You are on page 1of 24

KLTREL DEERLERN KUAK ARASINDAK

DEM ZERNE BR NCELEME: ANKARA RNE


ebnem MORSMBL
zet: Bir toplumu anlamak o toplumu oluturan kuaklarn ve toplumsal
normlarn temelini oluturan ynlendirici unsurlar olarak deerlerin
anlalmasn gerektirmesinden dolay bu alma bizi kuaklar aras deer
nceliklerinin incelenmesine ynlendirmitir. Bu almann konusu kltrel
deerlerin kuak arasndaki deiiminin Ankara rneinde incelenmesidir.
Aratrma kuan deer oryantasyonlarn incelemi ve ayn zamanda
kuaklar aras deer nceliklerindeki deiimin derece ve yaps zerine
younlamtr. Bu aratrma ile elde edilen bulgulara gre kuaklar arasndaki
deer deiimi hzl olmayarak yava gereklemekle birlikte uzun dnemdeki
bu deiimi byk olabilmektedir. Bunun yan sra kuaklarn deer
oryantasyonu deimekte ve bu deiim tutarl olmakla birlikte, tahmin edilen
ynde gereklemitir.
Anahtar kelimeler: Schwartz deerler yaklam, kltrel deerler, evrensel
deerler, deer ncelikleri, kltrel deerlerin kuaklararas deiimi.
A Study on the Cultural Value Change Across Three Generations:
Ankara Sample
Abstract: Understanding the society is required to understand the generations
and values which form the basis of the social norms as the guiding principles in
society. Such necessities made this study analyse the value priorities of three
generations. The subject of this study is to examine the cultural changes of the
values across generations in Ankara sample. It is not only the value orientations
among three generations examined but also degree and nature of change at value
priority are focused. As a result of this study, the change of values among
generations comes to passes slowly and in the long term this change will be
massive. In addition, value orientations of generations have been changing and
quite consistent across generations and in the expected directions.
Key words: Schwartz theory of basic values, cultural values, universal values,
value priority, value consensus, value change across generations.

Bu makale Deerlerin Kuaklar Aras Deiimi: Ankara rnei (Morsmbl, 2014)


adl doktora tezinden tretilmitir.
Hacettepe niversitesi Trkiyat Aratrmalar Dergisi, 2014 Gz (21), 137-160

138

Hacettepe niversitesi Trkiyat Aratrmalar Dergisi

Giri
Deerler; kiilerin davran biimine rehberlik eden, insanlar ve olaylar
deerlendirmemizi salayan ve onlarn davranlar ile deerlendirmelerini
aklayan kavramlardr. Kltrel deerler, nem derecelerine gre, bir kiinin
veya bir grubun hayatna rehberlik eden ilkeler olarak tanmlanmaktadr
(Rokeach, 1973, ss. 5-7; Schwartz, 1992, ss. 1, 4).
Hofstede (1984, s. 21), Inglehart (2000, s. 215), Schwartz (2006, ss. 138-139)'n
belirttii gibi toplumdaki baskn deerler bazen kltrn en merkez zellii
olabilmektedir. Bu deerler o kltrdeki iyi ve arzu edileni vurgulamaktadr.
Toplumun kltrnn zenginlii inanlara, gelenek ve greneklerine,
normlarna, deerlerine yansmaktadr. Toplumsal kurumlarn olumas, gnlk
pratiklerle ilgili kltrn kltrel deerleri etrafnda ifade bulmaktadr. Bundan
dolay da deerleri almak ilgili kltrn karakteristik yapsn tanmaya
ilikin en etkili yolu oluturmaktadr (Schwartz, 2006, ss. 4-6).
Son yllarda ya gruplarnn toplumsal deiime katklarn inceleyen kuak
analizlerine ilgi srekli artmaktadr. Mesela Karl Mannheim bir denemesinde
(1952) ayn kuaktan insanlarn, kendilerinden nceki kuaklara gre dnyaya
nasl ok farkl biimde bakabileceklerini anlatmtr. Dolays ile her kuaa
zg olan esiz deneyimler toplumsal deiime olanak tanmaktadr (Aktaran:
Marshall, 1991, s. 439). Inglehart da (2008a, s. 131) almasnda Bat
dnyasnda kinci Dnya Savandan sonraki kuan yaamlarn zenginlik
iinde geirdiini, bunun da gen kuaklar ile yal kuaklar arasnda byk
farkllklara sebebiyet verdiini gstermitir. Inglehart olgun kuaklarn
ekonomik ve fiziki gvenlii kapsayan metaryalist deerleri daha fazla
benimserken, gen kuaklara doru gidildike zerklik ve kendini-ifade etmeyi
kapsayan postmateryalist deerlerin daha fazla benimsendiini ortaya
koymutur. Kuak almalar sosyal yap ve deiimleri anlamamz
salamakla birlikte, kuak almalarnn nemi gnmzde sosyal deimenin
karakteristiini anlamak iin abaladka daha net olarak ortaya kmaktadr
(Mannheim, 1952, s. 163).
Bu almann konusunu bir toplumu anlamada o toplumu oluturan kuaklarn
ve toplumsal normlarn temelini oluturan ynlendirici unsurlar olarak
deerlerin anlalmasn gerektirmesinden dolay kuaklarn deer ncelikleri
oluturmaktadr. almann amac ise toplumun anlalmas ile ilintili olarak
kuaklarn tutum ve davranlarnn arkasndaki motivasyonlarn farkllk ve
benzerliklerini saptayarak toplumsal deiimin neden ve nasln ortaya
koymaktr.

Kltrel Deerlerin Kuak Arasndaki Deiimi zerine Bir nceleme:


Ankara rnei

139

Bu balamda almann temel aratrma problemlerini:


1) Toplumda temel deer tipleri bakmndan kuaklar aras farkllama olup
olmad,
2) Bu farkllklarn derecesi ve ne ynde olduu, oluturmaktadr.
Sosyal bilimlerde deerler zerine ok sayda aratrma yaplmtr. Allport,
Vernon ve Lindzey (1951), Spranger (1950), Morris (1964), Maslow (1962;
1970), Kluckhohn ve Strodtbeck (1961), Rokeach (1968), Inglehart (1977),
Hofstede (1984), Triandis (1990) ve son olarak da Schwartz (1992) sayabiliriz
(Aktaran: Dettenborn, Boehnke ve Horstmann, 1994, s. 269). Kuaklar aras
deer nceliklerindeki deiimi konu alan bu almaya da en uygun model
olduunu dndmz Schwartzn (1992; Schwartz ve Bilsky, 1987; 1990)
yaklam uygulanmtr. Aadaki blmde son yllarda deerlerin lmnde
en ok kullanlan Schwartz (1992)'n deer yaklam ve lei ele alnmtr.
Kavramsal ve Kuramsal ereve
Bu blmde aratrmann sras ile kavramsal ve kuramsal erevesi izilmitir.
Deerin Tanm ve zellikleri
Davranlar, kanaatler, tutumlar zincirinin daha sonra gelen ve nceliklere gre
ok daha genel, soyut ve srekli olan halkasn deerler oluturmaktadr. Deer
kavram sosyal bilimlerde eitli alardan baklarak sosyologlar, psikologlar,
antropologlar, vb. tarafndan farkl anlamlarda kullanlmaktadr.
Deerler ve deer sistemleri kltrel deerler, toplumsal ve kurumsal deerler,
alma ve i deerleri ve bireysel deerler olmak zere farkl seviyelerde
incelenmitir (Rokeach and Ball-Rokeach, 1989, s. 775). Deerlerin bir yandan
bireysel tutumlar ve bilisel sreleri etkiledii, bir yandan da kltr
rntlerini yanstt kabul edilmitir (Hofstede, 1984, ss. 21-22; Rokeach,
1973, ss. 3-5; Inglehart, 2008b, ss. 7-12; Schwartz, 2006, s. 139; Ktba,
1981, s. 16).
Deer zerine yaplm dier bir nemli tanm Rokeacha aittir. Rokeach, deeri
(1973, s. 5) belirli bir davran kuralnn (mode of conduct) veya bireyin
ulamak istedii nihai durumun (end state of existence) bireysel veya sosyal
olarak tersi bir davran kuralna tercih edilmesine ynelik olan devaml bir
inan anlamna geldiini belirtmitir.
Hofstede ise deerlerin her birinin eksi ve art olmak zere iki ynl savam
olduunu belirtmi ve yle rneklendirmitir: iyiye kar kt, kirliye kar
temiz, tehlikeye kar emniyetli, irkine kar gzel, doal olmayana kar
doal, paradoksala kar mantkl, aklc olmayana kar aklc, ahlakiye kar
ahlaksz. Hofstede deerlerin yaammzn erken dnemlerinde programlanmas
dolaysyla, bizler her ne kadar znel olarak sahip olduklarmzn mkemmel

