ltichrc| l)<lcr, Mry F.llc Pcters (artk Bayar Als<).

l lcpse
nlteckkirin.
Benim ismimin yannda bir isni dala yer almasl gerekir. Ancak bu kiinin kitabn eksikliklerinden sorumlu tutulmamas da
gerekir. Bu isim Gyorgy Kepes'tir. Kitabn ayrntl geliimi Ve Somut alm a|ar bana aittir, ancak temel kavramlar Profesr Kepes'le fikir alverilerinden domutur. Fikir|erimi onunkilerden
ayrmak mmkn deildir. Benim iin tm bu yllar ok iyi bir ibirliini temsil eder.

evrenin Imgesi

KEVIN LYNCH
M.I.T.

Aralk, 1959
Grn ne kadar sradan olursa olsun, kentlere bakmak
insana zel bir zevk verebilir. Mimari bir eser gibi, kent de
uzamdaki bir yapdr. Tek fark, leinin daha byk olmasr ve
uzun Zaman iinde alglanabilir olmasdr. Bu yzden kent tasarm geici bir sanattr; ancak, mzik gibi, geici dier sanatlarn kulland kontroll ve snrl dizileri pek fazla kullanamaz.
Farkl durumlarda ve farkl insanlar iin bu diziler tersine dnm, sekteye uram, vazgeilmi ve kesilmi olabilir. Kent, her
k ve her havada grnr.
Kentte, her durumda gzin grebilecei, kulan iitebilece inden faz|as, kefedilmeyi bekleyen bir dekor ya da manzafa
vardr. Hibir ey kendiliinden deneyimlenemez. evresiyle her
zaman balar olmalrdrr, kendisini meydana getiren o|aylar dizi siyle, gemi deneyimlerin hatrasyla alglanabilir. Bir iftinin
ar azisine oturtulan'S7ashington Caddesi, Boston' un kalbindeki
alveri caddesi olabilir yine, ama tamamen farkl bir grnm
sunacaktr. Her bir kentlinin kentin baz ksmlary|a uzun bir
mnasebeti olmutur Ve ona ilikin kendi imgesi hatra Ve an lamlarla yikltdir.

.,'lll'lt' l' lit't' yayal inSalar ve flliyctIcri' s:llit lzl<st'I ll, l.tl;'iicllidir' Bizler de l-l r]larZaranll yrl]l7.C 1i't' st'yit si tll'llk l<rlmaz, dier katlnclarla birliktc salttlt', 1;iist'rii li'cr pras haline geliriz. Bizlerin kent algs gcclliklc 1liiiiil clcildir. Daha
I]ir

'l

'i

kcti llrc|<ctli ii1i'l'

vt'

ok, baka endieleri de iinde barldrr- paril bir algdr. Neredeyse her bir duyu iin iine girer ve inrgc c|c btn bunlarn
birleimidir.
Kent, ok eitli snf ve karakterlere sahip milyonlarca insan
tarafndan alglanabilen ve hatta zevk alnan bir nesne olmanrn
tesinde, yaplsml kendilerince sebeplere gre srekli gelitiren
pek ok yaratrcnrn da rndr. Genel hat|aryla bir sreliine
sabit kalsa da ayrntlar srekli deiir. Bymesi ve formu zerinde ancak ksmi bir kontrol salanabilir. Kesin bir sonu elde
edilemez, ancak srgit evrelerden bahsedilebilir. o halde, duyumsal haz|ar iin kentleri tasarlama Sanatlnln mimariden, mzikten veya edebiyattan olduka farkl olmasna amamak gerekir. Bu sanatlardan renecei ok ey Vardrr' ancak onlar
taklit edemez.
Kent ortamnn ok gzel ve ho olmas beklenemez, hatta
bunun imkAnsz olduu bile dnlr. Her ne kadar birka kasabann ho baz blmleri olsa da bir kyden daha byk hibir Amerikan kenti ahenkli niteliklere sahip deildir. Dolaysyla, Amerikallarn byle bir evrede yaamarun ne demek olduuna dair en ufak bir fikre sahip olmadn sylemek de artc olmayacaktr. Ne kadar irkin bir dnyada yaadklarnn
farkndadrlar. Pisliini, tozunu, dumanrnl, hararetini, tkankln, karmaasmr Ve monotonluunu ak ak dile getirirler.
Ama uyumlu bir evrede yaamanln deerini bilmezler; ancak
turist veya gezgin olarak gittikleri lkelerde ksa bir sreliine
tank olduklar bir dnyadr bu. Bir kent dzeninin gnlk
zevklerle dolu olmasmn ya da hayat|ar iin srekli bir gven
kayna oluturmaslrun ya da dnyann zenginliinin ye anlamla dolu olmasnn ne anlama gelecei konusunda ok bir fikre
sahip deillerdir.

okunakllk
Bu kitap, Amerikan kentinin grsel niteliini, kentlilerinin zi-

hinsel imgesine dayandrarak inceleyecektir. zellikle de bir

grirsel nitelik zerinde duracaktr: kent manzaraslnln grnrtii veya "okunakll." Bundan kast, kentin, kendisi araclyla ksmlarnn tannaca ve tutarl bir doku iinde dzenleecei tabiiliidir. Tpk bu baslm sayfa gibi, okunakl olabiliyorsa, tanmlanabilir sembollerle bir doku oluturup grsel
<larak kavranabilir. Bylece okunakl bir kent, blgeleri, snrlar, yollar kolayca ayrt edilebilen ve btnlkl bir doku iinde gruplandrlabilen bir alan olacaktr.
Bu kitap, kent dzeninde okunaklln hayati nem tadr iddia edecek, bunu baz ayrntlar zerinden inceleyecek ve bu
kavramn gnmzde kentleri yeniden tasarlamak iin nasl
kullanlabileceini gsterecektir. Okuyucunun derhal fark edelilecei gibi, bu alma bir n aratrma niteliindedir, bir sonsz deil, nszdr. Dnceleri ortaya koyup onlann nasl snanacaklarlnl Ve gelitirilebileceklerini ortaya koyma abasdr.
Bunu yaparken kulland slup ise speklatif,hatta deneysel ve
karrmc olduundan biraz da sorumsuzca gzkebilir. Bu birinci blm temel iddialar ortaya koymaktadr, ilerleyen blmlerde ise bu iddialar birka Amerikan kentine uygulanacak
ve elde edilen sonular da kentsel tasarrm balamnda tartlacaktr.

Gzel bir kent iin en nemli zelliin aklk ya da okunakllk olduunu iddia edemeyiz, ancak bykl, Zamanl ve karmaasyla bir kent oluturacak boyutlardaki evreler iin zel
bir neme sahip olduklarn syleyebiliriz. Bunu anlamak iin
de kenti sadece kendi iinde deil, kentlilerinin gznden de deerlendirmemiz gerekir.
evreyi yaplandrmak Ve tanmlamak, btn hareketli canllar iin ok nemli bir yetenektir. Bunu yapabilmek iin ok eitli ipular kullanlr: renk, biim, hareket, n polarmas gibi grsel duyumlardan olduu kadar koku, ses, dokunma, de-

vii|y, y('-\('l\llll v' l,l,l ll,ll'|'|l. ,l.l. vt' t'ltll<trik gibi

clicr yrt'll'tl; tl, y,.l.l ll ,lt'lu l'l:gcr g'clcl, l'ir I<y ill',,l()|)(',.ly.',tl, l,l tlt'iz. srlyangozl'lt-lt] ytl alnayll lllIl;sl. l.,l. y,, lliy tllir btn
b teknikler aklall vt' ilt'llt''i Iit'-:'tl.' gt'li yer bulmutur.10,20,.]1,59 Lalorlrttlvr <rlll-l srll ilkArlar dahilinde, daha ok kabataslak |s ill 1sil<<lglr da insann bu

yeteneini aratlrmltlr.l, .5, tt, 12,.\7,6.,65,',/6, (Jzlemeyen bazl

durumlara ramen yn bulmann artk gizcrrli bir "igd" olmad kantlanmtr. Daha dorusu, d evreden edinilen duyusal ipularna dayanarak evrenin ahenkli bir bkilde kullanld ve dzenlendii bilinmektedir. Bu dzenleme, serbest hareket edilebilen hayatn verimlilii ve srdrlebilirlii iin esastr.
Modern kentlerde yaayan kentliler iin tamamen kaybolmak sk rastlanr bir durum deildir. Bakalarnn varl ve harita|ar, sokak numaralar, levhalar, otobs numaralar gibi yol
lbulmaya dair zel aralar bizlere yardmc olur. Ancak, endie
L, ve korkunun elik ettii yn kaybetme talihsizlii bir kez baa
geldiinde, bunun, denge ve esenlik hisleriyle ne denli yakn olduunu an|arz. Dilimizde "kaybolmak" szc sadece basit
bir corafi belirsizlie karlk gelmez, korkun bir felaketi de
1]

]t][
lLT]f
l

JLJ

artrr.

Yol bulma srecinin stratejik halkas evresel imgedir, bireyin

d dnyay zihninde genelledii bir resimdir. Bu imge, hem anlk duyularrn hem de gemi deneyimlerin bir rndr; edinilen malumat yorumlamak ve hareketi ynlendirmek iin kullanlr. evreyi tanmak ve modellemek ihtiyac, hem pratik hem
de duygusal adan birey iin hayati nem tar ve kkleri ok
eskilere dayanr.

Dorusu, net bir imge, kiinin kolay ve hzl bir ekilde hareket etmesini salar. Bir arkadan evini, bir polis merkezini veya
bir dtikkAn bulmamz buna baldr. Ancak, dzenli bir evre
bundan fazlasn da salayabilir. Ayrntl bir koordinat belirlemeye; bir faaliyetin, bilginin ya da inancn idarecisi olmaya yarayabilir. rnein birisi Manhattar' yapsal olarak zmler-

kc, iincle ylzdnrz diiyann doas hakknda pek ok olgu ve hayal rn ey sralayabilir. Kapsaml herhangi bir sisrcrrde olduu gibi, byle bir yap, bireye Seme ans verir ve
cdinilecek malumatlar iin bir balang noktas salar. Bu yzclen, evreye ilikin ak bir imge, bireysel geliim iin yararl bir
clyanaktr.

Kusursuz bir imge sunabilen canl ve btnlemi bir fiziksel

evrenin sosyal rol de yadsnamaz. Grup iletiimini olanakl klan kolektif hafza ve semboller iin ham malzemeler salar.
arpc bir manzara, ilkel topluluklarn sosyal adan nem tayan efsanelerinin de zerine kurulduu iskelettir. "Memleket"
hissini yaratan ortak hatralar, sava esnasnda askerler iin iletiim kurmann ounlukla ilk ve en kolay yoluydu.
iyi bir evresel imge ayn zamanda duygusal olarak gven de
salar. Kii kendisi ile d dnya arasnda uyumlu bir iliki kurabilir. Kaybolduunda ortaya kan korkunun tam tersidir bu.
"YuVa"nn tandklktan dolay yaratt scaklk hissi, ayrt edici olduunda daha da glenir.
Gerekten de belirgin ve okunaklr bir evre, gven vermenin
yanr srra deneyimin derinliini ve younluunu arttran bir etkiye de sahiptir. Modern kent ortamnda grsel karmaadan kaabilmek mmkn olmasa da gnlk faaliyetler daha canl bir
ortamda gerekleirse yeni anlamlar kazanab1|ir. Kent zaten potansiyel olarak, karmak bir toplumun gl bir semboldr.
Grsel olarak da ne karsa, anlam daha da glenebilir.
insan beyninin olaanst bir ekilde uyum saladndan,
en dzensiz ve zelliksiz evrede bile yolunu bulabileceinden
bahsedilirse, fiziksel okunaklln nemine itiraz edilebilir.
"Hibir iz'' tamayan' uSuz bucaksz denizlerde, kumlarda,
buzullarda veya vahi bir ormann labirenti andran alanlarnda kusursuz bir ekilde yn bulunabildiine dair pek ok rnek

vardr
Ancak denizin bile gnei ve y|dzlar' rizg6r|ar, akntlar,
kular ve renkleri vardr; bunlar olmakszn denizcilik yapmak
mmkn deildir. Ancak kapsaml bir eitim grm kalifiye

Ek A'ya haknz

.lersey City,

Blm II'de

tart$ilmltt

dc-izcilcrin l)tlinezya Adalar'cl yi' llllilt'si, l i)zel evrenin zorluklarln da ortaya krynliktaclr. 'li clal keif
seferlerinde bile youn aba harcamak gcrckli, cclic ise kanlmazdr.
Kendi dnyamzda, eer dikkatini Verirse, neredeyse herkesin Jersey City'de ynn bulabileceini syleyebiliriz. Ancak,
bu yine de biraz aba gerektirecek ve belirsizlik barndracaktr. Ayrca, okunakl evrelerin pozitif deerlerinden de yoksundur: duygusal tatmin, kavramsal dzenleme Veya iletiim erevesi, gnlk deneyimlere getirecei younluk. evresini tanryanlarn kaldramayaca bir yk kadar dzensiz olmasa da gnmzn kentsel evresinde eksikliini hissettiimiz zevklerdir
bunlar.

