekten-kt,
gerek bir ampiyon; bu olmadan istediklerinize asla sahip ola
mazsnz. D nya Tanrya ait deil, ihtiyar. Bu durumda size
gerekeni veremez. Buras onun deil. Gereken yetenei o vere
mez size. Onu baka birinden istemek gerek. Burada patron
odur. Proteccinu salayan odur.
Srtn dnp gitti.
Peder Sbastien elinde kalemi, Jos A lm ayonun arkasn
dan kapanan kapya gzlklerinin stnden bakarak uzun sre
oturup kaldn anmsyordu. Yaklaan afaa karn, sokakta
hl karnavaln son sraylar yanklanyordu; lklarn, ulu
malarn, mziin, atapat patrtlarnn arasndan, kt fzeler
alayc, hatta edepsiz slklarla, yrtlm gkyznde ykseliyor
du. Fiesta kaldrmlarn, yollarn zerinde solup gidiyordu; ge
ce, araba kaplarnda, avlularda, duvar boylarnda yzleri al
izleri iinde, boyunlarna, kafalarnn evresine serpantinler do
lanm, konfetilere sarnm iftler brakarak kayboluyordu.
Cizvit papaz ac bir baarszlk ve neredeyse bir sululuk duyAficionado: D n k n , d e li. ( cv .)

83

usu iindeydi; iinin yceliine ulaamad, bu ocuu ne an

layp, ne de ona yardm edemedii, belki de yeterince sabr ve
cesaret gsteremedii iin kendini suluyordu. Ama Jos bir yl
dan az bir sre onun rencisi olmutu, o kadar zor, dmanca
ve sert grnmt ve yardm edilmesi, yn gsterilmesi, ay
dnlatlmas gereken daha baka o kadar ok delikanl vard ki!
Daha sonra, ok daha sonra, o gece, darda neeli fiesta kafas
n nne emi, han altnda oturan ihtiyarn zerinde sanki
zaferini kutlarken ihtiyarn hissettii nseziyi olaylar tam ta
mna doruladklar zaman, nasl olup da mantktan o derece
yoksun olabildiini ve korku, fke ya da bkknlktan kaynak
lanan hangi anlamazlk yznden Jo syi o akam ona doru
iten umutsuzluk, cesaretsizlik ya da yardm gereksinmesini deemediini kendi kendine sk sk sormutu. Evet, kendini sula
maktan kanmyor ve zayflnn nedeninin, son derece basit,
balanmaz olduu kadar insana zg bir kklkte olduu
nu biliyordu: sokakta ok fazla grlt vard; fiestann putatapan, edepsiz nlamalar, kadnlarn keskin kahkahalar ve
lklar onu korkutmu, fkelendirmi, hogrye pek az eilim
li, anlaylla pek az ak bir hale sokmutu. "H ayr, Jos A lm ayoyu bir daha hi grmedim," dedi, ye
terince konutuunu ve grmenin bittiini gstermek iin
ayaa kalkarak; sonra gzlerini yere edi ve balmumu renkli el
lerini aba giysisinin zerinde kavuturarak, narin uzun silueti',
sanki hi kmldamayan glgelerle oktan oyulmu ve hayatla
artk hibir alp verecei kalmam yzyle, manastrn mah
zenlerinde bulunan otuz centavoya grlebilen mumyalan a
rtrarak bir an sessizce durdu. H ayr, Jo syi bir daha asla gr
memiti. Am a tabii herkes gibi, eski rencisinin hakknda ko
nuulduunu ok duymutu.
Radetzky yeni bir muzurluk yapmasn nlemek zere
maymunun ellerini sk skya tutuyordu, hayvan da fkeden
burumu suratyla onu srmaya, dileriyle salarn yolmaya
uraarak ac ac szlanyordu.
nann bana, hl zaman gemedi. Dzeni tekrar kura
bilirsiniz. Bir kereliine dm dinleyin. Allah kahretsin, Jo
s, aln telefonu ve cannz kurtarn.
84

 ldrmayn, amigo. Bu sabah neyiniz var sizin, bir trl

anlamyorum. H er eyin gayet gzel geeceini sylyorum si
ze. i babaya brakn.
Dinleyin beni, Jos. Kimse bylesi bir pazarlkla baar
ya ulaamad bugne kadar. D nya kurulal beri hibir insan,
daha iyi bir eyle deimek zere derisinin iinden canl kma
y beceremedi. Sunabileceiniz eyin alcs yok...
Anlamyorum, amigo. Bana sylemeye altnz eyin
tek kelimesini bile anlamadm. Ben yalnzca bir C ujonum. Ba
sit insanlarz bizler, hatrlayn. Namuslu kyller. in gayet
gzel yryeceini sylyorum size. H er ey yolunda, okey.
Kayglanmay bir kenara brakn ve kendinize bir bardak daha
doldurun. Bu midenizi yoluna koyar. Tam am m?
Maymun yzn gzn buruturmaya devam ediyordu
ve Radetkzv nin iinden birden hayvan yakalayp boynunu
krmak geldi: hi kukusuz insann batl inanlar edindii bir
lkeydi buras ve hayvann burnu, sama sapan yz gz hare
ketleriyle, insanlarn yazgsyla oynayan ve imdi Jos Almayoya yardm ve protection salamak iin ldrlm yedi cese
din zerine honutlukla eilmi olmas gereken hayvans gc
artryordu fazlasyla.

85

8. Blm
Misyoner sonunda hl yaamakta olduunu anlad. Gzle
rini aar amaz gsne evrilmi tfeklerle karlamt gene
ama, bir eyler infazlarn geciktirmiti anlalan ve askerler ni
an alm, bir trl gelmeyen bir emri beklemekteydiler. Garcia
denen o korkun ilkele doru bir gz attnda onun yol tara
fndan koarak gelen bir askerle hararetli bir tartmaya giriti
ini grd. Tartm a birka dakikadr sryor olmalyd, ama
Dr. H orw at kafasnda bu dnyadan oktan elini eteini ekmi
ti, yle ki dnya yznde olup bitenlere dikkatini yneltmesini
kimse isteyemezdi ondan. Yzba Garcia bararak bir emir
verdi, askerler de silahlarn indirdiler, sonra kaba saba bir
gangstere bylesi bir unvan vermek doru olursa subay, tutsak
lara doru zr dileyen bir harekette bulundu.
"Un momenticol" dedi terbiyeli terbiyeli, onlar rahatlat
mak ve onlara yalnzca anlk bir kesintinin sz konusu olduu
nu, biraz sabrederlerse, birka dakika iinde infazlarnn niha
yet gerekletirileceini iaret etmek istercesine. Bundan sonra
tabancasn klfna sokarak hzla uzaklat ve onu almaya gelen
askerle hararetli hararetli tartarak kafenin arkasnda gzden
kayboldu.
Misyoner mendilini karp alnn silerek yar yarya bo
azlanm bir tavuunkilerden pek farkl olmayan baklarn
evresinde dolatrd.
lk grd ey, o andaki komusu M sy Antoinen hok
kabazlk yapmaya devam ettii oldu. Yapt numaraya kendini
o kadar vermi, yurtseverlik atei ve sanatsal ustaln ortaya
koyduu gsterisi tarafndan yle arplmt ki, tpk kahra
manlklar ve katksz cesaretleri okullarda ocuklara ders diye

okutulan, anl anl tarihteki muzaffer selefleri gibi, lm za

ferle am gibi grnyordu. Byk bir Fransz yazarnn sz
lerini kullanrsak, sanatn insann lmll zerindeki zaferi
ni oynuyordu. Kukla ise hl, yz infaz mangasna dnk, pu
rosu da dmana evrili bir durumda, Agge Olsenin kollarnda
talam bir biimde duruyordu. imdi, kafasn vantriloka
doru kaldryordu.
nsann cannn skld sylenemez burada, dedi.
M sy Manulesco canla bala keman almaya devam edi
yordu. Yzn kaplayan kaln beyaz tabakann altndan utkulu
bir gl kendini belli ediyordu imdi: infazlarnn durdurulma
s, hatta canlarnn balanmas emrinin hi kukusuz kendi sa
natsal dehasna ve mziinin yaratt by, hayranlk ve co
kuya bal olduuna emindi galiba. Siyasal dzen ne olursa ol
sun, byk sanatlar ldrlmez. Onlarn nnde saygyla eilinir; gerek sanatn en ilkel ruhlarda bile igdsel bir sayg ya
ratan gizemli, ama tartmasz bir yn vardr. Bu askeri ilkelle
rin yreindeki insancl bir yere dokunduu kesindi. Belki de
en byk Yahudi virtzler vakti zamannda H itlerin karsn
da almak iin Berline komu olsalar, toplumlarnm tm yaz
gs deiebilirdi.
H er ne kadar Dr. Horwat zenle gzlerini karyorduysa
da, Kbal canavar ona ackl glckler yneltiyordu, ama
misyoner kafasn serte baka tarafa evirdi, o kadar da deildi
artk; bu soysuzla senli benli olacak hali yoktu.
inde bulunduu byk sersemliin iinde Avukat Mr.
Sheldonun ilk aklna gelen, ans yaver giderse sakinletiricinin
etkisini gsterebilecei kadar zamannn olacayd. Sonra im
ek hzyla ayakta d grd, bir dakikadan fazla srmeyen,
ama, Amerikan bombalarnn kaldrd kara kara duman bu
lutlar iinde bu lanet olasca lkenin bakentini, tek canl kal
mamacasna harabeye eviren bir dt bu. u anda bile Vietkongla bar yaplmasn talep eden on binlerce rencinin va
rolduu dnlrse, szde aydnlarn nc Dnyadaki du
rum konusunda ne kadar da cahil olduklar hemen anlalyor
du. nanlmaz bir konukanlkla tm bunlar Dr. Horvvata sy
lerken, bir yandan da, korkudan kaynaklanan bir dengesizliin
iareti diye yorumlanmasndan ekinerek kendini koyvermeyi
87

reddettii dayanlmaz bir ieme gereksinmesine kar savayor

du.
Yal Kzlderili kadn yerinden kmldamanut. Onu nere
ye diktilerse orada durmu bekliyor, lkeye o kadar emei ge
mi olan mucizevi uyuturucuyu byk bir mutlulukla ine
meye devam ediyordu. Birden Dr. H orw ata Arizona Kzlderi
lilerinin Katchina denilen bebeklerini anmsatt, giysileri bile,
Flagstaff Mzesinde grd o kk putlara (divinit) benzi
yordu.
Charlie Kuhn kir pas iindeki yzn mendiliyle sildi.
imdi cann kurtardndan, Alm ayo denen orospu ocuunun
onlara o nl akalarndan birini yaptndan hemen hemen
emindi; kesinlikle tehlikeden uzaktlar, geri yreinin durumu
ve sre sz konusu olduunda insanln genel yeteneksizlii
gz nne alndnda kendisi de kesinliklenin ne anlama gel
diini pek iyi bilmiyordu ya...
Ama, tiyatro konusunda burnu ok iyi koku alrd; ihtiyar
gsteri sezgileri ona bu sefer aktrlerin sahneyi kesinlikle terk
etmeyeceini sylyordu.
Gen kadn altn bir akmakla sigarasn yakt. imdi, sanki
hayatta kalmak ona nasl zeceini bilemedii bir yn sorun
karmasna, az ncekinden daha heyecanl, hatta skntl g^
riinyordu.
Y a ite, bu sefer gerekten i tamam diye dnmtm,
dedi vaizin gcenik baklarn zerine eken bir yerinme hava
syla. Gerekten de hi ansm yok. Genellikle bu kadar olum
suz dncelere koyvertnem kendimi, ama ne yapaym, burama
geldi artk, bundan sonra ne yapacam bilemiyorum imdi. Josyle hep byle olur ite. Durmadan fikir deitirir ve asla s
znde durmaz. zel bir adamdr, ama sorunlar var. nanabili
yor musunuz, bu lkede bir tane psikanalist yok, bir tane bile.
niversitede bir psikanaliz krss kurmak istedim ve bir Ma
car doktor getirttim, ama o da gitti polis rgtnde albay oldu,
nk lkenin kadrolara gereksinimi var ve lke, sekin insan
lar yaratmay asla beceremedi. Oh, size bunlar niye anlatyo
rum ki... Artk beni istemiyor, ite bu kadar basit. Ona uur
suzluk getirdiime inanyor.

Yzba Garciann koarak onlara doru geldiini grd

ler; talarn zerinde bir tekerlek gcrts duydular, ayn anda
Cadillaclar ve jipler de kk talar havalandrarak olanca gr
kemleriyle boy gstererek, toz bulutlar ve fren gcrtlar ara
snda tam nlerinde durdular. Yzba Garcia elini kolunu salla
yarak yeni emirler homurdand, askerler de, dmanlktan ok
aceleden kaynaklanan bir kabalkla onlar arabalarn iine itek
lemeye baladlar. D r. Horwat lkeye o kadar abuk ayak uy
durmutu ki, kaburgalarnn arasnda bir dipik hissettiinde
kar kmak aklna bile gelmedi. Arabann iine atlad ve ken
dini Kbal canavarla kk Amerikal kadnn arasnda sk
m bir halde, ofrn yannda oturan sahibinin omzundan ona
doru sarkm olan bebein alayc ve ona kalrsa haince bir ho
nutlua sahip yzyle burun buruna buldu. Yzba Garcia mn, goril penelerinin uzunluuyla bile orantsz gzken
bir ie ynn kollarnda efkatle tutarak kafenin eiinde be
lirdiini grd; o insan msvettesinin sallanp duran bir antenle
donanm olan jipe seirttiini, ieleri astlarna verdiini ve o
frn yanna atladn grd; ardndan jipler, motosikletler ve
drt Cadillac tm grkemiyle, tm hzlaryla yoldan uzaklap
dalara doru vurarak, zerinde en ufack bir araba izinin g
rnmedii akll yolda hareket ettiler. Misyoneri kh dmesin
diye onu tutan korkun Kbalnn kollarna, kh ktit diye uyu
yup kalmadan nce hkr tutan zavall Amerikalnn stne
savuran anlamsz sarsntlarla bir eyrek saat kadar yol aldktan
sonra, lke koullarnda yol diye adlandrlabilecek, az nce ta
mamladklar ekilmez gzergh dnldnde hal kadar
dz denebilecek bir yere ulatlar. Misyoner, kafas geriye d
m, gzleri kapal, cinsel soysuzun scak baldrlar kendi bal
drlarna dayanm, sarho kzn sarn ba dizlerinde, tm
glerinden arnmaya ok benzeyen bir boluk ve uyuukluk
haline kendini brakt; yle ki daha rahat etmek, hatta avunmak
iin bir kolunu Kbalnn omuzlarna atmakta, dierini de, o
yata ailesini ve lkesini asla terk etmemesi gereken zavall o
cuun bedenine dolamakta hi duraksamad.
Bataki jipte bulunan Yzba Garcia, tequila ban gzel
gzel dndrmeye devam ediyorsa da, yllardr iinde yaad,
emirlerden ve infazlarndan oluan rahat dnyay olduu gibi
89

altst eden inanlmaz haberi sindirmeye alt gene. avuu ko

arak ve hl korkudan ve heyecandan titreyerek gelip genel
merkezle iletiim kurmay baardm, bakentte isyan kt
n, O rdunun ba kaldrdn ve tm stratejik noktalar tuttu
unu duyduunu bildirdiinde pek o kadar armamt; byle
bir eyi beklediinden deil; yalnzca askeri ayaklanma daima
ulusal mirasn, zenginliklerin ve grevlerin datmnn bir par
asn oluturduu, bu da onu merulatrd iin. Bir gn i
kence grmeye ve infaz edilmeye (kendi kendini infaz etmeye)
hazrlamt kendini hep, meslein bir parasyd bu da, yaam
dan ve ilevlerinden yararlanmay baarm olduu iin, lme
kar zel bir korku duymuyordu. Am a belirsizlikten ve kendi
bana sonular belirsiz kararlar almaktan d kopard. Emirle
ri yerine getirmekle yetinen bir ast olmutu hep, ama ite imdi,
hayatnda ilk kez, eylemiyle bir hain olabilecei kadar bir kah
raman da olabilecei bir siyasal kargaada girikenliini kantla
yarak, hibir bilgi almadan derhal harekete gemesi gerekiyor
du. Genel merkezin mesaj son derece karamsar, hatta lgnca
olsa da, Almayo dzeninin sonunun geldiini sanmyordu; Jos
Almayo gibi bir adamn, her ortamda casuslar varken ve kim
selere gvenmezken dmanlara yenik deceine ya da bir tez
gha kurban gideceine inanmyordu. Am a bu dnyada olm a
yacak i yoktu ve en itolu it herifler bile, yazgnn ani darbele
rine kar korunmaszdlar; en beter heriflerin bile birden ans
larn yitirip, evrelerinde oluturduklar bolua karn yerleri
ni bir halefe brakmak zorunda kaldklar grlmt. Korun
ma igds Yzbaya son derece saknmal olmay tlyordu, vard ilk sonu da, bu kadar kark, o nedenle de rzgrn
ne yne dneceinin belli olmad bir ortamda Amerikan va
tandalarn kuruna dizmenin delilik olaca oldu. Eer Jos
Almayo dierlerinin hakkndan gelir, haberler aka ansnn
hl yaver gittiini gsterirse, o zaman Amerikallar sakin ka
fayla vurabilirdi; bir sreliine emre itaatsizlik ettiini ve infaz
ertelediini de kimse bilemezdi. Ama olur da askeri hareket ba
arya ularsa, canm kurtarmann en iyi, belki de tek yolu,
gringo lar Sierrann uzak bir kesinde rehin tutmak, kanl
diktatrn emirlerini yerine getirmeyi reddettiinin renilme
90

sini salamak, sonra da Birleik Devletler Bykeliliinin de

yardmyla, kendi kurtuluuyla rehineleri takas etmekti.
Yzba Garciann arkasnda birok haydut kua vard,
bu i de znde, kanunsuz atalarnn fidye isterken yaptklarn
dan pek farkl deildi; ayrca, aknlnn iinde, beyninin
iinde yzmeye devam ettii karanl delebilen tek ey olan
aile geleneinden ald esinle tutsaklar Cadillac lara tktrm,
daa, daha nceden bildii, efsaneye gre bykbabasnn da
birtakm iler yaptktan sonra snd bir keye doru hzla
ilerliyordu. Birka gnden fazla fark edilmeden kalamayacam
ya da kendini unutturamayacan biliyordu, ama bu kendine
bir yn izmesi ve duru almas iin fazla fazla zaman salard.
Asiler onu ele geirirse, tutsaklar infaz etme tehdidini savura
rak, bylece de yeni hkmetle daha ilk ayakta, iten ie sn
may hesaplad ve daima son gnlerini geirmeyi hayal ettii
byk Amerikan demokrasisiyle ciddi sorunlar kartarak, ken
di kurtuluu iin grmelerde bulunabilirdi gene de. Kurtarc
doktrininin ve esininin en nemli blmn oradan almt,
Garcia da Birleik Devletlere kar byk bir hayranlk besle
mekteydi. imdi kendisiyle, kavrayndaki abukluk ve incelik
le gurur duyuyordu; jip uurum boyunca kaaklarn kulland
yolu trmanrken bir ie kaparak radyonun dmelerini e
virmeye balad; ienin azn dudaklarna dayayarak, mr
boyunca en ok hayranlk duyduu adamlardan biri olan Frank
Sinatradan Lovely Youyu byk bir honutlukla dinlemeye
koyuldu.
Cadillacar yoldan ayrlal yaklak bir saat olmutu. Gen
kadn uyanmt, makyajn tazelemekle meguld; Dr. Horwat
kendini tantt. Kadnn onu tanyor olmasna hi armad.
Kadn sslenmeyi kesti, dudak boyasn havada tutmaya devam
ederek, merakla misyonere bakt.
Ah, evet, dedi, hakknzda ok ey duydum, D r. H or
la t . Jo s sizi ok beeniyor. Yaptklarnz dikkatle izlediini
biliyorum. Hatta, Birleik Devletlerde onu temsil eden halkla
ilikiler irketini makalelerinizin ve vaazlarnzn evirilerini
n a gndermekle grevlendirdi. eytan hakknda syledikleri
nizi ok seviyor ve bu konuda ok iyi propaganda yaptnz
91

dnyor. ok imanldr da... tm Kzlderililer yledir. ok

imanl bir lke buras.
retimden yararland pek sylenemez, dedi Dr. Horwat ask suratla. Yaamakta olduklarmz deneyimlerime daya
narak yarglayacak olursam, yaamm boyunca karlama ans
szlna uradm katillerin hibiri bu iren diktatr kadar
eytana yakn gelmiyor bana.
Jos bir diktatr olarak nitelendirilemez, dedi gen ka
dn gcenmi bir havayla. Yalnzca bizimkinden ok farkl bir
lke buras ve bizimkinden farkl siyasal geleneklere sahipler,
hepsi bu. Onlar bizdeki kstaslarla yarglayamazsnz, Jos bir
ok iyi i de yapmtr, inann bana.
Bu konuda kukuluyum, dedi misyoner.
Yalnzca batl inanlar var ite o kadar, dedi gen kz
iini ekerek. Son derece saftr. unu da sylemek gerekir ki
Dr. Horwat, sizin gibi insanlar, ltfen mazur grn, kafasna
bin trl dnce sokarak onu cesaretlendiriyorlar.
Misyoner ona hi de canayakn olmayan bir bak frlatt.
Bir aklamada bulunmanz rica ediyorum, dedi buz gi
bi bir sesle.
O h, aklayacam, Dr. Horwat, dedi hi de etkilenmi
grnmeyen gen kadn. Yzyllardan beri, cahil ya da sonu
olarak en ufack bir anlay ve hogr krntsndan yoksun Is
panyol keileri, sevdikleri her eyin, tm geleneklerinin, yaam
tarzlarnn onlar kesinlikle Cehenneme gndereceini reti
yordu. Kzlderililere. Bakn, burada son derece byk bir cin
sel zgrlk vard, bunu biliyor olmalsnz, ama onlara cinselli
in eytann bir icad olduu anlatld. Ve de spanyol efendile
rine kar ayaklanmann bir cinayet olduu. Ksaca, her ey k
tyd, ba emekten, bamllktan, yazglarn sessizce kabul
lenmekten ve yetersiz beslenme ya da salk koullarnn yoklu
u, hekim ya da ila yokluu yznden len ocuklarnn ruh
larnn huzura kavumas iin dua etmekten baka iyi bir ey
yoktu. Kzlderililerin yapmak istedikleri her ey: zina yapmak,
biraz daha az almak, efendilerini ldrp topraklarna el
koymak, tm bunlar ok ktyd, yle deil mi? Bu dncele
rin arkasnda eytan vard, onlara aralksz olarak bunlar anlat
lyordu. Sonunda anlayanlar ve tam da onlara tlediiniz gi
92

bi, byk bir ciddiyetle eytana inanmaya balayanlar oldu.

Bunlar batl inanlar olan ilkel insanlar ve burada insanlar il
kel klan neyse onu deitirmeye alan kimse olmad. ok
akll olmasna ve son derece mantkl bir akl dizgesine sahip
olmasna karn, Jo s nin bile eitimi yoktur. Evet, hatta fazla
mantkldr. Ve kr cahil bir ky papaz ya da bir chucbo, bir
panayr sihirbaz olmayan, uygar bir lkenin sayg gren, alk
lanan bir kiilii olan siz ya da Billy Graham gibi bir adam eytan n gerekten varolduunu ve hemen her yerde dnyay y
nettiini sylediinde, Jos yeniden gven kazanyor, ii rahat
lyor ve size son derece minettar kalyor. Batl inanlar konu
sunda ona cesaret verdiniz. Kendinizden utanmalsnz.
Sevgili ocuum, ben hi de byle bir ey yapmadm, di
ye tepki gsterdi misyoner krgnlkla. Bu bir hakaret.
Kzmanza gerek yok, dedi gen kadn hafif bir alayla,
hatta haince; yalnzca olup biteni biraz daha iyi anlamanz iste
dim.
Bu adama kar byk sempatiniz var anlald kada
ryla, diye gzlemlerini belirtti kuru bir tonla rahip.
Gen kadn esnedi.
Oras ak zaten, diye yantlad rahata, yldr metre
siyim ite.
Dr. Horwat bu itiraf kadna ahlak dersi vermeden geitir
meye karar verdi.
Bu onun kuruna dizilmeniz iin emir vermesini engelle
medi ama, diye belirtti.
Gen kzn yznde son derece honut bir glmseme be
lirdi.
Evet, sk sk benden kurtulmaya almtr, ama yapa
maz. Yapamaz, nk beni seviyor. Kabul etmekten d kopu
yor ama, byle. Hem gryorsunuz, bir kar emir verdi. Sk
sk byle sahneler yaarz biz, klar arasnda doaldr. Gene
likileri koparmay denedi ama, baaramad, grdnz ite.
Emri hemen iptal etti.
te dnlmesi gereken de bu, dedi misyoner i karar(|C bir havayla. Pekl bir sonraki dnemete bir ukura atla
bilir ve kurunlarla kalbura dnebiliriz hl. Belki de bunun
93

iin gtryorlar bizi dalara. Hem bir erkek sevdii kadn l

drmeyi niye denesin ki?
Gen Amerikalnn ifadesinde gene bir zafer ve stnlk
havas vard. Bir zafer kazandn dnyor gibiydi. Her eye
karn besbelli akll ve iyi bir eitim grm bir kzd. Bu, ii
daha ackl bir hale sokuyordu. Misyoner, ilk kez yzne dik
katle bakt. Genliine karn, haylaz bir kiiliin tartmasz
izgileri okunuyordu orada. ok gzeldi ama fazla boyanyor
du.
Neden? Bylesi bir soruyu soracak son insan siz olma
lydnz, Dr. Horwat. Ak konusunda eytan n ne dnd
n bilirsiniz. Ak Tanrya fazla yakndr. Jos sevmenin ya da
sevilmenin uursuzluk getirdiine inanr. Sizi gcendirmek iste
mem ama, sizin gibi insanlar, sonu olarak fatihlerden bu yana
tm Ispanyol ruhban snfdr onu karanlklarn gcne ve Ktlkn yeterliine inandran; durum u ki, Jo snin bu dnya
dan bekledii, iddetle istedii ne varsa, bizzat makalelerinizde
kullandnz terimlerle sylersek, yalnzca K tlkn dehas
bunlar ona sunabilir: g, sefalet yllarnn intikam, sonsuz
zenginlik ve zevk, tm zevkler ya da isterseniz ehvet.
Yani sapknlk denen ey, dedi ksaca misyoner.
Elbette. Eskiden bu yzden insanlar yakarlarm. Engi
zisyon insanlara ikence edermi. ki yl boyunca Iowa niversitesindeydim, buraya gelmeden nce bilgi edindim. Kzlderili
lerin tarihi hakknda az bilgiye sahip deilim. Onlara ne retil
diini, ne gsterildiini ve insanlarn buna nasl kandn bili
yorum. Yzyllar boyunca onlara sz edilen Tanrnn onlar
iin hibir ey yapmadn, onlara Tanrdan sz edenlerin de
bir ey yapmadn, sefalet iinde srndklerini gryorlard.
Bylece Jo s baka bir yere bavurdu. Aydnlk dmanln
iyiletirmek iin elimden geleni yaptm.
Dr. H orw at dilerini skt. Bu kza spanyol ruhban snf
nn verdii zararlardan sorumlu tutulamayacam kantlamak
iin aklamalar yapmaya girimeyecekti. Katolik Kilisesiyle
hibir ilgisi yoktu ve ilerleme iin alan modern ve aydnlk
bir kiliseye mensuptu.
Evet, denedim, diye yineledi kz. Sizin de saptayabilece
iniz gibi, pek bir ey baaramadm. Kendimi ypratmaktan ba
ka.
94

Dr. H orw at derhal yelkenleri suya indirdi.

Sevgili ocuum... sizin yanzda...
te byle, diye onu dinlemeden yeniden balad gen ka
dn pek ikna edici olmayan bir umursamazlkla omuz silkerek.
te. Bana kar duyduklarna kar byk korku duyuyor. Ak
iyi, gzel, temiz bir eydir, Jos Tanrnn gznde bunun kt
olduuna inanyor. Evet, bu dnyann ait olduu kiinin gzn
de. Beni sevdiini biliyorum, ama bunu gayet iyi gizliyor, n
k korkuyor, bunun korkun bir zayflk olduunu sanyor,
onu sevdiim ve ne olursa olsun onu sevmeye devam edeceim
dncesinden iyice nefret ediyor. Hatta, beni kuruna dizdir
meye kalkmasnn nedeninin, Cennete gidince, orada onun le
hine, bu dnyada baarya ulamasn engelleyecek bir eyler
sylememden korkmas olduunu bile syleyebilirim size.
Bu herhalde Dr. H orw atin mr boyunca duyduu en
korkun eydi; bylesi iren dolaplarn ona, ii gc ortalk
yerde iren cinsel beceriler sergilemek olan baka bir lanetlinin
yannda otururken, durmadan srtan bir kuklann cams ve
edepsiz baklar altnda, belki de bir sonraki dnemete lm
pusu kurmu onlar beklerken aktarlmas, tm bu olup bitenle
re apayr bir kbus ve cehennem havas katyordu. Bu yoldan
km kzn az ne ona syledikleri, diktatrn gerekten de
eytans art dnceleri, yalnzca bir Rom a Katolik ruhunda
doabilecek sapknlklard. Bu, Roma Kilisesinin ne noktaya
dek karanlklarn iine gmldn gayet gzel gsteriyordu.
Protestanlk, bylesi inan sapknlklarn ortadan kaldran bir
retiydi. Birleik Devletler bakanlna bir Katoliin seilme
sine her zaman kar olmutu ve ite imdi ne kadar hakl oldu
unu daha iyi grebiliyordu. Protestanlk Amerikanclktan ay
rlamazd ve yalnzca bu iki gl ve dinamik unsur Amerika
ktasnn az gelimi lkelerini, ilerlemelerini engelleyen gemi
e ait rm artklardan ekip karabilirdi.
O aknla konuma frsatm olmad iin zgnm.
Kukusuz mucize yaratmyorum, ama gene de dikkate deer
birtakm dnmler saladm. Bunun marijuanann, L.S.D.'nin ve tm dier uyuturucularn benim szlerimden daha ok
baarya sahip olduu bir niversitede kullanlan dil olmadn
biliyorum, ama belki de ruhunu kurtarabilirdim.
95

Gen kz uurum boyunca zntyle, Sierra nn plak ve

hznl manzarasn seyrediyordu.
yle sanyorum ki, Jo snin ruhu zerine maalesef ba
ka planlar var, dedi.
Gece zerlerine kyordu, gerek bir d, kara bir uu
halinde. Kbal canavar horluyordu. Dr. Hortvat, hayatta akl
na gelmeyeceini sand bir eyi merak etti: kendi kendine ada
mn dnde ne gryor olabileceini sordu.
Kim bu ocuk, diye sordu kadn.
H i bilmiyorum, diye alelacele yantlad misyoner.
Kadn gene pencereden darya, Astactivatl Yanardann
stnde gkyzne dokunan son aydnlk izlerine bakt. Yanar
dan karlarla kapl zirvesi, bir kpek ba biimindeydi.
Jos o kadar byk bir adam olabilirdi ki, dedi. Halk
demokrasiye ve ilerlemeye gtrmek iin gereken her ey var
onda gerekten. Bir tr kar konulmaz g... bir ekim alan.
Kalabalklar daima onun bysne kaplrlar. O na kar koyu
lamaz... O h, suratnz asmayn yle. Onu sylemiyorum. Eh,
tabii, btn kzlar da peinden kouyor.
Misyoner ksrerek ellerine bakt.
Onu o kadar iyi tanyorum ki, .dedi gen kadn. Onun
hakknda her eyi anlatabilirim size... her eyi.
Paylarna den ani yazg, bir irenlikler, cinayetler vere-,
zillikler listesinden baka ey olamayacak bir eyi dinlemeye he
ves edemeyecei kadar kafasn kurcalyordu Dr. H onvatn;
eer yaamn bu uzak dalarda brakacaksa, son dakikalarn
geirmek iin pornografik ve kanl bir film gsterimini izle
mekten daha baka yollar olmalyd. nk o na dek duyduk
laryla yarglayacak olursa, baka bir ey olamazd. Ama kz ko
numaya balad, Cadillaclar kervan karanln gitgide daha
derinlerine dalarken, misyoner dinlemeye koyuldu: bazen, bir
insana yardm etmenin tek yoludur dinlemek.

96

9. Blm
Hava K uw etlerine kumanda eden albay, durumdan haber
dar olmak ve mutlak sadakati konusunda Alm ayoya gven ver
mek iin her yarm saatte bir telefon ediyor, lkeyi terk etmeye
-bir sreliine elbette- karar verirse diye lider maximom n em
rine bir arac hazr tuttuunu bildiriyordu. Almayo ona asileri
bombalama emrini bildirdi: O rdunun genel merkezini, tankla
r, radyo istasyonunu, sokaklardaki ayaktakmn; sonra ulusal
ktphaneyi, yeni niversiteyi ve filarmoni merkezini de bom
balamasn sylemek zere adam geri ard. Albay bir soru
sorma cretinde bulundu: son hedefin nemli olduunu zan
netmiyordu; bu ykmlarn byk bir pratik getirisi olmaz gibi
geliyordu ona.
- renciler onlarn ilerine mevzilendiler, dedi Almayo,
sonra telefonu kapatt. Bu doru deildi, ama onun da kendince
nedenleri vard.
Yaylm ateinin younluu azalm gibiydi ve telefon da
hkmet kontrolnde kesintisiz almaya devam ediyordu. T e
lefon santralna saldr dzenlenmiti ama, gvenlik kuvvet
leri iyi dayanmlard. Almayo, sokak atmalarnn geliimi
hakknda bilgi alma emrini vererek Albay M oralesi alelacele
kente yollad; sonra da masasnn stnden bir ie alarak zel
dairesine gitti. Gen Kzlderili kz tam brakt gibi buldu: bir
dein stnde rlplak oturmu salarn tararken. Her za
man bunlardan bir-iki tane olurdu konutunda, ama bu dierle
rinden daha yetenekliydi; ie kendini veriyormu gibi yapyor
du; oysa dierleri inek gibi becerilmeyi beklerlerdi. Alm ayo
ona giyinmesini syledi; plakl sevmezdi, plaklk onu hep
biraz arpard; plaklk ona ocukluundaki yoksulluu, bin^ldzyiyiciler

97/7

lerce yllk bokluklarn iinde alktan geberen C ujon larn p

lak klarn anmsatrd.
Sonra gcnn kuvvetinin yerine gelmesini bekleyerek,
srtst yatp kald. A capulcodan getirttii Kbal tuhaf adam
dnyordu; adam sansasyon yaratmt orada; olaanst ye
tenei de, M eksikadaki bykelisi tarafndan A lm ayoya bil
dirilmiti. syana kafa yormuyordu artk. Ezeceini biliyordu:
lerinden bazlarn ok iyi niyetlerle harekete geen aydnla
rn oluturduu bakaldr nderlerinin gzel aklamalar d
rst olduklarn, kar gzetmediklerini, bu durumda da baar
ya ulamak iin hi anslarnn olmadn gayet gzel gsteri
yordu. Gerekenprotecdonu elde etmeleri sz konusu bile deil
di. Almayo, en gzel anlarn geirdii, onu gerekten cokulan
dran tek ey olan gece kulbn dnyordu. On yldan fazla
zamandr kuruluun sahibiydi; imdi konumu gerei, adn kul
land bir kukla adam vard, ama kulbn her eyiyle kendisi
ilgileniyordu. Dnyann en iyi artistlerini, en iyi gsterilerini
ayarlyor; ounlukla da salonda bulunuyor ya da onlar Sa
raya getirtiyordu. 'Lider maximo'nnn her trden soytar ve ar
latandan -bunlardan birka tanesi evresine kadar sokulmu du
rumda- ald zevk, eliliklerde pek ok glmeye neden olu
yor. Bunu bir Amerikan dergisinde okumutu.
Kafasnda kukular uyanmaya balad ya da gvenini y i
tirdii zor anlarda, hemen o artistlerin bazlarn aklna getirir
di.
Karnna kl saplayp ucunu br taraftan karan bir H ol
landalI vard; sonra klc karr, selam verir ve ertesi sabah gs
terisine yeniden balamak zere glmseyerek eker giderdi.
Halkn tylerini diken diken eden, birok hekimin de tanklk
ettii bir yetenekti bu. Hollandal, gsterisinde bir eylerin ters
gittii bir gn H am burgda lmt; belki de sakarca bir hare
kette bulunmu ve kendine zarar vermeden klc saplayabildii
belirli noktay birka milimetreyle skalamt. Mzikhol dn
yas uzmanlarnn grleri byleydi, ama Josnin bu konuda
baka fikirleri vard. Yalnzca ans Hollandaly terk etmiti;
adam yararlanmakta olduu protectinu yitirmiti.
Bir anda yzlerce insan hipnotize ederek, onlara yzyllar
nceki tarihsel olaylar gsterip, sonra da bunlar ayrntlaryla
98

tanmlamalarn salayan Kruger vard sonra. ok etkileyiciydi,

ama birileri A lm ayo ya hipnotizmann hastanelerde uygulanan
bilimsel bir olay olduunu anlatmt; bu da Jo se yi yle tiksindirmiti ki, Almann gsterisini durdurup, para falan da verme
den adam snrd etmiti. Daha nce insan gznn demedi
i bir eyler grmek iin ne olsa verirdi. El Senor'da en byk
danslar, hokkabazlar, gzbaclar, akrobatlar ve sihirbazla
r izlemiti birbiri ardndan; son olarak da, Haitili bir zenci
olan ve davuluyla izleyicileri gerekten kendinden geiren, ar
pc bir kararszlk yaratan Kk Louisyi dinlerken, apayr bir
atele dolu bir umut n yaamt: nihayet bir eylerin olup bi
tecei hissediliyordu. Almayo sarho olarak, tam olarak ne ol
duunu bilmedii bir ey bekleyerek onu dinlemekle geceler ge
irmiti. Zenci, bir Vodu rahibinin klelerin ve mutsuzlarn en
derin gereksinmesini smrndeki nsezilerle yaratt ve ac
maszca uzatt bir eli kulandalk duygusunu nasl smrece
ini gayet iyi bilerek, kurnazca bir hainlik ve incelikle oynadk
a, daha da byl hale gelen bir bekleyiti bu.
Haitili yorulmak nedir bilmiyordu, kollarna kesintisiz ha
reketin srrn kazandran bir soluk ve gce sahipti. Davulunun
yannda, terden srlsklam olmu plak gvdesiyle kara mer
merden demenin zerine oturuyor, yzn bembeyaz, eri
br bir atlak gibi yarp geen deimez bir glmsemeyle
Almayoyu olduu yere iviliyordu. Alm ayo aralarnda hem re
zilce, hem de dosta bir yaknln kurulduunu hissediyordu;
Zenci gerekten bir eyler biliyor, o noktaya ulaabilir biimin
de bir izlen m edinmiti. Elleri davulu yle bir hzla dvyordu
ki, sonunda grnmez oluyorlard; ezgiler asla yinelenmiyordu;
insana artc eitlilik sonsuza kadar srp gidecekmi gibi ge
lirken, gece solup gidiyordu; Almayo, dudann kenarnda sn
m bir puroyla bombo gece kulbnde ylece duruyor, arka
larnda klelik ve alaklk dolu yzyllar bulunanlarn neleri
hayal ettiklerini gayet iyi bilen o pis zencinin gzlerine dalm
baklarla, vaadi bekliyor, dinliyordu.
Smithsonian Enstitsnn bakentte ok gzel bir nsan
Mzesi kurmasna, niversitede de bir antropoloji ve sosyoloji
krss olmasna karn, davulun yannda duran ok renkli
99

tylerden yaplma, iren yzl bir kuadam fetii, hl capcan

lyd.
Am a hibir eyin olup bittii yoktu, iaret yoktu, kimse
cikler arlara yant vermiyordu, kandrmacayd bu. Haitili
yalnzca dnyann en iyi davulcusuydu, baka hibir ey deil.
Belki de Trujillo bu yzden kovmutu onu Saint-Dominiqueden, ldrlmesinden az zaman nce. O da kendini terk edil
mi hissediyordu herhalde.
Jos, sanat ve sanatlar hakkndaki yanlsamalarn yitir
meye balamt. Soytaryd bunlar. Arkalarnda da kimse yok
tu: yalnzca kendilerinden, kendi beceri ve kurnazlklarndan
g alyorlard. Byclere kar kampanya balatt dnemdi
bu; ilerici sekinler arasnda sevenlerinin saysnn artmasn
salamt. Krlk alanda ok sayda bycy ldrtmt;
kylerde fetileri, maskeleri yaktryor, tavua taparken yakala
nanlar cezaevine attryordu. Yzlerce lyle dile gelen acma
sz bir adalk hastalna tutulmutu. ocukluundan beri
onu aldatmaktan baka i yapmayanlarla gerek bir kiisel he
saplama oldu bu. Okullarda din eitimini yasaklad ve tm ya
banc rahiplerin snrd edilmesini emretti. Kendilerine eitim
li havas veren ve dnyadaki temsilcisi olduklarn ileri srdk
leri bir gc kullanan dolandrclar, arlatanlard hepsi; ama
gerek g baka bir yerdeydi, onlar ona ulaamazlard. Onlar
da gereken ey yoktu, pek ar bulduklar bedeli demekten
korkuyorlard. Am a Batista demiti bu bedeli, Trujillo da ve
daha bakalar da: Venezuelal Jimenez de, Haitili Duvalier de.
Pintilik etmeksizin demeye devam ettikleri srece, hepsi de
tm dmanlarn alt etmelerini salayan bir proteccindan ya
rarlanyorlard. Ama, hepsinin korkmaya baladklar bir an ge
liyordu hep: srf yumuamaya, eski huylarn brakmay dene
meye, iyilik yapmaya baladklar iin, iktidar ellerinin arasn
dan kayp gidiyordu. Bu durumda derhal kovuluyor, glerini,
hatta yaamlarn yitiriyorlard. Bedelini demeden iktidar ko
rumak kesinlikle olanakszd, Almayo ise bedel demekten asla
vazgememiti. Daha on sekiz yandayken, ktl ve eksik
siz utanmazlyla n yapm, parmakla gsterilen itolu itin te
ki olup kmt; birka yl iinde bu alandaki yetenekleri iyice
duyulmu ve ona belirleyici siyasi destekler kazandrmt; n
100

byk bir hzla lke snrlarn amt; canavarlkiaryla, ger

ekletirdii kitlesel katliamlarla, ikencelerle, -muhalefet ye
lerinin yol zerinde topluca uuruma itilen aileleriyle- ilgili y
kler, ilerici Am erikann kzgn basn tarafndan her Al
lahn gn yaymlanyor, o sralar yalnzca siyasi polis mdr
olan A lm ayo da, purosunun ucundaki kl uzatarak, zevkle
bunlar okuyordu: eylemlerini sarmalayan n ve aklk, ynet
mekte olduklar dnyada erklerini yaymaya istekli hibir ciddi
ve olaand yetenek avcsnn gznden kaamazd. Almayonun inanc, alt edilmez, ateli ve her tr kukuculuktan
uzak, derinlemesine kemiklemi bir inant. Gen Kzlderili
nin kyn terk edip, U N E S C O nun ve Birlemi Milletler
Salk Kom isyonunun raporlarna gre yetersiz beslenmenin
ve salksz koullarn yzde yetmi belere varan ocuk lm
lerine neden olduu, frenginin nfusun yzde seksen beini
penesine ald, ocuk fahieliininse, tm soruturma komis
yonlar tarafndan resmen akland ana yurduna alc gzle
bakt gnden beri, dnyay kimin ynettiini biliyordu. Daha
on iki yandayken anlamt bunu; nesnelere kardan bakmay
ve bunlardan sonular karmay renmiti. O umutsuz beden
sel sefaleti, spanyol kkenli sekinlerin, O rdunun ve polisin
skca elinde tuttuu erkin smrsn, adaletsizliini ve alabil
diine rmln, yazglarn unutmak iin Kzlderili
kyllerin durmadan inedii mastala, teoenanacatl, peyotl, ololiii(]ui yldzlarnn yaratt aptallamay grmt; dnyann,
gerek efendisini tanmann pek zor olmad kt bir yer oldu
unu biliyordu. Tanr yalnzca Cennette olduuna gre, gerek
efendiye ona yarar biri olduunu gstermek iin her eyi yap
mt. N e var ki, yeteneklerini kabul edenlerin ona emanet etti
i gcn doruunda, baar ve huzurla geen yllarn ardndan,
bir eyler ters gitmeye balamt; istedii kadar urasn, kendi
ni amaya alsn; gstermeye devam ettii inanc, kesintisiz a
balar gz ard ediliyordu. Belki de, her eye karn ve kt, ye
terince hain olamamt. Kendini kzgn, hatta gcenmi hisset
meye balyordu artk. Kendi annenizi kuruna dizdirmi olma
nz, bu lkede iktidarda kalmanz iin gereken destei size sa
lamaya yetmiyorsa, daha fazla ne yapabileceini, inancn daha
iyi nasl gsterebileceini bilemiyordu. nancn yitirmi deil
101

di, ama gene de kendi kendine, onu yetitirmi ve inancn pe

kitirmi olan rahiplerce aldatlp aldatlmadn; dnyann,
onu koruyup kollayan Kii tarafndan terk edilmi olup olmad
n soruyordu, iktidar mcadelesinde rnek ald Trujillonun
katledilmesi zaten ok etkilemiti onu; ama yal diktatr yaa
mnn sonlarnda zayflk belirtileri gstermiti; Am erikann
etkisi de ona ayrca uursuzluk getirmiti. Amerikan yardm
insana kesinlikle felaket getiriyordu, ne var ki ondan vazge
mek de zordu.
Ayaa kalkt, pencerenin kenarna giderek gkyznde
uak kollamaya balad. Gecikmilerdi, emrettii bombardman
da henz balamamt. Bakentin gbeindeki yepyeni byk
binalar, parlak camdan gvdesiyle dierlerine tepeden bakan
niversiteye ait gkdeleni karanlk baklarla szd. Kk
Amerikan orospusu, diye geti aklndan. Tm bunlar onun ma
rifetiydi. Zamannda saknmasn bilememiti ondan. Kadn Almayo nun baard her eyi, iyi niyetine ilikin gsterdii tm
kantlar byk olaslkla geersiz klmt. Alm ayo da fazla
nem vermeden, onun tm bu kltr merkezlerini, tm fela
ketlerinin kayna olan yeni niversiteyi ina ettirmesine gz
yummutu. Kadn lkeye iyilik yapmak istemiti; imdi, baar
d sylenebilirdi. Gerekten iyilii dokunmutu; Almayo da
hesaplar dyordu imdi. Ondan saknmalyd. Kadn o kadar
iyi niyetliydi ki, Alm ayo onun kendisine uursuzluk getirecei
ni batan hissetmeliydi.
Purosunu bitirip yatann zerine oturdu; bir yandan da
iin iin imdiki zamann tm dikkatini almas gerekirken kafa
sna en bu an akmnn kt bir iaret olup olmadn,
gemie bu kadar gmlmenin bir yorgunluk ve enerjisindeki
bir gevemenin iareti mi, yoksa kabullenmekten kand bir
belirti mi olduunu merak ediyordu. Ykseliinin tm evreleri,
kyndeki rahibe ve San Miguelin papazlarna baklacak olur
sa, avclarnn her eye hazr yeni yeteneklerin, ateli ruhlarn
peinde durmakszn taban teptii karanlk Efendinin dikkatini
hak edebilmek iin gen bir Cujonun gstermek zorunda kal
d tm abalar, bir bir gznn nne geliyordu.
102

Yine o iko adamn yzn gryor, yine ona gven ve

ren sesini aka iitiyordu: Bir dahaki sefere daha ansl olacak
sn, olum .
Yine o iren elin yanana dediini duyuyordu. Koca
man, pis bir iguana gibi her tarafa koturan, yumuak, ama ar
bir eldi bu; Jos iyi tanyordu onu bir gn intikamn acmasz
ca alacana yemin ettiren bir kin, bir utanla nefret ediyordu
ondan.
zerinde, o iko adamn parasn verdii parlak giysi vard
yine; baka birok eyin de parasn o demiti zaten: btn el
biselerinin, evinin, incecik purolarnn, on iki ift ayakkabs
nn parasn. Am a Jo s iko adama artk inanmyordu, artk
ona gven duymuyordu. Elbette ki iren bir herifti, soluk y
znde, gzlerinde lanetli ve korku dolu bir eyler vard; ama Jo
s ona benzeyen, yeterince nemli, gl olmayan, byk olas
lkla gereken ilikilere sahip olmayan milyonlarca adamn va
rolduunu biliyordu.
Sokak kelerinde mrldanlan yakarlar arasnda adam
ona her trl sz vermi, ama i yrmemiti. ki yzlnn,
yalancnn biriydi, hibir dayana yoktu. Arenay her terk edi
inde, kalabaln glleri, hakaretleri, alayl szleri Jo sye e
lik ediyor ve gnler boyunca yan bandan ayrlmyordu. O n
lar unutabilmesi iin bazen haftalar gemesi gerekiyordu; gece
leyin, arada bir yalvaran gzlerle gkyzne bakmak iin kal
karak gzn krpmadan iko adamn yatanda yatarken, gz
lerini her kaldrdnda yldzlar deil, sakar ve yetenein krn
tsnn bile grlmedii novilleroyu kahkahalarla glen halkn
alayc suratlarn gryordu. iko adam ona yalan sylemiti.
Bedenini ve ruhunu satmak yeterli deildi, en zoru, karlk
grmekti.
Son kez bakt. Gene de umut verici bir yzd: karanlk
halkalarn zerindeki ar, sarmtrak gzler, biimini yitirmi
hem gevek, hem de kt bir az; hayvan penesine benzeyen,
yakutlarla, elmaslarla bezenmi tombul eller. Tam da orada,
kyde Peder Chrysostomeun ona alevler ve srngenler iin
de kvranan bedenlerle dolu, gnahkrlarn zevk ve ahlakszlk
la geen yaamlarn pahalya dedikleri atelerin karanlnn
ftoviUero: Kkba hayvan abas. (cv.)

103

dipsiz derinliklerinden ktn syledii adamlara benziyordu

her eyiyle. Jos demenin pek pahal olmadn dnyordu.
Kzlderililer, yzyllardan beri dnya yznde ayn lde
yksek bir cefa bedeli dyorlard, karlnda ise hibir eyle
ri, ne zevkleri, ahlakszlklar, hatta ekmekleri bile yoktu.
Bylelikle gvenmiti ona. Ama iko adam aka iki yz
lnn tekiydi; ileri biraz yoluna sokarak, on drt yandaki o
cuun doru yolda adm atmasna yardm etmiti yalnzca. Jos
hibir eyden piman deildi, ama baarmak istiyorsa imdi
uzaklara, ok daha uzaklara gitmesi gerekiyordu. Bu ok kolay
deildi, nk bakent sokaklarnda srnmeye baladndan
beri, bir dayanak arayan dier Kzlderili ocuklar arasnda k
yasya rekabet olduunu biliyordu.
Seni bir daha grmeyeceim, dedi ona.
iko adam aznn kenarnda duran purosunu eline ald.
enesi, ya dalgalarnn iinde titremeye balad. Bir elini kalbi
ne bastrd ve birden gzleri yalarla doldu. Gene de yalarn
akmas olaand, diye dnd ocuk.
Sana yardm etmek iin her eyi yapacam, dedi, her e
yi. En iyi altrclar tutacam. Pedro Ramirez le konutum
bile: sana ders vermeye sz verdi. En iyi boalar vereceim sa
na. iftliime gideceiz, sen de gelecek mevsim iin hazr ola
caksn. Sonra sana yeni bir araba da alacam, bir Mercedes.
Bir daha birbirimizi grmek yok, dedi Jos. Sen bldrcnn tekisin.
Arena argosunda bldrcn, kalabaln iinde cepilik ya
pan hrsz demekti.
Sen kk bir esnafsn, benim iin hibir ey yapamaz
sn. Yeterince gl deilsin. O lur olmaz her ey iin sz veri
yorsun, ama szlerini tutamyorsun. Yeterince nemli deilsin.
Koca adam alyordu.
M eksikaya gideriz, dedi, A rrozo ve Pancho Gonzalezi
tanrm; seni altrrlar. Byk bir matador olacaksn, en b
y. Yetenek durup dururken gelmez, ok uramak gerek,
zaman gerek. Beni brakmayacaksn deil mi, syle... Senden
vazgeemem.
Bu akam kyme dnyorum, dedi Jos.
104

 N e yapacaksn orada, diye sordu koca adam. O gt

boklularla vakit kaybedemeyecek kadar iyisin.
Orada, syleyecek iki ift lafmn olduu biri var, diye
yantlad Jos.
Soyunmaya balad, iko adam da titreyen ellerle ona yar
dm etmeye alt. Jos karsnda rlplak kalnca, iko
adam onun bacaklarna, baldrlarna bakt ve alamaya balad.
Belki de yarn sabaha kadar kalabilirim, dedi Jos alayc
bir sesle, ama yzklerini ver bana, ikisini de, elmas da, yakutu
da.
iko adam yzklerini karmaya balad.
stediin her ey senin olsun, yeter ki beni terk etme.
Seni terk edeceim... yarn sabah. Seni tanyorum artk.
Yeterince nemli deilsin. Benimle alay eden o geri zekllarn
sesleri hl kulaklarmda... Bak, boann boynuzlarn hissedi
yorum hl... urada ve urada. G ryor musun, kanyor. Sen
de g yok.
iko adam cebinden bir mendil karp gzlerini sildi.
Sonra ban sallad:
Seni anlamyorum olum, dedi, neyin var bilemiyorum.
Sana en gzel elbiseleri aldm, kzlarla gnl elendirmek istedi
inde tek kelime etmedim. Benden her istediini alabilirsin. Ya
rn Mercedesi de alacam sana. Yeter ki beni terk etme.
Sana ihtiyacm yok, dedi Jos, iimi biliyorum ben. Y o
lu biliyorum.
Sabahleyin otobsle kenti terk etti, gn sonra kyne
dnmt. Kyllerle, arabann tepesindeki tavuk ve keilerle
dolu pis arabadan indiinde, vadiler karanla gmlmt bile;
o ok iyi tand serviler, son bir abayla gkyzn iaret ede
rek, insan sersemleten gecenin iinde silikleiyor ve kaybolu
yordu. Uzaklaan arabann tozlarnn iinde bir bana kald;
sonra ssz patikalar izlemeye koyuldu; hayal ettiinden o ka
dar farklyd ki, doduu yere byle sessizce, bom bo ellerle
dnmek: utkulu toreroyz ynelik alklardan, grltl karla
madan ne kadar da uzakt; bir tek uzaklardan kpek sesleri geli
yordu.
On yedi yandayd, ky terk edeli yl olmutu. Karn
<*t, ama evine gidip annesini tekrar grmeye utanyordu ve f
105

ke iinde gitgide byyordu; Trujillo ve Batista gibi baarlary

la hayallerini ssleyen adamlar atelerle dolduran o gcn kap
sn almak iin bir gereksinim, bir sabrszlk byyordu.
Gle doru yneldi; alara sarnm gemilerin arasndan su
daki son yansmalar ve suyun orta yerindeki adada bulunan,
daha o dnyada bile yokken orada olan Kurtarcnn granitten
yaplma heykelini seyrederek, allklarn arasndan kye doru
yrd. Uzaklarda dalar, Ispanyollar tarafndan yklm, gz
leri kyllerin her sabah sofuca tavrlarla yerletirdii iek
yapraklaryla kapatlan eski tanr heykelleri vard; hala donan
m beyaz adamlar tarafndan tahtlarndan indirilen gerek sa
hiplerinin elinden alndndan beri Kzlderililer iin ok zor
bir hal alan bu dnyay grmelerini engellemek iin, taze tayapraklar tanrlarn ak gzlerinin zerine yerletirmekte sk
sk babasna yardm etmiti.
Gl getikten hemen sonra, sola dnerek eve yneldi. Ev
yalanm, atya kadar allklarla kaplanmt. Kerpi duvarlar
atlaklarla doluydu ve kf kokuyordu. Kap her zamanki gibi
akt, ierde ya lambasnn usulca yanyordu. Kendi ken
dine yal rahibin hl yaayp yaamadn, yerini bir bakas
nn alp almadn sorarak ieri girdi; ama daha kapdan yeni
adm atmt ki, onun tpk eskisi gibi dimdik, sessizce, dnce
lerinin iinde kaybolmu bir durumda ayn masada oturduunu
fark etti.. Masann stne iek ve otlar serpitirilmiti ve Jos
ne anlama geldiklerini iyi bilirdi. Bereket iin yeil, salk iin
krmz, kem gzlere ve eytana kar beyaz. Her zamanki gibi,
ertesi sabah da kyller gidip bunlar kiliseye, kyn ermiinin
ayaklarnn dibine koyacaklard. Sonra, kapaksz gzlerine ba
ka iek yapraklar yerletirmek iin, hl dnmelerini bekle
dikleri tanrlarn heykellerine gideceklerdi.
Peder Chrysostom e kafasn kaldrarak sanki ona bakt;
ama kk ya lambasnn evresi olduu gibi geceyle rtly
d; Jos yi tanm gibi bir tavr taknmad. Jos, aydnln y
zn aydnlatmas iin bir adm ne kt; yal adam gzlkle
rini takarak onu batan ayaa szd.
Sonunda geri geldin, dedi. Kent seni yiyip bitirmedi de
mek. Yoksa polisten mi kayorsun? Genler kye geri dnii106

yorlarsa, bu genelde hep birileri pelerinde olduu iin. Bu iler

artk byle.
Geri geldim, dedi Jos. lmeden nce seni bir kez daha
grmek istiyordum, ihtiyar. ok zaman kalmad artk bunun
iin. Seninle bir kez daha konumak istedim.
lmem e daha yedi ay var, dedi rahip honutlukla.
Nereden biliyorsun?
Gnderdikleri yeni rahip daha nce gelemiyor.
Jo s oturup yal adama bakt. Derin atlaklarla oyulmu,
gerekten de eski bir yzd bu; rengi bir Cujonunki gibi ko
yuysa da, salar ve sakal spanyollarnki gibi bembeyazd. N e
kadar ilgin, diye dnd Jos; bir C ujon un salar asla aarmazd. A k sal bir Cujon varsa bu, annesinin bakentte oros
puluk yapt, ocuklarnn da, damarlarnda spanyol kan ol
duu iin ynetimde ya da polis rgtnde grev almak ya da
belediye bakan seilmek iin geri dndkleri anlamna gelirdi.
Byk kentte hayat nasl?
ansm yaver gitmedi.
Belki de bunu hak etmiyordun.
Jos masann stndeki krmz beyaz ieklere, otlara bak
t.
Syle bana, en byk gnah nedir?
Hepsi byktr, dedi yal adajm. Seim yaplamaz. Hep
si ktdr ve insan Cehenneme gtrr.
A m a hepsinden daha ciddi olan bir gnahn olmas ge
rek...
Bilmem, dedi yal adam yorgun bir sesle. Bu tartlr.
Seim yapm ak zor. En kts insann annesini ldrmesi ben
ce. Olanclk da ok ktdr. Bu aalk dnyada hedefi asla
tam on ikiden vuramazsn. Kt bir yerdir dnya.
Am a senin tylerini gerekten de diken diken eden g
nah hangisi, ihtiyar?
Tylerimin diken diken olmayaca kadar yalym ben.
Derim ok sert.
Cinayetin iyi bir yeri var m?
Evet, cinayet en nemlilerinden biri. Ensesi de ok k
t.
Bu szc bilmiyorum. Nasl syledin?
107

 Ensest.
Peki ne bu?
Bir erkekle kz kardei ya da bir babayla kz zina yapt
zaman oluyor. lmcl bir gnahtr. Onlara sk sk syle
dim, ama yapyorlar. Yaptklarn biliyorum.
ok mu kt? En kts bu mu?
Bunun iin dorudan Cehenneme gidilir, dedi yal
adam. Dosdoru gidersin, eytan da ellerini ovuturur. A m a ni
ye soruyorsun bana bunu?
Biri gelip de eytann houna en ok ne gider diye sora
cak olsa, ona ne derdiniz?
Yal rahip uzun uzun dnd. Ban sallad.
Bilmiyorum, dedi. Her ey onun houna gider. Yapt
mz her ey. Yaptmz her eyi sever, evet. Sefaleti, hastal,
iktidarda bulunan insanlarmz sever. O insanlar ok sever.
Onlar oraya yerletiren O dur, nk onlar O nu memnun et
mek iin ne gerekiyorsa yapmlardr. Burada egemen olan eytandr; ite bu yzden umut yoktur. eytan orada durup g
nahlar iinde debelenmemizi seyretmekle yetinir ve gler. G l
dn duyarm sk sk.
Ama gene de, onu dierlerinden daha fazla memnun
eden bir eyler olmal, yle deil mi?
Syledim sana, ensest ktdr, dedi yal adam. Bu yz
den Cehenneme gidilir. Ensest, eytan n sevgili kulu damgas
n vurur insana. Sonra, ben genken M eksikada yaptklar gibi
kiliseleri yakmak, rahipleri ldrmek de yle. Ama bana niye
soruyorsun bunu olum? Tm yolu srf bana bu soruyu sor
mak iin mi atn?
Yeniyetme, gergin ellerini kavuturarak bir sre sessizce
durdu.
Buralara kadar gelmene demezdi. Kime sorsan sylerdi
aynlarn.
Gvendiim tek insan sizsiniz, dedi delikanl, tek insanSiz bir ermisiniz.
Yal adam ona sert sert bakt.
Bu bir kfr. Ben zavall bir ky papazym, hepsi bu.
Elimden geleni yaptm ama, pek de bir ey yapmadm. Balan
mam gerek. ldm zaman arkamdan dua edilmesi gerek.
108

Lambann kk, portakal rengi , sivrisineklerin ve b

ceklerin iinde czrdad kara, dumanl bir dil yayyordu. De
likanl dimdik, kprtsz silueti, kupkuru dizlere dayanm
uzun elleri seyrediyordu.
Bana ne sylediinizi hatrlyor musunuz?
Hayr, artk pek bir ey hatrlamyorum. htiyar kpe
im de geen hafta ld, onun adn da anmsayamyorum. Sen
ieri girdiinde, onu hatrlamaya alyordum.
Pedro, dedi gen adam.
Evet, dedi yal adam, yz aydnland. Hatrladna
memnun oldum. Pedro, evet, buydu.
Bana hep derdiniz ki, iyiler Cehennemi miras olarak
alacaklar, ktlerse yeryzn.
Evet, imdi hatrladm, dedi yal adam, ok doru ste
lik. Yeryz kt bir yerdir, gittike daha da ktleiyor. Eer
Cennete gitmek istiyorsan bunu asla unutma. Sen iyi bir o
cuksun. Adn unuttum ama, seni gayet iyi hatrlyorum. Adn
ne senin?
Jos. Jo s Almayo. Bende de, tpk sizdeki gibi, spanyol
kan var.
te bu Jos. Kente gitmitin sen.
Geri geldim.
Grdn m bak, anmsyorum seni, oysa dualarm bile
hatrlayamadm, ayin bile yapamadm sylyorlar; bir de
yerimi alacak yeni bir rahip getirtiyorlar. Hatrlyorum. K
kken boa greisi olmak isterdin.
Evet. Denedim ama, iyi deildim. Yeteneim yok.
Belki de baban gibi iyi bir balk olursun. O sk sk ba
lk getirir bana.
Gen adam ayaa kalkt.
Neydi o szck?
Hangi szck? Ben o szc sylemedim. Onu bilmi
yorum. Gidip eski putlarna sungular yapan ky halk gibi, ba
tl inanlara kaplmamak gerek. Bilmediimi sanyorlar. Bir tek
szck var, o da Tanr.
Hayr, dieri. Gnahlarn en korkuncu anlamna gelen.
eytan mutlu klan.
109

 eytan dnmemelisin. eytan bizi ynetenlere b

rak. Tanry dn.
H oa kal, ihtiyar. Huzur iinde l.
Hoa kal Pedro. Gelmi olmandan dolay ok mutlu
yum. Belki de, her eye karn, bilmeden iyilik ettim.
Jose tabancasn cebinden kard. Lambada azck ya kal
mt; Jose, yar yarya kr olduu iin rahibin hibir ey gr
meyeceini biliyordu. Bylesi daha iyiydi.
Am a belki de hata buradayd, diyordu imdi kendi kendi
ne, onca yldan sonra; sonra gzlerini yine pencereye evirerek
gkyznde uak aramaya koyuldu. Belki de bu yzden her
ey baarszla urayacakt imdi; yal adamn onu ldrecei
ni bilmesini istemedii andaki zayflk ve efkat yznden.
Elinde tabancasyla birka dakika bekledi; sonra zenle ni
an ald ve tetie bast. Yal adam, sanki hibir ey olup bitme
mi gibi, iki eli baldrlarnda, kprtsz ve dimdik oturup kald;
belki de gerekten de hibir ey olup bitmemiti, hibir zaman
bir eyin olduu yoktu, hibir ey hesaba katlmyordu, kimse
ler yoktu ve gnah, cinayet, tpk yi ve Kt gibi yoktular,
hibir anlamlar da yoktu.
akaklarnda buz gibi bir ter hissetti, nk, tm lkenin
zayflktan ve kaygdan uzak olduunu sand bu adam her za
man korkutan bir ey varsa, o da, yeryznn insanlara ait'ol:
mas, onlarn yeryznn biricik efendileri olmalar, baka yer
lerden yardm gelmemesi, g ve yetenek iin gizli birtakm
kaynaklarn olmamas, varolann, E l Sefior da ona birka hayal
n yaatan soytarlar, sihirbazlar ve sahtekrlardan ibaret olma
syd.
Alm ayo, orada, iinde bir kurunla sakin sakin oturan ada
ma nasl da baktn anmsyordu; devrilmiyordu. Belki de d
ebilecek kadar arl kalmamt, yeterince ar deildi. Bir
tek kafas biraz yana sarkt, hepsi o kadar.
Gen adam kulak kabartarak uzun sre glgelerin iinde
bekledi, ama gece kularnn grltlerinden, bceklerin atete
czrdamalarndan, rzgr estiinde gldeki bir geminin anlar
nn almasndan baka bir ey duyulmuyordu. Bekliyordu. Ke
sinkes bir belirti, onamay, beeniyi gsteren herhangi bir iaret
alacakt. Daha iyisinin yaplamayacan seziyordu. Tanrmn
110

bir adamn, O nun daima sevdii ve kollad, daima dinledii

ve inand bir adam ldrmt; eer Jo sye her zaman syle
dikleri doruysa, eer gerekten iyiler Cenneti, ktler Yeryzn miras olarak alyorlarsa, kesinkes seilirdi.
evresine baknd ve bir kede sinsice kprdayan bir ey
grd: karanlkta yan sabit iki k. Jo snin yz glmeye
balamt bile ama, kedi miyavlaya miyavlaya kapya doru at
larak gzden kayboldu; Jo s ise, sanki bir anda tm anlamn
yitiren, iinde ne yetenein, ne byn, ne gizli glerin oldu
u bir evrende, cesedin karsnda yapayalnz kald.
Bir gece kuu bard yine, anlar alyor, kap menteeleri
nin zerinde gcrdyor, rzgr huzurlu ve bildik sesler iinde
allklar yalyordu, bir belini yoktu. Kimse onu fark etmemi
gibiydi; hibir iyilik sesini ykseltip, ona unlar sylemiyordu:
Gzel, olum. Gerekten de yaplabilecek en kt eyi yaptn.
Umut veriyorsun. Senin gibi ocuklara gereksinmem var. Suna
bilecein eyi satn alyorum; karlnda sen de yetenek sahibi
olacaksn, ayrca g ve zafer de senin olacak, herkesin korktu
u ve sayg duyduu byk bir adam olacaksn. Yeryznn sa
na sunabilecei en gzel eylerin hepsine sahip olacaksn. Akll
sn sen, Cennetin Tanrya ait olduu gibi, yeryznn de ba
na ait olduunu anladn. Bu dnyada, ihsan sahibi benim.
Bir an ayak sesleri duyduunu sanarak, eytann ieri gir
mek iin kapya gereksinim duymayacan bildii halde, hzla
kapya doru dnd. Umudu ve derin inanc hl tertemizdi.
Olanakszd bu, San Miguel M anastrndaki retmenleri dur
madan dile getirmilerdi bunu; insanlarn yapayalnz ve zgr
olmalar, bir efendilerinin olmamas mmkn deildi. Bylesi
dnceleri lkede bir tek komnistler yayard.
Belki de yal adama onu ldreceini bildirmeye cesaret
edemedii o zayflk ve utan nyd ona elinde ne varsa kaybet
tiren. Belki de bu utan duygusu, onda hl varolan bir iyiliin,
onun henz tam olarak kt olamadnn ve eref yerine yk
seltilmesinin uygun dmeyeceinin bir iareti olarak yorum
lanmt. Am a henz ok genti, yalnzca on yedi yandayd.
Katlamak iin bol bol zaman vard nnde, gnn birinde k
ynn, lkesinin gururu olacakt. Resimleri her tarafa aslacak
t. Am a biraz yardma gereksinimi vard.
111

Dar kt, gl grd ve sanki birinin kenarna trmana

cakm gibi gemilere doru yzen ay grd ve de kiliseler, ma
nastrlar yakm olan Kurtarc nn heykelini. Bir gn, onun da
bir heykeli olacakt, hem de tam buraya, kutsal bir adamn ilk
kez gzlerini at yere diktirtecekti onu. allklarn arasnda
kimse yoktu; gkyz yldzlarla doluydu; ve o kadar huzur
luydu ki, Jos kendini hakarete uram hissederek yumruklar
n skt. Bir an umutsuzluk iinde, eytanla karlaabilmek
iin Tanrya dua etmenin gerekip gerekmediini dnd. Son
ra yumruklarn kaldrarak, yldzlara doru, yknt halindeki
tapnaklaryla, dnyadaki gsteriden korumak zere gzleri i
ek yapraklaryla kaplanm gereksiz tanrlarn l yzleriyle
gln zerinde ykselen yanardalara doru edepsizce szler
haykrmaya balad.
iinde susuzluk ve yorgunluktan, bir de yava yava kafa
snda oluan boluktan baka hibir ey kalmaynca, kye do
ru yola koyuldu.
Polis yoktu, telefon yoktu, elektrik yoktu. Ceset abucak
bulunur ve cenaze treni yaplrd; ama cinayeti kimin, niye i
lediini bulmaya kalkan olmazd. Ondan kukulanmak kimse
nin aklna gelmezdi. Herkes Jo snin yal rahibin en sevgili
rencisi olduunu, onun da rahibe daima byk sayg gsterdii
ni biliyordu - onu ldrebilecei kimsenin aklnn ucundan
gemezdi. Sakin sakin kye doru yrd. Yal adamn kpe
inin adn unuttuunu, kendisinin de ona bunu hatrlatabildiini dnerek glmsedi. Onun iin en azndan bunu yaptna
memnundu.

