Pentagonizm ant

Juan. Bosch

Juan Bosch

PENTAGONiZM

Orijinai AdJ:

PENTAGONlSM

Turkces]: Babur KUZUCU

tlk Yayilll; PARtS, 1969

Ttirkiye YaYlm:

ANT YAYINLARI l<itanbuJ, Kasun 1969

Kapak ; tNClOZG"ODEN

Dlzgi _ tertip; ES.lN MATBAASI

Baskl:

AHMET SARI MATBAASI

1 Pentagonizm Nedir ?

Diinyamn bircok yerinde MIa emperyalist iilkelerle somiirgelerden soz ediliyorsa, bu, emperyalizm'in yerini pentagonizm'e biraktigmr heniiz tam olarak anlamarms olmamrzdan ileri gelmcktcdir,

1939 - 1945 harp yillannm sonuna kadar uzanan en glil;lii cagrnda cmperyalizm vakiasi, somurgeler fethederek, bu somdrgelcre sermaye meal; ederek ve kendi yurdundaki sanayi dallan icin gerekli hammaddeleri buralardan saglayarak varhgrm hissettirirdi. Bu somurgeler, aynr zamanda, metropoliln sinai uretimi icin cl altmdaki hazir pazarlardi. Boylece somurgelerin iktisadi hayatiyla merropol kopmaz baglarla baglamyor, bu da siyasi uydulukla tamamlamyordu.

Emperyalizm admi verdigimiz vakiamn bu krsa tamrnma gore, somiirge, sermaye yatmm SahUSI, aym zamanda, kazanclann birikme merkezidir. Emek ucuzdur. Diisiik fiyata hammadde bulunmaktadir, Metropol banka-

.6.

• 7 '. tan yokoldu ve kapitalizm, 0 yokolduktan sonra da yasamakta,

Peki, yokolan emperyalizmin yeri bos mu kalmisur?

Hayrr, .. Emperyalizmin yerini bugiin kendinden daha iistiin bir gU.y almtstrr; emperyalizm yerini pentagonizm'e brrakmrstir.

Sanayi kapitalizrni, gelisme caginda, teknisyenlere muhtactir, «bilgimlere degil artik. Bilginlerin kapitalizme asil fayda 9agl 19. yUzytlm sonlanydr. Bilirn kapitalizmin hizmetine girer girmez ana, dey sermayelcr biriktirecek o kadar rahat, 0 kadar 90k, a kadar zengin kaynak veernistir ki, bunlann yumnda basit somurgc zenginlikleri cocuk oyuncagi kalrr, Bilginlerin calrsmalanna el attlga siralarda, sanayi kapitalizmi, hizla gelisme yoluna girmisti. 1914-1918'in savas yillanndan itibaren baslayan bu gelisme lkinci DUnya Harbiyle birlikte onceden tahmin ediIemiyccek birrnerhaleye eristi. Atom cagmin esiginde 0, 1939 yillanna kadar tamdignmz biciminden oylesine fark[I hale gelmisti ki, tarihi bir deyimle ifade edersek, artik yirminci yuzyrhn degil, yirmi birinci yuzyrlm malr olmustu, Giiniimtizde kapitalizm, cok - geli~mi~ kapitalizmdir. Kapitalizmin bu yeni tiiriiniin, artik, hammaddeyi ucuza getiren ve imal edilmis mallann yiiksek fiyatla ttiketilmesini saglayan somurge bagrmhlrklanna ihtiyacr yoktur. Kapitalizmin emperyalist 9agtnda soz konusu olan bu iki unsuru on kattyla telafi edecek imkanJan, fok - gelipni~ kapitalizm, kendi i9inde yaratiyor. Cok - gelismis kapitalizmin devlesmis smai tesisleri, bilimsel gelismenin yaratt@ irnkanlardan faydalanarak, en gerekli olanmdan basIayip biitiin hammaddeleri insanhgm 0 giine kadar bilmedigi yollardan 90k dtistik bir fiyatla elde edebiliyor. Iyi evsaflr, bol, dayamklrlrgi bilimle denenmis bir stlrli hammadde ... Bunlar iiretimde hayaJi rakkamlann gerceklesmesine imkan veriyor; aynca sadece iiretim artiklanrun

Ian icin daha az parayi, daha kisa vadede, daha yiiksek faizle isletme imkam vardrr. Metropolden somiirgeye ticaret kontrol altmdadir. Ama metropolde imal edilen mallara, nakliyat dolayrsiyla oyle fiyat bindirilir ki, bunlar bizzat somiirgede bulunan metropol yurttaslan icin bile hayti pahahya gelir. Bu ekonomik bagimhhgm sonu suna vane: Somurgedeki bir ernekci is saati basina mesela on birim para alma, kendisinin veya aym metropole bagh kendi gibi bir baska somurge emekcisinin crkardrgi hammaddenin metropolde islenmis halini satin ahrken, bu mala harcanan i~ saati basma elli birim para oder, Demck ki, bu isci, kendi odediginden bes kere daha az parayu cahstmlmrsnr,

Bir somurgenin fethi ve bagrmhlrgnun silrdilrillmesi, askcri bir giiciln devamh mtldahalesini gerektirir. Bu da, bu isc aynlmrs fonlarla, silah sanayii ile, somtirgeler icin sivil yonetici ve memur yetistiren uzmanlasmrs okullarla, somiirge topraklannda dondiirulen savas dolaplanna uygun sahte kahramanlik havasim yaratacak sairler, milzisyenler, ressamlar, gazeteciler ve hatiplerle saglamr,

Oysa bu hava silinmistir bugUo. Glinurnuziin cocukIan somtirge ordulanrnn yiizlerini sadece graviirlerde, kitaplarda ve gecrnis zamanlan konu alan film1erde goruyorlar.

Emperyalizm, coktan maziye kansan bir cagm golgesiydi, buna ragmen bir dii~Unce tembelligi i9inde onu hala varsaYlyoruz ve yeryiiziiniin §U veya bu iilkesini emperyalist olmakla suclamaga devam ediyoruz. Mademki, diyoruz, bugun insanlrgm U9tC ikisi kapitalist toplumlarda yasarnaktadir ve mademki Lenin, emperyalizmle kapitalizmi bir biltiin halindc gormus ve emperyalizmi, -0 giintin gercegi icinde tamarnen hakh olarak- kapitalizmin en son merhalesi olarak vasrflandirrmsnr, oyleyse em-peryalizm hfila mevcuttur. Kuruntu ... Emperyalizm 90k-

.8.

.9. mahiyeti bakurundan benzer; 1870 Fransa-Prusya harbin+ de kullamlan sahra topunun Hirosima'ya anlan atom bornbasma benzemesi gibi. lkisi de oliim getirir, ama olilm sayrsi birhiriyle aym olmaktan cok uzaknr,

Pentagonizm, bu benzesmeye ragmen, en karakteristik cizgisi bakimmdan empcryalizmden belirli sekilde aynhr; yani somurgelerin fethi ve orada meydana getirilen iktisadi sOmtirti bakimmdan. Pen tagonizm 'in, kendi OZ yurdu drsmda somurgeleri istismar endisesi yoktur. Anayurdundaki somurusttnu elverisli hale getirebilmek il.;in. pentagonizm kendi metropoltinii somtirgelestirir. Bunu yaparken, aynen bir baska iilkenin somurgelesmesinde kullamlan asked usullere basvurrnak lazrmdir, Bu durumda, silahi kendi OZ halkma dogrultarmyacagma gore, metropol ordulanm ahr, baska krtalara tasrr, Yabanci topraklara saldirmak icin metropol ordulanru yola diizmek daha once de,_ emperyalizmin gecmis r;ag-Jarmda da vardr: bundan dolayi emperyalizmin simdi de var oldugu diisiintilebilir. Ama bir yamlgi olur bu. Cunkii, askeri gucttniin kullamlmasi degil, kullanths hedefidir, degisen ...

Pentagonist bir tilkenin ordulan, somurge topraklannm fethi icin harekete gecmez. Savasm gayesi baskadir artik: Uzak bir illkede degil, anayurtta, pentagonizmin metropoltinde iktidar saglamak. ~imdi mesele, fazlalasan kapitallere yurt dismda elverisli yatinm sahalan aramak degil, harp sanayii iiretimi icin harekete gecirilmis sayiSIZ kaynaklan kullanmaktrr. Kiir, silahlann ate§lendigi degil. imal edildigi yerdedir. Bu kRr pentagonizmin metropoli.inde saglamr, ona boyun egen ilIkede degil, Bombardiman ucaklanyla ilgili bir sozlesrne, en zengin maden bolgesinin ele gecirilmesinden daha cok, hem de cok daha kisa slirede kar getirir. Sozlesme imzalarnr imzalanmaz para avucunun icindedir: Yani pentagonist iktidann gilddldligU merkezin kasasmda. Askeri harekat pentagonist iil-

yeniden iiretime sokulmasiyla bir sanayi kolunun gerektir-' digi asgari i~' btinyesi yaratI1tyor. Ote yandan temel iire-tim mallan iisttinden elde edilen bUyiik karlar, bir yandan mevcut tesisleri biiyiitiirken, bir yandan da yenilerinin kurulmasmi saglamakta, Bu ardt kesilmeyen siirecin sonu, kapitalizmin tarihinde bugiine kadar goriilmemis yogunlukta bir iiretim gUciine varmisnr. Bu ytiksek verim sayesinde cok-gelismis kapitaIizm, cok yiiksek iicretler verebilmektedir, Ucretlerdeki bu artim, sadece milli simrlar icinde oyle bir satinalma giicii artrsr doguruyor ki, bunun sonunda mcydana gelen sermaye birikimini, en atesli somtirge akincrlan, hem de en parlak zafer gtinlerinde, akillannm kosesinden bile gecirmemislerdi,

Somilrgelerle metropoller arasmda yepyeni iliskilerin dogdugu -De Gaulle'un somtirge tasfiyeciligi ve Britanya lmparatorlugu'nun Commonwealth'i gibi- gtintimiizde bu durum, kapitalizmin en gelismis iilkesinde, emperyalizmin hentiz sogumamis yerini kapacak olan yeni bir vakranm dogmasma sebep oldu: PENTA GON/ZM. Emperyalizm epey zamandir yeryuzilnden silindi gitti, oyleyse onunla birlikte onu ifade eden kelime de hayatrru tamamlamrs demektir. Arttk Latin Amerikdda, Asya'da, Afrika'da -ve yeryuzuniin biitun az geli~mi~ iilkelerindehakim olan, Lenin'in, kapitalizmin en son ve en ileri merhalesi olarak tammladigt ihtiyar emperyalizm degildir. ~imdi kar§lI1llzdaki canavar, rok-geli~mq kapitalizmia yaraltlgl pentagonizm'dir.

Pentagonizm, emperyalizmin biitlin ozelliklerine sahiptir; hem de en yikicrlanna, en eziyet vericilerine ... Fakat emperyaIizmin 0 kadar ileri bir seklidir ki, aralanndaki fark, gtinumuztin cok-gelismis kapitalizmiyle ondokuzuncu yilzyihn sanayi kapitalizminin arasmdaki fark gibidir. Oaha semalastmp ifade edersek, diyebiliriz ki, pentagonizm emperyalizme etki sahasiyla degil, etkilerinirr

.10.

.11. srlarmsnr. Tabii ki «pentagonistler», dey tesislerinin tath kanm ve odedikleri dUnyarun en yuksek iicretlerini karsilamak tizere, bu paralarm onemli bir yiizdesini kendi ceplerine indirmeyi ihmal etmemislerdir. Bu yiiksek ticretlerin satmalma guctt olarak tekrar piyasaya donmesi sonunda biriken karlar, sermayenin bas dondiirucii bir hizla yigrlrmma imkan hazrrlamaktadir. Vietnam'da «ttrmatima» 1965'in Mayisrnda basladi: Vergiler Genel MudUrlUgtinUn raporuna gore, 1966 yilmda saglanan kazanclarIa, Amcrika Birlesik Devlctlcri'ndeki rndyoner'" saYISt 1965 yrlma oranla 164 adet artmistir.

Bunca hizla biriken bu sermayeler ne tam amen ne de krsmen, herhangi bir yatmm gayesiyle, Vietnam'da kullarulmarmstrr. Savas, Hindicini ulkesini elegecirip onu iktisadi soyguna boyun egdirmek amacun guden gercek bir emperyalist hareket olsaydr, §ilphesiz durum boyle olurdu. Oysa bu sermayeler, daha cok barp malzemesi, yani iscilere ve memuriara odenen yiiksek iicretlerin bir kisnunr daha crkaracak daha 90k tUketim malt yaratmak

ilzcre Amerika icinde yatmma sokuldu, '

Bircok incelemede Amerika'mn askeri giderlerinin Iilkenin geneI ekonomisini pek fazla etkilemedigi tezi ispat edilmcgc cahsihr. Ama bunlann hepsinde de bu giderlerin, pentagonizmin Amerika'mn hayatmda gitgide daha agJf basan bit gUg olarak sekillenmesinde ve silrdilrtilmesindc oynadrklan rol, ustu kapah gecistirilmektedir, 1961'den bu yana Amerika'da askeri butce, sivil (federal) hiiklimct butcesinden cok daha onemli hale gelmistir. Politik ifadesiyle, askeri iktidar daha fazla imkam kendi hizrnetinde topbyarak sivil iktidarm ayagnu kaydrrmaga baslarms ve buna karsihk da sivil iktidar, kendi istikranni gitgide pentagonist tipte butce harcarnalanna bagh goriir hale gelmistir,

kenin cok uzaklannda meydana geliyor ama, ucaklar illkenin icinde yapihyor; Ulkenin icinde saglaniyor dey kazanclar, Servetler tilke halkinm sirtmdan cikanhyor. Bu .tllke sadece metropoi, sadece anayurt olmaktan crkmrsnr arnk, pentagonist iktidann kosu alam haline gelmistir.

Pentagonist iilke insani bir somiirge insani gibi somuriilmektedir bugtin. Zira fabrika sahiplerini zenginlestircn bombardiman ucaklanrn vergileriyle odeyen odur. Boylece metropol en ali somurgeyi kendi yurdunda buIur, Orasi hem metropoldiir, hem somurge. Insanhgin sirndiye kadar tammadrgi bu i"i'lelik bizi bu durumu tammlayacak yeni bir terim bulmaya zorluyor. Arnk soz konusu olan eski somurge imparatorluklan degil, Cunkil karlann birikirni icin somurge topraklan zaruri degil bugun. Bu karlar metropol iilkeslnin srrtmdan saglaruyor, Oylcyse karsmuzdaki, hem somilren metropoldiir, hem de ;;~yulan somurge. Artik soz konusu olan bir baska seydir: « A nayurt somlirgesi»,

Amerika Birlcsik Devletleri kendini cski Hindicini'< nin tarnarrundan ucuza hammadde saglamaya ve ona ytiksek Iiyatla mamul madde satmaya hasretseydi, Vietnam savasmm yalmz bir ayinda yapngi harcamalari bes yildan once crkaramazdr. Sadece bir yilhk askeri harekatm bedeJi, her iki Vietnam -Kuzey ve Gdney- bastan basa bir santim kahnhgmda altm bir tabakayla kaph olsa, gene de bu tilkenin en azrndan yanm asrr somiiriilmesiyle odehebilirdi, Ve de Transval eImas madeni Vietnam'da bulunsaydr, Amerika Birlesik Oevletleri'nin Vietnam savasi icin t967'de harcadrgi serveti, yogun bir isletmeyle, elli yilda saglayamazdi, Ne var ki, Amerika bu bir yrl boyunca kendi ulkcsinde imal ettigi silah, harp gemisi ve bombardiman ucaklannm, Vietnam'da dogU§en askerlerin carnasrnndan, postahndan tutun da sihhi malzemesine ve hatta birasma kadar herseyin masrafim bu servetten kar-

II! Dolar olarak.

• 12 •

Amerika Birlesik Devlet1eri'nde hUkUmet icin kullamlan «istikrar» kelimesinin anlarm diger iilkelerden biraz degisiktir, Genel olarak bir hiikiimet, kamuoyu 90gunlugunun destegini kazanmrssa, istikran saglamis olmakla ogtinebilir, Ama goruluyor ki, Amerika'da bu destegi kazanmanm bashca yolu Pentagon giderlerinden gecmektedir. Baskan Johnson'un kendisi de bunu, 1967 Ocak aymda Federal Kongre'de yapngr konusrnada asagidaki sozleriyIe kabul etmekteydi:

«Milli savunma biitcesindeki arus, kamuoyunun havastnda meydana geIen derin degi~melerde etkisini duyurmustur. Vietnam'daki urmanma hareketi Amerikalt isadamlanni, en azmdan yaktn gelecekte, iktisadi bir gerileme olmayacagi konusunda ikna etmise benremektedir.v'P

Baskan Johnson, askeri harcamalarm kamuoyunun havasrnda belli bir degisme meydana getirdigini ifade ederken, hiikiimet cevrelerindeki elverisli gelismeyi dilstinuyordu, yoksa bunun dismda bir kamuoyu degismesini degil. Boylece hlikiimetin istikran, Vietnam'daki tirmanma hareketinin baslamastyla meydana gelen askeri harcamalar sayesinde saglannus olmaktaydt.

Baskan Johnson'un demecinden baska bolumleri aktarmaya devam ederken, simdilik e Amerikalt isadamlaTj»ndan sozeden vc metnin anahtan olan cilmleye mim koyrnakla vc «pentagonizmvia Amerika Birlesik Devletlcri'nin siyasi hayan iistilndeki etkileri acismdan degerlendirmckle yetinecegiz,

Amerika'ya ait resmi bir belgeden alman Baskan Johnson'un bu sozleri, yaptrklan incelemelerdc bir hokkabaz el cabukluguyla rakkamlarla oynayip, askeri harcamalarm Amerika Birlesik Dcvlctleri'nde iiretimin ve

• 13.

verimin artmasr ustunde 90k az bir etkisi oldugunu ispatlamaya calrsan yetkilileri yalanlamaktadrr.

Birkac satrr asagrda baskanm sozleri soylece devam ediyor:

«Milli- Savunma biitcesindeki arus, yaurtm. harcamalannda da cok onemli artts saglayarak 1965'in ikinci dort aytndan 1966'"tn ilk don aytna kadar olan gene! biitcede bir biiyiime meydana getirmistir.»

Baskan Johnson daha sonra :SU rakamlan vermektedir:

(Z! Akta.rdlglDllZ bu ve "urotan sonraki bOlfimler, Ekonomic Report of the President Transmitted to theCongress, Ocak 1967, (United States Govennent Printing Office. Wa.~bington, 1967) den !,'Ikartllnu!jtir.

«1965'in ikinci dort aytndan 1966'/1/n ilk dort aYIna kadar yeni kurulus ve techlzaun ryaranlmastyia ortaya ctkan yeni mukelleiiyetler 9 milyon dolarlik: bir arusa sebep olmustur. Milli Savunma yatutmlanndaki arus, sosyal giivenUgin liberalizasyonu ile birlikte bu islerde istihdam edilen iicretliler klilesini lusla arturmisur. Bu istihdam, tuketim harcamalannda, dokuz ayltk bir donem icinde, 29 milyar dolara varan kuvvetli bir arusla etkisini duyurmustur. MiLL; hastlantn blaliniinde her dort ay basina ortalama 16 milyar dolarltk bir artl~ kaydedilmistir, Emtea iiretiminde yililk ortalama % 7,2 gibi olaganiistii bir arus olmus, bu oran, sinai iiretimde, ytlda ortalama % 9,7'ye vanrusttr.»

Bu sozlerde ifadesini bulan gercekler elbette onemsiz seyler degildir. Bir kere askeri giderlerin Amerikan ekonomisinde meydana gelen buyumedeki onemini asgariye indirmeyi amac edinen beyanlan kategorik olarak yalanIamaktadrr, Ama butun bu sozler, gercek politik degerIerini, yukanda aktardrgmuz demecte bulmaktadrr:

«Vietnam'daki urmanma hareketi Amerikali isadamlartru, en azindan yakm gelecekte, iktisadi bir gerileme olmtyacagr konusunda ikna etmise benzemektedir,»

Bu «isadamlan», « pentagonlasunlmis» ekonominin

• 14 •

ipJerini ellerinde rotan ve askerlerin verdigi ihaleler sayesinde saglanan buylik karlart bolusenlerdir. Generallerle ve pentagonist politikacrlarla isbirligi yaplp, Amerika Birlesik Devletleri'nin dl~ politikasma kendidamgalanm vuran sanayiciler, bankacrlar, ihracatcrlar, ithalatcilar, rueearlar ve miiteahhitlerdir bunlar. ..

~Uphesiz rnilteveffa emperyalizm de silah fabrikalan sahiplerine kazanc saglamaz degildi. Ama uzun vadeli bir sans iizerinden pesin verilen komisyonlartyla bu kazanclar, bir anlamda, varabilecegi son sinmna dayanmisn. Gercekten de 0 zarnanlar kapitalistler -ve emperyalist iilkeler hiikiimetleri- askeri techizat satisiyla amnda gerceklesen kar yollan ararmyorlardr, somllrge topraklannm isgali sonunda dogacak uzun vadeli yannrn irnkanlarmdan kazanc saglamaya cahsryorlardr. lstila masraflan -techizat ve askerl tahsisat dahil- ancak isgal hareketi yerine oturtulup somilril dUzcni teskilatlandmldiktan soma kara geccbilecek olan sanayi kurulu~larmm satislannr a~l~ harcamalardr. Burada hemen sunu soyJemek gcrekir ki, ondokuzuncu yuzyilda Afrika'run gobegine veya bir Asya ii1kesinin iclerine bir somdrge ordusunun gonderilmesi icin yapilan harcamalar, techizat degeri de dahil, bir B-52 bornbardiman u<;agl filotillasmm imalatt i<;m -evet yalmz imalati icin- odenen korkunc rakamm yanma bile yaklasamazdi. Ote yandan, bir kere istila gerceklesince, bu sefer de, somiiru diizeninin kurulusu i<;in gerekli demiryolu, maden ocaklan, lim an tesisleri gibi temel techizata sermayc yatmmr bashyordu. Lenin'in emperyalizm hakkmdaki tezini yorumlarken, Victor Raul Haya de la Torre, aydmlik bir ~kilde bu vakiaya parmak basiyordu '. O?a gore, Rus Devrimi'nin stratejisini yapan adam, ka~tta~t iilkelerden soz ettiginde, tammmda hakltydi. Ama 1~ somiirge iilkelerine gelince, emperyalizm kapitalizmin son degil, bu i.ilke1ere gotiirdUgii sermaye yannmlan ve ora-

• 15 •

larda 0 gune kadar bilinmeyen kapitalist isletme teknikleriyle, ilk merhalesini teskil ediyordu.

Pentagonizm, somurge ulkelerine sermaye baghyarak eylemini yurtitmez, Pentagonizrnin eylemi, emperyalizmin de aymm veya benzerlerini kullandrgi bazi askeri metodlarla baslar ama, gayesi baskadir, Pentagonizm icin, saldmlan veya saldmlacak olan tilke, ister silah, ister insan seklinde olsun, bir kisim harp rna1zemesinin harcanacagr bir alandan baska bir sey degildir. En pahali savas araclan, mermiler, bombalar, sihhi malzeme, giyim kusam, cimento, karargahlarm insasmda kullamlan her turlii malzeme, yollar, kopriiler, askerlerin yiyecegi-icecegi ve askerlerin bizzat kendileri, daha dogrusu bunlann biiytik bit kisnu, burada tiiketilir, Saldmlan illke, metropolde coktan satrlmt~ ve kanm yapmrs tiretim rnallanmn son hedefidir.

Bu acidan bakmca, bu tUr mallann Uretimi sayesinde ceplerini dolduranlar icin, bunlar ha denize atrlnus, ha askeri hareketta kullamlmis, ayni kapiya cikar. Ancak, denize anldigi takdirde, birbirine bagh Uretim zincirinin gerisi gelmez olurdu ve bununla birlikte bUyUk kazanclar, yUksek ucretler, sasaali sanslar, cok hizh sermaye birikimi ve daha fabrikamn kapismdan ~lkarken kara gecen bir iiretimin arnsi, buttin bunlar, ayni akibete ugrardr, Ciinkli bunca pahalr ve bunea kisa siireli teehizat tiretimi, savasa yonelmedikce, kendini rnazur gosteremez. Ote yandan, ancak herhangi bir savas durumu - .. pentagonistsler bunu miistacel durum sayar- bUyiiJr capta harcarnalara ve prestiji, kredileri ve daba talep edildigi an istenilen techizatm uretimine gecmeyi saghyan her tiirlU vasrtayr elinin altmda buJunduran firmalarla yapilacak biiyiik kazanch ticarete imkan verir.

B-52 bombardiman ucaklarmm imalatryla ilgili bir sozlesmenin uygularusmr ele alalrm, Boyle bir i~ girisir-

• 16 •

ken bir veya bircok bankadan yiizmilyonlarca dolar cekmek laznn, Bunu ancak, dogrudan dogruya veya dolayh yoldan bu bank alarm yonetieisi olan sanayi babalan kolayea yapabilirler. Demek ki, dey siparisler, ancak, genis mali ve smai imkanlan ellerinde bulunduran yerine oturmus biiyiik firmalara yonelmekte kusur etmiyecektir. l~ konusunda «pentagonizm», insanoglunun bugline kadar gordtigU en akil almaz mekanizrnadir ve ister istemez, en ilst dereceye varrms kapitalist ulkede, «rok-geli§m4» kapitalizrnin iilkesinde, kazanclan biriktirebilme melekesinin sosyal degerlerin en oniinde yeraldigr iilkede ortaya cikacaktir.

Pentagonizrn, eski (ve coktan beri yararsrz) emperyaJizme oranla bircok yeni imkanlar getirmistir, Bunlardan iktisadi vc manevi imkanlan alabiliriz buraya. Birincisi, i~ dunyasirun bugline kadar hayal bile edemiyecegi bir serrnaye birikirninin en hizh ve en emin yolu olmastdir. Ciinkil kazanclarm biitiinU -en azindan biitiiniine cok yakm bir kismi- harp malzemesi iiret icilerinin, bu malzeme daha cepheye gonderilmeden, cebine akmaktadir. Bu acidan, ancak California alnn madenleri, imkanlarmrn ilkine oranla daha simrh olusunu hesaba katmazsak, bu kadar cabuk, bu kadar kesin kazanc getirebilir.

Pentagonizmin manevi planda getirdigi imkansa, pentagonist illkenin prestijini zedelemekten kurtarmasidir. Zira bu saldrrgan illke bUtiin dUnyaya -bu arada, harp araclanyla isadamlannm kazancuu sirtmdan odeyen, ayru zamanda bu araclan hizmete sokacak ve onlan kullarurken olecek olan askerleri evlatlanndan saghyan kendi halkina- karst, somurge topraklannr ele gecirmek icin savasmadrgmr iddia edebilecektir. Bu da, emperyalist bir gayesi olmadrgmi soylemekle aym hesaba gelir.

Gerci ilk bakista bu iddia dogrudur, ama en biiyiik gercegi de hasrralti etmektedir: Bir avuc bankacmm, sa-

• 17 •

nayicuun, tuccann, generalin ve politikacrnm, harbi, cabuk kazanclar saglamak icin yaptrgi, bu kazanclann sermaye birikimini dogurdugu, biriken sermayenin yeniden yatmma girerek yeni yeni kazanclara yol a<;tlgl gercegini maskelernege yanyan bu iddia, pentagonizm WIn, isnu istedigi gibi yliriitmesine imkan veren bir propaganda araCI olacaktrr, Gene askerler, tilkelerinin emperyaJist 01- madigma, harbi somurge ele geeirmek i~in yaprnadiklarrna kolayca inandmlabileceklerdir. Daha da ileriye giderek, saldirdiklan tilkenin iyiligi icin, onu bir felaketten kurtarmak ugruna olilme gittikIerini sanabileceklerdir. Meselenin en can ahct noktasi da buradadir. Zira insanlan olmcge ve olddrmege gonderirken onlara suurlarrm donduracak vc kendilerini kendilerine karsi hakh kilacak bir «sebep» daima bulunur.

2 Pentagonizm 'jn Dogu~u

Emperyalizmin can cekismesi hayli uzun surdu. Bununla birlikte 1939-1945 harbinin sonJanna ,dogru akibeti artrk kesinliklc gorulebiliyordu. Bu harp badi resin i de atlattiktan sonra yasasa yasasa bcs yrl, on yrl, bilemedin onbes YII daha yasardr, Herhaliikarda vadesi dolmustu, biitiin gozlernciler boyle dusunuyordu. Bu harbin amilleri arasinda, Almanya'nm hak iddia ettigi «hayati topraklar», yani Ucilncii Reich icin somiirge topraklan, oylesine on plana crkrmstr ki, boyle bir Almanya'yi yikmak icin girisilen bir savasm sonunda tutup sorntirgelerin bOlii§iilroesinden soz etmek olacak §cy degildi. Mamafih galipler, Italya ve Japonya gibi maglup devletlere ait somtirge topraklanm paylasmaktan eger kacmrruslarsa, bundan otiirii degildir, Bunu yapmarms olmalanrun gercek ve kesin sebebi, ahlaki bir endisede degil, mevcut diizenin sartlannda yauyordu, Avrupa'nin Pasifik'teki somiirge topraklanna -ozellikle Endonezya'dakilere ve Hindicini'dekilere- Japonya'mn giristigi saldm, bu bolgedeki

• 19 • metropol kuvvetlerini ternizlemis ve sonunda, Asya'da somurge cagmm olum canlannr calan cok genis milliyetci hareketlerin dogmasma sebep olmustu. AYDl sekilde, On'de korniinist, komllnist oldugu icin de somurgecilige karst bir Cin Devleti, J apon isgalinden yararlanarak tarih sahnesine ciknusnr. Miliiyetc] akun okyanuslan astr ve Afrika'ya ulastr. Cezayir savasr ve biitiin Afrika Illkelerlnde tomurcuklanan hareketler onun eseridir,

- Emperyalist iilkelerin bu durum karsrsmda uyguladtklan strateji, askeri kuvvetlerini geri cekmek ve biiyuk sermayenin beynelmilel temerkuzu yoluyla iiretim ve mlibadele iistiinde dolayh etkide bulunup, iktisadi hakimiyederini percinlemege s:a11§maktan ibaretti. Bu ise, pazarlan elde tutmak icm savasmaktan, bir zamanlar gecerli olan boylesine bir yoldan, cok daha gii~tii. Gercekte, daha once askeri birliklerin isgal ettigi bir U1kede bankalarIa, ticari ve SInai ilslerin kurulmasinm, Ikinci Dlinya Savasr'ndan oncelere kadar giden bir gecmisi vardr, Yeni sistem, 1930 yillanndan 1950'lere kadar, eskisiy Ie, yani cmperyalizmin tipik ornegiyle, bir arada yasamrsn, Bu yIllar boyunca, ta onsekizinci yiizytJda bir Ispanyol Iktisatcismrn, Don Jose Campillo de Cosio'nun koydugu ilke ytiriitlilmii$tii. Baska bir tilkenin ekonomik hayatma hakim olan bir iilkenin, aynca onu askeri kontrol altmda bulundurmaga ihtiyaci yoktur. Bu ilke, yuzyilrmrzm ilk ceyregi dolarken, Amerika Birlesik .Devletleri tarafrndan, Baskan Franklin Roosevelt'in, iilkesinin Latin Amerika'ya karsi uyguladigi katiksiz emperyalizmin yerine «lyl komsuluk miinasebetlerisni gecirdigi siralarda uygulandi.

Normal tarihi siirece gore, lkinci Diinya Harbi biterken yokolma safhasma giren emperyalizmin yerini, blltiin dUnyada, bu iyi komsuluk siyasetine birakmast beklenirdi. Eger emperyalizmin aradigi, karh yatmmlar yapacagi ve sinai tiretim arngmr yedirecegi yerler idiyse, bunu ba-

• 20 •

sarrnak icin -bir takim utak tefek tahditlerle- iktisadi giiciinii kullanmasi yeterdi, Boylece somtlrgelerin paylasrlmasi, gerilerde, 30'!ardan oncelerde kalmis olurdu. Ne var ki, olaylann gelismesi normal tarihi siireci izlemedi. Son bUyiik savasm yaratngi geriJimler, kapitalizmi, bilirnadarnlanyla i~birligi yapmaga, onlan kendi hizmetine almaga ve de «cok-gelismis kapitalizmse donusmege zorladr, Bu olaganustu sicrama, niceliksel seviyede oldugu kadar niteliksel seviyede de dey donusumlere yol acn. Ve Amcrika Birlesik Devletleri belki nicelik alanmdaki yeniIikleri massetmege hazirdi ama, nitelik alamndaki yeniliklee icin durum bu degildi, Iste bu tarihi sartlar icinde, Stalin diktatorliigiindeki Sovyetler Birligi, soguk harp dencn seyi baslatu. Bu diinya 61<,:iisiindeki siyasi vakiaya karsihk vcrmek iizere Amcrika Birlesik Dcvletlcri kendini, sdrekli bir askeri organizasyon kurmaga verdi. Fakat bu ycni guc unsuru, onu sindirmege hazuhksiz bir Amerikan toplumunda ortaya crktyordu, Gercektcn de, Birlesik Amcrika'mn ternel kururnlan siirekli bir orduya gore bicimlcnmemisti,

Amerika Birlesik Devletleri onsekizinci yiizyrlda, kokline kadar ferdiyetci bir toplum olarak kurulmustu, Siyasi yaprsi, adetleri, gelenekleri, hepsi ferdiyetci bir ulkenin mahydr, Buna ragmen, 1929'ul1 bliyilk iktisadi ve sosyal buhramyla birlikte, yavas yavas yigm toplumuna donii§tii -bu, cok yogun bir sinai faaliyetin sonucuydu- ve 1939-1945 harbinin sonu yaklasrrken bu tur toplumun biltlin tezahiirlerini gostermekteydi.

Bu ylgm toplumu, temel kurumlan ve hukuk yapisi itibariyle kendini ferdiyetci bir toplum olarak yapmaga devam etti. Sonunda, Amerikan hayatmm bagnnda, filkenin gercegiyle -yigm toplumu- ulkenin gercegi sarnlan sey -hur insanlann toplumu olma iddiasr- arasmda bir alUm kahm savasi basladr,

• 21 •

Hukuki veya temel kurumlara ait tezahiirleri, sosyal gercekle karst karsiya getiren bir cansmada, ustun gelen, sonuncusu oldu. Ilki yokolurken, ikincisi, yasanan kanji konulmasr irnkansiz olaylann, dilsiincelerin ve duygulann oziinde varlrgrni yapmaktadir. Bu sosyal gercek, bazen, temel kurumlardan ve hukuki yapidan gelen tezahur, lere boyun egmis gOziikebilir; ama aslmda sadcce kendi mahiyetine uyarak tavir alacakn r; qiinkii bu mahiyer, sosyal gercegin derin ve somut bir ifadcsidir.

Bugun Amerika toplumu, nzasi almmadan ve hatta kendisine haber verilmeden, bir YIg-IIl toplumunun icinc hapsediimistir. Ama 0, kcndini bala bir cesit ferdiyctci toplum gibi gorur, Ulkenin gercegiyle bu gercegin kafalarda yaratugr diisilnce arasmdaki cansma, Amerikan milletinin suuruna yabanci bir iradenin soktugu bir kitle hareketi mahiyetine girmekle sonuclanmaktadrr. Bir guclcr toplulugundan dogan bu drstan gclmc iradenin, Amerika Birlesik Devlctleri'nin ne siyasi yaprsmda, ne de onun organik bir parcasi sayil rna k laznn gclen kanunla nnda yeri vardr,

Y Igm toplumu, ulkenin ne gclenekscl k urumlannda, lie de adetlerinde yeri olan, kendine has karar ve yetki mcrkezleri yarattJ. Bunlardan biri asked iktidardrr; bir digeri ise, iistiine ayrica bir kitap kalemc almrnasi gereken C.l.A.'dlr.