Bu noktalar Ek
A'da daha detayl

izi1niir

evredeki belirsizliklerin, labirentlerin ve srprizlerin de bir

deeri olduu kabul edilmelidir. Dev Aynalar'n oumuz SeVe_
riz ve Boston'un arpk sokaklar da bir para holuk barndrr.
Ancak iki koula bal olarak bu zellikler varln srdrebilir. Birincisi, yn duygusu ve ehrin temel dzeni tamamen kaybedilmemeli,her zaman bir k yolu olmaldr. Belirsizlik, grnr bir btnn kttk bir paras olmal, srpriz btncl
bir evrede gereklemelidir. stelik labirent veya gizemin kendisi de tanmlanabilecek ve zamanla anlalabilecek bir forma
sahip olmaldr. Btnle balant ipular Vermeyen bir karmaadan zevk a|namaz.
Ancak, bu tereddtler nemli bir nitelie de iaret eder.
Dnyay kavramak ve sahip olduu imgenin geliiminde bir rol
stlenmek izere gz|emcinin kendisi de aktif bir rol oynamaldr. Deien ihtiyalara gre bu imgeyi deitirme gcne de sahip olmaldr. Kesin ve nihai detaylar|a dzenlenmi bir evre,
yeni faaliyet biimlerinin oluumunu engelleyecektir. zerindeki her ta parasnn bir hikAye anlatt bir evrede yeni hikAyeler oluturmak zordur. Mevcut kentsel karmaamlz iinde
pek de nemli bir konuymu gibi gzkmese de aradmzn
zl< ulu ve srekli bir geliime ak bir evre olduunu ortaya
I<ya r.

mgeyi Oluturmak
evresel imgeler, gzlemci ve evresi arasnda ileyen iki yn-

lii bir sretir. evre, farkllklar ve ilikiler ortaya koyar. Gz-

lemci ise uyum kabiliyeti ve kendi amalar dorultusunda grclklerini seer, dzenler ve anlamlandrr. Bu ekilde oluturulan imge, grleni snrrlandrr ve vurgulanmak isteneni vurgularken imgenin kendisi de srekli etkileim iinde bulunulan
evrenin szlen algsal girdilerine kar test edilir. Bylece, Verili bir gerekliin imgesi deiik gzlemciler arasnda olduka
farkllaabilir.
mgenin tutarl deiik ekillerde oftaya kabilir. Dzenli
ya da dikkat ekici bir zellii olmayan gerek bir ey, uzun sreli ainalklar sonrasrndahafzada kimlik Ve yap kazanm olabilir. Birine ok dank gzken bir masada, baka bir kii aradn derhal bulabilir. Ayrca, ilk defa grlen bir nesne kendi
bana tandk gelmese de gzlemcinin daha nceden yaplandrd bir kalba oturtularak tanmlanabilir ve ilikilendirilebilir.
Bir Amerikal ke bandaki bir eczaneyi hemen tanrsa da bir
Afrikal iin o tanmlanamaz bir mekAndr. Kendi bileimini ne
karan fiziksel zelliklere sahip yeni bir nesne, gl bir yap Ve
kimlii de bu yolla edinir. Bu yzden, i blgelerin dzlklerinden gelen gen Veya bilgisiz bir insan, deniz ya da byk bir da
gibi olaanst bir oluum karsnda hayretler ierisinde kalr
ve daarcnda bu oluumlara karlk bir szck de yoktur.
Fiziksel evrenin dzenleyicileri olarak kent planclar, evresel imgeyi oluturan dsal uyaranlarn etkileimiyle ncelikli olarak ilgilenirler. Deiik evreler, imgenin yaratlm srecine katkda bulunur veya bu sreci zorlatrr. Bir para kil veya bir vazo
gibi herhangi bir form, eitli gzlemciler arasnda gl bir imge yaratma olasln gl veya zayf bir ekilde tar. Muhtemelen bu olaslk, gzlemcilerin ya, cinsiyet, kltr, meslek, huy
veya ainalklarna gre giderek daha homojenleen grup|ara ayrlmasyla salanrsa giderek daha kesin sonular da ortaya koyabilir. Her bir birey kendi imgesini yaratff Ve tarr, ancak ayn

grlbun yelcri arasda da tutarl l-ir -zll vlrdr. tk sayda kii tarafindan kullanlacak bir evre biimlcndirrreyi arzulayan kent planlamaclar, grubun nemli yeleri arasndaki uzlamayl ortaya koyan bu tr imgelerle ilgilenmektedirler.
Bu nedenle, bu alma belki bir psikologun ilgisini ekebilecek bireysel farkllklar grmezden gelecektir. almann ilk
etab "halk imgesi" denebilecek, byk bir grup kentlinin ortak
zihinsel kent imgelerini ortaya koyacaktr: tek bir fiziksel gereklik, ortak bir kltr ve temel bir psikolojik doa arasndaki
etkileimde ortaya kmas umulan alanlar.
Yn bulma sistemleri, dnya zerinde lkeden lkeye, kltrden kltre olduka deikendir. Ek A bunlara ilikin pek
ok rnek ortaya koyar: Soyut ve deimez ynsel sistemler; ha_
reket halindeki sistemler; kiiye, evine veya denize gre deien
sistemler. Dnya; bir dizi odak noktasna gre dzenlenebilir,
isimlendirilmi blgelere ayrlabili r v ey a hatrlanan gizer gdh|ara gre birbiriyle ilikilendirilebilir. Bir kii alglad dnyay
ayrtrabilmek iin ne kadar ok ipucundan yararlanlyorsa Ve
bu yntemler ne kadar eitleniyorsa, kendi dnyamzda yn
bulma yntemlerimize de o kadar k tutuyor demektir. Genellikle bu rnekler, ne kadar ilgintir ki, kent imgesini oluturan
eleri yanstr gibidirler; bu elerin yapsal tipleri unlardr:
yol, iaret esi, srnrr, merkez nokta Ve Semc. Bu eleri 3. blmde ele alp tartacaz.

Yap Ve Kimlik
Bir evresel imge bileene ayrlabilir: kimlik, yapt Ye anlam. Analizler iin bunlar ayrarak zetlemek yarar| olacaktr,
ancak gerekte bir arada bulunur. ilenebilir bir imge nce_
likle bir nesnenin tanmlanmasn, bylelikle dier eylerden ayrtrrlmasn ve bir varlk olarak kabul edilmesini gerektirir. Bu
da kimliini ortaya koyar. Baka bir eyle edeer olmas anlamrnda deildir bu, tekliini veya tekilliiri ifade eder. ikincisi,
imge, nesnenin gzlemciyle ve dier nesnelerle uzamsal veya do-

kusaI ilil<isini de iermclidir. Son olarak da gzlemci iin uygulama alsndan ya da duygusal olarak bir anlam iermelidir. An-

lam bir ilikidir de; ancak, uzamsal veya dokusal ilikiden olduka farkldr.
Bylece k yapabilmek iin gerekli bir imge, bir kapnn
ayr varlnln, onun gzlemciyle uzamsal ilikisinin tanlnmasrn ve rkmay salayacak bir delik olarak imgenin anlamn gerekli klar. Bunlar kesin olarak birbirlerinden ayrlam az. Bir kapnn grsel algs onun anlamyla btnleiktir. Geri kapy
formunun kimlii ve konumunun netlii bakmndan zmlemek ancak algIanan halinin, anlamndan nce geldiini dnmekle olanakldr.
Bir kapnn aratrlmasnda bylesi bir analitik beceri anlamszdr elbette ama aynl eyi kentsel evre zerine yaplan bir
almada syleyemeyiz. almaya kentin tad anlam sorunuyla balamak zor bir itir. Anlaml grup imgeleri, u aamada,
kimlik ve ilikilerin alglanmasndan daha zor gzkmektedir.
Dahas, anlam dier iki bileen kadar fiziksel dzenlemelerden
etkilenmez. Geni bir arka planda, pek ok kentlinin zevkine hitap edecek ve gelecekte de kullanlabilecek kentsel evreler yaratma amacndaysak, imgenin fiziksel netliine younlamal ve
dorudan rehberlie ihtiya duymadan geliecek anlamlar retilmesine izin vermeliyiz. Manhattan siletinin imgesi; canllk,
g, k, gizem' kalabalk, ihtiam veya ne istenirse onu ak]a
getirir; ancak, her durumda bu keskin grn anlam netletirir ve destekler. Biimi kolayca ifade edilebilir olsa da bir kentin
bireylere zg anlamlar yine de ok eitlidir, en azndan analizlerin erken safhalarnda form anlamdan ayrt edilebilirmi gibi gzkebilir. Bu yzden bu alma, kent imgelerinin kimlik ve
yaps zerinde duracaktr.
Bir imge yaanabilir evrede yn bulmaya dair bir deere sahip olmaksa, onun birtakm nitelikleri de bulunmaldr. Yeterli
olmalr, pragmatik anlamda bir doruluk ierm'eli, bireyin evresiyle istedii noktaya kadar iliki kurmasn salayabilmelidir.
Doru veya deil, bir harita, kiiyi evine kadar gtrecek yeter-

liktc <l--aldr. Harita yeteri kdar c tlll vt' klilirliiyle zihinsel abay en ekonomik dzeyclc, ktllllly salamaldr. Gvenli olmal, alternatif hareketleri yiinIedircbilecek fazladan ipularna yer vermeli ve baarsz olma riski dk olmaldr. Eer kritik bir donti noktasndaki tek iaret bir trafik lambasysa, bir elektrik kesintisi karmaaya yol aacaktr. mgenin
ak ulu olmas tercih edilir, deiime uyarlanabilir olmaldr,
bireyin gereklii soruturmaslnl Ve dzenlemesini srdrmeye
olanak salamaldr; kiiye kendisinin doldurabilecei boluklar
brakmaldr. Son olarak da dier bireylerle ilikiyi salayabilir
olmaldr. ,'iyi" bir imge iin gerekli bu kriterlerin nemi, farkl
koullarda farkl bireyler iin deiiklik gsterecektir. Biri ekonomik ve yeterli bir sistemi tercih ederken, bir dieri ak ulu
ve iletiim kurulabilir olan tercih edebilir.

imgelenebilirlik
Bu almada, bamsz deiken olarak fiziksel evreye VuIgu yapldrndan, zihinsel imgede yap Ve kimliin zniteliklerini ilgilendiren fiziksel nitelikler zerinde durulacaktr. Bu da 'mgelenebilirlik tanrmna gtrr bizi: herhangi bir gzlemcide
g1 bir imge yaratma olasl tayan fiziksel objenin nitelii.
salam
evrenin imgesinin canl bir ekilde tanmlanabilmesini,
yaplandrlmastnl Ve Son derece kullanll bir biimde kurulabilmesini salayan eyler biim, renk veya dzenlemedir' Nesne|erin ya|nzca grme duyusuna deil, dier duyulara da keskin
ve youn bir biimde verili olduklar durumlarda buna okunak-

ltk ya da grnrll< de denebilir.

