Professional Documents
Culture Documents
B
ock
Ekspresyonistler
Ekspresyonistler
K irchner ile Pechsteinin Kpr
akm ,
ne
kan
soyutuluu,
ISBN 9 7 5 - 2 9 8 - 122-4
lllllllll
9 789752 981225
ElflLROMGZUmBESUCHE
DERRUKTEltUnE DER
IRESOEn
PUSTPLITKI
SDEU8EF1
GR0BEIT*
PQSTPLRiz:
waiFnnz
n K U n STLER G R U P P r~
ER <K
DOST
kitabevi
HAYATI VE
YAP I T L AR I
indekiler
Kitabn
Kullanm
Bu sanat kitaplar dizisinde
ressamlarn hayat ve
yaptlar, yaadklar dnemin
kltrel, sosyal ve siyasal
erevesi iinde ele alnmtr.
Sayfalarn kenarndaki renkli
YAADII DNEM
B A YAPI TL AR I
s. 2: Ernst-Ludwig
Kirchner, Dresden'de
Kpr
8 19- yzyln sonunda
Almanya
10 EmilNolde
12 Nolde: Krmz iekler
14 Vincent van Gogh
ve Paul Gauguin
16 Ernst Ludwig Kirchner
18 Kirchner: Berlinde Bir
Sokak Sahnesi
20 Edvard Munch
ve James Ensor
22 Otto Mller
24 Mller: Bir
Manzara inde
iki N
26 Jugendstil ve
Sezession
28 Karl Schmidt-Rottluff
30 Schmidt-Rottluff:
Kk Ev
32 Fovlarn
etkisi
34 Hermann-Max
Pechstein
36 Pechstein:
At Pazar
38 Nabiler
40 Erich Heckei
42 Heckei: Frn
Mavi Atl
46 Byk Savan
arifesinde Almanya
48 Vasily Kandinsky
50 Kandinsky:
Kompozisyon
52 Gabriele Mnter
54 Paul Klee
56 Klee: mleki
58B Edebiyat
60 Franz Marc
ve August Macke
62 Marc: Rya
64 Mzik
66 Lyonel Feininger
68 Feininger: Beyaz
Adam
70 Aleksey von Javlensky
72 Javlensky: Krmz
Barts
1905
19 14
Avusturyada ve svi
rede Ekspresyonizm
76
78
80
82
84
86
88
90
92
94
96
98
Viyana Sezession
grubu
Gustav Klimt
Klimt: p
Egon Schiele
Schiele: Ak Parmakl
Kendi Portresi
Avusturya-Macaristan
imparatorluunun son
yllar
Avusturyada
Ekspresyonizm
Oskar Kokoschka
Kokoschka: Rzgrn
Gelini
svirede
Ekspresyonizm
I. Dnya
Sava
Mimari
Yeni Nesnelcilik
102
104
106
108
110
112
114
116
118
120
122
124
126
128
130
1919-1922:
Almanyada sava
sonras
Georg Grosz
Grosz: Ak
Hastas
1923-1932: Hitlerin
ykselii
OttoDix
Dix: Hugo Erfurth
ve Kpei
1933-1939: Nazizm
iktidarda
Christian Schad
Schad: Doktor
Hausteinn Portresi
Tiyatro ve sinema
Max Beckmann
Beckmann: Pembeli
Quappi
Ernst Barlach
Barlach: Flt alan
Adam
Ekspresyonizmin
miras
1 9 0 5 - 1 9 1 4
f t
YAADII DNEM
I. Wilhelm 1861'de
Prusya kral olur; ertesi
yl Bismarck' anslye
atar ve onun sayesinde,
1864 ylnda Schleswig
ve Holstein blgelerini
ele geirir; 1866 ylnda
Avusturya'y, 1870
ylnda ise Fransa'y
yener.
T Bu 19. yzyl
basksnda, 15 Kasm
1884 tarihinde
balayan ve ertesi yln
ubat aynda sona
eren, Berlin Kongresi'nden bir toplant
grlmektedir. Kongre
srasnda Avrupal
byk glerin diplo
matlar Afrika'daki
smrgelerin askeri ve
siyasi denetimini
aralarnda paylarlar.
Manzaras, y. 1850,
zel koleksiyon. 1485
ylndan itibaren
Saksonya prenslerinin
ikamet ettikleri
Dresden, yzyllardr,
teki uluslardan gelen
etkilere ak, canl bir
kltr merkezidir.
zel ve devlet sanat
galerileri, gen Alman
sanatlarn tarzlarn
byk lde etkileyen
Empresyonistlerin ve
Post-Empresyonistlerin
nemli manzara
resimlerine ev sahiplii
yapar.
Johann Philipp
Eduard Gartner,
Berlin Manzaras,
1836, zel koleksiyon.
1809'da Berlin'in
nfusu 200.000'den
azdr; 1877 ylnda
1 milyonu geer ve
20. yzyln banda,
3,8 milyona ular.
T Burada Franz von
Lenbach tarafndan
betimlenmi olan prens
Otto von Bismarck,
yaklak otuz yl, nce
Prusya'nn, sonra da
btn Almanya'nn
tartmasz lideri olur.
Belle Epoque
Belle Epoque kentsoylu snfn ve
onun mutlu ve dncesiz bir va
rolu arzusunun kazand zafe
rin simgesidir. Kentsoylu zengin
ler, ekonomik rahatl ve birok
durumda, ulusun siyasi denetimi
ni ele geirdikten sonra, kendi
yurttalarnn gerek sorunlarna
gzlerini kapatarak, elenmek is
terler. Bu konudaki simge-kent,
YAADII DNEM
Y A P I T L AR I
HAYATI VE
Emil Nolde
Emil Nolde,
Emil Nolde,
Emil Nolde,
yon. Sanat, bu
suluboyada, renkleri
daha saydam, grnt
leri daha uucu klmak
iin "slak zerine
slak" tekniini kullanr.
Emil Nolde,
>
>
3
*<
>
>
70
^
^
cq
Noldenin resimlerinde tercih ettii konulardan biri iekli natrmortlardr. Halen Madrid, Museo Thyssen-Bornemiszada bulunan
bu resim, 1906 ylnda, Noldenin karsyla
birlikte Baltk Denizi ndeki Alsen Adasfnda
kald srada yaplmtr. Nolde burada
Schmidt-Rottluff ile tanr ve onunkiyle ken
di resim yapma biimini karlatrr.
Madrid, Museo
Thyssen-Bornemisza.
30'lu yllarda Naziler
onun tablolarn hedef
almaya balar ve "yoz
sanat" yapmakla
sulanr; dinsel konulu
ya da figrl yaptlar
mzelerden kaldrlr.
Yalnzca ok sevdii bir
konu olan iekli
natrmortlar esirgenir.
1941 ylnda her trl
resim almas
yasaklanr ve sanat,
gizlice, "Ungemalte
Bilder", yani izinsiz
tablolar adn verdii
resimlerini yapar.
BAYAPI TLARI
Bu ayrnt bize ok
canl renkleri ve tuval
E,
1890, Amsterdam,
Rijksmuseum Vincent
1890, Moskova,
Pukin Mzesi. Arles
hastanesindeki sanat,
Dore'nin basksndan
alnma bu tabloda,
kendini mahkmlarla
zdeletirir ve zgr
lk isteini dile getirir.
A Paul Gauguin,
Biniciler, 1901,
Moskova, Pukin
Mzesi. Yaamdan
lme geiin eretile
mesi olan sembolik bir
yapttr.
YAADII DNEM
Y A P I T L AR I
HAYATI VE
Ernst Ludwig
Kirchner
E,
A Ernst Kirchner,
Bir Modelle Birlikte
Kendi Portresi, 1905,
zel koleksiyon. Sanat
25 yandadr ve
kendisini, onu diri tutan
yaratc canll ortaya
koymak iin n modelin
yannda betimler.
T Ernst Kirchner,
VVildboden, 1927-28,
zel koleksiyon.
Emst Kirchner,
Fehmarn Koyunda
Pembe Gne, 1913,
zel koleksiyon.
Sanat, 1910'larn
banda, yaz tatillerini,
canl bitki rtsnden
ve vahi ortamndan
etkilendii Fehmarn
Adas'nda geirir. Bu
resmin yapld 1913
yl, Kpr grubunun
bunalma girdii ve
dald yldr.
Y A P I T L AR I
HAYAT VE
B A YA P I T L A R I
Dresden'den ayrlr ve
Kpr'nn teki iki
yesi, Pechstein ile
Mller'in bulunduu
Berlin'e giderler.
Kirchner, altndan
ok farkl olan Berlin
yaam tarzndan byk
lde etkilenir.
Sanat, I. Dnya
Sava arifesinde Berlin
yaamna adad bu
tuval dizisinde, byk
metropoln hareketli
yaam karsndaki
aknln ve hayranl
n ifade eder. Ama
ayn zamanda, onun
kusurlarn ve eksiklikle
rini, sahteliklerini ve
ikiyzllklerini de
ortaya koyar. Gz alc
lks giysiler iindeki
hanmefendiler, aslnda
fahielerdir; yzlerinde
ki ar makyaj yaamla
rnn ahlaki sefaletini
gizlemektedir.
B A YA P I T L A R I
M 1911 sonbaharnda
Kirchner, SchmidtRottluff ve Heckei
YAADII DNEM
Edvard Munch
ve James Ensor
E,
Edvard M unch,
renciler Korusunda
Yaz Gecesi, 1902,
zel koleksiyon.
Sanat, bu tuvale,
tutkuyla pen d rt
sevgili koymutur.
Resimde gl ve canl
renklerin kullanm
d ikkat ekicidir.
dnem
Edvard M unch, M ey
ve Bahesinde Kazlar,
1911, zel koleksiyon.
Sanat 1908'den sonra
sinirsel rahatszlklara
bal ruhsal knt
dnem lerinden, son
derece iirsel resimler
yapt bar ve d in g in
lik anlarna geer.
James Ensor,
Maskeler ve Kendi
Portrem, 1936, zel
koleksiyon. Sanat bu
resmi 76 yandayken
yapar. Fray sanki bir
asa ya da sihirli bir
denekm i gibi tutuu
a rtk hayaletlerine
egemen olabildiini
gsterir.
YAADI I
Otto Mller,
Ormanda ki Kadn,
1925, zel koleksiyon.
Bu suluboya, sanatnn
slubunun baz ynleri
ni anlamamza yardmc
olur. Temiz ve akc
HAYATI VE
Y A P I T L AR I
Otto Mller
d
Mller, Dresdendeki Arnold gale
risinde ilk kiisel sergisiyle eletirmenlerin ve halkn karsna
kar ve 1910 ylnda, Kpr grubuna katlan son sanatlardan
biri olur. 16 Ekim 1874 tarihinde Liebauda doan sanat, nce
tabask teknii alr, sonra Dresden Gzel Sanatlar Akademisine ve Mnihte, Franz von Stuck atlyesine devam eder. 1911
ylnda yaz, Kpr grubunun dald 1913 ylndan sonra da
bal kald Kirchner ile birlikte, Prag yaknndaki Uniczekte ge
irir. 1912 ylnda Mavi Atlnn Mnih, Kln ve Sonderbunddaki
sergilerine arlr. Sava srasnda gnll asker olur, ama
1916 ylnda cierinden yaralanr. Sava bitince Sanatlar ii
Konseyi ile Kasm Grubunun yesi olur. 1919 ylnda Breslau
Akademisine retmen olarak atanr ve bu grevi 24 Eyll 1930
tarihindeki lmne kadar yrtr. Mller uzun sanat yaam
boyunca snrl sayda konuyla urar ve zde, Avrupada yapt
yolculuklardan fazla etkilenmeden, kendi slubuna bal kalr.
