Professional Documents
Culture Documents
/ff^i4/l
lAMMAS^,
:^^^
'-'f^
Sgalaigheacht Chitinn
STORIES FROM
KEATING'S
HISTORY OF IRELAND
Edited, with Introduction, Notes, and Vocabulary
by
OSBORN BERGIN
Third Edition
HODGES, FIGGIS
& CO.
LONDON WILLIAMS & NORGATE
:
1930
FIRST
EDITION
Some
years ago
it
struck
me
modern
Irish
romantic
No one
tales.
much
seem
how
To me they
becomes firmer in the later tales, but to the last the romantic
element
is still
prominent.
To
we may
Book
of Leinster, written
selection
PREFACE
iv
text
pubhshed.
Had the
off,
it
my choice of a subject.
This,
from
is for
its
its
unstressed position,
had
fallen
together with the relative form as, and both are written as
in the manuscripts.
vowel are
common
position as.
i n-,
in the
have written
TO FIRST EDITION
izing the spelling, I
have not
felt called
upon
to put the
for hiattach.
March
O. J. B.
1909.
and vocabulary enlarged, and the notes for the most part
rewritten. In the task of revision I have had much help and
useful criticism from Miss Eleanor Knott. I have to thank
Dr. Eoin Mac Neill for a note on the terms buin-chios and
aird-chios,
and
me
to
9.
O. J. B.
February 1925.
The
introduction, notes
revised
O. J. B.
August 1930.
CONTENTS
PAGE
INTRODUCTION
Earlier Versions
Language
ix
and Sources
ix
xii
The Noun
xii
Eclipsis
xii
Declension
xii
The Article
The Demonstrative Pron. and Adj.
xiv
xiv
xiv
Syntax
of the Verbal
Noun
xiii
XV
xvii
Notes on Prepositions
xviii
....
Combinations of Prepositions
xix
The Verb
xxi
xxi
Preverbs
TEXT
1.
Da
2.
3.
Bs Chonchubhair
5.
6.
An lodh Morainn
7.
Braimhe Laighean
8.
Cath Crionna
9.
Aisling
4.
10.
xxi
xxiii
Mhthar Chormaic
xxvii
viii
CONTENTS
INTRODUCTION
EARLIER VERSIONS AND SOURCES OF THE STORIES
1. A version of this tale occurs in the Yellow Book of Lecan
(YBL.), from which
it
ii.
by Kuno Meyer
2.
Irish
King Eochaid's
in Oiia Merseiana,
and Modern
iii.
Irish versions of
famous
Book
tale.
of Leinster (LL.)
3.
Todd
(R.I.A.),
4.
D.
4, 2 (R.I.A.),
Edinburgh MS.
xl,
23. N. 10
The Middle Irish version Aided Cheit maic Mgach has been
by K. Meyer in Death Tales, from the Edinburgh MS. xl.
The earliest versions from Egerton 88 (Brit. Mus.) and YBL.
edited
5.
I.
Best in Eriu,
ii.
celt.
von CuRoi,
6.
For
7.
The story
of the
No.
where
17,
Brama
is
it
occurs again.
from which
8.
and by
S.
H. O'Grady
it
Celt.
in Silva Gadelica.
ii.
i.
319 sq.;
ii.
X
This
9.
Mocruimhe,
The
10.
found in an early
is
ed. Mchel
modem
Mhuighe
version of Cath
two twelfth-
century MSS., LL. and Rawlinson B. 502. It has been edited with
by Whitley Stokes
translation
The
11.
Lismore,
126 a 1-140 a
by M. L. Sjoestedt
tion
There
13.
p. 50, in
2,
whence
it
title of
House.
of Buchet's
tale
fo.
under the
Book
the
in
of
and xhv.
is
printed with a
is
15.
Collas
is
it
has
ii.
16.
whence
502,
JUr
celt.
it
Phil.
134
ii.
sq.,
under the
title
of Gein
There
is
Branduib maic
another version in
in
Medieval Studies
Laws,
18.
vol.
i,
Rawlinson B.
found in the
p. 24.
The Middle
Irish version in
Rawlinson B. 512
is
given by
19.
in
Phil.
iii.
It is
i.
396
sq.,
ii.
431-
in Keating's ver-
is
with translation by
21. Cf. 19.
J.
G. O'Keeffe in riu,
This legend
is
i.
it
43 sq.
Cam
Phil.,
celt.
xi
and
follows
in Silva Gadelica.
23.
The
stories
Cille's visit to
Ireland are
taken from the introduction to some copy of the Antra. See Stokes's
Lives of Saints from the Book of Lismore, 309 sq., and his edition of
Amra Choluimb
They
chille (the
Eulogy
Columba), Rev.
of Saint
xx.
Celt,
by
The
name Colam
Cille is
given in
Bealaigh Mughna.
He
his authority
word
26. This
Celt.
of the
for word.
an epitome
is
it
and
29.
The substance
found in
follows a later
But
in 28
and 29 Keating
vii.
They do not
is
pro-
evidently
An
They
earlier Irish
abridgement of
and No. 14
is
Nos. 12 and 22
LANGUAGE
THE NOUN
Eclipsis
The
modern
readers.
Eclipsis
is
nouns
regular
is
sometimes puzzling to
closely
/JjLlike
i***
/^7>
'
Jul
'
WnflJf'
(5**J[^
N f)
kiy^ lU
/v^/^
n
,1,
^f
-")
"
TZr'\t^siiLn^
'
qy^
(_
'^^---^lltA
'/LrJ*^^
cases,
The
ar, i n-,
old neuter gender, arm, be, buaidh, dad, ddl, 'race', diotnbuaidh,
magh,
Thus
chnoc, 15, 67
"'
go n-,
'
U, mar,
eclipsis.
^LtJ^^K^
--7j
adj. in the
of cases
beyond
a preposition there
^44^55**^*"
fr<*^
i_n-,
its
But
original limits.
Siol
by
Qj\^
sg.
"w"'
^fi^^^aSiX^-
same
a^.
noun or
V-
3.ny
of motion.
rA^
The
idir,
-^
is
'
in the battle
',
So don
and
;
on
on
meant
much
3, 52
battle
8, 16,
',
is
drawn
in
the notes to the more important of the analogical cases. Often the
and fancy
of the scribe.
Declension
Jior, ulc,
lets
an
bhfear,
but donjhior.
sg.,
THE NOUN
The
an mbreith
gcir,
Some nouns
found in some
is
6_,
6.
fern,
xiii
e.g.
may
Dal
in
in tricha
Mad,
bheith
When
maioneadh.
The
following are
more
or less irregular
teach, gen. tighe, toighe, dat. tigh, toigh, teach, ace. teach; pi. dat.
tighthibh.
ri,
pi.
nom.
gln,
Id,
pi. gline,
dat. glinibh.
mac, gen.
sg.
la.
and nom.
pi. 7neic, as in
sg. is
written mheic
or nihic indiscriminately.
THE ARTICLE
The def. art. is sometimes used with nouns followed by a proper
name in the gen.: an lodh Morainn, 6, 9; as an gCraoibh-dheirg
Chonchubhair
tions,
3, 19;
The
na File Parthalin, 31, 157. Such construcart. {in Coimdiu na ndla, 'the Lord of
common
art. is regularly
in Mid. Jr.
rel,
gurab
is i
1, 24.
is it
ar ghabhadar
tir,
&e., 31, 4.
13, 4
and
23, 50
(cf.
LANGUAGE
xiv
presence of the art.
is
so
and
and the
se, \,
ami
diobh sin,
40
on chnoc
soin, 15, 67
s is
chuid
sometimes shoin).
i
is
an
rare
rel.
In Mid.Ir. ina n-
Examples
of
common
is
also found.
in Keating, as at the
present day:
(a)
na
tire i
gd
san
dit
ar
in other
by a
periphrasis.
rel.
Curious
provincia
et
As there
is
no word
lit.
et
omnis
'with
whom
mbiadh an
(b)
xV
is
nouns.
house.'
tighe, lit.
'the house
'
in
the
an teach ataoi ag
To avoid
tgbhil
is
Modem
Irish
an
Of these
most
dd
thgbhil.
logical; but
common in
districts. In B the
not
it is
confined to certain
Irish period.
ataoi
is
is
is
the
now'
inserted in the
we
and an Colam
Cille
This
is still
the
in such phrases
ture,
and dhd
is
is
of the poets
banishing/
Cille
whonl
i.
common
of do before verbal
'
for
litera--
which fileadha
is
made
am
is
toil
noun
is
attached
non-relative construction.
LANGUAGE
xvi
to
it
lit.
not will with me.' This becomes the prevailing type. The syntax
belongs formally to the stage of 'bread
of 'it
is
The noun
itself in
Nom.
noun
to which a verbal
case relation to
what goes
da roichfeadh an
cia
is
good to
eat',
not to that
in this
way stands
ri
is
appended
before.
It
may
be
do bhearradh, 1,7.
Gen. r
linti
go
2, 2.
and
of the gerundive
do sheachna
'
de proelio faciendo, cf
fan gcath do
na cathrach do
'
chum na bpian
thabhairt, 29, 33
ghabhdil.'
Though the
Latin and Irish idioms, are of different origin, in each the word
expressing the action
made
is
The
30, 15
it
sometimes stands, or
itself
in the
like a verb, it
had from
nom. This
appended to a noun or
arises
through a blend
women
desired to see
(a)
(b)
(c)
gur mhian
Jhaigsin),
In the
leis
first ex.
an mbanntracht
the subject
From
is
fin
fin d'fhaigsin,
dfhaigsin.
it
is
the
we
get
(d)
which
in
fin is
fin d'Jhaigsin
to
is felt
tug
chum
do
triall,
xvii
da dtugfulang bheith' ar
20, 30.
.
ris
ag
neart
n cumas
do choimhignigh iad
um
nach raibhe
tug do
Modem
ceart
de) chomhairle
si is
4.
used as a real
and
to Scottish Gaelic.
bhreith do neoch.
were formerly
fd ri
less rigid
Mumhain,
2, 2; ar
11,
ii;r linn
me
.fa
ri
ar an
Scarioth
ri
i (cf.
11, 57).
is
In
ludas
are frequent.
here.
LANGUAGE
xviii
NOTES ON PREPOSITIONS
ar represents O.Ir. ar
and
'for,
(asp.),
tir,
(cf.
1,
iar.
Followed
h- before
a vowel.
from a
from
tir,
'her land,'
is
dis-
tir,
and a
33),
ar bioth, &c.
The modem
J, as
do
some
de of
dialects
is
it,'
Typical examples of
12, 49)
do dhruim na mara, 5, 45
tug do cJwfuhairle dh, 12, 4; leanaid don talamh, 20, 29; do chaobaibli,
23, 123
ceangailte
came
'she
Mo
go n-
Chua,
'
and
with,'
'it
came
to pass through
now almost
Mo
confined to go
117
?o
tinig do ghuidhe
tdinig do
an
de)
riogh,
ghuidhe
leith
and go
ler, is
common
by
by a following U, go sluagh-bhuidhin
leis,
&c.
dtriall
do Cheallachn,
not 'after' but 'while' or 'when Ceallachn was going,' 26, 37.
In this sense it is found especially with beith: ar mbeith do
Chonchubhar ag toidheacht,
3,
57;
cf.
22, 15.
is
'as (since)
One
but
.
ar mbeith dhi
6.
NOTES ON PREPOSITIONS
l,
'with,
It
by.'
is
commonly used
an biadh
mentioned.
In a few cases
aon
adubhairt
re, 2,
ris,
re,
29,
re, 5,
41
ris,
1,
the agent
= fri):
ni
tugadar a ngnise r
an taobh do bhiodh
sometimes
It
7.
is
21; Uigeadh
1,
do sgaradh
74;
4.;
62; Idinih
used for re
it is
l:
, 8,
U Tadhg
i8; marbhthar
le, 3,
xix
ris
eclipses
an
lr,
23, 197;
bhfeil, 14,
on the analogy
24;
of re
(cf. re linn).
It
is,
mar
is toil re
an
To
COMBINATIONS OF PREPOSITIONS
I.
ag with
de with
With
poss. sg.
rel.
art.
Article, Possessives,
agom, 3 m. ag,
don;
pi.
rel.
,,
art.
dd
pi.
3 ag.
don;
dd.
m.
dd,
f.
dd;
pi. 2
poss. sg.
rel.
and Relative
ag;
dona.
f.
agd.
do with
'g,
pi.
I
dona.
doin, 3
m. dd,
f.
dd;
pi. i ddr,
3 da.
LANGUAGE
XX
f with art. fan.
go
'
,,
,,
r.Jjfr.
to
with
'
art.
n- with
poss. sg. 3
m. gona,
f.
gona;
pi.
3 gona.
pl./rtVm.
gusan.
go n- 'with' with
i
m.fdna;
m. iona,
id, 3
it,
'na,
f.
'7m; pi.
ionar,
3 iona, 'na.
rel.
with
re
Zm
an;
pi. /e/i
m.
,j
poss. sg. 3
with
art.
m. iama, arna;
pi.
3 iarna.
ua;
pi. o'wa.
a.
Z^;7a.
?zfl.
rel. or.
poss.
d, 3
pi.
sg. 2 ret, 3
m. ana,
f.
na.
m.
re a, re, rna,
f.
re a^ rna
pi. 3 r^
a, rna.
rel. r^.
m. rna, riana,
f.
rna.
m.
poss. sg. 3
2.
The
Oram;
ar with
sg. I
as
sg. 2 asad, 3
trna.
rel. trnar.
do
do
'to' sg. I
de) sg. 3
f.
pi. i
f.
emph.
oirne.
eiste, aiste.
di, di.
damh.
fa
pi. Tffthaibh.
gan
only sg.
cheana,
lit.
'without
it',
hence adverbially
COMBINATIONS OF PREPOSITIONS
sg. I leant, Horn, 3
re
= fri)
sg. I
riom, 2
m.
riot,
U.
leis, lais, f.
m.
xxi
ris,fris,
f.
3 ri.
um
iomad;
sg. 2
pi.
3 iompa.
THE VERB
Preverbs
The
found
in the combinations
stitute do
same
is
is
in ro sgriobh, 23,
The
applies to do with impf. or cond. for older no: do anadh, 17, 16;
The
of the prep, do
is,
of
The
is
found in
pi. I
The
-niaoid, -mid.
31, 210.
The Imperfect
pi.
The
The normal type was
Singular
1
do ghabhas
thionildis, 24, 7.
s-Perfect
as follows
Plural
do ghabhsam
2 do ghabhais
do ghabhsaidh, do ghabhsabha{i)r
3 do ghabh
do ghabhsad
The
and Mod.
From
Ir.,
do ghabhsam
of Juarama{i)r, tnga-
LANGUAGE
xxii
ma{i)r, &c.
of the 3
It
is
pL
of the tense-stem.
The
found in
is
do bheansad, do chaillsead, do chinnsead, do chomhraigsead, do chuirsead, do-rnsad, -dearnsad, dojhreagairsead, do ghabhsad, do lionsad,
The
Preterite
ni car
'
common
form
seventeenth-century MSS.
The
is
3 sg. absolute
never aspirated
but in good
it
(2)
from that
the final s
is
in
is
At a
the initial
The
two points
(i)
slender.
anais,
aontuighis,
athchuinghis ,
beadhgais,
beanais,
beannachais
irghis,
Jgbhais,
fiUighis,
Jsais,
fiafruighis,
fillis,
freagrais,
innisis,
iompuidhis,
leanats,
ligis,
lingis,
marbhais,
tillis,
The b-Future
sg. I
19, 51
-ligfe,
but
-a- in
do theigamhadh ,
aidmhech-,
1, 23.
and -mair, and both are found in MSS. of Keating. The latter is now
universal in the south, where alone the ending is in common use.
THE VERB
LANGUAGE
xiv
II.
Depend,
Habit. Pres.:
sg.
atmaid^
2 atthaoi, 3 atid.
Perf.: sg. 3
do
3 -bid.
-bi, pi.
3 do bhidis.
pi.
do bhdar, -rabhadar.
Cond.
sg. 3
Impv.
do bhiadh,
3 -beidis.
pi.
sg. 3 biodh.
Past Subj.:
beirim
Pass, beirthear.
Fut.
sg..3 beiris.
3 rug^
sg.
sg.
pi.
3 rugsad.
3 baraidhj
rel.
bharas.
Pass, barthar.
Cond.
3 do bharadh.
sg.
Impv.
sg. 2 beir.
Impf.
sg. 3 adeir.
sg. 3 adeireadh,
adubhramar
(-air)^
3 adubhradar.
do-bheirim, 3 do-bheir_,
pi.
pi.
3 do-bheirdis.
3 -tugaid.
IRREGULAR VERBS
Perf.: sg. i tugas^ 2 tugais^ 3 tug,
do thug,
pi.
xxv
tugamair, 3 tugsad,
tugadar.
Pass, tugadh.
Fut.
do-bhar, -tiubhar,
sg. I
Cond.:
sg.
pi. i
-tiubhram, 3 do-bharaid.
?c^-XX/r^72,
"-*
*,'7-
3 -tiobhradaois.
pl.
Past Subj.:
sg. i -tugainn, 3
-tugadh.
do ghabh,
Perf.: sg. 3
Fut.
Cond.
sg. 3
pi.
3 do ghabhsad, do ghabhadar.
-gabh, 3 gabhaidh.
sg. I
gabhaim
sg. 3 gabhais.
Past Subj.:
do ghabhadh,
sg. 3
pi.
3 -gabhdaois.
-gabhadh.
_
'^**jT'^^^
Pass, frioth.
Fut.
sg. 2
Cond.
sg. 2
Past Subj.:
-faghadh.
Impf
sg.
. :
Pret.
Perf.
3 do fhgbhadh.
sg. 3 fgbhais.
sg. 3 ro fhgaibh,
Impv.
do fhgaibh.
sg. 2 fgaibh.
IX. tgbhaim
Impf.
pi.
3 do thgbhadaois.
sg. 3
do thgaibh,
pi. 3
do thgbhadar.
LANGUAGE
xxvi
Impv.:
sg. 2 tgaibh.
X. do-nm
Pres. Ind.
sg. i
-dinim, 3 do-n^
pi.
3 do-nd.
pi.
3 do-nds.
Pass, do-nthear.
-dearnaidh,
pi. i
do-
Fut.
sg. I
-deamadh.
pi.
do-ghanam.
Pass, -dantar.
Cond.
Impv.
sg. 3
do-ghanadh, -diongnadh.
danaidh.
do-chim, 2
Pass.: -faicthear.
Impf.
Perf.:
pi.
pi.
sg.
3 at-chds.
3 ad-chonnairc, at-chonnairc,
Pass, do-connarcas.
Cond.
do-chonnairc, -facaidh^
3 do-chonnarcadar, do-chonncadar.
sg.
ix>
3 -faicfeadh.
tLJALdJL
Impf.
do-chluinim.
sg. 3 -cluineadh.
adar, ad-chualadar.
Pass, at-chlos.
Verb. Noun:
clos.
XIII. tighim
Pres. Ind.: sg. 3 tid.
Impf.
sg. 3
do Ihigheadh.
IRREGULAR VERBS
xxvii
Fut.
rachad, 3 rachaidh.
sg. I
Impv.
pi.
3 -rachdaois.
pi. 2 irgidh.
Past Subj.:
sg.
3 -deachadh,
pi. i
-deachmaoiSj 3 -tighds.
XIV. tigim
Pres. Ind.: sg. 3 tig^ pi. 3 tigid.
Impf.
I
sg.
3 tigeadh_, do thigeadh,
Cond.:
>f>"
pi. 3 tigdis.
Impv.
rel.
sg. 3 tiocfadh^
thiocfas.
do thiocfadh.
sg. 2 tarra.
Past Subj.:
pi.
3 -tigdis.
XV.
Perf.
rlgim
rngadar.
XVI. -feadar
Pret. Pass.: -feas.
Past Subj.:
sg. i -feasainn.
following
lists
of the language.
They could
some
is
comparatively new. It
is
word
comes from Old Norse or Old English, from Old French or Middle
English.
may
have come
in the following
LANGUAGE
xxviii
list
these, abbas
in Greek.
Gk.).
(f.
4.
^e^Ue
adhradh, adoro.
aibhirseir (aidhbhirseir), adversarius.
aiar, r
Gk.).>i
(f.
(f.
Gk.).
>i
altir, altare.
anam, aninia
( ?).
Aoine, ieiunium.
archaingeal, archangelus
(f.
Gk.).
arm, arma.
bachall, baculus.
(f.
Gk.).
cin,
canon}
(f.
Cisg, pascha
jtcaislean,
(f.
from
from
caille,
pallium.
Gk.).
Gk.). c S**^K^.
caiseal
(of.
cat, cattus.
but the mod. form has been influenced by French and English,
catholicus
(f.
Gk.).
ceall, cella.
\i-
ceangal, cingulum
hence ceanglaim.
ceap, cippus.
ceileabhradh, ceileabhraim, celebro.
ceist, quaestio.
from
uraxsiA.
ciar, cera.
ciorcaillj circulus.
cioSj census.
X
ciste, cista
Gk.).
(f.
clireach, clericus
cHar, clerus
,ii-
(f.
(f .
Gk.)
hence maicclireach.
Gk.).
coinbhHocht, confiidus.
coinneal, candela; hence coinneal-bhthadh.
coisreagaim, consecro.
colam, Columbus.
coUtar, culter.
ai^kI"
corghas, quadragesima.
corin, corona.
corp, corpus.
from
cf.
cros
Gk.).
(f.
cros, crux,
and
fighil, vigilia.
cisj causa.
cumann, comniunio.
deochain, diaconus
Gk.).
(f.
diseart, desertwn.
eaglais, ecclesia
Gk.).
