V sao thy bi lun ni ng?

Nh mi hnh thc bi ton, chim tinh hc a ra cc d bo qu chung chung, nn nhiu ngi cho l
chnh xc. Nm 1992, nh vt l Geoffrey Dean c kt ra 10 nguyn l v 26 k thut d bo ca cc
nh chim tinh. Di y l mt s k thut thng gp nht.
1. Hiu ng Barnum, hay vic ngi ta rt d dng tip nhn nhng thng bo m h,
chung chung. Hiu ng ny c t tn theo cc mn xic ca P.T. Barnum. Nm 1949,
mt gio s tm l a ra mt m t nhn cch tng qut n mc mi sinh vin u nhn
l ca chnh mnh, kiu nh: Bn c xu hng ph phn bn thn hay bn thch mt
cht thay i. Thng bo Barnum cng c tha nhn khi: 1) Ngn gn, tng qut, d
c chp nhn v c cho l ch ng vi bn, 2) L nhng iu d a, ph hp vi
Chng ta cn bi
nhn cch bn, trnh nhng thng bo kh chu kiu nh: Bn khng phi l ngi suy
ton nh mt
ngh c lp, 3) i tng ngy th v d thay i.
phng thc xoa
2. c ngui (cold reading), hay vai tr ca ngn ng c th. u th k 20 ti Berlin, ch
du ni kht khao
nga Hans thng minh bit la theo phn ng ca ngi i din (nhn my, nhn trn,
bit trc tng
ht vo hay th nh ra, vn hay so vai) lm ton. Nga cn bit, th ti sao thy bi
lai, v trn an
li khng? Khng ch cc thy bi, m gii ng ct cng rt tho k thut ly tin ny.
3. Hiu ng Tin s Fox, hay chng ta b la bng khoa hc v s hi hc. Khi cm thy
nhng bt nh
trong mt mi trng giu tr tu, v tin rng ang c nghe mt ngi am hiu vn
trong tm tng.
ni, ta s tha mn m khng rng, thc ra quan im cha hn ng. Nm
1947, ba nh gio dng mt ngi ng vai tin s Fox thuyt ging v L thuyt tr chi trong ton hc, ng
dng trong ging dy vt l trc 55 nh tm thn hc, tm l hc, ging vin, quan chc trng ph thng v nh
hot ng x hi. Khi in phiu thm d, 42 ngi cho rng, bi ging c t chc tt, nhiu minh ha v kch
thch t duy. Hu ht c ta u mun nghe thm v ch ny. Khng ai bit ch l mt tr la gt.
4. Hiu ng vng ho quang, hay tm quan trng ca n tng ban u. Ta c xu hng tin tng nhng thy bi
c tnh cch nng nhit hn lnh lng, t ch hn thiu t ch, o qun tm tt hn n mc cu th, a nhn hn
km hnh thc Gii bi ton thuc nm lng quy tc ny!
5. Tng quan o, hay tin tng l s thy. y l quy lut vng ca tm l hc: Ta s thy ci m ta mun thy.
T v s s kin xy ra trong i, ta nht nh nht c mt s kin ph hp vi d bo ca ng thy bi m
ta a thch.
6. Tnh khng sai lm, hay v sao thy bi khng th sai. D bo th qu chung chung nn kh c th sai lm.
Nu sai th thy bi cng c cch bin minh, n gin nht l tha nhn cha hiu ht thin c. Ai m khng mc
sai lm v ai c th hiu ht thin c?
7. Hiu ng gi dc (placebo), hay n s tt nu ta ngh rng n tt i vi ta. Rt t ngi i xem bi m li hy
vng thy bi ni sai. Ci c vng mun tin l mt v kh li hi i vi thy bi. Khi h bi sai, ta sn sng cung
cp nhng m hiu gip h hiu chnh.
8. Hiu ng ngi phc v khch hng, hay buc khch hng ph hp vi d bo. iu ny thc ra d dng hn
ta ngh nhiu. Ngi phc v khch sn c nh kin mt v khch s cho t tin boa, th l anh ta phc v khng ra
g, kt qu l tin boa t tht. Anh ta cho l kt qu tin tri, m khng ngh rng ch l h qu ca s phc v
ti.
9. K c chn lc, hay ch nh nhng g mun nh. Khi thy bi a ra hai d bo ng v tm d bo sai, ta say
sa k cho mi ngi nghe v hai d bo ng mt cch k l, m qun mt rng, chnh xc ch l 20%! Trn
thc t, nhiu khi on m cng t chnh xc ti 50% (thng hay thua, trai hay gi), thm ch 70% (thi tit
ngy mai ging hm nay).
10. Hiu ng mong c, hay d bo cng p th cng d c chp nhn. Gii bi ton hiu r iu ny nn cc
d bo thng l d chu. V s xu nnh s a ta ti bt c u. Khi c ai tuyn b ta ti gii, thng minh, sng
to, giu tr tu, nhy cm, giao thip rng, thng tin o o v s giu to, ta tc khc xem l mt nh tin tri
thu hiu huyn c!
Cng khng nn qun mt k thut th s nhng hu dng, l c nng (hot reading). N th s n mc
khng c Dean nhc ti. Va gp bn, ng thy bi ni ngay rng ng qu mt do xem cho qu nhiu
ngi nn hn bn vo tun sau. ng hn bn ti v ng ta lin k vanh vch nhng thng tin c bn v bn nh
h tn, c quan, hon cnh gia nh Bn chong vng trc "ti ngh" siu phm v sau tin theo tt c
nhng g thy ni, m khng h bit rng, ln trc thm t ca thy kn o bm theo bn. Ch cn hi ngi
bn nc trc ca nh bn cng c nhng thng tin cn thit!
V nh vy, theo bn, bi ton c cn phi chnh xc khng?