Professional Documents
Culture Documents
138
Giri
Deerler; kiilerin davran biimine rehberlik eden, insanlar ve olaylar
deerlendirmemizi salayan ve onlarn davranlar ile deerlendirmelerini
aklayan kavramlardr. Kltrel deerler, nem derecelerine gre, bir kiinin
veya bir grubun hayatna rehberlik eden ilkeler olarak tanmlanmaktadr
(Rokeach, 1973, ss. 5-7; Schwartz, 1992, ss. 1, 4).
Hofstede (1984, s. 21), Inglehart (2000, s. 215), Schwartz (2006, ss. 138-139)'n
belirttii gibi toplumdaki baskn deerler bazen kltrn en merkez zellii
olabilmektedir. Bu deerler o kltrdeki iyi ve arzu edileni vurgulamaktadr.
Toplumun kltrnn zenginlii inanlara, gelenek ve greneklerine,
normlarna, deerlerine yansmaktadr. Toplumsal kurumlarn olumas, gnlk
pratiklerle ilgili kltrn kltrel deerleri etrafnda ifade bulmaktadr. Bundan
dolay da deerleri almak ilgili kltrn karakteristik yapsn tanmaya
ilikin en etkili yolu oluturmaktadr (Schwartz, 2006, ss. 4-6).
Son yllarda ya gruplarnn toplumsal deiime katklarn inceleyen kuak
analizlerine ilgi srekli artmaktadr. Mesela Karl Mannheim bir denemesinde
(1952) ayn kuaktan insanlarn, kendilerinden nceki kuaklara gre dnyaya
nasl ok farkl biimde bakabileceklerini anlatmtr. Dolays ile her kuaa
zg olan esiz deneyimler toplumsal deiime olanak tanmaktadr (Aktaran:
Marshall, 1991, s. 439). Inglehart da (2008a, s. 131) almasnda Bat
dnyasnda kinci Dnya Savandan sonraki kuan yaamlarn zenginlik
iinde geirdiini, bunun da gen kuaklar ile yal kuaklar arasnda byk
farkllklara sebebiyet verdiini gstermitir. Inglehart olgun kuaklarn
ekonomik ve fiziki gvenlii kapsayan metaryalist deerleri daha fazla
benimserken, gen kuaklara doru gidildike zerklik ve kendini-ifade etmeyi
kapsayan postmateryalist deerlerin daha fazla benimsendiini ortaya
koymutur. Kuak almalar sosyal yap ve deiimleri anlamamz
salamakla birlikte, kuak almalarnn nemi gnmzde sosyal deimenin
karakteristiini anlamak iin abaladka daha net olarak ortaya kmaktadr
(Mannheim, 1952, s. 163).
Bu almann konusunu bir toplumu anlamada o toplumu oluturan kuaklarn
ve toplumsal normlarn temelini oluturan ynlendirici unsurlar olarak
deerlerin anlalmasn gerektirmesinden dolay kuaklarn deer ncelikleri
oluturmaktadr. almann amac ise toplumun anlalmas ile ilintili olarak
kuaklarn tutum ve davranlarnn arkasndaki motivasyonlarn farkllk ve
benzerliklerini saptayarak toplumsal deiimin neden ve nasln ortaya
koymaktr.
139
140
Kltr ve Deerler
Antropologlar, kltr ok uzun zamandr incelemilerdir. Kroeber ve
Kluckhohn 1954 ylnda kltr zerine yapm olduklar aratrmalarnda
kltrn yaklak olarak yz altm drt farkl tanm olduunu tartmlardr
(Aktaran: Ktba, 1998, ss. 36-37).