(f.
(f .
Gk.)
hence aird-easbog.
\jy>Vjft''r
^ro'o.
geintHdhe, gentilis.
giolla, O.Ir. gildae,
Med.Lat. gilda.
glir, gloria.
is
a native word).
inntleachtj intellectus.
iodhal, idolum
(f.
Gk.)
ldaidhe, ludaeus
(f.
hence idhlaidhe.
Gk.).
LANGUAGE
XXX
lacht, lac, gen. lactis.
Laidean,
leabhar,
Latina.
(lingtia)
laoch, laicus
(f
Gk.)
hence laochraidh.
liber.
The
may
Imea.
camp
(f .
Gk.)
cf
hence foslonghphort.
^^
muintear,
manach, monachus
(f.
Gk.).
mias, niensa.
mile 'thousand', milia pi.; mile, 'mile'
mile cimeann
is
milia passuum.
muintear, monasterium
(f .
Gk.)
mr, murus.
ndir, natura.
Nodlaig, natalicia.
- nuimhir, numerus.
ongadh, unguo.
onir, honor; hence onrach.
or, auruni.
pgnta
(earlier
port,
There
partus;
porta,
may
cf.
the O.Eng.
fluence of Fr.
cf . Fr. pouser.
proinn^ prandium.
puball,
pa^Ho
(cf
f) ^
pavilion).
(^fti^^-^^t.
purgadir^ purgatorium.
reilig^ reliquiae.
saighdeir, Sagittarius.
salm^ psahnus
saltair^
(f.
Gk.).
psalterium
(f.
Gk.).
seachtmhain, septimana.
sanaim, from scan, signum.
sgiamh, schema
sgol, schola
(f.
(f.
k-
Gk.).
Gk.).
sgriobhaim, scribo.
(f.
Gk.).
suim, summa.
teampall, templum.
teannaim, tendo.
tearmann, terminus.
trcht, trchtadh, tracus.
if'
(f.
xxxi
-*'
Gk.).
ij
lAcjsJjui^
'^
(*^
LANGUAGE
xxxii
From
British (Welsh)
W.
Com. and
Bret, banne.
and caon-
dthrachtach.
k- caoinim, O.Ir. coinim,
W.
agcaoine.
*
caorthann,
carraig,
W.
cerddin.
Mid.W.
carrec, 'stone.'
W. Gwyddel.
W. Gwyddeleg.
liathritae, W. llithro,
ns,
W.
inmhid,
W.
W.
W. chwan t,
From Old
bogha, O.E. boga, O.N.
bogi.
criaipe, Mid.Ir.
iarla,
O.N.
iarl.
sel,
O.E.
segel,
O.N.
From Old
riddere.
hence sel-chrann.
balla, ivall.
and Mid.E.
seach, buirghiseach.
cairdionl, O.F.
and Mid.E.
cardinal.
and Mid.E.
doctour.
from O.F.
legacie,
xxxiii
and
eighir,
eir;
hence
oighreacht.
prinsioplta, principal.
San
escuier.
%*,iA
Mid.E.
stor,
from O.F.
estor.
Ax.jU.
jUJ-itu ^ss.
ll$-<U.^uMl^^-u^^ di.'AQAUM'^if^
>6l',
i*<^ UI-
/<ie
c(
se..>L>iMejUj
Ui4ic^^]
^ c /-<^ <ij&^ln.e^/<-^fe.
L..^
jz^^tt:*.
M<U.tik'->^-<^
X^
^ lentAA^
Cff-*^
ai^tjfiiit
'v.^AtmiULS^u.^^.Ai^'^Uc^ iU .Tu -^^MKk- Jtiy. Ci.o dt^ t^
'r^eh^^^L t^sUu^ jU^eu^, o^aeCuMa ^c^. ^ aj^ALw^^ ^^^^ ot^ o^'
3. >. A^.^sTMiwJ'icJi^
f^ 'H^t;,i^ci'?^i<;<^.^/:^
/>.n.i^<K.,/^U/-:^^
1.
LAGHTHAR
cuma
chluas gcapaill
hainmhe
sin aige,
na ag aon-duine
oile.
Fa gnth
leis
iomorra
fm
S0S
Acht cheana
^/
tuitis
do bhi
10 s^^^^^-^^^"^
^-Jj^.riogh.
Mlfigean
do bheith
bhioth greim
d]ie,
ar an ni do-chifeadh, 7 gan
"
Agus
iar
7 ar mbeith
bhfad
ghabh
leigheas san
hadhbhar
rnda
do ni igin
Is
sin sgidhis
an toirrcheas
tinnis
do bhi 'na 25
is sin tarla
*;^.v^^
C-eA^
1.
3 lr lig
cruite
mac na
eiste'.
do shinn Craiftine
ii'ice ,"
(.i.
chriit
Labhraidh Loingseach)
.i.
.i.
phiU for
Labhraidh Lore
Labhraidh
chluais chapaill ar
35 Lore.
ghabh aithmhile
ncftU'
na hainmhe
bsuigheadh do dhaoinibh
trnar
do bh
sin
>.'
40
tadui
Is
shaoihm an chuid
2.
<L.ec*>^u^
leis,
7 taisbanais a chluasa
U-
orra shin amach.
ag
ceilt
s aird'^don
air,
''
se
don
stair.
7 Ultaibh r hnn Mheidhbhe do bheith i gceannas Connacht 7 Chonchubhair 'na rgh Uladh. lonnus cheana go mbeith fios ftha na
'iit.fiL.t^JiM.
5 do
C.i<>,'*i','^T^-
ann
sos
n tar ehoimiree
tar slnadh
so
mar
.{z
Fhear-/'*J
'*^
chaitheamh
^l^irfu'w/t
/^ ^t
^ Chonchubhair,
Uladh, do-ui^
r linn
na
fleidhe
sin
lo
d*t^tH'^,
^tU^M" ]\J^ 7 diotha don chigeadh d tojsg. Ama chlos sin don laochraidh, do'fr**^
^*^i^./: sa ^ /'^^ ^
thogradar a marbhadh do lthair.
f-iJ-.Pin.
^ -^^''f"'
f^
15
1,
agam
fin.
W^ C^^l^UaJ [u^
^^I
^%^:^', -
it-
Do
i,
7 cuirfead
-^-
'';*;;i;27'
r^^^^i
^^
ivOc
'
'
^e^e^
2.
chubhar
ar leith
lios
i sgimh.
f .ia^<^l/^;^^te^tC^^-/i^^-^>~^'^''4^
Tarla iomorra d hoide laogh do mharbhadh r proinn d'ollmhu-
<^'
^l^j^^^^
ghadh dhise
^ ^**-'^
7 iar ndortadh f hola an laoigh san sneachta,
dubh d hl. Agus mar thug Deirdre sin d haire, 25
Leabharchaim gomadh maith l fin fear do bheith
l sneachtaj
cromais fiach
^^^tJj.adubhairt r
;V-^-^
na
aice ar a mbeids
p'^t^^'
tr
t^
At a shamhail
'
^^
'j^
^\agalkimh
*^6'*^
;4,UJ::ije
^
sin d'fhior, r rittear
Naoise
mhac Uisneach,
"^'
fin
gan
s,
%'J^7
seal
iarrais air
aonta
fin
ris sin^
^^
"J'S^lr;
guidhim-se thusa fna chor
^n.
50
f^^.
2= -^+ndlSi,
dom
'/;.)
fhios/j^^^^^.i;^^^^'^^-^^^''
Naoise s
/-
/-^.^?^-
,,,acheas.
i,
n sin.
su_im
mad a
seirce dh,
35jg*^f^^J^^;/^
Triallais fin
^^jl^^^a.^*
c.c^S^*^.
7,
/9/
Jufc
i.
<;>vtt-^'
jJ^lT
sin,
triallaid
a hAlbain
y^.,.
n-oilan
mhara ar teicheadh
r Deirdre,
^^
Acht cheana,
7^
'P^
_,
ama
chlos
"-
|;^)J^,
tar is
tj(t4
'
k (f**'^
^'^i^'
tr
:.
U^^
.it
'
'--
K^
,C.
lU^
mLu.4.
J]/-^^
2.
Ar na h eachtaibh
^ "^^^^ fin
--*--^
leis
nirinn iad
A^a.-ZkS^
j".
"
do
'^ t-eCe^wA-!
lionmhar maille
f
ris,
re
f eall
*^ ** ^- ''^tid
'
'
le iad,
V
65
iw>jMt
na
^^
hEamhna, 7 tugadar
'^*^'***^*^^'*'
chile,
'i^^'^^/'^*''^.
Ifi.SxJfj.-^-
leith, iad
f in
,-.^^1
Mar
dbhfeirge idir
sin
gan osadh
fx^^^?
aon-uaire eatorra.
'
OA^^W.i-i'*^^^^iSfcS 80
djMns.
CPmi-s^-K
k*'*^^^^^
M ^&iu'^
'
'
an da chigeadh,'^
iu^'^li
,/
''ux^
^^^1
Mii.'dU.
75 losgadh Uladh.
U^Jlf^^
/C/^
ris.
^ZaJZi^Mi.
fin
lz4tn.t>A4v4
85
T1
dhearnaidh
ris
an
re sin e.
Mar do-chonnairc
flaith
Fearnnihoighe, 7 ar dtoidheacht
JU^^dtiA^.
^.
,
JiiU.:
^'.^
'^'^'^
2.
^^"^
oile r hEghan, 7 leis sin cuirthear ar claibh Eghain 'na charbad . UC-^-^^JTid Conchubhar d dtiodhlacadh, 7 ar mbeith ag triall dibh dp- offp"^*"^**^
bheireadh sise sil fhochdha ar Eghan roimpe^ 7 sil ar Chon- 90 '^*"-"^^^
'
'T''
ag silleadh f seach
Dheirdre, ar
bheir t oram-sa
7 ar Eghan.
95
icJr
sin
^^W
air fin
s. is sil
amhlaidh
SAJ
'_
JJ^^l^^*^
eiste.
<
!wt.^;44*Gonadh
^****^'
sin tinig
dbirt
Uladh, 7 bs Deirdre.
3.
'
-gw^^.^^
<Z^uui~
';^
BS CHONCHUBHAIR
ar lucht
^**''
*^ ""^
foirtille^^-
^^*-^^
at rnr
^Jlf^
U4
Laoghaire Buadhach
'i^ttOM
nEamhain, gur
iarr Conall
inchinn Mheis-
J^ mheas
^Hut.
ghnomh
gidh be trinfhean
fin
_a
fin
leis
trinfhir sin,
Conall,
ama
10 'fe*-^
chommr sm do ^i^^^^^^it^.
F bas iomorra
fan
am
soin,
oile,
go
^<-"^"*^
'
15
|i*~A^
t'J^jr.
*" ''^
'
20
,
'K^(^r!^i^''
$.&iaeet'fuuieiU.
3.
BS CHONCHUBHAIR
^^^ Brin-bhearg 7 Craoibh-dhearg 7 Craobh-ruadh. San chidteach do bhds a n-othair, 7 is uime "in rittear Brin-bhearg ria,
"'^^^
Urm^,^
thuirse 7 fa
25 innte.
'W^ u^
An
M-u)^
treas
gairthi
dhi,
is
innte do
riarthaoi
fin
Chraobh-ruadh do
mar aon
re
lion
30 laochraidhe.
Dla an da inmhid,
iar
'^^'^'^
22
f^;^
'i-
u*'ie^
liathrid
.i.
Ceat
t* uu*.
do dhanamh ar Ultachaibh." ir do bh
^*'^^^'''
.
mhac Mghach,
'-^A^XxTT*''^
'A#^,t#^;.t/j,
gConnachtaibh
n-aghaidh Ultach
aige,
ndigh achta
dtaimgire Meis-Geaghra
vtn^irp^i^d^^^
fistine sin,
gonadh uime
sin
45
ris,
l.
go dtug tain
i
nUltaibh, 7 leanaid drong mhr
7 cruinnighid fir Chonnacht don leith anoir d'fhurtacht
Cheit, 7 Conchubhar don leith aniar d'fhurtacht Ultach. Mar
d'Ultaibh
^jz^ML^
uKife^^
do shil
i\)^
|^j^i/t;;^;iff^
-^t/A-vi
BAS CHONCHUBHAIR
3.
Ama.
ir n ligfids
chlos iomorra
gcoinne Chonnacht.
^"^* ^**"/^"**^
.
'
^^
don bhanntracht,
irghis
Ceatj
'
ngar 'uCJU,'j>^
^^^'-^
'3
'^"^
sin^
Geaghra d bhaitheas.
Agus
fios
an trth soin
Leighistear l Fnghin
l^^.
dhanamh n
^j'^'^
t,
dol ar each
7 d ndearnadhj
/-\.^^<ui^
'*****^/^^;^^
>*****
gluasacht friothbhuailte a inchinne fin, gQ***^
do
rir
'^^ neamhghnthach na
fiafruighis
/.^^^^^*-^
;.u^v^
nimhe 7 talmhan.
osa Crost
ldaidhibh.
Mac D^
,f^"stS,
-^tOi^^
^,
'*
i'
S
iTf IV*l'-Mir
BS CHONCHUBHAIR
3.
Truagh
sin,
mo Rogh d
bhsughadh.
A7i^rJ^6-''**^
'
'
do-bharadh orra.
Hng an meall
7
Huet,
l'jH' ^(
i/*
don
tairgthear roghdhacht
leis
Uladh
ioSfU^
.V-oife
^-
^-^g^
sin at
i'2
a
sin
leis
iarras neach,
i*^"^f^
rochtain
is
aijde ion
Acht g chuirid ughdair an tseanchasa sos an stair se ChonU^a^tU^'i^ chubhair, 7 gurbh fhear comhaimsire do Chrost , do rir fhrinne
^**^.
an tseanchasa n rugadh Crost go haimsir imchin i ndiaidh
^^itv^
100
^^
Chonchubhair.
Agus
is
amhlaidh at
frinne
na
staire
se,
gur
V^l^^''*^
tjjAat
105 Crost
S^^i
,^^l^^^<;yi>\uv^
-f
tlt^hfU&^ ,''
**^'
n-imeradaois na hodhail bs
ghabh
j
tr
chombidh
r Crost
, 7 do
ag gearradh Choille Lmhraidhe
riocht
n draoi
oile
thairngire, cidh fr
j^-
jUUf^-iJ^'
^t
fhaigsin ion
do Bhacrach n d shamhail
115 dchreitte
'tufli^
.^AW
oile ?
,
i^*
/U-^^^f..^
Uime
Cc4r.
sin
^- LCs^An^Akd
1
4.
i**"^**
Ei!!l^'
so,
biodhb ha bhiothfhoghlach ar
feadh a
r.
^fTi'^^
'
Balch
an Ceat
trinfhear
Ultaibh
/>^--i^i'
.^,^
Chonnachtaibh, go lthair an
do
trinhear
Brifne,
mhaith an
V^
sgal,
^'
Ai^^r-^.-^f-i^^&t
flaitheas
sin,
oile
15
^^*^^7
comhrag aoinfhir
,doth dr
ttUiU
,
\
7 ms tam
leat ar
Ai.
'
ut?
Agus
'^'^'^'''gur
iomchar
faqi,
beiris leis
d theach
l
I
ChonaiU
7 a 25
7 oUmhuigh-
a leabaidh.
Gidh eadh,
ixxaxx
i^vuc^^
^^r'^f^^*'*
<
fin ,
^^'^^'
riot,
himreadh
<ii2^t"
dhanamh na
feille,
adubhairt Conall re 30
muirbhfeadh
Agus
leis
sin luighis
Balch, gr leasg
lais
lo
i
4.
na leaptha
35
,.
Chonaill le.
t''
leabaidh Bhalchori; go
do Bhalchoin d'ionnsaighe
sin fa clann
mbiodh
riocht
ar mar-
bhadh a n-athar
thc^ iaiuo
2;
ama
%^it*oLS^^
^S* ->r, 40
dtriur lais^
Gonadh
lHt.cUht'J'ti^
5.
lUdZi^Ct^ijCXi^u.
Is
=.
BS CHON RAOI
mar a raibhe iomad ir 7 airgid 7 ioluZm^^**^'^ mhaoineadh 7 iomad do sheidibh uaisle oile, 7 inghean lainn
\hmm>^;^v\uA. j aontumha do chinn ar mhnibh a comhaimsire i gcruth 7 i sgimh
Bi.i^-*--7 d ngairthear Manainn,
1'^^^^^^
ag tigheama an
chualaidh
oilin:
tr dhraoidheacht
j
10
Idl^^jUiM
C Raoi na curaidh ag
i
triall
an din do bh san
an
V'
Is
'^^J^.j&iML
^^
oilin uile, ar
ann
sin adubhairt
titM^^
\*'^^^^*^-
riocht fhir
an hhmxt ^^.Co^
j
an^'^
.
dnaidh
/iti)f ,cUick
<Ad''i'*^' 20
leis,
gur
ilkA
\\^JU^a^
lig
'<
"^d^J}^
/^
C Raoi, do bh
15 lachtna,
ii4t*^ ^
nirinn, go rochtain
MM?r^.
f^Uf^d4*if
^fi*^
Eamhna
uaisle
ann
le,
as.
dhibh, 7 ar mbeith
/ZtV^. C.u^yu*t.J:ttrU'
r ^-^.
<5^v-A*^-
p> <;<>c*>cs2^
5.
Do-ghabhair, ar C Chulainn.
Mas eadh, ar
Do
s, is
ii
Blthnaid
'
mo
^.<AM^
'
oile
seid,
25
C Chulainn, acht
Blthnaid amhin.
l;
f^.
"^^
fear
an bhruit lachtna.
C Raoi rach
^^^r
N ghabh a malairt, ar
leis
^^i^V
'
Mar
gcealltair dhraoidheachta.
30^^/1,
do mheas
air,
gurbh
:^en.- i^d
f hgaibh
'na
.iar
leis
Mhumhan,
n-iarthar
sin
sgaoilis
-tm.
ntZ.'^M* ^***
'^"^^
do ''^^
folt
****"-
\KA,
iad,
tithbhim, an
^^
is
"^
AH*{^
f^^
ghlaise
t'f'-
Raoi an tan
gCiarraighe,
soin,
*^
'
annsa
ion
sin
iarrais air,
!^^^ dh
n-iarthar
sise
mar a
an tSamhain
^n ar igean
fear
budh
^^ ^^^
fin
lais,
7 gomadh craide
sin C Raoi
an trth
55
'
'
CCa-.o.
Ui^>ttU.^^4<><->fc^i*ia?^-^^c3^/-'?'-^
12
5.
XutjU :^.
BS CHON RAOI
^-^^'-^'^ ^*^^*^
-**^,
t^^^'T^^^^^^^^
"
'^*^.
dhi,
fjOr,
jrJcL.-^
60 cathair do
L^^?*.^^i^ireann
uile,
65 Clanna
Deadhaidh
f chrochaibh
imchiana ireann
^ Ama
j^^22^
'
'tt^t^'X^g^'
r^xAJi..
sluagh-bhuidhin
i
leis,
ndoire choille
ann
ar mbeith
mar
fa irinn
si
^^^J~
gclos
an chomhartha dh,
fh^
ni cian
leis sin
C Chulainn.
lar
on bhainne dh.
Tid
^f*'''^^'^
is
r^^^^^^'ljk 80 ghlaise
^pZu.
go Blthnaid, fin do
75 bhi
V*^'^^
go
comhartha do chuir
Chon Raoi, 7 leis sin go
ndoirtfeadh dabhach learnhnachta do bhi san lios ris an sr_uth do
^^^j^^ij^.
RiA^
bhfad.
70 rinig
file
nUltaibh,
t^
ain^,
ndiaidh Bhlthnaide
mharbhadh
-twa-A-^
^^T-
jMuvM^^
^^^t'
#l*unv tit ^)
fuair
seasamh ar bruach
upe, gur
amhlaidh
aille
chuir fin 7
sin iad.
d'urchar
\,
ris
k'
an
f
aill,
gur marbhadh
,U^4,Ar.^CM*^, ^,t^CU,.dC*,
13
AN lODH MORAINN
.6.
Is 'na reimheas
>-
c,xy^^s^
.^'.
r*-**
a^
aige,
ris
an
soin at an seanfhocal,
^^
go ndiongnadh
frinne.
c^.9^n.ur.^>^^Jv.,rj
Is
i.*^.
^^-
^-^.'>"/'-<^'*'
--
10
'"-'-->
^;^
^\^
f^^
do bheith f
F"*'*'**^*^'
dhanamh
Gonadh n iodh
tigeadh do
a dh inghean
.i.
Fithir 7 Dirine a
bh ar Laighnibh darbh
mar
chain
n-anmanna.
ndol bhis
R iomorra do
Dirine
i
aimsire d
Fitliir
aiste tr nire,
7
d cumhaidh.
tinig Dirine
'^
^-^
;r^
<m.
d
c<a^
:j
14
n-ioc bhis
na mban
soin.
Agus
idi^U^^.^
\tiCi^^**^lj^
^J^^i^^^^^^^"^^
''S'uu><4^ti^^^
30
is
^fuyt*^
mar at
t.
Is
i
ti^U^d^bMU
tr fichid
tr
cad brat^
si
dhaj^.
flaitheas Eireann,
rv^S
bhflaitheas Eireann.
CATH CRIONNA
8.
4u,*SrCJf
mar at
tr fichid
^ bheith
'^te^M^^/Kr
BORAIMHE LAIGHEAN
7.