112

10. Blm
Eve ban eerek girdi -birok C ujondan daha uzun boy
luydu-; masann evresindeki, hepsi kendisininkinden daha ko
yu renkte, konutlaryla ayn amurdan yorulmu gibi duran
bildik yzleri gzleyerek bir an duraksad. Hepsi buradaydlar
ve fazla deimemilerdi. Annesi frna doru eilmiti; ieri gir
diinde ban evirdi, sonra, Jos bir yabancym gibi gzlerini
kararak mastala'sm inemeye devam etti; kimsenin azndan
tek kelime kmad.
Bir tek byk erkek kardei, hor gr dolu bir glmse
meyle ona dilerini gsterdi. O ysa giysileri yepyeni ve tertemiz
diler; pahalya patladklar da hemen anlalyordu. Y a da karde
i parmaklarndaki iki yz fark etmemi miydi yoksa... Ba
basnn salar hl kapkarayd: damarlarnda bir damla Ispan
yol kan yoktu. Kz kardeine yle bir gz atnca kzn meme
lerinin bym olduunu fark etti. Babasysa, sanki ne giysile
re, ne yzklere, ne gerek deriden ayakkablara inanmyormu, artk Jo snin imdi gerekten birisi olduuna inanmyormuasna, duygusuz bir yzle yemek yemeye devam ediyordu.
ok iyi biliyordu ki, olu baarya ulam olsa, kyne geri
dnmezdi; gen bir Cujon kenti terk edip evine geri dndn
de, cepleri bo olurdu hep; polisin yerini bulmasn, bylece bir
daha ondan haber almamay beklerken beslenecek fazladan bir
boaz km olurdu, hepsi o kadar.
Bir sre bekledi; ama ona oturmasn syleyen olmad; son
ra annesi, yzne bile bakmadan bir tabak alp sofraya koydu;
Jos de bo bir Coca-Cola kasasn itip oturdu. Kimseden t
kmyordu; yalnzca erkek kardei suratna kar alayl alayl,
kstaha glmsemeye devam ediyordu. Jos kardeini ldr^ Idzyiyiciler

1 1 3 /8

mesi karlnda ne kadar kazanacan, gnahlar sralamasnda

bunun deerinin ne olduunu dnd; onun asndan kesin
likle iyi bir not olurdu. eytann olumlu ynde etkilenerek
zerine kanat gereceinden hemen hemen emindi. imdi kendi
ni biraz daha iyi hissediyordu; cesareti biraz yerine gelmiti;
kendini ok fazla skntya sokmamalyd, srf hibir iaret, hi
bir sunu yok diye yal adam bou bouna ldrdn dn
memeliydi. Byle iler zaman alrd; byk olaslkla yle he
men gze bile arpmamlard, yukarya ulaan milyonlarca g
vence, iyi niyet iareti arasnda ne zaman sralar gelirse o za
man dikkate alnacaklard; ama bunun hesabna yazlacandan
emindi; zellikle de ihtiyara bu kadar bal olduu iin. Ailesi
farknda deilse bile, Jos ne olursa olsun bir adamd. Am a aile
sinin bu aldrmazln hakaret olarak alglyordu; ceplerini ka
rtrarak, masann stne bir yn kt para frlatt. Paralar
baln yemeye devam eden babasna doru itti.
Babas paralar fark etmi gibi grnmyordu.
Anlalan km satarak yayorsun, dedi.
Yalan sylyorlar, dedi Jos. Kpek onlarn hepsi. Ks
kanlktan geberiyorlar. Bak.
Yakutlu, elmasl ellerini gsterdi. Hepsi baktlar. Erkek
kardei artk glmsemiyordu. Annesi tencerelerini tavalarn
brakp yaklat ve olunun ellerine bakt. Parmayla yzkle
re dokundu. Kz kardeinin gzleri parlad, Josye hayranlkla
glmsedi.
Bakn, hepiniz bakn. Ben artk bir adamm. Kmla ya
adm syleyen olursa, ldrn onlar. Yalan sylyorlar.
Her eyi alyorum, ama asla hibir ey vermiyorum. Bakalar
nn kyla yayorum. Bakn.
Elini doru kaldrd.
Cam deil bunlar. Hem bu yalnzca balang. stediim
her eye sahip olacam. Tm gzel eylere. Nasl yapacam
biliyorum.
Karnn nasl doyuruyorsun, diye sordu babas.
Hibir ey yapmyorum, dedi Jos. almyorum. nsan
almaya bir balarsa, bir daha iinden kamaz. Balantlar,
nemli insanlar tanmak yeter, sizi daha bakalaryla tantrr
lar, gitgide yukarya trmanrsn. Ormann iindeki Tatzlan p114

ramidi gibi, eskiler ne yaptklarn biliyorlard, dnyann bir pi

ramit olduunu, en tepedekinin her eye hkmettiini biliyor
lard. Amerikan mal arabalarn, temiz kadnlarn, gzel izme
lerin, iyi kesimli giysilerin olur. Ve bu...
Parmaklarn aarak elini yeniden uzatt. Kz kardei yaku
ta dokundu.
N e kadar gzel.
Jos yz parmandan karp ona doru frlatt.
Kz yze bakt ama, almaya kalkmad.
Al onu. Bu daha bir ey deil. Bende sryle var.
Kt arkadalarn varm, dedi babas, sana kt rnek
oluyorlarm. Kt bir yaam sryorsun.
Gzel bir yaam, dedi Jos. stediim her eye sahibim.
Seimimi yaptm. N e yaptmn farkndaym. Evet, ktym,ama, bu dnyada ykselmek ve gl insanlarla karlamak is
tiyorsan, kt olman gerek. Emek olmadan yemek olmaz. Ama
bende yetenek var. nm yayld bile. Byk bir torero olaca
m, hepsinin en by. O rdonezden daha byk, F.1 Chicodan daha byk.
Erkek kardei alayl bir havayla gene dosdoru gzlerinin
iine bakt.
Afaha, dedi. Boalarla greirken grdm seni.
Jos donup kald. Kann tepesine toplandn hissetti, ne
diyeceini bilemedi.
Fiesta iin kente gittim, kyden insanlarla cuja oynaya
lm diye para verdiler. Boalarla nasl gretiini grdm.
N e zaman oldu bu, diye sordu Jos. Artk acemi dei
lim.
Geen ay, dedi kardei. Oradaydm. Seni grdm. Kala
baln alaylarn, yuhalamalarm ve kahkahalarn grdm. Ben
de onlarla beraber yuhaladm ve gldm. Grlecek manzaray
d dorusu. Gerekten ktsn. evremdeki insanlar en kt
snn sen olduunu ve boa grei yapmana izin verilmesi iin
para yediren bir koruyucunun olduunu sylyorlard.
Baba yemek yemee devam ediyordu. imdi herkes Josyle gz gze gelmekten kanyordu, bir tek erkek kardei
onu nemsememeye devam ediyordu.
Bir gn seni ldreceim, dedi Jos.
115

 Sessiz olun, dedi babas.

Belki seni de ldrrm, dedi Jos. Hepinizi ldrece
im. Bunu ylesine, srf size gnnz gstermek iin yapaca
m. Doru, henz gereken eye sahip deilim, ama bir gn sa
hip olacam. Greceksiniz. O zaman her eyim olacak, size
zrnk vermeyeceim.
Yetenein yok, dedi kardei.
Bir gn buraya geri dneceim ve size gstereceim, de
di Jos.
Gsterecek hibir eyin yok, dedi kardei. Seni grdm.
Boa greisi olmak zorunda deilsin, dedi babas f
keyle. Neden baka bir ey denemiyorsun?
Greceksiniz, dedi gen adam. Buraya geri dneceim,
her tarafta bayraklar, iekler olacak ve resmim her yere asla
cak. Ve sen, olun olduum iin her yerde gururlanacaksn. G
ce ve onunla gelen her eye sahip olacam. Onu nasl elde ede
ceimi biliyorum. Onu kimin verdiini biliyorum. O kula git
tim. yi retmenlerim oldu ve biliyorum. Siz, siz okuma bile
bilmezsiniz. Ben bilirim. Adam olmak iin ne gerekiyorsa
rettiler bana, spanyollar hep biliyorlard bunu, byle byle
efendimiz oldular. Siyaset yapmak istiyorum. Nasl bakan ve
general olunduunu, nasl zengin ve gl olunduunu biliyo
rum ve size Trujillonun bunu nasl baardn syleyebili
rim ve Batistann ve efendi olan herkesin.
Grdm kadaryla azn hl kn kadar byk, dedi
kardei. Gene de, yzklerine ve giysilerine baknca, knn da
epey byk olduunu anlayabiliyorum.
Yeter, dedi baba.
Jos elini cebine atmt. Ama bunu babasnn sofrasnda,
annesinin gzlerinin nnde yapamazd. Belki bu da bir zayf
lk gstergesiydi ama, yapamyordu. renecek daha ok ey
var, diye geirdi aklndan. Daha krk frn ekmek yemem ge
rek. Gereken ey henz yok bende, henz bir acemiyim. Bir
belirti, bir yant gelmemi olmas ok artc deil. Peder S
bastien, Tanrnn insann yreindeki her eyi grdn,
tekinin de grdn sylerdi. Senor henz ona layk olma
dm, henz yeterince kt olmadm biliyor. Ama bir gn
olacam. O zaman her ey benim olacak. Efendi ben olacam.
116

Tabam iterek aya kalkt.

Yolum u bulup uzaklara gideceim. Nasl davranacam
biliyorum.
Dar kt.
Erkek kardeinin arkasndan gldn duydu. Ona inan
myorlard. Soyu kpek olu kpek Cujon pilerinden, aptal
Kzlderililerden oluuyordu. H i okula gitmemilerdi ve dnya
hakknda hibir ey bilmiyorlard. Nerede uyuyacan, sonun
da ansnn olup olmayacan, yardm grp grmeyeceini
dnerek allklarn arasnda bir-iki adm att. Zannettiinden
ok daha zordu bu. ok fazla rakip, her eye hazr ok fazla
adam vard. H er askerin, her aynaszn, her bak oyuncusunun
en az onun kadar inanl ve baarmaya kararl olduu bir lke
de, yalnzca kt olmak yetmezdi. Kt olmak yetmezdi, en
kts olmak gerekirdi. Denizlerin te yannda bulunan, dn
yay titreten Hitler adndaki bir nderden sz edildiini duy
mutu. stedii buydu ite, dnyay titretmek, sevilmek ve sayl
mak. Dnya, darbeleri seven ve en gl kimse kendini ona ve
ren pis bir orospuydu. Ama o, henz on yedi yandayd.
O m zunda bir el hissederek srad, itii puro dudaklarn
dan dt, talam gibi kalakald ve tyleri diken diken oldu;
hayatnda hi bu kadar korkmamt ama, gelen yalnzca kz
kardeiydi.
Yzklerini unuttun.
Onlar sana verdim, dedi. Sat onlar ve kendine elbise al.
Benimle kente gelirsen sana daha bakalarn da veririm.
Orada ne yapmam isteyeceini biliyorum, dedi kz.
yleyse kal burada da r.
Geleceim, dedi kz. Balktan bktm artk.
O akam, kzn bakire olmadn kefettiinde biraz hayal
krklna urad: kz ona, hatrlayamad bir zamandan beri
erkek kardeinin onunla sevitiini itiraf etti; Jos tiksindi,
umutsuzlua kapld; ne yapacan bilemiyordu.
Erkek kardei yllardr bu kzla gnah iliyordu ve hl bir
sefilden, geceleri atele kvranan bir solucandan baka bir ey
deildi. O ysa Peder Chrysostome, bunun lmcl bir gnah ol
duunu sylemiti ona. Bu durumda, bu gnah ilemenin birta
km yararlar olmalyd; bu size bir eyler salamalyd; yazg
117

nzdaki bir dzelme, bir beeni ve yreklendirme iareti gibi

rnein. Kardeinin yapt byk bir ktlkt ona retilen
lere gre ve bu onun pis oban giysilerinden syrlp rm
deliinden kmasna, dnyada bir yer edinmesine yardm etme
liydi. Kesinkes bu ona bir dl salamalyd. Neye yarard iyi
bir eitim almak? retmenleri ona yalan m sylemilerdi?
Belki de bu hi de gnah falan deildi ve baka trl davranmak
gerekiyordu.
Neden titriyorsun, diye sordu kz.
Belki de insann bedeniyle yapt hibir ey gerekte kt
deildir, diye geti aklndan, ne iyi ne de ktdr, gazetelerde
H itlerin yaamn anlatan izgi romanlarda, bu byk nderin
et yemeyip, sudan baka bir ey de imediinin anlatldn
anmsad. Belki de Ktlk baka bir yerdeydi, beden saylm
yordu; ve bedeninle ne yaparsan yap, masum ve temiz kalyor
dun. Belki de insan kyla gerekten Ktlk yapamyordu.
Am a Peder Sbastien ve onun etin tehlikelerine kar sert
ve tehditkr tavrlar geldi aklna. Kendini daha iyi, daha cesur
hissetti; umudu yerine geldi ve kz kendine doru ekti. Sonra
bir puro yakarak, bir an dnd. Fazla sabrszd. Zirveye ula
mak, byk adam olmak iin, yllar, youn savalar, ok diren
ve cesaret gerekiyordu herhalde. imdilik, yapt tek i her tel
den almakt. Elinden geleni yapmaya ve gvenmeye devam et
meliydi. imdilik, yalnzca bir novilleroydu, gerek deerini
henz ortaya koymamt.
H itleri Mercedesinin iinde ayakta, kolunu kaldrm onu
alklayan kalabalklar selamlarken ya da alevlere brnm
bir zeminde harabeye dnm kentleri ziyaret ederken gsteren
izgi romann olduu gazete yapran cebinden hi karmyor
du.
Fazla aceleci olmamak lazmd.
Kentte, birbirini izleyen haftalar boyunca her ey ok iyi
gitti. lerin yoluna girdii hemen anlalyordu. Fotoraflar, si
nemalarda gsterilen filmler iin poz verdiler, bir kafenin arka
salonunda turistlere kendilerini sergilediler. Kafenin patronu
daima yeni yetenekler peinde koard; saatler boyunca zorluk
lardan, sanatlarda grlen meslek aknn, ateinin, cokusu
nun bugn artk azaldndan, iyi numaralar bulmakta zorland
118

ndan sz ederdi. Sonra birden susar ve hlyal bir hava ve bel

li bir saygyla Josye bakard. Yal, grm geirmi, dnyay
tanyan bir adamd.
leriye gideceksin, olum, derdi. Sende bir ey var. He
men hissettim bunu, daha seni grr grmez. Sende yetenek
var. Her eyde olduu gibi; insanda yetenek ya vardr ya yok
tur. Sende var. Kararl olduun hemen hissediliyor. Baaracak
sn. Polis rgtnn tepelerinde olan dostlarm var, istersen iki
ift laf ederim onlara. Onlar hep senin gibi gerekten istekli de
likanllar ararlar. Benimle kal, kk. Sana yardm edeceim.

119

11. Blm
Bylece birka balant edindi. Bir-iki yerel politikac, ho
a vakit geirtmek istedikleri yabanc konuklar olduunda,
kardeiyle ikisini birok kez evlerine davet ettiler. Birleik Dev
letlerden firar etmi olan Amerikal bir iadam, ikisini on be
gnlne tutmutu, ama gzle grlr derecede sarhotu; Josyle kardei de czdanyla giysilerini aldktan sonra adam b
rakp katlar. Onlara para veren birtakm ok zengin tccarlar
vard ama, onlarn da istekleri bitmek bilmiyordu, stelik ge
nelde eli sk davranyorlard; Jos bunlarn nemli geinen,
ama gerekte yaamdan beklediklerine asla ulaamam, imdi
de olabildiince heveslerini gidermeye alan gsz herifler ol
duunu abucak anlad. Kimseyi tandklar yoktu.
Meslekten, sergilerden ve gzel szler verip duran kafe pat
ronundan bezmiti artk.
Gerekten nemli insanlarla karlamak kolay deildir
olum, ama sen baaracaksn. Sen iyi bir ocuksun, bak gibi
sivri dilerin var; ve bu dnyada yolunu bulacaksn, ben syl
yorum sana bunu. Gereken ey var sende.
Jos ayrca Rositann neesinden ve arklarndan da bk
mt; beraberce yaptklar iin korkun bir gnah olduuna da
inanas gelmiyordu bir trl. inde asla derine dalmadan rp
np durduuna ilikin tuhaf bir duygu vard. H er vakit buldu
unda kz dua etmek zere kiliseye yollanyor ve kular gibi
mutlu bir biimde geri dnyordu. Josnin zerinde, masumi
yete mahkm olduu izlenimini brakyordu. Jos imdi anl
yordu kzla yapt her eye karn erkek kardeinin niye hl
kynde pasakl bir balk olduunu: kz tertemizdi ve bu ko
nuda yaplabilecek hibir ey yoktu. Hemen hemen bu sonuca
120

ulat zamanlarda, kz bir taksi ofrne kaplarak evlenip git

ti.
Artk Benim kk meleklerim, dedii bir sr ocuu
olan iko bir kadnd ve Jos artk onu hi grmyordu. Bu se
rvenden geriye elinde olumlu hibir ey kalmamt.
Gen hizmetileri tavlayp kendisi iin almaya ikna et
meye alarak, birtakm turistlerin onu gtrecei umuduyla
gece kulplerinin knda srnerek, bykba kaaklarn
adna uyuturucu tayarak kararsz bir yaam sryordu; bun
larn zerinde daha da bykba kaaklar vard; onlar da tan
madklar, rkek bir sesle szn ettikleri birilerine kar so
rumluydular; aka piramidin tepesine ok yakn bir yerde
olan ve Jo s nin asla adn renemedii biriydi bu da.
Bylece, porno film yapmclar, striptiz kulpleri ve kzla
rn ya ortalamasnn on iki olduu chiantalar iin yetenek av
cs olarak almaya balad. Ama yatak ileri konusunda tama
men umutsuzdu. nsan bu yolda istedii kadar ileri gitsindi, i
gene de skc, basit ve fazla kolayd; gerek ktln baka
yerde olduuna iyice inanmt ank. Kadnlarla erkeklerin bir
araya geldiklerinde rlplak seviirken yaptklar her ey, ke
sinlikle nemsizdi. Bu size hibir kapy amyordu. Can alc
noktann, gerek vuruun daima dndaydnz. Siyasete atlma
y gitgide daha fazla dnr olmutu.
Kyn yal rahibi, baka bir zamana ait dnceleriyle ya
nlmt. Modern dnyada, Jo sye en ciddi, dolaysyla karl
nda bir eyler beklenebilecek gnahlar olarak tanmlad iki
gnah, olanclk ve ensest, gerekte hibir ey deillerdi. Bu
ylesine doruydu ki, H itlerin yaamn anlatan izgi romanla
rn hibirinde adlar gemiyordu; Hitler asla yapmamt bunla
r: bu iki gnahn insan ileriye gtrmediini biliyor olmaly
d. Mahkemelerle bann derde girdiine bile demezdi.
Gerek i baka yerlerdeydi: hkmette, polis rgtnde
ya da orduda. Orada, yetenein varsa, nemli biri haline gelebi
lir, gerekten sayg grebilir, an eref sahibi olabilirdin. Kurta
rc Meydannn arkasndaki fotoraf arivi satan dkknda
oyalanmay seviyordu; fotoraflar lke tarihinin son krk yln
ulatyorlard. Duvarlar infaz mangalarnn, aslm siyasetile
rin, haydutlarn ve infaz edilen sendika elebalarnn, bir de,
121

dmanlarn fazla glenmelerine izin vermeden alaa edecek

kadar kurnaz olan, bylece de sayg gren, nl devlet adamlar
olup kanlarn sararm eski fotoraflaryla kaplyd. Fotoraf
ve siyaset sanatnn gidebildii en erken tarihten bu yana ulusun
en byk tarihi insanlarn grebilirdiniz orada.
lerinde, rvet ald iin -kukusuz paray stleriyle pay
lamay es getii iin- kuruna dizilen bir albay gsteren bir
fotoraf vard ki, her baktnda Josnin iini hayranlk ve say
gyla doldururdu. Albay, aznda ince bir puroyla, kollarn ka
vuturmu, askerlerin nian almasna yardm etmek iin parma
yla yreini gstererek infaz mangasnn karsnda duruyor
du. Alabildiine sakin ve kendine hkimdi, hafife glmsyor
du. inden ne yaptn gayet iyi bildiini dnyordu herhal
de; bu kadar cesaret gsteriyorsa, o da, ne zaman havada isyan
kokusu olsa gndeme gelen tm o acmasz hrszlklar, iken
celeri, zulm ve karln veremeyecek durumda olanlarn yok
olmas pahasna, karln deyebilenlere salayabildii koru
may anmsamasndand. Bylece, kollarn ap onu karlaya
cak, hatta onu ok daha nemli biri, hatta belki de bir bakan
ya da Amerikan emperyalisti, komnistlerin son derece etkile
yici bir inanla nlerine gelene syledikleri gibi, dnyaya sahip
olan adamlardan biri yaparak yeniden yeryzne gnderecek
olan efendisinin karsna salim kafayla kabilecekti. Jos ko
mnistlerin hakl olduunu dnyordu; bu nedenle de Ame
rikaya kar byk saygs vard.
Jos, srf karnn doyurmak ve ehvet insann her trden
iyi insanla karlamasn salad iin, kendine birka siyasal
iliki salamak amacyla porno filmler iin yetenek avlamaya
birka ay boyunca devam etti. Bir yandan da sokaklarda eroin
ve marijuana satmaya devam ediyordu; polis rgtnde belli bir
ne sahip olmaya balamt bile. Her konuda ona gvenilebile
cei imdiden biliniyordu. Paras olduunda, her eyden ok
gsterileri seyretmek iin bakentin en iyi gece kulplerinde
birka saat geirmeyi seviyordu. Kentte turistlerin karlaryla
beraber gelebildikleri nadir kurululardan biri olan El Seo rdaki byk maestroyu da byle tanmt.
Byk maestro talyand. Gl bir gs, kara bir sakal,
gr kirpikleri, byk, gaga gibi bir burnu, ortaya doru azck
122

alan, ama bilinmez bir elektrie kaplm gibi kafatasnn her

yerinde dimdik duran zenle boyanm salar olan, grbz bir
adamd. Jos o sralar on dokuz yandayd ama, daha nce hi
bu kadar gl bir adama rastlamamt. Yalnzca her taraftan
gvercinler fkrtt, apkasnn dibinden, seyircilerin ceplerin
de olduuna emin olduklar kiisel eyalar kard, purosunu
tttrerek bir tek atmak iin parman bir kere klatarak ya
nan bir puro, sonra bir ie konyak, sonra bir bardak ortaya
kard, sonra da hepsini yok ediverdii iin deil; daha artc
bir baka g daha vard adamda.
Bir akam, Jos az bir kar ak durumda barda oturmu
talyann gsterisini seyrederken, byk maestro, herhalde say
g dolu havasn fark ederek, ondan sahneye gelmesini istedi.
Sonra seyircilere doru dnd.
Bayanlar ve baylar, hepimiz yreimizde gizli bir istek,
bir d saklarz... rnein bu gen adam. Aka grlyor ki,
o gen bir Kzlderili. Onu daha nce hi grmedim, ama bana
ok sevimli geldi. Bu nedenle de, onun iin bir ey yapacam.
Bayanlar, baylar, tm dikkatinizi toplamanz istiyorum ltfen.
Bana verilmi zel bir g sayesinde, karnzda zorlukta benze
ri olmayan, sihir tarihinde daha nce kesinlikle yaplmam bir
oyun sergileyeceim... Sizden tam bir sessizlik ve younlama
istiyorum... Birka dakika iinde, bu gen adam en gizli d
nn gerekletiini grecek ve bunu bize gsterecek...
Dosdoru Jo snin gzlerinin iine bakt ve elini birok
kez gen Kzlderilinin yznn nnden geirdi. Jo snin beti
benzi atmt. Gzleri byd, bedeni kasld, seyirciler onun
bouk, tkanm soluunun sesini duyuyorlard...
- Bunu bir Kzlderiliye yapmamalyd, diye mrldand
Amerikal bir kadn. Hainlik bu.
- Evet, km, dedi byc. imdi onu gryorsun.
Tm bunlar senin. Haydi, syle bize ne grdn...
El Senor, diye bard Jos. E l Senorl
Ve tam da nce Peder Chrysostom eun, sonra da San MiSUeldeki tm retmenlerinin tantt ya da komnist basnn
ressamlarnn sk sk yapt resimlerdeki gibiydi. Evet, din
adamlar ve komnistler bu konuda ayn grteydiler, birbirle
rinin dman olduklarndan, dolaysyla bu doru olabilirdi.
123

Alevlerle, ama ayrca zerlerinde dolar iareti olan kt para

tomarlaryla evriliydi; arkasnda, tpk porno filmlerde olduu
gibi, sutyenleriyle klotlarnn stnde dolar iaretleriyle kvra
np duran rlplak kzlar vard. Bir eliyle Amerikan bayran
sallyordu. Sa tarafta, bombalar yadran tanklar, toplar, su
baylar ve uaklar vard; rahiplerin Josye hep sylemi olduk
lar gibi, El Senor'un atall ayaklan ve boynuzlar, ama ayrca
gri bir kei sakal vard; zerinde kenarlarna dolar iaretleri i
lenmi bir ceket, kafasnda da, kurdelesi Amerikan bayra dese
ninde olan bir silindir apka vard. Bir aya, alktan lmek
zere olan karsnn kollarnda yetersiz beslenmi bir ocuk bu
lunan ldrlm bir kylnn zerindeydi... Seyirciler, Kt
lk ve eytana ilikin, en eski Kilise klielerinden, ayn zaman
da da komnist basnn karikatrlerinden frlam gibi duran
kendi aptalca kavrayn yznde byk bir mutluluk ifadesiy
le anlatan hipnotize olmu bu gen Kzlderilinin karsnda gl
mekten krlyorlard. Sonunda byc onu uyandrdnda, Jo
s evresine baknmaya balad, bir eyler ararm gibi kafasn
drt bir yana evirdi. Sonra ateli, hayranlk.dolu, ocuksu ba
klarn Italyann yzne dikti:,ona doast gler yaktr
yordu besbelli; hipnotizmay ise daha nce hi duymamt.
Ertesi akam, Jos gece kulbne tekrar gelmiti. Am a ulu
maestro ona bakmad bile. Onu tmden yok sayd, hatta oru
tanmyor gibiydi. Tedbirli olmak gerektiini dnyordu
herhalde. Seyircilerin iinden baka birini, koca gtl bir Ame
rikaly seip, topu topu adamn plak kzlar grmesini salad.
Jos gsterinin sona ermesinden nce kp, bycnn kald
Hotel Corteze gitti. Anahtar ald ve yannda gen serserinin
nnden yeterince haberdar olan ve derhal ona boyun een ge
ce bekisiyle beraber odaya kt. Odaya girip, anahtar bekiye
geri verdi.
Maestro odasna dndnde vakit epey geti; Jos hemen
aknlkla adamn sarho olduunu fark etti. talyan tertemiz
mavi takmlar, beyaz Panama apkas, mavi gmlei ve beyaz
kravatyla koltukta oturan gen Kzlderiliye bakt.
- N e aryorsun burada, diye sordu bouk bir sesle peltek
peltek.
124

Jos aptallamt: bylesi glerle donanm, bylesi ba

lantlara sahip olan bir adam, sarho olmak gereksinimi duysun,
anlavamyordu bir trl bunu.
Neden bu akam beni semediniz, diye sordu. Neden
grmeme izin vermediniz?
talyan paltosunu karmt. Henz giysileri zerindeydi;
solgun n altnda, beyaz yeleinin zerindeki gr siyah saka
l ve yz iyice koyu duruyordu.
N iye seecekmiim seni, diye homurdand ocua aptal
aptal bakarak. Her akam baka bir denek seerim. yle yap
mazsam, seyirciler bir yardmcm var sanrlar. Benim yardmc
ya gereksinimim yok. Ben glym, en gl benim... Sana
gereksinmem yok. Defol buradan.
Bir koltua oturup ayakkablarn karmaya balad.
Bunu herkesin zerinde yapabilirim. Yetenek var bende.
Gen Kzlderiliye kurnaz bir havayla bakt ve gz krpt.
Doast bir yetenek, anlyor musun... eytan verdi
onu bana, ha, ha, ha!
Jos yutkundu. Surat gerildi, kt, burun delikleri geni
ledi. Yreinin byle arpabilecei hi aklna gelmezdi. Onca
bekledii and bu.
Ben en glsym, dedi ulu maestro ayann bapar
man ovuturarak. nmzdeki hafta Las Vegasta ie bal
yorum. Kimse benim kadar gl deil. Hepsini cebimden ka
rrm ben. Bana yirmi bin seyircilik bir salon verin, elimi tek
bir kez sallayarak, hepsine ne istersem grdreyim. Onlar yer
lerde srndreyim, pantolonlarn karttraym, Yaasn m
parator!, 'V iv a l DuceV, SiegheilV diye barttraym. Her eyi
yaptrrm onlara. Evet, Hans Kruger diye bir Alman, Bellado
ne diye bir Fransz var ama, gelsinler, yemin ederim ki onlar
dan korkum yok, kimseden korkum yok. Rakipsizim. Kralla
rn, byk diktatrlerin, gerekten nemli insanlarn karsnda
yaptm ben numaram. Btn lkelerden madalyalarm var be
nim.
Grltyle geirdi.
Kendi kendime sorup duruyorum bu pis kye niye gel
dim diye. Evet, iyi para veriyorlar ama, bana her yerde iyi para
iriy o rla r. Evet, aslnda buraya niye geldiimi pekl biliyo
125

rum: kzlar iin. Burada insana en gen kzlar sunuyorlar, ger

ek ocuklar, sonra polisle de banz hi belaya girmiyor. Bura
nn insanlar gerekten bitmiler, tmden rmler, gerek
ten de geri kalm bir lke buras. Dn akam bir kzm vard...
ha, ha, ha! Ayrntlar anlatmayacam ama, yemin ederim, ok
i vard kzda, gerekten yetenekliydi. Kk bir eytan. Bu l
keye baylyorum, bunu kabul etmek gerek. Porno filmleri...
Batista zamannda Havanada olduu gibi, halka ak sinema sa
lonlarnda gsteriyorlar, stelik kklerin girmesi de yasak de
il. N e istesen oluyor... Yeter ki herhangi bir ey isteyin, he
men nnze getiriliyor. Bu toplum tmden soysuzlam. Sa
na ak yreklilikle diyebilirim ki, E l Senordaki ii ok basit bir
nedenle kabul ettim: buraya gevemek, iyi vakit geirmek iin
geldim. Bazen, pillerini yeniden doldurman gerekir. Yalnz,
grmediim hibir eyin kalmadn sylemek gerek, pek bir
yenilik yok. Laf aramzda olum, henz grmediim ak sak
bir numara, yle gerekten rezilce bir numara biliyorsan, ona
mim koy, nk, bak sylyorum sana, ben yal bir maymu
num, bilmediim de yoktur, eer onu bana gsterirsen sk bah
i alrsn. O eski eek kpek hikyesinden olmasn ama, onu
her yerde yapyorlar; yle gerekten yeni, farkl bir eyler.
Gerekten lgnca, kesinlikle rezilce bir eyler.
imdi Jo sye ricada bulunuyor, hatta ona yalvaryordu;
yznde, 'kesinlikle rezilce bir eylerin varolmamasndan krkuyormuasna kaygl, sknti bir anlatm vard.
- Gene gster bana, diye mrldand Jos.
Ulu maestro esnedi:
- Beni rahat brak. Bu akam olmaz. Yorgunum. Baka za
man. Ah! Eer iyice yoldan km kk kzlar tanyorsan...
yle farkl bir ey, ite o zaman ne istersen grmeni salarm.
Yapabilirim bunu, grdn sen de, gcm var. H er ey karlk
l, sen iyi yerler bilen kk, pis bir serseriye benziyorsun.
Kentte yeni, muhteem bir numara var galiba. Am a asln ister
sen, buna artk inanmyorum. nsann bu alanda yapabilecekle
rinin bir snr var. Hep yeni bir ey iin sz verirler, ama de
dikleri de, srf gsteriten ibarettir. Ben byk bir pornografi
meraklsym, neden sz ettiimi de bilirim. Bangkokta, Bir
manyada, Japonyada grmediim kalmad. Belki de en iyis:
126

hal Almanya; Almanlar bir i yaparken ellerinden geleni artla

rna koymazlar. PehL Aslnda artk inancm yok. Bunu benden
baka zaman iste, olum. Haydi git.
Esnedi, sonra, zerine bir tabancann namlusunun dorultulduunu grerek, srayarak dikildi, gzleri fincan gibi ald
ve donup kald.
Elini abuk tut, dedi Jos dilerinin arasndan. aka yap
myorum. Derhal onu grmemi sala, yoksa kurunu midene
yollarm. Sen ilk deilsin stelik. Sana sylyorum, kmlda:
onunla konumak istiyorum.
Kiminle, diye kekeledi sersemleyen byc. Kiminle ko
numak istiyorsun? Dn ne grdrdm ben sana?.. Ben...
Sonra hatrlad. Glmesini tutmaya alt. Yalnzca alayc,
hafif bir glmseme belirdi yznde. Bu ilkel ve batl inanlara
sahip Kzlderililere kar dikkatli olmalyd insan. Hepsi iman
lyd. Yalnz, eski tanrlar alnmt ellerinden, krba darbeleri
ve katliamlarla boazlarndan aaya sokulmaya allan yeni
tanry da anlayamyorlard bir trl. Yeni tanrnn iyilik, c
mertlik ve efkat dolu olduu sylenmiti onlara ama, ettikleri
tm dualara karn, alk, pislik, tutsaklk iinde gebermeye de
vam ediyorlard. Dolaysyla eski tanrlarn zlyor, birtakm
doast belirtilere ynelik derin, ac dolu bir gereksinim du
yuyorlard; bu da onlar, dnyann en kolay etkilenen, en saf,
en iyi seyircisi haline getiriyordu. Tm O rta ve Gney Ameri
kada, daima Kzlderili denekler semeye almt. Bir hipno
tizmac iin, gerekten de bulunmaz nimetti Kzlderililer.
ok gzel, olum, sen kazandn. Geve biraz, kendini
rahat brak. Byle gergin durursan sana hibir ey gsteremem.
Hem u tabancay da yerine sok. Korktuum zaman pek bir i
beceremem.
Jo s C o ltunu kemerinin altna soktu. Ulu maestro ayaa
kalkt. Gzlerini gen adamn gzlerinin iine dikerek elini bir
ka kez ocuun nnden geirdi. Jos sanki bir akntya kap
lr gibi olduunu, bolua uzandn, daldn, dnyann onu
terk ettiini hissetti. Sonra her yer karard. Bilinci yerine geldi
inde, btn bedeni arlar iindeydi, zar zor soluk alyordu:
kaburgalarnn biri krlmt. Hotel C ortezin arkasndaki yol
da, burnunu dereye sokmu yatyordu. Ulu maestro onu uyut
127

mu, sonra da polis armt: adamlar da Josyi bir gzel pa

taklayp sokaa atmlard.
Bir an ban eip kir pas iindeki gzel giysilerine bakarak,
ylece oturdu kald. Acsn pek nemsemiyordu: Bir Kzlderiliyseniz, acya alknsnzdr. nemli olan tek ey, bycnn
onu aldatm olmasyd. Am a belki de srf yreinin iyice sa
lam olup olmadn, gerekten kararl olup olmadn anla
mak iin onu snavdan geirmiti.
Ulu maestroyu bulmak krk sekiz saatini ald. Onu nerede
bulacan biliyordu. Kurtarc Meydam mn arkasnda ve Chavez skelesinde bulunan, en kalantor politikaclarn bile boy
gstermeyi sevmedikleri chachalarda yle bir doland: politi
kaclar, orada sapna kadar rezilce bir gsteri sergilendiini duy
duklar zaman, saygnlklarn korumak iin sanatlar evlerine
getirtirlerdi. Bu sefer, Jos yalnz bana dolamyordu. ki arka
dan da yannda gtrmt. Birisi, srf parmaklarn atrda
tarak boyun krabilen Ppydi, ama uzun zaman nce bu sos
yetik oyuna srt evirmiti: artk hibir eye inanmyordu, yo
lunu kaybetmiti, artk aramyordu da. kinci arkada Arzaro
ise, hl hrsl ve dnya yznde yolunu bulmaya kararlyd.
Gc yalnzca birka yerel iadamna kol kanat germeye yeten
yerel bir politikac olduu gnlerde, Bakan n fedailiini yap
mt.
Ulu maestroyu ikinci gn, sabahn ikisinde, birka gringonun hayvanlarla yaplan bir gsteriyi seyrettii bir kafenin
arka salonunda buldular. Son derece klasik, her tarafta grlen
numaralardand; Jos bir an kuku ve aknla dt. ylesi
glerle donanm bir adamn byle acnas ilere ilgi duymasn
akl almyordu ite.
talyan onu hemen tand ve yemyeil kesildi. Jo snin o
meknda korkacak bir durumu yoktu. Oralarda tannr ve sayg
grrd, ad imdiden bir eyler ifade ediyordu. talyana bir ia
ret akmakla yetindi; o da, evresine lgnca baklar frlatarak
boyun edi. Kimse yerinden kmldamad.
Birinci katta, bazen kzlarla beraber yukar kan ya da da
ha rahat etmek iin kendileri iin zel gsteriler dzenleten en
utanmaz gringo lara ayrlm birka oda vard. Adam oraya
kardlar. Onu pataklamadlar. Buna demezdi. Ulu maestro
128

kimlerle ak attn gayet iyi gryordu. Pp kesinlikle lke

nin en kocaman ellerine sahipti, Arzaro da eroini yle bir daya
mt ki, gzkapaklar hemen hemen tmden kaybolmutu.
Korkutmayn beni, dedi byc titreyen bir sesle onu
bouyormu gibi grnen yakasyla savaarak. Bana dokunma,
yoksa senin iin hibir ey yapamam.
imdiden gveni yerine gelmi gibiydi. Yz kurnaz bir
anlatma brnd. O na dokunmaya cesaret edemeyeceklerdi.
Bu pis, aptal, batl inanlara sahip, okuma bile bilmeyen Kzl
derilileri iyi tanrd; glerinin bu ocuksu yaratklar ne dere
ce etkilediini biliyordu. Krlganlklar snrszd. Sk sk El Senorun kapsnda onu bekler, uur getirsin diye giysilerine do
kunur ya da onlar iyiletirmesi, zengin etmesi, onlara ocuklar
vermesi iin yalvarrlard. Hatta Bolivyada, Lechonun sendi
kalar son derece etkin bir eitim seferberlii yrtrken bile,
gelip szlanrlard. Bunu ok seviyordu maestro. Bunlar, nere
deyse kendine inand anlard.
Jos ne doru bir adm att.
O na gelmesini syleyin, dedi. Onunla konumak istiyo
rum.
Bycnn gveni iyiden iyiye yerine geldi. Geni gs
koca bir kahkahayla sarsld, serserilere gz krpt.
ok gzel, greceksin onu, kk pislik seni... diye geir
di aklndan.
Bunu yapabilecek fazla hipnotizmac yoktu. Ayn gsteriyi
sergileyebilen Alman Krugerden baka kimseyi tanmyordu.
Genelde, en iyi uzman bile sesini kullanmak ve yaptrmak iste
dii eyi denee yksek sesle sylemek zorunda kalrd, ama,
her ikisi, Fransz Belladonenin rencisi olmu olan Kruger de,
o da buna gereksinim duymazlard. Baz durumlarda, denein
etkilenebilirliini ok abuk deerlendirebilmek gerekirdi elbet
te, tek bir szck bile kmazd azndan. Deliler kendi ilerini
kendileri gryordu, hayal glerini izlemelerine izin vermek
ten baka yaplacak i yoktu.
Elini kaldrd, sonra geriye doru bir adm att ve Josye
bakt.
Yldzyiyiciler

129/9

Gen Kzlderili, sklm yumruklar, kapal gzleri, geriye

doru att bayla karsnda donup kalmt. Derin soluklar
alyordu.
Onu gryorsun, deil mi? O burada. Haydi, konu
onunla. O nu neden grmek istediini syle... Onu neden gr
mek istedin Ne istiyorsun?
Kzlderilinin ateli, kesik kesik szlerinde yzyllarn
olanca acl ve rknn, umudunun ve karanlnn tm tarihi
vard. Jos Alm ayo, farknda olmadan ilk siyasal sylevini ver
mekteydi; sefaleti, halkn konumu hakknda kitaplar yazan, is
tatistiklerin diliyle konuan ve okul yokluunu, dnyada en alt
ta bulunan yaam seviyesini, iktidardaki bir aznln Cadillacl
zenginliiyle, kitlelerin karanlk cahilliini resmi olarak ilan
edenlerin hepsinden daha iyi tanyan bir halkn hncn dile ge
tiriyordu.
Benim adm Jos Almayo, diyordu gen adam kopuk
kopuk konuarak. Belki benden sz edildiini duymusundur.
Gzne girmek iin, bana yetenek vermen iin aklma gelen
her eyi yaptm. Daha ounu da yapacam. reneceim.
Ama yardm gerek. Ben yalnzca bir Cujonum. Tepeye kabil
mek iin desteine gereksinimim var. Daha nce zirvede bir K
zlderili hi olmad, asla. Hkmet, Ordu, polis buna hep zen
gsterdiler. Onlardan desteini hi esirgemedin; yeteneklerini
tartmyorum, kt ve rm olduklarn biliyorum. Halkn
da iyi olduunu ve almaktan imannn gevrediini de biliyo
rum, bu kendi sular deil, ama bunu anlamyorlar. Onlara de
diler ki o Tanr, onlar da buna inanyorlar, cahil gt boklular
hepsi. A m a ben biliyorum. Bana anlatan iyi retmenlerim ol
du. Dnyay grdm. Anladm. Gerekenin ne olduunu biliyo
rum. Hazrm.
Ppyle Arzaro, korkudan alayarak onu seyrediyorlard.
Ulu maestro bile biraz sersemlemiti. Gl, drtgen silueti,
yumruklarn sk skya kapand kollan, neredeyse gkyz
n tehdit eden bir havayla yukar kalkm granitten oyulmu
gibi duran yz biraz skntyla gzetleyerek, yeleinden bir
krdan karp inemeye balad. Bunu sevmiyordu, hem de
hi. Bu serseri, birdenbire, Meksikada grd o Siqueirosa ait
propaganda afilerine benzemeye balamt. Siqueirosu hapse
130

atm olmalar hi artc deildi. Bu insanlar yeri yerinden oy

natacak gteydiler. Milyonlarca Kzlderili, Gney Amerika
ktasnn drt bir yannda, ite byle yumruklarn skp gzle
rini gkyzne kaldrm bir halde, ayaktayd; gzlerini yukar
ya evirmekten vazgetikleri gn, iin boku kacakt ite. Srf
yumruklarn birletirip bunlardan yararlanmak akllarna bir
gelse, epey enlik olurdu. ok kr ki, henz ok salaktlar ve
gcn gerek kaynann nerede olduunu bilmiyorlard: g
yumruklarndayd. Hepsi, tpk ilkel aklnn basit bir yarat
olan eytan la, ona ruhunu satmay nererek pazarlk etmeye
alan u gen Cujon gibi fazla cahil, batl inanlara fazla ba
lydlar.
O kk, pis ruhunun neye yaradn hi dndn m?
diye aklndan geirdi ulu maestro krdanla dietlerini kartra
rak. Zavall aptal, kimse satn almaz onu. Alcs yok. Zaten pa
zar azna kadar dolu, sen kimseye kazk atamazsn orada. Ru
hun sende kalsn. Al sen onu, gtne sok. Nereden baksan bok
dolu.
Jos kendine geldiinde, byc tedbirli davranarak oktan
svmt. Dier iki Kzlderili katn grmemilerdi bile. Pp, eneleri birbirine vuran, iri iri terler dken nderlerine ba
kyordu; Arzaro da yle bir korkmutu ki, basit bir korunma
igdsyle, ban ekmiti.
Nerede o?
Kzlderililer yutkundular.
K..k...kim?
Byc nerede? Neden gitmesine izin verdiniz?
Aptal aptal evrelerine bakndlar. Bycnn ktn
grmemilerdi. yle bir parman aklatp havaya karm ol
malyd. Zaten havada yank kokusuna benzeyen tuhaf bir ko
ku vard. de gayet iyi alyorlard kokuyu.
Bycnn purosu haly tututurmutu.
Jos kendini dar atp dosdoru El Sen ofa kotu, ama b
yc orada hi gzkmedi. Oteldeki eyalarn alelacele topla
m, havaalanna yollanmt bile. Anlamas tam olarak bitme
miti ama, kak deildi, postunu bu pis lkede brakacak gz
yoktu onda. Gene de, yznde karanlk bir kararllk ifadesiyle,
yumruklarn skp olduu yere ivilenmi o inanl gen Kzl
131

deriliyi uzun zaman aklndan karamad. Kesinlikle yeniden

grmek istemezdi onu.
Ulu maestro Jo senin zerinde yle gl bir etki brak
mt ki, porno film piyasasn kesinlikle terk ederek, iinde, ke
silen balanty kurmasna yardm edecek birini bulabileceine
ilikin bulank bir umutla, gerek bir yetenee ve olaanst
becerilere sahip sanatlar iin almaya balad. O kadar tutku
luydu ki, El Senorun sahibi onu incelemelerde bulunmak zere
nce taraya, sonra da Saint-Dominiquee ve Kk Louis ve
davulcuyla ilk kez karlaaca H aitiye yollad. Hemen her ak
am d gryordu. Giysili, silindir apkal siluetler, sanki onu
incelemek isterlermi gibi yatana doru eiliyor, gereken her
eyin ve yetenein onda olup olmadn, bu dnyann glleri
arasnda yer almay hak edip etmediini grmek iin ruhunun
derinliklerine kadar her yerini inceden inceye gzden geiriyor
lard. Uyuturucu kaakl yapmaya devam ediyordu; imdi
onun iin alan be kz vard, ama rekabet ok youndu, bir
acemi iin iler hi kolay deildi. Kurtarc Meydannn arka
snda, tarihsel arivlerin bulunduu o kk dkkna hl za
man zaman gidiyordu; sayg dolu, ciddi gzlerini fotorafl bel
gelerle, ulusun tm byk evlatlarnn; ktlkleri ve agzl
lkleri sayesinde ne ve baarya kavumu siyasetilerin, gene*
railerin portreleriyle dolduruyordu orada. Byk adam olmaya
kararlyd.
Olanca dikkatini, lkede dalga dalga yaylan yankee kart
propagandaya yneltti; sonunda Birleik Devletlerden derin
den etkilenmeye balad. Pazar yerlerinde, Kzlderililere eytann boynuzlarnn ve atall ayaklarnn olduunu sanmann
ne kadar ocuka ve aptalca olduunu anlatan siyasi kkrtcla
rn szlerine kulak kabartyordu hep: hayr, eytan Cadillac
kullanyor, puro iiyordu, Amerikal, kalantor bir iadamyd,
zerinde kyllerin lesiye alt topraklarn bile sahibi olan
ve tpk muzlar yok pahasna satn alan, lkedeki muz tekeli
nin sahibi American Fruit Company gibi, dolarlar sayesinde in
sanlarn ruhlarn ve bilinlerini, aln terlerini ve kanlarn satn
almaya alan bir emperyalistti. Bu sylevler Jo seyi derinden
etkiliyordu; Amerikal turistlere kar bambaka bir sayg uyan
132

d iinde; hatta American Fruit Company iin alan gen bir

gringoyla balant kurmay bile baard.
Artk yavaf yava, siyasi evrelerin ilgisini ve gvenini ek
meye balamt. Kenar mahallelerde patlak veren nadir grevler
den biri srasnda kurduu grev krc birlik o kadar sert ve hzl
hareket etti ki, birlii srekli bir rgt haline getirmesi istendi.
Uan Birlik ; kyller, kendilerine denen, geinmelerine yet
meyen son derece dk cretleri protesto ettiklerini gster
mek iin rnlerini yakmaya kalktklarnda tarada birok
kez kullanld. Dzenli polis gc, ona dosta davranyordu.
Basnn lkenin akl banda kesimlerinin anlk bir savunma
hareketi sayd bastrma giriimlerine asla burnunu sokmu
yordu. yi yerlere gelecek bir ocuk olduu akt. Uan Bir
lik, ksa zaman iinde tm kentlerde, hatta kylerde rgtlen
di. Ak sak, tehirci filmler piyasasnda geirdii yllar bo
yunca son derece deerli balantlar edinmiti; az skln be
eniyle karlayan, onun yaknda hesaba katmak zorunda kala
caklar bir adam olduunu sezen, ilerine karmasna da seve se
ve izin veren etkili insanlarla mkemmel ilikiler yrtyordu.
O gnk hkmetin hemen tm nemli kiiliklerini imdiden
tanyordu. A m a dzen, artk kazanacak hibir eyleri olmayan,
oktan ykn tutmu, ensesi kaln tm adamlaryla, sfr t
ketmiti; dolaysyla da kendini pek bir ciddiye almaya; yollar,
okullar yaptrm aya balamt; hatta dierleri asndan her eyi
berbat edecek ekilde, bakenti rezilliklerden temizlemekten
sz ediyorlard. Dzenin deimesinin gerekten de zaman gel
miti.
H er yerde mantar gibi yeni siyasal partiler kuruluyor, h
kmet tarafndan da hemen yasaklanyordu. O nlar da yeraltna
ekilip, eylem gruplarna dnyorlard. Josnin her gruptan
adamlar vard ve kazanan semeye kararlyd. En byk zor
luk silah edinmekteydi, nk Ordu iin iinde deildi ama,
bataki alt-yedi general oktan beridir semirip duruyordu; al
baylar da sabrszlanmaya balamt. N e var ki, gruplar arasn
da srtmeler vard; kimse de tam olarak ne tarafa ynelecei
ni kestiremiyordu. Elbette hepsi Amerikan ve komnist kar
tydlar, yani milliyetiydiler, grnd kadaryla kitlelerin
houna giden sosyalist bir eilimden yana olduklarn sylyor
133

lard. Jos, pek bir ey anlamad bu szcklerden, ciddi bir ra

hatszlk duyuyordu. Ama samimi bir Amerikan kartyd. Bu
nu gayet iyi anlyordu. Bir lkede Amerikan kart bir siyaset
adam olmak, fiyat ykseltmek iin glk karmak ve Ame
rikan yardmn elde etmek anlamna gelirdi.
ok ksa zaman iinde, Jos kentin en iyi gece kulb olan
ve gznn bebeinden bile saknd E l Sefiorun sahibi oldu;
artk onun da, dnyann drt bir yannda yeni numaralar pein
de koturan yetenek avclar vard.
Bir de Amerikal sevgilisi.

134

12. Blm
Gecenin birinde, sa ba dalm, isterik bir halde, sende
leyerek bara girmi ve lgnca bir havayla, korku ve dehetten
yuvalarndan frlam gzlerle evresine baknarak kapda dur
mutu. Jos turistlerden az biraz ngilizce kapmt; kzn, kimi
zaman zar zor duyulan alak bir sesle, kimi zaman sinir krizle
rine tutulup hrlayarak sylediklerini yava yava anlamay ba
ard. Taksiyle, kentin on kilometre tesindeki nl bir turistik
yerleim alanna, eskiden insanlarn kurban edildii Tzopotatzek piramidinin harabelerine gidiyordu taksiyle... O na oraya
akamleyin, tam ay doarken gitmesi, o saatin piramidin en g
zel ve benzersiz gzkt zaman olduu sylenmiti... ve... ge
ne hkrklara bouldu... ofr onu ssz bir araziye gtrm,
rzna gemi, stne stlk de antasn almt.
Hikyesinde hibir olaanstlk yoktu. Jos, kza daha
sonra itiraf edecei gibi, hem parasz, hem de kadnsz bir ace
miyken, bunu sk sk kendisi de yapmt.
Kk Amerikal ii kt tarafndan gryordu, hibir de
neyiminin olmad hemen belli oluyordu; zaten, acnas bir ha
vayla Jo sye bakp, adamn mendiline gzyalarn aktarak,
durmadan Iowadaki bykannesinden ve oradaki bir niversi
teden ald bir dil diplomasndan sz ediyordu. Taksi ofr
nn ona deil, ne bykannesi, ne de diplomas olmayan baka
birine tecavz etmesinin gerektiini sylemek istiyordu herhal
de. Jo syle barmen, birbirlerine bakp dalga geiyorlard.
Barmen bir sre Birleik Devletlerde almt; Jos gs
leri ve kalalar son derece yerinde olan ufakl keserken, ofr
zerinden getii srada kk farenin byk olaslkla henz
bakire olduu grn ortaya att. Bu ok grlrd Birleik
135

Devletlerde. Jos hibir ey anlamyordu, kza antasnda ne

kadar paras olduunu sormay denedi; belki de o yzden kz
bu hallere dmt. Tam olarak bilmiyordu; belki yz dolar,
yolculuk ekleri halinde. Jos ona bunun nemli olmadn,
parasn geri alabileceini anlatt. Bir ie tequila ap, moralinin
dzelmesi iin kza bir bardak iirdi: Kz nnda minnetle dol
du, hatta gzyalarnn arasndan glmsemeyi bile baard; g
veni biraz yerine gelmi gibiydi. Barmen Jo sye ufakln iyi
bir eitim aldnn ve iyi bir aileden geldiinin belli olduunu
syledi. Pek iyi bilemiyordu ama, bu aklama nedense Jo sde
kzla yatma istei uyandrmt. Bir iyi aile kzyd o; bu da her
zaman kkrtrd insan. tah uyandran bir az, kalkk bir
burnu, bembeyaz bir derisi vard. Am a salar Jo s nin sevdii
trden deildi. Ksacktlar, stelik seyrektiler. Jo s upuzun, in
sann avularn dolduran salar olan sarnlar severdi. Sonu
olarak, hemen kzn iine girmek ekti can.
Amerikal nce polis armas iin srar etti, ama Jos olay
ksn istemiyordu; aynaszlar ie karrsa, olup bitenlerin gaze
telere kacam anlamasn salad kzn; bu da turizm asn
dan iyi olmazd; barmen de Jo sye gz krparak, Amerikan ga
zetelerinin de olay hemen parmaklarna dolayacaklarn, bu
durumun da bykannenin de ii renmesi tehlikesini doura
can anlatt; bu da kadncaz ldrebilirdi.
Hayr, kimsesi yoktu, burada yapayalnzd, daha yeni gel
miti, iverenleriyle de henz balantya gememiti... Azgeli
mi lkelere yardm amacyla Bakan Kennedy tarafndan ku
rulmu olan Peace Corpsa yeydi. alacan lkeyi seebili
yordun; kz nce Afrikay dnmt, ama sonunda, Kolomb
ncesi sanat ve arkeolojik hazineler nedeniyle, bir de sonuta
home'a daha yakn olduu iin burada karar klmt. Home sz
c geince, tekrar hkrklara bouldu. Evet, buraya, ocuk
lara ngilizce retmek iin, bir sr umut ve iyi niyetle gelmi
ti ve ite daha ilk gnden... Keyfi tekrar yerine gelsin diye Jos
ona biraz daha tequila iirdi, sonra onu kentin en iyi lokantas
na akam yemeine gtrd. Kendi asndan, yannda Ameri
kal bir kadnla grlmesi iyi olurdu. Amerika, Jo s nin burada
can ne isterse yapan gl ve emperyalist bir lkeydi, hem
ufaklk Jo syi gerekten ekiyordu.
136

kiye alkanl olmad aka belli oluyordu, daha im

diden Jo s ye kurtarcs gzyle bakyor, kt spanyolcasyta
durmadan ona teekkr ediyordu; o da kzn zerinde kt n
gilizcesini deniyordu. Yarm saat iinde canna tak dedi, kzn
sylediklerini anlamaya uramaktan bile vazgeerek, kza gene
iirdi. A z sonra, gece kulbnn st katndaki dairesine kar
dnda, kz yaptklarnn pek farknda deildi. Jos onu soyma
ya balaynca, mrn krn etmeye balad. Jos daha o anda k
zn bir ba belas olduunu anlayp, kzla yatmal, sonra da onu
kap dar etmeliydi. Ama kzn dzd ilk Amerikal oluu
onu biraz etkiliyordu. Byk bir lkeydi Amerika.
Bunu beni hor grdnz iin yapyorsunuz, dedi kz.
Rica ediyorum, kibar olunuz. Her ey bir yana, kim olduunu
zu bile bilmiyorum. Tanrm, ne kadar sapttm... Benim dnya
da bykannemden baka kimsem yok...
Jo s ye bu bykanneden gna gelmeye balamt artk.
Kzn birilerine tutunmak gereksinimi duyduu seziliyordu ve
Josnin iini grmesine izin verdi, ama taksi ofrnn ve tequilamn ardndan yle bir hale gelmiti ki, adam iini bitiremeden uyuyup kald. Jo snin bana daha nce hi gelmemiti bu.
Kz uyurken, ona iki kez daha sahip oldu. Uyurken, yalardan
hl srlsklam yzyle gerekten bir ocuu andryordu.
Ertesi sabah uyanp da yannda rlplak uzanm, bir ba
can karnna atm, purosunu tttren Jo s yi grnce, yeni
bir krize tutuldu.
Tanrm , ben bir sevime manyaym, diye mrldand.
Kendi kendimi yok ediyorum...
Barmen haklyd. Kesinlikle mrekkep yalam bir kzd
bu, durmadan duyulmadk szckler kullanyordu. Artk sar
ho olmadndan, Jos yeniden ie koyulmak isteyince, hzla
yataktan kalkt, ama sonra ona knayan bir havayla bakt.
Bunu yapmamalydnz.
N iye ki? Tamam ite.
Neyse, sonu olarak gene de iyi biri olduunuza inan
yorum. Olaanst gzleriniz var. spanyol musunuz?
Evet.
Bana gre hava ho, biliyor musunuz, ylesine sordum
'te. rk deilim. imdi gitmemi ister misiniz?
137

 Kalabilirsiniz.
Kald. nce bir hafta, sonra iki, sonra iki ay boyunca.
Sonralar, neden kaldn, batan beri onu ekenin ne ol
duunu soracakt kendi kendine. Bugn bile, dndnde
kendi kendine tam bir aklama getirmeyi baaramyordu. "Yal
nz, emin olduum tek bir ey vard," dedi Dr. H orw ata dim
dik gzlerinin iine bakarak: neden yalnzca bedensel deildi.
Fazladan bir eyler vard. Baka trl olsa kendini asla koyvermezdi. O yle biri deildi.
lk haftalar boyunca sanki bir sisin iinde yaad, her ey
onun iin o kadar yeniydi ki; korkun derecede yoksul olmas
na karn, lke inanlmaz gzellikteydi. H alk da o kadar mut
suzdu ki, onlara yardm etmek iin byk istek duyuyordu.
zellikle ocuklar, harikaydlar. Sk sk yolun ortasnda durup
onlar kollarna alyordu. Asla alamyorlard, hatta bebekler
bile; ve kck yzlerinde hep hznl bir hava vard, size
gzlerini zerinizden hi ayrmadan, sessizce bakyorlard... Ye
tersiz beslenen ocuklarn gzleri daima kocaman durur. Kor
kuntu bu. Tarada durum daha da ktyd. Sefalet gerekten
de rktc boyutlardayd. Ve bebekler iin st ya da anneler
iin kutu konserveler getirildii zamanki en ufak bir szlanma
nn olmad o suskunluk, o gurur ve o aptalca ifade... Bir aile
ye, bir kye yardm etmeyi her baardnda daha da byyen
bir ballk uyand iinde bu halka kar. Minnetlerini dile getir
meyi bilmiyorlard, asla teekkr etmezlerdi, onlara verilenleri
alr, sonra, sanki bir insan deilmisiniz gibi, aknlkla uzun
uzun szerlerdi sizi. Amerikal, halkn korumas altnda oldu
u, grevinin de onlarla ilgilenmek ve yazglarn dzeltmek ol
duu dncesine kaplmaya balamt bile.
Srekli sulu hissediyordum kendimi, srf Amerikal ol
duum ve bizim hibir eksiimiz olmad iin. Ah, Dr. Horwat, kendimi temize karmaya ve neden orada kaldm anlat
maya altm zannetmeyin. Am a ben asla hayatta ne yap
mak istediimi bilemedim, o ocuklar grdmde ise, biliyor
dum. Elbette yalnzca bu kadar deil, Jo seye k olmutum,
tersini syleyemem. Onu da koruma istei vard. Btn yaptk
larm, zellikle de yapmadklarn ve yapabileceklerini biliyo138

gln gelebilir ama, onda bir kede saklanan bir Kzlde

rili ocuk olduunu seziyordunuz. Aman aman bir analk ig
dsne sahip olduumdan deil, ama sonu olarak Jo s yle lke
kafamda biraz birbirlerine karmlard. Biri iin yaptklarm,
dieri iin de yaptm izlenimine kaplmtm... Ah, hem son
ra, zahmete demez, nasl olsa anlamayacaksnz.
Am a rahibe kar snrsz bir aldrmazlk gsteriyordu, yal
nzca sahibinin omzunun zerinden ona doru eilen kuklayla
ilgileniyormu gibi davranarak, konumaya devam etti, Bir an,
sanki durgun baklarnda anlay ve sevecenlik izleri bulmu gi
bi, elini uzatp bebein kzl salarn okad. Dr. Horwat, belki
de hatiplie ve halk kalabalklarna ok alt, kiisel ilikilere
ve bunlara uygun den szcklere ilikin duygularn kaybetti
i iin dile getiremedii bir efkat dalgasyla, eer rahip deil de
bir oyuncak ay olsa, kza daha fazla yarar salayabilecei duy
gusuna kapld. Elini tutmak istedi, ama zellikle de, zerinde
duran saman torbasnn cams ve edepsiz gzlerinin ve slak di
etlerinin arasndan ona durmadan altn patlamalar gnderen
soysuz Kbal gibi yol arkadalar varken, birtakm korkun
yanl anlamalara yol amakszn byiesi bir harekette buluna
mayacak kadar gen buluyordu kendini. M anzara bile, atlakla
rn kara lavlardan olumu dudaklar, dnyann tm utanmaz
lklarn iinde barndryormu gibi grnen donup kalm g
ller halinde aralad Sierrada kaybolmu Cadillacn evre
sindeki her bir kvrmyla, alayl alayl yzn buruturuyordu
sanki. Misyoner iini ekti, umursamaz bir tavrla kollarn aprazlayarak nne dnd.
r u n ;

Kz, ok ksa bir srede Jo snin son derece karmak bir

ocuk olduunu, kendisinin zerre kadar aklndan geirmedii
psikolojik sorunlar olduunu anlad. Huyu suyu son derece de
ikendi; deiiklikleri hakl karacak herhangi bir neden de
yok gibiydi; onu yiyip bitiren derin bir skntdan, bir yoksun
luk duygusundan dolay ikence ekiyor gibiydi; kz ona ocuk
luu hakknda, anne babasyla ilikileri hakknda sorular sormay* denemiti; byk olaslkla Freudcu bir eyler vard iin iin
de. Psikanalizin ne olduunu anlatmay denediinde, Jos b
yk ilgi gsterdi. Can kulayla dinledi, purosunu ineyerek
139

epey bir sre dnd, sonra, o heriflerden birini gece kulb

iin ayarlayp ayarlayamayacan sordu kza. Evet, son derece
saft ve de itiraf etmeliydi ki, son derece eitimsizdi. Kltrsz
d, evet, Amerikal bu szc kullanmaktan ekinmiyordu.
Ama ite bu, en azndan Joseye yardm edebilecei bir aland.
Josnin ona gereksinimi vard; sonunda size gereksinim duyan
birini bulduunuz zaman, sorunlarnzn epeyce bir ksm hal
lolmu demektir. Bir kimlik, dnya zerinde bir yer, kendinizi
zgrletirecek bir ama, seme, yolunuzu izme arayyla ba
bo dolamaktan, bir akl hastas olmaktan vazgeersiniz.
Yine de kendinizi temize karabilirsiniz... Bu benim iin
ok nemliydi. Bende ve okuldaki arkadalarmn ounda, bo
bir konserve kutusunun iinde sallanp durduumuz duygusu
vard hep... N e demek istediimi anlyor musunuz? Ameri
kadan deil, genelde yaamn kendisinden sz ediyorum.
znde kim olduumu ve burada ne yaptm hibir zaman
anlayamadm. Sonu olarak hidrojen bomba-:, .rk ayrmcl
ve Vietnam Sava vard, bunlarn bize ok yarar dokundu, en
azndan herhangi bir eye kar olabiliyorduk... Am a bu ok
olumsuzdu... Belirgin hibir neden yokken kendimi sulu hisse
diyordum, yalnzca nedenini bilmeden,.onu dorulayacak hi
bir ey yapmadan varolduum iin... varolma durumunu doru
lamak yani, anlarsnz. Kim olduumu asla bilemedim, kimli-,
im yoktu... Bu konunun zerinde fazla duruyorum ama, be
nim iin ok nemli. Ve bu lke, birdenbire, kendimi gerek
letirmemi... kendimi bulmam salayacakt. Birden, verebilecek
bir eylerim olduunu hissediyordum... Bazen tm bunlar Jo
seye anlatmay deniyordum ama, anlamyordu, hayretle yz
me bakyordu... ngilizcesi henz yeterli deildi, hem sonra, u
nu da belirtmek gerekir ki, ahlakla ve aklla ilgili birtakm so
runlar hakknda hibir fikri yoktu. O na sk skya sarldm
da, olaanst gri ve yeil gzleriyle, her zaman biraz ifadesiz,
her zaman sert ve karanlk -bu gizli maske onda erkeke bir
utanma duygusu anlamna geliyordu, fazlasyla Ispanyoldu oyzne sevgiyle baktmda beni minnele dolduran, kesinlikle
emin olduum bir olgu vard ki, o da sonunda kendimi buldu
umda. Yaamda bir amacm, bir varlk nedenim vard, sonun
da bir yerlere tutunuyordum...
140

Kz, ders verir havasna girmeden Jo snin zihinsel ufkunu

yava yava geniletmeye alt, neredeyse mutlak cehaletini
kefettiinde ise, korkuya kapld. Yaamn kltrel alanda, m
zikte, resimde, edebiyatta sunabilecei gzellikler hakknda en
ufack bir fikri yoktu; kz incelikle sz bu konulara getirdiin
de, Jos yzne yle bir tiksintiyle bakmaya balyordu ki, k
zn ii acyla doluyordu. Am a Am erikann demokratik kuram
larna ilgisi var gibiydi. Byle konumalar dikkatle dinliyor,
bazen de ararak kafasn sallyordu. Amerikal kz, byle
byle, komnistlerin yayd o gln Amerikan kart kam
panyayla belli lde savaabildiim ve Jo sye Birleik Devlet
ler ve dnyada yapmaya altklar hakknda daha doru gr
ler kazandrdn syleyebilirdi. Evet, en azndan bu alanda,
hele de Jo s nin ksa sre sonra stlenecei rol gz nne aln
dnda baarya ulat, birbirinden ok farkl, birbirlerini son
derece yanl anlayan iki halkn daha iyi anlamasna her eye
karn katkda bulunduu sylenebilirdi.
Jos o yanndayken kentte boy gstermeyi ok seviyordu;
ve ondan, kza sorulacak olursa biraz fazla gze arpan bir tarz
da giyinmesini istiyordu. Onun sayesinde, daha biroklarnn
arasnda Birleik Devletler Bykelisi ve Amerikal i evrele
riyle, daha nce asla kuramayaca balantlar kurmutu. Ame
rika lkede byk yatrmlarda bulunmu, parasal yardm sala
mt; hkmet de tmyle rm olduundan yardmlar he
defteki halka asla ulaamad iin C .I.A ., halkn gznde say
gnln kaybetmemi, Birleik Devletler in gvenebilecei yeni
yeni adamlar aramaya balamt gizlilik iinde. Jos nin yasad
ortamlarla kurduu ilikiler konusunda birtakm dedikodular
kzn kulana alnyordu ama, devrimci bir dnemden geili
yordu, iddetin ve suun yzyllardan beri halkn ruhunda yer
ettii bu lkede ilerleme ve demokrasi kolay elde edilemezdi.
Unutmamak gerekirdi ki -oy sa genellikle bilinmezdi bu-, Cortezin geliini izleyen otuz yl boyunca, spanyollar, srf yirmi
be milyon nfuslu Meksikada on be milyon insan yok etmi
lerdi. Ve bu, zorunlu din deitirmelerle, H a reddederek
ruhsuzlar olarak ilan edilenlerin kleletirilmesiyle birlikte,
gitgide artmt. Artk rklam, suratnza tkren Amerikan
zencileri iin olduu gibi, kz kendini korkun derecede sulu
141

hissediyordu: on drt yandan bu yana N .A .A .C .P . yesiy

di ve her zaman kendini temiz bir eylere adamak, balanmak,
birilerini ya da bir eyleri kurtarmak istemiti. Tm kalbiyle
devrimin bu sefer kan dklmeksizin, canavarlklar yaanmakszn gerekleeceini umuyor, ama bir yandan da Kzlderili
kitlelerinin yoksulluuna, umutsuzluuna bakldnda, aralar
konusunda seim yaplamayacam anlyordu; Jo snin srtn
yaslamaya alt kitleler de bunlard ite. O ilerinden biriy
di, gerek bir halk ocuuydu.
Amerikal, Birleik Devletlerin azgelimi lkelere ok da
ha fazla yardmda bulunmas gerektiini dnyordu; keile
rin kard bir gazeteye, daktilosunun banda onu hngr
hngr alatan bir heyecanla, evresinde grd yoksulluu
uzun uzun anlatt, Senatonun d yardmlar kstlamasn da
fkeyle protesto eden bir mektup yazd. Mektup yaymland,
Jos de makalenin sonundaki imzaya uzun zaman hayran hay
ran bakt durdu. Gerekten etkilenmiti.
Amerikal kz, byle ilerden sz ettii zamanlarda Jo sde
belli bir anlay ktl, hatta aptallk olduunu gryordu; ei
tim eksiklii, ahlaksal ya da toplumsal sorunlara ynelmesine
her zaman izin vermiyordu. Bundan dolay da kza gitgide daha
fazla balanyordu, kz imdiden onun iin vazgeilmez olduu
nu seziyordu. Jos onu siyasal toplantlara davet ediyor ve rf,
arkadalarnn, Uan Birlikin yelerinin nnde de onun karsndayken konutuu gibi konumas iin yreklendiriyordu;
hatta kz taraya yapt birka geziye bile gtrmt. Kz bu
yeralt eitim almalarnda, banda halkn gerekten seven,
srf kpn doldurmay dnmeyen bir adamn olduunu,
gerekten demokratik bir dzenin neler baarabileceini anlatr
ken, Jos, dilerinin arasnda purosuyla, ara sra kz bayla
onaylayarak ve arkadalarna fiyakal baklar frlatarak, apak
bir honutlukla dinlerdi onu. Amerikal, niversitede sosyoloji
ve ekonomi politik okumad iin ban talara vuruyordu,
Profesr Galbraitha, okunmas gereken kitaplar iaret etmesi
ni istedii bir mektup yazd. nne gelene mektup yazd; b
ykannesine, arkadalarna, Bakan Johnsona, zellikle de ha
yallerini ssleyen Jacqueline Kennedyye; bir gn lkenin bir
numaral kadn olmay dlediinden deil, ama Jacqueline in
142

olaanst bir kadn olduunu dnyordu, onu ok iyi anla

yabileceinden de emindi.
Jo snin artk Amerikal bir sevgilisi vard, yannda her ye
re srklyordu onu da; n asndan iyiydi bu. Onu tara ge
zilerine de gtryordu, kyller ilerinden birini bir Ameri
kaly dzerken grmeyi seviyorlard, bu onlar hayal kurmala
r iin yreklendiriyordu. Birleik Devletler, daima kt ve ok
gl bir lke olarak anlatlmt onlara; Jo sye hayranlkla ba
kyorlard. O nda protection vard. Jos bazen, kzn tepesine di
kilip sayp dkt heyecanl ve anlalmaz szck yn kar
snda fkeden deliye dnyor, iinden kz tutup camdan aa
ya frlatmak geliyordu, ama kzn eteklerini kaldrp klotunu
indirip, hesabn arkadan, kpeklemesine grmekle yetiniyordu;
bu da ayn ii gryor ve kzn enesini kapatyordu; son derece
uysal ve minnetkr biri oluveriyordu. Jos, bir biimde ona
balanmaya balyordu. Kzda bir tr alakgnlllk, iyi niyet
vard; bazen, kafesinin iinde rpnp duran tutsak bir kuu an
dryordu, bu da Jo s yi heyecanlandryordu, iyi ve eitimli bir
kzd; Jos deerinin arttn, adamdan sayldn hissediyor
du. Baka yerlerden gelmi gibi duran temiz kzlar severdi ve
mrnde hi onun kadar temiz bir kz grmemiti. ncesinde
de, sonrasnda da, durmadan ykanyordu. Bedenine srd,
koku giderici dedii o gzel kokulu nesnelerin bin bir eidi
vard kzda. Jo s bir kadndan asla bu kadar zevk almamt. Srf
bacak aras meselelerinden deil, kafasndaki bir eylerden dola
y. Koca koca hamlelerle her iine girdiinde, intikam ald,
ok eski hesaplar kapatt duygusuna kaplyordu. Bunun ne
reden kaynaklandn bilemiyordu ama, iini gzelce doldur
duktan sonra, kz onun elini pp, efkatle yanan avucuna
dayadnda, Jo s birileriyle hesabnn grldn hissediyor
du; bu kiinin tam olarak kim olduunu bilemiyordu. Bunlar,
tam bir doymla glmsedii, kendini gerekten baarl hisset
tii nadir anlard. O it herifler artk hibir isteini geri eviretezlerdi. Bu kz bir yn bilgiye sahipti, evresindeki gen su
baylarn dillerine doladklar, onlarla beraber olduu zaman
kendisinin de gayet iyi biliyormu gibi davranmasn gerekti
ren, devrime ilikin tm o teknik szckleri ona aklayabilir
143

di. Kzn saatler boyunca sayp dkebilecei ahlak bozukluu,

zgrleme, toplumsallatrma, etik ve daha binlercesini.
Amerikalya olan hayranl gitgide artyordu.
Komnistler, Amerikallarda utanma duygusundan eser ol
madn, dnyann efendileri olmak istediklerini, turistlerin de
lkenin rmesine neden olduunu sylyorlard; onlara bak
lacak olursa, gl, zengin, saldrgan ve kokumu olan, gerek
ten kt olan ne varsa, hepsi Amerikadan geliyordu; Jos artk
komnistlerin szlerindeki abart payn da gz nne alyordu
geri ama, gene de yaptklar propagandadan youn biimde et
kilenmi ve Birleik Devletlere gitgide daha da ok balanmaya
balamt. Kk Katolik papaz bile sk sk Birleik Devletlerin, ruhunu satm, gz maddi zenginlikten baka bir ey
grmeyen Protestan bir lke olduunu sylerdi. Ayrca, Birle
ik Devletlerden gelen her eye saygyla bakmaya balamt
ama, bunu itiraf etmekten kand: hemen tm arkadalar id
detle Amerikan kartydlar ve bu yzden dikkatli olmak gere
kiyordu.
Amerikal kz Jo s nin nnde parlak bir siyasi gelecek ol
duu gereini kefetmekte gecikmedi. Grnte gitgide kii
lik kazanyordu; O rduda onursal bir yer edindii de grl
yordu. Son derece eli akt, elindeki tm paray, subay ve me
mur karlarna armaanlar sunmak iin harcyordu. Amerikal
nn iinde sonunda yolunu bulduu izlenimi vard; kendini di
riltici, yaratclktan, baardan yana zengin bir yaamn eiin
de gryordu. Sonunda kendini gerekletirebilecekti, ergenlik
yalarndan bu yana iini kemiren gereksinimdi bu - bazen ger
ekten varolmad, yalnzca kendi kendini hayal ettii duygu
suna kaplyordu. O na dek bulanklk iinde, kaln izgiler
den, gereklikten yoksun bir halde, yeniden ve gerekten do
may bekledii biimindeki tuhaf ve bir trl yakasn brakma
yan bir izlenimle yaamt. Kendini sk sk ekle girmeyi bekle
yen alakalem bir taslak, bir karalama gibi tamamlanmam his
sederdi. Yaratmak onda daima bir saplant, bir gereksinim ol
mutu; niversitede creative writing derslerini izlemiti; iki
okul dneminde bir romann ya da bir tiyatro oyununun nasl
' Y a ra tc y a z a rlk . ( c v .)

