You are on page 1of 7

15/04/2016

Apedagogiadoprojecto

1.OConceitodeProjecto
Pournouslhommesecaractriseavanttoutparledpassementdunesituation,parcequilparvientfairedecequonafaitdelui,mmesilne
reconnaitjamaisdanssonobjectivation...laconduitelaplusrudimentairedoitsedeterminerlafoisparrapportauxfacteursrelsetprsentsqui
laconditionnentetparrapportauncertainobjetvenirquelletentedefairenatre.Cestcequenousnommonsleprojet.(Sartre,1960:63,64,
citadoporArdoino,1984)
Anoodeprojectoambgua,comportandovariadossentidos,comonormalacontecercomasnoesrelativassdiversascinciassociaise
humanas.Ardoino(1984),refereduasacepesdestanoo:adoprojectointeno(projetvise)eadoprojectoprogramtico(projet
programmatique).
Oprojectointenoexprime,comooprprionomeindica,umaintenoactualdetentarrealizarqualquercoisanofuturo,prximooulongnquo,
incluindoounoumaestratgiaepodendoserconstitudoporumaideiavagaouporumaforteinteno.Tratasedeumanoodeprojectoprxima
dosentidofilosficodotermo,referidonacitaodeSartre.
Oprojectoprogramticoconstitudopelaprevisodetalhadaeordenadadealgoquesetemaintenoderealizarnumdeterminadotempo,com
rigoreexactido,programando,planificandooqueforpossvelantecipar.
Apesardestasduasacepesdeprojectoteremsidoaquiexpostasseparadamente,elascomplementamse,poisanoodeprojectoprogramtico
constituiraoperacionalizaoestratgicadoprojectointeno.
ParaLouisNotoprojectoexprimeodesejodeintervirparasetransformarasiprprio,dumsentidoexistncia.umacondutadeantecipao
quepressupeopoderdeserepresentaronoactualeodeimaginarotempodofuturo(construodumasucessodeactose
acontecimentospotenciais,organizadosapriorisemrefernciasprovadas).nissoqueoprojectoespecficodoserhumanoerequerum
nveldeorganizaomentalavanado(1987:20).Noqueconcernenoodeprojectoemeducaoeformao,elacomportaemsitrs
perspectivas.Umaadeprojectotranseducativovoltadoqualseorganizamasdiversasformasdeacoeducativa[eformativa]comvista
aumarealizaoquesesituaparaldoperododeintervenooutraadoprojectopessoalqueoaluno[formando]fazdesiprprioa
terceiraperspectivaadosprojectosdeprodueseducativaseformativasquevisaaproduodeumacoisaouumefeitosobreomundo.
(1987:815).
TendoporbaseasafirmaesdeVial,FranoiseSubertdefineprojectocomosendoaintenoderealizaonumfuturomaisoumenos
longnquo,podeserdenaturezaconcretaouintelectual,simplesoucomplexoelepodeconduziraumarealizaoindividualoucolectiva.
Implicaumaantecipaodoobjectivoaalcanar,umagestodotempo,umaconfrontao,umanegociaopermanenteentreparceiros
paraavaliarconstantementeocumprimentoemrelaoaoprevisto(1987:51).
NoentenderdeAdalbertoDiasCarvalhooprojectoexprimeumidealecomportaumaestratgiaquetemporobjectivotornarrealizvelesseideal.
Existeentoumarelaoentreaideiadeprojectoeaconscinciadofuturoedamudana.Umprojectovisaofuturoepressupequeohomem
http://www.crcvirtual.org/vfs/old_crcv/biblioteca/3_14_2001_11_19/pedagogia_do_projecto.html