Agus mar do bhreathnuigh Tuathal Laighin d'argain 7 do chreach- c^^^^^jadh, 7 gan iad ionchathuighthe ris^ do fhaomhadar cin do dhiol *
an Fearghus so
tinig f bhrghaid
Chormaic
,.
hUltaibh
dhibh do Chormac
5
f^>iuv^^t..^-^ fhiaclach
-*i^^^:f^^,^^i.^
mr
Tr meic Fionnchadha
7 Fearghus
.i.
Foilt-leabhair do imir
an t-anfhorlann so ar
2.!/<\^,
? t^-
i^T-jTi
10
Is
ris,
go dtiobhradh con'gnamh dh d
AAJ^<^v^-,
dUd&io.
i^ ttitu. Cni'^^
Vfrto^S
15
%a^^^
<!o.T'i^f<LrtA^,
CATH CRIONNA
8.
15
||
^^^^jj^,
Cia ghonas
,-
waj-^
j^
\f\ if
-^^
b^
.i.
Art Aoinfhear.
^^^it^ JCJai^^c^
m do mharbh
ir is
= t'^^iUaXn.
-i.^^
t^
tTT^
jj-ic
dhamh
Ceann rogh
Mas eadh,
arm, ar Cormac. ^
i
Airt, ar s.
:,s^.f-^*. neS..
ar Lughaidh.
Cormac mhac
Mise,
h'athair
.
m ?
Uladh
.i.
J^
Fearghusa
4^^^^
-~
^.^^e^h^^U
nireann.
O t fAe '--
Do-ghabhair
sin, ar
Lughaidh.
^o**-'^^^^-^'
^^
Fearghusa.
'
''
^^"^'
'-
-.
"'
"
^^"^^'
Do
Tadhg
"^ '-*.,'
'
'
chatha
^j^^^
*^ ***
S'^ Drith
ir
*4^^.
Cormac
.i.
re
leis,
an gceann.
Is
iomorra
7 a adach-san ar an ngioUa;
an tan do fhsadh lonn laoich Lughaidh, 7 do
fin,
^^^^^^
^^/^^
^/^'
dearbh
ris
narbh
sin
ceann Fearghusa
Ni
he, ar
an
giolla,
,^g,rvx.J>J
45
v^ 'Z**^'
"^j,
.iCZ
/-^
l^
ue,nf^
^*'^^**^'
Duibh-dhadaigh.
Leis sin tid Lughaidh fan gcath
50
/,
i6
CATH CRIONNA
8.
An
riocht Chormaic
Uladh? ar Lughaidh.
N he, ar an gioUa, acht ceann a bhrthar oile.
Teilgis Lughaidh an ceann ar an lthair, 7 tid an
55
so ceann riogh
fan gcath, go
fiafruighis
gurbh
an cadna don
ghiolla.
Do
lthair,
tr
leis,
treas feacht
gur ag an giolla do
iomad
fola
dh
an Eara
charbad, 7
tr
air,
7 adubhairt
-^
x^ou^.i^J^.
hAth
Teamhair
N thugamair, ar an
Tadhg don
n san timcheall
ghiolla
an dtugadar
soin. ,v""'^'^''j
'
'
'
giolla.
an ghiolla
tri
tig
7 doirb bhe
fai^'J'a.'M'U^
iH4,*<^tf^i-.^>2.^
b ^du.,
gcracht
oile,
85 crad fth
na mairge
sin.
trir, ar gclos
''
Fiafruighis
an
tith-
na cad-mhairge Thadhg,
CATH CRIONNA
8.
17
Ar
an dara mairg,
gclos
fiafruighis
f^^^^^^^
adhbhar
na mairge.
'***'"*^
so, ar
an dara
dalta, ar
mbeith do dhoirb
Ar
gclos
na
90
don
treas mairge
don
tith-liaigh, fiafruighis
treas
so, ar
an treas
dalta.
'na chorp, do
/tft*v
theilg go foirigneach
Agus
ionnus go dtinig
an
dias,
leis sin
an
doirb,
'in^f^i^
7 an
'^
liaigh
gan fhuireach da
is sin.
AISLING
9.
'^
jc
_;
tt
JjJ^^
t^'^.chid-bhile, go dtinig sidhe gaoithe aniar lr leagadh
"'
r.<z*^
Agus
faigsin
na haislinge
sin beadhgais
dhiot-sa
Ceann gacha mn a
fear,
is
7 beanjaidhear mise
^.^f^-^
^^
fhsfas a primh
irinn
4f
uniu
is
ixji^^rxd
a ^
/Mxiti^M,^^
C^^ it^
sin
bhus
ar
'.
^^,^^^
:s .^.U!^ i-nL
^-
^*^*Y*^.
i8
^j fiAtux.
15
ni bhia rath ar
^ciM
(5/t*u2, to
l^eO^^jA^
Agus
ir r
^UftZj^tuJac- j
AISLING
9.
7 an Fhian, 7
tinig
Gidh eadh,
soin.
an aishng
hnn chnimh
is leis
MHTHAR CHORMAIC
tuitfidh s leis
isg
u^
10.
gcath Gabhra,
p*-*^
s/iie..a.
itu SH.
&^^^IS^'
5 aibh
^-'^/'-
ireann tigeadh
dj,
Agus
thigh.
^^
'/
dMj^^i^,
10
7 seacht bhfichid b
in
ir
is
amhlaidh do bh an il^.
^^
oile
oile sgor
d '^pm)
Agus
tid
n-ajdh oidhche,^/
^^^
MtSyit^
15
soin,
gcomhnuigheadh
yi/Zn^xfU^
fin
amhail bhanglaigh.
La n-aon iomorra dr
irigh
Cormac amach
^.vi^i^
(2^^|r
'^^.
mb
sin
Bhui-
7 do chrdh
u*.l^ tosach an lachta gach boin san chad-shoitheach, 7 an dara leath
san dara soitheach, 7 mar sin di go crdh na seacht mb, 7 Cormac
cead.
XUe-
25
Umi.
Agus
is
aice,
10.
7 com
19
'na limh l
7 do lion leis
^
^*-''*"^
Snfr^ bh limh r port, 7 an dara soitheach don uisge do bh i lr an
tsrotha, 7 fillis ainnsin don bhoith. Tid amach an treas feacht 30^^/
idte.
^Jl'>'
ji^
mhad a ghrdha
^l;;)^'
dhobh
sin,
An
na luachra.
ar a ndinim, ar
^^'"^'mbeith ar
? ar
40
si.
Is , ar
nirinn
is
me, ar Eithne.
45
Ni hagam
iu^tta^
si.
Mas eadh,
|^[V^
<
Cormac.
ar Cormac.
Is
Buicead Brughaidh, ar
An
si,
mo chumas
G hainm
/u*a*ua
dh bheith
fiafruighis
uisge an lachta 7
-'-i
fin at
mo
dhiol, ar ise,
^ cu^Ua
''^'^
11.
Tarla
7
fan
ar gcaitheamh chiosa
Chormac mhac
na gcigeadh
^n^^>u;ji^^
Airt, ri Eirearm,
tr lonmhaire luchta
^.
do-ghabhadh ni
Agus
is
l riar
a mhuirir go
ham
(;,C^-LC^--r^^^^^
20
ru*.^liJtA^^^,
r^^r**
ireann.
'
ir n doltar le^ ar
s^
uK^
'^^
Cinnis
lo
I
11.
thionl 7 triall
do rgh
Muilleathan, f
^ dara cigidh
air.
^jg^j-j-
ciosa re
Agus mar
rinig
'
Cutci.M:^*^,
llu4he^f^ ,eo
bhforbhais no
ri
oile
T^f
7 ar a mhuintir; 7 go
*. |i4&*tA/i.
hirithe nor
CAtc
ii-irneis
righ
25
70,
Mumhan
fios
do chor
gCiarraighe Luachra.
ndil
Mhogha Ruith,
draoi do bhi
\'^-<K /<i.h^
fa higean
u,j^^,
li^ttu.
daoine
flu^RuA.,
'Ci,^^*^.(L\k
/^^
rnaille
^^^^~l^^
f^t^^Z^^ut^n^
^'
mhan on
0%.uzyfltlf^
fir
Mhu-
Mumhan
/^^^x^vi/^,
MoS^iviJla.^
'
35 dhibh,
Ju'^^.do-e^. thabhairt in
J_
re rittear
Cnoc
ngioll re citiughadh
do
'"'^^
soin.
Jh^
's^'
"hlp^
;>'^
'
"^'^"-
'"
'
'
"''''"'
'
NA CEITHRE COMHAIRLEACHA
12.
tha an Flaithr
Do
sin.
^^^
^J^JJllJ^mhnaoi,
a str do thabhairt
fin
t^^
^I^aJ
.
do bh
aige,
do ghabh go
H*'*'-a thuirse.
a bhrin
f choill
ndiamhair
chiste
^ ^*^,*:
n
10
leis,
di.
liosta
ag leadrn
sise
air,
Adubhairt d ndanadh rn
Do mhionnuigh
sise
an brn ar marthain
ag lorgaireacht adhbhair
air,
r'r.
go nochtfadh fthzt"
-^
seisean tr rn di.
\/
-,
n'selu^ ^k,i^ja
choille ,
^;*^^^ a bheag,
iir^
^^
dtaisgidh d shiair.
/LdtAiS- f^>i*^
**" ^*^*^
toighe,
gusan rgh
'
22
i
UA*pi*A
dhaoirse
"t^^
!s^
35 truime 7
i
7 an
ar
ri
is
mac an reachtaire,
fin.
Cuiris Flaithr, ar
^y,,u^
ti
dine do bhi
is
dh
dtaisgidh da shiair,
rig
i^^^
NA CEITHRE COMHAIRLEACHA
12.
fios
ndil a shea-
dtaisgidh dhi
lUoi'itJit.^^-
'tbti* (W-V^^
'**'*^
re
hucht V^*^
comhrdh ruin
fios
ar ceann
7 ar dteacht do
ris,
an mac
45 go raibhe
sln,
muicidhe ag raibhe
'w/MMit^iZ cuibhrighthe, guilis
fin
I
\}.^
Do fhromhadh na
do-rinneas
'
na
/i4vtva*A
Cormac
soin.
ar Flaithri, 7 fuaras
ama ndearbhadh
dhamh. Ar
dhamh
gurab crionna
dts, ni crionna
X'^'^^o^
faille
do dhanamh, d dtiocfadh
dalta^
riogh.
achtaigh
r.
An
Agus ar mbeith do
sin n cronna
do mhadughadh, n do
T**"''*'^
^. jfif***'
na dearile 7 na
huirsl r
orra,
fs
gurab olc le
fios
12.
gheas iad.
Is
NA CEITHRE COMHAIRLEACHA
maith, ar
>(wli,
is
^****"
dtugaid a gcaraid
id^
mo
str
dtaisgidh dhibh.
,_/
13.
4* C>u
s,
23
treas fear
an treas duine.
UjoM^^-)
'^'^^
""^**^
L d
raibhe
Cormac
dTigh
Cleitigh,
do bhdar na draoithe
7 cch d adhradh ar
na ndruadh. Do fhiafruigh Maoilgheann Draoi do Chormac
crad as nach adhradh an laogh rdha 7 na de mar chch.
'na fhiadhnaise ag adhradh an laoigh rdha,
lorg
IUck,<itkk
itMZ
Greasais
Maoilgheann
bhfiadhnaise
An
d'adhradh, ir
is
chard
uaisle ^
^W^*"*^/
Ua^^ a^/!/^
^t^^
vf*
'naK^'^ (tiiejtLt
an laogh
Draoi
mo
rdha,
gur
ling
A*ti.
uile.
ar Maoilgheann.
vt^
Leis
sin
ro
^ltuJi
ghabh ag
ithe mire
7
tngadar na siabhra iama ^'
iar sin,
ri
le.
Fuireann
lijr
'^''^
p^^*^
s^
Iar 25
AUn^M-^a
'
24
13.
Theamhrach roimhe
raidh
Ar mbeith do chch ag
^.^\jf^^'^^^^5
cuirid
ir
na siabhra
norbh
il leo
'
mar a rabhadar
riogh-
sin.
a chorp do ligeadh
reilig
tr
don mBrugh,
huaire
rompa
odhal tr chreideamh
flSi
35 no
^ft^^ f-^
ris
an gcrchar, gonadh de
'aJ*^ caoineadh
i^_
ann
Ros na Riogh
ij
sin ^
%a^,Ck*.>tinJ^
,
**?
ris
an bhfuad,
th Fuaid ar Binn. Do
14.
THARLA dhinn
,<**<u*
sin at
ann
labhairt ar na draoithibh
so,
measaim
nEirinn ani
n-itibh iomdha,
oj^'Z^^
,^
is
diobh
'^^
iL^.^.f^
f^J^^^^^*^'
maille re
*^-
/' /ukU.
na*
an t-ard-shagart
15 f
JUtH^fti/^^
gonadh de
Dla na ndruadh,
is
sin
do gairthi pontifex
.i.
droicheadir dhe.
h*^lf^
/T^^'
'^
^^"i^^t*^^^^^^^ n-iodhbarta, a
A/fe..
'
gcoimhad
14.
25
**^
k|i4-4-.
i'"^'"*'
eadh
isig
do dhanamh 7 seithidhe na
is
^, ^^^;^^
-^
Gonadh de
jf*i,
***'.
sin
JCMA.
15.
Ar mbeith
fis^
an
'^'^^
/
NA TR CHOLLA
mac maith
Mar do-chualadar'aitheas
Sraibhtine.
d'irghe do
Mhuireadhach ^tn^'^^tuL^
10
'na
dhanamhj ar
mhuirbhfeam
ireann?
rgh
fin
Is
eadh
d'is
maith dhinn do
is
7 an tan
gona shluagh^ ainnsin rachaidh ar a mhac
do thabhairt don
siad^ oath
tsein-righ,
1,^*^*^ cr*-f^
'**^'
15
ni bhia
ri
h'is ar
irinn go brth.
ri
ar an
ri,
is
fearr
Uom-sa
me
fin
'i ^^^f^j.u^^^/-
Agus madh
ar Eirinn da 20
gcloinn go brth.
Mas eadh,
|:
do lean''6^.>^'*-W
tjc\ixA.*f^
do thuitim
ris
na
26
NA TRI CHOLLA
15.
dom
shliocht
im dhiaidh,
da
-^ (^t-**
^ ^.
^-vi^
^;^^^^^^X-^ Agus leis sin cuirid an sluagh inn^all catha orra fin^ 7 Hngid ar
^
^*^^'*"'
a chile do gach leith, 7 bristear d'Fhiachaidh Sraibhtine 7 msir-d^a3.
'
amhail do thairngir
Dubh Comair
dh.
Muireadhach
nAlbain iad,
tr
dibh ar a gcrdhacht
as sin go hirinn
.i.
Colla
Agus
leis
thugadar do bhuidhin le
ni
riogh Mhuireadhaigh.
An
Ni
fhuilid sgeil
ar an
ri.
40
do-rinneamair
At an
^. fuu. ^
^^^t^'^
se
fin,
mar at
h'athair-se
do mharbhadh Hnn.
ir ni diglieltar
oraibh
is
cuma dhaoibh-
sgarfaidh ribh.
Is oirbhire dhroch-laoich sin, ar
luin**cL 45
Na
Tugadar
seal fada
mar
sin
na
Colla.
at filte romhaibh, ar
gcairdeas mhr, 7
is
iad
se.
na Colla
fa
0td4xe^
'
*4
Adubhairt an
Cia an
(lAn4M^
siad.
n-aimsir fin
ri gur
maith
Airt
leat-sa sinn
cloi-
nirinn.)
se, ir
l coinnil
do dhanamh fearainn
irgidh ar Ultaibh, ar
'nar
tir
dhimh? ar
^a^iU^t^aUaak
;i
ri
50 da sliocht.
at
Uladh
Moigh Breagh.
or
fasg,
no
folt,
Chormaic mheic
^
^-
>,
15.
NA TRI CHOLLA
27
iar
fs.
ri
na Colla
as sin
.i.
oath gach
ri
Eamhna, 7 mar
Cham
mhir orra^
fillid
Agus
7 gur loisgeadh le
iughadh.
16.
Ni
'
Mar do mhothuigheadar
bhforaire
na nm
iar
lucht an teaghlaigh
do bhi san 5
righe Laighean
do
fin.
28
'^*^'*^
16.
Dhl Riada
15
4^Jt,[.uiA^
^6i^*~^
fmt-a^,..^.
^^ rochtain
mhr
dtr
leis,
r bheith f chos-chin
Laighean
uile d'argain.
fin,
soin
giall
n go ndiongnadh croch^V,^.
^Tf^^TI^
25
/stce
"^SefSi!?^
air,
rt
ri
20 ar dts.
ti-t.it-}.
fa
jjgj^ fuireann
LJ^^^C^l
/6^^#/*~
air sin.
f*
qdlU*^- 30
*<u*Aa,.
bhfd f
leith ria.
chile dhinn,''gabh
iomad^'
leis
40 a chile dona
^ltatlii^
i^
/-wteii^
<ii^tA^
^
i, **ft*f ,
na dla
dhanamhinnte.
Dl Riada d mbeith
fios ^'
'
Aodhn an
tr
gan
do_th
/^ .jU..Uc
do
^rU.
2\<l1>X
4c
^ 9^
29
17.
,^
tJja-j^.
NA HUGHDAIR PHAGANTA'**^"^'^.^;K^.
na pgntachta do bheith
linn iomorra
'
nirinn^ n bhodh
amhin. N bhodh
claoin-bhreath.
dhanamh
breitheamhan ar an
fs cion
dts,
do hheirea.dh'^^^^P^'^^
^^
brig-bhreath riamh, ir
Lki
rir sholais
An
an fhoghmhair do bheireadh
an oidhche
sin,
\,
do thuiteadh meas na
^^
"jvu.jki'
tire
tan
n-aimsir
^^^J^/j*^
mbiodh^Vi.^,
do 10
fr-ionnraic ,
Lajee^
Ar
aoin-fheacht dUt^^^aniul
No madh
na ba a laoigh san
tir
<^1p^
"A**^-
sin.
amhail
adubhramair
d'ughdaraibh pgnta
oile,
thuas.
Mar
sin
do
um
^^
mhrn
18.
Anghus inghean
uilka.
na bainroghna
d'fhios
-
Tasaigh,*ri
clire,
cuiris
ni
hionann
n-aon'' iomorra
filtighis
mthair^^^!^
Laoghaire do ghabh
^'t^'-'*-^,'*-
d dtinig Pdraig
*t^ ue*J~
,/-1
18.
30
i^ Un.
mhac
Laoghaire^ a
lr
tachtadh
go bhfuair bs do
lthair.
StuAul
^^
*^"^v^^'
^>e^ e^-^^
feadh thr
u^^d^J^jii"^^^
lj^^^ \/^
go dtinig
\k,
'*\^ltX^
^^
gcruth cholaim 'na lthair san ras 'na raibhe, 7 beannachais do^i**-^
,'
v-'
15 ar
faoi
greim
eiste,
go dtinig
anam do
20 leanbh Lughaidh.
an t-aingeal ar
ceal uatha,
7 do
Agus do
irigh an
bhuidheachais
^'^^^^^^^i^.i^.
is
gf t^ti
h^^, Agus
19.
An seachtmhadh
bliadhain
chasaoid ar Ghuaire
'
mhac Colmin
U^iue^
jCu^v
a^
rf^ U-u^ a
J*4U
do
fhlaitheas
Diarmada
riogh
CAtiie,
/6u. iiSto-^^x*
haithbhedhadh do mhac.
r dol
Do
do bhuain diolaidheachta
triallais
r Diarmaid, tr bhreith
thionil
\
mboin na
Do
na
do Ghuaire,
dtXd^
Jk,
bidL U,
19.
OA.
cU^CIl
N mr an athchuinghe dhuit-se
leith thoir
leith thiar
xi,
rx.
Diarmaid, lo^j^'kJ^.
Diarmaid don
a.e4u^^
^/kt^ suU
'**'
Is
t,
7 Guaire don
sin d'fhaghil, ar
L^
n,-
aUfte^U^i
jt^/^u^.
'
chuireas cath.
Do commradh an comhrag
an
eatorra,
gona shluagh do 20
Mhumhan don
i/*^
Iv^Bk)
leith oile.
j^
tr
lit
, j.^^^aimui'
buaidh gcatha do bhreith ar Ghuaire. ir do throisg Cimn 25^.^
thrth air. f dhiombuaidh gcatha do bheith ar Ghuaire. An fti>xjp^uu '
^^
"tinig
naomh
Mhir
so
Cimn
is
'
11
fe'^ *^^I!aZC:
'
ort,
do "^'feTj
ridh Cimn.
ir*m*.
jj
^i6e*/:^
an bhean de
^"^/
cia
raibhe in-bhean
amhin
fin.
truagh linn, ar
ise,
s.
riaghalta,
L.^^^Hd^^.
a*,^^ fe
7 do hiafruigh
H^tb
g^
^-
-w->
.P^
-*'^-
-h^**^
35
.
"
^ "T,
daonnacht da bhfuil
amach gusan
sruth,
ris
oile aige.
^'^^j-'lAZ-') i^
>
^"
^
^ ^^'^^ 9
'i
GUAIRE AGUS DIARMAID
19.
32
^^
modh
ri re
Fionnfam, ar
s, anois,
an
no
a fhiaclaibh, 7 faon
idir
ar a ghlinibh.
50
M*'-^*-
is
jtA^tnAJZ
sin,
adubhairt an
tr ghlir
an t-eineach mr d.
^, Tug
CUUiajJ:
u!u^^u^!!^i^^7 n thug Guaire aire dh. Cuiris lobhar d'iarraidh dirce air ar
^' ^^^(,
^^ son D. Tug an dealg ir do bh 'na bhrat don bhocht, ir n
Jam:.
h.