Resimlerinin kiileri hemen her zaman, Gauguinin sanatna duy
duu saygnn ak ifadesi olarak, manzara iinde plak kadn
lar, k iftler ya da, sanatnn kendi kklerini ve ingene olan
annesiyle daha derin bir ba arad, ingene aileleridir.
Otto Mller,
Manzara, 1920-25,
zel koleksiyon. Mller,
20'li yllarda da pek az
deiiklikle, Kpr
grubuna bal kalr.
Manzara resimlerinde,
dsel bir atmosfer
yaratan, yumuak ve
tatl erilerden oluan
dz alanlar tercih eder.
YA P I T L AR I
Grafik sanat
HAYATI VE
B A Y A P I TL A R I
teki Ekspresyonist
sanatlardan farkl
olarak, Mller'in kiileri,
gln ve karikatrms maskeler deildir,
ahlaki yarglar dile
getirmez ve cinsel ya da
kkrtc bir tutum
sergilemezler. Sanat,
onlar olduu gibi,
yalnlklar ve doallkla
r iinde betimler. Onun
nleri, insanln bir
zamanlar doayla daha
yaln ve gerek bir iliki
yaad yitik bir
cennetin zlemini dile
getirir gibidir.
kompozisyonun ritmi,
zellikle arka plandaki
manzara iinde, daha
da temel ve ematik bir
izimle vurgulanmtr.
Daha belirgin biimde
yerletirilmi olan iki
gen kzn vcudu daha
dingin ve gsterili,
neredeyse dinsel bir
uyum veren daha
byk bir grkem
kazanmtr.
B A YA P I T L A R I
gstermez ve zamanla
ilgili herhangi bir ipucu
vermez, ancak daha
ok sanatnn hayal
gcnn gzellik
idealini yerletirdii
ideal bir mekn
betimler.
Bu ayrntda grld
gibi, Mller'in
tasarmnda, iyi
belirlenmi mekn
neredeyse geometrik
biimde blen, net ve
kesin evre izgileri
vardr. Bu slup seimi
btn kompozisyona,
eri ve dik izgiler
arasndaki almama
zerine oynanm, zel
bir ritm kazandrr.
YAADII DNEM
Jugendstil ve Sezession
Max Liebermann,
Kz ocuklu Manzara,
1882, zel koleksiyon.
Liebermann 1873 ve
1878 yllar arasnda
Paris'te yaar ve
Empresyonistlerle iliki
kurar. 1898 ylnda
Berlin Sezession
grubunun en byk
destekileri arasnda yer
T Pechstein 1910
ylnda Sezession gru
bunun teki yeleriyle
anlamazla der ve
Yeni Sezession
grubunu kurar. Burada,
15 Mays'tan 15
Temmuz 1910 tarihine
kadar Berlin'de alan
sergi iin tasarlam
olduu afi grlmek- m
tedir. Yay tutan kadn
konusu yeni grubun
baka resimlerinde de
kullanlr ve onlarn
simgesi olarak
dnlr.
KUNSTAUSSTULUN6
ZUR(K6 tWlfSfN(
5(Cf5S0NB(RLiN
Sezession slubunun
nemli bir yn el
sanatlarnn yeniden
deerlendirilmesi ve
dekoratif sanatlara
ynelik dikkattir. 190203 tarihli sandalye
Richard Riemerschmidt'in tasarmdr
(zel koleksiyon).
eranslaltelvonder
NHHNSKttSON
BtRLiNW
MNRHTRt
KaiserWilhelmGedchtnis Kirche
zel koleksiyon.
Sezession grubunun ilk
sergileri istenen baary
getirmez, ama onlarn
20. yzyln balarnda,
Alman kltr zerin
deki rolleri hayli
anlamldr. Nitekim
grup, birok sanatnn
eletirmenlerce
tannmasna ve nc
gruplarn temsilcileriyle
karlamasna olanak
salayacaktr.
1895'te Berlin'de
Julius Meier-Graefe,
(zession grubunun
Almanya'da ve
Avrupa'da domasnda
ve yaylmasnda temel
hr rol oynayan, ilk
edebiyat, resim ve
modern sanat dergisi
olan "Pan" kurar.
1905-06 yl iin izilen
bu kapak Josef
Sattler'in yaptdr
(zel koleksiyon).
A Peter Behrens, p,
1898, zel koleksiyon.
Bu renkli aabaskda,
Sezession slubunun
zel nitelikleri ve Arts
and Crafts akmyla
olan balar aka
grlr. izgilerin
dekoratif kullanm,
zellikle dergilerde
kullanlan yeni bask
sanatn etkiler ve
mobilyadan seramie,
giysiden mcevhere
kadar, dekoratif
sanatlarda saysz
uygulama yaplr.
YAADII DNEM
Fritz Rehm,
Mnih'teki bir sergi iin
y.1908 tarihli bir afi,
Y A P I T L AR I
HAYATI VE
Karl Schmidt-Rottluff
K.
A 1909'un Kpr
Albm SchmidtRottluff'a ayrlr.
Sanatnn portresinin
bulunduu kapak, iki
ressam arasndaki sk
ibirliinin kant olarak,
Kirchner tarafndan
yaplmtr.
Rottluff, Natrmort,
1965, zel koleksiyon.
I. Dnya Sava'ndan
sonra sanat, izgileri
Karl Schmidt-
Kari Schmidt-
Rottluff, Manzara,
1922, zel koleksiyon.
Sanat suluboyalar
byk bir ustalkla
yapabildiini gsterir.
Renklerin dozunu dik
Rottluff, Ormanda
Evler, 1922, zel
katle ayarlar, ve
glgeyi ok iyi datr.
d gibi, biimleri
yalnlatrmay renir.
koleksiyon. Feininger'le
dostluu sayesinde
Kbizm'i tanr ve, n
plandaki evlerde grl
YAP I T L AR I
yalnlatrp renklere
kesinlik vererek slubu
nu belirler. Bylece
yaptlar, mekn daha
iyi dolduran daha
salam biimlerin de
HAYATI VE
Kari Schmidt-
BAYAPI TLARI
Schmidt-Rottluff: Kk Ev
Karl Schmidt-Rottluff, Madrid Museo ThyssenBornemiszada bulunan bu resmi 1906da yapar
ve bununla, birka ay nce kurulmu olan,
Kprnn ilk sonularn gsterir. Bu resimde
van Goghun yaptlarnn etkisi de dikkate deer.
akademilerde retilen
teknik, seyirciye nc
boyut izlenimi veriyor
ve onun bak arka
BAYAPI TLARI
Bu tuvalde gze
arpan ilk zellik,
btn sahneye hareket
ve canllk veren, gl
renk kartlklardr.
Cephenin ve bacann
beyazl, jbencereler ve
evin ince ayrntl youn
fra vurularyla
Baltk Denizi'nde,
daha ok DanimarkalI
larn oturduklar, ama
1864'ten beri Alman
ya'ya katlm olan
Alsen Adas'nda Nolde
ve karsnn kiralad
balk kulbesi. 1906
yaznda sanat onlarn
konuu olur ve birlikte
birok resim yaparlar.
oluturulan atsna
gre daha belirgindir.
Ayn hzl ve sinirli fra
darbeleri, her trl
kurgusal kuraldan ve
zorlamadan kurtulmu,
yeni bir ritmi
iletmektedir.
YAADII DNEM
Fovlarn etkisi
T Henri Matisse,
1905, Petersburg,
Ermitaj. Ekspresyonist
ler bu tr resimlerden
meknn geometrik
bozulmasn karrlar.
Othon Friesz,
Ciotat'da Manzara,
1907, Troyes, Muse
d'Art Moderne. Bu
tuvalde, izgilerin ve
renklerin badndrc
ylmyla salanan
manzarann doalc
kart yerleimi aktr.
A Georges Rouault,
Grei, 1906,
zel koleksiyon.
Rouault'nun kiilerinin
ac alayl tutumu ve
gln biim bozukluk
lar, birok Ekspresyo
nist sanat tarafndan
taklit edilmitir.
Georges Braque,
YAADII DNEM
Max Pechstein,
HAYATI VE
Y A P I T L AR I
Hermann-Max Pechstein
Frtnal Manzara,
T Max Pechstein,
siyon. Bu resim de
Jdden'de bulunduu
srada yaplr ve
HAYATI VE Y A P I T L AR I
sanatnn Kirchner ve
Heckel ile olan sk
balarn gsterir.
Max Pechstein,
Egzotizm ve Primitivizm
Ekspresyonistlerin iledikleri te
mel konulardan biri de, insanln
teknoloji ve denetimsiz sanayile
menin yol at bozulmadan kur
tulmas iin gerekli olan, yeryz
Cennetinin ilk balangtaki safl
na geri dnmesidir. Sanatlar
bu nedenle Avrupa dndaki, zel
likle de Afrikadaki ve Okyanus
yadaki ilkel toplumlarn ekicilii
B AYAPI TL ARI
Pechstein: At Pazar
Madrid Museo Thyssen-Bornemiszada bu
lunan, 1910 tarihli bu resimde, Pechsteinin 1907 ylnn sonunda Pariste kald
srada tand Fovlar yeniden yorumlad
kiisel anlatm dikkat eker.
BAYAPITLARI
Arka planda
grlen manzara, ana
izgileriyle betimlenmitir: Gl ve bitki rts,
birka hzl fra
vuruuyla, derinlikten
yoksun olarak verilmi,
ayn biimde evler
grubu da stilize edilip
renklerle ralad
btne nem verir.
atlarn evresindeki
kalabaln badndrc hareketi ile "hay
vanlarn parlak vcutla
Biyografisinde bu
resimden sz eder ve
Pechstein ayrntlara
deil de, izimden ok,
yalnlatrlmtr.
Seyircinin bak yksek
bir yerden resmedilen
n plandaki sahneye
ylesine taklr ki, sanki
komu evlerden birinin
penceresinde
bulunuyormu
izlenimini verir.
YAADII DNEM
Nabiler
abiler Post-Empresyonizmin
en byk yorumcularndandr; onlarn ortaya k, Paul Serusiernin Julian Akademisinden arkadalar olan baz dostlarna,
Gauguinin ynlendirmelerine uyarak Pont-Avende bir puro ku
tusunun kapana yapt Tlsm' gsterdii 1888e kadar gider.
Bu manzarann yenilii, renklerindeki kartlklarn, Empresyo
nist retiyi ulara gtren ve akmn neredeyse btn temsilci
leri tarafndan benimsenecek olan iddetinden gelir. Eletirmen
Auguste Cazalis onlara, peygamberler anlamna gelen branice
nabiim'en etkilenerek Nabiler adn verir; bunlar Ransonun
atlyesinde ya da Revue Blanchen ynetiminde bir araya ge
lirler. Aralarnda gizli bir argo kullanmaktan holanr, bazen de
sahte ayinler dzenlerler. Balangta Serusier, Bonnard, Deni
ve Ransondan oluan gruba, Vouillard ve Russel 1890 ylnda,
HollandalI Verkade 1891 ylnda, Lacombe ve isvireli Vallotton
1892 ylnda, Macar Rippl-Ronai ile Maillol da 1894 ylnda kat
lr. 1891den itibaren yaptlarn hep birlikte, ncleri sayldkla
r Salon des Independantsda ya da Salon de lArt Nouveauda ve
grup dalp her biri bamsz almaya balad zaman, 189798de Ambroise Vollard, 1899da Durand-Ruel ya da 1900de
Bernheim-Jeune gibi, saysz galeride sergilerler.
Edouard Vuillard,
Sekizgen Kendi
Portresi, y.1890, zel
koleksiyon. Bu yaptta,
ak kartlklar yaratan
saf renklerin kullanm
ve hafife seyirciye
dndrlm olan
yzn allmadk as
dikkat ekicidir.