Amerika'da askeri iktidar, bi..itiin silahh kuvvetlerin kumandasmr elinde bulunduran PENTAGON'da toplarur, BII kumanda, biitiin yurttaslar tizerinde bir olum-kahm yetkisi itadc eder. C:iinkii, nazari olarak herkes, kendisine ihtiyuc duyuldugu anda orduda hizmet gormek zorundadrr. Pentagon, aynca, federal hiikiimetinkinden daha listiin bir ckonomik gucc sahiptir ve bunu canmm istedigi yerdc kullnnrr. ()yleysc mancvi bir gii~ degll, dogrudan

• 22 •

• 23 • mez. Dogusundan sivil bir toplumun bagrmdan ansizm askeri bir iktidar yiikselmekte ve daha onbes ytl dolmadan, sivil iktidardan daha gii~lti hale geImektedir. Iste bu sebepten ottirli, Amerika Birlesik Devletlerinin her seferinde baska bir yonde tezahtir eden niteliksel degismelere hazirhkh olmadignu soyluyoruz. Bu degismeler, yrgm toplumuna gecis, 1939-1945 dlinya harbi, bu harbin sanayi kapitalizminden asm-uretim kapitalizrnine gecis uzerindeki etkileri ve nihayet, Stalin'in ustahkla Yliriittligti soguk harpti,

HaIa eski zamamn kafasiyla diisilnen insanlann sayisr hayli kabanktrr, Ve bu eski kafa, yasanan olaylann tistune oyle koyu bir golge dii~liriir ki, onlan kesin olarak birbirinden ayirdetmek miimkiin olmaz. Bugun insanlann cogu, Amerika'da sivil iktidan, iilkenio en iistiin giicli samr. Olin i~in dogruydu bu. Bir iktidann giicli, hizmetinde bulundurdugu ve kullandigr vasitalarm etki alaniyla anlasihr, Amerika Birlesik Devletleri gibi kapitalizmin doruguoa varrms bir illk:ede iktidarlar dolarla tartrhr, Bugtln Pentagon'un elinde, Amerika Federal Hukumetinden daha fazla para vardrr, Sirf bu bile, Pentagon'un gercekten sivil htikiimetten daha giicltl oldugunu gosterir.

1925'te Amerika Birlesik Devletleri butcesi 3.063 milyon dolardi; bunun 600 rnilyonu silahh kuvvetlerinc tahsis edilmisti, 1950' de biitiin bUt~e 39.606 milyona, askeri biitce ise 13.176 milyona yiikseliyordu; boylecc milli btitce oniic kereden daha az artarken, askeri buteo yirmi iki karma cikmrstr ve bu miktar 1941'in btitUn milli butcesinden sadece 100 milyon dolar kadar azdr, Bun, dan on yd sonra, 1960'da btittin biitce 75.200 milyon <10- lara vanyordu ve Pentagon'unki 46.300 milyondu; yani blitiin btltcenin % 61 ,5'L.. Yani 1951 yilma ai t biitti 11 milli biitcenia en azmdan 2.200 milyon fazlasi, 1<J67-J%X biitcesinde Pentagon'un giderleri, 1960-196 J bii tt.:esi 11\ It- ~,

dogruya sahici biri iktidar karsrsrndayiz. Yurttaslar iistilnde; yurttaslann malt miilkii tistlinde, zamanlan iistiinde, hayatlan iistiinde hiiktim yiiriiten bir iktidar. Ama ne hikrnettir ki, bu hadsiz hudutsuz iktidann hukuki mesnedini kimsecikler bilmez.

Amerikah bir secmen, baskaru, baskan yardrmcisiru, scnatorleri ve federal kongre iiyelerini oldugu gibi, Birlesik Devletler meclislerinin tiyelerini de secme yetkisine sahiptir. Devlet yoneticilerini, belediye baskanlanm ve belediye meclisi uyelerini de 0 secer, Ona bu yetkilileri secme hakki tanmmisur, 9iinkU hepsinin gecimini 0 saglar. Devletin giderlerini de sagladigr gibi, Ve bu sorumlulann davranislan bircok baknndan onu ilgilendirir. Ama 0, en azmdan bunlar kadar, askeri giderlere de katrlmaktadir, asked yetkililerin aldlgl kararlar onu, sivillerin aldrgr kararlardan daha da cok etkiler. Gelgelelim, kendi mah, miilkii ve hayati ustiinde soz sahibi olan generalleri yada albaylan secemez, Bunun gibi, bu yurttas, faaliyetleriyle mille tin temel cikarlannr ve cocuklarmm hayatmi baghyan bircok siyasi karann ahnrnasma sebep olan C.LA. seflerini secebilme imkanma da sahip degildir, Milli hukuk yapisinm temellerine uygun diismeyen biiyiik guclerle yonetilen Amerikan toplumunun giiniimtizdeki gortintttsu budUL Bu hukuk yapisr, yetkililerin halk tarafmdan secilmesine dayamr ve halk bugiin bilmektedir ki, olagantistti yetkileri elinde tutan kisileri kendi secmemektedir,

Bu sozlerime, yeryiizUnlin hicbir yerinde askeri kisilerin halk tarafrndan secilmedigi soylenerek kanji cikrlabilir. Ever, dogrudur, Ama, modern hukukun gelisimine bir goz atarsak, yeryiizUntin hicbir yeriode, bir askeri iktidann, yuzyetmis bes yildan beri bu bliyiikliikte bir askeri giictin boy gostermesine hazirhksiz, hatta ona karst mesru miidafaa yollanm ve sosyal adetlerini yaratmadan yasanus bir ulkenin ta candamanna kadar kok attlgt gorule-

• 24 •

• 25 •

bunin devlet giderlerini, askeri giderler de dahil, asmaktadir.

Birlesik Devletleri yurttaslan yurtlanndan binlerce kilometre uzaklarda dogii§:mekte ve olmektedir,

Halkm mesru temsilcileri olan Kongre iiyelerinin, yalnrz kendilerinin karar verme haklan oldugu bir harekatta, ne oylan, ne de gorusler] almdr. Tam tersine, sadece boyle bir harekatm getirdigi giderleri onaylamaga zorlandilar, Halkm bu savasi odemesi ve bu savasa katilmast .icin karar almaga mecbur oldular. Anayasa'nm cizdigi yol boyle -;ignenm~ oldu, Bu gayrimesrulugu ortmek icin mesru kacamak yollar arandi, ama hakikat, hi-;bir sekilde yok edemiyecegimiz bir abide gibi karsrmizda durmaktadir: Amerika Birlesik Devletleri Kuzey Vietnam Cumhuriyeti ile harp ediyor, sehirleri bombabyor, sivil halka oliim saciyor, kopriileri ucuruyor, yollan ve fabrikalan yikiyor; biitiln bunlar, harp ilan edilmeden yaprh. yor, Bu iilkenin cccuklarr, bashyan ve sliriip giden bir savasta O1dtirmege ve olmege yollamrken 0 iilkeye has kanun yoluna saygi gosterme, sonra da kalk, bu kanun yolunun, 0 iilke yurttaslan icin Mia bir deger ifade ettigini soyle ... Hayrr, onlar bu iilkenin kanunlanna degil, bugiiniln gercek seflerine boyun egmektedir, Ve artik Amerika'da insan yigmlannm gercek sefleri, secimle isbasma gelmis devlet yoneticileri degildir, san ayileri , ticaretleri, isleri sayesinde teskilatlandirdiklarr bu insan Ylg.nlannm gecimini saglayanlardrr. Askeri seflerle de birleserek pentagonizm'in efendileri haline gelenler bunlardsr. 1ktidar, daha simdiden anayasa hUkiimlerine cevap veremiyecek du. ruma dilsmilstiir. Erkegiyle, kadmryla ferdi benlige sahip bir toplumdur- varolmaktan cikan. Onun yerini, ipleri pentagonist guclerin elinde, duygulan, diisiinceleri ve tavrrIan musterek, koca bir ylgtn alrmstir. Bu yigm toplumu, kendi tabian icinde dogup gelisen, hie kimsenin zamamnda teshis edemedigi, sosyolojik bir vakia idi, Daha bastan beri milli hukuk semasmda varlrgr onceden bilinmeyen ve

1939-1945 harp yillan dista tutulursa, (1941'den oncesi Amerika Birlesik Devletleri icin ~arp yillan sayrlmaz) 1925'ten beri ulkenin askeri giderleri, daima federal hUkiimet giderlerinin cok alnnda olmustur. Fakat 1951'den itibaren, her yd, butcenin silahh kuvvet1ere aynIan bolilmtl, devlet gelirlerinin yarismdan fazlasmi yutmustur, Oranlardaki bu kayma, Amerika Birlesik DevletIeri'nde gercek iktidann sivil iktidann elinden -yani federal hiiktimetin elinden- cikip askeri iktidann, yani Pentagon'un eline gecmesi olarak tammhyabilecegimiz siyasi vakranm gercek yiiziinti gosterir, Nihayet sunu da hatirlatahm ki, bu belgelerde, htlkilmetin cesitli sivil alanlannda askeri amaclarla yapilan harcamalar yer almamrstir.

Askeri iktidara iliskin rakkamlar cavusundan generaline kadar snf askerlere aittir. Ama pentagonizm sadece askerlerden tesekklil etrnez. 0, sirnru askeri teskilatlanmaya dayamis bir iktidar merkezidir, arna tek basma ona indirgenemez. Pentagonizm'in icinde para babalarr, sanayiciler, tUccarlar da vardrr; bunlara yazarlan, gazetecileri, politikacilan yahut dinadamlanni da ekliyebiliriz, Amerika Birlesik Devletleri'nin iktisadi, sosyal ve siyasi gticlerinin kaymak tabakasim teskil eden imtiyazh gruplardan meydana gelme bir biitiindiir bu iktidar.

Pentagonizm'in, iilkenin sosyal ve hukuki yapilan arasmda hukum siiren catisrnayr (sosyal organizasyonn YIgm karakteri tasirken, temel kurumlanmn ferdiyetci tiirden olmalarr dolayrsiyla) kendi cikarlan ugruna kullamsirun en giizel ornegini Vietnam Savasi'nda goriirilz. Federal Anayasa'ya gore Amerika Birlesik Devletleri adma harp ilan etmek yetkisi yalmz Kongre'ye aittir. Bu boyleyken, Kongre hicbir savas baslatma karan almadan, Amerika:

• 26 •

• 27 •

fcrdiyetci toplumun kendinc has mekanizmasiyla Iliskisi olmiyan biiyiik bir urdu. Bu yigm toplumuna, onun taskmhklanna ayak uyduran, asm-uretim kapitaIizmi de, ok luziyla biiyUmenin verimli alarum ve ilk itilimini, Pentagon denen bliyiik asked organizmamn kurulusu icinde buldu. Boylece, yigm toplumunun ve Pentagon'un tesekkultinden sonra, emperyalizm can r;eki~me safhasma girdi ve cokgelismis kapitalizm, bunlardan pentagonizmi yaratmak ve onu bir zarnanlar emperyalizmin isgal ettigi yere oturtmak uzere dogan yeni sartlan kendi hizmetine aldt.

Btl donusum, boylesi degismelere uygun, hir; olmaz.. .sa onlara karst koymayan genel bir iklim icinde gerceklescbildi. Bu iklimi yaratan kamuoyu akrmlanndan biri, pkt~ noktasmi, Rus 1htilali'nden beri yem oIarak kullanilan propagandada buluyordu. Bu propaganda, ihtilali, Amerikalilann yikrms oldugu kotuliiklerin bin beter bir devamt gibi gosteriyordu. Diger kamuoyu akimlannm tesekkillil ise daha gerilere gitmekteydi ve dayanaklanm rnuhtemelen, Amerika Birlesik Devletleri'nin bunca yilhk yasamasrnda ve tarihlnde bulmaktaydr, Bunlar a~agl yukan yiiz elli yrldir cesitli yollardan halkin kafasmda yet etmisti. Simdi aym kafada bir de, yillar yih antikomiinist propagandanm dogurdugu «misyon» sekillenecekti: lkisi bit araya gelip de, soguk harple birlesince, y@n toplumuyla Ierdiyetci hukuk yaprsi arasmdaki kesin buhram -gene de onceden hesapta yoktu bu- doguracak olan, online durulmaz bir kuvvet olup ciktrlar. Bir sonuc degil de bir baslangic olarak ele ahrsak, diyebiliriz ki, Amerika toplum hayatma r;ok-gelil;mi§ kapitalizm rejirni kendini boylece kabul ettirdi.

Koku eskilere dayanmakta Dian oznel sartlar, Amerika'rnn milli karakterinde germanizm benzeri hakim bir ton yaratmisn.

Biliyoruz ki, ustim Irk yoktur. A~gt irk olmadrgi gi-

bi. Ama surasi da muhakkak ki, her millet kendine has bit milli karakter, belli bazr meseleler karsismda a§agt yukan genel bir hareket tavn kazanir. Ytizytllar boyunca Gerrnen milleti, irkci kinlerle ve savas ovuncleriyle kendini ac;lga vuran temayiiller gostermistir. Bunlann icinde en dikkate deger olanr, baska milletlerle olan ihtilaflann coziimilnde, diplomasi yerine orduya guvenmeleridir. Arnerikan halki da rrkcidir: Iste zenci dusmanhgr, iste kizilderili dli~manhgl ve Ispanyol Amerikasi dusmanhgr. Eger Amerika'da bir Yahudi dusmanhgi gelismemisse, bu, dini egitimin yiizii suyu hurmetmedir. Y'ahudilerin adt Kutsal Kitap'ta gecer, onlara kiitiiliik etmek giinahtlr. Aynca Amerika Birlesik Devletleri de, planlan baska ulkelerde bazi itirazlara ugradlgt vakit, poJitik careler yerine silahb kuvvete basvurmayi tercih etmektedir. Amerika'mn Germcnler gibi hareket etmekteki bu meyli, bircok sebebe dayatdabilir. Fakat sunu da unutmayaltm ki, onsekizinci yuzyrl sonlanndan ondokuzuncu yuzyil baslanna kadar,. Avrupa'dan Amerika'ya devam eden gocmen akmi icinde, Alrnanlar hie de kucumsenemiyecek bir yer tutuyorduo Amerika'nm kuzey bolgeleri kamilen bu Almanlarla iskan edilmisti, Bunlar federal hlikiimetin ve eyalet yonetirninin blitiin kademelerinde gorev ald dar. Amerika Bidesik Devletleri'nin milli karakterinin ana hatlan islenirken, onlann Germen irkma has dustlnce ve duygu bicimleri agrr basmaktaydr,

Ote yandan, Amerikahlar, harp kahramanlanni ululasurmaga cok erken, mernleketleri hentiz bir Jngiliz somurgesiyken, basladrlar. Hiiklimet ve toplum yapisr sivrildi ama, halkta bir «muzaffer savascilar» kiiltii vardi. Askeeler iistiine btl hayranhk duygusu, hukiimetin ve toplumun sivil organizasyonuyla birlikte gelisti, Baska iilkelerin Amerikan Hiikiimeti ve Amerikan halki karsismdaki durumlanru acrklamak, bunu bilmekle mUmkiindUr. Co-

• 29 •

• 28 •

gunsizhk Savasi'nda Ingilizleri yenen adam; Andrew Jackson: Creek Yerlilerini, New-Orleans'da Ingilizleri ve Florida'da ispanyollan yenen adam -Baskan olur oImaz Teksas'm Meksika'dan aynlmasina imkan hazirlayan bu aym Jackson'dur-; Kuzey Amerika birlikleri basinda 1847'de Meksika'ya giren Zachary Taylor; Bolunme Savasi'nda Lee'yi yenen Ulysses S. Grant; Theodore Roosevelt: Santiago'dan Ktiba'ya, «korkusuz suvariler- hiicumu kahramaru; Ike Eisenhower: 1939-1945 Diinya Harbi boyunca mtittefik kuvvetler kumandanr, Amerika BirlesikDevletleri'nde baskan secilmiyen muzaffer kumandanlar, sadece, adayhklanm koymayanlardrr. Mesela Ulysses S. Grant't alahm ele. Bu biiytik gorevin gerektirdigi sartlann kendisinde bulunmadrgmr bildirdigi halde, aday generalin asked prestiji, iki keresinde de oy cogunlugunu ona saglanustir.

Yabancr topraklann fethi icin iilkelerini savasa atan yoneticilere gelince; bunlann ~ogu sivildi, Iclerinde bir James Knox Polk vardi ki, bir milyon metrekareden fazla topragr, yani bugtinkU New-Mexico, California ve Arizona eyaletlerioi Meksika'mn elinden kopanp alrmsu, Ispanya'yla yapugi savas sonunda KUba'YI, Porto Rico'yu ve Filipinler'i ele geciren William McKinley'in de dururnu ayruydi, Ve nihayet Woodrow Wilson; 0 da Haiti'yi ve Dominik Cumhuriyeti'ni isgal etti.

Amerika Birlesik Devletleri'nde sivil devlet adamlan bile, yabanci topraklan ele gecirmek i~in askeri guce basvurmakta kusur etrnemis, halkm savasci temayiillerini beslernekten geri durmamrslardrr,

Bu ozel sartlar, Amerikan toplurnunun bagnnda, genis bir askeri iktidann kurulmasim kolaylasnrdi, ElverisIi bir anda, nesnel sartlar da oncekilere eklenince, boyle bir iktidarrn yerlesmesi icin hicbir engel kalmamrs oldu. o gline kadar, Amerika Birlesik Devletleri, surekli bir or-

gumuz goziimtizti Amerikan Htikiimetioin ve Amerikan halkmm sivil gdrilntimii tizerine dikeriz, fertlerin askeri faaliyetleri hakkmda gereken dikkati gostermeyiz. Son tahlilde, askeri degerlere karst duyulan temaylil, biitiin iilkenin icine islemistir ve bugun rahatca denebilir ki, Amerikan milleti harpci bir mil1ettir.

Her ne kadar «bugun» dedikse de, aslmda gerilere donmemiz, Amerika halkrmn, topu topu nadirattan birkac bans yrh dismda, zaten btitiin omninu savasla gecirdigini de unutmamanuz gerekir. Once Ingilizlere, tspanyollara, Meksikahlara karst basanli savaslar verdi bu millet; sonra, kendi icindeki yerlilere, Almanlara, Cinlilere, Japonlara ve Italyanlara karst savasi kendi tilkeslnde yaptrgi gibi, Meksika'ya, Nikaragua'ya, Antiller'e, Okyanusya'ya, Afrika'ya, Avrupa'ya ve Asya'ya da tasrdr, Amerika Birlesik Devletleri, kendi oz simrlan icinde gercek bir harp yasanus oIan tek bUyiik sanayi devletidir. Burada soz konusu olan, ahalinin birbirine karst iki hizbi arasmda patlak veren bir ihrilal hareketi degil, iilkenin herbirinin kendi hilkumeti, kendi ordusu, kendine .has kanunlan bulunan, iki kisnu arasinda sahici bir harptir. Ve Gilney'in Kuzey'e karst olan bu harbi icinde, iki millet, milsterek bir cephe boyunca, birbirlerine karst uzun ve kanh bir miicadele verdiler. Ulkenin tarihinde bu miicadelenin adr, bir ihtilal olarak degil, gercek bir harp olarak amlrr: Bolimme sava;;1. Bans tesis edileliden beri yiiz kusur ytl gecmistir, gilneyliler, kuzeylilerin sahislannda haUi, kendilerini yenen, memleketlerini isgal eden, atese ve kana bogan, yabanci diismaru gorurler,

Amerikan halkmtn muzaffer kumandanlara gosterdigi hayranhgi ~u gercekle de gorebiiiriz: Bunlardan hangisi baskanhk secimine adayhgmr koymussa, istisnastz secilmistir. Bunlann sayisr hayli kabanknr. Biz sadece en tanmrruslan anmakla yetinelirn: George - Washington: Ba-

• 30 •

dunun yoklugunu, iktidar anlayrana ters dusen bir durum saymarmsti. Ama boyle bir orduyu kaidesi tisttine oturtma zamam geldi ve Amerika Birlesik Devletleri, ne oldugunu anlamadan kendini, 0 gilne kadar gijrUp tammadigr, dUnyamn en biiytik askeri gUciiyle karst karsiya buldu. Bu gti~, onun icine, coktandrr sinsi sinsi islemi§ti.

Bu guclii savas mekanizmast gelistikce, meydan, emperyalizm vakiasuun yerini tutmak iizere tarih sahnesine cikacak olan, pentagonizm'e kaldi.

3 Pentagonizm'in Y ay,I,~,

Pentagonizm, baslarda, heniiz bir faaIiyet planma sahip degildi. Beklenmedik hal ve sartlardan dogan her gUt; gibi, 0 da, heniiz suuruna ermedigi bir takim hareketler ve istihalarla, yeni dogan bir cocuk rnisali, hayata gozlerini acti. Verimli bir diinyamn gtinii gunune yarattigl durumlara, ball donduructl bir Iuzla degisen olaylara kendini uydurdu. Ama biitUn bunlan mekanik olarak, hayanru surdurmek ve varhgim giiclendirmek iradesiyle yapmaktaydr; yoksa itaat ettigi, oturmus bir ilkesi yoktu. Ustelik, bu tesekktil safhast boyunca, pentagonizm'in sefleri, gorevlerinin Amerika Birlesik Devletleri'ni kurtarmak olduguna in amyorlardi , ama neden kurtaracaklarmi da bilmiyorlardi, Giristikleri eylemin insanlrgm bayn icin mi, yoksa kazanelarm bir avuc Amerikahrun cebine dolmasr il;in mi oldugundan da habersizdiler. Ama pentagonizm, yurdunda biitUn iktidan elinde tutmak ve onu yeryiiziine yaymak icin, yasamasi ve giiclenrnesi gerektigini pek cabuk anlannsti,

• 32 •

Bu merhale boyunea, pentagonizm, gorevinin, ernperyalizmin bir yeni seklinin kurulusuna hizrnet etmek oldugunu saniyordu. Bu kanaat, bu hareketin yonetici kuvvetini teskil edeeek olan unsurlarda temelleniyordu. Bunlar, oncelik sirasryla, ekonomik iktidar, asked iktidar, sivil iktidar ve milli toplum yaprsimn bizzat kendisidir. Fakat, ilk srralarda buna, sadeee bu giiclerden herbirinin asm sagmr temsil eden bazi kesimler kanlmaktaydi: Iktisadi giiciln asm sag kanadr, askeri giieiin asm sag kanadr, sivil iktidarm asm sag kanadi ve biittiniiyle toplumun asrrt sag kanadr.

Pentagonizm'in kendini bu kesirnlerle smrrladigr bu donem boyunea, Amerikah ve yabanci biitiin gozlemciler, marksistler dahil, Amerika Birlesik Devletleri biinyesine kok atan bu kuvvette, emperyalizmi hazrrlayan donemin klasik ktimelesmesini gorduler. Bizzat pentagooistler de, kcndilerini, yeni bir emperyalizmin yeni haclilan samyorlardr. Tarihi rollerinin, lngiltere'den bos kalan yeri doldurrnak oldugunu diisiintiyorlardi. Bu konuda, Met oldugo iizere, yasanmis deneyin isleyisini dtlstinmekten gaynsr akla gelmiyordu. Akla geIen, iktidar bosluklan tistiine . eskiden beri bilinen kavramlardi. Oyleyse, dogus halindeki pentagonizm'in gorevi, lngiltere'nin btraktrgi bosluklan srrasryla doldurmakti.

Ingiltere, adr amhnca emperyalizmin akla geldigi iiIkeydi ve ... geleneksel dtinya imparatorlugu siyasetini brrakmaga karar vermisti. lngilizler, incelmis politik icgudilleriyle, bilyiik bir imparatorlugun giiciiniin, metropoluniin gliciiyle olculemiyecegini anlamrslardi, tam tersine, bu imparatorluk kendine bagh iilkelerin en glir;siizii kadar giir;siiz sayrltrdi, Ve ytkihs, en iyi korunan yerden degil, eo fazla acik veren yerden baslardr,

tngiltere'nin bos biraktrgi yerleri isgal etmegi dusiiniirken, Amerika Birlesik Devletleri, izi belli bir yolda

• 33 •

.yUetiyeeegini samyordu. Ingiliz tecrUbesi hakkindaki bil,gileriyle islerinin kolaylasacagmr, Biiytik Britanya Imparatorlugu'nun "izdigi yoJdan yUriimekten baska yapacagi $y olmadigun, biitUn bir imparatorlugun mirasina kon.mak soz konusu olduguna gore, bu kadarcik zahmete de katlarnlabilecegini dii~iinliyordl.

Ne var ki, bu sema pek itibar gormedi. Zira Ingil.tere, somurgeleri bosaltma hareketini bansci yoldan basIattr. Sadece Kenya'da, Ma1ezya'da, ve daha sonra da .Arabistan yanmadasmm giiney ucunda silahh ayaklanmalar oldu. ingiltere'nin crkartma yapmasi gibi bir durum .isc, yalniz Mrsrr'da meydana geldi. Ama blitliniiyIe ele .ahmnca, Ingiitere, somurgeleri bosaltma bareketini, catlak vermeden, uygulayip bitirdi. Bu durumda Amerika .icin, kurdugu plaru, bir baska iilkenin mirasina uygulamaktan baska care kalmiyordu: Bu tilke, 0 gUn i~in, Hindicini iistiindeki somurge haklanyla Fransa oldu. Amerika Birlesik Devletleri, kendini, Fransa'mn Hindicini'deki mirascisi olarak tamtmaktaydi, Oysa mirasma kondugu .sey, Fransa'nm Guneydogu Asya'da prlryr ptrnyi toplayip yolu tutmasma sebep olan ihtilalci savasn, Yoksa Fransa'run somurge imparatorlugu degill

Mamafih, Amerika Birlesik Devletleri Ingiltere'nin .mirasmi ele gecirmegi orada statu quo'yu muhafaza etmek .icin diisiinmernisti, Somtirge topraklanm isgal etmege ne arzusu, ne de ihtiyaci vardi. Bu iilkelerde satin aldiklan hilkiimetlerle, komiinist tehdidine karsi koymak iizere hazrrlanmis yerli askeri guclere giivenebildi mi, bu ona yeterdi, Amerika'mn plaru, oranm yerlilerinden kurulu, silah gucu ve kumandasi bakmundan Birlesik Devletlere bagh kalacak askeri birlikleri kendi hizmetine almaktan ibaretti. Boylece, Cenevre'de, Fransa'nm Hindicini'deki mirascisi olma hakkim elde ettikten hemen sonra, bir .kac yilda mevcudu yanm milyonu asan bir Gliney Viet-

• 34 •

'. 35 •

nam ordusu yaratn, Amerikahlar, onceleri ingiliz somdrgeleri icin tasarladiklan plam, Hindicini'de uygulamaga koyuldular.

Boylece, pentagonizm ilk safhada, somiirge dunyasiill kendi tarzina gore, yeni bastan dilzenlernegi kurdu. «Kendi tarzi»; hukumranhgnu ne Amerika Birlesik Devletleri silahh kuvvetlerine iilkeyi isgal ettirerek, ne de Amerikah sivil yoneticiler bulundurarak degil de, yerli hlikiimerler ve yerli ordular sayesinde muhafaza etmekten ibaretti, Oraya gonderilecek askeri «egitim» gorevlileri bu ise yetmekteydi. Buhran doneminde, Amerikan kuvvetleri, bu topraklar ustunde kendilerine usler saghyabiliyordu. G6riildligli gibi, bu durumda, yeni bicimde bir emperyalizm, ama gene de emperyalizmdi soz konusu olan, Ciinkil kurulan bu yeni orduIar, bi.itiin techizatlanm Amerika Birlesik Devletleri'nden saghyorlardi. Bu da, bu ulkelerin, Amerika Birlesik De vie t1eri harp sanayiinin ilrettigi mallan tuketrnege yoneltilmeleri demekti, Bu «mecburl» savas rechizati ihracatt, pentagonist sanayilerin arzuladigi kazancm kaynagi haline gelecekti. Arnerika Birlesik Devletleri'nin bu bagimlrhktan, hammadde saglamak konusunda bekledigi bir cikar da yoktu. Zira cok-gelismis kapitalizm cagma girmisti. Isine yanyacak hammaddeleri daha baska maddelerden saghyabiliyordu, 1939-1945 Dlinya Harbi'nden bu yana bunlar yeterince saglamr hale gelmisti, Yeni yedek kaynaklar bulmaga hie ihtiyac yoktu.

Gene aym donemde, yerytiziinde ve Amerika Birlesik Devletleri'nde bir takim sarsmnlar meydana geldi, Somtirgeler dunyasmda, milletler, htirriyetleri iyin dogu~ege hazrrdilar artik ve yeryiizU Ingiliz, Hollanda, Fransiz ve Belcika somurge imparatorluklannm bir bir ytkihsma ve sekil degistirisine sahit olrnaktaydr, Eski Asya, Afrika, Okyanusya somiirgelerinin yerinde simdi yeni milletler

doguyordu, Amerika Birlesik Dcvletleri'nde ise sanayiciler, para babalarr, askerler ve politikacilar, bu durum karsismda sasirnuslar ve kendilerini btiyUk bir endiseye kapurnuslardi. Hernen askeri gllclerini takviyeye giristiler, 1950'ler, bunun baslangici sayilabilir. 1951 yrlmda asked btl tee 13.176 milyondan 22.700 milyan dolara firladr. (l) Fark 9.524 milyondu, HaIbuki milli biitce sadece 4.452 milyon dolar artmisn. Miiteakip yil askeri biitce 44.485 milyonla a§agl yukan iki misline ~lkml~tI. Daha sonralan 40.000 iIe 50.000 milyon dolar arasinda oynadr, ama her keresinde butun devlet giderlerinin % 60'tan fazlasmr, yani sivil iktidar butcesinden Iazlasmi yutmaktaydi. Kennedy baskan se<;ildiginde de, paraca, sivil iktidarmkinden iistilndii.

Simdiki pentagonist iktidar, kendini, bu mali kolayhklar sayesinde tamamlamaga muvaffak oldu. Crkismda sadece asin sagm cikarlanni guden bir kurulusken hizmetine verilen bu para ona bunun otesindeki alanlara da yaydmak frrsatim verdi. Boylece yeni iktidann iktisadi glicunun cezbettigi diger gruplar bu asrn sag kesimlerlc birleseceklerdi: Once belli bir politik kanaatt olmayan cevreler, iiniversitc ve etiid merkezleri profesorleri, bilirnadarnlan, sosyologlar, iktisatcrlar ... Bunlara arastrrrnalanru kolayca yiiriltebilecekleri irnkanlar saglandr, Sonra, rnerkezciler onlara eklendi, daha sonra da liberallerin bir krsrru. Dtlnyanm gecirmekte oldugu sallantmm kazandrgi boyutlann buyuklugu karsrsmda, pentagonizm, 0 giinlerde bUtUn Amerikan toplumuna yayilan, diisllniilmeden kabul edilmis bulunan komlinizm korkusundan da yararlanarak, gucunun ve etki alamnm bUytidiigiinU gordu, Bu yayrlma

(I. 1951 bij~sinden sOz ettigimlzde, bu ytbn 1 Temmuz'_ uDdan ertest ydm 1 Hazlran'ma kadar ge!,leD zaman aruft§lbnabdll'. Amerika. BlrlePk Devletlerlnde maD yd, 0 ytlm ikiJlci yarlstyla mfttea.kip ydm Uk yarlsml

t~e aiJr, .

• 36 •

surecinin boyle bir noktasmda, pentagonizm kendini, Arnerika Birlesik Devletleri'nin iktisadi organizasyonu icindc oncrnli bir ami! olarak kabul ettirdi. Oyle ki, onu tasfiyeyc yeltenmek, iilke icin yikrci bir buhran tehdidini 0 anda su yilziine cikarmak demekti,

Amerikahlar bu gercegi acaba hangi anda anladilar?

Bunu kestirmek guc, sadece, Amerika Birlesik Devletlerinin, pentagonizmin tam olarak kendi hayatma yerlestigini kosin Iikle kavramasi icin 1960'la ra kadar beklernesi gcrekti.

Bununla be raber, heniiz kaba hatlan belirlenmemis oldugu icin, vakia, 1954'ten itibaren, yani Kore Harbi'nden soma, sadece iktisadi tezahiirleriyle kendini as:lga vurdu. Diinya Harbi'nin son yilmda 90.000 milyon dolan asan, 1950'de Kore Harbi'nin basmda 13.178 milyon dolara varan askeri blitce 1956'da 40.845 milyona inrnek ilzere, 1953'te 50.870 milyona frrlarmsn. 1957'de «Kiiciik kriz» adiyla amlan gerileme oldu ve iste tam 0 siraIarda Sovyetier Birligi ilk uzay araciyla diinyayr hayretc di.i.§Urdii. Bu andan itibaren, askeri iktidar, cahsmalanm, uzay alamna ve illkenin niikleer gucunun gelistirilmesine yoneltti. Muhtemelen bu noktadan itibaren Amerikahlar askeri iktidann mali islerindeki caprasikhklann miIli ekonomik yaytlmada onemli bir artis amili olarak oynadigi rollin suuruna yard ila r. 1957' den itibaren, asked giderle r agH agir, ama dilzenli olarak artacakttr. Ulkenin iktisadi durumu da bu artrsin temposuna uyarak, istikrara kavusacaktir.

Amerika'daki biiyiik kitle zaruri olarak anliyacaktrr ki, askeri harcamalara paralel olarak, yurt ekonornisinin btitlin dallarmda iiretim artmaktadrr, yeni sanayiler kurulmaktadir, iicretler yiikselmektedir ve bu yiikselme karstsmda, talep arttigr gibi, istihdam da artmaktadrr, Ayrn zamanda, bilimsel cevreler, arasnrmalan icin daha cok

• 37 •

yardim gormekte, resrni bilrokrasi mevcudunu arurrnaktadrr. Arna biittin bunlarla, aym zamanda -butun bu degismelerin esas anahtan bu noktadadrr- bankalann ve sanayiin srrursiz sermayeJeri mahdut bir kac elde toplanmaktadir. Oyle ki, 1962'dc, Amerika Birlesik Devletlerinin biitiln ana sanayilerinin hisse senetlerinin yansmdan fazlasi, 200 sirketin elinde toplanmisn. Aym yrl, bu ana sanayilerdeki isletrne sayrsi 180.000' e yilkseliyordu.

Amerika'daki bu askeri iktidarin cevresinde birlesmc siireci, onceleri kendini karrsik, bir anJamda miitereddit bir tarzda aciga vurdu. Bu durum bir planm yoklugundan ileri geliyordu. Bu kendini yigm toplumu olarak kabule yanasmayan bir yigm toplumunda ergec, biri de askeri iktidar olmak uzere, biiyiik yigm organizasyonlanmn dogmasma sebep olacak bu kadar biiyilk, bu kadar gUo:;li.i bir _wgm toplumunda kendiliginden biiyilyecek bir urdu. Kendinin bir }'lgm toplumu oldugunu reddeden Amerikan toplumu, onun organizasyonunu da kabul etmek istemiyor, bir ferdi degerler toplumu olarak teskilatlanrnaga devam ediyordu. Boylece, ylgm toplurnuna uyan bir lISkeri organizmantn bu toplumda yer edebilecegi onceden dusunulmemis, sezilmemisti, Fakat bu organizma, bu topIumdan ergec dogacakti, dogdu da. Dogdu, fakat toplumun buyruguna girmedi, Sovyetler Birligi Silahu KuvvetJeri, Sovyet halkmm buyrugundadir, tilkeyi kendi OZ gayeleriyle baghyamaz. Bu silahh kuvvetler, Sovyet Devleti tarafmdan yaratrlmrs ve teskilatlandmlmistrr. Rus toplumunun biinyesinden bir ur gibi dogmarmstrr. Rus askeri giderleri Amerika Birlesik Devletlerl'ninkinden fazla olabilir ama, Rus askeri sorumlulan, Sovyet ekonomik biinyesinin bagrmda bir cesir imtiyazh pazar tesekkiil ettirmek icin mali, sinai ve ticari hayatm bazi kesimleriyle ittifaka giremezler. Hizmetlerine verilmis olan fonlan, sanayi kollannr, ne arastrrma merkezlerini desteklemek

• 38 •

• 39 •

WIn, ne ozel propaganda organlanm cahstrrmak icin ne de, son tahlildc, kendilerine has bir politika yapmak icin kullanabilirler. Rus ordusu, bir baski grubuna donusebilecek vasitalara sahip degildir. Hele iktidar olabilecek vasitalara hie sahip degildir, Ylgm toplumu olarak, teskilatlanmts bir Ylgl11 toplumuna bagil bir ylglll organizmastdtr o. Karl Marx yasiyor olsaydi, Rus asked iktidanyla pentagonizm arasrndaki farkr srnrf kavgasryla acrklardr, Rusya. derdi, smtfsiz bir toplumdur. Amerika Birlesik Devletleri'nde, lam tersine, 200 sirket, iilkenin ana sanayilerinc ait butun hisse senetlerinin yansmdan fazlasuu elinde bulundurmaktadrr, Marx 0 zaman Amerika Birlesik Devletlerindeki 180.000 sanayi isletmesinin cogunun kontrolunu elinde bulunduran bu ikiyiiz sirketin sahiplerinin kimler oldugunu bulrnaga calrsirdr. Belki de bunlann, aym zamanda, banka miidiirleri, tlniversite baskanlan, bakanhk musavirleri olduklanru bulup cikanrdr. Belki de onlann adlanna, bu Ulkenin milyonerlerine (dolar iizerinden) ait listcde raslardi. Marx 0 zaman beyan edebilirdi ki, Arnerib Birlesik Devletleri'nde smrf mlicadelesi en son haddine gclmistir. Cunku, bir avuc insandan miltesekkil, kapita/isliistii bir SIIuf, Amerika'nm bUWn hayanm kendi hizrnetinc sokrnayr basarmisnr.