Yarm yzyi_ nce Srer, sanatsal bir nesnenin bu zniteliini tartm Ve onu grnrlk olarak adlandrmtr.7a Sanat sadece byle bir amaca indirgenemese de Sanatrn iki temel ilevinden birinin "biimsel belirginlik ve uyumluluk sayesinde gl
bir biimde alglanacak grn gereksinimini karlayacak imgeler yaratmak" olduunu ileri srmtr. isel anlam|n ortaya
karlmas iin gerekli ilk admn bu olduunu savunmutur'

l] cizcl d-r-clr, srrr derece imgelencbilir (anlalr, okunak-

l vcya girnr) bir kent iyi dzenlenmi, zel ve dikkate deer

giirllnecektir; gzi ve kula daha dikkatle kullanmaya ve kat|rcla tevik eder. Byle evrelerde, duyulara hitap eden bu
l<avray kolayca basitletirilemez, ancak geniletilebilir ve derin-

Ictirilebilir. Bylesi bir kent, birbiriyle balants aka grlebilen birok farkl esi olan, sreklilii kesilmeyen bir model
tlarak zaman iinde kavranabilecek bir ey olmaldr. Alglayan
ve aina olan gzlemci kendi ter,rel imgesini sarsmadan yeni duyusal etkileri de zmseyebilir ve her yeni etki de daha nceki
tielerle balantl olabilir. Gzlemci, ynn dzgn bir ekilde
lulabilir ve kolayca hareket edebilir. evresini iyi derecede tanr.
Venedik, boylesi imgelenebilirlii yksek kentlere bir rnek olarak gsterilebilir. Amerika Birleik Devletleri'nde ise gzlemci
Manhattan'n, San Francisco'nun, Boston'un Ve hatta Chicago'nun komuluundaki nehrin blmlerini ayfimayameyillidir.
Bunlar bizim tanm|amalarmza day anan karakterizasyonlardr. imgelenebilirlik kavram dzenli, srnrrl, kesin, tektipleme ya da niteliklerinibazen tayabilse de bu anlamlar ieriyor
olmas gerekmez. Bir anda grlebilir, ak ve net, besbelli ve yaln olmas da gerekmez. Btn evre karmak bir dzendir ve
grnen imge de ksa sre iinde can skabilir, yaanlan evrenin sadece birka zelliini ortaya koyabilir.
Kent formunun imgelenebilirlii, bu almanrn merkezinde
yer almaktadr. Gzel bir evrenin birtakm baka zellikleri de
vardr: anlam ve dokunakllk, duyus al hazlar, ritm, uyaranlar,
seenekler. imgelenebilirlik zerinde odaklanyor olmamz bu
dier zelliklerin gz ard edildiini gstermez. Amacmz sadece algsal dnyamzda kimlik Ve yapya olan gereksinimimizi ortaya koymak ve bu niteliin karmak ve deiken kentsel evreyle ilintili zelliini resmetmektir.
imgeyi gelitirmek, gzlemci ile gzlenen arasnda ift ynl
bir sre olduu iin imgeyi sembolik aralarla, alglayann eitilmesiyle ya da evrenin yeniden dzenlenmesiyle glendirmek
mmkndr. Gzlemciye bir harita veya yazl talimatlar sala-

clizcii scl'tlil< li tly.11.l sllilirsiiz. l}u

diyagrrm gereklikle tirti'tiircliltlig ltlt' t'st:lcrir ilikisi_
ni de anlayabilecektir. Son zalrllrc| Nt.w Y<rl<"t' yapld
gibi yn talimatlar Veren bir alcttc-l l'llc yrrlalalilir.a9 Bu
tr aygtlar, karlkl balantlarla ilgili you- bilgiler salamak
iin son derece yararl olsa da gvenilmezlerdir. Kaybedildikleri
anda balant kopar Ve aygtn kendisine srekli bavurmak ve
geree uymastru salamak gerekir. Ek lt'da, beynin hasar grmesi durumunda, bu tr ara|ara bir toptan gvenin beraberinde endieyi de getirecei ve fazladan abalamay gerektirecei
aklanmtr. Ayrca, karlkl balantlarn btnsel deneyimi
ve canl bir imgenin derinliinin de eksiklii hissedilir.
Gzlemci eitilebilir de. Brown, gzleribalanm halde bir labirente sokulan deneklerin ncelikle bu durumu zlmez bir
problem gibi algladklarndan bahseder. Deney tekrarlandka,
yapmm blmleri, zeltikle de balang Ve Son noktalar, tandk
yIp cVrC

bir hale gelmeye balar ve o mekAnn karakteri sanlr. Son olarak,

bu labirenti hatasz a|gladklar seviyeye geldiklerinde, sistem tek
bir mekin olarak alglanr.s DeSilva, "otomatik" yn bulma yetisine sahip bir ocuun durumundan bahseder. ocuun, annesi
san-solun ayfft edemedii iin, kkliinden itibaren "ve-

randann dou tarafi" Yeya "dolabn gney tarafnda'' eklinde

tepkilerle ynn belirliyor olduu ortaya kmtr.7l
Everest trmanlar zerine aratrma yapan Shipton, bu tr
bir renme srecindeki etkileyici bir durumdan bahsetmektedir. Kuzey ynnden trmanrrken fark edebildii tepeleri Ve Srrtlar, farkl bir ynden trmandnda derhal ayrt edebilmitir.
Ancak, ona elik eden Tibetli rehber iin btn ynlerden bu rotalar tandktr ve grdklerinin ayn noktalar olduunu fark ettiinde bu onu ok artm ve keyiflendirmitir.zo
Kilpatrick, artk daha nceki imgeleri ierisinde bir yerlere
oturtulamayan yeni yaran|ann gzlemci zerinde yeni algsal
renme srecini tetiklediine deinir.+ Sre yeni uyaranlar
kavramsal olarak aklayan farazi formlarla balar, bu esnada
daha nceki formlarn yanrlsamas da silinmez. Kiisel deneyim-

It'rilizc cllylrak, lr yr-lsarlirnl1 yetersizliinin, fark ediltlil<tcl uz-' sL'ire S()nraslna kadar bozulmadn syleyebiliriz'
Vlli crma-' iine lral<p sadece yeil yapraklar zerindeki gt' n grebiliriz, ama bir uyaran ses dolaysyla orada bir
liyvann saklandn fark ederiz. Bylelikle, gzlemci 'oele verc" ipularmt aylrt ederek ve nceki deneyimlerinden elde ettii iaretleri tartarak bir sahneyi yorumlamay renir. allklar
irsnda saklanm hayvan bylece gzleri parladnda seileliIir. Son olarak da, tekrarlanan deneyimlerle algnn btncl
lcseni deiir, gzlemci artk ele veren ipularna gereksinim
dymaz veya daha nceden oluturduu bir alg erevesi iine
ycli bilgiler yklemek zorundakalmaz. Bu yeni durumda baarl olup ie yarayacak bir imgeye ulamtr artk ve bu da dol ve doru bir imgedir. Birdenbire yapraklar araslna saklanm
liyvan dar kar ve bu da "gn gibi aikArdr."
Ayn ekilde, geni alanlara yaylan kentlerimizdeki sakl
irmlar grmeyi de renmemiz gereklidir. Byle byk bir lel<te yapay bir evreyi dzenlemek ve imgelemek zorunda kalmalyz, ancak, faaliyetlerimizbizi bu noktaya gtrr ekilde gelimektedir. Curt Sachs, belirli bir seviyeden sonra iliki
kurmanrn imkAnszlatna dair bir rnek verir.6a Kuzey Amerika yerlilerinin sesleri ve davul vurularr tamamen farkl temptlardadr ve her bir ses dierinden bamsz olarak alglanr.
Kendimize ait bir mzik analojisini ararken, kilise ayinlerine deinir Sachs, tepedeki anlar alyorken koroyla koordine olmay dnmediimizi syler.
Geni metropoliten alanlarmzda koro ile anlar badatrtamrz gerekmez, Tibetli rehber gibi Everest Da'n deil de
sadece bir tarafin grrz. evresel algmzgeniletmek ve derinletirmek iin uzun sreli biyolojik ve kltrel bir geliim srecinden gememiz gerekir. Bu da iletiim duyularndan uzak
esafeli duyulara ve onlardan da sembolik iletiim yntemlerine doru gelimeyi gerektirecektir. Bu almann tezi de isel
tirenme sreleri kadar dsal fiziksel formun da sahip olduulluz evresel imgenin gelimesinde etkisinin olduudur. Ger-

ffi
ffi
W

ekte, dc evreizdeki l<armaa biz.i ['t zrllktadr. Drdnc blm, bunun nasl gerekletirilinesi gcrektiini tartacaktr.

ilkel insan, algsn yaad peyzaja adapte ederek evresel

imgesini gelitirmek zornda kalmtr. evresindeki kk deiiklikleri ancak ta ynlar, iaret ateleri veya aa|arn gvdelerine kazd iaretlerle belirleyebilirken, grsel anlalrlk
veya grsel ilikilendirmeler ancak dinsel alanlar ya da evler etrafinda geliebilmektedir. Yalnzca gl uygarlklar, btnctil
evrelerini belirli bir lekte deitirmeye balayabilirler. Byk
lekli fiziksel evrelerin yeniden yaplandrlmasr ancak Son Zamanlarda mmkn olabilmektedir; bu yizden de evresel imgelenebilirlik yeni bir konudur. Teknik olarak, Hollanda'nn polderleri (denizden kazan]Ian alanlar) gibi, tamamen yeni alanlar
ok ksa bir srede oluturabiliriz.Tasarmclar imdiden kentlilerin blmlerini kolayca tanyabilecei ve btn yaplandrabilecei bir kent grnm oluturmann yollarn aramaya
balamlardr bile.
Metropoliten blge, sratle oluturulan yeni bir ilevsel birimdir ve bu birim de kendisini yansltan bir imge tamak zorundadr. Suzanne Langer, mimarlk zerine syledii ksack
szle konuyu u ekilde zet|er:
Mimorlk, bi;t;n bir evrenin grnr klnm biimidir

U ehir

evresel imgelerin kendi kent yaammzdaki roln anlayalilmek iin bazl kentsel alan|ara dikkatlice bakmamz ve kent
sakinleriyle konumamz;'imgelenebilme' fikrini gelitirmemiz
Ve test etmemiz, ayrrca grsel gereklikle imgenin karlatrl mas yoluyla gl imgeleri hangi formlarn oluturduunu renmemiz ve bylece kentsel tasarrm iin baz prensipler nermemiz gerekliydi. Bu alma, var olan formun Ve onun kentli
zerindeki etkilerinin analizinin kent tasarmnn temel talarn dan biri olduu inancyla ve buna ilaveten alan aratrmalar ve
kentlilerle grmeler iin farkl teknikler gelitirmeye yardmc
olaca umuduyla yaplmtr. Ama; kesin ve kararl bir biim de olgular ispatlamak yerine, herhangi kk bir rnek almada olabilecei gibi fikir ve yntemler gelitirmektir.
Bu yzden, analizler Amerikan kentinin merkez blgele rinde gereklemitir: Boston, Massachusetts; Jersey City, New
Jersey ve Los Angeles, California. Hali hazrda Boston ak formu Ve mekAnsal zorluklaryla Amerikan kentleri arasnda esiz
bir konumdadr. Jersey City ise kolayca okunabilen ekilsizlii
dolaysyla seilmitir, ki ilk bakta bunun nedeni olarak son

Ayrntlar iin
B'ye baknz

clcrccc zlyf ingclccbilirlii gi)SrCril('l)l. l)''t'' ydll [-rS

Angeles, merkez blgesi-dekizgra playll (i;ll|(' farkl bir
lekte yeni bir kenttir. Her alma alan iil yl<lk 21/z'ye
1lz mil-'lik" bir merkez blgesi belirlenmitir.
Her bir kent iin iki temel analiz gerekletirilmitir:
1. Eitilmi bir gzlemci, yaya olarak sistematik alan aratrEk
malarn gerekletirmitir. Bu gzlemci; eitli elerin varlklarn, grnrlklerini, imge olarak onlarn gl ve zayf yan|arn, balantrlarrnr, balantszlklarn ve dier ilikiselliklerini
iaretlemi, potansiyel imge yapsndaki zellikli baar ya da
zorluklar not etmitir. Bunlar, alandaki elerin bir anlk grnlerinden elde edilen znel yarglardr.
2. Fiziki evrelerindeki bireysel imge alglarinl ortaya karmak iin kk bir grup kent sakiniyle ayrntl grmeler yaplmtr. Bu grmelerde kitlilmclardan yer tarif etmeleri, konum belirlemeleri, eskiz izerek gsterrneleri ve hayali olarak yol
bulmalar istenmitir. Grne yapJan kiiler, uzun sredir bu
alandayaayan ya da alan ve konutlaflya da iyerleri, sz konusu almann yapld alann etrafinda yer a\an kentlilerdir.
Boston'da otuz, Jersey City ve Los Angeles'da on beer kiiyle grlmtr. Boston'daki temel analizler, fotoraftan tanma, alanda gezinti ve yoldan geenlere adres sorma yntemleriyle desteklenmitir. Boston'un zellikli eleri iin de ayfrca
detayh alan aratrmas yaplmtr.
Btn bu metotlar Ek B'de aklanm ve deerlendirilmitir.
rneklerin kiik ve profesyonel ve idari snflandrmalara meyilli olmas, gerek bir "halk imgesi" yaratldn sylememize
engel oluturur. Fakat ofiaya kan sonular neriler asndan
zengindir ve tatmin edici grup imgelerinin varln gsteren yeterli isel tutarlla sahiptir. Bamsz alan aratrmalar, grup
imgesinin grmelerden salandn kesin olarak ngrmtr ve bylece fiziksel formlarn kendi balarna rollerini de belirlemitir.

