SANAT FELSEFES

dersi KONU DZN, KAYNAKASI VE DERS NOTLARI (1. ve II. Hafta konular)

SANAT FELSEFES
Bahar Dnemi 2013
Prof. Dr. Lokman ilingir
Konular:

Felsefi Estetik Nedir?

Estetik Yaant ve Estetik Tavr
Estetik Tecrbenin znel ve Nesnel zah
Estetik Nitelikler, Estetik Deerler ve Estetik Konular
Estetik Nitelikler ve Estetik Yarglar
Sanat Eserlerinin Ontolojisi
Edebi ve Mzikal Eserlerin Soyutluu
Sanat Nedir?
Sanat Kuramnn devi ve Konusu
Canlandrma Kuram
fade Kuram
Sanat-Estetiksel Formalizm
Sezgi Kuram
Trsel Benzerlik Kuram
Estetik letiim Olarak Sanat

Kaynaka:
Albayrak, Mevlt, Estetik'in Serveni, Aka Y., Ankara 2013.
Altu, Taylan, Kant Estetii, Payel Y., stanbul 1989.
Aristoteles, Poetika, Alter Y., Ankara 2010.
Berlin, Isaiah, Romantikliin Kkleri, YKY, 2005.
Bozkurt, Nejat, Sanat ve Estetik Kuramlar, Asa Y., Bursa 2004.
Collingwood, R.G., Ksaca Sanat Felsefesi, (ev. T. Kabaday), Bilgesu, Ankara 2011.
Farago, France, Sanat, Doubat Y., Ankara 2006.
bn Hazm, Gvercin Gerdanl. Sevgiye ve Sevenler Dair, nsan Y., stanbul 1985.
Hnler, Hakk, Estetiin Ksa Tarihi, Doubat Y., Ankara 2011.
Irwin, Edman, Sanat ve nsan, MEB, Ankara 1991.
Ko, Turan, slam Estetii, SAM Y., stanbul 2008.
Kurbanov, Babek, Mziin Baz Sanatsal Estetik Sorunlar, Aktif Y., stanbul 2005.
Lukacs Georg, Estetik 1-2-3, Payel Yay., stanbul 1988.
Reicher, Maria E., Felsefi Estetie Giri, (ev. L. ilingir), Wissenschaftliche Buchgesellschaft,
Darmstadt 2005.
Platon, Toplu Diyaloglar, (ev. S. Hilav), Yarg Y., Ankara ?
Read, Herbert, Sanat ve Toplum, mran Y., Ankara 1981.
San, nci, Sanat Eitimi Kuramlar, topya Y., Ankara 2003.
bn Sina, Ak Risalesi, Krkambar K., 2002
Soykan, . Naci, Schellingin Felsefesi ve Yaptlar, MVT Y., stanbul 2006.
Timuin, Afar, Estetik, Bulut Y., stanbul 82008.
Timuin, Afar, Estetik Bak, Bulut Y., stanbul 2005.
bn Tufeyl, Gvercin Gerdanl, mge K., Ankara 2005.
Tunal, smail, Estetik, Remzi K., stanbul 112008.
Tunal, smail, Grek Estetii, Remzi K., stanbul 52004.
Yeniehirliolu, ahin, Felsefe ve Sanat- Dnce Kozmosu, mge K., Ankara 2003.
1

Maria E. Reicher, Felsefi Estetie Giri, (ev. L. ilingirus), Wissenschaftliche

Buchgesellschaft, Darmstadt 2005.
NDEKLER
nsz
I. FELSEF ESTETK NEDR?
1. Felsefi Estetii Tanmlama Denemesi
2. Felsefi Estetiin Konular
3. Felsefi Estetiin Sorular
4. Felsefi Estetiin Yntemleri
5. zet, Sorular ve Altrmalar
II. ESTETK YAANTI VE ESTETK TAVIR
1. Estetik Yaantnn Blmleri
2. Estetik Tecrbenin znel ve Nesnel zah
3. Kaytszlk ve Psiik Mesafe
4. Kaytszlk ve Psiik Mesafe Kuramlarna tirazlar
5. Kaytszlk ve Psiik Mesafe Kuramlarnn Modifikasyonu ve Mteakip tirazlar
6. zet, Sorular ve Altrmalar
III. ESTETK NTELKLER, ESTETK DEERLER VE ESTETK KONULAR
1. Estetik Nitelikler ve Estetik Yarglar
2. Temel zellikler Olarak Estetik Nitelikler
3. Estetik Anti-Realizme Karn Estetik Realizm
4. Bilisel Olmama-znellik-Doalclk
5. Hata Kuram
6. Estetik Deersel Niteliklerin Bilgisi
7. Estetik Konular
8. zet, Sorular ve Altrmalar
IV. SANAT ESERLERNN ONTOLOJS
1. Ne Tr Nesneler Sanat Eseridir?
2. Edebi ve Mzikal Eserlerin Soyutluu
3. Gereklemeler, Gsterimler ve retim Sanatlar Olgular
4. Eser-Gerekleme likisi
5. Fiziksel e ve Yaant esi
6. Kurucu Sanatn Eserleri Materyal Nesneler midir?
7. Sabit Nesneler ve Kurulu Dnyalar
8. zet, Sorular ve Altrmalar
V. SANAT NEDR?
2

1. Sanat Kuramnn devi ve Konusu

2. Canlandrma Kuram
3. fade Kuram
4. Sanat-Estetiksel Formalizm
5. Sezgi Kuram
6. Trsel Benzerlik Kuram
7. Estetik letiim Olarak Sanat
8. zet, Sorular ve Altrmalar
Kaynaka
ahs Dizini
Konu Dizini
nsz
Bu kitap, felsefi estetiin en nemli problem ve kuramlarna sistematik bir giritir. Bu yzden
okuyucularn felsefede herhangi bir nbilgi olmadan anlayabilecekleri bir tarzda yazlmtr; phesiz
bylesi bir nbilgi (felsefenin teki disiplinleri alannda da) olsa ok ie yarar. Kitap hem felsefe
rencileri hem de meslek dndan ilgililer iin ynlendiricidir. Buna ramen elinizde ok kolay bir
metin yok. Her ciddi retim srecinde olduu gibi, bunun iin de belli lde zaman ve abaya
ihtiya vardr.

I. Felsefi Estetik Nedir?

Bu blmde felsefi estetiin gerekte ne olduu aydnlatlmaya allacak. Somut olarak, felsefi
estetiin hangi konularnn aratrlaca (ne tr konulardan olutuu), temel sorularnn ne olduu ve
hangi yntemleri kulland akla kavuturulacak. Felsefi estetiin birka geleneksel tanm
tartlacak ve bunlarn uygun olmadklar gsterilerek alternatif tanm sunulacak. Bu tanm bize,
gelecek blmlerdeki tartmalar belli bir balam ierisinde dzenlememize yardmc olacak.
1. Felsefi Estetii Tanmlama Denemesi
Bu kitap felsefi estetie giri olmaldr. Ancak tam olarak felsefi estetik nedir? Felsefi estetik,
szcn de iaret ettii gibi, bilgi kuram, ontoloji, etik ve dierleri gibi, felsefenin bir disiplinidir.
Felsefenin dnda da estetik sz konusudur. Felsefi estetik ve felsefi olmayan estetikler
konularndan ziyade kullandklar yntemler asndan birbirinden ayrlrlar. Aada felsefi estetiin
yntemleri gndeme gelecektir ve bu balamda felsefi estetik ile felsefi olmayan estetik tartlacaktr.
Esasl olarak burada ve btn kitapta sz konusu olan udur: Vurgulu olarak belirtilmedikten sonra
estetikten daima felsefi estetik kastedilmektedir.
Estetik kavram 18.yzylda Alexander Gottlieb Baumgarten tarafndan felsefi bir disiplin olarak
ortaya konuldu. Baumgarten 1750 ylnda Aesthetica ad altnda bir eser yaynlad ve orada estetii
duyusal bilginin bilimi olarak tanmlad. Estetik terimi Greke aisthesisten tretilmi olup, daha
ziyade duyusal alglama anlamna gelmektedir.
Baumgarten kimilerince felsefi estetiin kurucusu olarak grlr. Hakikatte ieriksel olarak
estetie ilikin dnceleri ok daha nceleri, daha Antik felsefede Platon ve Aristoteleste
bulmaktayz.
Estetik, estetik bir yklem ile karakterize edilebilirse, o arlkl olarak alt bir disiplindir. Bu
zamana kadar felsefe ad altnda gzlemlendiinde ise (veya felsefe tarihi ierisinde
3