Biz. bu asm <;ozUme varmak istemiyoruz, Pentagonizm vakrasrru nesnel olarak incelemek yeter bizim icin, Pentagonizm yerine oturur oturmaz, politikacilan (senatorleri, milletvekillerini, devlet ve belediye yoneticilerini) bir kenara itebilecegini anladt. Bunlar, Ulkenin 1<; meseIelerine dahp gitmislerdi. Oysa kendisi beynelmilel sahada faaliyet gosterecekti, Ilk siralarda niyeti, yeryiiziindeki nilfuzunu yaygmlastirmak, emperyalist bir guc olarak Ingiltere'nin eski tahnna gecip oturmaktr, Amerikan halkirun siyasi gelenegini iyi bildigi icin, iilkenin basmda, askeri bir hiikiimetin varhguu akhndan bile gecirmiyordu. Fa-

.kat, iilkenin askeri gucunii kendi smtrlan dismda kullanrnak rniimkiindii.

Bu fikir oyle yaygmlasacakti ki, bir siire sonra Arnerika Birlesik Devletleri, cift htikurnetli bir devlet olup crkacaktr: Icte sivil hukiimet, drsta askeri hukiimet, Pentagonizm i<; siyasete kansmiyacakn, hem de ta su son ayaklanmalara kadar, zenciler icm yurttas haklanmn istenmesine bile en ufak bir irirazda bulunmayacaktr. Ama drs siyasette, sivil hiikiimet, pentagonizmin hattim izlemek zorundaydt. Pentagonizmin tam serbestiyle hareket edebilmek icin beynelmilel sahaya ihtiyacr vardi ve onun bundan sonraki faaliyeti Amerika Birlesik Devletleri'ne milyarlarca dolar kazandiracakti.

lki iktidann, sivil hiikUmetie pentagonizmin, faaliyet alanlanmn karsihkli olarak b6ylece bolusttlmesi, hernencecik kabul edilmedi. Amerika'nm Vietnam'da ve Dominik Curnhuriyeti'nde giri§tigi askeri harekata karst, olayIan protesto eden iiniversiteliler arasmda biiyUk bir tepki basladi, Ayru sekilde, bazi gencler askere ahnma belgelerini yrrttilar. Fakat bu hareketlere kattlan profesorler, genclcr ve Kongre'de askeri iktidann sivil iktidar arkastna gizlenerek istedigi gibi at oynatmasma itiraz eden Fullbright gibi birkac yasama meclisi Uyesi, ashnda bir azinh ktan bas ka sey degildi, Bunlar, genel kanaatlan temsil etmiyen, ama ferdiyetci toplumun yokolusuyla birlikre maziye kansan, eski ve soylu idealleri kendilerinde sekillendiren, diizene bas egmiyen ktictik kesimlerdi,

Gercekte, pentagonizmin artik kendini yetkin hissertigi 1965 yrlimn ilk aylannda, Amerika Birlesik Devletleri'nin butun hayan, coktan onun cekim alanma girmisti. «Dissentersler -Amerika Birlesik DevIetleri'nde kuruIu duzene karst cikanlara bu ad verilir- pentagonizmin yayrlma siirecini durduramazlardi. Ustelik, onlann bir kis-

• 40 •

• 41 •

rm da, bir siire soma pentagonizmin saflanna kaulacakrrr., Bunlarm en tamnnusi, «Sinai, mali ve askeri kompleks» adiru vererek bu vakraya ilk defa itiraz eden, aradan sade-' ce bes yil gectikten sonra da Vietnam'daki direnmeyi Jarmak icin atom bombast kullarulmasim teklif eden sabik baskan Eisenhower'dir, Partisinin (Cumhuriyetci Parti): onu boyle davranmaga ittigini soyliiyorlar. Daha fena ya ... Demek bu parti de, Demokrat Parti gibi, gii~lti pentagonist akim tarafmdan coktan ele gecirilmis ...

Amerika Birlesik Devletleri'nde, fiilen hie kimse, pentagonizm'e yeni bir kuvvet gozuyle bakmadi. Siyaset bilimi uzmanian bile bu konuda yamlnustr. Bununia beraber, hie olmazsa sunu anlanuslardi ki, karsrlanndaki. vakia, bildigimiz su eski emperyalizm degildir. Ama, bu yeni vakramn mahiyetini de bir tlirlli kesfedemediler. Bu yiizden onu yen; emperyalizm adiyla vaftiz ettiler.

Diistiikleri yanlrs, bir olciide mazur gorulebllirdi: Nazizmin aksine, pentagonizm ortaya ctkmadan once, onu mlijdeleyen, hicbir nazariye, doktrin ve duzme ideoloji ortalara yayilmamrsn. Beklenmiyen cocuktu o. Iktisadi alanda en sonuna kadar gelismis, siyasi bilimler alarunda ise inanilnuyacak de recede geri kalmis bir toplumda harp ekonomisinden dogmustu, Fakat hatalan bir baska sebepten de geliy?_rdu: Emperyalizmln en pariak giinlerinde de oldugu gibi, pentagonist ordular, kiictik olduklarr kadar gucsuz illkelere silah zoruyla boyun egdirmege giristiler. Tezahiirler, pentagonizm'in emperyalizmle kanstmlmasina imkan veriyordu, Bununla beraber, daha once desoyledigirniz gibi, onemli olan hangi hedeflerin giidiildligiinil bilmekti, yoksa, ordulann hangi vasitalan kullandigim degil, Pentagonizm'le emperyalizmin silahlan birbirine benziyordu, ama amaclan degisikti. Emperyalizm somiirge arardr, oysa pentagonizm kendi tilkesini somiirgelestirmekteo Bunu yapmak i9in baska iilkeler tistiinde hiikiimrars-

hk saglamasi gerek. Emperyalizmin metodlanm kendine gore duzeltmesi ve mukemmellestirmesi bunun icin.

Pentagonizm'in ilk yolu somurge veya bagimli ulkclerde milli ordulann kumandasmi elc gecirrnek yahutta ordusu bulunmayan yerierde ordu kurmaktan geciyordu, Boylece bu ordular Amerika askeri iktidannm birer uzanusi veya tabir caizse pentagonizm'in basit vasitalan halinde sekil degistiriyordu,

Bu amaea erisrnek icin Amerika Birlesik Devletlcri sivil iktidannm disislerindeki bUtiin yetkisini ve 0 glinden sonra kurulmus olan beynelmilel organizasyonlan ele ge~ cirmesi Iazimdr, Amerika Krtasr Savunma Teskilatr iste bu sekilde, Latin Amerika ordularmm icine sizmak i~in bir vasrta olarak kullarnldr, Bu is'te Amerikan askeri heyetlerinin katkrlan biiyliktli. Sosyal ve kiiltiirel yardim heyetleri de tabi kilman iiIkelerin isci tesekkiilleri ve kliltiirel kuruluslan gibi, her tiirden yaym vasitasrm (gazeteler, radyo, televizyon) asked heyetlerin ~evirdigi islerin uzagmda tutmaga cahsarak, aym gayeye hizmet ediyorduo Gizli servisler, Latin Amerika lilkelerindeki askeri seflerin siyasi gorusleri, sosyal ve iktisadi durumlan hakkmda «dosyai tanzim etmekle gorevliydiler. Bir zaman sonra bunlara, lutuf kabilinden verilen yardimlar eklendi. Bunlar, askeri maize me V.S. oldugu gibi, Amerika Birlesik Devletleri'ndeki veya Panama kanal bolgesindeki askeri kamplar i~in inceleme burslan da olabiliyordu. Bu safhada giidiilen amae, bu iilkeler askeri sorumlulanmn biitUn iyi niyetlerini kendine cekmek, Amerikan askeri giiciinlin sasaasiyla onlann baslanm dondtirmek ve bu asked sorumlularr, kendi yurtlarma, dolayrsryla kendi hiiklimetlerine degil de, Amerika Birlesik Devletlerine bagI! kalmaya ikna etmekti.

Fakat, nasrl olur da bir Latin Amerika askerinden kendi illkesi, kendi hlikiimeti yerine Amerika Birlesik Dev-

• 42 •

letleri'ne baglrhk yemini etmesi beklenebilirdi? Nasil sagIanabilirdi bu? Komunizm tehdidi korkulugunu silah diye kullanarak, Komunistler, deniyordu ona, tilkende iktidan elc gecirecekler ve seni oldiirecekler. Seni, colugunu cocucunu. Bunu durdurabilecek tek gij~, bu subaym daha onceden gorttp rarudrgr 0 sonsuz askeri gUcUyle, Amerika olacakti. KUba'da komiinizm kurulduktan sonra, bu delil daima etkili olarak kaldr, ~iiphesiz, komiinizmin ne oldugu konusunu silkutla gecistirmekte bUyiik itina gosteriliyordu, Boylelikle bu askerler, her an, iilkelerindeki hiikUmetin, su veya bu siyasi partinin, su veya bu kurulusun komiinist olduguna, bundan otiirii de yrkrlmasi veya kovusturulmasr gerektigine inandmlabilirdi.

Pentagonist giictin baska iilkelerin ordulanna sizma plant, siyasi, sosyal, iktisadi ve askeri cevrelerin cesidine gore. tiirlll seviyelerde uygularuyordu. Bazen hava, deniz, balistik, nilklecr uslerin kurulrnasi gorttsuluyordu ve bu iislerde Arnerikan hizmetleri, tam Amerikahlara mahsus sosyolojik caprasikhklara yarasir bir ifade kullamrsak «yerli askeri cevreler» den tecrit edilmisti, Bazr durumlarda, antikomunist delillere basvurmak veya bu tiirden ideolojik millahazalara girmekten de vazgeciliyordu,

Boyunduruga girmis iilkeler, sizma hareketinin bashca hedefiydi. Yabancr ordularm cogunun Amerika Birlesik Devletleri'ndeki dey harp sanayii mamullerini kullanmasi icin, buralarda askeri malzemenin tek bicime sokul-

masrna gidiliyordu. ,

Bir milletin hukiirneti, silahli kuvvetlerine soz gecirmege mecburdur. Bu, insanhgm tarihi kadar eski bir ilkedir. Dolayh yoldan baska ulkelerin silahh kuvvetlerini ele gecirerek, pantagonizm, bu iilkelerin iktidar merkezlerini, bizzat pentagonist iktidar merkezine nakletmis oluyor-du,

Bir anlarnda, bu silrec, emperyalist metodlann gorun-

• 43 •

tusundeydi. Emperyalist ulke, ele gccirdigi her sornttrgc de duruma hakim olduguna kesinlikle inandrgi vakil, yerli ordular kurard t. Fakat bu yerli ordularm kumandanlan, daima metropol yurttaslan olurdu. Somurgede vuku bulacak bit buhran anmda, bu somurge ordulan, Kendi yurttaslarma karsi dogii~iirlerdi. Milletlerarasi bir catrsmada bunlar, savas ister metropolde, ister komsusunda 01- sun, cephede d6gtilirnege gidebilirlerdi (Cok kere de gitmislerdir),

Bu metod, daha baska alanlarda, cmperyalizmin haw lefi olan ve onun tecrllbelerinden yararlanacak olan pentagonizm tarafmdan da elden birakilmadr. Hukuki bakrmdan bagirnsiz, ama siyasi ve iktisadi yonden tabi bir ulkenin silah gucunun kontrolu eksiksiz uygulanabildigi vakit, bu iilke yoneticilerinden, iktidan bagrmsizhk icinde yiiriirmek amaciyia gelen her hamle, askeri miidahale tehdidiyle kmlabilirdi; ve bu emrivaki bir cok kere pentagonist iktidann bash kanundrsr bir davrarusiyla belli editmistir.

Gene de sistem, bazi buhranlar gec;irdi. Buniar, 1965 Nisan ve MaVIs aylarmda, Dominik Cumhuriyeti ile GUney Vietnam;da y~rli ordulardaki parcalanma srrasmdayeli. Pentagonist ordu, dagrlan birliklerin bulundugu yetleri iscul etrnck amaciyla oracrkta bitiverdi. Oyle ya, savas alafll~~da bit birlik diismanlanna yenilir, bozguna ugrarsa, aym ordunun bir baska birligi hemen onun yerini ahr. Dominik Cumhuriyeti'nin «pentagonlulastmimis» kuvvetleri, 1965 MUYls ih til a liy Ie yok edilince, Amerika Birlesik Devletleri'ne ait deniz piyadeleri bunlann yerini aldt. Gilney Vietnam Ordusu Milli Kurtulus Cephesi mensupIan tarafmdan bozguna ugratilmca, pentagonist iktidar, «pentagoniulasttrtlmts» Vietnamlrlarm verine gecmek iizere yanm milyon askeri Vietnam'a yolladr,

Artik pentagonizmin yerylizilnti kendine tabi kilmak

• 44.

isteyen yaydma sureciyle karst karsiya bulunmaktayrz. Ama bu istek, tabiati geregi, gtlcsuzltik tohumunu da kendi icinde tasrmaktadrr, Yeryilzu, insan denen varhkla meskun bulundukca, buttin diinyaya hakim olabilecek bir giic taribte gorulmedi, gorulmiyecek de. Boyle bir guc bir gun varolsa bile, bu pentagonizm olmtyacakur. Pentagonizrn, inamlamiyacak gilcte bir harp mekanizrnasma sahiptir ama, onu kullamrken, insanlann yiireklerini tutusturacak hakhliga sahip degildir, Ve halklann bunalimlannin cevabt, bir bombanin YlklCl giiciinde de.~il, insanoklunun yiirejjinde sakltdir.

4 Penfagonlula~fmlm'~ T opium

Nasrl somurge toplumu emperyalizm tarafmdan tam manasiyla bir sorntirge insamna yarasir sekilde dti~iinmegc. hissetrnegc vc davranmaga zorlamrsa, aym sekilde pentagonizm, Amcrika toplumunu «pentagonlulasttrmaga» muvaffak olrnustur. Bu, pentagonizm'in saldmsma ugrarms veya ugramak tehlikesiyle karst karsiya olan ulkeler icin ciddi bir suunanma sorunu yaratmaktadrr.

Pentagonizm'in diinya olcdsilnde giristigi yolsuzluklardan, isledigi cinayetlerden, yikimlardan, komplolardan biitiin Amerika Birlesik Devletleri halkim sorumlu tutabilir miyiz? Giiney Dakota't, bir emekci napalmla yanmts Vietnamli bir rocugun olumiinden sorumlu mudur? Cevabi pek kolay verilemiyor, Gerci Pentagon'un agma dtismiistlir bu Giiney Dakota'h i~i, afyon cekmis gibi miskinlesmistir, Ama, bir anlamda, gene de sorumludur:

• 46 •

• 47 •

Rahat kaygrsi, sahsi emniyet endisesi, insan olma gorevlerimizin gerisinde kahr, Eger 0, bir otomobile, bir buzdolabma sahip olabilmek icin yurttaslanndan birinin -belki de oglunun veya kardesinin- Vietnarnh bir cocugu napalmla yakrnasma razi oluyorsa, bu Amerikah isci, sttphesiz, insan neslinin bir dusmarudir. Rahatma olan dii§kUoliigU onu, Asyah bir cocugun isnrabma ve o!i.imUne bigane kilrmsnr. Ve bu basit mtlsahadede, belki de, dogrudan dogruya meselenin ozU yatmaktadrr; zira bu cocuk Asyalrysa, Amerikali degil demektir. Amerikalt 0/maytnca da, tsurap rekmii veya o/miii' biitiin bunlann pek de onemi yoktur.

Giiney Dakota'h iscinin bu tavn, isci olmasindan ileri gelmez. Amerika Birlesik Devletleri'nin veya barth diger tllkelerin bilginleri, pentagonizm'in hizmetine ko· san -halen de en sevklileridir ya- ilk kisilerdir, Kapitalizrn, bugunku cok-gelismis haline, bilginlerin istiraki olmadan gelemezdi. Ve Amerika Birlesik Devletleri'nde, bunlann cogu, Amerika bUyiik sanayi yiiksek kumandasinm emrine, hie olmazsa, makul bir sebeple girdiler: Daha cok para kazanmak. Bu bilginler, cogunun adt unutulmus, bir ~ogu achk ve yoksulluk icinde can vermis arastmcilarm yuzbinlerle yrl boyunca cikmladrklan bilgilerin rnirasma kondular. Bilimin zenginlikleri, aslmda, biitiin insanlann ortak mahdir; onlardan blitiin dunya yararlanabilmelidir, yoksa yalmz bilimadamlan ve onlarm yamaklan degil. Sik sik soyle bir gorii§ ileri siiriillir: Hangi durumda olursa olsun, bilginler insanhk icin calrsirlar, hie olmazsa dolayh yoldan yaparlar bunu. Cok su gotilriir. BugUne kadar boyle bir gorii§Un dogrulugunu onayhyaeak bir delil gosterilmedi bize.

Bugiln, dogrudan dogruya pentagonizm'in hizmetinde cahsan kac tane Amerikali bilgin vardir, hilmiyoruz. Hele hele, askeri hedefler icin cahsan sanayi kollannda-

kilerin sayisuu hi" bilmiyoruz, Ama, ozellikle Amerika'da bu rakamlann cok yiiksek oldugunu soylemekte hiebir mahzur yoktur, Aynca, diger kapitalist ulkelerden Amerika'ya dogru yola duziilen diplomalrlar, iiniversite mensuplan, bilimadamlan ve teknisyenler akmmm say lSI, gercekten goze batacak gibidir. 1963 yrlmda yalmz Ingiltere'den Amerika Birlesik Devletleri'ne gocen diplomalt bilgin ve teknisyen sayrsr 939'dur. 1964'le 1965 arasmda bu g09, Britanya Imparatorlugu'ndaki doktor ve biyolojistlerin % 40'ma vardr. 1965'le 1966 arasmda bu oran % 35'e diistil.'!' Amerika'ya «beyin giJrii'l>, hele az geli§mi~ iilkelerden olanlan, cok onernlidir, Bir 90k dururnlarda yabancrlar mesela doktorlarda oldugu gibi, orduda gorev alacak olan Arnerikahlann yerini dolduruyorlar. Bazen de, pentagonist yUkiim1i.illikier altma giren bilginlerle yer degistiriyorlar, Ondan sonra da, kapagi ozel tesebbiis mUesseselerine atmakta gecikmiyorlar, Iclerind en bir krsmr ise, dogrudan Pentagon'un hizmetine giriyor.

Bu bilginlerden bazilan, Amerika Birlesik Devletleri'ne, kendilerine ve ailelerine rahathk degil, muhakkak ki, yaptiklan arastrrmalara kolayhk aramak icin gidiyorlar. Boyle bir acrdan, mesru bir tasavvur pesinde oldukIan soylenecektir. Ama gtintimuzdeki sartlar icinde, durum pek oyle degildir, Bu arastrrmalar, 90k kere, pentagonizm'in ozel gayeleri ugruna kullanilmak tehlikesiyle karst karsiyadir ve her bilimadarm §unll da bilmelidir ki, bugun, Amerika Birlesik Devletleri'ndeki arastrrma

(I) The Dally Telegraph. Londra. 22 Apstos 1967. A.P,'. nin, Ortak Pazar Komfsyonu'ndan aJlIlIUa beIgelerle iJgill olarak btl' oneeki gtintin taribiyle Brtiksel'den gonderdigi haberden aiIDlIlllfRr. Britain Worst hit in Europe brain drain» adtyia. yaymlanan bu baber. Hoi. Ia.ndall, Alman. Fransrz ve tngillz bllginlerlyle IIgili. dir.

• 48 •

/21 American Federation of Labor ve Congress of Indus. trial Organlsation'm, Amerika Blrle~lk Devletleri'nde. ki en iinemJi i(:ld merkezlnln rumuzJan.

• 49 • -gayrisafi rnilli gelir 739.500 milyon dolara yiikselmisti, bu da nufus basma ortalama 3.600 dolan asan bir geIir dernektir. Ama gercekte kazin ayagr oyle degildi. Bu besaba gore, gimde yirmi dolar kazanan 100.000 kisi, ote yandan, baska bir 100.000 kisinin bes parasiz kalmasma sebep olacaktrr. Oysa Amerika Birlesik Devletleri'nde yuzlerle yurttas, yilda bir milyon dolardan fazla kazamr. Bu da gunde 2.740 dolan asan bir kazanc demektir:

Oyleyse bunlardan herbiri, 0, kisi bastna diisen onar dolarltklardan tam 274 tanesini gasbetmektedir, Amerika toplumunun biiyiik cogunlugu, milyonlarca ve milyonlarea insanm enerjisini tiiketen yogun bir miicadelenin SIkmnsi icindedir, Bu insanlardan herbiri, nazari olarak herkese dusecek olan bu dolarlardan daha biiyiik bir pay almak i<,:in cirpinmaktadrr. Rahatlan ugruna yaptiklan miicadele bu insanlan birbirIerinin amanstz diismam ve hasrm haline getirmistir; bu miicadele onlan birbirlerine karst sogutmus, birbirIerine yabanci ktlmisur, Onlan b61- miis, onlan tiiketmistir. Hicbirinde kendinden baskasnu dtisiinecek ne guc, ne zaman birakmrsnr,

Bu miicadele icinde harap olmus SU Giiney Dakota'h isci, sekiz saatini isyerinde, iki ii<; saatini de yollarda, trenlerde gecirip, yorgun argm eve geldikten sonra televizyonun dtigmesini cevirip de, Vietnam'h bir cocugun ta kemiklerine kadar napalmla yandigrm ogrendiginde, . bu, onun icin ne ifade eder? Onun i<;in onemli olan, istatistiklere gore kendine diisen on dolardan daha cogunu kazanmaktir; zira ya arabasmm modelini degistirecektir yada tahsildeki ogluna para gonderecektir, Bu GUney Dakota'Ir i~~i rahatma dti~kiinliigu ve pentagonist propagandanm etkisiyle uyusup kalrmsnr, Vietnamlt cocuk bir komiinistin ogfu olmali, yasarsa biiyiidiigiinde bilyiik bir Ihtlmalle, 0 da komiinist olacakur. Her komiinistin basi zamantnda ezilmelidir. Bu kuzey Amerikah isci, arabasi-

rncrkezlerinin biiyiik bir kismi, pentagonizm icin cahsrnaktadir,

Ote yandan, sosyal silsilenin obur ucunda isciler de ayrn seyi yaprnaktadrr. AF.L. - c.1.0Yl'nun baskaru Mr. Meany, i.ilkesinin Dominik Cumhuriyeti'ne rnudahalesini onayladi ve iistelik, bu kiiciik Anti! iilkesinde 1965 Nisanmda patlak veren ihtilalin komunist bir ihtiiaI 01- dugunu soyliyerek isgtizarhk etti. Gercekte, «pentagonlulasu nlnus» toplumun icinde, teskilath Ylgm olarak, AF.L..C.I.O., kendiliginden, pentagonizm'in zorladigi isboliirnunu kabul ediyordu, Pentagonizmi yurt dlljl faaIiyetlerinde desteklemek sartiyla, Amerika sunrlan icinde harcket serbestisi. ..

Sendikah iscilerin pentagonizm'e destegi, Amerikan topraklanyla suurh degildir, AF.L. - C.I.O., Latin Amerika'daki ve yeryilziiniin baska ulkelerindeki is<;i hareketlerinin icinde, onlan pentagonist siyasetin hizmetine sokmak maksadiyla faaliyet gosterir. Aynca, Amerika Birlesik Devletleri'nde pentagonizmin etkisini, diger ulkelerin isci y@nlan arasmda yaymakla gorevli bir kurulus vardir. Bu kurulus, hiir scndikacthgtn gelismesi icin Arnerika'da kurulmus olan Enstitii'diir. Amerikan isci hareketinin tek mesguliyeti iiyeleri icin yeni imkanlar elde etmektir. Ve Amerikaii emekcilerin, zaten kendilerine verilebilecek olam kazanmalan, pentagonizm irin cok bnemli degildir. Pentagonizm onlara karlar saghyor ve onlar da onu destekliyorlarsa, bit yerde, birbirlerini tamamlamak istemeleri cok tabiidir.

Yeni dogamyla, yaslisryla, felclisiyle, delisiyle veya akrllistyla, her Amerikah yurttas, nazari olarak, gunde 10 dolan istedigi yere harcamak hakkma sahiptir. 1966'da,

• 50 •

• 51 •

m yeni modellerle degi~tinnekten vazgececegi giine kadar boyle dusunecektir. Ctinkil, komtlnistlerin gozii onun rnalmda, millkllndedir, elindeki imkanlardadlf; onun ve kendi gibi biitiin Amerikahlann. Vietnam'da bir Amerikan iissUnUn ikmali sirasmda, Baskan Johnson'un Amerikah askerlere soyledigi de, bundan baska bir sey degildi: «Bilinmelidir ki, sahip olduiiumuz ~eylerin elimizden kopanltp alinmastna rau olmiyacagiz.»

Oyleyse bu emekci, bu Vietnamh cocugun olumilntln, komUnist olmadiklan halde pentagonist metodlan biitlin kalbleriyle reddeden milyonlarca insam en can alter yerinden vuran bu oltimun ifade ettigi :}ey hakkinda, en kiicilk bir fikre sahip degildir, Sayrlan her gUn artmakta olan bu milyonlarca insan icin, Giiney Dakota'h bu iscinin takindigr tavir, bir canininkinden farksizdrr. Zira bu adarmn ve de hicbir kimsenin, snf arabasmt daha yeni bir modelle degi~tirmek icin para biriktiriyor diye, Vietnamh cocuklann oldiiriilmelerine goz yummaga hakki yoktur, hicbir zaman da hakki olmiyacaknr.

Bir yanda bilginler, ote yanda emekciler, karsihklr oiarak, rahatlanmn kaygisma dii:}erek, cok-gelismis kapitaIizmin gelisini miimkUn krldilar. Kapitalizmin bu tiirii, onbes yil gibi kisa bir zamanda, 1951 'Ie 1966 arasmda meyvalanm verdi. Amerika Birlesik Devletleri'nin gayrisafi milli geliri, bu silre icinde, iki misli artti; 319.000 milyon dolardan 739.500 milyon dolara crktt. Bu inamlmaz hedefe ulasmak icin, cok-gelismis kapitalizm, kendi Iilkesindeki pazarlan da artrracaktt. Yiiksek iicetlerden yararlanan satin ahci yiginlar icin, Ylgm iiretimine girisecekti. Bu siirec, Birinci Diinya Harbi'nden sonra, Henry Ford iscilerinin giindeligini 5 dolar artirdtgi vakit basladt. Ve bu vakta, Franklin Roosevelt'in yonetimi altmda, 1930 YIUan sirasmda yurdun dort bir yanrna dagildr.

Fakat, boylesine dey boyutlara varan bir tiiketim toplumunun yaraulmasr, ne kadar yiiksek ucret odenirse odensin, YIgm haberlesme vasualartnm mudahalesi olmaksizin miimkiin degildi. Gazetelerin, dergilerin, sans kataloglannm daginmi sunrliydr ve geese geese birkac milyon musrerinin cline gecerdi, yoksa bUyiik cogunlugun eline degil, Hatta radyo, biittln haber iletme gucune ragmen, 0 gunun butun ihtiyacim karsilayan bir vasita degildi, Radyo, bir malt tarif ederdi ama gosteremezdi. Bu boslugu dolduran vasita cikageldi: TELE VIZ YON. Cokgelqmi§ kapitalizmin hizmetine girmis bilimin urUnU.

Televizyon, biiyiik sanayi yaym vasitalannm krah haline geldi. 1966'da, Amerika Birlesik Devletleri'nde, gazeteierin ve dergilerin 861 milyon dolardan biraz fazla Han parasl almalarma karsilik, televizyon ayni isten rahat rahat bunurr iki mislini, 2.000 milyon dolara yaklasan bir geliri elde etti. Televizyon, hangi urtin olursa 01- sun, sauslann yukselmesini sagladigmdan, ylgtn toplumunu ahm giicii bUyiik bir pazar haline getirmek i~in yapilacak pek fazia birsey kalmadi, Bir kac yrl icinde, Amenkan toplumu, bir satin ahcilar diinyasma, pasit, bekIeme halinde; satmalacagi elbise, hafta sonunu gecirecegi yer, seyahat edecekse gidecegi iilke, icecegi bira, yann oldurecegi zaman icin tercihleri daima televizyon dugmesine bagh milyonlarca ve milyonlarca insandan mutesekkil karrnasik, milphem bir varhga donusttl, Televizyon Amerika insamm, tercih yapmak derdinden kurtardi. Bu insan, sunulam kabul etmege, baska aitematifler aramamaga ahstmldr,

Amerikan toplumunu bu pasiflige siiriikleyebilmek icin, satislarda muazzam bir arnsa varabilmek gerekti. Srrf bu niyetle, cok-gelismis kapitalizmin ve Pentagon'un besledigi merkezler, kendilerini ytgtn psikoioiisi iistUnde arastrrmalar yapmaga hasrettiler. Yaym organlan da, aym

(1) Blitful ajanslar t3l'afmdan alwan % 17,65 tizerinden besaplannu~tu: •

• 53 • vetleri durdurmak icin kullamldigmda bile, hiikiimetimi: ona, bit savunma aract olarak basvurmustur. Ban AsyaMar, birim Vietnam's eski emperyalist geleneklere uyarak, «i§gal etmeks istedigimiri saruyorlar. Oysa tamamen vandtyorlar."!» Gerci son cilmlesinde yazanmiz hakSIZ degildir, Amerika Vietnam'! eski emperyalist usulle isgal etmek istemiyor, ondan, yeni pentagonist tarza gore istifadeye cahsryor,

Cok-gelismis kapitalizrnin, blitiin diger vasitalan gibi, televizyon da pentagonizmin hizmetindedir. Televizyon~1l kiiclik .ekram sayesinde baskanlanm gorup dinleyebilen Amerikah sayisr 60 milyondan az degildir, Hepsi, ilIkenin btltiln sehir ve kasabalannda, aym anda ekranm karsismda! Baskarun pentagonizme hizmet gayesiyle yararlandrgi bir imkandir bu. Bu 60 milyon seyirci arasmda, biiyii.k bir kistm, televizyon seyretme all§kanlIglyla oncedell etkisi; kilmnusur. Satis teknig; cekici olduktan sonra hepsi, her soyleneni kabul etmege hazirdtr. Bu yilzden, baskan cfendi konusurken, sans tekniklerinin en mukemmellerini kullamr, propaganda ticaretinin en becerikli uzmanlan tarafmdan ozenle secilmis laflar eder. Nasil olsa onlan kendi hizmetinde kullanmaktadrr. Aynca, bu cok ileri teknige, ozel durumunun psikolojik degerini, yani Amerika Birlesik Devletleri baskanhk gorevlntn smtrsiz prestijini de ekler. Televizyon, baskarun sozlerine itirazlarrru ifade etmek isteyen diger sahsiyetlere hizmet amaciyla da kullandabilir bir cok kere kullarulmisur da. Fakat bu sahislann, hicbir zaman, iilkenin bir numarali orkestra sefinin sahip oldugu genislikte bit dinleyici icitlesi olamaz. Milyonlarca Amerikah baskanlanm dinlerler ama, onun kanaatlanna karst sesini yukseltenleri dinlemekte

i~J EDWIN L. DALE JR. 19 Mart 1967 gtinlti New York Times Dergisi'nden «TIle U.S. Ecouomlc Giant Beeps Groving» adll yazldan.

• 52 •

zamanda, yaygm bir propaganda icin beslenrnekteydi. 1966'da sadece bir tek firma -sabun irnal eden Frocter and Gamble- irnalatmm reklanu icin 265 milyon dolar harcadi, Bu miktar, nUfusu ij~ milyondan fazla bir Latin Amerika i.ilk:esinin yilhk biltcesinin iki misline yaklasiknr. Ayrn sure icinde bu i~e General Motors 208 milyon, Ford Motors Company 132 milyondan fazla, Chrysler ise 93 milyon dolar odediler. 1966'da 125 Amerikan firmaSI, yaym masrafr olarak ceman 4.470 milyon dolar harcadrlar. Bu; sadece 125 firmamn reklam ve yaym islerini ilstiine alan yaym ve reklam firmalannm gayrisafi kanrun 1787 milyon dolara'" varmis oldugunu ifade eder, Bu kadar yiiksek bir rncblagm, paradan baska bir ~ey dustinmeyen psikologlan, iktisatcrlan, sosyologlan, desinatorleri, yazarlan kendine cekmek icin yeterIi bir imkan oldugu herhalde tartisma goturmez,

Dis macunu tlipiinden otomobile kadar, her tlirlli maim satismdaki faydalthgmi bu kadar kisa zamanda ispat edeo televizyon, hemencecik goriildtl ki, Amerika Birlesik Devletleri'nin tehlikede oldugu, uretiminden onem. Ii bir payi silahlanmaya ve dti~manlanna karst kendini «savunmak» icin askeri yonden hazirlanmaga hasretmesi gerektigi gibi teraneleri halka yutturmakta aym de recede faydahdir, Bu «savunrna» kelimesinin ifade ettigi degere gelince, pentagonizm onun hakkmda Amerika halkmin kafasmda oylesine biiyiik bir fikir kargasasi yaratrmstrr ki, bir Amerikan dergisinde veya eserinde ~u tiirden paragrafJarm bulunmasr, ins ana tabii gelecektir: «T abiaumIZ, geleneklerimiz -ve zenginliklerimiz- dii§unUfdugiinde, hir bir istila arzumuz olmadlgl anlastltr. Bizim askeri giiciimti; saldtrgan degil, sa vunmacidir. Hatta bu giir, Vietnam'da, Kiibdda, Dominik Cumhuriyeti'nde kars: kuv-

• 54 •

• 55 •

kusur ederler. Genellikle, hiikiimete muhalii olarak ileri siaiilen. fikirler, zaten kanaatleri iinceden tesekkid etmis bir azmllgm otesine gecemez: Pentagonizm'inkilere karst fikirleri ileri surmek nazariyatta mtimktindiir. Ama bu fikirlerden etkilenen seyircilerin hesabr yapihrsa, biiyiik dcvlet gorevlileriyle boy olcusmenin imkansrzlrgr ortaya crkar, Hele soz konusu baskan olursa, bunlarm esamisi bile okunarnaz. Bilginlerin, emekcilerin, reklam ve yaym ajanslannm yamsira, pentagonizm'den cikar saglayan diger kesimler acaba hangileridir? Yahut da hangi sosyal k u meIer pentagon "hilasmistrr?

Her seviyede tiiccarlar. Biiylik ticari finnalar zaten pentagonizm'in bir parcasidrr. Ama daha az guclii olanlan da, harp ekonomisinden edindikleri menfaatler yuztinden, pentagonlula~ml~lard1f. BUtiin yurt yuzeyine yayilnus binlerce isyerinden miitesekkil tiearet zumresi, askeri giderlerdeki bliyiimenin ta~ldlgl anlamm ve bunun biiyiik tukctim pazanna getirdigi ferahlatici destegin, belki de, suu runa ilk varan sosyal kesimdir, Talep, bliylik miktarIarda her tiirden mali, gerekli gereksiz maddeleri piyasada dondurur. Bu mamul madde okyanusuna pazarlanmn kapilanm acanlar, tliccarlardrr. Ahnan-satrlan her sey onlarin elinden gecer ve onlara kazanc brrakir. Yiiksek ucretleri ve hizh atrhmryla, pentagonist ekonomi, Amerikah tiiccarJara sahici bir cermet yaratmisnr.

Tiiccarlara her tUrden bankaciyi da eklernek gerekir.

Biiyiik bankalarda soz sahibi olanlar, pentagonizmin kumanda mevkiiyle dogrudan dogruya iliskidedir. Fakat, srradan sehirlerle tanm kasabalannda bulunan kiiciik bankalarm yoneticileriyle memurlannin durumu tiiccarlannkiyle aymdir. Bu bankacrlar kesimi, orta ve kiicilk ticarette donen paranm a~agl yukan hepsini elinde cevirir. Bu ticari cevrelerde alim ve satun oe kadar cok olursa, bir seviyenin altmdaki bankalann giinliik muameleleri de

,0 kadar cok artar ve dolayisiyla bunlar daha fazla para kazamr. Cikar arkadaslan tuccarlar gibi, bu bankacilar da, yurttaki buyuk faaJiyetin harp ekonomisine dayandrgiru acik ve secik anlarmslar, dolayisiyla onlar da pentagonlulasmislardrr.