7 do-bheir do Dhiarmaid
GuairC; 7 tug Guaire an
crios ir
do bh
thairis d,
7 beanaid
60 muintear
nairc
an
bocht
go
tuirseach,
do
thuit
sruth
dear
t^^U- !*-
tii
^C <--
Guaire
65 ataoi ag caoi
6 likru^i^^
mar
sin
s,
'-^fci^/iea.
ann
sin adubhairt
Diarmaid
ris irghe,
SU-uiicd.
fin
^^fiUt/xt.
Acck
amach
fin,
Agus
do-bhar fin
mo
thighearnas fin
dhuit, ar s.
75 rna chois,
^iimaLc
'^:~^)i. ^
Da
la
dh amhlaidh
sin.
An
treas la
fios
33
80
Bs at im ghar^ ar Guaire.
Cionnus thuigeas t sin
Tuigim, ar Guaire,
fir
sin
ar Diarmaid.
faide
an lmh
Gabhais 85
sin,
20.
Tarla go
i
raibhe duine
'
,j^^,iLj|Jhanamh
e-
bhodh ag friothladh an
5/<?6.
aram eoma 7
rdh aifrinn do
Mo
7 adubhairt
an naomh
ris
din, ar
y.^^,fela dhuit,
Mo
a ghline r
fela
Bi>v-m>.^
i^^i^i
H^^^kaiMC^
li
7 iar7**^A/^r^_ti
SX^N
'
V'J"..*
Mo Chua
'
lr
7 do gharuigh ar
o.
umAju a-x^
aoin--;i;t^,<i^^^
^/.''heacht soin,
''^
7'trialltar
I'
^'i/.
^
aJm.
BTHAR NA MIAS
20.
34
tM.
Mo
'^t&Mt/^^
20 laighj ar marcaigheacht
na miasa do
lthair
Mo
dtraidheacht na mias, 7
t'
25 d'fhaghil^
*^t5.
^l4/^
]yf
7 mad na
heagail duit, ar
tire
fheil^'^
Alu^.
do bh 'na diaidh.
Mo Chua mo
:
Agus
Ad^A^
flntiC'
*|''
leis
sin leanaid
^*^'
don mhaic-
clireach.
Is
ann
sin
do ghuidh
Mo Chua
riu^.
^AA.
an naoimh
Mo
N heagail
Aciu^.
Chua, 7
iarrais
maithmheachas
duit, a dhearbhrthair.
^;u>ev.iM,
air.
Gidh eadh,
ittear
an biadh
libhannso.
Agus
iar
ceileabhraid do
40
Mo Chua an
tan soin.
21.
/5
N A TR MI AN A
^Mm,1U>^,^
*^^ ^'
^n^f
^JU^'.
maith
leat agat
se,
an
ni
budh
21.
jj
NA TR MIANA
35
j^^-^^Iomad
ioSL
CfcA^i,
galar ar
mo
22.
^*^
Mo
ndeireadh a re gur
i()
ia
mbeith
K*
Is
A.i-o.^J^^
ndithreibh an fhsaigh do
^(/fc**^oidhche
do choimhad.
An
1^
j^t^
i^^^yt^u^jiA
^ **io^^^^ 04..
fior.
^y
chorp, ar Cimn.
heasgaineadh Cuimin
mas
-^CJl>tA*^*<AM%,
lomad
^-
tusa. a Chuimin,
^-
^.
^- -vuifi*.^
n sa
ar mbeith tuirseach
dh
^>* c**^-/
ioijiad.
crois-fhigheal
d laghadh ^o^2^^^^,
'^^^**7'na shaltair,
/vw>
'p^\
Tarla go grod da
7 sgriobhais
Mo Chua
is sin
leitir
go bhfuaradar na
da
is sin
go Colam
tri
Cille ar
mbeith
JLaSJti
n 15
L lU^.
/jj^ i^uJ'
do-chuaidh uait,
ir ni bhi
*^
nt^tA.
\s
se.
u*^ "^
eUMf^
23.
/'"
Ceat,
%ltMau^
1^
comhdhla
if^^,fxMu.<^'it-uu5
An cad-adhbhar dhiobh^ do
soin.
dhibirt
na bhfileadh a
riar.
ir do
'
,
%u^iM^^y^-iu, an n_roth .i. an t f goire cim san bhfilidheacht don ollamhj 7 dofi*,_
t^^^s:
bhdar fan am soin beag nach trian bhfear nireann r filidheacht^ ^^^^^
'
'p^^btJul^iee6'-7
^V^^'^'^'^^-io ireann.
Ama
Adhbhar
uile.
oile fs
deilg go
;'CitR*,u^#'iii:;iiffan
15
;.'
'iu.eutL*,.^^^
do fhgbhadh gach
l"*****-*-^^-
'nadhiaidh.
liiHwiM
ir f dealg thr
rgh tigeadh
>
^'
lollainn
7 ar
Ceat, do
flaitheas
a mheic,
tr bheith
u^uutAia^.^
An
fi^
^^^
^- ^<U.,i^f^A^-
nAlbain cruinniughadh na
e^^-'eU44%j.
t4yjM^
Dhl Riada, do
.viW^J^*'
iLcji-ip
thriall fin
a h go hirinn,
mar aon
r coimhthionl
23.
naoimh-chlire, 7
37
lon clire
is
deochan 7 trochad
Do fadfaidhe go mbiadh dchreideamh ag an laghthir ar an n
,
mar at go mbeids
^^^^^
> '^*^'
caibidil
don
labhrann ar phrbhilid
oilin
nAlbain,
'^^^.^'^-*-^-^^
,'UUh-
F
air
foUus go mbds
is
anall-d.
uile
gnth, ar
bogaibh
rir
s, leis
fin, gr
ns neamhghnthach
shompla an chad-doctra do bh ar an
heas-^^^^^
bheith umhal d,
oilan,
do,T^at^y
Agus
is
45
phrbhilid ar dts
n, amhail adeir
F he Colam,
caibidil
Stair chadna.
thgaibh mainistir
n-oilan
1,
do 50
<
orra fin
ar dtus dibh,
Cholaim
Is
is
uime
sin
nirinn go Mr-dhil
Cille
tngadar easbuig
Droma
Cille
gcoimhdeacht
60
Ceat.
^j/
.
^i^o^
air
gan
ir
bhreith aithrighe
air
dol
1"^*^ ^^
<i
"^'/f.
.,
d'fhiachaibh^T^^^J^
Mo Laise do^ at) Ud'talM.
it^l^itUfj/<Yi^^^'^^i^^
23.
nAlbain d.
C^-i<i*-) t*i&u*t^'Is
adhbhar iomorra
ChiUe dol
70 chor
f rug
mar
nAlbain,
mar at cath
nirinn^
Mo
thinig do
Cile
Cholam ChiUe
catha do
tr
fieJi^
C^*-*"*'
y^ uasal ar
an
bhfeis sin l
Tiormchama. Uime
mar do mharbh
sin
seisean
uu_ji.
-^"
ireann, 7
Agus
so^ tr
n-aghaidh
do marbhadh
sul
^^^
j..:-
EochaidhX.ft.:u
dhlighidh 7 tearmainn na
Cile
Cuamn
Fearghus 7
^ fj^^^^j^^^^^^^^^^^do-chuaidh ar choimirce dh mhac Mheic Earca,
,y^,<uw4#w 4 80 Domhnall, 7 cuirid sin ar choimirce Cholaim Chille , 7 tar choimircej^^^^^
/^^"'W^^'^ Cholaim marbhthar l Diarmaid tr choill reachta na Teamhrach. ;^.
.i.
j-^-J-^^g^' Agus
tinig
IEarca
85
"^i.lOfSi.
chloinne Mheic
-iUltj Cuiridh
Leabhar Dubh
n-aghaidh Cholaim
Mo Laga adhbhar
mar at
Chille,
tr
oile sios fa
ghuidhe
dtugadh
an tan ro sgriobh an
Clanna Nill an
Cille
tuaisgirtj
fin.
Uime
soisgal a leabhar
leis fin
sin
an maic-
do thoghadar
is
breath rug
X --^^
^!r^t
*'
[
leis
95 Cile Dreimhne.
^^ ^
adhbhar
fa
tU^Ju. Ctir^4)
C^J^
Cholam
^^^
Chille
iMi^uJ&uhv, Au-t
fc
23.
fin
leattromach
39
n-aghaidh Cholaim
adhbhar
Is
/*^'*^^
100
Cile
Feadha
U^s-dC^,
>).,.,..-
^'
j^^^^^dubhairt:_
Is
Agus
ris
is
uime do orduigh an
innilt
ris
'^2^'U^
...,,,
nocht da choir^a Ua-^.
iU t^^-xd.
do bheith 'na
coirr
ltZal^Usn
mar aonyf^^vLg
'
is
oireacht^^*J21^*t44
dhil,
clirigh greasais
daosgar-,<
i-jrv^
^^
Uuiio^heasgaineadh
\a.!...
cuirnhne,
Do-chuaidh Colam
Aodha, 7 do
irigh
iar
sin
130
filte
roimhc;
a"^
'
40
lA^lUrc
k**^^A^
y.^jiJSIyJ'C^*^
''^^/j^;^
135
''"^^l^Si^ u S
i^lh.t^^,
23.
^'^ibhe tr
Colam
Triallais
Do ghabh
fhochair.
as sin go hoireachtas
eagla
mhr an
Conall,
ris
140 rochtain do
Dobudh
fut. ^^
-M^.
145
m'fhilte^ ar Colam,
Do-ghabhair
LU^
an
Dhl Riada
J, flitui(
^'
ia/*-
^^^
i>nAk
nAlbain.
liom, ar an
r^
!?/!!r?*!,''^^^^^'^^
'A'Z^nSL^jbe.'
,1
^ /'A^J' k*-,
fastdh na bhfileadh ar
rjar/
,1
mo
s'LnrL'A'
n-ain-cUi-LX"-
mhad a
30
sin
dona
Do bhodh buidhean
"^ u^f^^iJ^^^' ionnus go raibhe trian bhfear nireann r fihdheacht, beag nach.
Z. y.iia. au^Ia^, Adubhairt Colam ris an righ gomadh coir mrn dona fileadhaibh
Iu*
lS.uJ-cAida.,155
4jii>.j
4A<t,
ris
file
fin ar aithris
riogh roimhe, 7
160
.,
oUamh
nEirinn,
Colam
fs
na
Cille,
go mbiodh
oUamh
* >^
\>nttuM,
i^vruJiSi'A.^^cM^f^iu^/^ Unroot**
/t
<***^:*4ny
^a*--..**
ttu^
23.
mnadh
41
do bhodh ar gnthughadh
An
Sgannln Mhr,
Aodh
"xejju^e,.
sin.
^^(, N leanabh
ar
Colam
i/^j^grr-f*
do%ai^^f
/^^^^Ms eadh,
Agus
^f*^^^'
/i-f^'**^
.^
,,
.^
f |.AJe^*4tJCt
Jt^wCa
for sin.
CiUe, cairde do
Juk^acht
AXuJS^u^f)
^*>u<e4,.
"
>/2^.ar
tinig
dlimh dheall-
.^
*^*A.,
01
.^ ^
C/UJ,
"^95 C^^^^tJluiUi.
^^
:
'
.;
tua^OyC^t^^^X
^^^^^-^^''^^.Ui^^;^sc^<xy^^^
23.
42
7 do chr 7 tarra
amach, 7 tabhair do lmh im limh-se.
g^^^^^^'J^^'^
Tig Sgannln amach iar sin, 7 an t-aingeal roimhe. Do mhothuighsead an lucht coimhatta
205
fiafruighid cia
do bh ann.
/^
/
Sgannln, ar an t-aingeal.
Gluaisis Sgannln 7
an t-aingeal
L'Ciu^cli
k^*'t^*^*^
gurbh
fin Sgannln.
An
mhad a
^^^^'^tuA
li.eUuucStA.
fisi^m^l^
ir
tharta.
feil shaillte
,.<,
'^O'bheirds
do Sgannln.
Ann
sin
trl
nOsraighe. Thairis'^^lH**
deocha do thabhairt
nochtais
Adubhairt Colam
220
N heagail
A(s^,en*/i
/WO, "^
T\uu^L^^^.
leat,
-j^gjg
gjj^
triallais
'24.
^f""^^
Jni^'tjUJ
Cille
^*
'
'
nOsraighibh.
Beir
mo
r.
bhachall fin
nDurmhaigh
'"^^
mar choimirce
nOsraighibh
i.
amach. ^
CILLE A AINM
so, is f
leanbl^g mhnadh
hainm baistidh
Cille
dh'ainm
nDubh-ghlaise
air,
dTir
5 nibaile
>
Sgannln
dhanamh
^ dh, Criomhthann.
J'luL^ tSuoW
triall
An Colam
i-
duit, ar Colam.
225 buaidhreadh do
'^
Sgannln
^^
Qy
Cille re
24.
dol
amach
san seachtmhain
la
mar
CILLE A AINM
sin,
43
do thionilds leinbh an
ag
on mainistir chuca
triall
k,
ris,
do thgbhadaois a lmha
Cille
/^n
Cille
i
Agus mar
leis
na lean-
thoil r
Dia an
'***^*e^^t-
ndearmad.*^Agus
is
^"^
is'*
^^
lo^-
fL
"
Is fan
<
^^f^
^ /^
anmannaibh na naomh.
25.
^a^
tr lthghir 10
chugainn
bhaibh Colam
Agus =<i^ii<-,^^7
an tan at-chds
bhflaitheas
Mumhan.
^^ o^
i^tfM^^
ir do lonadh Eire do
^^ ^.
^^g^^_^
rna linn, ionnus nach bodh buachaiU ag boin n aoghaire ag trad 5 A .if*^'U^,
-Wj^^aa**,
jj^!,^ 'na reimheasj 7 do bhodh anacal ag reilgibh r a linn, 7 do-rnadh
"^^ iomad
mnadh '-'Ci^*^
rompa
deigh-ghnomh
oile
Cuileannin
bhflaitheas
adubhramair, griostar
Mumhan
go
cuid d'uaislibh na
bhflaitheas
siodhach
Mumhan
sona,
amh
7 go hirithe
Flaithbheartach mhac lonmhainin, abb Inse Cathaigh, do bhi
don
7 coimhthionl ar shluaghaibh
r^'*''^^^
Mumhan.
mbliadhan do Chormac mhac
'
fin
idir dhirc
15
-ifi.
chigeadh Laighean, ar
sin cuiris
Mumhan
Cormac cruinniughadh
go haon-lthair, 7 ar 20
25.
44
n-aoin-ionadh d n-uaislibh
rochtain
<Uv2^*fc/
do thabhach aird-chosa ar Laighnibh*i gceart na ronna dorinneadh idir Mhogh Nuadhat 7 Conn. Gidh eadh, f leasg l
is
comhairle ar ar cinneadh
lej dol
naX^i^t^^
Cormac
triall
O^ U
*^
^aUiHj-ti^ktt'
Dla Chormaic,
hucht
d,
Mumhan
^
f-^**!^
^^^
H*^
fios
ar
^*^'/^"**^
<JUk!U.
is fin,
flaitheas
do
Mumhan
rir
terte^ k^^il
oUlt-pticnlLa.,
do ghabhil d
horduigheadh
]^\4/t-AJtmh- sliocht
^^^^"^^35
filtighis
triallta
^*
Mumhan do fin 7 do
i
Fhlaithbheartach
mhac lonmhainin,
triallaid
Mumhan,
^ #aAa, fe , 40 Mumhan
'^;j;fjL
^^^
rgh'**^
ar mbeith do Leith
n-aon-longphort r
triall
^^
*
ifoM M^i*^ Flaithbheartach mhac lonmhainin, abb Inse Cathaigh, ar each ar
*^^^ sride an longphuirt, 7 do thuit an t-each i gclais dornhain faoi,^,^^,;^,
^2^*^u
'
ItSui
iUd*^^5o
e
y**^
^'T^^hsirt Diarmada
'^''^Jr'
A.
e^HvwitnJH
'
(ir coidhcs
d'fhoghmhar^|p'*^
fear soin,
25.
Dobudh
45
ln-toil l
tinig
d 55
UctfOa
sin,
go siodhach.
n-ais
An
is
eadh ro 60
^ fiu uua.^^^-a^ ^
dearile th'intinne.^^'^*^''/^
tir
Cormac
mheanman
air-sean
soin.
Is^jt^^J^^^^ %{c^
/u<,LuL.
Is
tan at-chualaidh
sin
.i.
is
cath do 65
cosmhail
fin,
tuirseach
mhuintear ionmhain, ar
amach go
s, ni
brth.
dhuit
a mhuintear chroidhe
sin,
ar Cormac.
mbiadh neach
uJfeL lar sin
do
igin oile
iarr
Cormac
'
ir
is
beag an
mo
,^*
do dhanamh 75
fin.
Crad
an<
= ^^^^^^**'**-
dobrnach tuirseach, 7
^.
eadh ro 70
uair se
is
foraire
""
ndeamadh a
^-j^^t^i)f^if\\jitUi^ jtat.
^^ ^
iarr
<-'*'2'n,
SoP^^ ^F*'
-if
.i.
comharba Comhghaill, do
7 a thiomna 'na
7 do chaith Corp Criost iona fhiadhnaise, 7 do dhilt s don
tsaoghal do lthair Mhaonaigh. ir dobudh dearbh l Cormac go
thabhairt chuige, go
fhaoisidin
lthair,
Do
fin.
leis
a 85
do bheith ag mhuintir.
Uama, da
1* fi L
Cb<^^ "' '^"^
'
^-v/-^ 46
tsr
^u^^U^^jTi^
/O^^^c/t
firU^
25.
go
90
^^^o^tut
reilig
a adhnacal
leis
*^
gCluain
.i.
bhfad d'aimsir.
Uama
mmlU
Dseart Diarmada,
it'^*^
fhearr/^
^a,
thionl
ba Comhghaill an tan
^.5j,/2^.
mr
95
a-
t*iisJ(a.
d'ulc
mhac
-t<*H*4i.-
Sheachlainn,
'r-jk^j^^
VMtov/.-Ti'^ioo
ireann^ do bheith
ann
dheagh-dhaoine Mumhan, ar
brighde
/^
j^fitfh-
$%<
Utnu,.
do ridh Maonach:
Is
sin
Maoil-
^njuJiuJr , urLu.
(uujjiat/uiu
maithe
dhaoine gcribhtheach go
s,
dhaoibh do ghabhil
thairgthear
Bealltaine
n-orlimh
mac CearbhaiU
.i.
rogh
105 Laighean
Do
Laighnibh.
A haithle
t^ .^;
aCiff'^^iJL
theacht
/_^^t;^Mc^
na casaoide
sin triallaid
"i^^^^^'^
*''
Flaith-
um
sm
stuic
ris
an nmhaid.
sin
Do-rnsad
fir
Mhumhan
tr
catha
f)A/4^-7
.|*^
120 d'uaisHbh
Va |ift^
^*"^*^
v
'
&
Mumhan
s cionn
an treas catha.
ttU ^.
sin ar
Mhoigh nAilbhe, 7
nmhad, 7 ar a loighead
dnX!ju^aJr,
fin
dlsUrJtJtsxA
f gearnach
do shluagh. ir is eadh
25.
shluagh r fearaibh
san gcath
so,
marbhadh, 7
gir ag sluagh
.i.
gir
ghir do bh
ag sluagh
Mumhan
'g 125
x^^^mZ^
Laighean ag commaoidheamh an
mharbtitha soin.
chis
soin
.i.
Mumhan, do-chuaidh
Mumhan
mar
ar a each, 7
rinig uirre
is
^-^^^^A
shaor-chlanna
go
Mumhan,
ar
s,
^^^i^t^
Laighnibh.
amhlaidh
7 sochaidhe maille
fris
a lthair an chatha
-'
/
^"'^'
/^^,^cC?
.^^-.w^
rCii
(f^-*^
tp
fU/i
sin,
mar do-chonnairc
Cearbhaill,
y,
ti ^kAcuc.
^ ^
eadh 130
Mumhan
.i.
Ceallach
mhac
'
luit%.
'\
a mhuintir:
irgidh go tinneasnach ar bhar n-eachaibh, ar
s,
7 dbridh
drUo^dt^a^
theitheadh.
briseadh
LJtil*^
>*^
V^^
sin.
"**'
,
n-aoin-fheacht chuca.
^h^^' ^^
'^^'^
^"
^'^'^ *^ ^^^'
145
^^
dUj^'^r'd
^^ ^^^*^ Moighe nAilbhe an tan
^ir^^
i
'
\
qommarbhadh do thabhairt
l^riamadhe
7 an trth do
'^ a2i:nAci^
ncu^tv^.
,^. ,\
dtosach an chad-chatha..t<j7-j''
Gidh eadh, do ling a each i gclais uaidh, 7 do thuit seisean di, 7 do-Tftia^i-tg}^^^^,
'
chonncadar drong da mhuintir do bhi ag teitheadh as an maidhm , /, *^f^
[,
7 tngadar d fhortacht, gur cuireadh ar a each . Is ann sin 155
^^^j^
i,
48
25.
saoi
Is
^ rnheic
lI^S*^^^''
'
tUtyeiA^.
soin.
ionmhain, ar
s,
me
Deir as t
riiuulu
mar
is
fc*l&.gcathsom.
^K*- uuenu/<'<*%<.
/i*rt<j
li.
Triallais
fif^^J^ na slighe
na
"^
y.
fa
hiomdha
fuil
slighe lorg
Cormac
165 dtarla
'iM.
Cormac roimhe^ 7
sin^
na
Tuitis an t-each
fola.
fithe^
leis sin
mar aon
'IjA.
r^^J***^ ag&is an
^Xitwu^t^^
Is
ann
sin
tngadar drong
de.