snflandrlmasnda) hemencek, estetiin kapal bir disiplin olmad izlenimi douyor. Felsefi
estetiin sahasnn ne olduu ve hangi ilevleri yerine getirdiine dair eitli ve ksmen telif kabul
etmez kavraylar sz konudur.
Felsefenin teki disiplinleri de olduka alt dallara blnd ve birbirinden net izgilerle ayrld.
Ancak ou felsefi disiplin iin ayn eyler sz konusudur. Benzer ekilde Bilgi kuram nedir?
sorusu yle cevaplandrlabilir: Bilgi kuram, bilgininin eitleri, kaynaklar ve mahiyeti ile ilgili
retidir; Ontoloji nedir? sorusu, Ontoloji, varlk olarak varln bilimidir diye; Etik nedir?
sorusu, Etik, ahlakn kuramdr eklinde cevaplandrlabilir. Geri benzer ekilde felsefi estetik iin
de kat vasflandrmalar vardr, ancak bunlar (hakl olarak ileride greceimiz gibi), yukarda bilgi
kuramnn, bilginin kayna, eitleri ve mahiyeti vasflandrmasnda olduundan daha fazla
tartmaldr.
Tartmal olan yalnzca Baumgartenn estetii duyusal bilgi kuram olarak tanmlamas deil, ayn
zamanda popler tarzda estetiin gzelin ve sanatn kuram olarak tanmlanmasdr. Bu tanmlarn
neden uygun olmadn aada temellendirmeye alacam. Bundan nce, neden illa felsefi
estetiin bir tanmlamasnn yaplmaya aba gsterildii ve bilhassa niin byle bir tanmlama
araynn felsefi estetie giriin balangcnda yer aldnn aklanmas gerekir.
Felsefi disiplin olarak estetik bir bilimdir. Her bilim, onu tekilerinden ayrt eden kendi konusuna
(en genel anlamda), kendine zg soru ve yntemlere sahiptir. Her ehil bilim insan kendi bilim
sahalarnn konular, problemleri ve de yntemlerine dair en azndan ikin bir bilgiye sahiptir.
Estetie dair bir tanm ilk admda bu bilgiyi aa karmaktan baka bir ey deildir. Estetie dair bir
tanm bize, estetiin bilgi kuram veya ontolojiden hangi ynlerden ayrldn sylemek zorundadr.
Biz estetie dair bir tanmlama giriiminde bulunduumuzda, estetiin teki felsefi disiplinlerden
(ayn ekilde genel olarak teki bilimlerden), onu kendine zg disipliner nianeleri zerine fikir
yrtrz. Byle bir refleksiyonun amac sonuta hazr bir formle erimek deildir. Ama daha
ziyade, gerekte ne yaptmz, nasl bir bilgiyi kazanmaya altmz, hangi esasl sorular
cevaplandrmak istediimize dair bir aydnla kavumaktr. Gnlk bilimsel urata ska sorulan
ok zel sorular ve olduka nemsiz problemler sz konusudur ve insan bu vesileyle genel ereveyi
gzden karabilir. zel disiplinin konusal alan, sorular ve yntemleri zerine derin dnce genel
ereveyi gz nnde tutmaya yardmc olur. Felsefi estetie dair tanmlama denemesi bylesi nemli
faydalara sahiptir.
Neden felsefi estetie girie felsefi estetiin bir tanmlamasyla balanyor? Felsefi bir disipline
giri iin, disiplinin tanmn balangta ortaya koymak zorunlu deildir. Basit bir ekilde, disiplinin
nemli problemleri, iddialar tartlarak balanabilir. Kim felsefi estetiin nemli problemleri,
iddialar ve pozisyonlarn biliyor ve anlyorsa, o felsefi estetiin ne olduunu biliyordur; ve kim
estetikteki problem, argman ve pozisyonlar bilmiyorsa, o da gerekten felsefi estetiin ne olduunu
bilmiyordur. Son durumda, estetik gzelin ve sanatn kuramdr tarznda bir tanm ok az yardmc
olur.
Buna ramen, felsefi estetie girie, gerekte felsefi estetiin ne olduu sorusuyla balamak
faydaldr, bir Giriin grevi, belirtildii gibi, disiplinin nemli problemleri, argmanlar ve
pozisyonlarn ortaya koymak ve tartmak iindir. Bu erevede en nemli olan dahilinde bir
snrlandrma iki sebepten tr nemlidir:
lkin, yer veya hacim yznden tercih yapma kanlmazdr. Estetik sahasnda ylesine fazla ey
dnld ve yazld ki, bunlar bir kerede kaln bir kitap dhilinde zikredilemez (aklamak ve eletirel
bir tarzda tartmak yle dursun); buna Giriin, henz alk olmayan, bunun meakkatini ekmemi
olan okuyucularn tahamml yeteneklerinden tr, esasl olarak her eyi iermemesi gereklilii de
dahildir.
kinci olarak bir Giri yalnzca alan bilgisi iermez, ayn zamanda ilgili alanda kendiliinden bir
ynelim yeteneini de kapsamaldr. Ancak bundan baka bir disiplin iin, hangi soru, iddia ve
pozisyonlarn (yaklamlarn) esasl olduu ve hangilerinin daha ziyade kenarda yer aldna dair bir
tasavvura sahip olunmal. Hangi problemler, iddialar ve pozisyonlar esasldr? Bu soru dorusu ancak
arka planda felsefi estetiin ne olduuna dair esasl bir kavraya sahip olmakla cevaplandrlabilir.
Estetii bir sanat kuram olarak kavrayan estetiki iin Sanat nedir? sorusu kukusuz esasl bir
4

soruyu ierir. Estetiin duyusal bilginin kuram olduunu savunan bir hoca iin ayn soru muhtemelen
daha deersiz olacaktr. Bylece felsefi estetie her bir Giri, felsefi estetie dair belli bir tasla
varsayar.
Ancak felsefi estetie giri konusunda btn yazarlar felsefi estetie dair grlerini ak bir
ekilde ortaya koymazlar. Bu u demektir: Herkes felsefi estetik iin bir tanmlama denemesinde
bulunmaz. ou zaman dolayl olarak hangi soru, iddia ve yaklamlarn tartlmas gerektiine dair
bir anlay ortaya konulur.
Ben, felsefi estetiin tanmna ilikin bir denemeyi balangta ortaya koyuyorum, nk ben
felsefi estetiin ne olduuna dair kavraym daha bata mmkn olan aklkla ortaya koymak
istiyorum. Bu saydamlk sizlerin mteakip kavraynz kolaylatracaktr. Bu blmde sunacam
felsefi estetie dair tanm, takip eden blmlerde doldurulmas gereken bir ereveyi snrlandryor.
Onlar mteakip blmn soru, argman ve yaklamlarn genel bir balam ierisinde dzene
koyabilmelidirler. Sonuncusu felsefede genelde zordur: Tam de felsefi dncede kesinlik ok nemli
olduundan srekli olarak ayrnty kaybetme tehlikesi douyor ve nihayet, niin bu problemin
zlmesi gerektiini ieren teknik bir problem iin pratik bir zm bulunmu oluyor.
Bu nedenle bir Girie gerekten felsefi estetiin ne olduu sorusuyla balamak anlamldr. Somut
olarak aadaki soru cevaplandrlacaktr: 1. Felsefi estetik hangi konularla ilgilenmektedir? 2. Bu
konulara ilikin ne tr sorular yneltmektedir? 3. Bu sorular hangi yntemleri kullanarak
cevaplamay denemektedir.
2. Felsefi Estetiin Konular
Estetiin konular sorusuyla balyorum. Bu noktada bu kitapta ska kullanlan bir kavrama yani
konu terimine kavramsal bir not dlecek. Ben bu terimi teknik (yani doal dil kullanmndan
sapan) bir anlamda kullanacam. Doal kullanmnda biz konuyu ska nesne ile ayn anlamda
kullanyoruz. Nesne ile biz orta byklkte (ve cansz) eyleri yani grp kavradmz trden
konular kastediyoruz. Nesneler bylece olaylardan, durumlardan, niteliklerden, dncelerden,
duygulardan ayn ekilde yaratklardan ayrdrlar. Ben konu kavramn ok genel anlamda
kullanacam. Benim kullanmmda olaylar, durumlar, nitelikler, dnceler, duygular ve tabii ki
yaratklar konulardr. Bir insann zerine dnecei, konuaca, bilgi sahibi olaca ve kendisine
inanabilecei her ey konudur. Ksaca: Bu anlamda her ey konudur.
Konu teriminin bu kullanm, konumann konusu, tartmann konusu veya aratrmann
konusu tarzndaki deyimsel balamla ok yakn duruyor. Bir tartma veya bir aratrmann konusu
mutlak bir nesne olmak zorunda deildir. rnein bir aratrmann konusu bir lm vakas olabilir
(yani bir olay), bir konumann konusu bir ziyaret zerine duyulan sevin olabilir (yani bir duygu).
Estetiin ilgilendii konular nelerdir? sorusu bylece ok genel olarak anlalmaldr. Estetiin
konular olarak temelde yalnzca nesneler deil ayn zamanda nitelikler, duygular ve dierleri de soru
oluturur. Her halkarda, sorunun biimlendiriliindeki konu teriminin kullanm yoluyla bir
tkanma sz konusu deil.
Estetiin konusunu oluturacak sorulara felsefi estetiin ok bilinen geleneksel tanmlaryla da
cevap aranyor. Bu tanmlamalar unlardr:
1. Estetik sanat kuramdr.
2. Estetik gzelin kuramdr.
3. Estetik duyusal bilginin kuramdr.
Elbette bunlardan iki hatta karakterizasyon tek bir tanm ierisinde kavranlabilir, aynen biraz
nce belirtilen estetiin gzelin, sanatn kuram olmas gibi. Sistematik nedenlerden tr bu n
nce ayr ayr tartmak amaca daha uygun olacaktr. Bir n bir tespitle unu syleyebiliriz: Onlar ne
tek tek ele alndklarnda ne de btn olarak estetiin uygun bir tanmdrlar.
phesiz sanat kuram estetiin nemli bir alt daldr. Estetie dair pek ok eser sanat kuramn
dikkate alan sorularla ilgilenmektedir. Sanat kuramnn temel sorusu udur: Sanat nedir? sanat
kuramnn bu ve benzeri zel sorular son blmde tartmaya alacaktr.
5