Mesela Hofstede (1984, s. 21; 2001, s. 10) kltr zihinsel yazlm olarak
ifade ederken, deerleri ve kltr anahtar yaplar olarak kullanmtr. Dier bir
kltr tanm Ozankaya (1991, s. 152) tarafndan yaplmtr. Ozankaya, kltr
insanlarn toplumsal ve tarihsel geliim iinde yarattklar btn zdeksel (insan
emeinin toplumsal gelime sreci iinde ortaya kard nesneler; teknik
141
142
Aklayan Deerler
Sosyal g, otorite,
zenginlik
Kaynak
Etkileim
Grubu
Etkileim
Grubu
Organizma
zgrlk, bamszlk,
yaratclk
Organizma
Etkileim
Grubu
taatkrlk, kibarlk,
aileye ve yallara saygl
olma
Organizma
Ulusal gvenlik,
toplumsal dzen
Etkileim
Grubu
Organizma
Organizma
Organizma
143
ekil 1. Temel Deerler ile Temel Deer Tipleri Arasndaki liki (Schwartz, 1994,
s. 24).
Schwartz (1992, s. 15; 1994, 2003; Schwartz ve Bilsky, 1990) bu yapy iki
dikey boyut ile zetlemektedir: Kendini Ama-Kendini Glendirme. Bu
boyutta kendini glendirme kategorisi kendi karn dnme arayn
vurgulamakta iken, kendini ama kategorisi bakalarnn refah ve mutluluunu
iermektedir. Deiime Aklk-Muhafazakrlk: Bu boyutta deiime aklk
kategorisi zgr duygu, dnce ve davran ile yeni deneyimlere ak olmay
vurgularken; muhafazakrlk kategorisi kendini kstlama, deiime direnme ve
nizam vurgulamaktadr.
Schwartz (1992, 1994, 2003) bu temel yapy 67 lkeden alnan rneklerle
desteklemitir. Ona gre, insanlar bu 10 temel deere atfettikleri nem
derecesinde elbette ki farkllaabilmektedir fakat deerlerin uyumluluk ve ztlk
yaps ayn yapda organize olmaktadr.
Kuak almalar ve Kltrel Deerler
Birbiri pei sra gelen kuaklarn toplumsallamasndaki farkllklarla ilgili
aratrmalarda, kuaklar aras farkllklar geni bir tema olmakla birlikte, hem
deerlerde hem de davranlardaki srekliliin veya sreksizliin ls
konusunda bir anlamaya varlm deildir. Her kuak iinde, gereklikle ilgili
birbiriyle atan ve ksmen cinsiyet, etnik kken ve toplumsal snf gibi baka
zelliklerden kaynaklanan grler olabilmektedir (Marshall, 1999, s. 439).
Kuak ve deer oryantasyonlarna ynelik almalar genelde g eden gruplar
zerine younlamaktayken, son dnemlerde EVS ve WWS gibi uluslararas
deer aratrmalar ayn toplumun deer oryantasyonunu lmektedir. Belirli
aralklarla tekrarlanmakta olan bu deer aratrmalar ile nesillerin deer
ncelikleri ile deiimin yn ve derecesi de dnemin tarihsel atmosferi ile
144
145
146
147
Say
Yzde
26
3,3
20
2,5
61
15
48
222
365
43
800
7,6
1,9
6,0
27,8
45,6
5,4
100,0
148
Yzde
Geerli Yzde
Okuma-yazma bilmiyor.
206
25,8
25,8
112
14,0
14,0
251
31,4
31,5
16
2,0
2,0
Ortaokul mezunu
63
7,9
7,9
Lise mezunu
82
10,3
10,3
66
8,3
8,3
,3
,3
Toplam
798
99,8
100,0
Cevapsz
,3
Toplam
800
100,0
149
Okuma-yazma bilmiyor.