140

Hacettepe niversitesi Trkiyat Aratrmalar Dergisi

derecede aklc olduunu dnsek de, aklc olmadn vurgulamtr


(Hofstede, 1984, s. 18; 2001, s. 6).
Cavalli-Sforza (1993, s. 305) birok ynden tanmlanabilen deerleri
insanlarn karar verme srelerinde nemli ynlendirici unsurlar olarak
tanmlamtr. Bu yzden de bu kavrama amalar, istekler, gdler gibi
unsurlar etkileyen btn tanmlamalar ekleyerek sonu olarak davranlardaki
standartlarmzn belirlendiini belirtmitir. Zavalloni de (1980, ss. 74-75)
deerleri sosyal aktrlerin arzu edilebilir veya tercih edilebilir olarak
dndkleri oryantasyonlar olarak tanmlamtr.
Shcwartz ve Bilsky (Aktaran: Schwartz, 1992, ss. 3-4; Aydn, 2005, s. 9)
deerlerin zelliklerini toplu olarak yle belirtmilerdir 1:
1) Deerler inanlardr. Ancak tmyle nesnel duygulardan
arndrlmlardr; fikir nitelii tamazlar, etkinlik kazandklarnda
duygularla i ie geerler.
2) Deerler, bireyin amalaryla (eitlik vb.) ve bu amalara ulamada
etkili olan davran biimleriyle (hakbilirlik, yardmseverlik vs.)
ilikilidirler.
3) Deerler zgl eylem ve durumlarn zerindedirler; yani tm
ilikilerimizde geerlidirler.
4) Deerler, insan davranlarn ve onlarn deiimini ynlendiren
standartlar olarak ilev grrler.
5) Deerler tadklar neme gre kendi aralarnda sralanmaktadr.
Dzenlenmi bir deerler kmesi, deer nceliklerini belirleyen bir sistem
oluturmaktadr.

Kltr ve Deerler
Antropologlar, kltr ok uzun zamandr incelemilerdir. Kroeber ve
Kluckhohn 1954 ylnda kltr zerine yapm olduklar aratrmalarnda
kltrn yaklak olarak yz altm drt farkl tanm olduunu tartmlardr
(Aktaran: Ktba, 1998, ss. 36-37).
Mesela Hofstede (1984, s. 21; 2001, s. 10) kltr zihinsel yazlm olarak
ifade ederken, deerleri ve kltr anahtar yaplar olarak kullanmtr. Dier bir
kltr tanm Ozankaya (1991, s. 152) tarafndan yaplmtr. Ozankaya, kltr
insanlarn toplumsal ve tarihsel geliim iinde yarattklar btn zdeksel (insan
emeinin toplumsal gelime sreci iinde ortaya kard nesneler; teknik

Schwartz ve Bilsky'nin deerlerin zellikleri zerine toplu olarak derlemelerini yapt


teorisyenler ve aratrmaclardan bazlar; Allport, 1961; Feather,1995;
Hofstede,1980; Inglehart, 1977; Kohn, 1951; Kluckhohn, 1951; Morris, 1956;
Rokeach, 1973; Schwartz ve Bilsky, 1987.

Kltrel Deerlerin Kuak Arasndaki Deiimi zerine Bir nceleme:


Ankara rnei

141

ilerleme, retim, eitim, bilim) ve tinsel gelerin (deerler, inanlar, bilgiler,


davran kurallar, gelenekler) toplam olarak tanmlamtr.
Btn bu tanmlarn ortak olarak birletii bir nokta kltrn her eyi ieren
geni yaps olmutur. Bu yzden, birok farkl tanmla birlikte, kltr iin u
tanmlar ileri srlmtr: Geleneksel fikirler ve bunlara bal olan deerler,
renilmi davranlarn bir btn olarak nesilden nesile aktarlmas,
paylalan semboller ve anlamlar, bir grubun davranlarnda nceden
tahmin edilebilir ve belirli farkllklara yol aan deneyimler, davranlar bir
sisteme oturtan fikir, uygulama, norm ve anlamlar btn, kendini oluturan
paralar zerinde kapsaml bir etkiye sahip olan bir st dzen, birbirleri ile
iliki iinde ve birbirlerine karmak bir biimde bal olan paralardan olumu
sistem ve bilisel programlama ve yazlm (Ktba, 1998, ss. 36-37).
Schwartz'n Deer Yaklam
Schwartz (1992; Schwartz ve Bilsky, 1987, 1990) yaklam, Schwartz'n
Rokeachn (1973) deer kuramnda baz deiiklikler yaparak ve deerlerin
llmesinde yine onun metedolojisi zerinde ina ederek gelitirilmitir.
Schwartz'n (1992, 1994, 2003; Schwartz ve Bilsky, 1990) ilk hipotezinde
insanlarda belli motivasyonlarn (gdlerin) kaynaklk ettii on temel deer 2
tanmlamtr. Bu deerleri bireylerin ihtiyalar, etkileime ve iletiime ynelik
gereksinimleri, gruplarn hayatta kalma ve iyi yaama ihtiyalar olmak zere
temel insani gereksinime dayandrd iin evrensel olduklarn belirtmitir. On
deer tipi Tablo 1de ilk stunda listelenmi olup, her biri ana amalar
dorultusunda aklanmtr.

Burada deerlerin sralannn kltrel dzeydeki aratrmalarda (Hofstede, 1980;


Triandis, 1990) belirtilen bireysel ve toplumcul olan ile kartrlmamas gerektii
Schwartz tarafndan zellikle vurgulanmtr (Schwartz,1992).

142

Hacettepe niversitesi Trkiyat Aratrmalar Dergisi

Tablo 1. Temel Deerlerin Aklamas ile Onlar Temsil Eden Deerler


Aklama
G (power): Sosyal stat ve prestij,
insanlar ve kaynaklar zerinde kontrol
sahibi olmak veya stnlk kurmak
Baar (achievement): Sosyal standartlarda
yeterli bireysel baary gsterebilmek
Hazclk (hedonism): Zevk ve duyularn
kisisel doyumu
Yenilikilik (stimulation): Heyecan
duyma, yaama meydan okuma ve yenilik
aray
zerklik (self direction): Seme, ortaya
koyma ve ifade etmede bamsz dnce
ve davran
Hmanizm (universalism): Anlayl,
takdir edici ve hosgrl olma, insanlarn
ve doann refahn gzetme
Yardmseverlik (benevolence): evredeki
kiilerin refahn gzetme ve koruma
Geleneksellik (tradition): Dinin veya
geleneksel kltrn birtakm gelenek ve
greneklerini kabul etme, balanma ve
sayg gsterme
Uyumluluk (Conformity): Toplumsal
kural ve beklentilere aykr
davranlmamas, bakalarnn rahatsz
edilmesi veya zarar verme gibi sonulara
yol aacak davran ve eilimlerin
snrlanmas
Gvenlik (security): Toplumun, ilikilerin
ve bireyin kendisinin gvenlii, huzuru ve
istikrar
Kaynak: Schwartz, 1994, s. 22.

Aklayan Deerler
Sosyal g, otorite,
zenginlik

Kaynak
Etkileim
Grubu

Baarl, yetenekli, hrsl,


etkili
Hazclk, zevk alma,
kendi rahatna dknlk
Cesur, renkli ve heyecan
verici yaam

Etkileim
Grubu
Organizma

zgrlk, bamszlk,
yaratclk

Organizma

Geni grl, toplumsal


adalet, eitlik, evreyi
koruma
Yardmsever, onurlu,
affedici, sadk, sorumlu
Alakgnll, dindar,
yaamda kendine den
pay kabul etme

Etkileim
Grubu

taatkrlk, kibarlk,
aileye ve yallara saygl
olma

Organizma

Ulusal gvenlik,
toplumsal dzen

Etkileim
Grubu

Organizma

Organizma
Organizma

Schwartz (1992, 1994, 2003; Schwartz ve Bilsky, 1990)n ikinci hipotezi


deerler arasndaki ilikinin yapsna ynelik olmutur. Ona gre deerlerin
kendi aralarndaki yapsal ilikisi, herhangi bir deer aray srasnda
davranlar baz deerler ile atrken bazlar ile uyumlu olaca gereinden
domutur. Mesela baar deerleri yardmseverlik deerleri ile atmaktadr
fakat baar ve g deerlerinin birbirleri ile uyumlu olduu kabul edilmektedir.
Deer ncelikleri arasndaki bu yapda birbirleri ile atan deerler merkeze
gre zt ynl bir yap olutururken; birbirlerini tamamlayan deerler embersel
bir dzlem etrafnda birbirlerine yakn bir srada seyretmektedir (ekil 2).