144

yazldn retiyorlard, bir keresinde, on iki yandayken

okullaratas bir iir yarmasnda Iowaya birincilik dl getir
mi olsa da, bu alanda yle stn bir yetenee sahip gibi grn
myordu. inatla, iinde duyduu her eyi zgr klmasn sala
yacak bir yol arad zamanlarda, seramikle de uramt. Ka
Amerikal gen, mutsuz bir halkn, yzyllar boyunca iinde tu
tulduu maddi ve kltrel karanlklardan kmasna, gelimesi
ne yardm ederek kendini byk bir esere verme, gerekten ya
pc bir eylerle urama ansna sahip ki? Onun kua, sra
ildeki kibboutz h r gibi bir yol, bir grev, yapc bir eser arayndaydlar. rencilerin yzde altmndan fazlasnn L.S.D.
kulland niversitelerde olup bitenlere gz atmak yeterdi; bu
uyuturucu rencileri harika hayallere srklyor, duyulma
m gzellikte daha iyi bir dnyann kaplarn aralyordu. Jo
snin ve bu lkenin Amerikal iin ne anlama geldii merak
edenlerin, tm bunlar da gz nne almas gerekirdi; Peace
Corpsun bir yesi olmay kabul ederek buraya gelirken ka
mak, uzaklamak deil, kendini gerekletirmekti aklndaki - bu
szcn zerinde srarla duruyordu. Neredeyse ona tecavz
etmi olan o korkun ofre minnet duymaya balayacakt: o
olmasa, Jo s yle tanamazd.
Bedeni ve ruhuyla, kendini halkna ve lkesine adamaya
kararl bir adamla karlama ansna sahip oldum , diye yazm
t bykannesine. Yaratc bir esere katkda bulunmak, benim
iin gerekten esiz ve coku verici bir frsat. Burada kimliimi
buldum, kim olduumu, ne yapmak istediimi biliyorum. D o
laysyla, bir sre daha burada kalmay tasarlyorum.
H er geen gn, byk bir doal zekya sahip olmasna kar
n, Jo snin ne kadar kltrsz, eitiminin ne derece ilkel, hat
ta yok denebilecek dzeyde olduunu daha da iyi grdke,
gzleri dolu dolu olacak kadar ii szlyordu. Jos dnyann ve
karmaalarnn karsnda tamamyla donanmszd. Josyle her
konutuunda ve yznde anlamsz bir ifade, hatta tiksinti ifa
desinin belirdiini her grdnde, kz allak bullak oluyor,
iinde gerek bir analk igdsnn uyandn duyuyordu,
kvet, San Miguel Manastrnda bir yl eitim grmt ama,
oradan yalnzca derin bir dinsel duygu saklam gibiydi. O gne
Otuklan ildik. (cv.)

Yldzyiyiciler

145/10

dek kimse bu ocuun akln gelitirmesine yardm etmemiti.

Iowali bir senatrn sekreteri olan bir arkadana, Am erika nn
azgelimi lkelere yapt yardmn parayla snrlanmayp, bu
lkelere eitimciler, teknik kadrolar gnderilmesinin, buralarda
kltrel merkezler kurulmasnn gereklilii zerinde srar ettii
uzun, fke dolu bir mektup yazd. Birlemi Milletler bu konu
da grevini ihmal etmiti. Jo s nin karsnda Birlemi Milletlerin adn andnda, Jo s nin, kurumun salayabilecei ola
naklar gayet iyi bildiini kefetti.
Son derece yararl, diye kabul etti.
Jo snin en iyi arkadalarndan biri, lkenin Birlemi Milletlerdeki temsilciliini yrtmekte ve diplomatik dokunul
mazlktan yararlanmaktayd, bu da snrlarda gmrk beyann
da bulunmayabilecei anlamna geliyordu. Jos bu sayede kilo
larca eroini Birleik Devletlere sokabilmiti. Birlemi Milletlere byk hayranlk duyuyordu. Ufaklk bunun son derece
yararl bir ey olduunu sylerken haklyd.
Amerikal kz Birleik Devletler Bykeliliine gidip,
Birleik Devletlerin burada ne iler yaptnn ona bildirilmesi
ni talep etti. Okumas iin kitapklar verdiler, ona, o da, Ame
rikan yardmnn her yl hatr saylr bir miktarda ykseldiini
kefetti; ne var ki, bu parann nereye gittii onun iin bir sr
olarak kald: bakentteki telefon ebekesi hayal edilebilecek en
kt durumdayd, halk ktphanesi, tiyatro ya da konser salcrnu yoktu. niversite, yapl amacnn dnda kullanlan eski
bir manastrd, eitim bakan bir generaldi, grne gre, tek
ii de rencileri hapse tkmakt, bir arkeoloji mzesi bile yok
tu, isteyen her turist, bu topran gerek ruhunu oluturan Kolomb ncesi sanatn hzinelerini satn alabilir ve yannda gt
rebilirdi. Ksacas, kitlelerin yaam dzeyini ykseltmek iin
hibir ey yaplmamt.
Birleik Devletlere yzlerce kitap smarlad. Jos ona son
derece cmert bir denek ayrmt, balangta denei kabul
etmek istemediyse de, sonunda boyun edi. Josnin metresi ol
mann ok tesinde, onun bir tr teknik ve kltrel danman
olduunun bilincindeydi, o halde denei kabul etmekte ger
ekten de bir ktlk yoktu. Jos verdii parayla gzel elbiseler
yerine kitap alnmasna ok fkeleniyordu ama, ksa bir sre
146

iinde, ziyaretilerin ktphanesine saygyla baktklarnn, bu

nun ona yarar dokunabilecek bir toplumsal konum iareti ol
duunun farkna vard.
Amerikal, elinde bir kalemle, temel olduunu dnd
eserleri birka ak seik spanyolca cmleyle zetlemeye ala
rak, gece yarlarna kadar uyamk kalyordu; oysa Jos ngilizce
yi abucak kapmt; kzdan yararlanma hz gerekten aknlk
vericiydi. Sonu olarak, kz da bayaptlarn zetleri zerinde
almaya karar verdi ve insanln tm byk eserlerinin zet
lerini ieren yz sayfalk bir digest kefetti; eserin iinde dik
kat ekici bir aklkla, tam iki satrla tantlm olan Marksizmin zerinde de alm oldu bylece.
Gece kulbnn stnde bulunan daireleri tka basa felsefi
eserlerle ve sanat kitaplaryla doluydu artk; Jos de, Amerikal
ziyaretilerini dnerek masasnn stne, iyice grlebilecek
ekilde Birleik Devletler zgrlk Bildirisinin, Anayasasnn
ve Lincolnn yaamn anlatt Barclayin kitabnn lks bas
klarn koymutu. Gen subaylar ya da renciler yanma gel
diklerinde ise, sz konusu eserleri te n in in Yaam ve Castro nun bir fotorafyla deitiriyordu. Epey oportnist olduu
nu kabul etmek gerek, ama bu zellikle farkl dnceler arasn
dan bir seim yapmasn, bir karara varmasn engelleyen ceha
letinden kaynaklanyordu. Asla en ufack bir siyasal bildirimde
bulunmuyor, ama onunla konumaya gelen ziyaretilerini can
kulayla dinliyor, sonra da onayladn belirten bir harekette
bulunuyordu. Hakknda bo laftan holanmayan bir adam ol
duu, ksa ve z szlerinin altnda derin bir deiim istei ve l
kesi iin yanp tutuan bir sevgi saklad syleniyordu. at
ma halindeki muhalif eilimin de ona birtakm szler
vermilerdi; halk milisleri haline dntrmekte olduu Uan
Birliki de, hkmetin dokunmaya cesaret edemedii tek rgt
l gt. O rdu pek glk ekmeden birlikleri silip sprebilir
di geri ama, st dzey subaylar, gen subaylara pek gvenmi
yorlard; astsubaylar iin ise Jos, lkenin gereksinim duyduu,
halkn barndan kopup gelmi nderi temsil ediyordu.
Amerikal kz, dnsel ve kltrel stnln fazlaca
gz nne serecek birtakm belirtilerle Josyi krmak ya da
korkutmaktan kanmak iin son derece ince dnmek zorun
147

dayd. spanyollara zg zsaygs, bir kadnn karsndaki

bylesi bir konumu ho karlamazd kukusuz. Amerikal on
da Kzlderili kan olduunu biliyordu, ama bu konuda, Jos sa
pna kadar Ispanyoldu, son derece hidalgoydu.
Buradakiler bizdeki erkeklerden yle farkl ki... diye yaz
d bir kz arkadana. Kadnlarnn onlardan aada, yumuak
bal olduunu hissetmeyi seviyorlar, buna boyun emeyi ke
sinlikle dnmyorsam da, soruna aktan saldrmamaya, ayn
sonulara Jos nin saygsn kazanarak ulamaya dikkat ediyo
rum. Jo snin huylarnda, alkanlklarnda, hatta giyim tarzn
da-zavall ocuk hl, Namuslulardaki gibi, deniz mavisi gm
lek, beyaz kravat zerine koyu mavi takm elbise giyip, beyaz
apka takyor bazen- yapmak istediim bir yn deiiklik var,
ama ana tavuu oynayarak onu rktmekten de sonuna kadar
kanyorum. Bu, karlkl bir uyum ve sayg sorunu. Burada
tamamyla farkl bir dnce yaps var. rnein, her yerimi
mcevherlerle dolduruyor, ama bana iek sunmak hi aklna
gelmedi. Bazen, yalnzca kr ieklerinden olumu ufack bir
demet almak iin, her eyimi verebilirim diye dnyorum.
Elbette ki son derece ocuka bu. Zaten yeterince bitkinim, ba
zen karmda gerek bir duvar varm gibi geliyor. Jo s nin ta
mamyla bana hayran olmas da ii iyice ikmaza sokuyor.
Dolaysyla, Amerikal kz Jo sye ak ak ders vermeme
ye byk zen gsteriyor, manastrdaki papaznn eskiden ona
syledii gibi, iyi tohumlar atarak, birtakm bilgileri oradan bu
radan adamn kafasna sokmakla yetiniyordu. Ama sk sk, Josyi yalnzca elendirebildii duygusuna kaplyordu; Jos ne
zaman yeilimsi gzlerini zerine dikip belirli bir biimde ona
baksa, kafas karyordu. Onda, sanki yaam ve dnya hakkn
da renilecek ne varsa biliyormu, bir anlna bile olsa, hibir
kuku kafasndan asla geemezmi gibi, olaanst bir inan,
kendine kar mutlak bir gven vard. Bu iyi bir eydi elbette,
bir nder iin kendine gven esastr, ama gene de ok acklyd,
kzn iine dokunuyordu, nk bu gven, byk lde ceha
letin rnyd. Saklamay renmiti ama, son derece inanly
d. Generallerin verdii bir akam yemeine gitmek zere Mercedese binerlerken, kz ona Zen Budizmi, vazgei ve dnce
lere dalma konusunda farkl bir eyler anlatmaya almt. Ba
148

kent sokaklarnda, saylar gitgide artan uzun sal, sakall, akl

hastanesi kakn sa benzeri Amerikal genler boy gstermeye
balamlard; Jo s Birleik Devletler Bykeliliinin onlarn
gelmesine izin vermesine aryordu, lkeleri hakknda kt
bir izlenim brakyorlard nk. Kz uzun bir aklamaya giri
ti, beatniks denilen bu genler, maddecilikten kamann ve ta
mamyla retim ve tketim zerine kurulmu bir toplumun d
nda yaamann yollarn aryorlard.
Bu sefer Jos onu dikkatle dinliyor gibiydi, sonra her za
man biraz bouk kan, donuk sesiyle:
- Evet, felsefe... Tabii, ne olduunu biliyorum. Rahipler
yeterince sylediler bunu bana. Dnya zerinde ktlk h
km srer, para ktdr, zina ktdr, gzel olan ne varsa k
tdr. yleyse? yleyse, bir adam mutlu olmak isterse, kendi
sinin de kt olmas gerekir. Bu olmadan, hibir yere varamaz.
Gerekli balantlar kurmas, ona gvenilebileceini, Patronun
kim olduunu bildiini gstermesi gerekir. Tam am m?
Kz korkun bir zntye kapld. ocukluundaki yok
sulluun, toplumsal adaletsizliin onu bu kadar etkilediini,
onun bu derece karamsar olduunu asla anlayamamt. Jos
ok ey grp geirmiti, bu da onu biraz katlatrmt. Kz,
kendisi iin byk nem tayan bu noktay sabrla tartmaya,
ona dnyann gzelliklerle, iyiliklerle dolu olduunu anlatma
ya, resim, mzik, ak gibi birka rnek vermeye alt, ama bir
sredir ok iiyordu, nedenini de bilemiyordu ama, dnceleri
hep birbirine karyordu. Gene mzelerden, senfoni orkestrala
rndan sz etmek istedi, izlenimciler konusunda birka sz sy
ledi, ama nesneler kafasnda bulanyordu biraz, bazen tamamen
yolunu ard, kaybolduu, aptallat duygusuna kaplyor
du...
Evet, Dr. Horwat, aptallamtm, aklma birden aptal
latmn geldiini anmsyorum, evet, baka szck yoktu bu
nu tanmlayacak. Birdenbire hkrklara boulduumu anms
yorum. Birdenbire ne halde olduumu anlayamaz olmutum.
Ayn zamanda da korkun bir sululuk duyuyordum. Bu lke
iin yeterince i yapmamtk ve ben orada, Mercedesin iinde,
tm Gney Am erikay, Hindistan, Afrikay, Vietnam, on
lar iin yapmak istediklerimi dnerek alyordum. Tm o s
149

mrgecilik yzyllar, son derece byk bir adaletsizlikti. yle

bir durumdaydm ki Jos arabay durdurdu, bir bara girdik ve
keyfim biraz yerine gelsin diye beni iirdi. Generalin beni o
halde grmesini istemiyordu. Sonra davete gittik, enemin bi
raz fazla almas dnda ok iyiydim; sinirlerim ayakland
zaman, hep biraz fazla konuurum, bu da bir tr cokunluk i
te. Ardndan eve gittik, bana ok iyi davrand. stediim kadar
yolumu tmden kaybetmi olaym, kesinlikle emin olduum
bir ey vard: Beni seviyordu. Beni gerekten seviyordu.
Amerikal, bu lkede sonuna kadar gvenebilecei, yaa
makta olduu olaanst mutluluk anlarndan sz edebilecei
yeterli sayda kz arkadann olmamasna sk sk hayflanyor
du; bazen, o iddetli ve bitip tkenmez kucaklamalarndan
sonra, kendini tmden gerekletirdii, hatta ilgin bir biimde,
Jo snin kollarndayken yapc bir i iin alt izlenimine ka
plyordu. Akn insann kendini tam olarak dile getirii, ger
ek bir uygulama olduunu ve insana harika bir kimlik ve g
venlik duygusu verebildiini kefettim, diye yazd bir kz arka
dana. Bazen o izlenime kaplsa da -i gvenlikten yoksunlu
un basit bir iaretiydi belki de b u - Jo sdeki yalnzca bedensel
bir ballk olamazd. Kukusuz ok fazla deneyimi yoktu, ama,
yalnzca derinden, itenlikle seven bir adamn bir kadna bylesi bir mutluluk verebileceini anlayacak kadar kadnca sezgilere
sahipti. Bunlar, kendine saklamas gereken eylerdi ite. Mektu
bunda yalnzca: Beni tutkuyla, son derece dokunakl bir biim
de seviyor, buna ilikin harika kantlar gstermekten de asla ge
ri kalmyor, diye yazd.
Jo snin siyasal gelecei biimlenmeye balamt. Yenilen
me ve yeniletirme almalar iin programn askya alm
olan El Sefiorun salonunda, aa yukar dzenli aralklarla ate
li toplantlar dzenleniyordu. Jo snin, iktidar yar iin kuru
lan her tezghta dostlar vard. Kendisi de saygn bir grnm
kazanmak iin urayordu; Ppyle A rzarodan da ayrlmt,
zaten az bir zaman sonra, ikisinin cesetleri dadaki bir glde
bulunmutu. Siyasi toplantlarda sz almaktan daima kanyor
du, ama, ona gl bir hava veren talam bir durula, kprt
sz ve sessizce salondaki bir ykseltinin zerinde dikiliyordu.
Kz hep salonda oluyordu ve onu seyretmekten asla bkmyor
150

du. O nda olaanst bir ekicilik vard, bu o gzel grimsi yeil

gzlerinden, sert azndan, gl enesinden, hatta belirli bir
kabaln iareti olan izgilerinden kaynaklanyordu; kz br
nn ekildiini, kalalarnn, gslerinin, omuzlarnn Josenin kollarn istediini duyuyordu: doutan nderdi o; ba
zen, salonda onu byle efkatle gzlerken, onun yzyle Abra
ham Lincolnnki arasnda arpc bir benzerlik olduunu ayrt
ediyordu. G zler farklyd tabii ve de kesinlikle spanyol k
kenli izgiler -Kzlderili bir bykbabas vard, hakl olarak
bununla gururlanrd-, sakal yoktu, ama kar konulmaz bir
eyler vard ite, aklna gen bir Lincoln getirenin ne olduu
nu tam olarak karamyordu kz ya da belki de tm bunlar Josenin lkesi iin yapacaklarna ilikin bir nseziydi.
Hkm et imdi her tr arac kullanarak Jo se yi gzden d
rmeye urayordu. El Senorun tm serserilerin ve kirli ile
rin genel merkezi olduu, muhalefetin temel kaynaklarn uyu
turucu kaaklndan salad sylentisi karld. Elbette ki
tm bunlar yaland ama, Amerikal birok kez, barmenin birta
km politikaclara ve subaylara kz saladn grd, onlara
uyuturucu bulmaktan da geri kalmyordu. Jo seyle bu konuyu
tartmay denedi; tabii ona herhangi bir sulama yneltmeden,
ii fazla bytmeden; ama o, omuzlarn silkmekle yetindi:
Am erikada nasl derler? Siyaset pis itir, ha? olacana
varr.
Doal olarak kz ayn grte deildi, ama o sralar kendisi
de ruhsal ve ahlaksal anlamda zor bir dnemden gemekteydi,
nk ok itiinin ve kendini durdurmay baaramadnn
farkna varmt. stemediinden deil, ama o belirleyici zaman
larda Jo s^ ye yardm etmek iin o kadar g harcyordu ki; hem
sonra, nedenlerin ne olduunu tam olarak bilemese de, o kadar
ok d krkl yaamt ki bazen kendi haline braklmas ge
rekiyordu, btn cephelerde ayn anda savaamyordu, sk sk
bir martiniyle balar olmutu gne. Ayrca, ikisinin de drama
tik saatler yaadn, sinirlerinin de doal olarak bunun bedeli
ni dediini hesaba katmak gerekirdi. Zaten o tr ilere bir
Amerikal gzyle bakmamak gerekirdi, uyuturucu kaakl
lkede iyice gelimiti, lkenin temel ekonomik kaynaklarn
dan biriydi. Jos nin dostu olan muhalefet yanls st dzey bir
151

emniyet yetkilisi, onunla yapt bir konumada yaam dze

yindeki yeni bir gerilemenin ve ekonomik bir durgunluun yal
nzca komnistlerin iine yarayacan sylemi, komnizmin
ise, eroinden ok daha tehlikeli bir uyuturucu olduunu ekle
miti. Ardndan yle devam etmiti:
Halkmz ok yoksul. Byk glerden asla yardm gr
medik, kendimizi bildik bileli smrldk. Toplumsal yenilen
menin gereklemesini beklerken, halkmz, gcn gvenceye
alan ve almasn salayan nesneden yoksun brakmak olmaz.
Yzyllardan beri kyller, vadilerde mastala yapraklar iner,
Cujon aznda bu yapraklara yldzyiyiciler denir. Bu onlara
pek ok mutluluk ve rahatlk salar, yetersiz beslenmelerini te
lafi eder, yerine hibir ey vermeden, bunu onlarn elinden ala
mazsnz.
Amerikal, ahlaksal yn son derece tartmaya ak olsa
da, bu mantk dizgesinde belli bir gereklik olduunu kabul et
mek zorunda kald. Ama, burada son derece farkl, bir anlamda
zgn bir ahlakn varolduunu, nesneleri, olaylar yi ve Kt
olarak aka ikiye blmenin mmkn olmadn kabul edecek
noktaya gelmiti. Gene de uyum salamakta, ahlaksal nyargla
rn ykmakta byk glk ekiyordu; sonu ise, byk olas
lkla ocukluundan beri peinden srkledii sululuk duygu
sunun gitgide daha da ekilmez bir hale gelmesi, onun da gitgi
de daha da ok imesiydi. Ve iini dkebilecei biri hl yoktu.
Birleik Devletler Bykelisinin, onu olup bitenler hakknda
bilgi edinmek iin kullanmaktan baka bir ey dnd yok
tu, kz arkadalarnn byk ounluu da, kesinlikle onu anla
maktan uzaktlar. Paristen getirttikleri elbiseler ve berberleri,
biricik tartma konularyd. Jo sde kefettii belirli bir sertlik
ten, halktan sz ederkenki hor grl tarzndan dolay ok ac
ekiyordu; sanki halkn sefaleti, hatta kendisinin de onun iin
den gelmi olmasna fkeleniyordu. ok sorunluydu. Sabrl ol
mak gerekiyordu. Amerikal, Jo snin kiiliini tam olarak kav
rad zaman, onun zerinde iyiletirici bir etkisinin olacan
biliyordu. Beraberce lkeyi temizleyecekler, onu demokrasi ve
ilerleme yoluna sokacaklard. Her koulda, Jos ona hayrandO na grkemli armaanlar, mcevherler, arabalar, gece elbiseleri
vermeye devam ediyordu. Kz, Am erikada olsa bylesi bir ko152

numu asla kabul etmezdi, ama bir kez daha, insanlar burada t
myle farkl bir biimde yayorlard, hem sonra tam olarak Jo
snin metresi olduu sylenemezdi, daha ok, Evita Peron ya
da Mrs. Rooseveh gibi, siyasal savandaki yoldayd. Zaten
herkese kabullenilmiti, herkes ona kar son derece sayglyd,
yakasn bir trl brakmayan ve onu imeye zorlayan u sulu
luk duygusu gerekten de ok aptalcayd. Jos onunla evlenme
nin adn bile anmasa da, bir gn lkenin bir numaral kadn
olma konusunda umutsuz deildi. Bazen Jos, baklarnda diie
getirilmeyen sorularla gzlerini dikip ona bakarken kz onda,
spanyollarn bu mutsuz halka alad o korkun aalk duy
gusunun ve o gln rk nyargsnn olduunu anlyordu.
nk Josnin anne babasnn Kzlderili olduklarn biliyor
du, zaten bundan da byk gurur duyuyordu.
Jo s nin birtakm azl dmanlar vard; birok kez, iye
rinde silahl atmalar olmutu, yaam srekli tehlikedeydi.
Kz ona dikkatli olmas iin yalvarrd, ama o hor gryle
omuzlarn silkerdi.
- zerime, istedikleri kadar kurun yadrsnlar, diyordu
sakin sakin. Yalnzca kuru grlt. Hibir ey olmaz. Ben iyi
korunuyorum. Varolan en iyi proteccina sahibim ben, en iyisi
ne!
Purosunu ineyerek kza gz krpard, o da glerdi.
ans yldzna inanyordu.
Kza duyduu sevgiyi ya da efkati asla aka gstermezdi.
Bu konuda, heyecanlarn da vurmasna asla izin vermeyen tu
haf bir sklganl vard. Cokularn bastrmay renmiti,
son derece spanyol tarznda bir yiitlik kavramna sahip erkek
lerin geleneksel tutumuydu bu. Kendini saklama, bir ynyle
utanarak iine kapanma biimi, epey dokunaklyd da. Kz
onun almas, biraz kabuundan kmas, rahatlamas iin seve
seve yardmc olurdu. Duygular zerinde uygulad mutlak
kontrol gerek bir yasaklama, yaamn birok ke^ yaralad bir
adamn kendi iine kapanmasyd. Bir para psikoterapinin ona
en byk iyilii yapaca akt ama, bu lkede bunu akldan
bile geirmemek gerekirdi. Amerikal, Jo s nin ona bedensel
balardan ok dnsel anlamda, zellikle de efkat balaryla
balandnn ve onu mutlu ettiinin farkndayd; adamn baka
153

metreslerinin de olduunu kefettiinde, bu nsezi de belli bir

lde dorulanm oldu. Biraz krld buna, olduka anlalabi
lir kadnca bir tepkiyle; ama aslnda, ikisini birbirlerine iten g
cn yalnzca cinsellik olmadn, aralarnda son derece salam
ve cinselliin verebilecei her eyden daha nemli bir uyuma
olduunu kantlam oluyordu Jos bylece. Baka kadnlarnn
olmas, hatta, Amerikaly hi yanndan ayrmazken onlar s
rekli deitirmesi, znde onun kza esas olarak gerekten sadk
olduunu, onu tamamyla farkl ve alabildiine stn bir snfa
yerletirdiini gsteriyordu.
Ona dknd, bunun bir yn belirtisi vard; rnein,
ok itii zaman ona kzyordu, hatta bir kez, btn bir gece
boyunca, bir viski iesinin karsnda onu bekledikten sonra
gln bir kavgaya giritiinde, onu tokatlamt. Kz, onun ge
lip gelmediini grmek zere odasndan km, sonu olarak
adamn geldiini, ama yannda da kzlarndan birinin bulundu
unu grmt. Doal olarak, iinde bulunduu koullarda, uy
kusuzluk, sakinletiriciler ve iki yznden, Amerikal kendini
tutamayarak barp arm, hkrklara boulmutu; Jos
ona doru yaklam ve akllarnn balarna gefmesi iin ok i
mi insanlara her zaman yapld gibi, suratna iki tokat patlat
mt. Amerikal, ona yararl olmaya devam etmek iin kendini
toplamas, kendisiyle tekrar uramas gerektiini biliyordu.
Ama iyice yolunu armt artk, bunu kabul etmek gerek;
glerine biraz fazla gvenmiti, hatta bir intihar giriimini ok
andran bir ie de kalkt, oysa sonu olarak yalnzca uyuyabil
mek iin biraz fazla ila almt, hepsi bu; ok glnt, yaam
n bir biime sokarken, ksa bir sre sonra lkesinin bana ge
ecek ve ona her zamankinden daha fazla gereksinim duyacak
bir adamn yoldayken neden intihar etsindi? Yapmay tasarla
d ilk i, bir konser salonuyla bir mze ina ettirmek ve doal
olarak, Birleik Devletlerle dorudan iletiim kurulabilmesi
iin, nce bakente, sonra tm lkeye modern bir telefon ebe
kesi kazandrmakt; telefonu kaldrp Iowadaki bykannesiy
le konuabilmek, ok yaknda gerekletirebilecei tm o hari
ka ileri ona syleyebilmek iin her eyini verirdi. Jo snin ar
tk baka kadnlarla ortalkta grnmesinden biraz rahatsz olu
yordu, ama, kadnlarn hl saygdeer kz kardeler, anneler ve
154

nianllar olarak blnd, dierlerininse hi hesaba katlma

d, dolaysyla onlara her istenilenin yaplabildii bir lkede
son derece doald bu; durmadan Birleik Devletlerin uzaklar
da olduunu, Jo senin Amerikal bir koca olmadn, metres
edinmenin buradaki geleneklerin bir paras olduunu anmsa
mak gerekiyordu, hem zaten, o kendini kesinlikle onun metresi
olarak grmyordu. Sabretmek, baz uzlamalar kabul etmek,
kendini tam olarak gerekletirebilene dek elinden gelenin en
iyisini yapmak, Birleik Devletler in yalnzca dmanlarnn be
timledii o maddeci vc karc ike olmadn gstermek gere
kiyordu. Bir sr iyiliklerde de bulunuyordu Birleik Devletler;
bir ynyle yalnz benimsedii bu halk iin deil, kendi yurdu
iin de alacakt. Her eyden ok kltr merkezi -m ze, kon
ser salonu, sinem atek-istiyordu; hem belki merkeze onun ad
n verirlerdi, bazen olurdu bu; renciler de bylece tm Yanfeelerin, dillerine doladklar gibi pazar fatihleri, ekonomi
conquistadore leri olmadn grrlerdi. Kesinlikle cesaretsizli
e dmemek gerekiyordu. Burada Bakan Kennedynin yeni
smr dedii eyle kar karyayd. Bilinlilii ve nciere zg
cesareti elden brakmamak, sk durmak, bin paraya bln
mekten kanmak gerekiyordu. En kts de, aylaklk, bekle
yi, sinirli gerginlik ve kullanlamayan enerjiydi; ama o, ilikile
rinin doasnn bu noktada deimekte olmasna karn Josye
sadkt; bu sklkla olan bir eydir, bir kadna fazlaca hayranlk
ve sayg duymaya balayan bir erkek, hemen her zaman kadn
dan bedensel olarak uzaklar. Psikanaliz konusundaki tm ki
taplar bu konuda ayn grtedir. Srnaan ok oluyordu, ama
bu tarz bir kolayla boyun emek sz konusu bile olamazd.
Amerikal kz, zehirlerden arnmak iin ksa bir sre iin
bir klinie yatmak zorunda kald.

155

13. Blm
Klinikten ktnda, Jos ona ok nazik davranyordu,
kentin br ucunda, son derece kibar bir semtte bulunan, alt
hizmetili, byk baheli bir ev kiralamt onun iin. Harika
bir spanyol eviydi bu, bahe olaanstyd; konuk kabul et
mek iin son derece uygundu; Jo s yi eskisi kadar sk greme
mesine karn, kz burada ok mutlu oldu. Ama onunla evlen
mek istiyorsa, yaplacak ilk i, doal olarak ondan ayr 'yaa
makt, nk burada, nemli adamlar metresleriyle ok nadir
evlenirlerdi. Arbal grnmek gerekiyordu; hele de, en gzde
siyasal dncenin Amerika kartl olduu bir zamanda, Jos
lkenin en etkin adam haline gelmeye balamken. zel yaa
mndan bir miktar fedakrlkta bulunmak zorundayd. Ameri
kal onu ok iyi anlyordu. Zaten, El Senorun zerindeki daire
de, hi yz kzarmadan aka onunla beraber yaayan, hatta
Amerikalyla da dost olmaya alan Alman bir kapatmas vard
imdi. Burada ok sk grlen nemsiz gelge aklardan biriydi
ite; byle hikyeler sz konusu olduunda, yzeysel olarak in
san biraz yaralasa bile, uygar bir tavr taknmak gerekirdi. Her
zaman her eyi bedensel boyutta dnmek hatalyd. Byk
bir nezaketle Alman kadn aya davet etti. Aslnda resmi bir zi
yaretti bu. Ardndan korkun bir alama krizine tutuldu ama,
ne olursa olsun, iinde bulunduu manevi ve sinirsel durumda,
kimseciklerin onu Coca-Coladan baka bir ey ierken grme
dii Iovaya dnemezdi. Hem sonra, diki tutturamam biri ol
mak istemiyordu. Vazgemek, bir zayflk nnda, kadnca bir
gceniklik yznden ekip gitmek, baarszl kabul etmek
demekti. Kesinlikle, ama kesinlikle, birok vatanda gibi ger
ek bir zafer ve baar tutkusu kafasnda saplant haline gelm>
156

deildi, yalnzca, yapmak istediklerine, yaamn nasl ynlendi

receine ilikin son derece berrak dncelere sahipti.
Yalnzca birka subay eiyle gryordu; son derece dik
katli olmak gerekiyordu, her eyden ok, Jo s nin dmanlan
tarafndan Amerikan Bykeliliinin bir ajan olarak ilan edil
mekten korkuyordu. Bykelilikle ve tek dostu olan konsolo
sun karsyla tm ilikilerini kesti. Geirilmesi gereken zor bir
dnemdi. Jo syi grmek umuduyla, hemen her akam El Senor'a gittiinde ona hep en iyi masa veriliyor, son derece saygl
davranlyordu.
Doal olarak birtakm zayflk ve hatta panik anlar olu
yordu. Herhalde ykseltinin ve drt bir taraftan stnze gelen
o kara yanardalar yznden, sk sk glkle soluk alabildii
ni, hatta dehete kapldn hissediyordu, doru drst dn
meyi de beceremiyordu artk. Btn kadnlar gitmesi iin y
reklendiriyordu onu ama, besbelli kskanlktand bu. Kimi za
man sersemce evresine baknyor ve burada, iki yl nce yaa
mna bir yn vermeyi denemek, kendini aramak iin geldii bu
yabanc lkede, bu yabanc evde, bir divann zerine uzanm
ne yaptn soruyordu, o zaman lgna dnyor ve hkrkla
ra bouluyordu. Birka bardaktan sonra, kendini daha iyi hisse
diyordu. Bazen gecenin bir vaktinde, iinden kalkp bykeli
nin karsna komak, ondan kendisini konuk etmesini, sonra da
gerekirse zorla lkesine gndermesini istemek geliyordu. Am a
her seferinde kendini tutuyordu; bunun isterik, nevrotik bir
tepki olduunu biliyordu, bylesi bir yenilgiyi kabullenmesi ise
sz konusu bile olamazd. Neredeyse her eyi tehlikeye atan gelip geici bir buhrana boyun emeyi reddediyordu. Gerekli
olan, yararl bir etkinlik, yapc bir eylerdi. Bir okulda ngiliz
ce retmenlii yapmaya karar verdi, Jos de her zamanki gibi,
son derece anlayl ve kibar davrand. O gnden sonra, her sa
bah, siyah Cadillac onu alp arnn arkasndaki kk, ber
bat bir binaya -bir gn her yerde, Brezilya tarznda, gze ho
gzken, iyi tasarlanm gerek okullarn yaplmas iin uraa
cakt- gtrmeye balad; sonra ofr, kasketini eline alarak
saygyla kapsn ayor, baz zamanlar biraz sarho olduundan
'nmesine yardm ediyordu, okulda da saygyla karlanyordu.
Okul mdr, beyaz, kk bir kei sakal olan, tatl, yal bir
157

spanyoldu; ona snfa kadar elik ediyordu, ocuklar da sevimli

ve dikkatliydiler, kara tahtann yannda dikilip, yabanc bir dil
de tuhaf szckler yazan, kimi zaman da ani bir rahatszla ya
kalanm gibi duvara dayanmak zorunda kalan mis kokulu, ha
rika giyimli kadna falta gibi alm gzlerle bakyorlard.
Hibir dersi karmyordu kadn, Ispanyolcas da abucak ilerle
miti; ksa bir zaman sonra ocuklarla ana dillerinde konuabili
yor, onlarla dostluk kurabiliyordu. ocuklar ona en byk iyi
lii yapyorlard; gerekten de onlara ok ey borluydu. Bir
gn ocuklar ona kendi dillerini retirlerken - o k abuk re
niyordu, ok hafif bir yabanc iveyle kendini ifade edebiliyor
du; ocuklar onu kabul etmeye balamlard-, elini tutan k
k bir el hissetti ve kocaman gzleriyle onu szen kk bir
kz grd.
- Alama, dedi kk kz. Neden alyorsun? Seni ok se
viyoruz.
Bylece, rencilerinin karsnda, masaya oturmu hkr
makta olduunu fark etti; epey bir zamandr bu durumdayd
herhalde, nk yz yalarla ve rimelle kaplanmt. H i ku
ku yoktu: biraz nevrozlu olmaya balamt. Buna bir son ver
mek gerekiyordu. Jo snin ona en ok gereksinim duyaca bir
anda, bir enkaz haline gelmesine izin veremezdi. Yenilmeyecek
ti, harekete gemesi gerekiyordu. Ve sonu olarak, hekim yard
m olmakszn, artk gcnn ve cesaretinin olmayacan d
nd bir eyi tek bana gerekletirerek alkanlktan kur
tulmay baard.
Misyonere zafer dolu bir glmsemeyle bakarak, adamn
onu kutlamasn bekledi.
- Alkanlk m, diye yineledi, gen D r. Horsvat.
- Evet ya, alkanlk ite. nann bana, hi kolay deil. Bu
lkede gerek bir felakettir bu.
Bunun nasl baladn o da pek iyi anmsamyordu. Gece
kulbnde, her yere aym anda yetimesi olanaksz olan Jose nin arkasndan utanmazca evirilen uyuturucu kaakl
nn iddetle karsnda olmutu hep; ama, alkanlkn lkenin
geleneklerinde yer ettiini, yerine herhangi bir ey, bir umut,
bir ama, bir lk vermeden yldzyiyicilerin kendilerini buna
158

vermelerini engellemenin olanaksz olduunu da biliyordu. Ta

nd hemen herkes uyuturucu kullanyordu; kabul etmek ge
rekirdi ki, bu onlara byk bir zarar veriyor gibi gzkmyor
du. Belki de Birleik Devletierde uyuturucunun zararl etkileri
abartlmt; orada bu, znde ahlaksal bir sorundu elbette. Bir
kayg, hatta sknt krizine yakaland, kendini gerekten a
kn hissettii bir gn, Josye gidip gelen subaylardan birinin
kars, uyumasna yardmc olsun diye ona bir ine yapmt.
Amerikal hemen bunun onu iyice sakinletirdiinin ve gr
nrde hibir zararl etkisinin olmadnn farkna vard; bu da
basmakalp dncelerden ve nyarglardan uzak durmak ge
rektiini kantlyordu yalnzca. Dikkat ekici lde etkin bir
ilat. Amerikal son derece mutlu, hatta esenlikli hissediyordu
kendini. Olaylar ok daha iyimser bir gzle grebiliyordu, ar
pk dncelerini de hi zorluk ekmeden alt edebildi. By
kannesine, yaknda tm O rta Am erikann en nemli siyasal ki
ilii haline gelecek ve ad dnya apnda n kazanacak bir
adamla yaknda evleneceini bildirdii, ar cokulu bir mektup
yazd. Kesinkes resmi bir ziyaret iin Washingtona davet edilir
lerdi; tleriyle ona byk yardmda bulunabilecek Jacqueline
Kennedyyle tanmay yle istiyordu ki... Her geen gn, yaa
mn ne kadar da coku verici ve zenginletirici olduunu, akn
tlarnda ne kadar da olaanst, cennete zg gzellikleri s
rklediini ve birtakm dar ve vasat beyinlerin, insanlk iin
gerek birer nimet olan kimi eyler hakknda yayd nyarg
lardan, yalanlardan uzak durmak gerektiini daha da iyi gr
yordu...
Uyuturucu ve zararl etkileri hakknda Birleik Devletlerde koparlan o gln kavgalar bir trl anlayamyordu znde, alkol ok daha tehlikeliydi, uyuturucu aleyhine pro
paganda yrtenler de, imbikiler ve iki satclaryd elbette.
Yaplmas gereken tek ey, uyuturucuyu da tm sakinletirici
ler gibi dzenli olarak kullanmakt, hepsi bu; doal olarak, ken
disinin zel bir konumu vard, nk uyuturucu sknts ek
miyordu hi, kulland ila da, daima birinci snft. Derken, o
kk kzn baklarnn ona bir eyler anmsatt an gelip at
t.
159

- Evet, kaybolup gitmekte olduumun, vakit henz ge

olmadysa, artk kendimi toplamam gerektiinin o anda farkna
vardma gerekten de inanyorum.
Henz vakit gemi deildi. Bugnden yarna ineleri dur
duracak gc nereden ve nasl bulduunu pek iyi bilmiyordu.
Elini tuttuu ve ona bakt vakit kk kzn gzlerinde bir
denbire grd bir eydi bu: ilgin bir biimde, bu ona kendi
ocukluunu, yaama gvenen ilk glmseyiini anmsatmt.
Sonu olarak, bir daha eroine elini srmedi.
Gen misyonere bir kere daha o zafer dolu glmsemele
rinden birini ynelterek bekledi.
Dr. Horwat azn at ama, syleyecei ne varsa, afallam
ve kzgn yznden okunuyordu zaten. Her tata sarslan ve
onu kimi zaman Kbal canavara, kimi zaman da eyrek sa
attir ona olanca irenliklerini anlatmakta olan bu yoldan k
m kza doru frlatan Cadillacn iinde, gerekten Cehenneme doru yol ald izlenimine kaplmt. Kzn anlattklar
onu yle altst etmi ve zmt ki, neredeyse pusu kurmu
bekleyen lmcl tehlikeyi unutuyordu, nk, hi kuku yok
ki bu niformal haydutlar, infaz etmek zere onlar dalarn
iindeki ssz bir yere doru gtrmekteydiler.
- Am a nasl yapabildiniz...
A z kalsn: Nasl bu kadar aalk olabildiniz? diyecekti,
ama sze yeniden balayarak:
- Bylesi bir adamla nasl kalabildiniz, dedi.
Kz hafiften huysuz ve inat bir tavr taknd.
- Yaamm daima gzel bir ey haline getirmeye altm
ben.
Misyoner o kadar aknd ki, kendini, kollarn sahibinin
omuzlarnn stnde aprazlam, purosunu ileriye uzatm, da
yand yerden kz gzlemekte olan kuklayla bakrken buldu;
hatta kuklann yuvarlak gznde, yaratn iinde dinsizlere z
g bir Tanrdan yoksunluu andran bir aknlk ifadesi yaka
ladn sand.
- Gzel... bir ey mi? diye yineledi Dr. Horwat, ln
ykseldii o irenlik ve alaklk uurumunu dnerek hemen
sustu. Gerekten artk sylenebilecek hibir ey yoktu.
160

 N e yani... diye homurdand kukla, ilk kez biraz duygu

tayormu gibi duran przl bir sesle. Amerikal bir misyo
ner olarak bunu anlamalydnz.
Gen Dr. Horwat DanimarkalIlarn, hele de vantrilok
olanlarnn, bundan sonra grp konumak isteyecei arka
dalar olmadna karar verdi.
O h, bir kenara braklmama izin vermeyecektim. Sava
maya karar verdim. Kkl bir ncler ailesinden geliyorum
ben... Bu yzden olmal, pek bilemiyorum. m rm boyunca
hayr ilemek iin korkun, korkun bir istek duydum. Esiz bir
frsat heba etmekte olduumun, kendimi toplamak iin gere
ken gc bulamazsam Jos iin, yanp tututuum o ocuklar
iin, hatta kendim iin hibir ey yapamayacamn farkna var
dm. Bir eyler gerekletirmeye... ya da isterseniz kendimi ger
ekletirmeye kesinlikle kararlydm. Ve eer bir sre kalrsa
nz, D r. H orw at, baarya ulatm greceksiniz.
Zaten iimde burada kalacakmm gibi bir his var, diye
belirtti misyoner ask suratla.
Cadillac her yavaladnda ve duracakm gibi olduunda,
boaz gerek kaslmalara tutuluyor, yutkuna yutkuna bir hal
oluyordu.
A m a kz onu dinlemiyordu. Anlalan en derin gereksin
mesi olan kendini ifade etme iini yapmaktayd, onun szln
de bu, sz olduu kadar seramii, ak, cinsellii ya da telefon
santral, konser salonu ya da modern sanat mzesi inaatn da
dile getiriyor gibiydi. Gerekten de, artc bir lksellik, benmerkezcilik, hrs ve aalk duygusu karmyd.
Baardm. Ah! Tam olarak deil elbette, her alanda hl
Amerikan yardmna gereksinim duyan bu lkede yaplacak s
ryle i var, ama gene de ok nemli iler yapmay baardm.
Aslnda ok inatymdr...
izgilerinde belli bir dik kafal, inat, neredeyse saldrgan
bir hava olduu doruydu. Eski zamanlarda Bat snrna doru
nclere elik etmi gen kadnlardan biriydi o; misyoner, ken
dinin bile ard bir hayal gc atlmyla, onu zerinde pul
lu, krmz bir elbiseyle, ellerini kalalarna dayam bir halde,
bir saloonun ortasnda dikilirken grd. Bu kzlar genelde her
koulda ayakta kalr, zengin ve saygn bir halde lrlerdi. Az
Yldzyiyicilcr

161/11

son derece dolgun ve yumuakt -ona iki kez bakmak iin ken
di izin verdi, nk en nemli kusurunun bu olduu akt, ra
hibin en temel zayflyd bu-, ama hafife kalkm burun ve
gl ene ona, neredeyse kkrtc bir kararllk ve inatlk
havas kazandryordu.
Peder Horwat, sanki cierlerinden kap giden havay iine
ekti, daha dorusu arad. Artk grnmez olan zirvelerin ok
yaknnda olmalydlar. Hatta, birtakm iren lanetlerin sonu
cunda boyunlarna aslm iren testisleri andran, kafalarndan
daha byk kpkrmz ifte gerdanlaryla lkenin her yerinde
bulunan iko akbabalar bile, havann artk onlar tayamad
bu yksekliklerde gzden kaybolmu, dnyaevi lelerini ara
mak iin aalarda kalmlard.
Amerikal kz imdi de, hl aydnln hkm srd
nemli gkyznn altnda, alacakaranln iinde grileen, eri
yip giden kayalara doru dnmt.
Tanrm, Tanrm, dedi umutsuz bir sesle; misyoner gz
lerinde yalar grd. H er eyden ne kadar da uzaktayz burada.
Ona kavumak iin her eyimi verirdim. u anda bana ne ka
dar, ne kadar gereksinmesi vardr...
Bir sre daha, yere ivilenmi, hl hafife soluyan Kzlde
rili kzn zerinde yatt, sonra bir hamlede geri ekildi, kz ac
dan bir ah - dedi ama, kmldamad, Jo s nin ok iyi tand
Cujon edilgenliiyle, ylece, yzkoyun kald. Hi irkilmedi
bile, oysa btn orospular Jo sye onunkinin mrlerinde gr
dkleri en byk chocho olduunu syleyip tantana yaparlard.
Az nce, kzn iindeyken, gelmekte gecikince Amerikaly d
nmt. Sahip olduu btn kzlar arasnda, yatakta onu en
ok artan oydu, ona hep ok nemli bir i yapmakta olduu
izlenimini verirdi. Asla bkmazd. Buna karn, alar, yalvarp
yakarrd, nk asla iinde gerek bir Cujon chochosu olma
mt, ama sonu dudaklarndan ykselen koca bir EVET.
EV ET, E V E T ! lyd ve sonra, sanki onun iin duyulmam
bir i yapm, ona cennetleri vermi gibi olurdu, yznde, so
nunda Jo snin keyfini karan bir mutluluk, bir minnet ifadesi
belirirdi. Sanki Jos iyi bir i yapmt. Daha nce asla k bu
kadar ciddiye alan bir kadn grmemiti. Yzne hi anlayama
162

d bir ciddiyetle, hatta gsterile bakarken, inanlmaz huysuz

luklar yapard, gzlerini, yzn uzun uzun per, sk sk elini
skca tutar, akla hi ilgisi olmayan, rnein Gzel, ok gzel!
gibi szckler mrldanarak sadk bir kpek yumuaklyla
perdi; nesi gzeldi ki imdi bunun? Kzn byle szler syledi
ini duymak neredeyse utandrrd onu. Cbocbo'yu bu kadar
ciddiye alan bir kadn daha grmemiti mrnde. Sonunda,
onunla beraberken kendini kilisedeymi gibi hissetmeye bala
d. iinde o eyi, temizlii tayan bir kzd, bunu her yere, do
kunduu her eye tayordu. Gerekten de yaplacak hibir ey
yoktu. Her yer soluklayordu. H er ey, onunla bembeyaz kesi
liyordu. Sonunda ona uursuzluk getirmesine amamalyd. Bu
kaltak bir azizeydi, hi kuku yoktu buna, ama bunu anlayabil
mesi zaman almt, nk ok azgnd, azizelikle azgnln bir
arada bulunabileceini dnememiti. Ama yanlmt ite.
Azizeliin kla hibir ilgisi yoktu.
Balangta bunun yalnzca onun Amerikal ynnden,
gringo'larm o iyi bilinen enayiliinden kaynaklandn sanm
t; ama i uzaklara, ok uzaklara dayanyordu. yilik, temizlik
ve iyi niyetle o kadar doluydu ki, Jo se nin aklna o melekleri,
kylerde yaplan ve tm kiliselerde satlan, inko stne beyaz,
mavi, pembe renklere boyanm melekleri anmsatyordu.
Amerikal, dnya yznde onu korkutabilen tek yaratkt.
Ondan kurtulmak iin epey aba harcamt, ama onu g
remediinde, kaygya, korkuya kaplyordu: kzn onun iin
dua ettiini, yani tm frsatlarn heder etmekte olduunu bili
yordu. Kendi kendine, onun verdii o kadar gvence sayesinde
varken, dualarn artk ona zarar veremeyeceini, kendisinin bile
buna gcnn yetmeyeceini sylemeye abalyordu; ama hi
belli olmazd. Bann zerinde srekli sallanan bir tehdit gibiy
di. Ve her ey bir yana, hi anlam veremedii bir nokta daha
vard: kza balanmt. Srf k sorunundan deil. Farklyd bu.
N e olduunu ise hi bilmiyordu.
Uzun zaman nce ldrtmeliydi kz ama, cesaret edeme
miti. Yaplabilecek en kt, en tehlikeli iti onu ldrtmek.
Cennette olacana yeryznde olduunu bilmek yreini fe
rahlatyordu; o kaltan ilk frsatta gidecei yer kesinlikle Cennetti. Kzn iinde vard bu; cbocho'suyla vazgeiremezdi onu
163

bundan. Hatta onu dzerken, kz onun her istediini yerine ge

tirirken, kar yol olmadn, kzda parlamaya devam eden bir
tr lanet olasca orospu yldz olduunu gayet iyi hissediyordu.
Kzn iinde parldamaya devam eden son derece aydnlk, son
derece temiz, pis bir yldz; ve Jos istedii kadar kzn karnn,
azn doldursun, cbocbosuyla. sndremezdi onu.
Ama imdi i bitmiti artk, kz yldzna, onun parlad
yere tam on iki kurun yemiti. Sonunda yapmt bunu ve im
di pimand, korkuyordu. Onu yukarda koturup didinirken,
gerekli kimseleri gidip grerek saa sola bavurular yaparken,
kendisini balamalar iin yalvarrken gryordu. Belki de s
panyol rahipler haklydlar, Tanr gerekten de balaycyd,
sonsuz bir iyilie sahipti. Bu durumda hap yutmutu. K z im
di yukarda, onun boazn kesmekle meguld.
Sokaktaki atma yaklamt, ama Jos artk dikkat etmi
yordu ona. znde, i artk ondan kmt. Ya terk edilmiti
ya da daha gl baka biri ie el koymutu. Kalkmas, arkada
larnn yanna dnmesi, emirler vermesi, olup bitenle ilgilenme
si gerektiini biliyordu, ama tam bir Cujon uyuukluuna ka
plmt; ansnn ve onu koruyup kollayan kimsenin yeniden
stnlk salamasn beklemeliydi yalnzca. Eer o ufak Ameri
kal orospu ocuu yldzyla onunla proteccin un arasna gir
meyi ve yolunu tkamay baardysa, zaten artk yaplacak bir
ey kalmam demekti. Eski bir zamanda, kynde inancna
ilikin ilk kantlar gsterdii gnden beri onu koruyup kolla
yan dnya hkmdar onu terk ettiyse, umutsuz her C ujon un
yapaca gibi byle yatp kalmak, sonunu beklemek kalrd in
sana yalnzca. Am a bu adilce olmazd. Ya da, bu gerekten de
ortada kimsenin olmadn kantlard. Am a o buna inanamaz
d. Dnya, onu koruyan ve Patronu olan kimsenin damgasn,
proteccion olmadan varln srdremeyecei kadar fazlasyla
tayan kt bir yerdi. nanc lekesizdi. Onu yetitiren rahipler
eitimli insanlard, ne sylediklerini bilirlerdi. Amerikallar bile
inanyordu buna, byk gazeteler, en saygn insanlar dorulu
yordu bunu. Cesaretini kaybetmemeliydi, gvenmeli, ii, her
kesin dile getirdii gibi, sadk ve inancna ilikin kantlar gste
rebilecek hizmetkrlar arayan Kimseye brakmalyd. O elin
den ne geliyorsa yapmt.
164

Dudaklar, glmseyii, sahip olduklar o yumuaklk, tes

limiyet, ama bir de inatlkla hi gznn nnden gitmiyor
du, dudaklar ve glmseyii ve bir de gzleri, ama bir an bile
duraksamamt, tpk kutsal sayd, fakat kurban ettii, nn
de iktidarn yolunu aan, lider maximo olmasn salayan Peder
Chrysostom e iin olduu gibi. Baka trl siyaset yaplamaz,
iktidar ele geirilemezdi, tm C ujon lar yzyllardr bilirlerdi
bunu, byk uygar bir toplum olan, barndan Hitleri karan
Almanlar da yle. Sonunun Trujillo gibi olmasn istemiyordu,
o yzden de kendisi iin en deerli olanlar sunmutu; yle bir
iki tane boazlanm tavuk deil.
Amerikal zaten, ocuklarn dnda, eer tepe taklak git
meye devam ederse Jo syi kaybetme, onun kendisinden koptu
unu grm e korkusunun kendisini toplamasna ok yardmc
olduunu kabul etmek zorundayd. Jo snin ona en ok gereksi
nim duyduu bir anda kendini koyveremezdi. En azndan ayda
iki kez, dzenli olarak ziyaret ediyordu Jo s onu; bir gn kol
tukta oturmu, dikkatli gzlerini tuhaf bir biimde kzn ze
rinde sabitlemiken, birdenbire ona yle sylemiti:
H er akam kulbe gelmemelisin. ok gzde bir yer im
di oras. Kentin en iyi gece kulb. Ben nemli bir adamm ve
sen hep sarhosun, o yzden de hep olay karyorsun. Dn ak
am gerek bir kriz geirdin. Deli gibi barp ardn.
Kz kulaklarna inanamyordu.
Ben mi? Tanrm , sen neler sylyorsun?
ok fazla kokain ekiyorsun, hepsi bu, dedi adam. Ken
dini biraz toparlayana kadar evine, Birleik Devletlere gitsen
ok iyi olur.
Kz birden, Jo s nin onu bandan atmaya altna ilikin
korkun bir duyguya kapld. yle bir durumdayd ki, her ey
hemencecik inanlmaz boyutlara ulayordu gznde.
Hayr, dedi inatla. Gitmek istemiyorum.
Neden? Sana iyi gelirdi.
Gitm eyi reddediyorum. Ke-sin-lik-le reddediyorum.
Peki, peki. Kplere binmene hi gerek yok.
imdi senden ayrlmak istemiyorum. Bana hl ne kadar
gereksinimin olduu aklna bile gelmiyor. Burada yaplacak y
nla i var. Ve ben olmadan altndan kalkamazsn. Sevgilim,
165

kesinlikle, ama kesinlikle senin cahil, kltrsz, evet, kltr

sz... hayvann teki... kpein teki olduunu sylemiyorum!..
Kpek!.. K...
Barp armaya balad, sonra, pek emin deildi ama, ga
liba adamn suratna bir ey frlatmt, bir vazo ya da bir bar
dak, tam olarak anmsamyordu. Jos onun bileklerini kavra
mt, o da kfr ederek, adamn suratna tkrerek rpnmt.
Uyuturucuyu kesmesi fazlasyla ani olmutu; Jo snin getirttii
doktor ona bir ine yapmak zorunda kalmt. Kz abucak sa
kinlemi, Jo syle byk bir sevimlilikle, tam bir ocuk gibi
konumutu.
Bir senfoni orkestras, bir halk ktphanesi kurmak ge
rekecek... yaplacak ok i var. Tpk Brasilia gibi yepyeni bir
bakent kuracaz... Niemeyer... Niem eyeri armak gereke
cek... H er ey ok pis burada, gemiin izleri ok gl... Birle
ik Devletler gibi bir lke kuracaz burada, dnyay artaca
z...
Kadn, bedeninde ve yznde onun ok iyi tand bir kprtszlkla szyordu. Amerikal, tam o anda, adamn yzn
deki ifadede, daha nce hi grmedii bir ey fark etti: ondan
korkuyordu sanki. Evet, korkuyordu. Sanki birdenbire, daha
nce onda grmedii ya da korktuu bir gcn varlnn fark
na varmasna, hem saygl, hem de rkm grnyordu. B
gerekten tuhaft, ama o gnden sonra, Jos ona kar ilgin bir
saknmllk gsterdi; kz onu defalarca oyuncaklar bebekler gi
bi parman birletirerek batl inanlara bal bir hareket ya
parken yakalad, oysa o, Jo sye kar, kar koyamad bir yu
muaklk ve iyilie kapldn hissediyordu. Jos onunla ztla
mamak iin byk aba harcyordu. Tm arkadalar, durup
dururken kza Birleik Devletlere dnmesini tlemeye bala
mlard; Amerikal onun Jo snin zerindeki etkisinden ekin
diklerini, kendisinden kurtulmak istediklerini biliyordu. Kesin
likle reddetti. Hatta emrine askeri bir uak vermeyi bile nerdi
ler, ama tm bu siyasal manevralar Castrocu subaylarn bann
altndan kyordu; kzn hi kukusu yoktu. Derhal Jo syi ar
kasndan tezghlanan entrikalar konusunda uyard. Gsterdii
tepki, geirmekte olduu bu yaamsal saatlerin onu da ne derece
yprattn ortaya koyuyordu. El 5eo?'un barmeni, sonradan
166

Amerikalya, Jo s nin korkun bir biimde kafay ektikten

sonra, az kalsn gece kulbn yakp ykacan anlatt. Son de
rece tutarszlamt, durmadan birisini ldreceini, kendi elle
riyle boazn skacan haykrp duruyordu. Amerikal byk
bir kaygya kapld: byk olaslkla, muhalefeti yola getirmek
iin abalarm artran yeni Emniyet Mdr Albay Barriostu
sz konusu kii. Barmene, ona gre Barriosun sz konusu olup
olmadn sordu, ama adam aptal aptal bakarak kafasn sallad.
Hayr, Jo snin kendi elleriyle Barriosu grtlaklamay dnd
n sanmyordu; kesinlikle hayr. Byle ilerde uzmanlam
adamlar vard onun.
Barmen ince, kel kafal, ufak tefek, pimpirikli bir adamd.
On be yldan fazla bir zaman boyunca polise muhbirlik yap
mt; tm girdi ktsn bilirdi; Jos de, muhalefet iktidar ele
geirir geirmez, Gvenlikin ynetimini ona emanet etmeye
niyetliydi. Daim a en ktsn dnen, d n bir yandan tehdit
altnda olduunu zanneden, srekli kayglar, skntlar eken bu
adamn kendini biraz gvende hissedebilecei tek makam ora
syd. O da can atyordu buna, Jo s de ona sonuna kadar gve
nebilirdi.
Defalarca Amerikaly grmeye gelerek ona, ak ak dile
getiremedii bir eyi anlatmaya alt.
Anlarsnz ite, zaman sorunu. H er ey sallantda, patro
nu da kendi taraflarna ekmeye altlar. Olursa onun olaca
n, baka kimsenin olmayacan biliyorlar. Ya imdi, ya asla!
Dolaysyla, patronu rahat brakmak gerek elbette.
Tm bunlar gayet iyi biliyorum, Jo snin Amerikanc
lkla sulanmasnn zaman olmadn da anlyorum. Tm bun
lar biliyorum. Castrocularn benim iin C.I.A. ajan dedikleri,
American Fruit Company emperyalistlerinden para aldm sy
ledikleri bir bildiri grdm. ok dikkat ediyorum.
Tek sorun bu deil, dedi barmen. Patron biraz batl
inanldr da. Bu anlalyor. imdi ans gerek ona. O yzden
biraz kendinize hkim olmanz gerek. Sizi hep kiliselerde, onun
iin dua ederken gryorlar, bu da iyi deil, descamisado\ar'
holanmazlar dinden. Hem beyaz uursuzluk getirebilir.
1 sp an y o lca d a y o k s u lla ra v erilen ve 'g m le k siz * a n la m n a gelen b ir ad . ( e v .)