Okuma-yazma biliyor ama okul
bitirmemi/diplomasz
lkokul mezunu (5 Yl)
lkretim mezunu (8 Yl)
Ortaokul mezunu
Lise mezunu
niversite veya yksekokul mezunu
Lisansst (master veya doktora)
Toplam
Cevapsz
Toplam
Say
Yzde
106
13,3
Geerli
Yzde
13,3
74
9,3
9,3
244
18
65
152
130
8
797
3
800
30,5
2,3
8,1
19,0
16,3
1,0
99,6
,4
100,0
30,6
2,3
8,2
19,1
16,3
1,0
100,0
Meslek
gruplar
Toplam
Profesyonel ve teknik
meslekler
st dzey ynetici
Bro meslekleri
Sat meslekleri
Hizmet sektr
Vasfl (nitelikli) iiler
Yar vasfl (nitelikli)
iiler
Vasfsz (niteliksiz) ii
Tarm-iftlik alan
renci
Ev hanm
1. kuak
2. kuak
3. kuak
Toplam
46
163
152
361
2
0
2
2
4
15
10
6
7
14
1
19
34
22
13
18
29
42
31
31
16
11
32
2
11
0
37
111
9
1
1
60
302
3
1
95
23
374
14
13
96
120
787
150
1. kuak
4
25
35
20
8
10
10
112
2. kuak
68
137
55
18
5
0
1
284
3. kuak
72
39
12
0
0
1
0
124
Toplam
144
201
102
38
13
11
11
520
Tablo 6'da kuaklara gre sahip olunan ocuk saysna bakldnda ocuk
saysnda dme grlmektedir. Bir ocuu olanlar ilk kuaklarda (n=4) ok az
iken sonraki kuaklarda ykselmektedir. ki ocua sahip olanlar 2. kuaklarda
(n=137) en yksek seviyeye karken 3. Kuakta dmektedir (N= 39). Drt ve
zeri ocua sahip olanlar ilk iki kuakta (n=10; n=1)belli bir sayda
bulanmakta iken son kuaa gelindiinde sfrlanmtr.
Tablo 7. Kuaklara Gre stenen ocuk Says
stenen ocuk
says
Toplam
1
2
3
4
5
6
7 ve zeri
1. kuak
2. kuak
3. kuak
Toplam
4
35
31
14
3
5
5
97
31
138
69
31
8
0
1
278
52
190
61
8
4
2
2
319
87
363
161
53
15
7
8
694
Tablo 7'de kuaklarn sahip olmay isteyecei ocuk saylarna bakldnda bir
ocuk isteme orannn ilk kuaklardan (n=4) son kuaklara (n=31; n=52)
gittike artt grlmtr. 1. kuak daha kalabalk ailelerden gelme ve kltrel
alkanlklardan tr daha fazla ocuk sahibi olmay isterken bu oranlar
sonraki kuaklara doru dmtr.
Kuaklarn Deer nceliklerindeki Deime ve Devamllk
Tablo 8'de grlecei gibi her bir kuak arasnda deiime aklk,
muhafazakrlk, kendini ama ve kendini glendirme temel deerlerinde
anlaml dzeyde bir farkllk vardr hipotezi kendini ama temel deeri hari
kabul edilmitir. Bir baka ifadeyle deiime aklk, muhafazakrlk, kendini
glendirme kuaklara gre farkllamtr. Hangi kuaklarn farkllatn
belirlemek iinse oklu karlatrma analizi sonular scheffe testine
151
1. KUAK
(N=115)
2. KUAK
(N=302)
3. KUAK
(N=382)
F(df)
MEAN
SD
MEAN
SD
MEAN
SD
Deiime
Aklk
3,0319
1,37098
2,734
1,28714
2,2544
0,82025
Muhafazakrlk
1,9157
0,72598
2,0435
0,76107
2,1717
0,8697
Kendini
Glendirme
3,1993
1,65514
3,0844
1,04583
2,7768
0,99939
Kendini Ama
1,807
0,73886
1,9204
0,78429
2,0081
0,90119
28,871
(2)
***
5,093
(2) *
9,364
(2)
***
2,785
(2)
(I)
Kuaklar
1. kuak
Deiime
Aklk
2. kuak
3. kuak
1. kuak
Muhafazakrlk 2. kuak
3. kuak
(J)
Ortalamalar
Kuaklar arasndaki
fark (I-J)
Std.
Hata
Sig.
95% Gven
Aral
Alt
st
Snr
Snr
2. kuak
3. kuak
1. kuak
3. kuak
1. kuak
2. kuak
2. kuak
3. kuak
1. kuak
3. kuak
1. kuak
2. kuak
,12092
,11737
,12092
,08497
,11737
,08497
,08879
,08618
,08879
,06239
,08618
,06239
,049
,000
,049
,000
,000
,000
,355
,012
,355
,122
,012
,122
,0014 ,5944
,4897 1,0654
-,5944 -,0014
,2713 ,6880
-1,0654 -,4897
-,6880 -,2713
-,3456 ,0899
-,4674 -,0447
-,0899 ,3456
-,2812 ,0248
,0447 ,4674
-,0248 ,2812
,29789*
,77752*
-,29789*
,47963*
-,77752*
-,47963*
-,12784
-,25603*
,12784
-,12820
,25603*
,12820
152
1. kuak
Kendini
Glendirme
2. kuak
3. kuak
1. kuak
Kendini Ama
2. kuak
3. kuak
2. kuak
3. kuak
1. kuak
3. kuak
1. kuak
2. kuak
2. kuak
3. kuak
1. kuak
3. kuak
1. kuak
2. kuak
,11484
,42244*
-,11484
,30760*
-,42244*
-,30760*
-,11341
-,20116
,11341
-,08775
,20116
,08775
,12416
,12053
,12416
,08725
,12053
,08725
,09165
,08896
,09165
,06440
,08896
,06440
,652
,002
,652
,002
,002
,002
,465
,078
,465
,396
,078
,396
-,1897
,1269
-,4193
,0936
-,7180
-,5216
-,3382
-,4193
-,1113
-,2457
-,0170
-,0702
,4193
,7180
,1897
,5216
-,1269
-,0936
,1113
,0170
,3382
,0702
,4193
,2457
153
154
Sonu ve Tartma
Bilindii gibi bir toplumun kltr kuaktan kuaa gemektedir ve gerekte
kltrn bir kuaktan dierine gemesi bilginin kuaklar arasnda hem
devamlln hem deimesini salamaktadr. Yine kltrn srekli olarak
deiime maruz kalmas yenilenmesini salamakta ve deien durumlara gre
bu deiim yava veya hzl seyretmektedir. Bazen kltrel deiim oran
bireyin hayatnda gerekleen byk deiimlerden kaynaklanmaktadr. Tersi
olarak da baz kltrel etkenlerin ok duraan olduu grlmektedir; birok
byk din 2000 yldr veya daha fazla bir srete hl varln korumaktadr.
Benzer ekilde birok gelenek zellikle de aile ve akrabalk yaps yksek
derecede korunmutur ve bu yzden de ok eski kurumlar oluturmaktadr
(Cavalli, 1993, s. 311).
Ayn kltrn temel deerlerini aratrmak ve deer oryantasyonlarndaki
deimeleri aklayan uluslararas deer almalar olan WVS, EVS gibi bu
almada da Ankara rnekleminden hareketle kuaklarn deer oryantasyonunu
ortaya koymak ve kuaklar aras deiimi lmek hedeflenmitir. Bu kapsamda
aratrmann birinci problemini temel deer tipleri bakmndan kuaklar aras
farklln aratrlmas oluturmutur. Bu soru ile kuaklarn temel deer
oryantasyonu ortaya konularak hangi deerlerin kuaklar arasnda devam
ettirildii, hangi deerlerin kuaklar arasnda farkllat gsterilmeye
allmtr. Kuaklar aras temel deer tiplerinde kuaklar arasnda bir fark
varsa deiimin derecesi ve yn de bu aratrma kapsamnda incelenmitir.