'c.
aca,
is
eadh adubhradar
re
p^^
oile,
foir-
marbhthaoi
ri
gcath
le,
Gidh eadh,
it^
ni buidheachas tug ar
an druing
acht aithbhear
sin,
nach diongnadh
fin a fhoirdhinge.
thri
sin
ceann
cois-
an ceann go
185 Siadhail,
s corp
Chormaic go
Cw-t"
j^ouW'*.?'''*^
l^ijTA
leis
190 easbog
ln-chribhtheach,
mo
nGaoidheilg 7
iodhan,
.i.
marbhadh
eagna d'fhearaibh
Laidin, 7 an t-aird-
umaightheach,
geanmnaidh,
25.
diadha,
ceann
foirceadail
49
7 fir-eagna 7 soibhas,
aird-r
dh
Mumhan
Do thill iomorra Flann Sionna, r ireanrij ar bhfgbhil Diarmada
chigeadh
i
7 a bhrithribh.
''*/
'
'
rghe Osraighe, 7 ar
Fillid
^w^*^
TugadhiarsinFlaithbheartachgoCillDara, 7gabhaidcliarLaighean
ag tabhairt achmhasin mhir dh,
ciontach
ris
ir f
mr do
chlir
7 do chmrl^-^^^f*^^^ ifj--,
Laighean d choimhad^ go rinig go Magh ak&J:^ 4- ta.
Mhumhain amhlaidh
sin d,
gcionn bliadhna
^/^t#*^
';
do-chuaidh '^os-^f^gj^^^ \
d mhainistir
Cathaigh
ars^
ar an
d'is
Mumhan d
bhflaitheas
210 i^n^^tan
is sin.
^,
26.
Is
fs
bhflaitheas
do-rinneadh na gnomha so
sos.
Oir
mar
'^.
thinig Cinnide
uaisle
Mumhan,
sul
Mumhan
is
dtosach a fhlaithis do
Fach
gcomhdhil
^
5
'
/^^Tn^L^t'
ir is
ann do chomhnuigheadh
d,
si
ar dteacht san
/r/fr?
^'/O-^^^^-i
26.
50
Chormac
'V^Sc**^^
Mhumhan do
"noA^tLietf
15
Mumhan
D is
'
bheansad
'
^^J^^;^^^^
^i
mn
gur
Cinnide flaitheas
lig
^**^'^ .'-'^f'^'h'^
do Cheallachn.
sin
Sgl
,,
Cas, f oighreacht
gceilg, gur_
d n-aimhdhein'^^fj^^S.
l\,^f*^j^iMA/L 20
tfVuJg/w
fifjLJ
^^/
'
n.. .,
At
;&^uV '-<*<.< *4
cleamhnas do luadh
k*Ji^uitiiJb^L!^
Ak.\^- 01
25
Oniftu (Xtfwi
mar at a
mbeith
Sir
ris,
7 uime
an chleamhnasa
.do thabhairt
U I2i^'
N hamhlaidh
an
'^ui<cZ^
*>t
ris
Mhumha
"^^
'
is cir,
twii!
Agus
is
\ 5'*^'
40
Mumhan do
sin
cuiris
Sitric
7 ar rochtain dona
ar Cinn^ide
mhac
Lorcin, ir n dleaghair
is
eadh
is
indanta dhuit,
Mumhan, 7
cheithre fichid
sin comhairle ar ar
soin do Cheallachn,
''^'
is
mac tigheama do
s^
ar^^^
do phsadh na mn.
^|#Afc
Leis
r Ceallachn,
Msy
Bhionn^^
sin aontuighis
shir fin^
'
lf-^tMi^:i***-
r Ceallachn,
an oidhche
N ar a
leas luaittear
an cleamhnas liom, ar
s,
leis.
acht ar
ti
ceilge
d'imirt air.
I
/iiS/ti"
Beadhgais an bhean
leis
na briathraibh
sin, ar
kfi.
r/
26.
51
ama
mhrach, 7 tid s
bhfd f
ag
Sitric
seal
mar
bheith ag teacht, 7
rinig Ceallachn
do
^^
leith t,
'na
gach
leith air,
Mar do
n-oirchill ^ ^tc:^
'
lingid
/feT
Muimhneach,
Chinnide, 7
triallaid
leis
^^fe^lT"^
"
sin ollmhuighthear
thraidheacht Cheallachin,
mar at sluagh do
thr
7 sluagh do
air
go rabhadar aoin-ri
dag d shinsearaibh
Do
Mumhan.
taoiseach s a gcionn,
Do
bhflaitheas
mar at
Dhl gCais
Do
r
leis,
trir
oile
Soda
mhac
do Dhl gCais
Mumhan
ann.
Deasmhumhan,
Dla na sluagh do
thir, triallaid as
75
an Mumhain
gConnachtaibh,
E2l;^[\^
^.
/-^''
26.
52
ris
na creachaibh n
ris
na
ag^^-
iflfArxy^),
Agus mar
cia hi
rinig
do lthair
an tsluagh-bhuidhean
Dream do Mhuimhneachaibh
nAu
Alu^SA,
/^iMeA.
'na ramh-thqsach.
iad, ar s,
fiafruighis
Donn-
soin.
^'Zi^S^^flC
mar atid Gaileangaigh
85
lmh
'*^'^^^
brithreasa^ r cor
rogh
Mumhan^
Agus
libh-se,
chommbidh
tr
dobh.
90
Oci^ :JiafU/iatm^g
^^*^'*^nr 95
*/*t >svi-^
t.
uKxCUftn
/2
'Cd,-
^-u^/H^^^
y^ MP>
100
is
Muircheartach
mhac Arnalaigh
C'fvi.i^
105
*^^
t^ZjUi^ irJe
lc
Ma**>^
pu^l^XAA^
'
f/f a>i
nArd Macha, 'g fhaisnis dibh an sluagh Muimhneach do bheith ag traidheacht Cheallachin r a bhuam amach.'ZftM6^
Dla Chloinne Tuirgis, triallaid a hArd Macha, naonbhar larladh } t^
gona sluagh Lochlannach, 7 Ceallachn 7 Donn Cuan i mbroid le, [^^ju.
Cloinn Tuirgis
Dn
.-^- *<-
Dealgan.
^a^hJ-^
triallaid
teacht
Sitric iad
ag
lachn 7
Donn Cuan
le,
tig
A-ft^jii^utA- .
na gcreach go
go
J!^^^j^^
d'iarraidh aisig
'
na^
leis
m^ bhi ann.
>
rua*^^^
ETto'
^
26.
Triallais Filbhe
ndil
53
na ^T^tf*^^
nJ^
^^^
|
|
*iy
anuas
lannach
i^^
C^^^'
de.
ait
loTooilt.
go heasaontach ar bhrollach ar Shitric^ 7 teilgis iad
araon tar bordaibh luinge amach^ go ndeachadar go grian 7 gur ^25
J*"^^^**^
bthadh amhlaidh sin iad. Tig Saghdha 7 Conall^ da thaoiseaci^^-'u:A*w:/*Cii->
oile,
tar bord
gceathrar.
Agus mar
sin
da gach
fuirinn oile
7 gur mochirigheadh
beagn do-chuaidh tr
i
dtr,
l
le iad,
do Ghaoidhealaibh^
^,
calmacht na Muimhneach.
Agus
ghabh
triallaid as sin
r Ceallachn,
gur 135
a chrche fin
ars.
mad na hanbhroide do
Mumhain,
7 uaisle na Muimhneach do chonihairle, ucht do ^o^**'*^**^
thabhairt orra d ndbirt. Agus lingid ar dts ar Luimneach, 145
7 do-rmne
bh ag Lochlannaibh ar an
fin
'
26.
54
mbrighde
leis.
7 a maoin
leis.
F^*'***^^'
is sin
^ t^
sin
leis,
^^^^J"
airgthear Corcach
Airgthear fs Caiseal
A<Am.aw,
g^
leis ,
27.
mnaoi dh.
>'****'^** ^**^
h
Thairis
sin,
Chonnacht gurab
/.
7 doghrainge r
Un*Ui^
Seachlainn,
duaidh(fiii.A.
dbirt
dobudh
d&^^
/i^U-, ^SBhx.
AftPuJ
,e>iku^
an
gcrch,
7 s
Brian
^
do-^^
do
15
j)4
is
sin
20
triallais
ti
fin,
27.
55
^^^^
^
\1
-
T^^caXh no
brighde dh.
Mas eadh,
Acht cheana,
is
Giolla Comhghaill
comhairle ar ar cinneadh
Slibhn, a
oUamh
fin,
Maoil-Seachlainn,
r*^^
'
muna
Teamhrach da gcineadh
fin,
leis
fin
n-aghaidh 6'^-t'*^^
do chosnamh shaoirse
nach raibhe
fin
chlainn, nach
mo
ionchomhlainn
ris
Agus
do nire dhamh-sa
ijan
is
fior,
/jj^i.
ar Maoil-Sea-^y,^^;^/p^
Teamhair do chosnamh,
-,
^^^^^An
s,
do chosnadar
"
^^^
7 an t ag bhfuil s anois, seasuigheadh a saoirse.
kij<-]<iJjAgus adubhairt fs nach cuirfeadh fin Dl gCais i bhfalaidh ris
'^
fin
do neoch
oile.
-u.,a.*-.-oi*M.
''!^i^^f^l^^
Acht
g ghuidhe
um theacht leis
7 adubhairt ris
Cosain Teamhair dhuit
do chor chatha
fin, ar s,
ir is fearr
'
MAR DO GHABH BRIAN FLAITHEAS
27.
56
"ji^M^t
Brian.
muna
Thairis sin
Aodh O
ris.
Nill cruinniughadh
7 coimhthionl ar Cinal
leis'do
65
^jLi^
Ali*
dh
^
dearbh
Oir
siad,
<_
ngealladh Mhaoil-Sheachlainn do
sin
is
is
leis
dobudh maith
leis
leis
do fhreastal chatha
Aodh
ri
dol do
chinneadh chomhairle
Seachlainn
eUUl
lonnus,
ar s, nach
budh
yaftt-^fi^a*.^
a*^^^A^
thurus chugainn.
/i,w#-.
is
gcogar 7
eadh do measadh
le,
gcomhairle
d dtighds
^*^i"
an-is:
jjUni^^fOioUu^. Qjj. j^j bhiadh ar sil-ne r sochar n r somhaoin dr rochtainO'
Ui*^.^^-$v.^
^ ^^^"' ^^
Ut*,'^St' i*
/u^fe*****^
|^t*.
*}
;6uvutfi-
cineadh
d ndeachmaois do chathughadh
si2,,
is
crdha 7
is
calma
gcath-lithribh
<U,-
rnhainne acht
Uime
sin
is
85 fhearainn na
mar sm.
is
Dl gCais
7 an cineadh
deimhin nach
.1.
fs
teithfids
an p^r"^^'
nr
ro-
Q4.P>^yv
comhairle ar ar cinneadh
Teamhrach
le, leath
na Midhe 7
chinnsead.
I
Arna
l(J^^
mhr
7 do
^^^atffisr*.:::^^^^.^^^'^
27.
57
Mhidhe
'g
Triallais
bhiathadh ann.
95
na Teamhrach
amhlaidh
'
-i/^a
u.t
ec^^..Jb>-<*^
.
sin,
^
.
miu^^uL^
.', ,
'
v
thabhairt bhrighde 7 ghiall d thinig an trth soin. Ama chlos
sin do Bhrian is eadh adubhairt:
x "^^ ^^**^'' ^* i,^
* thngais im theach-sa gan chor gan choimirce, do-bheirim^
icLt^lAt^^/'^
...
cairde
gill
n brighde d'iarraidh
budh thuaidh
ort,
Aodh
.i.
7 rachad- los^*^
Nill
^'^.
7^^^11Z^^JIuCp^
do
Do
ham
oile
Oir
is
lor dhuit
no
mise
i^i^*^
le,
7 f maith r Dl gCais
'
do bhrgh go rabhadar
oir
7 airgid do
a^Lu'
^rus. )*^ ^
gcionn bhliadhna iar sin do cruinnigheadh 7 do coimhthionil-^*'^'^*^'^'^
eadh
mr-shluagh
Lochlannaibh
tha
Mogha
Leithe
Brian
mhac
uile
J*rian
leis
an mr-shluagh
idir
Ghaoidhealaibh
Cinnide. Tngadar
sin go
7 i2o^2v2**/
-.
,^
dhil d mhuintir.
I
^^UiUJttu
r.^*V iU^Ge/A,
'
27.
58
fa
bheith umhal
mar
aird-righ dh.
da iarraidh
air
{cfe^il^,
JifUxLA
^fv^L.
tn,
I
fin
do thabhairt
ghiall
/"bhraighdeadh dh.
^""^
^^
130 7
iomorra
^^^
do-rnadh
mr-shluagh
Agus
/K^V^^L^rt^
^Aux - -uA.^ i^
is
mar
calmacht 7
sin
hear
Mumhan^i^^Jlil,
'
x*i*^
l^^^^t^
^'n^Z^jt-Kt^^^
U4Cd b
di*>il
ti
fa
mo
is
do do
mo
'
T^.'.
ity^MU*
I
i>
flaitheas
'
,^nt do
28.
Ar mbeith
'''^^^'^'^^l^^^chomhnaidhe
'
fetAjU,i:.^ Hu^'a
(^-
tr
5 chrainn
l rgh
Laighean, 7
'^
Do beanadh na
triallais fin le
lartlu^'^rifvi
mar a
/u:-dn^7
jllf-uAUni.
10
[;[^ic
^^
^^^^^ sel-chrann ar
Ubh Muireadhaigh, go
i
Agus
fin f shel-chrann
leis sin
7 ionar
srill
tid
Laighean
V^
^ tC ^\ r4^
sel-
go Ceann Choradh,
i(^tJ*^,k*^^
I'^LaJ
.i?*
bhFaolin,
ir^
'na
f^^ SUJ.^
28.
Laighean
bhrat.
bain-chile
(.i.
shiair^
59
Laighean
15
Do
'^*^^'^'^'^^
-"i^v^t^*^^^*^
[T^'\ 'na fiadhnaise, 7 do ghabh ag iomchineadh ar a dearbhrthair
bheith f mhoghsaine, n f dhaoirse^ do neoch san domhan
An n, ar s^ nr fhaomh th'athair n do shean-athair. Agus do 20 0*'^*-'"^
\j^^[j^ tr
ridh go sirfeadh
Acht cheana
mac
cumhain
Agus
tarla
oilcj is
25
.
,jj^
e^^
GhUnne Mma^
"A shln
Vu^^tL.
sin fthaibh
froth
mbrisfid siad
^^vc^*^
sin,
tid
d thoigh leaptha, go
sin,
7 do imthigh 35
Ama
chlos iomorra do
fin,
cuiris
Laighean an
gioUa grdha d
'"*'^
>^
don tSionainn, 7
Dh Lua, don
fthoir
'i
dhibh
&:^
oile
^'^
-^ ^^*^***" j^'^
^
ar Murchadh.'^^^ ^&f*''
i^
Jg^^^i
'^
ar Murchadh.
air,
bhuiUe don
tslait
.i.
x\
9^n^^ SuA*^
Cogarn ainm an
Otut
a.
(*fiMj>^ Jl
ghiolla,
^n-U^ ,
t-
y.un^
iubhair do
is
its.
kJU^
&jUdf.%-'}
tr
leith 40 aittu
giolla
uaidh 45
^uSir^^*^ "^A.
60
28.
Mumhain. Do sanntuigheadh
l fuirinn
do
jS^A^t^'
Gidh
eadh, ar
50 air
^tf^
n^^^j^^
s,
is
ri
do cholbha a thighe
N (W.i^-yW'
coir air.
^^W#wi,
55
i,^^^'
,
^uJdtU
'^''
'
'v^
'/''^?/^
7 d chigeadh
uile
sin is
comhairle
iompdh ar Bhrian^ iad fin 7 neart Lochlannach^ gur commradh cath Cluana Tarbh eatorra. Agus do
ar ar cinneadh aca^
loi^^ It-o^thfU.
UaXj^
60 naigheachta
* ^'vmahSa^^
caigh,
nth
Cliath,
Luimneach^
ghean,
rtl^^
''^
65
fios
is
Loch Garman^
bPort Lirge,
comhairle ar ar cinneadh
gCor-
tharraing
l rgh
Lai-
freastal catha
Agus ar rochtain
do Bhrian
lir
Moigh nEalta
air
gCluain Tarbh.
mac, Carolus
Cnutus 7 Andreas, mar aon re dh mhle dhag do shluagh Lochlannach, do chongnamh re righ Laighean do chor chatha Chluana
K
-^^^
Cc.
euAujjC
70
'
ris air.
^.,U:^^udimi&e
29.
/uL.
^
Ar
r^W/
marbhadh
Bhriain 7 Mhurchaidh, 7 iomaid do Ghaoidhealaibh mar aon ri,
7 iar mbriseadh do Lochlannaibh 7 do Laighnibh, 7 ar marbhadh
a n-urmhir san chath soin, 7 ar
-(u^^j^rJi.
5
LjIm^
GHALL
FILLEADH O FHINE
-
'
dtriall
is
ann
sin
do-rnsad sliocht
4bJc
^^^
<^(IU^^J%CA^UUUnUa^. fiCC^x.C^
^^ y^ .^/ui^ ^a^^Sir^
-^
\:
29.
FILLEADH
Fhiachaidh sluagh ar
leith
dhobh
FHINE GHALL
6i
f in,
cir rghe
Mumhan'gach
r bhfeacht^'^^^**^^,^'^^
10
"^^^
'
n.
i,
'^^^J^-J^^.^^^^I^'.
fif,^^ ^ ^2
*^
bheith umhal d
Ar
gclos
an
fin^
sgeil sin
Do
ridh
Donnchadh
iX
Agus
^^^^Gidh
^^A^''^*^
rnhac-u^. feii^.^i^;^^^
Rith*^'
^f
freagradh.
/,
-/
/^^
I 'O.
2*^ do shluagh.
Deasmhumhain
tri
I'nhile^^^^]^^^
urij^
^L*i
triallaid
B^^*<u^^
rompa
gCais.
^
triallaid
rompa
hth , ar br
Donnchadh Mhac
as sin go
lion
35
^^
'
^ j^,^,^
**^ Jite^r'^
a shluagh ^Yj4*^
Ht"'
62
29.
fhaladh
^.^i*Sjla.^j.U4^k a
Uime
leis.
Oir
ri.
sin
^-
50 Giolla
Do-ghabhaidn
%iyfiJr.
se cath^ ar
Donnchadhj 7
is
'^&Jic^^^^u^.^^J^
Adubhradar na teachta
n^^fiaa^j^
uu*.^
\aJ,.^ Cit^^vjt-^-
^^^ dmadh
ar
ris
catha do thabhairt do
55 lion
theachtaibh
Mhac
air^
Giolla Phdraig.
bioth,
ar
Donnchadh,
''do
bhar
beanfaidhe
Is
ann
sin
Mhac
f choill,
mac
measg
/>*H^t*^ft
ligfe
an nire don
Do-rnadh
le
amhlaidh
sin,
l chile sin.
j.
ir n |^
n go ngluaise an
fear*^=^^.
^^?
^.
'
63
soin ag irghe
7
'^^jUn^m*,
is
eadh adubhradar:
triall
(A.f-tdhobh
ir
^^:'
^-
ffor
i<i^^j,^^idhiobh
|i^^
jg
iJt'.Lju)
Ar an adhbhar
fin.
is
ir atthaoi
^nkn
>-
Hon a
sin,
n-itte sd;
ar siad,
Is tlith
dhaoibh-se sin
7 gidh
fior,
nach
ail
libh cath
^W^
'^ .^*'*^^
iad.
^'^^er^^^uj**-lL
dhinne ar gcommarbhadh
leis.
Agus^g
feirrde
(f^W
^^uS*^*^
;
ri }
Do-rnadh amhlaidh
sin le,
measa
Dl gCais
sin ion
gCais
'r^^
at^, utcJiv^,
n sgannradh fhbraid Dl 80
ni sgaoileadh
teithidh,
fheacht r
mac
n-aoin-
i^^^^ri*^
30.
dh, 7 fs gairmthear
ri
ireann
uile
mrn
mar at
ag raibhe
Gidh
.
_
is
r linn
Ruaidhr U Chonchubhair do
'^^
ifl'^H/*\
s.^^t^
a'
^^^^ z^C^/\tA^
u*^,
30.
64
mhac
Floinn^
DIARMAID NA NGALL
Midhe
ri
i,
7 nocharbh
i.
amhail
*iiiueci-Ut^
ag iarraidh
mar mhnaoi dh
.1
Agus adubhairt
d breith
ris
leis
Thigheamn
na teachtaibh a nochtadh
(\
eo .;^J*eCd2/
fin.
'
IS
cumann mmhine
r-a*- (SSUxtJr
^^(rfiC
iMfiM.
hasgaidh d'hios na
mn go sluagh-bhuidhin mharcach
triallais
go
'na fhochair^
20 ar claibh marcaigh, 7
leis i;
tillis
J^iL^^/tntt.!
lomthsa Thighearnin,
iar
25 agcaoinis
an ain^heart soin
re
Ruaidhri
uaidhj^_^
Conchubhair 7''rna
Chonnacht,
lionmhar maille
30
Ama
ris,
chlos do
Laighean,
cuiris
ndiol an
mhghnomha
sin do-rinne
Diarmaid.
lot
>
fc
c\^uJ
do-rinne seisean.
35
Mar nach
^ffUt-iU^^ i<n0i'
F<inA^^ Co.
i^llfewtAJ*
^'
Agus
leis
sin
ri
^
30.