167

- Beyaz m? N e sylemek istediinizi zerre kadar anlama

dm.
Beyaz, burada uurlu bir renk saylmaz. Herkes onu sev
diinizi biliyor, ama bunu herkese belli etmemelisiniz... Biliyor
musunuz, patron geen gn bana dedi ki, sizi ldrse bile, dos
doru Cennete gidip, onun iin dua etmeye koyulurmusunuz.
Sonu olarak sarhotu. Am a u sralar ansa gereksinimi var. N e
sylemek istediimi anlyorsunuz.
Kesinlikle anlamyordu. lkeyi ve kentteki ii mahallele
rinde bile yerine getirilen sama sapan trenleriyle inanlmaz
batl inanlarn ok iyi tanyordu, ama yakn bir zamanda tm
bunlara bir son vereceklerdi. Kokumu, kendini savunmaktan
bile aciz hale gelen dzen son gnlerini yayordu ve Amerikal
tarihsel olaylara karaca dncesiyle gerilmi, hatta cokuya
kaplmt. Sonuta, byk bir enerji sramas yaayarak, uyu
turucuya bir daha el srmedi. Bu bir onur, kendine sayg soru
nuydu -bu konuda asla dn vermemiti-, hem sonra ona onca
umutla bakan ocuklar vard. Bazen kendisine baktklar gibi,
onlarn gznde temsilcisi olduu Birleik Devletlere bakann
halkn tm olduu izlenimine kaplyordu: ona gereksinmeleri
vard, o da onlar d krklna uratmayacakt. Her sabah ti
tizlikle dersine giriyordu, imdi artk ocuklar ona spanyolcay
retmi olduklarndan, gerek anlamda iletiim kurabiliyorlar
d birbirleriyle. Onlara baylyordu. ocuklara baylyordu.
Onun zerinde mkemmel bir etki brakyorlard, hatta onu
kurtardklar bile sylenebilirdi. Biraz fazlaca imeye devam
ediyordu, ama insan her eyin altndan bir anda kalkamazd. Fi
ziksel durumu gzle grlr lde dzeldi, daha iyi uyuyor,
onunla dalga geen boazlanm tavuklarn evresini sard o
gln karabasanlar grmyordu artk. Birleik Devletler b
ykeli vekilinin kars tekrar onu davet etmeye balad, sonra
da bykelinin kars; sonunda tekrar bykelilie kabul edil
di. Onu hemen hemen defterden silmilerdi, imdi imdi fark
na varyordu bunun. Etkinlikleri yeniden artmaya balamt.
Bykelilik nihayet Jo snin lkenin kurtarcs olacan anla
maya balamt. Am a onu Amerikan karlar iin kullanmakta
kza gveniyorlarsa, hata ediyorlard. Jos hepsini cebinden
karrd. O nf Batistayd, ne de Jimencz. Bu sefer i kknden
168

farklyd, bu lkede Amerikan kuklalarnn devri artk kapan

mt.
Dzen son saatlerini yayordu, Uan Birlikin tarann
her yerinden bakente yneldii, ordununsa klalarndan k
may reddettii haberi duyulur duyulmaz, hkmet istifa etti.
Jos, uzun zaman srgnde yaam, insan doasna, demokrasi
nin ilkelerine byk bir gven duyan, temiz, onurlu bir adam
olan General Carriedoyu destekliyordu. Gzel bir hidalgo kafa
s vard adamda, Porfirio Diaz n yolunu aan byk Meksikal
lkc Machadoyu andryordu. Bakan ilan edildi, Jos de ar
kadalarn tm makamlara yerletirebildi. Halkta gerek bir
nee patlamas, haftadan fazla sren bir festa yaratt bu; daha
imdiden taktklar isimle Aim ayonun Amerikals, sokaklar
dolduran kalabala kararak, btn bir gece boyunca konfeti
ler, drt bir yanda patlayan havai fiekler, kestane fiekleri al
tnda dans etti. O n onca sabr ve umutla beklemi olan bu ba
sit insanlarn minnetkrl ve mutluluu altst etmiti onu.
zgrlk gelmiti, daha iyi bir yaamn kaplar alacakt her
kesin nnde. Am a i bykt, her eyi temizlemekle balamak
gerekiyordu ie. Birlemi Milletler N arkotik Komisyonu, on
yldan beri hkmeti uyuturucu kaaklyla kasalarn dol
durmakla suluyordu. ocuk fahielii yaygnd, zhrevi hasta
lklar da korkutucu oranlara ulamt. Lamlar ime sularn
zehirliyordu; dillerden dmeyen fkralardan biri, bir ocuun
sokakta bararak ard Amerikal bir ziyaretiyle ilgiliydi.
Mister, mister, kk kz kardeimle yatmak ister misin? T u
rist ona dehetle bakm: Ben mi? Kk kz kardeinle yatmak
m? Ben burada bir bardak su imeye bile cesaret edemiyorum!
Tabii ki tm bunlar akamdan sabaha deitirilemezdi, yaam
boyu srecek ilerdi bunlar, teknisyenler yetitirmek, yeni finans ve para kaynaklan bulmak gerekiyordu. lke ekonomisi
ni altst etmemek iin son derece yava hareket etmeliydiler,
Castronun Kbada yapt gibi, her eyin dengesini bir anda
bozamazlard. Bununla birlikte, her sabah derse girmeye devam
ediyordu, ocuklara gereksinimi vard. Onlarn yanndayken,
iyice kendine geliyor, tm dleri, tm umutlar yeniden uyan
yordu: ona yeniden cesaret kazandryorlard. Kolay olmuyor
du, nk daha geni tasarlarla ilgileniyordu imdi, ama asla
169

derse girmemezlik etmiyordu. Unutulm az anlard bunlar. Her

sabah, ofr onu okula gtrdnde, srf onu grmek iin
bekleyen velilerden oluan saygl bir kalabalkla karlayordu,
bu iyi insanlar, onun lkenin en gl adamnn nianls oldu
unu biliyorlard, bazen ona dileke sunuyor ya da para istiyor
lard. Zaman zaman gazeteciler de orada oluyordu, bir-iki kez
Amerikan televizyonundan birtakm rportajclar kabul etti.
Sonunda bir eyler gerekletirebiliyordu. Ayrca, hkmetin
lkede yeni bir telefon ebekesi kurma kararn almas da, tama
men onun etkisiyle olmutu.
Telefon burada hep sinirlerini bozmutu. Almac her kal
drdnda, bir egzotik grltler ormannda sava verdii duy
gusuna kaplyordu. Ama telefon temel bir eydi, hatta ilerleme
nin ve modern yaamn simgesiydi. U zak vadilerdeki tm Kzl
derililer hemencecik, sonunda onlarla ilgilenildiini hissedecek
lerdi.
Jo seye konuyu atnda, yeni hkmet henz birka haf
tadr iktidardayd. Jo seyi grmek istediinde birtakm glk
lerle karlayordu; artk ii bandan akn bir adam olduuna
gre, son derece doald bu. Gene de kabul ediyordu kz; ve
Amerikal her seferinde, adamn ona kar taknd gitgide tu
haflaan tavra ap kalyordu; kukuculuktan te, ayrca... Oh!
ok glnt tabii ama, Jo sede korkulu bir hava oluyordu hep,
lk bata dinlemek bile istemedi. Hangi nedenle lkesinde
modern bir telefon ebekesine gereksinim duyulduunu ve ki
min kime telefon edeceini anlayamyordu bir trl. Am a kz
bastrdka bastrd: gerekliydi, ke-sin-lik-le gerekliydi. Birleik
Devletler zerinde son derece iyi bir izlenim brakrd bu. Tele
fon, Amerikal iadamlarnn hkmetin gerekletirdii geli
meyi yarglayacaklar ilk konuydu. Telefon bir dzen ve rgt
llk iaretidir. lkenin tara kesimindeki herhangi bir yer
N ew Y o rk tan aranabildii gn, yabanc sermaye sorunu byk
oranda zlm olacakt. Bu son uslamlama Jo seyi etkiledi ga
liba, onayladn belirten bir iaret yapt.
Tamam, tamam. Bakarz. Sakin ol.
Amerikal, adamn konumasndaki kt niyete alnd bi
raz, kz bandan atmak iin ne gerekiyorsa yapacak gibi bir
hali vard, ama kz da zaten hep fazla kukucu olmutu.
170

- Senden armaan istemiyorum. Bunu benim iin deil,

lke iin yapyorsun.
- Tam am dedik.
Tabii, Jo se nin dmanlan hemencecik kt dedikodular
yaymlard ortala; hatta hkmetin ak ak Wall Street te
kellerinin sermayesiyle Amerikal teknisyenlere kurdurtulan
yeni telefon tesisatnn, diktatrn kolu her yere uzanabilsin di
ye, tarann uzak yerlerindeki kontrol iyice sklatrmak ve
polisin iini kolaylatrmaktan baka amac olmadn ne sre
cek kadar ileri gitmilerdi. Bu insanlarn edepsizlii ve Jos6nin
yapmak istedii her eyi sabote etmek iin uramalar, Jo se nin
ilerleme yolunda engel oluturanlar saf d etmek iin dikkatle
yrrle koyduu basky, hayr basky deil -byle bir ey
olmamt hi, doru deildi bu-, sertlii aklyor ve hakl ka
ryordu. Amerikal daha iddial giriimler zerinde kafa yorma
ya balamt bile. Bakentin bir ktphaneye ve bir modern sa
nat mzesine kavumas iin uraacakt. Sonuncusunun zel
bir nemi olduunu dnyordu, zellikle psikolojik adan,
hkmetin gemile tm ilgisini kesme yolundaki isteini gs
termek iin. Braquein ve Picasso nun, hatta izlenimcilerin
adndan bile habersiz olduunu dndke, halkn ruhsal ge
reksinimlerin ne derece gz ard edildiinin iyice farkna var
yordu. Modern sanat mzesi kendini dayatyordu. O kul genli
ine ve iilere mzeyi ziyaret etme zorunluluu getirilebilirdi.
Uzak blgelerin kylleri askeri kamyonlarla getirilirlerdi. Bu
belki de gerek bir kltrel rnesansn kvlcmn tututurabilir, Kolomb ncesi sanatla birlikte kesintiye urayan yaratc
bir gelenekle yeniden balar oluturabilirdi. Modern esinlerle
lkenin arkeolojik gemiini birletirecek zgn bir mimari,
kanlmazd. Kendi elleriyle bir proje izerek, Ford Vakfna
yollad. Yreklendirici bir yant ald oradan. Zaten, Birleik
Devletler in imdi ona byk ilgi gstermesine aryordu; Vali
Rockefeller, imzal bir fotorafn bile yollad.
Dudaklarnda mutlu bir glmsemeyle, saatler boyunca ha
yal kuruyordu. Her zaman, sanatn, mimarinin, iyi mziin de
bir toplumun yaam koullan zerinde kkl bir deiiklik ya
ratabileceine inanmt. Niemeyer gibi adamlar tarafndan ta
sarlanan byk mimari birimler lkeyi kaplar kaplamaz, top
17i

lumsal ve ekonomik sorunlarn zmleri de, gzelliin yan

rnleri gibi birbirini izleyecekti. nsan ruhunun bu temel ge
reksinimini tmyle bir kenara atp asgari yaam dan sz et
mek olmazd. Kendisi de, herkesten daha iyi tanrd bu doymak
bilmez zlemi. Ama, lkede en ufack bir sanat galerisi olmad
ndan, her gn kiliseye gitmekle, yz gz yalardan birbiri
ne karm bir halde, iini kemiren estetik gereksinmesini tm
saflyla dnmekle yetiniyordu. N ew Y o rk ta, Metropolitan
Mzesi, Modern Sanat Mzesi, Guggenheim Mzesi vard, ora
da ruhsal susuzluunu gidermek kolayd. N e var ki bu lkede
kiliseler, hi olmazsa kltrn yerini tutan bir eylerin buluna
bildii biricik snaklard.
Bakentin en byk gnlk gazetesi, sosyete sayfasnda
Amerikalnn bir fotorafn yaymlad. Kendi kendini Evita
Peron trnde birisi olarak grmeye balamt, ok farkls el
bette, nk her ey, harfi harfine demokratik bir eitim ve ik
na sreci ierisinde yaplacakt.
Yeni hkmet -Jo s bunda yoktu, nk yeni dzenin ilk
admlarnn sorumluluunu Bakan Carriedoya yklemeyi ye
liyordu- Birleik Devletler Bykelisine lkeyi terk etmesi
iin krk sekiz saat sre tand, ama Washington Amerikan yar
dmn artrarak canl bir biimde tepki gsterdi, ksa bir zaman
iinde de, kza son derece yakn davranan yeni bir bykeli
geldi: ona gvenilmesi gerektiini biliyorlard herhalde. Bunun
la beraber Amerikal, asla lkenin bir numaral kadn olamaya
can biliyordu; bir tek as ve hizmetileri hl inanyorlard
buna. Durum gz nne alndnda, bu son derece doald. Jo
s bir Amerikalyla evlenemezdi, Amerikan kartlnn zorun
lu olduu bir zamanda, bu tam siyasal intihar olurdu. Am a Jos
ona kar, onunlayken kilisedeymi gibi davranarak tuhaf bir
sayg, hatta belli bir ekingenlik gstermeye devam ediyordu,
Amerikal bazen onun zerine diktii kayg dolu baklar sezi
yordu. Bir seferinde onu kez tkrrken yakalad, kt yaz
gy savmak isteyen Kzlderililerin yapt batl bir hareket da
ha. Hibir ey anlamyordu bundan. Bununla beraber, arkada
lar onun bir azize olduunu sylyorlard, sylenenlerin tm
de Jos nin kulana ulayordu. Polis rgtnn her yerde eli
vard, zellikle de istifa etmeye zorlanan Bakan Carriedonun
172

salk nedenleriyle svireye gitmek zorunda kald, Jo s nin

de Askeri Cunta nn nderi olduu zamandan beri. Amerikal
onun iin yanp tutuur, onun iin aralksz dua eder, hayatta
onun bu lkeyi aydnla gtrmesine yardm etmekten baka
bir amac yokken, niye ondan bu kadar ekiniyor gibiydi?
Amerikal, bakente, Kurtarc Meydannda ilerlemenin ve
devrimin bir simgesi gibi ykselecek yedi katl kocaman bir ya
p olacak bir halk ktphanesi ina ettirmek iin onu ikna et
meye alyordu imdiden. O ise duymak bile istemiyordu. Bu
nun, nfusunun yzde seksen beinin okum a bilmedii bir l
kede, sokaa para atmak anlamna geleceini dnyordu. Bu
rada sz konusu olann halka gelecee ilikin bir teminat, bir
sz vermek, greve atlmak olduunu anlamyordu. Tamamen
rastlant sonucu buldu onu ikna etmenin yolunu.
Bir kez daha ikna etmeyi denemek zere onun evine git
miti. Jos banda baka belalar olduunu syledi ona: O rduda
modern gere skntn vard, gen subaylar sabrszlanmaya ba
lamlard. Sonunda kz alamaya balad. Geri evrilmesinden
ok, bazen aralarnda bir anlaamamazlk olduu izlenimiydi
sorun.
Eer ktphaneyi yaptrmazsan, diye hkrklar iinde
bararak bitirdi szn, sanrm ben lrm. Bunun ne denli
nemli olduunun bile farkna varamyorsun. T m dnyann
gzleri senin stnd?. Onlara farkl olduunu, dierleri gibi ol
madn gstermen gerek. O rdu, ordu, hep ordu. H alk kat
manlarnn, kitleleri destei olmadan byk ya da kalc hibir
ey yaplamaz. New fork Times' ta daha dn gere yinelediler bu
nu. Bu sabah ne yapmdan haberin var m? Hizmetimle be
raber Santa M aria Klisesine gidip senin iin Kutsal Bakireye
dua ettim.
Jo s birden kokuya kapld sanki. Purosu dudaklarndan
dt. Birden, .olanca gcyle yumruunu maiann zerine in
dirdi.
- Beni rahat b ak, diye grledi bouk bir sesle. Beni rahat
brak, anladn m? Kt-sin-lik-le.
Amerikal glnsedi. Bu deyimi ondan renmiti Jos,
imdi de durmadan iullanyordu. ok dokunaklyd.
173

 Benim iin dua etmeni yasaklyorum... Ke-sin-lik-le ya

saklyorum.
Am a daha ertesi gn ktphanenin yaplmas enirini imza
lyordu, Amerikal ise, kendisi iin hemen hemen ayn nemi
tayan bir ey kefediyordu; onun zerinde gerekten de yapt
rm gcnn olduunu. Bu iin arkasnda henz anlayamad,
tuhaf, ilkel bir eyler vard, gayet iyi seziyordu bunu, ama
nemli olan tek ey, artk istediklerini nasl elde edeceini bilmesiydi. Geri evirecek gibi yaparsa, byk bir ciddiyetle onun
iin dua etmek zere derhal Santa Maria Kilisesine gideceini
bildirmesi yetiyordu. Hemen her zaman boyun eiyordu, ger
ekten anlalmaz bir iti, belki de ocukluunda karlat bir
sarsnt, herhalde Freudcu bir ey, baba korkusuydu.
Derhal konser salonu ve senfoni orkestras sorunlarna sal
drd. Ford Vakfndan resmi yardm sz ald, planlar da biz
zat Ostensakene yaptrmt. Aa yukar gerekstc bir
tarzda, sapna kadar soylu bir yapyd, ama mkemmeldi, akl
lar uyandrmak, verimli tartmalar balatmak iin psikolojik
bir ok yaratmak da gerekliydi sonuta. Bir kanad gkyzne
dokunuyor, dieri topraa dalyormu gibi grnen almin
yumdan o koca, kubbeyle halk, parasnn arur edilmediini
bir bakta grecekti. Kaynak yaratmak iin yardm galalar d
zenlenecek, yeni sekinler yaratmak iin bir mzik akademisi
kurulacakt. Hele de birtakm iren grltler ortala ren
cilerin hkmete kar olduklar gibi aptalca dedikodular yayar
ken. Konser salonuyla mzik akademisi, hkmetin gcn
bo yere harcamadn, kltrel aznlkla ilgilendiini gstere
cekti. rencilerin hapse tkld, lkeye geri dnen siyasi
mltecilerin gizemli bir biimde ortadan kaybolduu doru de
ildi. Modern kanatlarn bakentin zerine geren bir kltr
evi, bu iftiralara son verecekti. Daha da iren olan, gen subay
larn gya bu gereksiz ve lks binalarn yaplmasyla parann
sokaa atldn ve o parann halka en acil gereksinmeleri olan
tanklar ve uaklar verilerek ok daha iyi kullanlabileceini d
ndklerine ilikin dedikodulard. Birleik Devletler kesin ola
rak Josnin tarafn tutarken, Castro unsurlarnn gerekletir
dii ve sylenenlere baklrsa uluslararas komnist bozgunculu
unun ajan Che Gueverann lp gittii karma Amerikal
174

teknisyenlerin yardmyla baaryla pskrtlmken, tankla

rn, uaklarn ne ie yarayacan anlamyordu. Konser salonu
nun ina edilmesi ve byk bir senfoni orkestrasnn kurulmas,
aydnlarn ve hatta birtakm subaylarn Jo s ye kar olduunu
ne srenleri sert bir biimde yalanlayacak; salonda verilecek
olan ilk konser de, gerek bir uyum ve bar bildirgesi olacakt.
Reddetti. Dudaklarnn ucuyla, omuzlarn silkerek, sakin
sakin reddetti.
O zaman aklna geldi kzn. Kesinlikle nceden tasarlanm
bir ey deildi, bunu igdsel olarak, bir tr sezgiyle yapt. Jo
snin batl inanlarna ne denli bal olduunu gerekte hi an
lamamt. Bunun stne bile bile oynam deildi. Onun iin
dua ettiini, T anrnn dikkatini onun zerine ekmek iin saat
ler boyunca cokuyla diz ktn sylediinde Jo snin ne
kadar fkelendii akimdayd. Herhalde, Jo s ok inat ettiin
den, onu kkrtmak ve kzdrmak iin ocuksu bir istekti duy
duu.
Eer bana konser salonuyla bir senfoni orkestras ver
mezsen, diye aklad byk bir ciddiyetle dosdoru adamn
gzlerinin iine bakarak, yarn sabah senin iin dua etmek,
esenliini dilemek zere katedralde diz km Meryem Ana
mza dua ediyor olacam.
Jos bir an az bir kar ak bir durumda szd onu, son
ra birdenbire kolunu kaldrarak, kza bir tokat patlatt. Jos ona
kabaca vurmaya devam etti, sonunda da onu yere frlatt. Bir an
kz Jo snin onu ldreceini sand. Yumruklarn skm, fke
den arplm bir yzle zerine doru eilmiti. Daha nce hi
ona byle, bu denli kabaca vurmamt, kz tamamen dehete
kaplmt. Anlayamyordu. Ama bu tepkinin iddeti bile onda
Josnin zerinde sahip olduu, asla kukulanmad ve smr
meyi aklna koyduu bir stnlk duygusu uyandrd. Yalar
gznn ucuna kadar geldi, ama gene de glmsemeyi baard.
Senin iin dua edeceim ve seni yaamm boyunca seve
ceim, dedi.
Jos kat. Evet, baka trl sylenemezdi, kat. Emir su
bay broya seirttiinde, kz gzlerini yukar kaldrm, zaferle
glmseyerek yerde yatyordu hl. Yz gz imiti, ama
zaferle glmsemeye devam ediyordu. Jos onu kmsemiti.
175

Onun zerinde, ona ramen neler yapabileceini anlamyordu.

Onu seviyordu ve Jo snin bunu grmesini salayacakt. Ku
kusuz, adamn birine yapp, kalp krizinden lene dek ona
hkmeden ve itiraf etmek gerekir ki, Birleik Devletlerin g
lerinden birini oluturan Amerikal kadnlardan deildi. Ama,
vaktini ene almakla geiren, hibir ie karmayp, kocalarn
sorunlarla yz yze brakan o uysal Ispanyol kadnlarndan da
deildi. stesin ya da istemesin, Jo sye yardm edecekti.
Ertesi sabah, kara Cadillac, sarn ban usullere uygun
olarak bir mantillayla1 kapatm olan Amerikaly katedrale g
trd ve herkes onun orada mihrabn nnde diz kerek gz
lerini saya doru kaldrdn grd. Aslnda Presbiteryen, her
ey bir yana bilinmezciydi, ama bunun nemi yoktu. lerin
gerektii gibi yrmesini istemekte kararl olunduunda kabul
etmek zorunda kalnan uzlamalardan biriydi bu da ve insann
bir kilisede ya da bir modern sanat mzesinde derin dncele
re dalmasnn pek nemi yoktu. Jo snin kafasndan neler geti
ini, onun iin dua ediyor diye neden yle deliye dndn
henz tam olarak anlayamamt, ama kuku yktu: bu, onu et
kilemenin bir yoluydu, konser.salonuna ve senfoni orkestrasna
kavuacakt. Bu konuda dn vermeyecekti. Bylece mihrabn
nne oturarak uzun uzun dua etti. D aha dorusu, Birleik
Devletlerdeki entelektel dergilerde geni yer bulan Hindis
tana ve Zen Budizmine zg ruhsal yntemler uyarnca, kendi
iinde bar ve gzellii hkim klmaya alarak dncelerini
ykseltti.
leden sonra, kafay iyice bulmu olan Jo s evine baskn
yapt. Kz bir an adamn kabaca ona sahip olacan sanarak
epey kaygland, nk hazr deildi, ama bu, adamn aklnn
ucundan bile gemiyordu. Yaamsal glerini striptizcilerle ve
bir simsarn H ollyw ooddan onun iin ayarlad, onun da ar
maanlara boduu yldzcklarla harcyordu. Amerikan gazete
lerinde bu konudan aka sz ediliyordu. Epey nl birka yl
dz, arabalarnn zerine, gelip geenlerin zerinde Bu Thunderbird diktatr A lm ayonun armaan deildir yazsn okuya
bilecekleri bir kelebek yaptrmlard. Bu, Jo sden bir ThunxMantilU: a l, k sa m a n to . ( c v .)

176

derbird le izlenimci tablolar kabul etmi olan bir baka yldza

yaplan bir antrmayd.
- Eer bir kez daha o kiliseye adm atarsan, diye bard,
seni boynuna ta balayp okyanusa atarm. Benim iin dua et
meyi kes artk, orospu! Beni rahat brak.
Am a kz damar yakalamt bir kere. Neden ie yaradn
anlamyordu ama, artk Jo syi nasl avucunda tutacan bili
yordu. Kk bir glmsemeyle ona doru eildi.
Eer bir konser salonu yaptrmazsan, diye bard o da,
Papann bykelisinden senin onuruna bir ayin dzenlemesi
ni isteyeceim ve gerekirse, senin iin dua etsin diye Papaya ka
dar kacam.
C ujonun surat korkudan yemyeil kesildi, kz eekten su
dan gelene kadar dvd. Amerikal birka gn boyunca ders ya
pamad, dar kabildii zaman ise, gzne kara gzlkler tak
mt. Ama konser salonuna ve senfoni orkestrasna kavutu. O
sralar rejim, Birleik Devletlerden nemli miktarda bor alma
ya alyordu gene; Jos de Cuntaya, iinde bir konser salo
nuyla bir tiyatronun olduu bir kltr evinin ina edilmesinin
Washingtnda beeni toplayacan, Amerikal vergi ykml
lerine de paralarnn gerektii biimde, azgelimi bir halkn ya
rarna kullanldn kantlayacan anlatt. Zaten bir sre son
ra C untadan da kurtuldu; General Sanchez, arabasnn direksiyonundayken uuruma yuvarlanverdi; General Rodriguez ise,
Paris Bykelisi olmay hemencecik kabul etti.
T m Karayiplerde Castroculuun yaylmasna kar baa
ryla kar koyan O rta Amerikal gl adamn Amerikal bir
metresi olduu haberi Birleik Devletler gazetelerinde kmaya
balad; Amerikal da onlar birtakm nyargl dnceleri
zerlerinden atarak, bu blgeyi geleneksel bir biimde yarglamamaya davet ederek lkeyi anlatmaya altnda, onu can
kulayla dinleyerek, byk incelik ve sayg gsteren iki- ga
zeteciyi kabul etti. Birleik Devletler in geleneksel demokrasisi
ve Amerikanclk ihra edilebilir trden deildi, her halk kendi
yolunu bulmalyd. Liberalizm, sevecenlik, sabr ve anlay gs
termek gerekiyordu. Sonu olarak, szcn Am erikadaki an
lamnda parlamenter bir demokrasiden sz edilemese de, dzen
byk iler baarmt; Amerikal, gazetecileri kendi arabasyla,
V ld z y iy ic ilc r

177/12

yaknda tamamlanacak olan yeni kltr evini grmeye gtrd.

Gazeteciler son derece kibar davranarak, olumlu ynde etkilen
mi grndler.
Dolaysyla, Birleik Devletler in en byk dergisinde,
onun hakknda, Bir Diktatrn Amerikal Sevgilisi bal altn
da, bir yn fotorafla beraber yaymladklar makaleyi ona
gnderdikleri vakit mthi bir dehete ve honutsuzlua kapl
d. Yalnzca makale onuruna dokunan trden olduu iin deil,
ama Jo se yi diktatr olarak grmek ne byk adaletsizlikti; he
le de, hele de fotoraflar iin olsa olsa korkun denebilirdi. im
diden o hale gelmi olamazd Amerikal. Yalnzca yirmi drt
yandayd; gazeteciler bile bile ona yrekler acs bir hava ve
ren bir k kullanm olmalydlar. nk, fotoraflardaki y
z tam da bu haldeydi: iler acs, umutsuz. Bu gerekten de g
venin ktye kullanlmas, dolandrclk, teknik aralarn belli
bir ama dorultusunda, kt niyetlerle kullanlmasyd. Ama
bunun nemi yoktu. Bykannesi adna derin zntler ek
mesine karn o, ortalktaki dedikodulara, iftiralara kulak asma
dan ileriye doru yrmeye devam ediyordu; kadna ne yazaca
n, durumu ona nasl aklayacan bilemiyordu.
Kltr evi ksa zamanda hazr hale-geldi, Amerikal, al
gecesinde, lkenin kltrel geliiminde oynad role bir min
net ifadesi olarak madalya ald srada, lkenin fotoraflarna
ok gzel fotoraflar ektirdi. Am erikann saygnl asndan
her ey mkemmeldi, 'kk sevgili deil, al sylevinde de
belirttii gibi, bu lkenin ve yneticilerinin byk bir dostu
olduunu gsterecekti onlara. Jo se nin bir diktatr olmadn
gstermek iin oul konumakta srar etmiti, szleri candan
alklarla karland.
imdi yeni bir niversiteyle yeni bir eitim bakanl yap
trmay tasarlyordu: u anki binalar kesinlikle korkun bir du
rumdayd, bteleri falan da yoktu.
Yarmadada bir kyl ayaklanmas olaca dedikodular
dolayordu ortalkta, ama, herkesin bildii gibi oras bozguncu
luk iin ok elverili bir yerdi; nk yarmada Kbaya ok ya
knd, yasad yollardan oraya ayak baslmas da son derece ko
layd. Amerikalnn bir trl anlayamad, krlk alandaki tele
fon hatlarnn srekli sabote edilmesiydi. Bu, derin bir anarik
178

zihniyetin kantyd; bylelikle, eskil geleneklerin korunmas

ve alt dzey memurlarnn halk zerindeki basklarnn srebil
mesi iin, bakentin lkenin tm zerinde hkimiyet kurmas
engellenmeye allyordu. Her ey bir yana, zaten haydutluk
bu lkede her zaman iin yerleiklik gstermiti; buna kesinlik
le son vermek gerekiyordu. Tm halk, bylesi zor ilerin altn
dan kalkmaya alan bir adamn evresinde tek yrek olmaly
d.
Balay yolculuundaki bir ocukluk arkada, yannda gen
cecik karsyla onu ziyarete geldi. Onlar, elbisesine ineledii
mavi renkli lerleme in Dzen kurdelesini kasla kasla gste
rerek karlad. O na gsterdikleri hayranlkla altst olarak, tm
gece boyunca konutu durdu; srgnler tarafndan yaylan ifti
ralarla dolu, kt propagandalara inanmamalar iin onlara yal
vard. Onlar alkoymak iin byk aba harcad, gittikleri va
kit, kendini iyice yalnz hissedeceini seziyordu. Gn boyunca
onlara telefon santraln, kltr evini gezdirdi, onlara uzun
uzun tasarlarndan, daha yaplmas gereken her eyden sz etti.
Bunlar belki de lkeye geldiinden beri geirdii en gzel saat
lerdi. Onu brakp gittiklerinde, Amerikal nedenini pek anla
yamadan hkrklara bouldu. Belki de Life dergisinin, Jos nin
iddetle eletirildii bir saysn gstermilerdi ona, o yzden.
New Y orkta ona kar nefret dolu bir kampanya yrten bir
siyasi mlteciyi ldrtmekle sulanyordu. Amerikal nce izle
nimci bir sergi, hemen ardndan da bir Picasso sergisi dzenle
meye karar verdi; Jos asndan mkemmel olurdu bu; hem or
talkta dolaan iren grltleri de keserdi.
renciler ajitatrler tarafndan kkrtlm durumdayd
lar, durmadan greve gidiyorlard. Onlar anlyordu, yeni bir
niversiteye gereksinimleri vard. Bu konuda Jo sye derhal sal
drda bulundu, adam, yumruunu masaya vurarak, yeni bir ta
nesini yaptracana, varolan kapattracan belirterek reddet
tiinde ise, onu kendini ldrmekle tehdit etti; ama onu kolay
kolay terk etmeyip, Cennette onun iin bol bol dua edeceini
de ekledi. Jo s etkilenmi gibi grnyordu, ama boyun eme
di, dzenin dmanlan iin herhangi bir ey yapmay reddedi
yordu. Sekinler, aydnlar, diye anlatt kza, halkn doal d
manlarydlar. Ford Vakf kotu kzn yardmna ve yeni ni
179

versitenin temeli, polisin zorla getirdii bir grup renciyle

retim grevlisinin katlmyla ksa bir zamanda atld. Jos he
men hi grmyordu artk kz, ama yakn bir zamanda, derin
bir sevgiye ilikin, kzn iine ileyen bir kant gsterdi. Kz za
trreeye yakalanmt; Jos derhal yanna kotu, deliye dnerek
onu iyiletirmeleri iin Amerikal doktorlar getirtti. Kz onun
iini rahatlatmaya alt, banda yeterince dert vard zaten,
"Hem o kadar da nemli deil," dedi ona. "Burada ilediim
bunca hayrdan sonra, Cennete gideceime eminim." Bunun
zerine Jo s korkun bir fkeye kaplarak, eer kz kurtara
mazlarsa doktorlar astraca tehditini savurdu.
Kz abucak kendini toplayarak, yine birtakm tasarlar
yapmaya koyuldu. Jos biraz uzaklamt ondan sanki, kendi
ne Paristen elbiseler getirtti, artk imemek iin aba harcad;
kendini koyvermemeliydi, nk Jos iyi giyinen, kendine iyi
bakan kadnlardan holanrd. Saysz metresinin olduu su g
trmezdi, ama salt hayvansal bir eydi bu, Amerikal iin hava
hotu. Zaten o kadnlar ona gerek protokol ziyaretlerinde bu
lunuyor, ona her zaman son derece saygl davranyorlard; on
dan ekiniyor ve rahatszlk duyuyor gibi grnyorlard. ok
dokunaklyd bu, imdiden lkenin bir numaral kadn olduu
izlenimine kaplyordu. Zaten bu servenler hibir zaman uzun^
srmezdi, caz arkclar ya da birka H ollyw ood orospusu olan
bu kzlar, hibir zaman zel bir nem kazanmazlard. Bir-iki
kez, Jos onlarla ban belaya soktu. Alman bir dans intihar
giriiminde bulundu, Brezilyal bir kadn gazeteci, Jo sye on
dan hamile kaldn bildirdiinde zorla uaa bindirildi, grtla
na kadar uyuturucuya batm olan bir bakas, El Seorda
ok irkin olaylar kard. Amerikal, sonunda telefonla Jo sye
ulaabildiinde, son derece kararl bir dille ona, igal etmekte ol
duu nemli konumda ke-sin-lik-le bu ekilde davranamayaca
n anlatt; her ey olup bittikten sonra da bu kzlara doru d
rst davranmalyd; onlar krlm oyuncaklar gibi bir keye
atamazd.

180

74-

Blm

Cadillac taklarn stnde srnyor, gecenin iine gitgide

daha fazla dalyordu; yannda yol aldklar uurum, grnmezletike daha da varlk kazanmt; misyoner titriyordu; hava
buz gibiydi. Limuzinin iini aydnlatan sarmtrak kta kukla
Ole Jensen in gevek, lgn kollar sahibinin omzunun stn
den sarkyordu; kafasn ne eilmiti; uyumu gibiydi.
Sanrm Herald Tribune ve Walter Lippmann haklyd
lar, dedi Dr. Horwat kendini beenmi bir havayla. Bu adam
yardmmzdan asla yararlanmamalyd. Deyim yerindeyse, Batista nn, Trujillonun, Jim enezi ve Duvaliernin yaptklarn
dan daha iyisinin yaplabilecei hi aklma gelmezdi. Bu be pa
ra etmez diktatr, ruhunu gerekten eytana satm olmal.
Amerikal ona krgn bir bak frlatt.
Byle korkun eyler sylememeksiniz, Dr. Horwat, he
le hele yazmaktan kesinlikle kanmalsnz. Siz grgl bilgili
bir insansnz. N e olursa olsun, ylesi bo eylere inanyor ola
mazsnz. Yalnzca inanyor gibi grnmekle kalmyorsunuz,
kalkp bir de bunlar yaymlyorsunuz. Byle ortaa inanlar
n, bir sizin kaleminizden okudum, bir de Peder Billy Graham nkinden.
Sevgili ocuum, imdiye kadar bana sylediklerinizin
tm, eytann gerek, bedensel bir varlk, tehlikeli, aramzda
i gren bir g olduuna ilikin grm doruluyor...
Misyonerin belli bir lde arla kaplmt, ama onun
iin byk nem tayan, bir anlamda uzmanlk alan olan bir
konu sz konusuydu.
181

 Yaadm srece, kesinlikle bo bir inancn ya da simge

sel olarak sylenmi bir szn deil, yaayan bir gerekliin sz
konusu olduunu yineleyeceim...
Kukla birdenbire uyanvermi gibiydi. Kafasn kaldrarak,
eletiren baklarla misyoneri gzlemledi.
GzeJ, diye gcrdad, onayladn belli eden mekanik
ve itici bir harekette bulunarak. Bu gzel ite, vaiz. Bir eylere
inanmak gerek.
Dr. Horwat baklaryla yarata imekler yadrd.
Ve olan u ki, diye sze yeniden balad gen kadna
doru dnerek, u anda bile eytan' gryoruz... zerimize
eiliyor, alayl alayl gzlerimizin iine bakyor ve kim bilir
hangi yazgy hazrlyor bize...
Kukla hor gr dolu bir kahkahayla sarsld.
Yok artk, diye gcrdad. Hepsi dolandrc ve yalanc,
ite o kadar. Bugne kadar kimse ruhunu satmay baaramad,
sevgili baym. Alcs yok. Direnmeye yreklenelim diye bizleri
oyaladklar yalanc umutlardan biridir o da.
Nasl olduunu pek anlamadan, belki geirdikleri okun
yorgunluun etkisiyle, gen Dr. Horwat kendini vatrilokun
kuklasyla ateli bir tartmann iinde buldu, bu da sinirlerinin
ne derece bozuk olduu konusunda iyi bir l oluturuyordu.
Ama her zaman iin konumaya dinlemekten daha fazla yete
nek gstermiti, konu da onu cokuya getiren trdense, kar
sndakinin kim olduunu fazla nemsemezdi. Bylece, inansz
la ve hayaszla kar tm Amerikan kiliselerinin gsterdii
bitmek bilmez abann iinde Chicagolu Rahip Sheanin tele
vizyonda sk sk antrmada bulunduu, kukusuz pek de yeni
olmayan uslamlamalar yeniden ele alarak, derin bir inanla
uzun sre sylev ekmeye devam etti.
eytans gler vardr, diye sz balad. Ktlk, sizin
ve benim kadar gerek bir varla sahiptir.
Kukla bir kere daha sevimsiz kahkahalaryla sarsld ve
meydan okuyan bir havayla purosunu Dr. H orw ata doru e
virdi.
Hepsi dolandrc, frk bunlarn, diyerek dilerini
gcrdatt. Gerek hnerle asla karlaamazsnz. Varsa yoksa
araclar, insanlara olmadk iporta mallar satan kk hilekr
182

satclar. Size vaatlerde bulunmaktan asla vazgemezler, ama va

atlerini asla yerine getiremezler. Panayr bycleri, sihirbaz
lar. u lml dnyada gerek yetenek yoktur, sayn baym.
Yalnzca, zavall hizmetkrnz gibi birka zavall hilebaz.
En byk dnrlerimiz, bu temel gerekliin varln
kabul etmilerdir, diye grledi Dr. H orw at onunla yz yze
gelmeye bile cesaret edemeyerek kuklasn kullanan iren vantrilokun sesini kesmek iin. Goethe bile...
Dolandrcnn tekidir, diye bard oyuncak kukla. Bir
frk, bir yalanc... te sizin Goetheniz. Hi utanmadan
tm airce kurnazlklarn bu yolda kullanarak, insanlar yalan
c umutlarla, yalanc gvencelerle, yalanc vaatlerle uyutuyor
du... Tpk dierleri gibi hilebaz bir satc ite. Zaten o hepten
uvallad, bizi aldatmay, olas bir pazarlk konusunda bize ye
niden umut kazandrmay bile baaramad. Faust davas konu
sundaki gereklik, sevgili beyefendi, hi de doktorun ruhunu
eytana satm olmas deildir. Bu yalnzca Goethenin i ac
bir yalandr. nk Faust davas hakkndaki ve alc bulmak
iin, deyim yerindeyse her yola bavuran, onca ktlkler eden
bizler hakkndaki o gereklik, ne yazk ki, ruhumuzu satn ala
cak bir eytann varolmaddr... Yalnzca frkler. Bir s
r dolandrc, dzmeci, numarac, dzenbaz, hilebaz panayr
satcs. Sz verirler, hep sz verirler, ama szlerini asla tutmaz
lar. Bavurulabilecek gerek ve byk bir yetenek yoktur. Bi
zim zavall malmzn alcs yoktur. stn yetenek, mutlak us
talk yoktur. Benim sanatlmdaki trajedi de ite budur sayn
baym ve bu benim kck yreimi parampara eder.
Kukla i ekerek, ban yeniden sahibinin omzuna brakt.
Gen kadn glmeye balad, elini uzatarak kuklann yanan
okad. O le Jensen gene neelendi biraz.
Bu gzel ite, dedi.
Dr. Horwat dierlerine aldrmadan omuzlarn silkti ve alterego nun stnden dorudan vantriloka seslendi.
Ayn grte deilim. Goethe ne sylediinin farknday
d.
Ya, ite byle, Dr. Horwat, diye belirtti gen kadn, Josenin tinsel savamnza katkda bulunmak zere nemli mik
tarda para vermi olmasna hi armyorum. Farknda msnz
183

bilmiyorum ama, ona ok yardmnz dokundu. lkeyi igal et

tiklerinden beri Ispanyol rahiplerin lkede durmadan yineledi
i, Jo s nin de ocukluundan beri defalarca duyduu ne varsa,
yetkeniz sayesinde hepsine destek ktnz. Onun gznde siz
sz geen, nl bir adam, byk bir Amerikalsnz; hem de
en byk Amerikan dergilerinde, televizyonda kp eytann
dnya yznde gerekten varolan bir varlk olduunu ilan etti
inize gre, demek ki eytan vardr ve onunla ilikiye geilebi
lir...
Dr. Horwat kollarn gsnde aprazlad.
Bunun bir sapknlk olduunu syledim size. Bir gnah.
Asla eytann peine taklmasn tlemedim ona.
Evet, bu durumda bunu kendi bana akl etmi olmal,
dedi gen kadn gerekten de hn, hatta neredeyse nefret dolu
bir cokuyla. Tm bunlar karlayan bir szck var, Dr. H or
wat. spanyol rahiplerin o zamanlar habersiz olduu uygar, tek
nik bir szck. Jos koullanmt. Hepsi, buradan And zirvele
rine kadar her yerde, yzyllardr koullanmlard. Yalnzca
kendi kpeksilikleri zerinde hak sahibi olan Kzlderili kpek
leri. lerinden birinin kp, yeryzndeki tm kpekliklerin
lider maximo'su olan kimseye bavurmay akl etmesine hi a
mamal. Ktln gcne inanmak zorundaydlar. Deyim ye
rindeyse, bu onlarn gzlerini oyuyordu. N e derseniz deyin, srze, dokuzla on iki ya arasndaki kz ocuklarnn yzde altm
nda cinsel yolla bulaan hastalklarn bulunduunu bildirmek
isterim. Biliyor musunuz, vadilerde, Kzlderililer hl eski tan
rlarnn geri dnmesini beklerler, onlar anlyoruz. Deiiklik
ten gerekten de zerre kadar kazanlar olmad. Lanet olasca
yldzlarn inedikleri vakit, tanrlaryla ilikiye geerler, onla
r grr, onlarla konuur, gerekliklerinin karanlndan syr
lrlar. Jo s nin yldzlar kendine greydi, ama harikalara, doa
stne duyulan ayn gereksinimdi ondaki de. Bu ona yeniden
umut veriyordu. Olaanst numaralar, insan gznn daha
nce deip de asla hayran kalmad heyecan verici gsteriler
peindeydi hep. Dnyann tm ajanslar onun iin alrd, ama
o asla tatmin olmazd. En byk bycler, illzyonistler geit
yapard karsnda, ama her seferinde o, d krklna uram,
hatta umutsuzlua kaplm gibi grnrd... N e umduunu,
184

ne beklediini anlamam zaman ald. Bunun onun kafasnda tam

olarak akla kavutuunu, ne beklediini tam olarak bildiini
ne srmyorum. A m a harikalara gereksinimi vard, ellerinden
geleni yapan, ama asla onu tatmin edemeyen tm o zavall soy
tarlar, onun yldzlaryd ite... Ve bu konuda olaanst bir
tketiminin olduunu syleyebilirim.
Yeni adyla lider maximo, gece kulbnn zerine titreme
ye devam ediyordu hl, ksa bir zamanda El Senor en parlak
dnemlerini yaamaya balad. Diktatr, yannda kimi zaman
sefih ortamlardan arkadalaryla, kimi zaman da nemli ziyaret
ilerle, dzenli olarak geliyordu oraya. Ajanslar, yeni yetenek
ler peinde dnyann en uzak kelerini taramaya devam edi
yorlard; Almayo'nun byclere, hokkabazlara, akrobatlara
ve bir anlk bir boluk, doast gce ilikin bir hayal yaratabi
len tm soytarlara gsterdii ilgideki gerek tutku, yeni hk
met nezdinde grev yapan konsoloslarn tm raporlarnda be
lirtilmiti. Lido, Tivoli, Adria, Sands gibi uluslararas byk ge
ce kulplerinin yneticileri, onun tarafndan devlet adamlarn
dan daha iyi karlanyordu; lider maximo, onlarla grdkleri
ya da duyduklar yeni numaralan tartmakla, siyasetle ura
maktan daha fazla vakit harcyordu.
"Lider maximo zerinde en ok sz geen kimse," diye
yazd Fransa Bykelisi M sy Sanglier hkmetine, "Gene
ral Alm ayonun gzndeki tek saygnl bir tepsinin zerinde
dengeye getirilmi dolu bir ieyle on iki bardan zerinde bir
ok cambaz taklas atabilmesinden oluan bir ek. Sz geer
lik balamnda, onun hemen ardndan bir apka kutusunun
iinde tortop olabilen bir cambaz sayabilirim... Ardndan, yete
nei boazna yanan kllar sokabilme ve kor halindeki kmr
leri yutabilmek olan bir Trkle beraber, Birleik Devletler Bykelisini sralayabilirim... Sayn Bakanmz buraya bykeli
olarak bir halata trmanp havalarda szlebilen bir Marsilyal
fakir yollasa, sanayi dallarmz iin, bu satrlarn yazarndan
ok daha kolayca sipariler elde etmekten geri kalmazd... Ken
dini, utanmaz dememek iin kt olduu kadar da amansz di
yeceim bir yaradla sahipmi gibi gstermesini bilen bu rk
tc adamda, tuhaf bir biimde bo inanlara bal, harikalara
185

susam, Kzlderili ruhunun tm belirtici niteliklerinin bulun

duu krlgan ve ocuksu bir taraf var..."
Amerikal, hokkabaz Santiniyi ok iyi anmsyordu; belki
de Jos adamn gsterisini seyretmekten asla bkmad, Ameri
kal onu birok kez, gayet demokratik bir tarzda halkn ortasn
da bir masada oturmu -hi yoksa yarm dzine makineli tfek
li adam, glgelerin iinde tetikteydi- Italyan gzlemledii sra
da, kollarnn arasndayken bile asla glmsemedii bir tarzda
glmserken grd iin.
Santini, en nlleri olan Arnaldonun ar II. Alexandre ta
rafndan kont ilan edildii, XVII. yzyla dek uzanan Sicilyal
bir hokkabazlar ailesinden gelen, kr sal, kuru, ufak tefek bir
adamd. Gsterisi genellikle dnyada tek olarak kabul edilirdi,
rakibi Rastelli, lmnden birka yl nce, 1935te, numarann
aynsn baarabilen tek kii olmutu. Bir topun zerine konul
mu bir ampanya iesinin aznda, tek ayann zerinde du
rurdu; arkaya kvrlm olan dier bacanda, bileinin evresin
deki halkay dndrrd; bir baka ie de, azlarna konul
mu olan iki koca topla alnnn zerinde dengede dururdu; ve
bu srada be topu atp tutard.
Bu kukusuz, insann dnya yznde, hayranlkla seyrede
bildii en olaanst i, doa yasalar ve kendi koullar zerin
deki en byk zaferiydi.
Gsteri, seyirciler zerinde hemen hemen dinsel bir sessiz
lik yaratr, sarholar bile seslerini keserdi. Adamlar sonunda
ulalabilmi olan bu mutlak g gsterisini gergin bir yzle,
gzlerini krpmadan seyrederlerdi. Ve hemen her seferinde, bu
zaferin karsnda yzlerinde hznl bir anlatm belirirdi; gs
teri bittii vakit, ncekinden daha ok ierlerdi.
Am a Amerikal, hokkabazn gsterisinden ok Jo s nin y
zne bakard hep; nk kadnlar mutlakln arsna erkekle
re gre daha az duyarldrlar; Santini nin hnerinin insanln
nnde at ufuklar karsnda daha az heyecan duyarlard
kukusuz.
Josdeki, krlgan bir bylenme, hayranlk, beeni ve
korkudan oluan bir karmd. Tm O rta Am erikann ekin
dii lider maximo kaybolurdu, geriye yalnzca kaybolmu tanr
larnn, yklm tapnaklarnn zlemini eken, doastne
186

duyduu susuzluu gideren bir Cujon kalrd. Dalan kaldrabilen, dnyasal barsaklarnn ateini tkrerek dman ldre
bilen Talacoatl, insanlara snrsz bir cinsel gle donanm bir
lmszlk verebilen Ijmujine, insanlarn arasndan krallar se
en Aramuxin...
Ve yle anlar oluyordu ki, kzn lke hakknda durmadan
okuduu kitaplar, ykntlarn, yanardalarn, heykellerin, fa
tihlerin peinden gelen, yeni bir tanryla donanm kyc rahip
lerin olanca tarihi, birden tek bir adamda yeniden douyordu;
Amerikalnn iinden alamak, o kt, dlerle dolu ba kolla
rnn arasnda skmak, gsne yaslamak geliyordu.
Santini, tm yklmaz yasalar ve insann koullarnn snr
larn hor grerek, yce bir ustalk ve ululuk gsterisiyle ienin
aznda dikiliyordu; bazen, daha Prometheusvari bir hareketle
daha da ykselir, mmknn snrlarnn tesine geen soylu
bir nc, insan olma yceliinin ve gcnn yaayan bir grn
ts olarak, bir dizi bilardo topunu burnunun zerinde denge
de tutard.
Evet, insanlk iin bu gerek bir zafer nyd; yazgmz ko
nusunda kukuya dmeye cesaret edebilen herkese, yeniden
yreklenmeleri iin gsterilmesi gereken varlklardan biriydi.
Temsilden sonra, Jos daima ustay kendisine elik etmeye
davet ederdi; onu karlamak iin ayaa kalkmaktan da geri kal
mazd. Numaras sona erdikten sonra, sahnenin dnda Santini
tuhaf bir biimde sessizleir, iine kapanrd. Gzlerinin kk
kara yuvarlaklarnn zerindeki soytar kalar, yzne srekli
hznle dolu bir anlatm kazandryordu.
Bir gece, konutunda bir Alman ekonomik heyetine verdii
zel bir gsterinin ardndan, Hitler hakknda ok konumu ve
ok imi olan Jos, Santiniye beklenmedik, herkesi artan
bir soru sordu.
- Sr yok, diye yantlad Santini, ocukluun ilk yllarn
dan itibaren sk almak yeter. Ben drt yamdan beri al
yorum. zel yaam yok, mutluluk, ak yok, yalnzca alma
var ve o olmadan asla baarya ulalamaz.
Amerikal, Jo snin yznn tuhaf bir biimde karardn
grd.
Am a siz baardnz, dedi kz Santiniye.
187

 O h, hayr, dedi Sicilyal, baarszla uradm. Snrlar

mn sonuna geldim. Biliyor musunuz, gsterimi fazladan bir
topla daha... alt topla oynayarak yapmak iin urayorum.
Am a asla baaramadm, asla.
Yznden bir glmseme esintisi geti.
Bunu bir kez ... bir kezcik yapabilmek iin, ruhumu
eytana satabileceimi itenlikle dnyorum. Bykbabam
yapt bunu, en azndan yle syleniyor, Paganini hakknda sy
lendii gibi... ikisinin de ruhlarn eytana sattklar sylenir.
Sonu olarak, kendi dnemlerinin en byk sanatlarydlar
kesinlikle.
Ayaa kalkarak lider maximonun nnde eildi.
te byle, Senor Presidente, bir soytar ruhu arayan ve
iyi bir cret demeye gc yetecek -altnc top, fazla bir ey de
il istediim- birini tanyorsanz, sizin de tandnz menajerim
Charlie Kuhnla Los Angelesta ilikiye gemesini syleyin ona.
O na satc olduumu syleyin. Tm gerek sanatlar benim gi
bidir. yi akamlar.
Alm ayo hokkabazn gsterisini bir daha asla izlemedi.
Charlie Kuhn onun iin yeni yetenekler arayarak, hi dur
madan dnyay arnlyordu; diktatrn mutlak iktidar ylla
rnda, bunlarn hepsi birer birer El Senor dan geti.
Tm abalarna karn, Jos6nin asla getiremedii tek bir
artist vard. Afilerde kendisine yalnzca Jack dedirten, hak
knda, bir havada uma gsterisi gerekletirdii ve inanabilmek
iin insann buna kendi gzleriyle tank olmas gerektii syle
nen gizemli bir Ingilizdi bu. Hakknda die dokunur bir eyler
bilen kimse yok gibiydi. Paraszd, nden kayordu sanki. Boy
gsterdii nadir zamanlar iin de, uzak kelerdeki kk, ka
ranlk gece kulplerini yeler gibiydi. Hakknda trl dedikodu
dolayordu; baz emprezaryolar onun son derece ahlaksz tu
tumlar nedeniyle srekli olarak bann derde girdiini, hapis
lerde yattn, srekli olarak oraya geri dnme tehlikesiyle kar
karya bulunduunu ne sryorlard; bu da ondaki ketum
luu ve birtakm lkelerden neden kandn aklyordu.
Bylece, Lidodan Paul-Louis Gu&rin, asla onu Parise getirtme
yi baaramamt. Jack , gn boyunca Las Vegastaki Fla
mingo' da kalm, Las Vegasta ahlakszlkla ilgili davalar yzn
188

den polisten korkm u olmas olasl ok dk olmasna kar

n, hemen ardndan ortadan yok olmutu. Bir trl memnun
edemedikleri mterilerinin hakaretlerine sinirlenen birtakm
yetenek avclar yle birinin varolmadm, onun yalnzca, s
kandinav elence dnyasnn argosunda flekke denilen hayal
rn yaratklardan biri, meslein bir tr masals yarats, gitgi
de daha da bkknlaan, sonunda tutup olanaksz istemeye ka
dar ii byten bir topluluun istekleri karsnda fkeye kap
lan ikiyzl yetenek arayclar tarafndan zorunlu olarak yara
tlan olanaksz bir hayal olduunu ne sryorlard. Fakat Josye gre, birtakm profesyoneller tarafndan iki masasnda Iskandinavlara zg mizah duygusuyla ortaya atlan flekke, sanat
y bulmaktan aciz birtakm simsarlar tarafndan ne srlm
ustaca bir zrden baka bir ey deildi; bu Jack sonunda Almayoda taknt haline geldi ve kafasnda inanlmaz boyutlar
kazand. Durmadan ondan sz ediyordu. stelik yalnzca El 5efior iin deil, sanki Jack in gelip tm bunlar dzene sokmas
n istermi gibi, zorluklarla her karlatnda yapyordu bunu.
Sk sk, alkolden, iini kemiren tuhaf bir yoksunluk duygusun
dan dolay hafife dumanlanm bir kafayla gece kulbnde
oturmu, alayc bir horgr, hatta neredeyse nefretle mutsuz
bir sanatnn kvrlp bklmesini, cambaz taklalar atmasn,
bir elinin kk parmann zerinde dikilmesini, ate yutmas
n, yanana haner sokmasn ve insanstnn peinde daha
baka hamleler yapmasn seyrederken bardan krlana dek s
kar ve hemen her zaman Jackten sz etmeye balard. Gerek
bir taknt olmutu artk bu.
N e var ki, tm dikkatini yneltmesini gerektiren birtakm
olaylar meydana geliyordu.
Amerikal bir sabah, sanki sokaktan gelen bouk bir gm
brtyle uyand. O da hizmetisi yalara boulmu bir halde ya
nna kotu. Kadn, zerine ev elbisesini geirmesine ancak yar
dm edebilmiti ki, bir ta cam krd, sonra bir dieri geldi.
Yandaki arnn kyllerinden oluan bir kalabalk bahenin
parmaklnn nnde toplanmt; yumruklarn penceresine
doru kaldryor, hakaretler, tehditler yadryorlard, ta atma
ya balamlard. Amerikal oda hizmetisinin iini rahatlatt,
189

ona kiisel hibir ey olmadn, bunun yalnzca Amerika kar

t bir gsteri olduunu anlatt. Bakentin en gze batan kiisiydi, lke iin yaptklarndan dolay Birleik Devletler By
kelisinden daha ok tannyordu; bu durumda fkelerini nce
likle ondan karmak istemeleri doald. Belli lde, daha ok
insann gururunu okayan bir eydi bu. Birleik Devletler Bykeliliinin nnde deil de, Amerikal nn evinin nnde
gsteri yaplyordu. Aslnda, bu lkede Birleik Devletlerin
gerek- temsilcisi olarak grlyordu. Belli bir memnuniyetle
glmsemekten kendini alamad. Bykeli bu yzden kuduracakt. Polis abucak gelerek, ksa zamanda da kalabal datt.
Davalarn balad gne kadar, olup bitenler bir daha Amerika
lnn aklnn ucundan bile gemedi. Davalar, hibir biimde ha
zr olmad berbat bir srpriz, korkun bir ok oldu onun iin.
Anlamyordu. Jos, gstericileri, halkn fkesini yattrmak
iin zavall Eitim Bakann hapse attrm, sonra da yarglatmt; sulamann temel konusu, adamn yeni niversiteyi, kon
ser salonuyla, tiyatrosuyla kltr evini ina ettirmi olmasyd.
Aka, bu, devlet gelirlerinin salp savrulmas olarak alglan
yordu; adam, bylelikle Amerikan yardmnn deneklerini
halktan almakla sulanyordu. Amerikal, iinden kmasnn
haftalar srecei bir bitkinlik ve ok durumu iinde, yataa a
klp kald. Halkn nasl bu kadar nankr olabildiini anlayann
yordu. Tanklk etmek, sorumluluklarn stlenmek zere mah
kemeye gitmesine izin verilmesi iin yalvard; o kltrel tasar
lar ortaya atan ve gerekletirilmelerini salayan oydu, yalnzca
oydu. Ama Jo s evden dar kmasna izin vermedi. Siyasal
adan, kukusuz haklyd. Amerikal metresinin, zerinde bylesi bir etkiye sahip olduunu itiraf edemezdi. Bakan, sabotaj ve
zimmete para geirmek sularndan lme mahkm edildi, ama
Amerikan Devletler Birliinin araya girmesiyle kuruna dizil
medi, yalnzca konsolos olarak Parise gnderildi. Baka gsteri
olmad, halkn fkesi de dindi. Amerikal onlara kzgn deildi.
N e okuma, ne yazma bilirlerdi, cehaletlerinin iinde kafalar
ylesine rmceklenmiti ki, niversitenin, kltrn onlara ne
ler kazandrabileceini, o modern binalarn ocuklarnn gelece
i, d lkelerde lkelerinin saygnl asndan neler salayabi
leceini anlayamyorlard. Bunun onlar komnizmden kurtar190

dtn bile anlamaz gibiydiler. Amerikal daha sk almaya,

bina kurmadan nce, anlatmaya, bilgilendirmeye, eitmeye ka
rar verdi. lkenin acil olarak gereksinim duyduu bir ey varsa,
o da kitlelerin psikolojisini iyi bilecek, onlar herkesin dilinde
dolaan reformlara hazrlamay baaracak akll, becerikli insan
lar tarafndan ynetilen bir danma merkeziydi.
Jos bu konuda son derece kibar davranmt. Amerikal
nn itirazlarna karn, neredeyse olaanst poplerliini leke
leyecei baarl bir siyasi lke gezisine gtrd onu. B sayede
zellikle, dalarda silahl direni hareketlerinin kendini gster
dii yolundaki grltleri yalanlamak sz konusuydu. Mlteci
ler, daima varolmu olan geleneksel yerel haydutluk hareketle
rini siyasal hareketler gibi gstermeye alyorlard.
Her yere gittiler. Bu gezi son derece ilgin ve eiticiydi;
Amerikal olaanst eyler, varlm hayal bile etmedii arke
olojik kalntlar grd. ok mutluydu. Jos daha nce hi onu
resmi olarak yannda gtrmemiti. Geceleri, sk sk mitralyz
ateleri duyuluyordu: yerel bir gelenekti bu, insanlar elenmek
iin hep havaya ate ederlerdi oralarda. Gene de gece kurunlar
iini skyordu, uyuyamyordu, tm olup bitenler onu altst et
miti. Halk onlar enlikler, danslar, armaanlar, daima coku
verici, dokunakl bir biimde karlyordu. Terra Fuentede,
halk korkuya boan ve yolcular soyup soana eviren bir hay
dut yakalanarak, tm adamlaryla beraber kuruna dizildi. Ara
larnda profesyonel bir servencinin, Kbadan gelmi olan n
l bir devrimcinin de olduu syleniyordu. Amerikal, kylle
ri sedyelerin zerinde cesetleri tarlarken grd: haydutlarn
hepsi sakallyd, bereleri ve asker niformasna benzer giysileri
vard.
Ve gittikleri her yerde, en uzak krlk blgelerde bile, tele
fon hep vard. Amerikalya, gururla ilk gsterilen ey de oydu.
Yorgun ya da kaygl olduunda ya da geceleyin kurun sesleri
duyduunda bir yn gln ey hayal etmeye alyor ve tele
fona bakyordu; asla bozulmayan, Amerikal teknisyenler tara
fndan zenle bakm yaplan ve gzetilen gerek Amerikan te
lefonuna; ona dokunuyor, neredeyse onu okuyordu ve tm
bunlarn bouna olmadn, ne olursa olsun, yaamn ie yarar
hale getirdiini dnerek elini makinenin zerine koyup uyu
yordu.
191

Uurumun kenarndaki talk ve dar yol, Cadiilac iarn far

larnn her dnemete yalayp getii kara lav kayalarnn ara
sndan trmanyordu, lastikler gcrdyor, akl talar zplyor
ve toz bulutlar iinde, arapnel sesleri kartarak arabann ma
deni gvdesine arpyorlard; Charlie Kuhn sa tarafa, yolun te
kerleklerin birka santimetre tesinde bir uurumla sonland,
uzun yetenek avcl kariyerinin her an sona erme tehlikesiyle
burun buruna olduu o yere bakmamaya alyordu. O lup bi
tenleri anlamak iin uramaktan vazgemiti. Soj derece iyi ta
nd, daha nceki ziyaretlerinde elektrikli tra makineleri,
viskiler getirdii Garcia olacak o orospu ocuu, hibir akla
mada bulunmamt. Bakentte olay ktn haykrmakla ye
tinmi, sonra da onlara hakaret etmi, onu da tutup dierleriyle
beraber Cadillacn iine itmiti. O nn hay huyu ve sersemlii
iinde, dnp duran motosikletlilerin, barp aran, onlar si
lahyla tehdit eden Garciann arasnda ve belki de igdsel
olarak rkm koyunlar gibi birbirlerine sokulduklar iin, bir
arada olduklar iin biraz rahatlayarak, iki Cadillaca smlard.
Yal Kzlderili kadn arabann dip tarafna, avukat Mr.
Sheldonun yanna oturmutu. Ufak tefek, bodur, neredeyse
drt ke gvdeli kadn, inanlmaz gri melon apkas,0 elinde
antas, zenle yalanm sa rgleri, kyllerin halkoyunlar
oynarken giydikleri krmz, sar, yeil, mavi renkli elbisesiyle,
sessiz bir dinginlik iinde yapraklarn geveliyordu. Charlie
Kuhn sz konusu bitkinin sanr yaratma etkisini ok duymu
tu. M eksikann tuonacatl mantarlarna, Tanr Mantarlarna
192

benzedikleri, ama bazen daha uzun sreli olduklar, kesmenin

de zor olduu syleniyordu. Glelik, insan mutlu klan, Cennete zg grntler yaratyorlard; Zapotek Kzlderilileri
bunlar dinsel trenlerinde, tanrlaryla iletiim kurmak iin
kullanrlard. Tam anlamyla halkn afyonuydu bu, hibir mali
yeti yoktu ve onlar soua scaa kar duyarszlatrrd. Baz
zamanlar, Bayan Alm ayo honut bir kahkahayla iki bklm
oluyordu; z olunun onun kuruna dizilmesi iin emir verdii
sylendiinde ise, kahkaha neredeyse eytans bir vurgu kazan
yordu. Avukat Mr. Sheldon, her patlamada kadna ac dolu, knayc bir bak gnderiyordu.
Kk M sy Manulesco, gecenin iinde zaman zaman ya
np snen yeil, beyaz, krmz pullu kostmnn iinde, terin
gerek bir al maskeye evirdii unlarla kapl yz, kafasna
oturtulmu sivri ulu palyao apkasyla, ofrn yannda otu
ruyordu. Lim uzinin iine doru dnmt, onu izleyen araba
klarnn altnda, yumuak gzleri sknt ve aknlk doluy
du. Artk gece olduundan, onu grmek Charlie Kuhnun yre
ini o kadar burkmuyordu. Gn nn altndaki bir palyaonunki kadar zc bir gsteri daha yoktur.
Bize neden kzdn hi anlamyorum, diyordu M sy
Antoine. Yetenee kar her zaman byk sayg gstermitir.
Bakentte ayaklanma var, dedi Charlie Kuhn.
Bunun bizimle ne ilgisi olabilir? Bildiim kadaryla, hi
birimiz siyasete bulam deiliz. Bizi dalarn uzak bir kesine
gtrp, oraya varnca da, sanyor musunuz ki, ey yapacakla
r...
M sy Manulesconun yz daha da beyazlad sanki bir
den:
H i bilmiyorum.
A lm ayonun bann bu kadar abuk derde girecei hi ak
lna gelmezdi. Bir sredir Amerikan gazeteleri dalarda birta
km komnist gerillalarn varlna antrmada bulunuyorlard
ama, onlar hi ciddiye almamt. Fidel C astronun baarsn
dan beri, olur olmaz her soyguncu etesi devrimci diye k
yordu ortaya. Her ey bir yana, Amerikallar Karayiplerde iyi
i becermilerdi, Che Guevarann Kbal lider maximo'nun et
ki alann geniletmek iin gsterdii abalar, gz yaartc bir
Y ld zyiyicilcr

