Warszawa,

27.01.2013

Akademia Obrony Narodowej

Wydzia Bezpieczestwa
Narodowego

Zimna wojna jako czynnik

destabilizacji bezpieczestwa
wiatowego po II Wojnie
wiatowej

Maciej Bednarek, II rok BN[stacjonarne], gr. A

Czekalimy a wyjd na brzeg. Widzielimy ich twarze. Wygldali jak
zwykli ludzie. Wyobraalimy sobie co innego. To byli przecie Amerykanie!
Lubow Kozinczenko 58. Gwardyjska Dywizja Armii Czerwonej.
Nie wiedzielimy czego si po Rosjanach spodziewa, ale kiedy si na nich spojrzao i
przyjrzao im uwaniej, byli tacy sami, rozumiesz? Gdyby da im amerykaskie mundury
mogliby by Amerykanami?
Al Aronson 69. Dywizja Piechoty Armii Stanw Zjednoczonych.
Bardzo ciepe sowa wypowiedziane przez amerykaskich i radzieckich
mundurowych miay wedug nich okaza si towarzyskim zakoczeniem II wojny wiatowej.
Jednak nie byy one do koca trafne, poniewa zaraz po zakoczeniu wojny mia narodzi si
kolejny konflikt, trzymajcy cay wiat w stanie lku i niepewnoci nazywany zimn wojn.

Rok 1945 by bardzo istotny w historii ludzkoci. Po prawie szeciu latach zakoczya
si najwiksza pod kadym wzgldem wojna znana czowiekowi. Nadszed czas upadku i
rozerwania nazistowskich Niemiec. Pod koniec wojny 25 kwietnia 1945 w Torgau nad ab
doszo do spotkania wojsk amerykaskich i radzieckich. Strona amerykaska oraz radziecka
miaa do siebie nie pewne relacje. Pomimo przyjaznych gestw podczas konferencji w
Teheranie i Jacie, te spotkanie nie byo ju tak zadowalajce, gdy obie strony nalegay na
separacj podczas ceremonii kapitulacji Niemiec we francuskim Reims dnia 7 maja dla frontu
zachodniego oraz 8 maja w Berlinie dla frontu wschodniego. Konflikt ideologiczny oraz
geopolityczny obu frontw doprowadzi do ochodzenia si stosunkw, ktrych pierwszym
owocem jest ju wspomniana ceremonia.
Wedug Gaddisa Johna Lewisa powojennym celem Stalina byo bezpieczestwo
jego osoby, jego reimu, jego kraju oraz jego ideologii w takim wanie porzdku. Chodzio
mu o pewno, e jego osobistym rzdom nie zagraaj ju adne siy wewntrzne, a krajowi
adne niebezpieczestwo z zewntrz. Interesy komunistw w innych czciach wiata,
choby i najbardziej godne wsparcia, nigdy nie przewayyby nad ustalonymi przez niego
priorytetami sowieckiego pastwa. 1 Stalin uwaa rwnie, e przy podziale upw
wojennych decyduje woony w wojn wkad. Przez takie dziaania Zwizek Radziecki
mgby zyska najwicej. Mia nie tylko zyska ziemi utracone na rzecz III Rzeszy, ale
rwnie Polsk, Finlandi, Rumuni oraz wszystkie kraje batyckie, a take Stalin mia
domaga si o wpywy w Turcji i Iranie. A take chcia aby komunizm rozla si na ca
Europ. Pomimo, e nie dy on do wywoania konfliktu zbrojnego z USA i Wielk
1 Gaddis John Lewis, Zimna wojna. Historia podzielonego wiata, Krakw, 2007

