TÜRK STANDARDI

BİRİNCİ TS 3530
EN 933-1/Nisan 1999

BASKI ICS 91.100.15

AGREGALARIN GEOMETRİK ÖZELLİKLERİ İÇİN DENEYLER

BÖLÜM 1: TANE BÜYÜKLÜĞÜ DAĞILIMI TAYİNİ - ELEME METODU

TESTS FOR GEOMETRICAL PROPERTIES OF AGGREGATES -

PART 1: DETERMINATION OF PARTICLE SIZE DISTRIBUTION - SIEVING METHOD

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi, 112 Bakanlıklar/ANKARA
− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak
gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın
uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini
bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını
şükranla anarız.

Kalite Sistem Belgesi

İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün
garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen
teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk
Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 3530
EN 933-1/Nisan 1999

ÖN SÖZ
− Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN 933-1: 1997 standardı esas alınarak, TSE Maden Hazırlık
Grubu’nca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulunun 12 Nisan 1999 tarihli toplantısında Türk Standardı
olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 3530
EN 933-1/Nisan 1999

İÇİNDEKİLER
1 - KAPSAM........................................................................................................................................................1
2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR...................................................................................................................1
3 - TARİFLER .....................................................................................................................................................1
4 - PRENSİP.......................................................................................................................................................2
5 - CİHAZLAR.....................................................................................................................................................2
6 - DENEY NUMUNELERİNİN HAZIRLANMASI ...............................................................................................2
7 - İŞLEM............................................................................................................................................................3
7.1 - YIKAMA ......................................................................................................................................................3
7.2 - ELEME .......................................................................................................................................................4
7.3 - TARTIM ......................................................................................................................................................4
8 - HESAPLAMA VE SONUÇLARIN GÖSTERİLMESİ......................................................................................4
8.1 - HESAPLAMA..............................................................................................................................................4
8.2 - SONUÇLARIN KABUL EDİLEBİLİRLİĞİ....................................................................................................5
9 - DENEY RAPORU..........................................................................................................................................5
9.1 - MECBURÎ VERİLER ..................................................................................................................................5
9.2 - İHTİYARİ VERİLER ....................................................................................................................................5
EK A....................................................................................................................................................................6
(Bilgi için) ............................................................................................................................................................6
SONUÇLARIN GRAFİK OLARAK GÖSTERİMİ.................................................................................................6
EK B....................................................................................................................................................................7
(Standarda Ait)....................................................................................................................................................7
ETÜVDE KURUTULMAYA UYGUN OLMAYAN AGREGALAR İÇİN DENEY METODU..................................7
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 3530
EN 933-1/Nisan 1999

AGREGALARIN GEOMETRİK ÖZELLİKLERİ İÇİN DENEYLER BÖLÜM 1:

TANE BÜYÜKLÜĞÜ DAĞILIMI TAYİNİ - ELEME METODU

1 - KAPSAM
Bu standard, elek analizi ile agregaların tane büyüklüğü dağılımının belirlenmesi için verilen metodu kapsar.
Bu standard, Fillerler (taş unu) hariç 63 mm’ye kadar anma boyutlu hafif agregalar da dahil, doğal veya
yapay orijinli agregalara uygulanır.

NOT - Fillerler (taş unu) tane büyüklüğü dağılımının tayini, prEN 933-10’de verilmiştir.

2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standardlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin
içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra
yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır.
Atıf yapılan standardın tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardın en son baskısı kullanılır.

EN, ISO, IEC Adı TS No Adı

vb.
No (İngilizce) (Türkçe)
TS EN 932-2 Agreaların Genel Özellikleri İçin
EN 932-2 Tests for general properties of Deneyler Bölüm 2: Lâboratuvar
aggregates. Part.2.Methods for Numunelerinin Azaltılması Metodu
reducing laboratory samples

prEN 932-5 Tests for general properties of TS prEN 932-5 Agreaların Genel Özellikleri İçin
aggregates. Part 5 .Common Deneyler Bölüm 5: Genel Cihazlar ve
equipment and calibration Kalibrasyon