193/13

biimde baarszla uramt. Che Guevara, okkann altna

gitmiti galiba. Kuhn, iki ay nce uaa atlayp A lm ayoyu gr
meye geldiinde, her ey son derece olaan gibiydi. Hollywood un son yldzc, kn akta brakan ak sak bir elbisey
le, plaktan dinlemekte olduu Frank Sinatranm bir arksn
mrldanarak, bir kede yzkoyun uzanm yatyordu. Jose,
stdyolarn iei burnunda yeteneklerini getirtmeyi her zaman
sevmiti. Kzlar genellikle yalnzca arabalar, elmaslar, vizonlar
ister, ahlaksal nedenlerden tr asla para kabul etmezlerdi;
ama bu ufaklk tekiler gibi kmamt: gelmeyi kabul etmeden
nce, izlenimci tablolardan oluan bir koleksiyon istemiti. Hi
kye tm Hollyvvoodun diline dm, kk den kz ise,
evine konuk geldii zaman izlenimci ressamlarn tablolarn ne
reye sokacan bilemez olmutu. Tablolar yle ya da byle,
imzalyd. Alm ayo, Yeni Grace Kellynin bir filmini seyredip,
birtakm fotoraflarn grp, ilgisini belli edince, Charlie
Kuhn ona pazarln koullarn belirtmi, Alm ayo da, izlenim
ci tablolarn ne olabilecei konusunda en ufak bir fikri olmad
ortadayken, her zamanki gibi 'O .K., O .K . demiti. Adamakll
pahal eyler ktlar, Almayo, Charlie Kuhnu yeniden grr
grmez onu bir gzel halamt, stelik ona kalrsa ufaklkta
yetenein zerresi yoktu. iei burnunda yldza A lm ayonun
yalnzca bir playboy olduu, gen Trujillodan fazla bir farknn
olmad sylenmiti, ama kaygl haline ve Charlieye frlatt
baklara baklrsa, gelmeyi kabul etmekle iyi yaptndan pek
emin gibi gzkmyordu artk. Pla evirip durarak Sinat
ra nm arksn mrldanyordu; bunu srf kadnlara bir beyefen
di gibi davranmasn bilen o uygar ocuun sesini dinleyip ra
hatlamak iin yapt belliydi; oysa bu herif, daha sonra Charlie
Kuhna syledii gibi, Frankienin kim olduunu bile bilmezdi
herhalde. Eitimsiz serserinin teki.
Seni grdme sevindim, Charlie, dedi Almayo. Sen
oradaki, planla... Kapa onu! Birleik Devletlerde hakkmda
anlatlan son irenlikler neler?
Gazetelerde Rafael Gomez hakknda bir eyler vard, di
ye yantlad Charlie Kuhn. Gney dalarnda silahl bir hareke
ti ynettii syleniyor.
Alm ayo ciddi ciddi kabul etti.
194

 Kesinlikle, kesinlikle. Tepeden trnaa silahl, yannda

da yrekli herifler var ve ben korkuyorum, ok korkuyorum
amigo. Ya ite, baka hibir ey dnemez oldum!
Kendini srtst koltuuna att ve koca bir kahkaha patlat
t, Charlie, nedenini pek bilemeden aptal aptal glmserken
buldu kendini.
Rafael Gom ez, adalet datcs, kahraman. Zenginlerden
alp, yoksullara verir. Yeni Castro...
Purosunu Charlienin gsne doru dikti.
Ee, Birleik Devletlerde ok seviyorlar m onu?
Bizimkilerin nasl olduunu bilirsiniz, dedi Charlie
Kuhn. H er zaman zayfn yanndadrlar. The underdog, mutlaka
biliyorsunuzdur bu szc.
Biliyorum Charlie. Biliyorum. Tam anlamyla mazlum
biri o.
Tekrar izlenimci yldza doru dnd.
Sana o pla durdurman syledim. Duydun mu beni?
Frank Sinatra bu, dedi kz krgnca.
Am a boyun edi. Sesin tam cotuu bir anda, arkcnn se
sini kesti.
Yani, en zayf kimse onun yanndalar, yle mi? Rafael
Gomez, en zayf...
Skntl bir havayla iini ekerek ban sallad.
Onun hakknda sana syleyeceim bir eyler var, Char
lie. u itilip kaklan zavall Rafael Gom ez hakknda. Onu Sierra
Fuenteye kimin gnderdiini biliyor musunuz? O na silah, yi
yecek, dava iin cann vermeye hazr birka adam kimin verdi
ini biliyor musun? Ben.
Charlie Kuhnun soluu kesildi, papaanlar tneklerinin
zerinden bir kere daha keskin bir kahkaha patlatrken, soru
sormak iin azn at ama, haVay iine ekmekle yetindi. s
telik maymun da pantolonunu ekitirip duruyordu. Son dere
ce sevimsiz bir durumdu.
Onlarn underdogu, Rafael Gomez, adamlarmdan biri
dir. Onu dalara yerletiren benim. Beni ele geirmek, yenmek
istedii, diktatr devirip gerek ve salkl bir demokrasi kur
mak istedii dedikodusunu yaydm. Peki nedenini biliyor mu
sunuz? Neden yaptm biliyor musunuz?
195

- Hayr, dedi Charlie Kuhn. Gsteri dnyasnn iinde

yim ben, siyasetin deil.
- nk bu lkede bana kar olan tm orospu ocuklar
ona katlmaya alacaklar. Bylece, kendi kendilerini ele ver
mi oluyorlar. Mazlum Rafael Gom ez benden nefret eden, yeri
me gemek isteyen btn orospu ocuklar zerinde kar ko
nulmaz bir mknats grevi gryor. Ona mesajlar gnderiyor
lar, o da tutup onlar bana gnderiyor, yle ki, hepsinin adlar
elimde. Btn adlar elimde, evet. yle upuzun, her gn daha
da uzayan bir liste. yle bir hayal edin, o kadar hayal gcnz
varsa tabii, ekin olgunlanca neler olacan. Bugn yarn, G o
mez bana iaret verecek ve i yrmeye balayacak. Hayatm
boyunca birka pis numara rendim. Kanlmaz bir ey bu.
olacana varr, yle deil mi? Bende de yetenek var. Hollywoodda benim iin yeni bebekler yok mu?
- Yava yava adn duyurmaya balayan bir tane var ama,
reit deil, yani buraya ancak annesiyle beraber gelebilir.
- yi, ok gzel, ne fark eder ki? Annesini de getirsin.
Ayaa kalkt, Charlieye ve kendine birer viski doldurdu.
- Ben de Birleik Devletlere bir gezi yapmak isterdim
ama, kem km ediyorlar. Beni resmi olarak davet etmek istemi
yorlar. Sade vatanda olarak gelmemi ok istiyorlar, ama resmi
olarak deil. Onlardan yeterince para istemiyorum, gerek bu,
bu nedenle bana sayg duymuyorlar.
Birka yudum iip gld.
- iimde beni oralarda pek sevmiyorlarm gibi bir his var.
Am a Rafael Gomez, o gayet revata.
Ban geriye atarak yeniden neeli bir kahkaha patlatt,
sonra gene ciddi bir havayla Charlie Kuhna bakt.
- Gzel, imdi ciddi ilerden konualm. Buldunuz mu
onu?
Charlie Kuhn, o gsteriden Alm ayoyu haberdar ettiine
bin pimand. Jack in adn ilk kez Kopenhagda, Tivolide duy
mutu. Mdr afie kartmt onu, afi de, banda koca kara
harflerle, trnak iareti arasna alnm Jack szcyle oraday
d. Bu bir kantt ve her ey bir yana, T ivolideki herkes hl
ondan sz ediyordu, iki yandaki afi de, bronun duvarndaki
bir eref kesinde boy gsteriyordu. Boyun emekten baka
196

bir ey kalmyordu geriye; gerekti bu, kant bir biimde orada,

ihtiyar yetenek avcsnn gzlerinin nndeydi. Kukulanma
nn olana yoktu, tanklar vard. Kukusuz, afiten kuku du
yulabilir, onu Jack in ya da sonu olarak o gerekten de olaa
nst numarann, adama atfedilen, insanlk tarihinde daha nce
hi grlmemi yetenein varlna ilikin maddi bir kant ola
rak grmekten kanlabilirdi. Sonu olarak afi Jack in ve nu
marasnn varl hakknda, katedrallerin Tanrnn varl hak
knda oluturduundan daha fazla kant oluturmuyordu. Ama
tanklar, ya o tanklar? Oradaydlar, stelik bitip tkenmek bil
miyorlard. Mdrden tuvaleti kadna dek hepsi, cokularn
ve hayranlklarn saatler boyunca zerinize aktabilirlerdi. Bu
konuda Charlieyle konuabildikleri iin mutlu olduklar ve
mrlerinin sonuna dek dnp dolap ayn szleri syleyecek
leri seziliyordu. Tuvaleti kadn ya da mdr ya da garsonlar ya
da krupiyerler ok yalandklarnda gazeteciler gelip onlar bu
lacak, onlar da genliklerinde tank olduklar o mucizevi gste
riyi daha da byk bir inanla tanmlamaya balayacaklard.
Zaman gerilere gittike, bunu gerek bir mucize haline getire
ceklerdi. Gsteriye mitolojik bir doa kazandracak kadar abartacaklard ii. Bu artk, yaayp gidecek bir efsanenin douu de
mekti. O gnlerden kalan son kii, byk olaslkla tuvaleti
kadn -C harlie Kuhn onlarn ok uzun mrl olduklarna dik
kat etmiti hep- sonunda Jack i ve gsterisini ylesine esiz ve
arpc bir ey haline sokacakt ki, yazclar, gelecek kuaklarn
eitimi uruna, gsterinin gzelliini ve stn gcn sayfalara
dkmek zere tm yeteneklerini ve hayal glerini kullanarak,
bu son tankl tm ayrntlaryla derleyip yazya dkmek iin
telalanacaklard. Mzikhol dnyasnda daha nce birok kez
olmutu bu.
O srada, mdr ona yalnzca btn mr boyunca byle
bir ey grmediini bildirmiti. Jack olaanst bir beceriye
sahip bir illzyonist, meslek aznda denildii gibi bir yaratlt, nk besbelli doutan getirdii, almann ve dzenle
melerin gz ard edilebilir bir rol oynad bir yetenekti sz ko
nusu olan. Gsterisinin, gene kitlesel hipnozla kitleleri uyutup
onlara hemen her istediini yaptrabilme yetisine sahip Kruger inkiyle rnein, aka hibir benzerlii yoksa da, gene de
197

kar konulmaz bir biimde, rnein H itlerin Alman halknn

zerinde uygulad toplu halsinasyon numarasnn devede ku
lak kald, kesinlikle snrsz bir telkin ve manyetizma gc ol
malyd ortadaki. Mdr aka abartyordu; Charlie Kuhn D a
nimarkalIlarn bu uyduruku ynlerini bilirdi, ama bu Jack
gerekten de, byk bir pikinlik ve ondan aa kalmayan bir
ustalkla halkn kafasn kartrma, sonra da o enayileri, daha
nce insan gznn demedii bir eyi grm olduklarna
inanm bir biimde evlerine sepetleme yetisine sahip olaans
t bir herif olmalyd.
M dr, Kopenhaga geliine dek illzyonistin adn hi
duymamt, ama gene de adam uzun zamandr meslein iinde
olmalyd; ok yal, yalanm bir havas vard, o grm ge
irmi adam haliyle, aceminin teki olamazd. Ak salardan olu
an gzel bir yelesi, Ispanyol usul sivri, ak bir kei sakal var
d; mkemmel bir ngilizceyle konuuyordu, ama ekirdekten
yetimi herkes gibi, istediiniz dilde anlaabilirdi sizinle. Ya
nnda yardmc niyetine ufak tefek, pasakl bir Londral hdk
vard.
Ve imdi, sra onun numarasndayd. Tabii, inanmak iin
insann kendi gzleriyle grmesi gerekiyordu. Frak giymi bir
halde, omuzlarnda ipekten bir pelerin, elinde fildii topuzlu bir
baston, kafasnda bir silindir apkayla sahneden iner, gidip sa
londa otururdu. Burada uzun bir zaman kalr, cebinden bir ga
zete karp okumaya balard. Halk sabrszlanmaya balard,
ama o ara sra esneyerek okumasna devam ederdi. Seyirciler ba
rp armaya, protestolarda bulunmaya baladklar zaman,
birden bastonunu hkmedici bir hareketle havaya kaldrrd.
nce byk bir sessizlik yaanrd bunun stne. Tm gl
ler, tm yuh-yuh-yuhlar bir hamlede dururdu. Sonra... ve ite
sonras gerekten olaanstyd. zerinde oturmakta olduu
koltuk hzla, bazen on be metreye dek havalanrd. Ykseklik
akamna gre deiirdi ve koltuk havada salnarak, grnr g
rnmez hibir destek olmakszn ylece dururdu; kesinlikle hi
bir tezgh, hibir ey yoktu, Tivoli'nin mdr bu konuda son
derece kesin konuuyordu, Tivoli de ciddi bir yerdi, gerek bir
kurulutu. Bu arada, koltuun hibir zellii yoktu, halkn kul
198

lanmna sunulan o sradan koltuklardand... ve yere ivilenmi

ti.
Son bilgiyi verdikten sonra, mdr Charlie Kuhnun gzle
rinin iine bakmt. Charlie Kuhn kanmamt. Bylelerini ok
duymutu o. Gzyle grmedike hibir eye inanmazd.
Am a hepsi bu deildi. Jack bacak bacak stne atm, ga
zetesini am bir halde birka dakika bolukta ylece asl kal
yordu. Sonra, gazeteyi zenle katlyor, cebine koyup bir anda
kayboluyordu - evet, kelimenin tam anlamyla buhar olup uu
yordu, koltuk orada duruyordu, ama botu; halk gerek bir
korkudan tam bir akl durgunluu arasnda oynayan ifadeler
iinde az bir kar ak brakan artc, sersemletici, mucize
vi, olanaksz bir olay ve sonra, J ack ayn durumda otururken,
bacak bacak stne atm, elinde bir bardak arapla, purosunu
tttrrken yeniden ortaya kyordu. Son olarak, koltuk son
derece yava bir biimde yere iniyordu, hepsi bu.
Gsteri yalnzca birka dakika srer, halk adamakll ser
semlemi, dilini yutmu, kmldamak ya da alklamak yetisin
den yoksun bir halde brakrd. J ack kalkar, kk bir selam
hareketiyle silindir apkasnn hafife kaldrr, yeniden sahneye
kar ve kulislere, her zaman hatr saylr sayda bira iesiyle
dolu olan odasna doru yollanrd. Mdre, Danimarka biras
nn dnyann en iyi biras olduunu sylemiti. Onun azndan
duyulmu hemen hemen tek aklama buydu.
Tabii, mdr daha nce baka havalanma numaralar gr
mt: kurnazca iler, grnr bir destek olmakszn havada
dimdik duran Hint urgan ve tepeye kadar trmandktan sonra
yok olan fakire ilikin o eski numarann ustalkl eitlemeleri;
ama bildiklerine gre -meslee gireli tam krk yl olmutu-,
bylesi asla grlmemiti. Toplu hipnozdu aka bu; gsteri
nin fotoraflarn ektirmek istemiti, ama hi baarlamamt
bu... ya da daha dorusu, fotoraflarda hep baka bir ey k
yordu. Evet, baka bir ey.
Mdr Charlie Kuhna souk souk bakt.
Film banyo edildiinde, fotorafn zerinde tm grlebi
len, sahnenin ortasna ivilenmi kara bir keiydi.
Charlie Kuhn, DanimarkalIlarn kkl mizah duygularn
bilirdi. Kendisi de bazen meslektalarn byk ciddiyetle anla
199

tlan birtakm uyduruk yklerle artmaktan holanrd. Mes

lekte gelenekti bu. Bir flekke. Kibarca glmsedi. Meslein her
bir yesinin ruhunda yaayan o gizli, byk d herkesten da
ha iyi bilirdi; en gerekd grnen ykleri size anlatarak hep
si hrszlar gibi yalan sylerdi, ama yreklerinin derinliklerinde,
bir gn, bir kez, tek bir kez, allak bullak edici bir gcn kendi
ni gstermesiyle, mzikhol dnyasnn o gne dek sunduklar
nn hepsini geride brakacak bir gsteriyi grebileceklerini ve
bylece, perdenin arka tarafnda daha da olaanst bir numa
rann onlar beklediine emin olarak, mutlulukla, gvenle lebileceklerini umut ederlerdi. Hepsi meslein zehrini almlard,
yalan sylediklerinde, yutturmacalar yalnzca kendi yanlsama
larn, kendi inanlarn zlemle srdrmek amacn gderdi.
Charlie Kuhn, yky zenle dorulamt; gsteri de mzik
holler tarihinin en gzel numaralaryla boy lebilecek, ger
ekten sra d bir numara gibi grnyordu. Geriye yalnzca
ufack bir sorun kalyordu: u Jack itini enselemeyi asla baa
ramamt.
Ajans yok gibiydi, yalnzca bir yardmcs vard; onunla il
gilenen pis, berbat, alayc grnl birisi. Aslnda, diye anlatt
mdr, Jack yardmcsnn yznden kenti yle apar topar
terk etmek zorunda kalmt. Kaarlanm bir tehirciydi adam,
Danimarka polisi tarafndan bir bahede, kesinlikle ho olma-,
yan koullarda baslmt. Bylece Kopenhag terk etmek zo
runda kalmlard, ok yazk olmutu. nk numara muhte
emdi. En muhteemi... Doal olarak, yardmcnn halk bahe
lerinde gerekletirdiklerinden sz etmiyordu. Charlie Kuhn ki
barca gld.
Bu dzeyde bir sanatnn sahnede yapt gibi havaya ka
rmas olanaksz gibi grnyordu, er ya da ge, bir sirkte, bir
mzikholde ya da bir gece kulbnde su yzne kard. Yap
lacak tek ey beklemek ve tetikte durmakt. Yalnz, atlatlmaya
izin vermemek gerekiyordu. Paul-Louis Gurin adamn ardn
dan komaya balamt bile; Las Vegastaki Sandsten Davis,
dnyann tm ajanslarna hkmedici telgraflar yadryordu.
Charlie Kuhn, nne geilmesini sevmezdi.
Jack ten sz edildiini duyana dek, alt ay geti. Aka g
rlyordu ki, u ya da bu nedenle, adam kendini gizlemeye ka
200

rarlyd; gerekten paraya gereksinimi olmadan i anlamalarn

kabul etmiyordu.
Tuhaf ey, Meksikada, hibir nemi olmayan kk bir
striptiz kulb olan Meridada ortaya kt. Dnyann tm m
zikholleri dnyay ayaklarnn altna sermeye hazrken neden
orada boy gstermeyi setiini Tanr bilir. Tivoli'run mdr
nn Charlie Kuhna betimledii numarann tpatp aynyd Meridadaki. Kopenhagdaki kadar yksee kmamas, drt-be
metreden fazla havalanmamas hari. Am a kukusuz, kulbn
tavan baskt ya da belki de beinci snf bir kuruluta tm h
nerini ortaya dkmek istememiti.
Dnyadaki tm mzikhol evreleri iten ie kaynyordu,
hepsi de adam enselemeye urayordu. Charlie Kuhn Meridaya koturdu. Orada Paris ten, H am burgdan, Las Vegastan
gelen bir sr yetenek avcsyla karlat. Onun da cebinde,
Jack in Meksika daki varlndan hemencecik haberdar olup,
ona, El Senordaki alt haftalk bir anlama iin adama dier tm
rakiplerinin be kat cret sunmasn emreden Alm ayonun f
keli bir telgraf vard. Uaktan iner inmez bir arabaya atlayp
dosdoru gece kulbne yolland. Hem heyecanl, hem de kay
glyd. Son zamanlarda ok yalanmt, kalbi sorun karmaya
balamt, gerekten de elini abuk tutmas gerekiyordu. Tm
bunlarn iinde Alm ayodan ok, kendini dnyordu. l
m dnmeyi sevmezdi, ama imdi fazlasyla gerekliydi bu.
Hibir eyin olanaksz olmadn, gerek, yaratc bir dehann
bir yerlerde varolduunu kendi gzleriyle grdkten sonra, ii
rahatlam bir halde lmek ok houna giderdi, inanla yetinebilen milyonlarca insan olduunu gayet iyi biliyordu, ama yete
nek avcl yaam, onu kukucu biri yapmt. Bunu kendi
gzleriyle grmek istiyordu.
ler yeterince karmak deilmi gibi, Charlie geldiinde, o
gne dek kimseden bu kadar yaknlk grmemi olan, Feldman,
Duvier ve H essin eliindeki gece kulb sahibi, anlaldna
gre Jack in kenti aniden terk ettiini bildirdi; sonu olarak
kimse adamn nerede olduunu bilmiyordu. Charlie Kuhn, kal
bini dzene sokm ak iin bir sr hap yutmak zorunda kald.
Eer bu orospu ocuu kendini gizemli klmaya alyorsa, bu
konuda baarl olduu sylenebilirdi. Dillerde dolaan tm o
201

dedikodulara baklrsa, devam etse, gerek bir efsane, haline ge

lebilir, hatta belki de bir dinin kurucusu olabilirdi; adna tap
naklar, ta heykeller yaplrd, daha nce de grlmt bu. Bel
ki de istedii buydu.
Kuruluun patronundan daha baka bilgiler edinmeye al
tlar, ama Meksikal pek bir ey bilmiyordu, stelik, konuya da
hi aldrmyor gibiydi. Soylu grnml, kesinkes Ispanyol,
yakkl bir serlor, adamn hakknda verebildii tm betimleme
bu kadard ite. Israr ettiler. Ham burglu H essin hayalleri yle
bir yklmt ki, imdiden teqm lay\a kafay bulmak zereydi,
tezghn stne yumruuyla vurup duruyor, dokunsalar alaya
cak gibi gzkyordu. N e olursa olsun, Jack ara sra patronla
konumutu herhalde? Si, si. Peki neler sylemiti ona? Nada.
Gsterisini bitirdii vakit, son derece km gzkyordu
hep, patron ona iltifat ettiinde ise -genelde sabrszlkla kzla
rn klarnn gsterilmesini bekliyor olsalar da, halk ok mem
nundu-, ona iltifat ettiinde, zntyle ban eiyordu. Evet,
daha ok hznl bir havas vard.
- Byle acnas numaralardan tiksinirim ben, diyordu ve
yardmcs olan kk, pis bir adam, dalga gemeye balyordu.
imdi herkes gibi hayatn kazanmak gerekiyor, Jack
diyordu ona. Artk eski Jack deilsin.
Anlam bir edayla Jack e gz krpmt. Sanat gzleriylezerine yldrmlar yadrm, ama tek kelime etmemiti. G s
terisini bitirdikten sonra biraz zgn, biraz incinmi bir hali
oluyordu, bu kesindi. Tamamyla baka trl eylere alkn ol
duu, daha iyi gnler grdn syleyecei geliyordu insann.
O ikisini bir arada grmek elenceli bir eydi; kulbn patronu
ikisinin nasl olup da bir araya gelebildiini merak ediyordu bi
raz: aka yksek tabakadan gelme bu kadar soylu ve sekin
bir senor ve u hain, kt suratl, durmadan ortayla dalga ge
ermi gibi duran sarmtrak gzleri olan u sevimsiz herif. Yar
dmcnn tam sapklara zg kk bir alkanl vard: cebine
bir kutu kibrit, koca bir paket mutfak kibriti koyar, bir tanesi
ni yakar, yanmasn seyreder, sonra kibriti burnuna yaklatra
rak hafife slfrl kokusunu derin derin, zevkle burnuna e
kerdi. Patron nedenini karamasa da, son derece sevimsiz bir
alkanlkt bu. Yalnzca tuhaf deil, biraz da mide bulandrcy202

dt. Kkrt koklamas bitince bir an, sanki koku ona korkun
derecede eksikliini duyduu bir eyleri, herhalde daha iyi gn
leri anmsatmasna zlem dolu, hayalperest baklarla ylece
kalrd. Sonra yeni bir kibrit alr ve yeniden balard. Sapn te
kiydi.
Halk gsteriye nasl tepki gsteriyordu? Patron omuzlarn
silkiyordu. Honuttular ama, genellikle k grmeye gelirlerdi,
kulp striptiz ve bu ite elinden geleni ardna koymaktan kan
mayan kzlar zerine uzmanlamt, halkn istedii de buydu,kzlarn eylerini gsterecekleri n geciktiren her ey onlar si
nirlendirirdi. Elbette senor Jack bir sandalyeye oturduu, san
dalye de aa yukar yerden be metre kadar ykseldii - N e ka
dar, ne kadar? Evet, aa yukar be metre-, derken ikisi birden
yok olduu ve sandalye tek bana havalarda szld, sonra
da J ack ampanya ierek yeniden ortaya kt zaman, honut
kalyorlard. Hem sonra, senorun giysisi de onlar etkiliyordu;
aralarndan birou mrlerinde hi bu kadar iyi giyimli birini
grmemilerdi. Bu gerekten holarna gidiyordu. Am a onlar
gerekten ilgilendiren ey, kzlarn klaryd.
Hess imdi adamakll kafay bulmu durumdayd, Pa
risten koup gelmi olan Fransz da alnn kuruluyordu. Bu
aptaki bir sanatnn kendini dnyann uzak kelerindeki ber
bat gece kulpleriyle snrlamas, gerekten de inanlr gibi de
ildi. Olas tek aklama, Jack in polisle bann belada olmasy
d, fazlaca gze batmaktan ekinmesine yol aacak denli ciddi
bir ey; enselenmemek iin de srekli hareket halindeydi. Sr
tnda bir yk vard mutlaka, kocaman bir yk. Belki de, hesap
sormak zere ke bucak onu arayan adamlar vard.
Charlie Kuhn, yeni baarszln bildirmek zere Almayoyu telefona ard. Bir fke krizine hazrlamt kendini
ama, konumasn bitirdii zaman, uzun bir sessizlik oldu, son
ra, Alm ayo nun bouk bir sesle yalnzca unlar sylediini
duydu:
O herifi buraya istiyorum, Charlie. Onu mutlaka istiyo
rum, anlyor musunuz... Her creti derim. Bulun onu ve ona
deyin ki, burada polisten ekinmesini gerektirecek hibir ey
olmayacak, hibir ey. stedii creti deyeceim ona ve mutlak
gvenlikte olacak. Ona bunu benim, A lm ayonun garanti ettii
203

ni syleyin. Daha nce benden sz edildiini duymu mudur

sizce?
Elbette.
Bulun onu bana, Charlie.
Charlie, lider maximo nun sesinde bu vurguyu daha nce
hi duymamt: neredeyse bir yakar vurgusuydu bu.
N e var ki, Ingilterenin bat kysndaki Palladium'da
Jack in izini yeniden yakalayana dek drt ay daha beklemek
gerekti. Charlie Kuhn, sanaty bir kez daha elinden karmak
tan yle korkuyordu ki, Almayovu durumdan haberdar etme
meyi yeledi. yi de yapmt. Bristole gelip, Palladiuma ko
turduunda, telgraf almasnn zerinden yirmi drt saat bile
gememi olmasna karn, adam ortadan kaybolmutu. Bu se
fer mdr, tm meslek camiasnn kukulanmaya balad eyi
dorulayabildi: polis o iki adamn peindeydi. stelik elinde,
ikisinin boazna sarlmaya niyetlenmek iin akla gelebilecek
her trl neden var gibiydi.
N e halt yediklerini bilmiyorum ama, epey nemli bir
ey olmal. Yardmcs bana yalnzca tymek zorunda oldukla
rn, tm dnyann enselerinde olduunu syledi.
Charlie neredeyse alayacakt.
Gsterisi nasl, diye sordu sonunda.
Olaanst, dedi mdr. Toplu hipnotizma elbette, ama
mrmde bu kadar baarl bir i grmedim. Sandalyesinin ze
rinde dimdik havalandnda -benim iin bir gsteri dzenledi
ler-, tylerim diken diken oldu. Mzikholler tarihinde benzen
asla grlmemitir, bunu size rahatlkla syleyebilirim. Bu
adam en byk, herkesten daha byk. Kimse yanna yaklam
yor, toplu telkin ve isteri sz konusu olduunda, can ne isterse
onu yapabiliyor. Onunla ene almak iin odasna gittim. Son
derece tuhaf bir adam. Sanki btn yaam boyunca Shakespeare okumu gibi, son derece kibar, biraz tumturakl konuma
syla, eminim Ingiliz. Am a ne hzn! m rm boyunca, bu ka
dar hznl bir herif daha grmedim. Temsilden sonra, sakal
gsne dm, umutsuz, zgn bir havayla odasnda oturur
ken buldum onu; sanki her eyini, kesinlikle her eyi kaybetmi
de, korkun bir ekilde kk drc bulduu bir eyi yap
maya raz olmu gibiydi. Kovalandn, onu enselemeye al
204

tklarn dndn hayal edebiliyorum tabii; ne yaptn

gayet iyi biliyordu, aynsn hl yapabileceini hissediyordu,
sorun bu olmalyd. Ama ona baknca, gerekten de insann y
rei burkuluyordu. Onu kutlayp numaras hakknda neler d
ndm, bunun tm mzikhol tarihinin kukusuz en iyi
gsterisi olduunu sylediimde, sanki iindeki bir yaray de
mekten baka bir ey yapmamm gibi sitem dolu bir bak fr
latt bana, derin bir i ekti, gzleri doldu: Tiksiniyorum bun
dan, dedi. Korkun derecede kk drc. Eskiden yapa
bilme yetisine sahip olduum ilerden sonra... Yardmcs he
men szn kesti: Hadi, Jack, hadi, dedi sevimsiz bir havayla.
Gene kendini vyorsun. biran da gidip yatalm. Kk,
pis bir adam. Am a gerek sanatlar bilirsiniz: asla kendilerin
den honut deillerdir. Ve o pis kk Londral be parasz he
rif glmeye balad, Jack i o durumda grdne ok sevinmi
gibiydi. tici, pis, saldrgan ve her eyin tesinde apayr bir i
renlikteki bir alkanla sahip bir adam: cebinde hep koca bir
paket mutfak kibriti bulundururdu, nce yakp, sonra da kkrtn kokusunu zevkle iine ekmek iin burnuna gtrerek
kibritleri birbiri ardna akard. Jack e numarasnn olaand
olduunu yineledim. Onu avutmak iin baka ne syleyebilece
imi bilemiyordum. Dierinden daha sevimli geliyordu bana,
skntlar olan gerek bir gentleman olduu seziliyordu. Ban
sallayarak yzme bakt gene. Ah azizim , dedi, bu bir ey de
il, hibir ey deil. Beni eskiden grecektiniz. H er eyi yapabi
lirdim. Evet, dedi yardmcs dalga geerek, Jack biraz kt.
Eskiden Jack muhteemdi; ei benzeri yoktu, gerekten de en
byk oydu, usta oydu. Hl hatrlarm. Yeri titretebilir, gne
i durdurabilir, lleri diriltebilir, ne olsa yapabilirdi. Ah! G
zel gnlerdi onlar! Patronu ona gcenmi bir bak frlatt. Ye
ter, dedi ona. Bunu hi gln bulm uyorum . Ben de, o ada
mn bu aptaki bir sanatyla dalga gememesi, bylesi sama
sapan szlerini sirk adr ya da panayr girilerindeki halk iin
saklamas gerektiini dnyordum. Jack in skntlarn d
ndke zlyordum ve eminin ki bunlar, yardmcsnn y
znden gelmiti bana. Ve imdi, gittiler ite, diye balad sz
n mdr. "Neyse, bizim meslein iyi taraf, daima daha da a

rtc oyunlar grmeyi umut etmemizdir; znde, hepimizi ya

atan da bu umuttur ite."
Charlie Kuhn Birleik Devletlere giden bir uaa bindi; bu
kadarlk bir iletiimle yakay kurtaraca umuduyla, oradan Almayo ya telefon etti. Birleik Devletlerin en byk ajans olan
M .C .A .nn bilinli iflasnn ardndan, tm piyasann anklar
paylamak iin grtlak grtlaa geldii, Elizabeth Taylordan
Frank Sinatraya, Shirley McLaineden James Stewarta dek ye
niden pazara den bir yn yetenekle piyasann dolup tat
zamanlard. Bu yeteneklerin en ucuzu bir milyon dolar, yani
yz bin dolar komisyon ediyordu, dolaysyla Charlie de pasta
dan payn almay deneyebilmek iin, sabah akam urap di
dinmek zorundayd. Am a Jos hibir zaman, elinde tuttuu o
unluk hisselerini ona brakmak istememiti, bu da onun, yal
nzca kk parman oynatarak Charlieyi rakiplerinin eline
teslim edebilecek durumda olmasn salyordu. Derhal gelip
aklamada bulunmaya davet edildiinde, grevini yerine getir
mek zorunda kald, H ollyw ooda dnd zaman ise, Eliza
beth Taylor u Kurt Fringgsin, Sinatra yla McLaine i de Herman C itronun yannda buldu. Bu Alm ayoyla son grmesi
oldu; Bristoldeki son baarszln ve Palladium'un mdry
le yapt konumalar ayrntlaryla anlatt zaman, bossun
yznde beliren ac dolu, arplm anlatm grdnde d,
ok ard. Ayrca, Paristeki Lidom n Jack e daha nce grl
memi bir miktar olan be bin dolar nerdiini ve teklifi tm
mesleki yaynlarda yaymlattn, Las Vegastaki Entratterin
de, gsteriyi getirecek her ajansa yz bin dolar sunduunu, tm
bunlarn hibir ie yaramadn da ekledi.
Grme srasnda ilgin bir ey oldu, ama Charlie Kuhn o
an iin pek dikkat etmemiti buna. Jack le eninde sonunda bu
luma gereksinmesinin Alm ayoda ulat boyutlar henz an
lam deildi. O na mantkl olmak gerektiini, Jack in de, ilk
hrszn ilk aptaln safln nasl smreceini ilk panayrda
kefetmesinden bu yana, mzikhol dnyasnda birbirini izleyen
tm sihirbazlar, hipnotizmaclar, simyaclar ve doast yete
neklerle donanm tm insanstler gibi bir dolandrcdan
baka bir ey olmadn sylemek istedi; ama, bu trden bir
uyarda bulunursa, Haydi ama Jos, bu herifin yalnzca dierle
206

rinden daha becerikli bir dzenbaz olduunu, dzenbazlnn

iine daha fazla sanat kattn ve tm byk sanatlar, ressam
lar, airler gibi, bu ama dorultusunda uygun bir atmosfer ya
ratmay bildiini gayet iyi biliyorsunuz, derse, Jos nin kalkp
boazna sarlaca duygusuna kapld birden, inanmaya gerek
sinim duyan, aldatlmaktan baka bir istei olmayan bir adam
d. Belli alardan, Montezumann safl, inanlar, korkular
hl onda yayordu ve bu lkenin insanlar dnyann en iyi
halkn oluturuyorlard. Fatihlerin dmen suyuyla gelen cahil
Engizisyon papazlar, onlar Cehennemin tartmasz varlna
inandrmakta hi zorluk ekmemilerdi. Ve yanardalar, pira
mitler, spanyollar tarafndan kaza oturtularak idam edilenle
rin cesetleri, ideal bir sanatsal ereve oluturuyordu; bir para
yetenek, bir para telkin gcyle, yldrmlar frlatan gkyzyle ate kusan yeryz arasnda, sahne, gsteriye her eyiyle
uygun hale geliyordu. Charliede hibir ntasar yokken, ig
dsel olarak, saduyudan ve mantktan sz etmek yerine, iyi bir
gsteriyi her eyden stn tutan o eski ovmen igds uyan
d ve Charlie Kuhn geleneksel roln kendiliinden, btn pa
nayr rtkanlarnn, gzleri kamam serserilerden oluan se
yircilerinin karsnda onurlandrmaya uratklar rol stne
geiriverdi. Dolaysyla unlar syledi:
Meslekteki tm insanlar, asla daha olaanst bir numa
ra olmadna yeminler ediyor. Biliyor musunuz, Jack in yar
dmcs, patronunun gnei durdurup yeryzn sarsabileceini
ne sryormu... Ha, ha! Sonu olarak, H itlerden de, Stalinden de daha gl grnyor. Bir mzikholler tarihi kita
bnda, XVIII. yzylda, yldzlar ayaklarnzn dibine indirebi
len, lmsz olduunu ne sren Cagliostro diye biri olduunu
okudum. nsann Jack denilen adamn, bununla ayn serseri ol
duuna inanas geliyor.
Bir kahkaha patlatt, nk biraz ileri gitmiti, sonu ola
rak Alm ayo da, akn gzlerle bir ortaa panayrnda dolanan
hdn teki deildi. Fakat, lider maximonun yzndeki anla
tm grnce, hayretten donup kald. Neredeyse rkek bir sayg
ifadesiydi bu; Charlie Kuhn, havayolu irketini az zaman nce
yirmi drt tane tepkili uakla donatm olan, gz alc beyaz
niformalar iindeki bu adamn yz izgilerinde, gsteri dnya
207

snn domasn salam olan, insanlk yldzlardan oluan se

yircilerinin karsnda son temsilini verene dek mzikholn ya
amasn gvenceye alan dnyann en eski saflnn iaretini
grd.
Gerekten sylemi mi bunu?
N eyi sylemi mi?
Gnei durdurup yeryzn sarsabileceini?
Charlie Kuhn nce rahatsz bir havayla koltuunda kml
dand, utanyordu, neredeyse: Yapma Jos, dnya kurulduun
dan bu yana, tm panayr rtkanlar byle eyler anlatrlar,
adrn iinde mucizeler yaratan birinin olduunu sylerler
hep, diyecekti, ama meslektalarna olan ball stn geldi,
gzn krpmadan dosdoru Alm ayo nun gzlerinin iine ba
karak son derece ciddi bir biimde yant vermeyi uygun grd.
Elbette, elbette.
nsanlar inanmaktan alkoymak deildi onun ii. Onun ii,
tersine, dnyann tm yldzyiyicilerine, azlarnda geveleyebi
lecekleri bir eyler sunmakt. Bylelerinin inanlar, umutlar
ve saflklaryla evrelenme gereksinimi duyuyordu. Bu, onun
da bir yerlerde gerekten olaanst bir numarann varlna,
gizli, mutlak bir yetenein varlna inanmasna yardm ediyor
du. Sinik deildi, ama pek de inanl olduu sylenemezdi, tu
tunmasna yardm eden tek ey, bakalarnn inanlaryd.
Onun ii insanlar yanlglardan kurtarmak, onlarn akllarn
balarna getirmek, onlara dnya sahnesinde birbirini izleyen
tm sihirbazlarn acnas kuklalar olduunu aklamak deildi.
Baka kimse olmadna, sanatla yetinmek gerektiine gre,
meslei en iyi illzyonistleri, en byk vantriloklar, hokkabaz
lar, gzbaclar, cambazlar, hipnotizmaclar bulup ortaya
karmay gerektiriyordu. Halkn istedii buydu. Sanat ve yete
nek yanlsama yaratmaya dayanrlar; gidip de bu yldzyiyicisine yalanc yemler yutmakta olduunu syleyecek deildi, il
gisiz bir havayla, souk souk:
Bu herifin yapamayaca i yok. Benzeri asla grlmedi.
Onu getirin bana, dedi Almayo neredeyse soluu kesile
rek. kisinin de buraya gelmesini istiyorum. Bulun onu bana,
Charlie. Bakn size ne syleyeceim: onlar El Senora getirirse
niz, ajansn hisselerinin ounluunu size brakacam. Patron
208

lacaKsnz, Diricik p a tro n . H ep im iz in de o lm ak istedii bu de

il m idir?

Ve imdi, araba yolda sarslr ve neredeyse eilip bklr

ken, farlar, toz, lav, uurum ve gece evresinde bir tr dans tut
turmularken, Charlie Kuhn ceplerini kartrarak hemen he
men on iki saat nce, Beverly H illsteki brosunda eline gemi
olan telgrafa bir kez daha bakt. Elindeydiler. kisi de elindeydi,
am a herhalde ok geti, Jo s Alm ayo iin fazlasyla geti artk.

Sild z y iy ic iic r

209/14

KNC KISIM
:Jack

16. Blm
Gene pencereye yaklaarak uaklar arad: yarm saat nce
kenti bombalamaya balam olmalydlar. Am a gkyz bom
botu, tek bir patlama sesi bile duymamt. O nlar iin izdii
hedefler hl sapasalamdlar ve onu nemsemez gibiydiler: ko
caman yeni niversite binas, kltr evi, Milli Eitim Bakanl
n n yeni kanad ve yoksul mahallelerin, gecekondularn tam
ortasnda, Modern Sanat M zesinin spiral kulesi.
akn Amerikan kars, diye dnd gene rkeke bir f
keyle: korktuu zaman hep fkeye kaplrd. Yenilgisine neden
olan tm o pis binalarn zerinde kadnn yzn yle aka
grdn sand ki, tkrerek pencereye arkasn dnd.
Hatalar yapmt, birounun sorumlusu da Amerikal kz
d.
En uzak tara kelerine dek uzanan yeni telefon ebekesi,
o blgelerin halkn onun karsna dikmiti. Bu deiikliin,
her eyin zerinde tuttuklar geleneklerine, adetlerine, ktlk
lerine kar fazladan bir tehdidin iaretiydi. Onlar uzakta, me
hul ve unutulmu olarak kalmak istiyorlard. H er yeni yol,
dnyalarnn sonunu, yanlarnda makineleriyle; mhendisleriy
le ve elektrikleriyle yeni fatihlerin geliini simgeliyordu. Bekle
mekten usanmadklar o eski tanrlar bu yollardan gelmeyecek
lerdi geriye. Telefon ve yollar ayrca polis, kontroller, vergi de
netileri ve Ordu anlamna geliyordu. Jos byclerin ve kabi
le eflerinin kylerde onun hakknda artk atalarnn gelenekle
rine sayg gstermediinden, kendini yeni fatihlere sattndan
dem vurmaya baladklarn biliyordu. Hem sonra, bakentteki
savurganlktan, halk iin deil de dmanlar iin dikilen pahal
binalardan sz edildii gelmiti kulana: okumay bile bilme
213

dikleri halde niversite; ve ismini bile anlayamadklar birtakm

daha tuhaf ve yararsz yaplar. Alm ayonun dmanlar gelip
onlara, lkenin gelimesine ayrlm olan paralar A lm ayonun
cebe indirdiini anlattklarnda, asla kar kmamlard. Tam
tersine, ilerinden birinin, basit bir k boklu C ujon un, yok
sul bir Juero Kzlderilisinin baarya ulatn, byk bir sa
rayda gsterili bir zenginlik iinde yaadn bilmek pek ho
larna gidiyordu. Onu yannda mcevherlerle kapl beyaz met
reslerle, muhteem arabalara kurulmu giderken grmeyi sevi
yorlard. Onu Cadillacyla geerken grdklerinde, gecekon
dularnn iinden kendilerini onunla zdeletiriyorlard, mutlu
oluyor, glyorlard, bu Ispanyollara oynadklar bir oyundu,
belki de bir gn onun yerinde kendi oullarnn olacan d
nerek, gzleriyle arabay izliyorlard.
N e var ki, Jo se nin onlarn paralarn yeni bir eitim ba
kanl binas, resmi binalar, her akam marimbas dinlemeye
geldikleri eski bir kkn yerine anlamadklar, yalnzca zen
ginlerin gidip dinledikleri bir mziin alnd bir konser salo
nu, tuhaf, anlalmaz eylerin grlebildii bir mze ina ettir
mek iin harcadn grnce, onu kmsemeye balamlard;
bu, sefaletlerine yaplan bir hakaret anlamna gelen bir savur
ganlkt. zellikle yeni eitim bakanlyla yeni niversite onla
r ileden karmt, nk tm bunlarn zenginler iin, zengin
ocuklar iin ngrld akt, halk iin deil. Doal olarak,
hepsinin gringo nun bir dncesi olduunu, Amerikal metresi
nin de C ujon ar zerinde kt bir etkisinin bulunduunu bili
yorlard. Bir sabah, Amerikalnn evinin olduu sokakta gerek
bir isyan balangc yaand. Bir pazar gnyd, bir kyl kala
bal parmaklklarn nnde toplanmt. Birleik Devletlere
kar hakaretler haykryorlard, talar frlatmaya balamlard.
Almayo ar bir hata ilediinin hemen farkna vararak, abu
cak harekete geti. Eitim Bakann gzaltna aldrarak, hak
knda dava atrd. Vergi gelirlerini bir konser salonu ina ettir
mekte kullandn kabul ediyor muydu acaba? Devlet gelirleri
ni Halk Ktphanesi ve Modern Sanat Mzesi ina ettirmekte
kullandn kabul ediyor muydu? Adam inkr edemezdi, ger
ek buydu. Mahkemenin bol bol reklam yapld, bakann dev
let gelirlerini sap savurmaktan ve kitlelerin yaam dzeyini
214

ykseltmeyi hedefleyen abalar sabote etmekten dolay hkm

giydiini bilen halkn da ii rahatlad. ler biraz sakinlemiti
bundan sonra, ama Jos halkn iyi tanrd, dnlere bir son
vermek gerektiini biliyordu; bu onunla halk arasnda bir g
gsterisiydi. Kzlderililerin asla affetmedikleri bir ey olduunu
biliyordu, o da zayflkt. En ufack bir zayflk iaretinde, on
dan korkmaktan vazgeeceklerdi, bu da kmseme demekti.
Amerikal metresi hakknda neler sylendiini de biliyordu,
ama tutup kadn gnderir ya da onu yarg nne karr, bylece de kadnn kendisi zerindeki etkisini tanm olursa, ka
dndan korktuunu anlayacaklar ve bunu asla b alam ay acak
lard. Bylece, yollar izin verdii lde cangln dip kelerine
ve dalarn tepelerine dek gittii lke apndaki byk bir siya
sal geziye kadn da beraberinde gtrd. Onu her yerde gster
di ve onun iin alk tutturdu. En gzel tuvaletlerini giydirerek,
daha nce asla benzerinin grlmedii en uzak ky kulbele
rinde ve canglda sergiledi kadn. H er gittikleri yerde, yerel n
derler ona meyveler, armaanlar sunuyor, boynuna yapraklar
dan kolyeler, iekler geiriyorlard; atelerin aydnlnda top
lanan halk ise, giysilere, mcevherlere, sar salarn olaanst
biimine, zengin deriye bakyordu; ilerinden birinin en hrsl
dlerinin bile tesine gemeyi baardn biliyorlard. Kza ba
kyor ve efendinin kim olduunu biliyorlard. Gvenleri yerine
geliyordu. Cujon her zamanki kadar glyd, can ne ekerse
yapabilirdi. ler olmas gerektii gibiydi. Madalyalarla ssl be
yaz niformalarnn iindeki A lm ayo, konser salonundan frla
m gibi duran Amerikalnn yannda otururken, korlarn titrek
aydnlnn glgelerin iinden ekip kard sayg ve hayran
lk dolu yzlere bakyor ve telasz bir havayla purosunu ini
yordu. K boklular srs, diye geirdi aklndan hor gryle.
nk onlara kar derin bir hor gr, neredeyse nefret duyu
yordu. Kpekti hepsi; yaplan hibir eye ses karmayan, mide
leri bom bo, yalnzca kendi boklarnn iinde mutlu olan pis
kokulu kpekler. Kandrlmalarna izin vermilerdi hep; yzyl
lar boyunca spanyollarn izmelerini yalamlard. Jos de on
lardan biriydi ve bunu aklndan karmyordu. Bundan dolay
onlar asla balamayacak.
215

Am a geceleyin, ilerine zellikle onlar iin soutucularn

yerletirildii kulbelerde dinlenirken, hemen her zaman kula
na silah sesleri geliyordu; oysa yannda en modern silahlarla
donanm iki taburla yolculuk ediyordu. Gerillalar Rafal Gomezin adamlarydlar ve Cujon, mrnde ilk kez kendinden
daha kurnaz biriyle karlatn kabul etmek zorundayd.
nk, ajan provokatr roln oynamas iin zenle setii,
dmanlarn kendine eksin ve onlar ayaklanmaya zorlasn
kendi elleriyle dalara yerletirip silahlandrd o gen kpek,
ona srt evirmi ve G neyde gerek bir devrimci gerilla hare
keti balatmt. Bu i iin asla okumu yazm bir adam sememeliydi. Hepsi tepeden trnaa sinsi ve ikiyzlyd, her biri
kendini imdiden, sunduu rnek baaryla dierlerinin itahn
kabartan, gene niversite kl olan Castroyla bir tutuyordu.
Kahramanca tutumu hakknda Amerikan basnnda kan tm
o makaleler, gen kpein ban dndrmt. Hatta Yankee
gazeteciler, onunla rportaj yapmak iin ayana kadar gelmi
lerdi. Bu onun bana vurmutu; hele de elde ettii birlik, bir za
ferin olabilirliini hayal meyal grmesine izin vermiken. Frsa
t karmamt. Baka trl hareket etmesi byk aptallk olur
du. Jo s bu konuda kendinden baka kimseyi sulayamazd.
Onu kmsemi, rencilere, aydnlara ve herhalde Alm a
yo nun artk fazla mzmzlandn, G om ezle daha iyi bir fiya
ta anlaabileceklerini dnen emperyalist ajanlara kar yete
rince kararl hareket etmemiti. Duvaliernin Haitide yaptn
yapmal, aydn takmnn kkne kibrit suyu ekmeliydi. Gomez tm tuzaklardan, tm isyan bastrma gruplarndan yakay
syrmay ve Amerikan gazeteleri onun hakknda gitgide daha
fazla grlt koparrlarken, on sekiz aydan fazla bir zaman da
larda tutunmay baarmt. Yava yava, yenilmez bir adam iz
lenimi vermeye balamt. Ve Alm ayo bu nn kendi bana
bir ekim gc olduunu, bunun en iyi, en coturucu propagan
da olduunu biliyordu. Devrimin nn alamayaca aka
belli olunca, Ordu da nlemlerini ald ve isyan etti. Oyunun
kuralyd bu. Bu yalnzca, G om ezin kazananlar oynad anla
mna geliyordu.
Saat altyd. Hava Kuvvetlerinden, bombardmandan hl
tek iz yok, yalnzca tek tk yaylm ateleri. imdi, uaklara ha
216

valanma emrini vereli bir saat olmutu. H ava Kuvvetleri isyan

clara katlrsa, G neydeki isyan bastrma hareketini yneten
General Ramon kumandasndaki devlete bal kalm kuvvetle
re snmak iin ara bile bulamazd.
Beklenmedik bir mdahale olmazsa, ar kovanndan kurtu
lup bakentten kamakta ve Yankee emperyalizmine duyduk
lar nefret nedeniyle Gom ez isyanclarnn gerekletirdii katli
amlardan sonra, Birleik Devletler vatandalarnn yaamn ko
rumak zere Birleik Devletlerin askeri birlik gndermesi iin
gereken krk sekiz saati geirmesini salamakta zorluk ekerdi.
Cesetleri yarndan tezi yok bulduracak ve dmanlarnn st
ne ataca korkun cinayeti, radyodan bizzat kendisi duyura
cakt. Kpekler gibi gebertilmi Amerikan vatandalar; o gne
dek buna cesaret eden olmamt. Amerikan Devletleri Birliine bir arda bulunacak, marine'ler de on iki saat iinde bu
rada olacaklard. Bylece kurtulacakt. Bedelini demiti, ama i
olacana varrd. Kimse onu kendi metresini, herkese gururla
gsterdii, herkesin asla vazgeemeyeceini syledii kadn
kuruna dizdirmekle sulamay aklnn kesinden geiremezdi.
Sonra birden aklna z annesinin kuruna dizilmesi emrini ver
dii geldi, sessizce glerek baldrlarna vurdu. i onun yaptn
kantlasnlard bakalm. Birleik Devletler'de bylesi bir iftiraya
inanabilecek tek bir adam yoktu. Birleik Devletler uygar bir
lkeydi. Bylesi bir canavarl bir dakika boyunca haya! bile
edemezlerdi. Kukusuz eskiden bu lkede insan kurban edildii
ni bilirlerdi, ama bu ok eski zamanlarda, Amerikan yardm
nn gelmesinden ok nce olmutu.
Kimse bu kadar ileri gitmemiti, diye dnd gururla.
Kimse proteccionu gvenceye almak iin bu kadar ok i yap
mamt.
Ayaa kalkarak, gzdelerinin yanna gitti. de onun ya
nnda kalmt, nk artk onun glgeleri olup kmlard -ta
mamen bedensel bir sadakat, bir biimiyle maddi bir ballk,
sonuna kadar gven duyulabilecek tek ballk-, baka bir de
yile, onu terk etmemelerinin nedeni, zamannda tymeyi akl
etmemi olmalaryd. Gven fazlal. Bununla beraber, Almayo nun iki halefinin sokak lambalarna asldn, zerlerine
benzin dkldn biliyorlard; onlar da enlik fieklerinin
217

klarna, halkn cokusuna kendi klarn katmlard.

glge, aydnla dnme tehlikesiyle kar karya olduklarn
gayet iyi biliyordu. Dolaysyla, Jos6nin iyi dostlarnn hepsi,
Amerikan basnnn o kadar ciddiye ald, bazen glge kabine
olarak adlandrd dostlarnn hepsi hl buradaydlar. Btn
byk nderlerin byle dostlar olmutur. Afrikal N Krumah
devrildii zaman, gzde glgelerinin arasnda, daha nce ulu
Hitler tarafndan da seilmi olan Hannah Reischla Yahudilerin doktorluunu yapm olan nl bir Alman doktor olan Schumannn da bulunduu kefedilmiti. Bir anlamda Afrikalnn
soytarlar, ama daha ok fetileri, nazar boncuklarydlar; bu i
iin gerekenler vard onlarda. Onlarn pezevenklere zg gven
verici varlklarnn evresinde bulunmasndan holanyordu.
Saint-Franois Enstitsnden kovulmadan nce yaama
papazlkla balam olan Meksikal Diaz vard. Hayran oluna
cak denli iyi baslm sahte diplomalarla, Arbenzin iktidar ele
almasna dek Guatemalada psikanalistlik yapmt; mahkeme
lerle arasndaki birka skntdan sonra Arbenz onu lkeden
kovmutu; sonunda mzikhollerde hipnotizma -yapmaya bala
mt, ama hibir biimde ortalamann tesine geemeyen, yete
neksiz bir zavallyd; kafelerde kt oyunlar, hokkabazlklar
yapmaya varana dek, tm sanatsal basamaklar tepe taklak in
miti; snrl yetenekleri yalnzca bir silindir apkann dibinden
ve kol ularndan gvercinler, papaanlar, tavanlar kartmas
na izin veriyordu. Bir sr baka i yapabilecek, rahat rahat ek
meini kazanabilecek eitimli bir adamd. Am a gce kar kar
konulmaz bir tutkusu vard; ve aka grlyordu ki, bu onu
olsa olsa birtakm el abukluu numaralarna ve burun delikle
rinden para karmaya dek gtrebiliyordu. stei vard ama, z
eksikti. nanc hibir zaman terk etmemiti onu, denemeye de
vam ediyordu; bu da ona Alm ayonun saygsn kazandrmt.
Karlat hibir kantn, hibir baarszln, hibir alalma
nn, pislie olan gveninden onu dndremedii it herifin te
kiydi. Yalnzca dolandrcla kar snrsz gven duyduu
iin, tm servetini bir dolandrcya emanet edebilecek trden
bir adam. yldan beri Alm ayonun kesesinden geiniyordu;
numaralarnda hep uvallayp, her seferinde yeniden balaya
rak, onu elendirmeyi de daima baaryordu. M utfak kibritleri
218

nin kkrtn koklayacak durumlara den Jack in arkada

gibiydi biraz. Aalara dm, ama yukarlardan dm he
rifler. Diaz Alm ayonun gzde uuruydu. Zaten rolnn gerek
tirdii grnme tam tamna sahipti. Pis ve umutsuz bir az.
Dazlak bir kafann evresindeki boyal salar, oynak, telal,
kaygl gzleriyle yuvarlak bir surat, yalnzca ve yalnzca iinde
bulunduu durum yznden durmadan korkudan terlerdi. Ze
kdan yoksun, ama zekya inanan, basit, kk, rezil bir herif
ti.
Sonra Baron vard: ona bu ad Radetzky takmt. Onu bir
akam El Senorun barnda kefetmiti; ertesi sabah ise barmen
onu p kutularnn stnde, kulbn almasn beklerken
bulmutu. Bu byle on be gn srd. Adamn sarholuu asla
gemiyordu; bir yandan bunun gerekten alkolden mi kaynak
land, yoksa bir tr mutlak, tam bir yokluk, snrsz bir aldr
mazlk m olduu sylenemezdi. Sonunda Radetzky ona ilgi
gstermeye balayarak stn arad. Son derece eitici oldu bu:
adam aka byk bir serseriydi. Cebinde hepsi de sahte olan
farkl milliyette pasaport, Roma kardinallerine gnderilmi
scak tantma mektuplar, bir gazeteden kesilmi, adama ait bir
fotoraf vard. N e yazk ki metin yoktu, fotoraf da insan pek
bir yere gtrmyordu: kim olduu; firardaki uluslararas bir
cani mi, yoksa N obel dl alm biri mi olduu hl belli de
ildi. Bakentteki hibir otelde kalmamt, gece kulbne de
gkten zembille inmiti galiba. Tek ipucu, ceplerinde bulunan
artc miktardaki uak biletleriydi. Gitmedii yer kalmam
gibiydi; herhangi bir gzerghn bileti koleksiyonunda yoksa,
bu yalnzca sz konusu yere uak olmad iindi. Cebinden ay
rca, edebe epey aykr birka da kartpostal kt; Vatikana y
nelik tantma mektuplaryla yan yana pek iyi durmuyorlard.
A m a adamcaz yle bir durumdayd ki, makara olsun diye cep
lerine istenen her ey sokuturulabilirdi. Radetzky adam, byle
tuhaf ve bir para gizemli zmbrtlardan holanan Alm ayoya
anlatt. zellikle fotoraf kafasn kartryordu. Gazete Franszcayd ve bask birka yllk olmalyd, nk herif fotorafta
imdikinden ok daha gen grnyordu. Diaz adamn belki de
bir ikenceci, bir toplama kamp komutan ya da bu tr bir ey
olduunu sylyordu. Ama bu, boynunda tad kutsal ma
219

dalyonla ve ceplerinden birinin dibinde bulunan kk Kitab-

M ukaddesle pek uyumlu durmuyordu. Hem zaten, adamn ay
n anda farkl kimlikler altndaki bir sava sulusu, byk bir
bilgin ya da insansever olmas da pekl mmknd. Diaz ara
sra herifin kesinkes atom bombasn icat ettiini, o yzden bu
hallere dtn ne sryordu. Her koulda, onda insann
hayal gcn harekete geiren karanlk bir taraf vard. Hi belli
olmazd. Adamakll kafay bulduu zaman Almayo, Baronun
dostluunu zellikle yreklendirici buluyordu. Adamn yoluna
km olmasnn kesinkes bir anlam vard. Bu adamda kesin
likle insans bir ey yoktu, kesinkes hibir ey yoktu.
Radetzkynin bu konuda baka bir fikri vard, bunu Josenin karsnda dile getirmekten de zenle kanmt. Jo senin
batl inanlar vard; inanmaya gereksinim duyuyordu; hatta ba
zen, tahtaya vurur gibi Barona vuracak kadar ileri gidiyordu.
Hem neden olmasn? Trujillonun yastnn altnda asla yann
dan ayrmad pis bir feti vard. Duvalier Haiti de kendini Vodu tanrs ilan etmiti; tm lkede, portresinin altnda trenler
gerekletirilmiti. Hitler astrologlara danrd, Guatemalal
Fuentes ise, Arbenzin adamlar tarafndan pili ibadeti treniy
le katledilmiti. Baronda gerekten gereken her ey vard; Radetzkyyi kukuya dren tam da buydu zaten. Byk olas
lkla, en eski zamanlardan bu yana varolan bir dolandrclk bi:
imini bilinli olarak uygulayan birisiydi. Derinlemesine gizem
li, tuhaf, sama ve anlalamaz grnd iin, bir tr canl feti
olarak, daima zengin koruyucular bularak, hep olaanst, do
ast bir eyler kollayan, bilinli ve hayalci insanln srtn
dan geinebiliyordu. Yalnzca sk bir pezevenkti.
Radetzky bunu ona itiraf ettirmek istemi, ama serseri bu
na izin vermemiti. Yz en ufack bir ifade izinden yoksundu
ve mkemmel bir biimde ta heykelleri taklit ediyordu. Elbet
te, srekli olarak bir alkol aptallnn iinde olan bir sarho ol
duu sanlabilirdi, ama soluunda en ufack bir alkol kokusu
yoktu. Yeni bir biim altnda, gizeme ve tuhafla kar, bir l
de baarya ulaan bir tr antajd bu. Kelimenin tam anla
myla adamn yemeini azna vermek, giysilerini kartmak,
yatana yatrmak, ertesi sabah da yeniden giydirmek gereki
yordu. A lm ayonun bilinli bir emri sonucunda, D iaza kn
2 20

bile sildirdi. Radetzky bir sre adamn cebine, ceketinin yakas

na dikilmi ufak bir ampule bal olan kk bir pil yerletirme
dncesiyle oyaland; bylece doru zamanda dmeye basn
ca, herif bir aziz halesi retebilirdi. Mzikhol tarihinde her tr
l yreklendirmeyi hak eden, yeni bir kiilikti herhalde.
Baron baston yutmu gibi dururdu; orta boyluydu, kk,
gri bir by, mavi gzleri, sanki srekli olarak bir geirtiyi, pis
bir kfr ya da koca bir kahkahay bastryormu gibi hep biraz
ikin duran yanaklar vard. Ingiliz usul bir takm elbisesi, ka
narya sars bir yelei, gri bir melon apkas, ayakkablarnn s
tnde de beyaz tozluklar vard. Grnrde byk nem verdi
i tek ey, temizlikti. Almayo mrnde hi varlna bu kadar
zen gsteren birini daha grmemiti; bu herifin nasl olup da
yaam bu kadar temiz kalarak geirebildii, onun anlay snr
larn ayordu. Onu byle bacak bacak stne atm, dizlerinin
zerinde melon apkas, apkasnn iinde de yabandomuzu de
risinden eldivenleriyle bir kede otururken grmeyi seviyor
du. Sabahn ikisine ya da ne doru, birka kzn ve bir o ka
dar da viski iesinin ardndan yabancy seyrederken bazen Cujonun gzleri doluyordu.
Onun nemli bir adam olduunu sanyor musun, diye
soruyordu o zaman Radetzkyye, zlm kravat, uykusuz
luktan yanan gzleriyle iki dirseiyle birden tm arln ma
saya vererek. yi biri mi?
- O bir idealist, dedi Radetzky. Gzlerini o kadar gzel ve
nemli yldzlara doru, o kadar ykseklere doru kaldryor
ki, bana gelenlere dnp bakma zahmetine katlanmyor bile.
Kendini dnmyor, yalnzca insanl dnyor. Sprechen
Sie deutsch, Herr Baron?'
dealist de neyin nesi, diye sordu Almayo.
- Bir idealist, diye aklad Radetzky, dnyann kendisi
iin yeterince iyi olmadn dnen bir orospu ocuudur.
Bylece Alm ayo Baronu himayesine almt; onu neredey
se maymunu kadar seviyordu. evresinde tuhaflklara gereksi
nimi vard. Bu onu sakinletiriyor, gvenini yerine getiriyordu;
yoksa, aznn yap yap olmasna benzeyen bir eyden dolay
ac ekiyordu, ilerin gerekten grndkleri gibi olduklar,
' A lm a n c a k o n u lu y o r m u su n u z B ay B a ro n ? ( v .)

baka hibir eyin varolmad izlenimine kaplyordu. Adama

kll saf olmayacak kadar ok gsteri seyretmiti, ama bu konu
da fazla dnmek istemiyordu, yanlsamalarla ya da benzerle
riyle mutlu olmaya hazrd. Charlie Kuhn bir kez ona, herkesin
yalandka, u ya da bu biimde mzikhollerle yetinir olduu
nu sylemiti; bu bilgelikti, tevekkld. Am a bunu kendine iti
raf etmeyi reddediyordu. Sonu olarak, Baronda houna giden
bir gizem vard. Rezilliinin neredeyse snr tanmadn bile
bile D iaz da ok seviyordu, nk ne olursa olsun, snrlarn
tesine gemek iin yetenek gerekiyordu gene de. Yapabilse,
Diaz n ona ihanet etmekte duraksamayacan biliyordu, ama
sonu olarak, bunu yapamyordu. Fazla uzlamacyd. Onda
umut veren iyiden iyiye rm ve kokumu bir eyler vard.
Ve sonra O tto Radetzky vard; Fitlerin gvendii adam;
gerek bir alma kafasna, servenci kafasna sahip, bir ustura
yarasnn ve elik rengi, soluk gri gzlerin izini tayan yass
yzl, Jo senin o gne dek rastlad tm adamlardan daha sert
bir adamd. dealizm ya da paranoya gibi tuhaf konulardan sz
edebilen grgl bilgili biriydi; Joseye, paranoyann insana z
g ycelii dile getiren bilimsel bir terim olduunu anlatm,
hatta Alm ayonun da tpk Hitler gibi bir paranoyak olduunu
eklemiti. Almayo onun dostluundan ok holanyordu.
Onunla bir akam El Senor*da tanmt; Gney Am erika dan
ve Karayiplerden baz ortak dostlar vard. Jo seye, kendisinin
parat subay olarak sonuna dek hizmet ettii H itler in ne
byk bir adam olduunu dile getiren son derece etkileyici bir
takm ykler anlatmt. Alm ayonun H itlere kar byk bir
hayranl vard. Radetzkynin anlattklarn saatler boyunca
dinleyebilirdi: usuz bucaksz arazileri fetheden, karlarna
kan her eyi ezip geen, ona tapan, onun iin cann feda eden
milyonlarca insana istediklerini yaptrabilmek iin gereken ye
tenei kazanm tek bir adamn emriyle halklarn kkn kaz
yan olaanst ordular. Radetzky dostu iin Alm anyadan,
Amerikadan gndelik yaama ilikin eski filmler getirtmiti,
Almayo da, yzne saf bir anlatm kazandran bir bylenme
ve saygyla seyrederek, tekrar tekrar oynattryordu bunlar. N e
zaman kendini km hissetse, filmleri oynattryordu. Bu, he
men moralini yerine getiriyordu.' Bir bayrak orman iinde,
222

zerlerinde tuhaf niformalar, ellerinde havaya kaldrdklar

mealelerle, hepsinden daha yukardaki bir ykseltide duran,
yz, ona iktidar vermi olan, arkasnda olduu bildii gizli ve
olaanst gcn desteinden kaynaklanan huzurlu gveni ve
mutlak kararll yanstan tek bir adam snrsz bir taknlk ve
hayranlkla alklayan sonsuz kalabalklar.
- Hitler gerekten de ruhunu eytana satmt, dedi bir
akam ona Radetzky.
Yeni bir ey retmi olmuyordu, Almayo bunu uzun za
mandr biliyordu. Hitler pazarla oturmay baarm olmaly
d. G zn ap bakmak yeterdi bunu anlamak iin. Fethedil
mi, yaklp yklm topraklara, harabeye dnm bakentlere,
ba een, imza atan, onaylayan, kabul eden nderlere, hayran
lktan kpkrmz kesilmi kadn yzlerine, dnyann efendisine
iek sunan okul ocuklarna ait o grntler... Onda prteccion vard. Bir adam daha uzaa gidemez, daha yksee kamaz
d. G ze arpmak, iyi niyetini kantlamak iin ok uram ol
malyd. Am a gene de baarszla uramt. Baarszla ura
m, dnya ellerinden koparlp alnmt. Radetzky, ekran ze
rinden ona H itler in sonunu gsterdi: Berlin in ykntlar, Bunker, dnyann efendisinin allak bullak yz, kmrlemi be
denler, yapayalnz delilik ve zehir. Bunda oturulup kafa yorula
cak birok ey vard, Almayo da ok kafa yoruyordu bu konu
da. H itlerin baarszl, yararlanlacak bir dersti, bundan ken
di adna yararlanmakta da gecikmedi. Batista ve Trujilloya da
olan hep o ayn hikyeydi. Hitler sonunda baarsz olmutu,
nk yeterince kt olmam, kendini Patronun yerine koy
mu, basit bir hizmetkr olduunu unutmutu. z anasn kur
una dizdirmeliydi.
Bu harekete ok gveniyordu. Durumu kurtarmak ve bu
dnyada bylesi ilerin hepsini ayarlayan Kim senin gvenini
ve saygsn salamca yeniden oluturmak iin bu da yeterli de
ilse, gerekten de adalet diye bir ey kalmamt artk.
Arkadalarnn yanna giderken keyifliydi. Glge kabine
tam takm oradayd, pek de parlak gzkmyorlard; Diaz n
yzndeki srlsklam anlatma ve Radetzky nin sinirli haline
baklacak olursa, btn iler drt drtlk yrmyordu galiba.
223

Sonuna kadar alm olan radyoyu dinlemekteydiler; veri

ci istasyonu hl hkmet kontrol altndayd. arpmalara,
isyana, bakent sokaklarnda olup bitenlere ilikin tek bir sz
yoktu. Yalnzca yresel haberler, reklamlar vard; spikerin sesi
ara sra titreyip, birok kez kslsa da, Alm ayo adamn durumu
gayet iyi kurtard, haberlerin dinlenebildii yabanc lkelerde
insanlarn dzenin hl ayakta olduunu dnyor olmalar
gerektii kansndayd. Deniz blgesindeki muz hasad hakkn
da i rahatlatc haberler veren bir blteni henz dinlemiti ki,
spikerin sesi bir cmlenin orta yerinde birdenbire kesiliverdi;
bir sessizlik oldu, sonra bir mitralyz atei ve hemen hemen ay
n anda, ateli ve heyecandan titreyen gen bir ses -b ir renci
nin sesiydi besbelli- odann iinde ykseldi:
Cani zorba Jos Alm ayoya lm! Kpek diktatrn
rm, kanl hkmeti, halk devriminin gleri tarafndan y
klmtr. Yaasn kurtarc, yaasn Rafal Gomez!
Papaanlar kulaklar sar eden bir lk kopardlar. M ay
mun, ciyak ciyak bararak, masann stndeki ktlar drt
bir yana saarak zplayp duruyordu. Diaz bir koltua gml
m, bir mendille yzn kuruluyordu. Radetzky, yznn ol
duka solmu olmasna karn, merakla A lm ayoya bakyordu.
Almayo yeni bir puro alp yakt. Baron, byk bir ilgisizlikle
tm bunlara tepeden bakyordu, bu kk dnyalk yklerin
onu kesinlikle ilgilendirmedii seziliyordu. Dimdik, kln bile
kprdatmadan oturuyordu, ikin yanaklar hl mutlak bir
hor grden kaynaklanan bir geirtiyi ya da bir kahkahay bas
trr gibiydiler; her ne kadar adamn onun mzikhol zevkini s
mren bir soytardan baka bir ey olmadndan kukulanyorduysa da, Alm ayo orospu ocuunun arballk ve aldrmazlk
gsterisini tuhaf bir biimde ok iyi kotardm, sonuna kadar
da srdrdn kabul etmek zorundayd. Belki de yalnzca
sarhotu. Ama gene de, bu serseriye kar minnetle kark bir
tr efkat duyuyordu. Baron gerekten de kimselere benzemi
yordu, gerekten de insana benzer bir hali yoktu, bu da insann
hep houna gidiyordu. Baka bir yerden, ok uzaklardan gel
mi, burada yalnzca geici olarak bulunuyor gibiydi, bana
hibir eyin gelmeyeceinden de gayet emin gzkyordu. A l
mayo onu hayranlkla, uzun uzun, byk bir ciddiyetle szd;
224

Radetzky bir kez daha, C ujon un yznde ve gzlerinde h

znl, saf, ocuksu, boinanlarla dolu bir zlemin anlatmn
grerek birden sarsld. evresindeki her ey kp giderken, o
ylece durmu, mutlu bir glmsemeyle hafife aralanm du
daklar, sayg dolu gzleriyle hayran hayran Baronu seyredi
yordu; Radetzky onun yznde, byclerinin maskelerini ve
fetilerini ya da kilden yaplma, daha sonra gsterili alaylarla
kiliseye gtrlmek ve ball m, yoksa meydan okumay m
dile getirdii bilinmeyen bir hareketle Efendinin ayaklarnn
dibine konulmak zere atete piirilen o kk sar, mor, yeil
takla heykelciklerini seyreden Kzlderililerin en eski, en baa
klmaz dlerini buluyordu. Sonra arkasn dnd.
Eh, artk tamam, dedi safa.
Masasna yanaarak, Kba purolarnn durduu kab bo
altt ve purolar ceplerine doldurdu.
Y a Hava Kuvvetleri, diye sordu Radetzky.
Alm ayo omuz silkti.
Yaklamakta olan tepkili aletlerin sesi de tam o anda geldi
kulaklarna. Yz birdenbire aydnlanan Diaz, pencereye doru
atld, Alm ayo ise bir kere daha yznde Radetzkynin asla
unutamayaca bir anlatmla, huzur dolu gveninin iinde tela
sz, yce Barona doru dnd. Yzndeki bir minnet anlat
myd.
Her ey o kadar ani oldu ki, olup bitenleri anlayacak vakti
zor buldular.
Bir bombann, sonra bir bakasnn sln, camlar patla
tan bir patlamann sesini duydular ve kendilerini devrilmi mo
bilyalarn arasnda, cam krklaryla dolu mermer demelerin
stnde karn st yatarken buldular; o srada, deliye dnm
olan maymun da srtlarnda tepiniyor, salarna yapyor, du
varlara atlyordu; papaanlar ise keskin lklar koparyorlard.
Hava Kuvvetleri Rafael G om ezin saflarna gemi, Saray
bombalamaktayd.
Bir tek Baron, kalarn hafife kaldrm, yznde hafif bir
irenme belirtisiyle, hi tela gstermeden yerinde kalmt.
Daha imdiden nasl olur, diye sordu Almayo. Neydi o
eyin ad?
Y ld z y iy ic ile r

225/15

 Kirii kralm, diye kekeledi Diaz. Sanlar gibi geberece

iz.
Nedir bunun ad? Kutsal... bir ey hakk, konsoloslukla
rn o zmbrts. Kafam yeterince tlemilerdi bununla.
Kutsal snma hakk, dedi Radetzky.
Hah ite bu, dedi Almayo ayaa kalkarak.
Salarnn arasndan birka cam kr kard.
N e zaman dmanlarmdan biri gidip bir konsoloslukta
saklansa, her seferinde kapy suratma kapattlar. Kutsal sn
ma hakk... H ep bunu vurdular yzme. Gelenek yle. Gney
Amerika konsolosluklar bu ie yaryorlar ite. Herkesin sras
gelir bir gn.
Bunu asla baaramayz, diye mrldand Diaz.
Deneriz. Snma hakk, kutsaldr.
Cesetler iin deil, dedi Diaz.
Alyordu.
O nda bir ansmz var, dedi Radetzky.
ansn varsa, gereken her eye sahipsin demektir, dedi
Almayo.
Neler gtrebileceini grmek iin evresine baknmaktay
d, sonra aklna Kzlderili kz geldi. Onu almak iin kendi da
iresine geti. Byk olaslkla k izni alana kadar, haftalar bo
yunca konsoloslukta kalmalar gerekecekti, oru tutmaya da hi
niyeti yoktu. O nu yatak odasnda buldu. Donuk gzlerle krl
m pencereleri seyrediyordu, ama hi de akln yitirmi gibi de
ildi. st ste elbise birden giymiti; brakmak istemedii
Amerikan elbiseleri; elinde de iki ift ayakkabyla, bir avu
ucuz mcevher tutuyordu. Jos ona gelmesini iaret etti; kz,
ak dolaplarda duran, yannda gtremedii elbiselere zn
tyle baktktan sonra, onu izledi. Oralarda bulunan iki koru
may da yanlarna alarak, koarak servis kapsndan ktlar ve
bir kamyonete atladlar. Henz yeni hareket etmilerdi ki, Konuta doru yeniden alak uua gemi olan uaklar fark etti
ler. Azna kadar rencilerle dolu, kornalar boalm iki polis
Mercedes i dnemete onlarla burun buruna gelerek yavalad
lar, sonra darack yolda zorlukla dn yaparak, pelerine d
tler. Caddelerde son atmalar srerken, zorbann kamasn
nlemek zere kavaklar tutmu silahl renci gruplar dn
226

da yollar botu. Radetzky, duvarlara toslamamaya alarak ara

bay kullanyordu. Arabay zerlerine doru srd delikanl
lar yana atlyor, bylece silahlarna davranmadan nce birka
saniye kaybetmi oluyorlard. Bylece, Saraya en yakn konso
losluk olan Uruguay Bykeliliine ulamay baardlar; tam
Mercedes in geldii, rencilerin yere atlayarak ileriye atldkla
r srada, kaplar arkalarndan kapand; renciler kfrler savu
rarak parmaklklarn nnde durup, makineli tfeklerini yava
a yere ediler.