YAADII DNEM
Maurice Deni,
Aumsala km Periler
1 1rdler, 1893, zel
koleksiyon. Balk
( ide'in Urien'ir
Yolculuu'nu artrr;
.imgesel ve dsel gmnmlerden yana
/engin olan sahnenin
h.yali veriliini vurgula
mak ister. slup
.sndan, hemen
hemen btn Nabilerin
<,ok sevdikleri Japon
basklarn anmsatr.
T Pierre Bonnard,
Kostm inde
Ranson, 1890, zel
Longchamp'da A t
Yarlar, 1897-99, zel
koleksiyon. Srusierve
Ranson'un gizli bilimler,
satanizm, ezoterizm ve
saylar simyasna kar
ortak tutkular vardr.
ve Yeil Gnbatm,
1911, zel koleksiyon.
Vallotton'un Gauguin'e
yakn yaptlarnda isel
bir uyum vardr.
Y A P I T L AR I
HAYATI VE
Erich Heckel
koleksiyon. Sanat
T Erich Heckel,
Kemanc, 1912, zel
koleksiyon. Sanat
geleneksel perspektifi
altst etmitir: Oturan
figr ayaktakinden
daha uzun boyludur;
halnn sol kesi fazla
uzundur ve btn oda
doal olmayan biimde
bozulmu gibidir.
Empresyonizmin
reddedilmesi
Ekspresyonistler, yaptlarna hay
ranlk duymalarna, sanatlarnn
tarihi deerini kabul etmelerine
karn, aka Empresyonistlerin
karsnda yer alrlar. zellikle
onlarn iyimserliini paylamaz
ve onlar yzeysel, yani ruhsal de
rinlikten yoksun olmakla sular
lar. Ayrca Ekspresyonistler, ya
Y A P I T L AR I
HAYATI VE
BAYAPI TLARI
Heckel: Frn
Heckel bu resmi, 1907 ylnda, SchmidtRottluff ile birlikte, Kuzey Denizi kysnda
yer alan Dangastta bulunduu srada ya
par. Yapt Madrid Museo Thyssen-Bornemiszada bulunmaktadr.
T Erich Heckel,
B A Y A P I TL A R I
Yaknlarnda Evler,
1909, zel koleksiyon.
1909'da sanat
talya'da uzun bir
aratrma yolculuu
yapar. Burada Etrsk
sanatn tanr, youn ve
aydnlk manzaralara
hayran kalr. Bu dene
yim ona yeni enerjiler
ve kiisel slubunu
olgunlatrma olana
verir. Fra vurular
daha gvenli ve
meknlarn dzenlen
mesi daha dengelidir.
YAADII DNEM
1 9 1 1 - 1 9 1 4
Byk Savan
arifesinde Almanya
1
J-888 ylnda, I. Wilhelm ve olu III. Fre- I
A Almanya mparatoru
II. Wilhelm ile General
Paul von Hindenburg,
Byk Sava'n
arifesinde bir arada.
Berlin'in en nl
buluma yerleri arasn
da, allm mdavimle
rinden bazlarnn
gariplii ve adi
gsteriilii nedeniyle
"Megalomani kafesi"
olarak anlan Cafe des
VVestens de vardr.
1
I
I
1
f
I
lkelerin kltrel ve
sosyal gerei hi hesa
ba katlmadan yapld
iin sert i atmalara
yol aacaktr.
Berlin, Potsdamer
Platz. 20. yzyln ilk on
ylnda Alman bakenti
btn ulusun kltr ve
sanat merkezi olur ve,
Paris'le yararak, btn
Avrupa'dan sanatlar
kendine eker.
Basn
Yeni Almanyadaki kentsoylu sn
fn ekonomik ve siyasi ykselii
ne, basnda grlen nemli geli
me elik eder. Gazeteler yalnzca
gnlk olaylar vermekle kalmaz,
siyaset, kltr, sanat ve gelenek
grenee de mdahale eder. H
kmetin sk denetimine karn,
etkisi gittike artar ve sonunda
YAADII DNEM
Y A P I T L AR I
HAYATI VE
Vasily Kandinsky
K.
Kandinsky, 1909
tarihli bu linol baskda
Rus halk masallarndan
esinlenmitir: Sadko, mzii sayesinde gzel
prenses Volkhova'y
etkilemeyi ve onun
akn kazanmay
baarr.
A Vasily Kandinsky,
Elma Aal Manzara,
1906, zel koleksiyon.
Bu resimde, sanatnn
Paris'te kald
dnemde tand
Fovlarn etkisi grlr.
T Vasily Kandinsky,
Manzara, 1911, zel
koleksiyon. Bu resimde,
soyutulua giden yol
aka grlr:
Manzarann geleneksel
eleri, neredeyse
btnyle bir izgi ve
renk btnlnde
znmtr.
HAYATI VE
Vasily Kandinsky,
Murnau Yaknnda
Tarlalar, 1908, zel
koleksiyon. Mnter'le
Y A P I T L AR I
Murnau'da kald
dnem Kandinsky'nin
slubunu ve konularn
gelitirmesinde nemli
bir aamadr.
A Vasily Kandinsky,
Donuk Meneke, 1924,
zel koleksiyon.
Kompozisyonun ritmi,
dzensiz izgi ve
biimler ile birlikte
kullanlan geometrik
elerle verilmitir.
Vasily Kandinsky,
Mavi Atl
Mnih, Mays 1912. Yaymc Reinhard Piper, Kandinsky, Allard,
Burljk, von Busse, von Hartmann, Kubin, Marc, Macke, Sabaneev ve Schnbergin ada re
sim ve mzikle ilgili birok renkli
resimden ve eletiri denemelerin
BAYAPI TLARI
Kandinsky: Kompozisyon
On Kompozisyonduk dizinin paras olan
1916 tarihli bu suluboya, Kandinskynin bt
nyle soyut ilk yaptlarndan biridir: nce Jucker Koleksiyonumda bulunuyordu, bugn Mila
no Givico Museo dArte Contemporaneadadr.
Vasily Kandinsky,
BA YAPI TL ARI
A Vasily Kandinsky,
Beyaz Zemin zerine,
1916, Paris, Muse
National d'Art Moder
ne, Centre Georges
Pompidou. Sanat
Vasily Kandinsky,
Grilikte, 1919, Paris,
Muse National d'Art
Moderne, Centre
Georges Pompidou.
Kandinsky'ye gre
gerekle olan balant
larn eksiklii sanaty
bilinaltnn sezgilerine
doru iter. Bylece
kendi gerek kiiliini
yanstabilir.
Y A P I T L AR I
HAYATI VE
Gabriele Mnter
koleksiyon. Ressam
1917 ylnn sonunda
Stockholm'den
Kopenhag'a geer ve
orada 2,5 yl kalr;
1918'de ise nemli bir
kiisel sergi aar. O
yllarda manzara resmi
yapmaya devam eder
ve kendini olgun slu
bunu sergiledii
natrmortlara verir.
A Gabriele Mnter,
YA P I T L AR I
HAYATI VE
Gabriele Mnter,
HAYATI VE Y A P I T L AR I
Paul Klee
N T
? W f Y X . r r"
HAYATI
VE
YAPI TLARI
"Kltr" ve "Uygarlk"
rini yakalam ak isterler. Buna ka r
E kspresyo nist sanatlarn tart
ra t la r y la resm i kltre a y k r,
m aya alrlar.
BAYAPI TLARI
Klee: mleki
Kleenin, I. Dnya Savafndan sonra
yaknlat iirsel ve dsel dnya
nn tipik bir rnei olan 1921 tarihli
bu resim, Cenevrede, Berggruen Koleksiyonunda bulunmaktadr.
hazrlad resimleri
1911'de tamamlar.
Sanatsal retimi bu
gelimeden etkilenir ve
tpk kvrak ve hzl bir
izim ile ok etkili bir
renkilikle ralanan bu
kompozisyonda olduu
gibi, kiisel ve zgn
nitelikler kazanr. Birinci
plandaki figr daha
da ne karmak iin
arka plan ntr ve hi
deitirilmemi gibi
grnr.
1()30, Olivetti
koleksiyonu, Ivrea.
'..inat, insan figr
y.parken ocuklarn
girimlerinden esinlen
mi gibi grnen zel
B A Y A P I TL A R I
Paul Klee,
Hr Savann Hayaleti,
YAADII DNEM
Conrad FelixmCiller,
Edebiyat
E,
< Ernst-Ludwig
Kirchner, Dblin'in
Portresi, 1912, zel
koleksiyon. Romanc
Dblin (1878-1957)
"Der Sturm" dergisinin
kurucular arasndadr.
Hannah Hch,
Hauptmanr'n Portresi,
1919, zel koleksiyon.
Gerhart Hauptmann
1912 ylnda Nobel
edebiyat dln
kazanr.
Felsefe
Ekspresyonist sanatlarn klt
rel oluumunda, felsefenin, zellik
le Nietzschenin ve Bergsonun d
ncesinin byk etkisi olmutur.
Nietzschenin, gemiin kat kural
laryla olan ba koparan ve, g
zellik ruhu ile haz igds ara
snda daha stn bir sentez aray
iinde, yeni ifade biimleri orta
ya koyan yaratc davrann y
celtilmesi, Bergsonnun ise, akla
deil de, derinlerdeki bene, insan
ynlendiren yaamsal ve igd
sel itkilere bal olan yaamsal
atlm olarak sanat kavram dikkat
eker. Kierkegaard, Schopenhauer
ve Freudun yaptlar da dikkatle
okunur ve sanatlarn yaptlarna
esin motifi olur.
YAADII DNEM
Y A P I T L AR I
HAYATI VE
Franz Marc
ve August Macke
JLr
Lirminci yzyln ilk onbe ylnda Al
koleksiyon. Model,
manyada kltrel yaam birok sanat grubunun douuyla ra sanatnn nceki yl
lanr. Yalnzca tutucu evrelere kar ateli tartmalarla deil, evlendii kars
ayn zamanda yeni derneklerin oluumuna yol aan i blnme Elisabeth'tir. Gen ift
lerle de ralanan bu gruplar pek uzun mrl olmaz. 1898deki Tegernsee'de, ortak
dostlar VVilhelm
Berlin Sezession grubunu, 1910da Pechsteinin Yeni Sezession
Schmidtbonn tarafn
ve zgr Sezession izler. 1909da Mnihte Yeni Sanatlar Der dan salk verilen bir
nei doar; yeni bir blnme 1911 ylnda Franz Marcn ve Au- evde oturur.
gust Mackenin barol oynad Mavi Atlya can verir. 1910 y
lnda Bavyerada Sindelsdorfta tanan ve dost olan iki sanat, August Macke,
ou kez birlikte, birbirlerinden etkilenerek resim yapar. Avrupa Ormanda Sepetli Kadn,
dndaki ilkel sanatn deerini savunur ve dekoratif sanatlar 1912, zel koleksiyon.
Bu suluboya sanatnn
yeniden deerlendirerek sanatlar arasndaki blnmeleri orta
mutlu yaratclk dama
dan kaldrmak isterler. Ayrca, ikisi de duygusal deerlerini vur rn gsterir; resim
gulayarak, resim ve mzik arasnda iliki kurmaya alr ve, Ro- ayrca Mavi Atl
bert Delaunay araclyla Kbizmi tandktan sonra, soyutulu slubunun tipik bir
rneidir. Resim
a yaklar. Ne ki, Mavi Atlnn mr ksa olur; 1911 de M
abucak ve zgrce
nihte alan ilk sergiden 1914teki son sergiye kadar srer. Ayn yaplmtr; renkler,
yl I. Dnya Sava patlak verir: Macke daha 27 yanda cephede izleyiciyi duygulandra
cak kadar canldr.
lr, Marc da ondan iki yl sonra, 36 yanda lr.
ikisi de elenir.