Kltrel Deerlerin Kuak Arasndaki Deiimi zerine Bir nceleme:


Ankara rnei

143

ekil 1. Temel Deerler ile Temel Deer Tipleri Arasndaki liki (Schwartz, 1994,
s. 24).

Schwartz (1992, s. 15; 1994, 2003; Schwartz ve Bilsky, 1990) bu yapy iki
dikey boyut ile zetlemektedir: Kendini Ama-Kendini Glendirme. Bu
boyutta kendini glendirme kategorisi kendi karn dnme arayn
vurgulamakta iken, kendini ama kategorisi bakalarnn refah ve mutluluunu
iermektedir. Deiime Aklk-Muhafazakrlk: Bu boyutta deiime aklk
kategorisi zgr duygu, dnce ve davran ile yeni deneyimlere ak olmay
vurgularken; muhafazakrlk kategorisi kendini kstlama, deiime direnme ve
nizam vurgulamaktadr.
Schwartz (1992, 1994, 2003) bu temel yapy 67 lkeden alnan rneklerle
desteklemitir. Ona gre, insanlar bu 10 temel deere atfettikleri nem
derecesinde elbette ki farkllaabilmektedir fakat deerlerin uyumluluk ve ztlk
yaps ayn yapda organize olmaktadr.
Kuak almalar ve Kltrel Deerler
Birbiri pei sra gelen kuaklarn toplumsallamasndaki farkllklarla ilgili
aratrmalarda, kuaklar aras farkllklar geni bir tema olmakla birlikte, hem
deerlerde hem de davranlardaki srekliliin veya sreksizliin ls
konusunda bir anlamaya varlm deildir. Her kuak iinde, gereklikle ilgili
birbiriyle atan ve ksmen cinsiyet, etnik kken ve toplumsal snf gibi baka
zelliklerden kaynaklanan grler olabilmektedir (Marshall, 1999, s. 439).
Kuak ve deer oryantasyonlarna ynelik almalar genelde g eden gruplar
zerine younlamaktayken, son dnemlerde EVS ve WWS gibi uluslararas
deer aratrmalar ayn toplumun deer oryantasyonunu lmektedir. Belirli
aralklarla tekrarlanmakta olan bu deer aratrmalar ile nesillerin deer
ncelikleri ile deiimin yn ve derecesi de dnemin tarihsel atmosferi ile

144

Hacettepe niversitesi Trkiyat Aratrmalar Dergisi

birlikte yorumlanmaktadr. rnein alt Avrupa lkesini kapsayan aratrmas


ile Inglehart (2000, 2008a) gen kuaklar ile sonraki kuaklar arasnda byk
farkllklar olduunu belirtmitir. almada olgun kuaklar arasnda ekonomik
ve fiziki gvenlii kapsayan metaryalist deerler olduka baskn karken;
olgun kuaklardan gen kuaklara geldike zerklik ve kendini-ifade etmeyi
kapsayan postmateryalist deerler daha yaygn kmtr (Inglehart, 2008b,
ss. 1-3; 2008a, ss. 144-145).
zellikle g eden gruplarda kuak ve deerler zerine yaplm Moore
(1991)un almas dikkat ekmektedir. Schwartz'n deer yaklamnn
kullanld ve Amerikada yaayan Japon kkenli Amerikallar zerinde
yaplm olan bu alma ile kltr, sosyal yap, kimlik gibi deerleri etkileyen
nedenler ortaya konmaya allmtr.
Kuak ve Schwartz deer tipleri arasndaki ilikinin incelendii bir dier
alma Bowmana aittir (2010). Kuak almas yapan Bowman da (2010)
kuaklar arasnda deer oryantasyonunda fark bulmutur. Bowman'n
almasnda deiime aklk, muhafazakrlk, kendini glendirme
temel deerinde kuaklar arasnda anlaml bir iliki boyutu bulunmutur.
Kltrler arasnda deer deiimini ele alan Fancy de (2004) nesillerin deer
farkllklarnda kresel olarak bir deiim bulunduu sonucuna ulamtr.
Fancy bu deiimin derecesinin gelimi Bat lkelerinden gelimemi lkelere
doru gidildike farkllatn belirtmitir.
Dier bir kuak ve deer almas ngilterede Abrams (1985) tarafndan
yaplmtr. Bu alma Avrupa Deerler Sistemi alma Grubu tarafndan
1981 ylnda tamamlanm deerler almasn baz almtr. 1281 kiinin
katld alma ile din, ailevi, cinsiyet, milliyetilik, hrriyet ve i deerleri
olmak zere toplamda alt alanda ya gruplar arasndaki deiim incelenmitir.
Deiim geleneksellikten, elien (arada kalm, kark, ne geleneksel ne
geleneksel deil) ve geleneksel olmayan aralnda llmtr. Aratrma
sonucu muhafazakr tutumlarn ileri ya gruplarna doru gidildike artt
grlmtr.
Trkiye'de kuaklar aras deerlerin deiimine ynelik nemli bir alma
Aygn ve mamolu tarafndan yaplmtr. Bu almada dorudan kuaklar ele
alnmamakta; fakat gen ya ve ileri ya grubu arasnda karlatrma yapmak
suretiyle deerlerdeki deiim Trkiye'nin sosyal deiim sreleri ile birlikte
ele alnmaktadr. Bu almada ileri ya gruplarnn niversite rencilerine
kyasla geleneksel, muhafazakr ve yardmsever deerlere daha fazla nem
verdikleri bulunmutur. leri ya grubunca sayg gsterme ve geleneksel
davran kalplarnn kabul grd, kendi zgr duygu ve dncelerine gre
toplumsal normlar benimsedikleri ve ilikilerinde uyumu gzettikleri sonucuna
ulalmtr (Aygn ve mamolu, 2002, ss. 344-348).

Kltrel Deerlerin Kuak Arasndaki Deiimi zerine Bir nceleme:


Ankara rnei

145

Genel olarak bakldnda deerlerin sosyolojik olarak ele alnd aratrmalar


olduka azdr. Bu alma ile deerlerin deiimine ynelik olarak sosyal bilim
perspektifine katk salamak amalanmaktadr. Kuaklarn tutum ve
davranlarnn arkasndaki deerlerin deiiminin sosyolojik olarak ele alan
almalarn az olmas bu almann nemini ve zgnln arttrmaktadr.
Aratrmann Hipotezleri
Gen kuaklar ile sonraki kuaklar arasnda deer oryantasyonunda meydana
gelen deiim bugne kadar yaplm olan deer almalar ile ortaya
konmutur (Inglehart, 2000, ss. 221-222; 2008a, ss. 144-145; 2008b, s. 8;
Bowman, 2010, s. 138; Fancy, 2004, s. 277; Moore, 1991, ss. 161-168).
Kuaklarn ele alnd bu almalarda sonraki kuaklarn deiime aklk
deerlerini temsil eden yeniliki ve zerk deerleri daha fazla benimseyerek
bamsz davran ve dnceyi vurgularken; kendini kstlama, geleneksel
kalplar koruma, dzeni muhafaza etme deerlerini daha az benimsedikleri
bulunmutur. Bundan dolay ilk kuaklarn sonraki kuaklara gre hayatlarna
yn veren ilkeler olarak uyumluluk ve geleneksellik deerlerini daha fazla
benimsedikleri belirtilmektedir. Ayn ekilde kendinden olmayan kendisi ile
eit kabul etmek ve onlarn refah ile ilgilenme deerlerini temsil eden
hmanizm ve yardmseverlik deerleri ilk kuaklarca daha fazla
benimsenmektedir. lk set hipotezler deerlendirilirken sadece kuaklar aras
deiimin yn deil ayn zamanda deiimin derecesi ile hipotezde belirtilen
ilikinin gerekleip gereklemedii de ele alnmtr.
Hipotezler oluturulurken ierik olarak uyumlu gd tipleri birbirine yakn
olacandan Schwartzn deerler yaps burada temsil edilmitir. Ksacas
ierik olarak atan deerler deiime aklk-muhafazakrlk, kendini amakendini glendirme olmak zere birbirlerine iki zt dikey boyut zerinden
kurulmutur.
Hipotez-1: Temel deer tipleri kuaklar arasnda farkllar.
Hipotez-1A: Deiime aklk kuaklar arasnda farkllar.
Hipotez-1B: Muhafazakrlk kuaklar arasnda farkllar.
Hipotez-1C: Kendini ama kuaklar arasnda farkllar.
Hipotez-1D: Kendini glendirme kuaklar arasnda farkllar.
Yntem
Evren ve rneklem
Bu almada nicel veri toplama tekniklerinden anket teknii kullanlarak
almada kuaklar aras deerlerin deiimi Ankara evreninde incelenmektedir.
Ankara evreni zerinden yaplan almada, temsili olmayan tesadfi rneklem
teknii ile g gemii olan toplam 800 kii ile anket gerekletirilmitir.