227

17. Blm
Onlara kapy aan beyaz ceketli sofracbann sersemle
mi baklarnn altnda, giri odasnn tam ortasnda durup bek
lediler; Jos dardaki grubun hareketlerini gzetleme deliin
den kolaan etti. imdiden bahenin tesinde, yolun kar tara
fnda, parmakln tam karsna mevzilenmi bir mitralyz g
rebiliyordu. Durmadan asker kamyonlar geliyordu. Polis ara
balarnn kornalar durmadan alyordu. Dudaklarnda puro
suyla, mutlu bir havayla arkasna dnd.
Neyse, gene de uluslararas yasalar diye bir eyin varol
duunu bilmek gzel, dedi. Buraya giremezler. N e zaman d
manlarmdan birine snma hakk verseler onlar tehdit ettii
mi dnyorum da... yanlmm. Gzel bir hikye bu.
Almayo, bir elbise hrtsyla gayet arbal bir ksrk
duydu ve sadaki byk salonun kapsnda duran, gece elbisele
ri iindeki bir grup insanla burun buruna geldi. Bykelinin
akam yemeine davetlileri vard. Hepsi orada ta kesilmi, kol
larnn altnda mitralyzler tayan Alm ayoyla korumalarna
bakyorlard. Sekin insanlard, Alm ayo da hepsini tanrd.
Hepsini Sarayda kabul etmiti; karlar, resmi yemekler srasn
da sana dtklerinde, onunla konuacak konu bulmak iin
korkun ve umutsuz abalar harcamlard. ounlukla da, o
sessizliini korumaya alrken, ldresiye cann skmlard.
Eliler topluluu nemliydi, zerlerinde iyi bir izlenim brak
mak gerekirdi. Genelde diplomatlar bakanlarn kabul etmesini
salar, onlarla yalnzca gerekten nemli iler iin bizzat gr
rd. ylesi zamanlarda onlar dikkatle dinler, ama pek az ko
nuurdu; dikkat etmek gerekirdi; bir keresinde, diplomatik vali
ze el koymasm salayan bir uak kazasnn ardndan Brezilya
228

Bykelisinin bir raporunu ele geirmiti; orospu ocuu, "Bu

lkenin ansszl, banda hibir eitimi olmayan, ekonomik
ve toplumsal ilerden ancak Kzlderili bir Guardia onbas ka
dar anlayan bir adamn olmas; eer enesini tutmay, bylelikle
de kendine ketum ve gizemli bir hava vermeyi bilmese, kuku
suz olaca da o. N oktas noktasna, zellikle de spanyol k
kenli sekinler in ve aydnlarn, kendilerindeki sululuk duy
gusu nedeniyle, halk gereine ilikin derin bir bilgisizliin so
nucu olarak, terk edilmi Kzlderili halkn ykselen gcn
temsil ettiini, dirilttiini varsayarak el uzattklar trden adam
lardan," diyordu raporunda.
Birleik Devletler Bykelisiyle -klklar derisinin al
tndan belli olan kuru, bayat bir balk ite-, ona cokulu bir
tonla, bir at sesiyle, heyecan dolu kinemelerle onun lke iin
gerekletirdii mucizelerden sz ederek gzne girmeye al
m, ona dalkavukluk etmi olan kars vard: telefon; Birleik
Devletler dorudan aranabiliyordu; yeni niversite, konser sa
lonu... Bykelinin kendisine gelince; byk bir aknlkla
Alm ayonun suratna bakmaktayd; danmanlar onu hibir
konuda uyarmamlard; daha bir nceki gn Dileri Bakanlna, O rdunun A lm ayoya bal olduunu, Castrocu Rafael
G om ezin kesinlikle hibir ey ifade etmediini, ele gemesinin
de an meselesi olduunu; dorulanmas g birtakm dedikodu
larn, G neydeki yarmadada bulunduuna iaret edilen Che
Guevarann da onun da ldrldn ne srdn belirtti
i bir telgraf yollamt. Che Guevarann nne gelen yerde
bulunduu, kimi zaman Kolom biyada, kimi zaman Saint-Dominiquete dzenli olarak kendini ldrtt zamanlard ger
ekten de; ortadan kayboluunun da, bu efsanevi her yerdelii
ve lmszl ona yamamaktan baka anlam yoktu. By
keli imdi A lm ayonun suratna byk bir dehetle bakyordu.
Bu kariyeri iin korkun bir darbeydi. Dileri Bakanlnda
aptal yerine konulacak; basn da, Saint-Dominiqueli meslekta
nn, Juan Boschun komnist bir isyann ban ektii gerek
esiyle Beyaz Saraydan Amerikan askerlerinin gnderilmesini
istedii zamankinden daha ok dalga geecekti. Kesin olan bir
nokta vard: A lm ayo bir Latin Amerika Bykeliliine sn
maya altna gre, artk ii bitmiti: Ordu ona yz evirmi
229

ti, dolaysyla, Amerikan askerlerinin lkeye gnderilmesi sz

konusu olamazd; en azndan Amerikan vatandalarnn yaam
lar tehlikede deilken. Am a durumun en korkun taraf, her
yerde Birleik Devletler Bykelisinin, devrilmesinin hemen
ardndan A lm ayoyla yemek yediinin sylenecek olmasyd.
Yeni rejim bunu balamazd. Ama, A lm ayonun devrilip Uru
guay Bykeliliine snacan birka saat ncesinden nasl
tahmin edebilirdi ki? Oray semesinin nedeni, byk olaslkla
Sarayn en yaknndaki bykeliliin oras olmasyd. Sonu
olarak, duygular bir kenara brakmak gerekiyordu. Onurunu
tehlikeye atmamalyd. Bykeli koyu bir demokratt; grevi
ni de, seim kampanyas srasnda Demokrat Partiye dkt
maddi yardmlara borluydu. Kendini tutmasna, grlerini
saklamasna artk hi gerek yoktu. Bir diktatrden daha kt
tek bir ey vard; o da devrik bir diktatrd.
Selam vermeksizin, dosdoru Alm ayonun gzlerinin iine
bakyordu. Karsnn yznde bulank bir glmseme giriimi
grld, ama, kocasnn suratnn asldn grnce o da g
lmsemesini hemen bastrd; bylece A lm ayoyu.da atlarnkine
benzer dilerini grmekten kurtarm oldu. zerinde soluk ma
vi bir in elbisesi, elinde de bir Japon yelpazesi vard. Mide bu
landrcyd.
Bykeli, elinde bir ampanya kadehiyle karsnn yann-'
da duruyordu; korumalarn iki mitralyz rastlant sonucu ona
doru ynelmi olduundan, karsnn yanma iyice yaklaarak
sevecenlikle kolunu tuttu; bunun, herkesin anlarnda yer ede
cek tam Franszlara zg bir davran olduundan emindi.
Uzun boylu, kel kafal, fra bykl bir adam olan ngiltere
Bykelisiyle, A lm ayonun yaam boyunca karlat en
hznl kadnlardan biri olan, ba daima ufak sinir titremele
riyle sarslan kars da oradaydlar. Bir keresinde, o zamanlar
henz grevde olan Bakan Carriedonun evinde yemektelerken, kadn tm yemek boyunca sanki hznl bir sessizlii ko
ruduktan sonra, tatl verilirken birden A lm ayoya dnerek on
dan alktan krlan, rkek, lgn, sersem srler halinde so
kaklarda, bahelerde babo dolaan lke kpeklerini korumak
zere bir eyler yapmasn istemiti. Alm ayo bunu ona bildirdi
i iin ona teekkr etti, o buna dikkat bile etmemiti; ve kad
230

na yarndan tezi yok, tm kpekleri ldrteceine ilikin sz

verdi; syledikleri ihtiyar morinann zerinde son derece rk
tc bir etkide bulundu, kafas yle bir titremeye balad ki, Jo
se kafann vidalarnn frlayacan, kadnn omuzlarndan yu
varlanacan sand. Gzleri fincan fincan oldu, yz korku do
lu bir anlatma brnd; Tanrm, benim sylemek istediim
kesinlikle bu deildi! diye haykrd. Neden sonra kan bra
karak bir daha da azn amad; oysa Almayo yalnzca onu se
vindirmek istemiti.
Dier konuklar yleydi: Dileri Bakanlnn protokol
efi, o ne ad, ne de hangi lkeyi temsil ettikleri asla anlalama
yan Latin Amerika bykeliliklerinden birinin ba sekreteri,
yetmiyormu gibi, adamn, Radetzkynin katld tm davetle
rin vazgeilmez ss olan, salar boyal, gzleri srmeli, sert ve
konukan bir kadn olan annesi; hepsi doal olmaya ve zerleri
ne den sorumluluu ve inisiyatifi ev sahiplerine brakmak
zere ikinci planda kalmaya alyorlard. Sorumluluk onlara
dmedii, tm bunlar onlarn konsolosluklarnda meydana
gelmedii iin.ilerinden Tanrya dua ediyor olmalydlar. Ra
detzky, daha sonra yazacaklar raporlarda hibirinin ayn za
manda meslektalar olan ev sahiplerini ne yaparsa yapsn ele
tirmekten ve yerinde olsalar kendilerinin neler neler yapacakla
rn anlatmaktan geri kalmayacan da biliyordu. Burada, davet
edilecekleri tm yemeklerde hi yoksa bir yl boyunca onlar
idare edecek kadar konu vard.
Uruguay Bykelisi, krmz bir halyla kaplanm mer
mer merdivenlerden yava yava aa indi. lk katta, birtakm
kaygl glgeler kap aralklarndan bir grnp bir kaybolu
yorlard. Bykeli ksa boylu, altm yalarnda, ak sal, yk
sek alnl, saf ve gl spanyol izgilerine sahip sekin bir
adamd. Radetzky onu tanmyordu; Greco tarznda bylesi g
zel bir yzn topal bir bedenin stnde olduunu fark edince
epey ard. Yz eskimi fildii rengindeydi; gzel, karanlk
gzleriyse ev elerine, halkalarn iinde siyahms bir renge b
rnen glgeler yanstr gibiydiler.
Onu grnce Diaz iine kt koltuktan frlayp yerlere
kadar eilerek, baka yzyllardan, picaros lar, bidalgolar, gez
gin berberler andan gelmie benzeyen birtakm selamlar ver
?t

di. Radetzky, mr boyunca, alakla kar daha fazla yetenei

olan bir adam daha tanmamt. Soyaacmn kkleri, tm ba
yalklarn kaynana dek iniyor olmalyd.
Baylar, dedi bykeli, protesto etmek zorundaym.
Uruguayn ilerinde yer almad bir-iki lke dnda Almayo, Gney Amerika lkelerinden tek bir dosta sahip deildi.
Aylardan beri Uruguay, demokrasiye olan ball ve oralarda
diktatoryal dzenin arl dedikleri eyi protesto etme anla
mnda, Alm ayoyla diplomatik ilikileri kesme noktasndayd.
Eer geri dnebilecek vakti olsa, Almayo asla Uruguay Bykeliliini semezdi. N e var ki, Saraya en yakn olan by
kelilik oydu, seme ans da yoktu. Henz hl yasal gc
temsil ediyorken, hl lider maximo'y\ztn, bu insanlarn sanki
yle deilmi de yol kesen bir haydutmu gibi, onu buz gibi
karlam olmalarndan dolay incinmiti ve fkeli hissediyor
du kendini. Daha sekiz gn nce Amerikal adam, koca bir en
dstriyel ve parlamenter heyetin de katld bir resepsiyon ver
miti ona, imdiyse, kuduz bir kpekle urayormu gibi dav
ranyordu. Her eye karn Alm ayo, bykelinin enesiyle alt
dudann hafife titrediini honutlukla fark etti. Korku en iyi
si, insann sahip olabilecei en byk sayg iaretiydi.
Siyasi mlteciler olarak snma hakk istiyoruz, diye
grledi. Belki de devrime benzer bir eylerin gndemde olduu
na dikkat etmisinizdir, ben de herhalde lkeyi terk etmek zo
runda kalacam. Bu tr ilerdeki gelenee uygun olarak -ste
lik kafam yeterince tlemitiniz bununla- konsolosluunuza
snmaya gelmi bulunuyorum. Birok kez dmanlarma,
zellikle de Alvarezle Suttere snma hakk tandnz. Birta
km tartmalardan sonra, onlara izin belgesi verdim. imdi sra
bende. Siyaset dostlarmla birlikte geici olarak lkeyi terk et
memi salayacak bir izin belgesi salayacaksnz bana. O arada
da, konsolosluunuzda kalabilme hakk istiyoruz.
Snma hakk katillere dek uzanmaz, dedi Uruguay B
ykelisi. te yandan, bildiiniz gibi, lkelerimiz arasndaki
diplomatik ilikilerin kesilmesi an meselesiydi. Buray derhal
terk etmenizi istemek zorundaym sizden.
Almayo glmsedi. Elenmeye balyordu.
232

 G om eze para verdiniz, dedi. Para ve silah. imdi zarar

m karlamanz gerek.
U ruguaya Dr. C ortsin lkeye geri dnebilecei, ba
nn hibir ekilde derde girmeyecei gvencesini verdiniz, dedi
Bykeli. lkeye geri dnd ve kayboldu.
Soruturm a atracama sz veririm.
Sizden bykelilii terk etmenizi rica ediyorum.
Alm ayo dilini aklatt.
te onu yapamazsnz ekselanslar, snma hakk kutsal
dr. lkenizin gzelim n asndan kara bir leke olur bu.
ledii cinayetler apak ortada olan, ne insan haklarna,
ne de kendi szlerine asla sayg gstermemi olan bir adam ba
rndrmak anlamna gelir bu aslnda.
Alm ayo bu konuda sonuna kadar ayn grteydi. Urugu
ay Bykelisine belli bir saygyla bakyordu. Kck bir
adamd, ama yksekten konuuyordu. Arkalarnda bir yn
atalar kua olan, byk-byk-babalarnn bile adn size sy
leyebilen u orospu ocuu spanyollar, kendilerinde her hakk
grrlerdi.
Biliyor musunuz, dedi, her ey henz bitmedi. Tamam,
bakenti kaybettim, ama Gney illeri bana sonuna kadar sadk
lar hl, en iyi taburlarm da orada.
Fransa Bykelisine doru dnd.
Beni kap dar edemeyeceini anlatn ona. Birka gn
nce, cumhurbakamnzdan son derece dosta bir mektup al
dm.
Bykeli dudaklarn srd. Doruydu bu. ki haftadan
daha ksa bir zaman nce Fransz hkmetine dizginlerin kesin
likle A lm ayonun elinde olduuna, Rafal G om ez isyannn
Gney Am erika gazetelerince yapay olarak iirildiine, tam da
Travaux de Marseillein, Almanlarla Amerikallarn birbirlerine
girdii hidroelektrik baraj anlamasn elde etmek iin ansnn
yksek olduu bir dnemde, diktatre yeni bir sayg iareti
gndermenin uygun deceine ilikin bilgi vermiti.
Alm ayo ban merdivenin yukarlarna doru kaldrd.
Oralarda bir hareket sezmiti, gafil avlanmaya da hi niyeti
yoktu. M erm er trabzanlara dayanm onu seyreden, zerinde
233

zmrt yeili bir gece elbisesi olan bir gen kadn grd. Silahl
deildi. Onu ilgilendiren de yalnzca buydu.
Derhal gitmenizi istemek zorundaym, dedi Uruguay
Bykelisi.
Kendimizi kpekler gibi ldrtelim diye mi?
O rduyla grp, sizin iin drst bir mahkeme sz
alabilirim, dedi bykeli. Sizi yarglamaktan baka bir ey iste
mediklerine eminim.
Affedersiniz ama, bu biraz bayat bir aka, dedi Ra
detzky.
Birka yl nce, Bakan M unozun bana neler geldiini
biliyor musunuz, diye sordu Almayo. Bakanlk Sarayndaki
ayakl lambaya asmlard onu. Sonra, bedenine konserve kutu
lar balayp, sokaklarda dolatrdlar adam. Onlar tanrm.
Kutulardan birini ben kendim balamtm.
Bykeliliin nndeki taburlara kumanda eden suba
ya teslim olmak istediinizi bildirmeye hazrm, diye yineledi
Bykeli. Drste yarglanma gvencesi elde edebileceime
eminim.
Ben deli deilim, dedi Almayo.
Bykeli sesini biraz ykseltti.
nerimi kabul etmezseniz, askerlerin ieriye girmeleri
ne izin vermekten baka arem kalmyor, dedi.
A lm ayonun canna yetmiti. Rahatsz olduuna demezdi.
Tavrlar, tartmalar, szler, gvenceler, garantiler, tm bunlar
bir halk enlii havas iinde, petrole bulanm bir halde, bir so
kak lambasnn tepesinde yanarak lp gitmesini engellemeye
cekti. Bu kpeklere kim olduunu, nereye kadar gitmeye hazr
olduunu gstermeliydi. Canl ele gemektense, Uruguayly
Latin Am erikann karde lkeleri arasndaki kutsal geleneklere
uymaya zorlamak iin, Birleik Devletler Bykelisinden ba
layarak oradaki herkesi teker teker ldrrd, daha iyi.
Ekleyecek baka hibir szm yok, dedi Bykeli. Ka
plar atracam.
Almayo, korumalarnn birinin elindeki mitralyz ald.
Aklna bir ey gelmiti.
Byle bir eyi yapar msnz, ekselanslar, diye sordu Al
mayo. Ve... yukarda duran u gen ve gzel insann yaamn
234

tehlikeye atar msnz... Kznz, yle deil mi? Kzda aileden

gelme bir spanyol havas var sanki. Beni bunu yapmaya zorla
mak ister misiniz?
Gen kadn hl trabzana dayanm duruyordu. Hi kpr
damyordu. Bir delikanl gelip yanna yaklat. Kadnn koluna
dokundu, ama o kprdamad.
Hayr, senor, dedi Alm ayo mitralyzn yeni gelene
dorultarak, kimse kmldamayacak, kimse arka kapdan tymeye almayacak. Alm ayonun sorunlar var. Almayo'nun so
runlar olduunda, tehlikeli olur, akas yoktur. Zaten Almayo
spanyollar sevmez, yzyllardan beri sevmez. Ekselanslar,
mkemmel bir ceset olacaksnz. Bunun iin tm gerekenlere
sahipsiniz. Haydi, senorita, babanz sevdiinize eminim. Ger
ek bir spanyol beyefendisi o, bu hemen anlalyor. Kimsenin,
kesinlikle kimsenin yerinden kmldadn grmek istemiyo
ruz.
Bykelinin yzndeki krklklar derinleti, eskimi
fildii rengi teni, parltl bir balmumu beyazlna brnd.
Son kez, dedi hafife titreyen bir sesle, buray terk etme
nizi istiyorum sizden. Silahlarnz brakn. lkenizin onurunu
lekelemektesiniz u anda.
Alm ayo gzn krpmadan ona bakyordu, Radetzky, y
zndeki nefret dolu ifadeye ard. Cujon un yzndeki tm
akac izler bir anda silinmiti.
Onur, dedi, yalnzca spanyollar iindir. O nur onlara
aittir, onu kimseyle paylamazlar. Hele de Kzlderililerle, hi.
Benim onurum falan yok. Ben bir Kzlderili kpeiyim. Bu l
kenin bana gemi olan ilk Kzlderili kpei. Onurdan sz et
meme yol amamalydnz, ekselanslar. Bu bir zayflk iareti
dir. Bir C ujonda onur falan grmeye balarsanz, korkudan do
nunuza etmeye baladnz demektir.
Rica ederim, General, dedi Fransa Bykelisi. Burada
kadnlar var.
Almayo dinlemiyordu.
Dinleyin, Sayn Bykeli, dedi Radetzky, size hkme
tinizin grn almanz ya da en azndan Amerika Devletler
O rgtnden meslektalarnza akl danmanz salk verebilir
miyim? Latin Amerika devletleri, snma hakkna her zaman
235

sayg gstermilerdir. Meslektalarnzdan ve hkmetinizden

gr almanz srarla salk veririm.
Sesinin tnsna ard: kendine yabanclam gibi anlam
sz, bombo. Almas gereken karar onu derinden zyordu,
nk birden, yzlerce yllk fetihler ve smrgeletirmeler bo
yunca, kurnazlklar sayesinde kandrdklar milyonlarca Kzl
deriliyi binlerce yllk pisliklerinin iinden ekip karmak iin
asla parmaklarn bile kmldatmam olanlara kar duyduu el
le tutulur bir nefretin yannda, Alm ayoya kar dostluk, bir tr
anlay, efkat beslediini anlamt. Paay kurtarmas kolayd:
onlara kim olduunu sylemesi, ktlarn gstermesi, sve
Bykeliliine telefon ettirmesi yeterliydi. Ardnda hibir iz
brakmadan br tarafa, saygnlklar ve onurlar konusunda
bir saniye bile kukuya dmeyen o le kargalarnn tarafna da
geebilirdi. Bir seim yapmas, kpekle mi yoksa dierleriyle
mi, sadk kpeklerin artk kudurmu bir sr haline geldiini
hayal edemeyecek kadar uzun bir sre ktann drt bir yannda
efendilik etmi olanlarla m kalacana karar vermesi gerekiyor
du. iin iinden kolayca syrlabilir, sakin sakin evine dnebilir,
tekrar salonlarda parldayabilir, kin ve nefretinde belki de Duvalieryi bile gemi olan adamn dn dakika dakika anlat
mak zere gene gazetelerin birinci sayfalarn igal edebilirdi.
Hain olduunu ortaya koymas, Alm ayoya, bu bak yaralary
la dolu, hain, Hitlerci servenci maskesiyle onun C ujon ca safl
n ve gvenini nasl da smrdn itiraf etmesi yeterdi. Ge
berip giderdi daha iyi.
Hizmetiler olup bitenleri oktan fark etmi olmalydlar,
ama o sersemliin ve korkunun iinde, herhalde anavatannn o
gzelim sarslmaz soukkanllk geleneini tm frtnalara kar
korumaya kararl olan ngiliz khyann emirlerine boyun ee
rek, mesleklerinin tekdzeliine snyorlard. Sonu olarak,
yemek salonunun kaplar ar ar ald ve khya, kristaller
den, klardan, krmz mumlardan, ieklerden, gmlerden
oluma bir arka plann nnde boy gsterdi. Beti benzi atmt,
o anda belki de Byk Britanyann gerek bykelisi olduu
nu hayal ediyordu... Gerekte ise hibir ey dnemez olmu
tu, ayinin gereklerini yerine getirmesi de yalnzca, kimsenin
mekanizmay durdurmak zere dmeye basmam olmasn236

dand. O na aristokrat bir hava veren kartal gagas bir burnu

vard; ba yukarda, gzleri aptallndan yarak, sanki mezar
dan gelen bir sesle:
- Sayn Bykeli, sofra hazr, diye bildirdi.
Konuklar arasnda hafif bir kprdanma oldu, ama bekle
meye devam ediyorlard; kimse, Britanya mparatorluunun
bu ani mdahalesine glmsemedi.
Radetzky, merdivenlerden inmekte olan gen kadna bir
gz att. ok gzeldi, zmrt rengi elbisesi de Paristen gelmey
di. Gzelliindeki her ey, spanyay, Pradoyu, gururu, kibiri,
Ispanyann yzyllar boyunca korumay baard, onun da
kendi adna gayet iyi korumay ve D iazn rahiplerinin, ruhlar
yok diye kpekmiler gibi davrandklar, kral naiplerinin, lke
deki toprak sahiplerinin alaklklar sayesinde kandrabildii in
sanlar yoksun brakmay baard her eyi getiriyordu akla.
Korkm u deil, yalnzca dnceli grnyordu. Babasn biraz
kaygyla gzetliyordu; onun konumunun gerektirdii yce dav
ranlar gstermesi, bu kpein karsnda saygnlk ve onuru
nu ortaya koymas iin iinden gizlice dua ediyor olmalyd.
Radetzky, deneyimli bir diplomatn nadiren bylesi zor ve
kaba bir gereklikle kar karya kaldn, cesaret ve kiilik or
taya konulmakszn, ataelikten bykelilie dek tm hiyerar
ik basamaklar trmanlabileceini biliyordu. Bykeli kznn
baklarn yakalayarak ona glmsedi. Hibir sinirlilik belirtisi
yoktu zerinde. Kz da glmsemesini yantlad.
Bykeli konuklarna doru dnd.
Bu olay balamanz rica etmek zorundaym, dedi n
gilizce olarak. Bu ii daha sonra yoluna koyacam. Yemei so
utmamz iin bir neden gremiyorum.
Hepsi birden yemek odasna ynelerek, Bykeliyle kz
nn iki ucuna yerlemi olduu masada, buz gibi bir sessizlik
iinde, arballkla protokole uygun olarak oturdular. Duvar
larda aile resimleri, byk amdanlar, zrh takmlar, Kolomb
ncesi sanata ait birka ok gzel para, bir deniz savan gste
ren, XVII. yzyla ait kocaman bir tablo vard... Radetzky salo
na ynelerek bir ie viski ald ve birok barda birbiri ardna
dipledi. Sonra, byk salona, Alm ayo nun yanna geri dnd.
Seimini yapmt.
237

Hizmetiler, yemek salonunun srmeli pencerelerini ka

pattlar ve Almayo elinde mitralyzyle, skl dilerinin arasn
dan kfrler mrldanarak orada ylece kald. Mitralyzn ko
rumasna verdi, purosunu yere atp ayayla ezdi.
Kzlderili kz, elinde sava bayra tutan, zrhlar kuanm
bir soylunun portresinin altndaki spanyol koltuklardan birine
yerlemiti; tamamyla ilgisiz bir havayla zerindeki Amerikan
elbisesini, yepyeni ayakkablarm okuyor, dmelerine bak
yordu. Tm bunlar onu hi ilgilendirmiyordu. A lm ayonun
byk olaslkla yakalanp benzine bulanacan, cesedinin hal
kn neesi uruna sokaklarda srkleneceini ok iyi biliyordu,
ama bu yalnzca siyasetti. Bu taraftan ya da dierinden, onu ya
nna alacak bir subay her zaman kacakt, ok uzun zamandan
beri, on iki yanda kyn terk ettiinden beri elden ele gezi
yordu; bu bir sre daha byle srecek, sonra otuz yama girip
de artk yal bir kadn olunca, yeniden doduu kye dnecek
ti. Bu hep byle olmutu.
D iazn yuvarland yer yalnzca bir koltuktu, ama sanki
bir uurumun dibindeymi gibiydi orada. ans, en azndan kalp
krizinden lebilme ans ondan yanayd galiba. Radetzky onun
neler hissettiini noktas noktasna biliyordu. Diaz, Alm ayo gi
bi bir adamn bylesi bir duruma dmesini anlayamyordu bir
trl. Gerekten de kesinlikle anlalamayacak, insann her ey
den umudunu kesmesine yol aacak bir durumdu bu. Almayo
gerekeni, hatta daha fazlasn her zaman yapmt; daima tm
nlemleri almt, gvensizliinin snr yoktu. Dmanlarnn
izini bulmasn salayan doal bir koku alma duyusu vard on
da. Ve u hale bakn. Diaz artk hibir ey anlamyordu. Koru
yucusunu o kadar pohpohlamt ki, sonunda oyuna kaplm; o
kadar ok vg yadrmt ki, kendi sylediklerine inanr ol
mutu. Radetzky daha sonra onun hakknda tamamen yanld
n kabul edecekti: adam, bir infaz mangasyla burun buruna
gelmemek iin gereken tm nlemleri almt. O lsa olsa bir an
lamazlktan, bir para sinirli bir asker ya da gen bir subaydan,
bir serseri kurundan ekinebilirdi.
Baron ise, hayran olunas ilgisizliini koruyordu hl. Giri
in sanda, tneinin stnde duran bir tukan vard; ku, sanki
gerekten canl olduundan emin olmak istermiesine, koca sa
238

r gagasyla Baronun yzne dokunuyordu. Radetzky, adamn

oynar grnd bu mutlak yokluu, insanla, yeryzne ve
yaama, tm dnyaya katlmay reddedii yorumlamaya al
maktan belli bir zevk almt hep. Gereklik kabul edilemez bir
eydi, o da bunun farkna varacak soyluluktaki bir ruhun, saygn
ln altndayd. Baron bir seferde tm o tarihncesi pisliklerden
ellerini arndrm, tm bu sapna kadar aalk kaynamann
zerine ykselmi, ulat dinginliin, bilin dzeyinin, klt
rn ve duruluun tepesinden, aada, dnya yznde olup bi
tenlerle ilgilenmeyi reddediyor, pek fazla da umuda kaplma
dan, Evrim in gelip onu yksek zirvelerde yakalamasn bekli
yordu. Radetzkynin mideye indirdii yarm ie viski etkisini
gstermeye balamt.
Korkarm ki, Bay Baron, dedi kstah asalaa, u nifor
mal ayak takmna kumanda eden subaya, felsefi adan bal
olma durumunuzu anlamakta birtakm glkler ekmektesi
niz. Son derece yksek konumunuza karn sizi saf saf ldrme
lerinden, kurunlarn ise, sizin kendinizi yok ilan etmenize pek
kulak asmamasndan korkuyorum. ok zc ama, korkarm
ki gsteri dnyasn, son derece byk bir mim sanatsn orta
dan kaldrmaktan saknacak kadar takdir etmiyorlar. Sizi ok
iyi anlyorum. te yandan ben de, insancl biri olmakla bera
ber, tamamen sizinle ayn grteyim: insan, bana gelenlerin
tesindedir. nsan, yaptklarnn tesindedir. Hibir ey onu
kirletemez; ne toplama kamplar, ne sefalet, ne de cehalet. O
her zaman temiz kalr. nsan yz, her zaman temiz ve saftr.
Baron, hafif bir geirti koyverdi.
T am o srada kap ald, Bykeli onlardan konuklarna
katlmalarm istemek zere yeniden grnd. Radetzky, bu s
panyol usul iyi niyet gsterisinin hesaplanm bir ey olup ol
madn, Bykelinin Alm ayonun bu zarafet ve tarz dello
sunda altta kalmamak iin yemekten sonra kalkp ev sahibine
teekkr edecei, kadnlarn nnde eilip bir puro yakp, son
ra da lme doru yryeceine ilikin gizli bir umut besleyip
beslemediini merak etti. Eer durum byleyse Bykeli, soy
lu spanyol geleneklerinin Cujon Kzlderilileri zerindeki etki
sini, en hafif deyimiyle adamakll abartyordu. Am a belki de
239

yalnzca, A lm yonun sofrasnda katld tm o yemekleri

anmsayarak, telli bir pimanla kaplmt.
Durum ne olursa olsun Bykeli, drt taban eklenmi
olduu masaya onlar bizzat gtrd, so kadeh de boaldktan
sonra, onlardaa bykelilii terk etmelerini rica etme zorunlu
luu iinde buunacan duyurmaktan d geri kalmadan, onlar
oturmaya davet etti.
Ekselanslar, hatrlatmama izin verirseniz, diye dikkatini
ekti Radetzky, Kardinal Mindszenty, Budapetedeki Birleik
Devletler Bykeliliinde on yldan fazla bir zamandr sn
mac olarak yaamaktadr...
Bykeli tm yemek boyunca onlar grmezlikten gelece
i gibi, uyary da duymazlktan geldi, kz da bir kere bile ba
klarn davetsiz konuklara evirmedi, yalnzca dier konuklar
la sohbet etti. Radetzky baktka daha d* gzel buluyordu onu.
Prado nun en gzel portrelerinden frlama benzeyen bu hay
ran olunas, kibirli gen kadnla, darca, giri kapsna evril
mi mitralyzlerle onlar beklemekte olun, tozun topran iin
de geberen kpek soyu arasndaki eliki, bu karanlk gzlerde
ki ltya, salardaki yumuakla, insanda doann krlemesine
bir oyunundan ok, insan elinden km.yce bir sanat ar
tran bir mkemmellikle izilmi dudaklara, yaamn kendisine
ait olan bir lt kazandryordu. Radetzky daha nce asla by-r
lesi bir karmaa, bylesi bir umutsuzluk hissetmemiti, kendi
ne, kendi gevekliine fkeleniyordu, ktln itiraf etme
si iin, hainliini itiraf etmesi ve oyundan paay syrmas iin
biraz daha alaklk ve biraz daha kpeksilik, cesaret ya da kor
ku, tam bilemiyordu artk, yeterliydi. Amayoya kar oynad
yeterince iren gldrye geree uygun olsun diye kendim
ldrtecek de deildi. Bu gerekten de Cujona ve o gne kadar
durmadan aldatlm, dolandrlm, batl inanlar dnda her
eyden yoksun braklm tm kta Kzlderililerine kar duy
duu efkati biraz ileriye gtrmek olurdu. Radetzky kkeni
yeniyetmelik zamanlarna, Kari May, Mayne Reid okumalar
na, etkisiz totemlerinin gz nnde katledilen Kzlderililere
dayanan eski bir romantizme mi kapldn ya da iinden geldi
i, smrgecilerden nefret eden bir lkeye ait iddetli bir fke
nin onu fatihler, smrgecilerle dolu yzyllarn Kzlderili ru
240

huna doldurmaktan asla vazgemedii tm pisliklere kar du

yulan nefretin adaletten daha fazla nem tad bir seime do
ru onu itip itmediini kendi kendine sorup duruyordu. Belki de
hayatnda ilk kez, bir araba kazasnda edindii ve bir Alman d
ello dknnkine tpatp benzeyen yara izinin bulunduu o
sert maskesine gerekten de benzemeye balamt. Gene de, on
lar ayran uurumlarn, yalanlarn, ktlarn ve ikiyzll
n tesinde, Batnn ve kltrn sahip olduu gzelliklere
benzeyen bu gen kadna kavumas iin, tek bir itiraf yeterliydi. imdilik onun gznde inansz, utanmas sklmas olma
yan bir N azi servenci, A lm ayo nun sadk bir dostuydu. Bu hi
olmazsa kza, imdi yapt gibi agzllkle, ekincesizce, kza
greyse herhalde edepsizce bakabilme olanan yaratyordu.
Bir beyefendi bir kadna byle bakamazd, baklaryla kza
byle aklp kalmas, kza grlerinde ve hor grsnde hakl
ktn dndrtyor olmalyd. Byk olaslkla Paristen
gelmi zmrt yeili bir elbise vard zerinde, spanyol tarz, el
mas kakmal altn .kpeler takmt; duvarlardaki tablolar, hal
lar, zrhlar, hatta gm takmlar, kristaller, mumlar, sanki yal
nzca ona bir ereve olutursun diye, giyimini tamamlamak
zere tasarlanmtlar. Sen yaamsn, diye dnd Radetzky,
sonra Kuzeylilere zg bu ani romantik cokudan utand; biraz
yorulmutu galiba.
Sohbet uzun sessizliklerle, kadnlarn fazlaca keskin kahka
halaryla blnyordu; herkes ar bir coku ve zenle, koul
lar ne olursa olsun asla glmece ya da alayclk duygusunu kay
betmeyen bir yksek tabaka insan gveni sergilemeye ala
rak, karsndakinin ne sylediini dinlemeden, sahtelik kokan
bir ilgisizlikle konuup duruyordu. Fransa Bykelisi Ingiliz
usul mizahta harikalar yaratyor, Byk Britanya Bykelisi
ise, herhalde hayatnda ilk ve son kez olarak izlenimci resimden
sz ediyordu.
Almayo, sohbete katlmak iin aba gstermeden, sessizce,
karamsar bir havayla baknyordu. Radetzky, onun kendinde
olmadn gryordu. Bir an, elindeki arap bardan yle bir
skt ki, bardak krlverdi. Bykeli nin kz dndaki tm ka
dnlarn dokunsalar alayacak gibi grnd, erkeklerinse,
gerek skntl yzlerini az kalsn ortaya dkecekleri zgn bir
Y lJ z y iy ic ilc r

241/16

sessizlik oldu. Ama Alm ayo, yalnzca parmaklarnn ucunda

parlayan kan damlalarn silmekle yetindi, metrdotel de, arap
lekesinin stne bir peete koydu. Bylece, hibir isteri krizi
olmakszn tatl faslna dek gelindi.
Bykelinin kz ayaa kalktnda iareti vermi oldu;
davetliler salonda kahve imek zere masadan ayrldlar. am
panya olsun, elma raks, konyak olsun, Almayo en bata ken
dine servis yaptryordu. Son krk sekiz saat boyunca itiklerine
bakldnda, Kzlderililer araba kar dayankl deildir ek
lindeki sylentinin de inanlr bir taraf kalmyordu. Bir bardak
konyak daha, sonra bir tane daha, bir fincan kahve daha; ko
nuklar sessizleiyor, gerginlikleri ve donukluklar gitgide art
yordu; kadnlar artk konumaya almyorlard bile, erkekler
se, bo bo ten szckler bulmak iin rpnyorlard; sessizlik
ler gitgide uzuyor, sohbeti yeniden balatmak iin giriilen her
aba da, srekli geciktirilen o n yaklatrmaktan baka ie ya
ramyordu ve sonu olarak, yalnzca metrdotelin gm tepsisi
ne ya da minenin mermerinin stne titrek ellerle konulan
bardaklarn tnlamalarnn dnda, sessizlik galip geldi. Konso
los boazn temizledi, bardan brakt, ama daha konumaya
frsat bulamadan, Almayo D iaz iaret etti.
- Ve imdi, dedi tm saflyla, ekselanslarndan, dostla
rmdan birinin dostlar topluluunu elendirmesi iin izin ver
mesini isteyeceim. Hokkabazla bir para yetenei vardr, pek
aman aman bir ey deil, ama gene de yetenek ite. El Senorda
ie almazdm onu dorusu, ama sizin de greceiniz gibi, bir
amatr iin fena saylmaz.
Yarm saate yakn bir sre boyunca, konsolos uzun ince
parmaklaryla minenin mermerinin zerinde sinirli sinirli
tempo tutarken -G reco geleneine daha yarar boyutlar hak
eden mkemmel elleri vard-, zavall Diaz, slak bir sngerden
daha gevek ellerle kartrd bir deste hileli ktla, konukla
rn buz gibi baklarnn altnda oyunlarnn ounda da uvallayarak gerekten de yrekler acs birtakm el abukluu gste
rileri sergiledi. Azndan yanan sigaralar kard, kulaklarndan
pinpon toplar, Fransa Bykelisinin yeleinin altndan da ka
uuktan bir ylan kard; adam baklaryla imekler yadrd
242

zerine, Diaz da yerlere kadar eilerek verdii birka alakg

nll ve aceleci selamla yantlad onu.
Solgun yznden iri iri terler akyordu, genellikle kel kafa
snn stne zenle yaptrd birka nadir ty alnna doru
sarkmt, sarkk yanaklar titreyip duruyordu, baklar yakar
ve dehet doluydu. Boyal byklarnn Prusya tarznda cilalan
m ular, dudaklarnn her kaslmasnda hopluyordp, yakaran
baklarn A lm ayo nun stnden ekmiyordu kesinlikle, ama,
efendisinin yannda dolarken daima cebinde bulundurduu
birka vr zvr aksesuarla bir sirk kpei gibi gsteri yapmaya
devam ediyordu.
Dayanlmaz ve hainceydi bu. Diaz o panikle oyunlar bir
birine kartryordu; yanan bir sigaray yanl yerinden tutarak
acyla ciyaklad ve tam Fransa Bykelisinin ayaklarnn di
binde mermere arpp paralanacak olan bir barda devirdi; s
tne de, zaten uzun zamandr korkudan kaynaklanan ishale
kar etin bir sava vermekte olan barsaklarndan, gerekten
korkun, ani bir grlt koyverdi.
Yeni bir sessizlik kt ortala, ama bu seferki sonuncusuydu, sonra ev sahibi, sihirbazn korkun yenilgisi sayesinde
sanki yeniden gven kazanm olan bir sesle:
imdi kendimi, sizden konsolosluu terk etmenizi iste
me zorunluluu iinde gryorum.
Diaz n son haddindeki alalmasna kahkahalarla glm
olan Alm ayo, iyi bir ocuk tavryla elini havaya kaldrd.
Tam am , tamam, dedi hibir fke belirtisi gstermeksi
zin. stenmediim yerde durmam.
Elini ceketinin altna sokarak, kemerinin altnda tad
C oltu ekti.
te byle.
Silahyla gen kza doru bir hareket yapt.
Siz de bizimle geliyorsunuz, senorita. Scak tutacak bir
ey aln yannza, giysi ya da battaniye falan. Uzun bir yolculuk
olacak.
Kadnlar arasnda bir irkilme oldu, yz, G reconun bal
mumu rengi niyetine kullandklarn imdi her zamankinden
daha ok andran Bykeli ise, ne doru bir adm att, ama
yalnzca tek bir adm.
243

 Elinizi abuk tutun, senorita, diye yeniden balad Alma

yo. Size be dakika tanyorum. O sre iinde buraya inmi ol
mazsanz, ekselanslarn tpk bir kpek gibi, pis bir Kzlderili
gibi haklyorum ve siz gene de bizimle geliyorsunuz.
Gen kz bir an duraksad, sonra merdivenlere yneldi, Radetzky peinden gitti, ama Almayo kzn peine bir de mitralyzl bir korum a takt. Radetzky ona birka yattrc sz sy
lemek istedi, ama kz ona yle bir bakla yant verdi ki, adam
enesini kapad, baka bir yzyldan geliyormua benzeyen bu
spanyol gururunun karsnda bir kez daha fkeye kapld. Kz
zaten dikkat ekecek lde sakin gzkyordu: byk olas
lkla kiiliindeki bir gten ok, diplomatik dokunulmazln
emsiyesi altnda korunakl bir yaam sren ve kendilerini teh
dit altnda olmay asla istemeyen happy few lerdeki1 o aristokra
tik zellikti sz konusu olan. Kz bir an duraksad sanki, ama
bu yalnzca hangi giysileri gtrmesi gerektiini dndndendi. Gren de arkadalaryla hafta sonu tatiline kmaya ha
zrlanyor sanrd. Sonunda yolculuk antasn alarak odasndan
kt. Valizini hazrlamak iin eyrek saatten fazla zaman harca
mt, ama A lm ayo nun gerekten szn tutup babasn ld
rebilecei fikri, aklnn ucundan bile gememi gibiydi.
Salonun atmosferi kknden deimiti. Kadnlar hkrk
lara boulmulard, bykeliliin gen ataesinin bykl anne
si, yar yarya baylm bir halde bir koltukta yatyordu. Erkek
ler, Alm ayonun onlara dorulttuu C oltun karsnda, betleri
benizleri atm bir halde donup kalmlard. Byk Britanya
Bykelisinin kzlms sakal her zamankinden daha seyrekti
sanki; kars ise slk sesleri kararak yle sk soluklar alyordu
ki, jokeyini kaybetmi de Epsom at meydannda kendi bana
kere tur atm sanrd gren. Fransa Bykelisi fazlasyla
olaand bir tavr iindeydi, lkesinin en gzel milli gelenekle
rine layk olduunu kabul etmek gerekirdi: bir sava daha kay
betmi gibiydi. nsann kendi kendine sorabilecei tek sorunun
adamn vurulup dmeden nce La Marseillaise i mi syleyecei,
yoksa Almanlarla ibirlii yapmay kabul m edecei eklinde
olacana dair karara vard Radetzky. Radetzky, profesyonel
gzlemci duygusu henz onu terk etmedii iin kendini tebrik
1M u tlu a zn lk . ( cv .)

244

etti. Eer yalnzca tank sfatyla, dardan izlenebilse, sahne

gerekten de gln gelebilirdi insana. imdilik Radetzky ken
dine kar, yalnzca bir tr gln erkeke adalet uruna ve bel
ki de A lm ayonun onun zerinde uygulad, merakll nede
niyle onu gitgide daha uzaklara srkleyen by nedeniyle ya
amn snrlarn tesine frlatma biimine kar iddetli bir f
kenin penesinde olduunu hissediyordu. Yalnzca tutuklanm
ve yarglanyor olsalar, kesinlikle paay kurtarrd. Alaka
olurdu, ama kesinkes kurtulurdu. Yalnz, eer Ordu tarafndan
derhal defteri drlmezse, bakentte halkn yanlarna kadar ge
lip onlar sokaklarda srklemelerini, benzine bulayp unutul
maz bir festa'ya kendilerini kaptrmalarn engelleyecek kadar
kaln duvarlar olan bir cezaevi yoktu ne yazk ki. Kalabaln
drtte Kzlderililerden oluacakt. lerinden birinin span
yollarn yerine gemek istemesini asla balamazlard. N e san
yordu kendini yani zerlerinde egemenlik kurmaya alan bu
kpek? lerinden biriydi o, kpein tekiydi yalnzca, bunu ona
gstereceklerdi de. En beter kleci alaklklardan kalma, aadakileri, irenliklerine ikna olacaklar biimde koullayan psi
kolojik bir sreti bu. Radetzky sonuna dek C ujonun yannda
kalacakt. Smrgeciler K ongoda bile henz hesap vermi de
illerdi. Simbalar, siyah ve beyaz tutsaklarna nce ikence edi
yor, sonra da onlar yiyorlard. Alnanlarsa onlardan sabun ya
pyorlard. Barbar Simbalarla uygar Almanlar arasndaki tek
fark, yalnzca bu sabundu ite. Temizlik gereksinmesi; kltr
buydu.
Cujon o gzel ipek, beyaz takmlarn giyinmi, elleri ser
best kalsn diye beyaz Panama apkasn da bana takmt. k
giyimli bu sekin adamlarla uzun elbiseli kadnlarn arasnda,
Kolom b ncesi tarihin en derin yerinden frlam ta bir heykel
gibi dikiliyordu.
Protokol efine dar kp, subaylar ate etmeye, onlar
tutuklamaya ya da yalnzca pelerinden gelmeye kalkrlarsa,
rehine olarak yanlarnda gtrdkleri bykelinin kznn der
hal ldrlecei yolunda uyarmas iin emir verdi. Grmeler
tam yarm saat srd; kararsz bir enkaza dnm olan proto
kol efi, her seferinde, subaylara istei dnda, zor altnda hare
ket ettiine ilikin gvence vererek iki taraf arasnda gidip geli
245

yordu. Sonunda isyanclarn, en azndan grnrdeki oluruyla

dnd. Lider maximo gen kadn ne doru iterek kapya y
neldi. Am a son anda, aklna daha iyi bir fikir geldi. Hepsi ni
versiteden kma, ona kar, onun onlara kar duyduundan
daha fazla nefret duyan subay olacak bu gen kpeklere zerre
kadar gveni yoktu. Keskin bir nianc ve drbnl bir tfekle,
daha tetie davranp Ispanyolu haklayacak zaman bulamadan
rahat rahat onu ldrecek kadar zaman bulurlard.
Haftalar boyunca, uygar dnyann gazeteleri, arkas bizzat
bykeliler tarafndan rtlm, bir tabancann namlusu da
nnde yrmeye zorlad bir gen kzn srtna dayanm bir
halde, drt bir yandan kadnlar, ngiltere, Fransa, Birleik Dev
letler bykelilerinin karlar tarafndan korunur bir biimde
bykelilikten kan, Trujillodan daha kt, Duvalierden da
ha barbar bu iren diktatr knayan korku ve fke dolu
lklar kopardlar.
Kapnn dna ktklarnda, konsoloslua doru ynelmi
olan projektrlerin klar yznden gzleri bir an grmez ol
du; yzlerce askerle evrili olduklarn, drt bir yanda silahlarn
zerlerine dorultulmu olduklarn biliyorlard. Radetzky yal
nzca, bir tr mesleki nee duyduunu anmsyordu: oynad
gldrye ve mesleine olan sadakatinde onun kadar ileri gide
ni hi olmamt herhalde. lk kez ve herhalde son kez, Kuzeyin sislerinin iinde hayalperest bir yeniyetmeyken kendine
bitii servenci grntsne sadk davranmt. nemli olan
tek ey, A lm ayoya ihanet etmemi olmas deil, asl kendi ken
dine ihanet etmemi olmasyd. Bu mutlak bir itenlik nyd.
Mesleinin getirdii zrler daha sonra, eletiriler ve gzaltna
alma tehditleri yamaya balad zaman gelecekti dnyann ak
lna.
Bahe duvarnn stne, bykeliliin atsna ve arabala
rn tepesine tnemi yirmi-otuz fotoraf vard; ve elinde ta
bancas, dudaklarnda purosu, diplomat eleri ve diplomatlarn
kendileri tarafndan yakn korumaya alnm bir halde glmse
yen C ujon un fotoraf, dnya gazetelerinin ba sayfalarnda
boy gstermeye hak kazand.
K r edici n altnda ilerliyorlard; Radetzky D evrim in
gen subaylarnn, diktatrn kamasna izin verecek yerde ok
246

gzel bir gen kzla, belli bir yataki iki- kadnn, meslek ya
amlarnn sonuna gelmi birka bykelinin yaamn feda et
mekte duraksayacak kadar idealist ve davalarna bal olup ol
madklarn merak etti. Bu, idealizmi ne ekilde tanmladklar
na balyd. dealizm hakkndaki dncelerine, onun bilinler
deki yerine; devrimci bir lk m, yoksa basit bir insanlk kay
gs m olduuna balyd. lerlerken, kendine her taraftan hatr
saylr sayda dman edinmesine, hem de mesleini uygularken
son derece ahlaksz ve hayasz olduuna ilikin nn pekitir
mesine yol aacak biimde daha sonra herkese duyuraca birta
km hesaplar yapmaya koyulmutu kafasnda. Sonu olarak ha
yatta kalma anslarnn burada onlara kumanda eden subaylarn
lkclk, eitim ve kltr dzeyleriyle dorudan ilintili oldu
unu hesaplad. yice kemiklemiler, tmyle politize, tama
myla gereki hale gelmilerse, o zaman ate etmekte duraksamazlard, kaaklar da bylece lp giderdi. Karlnda, tepe
den trnaa yksek duygularla dolularsa, insan yaamna sayg
gsterilmesi konusunda romantik ve soylu dncelere sahip
lerse, baka bir deyile insancl eilimleri siyasal kavraylarn
dan daha ar basyorsa, olaslklar gz nne alndnda, ate
etmekten kanacaklard. Radetzky ayn yolla, gen devrimcile
rin iktidara salamca yerleip bunu srdrebilmeleri ansnn ne
kadar olduunu da kesin olarak hesaplayabileceine de karar
verdi. Eer imdi, srf bir gen kzla birka kadnn yaamlarn
kurtarmak iin ate etmeyi reddeder, eer,bu insancl zayfl,
yaama ve kendi onurlarna bu saygy gsterirlerse, o zaman
hi kukusuz ok gemeden devrilir, sahneden silinir, idam edi
lirlerdi, lkede de her ey eskiye dnerdi. Kadnlarn ve ocuk
larn kanlarnn karsnda duraksayan bir devrim, baarszla
mahkmdur. lk ynnden eksik bir devrimdir bu.
Bylece, tek bir el silah bile atlmadan kamyonete ulap,
iine binip hareket ettiklerinde, ii hem rahatlad, hem de zn
tyle doldu. lk kez tpk Juan Boschunki gibi, kazanmay ve
srp gitmeyi hak eden, iten ve yeni bir devrim oluyordu; fa
kat kaybedecekti, nk fazla gzeldi. m r gllerinki kadar
olacakt ite.
Radetzkynin kulland araba, nce pelerinden gelen, za
man zaman iyice yanlarna yanaan projektrlerin nn altn
da, sonra karanlklarn iinde yol alarak gitgide hzlanyordu.
247

 N e olursa olsun, elimden gelenin en iyisini yaptm ben.

Utkulu bir havayla gen misyonere bakt.
Elimden ne geliyorsa yaptm.
Sessizlik oldu. Dr. Horwat ask suratla ayaklarn seyredi
yordu. nancnn snrlar ne denli geni olursa olsun, bylesi i
renliklerin gerekten varolduuna inanmakta glk ekiyor
du. Bu kz alakln doruklarna ulatnn bile farknda deil
gibiydi. Yznde bir tr gurur, ltl bir hava vard; elinden
gelenin en iyisini yaptna, alm olduu eitimin hakkn ver
diine gerekten inanyor gibiydi. Birleik Devletler in az geli
mi lkelere yardmc olmak amacyla gsterdii bitmek bilmez
abalarn iinde, Amerikan d siyasetinin n cephesinde yr
dne kendini inandrmt. Hatta, bakalarna yardm edece-"
ine, bizzat kendindeki kirlenmenin, ruhsal ve ahlaksal ykmn
farknda bile deil gibiydi.
Peder Horwat imdi, kanatlarn aarak mritlerinin ze
rinde ykseldii zamanlardaki en hnerli esinlenmelerinde, ey
tans glere ilikin en gereki betimlemelerinde bile bir numa
ral halk dmannn hakkn asla verememi olduunun farkna
varyordu. Peder yalnzca Birleik Devletlerde yaamt mr
boyunca, herhalde bu yzden Ktlk hakknda pek bir ey
bilmiyordu.
Dalarn uzak bir kesinde kayalarn stne oturmulard
ve Dr. H orw atn, bulunduklar yer konusunda en ufack bir
fikri yoktu. Her eye karn Tanrya inanan bir insan kendini
ne kadar kaybolmu hissedebilirse, o kadar kaybolmu hissedi
yordu kendini. Cadillac lar kara lavlardan oluan karabasanlara
zg bu dekorun ortasnda durduu, farlar da, yuvarlak gzleri
248

ni ta yamalarda sabitleyerek donup kaldklar, kaplar alp,

Garcia yere inmeleri emrini haykrarak verdii vakit, Dr. Horwat burasnn infazlar iin seilen yer olduuna kesinlikle inan
m, bir kere daha kalben yce Bulumaya hazrlamt kendi
ni; ama Garcia yalnzca geceyi burada geireceklerini, hatta bel
ki biraz daha uzun bir sre burada kalacaklarn bildirmiti...
Son tmceye herhangi bir alayc vurguda bulunmu deildi ger
i ama, hepsine korkun imalarla dolu grnmt tmce. im
di, grnd kadaryla ne yorgunluu, ne korkuyu, ne cesaret
sizlii tanyan bu artc gen kadn sanki bir pikniktelermi,
marineer oktan karaya km ve tm Amerikan vatandalar
nn can gvenliini salamakla urayorlarm gibi davranmaya
devam ederken, iki saatten fazla zamandr souktan titreyerek
talarn stnde, yldzlarn altnda oturuyorlard.
Uzun zaman nce Birleik Devletlere dnm olmaly
dnz, dedi gen kadna serte.
Neden? Yaamm kazanmak iin mi? Dr. Horwat, bu
lkenin ocuklar bir gn gelecek okullarda adm renecek
ler ve kimse Amerika nn onlar iin hibir ey yapmadn sy
leyemeyecek. Kendimi Dr. Schweitzerin yerine koyuyor dei
lim, canm. Henz pek fazla bir i baarabilmi deilim...
Henz, diye sordu Dr. Horwat biraz ar bir alayclkla.
Yani devam etmek niyetinde misiniz?
Tamam ite, alay edin benimle, ok kolay bu. Ama her
eye karn, bu lke Birleik Devletler hari dnyann en iyi te
lefon ebekesine sahip olduysa, bu benim sayemde. Telefon en
cra blgelere dek ulat, stelik de otomatik; telefon lkenin
gururu oldu. Turistlere ilk onu gsteriyorlar. Buna dikkat et
misinizdir, yle deil mi? Mola verdiimiz o iren, ykk d
kk kahvede bile telefon vard, stelik alyordu da... Yzba
Garciann nnda iletiime getiini pekl grdnz.
Dr. Horwat kadna fkeli bir bak frlatt. Ahlaktan, utan
madan tamamyla yoksun bylesi bir yaratn, neredeyse ya
amlarna mal olan bir eyle byle vnebilmesi -m r olduka
tezghn zerindeki ve Garciann koca penesinin iindeki o
kara telefonu unutmayacakt- gerekten de izmeyi ayordu.
Kutlarm sizi, dedi fkeyle. Gerekten de vnlebilecek iler becermisiniz.
249

Amerikal onu dinlemiyordu. Dr. Horwat, kadnn ona

zerre kadar dikkat edip etmediini merak etmeye balyordu.
Kendi kendine vicdan muhasebesi yapp, bilanoyu da olumlu,
hatta cesaret verici bulmu gibiydi.
Hem sonra ne yaparsnz, onu seviyordum. Ve hl sevi
yorum, mrm boyunca da sevmeye devam edeceim...
Dr. Horwat gzlerini kapad. Bu zavall dkn kadn, en
aa snftan basit bir fiziksel balln sz konusu olduunun
farkna bile varmadan ylesi bir adam yrekten sevebilsin, Almayoyu, rnein Dr. H orw atn karm sevdii gibi sevdiini
hayal edebilsin; bu bir yerde kendi duygularn kirletmesi, ge
nelde ak, tm saflyla deersizletirmesi demekti. Dr. Horwat, en aalk trden cinselliin kollarna kendilerini brak
mak iin Meksikaya giden Amerikal kadnlardan sz edildii
ni ok duymutu daha nce, burada da sz konusu olan aa
yukar buydu aka. lgin olan, kzn yznn, onu iin iin
kemiren o derin i rmesini zerre kadar yanstmamasyd.
Ama gzellikle safl kartrmamak gerekirdi. Ondaki yalnz
ca konaca insan kartrm, ksacas yanl insana dm bir
gzellikti. Bir topuzla arkaya toplanm sapsar salar son dere
ce duru bir alm ortaya karyordu, izgileri de ayn durulukta,
szcn sanatsal anlamnda, iyi izilmilerdi; ama canm, ay
ve yldzlar insan yanltabilirdi; insan onun ekiciliine ka
pldn, ona daha yakn olmak istediini hissedebilirdi; insan
gayet kolaylkla batan karabilecek bir yzd. Dr. Horwat,
kadnn gzelliini alp onu rahat brakmasn isterdi, ona bak
mak bile istemiyordu; varoluun nemli, hatta trajik anlarnda,
insan bedensel bakmdan iyi sunulmu her diinin ekimine ka
plr, erkekler byle anlarda hep annelerini dnrler. Belki de
kadnn elini tutup onu avutmas, insanca, yce bir hareketle,
narin omuzlarn kollaryla sarmas gerekirdi. Dr. H orw at bir
den yaamakta olduu fizyolojik olayn bilincine vard; yle
korkun ve utan vericiydi ki, akaklar zonklamaya balad.
Herhalde sinirli gerginliinden ve yorgunluktan kaynaklanyor
du, heyecann etkisi altndaki gen bir adamn kr, sinirli bir
tepkisiydi bu, cinsellikle ilgili herhangi bir ey olamazd iinde;
bir tr yanl anlamayd, kann yanl yne hcum etmesiydi
yalnzca. Her ne olduysa, kzdan kurtulmak iin bile olsa kpr
250

dama yetisinden tamamyla yoksun, olduu yere ivilenmi,

korkun bir biimde dolu hissediyordu kendini. zerine ulla
nan ve boazn deilse bile... en azndan gnln sktran
eytan n eliydi bu apak. gdsel bir tavrla vantrilokun be
beinin cams gzlerini arad; o yaratn olup bitenleri kelimesi
kelimesine bildiine emindi. Kukla sonuta her zamanki edep
siz havasyla bakyordu ona, ama bu panayr soytarsnn bir
eyler sezip sezmediini anlamak olanakszd. Misyoner, bir
denbire zerine km olan bu fizyolojik bahtszlk nedeniyle
kendini o kadar aalanm hissediyordu ki, neredeyse henz
kuruna dizilmedii iin pimanlk duyacakt. Kuruna dizilme
iinin fazla gecikmeyeceini, zaten bylesi bir cezay da iyiden
iyiye hak ettiini dnerek kendini avuttu. Sonu olarak, bu
kz ve iren yklerini dinleyecek deildi. Uzaklamak iin
bir harekette bulundu, ama birden kendini, kzn ncekinden
bile yaknnda buldu.
N e var, Dr. Horwat, diye sordu kz. yi deil misiniz?
Misyoner t karmadan ban sallad. A y nn altnda
kzn yznde gerekten de i rmesine ilikin hibir iz yok
tu. nsann iinden o alna, o dudaklara, o ltl salara dokun
mak geliyordu.
Size teekkr ederim, dedi kza bouk bir sesle. Yorgun
du, aknd, fkeliydi ve korkmutu. Papazlar Kurulu -dile ge
tirdikleri zere, byk yeteneine karn-, genlii nedeniyle
kiliselerinin szcln ona vermekte duraksarken belki de
haklyd. O zamanlar gcenmiti buna, ama imdi, onlara hak
vermek zereydi. Olaylar yolunu armasn balyordu, hem
sonra, dman bir lkede yanardalarn ortasnda kaybolmu
larken zavall bir ocuun elini tutmasnda ne gibi bir ktlk
olabilirdi ki? Hem ayrca, saatler boyunca yol gitmilerdi ve g
nein batmasndan hemen sonra Garciann kafileyi durdurup
herkesi bir kez daha arabalardan indirdii o korkun n yaa
mlard; bu sefer misyoner kuruna dizilip cesetlerinin de uu
ruma atlmas iin durduklarndan emindi. Sierra Iardaki bu an
lamsz gezintinin baka bir nedeni olamazd: katledilmeleri, ce
setlerinden de asla bulunamayacaklar bir biimde, en uygun
koullarda kurtulmak zere doru mekn bulmak iindi gezin
ti. Am a Yzba Garcia'nn niyeti hi de byle deildi. Yalnzca
251

tehlikeli bir biimde benzin aklan olduuna karar vermi,

herkesi tek bir arabaya tktrm , dier arabalar da depola
rndaki benzini ektikten sonra terk etmilerdi.
ok naziksiniz, Dr. Horwat.
Kz, misyonerin elini dosta skt. Dosta, hi tesi yok.
Bylesi ok gzeldi, bunda hibir ktlk yoktu. Bir de u kor
kun Kbal biraz uzaklasayd. Yanlarndan bir adm ayrlm
yordu. nfaz mangasnn karsnda, srtn duvara yaslam bek
lerken misyonerin ona sunduu tinsel destein ardndan, Dr.
H orw atn babas ve anas olduuna karar vermiti besbelli, bu
durumdan kurtulmann da artk bir yolu yoktu. imdi bile, bir
ka adm tede yere melmi oturuyor, Dr. Horwat ne zaman
o yne baksa, onu o iren glmsemelerinden biriyle dllen
diriyordu. Dr. Horwat, bandaki sakatlktan dolay bile zavall
ya merhamet etmeyi beceremiyordu. Nasl olup da insanlarn
bylesi bir gsteriye katlmak iin para verdikleri, bir erkein
de sakatln uluorta sergilemeyi nasl kabul ettii, onun anla
ma yetisinin snrlarn ayordu.
Gece dalar kadar siyaht artk, farlar sndrlmt, ama
gkyz ezeli safln, karanlklardan gizlenen o mavi aydnl
n tayordu hl.
Bakn, dedi gen kadn.
Bir kayann zerinde ayakta duran, kollar hzl ve dzenli hareketlerle inip kalkan M sy Antoinen uzun, kara silueti,
yldzl bir zeminin zerinde belirmiti. M sy Antoine hokka
bazlk yapmaktayd. Gms toplar aya doru, ok yksekle
re doru uuyorlard. M sy Antoine hrsl bir adamd. M isyo
ner, yedi, sekiz, dokuz, on top sayd, insanolunun elleri iin
dikkat ekici bir hner; ama sonra kendi kendine, milyonlarca
yldan beri insan dehasnn tm gsterilerin zerine eilen mil
yonlarca yldza bunun nasl bir etkide olabileceini dnd.
Fena deil, dedi bir ses Dr. H orw atn yan banda.
Bir kolu efkatle vantrilokun boynuna dolanm olan kuk
la, purosunun zerinden hokkabaz seyrediyordu.
Fena deil, diye yineledi kukla, ama gene de yeterli de
il. Benim naizane grme gre, az nceki gn batm ok
daha etkileyiciydi. Onda ok daha kusursuz bir yetenek vard
baylar ve onunla boy lmeye kalkmak son derece sama.
252