"

4022,5 m'ye 2413,5

ynelik orfarkl bireylerin bak asndan kentin griiiiyle ilgili belirli bir grup imgesi retilmesine neden olmur. (iijrsel olmayan kaynaklardan gelen durumsal ya da tar1hscl iizelliklerin ilikisi, bu benzerlikleri daha da desteklemitir.
l*irkat evrenin kendi sahip olduu formun imgenin olutu'lrrasnda muazzam bir rol oynadna phe yoktur. Tarifleri aka yaplmasnda, hatta ayn noktalarda arlmasndaki
lclzerlikler, edinilen bilgilerin mekAna aina olmaya dayal ollunu gsterir. imge ile fiziksel form arasndaki bu iliki mek i sal algmz oluturur.
Kendileriyle grlen kiiler evrelerine intibak konusunda
sradanbma ie yarar eyler yapm olsalar da bu kentin imgclenebilirliinde belirgin farklar olumutur. Ak alanlar, bitki
tirts, yollar zerindeki hareket duyumu, grsel farkllklar gili baz zellikler kentsel alan iin zel nem tamaktadr.
Grsel gereklie ilikin bu grup imgelerinin karlatrlmasrdan elde edilen veriler ve bu imgeler zerinden yaplan speklasyonlar bu kitabn geri kalan blmlerini oluturmaktadr.
lngelenebilirliin kavramlar ve elerinin trleri (3. Blm'de
frtlacaktr) byk lde bu verilerin analizinden tretilmi
yt da szgeten geirilip gelitirilmitir. Yntemlerin gl ve
,ayf ynlerinin tartlmasna Ek B'de yer verilirken, ahmann
ii1'hcsiz

I<i,

l<-l|rllar r<talara ya da iyerlerine

:l< ytulara,

tcmel amacnn anlalmasl nemlidir.

Boston
Boston iin seilen alma alanr Massachusetts Bulvarr'nrn
snrlandrdl merkezi yarmadann bir parasdr. Bu alan, eski
bir yerleim birimi olmasr, tarihi ve tad Avrupal havas dolaysyla dier Amerikan kentlerinden biraz farkldr. Dk gelir gruplaryla yksek gelir gruplarnn konutlarn bir arada barndran yksek younluklu bir alan olmasnn yanl Sra, metro*
politen alann ticari merkezini de kapsar. Resim 1 blgenin hava fotorafiyla genel grnn verir, Resim 2 krokisini ve Re-

Resim 1, sayfa 18
Resim 2, sayfa 19
Resm 3, sayfa 20

sin 3 ise alan aratrmalarndar tlclt' t'lilc l g<)rscl (ielerin

ematik gsterimidir.
Grlen neredeyse herkes iin Boston, sk dnlerin ve
kafa kartrcl yollarn kentidir. Boston Common parknn ak
alan, Hkmet Binas'nn altn kubbesi ve Cambridge ynnden Charles Nehri'nin grnyle sembolize edilen, krrmz
t|a|arla kapl binalaryla pis bir kenttir. Khnemi binalarn
yaru Sra yeni yaplarn da yer ald eski ve tarihi bir yerleimdir. Dar sokaklar insan ve ara|arla dolup taar, park yeri bulunamaz. Ancak, geni anayollar|a dar ara yollar arasndaki fark|ar gze arpar. Kent merkezi sularla evrili bir yarmadadr'
Common Park, Charles Nehri ve Hkmet Binas'ndan baka
birka ey de ayrt edilebilir. zellikle Beacon Tepesi, Common-

Resim 1. Boston Yaradas'nn kuzeyden gnii

wcaltl IJulvilr vc llveri ve sinema blgesi olan'lWashington

()c|clcsi, ()oplcy Meydan, Back Koyu, Louisburg Meydan, tiCrct blgesi olan Kuzey Srnrrr ve rhtmlarla evrili Atlantic
lJtvarl. Grmelere katlanlarn nemli bir blm de Bostt'la ilgili ana zelliklere unlar eklemitir: ak ve rekreasyocl alanlara ihtiyac vardr; kk ya da orta lekli "mnferit"

lir kenttir; karma ilevleri bulunan byk alanlara sahiptir;

ktylar, demir parmaklkl afl veya kahverengi talaryla nitelendirilebilecek bir alandr.
En beenilen grnmler genellikle suyun ve mekAnn hissedilebildii geni panoramalardr. Charles Nehri'nin kar kysndan bakldndaki manzara sklkla belirtilmitir. Pinckney Sokar'ndan nehir manzaras, Brighton'daki bir tepeden
giirlebilen manzafa ve Boston Liman'ndan grn de belirtilmitir. Beenilen dier bir manzara da uzaktan ya da yakndan, gece klar yand zaman' normalde kentin eksikliini
hissettii heyecan ortaya kardl vakitlerdir.

Resim 2' Bostcn Yarmadas'nn ana hatlar

Resim 4, sayfa 21

Resim 4. Boston'un Char]es Nehri tarafndan grin

Resim 3. Boston'un araziden grnm

Yol

Duquh

K.no Nokfo, Blg"

majoreeJ m
minoriige

Resim 5, saya 23

ffi

@ e
)

..'i.,,::':..],:..."

i.are

Ogeti

s
t

Boston neredeyse bttin bu insanlarn anlad bir yapya sahiptir. Ana Back Koyu caddeleri, krsmen Beacon Caddesi ve
Commonwealth Bulvar'na para|el Charles Nehri kprleriyle
gl ve ak bir Snlr oluturur. Bu yollar, Charles Nehri'ne dik
Massachusetts Bulvarr'ndan karak Boston Common'a ve
Gar'a ular. Back Koyu caddelerinin oluturduu setin yannda
Huntington Bulvar'na balanan Copley Meydan bulunur.
Common'n aa ksmnda Tremont ve'Washington Caddeleri yer alr. Paralel olan bu caddeler birka daha kiik caddeyle birbirlerine balanrlar. Tremont Caddesi Scollay Meydan'na
kadar devam eder ve bu noktadan ya da dmden sonra, iskeleti tekrardan nehre balayan Charles Caddesi donndeki

l'ka bir dme kadar Cambridge Caddesi devam eder. By|clikle de Beacon Tepesi'ni sonlandrr. Nehirden daha uzakta
gcri kalanyla belli belirsiz bir bttlnliik oluturan gl bir su
sr daha yer alr: Atlantik Bulvar ve liman blgesi. Birok de-lk Boston'u zihninde bir yarmada olarak alglyoi olsa da nelir ve liman blgesi arasmda grsel bir ba kuramamlardr
( ]harles Nehri kenarndan uzaklatka kesinliini ve anlamn
yitiren Boston, baz bakmlardan "tek-tarafl" bir kent olarak
g(irlmeye meyillidir.
Eer deneklerden birinin aklamas rnek alnacak olursa,
I}ostonlu herhangi birinin size bu kent hakkndayapaca aklrmadan fark olmayacaktr. Back Koyu ve gney Slnlrl arastnclaki gensel blgeyi, Kzey istasyonu'nun gneyindeki sahipsiz blgeyi, Boylston Caddesi'nin Tremont Caddesi'ne nasl baland ya da finansal blgede ne gibi ulam balantlarnrn yer
ld gibi baka baz eyleri de aklayamayaca kuwetle muhtemeldir.

Halbuki Back Koyu ve gney Slnrrr araslndaki gensel blge, denekler bunun farknda deilse de, en enteresan blgelerden biridir. Grlen her bir kii, burada doup bym olsa
dahi, bu blgeyi iaretlememitir. Bu blge; Huntington Bulvar
gibi bilinen ya da Hristiyan Bilim Kilisesi gibi ancak ara slra

Resim
165

35, saya

iarct iiclcrii icrc [yl< li-llllrl_. Acl<' l:

cleri iermesi gereken lratriS, [ vc isisiz lrl<llrtr. l}
blgenin gzden karlmasnda; aIa cvrclcyc" denirytl
raylarnn etkisi olabilir. Ayrca Back Kcy- ve grey Stnlrl aril
snda yer a|an ana caddelerin paralel olduunun hissedilmesi nc
deniyle kavramsal olarak araya skm bir alan olmas da btna katkda bulunmaktadr.
Dier yandan, Boston Common birok denek iin kent imgc
sinin temelini oluturur. Bunun dnda sklkla dierlerfudel
farkl ve canl birer alan olarak tanmlanan yerler, Beacon Tepesi, Charles Nehri ve Commonwealth Bulvar'dr. insanlar kenti
bata baa gezerken, belirledikleri rotann ynn genellikle
Boston Common'dan Sonra deitirirler. Bu bilyk ve yeillik
alan Boston'un en youn blgesinde yer alr. Herkes iin en kolay ulalabilen, balantlarlla dolu olduu iin Common kolaylkla tannr. Beacon Tepesi, Back Koyu ve kent merkezinin alveri blgesi gibi nemli blgenin bir kenarn iaret eden bir
alana kurulmutur. Bu nedenle de, insanlarm evre hakkndaki
bilgisini arttffan bir ekirdek konumundadr. Ayrca, kendi iinde de kolaylkla ayrt edilebilen alanlardan oluur. Bu alanlar;
kk bir otel, bir fiskiye, Kurbaa Gleti, konser alan, mezarlk, "kuu gleti" ve buna benzer alanlardr.
Ayn zamanda, bu alk alann kendine zg tuhaf ve hatrlamas zor bir ekli vardr: be keli, dikal bir alandr. ok
byk ve bitkilerle kapl olmas kelerin ayn anda grlmesini zorlatrr, bu yzden insanlar bu alandan gemeye alrl<_llirrla-

Resim 6, sayfa 24

ken kafalar karr. Bolyston ve Tremont gibi kentin iki

nemli caddesinin birbirine baland bir alanda yer almas
da ii daha da zorlatrr. Bu caddelerin balang noktas,

