Professional Documents
Culture Documents
Aditaduraeaquestoagrria:OEstatutodaTerraeaslutasnocampo.|LEMADLaboratriodeEnsinoeMaterialDidtico
LEMADLaboratriodeEnsinoeMaterial
Didtico
FaculdadedeFilosofia,LetraseCinciasHumanasUSP
Search...
Incio
Proposta
TextosHistricos
AACCs
Pesquisas
Estgios
Acervo
Coordenadores
HistriaIndgena
Contato
Projetos
SequnciasDidticas
Histria(Lemad)
Incio
Aditaduraeaquestoagrria:OEstatutodaTerraeaslutasnocampo.
UniversidadedeSoPauloFaculdadedeFilosofia,LetraseCinciasHumanas
Aluno:RafaelBarbosadaSilvan.USP:3717057
Disciplina:EnsinodeHistria:TeoriaePrticavespertino
Prof.AntniaTerra
Introduo:
PresentejnasReformasdeBase,propostaspelopresidenteJooGoulartantesdogolpecivil/militar
de1964,areformaagrriaaindaumadasgrandesquestespolticasdoBrasilcontemporneo.Quase
cinquentaanosapsapublicaodoEstatutodaTerra(LeiN4.504,de30denovembrode1964),muitas
leisemrelaoocupaodereasdevolutasaindanosaramdopapel.Aditadurafoiresponsvelpor
sufocarduramenteosmovimentossociaisdocampo,emespecialalutadasLigasCamponesas.Porm,tais
movimentosressurgiramcommuitaforanadcadade80e90,sobretudonafiguradoMST,Movimentodos
TrabalhadoressemTerra.
Apsmassacressangrentos,comoosocorridosemEldoradodosCarajs(PA)eemCorumbiara(RO)
nadcadade90,quechamaramaatenodapopulaoarespeitodaviolncianosconflitosdocampo,
entramosnosculoXXIsemqueasrelaesperversasdepodernazonaruralsealterassem
substancialmente.AssuntosuscitadopeloAnoInternacionaldaAgriculturaFamiliar(2014),organizadopela
FAO(ONU),etambmpelosatuaisconflitosagrriosemvriasregiesdopas,sefazimportante
discutirmososproblemassociaisdecorrentesdaconcentraodeterras(latifndio)edoagronegciono
Brasil.
Umvdeoquetemcirculadorecentementenainternet,noqualumdeputadoruralistaproclamaseu
discursodediocontrasemterra,quilombolasendios,noslevaapensararespeitodapermannciade
velhasestruturasdepodernocampo,sobretudonoquedizrespeitoconcentraofundiria,srelaesde
coronelismo,utilizaodejagunosparticulareseaousodamquinapblicaemfavordegrandes
latifundirios.
ObjetivoGeral:
Contribuirparaoprocessodeensinoaprendizagemdealunosdoensinomdionoquetangeas
questesdaposseeusodaterranoBrasiledosconflitosdecorrentesdelanosltimoscinquentaanos.
Discutirumpoucodatrajetriadosmovimentossociaisnocampo(LigasCamponesaseMST)nasultimas
dcadas.Fazercomqueosalunos,apartirdeumamotivaodopresente,faamumexercciodidticode
investigaohistrica,recorrendoleituraeinterpretaocriticadedocumentoscomoleis,filmesdognero
documentrioeartigosdejornal.
Durao:7aulasde50minutos.
Atividade1(duraodeumaaula):Exibiodevdeosnoyoutube(declaraesrecentesdo
deputadoruralistaLuisCarlosHeinze,PP/RS)eposteriordiscussocomosalunossobreos
interesseslatifundiriosnoBrasil.Sugerimosqueseinicieadiscussoapartirdoconhecimentoque
osalunospossuemsobreostemas:reformaagrria,conflitosdeterras,terrasimprodutivas,
agronegcio,terrasdevolutas,latifndios,bancadaruralista,demarcaodeterraindgenase
quilombolasesobreoMST.
Linksparaosvdeos:
http://www.youtube.com/watch?v=gt1pENP8e8k
http://www.youtube.com/watch?v=PjcUOQbuvXU
http://lemad.fflch.usp.br/node/7879
1/12
20/04/2016
Aditaduraeaquestoagrria:OEstatutodaTerraeaslutasnocampo.|LEMADLaboratriodeEnsinoeMaterialDidtico
Roteiro:Sugerimosqueadiscussoenvolvatodaaclassedivididaemgruposequesejaorientavapelas
seguintesquestesapsaexibiodovdeo:
Quemapessoaquefalanosvdeos?Emqueambienteselaest?
Quaisinteresseseladefende?
Discutirarelaoentreaticarequeridadeumparlamentar,quedeveriadefenderointeressepblico,
esuaaocomoproprietriodeterrasemdefesadesuaspropriedadesedeseusamigos.
Quepreconceitosodeputadodemonstranovdeo?Essespreconceitostemrelaocomaquestoda
propriedadedaterra?Porqu?
AoapoiarfazendeirosdoParedoMatoGrosso,queteriamcontratadoseguranas(jagunos)
particularesparabarraraentradadeinvasoresemsuaspropriedades,odeputadofederalincitaa
violnciaecontrariavriosprincpiosdoestadodedireito,comoomonopliodaviolnciapeloEstado,
acompetnciadojudicirioparaojulgamentodeconflitosdeterra,almdediversosartigos
constitucionaisquegarantemapossedaterrapelaspopulaestradicionais(quilombolase
indgenas).Nadcadade90,conflitoscomoodeEldoradodosCarajseCorumbiara,chocarama
opiniopublicapelaviolnciaepelamortedediversossemterra.Discutircomaclassetaisconflitose
aquestododireitopropriedadeversusdireitovida.
Atividade2(duraodeduasaulas):Leituracoletivaediscussoemclassedeartigosda
ConstituioFederalde1988edalei4.504,referentesfunosocialdapropriedadedaterrae
demarcaodeterrasindgenasequilombolas.
http://lemad.fflch.usp.br/node/7879
2/12
20/04/2016
Aditaduraeaquestoagrria:OEstatutodaTerraeaslutasnocampo.|LEMADLaboratriodeEnsinoeMaterialDidtico
textoconstitucionalfalaemfunosocialdapropriedade.Quefunoseriaessa?Otextopode
O
serconsideradovago?
Aconstituiogaranteapossedaterraporusucapioapscincoanosdeusoefetivodamesma,
desdequesejafamiliareprodutiva.Essedireitocostumasercumpridonaprtica?
OAtodasdisposiesconstitucionaistransitriasestipulaqueademarcaodasterrasindgenasseja
concludaemcincoanosapsapromulgaodaconstituio(1988).Percebemosquetalmedidano
foicumprida,levandoemconsideraoosatuaisconflitosnocampo.Existiriaminteresses
parlamentares(bancadaruralista)paraanoconclusodessasdemarcaes?
http://lemad.fflch.usp.br/node/7879
3/12
20/04/2016
Aditaduraeaquestoagrria:OEstatutodaTerraeaslutasnocampo.|LEMADLaboratriodeEnsinoeMaterialDidtico
Porqueafaladodeputadonosvdeoscontariaotextolegalnoqueserefereapossedaterraporindgenase
quilombolas?
Aditaduramilitarfoiresponsvelpordesmobilizaralutanocampo,atravsdaperseguioedapriso
http://lemad.fflch.usp.br/node/7879
4/12
20/04/2016
Aditaduraeaquestoagrria:OEstatutodaTerraeaslutasnocampo.|LEMADLaboratriodeEnsinoeMaterialDidtico
ditaduramilitarfoiresponsvelpordesmobilizaralutanocampo,atravsdaperseguioedapriso
A
devrioslderescomoFranciscoJuliodasLigasCamponesas,porexemplo.Qualseriaointeresse
politiconapromulgaodeumEstatutodaTerra(primeiroconjuntodeleispublicadasapsogolpe)
que,aparentemente,promoveriajustiasocialnocampo?Talestatuto,aparentemente
progressista,teriasidoconcebidocomoletramorta?
Apsapromulgaodalei4.504podemosdizerqueasituaodostrabalhadoresnocampo
melhorou?Porquevimosaeclosodediversosconflitosdeterranasdcadasde80e90emplena
vignciadoestatuto?
Aleiconseguiuextinguirolatifndio?Osdiversosgovernosmilitaresteriamrealmenteperseguidoesta
meta?
Ambosostextolegaisfalamemfunosocialdaterra.Quaisseriamoselementoscomunsentreos
textos?
AConstituioFederalde1988colocoufimaoregimeditatorialaoestabelecerumasriededireitose
garantiasindividuaisesociais.Noentanto,aNovaRepblicamantmumconjuntodeleisherdadas
daditadura,comooEstatutodaTerra,porexemplo.Discutirapermannciadetaisleiseporqueno
socumpridasoumodificadas.Quaisinteressesteriamoexecutivo,olegislativoeojudicirionono
cumprimentoasleisquegarantemacessoaterra?Discutirainfluenciadachamadabancadaruralista
napermannciadostatusquonoquedizrespeitoreformaagrria
Atividade3:(duraodeduasaulas)ExibiododocumentrioTerraparaRosedeTetMoraessobrea
trajetriadoMovimentodosSemTerra.Proposiodeumquestionriosobreofilme.paraqueosalunos
respondamemduplascomorientaodoprofessor.
Linkparaovdeo:
http://www.youtube.com/watch?v=tbP6FfosMM
Partindodostextoslegaisanalisadosanteriormenteedaafirmaodanarradoradofilmedequehoje
emdiapraticamenteningumsedizcontraareformaagrria,mascadaumquerasuaeelano
acontece,discutirsobreaperpetuaodasdesigualdadessociaisnoBrasilatravsdaconcentrao
fundiria.
http://lemad.fflch.usp.br/node/7879
5/12
20/04/2016
Aditaduraeaquestoagrria:OEstatutodaTerraeaslutasnocampo.|LEMADLaboratriodeEnsinoeMaterialDidtico
DiscutirainflunciadaPastoraldaTerra,pertencenteaigrejacatlica,nomovimentodossemterra.
Qualodiscursooficialarespeitodareformaagrria?Quaisautoridadesfalamecomose
posicionam?
Comooprocessodemecanizaonocampocontribuiparaaprecarizaodascondiesdevidano
campo.
Discutirsobreademoraemdarapossedaterraaosassentados(recursosdedesapropriaes).A
queinteressesessademoraatende?
Analisararepressodoestadoaosassentados.Comoageapolcia?
Atividade4(duraodeumaaula):ExibiododocumentrioPontaldoParanapanema.
Linkparaovdeo:
http://www.youtube.com/watch?v=q0M0v_AMTt4
Podemosidentificarinteresseslatifundiriosnovdeo?Quaisseriameles?Podemosidentificarque
ideologianodiscursodosproprietrios?
ComofuncionouoprocessodegrilagemdeterrasnoBrasil?
ComoagiuogovernopaulistaemrelaoasterrasdevolutasdoPontaldoParanapanema?
Comosedeuoprocessodevalorizaodasterras?
Quaisimpactosambientaisousopredatriodaterracausaram?
http://lemad.fflch.usp.br/node/7879
6/12
20/04/2016
Aditaduraeaquestoagrria:OEstatutodaTerraeaslutasnocampo.|LEMADLaboratriodeEnsinoeMaterialDidtico
Quaisimpactosambientaisousopredatriodaterracausaram?
Avaliao(duraodeumaaula):Sugerimosquecomoformadeavaliaosejasolicitadaaosalunosa
produodeumtexto,abordandoadistnciaentreodireitoaterraeaprticapoliticaefetivaparaquese
consigataldireitonoBrasil.Sugeresequepossuanomnimoquarentalinhaseabordealegislao,apolitica
estatal,aaodosmovimentossociais,osinteressesdoslatifundiriosesuaspressesnombitoda
estruturaestatal.
Anexos:
http://lemad.fflch.usp.br/node/7879
7/12
20/04/2016
Aditaduraeaquestoagrria:OEstatutodaTerraeaslutasnocampo.|LEMADLaboratriodeEnsinoeMaterialDidtico
http://lemad.fflch.usp.br/node/7879
8/12
20/04/2016
Aditaduraeaquestoagrria:OEstatutodaTerraeaslutasnocampo.|LEMADLaboratriodeEnsinoeMaterialDidtico
http://lemad.fflch.usp.br/node/7879
9/12
20/04/2016
Aditaduraeaquestoagrria:OEstatutodaTerraeaslutasnocampo.|LEMADLaboratriodeEnsinoeMaterialDidtico
http://lemad.fflch.usp.br/node/7879
10/12
20/04/2016
Aditaduraeaquestoagrria:OEstatutodaTerraeaslutasnocampo.|LEMADLaboratriodeEnsinoeMaterialDidtico
Bibliografia:
MARTINS,JosdeSouza.Ocativeirodaterra.9ed.SoPaulo,2013.EditoraContexto.
OLIVEIRA,AriovaldoUmbelinode.Ageografiadaslutasnocampo:Conflitoseviolncia,movimentos
sociaiseresistncia,ossemterraeoneoliberalismo.8ed.SoPaulo,1997.EdContexto.
_____________________________.Modocapitalistadeproduoeagricultura.SoPaulo,1986.Editora
tica.
Documentos:
BRASIL.Constituio,1988
BRASIL.Lein4.504,de30denovembrode1964.
Filmografia:
COUTINHO,Eduardo.Cabramarcadoparamorrer.Brasil,Documentrio,120min.,1984
GUARIBA,Chico.PontaldoParanapanema.Brasil,Documentrio,52min.,2005.
MORAES,Tet.TerraparaRose.Brasil,Documentrio,82min.,1987
Anexo
Tamanho
SequequestoagrriaEnsinodeHistoriaRafaelBarbosasaSilva2014(1).pdf
720.57KB
PropostasdeSequnciasDidticas
DepartamentodeHistriaFFLCHUSP
Av.Prof.LineuPrestes,n338CEP:05508900CidadeUniversitriaSoPauloSP/Brasil
http://lemad.fflch.usp.br/node/7879
11/12
20/04/2016
Aditaduraeaquestoagrria:OEstatutodaTerraeaslutasnocampo.|LEMADLaboratriodeEnsinoeMaterialDidtico
http://lemad.fflch.usp.br/node/7879
12/12