Ama bu adamn elinden gelenin en iyisini yaptn, elinden ge

lenin de mzikholler dnyas snrlar iinde hi de fena olmad
n kabul ediyorum.
Toplar gn yksekliklerine doru uuyor, sonra da hok
kabazn ellerinin arasna dyorlard yeniden. Yldzlar, insan
elinin gcn seyrediyordu.
Bakn ona, diye gcrdad kukla. Onlara yapabilme yeti
sine sahip olduumuz ne varsa gstermeye alyor. Ycelik
saplants bu ya da ben hibir ey bilmiyorum. Biz soytarlar,
hepimiz megalomanzdr. Sirkler kapanr, mzikholler iflas
eder, ama soytarlar ezeli gsterilerine devam ederler. Dinsel ka
nunlara bal insandan sonra, aya giden insan. N e kadar rekor
varsa hepsi krlacak.
Gen kadn kahkahalarla glmeye balad. Misyoner, Dani
markalI vantriloku da, kuklasn da sevmiyordu; herhalde bebe
in edepsiz glmsemesinden ve sahibinin srekli olarak azn
da gevelemekten geri kalmad kukulu akalardan kaynakla
nan, hemen hemen kiisel bir eydi bu.
Hepsi hayatta diki tutturamam, kendini beenmi in
sanlardr, diye yeniden balad kukla. Michelangelo, Shakespeare, Einstein, bir o kadar da baarszlk. Gelip geici ate b
cekleri, faniler... gerek yetenek yok. Bunun farkna varmak
iin, yle gzel bir gn batm seyretmek yeter.
Elleri kollar toplarla dolu olan hokkabaz onlara doru
yaklayordu, sanki bir yldz hasad yapm gibi mutlu gzk
yordu. Dr. Horwat, hnerinden dolay ona sevecenlikle kutla
d.
Deniyorum, deniyorum, dedi M sy Antoine, elimden
geleni yapyorum.
Babo dolaan askerlere yle bir gz att.
Hl bizi kuruna dizmeyi hesaplyorlar mdr sizce?
Kesinlikle bilmiyorum, dedi Dr. Horvvat.
D iktatr bile olsa, bir insann byle bir eyi neden yapt
n hl anlam deilim, dedi M sy Antoine.
Belki de sanatlar d krklna uratmtr onu, diye
atld kukla. Belki de dnyay yeterince aldattmz kansnda
dr.
253

 lme kar yle aman aman bir korkum yok, dedi

M sy Antoine. Sonu olarak, bu da gsterinin bir paras... Er
ya da ge, sahneyi terk etmek gerekecek... Am a M arsilyada bir
karm ve ocuum var.
Ah! Onlar iin hibir tehlike yok, dedi gen kadn.
Biraz fazla edepsizsiniz, kkhanm. Anlalan fazlasy
la uzun bir zamandr bu lkede yaamaktasnz. Sizi temin ede
rim ki, Fransada insan yaamnn belli bir bedeli var hl.
Gururlu bir havayla uzaklat. Gen kadn glmeye koyul
du.
Franszlar, dedi. Fer zaman kocaman atlarnn zerindedirler, atlar da daima beyazdr. Onlar insan yaamndan sz
ederken duyan da, bunu onlarn icat ettiini sanr. nsan yaa
m, hemen her yerde vardr. Aslnda dnya insan yaamyla o
kadar dolu ki, baz insanlarn canna yetiyor bu; deitirmek
iin baka bir eyler... temiz bir eyler grmek istiyorlar hara
retle.
ini ekti ve dierlerine srtn dnerek yere uzand.
Dr. Florvvat ceketini karp kadnn omuzlarn rtt.
Teekkr ederim, dedi kadn. Siz meyecek- misiniz?
Hayr, diye mrldand misyoner.
Her trl yanl anlamay nlemek zere kzdan biraz
uzaklaan misyoner de yere uzand. imdi, gece aydnlnn
iinde afa bekleyen gkyz kprtszd. Samanyolu, k yl
lar, ay, yanardalarn siyahl, lavlarn zerinde szlen mavi
glgeler, mzikhol, soytarlar, gecenin rtemedii sapsar salar;
tm bunlar misyonerin gznn nnden birer birer gemeye
balamt, son saatlerin etkisi de yle glyd ki, karsnn ve
ocuklarnn yzlerini gznn nne getirmeyi bile beceremiyordu bir trl. nnden her yeri yldzlarla kapl beyaz, hayaletimsi bir glgenin getiini grdnde, gzleri biraz byd
ler, ama pullu prl prl elbisesi, sivri klah, mzikli palyaola
ra zg beyaz, yuvarlak yzyle yalnzca M sy Manulescoydu geen.
Dr. H onvat, bir panayr grltsyle birdenbire uyand
nda artk ne nerede, ne de orada ne iinin olduunu, ne de
milyonlarca yldz atp tutarak hokkabazlk yapan o kara lav
dan devin kimi olduunu anmsyordu. Srayarak doruldu ve
254

aknlkla lklardan, kahkahalardan, ark syleyen sarho

seslerden oluan bir enlik grltsn ayrt etti.
Bir iki alemi, diye geirdi iinden hemen Dr. Horwat.
Bir bu eksikti. abucak evresine yle bir gz att ve gen ka
dnn hl orada olduunu, omuzlarnda ceketiyle kayalklara
sokulmu sakin sakin uyuduunu grerek, hem ok ard,
hem de iinin rahatladn hissetti. Bir an kadna dokundu, ne
denini pek bilemiyordu, sonra geceyi yarp geen kaba saba
a doru bakt.
Cadillaclarn farlar yaklm, birinin ya da bir eyin evre
sinde sendeleyip duran bir grup sarho askeri aydnlatmaktayd
lar. Dr. Horvvatn bu hdklerle ban belaya sokmaya hi ni
yeti yoktu ama, gene de kalkp, birilerini katletmediklerinden
emin olm ak zere yanlarna gitmesinin grevi olduunu dn
d. Derken bir keman sesi duydu. Sanki dorudan doruya Ma
car Pusztasndan ya da Besarabya ovalarndaki ingene obala
rndan gelen, yar-gl, yar-hkrk, hem lgn, hem de h
znl bir havayd alnan.
Yaklat.
Farlarn ok kuvvetli klar, tatan bir arenay gecenin
iinden ekip karyordu.
Arenann ortasnda tepe st duran kk M sy Manulesco, minyatr kemanyla o yrtc ve ateli havay alyordu.
Korku terleri, iri damlalar halinde unlanm suratnn stne
akyordu. Beyaz patikleri, mzikli palyao giysileri, kabark
pantolonu kta parlyor ve k sayorlard.
Adamakll kafay bulmu olan Yzba Garcia, elinde bir
tequila iesiyle byk sanaty yreklendirerek, evresinde
dans ediyordu. Yzba Garcia tm itenliiyle eleniyordu.
Kukusuz tm atalarnn daima yapt ie; da haydutluuna
geri dnm olmaktan duyduu mutluluk ve mutlak zgrlk
le sarho olmutu.
Yzba, astlarnn onaylayc ulumalarnn arasnda, virt
zn evresinde delicesine bir dans tutturmutu. Ve byk sa
nat, evresindeki bu lgnl biraz olsun sakinletirmeye ili
kin olas bir umutla, havay deitirmeyi, ardas brakmay de
nedi ve adamlara Bach almaya balad; tm maestroluk yaam
boyunca, hi bu kadar uzun sre tepe st dikilip Bach almak
255

zorunda kalmamt herhalde. Dr. H orw at korkuyla iinden,

virtzn byle ayaklar havaya dikilmi bir halde, ne kadar za
mandan beridir sanatnda kendini amaya altm dnd.
Gerekten de bunda insanlk d bir ey, dnya yasalarnn ze
rine ykselen, bylelikle de Johann Sebastienin gksel mzii
ne layk olan bir ey vard. Belki de bu mzik byle, en iten
bir ykselmeyle yaplmalyd. Dr. Horwat, mziin gerekten
de fena olmadn, insanln yetenek sknts ekmediini ka
bul etmek zorunda kald.
Byk virtz gene de, bir elinde keman, dierinde yayy
la, gcnn ve esinlenmelerinin sonuna gelip sonunda yere y
larak, bitkin bir halde kalakald; Yzba Garcia ise, gzleriyle
baka bir gsteri aramaya balamt bile. Gen Kbal arpt
gzne, adam kolundan yakalayp, far klarnn altna ekti,
ama sanat yznde kocaman bir glmsemeyle ekinerek ona
bir eyler anlatt; Yzba Garcia alabildiine neeli bir ho, ho,
ho! patlatt, sonra, bu mkemmel akay etesinin kalan yele
riyle de paylatktan ve ilk frsatta zel bir gsteri iin Kbal
dan sz aldktan sonra, stn insann srtna sk bir aplak ya
ptrd ve ieyi adama uzatt. Dr. Horwat Garcia^nn en azn
dan zavallnn sakatlna sayg gsterdiini, grmekten mutlu
luk duydu, nk Garciann Kbal canavar, uyumakta plan
gen kadnn bedeni zerinde yeteneini sergilemeye pekl
zorlayabilecei gemiti aklndan.
Sarho etenin gzleri bu sefer de gen misyonere takl
d ve Dr. Horwat, kar kmaya ya da hatta olup bitenleri anla
maya bile frsat bulamadan, kendini farlarn kr eden klar
nn iinde, bu tarifsiz ayaktakmnn ortasnda buluverdi. Hi
bir zel kt niyet tamayan, ne var ki karsndakinin bir m
zikhol sanats olmadm da tamamyla unutan Yzba G ar
cia, kll penesiyle pederi drterek, numarasn sergilemesini
emretti; Dr. Horwat, gcenme ve fke yznden hkr and
ran bir sesle ona hi de bir soytar deil, bir misyoner olduunu
anlatmaya alt ve daha iyi anlalsn diye tm dnyann ta
nd peder Billy Graham n ve Papa VI. Pauln adlarn bir
solukta sayverdii iin, Yzba, atlatlmaya altm sanp
szleri kendisine ynelik kiisel bir hakaret olarak alglayarak,
Amerikan ordusuna ait koca tabancasn ekti.
256

 Dans et. Benim iin dans edeceksin!

Ama Dr. H orw atn dans etmeye hi niyeti yoktu. Sonu
olarak, onurunu yitirmektense, orackta yaamn yitirmeyi
yelerdi. Burnunun dibinde koca tabancasn sallayp duran o
sarho gorilin karsnda korkmadndan deil. d kopuyor
du. Hatta o kadar korkuyordu ki, bir Amerikalnn szck h
zinesinin zllyle pek uyumlu olmayan bir kullanm eitli
liine sahip, gk grlts gibi bir sesle sylenen bir hakaret ve
edepsizce szler akn Amerikal damarlarnn en derinlerinden
ykselerek dudaklarnn ucuna kadar geldi; ve mzikhol dnya
snn tarihinde artc ve hatta belki de esiz bir gsteriyle
-m r boyunca azndan tek bir kaba szck kmam sofu
bir adamd sz konusu olan-, korkusundan, fkesinden, utan
cndan arnd. H ayatta insanlarn kendilerinde tamamyla bek
lenmedik birtakm kaynaklar kefettikleri ve tarihsel koullarn
yaratt okla, zgn bir esinlenmenin altnda ellerinden
gelenin en iyisini ortaya koyduklar anlarn varolduu gerek
tir.
Dr. Horwat bylece, bariton sesinin gen ve muhteem g
zelliinin ve lkesinin en gzel askeri geleneklerinin iinden
kopup gelen sz salvolarnn iddetinin, sanki iinde birdenbire
bir yanarda uyanmasna dalan titreten bir gle kabard
bir sesle kkremeye balad. Bu pislikler selinin kilisesini ve
milyonlarca mridini derinden yaralayacak olmasna karn,
bylesi koullarda, ortaya konabilecek abalarn en soylu ve y
reklilerinden olup ktlar: Birleik Devletlerin nc Dnyaya bol keseden att tm gzel szlere karn, bu byk l
kenin son szn henz sylemediini kesinlikle kantlam
oluyordu. Kt niyetli bir zihniyet -nl sahibi Agge O lsenin
omzuna trmanm olan vantrilok kuklas O le Jensen de pek
uzakta deildi-, karanln iinde sahneyi gizlice gzlerken,
Yzba Garciann, soytar yerine koyduu kiiden silah zo
ruyla tam da istedii eyi elde edip etmediini, bu sonuncunun
da, hdklerin 1 arsnda son derece gzel bir yreklilik ve ya
ralanm onur gsterisinde bulunarak, yalnzca ve yalnzca Garciann gnln elendirip elendirmediini sorabilirdi kendi
kendine. Dr. H orw at kendinden gemekteydi. fkesine, gce
nikliine, hatta korkusuna karn, hayran olunas sesinin dalar
Yldzyiyicilcr

2 5 7 /1 7

titretir gibi grndnn farkna varmaya balyordu; kkre

meye devam ederken, bir taraftan da yaratt yanklara kulak
vermeye koyuldu honutlukla. Bu sonunda onu sakinletirdi,
soluk almak iin durduunda, Garciann ona saygyla baktn
fark etti.
Muy bien, dedi Yzba dudaklarm aplatarak. Si senor.
ok yetenek var.
ieyi Dr. H orw ata uzatt; ve gen misyoner, daha sonrala
r inanmakta zorluk ekse de, son bir kfrden sonra, tequiladan koca bir yudum alrken buldu kendini.
Sonra ieyi yere atp bin paraya ayrd ve talara taklp
sendeleyerek gecenin iinde kayboldu; gen kadn hl kendi
halinde uyurken bulmak iini rahatlatt. Evine gelmi gibi hisse
diyordu kendini; olabildiince rahat bir biimde kzn yanna
yerleerek, bir koluyla ona sarld. Yreinin son saldrlarnn
temposunda hl fkeyle arpyor olmasna, alnnn ateler iin
de yanmasna, kafasnn adamakll sert ve intikam kokan tm
celer halinde aba harcamakszn bir araya getirilmi kalayl s
fatlar ve svglerle dolu olmasna karn, yeni yeni kmaya
balayan ve imdiden i damlalar gibi yanaklarn kaplayan sa
kalnn altndan homurdand birka bastardn ardndan, gen
misyoner abucak derin bir uykuya dald.

258

19. Btiim
Yldzlar gkyzn batan sona kaplyor, karanlklar yal
nzca yeryzne brakyordu; gece onlara iyi geliyor, diye d
nd Almayo, tpk gndzn tarlalara ve hasada iyi geldii gi
bi. Bir kayann zerine uzanm yatyordu, gzleri onlarla dopdoluydu. Yldzlar. Oralarda domutu eski tanrlar, binlerce
yl nce, ite oralardan inmilerdi. Gkyznden gelmi, uzun
zaman boyunca, sungularna, kurbanlarna, rahiplere daima ya
nt vererek adaletle ynetmilerdi insanlar. Ve sonra Ispanyollar denizden gelip eski tanrlar ykmlard; bunu yapabilmi
lerdi, nk yanlarnda, dierlerinden ok daha gl olan ve
beraber alan yeni tanryla eytan getirmilerdi. Alaa edil
mi, krlm eski tanrlarn ykntlar, lkenin her yerini kapl
yordu. Am a artk yenilgiye uram talardan baka bir ey de
ildiler ve tm yenilenler gibi, glerini kaybetmilerdi.
Alm ayo derin bir saygyla gkyzn seyretmeye devam
ediyordu: gerek yetenek yukardayd, baka bir yerde deil.
Baka yerlerde yalnzca soytarlar vard, insana bir anlk bula
nk bir yanlsama yaatan, gce, dehaya ya da yetenee sahip ol
duklarn ne sren, ama alt st bir mzikhol sahnesindeki
bir gsteri sresince insan kandrabilen Diaz, Baron, panayr si
hirbazlar, hokkabazlar, illzyonistler, vantriloklar ve gzbaclar.
Hl hayatta olduuna gre, henz umudunu kaybetmi
deildi. Bu dnyada olduun srece umut vard. Ktln g
c br tarafta bitiyordu belki, ama burada deil. O rdunun
burnunun dibinde kenti terk etmeyi baardna gre, ans hl
ondan yanayd. Birisi, bir ey hep kolluyordu onu. Hl gne
in scakln tayan topraa elini dedirerek glmsedi.
259

Bann zerinde, kaktslerin eri br glgeleri alnna

doru sarkyordu; kayalarn da, kimi zaman sanki hareketle
nen, canlanan, ona iaretler gnderen tuhaf biimleri vard.
Am a bu bir yanlsamayd yalnzca, susuzluk insann olmayan
kaynaklar grmesine neden olur. Belki de her ey bir yana, yer
yz insanlara aitti, baka hi kimse, g, gizem yoktu, dnya
bo sardalye kutularndan, Amerikan mal makinelerden ve Coca-Coladan ibaretti yalnzca. Belki de dnya, Am erikann as
keri artklarnn boaltld koca bir depoydu. Ispanyollar hep
yalan sylemilerdi, papazlar da yalan sylemiti herhalde ve
ne iyilik vard, ne de Ktlk, ne Tanr ne eytan, mutlak gce
sahip gerek bir yetenek yoktu, yalnzca Amerikan artklar
iin koca bir boaltm yeri vard. Buna inanamyordu bir trl.
Yorgunluuna, idealist ve iyi niyetli gen subaylarla, ne tanrla
r, ne eytanlar olan rencilerin onu alaa edilerindeki ola
anst kolayla karn, inanc onu terk etmiyordu. Dman
lar onu sk sk iki yzl olmakla sularlard, o da bu szcn
anlamm anlattrmt birilerine. iki yzl deildi. Bu lkede i
ei burnunda subaylarla rencilerden baka iki yzl biri
yoktu. O nlar hibir eye inanmyordu, yalnzca insanlara inan
yorlard.
Aydnlar, sekinler , arkasndan yldzyiyici demilerdi
onun iin. Bu onun Cujon kkenine yaplan bir antrmayd,
nk bu, geldii tropikal vadilerde mastalayla, mescal\e, da
larda ise colay h kendilerini uyuturan Kzlderililere verilen ad
d. Am a Kzlderililerin azlarna atacak baka hibir eyleri
yoktu, hem mastala onlar mutlu ediyor, gl klyor, dle
rinde Tanry grmelerini ve daha iyi bir dnyann gerekten
varolduunu kendi gzleriyle saptamalarn salyordu. D
manlar bylece ona hakaret ettiklerini sanyorlard, yldzyiyicinin yaralayc ve aalayc bir terim olduunu sanyorlard,
ama, mescal ya da cola deilse bile, kendileri de srekli olarak
uyuturucu kullanyorlard. Kendileri, yetenekleri, insanlar ve
gleri hakknda edindikleri tm o gzel dncelerle, uygarl
mz dedikleri eyle, kltr evleriyle, imdiden tm dnyay
kaplayan ve imdi de, pisliklerini boaltabilecekleri yeni yerlere
ilikin bitmek bilmez bir arayla ayn evresinde dnmeye gn
derdikleri Amerikan art maddelerle uyuturuyorlard kendi
260

lerini. Kzlderililerden ok daha fazla uyuturuyorlard kendi

lerini, onlar da vazgeemiyordu uyuturucularndan, onlar da
dlerinde kendilerini evrenin mutlak gce sahip efendileri ola
rak gryorlard. Derin bir nefret sard iini, yumruklarn sk
t. Gene gller, yuhalamalar arasnda devrilmi bir biimde
arenada hissetti kendini birden.
D oruydu bu, haklar vard, olsa olsa annesi gibi yal ky
l kadnlarna iyi gelen otlardan asla yememi olsa da, byk
miktarda yldz tketmiti o da; o daha genlerini, daha tazeleri
ni yeliyordu, en yenilerini, H ollyw ood semalarnda doanla
rn en sonuncularn, en byklerini ya da henz parlamaya
balam olanlarn; uaa atlar, gelip uzanr, bacaklarm aarlar
d, Am erikann az gelimi lkelere yapt yardm parasyla
onlara sunduu tm mcevherlerle iyice parlayarak giderlerdi.
Gece kulbnden en byk yldzlar, en iyi gsteriler gelip ge
miti. Herkesin yaamak iin byye gereksinimi vard. Yalnz
onun duyduu gereksinme, dierlerininkinden daha fazlayd.
Onun al ok daha fazlayd. Tek acd tm uzmanlarn,
tm yetenek arayclarnn durmadan szn ettikleri benzer
siz, efsanevi gsterinin, dnyann en byk numarasnn kendi
ni gstermemi olmasyd. Mzikhol dnyasnn semalarnda
baka hibir yldz parlamad gibi parlayan en byk yldz,
gzlerinden gizlenmiti. nsann bu Jack in gerekten varolup
varolmadn soraca geliyordu.
Onu ve beraber altklarna, biri varsa, dieri de varoldu
una gre ortan grmek iin her fiyat demeye raz olmutu
hep.
imdi, evresinde son dostlaryla Sierra larda kamaktayd,
ans biraz yardm ederse Gneydeki yarmadada, ona sadk
kalm olan General Ramonun birliklerine ulaabilirdi.
Son purosunu iiyor, baklarn gkyznden ayrmay
beceremiyordu bir trl. Gzel bir gsteri, ama bu milyonlarca
k yalnzca kandrmacayd herhalde, birbiri ardna El Sefior
sahnesinden gemi olan dier arlatanlarn sunduklarnn hibi
rinden daha fazla deildi sunabilecekleri.
Gerek yetenek gzlerden gizleniyordu. imdi, onu gre
meden lp gitme tehlikesiyle kar karyayd. Belki de den
mesi gereken bedel tam da buydu. Buna gerekten emin olsa, se261

ve seve derdi bu bedeli. Ama, Kopenhagdaki Tivolide, Bristoldaki Palladiumda, hatta Meridadz bile bir sr insan onu
grmek iin topu topu bildik giri cretini demilerken, on
dan bu kadar pahal bir cret istemi olmalar gene de tuhaft
dorusu. Hepsi onu grmlerdi. Bu iten kar olan su ortak
lar tarafndan zenle srdrlen bir efsaneden ibaret deildi or
tadaki.
Bu dnyann bir yerlerinde, su gtrmez benzersiz glere
sahip, en ciddi, en inanl profesyonellerin varln ve yetenei
ni doruladklar tam anlamyla muhteem bir yaratk vard.
Ama ite, onunla karlamay gerekten hak eden tek adamn
gzlerinden gizleniyordu. inde ar bir yoksunluk ve umut
suzluk duymas iin, A lm ayonun bu Jack i ve ortan akln
dan geirmesi yetiyordu. Adil deildi bu. Daha baka ne istiyor
lard ondan? Elinden gelenin en iyisini yapmt ite, spanyol
rahiplerin o ikisinin dikkatlerini zerine ekmesini kesinkes
salayacam syledikleri tm gnahlar ilemi, hatta birka ta
ne de kendisi uydurmutu. Belki Hitler daha fazla gnah ile
miti, ama o byk bir lkenin bandayd, ulu Alman halk
topyekn arkasndayd.
Neyse, gene de ans imdilik iyiydi, henz her ey bitmi
deildi. Bakent knda Gvenlik G cnn hl yaayan bir
ka adamna rastlamlar, en ufak bir dmanlk ya da hatta ya- *
am iaretine ate saan mitralyzlerle, beraberce hzla G neye
doru dalmlard. Kilometreler boyunca, hareket eden her nes
neye kurun skmlard. Gney vadilerine ulaabilmek iin a
malar gereken dan ilerine dalarak yolun gittii yere kadar
gitmiler, sonra arabalar, motosikletleri terk edip, atlar, katr
lar ve onlar yolu gsterecek bir rehber bulmulard. Rehber li
der maximo nun boaz fazla glk ekmeden aabileceine,
nlerinde alabilir bir yol olduuna, gney yamalara ve Gene
ral Ramonun ileri karakollarna ulamalarnn iki gnden fazla
srmeyeceine yemin etti.
Yarmadann gneyinde bulunan, bakenti dorudan Gombaz Limanna balayan yolu deneyebilirlerdi; birka adam,
terk ettikleri arabalarda kalan benzinleri yedekleyerek bu tehli
keye atlmaya karar vermi, be yz kilometre yol yapmak ze
re motosikletleriyle yola koyulmulard; esas tehlike, Securidad
262

niformas tayan herkese kar rndan kma benzeyen

yre halkndan geliyordu. anslar biraz yardm ederse askerler
birka saate kalmaz General Ram ona ularlard, o da Almayoyla arkadalarn almak zere Sierra yoluna bir helikopter
yollard. Henz her ey yoluna girebilirdi.
Yldzlarn altnda uzanm, gzlerini yldz klaryla dol
durup sessizlii dinleyerek uurumun kenarndaki kprtsz n
betileri seyrederken -hibir tehlike yoktu aslnda, yalnzca
dost gece vard-, her huzur ya da dinlenme nnda, gkyznde
prldayan her yeni iaretle beraber, iinde yeni bir gvenin
uyanmakta olduunu duymaya balyordu; bedeni yorgunluu
nun derinliklerinden yeni bir gle, yavaa yeniden douyor
du, sanki bann stndeki tm o saysz prlt ona kiisel bir
haber yolluyordu, sanki onun iin daha nce hi onca vaat ve
gzellikle parlamamlard. Adamlarndan birkann baarszl
a uramas gerekten de byk ansszlk olurdu, ans, onu
hak etmek iin gereken her eyi yapanlar kolay kolay terk et
mezdi. Yenilmi olmaktan ok uzakt. Yarn sabah, gnn ilk
klaryla beraber, General Ramonun helikopteri gelip onu
alacakt. Tpk J ack in nl gsterisinde yapt gibi, gky
znden yavaa inecekti yere. Yldzlara olan tm ballna
karn gzlerinin kapanmaya balamasna, henz uyumamken
mutlak gce sahip Jack i dlemeye devam etmesine karn, y
reinde yle yakc bir yetenee veproteccina kar yle yakc
bir susuzluk, yle bir zlem duydu ki, dn sonu gibi, bir bo
luk gibi, gerekliin olanca boluu ve hilii gibi kmekte
olan uykuya kar direndi.

263

20. Blm
afak sker skmez, Garciamn ald, kesinlikle Yzba nn aznn korkun bir biimde yap yap olmasnn rahat
szln ektiini ve... kyc bir gnnde olduunu aka orta
ya koyan bir kararla, hepsi birden ayn Cadillaca istiflenerek,
tekrar yola koyulmulard. Fakat, tek bir Cadillac ve tek bir jiple, Garcia, doru yola ulamalarna ucu ucuna yetecek kadar
benzinleri olduunu biliyordu. Arabann ii o kadar scakt ki,
drt bir yandan bedenlerin arl altnda ezilen Dr. Horwat,
zaman zaman hibir dnce ya da herhangi trden bir duygu
izi tamayan bir uyuuklua gmlyordu. Sonu olarak ger
ek bir rahatlamayd bu, nk, akl bana geldii zaman, ara
bann sarsntlar, bir an bile yakalarn brakmayan uurumun
grnts, basbaya onu kollarnda tayan Kbalnn bedeni-'
nin iren dokunuu, ofrn yannda oturan Agge Olsenin
omzunun stnden ona doru sarkan kuklann bo baklar,
arkadalarnn tere batm, solgun yzleri, etei izin verilen, ha
yal edilebilecek tm snrlarn tesine dek km olan gen ka
dn, durmadan pencereden kusan avukat Mr. Sheldon un rahat
szl, el demeyecek kadar snm olan karoserin kkrtl,
madeni kokusu katlanma snrlarnn ok tesindeydi; kendini,
kolunu her yere uzatm olan eytann alayc bir srtnn or
ta yerine dm gibi hissediyordu; sonu olarak bu Cehennem
emberi srp gittike, lmcl dmannn zel, kiisel dikka
tinin nesnesi olduu, lkeye yaplan bu yolculuun da, rahip
daha fazla rezil olsun diye, rahibi dman topraklarna ekmek
zere rekabet nedeniyle dzenlendii izlenimine kaplmt.
Cesaret, Dr. Horwat, diye gcrdad, vantrilok sahibi hi
kukusuz vahi bir tanrtanmaz ya da belki de tm Protestan
264

inanlardan itenlikle nefret eden sofu bir Katolik olan kukla.

Cesaret, benim iyi yrekli misyonerim. Bu i ok uzun srme
yecek, iimden bir ses yle sylyor...
malarla dolu bu uursuz uyarnn hakllk pay tamann
bile tesine getii gz ard edilemezdi, nk, ansszln ya
da zincirinden boanm karanlk glerin tasmlamalarnn do
rua ulamasndan dolay, sabah sabah epey sarholam olan
Yzba Garcia radyosunu at; bylelikle bakentin dtn
ve cani ve kanl hrsz Jo s A lm ayo nun tydn renmi
oldu; ardndan da genel Gney Blgesini dinleyerek, General
Ram onun kumandasndaki G om baz Lim annn lider maximo'ya sadk kaldn, GeneraPin dzeni ve yasall salamak
zere bakent zerine yrmeye hazrlandn renmiti.
Yzba Garcia, bylece hzla G om baza doru ilerlemeye ka
rar verdi; birtakm dost kylara demir atabilmek iin denize tek
k orasyd. te urada, diye bildirdi tutsaklara, kocaman pis
parmayla haritann zerini lekeleyerek, yazglar hakknda ka
rar verecek olan yetkililere teslim edileceklerdi... sz konusu
yazgnn nasl olacana gelince, diye ekledi su ortakl yapar
bir havayla, tutsaklara m yoksa lme mi yneldii anlalma
yan bir gz krpyla, bu tamamyla A lm ayonun nerede bu
lunduuna, kafasnn ne durumda olduuna balyd. Bazlar
bu yeni dnemete, olaylarn umut etmek iin nedenler kazan
dn dndler; Dr. Horwat ise hi hayallere kaplmyordu,
yzyllar nce birilerinin kuruna dizmeyi unuttuu bu Garcia
serserisinin sylediklerine zerre kadar gveni yoktu; dnyann
yaratt en rezil namussuzlardan biriydi, en azndan ite buras
kesindi; byk olaslkla yz kzartc hastalklarla iin iin
rm, olanclk da yapan, edepsiz, sarho yalancnn teki; ke
sin gr bu yndeydi, Garcia srtn dner dnmez de, yk
sek sesle dile getirdi bunu. Salhaneye yaklam koyunlar gibi
umutla melemeye balayan dostlarndaki ani iyimserlik parla
masndan rahatsz olmutu; ona kalrsa bu, devekuluu yapma
nn, gerekle kar karya gelmeyi reddetmenin ackl ve alak
a bir yoluydu yalnzca. Kendisine gelince, kar karya bulun
duu rakibin ve dmann doas gz nne alndnda, birta
km mutlak namussuzluklara hazrlyordu kendini. Dm ann
karsnda kazand tm raundlarn bedelini demekte olduu
2 65

nu biliyordu; gemi karlamalar boyunca, ringin tozunu yut

turmaktan asla geri kalmamt Dmana. Hakemin srt onlara
dnkken yiyecei aalk bir darbeyle nakavt olacan bili
yordu; dine ya da kutsalla kar herhangi bir kt niyet ta
makszn unu da belirtmek gerekirdi ki, karlama hakemin
umurunda bile deildi. Peder, ruhani hal seferinde bir yn
zafer kazanmt, adil yollardan yenilmezdi. Bu son sulamann
mantk kurallarna uymadn fark edemeyecek kadar yorgun
du, nk eytan adil olmamakla sulamak, gerekten de
mantkszcayd. Bu onun mesleinin bir parasyd. Rakip onu
haince bu lkeye, Amerika dna, tm az gelimi lkeler ze
rinde uzanan saltanatna ekmi, imdi de, bu bildik lkede, ra
hibi bana vura vura gebertiyordu.
Bu pis lkeden sa salim kabileceimizi zannetmiyo
rum, diye bildirdi kollarn gsnde aprazlayarak, nk K
bal canavarla, karn alt dizlerine dayanan kadn vatanda ara
snda skp kald iin, ellerini nereye koyacan bilemez du
rumdayd.
Tam am, gene balad ite, dedi gen kadn esneyerek ve
hi utanmadan klotunu dzelterek. Sonuta kltrl ve uygar
bir adamsnz siz, Dr. Horwat. Tabii bu gzel bir konuma, re
torik simgesi, simgesel bir anlatm yolu, ama eytan diye bir e
yin varolmadn, bunun yalnzca bir folklor ve batl inan
rn olduunu gayet iyi biliyorsunuz.
N e var, vaiz, diye sordu kukla sahte bir ilgiyle. Amma
da uzattnz. Gren de ailenizden birini kaybettiniz sanr.
Dr. H orw at yant verme zahmetine girmedi. Grlerini
savunacak cesarette olmayp, sevimsiz eyleri hizmetilerine
syleten insanlardan tiksinirdi. Kmsenmeyi hak eden nesne
yi hor gryle yle bir szmekle yetindi.
H ayr baym, hayr, tmyle yanl dnyorsunuz, di
ye gr bildirdi bebek ciddiyetle. Ben belki yalnzca zavall bir
kuklaym, ama sanyorum zannettiiniz gibi ateist deilim. Ben
tamamyla inanlym. Ben Yce Vantriloka inanrm. Biz,
kuklalar ve bebekler, hepimiz ona inanrz.
Dr. Horwat gzlerini kapad.

266

21. Btm
Dalar glgelerden syrlyordu; Sierra D oloresin gri kaya
lklar ve altn rengi dikenleri yavaa, i damlalaryla slanm
rmcek alaryla amdan biimli kaktslerin parmaklarn sol
duran gkyzne doru ykseliyorlard, ama k vadilere ve
dnyann karanlk kelerine dokunmay baaramyordu. He
men hemen hi yol yoktu; bu da, insana ikence ektiren yo
lun, kayalklar arasnda atlan her admda bitecek gibi grnme
sine neden oluyordu. Atlar ykseltiye alk deillerdi, onlar
soluklandrmak iin gene yere inmek zorunda kaldlar. G ky
z solgun bir yeillikteydi, gne, San Cristobal de Las Casas ta
rafndan, okyanusun dndan o ar ykseliine gkyznn
derinliklerinden daha yeni yeni balamt. A z nce, Sierrann
zirvesinde, gnee bakmak iin gzleri yere emek gerekiyor
du. Ama gkyz yldzlarn rengine brnmeye balamt bi
le. Atlar balarn eiyorlard. Paralutin taraflarnda, karla kapl
kntlar pembeye boyanyorlard. Hava buz gibiydi, toprak
kokusu tamyordu ank.
Radetzky, bir kayaya dirseini dayam, Ispanyolu seyredi
yordu. Ayaktayd, gzlerini, doruklaryla gnei karlayan ya
nardaa doru kaldrmt; bir eli kalalarnn stndeydi, baka
hibir eyi dert etmeden gsterinin gzelliine dalp gitmi gi
biydi. Ispanyol, bykelilii terk ettiklerinden beri en ufack
bir kayg belinisi gstermemi, belki de yalnzca gzelliinden
kaynaklanan o bir para kibirli, ilgisiz havasn korumutu. Ra
detzky kendi kendine bunun bir tr aristokrat kstahlk m ol
duunu, yoksa yalnzca hibir insancl duygunun kzn yzne
kadar ulaacak bir yol bulamayp, izgilerinin mkemmelliini
bozmay m baaramadn merak etti. Ayrca, topran zerin
267

de de, hi szlanmadan, kar kmadan, rahata uyumutu. Kar

man orman kayalar ve yanardalardan oluan bir arka plann
zerinde belirlenen, yeil bir gece elbisesi giymi olan bu siluet
te yersiz, nezakete aykr bir ey vard. Sanki tek kaygs kt
giyinmi bir biimde lmekmiesine, yalnzca elbisesine zen
gsterir gibiydi. Belki de Tanrya inanyordu; boynundaki bir
zincire asl altn bir ha vard, ok eski bir ha ve belki de yal
nzca bir mcevher deildi bu. Sabahn ilk nn hafife doku
nup getii koyu kahverengi salaryla, yandan grnn
gkyzne, bir mcevher kutusunun stne yerletirircesine
yerletirmiti sanki. G kyz ok yakyordu ona. Gren de
genliiyle doan gnn genliinin arasnda bir ba var sanr
d. Gizemli gzellik dedikleri trden bir eydi bu. Ve Radetzky,
bu dan yumuaklktan yoksun olduu kadar dnyann da gi
zemden yoksun olduunu bilmesine karn, hl o krlgan
umuda tutunuyordu. Leonardo bir dolandrcyd, La Jacondeun gizemli glmsemesi ise, yal bir soytarnn iyi kotarl
m bir gsterisiydi. Gizem yoktu, insanlar da ite bu yzden
gzellikle yetiniyorlard. Uyuturucu alm biri gibi, o yzdeki
tuhafl seyretmeye, gzlemlemeye devam ediyordu; kz yle
ulalmazca dursun diye, gzelliinin onu aldatmasna yardmc
olmak iin, konumaya bile kalkmyordu. Bu gizem havas
nn, belki de yalnzca bir ifade yokluu olduunu da biliyordu.
Sabah, illzyonlara uygun bir zaman deildi. Nesnelerin
gereklie kar korkun bir eilimleri vard.
Yere yatm uyumakta olan D iazn, A lm ayoyu aldatan,
uzun zamandan beri A lm ayonun dmanlarna ve yabanc eli
liklere, onlar ilgilendiren ne varsa ileten bir arlatan olduunu
biliyordu. Gizem li Baronun ise alt taraf bir sarho, bir asalak
olduunu, o yokluk havasnn, insanlk koullarnda yer almay
reddediin, bu hemen hemen metafizik uzaklamann da gene,
birtakm havalara girmi, tabanca cebindeki bir ie viskiden da
ha derin hibir ey saklamayan bir soytarnn gsterisi olduu
nu biliyordu. nsanlar daha yeni yeni balyordu boyutlu ol
maya; kendilerini deitirmek iin de sanatlarnn, mzelerinin,
iirlerinin, mzikhollerinin tmne gereksinimleri vard. Ve
nsanst bir gzellie sahip bu gizemli kzn biraz sonra bir
kayann arkasna iemek iin uzaklaacan biliyordu. Hepsin
268

den nemlisi, lider maximonun gvenini kazanmak ve sansas

yonel bir rportaj, zgn bir inan sahibinin yksn yazmak
uruna edepsiz ve aslnda varolmayan servenci O tto Radetzky
roln elinden geldiince gzelce ve cesaretle oynayan isveli
gazeteci Leif Bergstrom olarak, tm o kendinden kama giri
imlerine karn, kendi kendisiyle hesaplarken nelerle kar
karya geleceini biliyordu.
Kendine tehlikeli bir i edinmi, sonunda da, son derece ba
arl olmutu. H atta diyebilirdi ki, belli bir noktaya kadar, El
Sefior sahnesinde gsterilerini seyrettii tm dier sanatlardan
daha ileriye gitmeyi baarmt. Sonuna kadar Alm ayonun pe
inden gideceine ve rolne sadk kalacana, rahatlkla elilikte
kalabilir, onlara kim olduunu syleyebilir, postu kurtarabilir
di. A m a bunu yapmamt. Hemen hemen baka trden bir z
gnle brnmek iin oyundan syrlmay baarmt. nk,
sonu olarak, roln sonuna kadar gtrp, setii kiilie ve
oyuna lnceye dek bal kalmaktan baka insann ulaabilecei
bir gereklik yoktur, insanlar T arihi, yetim domu biricik
gerek itenliklerini byle oluturuyorlard ite. Derken, rolle
rine sadk oyuncular, gsterilerine sadk soytarlar sahneden e
kiliyor, oyunlarndan gereklik douyordu. Bu, de Gaulle iin
olduu kadar N apolyon iin de geerliydi, hatta belki daha da
gerilere, mzikhol tarihi iinde binlerce yl gerilere gidilebilirdi.
Gerei bilen tek insan sve Bykelisiydi, ama o da
Bergstrom u, skntl durumlarda onun iin fazla bir ey yapa
mayaca konusunda defalarca uyarmt.
D grnnn, yass ve kstah yznn, ince, utanmaz
dudaklarnn, Kuzeyli mavisi, solgun gzlerinin, bir dellonun
deil de, rencilii zamannda Upsalada geirdii bir motorsiklet kazasnn sonucu olan tipik bir Alman yara izi bulunan
yanann yardmyla, rolnn hakkn vermiti. Belki de kendi
d grnmne biraz fazla teslim olmu, bir anlamda ekimine
kaplmt. Sonunda kendi zeksnn tuzana dmt. Kendi
sine saygs olan tm oyuncular gibi, gsterisini yerine getirmek
iin d grnn sonuna kadar kullanmt; bu durum M us
solini iin de doruydu, birok baka insan iin de. Doann ve
rastlantlarn onlara verdii sahne donanmlarn sonuna dek
kullanm, sonunda da oyuna kaplm, kendi oyunlarna inan
269

m, kendi kendilerine gerekliklerini kantlamak iin de, mil

yonlarca lye neden olmulard.
te byle yaratmt, Hitler in gzde parats Skorzenyninkinden kopyalad zengin asker O tto Radetzky kiili
ini. Jos Alm ayoyu kandrmay baarmt. Sahip olduu zek
sayesinde, O rtadounun ya da Karayiplerin herhangi bir genel
kararghna girdiinde, daima ok iyi karlanyordu. Herkesi
kandrmay baarmt. Am a belki de en ok kendini kandrm
t. Tm dzmececiler gibi, gereklie duyduu ala kaplmt
biraz; Goebbels inkinden ok daha masumca yapmt bunu
dorusu; Goebbels ki, kendine yaktrd kiilie ball ge
rei, kendi canna kymadan nce alt ocuunu ve karsn l
drmt. A z bir zaman sonra, yolun tozun toprann iinde
kurunlarla delik deik olmu bir ceset halinde gerekten O tto
Radetzky olup karak, yce bir gereklik n yaayacakt.
Bakentin knda topladklaryla Alm ayonun iki koru
mas dahil, yarlarnda hl alt asker vard. imdi, birlikleri va
dilerin derinliklerini igal etmi olan Rafal G om ezin kontro
lndeki arazinin stndeydiler. G neydeki genel karargha bir
mesaj ulaabileceini varsaysalar bile, helikopterin bu kayalar
karmaasnda yerlerini saptayabilecei bile kukuluydu. Tm
lke o sralar lider maxirno nun devrilmesiyle alkalanyor ol
malyd. A frika da, O rtadouda, Endonezyada, O rta Ameri-*
kada byk devrilmeler mevsimiydi... Geriye bir tek Duvalier
ve bir gemi bulup H aitiye snma umudu kalyordu. Sonu
olarak, imdilik kovalamacalardan yakay syrm durumdayd
lar. Sierrann br tarafnda, gney yamata, General Ramon un birlikleri vard. anslar birazck yardm ederse, oraya
ulaabilirlerdi. Birka saat boyunca kimse yanlarna trmanamazd. Radetzky haritasn aarak, bir kez daha emin oldu: bl
geden geen hibir yol yoktu.
Baron, tamamyla aldrmaz bir havayla, bir kayann stn
de oturuyordu. Ingiliz usul takmlar az ok burumutu,
ayakkablar ve tozluklar tozlanmt; olaylar onu gri melon
apkasndan yoksun brakmt, alnnda da bir ilik vard; ama
tm T arihi, dnyann alkantlarn, sadan bu yana bana
gelmi tm kiisel servenlerini ayaklarnn dibinde snp gi
den kpkl kk dalgalara eviriyormu gibi grnen o s
270

tnlk havasyla olanca arballn koruyordu. Radetzky

adamn, insanolunun bana gelen her ey karsndaki stnl
n taklit ettiini dnyordu, ama bu arballk gsterisi
nin kaynaklarnn, Baronun cebinde saklad kk viski ie
sinden daha derin olmadn biliyordu. Ama gene de, hayran
olunacak bir biimde direndiini ve bu tarihncesi zamanlarda
karlat bir insanlkla dp kalkmay acmaszca reddetme
yi mimiklerle anlatma tarznda bir incelik bulunmadn kabul
etmek gerekiyordu. Gzel bir felsefi gsteriydi bu; hepsinin
iinde bulunduu durumdan yakay syrmay baarrsa, Baron
herhalde asla isiz kalmazd. nsanlarn kendilerine inanmaya
gereksinimleri vardr, gzel onur gsterileri ise nadirdir. N e
katliamlarn, ne Auschwitzin, ne de H iroim ann gsterinin
saygnln ve yorumcusunun kendisi hakkndaki son derece
yksek dncelerini azaltmay baaramad aka ortadadr.
Baronun nnde hl ok gzel bir gelecek vard.
Kk Kzlderili kz, sessizce yere melmiti. Tm yol
culuk boyunca aldrmazln korumutu, tek kaygs, kollarn
da tad gzel elbiseyle iki ift ayakkaby kaybetmemekti
sanki. On yedisini gemi olmalyd, bu da bir Kzlderili kz
iin fazlayd bile; byle epeyce askeri birliin peine taklmt
herhalde; korkmas iin hibir neden olmadn, her zaman
birlikler ve askerler olacan biliyordu. Yalnz Alm ayo, kzn
her yerini kaplayan eyalarn yarsn atmak zere ellerinden e
kip aldnda, eyalar geri almaya ve adam trmalamaya ala
rak ulumaya balamt. Alm ayo onu glerek dvm, son mo
lada, yoldan uzaklama zahmetine bile girmeden kza sahip ol
mutu. Radetzky nin bykelinin kzna frlatt baklar ya
kalayarak, aknlkla sormutu ona:
Neden ona sahip olmuyorsunuz?
Kabalk olur bu, dedi Radetzky.
Biraz sonra, Alm ayonun glerek ve gen kz gstererek
Diaza bir eyler anlattn, D iaz m yznde de edepsizce bir
anlatm bulunduunu fark etmiti. Radetzky askerlerden biri
nin, silahn dn ald.
Akam yemei iin bir eyler bulabilir miyim diye baka
cam.
271

Kayalara trmanmaya koyuldu. Gereklie olan alklarm

o kadar ileri gtrmeyi akllarndan geirdikleri takdirde, yal
nzca D iaz ldrmeye deil, Alm ayo nun kafasn datmaya
da hazrd. Aaya bakarken, D iazn gen kza doru kk,
hzl admlarla yrdn grd. Radetzky birka metre aa
ya indi, bir kayann evresini doland ve aka sakin bir yer
arayarak drt bir tarafa baknan ve spanyol kza bir eyler ge
veleyen D iaz grd. Derken adam gen kzn elini tuttu ve ne
Alm ayonun, ne de askerlerin onlar grebilecekleri bir alln
arkasn iaret ederek kz ikna etmeye alt. Radetzky tfei
omuzlad, parma tetikte, zenle nian ald, sonra glmseye
rek silahn indirdi.
Diaz cebinden bir deste kt karm, gzle grlr bir
utangalk ve skntyla gen kzn karsnda dikilerek, el a
bukluu numaralarndan bazlarn sergilemeye koyulmutu.
Radetzky sessizce gld. Bunu tahmin etmeliydi: yal
maymunun hl yapabildii biricik numaralar bunlard.
Tekrar yola doru inerek, silah askere teslim etti.
te tam o srada bir helikopter sesi duydular. ki dan ara
sndan birdenbire km, byk olaslkla henz yerlerini sap
tamam olmasna karn, onlara doru ynelmiti.
Haberci General Ram ona ulamay baarmt.
Bir Ordu helikopteriydi, imdi artk yan tarafna beyazla
ve ulusal renklerle yazlm olan numara fark edilebiliyordu.
Ara onlar hl grmyordu, askerler mrettebatn dikkatini
ekmek zere havaya ate etmeye ve ellerini kollarn oynatma
ya baladlar. Alm ayo bir kayann zerine kt, byk beyaz
siluetiyle, iki kolunu havaya kaldrarak, gkyzne kar iyice
grlecek bir biimde dikildi. Helikopter ani bir dn yaparak
onlara doru dala geti; sonunda yerlerini saptayabilmiti. Ba
larnn on-on be metre kadar zerinde dalgalanp duruyordu,
Almayo iri iri el kol hareketleri yapmaya devam ediyordu; pi
lot ve arkasndaki birtakm baka subaylar kolayca seilebiliyordu.
Birden, helikopterden bir mitralyz atei ald, kayalarn
zerinde tozlar uutu. Almayo, iki kolu havada, bir an ylece
kprtsz kald, sonra ar ar kafasn kanamaya balayan sol
bileine evirdi. Hemen snacak bir yer aramad. Epeyce bir
272

zaman, evresinde ufak toz bulutlar zplayp dururken, sabit

baklarla bileine bakt. Derken kolunu indirdi, geri ekilerek,
bir ta ynn arkasnda meldi. Radetzky bir kaya oyuuna
dalmt. Bitmek bilmez bir an boyunca, helikopter tepelerinde
asl kald, mitralyzler de onlar slatmaya devam ediyordu.
Askerlerin ikisi lmt, ama dierleri saklanacak kadar vakit
bulmu, imdi de karlk vermeye balamlard. Bunun zerine
helikopter, ipliinin zerindeki bir rmcek gibi neredeyse di
key bir konuma geldi, atein korumas altnda bir sre daha
orada kald; o srada iindekiler de harita zerinde A lm ayonun
bulunduu yeri iaretliyor olmalydlar. Ardndan ara uzakla
t.
Kk Kzlderili kz, bir kayann dibinde bzlm yat
yordu. Gzel Amerikan elbiseleri, tpk kendisi gibi, tamir
olunmaz bir biimde tahrip olmulard. Elbiseler hl ellerindeydi. Yalnzca iki ift ayakkaby brakmt. Tek bir szlanma
da bulunmad, tek bir damla gzya dkmedi, yz, rkna z
g yazgya boyun eiin o yzyllk ifadesini yanstyordu. Bir
ka dakika can ekiti, sonra gzleri sabitlendi; yz sakindi.
nlerinde dokuz gnlk yollar kalmt, ama tm yapabildik
leri silik yol izini izlemekti. ok gemeden helikopter geri ge
lirdi. Atlarn ikisi yaralanmt, vurulmalar gerekti. Rehberleri
ortadan kaybolmutu. lk atete, kayalklarn arasnda gerek
bir ceylan gibi sram, sonra da kelimenin tam anlamyla bu
har olup umutu. Sierra D olores in zirvesini izleyerek ve gk
yzn kolaan ederek, rastgele bir yol setiler.
Alm ayo sol koluna iki kurun yemiti, dirseinde de kt
bir yara vard. Radetzky yarann iki saat iinde iltihaplanmaya
balayacan biliyordu.
Dan yamac dorultusunda ancak birka yz metre yol
gitmilerdi ki, yeniden bir motor grlts duydular. Hemen
dalarak, helikopterin yeniden ortaya kacan bekleyerek,
talara yaptlar. Ama gkyz bombotu. M otor grlts
bir an devam etti, sonra uzaklat. Aracn nereden getiini, g
rltnn nereden geldiini anlayamyorlard. Pilot imdi nerede
olduklarn biliyordu, onlar skalam olmas tuhaft.
ki saatten fazla bir zaman boyunca yrmeye devam etti
ler, sonra m otor grlts son derece belirgin biimde yine kuYldzyiyicilcr

273/18

laklarna geldi, bu sefer iyice yaknlardayd. Ses aadan geli

yordu. Radetzky kulaklarna inanamyordu.
Arabalar, dedi.
Deli misiniz siz, diye homurdand Almayo. Burada yol
yok, dostum. Haritaya baknz. yi bir haritadr. Ordu onu ge
en sene bastrd.
Radetzky haritay bir kere daha gzden geirdi. Doruydu:
orada yol yoktu. Bu durumda, nerede bulunduunu hayal etme
leri olanaksz olsa da, ses helikopterden geliyor olmalyd. te
tam o srada yeniden, ok yaknlarnda bir yerden gelen araba
seslerini duydular, bu sefer kuku yoktu artk, frenlerin, lastik
lerin, vites deitirmelerin sesleri aka seilebiliyordu. Koa
rak bir tepeye kp aaya baktlar. nanlr gibi deildi, ama
orada, yirmi metre kadar aada bir yol, asfaltlanmaya hazr
tal bir toprak yol vard.
Amerikal orospu, diye haykrd Alm ayo umutsuzlukla,
sonra yere tkrd.
nk her yerden kveren bu yol onun eseriydi. Kendi
deyimiyle lkeyi amak, uzak kylere uygarlk gtrmek, ky
llerin yazgsn iyiletirmek zere her yerde yeni yollar yaptr
maya ikna etmeyi baarmt A lm ayoyu. Ordu ve polis bunu
kantlamlard. Halk kontrol altnda tutmann, taradaki bula
c isyanlarn kkn kazmann en iyi yolu buydu. Bylece,
tpk yeni telefon ebekesi iin yapt gibi, tm lkeyi elinin al
tnda tutabilsin diye yeni yollar yaplmas iin Genelkurmaya
ak kart vermiti. Gzlerinin nnde duran da o yollardan bi
riydi ite, ok yeni olduu iin haritada gzkmyordu.
imdi artk yazglar tmyle devriye gezen askerlerin elin
deydi. Almayo hibir mucizenin onlar kurtaramayacan bili
yordu. Ve Alm ayo nun gvendii herhangi bir mucize yoktu.
Askerleri de yleydiler. lerinden biri, yolu karanlk baklarla
szerek lider maximoya:
Bir tek El Senor kartabilir bizi buradan.
Almayo bayla onayladn belirten bir iaret yapmt.
Yola bakan dar patikayla dan yamac boyunca ar ilerle
melerini srdrrlerken, birden atn durdurarak tmyle ta
kesildi, enesi kt, gzleri yuvalarndan urayacakt neredey
274

se ve korktu, daha nce asla korkmad kadar korktu, batl

inanlara dayal bir korku dalgasyla yere tkrd.
nk ilk grd ey, Amerikal kadnd. Siyah bir Cadillacm arkasndaki bir tan zerine oturmu, dizlerinin stn
deki bir deftere bir eyler yazmaktayd. Gzlklerini takm,
tmyle mektubuna dalmt.

275

22. Botum
lk nn korkusu getikten sonra Alm ayo, onu kmse
yen bu hayaletin zerine, yolculuunun sonunda onu beklemek
ve kendisiyle beraber srklemek iin topraktan kp gelen bu
cesedin zerine, lmn kara lekesini arayan baklar yneltti.
nk lmt o, ne imdiden akaklarn sktran atein, ne
smsk balanm kolunun zonklayan acsnn, ne de zaman za
man atnn zerinde sallanmasna neden olan mide bulantsnn
ykamayaca, iinde kalm olan tek gereklikti bu. llerin
canllarn arasna karmak iin sk sk mezarlarn terk ettikleri
bir lkeydi buras, herkes karnaval maskelerinin ardnda binler
ce hortlan gizlendiini bilirdi. Onlar mezarlarna geri yolla
mak iin, elleri gzlerinin nnde, avular ieri gelecek biimde
birletirerek, onlar tandnz sylemeniz yeterliydi; o vakit,
milyonlarca yldan beri yerle gk arasnda benimsenmi bu eski
iaretten kaarlard, iareti yaparak, yeniden gzlerini kaldrd.
l hl oradayd; Amerikallar lkenin tm gelenek ve yasala
rn her zaman kmsemilerdi zaten. Kzn yayor olmas d
ncesi, ona lm iaretini vermek zere karanlklardan kp
gelmi bir hortlatnkinden binlerce kez daha inanlmazd. En
sadk temenlerinden birine vermiti kzn infaz edilmesi emri
ni. Kimse, asla kar gelmemiti emirlerine. Hareketi yineledi,
ama kz hl oradayd. Gerek bir fkeye kaplarak ve belki de
yaamnda ilk kez, gerekten incindi. ller bu lkede kutsal
geleneklere kar gelmeye asla cret etmemilerdi.
Derken Cadillac n iinde baka glgeler grd, sonra iki
askeri jipi, yere oturmu olan askerleri ve ban geriye atm
bir ieyi diplemekte olan bir subay; ienin altndan Yzba

Garciann yzn tand. Emirlerine itaat edilmemiti, bu onu,

son saatler boyunca yaadklarnn hepsinden daha fazla sarst.
O fkeyle atn topuklad, at az kalsn bolua atlayacakt, son
ra kineyerek geri ekildi, nk korkuya olan duyarll, ze
rindeki adamnkinden daha fazlayd.
Alm ayo kfrler savurarak yere indi, kayalklarn evresin
de dolat, gkyzn karartarak birdenbire yolun st tarafnda
boy gsterdi. A t kinemeye baladnda herkes gzlerini yuka
rya evirmiti. imdi onu grebiliyorlard.
Kimse kmldamad. Yzba Garcia, yan gzle Alm ayoya
bakarak imeye devam etti. ieyi dipledi, nk onun iin yo
lun sonunun geldiini biliyordu. ieyi frlatt, azn sildi, lider
maximo kayalardan aa inerek ona doru yneldii iin, hazrola geerek selam durdu. Emirleri bekledi. Kumanda edecei
bir infaz mangas vard hl. Kendininki. Bu son onurun ondan
esirgenmeyeceinden emindi.
Biraz daha erken, biraz daha ge. Sonu olarak, ikisi de
oyunu kaybetmilerdi. Efendi ve hizmetkr, emri veren ve em
re itaat etmeyen. imdi artk yalnzca bir nezaket sorunu vard
nada. Birka saat nce Garcia radyodan G om bazn garnizo
nunun Alm ayonun dmanlarna katlmak zere ayaklandn
renmiti. H er ikisi de sfr tketmiti artk. Sendelenemeye
alarak hazrolda bekliyordu.
Amerikal ilk kez gzlerini yazd mektuptan kaldrarak,
Alm ayoyu fark etti. Zavallnn yzndeki mutluluk ifadesi Dr.
H orw at o kadar gcendirdi ki, az kalsn, bir kskanlk sahne
sini pek andran birtakm krc uyarlara giriecekti. nk, k
zn baklarnda parlayan, misyonerin gerek bir kiisel hakaret
olarak alglad efkati ve merhameti grmemek iin insann ta
mamyla kr olmas gerekirdi. Bu aka o kadar benziyordu ki,
byle bir adam bunun gibi bir duyguyu esinleyebildjine gre,
misyoner artk kendi kendine akn bir gn gene onurlu bir
duygu olup olamayacan sorabilirdi.
Bakn ona, diye gcrdad vantrilokun kuklas, edepsizli
inden sanki birdenbire arnm, ilk kez insani bir eyler ta
yan bir sesle. Neredeyse duygulanacam.