Buna ramen estetik sanat kuramyla u nedenlerden tr zdeletirilemez: Estetiin ana

temalarndan biri estetik tecrbe yani estetik olaydr. (Bundan byle ben tecrbe ve olay
kavramlarn birbiri yerine kullanacam.) imdi phesiz pek ok estetik olay sanat eserleri sayesinde
ortaya kyor yani sanat eserlerini konu ediniyor. ayet biz mzik dinler veya bir iir okur veya
benzeri bir etkinlikte bulunursak estetik yaantya sahip olabiliriz. Ancak pf noktas urasdr: Estetik
yaantlar nihai olarak sanat eserleri sayesinde ortaya kmaz. Estetik yaantlar hepten gnlk hayatn
baya nesnelerinden ve tmyle sradan durumlardan kaynaklanabilirler. Estetik bir yaant, eer
pencere camnda bir yansma grndnde veya sevimli bir ekilde kapl olan masada veya duvar
kad rneinde vb. elde edilebilir.
Bundan baka estetik yaantlar doal nesnelerden ve olaylardan kaynaklanabilir, rnein
bitkilerden, hayvanlardan, insan tarafndan ekilenmemi talardan, doal manzaralardan veya doal
olaylardan (bir frtna veya bir gkkuandan olduu gibi). Doal nesnelerden ayn ekilde doa
nesnelerinden burada, kaba sylendiinde, insan tarafndan veya zeki varlklar tafndan
oluturulmam olan her ey kastediliyor, daha dorusu kendiliinden, doal tarzda varolanlar.
(Aslnda, zel durumlarda, doal bir nesnenin bir sanat eseri olabileceine dair iddialar vardr. Bu
konu son blmde tartmaya alacaktr.) Bu balamda estetik literatrde ska doa gzellii
deyimine rastlanr. iekler, dalar, gkkuaklar normal artlarda sanat eserleri deildir ancak onlar
zerimizde estetik bir etki brakabilirler yani onlar bizde estetik bir yaanty dourabilirler. Bundan
tr felsefi estetii sanat kuram olarak tanmlama ok yaygndr.
Estetiin gzelin kuram olarak kavran, az nceki estetiin sanat kuram olarak kavranmas
itirazndan saknmay amalyor(!): Gzelin kuram da kukusuz estetie aittir. Buna ramen estetiin
gzelin kuram eklindeki tanm uygun deildir, zellikle iki nedenden tr:
1.Sanat kuram gzelin yalnzca bir blmne iermiyor. Doal olarak sanat ve gzellik birbirine
baldr. Pek ok insan dile getirilse de getirilmese de sanat eserinden gzel olmasn bekliyor; ve
pek ok sanat eseri gzeldir de. Ancak sanat kuramna, gzellikle ilgisi olmayan pek ok ey aittir.
zgn gsteri sorununda veya orijinal ile sahte arasndaki ilikide ve sanat kuramnn pek ok teki
sorusu dolaysz bir ekilde gzelin kuramna ait deildir.
2. Btn sanat eserleri gzel deildir. imdi doal olarak, gzel-olmayan sanat eserlerinin
olamayaca, nk gzel olmayan nesnenin tanm gerei (per definitionem) sanat eseri olmad
gr temsil edilebilir. Kim bu ekilde dnyorsa, o gzellii ieren bir sanat kavramn
kullanyordur. Eer bu tarz bir sanat kavram kullanlrsa o zaman u zorunlu olarak geerlidir: Sanat
eseri olan her ey gzeldir.
Sanat kavram ve onun problemleri, sylendii gibi, daha ayrntl bir ekilde sz konusu edilecek.
u an iin, bu tarz bir sanat kavramnn her ne olursa olsun sanatn genel kavrayna uygun
olmadn belirtmekle yetinelim. Bu demektir ki, genel olarak sanat eseri diye tannan pek ok nesne
olduu halde gzel deildirler yani gzel diye geerlik kazanmyorlar. nsan 60l yllarda, korkutucu
ve iren maksatl olan Viyanal eylemcilerin almalarn veya Gottfried Helnweins (Do. 1948) n
resimlerini veya Manfred Deixin karikatrlerini dnyor. Yine, irkin sanat grmek iin sanat
tarihine de bavurulabilir, takriben Caravaggiosun resmi Medusa (takriben 1600), ok realistik bir
ekilde bir kadnn kafasnda yetien ylanlarn elik ettii iren yz ile canlandrlyor. Kim bunu,
gzel olmad iin, hibir ekilde sanatla ilgili grmezse, o aka sanattan alldk anlamda
konumuyordur.
Anlan btn rneklerde sanatlar ktl (resmetmeyi) amalyorlar. Ancak bir sanat eseri, her
halkarda yle grnyor ki baarsz olduundan gzellikten mahrumdur. Kim bunun mmkn
olduunu yalanlarsa , o sanat eseri deyimini baarl sanat eseri deyimiyle ayn anlamda
kullanyordur. Baarsz sanat eserinden sz etmek buna gre kendi iinde elikili olur. Baarsz
bir sanat eseri dairevi bir drtgen veya evli bir bekar gibi imkansz olur. Burada da, bu tarzda
snrlandrlm bir sanat kavramnn ok dar (!) olmamas en azndan sorunsaldr. Gerekten baarsz
bir sanat eserinden sz etmenin kendi iinde elikili olup olmad sorgulanmak zorundadr.
3. Gzellik ve irkinlik mmkn olan biricik estetik nitelikler deildir. Gzel nesneler bizde
estetik yaanty doururlar geri, grlebilecei gibi, gzellikleri nedeniyle. Gzellik bizi estetie
yneltir(!). Ancak nesnelerin bizi estetie yneltebilen baka nitelikleri de vardr.
6

Estetik (olan) szc gzel ve irkin yklemlerinden daha fazlasn ierir. Estetik yklemlerle
biz 3. blmde esasl olarak ilgileneceiz. Geici olara gzel ve irkin den tremeyen estetik
yklemlere birka rnek verilebilir: Zarif, yce, dokunumsu, airane, deersiz, duyusal,
anlaml, s, skc, mizahi.
Bylece estetik yalnzca gzelin kuram olamaz. Farkl bir ekilde ifade etmek gerekirse: estetii
gzelin kuram olarak tanmlamak olduka yetersizdir. Estetii gzelin ve sanatn kuram olarak
tanmlamak da uygun deildir. nk ne sanat eseri ne de gzel olan nesneler bundan tr estetik
nitelie sahip olamaz diye tanmlamazlar, bu yzden estetik tecrbenin konusu olurlar. Bu tarz, sanat
eseri saylmayan gzel-olmayan nesneler estetiin varlk sahasndan saylmaldrlar. Ne sanat ne de
estetik yaantnn konusu olmayan estetik tecrbeler vardr; bu estetik tecrbeler de estetiin varlk
sahasna aittirler. Yani estetik gzelin ve sanatn kuramndan daha fazla bir eydir.
imdi Baumgartenn tanmna dnelim: Estetik duyusal bilginin (yani duyusal algnn)
kuramdr. Bizim modern yaamn gnlk anlaynn nda bu tanm abartl gelebilir. Ancak o
estetik tarihinde olduka derinlere kk salmtr.
Estetiin duyusal alglamann bir kuram olmasnn nem arz etmesi aktr. nk duyusal
alglama estetik yaantlar iin merkezi bir rol oynuyor. Yalnzca, estetik tecrbenin ou (hepsi
olmasa da) ekli duyusal alglama olmakszn mmkn olamaz. Bizim belli bir durumda estetik bir
yaantya sahip olup olmamamz esasl olarak bizim o durumda ne algladmza ve nasl
algladmza baldr. Dolaysyla aktr ki duyusal alglama kuram olmakszn kapsayc bir estetik
sz konusu olamaz. Bu u demektir: Duyusal alglamann nasl ilev grd, onun nasl
ynlendirilebilecei, duyusal alglamann hangi seviye ve elerini ayrt edebileceimiz, duyusal
algya ne surette etki edilebilecei ve benzeri pek ok ey zerine dnmek zorundayz. Bu sorular
estetik iin nemlidir.
Buna ramen estetii duyusal bir alglama kuram ile zdeletirmek iki sebepten tr uygun
deildir:
1. Her alglama yaants estetik bir yaant deildir. Baka bir deyile, her alg estetik bir alg
deildir. Duyusal alglama bizim nemli bilgi aralarmzdan biridir. Estetik niteliklerin bilgisi bu
aracn pek ok mmkn kullanmlarndan yalnzca biridir. Bu anlamda estetiin duyusal bilginin
kuram olarak karakterizasyonu olduka uzak kalr.
Her estetik yaant bir alglama yaants deildir. rnein edebiyat (literatr) dnelim.
Kukusuz edebiyat estetiin varlk sahasna aittir. Edebi eserler estetik niteliklere sahiptir. Ancak
edebi metinlerin estetik nitelikleri duyusal niteliklerin yalnzca bir blmdr. Duyusal nitelikler ile
duyusal olarak alglanabilir nitelikleri kastediyorum. Bir iirin veya bir metnin ritim ve tn nitelikleri
duyusal estetik niteliklerdir. Ancak edebi bir eser, rnein gerilimsi, iirimsi ve mizahms vb. baka
estetik niteliklere de sahip olabilir. Bu estetik nitelikler ebedi bir eser iin ok esasl olabilir ancak
bunlar duyusal nitelikler deildirler. Eer biz anlamadmz bir dildeki bir iiri dinlersek, biz bu
duyusal-olmayan estetik nitelii en fazla okuyucunun ses tonundan hareketle kestirebiliriz ancak onu
gerek anlamda kavrayamayz. Bu anlamda estetii duyusal bilginin kuram olarak karakterize etme
olduka yetersizdir.
Estetii duyusal bilginin kuram olarak karakterize etmek bir ynyle ok uzak kalr, nk
duyusal bilginin sahas estetie ait olmayan ok eyi kapsar. Ancak te yandan bu karakterizasyon ok
yetersizdir, nk estetik duyusal bilgiye ait olmayan pek ok eyi de kapsar.
Bu yzden biz estetiin geleneksel bilindik tanmnn uygun olmadn tespit edebiliriz. Tek tek
her biri ya ok geni ya da snrldr veya ikisi birden: Bir ynyle ok snrl bir ynyle ok geni.
Sylenenlerin altnda, tartlan farkl karakterizasyonun birleiminin uygun bir tanm
oluturmayacan grmek g deildir.
imdi ben estetiin, hem sanat kuram hem gzellik kuram hem de duyusal alglama kuramnn
baz ynlerini ieren bir tanmn nereceim:
Estetik, estetik tecrbe, estetik konu ve estetik niteliklerin kuramdr.