Massachusetts Bulvar'nn oluturduu anahatta diktir ve birbirlerine paralel caddeler olarak alglanrlar. Ancak, bu alanda dikalarla kesiirler. Dahas, merkezi alveri faaliyetleri,
yine bu Bolyston-Tremont kesiim noktasnda ters bir dn
yapar ve zayflar Bolyston Caddesi'nin daha uzaktaki blgelerinde yeniden canlanr. Btn bunlar, kent ekirdeinde ek-

kiial

14.r2"n,

{-,,*"
Res'm

J. Herkesin bi|dii Boston

l ,lglrramamastna ve yn bulmada nemli hatalara neden

l.
llston ayrt edilebilir blgelerden oluan bir kenttir Ve merL' ,llrnn birok noktasnda evrenin genel karakterine bal
ll'll< kolaylkla tanmlanabilir. Kentin bir paras ise bu ayrt
el l'[ilir blgelerin allmadk biimde sreklilik gsterdii bir
i

tlccli barndrr: Back Koyu _ Common _ Beacon Tepesi _ merkrzi llveri blgesi. Bu alanda her ey gayet nettir. Yine de bu

letik canllk, tipik bir ekilde ekilsizlik ya da dzensizlikle

lir ridadlr. Boston blgelerine ayrt edici karakterleriyle birlikle ylpsal bir anlalrlk kazandrrlrrsa, ok daha faz|a gij.|i
lil'ilirler. Bu yapsrna ramen Boston, tesadfen, biimsel dei pek de kendine zg karakteristikler barndrmayan dier
lirtk Arnerikan kentinden olduka farkldr.
lltilgeler canl olsa bile, Boston ulam sistemi genellikle kafa
kirltlrcdr. Dolam ilevi son derece nem tad iin yollar
kcltin btncl imgesinde yine de baskndr. Bu durum test edilc dier kentler iin de geerlidir. Boston ulam sistemi ieriilcle belirli bir dzenden bahsedllemez. Ya|nzca yarmadanrn
crkezinden ierilere doru zanan' tarihsel alanlarn younl;t ana nsal yollar kendi iinde bir dzeni barndrr. Kent
crkezinin ou blgesinde; Massachusetts Bulvar'ndan ya da

orla Cloru clou-bat ynnde ilcrlcllcl<, clil<larl l<csien y<llar k-llanmaktan daha kolayd'. Bu bakmdan kent, eitli hayali gezintilerde zihinsel kvrlmalara neder olan bir dokuya sa_
hiptir. Yine de ulam sistemi allmadk bir biimde zorlayc_
dr. Bu yapnn neden olduu olumsuzluklar, 3' Blm'de ele al-

nan yollar konusunda bir dizge yaratmak iin yararlanlacak

malzemeler ortaya karmltr. "Paralel" Bolyston ve Tremont
Caddeleri'nden dikalarla gei yapldnda oftaya kan zor_
luklardan bahsedilmiti. Back I(oyu'nun gara sistemi, ou
Amerikan kentinde rastlanan sradan bir zelliktir. Ancak, bu
alan, Boston'un kent dokusunu oluturan dier alanlardan fark_
llamas nedeniyle zel bir nitelik kazar.

y-lilll< g(iriilcl'ilcl ycilc l<yl l<<cr- [ir duvrdr. I}ir yol

l,,l< cll irct' lcvI-alryla sslenni bir kurdeleye benzer;

yl<st'l; llr, dti-ler yapa Garip bir ekilde her iki yol da
l.lti "clcla'' alglanr. Kcnt iinden geiyor olsalar da kentl' l,;iilrnr krulmas zordur. Aralarn giri-k yapt |1g7
lltl;tl l'a dndrc bir gei yapmak gerekir. Geri Storrow
\' | k<layca Charles Nehri'yle ilikilendirilebilir. Bylece kenl 1it'cl dokusuna eklemlenir. Dier yandan, Central Arteri,
al,lnaz bir ekilde kentten kvrlarak geer Ve Hanover
(,,t ltlt'si'rin nn keserek kentin Kuzey Snr'yla balantsn
L1,rr. Dahas, iki yol sistemi birbirinden tamamen farkl olsa
l,ll l<ili Zaman Causeway _ Commercial - Atlantic Caddeleri
tlllyla karlrllr. nk mantksal olarak her ikisi de Storw Vlu'nun birer uzanttsl diye grlebilmektedir.
llsfrn'un daha i blgelerinde, ulam sisteminin ayrks
ll'ilIrnn niteliklerinin daha gl olmas mmkndr. An-

Resim 7

Resim 6- Boston Common

iki

ekspres otoyol, Storrow Yolu ve Central Arteri, merkez

blgesinden geer. Her ikisi de, belirsiz bir ekilde, daha eski so-

kaklardaki harekete nazaran engelleyici ya da zerinde araba

kullanld diinldignde ancak birer yol olarak alglanabilen yollardrr. Her iki durumda da tamamen farkl grnrler:
Aadan bakldnda Central Arteri, baz noktalardan yarlm

Resim 7. Central Arteri

fersr:y
- Yn\eliizlig)
*-* ozellikiz v"|
.?' A,,,t eA,le-Jzl,l,
* E'n"k kouot
- Zay,f ya Aa ol-ay,,
A Karisfr-a nokta',

|t''st'y ()ity, Ncw Jersey; Newark ve New York kentleri ara- Resim 9,
ql.l, vt' lcr il<i kentin de saanda yer a|r. Merkezi faaliyeti ol-

'

r$r |ifki'izl;k

'*" Yal,hl-a
*4 kaici yol

t.s D,ps;z kule

s Kaofik ya Aa ijzell,k, ',
*..*.
r a ma m| a
d m \ |',,'

d
\

a*

^m

ek;] bel;r';zlig;

Kuz.y-Gin.y

l)eli,siz qatal

il;k,,, 1+

'-

r1 'UleKzllK
|)aglants,

kesik rol, ]

Resim B' Boston imgesinin sorun]ar

Resim 8

cak, bu Son derece dizensiz Sistem, birbirlerine teker teker ba|anan ya da bazen hi balanmayan farkl unsurlardan oluur.
Bir btn olarak dnlmesi ya da kAda dklmesi zor bir
sistemdir ve genellikle balant noktalar dizisi zerinde younlaarak zmlenmesi gerekir. Bu balant noktalar ya da dmleri, bu yzden Boston iin olduka nemlidir. Daha soluk
blgeler ise kimi Zaman dzenleme esaslarna gre adlandrlr
'Park Meydanl Alan" gibi.
- Resim 8 Boston imgesinin bu ynde
zmleniini zetler. Bu
ilk adm olarak grleplan
hazrlanmasnda
bir
tasarrm
zet,
bilir. Bu, kent imgesinde ne kan zorluklar grafik olarak derleyen bir gsterimdir. Bu zorluklar;kafa karklklar, deiken
noktalar, gsz snrlar, yahtlml blgeler, devamll koparan
noktalar, belirsizlikler, blmlendirmeler ve niteliksel eksikler
ya da ayrtediciliklerdir. imgenin gl yanlaryla ve potansiyelleriyle birlikte ele alndnda, daha kk lekte bir plann
ana|iz aamaslnrn karldr. Her mevki analizinde olduu gibi, plann esaslarn belirlemez, ancak,yatatrcl fikirlerin olumas iin altyap haz/lar. Daha detayl bir analiz aamasrnr ierdii iin de doal olarak daha nceki diyagramlarm ierdiinden
daha fazla aklama ierir.

City

lllq, ''yftr.I{atlar ykseltilmi otoyollar ve demiryol|aryla

li" y;'lacak bir kent olmaktan ok bir gei noktas ol, zt'llii trr. Etnik ve snfsal mahallelere blnmtr. Paliqll''i srp kayalklar kenti bak gibi keser. Kentin kuzey bl11'|t' ypay olarak konumlandrlan Journal Meydan, alve11,; l,;liyetiin doal olarak geliebilecei merkezi engeller. Byl' ' l't'lt tck bir merkeze sahip olmak yerine drt ya da be merL'|itli: l-Ier Amerikan kentinin yapsnda rmle iaret
t,l' cl<i.nn amorfluu Ve yaplsal heterojenliin etkisi, tama' .'liizc-siz bir sokak yaplsma eklemlenir. ilk bakta tekdzell 1islik ve kentin kt kokusu insan arpar. Bu, tabii ki, ken'
ill tltlfa ziyaret eden bir yabancnn yzeysel tepkisi olacaktr.
|lt;tll yllardr yaayan kent sakinlerinin buray nasl anlamltlrcln incelemek ilgin bir alma olmutur.
Alil aratrmalarndan yola klarak oluturulan Jersey
( 'y'ir grsel yaplsl, Boston diyagramnda kullanlan sembollt.'lc gsterilmi ve ayn lektehazr|anmtr. Kent, bir yabant tahmin edebileceinden daha fazla bir ekle ve dokuya sali1ir. Yaanabilir olmasl iin de bu gereklidir zaten. Fakat Bosll' ayn blgesine nazaran vnlecek tanmml yerleri ollk azdr. Alann btyiik bir ksm gl snrlarla blnmllln l(cnt yaprsmln temelini iki ana alveri merkezinden birini
|rlldran Journal Meydan oluturur. Hudson Bulvar da bu
e yl..ndan geer. Ayrca, Hudson Bulvar'ndan, "Bergen Blge_
i"lt ve kent iin nem tayan"West Side Parka balanr. Dou
l'ifrda ise kayalk snrrlarrnr takip eden yol, daha alt blgelc'rcle neredeyse birleir. Bunlar Newark, Montgomery Ve
( i lnunipaw-Grand caddeleridir. Kayalklarn zerinde Salk
Mtrl<ezi yer alr. Hudson zerindeki demiryolu-endstriyel
a l -rhtm blgesi, btn kentsel faaliyetin sonland noktadr.
Kcti temel dokusu bylece aklanabilir. Deneklerin ou da,
yl< aa inen sokan belki bir ya da ikisine aina olmail< dnda, kenti tanmlayabilmitir.

sayfa 28

Resim 10, sayfa

29

Resin 37 ve 41;
savfa 167 ve 169

Resim 11, sayfa

30

Resim 12, sayfa

30

Jcrsey City sakinlcrinin kcti iizcl l<l iig'lt'r lll<k'daki

crtak fikirlerine bakldnda, Bost<-n ii y cl<ilclc hazr|anan diyagramdan fark aka grlr. Kent karakterindeki ek_
siklikler ilk bakta gze arpat. Jersey City haritas neredeyse
bombotur. Journal Meydan, youn alveri ve elence faaliyetleri nedeniyle ne kar. Ancak, trafi ve mekAnsal karmaa_
s kafa karrc ve sarscdr. Hudson Bulvar nem Sralamasnda Journal Meydan'yla rekabet eder. ikinci srada'V7est Side
Park yer alr. zel bir blge olduu defalarca belirtilmitir. Kentin tek byk parkdr ve genel dokuda nefes aldran bir noktadr. "Bergen Blgesi" ncelikle snfsal bir alan olarak ne lkar.
New.}ersey Salk Merkezi ise grsel olarak gzden karlamayacak bir konumdadr. Kayalklarn kenarndan ykselir ve
plansz yerletirilmi bembeyaz kocaman bir yapdr.
New York kentinin uzaklarda grlen heybetli silueti dnda, kenti zel klan dier ok az unsurdan bahsedilmitir. Dier

Resim 10. Jersey City'nin araziden grnm

Yot

Kenar i,iurl;, urr"'i;::,i

majoreerm@&*
minoriige

-*

@:*;r,

'

rliyagramlar kent imgesini tamamlar. Bu diyagramlar, pratik

gcreksinimlere Ve anacaddelere iaret eder. Bu caddelerden de
iicelikle; dier Jersey City caddelerinden farkl olan, sreklilii trafik dzenlemeleriyle salanm olanlar iaretlenmitir. Tanlanabilir blgeler ve iaret eleri yetersizdir. Yaygn olarak
lilinen merkezlerin ya da diitm noktalarnn da eksiklii hisscdilir. Yine de birka gl kenar izgisi ya da ayrc snr iaretlenebilmitir. Bunlar; daha yksekte kalan demiryolu hatlar
vc ekspres yollar, Palisades Tepeleri ile iki liman blgesidir.
Bireysel eskizler ve grmeler incelendiinde, katlmclardan
hibirinin yllardr yaad kent hakknda kapsaml bir fikre salip olmad anlalmtr. Haritalar sklkla bo braklan alanlrla blnmtr. ounlukla katlmcrlar, yaadklar konutlarn evresinde yer alan kk bir alana younlamtr. Nehrin
kenarndaki uurumlar gl bir ayrrlcr faktr olarak grlmtr. Genellikle, ya tepe noktas gl ya da alak blgeleri zayf
lirer imge olarak iaretlenmitir. Ya da tersine, iki noktann baResim 9. lersey City'nin gneyden grn

lsl Slaya[ [-ir vcya iki yol giisterilebilmitir, ki bunlar da

il|lillllc'l kavransaldr. Daha aada kalan blgenin bir btn
,li'il< clLinlmesi ise zellikle zor grnmektedir.
l)clcl<lerin kenti genel olarak karakterize etmeleri istendiintlt', c'l gc-el tepkilerden biri, kentin bir btn tekil etmedii, bir
crl<czi olmad, daha ok birok kk koyin bir araya gel hali gibi olduu ynndedir. "'Jersey City' denilince aklnzl l|< olarak ne geliyor?" sorusunun cevabn vermekte zorlantlkltr ortaya kmtr ki, bu, Bostonlu biri iin cevaplanmas
k kolay bir sorudur. Denekler tekrar tekrar, akllarna "pek
|'zla bir ey gelmediini'', kentin sembolize edilmesinin zor oltlunu ve ne kan hibir blgesinin olmadn sylemilertlir. Bir kadn yle demitir:
Bu gerekten de Jersey City'nin ocnocqk holde oldugunu gsteri-

yor. Buroyo uzoklordon biri gelse, ono "uroy mutloko grmelisin,

Resim

11.