DIARMAID NA NGALL
A^
leis
U^ do neartughadh
^^*^
Sagsaibh,
leis
65 ^^^^^.^^^uf',
7 an tan do nocht
^
^
leitreacha cairdeamhla <^ *aC^'
ris,
don
rgh,
leitre
triallais
u^ ,nMx*Jt^t^,eC)t
Sagsaibh,
do laghadh go puiblidhe
ann
sin,
ann
Is
leis
S^
fi**^f'*^7 do cheangail
inghean Diarmada do thabhairt 'na mnaoi dh, 7 oighreacht n^-gu*^
^eJ<3i^
Laighean ris an inghin, i ndiaidh a bhis fin, 7 d'fhiachaibh 2S JCmL^C Cb^^^.
air,
amach
55
j
*.;atv.dh-
,;
Diarmaid ^Pj^^^g^^^gjM:^^
Breatain, go prionnsa do bhi ann darbh a'mniRaph Griffin, do bhi tc^^y, fiUs.
na h eacht aibh
)tyAKtivAr gceangal ar
CAM.
^***^ an
/_^
\iJcf j.
^^^l ^^
j^
60^ 5,.^^^^.^^
^^
i^^-^-
/g
*,
65
-v
f^^^^^\
I
air, f
sgaoileadh do Roibeard
mhac
Lrearailt.
j,
]\iac
Murchadha
Geallais
|
Diarmaid don
goire
leith oile
dh mar dhthaigh
tr theacht
do chongnamh
^IILa^ cQ CQ^ a^
^
J}
go brth do Roibeard
leis
n-aghaidh a easgcarad.
Pj^.J&^/isi
mhac Stiabhna,
ItJl^f^.
Agus
75
StR^z^u^pAtJi 'i^^
66
j
y-
^^tiM.
j.'Tf .-!l1^/'
^4*^
30.
DIARMAID NA NGALL
Ar rochtain
triallais
mar a
dtir dh,
fu^
clire
Ci^^^^Juiii^^-^.
^^.
'
'
31.
DLA
|t
GABHALTAS GALL
do Mhac Murchadha, 7
triochad ridire, 7
^. }{l\
tri
7 is it ar ghabhadar tr,
Locha Garman theas, san
is
fichid
sguibhir 7
tr
leis
nEirinn,
chad troightheach,
Baganbon, 7 f h aois an
Tighearna an tan soin 1170, 7 an seachtmhadh bliadhain do
fhlaitheas Ruaidhr
plta
U Chonchubhair. Do bh
fs ridire prinnsio-
Herimont Morti,
10 roimhe
it r rittear
do mhuintir
do theacht
mar at
do chuir
nEirinn.
ghabh lthghir
iarla Stranguell,
nEirinn do rnheas na
sin, cuiris
Ama
ridire
gcomhdhil a
7 tid chig
chile dhibh,
7 cnachais, 7
r bheith
'.
*
31.
GABHALTAS GALL
67
iughadh ar a mhuintir
is
lion sluagh
mhac Domhnaill Reamhair, biodhbha bhunaidh do Dhiarmaid, 7 mar rngadar do lot Osraighe, 7 gan cosnamh ag Donnchadh 30
air fin,
is
do thabhairt do
Diarmaid
lot
na
soin,
is
mar
do coisgeadh
sin
'V. 5,i.'*^'*-
uaisle
7 gach itheas dr
chomhairle r Ruaidhr
irigh le,
congnamh
criche.
is
eadh do commradh
le,
nirinn do,
le go
nGall a hirinn.
Agus mar
d nddean
fin ar
mhac
catha do hreastal d, do 45
tr
^^
^AV"//
roimhe lingeadh
lon sluaigh
7 sochaidhe ar Dhiarmaid 7 ar na
Mar do-chonncadar
cliar
Laighean an chrioch
mbaoghal a
millte
F 2
Mar do-chonnairc
55
68
GABHLTAS GALL
31.
mac dh
fs
65
fin,
sin,
tug Diarmaid
do Ruaidhr.
Do
gheall
Agus go grod d
nirinn.
is sin tinig
tsamhraidh go hirinn, do
ghiall
rir
Muiris
mhac
Gearailt
dts an
Mac Murchadha dh
mhac Stiabhna an foghmhar roimhe sin, tr
theacht do chongnamh leis
nirinn do bhuain a chrche fin
70 fin 7 do Roibeard
amach. Agus
deichneabhar
7
u^
is
Arna
75
is
chlos do
Muiris do thoidheacht
roimhe.
Uime
80 dol d'argain
ag
sin
tha
.i.
7 gur creachadh an
-^.
**
gcomhairle
iomdha 7 tiodhlaicthe
X troma d'r 7 d'airgead do chor go Mac Murchadha, do chionn/j^.,
siodha 7 rittigh d'fhaghil uaidh, 7 do chuireadar brighde *i
90 chuige mar aon ris an ionnmhas soin, tar mraibh an bhaile amach,
eatorra fin, 7
-A
<^''-
'*
is
n ar ar
cinneadh
le, seide
>^ ^*^"*^
'd-chonnairc
ag teacht
leis,
31.
GABHALTAS GALL
69
.i.
Cathaoir Mr^ 95
^-
^^"
Uime sin beiris Mac Murchadha Muiris mhac Gearailt 7 Roibeard ico
mhac Stiabhna bhfd f leith ris, gur lig a run ri fan gcis sin, !^^ft>l*U*^
7 do iarr comhairle orra, crad budh indanta dh. Do fhreagair- :;^^^^^
sead n-aoin-fheacht , 7 is eadh adubhradar, gomadh urusa dh
an n sin do chrochnughadh dmadh il leis teachta do chor uaidh
ar ceann tuilHdh daoine go Sagsaibh. Thairis sin do ridh Mac 105
_
Murchadha
A***'^'^-*^
"o
gur gheall
7 rioghdhacht Laighean
l,
d_o
leis
re
ar
Mhac Murchadha
leitre
do chor gusan
mbun do
iarla,
Sagsaibh
Agus
foillsigh
gheallaimh do chomhall
d-san, maille ret inghin fin do thabhairt 'na mnaoi dh, 7 rogh-
dhacht Laighean d
l fin
"5
" 'A<^tj'^
/-'^-.^4
amach.
Gearailt
7 do
iarr
raibhe
ri
Sagsan,"'/'^*^
sainntechadh dol.
7 intinn an
iarla, n
meanma
do thug ara
^-5
-u.
-JLt
^**
Uui<n
4^
.A
GABHALTAS GALL
31.
70
air.
ghabh ag ollmhughadh
- teacht
fein^
Gearailt, dearbhrthair
sluagh-bhuidhin
i'UenU'ui
it ar
is
Pliprt Lirge
leis
budh
roimhe
ghabh
fin
s cuan,
le
sine ion
i
bheith
Dun
ag
budh dheas, 7 do
theach, 7 ar dtoidheacht
dtir
Ar rochtain iomorra
^'^
bhFaolin,
/- '^
U^-
t^- '^^
na nDise, go dtngadar na
7 go Maoil-Seachlainn
i gcomhfhogus
Gaill sin
troigh-
tri fichid
ris f in
Ramann
dh
croch
rabhadar
7 a marbhadh 7 a mochrughadh.
D
^45 fear
is sin
soin.
Ama
a lion
tri
mhile
bhfaigsin do Ra-
tLn.
a.M'^t'
_ chonnairc
O'd-chonncadar na
Hw<{i*-4(2t
fhaisnise
ar an
^55 n-agmais ar
^,%ij
~^^
GABHALTAS GALL
31.
is
ionad ar
ghabhadar cuan^
bPort Lirge.
71
nirinn^ tinig
an
iarla
n-aoin-fheacht
air,
lafcL^^
da bhuain amach, 7 da chor ar a gcumas fin. Agus tar gach olc - O lyvc^-fii^riK
"^^^^f^"*^
^
7 gach imshniomh da bhfuaradar muintear an bhaile da gcoimhad
7 d gcosnamh, do hngeadh orra tar mraibh an bhaile, 7 do 170
mharbhsad gach a dtarla ri do lucht an bhaile, 7 do gabhadh TV^^^^^i^i^
^
Maoil-Seachlainn Faolin, r na nDise, le, 7 is tr impidhe
fin
Aoife
a hainn
a inghean
leis
do psadh
ris
gcoinne an iarla an
i.
Agus ar ndaing-
175
Agus - 4ti.<i^Ui^\
ni raibhe ar domhan duine budh lugha ar lucht tha Cliath ion Mac Murchadha 7 na Gaill sin d'fhaigsin chuca, 7 do bhi Mac 180
fin
soin.
mar an gcadna.
mharbh a athair, 7 do adhlaiceadar go heasonrach
anuasal , maille re madradh marbh do chor i n-aon-uaigh ris mar
aithis do. Ar bhfaigsin na nGall soin 7 neirt Laighean go lionmhar
ag teacht orra, gabhais uamhan 7 imeagla lucht tha Cliath,
Murchadha
ir
is
iad do
Cu^e..^^
"
185
cumha 7 brighde
lucht
tha
Cliath do
fe;
'
'c-^^^
aon
don taoibh
don
an
ri,
oile
- ^^T^^j^^
'
*^ a^cUk->~
%
'so
31.
72
195 ngabhil
tha
Cliath
ann, 7 fgbhais an
aon
ris
Do
.
mar
an comhnaidhe do-rnsad
sin, is gearr
t-iarla
ag coimhad an bhaile.
Ruairc,
Brifne/r
xm4, iMjLtU^
-loisgeadh an chroch
jr''^^''V^
sin
nirinn.
'd-chonnairc Ruaidhr
'
'
GABHLTAS GALL
thabhairt aithbhir
^J^^^^
eatorra,
'
tr
air, tr
mar thug na
Mhurchadha,
,f^
iU
^it^
k*^
is
eadh adubhradar:
fjft*.^^
,.
fuil
7 adubhairt
ri
Connacht
.i.
cion
na cdhas agat ar do
*^^^
Ruaidhri
Conchubhair
riot,
muna
IlIt^ a!>-
aris
Sagsaibh
ar
fjefUaJJ- ^^5
;^
u/Ui^
Do
tUti.
in
oiLCar,.
ridh
^j-*^_^^
Murchadha
lj^f^,*i4M<fy.
iadha,
irinn
225
,
fcu/%
?tJ2*>it^
'^'f'H
orra.
-'^
)''*/-,
Murchj:,^^^
ALnLtf^^
A^/^c^
fii^l
i^UUJ.
,1
uile,
Rngadar tr sgala on
fir
ireann rompa.
uu<C
GABHLTAS GALL
31.
ars f
An
73
230
theacht uaidh
Murchadha,
.i.
Diarmaid Mhac
'i
J^^ ^^52^^^
235^*e*^^i
^ion/vca.
nirinn,
Ramann
leis
2^o ^t^aiiXAt'
11 71.
Agus
is
/|
mBealltaine na bliadhna
AfM<_X..
^. ^9^ 42ac-
^^
soin fuair
245
go hiarla Stranguell
leis
d fhgra don
ar dtoidheacht
ifl_
iarla,
triallais
nirinn
mar aon
Ramann
Agus nx^fju^
an
7 ar rochtain do
iarla dol
t-iarla
lthair
Herimont
Sagsaibh,
'
v^p^
j^
Cliath,
is,
iarla
rl
tnallais
an
Chig cad
soin
sin,
ris
gisigh
'
nEirinn, 7 buir-
l<i>(irxJ,
|!
31.
74
Tinig fs
^.Lfi-nJUi\.
an
GABHLTAS GALL
Corcaighe
.i.
lthair,
^ i.CA^iMuu,26s
as sin go Caiscal,
aaamUa^
is sin
do chuir
fin ar
Chorcaigh
^^^
hth
rtw^/
Cliath, go
an
Triallais
sin.
as sin go
sin,
do
Conchubhair,
ri
An
,.
tan
iomorra
ad-chualaidh
Ruaidhri
t*"^'.'^
t^*******"
uaidh.
280
ann
Is
sin
do chuir an
ri
dias
da mhuintir
gcoinne Ruaidhri
U Chonchubhair, 7
Jifvutt-.,
lut. /itvo**.^!--
285 Floinn,
ri
is
iad do-chuaidh
oile.
ri
fin do,
na taoiseach na tigheama
nirinn
nach tug umhla 7 tighearnas orra fin do righ Sagsan an tan soin.
Ar dteacht an gheimhridh chuca iar sin, do lion an aimsear
kH^^Mi
righ,
Da
X
V-
xii
lu^^iatZf'^
^Ju^tif9S
fjf^h
is sin
tngadar longa
ndeachadh an
ri
'na
phearsain
fin
muna
do thabhairt shsuighthe
GABHLTAS GALL
31.
soin^
is
75
eadh adubhradar^ go
gcuirfids
air,
Do
nise ar
is
do chuir
"^v^'*^
air
a chlann 7 a dhaoine
ar ar chinnsead, drong
^
2^^ leo,
V- %%l
^^
tha
mhac Stiabhna 7
Cliath ar Roibeard
mar aon
fiche ridire
ar Mhuiris
gona bhfuirinn.
ri
Do
mhac
fhgaibh
Gearailt 315
mar an
Triallais
ri.
an
ri
iar sin
/*<<>.*. ^,
J^
n-iric
uighthe aige
[2J^aibhe
mharbhtha
f in,
n-imreasan.
tr
S.
']
d^^C^
ridheachadh
-ftH^AA-
'l
Hastingf^t^^/M^
j^^y^doibh
mar aon
^*-^''**-'
idir fin
Frangc
325
^ ^*tt^^f^
'
NOTES
LABHRAIDH LOINGSEACH HAS HORSE'S EARS
Labhraidh Loingseach, according to the legend = the exile speaks.
1.
'
The compendium
2.
'
his youth.
et,
'and.'
'
clause. When it occurs in verse the metre shows that it was stressed on
the second syllable. It is sometimes written amorra, but the MSS.
generally have Am. or the Latin compendium for vera.
is
is
mar
The
23.
24, 4,
gen. of time
'namely.'
aid,
preceding word
cf. 3,
22, 9
25, 128.
'fell.'
'if,'
'
'
'
'
NOTES
78
form
of aiste, aisti.
is
masc.
ris
Cf. ni
gach n-aon
ris
here
leis.
gach, 15, 36
the forms with the art., ris an, leis
cf. is
gach, 5, 47
leis
after
'
'
'
'
'
'
and d
last
as sin.
Uisneach, used as gen. also in lines 30, 45, 47, &c., but Uisnigh,
58 and 81. An older form is Uisleann, O.Ir. Uislenn, gen. of Uisliu.
The form Uisneach seems due to confusion with the name of the hill in
5.
Westmeath.
Con-Loingeas, older Conn Loingeas, 'head of the bands of exiles,'
stress being on the second word. Conn was reduced and lost
declension. Cf. Meis-Geaghra, 3, 7; Maoil-Seachlainn, 27, 3, and
6.
Dearbhorgaill, 30,
8.
NOTES
Daol Uladh, 'beetle or chafer
79
of the Ultonians,'
'object of
i.e.
loathing.'
7.
8. Id
Id; cf.
10.
Cf. 18, 3.
7 rug;
go
is
cf. 10,
17-
21. ionnnachair,
'marriageable,'
7,
lit.
'fit
for a
mate
[nuachar).'
Cf.
ionbhuailte,
re rdittear, 'to
whom
is said,' i.e.
'
geall.
re'
+ rel.
a;
rdidhim.
initial
of
it is so,'
cf.
O.Ir.
massu
mds eadh
16, 30.
mds (never
ed;
is
*>w
quitt distinct in
which
is
'
49.
don
tir,
gcoinne, 12, 2;
cf.
10, 5,
9. 25.
So athchuinghe,
'to.'
19, 10;
The
older spelling
is
NOTES
8o
dhag, &c.
gmadh
mo dd
dtug fuath,
100.
gonadh amhlaidh
'whom
'so that
sin,
hov/.'
3.
2. re
mbeith
buadh, gen.
3.
pi.,
unless
it
sg.
buadha, buaidhe;
cf.
line 17.
^.
^ 5.
7.
Cf. 2, 6, note.
10. do lig
dd gcoimmeas re, 'gave up comparing themselves with,
vying with.' coimmeas from comh-meas, the mh being assimilated as in
the next line. Note that when a vb. has two subjects, both singular, the
.
vb. itself
11.
13.
is
singular;
cf. 8,
39.
3 sg. of atd;
lit.
'whoever
may
be.'
19.
gadaim
is
f.,
12, 39.
NOTES
be the name
8i
is
common
in the metaphorical
westward.'
don leith aniar, 'eastward
don leith anoir
dd bhfachain fin, 'to see them.'
i.e.
Conchubhar.
person),'
'him
(in
52. fin,
d'inneall, 'he fits, arranges." For do-ni as auxiliary
58. do-ni
46.
50.
cf.
16, 22.
but the
classical
72. gluasacht,
now gluaiseachi.
80.
'
Some modern
writers
recommend
ghd dhanamh 'doing it,' and dhd dhanamh 'being done,' a distinction
which appeals to the eye, though not to the ear; but this distinction
is not supported by the history of the language.
84. /a dhoire choille, 'into an oak-wood'; cf. muine choille, 90. For
fd into cf. fdn gcath, 8, 51 /a choill, 12, 13 fan mbaile, 24, 4.
cf. 1. 109
18, 5 22, 8 27, 52.
85. gabhaim ag, I set to, begin
86. gurab sin diol do-bharadh orra, that that was the fate he would
inflict on them.' Distinguish between do-bharadh, neg. ni thiobhradh,
from do-bheirim, and do bharadh (1. 92), neg. ni bharadh, from beirim.
94. i ndigh, &.C., 'hoping that the kingdom would fall to himself.'
99. ard, comp. airde the a is short in the classical language. It is now
lengthened in most dialects by the group rd. Cf. bord, ceard, tarla.
no. i riocht, lit. 'in the form of,' i.e. 'by mistake for,' 'instead of ';
'
'
'
'
'
III. do chuirfeadk
4.
I.
6.
10.
sg. of
marbhaim.
'
NOTES
82
gidh eadh, 'however/
19.
lit.
'though
be so
it
'
cf.
mds
eadh.
23. cuiris
Juair digh.
2d>.
See,
cf
12.
1,
38. a dtrir,
of triar.
'inclination,' 'expectation,'
29. bara,
lit.
'
trir (also
41. ^0 r so
reach,' just as
go dti
ti is
5.
3.
so.
is
iol-mhaoineadh, gen.
pi.
'many kinds
of wealth.'
of analogy
cf
23, 8.
8,
29. tug
amus
uirre,
'
made towards
na gcig gcaol
air, lit.
'
Cf.
her.'
five smalls
gach,
now
ins gach
neutral vowel,
en each
thire.
is
The
NOTES
83
number
nom.
teacht.
72.
long,
of hosts,'
i.e.
'with
lion
Cf. triallaid
now
'free-will,'
usually
is
and
by
more usual:
ais.
do bharadh barr
63. a rabhadar:
an
sruth,
';
'; cf.
29, 80.
so ris an
Now
aill,
'fright.'
'down the
clifi,'
MORANN'S COLLAR
1.
Morann
is
his foster-father.
2.
agd raibhe
aige
aige
was
at first pleonastic,
but
worn down
it
has become
to 'ga or go,
and
felt as
soin, 11,
'mun am
NOTES
84
fmi gcis sin, 27, 74; and, at the present day, ag gdiridhe
umam and ag gdiridhe fm, &c.
6. an mbreith gcir, ace. sg. of an bhreath choir, here the object of a
verb. It would now be used only after certain prepositions.
chra,
3,
112
7.
counting,'
9,
10.
3.
cf.
20.
27. do
7')A
d'Uibh.
The
Cf.
30, 29.
is
an archaism
century.
8.
I.
Cormac'
3. iar
= san
dd dtugair,
13. 5a /0
la.
15.
'if
dd
of the difference of
23.
maith
fiiarais,
ghonas,
1.
a good example
original
(cf t) is
.
syllable.
NOTES
go into
85
45. lonn laoich, 'warrior's fury,' Mid.Ir. lond Idith. lonn is properly
an adj. 'angry.' The old phrase is Ion (or lan) lith, 'warrior's moon,'
a beam of fire supposed to spring from the forehead in the fury of battle.
48. narbh sin ceann, 'whether that was the head.' narbh (also arbh)
is interrog. pf. of the copula, affirmative the neg. would be nacharbh or
;
ndrbh.
68. go dtugadh, past subj., that he might bring Tara's wall within the
space encompassed by his chariot on that day.'
le, 'whether they had taken in, brought off.'
71. an dtugadar
'
cneasughadh
tar
i.e.
a merely external
cure.
81. ar ceann, 'to fetch.'
87. an dara mairg: with regard to the ordinals (a) the masc. is used
with fem. nouns: an seachtmhadh bliadhain, 19, i 31, 6 {b) the following
noun, especially when fem., is generally left undeclined, as here (but na
treas mairge, 1. 91). Cf. d'iarraid in dara hingen, Acallamh na Senrach,
4134; iar bforbadh an seiseadh bliadhain, 'after the completion of the
sixth year,' Four Masters i, p. 14:1 cionn an dara bliadain, Silva Gadelica
In the masc. gen. we have an dara cigidh, 11, 11-12 in 25, 119
i. 304.
the MSS. vary between cath and catha, and the noun is undeclined in an
treas Id, 18, 12. But cad- 'first' always forms a compound, hence an
cad-chath [an cad cath 'the hundred battles '), gen. an chad-chatha;
an chid-bhean, gen. na cad-mhnd.
;
95. teaUach, 'hearth, fire '; Mid.Ir. tellach and ten-lach, 'fire-place.'
go ndearnaidh, &c., 'until it became a red-hot mass.'
9.
be
plural.
cutting.'
12.
'
'thereupon,' 'then.'
'
NOTES
86
Fian,
15.
now Fiann.
17. tdinig
gcrich,
'came to
pass.'
18.
before a gen.
is
10.
From
lost.
Dun
Cf. breith, 6, 6.
amhlaidh need not be translated, as there is no English equivabut the idiom is quite familiar in Anglo-Irish, 'it is how she had
22. is
lent,
two
vessels.'
'
is
masc.
in line 37
it
probably 'kindness.'
maith tharla,
'it is well.'
agom
ag mo.
48. cumhaidh, ace. of cumha or comha, 'condition, terms, gift';
25, 134.
The
50. ddil,
ddil
ddl,
gen.
4.
cf.
in 31, 69.
ni
(=
tgbhdil,
6.
cumha
3.
is
r)
'
levying.
Unclaimed debts
or dues passed after a certain period into the rrachas of the debtor.
'the tribute which had been allowed to lapse.'
dd chigeadh Mumhan, a common phrase in the literature. Cf.
Keating himself gives alternative divisions, one into East and
West Munster, the other into North and South Munster. On the varying boundaries of Munster see MacNeill, Phases of Irish History.
Hence
8.
25, 191.
Druim Ddmhaire,
earlier
Druim Damhghaire.
,;
NOTES
Mogh
26.
Ruith, O.Ir.
Mug
87
is equivalent to
Giraldus Cambrensis identifies it with
the Welsh cantref, anglicized 'cantred,' lit. 'a hundred homesteads,'
containing on an average thirty persons each. There are two explanations of its origin. According to MacNeill, Early Irish Population-Groups
tuath,
a petty state;
cf.
23, 158.
originallv meant a force of 3,000 men, also called cath, and was then
applied to the territory from which such a force could be levied. As a
land measure, corresponding often to the modern barony, it would vary
according to the population of the district. According to Thurneysen,
it
Die
cf. 23,
as in 14, 11
cf.
aier
bel, sgel.
is
also used as
as,
'burst forth.'
ngioll, 'as
12.
2. re
and bonds.'
a guarantee.'
is
5. cheithre, in this
The
eclipsis
regular.
word and
is
generally aspirated.
dochar,
8.
profit.'
Cf.
2, 12.
moghaidh
is
mogha (cf.
making a new gen. moghaidh.
gen.
don
bhaile,
'
NOTES
88
of the neg.,
no gur sgaoileadh
49.
which
is
dhe, 'till
common
he was set
had ever
received.'
after sanaim.
free.'
64. or fhdsadar,
lit.
i.e.
'in
born.'
66. is eadh is ddil
13.
dona mndibh,
'this is the
I.
lit.
'it
fria ais,
3. re ais
re
a ais
13. ceard,
this
still
23.
art,'
and hke
'
cf.
(a different
used as pi. oi fear, e.g. fear ddna, 'poet ': aos ddna fear comhaimsire,
'contemporary': lucht comhaimsire, 22, 1.
30. go dtuile mhir, 'with a great flood.'
34. ris an bhfiiad, no ris an gcrchar, 'from the fuad or bier.' The
word fuad is required by the context, but apart from this, in modernizing his tales Keating frequently retains an old word and explains it by a
later one. Cf. miach no mala, 19, 74 mh'iallchrann, no mo bhrg, 23, 176.
is
14.
3.
4.
iomdha, 'man}^'
6.
roi-leathna:
now
ro prefixed to
is
nouns and
adjj.
1.
19.
ro-ghrdnna, 289.
feas
9.
'.
NOTES
89
4. diriihe is
a noun;
cf.
cf. 1,
5.
So
14.
form
of dd.
26. cuirid: a collective subject usually takes a pi. vb., cf. 16, 18; 25,
is
'
'
'
as
'rise.'
was
6e//i. fior,
2.
nom.
'truth,' 'fairness,'
sg.
15.
assembly, court, case,' &c., gen. ddla, dat. ddil (also as nom.).
fd ri Alban, 'who was king of Scotb.nd."
19. hig ucht ar Laighnibh do lot, 'he proceeded to plunder Leinster.'
Cf. 30, 37.
Zi\.
fan ddil
sin,
So
fios
na
ddla, 43.
Cf.
12, 67.
^
bhfod fd
leith,
am
is
NOTES
90
an mhdihair aid id
35.
36. aidmhechaidh,
leith,
now
37.
of the
kingship.'
17.
3.
ar a bhfionntaoi, &c.,
falsified
history.'
13.
madh
= md +
18.
1.
2.
ni hionann
6.
mac
7,
oighreachta, 'son
and
heir.'
tug fd-deara, 'caused.' Cf. 23, 96, loi, and cuiris fd-deara, 23, 126.
fd-deara was originally a vb. See note on 25, 128.
9.
10.
13. beannachais,
20, 13.
cf.
s.
do-chuaidh
ar ceal, 'vanished.'
24. ni riom-sa, &c., 'it is not to me thou owest thanks.'
19.
19.
dhubh, 'nun,' from caille, Lat. pallium, 'veil.' Cf. 16, 28,
30, where cailleach has the later meaning 'old woman,' 'hag.'
5. i mboin, 'for the cow '; cf. san marbhadh sain, 'for that murder,'
2. cailleach
31, 2976.
7.
'
29, 38.
foda, old form oifada. Cf. Riogh-fhoda, of the long forearm,' 16, 17.
9. uaire, nom. pi. of uair, used as gen.
10. athchuinghe or athchuinghidh, 'request.' This is the correct form,
'
8.
not *aihchuinge.
It is
now pronounced
'on either
achuini.
side.'
wins a battle.'
For the effect of the slender n of -ne on a
NOTES
91
blessed in
'
'
Cf. 2, 68.
men
aige,
though he had often had
42. 7 a mhionca do bhddar
'and the frequency of it (that) he had.'
'
'
;
lit.
50. lucht,
'some';
cf. 26,
of,' like
profession, metier,
work
(like
ealadha 'swans,'
55.
account of
of art
now
(his) art.'
modern de
' ;
ealai),
las, Ht.
'out of the
tail,'
skill,
ealai
bharr.
gan
ni.
dd ngiallfadh, 'to
he should yield.'
70.
'if
whom
he should
yield.'
Contrast dd ngialladh,
which
is
neut. of
neach.
20.
Mo
NOTES
92
nd
din,
'
must be changed
22.
of
'with
all his
household.'
29. leanaid do
a bhronnadh:
6r 7
the
same form.
'past him.'
fear.'
21.
but
anam has
lit.
36. ittear,
6. re
of
no reason to
ionnmhas
re
is
MO CHUA AND
22.
7.
HIS
if it is
THREE PETS
is still
common, though
less
gen.
of crois-fhighil
pi.
'cross-vigil,'
i.e.
vigil
or
1, 9-
II.
23.
ar a
second a
is
proleptic
cf. I, 12.
7.
8.
trian bhfear nireann, note the eclipsis after the neut. trian.
third of the
men
of Ireland
'
is
of course
is
dnrotha.
an exaggeration
even
if
'A
only
NOTES
93
'
'
re filidheacht, cf
the modern
le
in phrases
such as did
le cird,
'
to
adopt a trade.'
coinnmheadh, Englished 'coigny'; ar
20. buin-chios: see note on line 180.
9.
'quartered,' 'billeted.'
c.
fd
nom.
which
is
araic or iric.
clos: clos is
O.Ir. ro-clos;
at-chlos,
cf.
taken as neg. of
is clos.
So ni feas
(cf.
14, 8)
makes af&rmative
is feas.
2,1.
fd thuairim, simply
'to.'
35. curthar
42. dlighe
cf. 2,
88
29, 69.
both
in use.
Cf.
now
dochtir.
he might not
see,'
neg. of ^0 bhfaiceadh.
do (
de) bhreith ar, 'sentenced.'
73. Uidhir Chiarin, in H.5.25 Leabhor Uidhre Ciardin, apparently
the well-known codex Leabhar na hUidhre the Book of the Dun (Cow) ',
belonging to the Royal Irish Academy. Lives of S. Ciarn (f 549) contain
.
'
stories
{bo odhar)
in the
The
said to be preserved
it
was written by
S.
Ciarn himself
on vellum made from the hide. The story told by Keating is not to be
found in Leabhar na hUidhre, and though the MS. is now defective,
probably his reference is wrong. He may have found it in Manus
O'Donnell's Betha Coliiimb Chille.
74. duine uasal, 'nobleman '; cf. 30, 60.
75. Cuarndn: in earlier authorities Ciirndn.
79. Mac Earca, a name of Muircheartach, grandson of Niall Naoighiallach, and king of Ireland, 513-34 or 536.
81. coill reackta, 'breaking the law.'
82.
Clanna Nill an
tuaisgirt, 'the
northern Ui
Meath,
Ui Nill an
27, 91.
the descendants
in
deisgirt.
Clann Cholmin,
Nill,'
NOTES
94
other hand the surname Nill (27, 46) marks descent from Niall
Glndubh, who fell at the battle of Ceall Mo Shmhg (Island Bridge,
Dublin), in 919.
92. hath ar leath, 'on both sides.' Cf. 25, 149; 26, 13.
102. i vdiol a shdruighthe, &c., 'to avenge the outrage on himself in
108. coirr-chUireach.
'
Colam
gainecht, 'sorcery.'
112.
118.
i I,
misspelt
'
a king
ille;
now
often
leith.
an assembly
131 and 137.
11.
i.e.
of nobles
owning allegiance to
122. gur ghabhadar do chaobaibh criadh orra, 'so that they pelted
them
with clods of clay.' Distinguish gabhaim ar, 'I strike, attack,' [de,
'with '), from gabhaim in-, 'I thrust against, pierce,' 25, 168.
123. gur brdh 7 gur bredh, 'so that they were bruised and hurt';
pf. pass, of brini and breim, now generally written brghaim and
breoghaim.
127. buain,
now
baint, buint,
'
I strike.'
were tongueless.
133. ionadh, the usual form in the earlier language; cf. 25, 21; now
ionad, generalized from cases like san ionad soin, 31, 137, where the d is
The
Irish bells
deaspirated
by the
following
come
s.
sentence.
141.
mo
riar, 'to
grant
my
wish.'
149. ar a lionmhaire atdid: if atdid were omitted the sense would still
be 'because they are so numerous,' but then a would not be proleptic,
in line 5, ar a
away
mead.
with.'
175. leanabh,
'
NOTES
95
MacNeill suggests that aird-chios meant tribute paid by a ri, and buinchios tribute paid by a tuath. Cf. 25, i8, 22, and 31, 32.
183. biaidh cairde go brdih uait, 'they shall have respite from thee for
ever.'
28, 25.
cf.
is
and
'
'
'
24.
2.
3.
5. lochia,
cf. 3,
amach
aw t-ainm
8. irghe
15.
'fox.'
;
dol amach,
do thabhairt
80.
2.
7.
1.
forgotten.'
25.
4. rath,
5.
a.d. 908
'grace.'
now
expressed by
aoghaire bo.
gceart
alleged division
start.'
33. gach re ngln, 'every alternate generation.' Cf. 29, 12. In this
ala, the proclitic form of
idiom re is not a prep., but stands for O.Ir. la
aile.
Mod.
oile, eile,
36. iomthsa,
lit.
'
other.'
The words
NOTES
96
40. r iriall,
1.
now
42. domhain,
re dtriall,
45.
ci.
foda, 21,
2.
ris, lit.
'
before them.'
coidhcis d'Jhoghmhar, 'a fortnight of
autumn/
i.e.
'the middle of
August."
51.
n-orldimh,
103.
i gcomaoin, 'in consideration of.'
maoineadh, gen. pi. of maoin. Cf. 5, 3.
62. is urusa a aithne, &c., 'the meanness of thy
from the softness of thy mind.'
54.
58.
74. oirne
spirit is easily
seen
orainne.
'though not/ lit. 'without that." Cf. 29, 58; 31, 323.
another form of gan. tugainn, i sg. past subj.
81. comharba Comhghaill, 'successor of Comhghall,' i.e. abbot of
Bangor. Maonach (f 921) was also abbot of Castledermot (line 51), for
in line 92 we read that there were monks of Comhghall's community
in Castledermot, or as it is in TF., ba baile la Comghall Distort Diarmada.
89. mhic Aodha Rain: Diarmaid (f 825) was the grandson, not the
son of Aodh Rin, king of Ulaidh (f 735).
ait i raibhe fin dd fhoghlaim, 'where he had studied.'
91. Colmdn mhac Linn is the patron of Cloyne.
jS. gion go,
gion
is
without leave
probably a mistake
97. go neimhcheaduightheach,
lor go neamhchumdaighthe, 'without restraint," TF.
'
'
on 27, 3.
dd gcois 7 ar marcaigheacht, 'on foot and on horse."
110. do chomhnnigh, 'tarried.'
111. comharba Ailbhe, 'successor of Ailbhe (j 534 or 542),' i.e. abbot
of Emly.
clricibh, dat. pi. of clireach the second c is deaspirated after the
/.
So dirceacht, clirceas.
112. giollaidhe an tsluaigh, 'the camp-followers." giollaidhe is a
98. Maoil-Sheachlainn: see note
100.
114.
7 a
ndruim ra
NOTES
123. a cheithre uiread do shluagh
re,
97
'four times as
numerous
as.'
fo-d-era,
verbal force
is
forgotten,
18, 9; 23,
96; 28, 6;
130. uirre
fern.
cf.
though each
is
referring to
it is
regularly
form
of ris.
were defeated.'
'
'
gan commavbhadh,
&c.,
'
149. do haincidhe, impf. pass, of aincim, 'I save, spare.' The ending
the usual -thi. As the syllable between n and c is dropped (cf. the
-dhe
noun anacal), (a) the vowel following c remains, (b) the intervocalic th
becomes dh, and [c) the final vowel is not lengthened to / cf do beirthi,
O.Ir. no berthe. The cond. pass, has the same ending in do ligfi-dhe,
;
contrasted with that of do barthaoi, O.Ir. no berthe. See note on 29, 49.
But recent spellings such as buailtidhe, in which the ending is doubled
{-ti-dhe),
have no authority.
mar is fearr go dtiocfaidh leal, 'as best thou mayest.' One would
expect the relative form thiocfas. But the construction is not uncommon
in Early Mod.Ir. cf. Mac Aingil, Scdthdn, 556-7: do chuirios na rditisi
na naomhaithreadh sios
.focal ar fhocal mar as fearr gur fhudas Gaoidhiolg do chor orra. Possibly Keating has misunderstood his text here.
The older version (TF., p. 208) reads amhail is ferr cotniocfa, where co is
not the conj. coitiiocfa is 2 sg. fut. of con-icim, I can,' with infixed pron.
;
'
'it.'
167.
spears.'
NOTES
98
203. ban-chomharba
Brighde,
of
'successor
Brighid,'
abbess
of
Kildare.
210. seal bliadhan,
26.
'some
years.'
9. oieaiAa,
12.
fd seach, 'alternately.'
41-
to
it.'
oi eineach, oineach,
(i)
'face'
(2)
Mhnmha
33. ni dleaghair an
35. neart sluaigh, 'a force
'
;
ionchaibh
is
dat. pi.
'honour,' 'protection.'
d'fhdgbhdil,
cf. 28,
left.'
63.
may
an dd Fhear Moighe,
cf.
pi.
11, 26.
of the satisfaction,'
i.e.
nom.
pi.
iarladha.
cf.
ar a gcomhair,
no. tugadar
1 18.
Norsemen.'
aithne, 'recognized.'
Cf. 1, 23.
NOTES
124. beiris
99
amach, 'overboard,'
amach, 128.
grian, 'bottom
'
by the
breast.'
tar bord
na luinge
Cf.
36, 13927.
from
Maoil-Seachlainn,
and muir.
26. do
do battle.'
Cuinn ar-cheana,
Leath Chuinn
'
for ar-cheana cf
30, 26.
him maintain.'
lit.
have
'
Cf. 4, 29.
'
83. acht
mar
sin, 'either.'
NOTES
100
'
'
liege lord.
108.
nd
cuir-se
128. brdighdeadh
Mumhan
129. /hear
the phrase
the
is
28.
9.
a.d. 1014
Sliabh an Bhogaigh
it is
gCoill Ghaibhle.
who
died in 1031.
against him.'
rugadh cluiche
beirt,
air,
'a
cf. 6, 6.
md
dtugainn,
thugas,
'if I
33. a shldn
'if
should give,' or
sm
'if I
had
given.'
them
to
do
that,'
lit.
'the defiance
NOTES
of that at them,' a
loi
an sldn
soin,
'
that defiance
is enclitic.
noun of moch.
gcionn chldir, 'at the end of the plank bridge.' GJ. has
gcionn
droichid.
48. gomadh riarach Bhrian , 'till he should be submissive to Brian,'
'taking riar or regulation from Brian.' Another reading is riarach do.
49.
'enough to fight a
dd dtug fulang, 'whom he allowed.'
trdcht ceannaigheachta, 'commerce.'
61.
'I dare.'
lit.
62. tiribh,
64. ar
now
tiorthaibh.
Moigh nEalta
69. d'fhogra
'reproach of word.'
battle.'
air, 'to
Magh
nEalta.'
challenge him.'
29.
Fiachaidh Muilleathan (cf. W, 10; 25, 34; 26, 11), son of Eghan
Mr, legendary ancestor of the Eghanachta of Cashel, who ruled
Munster for five hundred years. Their power was broken at Bealach
Mughna in 908, but they still regarded Brian and the Dal gCais as
usurpers. According to Keating Clann Charthaigh and Siol Silleabhin
are descended from Fiachaidh Muilleathan; cf. sluagh Deasmhumhan,
5.
line 20.
8.
12.
gach
25, 33-
17.
in line 69.
24. freagradh
1.
cath do,
'
let
of
'
cf.
49.
25.
dd
old neut.,
26. ni
cf.
an
23, 8.
thousand strong.'
do sochtadh lea, they said no more.'
cromaid ar, 'they begin.'
38. ar a gcionn, 'before them,' 'waiting for them.' Cf. 25, 50.
40. coimhad, 'watch.' Cf. 31, 267.
33.
is
'
37.
them
go.'
NOTES
I02
have
The ending
to,'
not to be mistaken
-dhe in caithfi-dhe
-thi,
on
25,
149.
52. sul rdinig. Sec,
should
'
demand hostages
clause iad-san
of us.'
do
The subject
de.
of rdinig is the
i.
54. 7 nach raibhe lion catha do thabhairt, since he had not men enough
An extension of the idiom noted in 5, 54; lit. 'since
he was not (with) number of battle for giving,' lion representing O.Ir.
nom. of apposition or dat. of accompaniment, lion is not the predicate,
(for atd cannot take a noun as predicate) any more than the ace. of
extent is the predicate in do bhddar tri bliadhna ann, 15, 31. The idiom
is common in Keating, cf. lines 26-7, 58, 85 of this story, 25, 123, and
30, 37. For agus nach, 'since not,' cf. 31, 47.
57. do beanfaidhe, &c., 'I would have your tongues plucked out.'
58. gion go mbeinn-se, &c., 'if my army consisted of only one servant.'
'
to give battle.'
sochraide, 'host,'
71.
againn
now
sochraid, 'funeral.'
is
may
be the
machtnadh, 'wonder,'
body
now machtnamh.
dhanamh dhiobh fin,
'to
form themselves
in battle array.'
'
'
'
'
30.
DIARMAID NA NGALL
8.
is
is
really
is
two words,
Dearbh Fhorgaill, 'own (daughter) of Forgall (cf. dearbh{bh)rdor Dear bhForgaill, from an eclipsing dear (neut. or
ace. ?) said to mean 'daughter.' As it is uncertain to which word the
hh belongs, the second alliterates in verse either with a vowel or with b.
In Mid.Ir. the gen. Deirbe Forgaill occurs; later the weakly stressed
either
ihair, deirbhshir)
'
NOTES
Dear(bh) lost
Sheachlainn.
declension;
its
21.
her.'
by
off
meet
103
cf.
force.'
45.
Urbh
him
'for
leis,
1.
48,
and
31, 298.
31, 114.
to take.'
'who should be
fheirrde,
willing.'
';
cf.
11.
&c.
mhac
Stranguell
Strigul.
Gilbeirt
is
31.
I.
theas,
4.
9.
Herimont Marti
Hervey
tigioll re,
19. ciosa
common
7 cdnachais.
feature of
Gaehc
Such pairs
prose.
ngeall
re,
1.
211.
of alliterative
synonyms are a
milleadh 7 miochrughadh, 53
marbhadh 7 miochorughadk, 143
52
iroda 7 teagmhdla, 148 gcoinne 7 gcomhdhdil, 164 uamhan 7 imeagla,
;
NOTES
104
185; ahchor 7 innarbadh, 215; sioth nd sioihchdin, 218; umhla 7 glchas, 237; umhla 7 onir, 262; tuilleamh 7 tuarasial, 276; choimhada
7 chosanta, 310. Similarly, niear michillidhe, 146; dian ddsachtach, 151
lthghireach Idin-mheanmnach, 165; easonrach anitasal, 182.
one accord.'
36. do
enemy.'
r ais,
tection of Ireland.'
jt
of,'
'according
to,' in lines
but nom.
sg. after
116.
mbun
leis,
'succeeding.'
fulfil
thy promise.'
'
Ramann
the object.
is
142.
C2f
146. chuige,
156. re halt
'
ibS.tar,
(cf.
293) or 'notwith-
standing.'
171. gach a dtarla ri, 'all they fell in with.'
178. don chur soin, 'straightway.'
179.
'
mart ro-mhr
ar,
cf. 14,
17.
nothing
'
will
be content with
less than.'