1/7

15/04/2016

Apedagogiadoprojecto

possaintervirnocursodahistriadosacontecimentosaproveitandoosconhecimentosqueeletemdeumarealidadepassadaeactualem
funodumaantecipaoprojectivaemodeladoraqueprovmdumaescolhadoquadrodasalternativasimaginadascomopossveis(1987:
89).
OdesejodemudanaeapreocupaoderealismosodoispontosfulcraisnadefiniodeprojectodeCastoriadis(1975),segundoaqualprojecto
intenodeumatransformaodoreal,guiadaporumarepresentaodosentidodestatransformao,levandoemconsideraoas
condiesreaiseanimandoumaactividade(1982:2126).
LuizaCortesocolocaatnicanareflexoenaacoaodefinirprojectocomooresultadodatensodecorrentedanecessidadedoproblema
surgido,dodesejoexistenteedapreviso,estruturaoeantecipaodaaco.comoqueumcomprimentoentreareflexonecessriaea
acodesejada(1990:81).
2.AAprendizagemporProjecto
Umapedagogiaumaviaracionalmentepensada,querdizer,umconjuntodemeiosededispositivoshumanos,psicolgicos,sociolgicos,
econmicos,organizacionais,institucionais,materiaisetcnicos,metodolgicos,estratgicos,queseutilizamparaperseguireatingircertos
finseducativos.TendopresenteestadefiniodeArdoino(1987:153),quandomencionamostrabalhodeprojecto,podemosestarareferirmonosa
umarealidadeemquetodoumprocessodeensinoaprendizagemassentanumapedagogiabaseadanoprojecto.Podemosaindaestarareferirmonos
quelarealidadeemqueapedagogiadoprojectocoabitacomoutraspedagogias,namedidaemqueotrabalhodeprojectopodeserutilizado,
segundoLegrand(1982),quernumapedagogiaportemas,quernumapedagogiaporobjectivos.
Naformadeaprendizagemporprojectoexisteumenvolvimentoefectivoentreoformandoeotrabalhodesenvolvido,ouseja,humempenhamento
pessoalevoluntriodoformando.Otrabalho,emboracolectivo,assentanumadivisoderesponsabilidadespreviamentenegociadaemqueogrupo
planificaasuaactividade,ouseja,defineobjectivos,dividetarefas,estabelecefases,nofinaldasquaissofeitasavaliaesnosentidodereorientar
otrabalho.Odesenvolvimentodoprojectotememvistaumprodutoqueserapresentadoaumpblicoeseralvodeumaavaliaofinal.
NoentenderdeLegrand,otrabalhodeprojectocontribuiparaaautonomiaeacriatividadedoformando,assimcomoparaasuasociabilizao.Isto
deveseaofactodeaflexibilidadeinerentepermitirumareprogramaosemprequeseacharnecessrio.Poroutrolado,hlugarproduo
individual,consoanteastarefasdistribudas,sebemquesempredependentedasdecisesdocolectivoogrupoassumeassimumpapel
preponderantenaavaliaoeregulaodoprocesso.Paralelamente,opapeldoformadoragoraodeorientadordostrabalhosefornecedorda
informaoqueconsiderenecessriaaodesenvolvimentodotemaqueestejaasertrabalhado.
3.TrabalhodeProjecto
Otermoprojectoalvodevariadasutilizaes,queabrangemtantoavidapessoalcomoaprofissional,passandopelaescolareformativa.
Atendendoaotermotrabalhodeprojecto,CorwaleSchithals(1977)apresentamumaclassificaotendoemcontaasrelaescomocurrculo:
http://www.crcvirtual.org/vfs/old_crcv/biblioteca/3_14_2001_11_19/pedagogia_do_projecto.html

2/7

15/04/2016

Apedagogiadoprojecto

trabalhodeprojectoenquantomododeaquisiodeconhecimentose/ouaptidestcnicas,ouseja,paraarealizaodeumtrabalhode
projectoosformandostmdeobterconhecimentossobreessemesmotema
trabalhodeprojectoenquantomododedesenvolvimentodeatitudesecapacidadesnecessriasactividadeprofissional,ouseja,atravsdeum
processoderesoluodeumproblemaexistente,oformandoadquiredeterminadasatitudeseaptides
trabalhodeprojectoenquantomododeestudoeaquisiodoscontedosdisciplinares,ouseja,duranteodesenvolvimentodotrabalhode
projecto,osformandosdetectamdeterminadasnecessidadesanveldeconhecimentosdedeterminadoscontedosdisciplinaresqueiro,por
isso,serestudados.
4.FunesdaPedagogiadoProjecto
Comojoafirmmos,otermoprojectoreferidocommuitafrequnciaeaplicadoareastodiversascomoosejamaeducao,apoltica,avida
pessoaleprofissional,entreoutras.Quantasvezesjouvimosalgumfalardoseuprojectodevida,oudoseuprojectodetrabalho?Noouvimosno
centrodeformaoosformadoresdiscutirempormenoressobreoprojectopedaggicoqueestoadesenvolverousobreoquepensamdapedagogia
doprojecto?Mesmonapoltica,nocomumosgovernantesfalarem,porexemplo,emprojectosdedesenvolvimento?
Emtermosdepedagogiadoprojectopodemosdetectarnoseuseioapresenaecoexistnciadediversasfunes,consoanteapticaescolhida.Marc
BrueLouisNot(1987)assinalamcincofunespresentesnodesenvolvimentodapedagogiadoprojecto:
funoeconmicaedeproduo,poisemqualquertipodeprojectonecessriotersempreemcontaumarigorosagestodotempoedos
recursosquermateriaisquerhumanos
funoteraputica,namedidaemqueapedagogiadoprojectopodecorresponderaumasoluoparaadesmotivaodosformandos,aqual
leva,muitasvezes,aoinsucesso
funodidctica,vistoqueotrabalhodeprojectopressupeaprocurademeios,apesquisadeinformaoeotratamentoeorganizaode
novosconhecimentosque,muitasvezes,seincluemnosmduloseunidadesdeformao
funosocialedemediao,nosentidodequeotrabalhodeprojectoimplica,directaouindirectamente,aexistnciadeparceirose,por
conseguinte,aaberturaaosoutros,aoutrasinstituies,aomeio
funopoltica,poisatravsdapedagogiadoprojectooformandoformadonosentidodesetornarumcidadoactivo,comcapacidadesde
negociaoecooperao,autonomiaeresponsabilidadenasociedadeemqueseinseree,aomesmotempo,capazdesercrticoemrelaoa
essamesmasociedade.
5.TrabalhodeProjectoeSucessoFormativo
Otrabalhodeprojectouminstrumentoessencialdeaprendizagemdoformandoedasuamotivao,poissotidosemcontaosseusinteresseseos
seustemposdetrabalhoedeaprendizagem.Cellachegamesmoaafirmarqueoprojectorepresentaumatentativaouumahiptesesusceptvel
http://www.crcvirtual.org/vfs/old_crcv/biblioteca/3_14_2001_11_19/pedagogia_do_projecto.html

3/7

15/04/2016

Apedagogiadoprojecto

decontribuirparaatenuar,numdadocontextolocaleconjuntural,certasdasdificuldadesjmencionadas,queafectamcadavezmais
gravementeanossasociedade.Nestaperspectiva,elepodeserconsideradocomoumadaspedrasangularesdumnovocontratosocial,
exercendosenumnovoespaoeducativoconcertadoecoerentepormeiodeumaconstruocolectivaeinterpartenariada"(1993:33).
6.ODesenvolvimentodoTrabalhodeProjecto
Comojreferimos,otrabalhodeprojectocaracterizasepelasuautilidadesocial,poispretendemodificaromeioemquesedesenvolve.Os
formandosdetmumdeterminadopoder.Osprojectossocolectivos,dandolugardivisoenegociaodetarefase,portanto,responsabilizao
dosformandos.Asuaparticipao,sendoindividual,partesempredasdecisesdogrupo,oqualvaiavaliandoconstantementeotrabalhorealizado
porcadaum.Existeumaavaliao,formativaecontnua,quefazopontodasituaoeintroduzelementosreguladoresdoprocesso.
SegundoDeCorte(citadoporLandsheere,1976),asprincipaisoperaescognitivassoasoperaesreceptivoreprodutoras,taiscomoaperceberse
dainformao,reconhecerinformaesereproduzirinformaeseasoperaesprodutivas,taiscomoasproduesinterpretativasdeinformao,
asproduesconvergentesdeinformaes,asproduesavaliativasdeinformaeseasproduesdivergentesdeinformaes.OraSublet(1987)
chamaprecisamenteaatenoparaofactodetodasestasoperaescognitivasseremabrangidaspelarealizaodeumprojecto.Segundoesta
autora,oprojectopermiterealizaraprendizagenstransversaiscomo,porexemplo,atravsdeumaintercolaboraoentredisciplinaspermiteainda
abordarumadimensosocioafectiva,atravsdagestodosconflitos,danegociao,doscompromissosedotrabalhodegrupo.Permitetambm
adquiriracapacidadedesaberadoptardiferentesperspectivassobreomesmoobjectodeestudo.
Acadaumadasetapasdodesenvolvimentodoprojectocorrespondemtarefasbemdefinidasenegociadas,asquaisproporcionamaaprendizagemde
saberesdiversificados.estaaideiacontidanoquadroseguinte:
Desenvolvimentodotrabalhodeprojecto
ETAPAS

TAREFAS

SABERES

Contrato

NegociarDecidirComprometerse

Institucionais
Comunicacionais
Psicosociolgicos

Redaco

Documentarse

Leituradosdocumentos
Tratamentodeinformao
Classificaodainformao

Compor:encontrarumaestrutura
romanesca

Crticaehistrialiterria
Tipologiadosgneros

E Imaginar,contar,descrever,
S argumentar,tematisar

Superestruturasnarrativas,descritivas,argumentativasConotao,ndiceeinformante,
conhecimentodomundo

http://www.crcvirtual.org/vfs/old_crcv/biblioteca/3_14_2001_11_19/pedagogia_do_projecto.html

4/7

15/04/2016

Apedagogiadoprojecto

C
R
Textualizar
I
T
A
Fabrico

Gramticadetextos
Coesoeprogresso

Preparareeditarorelatrio

Socializao ProgramarOrganizar
Avaliao

Iconografia
tipografia/processamento
reproduo
Apresentaesinstitucionais,administrativasecomunicacionais

Examinar,observar,criticar,construir,
prever

Comunicacionais
Disciplinares

AdaptadodeSUBLET,InBRUeNOTOvalapdagogieduprojet?
Aoreferirseaotrabalhodeprojecto,Leite,MalpiqueeSantos(1989)consideramnoumametodologia,ouseja,umconjuntodemtodosetcnicas
prprios,quesurgemdanecessidadedearticulaodeumgrupodeindivduosdiferentesequesedestinamaestabelecerotempoeasucessoda
aco,oseucontedoeoseuprocessocomafinalidadederesponderaproblemasencontrados,problemasconsideradosdeinteressepelo
grupoecomenfoquesocial(:140).Avantagemdecolocaroenfoquenaresoluodeproblemasreaisqueasfronteirastradicionaisdas
matriassoultrapassadaseasdisciplinasescolareseuniversitrias,queanteseramseparadas,derepentesecombinam,semisturamese
ligamrealidadequeexisteforadasaladeaulasedoslocaisdeensino(Arfwedson,1978:19).
Segundoaquelesautores,otrabalhodeprojectodesenvolveseemvriasetapas.AprimeiraaetapadaIdentificao/formulaodoproblema,em
queesteescolhidoedescritoomaispormenorizadamentepossvel,oquelevadescobertadeproblemasparcelares.Posteriormente,hlugara
umasubdivisodogrupo(empequenosgrupos),seguidadeumaplanificaodaaco,nomeadamentequantoaosrecursos,aoprocesso,aotempo,
aosespaosesfunesdecadamembrodecadagrupo.
AetapaseguinteadaPesquisa/Produo,emquedecorreotrabalhodecampo,areflexotericae,porfim,aproduomaisconcretamente,
procedeserecolhaeposteriortratamentodedadoseelaboraodorelatriofinal,sendotodoesteprocessoreguladoporsucessivasavaliaes.
AterceiraeltimaetapadenominadaporetapadeApresentao/Globalizao/AvaliaoFinal.Nestafase,osdiversosgruposapresentamosseus
produtos,resultadodotrabalhoporelesrealizado.Ajunodotrabalhodosdiversosgruposresultanumavisoglobalsobreoproblema.Finalmente,
hlugaraumaavaliaodotrabalhofinalque,porsuavez,irlevantarnovasquestes,novosproblemas,dandoincio,provavelmente,aumnovo
problema.
7.IntegraodosContedosCurricularesnoTrabalhodeProjecto
http://www.crcvirtual.org/vfs/old_crcv/biblioteca/3_14_2001_11_19/pedagogia_do_projecto.html

5/7

15/04/2016

Apedagogiadoprojecto

ComojreferimoscitandoArfwedson,ametodologiadotrabalhodeprojectopermitequeasfronteirastradicionaisdasmatriassejamultrapassadas,
verificandose,portanto,umaintegraodessasmatrias.Essaintegraofeitainternamente,quandooformandorelacionaeunificaassuas
experinciasfeitaexternamente,quandooformadororganizaosprogramas,osplanoseasestratgiaspedaggicasdeformaafacilitarao
formandoessastarefas.Paralelamente,verificaseumasupressodasbarreirasexistentesentreasmatrias,atravsdapluridisciplinaridade,da
interdisciplinaridade,datransdisciplinaridadeedaintradisciplinaridade.
Porpluridisciplinaridadeentendaseajustaposiodedisciplinasmaisoumenosvizinhasnosdomniosdoconhecimento(DeLandsheere,
citadoporWauthy,1993:48)interdisciplinaridadenosentidodainteracoexistenteentreduasoumaisdisciplinasequepodeirdasimples
comunicaodasideiasintegraomtuadosconceitosorientadoresdaespistemologia,daterminologia,dametodologia,dastcnicas,dos
dadosedaorientao,dainvestigaoedoensinocomelesrelacionados(OCDE,citadoporDeKetele,1988:244)otermo
intradisciplinaridadetemaquiosentidodeglobalizao,ouseja,anocompartimentaonointeriordeumadisciplinaporfim,otermo
transdisciplinaridadereferesecolocaoemevidnciadeummodeloouconceitoscomunsavriasdisciplinas(DeKetele,1988:255).
BIBLIOGRAFIA
ARDOINO,J.(1984)Projectducatif,projectdesocit.InPour,n94.
ARFWEDSON,Gerhard(1978)Estudarproblemas.1Seminriodetrabalhodeprojecto.Porto:CICFF.InLEITE,E.(etal)(1991)Trabalhode
projecto.Porto:Afrontamento.
BRUeNOT(1987)Ovalapdagogieduprojet?.Toulouse:EUS.
CARVALHO,A.(1987)Duprojectl'utopiepdagogique.inBRUeNOT(1987)Ovalapdagogieduprojet?.Toulouse:EUS.
CASTORIADIS,C.(1979)Asociedadeburocrtica.Porto:EdiesAfrontamento.
CELLA,J.(1991)Quelquesenjeuxcardinauxpourleprojetdcoleet/oupourleprojectdtablissement.InEducation&pdagogies,n11.
Svres:CIEP.
CORTESO,L.(1990)Interfacedeexpectativaeinterveno.InLEITE,E.MALPIQUE,M.SANTOS,M.(1990)Trabalhodeprojecto.Leituras
comentadas.Porto:EdiesAfrontamento.
CORWAL,M.Schmitals,F.(1977)ProjectOrientationinhighereducationforscienceansscieencebasedprofissions.Londres:Universityof
LondonInstitutofEducation.InCORTESO,L.(1990)Interfacedeexpectativaeinterveno.InLEITE,E.MALPIQUE,M.SANTOS,M.
(1990)Trabalhodeprojecto.Leiturascomentadas.Porto:EdiesAfrontamento.
LANDSHEERE(1976)Dfinirlesobjectifsdelducation.Paris:PUFInSUBLET,F.(1987)Projetpdagogique.InBRUeNOT(1987)Ova
lapdagogieduprojet?.Toulouse:EUS.
http://www.crcvirtual.org/vfs/old_crcv/biblioteca/3_14_2001_11_19/pedagogia_do_projecto.html

6/7

15/04/2016

Apedagogiadoprojecto

LEGRAND,L.(1982)Apedagogiadoprojecto.InLEITE,E.MALPIQUE,M.SANTOS,M.(1990)Trabalhodeprojecto.Leiturascomentadas.
Porto:EdiesAfrontamento.
LEITE,E.SANTOS,M.MALPIQUE,M.(1989)Trabalhodeprojecto.Aprenderporprojectoscentradosemproblemas.&(1990)Trabalhode
projecto.Leiturascomentadas.Porto:EdiesAfrontamento.
SUBLET,F.(1987)Projetpdagogique.InBRUeNOT(1987)Ovalapdagogieduprojet?.Toulouse:EUS

http://www.crcvirtual.org/vfs/old_crcv/biblioteca/3_14_2001_11_19/pedagogia_do_projecto.html

7/7

You might also like