NA(H NORDEN
A Franz Marc,
Franz Marc,
ki kzl Manzara,
ki A t, 1911-12,
zel koleksiyon.
Bu guva, "Mavi Atl
Alm anann ilk
hayvanl konulara
sevgisi ile Delaunay'n
Kbizminin etkisi de
grlr.
saysnda yaymlanan
illstrasyonun
orijinalidir.
YAP I T L AR I
zel koleksiyon.
Sanatnn son yaptla
HAYATI VE
A August Macke,
Kadnl Manzara, 1914,
B AYAPI TL ARI
1 9 1 1 - 1 9 1 4
Marc: Rya
Marcn birok yaptnda insanla do
a arasnda ideal bir ortaklk kurul
mas arzusu dile getirilir. 1912 tarihli
bu resim, Madrid Museo ThyssenBornemiszada bulunmaktadr.
Sanat onlarda,
doayla i ie, sakin ve
sade bir yaam idealinin
, sanatnn sk
sk kald Paris'te
tand Fovlarn etkisini
yanstr. Marc bu
tabloyu Kandinsky'ye
armaan eder ve
karlnda onun
"Doalamalar"ndan
No. 12'yi ve/\f//'y
(1912) alr.
hayvanlar betimlemeyi
sever ve bunu zarafetle
ve iirsellikle yapar.
T Macke'nin 1913
tarihli Sirk (Madrid,
Museo Thyssen-Bornemisza) resmi ile yaplan
karlatrma, iki sanat
arasndaki sk slup ve
iirsellik balarn
grmemize olanak
tanr. Buradaki
sahnenin dramatik bir
konusu vardr; nk
bir numarann provalar
srasnda derek yara
lanan kadn biniciye
yardm eden cambaz
betimlenmitir.
BA YAPI TL ARI
YAADII DNEM
Mzik
E,
Anton Bruckner'in
y.pt, 19. yzyln son
on yllarnn mzik
<|Hiimmde byk bir
neme sahiptir. Kutsal
besteleri ve senfonik
liretimi gen bestecileri
mzii yenilemeye
ileklendirir.
koleksiyon. Hauer,
bugn, oniki sesli
mziin babalarndan
biri saylan AvusturyalI
bestecidir. Yaptlar
uzun sre glgede
kalr, ancak lmnden
sonra eletirmenlerce
kefedilir.
A Richard Gerstl,
Schnberg Ailesi, 1907,
Viyana, Museum Moderner Kunst. Viyanal
mzisyen resim yapma
y sever; 1908-11
arasnda birka resim
yapar, bunlar sergiler
ve Kandinsky'den
vgler alr.
YAADII DNEM
4 Christian Schad,
HAYATI VE Y A P I T L AR I
19 1 1 - 1 9 14
Lyonel Feininger
zel koleksiyon.
ne adad bu resimde
olduu gibi yeni esin
motifleri bulur.
Lyonel Feininger,
Lyonel Feininger,
m ve karikatrist ola
rak gsterdii genlik
etkinliinden izler tar.
Y A P I T L AR I
Lyonel Feininger,
HAYATI VE
B A YA P I T L A R I
Tribune"de, 29 Nisan
1906'da yaymlanan
Feininger'in kendi port
resiyle yaplan karla
trmadan sonra ne
srlmtr. izgiler
oransz ve yaylmtr
ve hem Srreal hem de
akac bir duygu verir.
Ceketin beyazl mavi
zemin zerinde ne
kar ve apka, sar pipo
ya da krmz kravat
gibi, teki elerle
ztlk yaratr.
kompozisyon iinde
attrarak elde edilir."
Bu resimde, sanat,
beyaz adamn arkasna
ok daha kk ve
btnyle siyaha
boyanm bir baka
figr yerletirmitir.
B A Y A P I TL A R I
Resimdeki figrn
kendi portresi olduu
varsaym, sanatnn
dergi ressam ve karika
trist olarak alt
birok dergiden biri
olan "Chicago Sunday
A,
Aleksey von
Javlensky, Asconal
sergisinde Mnih'te
Moderne Galerie'ye
sunulmutur.
altnda olduu,
Pre-Ekspresyonist
dneme aittir.
portre sanatnn, ou
kez, Fovlarn canl tonculuunun kalnts olan
canl ve parlak renkli
geleneksel giysiler iin
de betimlenen Ispanyol
kadnlarna adad
dizinin bir parasdr.
YA P I T L AR I
A Aleksey von
Javlensky, Kzl Sal
Kadn, 1910, zel
koleksiyon. Yapt 1910
ylnda, Neue Knstlervereinigung'un ikinci
T Aleksey von
Javlensky, Krmz all
Ispanyol Kadn, 1912,
zel koleksiyon. Bu
HAYATI VE
1905-1914
A
/A vu stu rya Betimleme Sanatlar Der
nei, daha iyi bilinen adyla Sezession grubu, 13 Nisan 1897 ta
rihinde Viyanada resmen kurulur. Ocak 1898de ise grup yele
rinin resim, grafik, mimarlk ve dekoratif sanatlar alanndaki
kendi estetik grlerini yaydklar dergi olan Ver Sacrum yani
Kutsal ilkbahar kar. 26 Martta, Viyana Parkinginde, Bahe
Mimarisinin merkezi olan pavyonda, Sezession sanatlar ilk
sergilerini aarlar. Serginin amac, Alfred Rollerin katalogun giriinde belirttii gibi, halkn, ulusal sanat rnleri hakknda yeni ve daha yksek bir deerlendirme lt kazanmas iin, yurtdnda yaplan sanattan bir grnt sunmaktr. Bu arada dernek yeleri, Otto Wagnerin rencisi olan Joseph Maria 01brichi Sezession Sarayn tasarlamakla grevlendirirler. 12 Kasim 1898 tarihinde temeli atlan saray, ertesi baharda bitirilir. O
yllarn giriimleri arasnda, insanlk iin ac eken sanat dehas,
nn ve yem bir gelecee duyulan umudun simgesi olan Beethovene adanan 1902 ylndaki XIV. sergi; Sezession sanatlarnn
Empresyonizmle karlatklar XVI. sergi ve heykele ayrlan
XXII. sergi anmsanmaldr. 1903 ylnda Ver Sacrum dergisi,
grupta gittike artan uyumsuzluun ilk belirtisi olarak, yayn hayatma son verir. Gruptaki uyum birka yl iinde btnyle yok
Olacaktr.
J4NCMR
189 $ .
R. Bacher, Franz-
Joseph , Sezession
sergisinde, 1898,
viyana, Historisches
I RS I L KUN5TAV5TELLVNC
A Burada, Klimt'in 48
resminin sergilendii,
Sezession grubunun,
1903-04 XVIII. sergisi
nin salonu iin Kolo
Moser'in dzenlemesi
grlmektedir.
dnem
YAADII
HAYATI VE Y A P I T L AR I
Gustav Klimt
Kz Arkadalar resmin
de o zamanlar deinil
mesi zor olan lezbiyen
ak temasn ilemitir.
Resim, Erich Lederer
koleksiyonunda bulu
nuyordu, ama 1945
ylndaki Immendorf
K,
bu portreyi sevgilisi
Emilie Flge'ye adar
(Viyana, sterreichisc
hes Museum).
HAYATI VE
YA P I T L AR I
Gustav Klimt,
Yelpazeli Hanmefendi,
1917-18, zel koleksi
yon. Burada da kadn,
Dou esinli motiflere
gre, zengin biimde
sslenmi zeminin
btnleyici paras gibi
grnmektedir.
BAYAPI TLARI
Klimt: p
Sanatnn bayapt, onun altn dne
mi nin bir sentezidir ve Mavi Atl temsilcileri
tarafndan, kendi iirsel aratrmalarnn bir
ncs olarak dikkatle incelenir (1907-08,
Viyana, sterreichische Galerie).
kardakine brakmann
simgesidir. Konu daha
1902'de Beethoven
frizinin iirde Dinginlik
Bulan Mutluluk
Tutkusu'nu betimleyen
panelde ortaya kar.
Ayn konu Klimt tara
fndan Brksel'deki
Adolf Stocklet Evi'nin
yemek salonu iin 1905
ile 1909 arasnda
yaplan mozaiklerden
birinde de yinelenir.
Klimt kendilerini
duygulara ve saf aka
brakan meleksi kadn
larn karsna ou kez
eytani ve sapkn bir
grnt koyar.
Beethoven frizinin bu
ayrntsnda sanat
kadnlar insan yaamn
ezip geen ktlklerin
ve kusurlarn canlsimgesi olarak betimler.
BA Y A P I TL A R I
1905-1914
Egon Schiele,
Egon Schiele
Guido Arnot'nun
Portresi, 1918, zel
koleksiyon. Arnot,
Schiele'nin sanatna
inanan ilk sanat
tacirlerinden biridir.
Sanaty 1912'de tanr;
1914'te onun yaptlar
iin nemli bir sergi
aar ve lmne kadar
dzenli olarak
resimlerini satn alr.
doallkla yaplm
portrelerdir.
4 Egon Schiele,
Oturan Hamile Kadn,
y. 1910, zel koleksi
yon. Schiele 1910
ylnda jinekolog Ervvin
von Graff'n portresini
yapar. Doktor da onun
kliniine gelip gitmesi
ne ve hamile kadnlar
betimleyen eitli
suluboyalar ve izimler
yapmasna izin verir.
YA P I T L AR I
HAYATI VE
Schiele: Ak Parmakl
Kendi Portresi
1911 tarihli, ahap zerine bu kk yalboya, sanat
nn yapt krk kadar kendi portresinden biridir ve
Viyana Historisches Museum der Stadtta bulunmakta
dr. Bazlar gerek bayaptlar olan bu resimlerde ve
izimlerde, Schiele insan konusu, zellikle de kendi psi
kolojik igzlemi zerinde younlar. Ksa ve yzeysel
bir incelemede bile sanatnn geree uygun bir grn
t elde etmekle ilgilenmedii, ancak onu Antik traged
yalarn bir kahraman ya da, daha dorusu, bir kar
kahraman olarak gsteren destans bir boyut aracl
yla iindekini da vurmak istedii apak grlr.
B A YA P I T L A R I
A Doal olmayan
biimde ayrlm par
maklaryla elin zel
durumu, o yllarn teki
kendi portrelerinde de
yinelenir. lgin biimde
bunu, sanki kimliini
belirleyen bir hareket
mi gibi, bata 1914'te
Anton Josef Trcka'nn
ektii zel pozlar
olmak zere, sanatnn
birok fotorafnda da
grebiliriz.
T Canl renkleriyle
zeminin ayrnts,
Klimt'in "altn dne
mi "ni artrr.
Schiele, 1908'den
sonra Klimt'in banda
bulunduu sanatlar
grubu Kunstschau'nun
dzenledii sergileri
titizlikle gezer, Klimt'in
kompozisyonlarn
inceler ve yaam
boyunca onu manevi
babas sayar.
YAADII DNEM
Avusturya-Macaristan
mparatorluunun
son yllar
I,
I. Ferdinand'n
Olmtz'de tahttan
ekilmesi zerine Franz
Joseph 2 Aralk 1848
tarihinde, daha onsekiz
yandayken Avusturya
mparatoru olur. Yne
timi tam 68 yl srer.
Raccolta Achille
Hortarelli'de bulunan
1898 tarihli yalboya
nn bu kopyasnda,
"Majesteleri mparator
YAADII DNEM
Milano Civica
Franz Joseph'in
ynetimdeki ellinci yl
kutlamalar" betimlen
mi ve uzun ynetimi
nin baz nemli
aamalar gsterilmitir.
Bu haritada, I. Dnya
Sava'nn arifesinde,
Avusturya-Macaristan
mparatorluunun
snrlar grlmektedir.
Bosna ve Hersek'in
1905'te ilhak edilmesi
eitli Slav ve Balkan
aznlklar arasndaki
istikrarszl keskinleti
rir ve savan kma
nedenlerinden biri olur.
Wilhelm Gause'nin,
Viyana Manzaras,
Viyana, Historisches
Museum'da bulunan,
bu resminde, son
derece ssl beyaz
ceketli mparator Franz
Joseph, yeni yzyln
balangc iin dzenle
nen atafatl saray
balosuna katlrken
betimlenmitir.
YA P I T L AR I
HAYATI VE
Avusturyada
Ekspresyonizm
A Kubin, 1 Nisan
1877'de Bohemya'da
Leitmeritz'de doar.
Mnih'te okur ve ilk
kez 1902'de Berlin'de
sergi aar. 1912'de
Mavi Atl'ya katlr, ama
hemen her zaman
Zvvickledt'teki kr
evinde yalnz bana
resim yapmay yeler ve
20 Austos 1959'da
orada lr.
r
Herbert Boeckl, Pro
koleksiyon. 1894'te
Viyana Akademisi'nde
retmenlik yapar ve
1966'da orada lr.
koleksiyon. Betimlenen
kii 1919-34 arasnda
Viyana'nn salk baka
n olan Viyana niversi
tesi, Anatomi Enstits
mdrdr. Aralarnda
Gustav Klimt, Franz
Mahler ve Sigmund
Freud'un da bulunduu
sanat ve aydnlarn
dostudur.
YAP I T L AR I
Klagenfurt'ta doan
..inat Viyana niversitosi'nde mimarlk okur.
1914'te resme ynelir;
Almanya'ya, Fransa'ya
ve talya'ya gider,
Brksel'de sergi aar.
1935'ten itibaren
HAYATI VE
Herbert Boeckl,
Oskar Kokoschka
<
>*
A
/A vu stu rya Ekspresyonizminin temsil
cileri arasnda, Oskar Kokoschka en seici ve ok ynl kiidir.
Formasyonu Viyana Dekoratif Sanatlar Okulunda balar, Sezession grubunun temsilcileri, zellikle Klimt ve Schiele ile, sk ili
kiler iinde srer ve sanatnn btn yaam boyunca Avrupa,
Kuzey Afrika ve srail ile ABDye yapt saysz yolculukla yeni
lenir. Sanatsal retimi geni ve eitlidir: Resimler, gravrler ve
tabasklar, kitap resimleri, afiler, heykeller ve dekoratif pano
lar; Der Sturm dergisi iin baz eletiri yazlar, Sfenks ve Ha
T Oskar Kokoschka,
sr Adam ile Katil, Kadnlarn Umudu gibi iirsel dramlar ve se Dresden, Neustadt I,
naryolar. 1918 ylndan 1924 ylna kadar, Dresden Akademi- 1919, zel koleksiyon.
sindeki retmenlik yllarnda, nemli sosyal ve siyasal grevler Sanat Dresden'e
stlenir; bu yzden Nazilerin kovuturmasna urar ve srgne Aralk 1916 ylnda, bir
yl nce cephede ald
gitmek zorunda kalr. Onun kiisel ve zgn biimde yorumlad yarann tedavisini
Ekspresyonizm, portrelerindeki kiilerin gl psikolojik ralan- srdrmek iin gelir.
masnda ve kompozisyonlarnn, bazen 1918 sonbaharnda bir
alegorik, bazen alayl, bazen de ac ve tra atlye kiralad Elbe
nehri kysndaki
jik tonunda kendini belli eder. Son olarak
Brhlsche Terrasse'de,
gl ton elikileri tayan manzara re- bunun da aralarnda
Z * simlerinin parlak renklerinde Fovlardan bulunduu bir dizi kent
manzaras yapar.
etkilendiini belli eder.
C*E0EFFNET9'12^2- '
K M N V BA i n
'
WOlFiBERC
Oskar Kokoschka,
Kendi Portresi, 1923,
zel koleksiyon. Bu
tabaskda sanatnn
belirleyici zellii olan
izim becerisi grlr.
Oskar Kokoschka,
Rudolf Blmner'ir
Portresi, 1910, zel
koleksiyon. Mays
1910'da sanat Ber
lin'e gider. Burada,
birlikte altklar "Der
Sturm" dergisinin
redaksiyonunda Blmner'le tanr ve onunla
iten bir dostluk kurar.
YAP I T L AR I
HAYATI VE
Oskar Kokoschka,
Oskar Kokoschka,
Lom di Tolmino,
1916, zel koleksiyon.
I. Dnya Sava deneyi
mi sanatnn birok
resim ve izim yapmas
na yol aar. Bu pastel,
talya cephesini konu
alan bir diziye aittir.
Bunlar Kokoschka'nn
umutsuz zntsn
etkili biimde ifade
ettii youn kompozis
yonlardr.
BAYAPITLARI
Sevecenlikle birbirine
sarlm iki k, belli
belirsiz izilmi bir san
daln iindedir. Gzleri
ma hareketi iinde,
dinlenmi grnr.
Sanat onlarn
evresinde gri ve mavi
B A Y A P I TL A R I
zerinde, 1914-18,
Moskova, Tretyakov
Devlet Galerisi. Bu
resimde de sk skya
sarlm iki k grlr.
Bu byk resimde Rus
sanat kendini sevgilisi
Bella Rosenfeld ile
birlikte, doduu kent
olan Vitebsk semalarn
da mutluluk iinde
szlrken betimlemi
tir. I. Dnya Sava
srasnda yaplm olma
sna karn atmosfer
sakin ve iirseldir. Oysa
Kokoschka'nn
tablosundaki kiiler,
sanki Avrupa zerinde
kopan ok daha byk
bir frtnann yansma
sym gibi, dalgal bir
denizde bulunurlar.
Oskar Kokoschka,
Pieta: Viyana
Kunstschau 'sundaki
Yaz Tiyatrosu in Afi,
1908, Viyana, sterre
ichisches Museum fr
Angewandte Kunst.
Kokoschka, Kunstschau'nun ilk sergisine
birok izim, dekoratif
panel ve eitli
Y A P I T L AR I
HAYATI VE
svirede
Ekspresyonizm
Ignaz Epper,
Demiryolu Tneli,
y.1919, Ascona, Ignaz
ve Misha Epper Vakf.
Resimleri onu intihara
srkleyen olumsuz bir
dnya grn dile
getirir.
Fransa'da ve talya'da
Ekspresyonizm
Ekspresyonizm her ne kadar b
yk lde Germen diline ve klt
rne sahip lkelerde gelimi olsa
da, teki Avrupa uluslarnda da
anlaml rnekler grlr: rnein
hareketin Gustave de Smet, Constant Permeke ve Frits Van den
Berghenin abalaryla Belikada
yaylmas gzard edilmemelidir.
Fransada Georges Rouault, Cham
Soutine ile sonradan yurttalk ala
rak Parisli olan Rus kkenli Marc
Chagalln resimleri dikkat ekici
dir. Son olarak talyada, bakala
rnn yan sra, Adolfo Wildt, Aroldo Bonzagni, Gino Rossi, Tullio
Garbari, Lorenzo Viani ve Pompeo
Borrann kiilikleri ne kar.
Y A P I T L AR I
Arnold Bcklin,
HAYAT VE
I. Dnya Sava
O
<
c />
<
B,
Montague
Duncan'n Ingiliz
"Sphere" gazetesinde
yaynlanan bu
iziminde, bir Alman
denizalts Ingiliz ticaret
gemisini izlerken
grlr. Untersee
Boot'un ksaltmas olan
U-Bootlar etkili bir silah
olarak ortaya kar.
Lusitania da 7 Mays
1915 tarihinde U-20
tarafndan vurularak
batmtr.
M Italyan svarileri
eliinde AvusturyalI
tutsaklar. 15 Haziran
1918'de AvusturyalIlar
Alman Sosyal De
mokratlarn bu propa
ganda afii 1918 ylnda
Ruhr havzasna yaplan
Ingiliz bombardmanla
rn anmsatyor: Ingiliz
uaklar ilk kez Alman
topraklarn vurur.
YAADII DNEM
Mimari
Ol
Y A A D I I
DNEM
Viyana'da Linke
VVienzeile No.38'de
bulunan bu sarayda,
Otto VVagner'in tasar
m Kolo Moser tarafn
dan uygulanmtr.
Yapda, iki sanatnn
da yesi olduu Viyana
Sezession'nn tipik
zellii olan zarif ve
ince bir zevkle birlikte
kat bir biimcilik gze
arpar.
Viyana Sezession
grubunun J. M.
Olbrich'in tasarm olan
merkezi "byl kutu"
adyla anlr. Bronz
defne dallaryla ssl
bir kubbenin egemen
olduu d mekn,
tapnaklar anmsatr.
mekn ise, sergi alanla
rnn deitirilmesine
olanak veren hareketli
duvarlaryla ilevseldir.
Erich Mendelsohn,
Berlin, Friedrichstrasse
zerindeki Bir Gkde
len in alma, 1929,
Berlin, Kunstbibliothek,
Staatliche Museen
Preussicher Kulturbesitz. Kirchner'in resmet
tii cadde, bakentin
ekonomi merkezidir.
u "
s: ..
as
I III III III III II, ,
"lim itlin in ,
IIIIIIIIIIIIIIIII,
DNEM
YAADI I
1919-1922: Almanyada
sava sonras
B,
T Almanya'y vuran
enflasyon, banknotlarn
deerini sfra indirir,
yle ki 1923'te ekilen
bu fotorafta olduu
gibi, ocuklar para
desteleriyle oyun
oynarlar.
9 Kasm 1918'de
mparator Wilhelm
tahttan feragat eder ve
cumhuriyet ilan edilir.
Bu fotorafta, 1919
seimlerinden sonra
kurulan hkmetin
Sosyal Demokrat tem
silcileri grlr. Soldan:
Otto Landsberg, Philipp
Scheidemann (hkmet
bakan), Gustav
Noske, Friedrich Erbert
(Reich bakan) ve
Rudolf Wissel.
YAADI I DNEM
YAPITLARI
HAYATI VE
Georg Grosz,
Georg Grosz
Berlin Galerie
Nierendorf'ta bulunan
1938 tarihli Kendi
Portresi' nde, Grosz
kendini alayc bir
ifadeyle betimler:
Sanat beyaz gmlei
ve kravatyla, "ciddi"
profesr pozundadr.
HAYATI VE
YAPITLARI
A Georg Grosz,
Doum Gn Partisi,
koleksiyon. Sanat,
1916 ylnda ar bir
rahatszlk dnemi
geirir ve yl sonunda
bir psikiyatri kliniine
yatrlr. Alman Emper
yalizminden o denli
nefret etmektedir ki,
ABD'ye duyduu
sempatinin de etkisiyle,
Georg olan adn
George'a dntrr
ve Amerika'y konu
alan eitli resimler
yapar.
BAYAPITLARI
Grosz: Ak Hastas
Dsseldorf Kunstsammlung Nordrhein-Westfalende bulunan 1916 tarihli resim, sanat
nn acmasz toplumsal eletirisinin en belir
gin kantlarndan biridir. Grosz, ahlaki de
erlerini yitiren kentsoylu insann, aalk
tutkularnn bilinsiz kurban olan bir kukla
ya dntn gstermek ister.
