Diş Ti̇caret İstati̇sti̇kleri̇ Ve Endeksleri̇

TÜİK
DIŞ TİCARET
İSTATİSTİKLERİ VE
ENDEKSLERİ
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2 ISSN 0259-5036
TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU

TÜİK
!+ßDA"D
BDDBD12"AßK"ß
"5!"1B2"A
B±Õê¤SÕ¤SßA~Ø¨ßØáSáØá£¤~Õß!÷Øßßè

TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
DIA1N"ßBDDBD1ß1FAF4F
Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi - 2
!+ßDA"DßBDDBD12"AßK"ß"5!"1B2"A
B±Õê¤SÕ¤SßA~Ø¨ßØáSáØá£¤~Õß!÷Øßßè
ØáSáØá£ßð~Õßð~ßa¤ßØá~£¤~Õßm
¤ß!S}á}¨ß)Õêaê
D~¤qßÈßÂã¸èÃß¸ùßùèß¸ãßß¸ùßùèß¸
(SòqßÈßÂã¸èÃß¸Üßùßãè
NSó}ßØá~£¤~Õßm
ß!´~ÕßB~Õ¨Só~ß¤~á¨~Ø
D~¤qßÈßÂã¸èÃßèßãßèãßß¸ùßùß®Ýßß¸ùßùèß
(SòqßÈßÂã¸èÃß¸ÜßßÝ
NSó}ßm~Õ~ßó´~¤£ßØ±Õê¤SÕ}}÷ßm
!}ßDkSÕ~áßØáSáØá£¤~ÕßDS£}¨}
D~¤qßÈßÂã¸èÃß¸ùßùßã
(SòqßÈßÂã¸èÃß¸ßè¸ßè®
á~Õ~á
ááÀqÞÞñññÅáê£Å±ðÅáÕ
"À±ØáS
a¤_áê£Å±ðÅáÕ
NSó}ß5±
ã¸è¸
ß ß ß ß ß
DíÕ£ó~ßØáSáØá£ß1êÕê¨ê
5~kSáa~óßSuÅß5±qß¸¸ßßßùÝ¸ùùß51AßÞßDIA1N"
êßóSó}}ßÝßBSó}¤}ß(£Õßð~ßBSSáß"Ø~Õ¤~Õß1SêêÒSß´Õ~ß~Õß
S££}ß DíÕ£ó~ß ØáSáØá£ß 1êÕê¨êß S£S¤}}ÒSß SááÕÅß )~Õm~£ß ð~óSß
áí÷~¤ß£¤~ÕßáSÕS}uSß÷Ø÷ßm±S¤á}¤S¨S÷ßð~ßuS}á}¤S¨S÷Å
DíÕ£ó~ßØáSáØá£ß1êÕê¨êß4SáaSSØ}rß£SÕS
7kS£ßèùù
4Dqßèùùùùèßß¸ùùßu~á
+B5ß®Ü®Ü¸®¸®Ü
Önsöz
ÖNSÖZ
Türkiye østatistik Kurumu karar alclarn, araútrmaclarn ve tüm

istatistik kullanclarnn ihtiyaç duyduklar istatistiksel verileri, uluslararas
standartlara uygun olarak güvenilirlik, tutarllk, tarafszlk, istatistiki gizlilik,
güncellik ve úeffaflk ilkeleri do÷rultusunda üretmekte ve yaymlamaktadr.
Üretilen istatistiklerin gerçekleri yanstmasnn sa÷lanmas, tüm kullanclara
tarafsz ve eú zamanl olarak sunulmas, gizlilik ilkesine riayet edilmesi,
kamuoyunun bilgi edinme hakknn gözetilmesi temel esaslardr.
Kurumumuzun gerek basl yayn olarak çkard÷, gerekse internet

sayfasnda yaymlad÷ tüm istatistiksel veriler ile birlikte, araútrmalarn
metodolojisine (kullanlan tanm, kavram ve snflamalar, araútrmann
kapsam ve yöntemi, örnek tasarm vb.) iliúkin açklamalar da kapsaml ve
güncel olarak kamuoyunun dikkatine sunulmaktadr. østatistiksel verilerin
do÷ru okunmas, sa÷lkl yorumlanmas, ancak metodolojik açklamalarn
dikkate alnmas ile mümkündür.
Dú Ticaret istatistiklerine iliúkin ayrntl metodolojik açklamalar da

gerek internette, gerekse basl yaynlarda mevcuttur. Hazrlanan bu
yaynda ise, dú ticaret istatistiklerine iliúkin teknik ve teorik açklamalarn
ötesinde, bu konuyla ilgili merak edilen, tartúlan, eleútirilen hususlar ile en
çok sorulan sorulara iliúkin açklamalara yer verilmiú ve yayn hazrlanrken
konuya ilgi duyan herkes tarafndan ilgiyle okunabilir olmas hedef
alnmútr.
Sorularla østatistikler Dizisi’nin 2. yayn olan bu yaynn tüm

kullanclarna yararl olmasn dilerim.
Doç. Dr. Ömer DEMİR

Doç. Dr. Ömer DEMøR
Başkan
Baúkan

III
İçindekiler
øÇøNDEKøLER
Sayfa
Önsöz III
øçindekiler V
1. Dú ticaret istatistikleri ve dú ticaret endeksleri
1 Dú ticaret nedir? Dú ticaret istatistiklerinin genel kapsam 1

nedir?
2 Türkiye’de dú ticaret istatistiklerinin bilgi kayna÷ nedir? 1
Bilgiler nasl elde edilmektedir?
3 TÜøK tarafndan yaymlananlar dúnda Türkiye’nin dú 2
ticaretine iliúkin baúka veri mevcut mudur?
4 TÜøK ve TøM tarafndan açklanan ihracat verileri arasndaki 2
farkllklar nedir?
5 Avrupa Birli÷i (AB) ülkelerinde dú ticaret istatistikleri nasl 2
elde edilmektedir?
6 Ülkemize ait veriler di÷er ülke verileri ile uyumlu mudur? 3
7 Dú ticaret istatistiklerinin oluúturulmasnda genel ilkeler 4

kim tarafndan belirlenmektedir?
8 Dú ticaret sistemi nedir? Dünyada hangi sistemler 4
uygulanmaktadr?
9 Genel ticaret sistemi nedir? 4
10 Özel ticaret sistemi nedir? 4
11 øthalat açsndan genel ve özel ticaret sistemi arasnda ne 5

fark vardr?
12 øhracat açsndan genel ve özel ticaret sistemi arasnda ne 6
fark vardr?
13 Dünyada hangi sistemin kullanm daha yaygndr? 7
14 Türkiye’nin dú ticaret istatistikleri hangi sisteme göre 7

oluúturulmaktadr?
15 Genel Ticaret Sistemine göre veri üretilmesi için herhangi 7
bir çalúma yaplyor mu?
16 Bir ülkenin ekonomik bölgesi, gümrük bölgesi ve serbest 8
dolaúm bölgesi nasl tanmlanr?

İçindekiler
Sayfa
17 Serbest bölgeler hangi amaçla kurulmaktadr? Çeúitleri 8

nelerdir?
18 Türkiye’nin dú ticaret verileri ne tür iúlemleri 9
kapsamaktadr?
19 Türkiye’nin dú ticaret verilerine hangi mallar ve iúlemler 9
dahil edilmemektedir?
20 Yolcu beraberi eúya nadir? Bu konuda herhangi bir veri 9
derleniyor mu?
21 Geçici ihracat ve ithalat nedir? 10
22 Finansal kiralama nedir? Adi kiralamadan fark nedir? 10
23 østatistiksel eúik nedir? Dú ticaret verileri için hangi de÷er 10

uygulanmaktadr?
24 TÜøK, Gümrük Müsteúarl÷ndan ald÷ verilerin üzerinde ne 11
tür çalúmalar yaptktan sonra yaynlamaktadr?
25 Dú ticaret istatistiklerinde hangi de÷iúkenler yer 11
almaktadr?
26 Dú ticaret istatistiklerinde gümrük kavram neyi ifade 12
etmektedir?
27 Dú ticaret istatistiklerinde referans dönemi nedir? 12
28 Dú ticaret istatistiklerinde madde neyi ifade etmektedir? 12
29 østatistiklerde, ithalat ya da ihracat yaplan tüm maddelere 13

iliúkin bilgi bulunabilmekte midir?
30 Gümrük Tarife Cetveli kim tarafndan, nasl 13
hazrlanmaktadr?
31 Dú ticarette ihracat ya da ithalat yaplan ülkenin 13
belirlenmesinde hangi tür uygulamalar vardr?
32 Türkiye’nin dú ticaret istatistiklerinde ihracat yaplan ülke 14
kavram neyi ifade etmektedir?
33 øthalat yaplan ülkeden ne anlaúlmaktadr? 14
34 Menúe (kaynak) ülke nasl tespit edilmektedir? 14
35 Dú ticarette taúma sistemi ve taút ülkesi neyi ifade 15

etmektedir?
36 Gümrük rejim kodu nedir? Gümrük rejim kodu dú ticaret 15
istatistiklerinde hangi amaçla kullanlmaktadr?
VI TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri

İçindekiler
Sayfa
37 Türkiye'nin dú ticaret istatistiklerinde kullanlan rejim 16

kodlar nelerdir?
38 Dú ticarette miktar nedir? Miktar ölçümünde hangi ölçü 16
birimleri kullanlmaktadr?
39 Dú ticarette de÷er neleri içermektedir? 17
40 Muhtelif döviz cinsleri ile yaplan dú ticaret ödemeleri ABD 17

Dolar, EURO ve YTL’ye nasl dönüútürülmektedir?
41 Dú ticaret istatistiklerinde veri serisi hangi yla kadar 17
mevcuttur? Nasl sunulmaktadr?
42 Dú ticaret verileri ne kadar sürede yaymlanyor? AB üyesi 17
ülkelerde bu süre nedir?
43 Yaymlanmú dú ticaret verileri daha sonra niçin revize 18
edilmektedir? Revize oran toplam de÷ere göre nedir?
44 Dú ticaret verilerinin kullanclar kimlerdir? 18
45 Dú ödemeler bilançosu nedir? Hangi bilgileri içerir? 19
46 Dú ticaret verilerine nasl ulaúlabilir? 20
47 TÜøK’in web sayfasnda dú ticaret verileri hangi ayrntda 20

mevcuttur?
48 Dú ticaret verileri hangi mal ve sektör snflamalarna göre 20
de÷erlendirilmektedir?
49 Harmonize sistem nedir? Dünya ülkeleri arasnda kullanm 21
yaygn mdr?
50 Uluslararas Standart Ticaret Snflamas (SITC) nedir? 22
Yaps ve kullanm alanlar nelerdir?
51 Geniú Ekonomik Kategoriler Snflamas (BEC)’nn yaps 22
nasldr? Nerelerde kullanlmaktadr?
52 Dú ticaret istatistiklerinde kullanlan Uluslararas Standart 23
Sanayi Snflamas (ISIC)’nn özellikleri nelerdir?
53 Avrupa Ekonomik Toplulu÷unda Faaliyete Göre Ürünlerin 23
østatistiki Snflamas (CPA) nedir?
54 Dú ticaret verilerinde gizleme uygulanmasnn yasal 23
dayana÷ ve uygulama yöntemi nedir?
55 Uluslararas dú ticaret verilerinin karúlaútrlabilirlik durumu 24
nedir? Verilerin tutarll÷n etkileyen etkenler nelerdir?
56 Dünya dú ticaret hacmi ne kadardr? Türkiye’nin Dünya dú 25
ticaretinde yeri nedir?

VII
İçindekiler
Sayfa
57 Türkiye'nin en çok ihracat ve ithalat yapt÷ ülkeler 26

hangileridir?
58 Türkiye en çok hangi ürünleri ihraç etmektedir? 27
59 Türkiye en çok hangi ürünleri ithal etmektedir? 27
60 TÜøK tarafndan hesaplanan dú ticaret endeksleri 27

hangileridir?
61 Dú ticaret miktar endeksi nedir? 27
62 Dú ticaret birim de÷er endeksi neyi ifade etmektedir? Fiyat 28

endeksi ile arasnda ne fark vardr?
63 Hesaplanan dú ticaret endekslerinin baúlca özellikleri 28
nelerdir?
64 Dú Ticaret Endeksleri hangi snflamalara göre 28
hesaplanmaktadr?
65 Sabit bazl endeks ile zincirleme endeks arasnda ne fark 29
vardr?
66 2003 Temel yll dú ticaret endeksinde madde seçimi hangi 29
kriterlere göre yaplmú, endekse kaç madde seçilmiútir?
67 2003 temel yll dú ticaret endekslerinde madde ve sektör 30
a÷rlklar nasl hesaplanmaktadr?
68 2003 temel yll birim de÷er endekslerinin hesaplanmasnda 31
hangi formül kullanlmaktadr?
69 Dú ticaret miktar endeksleri nasl hesaplanmaktadr? 31
70 Dú ticaret de÷er endeksi neyi ifade etmekte, nasl 32

hesaplanmaktadr?
71 Zincirleme endeksle hesaplanan birim de÷er endeksi 32
de÷erleri 2003 temel ylna nasl dönüútürülmektedir?
72 Dú ticaret endeksleri hangi amaçlarla kullanlmaktadr? 33
73 TÜøK tarafndan bugüne kadar hangi temel yll dú ticaret 33

endeksleri hesaplanmútr?
74 Dú ticaret endekslerinin sonuçlarna nasl ulaúlmaktadr? 33
75 Avrupa Birli÷i ülkelerinde hangi dú ticaret endeksleri 34

hesaplanmaktadr? EUROSTAT üye ülkelerden hangi
endeksleri istemektedir?
VIII TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri

İçindekiler
2. Tablo ve Grafik Listesi Sayfa

Tablo
1 øthalatta özel ve genel ticaret 5
2 øhracatta özel ve genel ticaret 6
3 Birim de÷er endekslerinde ana sektör a÷rlklar, 2003 30
Grafik
1 Yllara göre Dünya ticaret hacmi 25
2 Yllara göre Türkiye’nin dú ticareti 25
Ek
1 Serbest bölge listesi 35
2 Ülkelere göre Dünya ihracat ve ithalat, 2006 36
3 En çok ihracat ve ithalat yaplan 30 ülke, 2006 37
4 En çok ihracat yaplan fasllar, 2006 38
5 En çok ithalat yaplan fasllar, 2006 39
6 ølgili bilgilere ulaúmak için……… 40
Simge ve Ksaltmalar
BM: Birleúmiú Milletler
AB: Avrupa Birli÷i
EUROSTAT: Avrupa Birli÷i østatistik Ofisi
TÜøK: Türkiye østatistik Kurumu
TøM: Türkiye øhracatçlar Meclisi
BDDK: Bankaclk Denetleme ve Düzenleme Kurulu
SHGM: Sivil Havaclk Genel Müdürlü÷ü
HS: Harmonize Sistem
CN: Kombine Nomanklatör
CCC: Gümrük øúbirli÷i Konseyi
ISIC: Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararas Standart
Sanayi Snflamas
SITC: Standart Uluslararas Ticaret Snflamas
CPA: Avrupa Toplulu÷unda Faaliyete göre Ürünlerin
østatistiki Snflamas
BEC: Geniú Ekonomik Kategorilerin Snflamas
CIF: Dú ticarette mal bedeli, navlun ve sigorta dahil

teslim úekli (Cost-Insurance-Freight)
FOB: Dú ticarette, gemi güvertesinde teslim úekli
(Free on board)

IX
Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri
Soru 1: Dú ticaret nedir? Dú ticaret istatistiklerinin genel kapsam

nedir?
Dú ticaret geniú anlamyla, uluslararas mal ve hizmet alúveriúidir.

Genellikle dú ticaret terimi, mal ihracat ve ithalat yerine kullanlmaktadr.
Mallarn yan sra hizmetlerin de ihracat ve ithalat söz konusu olmakla
birlikte, dú ticaret istatistiklerinde hizmet ihracat ve ithalat
kapsanmamaktadr.
Bir ülkede yerleúik kiúi ve kurumlarn di÷er ülkelere mal satmas ihracat
(dúsatm), di÷er ülkelerden mal satn almas ithalat (dúalm) olarak
adlandrlmaktadr.
Soru 2: Türkiye’de dú ticaret istatistiklerinin bilgi kayna÷ nedir?

Bilgiler nasl elde edilmektedir?
Türkiye’nin dú ticaret verileri 1930’lu yllardan itibaren Türkiye østatistik

Kurumu tarafndan elde edilmekte ve yaymlanmaktadr.
Dú ticaret istatistiklerinin veri kayna÷, ithalatçlar ve ihracatçlar tarafndan

Gümrük ødarelerine verilen gümrük beyannameleridir. Gümrüklerde iúlem
gören ihracat ve ithalat beyannamelerine ait bilgiler, Gümrük
Müsteúarl÷’ndan, Türkiye østatistik Kurumu’na elektronik ortamda
aktarlmaktadr. Gümrük Modernizasyon Projesi çerçevesinde dú ticaretin
%99’undan fazlasn gerçekleútiren önemli gümrüklerde beyannameler
elektronik olarak beyan edilmekte, di÷er gümrüklere ait beyannamelerde
yer alan bilgiler ise Gümrük Müsteúarl÷’nda elektronik ortama
aktarlmaktadr. Gümrük Veri Ambarnda birleútirilen aylk bilgiler; ilki
referans ayn takip eden ilk haftada, ikincisi ise 3. haftada olmak üzere iki
parça halinde Türkiye østatistik Kurumu’na verilmektedir. TÜøK’e bilgi
aktarmada bilgi hacmine göre CD veya elektronik posta kullanlmaktadr.
Ham petrol, do÷algaz ve elektrik dú ticaretine iliúkin bilgiler do÷rudan

ihracat ve ithalat yapan kuruluúlardan e-posta aracl÷ ile alnmaktadr.

Soru 3: TÜøK tarafndan yaymlananlar dúnda Türkiye’nin dú

ticaretine iliúkin baúka veri mevcut mudur?
Türkiye’nin resmi dú ticaret istatistikleri sadece TÜøK tarafndan

yaymlanmaktadr. Dú Ticaret Müsteúarl÷, Devlet Planlama Teúkilat, T.C.
Merkez Bankas gibi kurumlar kaynak gösterilerek verilen tüm dú ticaret
verileri TÜøK tarafndan yaymlanan verilerdir. Bahsi geçen kurumlar veri
üreticisi de÷il kullancsdr. TÜøK tarafndan yaymlanan veriler dúnda
sadece Türkiye øhracatçlar Meclisi (TøM) tarafndan elde edilen ihracat
kayt rakamlar kamuoyuna açklanmaktadr.
Soru 4: TÜøK ve TøM tarafndan açklanan ihracat verileri

arasndaki farkllklar nedir?
TÜøK ve TøM tarafndan açklanan ihracat verileri arasnda aúa÷daki

farkllklar bulunmaktadr.
x TÜøK tarafndan açklanan dú ticaret verileri fiilen

gerçekleúen ihracat ve ithalat iúlemlerine aittir. TøM ise
sadece tescil edilen ihracat kaytlarn derlemektedir.
x Beyannamelerin TøM tarafndan kayd ile ihracatn
gerçekleúmesi arasnda geçen süre nedeniyle ayn iúlem
2 veri setinde ayr dönemlerde yer alabilmektedir.
x TøM ihracat bilgileri içerisinde Türkiye liman ve
havalimanlarnda yabanc uçak ve gemilere sa÷lanan
yakt ve kumanya kaytlar, altn ve di÷er de÷erli taúlarn
ihracat bilgileri yer almamaktadr.
x øçeri÷inde dahilde iúleme rejimi altnda ithal edilen
hammadde bulunup özel fatura ile ihraç edilen mallar
TøM verilerinde kapsanrken, TÜøK tarafndan açklanan
verilerde yer almamaktadr.
Soru 5: Avrupa Birli÷i (AB) ülkelerinde dú ticaret istatistikleri

nasl elde edilmektedir?
AB ülkelerinde dú ticaret verilerini oluúturan bilgiler iki yöntemle elde

edilmektedir.

x AB dú ülkelerle yaplan ticaret EXTRASTAT yöntemi,

x AB ülkeleri arasndaki ticaret ise INTRASTAT yöntemi .
EXTRASTAT terimi, AB ülkelerinin dünyann di÷er bölgeleriyle yaptklar

ticarete iliúkin istatistiklerin elde edilmesi amacyla uygulanan sistem için
kullanlmaktadr. Bu sistemde, dú ticaret istatistikleri ülkemizde oldu÷u gibi
büyük ölçüde gümrüklerde iúlem gören beyannamelerden elde
edilmektedir.
INTRASTAT terimi, AB üyesi ülkelerin kendi aralarndaki ticarete iliúkin

istatistiklerin elde edildi÷i sistemin addr. Bu sistemde, gümrük kaytlar
yerine ihracat ve ithalatç firmalardan derlenen bilgiler kullanlmaktadr. Bu
iúlem için geliútirilen Intrastat formu kullanlmakta; ihracat ve ithalat
hacimlerine göre firmalar belli dönemlerde gerçekleútirdikleri dú ticarete
iliúkin bilgileri Intrastat’dan sorumlu kuruluúa göndermektedir. Intrastat
sistemi AB üyesi ülkeler arasndaki ticarette gümrük beyannamesi
kullanlmamas nedeniyle Extrastat yöntemine bir alternatif sistem olarak
geliútirilmiútir. Dú ticaretle meúgul olan kurumlarn üzerindeki yükü
azaltmaya yönelik bir uygulamadr. Bu sistem sayesinde hem gümrük
iúlemleri asgari düzeye indirilmekte, hem de sadece tespit edilen eúik
de÷erin üzerinde ticaret yapan firmalardan bilgi alnarak veri derleme ve
de÷erlendirmede kolaylk sa÷lanmaktadr.
Soru 6: Ülkemize ait veriler di÷er ülke verileri ile uyumlu mudur?
1996 ylnda Türkiye’nin AB ile gümrük birli÷ine girmesinden sonra gümrük

mevzuat ve dú ticaret mevzuat, dú ticaret istatistiklerini do÷rudan
ilgilendiren gümrük tarife cetveli, gümrük beyannamesinin yaps, kullanlan
kodlar ve gümrük rejimleri tümüyle AB ile uyumlu hale getirilmiútir. Bu
uygulamalar sonucunda elde edilen veriler, AB uygulamalarna ve AB’nin
veri yapsna uygun olarak üretilmekte, AB’nin østatistik Ofisi EUROSTAT
tarafndan belirlenen standartlarda olup, geliúmiú ülke istatistiklerinde yer
alan tüm de÷iúkenleri de kapsamaktadr.

Soru 7: Dú ticaret istatistiklerinin oluúturulmasnda genel ilkeler

kim tarafndan belirlenmektedir?
Dú ticaret istatistikleri konusundaki genel ilkeler Birleúmiú Milletler (BM) ve

Avrupa Birli÷i (AB) tarafndan oluúturulmaktadr. Bu genel ilkeler ve
tavsiyeler, dú ticaret sistemleri, bilgi derleme yöntemleri, kullanlan kod
sistemleri, menúei ülke, miktar ve de÷er tanmlar ve di÷er konular
kapsamaktadr. Uluslararas istatistiklerin karúlaútrlabilirli÷i açsndan bu
ilkelere uygun veri üretilmesi önem taúmaktadr.
Soru 8: Dú ticaret sistemi nedir? Dünyada hangi sistemler

uygulanmaktadr?
Bir ülkenin dú ticaret istatistiklerine dahil edilen veya edilmeyen mal
kategorilerinin belirlendi÷i kurallar bütününe dú ticaret sistemi denir. Dú
ticaret sistemleri iki ana kategoride gruplandrlmaktadr.
x Genel ticaret sistemi
x Özel ticaret sistemi
Soru 9: Genel ticaret sistemi nedir?
Genel ticaret sisteminde ülkenin ekonomik bölgesinin snrn geçen

mallar kaydedilmektedir. Bu tanm içerisinde gümrük iúleme alanlar ve
serbest bölgeler de yer almaktadr. Gümrük snr esas alnmamakta,
gümrük alanlarna ve serbest bölgelere giren ve çkan mallar da
kaydedilmektedir. Ülkeden serbest bölgelere ve gümrük antrepolarna
giden mallar ihracat saylmamakta, ancak serbest bölgelerden 3. ülkelere
giden mallar ihracat saylmaktadr. Ayn úekilde ithalatta da bu bölgelerle 3.
ülkelerin ticaretleri kayda alnmaktadr.
Soru 10: Özel ticaret sistemi nedir?
Özel ticaret sisteminde gümrük snr esas alnmaktadr. Bu tanma göre

serbest bölgeler ve gümrük antrepolar gümrük snr dúnda yer
almaktadr. Bu sistemi uygulayan ülkelerde, 3. ülkelerden serbest bölgelere
ve gümrük antrepolarna gelen ve giden mallar dú ticarette yer almazken,

bu ülkelerden söz konusu serbest bölgelere ve gümrük antrepolarna giden

ve gelen mallar dú ticarete dahil edilmektedir.
Soru 11: øthalat açsndan genel ve özel ticaret sistemi arasnda

ne fark vardr?
øthalat iúlemlerine konu olan ürünlerin dú ticaret istatistikleri açsndan

durumu aúa÷daki tabloda özetlenmiútir.
1. øthalatta özel ve genel ticaret

M=ithalat; RM=yeniden ithalat
Yabanc mallar Genel Özel
ticaret ticaret
Dünyann öteki ülkelerinden ve gümrük transitlerinden:
(1)øçeride iúlemek için depolara veya serbest dolaúm M M
bölgelerine
(2)Gümrük depolarna veya gümrük serbest bölgelerine M
Gümrük depolarndan ve gümrük serbest bölgelerinden:

(3)øçeride iúlemek için depolara veya serbest dolaúm M
bölgelerine
Dúarda iúlendikten sonra (bedeli ödenen ürünler)
Dünyann di÷er ülkelerinden ve gümrük geçiúlerinden:
(4) øçeride iúlemek için depolara veya serbest dolaúm M M
bölgesine
(5)Gümrük depolarna ve gümrük serbest bölgelerine M
Gümrük depolarndan ve gümrük serbest bölgelerinden

(6) øçeride iúlemek için depolara veya serbest dolaúm M
bölgesine
Serbest sanayi bölgelerinde elde edilen mallar:
(7) øçeride iúlemek için depolara veya serbest dolaúm M
bölgesine
øhraç edilmiú olan benzer durumdaki yerli mallar
Dünyann di÷er ülkelerinden veya gümrük transitlerinden:
(8) øçeride iúlemek için depolara veya serbest dolaúm RM RM
bölgesine
(9)Gümrük depolarna veya gümrük serbest bölgelerine RM
Gümrük depolarndan ve gümrük serbest bölgelerinden:

(10)øçeride iúlemek için depolara veya serbest dolaúm RM
bölgesine
Kaynak: UN, International Merchandise Trade Statistics: Concepts and
Definitions

Soru 12: øhracat açsndan genel ve özel ticaret sistemi arasnda

ne fark vardr?
øhracat iúlemlerine konu olan ürünlerin dú ticaret istatistikleri açsndan

durumu aúa÷daki tabloda özetlenmektedir.
2. øhracatta özel ve genel ticaret
X=ihracat; RX=yeniden ihracat
Yerli mallar Genel Özel
ticaret ticaret
øçeride iúlemek için depolardan ve serbest dolaúm
bölgesinden:
(1)Dünyann di÷er ülkelerine X X
(2)Gümrük depolarna veya gümrük serbest X
bölgelerine
Gümrük depolarndan ve gümrük serbest
bölgelerinden:
(3)Dünya'nn di÷er ülkelerine X
øçeride iúlendikten sonra (bedeli ödenen ürünler)
øçeride iúlemek için depolardan:
(4)Dünyann di÷er ülkelerine X X
(5)Gümrük depolarna ve gümrük serbest bölgelerine X
Gümrük depolarndan ve gümrük serbest bölgelerinden
(6)Dünyann di÷er ülkelerine X
Serbest sanayi bölgelerinde elde edilen
mallar
(7)Dünyann di÷er ülkelerine X
Benzer durumdaki yabanc mallar
øçeride iúlemek için depolardan ve serbest dolaúm bölgesinden:
(8)Dünyann di÷er ülkelerine RX RX
(9)Gümrük depolarna veya gümrük serbest RX

bölgelerine
Gümrük depolarndan ve gümrük serbest
bölgelerinden:
(10)Dünyann di÷er ülkelerine RX
Kaynak: UN, International Merchandise Trade Statistics: Concepts and

Definitions

Soru 13: Dünyada hangi sistemin kullanm daha yaygndr?
Birleúmiú Milletler tarafndan 2006 ylnda yaplan araútrmaya cevap veren

111 ülkeden 71’i genel ticaret sistemine göre veri elde edebildi÷ini
bildirmiútir. 20 ülke her iki ticaret sistemine göre de veri oluúturmaktadr.
Avrupa Birli÷i ülkelerinde dú ticaret sistemi konusunda farkl uygulamalar

bulunmaktadr. Baz ülkeler sadece özel ticaret sistemine göre veri
üretirken, Almanya, Estonya, Hollanda, Güney Kbrs ve øngiltere gibi
ülkeler hem genel, hem özel ticaret sistemine göre veri üretmektedirler.
Ancak, tüm ülkeler dú ticaret verilerini EUROSTAT’a özel ticaret sistemine
göre göndermektedir.
Soru 14:Türkiye’nin dú ticaret istatistikleri hangi sisteme göre

oluúturulmaktadr?
Türkiye’nin dú ticaret istatistikleri özel ticaret sistemine göre

oluúturulmaktadr. østatistik alan gümrük alan ile çakúmaktadr. Bu
nedenle gümrük alan dúnda kalan serbest bölgeler, gümrüksüz satú
ma÷azalar ve gümrük antrepolar istatistik alan dúnda kalmakta, ihracatta
gümrük snrn geçerek bu bölgelere giden ürünler ihracat kabul edilirken,
bu bölgelerden serbest dolaúm bölgesine giren ürünler ithalat
saylmaktadr. Sistem gere÷i di÷er ülkelerle serbest bölgeler ya da gümrük
antrepolar arasndaki iúlemler dú ticaret istatistiklerinde
kapsanmamaktadr.
Soru 15: Genel Ticaret Sistemine göre veri üretilmesi için herhangi
bir çalúma yaplyor mu?
Dú ticaret verilerinin genel ticaret sistemine göre de üretilmesine yönelik

çalúmalar sürdürülmektedir. Serbest bölgelerden yaplan dú ticarete iliúkin
bilgilerin Serbest Bölge Müdürlüklerinde kurulan sistem aracl÷ ile elde
edilmesi planlanmaktadr. Bu amaçla, Dú Ticaret Müsteúarl÷’nda bir proje
yürütülmektedir. Proje tamamland÷nda serbest bölgelerden
gerçekleútirilen dú ticaret bilgileri Türkiye østatistik Kurumu’na aktarlacak,

Gümrük Müsteúarl÷’ndan alnan antrepo bilgileri ile birlikte hem genel hem
de özel ticaret sistemine göre veri üretme imkan elde edilecektir.
Soru 16: Bir ülkenin ekonomik bölgesi, gümrük bölgesi ve serbest

dolaúm bölgesi nasl tanmlanr?
Bir ülkenin ekonomik bölgesi, içinde insanlarn, mallarn ve sermayenin

serbestçe dolaúabildi÷i co÷rafi snrlardan oluúur. Ayrca hava sahas,
karasular, herhangi bir amaçla di÷er ülke topraklarnda satn alnan veya
kiralanan alanlar ve serbest bölgeler ekonomik snrlar içindedir. Ülkenin
co÷rafi snrlar içinde düzenlenerek fiziksel olarak konuúlandrlmú, yabanc
devletler veya uluslararas teúkilatlar tarafndan özel amaçla ayrlmú
bölgeler ülkenin ekonomik snrlar içinde de÷ildir. Bu tanm dú ticaretin
kapsamnn belirlenmesinde önem taúmaktadr.
Gümrük kanununun uyguland÷ bölge gümrük bölgesi, bu bölgenin snr

da gümrük snrdr. Kural olarak, gümrük bölgesi ülkenin ekonomik bölgesi
ile çakúr veya onun bir parçasdr.
Gümrük bölgesinde;
x Serbest dolaúm bölgesi,
x Gümrük antrepolar,
x Yurtiçi iúleme için antrepolar vardr.
Serbest dolaúm alan ise, ülke içinde gümrük snrlamalar olmakszn

mallarn satlabildi÷i alandr. Bu mallar serbest dolaúm mallar olarak
nitelendirilir.
Soru 17: Serbest bölgeler hangi amaçla kurulmaktadr? Çeúitleri

nelerdir?
Bir ülkenin siyasal snrlar içinde, ancak gümrük snrlar dúnda olan ve
gereksiz iúlemleri azaltarak dú ticareti ve imalat sanayiini teúvik etmeyi
amaçlayan özel bölgelerdir. En yaygnlar;
x Ticaret serbest bölgeleri,
x Sanayi serbest bölgeleridir.
Ülkemizde halen faaliyet gösteren 20 serbest bölge bulunmaktadr (Ek 1)

Soru 18: Türkiye’nin dú ticaret verileri ne tür iúlemleri

kapsamaktadr?
Açklanan dú ticaret verileri;

x Kesin ihraç ve ithalat yaplan ürünleri,
x Dahilde iúlemek üzere ithal edilen ürünlerle, iúlendikten
sonra yeniden ihraç edilen ürünleri,
x Hariçte iúleme amacyla yurt dúna çkan ürünlerle, bu
ürünlerin iúlenmesiyle elde edilen ve Türkiye’ye yeniden
giren ürünleri,
kapsamaktadr.
Soru 19: Türkiye’nin dú ticaret verilerine hangi mallar ve iúlemler

dahil edilmemektedir?
Aúa÷daki mal ve iúlemler dú ticaret verilerinde kapsanmamaktadr.

x Transit ticaret,
x Yolcu beraberi eúya (Bavul ticareti),
x Ky ve snr ticareti,
x Geçici ithalat ve ihracat,
x Snr geçmeyen mallar,
x De÷eri istatistiksel eúi÷in altnda olan mallar,
x Para tabanl altn, tedavüldeki paralar,
x Kiralanan mallar (finansal kiralama hariç).
Soru 20: Yolcu beraberi eúya nedir? Bu konuda herhangi bir veri
derleniyor mu?
Yolcu beraberi eúya, Türkiye'ye gelen yabanclarn beraberlerinde götürmek

ya da belirli bir süre sonunda gönderilmek üzere satn aldklar ve gümrük
prosedürlerine tabi olmayan mallar ifade etmektedir. Bavul ticareti olarak
da adlandrlmakta ve Türkiye’ye önemli ölçüde döviz kazandrmaktadr.
TÜøK tarafndan açklanan dú ticaret istatistiklerine dahil edilmemekle
birlikte, TÜøK tarafndan gerçekleútirilen bir anketle tahmin edilmekte ve
Merkez Bankas tarafndan hesaplanan ödemeler dengesi tablosunda
kullanlmaktadr.

Soru 21: Geçici ihracat ve ithalat nedir?
Geçici ihracat ya da ithalat; az veya çok iúçilik görmek üzere ya da baúka

nedenlerle baúka ülkelere (sonradan ülkemize geri gelmek üzere) mal ihraç
edilmesi veya baúka ülkelerden mal ithal edilmesidir. Tamir amaçl ya da
iúleme amacyla gönderilen ürünler için de geçici ticaret kavram
kullanlabilmektedir. Ancak, dú ticarete dahil edilmeyenler listesinde
kastedilen geçici ihracat ya da ithalat, üzerinde herhangi bir de÷iúiklik
yaplmadan geri gönderilen ürünlerdir.
Soru 22: Finansal kiralama nedir? Adi kiralamadan fark nedir?
Finansal kiralama; yatrm mallarnn edinilmesinde bir finansman modeli

olarak kullanlmaktadr. Adi kiralamadan farkl olarak aúa÷daki özellikleri
nedeniyle finansal kiralama yoluyla yaplan ihracat ve ithalat iúlemleri dú
ticaret istatistiklerine dahil edilmektedir. Finansal kiralama yöntemi daha
çok uçak ve gemi gibi yüksek de÷erli ürünlerin ticaretinde kullanlmaktadr.
x Kiralama süresi sonunda maln mülkiyeti kiracya geçmektedir.

x Kiralama süresi maln kullanm ömrü ile orantldr.
x Toplam kira ödemelerinin bugünkü de÷eri maln bedeline eúit
veya büyüktür.
Soru 23: østatistiksel eúik nedir? Dú ticaret verileri için hangi
de÷er uygulanmaktadr?
østatistiksel eúik; herhangi bir ihracat veya ithalat eúyasnn dú ticaret
istatistiklerine dahil edilebilmesi için olmas gereken minimum de÷erdir.
Türkiye’nin dú ticaret istatistikleri için istatistiksel eúik de÷eri 100 ABD
Dolar olarak uygulanmaktadr. Bu de÷erin altnda olan mallar dú ticaret
istatistiklerine dahil edilmemektedir. Toplam içinde de÷er olarak oran çok
düúük olmakla birlikte iúlem says çok yüksektir. Bu nedenle istatistik de÷er
olarak ihmal edilebilmektedir. Avrupa Birli÷i ülkelerinde INTRASTAT sistemi
için istatistiksel eúik kullanlmaktadr. Firmalarn AB ülkeleriyle yapt÷ ticaret
hacmi dikkate alnarak yllk ihracat veya ithalat toplam belli bir de÷erin
altnda olan firmalardan bilgi alnmamaktadr. Örne÷in; Belçika’da bu snr
yllk 250 000 Euro olarak uygulanmaktadr.
10 TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri

Soru 24: TÜøK, Gümrük Müsteúarl÷ndan ald÷ verilerin üzerinde

ne tür çalúmalar yaptktan sonra yaynlamaktadr?
Gümrük Müsteúarl÷ tarafndan TÜøK'e aktarlan ve 2007 ylnda aylk says

1 milyona yaklaúan kaytlar üzerinde aúa÷daki kontrol ve düzeltme iúlemleri
yaplarak dú ticaret bilgileri oluúturulmaktadr.
x Kodlarn geçerlili÷i,
x Birim fiyat kontrolü, miktar ve de÷er hatalarnn
düzeltilmesi,
x Dú ticarete dahil edilen ya da hariç tutulan iúlemlerin
ayrútrlmas ve tasnifi,
x Gemi/Uçak gibi bazen gümrük snrn geçmeyen yüksek
de÷erli araçlarn, Sivil Havaclk Genel Müdürlü÷ü (SHGM)
ve Bankaclk Denetleme ve Düzenleme Kurulu (BDDK)
kaytlar ile kontrolü,
x TøM ihracat kaytlar ve di÷er dúsal kaynaklarla
karúlaútrma,
x Gizlilik çerçevesine giren verilerde gerekli gizlemelerin
yaplmas.
Soru 25: Dú ticaret istatistiklerinde hangi de÷iúkenler yer

almaktadr?
Dú ticaret istatistiklerinde yer alan de÷iúkenlerden önemli olanlar aúa÷da

saylmútr.
x Gümrük ad,
x Referans dönemi,
x øhracat ve ithalatçnn vergi numaras,
x Madde kodu (gümrük tarife istatistik pozisyonu),
x Ülke,
x Eúyann taúnd÷ sistem ve taúyan aracn ülkesi,
x Ödemede kullanlan döviz cinsi,
x Alc ve satc arasndaki sözleúmenin türü,
x Gümrük rejimleri,
x Ödeme úekli,
x Teslim úekli (FOB, CIF vb.),

11
x Eúyann net a÷rl÷,

x A÷rlk dúnda varsa di÷er birimler cinsinden miktar
(Adet, metre vb.),
x Eúyann de÷eri (ABD Dolar, EURO ve YTL cinsinden).
Soru 26: Dú ticaret istatistiklerinde gümrük kavram neyi ifade

etmektedir?
Dú ticaret istatistiklerinde gümrük kavram; ihracat ve ithalat iúlemleri için

gümrük beyannamelerinin verildi÷i ve dú ticaret iúlemlerinin yapld÷
gümrük idaresini ifade etmektedir. Buna ilave olarak 1996 yl baúndan
itibaren ihracatta maln ülke snrlarndan çkt÷, ithalatta ise ülke
topraklarna girdi÷i gümrü÷ü ifade etmek üzere "giriú/çkú gümrü÷ü" de
istatistiklerde gösterilmeye baúlanmútr.
Soru 27: Dú ticaret istatistiklerinde referans dönemi nedir?
Dú ticaret istatistiklerinde referans dönemi; ithalat ve ihracat iúleminin

hangi aya ait oldu÷u, di÷er bir ifade ile iúlemlerin dú ticaret istatistiklerine
hangi zaman diliminde kaydedildi÷idir. Referans tarihi olarak, ihracatta
maln snr geçmesi ve beyannamenin kapatlmas, ithalatta ise,
beyanname iúlemlerinin tamamlanarak maln gümrükten çekilme tarihi esas
alnmaktadr. Bu nedenle beyannamenin tescil edildi÷i dönem ile ihracat ve
ithalat iúlemlerinin istatistiklere yanstld÷ dönem farkl olabilmektedir.
Soru 28: Dú ticaret istatistiklerinde madde neyi ifade etmektedir?
Ülkemizde mal tanmlamas Dünya Gümrük Örgütü tarafndan 1988 ylnda

oluúturulan “Harmonize Sisteme” göre yaplmaktadr. Her yln sonunda bir
sonraki yl uygulanacak Gümrük Tarife numaralar Resmi Gazetede
yaymlanmaktadr. Gümrük Tarife cetvelinde yaklaúk 19 000 adet 12
basamakl Gümrük Tarife østatistik Pozisyonu (GTøP) kodu mevcuttur. Bu
kodlarn ilk 6 basama÷ Harmonize Sistem (HS) kodudur. 7. ve 8.
basamaklarn ilavesi ile AB ülkelerinde kullanlan Kombine Nomanklatör
(CN) kodlarna uyum sa÷lanmútr. Son 4 basamak ise Türkiye tarafndan
ilave edilen kodlardr.

Örnek;
Kod Madde ad

071080 Di÷er sebzeler (HS)
07108095 Di÷erleri (CN)
071080950011 So÷an (GTIP)
071080950012 Havuç (GTIP)
071080950013 Prasa (GTIP)
Ortalama 5 ylda bir HS’de ve her yl CN’de yaplan de÷iúiklikler Türk
gümrük tarife cetveline yanstlmaktadr.
Soru 29: østatistiklerde, ithalat ya da ihracat yaplan tüm

maddelere iliúkin bilgi bulunabilmekte midir?
Herhangi bir maddeye ait verinin mevcut olabilmesi için Gümrük Giriú Tarife
Cetvelinde o maddeye iliúkin müstakil GTøP numaras açlmú olmas
gerekmektedir. Dú ticarette pay az olan ve benzer özellikler gösteren
birçok madde ‘di÷erleri’ ad altnda toplanmaktadr. Bu nedenle baz
maddelere iliúkin istatistiklere ulaúmak mümkün olamamaktadr.
Soru 30: Gümrük Tarife Cetveli kim tarafndan, nasl

hazrlanmaktadr?
Gümrük Tarife Cetveli her yl Gümrük Müsteúarl÷ koordinatörlü÷ünde ilgili

kuruluúlarn uzmanlarnn ve sektör temsilcilerinin katlmyla oluúturulan bir
çalúma grubu tarafndan hazrlanmaktadr. Bu çalúmalarda uluslararas
kuruluúlar tarafndan yaplan de÷iúiklikler ile ulusal ihtiyaçlar ve yaplan
de÷iúiklik baúvurular de÷erlendirilmektedir.
Soru 31: Dú ticarette ihracat ya da ithalat yaplan ülkenin

belirlenmesinde hangi tür uygulamalar vardr?
Dú ticaret istatistiklerinin üretilmesinde ‘ülke’ en önemli de÷iúkenlerden

birisidir. Dú ticaretin yapld÷ ülke farkl úekillerde belirlenebilmektedir. Bu
konuda 3 yaklaúm mevcuttur.

13
x Satn alan ülke / Satan ülke,

x Yüklemenin yapld÷ ülke / Yükün gitti÷i ülke,
x Menúe (Kaynak) ülke /Tüketici ülke,
Bu yaklaúmlardan üçüncüsü daha çok kullanlmaktadr.
Soru 32: Dú ticaret istatistiklerinde ihracat yaplan ülke kavram

neyi ifade etmektedir?
øhracat yaplan ülke, biliniyorsa maln tüketilece÷i ülkeyi, tüketim ülkesi

bilinmiyorsa gidece÷i bilinen son ülkeyi ifade etmektedir. Örne÷in;
Almanya'da faaliyet gösteren bir firma Türkiye'den satn ald÷ bir mal
Amerika Birleúik Devletleri’ne götürüyorsa, Türkiye'nin ihracat yapt÷ ülke
Almanya de÷il, ABD olarak kaydedilmektedir.
Soru 33: øthalat yaplan ülkeden ne anlaúlmaktadr?
øthalat yaplan ülke, ithal edilen maln üretildi÷i ülkeyi (menúe ülke) ifade
etmektedir. øthalatç ülkenin tespitinde mal Türkiye'ye satan firmann ülkesi
ya da maln Türkiye'ye gelmeden önce bulundu÷u en son ülke de÷il, maln
üretildi÷i ülke önemlidir.Örne÷in; Japonya'da üretilen bir mal Almanya'da
faaliyet gösteren bir firma tarafndan Türkiye'ye satlmúsa bu maln ithal
edildi÷i ülke istatistiklerde Japonya olarak gösterilmektedir.
Soru 34: Menúe (kaynak) ülke nasl tespit edilmektedir?
Menúe ülke, yetkili makamlardan verilmiú menúe belgesine göre tespit

edilmektedir.
x Bir ülke topraklarndan çkarlan madenler,

x Üretilen tarm ürünleri,
x Ülkede do÷an ve yetiúen canl hayvanlar ile bunlardan
elde edilen ürünler,
x Ülkede tutulan veya avlanan av hayvanlar ve balklar
x Ülkede üretilen di÷er ürünler o ülke menúeli
saylmaktadr.

Bir eúyann baúka ülkede gördü÷ü de÷iúiklik ve iúlem dolaysyla o ülke

menúeli saylabilmesi için, bu de÷iúiklik ve iúlemler sonucunda kymetinin
yüzde yüz orannda artmú olmas, bu de÷iúiklik ve iúlemler sonunda tarife
pozisyonunun de÷iúmiú olmas veya o ülkede esasl de÷iúiklik saylabilecek
önemli bir iúçili÷e ve iúleme tabi tutulmas gereklidir.
Soru 35: Dú ticarette taúma sistemi ve taút ülkesi neyi ifade
etmektedir?
Dú ticarette taúma sistemi; dú ticarete konu olan mallarn ülke snrndan
çkú ya da giriúinde kullanlan taúma sistemini ifade etmektedir. Bu
sistemler 1996 ylna kadar denizyolu, demiryolu, karayolu, havayolu ve
boru hatt úeklinde kullanlmaktayd. 1996 ylnda bunlara posta yoluyla
taúma ile baúka bir araca yüklenmeden ithal ya da ihraç edilen nakil
vastalar (otomobil, uçak, gemi vb.) için yeni bir taúma sistemi kodu ilave
edilmiútir. Ulaútrma sektörümüzün yapsn ve geliúimini göstermesi
açsndan önemli bir bilgidir.
Taút ülkesi; ihraç ya da ithal edilen mal ülke snrnda taúyan aracn hangi
ülkeye ait oldu÷unu göstermektedir. Bu bilgi ile ülkemiz araçlarnn dú
ticaret taúmalarndaki pay elde edilmekte, ödemeler bilançosu için navlun
bilgisi oluúturulmasnda kullanlmaktadr.
Soru 36: Gümrük rejim kodu nedir? Gümrük rejim kodu dú ticaret
istatistiklerinde hangi amaçla kullanlmaktadr?
Gümrük rejim kodu; dú ticarete konu olan eúyann gümrük mevzuat
karúsndaki statüsünü belirlemek için kullanlmaktadr. øhracat ya da
ithalatn kesin ya da geçici olup olmad÷, daha önce eúyaya uygulanmú
baúka bir rejim varsa o rejimin ne oldu÷u, iúlemin dahilde ya da hariçte
iúleme kapsamnda yaplp yaplmad÷ gibi bilgiler gümrük rejim kodu ile
anlaúlmaktadr. øhraç ya da ithal edilen eúyann dú ticarete dahil edilip
edilmemesinde en önemli göstergelerden birisi, gümrük rejim kodudur.

15
Soru 37: Türkiye'nin dú ticaret istatistiklerinde kullanlan rejim

kodlar nelerdir?
1996 yl baúndan itibaren Türkiye’de AB ülkelerinin kulland÷ rejim kodlar

kullanlmaya baúlanmútr.
Bu rejim kodlar ana kategorileri itibariyle úunlardr:
x Serbest dolaúma giriú,

x Normal ihracat,
x Geçici ihracat (dúarda iúleme),
x Yeniden ihracat,
x Yurt içi kullanm,
x Geçici ithalat (Dahilde iúleme veya geçici kabul),
x Yeniden ithalat,
x Antrepo rejimi ve eúyann gümrük kontrolü altndaki
di÷er yerlere konulmas,
x Gümrük kontrolü altnda iúleme ile di÷er rejim ve
iúlemler.
Rejim kodlar dú ticaret istatistiklerinde 4 haneli olarak kullanlmaktadr. ølk

2 hane eúyaya uygulanan en son gümrük rejiminin kodunu gösterirken, son
2 hane uygulanan bir önceki rejim kodunu göstermektedir. Örne÷in; 5171
rejim koduyla ithal edilen bir eúyann; önce antrepo rejimine tabi tutuldu÷u
(71) daha sonra dahilde iúleme kapsamnda ithal edilmiú (51) oldu÷u
anlaúlmaktadr.
Soru 38: Dú ticarette miktar nedir? Miktar ölçümünde hangi ölçü
birimleri kullanlmaktadr?
Dú ticarette miktar; ihraç ya da ithal edilen maln miktarn ifade

etmektedir. Mallarn özelliklerine göre de÷iúik ölçü birimleri kullanlmaktadr.
Dú ticarete konu olan mallarn net a÷rlklar (ambalaj malzemesi hariç
maln kendi a÷rl÷) genellikle kilogram olarak istatistiklerde izlenmekte,
maln özelli÷i gere÷i ‘Gümrük Giriú Tarife Cetveli’nde kilogram dúnda ikinci

bir ölçü birimi belirtilmiúse (adet, metreküp, metrekare, litre vb.) belirtilen
ölçü birimine göre de maln miktar ayrca izlenmektedir.
Soru 39: Dú ticarette de÷er neleri içermektedir?
Dú ticarette de÷er; alc ile satc arasnda yaplan anlaúma ile ortaya çkan
de÷erdir. øthalatta CIF (Mal bedeli + Navlun + Sigorta + Yurt dúnda
yaplan di÷er giderler) teslim úekline göre, ihracatta ise FOB (mal bedeli)
teslim úekline göre istatistiklere yansmaktadr. Vergiler ve eúyann
ithalatçya maliyetini oluúturan di÷er giderler istatistiklerde gösterilen mal
de÷erinde yer almamaktadr.
Soru 40: Muhtelif döviz cinsleri ile yaplan dú ticaret ödemeleri
ABD Dolar, EURO ve YTL’ye nasl dönüútürülmektedir?
Dú ticaret istatistikleri ABD Dolar cinsinden yaymlanmakla birlikte, YTL ve

EURO cinsinden de oluúturulmaktadr. Dú ticarete konu olan eúya
de÷erlerinin belirtilen para birimlerine dönüútürülmesinde beyannamenin
tescil tarihinde Merkez Bankas tarafndan yaymlanan günlük çapraz kurlar
Soru 41: Dú ticaret istatistiklerinde veri serisi hangi yla kadar
mevcuttur? Nasl sunulmaktadr?
Dú ticaret verileri, Cumhuriyetin ilk yllarndan itibaren yaymlanmaktadr.

1923–1968 dönemine ait dú ticaret verilerine sadece basl yaynlardan
ulaúlabilmektedir. 1969 sonrasna ait veriler ise, hem basl yayn hem de
TÜøK'in veri tabanlarnda elektronik ortamda mevcuttur.
Soru 42: Dú ticaret verileri ne kadar sürede yaymlanyor? AB

üyesi ülkelerde bu süre nedir?
Dú ticaret verileri 2004 ylna kadar referans ayn takip eden 40 ile 60 gün
arasnda yaymlanmakta iken, 2004 yl Haziran ayndan itibaren 30 gün
içinde yaymlanmaya baúlanmútr. Yaymlama takvimi her yl Ocak aynda
TÜøK tarafndan ilan edilmektedir. EUROSTAT, üye ülkelerin AB dú
ülkelerle yapt÷ ticarete iliúkin verileri göndermeleri için 42 gün süre

17
vermektedir. Bu süre dikkate alnd÷nda ülkemizde dú ticaret verileri di÷er

ülkelere göre oldukça erken yaymlanmaktadr.
Soru 43: Yaymlanmú dú ticaret verileri daha sonra niçin revize
edilmektedir? Revize oran toplam de÷ere göre nedir?
Dú ticaret verileri, haber bülteni ile geçici olarak açklanmakta, sonraki
dönemlerde kesinleúmektedir. Verilerin geç yaymlanmasnn yarataca÷
sakncalara göre, bir miktar revize edilmesi daha tercih edilebilir bir
durumdur. Gümrük iúlemlerinin %99’a yakn otomasyona geçen gümrük
idarelerinde yaplmakta, bu nedenle TÜøK’e veriler eski yllara oranla daha
erken aktarlmaktadr. Bu geliúmelere ba÷l olarak veriler hem daha erken
yaymlanmakta hem de revize oran giderek azalmaktadr. Yaymlanan dú
ticaret verilerinde 2 nedenle de÷iúiklik yaplmaktadr.
x Gümrük Müsteúarl÷ndan sonraki dönemlerde gelen ek

bilgilerin ilgili ay verilerine yanstlmas,
x Yaplan analizlerde geçmiú dönem verilerine ait hatalarn
tespit edilerek düzeltme yaplmas
Revizeler daha çok birinci nedenden kaynaklanmaktadr. Gümrük

otomasyonu ile birlikte verilerdeki revize oran giderek azalmaktadr. 2006
ylnda toplam revize oran ihracatta %4, ithalatta % 4.01 olmuútur. 2007
ylnn Ocak-Ekim dönemi verilerinde ilk yaynland÷ de÷erden sonra
yaplan toplam revizelerin oran ihracatta % 0.46, ithalatta % 1.16
düzeyindedir.
Soru 44: Dú ticaret verilerinin kullanclar kimlerdir?
Dú ticaret istatistiklerinin her kesimden kullancs bulunmaktadr. Ulusal

hesaplar, ödemeler dengesi, yllk ve 5 yllk planlarn hazrlanmasnda dú
ticaret verileri önemli kaynaktr. Ayrca, özel sektör, üniversiteler,
uluslararas kuruluúlar ve basn kuruluúlar ve tüm karar alclar tarafndan
yo÷un úekilde kullanlmaktadr. 2005 ve 2006 yl için oluúturulan
istatistiklere göre TÜøK’e yaplan toplam veri talebinin saysal olarak % 21-
22’sini dú ticaret verileri oluúturmaktadr.

Soru 45: Dú ödemeler bilançosu nedir? Hangi bilgileri içerir?
Dú Ödemeler Bilançosu (DÖB); bir ülkenin dú dünya ile yapt÷ ekonomik
iúlemlerin bir özetidir. Ülkelerin belirli bir dönem içerisindeki dú ekonomik
iliúkilerinin sonucunu gözler önüne serer. Baúka bir deyiúle, di÷er ülkelere
çeúitli nedenlerle yaplan ödemelerle, dú ülkelerden sa÷lanan dövizleri (ya
da döviz karúl÷ ulusal paray) gösteren bir bilançodur.
T.C. Merkez Bankas tarafndan hazrlanan Türkiye’nin dú ödemeler

bilançosu úu ana bölümleri kapsamaktadr.
1. Cari iúlemler dengesi: Bu ana bölümde mal ithalat ve

ihracat ile navlun, sigorta, turizm, faiz, iúçi transferleri gibi mal ve hizmet
gelir ve giderleri yer almaktadr.
2. Sermaye hareketleri: Bu bölüm dú borç ödemeleri, özel

yabanc sermaye giriú ve çkúlar, proje ve program kredileri ile di÷er
sermaye hareketlerini göstermektedir.
Ayrca dú ödemeler bilançosunda bilançonun genel dengesini oluúturan;
3. Net hata ve noksan,

4. Rezerv hareketleri,
bölümlerine de yer verilmektedir.
ølk üç kalem ülkenin dú ülkelerle yapt÷ ekonomik iúlemlerin sonucu olup
“çizgi üstü iúlemleri” olarak adlandrlr. Son kalem ise denkleútirici (çizgi
alt) iúlemleri oluúturur. ødeal olarak cari iúlemler ile sermaye hareketleri
dengesi toplamnn rezerv hareketleri dengesine eúit olmas gerekir. Aksi
durumda aradaki fark net hata ve noksan kalemine yazlarak bilanço
denkli÷i sa÷lanr.

19
Soru 46: Dú ticaret verilerine nasl ulaúlabilir?
Ayrntl bilgilere ulaúmak (Madde düzeyinde) için Türkiye østatistik Kurumu

Baúkanl÷’na veya Bölge Müdürlüklerine baúvurulmas gerekmektedir.
Türkiye østatistik Kurumu’nun web (www.tuik.gov.tr) adresinde bulunan dú
ticaret istatistikleri bölümünde haber bülteni ve özet dú ticaret verilerine
yer verilmektedir.
Soru 47: TÜøK’in web sayfasnda dú ticaret verileri hangi ayrntda
mevcuttur?
Dú ticaret verileri, TÜøK web sayfasnda ‘Haber Bültenleri Yaynlama

Takvimi’ne uygun olarak aylk haber bültenleri ile her ay kullanma
sunulmaktadr. Haber bültenleri ekinde yer alan tablolarda ilgili yl ve bir
önceki yla ait aylk ve birikimli bilgiler verilmektedir.
Ayrca TÜøK web sayfasnda, ço÷u 1996 ylndan baúlamak üzere yllara,
fasllara, ülkelere, ülke gruplarna, SITC, BEC, ISIC gibi uluslararas mal ve
sektör snflamalarna, döviz türlerine, gümrüklere, illere, teslim úekillerine,
ödeme úekillerine, sözleúme türlerine göre aylk ve yllk veriler ile ham
petrol ithalat bilgilerinden oluúan ve her ay güncellenen statik tablolar yer
almaktadr.
Yine TÜøK web sayfasnda 1969-2005 verileri için dinamik sorgulama

imkan mevcuttur. Dinamik sorgulama ile fasl, ülke, ülke grubu ile BEC,
ISIC ve SITC snflamalarna göre dú ticaret verilerine, ayrca Türkiye ile
Karadeniz Ekonomik øúbirli÷i Ülkeleri (KEø) arasndaki ticaret bilgilerine
ulaúlabilmektedir.
Soru 48: Dú ticaret verileri hangi mal ve sektör snflamalarna

göre de÷erlendirilmektedir?
Dú ticaret verileri uluslararas snflamalara göre kullanma sunulmaktadr.

Harmonize sistem kodlar ile bu snflamalar arasndaki geçiú anahtarlar

Birleúmiú Milletler ve EUROSTAT’n web sitelerinden yararlanlarak her yl

yaplmaktadr.
Türkiye’nin dú ticaret istatistikleri aúa÷daki uluslararas mal ve sektör

snflamalarna göre tasnif edilmektedir:
x Harmonize Sistem (HS),

x Standart Uluslararas Ticaret Snflamas (SITC),
x Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararas Standart Sanayi
Snflamas (ISIC. Rev 2 ve Rev 3),
x Geniú Ekonomik Kategorilerin Snflamas (BEC),
x Avrupa Toplulu÷unda Faaliyete Göre Ürünlerin østatistiki
snflamas (CPA).
Soru 49: Harmonize sistem nedir? Dünya ülkeleri arasnda

kullanm yaygn mdr?
Harmonize sistem; esas olarak gümrük iúlemlerinde kullanlan bir

snflamadr. Harmonize sistemin ilk tasla÷ 1981 ylnda Gümrük øúbirli÷i
Konseyi tarafndan hazrlanmútr. 21 ana bölüm 97 fasl, uluslararas
ticarette a÷rl÷ olan 1 241 dörtlü ve 5 019 altl basama÷a ayrlan
harmonize sistem Haziran 1983'de onaylanmú ve 1 Ocak 1988 tarihinde 38
ülke tarafndan kullanlmaya baúlanmútr. 2006 ylnda Birleúmiú Milletler’in
yapt÷ araútrmaya cevap veren 111 ülkeden 104'ü harmonize sistemi
kulland÷n bildirmiútir. Harmonize sistemi kullanan ülkelerin araútrmaya
cevap veren ülkelerin toplam ticareti içindeki pay % 93.7 olarak
hesaplanmútr.
1992, 1996, 2002 ve 2007 yllarnda revize edilen Harmonize Sistem,

Türkiye tarafndan 1989 ylndan 1995 ylna kadar 2 basamak ilavesiyle 8
basamak olarak kullanlmútr. 1996 ylnda Gümrük Giriú Tarife Cetvelinde
madde kodlar 12 basama÷a, madde kodu says 19 283'e çkarlmútr.
2007 ylnda toplam 18 275 madde kodu bulunmasna karúlk, ihracatta 12
237, ithalatta ise 13 282 madde iúlem görmüútür.

21
Soru 50: Uluslararas Standart Ticaret Snflamas (SITC) nedir?

Yaps ve kullanm alanlar nelerdir?
Uluslararas Standart Ticaret Snflamas ( Standart International Trade

Classification: SITC) Birleúmiú Milletler tarafndan hükümetlerin iúbirli÷i ve
uzmanlarn görüúleri alnarak hazrlanmú, uluslararas karúlaútrmalara
olanak sa÷lamak amacyla 1950 ylndan itibaren kullanlmas tavsiye
edilmiútir. 1960'lara gelindi÷inde birçok ülke dú ticaret istatistiklerini SITC
ile iliúkili snflamalara göre düzenlemeye baúlamú, uluslararas kuruluúlarn
birço÷u da dú ticaret istatistikleri için SITC'yi temel almútr.
Dú ticaret hacminin büyümesi ve teknolojik yenilikler nedeniyle SITC'nin

revize edilmesi ihtiyaç haline gelmiú, snflama 4 defa revize edilmiútir.
Halen 1986 ylna ait SITC.Revize 3 listesi kullanlmaktadr. Birden beúe
kadar basamakl bir yap ile oluúturulmuútur. 10 adet 1 basamakl, 67 adet
2 basamakl, 261 adet 3 basamakl, 1 033 adet 4 basamakl, 3 121 adet 5
basamakl kod içeren bir yaps vardr. Bununla birlikte, 2007 ylnda
yaymlanan SITC snflamasnn 4. revizyonu da veri tabanlarnda mevcut
bulunmaktadr.
SITC, özellikle uluslararas dú ticaret verilerinin karúlaútrlmasnda

Soru 51: Geniú Ekonomik Kategoriler Snflamas (BEC)’nn yaps

nasldr? Nerelerde kullanlmaktadr?
Geniú Ekonomik Kategorilerin Snflamas (Broad Economic Categories: BEC)

Birleúmiú Milletler østatistik Bürosu tarafndan uluslararas dú ticareti
özetlemek için hazrlanmútr. 1971 ylnda hazrlanan snflama 1976, 1986
ve 1988 yllarnda revize edilmiútir. Halen 1988 ylnda hazrlanan Revize3
listesi kullanlmaktadr. Ulusal hesaplar sisteminde kullanlmak üzere,
mallarn son kullanmlar dikkate alnarak BEC kategorileri oluúturulmuútur.
Ürünler, 7 adet ana kategori, 14 adet 2 basamakl kategori ve 8 adet 3
basamakl alt kategoriden oluúmaktadr. Ürünler; sermaye mallar, ara
mallar ve tüketim mallar gibi kullanm amaçlarna göre gruplanmaktadr.

Soru 52: Dú ticaret istatistiklerinde kullanlan Uluslararas

Standart Sanayi Snflamas (ISIC)’nn özellikleri nelerdir?
Uluslararas Standart Sanayi Snflamas'nn (International Standart

Industrial Classification: ISIC) uyarlamas Birleúmiú Milletler Ekonomik ve
Sosyal Konseyi tarafndan 1948 ylnda kabul edilmiútir. Snflama ekonomik
faaliyet türlerine göre oluúturulmuútur.
ISIC.Rev 2 snflamas 1958 ve 1968 yllarnda revize edilmiútir. 10 ana

bölüm, 72 ana grup ve 160 gruptan oluúan bir yaps vardr.
1989 ylndan itibaren ISIC.Rev 3 kullanlmaya baúlanmútr. Bu snflama da

2002 ylnda revize edilerek ISIC.Rev 3.1 versiyonu oluúturulmuútur.
Snflama 17 ana bölüm, 62 ana grup, 161 grup ve 298 snftan
oluúmaktadr.
Soru 53: Avrupa Toplulu÷unda Faaliyete Göre Ürünlerin østatistiki

Snflamas (CPA) nedir?
Avrupa Toplulu÷unda Faaliyete Göre Ürünlerin østatistiki Snflamas

(Statistical Classification of Product by Activity in European Community:
CPA) 1993’de kullanlmaya baúlanmú, 1996 ve 2002 yllarnda revize
edilmiútir.
CPA Avrupa Birli÷i’nin özel ihtiyaçlarn karúlamak amacyla Birleúmiú

Milletler Merkezi Ürün Snflamas’nn (Central Product Classification: CPC)
Avrupa versiyonu olarak hazrlanmútr.
Soru 54: Dú ticaret verilerinde gizleme uygulanmasnn yasal

dayana÷ ve uygulama yöntemi nedir?
2005 yl Kasm aynda yürürlü÷e giren ‘5429 Sayl Türkiye østatistik
Kanunu’ ve bu kanuna göre hazrlanarak 20 Haziran 2006 tarihinde
yaymlanan ‘Resmi østatistiklerde Veri Gizlili÷i ve Gizli Veri Güvenli÷ine
iliúkin Usul ve Esaslar Hakknda Yönetmelik’ hükümleri gere÷i tüm verilere
oldu÷u gibi dú ticaret istatistiklerine de gizleme uygulanmaktadr.

23
Bahsi geçen yasa ve yönetmeli÷e göre herhangi bir veri hücresindeki bilgi,
1 veya 2 istatistiki birime aitse gizlenmekte, istatistiki birim says 3’ten
fazla olmas durumunda ise en büyük paya sahip 2 firmann payna
baklmaktadr. ølk firmann pay % 80’i veya iki firmann pay % 90’
geçiyorsa veri yine gizli saylmaktadr (Aktif gizleme). Bu uygulama ile
kiúisel bilgilerin korunmas amaçlanmaktadr. Ancak, AB ülkelerinde dú
ticaret istatistiklerinde pasif gizleme uyguland÷ görülmektedir. Pasif
gizleme sisteminde istatistiki birimin baúvurusu halinde gizleme
uygulanmaktadr. Yasada yer alan gizlemeye iliúkin maddelerin
de÷iútirilerek dú ticaret istatistiklerinde pasif gizleme uygulamasna
geçilmesi konusunda çalúmalara baúlanmútr.
Soru 55: Uluslararas dú ticaret verilerinin karúlaútrlabilirlik

durumu nedir? Verilerin tutarll÷n etkileyen etkenler nelerdir?
Çeúitli nedenlerle ihracatç ya da ithalatç ülkeler arasnda karúlkl dú

ticaret istatistiklerinin farkllklar gösterdi÷i bilinmektedir. Uluslararas dú
ticaret istatistiklerine bakt÷mzda A ülkesinin B ülkesine yapt÷ ihracatn,
karúlkl olarak A ülkesinin ihracatnda ve B ülkesinin ithalatnda görünmesi
beklenir. Ancak, pratikte durum böyle olmamaktadr. Bu nedenle Birleúmiú
Milletler ve di÷er uluslararas kuruluúlar dú ticaret verilerinin
karúlaútrlmasn sa÷lamak amacyla çeúitli öneriler yapmaktadrlar.
Bu farkllklar genellikle úu nedenlere dayanmaktadr:
x Snflama farkllklar,
x Kayt zamanndaki farkllklar,
x Ticaret yaplan ülkenin tespitindeki sistem farkllklar,
x øhracat ve ithalattaki teslim úeklinin farkl oluúu,
x Dú ticaretin kapsamndaki farkllklar (genel ticaret, özel
ticaret sistemleri, kapsama dahil edilen mallarn
farkllklar).

Soru 56: Dünya dú ticaret hacmi ne kadardr? Türkiye’nin Dünya

dú ticaretinde yeri nedir?
Dú ticaret hacmi ihracat ve ithalatn toplamn ifade etmektedir. 2006 yl
verilerine göre Dünya toplam ihracat 12 083 Milyar $, Dünya ithalat ise
12 413 Milyar Dolardr. 2006 yl verilerine göre Türkiye’nin pay Dünya
ihracatnda % 0.7 Dünya ithalatnda ise % 1.1’dir. Türkiye en çok ihracat
yapan ülkeler sralamasnda 34. srada, en çok ithalat yapan ülkeler
sralamasnda ise 21. srada bulunmaktadr. (Ek 2)
(Milyar $)

25
Dünya ihracat ve ithalat 1950’den 2006 ylna kadar 198 kat artú
göstermiútir. Dünya ülkelerinin toplam ihracat 1950 ylnda 61, 1960 ylnda
128, 1970 ylnda ise 314 Milyar ABD Dolardr. 1950 ylndan 2006 ylna
kadar Türkiye’nin ise ihracat 325 kat, ithalat 488 kat artú göstermiútir.
Türkiye’nin dünya ticaretindeki pay 1980’li yllardan itibaren önemli ölçüde
artú göstermiútir.
Soru 57: Türkiye'nin en çok ihracat ve ithalat yapt÷ ülkeler

hangileridir?
Türkiye'nin 2006 yl ihracatnda % 11.3 pay ile Almanya ilk srada yer
almakta, bu ülkeyi % 8 ile øngiltere, % 7.9 ile øtalya, % 5.9 ile ABD, % 5.4
ile Fransa ve % 4.3 ile øspanya izlemektedir. Türkiye’nin 2006 yl
ithalatnda ise Rusya Federasyonu’nun pay % 12.8, Almanya'nn pay %
10.6, Çin’in pay % 6.9, øtalya'nn pay % 6.2, Fransa’nn pay % 5.2
olmuútur. Bu ülkeleri ABD, øran, Birleúik Krallk, øsviçre ve øspanya
izlemektedir. (Ek 3)

Soru 58: Türkiye en çok hangi ürünleri ihraç etmektedir?
Harmonize sistemin fasllar düzeyinde yaplan de÷erlendirmeye göre

Türkiye’nin 2006 yl ihracatnda motorlu kara taútlar grubu ilk srada yer
almaktadr. øhracat büyüklü÷üne göre srasyla örme giyim eúyas, kazanlar,
makineler, mekanik cihazlar, elektrikli makine ve cihazlar, demir çelik ve
örülmemiú giyim eúyas motorlu kara taútlarn izleyen mal gruplardr. (Ek
4)
Soru 59: Türkiye en çok hangi ürünleri ithal etmektedir?
2006 ylnda Türkiye’nin en çok ithal etti÷i ürün grubu, içerisinde ham
petrol ile do÷algazn da bulundu÷u mineral yakt ve ya÷lar olmuútur. Bu
grubu kazanlar, makineler, mekanik cihazlar, demir çelik, motorlu kara
taútlar, elektrikli makine ve cihazlar ile plastik ve plastik mamulleri
izlemiútir. (Ek 5)
Soru 60: TÜøK tarafndan hesaplanan dú ticaret endeksleri

hangileridir?
TÜøK tarafndan aúa÷da belirtilen dú ticaret endeksleri hesaplanmaktadr.
x øhracat miktar endeksi

x øhracat birim de÷er endeksi
x øthalat miktar endeksi
x øthalat birim de÷er endeksi
Soru 61: Dú ticaret miktar endeksi nedir?
Dú ticaret miktar endeksleri, fiyatlar sabit olmak koúuluyla dú ticaret
miktarlarnda meydana gelen de÷iúimi ölçmektedir.

27
Soru 62: Dú ticaret birim de÷er endeksi neyi ifade etmektedir?
Fiyat endeksi ile arasnda ne fark vardr?
Dú ticaret birim de÷er endeksi, ihracat ya da ithalat birim de÷erlerinde

meydana gelen de÷iúimin ölçüsüdür. øki endeksin bilgi kayna÷ farkldr.
Birim de÷er endeksleri dú ticaret istatistiklerinden hesaplanmaktadr. Birim
de÷er endeksinde mallarn herhangi bir döneme ait ihracat ya da ithalat
toplam de÷erlerinin toplam miktarlarna bölünmesiyle elde edilen ortalama
birim de÷erler kullanlarak endeks hesaplanrken, dú ticaret fiyat
endekslerinde ihracat ve ithalatç firmalardan iyi tanmlanmú ürünlerin
fiyatlar alnmaktadr. Bu nedenle birim de÷er endekslerindeki de÷iúim,
gerçek fiyat de÷iúiminin yannda, ayn tarife numaras altnda farkl
özelliklerdeki ürünlerin yer almasndan da kaynaklanabilmektedir. Bir
dönemde ucuz ürünler a÷rlkl olarak dú ticarete konu olmuúken, sonraki
dönemde daha pahal ürünlerin iúlem görmesi ya da tersi durum nedeniyle
birim de÷erler de÷iúebilmektedir.
Soru 63: Hesaplanan dú ticaret endekslerinin baúlca özellikleri

nelerdir?
x Endekslerin temel yl 2003’dür.
x Endeksler zincirleme yöntemle hesaplanmaktadr.
x Aylk, 3 aylk ve yllk olarak hesaplanmaktadr.
x 4 ayr snflamaya göre hesaplanmakta, ISIC.Rev 3
snflamasna göre yaymlanmaktadr.
x Birim de÷er endeksleri ABD Dolar ve YTL para
birimlerine göre hesaplanmaktadr.
x Miktar endeksleri, de÷er endeksi ve birim de÷er endeksi
kullanlarak dolayl yöntemle hesaplanmaktadr.
x Birim de÷er endeksleri Fisher formülüyle
hesaplanmaktadr.
Soru 64: Dú Ticaret Endeksleri hangi snflamalara göre

hesaplanmaktadr?
Dú ticaret endeksleri aúa÷daki snflamalara göre hesaplanmakta, ancak,

‘Uluslararas Standart Sanayi Snflamas’na (ISIC.Rev3) göre
yaymlanmaktadr.

x Uluslararas Standart Sanayi Snflamas ( ISIC. Rev 3)

x Uluslararas Standart Ticaret Snflamas (SITC. Rev 3)
x Geniú Ekonomik Kategorilerin Snflamas (BEC)
x Avrupa Ekonomik Toplulu÷unda Faaliyete Göre Ürünlerin
østatistiki Snflamas (CPA)
Soru 65: Sabit bazl endeks ile zincirleme endeks arasnda ne fark
vardr?
Sabit ve zincirleme endeksler arasnda aúa÷daki temel farkllklar

bulunmaktadr.
x Sabit bazl endekslerde tek bir temel yl seçilmekte ve

de÷iútirilmemektedir. Zincirleme endekste ise her yl baz
yl de÷iútirilmekte, bir önceki yl baz seçilmektedir.
x Sabit bazl endekste temel yl a÷rlklar sabit olmakta,

zincirleme endekste ise her yl a÷rlklar yeniden
hesaplanmaktadr.
x Sabit bazl endekslerde zamanla maddeler temsil

oranlarn yitirirken, zincirleme endekste maddeler ve
a÷rlklar her yl yenilendi÷inden, bilgiler en son yapy
yanstmaktadr.
Soru 66: 2003 Temel Yll Dú Ticaret endekslerinde madde seçimi
hangi kriterlere göre yaplmú, endekse kaç madde seçilmiútir?
Maddelerin endekse seçilmesinde iki ölçü kullanlmútr. Birinci ölçü,

maddenin birim fiyat yönünden homojenli÷idir. Bunun için formülü aúa÷da
gösterilen ‘Yüzde Yaknlk Ölçüsü (YYÖ)’ kullanlmú, YYÖ 60 ve üzerinde
olan ürünler endekse seçilmiútir. Oran yüze yaklaútkça ayn tarife
numarasnda iúlem gören ürünlerin homojenli÷i artmaktadr.
YYÖ = [(Ortalama/ Standart sapma)/Ortalama)]*100

29
Madde seçiminde kullanlan ikinci ölçü, maddenin yl içerisinde en az 8 ay

dú ticarete konu olmasdr.
Endeks hesaplamasnda ilk basamak olarak 12 haneli Gümrük Tarife

østatistik Pozisyonlar (GTøP) seçilmiútir.
øhracat birim de÷er endeksine 2003 yl toplam ihracat de÷erinin % 87’sini
oluúturan 1767 madde, ithalat birim de÷er endeksine ise 2003 yl toplam
ithalat de÷erinin % 80,5’ini oluúturan 2103 madde seçilmiútir.
Soru 67: 2003 Temel yll dú ticaret endekslerinde madde ve

sektör a÷rlklar nasl hesaplanmaktadr?
Sektör a÷rl÷ için, sektör de÷erinin endekste kapsanan sektörlerin toplam

de÷eri içindeki pay; madde a÷rl÷ için ise, ilgili maddenin de÷erinin, ait
oldu÷u sektörde endekse seçilen maddelerin toplam de÷eri içindeki pay
ISIC.Rev3 snflamasna göre ana sektörlerin 2003 ylndaki a÷rlklar

aúa÷daki gibidir.
3. Birim de÷er endekslerinde ana sektör a÷rlklar, 2003
A÷rlk (%)
Sektör ad øhracat øthalat

Tarm ve Ormanclk 4.49 3.66
Balkçlk 0.17 0
Madencilik ve taúocakçl÷ 0.99 13.02
ømalat sanayi 93.96 80.38
Di÷erleri (Hurda ve atklar) 0.39 2.94

Soru 68: 2003 temel yll birim de÷er endekslerinin

hesaplanmasnda hangi formül kullanlmaktadr?
Birim de÷er endeksleri formülleri aúa÷da verilen Laspeyres ve Paasche

endekslerinin geometrik ortalamas olan Fisher yöntemiyle hesaplanmútr.
ILASPEYRES =
¦ Pymi * Q o
¦ P *Q o o
¦ Pymi * Q ymi
IPAASCHE =
¦ P * Qymi
o
IFISHER =
¦ Pymi * Q ¦ Pymi * Qymi
o
¦ P *Q
o ¦ P * Qymi
o o
Formüllerde yer alan de÷iúkenler;
Qymi = y. yln m. aynda i. maddenin miktarn

Pymi = y. yln m. aynda i. maddenin ortalama kilogram fiyatn
Qo = i. maln temel yldaki miktarn
Qymi = y. yln m. aynda i. maddenin miktarn
Po = i. maln temel yldaki ortalama kilogram fiyatn
ifade etmektedir.
Soru 69: Dú ticaret miktar endeksleri nasl hesaplanmaktadr?
Miktar endeksleri hesaplanan de÷er ve birim de÷er endeksleri yardmyla

aúa÷daki formül kullanlarak dolayl yoldan hesaplanmaktadr.
Miktar endeksi = (De÷er endeksi/ Birim de÷er endeksi)*100

31
Soru 70: Dú ticaret de÷er endeksi neyi ifade etmekte, nasl
hesaplanmaktadr?
De÷er endeksi, toplam ihracat ya da ithalat de÷erlerinde meydana gelen

de÷iúimi ölçmektedir. De÷er endekslerinin hesaplanmasnda temel yl ABD
Dolar de÷erleri kullanlmaktadr. Temel yl ABD Dolar de÷erlerinin 12 aylk
ortalamas 100 kabul edilerek aúa÷daki formülle hesaplanmaktadr.
De÷er endeksi = (Vymi / Voi)*100
Vymi= y. yln m. aynda i. sektörün Dolar de÷eri,
Voi= ø. Sektörün temel yl ortalama Dolar de÷eri
Örne÷in; 2003 yl toplam ihracat 48 Milyar ABD Dolar ise aylk ortalama
ihracat 48/12= 4 Milyar ABD Dolardr
2005 Ocak ay ihracat 5 Milyar ABD Dolar olarak gerçekleúti÷inde
2005 Ocak ay de÷er endeksi = (5/4)*100= 125 olarak elde edilir.
Soru 71: Zincirleme endeksle hesaplanan birim de÷er endeksi

de÷erleri 2003 temel ylna nasl dönüútürülmektedir?
Zincirleme endeks yönteminde her yln endeksi öncelikle bir önceki yl
temel alnarak hesaplanmaktadr. Daha sonra bulunan endeks saylar link
edilerek 2003 temel ylna dönüútürülmektedir. Bu iúlem için, bir önceki yl
temel alnarak hesaplanan endeks says, bir önceki yla ait link edilmiú
endeks says ile çarplmaktadr.
Bu iúlem için aúa÷daki formül kullanlmaktadr.
FUVI(2005/2003)=FUVI(2004/2003)*FUVI(2005/2004)
FUVI= Fischer birim de÷er endeksi
Örne÷in; 2003 temel yla göre hesaplanmú 2004 yl endeks says 105,
2005 Ocak ay için buldu÷umuz link edilmemiú endeks says 110 ise,

2003 temel yla dönüútürülmüú 2005 Ocak ay endeks says =

(110*105)/100= 115.5 olarak hesaplanacaktr.
Soru 72: Dú ticaret endeksleri hangi amaçlarla kullanlmaktadr?
Dú ticaret endekslerinin en önemli kullanm alan ulusal hesaplar sistemidir.

Gerek üretim gerekse harcamalar yöntemiyle hesaplanan milli gelir
hesaplamalarnda ithalat vergilerinin, ihracatn ve ithalat de÷erlerinin sabit
fiyatlarla hesaplanmasnda kullanlmaktadr. Ayrca, ithalat fiyat endeksleri
üretici fiyat endekslerinin (ÜFE) bir tamamlaycs olarak ithal ürünlerdeki
fiyat de÷iúimi için tamamlayc bir göstergedir.
Soru 73: TÜøK tarafndan bugüne kadar hangi temel yll dú
ticaret endeksleri hesaplanmútr?
TÜøK tarafndan bugüne kadar aúa÷daki dú ticaret endeksleri

hesaplanmútr.
x 1968 temel yll dú ticaret endeksleri (3 aylk),
x 1973 temel yll dú ticaret endeksleri (3 aylk, 1984’e
kadar),
x 1982 temel yll dú ticaret endeksleri (1993 ylnda aylk
hesapland),
x 1989 temel yll dú ticaret endeksleri (aylk),
x 1994 temel yll dú ticaret endeksleri (aylk),
x 2003 temel yll dú ticaret endeksleri (aylk, 3 aylk, yllk).
Soru 74: Dú ticaret endekslerinin sonuçlarna nasl

ulaúlmaktadr?
Dú ticaret endekslerinin sonuçlar özet olarak haber bülteni ile

yaymlanmaktadr. Haber bülteninde yer almayan ayrntl bilgilere ya da
zaman serisi bilgilerine, Türkiye østatistik Kurumuna baúvurarak ya da TÜøK
web sayfasndan dinamik sorgulama yoluyla ulaúmak mümkündür. TÜøK
web sayfasnda 1982, 1989, 1994 ve 2003 temel yll dú ticaret
endekslerinin sonuçlar, hesaplanan snflamalara göre aylk, 3 aylk ve yllk
dönemler itibariyle ayrntl bir úekilde yer almaktadr.

33
Soru 75: Avrupa Birli÷i ülkelerinde hangi dú ticaret endeksleri

hesaplanmaktadr? EUROSTAT üye ülkelerden hangi endeksleri
istemektedir?
AB üyesi ülkelerin ço÷unlu÷u birim de÷er endeksi hesaplamakta ve

endekslerde genellikle Fisher yöntemi uygulanmaktadr. Üretici fiyat
endeksleri, ithal ürünlerdeki fiyat de÷iúimlerini yanstmad÷ndan Eurostat
üye ülkelerden CPA snflamasna göre ithalat fiyat endeksi hesaplamalarn
istemektedir. Halen istenen endeksleri hesaplayarak Eurostat’a gönderen 6
ülke bulunmaktadr: Bu ülkeler Almanya, Finlandiya, øtalya, Hollanda, øsveç
ve Slovenya’dr. Di÷er ülkeler bu amaçla çalúmalara baúlamútr. Fransa bu
endeksi 2009 ylnda tamamlamay hedeflemektedir. AB üyesi ülkeler dú
ticaret endekslerini genellikle CPA veya SITC snflamasna göre
hesaplamaktadr. Resmi østatistik Programnda Türkiye’nin dú ticaret fiyat
endekslerinin 2011 ylna kadar hesaplanmas öngörülmektedir.

Ek
Ek 1. Serbest bölge listesi
1 Antalya Serbest Bölgesi
2 Atatürk Hava Liman Serbest Bölgesi
3 østanbul Deri Serbest Bölgesi
4 Ege Serbest Bölgesi
5 Mersin Serbest Bölgesi
6 Trakya Serbest Bölgesi
7 Trabzon Serbest Bölgesi
8 Mardin Serbest Bölgesi
9 Erzurum Serbest Bölgesi
10 Menemen Deri Serbest Bölgesi
11 Yumurtalk Serbest Bölgesi
12 Rize Serbest Bölgesi
13 Samsun Serbest Bölgesi
14 Kayseri Serbest Bölgesi
15 Avrupa Serbest Bölgesi
16 Gaziantep Serbest Bölgesi
17 Bursa Serbest Bölgesi
18 Tubitak Teknoloji Serbest Bölgesi
19 Kocaeli Serbest Bölgesi
20 Denizli Serbest Bölgesi

35
Ek
Ek 2. Seçilmiú ülkelerin ihracat ve ithalat, 2006
øhracat øthalat
De÷er De÷er
Sra (Milyar (Milyar
No Ülke $) (%) Ülke $) (%)
1 Almanya 1 112.0 9.2 ABD 1 919.4 15.5
2 ABD 1 038.3 8.6 Almanya 908.6 7.3
3 Çin 968.9 8.0 Çin 791.5 6.4
4 Japonya 649.9 5.4 øngiltere 619.4 5.0
5 Fransa 490.4 4.1 Japonya 579.6 4.7
6 Hollanda 462.4 3.8 Fransa 534.9 4.3
7 øngiltere 448.3 3.7 øtalya 437.4 3.5
8 øtalya 410.6 3.4 Hollanda 416.4 3.4
9 Kanada 389.5 3.2 Kanada 357.7 2.9
10 Belçika 369.2 3.1 Belçika 353.7 2.9
11 Güney Kore 325.5 2.7 Hong Kong 335.8 2.7
12 Hong Kong 322.7 2.7 øspanya 316.4 2.5
13 Rusya Fed. 304.5 2.5 Güney Kore 309.4 2.5
14 Singapur 271.8 2.2 Meksika 268.2 2.2
15 Meksika 250.4 2.1 Singapur 238.7 1.9
16 Tayvan 223.8 1.9 Tayvan 203.0 1.6
17 Suudi 209.5 1.7 Hindistan 174.8 1.4
Arabistan
18 øspanya 205.5 1.7 Rusya Fed. 163.9 1.3
19 Malezya 160.7 1.3 øsviçre 141.4 1.1
20 øsviçre 147.5 1.2 Avusturya 140.3 1.1
21 øsveç 147.4 1.2 Türkiye 139.6 1.1
22 Avusturya 140.4 1.2 Avustralya 139.3 1.1
23 BAE 139.4 1.2 Malezya 131.2 1.1
24 Brezilya 137.5 1.1 Tayland 128.6 1.0
25 Tayland 130.8 1.1 øsveç 126.7 1.0
26 Avustralya 123.3 1.0 Polonya 126.0 1.0
27 Norveç 121.5 1.0 BAE 97.8 0.8
28 Hindistan 120.3 1.0 Brezilya 95.9 0.8
29 ørlanda 111.1 0.9 Çek 93.2 0.8
Cumhuriyeti
30 Polonya 110.3 0.9 Danimarka 86.3 0.7
31 Endonezya 103.5 0.9 Endonezya 80.3 0.6
32 Çek 95.1 0.8 Güney Afrika 77.3 0.6
Cumhuriyeti
33 Danimarka 92.8 0.8 Macaristan 77.0 0.6
34 Türkiye 85.5 0.7 ørlanda 72.8 0.6

Ek
Ek 3. En çok ihracat ve ithalat yaplan 30 ülke, 2006
øhracat øthalat
De÷er De÷er
Sra (Milyon (Milyon
No Ülke ad $) (%) Ülke ad $) (%)
Toplam 85 535 100.0 Toplam 139 576 100.0
1 Almanya 9 686 11.3 Rusya Fed. 17 806 12.8
2 øngiltere 6 814 8.0 Almanya 14 768 10.6

3 øtalya 6 752 7.9 Çin 9 669 6.9
4 A.B.D. 5 061 5.9 øtalya 8 663 6.2
5 Fransa 4 604 5.4 Fransa 7 240 5.2
6 øspanya 3 720 4.3 A.B.D. 6 261 4.5
7 Rusya Fed. 3 238 3.8 øran 5 627 4.0
8 Irak 2 589 3.0 øngiltere 5 138 3.7
9 Hollanda 2 539 3.0 øsviçre 4 015 2.9
10 Romanya 2 350 2.7 øspanya 3 833 2.7
11 B.A.E. 1 986 2.3 Güney Kore 3 556 2.5
12 Yunanistan 1 603 1.9 Japonya 3 217 2.3
13 Bulgaristan 1 568 1.8 Ukrayna 3 059 2.2
14 øsrail 1 529 1.8 Romanya 2 669 1.9
15 Belçika 1 381 1.6 Belçika 2 477 1.8
16 Ukrayna 1 121 1.3 Libya 2 297 1.6
17 øran 1 067 1.2 Suudi 2 252 1.6
Arabistan
18 Polonya 1 060 1.2 Hollanda 2 160 1.5
19 Cezayir 1 021 1.2 Cezayir 1 865 1.3
20 Suudi 983 1.1 Güney Afrika 1 793 1.3
Arabistan
21 øsviçre 901 1.1 Bulgaristan 1 663 1.2
22 K.K.Türk.Cum. 885 1.0 Tayvan 1 649 1.2
23 Danimarka 827 1.0 Hindistan 1 579 1.1

24 øsveç 787 0.9 øsveç 1 488 1.1
25 Avusturya 710 0.8 Polonya 1 437 1.0
26 Msr 709 0.8 Macaristan 1 286 0.9
27 Kazakistan 697 0.8 Finlandiya 1 139 0.8
28 Azerbeycan 695 0.8 Avusturya 1 077 0.8
29 Çin 693 0.8 Yunanistan 1 045 0.7
30 Suriye 609 0.7 Endonezya 1 031 0.7
Di÷er ülkeler 17 346 20.3 Di÷er ülkeler 17 816 12.8