Kz Alm ayonun yaral olduunu grd, gzleri dehetle

doldu. Dr. Horv/at n son grd ey de bu oldu, nk tam o
anda, Sierradaki yolculuklarnn bandan beri korktuu so
nunda bana geldi, birdenbire son dakikalarn yaamakta ol
duklarn anlayan zavall Cadillac yolcularnn, gzel bir ak y
ksyle ilgilenmek iin ne zamanlar, ne de istekleri vard.
Almayo Amerikalya bakmad bile ve Garciaya emirlerini
verdi. Yzba da, sras gelince kendi adamlarna birka szck
uludu, onlar da Cadillaca doru seirterek, tutsaklar kabaca d
ar ekmeye baladlar ve hepsini yolun kenarndaki kayaln
nne dizdiler. Garcia infaz mangasn hizaya soktu, askerler
tfeklerini doldurdular, cannn balanm olmasnn aknl
ndan henz kurtulamam olan Yzba da, ilk emrini haykr
d. Askerler nian almak zere tfekleri yanaklarna dayad
lar ve Garcia kolunu kaldrd, gsn havayla doldurarak,
Ate! emri uygun den g ve gsterile yanklansn diye a
zn alabildiine at.
Am a Alm ayo onu durdurdu. Parman kayaln nnde
dizilmi olan tutsaklara doru evirdi. Bouk bir sesle:
Sen de onlarn yanna ge.
Garcia emri derhal yerine getirdi. Alm ayoya lm haber
cisi baklar yneltti, hkrmakta olan kmen M sy Manulesconun yannda, sra banda yerini ald. Kasketini geriye ite
rek, ksa asker ceketinin yakasn dzeltti. Kzlderili haydutlara
zg yz, imdi neredeyse spanyollara zg bir gurur havas
na brnmekteydi. Neredeyse asalet kazanacakt. Trensel hidalgo'ya, subaylarn kendi idamlarna kumanda edebilme hakla
rna sayg gsterdii iin A lm ayoya minnet duyuyordu. Bir
den, terfi ettii duygusuna kapld. nn gzellii iini o co
kuyla, her eye karn spanyollarn bu kpekler lkesini, kendi
rkn efendilerine yarar bir seviyeye ykseltmeyi, kafasna bir
onur duygusu sokmay baardn kantlayan kendi soyluluu
na, kendi nemliliine ilikin duygularn ve ortadaki dramn
sarholuuyla dolduruyordu. Garciann artk Ispanyann, da
marlarnda tek bir damlas bile olmayan o kann yceliine uy
gun olduunu gstermekten, smrgecilerin ebedi zaferi erefi
ne, lmn tm younluuyla yaamaktan baka istedii bir
ey yoktu.
278

Beklemek zorunda kald, nk A lm ayo tutsaklan yeniden

ar ar gzden geirmekteydi.
Dr. H orw at, lmn karsnda, bir tanecik fotorafn
gsterebilse zavall karsna gurur ve sevin gzyalar dktre
cek bir arballk ve hor gr sergiliyordu. Sonunda snamala
rna bir son verdii iin Tanrya krediyordu.
Aklna infaznn tm dnya tarihi boyunca gelmi gemi
Amerikanca olmayan en nemli olay olduu dncesi saplan
d, sonra armha gerilmeyi anmsayarak, son dncelerinde
dine kfr etmeye ne kadar yaklatn anlad. Amerikanclk,
Yudada ilk ve en byk bozgununu yaamt.
Neden yapyorsunuz bunu, diye sordu Charlie Kuhn.
Aldrmayn, dedi Almayo. Kiisel bir ey deil, amigo.
yle gzelinden birka Amerikal cesede ihtiyacm var, hepsi
bu. Rafal G om ez bu iten yakasn syramayacak. Bu lkede
imdiye kadar kimse Amerikan vatandalarn kuruna dizme
cretini gstermemitir. O ise gsteriyor. i yapanlar onun as
kerleri. Anladnz m?
Glmeye balad.
Ben belki postu deldireceim, ama Rafal G om ezin de
kendisininkini deldirecei kesin. Cesetleriniz bulunur bulun
maz deniz piyadeleri karaya kacaklar.
Gen Kbalya bakyordu.
Bu da kim byle?
Sze sz verdiim Kbal stn insan, dedi Charlie
Kuhn umutsuzca, alnn kurulayarak. Bunu grmeliydiniz, Jo
s. Hepimizinkinden daha byk... Hemen hemen hi durma
dan tam on yedi kere ekerken grdm. Kesinlikle stn bir
ey. Bunu yapmayn Jos. Sorumlunun G om ez olduuna kimse
inanmayacak. Eitimini Amerikada yapt o.
Birleik Devletleri bilirsiniz Charlie, dedi Almayo. Srf
politik hesaplarla z annemi ve nianlm ldrdme inanr
lar m sizce? Amerikallar bylesi bir pislie inanacak yetiye sa
hip deiller, Charlie. Bylesi eylerin varolabileceine inanamaz
onlar.
Siz bunu bu nedenle yapmyorsunuz, Jos, dedi Charlie
Kuhn titreyen bir sesle. Bu bir insan kurban, olup olaca bu.
279

Artk umut balad hibir ey yoktu. Gerei syleyebi

lirdi.
Tam da olduunuz gibi, batl inanlar olan pis bir K
zlderili kpei gibi insan kurban etmektesiniz.
Alm ayo Dr. H orw at szmekteydi.
Gzel bir ngilizce cmle rendim, dedi, son derece de
mokratik bir cmle. Politics are a diry business. ktidar elde et
mek, hak etmek gtr... olacana varr... Sizin gce sahip
olan Kimse hakknda sylediklerinizi seviyorum, vaiz, yetenee
sahip olan Kimse hakknda sylediklerinizi...
Ayakta durmakta zorluk ektiini hissederek ard.
Annesine doru dnd. Kadn onu tanmyordu bile. Ora
da durmu gle, l l, zaman zaman bir kahkahayla kaslan
bir yzle, yal bir inek gibi gevi getiriyordu. Alm ayo, karnla
r tka basa yldz larla dolu bir biimde, tam byle glerek a
lktan lp giden kyller grmt. Kadnn elinde tuttuu a
tafatl Amerikan antasnn azna kadar mastala yapraklaryla
dolu olduunu biliyordu. Annesi onun varlnn farknda bile
deildi; eski tanrlarn yzlerine bakarak yldzlarn arasnda
dolamaktayd imdi. Alm ayo mr boyunca,, en nl siyaset
adamlarnn arasnda bile kimsenin kendi z annesini kuruna
dizdirmeye cret ettiini duymamt. Kurtarclar bile yapma
mlard bunu. Amerikallarn gznde bu, susuzluunun ka
nt olacakt. Bir tala iki ku vurmu olacakt. Daha byk bir
sungu olamazd, El Senor bile etkilenecekti bundan, bunun y
rein derinliklerinden geldiini, sevginin ve balln en byk
iareti olduunu hissedecekti. Bylelikle Almayo, onun protecci6n unu, erki hak ettiini, lider maximo olarak kalmay hak etti
ini kantlam olacakt. Ona layk olduunu gstermek iin ge
reken ekilde hareket edecekti. Siyasette bile, insan z annesini
kurunlamaktan daha iyisini yapamazd. Hitler bile bu kadar
ileri gitmemiti. Dnyay ele geirememi olmas da herhalde
bu yzdendi.
Annesine minnetle glmsedi. Kadn ok iine yaryordu.
Bay Alm ayo...
Titrek bir sesle ona seslenen avukat Mr. Sheldon du bu.
Almayo sulayan bir havayla parman ona doru uzatt.
280

 Bana uursuzluk getirdiniz, dedi. Asla dzgn ilere bulamamalydm. Siz, siz namuslusunuz. Asla sizinle bir araya
gelmemeliydim. nsan erkini, namuslu iler yaparak tutamaz
elinde. Dnya gzel bir plktr, onun boyuna uygun davran
mak gerekir...
O nurla imi gs ileride, ceketi de zenle katlanp kolu
na aslm bir halde bacaklarn am dikilen, kolluklu ve pan
tolon askl hokkabaz M sy Antoinea bir kere daha gz att.
Bu pis Kzlderililer bir N apolyonu da ite byle kuruna diz
milerdi, kuruna dizilen N apolyonun kendisi deildiyse bile
-M eksikal Maximilienin bir Bonaparte m yoksa bir Bourbon
mu olduunu hatrlamyordu artk, olaylar kafasnda birbirine
girmeye balamt-, sonu olarak byk bir Franszd. M sy
Antoine, en gzel mzikhol geleneklerini uygulayarak lmeye
kararlyd. Hangi nedenle leceini kesinkes bilmiyordu, bu ne
denle Fransa iin lmeye karar verdi, bu onu bir para rahatlat
t. Biraz sonra, son emrin nlamasndan nce, btn meslekta
larndan La Marseillaisel balatmalarn ve tpk Gney Afri
kada Zulular tarafndan ldrlen yce prens gibi, dudaklarn
da bu cumhuriyet arksyla lmelerini isteyecekti.
Alm ayo, ayakta durabilmek iin artk kayalara yaslanmak
zorunda kalyordu. Gn nn altnda, ikin pantolonlu m
zikli palyao, kk sivri apkas, minyatr keman, mzik no
talarnn engelleri eklinde boyanm olan takma kirpikleriyle,
ona ksa bir zevk n yaatt; bir an iin yeniden Cristobal de
Santa C ruz sokaklarnda ilk karnavalnn kalabalna karm,
hayranlk dolu o kk ocuk olduu izlenimiyle, baklarn
vantrilokun kucandan onu gzetleyen kuklann donuk yz
ne dikti. Am a yalnzca tapon sirk mallar, frsatlar, dolandr
clar, becerikli dolandrclar, zavall soytarlard bunlar, hepsini
bilirdi bunlarn. Gnein altnda iyice zavall, iyice basit gz
kyorlard. Gn onlar, kendilerine kazandrdklar tm o
ufak tefek doast gizem havalarndan arndrrd hep. Bir
hamlede mzikhollerle ve arlatanlarla tm hesabn kapatacak
t, bir mitralyz atei, yalanclklarnn hak ettii tek eydi.
Amerikal sradan ayrlm ve yanna yaklamt. Onu gr
memek iin ban evirdi. Kadn onu korkutuyordu. Hl ona
zarar verebilir, onunla, selametini salayacak tek gcn arasna

girebilirdi. Kadn, ne onun iin dua etmekten vazgemiti, ne de

onu sevmekten ve bu A lm ayoya mutsuzluk getirmiti. Ondaki
bu iyilik, o azizelik, ite buydu A lm ayonun iktidarna mal
olan. Onu kuruna dizdirmekle byk bir riske giriyordu, n
k bu karnn dorudan Cennete gideceine emindi; oradakile
ri yakarlaryla ve sevgisiyle ylesine zehirleyecekti ki, onu ba
layacaklard, bylece kadn belki de hl sahip olduu tek
ans da arur etmi olacakt.
Dierlerinin yannda dur, dedi bouk bir sesle kadnn
yzne bakmadan.
Jos, sen ne yaptn bilmiyorsun. Atein var. Penisilin
gerek. G om bazda bir Birleik Devletler konsolosu var, Bay Deacon. Onu ok iyi tanrm. Geceyi beklemek gerek, sonra ben
gider onu bulurum. Seni saklar. lken iin yaptn onca iten
sonra, Birleik Devletler in pekl boynunun borcu bunu yap
mak. Gn bitene dek burada kalmak gerek. Peder Horwat, siz
den rica ediyorum, onu iyiletirmekte bana yardm edin. T p
tan anladnza eminim. Ltfen, onu balamak gerek, koca
bir ocuk o.
Dr. Horwat yerinden bile kmldamad. Alm ayonun koca
bir ocuk olduuna inanmyordu, ite o kadar.
Jos...
Almayo bir kfr savurarak kadn itti. Radetzky yanna
gelmi, Amerikallarn infaz iin verdii emri iptal etmesi iin
srar ediyordu. Bylesi bir manevra iin artk ok geti. Bu ci
nayetin sorumluluunu yeni Rafal G om ez rejiminin zerine
ykmak ve Saint Dominiqueteki gibi Amerikann mdahale
etmesini salamak, artk bounayd. ok fazla tank vard, infaz
mangasndaki askerler konumakta ve ona ihanet etmekte du
raksam ayacaklar. Yeni yneticiler gerei ortaya karmakta
hi zorluk ekmeyeceklerdi. Kukusuz, byk bir siyasal deha
nn kantn tayan ok gzel bir fikirdi bu ama, artk ok ge
ti. Cujon onu sabrla dinledi, Radetzkyye kar bir zayfl
vard, nk adam H itlerin sadk bir yardmcsyd, ona sonu
na kadar bal kalmt. Almayo her zaman H itlerin hl -ha
yatta olan tm yardmclarn lkeye getirmeye almt, erie
bilecei tm yardmlara gereksinmesi vard. Radetzky nin ko
282

numasna izin verdi, ama sonra dirseklerini kvrp, kollarn

yana aarak o bildik hareketini yapmakla yetindi.
Tam am , tamam, ama gene de yapacam bunu, bana
mutluluk getirebilir. Ben ocukken, hastalandm zamanlar,
annem pili ldrrd. imdi pili yetmez...
Sonra yeniden beklemekte olan askerlere dnd.
Onlar Charlie Kuhn kurtard.
Korkusunun ve alabildiine ypranmlnn iinde, cebin
deki telgraf tamamen aklndan gitmiti. O nu grnrde hibir
neden yokken, Tanrnn gerek bir mdahalesinin dnda hi
bir aklamas olmayan bir biimde hatrlamt. Birka dakika
dan beri, A lm ayo nun yzndeki tm umutsuzluk, ac ve ta
knlk izlerini kaygyla izleyerek uygun n kolluyordu. Cujon
haydutu artk yar deliydi, aka ok kan kaybetmiti, ate onu
kemiriyordu, lmek zere olan ve eriebilecei herkesten bir
boynuz darbesiyle intikam almaktan baka bir ey dnmeyen
fkeli bir boa gibiydi. Kendini yenilmi hissediyor, hibir e
yin onu kurtaramayacan biliyordu. nsann en silik umuda
bile smsk sarld and bu.
Charlie Kuhn, terden srlsklam olmu, titreyen elini cebi
ne sokarak, sanki umasna engel olmak istermi gibi, kdn
ucuna yapt. Bu iten syrlabilmeleri iin hl sahip olduklar
tek umut bu telgrafta, herkesi ldrmeyi, tm sular ilemeyi
becermi, fakat iindeki hayalperest ocuu ldrmeyi baara
mam olan bu Kzlderilinin batl inanlara sahip, saf kiiliindeydi.
ne doru bir adm att.
Bu aptall yapmanzdan nce, Jos, her eye karn s
zmde durduumu bilmenizi istiyorum. Size haberlerim var, si
zi grmeye de bunun iin geldim. Onu buldum, Jos. Onunla
buluabilirsiniz artk. Nerede olduunu biliyorum.
Adn sylemesine bile gerek kalmad. Alm ayo onun kim
den sz ettiini hemen anlad. Yetenek avcsna doru km
ser bir bak frlatt ama, Charlie Kuhn bu bandidonun gzle
rinde o ok iyi tand saf umut prltsn grd. nancn asla
kaybetmemi birinin, insanlarn yazgsn gzetleyen mutlak
gce sahip bir yetenein varlndan bir an olsun kukuya d
memi birinin ateli ve agzl baklaryd bunlar. Cortezin
283

peinden gelen ilk gerek inan hizmetkrnn bir ta idol ilk

ykndan bu yana, tm rahiplerin ve tm keilerin gsn
gururla kabartacak gerek bir inan sahibinin, bir mridin bak
yd.
Yalan sylediimi sanyorsunuz, dedi Charlie Kuhn. Ya
lan sylemiyorum. Sylyorum size: bunun iin buradaym
ben. A m a szme inanmanz istemiyorum. Bakn. te gn
nce aldm telgraf. Burada saklanyor. O burada, G om bazda,
Flores O telinde.
Telgraf cebinden kartp, elinin kaslmal titremesini dur
durmaya alarak ona uzatt. A m a Alm ayo telgraf almad.
Kantlara gereksinmesi yoktu.
Doru olduunu gayet iyi biliyordu.
Tm zamanlarn en byk sanatsnn bir gn gelip onun
la buluacan, ona ltufta bulunacan biliyordu. Bunu hak
etmek iin ne gerekiyorsa yapmt. yi niyetine, dnyann diz
ginlerini elinde tutan, bir adam lider maximo yapmak iin gere
ken tm gce, tm yetenee sahip olan Kimseye olan ball
na ilikin en iyi kantlar ortaya koymutu. Birden, hatta artk
yalnzca bir kurtulu, dmanlarnn'bozguna uramasyla ikti
dara bir dn umudunun tesine geen bir nee ve minnet his
setti. Bu, iyi niyetli adamlarn terk edilmi olmadklarn, bu
dnyann dndaki birine gvenebileceklerini bilmenin neesi
ve minnetiydi. Sonunda mzikholden, soytarlardan, iki paralk
gsterilerinden daha baka bir eyler vard. Elle tutulur, egemen
bir yetenek, C ujon larn varl konusunda asla kukuya dme
dikleri, eski tanrlarn yklmasnn yalnzca ilerinde daha de
rinlere bir yerlere ittii bir mutlak g vard. Peder Chrysostome yalan sylememiti, San Miguel M anastrndaki retmen
leri de yle. O gerekten vard. Bu karanlklar, alk ve umut
suzluk dnyasna hkmediyordu. Ve size iktidar verebilir, onu
elde tutmanza izin verebilirdi. Yeryz ve dnya, Amerikan
artklarnn boaltld basit bir savak deildi. spanyollar hak
lydlar. Jack in tam da, ona daha nce hi olmad kadar ihti
ya duyduu, yalnzca bir mucizenin onu kurtarabilecei bir
anda bu uzak G om baz kentine gelmesi olaand. Rahipler hak
lydlar, spanyollar haklydlar, kutsal dudaklar yalan sylemi
yorlard, vaatlerle, umutla dolu szleri yalnzca Kzlderililer
284

dnyadaki yazglarn ba kaldrmadan eksinler diye deildi.

nanc dllendirilmiti. Hemen hi gc kalmamt, dnya ve
yzler evresinde dans ediyor, hoplayp zplyorlard, ate si
nekleri gzlerinin evresinde dnp duruyor, kulaklarnda
uulduyordu; inanc onu ayakta tutmasa, oktan kendini brak
m olurdu. Ama inanc olmasa, asla Jos Almayo olamazd.
Gene Flors O teli diyen bir ses duydu, sonra, ne kolu, ne
bedeni olan, havaya aslm, aada, scakln sisleri iindeki
beyaz kenti gsteren bir parmak grd.
Radetzky Jos A lm ayonun yzne son kez baktn bili
yordu. Bilemedii daha ok ne hissettiiydi: merhamet mi, yok
sa rahatlama m ya da smrgeci yzyllara, yzlerce yllk s
mrgeci gelimenin ardndan bamsz olduklar sylenen,
hayran olunas bir biimde az gelimi olarak nitelendirilen tm
lkelerde daha kuaklar boyunca srp gidecek olan smrgeci
yzyllara kar umutsuz ve bouna bir fke mi.
Zrhllarnn iinde, saraylarnda ya da mitralyzlerinin ar
kasndaki kara ya da sar derili generaller, daha uzun bir sre us
talarnn onlara rettii dersi uygulayacaklard. K ongodan Vi
etnama dek, uygarlarn en karanlk kurallarn byk bir bal
lkla srdreceklerdi: zgrlk, ilerleme, inan adna asmak, i
kence etmek, bask uygulamak. lkelleri smrgecilerin pene
lerinden ekip koparmak iin bamszlktan ok daha baka
eyler gerekiyordu.
sveli gazeteci, bunun son rportaj olduunu biliyordu.
Bundan byle yaam savatan ibaret olacakt.. Radetzky, inan
dolu yzyllarn ekillendirdii yze bakyordu.
Gzleri bu umut ve rahatlk kaynayla besleniyormuasna, yz ksa bir an kente dnk kald, sonra Almayo arabaya
yaklaarak, korumalar, Radetzky ve Yzba Garcia ona bu de
lilii yapmamas iin yalvarrlarken, direksiyona gemeye al
t. Garcia kentin imdi en beter dmanlarnn elinde olduunu,
oraya arabasyla, yolu izleyerek giderse, hemen tannacan,
yakalanacan, benzine bulanp atee verileceini sylyordu
avaz avaz. Para ya da belki bir kadn gibi birtakm nemli iler
se onu bylesi bir tehlikeye atlmaya gtren, saklanmal, gn
batmn beklemeli, da yollarn izlemeli ve kente gece indik
ten sonra szlmeliydi.
285

Almayo kendinden gemi bir havayla onu dinliyordu.

Oradaki, ayaklarnn dibindeki beyaz duvarlara, krmz atlara
bakarak glmsyordu.
Sonra yolu terk ederek patikadan aaya inmeye balad.
Hibir emir vermemi olmasna karn, iki korumas, tpk
slk alnmasn beklemeyen iyi yetitirilmi kpekler gibi pe
inden gittiler.
te tam o srada, bir siluet, sarp ve zor yamata artc bir
hafiflikle zplaya zplaya, Radetzkyyi aknla drerek Almayo nun peinden komaya balad: Diazd bu. Gazeteci gz
lerine inanmakta zorluk ekiyordu, bu yaratktan bylesi bir
cesaret ve adalet grmeyi beklemezdi.
fkeli bir utkuyla haykrlan bouk bir emir, silahlar g
nein altnda ciddi ve eski bir ltyla parlarken, yol boyunca
nlad. Bir kayann dibine yuvarlanm olan Dr. Horwat, bu
aalk dnyada grlebilecek ne varsa grm biri olarak,
iinde merakn krnts bile kalmam olsa da, allak bullak olan
yzn istemsizce o tarafa evirdi.
Ispanyollara zg bir cokunun doruklarnda olan Yzba
Garcia, kendi kendini infaz etmekteydi.
ten yakasn syrmak iin hibir ansnn olmadn ok
iyi biliyordu, sonunun da Almayo gibi olmasn, halk isyanla
rnn siyasal gelenekleri uyarnca hadm edilmeyi, gzlerinin
oyulmasn, yumurtalklarnn gz ukurlarnn iine sokulma
sn, kollarna bacaklarna balanm p tenekeleri ve kap ka
cakla yollarda srklenmeyi istemiyordu. Lider maximo oyunu
kaybetmiti ve Garcia bir imanszd: dnya yznde, efendiyi
ve sadk hizmetkrn kurtarmaya gc yetecek bir g olmad
n biliyordu. Kap kacaklarn tngrtlar, sokaklardaki, pence
relerdeki, balkonlardaki kalabaln yuhalamalar imdiden ku
lana geliyordu; ta ki yanm etinin kokusu, yurtsever, arndrc, byk bir cokuyla halkn neesinin ilk kestane fieklerine
karana dek -b ir zalimin devriliini ve bir bakasnn doumu
nu kutlamann lmez yolu-; ve cesedi yle bir halde olacakt
ki, kpekler bile gvdesinin yaknna yanamaya cesaret etme
yeceklerdi. Dolaysyla, onu hem aclardan kurtaran, hem de as
keri onurlardan yararlanmasn salayan uygun bir k yolunu
286

hayata geirmekteydi. Tam bir sarholuk, umutsuzluk, fke,

nee hali, ikenceden kama, dmanlarn intikamlarndan, son
fiestasnn tadn karabilmesi iin gereken fke ve cokudan
yoksun brakm a dncesi iindeydi; ve belki de rzna geilmi
olan btn bykannelerine borlu olduu o hayali spanyol
kannn damarlarnda kaynadn gururla hissediyordu. Eli ha
vada, gzleri korku, ciddiyet ve sarholuk yznden yuvalarn
dan frlam bir halde hazrolda duruyordu ve sonunda, son em
ri haykrd. Yaylm ateinin altnda ne doru bkld, kasketi
yere yuvarland, bedeni de onu izledi.
H ay Allah, dedi kukla Ole Jensen bouk bir sesle lm
cl bir beyazla brnm olan ustas Agge O lsene. O da bir
sanatyd. Gerek bir yetenek, azizim. M zikhol dnyas ve
loncamz byk bir kayba uram durumdadr.
Hareket eden bir motor sesi, lastik gcrtlar duydular ve
kukla kurnaz yzn yola doru evirdi: gen Amerikal Cadillac n direksiyonuna gemiti, araba da, tozdan grilemi kanat
larn iki yana am koca bir bcek gibi, tm hametiyle yol
dan aaya iniyordu.
Bak sen u ie, diye iini ekti kukla. N e yapmaya al
yor?
Besbelli onu kurtarmaya, dedi vantrilok. Hibir zaman
sevilmemi olduunuz hemen belli oluyor, Ole Jensen... Onu
kurtarmaya alacak ite.
Hm m m , diye homurdand kukla. Etten ve kandan olu
an siz zavall yaratklardan herhangi birinizin bu dnya zerin
de selamete kavumay baardn duymadm hi.
Siz o iyi niyetlerle dolu, kararl Amerikal kadnlar bil
mezsiniz, dedi Agge Olsen. Asla kararszla dmezler, o kadar
da lkclerdir ki, Birleik Devletlerin toplam servetinin yz
de yetmiini de ellerinde bulundururlar. Erkeklerin kaybettii
tm savalar kazanan kadnlardr bunlar. H em sonra kz onu
seviyor, bu ok ak. O lur byle eyler.
Kukla yolun zerinde uzaklamakta olan toz bulutlarn
gzlyordu. Kafasn sallad.
H m m m , diye homurdand gene, ama bu sefer bir heye
can krntsn, hatta kskanl ya da pimanl ok andran
287

bir eylerle. Sonu olarak, tm syleyebileceim, her Allahn

gn insan olmadm iin kendi kendimi kutladm. Yreim
yok benim, Tanrya krler olsun.

288

23. Blm
Dudaklarnda insanolunun, evresini saran aldrmazln
iinde sonunda ona ynelmi bir dikkatin, bir ltfn, hizmet
krla iyiliksever efendisinin arasndaki kiisel bir ilikinin iare
tini grm birinin en eski, en saf glmsemesiyle kakts yn
larnn, en kk bir dokunuta patlayarak ellerine, yzne ye
ilimsi sularn frlatan bitki soanlarnn arasna dalarak, kendi
ne yol amak iin kan iinde kalan avularyla dikenli dallar
avulayarak, kayalklara arparak szlyor, sarp patikann ta
larnn zerinde tkezliyordu. Sol kolu kaskatyd, felli gibiy
di, omzundan acl vurular yaylyor, bedeninin yarsn etkili
yordu. Beyaz kent baklarnn altnda dans ediyor, bazen tm
den yok oluyordu ve bazen durmak, bir kayaya yaslanp dn
yann geriye gelmesini beklemek zorunda kalyordu. Kulaklar
sinek vzltlaryla doluydu ve ortalkta sinek yoktu. Toprak,
kan ve bitkilerin sular ak ipekten takmlarn, giydii ilk oban
elbiselerini kapladklar gibi kaplyorlard. Diken ve ta karma
asnn iinden kp kentin ilk parkeli sokana vard zaman,
kadnlar ocuklarn yakalayp ieriye ekmek ya da onu gzle
riyle izleyerek gslerine bastrmak zere darya seirtirlerken, dkkncklarnn nnde sandalyelerine ata biner gibi
oturmu olan dkkn sahiplerinin gzlerinin nnde kendini
ereine o kadar yakn hissetti ki, iinden ark sylemek geldi.
Gzleri korkuyla falta gibi alm insanlar onu batan aa
szyor, o geerken ta kesiliyorlard. Elinde usturasyla mte
risini terk etme tedbirsizliini gstermi olan lgna dnm
bir berber, Alm ayo Flores O tel in erede bulunduunu sormak
zere nnde durduunda, sanki l rden dilini yuttu. Darya
kt iin kendi kendine lanet < ku arak usturayla deniz tarafYldzyiyiciler

2 8 9 /1 9

na doru kaskat bir harekette bulundu, sonra, kapal gzlerle,

besbelli onlar at zaman lider maxitno'nun havaya karm
olaca, bylece onun da karsnn, oluk ocuunun yanna sa
salim dnebilecei umuduyla, elindeki aletle birtakm hareket
ler yapmaya devam etti.
Beni oraya gtr.
Berberin yz kl rengine dnd, ama, elinde ak ustura
s, cams baklarla bir uyurgezer gibi yrmeye koyuldu. Bu
halde otele kadar yrd, kapy gsterdi, Alm ayo kapnn ka
nadn itip ieri girerken, o da alelacele geriye ekildi ve Almayonun iki korumasndan birinin tfeine iddetle arpt; bir
lk kopartarak yana doru srad ve komaya balad; muci
zevi bir biimde hl yaadn fark edince, birden merak kor
kusuna baskn geldi. Daha sonra tm mahallenin yrekliliin
son snr olduunda birleecekleri bir biimde, ylece bakmaya
devam ederek yolun ortasna akld kald, nk bunun onu
nl klacak, mr billah mterilerine szn edebilecei bir
gz peklik olduunu biliyordu.
Almayo, kapal pancurlarn arkasnda bitkilerin yeil lolu
unda yzen lobiye girdi; tneine zincirlenmi bildik papaa
n, emeli i avluyu, iki de pembe renkli telli turna grd,
uzaktan kulana bir radyonun mzii alnd; sada bir bar ve
baka bir sokaa alan baka bir giri vard. Radyo birden su
sunca i avludaki emenin sesini duydu. Lobide, birdenbire sa
man dolu kuklalara dnveren birka kii vard. Bara ynele
rek su iti, sonra bir bardak tequila, derken ieyi kavrayarak
yarsn boaltt. Sol kolunu kaybetmi gibiydi, kolunu yle
bir yoklad, ama hibir ey, hatta ac bile hissetmedi. ieyi ko
yarken tezghn arkasnda duran patronun bann zerindeki
kendi ereveli resmini grd, adam henz onu kaldrmay akl
etmemiti ya da belki de A lm ayodan kurtulduklarndan henz
pek emin deildi. enesi sarkm olan patron yuvalarndan u
ram gzlerle ona bakyordu. Almayo sorusunu sormak zere
azn at, ama Jack in belki de ona bo verip yeni anlamalar,
Rafael G om ezin ya da umut vaat eden birtakm yeni politikac
larn peinde kenti terk ettii dncesiyle birden yle bir kor
kuya kapld ki, yeniden ieye sarlmak zorunda kald, o hal
290

deyken bile, onca zamandr arad kiinin adn bouk bir sesle
sylemeyi zar zor baard:
El Sefior.
Patron gzlerini iyice at, hafif bir titremeyle sarslan e
nesi daha da sarkt; aknlktan eli aya tutulmu bir halde, iri
iri terler dkerek sustu kald.
Alm ayo salam koluyla adam gmleinden yle iddetle
yakalad ki, adamn gsnden bir avu kl elinde kald.
Konu, sersem, Sefior Jack i grmek istiyorum. Odas
hangisi? Nerede?
Patron, iinde yzd korku ve aknlk sisinin arasn
dan, her ne kadar inanlacak gibi olmasa da, byk General Almayonun, O rdu nun bir isyanyla kar karya olduu syle
nen, radyonun her vatandan grd yerde tepelemesi gere
ken kuduz bir kpek olarak bildirdii lider maximonun ona,
yardmcsyla beraber otelde kalan ve her gece kentin biricik ge
ce kulbnde gsteri yapan bir artista y sormakta olduunu
anlamay baard. Sonunda sesi kabilince, kekeledi:
nc kat, oda on bir.
Almayo onu itekledi, patron onun demenin zerinde
kan izleri brakarak yalpalayan admlarla otelin lobisini getii
ni ve merdivene yneldiini grd. Patron kan izlerine sabit ba
klarla bakt, sonra ieyi kavrad ve A lm ayonun elinin gc
n yarya indirdii grtlann izin verdii kadarn oburca yut
tu.
Alm ayo merdiveni trmand, gzlerinin nnde uuup du
ran kara emayeden on bir numarann rakamlarn sabitlemeye
alarak bir an kapnn nnde duraklad. Ate, alkol ve sadk
hayvanlara zg gz kara bir umuttan oluan bir karm dn
yann evresinde dnmesine neden oluyordu, rakamlar da be
ayr kap kolunun zerinde be-alt farkl ynde zplayp duru
yorlard. Sonunda bir kap kolu bulmay ve onu elinin iinde
sabitlemeyi baard. Kapy itip ieri girdi.
Dnya hl evresinde dnyordu, ama onu yerinde tut
maya yetecek kadar g toplamay baard.
lk gzne arpan bir sandalyeye ata biner gibi oturmu
olan gs bar ak, kt giyimli, ufak tefek bir adam oldu.
Cildi sapsaryd, izgilerini oburca bir dikkatle inceleyen Alma291

yo, adamn gzaklarnm da, sanki korkun bir sarla yakalanmasna, derisi kadar sar olduunu, salarnn, zerine doru
sarktklar surat kadar yal olduunu, adamn baklarnda
alayc bir kmseme, hatta nefret dolu bir ifade bulunduunu
fark etti. Sonra ilgin bir ey dikkatini ekti: adamn nnde
koca bir kutu mutfak kibriti vard, kibritlerden biri de adamn
elinde yanp tkenmek zereydi; alev snd zaman, adam
kibriti abucak burun deliklerinden birine gtrerek, yznde
youn bir hayranlk ifadesiyle kkrt kokusunu derin derin ii
ne ekti, sonra, bu nefis kokunun son kalntsnn kamasndan
korkuyormuasna, burnuna bastrd kibritin kokusunu bur
nuna ekti. Sonra, atmadan nce kibrite dalgn dalgn bakt.
Yznde neredeyse hznl ve zlem dolu bir anlatm belir
miti, bir an, azck kkrt kokusunun artrd bir gemi
in ans ve zlemine dalp gitmiesine, bir an hayaller iinde
kald.
Hibir ilgi ekici yan olmayan bir kent ve acnas bir
otel, dedi ngilizce. Odanzn iine varana dek her tarafta sar
ho, pis Kzlderililer. Hi utanmadan ite byle kapy falan
vurmadan ieri girerler. Am a bunun sizin iin fark etmediini
biliyorum Jack, zavall ihtiyar dostum benim. Hibir ey sizi il
gilendirmiyor. Her eyden el etek ektiniz. Bana yle geliyor
ki, yzyllar nce ektiniz elinizi eteinizi. Eski halinize dn
meyi denemiyorsunuz bile. Bittiniz. Uyuklam akla yetiniyorsu
nuz... H er eyin ortasnda, yanarda patlamalarnn, depremle
rin, her trden felaketin orta yerinde uyuklarsnz siz. H er ey
size vz geliyor. Geri tek kelime ngilizce anlamyorsunuzdur
kesinkes ama, inann bana ondan alnacak hibir ey yok artk
baym. Bakn ona. Bitik. Bir sokak serserisi. Oysa, yzyllar n
ce -binlerce yl nce demeliydim, o kadar uzaklarda kald ki-,
byk bir yetenekti... en by.
Pencerenin yannda bir yatak vard; bu szlerin sylendii
kii de, yznde onu sineklerden koruyan bir gazeteyle battani
yenin zerine uzanmt. A lm ayonun tm grebildii, herhal
de son gsterisinden bu yana zerinden karmad kara smo
kin pantolonuna brnm bacaklaryla, ayakkablarnn an
m topuklaryd. Adam horluyordu, gazete de, burnuyla az
nn zerinde inip kalkyordu.
292

 Onu duyuyor musunuz, baym, diye sordu dieri, srta

rak. Horlamas hl hametli. Ama, inann bana, bunlar onun
gcnn son kalntlar. Tm dnya tarihi iinde benzersiz bir
yetenek... ve ite ondan arta kalanlar.
Arkadana alayc bir havayla bakarak kt bir nee ve ak
bir memnuniyetle konuuyordu. Adam bir homurtu kararak
bacaklarn oynatt, ama yz hl grnmyordu. Almayonun tm fark ettii, gazetenin iki yanndaki beyaz salard.
Sonu olarak, ben de vnecek durumda deilim, diye
yeniden balad dieri tatsz bir sesle. Durum pek parlak deil.
Gerek ycelii eskiden grdk biz, kral bir varoluu, baary,
kalabalklarn pohpohlamalarn, ama bugn bize kalan tek ey,
anlar...
Kutunun iinden baka bir kibrit ald, yakt, ak bir zevk
le kk aleve bakarak bir an bekledi, sonra kibriti sndrerek,
kkrt kokusunu hemen ehvetle iine ekti.
Evet sevgili baym, imdi bize kalan tek ey anlar... an
lar ve zlem. N e yapalm, yasa byle. Kimseyi atlamayan bir
tr Newton yasas. Her ey sonunda devrilir. stediiniz kadar
en byk olun, en yukarya yerlemi olun, d yolunuzu
gzler. nsan kendini yerde bulur. tekinin dedii gibi, hemen
herkesin gerilemesi ve d. nnde ok az zaman var artk,
yalnzca krntlar, tam da yaamn gece kulplerinde kazanma
sna yetecek kadar. nanabiliyor musunuz? M zikhol dnyas
nn yldzl tarihinin grp geirdii en byk yldz! Ama siz,
baym, siz benden bile daha fazla sarho, pis bir Kzlderili do
muzusunuz yalnzca, vz gelip trs gidiyor size, hem Shakespearein dilini bile konumuyorsunuz.
ngilizce konuurum, dedi Almayo.
Adam son derece ince kalarn biraz arm bir havayla
yukar kaldrd.
Ah, gerekten mi? Peki gelmi burada bizim zel yaa
mmza, her ngiliz centilmeninin bu kutsal hakkna tecavz
ederek ne yapmaya alyorsunuz?
Ben Jos Alm ayoyum, dedi Cujon.
Bazen, evresinde halka olmu dans eden alt-yedi tane k
k kk adamlar gryordu, bacaklar zlyordu, ateten
ve umuttan, her zaman en gls en yakcs olan bu son
293

amuttan dolay alev alevdi: bu adamda tuhaf, pis, artc bir

ey vard, bu da yeterince gven vericiydi, bu umut etmeye, bir
eylere tutunmaya devam etmesini salyordu.
Jos Alm ayo, diye yineledi, biliyorsunuz.
Adam A lm ayoyu szerek baka bir kibrit akt ve onlarca
kck alev A lm ayonun evresinde dans etmeye koyuldu.
Tanm am , dedi adam, laf hi gemedi.
Almayo yumruklarn skt.
- Bu doru deil, diye grledi. H er eyi yaptm. Ben Almayoyum, Jos Almayo.
Dieri snm kibriti burnuna gtrerek neredeyse burun
deliinin iine soktu, sonra kkrt kokusunu iine ekti.
- Kayp eylere... yitip gitmi zamanlara... birtakm ho
yerlere ait harika anlar, dedi. Ama siz bilemezsiniz. Bunlar ta
nm olmak gerek. k. Asla, duyuyor musunuz beni, asla
bamza bunun gelebileceine inanmazdm...
Almayo dnyann evresinde dnp durmasn engelle
mek, onu sabitletirebilmek iin bir kez daha tm gcn top
lamak zorunda kald. Duvara yasland. Dierinin syledii anla
lmaz eyler ok uzaktan gelir gibiydi, ama bu iyiye iaretti.
Gerekliin ok telerinden geliyordu. H em dnyann evre
sinde byle dnp durmas da bouna deildi. Dnyann byle
dnebilmesi ve Jos A lm ayo nun ayaklarnn altndaki topran
sarslmas iin ok gl biri gerekirdi.
Dinleyin, dedi. Benim kim olduumu biliyorsunuz. Ben
den sz edildiini duyduunuza eminim. Ben... Benim sorunla
rm var.
Adam ilgilenmi gibiydi.
- Bunu duydun mu, Jack! Beyefendinin sorunlar varm.
u lml dnyada bu da yeni kt, ha? Bu Kzlderilinin so
runlar var ve gelip seni buluyor, senden ona yardm etmeni is
tiyor, nk senden sz edildiini duymu. Gsterinden sz et
miler ona. Bunu duydun mu Jack? Haydi, uyan, seni serseri!
Bugnk unutma dozunu aldn. Kendine bir bak, dostum. So
nunun byle, pis bir tara kesinde, onuncu snf bir gece kul
bnde gelmesi... bu da yetmedi, beni de kendi dnn iine
srkledin... Haydi, ayaa kalk. Ziyaretimiz var.
294

Yataktan bir homurtu ykseldi ve adam gazeteyi itti. Yar

uyur bir halde, baklarn nne dikip bir an ylece kald. Hidalgolara zg soylu havaya sahip yal bir adamd; Ispanyol
olabilirdi, tatl, ok gzel bir yz vard, salar da bembeyazd.
spanyol usul ksa bir kei sakal vard. Papyonu bozulmutu,
zerinde mor renkli ipek bir yelek vard. Zorlanarak dirseinin
zerinde doruldu ve Alm ayoya bakt. Hznl, mutsuz, yara
l, kk dm bir hali vard.
Neler oluyor, diye sordu. Bu adam kim? Benden gene ne
istiyorlar? Neden beni asla rahat brakmazlar? Ben onlara ne
yaptm? N e olursa olsun, bu berbat dnyay bir an olsun unut
maya hakkm var. Ama hayr, gelip beni uyandryorlar. Byk
sanatlara hi sayg kalmam. Adamakll deli gibi gzken bu
Kzlderili kim? u aralar bir fkeye kaplacam, o zaman gre
cekler gnlerini...
Kimse hibir ey grmeyecek, dedi arkada. Sfr. Gk!
Bitti. Kimse artk sizi ciddiye almyor.
Siz kimsiniz?
Alm ayo yant vermedi. Soylu ihtiyara bakyordu. Adam
yataa oturmu esniyordu. Pantolon asklar bacaklarnn ara
sndan sarkyordu. Bu olanakszd. Ja d * bu olamazd. Gerek
Jack in olaanst nnden yararlanan bir yalancnn, doland
rcnn tekiydi bu. Umuda sarlmaya devam ediyordu hl, ama
gereklik o kadar sradan, o kadar bayayd ki, inanmaya de
vam edebilmek iin tm cesaretini, tm imann toplamas ge
rekti.
Sizden sz edildiini duydum, dedi bouk bir sesle. Yl
lardan beri szden sz edildiini duyarm. Anlaldna gre siz
en byksnz, biriciksiniz, gereksiniz. Herkes hep bunu yi
neleyip durdu. Buna inanyorum.
Sandalyesinin zerinde ata biner gibi oturan adam srtt.
Bunu duydun mu Jack? Bize inanyor, bizim en byk
ler olduumuza inanyor. Grdn m bak, hl nlyz. Ak
a uyuturucu ekmi bir Kzlderiliden bakas olmasa bile, h
l bir yerlerde bize inanan biri var. Yolculuk yaptmza de
mi hani.
295

 Biz, diye yineledi yal adam kzgnlkla. Gen adam,

eer burada bir ycelie sahip olmakla vnebilecek biri varsa,
o da benim, yalnz ben. Sizinle tantma memnun oldum.
Alm ayonun szleri nedeniyle son derece rahatlam gibiy
di. Ayaa kalkm, parmaklarn soylu yelesinin iinden geiri
yordu.
Biz, diye homurdand gene. Hl yapabildiiniz tek ey,
daha iyisini beceremediinizden, kkrtl kibritleri koklayarak
vakit geirmek.
Gs geirdi.
Am a belli bir g kayb, bir gerileme de olmad deil, in
kr etmenin yarar yok. Hepim iz gnden gne knty tan
rz. nkr etmenin yarar yok.
Biz tm zamanlarn en byk iki sanatsydk, dedi ar
kada, mzikholler tarihini bilen herkes bunu dorulayacaktr.
Gsteri dnyasnn en byk iki yldz. Kesinkes afilerin en
stndeydik. Kalabalklarn atei, krallarn pohpohlamalar. Ve
u anda burada bulunan dostumuz Jack, hepimizin en byy
d. Benden daha bykt, bunu kabul ediyorum. Gsterimizi
beraber yapardk, ama patron oydu.
Tm madalyalar var bende, dedi Jack. Tm nianlar var.
Arkada, bir panayr adrnn giriinde mterilerini tan
may bilen profesyonel bir rtkann alayc ve uzman gzle
riyle Kzlderiliyi gzlemliyordu.
Belki bana inanmayacaksnz, ama gnei durdurabilir,
topra sarsabilir, lleri diriltebilirdi. Yalnzca kalarn ata
rak su basknlar yaratabilirdi - basknlara kar ok glyd,
salgnlar iin de yle, ama, eer beni haksz yere bbrlenen bi
ri zannetmezseniz, salgnlar aslnda benim iimdi. Hl birka
numara evirebiliyoruz, aslnda eviren o, nk bana ait olan
lar... Bu akam gelip gsterisini seyrederseniz, grrsnz.
Bu hibir ey deil, diye mrldand yal adam. Eskiden
yapabildiklerimin yannda bir hi... ama unu da belirtmek ge
rekir ki, burada su halkn. Halk artk eski halk deil. nancn
yitirmi. nsanlar fazla edepsiz oldular, masumiyetten, ruhtan
yoksunlar, gzleri fazla sert ve bu koullarda almak ok zor.
Bu ok hzn verici.
296

 Yeter artk Jack, zrlamaya balamayacaksn herhalde,

dedi dieri. Yreimi paralarsn. Gerei kabul etmen gerek.
Sen eski bir soylusun.
Beni byle arman yasaklyorum, diye grledi Jack,
dierine fkeli bir bak frlatarak. Ben olmasam sen nerede
olurdun?
Dieri srtt.
Ya sen bensiz nerede olurdun, diye sordu.
Kzlderilinin varln tmden unutmular, kar-koca kav
gasna girimi yal bir ift gibi birbirlerine hakaret etmeye ko
yulmulard.
Asla seni ortak olarak yanma almamalydm, ite gerek
bu, diye kpryordu Jack.
Ben olmasam, sen artk tek kuru bile kazanamazdn, di
ye dalga geiyordu br. Ben de gsterinin bir parasym, bu
nu unutma. leri bulan benim, srf sen alklanabilesin diye pis
ileri de hep ben yaptm... Beyefendi saygya, zafere, a sahip
ti, benimse karanlkta imanm gevriyordu...
Az bir kar ak, gzleri Alm ayonun elinde tuttuu ta
bancann namlusuna dikilmi bir halde, birden durdu.
Gsterin, dedi Cujon. Hayatm boyunca J a c k i n adn
duydum. Numarasn grmek istiyorum.
A m a bu sonu olarak son derece sevimsiz, dedi sandalye
de oturan adamcaz, titrek bir sesle. Bu akam gsteriye gelin.
Bu akam ben lm olacam, dedi Alm ayo sakin sakin.
Yapmay bildiin neyse, gster onu bana. Gerek yetenein ger
ekten varolup varolmadn renmek istiyorum. lmeden
nce onu kendi gzlerimle grmek istiyorum. Elini abuk tut,
yoksa ikinizi de kpekler gibi gebertirim.
Yal adam ta kesilmiti sanki. N am luya sonsuz bir kor
kuyla bakyordu. Alm ayo son umut krntsnn da onu terk et
tiini hissetti. 'Jack' kurunlardan korkuyordu.
Grne baklrsa, bu gen adam bizim hakkmzda bir
yn vc szler duymu, dedi kk pis adam, boaznn iki
kaslmas arasnda. Korkarm ki, bizim gibi iki zavall gezgin si
hirbazdan ok fazla ey bekliyor. Sana onun iin bir ey yapma
n neririm. Haydi, aba harca... Adamn haline baklacak olur
sa, bylesi temkinlice... akllca olur. Deli ya da uyuturucu al
297

m ya da ikisi birden. Gdalarn almadklar zamanlarda u yldzyiyicilerden daha tehlikelisi yoktur.

Neden beni asla rahat brakmazlar, dedi Jack. Bilmek is
tediim ite bu.
Hl belli bir nn var diyeceim geliyor, dedi yardm
cs. Gemiteki zaferlerinden sana kalan bir eyler hl var.
Herhangi bir ey yapabilecek halde deilim, dedi Jack,
ban ne eerek.
Artk yaamn herkes gibi kazanman gerekiyor, dedi
yardmcs. Gzel gnlerin geride kald. Hl i bulabildiime
kr. Hatta iime korkun bir kuku dt. yle sanyorum
ki u gen adam kalbinin orta yerine bir kurun yollasa ve bana
yle geliyor ki bunu pekl yapabilecek durumda, sana ne ola
can biliyor musun Jack? Sanrm lrsn Jack. H er ne kadar
olanaksz grnyorsa da durum byle.
te burada abartyorsun, diye homurdand Jack.
Sylemedi deme. lrsn. in byklnn sonuna
kadar farkndaym, ama buna inanyorum. Sanrm bunu bile
kaybettin Jack. Buraya kadar dtn. Bahse girerim ki lml
olup ktn. Denemek ister misin?
yi, gzel, bu kadar yeter, diye homurdand Jack. Onun
la ilgileneceim.
Ayaa kalkt ve pantolon asklarn peinde srkleyerek
Alm ayoya yaklat.
Gzlerinin iine bakt.
Cujon ateten yanyordu, yarm ie tequila'y\ devirmiti,
skntdan, umutsuzluktan, hl inanma isteinden, son umuda
tutunma isteinden deliye dnmt. Elinde tabancasyla oraya
dikilmiti, grmekten baka bir istei yoktu. Btn istedii, ge
berip gitmeden nce, yeniden bir inan krnts yakalayabil
mekti. Yreinin derinliklerinde bir yerde, kendi kendini kan
drmaya bile hazrd. A m a ok fazla oyun, ok fazla soytar gr
mt, btn dzenleri bilirdi, tm ypranmlna karn, yal
nzca ok byk bir yetenek onun bir hipnotizmacnn bakla
rna boyun emesini salayabilirdi.
Peki, dedi Jack. Gzlerimin iine bakn. Neler yapabil
diimi greceksiniz. Grnz... Havaya ykseliyorum... Bo
lukta salnyorum...
298

N e var ki Alm ayonun tm grebildii pis bir otel odas

nn ortasnda dikilmi kollarn kanat gibi rpan yal bir adam
la, mutfak kibritlerinin kkrtl kokusunu iine ekmekte
olan sapk bir panayr rtkanyd.
te, dedi ciddiyetle yal adam. Yava yava, kar konul
maz bir biimde, hep daha ykseklere kyorum... klarla ev
rilmiim... bir bulutun zerinde oturuyorum... melekler koro
sunu duyuyorsunuz.
Dmeleri iliklenmemi pantolonu, bacaklarnn arasnda
pantolon asklaryla, kollaryla havay dverek, olanca arly
la ypranm halnn stnde dikilmekteydi.
htiyarn grkemli zamanlarnda yapabildikleriyle kar
latrldnda bu hibir ey deil, diyordu bir yerlerde, ok
uzaklarda yardmcnn tslayan sesi. O en bykt. Seviliyor,
yceltiliyor, pohpohlanyor, dnyann tm mzikhollerinde
afilerin en bandayd, halklar, hatta tal balar karsnda say
gyla eilirdi. Am a bugn, tm yapabildii yerden birka adm
ykselmek ve ben alevler ve kkrt konusunda... Bana kalan da
yalnzca mutfak kibritleri!
imdi, yava yava aaya indiimi gryorsunuz, dedi
yal adam... ok yavaa... hl iniyorum... gitgide daha aa
ya... te, yeniden yerdeyim. H er eyi grdnz.
Ve belki de, dostumun dikkat ekici glerinin bu zel
sergileniinden sonra, srf dostluk hakk olarak sizden yirmi do
larlk alakgnll bir miktar bor alabilirim, dedi rtkan.
kinizi de ldreceim, diye mrldand Almayo.
ki arkada zntl bir sessizlik iinde baktlar.
Havalarda szldm grmediniz mi, diye sordu yal
adam kaygl bir sesle.
Seni serseri, dedi Almayo. Senin gibi yzlercesini gr,dm ben. Sen bir hisin. Sen yoksun.
Kahretsin, dedi lgna dnen yal adam. Bu gerekten
son. Gszletim. N e olacaz biz imdi?
Arkada iyice ktlemi gibiydi.
Gen adam, dedi iler acs bir sesle, usta yeni bir dene
mede bulunmak durumundadr... Belki, tabancay ekseniz...
koullar mkemmel denildii trden deil...
299

Jack yatan zerine yuvarlanmt. Ban ellerinin arasna

almt.
Asla buraya adm atmamalydm, diye geveliyordu a
znda. Evimde kalmalydm. Eskiden neler yapabildiimi anm
syor musun? Sahip olduum hayranlar? Hakkmda yazlanla
r? Bylesi bir ey bama nasl gelebildi? Bana bunu kim yapa
bildi?
Be para etmeyen hayranlar, diye homurdand yardmc
s. Bylelerinin srsn grdler, artk hibir eye inanmyor
lar. Denemeye bile demez artk.
Rol yapmaya, kendi kendilerini kandrmaya; ilerini rahat
latmaya alan insanlar, zavall kck insanlar. Onlar ldrmeyecekti. Yaamay, amurlu topraa bal kalmay, solucan
lar gibi yerde srnmeyi hak ediyorlard. Almayo onlara srtn
dnd, merdiven korkuluklarn kavrad ve sallanarak merdi
venlerden indi.
Bardan, lobiyi bir sarho gibi getiini ve kr edici gnee
daldn grdler.
Bir an gzleri kamat, sonra evresine bakt.
Korumalar ortadan yok olmutu. H l dnyaya, dnyann
sunabildiklerine tutunuyorlard.
Amerikaly ite tam 'o anda karsnda grd. Ayann al
tndaki toprak sallanr, onu devirmeye alrken, gzn kr
eden kaba le gneinin altnda grmekte zorluk ekiyordu.
Ama oydu. Ban saran sar aydnl, defalarca kirlettii,
ama saflklarndan, yumuaklklarndan hibir ey kaybetme
yen o dudaklar, gzlerini, zellikle de onca akla, ballkla,
iyilik yapma isteiyle dolu gzlerini tand; yere tkrd ve ka
dn itip, huysuz topran zerinde sendeleyerek kamaya al
t. Kadnn sesini duydu, ona destek olan elini hissetti ve bak
larnda hayatta en ok korktuu eyi grd; sanki Tanrnn
tm iyilii ve merhameti buradayd ve onu yenmeye alyor
du, onunla bir Cujon kpeinin, bu boktan dnyay da iyi tan
yan bir bok ocuunun balanabilecei tek gcn arasnda diki
liyordu.
Dinle beni Jos. Jos... Beni duyuyor musun? Teslim ol
man gerek. Ben de seninle kalacam. Onlara syleyeceim...
Birleik Devletler mdahale edecek, bu lkeyi babo braka300

mazlar... Jos! Belki bir zaman srgne gitmen gerekir... Bir el

ilik grevini kabul etmen... Btn dnya senin lken iin ne
ler yaptn biliyor...
Jos bir lk kopararak tabancasn ekti.
Am a onu ldremezdi. Bu ok tehlikeli olurdu. Kadn on
lar ikna edebilecek yetenekteydi. Onu ldrrse, gerek bir ha
in olurdu, rkna, kanna, pisliine, gururuna ihanet etmi biri
olurdu. Biricik onurunu, tek bir sahip kabul eden kpein, ev
rensel kpekliin kpek-tanrsnn biricik zsaygsn yitirecek
ti. Biricik ansn, sonunda onu bulup sadk ban dizlerine da
yama ansn harcam olacakt. nk yukarda kadn dinle
yeceklerini biliyordu. Bkmak nedir bilmeden davasn savuna
cakt, bilgece, karmak szler edecekti, stelik kimse ona kar
koyamazd. O nlara psikolojiden, yollardan, telefon ebekesin
den, kltr evinden sz edecekti. Onlara akn anlatacakt.
Ve Jo s balanacakt. Ama o Cennetle, lme, kpeklie
ve irkeflie Kzlderili topraklarnda hkm srmesi, en ufack
kelerine bile szmasna izin veren, her eyi oluruna brakan,
yzyllar boyunca C ujon larn boka ve balgama gitgide daha
batmasna aldrmazlkla bakan Cennetle herhangi bir alverii
nin olmasn istemiyordu. Cennet soylu ve gzeldi, Cennet Ispanyoldu. Belki de, yukarda hizmetilere gereksinmeleri varsa,
Kzlderililerin Cennete girmesine izin verirlerdi. Belki de on
lar onu balamaya hazrdlar, ama Jos Alm ayo balamyor
du. O bir C u jon du. Cujonlar balayamazlar. Onlar yalnzca
ldrebilirler, ldrebilirler, sonunda kan, boku ve balgam y
kamay baarana dek ldrebilirler.
Kadn imdi alyordu. Bir an ve yalnzca gleri onu terk
ettii iin, Jo s ona yasland.
Seni seviyorum, diye hkrd kadn. Seni ldrmelerini
istemiyorum, istemiyorum! Bir dava alacak, ben de tanklk
yapacam...
Jos korktu, yaamnda ilk kez, iren ve mutlak bir Cujon
korkusuna kapld, buz gibi bir rperti tylerini rpertti, n
k daha imdiden kadnn sesinin arkasndan Cennet korolar
nn sesini duyuyordu aka.
Bir eyler haykrarak komaya balad.
301

Sanki saatlerden beridir kouyormu gibi geliyordu ona,

ama pencerenin kenarndan bakma cretini gsterenler, yalnz
ca Cujon'un Amerikal sevgilisinden uzaklatn ve bir fiesta
sarhou gibi elinde tabancasyla rastgele ate ederek meydann
ortasna doru sendeleyerek srklendiini grdler.
O bildik mzikli barakay, lkenin tm kk kentlerinin
mzikli barakasn tand ve onu diri ele geirebileceklerini san
masnlar diye, onu ldrsnler, o da Cujon yazgsn tamamla
sn, sonunda dnyann sahibiyle, dnyann ait olduu tek Kiiyle, en byyle buluabilsin diye bir kurun daha skarak
oraya dikildi. Sonunda onu, dnyann mutlak gce sahip, ger
ek yetenee sahip olan, zavall bir taklit, bir soytar olmayan
Efendisi ni kendi gzleriyle grecek ve ona, kendini beendirebilmek iin yapt her eyi anlatacakt ve ikisi bir pazarla
oturacaklard, sonra yeniden dnyaya dnecek ve ona ve suna
bilecei tm gzelliklere, tm Cadillaclara, ekrandaki tm kz
lara gerekten sahip olacakt, ona ihanet etmi olan herkesten
intikamn alacakt.
te tam o srada meydana geldi bu.
Tozun topran binlerce krba darbesi altnda evresinde
dans ettiini grd, tpk fatihler zamanndaki gibi gsnde bir
krba darbesi hissetti, bir an ban kaldrarak, yeni bir krba
darbesi srtna inene dek hareketsiz kald. spanyollar geri dn
mlerdi, onu yola sokmaya alyorlard. Yere yuvarland,
ama hl yayordu ve glmsyordu. Gzleri gkyznde de
il, yeryznde, kendi Cujon topraklarnda dolanyordu, ac
umuttan daha zayft.
Bir sessizlik oldu, sonra atlardaki askerler mitralyzlerinin arkasndan, her eye karn kpein dostsuz olmadn a
knlkla grdler.
Teslimiyet anlamnda ellerini bann stne kaldrm, tes
lim olduunu herkese iyice gstermek zere kendi evresinde
dnp duran, tozun iinde dans edercesine halkalar izen, ama
her seferinde A lm ayoya biraz daha yaklaan, tutsak alnmak
tan baka bir isteinin olmadn iyice belli etmek iin ellerini
gitgide yukarya kaldran, yz dehet ve yakar dolu bir g
lmsemeyle kaplanm bir adam, can ekiene doru komak
tayd; yeni, kaamak bir sramayla, sonra bir dieriyle, srekli
302

kendi evresinde dnerek, sonunda Alm ayoya yaklamay ba

ard ve yanna meldi.
Diaz alyordu. nsanolunun yeryznde varolduundan
beri kimselerin korkmad kadar korkuyordu ve buna karn,
o yal dolandrc yrei, hileye duyduu derin sevgi, lmek
zere olan, dolaysyla hi olmad kadar alc ve inanmaya ha
zr bir adamn karsnda sonunda gerek bir el abukluu nu
maras gerekletirmeye duyduu gereksinim, tm bunlar ona
yaamn tehlikeye atmas ve karsnda son bir numara yapmak
zere Alm ayo nun yanna dek szlmesi iin gereken cesareti
vermiti.
Dizlerinin stne km, ba rpnmak bir titremeye tu
tulmu bir halde, kollar hl havada, can ekiene hi bakma
dan drt bir yana lgn baklar frlatarak, hkrkl bir sesle u
szleri gevelemeyi baard:
Baaracaksn Jos. Birka saniye daha gerek, sonras an
tada keklik. Baardn. Tm itliinle dosdoru Cehenneme gide
ceksin, O da seni kabul edecek. O nunla buluacaksn, O zaten
orada. Ksack bir zaman sonra, hi olmadn kadar gl bir
biimde geri dneceksin. Senin gibi pislik herifler hep geriye
dnerler.
Cujon byk bir ciddiyetle onaylad.
Tamam, dedi. Tamam. Biliyorum. Baaracam.
Asker onlara doru kouyordu, Diaz kollarn daha da
yksee kaldrmaya alt. Boyal salar toza topraa brn
mt, yzndeki her ya damlas rpnmak kaslmalarla oy
nayp duruyordu. Bir yanl anlamaya yol aacak bir harekette
bulunmamak iin kendini zorluyordu, nk sinirli askerin te
ki pekl tetii ekebilirdi; ne var ki eski ve derin zlemi, yete
neksiz, ama sonunda gsterisinde baarl olmak iin eline bir
ans geirmi bir soytarnn d korkusundan daha glyd,
gven verici bir sesle mrldand:
ini rahat tut. Bu sefer baardn. Kazandn. O nunla an
laacaksn. Gce kavuacaksn. ntikamn almak iin geri gele
ceksin.
Yalan sylediini kendi de biliyordu, ama maskesinin asla
dmeyeceini de biliyordu. Tm illzyonistlik yaam boyun
ca ilk kez gsterisinin baarl olacandan emindi. Sonu olarak
303

yaadklar bir itenlik, bir zafer nyd. Sonunda hepsini, b

tn byk sihirbazlar, mzikhol dnyasnn en byklerini alt
ediyordu. Ve bu sefer kimse kol ucunda ne sakladn kefedemeyecek, kimse dzenini aa karamayacakt, nk can e
kien birine Cehennem ya da Cennet vaat ettii an, bir dzen
bazn tm kariyeri boyunca kendini btnyle gvenlikte his
sedebilecei tek and.
Askerler evrelerinde halka olmu, sessizce kpein geber
mesini bekliyorlard. Subayn elindeki tabanca hl C u jon a
evriliydi, ama bu son gvensizlik ya da korku iareti, hemen
hemen bir sayg belirtisiydi.
Bu kpekler benim buraya geldiimi nereden biliyorlar
d?
Onlara ben syledim, diye hemen yant yaptrd co
kudan yerinde duramayan Diaz.
Glmsedi ve gz krpt.
Sana ihanet ettim. Sana hep ihanet ettim.
Almayo bayla onaylayan bir iaret yapt.
Peki, diye mrldand. ... olacana varr.-Sen... gerek
ten... elinden gelenin... en iyisini yapyorsun... Peki.
Kendime ac veriyorum, dedi Diaz, gzyalarnn arka
sndan efkatle glmseyerek. Yukarda onlara bunu syle. Her
zaman gerekten itin tekiydim ben. Bylesi daha gvenli. Bylece insann ii rahat olur.
Almayonun gzleri kapanyordu, dudaklar bembeyazd.
Baaryorsun, dedi aceleyle Diaz. Hemen hemen baar
dn. Bunu grmeni salayacam... G ryor musun... O orada...
Seni karlamaya geliyor...
Kolunun tekini indirmeye cesaret ederek, A lm ayo nun
omuzlarna dolad.
Baardn, orospu ocuu seni.
Diaz hkryordu. zlemden, efkatten, umuttan ve iman
szlktan dolay hkryordu. Dierlerini kandrabilirdi, ama
kendi kendini kandramazd. Dnya, tpk bu a boulmu,
saklayacak hibir eyi olmayan meydan gibi tek bir gizem gl
gesinin olmad bir yerdi; insanlarn yalnz balarna ve yazg
larnn tek hkimi olduklarna ilikin acmasz kesinlik, onu
304

mutlak bir zntyle doldurmaya devam ediyordu ve gzyala

rna, zorlukla katlanabildii bir itenlik kazandryordu.
Sa ba dank, yz gzyalarndan srlsklam bir gen
kadn Flor6s O tele girerek, tezghn arkasna saklanan otel sa
hibine doru kotu.
Rica ediyorum, dedi. abuk, abuk, bana Birleik Dev
letler konsolosluunu balayn...
Patron bir an onu hzn ve acmayla szerek, numaray
evirdi.
Amerikal telefona tuhaf bir doyumla bakarak glmsedi.
Atlar dan yamacndaki yolu izliyor, batan gnein altn
da adm adn vadiye doru iniyorlard.
Gen misyoner ilgin, rahatsz edici bir duygunun esiriydi.
Byle bir eyi daha nce hi yaamamt. Boazna kadar yk
selen, onu yutkunmaya zorlayan yreindeki bir boluk duygu
suydu bu. O kadar ypranm ve yitmiti, son yirmi drt saat
boyunca yaad dehetler ylesi bir tuhaf canavarsln dam
gasn tayorlard, kafasnda ylesi bir karmaa hkm sr
yordu ki, yreinde kazlp durmakta olan bu yeni deliin iin
de, hangi yeni tehdidin sakl olduunu hayal edemiyordu. So
nunda onun iin o kadar yeni olan bu duygunun mantn kav
ramak iin bir aba harcayabildi: alktan lmek zereydi.
Uzun zamandan beridir ilk kez gld ve evresine ani bir ne
eyle bakt. Kendini biraz farkl ve ilgin ey, neredeyse daha
kaygsz hissediyordu ve ona, bir daha asla byle olamayacak
m gibi geliyordu. Belki de bundan sonra kitlelerle daha az ilgi
lenmesi ve insanlara daha fazla nem vermesi gerekecekti; in
sanlara yksek bir yerlerden bakmak yerine onlarla bulumak;
projektrlerin altnda onlar uzaktan grmek yerine gidip
ilerinde oturmak; sesine daha az imek ve gk grlts, sz
cklerine daha fazla efkat koymak ve Ktlke kar giritii
seferi srdrmekte her zamanki kadar kararl olsa da, tarzn g
zelliine, kutsa! uzdillilie, doruklardaki kartal uularna srt
evirmek ve dnyaya, yeryznn tmne deil, bir mahalle
ye, bir sokaa, birka eve kendini adamak daha iyiydi. Belki de
Tanry biraz fazla hrpalamt, O da almann boyutlarn
Y ld z y iy ic ile r

305/20

tam olarak lebilsin diye ona bu dersi vermiti. Tanrya da,

sanki O da insani bir varlkm gibi, biraz daha fazla hogrl
davranmak gerekiyordu. Hatta, balayc, neredeyse iyilik do
lu baklarnn altnda korumasna snmasna, bir an bile
yanndan ayrlmayan zavall Kbalya bile bakt; bylesi zel
bir yetenee -D aha ok derde, diye kendini dzeltti Dr. Horw at- sahip olmas bu zavall eytann suu deildi, hem zaten
bir insann yapabildii en iyi ile yaamaya almas, son derece
anlalabilir bir eydi.
in dorusu, gen Dr. H orw atn yedii onca darbeden
sonra bir para tuhaflam olduuydu, geni glmsemesi, ne
redeyse keyifli denebilecek hali, arkadalarn biraz kaygland
ryordu.
Peindeki Kzlderili kadn, manzaraya hibirinin yakma
d kadar yakyordu; rengrenk ullar, gri melon apkasyla
sanki yzyllardr byle eerin zerinde oturuyor gibiydi; bir
tek atn sarsnda birka sepet sebzeyle pili eksikti. Tm gizle
ri biliyormu gibi gzken, ama gerekte yal yldzyiyicilerin
o mutlak uyuukluundan baka bir ey yanstmayan gizemli
yzyle, lkenin allm siluetiydi; misyoner, o yapraklan i
nemekte hibir ktlk olmadna karar verdi; iinde bulun
duklar koullarda, hangi doktor olsa, benzer bir uyuturucu
yazard; hatta kendi kendine, aln, yorgunluunu bastrmak,
moral durumunu ykseltmek iin kadndan birka mastala yap
ra istemesinin iyi olup olmayacan dnd.
Avukat, en iyi mterisinin dnyalk ilerini dzene koy
mas, sviredeki gizli hesaplarn ve dnyann hemen her ye
rindeki farkl farkl ilerini tasfiye etmesi sz konusu olduunda
ortaya kacak karklklar dnyordu. Kendi kendine ileri
kiminle grmesi gerektiini, bilgi almak iin kiminle ilikiye
gemek zorunda kalacan sorup duruyordu, bu son dnce,
srtnda buz gibi kk bir rperti yaratt.
Gen Ispanyol kznn yandan grn gkyznn ken
disi gibi sakin, uzak ve gizemli bir biimde gkyznde belir
miti; yannda atm srmekte olan ve asla O tto Radetzky olma
yacak olan kii, oralarda Dios gradas denilen kk mavi iek
lerden bir demeti hazr tutarak -oysa, kzn onun varlnn bile
farknda olup olmadn bilmiyordu, her ey bir yana, bu
306

dnyada bir, yalnzca bir bynn varolduunu, her eye kar

n Tanr nn insanlara, ounlukla yararlanmadan yreklerin
de sakladklar, ama kza her baktnda uyandn ve iinde
bydn hissettii biricik, altst edici bir yetenek bahetti
ini dnyordu.
Baron eyerin zerinde uyukluyordu.
Onu artabilecek ya da g durumda brakabilecek her
hangi bir ey asla meydana gelmemiti ve soytar olmaktan vazgeip, gerek sanatlar, esinlerini kendilerinden, kendi saygn
lklarndan alan zgr yaratclar olana dek, insanlarn nnde
daha birka bin k yl srecek bir yol bulunduunu biliyordu;
bu dehay gerektiriyordu, yaad srece insanlarn bylesi bir
ustala eritiklerini grmek konusunda umudu pek azd; ama
gene de onlara bir ans vermeye tm kalbiyle hazrd ve mutlak
aldrmazlk klnn, yokluk maskesinin altnda, evresindeki
gerek bir yetenee ilikin en ufack belirtileri bile kollayarak
merakla dnyay dolamaya devam edecekti.
Charlie Kuhn hayatnda ilk kez ata biniyordu ve hi de bu
deneyimi tadacak havada deildi; yoldan ayrlmak daha temkin
lice olurdu, ama acelesi vard, havayollarnn gvenliinin sala
np salanmadn, yoksa daha birka gn kaybetmek zorunda
kalp kalmayacan merak etti. Birleik Devletlerden ayrlma
dan az nce birtakm gsteriler alnmt kulana, baka bir
yetenek avcs onu arkada brakmadan gidip onlar grmek iin
telalanyordu. Havanada, grnrde kalabalklar heyecana ge
tiren -ok yeni ya da ok farkl herhangi bir ey yoktu, ama se
yirciler tarafndan benimsenmiti- ilgin bir hokkabaz vard,
Madrastaki bir mzikholde ise, kendini tam yerinden, hem de
yle herkes gibi inelerle deil, kllarla ileyebilen, stelik
tek bir damla kan akmayan bir erbetli vard. Byk umutlar
vaat eden bir numarayd, tabii gerekse; uzun zaman nce iitil
memi yetenekleriyle insann gzn kamatrabilen byk sa
natlara ilikin ykler dinlemeye almt. znde, daha ya
kndan bakldnda, hepsi yalnzca birer soytarydlar. Bunlar,
meslekten insanlarn zlemlerini beslemek iin birbirlerine an
lattklar yklerdi. Ama o, direngen umuduna her zaman bo
yun eerek, nereye olsa komaya hep hazrd ve yreinin da
307

yand yere dek, hatta belki de daha uzun bir sre yetenek ara
maya kararlyd.
M sy Antoine, elinde akltayla hokkabazlk yapa
rak, eerin stnde dimdik duruyordu; bu kk oyundan il
gin bir doyum alyordu. Yazgsn kabullenmi deildi, ama ge
ne de, yayor olmak, akl tayla hokkabazlk yapabiliyor
olmak, o kadar da fena deildi. Nedenini bilemiyordu ama,
iinde byk bir baarya ulat duygusu vard. Belki de yal
nzca yayor olduu iin, nk bunun gerekletirilmesi ok
zor bir oyun olduunu, insanlarn bu konuda pek yetenekli ol
madklarn, sonu olarak her zaman uvalladklarn renmi
ti.
lm nedir, diyordu kukla Ole Jensen, gkyzn sey
rederek. Yalnzca bir yetenek eksiklii.
Mzikli palyao, kck kemanyla yumuak bir Yahudi
havas alyordu.

308

V @ $9

ADA DRAMA DZS

A V U M U SG R A V E 'N D A N S I / Jo h n Arden
G O D O T Y U B E K L E R K E N / Samuel Beckett
K A H R A M A N L A R A L A N I / Th om as Bernhard
SO N G N L E R {PU K N ) / Bulgakov
E C N N L E R / Albert C am us
L M V E K IZ I Ariel D orfm an
B Y O G R A F / Max Frisch
BZ A A ID A M ZASI O L A N L A R / Aleksander Gelman
P Y A N O (chovdan Esintiler) / T revor Griffiths
A H , H O L L Y W O O D / Christopher H am pton
T E H L K E L LK LER / Christopher H am pton
E Y T A N E LM E S / Vclav Havel
L A R G O D E S O L A T O (B U R U K EZ G ) / Vclav Havcl
BLD RM / Vclav Havel
M . B U T T E R F L Y / David H enry H wang
JA C Q U E S LE EFE N D S / Milan Kundera
D O N K O T / Lunaarski
A L T I A D A N O O Y U N U / Y u kio Miima
SI IN T IL A R / Slawom ir M rozek
SL H R N G L G E S / Sean O C asey
A L L A H IN AYISI / Eugene O Neill
R M C E K K A D IN IN P C / Manuel Puig
M A RA N PARA / Valentin Rasputin
A T E L SA BIR / A ntonio Skarmeta
A Y , C A R M E L A / Jo s Sanchis Sinistera
G E T T O / Josh ua Sobol
K A V G A M / George Tabori
G O Y A - Y A S A N A T Y A L M / A ntonio Buero Vallejo
G U A N A N IN G E C E S / Tennessee Williams

v@$o

DNYA KLASKLER
BA SELN A N L A R I / Aragon
KBAR S E M T L E R / Aragon
V A D D EK Z A M B A K / Balzac
G N E LK ES / Tom asso Campanella
B E SLE M E / ehov
A M C A N IN D / Dostoyevski
D E L K A N L I / Dostoyevski
K A R A M A Z O V K A R D E L E R / D ostoyevski
D U M A N / W illiam Faulkner
K Y / Wiliam Faulkner
BLR BLM EZ LE R / Gustave Flaubert
KIRM IZI Z A M B A K / Anatole France
B A T A K / Andr Gide
D N Y A N M E T LE R ve Y E N N M E T L E R / Andrc Gide
K A L P A Z A N L A R / Andr Gide
V A T K A N IN Z N D A N L A R I / Andr Gide
Y A A N M I H K Y E L E R / M aksim G orki
P A N / Knut H amsun
V IC T O R IA / Knut H amsun
IL G IN K A L A B A L IK T A N U Z A K / Thom as H ardy
M A SA LLA R / Hermann Hesse
SID D H A R T H A / H ermann Hesse
LY A D A / H om eros (Azra Erhat-A.Kadir)
O D Y SSEA / H om eros (Azra Erhat-A.Kadir)
BR D A M M A H K M U N U N S O N G N / Victor H ugo
D N M / Franz Kafka
K A P T A N M H A LS / Kazancakis
Z O R B A / Kazancakis
A T L IL A R / Joseph Kessel
L O C A R N O D L E N C S / Kleist
T E H L K E L LK LER / Chaderlos de Laclos
G K K U A I / D . H. Lawrence
A D E M D E N N C E / Jack London
B U D D E N B R O O K A LES / Thom as Mann
T O N IO K R O G E R / Thom as Mann
SE L E N / Thom as Mann

D O K T O R JV A G O / Boris Pasternak
SW A N N IN BR A K I / Marcel Proust
M Z D EK E Y T A N / Raym ond Radiguet
O R G E L K O N T U N U N B A L O SU / Raym ond Radiguet
K IZ IL L E K A R A / Stendhal
PA RM A M A N A ST IR I / Stendhal
A D E M LE H A V V A N IN G N C E S ; toaiocTwain
D E P R O F U N D S / O scar Wilde
D E N Z F E N E R / Virginia W oolf
F L U S H /V ir g in ia W oolf
P E R D E A R A SI / Virginia W oolf
A M O K K O U C U S U / Stefan Zweig
DEM R Z G R I / Stefan Zweig
D N N D N Y A S I / Stefan Zweig
F O U C H E (BR P O L T K A C IN IN PO R TR ES) / Stefan Zweig
G N L K L E R / Stefan Zweig
L Y O N D A D N / Stefan Zweig
S A T R A N / Stefan Zweig.
Y A R IN IN T A R H / StefanJZweig
Y IL D IZ IN P A R L A D I I A N L A R / Stefan-Zweig