Kpr ressamlar
duygularn renklerle
ifade ederken, Yeni
Nesnelcilik ressamlar
izgiye daha byk bir
nem verirler. Bu
durum zellikle, reti
minin byk blm
n, nemli bir ustalk
ve son derece belirgin
ve ineleyici bir slup
hakkndaki karamsar
grnn aka dile
getirilmesi anlamna
gelir. 1925 ylnda
kaleme ald Sanat
Tehlikede balkl
yazsnda yle der:
"Deneyimlerimin ana
fikrini yle zetleyebili
rim: Erkekler domuz
dur. Yaamlarnn gda
ve kadn alklarn
gidermekten baka bir
anlam yoktur."
sergiledii izime
dayanan Grosz iin
geerlidir. Bu ayrntda
ayrca Kbizmin ve
Ftrizmin etkisi de
grlr. Burada sanat
eyalar yalnlatrr ve
kitleleri neredeyse
btnyle derinlikten
yoksun yaln geometrik
biimlere dntrr.
BAYAPITLARI
Y AADI I
DNEM
1919-1939
1923-1932:
Hitlerin ykselii
Bu fotorafta Hitler,
Kasm 1923'teki
"Mnih birahanesi
ayaklanmas" olarak
nlenen darbe giriimi
nin baarszlndan
sonra kapatld
Landsberg cezaevinde
gazete okumaktadr.
Be yla mahkm olur,
ancak cezaevinde
yalnzca dokuz ay kalr.
T Georg Grosz,
lad kitab Kavgam yaynlanr. Ayn yl Cumhurbakan Friedrich Ebert lr ve yerine yal Paul von Hindenburg geer. 1929
bunalm Hermann Mllerin Sosyal Demokrat hkmetinin isti
fasna yol aar ve yerine merkezci Katolik Heinrich Brning ge
er. Hitler 1932 ylnda bakanlk seimlerinde aday olur, 13,4
milyon oy alr, ancak 19,3 milyon semenin oy verdii Hinden
burg karsnda yenilir. 29 Mays 1932 tarihinde Brning hk
meti der, yerine nce Franz von Papen, 2 A ralkta ise General
Kurt von Schleicher geer.
1923 tarihli bu fo
tomontajda Hitler ile
Erich von Ludendorf ara
sndaki ittifak onaylanr.
koleksiyon. Bu
suluboyada sanat
bize, souk ve acmasz
bir kinizmle, dnyadaki
ar ekonomik bunal
mn, zayflarn sefalet
iinde amanszca
ezildii Alman halk
zerindeki etkilerini
gsterir.
Y AADI I
DNEM
T Bu Berlinli sanatlar
kulbnn duvarlarn
da nclerin baz yapt
lar vardr. 20 'li yllarn
ikinci yarsnda Alman
bakenti Avrupa'nn en
byk sanat merkezle
rinden biridir.
A 1928 Eyll'nde
Berlin'de ekilen bu
fotorafta baz Alman
Komnistler, domakta
olan Nazi partisine kar
bir gsteri srasnda
grlyor.
koleksiyon. Sanatnn
burada, ineleyici ve
acnacak bir halde
betimlenmi Alman
kentsoylu snfna kar
dmanl aka
ortadadr.
HAYATI VE
YAPITLARI
Otto Dix
B,
Wolfensberger, 1929,
zel koleksiyon. Resim
kalar. rnek ald bir baka sanat da Boschtur; Dix ondan deki kiinin, Zrih'te,
1933 ylnda, Hitlere kar byk bir yergici kompozisyon yapt Dix'in yaptlarn sergile
nda esinlenir. Resim yapm asn ve sergilemesini engelleyen dii bir gravr atlyesi
vardr. Elinde, meslei
Nazilerce izlendii iin, Konstanz Gl kysndaki Hemmenhoolan tabasklarn
fene gnll srgne gider ve burada, kendini, youn iirsel dili yapmnda kulland
nin yansd m anzaralara ve dinsel konulu resimlere verir.
bir aleti tutar.
YAPITLARI
HAYATI VE
BAYAPITLARI
Yeni Nesnelcilik
akmnn temel zellik
lerinden biri, duru ve
titiz bir izim sayesinde,
zenle ve aklkla ifade
edilen ayrntlara
gsterilen dikkattir.
Sanat bu ayrntda da
BAYAPITLARI
kpei de seyirciye
bakmaz, ama yine de
sanki birinin gelmesini
bekliyorlarm gibidir.
Erfurth 1928 ylnda
sanatya bir baka
tablo sipari eder, onda
da kpei betimlenir.
A Yeni Nesnelcilik
ressamlar, zellikle de
Dix, doalc veriye olan
ballklar nedeniyle,
Kpr ve Mavi Atl
sanatlarndan ayrlr
lar. Birok durumda
19. yzyl Realizminden
ve Rnesans gelenein
den esinlenirler. Bu
ayrntda elbisenin
kvrmlarnn nasl
dikkatli bir k ve glge
ayarlamasyla
geleneksel ak-koyu
kurallarna bal, etkili
bir izimle verildii
grlmektedir.
DNEM
YAADI I
1933-1939:
Nazizm iktidarda
c,
27 ubat 1933
akam Berlin'deki
Reichstag binas atee
verilir. Neredeyse kesin
olarak suikastin sorum
lusu olan Naziler, suu
Komnistlere atar ve
Hindenburg'u bask
yasalar karmaya
zorlarlar.
YAADI I
DNEM
T 10 Mays 1933'te,
Goebbels'in emriyle,
btn niversite kentle
rinde, Mann ve Marx ile
Remarque'in da arala
rnda olduu yasakl ya
zarlarn kitaplar yaklr.
Yoz sanat
Naziler iktidara geldiklerinde nc
akmlarn sanatlarna kar vah
i bir kltrel bask uygulamaya
balarlar: Bu bask Kbist, Soyut
u, Ftrist, Dadac ve Ekspres
yonist ressamlar hedef alr. zel
ve tzel koleksiyonlardaki alt bin
den fazla yapta el konur; ou ya
klr, bazlar da ak artrma ile
Amerikan ya da svire mzeleri
ne satlr. 1937 ylnda Mnihte
Kara gmleklilerin
ba olan Hitler'in bir
portresi. Hitler, 1934
ylnda 30 Haziran' 1
Temmuz'a balayan
gece, Nazi partisinde,
"uzun baklar gecesi"
olarak anlan bir
temizlik yaplmasn
emreder. Aralarnda
Ernst Rohm ve SA'larn
stdzey yneticilerinin
de bulunduu kurban
larn says 200 ' geer.
HAYATI VE
YAPITLARI
1
Christian Schad
c,
T Christian Schad,
plak, 1930, zel
koleksiyon. Bu izimde
sanatnn teknik bece
risi aka ortadadr.
Schad plaklarnda
salam bir biimsel
denge, ayn zamanda
ince ve sekin bir
mstehcenlik yaratr.
T Christian Schad,
Hermine Lisa Benk nn Portresi, 1925,
Christian Shad,
Christian Schad,
koleksiyon. Sanat bu
resimde bize, Berlin
lunaparknda bir
barakada gsteri yapan
iki kiiyi umursamaz,
souk ve kiiliksiz bir
davranla sunmaktadr.
koleksiyon. Bu
suluboyada grld
gibi, Schad'n sanat
seyirciyi dorudan
arpar. Ona siyasi ya da
ahlaki telkinde bulun
ma savnda deildir,
herkesin kendi yorumu
nu yapmasn ister.
YAPITLARI
zel koleksiyon.
Raffaello, sanatnn
Roma'da hayran
olduu Rnesans
ressamlarndandr.
Bu portre Barberini
sarayndaki Fornarina'ya bir saygdr.
HAYATI VE
M Christian Schad,
Kadn Portresi, 1924,
BAYAPITLARI
T Christian Schad,
"Liman sahnesi"nden
Maria ve Annunziata,
BAYAPITLARI
Dr. Caligari'nin
Muayenehanesi' dir.
Y A A DI I
DNEM
Ekspresyonist
sinemann bayapt,
Robert Wiene'in
(1880-1938) ynettii
Tiyatro ve sinema
E,
I
M Bu fotorafta, 1927
ylnda Bauhaus
tiyatrosunda Oskar
Schlemmer'in Srklarn
Dans'nda rol alan
balerin Manda von
Kreibig grlmektedir.
Schlemmer (1888-1943)
ressam, heykeltra,
koreograf, balet ve
bestecidir.
T San Francisco'da
1878'de doan ve
1927'de len Isadora
Duncan, British
Museum'da gzlemle
dii Yunan kltrnden
esinlenerek, dans
dnyasnda bir devrim
yaratr. 2 0 'li yllarda
Berlin, Viyana, Salzburg
ile Moskova'da birok
okul aar.
YAADI I
DNEM
Marlene Dietrich
(1902-92) tiyatro ile
balar, sonra sinemaya
geer ve Lola roln
oynad, Joseph von
Sternberg'in Mavi
Melek filmiyle nlenir.
ABD'ye g eder ve
kendini kabul ettirerek
Hollyvvood'un en
sevilen oyuncularndan
biri olur.
YAPITLARI
HAYATI VE
Max Beckmann
A Max Beckmann,
iekli Natrmort,
T Max Beckmann,
Orman, 1936, zel
koleksiyon. Sahne
Baden-Baden yolundaki
Karaormanlar'dan
alnmadr.
Gnein Douu,
YAPITLARI
Max Beckmann,
Max Beckmann,
Sokan Gece Grn
HAYATI VE
A Max Beckmann,
Komolu Kendi Portresi,
M Max Beckmann,
Kendi Portresi, 1925,
BAYAPITLARI
BAYAPITLARI
Sanatnn kendi
yapt listelere gre,
halen Madrid Museo,
Thyssen-Bornemisza'da
bulunan tablo, 1932
ylnda Frankfurt'ta
yaplmtr. ki yl sonra
Beckmann resimde,
sa stteki tarihin de
gsterdii gibi, baz
deiiklikler yapar.
A Yeni Nesnelciliin
teki temsilcilerinden
farkl olarak Beckmann'n gerekilii
ayrntlarda belirlen
mez. O renkleri zgr
ce kullanr ve onlara,
Kpr ressamlarnn
yapt gibi, byk bir
ifade ve duygu gc
verir. Bu ayrntda
grld gibi, kadnn
uzun kolyesi, ak
pembe giysisiyle
elien, belli belirsiz
siyah ve kahverengi
hzl fra vurularyla
yaplmtr.
YAPITLARI
HAYATI VE
Ernst Barlach
E,
A Ernst Barlach,
ark Syleyen Adam,
y. 1928-30, zel
koleksiyon. 1928'de
tasarlanan bu heykel,
Berlinli tccar Alfred
Flechtheim'in siparii
zerine, 13 adet bronz,
1930'da 2 adet inko
dkm olarak
retilmitir.
A Ernst Barlach,
yen Yal Kadn,
T Ernst Barlach,
Alc, 1922,
Hamburg, Ernst Barlach
Haus. 1914'te sanat,
I. Dnya Sava'ndaki
iddetin simgesi olarak
grd heykeli nce
aldan yapar (buradaki
aa olandr).
Ernst Barlach,
Yaamda lm, 1926,
zel koleksiyon. Bu
aa heykelin ad, air
Jacob Haringer ile
yaplan bir tartmadan
sonra konur. Sanatya
gre o tinsel deerlerin
aranmasn ve lmden
sonra yaama umudu
nu temsil eder.
YAPITLARI
dkmn karr.
Sanat hem hareket
fikrini hem de kaan
dramatik gerginliini,
skntsn ve korkusu
nu ifade etmek
istemitir.
HAYATI VE
Ernst Barlach,
Kaak, y. 1920-25,
zel koleksiyon.
Barlach, alkanl
olduu zere nce
aa prototipini yapar,
sonra ondan bronz
BAYAPITLARI
T Barlach ie az ok
belirlenmi bir dizi
izimden balar. kinci
aamada, bazen yllar
sonra, heykelin aa ya
da al rneini, en
sonunda da bronz
dkm yapar. 1919
ile 1920 arasnda yap
lan bu izim, Ham
burg'da Ernst Barlach
Haus'ta bulunmaktadr.
teki Ekspresyonist
ler gibi, Barlach'n da,
Fovlarla ve zellikle
Henri Matisse ile birok
benzerlikleri vardr. Her
ikisi de mzii sever,
seslerle izgiler arasnda
ortak noktalar arar.
Burada Rus koleksiyon
cu Sergei Sukin'in
31 Mart 1909 tarihinde
Matisse'e sipari ettii,
halen Petersburg
Ermitaj'da bulunan ve
mzik alegorisi ile dans
alegorisinin betimlendi
i, iki byk dekoratif
panelden biri grl
mektedir. Panolar
tamamlandklarnda,
zarafetinden ve gl
ritm duygusundan
bylenen sanat
dnyasnda byk ilgi
uyandrmt, yle ki
Barlach'n da, on yl
kadar sonra kendi
izimini yaparken
ondan esinlenmi
olmas byk olaslktr.
BAYAPITLARI
DNEM
YAADI I
Ekspresyonizmin miras
Blinky Palermo,
Alak Sesle Konumak
No.2, 1969, zel kolek
T Markus Lupertz,
Maillol, 1976, zel
koleksiyon. Bu resim
Fransz heykeltra
Aristide Maillol'a bir
sayg, yitip giden
genlie bir ardr.
DNEM
YAADI I
Anselm Kiefer,
Sanatnn Atlyesi,
Ekspresyonistlerin piyasa
deeri
Bu yllarda sanat yaptlar pazar,
gittike daha yksek rakamlar de
nen ve Empresyonistlerle denge
kuran Ekspresyonist yaptlar ye
niden deerlendirmektedir. Rekor
demeler arasnda, 9 Ekim 1997
tarihinde, Londra Christies de,
K lim tin A ttersee zerindeki
Schloss Kammer II iin denen
13,2 milyon Sterlin ile 10 Mays
2001de New York Sothebysde,
Kandinskynin Kauun ulat
19 milyon Dolar anmsanmaya de
er. Genellikle 20. yzyln ilk on
yllarnda yaplm az bulunan
Ekspresyonist resimler, 1 milyon
ile 10 milyon ABD Dolar arasnda
alc bulmaktadr.
EKLER
Lyonei Feininger,
Bir Teknenin Grn
m, zel koleksiyon.
Bu blmde Ekspresyonistlerin
eserlerinin u anda bulunduu
yerlerin alfabetik bir listesi
verilmitir.
Cenevre, Berggruen
Koleksiyonu
Klee, Paul, mleki, 1921,
s. 56-57.
Dsseldorf,
Kunstsammlung
Nordrhein-Westfalen
Grosz, Georg, Ak Hastas,
1916, s. 106-107.
Ivrea, Olivetti
Koleksiyonu
Klee, Paul, Bir Savann
Hayaleti, 1930, s. 57.
Madrid, Museo
Thyssen-Bornemisza
Beckmann, Max, Pembeli
Quappi, 1932, s. 124-125;
Dix, Otto, Hugo Erfurth ve
Kpei, 1926, s. 112-113;
Feininger, Lyonel, Beyaz
Ernst Ludvvig
Kirchner, Manzara,
1907, zel koleksiyon.
EKLER
Aleksey von
Javlensky, Kadn Ba,
1913, zel koleksiyon.
yars, s. 24-25;
Nolde, Emil, Krmz iekler,
1906, s. 12-13
- Yaz Bulutlar, 1913, s. 6-7;
Pechstein, Max, At Pazar,
1910, s. 36-37;
Schad, Christian, Liman
Sahnesi nden Maria ve
Annunziata, 1923, s. 119
- Doktor Hausteinin Portresi,
1928, s. 118-119;
Schmidt-Rottluff, Karl, Kk
Ev, 1906, s. 30-31.
Viyana, Graphische
Sammlung Albertina
Schiele, Egon, Kendi Portresi,
1910, s. 82.
Kandinsky, Vasily,
Kompozisyon, s. 50-51.
Viyana, Historisches
Museum der Stadt
Mnih, Bayerische
Staatsgemaldesammlungen,
Neue Pinakothek
Rotterdam, Museum
Boymans-van Beuningen
Kandinsky, Vasily, Lirik,
1911, s. 44-45.
zel koleksiyon.
Viyana, sterreichische
Galerie
Klimt, Gustav, Adele BlochBauerin Portresi, 1907, s. 78
-p, 1907-08, s. 80-81
- Adem ile Havva, 1917-18,
s. 79.
Viyana, sterreichisches
Museum
Klimt, Gustav, Emilie Fl
genin Portresi, 1902, s. 79;
Kokoschka, Oskar, Pieta,
1908, s. 93.
EKLER
Walter Gropius,
Fagus fabrikasnn girii,
y. 1914, Alfeld an der
Leine.
Bu blmde, Ekspresyonistlerle
ya da onlarn eserleriyle balants
olan sanatlar, entelekteller,
politikaclar ve iadamlar He
Ekspresyonistlerin ada olan ya
da ayn alanda etkinlik gstermi
olan ressamlar, heykeltralar ve
mimarlar, alfabetik bir sraya gre
listelenmitir.
Arp, Hans
(Strasbourg, 1887-Basel, 1966),
ressam ve heykeltra, s. 94.
Behrens, Peter
(Hamburg, 1868Berlin, 1940),
mimar, s. 27, 98, 99.
Bcklin, Arnold
(Basel, 1827-San Domenico di
Fiesole, 1901), ressam, s. 95.
Bonnard, Pierre
(Fontenay-aux-Roses, 1867-Le
Cannet, 1947), ressam, s. 38-39.
Bonzagni, Aroldo
(Cento, Ferrara, 1887-Milano,
1918), ressam, s. 95.
Braque, Georges
(Argenteuil, Paris, 1882-Paris,
1963), ressam, s. 33.
Gerstl, Richard
(Viyana, 1883-Traunkirchen,
1908), ressam, s. 65, 88-89.
Gropius, Walter
Chagall, Marc
Hodler, Ferdinand
Degas, Edgar (Paris,
1834-1917), ressam, s. 39.
1870-Saint-Germain-en-Laye,
1943), ressam, s. 38-39.
Maillol, Aristide
(Banyuls-sur-Mer, 1861-1944),
heykeltra, s. 38, 131.
Matisse, llcnri
Garbari, Tullio
Gauguin, Paul
(Paris, 1848-Markiz Adalar,
1903), ressam, s. 22, 24, 34,
38, 70, 94, 125.
A James Ensor,
Maskelerle evrili
Kendi Portresi, 1899,
zel koleksiyon.
EKLER
Flix Vallotton,
Sar Arka Plan zerinde
N, 1922, Galerie Paul
Vallotton, Lozan.
Mendelsohn, Erich
Reinhardt, Ad
Morris, William
(Walthamstow, Essex,
1834-Hammersmith, 1896),
ressam, s. 26.
Rossi, Gino
Rothko, Mark
(Dangavpils 1903-New York
1970), ressam, s. 130.
Rouault, Georges
(Anvers, 1863-Ober-Ageri,
1957), ressam, rn tasarmcs
ve mimar, s. 98.
Newmann, Barnett
Serusier, Paul
Severini, Gino
(Troppau, 1867-Dsseldorf,
1908), mimar ve rn
tasarmcs, s. 76, 98-99.
Soutine, Chaim
Viani, Lorenzo
Permeke, Constant
(Smilovitchi, 1894-Champigny,
1943), ressam, s. 95.
Still, Clifford
Vuillard, Edouard
(Grandin, 1904-Baltimore,
1980), ressam, s. 130.
Wagner, Otto
(Tettenweiss, 1863-Mnih
1928), ressam, s. 22, 48.
Vallotton, Felix
Ranson, Paul
(Limoges, 1864-Paris, 1909),
ressam, s. 38, 39.
Pukin Mzesi.
EKLER
Ernst
Barlach
(Wedel, 2 Ocak 1870Rostock, 24 Ekim 1938)
Hamburg Sanat ve Meslek
Okulu, Dresden Akademisi ve
Paris Julian Akademisinde
eitim grr. Jugend ve
Simplizissimus dergilerinde
desinatr olarak alr,
oyunlar yazar ve kendini
baarl olduu aa oyma
iine verir. 20li yllarda
Gstrowa yerleir ve burada
heykelcilie, zellikle bronz ve
aa heykelciliine olan
yeteneini kefeder. Nazilerin
basksna maruz kaldndan
mrnn son yllarn yalnzlk
iinde geirir; yaptlarnn
byk blm yok edilir,
s. 127-128.
Max
Beckmann
(Leipzig, 12 ubat 1884
New York, 27 Aralk 1950)
1900de Weimar Akademisinde
Carl Smithin rencisi olur;
1904te, bir sre Pariste kaldk
tan sonra, Berline geer ve
Sezession sergilerine katlr.
1913te Paul Cassirer onun ilk
kiisel sergisini dzenler.
1. Dnya Savanda gnll
Otto Dix
(Untermhaus, 2 Aralk 1891
Oehningen, 25 Temmuz 1969)
Gera ve Dresdende eitim
grr, 1914 ylnda gnll
asker olur ve I. Dnya
Savana katlr ve sava
sonrasnda yapt birok resmi
1916 ylnda sergiler. 1919
ylnda Dresden Akademisinde
retmenlik yapmaya balar,
Dresden Sezession grubunun
kuruluuna ve 1920 ylnda
Berlinde ilk Dada sergisine
katlr. 1923 ylnda Dsseldorf
Akademisine profesr olarak
atanr ve ertesi yl Berlin
Sezession grubunun
baoyuncular arasnda yer
alr. 1925 ylnda ise Yeni
Nesnelciliin balca kurucular
arasndadr. 1933te Nazilerce
akademiden kovulur ve resim
yapmas yasaklanr. 1945te
askere arlr ve Franszlara
tutsak olur. Savatan sonra
Berlin Akademisi yesi olur ve
Konstans Gl kylarna
yerleir, s. 112-113.
Lyonel
Feininger
(New York, 17 Temmuz 1871
New York, 31 Temmuz 1956)
ABDye gm Alman olan
anne babas konser sanatsdr
ve ona keman almay
retirler. 1887 ylnda
Hamburga gider ve orada
Dekoratif Sanatlar Okuluna
yazlr, sonra sanat eitimini
Liege, Paris ile Berlinde
tamamlar. Mesleine, eitli
Alman ve Amerikan yergi
dergilerinde dekoratr, ressam
ve karikatrist olarak balar.
1906 ile 1908 yllar arasnda
Weimarda, Pariste ve Berlinde
yaar ve nc gruplarn
temsilcileriyle sk iliki iinde
olur. 1911de Delaunayla
tanr ve Kbist sanata yaknlk
duyar ve onu zmseyerek
kiisel ve zgn biimde
yorumlar. 1912 ylnda
Schmidt-Rottluff ile tanr ve
Kpr grubuna katlr. 1913ten
sonra Mavi Atl ve Kasm
Grubunun sergilerine katlr.
1919da, Gropiusun ars
zerine, Weimar ve Dessau
Bauhausta retmenlik yapar.
1924te Javlensky, Kandinsky
ve Klee ile birlikte Drt Maviyi
kurar. 1933te Nazilerin iktidara
gelmesiyle yoz sanat
yapmakla sulanr; zgrce
kendini ifade edemedii iin,
1937de ABDye gider ve orada
lmne kadar resim ve
retmenlik yapar, s. 68-69.