Ashnda, Amerika Birlesik Devletleri'ndeki sosyal kumelerin cogu, daha 1964 yihnm sonlannda pentagonlulasrmsti. Fakat siyasi gozlemciler bunu anhyamannsti. Ciinkii ayrn yrl icinde yapilan sec; imle rde, Vietnam'da niikleer gucun kullamlmasmr isteyen baskan adayi secimi kaybetmis, buna karsihk, i~i bu asm noktaya goturme gereginin olmadigim soy leyen aday kazannusn. 1964'teki oylama, savasa karsi, yani giiciiniin doruguna gelmis ama kendini heniiz tam a<;lga vurmamis olan pentagonist harekete karst bir pIebisit gibi dtisiiniildii. Aslrnda gozlemciler tezahurlere kandilar ve kendi duygulanyla halkmkini birbirine kansnrdilar. Su veya bu olciide liberal olanlar, Goldwater'in programmda bulunan «nukleer giice basvurma» ilkesine muhalif oy kullandilar. HaIka gelince, o da oylanm cumhuriyetci adaya karst kullandr, Cunkti, secirni kazamrsa, Sosyal Sigorta'yr federallikten cikaracagnu ilan etmisti. Bu durumda, bu kurum, bundan sonra Washington'daki hiikiimete degil de, eyalet hilkiimetlerine baglanacaku, Goldwater'in programmdaki bu nokta, yurttaki biiylik kitlenin kafasmda, sosyal teminatlara bir saldrn gibi degerlendirildi. Goldwater'in basansizhgmt hazrrhyan ~ey, atom bombasma basvurulacagi konusunda yiikIendigi sorumluluk degil, bu ozel noktada toplanan tehditti, Eger Goldwater, erneklilik yasmr diisilriip, emekli ma-: aslarim artrracagrm, saghk hizrnetlerini artmp, bu arttmm yiikiinii halka tesmil etmiyecegirri vaadettikten sonra Vietnarn'da ulkesinin niikleer giiciinii kullanacagmi soylemis olsaydi, Amerikan halki ondan yana oy kullamrdi. Her'haliikarda oylan hayli artardt.

• 56 •

• 57 •

Kendimizi daha fazla aldatrmyalim ve kendi arzulan-mrzi gercekmis gibi gormekten vazgecelim. Amerika Birlesik Devlederi'ndeki biiylik yigm, iilkesinin inamlmaz zenginligiyle ve muhtesem askeri giiciiyle bliyillenmis durumdaydr, Bu yrgm, eger kendisine daha cok giivenlik, daha cok rahat sagItyacagml bilseydi ve eger milli onurunu tatmin etseydi, Vietnam'da da, bir baska yerde de «A» bombasmin kullamlmasi icin oy verirdi. 1964 secimlerinden birkac ay sonra, 1965 mayismda, Amerika Birlesik Devletleri halkunn % 70'inden fazlasi, Dominik Cumhuriyetine deniz piyadesi gonderme karannda Johnson'u desteklemis ve 1967 martmda a~ag. yukan aym yiizdeye esit bir cogunluk Kuzey Vietnam'daki bombardimarun siddetlendirilmesini onaylarrusu.P' Bu biiyiik cogunluk, her iki durumda da, pentagonist siyasetinde

Baskan Johnson'u destekliyordu; ciinkil 0, bir yandan da saglrk hizmetlerini gelistirmegi bedef alan bir kanun teklifini Kongre'ye sunmaktaydr. Boyle bir imkam Amerika'daki insan yrgmma hazrrlayan kimse, ne riirden olursa olsun, gtidecegi dis siyasette de yigmm destegini alabilecekti. Zira bu yrgmrn, komtinizm korkusu ve menfaat 30;hgrndan baskabir rnesgalesi yoktu.

1967 martmda yapdan ve ezici cogunlugun Ho Si Minh'in Vietnam'mda bombardimanlann §iddetlendirilmesinden yaoa tavir aldrgr kamuoyu yoklamasmin, New York Tirnes'in, Hanoi'de ve diger Kuzey Vietnam sehirlerinde yapnrdigt bir roportaji yaymlamasindan sonra cereyan etmis olmasi, iistiinde durulmaga deger bir husustur: Bu roportajlarda ozet olarak denen sey; Amerikan bombalarmm cephe gerisindeki cocuk ve kadmlan -oldUrdiigli, okullan ve yurtlan Ylkug. idi. New York Times'in makaleleri, Amerika'nin liberal kesimlerinde derin kaynasmalar meydana getirdi, Bu liberal cevreler bunlan, ellerindeki btitiln yaym vasitalanm kuUanarak yorumladilar. Fakat kamuoyu yoklarnasr bu kaynasmalann, biiytik yigmlann kanaati tistiinde bir yankisr olmadrgmi acikca gosterdi.

Bundan bir sUrU sonuc cikanlabilir. Ama bunlann hepsi gelip aym noktaya dayamr. New York Times'in memleketindeki kamuoyunun tesekkulu iistlinde o;ok az aglritgl oldugunu diisunebiliriz; onun sadece liberal cevreler uzerinde belli fakat smrrh bir etkisi olduguna kadar goturebiliriz bu diisilnceyi; sonra libera1lerin, cogunlugun ne duygulanm ne de diisiincelerini dile getirdigini ''dii§iinebiliriz. En temelli olam, ~iiphesiz bu soouncusudur. Hangisini ele ahrsamz ahn, bu sonuclann hepsi aynr gercek iistiinde birlesir: BiitiinUyle ele aldigumzda, Amerika Birle~ Devletleri'nin balk! ya pentagonisttir, yada pentagonlulastmlnustir. Bu toplum, silahlann iktidanna inanir, mil-

f') 1967 ydmIn hil:bir' anmda Amertkan haUunm f;Ogun. lutu Vietnam harbini onaylamaktan gert durmadl. EyHU aymda Amerikahlarm % 58'1 harol desrekliyor. duo -OsreDk, bu dfulem destegin en zaytf oldugu za_ mandi. Qlinkii bu oran Arahkta % 6l'e l:lktI. t'Jolli Harris Survey te~kiJatl, 1967 ylbnm ~bat, tenunuz, agustos, eylUl ve aralIk aylarUlda sondaj Uyguladl ve yukarda verdigimiz iki a)'!. dl!}t& tutarsak, bu anket, Ier dalma % 7&'10 iistUnde bir oran verdi. Harris Survey'in son aokeU 1968 y1hmn ~bat aymda, yani Vietkong'un Tet hUCllmUDa g~meslyle ayru anda uygulandl. Anket senueu, Amerikahlarm % 74'IUk bir yUzdeyJe, Vietnam harp politikasml onayladlgml gfu1.terlyordu. (The New York Times. IS §lubat 1968). Londrn'dakl 'I1mes gazetes] 19 :Sub at gtlnti Uk sayfasmdal, Wasbington mubabirinin 18 §!ubat taribll blr: baberini yaymhyordu, Haber, Amerika Birle~k Devletleri'ode aynl gUn yaymlannu~ alan blr Gallup an· ketinin sOflUl:larml ozetlemekteydi. Haberde verDen bllgiye gore, «Brujkam, Vietnam'daki askeri gabamn geneUikle artmasim istedikleri igin. tenkit edenlertn saytsi % 56'dan % 61'e Qlk:mU~tI.»

• 58 •

• 59 •

.letlcrarasr anlasmazhklarm <;oziimUnde ona gtivenir. Bu da, halkm silahlann iktidanna karst olanlan dinlememesi demektir.

1819'da Simon Bolivar'm «toplumun etkili azinltg:» dcdizi: memleketin basmda bulunan kii9iik zUmreye so-

t:> ,

ziinli gecirebilen, onu adalet ve hlirriyet icin dogu~ caihrabilen bash kiimesi, bugtin Amerika Birlesik Devletleri'nde yok arnk. Bugiiniin etkili aZml,g" kendini ekonomik cikar tutkusuna adarrus insanlardan miitesekkil. Ve halkm arkasmdan gittigi insan ktimesi, liberaller degil. Liberallerin teskil ettigi kume Amerika Birlesik Devletlerinde, coktan yok olmus ferdiyetci toplumun mahdrr. Bugun onun yerini, sadece bliylik giio:; gosterilerinden ve yigm haberlesme vasitalanndan etkilenebilen bir yigm roplumu alrmsnr. Artik liberaIler, pentagonizmin gUcli capmda bir guce karst koyamazlar ve televizyonda bir karsi-programla dtlstlncelerlni biitiin yurt yUzeyine yaymak icin kendilerine gerekli olan parayi da bulamazlar. Giicti de, parayi da ellerinin altmda bulunduranlar, pen-, tagonizmin ve dis siyasette pentagonizmin ajam olanlar, hiikUmetin yaratugi kar sahalanndan yararlananlardtr. Yrgmlarm kanaatini seklllendirenler, iste bunlardir.

Profesorler ve ogrenciler, imkansrzhk icinde ytizen halklarla dolu uzak ulkelere sokulmus Amerikan askeri harekatma karst durmaktadrr. Onlar bunu kanaatleri onaden bilinen kisilerin. okudugu gazetelerde ve dergilerde parayla yazdi klan makalelerle yaptyorlar. Bir cok «dissenten, iiniversiteler adina. inceleme merkezleri adina gosterilerde bulunuyor. Oysa bu iiniversitelerin, bu inceleme merkezlerinin giderlerini pentagonizm odemektedir. Bir siireden beri Berkeley Universitesi'ni saran protesto hareketinin suriip gittigi bir esnada -kimi Amerikahlann dilinde dey hareket- numayisci ogrenciler gibi dti1}tindUgtinden yakmilan universite rektoriine nasrl olup da, bir guclukle

karsilasmadan yol verilebildigini, iste bu paradoks aciklar. Arnerika universite teskilatmda gercek bir rektor yoktur, Baskan vardir, Yukanda atrfta bulundugumuz olayda baskan Clark Kerr'in yerine, Rand Corporation ve Milli Savunma Bakanhgi hizmetinde bulunmus, Pentagon'a sikr sikiya bagh biri olan Charles Johnson Hitch getirilmistir.

Her keresinde biraz daha kuculen liberal kesirn, artik degi~mi1} bir toplumun ilruniinden, bir yaban ciceginden baska sey degildir, Sadece bir kac liberal, yaslan hayti ilerledigi halde, biyolojik sebeplerle yasamaga devam ediyor. Bir Ylgm toplumunun, serbest rekabet reiimi icindeki tabii ijadesi, liberalizm degil, pentagonizmdir. Liberallerin yeri, ondokuzuncu yiizyrlla bu yiizytlm baslannda, ferdiyctci kapitalizm cagmdaydr; yoksa $imdiki cok-gelismis sermaye cagmda degil. Hrua bazi gencler, sanki secilmesi kabil bir meslekten soz eder gibi, liberal olduklarim soyliiyorlar, Ama bu pek de sebepsiz degil. Bu gencler bazi vesilelerle biliyorlar ki, adi pentagoniste cikrms kisilerin yapamryacagi bazi hizmetlerle gorevlendirilmek iizere kendilerine liberal denen kisilere de memleketin ihtiyaci vardrr. Herhaliikarda taninmaga deger bu liberal tipin de eninde sonunda maskesi dlismtistiir. Onlann «liberal» dergilerde yaymlanan, hiikiimet politikasma yonelttikleri itirazlarda oyle bir paragraf vardir ki -ashnda metnin kilit noktasrdir bu paragraf- hiiktimetin resmi politikasina tipatrp uyar.

Bircok Amerikan liberalinin De anlama geldigi anlastlmayan miitereddit tavrrlan, bir ~agda,' degi,1}mis bir baska cagm fikirleri ve hisleriyle yasamanm cok rnuskul ve hatta irnkansrz oldugunu cok gUzel aciklar.

Bir Theodore Draper'in durumu, kendi tllrtinde tek ornektir. Olaylan kavramakta bu usta kafa, ernsalsiz bir

• 60 •

zeka, yaraticr biiytik bir duyarhgm yamsira, sebat ve bilkiilmez bir aydm namusuyla donannusnr. Onun yaratngl ornegi izlemek, aym meziyetleri bOlti~memi~ biri icin kolay degildir, (6)

(&J Ben heniiill Cwnburba§kamyken, Latln AmeI1ka'ya. iyi dQ,vr8.lll.ln!aslDdan yana olu!fuyla Un yapnufj: blr libe. ralden telgraf almll'j:tun. Bu liberal, 1963'de Arnerl"8- Blrle'jik Devletler>inde onemli sanayilerden blI1 olan !fekedl mamuller sanayiinln idare meeljst Uyesi bnl". Telgraflnda §eker veya ~kerden ya.plbna blr madde istemekteydi. Dominik Devleti bir ~k seker fabrika. smm sahlblydi ama, ben seker satICIsl degildim. Uste, Ilk Amerlka Birle!;llk Devletleri'nin bu pollttk !faltsi. yetlnln ~eker ticaretiyle ugr8.!lIWagi aklUIIID kO§eSin. den bile g~mezdl. !)eker dUnya plyasaslnda pahahya gidlyordu ve iilkemln ~Ikarlarlw gozeterek flyatlar iyice yiikselmeden satislarm yaptln1asIRI istemlyor. dum. Blr ka{l yll sonra memJeketimdeki pentagonist mildabaleden yararlanarak, bu liberal, New York Ti. rnes'In edebiyat Ilaveslnde beni Dominik Cumhurlyeti leln bir fe-Iaket olarak takdim eden blr yau yaYlruadl. Bu Iiberalin ada Adolfe Berle'di:r.

51 $iyasel ve Penlagonizm

Theodore Draper, Vietnam Savasi'mn sebeplerini iucelerken su sonuca varmaktaydr: Amerika Birlesik Devle tleri, Kuba'da ve Dominik Cumhuriyeti'nde oldugu gibi, Vietnam'da do silah gucunu konusturmak zorundaydt, riinkii bu iilkelerde meydana gelebilecek, beklenmedik olaylan karstlayabilmek: icin hicbir yedek siyasi programa malik degildUII

Cok dogru, Fakat neden bir siyasi programa sahip degildi? Ciinktl Amerika Birlesik Devletleri'nin artik beynelmiIel sahada siyaset adamlarmm yonettigi sivil bir gtlcii yoktu, Bu alanda soz hakkr dlinyanm hangi iilkesinde olursa olsun, uygulanmaga hazir planlan olan bankacilardan, sanayicilerden ve generallerden tesekkiil etrnis askcri guctedir.

Amerika Birlesik Devletleri halki ve hiikiimeti pentagonizm'in bir somurgesi haline gelrnistir ve biitiin so-

ru THEODERE DRAPER, Abuse of Power, the Viking Press. New York. 1967.

• 62 •

• 63 •

murgeler gibi, dis siyaset uzerinde karar yetkisi yoktur. Bu yetki, somurgeci efendilerinin clindedir. Emperyaiizrn zamarunda somlirgenin dl~ siyaseti metropol tarafmdan islenir ve yilrlitliliirdil; bundan boyle, girmis oldugu pentagonist somilrge haliyle, Amerika Birlesik Devletleri'nin dl~ siyaseti pentagonist iktidar tarafmdan islenmekte ve ytlriitiilmektedir.

Ernperyalizm zamanmda bir somurge birligi kumandarnnm, Kongre'de veya Kongre kornisyonlanndan birinde arzi endam edip zaferi kazanmaga matuf tedblrleri bir bir anlatmasi ve «cocuklan» adina konusmasi dusiinillcmezdi; ama pentagonizm cagmda General Westmoreland"In yaptigr da bundan baska bir sey degildi. Bu yetrniyormus gibi, yasama meclisi iiyeleri kendisini ayakta alkrsladdar ve butun ulkc, televizyonu sayesinde izledigi btl olaYI, tabii bir ~y, hatta heyecan verici bir manzara saydi.

Amerika Birlesik Devletleri'nin bugun dli§tiigii durumu, bu ornek cok iyi anlatmaktadrr. Onbes yrl icinde iilkenin gayrisafi milli geliri iki misline cikn; 0 zaman da biiyiik iktisadi guc; asked pazann ihtiyacmr karsilamakla yiikiimlli o1an ve tiretimi -yani kendi zenginliklerini- artrrmak icin bu pazann genislemesi gerektigini, bunu saglamak icin ise savasr siirdurtmek ve yaygmlastrrmak amacryla bizzat askerlerle ittifaka girmenin sart oldugunu bilen bir kiime insamn elioe gecti. Bu ittifaktan iktisadi, siyasi ve askeri gercek bir iktidar dogdu. BeynelmileJ alanda dizginleri elioe geciren, We bu iktidardrr,

Geleneksel dis politikanm viicuduna artik hie ihtiya9 kalrnanustrr. Boyle bir siyasetin sivil sefleri -baskan ve Disisleri Bakam- artik mahdut bir yetkiye sahiptir:

Penragonizm'm planlarmr tasdik yetkisine ... Zira prograrm olan tek kuvvet pentagonizm'dir, Bu program, mevcut askeri glicii muhafaza etmek ve onu mtlmkiln oldugu kadar gelistirmek amaciyla yeryiizliniin bazr koselerinde SI-

cak savasr israrla siirdlirmektir. Ktsacasr, siirekli savas sayesinde asked pazarlann azamisini teminat altma almak, tIr.

Siyasetcilere bicim veren sey siyaset tecriibesidir.

Amerika'nm dis siyasetinin de, muhakkak ki, cok ozel bazi metodlan ve Amerika Birlesik Devletleri'nde bu metodlann uzmanlan vardir, Son zarnanlarda Baskan John. son, belki de, bunlann en ustasi haline geldi, Fakat, diS politikamn incelik gibi, Ileri goriisliiliik gibi, baska vasrfIan da vardrr. Belli ilkelerin uygulanmasr, basiretli siyaset adamlanrn gerektirir. Arnerika Birlesik Devletleri bun. lardan iyice yoksundur. Bundan dolayi da bir drs siyaset izlenmekten vazgecilmis, onun yerine meseleleri kaba gii9- Ie cozmek yoluna gidilmistir, Arnerika bu alanda siyaset adamlan degil, mernurlar banndirmaktadir. Bu yiizden, disisleri ve milli savunma bakanlanru, emperyalizm cagm. da oldugu gibi siyasi sahsiyetler degil de, sanayi dllnyasinm yoneticilerl arasmdan secmek adet haline geldi. D1Sisleri bakarn (bir misal olarak veriyorum, belli bir kisiyi kastediyor degilim) onernli bir sahsiyettir simdi de. Ama bu gorevde bulunamn siyasi dururnu dolayisiyla degil de, a gorevde bulunmasi yUzlindendir. Bu gorev kendi basina, onemli olrnaya devam etmektedir, zira, yeryiiziindeki hilkiimetlerin cogu drs siyasetlerini sivillerle yonetir ve yiiriltiirler. BeynelmileJ konferanslarda soz sahibi olanlar, askerler degil, siyaset adamlan, diplomatlar, istatistikci. lerdir. Ve Amerika Birlesik Devletleri bu Wrden roplannlarda gene de siviller taraftndan temsil edilir.

Pentagonizm'in bu alandaki yerini hazirlayan da, Amerika siyasi gelenegidir ve buna sasmamak gerekir. Pentagonizm gibi bir vakra, iilkenin sosyal tabiatma uygun bir yapida olmasaydr, orda kok salamazdr, daha dogrusu ondan dogamazdi. Alman milli karakterinin ve ekonomik biciminin tersioe gitseydi, nazizm, giiciinlin

• 64 •

• 65 •

doruguna cikabilir miydi? Pentagonizm, Amerikan toplumunun ve bu toplumun bOyle bir giiciin tesekkUIti srrasmdaki tekamul derecesinin tabii bit meyvasi olmasaydi, Amerika Birlesik Devletleri'nde bu kadar giiclii olarak kok salmayi beceremezdi.

Amerika Birlesik Devletleri devlet memurlarmrn ve burokratlann ulkesidir; siyasi liderlerin degil. Memurlann en yuksegi liderdir, ama sadece gorevde bulundugu siirece. OraYI terkettikten itibaren onemini ve kitleler tisnindeki etkisini kaybeder. Gorevi sona erdikten dart yd sonra yeniden baskanliga secileuGrover Cleveland'm durumu bir istisnadir ve istisnalar kaideyi bozmaz. Tarihi boyut kazanmrs politik cehreler; Avrupa'da tamdigtrmz .cinsten, lider durumuna erismis, beynelmilel sahsiyet vasfin! kazanmrs, vaz'ettiklcri fikirleri uygulama alanma sokmak 100io buhran zamanlannda iktidara gelmis (sadece iki isim anmak istersek, lngiltere'de Winston Churchill ve Fransa'da Charles de Gaulle durumunda) siyaset adamlan, Arnerika'nm tarihinde yoktur. Amerika Birlesik Devletleri'nde lider vasfr, gorevin kendisiyle belirlenmistir; 0 gorevi isgal eden adamm sahsiyetiyle degil. Ama askeri alanda bunun tam tersine bit vakrayla karst karsiya geliriz, Amerika'nm eski baskanlan, gorevlerinden aynldikIan andan itibaren, cok kere dogduklan sehirde, miinzevi bir hayat yasarlar, Adlan pek az amhr ve ancak oldiiklerinde, sahislanna duyulan saygi borcu odenir, Buna karsihk, General McArthur Kore Baskumandanlrgi'ndan geri almdrgi gun, halkindan en bUyiik saygiyr gordu. Bu, sadece muzaffer bir kumandan oldugu icindi ve bundan dolayi ona milli liderlik vasfr yakisnnhyordu. Amerika Birlesik Devletleri'nin tarihinde muzaffer generaller vc albaylar, idarecilik meziyetlerini kendilerinde topladiklari icin degil, lider gozttyle bakildiklan icin baskanhga secilmislerdir. Amerikan toplumu icin kahraman olandir lider:

.sivil yonetici degil. Amerika Birlesik Devletleri, siyasi acidan henuz Avrupa iilkelerinin olgunluk ~a~ndan oncelerine tekabiil eden geri kalmis bir merhalededir.

Avrupa'nm siyasi tekamiilii, Amerika Birlesik Devletleri'yle aym yolu izlemedi. Eger de Gaulle, iistlin hir asker olusundan daha da fazla, bUyiik bir siyaset adamz olmasaydr, tilkesinin harp sereflileri miizesinde bir yeri olurdu ama, hicbir zaman bir lider haline gelemezdi. Bir generalin prestijini bir lidere has liyakatlerden ayirabilmek icin, ancak siyasi egitimin ve siyasi meselelerle siki temasm insana kazandrrabilecegi, teferruata inen bit duyarhk lazrmdir. Bu alrskanlrgi edinebilmek ve bu derecede bir egitim kazanmak icin, en azmdan, devamli isler halde bulunan siyasi partilere ihtiyac vardir.

Amerika'rnn geleneksel partileri -bunlann adr, ylizyila yakm bir zamandan beri «demokrat» ve «cumhuriyetri»dir- slirekli kuruluslar degildir, Basit yurttas actsmdan siyasi faaliyet, on secim denen -her partinin kendi adaylanni tesbit ettigi- secimde baslar, genel veya kisrni secim giinii sandiklann basma gidip oy kullanmakla sona erer. Halk heyecammn en biiyiidiigli, dorukta 01- dugu an, her partin in Beyaz Sa ray icin adaymi tesbit edecegi karar amdrr.

Bu aday, secim giiniine kadar partisinin lideri olacaktrr; eger baskan secilirse, dort yrl suresince veya teamill oldugu iizere sekiz yil boyunca lilkenin lideri haline gelecektir. lsgal eden adamm degil de kendinin Qnemli oldugu bu go rev, secilene, % 99,99 Ikinci defa ad~y sccilmek, yani bir dort ytl daha partisinin, tekrar baskan secilirse de, iilkesinin lideri olmak hakkuu kazandiracaktrr, Baskan, kendine karst oy verenler dahil, milletinin de lideri olacakttr. ·lsterse sahsmda lider vasrflanm toplamasin, isterse bu gorev ona vekaleten kalsm; degil mi

• 66 •

ki insam degerli krlan gorevidir, 0 bir kere daha aday ve: baskan secilecektir.

Bu yolun dogru olup olmadrgmi tarnsiyor degiliz..

Ama sunu bilmekteyiz ki, bu yol bir bucuk yiizyildan ben Amerika Birlesik Devletleri'ne uygun gelmistir. Bu yol, Iiderlerle ve siirekli partilerle pek basi hos olnuyan bir sistemin bir parcasidrr. Surasl acik ki, bu lider ve surekli parti noksam pentagonizm'in 90k isine yaramistir. Pentagonistler iilkenin beynelmiIel siyasetinin efendileri haline gelmek istediklerinde, ne basiretli bir siyaset adamiyla, ne de kendilerine karsi koymaga muktedir bir devlet adamryla cansnlar. Kendi oz halklanm somurgelesttrmek firsatr dO&'llfiCa, bunu asagl yukan hicbir mukavemetle kar~Ila~madan yapttlar. Daha maSI, Amerikaltlar, gozlerinin onunde meydana gelen yagmamn farkma bile varmadrlar.. Oysa, Amerika Birlesik Devletleri'nde bir htikiimet iiyesinin, bir stire once uygllladlgmm tam aksine bir politika giidiip de nasil yerinde kalabildigini dtisilnmek dahi bu gercegi farketmege yeter. Gergekten, mademki onemli olan onu Isgal eden degil de, gorevin kendisidir, oyleyse bu gorevin ba~tndaki adam, bir biirokrattan baska bir sey degildir; siyaset adarm olmayi da beceremiyecektir. Bu, beynelmilel iliskiler alanmda pentagonizmin kendini kabul ettirmesinden sonra biitiin acikligryla goriilrnektedir. Iste en iinlii iki ornegi: Dl§isleri Bakam Dean Rusk'mki He Arnerika Birlesik Devletleri'nin Birlesmis Milletler nezdindeki eski temsilcisi Adlai Stevenson. Dean Rusk He Adlai Stevenson kabineye belli bir dlsi§leri politikasiru, Baskan John F. Kenedy'nin politikasmr uygulamak iizere girmislerdi. Latin Amerika konusundaki politika, kalkinma amaciyla isbirligi, hicbir mlidahale olmryacagma ait teminat, Latin Amerika halklannm iradesine ve milli ozlernlerine saygih olma seklindeydi. Baskan Kennedy, lsi, Castro Rusya'yla olan baglanm kopardigr takdirde, Kii~'

• 67 •

ba komiinist kaimayi istese bile, Amerika Birlesik Devletleri'nin Ktiba'yla normal iliskilere girebilecegini soylemege kadar goturmustu. Disisleri Bakamyla, Birlesmis Milletler'deki temsilcinin izleyecekleri siyasi rutum buyduo

Derken, bu hat, Amerika Birlesik Devletleri'nin biitun Latin Amerika iilkelerinde siIahh miidahalesini hakh gorecek sekilde tersyiiz oIdu. Bu ani degi§iklige, yetrnisiki saatten daha az bir zaman icinde karar verilip uygularnaya gecildi. Dominik Cumhuriyeti'nde 1965 Nisan ihtilali patlak verrnisti ve pentagonizm Amerika Birlesik Devletleri'nin diS siyaset kumandasmr ele almaga coktan hazirdr. Karaibler'in bu kii9iik ii1kesine silahh kuvvet gonderme karan, 90k tarafh paktlann ihlaline, Franklin Roosevelt'den bu yana islenen ve gelistirilen bir politikarun reddine vc O.E.A.'nm -Amerika Birlesik Devletleri'nin yaratngr ve uzun vadede vaz gecerniyecegi kurulustam olarak gozden dtismesi tehlikesine ragmen almdi. Ve Ulkenin dis politikasim yonetmekte olan adamlann iktidarsizlrgmr gumsigma cikaracagr bilinmesine ragmen, uygulandr: Dominik Cumhuriyeti'ne miidahale edildi. Dean Rusk ve Adlai Stevenson mudahaleyl tasvip ettiler ve gorevlerinde kaldilar. Siyaset adamlan gibi degil, bilrokratlar gibi davrandilar, Demokrat Parti'nin iki defa baskan adayi olan Stevenson'un, bu goreve secilmis oldugunu bir an dusunun! Anlatnguruz olay, onun devIet adamt vasiflanndan mahrum, basit bir memurdan baska

bir sey olmadigmr gostermektedir. ,-,

Ikisi de geIenekseI cift partili sistemi kullandiklan icin, bazen Amerikan siyasi hayatmi lngiliz siyasi hayatryla oranlama egiliminde oianlar vardrr, Fakat, lngiltere siyasi hayatmm Amerika Birlesik Devletleri'nin siyasi hayatmda kalsa kalsa, 90k soniik bir izi kalrmstrr, Bir ingiliz siyaset adarm, diinyaya belli bir bakis tarzma, eskiden

• 68 •

Whig vc Tory, glinlimlizde ise muhafazakar ve isci dediaimiz genet goruslere sahiptir. Bit Amerikan politikacrsi, ;arihindeki birkac istisna bir yana, hicbir ideolojik parti gorli§line sahip degildir, Onun icin parti, belli bir gorevc gelmek icin bir vasrtadir. Bir kere bunu basardi mi, aym partinin baska liyelerinin ileri siirdliklerinden mutlak olarak farkh ilkeleri bal gibi savunabilir, Ingiliz hiikiimetinin dtsisleri bakaru, partisinin siyasetine, yani partisinin iktidara gelirken uygulamayi vaadettigi siyasete aykm bir siyaseti acikca onaylamaga kalkarsa, gorevinden aynlacak hatta belki de hliklimetinin dusmesine sebep olacaktir.

Ingiliz siyasi gelenegiyle Arnerika'mnki arasrnda esas fark, Amerika'daki partilerin siirekli olmayismda yatar. Bunlar, belli bir programda temeUenip teskilatlandmlmanns, secimden secimc oy kazanmaktan baska birsey diisiinmeyen parti taslaklandrr. Secim zamam yaklasrnca, bir takim meslekten politikacilar, kazanrna sansi gorduklen adaym cevresinde klimelenirler.

Amerika Birlesik Devletleri'nde Gliney'li bir Demokrat'm Kuzey'li bir Cumhuriyetci'den daha sagda olusu, epey zamandir hayti ahsilan bir durum haline geldi, Kuzey'li cumhuriyetci bir senatoriln liberal tedbirlerden yana, GUney'li bir Demokrat senatorilnse karst oy kullandikIan SIk stk gorliliiyor. Bundan daha da kotusu, Irk ayrrmi meselesi dismda liberal tekliflere oy veren, ama i§ bu konuya dokununea en sagel tcdbirlerden baskasrna iltifat etmiyen GUoey'1i Dernokrat senatorler dahi vardl.r ....

Bu cesit rabitasizhklar, bu politikactlann hicbirinin siyaset adami olmamalarmdan ileri gelmektedir. Ame~ka Birlesik Devletleri'nde siyasi liderlere yer yoktur. Bir goreve ehil olma sarti, sadece oraya kapagi atmaktan ibaret olunea, ele gecen bu nimeti elden kacirmamaga da ugrasrlacakur, Bunu basarmanm yolu da, ulkenin sosyopolitik terkibi alabildigine celiskili olduguna gore, aym

• 69 •

anda hem demokrat, hem antidemokrat, hem cumhuriyetci, hem de cumhuriyetcilige karst olmaktan gecer. GUney'in demokrat bir blok teskil ettigi, ama bunun Lincoln"Un cumhuriyetci olrnasi dolayrsiyla ve guneylilerin Lincoln'un hatrrasrrn hanrlatan herseyden nefret etmelerinden oturli oldugu bilinir, Bu blokun demokrathgr, cumhuriyetcilere karst olmaktan baska bir anlam tasimaz. Buna ragmen, Florida eyaleti'nde, 1966 krsmi seciminde, eyalet yoneticiligini cumhuriyerci aday kazandr. Boyle bir scy 1898' den beri, ilk defa meydana geliyordu. Florida'lr yurttaslann oylanndaki bu degismenin sebebi ne miydi? Demokratlann adayimn, zencilere esit yurrtashk haklannm tamnmasmdan yana olusu. Oysa giiney secmenlerinden, ancak Irk aynmi konusunda statu quo'yu saydigt milddetce destek gorebilirdi,

Amerikan siyasi hayatmdaki genel rabitasrzhgi doguran sebep, sadece Irk ayrtrru meselesi degildir, SUrUsuyle baskalan var bunun yamsrra. Gercekte, siyasi iktidar acismdan Amerika Birlesik Devletleri, blitUo bir illke, tek bir hliklimranhk alaru teskil etmez. Asagl yukarr hepsi birbiriyle mUcadele eden cesitli iktidarlann cesitli hUkUmranhk aJanlan vardrr. General Motors, Washington'da faaliyet gosteren baski unsurlan sayesinde, Iilkenin siyasi hayatrrn ctkileyen ikrisadi ve sosyal bir iktidardir; ama Ford Motors Company, General Motors kadar onemIi olmasa bile, onunla mUcadele eden, onun gibi Washington'da bask! unsurlanna sahip bir baska iktidardir. Standard Oil Company, Phillip Petroleum'dan veya ayru }Urden birkac baska isletmeden bir mukavele kapabilmek kin, hiikUmete aglrll~m koyrna yollanru aramaktadir, Boylece kiran krrana savasa tutusmus iktidarlar arasmda sonu gelmiyen bir zincir uzar gider. Sirasr gelince, biitlln bu iktisadi ve sinai tesebbiisler sendikalara karst eephe almak ilzere birlesirler. Sendikalar da biraz daha yiiksek

• 70·

.71. ,,<ekte bir degeri olan sadece bu durumdur- tehlikeye atan saskm herifin biridir. Ashnda Amerika Birlesik Devletleri'nde de siyasi ideallerle bezenmis sadece kendi basit cikarlaruun pesinden gitmiyen adamlann hentiz neslinin ttikenmedigi siralarda «politikaci» lafr k6tii manaya ceki.lirdi; oysa ~imdi Amerika Birlesik Devletleri'nde siyasetIe ugrasanlann baska bir isim tasimalanna imkan yoktur.

Politikacrlar icin pentagonizm aym zamanda biiyiik iktisadi guclerin cikarlanm birbiriyle bagdastirarak bn tutarsizhklann bir kismrm ~6zmege yarayan bir vasita haline geldi.

Pentagonizm dey askeri tuketim pazanru yaratarak yeni sanayi kollannm faaliyete gecmesini ve eskiden mevcut olanlann genislemesini sagladi. Bunu kolayca yaptr, zira bu yeni kuruluslar ve i1aveler icin gerekli cok bliyiik fonlara sahipti, Pentagon'un mukavelesi, hamill icin cek yerine gecer. Bu mukavele sayesinde, hemencecik, arsalar, makinalar, arastmcilar, teknisyenler bulunuverir; yeni bir sanayiin tesisi veya mevcut olan bir baskasinm genisletilrnesl icin gerekli olan yollar, elektrik hatlan, 0 anda saglarnr. Cok kere bu mukaveleler yuzmilyonlarca dolar tistlinden imzalanmrsnr, 0 halde, baskanmdan tutun da kasaba belediye baskanma kadar, Amerika Birlesik Dev.letleri'nin biittin meslekten poli tikacil an, «politik zemin» -yani on secirnleri kazanmak zorunda olduklan yer- dedikleri seye, secmenlerin Isteklerine, en fazla i~ imkanlarmm, yeni sanayi kollarmm acilmasma dayanan taleplere kulak vermek zorundadir. Yeni bir sanayi, yeni ticaret alanlannm, yeni bilgi alanlannm, yani kisaca, yeni secmenlerin tesekkul etmesi demektir, Pentagonizm'in, mukaveleleri sayesinde, bUtiin bunlan verecek gticti vardir. 'Mesela sozciileri bunu §Oylece belirtsin, kafidir: «Bu mu-

kavele geregince imal edilecek olan su su uca« parcalan: 'ntn falan.ca yerde yapilmastna ... » Fabrikanm 0 falanca

iicret saghyabilmek icin, bu tesebbuslerle miicadele halindedir.t"

Bu biiylik gucler arasmdaki milcadelede hangi safta yer alacagim zamanmda kestiremiyen meslekten politikacrlar -kidemli milletvekilleri, senatorler. belediye baskanIan- icin, yerlerini kaybetmek tehlikesi vardir, Bazen ~u veya bu mevkie yeniden secilmenin yolu, bir isletmenin destegini saglamaktan gecebilir; fakat buna karsrhk 0 4- letme, adaym siyasi crkarlanrn zedelemek tehlikesini gosteren bir tavizi ondan istiyebilir; yahut bu smai tesebbus, emekcilerin karst I.;lktIgl bir kanun teklifinin desteklenmesini isteyebilir. Boylece aday ne tavir alacagmi bir tiirlii kestirernez: Isletmenin destegini goreyim derken, iscilerin oyu n u kaybetmesi gibi: ~~i1erin destegini kazandrm ~.,. ken, tescbbils yardumnr esirgedigi icin secimi kaybetmesi de mllmkilndlir.