146

Hacettepe niversitesi Trkiyat Aratrmalar Dergisi

almada 18-89 ya grubu alnmtr. Bu ya aral ise gen (18-38), orta ya


(39-59) ve yal (60 ve zeri) olmak zere kua temsil edecei dnlerek
belirlenmitir (Strauss ve Howe, 1991, ss. 60-64). almann maddi ve
zamansal olanaklar dhilinde yaplan rneklem hesaplamas sonucunda Ankara
evreninden 0,05 hogr oran ve 0,05 hata pay ile rneklem hesaplanm ve
385 kii rneklem olarak belirlenmi; cevapsz, yarda brakma, gvenilir
olmama gibi durumlar dnlerek toplam 800 kiiye ulalmas hedeflenmitir.
Ancak burada Ankara'y temsil edecek bir rneklemden sz edemeyiz. nk
almada olaslkl olmayan kota rneklemi kullanlmtr. Toplam 800 kii, 3
kuak asndan tabakalara ayrlm ve her tabakadan evren iindeki hacmine
gre rneklem seilmitir.
Veri Toplama ve Veri Analiz Teknikleri
almann anket sorular bir lek ve sosyo-demografik durumu len
sorulardan oluturulmutur. Aratrmada deer ncelii baml deiken,
sosyo-demografik etkenler bamsz deikenler olarak ele alnmtr.
almann baml deikeni Schwartz'n (1992,1994) temel deerleri olup,
temel deerlerin lm iin Schwartz tarafndan gelitirilen ve kiisel deerleri
ortaya karan 21 maddelik kltrel deerler anketi (Portrait Values
Questionnaire-PVQ) veri toplama arac olarak kullanlmtr. Her bir portrede
katlmclardan Kiinin size ne kadar benzeyip benzemediini syler misiniz?
sorusuna Bana ok benziyor(1), Bana benziyor(2), Bana ok az
benziyor(3), Bana biraz benziyor(4), Bana benzemiyor(5) ve Bana hi
benzemiyor(6)a kadar verilmi klardan birini iaretlemeleri istenmektedir.
almada lm aracnn gvenilirlii Cronbach's Alpha teknii vastasyla
gerekletirilmitir. Buna gre deiime aklk temel deerinin Cronbach's
Alpha deeri 0,574, muhafazakrlk temel deerininki 0,69; kendini ama
temel deerinin 0,77 ve kendini glendirme temel deerinin 0,59'dur. Baz
temel deerlerin gvenilirlik deerleri dk kmtr. PVQ leindeki
gvenilirlik deerlerinin yksek beklenmemesi gerektii Schwartz tarafndan da
belirtilmitir. PVQ leinde her bir deerin 2 madde ile llmesi, ikinci
olarak da ok geni anlamlar olan birok deerin ok eitli anlamlar
kapsamasndan kaynakl olarak lein gvenilirlik deeri dk kmaktadr.
Bu durum iin Schwarz 10 deerin bir st kategoride ele alnd 4 temel deer
zerinden allabileceini belirtmitir. Ayrca daha nce yaplm almalarda
da kltrel deerler gibi hassas konularda yaplan almalarn gvenirliin
0,50-0,69 arasnda dk bir deer olabilecei ve bunun bu alma iin normal
olduu belirtilmektedir (Schwartz, 2003, ss. 275-277; Schwartz, Melech,
Lehmann, Burgess, Harris and Owens, 2001, s. 532; Bowman, 2010, ss. 81-83;
Larkam, 2006, s. 115).
Deerlerin sosyal stat, din, ya, cinsiyet, eitim ve sosyal deneyimler gibi
farkl deikenlere bal olarak deiim gstermesinden dolay bu almada da

Kltrel Deerlerin Kuak Arasndaki Deiimi zerine Bir nceleme:


Ankara rnei

147

sosyo-demografik yapsal etkenler, kuaklar aras deer nceliklerindeki


deiim zerine olacak nemli etkileri gz nne alnarak eklenmitir.
almamzda sosyo-demografik etkenler cinsiyet, medeni durum, ya, doum
yeri, eitim durumu, ii, geliri, ocuk says, ebeveynlerinin doum yeri, eitim
durumu ve meslekleri alarndan ele alnm ve operasyonelletirilmitir.
Bu almada kuak Strauss ve Howe'dan (1991, ss. 60-64) yola karak nesiller
aras deer deiimini lmede ya gruplar u ekilde operasyonelletirilmitir:
18-38 ya aras birinci kuak, 39-59 ya aras ikinci kuak, 60 ya ve zeri
nc kuak olarak tanmlanmtr.
Aratrmada anket uygulamasndan elde edilen nicel verilerin analizleri SPSSte
betimsel ve ilikisel olmak zere iki grupta gerekletirilmitir. Nicel verilerin
analizinde anket sorularndan ve lekten elde edilen bilgiler SPSSe ilenmi
ve sosyo-demografik sorularn analizi yzdelik, dz frekans ve apraz tablolar
ile betimsel analizleri yaplmtr. Kuaklar aras deer deiimine ynelik
oluturulan hipotezler iin kuaklar aras karlatrma yapmamza olanak
salayan One-Way Anova testi yaplmtr. One-way Anova analizi ile kuaklar
arasnda anlaml fark olup olmad test edilmitir. almada tespit edilen
farklln hangi grup veya gruplardan kaynaklandn belirlemek zere
schaffee testi yaplmtr.
Aratrma Bulgular
Sosyo-Demografik Bulgular
Birinci (%14,4), ikinci (37,9) ve nc (47,8) kuaktan oluan katlmclarn,
47,3n erkek, %52,8ini ise kadnlar oluturmaktadr. %65,8i evli, %27,5i
bekr, %1,5i boanm ve %0,8i ise partneri ile birlikte yaayan rneklem
grubunun ya dalmlar u ekildedir: Katlmclarn %47,8i 18-38, %37,9u
39-59, %14,4 ise 60 ya ve zerindedir.
Tablo 2. rneklem Grubunun Eitim Durumu
Okuma-yazma bilmiyor.
Okuma-yazma biliyor ama okul
bitirmemi/diplomasz
lkokul mezunu (5 Yl)
lkretim mezunu (8 Yl)
Ortaokul mezunu
Lise mezunu
niversite veya yksekokul mezunu
Lisansst (master veya doktora)
Toplam

Say

Yzde

26

3,3

20

2,5

61
15
48
222
365
43
800

7,6
1,9
6,0
27,8
45,6
5,4
100,0

148

Hacettepe niversitesi Trkiyat Aratrmalar Dergisi

Tablo 2'de rneklem grubunun eitim durumuna bakldnda %45,6 ile en


yksek orann niversite veya yksekokul mezunlarna ait olduu grlmtr.
Bu oran %27,8 ile lise mezunlar, %9,5 ile 5 ve 8 yllk ilkokul mezunlar,
%5,4 ile master veya doktorasn yapm olanlar, %2,5 ile okuma yazma bilen
diplomaszlar ve %3,3 ile okuma yazma bilmeyenler izlemitir.
Tablo 3. rneklem Grubunun Annelerinin Eitim Durumu
Say

Yzde

Geerli Yzde

Okuma-yazma bilmiyor.

206

25,8

25,8

Okuma-yazma biliyor ama okul


bitirmemi/diplomasz

112

14,0

14,0

lkokul mezunu (5 Yl)

251

31,4

31,5

lkretim mezunu (8 Yl)

16

2,0

2,0

Ortaokul mezunu

63

7,9

7,9

Lise mezunu

82

10,3

10,3

niversite veya yksekokul mezunu

66

8,3

8,3

Lisansst (master veya doktora)

,3

,3

Toplam

798

99,8

100,0

Cevapsz

,3

Toplam

800

100,0

Tablo 3'te katlmclarn annelerinin eitim durumlarna bakldnda kuaklarn


eitim durumu asndan farkllat grlmtr. Buna gre %33,5 ile en
yksek oran 5 ve 8 yllk ilkretim mezunlarna ait iken bu oran %25,8 ile
okuma yazma bilmeyenler, %14 ile okuma-yazma bilen diplomaszlar
izlemitir.

