TÜRK STANDARDI

TURKISH STANDARD

TS EN 12390-7
Nisan 2002

ICS 91.100.30
1. Baskı

BETON - SERTLEŞMİŞ BETON DENEYLERİ - BÖLÜM 7:

SERTLEŞMİŞ BETONUN YOĞUNLUĞUNUN TAYİNİ

Testing hardened concrete - Part 7: Density of hardened

concrete

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya
çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini
ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde
görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin
değerli katkılarını şükranla anarız.

Kalite Sistem Belgesi

İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün
garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul
edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında
Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.100.30 TÜRK STANDARDI TS EN 12390-7/Nisan 2002

Ön söz
− Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN 12390-7: 2000 standardı esas alınarak, TSE İnşaat
Hazırlık Grubu’nca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 8 Nisan 2002 tarihli toplantısında
Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.

− Bu standardın kabulü ile TS 6332:1989 iptal edilmiştir.

ICS 91.100.30 TÜRK STANDARDI TS EN 12390-7/Nisan 2002

İçindekiler
1 Kapsam ........................................................................................................................................... 1
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar .................................................................................. 1
3 Cihazlar ........................................................................................................................................... 1
4 Deney numunesi............................................................................................................................. 1
5 Deney işlemleri ............................................................................................................................... 2
6 Deney sonuçları.............................................................................................................................. 4
2)
7 Deney raporu ................................................................................................................................ 5
8 Kesinlik............................................................................................................................................ 5
ICS 91.100.30 TÜRK STANDARDI TS EN 12390-7/Nisan 2002

Beton - Sertleşmiş beton deneyleri -

Bölüm 7 : Sertleşmiş betonun yoğunluğunun tayini

1 Kapsam
Bu standard, sertleşmiş betonun yoğunluğunun tayini için deney metodunu kapsar.

Bu standard, hafif beton, normal ağırlıklı beton ve ağır betona uygulanır.

Bu standardda sertleşmiş beton, aşağıda verilen farklı gruplara ayrılmıştır :

- Teslim alındığı (tabiî) durumda,
- Suya doygun durumda,
- Etüv kurusu durumda.

Sertleşmiş beton numunesinin kütlesi ve hacmi tayin edilerek yoğunluğu hesaplanır.

2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf
yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih
belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon
yapılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi halinde en
son baskısı kullanılır.
1)
EN, ISO, IEC vb. Adı TS No Adı
No (İngilizce) (Türkçe)
EN 12390-1 Testing hardened concrete - Part 1:
Shape, dimensions and other
requirements for specimens and moulds
ISO 5725-1 Accuracy (trueness and precision) of TS 5822-1 Ölçme metotlarının ve
measurement methods and results - ISO 5725-1 sonuçlarının doğruluğu (gerçeklik
Part 1: General principles and ve kesinlik) - Bölüm 1: Genel
definitions prensipler ve tarifler

3 Cihazlar
3.1 Kumpas ve cetvel, numune boyutlarını, ± % 0,5 sapma sınırları içerisinde ölçmeye uygun
olan.

3.2 Terazi, numuneyi, hem havada ve hem de su içerisinde tartmak için üzengi şekilli numune
kefesi olan ve kütleyi, % 0,1 doğrulukla tartabilen.

3.3 Su deposu, depo içerisindeki suyu, sabit seviyede tutmak için düzeneği olan ve kefedeki
numuneyi suya, sabit derinlikte, tam olarak batırmak için yeterli büyüklükte olan.

3.3 Havalandırmalı etüv, sıcaklığı (105 ± 5) °C’da sabit tutabilen.

Not - Gerekli cihazlar, numunenin hacmini tayin etmek için seçilen metoda bağlıdır.

4 Deney numunesi
Deney numunesinin hacmi en az 1 litre olmalıdır. Kalıba dökülerek hazırlanmış numunede, agreganın
3
en büyük anma tane büyüklüğünün 25 mm’den daha büyük olması halinde, numune hacmi 50 D ’den
daha küçük olmamalıdır. Burada ; D, iri agreganın en büyük anma tane büyüklüğüdür.