'till
he should have
all
Ireland in his
NOTES
234.
is
105
'
(of those)
solved.'
i.e.
on the 29th
of
December.
earrach, 'the
mid month
of spring,'
i.e.
March.
298. dd ngabhadh his,
300.
'
(of those)
seilbh, 'to
Not
mhac ba
shine,
eldest.'
VOCABULARY
abb, m., gen. -adh, abbot.
bhacht, ., mirth.
f.,
imitation.
adh-uathmhar, awful.
agallamh, f., gen. -llmha, used also
as dat., addressing, accosting.
dat.
and
aier (also
gen.), air.
used as nom.
plight.
airceasach, greedy.
airdheana,
pi., signs,
f.,
cattle.
unmarried
f.,
state
gen.
as adj.,
unmarried,
marriageable.
rach, m., opportunity.
ras, m., dwelling.
ardughadh, m., raising.
argain, f., plundering; gen. airgthe; pi. airgne, spoils.
rraclitach, powerful.
rrachtas, m., bravery, might.
athchor, m., expulsion.
athchuinghim, / request (with ar
of the person).
athlamh, prompt, quick.
tokens.
aontumha,
in
ainriocht,
bachall, m.,
staff, crozier.
ban-chinteach,
ban-fhlaith,
f.,
f.,
female
satirist.
lady, princess.
f.,
bark, ship.
bsuighim, / put
beadhgaim,
to death.
now
biodhgaim,
start.
beanaim
mod. bainim.
bearbhaim, I boil.
bearnaim, I make a breach
bharda, garrisofi.
in.
VOCABULARY
food-supplies.
biattach, m., hospitaller.
m., a great tree.
bile,
biodhbha,
f.,
107
enemy.
of.
caon-dthrachtach, devout.
caonnach, m., moss.
caorthann, m., rowan-tree.
bleoghain, milking.
bocn, m., he-goat.
bogach, m., marsh, bog.
bogha, m., bow; lucht b., archers.
bi-chadach, owning a hundred
cows.
boilg-las, m., blister.
cealg,
boinin, calf.
cealgach, deceitful.
cealltair,
throat;
(b)
-d,
pi. brighde.
braighdeanas, m., imprisonment.
braithim, / disclose.
f.,
(i)
(2)
cinnim, I decide.
cinnim (ar), I excel.
cos-chin,
clais,
n.),
f.,
f.,
tribute.
treyich.
victory,
cliar,
f.,
clergy.
buain,
pi.
cloidh
mhe.
soldiery.
mask, disguise.
hospitaller.
deceit.
ceana, sins.
ceannaigheacht, f., commerce.
ceanntar, m., district.
ceap, m., block, stock.
ceard, (i) f., art; (2) m., craftsman.
ceileabhraim, I bid farewell.
cim, f., step, degree, circumstance
way.
ceist, f., question; pi. ceasta.
celn, m., bell.
ciartha, waxed.
neck,
hostage;
(a)
prisoner,
f.,
cnmha.
VOCABULARY
io8
wound.
cneadh,
cnuasach, m., gathering.
f.,
coimhneartmhar,
strong.
coimhthionilim, / assemble.
coimhthionl, m., act of assembling,
community.
coimirce,
f.,
protection, quarter.
combidh, commbidh,
f.,
affec-
conversation.
f.,
fly.
matter, affair.
conganta,
gen.
brief.
(i)
cumha,
(2)
cumha
m.,
gen.
connartha,
compact.
conntabhairt, f., danger.
Corghas, m.. Lent.
corn, m., drinking-horn.
k**-
curata, heroic.
dabhach,
f.,
vat.
dilim, I distribute.
daingean, m., fastness.
dla, pi. of dl, state, condition
as prep, with gen., as regards.
dalta, m. and f., foster-child.
daltachas,
m., fosterage, maintenance.
daoirse, f., bondage.
daosgar-shluagh, m., rabble.
dsacht,
f.,
madness, violence.
help.
connradh,
f.,
cis,
gcl, abolish.
comhaillim, / fulfil.
comhall, m., fulfilling, fulfilment.
comhdhil, f., meeting, assembly.
congnamh,
cuil,
cumair,
cosgrach, triumphant.
cosmhail, like, likely.
cosnaim, / defend.
cosnamh, m., gen. cosanta, defence.
cribhtheach, pious.
crann-chor, m., casting of lots.
crann saingeal, chancel screen.
crann-tbhaill, ., sling.
cr, f., gen. criadh, clay.
cracht, f., wound.
creanaim, / spend, expend (re, on).
cn'onna, prudent, wise.
criothnughadh, m., trembling.
crdhaim, / milk.
cruinn-chliatha, round wattles.
cuaille, m., stake.
cuibhrighthe, bound, fettered.
coisgim, / hinder.
colbha, m., post, door-post.
colg, m., prickle.
colltar, m., coulter.
comaoin, f., favour.
comhagallamh,
f., heron.
corthair, f., fringe, border.
cosgar, m., triumph.
corr,
deallruightheach, brilliant.
deas-ghruaidh, f., right cheek.
dearbhadh, m., trial, test.
dearmadach, unmindful.
dearil, mean, miserable.
VOCABULARY
dearile,
ness.
.,
meanness,
story.
dibirt,
spoil, gain.
eagar,
m.,
array.
pi. id.
avenging, vengeance.
diombuaidh, m. defeat.
diomdha, f., gen. -dh, displeasure,
indignation.
ealta,
I
I
deserve.
dlightheach, lawful.
dlimh, f., mass, cloud.
dlith, close, compact.
docamhal, m., difficulty.
do-fhaisnise, indescribable.
doghraing, f., hardship.
digh, ., hope, trust, opinion.
doilgheas, m., sorrow.
doineann, f., bad weather.
doire, m., oakwood.
doirb, f., worm.
doirtim, I pour, spill.
dream, m., band.
droch-histine, f., prophecy of ill.
droicheadir, m., bridge-maker.
drong, f., multitude, people.
duadh, m., trouble.
dual, inherited right or duty.
dualgas, m., tribute, due, lawful
claim.
dil, f., element.
arrangement,
order,
agcaoinim, / complain.
agcruaidh, infirm.
eaglais, f., church; gen. eagailse;
f.,
f.,
adtarbhach, useless.
agaim, I die.
fortress.
dthaigh,f.,gen.dithche,coMM<r>'.
dthchas, m., hereditary right.
dileas,
109
dnadh, m.,
wretched-
i.,
flight, elope-
flock.
eineach
oineach.
imdhim, /
refuse.
iric,
aisnis,
fala,
faomhaim, / consent
iaon, prostrate.
to.
VOCABULARY
sach, m., wilderness.
astdh, m., retaining, detaining,
maintenance.
fsuighim, / lay waste.
iriochnamhach,
giving
iromhadh, m.,
test, trial.
careful, attentive,
do
not know.
ieidhm, m., gen. feadhma, operation, effort, use, function.
feil-bheart, f., treacherous act.
iian-bhoth,
{battle).
ber.
hunting-booth.
furtacht,
f.,
help.
ochdha, angry.
iiodhbhadh, f., wood.
fleadh,
f.,
gir,
gairmim, /
game
'.
'.
making
siege.
gnth-ghuidhe,
gniomhuighim, /
pi.
gline;
(b)
constant prayer.
do. perform.
goimh,
(i)
command.
f.,
(2)
valour.
pain.
wound; pi. gen. gon.^ /^jjtat
'^
gradh, m., love.
yj
gradh, m., grade, degree. * L-ijAa***S.
goin,
struggle.
f.,
goil,
gleic,
known.
secret.
birih, offspring.
f.,
foirtill, strong.
chaste.
geinthdhe, magical.
tion, order.
foluightheach,
fonn, m., land.
geanmnaidh,
gein,
feast.
call.
ioghail,
cry.
f.,
grain,
f.,
f.,
f.,
horror.
VOCABULARY
grosaim, I stir up.
griosuighim, id.
grod, in phr. go g., soon.
groigh, f., stud of brood mares.
guais, f., danger.
guasachtach, dangerous.
guilim, I weep.
iadhaim, /
presence.
leabaidh, f., bed;
pi. leapthacha.
close.
iairmhirghe,
f.,
matins.
sacrifice.
(2) ionar
ionbhuailte
ionchomhlainn, id.
ionchomhraig, id.
ionnarbaim, / expel.
ionnmhas, m., wealth.
ionnradh, m., invading, harrying.
ionnraic, upright.
ionnsaighe (-ghidh), f., approach;
in phr. d'i., towards, to.
iontaobhtha, to be trusted.
iontuigthe, to be understood.
f.,
fight.
f.,
legacy.
leattromach, partial.
[death,
iodhan, pure.
iorghail,
leaptha;
wealth.
OC, m., payment, retribution.
iodhal, m., idol.
(i)
gen.
flagstone.
laghaim, I read.
handmaid.
f.,
.,
leagid,
f.,
iodhbairt,
idol.
f.,
innmhe,
limh-dhia, m.,
leac,
lia,
m., stoyie;
pi. -ga.
lingim, / leap.
lion, m.,full tiumber.
importunate, tedious.
lobhar, m., leper.
loighead, smallness, fewness.
Ion, m., provisions.
longphort, m., stronghold, camp.
lor, enough.
lorgaireacht, f., investigating.
los [tail), in phr. a los, owing to.
luachair, f., rushes.
luadh, m., mentioning.
luas, m., speed.
luchg, f., mouse.
lucht, m., gen. lochta and luchta,
people.
luingeas, m., fleet.
lthghir, f., joy.
lthghireach, joyful.
liosta,
macaomh,
m., youth.
magh,
m.
moighe,
pi. id.,
[of book).
maidhm,
f.,
rout.
VOCABULARY
mart, m., beef.
marthain, f., remaining.
masla, m., insult.
igh-rir,
madughadh, m.,
oile
increasing, exalt-
ing.
moghsaine,
f.,
servitude.
m.,
non-fulfil-
ment.
neamh-ghnthach, unusual.
neamh-urchideach, innocent.
ni,
m., thing
no go
inmhid,
g, m., warrior.
f.,
fool.
ir, for.
man.
pramh,
f.,
root.
ridhim, I say.
rann, m., part,
report,
make
party;
pi.
-ta,
(archaic), ear.
obadh, m., refusal.
eile.
partisans.
(gur), until.
nochtaim, / reveal,
known.
nuimhir, f., number.
oslaigthe, open.
othar, m., sick or wounded
othras, m., sickness.
neamh-chomhall,
submission,
f.,
f.,
time,
life.
army)
VOCABULARY
reanna,
tion.
f., graveyard.
rim-dhreach, in a straight course.
reithe, m., ram.
ritteach, m., settlement, reconcilia-
reilig,
tion.
m.
and
bean
r.,
nun.
pleasure,
desire, act of regulating, satisfying, supporting.
riaraim, / serve.
ridire, m., knight.
righe, m., kingship.
righneas, m., stiffness.
rinn, f., point.
riocht, m., shape, disguise.
rioghaim, I make king.
rioghdhact, f., kingship.
riogh-phort, m., royal fortress.
rioghraidh, f., (coll.) kings.
rochtain, f., reaching.
roghain, f., choice.
riar,
f.,
will,
to.
ruagaim, I expel.
sdhaile, f., luxury.
saighdeir, m., archer.
sainnt, f., avarice.
salchar, m., uncleanness.
saltair,
psalter.
f.,
sanntuighim, /
sowing.
sirim, / seek,
sir,
f.,
demand.
sister.
f.,
thigh.
slios,
covet, desire.
113
man,
scholar.
sleasa.
sluagh-bhuidhean,
f.,
army.
saor-chlanna, nobles.
saor-chlannda, noble, high-born.
saor-dhil,
number.
sochma, cheerful.
soi-bhas, m., good custom; in
good manners, morals.
f.,
privilege.
f.,
memorial.
sanaim, / deny, refuse.
so-labhartha, affable.
sgile,
sgaoi,
f.,
f.,
shadow,
reflection.
herd, flock,
number, some.
pi.
willow.
soitheach, m., vessel.
soileach,
so-mhaoin,
suim,
f.,
f.,
riches.
VOCABULARY
114
tabhach,
m.,
raising
levying,
[tribute).
tsgamhail, famous.
teachta, envoys.
tad, m. and f., rope.
teagmhil, f., encounter.
teampall, m., church.
fly.
triocha(d), thirty.
tricha. cha.d, cantred; see 11, 26 n.
troightheach,
pi. -laicthe.
m.., foot-soldier.
folk, district.
tubaist,
f.,
tuile,
flood.
t.,
misfortune, disaster.
uaimh,
gift
of),
tuath,
f.,
(ar,
discussiftg.
teirce,
cave.
f.,
uamhan,
m., dread.
f.,
ounce.
f.,
umha, m.,
low condition.
copper.
raising, building.
tgbhaim, I raise, build.
toghaim, / choose.
umhlacht,
tgbhil,
f.,
toidheacht,
tir,
f.,
toisg,
do
f.,
coming.
pursuit.
tuirlingim.
f.,
need, object, purpose;
toirlinghim
th.,
on account
of.
mitting.
f., submission.
urchar, m., casting, hurling,
urdhubhadh, m., eclipse.
r-luachair, f., fresh rushes,
urnaightheach, prayerful.
urra,
f.,
surety.
urramach, respectful.
urramhanta, daring.
urusa, easy.
INDEX OF PERSONS
The numbers
Cearbhall
Ailbhe, 46.
Andreas, 60.
Anghus,
36,
39,
dh
39.
23.
39.
50.
Brighid, 49.
Conall, 53.
Conghalach, 51.
Conn, 44.
Connla Caoin-bhriathrach, 29.
Cinn Chait,
Cormac
Cormac
Cormac
Cormac
Cormac
Rioghflioda, 28.
Craiftine,
Buadhachn,
C.
Chroch, 25-7.
Beda, 37.
Blthnaid, 10-12.
Brandubh mhac Eochaidh, 27, 28.
Brian Braimhe, 54-63.
Cimn,
Cairbre
Cairbre
Cairbre
Baoithin, 42.
Balch, 9, 10.
Be Bhionn,
Cogarn, 59.
28, 41.
65, 71.
Ardn, 3.
Art mhac Cuinn, 17.
Art mhac Diarmada, 68.
Buicead,
6, 7, 9, 10.
40-2.
Cileachair, 47.
Ciarn, 38.
Ainle, 3.
47.
Aodh,
Aoife,
mhac
49-
29.
49, 54.
18, 19.
Cambrens, 64.
Caoimhghin, 59.
Carolus Cnutus, 60.
Cas, 52
Cathal O Conchubhair, 55.
Cathaoir Mr, 31, 69.
Cathbhaidh Draoi, 2.
Ceallach mhac Cearbhaill, 46, 47.
Ceallachn Caisil, 49-54.
Ceann Bearraide, 8.
Ceann Gagin, 47.
Con-Loingeas, 2-5.
Cosgrach, 51.
i, 2.
= Colam CiUe),
C Chulainn, 5, 10-12.
C Raoi, 10-12.
Cuarnn mhac Aodha, 38.
Criomhthann
f.,
13.
Deaghaidh, 51.
Dealbhaoth, 52.
DearbhorgaiU, 63.
42.
INDEX OF PERSONS
ii6
Deileann Drth,
15.
Deirdre, 2-5.
60, 61.
30-3 .
Fianghal, 53.
Finghin Fith-liaigh,
Fonnachta, 14.
Fionnchadh, 14.
Fionntan, 38.
bheoil, 38.
Fitheal, 21.
Fithir, f., 13.
Flaithbheartach
mhac lonmhai-
Flann Sionna,
59-
7.
Slibhn, 55.
67.
Donnchadh mhac
Donnchadh mhac
27,
28, 41.
Giolla Comhghaill
54-
61-3.
59-
Guaire
Dubh
Dubh
mhac Colmin,
Henri
ri
Hugo de
Hugo de
'
Humfrie
larla
18.
Gilbeirt.
Labhrs
4, 5.
11.
30.
Leabharcham, f., 3.
Longhargn, 51.
Lorcn mhac Lachtna, 44, 49.
Lughaidh Lgha, 14-16.
Lughaidh mhac Laoghaire, 29,
Feircheirtne, 12.
Fiachaidh Aicidh, 31.
66, 73.
Gundeuil, 75.
mhac
13.
Eochaidh Tiormcharna,
Herimont Morti,
iS,
19-
30-5.
30.
INDEX OF PERSONS
Mac GioUa
chadh.
Linn (Colmn), 46.
Oilill
Oilill
j
117
4.
Mac
Maghnus, 53.
Maine mhac Conchubhair, 4.
Maoilgheann Draoi, 23.
Maoil-Seachlainn (mhac Domhnaill), 54-8.
Maoil-Seachlainn
Ruanaidh), 46.
Maoil-Seachlainn
Maol
(mhac
Faolin,
70,
71-
Meic Uisneach,
Chuda,
35.
Sitric
50.
Arnalaigh,
52.
mhac
49.
mhac
Tuirgis, 50-3.
Stanihurst, 70.
Stiabhna, 65.
Tadhg mhac
Tasach, 29.
Tighearnn
75-
Murchadh mhac
71. 75-
Ruaidhri
Sitric
Muircheartach
f.,
Muireann,
Dela-
iarla
Sibillae, 8.
Laise, 38.
Muiris
Saghdha, 53.
Sean mhac Aighe, 29.
Seancha mhac Cil Chlaoin, 29.
Sgannln Mr, 36, 40-2.
Laga, 38.
f.,
3.
Meis-Geaghra, 5-7.
Mchal Archaingeal, 30.
Miles Gogan, 71, 72.
Mo Chua, 33-5.
Mr,
Risteard
Mo
Mo
Mo
Tiobraide, 46.
Tuathal Teachtmhar,
Floinn,
ri
Midhe,
13, 14.
63. 74-
Ughaine Mr,
Naoise mhac Uisneach,
3, 4.
Uilliam
Uilliam
mhac
mhac
69.
3,
51, 52.
Ath
Ath
Ath
Eghan mhac
Ceit, 9.
of
llaigh,
Rosnaree, 24.
Boirche,
Colmn son
mhac Fearghusa
Mourne
the
Bthar na Mias,
Breatain,
gen.
34.
Breatan,
Wales,
now
counties of Leitrim
and Cavan, 9, 10, 41, &c.
Diarmaid
of
Ceirrbheoil,
West Munster,
12.
Brine,
of
Beanna
and
Uama,
45. 46.
Cnoc
Luinge,
Limerick, 20.
Knocklong,
Co.
Brugh na
Tipperary, 20.
Coin Lmhraidhe, 8.
Connachta, pi., the people and province of Connacht, 2, 4, 6, &c.
Brugh Meic an ig
18.
near
INDEX OF PLACES
Cuan an Bhainbh, Bannow Harbour, Co. Wexford, 66.
Cil Dreimhne,
in
barony of
Carbury, Co. Sligo, 38.
Cil Feadha, perhaps Longwood,
Clonard, Co. Meath, 38, 39.
Cil Rathan, Coleraine, 38.
Dal
the
gCais,
Thomond,
ruling
race
whom
Dealbhna,
pi.,
20.
Ineasglainn,
Dromiskin,
Dubh
Navan,
25.
Dubh-ghlaise, in Tir Chonaill, 42.
Duibh-eaglais, in Inis Eoghain, 41.
Dun Buicead, Dunboyke in par.
of Hollywood, Co. Wicklow, 18.
Dun
Dun
ghan, 4, 27.
Fine Ghall, Co. Dublin north of
the Liffey, 68.
Fiodh Gaibhle, Feegile in King's
Co., 58.
at
61.
Druim
of
bhaoth, from
119
the
French, 75.
Gabhair, gen. Gabhra, 18.
Gaileanga(igh), a Munster
settled in
Mayo,
race
&c., 52.
WSW.
of Dublin, 59.
of the
Newry
river, 27.
Gleannamhain,
Glanworth,
Co.
Cork, 49.
f,
lona, 35-7.
INDEX OF PLACES
Cealtrach, Holy Island, in
Loch Derg, Co. Galway, 31, 34.
Inis
Eghain,
Inishowen,
Co.
Inis
Donegal, 41.
Muaidh,
the
river
Moy
in
Co.
Sligo, 51.
Muimhnigh, Munstermen,
50, 51,
52, &c.
Mumha, Munster,
7,
&c.
8.
Oileach,
Lim an
Greenan
Elly, Co.
Done-
low, 46.
57,
60,
65, &c.
Magh
pi.,
Ossory, 20,
&c.
Purgadir Phdraig,
Purgatory,
Loch
Donegal, 64.
St. Patrick's
Derg,
Co.
Boyne,
24.
Samhain
49-
Magh
nEalta,
Howth,
Magh
the
plain
E.
of
60.
41-
San Dibhdh,
Tipperary, 14.
INDEX OF PLACES
Sliabh Fuaid, the highest of the
Fews Mountains, Co. Armagh, 8.
SUabh Mairge, Slieve Margy,
Queen's Co. and Kilkenny, 46.
Solloghed
(Limerick
Solchid,
Junction), Co. Tipperary, 11.
Srbh Broin, 11.
Tailltean, Telltown, Co. Meath, 25,
32.
Cleitigh, on the Boyne,
Teach
_23.
13, 16,
19, &c.
Tfr Chonaill, Tirconnell, County
Donegal, 52.
Tir Lughdhach, in Tirconnell, 42.
Tuath
Odhrin,
Meath, 19.
near
Tara
in
U Chinnsealaigh, a kindred of
South Leinster and their territory in Co. Wexford, &c., 57,
Offaly,
part
in
of
Kildare,
39-
67.
U Chogarin,
60.
51,
I-
i--^-'--^--^
t^X-v)