Amerikah politikacilann bu tur tutarsizliklar yllzlinden ugradiklan guclukler, siyasi vasrflan ferdi istidatlarda degil, sadece bir gorevin kullaruhsr sirasmda tamyan sisteme ekleninee, Amerikahlann nicin siyaset adami degil de, «politikaci» olduklan anlasrhr. Halk arasmda «politikaCl» terimi, kendini bazr ilkeleri savunmaga adamak yerine, kapugi postu ve avantajlanm elden kacirmamayr terem eden insanlar icin kullamhr. Fakat, Amerika Birlesik Devletleri'nde, kendini bazi ilkelerin savunmasma hasretmis siyaset adami, bu ulkede icice duran iktidarlarm biriyIe vcya birkaciyla hemeneecik causmak zorunda kahrdi. Bu karsrthk da onu isinden ederdi. Gercek su ki Amerika'run siyaset dilinde «idealist» terimi hor go rtilli r. Bir Amerikah icin idealist, insana elle tutulur hicbir kazanc saglamiyan hir ide ali savunmak ugruna durumunu -ger-

IlJ Amertka Birle~lk Devletleri'odeki belliba.,h finnalar. la, bunfarm 1965 ydmdaki satl~ tutarlan ve kazanetan i!,lin bk. bu btiliiln.Un sonundaki EK.

.72.

• 73 '. rika Birlesik Devlet1eri'nde, ic olaylar i~in sivil bir hukUmet tarafmdan, beynelrnilel olaylar icin, gayrimesru bir iktidar tarafmdao ytirUtUlen bu iki bash siyasetin nerelere kadar gidebilecegini bilen biri var rmdrr? Drsta bazi felaketier meydaoa gelseydi, pentagonizm'in yetkileri krsilabilir miydi? Y oksa bu gti9 toptan ortadan kaldrnlabilir rniydi? Yahutta boyle bir durumda, pentagonizm'in politikacrlan yerlerinden edip iktidan ele gecirmesi gibi bir tehlikeyle karsilasabilir miydi Ulke? Hi9 bir felaket meydana gelmez, pentagonizm biittln dtinyayr rutusturan savaslarma devam ederse, Amerikan halki kendi askerleriDin ylirilttUgU saldrrganhklara hir gun acaba «dun dec mi?

Amerika Birlesik Devletleri'nde hali hazirdaki durum pek ic a91C1 degil. Amerika'da ve drsmda, baskan degisince, beynelmilel siyasetin de degisecegini sanan bir sUrU insan var. Yarulmaktalar. Baskan Johnson'un halkindan oy isterken drs siyaset iistiine soyledikleri, bir aldatmacadan baska ~y degildi. Iktidarda soylediklerinin tam aksini yapmasi da ... Baskanhk gorevini ustune aldrg: giln Johncon, iilkesinin drs siyasetinin fiili kumanda hakkuun kendinde olmadrgmt biliyordu, John F. Kennedy de, i9 politikada bir sarsmtirun ufak tefek kansrkhklarla atlatilabilecegini, ama dl~ politikadaki bir sarsmtmm Amerika Birlesik Devletleri'ni apacik olilme gottirebilecegini biliyordu. Buna ragmen, Vietnam'da nrrnanma harekatmr ilan eden aym Kennedy'dir. Zira daha 1961' de baskan secildiginde anlamistr ki, Amerika eski Hindicini'de bogazina kadar isin icine girmistir ve artik geri di:inU§ imkant kalmarmstir. Baskan Eisenhower'in, gorevinin sona ermesinden az once, iilkesinde tesekkul eden «mali, sinai ve askeri kompleksse dikkat edilmesi gerektigini soylemesi ,bo§una degildi, Pentagonizm 1965 baslannda tesekktiIilnli arnk tamamlanus bir iktidardr. Ama, 1960'larda dahi

yerde yapilmasmr talep eden sayer bir senator veya bir milletvekili ise, pentagonistler, ihtiyaci olduklan zarnan onun oy'una gUveneceklerini biliyorlar demektir. Ustelik, pentagonizm bu oyu, ilt siyasetle ilgili kararlar icin istemiyecektir. Onun faaliyet alam, Amerika Birlesik DevletIeri'nin icinde degildir. Amerika Birlesik Devletleri, pentagonizm icin, insan ve savas malzemesi ve aynca kazan; sagladig; bit yerdir; siyasi yonden onun gozilnde yurdun bir degeri yoktur.

BUyUk firmalar arasmdaki cansrnalarda uzlasunci gU~ olan pentagonizm, Amerikan politikacilan 19m essiz yararhktadir. Zira, bUyUk basket isteyen cikmazlan 0 halleder. Hucum tanklannm, ucaklann, gemilerin imalatma veya petroliin cikartrlmasma ait yUz milyonlarca dolar ustunden imzalanmis bir mukavele, birbiriyle rekabet halindeki bircok sirket arasmda bolusulebilir, Baskanmdan tutun da, en asag: basamaktakine kadar bUtUn politikacilar icin bu durum biiyiik bir prestij vesilesi olmustur,

Pentagonizm, dunya halklan, ozellikle bagirnh olanIar ve somiirge yapismda olanlar icin, bir basbelasi -ve siirekli bir tehdit- teskil eder. Aym sekilde, asker olarak onun hizmetinc giren Amerika Birlesik Devlet1eri gencleri i9in de. Ama 0, Amerika Birlesik Devletleri politikaciIan ve kendi kurmayinr teskil eden biiyiik iktisadi gU~ler icin Tannnm bir liltfudur. Bir baska acrdan, bu dart basi mamur, harp ekonomisinden sebeplenip, yuksek iicret ve kar saghyan milyonlarla isci ve tiiccar icin, bankacilar, memurlar, serbest meslekte cahsan emekciler, teknisyenler ve bilginler icin de nimettir, Bu, Amerikan toplumunun parca parca pentagonlulastrgtm gosterir. Ama onun yerinde hangi halk olsaydi, bu pen tagonlulasmay 1 karst koyamadan kabul edecekti; bunu da teslim etmek gerekir.

Pentagonizmin siyasi rolU meselesine donelim, Arne-

• 74 •

• 75 •

• EK •

lat. A~ag/ yukan butun bu isletmelerin, hepsinin degilse bile, kapitalist iilkelerin fogunda yaurtmlan vardtr ve iflerinden baulan, komiinist idkelere de yerlesebilmek amactyla, i§ yollart denemektedir. Ayru:a, bircok petrol jirmasuun dl§ iilkelerde kendilerine miithis kdrlar sagllyan miimessillikleri vardtr. Yukarda sunulan koca koea rakkamlartn iiade euig; anlam sudur: 4.250.000 adam kullanan bu ellibes sanayi jirmasi 1965'te, 200 milyon niiiuslu S.S.C.B.'nin gayrisaji milli gelirinin yanstndan daha iazia bir hast/a saglanusnr. Bu rakkam Almanya'mn 1965'teki mill; gelirinden 35 milyar dolar, ingiltere'nin aym ytlk! gayrisaii milli gelirinden 51 milyar dolar iazladtr.

Bu listenin en bastnda §u bel [irma vardtr: 20.733.892.000 dolarltk i§ hacmi, 125.600.000 dolarltk sai! kiir ve 734.000 memur ve ij~isiyle Genet Motors; 11.536.789.000 dolarltk is hacmi, 703.049.000 dolarlik saii klir, 364.487 memur ve i§fisiyle Ford Motor Company: JI .471.529.000 dolarltk i§ hacmi, 1.035.765.000 dolarlik saii kar, 148.000 memur ve i§risiyle Standard Oil ~ 'f New Lerseyi": 6.213.595.000 dolarltk i§ hacmi, 355.122.000 dolarhk saji kGr, 300.000 memur ve ijrisiyle General Electric ).·C 5.299.935.000 dolarhk i§ hacmi, 233.377.000 dolarltk saii kdr, 166.773 memur vc i§risiyle Chrysler.

Fortune'un ayni saytst, 1965 ytluun -pentagonizmin kararlt bir sekilde faaliyete giripigi Yll- Amerika Birlesik Devletleri'nde en bityiik 500 sanayi jirmasi icin rekor Yilt oldugunu acrklamaktadir, Amerika buyiik sermayesinin yetkili sozciisu olan bu dergiye gore her y,lki saytmIan Fortune tarajtndan yaptlmts bu 500 sirket, 1958 «gerileme yllt»ndan bu yana j§ hacimlerine yeni ilaveler kaydetmekten geri kalmamislardtr.

giicunu duyurabiliyordu. 1963' te Johnson iktidan devraldigmda pentagonizm coktan yrkilmaz bir kuvvet olup cikrmsn.

Amerikan siyaseti, disli dUzeniyle birbirine bagh lid cark gibi isler hale geldi en sonunda ... Pentagonizm, Arnerika Birlesik Devletleri'nin drsmda, Amerika kitasmm cok uzaklanndaki halklara karsi harekata girismistir, ama Amerika'dan beslenir, Ulkenin siyaseti ve ekonomisi de her giin biraz daha pentagonizmin devsirdigi meyvalarla doyunmaktadrr, Milli cark da, milletlerarasi cark da pentagonizm'in itici gUcUyle donmektedir, Bu carklardan birinin yoluna ctkabilecek en ufak engel, disli dUzenine ynnSlylp onu bozacak ve boylece oteki carkm isleyisinde de aksarnalar husule getirecektir. Bu carklann birinde kmlan bir ufak disli, biitiin mekanizmanm bicimini degistirecektir. Bu durumda, makine denen her seyde de oldui!:1I gibi, guclln biitiinU, en gucsuz noktaya baglidir.

Amerika Birlesik Devletleri'nin ~'ok-geli§mi§ sanayilnin, imtiyazlt bir sue olarak ne ifade etfigi konusunda o§agl yukart bir jikir edinmek icin, Fortune'da -Amerlkan biiyiik sermayesinin dergisi- 1965'de en [azla saus yapan sanayi isletmelerlnin listesini, sa II slar, karIar ve istihdam hacimleri hakkinda verilen aydmlauct biLgiyle birlikte, $oyle bir gozden gecirmek kafidir,ll!

Saus olarak 154 milyar dolan asmts, 12 milyara yakin kar beyan etmis ).'C 4.230.000'den iasla iicretli eleman {'o!r$!lran elll bes firma vardtr.

En basta yer alan on firma, 75 milyar dolardan daha [arla bir ts hacmine sahiptir, beyan edilmis 6,5 milyan asan kdrlart vardtr ve 2.287.000 iicretli eleman calisnnr-

(4) 55 finna arasmda StaDdard 011 of Indiana ve Standard 011 of (~alifornla da vanhr.

(3) Fortune, 15 Temmuz 1966.

• 76 •

Belirtelim ki, 1958 Yilt, her tiirden techizat gonderilmek suretiyle Vietnam'daki asker; giderlerin artllgl ve Rusya'yla uzay yanstna girismek icin harcamalartn yapildlgl yildtr, Vietnam'da Diem hukionetine karst budist gerillalann harekete gecmesl ve Rusydnin «Sputnikvini [trlatmasi 1957 ythna rastliyordu, Bu yiizden, Vie tnam'dak e asked giderler, giderek karada, denizde, havada onemii bir Giiney Vietnam ordusunu elde tutmaga matuf bir meblaga varacak §ekilde artu. Ote yandan Amerika Birlesik Devletleri'nin icinde uzay arasurmalanna hasredilen masrailar gozle goriilccek kadar artu.

Fortune'a gore, Amerika Birlesik Devletleri'nin ell biiyiik 500 iirmastnm 1965'deki sauslan 298 milyar dolara varmisti ki, btl miktar, S.S.C.B.'nin 1966 yiltna ait gayrivafi milli gelirinden olsa olsa, 35 milyar daha azdir.

Dergi, aynca, bu isletmelerin kdrttun, 1964'e oranla, % 16,1 artugtm belirtmektedir.

Ote yandan, dergide belirtilmemekle beraber, bizi ilgilendirecek baska bir orant da rakkamlardan yakalamak miimkiln: Bu isletmelerde kullandan i§fi ve memur saytst, ayni donemde yurt disinda tutulan yardunctlann SayIS/ do dahll, sadece % 7,8 artmtsur.

Fortune, sadece 1965'deki i§ hacmi 100 milyon dolartn iistunde bulunan iirmalar iistiinde duruyor. Dergiye gore «sauslan 1965 ytl: icinde JOO milyon dolan asan 36 i§letme bu llstede -Fortune'un 500'liik listesi- yer almamtsur.»

Tek basma bu 500 isletmenin sans rakkamlart tutart , yani 298 milyar dolar , Amerika Birlesik Devletleri'nin ancak bir avuf insan tarajindan yonetildigini gosteril'. Zira iyi biliriz ki, topragtn, madenlerin, ban kalartn , sanayinin ve ticaretin eiendileri, aym zamanda insanlarm da eien: dileridir.

6

Pentagonizm'in Dokfrini ve Ahlak,

Pentagonizm siyasi bir doktrinin, bir ideolojinin iiriinil degildir: bir yasama tarzi veya bir devlet organizasyonu do olrmyan bir sekildir ancak. Oyleyse ne nazizmIe, ne komiinizmIe, ne de diger siyasi sistemlerin biriyle mukayese edilebilir. Nasil emperyalizm, Ingiliz demokrasisinin tezahtirlerini ve siyasi organizasyonunu degistirmemlsse, pentagonizm de Amerikan demokrasisinin tezahlirlerini degistirmemistir -ve, hit; olmazsa simdilik, boyle bir iddiasi da yoktur-.

Emperyalizm ve pentagonizrn birer ideolojiden degil, zaruretlerden dogmuslardrr. Emperyalizrn, rnetropoldeki kapitai fazlasim kontrolii altmdaki yabanci topraklara yatirmak ihtiyacmdan dogdu, bunu yapmak ir;in de somiirge ordulan yaratti. Pentagonizm'in durumunda bu zaruret iyice farkhdir. Dilnya siyasetinin geregi olarak, Amerika Birlesik Devletleri stlrekli bir ordu meydana getirdi. Bu ordu ise, bilhassa aglr sanayiinin mal! olan techi-

• 79 •

• 78 •

zat alamnda imtiyaz saglayan bir tiiketici kitleye donustu. Aynr zamanda yatmm ve luzh kar kaynagr, ktsacasi, insanhk tarihinin en inamlmaz zenginliklerinin kaynagi haline geldi.

Emperyalizm, metropolde sinai ihtiyaclan karsrhyacak ham maddeleri somurge topraklarmdan kaldirmak arnaciyla buralara yatmm yaptikca, somiirgeyle metropol iktisadi ve siyasi alanda birbirine siki sikrya bagh kalmak zorundaydt. Emperyalizm metropolde yiiksek iicretlere dayanan bir sisremle kazancmi artirabilecegini .. ke~fe~eme: di. Ve sayer nazariyatcrlanndan biri kalkip boyle bir seyi ileri siirseydi, somiirge halklan da ayru ucretleri ister diye onu susturmast lazrm gelirdi. Emperyalizrn, kapitalizmin eski gorusiine bagh kaldi: Isci ne kadar az kazarursa, sermaye 0 kadar 90k kazarnr, Bu sartlan muhafaza ~ede~i~mek icin cmperyalizm, aynen somiirgelerinde oldugu gibi, kendi yurdunda da siyasi iktidan elinde bulunduruyordu. Ama pentagonizm, yuksek ucretlerin, somurge topraklannm somurtilmesine ihtiyac kalmadan ir; pazarlan buyutmekte ise yarayacagimn farkma vardr. Metropol, kendisiDe yanracagi sermayelerin kaynagi olarak bir de asker deposu olarak hizmet etsin, yeterdi, Buna karsihk metropollin drs siyasetinin kontroli.inii istedi, Zira bu sayede birliklerin nerede ve ne zaman kullanrlmasmin uygun olacagrna, nerede bir ordu yaratilrp ona techizat verilecegine karar vermek ona ait olacakti.

Eyleme girisinden epey zaman sonra, kendini halkina ve bizzat kendi vicdanma karst temize cikaracak olan bir doktrin yaratn, Bu. «geri kalnus» halklan kendi «uy-

arllgtntn» nimetlerinden istifade ettirme «zorunda» olu-

g d k .. di

sundan dogan «beya; insantn iistiinliigii» 0 triniy l.

Amerika Birlesik Devletleri'nde bu doktrin ozel bir sekilde tecelli etti: Kutsal irade, Amerikaltlara, kendi uygarhk bicimlerini komsu ulkelere kabul ettirmek gorevini vermis-

ti; bugun «American way of life» denilen uygarbk bicimini.

Hitler de emperyalist tilkelere Alman irkmm tistiinltlgti adma saldrrrmstr; 0 zaman bu iilkeler birbirioden daha tisttin irk olamayacagmr soyliyerek savunmaya gectiler. Mticadele sertti: Somurgelerm ve yerli ordulann yardmuna basvurulrnak mecburiyeti dogdu, Boylece, savas kazaruhrken, beyaz insamn tistiinlllgtl doktrini yikilrms oldu. Savasin kurbanlanndan biri de oydu,

Tesekktil ettigi ve emperyalizmin yerini aldlgJ anda, pentagonizm, bir noktada onun metodlanru izleyebilecegini gordti. Kendisi de gerektiginde askeri guce basvurabilecekti. Pentagonizm de,emperyalizm gibi, silahh terorciili.igU uygulamadan yiiriiyemezdi. Emperyalizm gibi, pentagonizm de insanlan savasa ve olume gonderecekti, Fakat bu bir maze ret uyduruimadan yaprlamazdr, Hicbir millet savas siyasetini, onn hakh gosterecek herhangi bir doktrin veya siyasi ideoloji olmadan ileriye goturemezdi. Bu doktrin veya bu ideoloji, delisacmasi bir seyler olabilirdi; yeter ki onlan yaranp yaymak miimkiin olabilsin, Nazizmin durumu buydu. Nazizmin doktrini veya ideolojisi, onu uygulamaya sokacak olan kuvvetin tesekkiiliinden once vaz'edilmis durumdaydi, BiiyUk yigrn toplumunun ve cok gelismis kapitalizmin bagnnda, bir ur gibi, onceden bir doktrioi olmaksrzin tesekkul eden pentagonizm io;in durum boyle degildi,

Yeni iktidar dogar dogmaz, bir gerekcesi olmadan, ondan nasil yararlanilacakn? Amerika Birlesik Devletleri, bazr ahlaki degerleri ve ahskanhklan olan, uygarlasmis bir iilkeydi. Amerikah yoneticiler kendilerini, hazirhksiz olarak, ii1kenio sosyaI ve iktisadi organizasyonunun ta gobeginde -ama hukuki organizasyonunun ve siyasi gelenek!erinin disrnda- boylesine genis bir iktidann sahibi gorunce, onun kullamlmasim hakh kilmak gayretine diistiiler.

• 80 •

• 81 • nasrl ba~a~agl edilir ve nasil, hem Amerikan halki, hem de diger diinya halklan savunmanm saldm, saldmnm savunma olduguna inandmlabilir? Ilk bakista, boyle bir crapra~lkhgm -;oziimii yok gorunur, velakin pentagonizm buna bie cozumyolu buldu: Yeryiiziiniin neresi olursa olsun Amerika Birlesik Devletleri'nden ne kadar uzak olursa olsun, bir iilkede pentagonist silahh gilclere basvurulmasini caiz goren doktrine, «kasttli harpler» doktrini denecekti; iste pentagonizm'in doktrini bu oidu.

Bu doktrinin muhtevasr neydi ve nasrl uygulanacaktr? Hikmeti viicudu basitti: Dunyanm herhangi bir yerinde ihtilalci blinyede her degisme tesebbusu, Amerika BirIesik Devletleri'nin crkanna aykrnydi, Amerika'daki duzene kasteden bir harbe tekabiil ederdi ve sonuc olarak, Amerika Birlesik DevletIeri'ne karsr girisiimis bir saldm harbi demekti. Ona, sanki anayurt topraklan istilaya ugranuscasina, karsihk vermek gerekirdi.

Cok .az zaman once, bu doktrinden, «en giicltiniln en zaYlfl ezme hakkr» diye bahsediliyordu. Bu, Hint ormanlarmda hliklim siiren, gozilntl kan biiriimiis kaplarun ilrkek geyige kabul ettirdigi eski orman kanunudur. Bu kanun, insanlrgin 90k 90k eskilerinde, insanoglunun vahset 9agiDl yasadrgr tarihlerde uygulaniyordu; onu uygarhgm altm cagmda yeniden yasatmak tesebbusu inanIlmayacak seydi, Fakat pentagonistlerin akh buna oylesine yattl ki -zaten daha baskasmi da almazdi kafalan- velinimetlerinden birmin, Johnson'un adim vererek sereflendirmek istediler bu kanunu; boylece Johnson doktrini dediler ana.

Kasrth harpJer doktrini veya Johnson doktrlDi denen bu yeni orman kanununun uygulanma metodu, kendisi kadar baslt, kendisi kadar ilkeldi, Amerika Birlesik Devletleri, iki tilke arasmda oldugu gibi, bir tilkenin suurIan icinde de silahh catismaya hiikmetrnek hakkma sahiptir. Bir harbin kasith olup olmadigrna karar verecek olan

Son iki dlinya harbinin verdigi tecrilbe gostermisti ki, bir ulke, bliyiik ordulan eyleme sokarak, iktisadi yayilmasnn meydana getiriyor ve bilylik kazanclar saghyordu, lste biiyilk ordular yaratilrrusn, simdi stra, onlan eyleme sokmaktaydi. Bir doktrini, bu ordunun milli smirlan asan varhgrm ve faaliyetini Amerikan halkma ve bUtlin diinyaya hakh gosterecek bir fikirler butununu islemek, gelistirmek kafiydi.

Aruk insanlrga, saldm ve istila guclerinden soz acrnak milrnkun degildi, En yoksul Asyahsindan, Afrikahsmdan tutun da, en cahil Kaliforniyalisma kadar, 1939- 1945 Diinya Harbinden beri herkes bilmekteydi ki, hangi tlirden olursa olsun bir askeri saldm, hele gU9lii bir ulkeden gucsuz bir iilkeye yonelmisse, 6zrli olrniyan bir cinayet dcrnektir, Biitiin diinya biliyordu ki, nazi seflerinden bir 90&,TlI Nurenberg'de, idarn sehpasmda can verdiler. Ciinkil bundan boyle, saldm harbinin sorumlulugu, idarn cezasuu gerektiren suclar sirasma girmisti, Ve bu hukuki yenilik, devletlerarasr hukukta yeralrmstr. 0 halde, saldm veya istila harplerininkinden farkh gerekceler icat etmek lazrm gelecekti, Saldmrun tersi savunma olduguna gore, pentagonizmin doktrini, bu son kavram cevresinde sekillenecekti, Disa tasinlabilen bir savunma harbinin tarifi yapilmahydr. Eger Amerika Birlesik Devletleri diinyanm herhangi bir yerinde, ozellikle zayif bir illkede harp yapiyorsa, ve eger ordulanni beynelmilel bir teror araci olarak kullaniyorsa biitUn bunlar, kendini savunma gayesi icinde olacaku, yoksa baska bir Ulkeye saldmna amacryla degil.

Fakat, kafalarda ve vicdanlarda sekillenrnekten gcri durmayan, cozulmeye muhtac bir terslik vardi ortada. Bir millet, savunma harbini, topraklanna saldiran bir dilsmandan korunmak icin yapar. Savunma harbi gerekcesiyIe, buna ters diisen bir eylerne nastl girisilir? Kavrarnlar

• 82 •

• 83 •

da odur, Bu hukum taraflar onceden dinlenmeden, Amerika Birlesik Devletleri'nin kendi kendine tek tarafh iradesiyle verilir. Yakm gecmisteki olaylara bakacak olursak, biliriz ki, kasitlr harp -yani Amerika topraklanna silahh bir saldmyla esdegerde olan harp- Dominik Cumhuriycti'nde demokratik rejimi ihdas icin yaprlmis bir ihtilal olabilir, Giincy Vietnam'da komiinist bir idare kurmak isteyen Vietkong harbi de olabilir. Gercekte 0, pentagonizm'e, silahh kuvvetlerini, kendi ulkesinden baska bir iilkede kullanmayi hakh kdacak frrsau veren he rseydir ,

Fidel Castro'nun Kuba'run sosyalist bir illke olacagmrilan ettigi srrada, pentagonizrn, varligrm coktan duyuran bir kuvvetti ama, heniiz kendini hiikiimetine kabul ettirmesi icin gerekli rabitahhkta degildi, Bunu elde edince, bu kere, harekete gecmesinde kendisine rnanevi itilim giicii verecek olan bir doktrine ihtiyaci vardr, Domuzlar Korfezi meselesi sirasmda baskan Kennedy'nin tereddtidii, iste bOyle bir doktrine dayanmanm imkansizhgmdan geliyordu; belki de bir giin bu tereddtidiin Kennedy hukiimetini -yani iilkenin sivil iktidarmi- pentagonist iktidar karsrsmda kilciik diiSiirdiigii anlasilacaktir. Amerika Birlesik Devletleri'nin almyazrsmda bu vardi. Kennedy hlikiimeti hakkmda ileri slirdiikle rim izi ispat icin elimizde delil yok ama, pentagonizm'in butunlesmesi sllreci incelenirse, gorulur ki, yildizmm parladigr, itirazsiz son gliciine vardigi an, Domuzlar Korfezi olayimn gectigi gunle, Ngo Dinh Diem'in iktidanna ve hayatma mal olan hlikiimet darbesinin yapildrgr gUn arasma rastlar. Bu kasith barpIer doktrini islenip gelistirilirken Vietnam'm, fakat belki daha da cok Kuba'nm ve Domuzlar Korfezi'nin dusiinuldiigiinii anlamak zor degildir. Fidel Castro'nun, kendini Latin Amerika'da gerillalar teskilatlandirmaga hasrettigi ve bir gUn kastrizme (kastroculuk) son vermek icin Kiiba'mn isgali lazim gelecegi fikri, suphesiz, bu kasith harpler

doktrininin canli tohumuydu, Komunist Kiiba, gercekten Amerika Birlesik Devletleri'nin akhm basmdan aldi. Bunun pek yakrmnda olusu, Amerika'yi, boylesine gU~1ii bir millet icin izalu zor bir panik havasma soktu. Bu panik havasi, pentagonizm'e doktrin yoniinden bir gerekce aranmasmdaki ana unsurdu,

lnsanlarm oldugu gibi, halklann davranrslan da, kendi ruh hallerini yansinr, Fakat su da unutulrnamahdir ki, sosyal diinya durgun degil, dinamiktir. Her davrarus bir tepki dogurur veya kendini takviye eden diger davranislan belirler. Hicbiri tekbasma bir olay degildir. Ana davramstan gelen davraruslar zinciri, sonunda, ilk davranrsta bulunam da, karst davramslarda bulunam da degistirir. Bu degisrne, davranrs gosterenin karakterine -sahsi, sosyal veya milli- ve davrams anmda agir basan i~ ve drs sartlara gore bircok noktalar Ustline diiser.

Kilba komunizrni korkusu Amerika Birlesik Devletleri'ni, kafa yapismr ta temelinden gozden gecirmege gotiirdil, En basta, icislerine mildahalesizlik siyasetini acrkca ihlal etmemek icin KUba'ya elalnndan miidahaleye karar verdi ve bunu yapmak icin C.I.A.'yt yardrma cagirdr. Fakat, bir kamu ozgurliikleri rejimi gizli hareket edemczdi. Ustclik Castro, bu gizli faaliyetlere, Kiiba'ya gonderilen ajanlan acik acrk cezalandumakla cevap verdi; oyle ki, bu gizli tertipler biitiin diinyanm ogrenmesiyIe sona erdi. Suciistu yakalanan ve Kiiba 'komunizminden dolayi duydugu cocukca korkuyu yenemiyen Amerika Birlesik De vIe tleri, bundan boyle, diinyanm neresinde meydana gelirse gelsin, her siyasi degismeye kuskuyla bakacak, onda komiinizme dogru atrlmrs yeni bir adimdan baska sey goremiyecektlr. Bu Kuba'da boyle olmustu, her yerde de boyle olacakti!

Komiinizm korkusu ve Domuzlar Korfezi basansizhglDm da etkisiyle, Amerikalrlar, her yerde, kimrldayan

• 84 •

• 85 •

her seyden korkar oldular. Bu dehset onlan, btitlin dunyayl goz hapsine almaga tesvik etti. Ktsacasi, yeni kafa yaprsi ve bu yapidan gelen davranislann toplu sonucu, Arnerika Birlesik Devletleri'nin, kendini dUnyanm polisi gibi dU§Unmcsi olacaku -ve de oldu-,

Fakat hangi s:e§it polis? Yurttaslann dilzeni bozdugu yerde, yUrUrlUkteki kanunlara uyarak dUzeni yeniden kuran nu? Yoksa, toplum icin tehlikeliligine hukmedilrnis diisunceleri ve siyasi faaliyetleri takip eden mi? Yani diinyanrn her yerinde adma siyasi polis denen cinsten mi?

Amerika Birlesik Devletle ri, kendini, dunyarnn siyaS1 polisi olmaga hasretti. Bu, kasith harpler doktrini denen seyin tabii bir devamr olacakn; zira «kasuli» terimi, acikca siyasi bir rnuhtevaya sahiptir. Bir siyasi diizeni, bir devlet veya hiikiimet seklini degistirmek amaciyla gosterilen cabayi ifade eder.

Diinyanm bugUnkii durumunda toplurn i9in tehlikeli fikirler ve siyasl faaliyetler hangileridir? Mantiki olarak, kapitalist bir iilkede iktisadi, sosyal ve siyasi diizeni, devlet seklini, hUktimet sistemini degistireceklerini iddia ettiklerine gore, bunlar, komiinist fikir ve faaliyetlerdir, Tersine, bir komiinist tilkede bunlar, komiinizm tarafmdan yikilan ve yerine yenisi konan, eski iktisadi, sosyal ve siyasi dUzeni yeniden kuracaguu iddia eden kapitalist fikir ve faaliyetlerdir. Boylece, dUnya polisi olarak yola cikngmda, pentagonist iilke, kendini zevkli bir gorev oniinde buldu. Oyle ya, aym zarnanda hem kapitalist, hem de: komilnist diinyadaki degismeleri onleyen bir siyasi polis olamazdi ki. $u halde, sadece kapitalist dilnyamn siyasi polisi olmaktan baska care yoktu. Amerika Birlesik Devletleri de gereekten kapitalist dUnyanm siyasi polisi oldu.

Peki, bu diinya ol9lisiindeki siyasi polislik gorevini hangiorganizma yerine getirecektir? Bunun C.I.A. oldugo diisiintllebilir, ama degil. Bu teskilat, bazi ayaklanma-

lann patlak verecegi yerlerde yeni unsurlar aramakla, istihbarat yapmakla ugrasir, Hepsi 0 kadar. Gercegi soylemek gerekirse, polislik gorevi, Amerika Silahh KUJ,'Vetleri'nin ilstiine du§mu§tur.

Bu bizirn rastgele agzinuzdan cikrms olan bir ifade degildir, Pen tagon'un , GuerilJa Warfare and Special Forces Operations (FM 31 - 21)10 deki kendi ifadesidir. Bu beige, daha ilk sayfalarmdan itibaren, ozel bir programa gore hareket eden bir gii~ olarak pentagonizmi adeta satcasma giiOl§lgma cikanr, Ayrn sekilde, daha girisinde, gerilla harplerine karsi koymanm Amerika Birlesik Devletleri'ne dU$tiigUnii ve «geriJla harekat sahast denen belli baa bolgeler icinde birbirleriyle ilgili [aaliyet kesimlerin: de her seyi yonetme sorumlulugunun, bunlar gerilla harekattm ilgllendlrdikleri ii/rude, ona ait oldugunu» beyan cnnektedir,

Fakat neden bu konularda sorumluluk Amerika Birlesik Devletleri'ne aittir? Bilinmiyor. Guerilla Warfare adIt kitap, sadece «[aaliyet sahalartndan bazilannda sorumlulugun kayulanmis» oldugunu belirtiyor. Kayrtlamarun yiikscktcn geldigi ve bu kayrtlamadan bu isi Arnerika'run kendinden baska kimseye birakmayacagi anlammm cikugl ddsunulebilir, Ama nerde? Diinyanm neresinde? Bunlann cevabi verilmedigine gore, bundan, diinyanm her yerinde bunun boyle olacagi sonucunu crkarabiliriz.

Bu kitabm kacamakh oldugo kadar tehlike kokan bazi boliimlerini «Ebimize aldik. Okuyucuya, bu metni dikkatle incelemesini sahk veririz. Bu sayfalarda 'bircok karanhk noktalar anlasrlmamis olarak kalacak ve bunun bazi paragraflann eksikliginden ileri geldigi sarulacak; so-

(1/ Headquarters. Departmene of Army, Washington. 24, D.C. 29 EynU 1961'de ;,..aymlanml~. «This manuel supersedes FJ\.1 81.21, 9 ma.y 19M» denen notundaa, 1958'dekinln yerlne ge9t1gi ~thyor. Bazi ~kart.. malar i!,lin bk. bu bijlUmiln sODundaki EK.

• 86 •

• 87 •

nunda da bu bosluklardan dolayi metnin kavranrnasma imkan olmadigi dusuntllecekrir.

Gercekten de bircok karanhk noktalar vardrr. Fakat bu bularukhk mahsustan, ozene bezene meydana getirilmistir. Guerilla Warfare insana bazen iki yiizlli bir brcag: dusilndurtlyor; ve okuyucu, bu kitabi, Amerika'ya karst gerilla faaliyetlerini kirmagt ogretmek icin rni, yoksa Arnerika'dan yana gerillalan ne sekilde yonetmenin uygun olacaguu ogretmek icin mi yazrlmis oldugunu anhyamaz oluyor. Bundan, ikincisi acikca belirtilememekle birlikte, kitabm cifte hedef icin kaleme almdigi sonucu crkryor. 0 malar belki bir yerlerde, Latin Amerika'da yahut Fidel Castro'nun Kiiba'smda Amerika'dan yana gerillalar teski latlandi rmakn, diisiiniilen.

Ne olursa olsun, okuyucu su kanaata varacaktir ki, Guerilla Warfare'in kendisi, son derece ekasitli» bir kitaptrr. Goruniiste, gayesi, Amerika Birlesik Devletleri tarafmdan kasrth veya kasith olmasr supheli, yani kendi cikarlan icin tehlikeli gorulen harpleri bertaraf etmektir. Ama gercekte, bu kitap, baska i.ilkelerde kasith harekat icin dtlzenlenmistir; ve bu anlamda Guerilla Warfare. buyuk onerni olan bir belgedir. Silahh kuvvetlerinde baska milletlerin siyasi diizenlerini kanstumak isteyen bir teskilati banndiran boyle bir lilkeye, dUnya bansi icin devamh bir tehdit goziiyle bakilmalrdrr.

Guerilla Warfare'rn yazarlan, bu resmi beIge dolayisiyla, diger hiikiimetlerin de destekliyecegi bazi ithamlarla karsilasmak tehlikesinde olduklarrm bildiklerinden, kitabr kaleme ahrken bu noktalan muglak brraktilar; oysa, pcntagonizm'in kafasrnda yatan dusilnceyi parlak sekilde aydmlatacak olan, bu noktalardir.

Subaylarm ve muhtemelen ozel denilen giicleri meydana getiren biitiin unsurlann muracaat kitabi olarak, Guerilla Warfare, bir gercegi su yiizUne cikanyor: Arne-

rika Birlesik Devletieri, gerillalarla dogii~mek icin de olsa, kendisi gerillalar teskil ederek de olsa, dunyanm neresinde olursa olsun, bir iilkeye mudahale hakkrm kendinde bulrnaktadir. Kitabm hicbir paragrafr, mudahale hakkirun mesruiyetinden kuskuya dusmuyor. Bu tarz bir bilgiyIe bezenen subayJar, erler; daima konikorune, en sert 001- letlerarasi kanunun cercevesi ic;ihde hareket ettiklerini ve diger halklan miitecaviz bUZI dusmanlann tehdidinden kurtaracaklanrn sanacaklardir.

Kitabm kaleme ahndrgi siralar, ne Dominik Cumhuriyeti'nde bir ihtiJal, ne de araya girecek Tonkin kortezi olayr gibi bit mesele dtistlntllmekteydi. Baskan Kennedy iktidan yeni ele alnusn vc kendi idaresi sirasm.da, Guerilla Warfare gibi bir kitabm kaleme ahnip yaymIanacaguu akhmn kosesinden gecirmiyordu,

Bu beige, bUtiin acikhgiyla, dunya oh;iislinde bit siyasi polis teskilan kunnak amaciyla kabul edilmis bir programin onemli bir kismim teskil eder. Bu teskilatm kurulmasiyla, pentagonizm, yeryiizliniin kapitalist kesimindeki her degismeyi onlernek yollarmi anyordu,

Ne var ki, yeryuzilnun bu kapitalist kesimi, zengin halklarla yoksul halklardan; cok-gelismis, gelismis ve geri kalmis halklardan; Amerika Birlesik Devletleri gibi biiyii k yigm toplumu seviyesinde yasayan halklarla, Afrika'. nm bir cok ulkesinde oldugu gibi heniiz kabile hayati yasayan halklardan miitesekkildi. Bu celiskiler yigmrm, hicbir kirmldanrnaya firsat vermeden elde tutmayi dusunmek delilikti. Gercekten pentagonizm de, onun . ·,.kaslt1i harpler doktrini de, biitiin ahlak suurunu, izan duygusuyla aym zamanda kaybetmis kisilerin hezeyan iiriinlerinden baska §Cy degildi, Mesum akibetlerini hepimizin bildigi Nazi'ler gibi.