lk bakta bu tanmn ksrdng olduu sanlabilir. Bir tanm, eer tanmlayan (definens) (yani
aklayan, tanmlayan blm) ancak tanmlanan (definendum) (onu tanm olarak geerli klan)
anlaldnda anlalabiliyorsa dngseldir. Varolan durumda estetik terimi tanmlanandr;
tanmlayan ise estetik tecrbe, estetik konular ve estetik nitelikler kuramdr. Yani tanm ancak, eer
estetik tecrbe, estetik konu ve estetik nitelik estetikin ne olduu bilindikten sonra
anlalabilir olduunda dngsel olur.
Dntrc, yaratc bir hamleyi ancak isel bir coku balatabilir. ilingirus
Dngsel bir tanmn yetersiz olduu aikardr, nk o bize tanmlanan deyimin ok iyi ekilde
kavranmasna ki bu bir tanm vermenin nihai amacdr- yardmc olmaz. Ancak estetikin nerilen
tanm dngsel deildir. Geri estetik tecrbe, estetik konu ve estetik nitelik terimlerinin
aklanmaya ihtiyalar olduu kesindir. (Bu kitabn byk bir blmnn devi budur.) Ancak onlar
estetik kavram vastasyla tanmlanmak zorunda deildir. Tanm, eer rnein estetik tecrbe
estetiin ilgilendii (estetik konu ve estetik nitelike benzer ekilde) tecrbenin bir tr olarak
tanmlanrsa dngsel olur. Ancak bu ar hatadan kolayca saknlabilir.
Sanat, duygular harekete getirme, duyguyu biimlendirme iidir. ilingirus
Mteakip aratrmann sonular burada hemen vaktinden nce sunulamaz. Ancak, estetik
yaantlardan, estetik konulardan ve estetik niteliklerden sz edildiinde neyin kastedildiine dair n
dncenin paylam denemesi yaplabilir.
Estetik yaant, estetik konu ve estetik nitelik kavramlar sk skya birbirine baldrlar, geri
karlkl olarak her birinin tekini tanmlayabilmesi sayesinde. rnein estetik konu ve estetik yaant
kavram estetik nitelik yardmyla tanmlanabilir:
Estetik bir konu, (en az) estetik bir nitelie sahip olan konudur.
Estetik bir yaant, estetik niteliin kavranmasn ieren bir yaantdr.
Bu tanmlarda estetik konu ve estetik yaant kavramn aklamak iin estetik nitelik kavram
kullanlyor. Bu tanmlar elbette bizim estetik bir nitelikten ne anlamamz gerektiine dair bir ey
sylemiyor. imdi estetik niteliin ne olduu u ekilde tanmlanabilir:
Estetik nitelik, yalnzca estetik yaant sayesinde kavranlabilecek bir niteliktir.
Bu tanm estetik nitelik kavramn estetik yaant kavram yardmyla aklyor. Bu tanm, ayn
ekilde estetik yaant tanmnda olduu gibi, srf kendi bana alndnda, dngsel deildir. Ancak
bu iki tanm birlikte alndnda ksr dng dourur: A kavram B kavram araclyla ve B kavram
A kavram araclyla aklanyor.
Tabii ki bu tarz bir tanm eksiktir. nk eer biz A deyimini ancak B deyimini anladmzda
anlayabiliyorsak ve B deyimini de ancak A deyimini anladmzda anlayabiliyorsak, o zaman biz
ya Ay ya Byi anlyoruz veya ne Ay ne de Byi. Her iki durumda da A kavramnn bir tanm
B sayesinde (veya tam tersi) yapldndan faydaszdr, nk biz A ve Bnin anlamn nceden
biliyoruz yani bir tanma ihtiyacmz yok. kinci durumda o yararsz olur, nk o bize daha fazla
yardmc olmuyor.
Bu, tanmlama dngs her adan tmyle faydaszdr anlamna gelmiyor. Eer biz imdiden A
veya Bye (ya da her ikisine) dair bir anlaya sahipsek, eer A ile B kavramlar arsnda ne tr
ilikiler olduu bizim iin ak olursa o zaman bu bilgi kazanm olabilir.
Ancak bu bizim bir ve ayn estetik kuramda, estetik yaant kavramn estetik konu kavram
araclyla ve estetik konu kavramn estetik yaant araclyla tanmlayamayacamz hususunda bir
eyi deitirmez. En fazla biz, bu tanmlardan birini tanm olarak estetik kurammza dhil edebiliriz.
Dier kavram ya baka trl tanmlanmal ya da tanmlanmadan kalmak zorundadr.
Tanmlanamayan kavramlar her kuramda zorunlu ekilde mevcuttur. nk, verilen
rneklerimizde ak olarak grlecei gibi, bir kavramn her bir tanm iin yeniden kavramlar
kullanmak zorundayz. Elbette biz bu kavramlar, neden biz tekrar kavramlara ihtiya duyarz ve
benzeri sorunsallar asndan tanmlayabiliriz. Biz herhangi bir noktada phesiz bu tanmlama
8

zincirini krmak zorundayz sonsuz bir varlk olmamz gibi basit bir nedenle. Her bir kuram sonunda
yalnzca pek ok tanm ierebileceinden her kuramda bir ksm kavramlar tanmlanmam olarak
kalmak zorundadr (ksrdngden saknmamz artyla).
Sonlu varlk olmaklmzn bu kanlmaz sonucu tatminsiz bulanabilir ancak bu kader deildir.
nk ne mutlu ki pek ok deyim vardr ve biz onlar tanmlamadan da anlayabiliriz. Muhtemelen siz,
ok ak olmasa da, estetik konu, estetik nitelik ve estetik yaant deyimleriyle herhangi bir
anlam irtibatlandrabilirsiniz. Ancak k noktas olarak hizmet grecek olan temel bir anlayn
olmas gerekir. Eer bu sz konusu deilse, rnekler yanl anlamalar ortadan kaldrabilir. Estetik
bir nitelik nedir? sorusu tipik ve tartmasz ifadeler sayesinde cevaplandrlabilir: Gzellik, ycelik
ve zarafet estetik nitelikler iin genel kabul grm rneklerdir.
Estetik nitelik kavramn yalnzca rnek ifadeler zerinden yeteri derecede akla kavuturmay
baardmzda, biz bu kavram tanmlanmam kavram olarak kabul edebilir ve ksr dngye
dmeden estetik yaant ve estetik nesnenin tanmna aktarabiliriz.
Daha sonra bu kitapta estetik nitelik kavramnn ilk bakta grndnden daha problematik
olduu aklanacaktr. Buradan ben, tanmlanmam bir kavram erine estetik tecrbe kavramn tercih
etmemizi neriyorum. Bu ekilde bu kavram estetik nesne ve estetik niteliin tanmnda kullanlabilir.
Varsayalm ki, gzellik estetik bir niteliktir, o zaman: Gzel olan bir konu estetik bir konudur. Eer
biz gzellii bir konu olarak kavrarsak, o zaman estetik bir yaantya sahibiz. Bilinli bir ekilde
estetik bir nitelii kavramaktan sz ediyorum, alglamaktan deil. Alglamak, kavrayn bir
eklidir ancak her kavray bir alglama deildir. rnein alglama bize bir romann heyecanl
olduunu sylemez. Heyecanl-olmak niteliini biz duyular araclyla kavramayz.
Estetiin nerilen tanmnn, estetiin geleneksel tanmyla btnyle veya ksmen rtt basit
olarak grlyor: lkin, bu tanma gre gzellik kuram estetiin bir alt daldr, nk gzellik estetik
bir niteliktir. kinci olarak, bu tanma gre sanat kuram, sanat eserleri estetik konular (nesneler)
olduu srece, estetiin bir alt daldr. nc olarak, bu tanma gre duyusal alglama kuram,
duyusal alglama estetik tecrbenin bir formu olduu srece yani duyusal alglama estetik tecrbenin
esasl bir blm olduu srece, estetiin bir alt daldr.
Estetik yaant kavram, belirtildii gibi, ayrntl olarak gelecek blmde tartlacak. Bilinli
olarak estetik bir yaantnn estetik bir nitelii kavramay ierdiini sylyorum ve estetik bir
yaantnn estetik bir niteliin kavranmasnda bulunmadn. nk estetik bir yaant (kavramdan
anlalmas gerektii gibi), ok eyi kapsayan ok karmak bir yaant olabilir yalnzca estetik
niteliklerin kavrann deil. Ancak ana soru udur: Estetik bir tecrbe yaarken bizde vuku bulan ve
estetik yaanty teki yaantlardan ayrt eden ey nedir?
Estetik niteliklerin hangi konulara sahip olduu ( ve bylece estetik konular olduu) sorusu nce
blmde ilenecek. Bu blmde estetik niteliklerin doas tartlacak. Estetik bunlardan baka u
sorularla da ilgilenmek zorundadr: Estetik niteliklere zg olan ey nedir? Genel olarak estetik
nitelikler nelerdir? Estetik ile estetik-olmayan nitelikler arasnda ne tr bir iliki sz konusudur?
Estetik nitelikler nasl tannabilir?
Yukarda ortaya konulan Felsefi estetik hangi konularla ilgilenir? sorusu aadaki gibi
cevaplandrlabilir: Felsefi estetik, niteliklerle, estetik konularla (yani estetik nitelie sahip olan
konularla) ve estetik yaantlarla (yani estetik yaantnn kavrann ieren yaantlarla) ilgilenir.
3. Felsefi Estetiin Sorular
imdi biz, felsefi estetiin hangi konularla ilgilendii sorusuna bir cevap vermi durumdayz.
Estetiin bu konular hakknda hangi sorular ortaya koyduu ve cevaplandrmaya alt sorusu zl
bir biimde cevaplandrlamaz. Ancak birka delil verilebilir keza yukarda ksmen verildi. Estetik
nitelikler hakknda bu meyanda u sorular ortaya konulabilir: Genel olarak (gerek) estetik nitelikler
var mdr veya varsaylan estetik nitelikler bir baka, estetik-olmayan niteliklere indirgenebilir mi?
Eer estetik niteliler varsa bunlar nelerdir? Birbirlerine ve estetik-olmayan niteliklere kar nasl bir
iliki iindedirler?

Gzellik kavram estetiin merkezi kavramlarndan biridir. Antik dnemden beri filozoflar
gzelliin ne olduuna dair sorular yneltmilerdir. Bu soru u ekilde anlalabilir: Biz bir nesne iin
bu gzeldir dediimizde bununla tam olarak neyi kastediyoruz? Bununla biz o nesneye bir netlik mi
atfediyoruz (aynen bir nesne krmz veya iki metre yksektir diye belirttiimizde) veya biz bununla
yalnzca o nesneyi beendiimizi (houmuza gittiini) mi sylyoruz? Bunlarn ikisi ayn ey deil.
lk durumda biz yalnzca seyrettiimiz nesneden sz ediyor ve onu betimleyerek karakterize ediyoruz.
kinci durumda seyrin nesnesinden ve bizzat kendimizden sz ediyoruz ve biz gerekte nesneyi
betimlemiyoruz, aksine bize tmyle belli bir tarzda etki ettiini syleyerek onu yalnzca bizimle
ilikisi zerinden karakterize ediyoruz.
Estetik nitelikler problemiyle estetik yarglarn, zellikle estetik deer yarglarnn geerlilii ve
anlam sorusu sk skya birbirine baldr. Estetik bir yarg, kendisiyle bir nesnenin estetik bir deer
yklemine varld bir yargdr. Gzel estetik bir deer(e sahip) yklem(i)dir. X gzeldir
formundaki bir yarg, rnein Bu resim gzeldir, bylece estetik bir deer yargsdr. Burada ok
nemli sorular ortaya kyor: X gzeldir formundaki bir soru nasl yorumlanabilir? Burada sadece
gerek bir deer yargs m yoksa bir duygunun ifadesi sz konusudur? Eer gerek bir deer yargs
sz konusuysa o zaman o doru (gerek!) olabilir mi? Eer o doru olabiliyorsa, onun doru olup
olmadn nasl bilebiliyoruz?
Farz edelim ki, A ve B ahs x gibi yeni bir bina zerine konuuyorlar. A diyor ki x gzeldir, B ise
buna kar kyor. O zaman grnrde burada A ile B arasnda fikir ayrl ortaya kyor. Ancak x
gzeldir, x houma gidiyor anlamna geliyorsa, o zaman A ile B arasnda fikir ayrl olamaz,
nk bilindik bir zl szn de dile getirdii gibi, zevkler tartlamaz.
Ancak eer x gzeldir, x houma gidiyora indirgenemezse, o zaman gzelliin nasl bir nitelii
vardr sorusu kendini gsterir. Bylece gzellikte dikkati eken nokta udur: Bir ynyle gzellik,
mevcut bir ey ise, alglanan bir ey olarak grnyor. Gzellii insan akl yrtmeyle tanyamaz.
Kim, belli bir yapnn gzel olduuna hkmederse, bu yargya akli karmlar sayesinde eriilmi
deildir; takriben u ekilde: Bina granit, beton, elik ve camdan yaplmtr, binann yzeyi mavim
renkte cilalanmtr(vb.), ve buradan hareketle: O gzeldir. Bu yolda ayn derecede yetersiz u
yargya varlr: Bina gzel deildir. Her halkarda bu yntem ok gvenilmezdir ve normal artlarda
bu ekilde hareket etmeyiz. Binalar, heykeller resimler vb. eyler zerine estetik yarglara normal
artlarda bu eyleri gzlemleyerek varrz.
Ancak burada bir problem yatyor. Kabul edelim ki, A ve B normal gre sahip (emetrop) ve
zihinsel olarak salkl ve xi ayn harici artlar altnda seyrediyorlar: Onlarn gzellik hakknda x ile
uyuan bir yargya varmamalar nasl aklanabilir? Bu sorular estetiin tam merkezindedir ve biz
bunlar bu kitabn III. Blmnde esasl olarak irdeleyeceiz.
Estetiin konular hakknda ilkin, hangi konularn tmyle estetik konular (yani estetik niteliklerin
tayclar) olabilecei aklanmaldr: Onlar, grp yakalayabileceimiz materyal konular mdr
yoksa zihnimizin rn oluumlar m? Bununla sk bir balam dhilinde, estetik konular (nesneler)
nasl meydana kyor sorusu kendini gsteriyor. Sanat eserleri estetik konular olduu srece en genel
anlamda sanat kuram btn genel ve zel sorularyla estetik konular kuramna aittir. Bu kitapta estetik
konularn doasna dair genel sorular III. Blmde ilenecek. IV. Ve V. Blmlerde sanat kuramnn
eitli problem alanlarna ayrld.
Estetik tecrbe ile ilgili eyler ise ncelikle u sorunun aydnlanmasna bal: Estetik bir yaantnn
mahiyetini ne oluturuyor? Bir baka deyile: Estetik bir yaanty estetik-d yaantdan ayran nedir?
Estetik-d yaantlar burada estetik-olmayan kartrlmyor. Kim estetik-olamayan yani gzel
olmayan tarzda hissediyorsa, estetik bir yaantya sahiptir. Fakat gerekte estetik ile estetik-d
yaantlar arasndaki ayrm douran nedir? Estetik bir yaantnn karakteristii nedir? zel bir estetik
tavr sz konusu mudur? ayet evetse, bu neden oluuyor?
Yaantlarn pek ok tr vardr ve bunlarn hepsi estetik yaant deildir. rnein 11 Eyll
saldrsnn nl televizyon grntlerini dnn. Bu grntler, onlar gren ou insanda gl bir
psikolojik etki dourdu. ou kendilerinde dehet veya kayg uyandrdn bildirdi veya inanszlk
veya tela, kzgnlk, kin veya gszlk duygusu veya hepsindi birden. Alman bestekr Karlheinz
Stockhausen bir basn toplantsnda, dnya ticaret merkezine yaplan saldrsnn bir sanat eseri
10

olduunu ifade etti. (Stockhausenn beyan dierleriyle birlikte 18.09. 2001 tarihli Dnya
gazetesinden aktarld). O bu yzden ok eletirilmi olmal zellikle ahlaki adan. Ancak burada
ahlaki bir tartma sz konusu deil, veya Stockhausenn hakl veya haksz olmas deil. Daha ziyade
Stockhausenn beyan, saldr grntlerinin onun iin estetik bir etki dourmu olmas bir gsterge
olarak alnmaldr. Felsefi olarak ilgin olan nokta udur: Biz estetik yaantlara dair bir ainala
sahibiz ve biz estetik yaantlar estetik-d yaantlardan ayrt edebiliriz. Ancak tam olarak ayrm
nereden kaynaklanyor? Bu, felsefi estetiin merkezinde bulunan bir sorudur.
4. Felsefi Estetiin Yntemleri
Ne tarz sorularla felsefi estetiin ilgilendii ve ne tarz sorular cevaplamaya alt ortaya
konuldu. Cevaplandrlmas iin nc bir soru daha kald: Felsefi estetik hangi yntemleri
kullanarak kendi sorularn cevaplamay deniyor?
Bunu aydnlatmak iin felsefi estetii teki estetik trleriyle karlatrmak anlaml olacaktr. Daha
nce belirtildii gibi, estetik yalnzca felsefede deil teki bilimsel disiplinlerde de vardr. Konularnn
ne olduu noktasnda bunlar felsefi estetikten hemen hemen hi ayrt edilemezler. Ayrm daha ziyade
sorular ve bunlarla balantl olarak yntemlerde bulunur. Estetik kavram genelde felsefi estetik
kavramndan daha geni ve belirsizdir. Estetik ile (geni anlamda) felseficilerden gayr psikologlar,
sosyologlar, mzik bilimciler ve edebiyatlar, sanat tarihileri, sanat eletirmenleri ve daha az
olmamak zere, sanat yalnzca retmeyip ayn zamanda yaptklar i zerine fikir yrttkleri srece
sanatlar da ilgilenirler.
Felsefi estetik ilk admda aadaki gibi karakterize edilebilir: Felsefi estetik genel ve deneyselolmayan bir estetiktir. Yani o zel ve deneysel (ampirik) estetikten farkldr. zel estetikten iki ey
anlalabilir: Bir yandan bununla estetiin nesnelerinin yani sanat eserlerinin belli bir tr olduu
kastedilebilir, rnein mzik estetii, edebiyat estetii, bahe estetii ve oturma mekn ve elbise
estetii vb. te yandan zel estetikten zel konularla ilgilenme kastedilebilir, rnein belli bir
filmin, belli bir resmin, belli bir romann analizi ve eletirisi vb. gibi. zel estetiin bu trnde ska
okuyucunun bir yargnn doruluunu kavramas amacyla, tek tek sanat eserlerini tasvir etme ve
deerlendirme ve zellikle verilen yarglar temellendirme sz konusudur.
Eer biz zel estetiin iki anlamn ayrt edecek olursak o zaman genel estetiin de iki farkl
anlamn ayrt edebiliriz. Bir yandan estetik, nesnelerle nihai olarak belli tarzda ilgilenmemesi
anlamnda genel olabilir (yani yalnzca sanat estetii, edebiyat estetii vb. deil). te yandan estetik,
tek tek sanat eserlerinin (veya teki estetik nesnelerin) analizi ve eletirisi yoluyla kazanlmamas
anlamnda genel olabilir.
Felsefi estetik genelin her ki anlamna umumiyetle meyillidir, her ne kadar felsefi mzik estetii,
edebiyat estetii vb. olsa da, bilhassa o ikinci anlamnda geneldir. Bu demektir ki, tek tek sanat
eserlerinin ve teki estetik konularn zmlenmesi (analizi) ve deerlendirilmesi felsefi estetiin
devi deildir. Buradan hareketle elimizdeki kitapta neyin ierilmedii ortaya kar: Tek tek sanat
eserlerinin zmlenmesi ve eletirisi sz konusu deildir. Yani sanat eserleri zerine deer yargs
oluturulmuyor (belki bir rneksel balam haricinde, ancak bu durumda okuyucuya bir deer yargsn
kabul ettirme eilimi yoktur).
Elbette baz felsefi estetikilerin, tek tek sanat eserleri zerine somut deer yarglar oluturmay ve
temellendirmeyi dev saydklar grmezlikten geliyoruz. Sanat eserleri zerine yargda bulunmak ve
temellendirmek sanat eletirisinin devidir. Yanl anlalmalara yol amamak iin u sylenebilir:
Sanat eletirisinden burada ska gnlk gazetelerin sinema sayfalarnda kastedilen ey
anlalmamal yani yzeysel bir tasvir (bir filmin aksiyonu/ticareti gibi), art olarak ska sk
temellendirilmemi deerlendirme (oyuncu veya rejisrn performans gibi). Sanat eletirisi burada
genel anlamyla iddial sorulardandr. Sanat eletirisi burada genel anlamyla yalnzca konser, sinema
veya sergi ziyaretilerinin karar vermelerine yardmc olan bir ey deildir, her ne kadar o, belli bir
oyunun sahnelenmesi iin zaman ve para kazanmaya yaramasa da, aksine bir eserin (veya bir eserin
belli bir sahnelenmesinin/gsteriminin) derin bir kavranna vardrmak iindir. Bu tarz bir sanat eseri
ou zaman (zorunlu olmasa da) estetik deer yarglarn ierir ancak genelde biz bu deer yarglar
iin nedenlerin de verildiini gryoruz. nk bir gsterimin iyi veya kt olduuna dair yaln tespit,
esasl bir anlaya sahip olmamz salamaz. Derin bir anlaya ancak, belli bir gsterimin neden iyi
11