Kltrel Deerlerin Kuak Arasndaki Deiimi zerine Bir nceleme:


Ankara rnei

149

Tablo 4. rneklem Grubunun Babalarnn Eitim Durumu

Okuma-yazma bilmiyor.
Okuma-yazma biliyor ama okul
bitirmemi/diplomasz
lkokul mezunu (5 Yl)
lkretim mezunu (8 Yl)
Ortaokul mezunu
Lise mezunu
niversite veya yksekokul mezunu
Lisansst (master veya doktora)
Toplam
Cevapsz
Toplam

Say

Yzde

106

13,3

Geerli
Yzde
13,3

74

9,3

9,3

244
18
65
152
130
8
797
3
800

30,5
2,3
8,1
19,0
16,3
1,0
99,6
,4
100,0

30,6
2,3
8,2
19,1
16,3
1,0
100,0

Katlmclarn babalarnn eitim durumlarnn da annelerinin eitim durumlar


gibi kendilerinden daha dk dzeylerde olduu grlmektedir (Tablo 4).
Tablo 5. rneklem Grubunun Kuaklara Gre Meslek Gruplar

Meslek
gruplar

Toplam

Profesyonel ve teknik
meslekler
st dzey ynetici
Bro meslekleri
Sat meslekleri
Hizmet sektr
Vasfl (nitelikli) iiler
Yar vasfl (nitelikli)
iiler
Vasfsz (niteliksiz) ii
Tarm-iftlik alan
renci
Ev hanm

1. kuak

2. kuak

3. kuak

Toplam

46

163

152

361

2
0
2
2
4

15
10
6
7
14

1
19
34
22
13

18
29
42
31
31

16

11

32

2
11
0
37
111

9
1
1
60
302

3
1
95
23
374

14
13
96
120
787

Tablo 5'te rneklem grubunun kuaklara gre mesleklerine bakldnda


profesyonel ve teknik mesleklerde alanlarn 1. kuaktan (n=46) 3. kuaa
(n=152) doru gittike sayca ykseldii grlmtr. st dzey yneticilerin 2.
kuakta (n=15) yksek saylara ularken, eitim durumu yksek olan 3.
kuaklarda (n=1) dt grlmektedir. Bu durum 3. kua oluturan ya
gruplarnn ounun hlen renci veya meslek yaamlarnn ilk evrelerinde
olmasndan kaynaklanmtr.

150

Hacettepe niversitesi Trkiyat Aratrmalar Dergisi

Tablo 6. Kuaklara Gre Sahip Olunan ocuk Says


1
2
3
4
5
6
7 ve zeri
Toplam

1. kuak
4
25
35
20
8
10
10
112

2. kuak
68
137
55
18
5
0
1
284

3. kuak
72
39
12
0
0
1
0
124

Toplam
144
201
102
38
13
11
11
520

Tablo 6'da kuaklara gre sahip olunan ocuk saysna bakldnda ocuk
saysnda dme grlmektedir. Bir ocuu olanlar ilk kuaklarda (n=4) ok az
iken sonraki kuaklarda ykselmektedir. ki ocua sahip olanlar 2. kuaklarda
(n=137) en yksek seviyeye karken 3. Kuakta dmektedir (N= 39). Drt ve
zeri ocua sahip olanlar ilk iki kuakta (n=10; n=1)belli bir sayda
bulanmakta iken son kuaa gelindiinde sfrlanmtr.
Tablo 7. Kuaklara Gre stenen ocuk Says

stenen ocuk
says

Toplam

1
2
3
4
5
6
7 ve zeri

1. kuak

2. kuak

3. kuak

Toplam

4
35
31
14
3
5
5
97

31
138
69
31
8
0
1
278

52
190
61
8
4
2
2
319

87
363
161
53
15
7
8
694

Tablo 7'de kuaklarn sahip olmay isteyecei ocuk saylarna bakldnda bir
ocuk isteme orannn ilk kuaklardan (n=4) son kuaklara (n=31; n=52)
gittike artt grlmtr. 1. kuak daha kalabalk ailelerden gelme ve kltrel
alkanlklardan tr daha fazla ocuk sahibi olmay isterken bu oranlar
sonraki kuaklara doru dmtr.
Kuaklarn Deer nceliklerindeki Deime ve Devamllk
Tablo 8'de grlecei gibi her bir kuak arasnda deiime aklk,
muhafazakrlk, kendini ama ve kendini glendirme temel deerlerinde
anlaml dzeyde bir farkllk vardr hipotezi kendini ama temel deeri hari
kabul edilmitir. Bir baka ifadeyle deiime aklk, muhafazakrlk, kendini
glendirme kuaklara gre farkllamtr. Hangi kuaklarn farkllatn
belirlemek iinse oklu karlatrma analizi sonular scheffe testine

Kltrel Deerlerin Kuak Arasndaki Deiimi zerine Bir nceleme:


Ankara rnei

151

bakldnda (Tablo 9) deiime aklk, muhafazakrlk, kendini glendirme


temel deer tiplerinin btn kuaklar arasnda anlaml derecede farkllat
tespit edilmitir. Temel deerlerin kuaklar aras deiiminin hangi ynde
gerekletiini grmek iin Tablo 8'de kuak ortalamalarnn analizi yaplm
olup aada ele alnmtr.
Tablo 8. One-Way Analizi ile Drt Temel Deer Tipinin Kuaklar Aras
Karlatrmas
Baml
Deikenler

1. KUAK
(N=115)

2. KUAK
(N=302)

3. KUAK
(N=382)

F(df)

MEAN

SD

MEAN

SD

MEAN

SD

Deiime
Aklk

3,0319

1,37098

2,734

1,28714

2,2544

0,82025

Muhafazakrlk

1,9157

0,72598

2,0435

0,76107

2,1717

0,8697

Kendini
Glendirme

3,1993

1,65514

3,0844

1,04583

2,7768

0,99939

Kendini Ama

1,807

0,73886

1,9204

0,78429

2,0081

0,90119

28,871
(2)
***
5,093
(2) *
9,364
(2)
***
2,785
(2)

p<,05, p<,01 p<,001.

Tablo 9. Drt Temel Deer Tipinin 1, 2 ve 3. Kuaklar Arasndaki Scheffe


oklu Karlatrma Analizi
Scheffe
Baml
Deikenler

(I)
Kuaklar

1. kuak

Deiime
Aklk

2. kuak
3. kuak
1. kuak

Muhafazakrlk 2. kuak
3. kuak

(J)
Ortalamalar
Kuaklar arasndaki
fark (I-J)

Std.
Hata

Sig.

95% Gven
Aral
Alt
st
Snr
Snr

2. kuak
3. kuak
1. kuak
3. kuak
1. kuak
2. kuak
2. kuak
3. kuak
1. kuak
3. kuak
1. kuak
2. kuak

,12092
,11737
,12092
,08497
,11737
,08497
,08879
,08618
,08879
,06239
,08618
,06239

,049
,000
,049
,000
,000
,000
,355
,012
,355
,122
,012
,122

,0014 ,5944
,4897 1,0654
-,5944 -,0014
,2713 ,6880
-1,0654 -,4897
-,6880 -,2713
-,3456 ,0899
-,4674 -,0447
-,0899 ,3456
-,2812 ,0248
,0447 ,4674
-,0248 ,2812

,29789*
,77752*
-,29789*
,47963*
-,77752*
-,47963*
-,12784
-,25603*
,12784
-,12820
,25603*
,12820

152

Hacettepe niversitesi Trkiyat Aratrmalar Dergisi

1. kuak

Kendini
Glendirme

2. kuak
3. kuak
1. kuak

Kendini Ama

2. kuak
3. kuak

p<,05, p<,01, p<,001.

2. kuak
3. kuak
1. kuak
3. kuak
1. kuak
2. kuak
2. kuak
3. kuak
1. kuak
3. kuak
1. kuak
2. kuak

,11484
,42244*
-,11484
,30760*
-,42244*
-,30760*
-,11341
-,20116
,11341
-,08775
,20116
,08775

,12416
,12053
,12416
,08725
,12053
,08725
,09165
,08896
,09165
,06440
,08896
,06440

,652
,002
,652
,002
,002
,002
,465
,078
,465
,396
,078
,396

-,1897
,1269
-,4193
,0936
-,7180
-,5216
-,3382
-,4193
-,1113
-,2457
-,0170
-,0702

,4193
,7180
,1897
,5216
-,1269
-,0936
,1113
,0170
,3382
,0702
,4193
,2457

Deiime Aklk-Muhafazakrlk Temel Deerleri


Deiime aklk temel deerinin kuaklar aras karlatrmas One-Way
analiz teknii ile yaplm (Tablo 8) ve deiime aklk temel deerinin
kuaklar arasnda yksek bir anlamllk dzeyinde (p<0,001) farkllat
grlmtr. Bir baka ifade ile 1. kuaktan (M=3,0319), 2. kuak (M=2,734)
ve 3. kuaklara (M=2,2544) doru gittike deiime aklk temel deerini
benimseme dzeyi artmtr. Tablo 9'da oklu karlatrma analizine
bakldnda farklln 1. kuaktan sonraki 2 ve 3. kuaa doru gidildike
artt grlmektedir. Mesela 1. kuak ile 2. kuak (p<0,05) arasnda oluan
anlaml fark 1. kuak ile 3. kuak (p<0,001) arasndaki farktan daha kk
kmtr. Bu sonuca gre ilk kuaklardan sonraki kuaklara doru gidildike
deiime aklk temel deerine daha fazla nem atfedilmekteyken, gen
kuaklardan ilk kuaklara doru gidildike de deiime aklk temel deerine
verilen nem azalmtr. Bu sonu ile deiime aklk motivasyonunu temsil
eden yeniliki ve zerk deerlerin bireylerin yaamnda davran amacn
belirleyen motivasyonlar olarak ilk kuaa gre gen kuaka ok daha fazla
benimsendii grlmtr.
Muhafazakrlk temel deeri de kuaklar arasnda anlaml dzeyde (p<0,05)
farkllamtr (Tablo 8). Bir baka ifade ile 1. kuaktan (M= 1,9157), 2. (M=
2,0435) ve 3. kuaklara (M= 2,1717) doru gittike muhafazakrlk temel
deerini benimseme dzeyi dmtr. Tablo 9'da scheffe oklu karlatrma
analizine bakldnda zellikle 1. kuak ile 3. kuak (p<0,05) arasnda farkllk
olduu grlmektedir. 1 ve 2. kuak gibi birbirine yakn nesiller arasnda
anlaml bir farkllk olumamtr. Farklln olumamasn her iki kuan
birbirine yakn olmasndan kaynakland eklinde yorumlamaktayz. Aslnda 3.
kuak teknolojik deiimler, sosyal medyann yaygnlamas, teknoloji ve
iletiim alanndaki hzl deiimlerden daha fazla etkilenmi kiilerden
olumaktadr. Bu adan bakldnda zellikle kitle iletiim aralar, bilim ve
teknoloji alanlarnda dnyada meydana gelen deiim ve dnmden 3. kuak

Kltrel Deerlerin Kuak Arasndaki Deiimi zerine Bir nceleme:


Ankara rnei

153

daha fazla etkilenmitir. Bu sonuca gre ilk kuaklardan sonraki kuaklara


doru gidildike muhafazakrlk temel deerine verilen nem azalm, 3.
kuaktan birinci kuaa doru gittike muhafazakrlk temel deerine verilen
nem artmtr. Bir baka ifade ile 1. kuan dzenin korunmas ve geleneksel
balarn vurgulanmasn temsil eden 'muhafazakrlk' temel deerini daha fazla
benimsedii bulgusuna ulalmtr.
Kendini Ama-Kendini Glendirme Temel Deerleri
Burada Hipotezler, Schwartz'n deerler teorisinde ztlk ve uyumluluk
yaplarna gre tanmlad iki dikey boyuttan biri olan kendini ama-kendini
glendirme boyutunda ele alnmtr. Deiimin yn ve derecesi yine bu
boyut zerinden deerlendirilmitir.
Deiime aklk, kuaklar arasnda farkllar ve muhafazakrlk kuaklar
arasnda farkllar hipotezlerinin tersine kendini ama temel deeri kuaklar
arasnda farkllamamtr. One-Way Anova testi sonularna gre kendini
ama temel deeri ortalamalar kuaklar arasnda anlaml derecede
farkllamadndan hipotez desteklenmemitir (Tablo 8). Bu durum kendini
ama temel deerinin kuaklar iin ifade etmi olduu anlamn
beklediimizden farkl yorumlanmasndan veya kuaklarca farkl
anlamlandrlmasndan kaynaklanm olabilir.
Kendini glendirme temel deerinin kuaklar aras karlatrmas iin OneWay Analiz Teknii (Tablo 8) sonularna bakldnda, kendini glendirme
temel deerinin kuaklar arasnda yksek bir anlamllk dzeyinde (p<0,001)
farkllat grlmtr. Bir baka ifade ile 1. kuaktan (M=3,1993), 2. kuak
(M=3,0844) ve 3. kuaklara (M=2,7768) doru gittike kendini glendirme''
temel deerini benimseme dzeyi artmtr. Tablo 9'da oklu karlatrma
analizine bakldnda kuaklar aras deiim 1 ve 3. kuak (p<0,01) ile 3 ve 2.
kuak (p<0,01) arasnda gereklemitir. Birbirine yakn 1 ve 2. kuaklarda
nesiller arasnda anlaml bir farkllk olumamtr. Kendini glendirme
temel deeri kendi karn dnmeyi temsil eden baar ve g deerlerini
kapsamaktadr. Bu anlamda insanlarn hayatna rehberlik eden kurallar olarak
kendini glendirme temel deerinin sonraki kuaklarca daha fazla
benimsendii bulgusuna ulalmtr. Bu sonuca gre ilk kuaklar sonraki
kuaklara gre kendini glendirme temel deerine daha fazla nem verirken,
sonraki kuaklar ilk kuaklara gre 'kendini glendirme' temel deerine daha
az nem vermitir.

154

Hacettepe niversitesi Trkiyat Aratrmalar Dergisi

Sonu ve Tartma
Bilindii gibi bir toplumun kltr kuaktan kuaa gemektedir ve gerekte
kltrn bir kuaktan dierine gemesi bilginin kuaklar arasnda hem
devamlln hem deimesini salamaktadr. Yine kltrn srekli olarak
deiime maruz kalmas yenilenmesini salamakta ve deien durumlara gre
bu deiim yava veya hzl seyretmektedir. Bazen kltrel deiim oran
bireyin hayatnda gerekleen byk deiimlerden kaynaklanmaktadr. Tersi
olarak da baz kltrel etkenlerin ok duraan olduu grlmektedir; birok
byk din 2000 yldr veya daha fazla bir srete hl varln korumaktadr.
Benzer ekilde birok gelenek zellikle de aile ve akrabalk yaps yksek
derecede korunmutur ve bu yzden de ok eski kurumlar oluturmaktadr
(Cavalli, 1993, s. 311).
Ayn kltrn temel deerlerini aratrmak ve deer oryantasyonlarndaki
deimeleri aklayan uluslararas deer almalar olan WVS, EVS gibi bu
almada da Ankara rnekleminden hareketle kuaklarn deer oryantasyonunu
ortaya koymak ve kuaklar aras deiimi lmek hedeflenmitir. Bu kapsamda
aratrmann birinci problemini temel deer tipleri bakmndan kuaklar aras
farklln aratrlmas oluturmutur. Bu soru ile kuaklarn temel deer
oryantasyonu ortaya konularak hangi deerlerin kuaklar arasnda devam
ettirildii, hangi deerlerin kuaklar arasnda farkllat gsterilmeye
allmtr. Kuaklar aras temel deer tiplerinde kuaklar arasnda bir fark
varsa deiimin derecesi ve yn de bu aratrma kapsamnda incelenmitir.
Aratrmann hipotezleri kuaklar aras deer deiiminin derece ve yaps ile
ilgili oluturulmutur. Deerlerin kuaklar arasndaki deiiminin llecei bu
hipotez ile hangi kuan zgr duygu, dnce ve davran ile yeni
deneyimlere ak deerleri daha fazla benimserken; hangi kuakta deiimin
yava gerekleerek nizam benimsedii incelenmitir. Yine ayn ekilde hangi
kuak kendi karn dnme aray iinde iken, hangi kuan da bakalarnn
refah ve mutluluunu aray iinde olduu aratrlmtr. Bu hipotez ile ayn
zamanda ayn kltrde temel deerler aratrlarak deiimin yn ve derecesi
de incelenmitir.
Kuaklar aras deerlerin deiimine ynelik hipotezler Schwartz'n Deer
Yaklam asndan ele alnm ve oluturulmutur. Kuaklar aras deer
oryantasyonundaki deiim veya devamllk ile deiimin yn ve derecesi de
Schwartz'n deerler teorisinde ztlk ve uyumluluk yaplarna gre tanmlad
deiime aklk-muhafazakrlk, kendini ama-kendini glendirme olmak
zere iki dikey boyutta deerlendirilmitir. Bulgular Temel deerler tipleri
kuaklar arasnda farkllar, Deiime aklk kuaklar arasnda farkllar
ve Muhafazakrlk, kuaklar arasnda farkllar hipotezlerini desteklemitir
(Tablo 8-9). Bu sonuca gre deiime aklk temel deerinde kuak

Kltrel Deerlerin Kuak Arasndaki Deiimi zerine Bir nceleme:


Ankara rnei

155

ortalamalarna bakldnda (Tablo 8-9) farklln 1. kuaktan sonraki 2. ve 3.


kuaa doru gidildike artt grlmtr. Asl farkllk ilk kuak ile 3. kuak
arasnda ortaya kmtr. 1. kuak ile 2. kuak arasnda oluan farkllk 1. kuak
ile 3. kuak arasndaki fark kadar keskin kendini gstermese de anlaml farkllk
bulunmutur. Bu sonu 2. kuaktaki deiimin yava olduu ve kuaklar
arasndaki geiin hzl olmad sonucuna gtrmektedir. 1. ve 3. kuak
arasndaki yksek farklln sebebinin de Giddens'n (2010, ss. 9, 153, 159) da
belirttii gibi, teknolojik gelimeler, toplumsal yaam ve rgtlenme
biimlerindeki deiim, modern hayatn dnmleri, kreselleme, kitle
iletiim aralarnn gelimesi gibi sebeplerden kaynakland eklinde
dnlmektedir.
Deiimin ynne bakldnda kiinin hayatna yn veren ilkeler olarak
yenilikilik ve zerklik deerlerini kapsayan deiime aklk temel deerinin
bireylerin yaamnda davran amacn belirleyen motivasyonlar olarak ilk
kuaklara gre gen kuaklarca ok daha fazla benimsendii grlmtr.
Muhafazakrlk temel deerine bakldnda 1. kuak ile 3. kuan aralarnda
yksek anlamllk dzeyinde farkllat grlmtr. Bir baka ifade ile
muhafazakrlk temel deeri ilk kuaklar tarafndan daha fazla benimsenmi
ve nem verilmitir.
Kendini glendirme kuaklar arasnda farkllar hipotezi tek ynl Anova
Testi (Tablo 8) sonularna gre desteklenmitir. Tablo 9'da grld zere
drt temel deer tipinin kuaklar arasndaki oklu karlatrma analizine gre
kendini glendirme temel deeri 1. ve 2. kuaklar arasnda devamllk
salarken 1 ve 3. kuaklar arasnda anlaml dzeyde farkllamtr. Bu sonuca
gre ilk kuak sonraki kuaa gre kendini glendirme temel deerini daha
fazla benimserken, sonraki kuaklar kendini glendirme temel deerini daha
az benimsemitir.
Kendini ama, kuaklar arasnda farkllar hipotezi tek ynl anova testi
(Tablo 8) sonularna gre desteklenmemi ve Kendini ama (yardmseverlik
ve hmanizm) temel deeri anlaml dzeyde kuaklar arasnda
farkllamamtr. Tek ynl anova testi sonularna gre kendini ama temel
deeri ortalamalarnn kuaklar arasnda anlaml derecede farkllamamas iki
ekilde yorumlanmtr (Tablo 8). Schwartz'n da (2003, s. 262) belirttii gibi
her bir on deer SVS leinde 56-57 madde ile llmekteydi. lein hem
doldururken ok fazla vakit almas hem de eitim durumu dk kiilerce
doldurulmasnda yaanan zorluklar sebebi ile ESS (Avrupa Deer Aratrmas)
tarafndan lein ksaltlmas istenmitir. Bunun zerine Schwartz tarafndan
ok geni anlamlar olan her bir deerin iki madde ile ifade edildii ve toplamda
da
yirmi
bir
maddeden
oluan
PVQ
lei
gelitirilmitir.
Bu durumun da kendini ama temel deerinin kuaklar iin ifade etmi

156

Hacettepe niversitesi Trkiyat Aratrmalar Dergisi

olduu anlamn kuaklarca


olduunu dnmekteyiz.

farkl

anlamlandrlmasndan

kaynaklanm

Deiime aklk ve muhafazakrlk temel deerleri asndan kuaklar aras


deiim olduka net ve ak olarak kendini gstermitir (Tablo 8-9). Kuaklar
birbiri ile karlatrdmzda deer nceliklerindeki deiimin zellikle 1 ve 3.
kuak arasnda yksek anlamllk dzeyinde farkllat grlmtr. Deer
nceliklerindeki bu farkllk 1. ve 2. kuaktan ok 1. ve 3. kuak arasnda
gereklemitir. 3. kuak hayatna yn veren motivasyonlar olarak deiime
aklk temel deerini dier kuaklara gre daha fazla benimsemitir. Bu
farklln sebebi olarak 1. ve 3. kuan farkl deneyimler yaam olmalar
gsterilebilir (toplumsal yaam ve rgtlenme biimindeki deiim, modern
hayatn getirdii dnmler, kitle iletiim aralarnn gelimesi, kreselleme...
vs.). Ya olarak baktmzda 1. kuak ileri ya gruplarn temsil ederken, 2.
kuak orta ya gruplarn ve 3. kuak gen ya gruplarn temsil etmitir. Bu
anlamda 2. kuan daha ok gei aamasnda olan, arada kalm bir kua
temsil ettii belirtilebilir. Bu sebeplerden tr 2. kuan yal ve gen
kuaklarla farkllamasnn 1. ve 3. kuaklar kadar yksek anlamllk dzeyinde
farkllama olmad dnlmektedir.
Tablo 8'de kuaklar aras deiimin ynne bakldnda, ilikinin deiime
aklk-muhafazakrlk boyutunda birbirlerine zt ynl olarak Schwartz
yaklam ile uyumlu gerekletii grlmtr. Kendini ama-kendini
glendirme boyutunda beklediimiz etki sadece kendini glendirme temel
deeri bakmndan gerekleerek deer ncelikleri kuaklar arasnda
farkllamtr. Bu sonu gstermitir ki, gen kuaklar deiime aklk
motivasyonunu temsil eden yeniliki ve zerk deerleri davran amalarn
belirleyen motivasyonlar olarak daha fazla benimserken; dzenin korunmas ve
geleneksel balarn vurgulanmasn temsil eden muhafazakrlk temel
deerini daha az benimsemitir. Aratrma bulgular muhafazakrlk temel
deerinin ilk kuaklardan sonraki kuaklara doru gittike azald sonucunu
ortaya karmtr.
Ankara rnekleminden hareketle aratrma bulgularnda elde edilen ilk sonu,
kuaklar arasnda deer deiiminin hzl olmayarak yava gereklemekle
birlikte uzun dnemde bu deiimin byk olabileceidir. Aratrma sonular
gstermitir ki kuaklar aras deiim ok hzl gereklememitir. Keskin
farkllklar 1. ve 3. kuak arasnda meydana gelmitir, 2. kuakta deiim greli
olarak yavatr. Deerler sistemi zaman iinde olduka deiken olmayan bir
durum gsterse de srekli olarak deiime maruz kalmas yenilenmesini
salam ve deien durumlara gre bu deiim yava veya hzl seyretmitir.
Bu aratrma ile elde ettiimiz ikinci sonu kuaklar aras deer
oryantasyonunun deitiini ve bu deiimin tutarl olduunu ve tahmin edilen

Kltrel Deerlerin Kuak Arasndaki Deiimi zerine Bir nceleme:


Ankara rnei

157

ynde gerekletiini gstermitir. Bu noktada belirtmek gerekirse; salkl,


btnlemi bir toplum olmann yolu sadece kendini tanyp kabul eden deil,
ayn zamanda karsndakini de tanyp anlayabilmesinden gemektedir. Bu
gerekten hareketle bu aratrma ile kuaklarn sahip olduklar deer
nceliklerindeki farklln ze zenginlik kattnn, dolays ile kltrn ok
boyutluluk, ok ynllk kazanmasna katkda bulunduunun kuaklara
aktarlmas ve kuaklarn birbirlerini farkllklar ile birlikte kabul edebilecek
olgunlukta yetimeleri nem arz etmektedir. Nitekim kltrel btnleme
kavram sosyolojide farkllam unsurlarn kendi aralarnda yeni bir temel
zerinde birlemeleri olarak tanmlanmaktadr. Kltrel btnleme ancak
kltrel farkllamadan sonra ulalabilen bir aamadr ve bu iki sre
gelimenin gstergelerini oluturmaktadr. Kltrel btnleme zdeleme
deildir, tam tersine btnleme, farkl donanmlara sahip olan kuaklarn bir
arada bir dierinin varlna sayg gstererek, bir dierinin varln kabul
ederek ve bir dierini anlayarak ortak bir paydada bir araya gelebilmeleri ile
salanmaktadr (elebi, 1990, ss. 391-393). Bu balamda davranlara yn
veren motivasyonlar olarak kuaklarn deer nceliklerinin anlalmas hem
sosyal sorunlarn zlmesi hem de toplumsal btnlemeye gidecek yol
haritalarnn ortaya konmas asndan yardmc olacaktr.