EKLER
Georg Grosz
(Berlin, 26 Temmuz 1893
Berlin, 6 Temmuz 1959)
16 yanda Dresden
Akademisine devam eder,
daha sonra Berlin Dekoratif
Sanatlar Okulunda eitimini
tamamlar. Desinatr olarak
balad mesleinde vahi
alaycl ile dikkati eker.
Savatan sonra Berlin Dada
hareketine yaklar ve Yeni
Nesnelciliin yeleri arasnda
yer alr. Ak toplumsal
bildiriler tayan yaptlarnn ve
siyasi urann Nazileri
kzdrmas zerine yoz
sanatlar listesine sokulur.
1933 ylnda ABDye gider,
New York Art Students
Leaguede retmenlik yapar,
1952 ylnda ise ABD uyruuna
geer, s. 106-107.
Vasily
Kandinsky
Aleksey von
Javlensky
Erich Heckel
(Dbeln, 31 Temmuz 1883
Radolfzell, 27 Ocak 1970)
Heckel 1897den 1904e kadar
Chemnitz Realgymnasiumuna
devam eder ve burada, onu iiri
brakp kendini resme vermeye
ikna edecek olan, Schmidt-Rottluff ile tanr. Sonra Dresdende
EKLER
ErnstLudwig
Kirchner
(Aschaffenburg, Bavyera,
6 Mays 1880-Frauenkirch,
Grigioni, 15 Haziran 1938)
Dresdende mimarlk okur,
ancak resimle uramay yeler.
1905 ylnda Heckel, Bleyl ve
Schmidt-Rottluff ile Kpry
kurar. 1911 ylnda Berline
gider ve Mavi Atl grubuna
yaknlar. Sava srasnda,
salk nedeniyle askerlikten
bak tutulur, svireye snr
ve orada Krmz-Mavi adnda
yeni bir grup kurar. 1931
ylnda Berlin Gzel Sanatlar
Akademisi yeliine atanr,
1933 ylnda Essen Folkwang
Museumun dekorasyonuyla
grevlendirilir. Ancak birka ay
sonra Nazilerce yoz sanat
yapmakla sulanr ve btn
grevleri iptal edilir; bunun
zerine bunalma girer ve
canna kyar, s. 18-19.
Gustav Klimt
Paul Klee
(Mnchenbuchsee,
18 Aralk 1879-LocarnoMuralto, 29 Haziran 1940)
Genliinde ana babasna
zenerek kendini iire ve mzie
verir ve iyi bir kemanc olur,
1898de resimle uramaya
karar verir ve Mnihte eitim
grr. 1906da pek baarl
olmayan bir oyma sergisiyle ie
balar; 1910da 56 yapttan
oluan ilk kiisel sergisini Bern
Kunstmuseumda aar. Ertesi
yl Mavi Atl temsilcileriyle,
onun sanatsal olgunluunu
belirgin biimde etkileyen
Kandinsky, Marc ve Macke ile
iliki kurar. 1912 ylnda
grubun Hans Goltz kitabevinde
dzenlenen ikinci sergisine
17 almayla katlr. Kasm
1913 tarihinde Mnih Yeni
Sezession grubunun kurucular
arasnda yer alr. Birinci Dnya
Savandan sonra, Weimar ve
Dessau Bauhausta retmenlik
yapar ve Kandinsky ailesiyle
ayn evi paylar. 1930 ylnda
Bauhausu brakr ve ertesi yln
Nisan aynda Dsseldorf
Akademisinde krs sahibi
(Baumgarten, 14 Temmuz
1862-Viyana, 6 ubat 1918)
Klimt 1876da Viyana Dekoratif
Sanatlar Okuluna yazlr.
Kardei Ernst ve Franz
Matschla bir atlye aar ve
birlikte kamu binalar, tiyatro ve
zel saraylarda dekorasyonlar
yaparlar. 1891 de Viyanal
Ressamlar Derneine yazlr.
1897de, Viyana Sezession
grubu olarak tannan,
Avusturya Betimleme Sanatla
r Birliinin kurucular arasnda
yer alr; Rudolf von Alt onursal
bakan, Klimt ise gerek
bakandr. Sonraki yllarda
etkin olarak Ver Sacrum
dergisine ve grubun sergilerinin
hazrlanmasna katkda
bulunur. O yllarda ortaya
koyduu yaptlar skandala yol
aar ve, Avusturya Meclisi ve
Hkmeti yelerinin de kart
, sert tartmalarn merkezin
de yer alr. 1905in sonunda,
baz yelerle olan anlamazlk
lar yznden, Sezessiondan
ayrlr ve Kunstschau ya da
ksaca Klimt Grubu olarak
anlan ve Erdgeist gazetesince
desteklenen yeni bir grup kurar.
mrnn son yllarnda grubun
EKLER
Franz Marc
Oskar
Kokoschka
(Poechlarn, 1 Mart 1886
Montreux, 22 ubat 1980)
Viyana Dekoratif Sanatlar
Okulunda eitim grr ve
Sezession grubunun yeleriyle
iliki kurar. zellikle Klimtin
sanatndan ok etkilenir ve
Schiele ile yakn dost olur.
1908 ylnda at ocuklarn
Ryalar adl gravr sergisi
hemen aknlk, skandal ve
tartma yaratr. 1910 ylnda
ilk kiisel sergisini Berlinde
Paul Cassirer galerisinde,
sonraki sergilerini Berlin
Sturm galerisinde ve Zrih
Dada galerisinde aar ve
Mavi Atlnn sergilerine katlr.
I. Dnya Savanda gnll
asker olur, ancak 29 Austos
1915 tarihinde Dou cephesinde
yaralanr ve 1917 ylnda
re karlr. 1918 ylnda
Dresden Akademisine profesr
olarak atanr, 1924e kadar
grevde kalr. Sonraki yllarda
Avrupa, Kuzey Afrika ile sraile
birok yolculuk yapar. Onu da
yoz sanatlar arasna sokan
Nazilerin basks yznden
1934 ylnda Praga gitmek
zorunda kalr; 1938de
Londraya snr ve 1947
August
Macke
(Meschede, 3 Ocak 1887
Perthes, 26 Eyll 1914)
1904 ylndan 1906 ylna
kadar Dsseldorf Gzel
Sanatlar Akademisinde eitim
grr. Avrupada eitli
yolculuklar yapar, zellikle
1907 yln Pariste geirir ve
nc resim hareketleriyle iliki
kurar. Berline dnnce,
1907-08 yllarnda,
Ekspresyonizmin nclerinden
ve ustalarndan biri saylan
Lovis Corinthin derslerini izler.
1908 ve 1909 yllarnda Parise
iki kez geri dner ve sanatsal
oluumunu tamamlar. 1910da
Franz Marc ile yakn dost olur
ve ou kez birbirlerini
etkileyerek, birlikte resim
yaparlar. Ertesi yl hem
resimleriyle hem de eletiri
yazlaryla destekledii Mavi Atl
grubunun ncleri arasnda yer
alr. Grubun sergileri ile
Almanyada dzenlenen ve
eletirmenlerin dikkatini eken
teki nemli karma sergilere
katlr. 1912 ylnda Parise
drdnc yolculuunu Marc ile
birlikte yapar ve 1914 ylnda
EKLER
Otto Mller
(Liebau, 16 Ekim 1874
Breslavia, 24 Eyll 1930)
1890dan 1894e kadar
Grlitzde tabask teknii
alr; sonraki iki ylda, nce
Dresden Gzel Sanatlar Akademisine yazlr, sonra Mnihte
Franz von Stuckun atlyesine
devam eder. 1899dan 1908e
kadar talya ve svire ile
Almanyada gezer. Kirchner,
Schmidt-Rottluff ve Heckel ile
tanr ve 1910da Kpr
grubuna katlr. Birinci Dnya
Sava srasnda gnll asker
olur, ama 1916da cierinden
yaralanr. 1919da Breslavia
Gzel Sanatlar Akademisinde
krs sahibi olur ve 1930daki
lmne kadar orada kalr.
1937de Naziler yaptlarnn
ounu bulunduu mzeden alr
ve szde yoz sanat sergisine
koyarlar, s. 24-25.
Gabriele
Mnter
(Berlin, 19 ubat 1877Murnau, 19 Mays 1962)
Dsseldorfta izim alr, son
ra, yalnzca erkeklerin alnd
Akademiye devam edemedii
iin Mnihte Knstlerinnenvere-
Emil Nolde
(asl ad Emil Hansen: Nolde,
Schleswig, 7 Austos 1867Seebll, 13 Nisan 1956)
Genlik almalarndan sonra,
kentinin adn mahlas olarak
seen sanat, Sezession grubu
evrelerine devam eder ve
HermannMax
Pechstein
(Eckersbach, 31 Ocak 1881
Berlin, 25 Haziran 1955)
1900de Dresden Dekoratif
Sanatlar Okulunda, sonra Gzel
Sanatlar Akademisinde okur.
1906 ylnda Kprnn be
kurucusundan biridir. 1907
ylnda talya yolculuundan
birincisini yapar ve dokuz ay
Pariste kalr. 1908de Berline
yerleir; Sezession grubuna ve
Mavi Atl evrelerine katlr.
1914te Okyanusya, Palau
Adalar ve Yeni Gineye bir
yolculuk yapar. Savatan sonra
Kasm Grubunun kurucular
arasnda yer alr, ama Nazilerin
geliiyle artk retmenlik
yapamaz ve resim etkinliini
srdremez. Ancak savatan
sonra Berlin Gzel Sanatlar
Akademisindeki krssne
yeniden kavuur ve lmne
kadar orada kalr, s. 36-37.
EKLER
Christian
Schad
Egon
Schiele
Kari
SchmidtRottluff
(Rottluff, 1 Aralk 1884Berlin, 10 Austos 1976)
Karl Schmidt 1902de Heckel ile
tanr ve onunla Vulkan
edebiyat kulbne devam eder.
Dresdene gidince Kirchner ve
Bleyl ile dost olur ve birlikte
Kpry kurarlar. Bu drt
sanat ve sonradan katlan
bazlar yakn iliki iinde alr
ve ayn atlyeyi paylarlar.
Karl Schmidt 1905ten itibaren,
olduka yaygn olan soyadnn
yanma, doduu kentin adn da
ekler ve kendini, ayn ad
tayan teki sanatlardan
ayrr. 1913ten sonra Kpr
grubu dalr; Schmidt-Rottluff,
Feininger araclyla Kbizme
yaklar, Munchun yaptlarn
dan ve Afrika sanatndan
etkilenir. I. Dnya Savandan
sonra talyaya ve Fransaya
gider. 1931de Berlin Gzel
Sanatlar Akademisine ye
seilir, ama Nazilerin geliiyle
kovulur ve 1941 de resim
yapmay brakmak zorunda
kalr. Savatan sonra Berlinde
retmenlie geri dner ve
Brcke Museumun kurucular
arasnda yer alr, s. 30-31.
EKLER
DOST
mtiyaz Sahibi Erdal Akaln
Yayn Koordinatr Ali Karabayram
Fisun Demir
Editr
eviren
Durdu Kundak
ISBN 975-298-122-4
Birinci bask Haziran 2004, Ankara
Dizi Editrleri
Metin
Gabriele Crepaldi
Grsel Kaynaklar
Yaynlanan Eserler
1 Michelangelo
sanat akmlarnn en
2 Czanne
3 Rembrandt
4 Van Gogh
5 Picasso
6 Matisse
sanatlarn yaptlarna
7 Kandinsky
8 Renoir
resim sunulmaktadr.
9 Gauguin
Okumay kolaylatran
10 Goya
11 Bosch
sanat tarihinin bu
12 Caravaggio
13 Monet
bir yoldan
14 Leonardo
zmlenmektedir.
15 Klimt
16 Ekspresyonistler
17 Empresyonistler