veya kt olduu sylendiinde varlabilir. Bu tarz sanat eletirisi okumalar, eletirmenlerin deer
yarglaryla uyuulmad takdirde, sz edilen eserin derin bir anlayna vardrabilir.
Dorusu bir ve ayn insann kiiliinde hem filozofluu hem de sanat eletirmenliini birletirmesi
gz art edilmiyor (ve hakikatte bunun iin sekin rnekler mevcuttur). Bir ve ayn kiinin hem iyi bir
sanat felsefesi hem de sanat eletirisi yapmas da mmkndr. Ancak bu, sanat felsefesi ile sanat
eletirmenliinin dev ve yntemlerinin ayr olduu gereini asla deitirmez. Bununla balantl
olarak, sanat eletirmenliinde ok baarl olan bir yntem felsefeye hi uygun dmeyebilir ve tam
tersi. Sanat eletirmenlerinin en nemli devlerinden biri, denenmemi veya yeterince
bilgilendirilmemi alclar gzden karmamak amacyla nemli iaretleri gstermek iin, bir eserin
estetik niteliklerinin alclarn hissiletirmektir. u da sylenebilir: Sanat eletirisinin en nemli ilevi
(veya her halkarda en nemli ilevlerinden biri) sanat eserlerini alglamay bize retmesidir. Buna
erimek iin sz konusu eserin ayrntl bir analizini yapmak ska amaca vardrcdr. (yi) bir sanat
eletirmeni nadiren veya hemen hemen hi yle bir emaya gre, genel bir ilkeden tretme yoluyla
deer yargsn temellendirir: Bu eser F niteliine sahiptir. F niteliine sahip olan her eser gzeldir.
Dolayssyla bu eser gzeldir. Oysa bir sanat eletirmeni tarafndan genelde bir eserin belli nitelikleri
belirtilerek, dikkatimizi ynlendirme sayesinde, sz konusu eserin gzel olduunu fark etmemiz
umulur.
Buna karn felsefede umumiyetle genel ilkeler ve bunlarn temellendirilmesi sz konusudur, pek
yle zel durumlar deil. Eer sanat eletirisi ile felsefenin devi ve yntemleri birbirine karrsa, o
zaman sonucun ya kt bir felsefe ya da kt bir sanat eletirisi, en kt durumda da her iki
olumsuzluun gerekleme tehlikesi doar. rnein bu u ekilde tezahr edebilir: Bir filozof kendi
kiisel sanatsal tercihini estetik ilkelerle genelletirebilir ve daha sonra bu ilkeleri deer yarglarnn
temellendirilmesi iin belli sanat eserlerine uyarlayabilir. Bu tarz bir yntem kukusuz ne felsefi ne de
sanat eletirel bir bak asndan tatmin edicidir. Kim bu filozofun estetik tercihlerine katlmazsa,
onun estetik ilkeleri daha batan makul bulunmayacaktr ve kim estetik ilkeleri makul bulmazsa,
somut estetik yargalar kt temellendirilmi saylacaktr.
Buradan ben, felsefi estetiin genel estetik (ikinci anlamda) olduu noktasndaym. Bu demektir ki:
Tek tek nesnelere dair somut estetik deerlerin savunusu sz konusu deildir, aksine dierleri yannda
daha ziyade estetik deer yarglarnn doasn ieren sorular, rnein: Gerekten estetik bir yargnn
anlam nedir? Tam olarak biz mesela bir nesne gzeldir dediimizde neyi kastediyoruz? Estetik
yarglarn mantksal stats nedir? Bir baka ifadeyle: Estetik yarglar nesnel olarak varolan
nitelikler zerine iddialar mdr veya konuanlarn varlndan kaynaklanan yaln ifadeler ya da bir
nesneyi belli tarzda alglamaya yarayan neriler midir? Eer estetik deer yarglar iddialar iseler,
temellendirilebilirler mi? Eer evet ise, nasl? Nesnelerde objektif nitelikler olarak tmyle estetik
olan nitelikler mevcut mudur? Eer evetse, bunlar estetik-olmayan niteliklerle nasl bir iliki
ierisindedir? Eer estetik nitelikler varsa, bu niteliklerin tayclar hangi nesnelerdir?
Bu sorular zel estetiin temellerine ilikindir. u da sylenebilir: Bu tarz sorularla ilgilenen
estetiin gerekte konusu zel estetiktir. nk sz konusu olan, bizim zel estetikle itigal
ettiimizde ne yaptmz ve nasl yaptmz anlamadr. Bu yzden genel estetiin bu tarz bazen
meta-estetik olarak gsterildi. Meta estetik, zel estetik zerine derin dncenin (refleksiyon)
rn bir disiplindir. Bu kitaptaki ele alta, Ben, mutat olan estetik kavramna ounlukla ve
titizlikle bal kalacam.
Felsefi estetik bylece zel estetikten veya zel estetiklerden farkldr. Felsefi estetik bundan baka
deneysel (ampirik) estetikten de ayrdr. Deneysel bir bilimden ben, sorular esasl olarak gzlem ve
laboratuar deneyi (experiment) yoluyla kararlatrlan bilimi anlyorum. Deneysel estetie psikolojik
ve sosyolojik estetik dhildir. Psikolojik estetie rnein, insan hangi duygularla belli estetik nemli
iaretlere kar insan hangi duygusal tepkiyi gsterdii aratrmalar aittir. rnein psikologlar
aratrdklar kiiye belli renk bileimlerini veya iaretlerini sunuyorlar ve denekler sunulan rnei
gzel bulup bulmadn paylamak zorundadrlar. Estetik, neden bir nesnenin estetik bir etkiye sahip
olduunu aratrp ortaya koymada var olabilir, rnein belli tarda sra seslerin uyumlu veya uyumsuz,
heyecanl veya can skc alglanmasn salayan ey denir? Hangi biimsel aralarla ilgili estetik
yaantlar oluur? Bunun iin psikolojik yasalar bulanabilir. Bu tarzda olan felsefi estetie ait deildir.
12

Bu kitapta, balangta sylendii gibi, nihai olarak felsefi estetik sz konusudur. Felsefi estetii
belirgin tarzda deneysel estetikten ayrm olmam, bir yanl anlamaya vesile olabilir. Bu mmkn
yanl anlalma (Grekeden kaynaklanan) deney/grg/ampiri szcnn daha ziyade tecrbe
anlamna gelmesinden kaynaklanyor, bu yzden deneysel bilimler ska tecrb bilimler olarak
gsteriliyor. Deneysel-olmayan bir bilimin her bir tecrbeden btnyle skp karld telkin
edilebilir. Ancak, ben felsefi estetik deneysel bir bilim deildir derken asla bu kastedilmiyor.
Hakikatte tecrbe (zellikle estetik tecrbe) felsefi estetikte nemli bir rol oynuyor. Estetik tecrbe
olmakszn muhtemelen felsefi estetik olmaz, nk estetik tecrbe belki felsefi estetiin en nemli
konusudur. Estetik yaanty bilmeyen bir varlk, doutan renk retisi kr olarak muhtemelen
felsefi estetie yabanc kalr. Aslnda felsefi estetiin sorularn heyecanl klan ey, nihai olarak bizim
belli trden yaantlarmz daha iyi anlamamzdr; hayatmza ok zel bir nitelik kazandran bu
yaantlarn bilincinde olup olmamamz nemli deildir.
Ancak felsefi estetik, sorularn gzlem ve deney araclyla cevaplandrr anlamnda deildir ve
bu onu rnein psikolojik ve sosyolojik estetikten ayrt eder.
Psikolojik estetiin dierleri yannda, bir yandan sunulu belli rnekler arasndaki psikolojik yasal
balantlar ve te yandan estetik yaantlar bulmakla ilgilendii sylendi. Problem belirlemenin bu
formlasyonunda estetik yaant kavram n plana kyor. Yani, estetik bir yaantnn ne olduunu
anladmz var saylyor. Psikolojik estetikte bu kavram kullanlyor ancak o bizzat tematize edilmedi.
Felsefi estetikten farkl olarak burada biz, gerekte estetik bir yaant nedir diye soruyoruz.
Sosyolojik estetiin dierleri yannda sanat ile toplum arasndaki ilikiyi kavramaya alt
sylendi. Bu problem belirlenimi, sanat kavramn bizzat tamatize etmeden sanat kavramn
varsayyor. Eer bir sosyolog, iilerin, rencilerin veya kyllerin hayatnda sanat nasl bir rol
oynuyor diye aratrma istese, ncelikle hangi nesnelerin sanat alanna ait olduuna ve hangilerinin ait
olmadna karar vermek zorundadr. Onun aratrmasnn sonular esasl olarak buna baldr. Eer,
rnein, A ahs bir ay iinde sanat zevkini tatmak iin ne kadar zaman harcyor? diye sorulduunda,
o zaman mutlaka, Karaorman Klinii (Die Schwarzwaldklinik) gibi televizyon dizilerinin sanat olarak
saylp saylmayacana nceden karar varilmi olmal, elbette aratrma sahasna dahil bir insan bu
tarz dizileri seyretmesi artyla.
Felsefi estetikte sanat kavram bizzat tematize edilmitir. Biz, sanat nedir, sanat eseri olarak
adlandrdmz nesneleri sanat eseri saymadklarmzdan ayrt eden eyin ne olduunu sorarz.
Bu rnekler, felsefi estetiin (btn olarak felsefe iin olduu gibi) deneysel bir bilim olmadnn
ne anlam geldiini ak bir ekilde ortaya koymal. Onun yntemi her halkarda ilk etapta gzlem ve
deney deildir, aksine kavram zmlemesidir. Hibir deneysel aratrma bize, sanatn ne olduu veya
estetik bir yaanty estetik-olmayandan ayrt edenin ne olduu sorusunu cevaplandramaz. Bu sorular
ancak her bir kavramn zmlenmesi sayesinde aydnlatabiliriz ve bu felsefi estetiin btn sorular
iin geerlidir.
zmleme (analiz) daha ziyade paralara ayrma/blmleme anlamndadr. Yalnzca btn
(kompleks) olan bir ey paralanr yani pek ok blme ayrlabilir. Dolaysyla kavramlar zmleme
demek, kavramlar onlar oluturan blmlere ayrt etmek demektir.
Kavramlar (biraz) soyutturlar. Soyut olan bir ey nasl paralanabilir? Kavramlar, (genel) ifadelerin
anlamlardr. rnein, sanat kavram, Almanca sanat (ngilizce szck art da ve talyanca szck
artede vb. olduu gibi) ne anlama geliyorsa odur. Bir kavramn zmlenmesi, bir deyimin anlamn
baka deyimler sayesinde vermekle yaplr ki, onlarn anlamlar ana deyimde ierilmektedir. Bir
kavram zmlemesi ska bir tanmlama formundadr. rnein, Bir sanat eseri, hibir ekilde pratik
bir yarar gzetmeyen bir sanat olgusudur (yani sanatsal olarak oluturulan bir nesne). Burada
zmlenen sanat eseri kavramdr. Bu zmlemeye gre sanat eseri kavram iki blmden oluur,
yani bir yandan sanat olgusu deyiminin anlam ve te yandan da pratik yarar gzetmeyen
deyiminin anlam.
Bu noktada, bizim felsefi estetii daha iyi anlamamza yarayacak olan, felsefedeki tanmlar zerine
birka esasl hatrlatma yapmak istiyorum. Felsefi estetikte ska tanmlarn aratrld anlalm
olmaldr. Bu blmde estetik kavramnn tanm sz konusudur. Takip eden blmlerde (tekilerin
13