1) TSE NOTU : Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir.

1
ICS 91.100.30 TÜRK STANDARDI TS EN 12390-7/Nisan 2002

Normal şartlardaki yoğunluk tayininde numune, teslim edildiği şekilde, olduğu gibi (bütün olarak)
deneye tâbi tutulur. Ancak, numune şekli veya büyüklüğünün, numuneyi olduğu gibi deneye tâbi
tutmaya uygun olmaması halinde deney, numuneden kesilerek veya kırılarak alınan daha küçük
parçada yapılır.

Deneyde, başlıklanmış numune kullanılmamalıdır.

5 Deney işlemleri
5.1 Genel

5.1.1 Kütle tayini

Bu standardda, kütlenin belirlenmesi esnasında numunenin bulunabileceği, aşağıda verilen üç durum
kabul edilmiştir:
a) Teslim alındığı (tabiî) durum,
b) Suya doygun durum,
c) Etüv kurusu durum.

5.1.2 Hacim tayini

Bu standardda, numune hacminin tayini için aşağıda verilen üç metot belirlenmiştir:
a) Su ile yer değiştirme (referans metot),
b) Numunenin gerçek ölçüleri kullanılarak hesaplama,
c) Küp şekilli numunelerde, belirtilmiş boyutların kontrol edilerek kullanılmasıyla hesaplama,

Not 1 - Kullanılan metodun hassasiyeti, numune hacminin ölçülmesi için seçilen metoda bağlıdır.
Hacmin, su ile yer değiştirme metodu ile ölçülmesi, en hassas sonucu verir. Gerçek ölçüler
kullanılarak hesaplamada hassasiyet daha düşük, belirtilmiş boyutların kontrol edilerek
kullanılması yoluyla hesaplamada ise en düşüktür.

Not 2 - Madde 5.1.2 c)’de verilen, belirtilmiş boyutların kontrol edilerek kullanılmasıyla hesaplama
metodunun sadece küp numune ile sınırlandırılması, EN 12390-1’e göre diğer şekilli numune
boylarındaki toleransın daha fazla olmasından kaynaklanmaktadır.

5.2 Teslim alındığı (tabiî) durumdaki numune kütlesi

Numune, teslim alındığı durumda, kütlesinin % 0,1’i doğrulukla tartılır (mr ). Okunan kütle değeri,
kilogram olarak kaydedilir.

5.3 Suya doygun durumdaki numune kütlesi

Numune, (20 ± 2) °C sıcaklıktaki su içerisine, 24 saat aralıkla yapılan tartımda kütle değişimi %
0,2’den daha az hale gelinceye kadar batırırılır. Bu tartımlarda numune yüzeyindeki serbest su
silinerek temizlenir. Suya doygun numune kütlesi (ms ), kilogram olarak kaydedilir.

Not - Deneyden önce, en az 72 saat süreyle su içerisinde tutularak küre tâbi tutulan numunenin, sabit
doygun kütleye ulaştığı kabul edilir.

5.4 Etüv kurusu durumdaki numune kütlesi

Numune, (105 ± 2) °C sıcaklıktaki hava dolaşımlı etüvde, 24 saat aralıkla yapılan tartımdaki kütle
değişimi
% 0,2’den daha az hale gelinceye kadar tutulur. Daha sonra numuneler her tartımdan önce oda
sıcaklığına gelinceye kadar, kuru, hava sızdırmaz kapalı kap içerisinde veya desikatörde bekletilerek
soğutulduktan sonra tartılır. Etüv kurusu numunenin okunan kütlesi (mo), kilogram olarak kaydedilir.

5.5 Su ile yer değiştirme yoluyla tayin edilen hacim

5.5.1 Genel
Numune, suya doygun duruma getirilmelidir.

2
ICS 91.100.30 TÜRK STANDARDI TS EN 12390-7/Nisan 2002

Not 1 - Bu metot herhangi bir şekle sahip numunelerin hepsi için uygun olmakla birlikte, düzgün
geometrik şekle sahip olmayan numuneler için kullanılacak tek metottur.