EN 933-2 Tests for geometrical properties of TS EN 933-2 Agregaların Geometrik Özellikleri

aggregates. Part 2 Determination of
particle size distribution - Test
sieves (Nominal size of apertures)
prEN 1097-6 Tests for mechanical and physical
properties of aggregates Part
6:Determination of particle density
and water absorption.
İçin Deneyler Kısım 2 : Tane Boyutu
Dağılımı Tayini - Deney Elekleri
(Elek Göz Açıklıklarının Anma
Büyüklükleri)
- -

ISO 3310- Tests sieves - Technical TS 1227 Deney Elekleri - Teknik Özellikler ve
1:1990 requirements and testing Part 1. ISO 3310-1 Deneyler - Kısım 1: Tel örgülü deney
Test sieves of metal wire cloth elekleri

ISO 3310- Test sieves - Technical TS 1226 Deney Elekleri - Teknik özellikler ve
2:1990 requirements and testing. Part 2. ISO 3310-2 deneyler - Kısım 2: Delikli metal
Test sieves of perforated metal levhalı deney elekleri
plate

3 - TARİFLER
Bu standardın amacı açısından, aşağıdaki tarifler geçerlidir.

3.1 - Deney Kısmı: Tek bir deneyde kullanılan numunenin tamamı.

3.2 - Sabit Kütle: En az bir saatlik kurutma aralıklarında birbirini takip eden iki tartım arasındaki farkın
kütlece % 0,1'den büyük olmaması durumudur.

1
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 3530
EN 933-1/Nisan 1999

NOT - Bir çok durumda, deney kısmının (110 ± 5)°C’deki etüvde (Madde 5.3) belirli bir süre kurutulmasından
sonra sabit kütleye erişilebilir. Kullanılan etüvün kurutma kapasitesine bağlı olarak deney
lâboratuvarları belirli tip ve büyüklükteki numuneler için sabit kütleyi verecek zamanı tayin edebilirler.

4 - PRENSİP
Deney, malzemenin bir seri eleme işlemi yardımıyla azalan büyüklüğe sahip farklı tane boyutları halinde
bölünmesi ve ayrılmasından oluşur. Elek göz açıklıklarının büyüklüğü ve eleklerin sayısı, talep edilen
hassasiyet derecesine ve numunenin cinsine uygun olarak seçilir.

Metot, yıkama ve kuru elemeden oluşur. Yıkama hafif agreganın fiziksel özelliklerini değiştirebilecekse kuru
eleme yapılmalı ve Madde 7.1'de verilen yıkama işlemi uygulanmamalıdır.

NOT - Taneleri kümelenmeye eğilimli olmayan agregalar için kuru elek analizi alternatif bir metot olarak
kullanılabilir. Anlaşmazlık durumunda yıkama ve eleme tercih edilen metotdur.

Farklı elekler üzerinde kalan tanelerin kütlesi, malzemenin ilk kütlesi ile ilişkilidir. Her bir eleği geçen
kümülatif yüzdeler sayısal formda ve istendiğinde grafik olarak rapor edilir(Ek A).

5 - CİHAZLAR
Aksi belirtilmedikce,bütün cihazlar TS prEN 932-5'de verilen genel özelliklere uygun olmalıdır.

5.1 - Deney Elekleri, göz açıklıkları TS EN 933-2’ye uygun olmalı ve TS 1227 ISO 3310-1 ve TS 1226 ISO
3310-2’deki özellikleri sağlamalıdır.

5.2 - Tava ve Kapak, eleklere sıkı geçmelidir.

5.3 - Hava Dolaşımlı Etüv veya diğer uygun bir cihaz, agreganın tane büyüklüğünde değişikliğe sebep
olmadan kurutulmasını sağlayacak, (110°±5)°C sıcaklığa ayarlanabilen, termostatlı.

5.4 - Yıkama Ekipmanı

5.5 - Terazi, deney kısmının kütlesini ± % 0,1 doğrulukla tartabilen.

5.6 - Fırça ve Tepsiler

5.7 - Eleme Makinası (Tercihli).

6 - DENEY NUMUNELERİNİN HAZIRLANMASI

Gerekli sayıda deney kısmının hazırlanması için numuneler, prEN 932-2’ye göre bölme işlemine tâbi
tutulmalıdır.

NOT - İnce tanece zengin numunelerde ayrışma ve toz kaybını en aza indirmek için azaltma işleminden
önce numunenin yeterli derecede ıslatılması gerekebilir.

Yoğunlukları 2 - 3 Mg/m3 (ton/m3) olan agregalarda her deney kısmının kütlesi Çizelge 1’de verilenlere
uygun olmalıdır.
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 3530
EN 933-1/Nisan 1999

ÇİZELGE 1 - Normal Agregalar İçin Deney Numunelerinin Kütlesi

Agrega tane büyüklüğü D Deney kısmının kütlesi

(en çok) (en az)
mm (kg)
63 40
32 10
16 2.6
8 0.6
≤4 0.2

NOT 1 - Diğer büyüklüklerdeki agregalar için deney kısmının minimum kütlesi, Çizelge
1’de verilen kütlelerden bulunabilir.

NOT 2 - Deney kısmının kütlesi, Çizelge 1 ile uyumlu değilse elde edilen tane büyüklüğü
analizi bu standarda uygun değildir. Bu husus deney raporunda
belirtilmelidir.

NOT 3 - Normal yoğunluklu agrega numunelerinde olduğu gibi yaklaşık olarak eşit
hacme sahip bir deney kısmının elde edilmesi için yoğunluğu 2 Mg/m 3 den az
veya 3 Mg/m 3 den büyük olan agregalarda Çizelge 1’de verilen deney kısmı
kütlelerine yoğunluk oranı esas alınarak bir düzeltme yapılmalıdır.

Numune azaltma ile kütlesi minimumdan büyük fakat önceden belirtilen değerde olmayan bir deney kısmı
oluşturulmalıdır.

Deney kısmı, (110 ± 5)°C’de sıcaklıkta sabit kütleye kadar kurutulur. Soğumaya bırakılır, tartılır ve kütlesi M1
olarak kayıt edilir.

Bazı tip agregalarda, (110 ± 5)°C ‘da etüv sıcaklığında kurutmada takip eden yıkama ve/veya eleme
işlemlerinde tanelerin ayrılmasını önleyecek derecede tanecikler birbirine bağlanır. Böyle agregalara Ek B’de
verilen işlem uygulanabilir.

7 - İŞLEM
7.1 - YIKAMA
Deney kısmı bir kaba yerleştirilir ve üzeri örtülünceye kadar yeterli miktarda su ilave edilir.

NOT 1 - Topakların ayrılması için su altında 24 saat bırakılması yararlı olur.Dağıtıcı bir reaktif kullanılabilir.

Numunelerin yeterli şiddette çalkalanması ile ince tanelerin tamamen ayrılması ve süspansiyonu
sağlanır. Sadece bu deney için 63 mikrometre göz açıklıklı eleğin her iki tarafı ıslatılır ve üzerine 1
veya 2 mm göz açıklıklı koruma eleği takılır. Deney elekleri, eleklerden geçen süspansiyonun
düzenli akışının sağlanacağı ve gerekirse uygun bir kapta toplanacak şekilde monte edilmelidir.
Numunenin bulunduğu kap alınır ve numune koruma eleğinin üzerine dökülür, 63 mikrometre göz
açıklıklı deney eleğinden geçen su tamamen berraklaşıncaya kadar yıkamaya devam edilir.

NOT 2 - 63 mikrometre göz açıklıklı koruyucu veya deney eleğinin hasar görmesine, aşırı yüklenmeye ve
taşmaya karşı önlem alınmalıdır. Bazı agregalarda sadece numune kabındaki ince taneli
malzemeler koruyucu elek üzerine dökülür. Numune kabında kalan iri taneli bölüm de sürekli
olarak yıkanır ve ince taneli süspansiyonların bulunduğu kap dinlendirilir, durulan su koruyucu
eleğin üzerinden dökülür. Bu işleme deney eleğinden geçen su berraklaşıncaya kadar devam
edilir.

63 µm göz açıklıklı eleğin üzerinde kalan malzeme 1 saat’lik aralıklarla birbirini takip eden iki tartım
arasındaki kütle farkı ± % 0,1’de toleransla sabit oluncaya kadar (110±5)’da kurutulur, daha sonra soğutulur,
tartılır ve kütlesi M2 olarak kaydedilir.

3
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 3530
EN 933-1/Nisan 1999

7.2 - ELEME
Yıkanmış ve kurutulmuş malzeme (veya doğrudan kuru numune) elek takımına dökülür. Elek takımı,
yukarıdan aşağıya elek göz açıklıkları düzenli bir biçimde azalacak şekilde birbirine geçirilmiş ve
düzenlenmiş elekler, tava ve kapaktan ibarettir.

NOT 1 - Tecrübeler sonucunda, tüm ince tanelerin yıkama ile uzaklaştırılamadığı belirlenmiştir. Bu nedenle
63 µm göz açıklıklı deney eleği de elek takımına ilave edilmelidir.

Tava ve kapak kullanılarak malzeme kaybına meydan vermeden elek takımı el veya makina ile sarsılır. Daha
sonra sırayla büyük göz açıklıklı elekten başlamak üzere altına tava ve üzerine kapak konularak her bir elek
takımdan ayrılarak, elle tek tek eleme işlemine devam edilir.

Her eleği geçen malzeme elek setinde bulunan bir sonraki elek üzerine konularak işleme devam edilir.

NOT 2 - Eleme işlemi esnasında, bir dakika süre içerisinde elek üstü malzemede kütlece % 1’den daha fazla
değişiklik olmuyorsa eleme işleminin tamamlandığı kabul edilebilir.

Eleklerin aşırı yüklenmesinden kaçınmak için eleme işlemi sonucunda elek üzerinde kalan malzeme (gram
cinsinden);

A. d
formülüyle bulunacak değerden
200

daha büyük olmamalıdır.

Burada;
A : Eleğin alanı, mm2
d : Elek göz açıklığı, mm
dir.

Şayet elek üstü malzemelerden birisi bu değeri aşıyorsa aşağıdaki işlemlerin biri uygulanır.

a) Fraksiyon belirtilen maksimum değerler elde edilecek şekilde daha küçük parçalara bölünür ve sırası ile
elenir.
b) Bir sonraki büyüklükteki elekten geçmeyen numunenin bir kısmı numune bölücü veya çeyrekleme yolu ile
bölünür ve azaltılmış deney kısmı ile elek analizine devam edilir. Daha sonraki hesaplamalarda bu
bölmeler dikkate alınmalıdır.

7.3 - TARTIM
En büyük göz açıklığına sahip elek üzerinde kalan fraksiyon tartılır, kütlesi % 1 hassasiyette R1 olarak kayıt
edilir.

Altındaki elekte kalan fraksiyon için aynı işleme devam edilir. Bu fraksiyon kütlesi R2 olarak kayıt edilir.

Elek takımındaki bütün eleklerde aynı işleme devam edilerek her bir elek fraksiyonun kütlesini R3, R4 ....Ri
olarak tartma işlemine devam edilir.

Tavada elenmiş fraksiyon varsa tartılır ve kütlesi P olarak kayıt edilir.

8 - HESAPLAMA VE SONUÇLARIN GÖSTERİLMESİ

8.1 - HESAPLAMA
Değişik kütleler eleme deney formuna kayıt edilir. Bunun için bir örnek Ek C’de verilmiştir.

Her bir elek fraksiyonunun kütlesi (Ri), orijinal kuru kütlenin (M1) yüzdesi olarak hesaplanır.

63 mikrometreye kadar her bir elekten geçen orijinal kuru kütlenin kümülatif yüzdesi hesaplanır.
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 3530
EN 933-1/Nisan 1999

Aşağıdaki eşitlikten 63 mikrometre göz açıklıklı eleği geçen ince tanelerin yüzdesi hesaplanır.

f = [(M1 - M2) + P / M1] x 100

Burada ;
M1 : Deney kısmının kuru kütlesi,kg.
M2 : 63 mikrometre göz açıklıklı elek üzerinde kalan malzemenin kuru kütlesi,kg.
P : Tavadaki malzeme kütlesi,kg.
dır.

8.2 - SONUÇLARIN KABUL EDİLEBİLİRLİĞİ

Eğer Ri ve P kütlelerinin toplamları M2 kütlesinden % 1’den daha fazla farklı ise, deney tekrar edilmelidir.

9 - DENEY RAPORU
Deney raporu, Madde 9.1’de verilen bilgileri ihtiva etmelidir. Deney raporunda Madde 9.2’deki bilgiler de
bulunabilir.

9.1 - MECBURÎ VERİLER

a) Bu standarda atıf,
b) Numunenin tanımlanması,
c) Lâboratuvarın adı,
d) Numune kabul tarihi,
e) Analiz metodu (yaş eleme veya kuru eleme),
f) Her elekten geçen deney kısmının kütlesinin kümülâtif yüzdesi, 0,063 mm elek için % 0,1 basamağına ve
diğer elekler için de % 1 basamağına yuvarlatılır.

9.2 - İHTİYARİ VERİLER

a) Numunenin adı ve alındığı yer,
b) Numune alma, numune azaltma işlemi ve malzemenin tanımlanması,
c) Sonuçların grafikle gösterilmesi (Ek A’ya bakınız),
d) Numune alma belgesi,
e) Deney kısmının kütlesi,
f) Deney tarihi.

5
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 3530
EN 933-1/Nisan 1999

EK A
(Bilgi için)

SONUÇLARIN GRAFİK OLARAK GÖSTERİMİ

Elek Üstünde Kalan, % (elek üstü)

Elek Altı, %
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 3530
EN 933-1/Nisan 1999

EK B
(Standarda Ait)

ETÜVDE KURUTULMAYA UYGUN OLMAYAN AGREGALAR İÇİN DENEY

METODU
110°C’daki etüv’de kurutulmaya uygun olmayan agregalar için iki paralel deney kısmı hazırlanır ve kütleleri
kayıt edilir. Deney kısımlarından bir tanesinin su muhtevası (110 ± 5)°C sıcaklıkta kurutularak tayin edilir.
Diğer deney kısımlarında ön kurutma yapılmaksızın yıkama ve eleme yolu ile tane büyüklüğü dağılımı tayin
edilir. Bu ikinci deney kısmının başlangıç kuru kütlesi, diğer deney kısmı ile eşit su muhtevasına sahip
olduğu kabul edilerek hesaplanır ve M1’ olarak kayıt edilir.

7
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 3530
EN 933-1/Nisan 1999

EK C
(Bilgi için)

DENEY VERİ ÇİZELGE ÖRNEKLERİ

Tane büyüklüğü dağılımı tayini - Eleme metodu Laboratuvar:

TS 3530 EN 933-1

Numunenin tanımı Tarih:

Deneyi
Yapan:

Kullanılan metot : Yıkama ve eleme/ Kuru eleme

(uygun olmayanları çiziniz)

Toplam kuru kütle:M1 = (veya M1’ Ek B'ye bakınız)

Yıkamadan sonra kuru kütleM2 =

Yıkama ile atılan ince tanenelerin kütlesi M1 - M2 =

Elek Elek üstü Elek üstü Elek altı

göz fraksiyon fraksiyon kümülatif
açıklığı kütlesi yüzdesi (%) yüzdesi (%)
mm (Ri) g (Ri /M1) 100 100-(Ri /M1 x100)

R1
R2
(En yakın tam sayı)
Tavadaki
fraksiyon
kütlesi
P

 (M 1 - M 2 ) + P) 
63 mikron elekten geçen ince taneli malzemenin kütlesi(f)(%)   x100 =
 M1 

ΣRi + P = NOTLAR:

 M ( ΣR + P) 
100  2 i  = < 1%
 M 2 

Deney kısmının kuru kütlesi doğrudan belirlenmiş ise M1 olarak veya paralel deney kısmından
hesaplanmışsa M1’olarak kayıt edilir.