158

Hacettepe niversitesi Trkiyat Aratrmalar Dergisi

Kaynaka
Aydn, A. (2005). Dil-Tarih ve Corafya Fakltesi rencilerinin Deer Hiyerarileri
ile lahiyat Fakltesi rencilerinin Deer Hiyerarilerinin Karlatrlmas.
Yaymlanmam Doktora Tezi, Ankara niversitesi Sosyal Bilimleri Enstits,
Ankara.
Aygn, Z. K. and mamolu, E. O. (2002). Value Domains of Turkish Adults and
University Students. The Journal of Social Psychology, 142(3), 333-351.
Bilsky, W. and Schwartz, S. H. (2008). Measuring Motivations: Integrating Content and
Method. Personality and Individual Differences, 44, 1738-1751.
Bilsky, W., Janik, M. and Schwartz, S. H. (2011). The Structural Organization of
Human Values-Evidence from Three Rounds of the European Social Survey.
Journal of Cross Cultural Psychology, 42(5), 759-776.
Bowman, D. M. (2010). The Effect of Value Differences in Workplace Motivation: A
Study Comparng Worker Value Piorities Across Generatons and Gender.
Unpublished Doctor Thesis, Capella University, Minnesota.
Cavali-Sforza, L.L. (1993). How Are Values Transmitted. (M. Hechter, L. Nadel, R.E.
Michod, Ed.), The Origin of Values, Sociology and Economics in (ss. 305-319).
New York: Adline De Gruyter.
elebi, N. (1990). Gen ve Kltrel Btnleme. (B. Dikeligil ve A. idem, Ed.),
Aile Yazlar II, Kltrel Deerler ve Sosyal Deime iinde (ss.391-395).
Ankara: Aile Aratrma Kurumu Bakanl Yaynlar.
Dettenborn, H., Boehnke, K. and Horstmann, K. (1994). Value Preferences in the
United Germany: Teachers and Students from East and West Compared. (A.M,
Bouvy. Ed.). Journeys Into Cross-Cultural Psychology, Selected Papers from
the Eleventh International Conference of the International Association for
Cross-Cultural Psychology Held in Liege, Belgium. Swets & Zeitlinger.
European Social Survey-ESS. (2008). 15 Kasm 2013 tarihinde http://www.esf.org
adresinden eriildi.
Fancy, R. (2004). Patterns in Values Differences Across Cultures. Unpublished
Masters Thesis, Graduate School of Wayne State University, Detroit,
Michigan.
Feather, N. T. (1979). Value Correlates of Conservatism. Journal of Personality and
Social Psychology, 37(9), 1617-1630.
Giddens, A. (2010). Modernliin Sonular (E. Kudil, ev.). stanbul: Ayrnt
Yaynlar(1990).
Hofstede, G. (1984). Cultures Consequences: Comparing Values Behaviors,
Institutions and Organizations Across Nations (Abridged). London: Sage
Publications.
Hofstede, G. (2001). Culteres Consequences: Comparing Values Behaviors,
Institutions and Organizations Across Nations (Second Edition). London: Sage
Publications.
Inglehart, R. (2000). Globalization and Postmodern Values. The Washington Quarterly,
23(1), 215228.

Kltrel Deerlerin Kuak Arasndaki Deiimi zerine Bir nceleme:


Ankara rnei

159

Inglehart, R. (2008a). Changing Values Among Western Publics from 1970 to 2006.
West European Politics, 31(12), 130-146.
Inglehart, R. (Aralk 2008b). Values Change the World, World Values Survey. 15 Kasm
2013 tarihinde
http://www.worldvaluessurvey.org/wvs/articles/folder_published/article_base_
110/files/WVSbrochure6-2008_11.pdf adresinden eriildi.
Inglehart, R. and Norris, P. (2003). Rising Tide: Gender Equality in Global Perspective.
Cambridge: Cambridge University Press.
Inglehart, R. and Welzel, C. (2010). Changing Mass Priorities: The Link Between
Modernization and Democracy. Reflections, 8(2), 551-567.
Ktba, . (1981). ocuun Deeri, Trkiyede Deerler ve Douranlk. stanbul:
Boazii niversitesi, dari Bilimler Fakltesi Yay.
Ktba, . (1998). Kltrel Psikoloji, Kltr Balamnda nsan ve Aile. stanbul:
YKY Yaynlar.
Kudil, E. (1991). A Study on the Core Chareceteristies of Collectivism.
Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Boazii niversitesi, stanbul.
Larkam, P. H. (2006). Conceptions of Human Agency: Structural Relations Among
Motivational Traits, Personal Value Priorities, and Regulatory Focus.
Unpublished Masters Thesis, Faculty of the Graduate School of the University
of Texas, Austin.
Marshall, G. (1999). Sosyoloji Szl (2. bs). Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar.
Moore, M. (1991). Value Change Across Three Generations of Japanese-Americans:
The Effects of Culture, Social Strucructure and Identity. Unpublished Masters
Thesis, University of Washington, Washington.
Morrs, C. W. (1956). Varieties of Human Value. Chicago: University of Chicago Press.
Morsmbl, . (2014). Deerlerin Kuaklar Aras Deiimi: Ankara rnei. Doktora
Tezi, Ankara.
Ozankaya, . (1991). Toplum Bilimi. stanbul: Cem Yaynevi.
Pilcher, J. (1994). Mannheims Sociology of Generations: An Undervalued Legacy.
British Journal of Sociology, 45(3), 481-495.
Rokeach, M. (1973). The Nature of Human Values. New York: Free Press.
Rokeach, M. and Ball-Rokeach, S. J. (1989). Stability and Change in American Value
Priorities, 1968-1981. American Psychological Association, 44(5), 775-784.
Schwartz, S. H. (1990). Individualism-Collectivism: Critique and Proposed
Refinements. Journal of Cross Cultural Psychology, 21(2), 139-157.
Schwartz, S. H. (1992). Universals in the Content and Structure of Values: Theoretical
Advances and Empirical Tests in 20 Countries. (M. Zanna, Ed.), Advances in
Experimental Social Psychology in (pp. 1-65). New York: Academic Press.
Schwartz, S. H. (1994). Are the Universal Aspects in the Structure and Content of
Human Values. Journal for Social Issues, 50(4), 19-45.

160

Hacettepe niversitesi Trkiyat Aratrmalar Dergisi

Schwartz, S. H. (1996). Value Priorities and Behavior: Applying of Theory of


Integrated Value Systems. (C. Seligman, J. M. Olson, M. P. Zanna Ed.), The
Psychology of Values: The Ontario Symposium(1-24). Nj: Erlbaum, Hillsdale.
Schwartz, S. H. (2003). A Proposal for Measuring Value Orientations Across Nations.
Chapter 7 in ESS Questionnaire Development Package of the European Social
Survey. 15 Kasm 2013 tarihinde www.Europeansocialsurvey.org. adresinden
eriildi.
Schwartz, S. H. (2005). Basic Human Values: Their Content and Structure Across
Countries. (A. Tamayo, J. B. Porto, Ed.), Values and Behavior in
Organizations in (pp. 21-55). Brazil: Vozes, Petrpolis.
Schwartz, S. H. (2006). A Theory of Cultural Value Orientations: Explication and
Applications. Comparative Sociology, 5(2-3), 137-182.
Schwartz, S. H. (2007). Value Orientations: Measurement. Antecedents and
Consequences Across Nations. (R. Jowell, C. Roberts and R. Fitzgerald Ed.),
In Measuring Attitudes Cross-Nationally - Lessons from the European Social
Survey iinde (ss. 161-193). London: Sage.
Schwartz, S. H. and Bard, A. (2001). Value Hierarchies Across Cultures: Taking a
Similarities Perspective. Journal of Cross-Cultural Psychology, 32, 268290.
Schwartz, S. H. and Bilsky, W. (1987). Toward a Psychological Structure of Human
Values. Journal of Personality and Social Psychology, 53(3), 550 562.
Schwartz, S. H. and Bilsky, W. (1990). Toward a Theory of the Universal Content and
Structure of Values: Extensions and Cross Cultural Replications. Journal of
Personality and Social Psychology, 58(5), 878-891.
Schwartz, S. H. and Sage, G. (2000). Value Consensus and Importance, a CrossNational Study. Journal of Cross-Cultural Psychology, 31(4), 465-497.
Schwartz, S. H. et all. (2001). Extending the Cross-Cultural Validity of the Theory of
Basic Human Values With a Different Method of. Journal of Cross-Cultural
Psychology, 32(5), 519-542.
Strauss, W. and Howe, N. (1991). Generations: The History of Americas Future, 1584
to 2069. New York: William Morrow/Quill.
Weber, M. (1997). Protestan Ahlak ve Kapitalizmin Ruhu. stanbul: Hill Yaynlar.
Zavalloni, M. (1980). Values. (H.C.Triandis, R.W. Brislin, Ed.), Handbook of CrossCultural Psychology in (Vol. 5, ss.73-120). USA: Allyn and Bacon Inc.

You might also like