Not 2 - Bu metot normal olarak, kumsuz beton, büyük boşluklu hafif beton veya rutubeti
değiştirilemeyen betonlara uygulanmaz. Ancak, üzerine ince bir su geçirimsizlik tabakası
yapılmasıyla, bu tür numuneler de bu metoda uygun hale getirilebiirir.

5.5.2 Su içerisindeki kütle

Numunenin su içerisindeki kütlesi, aşağıda verilen işlem kullanılarak belirlenir.
Boş numune kefesi su içerisine tamamen batacak ancak depo tabanına değmeyecek şekilde su
deposu, yukarıya kaldırılır. Numune kefesinin görünür kütlesi ( mst ), kilogram olarak kaydedilir.
Not 1 - Alternatif olarak, kefe su içerisinde iken, terazinin sıfırlama ayarı dara alma yapılarak kefenin
görünür kütlesi dengelenmiş olur.

Numune, terazinin kefesine konur ve su deposu, numune tamamen suya batıncaya kadar yukarı
kaldırılır. Numune üzerindeki su derinliği, kefe su içerisinde boş halde tartırılırken, kefe üzerindeki su
derinliği ile aynı olmalıdır.

Not 2 - Numune ve terazi kefesinin yan yüzeylerinde hava kabarcıklarının bulunması engellenmelidir.

Suya batırılmış numune ve kefenin toplam görünür kütlesi (mst + mw ), kilogram olarak kaydedilir

5.5.3 Havadaki kütle

Numunenin havadaki kütlesi, aşağıda verilen işlem kullanılarak belirlenir.

Numune, terazinin kefesinden alınır ve nemli bez kullanılarak yüzeylerdeki su kurulanır. Numune
teraziye yerleştirilir ve havadaki kütle belirlenerek (ma ), kilogram cinsinden kaydedilir.

5.5.4 Numune hacminin hesaplanması

Numune hacmi, aşağıda verilen eşitlik kullanılarak hesaplanır:

m a − [(m st + m w ) − m st ]
V=
ρw

Burada;
3
V numunenin hacmi, m ,
ma numunenin havadaki kütlesi, kg,
mst kefenin su içerisindeki görünür kütlesi, kg,
mw numunenin su içerisindeki görünür kütlesi, kg,
3
ρw suyun 998 kg/m olarak kabul edilen, 20 °C sıcaklıktaki yoğunluğu

dur.

5.5.5 Ölçümle elde edilen hacim

3
Numune hacmi, EN 12390-1’e göre, numunede yapılan boyut ölçümleri kullanılarak, m cinsinden
hesaplanır. Sonuç, on binde bir hanesine yuvarlatılarak gösterilir.

5.5.6 Belirtilmiş boyutlar kullanılarak elde edilen hacim (sadece küp numune için)
Küp numunenin, EN 12390-1’e uygun, kalibre edilmiş kalıp kullanılarak hazırlandığı teyit edilmelidir.

Numune boyutları, EN 12390-1’e göre kontrol edilmelidir.

3
Küp numune hacmi, m cinsinden hesaplanmalı ve sonuç, on binde bir hanesine yuvarlatılarak
gösterilmelidir.

3
ICS 91.100.30 TÜRK STANDARDI TS EN 12390-7/Nisan 2002

a) Terazi mekanizmasının altına b) Terazi mekanizmasının üstüne

asılmış kefe gösterimi. asılmış alternatif kefe gösterimi.

Açıklama :

1 Terazi
2 Kefe
3 Beton numune
4 Kılavuz
5 Düşey hareketli su deposu
6 Kefenin yandan görünüşü

Şekil 1 - Beton numune hacminin su ile yer değiştirme metoduyla tayini için tipik kefe düzeneği

6 Deney sonuçları
Yoğunluk, numunenin tayin edilen kütlesi ve hacmi kullanılarak, aşağıda verilen eşitlik yardımıyla
hesaplanır :
m
D=
V
Burada ;
3
D Numunenin nem durumu ve hacim tayini metoduna bağlı olarak yoğunluğu, kg/m ,
m Numunenin, deney esnasındaki durumuna bağlı kütlesi, kg,
3
V Numunenin özel metotla tayin edilen hacmi, m dür.

dür.