Brytani - czeka a w pastwach kapitalistycznych dojdzie do konfliktw, po ktrych

mona by byo wprowadzi swj ustrj polityczny. Jak sam twierdzi Wojny midzy krajami
kapitalistycznymi s nieuniknione. Interesy Jzefa Stalina byy po czci utopijne i atwe
do zrealizowania w powojennej Europie. Niestety, nie byy one przemylane przez pryzmat
interesw, celw wyznaczonych przez Stany Zjednoczone.
Gwnymi interesami Ameryki po zakoczeniu II Wojny wiatowej byo tak jak w
przypadku ZSRR i Stalina denie do zapewnienia bezpieczestwa swojego kraju i obywateli.
Stany Zjednoczone chciay rwnie sta si autorytetem dla innych krajw. Mona byo
zauway bardzo due zaangaowanie w dziaania, ktre miay na celu denie do wsplnej i
pokojowej polityki midzynarodowej. Amerykanie w porwnaniu do innych pastw ponieli
stosunkowe mae straty po II Wojnie wiatowej a dziaania wojenne w ogle nie dotkny ich
terytorium w zwizku z czym dysponoway duym kapitaem, ktrym wspierali gospodarki
wyniszczonych skutkami wojny pastw Europy Zachodniej. By to tak zwany plan Marshalla,
ktry by realizowany przez cztery lata (od kwietnia 1948 do czerwca 1952). Podczas tego
okresu na odbudowe gospodarek krajw Europy Amerykanie powicili okoo 13 miliardw
dolarw (w tym czasie bya to warto okoo 107 miliardw obecnych cen). Plan Marshalla
by wynikiem realizacji doktryny Trumana, ktra zakadaa, i Stany Zjednoczone powinny
utrzyma swoj obecno w Europie i zatrzyma marsz wiatowego komunizmu poprzez
wspomaganie krajw nim zagroonych, uywa potencjau militarnego i atomowego poprzez
uywanie go jako straszaka i organizowa pakty militarne.
Czym w ogle jest zimna wojna i kiedy si rozpocza?
Za jej
pocztek uwaa si przemwienie wybitnego angielskiego polityka Winstona Churchilla,
ktre miao miejsce 5 marca 1946 w Fulton. W swojej mowie czonek Wielkiej Trjki
powiedzia: Od Szczecina nad Batykiem do Triestu nad Adriatykiem zapada elazna
kurtyna dzielc nasz Kontynent. Poza t lini znajduj si stolice pastw rodkowej i
wschodniej Europy: Warszawa, Praga, Wiede, Budapeszt, Bukareszt i Sofia, wszystkie te
miasta i zamieszkujca ich ludno le w sferze radzieckiej i wszystkie, w takiej czy innej
formie podlegaj nie tylko wpywom radzieckim, ale kontroli Moskwy w bardzo wysokim,
niekiedy rosncym stopniu. Tym samym zaatakowa ekspansjonizm ZSRR oraz wezwa
Zachd do wsplnego zjednoczenia si w walce z rozprzestrzenianiem si systemu
komunistycznego na caym wiecie.
Jednak ju miesic wczeniej dyktator Zwizku Radzieckiego w swoim przemwieniu
powiedzia, e komunizm i kapitalizm nie mog koegzystowa. Wedug niego te dwa
systemy za bardzo si od siebie rni i nie s w stanie razem funkcjonowa w zwizku
powyszym, kiedy w kocu bdzie musiao si to zakoczy bezporednim starciem.
Podczas tego przemwienia zosta rwnie ogoszony plan przygotowania ZSRR w cigu
piciu lat na kad ewentualno. Stalin zerwa wszystkie stosunki handlowe z Zachodem
oraz rozpocz projekty budowy nowoczesnych broni.
Termin zimnej wojny zosta wprowadzony przez amerykaskiego przemysowca i
polityka Bernarda Barucha . W kilku sowach mona to uj jako stan cigego niepokoju,
napicia jak i rywalizacji na wielu paszczyznach (politycznej, ideologicznej jak i cigego
wycigu zbroje.)

Jak zdefiniowa bezpieczestwo i jaki mia na nie wpyw okres zimnej wojny?
Pojcie bezpieczestwa zostao zawarte w najbardziej znanej hierarchii potrzeb czowieka
czyli w Piramidzie Maslowa. Wedug niego jest to najwaniejsza warto, ktra ustpuje
miejsca tylko potrzebom fizjologicznym. Termin bezpieczestwo wywodzi si z jzyka
aciskiego sine cura i oznacza stan niezagroenia, spokoju i pewnoci. Jest ono pierwotn,
egzystencjonaln potrzeb jednostek, grup spoecznych, wreszcie pastw. Idzie przy tym nie
tylko o przetrwanie integralnoci czy niezawisoci, lecz take o bezpieczestwo rozwoju,
ktry zapewnia ochron i wzbogacenie tosamoci jednostki czy narodu. Owo bezpieczestwo
zaley od tego, co dzieje si wok nas, od rodowiska zewntrznego, z ktrego mog
pochodzi ewentualne zagroenia, zaley take od nas samych naszego zdrowia i gotowoci
sprostania takim zagroeniom2
Jak
ju wyej wspomniaem zimna wojna bya okresem cigej niepewnoci, napicia jak i
wycigu zbroje co jest zupen odwrotnoci stanu bezpieczestwa. Mona wic miao
powiedzie, e by to czynnik destabilizacji wiatowego bezpieczestwa po zakoczeniu II
Wojny wiatowej.