Siyasi alanda, izan duygusuyJa ahlak suuru arasmda sikr bir bag bulundugu aciktrr. Birincisi kaybolursa, ikin-

• 88 •

• 89 •

cisi de ortadan kalkar. Meydana gelen ise, hernen hemen daima bunun tersidir: Izan duygusu kaybedilir, ~UnkU daha once blitiin ahlak suuru kaybedilmistir. Ote yandan, pentagonist i~ alanlanrun getirdigi cinsten dey kazanclara duyulan hrrs, izan duygusunun zaruri olarak yok olmasuu hazirlamaktadrr. Boyle sartlar icinde, pentagonizm'in bu gibi sonuclar yaratrnasi tllbiidir. Esyarun tabii diizeni icinde, bunun tersi olarmyacakn. Her iktidar bazi sarsmnlarm kaynagmda yatar, her iktidar hareket ettigi ortamt degi~tirir. Pentagonizm de bu kurala aykin dU~mezdi.

Fakat mantrki gorunmeyen sey, bu sonuclann vardi£1 asmhklardir, Bir bUyUk illkenin Uzerine titremesi gereken bazr gorunumleri vardir. Amerika Birlesik Devletleri baskanma arka arkaya yalan soyletmek, dilnya kamuoyu onunde Ulkeye zarar getirmektir; buna ragmen pentagonizm bunu yapu. Ulkenin en yuksek mevkilerini isgal eden devlet gorevlilerini bir gun once soylediginin aksini soylernege zorlamak, htikllmeti maskaraya cevirir: pentagonizm bunu da israrla yapti.

Dominik Cumhuriyeti'ne miidahalenin yapildrgi anda, baskan Johnson, bir devlet baskanuun hayIi zamandrr karst karsiya kalmadrgi en giic duruma diistii, 11k bastan ona, 28 Nisan'da (965) mahdut sayida askerden miitesekkil birliklerin Dominik'teki Amerikan uyruklulan korumak ilzere crkartmaya gectikleri soyletildi; iic gUn sonra binlerce Amerikah deniz piyadesi, Nonnandiya crkartrnasmdakiyle esdegerde bir techizatla San Dominik'e girmekteydi. Ona, isyancilann Dominik'te Amerikan biiyiikelcisinin bilrosuna ates actiklan ve kendisi elciyle telefon konusmasi yaparken elcinin basmm tisttinden gecen kursunlann ishklannm kendi kulagina kadar geldigi soyletildi; fakat gercekte elcinin bUrosu oyle bir yerdeydi ki, elrrilige sahiden ates acrlsa da, bir tesir gormesi maddeten imkansizdi. Ona Dominik baskentinin sokaklannda basi

vurulmus binlerce insan ccsedinin yartt£! ve kellelerin sinklara takih olarak sokak sokak gezdirildigi soyletildi; ama kimsecikler kopmus bir basin fotografmi cekip gosteremedi. Ona, ihtilalinkomiinist ihtilal oldugu soyletildl ve sonra Dominik komiinistlerine ait ellibir kisilik oyle bir liste sunuldu ki, kargalar duysa giilerdi.

Dunyamn en kuvvetli ulkesinin baskanmm agzindan, gene aym iilkenin gazetecilerinin ayaktistu uydurduklan yalanlann tekranru dinlemek tizucu olmakla birlikte, daha da onemli bazr seyler vardi: Amerika Birlesik Devletleri'nin muhataplarmr binbir dereden su getirip imzalamaya ikna ettig] antlasmalann acikca ve utanmadan ihlali! Arnerikan hiikiimetinin iistUnde calrsnktan, muzakere ettikten ve onayladrktan sonra diger Latin Amerika htlktimetlerine sundugu ve sonunda Federal Kongre'nin onaymdan gectigi icin de Amerikan kanunlarmm bir parcasr haline gelen antlasmalardi bunlarl

Pen tagonizm , bu antlasmalan bozdugunu onceden bildirmeden, boylece yeni bir teamiil getirerek harekete gecti. Ostelik de, sanki hicbir sey olmamis gibi, bu antlasrnalann imzalanmasmdan sonra kurulan Amerika Devletleri Teskilati -O.E.A.-, gecmiste oldugu gibi, yliriirltlkte kaldi.

Bu, her tUrlti ahlak suurnnu kaybetmeden olamazdi -olmadt da- ve ahlak suuru izan duygusuna bagh oldugu icin, kucuk, silahsrz Dominik Cumhuriyeti'ne, pentagonizm'in 1965 Nisan sonunda Vietnam'da kullandigma denk bir askeri giicle saldmldigmda, bu duygu da, tamamen yokolmustu.

Dominik Cumhuriyeti'ne Amerika'nm miidahalesi, beynelmilel sahada hayirhah bir fii! gibi gosterilmek istendi. Gercekse tamamen farklrydr, Bu, diinya olciisilnde bir sansur sayesinde sessizee gecistirilmis, yolsuzluklarla, cinayetlerle ve dehsetle oriilU iizUcU bir hikayedir. Hakikati

• 90 •

• 91 •

orten perdeyi biraz aralamak icin bir kac olayi anmak yetecektir:

1965'in 15 Haziran sabahnun saat 9'undan ertesi gunun saat lO'una kadar San Dominik, Amerika Birlesik Devletleri isgal kuvvetleri tarafmdan, gece ve gunduz, bir saat bile ara vermeden bombalandi. Bu yirmibes saatlik. arahksiz bombardiman sirasmda, hastaneler, pentagonistlcrin havan mermileriyle paramparca olmus insanlarla dolup tasiyordu. Dominik meselesinin hakikati bugune kadar soylenmedi, soylenecek zamam bir gun gelecek ama. Pentagonizm kendi «hakikatini» dolastrrdi kulaktan kulaga ve bunun yettigini samyor, ~urasl kesindir ki, Dominik Cumhuriyeti'ne yapilan miidahalenin hesabt heniiz verilmedi. Iktidann bu kotuye kullams seklinin, bUtiin Latin Amerika ulkelerinde ve tabii Dominik Cumhuriyeti'nin kendinde etkileri olacaktir. Ve Amerika Birlesik Devletleri, 1965 nisanrnda oldugu gibi, hesabmi kendine gore yaprp ona gore hareket etme frrsanm bir daha zor bulacaktir,

Her olaym tepkisi, kendi capiyla oranhdtr, Amerika'run Gliney Viemam'da, Dominik Cumhuriyeti'nde sergilenenden cok daha genis capta, cok daha sistemli olarak giri~tigi mudahale hareketi, pentagonist ulkenin ahlaktan yoksunlugunun Ol<;tislinti vermektedir. Vietnam'da Vietkong savascilanm ve Kuzey Vietnam yoneticilerini yildirmak icin cinayetlerin ve kitle imhasi yollarmm her cesidi dencnmekte. Onlan nicin yildrrmak istiyorlar? Amerikah siyasetcilerin, gazetecilerin ve yorumculann sik sik tekrarladiklanna gore, Ho Si Minh'i konferans masasma oturtabilmek, yani onu miizakerelere zorlamak icin, Bu cumle tekrarlana tekrarlana Amerika Birlesik Devletleri'nde beylik bir Iaf haline geldi. Bu, ahlak suurundan yoksunlugun en acik delili degil de nedir? Bu efendilerin, bu devlet gorevlilerinin, bu yorumculann, agizlanndan cikaru ku-

laklan duyrnuyor mu? Siyasi amaclan saglamak ugruna terore basvurmak rmdir bu beylcrin ahlak Olt;iisii? Isi boyle hafife alan bu beylerden biri, kendi evinde birdenbire eli mitralyozlu bir adam peydah olsa, ailenin geride kalan fertlerini korkuya salmak ve onlan dediklerini kabule zorlamak icin cocuklanmn birini oldurse, acaba ne diyecekti? Kuzey Vietnam bombardrrnanlanm haklr gdstermege cabalayan pentagonist gorevlilerin dedikleri ve yaptiklanyla, bir eve saldmp aradlgllli elde etmek icin 0 evin cocuklanndan birini olduren bu haydudun davrarusr arasmda hicbir fark yoktur,

Amerika Birlesik Devletleri'nin diinya polisligini kendi uhdesine almakta hakh oldugunu farzedelim: Gtiney Vietnam'da sadece bu ulkenin Kuzey'le birlesmesini onle, mek icin dijgii~tligli hakkmda verdigi teminan da ger<;egin ifadesi kabul edelim; oyleyse, Kuzey Vietnam'm bombalanmasiyla, dunya polisligi roltl arasmda bazi baglann bulundugunu, yani Amerika Birlesik Devletleri'nin Giiney Vietnarn'da cinayetler islemis birkac katili Kuzey Vietnam'da takip etmekten baska birsey yapmadigmr dogru sayahm, Ama, biitiln bu uyduruk bahaneleri hakh gorsek bile, geridc gene de sorulacak bazi sorular kalmakta: Bir polisin bir caninin saklandigr eve girip, onu teslime zorlamak icin, bu evin cocuklanndan birini oldiirmege hakki var midrr? Cocuklar bizzat aranan caninin cocuklan bile olsa, polis bu sekilde davranabilir mi? New York'ta oturan siradan bir yurttas, sehrin polisi boyle davransa, ne diyccektir? Bunu manuki ve akla yakm mr bulacaktir? Bu ana ahlaki mi gelecektir? Hiikiimetinin Vietnam'da yapmakta oldugu bunun aym olduguna gore, demek ki, bit ona ahlaki gelecektir.

Ahlak suurunun yokluguyla beynin kokusmasi arasmdaki mesafe pek bUylik degildir, Amerika Birlesik Devletleri'nin Vietnam'a mtidahalesini ve Kuzey Vietnam

• 92 •

bombardrrnanlanni mazur gostermek icin duzenlenen Amerikan resmi belgelerinde siralanan yalan yanhs iddialann sayisr hayli kabanktir. BugUn soylenen seyler yann yalanlanmakta ve gorevliler bu tezadlan gidermek icin bile bir caba sarfetmemcktedir.

Yalan, resmi agizlar icin bir huy haline geldi arnk.

Pentagonizm'e kafa tutan kurum ve kisileri gozden dlio;;iirmek(2), onun koleligini kabul edenleri de yiiceltmek icin, tam tesekkullu bir sistem ihdas edildi, Bu sistemde izlenen usulti hepimiz bilmekteyiz: Once bir yalan atthr 'ortaya, Sonra ona, hakikatin bayraktanymrs gibi gortlnenlerin herkese duyurdugu bir gercek siisti vermek icin, bu yalan tanmnus sahte liberallerin agzina dlistlrtiltir. Bu alanda pentagonistlerin devsirdigi karacahcrlar, Gobbels ustaya parmak rsirtacak cinstendir.

Pentagonizm'in doktrini igretidir. Ya ahlaki? Onu hir aramaytn. (;linkii yoktur.

Gerilla Harbi ve

EK: (} zel Giiglerin Harekafl (FM 31-32)

(lJ Bu belgelerden blrlnl, benim ldarem slI'asiOda., Arne. rlka BlrlNjlk Devletlerl.'nin Dominik Bllytlkel~si 0.13.11 John Bartlow Maxtin, sipari(1 tlzerine hazlrladl. Go. revt, benim vehim i~inde ya~ayan bir dell oldutumu iled stlrerek Dominik Cwnhuriyetl'ndeki Amerikan miliIahaleslni bakh gCistennekti. Benlm tilkemde bir atasijzti vanhr: (Kopek bavlarsa, sahlbine h~t deyin.» Bu eskl el~ln1n kltabma. -bu eserln bir~k dUden ~k saYlda basmn yaplhyor. eevap vereeek ZamaDml yok, -:iinktl sahlbine ho~t demenln yollannl aramaktayun. Pentagonist tezvirah yalanlamakla vaklt kaybedemem.

Nizam-disr (non conventionelle) Savasin Tamrm (s .. 3):

Nizam-dts: savas, gerilla harbiyle vurup karma, ricat ve dusman devletlere (mukavemet kastediliyor] karsi tahribat teknikleriyle stkt stktya iliskilidir. Nizam-dtst savas diismana ait veya rogufllugu yerlilerden o/up §U veya bu alrUde yabanci bir glir taraiindan desteklenen bir personel sayesinde, diisman kontrolii aiunda bulunan yerlerde meydana gelir.

Nizam-disr savasta sorumlulugun simrlanmasi:

aJ Bu [aaliyetlerin baulany!« ilgili olarak; sorumluluk kaytt altma ahnmts ve bu konuya rok hiiyiik onem verilmistir. Gerilla harbi, Amerika Birlesik Devletleri SilahIt kuvvetlerinin sorumlulugu alttndadtr.

b) T ayin edilmis ban cografi stntrlar icinde kalan -bunlara gerilla harekat sahast denir- bolgelerde, gerilla harbiyle stktstktya iliskileri oldugunu yukarda soyledig;miz ur alanda sorumluluk, bunlar gerilla harekauni ilgilendirdikleri o/flide, Amerika Birlesik; Devletleri ordusuna aittir,

• 94 •

1 - NIZAM-DlSl SAVASl DESTEKLEYICI MAH/YETTE PSIKOLOJ/K HAREKAT (5.169-176)

• 95 •

(I) Burda. sOzti editen, tabiatJyla, Amerika. Blr1etllk Devletlerl'nin kendJ. siya.setiDe uygun olaa-ak ~kUat. Iandlrdlta gerillalardu-.

bulunur. Bu psikoloiik harekat, halktn olumlu tavtr almastnt sagiamak, onu bu yonde giiriendirmek ve desteklemek, ve de kendi flkan icin Amerika Birlesik Devletleri'nin hedeilerinden yana bir davranisa itmek amac! icinde ele allnacakttr.

Amerika Blrlesik Devletleri lstihbarat Teskilau (U.S. t.A.i. geni§ alan/an hede] tutan bir psikolojik harekatt gerceklestirir, Bu harekatla yapilmak istenen, Amerika'mn genel ilke ve gayelerinin tam u lmast ve baska halklara Amerika Birlesik Devletleri'yle onun halktnin goruntlisiinun kazandtnlmastdtr. Bu da, bu halklann, on lara (yani Amerlka'ya} has hiikiimet sistemini secmek hakkmt savunmakla olur. U.s.l.A. programlart, Amerikan askeri personelinin psikoloiik olarak kabul cttirilmesi amactyla, ozel gur1ere hare kat alant hanrlanmastnda kultarulabilecektir.

Hedef oIarak secilen karnu gucleri (psikolojik harekat icin):

Sivil Halk: Halktn cok biiyitk bir kisminm sevgisine dayanmtyorsa, hicbir gerilla hareketi amactna varamaz. Causmalann baslangu; diineminde halk, korkulu ve hareketin bir sonuc alabileceginden kuskulu oldugu icin ya taraist; kalmayi yada harekete kars: ctkmayi tercih. eder. Bu cok: kere boyle olur. Bu tutumda anlastlmtyacak birsev yoktur. Zira halk, bir yanda diisman gurlerin, ole yanda gerillalann istekleri ve kontrolii arastnda slkl§tp kalmtsttr. Bit durumda, psikolojik harekattn gerilla savasindaki astl rolii, halkt, savasin kendi iyiligi ve o?;ledigj seyler icin apldlgma, bu gayelere ulastlacagtna, gerillaetlan destekleyen Amerika Birlesik Devletleri'nin de ayru sosyal ve siyasi goru#erde olduguna inandirmaknr. Dogruyu halka anlatmayt amac edinen psikoloiik programlor, onu, ortak gayeierin zaiere ulasmast icin gerillaalarr desteklemeyi kabule gotiirur.

J - Genel Bilgiler:

Oze! gurlere ait birlikler, savay zamaninda oldugu gibi bans zamarunda da, sadece varltklartyla bile, belirli kesimlerde, asked ve yan askeri cevrelerde, halktn uyantk unsurlan arastnda, psikoloiik huaursuzluk sebebidir. Oze! gurlerin verdigi goruntU, harekaun muzajjerane bir sekilde gelismesinde aglrugl olan bircok amille cevrelenmistir. B u amillerin ihtiva ettig! basltca hususlar, A merika Birlesik Devletleri meniaatinin kesin olarak yerine oturtulmast ve bir de, giinbegiin ve ilk elden toplanan istihbaratt degertendirip yerli sava§fI giiclerin meseleler ve hedeiler iiniindeki tavtrlannt kavrayarak ozel gur1erin. orda bulunmastntn gerektirdigi halk destegini saglamakur. Sayet, gerila''! birliklerinin bilttin organizasyon sajhalannda, oze/likle gerilla birliklerine stzma hareketinden onceki saihafordo, yani «gerilla» gucunu ve yardtmct gurleri Ameri~ kan personelinin gelisine hazirlama ve bunun sonucu 010- rak da, askeri oldugu kadar siyasi ortak gayelere varmak amactyla karsihkl: raba gosterme sajhalannda psikoloiik harp tekniginden yararlamhrsa, ozel giiclerin gorfin/usi;, bundan sonrast icin, daha az siktct hale girer.

2 - Anlamt ve Organizasyonu:

/yi hazirianmts psikoloiik harekat, rall§malardan 011- ce ve causmalar strasinda, aynca Amerika Birlesik Devletleri ordusunun yiirlitmekle yiikiimlii oldugu soguk harp boyunca nizam-dtst harp harekatimn viirumesine katktda

• 96 •

• 97 •

Gerillalar ve yardimctlar: Ozel giirler kumandanligina bagh ii-r onemli kesim; geriliactlar, onlann yardtmCISI olan giirler ve gizli unsurlardtr. Gerillact gurler, Amerika Biriesik Devletleri'nin «gerilla hareketinin» basltca hedeilerini destekledigi kanaattndadtrlar. Ama, ozel gurler birUgi kumandanltgt, Amerika Birlesik Devletleri'nin bu topraklar iistiindeki temsilcisi olarak, kendi ozel gavelerini gerillactlara ve tarajtarlanna de vamli bir sekiide anlatmakian ve biaii« rarpl~malar boyunca, bu konuyu hep iin planda tutmaktan bir an bile geri durmamalidtr.

/I - GERILLA HARBI HAREKAT ALAN/NDA PSiKOLOJlK SAVA$/N (;ES1TLl HAREKAT Bi(;IMLERI

Fiili Harekat: Bir bolgede iistiinluk: saglandlgl vakil, sivil halka, normal hayatlartna donmeleri yolunda cesaret vermek ve yardtmct olmak lazimdtr. Bu ban deja «gerillactlarsm veya yardtmct birliklerin, binalann onanlmast icin, eksilen yaptlann insaau icin, urilniln kaldtrtlmast icin, okul ve taptnaklartn yeniden actlmast icin, sosyal [aaliyet kiimelerinin organizasyonu icin, V.s. kollart Slvamalannt gerektirir.

Bolgede namuslu ve gercek bir yonetimin ihdasi: Bunun icin uygulanacak psikoloiik programlar, Amerika Birlesik Devletleri'nln ve muuejiklerinin btitiln presti] ve mesruiyet aglritglm tastyabilecek: bicimde duzenlenecektil'. Amerika Birlesik Devletleri'nin 0 yerdeki yetkllilerinden veya daha onemli sohsiyetlerden gelen oze! direktiiler bunun delili olacakttr. A merikalt kumandanlarla yerli gerilla kumandanlartntn veya halktn inane duydug«, surgiindeki hir hiikiimetin birlikte verecegi kararlar, eylem programlannt giirlendirecektir.

Sivillerle yapilacak toplantilar: Ozel gur1er kumandanlihntn sivil halktn nisbeten normal bir hayata donme-

H lpnhenuz yardtma gelemedig, harekaun devam etme donemlerinde, bu kumandanlik, 0 mahallin sivilleriyle yap/Ian miizakere ve toplanttlarda tesbit edilen yanl: talepleri destekliyecektir. Halk bunu, bir kere daha Amerika Birlesik Devletleri'nin gerillactlan desteklediginin ve . her ikisinin de kendi iyiligi icin rah§ugmm delili sayacaktir. Halkla guven iliskileri icine girmek ve boylece oze!

gilr1er personeline duyulan vabancihk hislerini azaltmak maksadtyla, ozel gurler birliginden birkac kisi bu toplanttlara kaulacakur, Bu toplanttlar ayrtca, geriilactlann ve Amerika Birlesik Devletleri personelinin, halktn geri ka.lan ktsmtyla tamamlasmastna imkan verecektir.

III - TERHISE Y ARDIM AMACINI CODEN PSIKOLOJiK HAREKAT

Gerilla kuvvetlerinin terhisine yardtm amactyla duzenlenen harekattir. Bu harekat, biitiin haberlesme Vasltalannin, terhis siireci boyunca izlenecek tutumu gerillactlara izah etmek irin kullamlmalanm sagilyan programJardan ibarettir. Bu izahlarda an lara, memleketin geleceginde Amerika Birlesik Devletleri'nin veya bu sorumlulu_ gu yiiklenecek olan milli hiikiimetin uygulamaya sokaca-

81 yeniden insa (iilkenin yeniden insast) programlannda .listlerine diisen gorevier tsrarla anlatihr.

IV - BIRLIKTE HAREKATTA BULUNULAN

GV(;LER .\,

Bir gerilla giiciiyle birlikte girisilen harekat sonuclantnca, bu biJIge kumandanlig: bu giieiln, Amerika Birlesik Devletleri'nin tantmts oldugu gecici hiikiimetin emrine girmesini bekLeyecektir. Bu giieu terhis etmekten veya kullanmaktan gerici hiikiimet sorumlu oldugu halde,

. A merika B irlesik Devletleri, kamu diizeninin kurulmast-

• 98 •

• 99 • mecburiyeti yoktur. Terhis programuun, belki de, bllyiik: bir tehlike ile kars: karstya gelmesi de muhtemeldir. Eski gerillacilar isyankar bir tavtr takuup yeni diizene kars: miicadeleye ve hat/a cetecilige kendilerini kapttrabllirler, Bir baskalan, gecici hiikiimete veya Amerikan makamlaTIM karst ayaklanacak alan silahls siyasi teskilatiann orsanizasvonunda, bu oturmamis sartlardan yararlanabliirler, Bu viizden, bu ihtimalleri hesaba katarak, terhis surecinin. htrla tamamlanmasi esasur. Uygulanacak yollar, askerf ve siyasi makamlar arastnda altnacak vliksek seviyedeki kararlara bagll olacakur. Uzlasmalar strastnda, ozel gurferle CA. (Sivil Isler Teskilatt] ve kattlan (duruma gore) diger keslmler arastnda tam bir goriii ve evlem birfig; olmasi zaruridir. KaTlJlkllkfara sebep olmasi muhteme! durumlann ortaya ctkmastndan kactnmak icin, her tiirlii kontrol tedbiri altnacak, tesis edilen otoritenin p_ karlanna karsi eylemlere yardtmt dokunabilecek §uphe/i ~ahlslar = hapsinde bulundurulacakur, Hukiimet yaptstntn yerme oturtulmastnt miimklin kilacak baT/iF yolu kabule yanasmalari (bu saluslann) ve normal olarak harbill ardtndan gelen sosyal hayata intibak doneminin puriizsiiz atlattlmasi icin hersey denenecektir. Psikoloiik harekaun, bu jaaliyctlerdc hiiyuk iAriide vardtmt olmalt-

dtr. "

na ve de kendi imkanlanna gore ve idare mekanizmastmn etkili bir ~kilde yeniden organizasyonuna kadar bu giiciln muhaiazasmt temin "edecektir.

v - PAYELER VE NJSANLAR

Gerillactlann ve mukavemetin diger unsurlanntn hizmetleri kar~tllglnda hakedilen madalya ve miikaiatiann tevdii isinde vakil kaybetmemek lazimdir. Milka/atlar, miimkiinse, gerilla birliklerinin, sivil halkin, nizami kuvvet subaylannin ve gecici hiiklimet mensuplannin hanr bulunacagt mahalli ~olenlerde, bir harekattan (boyle bir harekattn yapllml~ olmasi gerekiyor] sonraki miimkiin olan en ktsa zamanda tevdi edilir.

VI - SJLAHLAR1N VE TEC;HJZATlN JADESl

Bir gerilla giicu silahlan ve techizauyla birlikte, tamnmts bulunan mill; hiiklimetin hizmetine girmisse, bu sana riayet edilmez. Amerikdya ait giicler temsilcileriyIe mahalli hiikilmet temsilcileri, gerillactlartn. ellerinde bulunan silan ve techizatin envanterini birlikte ctkanrlar.

VII - SIVIL HAYATA DONEN GERILLAClLARIN JTlBARLAR1NIN tADESi VE /STtHDAMI

Gerillactlann sivil hayatta eski yerlerini saglamalart irin biitiin tedbirler alinmts olmalidtr. Bazilart nizami silahli giir1erde veya kesinlikle tesekkill eden hilkiimet ne.:;dinde istihdam edilebilir. Bunlann tek tek ve haua birlikler halinde yeni hiikiimetin polis teskilau veya silahii kuvvetleri biinyesi icinde kullantlmalan miimkiindiir. Gerillactlara alt olan zarara ugraml§ evlerin ve koy miilklerinin yeniden kullamlir hale gelmesi yolunda miimkiin olan yardtmui saglanmasl zaruridir. Bununla birlikte, gecici hiikiimet bu zaruri yardtmi saglamaga muktedirse, Amerika Birlesik Devletleri kuvvetlerinin buna kattsmasi

• 101 •

7

Pentagonizm, Vietnam ve Latin Amerika

kendini pentagonizm'e peskes cekrnis yerli asiret, 1965 nisam ayaklanmasiyla ezilince, onun yerini aldi. Ve bir kac giin icinde, ihrilal oncesi Dominik'te bulunan Amerikan askeri giiciiyle oranlanarmyacak binlerle kisi cikartmaya gecti.

Vietnam'da, Vietkong gerillacrlarr karsrsrnda, sadece rnevcudu 600.000'i asan yerli ordu bozguna ugraruarrus, aynca onlara sekil vermek, aralarmdan bir kadro yetistirrnek arnaciyla orda bulunau 90k say Ida Amerikan gorevlisi de aynr akibete ugrarrustr. 1964'iin sonunda, bu Amerikan gorevlilerinin sayssi 10.000 subay ve erden miitesekkildi. Dominik Cumhuciyeti'nde de yerli birliklerle, onlara her careye basvurarak ihtilale karst savasma emrini veren Amerikah subay ve cavuslar da, aym sekilde basansizlrga ugramrslardi. Bu emirler ve pentagonist desregi saglayacaklanna kesin guvenleri olmasaydr, Dominik askeri giicleri, biitiln halkm bir biitiin olarak destekledigi bir harekete karst cikma giiciinil kendinde bulamazdr,

Bu noktada Vietnarn'm ve bu Latin Amerika illkesinln benzer durumlarda olduklan soylenebilir, Sadece miicadcJeye katrlan insanlann sayrsi bakmundan birbirlerinden aynlabilirJer, yoksa, misilleme hareketinin metodlan ve vahset derecesi yoniinden hie degil, Ihtilalin ilk giinlerinde San Dominik sehri, havadan vc denizden, bitip tiikenmiyen lunch bornbardirnaulara hedef oldu. Bu siirckli hava akmlan vc havan atesi, Amerikan askeri giicleri tarafmdan biiyiik bir hrrsla emredilrnisti. Yetmedi mi; 0 halde, aym sehrin bir bucuk ay sonra Amerikan havanlan tarafrndan, Hanoi'deki hava akmlanm aratmryacak bir §evkle dogtiidUgUnii de hatrrlatahm,

Vietnam bir deneme tahtasrdrr. Orada denenen her sey, sirasr gelince, Latin Arnerika'da da uygulanacaktrr.

Bugiin, Kuzey Vietnam ve GUney Vietnam diye amIan iki iilke, bir zarnanlar bir tek iilkeydi. 0 zarnanki adr

Victnarn'Ia Latin Amerika, diinyanm, pentagonist iktidann en yogun olarak hiikiirn stirdiigi; iki ucudur, lIk anda, Latin Amerika'nm durumunu Vietnarn'a benzetmek, mubalagaya kacrnak gibi gorulebilir: Vietnam silaha sanlmis pentagonizm'e karst dogii~iirken, Latin Arnerika, en azindan bir butun olarak dii§iiniildiigtinde, uysal kaimaktadir. Ama tek fark da budur. Ashnda, pentagonizm'in Latin Amerika'da yiiriittiigu baskt sistemi, Vietnam'da Diem hiikiimetine karst mucadeleye girisilmesinden onceki baskryi hatirlanr. Bu kontrolii kaybettigi her yerde, pentagonizm, Vietnam'da simdi oldugu gibi davranacakur, Bunun delili, Dominik Cumhuriyeti'nde gecen olaylardtr. Vietnam'da, 1964 sonlanyla 1965 basIan arasmda, pentagonizm'in elde ettigi yerli ordunun, hem manen hem maddeten Vietkong giicleri tarafmdan yenildigi goruldtl. lste 0 zaman, pentagonizrn, sayilan bir anda yanm ruilyona varan guclerini ileri siirdii. Dominik'te de, Amerika Birlesik Devletleri deniz piyadeleri,

• 102 •

• 103 •

Hindiqini oJan bir Fransiz somurgesi. 1940'Iara dogru, Ho $i Minh'in siyasi Iiderliginde Fransizlara karst silahh bir hareket basladi ve 1954 Mayis'mda Kuzey'in zaferiyle sonuclandi, 0 aym sekizinde Dien Bien Phu'da rnuhasaraya alman Fransa asked kuvverleri, teslim olmak zorunda kalmrslardr, 0 siralarda Amerikan rnudahalesi, miicadeleye devam etmeleri icin Fransizlara yapilan para ve techizat yardurn olarak ortaya cikiyordu. Kimse farkma varmadan pentagonizrn'in sekillendigi siralardi, 0 Sl> ralar. Daha 0 zamanlardan bir siiril Amerikan bankacisi, sanayicisi ve siyasetcisi, kendilerini, tngiliz ve Fransiz somilrge imparatorluklanrun mirascrsi sayryorlardi. Bunlar, Hindicini kizillann eline dil~tilgii andan itibaren, biitiin Asya'yi hesaptan silmek gerektigine ve 0 zaman Amerika Birlesik Devletleri'nin diinya capinda bir kornllnizrn denizi iistilndc yuzecegine Baskan Eisenhower'i inandirrmslardr. Pentagonizm'in bu kimseciklerden habersiz bUyilme cagmda, senator McCarthy Amerikan liberallerini dehsete sahyordu. Amerika Birlesik Devletleri, Hindicini' ~ de maglup Fransa'nm yerini almaga hazrrdi ama, bu tilkenin, Ho ~i Minh'in muzaffer ordulannm elinde bulunan kuzey yansi icin bunu basarmak coktan imkansizdi. Amerika Birlesik Devletleri cozum yolunu « buldu»:

Hindicini'yi ortadan ikiye bolmek. Kuzey Vietnam Ho Si Minh'in ve taraftarlanrun elinde kalacak, GUney Vietnam ise Ngo Dinh Diem hiikilmetine teslim edilecekti,

Ngo Dinh Diem, 26 Ekim'de Gilney Vietnam'da cumhuriyeti Han ettj ve curnhurbaskanhgr gorevini kendi iisttine aldr, Bundan iki ay sonra, ii1kenin gtiney yansmda, bir zamanlar Fransizlara karst dogii~mii~ olanlar, takibata, eziyetiere, tutuklamalara maruz kalrnakta, hilkiim giyrnekteydiler, Bu siralarda Diem'i desteklemekte olan Amerika Birlesik Devletleri, Fransizlardan kalan burokratik ve siyasi list yapl)'l ele gecirrnekle mesguldu. Bir za,

manlar Franstzlara hizrnet etmis olan ve sirndi Diem'in emrinde bulunan yerli orduyu techiz etmeye koyulmustu. Sonunda bu orduyu, «darusman-lan vasrtasiyla teskilatlandmr ve yonetir hale geldiler. Az bir zaman icinde, GUney Vietnam ordusuna, harp gemilerinden ve ucaklardan tutun da postala ve saghk rnalzemesine kadar her cesit techizat verildi.

1957 yilmm ortalanna dogru, gerillaiarm Diem yonetimine karsi teskilatlanmaga baslamasr, hem yeni baski tedbirlerinin dogmasma, hem de Amerikan yardrmmm artmasma sebep oldu. Amerika Birlesik Devletleri mali sermaye ve sanayi baronIan, yavas yavas ulkelerinin Vietnam'daki rnildahalesiyle birlikte kazanclarmin artmakta oldugunu gormege basladilar. Daha dogrusu, Amerika Birlesik Devletleri iktisadi hayatinda 1957'de bir gerileme olmustu, Bunun atlatilmasi, 1958'de Diem'e yapilan yardirnm takviyesiyle usttiste dli~tli. Bu tarihten itibaren Amerikan biiyiik firmalarmm karlan habire artmakta deyam etti.'!'

1960 Araligmda Gilney Vietnam Milli Kurtulus Cephesi dogdu ve gerilla harpleri cogalmaga basladi, J. F. Kennedy, Ocak 1961' de Arnerik a Birlesik Devletleri baskanhgma seqildigi vakit, illkesini, geri doniilmesi imkanSIZ sekilde isin icine batrrus buldu. Kennedy'nin Vietnam"daki durumu, Dornuzlar Korfezi meselesinden sonra daha da ciddilesti, 1961 Mayis'mda Baskan Yardrmcisr Johnson Saygon'a gonderilrnisti ve Ngo Dinh Diem'le gorii~ birligine varmrs olarak, ekomiinist aianlartn v~, kuzey~ li kuvvetlerin kaba giice dayanarak ve sistemli bir sekiide Vietnam'm bagllnslzllglm ve toprak biitilnliigilnii ihlal etligini» bey an ediyordu. Bu cilmlenin sadece «Kuzey)dell bahsettigini ve Johnson'un Ho ~i Minh Hiikiimetinin

(1) 3'lncl bi:tItbn Ek'!ne bk.

• 104 •

• 105 •

adim anmaktan kacindrgrm kaydedelim. Mamafih bu Sl-' ralarda Kuzey Vietnam harbe sizmaga baslarmsti. SaldlO-run hukuki dayanaklan, Kennedy yonetimi sirasmda yaratrlmrstr, Domuzlar Korfezi basansizlrgrndan soora askeri cevreler oniinde durumu hayti sarsilmrs olan -basansizhk ona atfediliyordu, ~iinkii Kliba'ya karst savas ucaklanrun kullarulmasma izin verrnemisti- Kennedy, Vietnam, alanmda alttan alta taviz verdi. 1961 Aralrk'mda Disisleri Bakanhgi, Hanoi'yi Giiney Vietnam gerillalarrm yonet-' rnekle suclayan Beyaz Kitap'i yayinladi.

Bu andan itibaren pentagonizm, sivil iktidann perde arkasmda vesile bulur bulmaz Amerika'mn dis siyasetine el koyacak bir gii~ olarak gorunmege basladi,

1962 Subat aymda Amerika Birlesik Devletleri, Saygon'da General Paul D. Harkins'in yonetiminde 4.000' «dam§man»dan miitesekkil «Vietnam'da Askeri Yardim Heyetie ni kurdu. Amerikanlar tarafmdan kurulmus muazzam yerli orduyu hedef alan gerilla savasi yogunlastrkca, damsmanlann sayrsi da artacaktr. Ayaklanma genisIedi, Saygon'da da numayisler .bu niimayislerde budist rahipler kendilerini atese vererek etkili bir sekilde Intihar ediyorlardi-, suikastlar ve darbe denemeleri seklinde patIak verdi. Biiyiikelci Cabot Lodge, Diem'in istifasmi istediyse de, beriki bunu reddetti. Mesele 1963 Kasun ayr baslannda, Kennedy'nin Dallas'ta vurulmasmdan yirmi giin once, diktatorun yiktlmasr ve kacrnak isterken oldilrulmesi suretiyle cozumlenmis oldu.

Saygon'da bir slirii hiikUmet degi§ikligi, Giiney Vietnam'a hergUn biraz daha artan yardrmci harp malzemesi, «damsman» ve para yardrrm gonderilmesi, McNamara'mn, general Taylor'un ve Baskan Johnson'un temsilcilerinin teftis gezileri, durumu diizeltmcdi. 1964'te Giiney Vietnam'da antikomiinist propaganda Amerika Birlesik Devletleri'ndeki kadar gelistirilmisken, Giiney Vietnam as-

keri gucleri askerden veya dogt_i§mekten kacarak gitgide cokmege devam ediyordu.