Jounal Meydan

Resim 12. New Jersey Salk Merkezi

ok gzeldir," diyebilecegim hibir yer yok.

Kenti sembolize etmeleri sylendiinde genel olarak verilen

cvap, kentte buna dair hibir eyin olmaddr. Ancak, nehrin
kar tarafindaki New York siluetinin manzarasndan bahsedilelilir. Jersey City hakkndaki tipik dnce, baka bir yerin snrndaki bir yer olduudur. Deneklerden biri bunu, biri New
York silueti, dieri de New Ark'n sembol olan Pulaski Kprs olarak iki sembol zerinden dile getirmitir. Bir bakas ise
kenti evreleyen snrlayclarn hissedildiini vurgulamtr. ona
gre, Jersey City'den kabilmek iin ya Hudson'un altndan ya
da serseme eviren Tonnele Kava'nn trafiinden gemek zorundasnzdr.
Tamamen yeni batan yaratlacak olsa, Jersey City'nin imgesi; bundan daha arpc, daha aklayc, daha net konumlanm
ve topografyas belirlenmi bir ekilde anlatlamazd. Ancak, genel olarak evre, srarla "eski", "kirli" ve "tekdze" olarak nitelendirilmitir. Caddeler defalarca "kesik kesik" olarak tanlmlanmtr. Grmeler, evre hakkndaki bilginin yetersizliini ve

Resim 13, say{a

33

l<ct

ilgcsiil llgsl tlrrkt

<l<, l<lv-,sll

li'icli;

sa-

li; <lduulL ()rtirya karrrtr. }il ar1'c lltll isc c|ccl<1eril

kent imgesini grsel imgelerle deil, sokak isilcri ve kullanm
alanlaryla aklamaya almalardr. Aadaki paragraf, bilindik bir alanda yaplan gezintinin ayrntlarn bir rnek olarak
ortaya koymaktadr:
Ekspres yolu gectiinizde, ykselen bir kpr grrsnz. Kprnn oltno inip de ilk vordnz sokokto bir tobokhone vordr. Bulvor

zerindeki ikinci ke bonn her iki torofndo do birer bonko greceksiniz. Diger ke bono geldiginizde, sonzdo bir rodyocu ve
hrdovot d;kk6n yer olr. Koryo gemeden, solunuzdo ise bir bokkol ve kuru temizleyici vordr.7. Codde'ye ktgnzdo sol kor kede bir bor, sodo ise bir monovlo kor koryo kolrsnz - yolun sondo ise bir iki dkk6n, solundo do yine bir bokkol yer olr. Bir sonroki codde 6. Codde'dir, demiryolunun oltno inmeniz dndo dikko-

liizil<scl cvrci

yrt cdilclrcz tlcluula dair oka giir

lt'lirrillitir.

Her yer oyn gibi... bence olduko srodon. Yoni sokoklordo dolotmdo her yer oyn gzkyor gzme - Nework Bulvor, Jockson
Bu|vor, Bergen Bulvor. Bozen hongisini kullonocolnzo koror veremiyorsunUz/ hepsi neredeyse oynl nk. Birbirinden oyromyorsunUz.

Foirview Bulvor'no ksom, orodo oldugumu nosl onloyobilirim?

Sokok levhosndon. Bu ehirde sokoklor tonyobilmenin ek yolu bu.

zel olon hlbir ey yok. Kede bir oportmon doho grrsn, o kodor'

deer bir yon yoktur. Demiryolunun oltno indiginizde 5. Codde'ye

korsnz. Sonlzdo bir bor, yolun korsndo ise yeni bir benzin istosyonu vordr. Onun solundoyso bir bor. 4. Codde - 4. Codde'nin sog
kesinde bo bir orso, bo orsonln yonndo do bir bor; kornzdo kolon so torqfto bir et toptoncs ve et toptoncsnn sol oprozndo do
te

comc vordr. Ondon sonro 3. Codde gelir - 3. Codde'ye ktgnzdo, sonzdo bir eczone grrsnz. Yine sonzdo, sokon korsndo bir viski d;kk6n vordr' Soldo bir bokkol ve yine solunuzdo bok_

koln korsndoki bor vordr. Sonro 2. Codde'ye korsnz. Solunuz_

do bir bokkol ve yine solunuzdo, bokkoln korsndoki bor vordr. Koryo gemeden nce sonzdo ev oletleri soton bir yer vordr. Ardndon l. Codde gelir. Bir kosop, soldo bir et dkk6n Ve onun korsndo do otopork yerine kullonlon bo bir or5o, 50lnlzdo ise bir giysi
moozos ve bir ekerci dkk6n.'.

Bylece devam eder. Btn bu tanmlamalar arasnda sadece

bir ya da iki grsel imge dile getirilmitir: "ykselen" bir kpr
ve belki bir de demiryolu altgeidi. Anlalan o ki, bu denek ancak Hamilton Park'na ulatnda evresini alglayabiliyor. Bir
anda itlerle evrili, ak bir alan gzne arpveriyor. Konser
alan ve onu evreleyen banklar fark ediyor.

Resim 13. Jersey City'de bir sokak

Ynmz genellikle yoklosk olorok buloblldlgimlzi dnyo_

rum. isteyince oluyor. Bir yeri bulmoyo olrken vokit koybediyorsunuz,6ozen kofonz koryor omo en sonundo gitmek istediginiz yere
uloso biliyorsu nuz.

liarkllaran biylc bi cvrcclc,, t'l<is,l l<llllarr <-lduu kadar kullannrlarn eitlenn-csie y cl y1'lrl ()narlmnn greceli durumuna bel balanr. Sokak levhalar, Jcurnal
Meydan'ndaki byk reklam panolar ve fabrikalar iaret elerini oluturur. Hamilton ya da Van Vorst Parklar ya da zellikle
byk '7est Side Park gibi peyzaj dzenlemeleri yaplm ak
alanlara deer verilir. iki kii, iaret esi olarak baz caddelerin
kesiim noktalarnda yet alan minik gen imenlikleri gstermitir. Baka bir kadn, pazar ginleri arabasnda oturarak kk
bir park Seyrettiinden bahsetmitir. Salk Merkezi'nin kk
bir n bahesinin olmas da yapnn hacmi ve siluet zerindeki etkisi kadar karakteristiini ortaya koyan faktrlerden biridir.
Bu alann ok zayf bir ekilde imgelenebilmesi, uzun Zamandr burada yaayan kullanclarnn bile kent imgesine yanslmltr. Bunun Sonucu olarak da memnuniyetsizlik, yn bulmada yetersizlik ve blgeleri tanmlamada ya da ayrt' edebilmede zorluklar iaret edilmitir. Bu kadar kaotik grnen bir evrenin bileenlerinin bile bir dzeni vardr. insanlar bu dzeni kk
ipularndan yola karak ya da fizlksel grnmden ayr konulara younlaarak deerlendirir ve ayrntlandrr.

lt|lrlar l'l<lrcl tlcl.ka ykliidr. Kert

d<lkusu, |Zga_

rl sistcne ()turtulnru caddeler nedeniyle tandktr. Ancak, bu'tll ilcye- laka birtakm faktrler, kent imgesinin Boston
l<cti irgesi kadar net olumamaslna ve farkl bir ekilde gelilcsire yol aarlar. Bu faktrlerden ilki, metropoliten blgenin
lcsantralizasyonudur. Merkezi alan yine de "kent merkezi" olarl< anlmaktadr ama insanlarn kulland baka birka merl<e', daha vardr. Merkezi alan youn bir alveri faaliyeti ierir,
-cak, artrk nemini yitirmitir. Kentlilerin ou bu merkezi yltl' bir defadan az kullanr. kinci faktr, vgaa sistemin farkllamam bir matris ortaya koymasdr. Bu matrisin eleri her
'raman tam olarak tan|namaz. ncs, merkezi faaliyetler
uzamsal olarak yaylmtr ve deikenlik gsterir. Bu da etkilerinin azalmasna neden olur. Sk slk yeni binalarn ina edilmesi, tarihsel srecin oluturduu kimlii geri planda brakr. Bu
gSterili yapIara ramen (ya dabazen onlardan dolay), eler
grsel olarak ounlukla geri planda kalr. Ancak, bu sefer, Jer-

Los Angeles
Resim 14

Los Angeles, byk bir metropoliten blgenin merkezinde

yer alr ve daha farkl zellikler ortaya koyan bir grnm ser-

giler. Boston'dan da olduka farkldlr. Boston ve Jersey City

kentlerinde n biraz daha fazla merkezi i alan ve saaklan malarrn ierir, alan olarak da her iki kentle karllatrlabilecek denli byktr. Denekler blgeyi sadece yaadklar konutlarn orada bulunmas dolaysyla tanmaz, alrma alanlarnn merkezi
i alannda yer almas sebebiyle tm kenti de tanrlar. Resim 14,
alan aratrmalarndan elde ediIen verileri' dier kentler iin
kullanlan yntemlerle ortaya koymaktadr.
Metropoln ekirdeinde yer almas nedeniyle Los Angeles
byk ve zel anlamlar ieren binalar ile hem anlam hem de

r
major ee
minot lge

Yol

Kenar

@
@

c0

*.?"
V
Resim 14. Los Angeles'n araziden grnm

(itltlcsi) [.ltr'r. Ilollywood vc Harbor otoyollar, l- fc:mul iki ak ucunu snrlandryor gibi alglanabilir. Genel imgelil, tekrar eden zgara sistemin uzantrsr hari, Main ya da Los
Agcles caddeleri dousunda ve 7. Cadde'nin gneyinde bo brklmas dikkate deerdir. Merkezi alan bombo braklmtr.
ltt [- eklindeki merkeziaret eleriyle dolup tamaktadr. SklI<la belirtilen eler arasnda ilk sray Statler ve Biltmore otellcri alr. Richfield Binas, Halk Ktitphanesi, Robinsons ve Bull<c[<s maazalar, Federal Savings Binas, Filarmonik oditoryum, Belediye ve Tren istasyonu ise dierleri arasnda ne kar.
Siyah ve altrn sarrsr rengiyle sevimsiz Richfield Binas ve belediyenin piramit eklindeki ats dnda hibiri hakkmda Somut
detay kullanlmamtr.

Resim 15. Los Angeles'n batdan grn

sey City gibi karmaann h6kim olduu bir kent deil, byk bir
metropoln aktif ve ekolojik olarak dzenlenmi merkezi vardr
karmzda.
I(entin uydu fotorafi, bu grnm hakknda fikir vermektedir. Yaplarrn malzemelerine ya da kentin gemiine younlaResim 15
lmad srece, bu merkezi dier Amerikan kent merkezlerinden ayrt etmek gtr. st ste ylm bo ofis yaplar, youn
sokak dokusu ve otopark alanlaryla dier kentlere benzer. Buna ramen, kent imgesi haritalar Jersey City'nin haritalanndan
ok daha youndur.
Bu imgenin temeli, Pershing Meydan'nn dim noktasdr.
Bu noktada alveri faaliyetinin youn olarak grld iki
caddenin oluturduu L biiminin kesinde yer alr. Bu caddeler, Broadway Caddesi ve 7.Cadde'dir. Btn bunlar, zgara sistemin
oluturduu genel matriste yer alr. Broadway'in dier
Resim 43, sayfu
170
ucunda kentin Hkmet Binalar konumlanmtr. Onun ilerisinde de tarihsel bir anlam tayan Plaza-Olvera caddelerinin
dm noktas yer alr. Broadway Caddesi boyunca finansal
blge olan Spring Caddesi ve paralelinde ise Skid Row (Main

Resim 16. Hkmet Binas

fi

[*
J

'1"l

frfr

***]g: *

**

*s

*]

# ***] *
t ** *'
;* * i;*

*t *
.

Resim 17. Pershing Meydan

Resim 16,

37

Hkmet Binalar alan dnda' tanrmlanabilir blgeler ya

yol kenarlaryla snrlandrlm kk Ye lineer a|an|ardr (7.
Cadde alveri blgesi, Broadway alveri blgesi, 6. Cadde izerindeki Transportation Row, Spring Caddesi'nin finansal blgesi
ve Main Caddesi zerindeki Skid Row) ya da Bunker Tepesi, Littsayfa le Tokyo gibi nispeten daha zayf b|gelerdir. Hkmet Binalar;
ilevi, hacmi, uzamsal genilii, yeni binalar ve kesin srnrlaryla
en gl edirler. ok az kii bu yapy gzden karmtr. Tarihsel armlarna ramen Bunker Tepesi gl bir imge olarak
otaya kmamltr. Birok insan kent merkezinde olduundan
emin bile deildir. Gerekten de topografyay etkileyen bylesine
byk bir yapnn etrafinda gelien kent merkezinin, bu yapryl
grsel olarak saf d brakmas gerekten artcdr.
Pershing Meydan tm eler arasnda en glsdr. Ak
hava politik forumu, kamp ve yal insanlarn dinlenme yeri ola-

cl l<-llal

clcstcklr:ncn, egzrtik dzenlemesiyle kent merl<czii' l<albinde ak bir alandr. Yine bir baka ak alan barclrar Plaza-Olvera Caddeleri dm noktasyla beraber,
ril<

lcrshing Meydan en kesin ifadelerle tanmlanan unsurlardan

liridir. Kusursuz bahesini ilk olarak mz aalar evreler. BulL|, ta duvarlarn zerinde sralanan yal insanlarn oluturdut halka takip eder. ilek caddeler ve kent merkezinin sk aralklarla dizilmi binalar halkalarn sonuncusudur. Tanmlanabi|ir olsa da bu alanbazlarnca ho bulunmaz. Baz denekler, bu
nlirn kullanan yal ve garip insanlardan korktuklarn dile geirmilerdir. Bazen verdikleri tepki abartl olmutur. Saaklarlki duvarlara kendini hapsetmi ve merkezdeki imenlik alandan uzak duran bu insanIardan acma duygusuyla bahsetmilerdir. Meydann, etrafa salm banklar ve yry yollarn barndran bir koruluu andrd zamanlardaki haliyle kyaslancl grler de belirtilmitir. Parkn ortasrnda yer alan imenlik
llan, yayalarn park kullanarak gei yapmasna izin Vermeyen
yaps ve kullanclarnn dahi tercih etmedii bir alan olmas
rlolaysyla ssz bir durumdadr. Yine de park, Biltmore oteli gili baskn bir iaret esini barndrmas nedeniyle net bir ekilde tanmlanabilen bir imgedir. Krmzl ve kahverengi tonlaryla
bu btiyk ktle, etkili bir biimde kiiyi bu alana ynlendirir.
Kent imgesindeki nemine ramen Pershing Meydan yine de
biraz mulaktr.7. Cadde ve Broadway Caddesi gibi iki kilit
caddenin bir blok tesinde yer almasna ramen, insanlar nerede olduunu genel olarak bilse de yerini tam olarak belirleyerez. Denekler gezintileri srasnda ikincil sokaklar kullanrken
her iki tarafa da dikkatle bakmak eilimindedirler. Meydann
kent merkezi dnda yer almas Ve ayrrca aada belirtildii gi
bi deneklerin eitli caddeleri birbirine kartrma eiliminde olrrasr buna neden olmaktadr.
Broadway dier btn caddelerden daha net bir ekilde tarif
edilebilen belki de tek caddedir. Kentin kurulu zaman|arnda
anacadde olan Broadway hAli kent merkezindeki ahveri faaliyetinin en youn olduu yerdi Yaya kullanmlarrnn ve alve-

Resin

l7

:i faaliyetinin yourl-u, sinema

Resim 19, sayfa

42

sl<lr llilt.ri vc cdde

zerindeki ara|ar (dier caddeler zerinde s:rclccc tttlliis|er kullanlmaktadr) zellikle iaret edilmitir. Merkezi alan saylm
olsa da Broadway orta srnrfin alveri merkezi olarak kullanr
lan bir cadde olagelmemitir. Yaya yollarm, merkezin eperlerinde ikAmet eden ditik gelirlilerle ve etnik aznlk gruplar doldurmaktadr. Grlen denekler bu lineer merkeze yabanc olduklarn belirtmilerdir. Bu alandan uzak durduklarn veya bu
alann kendilerinde merak veya korku uyandrdn dile getirmilerdir. Broadway ve 7. Cadde zerindeki kalabalklarn stat
farkn kolayca aklayabilmilerdir. Buna gre, Broadway elit
tabakaya olmasa bile orta snfa hitap eden bir caddedir.
6'' 7. ve 1. caddeler haricinde numaralandrlm caddeleri
birbirinden ayrmak genellikle zordur. Grmeler, yollarn birbirine kartrldnl aka ortaya koymutur. Kimi denekler
boylamasna geen, numaralandrlm caddeleri de kartrmaktadr. Bunker Tepesi'ne balanan Flower, Hope, Grand ve
olive gibi "Kuzey-Gney" ynndeki caddelerden birka da,
numaralandr1anlarda olduu gibi, birbirine kartrlmaya
meyillidir.
Kent merkezindeki caddeler kafa kartrc olsa da deneklerin ou yollar zerinde yn bulmakta zorlanmamtrr. Caddelerin sonunda karlaIan manzaralar yn bulmak iin yeterli
gzkmekt edir. 7. Cadde'deki Statler Oteli, Hope Caddesi'ndeki ktphane, Grand Caddesi'ndeki Bunker Tepesi ve Broadway zerindeki kullanlm ya da yaya younluu bunlara rnek
gsterilebilir. Merkez alandaki gara sistemin genel yapsnn
tersine, her cadde aslnda grsel olarak sonlandrlmaktadr. Bu
etkiye; topografya, otoyollar ya da zgara sistemin kendi iindeki dzensizlikleri neden olabilmektedir.
Hollywood otoyolu'nun karslnda, en gl iaret ele_
rinden biri olan Plaza-Olvera Caddeleri'nin dm noktas yer
alr. ekli, aalar' banklar, insanlar, kiremitleri, "ta kaph"
dokusu (aslnda briket delidir), dar a|an|ar, cadde boyunca
satlan eyalar, daima mum Ve eker kokan havasna kadar ga-

Resim 18. Broadway

yet net bir ekilde tarif edilmitir bu alan. Grsel olarak ok

zelbir alan olmasnrn yanr sra kentin tek tarihsel demir atma
noktasn da barndrr. Bu nedenle de kentlilerle arasnda gl bir ba oluur.
Bu alanda yer almasna ramen, denekler Tren istasyonu Ve
Hkmet Binalar arasnda ynlerini bulmada zorluk ekmektedir.Izgara sistemi terk etmi olduklarn hissetmektedirler ve
tandk sokaklarn bu amorf blgeye nereden balandn kestirememektedirler. Alameda Caddesi, kuzey-gney caddelerine
paralel devarn etmek yerine aldatc bir ekilde sola dn vermektedir. Kentin st lekten bakldnda alglanabilen evresi, zgara sistemi yok etmi ve yerine ok azn getirmitir. otoyol artk referans alnabilecek bir konumda deildir. Tren istasyonu'ndan Startler'e kadar yrme grevini yerine getirirken,
denekler 1. Cadde'yle karlatklar anda gerekten rahat|amIardr.

Resim 20, saya

Resim 19. P]aza ve olvera Caddesi'nin girii

Kenti bir btn olarak tanmlamalafl ya da sembolize etmeleri istendiinde denekler; "geni'' r "ferah", "ekilsiz", "mefkezleri olmayan" gibi baz standart szckler kullanmlardr.
Grnen odur ki, Los Angeles, zihinde bir btn olarak canlandrlabilmesi ya da kavramsallatrlmas zor bir kenttir. Konut
alanlar evresinde hoa giden armlar barndrmasna ramen bkknlk veren ve yolunu kaybettiren' usuz bucaksz bir
kent olduu kentlilerin ortak imgesidir. Deneklerden biri yle
demitir:
Bir yere ulomok iin btn voktinizi horcodkton sonro, o noktoyo

ulotnzdo oslndo boo obq sorf ettiinizi fork etmeniz gibidir bu

kent.

Ne var ki, blgesel lekte, yn bulabilmenin ok da zor olmadna dair baz kantlar da vardr. Bu lekte yn bulmak

Resim 20.

Hollywood Otoyolu

iin kullarulan aralar; okyanus, daha yal kentliler iin dalar

ve tepeler, San Fernando gibi vadi yerleimleri, Beverly Hills gibi byk lekli geliim blgeleri, ana otoyollar ve bulvarlar sistemidir. Son olarak da metropol genelinde ne kan yaplarn
yalarnn greceli durumu gz nne alnmaktadr. Her bir
devre ait yaplarn onarlm durumuna, yapm tekniklerine ya da
kullanm trlerine bakarak, bymenin ardk halkalar anlam-

landrlabilir.
lek kldke, her naslsa yapmm ve kimliin tanmlannas glemektedir. orta byklikte bolgeler yoktur ve yollar
kartrlmaktadr. insanlar, tandk rotalardan ktklarnda
ynlerini kaybettiklerini belirtmilerdir. Bu gibi durumlarda,
ynlendirici tek etmen sokak levhalar olmaktadr. En k.tik olekte, ara Sfia kullanlan ancak youn kimlik ve anlam barndran kullanm|ar ortaya kmaktadr. Bunlar; da kulbeleri, sa-

hil cvIcri y cI yiikscl< <rlrcla citlt.tlilli lliki vcjctsyr

lar tlabilmel<tedir. Arcak, bu kllllr uclcllctirilcn-cz.

rl
rl
ltl
rlli
I

ii1
ril

;ti

lil
i"l
i
l

;i
i

1i
lrl
ili
ri

ril
itri
llir
illr
tlili
ltll

ili

ll
ll
tl
i1

trl

ili
jl'