Na przeomie lat czterdziestych i pidziesitych USA i pastwa zachodnie zaczy

organizowa szereg blokw militarnych dla powstrzymania komunizmu w rnych regionach
wiata. W 1949 r. powstao NATO, w 1951 r. ANZUS (Australia, Nowa Zelandia i USA) w
1955 r. CENTO (Turcja, Irak, Wielka Brytania, Pakistan i Iran). Rwnie w roku 1955
powstao SEATO (Australia, Wielka Brytania, Francja, USA, Nowa Zelandia, Pakistan,
Tajlandia, Filipiny).
W odpowiedzi na te inicjatywy, jak i przyjcie RFN do NATO, Zwizek Socjalistycznych
Republik Radzieckich i wszystkie kraje tzw. wsplnoty socjalistycznej czyli kraje od niego
zalene podpisay 14 maja 1955 r. w Warszawie Ukad o Przyjani, Wsppracy i Pomocy
Wzajemnej powoujc pakt polityczno-wojskowy nazwany Ukadem Warszawskim. wiat
oficjalnie zosta podzielony na dwa obozy- Zachodni pozostajcy pod wpywem Stanw
Zjednoczonych oraz Wschodni w zupenoci kontrolowany przez ZSRR.
Do pierwszego otwartego konfliktu pomidzy wiatem wschodnim a zachodnim
doszo w czerwcu 1948r. na tle kwestii niemieckiej. W lutym tego roku zachodnie sektory
okupowanych Niemiec zostay objte planem Marshalla o ktrym wspominaem ju
wczeniej. Pod koniec czerwca 1948 r. ZSRR nie mogc pogodzi si z budow pastwa
zachodnioniemieckiego, odci dopyw prdu, wody i linie transportowe zachodnich terenw
Berlina. By to tzw. I kryzys berliski. W odpowiedzi na dziaania Rosjan Amerykanie
uruchomili most powietrzny, ktry przez prawie rok zaopatrywa mieszkacw miasta we
wszystkie artykuy. Widzc, e dziaania s nieskuteczne Moskwa ostatecznie zniosa blokad
w maju 1949 r.
Okres spokoju nie trwa jednak dugo. 25 czerwca 1950 r. jest dat pierwszego starcia
zimnej wojny oraz zachwianiem systemu bezpieczestwa wiatowego. Bya to data wybuchy
2 R. Kuniar, Po pierwsze bezpieczestwo, Rzeczpospolita z 9.01.1996 r.