Pentagonist iktidarm kendini kabul ettirmesi de aym cagdaydi. 1964 yrh ortalanna dogru, Amerikan sivil iktidan pentagonist tezle ittifaka girdi: Harbi genisletrnek lazrmdi, 1964 yihmn son giinlerinde geriUa savasi acik harbe donii§tii. Mansfield Raporu acikca gosteriyordu ki, «Saygon hiiktimetlnin otorltesi 1965'in ilk aylanndan itibaren kmlmisu» ve bu durum karsisinda «Saygon yetkililerinin talebi iirerine, onemli miktarda harp birlikleri Vie tnam' a giinderilmisti.» (2) Amerikan birliklerinin San 00- rninik'e go nderilmesi de, Amerika Birlesik Devletleri'nin srrf bu arnacla yarattigi bir askeri cuntamn talebi uzerine olmustu. Mansfield'in raporunda gecen bu «gitgide rogaIan takviye» , aslmda «Vietnam Ttrmanmast» denen seyi teskil ediyordu. Siirec, 8 Subatta (1965) ucbm besyuz insanm gonderilmesiyle basladr. Resmi demeclere gore, sadece Da Nang Amerikan ussuniin savunulmasi soz konusuydu, Hatirhyahm ki, ayni yrlm 28 Nisan'mda San Do-, minik'e ilk olarak dortyuz parasutcu indiginde, eger Baskan Johnson'a inamrsak, giidiilen hedef «Amerikan uyruklulann hayatim korumakvti. Mayis'ta GUney Vietnarn'daki Amcrikahlarm sayrsi 45.000'e eristi .bu, aynr ay boyunca Dominik Cumhuriyeti'ne gonderilmis oland an az fazla bir mevcuttu-. Arahkta bu mevcut 200.000'e yakIasmrsn. Bu rakama 21.000 Giiney Koreli He' diger «miittefik»lerdcn birkac yiiz kisi dahildi. Ayni sekilde arahk ayrnda Dominik Cumhuriyeti'ne de, Brezilya'dan, Honduras'tan, Nikaragua'dan ve Paraguay'dan sagianml~ askerler gonderilmisti,

(!) Mansfield Raporu, 1963'de Vietnam'da ve diter Asya tukelerinde Mike Mansfield yonetiminde blr grup Amerikah senatOr ta.:rafutdan hazlrlamm~ttr. Rapor, SenaWr FnDbright'm ba.,kanllk ettigl Senato DI~i~leri KOIJlJsyooo'na SDnulmUlttur.

• 106 •

Eger Vietnam olaylanmn gelismesi dikkatle gozlenir ve bunlar Latin Amerika'dakilerle de -hele Dominik Cumhuriyeti'nde meydana gelenlerle- birlestirilirse, pentagonizm'in tesekkulundeki kesin awn -genclikten olgunluga gecis ant diyebiliriz- Kennedy'nin ii~ yilhk idaresi icinde yer aldrgi anlasihr. 1965 yih basmda pentagonizm, diinvarun neresinde olursa olsun, silahh giietinii kullanmaga hazlrdl ve bundan boyle Amerika Birlesik Devletleri'nin drs siyasetini kontrolii altrna ahyordu. Sivil Htiktlmetin beynelmilel meselelerle mesgul olan kesimleri onun hizmetindeydi ve baskan kendini, onun taleplerine evet demek zorunda hissediyordu. Bu anda pentagonizm, avma atilrnaga ham, zincirini kudr kiracak gene bir kaplana benziyordu.

New York Times, Baskan Johnson'un, askeri cevrelerin baskrsma, 1967 yrhrun ortalannda nihayet boyun egdigini dtistlniiyor ve onu kimyor. Ama su son yrllar boyunea Amerika Birlesik Devletleri'nde eereyan eden seyler iistiine dikkatli bir inceleme, New York Times'in kuskulannda hayJi gee kaldtgiru gosterir. Amerika'nm bu iinlU gazetesinin 1 EylUI 1967 giinlli basyazist gercege daha cok yaklasmaktadir: Adeta onu hissetmekte ve tehlike canlanm calrnaktadir. Mamafih Amerikah bir yurttasin kafasr, 0 sirada bu bularuk gercege zor yatardi. Her ne hal ise, «Bosma Buyruk Generaller» adryla yaymlanan basyazryi cok onernli buldugumuz icin buraya almayi gerekli gorduk:

«Ulkenin en iinli! generallerinden bazilanmn, Kuzey Vietnam'da bombardtmanlann siddetlenmesi icin. actktan ar(~a giristikleri kampanya -on lara en basta Senato'da bir zaier sagliyan kampattya- milli savunma ve dl§ siyaset iistiindeki kontroliin sivil ellerde mi, yoksa asked eilerde mi toplanacagtntn bilinmesi meselesinde, ciddi bazi anlasmazltklan su yi1ziine ctkardi.

• 107 •

«Yurttaslanna, Vietnam harbinin, Amerikan .yehirlerinde baa tahribata sebep olan ir kanstkltklardan cok daha onemli oldugunu soylemek icin Ordu'ya ail bir kursiiyii secen Deniz Kuvvetleri Kumandani General Green'in bu davranisiyla varatug: manzara, asker; cevrelerin Amerika'run hayattnda oynadlgl geleneksel roliin bozulmastnda en son, en giiliinr ornektir.

«Iki giin once, Senato Arastirma ve Hazirhk Komitesi On komisyonu gizli oturumunda Ordu Kurmay Heyet i'nin Deniz Ku vvetleri temsilcisi, Kuzey Vietnam' daki Mig ucaklan iislerinden dorduniin topa tutulmasmt istemisti. Oturum strastnda General Greene, hiikiimeti, bombalanacak mevkilere ait daha geni§ bir listeyi onaylamakta aplT davrandtgt icin, Hanoi'yi desteklemekle sucluyor, tenkit ediyordu,

«Ordu Genelkurmay Baskani General Johnson da, Haipong limant ve bombardtman ku§agmm dismda kaIan diger Kuzey Vietnam iislerinin bombalanmastm talep ederek, hu harekete kattldi. Sonunda, bu bombardimanlartn Hanoi'deki yetkilileri Giiney Vietnam'da siirdiirdiikleri evlemden alakoyamtyacagt gibi, Amerikahlartn agu zayiattna sebep olabilecegini, iistelik Amerika'nm basuu Rusya l'(' Cin'le ciddi olarak belaya sokabilecegini ileri siiren Disisler! Bakant McNamara ile General arastnda ciddi bir anlasmazlik su yiizune cikn.

«Daha once, bir baska Kurmay Heyeti iiyesi, Hava Kuvvetleri'nden General McConnell, sayet boyle bir bombard/mana basvurulmazsa, asker; harekaun devapu icin, Giiney Vietnam'da daha 800.000 askere ihtiyar oldugunu soylemisti. Haber Alma Servisleri'nin gecen haita McNamara taraitndan kamuoyuna actklanan resmi degerlendirmeleri, hu tiirden istatistiki rakamlartn ne kadar «havali» mahiyette kaldlglnt apactk gosteTmektedir. Me Na~ara'va veri/en rapor, Giinev Vietnam'a Kuzey'den ge-

• 108 •

• 109 •

len harp malzemesinin kesin olarak gilnde yii; tonu O§madtguu, yani birkac kamyonun tasiyabllecegi bir hacimde oldugunu gdstermektedir.

«Buna ragmen, antenleri her turli: askeri harekattn gelismesinden daha rok, 1968 secimlerine yonelmis olan Baskan Johnson, on komisyonda verilen bu iiadelere kendisini iiylesine kapnnrustt ki, daha toplanu baslamadan (on komisyondan sonra tesekkiil eden Arasttrma ve HaZI rh k Komitesi toplanttst) askerlerln yarunda yeralml"tl. Komitenin iiadesine basvurdugu sahitierin ilki, bombardtmanlann sidde tlenmesi (Kuzey Vietnam' da) istegini onaden apga vurmus olan Pasiiik Donanma Kumandaru Amiral Sharp, baskanin 'yeni bir grup mevkiin daha yasak hedejler listesinden flkanlacagtna' dair vaadini Komi fe'nin bilgisine sundu. Baskanin bu teslimiyeti, Komitenin. velev ki Cin'Ie bir harp durumu yaratsa bile, Haipong limanuu 'kapatmak ve oteki hedeileri de niduz sahastna almak amactyla bombardtmanlann daha cok §iddetlenmesinden yana diretmelerini kolaylasttrdi.

«Hiikiimetin, askeri basks karststnda bu teslimiyeti ilk degildir. Bu ilkbahar, daha [azla piyade birliginin Vietnam'a gimderilmesi amactyla, General Westmoreland'm yiirilttiigii apk kampanya, etkisini Amerika Birlesik DevIetleri' nde de siirdiirdii. N eticede, Baskan'!« general arastnda yaptlan giidiimlii murakereler, takviye olarak 45.000 askerin daha Vietnam'a gbnderilecegine dair germ av yaptlan ilanla son buldu.

«Vietnam Tirmanmast'ndan iki bucuk yd sonra, say/Sf 500.000'; asan bir mevcudun savasa sokulmastna, A vrupa'nin biitlin I kinci Diinya Harbi boyunca gordugunden daha kesii bombardimana ragmen, Giine» Vietnam"in askeri cepheden bugiinkii durumu, Amerika Birlesik Devletleri'nin aak harbe girdigi stralardakinden daha iy! degildir. Amerikan urmanmast komiinistler taraiindan da

taklit edildi ve savaslar, insan Raybi bakimtndan of sun , tahribat olarak olsun, yogunluk rekorlan kirmakran baska ise yaramadt,

«Hesaptaki bu korkuru: yanll§llgtn sorumlulugu, "u/Jhesiz, baska birinden rok, baskana diiser. Ona aktl veren re isin actkli yam, bunca dev yatmmdan yararlanip sava§ alantnda birkac kilruk basanyi bile beceremiyen askeri seiler, §imdi de, bombardimanlann azalulmasina en iazla kar§l koyanlardir, Oysa boyle bir durum, siyasi bir fOZilmyolu bulmak amactyla Hanoi'yle girisilecek goril§melerde gerekli ilk adtmi teskil edecektir.

«Tonkin karlezi meselesine bir rozilm yolu bulmak amactyla Kongre'de miizakerelerin acilmasma sebep alan olaylar, savaslo ilgili olarak yasama giiciinlin yiiriame giieli iistiindeki kontroltinii saglamak amactm gliden anayasa hiikiimlerinin, ne olfilde baltalandtklanni su yliziine pkardt, :jimdi de nazariyatta askeri giicieri sivil idarenin yetklsi altma sokan benzeri bir anayasa ilkesinin daha rignenisine sahit olmaktaytz, Anayasa'nin kendisine tarndlgl baskanltk yetkilerini kullanarak de vie tin milli politikast iistiinde sivil iktldartn hakimiyetini yeniden ihdas etmek, bundan biJyle M. Johnson'a diismektedir.»

New York Times'in basyazismdaki bu son satrrlar, yazannrn dusuncesinin tam durulmadigmr gosteriyor, Amerika Birlesik Devletleri'nin, ne kendi iilkesi, ne de diinyanm baska yeri icin tek bir milli siyaseti yoktur, Iki ayn siyaset, daha dogrusu, biri icisler icin, biri drsisler icin; biri yurt meseleleri icin, digeri beynelmilel meseleler icin iki ayn iktidar cevresi mevcuttur. Baskan Johnson iilkenin i¥ siyasetinin kontroli.inii elinde tutar, ama karsilrgmda drs siyaseti pentagonizm'e terketmistir. Bu onu -New York Times'in de milsahade ettigi gibi- askeri cevreler oniinde teslirniyeti kabule zorlar. Baskan Johnson yada onnn yerinde olan herhangi bir kimse, dl~ siyaset ala-

• 110 •

• 111 •

nmda pentagonizm'e karst ciksa, ic siyaset alanmda iktidanm ytirtitemez. Disislerinde karar yetkisi pen tagonizm"in eline gecrnistir. «Narariyatta askeri gurleri sivil idarenin yetkisi aluna sokan anayasa ilkesi» Amerika Birlesik Devletleri'nde artik uygulanmamaktadrr,

Vietnam olaylarim 6zlti bir bicimde, fakat sadece pentagonizm'in metodlanru gUn 1~lgma cikarmak amaciyla teferruata inerek anlattrk. Kendi yonunden Latin Arnerika da, yuzyili askm bir zamandan beri, emperyalizmin saldmlanna ugramrs; emperyalizm pentagonizmie yer degi~tjrdigi vakit de, cok-gelismis kapitalizmin bu yeni cocuguouo en eazip hedeflerinden biri haline gelmistir, Dominik Cumhuriyeti, Vietnam'da kullarulan metodlara iste bu amacla boyun egdirildi. Bu kilciik Anti! iilkesi boylecc «Vietnamlasunldi», San Dominik tecrilbesinde elde cdilen bazi sonuclar Hindicini'de uygulandrgi zaman da, Vietnam «Dominiklestirtlmisti», Surasi bir gercek ki, M. Ellsworth Bunker'in Saygon Buyukelciligi'ne tayini SlIT bu elcinin, pentagonizm'e gore, Dominik Cumhuriyeti'nde bUytik yankrlar uyandrran bir basan kazannus 01- masmdandir.v" Amerika Birlesik Devletleri'yle yapttgi mtizakereler -resrnen O.E.A. tarafindan yiiriitillilyordusrrasinda Albay Caamano Hiikiimetinin ileri silrillen bir

(3) Biiyllkel!;i Bonker'in, henuz San Domlnik'te bulundugum, 1966 Temmuz'unun Uk ha.ftasl I!}lode ~ahslJ1la yapugl bir zJyaret sirasmda, kendlsine, Cabot Lod. ge'un haJefi olarak Vletnam'a gonderUmesinin pek g~ obmyacaglDl sOylemi!ltim. Bir yll onooslnden bert (1965) bir tez ijsttinde !;aJ~lyo!'dum. (Bunu Urugu. ay'll yazar Hiber Canterls'e aetam, kendisl 1965 80· nunda Montevideo'daki Mareha Derglsi'odeki yazl8IDda I!lte bu ooze dayandl). Bo tez, M. Bunker tarnfmdan Dominik Cmnhurlyeti'nde dev!llrilen tecrUbelenn meyvasmm Vietnam'da kuUandacag. tistilneydi. Bu gOrt1~mede. DI!li~leri Bakanl,g.'mn iki gorevlisioin daha kendlDe refakat ettltl bUytlkelcl Bunker, sOden. mi gtiUlmseyerek dlnledl. Yanmdakilerden blrisi de Harry Sblaudeman'dl.

hususu kabul etmedigi her keresinde, Dominik baskenti yeni bir hava akinma maruz kahyordu. Miizakereler zaten baslarms olduguna gore, «Caamano'yu mlizakere maw sastna oturtabilmek» degildi bunun amaci; onu pentagonizm'in sartlarma boyun egdirebilmekti, Eo ufak bir direnme, Dominik'Iilerin hayatma mal oluyordu, Daha sonralan, Ho Si Minh'in gorusme tekliflerini reddetmesin in , Hanoi'de, Haiphong'ta ve diger Kuzey Vietnam sehirlerindeki insanlann hayatina mal olmasi gibi, Ashnda teklif edilen gorusme, zincirlerini krrrrns aslanla, eli kolu bagh aVIDm arasmdaki gortismeydi. Neresinden bakarsamz bakin, bu miizakereler, pentagonizmin saldlrdlgl ii1keye hiebir sey getirmiyordu, San Dominik miizakerelerinin kilit noktasi anayasaci askerlerin durumunun bir esasa baglanrnasrydr. Boyle bir sey yaptlamadi, cunku ne O.E.A., ne de Amerika Birlesik Devletleri boyle bir konunun yanma yaklasn,

San Dominik'te, Diem zamanmda Vietnam'm da ya~adlgl «aruikomiinizm» znlmii zincirlerinden bosandr, San Domin ik'teki pentagonist mildahaleyi takip eden giinlerde bu zulmun kurbanlariyla dolu bir cukur meydana crkanlnusti. Soziine inamlabilecek bir muhafazakara gore, rnayis ayinda, Dominik baskentinin kuzey kesiminde cereyan eden katliam, 2000 kurbanm hayatma mal olmustu, Anlasrldigma gore, D.E.A.'Oln icazetiyle Arnerikahlann yonerimi alnndaki Dominik birlikleri tarafmdan yliriitiilen bu katliam hareketine <temitlik ameliyesi» ad! veriJiyordu. Albay Caamano hiikUmeti'yle D.KA. arasmda cereyan eden gorusmeler sonunda, bUtiin tilkeyi saran cinayet dalgasiyla da yetinilmedi, Hemencecik Dr. Garcia Godoy yonetiminde bir gecici hUkiimet kuruldu:

Bu kan seli bu kiicilk Antil ulkesinin her yanmda, 1967 Agustos'unda da akmaga devam etti.

Anayasaci subay ve askerlerden bir cogu boylece

• 112 •

• 113 •

katledildiler. Bir krsnu yurt disma kacmak zorunda kaldi, Anayasa mesruiyetini savunan bir 90k parti liderleri gozden uzaklastmldi veya olduruldu. Anayasa mesruiyetciliglnin taraftarlanna veya buna yakmlik duyanlara ait ozel isyerleri, Ahora Dergisi'nin burolan, Guerra Hermanos'un dokum fabrikasi ve digerleri yerle bir edildi. Yiizlerce ve yuzlerce insan vahsice eziyete ugradi, yaralandi ve iskence cekti. 1967 Mayis aymda, Dominik Devrimci Partisi'nin atesli bir anayasaci olan bir senatoru fosfor bombasiyla agir sekilde yaralandi,'?

Buna ragmen, bu cinayetlerden hicbiri, Matun baskimnda oldugu kadar eanice tasarlanrnanusn. Matun, Dominik Cumhuriyeti'nin ikinci biiyUk sehri olan Santiago de los Cabelleros'un dl§ semtlerinde kalan bir malikanenin adidir, 19 Arahk 1965'te, Albay Caamano, yarunda anayasacr subaylar kurmay heyeti de oldugu halde, bu §ehirde oomum bulunan bir rnucadele sehidinin, Albay Ra-

o

fael Fernandez Dominguez'in -hareketin ilk mesalesini tu-

tusturan adam- hanrasmt anmak 19m Santiago'yu ziyaret etti. Fernandez Domininguez Amerikan kuvvetleri tarafrndan 19 Mayis'ta oldlirlilmilstll. Anayasaci subaylann ziyareti vesilesiyle, aralannda kadm ve cocuklarm da bulundugu birkac yiiz kisi Matun malikanesinde toplandtlar. Otomatik tUfekler, 50 kalibrelik mitralyozler ve agrrtanklarla baskin basladrgi sirada, hepsi yemek masasmdaydr. Matun l;at1§masl alti saat siirdii ve toplu katliam, ancak anayasaci subaylann muthis sogukkanhligt ve askeri maharetleri sayesinde onlenebildi. Badire iki olii -bunlardan

(4) Pedernales Eyaletl SenaWril Pablo Casimiro Castro'ydu bu. Yaralarl 0 kadar aglrdl ki, agustos sonundan (i967) onoo bastaneden ~Ikamadl. Yanmda bulunan, parti arkadl~.,lanndan iki ki~i de aYD_I ~kilde. yan: nnstt. Bu clnayet;. komllilist olmakla ItiuLln ettiklerl anaya.sacllann vficutlanru ortadan ka.ldJrmak amaerDI gliden vahset kampanyasuun bir p~aslDl te§Jdl edlyordu.

Juan Lora Fernandez emsalsiz bir askerdi, ve iki yaralty.la atlatrldi, Saldrrganlarm olii ve yarahlaruun sayrsi 98'-di.

Matun baskrm bir imha plam olarak hazirlanrmsn ve §Uphesiz, bUtiin Amerika kttast ustunde, gecen yiizytlda Amerika Birlesik Devletleri'ndeki Kizrlderili katliarnlanndan bu yana, buna benzer bir cinayet tasarlanmamrsII. Fakar olaya ait haber, rezilane bir sekilde degistirilmisti, AP'in bir haberi, anayasacilann Matun malikanesinin ;~attsllla 50 kalibrelik bir mitralyoz yerlestirdikleri strada baskinrn basladiguu iddia etmekteydi. Boyle bir sey maddeten imkansizdr aslmda. Diger haberlerde, anayasaCI subaylarin bazi polis birliklerine satasnklan, bunlann da misilieme olarak hUcuma gectikleri soyleniyordu. Gercek olan su ki, sonu basansizhkla biten «Matun HarekaII» onceden hazrrlanmrsn -zira anayasacr askeri seflerin bu tarihte Santiago ~ehrini ziyaret edecekleri resmen biliniyordu- ve ihtilalin asked ve sivil seflerini bir elde yokermek hedefini giidUyordu. «Matun. Harekati», Vietkong yuvalanru yoketmek icin Vietnarn'da israrla uygulanan bir siirii harekatm Antillcr'deki bir kopyasidrr.

Pentagonizm, Vietnam'da ogrenip Dominik'te islah cttigi, yahut Dominik'te ogrenip Vietnam'da rnukemmellestirdigi butun mctodlan, gerilla hareketlerinin mevcut bulundugu biittln diger Latin Amerika iilkelerinde uygulamaya sokacaktir.

Iste, daha once Vietnamda kullamlmis, sonra San Dominik'te gelistirilmis, rslah edilmis yollardan bin:' Artik siyasi cinayetler hUkiimetin srrtma yUklenmiyor. Siyasi -cinayetler, yani gercek komiinistlerin veya oyle saytlanIann katli askerler veya polisler arasmdan secilmis gruplara yap tm hyor. Baskan olaylan kamu onllnde protesto ediyor ve de miinasip bir dille katillerin izinin bulunamadi:gml anlanyor, Boylece zuliim daha da yayiliyor; ,<Unkil

• 114 •

bu oyle bir durum yaratiyor ki, hem halk mudafaasiz ka-hyor hem de hiikiimet suclu olrnuyor, Bu yol 1967'dc Guatemala'da bolca uygulandi. Pentagonizm'in bir baska metodu da, «secimier-e basvurrnasidir. Secimle isbasina gelmis hukumetler -Vietnam'da oldugu gibi Dominik Cumhuriyeti'nde ve Guatemala'da da- yerli ve dolayisiyla azgelismis bir pentagonizm'e boyun egmislerdir,

Bu durumu acmannz gerekir, Biliyoruz ki, pentagonizrn, Amerika Birlesik Devletlerinde, hukumet islerinde bir bolunrne, ikili bir iktidar meydana getirmistir. Sivil hiikiimetin iktidanyla pentagonizm'in iktidan, Amerikan silahb kuvvetleri bu sonuncusuna itaat ctmektedir. Latin Amerika silahh kuvvetleri de -nadirattan bazi istisnalar bir yana- kendi milli hiikiimetlerine degil, pentagonist iktidara itaat etmektedir. Tabii ki, Amerika Birlesik Devletleri silahh kuvvetlerinin Amerika Birlesik Devletleri dahilinde hicbir harp faaliyeti yoktur. Onun hareket alam iiIkenin dismdadrr ve en azindan biiyiik bir bozgun onu kendi yurdunda iktidan ele almaga mecbur edene kadar, davranrslanru dista gostermege devam edecektir.

Latin Amerika Iilkeleri silahh kuvvetlerinin durumu ise, tamamen farkhdir, Onlann askeri faaliyeti yurt drsrnda degildir, lnsanlan kendi iilkelerinin dismda dogU§mezler. Latin Amerikah askerier, biitun kazanclan kendi tilkelerinin sirtmdan o;lkhgl icin de, sadece kendi iilkelerinin istilacilan olarak hazirlanrmslardir. Onlann onurlanm oksiyan, hoslanna giden budur. Kendi DZ hilkumetleri yerine pentagonizm'in emirlerine itaat etmek gibi bir durumdaysalar, bunu, kendi ulkelerinde kansikhk cikarmak yoniindeki temaylillerini tatmin ettigi icin kabul ediyorlar. Sonne olarak, bu kuvvetler, her Latin Amerika iilkesinde, pentagonist tiirden .. kuvvetler ayrtltgl»rn milletlerarasi cevrelerde degil de, illkenin io; diizeninde ihdas etmektedirler. Bunun sonu, acikca, coktandrr Latin Arne--

• 115 •

rika'yi yerinden oynatmakta olan ihtilalci akrrnm daha da siddetlenmesi ve zarnanmm daha da cabuklasmasm., varacaknr,

Ote yandan, bir siiredir Latin Arnerika iilkelerinde hiikiim suren yerli ve az-gelismis pentagonizm, demokrasinin bu bolgelerdc dli§ti.igii itibarsrzlrgr, bir kat daha aruracaktir. Bir miiddet sonra, Latin Amerika'da demokrasi kelimesi, cinayetle, lnrsizhkla, kaba gii~le ve zultimle es anlama gelecektir. Daha §imdiden, balka dehset salanlann, kendilerini demokrat; vahsiliklerine muhatap olanIan da, velev ki bunlar katolik rahipler bile oIsa, komunist diye adlandirdrklan bircok Latin Amerika iilkesi mevcut. Bu iilkelerden biri de, Latin Amerika'nm, peotagonizrnin agma dii§mii§ ilk ulkesi olan Dominik Cumhuriyeti'dir.

8

• 117 •

Pentagonizm Tam-iktidar Olma Y olunrJa

aymdan beri, zenci ayaklanmasi denebilecek olan vakrarun dogurdugu ciddi calkantrlann sikmtrsuu cekiyordu. Pentagonist iktidarm muhtac oldugu parayr ve insan malzemesini saglayan bu somurge, devrini tamamlamis ihtiyar ernperyalizrnin bash somdrgesi degildir, Emperyalizm caginda somilrge, gencllikle metropolden uzak vc metropol halkmdan asagr sayilan bir irkla meskun toprak parcasrydr, Iktidar, metropolde asia rnusamaha edilemiyecek bir siddetle yiiriittlliirdii. Fakat anayurt somurgesinin. hie olmazsa gorunuste sayilmasr gereken bazi geleneklcri vardrr: Siyasi miicadele gelenekleri; klasik bir somurgede 01- dugu gibi, kabaca altiist cdilemiyecek sosyal ve mancvi degerlerin gelenekleri.

Eger, Watts'da, Detroit'te ve diger buyiik Amerikan sehirlerinde ayaklanmrs alan Amerika Birlesik Dcvlctleri zencileri tipik bir sornurgenin ahalisi olsalardr, lidcrleri coktan ortadan kalkrms, hareketc katrlanlann binlercesi oldiinilrntis ve isyancrlarin imhasryla somurgeye bans gctirilmis olurdu,

Metropol'de siyasi istikran rehdit etmemek icin ihtiyatla hareket etmck gerekir. Pentagonizm'in, arka arkaya harp mekanizmasi ve asker doguran bans icinde bir so:' rnurgeye ihtiyaci vardrr: Ona istcdigini vcren, iistelik kaya gibi sag-bill bir siyasi zemin teskil eden bir somurge. Hikmeti vlicudu devamlr eylemde sakli faal bir gii~, kcndi kaynagmda, hesapta olrmyan bazi hareketlerin elindc oyuncak olamaz. Onun icin pentagonizrn, Amerika BirIesik Devletleri'nde ic bansla mesgul olrnak zorundadir. Cunku bu bans bozuldu mu, pentagonizm'in onu, eski somllrge impararorluklannm sornurgelerinde yaptrgr gibi, yeniden tesis etmesi gerekir, Yurt icinde bansa duyulan bu ihtiyac, pentagonizm i9in meselenin can ahci noktasini teskil eder. Oyle ki, :}U veya bu zamanda, Amerika Birlesik Devletleri sivil hUktimeti, lilkenin sosyal ve siyasi

7 Kasrrn 1967'de, London Times, Washington muhabirinin «Pentagon Biiyiik Top[um'ull Yardtmtna Geliyor» adh bir haberini yayml1yordu (sayfa: 6, sutun: 6). Bu «Biiyiik Toplum» bilindigi gibi, Johnson'un, 1964 baskanhk secimi kampanyasl srrastnda sundugu programm en onemli· hususlanndalldl. Pentagonizm dis siyaset konusunda bundan boyle agtr basan kuvvet haline gelirken, Vietnam Harbi de, yogunl~tlk9a yogunlasiyordu. 1965 yrli baslanydr. Bu vesileyle, Walter Lippman gibi en. y~t~ kili yorurncular ve baskalan, birbirinden far~h ve birbiri kadar pahah iki cephede birden rutunmanm Imkanslz 01- du,'unu ileri siirduler: Biri Giineydogu Asya'daki askeri ce;he, oteki de Amerika Birlesik Devletleri'nd:ki siv~ cephe. lki bucuk yrl sonra, bu tenkitlerin tuttugunu ~omlcrnek icin sadece kor olmak gerekirdi. vietnam'dakl harp, «Biiyiik Toplum»un te~ekklilii yolunda tasarlanan ~lanl~n basansizlrga ugratml§h. Girmis oldugu. pentagomst somurge haliyle Amerika Birlesik Devletleri, 1965 Mayis

• 118 •

• 119 •

istikranm teminat aluna alacak gucte oiamazsa, pentagonizrn, onun yerine kendi gececektir.

Bunuula birlikte, Amerika Birlesik Devletleri'nde halkm dusunce ve duygularim yoguran gelenekler, i~ siyaset alanmda baska tilkelerde oldugu gibi klasik tarzda huklimet darbesi yoluyla pentagonizm'in sivil hukiimetin yerine gecrnesini imkansiz kilar. Bu ancak, Amerika'nm kesin bir asked bozguna ugramasi halinde milrnklin olacaktrr; pcntagonizm tereddilt etmiyecektir 0 zaman: Kendini tarihi bakimdan ve maddeten korumak icin sivil hiikilmcti tasfiye edecek ve onun yerinc askeri bir cunta getirecektir.

Fakat pentagonizm, alttan alta da sivil hiikiimetin yerine gecebilir, federal yetkilerle ilgili durumlan azar azar kendi tekeline alabilir, askeri olmayan idari alanlarda, millet hayan iistiinde etkili gucleri ele ge~irmesine imkan verccck uzun vadeli bir siyaseti tasarlayip ger~ekle~tirebilir.

Pentagonizm bunu yapacak guctedir; hele, tasavvur-

[an arasmda para VI! insan hayati olarak uzun silreli agir harcamalan gerektiren bir harbin yer aldrgi dli~l.iniiliirse. Pcntagonizm bir gi.in Cin'e saldirmayr tasarlarsa, bu tilkcdcki harekau boyunca, Amerikan halkmm sebatla, yekvucut halinde askerlerin arkasmda yer alacagmdan; cansma ne kadar siirerse siirsiin, kendi icin zaruri biittin harp techizatuu ve insan malzemesini devamh sekilde kendine saglayacagrndan emin olmahdrr. Bunun boyle olabilmesi icin, anayurt somurgesinden hicbir kesimin numayisJerk ve ayaklanmalarla bu birligi bozmak hakkina sahip olarnamasi iktiza eder.

Amerika Birlesik Devletleri resmi cevrelerinde, zenci ayaklanmasma sebep olarak, sadece Amerikan zencilerinin cogunun icinde yasadiklan yoksulluk durumu gosterildi. Yoksulluk dururnunu, onunla birlikte de biitUn me-

.seleyi kokunden halledecek «Buyuk Toplum» fikrini; bir zamanlar ortaya anldigr ayaklanmayi «Biiyiik Toplumsu. kurrnaya matuf planlann basansizhga ugramasmm dogurdugu soylendi.

Kolayci muhakeme. ZUa, hie mubalagasiz hie isyan gozuyle bakdabilecek olan ve bilindigi gibi, kara isyanm ilk sidderli ve kitlevi numayisini teskil eden Watts'daki karrsikhklar, Johnson'un ikinci kere baskan secilisinden asagr yukan dokuz ay soma, yani secim kampanyasr srrasmda «B iiyiik T oplum» fikrinin ortaya atilmasmdan sadece dokuz on ay sonra rneydana geldi. Watts zeneileri ayaklandiklarmda, aradan, «Biiyiik; Toplum» planlarmm yiirurluge konacagi ve zencilerin bir aldatmacaya kurban gittikleri zehabma kaprlacaklan kadar bir zaman gecmemi~ti.

Kolayci muhakeme mi dersiniz, ne derseniz deyin, kara isyantn; Johnson htlkumetinin, «Biiyuk Toplumvu. kurrnaktaki yetersizligine hamledildigi muhakkaknr. Johnson'un tenkitcileri, zarnamnda, Vietnam harbiyle, «Biiyiik Toplumvis kurma planlanrun bir arada yuriiyerniyccegini haber verdikleri icin, kara isyanin, Vietnam"daki savasm sosyal ve siyasi bir sonueu oldugu saruhr. Gercekte, zaman olarak iistliste dusmelerinin drsinda, bu iki vakiarun, birbiriyle ilgili gorulccek bir yanlan yoktur. Teskilatlanrnasmda pcntagonist faaliyetin onemli rolii 01- rnasma ragmen, «Black Power» dcnilen hareketin kokleri iyice gerilerdedir. Pentagonist Iaaliyetin bu rolii, «Biiyuk Toplumvun kurulrnasi yolunda harcanmasi gereken fonlarrn onun tarafmdan tuketildigi seklinde anlasilmamalrdrr. Bu meselede birbirinden ayn olarak ele almmasr gereken iki ami! vardir: Bir yanda Siyah lsyan'm iktisadi ve sosyal sebepleri: ote yanda, bir eylem giicU olarak tesekkiilii. Bu eylem gucu, Vietnam'da tirmanma hareketinin bastadlgl anda ortaya crktr, Oyleyse, «Biiyilk Toplumsu yarat-

• 120 •

• 121 •

maya matuf paranm, Vietnam'da kullamlmak arnacryla 0- yana aktanldigr dusunulemez, Black Power, surekli iktisadi ve sosyal adaletsizlik durumunun yaratngi zemin iisninde, Amerika Birlesik Devletleri'nin askeri saldm gudinii yipratmaga yonelmis ve bu guctl geriden vuran bir kuvvet olarak tesekkiil etti, Black Power'in liderleri, icgiidiileriyle veya durumu tahlil ederek kavradilar ki; Arnerikan zencilerinin hayat sartlarmm rslahi imkanr, yeryU-zunde bagrrnsiz ve hem de yalmz ideolojik saiklerle 01- maksizm Amerika Birlesik Devletleri'ne karst ihtilalci giiclerin varolm asiy la sikrsrk rya baghdi r. Komiinist ein'· deki, Amerika Birlesik Devletleri'nin colored (ayn renkten Irk) saydiklan bu illkedeki yonetirnin varhgmr surdiirmesi, sadece varlrgryla onlan koruyan, onlan savunan bir diinya gUcii olmasr dolayisryla, Amerikan zencileri icin kesin onern tastr. Mao, Cin'in Iideridir, ama ayru zaruanda Amerikan milletinin bagnnda yasadiklan o!l;Ude onemleri biiyi.ik olan Amerika Birlesik Devletleri zencilerinin ve melezlerinin de dahil oldugu bUtUn ayn renkten halklanu da lideridir, Fidel Castro'nun Kiiba hUkiimcti'nin varlrgr da, buna benzer bir vakiadrr. Black Power'in btl vechesi «siyah iktidar» m onernli bir unsure -h arekete ic giiciinil sagliyan belki de budur- olsa bile, sahici bir sosyal ayaklanma teskil etmez. Ama, askeri tesekkilliine bakarak, Arnerika Birlesik Devletleri'nin beynelmilel politikasrrun, yani pentagonizm faaliyetinin yaratngi siyasi bir harekettir. Oyleyse pentagonizm'den, ona karst harekete gecmesini bekleyebiliriz ve Amerikan gelenekleri icinde ele almca, Disisleri Bakaru McNamara'mn Han ettigi seyleri, bu hareketin ilk tesebbusleri sayabiliriz.

Times'ta yayinlanan bir habere gore, Disisleri Bakam McNamara 7 Kasnn'da, bakanhgimn, dogrudan dogruya Times muhabirinin kullandigi tabirle, bu bakanhgm «stntrstz giicunden ve kaynaklanndan» (onlar da sirursiz)'

yararlanarak, ulkenin sosyal problemlerinin cozumunc karrlmaga karar verdigini acrklanusti. Genellikle iyi haber alan bu lngiliz gazetesinin muhabirine gore, McNamara, bu gayeylc hazrrlanmis U~ raporun teferruanm verrnekteydi:

«Ilk; (bu Uf programtn ilki), Pentagon'un biitiin askeri saluslara, Irk ayrtmt gaze/en midk sahiplerine ail evlerin saun almmasint l'e kirayla tutulmasini yasaklryan en son emridir. Ilk deia Washington bolgesinde yiirurliige sokulan Pentagon'un bu politikasi, simdi Caliiornia'da yaygmfa~nll~1IJ" ve mar azar biitiin B irlesik De vle tle r'de (eyaletlerde) uygulanacakur.