Aratrmann hipotezleri kuaklar aras deer deiiminin derece ve yaps ile
ilgili oluturulmutur. Deerlerin kuaklar arasndaki deiiminin llecei bu
hipotez ile hangi kuan zgr duygu, dnce ve davran ile yeni
deneyimlere ak deerleri daha fazla benimserken; hangi kuakta deiimin
yava gerekleerek nizam benimsedii incelenmitir. Yine ayn ekilde hangi
kuak kendi karn dnme aray iinde iken, hangi kuan da bakalarnn
refah ve mutluluunu aray iinde olduu aratrlmtr. Bu hipotez ile ayn
zamanda ayn kltrde temel deerler aratrlarak deiimin yn ve derecesi
de incelenmitir.
Kuaklar aras deerlerin deiimine ynelik hipotezler Schwartz'n Deer
Yaklam asndan ele alnm ve oluturulmutur. Kuaklar aras deer
oryantasyonundaki deiim veya devamllk ile deiimin yn ve derecesi de
Schwartz'n deerler teorisinde ztlk ve uyumluluk yaplarna gre tanmlad
deiime aklk-muhafazakrlk, kendini ama-kendini glendirme olmak
zere iki dikey boyutta deerlendirilmitir. Bulgular Temel deerler tipleri
kuaklar arasnda farkllar, Deiime aklk kuaklar arasnda farkllar
ve Muhafazakrlk, kuaklar arasnda farkllar hipotezlerini desteklemitir
(Tablo 8-9). Bu sonuca gre deiime aklk temel deerinde kuak
155
156
farkl
anlamlandrlmasndan
kaynaklanm
157
158
Kaynaka
Aydn, A. (2005). Dil-Tarih ve Corafya Fakltesi rencilerinin Deer Hiyerarileri
ile lahiyat Fakltesi rencilerinin Deer Hiyerarilerinin Karlatrlmas.
Yaymlanmam Doktora Tezi, Ankara niversitesi Sosyal Bilimleri Enstits,
Ankara.
Aygn, Z. K. and mamolu, E. O. (2002). Value Domains of Turkish Adults and
University Students. The Journal of Social Psychology, 142(3), 333-351.
Bilsky, W. and Schwartz, S. H. (2008). Measuring Motivations: Integrating Content and
Method. Personality and Individual Differences, 44, 1738-1751.
Bilsky, W., Janik, M. and Schwartz, S. H. (2011). The Structural Organization of
Human Values-Evidence from Three Rounds of the European Social Survey.
Journal of Cross Cultural Psychology, 42(5), 759-776.
Bowman, D. M. (2010). The Effect of Value Differences in Workplace Motivation: A
Study Comparng Worker Value Piorities Across Generatons and Gender.
Unpublished Doctor Thesis, Capella University, Minnesota.
Cavali-Sforza, L.L. (1993). How Are Values Transmitted. (M. Hechter, L. Nadel, R.E.
Michod, Ed.), The Origin of Values, Sociology and Economics in (ss. 305-319).
New York: Adline De Gruyter.
elebi, N. (1990). Gen ve Kltrel Btnleme. (B. Dikeligil ve A. idem, Ed.),
Aile Yazlar II, Kltrel Deerler ve Sosyal Deime iinde (ss.391-395).
Ankara: Aile Aratrma Kurumu Bakanl Yaynlar.
Dettenborn, H., Boehnke, K. and Horstmann, K. (1994). Value Preferences in the
United Germany: Teachers and Students from East and West Compared. (A.M,
Bouvy. Ed.). Journeys Into Cross-Cultural Psychology, Selected Papers from
the Eleventh International Conference of the International Association for
Cross-Cultural Psychology Held in Liege, Belgium. Swets & Zeitlinger.
European Social Survey-ESS. (2008). 15 Kasm 2013 tarihinde http://www.esf.org
adresinden eriildi.
Fancy, R. (2004). Patterns in Values Differences Across Cultures. Unpublished
Masters Thesis, Graduate School of Wayne State University, Detroit,
Michigan.
Feather, N. T. (1979). Value Correlates of Conservatism. Journal of Personality and
Social Psychology, 37(9), 1617-1630.
Giddens, A. (2010). Modernliin Sonular (E. Kudil, ev.). stanbul: Ayrnt
Yaynlar(1990).
Hofstede, G. (1984). Cultures Consequences: Comparing Values Behaviors,
Institutions and Organizations Across Nations (Abridged). London: Sage
Publications.
Hofstede, G. (2001). Culteres Consequences: Comparing Values Behaviors,
Institutions and Organizations Across Nations (Second Edition). London: Sage
Publications.
Inglehart, R. (2000). Globalization and Postmodern Values. The Washington Quarterly,
23(1), 215228.
159
Inglehart, R. (2008a). Changing Values Among Western Publics from 1970 to 2006.
West European Politics, 31(12), 130-146.
Inglehart, R. (Aralk 2008b). Values Change the World, World Values Survey. 15 Kasm
2013 tarihinde
http://www.worldvaluessurvey.org/wvs/articles/folder_published/article_base_
110/files/WVSbrochure6-2008_11.pdf adresinden eriildi.
Inglehart, R. and Norris, P. (2003). Rising Tide: Gender Equality in Global Perspective.
Cambridge: Cambridge University Press.
Inglehart, R. and Welzel, C. (2010). Changing Mass Priorities: The Link Between
Modernization and Democracy. Reflections, 8(2), 551-567.
Ktba, . (1981). ocuun Deeri, Trkiyede Deerler ve Douranlk. stanbul:
Boazii niversitesi, dari Bilimler Fakltesi Yay.
Ktba, . (1998). Kltrel Psikoloji, Kltr Balamnda nsan ve Aile. stanbul:
YKY Yaynlar.
Kudil, E. (1991). A Study on the Core Chareceteristies of Collectivism.
Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Boazii niversitesi, stanbul.
Larkam, P. H. (2006). Conceptions of Human Agency: Structural Relations Among
Motivational Traits, Personal Value Priorities, and Regulatory Focus.
Unpublished Masters Thesis, Faculty of the Graduate School of the University
of Texas, Austin.
Marshall, G. (1999). Sosyoloji Szl (2. bs). Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar.
Moore, M. (1991). Value Change Across Three Generations of Japanese-Americans:
The Effects of Culture, Social Strucructure and Identity. Unpublished Masters
Thesis, University of Washington, Washington.
Morrs, C. W. (1956). Varieties of Human Value. Chicago: University of Chicago Press.
Morsmbl, . (2014). Deerlerin Kuaklar Aras Deiimi: Ankara rnei. Doktora
Tezi, Ankara.
Ozankaya, . (1991). Toplum Bilimi. stanbul: Cem Yaynevi.
Pilcher, J. (1994). Mannheims Sociology of Generations: An Undervalued Legacy.
British Journal of Sociology, 45(3), 481-495.
Rokeach, M. (1973). The Nature of Human Values. New York: Free Press.
Rokeach, M. and Ball-Rokeach, S. J. (1989). Stability and Change in American Value
Priorities, 1968-1981. American Psychological Association, 44(5), 775-784.
Schwartz, S. H. (1990). Individualism-Collectivism: Critique and Proposed
Refinements. Journal of Cross Cultural Psychology, 21(2), 139-157.
Schwartz, S. H. (1992). Universals in the Content and Structure of Values: Theoretical
Advances and Empirical Tests in 20 Countries. (M. Zanna, Ed.), Advances in
Experimental Social Psychology in (pp. 1-65). New York: Academic Press.
Schwartz, S. H. (1994). Are the Universal Aspects in the Structure and Content of
Human Values. Journal for Social Issues, 50(4), 19-45.
160