wojny koreaskiej. Majc poparcie ZSRR i komunistycznych Chin, wojska

pnocnokoreaskie zaatakoway terytorium proamerykaskiej Korei Poudniowej. W
odpowiedzi Rada Bezpieczestwa Organizacji Narodw Zjednoczonych uchwalia rezolucj
umoliwiajc interwencj wojsk midzynarodowych. Cho swe wojska do Korei wysao
kilkanacie pastw czonkowskich, to podstaw wojsk zachodnich stanowiy wojska
amerykaskie (okoo 95%). ZSRR oficjalnie nie wspar wojsk pnocnokoreaskich, ale
uczyniy to Chiny, wysyajc w padzierniku 1950 r. na front kilkaset tysicy ochotnikw
ludowych. Po pocztkowych sukcesach militarnych komunistw, w lipcu 1951 r. front si
ustabilizowa a wojna przybraa charakter pozycyjny. Impas na froncie i wyczerpanie
dziaaniami wojennymi zmusiy obie strony do podjcia rokowa. Efektem tego byo
podpisanie 27 lipca 1953r. rozejmu w Panmundonie. Wojna koreaska utrwalia sztuczny
podzia pwyspu koreaskiego. Poza oczywistymi stratami poniesionymi w ludziach jak i w
kosztach wojna w Korei przyniosa ogromn fal strachu przed wybuchem kolejnej wojny
wiatowej, oraz uyciem broni nuklearnej. Po tych wydarzeniach amerykanie zwikszyli
swoje dziaania w Europie (zostay potrojone wydatki zwizane z obronnoci oraz ucilona
wsppraca sojusznicza w ramach NATO.
Pierwszy, najgroniejszy etap zimnej wojny zakoczy si po mierci Stalina w 1953r.
W kocu lat pidziesitych nastpio krtkotrwae, umiarkowane odprenie w stosunkach
Wschd-Zachd. Od pocztku lat 60. napicie polityczne jednak ponownie zaczo wzrasta.
Stosunki midzy pastwami zaognia sprawa zestrzelenia nad terytorium ZSRR
amerykaskiego samolotu szpiegowskiego (1 maja 1960r.). Incydent ten doprowadzi do
odwoania planowanej na maj 1960r. paryskiej konferencji 4 mocarstw w sprawie Berlina i
wizyty prezydenta Eisenhowera w Moskwie. Nastpn oznak narastajcego kryzysu byo
rozpoczcie budowy w sierpniu 1961r. przez wadze komunistyczne muru berliskiego,
oddzielajcego Berlin Zachodni od wschodniej czci miasta i NRD. By to tzw. II kryzys
berliski. Jednoczenie trzeba doda, e mur berliski jest jednym z najbardziej
rozpoznawalnych i znanych symboli zimnej wojny.
W 1962r. doszo jednak do wiele bardziej gronego spicia pomidzy mocarstwami,
bezpieczestwo wiatowe zostao bardzo mocno zagroone, a wiat stan na krawdzi wojny.
We wrzeniu tego roku amerykaski samolot zwiadowczy odkry na Kubie tajne
rozmieszczenie radzieckich pociskw balistycznych redniego zasigu, ktre bezporednio
zagraay bezpieczestwu terytorium i obywateli USA. Stany Zjednoczone natychmiast
zareagoway blokad wyspy i zaday zdemontowania wyrzutni. Na szczcie udao si
zapobiec wybuchowi wojny i statki radzieckie z militariami zostay zawrcone, a wyrzutnie
zdemontowane, dziki deklaracji Amerykanw o tym, e nie zaatakuj Kuby.
Okres po II wojnie wiatowej by rwnie pocztkiem dekolonizacji wiata. Na
pocztku lat 60. USA doszy do wniosku, e ZSRR i Chiny mog odnie zwycistwo w
zimnej wojnie instalujc system komunistyczny w postkolonialnych i sabo rozwinitych
gospodarczo krajach Trzeciego wiata. O realnoci zagroenia miaa wiadczy wojna
koreaska oraz powstanie lokalnych partii komunistycznych w Kambody i Laosie. Jeeli to
znalazoby powodzenie, USA i ich sojusznicy zostaliby otoczeni przez pastwa
komunistyczne. Na pocztku lat 60. Scenariusz z Korei zacz si niebezpiecznie powtarza
na pwyspie Indochiskim, gdzie po rozpadzie w latach 50. francuskiego imperium
kolonialnego powstay nowe pastwa: Kamboda, Laos i dwa pastwa wietnamskie-