Resim 20, sayfa

Kent yapsn btn leklerle ilikilendirecek bir ara bala-t

halkasmn eksiklii hissedilir. Blgelerin orta lekt. img.len.
bilirlii zayftr.
Deneklerin evden ie giderken kullandklar fotay akladklarl grmelerin neredeyse tamamnda, kent merkezine yakla_
rken izlenimlerin canllrun giderek azaldgzlemlenmitir.
Evlerinin yaknndaki alanlar hakknda detayl bilgiler verebilmilerdir. Bunlar eimlerden dnlere kadar, bitkilendirmelerden insanlara kadar eitlenmitir. Mek6nda glinlk ihtiyalarn
ve zevklerin yansmalar vardr. Merkeze yaklatka bu imge
gi_
derek soluklam, soyutlam ve kavramsallamtr.
Jerr.y
City'de olduu gibi kent merkezi imgesi, temel olarak kullannlara ve dkkAnlara gre ekillenmitir. Daha byk otoyollar
kullanmann yaratt gerginlik de bunun nedenlerinden biridir
phesiz, ancak, arabalarn terk ettikten Sonra bile bu gerginliin devam ettii ortaya kmaktadr. Grsel malzemenin kendisinin de zayf olduu aktr. Muhtemelen) artanhava kirlilii de
insanlar etkilemektedir.
Kirli hava ve sisin can skc olduu kentliler tarafindan sklkla dile getirilmitir. evredeki renkleri soluklatrd iin
kente beyazlmsl, Saftms ya da grimsi bir tonun h6kim olmasna
neden olduu belirtilmitir. Kent merkezindeki birka src,
her sabah kirli havann ne durumda olduunu, bylece Richfield Binas ya da Belediye Binasl gibi uzak noktalardaki sinyalleri grp gremeyeceklerini renebilmektedirler.konffol ettiklerini sylemitir.
otomobil trafii ve otoyollar Sistemi, griimelerde ne
kan konulardr. Bunlar kimi zaman ilgin, genellikle yorucu Ve
tedirgin edici gnlk deneyimler, gnlk mcadelelerdir. Yaptklar yolculuklarn detaynda skl*la iaret klar, ve levhalardan, yol kesiimleri ve dnlerdeki problemlerden bahsedilmitir. Srgit erit deitirmek gerektii iin otoyollarda acele karar
vermek gerekmektedir. Azgn bir nehirde dalgalarla bouma-

vt''clii lcyccrr, vc gcrililc le'zetiliti: bu dru, "l<a|,y slr erllllrk" ii- devarrl uramak gerekmektedir. Birkorktuunu di,,l< clcck' ycni bir rcta kullanmay denemekten
lt' gctirrritir. st geitlere; geni kavaklardan gemenin elen-

<lcluuna; dme, dnme, tlrmanma gibi devinduyumsal

llslcrc ska deinmilerdir. Baz/'ar ise araba kullanmann, b-

t'li

yiilcyici bir hztutkusu olduunu sylemitir.

IIz snrnn yksek olduu bu yollarda, topografyann hAkiiyeti hissedilebilir. Deneklerden biri, her sabah yaptl yolt'l'kta yksek bir tepeye ulamann yolculuunun yarsna geltliine iaret ettiini ve onun ynlendirdiini sylemitir. Bir
li[<as ise yeni yaplan yollarla genileyen kent leinin, unsrlar arasnda kurduu ba btnyle deitirdiinden bahsctnitir. Otoyolun ykseltilmi bolmlerinde, toprak setin yarltt monotonluun bir anda geni manzara|arla kesilmesindcn duyulan hazza da deinilmitir. Dier yandan, Boston'da oltlu gibi, bu srcler otoyolu kentin geri kalanyla ilikilentlirmekte ve yerini belirlemekte glk ekmektedir. Genelkanya gre, bir otoyol rampasrna gelindiinde yn bulma duygusu
lir anlk bir kesintiye uramaktadr.
ne kan konulardan biri de yaplarn yalarrun greceli
clurumudur. Muhtemelen evredeki yaplarn biytik bir ksm
yeni veya yenileniyor olduundan, bu deiime ayak uydurabillri olanlara neredeyse patolojik bir ballk yaygndr. Bu yzden, deneklerin ou ktiictk Plaza-Olvera Caddeleri'nin dm noktaslna ya da Bunker Tepesi'nin rm otellerine bile
dikkat etmektedir. Eskiye olan bu duygusal balln, birka derek iin muhafazakAr Bostonlulardan bile daha ileri seviyede olduu ortaya kmtr.
.}ersey City'de olduu gibi Los Angeles kentinde de insanlar
ieklerden ve bitkilendirmelerden biytik zevk almaktadr. Bu
kentin, konutlarnn baheleri gerekten de grkemlidir. Evle i
arasndaki yolculuklarn ilk yars, ieklerin ve aalarn canl
birer resmini ekmi kadar ayrntl anlalmtr. Yksek hzda
araba kullananlar bile byle bir kentsel detay atlamam ve
bundan zevk aldklarn belirtmilerdir.

Ancak, bu grler, lmr al;rrl tlrtll ckilcrenitir.

Los Angeles'rn merkezi blgesi, Jersey City'il kaotik ortamlndan olduka uzaktr. Ayrca, bu kent tek yap leinde Saylca
fazla iaret esi barndrmaktadr. Kavramsal olarak alglanan
ve farkllamamr bir zgara sistem haricinde, bir btn olarak
alglanmas ya da anlamlandrlmas zor bir kenttir. Genelletirilebilecek gl sembolleri yoktur. En gl imgeler olan Broadway Ve Pershing Meydan bile yalnzca orta snfa dahil olan deneklere hitap etmekte, dierlerine ise olduka yabanc veya hatta tehditkAr gelmektedir. Hibiri bunlar ho ya da gizel kelimeleriyle betimlememitir. Tm deneklerin ilgisini ekebilen, yaln|zca) 7. Cadde zerindeki iaretlerle sembolize edilen alveri
veya elence ilevleriyle kk bakmsz oteldir. Deneklerden biri, kentte karakter barndran elerin sadece bu eski otel ve yeni yaplan '7ilshire Bulvar olduunu sylemitir. Kentin iki
ucunda yer alan bu eler, Los Angeles kenti imgesini de zetlemektedir ona gre. Grne gre kent imgesi; tanmlanabilir
bir kimlik, istikrar ve hoa giden anlamlar bakmndan Boston
kent merkezi imgesinden olduka geride kalmaktadr.

Ortak Noktalar
Bu kadar kk bir rneklem dahilinde elde edilebilecek verileri, bu kenti karlatrmak iin kullandmzda; karma lkan sonu, tahmin edilebilecei gibi, halihazrda var olan yap Ve
kimlik elerini kullanmak yerine insanlarn kendilerini evrelerine adapte ettikleridir. Kent imgesinde kullanlan eler ve onlar
zayf veya gl yapan nitelikleri, kentin karlatrlmasn olduka kolaylatrmaktadr. Kentin byklne gre kullanlan
eler de eitlenmektedir. Fakat ayn Zarnanda, yn buima ve fiziksel evreden zevk alma ltleri arasnda gl farklar vardr.
Bu testler, baka pek ok eyin yan sra mekAnn ve grnmlerin nemini de aa kartmlt[. Boston imgesinde Charles
Nehri'nin h6kimiyeti, kente bu noktadan giri yapldnda sunduu geni manzata nedeniyledir. Kent imgesini oluturan elerin ou, kentle olan ilikileriyle ne kar; kentin btnyle olan

likilcri <k aktr. Lts Angeles'taki Hkmet Binas geniliiylc ctikkat eker. Jersey City denekleri ise Palisades Tepeleri'nden
icrken grlebilen Manhattan siluetini vurgulamlardr'
Geni grnmlerin verdii haz, sklkla deinilen bir konudr. Kentlerimizde boylesi bir panoramik deneyimi, kenti ziyarct eden binlerce kiiye sunmak mmkn mdr? Geni griimler bazenkarmaa yaratabilir ya da karaktersiz bir rsszlaraya neden olur. Ancak, iyi dzenlenmi bir panofama, kentten
zcvk almann balca etkenlerinden biridir denilebilir'
Sevimsiz ya da ekilsiz alanlar bile kiiye zevk vermese de
clikkat eker. Hafriyat alan durumundaki Dewey Meydan'nn
ak alan bile Boston kentindeki pek ok insan iin arpcdr.
Kentin skk alanlarna t"rrt olrjtrrduu iin ne kt phe gtrmez. Ama yine de Charles Nehri veya Commenwealth
B,rl'"r, zerinde, Pershing veya Louisburg meydanlarnda veya
Copley Meydan,nnbaz yerlerinde mekann bir formu vardr.
Bu noktalarda etki daha gldr ve aklda kalr. Boston'un
Scollay Meydan veya Jersey City'nin Journal Meydan, ilevleri kadar uzamsal karakterleriyle de n plana km olsalard,
bu kentlerde nemli roller stlenebilirlerdi'
Bitkilendirm e ya da su alanlar gibi peyzaj zellikleri ise
nem verilen ve zevk alnan zelliklerdir. Jersey City denekleri
farkmdadr. Los Anevrelerindeki birka yeilalanln kesinlikle
sklkla dile
eles denekleri ise kentin egzotik bitki eitliliini
giderken kullandklar roetirmitir. Deneklerde n bailar,ie
iay bitki topluluklarrn, parklar ya da su alanlarn grebilmek
iin uzattklarn belirtmilerdir. Los Angeles denekleri iin hi
de artc olmayan bir aklama aadaki gibidir:
Sunset Coddesi'ni gecip bir porko ulorsnz. Porkn ismini bilmiyorum.

Amo ok gzeldir ve _ oh

- iokorondo'lqr- iek omoyo

boslo-

onlordon. Conyon Coddesi zerinde

ilerlerken her trl polmiye oocn grebilirsiniz. Kso olonlor Ve UzUn
olonlor. Pqrkto do vordr bun|ordon.

bir evde vor

-m. Bir blok otedeki

Tropikal bir.iek.

Res 4, sayf 2l

Motcrlu arlarn hal<iliyctildck i l.s A gt'lt's, y<l sistcrli

hakknda en canlr aklamalar ieren kcrttir. l)ccklcr; ytl sisteminin yaplsrnl, dier kent eleriyle olan ilikisini, nekAnsal
dzenlemesini, grnlerini ve devinimini aklayabilmilerdir. Ayrca, yollarn grnler zerindeki hAkimiyeti ve insanlarn evresel deneyimleri zerindeki kilit etkisi, Boston ve Jer_
sey City kent imgesini fazlasyla desteklemektedir.
Sosyo-ekonomik ayrmlara srarla deinilmesi de ne kan konulardan biridir. Los Angeles'ta Broadway zerindeki
"alt Snf", Jersey City'nin Bergen Blgesi'ndeki "st snf'' veya Boston'un Beacon Tepesi'yle iki farkl alana blnmesi
gzden kamamaktadr.
Fiziksel grnmn kentin Zaman iindeki geliimine iaret ettii de grmelerden kan ortak bir tepkidir. Boston
grmelerinde sklkla dnemsel farkllklara deinilmitir.
"Yeni" Arterin "eski" alveri blgesini nasl bld; Arch
Caddesi'ndeki binalar ar;rs-da 1-eni Katolik apelin varl;
eski (karanlk, ssl, alak) Trinity Kilisesi'nin yeni (aydnlk,
sade, yksek) John Hancock Binas'nrn glgesinde kald ve
buna benzer aklamalar dile getirilmitir. Bunlar sklkla aslnda kent sahnesindeki ztlklara birer tepki olarak ortaya kyor gibi gzkmektedir - uzamsal, durumsal, kullanlmsal
ztlklar a, yaplarln greceli durumuna, p ey zaj dzenlemelerine Veya kentin temizliine verilen tepkiler olarak. e ue semboller, kent btnndeki durumlarna bal olarak dikkati
ekmektedir.

Los Angeles'n ehresinin deikenlii ve fiziksel elerin

eksiklii gemile ilikilendirilmektedir. Bu da heyecan verici
olduu kadar rahatsz edicidir de. Bu alanda yaayan her ya
grubundan denein yapt aklamalarda, o noktada daha
nceden yer alan unsurlarrn varl hissedilmektedir. Otoyol
sistemi gibi deiiklikler kiilerin zihinsel igelerinde iz brakmtlr. Bir denek yle bir aklama yapmtr:

Burodo yooyonlor zerinde nostolji ve hzn hakimdir. Bu do deiimleri reddetmeye yo do onloro yeterince hzl oyok uyduromomo-

yo kodor vorobilir.

(ii)riimeleri incelerken, bu tr tepkiler derhal ne kar. Yit'c|e alan aratlrmalartnl Ve grmeleri daha sistematik bir e|<ilde icelemek mmkndr. Bylece kent imgesinin kimlii ve
yilplSl hakknda daha ok bilgi edinilebilir. Bir sonraki blmde
l konu ele alnacaktr'