yannda) estetik tecrbe, estetik tavr ve sanatn tanmn aratracaz. Burada genel bir tarzda, bir
tanmn gerekte ne olduu, neden tanm yapmaya altmz ve daha az olmamak zere, bir tanm
hangi koullar yerine getirmeli ki biz onu kabul edelim gibi noktalar aydnlatmak yardmc olacaktr.
Felsefi sorular ska x nedir? formundadr. Bu estetiin ou sorusu iin de geerlidir. rnein,
Gzellik nedir?, Sanat nedir?, Estetik tecrbe ne demektir? bu formdaki sorular her zaman
rneklerin verileri sayesinde cevaplandrlamayabilir. Kim, rnein Sanat nedir? sorusunu, birka
sanat eseri sayarak cevaplamay denerse, sorunun neyi amaladn anlamamtr. lkin soru btn
sanat eserlerinin saym sayesinde uygun tarzda cevaplandrlmaz. x nedir? formundaki felsefi
sorular cevap olarak bir tanm gerektirirler. Dorusu bu, rnekler zerinden aratrmann anlamsz
olaca anlamna gelmez. Gerekte sanat kavramnn bir tanm denemesi, belirgin bir ekilde sanat
eseri olan nesneleri rnek olarak vermekle balayabilir. Ancak bu yalnzca ilk admdr. Bir sonraki
adm, btn nesnelerde ortak olan ey sorularak atlabilir. Buradan sanatn daha uygun bir tanmna
varlr.
Bir tanm gerektiren sorular her zaman x nedir? formuna sahip deildir. Ska onlar dr
demek ne anlama geliyor? rnein, Gzellik nedir? yerine Bir nesnenin gzel olduunu sylemek
ne anlama geliyor? veya x gzeldir ne demek de sorulabilir. Btn bu farkl formlasyonlar ayn
yere varr: Btn cevap olarak bir tanm gerektiriyor.
Buna uygun olarak tanmlamalar iin eitli dilsel ifade tarzlar vardr. Burada tanm olarak kabul
edilebilecek birka form:
-x, ydir. rnein: Estetik gzelliin kuramdr.
- x, Hdir demek, aynen x, Gdir demek gibidir. rnein: x gzeldir demek aynen x
duyular iin hotur anlamna gelir.
- xin F olduunu sylemek daha ziyade x, Gdir sylemektir. rnein: xin sanat eseri
olduunu sylemek daha ziyade, xin genelde sanat eseri olarak kabul edildiini sylemektir.
-Eer p ise, o zaman x Fdir. rnein: x duyulara ho geliyorsa, x gzeldir.
(Sunulan tanmlar rnek olarak grlmelidir, yoksa ilgili kavramlar hakikaten tanmlayan neriler
olarak deil.)
mdi bir tanm bir szcn olgusal kullanmnn yaln bir tasvirinden meydana gelir. Bu ekilde
rnein Sanat nedir? sorusu, sanat szcnn kendi dilimizde olgusal olarak nasl kullanld
tasvir edilerek cevaplandrlabilir. Bu tarz tanmlar szlk ve lgatlerde buluruz. Buradan onlar
lgat tanmlar olarak adlandrrz. Sanat veya sanat eserinin lgati bir tanm bu szcklerin
ok eitli anlamlarn verebilir. Byle bir tanm lgatler iin ilgin olabilir ancak felsefe asndan
yetersizdir. nk Sanat nedir? sorusu, halkn sanat olarak neyi bildiklerini deil, sanat nediri
tanmlamay amalyor. Baz szcklerin tanmnda bu ayndr ( halkn masa olarak bildii, genelde
bir masadr da); ancak sanat sz konusu olduunda nesneler ok daha karmaktr, nk kullanmda
sanata ilikin eitli anlamlar, aada greceimiz gibi, ksmen birbiriyle badamazdr.
Bir baka tanm tr yaln, tmyle iradi bir belirlemeyle oluur. Bu tarz tanmlar artl
(stipulativ) tanmlar diye adlandrlr. (Latinceden kaynaklanan stipulativ sfat daha ziyade
artl/anlamaya dayal anlamna gelmektedir.) Stipulatif tanmlar, rnein o zaman kadar herhangi
bir belirlenimi yaplmam bir konunun belirlenimi iin yeni bir szck kullanldnda anlaml olurlar
(yeni kefedilen veya ortaya kan bir hastalk iin). Ancak Sanat nedir? veya Sanat eseri ne
demektir? sorusuna cevap olarak artl bir tanm bir deere sahip deildir. Otoriter bir kltr
bakannn, rnein Sanat 1730 ile 1825 arasnda ina edilen her eydir; dierleri sanat deildir gibi
bir tespit yardmyla sanat szcnn skc ok anlamllna bir son verme dncesine sahip
olduunu dnelim. Bu tarz bir yntemin bir deer tamad aikrdr. ayet biri bu dil kullanmn
uygulamaya koyma gc olsa, hibir ey kazanlm olmaz her halkarda, sanatn ne olduuna dair
hibir ekilde daha fazla aklk kazanlm olmaz. Ancak bu bizim amacmzdr: Biz sanatn ne
olduunu daha iyi anlamak istiyoruz.
Eer biz felsefede tanm aratrrsak, normal artlarda az veya ok gven veren kavramlarla
karlarz. Baka ekilde sylersek: Biz daha imdiden konuya dair bir n-anlaya sahibiz. Bu
14

estetikteki tanmlamalar iin de geerlidir. Sanat kavram rneinde, bizim ok farkl balamlardaki
sanat szcn nemli sorunlar yaamakszn kullanp anlayabileceimiz grlyor. Ancak eer
biz derin dnmeye balarsak, kesin olmayan eyleri fark ederiz ve buradan konuyu aydnlatma
ihtiyac doar. Bu felsefi bir tanmn devidir.
Sanat kavramnn felsefi bir tanmn yapma giriimi u demektir: Tanm, srf hkim (gndelik) dil
kullanmndan hareketle tasvir edilemez; dier yandan o hakim dil kullanmn tmyle de
yadsmamaldr. O, hkim dil kullanmnn zararsz bir ekilde kullanmna msaade etmeli ama ayn
zamanda kavram daha az belirsiz ve ok-anlaml yapmaldr. Aradmz tanm denilebilir ki lgati
tanm ile artl tanmn ortasnda yer alr. Onun ilevi, kullanlan bir kavram akla kavuturmaktr.
Byle tanmlar aklayc tanmlar veya ksaca aklamalar olarak bilinir.
Felsefedeki ou ilgin tanm aklaycdr. Bu estetikteki tanmlar iin de geerlidir, rnein
sanatn, gzelliin ve estetik tecrbenin ama ayn zamanda bizzat estetiin tanm da. Bu u demektir:
Estetiin uygun bir tanm, bu zaman kadar estetik altnda anlalan her eyi (en azndan onun byk
bir blmn) iermelidir. Bu koulu yerine getirmeyen tanm ok dar (snrl) olur. rnein, sanat
kuramna gre daha fazla estetie ait olmayan estetikin tanm kukusuz dardr. te yandan o, bu
zaman kadar ou yetkin sz sahiplerince estetik altnda anlalmayan her eyi (en azndan onun
byk bir blmn) iermelidir. Bu koulu yerine getirmeyen tanm ok geni olur. Bu ekilde
mesela estetikin teknik kimyay kapsayan bir tanm besbelli geni olur.
Biz bylece tanmlarn uygunluunun ltleri zerinde duruyoruz: Uygun bir tanm ne geni ne
de snrl olmal. Ancak bu ltlerin kendisi olduka belirsizdir. Ehil bir kii iin estetie belirgin bir
ekilde ait olan ey, baka biri iin belirgin bir ekilde estetie ait olmayabilir; biri iin aka sanat
eseri olan bir ey bir bakas iin aka deildir. Buradan farkl kiiler bir ve ayn kavram iin farkl
tanmlar uygun grebilirler. stelik uygunluk bir derecelendirme meselesidir. Bu u demek: Biz basit
bir ekilde, bir tanm tmyle uygundur veya tmyle uygun deildir diyemeyiz. Uygun olan eitli
tanmlar tekilerden daha uygun olabilir. Elbette biz daha uygun kabul ettiimizden yana karar klarz.
Ancak bu tr kararlar ou kez yanltc kompleks srelere dayanr ki, bunlarda biz ksmen kendi
bireysel n-anlaymza gre bir kavram korumak zorunda kalrz.
Bu kitaptaki pek ok tartma bu noktay olduka iyi gsteriyor. Burada onlarn btnn nceden
vermek gerekmiyor. Ancak biz rnein, var saylm ki sanat ve sanat eserinn birbiriyle rekabet
eden iki tanm tartlyor olsun: Onlardan hibiri tam uygun deildir. Yani her ikisi de byk apta,
genelde sanat ve sanat eserinden anlalan eyin rtsn aralyorlar ve her ikisi genelde sanat
olarak gzlemlenmeyen eyi darda brakyor. Metaforik konuulduunda unu syleyebiliriz: Her
iki kavram gndelik (kuram ncesi) sanat kavramnn zn amlyorlar ve buradan hareketle
uygunluk iddiasnda bulunuyorlar. Yine kabul edelim ki, D1 tanm sanat stats tartmal olan baz
nesneleri dta tutuyor. Devamla bizim, mteakip koullarn eklenmesi sayesinde sz konusu tartmal
nesneler dta braklarak, D1den D2nin snrl bir tanmna eritiimiz kabul edilsin. imdi D2,
D1den daha m uygundur? Zorunlu olarak deil. nk biz, D1in ierdii tartmal nesneleri ancak,
gerekte dta brakmak istemediimiz teki nesnelerin ihrac pahasna dta brakabiliriz. O zaman biz
nasl karar vereceiz?
Hibir karar kmayabilir ve eitli imknlar gstermekle yetinilebilir. Bu meru ama btnyle
doyurucu olmayan bir yoldur. Ancak eer yanl bir karara varlmak istenmiyorsa, o zaman en
azndan kuram ncesi bireysel anlaytan farkl bir tanm semelidir. Kuram-ncesi anlay bizim
bir konu zerinde, onunla ilgili sistematik dnceye balamadan nce sahip olduumuz anlaytr.
Kuram-ncesi anlay yerine felsefede ska sezgiler sz konusudur. rnein biz, bir varsaym
veya bir karm zde bizim kuram-ncesi anlaymzla rtyorsa sezgisel olarak mmkn
olduunu syleriz; ve eer bir kabul veya karm bizim bir konuya ilikin n-anlaymzla atma
iindeyse sezgiye-aykrdr deriz. Muhtemel yanl anlamalar nlemek iin, sezgi deyiminin
bazen baka bir anlamda da kullanld gsterilmedir, ani dnce veya nedensiz kanaat.
Bunlarda sezgi kastedilmiyor. Sz konusu olan sezgiler ise ne aniden ne de nedensiz ortaya karlar,
ska ilkin nedenlere dair yalnzca st kapal bir bilgiye sahip olunsa da. Bu demektir ki, biz ilkin
uzun bir dnceden sonra nedenler gsterecek durumdayz.

15

unu syleyebiliriz: Bir felsefeci, bir sanat eserinin tanmn en iyi, sanat eserinin ne olduu ve
ne olmadna dair sezgilerine uygun olarak karar verebilir. Bu her eye ramen ciddi bir phe
dourur, yani bir tanm nihai olarak, n-anlayta mevcut olan sezgiyi aa karmak ise. yle
olsayd, bilgi gerekten mtevaz bir kazan olacakt. O nihayet insann rnein sanat szcn
anlamasnda olduu gibi, bir eyin farkna varmasdr. Bylece biz hibir ekilde sanatn ne olduunu
renemeyiz. Ancak hakikatte felsefi bir kavram aklamas yalnzca kuram-ncesi anlay aa
karmak deildir. ki nedenden tr: lkin kimse tek bana kendi bireysel anlay zerine kendi
kiisel sezgisini oluturamaz. Baka insanlarn kuram-ncesi anlayn dikkate almal, zellikle ilgili
alanda yetkili olarak kabul edilen kiilerin. kinci olarak, tanmlama ura bir sretir, bu srete
sezgiler deiebilir. Bu yzden bir filozofun bu uran balangcnda baz tanmlar sezgi-kart
bulmas mmkndr, sonrasnda ise ona byle grnmez ve tam tersi balangta baz sezgileri
mmkn bulabilir ama daha sonra ona sezgi-kart grnrler.
Belirtildii gibi, bu kitapta bu tarz problemlere dair somut rnekler ortaya konulacak. u an iin,
gelecektekilerin esasl ekilde anlalmas maksadyla ok nemli olan birka genel retiyi
rneklendirebiliriz: Alayc tanmlamalar doru veya yanl deildirler, tersine az veya ok uygun
olurlar ya da uygun deildirler. Buradan onlar iddialar olarak kavramamal, aksine daha ziyade
neriler. Eer yeni dncelerden tr bir tanmdan vazgeilip, onun yerine bir bakas koyuluyorsa,
bu eski tanmn deersizletii anlamna gelmez. Keza, hakl nedenlerden dolay kabul edilmeyen bir
tanm nemli grler ierebilir.
Bir tanmn hedefi (en azndan ilk etapta) dil kullanmnn kaydna tabi olmak deildir. Yani, teki
insanlarn, estetik szcn veya sanat szcn veya teki deyimleri nasl kullanmas
gerektikleri talimat sz konusu deil burada. Aynen szcklerimizi kullandmz gibi, nihayet bir dil
topluluunun yelerinin bir konuya dair anlamasdr her ne kadar bazen belli bir szck
kullanmnn dierinden daha amaca uygun olduunun tartlmas gibi. Ancak ilk etapta sz konusu
olan bizzat konu zerine bir eyler renmektir. Biraz eski moda bir tabirle denilebilir ki, mevzubahis
olan eylerin mahiyetidir. Tanmlar, mmkn olan en duru ekilde bir konunun zn formlletirme
denemesidir.
Biz buradan tekrar estetii, estetik niteliklerin, estetik nesnelerin ve estetik tecrbenin kuram
olarak tanmlayan neriye geri dnelim. imdi biz bu tanmn yukarda formle edilen uygunluk
ltlerini iyi ierdiini grrz: O, geleneksel olarak estetikten anlalan eylerin ounun alann
kapsamaktadr. O, bundan baka, bizim grm olduumuz, geleneksel tanmlar tarafndan haksz bir
ekilde dta braklan btn konular da kapsyor; rnein duyusal bir alglama yaants olmayan
irkinliin estetik yaantlarn. Buradan biz, nerilen tanmn, ok dar olmad ve bu yzden en
azndan uygunluun bir lt olduunu kabul etmemiz iin iyi bir nedene sahibiz. Yine biz, nerilen
tanmn ok geni olmamas ve bu yzden de uygunluun ikinci lt olduunu da kabul etmek iin
iyi bir nedene sahibiz. Sezgisel olarak, estetiin varlk alanna hem estetik niteliklerin hem estetik
konularn ve hem de estetik yaantlarn ait olmas mmkndr.
5. zet, Sorular ve Altrmalar
zet
Felsefi estetik, btn olarak estetik grnglerin (fenomenlerin) kuramdr, ksaca estetik olann.
Estetik olan birbirine sk skya bal olan boyuta sahiptir: Estetik nitelikler, estetik nesneler ve
estetik tecrbe. Bylece estetik, estetik niteliklerin, estetik nesnelerin ve estetik tecrbenin kuram
olarak tanmlanabilir. Felsefi estetiin nemli devi u kavramlarn akla kavuturulmasdr: Estetik
yaant, estetik nesne (konu), estetik nitelik.
Geleneksel kavraya gre estetik gzelliin kuram ve/veya sanatn kuram ve/veya duyusal
alglamann kuramdr. Geleneksel kavraylardan her biri yakndan bakldnda yetersizdir: Estetii
duyusal bilginin kuram olarak tanmlama bir ynyle ok geni (nk her tr duyusal bilgi estetik
16

deildir) ve dier yandan olduka dardr (nk her estetik tecrbe duyusal bir tecrbe deildir).
Estetii sanat kuram olarak tanmlama ok dardr, nk yalnzca sanat nesneleri estetik tecrbenin
nesneleri olmayabilir. Estetii gzelin kuram olarak tanmlamak keza ok dardr, nk her sanat
tecrbesinin gzelin tecrbesi olduu kukuludur ve gzellik biricik estetik nitelik olmad iin.
Estetik niteliklerin, estetik nesnelerin ve estetik tecrbenin kuram olarak estetie, gzellik kuram ve
sanat kuram dhildir ve o ayn zamanda duyusal bir bilgi kuramnn unsurlarn ierir. Ancak nerilen
tanm bir ynyle geleneksel tanmlardan daha kapsaycdr, nk ona gzelin tecrbesinin dndaki
estetik tecrbeler de dhildir; te yandan nerilen tanm dardr, nk estetik-olmayan alg, estetiin
aratrma alanna ait olmayan bir ey olarak dta braklamaz. Bu tanm estetiin k noktas olarak
almak uygun grnyor.
Sorular ve Altrmalar
Estetik deyimi nereden kaynaklanyor ve ne anlama geliyor?
Estetiin hangi geleneksel tanmlarn biliyorsunuz?
Estetiin gzelliin kuram olduu veya olmad ynndeki deliller nelerdir?
Estetiin sanatn kuram olduu veya olmad ynndeki deliller nelerdir?
Estetiin duyusal alglama kuram olduu veya olmad ynndeki deliller nelerdir?
Bu blmde nasl bir estetik tanm sunuluyor?
Bu tanmn geleneksel tanmlara kar stn olan ynleri melerdir?
Bu tanm yeterli buluyor musunuz? Evet ise, neden? Deilse, neden deil?
Bu kitapta geen nesne/konu deyimini izah ediniz?
Aklama ne demektir?
Tanmlar felsefede ne gibi bir ileve sahiptir?
Sezgiden ne anlyoruz ve sezgiler felsefi tartmalarda nasl bir rol oynuyor?
Bu kitapta estetik nesneden ne anlalyor?
Bu kitapta estetik bir yaantdan ne anlalyor?
Felsefi estetii sanat eletirisinden ayrt eden ey nedir?
Felsefi estetii deneysel estetikten ayrt eden ey nedir?

17