«lkinci progratn:» 100.000 Projesi'nin amact, ordu- 111m istedigi asgari seviyenin altinda kaldtklan icin askere almannyan yoksul gencleri yogun bir egitimden gecirmektir.

«Nihayet, lntikal Proiesi», ihtiyari bir programdir, askeri kadrolardan ayrtlanlara cgitim ve i§ imkani sag lamayt hedef altr.»

Bu metne tekrar donecegiz, ama zamani gelmisken, bazi sorular sormamtz dogru olur:

Nicin Pentagon'un elinde bir cok fon vardir ve nicin bu yardrmci fonlan, normal olarak sivil idarenin ihtisas sahasma giren gaycler icin kullanacaktrr? Pentagon'un bUttin askeri sahislara, Irk aynmr gozeten mUlk sahiplerinin evlerinin satin ahnmasim ve kirayla tutulmasnu yasakliyacak gUcii varsa; aym sekilde, bu aynmt kabul etmeyenlere ail evlerin satin almmasim ve kirayla tutulmasmi onlara yasakhyacak, yahut Yahudilerin tuttugu diikkanlardan, veya yolun sagmdaki degil de solundaki kaldmrnda bulunan dllkkanlardan ahs veris yapmalanru yasakhyacak giicii de var demek degil rnidir? Peki Pentagon icinde bir millk sahibinin, ne zaman Irk aynrm uygulayip uygu~ lamadrgnu tayin hakkma kanunen sahip olan kimdir?

• 122 •

• 123 •

Yiizbin genci egitecek ogretmeni Pentagon tophyacaktrr? Ordu saflan arasmdan rrn, yoksa sivillerden mi? Toplanan bu ogretmenler askeri saflardan gelmezlerse, hangi makarna bagh olacaklar? Pentagon'a mr, Milll Egitim Bakanhgina nu? Siyasi ideolojileri ve tutumlan bakrrrnndan bu ogretmenlerde aranacak sartlan kim tayin edecek? «lntikal Projesi»ni hangi kural ve ilkelere gore ve kim yonetecektir? Askeri kadrolardan aynlanlara nerelerde is verilecektir? Harp sanayilerinde mi, yoksa pentagonist baska cihazlarda rm? Ve bu adarnlar yeni islerine girdikleri vakit, onlan askeri iktidara baghyacak baglar hangileri olacaktrr?

Bu sorulann Pentagon'da ortaya kondugunu ve karara baglandrgim diisilnmek gerekir: lktisadi, sosyal ve siyasi bakimdan boy Ie sine dey giice sahip bir teskilat, normal olarak sivil hiikumete bagh faaliyet alanlanrn ele gecirirken, oniine cikabilccek engeUeri daha basta hesaplaYIP, goze almadan yola cikrnaz.

McNamara'nm agzmdan ogrcndigimiz karar, pentagonizrn'i, ici siyasetteki, sonunun nereye varacagi belli 01- rruyan olaylar acisindan baglar. lste bu sebepten ottiril, bu karan, sadece Amerikan halkirun goziine gtizel gozuksun diye pentagonizm'in boynuna sirinlik muskasr takmak amacinda olan basit bir acik iliskiler tasansi sayarnayiz.

Muhtemeldir ki, Times muhabirinin bahsettigi programlar hazrrlarnrken, Pentagon, ihtiyath davranmak ihtiyacrru duymus, onun icin de, bu planlarda uzun vadeli ball tasanlara girrncmis olsun. Ama, iktidar adh mekanizrnanm dinamizmini yakindan taruyanlar bilirler ki, iktidar makinesi kendine yabanci bir alam bir kere ele gecirdi mi, 0 alan artrk hep onun hakimiyeti altmda kahr ve bir zaman soma iktidar makinesinin, 0 alan cevresindeki btitlin diger alanlan ele gecirmek tizere, kimsenin gozti-

nun yasina bakmadan, gucune uygun bir hizla, yoluna devam edecegi bir zemin teskil eder, «BUyilk Topiumviui kurulusuna katilma karanru ahrken pentagonizm'in hakimiyetini, bugun sivil iktidann eli ode olan alanlara yayacagint ve nisbeten kisa bir zaman icinde icteki iktidann faaliyet alanlanndan hayti biiylik bir parcayi kendi hiikurnranlrgi altma alacagiru akhmiza getirmeIiyiz. Pentagonizm, iilkenin dl~ siyasetinin kontrol mevkiinden, Amerika Birlesik Devletleri'nin tam iktidanna dogru yol attnaktadtr,

London Times'deki haberin son paragraflan, bu gidisi acrkca belirtmektedir:

«Geto (unci iskan mahalleri}, transit yollann kOIltrolii, sehlrlerin gelecektekl geliimesi meseleleri, Caliiornia'da. Santa Maria'da, «Research and Development (Rand) Corporation »I n urmanlart taraiindan ciddi bir sekilde incelenmektedir. U.S. Air Force'un (Amerika Birle~ik Devletleri Hava Kuvvetleri) onemli para yardtmlan sayesinde, Rand Corporation, teamiile uyup blitiin enerjisini niikleer rag strateiilerinin temellerini incelemege hasretti. Simdi de, Amerikan harp giiciinU, her tiirlii saldirtyi bertarai edecek sekle sokmatun hesaplan icindedir.»

Amerika Birlesik DcvletJeri'nin biittin bilirnsel, askeri ve idari cevrelerinde, «Rand Corporationvui Pentagon icin cahsan yuksek seviyede hazi rlanmis bir tesekkiil oldugu bilinir. Times muhabirinin de dcdigi gibi, bu kurum U.S. Air Force taratmdan bolca beslenir, Bazi onemli sivasi ccvrelcr. «Rand Corporationve, Amerika Birlesik Devle~lcri'nin «scientiiico-mllitairc» ve siyasi dusuncesinin bir timsali gozuyle bakarlar. Bu degerlendirme silphesiz biraz rnubalagali olmakla birlikte, «Rand Corporati- 011» III en yaygm gortinnisu budur,

Sivil hiiktlmetin faaliyetiyle ilgili odevler «Rand Corporaticnvti emanet cdiliyorsa, bu, sivil hilkumetin yerini

• 124 •

alma yolunda, cok oll,;iilii aulmis bir adim degil midir?

Bu sorunun cevabmi, iilkenin geleceginden, fikren ve manen, sahiden sorumlu olan Arnerika Birlesik Dcvletleri yurttaslanrun vcrrnesi gerekir; yoksa, resmi sorumluluklan olan, fakat onlarr hizmetkan haline getiren iktidann boyundurugundan kurtulrnalan cok gii~ ve hatta imkansiz kisilerin degil.

Pentagon izm , geberip gitmernek icin havaya ve gidaya ihtiyaci oIan bir harp canavari olusuyla, pek suphesiz. butun diinya halklan icin bir tehdit demektir, Ama 0, Arnerikan halki icin de aym olcude bir tehdit teskil eder. Pcnragonizm'in iktidan yayilrnaga devam eder, Amerika Birlesik Devlctleri icindeki sivil iktidann Iaaliyet alarum kendi niifuzu altina sokmaga baslarsa; sonunda biitiin iilke -yalruz siyasi vc askeri sahsiyetler degil-, kcndi disinda kalan biitlin yeryiiziinlin hismuu lizerine cekecektir. Bu noktada kendi kendimiil aldatmtyahm: Bir iilkenin, ister kendisi, ister karstsindaki icin olsun, hesaba almak t.orundo olduiu en giirlii silah, ne «H» bombastdir, ne de giidlimlii mermiler atan yivli top yuvalan ... Bu silah, diinya kamuoyudur. Pentagonizm, giicli ve parayr e1inde bulunduranlan yamna cekebilecektir, ama, yeryiiztinde adaletin hiikilmranhgrna susayanlan, asIa!'

Unutmayalim: Hazreti Isa'nm bir tek sozii, kalabahklar iistlinde, magrur Roma ordulanndan daha etkili 01- mustu,

9

Kaslm 1968 Se~imlerinden Sonras,(J)

Amerika Birlesik Devletleri'nde genel secimler, 5 kasim 1968 gunu yaprldi, International Herald Tribune. 9-10 Kasun tarihli Paris baskismda, Associated Press'in 8 Kasun tarihli ve New York kaynakh haberini iicilncll sayfasnun besinci stitununda yaymhyordu. Bu habere gore, son hesaplar, Baskan yardimcrsi Humphrey'nin 30.534.689 oy -buna, Alabama'dan sonradan gelme bir tasnifin sonucu alan 53.120 oyu da katmak Iazim-, Nixon'un 30.721. 046 oy vc Wallace'm 9.585.028 oy aldigim gostermektedir.

Amerikan toplumunun vardigr yiiksek seviyedeki teknik imkanlara ragmen, secimlerden til,; giin sonra bile, sonuclan kesin olarak bilmek imkansizdrr; bunlann her an degi~ik1ige ugramasi mumkundiir. Ne var ki, bu degi-

(I) Bo bijlfun, Amerika. Birle!j'ik Devletleri 1968 genel $13. clmtertnden bernen senra, Juan Bosch tarafmdan, ki. tabm franslzca baskrsi dolaYISlyla kaleme almnns, tIro <C. N.)

• 126 •

• 127 •

siklikler, kuvvetler arasmdaki, 8 Kasnn'da yapilan hesaplarm belirledigi giis: dengesini bozacak mahiyette degildir, Oyleyse, Associated Press'in verdigi haberdeki rakkamlara dayanarak, tahlillere girismek miimkiin olacaktrr.

dogu Asya'da olanlardan pekaz endise duydugunu gosterir. Hit; suphesiz bu insanlar, tarihin tamdigr en yenilmez gus: karsismda, yurttas onurlannm zedelendigini hissediyorlardr; biitlin iktidarlannm, J ohnson'un «san bucu rler» diye asagdadlgl bu kilcilk Asya'Ii halk karsrsmda zaafa dusmesi onlan yaralamrsu. Ama Amerika'daki ins an kitlesini asil mesgul eden /iey, Amerika Birlesik Devletleri'nin icindeki durumdu. Bu ytizden yrgmlar, secim karnpanyasmda, memleketin icinde, Nixon'un tabiriyle, «kanuna saygtnm ve diizenin» kurulmasuu eksen alan adaya oylanru kullandilar. Humphrey, banstan soz ederken, aldanmaktaydr. Liberal menseiyle bagh oldugu, sola yakrn ve liberal azinhk cevrelerdeki calkantrlardan etkilenen baskan yardimcrsr Humphrey, tezahiirlere kanmamn rnahkumu oldu ve illkenin drsta bans istedigini sandi,

Gercekte, millet bansr yurdun dismda istemekten cok, icinde istemekteydi. Sll veya bu yolla hissediyor veya biIiyordu ki, iilke smirlan dismdaki bans, son birkac yrldir icinde yUzdUgii rahathk icin bir tehdit demekti. Johnson'a gelince, onyedinci ve ondokuzuncu parallcler arasmda bombardimanm durdurulmasmi ernrettigi zaman, belki de kendi kendini aldatmamrsti. Belki de Humphrey'nin yardrmina kosmarun degil, 31 Mart 1968 gecesi, govde gosterisiyle pentagonizm'e kaCSI ~~tigi iktidar darbesini ikinci bir jestle percinlemenin yollanru anyordu.

Kongre uyeleri secimi sonuclannm tahlili, harp probleminin, Amerika'daki insan kitlesini bansseverlerin sandlgl anlamda etkilemedigini daha iyi anlamamiza. ,. frrsat vermektedir. Demokratlann Senato'da kaybettigi bes sandalyeden iio:;ii bir zamanlar tin yaprrus «gUvercin»lere aitti: Bunlar, Ohio eyaletinden John J. Gillian, Pennsylvania eyaletinden Joseph S. Clark ve kendini beynelmilel sahada bir sahsiyet haline getiren biiytik politik namusuyla, bunlarm en tanmmisr olan, eski Oregon eyaleti senatorii

Bu istihbarat, 70.893.883 yurttasm 1968 secirnlerine katildrgmi gostermekte. Onlardan sadece 30.587.809'u, iilkenin baskanlrgma talip olan ii<; kisiden, en liberal diye tanman Demokrat Parti adayma oy kullandilar, Oyleyse en fazla liberal sayilan adarru ancak bir azinhk destekledi. Fakat isin acaibi, kazanan adaya -M. Nixon- oy verenlerin sayismi da, Humphrey'ye verenlerin hemen hernen ayru bir azmhk tcskil ediyordu. Nufusu iki yuz milyona varan, bunlardan en asagt yiiz milyonunun oy hakki olan Amerika Birlesik Devletleri'nin halkr, bu hesaba gore, 1969- 1972 doneminde, sayilan 31 rnilyonu gecmeyen bir secmen ziimresinin sectigi bir ' baskan la idare edilecek demektir. llgilenmeye deger bir husus .. ,

Baskan Yarduncrsi Humphrey, daha bastan beri, secim kampanyasma ana tema olarak, Vietnam'da bansm saglanmasim alrrustr ve Baskan Johnson'un Kuzey Vietnam'da bombardimanlann durdurulmasr emrini, kendi parti adaymm son anda yardimma kosmak arnaciyla gosterilmis bir caba sayanlann sayisr hayli kabankti, Nixon, tersine, harp meselesi listline hicbir taahhude girmedi ve tatbikatta Humphrey'le aym oyu sagladr. ~urasl acik ki, Amerikah secrnenlerin biiylik cogunlugu, Humhrey'in banKl demecleriyle pek az ilgileniyordu ve Johnson'un Vietnam'da bombardimanlann kesilmesi emriyle pek de ilgilenmemisti. Son anda Humphrey'nin lehine bir gelisme dikkati cekrnisse, bu Johnson'un aldigr ates-kes tedbiri yiiziinden degil, Senator McCarthy'nin, secmenlerinden, Humphrey'den yana oy kullanmalanm isternesindendir. Ciddi ve nesnel bir tah iii , buytik Amerikan kiitlesinin, Giiney-

• 128 •

• 129 • alanlar, cok zayif bir aZIDh~ teskil ederler. ~iiphesiz secrnenlerin btiytik bir kismr oylarnu kullanmadi, zira sandik basma gidip oylarim atnuyan otuz milyondan fazla secmen var. Ote yandan, israrh bans taraftarlan, tabu ki oylarrru Humphrey'e verdiler, Ama bu demek degildir ki, 8. Kasun giinll beHi olan sayim sonuclannda Humphrey'; rim kazandrgmi gordugurntlz 30.587.809 oyun hepsini bansseverler vermistir. Humphrey'nin secrnenlerinden bir cogu -hesaba katmak gerekir ki- sadik Demokratlardir. Bunlar adaya degi], partiye oy verirler, Daha az sadrk alan bir kisrrn da, memleketin i<; dilzeninde, demokrat hiikiirnetlerin cumhuriyetci htikiimetlerden daima daba fazla liberal oldugunu dusilndukleri icin oy vermislerdir,

1968 secimlerinde oylanm bans adma kullananlann sayrsim bilmiyoruz, ama herhalde, oylanm Demokrat Parti adayma verenlerin hepsi olmadrgi muhakkak. BunIarm birkac milyonu, Johnson hiiktimeti, zencilerin yurttashk haklan ve sosyal gttvenlikle ilgili mevzuan gelistirdigi icin Humpbrey'e oy verdiler; diger bir kisrm da, sadece Curnhuriyetciler iktidara gelmesinler diye. Boylece, Vietnam'da bansi saglamak amactyla oy kullananlann gercek sayrsrru bilmek icin, Humphrey'in, zaten azinhkta kalan oylarmdan epey bir tcnzilat yapmak gerekir ki, 0 zaman da bunlann gercekten cok kttcuk bir azmlrktan geldigi anlasrhr, 1968 sccimlerinin sonucu, bu kitapta ileri siiriilen seyi dogrulamrsnr: Amerikan topiumu «pentagonlulasmts» toplumdur.

Buna ragmen, baskan Johnson'un, secimlere..birkac gun kala, Kuzey Vietnam'daki bombardimanm durdurulmast icin emir vermesi ve bUOUD Radar onemli olmak tizere, mart ayinda ondokuzuncu paralelin iistUnde kalan hOlgede bombardnnanm kesilrnesi icin aym seyr yapmis 01- mast; onun, yetkilerini her an harbi durdurmak icin kullanabilecegini gostermektedir. Bu durumda, kitabnruzda

Wayne Morse'tu. Savasa karst bir baska demokrat senator de, daha once eyaletindeki onsecimi kaybetmisti: Alaska senatoru Ernest Gruening'di bu. Gruening Kasim secimlcrine bagimsiz aday olarak katildi ve kaybetti. Buna karsihk, 1964'te Cumhuriyetcilerin baskan adayi Barry Goldwater, Senato uyeligi seciminde «Vietnam harbini kazanmak icin, 'leadership'in (/iderligin) deglstirilmesi lazundtr» temasi iisttine secirn kampanyasim yiirUttli ve Arizona'da secimi kazandi, Vietnam'in, Deniz Kuvvetleri tarafmdan isgalini isteyen Curnhuriyetci Edward Gurney de, Florida'da secimi kazandi.

Biitiln bunlara ragmen, senator Gilligan'm, senator Clark'm ve senator Morse'un sadece Vietnam harbine karSl crktiklan icin secimlcri kaybettiklerini soylemek, ger<;egi tam yansitmamak olur. Secim karnpanyasmda ana terna olarak acrktan aO;lga savasm kazamlmasi gerekliligini islcyen Goldwater bir yana birakihrsa, Kongre adaylanrun, secmenleri karsismda, hangi konulara dokunduklanm kcsin olarak bilmemizi saghyacak istihbarata sahip degiliz. Fakat, az bir yanilma payiyla, senato sandalyelerine talip olan her iki parti adaylannm da, dl~ siyasetle ilgili konulara aneak secmenlerinden kendiliginden bir istek gelincc dokunduklanm diisiinmek icin, Amerika Birlesik Dcvletleri'nde oylann nasil saglandrgmi azbucuk bilrnek kafidir. Hele sanayi sehirlerinin dismda secrnenleri ilgilendiren tek ~ey, Kongre iiyelerinin mahalli meselelerin coztimiinde kendilerine yardrma gelmeleridir. Onlann ilk andaki crkarlanm ve her glinkti hayatlanrn ilgilendiren buduro

Secrnenler yrgrm, Vietnam'da cocuklan dogu~n, onIan giritt Vietnam ormanlarmda kaybetrnis olan ana-babalar bir yana brrakihrsa, barple ilgilenrnemistir. Cocuklan Vietnam'da dOgi.i~D ana-babalar da sadece bir azmhktir, Milli seviyede harbi tercihlerine temel kistas olarak

• 130 •

• 131 •

savundugumuz tezin dogru olmadigi gibi bir sonuea varmak gerekecektir: Oyle ya, demek ki, savasa ve bansa karar verme gucu pentagonizm'in degil de, sivil iktidann elin, dedir. Sayet, biraz once secim sonuclanru incelerken de yaptigrmtz gibi, Amerikan toplumunun «pentagoniulosugp,m tesbit etrnemize ragmen, bu boyleyse, pentagonizrn bu kitapta kendine atfedilen guce daha ulasmamis demek olacaktrr; 0 zaman da, Vietnam'daki harp, pentagonizm'in degil, baskan Johnson'un harbidir.

Ilk anda boyle sonuclara varrnak, gayet tabii bir ~ey. Evvelernirde Vietnam Harbi, Baskan J ohnson'un harbi degildir, Cunku Johnson, Baskan Kennedy'nin oldurulmesinden sonra, vekaleten iktidara geldiginde, harp coktan patlarrusti. Harp Kennedy'nin harbiydi dersek, ayni sekilde yanlis olur, hem de «Amerikan askeri damsmani» olma iddiasmda alan kisilerin Vietnam'daki sayisim birkac yilzden binlerceye crkarmasrna ragmen. Amerika Bidesik Devletleri, Vietnam catrsmasnun icine, Richard Nixon'un baskan yardrrncihgmr yaptrg; Eisenhower iktidan sirasmda girmege basladi, Daha 0 zamanlar, Eisenhower'in kendisi de, asked harcamalann etrafmda tesekkiil halinde alan bir «iktidar rckirdegi»nin varhgnu hissetmis ve ana «askeri ve sinai kompleks» admt vermisti. Bu askeri ve sinai kompleks, Kennedy'nin yonetirni sirasmda oyle bir gelisme safhasma girdi ki, gene baskan yavas yavas Vietnam'a asker gondermege itildi, 22 Kasun 1963'te, Dallas'ta vuruldugu zaman, yeni cephenin sampiyonu, ardinda ulkesini, Guneydogu Asya'da bogazma kadar isin icine batmis halde brrakmisn. (Z)

Johnson'da kmanacak oian, «ttrmanma» admm yakrsunldigr harbe izin vermesi ve onu desteklemesidir. Bugiin, Senato Drsisleri Komisyonu'nun vardigi sonuclarla bilinrnek tedir ki, Tonkin Korfezi olayi, hava born bard 1- manlarrna emir vermesinde Baskan Johnson'u tahrik ctmistir ve bu durumda Johnson, San Dominik'te de oldugu gibi, derinlemesine bir arastirmaya ihtiyac duyrnaksrzrn, hrzla harekete gecmistir. Ashna bakarsamz, 0, ipleri daha usta kisilerin elinde olan bir kukladan baska bir §ey degildi. Ama bugun, eldeki bazt ipuclanna gore, Johnson'un o siralar catismalara son vermeyi tercih edeccgini, hie 01- mazsa harbin J 965 Subat'rndan itibaren vardlgl a~m uclara gltmemesini lULU edecegini sanabiliyoruz, San Dominik isinde, Johnson, komiinizm korkusuyJa hareket ermisti; Vietnam isinde ise, zafer ana, elini uzatsa tutacagi, oigun bir meyva gibi sunuldu ve tarihe, Guneydogu Asya'daki bir harbin kahramaru olarak gececegi hayaliyle aldatildr. Savasa ve bansa karar vermek mevkiinde olmadigmm farkma vardrgr zaman, kendisi icin de, iilkesi icin de vakit cok gecti, Mamafih, bombardimanlan kesmek icin eline gecen ilk frrsati kullandi; Vietnam harbinin onun «sahsi harbi» olmadigmi ispa dar bu.

It) Ktlba kJ'iziyJe ilgili b&tJralannda, Robert Kennedy, bir !l{Ik kereler §UIlu sOyltlyor (McCall's, New York, KIl8UU. 1968): «Dsvlete bath blr klSlrnkurulw~lann, milletlerarasr ili§kiler ustunde yetkilert ve blrinci planda sorum lulu klan vardr: bunlar arasmda Penta. gon'u, CIA'yi, Mllletlerarasl GelllJnleler Palreslnl sa.

yabiliriz ... » "Zlyaret ettlgtm bir o:;ok tilkede, Amert. ka'mn btr nurnarah sahstyett, CIA temsilcislydi; La. tin Amerlka'mn bir eok iilkelerinde ise, bu §eref or. dakl Amerikan Askeri Heyeti baskanma aitti.» Btl lfadeler gosteriyor kl, agabeyinin old Urfllmesindcll sonra, btl hatlralanm kalellle ahrken Robert Kennedy; «milletlerarasr ili§kilerde yetkilerl ve birlnet planda sorumluluklarr» ellnde bulunduran yeni gli~le. rin fa rkmdayd I. Ba,ot;kan Kennedy'nin Vietniiin'da ted. rid bir sektlde taahhUt alhna. glri~inde, ommla. asker! damsmam Ot;'nf.'ral C\'(a,xwel1 Taylor arasmdakl ili~d. leri incelemenin faydab Olacagl anl8.ljlhyor: Robert Kennedy'nin 1962 Kliba krizi tistiine yazdlgl bu ha, tarala rd a, a"agldaki sozlerle lunayede bulundugu kJ"i, bu general MaxweIJ Taylor 0lS3 gerek: «Ba§kan Dl§i§leri Bakanhgr'ndan daha eok, Pentagon'un ve 'diger kuruluslarm sahsl temsilcllerini dinlemek zorundaydi.>

• 132 •

• 133 •

Baskan Johnson, 31 Mart 1968'de, Ondokuzuncu paralelin yukansmda bombardimanlan durdururken, pen~ tagonizm'e karsi bir nev'i iktidar darbesi yaprms oidu. Pentagonizm'in biitUn sinai, mali, fikri ve asked sefleri 31 Mart 1968 giinii gecesi, Johnson'un bu karan karstsinda sasmp kalmrslardr.

AsImda pentagonizm, ocak aymm sonunda Vietkong'un baslatugi Tet hiicumu dolayisryla Amerikan halkuun ve biitiin diinyanm gozunden dusmils olmasaydr, Johnson bu ~lkI~I yapamiyacaktr. Amerikan askeri yuksek kumandasi ve onunla birlikte biitiin mernleket -dunyamn digcr ulkelerindeki gozlemciler bir yana- Vietkong'un Khe Sanh'da kesif hiicumunu beklerken, Vietnarnhlar birdenbirc Giiney Vietnam'm en onemli sehirlerinin ta gobegindc baskaldirdilar, Saygon ve Hue harp meydanma dondii. Pentagon'un biitlin tahminleri, giillinc ve asagilatici bir tarzda, bosa crkmrsti. Kuzey Vietnam sinm yakminda beklenen hilcum, ansizm Saygon'daki Arnerika Birlesik Dcvletleri Buyukelcisi'nin bumunun dibinde patlak vermisti, Gorulmus sey degildi bu. Amerikan halkr ve biittin diinyanm onunde bu kadar biiyiik bir bozgunun hesabt nasil vcrilcbilirdi?

Tet hiicumu, Amerikalilar yonunden harbi idare eden insanlarm pre stij ini, muson ruzgarlarnun kartondan cvlcri yikmasr gibi, kolayca yikip aUI. Seflerin prestijiyle birlikte, peutagonizm'in: propagandasi sayesinde memleket listiinde ve gUvenilir adamlan sayesinde de Kongre iistilndc yiirlittiigii otoritesi de eridi. Baskan Johnson firsattan istifade etti ve pentagonizm'e karst beklenmedik iktidar darbesini yapn,

SUphesiz, hie kimse hasmmm gtlciinii; 31 Mart gecesi pentagonizm'i karsisma aldigmda Johnson'un onun giiciinil tamdrgt kadar tanryamazdi, Rig kimse, kamuoyunda prestijinden cok sey kaybettigi halde, pentagonizm'in sa-

vasa ve bansa karar vcrmek hakkmm elinden cekilip almmasina razi olmiyacagmi, ondan daha iyi bile mezd i, Pentagonizm bu yetkiye bileginin gucuyle erismisti ve bu, onun varolus sebebiydi -her zaman da oyledir-, Johnson, kefaretini odemesi Iazrm geldigini anladi ve odedi, Bu kefareti pentcgonizm'e zorla kabul ettirdi, fakat karsthgi- 111 d a kendi sahsiyetinden vermesi gerekti. 31 Mart 1968 giinii gecesi, Baskan Johnson, butiin diinyamn onlinde, siyasi yonden intihar etmisti, Baskanhk otoritesini tekrar anayasaci ve mesru yollara sokabilmesi icin biiyiikbir caba gerekmekteydi. Baskan Johnson, bu cabayi gosterirken. hayanmn en tabii hakkmt, Anayasa'mn tamdigi stlrenin sonuna kadar iktidarda kalmak hakknu feda etti, Bu cabarun neye mal olacagmr, sadece Lyndon B. Johnson bilmekteydi ve ondan baska hig kimse bunu onun kadar tam tamma degerlendiremezdi.

Bombardimanlarm onyedinci parallele ondokuzuncu paral!cller arasmdaki bolgeyi icine alan bir kusakta smrrlanmasi emri bir kere Beyaz Saray'dan crkrnca, pentagonizm, bir asked hiikiimet darbesine hazirlrgi olmadan bu ernrc itaat etmeyi nasrl reddedebilecekti? Amerika Birlesik Devletleri'nde boyle bir sorumlulugu iistiine alacak giictc kim vardi? Hie kimse. Johnson, olaganttsru bir elcabukluguyla hareket etrnis, hem de bunu yaparken mesru baskunlik imtiyazlannr kullanrmsn, Onun boyle bir karan alma hakkmm karsrsma crkrnarun caresi yoktu.

Ama, gayelerine ille de ulasmak isteyenler icin, dolambach yollar daima mevcuttur. «Azmin elinden bir ~ey kurtulmaz» der, halklarm bilgeligi, Onyedinci ile ondokuzuncu paraleller arasmda kalan toprak parcasi, Kuzey Vietnam'm biltiin yuzeyinin dortte biri kadardir. Ve 31 Mart'tan bu yana, iilkenin bu bolUgline atilan bomba, M. Laurent Schwartz'm da isaret ettigi gibi, daha once iilkenin btltiintlne atrlan bombadan daha fazladrr. Gercekre, bom-

• 134 '.

• 135 •

bardimanlann .yogunlugu 0 olcude artmrsti ki, 31 Mart'tan once bombalanan yuzeyie, 0 tarihten bu yana bombalanan yuzey arasmdaki farka bakarak, Vietnam'daki bornbardiman yogunlugunun bu sure icinde butun kuzey Vietnam icin iki bucuk katma ISlktlgl sonucuna varabiliriz. Baskan Johnson'un elde edebildigi tek sey, savasm sahasmi smirlayabilmek olrnustu: vahsetini degil... Tersine, bu vahset daha da a rtmaktan geri durmarrustr. 31 M art'tan once atilan bir tonluk bombarun yerini, I Nisan'dan 'sonra onbin ton bomba aldi ve Vietnam'a gonderilen Amerikan askerlerinin miktanyla toplann, ucaklann ve levazmnn miktan da aym tarzda arttr, Pentagonizm otoritesini kaybetmisti ama, paraslDl kaybetmek niyerinde degildi ve ilstelik, baskan Johnson'un elinden kaprp kacngl iktidan da yeniden kazanmak Uzereydi.

Fakat Johnson durumu kavnyordu ve eline gccen ilk frrsatta, 31 Mart'ta agrrhgnn ortaya koyarak yapngi iktidar darbesini, aym sekilde beklenmedik bir jestle onyedinci ile ondokuzuncu pareleller arasmda bornbardrmanlann durdurulmasi emriyle tamamladi. Bu anda Amerika Birlesik Devletleri'nde bulunan Ispanyol gazcteci Haro Tegglen'", Johnson'un - bu karan iistune. hakli olarak §U yorurnu yapiyordu: «Johnson sonucun bu olacagtnt bilmiyor muydu? Bu kadar ger kalnns bu karari niye daha once almadi? t;iinkii boyle bir seyi yapamadt, .. Amerika Birlesik Devletleri'nde harbi bir ticaret metat haline getiren, son derece giirW ban kuvvetler buna engel oldu. r;ok onemli muhalejetleri ktrmast gerekiyordu. General Abrahms'in -Vietnam'daki baskumandan- bombardtmanlann durduruimasuu kabul ettigini, mesaitnda ISrarla belirtmesinin baska anlami yoktur: Karsi koyan kuvvetlere boyun egdirilmi~ti.» Ve hemen arkasmdan Teglen

(3/ Triunfo Derglsi, Sayl 886, 9 Kaslffi 1968.

kendi kendine su soruyu soruyor: «Hepsine mi?» cevabt gene kendisi veriyor: «Orastm A llali bilir.»

Orasnu biz de biliyoruz aslmda. General Abrahms'm Washington'a geld igin i, Johnson'Ia aralannda bazi gorli§melerin cereyan ettigini ve bu gorusmelerin sonunda, bombardimanlann durdurulmasma ait ikinci -ve son- ernrin verildigini Amerikan basuundan ogrendik, Johnson bu ernri, radyo ve televizyon vasrtasiyla, herkesin ontinde verdi; bu davrarusi hie kimse umrnazken, harekete gecti. Johnson, pentagonizm'e karst ikinci ve son hiicumunda, birinci defada da onea isine yaramis olan saskmhgm etkisindcn yararlandr. General Abrahms'in bombardrmanlann durdurulmasim kabul ettigini tekrarlamaktaki isran, kaTarin tek tarafh olarak ahnrnanus oldugunu, pentagonist iktidara duyurmanin bir yoJuydu. Boylece, General Abrahrns'm sahsinda, askeri iktidann da, bu kararda sorumluluk payr oluyordu.

Johnson, eger partisi secimieri kaybetmek istemiyorduysa, 31 Mart'taki iktidar darbesinin ikinci faslmm «zamans un hakh gostermek i~in, boyle tedbirlere basvurmak zaruretini duyacaktr; hie olmazsa kendi kendine bunu boyle koymak zorundaydi. Johnson ilk karanyla yeniden secilme sansmi feda etmisti; ikinci karanyla ise, siyasi goriintusiinden geride kalan herseydi, Zira, hangi mannga bas vurulursa vurulsun, Amerika Birleiik Devletleri'ndeki vc btitiin diinyadaki bans taraftarlan §U soruyu soracaklardrr: «Mademki bunu simdi yaptyor, oyleyse daha once neden yapmadt?» Bu sorunun cevabi, Lyndon BiJohnson'a yoneltilen bir kmama olacaktir. lnsanlann cogunun gozilnde, Vietnam'daki harp «Iohnson'un harbi» olarak kalmaga devam edecektir,

Lyndon B. Johnson'un siyasi maharetiyle, Hanoi'nin siyasi ve askeri mahareti arasmda acmaza dusen pentagonizm, Richard Nixon'un bans goriismelerini siirdiirmesi-

• 136 •

ni ister istemez kabul edecekti; ama bu arada, Vietnam harbi yillan boyunca biriktirdigi milyarlarca dolan sindirmekle de mesgul olacakti. Onlan, giili alamm daha cok genisletip Avrupa'ya yatrracakti; uzayin fethi programlanuda ve son derece pahahya mal olup, 0 derece de biiyuk karlar saghyan elektronik savunma silahlanmasmda; ntikleer saldin silahlanmasmda kullanacaktt.

Nixon banstan soz ederken, pentagonizm kendini, altin liagmda emperyalizmin de aynnu yapngr bir odeve has redecekti: Zaferlerinin meyvalanm devsirecek ve kendine yeni eylem alan Ian arayacakn.

Gelecekteki jaaliyetierine neresi sahne olacaku? Afrika rm? A.rya mt? Yoksa Latin Amerika mt? Hangisi?

Hangisi oldugunu simdiden kestiremeyiz. Arna, pentagonizm'in Amerikan halkmm ta yliregine isledigini vc meyvasi oldugu sis tern yasadikca, onun da yasamaga deyam edecegini biliyoruz. Ve bilivoruz ki, yasamasuu siirdiirmek icin, baltk suya, insan havaya nastl muhtacsa, 0 da savasa iiylece muhtacur.

Bugijn buwn diinyaYl tehdit eden Amerikan emperyalizminin bir numarah vurucu kuvveti, ~ .~ph¢$iz" Amerikan silanbkuvvetlerlnin gene1 karargahr alan Pentagon'dur, Pentagon. i:izellikle Ikinci Oiinya Savasi'ndan sonra, sivil yonetime bagh bir ~ olIIiaktan ~tkml§, Amerika'mn dev kapitalistleriyIe bidikte sivil idarenin de iistiinde bk askeri iktinar h,a1ine gelmi§tir.. Bugiin Amerik.a~ya ve Amerika'mn etki alani icindeki ulkelere hiikmeden kuvvet arnk Beyaz Saray degil, «asker-sanayici kamplekshnin beyni olan Pentagon'dur. Pentagon'un askeri iktidar mekanizmasmm ir,;,yiiziinii en iyi bilenlerden biri ise, muhakkak ki, Dominik'in mesru cumharbaskam iken 1963: ythnda Amerikan u§aklan tarafmdan silah zorQyla iktidardan uzaklastmlan ve iilkesi Amerik'an kuvvetleri tarafindan j§8al edilen Juan Boseh'tur, Eski Dominik: Cumhurbaskam Juan Bosch, «Pentagonizm~ adlr bu lcitabmda, emperyafiztnin yerini .1U1i.k> Pentagonizm'1i1 aldigun, ileri silrecek Kadar iddiah davranarak bu yeni kuVVetin kaynaklanrn, rnetodlanm, gesi blfllktInlml~ iilkeler iizerinde oynadl~ oyunlan belgelerle ~iklamaktadlr. EQtpery.alizm konusunda mad;:sist-leninist analizleri de asmak iddiasmdaki Juan Bosch'un bazi degedendu,neJerini ihtiyatla karsrlamakla beraber, Pentagon'un i~zUnu ogrenmek bakimmdan bu eserin 9bk yaradl olaeag,na inantyoruz,

< a: