TÜRK STANDARDI

TURKISH STANDARD

TS 130
Nisan 1978

ICS 91.100.15
1. Baskı

AGREGA KARIŞIMLARININ ELEK ANALİZİ DENEYİ İÇİN

METOT

Standard Method of Test for Sieve Analysis of Fine and

Coarse Aggregates

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya
çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini
ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde
görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin
değerli katkılarını şükranla anarız.

Kalite Sistem Belgesi

İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün
garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul
edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında
Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 130 / Nisan 1978

İÇİNDEKİLER
0 - KONU, TANIM, KAPSAM ..................................................................................... 1
0.1 - KONU.........................................................................................................................1
0.2 - TANIMLAR .................................................................................................................1
0.2.1 - Elek Analizi Deneyi ......................................................................................................... 1
0.2.2 - En Büyük Dane Çapı ........................................................................................................ 1
0.2.3 - İri Agrega............................................................................................................................ 1
0.2.4 - İnce Agrega....................................................................................................................... 1
0.2.5 - Mineral Dolgu Malzemesi ................................................................................................... 1
0.3 - KAPSAM ....................................................................................................................1
1 - ELEK ANALİZİ DENEYİ...................................................................................... 1
1.1 - İRİ VE İNCE AGREGA İÇİN DENEY ..........................................................................1
1.1.1 - Aletler ................................................................................................................................ 1
1.1.2 - Deney Numunesinin Hazırlanması............................................................................ 1
1.1.3 - Deneyin Yapılması ............................................................................................................. 2
1.1.4 - Hesaplama ......................................................................................................................... 3
1.2 - MİNERAL DOLGU MALZEMESİ (0,063 mm DEN İNCE TANELER) TAYİNİ
DENEYİ..............................................................................................................................3
1.2.1 - Aletler................................................................................................................................... 3
1.2.2 - Deney Numunesinin Hazırlanması ............................................................................... 3
1.2.3 - Deneyin Yapılması.............................................................................................................. 4
1.2.4 - Hesaplama ......................................................................................................................... 4
2 - DENEY RAPORU ................................................................................................. 4
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 130 / Nisan 1978

AGREGA KARIŞIMLARININ ELEK ANALİZİ DENEYİ İÇİN METOT

DENEYİ İÇİN METOT

0 - KONU, TANIM, KAPSAM

0.1 - KONU
Bu Standard, agrega karışımlarının elek analizi deney metoduna dairdir.

0.2 - TANIMLAR

0.2.1 - Elek Analizi Deneyi

Elek analizi deneyi, bir agrega karışımının, kare gözlü Standard deney eleklerinden elenmesi
yolu ile, en büyük tane .çapı yönünden çeşitli büyüklüklerdeki agrega bölümlerinin, bütün agrega
karışımına ağırlıkça oranı yüzdelerinin bulunmasıdır.

0.2.2 - En Büyük Dane Çapı

En büyük dane çapı, bir agrega karışımının eleme işlemi sırasında tamamının geçtiği, en küçük
elek göz açıklığıdır.

0.2.3 - İri Agrega

1
iri agrega, TS 1227 ' ye uygun 4 mm göz açıklığındaki eleğin üstünde kalan agregadır.

0.2.4 - İnce Agrega

ince agrega, TS 1227 ye uygun 4 mm göz açıklığındaki elekten geçen agregadır.

0.2.5 - Mineral Dolgu Malzemesi

Mineral dolgu malzemesi, TS 1227 ye uygun göz açıklığı 0,063 mm olan elekten geçen malzemedir.

0.3 - KAPSAM
Bu standard, her türlü yapı işinde kullanılan agrega karışımlarının elek analizi deney metodunu
kapsar.

1 - ELEK ANALİZİ DENEYİ

1.1 - İRİ VE İNCE AGREGA İÇİN DENEY

1.1.1 - Aletler
— Terazi: Deney numunelerini en az °/h 0,1 duyarlıkta tartabilecek bir terazi.
— Elekler : TS 1227 ye uygun tel elekler.
— Etüv : Yeterli büyüklükte ve 110 ± 5°C a ayarlanabilir bir etüv.
— Bölgeç: Şekil - l de görülen numune ayırıcı böl-geç.

1.1.2 - Deney Numunesinin Hazırlanması

Numune agrega iyice karıştırılarak homogen duruma getirilir ve bölgeç ile (Şekil - 1) deney için
gereken miktarda malzeme, deney numunesi olarak ayrılır. Bu ayırma ve deney numunesi
hazırlama işleminde Şekil - 2 de şematik olarak gösterilen çeyrekleme metodu da kullanılabilir. Bu
metotta, agrega düzgün dairesel bir yığın haline getirilerek, bir malanın keskin kenarı ile dört eşit
kısma ayrılır.

1
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 130 / Nisan 1978

(Sekil - 2 a ) . Sonra bunlardan ( A ) işaretli olan karşılıklı iki dörtte birlik kısımlar uzaklaştırılıp
kalan iki ( K ) dörtte birlik karıştırılarak, yeniden dairesel bir yığın oluşturulur.

Bu şekilde dörde bölme işlemleri, kalanlar, yaklaşık olarak deney numunesi miktarına eşdeğer
olana kadar sürdürülür

ince agrega, ayrışmayı minimuma indirmek ve çok ince kısımların (toz) kaybını önlemek için
deney numunesinin ayrılmasından önce ıslatılarak karıştırılmış olmalıdır.

İnce agrega için deney numunesi miktarı Çizelge - 1 de iri agrega için dene> numunesi mıhları
ise Çizelge - 2 için gösterilmiştir.

ÇİZELGE - l İnce Agrega için Kurutulmuş Deney Numunesi Miktarı (g)

En Büyük Dane Çapı En Az Numune Miktarı

mm (ç)
2,0 100

4,0 500

ÇİZELGE - 2 iri Agrega için Kurutulmuş Deney Numunesi Miktarı

En Büyük Dane Çapı En Az Numune Miktarı

(mm) (Kg)
8,0 0
11,2 4
16,0 8
22,4 12
31.5 16
450 20
63,0 2c
900 50
1250 80

Çizelge - 1 ve Çizelge - 2 de belirtilen deney numunesi miktarları, tamamen homogen duruma

gelene Kadar iyice karıştırıldıktan sonra kurutulmuş malzeme ağırlıklarıdır

Elek analizi yapılacak malzemede hem ince ve hem de iri agrega daneleri bulunuyorsa,
malzeme önce 4 mm göz açıklığındaki elekten elenerek ince v iri olmak üzere iki kısma ayrılır
Sonra her bir kısmından yukarıda açıklanan ve Çizelge - l ve Çizelge - 2 de belirtilen miktarlarda
deney numunesi alınır

1.1.3 - Deneyin Yapılması

Deney numunesi 110 ± 5°C a ayarlanmış etüvde değişmez ağırlığa kadar kurutulup tartılır
(W 0 )

Deney elekleri, yukarıdan aşağıya doğru göz açıklıkları giderek küçülecek şekilde üst üste
yerleştirilir Kurutulup tartılmış deney numunesi en üstteki eleğin içine konulur ve eleme
hareketlerine başlanılır Eleme hareketleri elle yapılabileceği gibi. bu iste bir elek sarsma
makinesinden de yararlanılabilir.

Bu şekilde elekler içindeki malzeme ile birlikte yeterli bir sure sarsılarak eleme sürdürülür
Eleme süresinin yeterli olduğu, herhangi bir elekte bir dakikalık sarsma suresinde elekten

2
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 130 / Nisan 1978

gecen malzeme miktarının, elek üstünde kalan malzeme miktarının %1 inden dana az olması ile
anlaşılır

Uygulamada bu durumun anlaşılması için söz konusu elek elle tutulur ve üzen bir Kapakla
sıkıca Kapatılıp hafifçe meyillendirilerek elek kenarı diğer elin ayasına sertçe ve dakikada 150
vuruş yapılacak bir hız ayarında çarpılarak sarsılması yolu ile eleme sürdürülür Bu sırada her
25 çarpma sonunda elek yaklaşık l/6'ı devir yaptırılarak kendi ekseni etrafında döndürülür. Bu
hızla bir dakikalık bir surede elekten geçen malzemenin elek üstünde kalana oranı eleme
suresinin yeterliliğini gösterir

Elek göz açıklığı 4 mm den daha büyük eleklerde ise, elek içinde kalan malzemenin tek bir
tanecik tabakası oluşturması halinde eleme suresinin yeterli olduğu anlaşılır

Bu şekilde yeterince sürdürülen eleme işlemi sonunda her elekte kalan malzeme 0,1 g
duyarlıkla tartılır (Wn).

1.1.4 - Hesaplama
Elen analizi deneyi sonunca her elek üstünde Kalan malzeme oranı, bütün deney numunesi
ağırlığının yüzdesi olarak
Wn
Sn = × 100(%)
W0

formülü ile ve tam sayıya yuvarlatılarak hesaplanır.

Bu formülde :

Sn = Herhangi bir (n) göz açıklığındaki elek üstünde kalan malzeme oranı (%)
W n = Göz açıklığı (n) olan elekte kalan malzeme ağırlığı (g)
W 0 = Deney numunesinin ağırlığı (g) dır.

1.2 - MİNERAL DOLGU MALZEMESİ (0,063 mm DEN İNCE TANELER) TAYİNİ

DENEYİ

1.2.1 - Aletler
Terazi: Madde 1.1.1 de açıklanan terazi.
Elekler : (Kare gözlü) 0,063 mm (TS 1227 ye uygun) 1,0 mm (TS 1227 ye uygun) 4,0 mm (TS
1227 ye uygun)
Etüv : Madde 1.1.1 de açıklanan etüv
Numune Çalkalama Kabı : Deney numunesini ve ilave
edilen suyu alabilecek ve kuvvetlice çalkalanıp karıştırma işlemi sırasında deney numunesinin
veya çalkalama suyunun dökülmeyeceği büyüklükte bir kap.
Bölgeç : Madde 1.1.1 de açıklanan bölgeç. Desikatör : Yeterli büyüklükte bir desikatör.

1.2.2 - Deney Numunesinin Hazırlanması

Deneyde Madde 1.1.2 de açıklandığı şekilde hazırlanıp kurutulmuş. Çizelge - 3 de gösterilen
miktarda deney numunesi kullanılır.

ÇİZELGE - 3 Mineral Dolgu Malzemesi Tayini için Kurutulmuş Deney Numunesi Miktarı (g)

En Büyük Dane Çapı En Az Numune Miktarı (g)

(mm)
2,0 100
4,0 500
8,0 2000
16,0 2500
31,9 veya daha büyük 5000

3
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 130 / Nisan 1978

1.2.3 - Deneyin Yapılması

Deney numunesi 110 ± 5°C a ayarlanmış etüve konularak değişme ağırlığa kadar kurulup
desikatörde oda sıcaklığına kadar soğutulur ve tartılır (W 0).

Yeterli miktarda su ile birlikte çalkalama kabına ko- nulan deney numunesi J l saat
bekletildikten sonra ince danelerin, yapışmış olabilecekleri daha iri tanelerden ayrılması için,
yaklaşık 5 dakika süre ile kuvvetlice karıştırılarak çalkalanır, içinde ince danelerin
süspansiyon halinde bulunduğu bulanık su bekletilmeden, en üstte 4 mm, ortada l mm ve en
altta 0,063 mm lik olmak üzere iç içe geçirilmiş eleklerden en üsttekinin içine ve daha in
danelerin dökülme-mesine özen gösterilerek boşaltılır.

Çalkalama kabına tekrar bir miktar su konularak evvelce yapıldığı gibi kuvvetlice karıştırılarak
çalkalanır Yıkama suyu tamamen berrak ve renksiz hale gelene kadar yıkama işlemi
sürdürülür.

Yıkama suyu berraklaşınca. çalkalama kabındaki malzeme son olarak bir miktar su ile birlikte
en üstteki 4 mm lik eleğin içme aktarılır.

Eleklere üstten yıkama suyu dökülmesi sürdürülürken, bir taraftan da ince bir kıl fırça ile
fırçalanarak, ince kısımların daha kalın olanlardan tamamen ayrılması sağlanır.

Sonra eleklerin her üçünün üzerinde kalan malzeme toplanarak 110 ± 5°C sıcaklığa
ayarlanmış etüvde değişmez ağırlığa kadar kurutulup desikatörde oda sıcaklığına kadar
soğutulur tartılır (W 3 ).

1.2.4 - Hesaplama
Mineral dolgu malzemesi (0,063 mm lik elekten geçen malzeme) oranı:

Sm = W 0 − W1
× 100 (%)
W0

formülü ile ondabire yuvarlatılarak hesaplanır.

Bu formülde
Sm= Mineral dolgu malzemesi oranı (%)
W0 = Deney numunesinin elek analizinden önce değişmez ağırlığa kadar kurutulmuş
ağırlığı (g)
W1 = Deney sonunda eleklerin üzerinde kalan malzemenin değişmez ağırlığa kadar
kurutulmuş toplam ağırlığı (g)
dır.

2 - DENEY RAPORU
iri ve/veya agreganın elek analizi deneylerinin sonuçlarının belirtileceği raporda en az aşağıdaki
bilgiler bulunmalıdır :
— Deneylerin yapıldığı laboratuvarın, deneyi yapan ve raporu imzalayan yetkililerin adlan, görev
ve meslekleri,
— Deneylerin yapıldıkları tarih,
— Numunelerin tanıtılması,
— Deneylerde uygulanan standardların: numaralan,
— Uygulanan deneylerin her birinin sonuçları,
— Deney sonuçlarını değiştirebilecek etkenlerin sakıncalarını önlemek üzere alınmış olan
tedbirrler,
— Uygulanan deney metotlarında belirtilmeyen veya zorunlu görülmeyen fakat uygulamada
yer almış olan işlemler,
— Rapor tarih ve numarası.

4
ICS 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 130 / Nisan 1978

Ölçüler mm dir.

ŞEKİL-1 Bölgeç ( Numune ayırıcı.)

\
\

(a }

ŞEKİL -2