37
Ek
Ek 4. En çok ihracat yaplan fasllar, 2006
De÷er
Sra (Milyon
no Fasl Fasl ad $)
Toplam 85 535
1 87 Motorlu kara taútlar, aksam ve parçalar 11 886
2 61 Örme giyim eúyas ve aksesuarlar 6 938
3 84 Kazanlar: makina ve cihazlar, aksam ve parçalar 6 517
4 85 Elektrikli makina ve cihazlar, aksam ve parçalar 6 328
5 72 Demir ve çelik 6 273
6 62 Örülmemiú giyim eúyas ve aksesuarlar 4 711
7 27 Mineral yaktlar, mineral ya÷lar ve müstahsallar 3 567
8 73 Demir veya çelikten eúya 3 336
9 8 Yenilen meyveler, kabuklu yemiúler, turunçgiller 2 388
10 39 Plastik ve plastikten mamul eúya 2 214
11 63 Mensucattan mamul di÷er eúya, kullanlmú eúya, paçavralar 1 920
12 71 ønciler, kymetli taúlar, mücevherler 1 824
13 89 Gemiler, suda yüzen taútlar 1 399
14 52 Pamuk, pamuk ipli÷i ve pamuklu mensucat 1 338
15 76 Alüminyum ve alüminyum eúya 1 234
16 40 Kauçuk ve kauçuktan eúya 1 192
17 25 Tuz, kükürt, toprak ve taúlar, alçlar ve çimento 1 155
18 20 Sebze, meyve, bitki parçalar, sert kabuklu yemiú konserveleri 1 120
19 94 Mobilyalar, aydnlatma, reklam lambalar, prefabrik yaplar 1 102
20 54 Dokumaya elveriúli suni ve sentetik lifler 1 037
21 55 Sentetik ve suni devamsz lifler 1 034
22 68 Taú, alç, çimento, amyant, mika vb. maddelerden eúya 892
23 74 Bakr ve bakrdan eúya 815
24 60 Örme eúya 753
25 57 Hallar ve di÷er dokumaya elveriúli maddeden yer kaplamalar 743
26 7 Yenilen sebzeler ve baz kök ve yumrular 707
27 69 Seramik mamulleri 693
28 24 Tütün ve tütün yerine geçen iúlenmiú maddeler 685
29 70 Cam ve cam eúya 680
30 48 Ka÷t ve karton:ka÷t hamurundan ka÷t ve kartondan eúya 625
Di÷er fasllar 10 427

Ek
Ek 5. En çok ithalat yaplan fasllar, 2006
De÷er
Sra (Milyon
no Fasl Fasl ad $)
Toplam 139 576
1 27 Mineral Yaktlar, ya÷lar ve ürünleri 28 859
2 84 Kazanlar: makina ve cihazlar, aksam ve parçalar 18 999
3 72 Demir ve çelik 11 525
4 87 Motorlu kara taútlar, aksam ve parçalar 11 408
5 85 Elektrikli makina ve cihazlar, aksam ve parçalar 10 881
6 39 Plastik ve plastikten mamul eúya 6 918
7 71 ønciler, kymetli taúlar, mücevherler 4 406
8 29 Organik kimyasal müstahsallar 3 642
9 30 Eczaclk 3 036
ürünleri
10 90 Optik, foto÷raf, sinema, ölçü, kontrol, ayar cihazlar, tbbi aletler 2 723
11 74 Bakr ve bakrdan eúya 2 469
12 52 Pamuk, pamuk ipli÷i ve pamuklu 2 090
mensucat
13 48 Ka÷t ve karton: ka÷t hamurundan ka÷t ve kartondan eúya 2 043
14 76 Alüminyum ve alüminyum eúya 1 797

15 40 Kauçuk ve kauçuktan eúya 1 555
16 73 Demir veya çelikten eúya 1 489
17 88 Hava taútlar, uzay araçlar, aksam ve parçalar 1 489
18 55 Sentetik ve suni devamsz lifler 1 349
19 38 Muhtelif kimyasal maddeler 1 299
20 32 Debagat ve boyaclkta kullanlan hülasa, boya, macun, sakzlar 1 288
21 54 Dokumaya elveriúli suni ve sentetik lifler 1 206
22 44 A÷aç ve a÷açtan mamul eúya: odun kömürü 935
23 15 Hayvansal ve bitkisel ya÷lar ve bunlarn müstahzarlar 907
24 28 ønorganik kimyasal müstahsallar, organik, inorganik bileúikler 881
25 31 Gübreler 784
26 94 Mobilyalar, aydnlatma, reklam lambalar,prefabrik yaplar 734
27 33 Uçucu ya÷lar, rezinoitler, parfümeri,kozmetikler vb. 629
28 26 Metal cevherleri, cüruf ve kül 618
29 12 Ya÷l tohum ve meyveler, sanayi bitkileri,saman, hayvan yemi 616
30 62 Örülmemiú giyim eúyas ve aksesuarlar 580
Di÷er Fasllar 12 419

39
Ek
Ek 6
�lgili bilgilere ula�mak için..
To reach the related information��
�çerik/Content Biçim/Format
Haber Bülteni:Ulusal Veri Yay�mlama takviminde belirtilen aç�klanma Metin/Text Ka��t/Paper
periyodunda en güncel bilgilerin yer ald�� son haber bültenine ve önceki Tablo/Table MS-Excel
say�lar�na, internet sayfam�z�n istatistikler/ D�� Ticaret/D�� Ticaret �statistikleri Grafik/Graphic MS-Word
Bölümünün son haber bülteni ba�l��ndan ula�abilirsiniz.
http://www.tuik.gov.tr/takvim/tkvim.zul#tb1
News Bulletin: The latest news bulletin including the most recent data and
previous news bulletins can be reached from the heading of Latest News Bulletin
in Foreign Trade / Foreign Trade Statistics of
http://www.turkstat.gov.tr/ingtakvim/tkvim.zul#tb1 according to the period of
National Data Release Calender.
Yay�n: �lgili yay�nlar� internet sayfam�zda yer alan yay�n katalo�umuzdan Metin/Text Ka��t/Paper
inceleyebilir ve bilgi sat�� bölümünden talep edebilirsiniz. Tablo/Table CD-Rom
http://www.tuik.gov.tr/yayinupload/katalog Grafik/Graphic PDF
http://www.tuik.gov.tr/Satis.do?metod=Giris
Publication: You can examine the related publications from the catalogue and
request them from info market on our web site.
http://www.turkstat.gov.tr/yayinupload/katalog.pdf
http://www.turkstat.gov.tr/Satis.do?metod=Giris
Tablo: Özet ve ayr�nt�l� tablolar�na internet sayfam�z�n istatistikler/ D�� Ticaret/D�� Tablo/Table Excel
Ticaret �statistikleri Bölümünün veri ba�l��ndan ula�abilirsiniz.
Table: You can reach the summary and detailed tables from the heading of Data
in Foreign Trade / Foreign Trade Statistics Section of Statistics page of our web
site.
Veri taban�: Dinamik sorgulama yapma imkan� sa�layan veri taban�ndaki ayr�nt�l� Tablo/Table Excel
bilgi internet sayfam�z�n istatistikler D�� Ticaret/D�� Ticaret �statistikleri/Veri PDF
bölümündeki Dinamik Sorgulama veya veritabanlar� ba�l��ndan ula�abilirsiniz. Html
http://www.tuik.gov.tr/disticaretapp/Basla.do
Database: You can reach the detailed data in database providing dynamic
search option on Databases heading or Dynamic Search on Data section of
Foreign Trade / Foreign Trade Statistics on Statistics page of our web site.
http://www.tuik.gov.tr/disticaretapp_ing/Basla.do
Mikro veri: Mikro verileri kar��l�kl� protokol ile kullan�c�lara sa�lanmaktad�r. Veri/Data CD-ROM
Microdata: Microdata are provided to users by bilateral protocol. Tablo/Table ASCII
DBASE
�statistik Bilgi Hatt�: Düzenli olarak güncellenen özet bilgilerine, Özet bilgi/ Sesli Yan�t
+ 90 312 410 0 410 numaral� telefonun 8 ve 2 tu�lanarak otomatik sesli yan�t Summary Sistemi/
sisteminden ula�abilirsiniz. information Voice Response
Statistics Information Line: You can reach the summary information updated System
regularly from automatic voice response system of the phone number;
+ 90 312 410 0 410/Ext 8 and 2
Mobil Telefon: Güncel bilgilerine TURKCELL ve AVEA hatl� cep telefonlar�ndan Özet bilgi/ KMS/SMS
DTI yazarak 3737�ye k�sa mesaj gönderebilirsiniz. Summary
http://www.tuik.gov.tr/jsp/3737/mobilIst3737.html information
Mobile Phone: You can reach the updated information by sending SMS to DTI
3737 from TURKCELL and AVEA cell phones.
http://www.tuik.gov.tr/jsp/3737/mobilIst3737.html
TRT-Telegün Sayfas�:Güncel özet bilgilerine haber bülteni yay�mlama takvimine Özet bilgi/ Teletekst/
paralel olarak TRT Telegün yay�n�ndan ula�abilirsiniz. Summary Teletext
Sayfa: 590 information
TRT-Telegun Page: You can reach the recent summary information from TRT
Telegun broadcasting according to national release calender.
Page: 590


Diş Ti̇caret İstati̇sti̇kleri̇ Ve Endeksleri̇

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Diş Ti̇caret İstati̇sti̇kleri̇ Ve Endeksleri̇

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TÜİK

TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU

Türkiye østatistik Kurumu karar alclarn, araútrmaclarn ve tüm

Kurumumuzun gerek basl yayn olarak çkard÷, gerekse internet

Dú Ticaret istatistiklerine iliúkin ayrntl metodolojik açklamalar da

Sorularla østatistikler Dizisi’nin 2. yayn olan bu yaynn tüm

Doç. Dr. Ömer DEMİR

TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri

1. Dú ticaret istatistikleri ve dú ticaret endeksleri

1 Dú ticaret nedir? Dú ticaret istatistiklerinin genel kapsam 1

7 Dú ticaret istatistiklerinin oluúturulmasnda genel ilkeler 4

10 Özel ticaret sistemi nedir? 4

11 øthalat açsndan genel ve özel ticaret sistemi arasnda ne 5

14 Türkiye’nin dú ticaret istatistikleri hangi sisteme göre 7

TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri

17 Serbest bölgeler hangi amaçla kurulmaktadr? Çeúitleri 8

22 Finansal kiralama nedir? Adi kiralamadan fark nedir? 10

23 østatistiksel eúik nedir? Dú ticaret verileri için hangi de÷er 10

28 Dú ticaret istatistiklerinde madde neyi ifade etmektedir? 12

29 østatistiklerde, ithalat ya da ihracat yaplan tüm maddelere 13

34 Menúe (kaynak) ülke nasl tespit edilmektedir? 14

35 Dú ticarette taúma sistemi ve taút ülkesi neyi ifade 15

VI TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri

37 Türkiye'nin dú ticaret istatistiklerinde kullanlan rejim 16

40 Muhtelif döviz cinsleri ile yaplan dú ticaret ödemeleri ABD 17

45 Dú ödemeler bilançosu nedir? Hangi bilgileri içerir? 19

46 Dú ticaret verilerine nasl ulaúlabilir? 20

47 TÜøK’in web sayfasnda dú ticaret verileri hangi ayrntda 20

TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri

57 Türkiye'nin en çok ihracat ve ithalat yapt÷ ülkeler 26

59 Türkiye en çok hangi ürünleri ithal etmektedir? 27

60 TÜøK tarafndan hesaplanan dú ticaret endeksleri 27

62 Dú ticaret birim de÷er endeksi neyi ifade etmektedir? Fiyat 28

70 Dú ticaret de÷er endeksi neyi ifade etmekte, nasl 32

73 TÜøK tarafndan bugüne kadar hangi temel yll dú ticaret 33

75 Avrupa Birli÷i ülkelerinde hangi dú ticaret endeksleri 34

VIII TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri

2. Tablo ve Grafik Listesi Sayfa

CIF: Dú ticarette mal bedeli, navlun ve sigorta dahil

TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri

Soru 1: Dú ticaret nedir? Dú ticaret istatistiklerinin genel kapsam

Dú ticaret geniú anlamyla, uluslararas mal ve hizmet alúveriúidir.

Soru 2: Türkiye’de dú ticaret istatistiklerinin bilgi kayna÷ nedir?

Türkiye’nin dú ticaret verileri 1930’lu yllardan itibaren Türkiye østatistik

Dú ticaret istatistiklerinin veri kayna÷, ithalatçlar ve ihracatçlar tarafndan

Ham petrol, do÷algaz ve elektrik dú ticaretine iliúkin bilgiler do÷rudan

TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri

Soru 3: TÜøK tarafndan yaymlananlar dúnda Türkiye’nin dú

Türkiye’nin resmi dú ticaret istatistikleri sadece TÜøK tarafndan

Soru 4: TÜøK ve TøM tarafndan açklanan ihracat verileri

TÜøK ve TøM tarafndan açklanan ihracat verileri arasnda aúa÷daki

x TÜøK tarafndan açklanan dú ticaret verileri fiilen

Soru 5: Avrupa Birli÷i (AB) ülkelerinde dú ticaret istatistikleri

AB ülkelerinde dú ticaret verilerini oluúturan bilgiler iki yöntemle elde

 TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri

x AB dú ülkelerle yaplan ticaret EXTRASTAT yöntemi,

EXTRASTAT terimi, AB ülkelerinin dünyann di÷er bölgeleriyle yaptklar

INTRASTAT terimi, AB üyesi ülkelerin kendi aralarndaki ticarete iliúkin

1996 ylnda Türkiye’nin AB ile gümrük birli÷ine girmesinden sonra gümrük

TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri

Soru 7: Dú ticaret istatistiklerinin oluúturulmasnda genel ilkeler

Dú ticaret istatistikleri konusundaki genel ilkeler Birleúmiú Milletler (BM) ve

Soru 8: Dú ticaret sistemi nedir? Dünyada hangi sistemler

TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri

TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri

TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri

TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri ve Endeksleri