pnocne, komunistyczne (Demokratyczna Republika Wietnamu oraz poudniowe i

antykomunistyczne (Republika Wietnamu). Przyczyn interwencji amerykaskiej byo
wsparcie wadz Wietnamu Pnocnego dla komunistycznej partyzantki dziaajcej na terenie
Wietnamu Poudniowego, natomiast bezporedni przyczyn wybuchu wojny by incydent w
Zatoce Tonkijskiej, gdzie jednostki pnocnokoreaskie zaatakoway amerykaski okrt
wojenny. Wojna w Wietnamie zakoczya si porak polityczn i militarn wojsk USA, a
zdobycie stolicy Republiki Wietnamu oznaczao cakowite przejcie wadzy przez
komunistw. Miao to duy wpyw na polityk amerykanw. Pewno siebie i wiara we
wasne moliwoci zostaa powanie naruszona. A przez nastpne dwadziecia lat mona byo
zauway tzw. syndrom Wietnamu czyli niech si amerykaskich do jakichkolwiek
dugotrwaych dziaa militarnych w krajach Trzeciego wiata.
Lata 70. To ponowne odprenie w stosunkach amerykasko-radzieckich, czego
efektem byy porozumienia rozbrojeniowe (SALT I z 1972r. i SALT II z 1979 r.). Schyek
dekady jednak przynis ponowny wzrost napicia za spraw interwencji ZSRR w
Afganistanie w celu wsparcia komunistycznego reimu w walkach z partyzanckimi
oddziaami mudahedinw wspieranych przez USA, oraz rozmieszczenie rakiet w krajach
Europy Wschodniej.
W 1980r. wybory prezydenckie w Stanach Zjednoczonych wygra republikaski
kandydat, zacieky wrg komunizmu Ronald Reagan. Jego mottem przewodnim w polityce
midzynarodowej bya walka z imperium za jak sam nazywa blok radziecki. W tym celu
postawi na rozwj armii, lecz nie poprzez zwikszenie jej liczebnoci tylko inwestujc w
rozwj technologii. Wiedzia, e ZSRR bdzie musiao podj wezwanie, dlatego zainicjowa
program zbroje dc jednoczenie do zdobycia inicjatywy strategicznej w kosmosie. Liczy,
e gospodarki pastw Ukadu Warszawskiego nie wygeneruj odpowiednich nakadw
finansowych, jako, e znajdoway si (szczeglnie gospodarka ZSRR) na skraju katastrofy
ekonomicznej. Administracja Reagana udzielaa wsparcia opozycji wewntrz bloku
komunistycznego, wysyajc pomoc techniczn i finansow dla Solidarnoci w Polsce czy
Czechosowackiej grupy Karta 77. Wspierana rwnie bya partyzantka antykomunistyczna
w innych rejonach wiata (Afganistan, Angola). W tym samym czasie w ZSRR i w bloku
komunistycznym pogbia si kryzys gospodarczy, strukturalny i ideologiczny. Rosjanie nie
byli w stanie dogoni wchodzcej w okres rewolucji informatycznej gospodarki Zachodu, a
ideologia w wyniku spadajcego poziomu ycia ju dawno przestaa by atrakcyjna dla
obywateli ZSRR i mieszkacw Europy rodkowo-Wschodniej. W wyniku tych zmian lata
80. byy okresem defensywy Rosjan na arenie midzynarodowej przy rosncej ofensywie
Stanw Zjednoczonych i ich sojusznikw. To wanie czynnik ekonomiczny zadecydowa o
klsce ZSRR w zimnej wojnie i uwarunkowa seri spotka przywdcw obu blokw w celu
ograniczenia wycigu zbroje. Gdy w 1985 r. do wadzy w Zwizku Radzieckim doszed
zwolennik reform Michai Gorbaczow, moliwe stao si zmniejszenie napicia
midzynarodowego. Odpowiadajc na oferty rozbrojeniowe Kremla, Reagan dwukrotnie
spotka si z Gorbaczowem (Genewa 1985r. i Rejkiavik 1986r. jednak nie zamierza on
odstpi od swojego programu zbroje.
Gorbaczow zdajc sobie spraw z powanego kryzysu wewntrz bloku komunistycznego
przystpi do reform zmierzajcych do zwikszenia swobd obywatelskich oraz

wprowadzenie kontrolowanych przemian gospodarczych. Doprowadzio to do upadku

systemu komunistycznego. Najpierw Polska, potem Czechosowacja, Rumunia, Wgry,
Bugaria uzyskay niepodlego, a w Niemczech zaczto proces jednoczenia pastwa. 1 lipca
1991r. rozwizano Ukad Warszawski. A 24 grudnia mona powiedzie, e blok zachodni
otrzyma prezent pod choink w postaci ostatecznego rozwizania ZSRR co doprowadzio
do rozpadu dwubiegunowego podziau wiata i zakoczenia ery zimnej wojny.
Podsumowujc w okresie zimnej wojny bezpieczestwo byo postrzegane przez
pryzmat militarny. Naley zgodzi si z tez, e zimna wojna bya czynnikiem destabilizacji
bezpieczestwa, poniewa by to okres prawie 50lat cigego lku przed wybuchem III Wojny
wiatowej, ktra mogaby si tragicznie skoczy dla caej ludzkoci, a skutki zapewne
byyby zdecydowanie wiksze ni po II Wojnie wiatowej, ktra przecie bya najwikszym
konfliktem zbrojnym w historii czowieka. Rywalizacja midzy Wschodem a Zachodem
przyniosa ogromne straty ludnoci oraz finansowe i miejmy nadziej, e bya to taka
pierwsza i ostatnia sytuacja zagraajca caemu systemowi bezpieczestwa na wiecie.

Bibliografia:
1.Gaddis John Lewis, Zimna wojna. Historia podzielonego wiata, Krakw, 2007
2.R. Kuniar, Po pierwsze bezpieczestwo, Rzeczpospolita z 9.01.1996 r.
3.Sownik terminw z zakresu bezpieczestwa narodowego, AON, Warszawa 2002,
4.http://www.nowastrategia.org.pl/bezpieczenstwo-jego-istota/
5.http://pl.wikipedia.org/