4
ICS 91.100.30 TÜRK STANDARDI TS EN 12390-7/Nisan 2002

Numunenin, deney anındaki durumu ve numune hacminin tayininde kullanılan deney metodu, deney
sonuçları ile birlikte kaydedilmelidir.
3
Yoğunluk tayini deney sonuçları, en yakın 10 kg/m ’e yuvarlatılarak gösterilmelidir.

7 Deney raporu2)
Deney raporunda aşağıda verilen bilgiler bulunmalıdır:
a) Deney numunesinin tanıtımı,
b) Deneyin yapıldığı yer,
c) Numunenin tarifi (100 mm küp, 150 mm çaplı karot gibi),
d) Numunenin hazırlanma detayı (varsa),
e) Numunenin deney anındaki durumu (tabii durumda, suya doygun, etüv kurusu gibi),
f) Hacim tayin metodu (su ile yer değiştirme, numunenin gerçek ölçüleri kullanılarak hesaplama,
küp şekilli numunelerde, belirtilmiş boyutların kontrol edilerek kullanılmasıyla hesaplama),
g) Deney tarihi,
h) Numunenin hesaplanan yoğunluğu,
i) Standard deney metodundan herhangi bir sapma,
j) Standard deney metodundan herhangi bir sapma (i Maddesi) kaydedilmemişse, deneyin teknik
sorumlusu tarafından, deneyin bu standarda uygun yapıldığına dair beyan,

8 Kesinlik
Kesinlik verileri, Çizelge 1’de verilmiştir. Bu değerler, aynı numuneden hazırlanmış küp numunelerde
3 3
ve her deney sonucu, her küp numunede tayin edilen doygun yoğunluk, 2300 kg/m ilâ 2400 kg/m
aralığındaki yoğunluk ölçümlerine uygulanır. Verilen değerler, küp numunelerin, alınması,
hazırlanması ve küründeki değişkenlikleri gösterir.

Çizelge 1 - Sertleşmiş betonun doygun yoğunluk ölçümleri ile ilgili kesinlik verileri
Tekrarlanabilirlik şartları Uyarlık şartları
Deney metodu Sr r SR R
3 3 3 3
kg/m kg/m kg/m kg/m
Ölçülen boyutlar
kullanılarak hesaplama
yoluyla
100 mm’lik küp 13,9 39 20,5 57
150 mm’lik küp 9,9 28 20,5 57
Su ile yer değiştirme
yoluyla
100 mm’lik küp 6,5 18 12,8 36
150 mm’lik küp 6,4 18 10,6 30
NOT 1 - Kesinlik verileri 1987 yılında İngilterede yapılan deneysel çalışmanın bir kısmı olarak belirlenmiştir.
Kesinlik verileri, BS 1881’de tarif edilen deneylerden elde edilmiştir. Deneyde 16 farklı teknisyen
kullanılmıştır. Değerlendirmede kullanılan beton, portland çimentosu (PÇ ), Thames Vadisinden
alınan kum ve yine aynı yerden alınan 10 mm ve 20 mm’lik iri agrega (çakıl) ile hazırlanmıştır.
NOT 2 - Metodun normal ve doğru kullanımıyla, aynı teknisyen tarafından, aynı numunede aynı cihaz
kullanılarak uygun en kısa aralıklarla yapılan iki deney sonucu arasındaki fark, ortalama olarak
tekrarlanabilirlik değeri r’yi 20 defada en fazla 1 defa geçebilir.
NOT 3 - Metodun normal ve doğru kullanımıyla, iki ayrı teknisyen tarafından, aynı numunede her teknisyen
kendi cihazını kullanarak uygun en kısa aralıklarla yapılan iki deney sonucu arasındaki fark,
ortalama uyarlık değeri R’yi 20 defada en fazla 1 defa geçebilir.
NOT 4 - Kesinlikle ilgili daha fazla bilgi ve kesinlikle ilgili olarak kullanılan istatistikî terimlerin tarifleri için ISO
*
5725 ’e başvurulmalıdır.

1) TSE NOTU : Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilâveten TS EN ISO/IEC 17025’te verilen
bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir.