Kuran-

Balangc

Kerimin

kinci

Cznn

(142)

142. nsanlarn sefihleri, Yneldikleri
kbleden
onlar
eviren
nedir?
diyecekler; de ki: Dou ve bat
Allahndr. O, dilediini doru yola
hidayet eder.

Tefsir
Kblenin Deimesi Olay
Bu ve sonraki bir ka ayet insanlar
arasnda byk bir dalgalanma vcuda
getiren slam tarihinin nemli olaylarna
iaret etmektedir. slam Peygamberi (Allahn
selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) bisetten sonra 13 yl
boyunca Mekkede ve hicretten sonra bir ka
ay sonra Medinede Allah-u Tealann emri
zer Beytl- Mukaddese doru namaz
klyordu. Ama daha sonra bu kble deiti ve
Mslmanlar Kabeye doru namaz klmak
ile grevlendirildi.
Mslmanlarn Medinede ne kadar sre
Beytl- Mukaddese doru namaz kld
hususunda ihtilaf vardr. Yedi ay ila 17 ay
arasnda bir sre zikr edilmitir. Ama her ne
olursa olsun bu sre zarfnda Mslmanlar
Yahudilerce
knanyordu.
Zira
BeytlMukaddes Yahudilerin Kblesiydi. Dolaysyla
Yahudiler Mslmanlar hakknda ileri geri
1

konuup
yle
diyorlard:
Bunlarn
bamszlklar yoktur. Bizim kblemize doru
ynelmilerdir. Bu da bizim hak olduunu
gstermektedir.
Bu
szler
slam
Peygamberini
ve
Mslmanlar ok zyordu. Onlar bir
taraftan Allah-u Tealaya itaat ediyor ve dier
taraftan da Yahudilerin knanmasndan
kurtulamyorlard. te bu yzden Peygamber
(Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) geceleri gklere
bakyor ve adeta Allah-u Tealadan bir vahiy
bekliyordu. Bu esas zere bir mddet
getikten sonra sonunda kble deiimini
bildiren ilahi emir nazil oldu. O anda
Peygamber Mescid-u Beni Salimde iki rekat
le namazn Beytl- Mukaddese doru
klyordu.
Cebrail ilahi emirler zere
Peygamberin
pazsndan
tutup
yzn
Kabeye doru evirdi.
Yahudiler bu duruma ok zldler. Kendi
eski adetleri zere bahanecilie baladlar.
Onlar
nce
yle
diyorlard:
Biz
Mslmanlardan daha iyiyiz. Zira onlarn
bamsz bir Kblesi yoktur ve bu konuda bize
uymaktadrlar.
Ama
Kble
deiimini
bildiren emir Allah-u Teala tarafndan nazil
olunca bu defa da itiraz ettiler. Nitekim
Kuran- Kerim sz konusu ayette yle
buyurmaktadr:
nsanlarn sefihleri, Yneldikleri
kbleden
onlar
eviren
nedir?
diyecekler...
Neden bunlar nceki Peygamberlerin
kblesinden yz evirdiler? Eer birinci Kble
2

doruysa bu deiimin sebebi nedir? Yok

eer ikincisi doruysa o halde neden 13 yl
gibi bir sredir Beytl- Mukaddese doru
namaz kldlar?
Allah-u
Teala
Peygamberine
unu
emretmektedir:
Dou ve bat Allahndr. O, dilediini
doru yola hidayet eder.
Allah-u Teala Yahudilerin bahanelerine
karlk olarak bu kesin delili indirdi ve
Beytl- Mukaddes, Kabe ve her yerin Allahu Tealann mlk olduunu ifade etti.
Aslnda Allah-u Tealann bir evi mekan
yoktur. nemli olan onun emrine itaat
etmektedir. Allah-u Teala nereye doru
namaz klnmasn
emr etmise oras
mukaddes ve muhteremdir. Allah-u Tealann
inayet etmedii hi bir mekan zati bir
erafete layk deildir.
Kble deiimi gerekte deneme ve
tekamln farkl merhaleleridir. Her biri de
bu ilahi hidayetin birer rneidir ve insanlar
doru yola armaktadr.

(143)




143.
Bylece
sizin
insanlara
ve
Resuln de size ahit olmas iin sizi
3

vasat/orta bir mmet kldk. Senin

nceden yneldiin kbleyi (BeytulMukaddesi),
Peygambere
uyanlar,
keleri zerine geri dnenden ayrt edip
bilmemiz iin kble yaptk. Dorusu bu
(kble deiimi) Allahn hidayet ettii
kimselerden bakasna ar bir eydir.
Allah imannz boa karacak deildir.
Dorusu Allah insanlara efkat gsterir,
merhamet eder.
Tefsir
Vasat mmet
Sz konusu ayete kble deiiminin baz sr
ve felsefesine iaret edilmekte ve yle
denmektedir:
Bylece sizi vasat/orta bir mmet
kldk.
Her adan itidal izgisinde olan; ne ar
giden ve ne de geride kalan; ne ifrata ve ne
de tefrite den ve hatta tm insanlar iin bir
rnek ve olgu olan mmet...
Mslmanlarn
kblesi
vasat/orta
bir
kbledir. Zira bir ok Hristiyan milletler batl
lkelerde yaamaktadr. Dolaysyla Hz.
sann (Allahn selam zerine olsun) doduu yne ki Beytl- Mukaddestir- ynelmek iin
douya doru durmalar gerekiyordu. Bu
esas zere dou yn onlarn kblesi
saylyordu. Ama Yahudiler daha ok amat,
Babil, ve benzeri beldelerde yaadklar iin
onlar da kendilerine oranla batda kalan
Beytl- Mukaddese doru duruyorlard.
Dolaysyla da bu esas zere onlar kble
4

olarak batya yneliyorlard. Ama Medinede

o zamann Mslmanlarna oranla Kabe
gney cihetinde, dou ve bat arasnda
kalyordu.
Dolaysyla
orta
bir
yn
saylyordu.
Gerekte btn bu sylenenleri kezalike
(hakeza, ayn ekilde) kelimesinden istifade
etmek de mmkndr. Velhasl, adeta Kuran Kerim btn slami programlar arasndaki
ilikiyi zikr etmek istemektedir. Bu iliki
sadece Mslmanlarn kblesinin vasat/orta
kble oluu hususunda deil, btn slami
programlarda geerlidir.
Kuran-
Kerim
daha
sonra
yle
buyurmaktadr:
sizin insanlara ve Resuln de size
ahit olmas iin...
slam mmetinin btn dnya halklarna
ve hakeza Peygamber-i Ekremin (Allahn selam
ona ve Ehl-i Beytine olsun) btn Mslmanlara ahit
olmas da rnek ve model olduklar
sebebiyledir. Zira her zaman ahit ve
tanklar
sekin
insanlar
arasnda
semektedirler. Yani sizler bu inan ve
retilere sahip olduunuz iin rnek bir
mmetsiniz. Peygamber de sizler arasnda
rnek bir insandr. Sizler kendi amel ve
programlarnzla insann hem din, hem de
dnya insan olabileceini gstermi oldunuz.
nsann toplumsal olmakla beraber ruhani ve
manevi boyutlarn da koruyabileceini
ortaya koymu oldunuz. Sizler bu inan ve
programlarnzla din ve ilim; dnya ve ahiret
arasnda hi bir elikinin olmadna, hatta
5

birinin dierine hizmet ettiine tanklk etmi

oldunuz. Kuran- Kerim daha sonra kble
deiiminin dier bir srrna da iaret ederek
yle demektedir:
Senin nceden yneldiin kbleyi
(BeytulMukaddesi),
Peygambere
uyanlar, keleri zerine geri dnenden
ayrt edip bilmemiz iin kble yaptk.
ok ilgintir; Kuran, sana uyanlar...
yerine
resule
uyanlar...
diye
buyurmaktadr. Bu da Peygamberin Allah-u
Tealann
bir
elisi
olduuna
iaret
etmektedir. Dolaysyla tm ilerimizde onun
emirlerine uymak zorundayz. Kble kk bir
olaydr. Eer bundan daha stn bir emir de
verecek olursa bu konuda bahane peinde
komak, insann
irk ve putperestlikten
kalma huy ve adetlerinin esiri olduunu
gsterir.
nsann topuklar zerinde gerisin geriye
dn anlamnda olan keleri zerine
geri dnen cmlesi de geriye dne
iarettir.
Allah-u
Teala
daha
sonra
yle
buyurmaktadr:
Dorusu bu (kble deiimi), Allahn
hidayet ettii kimselerden bakasna
ar bir eydir.
Hidayet ilahi olmadka Allah-u Tealann
emirleri karsnda mutlak teslimiyet ruhu da
elde edilemez. nsan bu tr emirler
karsnda hi bir zorluk
ve arlk
hissetmeyecek derecede bir teslimiyet iinde
olmaldr. Hatta bu emirler Allah-u Tealann
6

emirleri olduu hasebiyle teslimiyet baldan

tatl gelmelidir kendisine.
Vesveseci dmanlar veya cahil dostlar
kblenin deiimiyle birlikte tm yapm
olduklar ibadet ve amellerinin batl olacan
ve
mkafatlarnn
adeta
rzgara
savrulacan zannettikleri iin de Allah-u
Teala ayetin sonunda yle buyurmaktadr:
Allah
imannz
boa
karacak
deildir. Dorusu Allah insanlara efkat
gsterir, merhamet eder.
Allah-u
Tealann
emirleri
doktor
reetesine benzemektedir. Bugn bir reetesi
kurtarcdr; yarn bir baka reetesi. Hepsi
de kendi yerinde gzeldir, saadet ve tekaml
garantisidir.
Dolaysyla
kble
deiimi,
gemi veya gelecek ibadetlerinizle ilgili
olarak
hi
bir
endie
ve
panik
yaratmamaldr. Zira hepsi de doru ve
sahihtir.

(144)

144. Yzn ge evirip durduunu
gryoruz. Honut olacan kbleye seni
elbette evireceiz. Artk yzn Mesciti Haram semtine evir; bulunduunuz
yerde yzlerinizi o yne evirin. Dorusu
Kitab verilenler, bunun Rablerinden bir
7

gerek olduunu bilirler. Allah onlarn

yaptklarndan gafil deildir.
Tefsir
Her Yerde Kabeye Ynelin
nceden de iaret ettiimiz gibi BeytlMukaddes Mslmanlarn ilk ve geici
kblesiydi. Bu yzden Hz. Peygamber kblenin
deiecei hkmn bekliyordu. zellikle de
Yahudiler,
Hz.
Peygamber
Medineye
geldikten sonra bu konuyu bir silah olarak
kullanm ve srekli Mslmanlar knyordu.
Mslmanlarn
kendiliinden
bir
bamszlklarnn olmadn ve Kbleyi bile
kendilerinin Mslmanlara rettiini, daha
nce hi bir ey bilmediklerini dile getiriyor,
kblemizi kabul etmeleri, dinimizi kabul
ettikleri anlamna gelmektedir! diyorlard.
Sz konusu ayette buna iaret edilmi ve
kble emri verilmitir.
Yzn
ge
evirip
durduunu
gryoruz.
Honut olacan kbleye seni elbette
evireceiz.
Artk yzn Mescit-i Haram semtine
evir;
Sadece Medinede deil, nerede olursanz
olun yznz Kabeye evirin.
Bulunduunuz yerde yzlerinizi o
yne evirin.
Bildiimiz gibi rivayetlerde de yer ald
zere kble deiimi len namaznda
gereklemi ve ok hassas ve gz alc bir
anda olmutur. Vahy melei Peygamber-i
8

Ekremin (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)

pazlarndan
tutarak
onu
BeytlMukaddesten Kabeye evirmitir. Ardndan
da Mslmanlar ynn deitirmilerdir.
Hatta rivayetlerde yer aldna gre
erkekler
ile
kadnlar
yerlerini
deitirmilerdi.
Bilindii zere Beytl- Mukaddes kuzey
ynnde, Kabe ise gney ynnde yer
alyordu.
lgin bir husus da u ki: Kble deiimi
slam Peygamberinin (Allahn selam ona ve Ehl-i
Beytine olsun) alametlerinden biri olarak nceki
kitaplarda da yer almt.
Zira kitap ehli vad edilen peygamberin iki
kbleye doru namaz klacan da kendi
kitaplarnda okumulard.
Bu yzden stteki ayette bu emirden sonra
yle yer almtr:
Dorusu Kitab verilenler, bunun
Rablerinden
bir
gerek
olduunu
bilirler.
slam
Peygamberinin
ilk
zamanlar
evresinin etkisinde kalmayarak putlarn
merkezi ve Araplarn ilgi oda olan Kabeyi
bir kenara brakp bir avu aznlk kitap
ehlinin kblesini resmen tanm olmas da
onun davetinin doruluunun ve dininin ilahi
bir din olduunun en ak rneidir.
Allah-u
Teala
sonunda
yle
buyurmaktadr:
Allah onlarn yaptklarndan gafil
deildir.

Yani onlar kendi kitaplarnda da yer alan

bu kble deiimi meselesini Peygamber-i
Ekremin (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
sznn doruluuna delil sayacaklarna
gizlemi, ortal velveleye vermilerdir.
Allah-u
Teala
da
onlarn
niyet
ve
amellerinden mutlaka haberdardr.

(145)




145. Sen, kitab verilenlere her trl
delili getirsen, yine de kblene uymazlar;
sen de onlarn kblesine uyacak deilsin.
Onlar
birbirlerinin
kblesine
de
uymazlar. And olsun ki, eer sana gelen
ilimden
sonra
onlarn
heveslerine
uyarsan,
phesiz
o
zaman
zulmedenlerden olursun.
Tefsir
Onlar Hi Bir eyden Honut Olmazlar
nceki ayetin tefsirinde de okuduumuz
gibi kitap ehli kblenin Beytl- Mukaddesten
Kabeye doru deieceini, bu sebeple
brakn Peygambere itiraz edilmesini, aksine
hakkaniyetinin delili saylmas gerektiini
biliyorlard. Zira kendi kitaplarnda da bunu
okumulard, vad edilen Peygamberin iki
kbleye doru namaz klacan biliyorlard.

10

Ama srf banazlklar yznden hakk kabul

etmeye yanamadlar.
nsan baz konularda nceden bir karara
varmamsa bir yere kadar anlaabilir ve
delil, mantk veya mucize yoluyla inanlar
deitirebilir, kendisine bir takm gerekler
ispat edilebilir. Ama ok nceden belli bir
tavr sergilemise, zellikle de banaz ve
cahil kimseler hi bir vesileyle deitirilemez.
Bu mmkn deildir. Bu yzden sz konusu
ayet
ok
ak
bir
ifadeyle
yle
buyurmaktadr:
sen, kitab verilenlere her trl delili
getirsen, yine de kblene uymazlar; sen
de onlarn kblesine uyacak deilsin.
O halde kendini yorma, onlar asla hakka
teslim olmazlar. Zira onlarda hakikat ruhu
lmtr.
Ne
yazk
ki
btn
ilahi
peygamberler de hep bu tr insanlarla kar
karya kalmtr. Hepsi de ya nfuz sahibi
zenginler, ya sapk ve dnya perest bilginler,
ya da cahil ve banaz halk!
Allah-u
Teala
daha
sonra
yle
buyurmaktadr:
sen de onlarn kblesine uyacak
deilsin.
Yani eer onlar bu bo laflarla yeniden
Mslmanlarn
kblesinin
deieceini
sanyorlarsa
aldanmlardr.
Bu
kble
Mslmanlarn son ve her zamanki kblesidir.
Bu
tabir
gerekte
muhaliflerin
satamalarna son verme yollarndan biridir.
nsan bu yolla dman karsnda byk bir
kararllkla durmal ve bir bardak suda
11

kopartlan frtnalar karsnda asla yolunu

deitirmeyeceini herkese gstermelidir.
Daha sonra yle buyurmaktadr: Onlar da
kendi inanlarnda tutucudurlar.
Onlar birbirlerinin kblesine de
uymazlar.
Ne Yahudiler Hristiyanlarn kblesine uyar
ve ne Hristiyanlar Yahudilerin kblesine tabi
olurlar.
Yeniden byk bir kararllk ve vurguyla
Peygamberi yle ihtar etmektedir:
And olsun ki, eer sana gelen
ilimden
sonra
onlarn
heveslerine
uyarsan,
phesiz
o
zaman
zulmedenlerden olursun.
Kuran-i Kerimde Peygambere koullu
nermeler eklinde ifade bulan bu tr
hitaplar defalarca yer almtr. Bundan
maksat eydir:
Evvela herkese ilahi kanunlarda bir
ayrcalk ve insanlar arasnda bir farkllk
olmadn anlamaktadr. Hatta peygamberler
bile bu kanunlara baldr. O halde farz-
muhal Peygamber (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine
olsun) bile
haktan sapacak olursa Allah-u
Tealann cezasna urayacaktr. Geri bu tr
bir dnce iman, sonsuz ilim, takva ve zht
sahibi peygamberler hakknda asla mmkn
deildir. Yani istilahen koullu nermeler o
cmlede ifade bulan anlamn gerekletiine
delalet etmez. (Peygamber hususunda ifade
bulan
koullu
nermeler
reel
planda
tahakkuk etmemi, sadece bir varsaym
olarak ortaya konmu nermelerdir. mt)
12

Ayrca dier insanlar da bu esas zere

kendi hesaplarn grecek ve Peygamberin
bile bu konumda olduunu anlaynca kendi
sorumluluklarnn bilincine varacaklardr.
Asla dmanlarn sapk temayllerine ve bir
bardak suda kopardklar frtnalara teslim
olmayacaklardr.
nc
olarak
anlalan
udur
ki
Peygamber (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) bile
Allah-u Tealann hkmlerini deitirme
hususunda hi bir yetkiye sahip deildir.
Peygamber bu konuda hi kimse uzlap
anlaamaz. Peygamber bile Allah-u Tealann
emirlerine itaat eden bir kuldur.

( 146)

(147)







146. Kendilerine Kitab verdiklerimiz,
onu (peygamberi) Oullarn tandklar
gibi tanrlar. Onlardan bir takm,
doruyu bile bile hakk gizlerler.
147.
Hak
Rabbindendir,
sakn
phelenenlerden olma.

Tefsir
Onlar Peygamberi ok yi Tanyorlard
nceki konularn yan sra Ehl-i Kitaptan
bir grubun inatlk ve banazl hususunda
da sz konusu ilk ayet yle buyurmaktadr:
Kendilerine Kitab verdiklerimiz, onu
(peygamberi) Oullarn tandklar gibi
tanrlar.
13

Onlar Peygamberin isim ve alametlerini

kendi kitaplarnda da okumulard.
Onlardan bir takm, doruyu bile bile
hakk gizlerler.
Geri onlardan bir grup apak delilleri
grdkten sonra bile slam kabul etmilerdi.
Nitekim Yahudi alimlerinden olduu halde
sonradan Mslman olan Abdullah b.
Selamdan yle nakl edilmitir: Ben slam
Peygamberini (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
ocuumdan daha iyi tanyordum.1
Bu ayet ilgin bir hakikati daha aa
vurmaktadr. O da u ki slam Peygamberinin
(Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) cismi ve ruhi
sfatlar nceki semavi kitaplarda da, az ok
bilgisi olan herkesin zihninde tmyle
tannacak kadar ak ve canl bir ekilde yer
almt.
Onlarn kitabnda Peygamber-i Ekremin
(Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) hi bir ad ve
zellii zikr edilmemi olsayd, slam
Peygamberi buna ramen aka onlar
karsnda yer alp, benim btn sfatlarm
sizin kitaplarnzda mevcuttur diye bilir
miydi? Eer byle olsayd Ehl-i Kitap alimleri
bunun aleyhine ak ve byk bir saldrya
gemezler miydi? Bu takdirde, al sana
kitabmz, nerede adn ve zelliklerin
geiyor demezler miydi? Buna ramen
onlarn alimlerinden bir kii dahi hi
Mslman olur muydu?
O halde bu tr ayetler Peygamber-i
Ekremin (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
1 el- Menar, c. 2 Tefsir- i Kebir, Fahrur- Razi

14

hakkaniyet ve doruluunun apak bir

delilidir. Kuran- Kerim nceki konular
vurgulayarak kble deiimi veya genel
anlamda
slam
hkmlerinin
deiimi
hususunda yle buyurmaktadr:
Hak
Rabbindendir,
sakn
phelenenlerden olma.
Allah-u Teala bu cmleyle peygamberine
teselli vermekte ve ister kble meselesinde
olsun, isterse de dier hususlarda slam
dmanlarnn
zehirli
propagandalar
karsnda pheye dmemesini ve tm
dmanlar bu yolda seferber olsa dahi bir tek
adm
geri
atmamasn
nemle
vurgulamaktadr.
Geri bu szn muhatab da ilk etapta Hz.
Peygamber'dir.
Ama
nceki
ayetlerde
okuduumuz gibi btn insanlar da bu ayetin
muhatab konumundadr. Yoksa vahiy ve
uhud yoluyla bilgi edinen Peygamber (Allahn
selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) bu konuda asla
pheye decek deildir. Zira Peygamber
iin vahiy; his ve aynl- yakin boyutuna
sahiptir.

(148)






148. Herkesin yneldii bir yn vardr.
Hayrl
ilerde
birbirinizle
yarn.
Nerede olursanz olun Allah sizi bir
araya toplar Allah phesiz her eye
kadirdir.

15

Tefsir
Her mmetin Bir Kblesi Vardr
Bu ayet gerekte Yahudi kavmine verilen
bir cevaptr. Yahudiler kble deiimi
hususunda bir bardak suda korkun frtnalar
koparmlardr. Ayet-i kerime onlara yle
buyurmaktadr:
Herkesin yneldii bir yn vardr.
Peygamberlerin tarihi boyunca farkl
kbleler olmutur. Bu ok ilgin bir ey
deildir. Bu olay hi deimeyen dinin temel
hkmleri gibi deildir veya hi bir istisna
kabul etmeyen yaratsal bir zellik de
deildir. O halde kble deiimi hakknda ok
konumayn. Bunun yerine iyi ve hayr ilerde
yarn.Hayrl
ilerde
birbirinizle
yarn.
Bu kk ve feri olay hakknda bunca vakit
harcayacanza iyiliklerin ve temizliklerin
ardca gidin. yilikler ve temizlikler ok daha
geni bir sahaya sahiptir. Bu meydanda
birbirinizle yarn. Zira varlk deerinizin
ls iyi ve temiz amellerinizdir.
Bu anlam Bakara Suresi 177. ayetin bir
benzeri konumundadr.
Yzlerinizi doudan yana ve batdan
yana evirmeniz iyilik deildir; Lakin
iyilik, Allah'a, ahiret gnne, meleklere,
Kitaba, peygamberlere iman eden...
kimselerdir.
Sizler slam veya Mslmanlar denemek
istiyorsanz gelin bu programlar ve ilkeler ile
deneyin; kble deiimi ile deil.

16

Daha sonra ayet-i kerime bahanecilere bir

uyar ve iyilik sahiplerine de bir tevik olsun
diye yle buyurmaktadr:
Nerede olursanz olun Allah sizi bir
araya toplar.
O byk kyamet mahkemesi ceza ve
mkafatlarn son sahnesidir. Bir grup iyi iler
ile uranca baka bir grup da ktlkler ile
urayorsa bunlar asla eit olamaz. Bunun
mutlaka bir hesab, kitab ve cezas vardr.
Mslmanlar byle bir gnn kendilerini
beklediini ve tm amellerinden dolay
hesaba ekileceklerini bilmelidirler.
Baz kimseler Allah-u Tealann insann
dalm zerrelerini nerede olursa olsun bir
araya toplayaca ve onlara yeni bir hayat
ihsan edecei hususunda aknlk iine
dm olabilirler. Bu yzden de Allah-u
Teala yle buyurmaktadr:
Allah phesiz her eye kadirdir.
Nerede olursanz olun Allah sizi bir
araya toplar.
Gerekte bu cmle birinci cmlenin delili
konumundadr.
Nkteler
Hz. Mehdinin (Allahn selam zerine olsun)
Dostlarnn Topland Gn
Ehl-i Beyt mamlarndan (Allahn selam zerine
olsun) nakl edilen ok eitli rivayetlerde yer
aldna gre Nerede olursanz olun
Allah sizi bir araya toplar. cmlesi Hz.
Mehdinin (Allahn selam zerine olsun) ashab diye
tefsir edilmitir. Revzetul- Kafi kitabnda
17

mam Bakrdan (Allahn selam zerine olsun) yle

nakl edilmitir:
Maksat Hz. Mehdinin (Allahn selam zerine
olsun) 313 kii olan ashabdr. Allaha and olsun
ki mmetn- Madude onlardr. Allaha and
olsun ki bir saatte hepsi toplanr ve iddetli
rzgar sebebiyle bir araya toplanan son
bahar bulutlar gibi bir araya gelirler.1
mam Ali b. Musa er- Rzadan (Allahn selam
zerine olsun) yle nakl edilmitir:
Allaha and olsun Mehdi (Allahn selam zerine
olsun) kyam edince btn takipilerimiz tm
ehirlerden bir araya toplanrlar.2
phesiz bu tefsir ayetin batni anlamdr.
Zira bildiimiz gibi rivayetlerde de yer ald
zere Kuran- Kerim ayetlerinin ok eitli
anlamlar vardr. Birisi zahir ve genel dieri
ise deruni ve istilahen batni anlamlardr.
Bunu da Peygamber (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine
olsun), mamlar (Allahn selam zerine olsun) ve Allah-u
Tealann istedii kiiler dnda hi kimse
bilemez.
Baka bir tabirle gerekte bu rivayetler
Allah-u
Tealann
kyamette
insanlarn
dalm zerrelerini drt bir yandan bir araya
getirebilme hususundaki kudretinin varlna
iarettir. Allah-u Teala, Mehdinin (Allahn selam
zerine
olsun) dostlarn da bir gn veya bir
saatte devrim kvlcmlarn yakmak, ilahi
adalet hkmetini kurmak ve zulme son
vermek iin bir araya getirebilir.
1 Nurus- Sakaleyn, c. 1, s. 139, 427. hadis
2 Mecmeul- Beyan, c. 1, s. 231

18

( 149)

(150)

149. Her nereden yola karsan,
yzn Mescit-i Haram semtine evir,
phesiz bu Rabbinden bir haktr. Allah,
yaptklarnzdan gafil deildir.
150. Her nereden karsan, yzn
Mescit-i Haram semtine evir. nsanlarn
zulmedenlerinden bakalarnn size kar
gsterecekleri bir hccet olmamas iin,
her nerede olursanz, yzlerinizi o semte
evirin. Onlardan korkmayn, benden
korkun, (kbleyi deiiminin sebebi
uydu
ki)
size
olan
nimetimi
tamamlayaym.
Umulur
ki
hidayete
erersiniz.

Tefsir
nceki ayetlerde Mslmanlarn yaad
Medinede Mescidul- Harama tevecch
edilmesi sz konusu edilmiti. Ama bu ayette
Allah-u Teala yle buyurmaktadr: Her
nereden yola karsan, yzn Mescit-i
Haram semtine evir.
Mesajlar ve Nkteler

19

1- Farkl ayetlerde ve birbiri ardnca kble

mevzusu ve kbleye tevecch meselesi tekrar
ve teyid edilmitir. te bu tekrar sebepsiz
deildir. Bunlardan her birini kble meselesi
yannda yeni ve zgn bir nktesi vardr.
Bakara
suresinde
Peygamber
ve
Mslmanlara kbleye ynelmelerini emr
ettikten sonra yle buyurmaktadr:
Kitap ehli Kabeye doru namaz klmann
hak olduunu kabul etmektedir. Zira onlar
Tevratta vaad edilen peygamberin iki kbleye
namaz klacan okumulard. O halde biz
sana raz olacan bir kbleyi veriyoruz.
Bylece kitap ehlinin bekledii bu art da
gereklemi oldu.
Sonraki ayet de yeri geldiinde bu tekrarn
baka bir deliline iaret edeceiz.
2- Yeni bir konu sz konusu edildiinde
insanlar hazrlkl olsun diye o konunun
tekrar edilmesi gerekir. Ama daha sonra
cmleler iki defa tekrar edilmektedir. Zira
insanlarn kula artk ezan sesine almtr.
3- Allah-u Teala emirlerine isyan edenlerini
tehdit ederek yle buyurmaktadr:
Allah, yaptklarnzdan gafil deildir.
Daha nce de iaret edildii gibi farkl
ayetlerde kble deiimi konusunun tekrar
edilmesi onun nemini gsterir. Hakeza her
ayette kble konusunun yan sra yeni bir
konu da zikr edilmektedir. Bu ayette de Allahu Teala, Mescidul- Harama ynelmeyi
emrettikten sonra yle buyurmaktadr: Bu,
insanlar slam Peygamberi ve Mslmanlar
aleyhine bir bahane ileri srmesinler
20

diyedir. Zira kitap ehli Peygamberin iki

kbleye doru namaz klacan biliyordu.
Eer bu i gereklememi olsayd kitap ehli
itiraz ederek nceki semavi kitaplarda yer
alan
bir
zelliin
peygamberde
bulunmadn ileri srecek veya knayarak
Mslmanlar
kk
greceklerdi.
Mslmanlarn Yahudilere tabi olduunu ve
kendilerine ait bir kblelerinin olmadn
syleyeceklerdi. Elbette bu itiraz sadece
Yahudilerin
yapt
bir
itiraz
deildi.
Mrikler de itiraz ederek yle diyorlard:
Eer Muhammed brahimin dinine tevecch
ediyorsa neden brahimin yapt Kabeye
ynelmiyor? Mnafklar da rahat durmayarak
kble
deiiminden
sonra
knamaya
ve.Peygamberin sabit bir gr yok
demeye baladlar.
Velhasl Kuran- Kerim tekid ve tekrar ile
Mslmanlar
kabule
ve
direnie
hazrlamaktadr.
Onlara
unu
hatrlatmaktadr: Delil ve sohbet peinde
olanlar asla sizi knamazlar, ama zalimler ve
hakk gizleyenler
asla
knamaktan
el
ekmezler,
sizler
de
onlara
itina
gstermemelisiniz.
Onlardan
korkmamalsnz, sadece Allah-u Tealadan
korkmalsnz.
Ayrca una da tevecch etmek gerekir ki
tevhidin gstergesi ve zuhur mahalli kbledir.
Kble Mslmanlarn sembol ve nianesidir.
Nehcl- Belaada Kabe alem (apak
niane) olarak anlmtr. Putperestler ve
yldza tapanlar dua ederken; put, yldz veya
21

aya tevecch ediyorlard. slam da bu sapk

tevecch yerine Allah-u Tealann evine
tevecch olayn hayata geirdi ve kbleyi
ynelmeyi Allah-u Tealaya tevecch olarak
sayd. Rivayetlerde de yer ald zere slam
Peygamberi (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
genelde Kbleye doru oturuyor. Kbleye
doru
oturulmasn
ve
yatlmasn
emrediyordu. Kbleye doru oturmak ibadet
saylmtr. Kblenin bir takm zel hkmleri
de vardr. Baz meselelerde kbleye tevecch
farzdr. rnein hayvan kesimi ve ly
gmme kbleye doru olmaldr. Farz
namazlar da kbleye doru klnmaldr.
Tuvalette de nn ve arkasn kbleye
evirerek oturmak haramdr.
Btn
bunlarn
yan
sra
Kble
Mslmanlarn vahdet sebebi ve nianesidir.
Eer gklerden yle bir Mslmanlara
bakacak olursak, her gn be defa belli bir
dzenle kbleye tevecch ettiklerini grrz.
Kble ilahi devrimlerin ve hareketlerin ss
konumundadr. Hz. brahim
ve Hz.
Muhammedden (Allahn selam hepsinin zerine olsun)
tut, mam Hseyine (Allahn selam zerine olsun)
kadar bir ok ahsiyet hareketini Kabeden
balatm ve gelecekte mam Mehdi (Allah
zuhurunu acil klsn) de Kabenin yanndan
harekete geecektir.
Mesajlar ve Nkteler
1- Kabe Mslmanlarn kblesidir ve
herkes her nerede olursa olsun namaz klnca
Kabeye ynelmekle grevlidir.
22

2- Mslmanlar dmanlarn eline bahane

verecek her trl iten saknmaldr.
nsanlarn size kar gsterecekleri
bir hccet olmamas iin, her nerede
olursanz, yzlerinizi o semte evirin.
3Bamszlk
da
bir
deerdir,
bakalarnn nazna katlanmak ise bir kusur
4- Kblenin deiimi, nceki kitaplarda yer
alan vaad edilmi sfatlarn ve artlarn
hayata geirilmesidir.
5- Kble deiimi kitap ehli, mrikler ve
mnafklarn bahaneciliini nleyen bir etken
olmutur.
6Zulm
karsnda
susmak
caiz
deildir.zulmedenlerinden bakalarnn
7- Dmanlar slam iin en byk tehlike
deildir; asl tehlike takvaszlk ve Allah-u
Tealadan korkmamaktr.
8- Kble tayini Allah-u Tealann ilahi
nimetlerini tamamlama ortamn salamtr.
9- Kble tayini ve Mescidul- Harama
doru namaz klmak mminler iin bir
hidayet vesilesidir.

(
151

(152)

151. Nitekim biz size aranzdan
ayetlerimizi
okuyacak,
sizi
her
ktlkten artacak, size kitab ve

23

hikmeti retecek ve bilemediklerinizi

bildirecek bir Peygamber gnderdik.
152. Artk beni ann, ben de sizi
anaym;
bana
kredin,
nankrlk
etmeyin.
Tefsir
slam
Peygamberinin
biseti
Hz.
brahimin (Allahn selam zerine olsun) duasnn
icabetidir. Hz. brahim Allah-u Tealaya yle
arz etti:
Rabbimiz! lerinden onlara senin
ayetlerini okuyan, kitab ve hikmeti
reten, onlar her ktlkten artan bir
peygamber gnder.1
slam Peygamberi (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine
olsun) de yle buyurmutur: Ben babam
brahimin duasnn icabetiyim.2
Peygamber sizden olan bir nderdir; sizin
istek ihtiya ve arzularnz yakndan
bilmektedir. Sizin dilinizle konumaktadr ve
sizin aranzda yaamaktadr.
biz
size
aranzdan
Peygamber
gnderdik.
kinci ayette ise Allah-u Teala kendi adn
zikreden kullarn anarak insann makamn
daha da bir yceltmitir.
Artk beni ann, ben de sizi anaym.
nsanlarn anlay ve bilgi dzeyi farkldr.
Bu yzden Allah-u Teala bir ksm kullarna
yle buyurmaktadr:
1 Bakara Suresi 129. ayet
2 el- Emali- i eyh Tusi, s. 379, ntiarat- i Messese- i el- Bes

24

Allahn size olan nimetini ann. 3

Halbuki
baka
bir
gruba
ise
yle
buyurmaktadr:
Beni ann. Sz konusu ayette ise Allahu Tealay zikr etmenin gereinin de Allah-u
Tealaya kr olduu yer almtr. Bu yzden
Allah-u Tealann zikri krnden ncedir. Bu
Allah-u Tealann insana gsterdii bir
saygdr. Allah-u Tealann kullarna olan
ltfnn bir rneidir. Bu terazinin bir
kefesinde cehalet, fakirlik, fanilik ve zayfl
ile insan; dier kefesinde ise halim, gani,
ebedi ve kadir olan Allah-u Teala vardr. Bu
Allah-u Teala kulundan kendisini anmasn
istemektedir. Bylece insan kble nimeti ve
slam
Peygamberi
karsndaki
minnettarln ve krn aka ortaya
koyabilsin. Allah-u Teala da bylece kulunu
anacan vaad etmektedir. Bu da Allah-u
Tealann kullarna baka bir ltfdr.
phesiz ki bir ahs mr boyunca Allah-u
Tealadan gafil olursa, Allah-u Teala da ona
asla
tevecch
etmez.bana
kredin,
nankrlk etmeyin.
Mesajlar ve Nkteler
1- Ayetleri tilavet etmek, nefisleri tezkiye
etmek, vahiy, hikmet ve halka bilmediklerini
retmek Peygamberlerin grevlerindendir.
2- Ancak bizzat halktan olan, halkn
dertlerini bilen bir nder baarl olabilir.
3- nsan tek bana ilmi sorunlar hal
edecek dzeyde deildir. Allah-u Teala:
3 Al- i mran suresi 103. ayet

25

bilemediklerinizi bildirecek buyurarak

bizlere
unu
hatrlatmaktadr:
Eer
Peygamber olmasayd insan kendi bana bu
konularda ilim sahibi olamazd. rnein
insan geleceinin ne olaca hususunda hi
bir ey bilmemektedir. Hakeza gerek saadet
ve
mutluluk
yolunun
hangisi
olduu
hususunda da kendiliinden bir bilgiye sahip
deildir.
4- Peygamberler sadece ahlaki ve itikadi
nderler deillerdi; ayn zamanda ilmi
nderler idiler. Onlarn nderlii olmakszn
insann ilimleri hi bir dalda kemale
eriemezdi.bilemediklerinizi bildirecek.
5- Allah-u Tealay anmak sadece ltfnn
bir sebebi deildir; ayn zamanda Allah-u
Tealay anmakla kalpler de huzur ve gvene
erer.
Rad
suresi
28.
ayette
yle
buyurulmaktadr.
Dikkat edin, kalpler ancak Allah'
anmakla huzura kavuur.
6- Allah-u Tealay anmann en iyi tr
namazdr. Nitekim Taha suresinde yle
buyurulmutur: Beni anmak iin namaz
kl.

(153)

153. Ey iman edenler! Sabr ve

namazdan yardm aln. Allah, muhakkak
ki sabredenlerle berberdir
Tefsir

26

Ey iman edenler! cmlesi btn

mminlere
hitab
etmektedir.
Bunlarn
banda da mminlerin emiri Hz. Ali ve Ehl-i
Beyt mamlar (Allahn selam zerine
olsun)
gelmektedir. Nitekim bu husus rivayetlerde
de yer almtr. rnein bn-i Abbasn
Peygamberden (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
naklettii rivayette yle yer almtr:
Allah-u Tealann Ey iman edenler...diye
nazil buyurduu tm ayetlerde (muhatab
olma asndan) Ali (Allahn selam zerine olsun) bu
ayetin banda yer almtr.1
Hakeza krime, bn-i Abbastan yle nakl
etmektedir:
Allah-u Teala Kuran-i Kerimde ey iman
edenler diye hitap ettii her ayette Ali b.
Ebi Talip mutlaka (muhataplarn) en erifi ve
en banda yer almtr. 2
Elbette iman ne kadar kamil olursa ve
imann mertebeleri ne kadar yce olursa
ayetin anlam mul ve kapsamllk asndan
o kadar ak ve zahir olur.
Ayetteki emir, irat ve tavsiyeye dayal bir
emirdir. Zira yaratklar btn ilerinde Allahu Tealann yardmna ihtiya duymaktadr.
nsanlar iradeli veya iradesiz tm ilerinde
irade sahibi bir fail (zne) olsa da bamsz
ve mstakil bir fail deildir. Zira insanlar salt
fakirdir, her tarafa muhta elini uzatmaktadr
ve Allah-u Tealann yardmna muhtatr.
Allah-u
Tealann
yardm
iin
de
insanlarda belli bir kabiliyet ve liyakatin
1 Tefsir- i Furat- i Kafi s. 49 7. Hadis
2 el- Burhan fi Tefsiril- Kuran, c. 1, s. 146

27

gereklilii sz konusudur. Bu liyakat ve

kabiliyeti ise sadece bu iki eyle gerekleir:
Birincisi zamann kt artlarna ve
musibetlerine sabr etmektir. Zira sabr her
ne kadar ac da olsa sonunda tatl meyveleri
ve saysz menfaatleri vardr. Nitekim yle
buyurulmutur:
Sabr
kurtuluun
anahtardr.
kincisi
de
ibadetin
zahmet
ve
meakkatine, ilim tahsil etmenin zorluklarna
ve stn ahlak edinmenin skntlarna kar
sabretmek, ; nefsini ehvetlerden, gnah olan
lezzetlerden ve nefsani heva ve heveslerden
korumaktr. Nitekim Mminlerin Emiri Hz.
Ali (Allahn selam zerine olsun) de muttakilerin
nitelii hakknda yle buyurmutur:
Sayl gnler sabrettiler sonunda bir
rahatla erdiler.1
Bu ayetteki sabrn oru ve cihad diye tefsir
edilmesi de sabrn apak rneklerini beyan
etmek iindir. Nitekim sabrn baka bir
manas da namazdr ve namaz; Allah-u
Tealaya
tevecch,
hakkn
dergahna
yaknlama ve feyyaz olan Allah-u Tealadan
yardm dileme hususunda en stn vesiledir.
Bazlar bu ayette geen salat kelimesini
dua, bazlar da farz ve nafileler, hatta salat-
mbtedie2 diye tefsir etmilerdir. Elbette
btn bunlarn hepsi hususunda da bir takm
rivayetler
mevcuttur.
Ayyai
tefsirinde
Fuzeylden naklen mam Bakrn (Allahn selam
zerine olsun) yle buyurduu nakl edilmitir:
1 Biharul Envar, s. 68, s. 113, 48. hadis
2 slamda belirlenen farz ve nafile namazlar dnda Allah-u Teala iin klnan tm namazlar

28

Ey Fuzeyl dostlarmzdan grdne

selamlarmz ilet ve onlara benim yle
dediimi aktar: Dillerinizi koruyan ve
ellerinizi kontrol altna alan bir takva dnda
hi bir ey sizi Allah-u Tealadan mstani
klamaz. Sabrl olun ve namaz kln; phesiz
ki Allah-u Teala sabredenlerle beraberdir. 1
Allah-u
Tealann
sabredenlerle
birlikteliinden maksat ise Allahn yardm,
nusret, baar, irad, hidayet, hayrlara
eritirme,
belalar
defetme,
hedeflere
ulatrma ve dier ihsanlardr ve bunlarn
tm de sabredenlere nasib olmaktadr.
Bunlardan da stn sabredenlere verilen
ecir ve sevaptr ki Kuran- Kerim onlar
hakknda da yle buyurmaktadr:
Yalnz sabredenlere, ecirleri sonsuz
olarak denecektir.
Her ferd Allah-u Tealann zel nimetlerini
elde etme kabiliyetine sahib olabilir. Eer bu
ayetin
Mekke
fethi
meselesiyle
ilgili
olduunu kabul edersek yle demek gerekir:
O halde asr- saadette de insanlar slami
deer ve liyakatini en ar imtihanlardan
geerek ve namaz klarak gstermek
zorundayd. Zira namaz insann Allah-u
Tealann ok boyutlu huzuru hakknda ne
kadar bilgi sahibi olduunu, rahim olan
Allah-u Tealaya yakinini ve kendisine halis
dua ve namaz frsatn veren tek bir Allah-u
Tealaya olan inancn gsterir.
Gerek iman bo kelimelerle ve anlamsz
laflarla hasl olmaz. man; insann bana
1 Biharul- Envar, c. 82, s. 232 57. hadis

29

gelen tm hususlarda sergilemesi gereken

sabr ve direni yoluyla kendini gstermeli,
Allah-u Tealaya inancnn doruluunu
sergilemelidir. Allah-u Tealadan yardm
dileme de; dua ve Allah-u Tealann
dergahna raz-u niyazda bulunma yoluyla
gereklemelidir.

(154)

154.
Allah
yolunda
ldrlenlere
ller demeyin, zira onlar diridirler,
fakat siz farknda deilsiniz.

Tefsir
Bu ayetinde ifade edilen Allah yolunda
ldrlenlere cmlesi sava meydannda;
Peygamber,
mam
veya
zel
naipleri
huzurunda ahadete erien kimseleri de
kapsamaktadr. Hakeza slam yolunda, dini
tebli yolunda ehid olanlar da ihtiva
etmektedir. Ayetin nzul sebebi her ne kadar
Bedir ehitleri olsa da, sadece ona zg
deildir. Tahir mamlar (Allahn selam zerine olsun)
ashabna, naiblerine, alimler ve mminlere
de amil olmaktadr. lmden sonraki hayat
(berzah alemi), ehitlere zg bir alem
deildir. Ayet her ne kadar onlar ifade etse
de istilahen, bir eyi ispat etmek, gayrisini
reddetmek anlamna gelmemektedir. rnei
Zeyd adildir. diyorsak, bu adaletin Zeyde
mnhasr olduu, ondan gayrisinin asla adil
olmad anlamnda deildir. Zira ondan gayri
binlerce adil insan da olabilir. Kelam ehlinin
30

tabiriyle mefhuma delalet etmemektedir. Yani

Zeydden gayrisinin adil olmad anlamnda
deildir.
O halde bu ayet ehitler iin lm sonras
hayat, yani berzah hayatn ispat etmektedir.
Ayet ve hadislerde de yer ald zere bu
berzah alemindeki hayat tm mminler
iindir ve mminlerin ruhlar bedenlerinden
ayrldktan sonra berzahi ve misali bir
bedende yer etmekte ve berzah aleminde
iinde
yaamaktadr.
Nitekim
Kuran-
Kerimde yle buyurulmaktadr:
Tekrar diriltilecekleri gne kadar
arkalarnda geriye dnmekten onlar
alkoyan bir berzah vardr. 1
Mecmeul- Beyanda Tehzibden naklen
Yunus b. Zibyana istinaden yle yer
almtr: mam Sadk (Allahn selam zerine olsun)
ile oturmutum. Mminlerin ruhu hakknda
yle buyurdu: nsanlar mminlerin ruhlar
hususunda ne diyor? Ben yle arz ettim:
nsanlar mminlerin ruhlar yeil kularn
bedeninde ve arn kandillerinde olduunu
sylyorlar.
Bunun zerine mam (Allahn
selam zerine olsun) yle buyurdu:
Sbhanallah, Allah-u Teala mminin
ruhunu alnca ona dnyadaki gibi yiyen ve
ien bir kalbn (bedenin) iinde yer verir.
yle ki onu gren insan dnyadaki ekliyle
tanr.2
Hakeza Ebu Basir yle rivayet
etmektedir: mam Sadka (Allahn selam zerine
1 Mminun Suresi 100. ayet
2 Mecmeul- Beyan, c. 1, s. 236

31

mminlerin ruhunu sordum, yle

buyurdu:
Cennette de beden suretleriyle yaarlar.
yle ki grenler ite falan ahs derler. 1
olsun)

Hayr Onlar Diridirler

Hayat drt ksmdr: Bitkisel, hayvansal ve
insani ve imani hayat.
Bitkisel hayattan maksat rt ve geliim
gcdr. Bu hayat bitkiler, hayvanlar ve
insanlar arasnda ortak bir hayattr. lm
denen olay da bu gcn ortadan kalkmasdr.
Hayvansal hayat ise iradeye dayal hareket
ve hislerin vcuda gelmesidir. Bu hayat da
insan ve hayvanlar arasnda ortaktr. Bu
hayat iin lm, ibu hayvansal hayat
gcnn yok olmasdr. nsani hayat ise
tmel gerekleri idrak ve alglama yetisidir.
nsan bu yeti sayesinde hayvanlardan
ayrlmtr. Bu g de soyut ruh ve insani
nefis sayesinde bedeni ynetmekte, tedbir
etmektedir. Bunun da lm de beden ile var
olan aidiyet ilikisinin ve tedbirlerinin
kesilmesi, yok olmasdr. Ama buna ramen
ruh yok olmamakta, ortadan kalkmamaktadr.
Bedenden ayrldktan sonra da bakidir.
Bedenler harolduktan sonra da bu aidiyet ve
tedbir ilikisi kurulmaktadr. mani hayat ise
kalp huzuru, nefis itminan ve kalb
aydnldr. Bu halet de mmin iin iman ve
ilahi marifet sayesinde hasl olur. Mmin
insan bu halet sayesinde byk bir rahatlk,
huzur ve lezzet iinde yaamakta; dnyevi
1 Mecmeul- Beyan, c. 1, s. 236

32

musibetler, belalar ve alemler karsnda asla

korkmamakta,
rahatsz
olmamakta
ve
zdraba kaplmamaktadr. Zira o srekli
hayr ve gzellik dnda bir ey retmeyen
merkeze
(Allah-u
Tealaya)
tevecch
etmektedir. Bu hayat Allah-u Tealann
aadaki
ayette
temiz
hayat
olarak
adlandrd hayattr.
Kadn, erkek, iman etmi olarak kim
iyi i ilerse, ona ho bir hayat
yaatacaz.1
Ey
iman
edenler!
Allah
ve
Peygamber, sizi, hayat verecek eye
2
ard zaman icabet edin.
Filozoflara gre lafzlar genel anlamlar iin
karar klnm aralardr. Lafzn anlamlara
delaletinin doruluk ls ise gayesini
kapsamas ve beklenilen etkileri haiz
bulunmasdr.
rnein
k
karanlkta
aydnlndan istifade edilen eyler iin
takdir edilmitir. O halde bu etki ve gayeye
sahip olan her ey hususunda bu lafz
kullanmak dorudur; her ne kadar ekil,
madde ve dier alardan birbirinden farkl
olsa da...
Hayat da kendisinden beklenen etki ve
tesirlerin ortaya kmasndan ibaret olan
genel bir anlam ifade etmektedir. Bu anlamda
hayat azze ve celle'nin zat hakknda da
kullanlmaktadr.

1 Nahl suresi 97. ayet

2 Enfal suresi 24. ayet

33

Allah, Ondan baka ilah olmayan,

diri,
her
an
yaratklarn
gzetip
durandr.3
Yani kendisinden ilim ve kudret etkileri
gzken zat demektir. Bu yzden Allah-u
Tealann hayatnn bizzat ilim ve kudretinden
ibaret olduu ve hayat, kudret ve ilim sahibi
zatn bizzat kendisi olduu sylenmitir. O
halde bu anlamn etkisinin olduu her yerde
bu kelimeyi kullanmak dorudur. Elbette
onun nitelikleri, zellikleri ve trnn
dnyann her yerinde ayn olmas da
gerekmez. Her alemde o alemle uyum
iindedir. Dolaysyla ehitler ve dier
insanlar iin hayat o alemin eklinden
olacaktr. Bu adan bu alemdeki insanlar bu
alem trnden olan hislerle onu asla derk
edemezler.fakat siz farknda deilsiniz.
uur cehalet sonras ortaya kan ilk idrak
eklidir. Dolaysyla Allah-u Teala hakknda
kullanmak caiz deildir. Bazlarna gre ise
uur ilerdeki incelik ve zarafetlere tevecch
etmektir. aire de ite bu incelikler ve anlam
inceliklerine tevecch ettii
iin air
denmitir. Elbette insanlarn geneli, hatta
iman ehlinden bir ou ehitlerin hayatna
sahip deildir ve berzah alemi hayatn derk
edememektedir.

(
155
)

3 Al- i mran suresi 2. ayet

34

( 156

(157)

155. Muhakkak sizi biraz korku, biraz

alk
ve
mallardan,
canlardan,
rnlerden biraz eksiltmekle deneriz,
sabredenlere mjdele.
156. Ona bir musibet geldiinde: Biz
Allahnz ve elbette Ona dneceiz
derler.
157. Rablerinin mafiret ve rahmeti
onlaradr. Hidayeti bulanlar da onlardr.

Tefsir
mtihan lahi bir Snnettir
Mminlerin Emiri Hz. Ali (Allahn selam zerine
olsun) ilahi imtihanlar hususunda ok anlaml
bir
tanmlamada
bulunmu
ve
yle
buyurmutur:
Allah-u Teala insanlar kendilerinden
daha iyi bildii halde ceza ve mkafat hak
edecekleri iyi ve kt fiilleri ortaya ksn
diye kullarn imtihan etmektedir.1
Allah-u Teala btn kullarn imtihan
etmektedir. Elbette herkesin imtihan ve
denenmesi ayn deildir. Btn dnya
imtihan sahnesidir ve btn insanlar hatta
peygamberler imtihana tabi tutulmaktadr.
Btn aclar ve tatllklar birer imtihan
aracdr. phesiz bilmek gerekir ki Allah-u
Tealann imtihan etmesi bir belirsizlii
ortadan kaldrmak iin deildir; insanlar
1 Nehcl- Belaa, Kelimat- u- Ksar/92

35

terbiye etmek ve varolan gizli kabiliyetlerini

aa vurmak iindir. lahi deneme aralar
ac ve tatl olaylar; bu cmleden korku, alk,
mali zarar, can tehlikesi ve rnlerin
eksiltmesidir. Hakeza dmandan korku,
iktisadi ambargo, savaa yardm ulatrma,
cihad,
kendi
aziz
ocuklarn
sava
meydanlarna
gndermek
de
bu
imtihanlardan
sadece
bir
kadr.
Bu
imtihanlar ilk slam savanda (Bedir
savanda) olmutu ve mam Mehdinin (Allahn
selam zerine
olsun) zuhuru zamannda da var
olacaktr.
Mslmanlar
kendilerini
bu
evrensel devrim iin hazrlamaldrlar.
nsana ulaan tatszlklar ya mal, ya can,
ya evlat, ya da bunlardan birini kaybetme
korkusudur. mtihan hususunda her eyden
nce korkunun zikr edilme sebebi de, bu
husustan birini kaybetme korkusu ile yakn
ilgisinden dolaydr. Zira insan henz
kaybetmeden srekli bir zarar grmekten
korkar.
kinci aamada alk ve yokluk yer
almaktadr. Bu da fakirlik sebebiyle oluan
bir alktr. Elbette oru da
bu aln
rneklerinden biridir. nc aama maln
eksiltilmesidir. Elbette maln eksiltilmesi de
insana ok tatsz gelen bir olaydr. zellikle
de zengin bir insan fakir olunca ok kt
duruma der. Drdnc aamada ise nefsani
afetler sz konusudur. Bu da sava
meydanlarnda veya Allah-u Teala yolunda
cihad ederken yaralanmak veya i ve d
hastalklardan birine yakalanmaktr.
36

Beinci mertebede rnlerin eksiltilmesi

imtihan yer almaktadr. rnlerden maksat
ise insann kalp meyvesi saylan evladdr.
nsann evladn kaybetmesi musibetlerin ve
tatszlklarn en bydr. Lafzi sralama,
manevi sralamayla uyum iinde olsun diye
rnlerin eksiltilmesi en sonunda zikr
edilmitir.
sabredenlere mjdele.
Bu ayet de Peygambere hitap ederek
zorluk ve musibetlerde sabreden ve bu
konuda alayp szlamayan kimselere mjde
vermesini emretmektedir.
Yani mfessirlerin de beyan ettiine gre
bu bearet cennet ve ilahi mafirete iarettir.
Nitekim mam Sadkdan (Allahn selam zerine
olsun) yle buyurduu rivayet edilmitir:
Allah-u Teala Sabr edenleri mjdele
buyurmutur. Yani onlar cennet ve mafiret
ile mjdele demitir.1
mam Sadkdan (Allahn selam zerine olsun) nakl
edilen baka bir rivayette ise mjde
kelimesi mam Mehdinin (Allah zuhurunu
acil klsn) kyam diye tefsir edilmitir.
Hakeza Allah-u Teala yle buyurmutur:
Muhakkak sizi biraz korku, biraz alk
ve mallardan, canlardan, rnlerden
biraz eksiltmekle deneriz, sabredenlere
mjdele
mam Sadk (Allahn selam zerine olsun) da bu
ayetle ilgili olarak da yle buyurmutur:

1 el- Burhan fi Tefsiril- Kuran, c. 1, s. 169

37

Yani O halde sabr edenleri Hz. Mehdinin

(Allah zuhurunu acil klsn) kyam ile
mjdele1
Evet tm dnya insanlar bu byk
kurtarcy beklemektedir. O gelince dnyay
zulm ve ktlkten sonra adalet ve iyilik ile
dolduracaktr. yle ki artk hi bir eitsizlik,
adaletsizlik, zulm, sitem ve tecavz
kalmayacaktr. Allah-u Teala bu sekin
kulunun zuhuru vastasyla yer ve gkten
rahmet
kaplarn
aacaktr.
Gerekte
mminler Hz. Mehdinin (Allah zuhurunu acil
klsn) hkmeti altnda bar, sefa ve rahat
bir hayat sreceklerdir. nsanlar artk Allah-u
Tealaya ibadet edecek ve Onun kulu
olacaklardr.
Bu tabirle ilgili olarak Resul-i Ekrem (Allahn
selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) bir hadisinin zmnnda
yle buyurmutur: Mehdi bendendir, aln
geni ve aktr. Burnunun zerinde kk
bir knt vardr. Mehdi yeryzn zulm ve
hakszlkla
dolduktan
sonra
adaletle
dolduracaktr.2
Ona bir musibet geldiinde: Biz
Allahnz ve elbette Ona dneceiz
derler.
Ayet-i Kerime musibet ve tatszlklar
saydktan ve sabr edenleri mjdeledikten
sonra bu mjdeye layk grd sabr
edenleri tantmaya almaktadr. Zira herkes
bu keramet ve fazilete layk deildir. Bu
yzden mjdesini sabrlar bir temel ve ilkeye
1 a. g. e. s. 167
2 Teraif, Seyyid b. Tavus, s. 177; Snen- i bn- i Davud, c. 4, s. 152

38

dayanan kimselere zg klmaktadr: te bu

kullar mjdele. Onlara Allah-u Tealann
rahmetini ve zel ltfn mjde ver. Onlar
kendilerine
bir
musibet
ve
tatszlk
eritiinde hemen kalpleri Allah-u Tealaya
ynelen ve yle diyen kimselerdir: Biz
Allahnz ve elbette Ona dneceiz
Zira bunlar yakini bir ilimle var olan her
eyin Allah-u Tealann mlk olduunu,
Onun tasarruf ve iradesi altnda olduunu
bilirler. Kendilerine bu alemde verilen mal,
can, evlat ve tm eylerin birer emanet
olduunu derk ederler.
Onlar insana ihsan edilen her eyin bir
hikmet ve maslahata dayandn, dolaysyla
kendisinden alndnda da bunun cimrilikten
kaynaklanmadn, aksine bunun da bir
hayr olduunu bilirler. Bazen de insana yeni
ve daha iyi bir nimet vermek istenince
elindeki nimet geri alnr. Onlar vicdani
(yakini, kesin) ilimleri ile de sonunda
kendilerinin ve var olan her eyin dnnn
Allah-u Tealaya olduunu bilirler.
Zorluklarda ve musibetlerde can, mal ve
tasarrufta bulunduu her eyin Allah-u
Tealann mlk olduunu ve kudreti altnda
bulunduunu bilecek olurlarsa; Onun tekvini
(yaratsal) emirlerine teslim olur, doru
ller sebebiyle sabrl ve kr edici bir kul
olurlar. Elbette bylesine bir insan iin de
Allah-u Tealann yle buyurmas yeridir:
Rablerinin mafiret ve rahmeti
onlaradr.

39

Yani bunlar kurtulua ermilerdir ve

bylesi insanlar Allah-u Tealann rahmeti
kapsamnda bulunmaktadr.
Baz mfessirler ise yle demilerdir:
Salavat Allah-u Tealadan olursa mafiret ve
yarlganmadr. Dier bazlarna gre ise
salavat, meth ve vgdr.
Allah-u Tealann rahmet okluuna iaret
etmek iin de salavat kelimesi oul (salat
kelimesinin oulu) olarak kullanlmtr.
Belki de maksat sabr edenlere srekli bir
rahmetin indii ve bunun asla kesilmediidir.
Resulullahdan (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine
olsun) yle rivayet edilmitir:
Her kim bir musibete urar ve bu
musibeti hatrladka da istirca cmlesini
dile getirirse o musibetten uzun bir zaman
gemi olsa dahi Allah-u Teala o kimseye
kendisine musibet indii gnn mkafatn
verir.
Baka bir yerde ise yle buyurmutur:
Allah-u Teala byle bir ahsn musibetini en
iyi mkafatlarla telafi eder ve akibetini
hayrl klar.
Hidayeti bulanlar da onlardr.
Musibet ve zorluklarda sabr edenler
kendisi ve elinde olan her eyin Allah-u
Tealann
mlk
ve
tasarrufu
altnda
olduunu,
bir
gn
Allah-u
Tealaya
dneceini derk eder, diliyle Biz Allahnz
ve elbette Ona dneceiz derse bylesi
ahslar Allah-u Tealaya yaknlk derecesine
ulam, hak ve hakikate doru yola km
ve hidayeti bulmu saylr.
40

)











(158
158. phesiz Safa ile Merve Allahn
iarlarndandr (nianelerindendir.) Kim
Kabe'yi hacceder veya umre yaparsa, bu
ikisini de tavaf etmesinde bir beis
yoktur. Kim gnlden isteyerek iyilik
yaparsa, phesiz ki Allah da akirdir
(iyilikleri takdir eder) ve bilendir.
Nzul sebebi
Safa ve Merve arasnda say etmek hacc ve
umrenin erkanndan biridir. Ama cahiliye
dneminde mriklerin say etme esnasnda
kendisine dokunduklar birer put olduu iin
Mslmanlar burada say etmeyi gnah
biliyorlard. Dolaysyla bu gr red etmek
iin sz konusu ayet nazil oldu ve Safa ve
Merve arasnda say etmenin gnah olmad
bildirildi. Tibyan tefsirinde mam Muhammed
Bakr ve mam Cafer-i Sadkdan (Allahn selam
zerlerine
olsun) bu konuda ilgili rivayetler de
nakl edilmitir. rnein Mecmeul- Beyanda
mam Sadkn (Allahn selam zerine olsun) yle
buyurduu yer almtr:
Mslmanlar,
mriklerin
cahiliye
dneminde eski rf ve adetleri zere Safa ve
Mervede bir takm bidatlar kardn
bildikleri iin (orada say etmeyi irkin
gryorlard) bu yzden Allah-u Teala bu

41

ayeti nazil buyurdu (ki bu vesileyle ortadaki

kerahet ve irkin grme bertaraf olsun. 1
Bu konunun detay ise yledir: slamn
zuhuruna yakn zamanlarda mrikler ve
putperestler hac merasimi iin Mekkeye
geliyor ve asl brahimden (Allahn selam zerine
olsun) miras
kalan hac merasimini, iine
kartrdklar bir ok irk ve hurafe
eleriyle yerine getiriyorlard. ine hurafe
kartrlan elerden bazlar da Arafat'ta
vakf etmek, tavaf kurban ve Safa ile Merve
arasnda say etmek idi. Elbette bu ameller
ok zel bir ekilde yerine getiriliyordu.
slam bu programlarda yapt islahat ve
tasfiye sayesinde bu byk ibadetin, sahih ve
irkten arnm merasimin temeline imza att,
ama hurafelerini de bir bir iptal etti. Yerine
getirilen menasik ve amellerden biri de Safa
ve Merve diye mehur olan iki da arasnda
say ve hareket etmek idi. Bunlarn tepesinde
ise cahiliyye dneminde Asaf ve Tatle
adnda iki put vard. Mrikler bu iki daa
trmannca bu iki puta el sryorlard.
Mslmanlar da ite bu yzden mriklerin
ziyaretgah haline gelen Safa ve Merve
arasnda say etmekten korkuyorlard. Bu
ayette Safa ve Merve arasnda say etmek
ilahi iarlardan biri sayld ve bylece bu
konuda duyulan endieler ortadan kaldrlm
oldu.
Bu ayet, baz rivayetlerde de yer ald
zere H. 7. ylda umretul- kaza esnasnda
nazil oldu ve Safa ile Mervenin Allah-u
1 Mecmeul- Beyan, c. 1, s. 340

42

Tealann iarlarndan olduu ilan edildi.

Cahil insanlar her ne kadar oray putlarla
doldurarak kirletmise de Mslmanlar bu
iki da arasnda yaptklar say grevinden el
ekmemelidirler.
Tefsir
Cehalet Yznden Yaplan ler
Bu ayet nzul sebebinde de iaret edilen
zel ruhsal durum nda ilk nce
Mslmanlara Safa ve Mervenin Allah-u
Tealann gstergesi ve iarndan olduu
haber verilmektedir.
phesiz Safa ile Merve Allahn
iarlarndandr. (nianelerindendir.)
Bu n bilgilerden de u sonu alnmaktadr.
Kim Kabe'yi hacceder veya umre
yaparsa, bu ikisini de tavaf etmesinde bir
beis yoktur.
lahi
iarlar
kirli
putlarla
kirleten
mriklerin kt amelleri bu mukaddes
mekanlarn saygnln ve ehemmiyetini
ortadan kaldramaz.
Ayetin sonunda yle buyurulmaktadr:
Allah-u Teala hayrl ilerde szne uyanlara
kendisinin akir (iyi ileri takdir eden) ve
alim olduunu bildirmektedir. O halde Allah-u
Teala kullarn itaat ve iyi amellerine karlk
olarak verdii mkafatlarla adeta onlara
teekkr etmektedir ve onlarn gerek
niyetlerini tmyle bilmektedir. Allah-u Teala
kimlerin putlara ilgi duyduunu, kimlerin de
putlardan nefret ettiini ok iyi bilmektedir.

43

Nkteler
phesiz ki Safa ve Merve u anda bu iki
dan addr ve Kuran-i Kerimde sadece bir
defa zikr edilmitir. Bu dalar birbirinden
yaklak 420 metre uzaklktadr. u anda bu
uzaklk st kapal byk bir geit haline
getirilmitir.
Haclar
burada
say
etmektedirler. Safa ve Mervenin bu geidin
zemininden ykseklii (Safa) 15 ve (Merve
ise) 8 metredir. u anda o iki da iin zel
isim olarak kullanlan bu iki kavram
edebiyatlar asndan da bir anlam ifade
etmektedir. Safa lgatte toprak ve kumla
kark olmayan salam ve dz ta
anlamndadr. Merve ise kaba ve salam taa
denmektedir.
eair kelimesi ise eire kelimesinin
oulu olup alamet anlamndadr. Dolaysyla
eairullah kavram insana Allah-u Tealay
hatrlatan ve gzlerinde mukaddes hatralar
canlandran alametler demektir.
Ayette geen itemere kelimesi ise
umre kknden tremitir ve aslnda
herhangi bir binaya sonradan eklenen ve o
binay tamamlayan fazla blm anlamndadr.
Ama eri istilaha gre hac merasimine
eklenen (bazen de umre-i mfredediye
adlandrlan hacdan tmyle ayr yaplan)
zel amellerdir. Elbette umre bir ok adan
hacca benzemektedir. Ama elbette bir ok
farkllklar da bulunmaktadr.

44


)










( 159

(160
159. Gerekten indirdiimiz apak
delilleri ve hidayeti kitapta insanlara
akladktan sonra gizleyen kimseler var
ya, onlara hem Allah lnet eder, hem
lnetiler lnet eder.
160. Ancak tvbe edenler, slah olanlar
ve (gizlemi olduklarn) aklayanlar
mstesna; ite onlarn tvbesini kabul
ederim. Ben, tvbeleri daima kabul ve
merhamet edenim.
Nzul Sebebi
Celaleddin Siyuti Esbabun- Nzulda bn-i
Abbasdan
yle
nakletmektedir:
Mslmanlardan Muaz bin Cebel, Sad bin
Muaz, Harice bin Zeyd gibi bir ka
Mslman Tevratta slam Peygamberinin
zuhuruyla ilgili yer alan konularla ilgili olarak
Yahudi alimlerine bir takm sorular sordular.
Yahudi alimleri de buradaki gerekleri
saklayarak fazla bir aklama yapmaktan
sakndlar. Bunun zerine sz konusu ayet
nazil oldu ve onlara hakk gizlemenin
sorumluluu hatrlatld. 1
Tefsir
Geri bu ayetin, nzul sebebinde de yer
ald zere asl muhatab Yahudi alimleridir.
1 Lbabun- Nukul, fi esbabin- Nzul, s. 22

45

Ama bu anlam; hakk gizleyenler hakknda

tmel bir hkm olan ayetin mefhumunu asla
snrlandrmamaktadr.
Ayet-i erife bu insanlar ok ar bir dille
knayarak yle buyurmaktadr: Gerekten
indirdiimiz apak delilleri ve hidayeti
kitapta insanlara akladktan sonra
gizleyen kimseler var ya, onlara hem
Allah lnet eder, hem lnetiler lnet
eder.
Bu ayetten de aka anlald zere hem
Allah-u Teala hem Allah-u Tealann tm
kullar ve hem de melekler bu iten
mnezzeh ve uzaktr. Baka bir tabirle hakk
gizlemek,
btn
hak
taraftarlarn
gazaplandran
bir
ameldir.
Alimlerin
kendilerine Allah-u Tealann birer emaneti
olan
ayetleri
ahsi
menfaatleri
iin
gizlemelerinden
ve
insanlar
sapkla
drmelerinden daha byk gnah ne
olabilir?!
Kitapta insanlara akladktan sonra
gizleyen kimseler var ya cmlesi bu tr
insanlarn
gerekte
Allah-u
Tealann
ayetlerini tebli etme hususunda ilahi
ahsiyetlerin
fedakarlklarn
ve
peygamberlerin
zahmetlerini
rzgara
savurduuna
iaret
etmektedir.
Bu,
grmezlikten
gelinmesi
ve
affedilmesi
mmkn olmayan byk bir gnahtr.
Elbette Kuran- Kerim bir hidayet kitab
olarak insanlarn yzne mit ve dn
yolunu kapamak istememekte ve insanlar ne
kadar gnahkar olurlarsa olsunlar onlar
46

Allah-u
Tealann
rahmetinden
mitsiz
klmamaktadr. Bu yzden hemen sonraki
ayette bu gnahlar karsnda kurtulu ve
telafi etme yolunu yle beyan etmektedir:
Ancak tvbe edenler, slah olanlar ve
(gizlemi
olduklarn)
aklayanlar
mstesna; ite onlarn tvbesini kabul
ederim. Ben, tvbeleri daima kabul ve
merhamet edenim.
Ben,
tvbeleri
daima
kabul
ve
merhamet edenim. cmlesi, zellikle de
onlarn
tvbesini
kabul
ederim.
cmlesinden sonra yer ald hasebiyle Allahu Tealann gnahkarlara olan sonsuz
sevgisine ve tam merhametine delalet
etmektedir. Ayet-i kerime mealen yle
buyurmaktadr: Eer onlar dnerlerse ben
de dnerim; onlar bana itaat ve kullua
dnp hakk aa karrlarsa ben de
rahmetime
dner
ve
kendilerinden
esirgediim ihsanlarm yeniden onlara
balarm.

( 161)



















( 162)

(163)








161- Kfredip de o halde lenler var
ya, ite, Allahn, meleklerin, insanlarn
hepsinin lneti onlaradr.

47

162. Lanette temellidirler, onlardan

azab hafifletilmez ve onlarn azab
geciktirilmez.
163. lahnz bir tek ilhtr. O, Rahman
ve Rahimden baka ilah yoktur.
Tefsir
nceki ayette de beyan edildii zere eer
hakk gizlerler tevbe eder ve hakikatleri
beyan ederlerse ilahi ltfe hak kazanrlar.
Ama bu ayet; tevbe etmedii ve kfr zere
ldkleri
taktirde
Allah-u
Tealann,
meleklerin ve btn insanlarn lanetine
urayacaklar
hususunda kafirleri tehdit
etmektedir. Elbette; lmden nceki tvbe
etkilidir. Ama lm annda artk tvbe
etmenin hi bir faydas yoktur. Ayet-i Kerime
ilk nce yle buyurmaktadr:
Kfredip de o halde lenler var ya,
ite, Allahn, meleklerin, insanlarn
hepsinin lneti onlaradr.
Bu grup da, hakk gizleyen kimseler gibi
Allah-u Tealann meleklerin ve insanlarn
lanetine urayacaktr. u farkla ki; mrnn
sonuna kadar kfrlerinde srarl olduklar
iin artk bunlar iin bir dn yolu da sz
konusu deildir. Ayet-i kerime daha sonra
yle buyurmaktadr:
Tevhit ilkesi btn bu sefaletlere son
verdii iin sz konusu son ayette yle
buyurulmaktadr:
ve ilahnz bir tek ilahtr.

48

Yine nemle vurgulamak ve tekit etmek

iin yle buyurmaktadr: baka ilah
yoktur.
Allahtan baka ilah yoktur ve Ondan
baka hi kimse ibadete layk deildir.
Cmlenin sonunda ise beyan ve sebep
nvanyla
yle
buyurmaktadr:
Allah
Rahman ve Rahimdir. ve O, Rahman ve
Rahimdir.
Evet bir taraftan genel rahmeti btn
varlklarn kapsayan ve dier taraftan
mminlere zel rahmetini ihsan eden kimse
ibadete layktr; batan sona muhta ve fakir
kimseler deil.

(164)



164. Gklerin ve yerin yaratlmasnda,
gece ile gndzn birbiri ardnca
gelmesinde, insanlara yararl eylerle
denizde szlen gemilerde, Allahn
gkten indirip yeri lmnden sonra
dirilttii suda, her trl canly orada
yaymasnda, rzgarlar ve yerle gk
arasnda emre amade duran bulutlar
dndrmesinde akleden iin deliller
vardr.

49

Tefsir
Allahn varlk alemindeki cilveleri
Sz konusu ayetin sonunda tevhit ve Allahu Tealann birliinden sz edildii iin bu
ayet gerekte Allah-u Tealann varlnn,
tevhidinin
ve
yegane
oluunun
delili
konumundadr.
Her eyden nce u nkteye tevecch
etmek gerekir ki her yerde grlen dzen ve
uyum orda bir ilim ve bilginin varlna
delalet eder. Her yerde grlen uyum, vahdet
ve birlii gsterir. Bu esas zere (ki bunun
aklamas ilahiyat kitaplarnda detayl olarak
beyan edilmitir) varlk aleminde de bir
dzen ve uyum gze arpt iin bu dzenli
sistemin fiil birliinin ve uyumunun farkna
varyoruz. te yandan her eyin aka
seslendirdii yegane bir ilim ve kudretin
varln gryoruz. Bu ayet de varlk
alemindeki dzenlerden altsna - ki her biri o
byk yaratcnn ayet ve nianeleridir-iaret
etmektedir:
1- Gklerin ve yerin yaratlnda
Gklerin ve yerin yaratlmasnda...
Evet bu azamet timsali gkyz, bu
gklerdeki tm gezegenler, yani milyarlarca
nur saan gneler, karanlk ve yldzl bir
gecede anlaml gz krplaryla bizimle
adeta konuan veya sadece dev teleskoplar
arkasnda
bizlere
kendini
gsteren
milyonlarca sabit ve seyyar yldzlar, batan
baa tmn bir zincirin halkalar gibi
birbirine balayan o ilgin ve ince dzen; ok
farkl ehreleriyle her trl hayat barndran
50

ve yzlerce elbiseye brnm eit eit

bitkiler ve hayvanlar ile tecelli eden
yeryznn yaratl Allah-u Tealann temiz
zatnn bir gstergesi ve onun birliini, ilmini
ve
kudretini
gsteren
bir
ayna
mesabesindedir. ok ilgintir beerin ilmi
arttka bu alemin azamet ve bykl de
bir o kadar oalmaktadr. lmi gelimelerin
daha nereye kadar devam edeceini ise hi
kimse bilmemektedir.
Bu gn bilginler bizlere yle demektedir:
Yukardaki alemde binlerce samanyolu
mevcuttur ve bizim gne sistemimiz ise bu
samanyolunun bir parasdr. Sadece bizim
samanyolunda milyonlarca k saan gne
ve parlak yldzlar mevcuttur: Bilginlerin
muhasebesine gre de iinde milyarlarca
canl varl barndran milyonlarca gezegen
bulunmaktadr!
Bu ne byk bir azamet ve ne byk bir
kudrettir! Peygamber-i Ekremden (Allahn selam
ona
ve
Ehl-i
Beytine
olsun)
ve Ehl-i Beyt
mamlarndan (Allahn selam zerine olsun) dier
gezegenler,
gkler
ve
yerlerde
canl
varlklarn varlna delalet eden Kuran-
Kerim
ayetleri
hakknda
nakledilen
rivayetlerin ve hadislerin yan sra bu konuda
slami ve gayr-i slami bilginler tarafndan
kaleme alnan saysz kitaplar da mevcuttur.
Bu cmleden zellikle u kitaplara iaret
edebiliriz.
1- Zemin, Asuman ve Sitaregan ez Nazar-i
Kuran, Doktor Muhammed Sadki

51

2- Kuran- Kerim ve lm-i mruz, Abdulgani

el- Hatip, Doktor Esedullah Mbeiri'nin
tercmesi
3- Yaratl Alemi, Hseyin Nuri
4- Zemin ve Gkyz, A. Velkof, Ali
Duhaniyatinin tercmesi
5- Kehkean ve Ehtername, William
Jikafmen, Feriduddin Emirinin tercmesi
Elbette dier gezegenlerde hayat u
yeryznde var olan hayattan baka bir trl
de
olabilir.
Bu
yzden
bu
konunun
aratrlmas iin yeryzndeki hayat temel
almamak gerekir. Zira bu gezegenler
kesinlikle zgn bir hayata da sahip olabilir.
Dolaysyla kesinlikle yeryzndeki hayatla
mukayese dahi edilemez.
2- Gece ve gndzn birbiri ardnca gelip
gemesi: gece ile gndzn birbiri
ardnca gelmesinde
Gece gndzn deimesi, karanlk ve
aydnln o zel dzen ve tedrici bir ekilde
srekli azalp oalmas, bu vesileyle drt
mevsimin vcuda gelmesi; aalar, bitkiler ve
tedrici deiim sayesinde geliim aamalarn
adm adm kat eden canllarn varl hep
Allah-u Tealann zatnn ve yce sfatlarnn
birer gstergesidir.
Eer bu tedrici deiim olmasayd veya bu
deiim
byk
bir
kargaalk
iinde
gereklemi olsayd veya srekli gece veya
gndz olsayd, hayat yeryznde tmyle
yok olur ve eer farzen hayat bile olsayd
srekli karmaala ve dzensizliklere sebep
olurdu.
52

3- Denizlerde insanlarn faydasna yryen

gemilerde
insanlara yararl eylerle denizde
szlen gemilerde
nsan kk veya byk gemiler sayesinde
okyanuslar kat etmekte, yeryznn farkl
blgelerine kendi amalarna ulamak iin
yolculuk etmektedir. Bu hareket zellikle de
yelkenli gemilerde u bir ka eyin
neticesidir:
Evvela srekli bir ekilde Kuzey ve gney
kutbundan meridyen izgisine doru esen ve
meridyen izgisinden kuzey ve gney
kutbuna doru hareket eden ve elize veya
kontralize diye bilinen genel rzgarlar ile
belli bir program dahilinde hareket eden,
gemilere bu doal ve bedava gten sonsuz
istifade etme imkann veren ve onlarn
hedeflerine doru gitmesine yardmc olan
blgesel rzgarlar da iine alacak ekilde
okyanuslarn
yzeyinde
esen
dzenli
rzgarlar ele almak gerekir. Hakeza tahtann
doal zellii, suyun cisimlere uygulad ve
onlar suyun yzeyinde yzdren zel basn,
pusulann akrep ve yelkovann dzenleyen
yeryznn uzlamaz iki mknatistik kutbu
insana yolunu gsterme noktasnda yardmc
olan gkteki yldzlarn dzeni; ksaca btn
bu dzenler ve uyumlar el ele vermedike
insana bunca faydas dokunan gemilerden
istifade etmek mmkn deildir. Dolaysyla
neticede onlar da Allah-u Tealann mukaddes
zatnn birer ayeti saylmaktadr.

53

lgintir bugn motorla alan gemiler

bulunduu halde yelkenli gemilerin azameti
ve nemi asla azalmamtr; hatta daha
byk bir nem kazanmtr. Zira bu gemiler
gnmzde de insanlarn nakliye aralar
olarak kulland en byk aralardr. Baz
gemiler bir ehir geniliine sahiptir. inde
meydanlar, elence merkezleri, oyun sahas
ve hatta pazar bile vardr. hatta bazlarnn
gvertesinde uaklarn ini ve kalk iin dev
pistler bile yaplmtr.
4- Allah-u Tealann gkyznden indirdii,
onunla l topraklar dirilttii ve iinde
eitli canllar yayd sularda.
Allahn
gkten
indirip
yeri
lmnden sonra dirilttii suda, her
trl canly orada yaymasnda,
Yamurun hayat verici taneleri, taze
bereketli, doal, ve damtlm suyu nereye
dklrse
orada
hayat
ve
yaam
olumaktadr. Ardndan hareket, bereket,
imar ve saysz nimetler gelmektedir. Belli bir
dzen esasnca inen ve alemdeki bunca
varln istifade ettii bu cansz sv maddesi
de hep Allah-u Tealann kudret ve
azametinin birer gstergesidir.
5- Rzgarlarn
esmesi ve harekete
gemesinde.
rzgarlar yaymasnda
Rzgarlar sadece denizlere esmekte,
gemileri
hareket
ettirmekte;
karada,
dalarda, vadilerde ve usuz bucaksz
alanlarda da kendini gstermektedir. Erkek
tozlar bitkilerin dii blmlerine serpmekte
54

ve alama ilemini yaparak onlarn, rn ve

meyve
vermesine
yardmc
olmaktadr.
Rzgarn bu yardm vesilesiyle aalar
bizlere meyve hediye etmekte ve eit eit
rnler yaymaktadr. Bazen de okyanuslarda
dalgalar
yaratarak
srekli
denizlerde
canllarn
yaayabilecei
bir
ortam
salamaktadr. Bazen scak blgelerdeki
havay souk blgelere ve bazen de souk
blgedeki havay scak blgelere intikal
ettirerek
yeryznde
havann
dengeli
durmasna da katkda bulunmaktadr. Bazen
de ehirlerin oksijensiz ve zehirli havasn l
ve ormanlara nakl ederek insan iin bir tr
tasfiye
ve
havalandrma
grevini
de
yapmaktadr.
Bunca fayda ve bereketleriyle rzgarlarn
esmesi de Allah-u Tealann sonsuz ltuf ve
hikmetinin bir gstergesidir.
6- yer ve gkler arasnda asl duran
bulutlarda.
ve yerle gk arasnda emre amade
duran bulutlar dndrmesinde
Bamzn stnde gezen ve yer ekiminin
aksine milyarlarca ton suyu yer ve gkler
arasnda tutan sktrlm bulutlar da en
kk bir tehlike olmakszn bir blgeden
dier bir blgeye hareket ettirmesi Allah-u
Tealann azametinin bir gstergesidir. Eer
bulutlarn su indirmesi olmasayd yeryznn
kurak ikliminde ne iecek bir damla su
bulunur ve ne de bitkilerin yeermesi iin bir
rmak ve eme olurdu. Kurak yeryznde
her yer virane ve l haline gelirdi. Her yere
55

l topraklar serpilirdi. Dolaysyla bu

faydalaryla bulutlar da Allah-u Tealann ilim
ve kudretinin bir gstergesidir. Btn
bunlarn hepsi Allah-u Tealann mukaddes
zatnn en ak delilidir. Elbette btn bu
ayetler akl ve zeka sahibi olan insanlar iin
geerlidir.akleden iin deliller vardr. Bu
deliller hafif beyinli cahiller, basiretsiz gz
sahipleri ve sar kulaklara hi mi hi etki
etmemektedir.

(165
165. nsanlar arasnda, Allah' brakp,
Ona
kotuklar
eleri
ilah
olarak
benimseyenler
ve
onlar,
Allah'
severcesine sevenler vardr. Mminlerin
Allah' sevmesi ise hepsinden kuvvetlidir.
Zalimler azab grdkleri zaman, btn
kuvvetin Allah'a ait bulunduunu ve
Allahn
azabnn
iddetli
olduunu
anlayacaklardr!
Tefsir
Allah-u Tealadan bakasn seven kimse,
zararl yiyecekleri cehaleti sebebiyle seven
bir hastay andrmaktadr. Ama iman edenler
muhabbet ve sevgisinin ounu Allah-u
Tealaya zg klarlar. Kendilerine zulm
eden mrikler kendi tehlikeli durumlarn
56

kyamet gnnde greceklerdir. O gn sapk

dncelerini
ve
delaletlerini
aka
anlayacaklardr. O gn btn kudretin Allahu Tealaya mahsus olduunu ve sebepsiz yere
Allah-u
Tealadan
gayrisinin
peice
gittiklerini btn varlklaryla derk edecektir.
O gn Allah-u Tealann iddetli azab
tefekkr ve dncesini bir kenara brakp
Allah-u
Tealadan
uzaklaanlar
ve
hayallerinin peice koanlar epe- evre
saracaktr. te bu yzden Allah-u Teala
En'am Suresi 102. ayette onlar uyarmak ve
irad etmek iin yle buyurmutur:
te Rabbiniz, Allah budur. Ondan
baka ilah yoktur, her eyin yaratandr.
yleyse Ona kulluk edin; O her eye de
vekildir.
Muhammed b. Mslim, mam Bakr ve
mam Sadktan (Allahn selam zerlerine olsun) yle
buyurduklarn nakletmektedir:
Mminlerin Allah' sevmesi ise
hepsinden
kuvvetlidir
ayetindeki
mminlerden maksat Al-i Muhammed'dir.1

(166
166. Nitekim, kendilerine uyulanlar,
azab
grnce
uyanlardan
uzaklaacaklar ve aralarndaki balar
kopacaktr.

1 Tefsir- i Burhan, c. 1, s. 172

57

Tefsir
Kendine gel, nderinin kim olduuna ve
kalbinde
kimin
muhabbet
ve
aknn
olduuna dikkat et. Siz bugn bunca
tautlar ve Allah-u Tealadan gayri kimseleri
seviyorsunuz; biliniz ki onlar sizi bu dnyada
kendileri iin istemektedir. Onlar sizin irade
ve kudretinizle kendi arzu ve heveslerine
ulamaktadrlar. Ama kyamette hepinizi
brakacak ve sizden hzla uzaklap nefret
edeceklerdir.
Burhan Tefsiri ve eyh Mufid'in htisas adl
kitabnda
Nitekim,
kendilerine
uyulanlar, azab grnce uyanlardan
uzaklaacaklar. ayeti hakknda bir takm
rivayetler nakl edilmitir. Bu cmleden olarak
Ebu Cafer (Allahn selam zerine
olsun) yle
buyurmutur: Yani Ey Cabir, Allah'a and
olsun
ki
bunlar
zalim
nderler
ve
1
takipileridir.

(167)

167. Uyanlar: Keke bizim iin
dnyaya bir dn olsa da, bizden
uzaklatklar gibi biz de onlardan
uzaklasak derler. Bylece Allah onlara,
hasretini ekecekleri ilerini gsterir.
Onlar cehennemden kmayacaklardr.
1 Tefsir- i Burhan, c. 1, s. 172

58

Tefsir
Bu sapm takipiler kendi mabutlarnn
vefaszln ak bir ekilde grnce kendi
kendilerine
teselli
vermek
iin
yle
demektedirler: Keke bizim iin dnyaya
bir dn olsa da, bizden uzaklatklar
gibi biz de onlardan uzaklasak
Ama bunun Hi bir faydas yoktur. iten
gemitir ve artk dnyaya dn diye bir ey
yoktur. Sz konusu ayetin devamnda ise
yle buyurulmaktadr:
Bylece Allah onlara, hasretini
ekecekleri
ilerini
gsterir.
Onlar
cehennemden kmayacaklardr.
Onlar
hasret
duymaktan
baka
ne
yapabilirler
ki?!
Bin
bir
zorluklarla
topladklar, ama bakalarna nasip olan
mallarn hasreti... Kurtulular iin ellerinde
bulunan
ama
istifade
edemedikleri
imkanlarn hasreti... Kudret ve azamet sahibi
Allah-u Tealaya ibadet yerine kabiliyetsiz ve
deersiz putlara, sahte tanrlara tapmann
pimanl... Ama bu hasret ve pimanln
hi bir faydas yoktur. Zira o gn artk ne
amel gndr ve ne de yaptklarn telafi
etme gn. O gn sadece yaptklarnn
cezasn ekmek ve amellerinin karln
grme gndr. Baz rivayetlerde yer ald
zere kyamette ok eitli sahneler ve
duraklar vardr. Bu duraklarn bazsnda
azlarna sessizlik mhr vurulmakta ve
sadece hasret dolu gzler ile birbirlerine
bakp alamaktalar. Baz duraklarda ise
birbirinden yardm dilemekte, bazlarnda ise
59

alap birbirlerine lanet etmektedirler. Bu

ayette de yer ald zere sahte mabutlar,
mauklar ve tautlar kendi takipilerinden
beri olduklarn ilan edince takipileri de
onlar dnyada destekleyip sevdikleri iin
piman olurlar. Ama o gn i iten geer.
Sadece bir hasret kalr kalplerinde ve
dilleriyle yle derler: Eer yeniden
dnyaya dnecek olursak asla onlara
uymayz. Bu kadar vefasz olan ve bylesi bir
gnde bizlerden beri olduklarn ilan
edenlerden biz de dnyaya dndmz
takdirde beri olacaz.
Onlar sadece hasret duyarlar. Ama hasret
o gn hi bir ilerine yaramaz. Onlar asla
cehennemden kamazlar.

(168)

168. Ey insanlar! Yeryzndeki temiz
ve helal eylerden yiyin, eytana ayak
uydurmayn, zira o sizin iin apak bir
dmandr.

Tefsir
Kamil dinin alametlerinden biri de
salksz
olan
yiyecekleri
eytandan
saymasdr.
ki, kumar, putlar ve fal oklar
phesiz
eytan
ii
pisliklerdir,
1
bunlardan kann ki saadete eresiniz.
1 Maide Suresi, 90. ayet

60

Hakeza bo yere yememeyi de eytann

admlarndan biri saymaktadr.
Yeryzndeki temiz ve helal eylerden
yiyin, eytana ayak uydurmayn, zira o
sizin iin apak bir dmandr. 1
Zira baz tarihi rivayetlerde de yer ald
zere
baz
Arap
kabileleri
ekin
ve
hayvanlarndan
bazsn
sebepsiz
yere
kendilerine
haram
klmlard
ve
bu
haramlar Allah-u Tealaya isnat ediyorlard.
Bunun zerine ayet nazil olarak bu husustaki
anlamazl ve belirsizlii ortadan kaldrd.
slam insann maddi hayatna da tam bir
tevecch gstermitir. zellikle de maddi
hayatn banda yer alan insann beslenme
ihtiyac hususunda onlarca ayet ve yzlerce
hadis mevcuttur.
Peygamberlerin grevlerinden biri de
yiyecek ve iecekleri, helal ve haramlar ve
bunlarn zarar ve faydalarn beyan etmektir.
Bu ayet ak bir ekilde yeryznde helal ve
temiz olan her eyin kullanlmasn, istifade
edilmesini
emretmekte
ve
eytann
vesveselerine uyarak herhangi bir eyin
haram klnmamas noktasnda insanlar
uyarmaktadr. Zira eytan insann apak
dmandr ve insan her ynden saptrmaya
alaca hususunda yemin imitir. imdi
de mam Bakrn (Allahn selam zerine olsun) bizzat
Resul-i Ekremden (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine
olsun) nakl ettii u bir ka hadise tevecch
ediniz:
1 Bakara Suresi, 168. ayet

61

1- badet yetmi czdr, en faziletlisi ise

helali talep etmektir.1
2- nsanlara muhta olmamak, ailesi iin
gerekli refah salamak ve komularna
merhamet ve sevgi ile yardm etmek iin
dnyada helal rzk peinde koan kimse
kyamet gn yz ayn on drd gibi parlar
bir halde Allah-u Teala ile mlakat eder.2
3- Haram yiyerek yaplan ibadet, akl
talar zerinde bina yapmaya benzer.3

(169)






169.
Muhakkak
size,
ktl,
hayaszl, Allah'a kar da bilmediiniz
eyi sylemenizi emreder.
Tefsir
Ruhul- Beyan tefsirinde yle yer almtr:
eytan verdii vesveselerinde bir takm
aamalar kat etmektedir: nce insan kfre
davet eder, eer muvaffak olamazsa ibadet
yerine mbah ilere davet eder, eer bu
hususta da muvaffak olamazsa daha aa
derecedeki bir ibadete davet eder, bylece
insan st aamadan bir alttaki aamaya
drmeye alr. 4

1 Tefsir- i Burhan, c. 1, s. 173; et- Tehzib, c. 6, s. 324

2 el- Kafi, c. 5, s. 78
3 Bihar, c. 100, s. 16
4 Tefsir- i Ruhul- Beyan, c. 1, s. 272

62

(170)







170. Hani onlara: Allahn indirdiine
uyun denilince, Hayr,
atalarmz
yapar bulduumuz eye uyarz derler;
ya atalar bir ey akl edemeyen ve
hidayeti bulamayan kimseler idiyseler?

Tefsir
nceki ayet bizleri eytann emir ve
admlarna uymama noktasnda uyarmt. Bu
ayet ise kr krne taklitten ibaret olan
eytann yollarndan birini rnek olarak
beyan
etmekte
ve
yle
demektedir:
Kafirlere, sizlere nazil olana uyun.
denilince yle derler: Biz babalarmz ve
atalarmz zerinde bulduumuz yola uyarz.
Biz bu sz ve ayetler ile ilgilenmeyiz.
Kuran- Kerim ise onlara cevap olarak
yle demektedir: Eer atalar bir ey
anlamam ve doruyu da bulamam iseler
yine de onlara uymalar m gerekir. Eer
atalar veya kendileri akl sahibi veya doru
yolu bulmu kimseler olsalard phesiz
problem olmazd. Ama onlar byle deildir;
ne akl sahipleridir, ne de hidayete
ermilerdir.

(171)

63

171. Kfredenlerin (hidayete davet

edilme hususundaki) misali, barp
armadan
bakasn
iitmeyene
(hayvanlara tehlikeyi haber vermek iin)
seslenen kimsenin (obann) misalidir.
(Bu sesin kendilerine bir tehlikeyi haber
verdiini
anlamazlar.)
Sardrlar,
dilsizdirler, krdrler; bu yzden onlar
akl edemezler.
Tefsir
Bu ayette iki benzetme yaplmtr:
1Hakka
davet
edenin
obana
benzetilmesi...
2- Kafirlerin, obann sesinden sadece
barma ve armadan baka bir ey
anlamayan
hayvanlara
benzetilmesi...
Nitekim mam Bakr da (Allahn selam zerine olsun)
bir rivayette bu benzetmeyi teyid etmekte,
nemle vurgulamaktadr. 1 Yani bu imansz
kavmi hakka davette ve kr krne taklit
seddini ykmada senin misalin koyun ve
hayvanlara tehlikeden dolay seslenen oban
misalidir.
Onlar
senin
bu
feryadn
anlamazlar.
Sz konusu ayetin sonunda yeniden tekid
etmek ve daha fazla aklk getirmek iin
yle buyurulmaktadr:

(172)
1 Mecmeul- Beyan, c. 1, s. 255

64

172.
Ey
iman
edenler!
Sizi
rzklandrdmzn temizlerinden yiyin;
yalnz Allah'a ibadet ediyorsanz, Ona
kredin.
Tefsir
Bu ayet-i kerimede Allah-u Teala ilahi
kr ile birlikte nimet ve rzklardan istifade
edilmesini tavsiye etmektedir: Tefsir-i Safide
nakl edilen kutsi bir hadiste Peygamber
(Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun), Allah-u
Tealann yle buyurduunu aktarmaktadr:
Cinler ve insanlar yaratan benim, ama
onlar benden bakasna ibadet ediyorlar.
Onlara rzk veren benim, ama onlar benden
bakasna kr ediyorlar.1
Bu ayet ak bir ekilde Allah-u Tealann
bizlere verdii gzel yiyeceklerden istifade
edilmesini ve Allah-u Tealaya kr edilmesini
beyan etmektedir. Akl, nimet sahibine kr
etmeyi gerekli bilmektedir. Allah-u Tealaya
kr
etmek,
nimetlerin
artnn
ve
devamllnn bir vesilesidir. Allah-u Tealaya
kr ihlasn
ve gerek
imann bir
nianesidir.
mam Hadiden (Allahn selam zerine olsun) yle
nakl edilmitir: Allah-u Teala kendine ilahi
helalleri veya caiz olan ileri haram klanlara
veya kendini bunlardan al koyanlara gazap
etmektedir.2

1 Tefsir- i Safi, c. 1, s. 193

2 Tefsir- i Nur, c. 1, s. 329

65

(173)


173. phesiz size l hayvan etini,
kan, domuz etini, Allah'tan bakas iin
kesilen hayvan haram klmtr; fakat,
darda kalana, bakasnn payna el
uzatmamak
ve
zaruret
miktarn
amamak zere gnah saylmaz. nk
Allah balayandr, merhamet edendir.

Tefsir
Bu
ayette
nceki
ayetin
ardndan
yiyeceklerin mbah olduu beyan edilmitir.
nsan kendi bana hayallerine uyarak Allah-u
Tealann
helallerini
kendine
haram
klmamaldr. Zira Allah-u Teala sadece l
etini, kan, domuz etini ve Allah-u Tealadan
gayrisi adna kesilen hayvanlar haram
klmtr. Bu haramn da eitli nedenleri
vardr. Bu cmleden olarak mam Sadk
(Allahn selam zerine
olsun) yle buyurmaktadr:
l eti bedenin zayflamasna, neslin
kesilmesine, aniden lmlere neden olur. Kan
imek ise kalbin katlamasna ve yrein
talamasna neden olur.1 Hakeza salk
koullar asndan da domuz eti insann
iinde iki trl tehlikeli parazitin (kurtuun)
olumasna neden olmaktadr.
Gnmzde baz dou blou lkelerde
domuz etinin tketimi yasaklanmtr. Hakeza
1 Vesailu- ia, c. 16, s. 310

66

Yahudilik gibi bir takm dinlerde de domuz eti

haram saylmtr.
ncilde gnahkarlar
domuza
benzetilmitir.
Elbette
cann
korumak iin hi bir yiyecei olmayan zor
durumdaki kimse, mecburiyetten tr
haram yiyeceklerden istifade edebilir. Ama
bu da insann; isyan, itaatsizlik ve zulm
etmesine sebep olmamaldr. Yani sadece
lmden kurtulabilecei kadar tketmelidir.
Bu
yiyeceklerden
lezzet
almaya
almamaldr. Bu izin de Allah-u Tealann
bir ltf ve merhametidir.
Nurus- Sakaleyn tefsirinde de yer ald
zere mam Sadk (Allahn selam zerine olsun) yle
buyurmutur: Herkim mecbur kald halde
l eti, kan ve domuz etinden bir ey yemez
de bu hal zere lrse kafir olarak
lmtr.1
Nkteler
1- slam beslenme olayna ok nem
vermektedir.
Bu yzden defalarca bozuk,
zararl ve haram gdalar hakknda uyarlarda
bulunmutur. Nitekim domuz eti, le ve kann
yenmesinin haram oluu Kuran-i Kerimde
tam drt defa tekrar edilmitir. ki defa
Medinede iki defa da Mekkede ayetlerde
haram klnma olay beyan edilmitir.
2- Hayvanlar keserken Allah-u Tealaya
tevecch edilmeli ve Allah-u Tealann yce
ad anlmaldr. Bylece hi bir eyimizin
tevhid erevesinin dnda kalmamasn
1 Tefsir- i Nurus- Sakaleyn, c. 1, s. 155

67

gerektiini bilmeliyiz. Bu, muvahhid bir insan

terbiye etme yollarndan biridir.
3- slam evrensel ve kapsaml bir dindir.
Hi bir aamasnda kmaz yoktur. Zaruret
hallerinde tm hkmler kaldrlabilir.
4- Zaruret durumlarndan kt istifade
etmeyiniz.bakasnn
payna
el
uzatmamak
ve
zaruret
miktarn
amamak zere...

(174)












174. Gerekten, Allahn indirdii
Kitaptan bir eyi gizlemede bulunup onu
az bir deere deienler var ya, onlarn
karnlarnda yedikleri ancak atetir.
Allah kyamet gn onlarla konumaz ve
onlar gnahlardan artmaz. Onlara elem
verici azap vardr.

Tefsir
Yahudi ve Hristiyan alimleri slam
Peygamberi (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
gelmeden nce insanlara bir peygamberin
geleceini mjdeliyor, Tevrat ve ncilde yer
alan zelliklerini insanlara beyan ediyorlard.
Ama slam Peygamberi (Allahn selam ona ve Ehl-i
Beytine olsun) gnderilince peygamberliini ikrar
ettikleri
halde
menfaatlerinin
ve
makamlarnn
tehlikeye
deceklerini
anladlar ve bunun zere her eyi unutup
hakikati gizlediler. Onlar bylece hakikati
68

gizleyerek bir ka gn de olsa makamlarn

koruyabilirler ve insanlardan bir takm
menfaatler elde edebilirlerdi. Oysa onlarn bu
byk gnah karlnda aldklar ey
olduka deersiz ve az bir eydi. Bu gelirleri
yedikleri ateten baka bir ey deildi.
Nitekim baka bir ayette yetim mal yemek
ate yemeye benzetilmitir. Allah-u Teala
kyamet gn hakk gizleyenlerle merhamet
zere konumayacaktr ama, o gn mminler
Allah-u Teala ile konuacaktr. Elbette bu
konuma ya havada dalga yaratmak veya
ilham, ya da kalp diliyle gerekleecektir.
Allah-u Tealann btn kullar o gn
kelimullah
(Allah
ile
konuan
kimse)
olacaktr. Ama hakk gizleyenler ve dnyada
hakkn sesinin duyulmasna engel olanlar
gerekte
kyamette
Allah-u
Tealann
kelamn iitme yolundan kendilerini mahrum
etmektedir. Onlar Allah-u Tealann muhabbet
ve merhamet kelamn iitmeyeceklerdir.
Onlar kyamette Allah-u Tealann u ar
szn iiteceklerdir: : inin oradan!
Benimle konumayn1 Allah-u Teala onlar
gnahlardan temizlemeyecektir ve onlar iin
iddetli bir azap vardr.
Nkteler
1- Din satcl ne pahasna olursa olsun
zarardr.az bir deere
2- Haram yiyecekler kyamet gn
tecessm ederek ate eklinde tecelli
edecektir.ancak atetir
1 Mminun Suresi, 108. ayet

69

3- Cezalar da sular ile uyum iinde

olmaldr. Dnyada insanlar Allah-u Tealann
kelamn
iitme
yolunda
al
koyanlar
kyamette Allah-u Tealann kelamn iitme
lezzetinden mahrum kalacaklardr.
4- Hakikati gizlemek sadece Resul-i Ekrem
(Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) hakkndaki
gerekler ile ilgili deildir. Peygamberin
gerek vasisi ve halifesi hakknda gerekleri
gizleyenler de bu azaba dar olacaktr.
Tefsir ve tarih kitaplarnda Gadir-i Hum
olayn gizleyenler, ayetleri tahrif edenler,
tevil edenler ve insanlar Ehl-i Beyt imamlar
yerine bakalarnn dergahna gtrenler de
hakikati gizleyenlerden saylmaktadr.

(175
175. Onlar hidayet yerine dalaleti,
mafiret yerine azab alanlardr. Onlar
atee kar ne kadar dayankldrlar.
Tefsir
Hakk gizleyenler hidayet yerine sapkl,
balanma yerine ilahi azab satn alanlardr.
Gerekten de insan Allah-u Tealann azab
karsnda ne kadar da tahammlldr. Onlar
hakikati gizleyerek insanlarn tarih boyunca
sapkla dmesine sebep olmulardr.
Resulullah (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
yle buyurmutur: Ey Ali! nsanlarn en
kts ahiretini dnyaya satan kimsedir.

70

Ondan da kts ahiretini

dnyas iin satan kimsedir.1

bakasnn

(176)
176. Bu (azap) da, Allahn kitab hak
olarak indirdii iindir. Kitab hakknda
ayrla denler dorusu derin bir
anlamazlk iine dmlerdir
Tefsir
Hakikati gizleyenler iin bunca tehdit ve
azap vadinde bulunulmasnn sebebi Allah-u
Tealann hi kimse iin bir phe ve tereddt
kalmasn diye kendi semavi kitabn ok ak
ve gl deliller ile nazil buyurduu iindir.
Buna ramen bir grup; kendi ahsi
menfaatlerini korumak iin tevil ve tahrife
ba vurarak, semavi kitab anlama hususunda
ihtilaf karmakta ve durumdan istifade
ederek fayda elde etmeye almaktadrlar.
Allah-u
Teala
bu
grubu
yle
nitelendirmektedir: Yzlerinizi doudan
yana ve batdan yana evirmeniz iyilik
deildir.

1 Men la Yehzuruhul- Fakih, c. 4, s. 353; Bihar, c. 77, s. 46

71

(177)


177. Yzlerinizi doudan yana ve
batdan yana evirmeniz iyilik deildir;
Lakin iyilik, Allah'a, ahiret gnne,
meleklere, Kitaba, peygamberlere iman
eden; yaknlarna, yetimlere, dknlere,
yolculara, yoksullara ve klelere sevdii
halde mal veren; namaz klan, zekt
veren ve ahitletiklerinde ahitlerine vefa
gsterenler, zorda, darda ve sava
alannda sabredenlerdir. te onlar doru
olanlardr ve takva sahipleri ancak
onlardr.

Tefsir
Allah-u Tealaya iman; hak karsnda
teslimiyet
ve
tautlar
reddetmektir.
Kyamete iman insann bak asnn
genilemesine ve himmetinin ycelmesine
neden olur. Meleklere iman tabiat tesi
aleme imann gstergesidir. Bu cmleden
olarak vahiy ve ilahi tedbir de imann
nianesidir.
Peygamberlere iman; tarih boyunca srekli
var olan doru yola ve hidayetin akna iman
etmektir ve insann bu dnyada ba bo ve
rasgele yaamadnn en byk delilidir.
Mal veren
cmlesi yardmlama ve
insanln
gstergesidir.Namaz
klan
72

cmlesi ise Allah-u Teala ile direkt iliki

kurmann badr.Zekt veren cmlesi ise
snfsal
ihtilaflar
ortadan
kaldrmann
anahtardr.
Ahde
vefa
ilikilerin
glenmesine neden olur ve sabr insann
tecrbe sahibi olmasna yarar.
Nkteler
1- Bu ayet Kuran- Kerimin en kapsaml
ayetidir.
ElMizan
tefsirinde
Resul-i
Ekremden (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
yle rivayet edilmitir: Her kim bu ayet ile
amel ederse iman kamildir.1
2- Dinin asl ierii yerine sloganlar
peinde komamal ve asl hedefinizden geri
kalmamalyz.
3- man iddiaclar oktur. Ama bu ayetin
tm
muhtevasyla
amel
eden
gerek
mminler sadece bir gruptur.Onlar
4- Allah-u Tealaya, ahirete ve vahye iman
hayrl amel ilemekten nce gelir.
5- Bu ayette Allah-u Tealaya iman mahrum
ve mustazaf halkla iliki kurma ve
olaylarda/zorluklarda toplumsal yardmlama
yan yana zikr edilmitir.
6- Takvann kemaline eriebilmek iin farz
veya farz olmayan infaklarda bulunmak
gerekir. Baz insanlar baz hususlarda
fakirlere yardm etmektedir. Ama farz olan
haklarn eda etmemektedir. Dier bazs ise
farz olan haklar eda etmekte, ama fakir ve
mahrum insanlara itina gstermemektedirler.
Bu ayette iyilik sahibi mmin ve gerek takva
1 Tefsir- i el- Mizan, c. 1, Farsa, s. 615

73

sahibi kimselerin; hem farz olan haklarn

(zekatn) eda eden ve hem de mstahab olan
infaklarda bulunan kimseler olduu beyan
edilmitir.sevdii halde mal veren
Bu yzden rivayetlerde de yer ald zere
zenginlerin malnda zekattan ayr, mahrum
insanlarn da bir hakk vardr. 1 Komusu
aken tok yatan kimse Allah-u Teala ve
kyamete iman etmemitir. 2 Bu kimse ister
farz olan haklarn eda etmi olsun, ister
etmemi olsun hi fark etmez. A insanlar
karsnda sorumluluk duygusunu tamak da
bir grevdir.
7- Aadaki tm hususlarda sabr etmek ve
direnmek gerekir:
- Fakirlikte sabr etmek
- Hastalk ve aclarda sabr etmek
- Sava ve cihad esnasnda sabr etmek
Sabr her hususta bir kemaldir. Nitekim
Kuran- Kerim de cennete ulamann
delillerinden birinin de sabr olduunu
bildirmektedir.te
onlar,
sabrettiklerinden tr cennetin en
yksek
dereceleriyle
mkfatlandrlrlar.3 Hakeza melekler de
cennet
ehline
yle
demektedir.sabrettiinize karlk size
selam olsun!4
Rehberlik
makamna
ulamann
artlarndan biri de sabr ve mukavemettir.
1 Tefsir- i Kurtubi ve Ruhul- Meani
2 Usul- i Kafi, c. 2, s. 665
3 Furkan Suresi, 75. ayet
4 Rad Suresi, 24. ayet

74

Nitekim Kuran- Kerim yle buyurmaktadr:

Sabredip ayetlerimize kesin olarak
inanmalarndan
tr,
aralarndan,
onlar buyruumuzla doru yola gtren
nderler yaptk. 1
8- Ayette geen birr (iyilik) kelimesi de
tpk kr kelimesi gibidir. ok tatl olan
kimseye eker adam denildii gibi, ok
iyilik eden kimseye de birr (iyilik)
denilmektedir. Yani adeta o insan bizzat iyilik
sembol olmutur.

( 178)

(179)
178. Ey iman edenler! ldrlenler
hakknda size ksas farz klnd: Hr ile
hr insan, kle ile kle ve kadn ile
kadn. O halde eer birisi (dini) kardei
tarafndan balanrsa (ve ksas hkm
diyete dnrse) iyilie uymaldr (diyet
hususunda
kar
tarafn
maddi
durumunu gz nnde bulundurmaldr.)
ve
(katil
de)
iyilikle
(ldrlenin
velisine)
diyet
demelidir.
Bu,
Rabbinizden bir hafifletme ve rahmettir.
1 Secde Suresi, 24. ayet

75

Bundan sonra tecavzde bulunana elem

verici azap vardr.
179. Ey akl sahipleri! Ksasta sizin
iin hayat vardr. Artk, umulur ki takva
sahibi olursunuz.
Nzul Sebebi
Cahiliye dnemi Araplar arasnda adet
olduu
zere
kabilelerinden
birisi
ldrlnce katil olan kabileden gleri
yettike intikam almaya ve onlar ldrmeye
teebbs ediyorlard. Bu adet o kadar
glyd ki bir kii iin katilin mensub
olduu btn bir kabileyi ortadan kaldrmay
bile
gze
alyorlard.
Bunun
zerine
yukardaki ayet nazil oldu ve adil bir hkm
olan ksas beyan etti. Gerekte bu slami
hkm de o zaman var olan iki farkl hkm
arasnda bir orta yol mesabesindedir. Bazlar
ksas gerekli gryor ve onun dnda bir
eyi kabul etmiyorlard. Bazlar ise sadece
diyet almay kabul ediyorlard. slam ise
ldrlenin ailesi raz olmad takdirde
ksas, iki taraf raz olduu takdirde de diyeti
kararlatrmtr.
Tefsir
Ksas sizler iin hayattr
Bu ayetlerde de bir dizi slami hkmler ve
programlar
beyan
edilmektedir.
nce
toplumsal ilikilerde ok byk neme sahip
olan kanlarn saygnl konusunu ele
almakta, cahiliye adet ve snnetleri iptal

76

etmektedir. Ayet-i kerime mminlere hitap

ederek yle demektedir:
Ey iman edenler! ldrlenler
hakknda size ksas farz klnd Kuran-
Kerim bazen uygulanmas farz olan emirleri
sizlere yazlmtr. cmlesiyle ifade
etmitir. Bu cmleden yukardaki ayette ve
hakeza vasiyet ve oru konularn ele alan
gelecek ayetlerde bu tabir yer almtr.
Velhasl bu tabir konunun nemini ve
ehemmiyetini
aa
vurmaktadr.
Zira
insanlar arasnda da adet olduu zere her
adan kesinlik kazanm ve ciddi meseleler
yazlmaktadr.
Nzul sebebinde de akland zere de
bu ayetler cahiliye dneminde gerekleen
ldrme olaylarndaki arlklar dengelemek
istemektedir. Ksas kavramnn seilmesi de
ldrlenin ailesinin de o katile ilemi
olduu eyin ayn eyi uygulama hakkna
sahip olduunu gstermektedir. Ama ayet
bununla da yetinmemekte, hemen ardndan
eitlik meselesine ak bir ekilde vurgu
yapmakta ve yle demektedir:
Hr ile hr insan, kle ile kle ve
kadn ile kadn.
naAllah-u
Teala
daha
sonra
da
aklayacamz gibi bu mesele erkein
kannn kadnn kadndan stn olduunun
delili deildir. Katil olan erkei de bir takm
artlar
nda
bir
kadn
ldrd
hasebiyle ksas etmek mmkndr.
Ayet-i kerime ksasn ldrlen kimsenin
ailesinin bir hakk olduunu, ama ksasn
77

gerekli bir hkm olmadn, istedikleri

takdirde katili balayabileceklerini, kan
paras alabileceklerini ve hatta istemedikleri
takdirde
kan
parasndan
da
vazgeebileceklerini akla kavuturduktan
sonra yle buyurmaktadr. Birisi din kardei
tarafndan af edilirse, ksas hkm iki tarafn
rizayetiyle
kan
parasna
dnrse,
beenilmi bir tutum izlemelidir. Diyet
demek iin kar taraf bask altna
almamaldr. O kimse de diyet deme
hususunda bir kusur etmemelidir.
Eer birisi (dini) kardei tarafndan
balanrsa (ve ksas hkm diyete
dnrse)
iyilie
uymaldr
(diyet
hususunda
kar
tarafn
maddi
durumunu gz nnde bulundurmaldr
ve katil de) iyilikle (ldrlenin velisine)
diyet demelidir.
Bu esas zere bir taraftan ldrlenin
velisine ksastan vazgetikleri taktirde kan
parasn almada ar gitmemesini, uygun bir
ekilde
slamn
adilce
kararlatrd
miktarda ve kar tarafn deyebilecei bir
ekilde almasn tavsiye etmektedir; dier
taraftan
da
(Katil
de)
iyilikle
(ldrlenin velisine) diyet demelidir.
cmlesi ile ldren kimseye diyet demede
doru bir yol tutturmasn, borcunu hi bir
msamaha
gstermeden
tam
ekilde
zamannda demesini sylemektedir. Bylece
her iki tarafn da grevini ak bir ekilde
ortaya koymaktadr.

78

Ayetin sonunda da kim olursa olsun ar

gitmenin bir cezas olduunu nemle
vurgulayarak yle buyurmaktadr:
Bu, Rabbinizden bir hafifletme ve
rahmettir.
Bundan
sonra
tecavzde
bulunana elem verici azap vardr.
Tmyle insani ve mantksal bir btnlk
arz eden af ve ksas emirleri bir taraftan
katili
ksas
etmede
hi
bir
eitlii
gzetmeyen ve bazen de cellatlar gibi bir
kiiye karlk olarak yzlerce kiiyi ldrten
cahiliye dnemi bozuk metodunu mahkum
etmekte, dier taraftan da af yolunu asla
kapamamaktadr.
Ayn
zamanda
kan
saygnln
ortadan
kaldrmamakta
ve
katilleri kstahlatrmamaktadr. te yandan
af ve diyet almndan sonra da her iki
tarafn da tecavz etme ve haddi ama
hakkna sahip olmadn ifade etmektedir.
Oysa cahiliye dneminde kabileler arasnda
adet olduu zere bazen ldrlenin velisi
zahirde affedip kan paras aldktan sonra da
katili ldrmekte, intikam almaktayd.

* * *
Sonraki ayet olduka ksa ve ok anlaml
ifadelerle ksas hakkndaki bir ok sorulara
cevap vermekte ve yle buyurmaktadr:
Ey akl sahipleri! Ksasta sizin iin
hayat vardr. Artk, umulur ki takva
sahibi olursunuz.
On kelimeden oluan ve fesahat ve
belagatn doruk noktasnda ifade bulan bu
ayet, slami bir slogan eklinde zihinlerde yer
79

etmi ve slamda ksasn asla intikam alma

anlamnda olmadn ok gzel bir ekilde
gzler nne sermitir. slama gre ksas
insanlarn hayatna alan bir kurtulu
kapsdr. Bu hkm toplumsal hayatn
garantrdr. Zira ksas hkm olmasayd ve
ta kalpli insanlar kstahlam olsayd
susuz insanlarn hayat tehlikeye decekti.
Nitekim ksas hkmn tmyle ortadan
kaldrld lkelerde cinayet trendi byme
kaydetmitir. te yandan ksas bakalarnn
hayat sebebidir. Zira ksas bir yere kadar
insan adam ldrmekten Al-koymakta ve
kontrol etmektedir. Baka adan ksasta
eitlik ilkesinin varl da bir ok cinayetleri
nlemektedir. Bu yzden ksas toplum
hayatnn kurtarcs ve temeli konumundadr.
Ksas hkm sadece affedilmedii taktirde
geerli olduu iin beer hayatna yeni bir
kap amaktadr.umulur ki takva sahibi
olursunuz cmlesi de her trl tecavzden
sakndrma hususunda bir uyar olarak bu
slami
ve
hikmete
dayal
hkm
btnlemektedir.
Ksas ve Af Adilane Bir Btnlk
indedir
Her
konuyu
etraflca
inceleyen
ve
gerekleriyle gren slam dini gnahsz
insanlarn kan hususunda da her trl ifrat
ve tefritten uzak bir ekilde gerekleri beyan
etmitir. Tahrif edilmi Yahudilik gibi sadece
ksasa
dayanmad
gibi,
gnmzdeki
Hristiyanlar gibi mensuplarna sadece af ve
80

diyet yolunu da tavsiye etmemektedir. Zira

sadece af ve diyet katilleri kstah klaca
gibi sadece ksas da iddet ve intikamcln
nedenidir. yle farz edin; eer ldren ve
ldrlen kimse karde veya yakn ilikiler
iinde bulunduu dostu olursa bu taktirde
ldrlen kimsenin ailesi iin yeni bir bela
saylacak ve zellikle de duygusal insanlarda
ksasa zorlama kendileri iin bir ikence ve
eziyet olacaktr. Halbuki hkm af veya diyet
ile snrlandrmak da cinayetkarlar daha da
bir kstahlatrmaktadr. Bu yzden slam
asl hkm ksas olarak takdir etmi,
dengelemek iin de af hkmn bu hkmn
yannda zikr etmitir. Daha ak bir tabirle
ldrlenin velisi katil karsnda u
hkmden birini icra edebilir:
1- Ksas
2- Diyet almakszn affetmek
3- Diyet alarak affetmek
Elbette bu takdirde belirlenmi diyetin
artlarn belirlemede ldren kimsenin
rzayetini de almak gerekir.
Nkteler
1- Burada bazlar ksas ayetleri esasnca
bir
kadn
ldren
erkein
ksas
edilemeyeceini, dolaysyla da erkein
kannn kadnn kanndan stn tutulduunu
ve
bu
hkm
esasnca
yeryzndeki
insanlarn yarsn tekil eden kadnlar
haksz
yere
ldren
erkeklerin
ksas
edilemeyeceini
iddia
edip
itirazda
bulunabilir.
81

Evvela ayetin manas erkein kadn

karsnda ksas edilmeyecei anlamna
gelmemektedir. Aksine slam fkhnda detayl
olarak zikredildii gibi ldrlen kadnn
velisi diyetin yarsn deme kouluyla katili
ksas edebilir.
Baka bir tabirle erkein ldrd kadna
karlk ksas edilmeyeceinden maksat
kaytsz artsz ksastr, ama diyetin yarsn
deme kouluyla erkek de ksas edilebilir.
Elbette erkein ksas edilmesi iin sz
konusu miktarn denmesi de kadnn
insanlk mertebesinden uzak olduu veya
kannn erkein kanndan aa bulunduu
sebebiyle deildir. Bu tmyle yersiz ve
mantksz bir dnce olup belki de kan
paras tabirinden kaynaklanmtr. Diyetin
yarsn demek erkein ksas edilmesi
sebebiyle ailesinin grd zarar telafi
etmek iindir.
Aklama
Erkekler genelde evde etkin bir iktisadi
gtr. Ailenin giderlerini karlamaktadr.
Erkek iktisadi faaliyetleri vesilesiyle ailenin
geimini salamaktadr. O halde iktisadi ve
mali boyutlar asndan kadn ile erkein yok
oluu arasndaki fark herkesin tasdik edecei
bir husustur. Eer bu farklla riayet
edilmezse erkein geride brakt gnahsz
ailesine bo yere byk zarar verilir.
Dolaysyla slam ksas hususunda diyetin
yarsn deme kanunuyla katilin geride kalan
ailesinin
haklarn
da
gz
nnde
82

bulundurmu, bir aileye vurulmas muhtemel

iktisadi
darbelerin
nne
gemeye
almtr. slam eitlik bahanesiyle ksas
edilecek
ahsn
ailesinin
haklarnn
inenmesine gz yumamaz.
Elbette baz hususlarda kadnlar ailesi iin
erkeklerden daha ok kazan elde eden birisi
olabilir. Ama bilindii gibi; hkm ve
kanunlar ahslara gre dzenlenmez; kanun
ve hkmler tm erkekleri, tm kadnlara
kyas ederek dzenlenir.
2- Ayette gze arpan ve istifade edilen bir
nkte de Kuran- Kerimin Mslmanlar
arasnda kardelik ban glendirdii ve
hatta bu kardelik bann haksz yere kan
dktkten sonra da kalmas gerektii
hususudur. Bu yzden ldrlenin velisinin
duygularn harekete geirmek iin onlar
katilin kardeleri olarak adlandrm ve
onlar bu tabirle af ve baa tevik etmitir.
Gerekten de bu konu ok ilgintir. Elbette
bu husus sadece bir takm duygularn
heyecan, kzgnlk ve benzeri sebeplerle bu
byk gnaha bulap yaptklarndan piman
olan
kimseler
iin
geerlidir.
Yoksa
cinayetleriyle vnen ve hi bir pimanlk
duymayan kimseler ne kardelik adna
layktr, ve ne de af ve baa mstahaktr.

( 180)

( 181)

83

(182)







180. Birinize lm geldii zaman, eer
hayr (mal) brakyorsa, ana babaya,
yaknlara, uygun bir tarzda vasiyet
etmesi muttakilere bir hak olarak size
yazld/takdir edildi.
181.
Vasiyeti
iittikten
sonra
deitiren
olursa,
bunun
gnah
deitirenin zerinedir. Allah phesiz
iitir ve bilir.
182. Vasiyet edenin yanlacandan
veya gnaha gireceinden korkan kimse,
onlarn arasn dzeltirse ona gnah
yoktur. Allah phesiz balar ve
merhamet eder.

Tefsir
Uygun Vasiyetler
Geen ayetlerde can ile ilgili meseleler ve
ksas hkmleri ele alnd. Bu ayetlerde ise
mali meselelerle yakn ilikisi bulunan hkm
ve vasiyetler ele alnm ve gerekli bir hkm
olarak yle buyurulmutur:
uygun bir tarzda vasiyet etmesi... size
yazld/takdir edildi.
Ayetin sonundan ise yle buyurulmutur:
muttakilere bir hak olarak...
Bazlarnn dnd gibi vasiyeti ktye
yorumlamak ve vasiyetin insann abuk
leceinin nianesi olduuna delil kabul
etmek hi de doru bir kan deildir. Vasiyet
bir tr uzak grllktr. lm annda
vasiyet edilmesinin ifade edilmesi ise artk o
84

ann son frsat olmas hasebiyledir. Aksi

taktirde insan lm gelmeden yllar nce de
vasiyetini yazabilir.
Bazlar vasiyet yazmay farz bilmilerdir.
Ama muttakilere
bir
hak
olarak
cmlesinden de anlald zere bu i
mstahaptr. Aksi taktirde mminlere bir
hak olarak... diye buyururdu:
slam
fakihleri
ve
mfessirlerinin
grnce insan borlu ise veya boynunda
bir hak bulunuyorsa vasiyet etmesi gerekli ve
farzdr. zellikle de insanlara bir borcu
bulunan veya humus, zekat ve hac gibi eri
bir borcu bulunan kimselerin vasiyet etmesi
farzdr. Dier hususlarda ise mstahap
saylmtr. Ayrca ayet-i erifede mal
kelimesi yerine hayr kelimesi kullanlmtr
ve bu vesileyle de meru yoldan elde edilen
ve toplumun menfaatleri yolunda kullanlan
servetlerin slama gre hayr ve bereket
olduu ifade edilmitir. slam bylece serveti
bir ktlk olarak kabul eden dnceleri de
iptal etmi; slamn ruhunu derk etmeyen,
zhdn fakirlikle eit olduunu dnen ve
bu
dnceleri
slam
toplumunun
gerilemesine ve smrgecilerin ilerlemesine
sebep olan zahit grnml sapklardan uzak
olduunu bu vesileyle ortaya koymutur.
Ayrca bu tabir servetin meru olmas
gerektiine de ok ince ve gzel bir iarettir.
Zira insann geride brakt meru olmayan
mallar hayr deildir. ; aksine ktlk ve
uursuzluktur.

85

Baz rivayetlerden de istifade edildii

zere hayr tabirinin de iaret ettii gibi bu
servet dikkate deer bir servet olmaldr.
Yoksa az bir mal vasiyet etmeye gerek
yoktur. Varisleri miras kanunu esasnca bu az
mal kendi aralarnda paylamaldr. Baka
bir tabirle az bir mal, insann te birini
vasiyet olarak ayrmasna deer bir mal
deildir. 1
Birinize
lm
geldii
zaman...
cmlesi de vasiyetin son frsatn beyan
etmek iindir. Zira bu durumda da
ertelendii takdirde de artk tmyle elden
kar. Aksi takdirde insann lmeden ok
nce
iini
yapmasnn
ve
vasiyetini
hazrlamasnn hi bir sakncas yoktur. Hatta
rivayetlerden de anlald zere bu amel
olduka gzel bir ameldir. Nitekim Resulullah
(Allahn
selam
ona
ve
Ehl-i
Beytine
olsun)
yle
buyurmutur: Vasiyet ederek len kimse
adeta ehit olarak len kimse gibidir. 2
Bu konuda bir ok rivayetler de mevcuttur.
nsann vasiyetle uursuzlua deceini ve
lmn ne alacan dnmesi ne kadar
da dar grllktr. Aksine vasiyet inkar
mmkn olmayan bir uzak grllk ve
gerekleri grtr. Dolaysyla insann uzun
mrl olmasna sebep olmazsa, mrnn
ksalna kesinlikle sebep tekil etmez.
Yukardaki ayette vasiyetin iyilik ile
koullandrlmas da vasiyetin her adan
akln beendii bir vasiyet olmas gerektiine
1 Tefsir- u Nuris- Sakaleyn, c. 1, s. 159
2 Vesailu- ia, c. 13, s. 352

86

iarettir. Zira ayette geen maruf (iyilik)

kelimesi lgatte akl ve zeka asndan
tannm anlamndadr. Yani hem miktar
hem adna vasiyet edilen ahs asndan ve
hem de dier alardan tannm olmaldr.
Akl sahiplerinin rfnce de gzel bir amel
grlmelidir. Bu vasiyet bir tr uygunsuz
ayrcalk, ihtilaf ve kavga sebebi veya hak ve
adaletten ayrlma nedeni olmamaldr.
Vasiyet btn bu sz konusu zelliklere
sahip olduu takdirde her adan muhterem
ve mukaddestir ve bu vasiyette yaplmas
dnlen her trl deiiklik yasak ve
haramdr. Bu yzden sonraki ayet yle
buyurmaktadr: Vasiyeti iittikten sonra
deitiren
olursa,
bunun
gnah
deitirenin zerinedir.
Hakeza: Allah phesiz iitir ve bilir.
Yukardaki ayet belki de vasinin (vasiyeti
yerine
getiren
kimsenin)
yapt
ktlklerinin vasiyet edenin mkafatn yok
etmeyecei gereine iarettir. Zira vasiyet
eden insan kendi sevabna nail olmutur.
Gnah vasiyetin nitelik veya aslnda bir
deiiklik yapan vasinin boynunadr.
Elbette ayetin tefsirinde u ihtimal de
vardr ki vasinin yapt tahrifler sebebiyle
lnn mal mstahak olmayan kimselere
verilir ve o kimseler de bu durumdan
haberdar olmazsa onlarn zerine bir gnah
yoktur. Gnah sadece bilerek byle kt bir
ie bavuran vasinin boynunadr.

87

Elbette bilmek gerekir ki bu her iki tefsirin

de birbiriyle eliir bir yn yoktur. Ayetin
anlamnda her ikisi de sz konusu edilebilir.
Btn bu anlatlanlardan da anlald
zere vasiyetlerin ekil veya miktarnda
yaplan her hangi bir deiiklik gnahtr.
Elbette
her
kanunun
bir
istisnas
olduundan, sz konusu son ayet de yle
buyurmaktadr:
Vasiyet edenin yanlacandan veya
gnaha gireceinden korkan kimse,
onlarn arasn dzeltirse ona gnah
yoktur. Allah phesiz balar ve
merhamet eder.
O halde istisna sadece vasiyetin uygun
ekilde yaplmad yerlerde geerlidir ve
burada vasi olan kimse vasiyeti uygun bir
ekilde deitirebilir. Elbette eer vasiyet
eden kimse hayatta ise deitirmesi iin
konuyu
kendisine
bildirmelidir.
Eer
dnyadan gm ise bu takdirde de bizzat
deitirmeye teebbs etmelidir. Bu hkm
slam fkh asndan sadece u hususlarda
geerlidir:
1- Vasiyet edilen mal toplam maln te
birinden fazla ise vasi vasiyetnameyi
deitirebilir. Zira Peygamber (Allahn selam ona ve
Ehl-i Beytine olsun) ve Ehl-i Beyt mamlarndan
(Allahn selam zerlerine
olsun) nakledilen bir ok
rivayetlerde de yer ald zere vasiyet maln
te biri kadar olursa caizdir. te birinden
fazlas yasaktr. 1
1 Vesailu- ia, c. 13, s. 361, Ahkamul- Vesaya 10. bab.

88

O halde baz bilgisiz insanlarn yapt gibi

btn malnn hayr ilerinde kullanlmas
iin yaplan vasiyet slami kanunlar asndan
doru
deildir.
Vasi
olan
kimse
bu
vasiyetnameyi deitirmeli ve toplam maln
te birini vasiyet iin gz nnde
bulundurmaldr.
2- Zulm, gnah veya her hangi bir kt i
iin vasiyet edilmi ise vasi bu vasiyet nameyi
deitirebilir. rnein malnn bir ksmn
fesat merkezlerinin yaygnlatrmas iin
vasiyet etmi ise, vasi olan kimse bu
vasiyetnameye mdahale edebilir. Hakeza bir
farz terke sebep olan vasiyette de ayn ey
geerlidir.
3- Vasiyetnamenin ekime, fesat ve kan
dkmeye sebep olduu yerlerde de vasi,
vasiyetnameyi eri hakimin gzetiminde
slah etmeye almaldr.
Ayette geen cenefen kelimesi de haktan
sapma ve bir yne meyletme anlamnda olup
vasiyet eden kimsenin bilmeden dt
yanllklara iarettir. Ayette geen ismen
kelimesi ise bilerek yaplan hatalara iarettir.
Ayetin sonunda yer alan Allah phesiz
balar ve merhamet eder. cmlesi ise
u geree iaret ediyor olabilir: Vasi olan
kimse etkin teebbsyle vasiyet eden
kimsenin dt yanll islah edecek ve
hak yola koyacak olursa Allah-u Teala da
onun hatalarn grmezlikten gelir.
Nkteler

89

1- Vasiyetin Felsefesi
Miras kanununda akrabalardan sadece bir
grubu o da belli bir hesaba dayanarak
istifade edebilir. Oysa akrabalardan veya
hatta yakn dostlardan bazs daha byk bir
ihtiya
iinde
olabilir.
Hakeza
bazen
varislerden bazs iin de kendisine ulaan
miras ihtiyalarna cevap vermeyebilir.
slam
kanunlarnn
kapsamll
bu
boluun
doldurulmamasna,
ihmal
edilmesine gz yumamaz. Dolaysyla da
miras kanununun yan sra vasiyet kanunu da
karar klnm ve Mslmanlara lmnden
sonras iin malnn te birinde tasarruf
hakk tannmtr. Bunlardan da te bazen
insan bir takm hayrlar yapmak ister, ama
hayat dneminde mali ihtiyalar sebebiyle
bu hayrlar yerine getiremez. Akl ve mantk
da insann elde etmek iin zahmet ektii
mal en azndan lmnden sonra hayrl
iler iin kullanmasn ngrmektedir.
Btn bu hususlar vasiyet kanununun da
slamda onanmasna neden olmutur. Ve
bunu da muttakilere bir hak olarak...
cmlesiyle nemle vurgulamtr.
Elbette vasiyet szn ettiimiz hususlara
zg deildir. nsan borlarn ve kendisine
verilen emanetleri de vasiyetnamesinde
zikretmelidir. yle ki boynunda olan kul
haklarn ve ilahi haklar tmyle aka
ortaya koymal ve bu konuda hi bir
belirsizlik brakmamaldr.
slami rivayetlerde de vasiyet hususunda
bir ok nemli vurgulamalar yaplmtr. Bu
90

cmleden slam Peygamberi (Allahn selam ona ve

Ehl-i
Beytine
olsun)
bir
hadisinde
yle
buyurmutur:
Mslmana vasiyetnamesi bann altna
olmakszn uyumas yakmaz.1
Elbette bann altnda olmakszn tabiri
nemle vurgulamak iindir ve maksat
vasiyetini hazr halde bulundurmaktr.
2- Vasiyette Adalete Riayet Etmek
slami
rivayetlerde
vasiyetnameye
mdahale
edilmemesi
hususundaki
yukardaki
ayetlerde
geen
konulara
tevecchen, vasiyetnamede zulm ve zarar
olmamas gerektii hususunda bir ok
tekitler ve nemli vurgular yaplmtr.
Btn bunlardan da istifade edildii gibi
vasiyetname olduka iyi ve gerekli bir ey
olmakla beraber, bu konuda yaplacak
herhangi bir arlk da knanm ve byk
gnahlardan saylmtr.
Nitekim mam Bakr (Allahn selam zerine olsun)
bir hadisinde yle buyurmaktadr:
Vasiyetinde adalete riayet eden kimse
hayatndayken maln Allah-u Teala yolunda
sadaka veren kimse gibidir. Vasiyetinde
zulmeden kimse ise kyamette Allah-u
Tealay kendisinden yz evirir bir halde
mlakat eder. (Allah-u Teala kendisine
tevecch etmez.) 2
Vasiyette zulm ve zarar ise insann
malnn te birinden fazlasn vasiyet etmesi
ve varislerini meru haklarndan mahrum
1 Vesailu- ia, c. 13, s. 352
2 Vesailu- ia, c. 13, s. 359

91

brakmasdr. Veya sebepsiz yere sevgisi veya

kini yznden bir takm yersiz ayrcalklar
gzetmesidir. Hatta varislerin ok muhta
olduu durumlarda malnn te birini deil,
drtte birini veya bete birini vasiyet etmesi
emredilmitir. 1
Ehl-i Beyt mamlarnn szlerinde de
vasiyette
adil
olma
hususu
nemle
vurgulanmtr. Nitekim bir hadiste yle yer
almtr: Ensardan biri dnyadan gt ve
geride kk ocuklar kald. O btn
mallarn lm eiinde Allah-u Teala
yolunda harcad. Geriye kendisinden Hi bir
mal kalmad. Peygamber bu durumdan
haberdar olunca Onun iin ne yaptnz?
diye sordu: Onu defnettik. dediklerinde ise
yle buyurdu: Eer nceden haberim
olmu olsayd onu Mslmanlarn mezarna
gmmenize msaade etmezdim. Zira o kk
ocuklarn dilencilik yapacak halde brakt.2
3- Farz ve Mstahap Vasiyetler
Geri
vasiyet
mekked
(nemle
vurgulanm) mstahaplardandr. Ama bazen
nceden de iaret ettiimiz gibi farz
olmaktadr. rnein insan ilahi haklardan
birinde bir kusur etmi ise, veya yannda
insanlarn bir emaneti varsa ve vasiyet
etmemesi onlarn hakknn zayi olmasna
sebep olacak ise artk vasiyet farz olmaktadr.
Hepsinden nemlisi bazen insan yle bir
konumda bulunmaktadr ki vasiyet etmedii
taktirde dini veya toplumsal dzene byk ve
1 Vesailu- ia, c. 13, s. 360
2 Sefinetul- Bihar, c. 2, s. 659

92

telafi edilmez bir darbe vurmaktadr. Btn

bu hususlarda artk vasiyet etmek farzdr.
4Vasiyet
Hayattayken
de
deitirilebilir.
slam kanunlar vasiyet edeni sadece nce
vasiyet ettikleriyle snrlandrmamaktadr.
Hayatta kald mddete vasiyetin nitelii,
miktar veya bizzat vasi hakknda bir
deiiklie bavurabilir. Zira zamanla bu
konudaki
grleri
ve
maslahatlar
deiebilir.
u nkteyi de hatrlatmak gerekir ki insan
vasiyetini gemi kusurlarn telafi etme
vesilesi
klmaldr.
Akrabalarndan
biri
kendisine kar sevgi gstermemi ise
vasiyeti
sebebiyle
onlara
muhabbet
gstermelidir. Rivayetlerde de yer ald
zere Ehl-i Beyt imamlar kendilerine souk
davranan akrabalar iin vasiyet ediyor, onlar
iin bir miktar tayin ediyor ve yeniden
aralarnda
sevgi
bann
olumasn
salyorlard.

( 183)

(184)

93

(185)

183. Ey iman edenler! Oru, sizden
ncekilere farz klnd gibi, takva
sahibi olasnz diye, size farz klnd.
184. Sayl gnlerde (Oru size farz
klnd) iniz- den hasta olan veya
yolculukta bulunan, tutamad gnlerin
saysnca dier gnlerde tutar. Oruca
dayanamayanlar, bir dkn doyuracak
kadar fidye verir. Kim gnlden hayr
yaparsa (dkne daha fazlasn verirse)
kendisi
iin
daha
hayrldr.
Oru
tutmanz eer bilirseniz sizin iin
hayrldr.
185. (O sayl gnler) Ramazan aydr
ki onda Kur'an; insanlarn hidayeti iin,
doruyu yanltan ayrc ve hidayet
delilleriyle birlikte indirildi. Sizden bu
ay idrak eden, onda oru tutsun; hasta
veya
yolculukta
olan,
tutamad
gnlerin
saysnca
dier
gnlerde
tutsun. Allah size kolaylk ister, zorluk
istemez. Bu kolaylklar, sayl gnleri
tamamlamanz ve size hidayet ettiinden
Onu
ululamanz
iindir;
ola
ki
kredersiniz.
Tefsir

94

Oru Takvann Kaynadr

nceki ayetlerde geen bir ka nemli
slami
hkmn
ardndan
sz
konusu
ayetlerde en nemli ibadetlerden saylan
orucun hkm beyan edilmektedir. nceki
vurgu tonuyla nemle vurguda bulunarak
yle buyurmaktadr:
Ey
iman
edenler!
Oru,
sizden
ncekilere farz klnd gibi, size de farz
klnd.
Hemen ardndan bu insan yetitiren ve
terbiye eden ibadetin felsefesini ok ksa,
ama ok anlaml bir ifadeyle beyan
etmektedir.
Umulur ki takva sahibi olursunuz
takva insann gnahlardan korunmas
demektir.
Gnahlarn
ou
gazap
ve
ehvetten kaynaklanmaktadr. Oru ibadeti
ise bu iki igdy kontrol altna almakta ve
phesiz fesadn azalmasna ve takvann
artna sebep olmaktadr.
Sonradan aklanaca zere oru takva
ruhunu tm alanlarda gelitirmek iin ok
nemli bir etkendir. Bu ibadeti yerine
getirmek
bir
ok
maddi
lezzetlerden
mahrumiyet ve zellikle yaz ikliminde bir ok
zorluklara tahammller ile i ie olduu iin
yukardaki ayette eitli tabirlerle ifade
edilmi ve insann ruhunu bu hkme kabule
hazrlamaya almtr.
nce
Ey iman edenler diye hitap
etmektedir. Daha sonra da yle beyan
etmektedir: Oru size zg deildir. nceki
mmetlerde de vard.
95

Daha sonra da orucun felsefesini beyan

ederek ve bu ilahi farizenin bereketli
etkilerinin
insann
lehine
olduunu
aklayarak bu ibadeti sevimli ve tatl bir hale
getirmitir.
mam Sadkdan . (Allahn selam zerine olsun)
nakledilen bir hadiste yle yer almtr:
Ey iman edenler... hitab o kadar
lezzetlidir ki bu ibadetin zorluk
ve
1
meakkatini ortadan kaldrmaktadr.
Sonraki ayette oru ibadetinin arln
azaltmak iin bu konuda dier bir ka hususu
da
beyan
ederek
ilk
nce
yle
buyurmaktadr: Sayl gnlerde oru size
farz klnd
Sizler btn yl boyunca veya yln nemli
bir
blmnde
oru
tutmak
zorunda
deildiniz. Oru, yl boyunca kk bir
zaman dilimini igal etmektedir. Ayrca
sizden hasta veya yolcu olanlar veya oru
tutmaya
tahamml
edemeyenler
bu
hkmden muaftrlar. Baka gnlerde bunun
yerine oru tutmaldrlar.
inizden hasta olan veya yolculukta
bulunan, tutamad gnlerin saysnca
dier gnlerde tutar.
Ayrca yallar kadn ve erkekler, iyilemesi
olmayan
mzmin hastalar, mutlaka oru
tutmak zorunda deildirler. Bunun yerine
kefaret verebilir ve fakirleri doyurabilirler.
Oruca
dayanamayanlar,
bir
dkn
doyuracak kadar fidye verir.
1 Mecmeul- Beyan sz konusu ayetin tefsirinde

96

Bundan daha fazlasn Allah-u Teala

yolunda
vermek
kendileri
iin
daha
iyidir.Kim
gnlden
hayr
yaparsa
(dkne daha fazlasn verirse) kendisi
iin daha hayrldr.
Bilahare ayetin sonunda u gerei de
beyan etmektedir ki eer bilirseniz oru
tutmak sizler iin daha iyidir: Oru
tutmanz eer bilirseniz sizin iin
hayrldr.
Bu cmle de orucun felsefesine yeniden
vurgu yapmaktadr. Bu ibadet de dier
ibadetler gibi Allah-u Tealann azamet ve
celaline
herhangi
bir
katkda
bulunmamaktadr. Btn faydas bize, ibadet
edene ulamaktadr. Nitekim rivayetlerde de
yle yer almtr:
1- Resul-i Ekrem (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine
olsun) yle buyurmaktadr: Her kim Ramazan
aynda Allah-u Teala iin oru tutarsa btn
gnahlar balanr. 1
Kutsi bir hadiste ise yle yer almtr:
Oru benim iindir ve onun mkafatn
ben vereceim.2
3- Resul-i Ekremden (Allahn selam ona ve Ehl-i
Beytine olsun) yle nakl edilmitir: Her eyin
bir zekat vardr. Bedenin zekat ise
orutur.3
Bylece de aka anlald zere Oru
tutmanz sizin iin hayrldr. cmlesi
btn oru tutanlara hitap etmektedir;
1 Tefsir- i Merai, c. 2, s. 69
2 Tefsir- i Merai, c. 2, s. 69
3 Kafi, c. 2, s. 100

97

sadece bir gruba deil. Sz konusu son ayet

ise orucun zamann, bir ksm hkmlerini
ve felsefesini aklamaktadr. lk nce yle
buyurmaktadr: ki onda Kuran- Kerim
indirildi.
nsanlarn
hidayet
sebebi,
hidayet
nianelerini bulunduran ve hak ve batln
yegane ls olan Kuran- Kerim ayn
zamanda
insanlarn
hidayeti
iin,
doruyu yanltan ayrc ve hidayet
delilleriyle birlikte indirildi.
Daha sonra yeniden nemle vurgulamak
iin yolcularn ve hastalarn hkmn beyan
ederek yle buyurmaktadr:
Sizden bu ay idrak eden, onda oru
tutsun; hasta veya yolculukta olan,
tutamad gnlerin saysnca dier
gnlerde tutsun.
Yolcularn ve hastalarn hkmnn bu ve
nceki ayette tekrar edilmesi, belki de
bazlarnn oru tutmamak mutlak ekilde iyi
bir ey deildir dncesiyle hastalk ve
yolculu esnasnda oru tutmakta srar
etmelerini nlemek iindir. Bu yzden
Kuran- Kerim bu hkm tekrar ederek
Mslmanlara oru tutmann salam ve
salkl kimseler iin ilahi bir farz olduunu,
hasta ve yolcular ise iftar etmesinin ilahi bir
emir olup muhalefette bulunmann gnah
olduunu anlatmak istemitir.
Ayetin son blmnde yeniden orucun
onanmasnn felsefesini beyan ederek yle
buyurmaktadr:

98

Allah size kolaylk ister, zorluk

istemez.
Ayn zamanda zahirde oru tutmann bir
tr zorluu ve mahdudiyetleri varsa da
sonunda insann maddi ve manevi adan
mutluluk ve rahatln saladna da iaret
etmektedir. Nitekim bu konu orucun felsefesi
bahsinde de genie ele alnacaktr.
Bu cmle belki de Allah-u Tealann
emirlerinin
zalim
idarecilerin
emri
olmadna,
hatta
yaplmasnn
ok
meakkatli olduu yerlerde bile daha kolay
bir grev tayin ettiine iaret etmektedir. Bu
yzden oru hkm, sahip olduu btn
nemine
ramen
hasta,
gsz
ve
yolculardan
kaldrlmtr.
Daha
sonra
ekleyerek yle buyurmaktadr: ve sayl
gnleri tamamlamanz...
Yani salam ve salkl olan herkes her yl
bir ay oru tutmak zorundadr. Zira bu ibadet
insann ruh ve cisim terbiyesi iin gereklidir.
Bu yzden de eer Ramazan aynda hasta
veya yolculukta iseniz, bu tutamadnz
gnler saysnca daha sonraki gnlerde kaza
etmeniz gerekir. Yani sz konusu sayy
tamamlamanz icab eder. Hatta namazlarn
iddet mddetince kaza etmesi gerekmeyen
kadnlar
bile
orularn
kaza
etmek
zorundadr.
Son cmlede ise yle buyurmaktadr:
Bu
kolaylklar,
sayl
gnleri
tamamlamanz ve size hidayet ettiinden
Onu
ululamanz
iindir;
ola
ki
kredersiniz.
99

Evet sizler bunca hidayetler ve klavuzlar

karsnda Allah-u Tealay tazim etmeli ve
sizlere balad btn o nimetlere kar
Ona kretmelisiniz. lgin olan hususlardan
biri de kr etmeyi lealle (umulur ki)
kelimesiyle birlikte zikretmitir. Ama Allah-u
Tealay tazim etmek gerektiini kesin bir
dille ifade etmitir. Bu farkllk belki de oru
tutmann her haliyle Allah-u Tealann
makamn tazim etmek olduu hasebiyledir.
Ama nimetleri yerli yerince harcamak ve
orucun
pratik
felsefe
ve etkilerinden
faydalanmak olan krn ise hasl olmadka
krn gereklemedii bir takm artlar
vardr. krn en nemli artlarndan biri de
orucun hakikatini tanmak, Allah-u Tealaya
kar tam bir ihlas iinde olmak ve orucun
felsefesini bilmektir.
Nkteler
1- Orucun pedagojik toplumsal ve
hijyenik etkileri
Orucun ok eitli boyutlar vardr. Oru
maddi ve manevi adan insan vcudunda
ok nemli etkiler yaratmaktadr. Hepsinden
en nemlisi ise orucun ahlaki boyutu ve
pedagojik felsefesidir. Orucun en nemli
faydalarndan biri de insani ruhunu latif,
iradesini gl ve igdlerini kontrol altna
alp dengelemesidir.
Oru tutan kimse, oru halinde alk ve
susuzluuna ramen, yemek, su ve hakeza
cinsi lezzetlerden el ekmeli ve pratik
hayatnda da hayvan gibi ahr ve otunun esiri
100

olmadn ispat etmelidir. nsan oru

sayesinde asi nefsinin
dizginini eline
geirebilir, ehvet ve heveslerine hakimiyet
kurabilir.
Gerekte orucun en byk felsefesi ruhani
ve
manevi
etkisidir.
Elinin
altnda
bulundurduu yiyecek ve ieceklerden her
ihtiya duyduunda istifade eden insan bahe
duvarlarnn
kenarnda
veya
nehir
yataklarnda byyen aalar gibi nazl,
dayanksz ve devamszdr. Eer bir ka gn
sudan mahrum kalacak olursa, hemen
solmaya balar ve kurur. Ama llerde,
dalarn banda ve sert topraklarda byyen
aalar; dal ve yapraklar srekli sert
rzgarlarn yakc gnein, k souunun ve
her
trl
mahrumiyetlerin
penesinde
kvrand halde salam, devaml, dayankl,
muhkem ve kalcdr!
Oru da insann ruhuna ite byle etki
etmektedir ve geici snrlandrmalarla ona
direni, irade ve zor koullarla savama
gcn vermektedir. nsann asi igdlerini
kontrol ettii iin de insann kalbine nur ve
sefa balamaktadr.
Oru insan hayvanlk aleminden alp
ycelterek
melekler
alemine
ykseltmektedir.Umulur ki takva sahibi
olursunuz cmlesi de bu gereklere iaret
etmektedir.
oru ateten koruyan bir kalkandr.
mehur hadisi de bu konuya iaret
etmektedir. 1
1 Biharul- Envar, c. 96, s. 256

101

Hz. Aliden (Allahn selam zerine olsun) nakledilen

baka bir hadiste ise Peygambere (Allahn selam
ona ve Ehl-i Beytine olsun), Ne yapalm ki eytan
bizden
uzak
dursun
diye
sorulunca
Peygamber-i Ekremin yle buyurduu yer
almtr: Oru eytann yzn karartmakta,
Allah-u Teala yolunda infak etmek, eytann
belini krmakta; Allah-u Teala iin sevmek ve
salih amelde bulunmak da eytann arkasn
kesmekte ve istifar ise eytann kalp
damarn koparmaktadr.1
Mminlerin emiri Hz. Ali (Allahn selam zerine
olsun)
da Nehcl- Belaada ibadetlerin
felsefesini beyan edince sz oruca geldiinde
yle buyurmaktadr: Allah-u Teala orucu
insanlarda ihlas ruhunu yerletirmek iin
karar klmtr.2
Baka bir rivayette ise Peygamber-i
Ekremden (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
yle bir rivayet nakl edilmitir: cennetin
reyyan adnda bir kaps vardr ki ondan
sadece oru tutan kimselere girecektir.
Merhum Seduk da Meanil- Ahbarda bu
hadisi erh ederken yle demektedir: Bu
kapnn bu isimle adlandrlmasnn sebebi de
oru tutan kimsenin en byk skntsnn
susuzluk olmas hasebiyledir. Dolaysyla oru
tutanlar cennete bu kapdan girerlerken asla
bir daha susamayacaklar ekilde suya
kanmaktadrlar. 3
1 Biharul- Envar, c. 96, s. 256
2 Nehcl- Belaa, Kelimatul- Ksar, 252
3 Biharul- Envar, c. 95, s. 252

102

Ayrca bilindii gibi oru toplumdaki

insanlar arasnda bir eitlik ve beraberlik
salama dersidir. Bu dini emirle amel eden
zengin
kimseler
toplumdaki
a
ve
mahrumlarn durumunu hissedilir bir ekilde
anlamakta ve yiyeceklerini bir miktar ksarak
fakirlere yardm etme eylemine girmektedir.
Elbette mahrum ve yoksullarn halini beyan
ederek de zengin kimselere fakirlerin
ektiini anlatmak mmkndr; ama bu
anlat ekli; duyulur ve hissedilir bir ekilde
gerekleirse phesiz ki ok daha byk
etkileri olacaktr. Oru ite bu
nemli
toplumsal
olaya
bir
his
boyutunu
kazandrmaktadr. Nitekim mam Sadkdan
(Allahn selam zerine
olsun) nakl edilen mehur
hadiste Hiam b. Hakem orucun onanmasnn
sebebini sorduunda mam (Allahn selam zerine
olsun) yle buyurmutur:
Oru fakir ve zengin arasnda bir eitlik
ve beraberlik salamak iin farz klnmtr.
Zira bu vesileyle zengin fakirlii bizzat
tatmakta ve fakirlere kar haklarn eda
etme durumuna gelmektedir. Zira zengin
kimseler
istedii
her
eyden
istifade
etmektedirler. Allah-u Teala da kullar
arasnda eitlik olmasn diledii iin
zenginlere alk, dert ve sknt tattrmakta
ve bylece onlarn zayf ve alara merhamet
etmesini salamaktadr.1
Sahi, gerekten dnyadaki zengin lkeler
ylda bir ka gn olsun oru tutacak ve
fakirliin tadn alacak olurlarsa buna
1 Vesailu- ia, c. 7, 1. bab, kitabus- Savm, s. 3

103

ramen dnyada alk diye bir ey kalr

myd?
2- Orucun hijyenik ve shhi etkileri
Antik ve ada tp ilminde eitli
hastalklarn
imsak
(perhiz)
ilacnn
mucizemsi gcyle tedavi edilmesi kesin bir
ekilde ispatlanm ve inkar edilmez bir
ekilde ortaya koymutur. Kendi yazd
kitaplarda bu geree iaret etmeyen ok az
tabip vardr. Zira bildiimiz gibi bir ok
hastalklarn sebebi eitli gda maddelerini
ar yemekten kaynaklanmaktadr. Zira
hazmedilmeyen
atk
maddeler
bedenin
muhtelif noktalarnda rahatsz edici yalar
olarak veya atk ya ve eker olarak kanda
ylece kalmaktadr. Bu atk maddeler
bedenin kaslar arasnda hastalk yayan
mikroplar
iin
bir
bataklk
haline
dnmektedir. Bu durumda da sz konusu
hastalklarla mcadele iin gerekte oru ve
imsak yoluyla bu batakl kurutmak gerekir.
Oru
bedendeki
atk
maddeleri
ve
hazmedilmemi
unsurlar
yakmakta
ve
gerekte bedeni bir tr temizlemektedir.
Ayrca sindirim organ iin de bir tr
dinlenme ve onarm grevini stlenmektedir.
Sindirim
organ
bedenin
en
hassas
mekanizmalarndan biri olduu ve yl
boyunca da srekli alt iin bir sre
dinlenmek zorundadr.
phesiz oru tutan kimse slami emirler
uyarnca iftar ve sahur esnasnda ar
yemeklerden kanmal ve bylece tam bir
salk tedavisi grmelidir. Aksi takdirde
104

durum tam aksine sonu verebilir. Rus bilgini

Alex
Saforin
kendi
kitabnda
yle
yazmaktadr: Oru yoluyla tedavi etmenin,
kanszlk, barsak yetmezlii, basit ve
mzmin iltihaplanma, i ve d siiller,
verem, siroz, romatizma, damla hastal
(gut), ar susama, deri dklmesi, gz
hastalklar, eker hastal, cilt hastalklar,
bbrek hastalklar, karacier hastalklar ve
dier bir ok hastalklar tedavide nemli bir
rol vardr. msak ve oru yoluyla tedavi
edilen hastalklar yukarda adn saydmz
hastalklara zg deildir. nsan bedenini
yakndan ilgilendiren ve insann hcreleriyle
karan kanser, frengi, verem ve veba gibi
hastalklara da ifa vermektedir.1
Mehur bir hadiste de slam Peygamberi
(Allahn
selam
ona
ve
Ehl-i
Beytine
olsun)
yle
buyurmutur:
oru
tutun
ki
salkl
olasnz.2
Hakeza Peygamber (Allahn selam ona ve Ehl-i
Beytine olsun)
mehur bir hadisinde yle
buyurmutur: Mide btn hastalklarn
evidir. msak ve oru ise btn ilalarn
badr.3
3- nceki mmetlerde Oru
Tevrat ve ncilden de anlald zere
Yahudiler ve Hristiyanlarda da oru vardr.
Dier bir ok kavim ve milletler de bir gam
ve hznle karlatklarnda oru tutarlard.
Nitekim Kamus-i Kitab-i Mukaddesde yle
1 Oru; Hastalklar Tedavi Etmede Yeni Metot
2 Biharul- Envar, c. 96, s. 255
3 Biharul- Envar, c. 62, s. 290, 72. hadis

105

yer almtr: Oru btn zamanlarda; btn

taife, millet ve dinlerde bir hzn, zahmet
veya beklenmedik bir olayla karlaldnda
yaygn olarak yerine getirilen bir ibadettir.1
Tevrattan da anlald zere Musa (Allahn
selam zerine olsun) krk gn oru tutard. Nitekim
yle okumaktayz: Rabbim sizinle ettii
ahdin ta levhalarn almak iin daa ktm
zaman dada krk gn krk gece kaldm;
ekmek yemedim ve su imedim.2
Hakeza, Yahudiler tvbe ve Allah-u
Tealann rzayetini talep ederken de oru
tutarlard.
Nitekim
yle
okumaktayz:
Yahudi kavmi genelde frsat bulduka Allah-u
Tealann
huzuruna
acziyetlerini
ve
tevazularn
dile
getirmek
iin
oru
tutarlard. Bylece gnahlarn itiraf ederek
oru ve tvbe vastasyla Allah-u Tealann
rzayetini elde etmeye alrlard.3
Kefaretli byk oru diye bilinen oru ise
muhtemelen ylda bir gn tutulan zel bir
orutu ve bu oru Yahudiler arasnda olduka
da yaygnd. Elbette Yahudilerin Urelim
(Kuds) ehrinin virane oluunun hatras ve
dier sebeplerden dolay tuttuklar geici
orular da vard.4
ncilden de istifade edildii gibi Hz. Mesih
de krk gn oru tutard. Nitekim ncilde de
yle yer almtr: O zaman sa, blis
1 Kamus- i Kitab- i Mukaddes, s. 427.
2 Tevrat, Tesniye seferi, 9. Bab, 9. Ayet s. 187, Trke (Kitab- i Mukaddes irketi, 1996
basks)

3 Kamus- i Kitab- i Mukaddes s. 428

4 Kamus- i Kitab- i Mukaddes, s. 428

106

tarafndan denenmek zere, Ruh tarafndan

le sevk edildi ve krk gn krk gece oru
tuttuktan sonra ackt.1
Luka ncilinden aka anlald zere
Hz. Mesihin (Allahn selam zerine olsun) havarileri
de oru tutarlard. 2
Hakeza Kamus-i Kitab-i Mukaddesde de
yle yer almtr: O halde Havarilerin ve
mminlerin gemi zamanlardaki mr;
lezzetleri inkar, saysz zahmet ve orularla
doluydu. 3
Bylece
Kuran-
Kerim
sizden
ncekilere farz klnd gibi... diye
buyuruyorsa
bunun
dier
dinlerin
kaynaklarnda, hatta tahrif edildikten sonra
bile bir ok tarihsel ahitleri vardr.
4- Ramazan Aynn Ayrcal
Bu ay dier aylardan stn olduu iin
oru tutmak zere seilmitir. Sz konusu
ayette bu ayn ayrcalk nktesi de beyan
edilmitir ki Kuran; hidayet, insana klavuz
ve hak ve batl ayran bir kitaptr. Yani
Kuran; kendi kanun ve hkmleriyle sahih
olan metotlar, sahih olmayanlarndan ayrt
etmekte
ve
insann
saadetini
garantilemektedir. Kuran- Kerim Ramazan
aynda nazil olmutur. slami ayet ve
rivayetlerde de yer ald zere btn byk
semavi kitaplar; Tevrat, ncil, Zebur, Suhuf ve
Kuran- Kerim de bu ayda nazil olmutur.
1 Matta ncili 4. bab, 1. ve 2. Ayet, s. 3 Trke (Kitab- i Mukaddes irketi, 1996 basks)
2 Luka ncili 5. bab, 33- 35. ayetler
3 Kamus- i Kitab- i Mukaddes, s. 428,

107

Nitekim mam Sadk (Allahn selam zerine olsun)

yle buyurmutur: Tevrat, Ramazan aynn
altnc gnnde, ncil, on ikinci gnnde;
Zebur, On sekizinci gnnde ve Kuran-
Kerim ise Kadir gecesi nazil olmutur. 1
Bu esas zere Ramazan ay srekli byk
semavi kitaplarn nazil olduu; insanlarn
talim, terbiye ve eitim grd ay olmutur.
Doru bir eitim ve retim sistemi
olmakszn doru bir pedagojik program
ortaya konamaz. Oru da dini retiler
hususunda elde edilen bir bilinle uyum
iinde olmaldr ki, insann ruh ve bedenini
gnah kirliliklerinden ykayp temizlesin.
slam Peygamberi (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine
olsun) aban aynn son Cumasnda dostlarn
Ramazan ayn karlamaya hazrlamak iin
bir hutbe okudu ve bu ayn nemini yle
beyan etti.
Ey insanlar! Allah-u Tealann bereket,
balama ve rahmet ay sizlere doru
geliyor. Bu ay, aylarn en stndr. Gnleri
dier gnlerden daha stn ve geceleri dier
gecelerden daha faziletlidir. Bu ayn lahza ve
saatleri, saatlerin en iyisidir. Bu ayda Allaha
misafirliine davet edildiniz ve Allah-u
Tealann
kendisine
ikram
ettii
kimselerdensiniz. Nefesleriniz adeta tespih;
uykunuz, ibadet; amelleriniz makbul ve
dualarnz mstecaptr.
O halde halis niyetle ve temiz bir kalp ile
Allah-u Tealadan bu ayda sizleri oru tutma
ve Kuran- Kerim tilavet etme hususunda
1 Vesailu- ia, c. 7, Ebvab- u ahkam- i ehr- i Ramazan, 18. Bab, 16. hadis

108

muvaffak klmasn dileyin. Zira asl talihsiz

kimse bu byk ayda ilahi mafiretten,
mahrum kalandr. Bu aydaki susuzluk ve
alnzla kyamet gnnn susuzluk ve
aln dnn. Fakirlere ve dknlere
yardm edin, yallarnza sayg gsterin,
genlerinize merhamet edin, akrabalk
balarn glendirin ve dillerinizi gnahtan
koruyun. Gzlerinizi baklmas haram olan
eylere bakmaktan sakndrn. Kulaklarnz
duyulmas haram olan eylerden uzak tutun.
nsanlarn yetimlerine kar efkat ve
merhamet gsterin ki sizin yetimlerinize de
yle davranlsn...
5- Zorluk Yoktur Kaidesi
Yukardaki ayetlerde Allah-u Tealann
bizlere hi bir eyi sk tutmad ve bizleri
zahmete drmek istemedii nktesine
iaret edilmitir. phesiz ki buradaki iaret
oru, orucun faydalar, yolcunun ve hastann
hkm ile ilgilidir. Ama tmel oluuna
tevecchen bundan btn slami hkmlere
oranla genel bir kaide elde etmek de
mmkndr.
Bu ayetler ayn zamanda
zorluk
yoktur
kaidesinin
belgesi
durumundadr. Bu kaide yle demektedir:
slam kanunlarnn esas zorluk karmama
zere kuruludur. Eer bir yerde herhangi bir
hkm zorluk ve meakkate sebep oluyorsa
geici olarak kaldrlr. Nitekim fakihler de
yle demilerdir: Her ne zaman abdest
almak, namaz iin kyam etmek ve benzeri
hususlar insan iin iddetli bir zahmete

109

sebep oluyorsa teyemmme ve oturarak

namaz klmaya dnr.
Hakeza Hac suresi 78. ayette yle
buyurulmutur:
O, sizi semi, dinde sizin iin bir
zorluk klmamtr.
Mehur bir hadiste de slam Peygamber
(Allahn
selam
ona
ve
Ehl-i
Beytine
olsun)
yle
buyurmutur: Ben yumuak ve kolay bir din
zere gnderildim.1

(186)

186. Kullarm sana beni sorarlarsa,

bilsinler ki ben, phesiz onlara yaknm.
Benden isteyenin, dua ettiinde duasn
kabul ederim. Artk onlar da davetimi
kabul edip bana iman etsinler ki doru
yolda yryenlerden olsunlar.

Nzul Sebebi
Adamn birisi Peygambere (Allahn selam ona ve
Ehl-i Beytine olsun) unu sordu: Allah-u Teala bize
yakn mdr ki onunla yava bir ekilde
mnacaat edelim. Yoksa uzak mdr ki onu
yksek sesle aralm?
Bunun zerine yukardaki ayet nazil oldu
ve onlara Allah-u Tealann kullarna yakn
olduunu bildirdi. 2

1 Kenzul- Ummal, c. 1, s. 178 ve c. 1, s. 445

2 Mecmeul- Beyan, c. 2, s. 278

110

Tefsir
Dua ve Yakar Silah
Kullarn
Allah-u
Teala
ile
irtibata
gemesinin nemli aralarndan biri de dua
ve yakartr. Geen ayetlerde nemli slami
hkmlerin bir blm zikredildikten sonra
sz konusu ayette bu dua ve yakartan
bahsedilmektedir. Allah-u Tealaya dua ve
yakarta bulunmak herkes iin genel bir
hkm olduu halde orula ilgili ayetler
arasnda yer al da yepyeni bir anlam ve
boyut kazanmaktadr. Zira her ibadetin ruhu
Allah-u Tealaya yaknlamak ve Ona dua ile
yakarta bulunmaktr.
Bu ayet bizzat Peygambere (Allahn selam ona
ve
Ehl-i
Beytine
olsun)
hitap ederek yle
demektedir:
Kullarm
sana
beni
sorarlarsa, bilsinler ki ben, phesiz
onlara yaknm.
Hem de dndklerinden daha yakn.
Kendinize kendinizden daha yakn. ah
damarnzdan daha yakn. Nitekim bir baka
yerde yle buyurulmutur:
Biz
ona
ah
damarndan
daha
yaknz.1
Daha sonra yle buyurulmutur: Dua
ettiinde duasn kabul ederim benden
isteyenin, artk onlar da davetimi kabul
edip bana iman etsinler ki doru yolda
yryenlerden olsunlar.
lgin olan bir nokta da Allah-u Tealann
bu ksa ayette yedi defa kendine ve yedi defa
da kullarna iaret etmi olmasdr. Bu yolla
1 Kaf suresi 16. Ayet

111

kendisinin kullarna ballnn yaknlnn,

irtibatnn
ve
muhabbetinin
doruunu
betimlemeye almaktadr!
Abdullah bin Sinan yle diyor: mam
Sadkdan (Allahn selam zerine
olsun) yle
buyurduunu iittim: ok dua ediniz, zira
dua Allah-u Tealann balama kilidi ve her
ihtiyacna ulama vesilesidir. Allah-u Teala
katnda yle nimet ve rahmetler vardr ki dua
dnda hi bir eyle onlara ulamak mmkn
deildir. Bil ki aldn her kap sonunda
alacaktr.1
Evet Allah-u Teala bizlere ok yakndr,
bizlere
nasl
uzak
olsun
ki!
O
kalbimizdedir.Allahn
kii
ile
kalbi
arasna girdiini...2
Duann Kabul artlar
1- Duann kabul olmas iin her eyden
nce kalp ve ruhu temizlemeye almak,
tvbe etmek, nefsini tezkiye etmek ve ilahi
nderlerin hayatndan ilham almak gerekir.
mam Sadk (Allahn selam zerine olsun) yle
buyurmutur:
Sizlerden biri sakn
Allaha
hamd-u
sena
etmeden,
Peygamber ve Ehl-i Beytine salat-u selam
gndermeden,
ardndan
da
iledii
gnahlar itiraf edip tevbeye ynelmeden
dua etmeye kalkmasn.3
2- Temiz bir hayata sahip olmak iin gasp
edilen, zorla ve zulmle alnan mallardan
1 Usul- i Kafi, c. 2, s. 468
2 Enfal suresi 24. ayet
3 Biharul- Envar, c. . 93, s. 312

112

uzak durun ve haram yollardan beslenmeyin.

Nitekim slam Peygamberinden (Allahn selam ona
ve
Ehl-i
Beytine
olsun)
yle nakledilmitir:
Duasnn kabul olmasn isteyen yiyeceini
ve kazancn temiz klmaldr.1
3- Fesatla mcadeleden ve hakka davet
etmekten el ekmeyin. Zira iyilii emretmeyi
ve ktlkten sakndrmay terk edenlerin
duas asla kabul
olmaz. Nitekim slam
Peygamberinden (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine
olsun) yle nakledilmitir: yilii emretmeli
ve ktlkten sakndrmalsnz. Aksi taktirde
Allah-u Teala ktlerinizi iyilerinize musallat
eder artk ne kadar dua ederlerse asla kabul
olmaz.2
Bu byk grevin (milli nezaretin) terk
edilmesi toplumda bir ok uyumsuzluklar ve
rahatszlklar vcuda getirecektir. Bunun
sonucu olarak da toplumsal alanlar ktlere
kalacak ve bu durumu deitirmek iin
yaplan dualarnda hi bir etkisi olmayacaktr.
Zira bu durum insann amellerinin kesin
neticesidir.
4- lahi anlamalarla amel etmek, iman,
salih amel, emanet ve doruluk da duann
kabul artlarndan saylmaktadr. Zira Allah-u
Teala
karsnda
verdii
sze
vefa
gstermeyen bir kimse Allah-u Tealadan
duasnn kabul olmas beklentisi iinde
olmamaldr.
1 Biharul- Envar, c. . 93, s. 372
2 Biharul- Envar, c. . 93, s. 378

113

Nitekim adamn birisi mminlerin Emiri

Hz. Aliye (Allahn selam zerine olsun) duasnn
kabul olmamas durumunu ikayet etti ve
yle dedi: Oysa Allah-u Teala, Dua
edenin duasna icabet ederim diye
buyurmutur. O halde Allah-u Teala neden
duamz kabul etmiyor. mam (Allahn selam
zerine olsun) ona cevap olarak yle dedi: Kalp
ve dnceleriniz sekiz eyde ihanet etmitir
de bu yzden dualarnz kabul olmamaktadr.
Bu sekiz ey unlardr:
1- Siz Allah-u Tealay tandnz ama, size
farz kld ekliyle hakkn eda etmediniz. Bu
tanynzn da sizlere hi bir faydas
olmamtr.
2- Siz Allah-u Tealann elisine iman
ettiniz ama, daha sonra snnetine muhalefet
etmeye kalktnz. O halde imannzn
meyvesi nerede?
3- Allah-u Tealann kitabn okudunuz
ama, onunla amel etmediniz.Duyduk ve
itaat ettik dediniz, ama, sonra muhalefete
kalktnz.
4- Allah-u Tealann ate ve cezasndan
korktuunuzu dile getiriyorsunuz, ama,
srekli sizleri Allah-u Tealann ate ve
azabna yaklatran eyler yapyorsunuz. , o
halde korkunuz nerede kald?
5- Allah-u Tealann mkafatlarna ilgi ve
alaka duyduunuzu ifade ediyorsunuz, ama
srekli sizleri bu ilahi mkafatlardan
uzaklatran eyler yapyorsunuz. O halde ilgi
ve alakanz nerede?

114

6- Allah-u Tealann nimetlerini yiyorsunuz

ama, krnn hakkn eda etmiyorsunuz.
7- Sizlere eytana dman olmanz
emredilmi,
ama
siz
onunla
dostluk
ilikilerinizi
gelitiriyorsunuz. eytanla
dman olduunuzu iddia ediyorsunuz, ama
amellerinizle ona kar koymuyorsunuz.
8- Siz insanlarn aybn srekli gz nnde
bulunduruyor, kendi ayplarnz arkanza
atyorsunuz. Btn bunlara ramen nasl olur
da dualarnzn kabul olmasn bekliyorsunuz.
Oysa o kaplar bizzat kendiniz kapattnz.
Takval olun. Amellerinizi slah etmeye
aln. yilii emredip ktlkten sakndrn
ki dualarnz kabul olsun.
Bu ok anlaml hadis btn aklyla
yle demektedir: Allah-u Tealann dualar
kabul edeceini vaat etmesi artl bir szdr;
mutlak deildir. Yani sizler de kendi
verdiiniz sznzde durmal, vaatlerinizle
amel etmelisiniz. Oysa kendiniz ahdinizi
bozdunuz, sznzde durmadnz. Elbette
eer sznzde durmamay bir kenara itip
ahdinize vefa gsterirseniz dualarnz kabul
olur.
Duann kabul artlarndan olan yukardaki
sekiz husus ile amel etmek insann terbiye
oluu ve iindeki glerin tek bir yolda karar
kl
balamnda
olduka
olumlu
ve
faydaldr.
5- Srekli aba ile Birlikte Olan Dua
Duann kabul olmasnn dier artlarndan
biri de amel ve aba ile ii ie oluudur.
Mminlerin Emiri Hz. Ali (Allahn selam zerine
115

ksa
szlerinden
birinde
yle
buyurmutur:
Amelsiz dua eden; yaysz ok atan kimse
gibidir.
Yay oku hedefine srd gibi, amel de
duay hedefine ulatrmaktadr. Yukarda
zikrettiimiz artlar nda u gerek aka
anlalmaktadr ki dua tek bana hedefe
ulamak iin doal nedenlerin ve sradan
aralarn yerine gememelidir. Duann kabul
olmas iin dua eden kimsenin hayat
program tmyle deimeli, ruhi yaps
yenilenmeli ve netice elde etmek iin nceki
amellerini yeniden gzden geirmelidir.
olsun)

Dua hakknda bir ka hadis

1- mam Sadk (Allahn selam zerine olsun) yle
buyurmutur: Mminlerin Emiri Hz. Ali
(Allahn selam zerine
olsun) yle buyurmutur:
Yeryznde Allah-u Tealann en ok sevdii
ey duadr. Dua zht ve takva sahibi olmak
iin en iyi ibadettir. Mminlerin emiri de
Allaha olduka ok dua ederdi.1
2- mam Sadk (Allahn selam zerine olsun) yle
buyurmutur: Nebiyy-i Ekrem (Allahn selam ona
ve Ehl-i Beytine olsun) yle buyurmutur: Dua
mminin silah, dinin direi; yer ve gklerin
nurudur.2
3- Mminlerin emiri Hz. Ali (Allahn selam
zerine olsun) yle buyurmutur: Dua; kurtulu
ve mutluluun anahtar ve kurtulua ermenin
1 Usul- i Kafi, c. 2, s. 467, 8. hadis
2 Usul- i Kafi, c. 2, s. 468, 1. hadis

116

hazinesidir. En iyi dua temiz gsten ve

takval kalpten ykselen duadr.1
4- Peygamber (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine
olsun)
yle
buyurmutur:
Sizlere,
dmanlarnzdan kurtaracak ve rzknz
oaltacak bir silah gstereyim mi?
oradakiler, evet gster deyince yle
buyurdu: Gece gndz Allah-u Tealann
dergahna dua ediniz. Zira mminin silah
duadr.2
5- mam Sadk (Allahn selam zerine olsun) yle
buyurmutur: Mminlerin emiri Hz. Ali (Allahn
selam zerine
olsun) yle buyurmutur: Dua
mminin kalkandr. Bir kapy ok dversen
bir gn mutlaka yzne alacaktr. 3
6- mam Rza (Allahn selam zerine
olsun)
dostlarna yle buyurmutur: Peygamberin
silahna sarln
Oradakiler, Peygamberin silah nedir?
diye sorunca, duadr diye buyurdu.
7- mam Sadk (Allahn selam zerine olsun) yle
buyurdu: Dua demir mzraktan daha
etkilidir.

1 Usul- i Kafi, c. 2, s. 467, 3. hadis

2 Usul- i Kafi, c. 2, s. 468
3 Usul- i Kafi, c. 2, s. 468

117

(187)






187. Oru tuttuunuz gnlerin gecesi
kadnlarnza yaklamanz size helal
klnd, onlar sizin rtnz, siz de
onlarn rtlerisiniz. Allah, nefsinize
ihanet edeceinizi biliyordu, bu sebeple
tvbenizi kabul edip sizi affetti; artk
onlara yaklaabilirsiniz. Allahn sizin
iin takdir ettiini dileyin. Tan yerinde,
beyaz iplik siyah iplikten sizce ayrt
edilinceye kadar, yiyin iin, sonra orucu
geceye kadar tamamlayn. Mescitlerde
itikafa
ekildiinizde
kadnlarnza
yaklamayn.
Bunlar
Allahn
hudutlardr,
yaklamayn.
Allah
ayetlerini
insanlara
bylece
apak
bildirir. Umulur ki takva sahibi olurlar.
Nzul Sebebi
slami rivayetlerden de anlald zere
oru hkmnn nazil olduu ilk gnlerde
Mslmanlar, sadece gece uyumadan nce
yemek yeme hakkna sahiplerdi. Eer gece
uyur da sonra uyanrsa yemesi ve imesi
haramd. Ayrca o zamanlar Ramazan ay
boyunca gece ve gndz olmak zere cinsel
iliki de haram klnmt. Peygamber-i
Ekremin (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
arkadalarndan biri olan Mutin bin Cbeyr
olduka sska biri olmasna ramen yine de
oru tutuyordu. ftar vakti evine dnd, ei
118

iftar iin yemek hazrlamaya gitti. Yorgun

olduu iin orada uyuklad, uyandnda ise,
artk iftar etmek hakkna sahip deilim
diyerek o haliyle uyudu. Sabah orulu olduu
halde Ahzap savanda hendek kazmaya
kalkt.
alp
abalarken
alk
ve
zayflktan kendinden geti. Peygamber
baucuna geldi ve onun durumunu grnce
ok zld.
Ayn ekilde kendini kontrol etme gcne
sahip olmayan baz gen Mslmanlar da
Ramazan geceleri eleriyle cinsel ilikide
bulunuyordu. Bunun zerine sz konusu ayet
nazil oldu ve Mslmanlara gece boyunca
yemek yeme ve eleriyle cinsel ilikide
bulunma hakkn verdi.
Tefsir
Oru Hkmnn Geniletilmesi
Nzul sebebinde de okuduumuz gibi
slamn ilk yllarnda Ramazan ay boyunca
gece gndz eiyle cinsel ilikide bulunmak
ve ayn ekilde uyuduktan sonra kalkp bir
eyler attrmak haramd. Bu olay belki de
Mslmanlar denemek ve onlar oru
hkmlerini kabule hazrlamak iindi.
Oru ve itikaf hakknda slami drt hkm
ihtiva eden sz konusu ayet ilk nce yle
demektedir:
Oru tuttuunuz gnlerin gecesi
kadnlarnza yaklamanz size helal
klnd.

119

Daha sonra da bu konunun felsefesini

beyan ederek yle demektedir.Onlar sizin
rtnz, siz de onlarn rtlerisiniz.
Elbise bir yandan insan souk scak ve
eyalarn tehlikeli temasndan korumakta, bir
yandan da insann ayplarn rtmektedir.
Ayn zamanda insann bedeni iin de bir ss
mahiyetini tamaktadr. Ayetteki benzetme
olay
da
btn
bu
nktelere
iaret
etmektedir.
Eler
de
birbirlerini
sapmalardan
alkoymakta birbirlerinin aybn rtmekte,
birbirlerinin rahat ve huzurunu salamakta
ve birbirlerine ss olmaktadrlar.
Bu tabir kadn ve erkek arasndaki manevi
ilikiyi, birbirine yaknln ve bu husustaki
eitliini
btnyle
gzler
nne
sermektedir. Zira erkekler hakknda ifade
edilen bu tabir ayn ekilde kadnlar
hakknda da geirlidir. Daha sonra Kuran-
Kerim ilahi kanunun deiim hikmetini beyan
etmekte ve yle denmektedir:
Allah, nefsinize ihanet edeceinizi
biliyordu, bu sebeple tvbenizi kabul
edip sizi affetti.
Daha fazla gnahlara bulamamak iin
Allah-u Teala ltuf ve rahmetiyle bu program
sizler iin kolaylatrd ve mahdudiyet
zamann daha da bir azaltt.
Artk
onlara
yaklaabilirsiniz.
Allahn sizin iin takdir ettiini dileyin.
phesiz bu i farz anlamnda deildir.
Belki yasaklama sonras verilen bir izindir ki
usul alimlerinin stlahna gre sakndrma
120

sonras emir olarak adlandrlmakta ve o

eyin
sadece
caiz
olduuna
dalalet
etmektedir.Allahn sizin iin takdir
ettiini dileyin. cmlesi de yaratl
kanunlar, evrensel dzeni korumak ve neslin
devamn salamak yolunda karar klan bu
indirimden istifade etmenin hi bir sakncas
olmadna iaret etmektedir.
Daha sonra ikinci hkm aklamaya
geerek yle demektedir: Tan yerinde,
beyaz iplik siyah iplikten sizce ayrt
edilinceye kadar, yiyin iin.
Bu esas zere Mslmanlar artk
gece
boyunca yiyecek ve iecek, ama gne
doarken (imsak vakti) artk btn bunlardan
el ekecekti.
Daha sonra nc hkm beyan ederek
yle demektedir: Orucu geceye kadar
tamamlayn.
Bu cmle de oru tutanlar iin gndzleri
yemek, imek ve cinsel ilikinin haram
olduuna bir vurgu yapmakta, orucun
balad ve bittii zaman -afak sknden
akama kadar- gstermektedir.
Daha sonra drdnc ve son hkm beyan
ederek yle demektedir: Mescitlerde
itikafa
ekildiinizde
kadnlarnza
yaklamayn.
Bu hkmn beyan nceki hkmn istisnas
gibidir. Zira en az gn olan itikaf
mddetince insan hem oru tutmakta ve hem
de gece gndz boyunca cinsel ilikide
bulunamamaktadr.

121

Son olarak sz konusu ayet btn gemi

hkmlere iaret ederek yle demektedir:
Bunlar
Allahn
hudutlardr,
yaklamayn.
Zira snra yaklamak insana vesvese eder
ve bazen de insann snr ap insann
gnahlara dmesine neden olur.Allah,
ayetlerini
insanlara
bylece
apak
bildirir. Umulur ki takva sahibi olurlar.
Nkteler
1- lahi Snrlar
Yukardaki ayetlerde oru ve itikafn baz
hkmlerini zikrettikten sonra okuduumuz
gibi bu hkmler ilahi snrlar olarak
adlandrlmtr. Zira bu hkmler gerekte
helal ve haram; caiz ve yasak arasnda bir
snrdr. lgin olan da, snrlar amayn
dememektedir.
Aksine,
snrlara
yaklamayn demektedir. Zira snrlara
yaklamak insana vesvese etmekte ve bazen
de ehvet tuyan sebebiyle veya yanlla
derek insann o snrlar amasna neden
olmaktadr. Bu yzden baz slami kanunlarda
insann srmesine neden olan yerlere adm
atmak da gnah saylm, yasaklanmtr.
Her ne kadar kendisi gnahlara bulamasa
da bir gnah meclisine katlmak veya
bakalarnn girip kmad tmyle ssz bir
yerde yabanc bir kadnla ba baa kalmak da
haram saylmtr.
2- tikaf
tikaf kk itibariyle bir eyin yannda bir
sre mahpus kalmak demektir. eri stlahta
122

ise
ibadet
iin
insann
camilerde
duraklamasdr. Bunun en az gndr.
artlar ise oru tutmak ve baz lezzetleri
terk etmektir. Bu ibadet insann ruhunun
temizlenmesinde
ve
Allah-u
Tealaya
tevecch etmesinde byk bir etkiye sahiptir.
tikafn adap ve artlar fkh kitaplarnda
beyan edilmitir. Elbette bu ibadet mstahap
olan
ibadetlerdendir.
Ama
baz
zel
durumlarda farz haline dnmektedir.
Velhasl sz konusu ayette sadece gece ve
gndz kadnlarla cinsel iliki kurmann
yasak olduunu aklayan bir artna iaret
edilmitir. Bu iaret de oru ile arasnda var
olan iliki ve irtibattan kaynaklanmtr.
3- afak Skerken
Fecir (afak) lgat asndan yarlmak,
aralanmak anlamna gelmektedir. Sabahn
douunun fecir olarak adlandrlmas da,
gecenin
siyah
perdesinin
sabahn
ilk
beyazlnn
ortaya
kyla
yarlmas,
aralanmas sebebiyledir.
Sz konusu ayette bu tabirin yan sra ayn
zamanda beyaz iplik siyah iplikten sizce
ayrt edilinceye kadar, yiyin iin tabiri de
yer almtr. lgin olan da u ki; bir hadiste
de yer ald zere Adiyy bin Hatem
Peygamber-i Ekreme (Allahn selam ona ve Ehl-i
Beytine olsun) yle dedi: Ben siyah ve beyaz
iplii yan yana koyuyor ve onlara bakyorum;
onlar birbirinden ayrt edince de orucun
balam olduunu anlyorum. Peygamber
(Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) Adiy bin
Hatemin
bu
szne
mbarek
dileri
123

grnecek ekilde gld ve daha sonra yle

buyurdu: Ey Hatemin olu maksat orucun
farz
vaktinin
balangc
olan
sabah
aydnlnn gecenin siyah ufuklarnda ortaya
kdr.1
Ayrca dikkat edilmesi gereken bir husus
da bu tabirin baka bir nkteyi daha
aydnlatm olduudur. Bu nkte yalanc
afan gerek afaktan ayrt edilmesidir.
Zira gecenin sonlarnda gklerde dikey
olarak olduka soluk bir beyazlk grlr ki
bunu tilkinin kuyruuna benzetmilerdir. Bu
yalanc afaktr; ama ondan bir mddet sonra
ufuklarda ufuk uzunluunda effaf bir
beyazlk ortaya kar ve bu beyazlk gecenin
siyah izgisinde beliren beyaz bir ipi
andrmaktadr. te bu afak doru afaktr
ve orucun balangc ve sabah namazn
klma vaktidir. Bu beyazln yalanc afak ile
hi bir benzerlii yoktur.
4- lk ve Son Hedef Takvadr.
lgintir, orucun hkmleriyle ilgili ilk
ayette de okuduumuz gibi orucun nihai
hedefi takvadr. Bu tabir ayetin sonunda da
yer almtr.Umulur ki takva sahibi
olurlar.
Bu ayet btn bu programlarn ve
hkmlerin insanda takva, gnahlardan
saknmak ve insanlarn vazifeleri karsnda
sorumluluk duygusu tamak iin birer ara
olduunu gstermektedir.

18 Mecmeul- Beyan, sz konusu ayetin tefsirinde.

124

(188)






188. Aranzda mallarnz hakszlkla
yemeyin; (kt yaptnz) bildiiniz
halde
gnaha
girerek
insanlarn
mallarndan bir ksmn yemek iin onu
hakimlere aktarmayn

Tefsir
Bu ayet Mslmanlar hi yakmayan bir
davrantan sakndrmakta ve onlara yle
demektedir: Bakalarnn mal ve servetlerini
haksz yere tasarruf etmeyin.
Doru yol dnda hi bir ekilde mal ve
servet edinmeyin. Bakalarnn maln haksz
yere yiyerek ardndan da bu mallara sahip
olmak iin hakimlere rvet vermeyin. Zira
bu ile iki byk gnaha dm olursunuz:
Bakalarnn hakkn yemek ve rvet
vermek.
Rvet olay slamda o kadar nemli bir
olaydr ki mam Sadk (Allahn selam zerine olsun)
rvet hakknda yle buyurmutur:
Yargda rvet vermek byk olan
Allaha kfretmek demektir.1
Mehur bir hadiste de Allah Resul (Allahn
selam zerine olsun) yle buyurmutur:
Rvet verene, alana ve bu ikisi arasnda
vasta olarak alana da Allah-u Teala lanet
etmitir.

1 Vesail, c. 21, 5. bab Ma yukteseb bihi bablarndan

125

Nisa suresi 29. ayet de bu ayetin bir

benzeri konumundadr.
Ey iman edenler! Mallarnz karlkl
rza ile yaplan ticaret dnda batl ile
(haram ve hakszlkla) aranzda yemeyin,
nefsinizi (ve birbirinizi) ldrmeyin.
Allah
phesiz
ki
size
merhamet
edicidir.
Bu ayet aka yle demektedir: Eer
baz kimseler rvet yoluyla bir mahkemede
davay kazanrsa ihtilafl olan mal kendilerine
haram olur. Mahkemede davay kazanmak o
mallar kendisine helal klmaz. Hi kimse
mahkemedeki zahiri dava kazanmyla halkn
malnn gerek sahibi olamaz. Peygamberi
Ekremden (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
yle bir hadis nakledilmitir: Ben de sizin
gibi bir beerim (ve sizler arasnda zahire
hkmetmekle grevliyim.) benim yanmda bir
anlamazlk
ktnda
bazlarnz
delil
getirme hususunda dierlerinizden gl
olabilir. Ben de delil gereinde onun lehine
hkm verebilirim. Ama bilin ki ben birinin
hakkn bu vesileyle bakasna verirsem o
mal kendisi iin ateten bir para olur. Eer
ate istiyorsa o mal kullansn. stemiyorsa o
mal terk etsin. 1
Rvet Belas
ok eskiden beri insann esiri olduu ve bu
gn de byk bir iddetle devam eden byk
belalardan biri de hi phesiz rvet
belasdr.
Rvet
toplumsal
adaleti
1 Fi- zilalil- Kuran c. 1, s. 252

126

uygulamann en byk engellerinden biridir.

Rvet
kaide
gerei
zayf
snfn
menfaatlerini korumas gereken kanunlar,
kanunlarca snrlandrmas gereken gl
snfn lehine alr hale getirmektedir. Zira
zorbalar ve gller srekli kendi gleriyle
haklarn savunmaya kadirdirler. Dolaysyla
kanun
sayesinde
hak
ve
menfaatleri
korunmas
gerekenler
zayf
olanlardr.
phesiz aka bilindii gibi eer rvet
kaps alacak olursa kanunlar tam tersi
etkiler yapacaktr. Zira gller rvet verme
gcne sahiptirler ve bu kanunlar bylece
gl snfn elinde, zayflarn hakkna
tecavz ve zulm etmenin devam yolunda
bir oyuncak haline gelecektir.
Bu sebeple rvetin girdii toplulukta
hayatn
ipleri
zlr;
zulm,
fesat,
adaletsizlik ve ayrmclk btn organlara
sirayet eder ve adaletten bir isim dlnda hi
bir ey kalamaz.
Bu yzden slamda rvet yemek byk
bir iddetle knanm, irkin grnm ve
byk gnahlardan biri saylmtr.
Dikkat ekici bir hususta udur ki rvetin
irkinlii bu uursuz hedefin baka albenili
tabir
ve
aldatc
nvanlar
arasnda
gizlenmesine sebep olmaktadr. Rvet alan
ve veren kimse hediye, iltifat, hak ve hesap,
zahmet hakk ve ba gibi adlardan istifade
etmektedir. Ama hi phesiz isim deiiklii
hi bir ekilde bu iin irkin mahiyetini
deitirmemektedir. Dolaysyla bu yoldan

127

elde edilen paralar haram ve gayr-i

merudur.
Nitekim Nehcul Belaada da Eas bin
Kaysn
hediye
getirme
hikayesini
okumaktayz. Eas Ali'nin (Allahn selam zerine
olsun) adalet mahkemesinde davay kazanmak
iim rvet vermeye kalkt. Gece yars bir
tabak dolusu tatl helvay Hz. Ali'nin (Allahn
selam zerine olsun) kapsna getirdi ve bunun bir
hediye olduunu ifade etti. Ali (Allahn selam
zerine olsun) ona kzarak yle dedi:
Yas tutanlar yasnda gzya dksnler!
Buna ramen gelip beni aldatmak ve hak
dinden evirmek mi istiyorsun? Allaha and
olsun yedi iklimi ve gklerin altnda olan her
eyi bana verseler zulmle karncann
azndaki budayn kabuunu bile almam.
Asla byle bir ey yapmam. Sizin dnyanz
ekirgenin azndaki inenmi yapraktan
daha deersizdir. Ali bu fani nimetlere ve
geici lezzetlere ne yapsn?
slam, her eit rveti yasaklam ve
iddetle
knamtr.
Nitekim
slam
Peygamberinin hayatnda da okuduumuz
zere komutanlarndan birinin hediye adyla
rvet aldn renince kzarak yle
buyurdu: Neden hakkn olmayan eyi
alyorsun? O ahs zr dileyerek yle dedi:
Ama aldm ey sadece bir hediyeydi.
Peygamber (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
yle buyurdu: Eer evinde oturup benim
tarafmdan bir yerin valiliine atanmasaydn
acaba insanlar sana hediye verirler miydi?

128

Daha sonra o hediyenin komutandan

alnmasn emretti, beytlmale katt ve onu
da grevinden alp azletti. 1
slam; gizli rvetlere kanmasnlar diye
ahsen hakimlerin pazara bile gitmesini
istememektedir. Zira hakim olan ahs pazara
gidince
ahsna
yaplan
fiyatlardaki
indirimden
etkilenebilir
ve
verdii
hkmlerde de kendisine indirim yapan
ahsn tarafn tutabilir. Mslmanlar bu
semavi kitaptan ilham alp her eylerini
rvet yolunda feda etmemi olsalard ne de
gzel olurdu.
Bazlar ise buradaki maksadn kumar oyun
ve benzeri elence vesileleriyle birbirlerinin
maln almak olduunu ifade etmilerdir.
mam Muhammed Bakr (Allahn selam zerine olsun)
yle buyurmutur: Kurey birbirlerinin
eleri ve ahsi mallar zerine kumar
oynuyorlard. Allah-u Teala onlar bundan
men etmitir. Elbette ayetten maksadn
btn bunlarn hepsinin olmas akla daha
uygundur. Zira ayet btn bunlarn hepsini
kapsamaktadr. 2

(189)


1 mam Ali, c. 1, s. 155- 156
2 Mecmeul- Beyan, c. 2, s. 282

129

189. Sana hilal halindeki aylar

sorarlar. De ki: Onlar, insanlarn ve hac
vakitlerinin lsdr. yilik (cahiliye
dneminde inanld gibi ihramlyken)
evlere arkalarndan girmeniz deildir;
iyilik
takval
olmaktr.
Evlere
kaplarndan girin; Allah'tan saknn ki
takval olasnz.
Nzul Sebebi
Sylendii
zere
Muaz
bin
Cebel
Peygamber-i Ekremin huzuruna vararak
yle dedi: Bana defalarca hilalin ne
olduunu ayn neden yava yava dolunay
haline geldiini ve yeniden ilk haline
dndn sordular.
Hakeza nakledildii zere Yahudiler de
Resul-i Ekreme (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
unu sormutur: Hilal neye yaramaktadr ve
niin byledir?
te burada sz konusu ayet nazil oldu ve
ayn farkl haletlerinin insann yaay
dzeninde maddi ve manevi bir ok
faydalarnn olduunu haber verdi.
Tefsir
Nzul sebebinde de beyan edildii zere
bir grup Peygamber-i slama hilal hakknda
birtakm sorular sordular ve ayn kendi
kendine brnd zel durumun faydalarn
renmek istediler. Allah-u Teala bu soruya
cevap olarak peygamberine hilalin etki ve
faydalarn anlatmasn emretti ve onlara
yle demesini istedi: Ayn douunda ay ilk
130

nce hilal eklindedir. Daha sonra tedrici

olarak deiiminin ibadet, dini grevler ve
hakeza maddi hayat dzeninde bir ok
etkileri vardr. Zira herkes bu yolla kolayca
kendi ticari ilerini ve szlemelerini
dzenleyebilir; vade ve szlemelerinin
vaktini ona gre ayarlayabilir. Hakeza oru
tutmann ve byk hac ibadetini yerine
getirmenin de belli bir zaman vardr. Bu
zaman tayin etmenin en iyi yolu da hilalin
durumudur. nsanlar hilali grerek ayn
ban, ortasn ve sonunu tehis edebilir ve
ilerini o esasa gre tanzim edebilir.
Gerekten de ay, btn insanlar iin doal
bir takvim saylmaktadr. Cahil veya bilgili
btn insanlar, dnyann neresinde olursa
olsunlar
bu doal takvimden istifade
edebilirler. Onunla sadece ayn ba, ortas ve
sonunu tanmakla kalmazlar,
aylarn
gnlerini de dikkatle tehis edebilirler.
phesiz ki insann toplumsal hayat dzeni
bir takvim olmakszn; yani tarihi tayin etmek
iin genel ve dakik bir ara olmakszn
salkl ilikiler iine giremez. Bu yzden de
Allah-u Teala hayat dzeni iin bu evrensel
takvimi btn insanlarn irade ve hizmetine
takdim etmitir.
Doal ller
slam kanunlarnn ayrcalklarndan biri
de emirlerinin doal ller esasnca karar
klnmasdr. Zira genel ller btn
insanlarn istifade ettii eylerdir. Zaman
amna da uramaz. Ama doal olmayan
131

ller btn insanlarn istifade edemedii

llerdir. Asrmzda henz btn insanlar
evrensel llerden istifade edememilerdir.
Bu yzden grld gibi slam ly bazen
bir kar, bazen bir adm, bazen bir parmak
gm, bazen de bir boy ls karar
klmtr. Vakit tayini hususunda da gnein
batn, afan douunu, gnein gn
ortasndan geii ve ay grme llerini
taktir etmitir: Sana hilal halindeki aylar
sorarlar. De ki: Onlar, insanlarn ve hac
vakitlerinin lsdr.
Burada hacdan sz edilmektedir ve hac
mevsimini
de
hilal
vastasyla
tayin
etmektedirler. Allah-u Teala hac hususundaki
hurafe adetlerden birine iaret ederek
Mslmanlar bu amelden sakndrmaktadr.
Onlar ihram giyerken evlerine normal
kaplarndan girmezlerdi. hrama giren
kiinin
normal
kapdan
girmemesi
gerektiine inanrlard. Bu yzden de evin
arkasnda yzlerine bir maske takyor ve
ihram annda sadece evin arkasndan
giriyorlard. Onlar bu iin iyilik olduuna
inanyorlard.
Bunu
hayrldr
diye
yapyorlard. Zira evlere arkadan giri adet
d bir eydi. hram da adetleri terk etmek
anlamna geldiinden bu amelleri vastasyla
akllarnca
bu adetlerin
terk ediliini
1
tamamlyorlard. Ama Kuran- Kerim ak
bir dille iyiliin takvadan ibaret olduunu,
batl ve hurafe adetlerin hi bir deer
tamadn beyan ederek hemen ardndan
1 Tefsir- i Beyzai ilgili ayetin tefsirinde s. 40

132

evlere
normal
kaplardan
girilmesini
emretmitir.
Ayetin daha geni bir manas da vardr ve
oda udur: Dini olsun veya olmasn, her ie
teebbs ederken mutlaka doal ve doru
olan yoldan balamak gerekir; hurafe ve ters
yoldan deil. Bu anlam Cabir, mam
Sadkdan (Allahn selam zerine olsun) nakletmitir. 1
Bu ayetin tefsiri hususundan Ehl-i Beytten
(Allahn selam zerlerine
olsun ) yle buyurduklar
nakledilmitir: Biz Allah-u Tealann kaplar
ona ulama yolu ve cennete aran
davetileriz.2 Yani tm dini hususlara ana
kapsndan girmek gerekir. nsanlarn kendi
ihtiyalarn oradan almalar gerekir. Zira
vahiy onlarn evinde nazil olmutur ve ilahi
vahiy ekolnn eitilmileri de onlardr.
yilik deildir cmlesi baka bir zarif
nkteye de iaret ediyor olabilir. O da u ki;
sizlerin dini marifetleri sorma yerine ayn
hilallerini sormanz evin asl yolunu brakp
evin arka tarafnda atnz gedikten ieri
giren kimsenin yapt ie benzemektedir. Ne
kadar irkin bir olay!. .

(190)

190. Sizinle savaanlarla Allah yolunda

savan, ar gitmeyin; dorusu Allah
ar gidenleri sevmez.
1 Mecmeul- Beyan ilgili ayetin tefsirinde, c. 2, s. 284
2 Mecmeul- Beyan ilgili ayetin tefsirinde, c. 2, s. 284

133

Nzul Sebebi
bn-i Abbastan yle nakledilmitir: Bu
ayet Hudeybiye bar hakknda nazil
olmutur. Olay yle olmutur: Resulullah
(Allahn selam zerine olsun) ashabndan 1400 kiiyle
umre
yapmaya
hazrland.
Mekke
yaknlarnda
Hudeybiye
denilen
yere
vardnda mrikler onlarn Mekkeye
girmelerine ve umre amellerini yerine
getirmelerine engel oldular. Peygamber
(Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) de uzun bir
konumadan sonra kendi aralarnda bir
antlama imzaladlar. Bu anlama esasnca
onlar umre grevini yerine getirmek iin
gelecek yl Mekkeye girecek, onlar da
Mekkeyi gnlne terk edeceklerdi.
Mslmanlar bylece Allah-u Tealann evini
tavaf edeceklerdi. Ertesi yl Mekkeye gitmek
iin hazrlandklar bir srada mriklerin
szlerinde
durmamalarndan,
engel
olmalarndan ve bu sebeple bir savan
kmasndan korkuyorlard. Sava kacak
olursa Peygamber (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine
olsun)
haram
aylarnda
savamay
iyi
grmyordu. Bunun zerine bu sz konusu
ayet nazil oldu ve Mslmanlara dmanlar
sava balattklar taktirde kendilerinin de
savamasn emretti.
Tefsir
Kuran- Kerim bu ayette kendileriyle
savaan ve Mslmanlara kl eken
kimselerle savalmasn, dman susturmak
iin silahlarn kuanlmasn ve tm savunma
134

aralarndan
istifade
edilmesini
emretmektedir.
Gerekte
Mslmanlarn
sabr ve dayanma dnemi sona ermitir ve
artk bundan byle byk bir cesaretle kendi
haklarn savunabilirler.
Niin Savaalm ve Kiminle Savaalm
Bu ayette slamn sava hakkndaki
mantn tmyle akla kavuturan
temel nkteye iaret edilmitir.
1- Allah yolunda savan. cmlesiyle
slamdaki savalarn asl hedefini ak bir
ekilde ortaya koymaktadr. slama gre
intikam almak, makam ve riyaset elde etmek,
lkeleri fethetmek, ganimet elde etmek ve
bakalarnn topraklarn igal etmek iin
yaplan savalar iddetle knanmtr. Eline
silah almak ve cihat etmek sadece Allah-u
Teala yolunda, ilahi kanunlar; yani hak,
adalet, tevhit ilkelerini yaymak ve zulm,
fesat ve sapklklar ortadan kaldrmak iin
olduu taktirde caizdir.
2- Kiminle savalmas gerektii hususunda
ise Sizinle savaanlarla cmlesi kar
tarafla silaha davranmad ve sava ilan
etmedii srece savalmamas gerektiini
aka beyan etmektedir. Mslmanlar, cihat
ayetlerinde
iaret
edilen
ok
istisnai
durumlar dnda sava balatan kimse
olmamaldr.
Ayrca, ayetten u anlam da istifade
edilmektedir ki askeri gler dnda
sivillere, zellikle de kadn ve ocuklara
saldrmamak gerekir. Zira onlar savaa
135

kalkmamlardr.
Dolaysyla
da
dokunulmazlklar vardr. Nitekim byk
slam nderi Ali bin Ebi Talib (Allahn selam zerine
olsun) kendi askerlerine unu emretmektedir:
Onlar saldrmadka siz saldrmayn. Zira
siz, hakkn takipilerisiniz ve onlara kar bir
hccetiniz vardr. Sava balatmamak sizin
hak olduunuzun apak bir delilidir.1
3Savan
boyutlar
da
haddi
amayn.cmlesiyle
belirlenmitir.
Zira
slamda sava Allah-u Teala iin ve Allah-u
Teala yolunda olmaldr. Allah-u Teala
yolunda
hi
bir
arlk
ve
tecavz
olmamaldr. Bu yzden slam asrmzdaki
savalarn tam tersine sava esnasnda bir
ok ahlaki ilkeler tavsiye etmektedir. rnein
silahn yere brakanlara, savama gcn
kaybedenlere veya aslnda savama gc
olmayanlara; rnein yallar, kadnlar ve
ocuklara saldrmak asla caiz deildir. slam,
dmanlara ait balara ve aalara da
karlmasnda izin vermez. Ayrca dmann
sularn kirletmek iin kimyasal maddelerden
veya dier eylerden istifade etmeyi de kabul
etmez.
Nitekim Ali (Allahn selam zerine olsun) yle
buyurmutur:
Allah-u Tealann
izniyle
dman
ordusunu yendiinizde kaanlar ve yarallar
ldrmeyin.
Kadnlara
her
ne
kadar
byklerinize svse ve size yakk almayan
laflar etse de karmayn, zmeyin.
1 Nehcul- Belaa- i Abduh, s. 453, Beyrut basks

136

Bu
ayetin
tefsirinde
btn
bu
sylenenlerden
de
anlald
zere
dmanlarn slami cihatlar adnda slama
attklar iftiralar ve bulunduklar ithamlar da
kendiliinden aka iptal olmaktadr. Kuran Kerim savan hedefleri ve cihadn farkl
boyutlarn beyan ederken ak bir dille
muhaliflerin
itirazlarna
aklk
getirmektedir. Dier cihat ayetlerinde bu
konuda daha geni aklama gelecektir,
inaallah-u Teala...

(191)

191. Onlar bulduunuz yerde ldrn.
Sizi kardklar yerden siz de onlar
karn.
Fitne
karmak,
adam
ldrmekten daha ktdr. Mescid-i
Haram'n yannda, onlar savamadka
siz de onlarla savamayn. Sizinle
savarlarsa
onlar
ldrn.
Kfredenlerin cezas byledir.

Tefsir
Bu ayet Mslmanlara kendilerini ehir ve
diyarlarndan srp avare eden Mekkeli
putperestlerle savalmasn ve yaptklar bu
i
sebebiyle
de
onlar
Mekkeden
karmalarn emretmektedir. Zira onlarn
Mslmanlara yllarca yapt eziyet ve
137

ikence ldrmekten daha ktyd. Hatta

ldrmek dnyevi hayatn almaktr ki buna
karlk da insan uhrevi saadete ermektedir.
Oysa ikencede ne dnya refah vardr ve ne
de baka bir dnyann lezzeti ve rahatl.
Ama btn bunlara ramen yine de sahip
olduu emanet ve kutsallk asndan
MescidulHaramn
yannda
kimseyle
savalmamasn emretmektedir. Elbette eer
mrikler caminin hrmetine riayet etmez ve
orada
da
Mslmanlarla
savamaya
kalkrsa buna karlk Mslmanlar da
onlara karlk vermeli ve onlar iddetle
cezalandrmaldr.
Nkteler
1- Aynyla mukabelede bulunmak, tavizsiz
olmak ve iddet kullanmak baz hususlarda
gereklidir.
2Harem
ve
MescidulHaram
mukaddestir; ama Mslmanlarn kannn
saygnl daha mukaddestir. Burada nemli
ve en nemli kanunu sz konusudur.
3- Sava balatan olmamak gerektii gibi
mukaddesat
inemekte
de
nclk
etmemek gerekir.
4- Emredilenlerin sebebini bilmek insann
sevin ve itaatinin en nemli nedenidir.
Kuran-
Kerim
onlarn
ldrlmesi
gerektiinin delilini yle izah etmektedir:
Onlar size ikence ettiler. kence insan
ldrmekten daha tehlikeli ve iddetlidir. O
halde onlarla savata gevememelisiniz. Eer
Kuran-
Kerim
onlarn
Mekkeden
138

karlmasn emrediyorsa bunun delili de

onlarn Mslmanlar yllarca vatanlarndan
srp avare klmasdr.

(192)

192. Vazgeerlerse; phesiz

balar ve merhamet eder.

Allah

Tefsir
Bu ayet kfrden el ektii ve irk ve
putperestlii terk ettii taktirde Allah-u
Tealann
da
onlarn
tvbesini
kabul
edeceini, onlarn artk Mslmanlarn
kardei saylacan ve hatta sulular iin
ngrlen cezalarn bile kendileri hakknda
kaldrlacan beyan etmektedir.

(193)


193. Fitne kalmayp, yalnz Allahn
dini kalana kadar onlarla savan. Eer
vazgeerlerse
satamayn.
Zulmedenlerden bakasna dmanlk
yoktur.
Tefsir
Bu ayet slamda cihadn hedefini beyan
etmektedir. Ayet yle diyor: Sava beerin
kendi savalarnda gz nnde bulundurduu
sradan hedefler iin olmamaldr. Ayn
zamanda
sava;
yeryznde
hakimiyet
kurmak, lkeler fethetmek ve bir ok
ganimetler
elde
etmek
iin
de
139

yaplmamaldr.
Hakeza
rnlerini
sunabilecei yeni pazarlar elde etmek, bir
lkenin ham maddelerini ele geirmek ve her
hangi bir grup veya rk baka bir grup ve
rka stn klmak iin de savalmamaldr.
Cihadn hedefi Allah-u Tealann rzayetini
elde etmek, toplumsal adaleti salamak,
aldatma ve sapknln eiinde bulunanlara
hidayet etmek, insani toplumlardan irk ve
putperestlii yok etmek ve Allah-u Tealann
emrini uygulamak iin olmaldr. O halde
cihad insanlk toplumunda hi bir fitnenin
olmamas ve tevhit dininin tm toplumda
yaygn hale gelmesi hedefiyle yaplmaldr.
Ayetin devamnda ise, kfrden, fesattan
ve putperestlikten el ekip dndkleri
taktirde
hi
kimsenin
kendilerine
karmamasn,
intikam
almaya
kalkmamasn
ve
gemilerinin
grmezlikten gelinmesini emretmektedir.
Zira saldr ve cihat sadece zalimlerledir.
slami cihat trlerini balca blme
ayrp yle zetleyebiliriz.
1- Saldr cihad
Allah-u Teala insanlarn rahatlk, mutluluk,
tekaml zgrlk ve saadeti iin bir takm
program
ve
tasarlar
ngrmtr.
Peygamberlerini de bu emirleri halka
ulatrmak ile grevlendirmitir. O halde bir
ahs veya grup bu emirlerin tebliini kendi
aalk menfaatlerine engel grr ve
Peygamberlerin davet yoluna mani olmaya
alrsa onlarn ilk nce barl yollarla, o
da olmazsa zorla bu engelleri yolundan
140

kaldrmaya
ve
kendileri
iin
tebli/propaganda zgrl elde etmeye
alaca aktr.
Baka bir tabirle halk, tm toplumlarda
hak yolunun sesini iitmek ve davetini kabul
etmekte zgr olmak hakkna sahiptir. O
halde birileri onlar bu meru hakknda al
koyar,
hak yolu davetilerinin sesinin
kulaklarna gelmesine mani olursa, toplumsal
ve
kltrel
klelik
ve
esaretten
kurtulmalarna izin vermezse bu hak yolunun
taraftarlar zgrlklerini elde etmek iin her
trl meru aratan istifade etme hakkna
sahiptir. te burada slam ve dier semavi
dinlerdeki saldr cihadnn zarureti aka
ortaya kmaktadr.
Hakeza baz kimseler de mminleri
dinlerinden dnmek iin zorlarlarsa bu
durumda da Mslmanlar her trl meru
aratan istifade etme hakkna sahiptir.
2- Savunma Cihad
Bazen de sava bir fert veya topluma zorla
yklenmektedir. Yani ok ince hesaplanm
bir saldr veya apansz bir dman tecavz
ile kar karya kalmaktadr. te burada
btn semavi ve beeri kanunlar saldrya
urayan
ahs
veya
topluma
kendini
savunma, imkanlar dahilinde olan btn
glerden istifade edebilme ve kendi varln
korumak iin her trl teebbste bulunma
hakkn vermektedir. Bu tr cihada da
savunma cihad denmektedir. Ahzap, Uhud,
Mute, Tebuk, Huneyn ve benzeri slami

141

savalar da bu savunma amal yaplan

cihatlardr.
3- irk ve Putperestlii yok etme
cihad
slam dnya insanlarn dinlerin en
sonuncusu ve ycesi olan slam dinini kabule
davet ettii halde inan zgrln de
saygn kabul etmektedir. Bu daveti kabul
etmeyenlerle szlemeli aznlk nvanyla
muamele etmekte, zor ve karmak olmayan
zel artlarda onlarla bar iinde yaamay
ngrmektedir. Ama irk ve putperestlik ne
bir dindir, ne bir mezheptir ve ne de bir
saygnla sahiptir. irk ve putperestlik bir
tr hurafe sapknlk ve ahmaklktr. Gerekte
her ne pahasna olursa olsun ortadan
kaldrlmas gereken ahlaki ve fikri bir
hastalktr.
Bakalarnn inanlarna saygl olma
sadece bu inan ve dncelerin doru bir
takm kklere sahip olduu durumda
geerlidir. Sapknlk, hurafe ve batl yollar ise
sayg gsterilecek bir ey deildir. Bu yzden
slam putperestliin her ne pahasna olursa
olsun, hatta sava yoluyla da olsa insanlk
toplumundan
koparp
atlmasn,
putperestliin
uursuz
eserlerini
ve
puthanelerini
barl
yollarla
olmad
taktirde zorla yok edilmesini emretmektedir.
Neden cihat Medinede Onanmtr
Bildiimiz
gibi
cihad
H.
2.
ylda
Mslmanlara farz olmutur. Daha nce
cihad farz deildi.
142

Bu konunun delili de ok aktr. Zira bir

taraftan Mekkede Mslmanlarn says ok
azd ve silahl bir direni sadece intihar ile
sonulanacakt. te
yandan Mekkede
dmanlar olduka glyd. Gerekte
Mekke slam kart glerin merkezi ve
karargah durumundayd. Onlarla Mekkede
cihat
etmek
mmkn
deildi.
Ama
Peygamber Medineye gelince bir ok kimse
kendisine iman etti, Peygamber davetini
Medinenin iinde ve dnda yaymaya
balad, ardndan slami bir devlet vcuda
getirdi. Dmanla savaa bilecei gerekli
donanmlar
hazrlad.
nk
Medine
Mekkeden ok uzaklarda idi. Bu i byk bir
gven iinde gerekleti. Devrimci ve
kurtuluu gler dman karsnda sava
ve savunmaya hazrlandlar.

(194)







194.
Hrmetli
ay,
hrmetli
aya
mukabildir, hrmetler karlkldr; o
halde, size tecavz edene, size tecavz
ettikleri gibi tecavz edin. Allah'tan
saknn ve Allahn muttakilerle berber
olduunu bilin.
Tefsir
Her ylda drt ay zel bir saygnla
sahiptir ve bu drt aylarda savamak haram
ve yasaktr. Bunun ay birbiri ardncadr,
143

bir ay da ayr olan Recep aydr. Birbiri

ardnca gelen ay ise unlardr.Zilkade,
Zilhicce ve Muharrem Zilkade aynn ad da
buradan
(savamamak
gerektiinden)
esinlenmitir.
Zira
bu
ayda
savama
hususunda kuud (oturmak, savamamak)
gerekir.
slam her yl drt ay atekes ilan
etmektedir. Oysa dman srekli mevzide
beklemektedir. Bulduu tm frsatlar kt
istifade etmektedir. Dolaysyla dman
Mslmanlarn bu drt ayda atekes ilan
ettiini gz nnde bulundurarak onlara
saldrma hevesine kaplabilir. te bu yzden
ayet
yle
buyurmaktadr:
eer
dmanlarnz bu drt aylarda size saldracak
olursa sizler de kar koyarak bu aylarda
onlarla savan. Haram aylarn karlkl
gzetin. Zira kan ve slam devletini
korumann
hrmeti
bu
aylarn
hrmetinden/saygnlndan daha oktur.
Hrmetler karlkldr
Hrmetleri ineyenlere ksas etmek
gerekir. Daha sonra tmel bir kanun olarak
yle buyurmaktadr: Her kim size tecavz
ederse ayn miktarda siz de tecavz edin.
slam tecavz ve saldrganlk dini deildir.
Ama bakalarnn saldrsn da kabul etmez.
Takval olun ve gerekli olduundan fazla
ksas etmeyi ve bilin ki Allah-u Teala takva
sahipleriyle beraberdir.
Nkteler
144

1- slamda kmaz diye bir ey yoktur.

slam ve Mslmanlarn cann korumak
mekan ve zamanlar korumaktan daha
nceliklidir.
2- Dmanlara kar koyma hususunda da
adil olmak gerekir.
Size tecavz ettikleri gibi tecavz
edin.
3- Sava durumlarnda dahi takvaya riayet
etmek slamn pedagojik ilkelerinden biridir.
4Yasama
sistemi
Mslmanlarn
mitsizliine ve kafirlerin cesaret bulmasna
sebep olacak bir tarzda dzenlenmemelidir.
Ayniyle mukabelede bulunmak ilkesi de bu
yzden onanmtr.
5- Siz ayniyle mukabelede bulunma
noktasnda adalet izgisini amaz ve takva
ehli olursanz gaybi yardmlardan da istifade
edersiniz.

(195)




195.
Allah
yolunda
infak
edin,
kendinizi
kendi
elinizle
tehlikeye
atmayn, ilerinizi iyi yapn. phesiz
Allah ihsan sahiplerini sever.
Tefsir
Cihad, ihlas, g ve uzmanlk sahibi
kimselere ihtiya duyduu gibi mal ve
servete de ihtiya duymaktadr. Zira cihatta
hem ruhsal ve bedensel bir hazrlk gerekir
ve hem de askerler iin sava tehizat ve
145

uygun silahlarn temin edilmesi icab eder.

Dorudur geri savan kaderini belirlemede
en nemli faktr askerlerdir, ama askerlerin
de teknolojik donanma ihtiyac vardr. te
bu yzden ayet, Allah-u Teala yolunda infakta
bulunmamann,
insann
kendisini
ve
Mslmanlar helak etmesi gibi olduunu
nemle vurgulamaktadr.
zellikle o zamanlarda Mslmanlar byk
bir cihad ak ve heyecann tayorlard. Ama
olduka fakir ve muhta idiler. Sava iin
gerekli malzemeleri alacak gte deillerdi.
Nitekim Kuran- Kerim de yer ald zere
gelip Peygamberden savaa bilecekleri bir
silah temin etmesini ve kendilerini sava
meydanlarna gndermesini istiyorlard. Ama
gerekli sava malzemeleri olmad iin
zntl, bitkin ve yal gzlerle geri
dnyorlard.nfak
edecek
bir
ey
bulamadklar iin zntden gzya
dkerek geri dnenlere de sorumluluk
yoktur.1
nfak
toplumsal
yok
oluu
nlemektedir
Geri bu ayet cihat ayetinin hemen ardnda
yer almtr. Ama bu ayetten toplumsal ve
tmel bir gerek ortaya kmaktadr. O da u
ki infak genel olarak toplum fertlerini bir yok
olutan
kurtarmaktadr.
Ama
infak
unutulunca ve servetler toplumun belli bir
snfnn elinde toplannca mahrum ve dkn
bir ounluk vcuda gelir. ok gemeden de
1 Tevbe suresi 92. ayet

146

toplumda
byk
bir
sosyal
patlama
gerekleir.
Sermayedarlarn
ve
anamalclarn nefisleri ve mallar bu devrim
ateinde yanar. te buradan infak ile yok
oluu nleme arasndaki irtibat aka ortaya
kmaktadr.
O halde infak mahrum insanlara yararl
olduu gibi anamalclarn bizzat kendisine de
fayda etmektedir. Yani serveti dengelemek
bizzat serveti korumaktadr. Nitekim Ali
(Allahn selam zerine olsun) bu gerei iaret ederek
yle buyurmaktadr: Mallarnz zekat
vererek koruyunuz.1
lerinizi iyi yapn, phesiz Allah
ihsan sahiplerini sever. Bu ayetin
sonunda ihsan etmek emredilmi ve insan
cihad ve infak aamasndan ihsan ve iyilik
aamasna
ynlendirmitir.
Zira
ihsan
slamn tam bir ekilde tevecch ettii insani
geliim aamalarnn en ycesidir. Bu ayetin
infak ayetinin ardndan gelii de infakta tam
bir iyilik ve merhametin olmas gerektiine
iaret etmektedir. Dolaysyla infak edilen
ahsn rahatsz olup zlecei herhangi bir
durum vcuda gelmemelidir.

1 Nehcul Belaa, Kelimat- u Ksar, 146

147

(196)


196. Baladnz hac ve umreyi Allah
iin
tamamlayn.
Al-konursanz,
kolaynza gelen bir kurban gnderin.
Kurban,
yerine
ulancaya
kadar,
balarnz tra etmeyin. inizde hasta
olan veya bandan rahatsz bulunan
varsa fidye olarak ya oru tutmas, ya
sadaka vermesi ya da kurban kesmesi
gerekir. Gven iinde olursanz, hacca
kadar umreden faydalanabilen kimseye
kolayna gelen bir kurban kesmek,
bulamayana, hac esnasnda gn ve
dndnzde yedi gn, ki o tam on
gndr oru tutmak gerekir. Bu, ailesi
Mescid-i Haram'da oturmayan kimseler
iindir. Allah'tan saknn ve Allahn
cezasnn iddetli olacan bilin.
Hac ve Umre Amellerinin Bir Fihristi
Genelde Allah-u Tealann evini ziyaret
edenler nce umre merasimini yerine
getirmektedirler. Ziyaretiler Mikat adn
tayan belli bir yerde ihram giymekte, yani
ihraml kimseye haram olan bir takm eyleri
terk etmeye sz vermektedirler. Onlar
dikilmemi iki paradan oluan ihram
elbisesini giyerek ve lebbeyk, lebbeky diye
seslenerek Allah-u Tealann evini ziyarete
148

doru hareket etmektedirler. nce yedi defa

Kabenin etrafn tavaf etmekte, daha sonra
Makam- brahim denen yerde iki rekat
namaz klmakta ve ardndan da Safa ve
Merve da arasnda yedi defa say
etmektedirler. Bilahare de sa ve trnaklarn
bir miktarn keserek ihramdan dar
kmaktadrlar.
Hac
merasiminde
Mekkede
ihrama
girmekte, 9 zilhicce gn de Mekkede drt
fersah uzaklkta bulunan Arafata gitmekte, o
gn leden gurup vaktine kadar orada
kalmakta ve Allah-u Tealaya yalvarp
yakarmaktalar. Gne battktan sonra da
Mekkeden 2.5 fersah uzaklkta bulunan
Mearul- Harama g etmektedirler. Gece
sabaha
kadar
o
mukaddes
vadide
kalmaktadrlar.
Gne
doarken
o
topraklarda yaknlarnda bulunan Minaya
doru hareket etmekte ve kurban bayram
gn Cemre-i Akabe adndaki zel stunu
talamaktadrlar, ardndan kurban kesip
salarn
tra
ederek
ihramdan
kmaktadrlar.
Ayn gn veya daha sonra Mekkeye geri
dnmekte, Allah-u Tealann evini tavaf
etmekte, tavaf namazn klmakta, Safa ve
Merve arasnda say etmekte, tavaf-i nisa
etmekte ve tavaf-i nisann
namazn eda
etmektedirler. On birinci ve on ikinci
gnlerde ise cemarat ad verilen Minadaki
zel stunu yedi defa talamaktadrlar. On
birinci ve on ikinci gnlerin gecesinde Mina
topraklarnda kalmakta, bylece her biri
149

tarihi hatralardan birini canlandran, nefis

tehzibi ve toplumsal felsefelere iaret eden
hac merasimini yerine getirmektedirler. Bu
amellerden her birinin felsefesi ise ilgili
ayetlerin tefsirinde beyan edilecektir.
Tefsir
Hatrlatlmas gereken bir husus da u ki
ayet, btn amellerin riya, gsteri ve putlar
iin deil, sadece Allah-u Teala iin ve onun
emri
uyarnca
yaplmas
gerektiini
sylemektedir.
O halde ayetin Baladnz hac ve
umreyi Allah iin tamamlayn. diye
balayan ilk cmlesinden de anlald zere
hac ve umre amellerinde Allah-u Tealaya
yaknlk dileme dnda hi bir hedef gz
nnde bulundurmamaldr.
Al-konursanz, kolaynza gelen bir
kurban gnderin.
Daha sonra yle devam etmektedir. Eer
ihrama girer de hac ve umre amellerini
yerine getirmek iin hastalk, dmandan
korku ve benzeri engeller ortaya kacak
olursa
gcnz
orannda
bir
kurban
vereceksiniz.
Tevecch etmek gerekir ki bu ortaya kan
hadise eer bir hastalk veya benzeri bir ey
ise ve umre-i mfrede iin ihrama girilmi ise
kesecei kurban kesmesi iin Mekkeye
gndermesi gerekir. bu olay bir dman
tehlikesi ise kendisine engel olduklar yerde
kurban
kesebilir.
Nitekim
Peygamber
Hudeybiyede byle yapt. Eer hac niyetiyle
150

ihrama girmi iseler ve de bir hastalk ortaya

karsa bu taktirde de kurban Minaya
gndermesi gerekir.
Kurban, yerine ulancaya kadar,
balarnz tra etmeyin.
Hacda yaplmas gereken ilerden biri de
salarn tra etmektir. Elbette kurban
varmas gereken yere varp kesilmeden bu
ameli yerine getiremez. Bir hastalk veya
engellerle karlaan kimse ise yeri gelmeden
san kesebilir. Bu amel yerine getirilince de
(yani hastalk ve benzeri sebeplerden dolay
salarn tra etmi ise) fidye vermelidir. Bu
fidye gn oru veya alt fakiri doyurmak
veya bir koyun kurban kesme de olabilir.
Gven iinde olursanz, hacca kadar
umreden
faydalanabilen
kimseye
kolayna gelen bir kurban gnderin.
Hastalk
veya
dman
engeliyle
karlamaktan kurtulduktan sonra temettu
haccn yapmak iin de gcnz orannda
deve, inek veya koyun kesmeniz gerekir. Eer
bir kurban bulunmazsa veya mali durumunuz
buna msait deil ise bu taktirde o hac
gnlerinde (yedinci, sekizinci ve dokuzuncu
gnlerinde) gn ve dndkten sonra da
yedi gn olmak zere toplam on gn oru
tutmaldr.tam on gndr.
gn ile yedi gn toplam olarak on gn
ettii ok ak olduu halde Kuran- Kerim
tam on gn olduunu ifade ediyor. Belki de
bu on gnnn tam olarak kurbann yerine
getiine iaret etmektedir.

151

Bu,
ailesi
Mescid-i
Haram'da
oturmayan kimseler iindir.
Temettu hacc; Mescidul- Haramn iinde
veya yaknlarnda oturmayanlar iindir.
Fakihler arasnda mehur olduu zere
Mekkeden en az on alt fersah (48 mil)
uzakta olanlar temettu haccn yerine
getirmelidirler. Ama Mekkeden on alt
fersahlk snrlar ierisinde olanlar ise
Kran veya ifrad haccn eda etmelidirler.
Bu konunun aklamas ve kaynaklar fkh
kitaplarnda yer almtr.
Ayet sonunda da takvay tavsiye etmekte,
verilen
emirler
hususunda
kusur
edilmemesini tlemekte ve insanlara
kendilerini
Allah-u
Tealann
iddetli
azabndan korumalarn nermektedir. Bu
nemle vurgulama belki de haccn nemli bir
slami ibadet oluu sebebiyledir. Eer
merasimi dikkatle yerine getirilmez ve ruhu
unutulursa Mslmanlar ok byk zararlar
grr.
Hac mminlerin emiri Hz. Alinin (Allahn
selam zerine olsun) slamn bayra ve slamn
nemli iar diye nitelendirdii bir ibadettir.
Nitekim mrnn son zamanlarnda yapt
vasiyette de yle buyurmutur:
Allah iin hayatta olduunuz mddete
Allahn evinden el ekmeyin. Eer ziyareti
terk edilirse sizlere frsat verilmez, varlnz
tehlikeye der. 1

1 Nehcul- Belaa, 47. mektup

152

Nitekim baz slam dmanlar da, Hac,

canl tutulduu mddete onlara asla galip
gelemeyiz. demilerdir. 2
Hakeza slam bilginlerinden biri yle
demitir:
Eer
Mslmanlar
haccn
manasn anlamazlarsa eyvahlar olsun onlara
ve eer bakalar haccn anlamn anlarlarsa
yine eyvahlar olsun onlara.

(197)

197. Hac bilinen aylardadr. O aylarda
hac farizasn eda eden kimse bilmelidir
ki, hacda kadna yaklamak, svmek,
dvmek yoktur. Ne hayr yaparsanz
Allah onu bilir. Kendinize azk edinin,
phe yok ki azn en iyisi takvadr. Ey
akl sahipleri sadece benden korkun.

Tefsir
Kuran- Kerim bu ayette haccn belli
aylarda yaplmas gerektiini, haccn yln
tm gnlerinde yerine getirilemeyeceini
beyan etmektedir. Hadis, tefsir ve fkh
kitaplarnda da okuduumuz gibi bu ibadeti
evval, Zilkade ve Zilhiccenin ilk on
gnnde yerine getirmek gerekir. Haccn bir
blmn Zilhicce aynn dokuzuncu ve
onuncu gnlerinde, dier bir blmn ise
2 Tefsir- i Numune, c. 2, s. 28 behat hevlel-slamkitabndan naklen.

153

btn bu mddet zarfnda eda etmesi

gerekir.
O aylarda hac farizasn eda eden
kimse bilmelidir ki, hacda kadna
yaklamak, svmek, yoktur.
Daha sonra yle beyan etmektedir: hram
ve hac amelleriyle megul olmak sebebiyle
hacc kendine farz klanlar hac amellerini
yerine getirirken cinsel lezzetlerden ve
gnah ilemekten el ekmelidir. Faydasz
konumalar ve deersiz tartmalar bir
kenara itmelidir. Zira bu mekan halisane
ibadet etmek ve maddi lezzetleri terk etmek
mekandr. Ruhun g elde etmesi, maddi
cihandan tmyle kopup madde tesi aleme
yz evirmesi, ayn zamanda kardelik, birlik
ve infak iplerine salamca tutunmas gerekir.
Daha sonra yle buyurmaktadr:
Ne hayr yaparsanz Allah onu bilir.
Yaptnz btn hayr ilerini Allah-u Teala
bilmektedir. Bu siz iyilere verilen ilk
mkafattr. Zira iman sahibi insann ilk
etapta mutluluu Allah-u Teala iin yapt iyi
amellerini Onun biliyor olmasdr. Bu
olduka lezzet verici bir durumdur.
Kendinize azk edinin, phe yok ki
azn en iyisi takvadr.
Ayetin bu blmnde azk hazrlanmas
emredilmitir. Denildii zere o zamanlar
Yemen halkndan bir grup Allah-u Tealann
evini ziyaret iin gittiklerinde yanlarna hi
bir azk almyorlard. Onlarn mantklar da
uydu: Biz Allah-u Tealann evini ziyarete
gidiyoruz. Onun bize rzk vermemesi
154

mmkn mdr?Oysa Allah-u Teala herkesin

rzkn
doal
yollarla
kendisine
ulatrmaktadr.
Bu yzden Kuran- Kerim bu blmde azk
hazrlanmasn
ve
ziyarete
giderken
kendileriyle
yiyecek
gtrmelerini
emretmektedir.
Ayn zamanda manevi bir meseleye de
iaret etmektedir ve bu azn yan sra takva
olarak bilinen baka bir azn da var
olduunu bildirmektedir.
Bu cmle ok byk bir incelikle u
gerei de gzler nne sermektedir ki hac
seferinde gaflet etmemeniz gereken saysz
manevi azklar vardr. Burada baka hi bir
yerde grlmeyen zel ilahi cilveler, tevhid
kahraman
brahimin
canl
fedakarlk
sahneleri ve slamn tecessm etmi tarihi
apak gzlerle grlmektedir. Uyank bir ruh
ve canl bir dnceye sahib olanlar bu esiz
ruhani seferden kendileri iin btn bir mr
istifade edecekleri manevi azklar temin
edebilir.
Ey akl sahipleri sadece benden
korkun.
Bu cmlede de bilginlere hitab edilmekte,
takva
sahibi
olmalar
nemle
vurgulanmaktadr. Zira bu yce pedagojik
programlardan en ok nasib alanlar da
onlardr. Dier insanlar ise sadece bunun d
yzeyinden
ve
zahirinden
istifade
edebilmektedir.

155

( 198)

(199)





198. (Hacda) Rabbinizden fazl (ticaret
ve rzk) istemenizde bir gnah yoktur.
Arafattan indiinizde, Allah' Me'ar'ilHaram'da ann; size hidayet ettii iin
Onu zikredin. Halbuki siz nceleri hi
phesiz sapklardandnz.
199. Sonra, insanlarn toplu olarak
akn ettii yerden, siz de akn edin.
Allah'tan mafiret dileyin. Allah balar
ve merhamet eder.

Tefsir
Hac mevsiminde ekonomik faaliyetler
Cahiliye dneminde hac merasimlerini
yerine getirirken her trl muamele, ticaret,
tamaclk ve nakliyecilik ii haram ve gnah
olarak kabul ediliyordu. Hac mevsiminde
byle bir ey yapanlarn hacc batl kabul
ediliyordu. Mslmanlar hac gnlerinde bu
cahili hkmlerin onanp onanmayacan
merakla bekliyor; slam asndan bunlarn
bir deer ifade edip etmediini bilmek
istiyorlard.
Sz konusu ayet bu cahiliye dnemi
kalnts olan hkm, yani hac mevsiminde
ticaret yapmann haram olduu inancn
yalanlamakta ve hac mevsiminde her trl
156

ticaret
ve
muamelenin
sakncasnn
olmadn beyan etmektedir. nsanlarn
Allah-u Tealann feyzinden nasiplenmesinin,
bir kar elde etmesinin ve kendi el emei gz
nuru rnlerinden istifade etmesinin hi bir
ekincesi olmad belirtilmededir.
yle ki slami kaynaklarda haccn felsefesi
beyan edilirken; ahlaki, siyasi ve
kltrel felsefenin yan sra ekonomik
felsefesine
de
iaret
edilmektedir.
Mslmanlarn dnyann farkl beldelerinden
Allah-u Tealann evi Kabeye doru akn
etmesi ve byk bir slami kongre tekil
etmesi slam lkelerinde genel ekonomik bir
kalknmann temelini oluturabilir. Ekonomik
uzmanlar
hac
merasimi
ncesi
veya
sonrasnda bir araya toplanabilir, e gdml
bir dnce ve hareketle slam lkelerinin
ekonomik kalknmas iin salam bir temel
oluturabilirler. Gerek bir ticari dei toku
(takas) sistemi kurarak kendilerini slam
dmanlarnn
ekonomik
smrsnden
kurtaracak gl bir ekonomik yap vcuda
getirebilirler.
O halde ticari muamele ve dei toku
sistemi de slam toplumlarn dmanlar
karsnda
glendirecek
en
nemli
etkenlerden biridir. Zira bilindii gibi hi bir
millet gl bir ekonomik yapya sahip
olmadan tam bir bamszlk elde edemez.
Ama elbette ticari faaliyetler de haccn ibadi
ve ahlaki boyutlarnn etkisinde olmaldr;
onlarn
stnde
ve
nnde
deil.

157

Mslmanlarn ne mutlu ki hac ncesi veya

sonrasnda bu i iin gerekli vakti de vardr.
Hiam bin Hakem yle demektedir: mam
Sadka (Allahn selam zerine olsun) Neden Allah-u
Teala insanlara hacc ve evini tavaf etmeyi
emretmitir. diye sordum mam (Allahn selam
zerine
olsun) yle buyurdu: Allah-u Teala
insanlar yaratt... ve onlara dini itaat ve
dnyevi maslahatlarn da kapsayan bir ameli
(hacc)
emretti.
Hac
mevsiminde
Mslmanlar dou ve batdan oraya akn
ederek bir araya gelmekte ve birbiriyle
tanmaktadr. Bylece her millet dier
milletlerin
iktisadi
rnlerinden
ve
ticaretinden istifade etmekte; yolcular ve
nakliyeciler bu yolculukta tama aralarn
kiraya vererek faydalanmakta, insanlar
Peygamberin (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
rivayet ve eserleriyle tanmakta, bu eserler
bylece canl kalmakta ve unutulmamaktadr.
Her millet sadece kendi muhiti hakknda
konuacak olursa helak olur. ehirler
harabeye dnr. Ticari menfaatler ve
istifadeler ortadan kalkar. Peygamber-i
Ekremin (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
rivayet ve eserleri yok olur. Haccn felsefesi
ite budur.1
Arafattan indiinizde...
Kuran-
Kerim
bu
blmde
unu
emretmektedir: Arafatta yaplmas gereken
eyleri yaptktan sonra Mekkeden iki buuk
fersah uzaklkta; Mina ile Arafat arasnda yer
alan Mearul- Harama doru harekete
1 Vesailu- ia, c. 8, kitabul- Hac, ebvab- u vucubil- Hac. 1. Bab. 18. hadis,

158

gemek gerekir. Orada da Allah-u Tealann

zikriyle megul olunmaldr.
size hidayet ettii iin Onu zikredin.
Bu blmde de unu hatrlatmaktadr ki
Allah-u Tealann hidayetine kretmek iin
Mearul- Haramda onu zikretmek gerekir.
bu zikir Allah-u Tealann bizlere verdii
hidayet ile uyum iinde olmaldr.
O gnk Mslmanlar byk bir nimet
olan hidayetin ne kadar deerli bir nimet
olduunu ok iyi biliyorlard. Zira onlar
Arabistan yarmadasnn sapklk ve delalet
iinde yzd yllardan ok uzak kalm
deillerdi. Onlar Allah-u Tealann bu temiz
din vastasyla kendilerini onca aresizlikler,
sapklklar
ve
aknlklardan
nasl
kurtardn
gzleriyle
gryorlard.Halbuki siz nceleri hi
phesiz sapklardandnz.
Neden Arafata Arafat Denmitir?
Daha nce de sylediimiz gibi Arafat
Mekkeden drt fersah uzaklktaki geni bir
ldr. Haclar dokuz zilhicce gn le
vaktinden gne batmna kadar orada
kalmaktadrlar. Bu topraklarn Arafat olarak
adlandrlmas
hususunda
ok
eitli
deerlendirmeler yaplmtr. Bu cmleden
yle denmitir: Allah-u Tealann vahiy elisi
Cebrail hac menasikini brahime burada
retmitir. brahim de rendike Tandm,
tandm, tandm demitir.
Elbette bu isimlendirmenin baka bir
geree iaret ettii de olasdr. O da u ki;
159

haccn ilk merhalelerinin balad bu

topraklar Allah-u Tealann marifeti ve
tannmas noktasnda ok uygun bir ortam
oluturmaktadr. Gerekten de insann bu
topraklara girdiinde kapld manevi ve
ruhani cazibeyi ifade edebilmesi mmkn
deildir. Hepsi tek ekil, tek dze, herkes
bedevi,
dnyann
tumturandan
ve
debdebesinden uzak, masmavi gkler altnda
gnah kirliliinden mnezzeh, zgr bir
havada yaamaktadr. Orada vahiy melei
Cebrail kanat rpmakta, lgt lgt esen
rzgarlar arasnda Cebrailin terennm
duyulmakta, brahim Halilin yrekli sesi
iitilmekte, slam Peygamberinin sadr-
slamdaki
mcahitlerin
hayat
verici
feryatlar
kulaklarda
yanklanmaktadr.
Tabiat
tesi
dnyaya
bir
pencere
mesabesinde olan bu hayal topraklarnda
insan
sadece
Allah-u
Tealay
tanma
neesiyle sarho olup bir an yaratln genel
tespih zemzemesiyle uyum iine girmekle
kalmyor, kendi varl iinde de kaybettii ve
ard sra bulmak iin gezindii mrnden
ibaret olan o kendi benliini bulmakta, kendi
halinin arifi olmakta, kendisinin gece gndz
rzkn elde etmek iin byk bir agzllkle
l ve dalar aan ve bulduu hi bir eyle
susuzluluunu
gideremeyen
o
kimse
olmadn anlamaktadr. inde asl kimliini
tekil eden baka bir benliin gizli olduunu
hissetmektedir. Evet bu topraklar Arafat
olarak adlandrlmtr. Ne adar ilgin ve
uygun bir isim!
160

MearulHaramn
bu
isimle
isimlendirilmesinin nedeni hususunda da
yle denmitir: Oras hac iarlar iin bir
merkez ve bu semavi azamete sahib ve byk
merasimin nianesi olan bir yerdir. Ama
unutmamak gerekir ki mear da uur
kknden tremitir. O tarihi ve heyecanl
gecede (Zilhicce aynn onuncu gecesi) Allahu Tealann evinin ziyaretileri kendilerini bir
mddet Arafatta terbiye ettikten sonra oraya
doru akn etmekte,
gece sabaha kadar
yumuak kumlar zerinde yldzlarla ssl
gn altnda byk maherin kk bir
rnei ve byk kyamet gnnn sadece bir
sahnesi olan bu topraklarda insanlar dev
deniz dalgalar gibi harekete gemekte ve
sabaha kadar unutulmaz bir grnm
vermekteler. Bu riyadan uzak, sefal ve
uyarc topraklarda masum ihram elbiseleri
iinde, o yumuak kumlar zerinde insan
iinde fikir, uur ve dncenin yepyeni
pnarlarnn kaynadn hissetmekte ve
kalbinin derinliklerindeki alay sesini
duymaktadr. Bu yzden oraya da Mear
denmitir.
Sonra, insanlarn toplu olarak akn
ettii yerden, siz de akn edin.
Allah-u Teala bu ayette Kureyin kendileri
iin kabul ettikleri bir ayrcaln zerine
butlan izgisi izmektedir. Kurey kendilerini
dinde muhkem ve salam olanlar, olarak
nitelendirmekte, brahimin ocuklar ve
Kabenin
bakclar
olduunu
ifade
etmekteydiler. Kendileri iin bir ayrcalk
161

olarak kabul ettikleri bu makamlardan hi

birini dierleri iin reva grmyorlard.
Onlara gre Mekke hareminden darda olan
eylerin saygnl Mekke hareminde olan
eylerin saygnlndan ok farklyd. Bunlar
eit kabul etmek mmkn deildi. Aksi
taktirde Araplarn kendilerine hi bir deer
vermeyeceklerini sanyorlard. Sadece bu
yzden Mekke hareminin dnda kalan
Arafatta durmay terk ettiler. Oysa onlar da
Arafatta vakfetmenin brahimin dininin ve
hac grevlerinin bir paras olduunu ok iyi
biliyorlard. Kuran- Kerim bu ayette
Mslmanlarn
o
yerde
(Arafatta)
durmalarn ve oradan hep birlikte Meare
doru hareket etmelerini, oradan da Minaya
doru harekete gemelerini ve bu yanl
ayrcala son vermelerini emretmektedir.
Buraya kadar sylenenlerden de anlald
zere bu ayet Mearul- Haramdan Mina
topraklarna doru hareket etmeye iaret
etmektedir. Bu yzden belli bir sralamaya
delalet eden smme (sonra) kelimesi de
Arafat ve Mear topraklarndan hareket
ifadesinden sonra zikredilmitir.
Gerekte Kuran- Kerim bu beyanla btn
insanlarn istisnasz olarak nce Arafata,
sonra Mearul- Harama ve daha sonra da
Minaya
doru
harekete
gemelerini
emretmektedir.
Daha
sonra
yle
buyurmaktadr:
Allah'tan
mafiret
dileyin
Allah-u
Tealadan
balanma
dileyin,
cahiliye
162

dnce ve hayallerinden syrln. Zira hac

eitlik ve beraberlik dersidir. Sonra da ayet
Allah-u Tealann gafur (balayc) ve rahim
(rahmet edici) olduunu beyan etmektedir.

(
200
)

( 201)

(202)

200. Hac ibadetinizi bitirdiinizde,

babalarnz andnz gibi, hatta ondan
daha
kuvvetli
bir
anla
Allah'
ann.Rabbimiz! Bize dnyada ver diyen
insanlar vardr. ylesinin, ahirette bir
pay yoktur.
201. nsanlardan, Rabbimiz! Bize
dnyada iyiyi, ahirette de iyiyi ver, bizi
atein azabndan koru diyenler vardr.
202. te onlara, kazanlarndan (ve
dualarndan) tr karlk vardr. Allah
hesab abuk grr.

Tefsir
mam Bakrdan (Allahn selam zerine olsun) yle
nakledilmitir: Cahiliye dnemlerinde hac
merasimini yerine getirdikten sonra byk
bir toplant dzenleyerek orada kendilerine
babalarndan nasip olan hayali vnlerini ve
gemilerini aklyorlard. Kuran- Kerim bu
yzden hac amellerini yerine getirdikten
163

sonra da Allah-u Tealay zikretmelerini, o

byk toplantda Allah-u Tealann sonsuz
nimetlerini anmalarn ve kalplerini Allah-u
Tealaya
yneltmeleri
gerektiini
hatrlatmaktadr.
En
azndan
cahiliye
dneminde babalarn zikrettikleri gibi, hatta
daha iddetli bir ekilde Allah-u Tealay
zikretmeleri gerektiini bildirmektedir.
Babalarnz andnz gibi, hatta
ondan daha kuvvetli bir anla Allah'
ann.
Bu ayet ayrca byklk ve azametin Allahu Teala ile irtibat sayesinde olduunu;
atalaryla ilgili hayali vnler ile hi bir
ilgisinin olmadn sylemektedir.
... diyen insanlar vardr.
Daha sonra Kuran- Kerim iki grubun
durumunu aka beyan etmekte, anlay ve
dnce llerini ortaya koymaktadr.
Onlardan bir grubu maddi menfaatleri
dnda hi bir eyi grmemekte ve Allah-u
Tealadan bunun dnda hi bir ey
istemeyerek yle demektedirler:
nsanlardan,
Rabbimiz!
Bize
dnyada iyiyi, ver diyenler vardr.
Rabbimiz
bize
dnyada...
ver!
diyenlerin maneviyattan hi bir nasipleri
yoktur, ahirette de hi bir nasipleri
olmayacaktr ve insann her eye muhta
olduu o ebedi alemde bunlarn hi bir
nasipleri bulunmayacaktr.
kinci grup ise sadece maddi hayat
dnmezler, dnya hayatn da manevi
geliimin n koullar olarak isterler ve hem
164

de ahiret aleminin saadetini talep ederler. Bu

ayet maddi ve manevi meselelerdeki slam
mantn
ak
bir
ekilde
ortaya
koymaktadr. slam sadece maddiyat iinde
yzenleri knad gibi dnya hayatna hi ilgi
duymayanlar da iddetle eletirmektedir.
nsanlardan,
Rabbimiz!
Bize
dnyada iyiyi, ahirette de iyiyi ver, bizi
atein azabndan koru diyenler vardr.
Ayette geen hasene kelimesi iyilik
anlamndadr. yilik de btn maddi ve
manevi gzellikleri kapsayan geni bir
anlama sahiptir. Baz rivayetlerde dnya ve
ahiretteki iyilikten maksadn ne olduu
hususunda slam Peygamberinden (Allahn
selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) yle nakledilmitir.
Kendisine kreden bir kalp, zikreden bir
dil ve dnya ve ahiret ilerinde kendisine
yardm eden mmin bir e ile nasiplenen
kimseye gerekte dnya ve ahiret iyilii
verilmitir ve ateten korunmutur.1
Aka bilindii gibi bu hadis tmel
anlamn zel bir anlamla tefsir edilmesi ve
apak rneklerine parmak baslmasndadr;
Sadece burada zikredilenlere zg deildir.
te
onlara,
kazanlarndan
(ve
dualarndan) tr karlk vardr. Allah
hesab abuk grr.
Geen konunun devamnda yer alan bu
ayette
bu
iki
grubun
kazandklaryla
nasiplendiklerini
ve
faydalandklarn
okumaktayz. Hem Allah-u Tealadan sadece
dnyay isteyenler ve hem de Allah-u
1 Mecmeul- Beyan, c. 2, s. 298

165

Tealadan hem dnyay ve hem de ahireti

isteyenler mahrum kalmamaktadr. Ama
elbette
her
ikisi
de
kendi
istekleri
erevesinde...
Allah-u Teala kyamette ok ksa bir zaman
iinde btn insanlarn hesabn grmektedir.
Hi kimsenin hesab bir bakasnn hesabna
engel tekil etmeyecektir.
Nitekim mminlerin Emiri Hz. Aliden
(Allahn selam zerine olsun) yle nakl edilmitir:
Allah-u Teala btn insanlara bir anda rzk
verdii gibi bir anda onlarn hesabn
grecektir. 1
Bu yzden ayette yle buyurmaktadr:
Allah hesab abuk grr.
Bu ayette Allah-u Teala tarafndan hesabn
ok abuk grlecei hatrlatlmtr.

(203)




203.
Allah'
sayl
gnlerde
(Zilhiccenin 11, 12 ve 13. Gnlerinde)
ann. Acele edip (Allahn zikrini) iki gn
yapanlara da, geri kalp ( gn
zikreden) takva sahiplerine de gnah
yoktur, Allah'tan saknn. Onun katnda
toplanacanz bilin.
Tefsir
1 Mecmeul- Beyan, c. 1, s. 261

166

Bu ayet hac merasiminin ardndan Allah-u

Tealay zikr etmenin eklini yle tayin
etmektedir: nsanlar cahiliye dnemine ait
hayali bbrlenmeler yerine en az iki, en
ou gn olan bu sayl gnlerde Allah-u
Tealay zikr etmektedirler. Bu gnler nceki
ayetlerden de anlald zere kurban
bayram merasiminden sonradr. Dolaysyla
onbir ila onnc gnlerdir. Bu gnler
rivayetlerde eyyam-i terik gnleri olarak
adlandrlmtr. Anlald zere bu gnler
insann can ve ruhunu bu dini yce merasim
nda aydnlatan, ilahiletiren gnlerdir.
Bu
zikirler
hadislerde
yle
beyan
edilmitir: Balangc bayram gn le
namazndan sonra, sonu ise on ikinci gn
sabah namazndan sonra olan toplam on bir
namazn ardndan u ilham verici cmleler
dile getirilmeli, tekrarlanmaldr:

Allahu ekber, Allahu ekber, la ilahe illallah
vallahu ekber, Allahu ekber, ve lillahil hamd,
Allahu ekber ala ma hedana, Allahu ekber ala
ma rezekana behmitel enam vel hamdu lillah
ala ma eblana
Allah-u Teala en byktr, Allah-u Teala
en byktr, Allah-u Tealadan baka ilah
yoktur, Allah-u Teala en byktr, Allah-u
Teala en byktr ve Hamd Allah-u Tealaya
mahsustur. Bizleri hidayet ettikleri hasebiyle
Allah en byktr, bizlere hayvanlar ile
167

rzklandrd iin Allah en byktr bize

ettii
iyiliklerden
dolay
hamd
ona
mahsustur...
Onun zerine gnah yoktur. cmlesi
belki de Allah-u Tealay iki veya gn
tercihli olarak zikr etmenin mmkn
olduuna
iarettir.
Yani
bu
ikisinden
hangisini seerse sesin kendisine bir gnah
yoktur. Ayetin ilk ak anlam budur.
Elbette Allah-u Tealann evini ziyaret
edenlerden gnahlarn silindiine iaret
ediyor da olabilir. Zira sonu bu zikirler ile
biten hac merasimini iman, ihlas ve tevecch
ile yerine getirdikten sonra nsanlarn kalp
ve canndan nceki gnahlarn etkileri ve
ktlklerin kalntlar silinir, ykanr ve
gnahtan arnm tertemiz bir ruhla bu
terbiyeye dayal byk eitim merkezinden
dar kar.
takva sahiplerine...cmlesi de bu
gerei
teyid
etmekte,
nemle
vurgulamaktadr.
Ayetin sonunda ise yle buyurulmaktadr:
Allah'tan saknn. Onun katnda
toplanacanz bilin.

( 204)

( 205)

(206)


168

204. Dnya hayatna dair konumas

seni artan ve kalbinde olana Allah'
ahit tutan insanlar vardr. Halbuki o
dmanlarn en azlsdr.
205. bana geince (hakimiyeti ele
geirince), yeryznde fesat karmaya,
ekin ve nesli yok etmeye alr. Allah
fesad sevmez.
206. Ona: Allah'tan sakn denince,
gururu kendisine gnah iletir, artk ona
cehennem yeter, ne kt yataktr!. .
Nzul Sebebi
Bu ayetler Ahnes b. erik hakknda nazil
olmutur. Ahnes olduka yakkl ve gzel
konumay bilen birisi idi. Peygamber-i
Ekremin (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) dostu
olduunu iddia ediyor ve kendisini Mslman
gstermeye
alyordu.
Peygamber-i
Ekremin (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) yanna
her geldiinde oturuyor ve iman ettiini ifade
ediyordu.
Oysa
bu
ahs
mnafkt.
Peygamberi (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
sevdiine dair yemin ediyordu ve ona iman
ettiini dile getiriyordu. Peygamber (Allahn
selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) de ona ilgi gsteriyor,
kendisinden zahiri sevgisini esirgemiyordu.
Ahnes ile Sakif kabilesi arasnda dmanlk
ba gsterince onlara kar gece baskn
dzenledi, hayvanlarn ldrd ve ekini
atee verdi.
Baz mfessirlerin dediine gre Ahnes bir
mslmann tarlasndan geince oray atee
verdi, hayvanlarn ldrd ve bu vesile ile
169

iindeki nifak ve iki yzlln ortaya

kard. Bunun zerine sz konusu ayet bu
esnada nazil oldu.
Tefsir
Nzul sebebinde de beyan edildii gibi
ayet
baz
mnafklarn
nifak
ve
iki
yzllne iaret etmekte, Peygamberi
(Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) bu tr
insanlardan
sakndrmakta
ve
yle
buyurmaktadr: Baz insanlar szde iman
ettiklerini iddia ediyorlar, szlerinin tmyle
inanlarn yansttna dair yemin ediyorlar,
oysa onlar en azl dmanlardr. Bu yzden
bu kiiler Peygamber-i Ekremin (Allahn selam
ona ve Ehl-i Beytine olsun) huzurundan
ayrlr
ayrlmaz yeryznde fesat karmak, ekinleri
yok etmek, insanlar ortadan kaldrmak ve
hak dini iptal etmek iin durmadan
almakta, faaliyet gstermektedir.
Allah-u Teala amellerini rttkleri o
perdeyi kaldrmakta ve iindeki srlar
Peygamber iin ifa etmektedir. Onlarn
yeryznde fesad yaymak iin alp
abaladn
hatrlattktan
sonra
yle
buyurmaktadr:
Eer
bunlar
kendi
iddialarnda doru szl olsa idiler asla
yeryznde fesat karmaya kalkmaz ve
bozgunculuk etmezlerdi. Zira herkesin de
aka bildii gibi Allah-u Teala fesat ve
bozgunculuu asla sevmez.
Allah fesad sevmez.
Peygamberin bu tr insanlara gler yz
gstermesinin sebebi de insanlardan apak
170

bir ktlk grlmedike zahire gre hkm

vermek ve syledii szleri yalan olduu
ortaya kmadka kabul etmek ile ykml
klnm olmasyd.
Bazlarnn ifade ettii ihtimale gre ise
bana
geince
(hakimiyeti
ele
geirince) cmlesinden maksat hkmet ve
devlettir. Zira tevella kelimesi hkmet
anlamna
gelen
velayet
kknden
tremitir. Bu yzden ayetin tefsiri de
yledir: Mnafklar hkmeti ele geirince
yeryznde fesat ve bozgunculuk etmeye
alr, Allah-u Tealann kullar arasnda
zulm ve smr yoluna ba vururlar.
Onlarn bu zulm ve smrs sebebiyle
bayndr yerler harap olmaya yz tutar;
insanlarn mal ve can havaya savrulur.
Onlar bu irkin amellerinden nehy edince de
inatlk ve banazlklar uyanr, nasihat
edenlerin tlerine kulak vermedii gibi
kendine zg gurur ve kendini beenmilik
ile de hata ve gnahlarn arttrr. Byle
insanlara cehennem atei dnda hi bir ey
ba ediremez.
ona cehennem yeter!
Hakikatte bu ayet mnafklarn dier bir
sfatna iaret etmektedir. Onlarn kaba
yobazl ve iddetli inatl kendilerini
byk gnahlar ilemeye kadar srkler.
gururu kendisine gnah iletir.
Oysa iman sahibi insanlar iman hkmeti
sayesinde bu irkin sfatlardan ve tehlikeli
etkilerden mnezzehtir.

171

(207)

207.
nsanlar
arasnda,
Allahn
rzasn kazanmak iin cann verenler
vardr. Allah kullarna kar efkatlidir.

Tefsir
Ehl-i Snnetin 7. yzyl alimlerinden olan
bn-i Ebil- Hadid, erh-u Nehcul-Belaa adl
kitabnda
yle
demektedir:
Btn
mfessirler bu ayetin Ali b. Ebi Talib
hakknda nazil olduunu beyan etmilerdir.
Hz. Ali (Allahn selam zerine olsun) hicret gecesi
Peygamberin yatana uzanmtr. Bu olay
tevatr derecesinde nakl edilmitir. Kafir
veya deliler dnda hi kimse bunu inkar
edemez. 1
Olayn zeti udur: Mekkeli mrikler
Peygamberi (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
ldrmek iin her kabileden bir kiiyi semek
ve Peygamberi (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
toplu bir ekilde ortadan kaldrma kararn
aldlar. Bylece HaimOullar kan talebinde
bulunmak iin kyam etmeyecek ve bu
amelleriyle Peygamber-i Ekremin (Allahn selam
ona ve Ehl-i Beytine olsun) elinden
kurtulmu
olacaklard. Peygamber (Allahn selam ona ve Ehl-i
Beytine olsun) onlarn bu komplosundan haberdar
oldu ve Hz. Ali de (Allahn selam zerine olsun)
Peygamber-i Ekremin (Allahn selam ona ve Ehl-i
Beytine olsun) sa salim Mekkeden kabilmesi
iin onun yatana yatmaya raz oldu.
1 erh- i Nehcl- Belaa, c. 13, s. 262

172

Hz. Ali (Allahn selam zerine olsun) o tehlikeli

gecede Peygamber-i Ekremin (Allahn selam ona
ve Ehl-i Beytine olsun) yerine yatnca Allah-u Teala
iki gl melei Cebrail ve Mikaile yle
buyurdu. Sizden hanginiz bir dieriniz iin
feda olmaya raz olur? kisinden hi birisi
bir dierine feda olmaya hazr olmad. Bunun
zerine
Allah-u Teala
yle
buyurdu:
Baknz, Ali b. Ebi Talib nasl de kendisini
Allah-u Tealann resulne feda etmektedir.
Ehl-i Snnet alimlerinden bir ou Hz.
Ali'nin (Allahn selam zerine olsun) bu fazilet ve
stnln itiraf etmilerdir. Allame Emini
el- Gadir, kitabnn c. 2 s. 48de bu alimlerin
adlarn
detaylca
beyan
etmitir.
Bu
cmleden Msned-i mam Ahmed Hanbel, c.
1, s. 348de Hz. Ali'nin (Allahn selam zerine olsun)
bu stnl dile getirilmitir. EtyebulBeyan tefsirinde ise yle yer almtr:
Gayetul- Meram kitabnda mam Ali'nin
(Allahn selam zerine olsun) fedakarlklar hakknda
yirmi hadis zikr edilmitir. Ondan dokuz
hadisi Ehl-i Snnet alimlerinden, on bir
hadisi ise ii alimlerden nakl edilmitir.
Onlarn dediine gre bu ayet Hz. Ali'nin
(Allahn selam zerine olsun) fedakarlklar hakknda
nazil olmutur.1
H. 3. asrda yazlan Tarih-i Taberi C. 2, s.
373de Hz. Ali'nin (Allahn selam zerine olsun)
Resulullahn (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
yatana yatma olay detaylca beyan edilmitir.
Hakeza Tarih-i Yakubi C. 2, s. 39da da bu
konu ak bir ekilde dile getirilmitir. bn-i
1 Etyebul- Beyan, c. 2, s. 386

173

Ebil Hadidin kaleme ald erh-u NehclBelaa c. 4, s. 73de ise yle yer almtr:
Muaviye bu ayetin bn-i Mlcem hakknda
nazil
olduunu
sylemeleri
iin
din
satclarna tam drt bin dirhem para ulufe
datmtr.
Gazali, hyaul-ulum, c. 3, s. 238de, Sibt b.
Cevzi Hanefi ise Tezkiretul- Havasda; bn-i
Hiam Siret c. 2, c. 291de; Halebi, SiretulHalebiyye, c. 2, s. 29da; bn-i Sebba-i
Maliki, Fusulil- Muhimmede ve bir ok
Snni ve ii alimleri de kendi kitaplarnda bu
ayetin Ali b. Ebi Talib (Allahn selam zerine olsun)
hakknda nazil olduunu ak bir dille beyan
etmitir.
Mesajlar ve Nkteler
1- Ehil olmayan insanlarn sadece szleri
gzeldir, oysa gerek mminlerin ameli
btn dnyann tevecchn kazanr.
Dnya hayatna dair konumas seni
artan
insanlar
vardr.
nsanlar
arasnda cann verenler vardr.
2- En byk fayda insann en deerli
metas olan cann yaratcsna satmasdr;
hem de cennete erimek veya cehennemden
kurtulu iin deil, sadece onun rzasn elde
etmek iin... Allahn rzasn kazanmak
iin
3- Allah-u Teala yolunda tehlikelere gs
germek ve korkmamak nemlidir; tehlikeleri
alglamak deil. Ayetin nzul sebebine
tevecchen
cann
hi
bir
olay
ba
gstermese bile tehlikeye atan ve elleriyle
174

onu Allah-u Tealaya takdim eden kimse

vlmtr.
4- Allah-u Tealann merhamet ve efkati en
iyi mkafattr. Allah-u Teala her iyi i iin bir
mkafat karar klmtr. Ama bu ayette
herhangi bir mkafat zikr edilmeden yle
buyurulmutur: Allah Rauftur.

( 208)

(209)
208. Ey iman edenler! Hep birden
bara
girin,
eytann
admlarna
uymayn, o sizin apak dmannzdr.
209. Size apak belgeler geldikten
sonra
kayarsanz,
biliniz
ki
Allah
gldr, hikmet sahibidir.
Nzul Sebebi
krimeden yle nakl edilmitir: Bu ayet
sonradan Mslman olan Yahudiler hakknda
nazil olmutur. Bu kimseler Abdullah b.
Selam, Salebe b. Selam, bn-i Yamin, Kabin
Oullar Esed, Useyd, ube b. Amr, Bahira-i
Rahib, Said b. Amr, Kays b. Zeyd idiler. Bu
kimseler Resulullahn (Allahn selam ona ve Ehl-i
Beytine olsun) huzuruna gelerek ondan Cumartesi
gnn kutsal bilmek, Tevrat okumak ve
Cahiliye esasnca et ve st yememek iin
kendilerine izin vermesini taleb ettiler.

175

Tefsir
Evrensel
Bar
Sadece
man
Sayesindedir.
Silm ve Selam kelimeleri lgat
asndan bar ve huzur anlamndadr. Bu
ayet btn iman etmi kimseleri bar ve
huzura davet etmektedir. Ayet mminlere
hitap ettii iin de u anlam ifade
etmektedir: Bar ve huzur sadece iman
sayesinde mmkndr. man olmakszn, yani
sadece maddi kanunlara dayanld takdirde
asla dnyadan sava ve zdrap eksik olmaz.
mann manevi gcnden istifade edildii
takdirde insanlar btn ihtilaflarna ramen
kardeler gibi bir araya toplanabilir, evrensel
bir hakimiyet kurabilir ve iman her yere
hakim hale gelebilir.
phesiz ki dil, rk, servet, corafi blge,
toplumdaki snf farkllklar vb. maddi iler
ayrlklarn ve danklklarn temel sebebidir.
Dolaysyla da insanlarn kalpleri arasnda
gl bir ban olmasn gerektiren evrensel
bar da asla salanamaz. Bu ba halkas
sadece btn ihtilaflarn stnde olan Allah-u
Tealaya iman sayesinde mmkndr. O halde
imansz bir bar salamak mmkn deildir.
Nitekim insann ruh ve vcudunda da iman
olmad takdirde bar ve huzur salanamaz.
eytann admlarna uymayn.
Daha nce de iaret edildii gibi eytani
vesveseler ve sapmalar tedrici ve aamal bir
ekilde gerekleir ve her birisi Kuran-
Kerimin tabiriyle eytann bir admna
uymak saylmtr. Burada da u hakikat
176

tekrar
edilmitir:
Haktan
sapma
ve
dmanlk nifak, sava ve kan dkclk
gdleri karsnda teslim olmak; olduka
sade ve kk bir aamadan balamaktadr.
Dolaysyla iman edenler bata uyank olmal
ve bu gdleri nlemeye almaldr. Araplar
arasnda da u deyim mehurdur: Ortal
kasp kavuran sava bir tokattan balar.
o sizin apak dmannzdr.
eytann insana dmanl gizli ve rtl
deildir. Ademin yaratlnn balangcnda
Ademe dmanlk iin ayaa kalkm ve
yemin etmitir. Bu dmanln bir yere
vardrmak iin de srekli bir ekilde
almaktadr. Ama yerinde de beyan
ettiimiz gibi bu eliki ve dmanlk iman
eden kimselerin zararna deildir; aksine
onlarn tekaml sebebidir!
Size apak belgeler geldikten sonra
kayarsanz.
Program, yol ve hedef ap-ak ortadadr.
Bu yzden eytani vesveseleri kabul ve
srme iin ak bir kap braklmamtr.
Eer btn bunlara ramen sapar ve hak
yoldan karsanz kesinlikle kusur sizdedir.
Bilin ki Allah-u Teala da azizdir (gldr).
Hi kimse onun adaletinden kaamaz. Allah-u
Teala ayn zamanda hikmet sahibidir; yani
adalete aykr hkm vermez.

(210)




177

210. Onlar, Allahn ve meleklerin (yeni

delillerle beraber) bulut glgeleri iinde
kendilerine gelmesini mi bekliyorlar?
Halbuki (artk bunca ak delilden
sonra) i bitmitir. Btn iler Allah'a
dnecektir.
Tefsir
Bu ayet Peygambere (Allahn selam ona ve Ehl-i
Beytine olsun) hitap etmektedir. Allah-u Teala
nceki ayetteki konunun ardndan yle
buyurmaktadr: Acaba bunca nianeler,
deliller ve apak hkmler insan iin apak
dman olan eytann penesinden ve
hatalardan kurtuluunu nlemek iin yeterli
deil
midir?
Yoksa
Allah-u
Tealann
glgelendiren bulutlar1 arasnda meleklerin
kendilerine gelmesini ve kendileri iin daha
ak deliller getirmesini mi bekliyorlar? Byle
bir ey mmkn deildir. nk Allah-u Teala
cisim deildir. Farz- muhal byle bir
imkanszlk gereklese dahi, buna ne ihtiya
vardr. Zira her ey sona ermi ve hi bir ey
ihmal edilmemitir.Halbuki (artk bunca
ak delilden sonra) i bitmitir.
Her ey Allah-u Tealaya dnmektedir ve
her iin sonu Allah-u Tealaya varmaktadr.
Btn iler Allah'a dnecektir.
O halde ayetin bandaki istifham (soru
cmlesi) inkara dayal bir istifhamdr. Yani
byle bir eyin gereklemesine imkan
yoktur. Bundan da te dediimiz gibi byle
1 Zulel kelimesi zille kelimesinin ouludur ve glgelendiren her hangi bir ey
anlamndadr. Dolaysyla ayette de glgelendiren bulutlar anlamn ifade etmektedir.

178

bir eye gerek yoktur. Zira insann hidayeti

iin gerekli olan her ey kullarnn emrine
takdim edilmitir. O halde ayette hi bir
takdir sz konusu deildir ve ayetin ayn
lafzlar
tefsir
edilmitir.
Ama
baz
mfessirler bu ayetteki istifham cmlesini
inkara dayal bir istifham kabul etmemi ve
bu ayetin gnahkarlar ve eytann yol ve
yordamna uyanlar iin bir tehdit olduunu
ifade etmilerdir. Yani dnya ve ahiret
azabyla tehdit etmektedir. Onlara gre
Allah kelimesinden nce takdire alnan bir
emr kelimesi vardr ve bir btn olarak
yle anlam vermektedir: Onlar bu uygunsuz
amelleri ile Allah-u Tealann emrinin ve
meleklerin azap iin gelip kendilerine
atmasn, onlar dnya ahiret azabna dar
klmasn ve ilerini sona erdirmesini mi
istiyorlar? Elbette onlarn amelinin bundan
baka bir sonucu da yoktur.
Kitap ve snnet vesilesiyle de ispat edildii
zere Allah-u Teala noksanlk ve niyaz ile i
ie ve imkan ve hudus ile gereklilik arz eden
cisimlerin sfatlar ve mmkn varlklarn
zellikleri ile asla nitelendirilemez. ura
suresi 11. ayette yle buyurulmutur:
Onun benzeri hi bir ey yoktur.
Fatr
suresi
15.
ayette
ise
yle
buyurulmutur: Allah ise mstanidir.
Zmer suresi 62. ayette ise yle
buyurulmutur:

Allah
her
eyin
yaratandr.
Bunlar
Kuran-
Kerimin
mteabih
ayetlerinin kendilerine dnd muhkem
179

ayetlerdir. O halde zahire bakldnda Allahu Tealaya hadis bir fiil veya sfat isnad eden
ayetleri bu muhkem ayetlere dndrmek
zorundayz. Bunlardan da Allah-u Tealann
gzel isimleri ve ilahi yce sfatlar ile
elimeyen
anlamlar
anlalmaktadr.
rnein Allah-u Tealaya gelmek fiilini
isnad eden ayetler Allah-u Tealann ihata ve
kuatcln ifade etmektedir.
Fecr
suresi
22.
ayette
yle
buyurulmutur: Melekler sra sra dizilip,
Rabbinin buyruu gelince...
Hair
suresi
2.
Ayette
yle
buyurulmutur: Ama Allahn azab onlara
beklemedikleri yerden geldi.
Nahl Suresi 26. ayette ise yle
buyurulmutur: Bunun zerine Allah,
binalarnn temelini kertti de tavanlar
balarna ykld.
Btn bu ayetlerden Allah-u Tealann
mukaddes zatyla da uyum arz eden bir
anlam karmak gerekirse Allah-u Tealann
ihata ve kuatcl n plana kar. Her ne
kadar mana asndan mecazi olsa da bu ve
benzeri anlamlar gz nnde bulundurmak
gerekir. Dolaysyla sz konusu ayette Allah-u
Tealann gelmesinden maksat, haklarnda
verdii hkm ve bu hkmn icras asndan
bir tek zat olan Allahn ihata ve
kuatcldr.

(211)

180

211. srail Oullarna sor: Onlara

apak nice ayetler verdik, Allahn
nimetini, kendisine geldikten sonra kim
deitirirse (kt yolda kullanr ve
bunca
ayeti
grmezlikten
gelirse),
phesiz ki Allahn cezas iddetlidir.
Tefsir
Bu ayet srail Oullarnn metoduna iaret
etmektedir. Onlar btn bu apak ayetler ve
nimetlere
ramen
Allah-u
Tealann
nimetlerini deitirmek ve kfrana dmek
sebebiyle Allah-u Tealann azabna dar
oldular.
Nimetleri deitirmekten maksat insann
sahip olduu imkanlar, gleri, maddi ve
manevi kaynaklar bozgunculuk sapknlk,
gnah ve zulm yolunda kullanmasdr. Allahu Teala srail Oullarna manevi pedagoglar
ve gl idareciler verdi. Btn maddi ve
manevi imkanlar balad. Ama onlar
nimetleri deitirme belasna dar oldular.
Bu gnahlar hayatlarnn yklmasna sebep
oldu ve kyamette de kendilerini elim bir
azap beklemektedir. Nimetleri deitirmek ve
bundan kaynaklanan ac kader sadece srail
Oullarna zg deildir.
Gnmzde sanayi tesi toplumlar da bu
byk sefalete dmlerdir. Zira tarihte ei
grlmemi bir ekilde saysz nimet ve
glere sahip olan modern insan semavi
retilerden
uzak
dt
hasebiyle
nimetleri deitirme belasna dar olmu ve
bizzat btn bunlar kendini yok etme
181

yolunda
kullanmaktadr.
Bu
g
ve
imkanlardan dnyay yok edici silahlar
retmi, gcn zulm ve smry arttrma
yoluyla kullanmtr ve dnyay byk bir
emniyetsizlik iine drmtr.
srail
Oullarna
sor!
cmlesi
gerekte onlardan ilahi nimetlere oranla
itiraf alnmakta ve sonra da neden btn bu
imkanlara ramen kara gnlere dtklerini
ve dnyann drt bir yanna daldklarn
hatrlatmaktadr.

)











(212
212.
Kfredenlere,
dnya
hayat
sslendirilmitir. Onlar, (bu yzden)
iman edenlerle alay ederler; oysa, takva
sahipleri kyamet gn onlarn stnde
olacaklardr. Allah dilediini hesapsz
ekilde rzklandrr.
Nzul Sebebi
Mehur Mfessir bn-i Abbas yle diyor:
Bu ayet Kureyin sekin aznl ve ileri
gelenleri hakknda nazil olmutur. Bunlarn
olduka mreffeh bir hayat vard. Maddi
hayat asndan fakir ve dkn olan gerek
mminler ile alay ediyor ve yle diyorlard.
Eer Peygamber (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine
olsun) bir ahsiyet sahibi olsayd ve Allah-u
Teala tarafndan gnderilmi bulunsayd,
eraf ve byk ahsiyetler kendisine tabi
182

olurdu. Bunun zerine sz konusu ayet indi

ve onlarn bu temelsiz szlerine cevap verdi.
Tefsir
Bu ayetin nzul sebebi ayetten genel ve
tmel bir kanunun elde edilmesine veya
Yahudiler hakkndaki nceki ayetin bir
tamamlaycs
olarak
grmenize
engel
deildir.Kfredenlere,
dnya
hayat
sslendirilmitir.
Bu yzden byk bir gurur sarholuu
iinde Onlar, (bu yzden) iman edenlerle
alay ederler.
Halbuki takva sahipleri kyamet gn
onlarn stnde olacaklardr.
Zira o alemde manevi makamlar tecessm
etmekte ve mminler en yce makamlarda
yer almaktadrlar. Adeta gklerde yolculuk
etmektedirler. Oysa bunlar yeryznn
derinliklerindedir ve bunun alacak bir
taraf da yoktur.Allah dilediini hesapsz
ekilde rzklandrr.
Bunlar gerekte fakir mminler iin bir
mjdeleyici ve huzur verici; imansz ve
gururlu zenginler iin ise bir tehdit
mesabesindedir.
Allah-u Tealann iman eden kimselere
hesapsz rzk vermesi de ilahi mkafat ve
sevaplarn amellerimiz lsnce olmadna
iarettir. Allah-u Tealann rzklandrmas
onun kerem ve ltf ile uyum iindedir. Allahu Tealann ltuf ve kereminin ise hi bir
haddi ve hesab yoktur.

183

(213)








213.
nsanlar
bir
tek
mmetti.
(Aralarnda snfsal eliki ve atma
yoktu. Ama ihtilaflar balaynca) Allah
peygamberleri mjdeci ve uyarc olarak
gnderdi; insanlarn ayrla dtkleri
hususlarda aralarnda hkm vermek
iin onlarla birlikte hakka davet eden
kitaplar indirdi. Ancak Kitab verilenler,
kendilerine belgeler geldikten sonra,
aralarndaki
ihtiras
yznden
onda
ayrla dtler. Allah, man edenleri,
ayrla dtkleri geree kendi izni ile
hidayet etti. Allah dilediini doru yola
hidayet etti.

Tefsir
Bu ayetten de anlald zere insanlar ilk
nce sade bir hayata sahip idiler. Daha sonra
fertlerin oal ve zevklerin artyla saysz
ihtilaflar ve atmalar vcuda geldi. Baz
rivayetlerde bu zaman, Hz. Nuh'dan (Allahn
selam zerine
olsun) ncesine uyarlanmtr. O
zamanlar insan olduka snrl ve sade bir
hayata sahip olup bir ok eyden habersizlik
iinde yayordu. Daha sonra insanlar fazla
menfaat elde etmek ve dier insanlar
184

kullanmak ihtirasna dnce aralarnda bir

sr ihtilaf ve snflama vcuda geldi.
Herkes
bir
dierini
smrmek
ve
menfaatlerinden istifade etmek istiyordu.
Toplumsal hayatn gereklerinden biri de bu
ihtilaflar ortadan kaldracak olan adil bir
kanunun
hakimiyetidir.
Allah-u
Teala
Peygamberleri
ite
bu
ihtilaflar
ve
atmalar ortadan kaldrmak iin gnderdi.
Onlara semavi kitaplar gnderdi. Ama
bazlar bilerek sadece inatlk sebebiyle
Peygamberlerin mjde ve uyarlar karsnda
direnmi ve bir ok ihtilaflarn nedeni
olmulardr. Ama Allah-u Teala sahip olduu
ltuf ve inayetiyle hidayeti kabule hazr
kimseleri
hidayete
kavuturmu;
g,
ekemezlik veya zulm sebebiyle kar
koyanlar da cezalandrmak iin kendi
hallerine terk etmitir.
Mesajlar ve Nkteler
1- Hayat her ne kadar sade ve insanlarn
says her ne kadar az olursa atmalar da
bir o kadar az olur.
2- Her nerede ihtilaf varsa bir hakemlik
gerekir. Beeri medeniyetler ve kanunlar
ihtilaf halletme noktasnda baarl olamaz.
Zira her fert veya grup kendi menfaatleri
peine
dmektedir.
Dolaysyla
beeri
ihtilaflar ortadan kaldrmak iin vahiy
kanunu ve peygamberlerin yolundan istifade
etmek gerekir. Bu kanun her trl hata ve
tahriften uzak olduu gibi masum bir insan

185

vastasyla her eyden mstani olan Allah-u

Teala katndan indirilmi olmaldr.
3- htilaflar ortadan kaldrmann en iyi
yolu ahirete ve kyamete iman etmektir.
Peygamberler ihtilaflar ortadan kaldrmak
iin mjdeden, tedavi etmek iin ise
uyarclktan istifade etmilerdir.
4- htilaflarn en kts apak delillerden
sonra sadece hased ve zulm sebebiyle
ortaya kan bilinli itiraflardr.
5- htilaflar ortadan kaldrmann yolu
Peygamberlerin kanununa iman ve itaat
etmektir.Allah, man edenleri, ayrla
dtkleri geree kendi izni ile hidayet
etti.
6- Kuran- Kerim insan peygamberlerin
hakemliinden
ve
Allah-u
Tealann
kanunundan uzak dren inada dayal
ihtilaflardan kurtarmaktadr. Yoksa sonunda
adalete teslim olan ihtilaf ve farkllklarn
sakncas yoktur. Bu olay tpk farkl ve
elikili hareketleri ile dengeyi bulmaya
alan bir terazinin iki kefesi gibidir.
7- Mminler arasnda da eliki ve ihtilaf
vcuda gelebilir. Ama Allah-u Tealann
velayeti altnda doru yoldan ayrlmazlar.
Elbette kt maksatl insanlar ise ebedi
olarak karanlklarda aknlk iinde bocalar.
8- htilaflardan kurtuluun yolu doru
yoldur.

186

(214)



214. Sizden nce gelenlerin durumu
sizin
banza
gelmeden
cennete
gireceinizi mi zannettiniz? Peygamber
ve onunla berber mminler: Allahn
yardm ne zaman? diyecek kadar
darla
ve
zorlua
uramlar
ve
sarslmlard; iyi bilin ki Allahn
yardm phesiz yakndr.

Nzul Sebebi
Baz mfessirler yle demilerdir: Ahzap
savanda Mslmanlar byk bir korku ve
panie kaplp muhasaraya alnnca bu ayet
nazil oldu ve onlar sabr ve direnie davet
etti. Onlara Allah-u Tealann yardm ve
zaferini mjdeledi . Hakeza denildii zere
Uhud savanda Mslmanlar yenilince
Abdullah b. Ubeyd onlara yle demiti:
Daha ne zamana kadar kendinizi lme
atacaksnz. Eer Muhammed peygamber
olsayd, Allah-u Teala onun ashabn esarete
ve lme teslim etmezdi.
te bu esnada sz konusu ayet nazil oldu.
Tefsir
Zor olaylar ilahi bir snnettir
Yukardaki ayetten de anlald zere
mminlerden bir grup cennete yegane giri
sebeplerinin Allah-u Tealaya iman olduunu
ve bunun dnda hi bir zorluk ve skntya
katlanmalar gerekmediini dnyorlard.
Hi bir zahmet ekmeden Allah-u Tealann
187

ilerini dzelteceini ve dmanlarn yok

edeceini sanyorlard.
Kuran- Kerim bu tr yanl dnce tarz
karsnda
Allah-u
Tealann
srekli
metodundan ve gerek snnetine iaret
etmektedir ki btn mminler iman yolunda
ve iman yceltmek iin bizzat sorunlara ve
rahatsz edici durumlara kucak amal ve
fedakarlkta
bulunmaldr.
Gerekte
bu
sorunlar gerek iman, gerek olmayan
imandan ayran bir imtihandr. Kuran- Kerim
ayrca bu imtihan ve sorunlarn genel bir
kanun olduuna vurgu yapmakta ve nceki
mmetler arasnda var olu sebebinin de bu
olduunu ifade etmektedir.
rnein srail Oullar Firavun ailesinin
smrsnden kurtulmak iin bir ok
zorluklara dar olmulardr. Ama btn bu
zor
anlarda
Allah-u
Tealann
ltf
yardmlarna komu ve onlar dmanlarna
stn klmtr. Bu sadece srail Oullarna
zg bir konu deildir. Nitekim yukardaki
ayette yer alan sizden nce gelenlerin
durumu cmlesi de bu adan hepsinin
ortak bir kadere sahip olduuna iaret
etmektedir. Adeta bu insann tekaml ve
terbiye sembol olan ilahi bir snnettir.
Btn mmetler zor olaylar ve zorluklar
hususunda hazrlkl olmak zorundadr. Ayrca
layk ve deneyimli insanlar bu imtihan
vesilesiyle
tannmakta,
layk
olmayan
kimseler kenara itilmekte ve toplum adeta
temizlenmektedir. Ayetin tefsirinde tevecch
edilmesi gereken baka bir nkte de udur:
188

ayetin hemen altnda yer ald zere nceki

mmetler o kadar byk zorluklara ve
skntlara dar olmulardr ki iman sahibi
kimseler Peygamberleri ile birlikte, Allah-u
Tealann
yardm
nerede?
diyecek
olmulard. phesiz ki bu Allah-u Tealaya
bir itiraz deildi; bir tr dua ve istekten
ibaretti.

(215)

215. Sana, ne infak edeceklerini

sorarlar, de ki: nfak edeceiniz mal;
ana baba, yaknlar, yetimler, dknler,
zorda kalan yolcular iindir. Yaptnz
her iyilii Allah phesiz bilir.

Nzul Sebebi
Amr b. Cumu yal ve ok zengin biri idi.
Peygambere (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
Nelerden ve kimlere sadaka vermem
gerekir? diye sorunca bu ayet nazil olmutur.
Tefsir
Kuran- Mecidde infak ve Allah-u Teala
yolunda ihsan hususunda bir ok ayet
mevcuttur. Allah-u Teala bir ok yoldan
Mslmanlar
infakta
bulunmaya
ve
dknlerin
elinden
tutmaya
tevik
etmektedir. Ama sz konusu ayetin durumu
ok daha farkldr. Baz kimseler hangi
mallarda nifak etmeleri gerektiini renmek
189

istiyorlard. Bunun zerine Allah-u Teala

yle buyurmutur: Senden neyi infak
etmeleri gerektiini soruyorlar.
Cevap verilirken infak edilmesi gerekenler
beyan edilmi ve yan sra ok nemli bir
konuya da parmak baslmtr. Bu da infak
edilmesi gereken yer veya ahslardr.
Yukarda da zikr edildii gibi hem infak
edilmesi gereken mal ve hem de infak
edilmesi gereken ahs sorulmutur.
Birinci hususta -yani infak edilmesi
gereken ey hakknda- tam ve geni bir cevap
verilmitir. nsanlara faydal olan her trl i,
sermaye ve konu bir infak saylr. Dolaysyla
da
btn
faydal
maddi
ve
manevi
sermayeleri kapsamaktadr.
kinci hususta -yani infakn yaplmas
gereken ahslar hakknda- Allah-u Teala her
eyden nce yaknlara, onlar arasnda da
anne babaya iaret etmektedir. Daha sonra
da yetimleri dknleri ve yolda kalmlar
beyan etmitir. phesiz yaknlara infak
etmenin, infakta gizli bir sr etkilerinin yan
sra akrabalk ilikilerini glendirmede de
byk bir rol ve etkisi vardr.
Yaptnz her iyilii Allah phesiz
bilir.
Bu cmle de infak edenlerin halkn bu
infakndan haberdar olmas hususunda srar
etmemesi gerektiine ve daha fazla ihlas elde
edilmesi
iin
hatta
infaklarn
gizli
yaplmasna
iaret
etmektedir.
Zira
mkafatn
verecek
kimse
btn
gizliliklerden
haberdardr
ve
insanlar
190

cezalandracak olan Allah-u Teala ayn

zamanda herkesin hesabn da ok iyi
bilmektedir.bilmektedir.

(216)



216. Sava, hounuza gitmedii halde
size
farz
klnd.
htimal
ki
holanmadnz ey sizin iyiliinizedir
ve ihtimal ki sevdiiniz bir ey sizin
ktlnzedir. Siz bilmezsiniz, Allah
bilir.

Tefsir
nceki ayet infak ile ilgiliydi bu ayet mal
ve can hususunda fedakarlk etmekle
ilgiliydi. Ve bu ikisi fedakarlk meydannda
omuz omuza hareket etmektedir.
Sz konusu ayet dmanla savamann
zaruri bir emir olduunu, bu amelin
Mslmanlara yazldn ve farz olduunu
beyan etmektedir. Ama beer tabiatyla
zorluklara tahammlden skntya dmekte
ve bu durumu ho grmemektedir. nsan
rahatl
ve
mutluluu
daha
ok
ister.htimal ki holanmadnz ey sizin
iyiliinizedir. cmlesi de dmanla savan
insanlarn
lmne,
skntsna
mali
zararlarna, emniyetsizlik ve rahatszlna
sebeb olduu asndan usulen insana ar ve
zor geldiine iaret etmektedir. Geri her
191

zaman iin mukaddes hedefleri uruna her

trl fedakarlktan ekinmeyen fedakar
insanlar da vardr. Ama insanlarn ou
zikredilen
deliller
esasnca
cihad
ve
fedakarlktan iddetle kanmaktadr.
Alemlerin yaratcs kesin bir ifadeyle bu
dnce tarzn iddetle knamakta, yzlerine
yepyeni bir pencere amaktadr. Sizler hangi
iin daha hayrl olduunu bilemezsiniz.
Sevmediiniz eyler pekala iyilik, sevdiiniz
eyler pekala ktlk olabilir. Tm gizli
srlar bilen sadece Allah-u Tealadr. Ama
aratrmac, akll ve uyank insanlar bu
hkmlerin baz srlarn bilebilir. Bu ayet
tekvini (yaratsal) ve terii (yasama)
kanunlarda temel bir ilkeye de iaret
etmektedir. nsanda bu kanunlar karsnda
tam
bir
teslimiyet
ruhunu
terbiye
etmektedir.
nsan
Allah-u
Tealann
kanunlar
karsnda
kendi
tehis
ve
alglay
biimlerini
hkmlerin
ls
karar
klmamaldr. Zira hi phesiz onlarn ilmi,
her adan snrl ve yok denecek kadar azdr.
Bilinmezlikler karsnda denizde bir damla
konumundadr.
O halde Allah-u Tealann ilminden; her
adan sonsuz olan o snrsz ilimden
kaynaklanan kanunlar karsnda itiraz haleti
ierisinde olmamalyz. Bu ilahi kanunlarn
tmnn
bizim
faydamza
olduunu
bilmeliyiz. Bu kanunlar ister zekat ve cihat
gibi yasamayla ilgili kanunlar olsun veya
lm ve gelecekle ilgili gizli ilimleri ifade
192

eden yaratsal kanunlar olsun hi fark

etmez.
Velhasl cihat da slam dininin nemli
detaylarndan biridir. Peygamber-i Ekrem
(Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) ve Ehl-i Beyt
imamlarndan nakledilen bir ok rivayetler de
cihadn nemi ve faziletini vurgulamaktadr.
CamiusSaadet
kitabnda
Nebiyy-i
Ekremden (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
nakledilen bir rivayette yle yer almtr:
Allah-u Teala yoluyla cihada oranla iyi
ameller dalgal denize oranla su stndeki
kpk gibidir.1
mam Sadkdan (Allahn selam zerine olsun) ise
yle rivayet edilmitir:
Cihat farzlardan sonra en stn eydir.2
Hakeza Peygamber-i Ekremden (Allahn selam
ona ve Ehl-i Beytine olsun) yle rivayet edilmitir:
Cennetin mcahitler kaps diye sylenen
bir kaps vardr.3
Cihat sadece slam dinine zg bir ey
deildir. Dier ilahi dinlerce de onanmtr.
Nitekim Tevrat; Tesniye Seferi, 7, 13 ve 20.
bablar, k Seferi 22. bab ve Saylar Seferi
31. babda Hz. Musann srail Oullar
dndaki kabilelerle ilgili verdii sava
emrini beyan etmektedir.
Hakeza Matta ncili 10. bab 34. cmle ve
Luka ncili 19. bab 28. cmle ile 32. bab 36.
cmlede Hz. Mesih'in (Allahn selam zerine olsun) de
1 Biharul- Envar, c. 100, s. 98- 70. hadis
2 Biharul- Envar, c. 100, s. 25- 22. hadis ve c. 99, s. 10, 28. hadis
3 Biharul- Envar, c. 8, s. 186, 153. hadis

193

cihad
ile
emr
olunduu
aka
anlalmaktadr. Ama maalesef ashab ve
taraftar olmad iin bu grevi yerine
getirememitir. Hakeza Kuran-i Kerimde
kafir ve mriklerle savaan gemi baz
peygamberlerin
kssalar
zikredilmitir.
Maide suresi, 27. ayet ve benzeri bir ok
ayetlerde bu gerek ak bir ekilde dile
getirilmitir.

) (217

)(218










217.
Sana
haram
aydaki
sava
sorarlar. De ki: O ayda savamak byk
sutur. Allah yolundan alkoymak, Ona
kfretmek,
Mescidi
Haram'a
engel
olmak ve halkn oradan karmak ise
Allah katnda daha byk sutur. Fitne
karmak
ise
ldrmekten
daha
byktr. Gleri yeterse, dininizden
dndrnceye
kadar
sizinle
savaa
devam ederler. inizden dininden dnp
kfir olarak len olursa, bunlarn ileri
194

dnya ve ahirette boa gitmi olur. te

cehennemlikler onlardr, onlar orada
temellidirler.
218. man edenler, hicret edenler ve
Allah yolunda cihat edenler Allahn
rahmetini umarlar. Allah balar ve
merhamet eder.
Nzul Sebebi
Bu ayetin Abdullah bin Cah hakknda
nazil olduu sylenmitir. Rivayet edildii
zere Bedir savandan nce Peygamber
(Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) Abdullah bin
Cah yanna ard, kendisine bir mektup
verdi ve onu muhacirlerden 80 kiiyle birlikte
sefere gnderdi. Ona iki gnlk yol aldktan
sonra mektubu amasn ve bu mektupta
okuyaca emirler dorultusunda hareket
etmesini emretti. Abdullah bin Cah iki gn
yol aldktan sonra mektubu at ve mektupta
yle yazl olduunu grd: Mektubu ap
okuduktan sonra (Mekke ve Taif arasnda
kalan) Nihle denilen yere kadar git, orada
Kureyin durumunu aratr ve grdklerini
bana bir rapor olarak ilet.
Abdullah bin Cah olay yanndakilere de
iletti ve yle dedi: Peygamber (Allahn selam ona
ve
Ehl-i
Beytine
olsun)
beni bu yolda sizi
zorlamaktan men etmitir. O halde her kim
ahadete hazr ise benimle gelsin, her kim de
istiyorsa
geri
dnsn.
Beraberinde
bulunanlarn hi biri dnmedi ve onunla
beraber yola koyuldular. Nihle denilen yere
varnca ilerinde Amr bin Hazreminin de
195

bulunduu bir Kurey kafilesine rastladlar.

Haram aylardan biri olan Recep aynn son
gnlerinde olduklar iin de onlara saldrmak
hususunda
birbiriyle
meveret
ettiler.
Bazlar yle dedi: Eer bugn onlardan el
ekecek
olursak
harem
blgesine
gireceklerdir ve artk onlara saldrmamz
mmkn olmayacaktr.
Sonunda
cesur
bir
ekilde
onlara
saldrdlar. Amr bin Hazremiyi ldrerek
kafileyi iki esir ile birlikte Peygamberin
yanna getirdiler. Peygamber onlara yle
buyurdu:
Ben
sizlere
haram
aynda
saldrmanz emretmemitim.
Peygamber bu yzden ganimet ve esirlere
de karmad. Mcahitler rahatsz oldular ve
Mslmanlar onlar knamaya baladlar.
Mrikler
de
Mslmanlar
knayarak
Muhammedin (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
haram aylarnda sava, kan dkclk ve
esareti helal saydn yaydlar. te bu
esnada yukardaki ayet nazil oldu. Bu ayet
nazil olduktan sonra Abdullah bin Cah ve
beraberindekiler bu yolda cihat sevabn elde
etmek iin altklarn ifade ettiler ve
Peygambere (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
mcahitlerin sevabna eriip erimediklerini
sordular. Bunun zerine de man edenler,
hicret edenler... ayeti nazil oldu.1
Tefsir
Nzul sebebinde de beyan edildii zere
bu ayet haram aylarda cihat ile ilgili sorulan
1 Sire- i bn- i Hiam, c. 2, s. 252,

196

sorulara cevap mahiyetini tamaktadr.

Kuran- Kerim ak bir ekilde haram aylarda
savamay, haram klm ve bunu byk bir
gnah saymtr. O ayda savamak byk
sutur.
Ama Allah-u Tealaya kfr eden, insanlar
doru yola hidayetten alkoyan, Mekke
sakinlerini dar sren ve hayvan ile
bitkilerin dahi dokunulmazlnn olduu ilahi
emniyet hareminin hrmetini ineyen
mriklerin
haram
aylarda
yanllkla
savama
hatasna
den
Mslmanlar
eletirme
hakkna
sahip
olmadn
vurgulamaktadr. Ayrca mrikler fitne
kararak; yani bozuk, kfr ve putperestlikle
kark bir evre yaratmak, hakikati arayan
insanlar bask altna almak ve tevhit dinine
ynelmelerine engel olmakla byk bir
gnaha dmlerdir. Bu gnahlar derece
bakmndan haram aylarda savamaktan
daha byktr.
Fitne karmak ise ldrmekten daha
byktr.
Daha sonra ayet Mslmanlara hitap
ederek
onlara
mriklerin
kt
propagandalarn etkisinde kalmamalarn
hatrlatmakta ve onlara mriklerin srekli
tetikte beklediini ve bulduklar ilk frsatta
da kendilerini slam dininden evirmeye
yelteneceklerini haber vermektedir.
Kuran- Kerim bu konuyu nlemek iin
byk bir tehlike uyarsnda bulunmaktadr.
Mslmanlardan hak dinden yz evirenlerin
ve kafir olarak lenlerin dnya ve ahiretteki
197

tm amellerinin bu kfrleri sebebiyle batl

olacan, hi bir etkinliinin kalmayacan
ve
bu
sebeple
srekli
ilahi
azapta
kalacaklarn
beyan
etmektedir.
Bu
ayetlerden de zetle anlald zere hept
kelimesi amellerin batl ve etkisiz hale
gelecei anlamndadr. Bazlar bu kelimenin
kken
itibariyle
hebete
kknden
trediini sylemileridir. O halde sz konusu
ayet ile hept kelimesini ieren dier
ayetlerin geneleninden de anlald zere
kfr ve irtidat olay, amellerin insann
saadetindeki
etkilerini
tmyle
yok
etmektedir. Oysa iman amele bir ruh
vermekte ve insann mutluluk ve saadete
erimesine sebep olmaktadr. Nitekim eer
kfrden sonra birisi iman edecek olursa
amelleri hayat kazanr ve saadetinde etkin
olur. Ama her kim imandan sonra kfre
ynelirse tm amelleri etkisiz hale gelir,
dnyevi ve uhrevi saadetinde hi bir etkinlii
kalmaz. Elbette kfr zere dnyadan g
etmedike tmyle saadetten mit kesmek
de yersizdir. Eer irtidat halinde lrse artk
amellerinin batl ve etkisiz oluu kesinlik
kazanm olur ve insan bylece ebedi bir
ekavete der.
Bu ayet ayrca u nkteye de iaret
etmektedir: Allah-u Teala yolunda cihad eden
baz mcahitler bilgisizliklerinden veya
ihtiyatszlklarndan kaynaklanan birtakm
hatalara debilir. Nitekim Abdullah bin Cah
olay da bunun ak bir rneidir ama, Allahu Teala yaptklar byk hizmetler ve doru
198

abalar
sebebiyle
balayacaktr.Allah
balar
merhamet eder.

onlar
ve

(219)
219. Sana iki ve kumar sorarlar, de
ki kisinde hem byk gnah ve hem
insanlara baz (maddi) faydalar vardr.
Gnahlar faydasndan daha byktr.
Ne infak edeceklerini sana sorarlar, de
ki: Aff. (Orta yolu tutturarak artan
veya maln en iyisini) Bylece Allah
dnesiniz diye size ayetleri aklar.
Tefsir
Birinci soru arap ve kumar ile ilgilidir
hamr kelimesi lgatte rt anlamndadr.
Kadnlarn ban rttkleri ve hicaba riayet
ettikleri
paraya
hmar
denmektedir.
Alkoll iecekler de insann tehis gcn
yok ettii ve gerekte akl rtt iin
hamr olarak adlandrlmtr.
Hakeza meyser kelimesi de yusr
kelimesinden tremi olup, kolay tutulmu,
basite alnm anlamndadr. Adeta kumarda
her iki taraf da birbirinin maln kolayca
almak istemektedir. Bu ayet onlarn sorduu
soruya cevap olarak yle buyurmaktadr:
arap ve kumar byk bir gnahtr. Ayn
199

zamanda bir takm menfaatleri de vardr.

Belki de bu menfaatler arap tccarlarnn
zm ekimi, kuru zm yapm, arap satm,
vergi alm, gmrk ve gei paras, ya da
kumarhaneleri altrmakla elde ettikleri
karlara iaret ediyor olabilir. Ama bu ikisinin
gnah ve zarar zahiri menfaatlerinden daha
oktur. Burada eitli tefsirlerde arap ve
kumarn zararlar hususunda nakledilen
eyleri ksaca da olsun aktarmak istiyoruz:
1- mrn ksalmas
2- ocuklarn zellikle de sarho iken
kurulan cinsel ilikinin akabinde vcuda
gelen ocuklarn doumundaki olumsuz
etkiler
3- Ahlaki fesadn yaylmas ve hrszlk,
yaralama, cinsel sular, tehlikelerin art ve
trafik kazalar gibi bir ok cinayet trendinin
art kaydetmesi,
Bilginler yle demektedir: Eer devletler
arap satan yerlerin yarsn kapatacak
olursa, biz de hastanelerin ve tmarhanelerin
yarsn kapatrz.
Kumar da heyecan, sinirsel hastalklar,
beyin ve kalp sekteleri, kalp atlarnn
ykselii, itahszlk ve solgunluk gibi bir ok
hastalklarn
varlk
nedenidir.
Nitekim
aratrmaclar
da
cinayetlerin
yzde
otuzunun kumardan kaynaklandn ifade
etmilerdir. Ayrca kumar lke ekonomisinin
geliiminde ykc etkilere sahiptir ve i
enerjisini tmyle yok etmektedir. Gayr-i
slami baz lkelerde de son yollarda kumar
yasaklanm ve kanunsuz ilan edilmitir.
200

rnein ngiltere 1853, Amerika 1855de

eski Rusya, 1854de ve Almanya ise 1873
ylnda kumar yasak ilan etmitir. Ama
baknz bugn nasl hareket edilmektedir!
Ayette geen ikinci soru ise infak ile
ilgilidir ve hangi eyin infak edilmesi
gerektii sorulmaktadr.
Cevap olarak aff diye buyurulmaktadr.
Af
kelimesi
lgatte;
balamak
ve
grmezlikten gelmenin yan sra orta yol,
fazla miktar ve maln en iyi blm
anlamlarna da gelmitir. Bu anlamlardan her
biri de sz konusu ayet ile uyum iindedir.
Aftan maksat btn bu anlamlarn hepsi de
olabilir. Yani eer infak etmek isterseniz orta
yolu tutturmal ve tm mallarnz bir anda
infak etmemelisiniz. Aksi taktirde bizzat
kendiniz muhta duruma dersiniz. Ayrca
infak ve ba esnasnda mallarnzn en
iyisini veriniz. Zira Kuran- Kerim'de yle
buyurulmaktadr: Sevdiiniz eylerden
infakta
bulunmadka
iyilie
eriemezsiniz.
Mesajlar ve Nkteler
1- Davran ve tavrlarnzda insafl olunuz.
Ayette arap ve kumarn faydalar da
grmezlikten
gelinmemitir
ve
konuyu
insanda
akl
ve
tefekkr
gcn
canlandracak bir ekilde beyan etmektedir.
2- arap ve kumar, her ikisi de cisim ve
ruhun bozulu nedeni ve gaflet vesilesidir. Bu
yzden
Kuran-
Kerimde
yan
yana
zikredilmitir.
201

3- Akl ve huzurunuzu korumaya alnz.

arabn haram klnmasyla akl ve fikir;
kumarn haram klnmasyla da ruhsal ve
ekonomik salk ve huzur korunmutur.
4- Tefsir kitaplarnda da yer ald zere
arabn haram kln aamal ve tedrici bir
ekilde
gereklemitir.
nsanlar
arap
itikleri iin ayetler tedrici bir ekilde onlar
bu haram kabule hazrlad. Nahl suresi 67.
ayet yle buyurmutur: ra ve gzel rzk
elde edersiniz.
Bu vesileyle sarho edici ieceklerin gzel
rzk olmadna iaret edilmitir. Daha sonra
sz konusu ayet nazil oldu: kisinde hem
byk gnah ve hem insanlara baz (maddi)
faydalar vardr. Gnahlar faydasndan daha
byktr.
Bu ayette ise arap ve kumarn zararlarnn
faydalarndan daha ok olduu beyan
edilmitir. Daha sonra da u ayet nazil oldu:
Sarhoken,
ne
dediinizi
bilene
1
kadar...
Son olarak da arap ve kumar ak ve
srekli bir ekilde haram klnd: ki,
kumar, putlar ve fal oklar phesiz eytan ii
pisliklerdir.2
Peygamberden (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine
olsun) ise yle rivayet edilmitir: Her sarho
edici ey haramdr. Allah-u Teala araba,
(arap yapma amacyla) zm skana,
iresini
alana,
satcsna,
alcsna,
1 Nisa suresi 43. ayet
2 Maide suresi 90. ayet

202

sunucusuna, parasn yiyene, ykleyene,

yklenilene, ve ienine lanet etmitir.1

(220
220. (Ayetleri aklar ki) Dnya ve
ahiret hakknda (dnesiniz)! Sana
yetimleri sorarlar, de ki: Onlarn ilerini
dzeltmek hayrldr. Eer onlarla bir
arada yaarsanz, artk onlar sizin
kardelerinizdir.
Allah
dzeltenden
bozan
ayrt
etmesini
bilir.
Allah
dileseydi
sizi
zora
sokard.
Allah
phesiz gldr, hikmet sahibidir
Tefsir
Dnya ve ahiret hakknda... cmlesi
nceki ayetin sonunda yer alan infak ile
ilgilidir. Yani infak dnya ve ahiret huzuru
iin olmaldr. Dnyada zorlua decek
ekilde tm mallarnz infakta bulunmaynz.
Hakeza sizi uhrevi sevaptan mahrum kalacak
ekilde cimrilik de etmeyiniz.2
Hakeza nceki ayette iaret edilen
tefekkr ile de ilgili olabilir. Yani insan
dnyevi ve uhrevi konularda tefekkr
etmelidir. Ahireti iin dnyadan bir eyler
kazanmal; yaratl ahiret, varlk srlar ve
1 Usul- i Kafi, c. 6, s. 398
2 Merhum ilahi- i Kumeinin tercmesi

203

kanunlar
hakknda
tefekkr
etmelidir.
Mmkn olduu kadaryla konular dnce
ve aklla kabul etmelidir. Her ne kadar tm
srlar bilmek ilahi kitaplar kabul etmenin
art olmasa da mmkn olduu kadar
dnmeli, tefekkr etmelidir. 1
Ama yetimlerin sorulmas hakknda ise
tefsir kitaplarnda yle yer almtr: Nisa
suresi 9. ayet nazil olup yetim mal yemenin
ate yemek olduu belirtilince evlerinde
yetim bytenler byk bir panie kapldlar
ve hatta bazlar yetimleri evlerinden dar
attlar. Bazlar yetimlerin yemek ve taban
bile ayrdlar. Bylece hem yetimler ve hem
de ev sahipleri iin bir ok zorluklar vcuda
geldi. Bunun zerine Peygamber-i Ekremin
(Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) huzuruna
vararak
yetimlere
nasl
davranlmas
gerektiini sordular. Peygamber (Allahn selam
ona ve Ehl-i Beytine olsun) onlara yle cevap verdi:
Yetimlerin ilerini islah etmek daha iyidir.
Mallar mallarnza karyor diye onlar terk
etmek ve sorumluluktan kamak doru
deildir.
Onlar
sizin
kardelerinizdir.
Mallarnn
mallarnzla
karmasndan
maksat onlarn mallarn yemek ve bitirmek
olmad taktirde bir sakncas yoktur. Allah-u
Teala iyiyi ktden ayrt etmekte ve sizleri
zorlua drmek istememektedir. Allah-u
Teala gl ve hikmet sahibidir.

1 El- Mizan tefsiri ilgili ayetin tefsirinde.

204

Mesajlar ve Nkteler
1- Yetimler ne kleniz ne de evlatlarnzdr;
kk
kardeleriniz
ve
sizlerin
bir
parasdr.kardelerinizdir Dolaysyla da
bizimle birlikte ayn artlarda yaamaldr.
2- Yetimlerin iini terk etmek maslahat
deildir. Aksine hayr niyet ve kardelik
gzyle adil bir ekilde almak maslahattr.
3- slah edici gzkmek nemli deildir,
zira Allah-u Teala islah ediciyi bozguncudan
ayrt etmektedir. slah ediyorum diye sakn
yetimlerin maln yemeyiniz veya fesat
korkusuyla onlar terk etmeyiniz.
4- Ayetin tefsirinde okuduumuz nzul
sebebine
tevecchen
slam'da
insann
gcn aan bir teklif sz konusu deildir.
5- Yetimlerin durumu hakknda yaplan her
hangi bir islah tr bir deerdir. slah
kelimesi mutlak bir ifadeyle beyan edilmi ve
bu vesileyle ekonomik, ilmi, pedagojik ve
dini islahlar da kaplamtr

)









(221
221. Allah'a irk
onlar imana gelinceye
man eden bir cariye,
mrik bir kadndan
205

koan kadnlarla
kadar evlenmeyin.
hounuza gitse de
daha iyidir. man

edinceye kadar puta tapan erkeklerle

mmin kadnlar da evlendirmeyin. man
eden bir kle, hounuza gitmi olsa da,
mrik bir erkekten daha iyidir. te
onlar atee arrlar, Allah ise izniyle
cennete ve mafirete arr ve insanlara
ibret alsnlar diye ayetlerini aklar.
Nzul Sebebi
Mersed adnda cesur ve slam kabul
etmi birisi Mekkeye girdi. Orada cahiliye
dneminde tand Anak adnda gzel bir
kadnla karlat. O kadn gemite olduu
gibi kendisini gnaha davet etti, ama bir
Mslman olan Mersed onun bu teklifini
kabul etmedi. Bunun zerine kadn kendisiyle
evlenmek istediini syledi. Mersed bu iin
Peygamber-i Ekremin (Allahn selam ona ve Ehl-i
Beytine olsun) emrine bal olduunu syledi.
Mersed ii bittikten sonra Mekkeye geri
dnd ve olay Peygambere (Allahn selam ona ve
Ehl-i Beytine olsun) bildirdi. Bunun zerine sz
konusu ayet indi ve mrik ve putperest
kadnlarn Mslman erkeklerle evlenme
liyakatna sahip olmad beyan edildi.
Tefsir
Nikah kelimesi lgat asndan cinsel
iliki ve evlilik badr. slam evlilik hayatna
verdii nem, veraset hususundaki kesin
etkileri ve ailevi terbiye ortamnn ocuklarn
kaderini belirlemedeki etkinlii sebebiyle e
seimi iin eitli artlar beyan etmitir.
Mrik kadn Mslman erkekle evlenme
206

liyakatine sahip olmad iin e seilse bile

genetik asndan ocuklar o mrik kadnn
ruh ve niteliklerini tayacaktr. Doduktan
sonra da onun kucanda byd taktirde
kt bir akbete duar olacaktr. te bu
yzden Kuran- Kerim bu ayette mrik ve
putperest kadnlarla evlenmeyi yasaklamtr.
Bundan da te slamda yabanc kabul edilen
mrikler evlilik sebebiyle Mslmanlarn
evine girecek olurlarsa slam camias dahili
dmanlarn ve kargaalklarn penesine
der ve saflar birbirinden kolayca ayrt
edemez. Bu yzden bunlarla evlenilmemesini
tavsiye etmektedir. Ama yine de onlara tm
kaplar
kapatmamakta,
Mslmanlarla
evlenmeleri iin bir tek yol gstermektedir::
man ettikleri taktirde evlenme liyakatini
elde ederler.
Allah'a irk koan kadnlarla onlar
imana gelinceye kadar evlenmeyin. man
eden bir cariye, hounuza gitse de
mrik bir kadndan daha iyidir.
Mmin erkeklerin mrik ve putperest
kadnlarla evlenmesi ayetin banda nehy
edilmi ise de bu cmlede kafir ve mrik
erkeklere kz verilmemesi emredilmitir.
Mmin cariyeler her ne kadar mal ve gzellik
sahibi olsa da zgr kafirlerden daha stn
ve evlilie layk olduu gibi, imanl erkek
kleler de yakkl ve ahsiyetli kafirlerden
daha stn ve evlilie daha layktr. Elbette
mmin
kadnlarn
kafirlerle
evlenmesi
kfrlerinde
sabit
kaldklar
mddete
yasaklanmtr. Ama iman ettikleri taktirde
207

onlarla evlenmenin hi bir sakncas yoktur

ve bu ayetin banda iaret edilen dn
yoludur.
te onlar atee arrlar, Allah ise
izniyle cennete ve mafirete arr.
Bu cmlede imanl kimselerin mrik ve
putperest kimselerle evlenmesinin haram
oluunun sebebi beyan edilmitir. Mriklerle
evlenmenin haram oluunun sebebi onlarn
muaerette bulunduu kimseleri ve zellikle
de etkileme ve etkilenmenin daha ok olduu
evlilik asndan muaerette bulunduklar
kimseleri putperestlikten kaynaklanan kt
ruh haletlerine ve putperestlie davet etme
ihtimalidir.. Bunun da sonu Allah-u Tealann
gazap ateidir. Onlarla zellikle de evlilik
yoluyla tanmak; Allah-u Tealay unutmak
ve
Allah-u
Tealadan
uzaklamak
anlamndadr. Oysa mminler sahip olduklar
iman ve imandan kaynaklanan yce insani
sfatlar sebebiyle muaerette bulunduu
kimseleri imana ve akbeti cennet, ilahi
balanma ve mafiret olan faziletlere davet
ederler.
Burada mminin Allah-u Teala ile kurduu
yakn ve iddetli iliki sebebiyle Allah-u Teala
da mminlerin ad yerine kendi adn beyan
etmitir.
Allah ise izniyle cennete ve mafirete
arr.
insanlara ibret alsnlar diye ayetlerini
aklar.
Allah-u Teala insanlara kendi ayetlerini
beyan etmekte; eri hkmleri, pratik
208

grevleri ve ahlaki buyruklar detaylca

aklamaktadr. Hakeza insanlar dnyevi ve
uhrevi felaketlerden kurtulu ve saadet
yoluna hidayet eden afaki ve enfsi (isel ve
dsal) ayetlerini de kendilerine gelmeleri,
hidayet bulmalar, itaat ve gnah tanmalar,
gnahlardan
uzaklamalar
ve
itaat
etmelerini iin tmyle izah etmektedir.

(222)




222. Sana, kadnlarn ayba hali
hakknda da sorarlar, de ki: O bir
ezadr. Ayba halinde iken kadnlardan
el ekin, temizlenmelerine kadar onlara
yaklamayn.
Temizlendikleri
zaman,
Allahn size buyurduu yoldan yaklan.
Allah phesiz daima tvbe edenleri
sever, temizlenenleri de sever.

Nzul Sebebi
Kadnlar her ay en az ve en ok on gn
olmak zere adet grmektedirler. Adet kan
kadnn rahminden kan ve fkh kitaplarnda
yer alan zel bir takm artlar haiz kandr.
Kadn byle bir durumda haiz ve o kan da
hayz
kan
olarak
adlandrlmaktadr.
Yahudi ve Hristiyanlarn u andaki mevcut
dininde, adet gren kadnlarla cinsel iliki
kurma hususunda birbiriyle elien hkmler
209

mevcuttur ve herkes iin bir belirsizlik

iindedir.
Yahudilerden bir grubu adet gren
kadnlarla muaerette bulunmann mutlak
ekilde haram olduunu sylemektedir. Hatta
onlarla bir eyler yemek, ayn sofrada
oturmak, ve bir odada yaamak bile
haramdr. rnein adet gren kadnn
oturduu
yere
erkein
oturmamas
gerektiini, oturduu taktirde elbisesini
ykamas icab ettiini, yoksa necis hkmnde
bulunduunu sylemektedirler. Hakeza erkek
onun yatanda yatarsa bedenini ve elbisesini
ykamaldr. zetle bu mddet boyunca
kadn, kirli ve saknlmas gereken bir
varlktr. 1
Bu grup karsnda yer alan Hristiyanlar
ise yle demektedir: Adet gren ve
grmeyen kadn arasnda hi bir fark yoktur.
Onlarla her trl muaerette bulunmak,
hatta cinsel ilikide bulunmak sakncaszdr.
Arap mrikleri zellikle de Medinede
yaayan mrik Araplar Yahudilerin adet ve
ahlak zereydiler. Adet gren kadnlara
Yahudiler gibi davranyor ve adet mddetince
onlardan uzak duruyorlard. te dinlerdeki
bu ihtilaflar ve ifrat ve tefritler baz
Mslmanlarn bu konuyu Peygamber-i
Ekreme (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
sormasna sebep oldu. Onlara cevap olarak
da sz konusu ayet nazil oldu:

1 Tevrat/Levililer seferi, 19 ila 29. cmleler

210

Tefsir
Mehiz kelimesi Arap edebiyat istilahnca
masdar- mimidir. (bana mim harfi
getirilen mastar trdr.) ve burada hayz
anlamndadr. O halde ayetin anlam udur:
Ey Peygamber! Sana hayz ve hayzn
hkmlerini soruyorlar onlara cevap olarak
deki: o bir eziyet ve skntdr.
Gerekte bu cmle sonraki cmlede beyan
edilen adetli kadnlarla cinsel ilikiden
saknlmas hkmnn felsefesini beyan
etmektedir. Zira adetli kadnlarla cinsel
ilikide bulunmak duygusal adan ho
olmad gibi bugnk tp ilminin de kabul
ettii bir ok zararlar da vardr. 1
Ayba halinde iken kadnlardan el
ekin, temizlenmelerine kadar onlara
yaklamayn. Adet gren kadnlarla cinsel
iliki
kurmay
yasaklayan
ve
adetli
kadnlardan uzak durulmasn ifade eden
ayetin ilk cmlesi ilk bakta Yahudilerin
gnmzdeki
dini
hkmleriyle
rtmektedir.
Ama
Allahn
size
buyurduu yoldan yaklan.
cmlesi
temizlendikten sonra kadnla cinsel iliki
kurmann caiz olduunu belirttii iin adet
mddetince kadndan uzak durulmasnn
sebebinin de sadece cinsel iliki olduunu
beyan etmektedir. Bu hesap esasnca slam
adet gren kadnlar hususunda orta yolu
tutmutur. Aslnda slam tm konularda orta
yolu takip etmektedir. Her trl ifrat ve
tefritten
uzak
durmutur.
Burada
da
1 Bu konuda daha fazla aratrma iin ilgili tp kitaplarna mracaat ediniz.

211

Yahudilerin arlklarn nleyerek cinsel

iliki dnda kadnlarla her trl muaerette
bulunmann bir sakncasnn olmadn
beyan etmektedir. Ayn ekilde adetli
kadnlarla iliki hususunda hi bir engel
tanmayan Hristiyanlar da reddetmektedir.
Bylece kadnn saygnln ve ahsiyetini
koruyarak aalanmasn nlemi, kadn ve
erkek iin bir ok hijyenik zararlar tayan
ilikileri yasaklamtr.
Caiz olan cinsel iliki
Temizlendikleri zaman, Allahn size
buyurduu yoldan yaklan. ayetin bu
blm gerekte kadnlar ile caiz olan iliki
trn beyan etmektedir.
Temizlendikleri zaman... cmlesinden
de anlald zere kadnlar adetten
temizlenir temizlenmez onlarla cinsel ilikide
bulunmann hi bir sakncas yoktur. Zira bu
cmle hayz kannn kirlilik ve eziyet
olduunu beyan eden cmlenin hemen
ardnda yer almtr. Yani kadnlar, kirlilikten
temizlenir temizlenmez bu saknca da
ortadan kalkmaktadr.
Temizlendiklerinde
cmlesini
kadnlarn gusletmesi diye tefsir etmek
ayetin zahiriyle uyumlu deildir. Zira ayetin
balangcnda gusln farz oluu hakknda hi
bir
sz
yoktur.
Baka
bir
tabirle,
temizlenmelerine kadar
cmlesinin
zahiri hkmnce cinsel ilikiyi kurmann
sakncas sadece kadnlarn kirli olduu sre
zarfnda geerlidir ve netice ifade eden ve
212

fa edatyla balayan temizlendikleri

zaman cmle ise nceki cmlenin anlamn
ifade etmektedir. Yani kadn temizlendikten
sonra bu yasak da ortadan kalkmaktadr. Bu
da alimlerimizin fkhta kabul ettii grtr.
Dolaysyla fakihlerimizin de fetva verdii
gibi kadn adetten temizlendikten sonra
gusletmeden
nce
de
cinsel
ilikide
bulunabilir.
Yukarda verdiimiz izahtan da anlald
zere
temizlendiklerinde...
cmlesi
bazlarnn dndnn aksine gusle
delalet
etmemektedir
ve
gusln
farz
oluunun baka bir delili vardr.
Allahn size buyurduu yoldan...
cmlesi ise Allah-u Tealann emrettii
esasnca cinsel iliki kurulmasn beyan
etmektedir. Bu cmle nceki cmleyi tekit
etmektedir. Yani sadece kadnlar temiz
olduu halde cinsel iliki kurabilirsiniz. Adetli
olduu mddete cinsel iliki kuramazsnz.
Ama ayetten daha geni bir anlam karmak
da mmkndr. Yani kadn temizlendikten
sonra cinsel iliki Allah-u Tealann belirledii
erevede
olmaldr.
Bu
emir
Allah-u
Tealann hem tekvini (yaratsal) hem de
terii (yasama) emrini kapsamaktadr. Zira
Allah-u Teala beer trnn bekas iin iki
farkl cins arasnda bir istek ve ekicilik
yaratmtr. Bu yzden cinsel iliki her iki
tarafa da zel bir lezzet vermektedir. Ama
kesin bilindii gibi bundan hedef neslin
bekasdr. Bu ekicilik ve lezzet ise o hedefin
nkoullar konumundadr. Dolaysyla cinsel
213

lezzetler de neslin bekas yolunda olmaldr.

Bu yzdendir ki bu tekvini emirden sapma
anlamn
tayan
mastrbasyon,
homoseksellik ve benzeri (anal seks ve
lezbiyenlik
gibi)
cinsel
iliki
trleri
yasaklanmtr. Zira bunlarn hi birisi cinsel
ilikide gzetilen hedefi temin etmemektedir
ve bu hedef yolunda gereklememektedir.
Ayrca zaten bir ok zararlar da sz
konusudur.
Allah phesiz daima tvbe edenleri
sever, temizlenenleri de sever.
Tevbe kelimesi gnahtan dn ve Allah-u
Tealaya isyandan pimanlk anlamndadr.
Tevbenin temel esas vardr:
1- Gemite Allah-u Tealaya isyan ettiini
bilmek
2- Gnahtan piman olmak,
3- Gelecekte bu gnah bir daha
ilememeye ve gemiini telafi etmeye karar
vermek.
4- Herhangi bir insanda bu durum ortaya
ktnda o
geekten tevbe etmitir ve
yapt ite tvbedir.
Tevbenin daha fazla aklamas ve artlar,
ilgili ayetlerde beyan edilmitir. Bu ayette yer
alan tathir kelimesinden maksat ise gnaha
bulamamak ve Allah-u Tealaya isyandan
uzak durmak anlamndadr.
Bu
cmlenin
ayetin
sonunda
zikredilmesinin sebebi de udur: Allah-u
Teala adet gren kadnlarla cinsel ilikiyi
yasakladktan
sonra
baz
kimselerin
igdlerinin
basks
altnda
kalarak
214

kendilerini kontrol edememesi ve Allah-u

Tealann emrinin aksine gnaha dmesi
olas olduundan tevbe yolu da beyan
edilmitir. Bylece bu kimseler tevbe
kapsnn kapanmadn grecek ve Allah-u
Tealann
rahmetinden
mit
kesmeyeceklerdir. Bu yzden tevbe ettikleri
taktirde Allah-u Tealann muhabbet ve
sevgisine eriebilecekleri beyan edilmitir.
Elbette bata kendini kontrol edip bu gnaha
dmeyenler Allah-u Tealann sevgi ve
ltfnde daha byk bir paya sahiptirler.

(223
223. Kadnlarnz sizin tarlanzdr,
tarlanza istediiniz gibi gelin. Kendiniz
iin nceden (salih amellerle) hazrlk
yapn, Allah'tan saknn. Ona, hi
phesiz kavuacanz bilin, bunu iman
edenlere mjdele
Tefsir
Beer trn korumann bir yolu
Bu
ayette
kadnlar
bir
tarlaya
benzetilmitir. Elbette bazlar iin slamn
insanln yarsn tekil eden kadnlar
tarlaya benzetii ar gelebilir. Oysa bu
benzetmede ok ince nkteler mevcuttur.
Gerekte Kuran- Kerim bu beyanyla kadnn
insanlk toplumundaki varlk zaruretini
betimlemektedir.
Yani
kadn
sadece
215

ehvetleri tatmin etme arac deildir. Aksine

beer trnn hayatn devam ettirmenin
yegane yoludur.
nsan yaamn srdrmek iin yemee
muhta olduu ve yiyecek maddelerini ekip
bimeden
yaayamayaca
gibi
beer
trnn bekas iin de kadnn varl
zaruridir.
Bu sz kadna sadece bir ehvet arac
gzyle bakanlara bir uyar saylmaktadr.
Kendiniz
iin
nceden
(salih
amellerle) hazrlk yapn.
Bu cmle cinsel ilikiden maksadn sadece
lezzet
ve
ehvet
olmadna
iaret
saylmaktadr. manl kimseler bu ilikiyi
layk bir nesil yaratmak ve terbiye etmek iin
kurmaldr. Bu mukaddes terbiye grevini
manevi bir azk olarak yarn iin imdiden
gndermelidir. Bylece Kuran- Kerim e
seiminde, neticesi salih ocuklar terbiye
etmek ve insani/ toplumsal byk bir azk
temin etmek olan bir takm kaidelere uymas
gerektii noktasnda uyar yapmaktadr.
Peygamberden (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine
olsun) yle rivayet edilmitir:
insan lnce u ey dnda tm
amelleri kesilir: sadaka-i cariye, (cami,
hastahane, okul, ktphane, yazlan kitap,
renci terbiye etme ve salih ocuklar
yetitirme gibi toplumsal menfaatleri olan
hayrl eserler.) istifade edilen bir ilim ve
kendisine dua eden salih bir evlat. Bunlar
lmden sonras iin de insana faydal olacak
eylerdir.
216

Allah'tan saknn. Ona, hi phesiz

kavuacanz bilin, bunu iman edenlere
mjdele.
Sz konusu olan cinsel iliki olduka
nemli bir iliki trdr. nsann en ekici ve
gl cinsel i gdsyle yakndan ilgilidir.
Allah-u Teala bu cmlede insan cinsel
ilikilere
dikkat
etmeye
armakta
emirlerine tevecch etmeye davet etmekte ve
yle buyurmaktadr: Allah'tan saknn.
Daha sonra kyamette Allah-u Teala ile
mlakat
edecekleri
ve
amellerinin
neticelerini grecekleri hususunda insanlar
uyarmaktadr:
Ona,
hi
phesiz
kavuacanz bilin. Ayetin sonunda ise
kendilerine maddi ve manevi bir hayat temin
eden bu emirlere uyan imanl insanlara
mjde vererek yle buyurmaktadr: Bunu
iman edenlere mjdele!

(224)

224. nsanlarn arasn dzeltmeniz,

gnahtan saknmanz ve iyi olmanz
hususunda, Allah'a yaptnz yeminleri
engel klmayn, Allah iitir ve bilir.

Tefsir
Mecmeul-Beyan, Ruhul-Beyan ve benzeri
bir ok tefsirlerde bu ayetin nzul sebebi
hakknda yle yer almtr: Peygamber-i
Ekremin (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
ashabndan Abdullah bin Revaha adnda
217

birinin kzyla damad arasnda ihtilaf kt.

Abdullah onlarn iini dzeltmeyeceine dair
yemin edince bu ayet indi ve bu tr yeminleri
yasaklad.
Ayette geen eyman kelimesi yemin
kelimesinin ouludur, and ve yemin
anlamna
gelmektedir.
Ayette
geen
urzeten kelimesi ise arz etme veya engel
karar klma anlamndadr.
Mesajlar ve Nkteler
1- Yeminleri iyi ilere engel karar klmayn.
2- Yeminleri sorumluluktan ka vesilesi
karar klmayn. Hayrl ilerin sevabn
bylece elden karmayn.
3- Her mnasebette Allah-u Tealadan ve
mukaddes
adndan
istifade
etmeye
almaynz. Bu i bir tr kstahlk ve
edepsizliktir.
mam Sadk (Allahn selam zerine olsun) yle
buyurmutur.Doru veya yalan yere Allaha
yemin etmeyiniz.1
4- Yce deerler ve hayrl iler terk
edilmemelidir.
5-Uyank olunuz, Allah-u Teala szlerinizi
duymaktadr. Hatta sylemediklerinizi dahi
bilmektedir. Tm sz ve dncelerinize
dikkat ediniz.
6- nsanlarn arasn dzeltmek, iyilik ve
takval olmak bir deerdir. Dolaysyla Allah-u
Tealann
mukaddesatna
yemin
etmek
gerekesiyle bu deerleri terk etmemek
1 Mecmeul-Beyan, c. 2, s. 322

218

gerekir. Aslnda bu ilerin deeri sebebiyle

bu tr yeminler de doru deildir.

(225)

225.
Allah
sizi
rast
gele
yeminlerinizden
dolay
deil,
fakat
kalplerinizin
kazand
(bilerek
ve
isteyerek yapt yeminler sebebiyle
sorumlu tutar. Allah balayandr, hilim
sahibidir. .

Tefsir
Dikkatsizlik,
gazap,
dncesizlik,
iradesizlik, gevezelik, acelecilik veya dil
alkanl sebebiyle sylenen yeminlerin
hukuki hi bir deeri yoktur. Sadece dikkatli
ve normal artlarda hayr ileri iin Allah-u
Tealann mukaddes adyla yaplan yeminler
deer tar ve insana sorumluluk ykler. te
bu tr yeminler riayet edilmesi farz olan
yeminlerdir
ve
bu
yeminleri
bozmak
haramdr. Kefareti ise Maide suresinde beyan
edildii zere 1 on fakiri doyurmak veya
giydirmek veya bir kle azat etmek veya
btn bunlara gc yetmedii taktirde
gn oru tutmaktr.
Nkte
nsann sorumluluu irade ve seimine
baldr. Allah-u Teala ite bu yzden insann
1 Maide Suresi 89. ayet

219

normal olmayan artlarda dt hatalarn

balamaktadr.

( 226
(227)

226. Kadnlarna yaklamamaya yemin
edenler,
drt
ay
beklerler;
eer
yeminlerinden dnerlerse, bilsinler ki
phesiz Allah balar ve merhamet
eder.
227. ayet boanmaya kararl iseler,
bilsinler ki Allah phesiz iitir ve bilir.

Tefsir
Cahili bir adeti knamak
Cahiliye dneminde kadn ve erkein
ayrlmas hususunda var olan ve slamn
talak hkmnn nzulnden nce yeni
Mslman olanlar arasnda devam ede-gelen
adetlerden biri de cinsel ilikiyi kurmamaya
yemin etmek anlamna gelen ila adetiydi.
Cahiliye dneminde einden nefret eden
kimse
onunla
cinsel
iliki
kurmama
hususunda yemin ediyordu. O bu insani
olmayan yolla eini byk bir zorlua
dryordu. Ne zgrce istedii kimse ile
evlenebilecei ekilde resmen bouyordu ve
ne de bu iddetli yeminden sonra barp bir
e olarak onunla yaamaya yanayordu.
Sz konusu ayet slamn bu konuda
teklifini beyan etmektedir. Bu teklife gre
erkek drt aylk bir sre zarfnda kadn bu
220

zorluktan ve belirsizlikten kurtarmaldr. Ya

yemininden dnp eiyle yaamaya karar
vermelidir, ya da resmen onu boayp zgr
brakmaldr.
phesiz ki birinci yolu semek ve aile
yuvasn korumak hem akln kabul ettii ve
hem de Allah-u Tealann raz olduu bir
husustur. Bu yzden ayetin sonunda yle
buyurulmutur:
Eer
yeminlerinden
dnerlerse, bilsinler ki phesiz Allah
balar ve merhamet eder.
Allah balar ve merhamet eder.
cmlesi bu yemini bozup geri dnmenin
gnah olmadna delalet etmektedir. Elbette
ayetten de anlald gibi yemin etmek gzel
bir ey deildir. Ama eer ayrlma karar alr
ve boarsa bu taktirde ba ve mafirete
eriecei kesin deildir. Allah-u Teala btn
srlar bilmektedir. Kimin eini sadece ehveti
yznden ve kimin de icap ettiinden
boadn ok iyi bilmektedir. Allah-u Teala
talakn
zahiri
uygulann
duymakta;
kalplerdeki ama ve etkenleri de ok iyi
bilmektedir. te bu yzden de ayetin
sonunda
yle
buyurmutur:
ayet
boanmaya kararl iseler, bilsinler ki
Allah phesiz iitir ve bilir.
Evet slam ila hkmn tmyle iptal
etmemi ise de gerekte etkilerini ortadan
kaldrmtr. Zira hi kimseye ila ve yemin
ile eiyle cinsel ilikide bulunmay terk
etmesine izin vermemektedir. Eer ila
yapan kimse hakknda bir mddet verilmi
ise de bu ila ve yemin ile evlilik haklarnn
221

iptal ettii anlamnda deildir. Cinsel ilikinin

eri bir farz olarak drt ayda bir lazm
olduu sebebiyledir. Elbette bu da kadnn bu
uzun mddet zarfnda gnaha dme
imkannn olmad taktirde geerlidir. Aksi
taktirde gnaha dme imkan olan gen
kadnlar hususunda bu cinsel ilikiyi terk
etme mddeti ksaltlmal ve cinsel ihtiyalar
karlanmaldr.
Mesajlar ve Nkteler
1- Cahili ve hurafe adetleri ortadan
kaldrmak
temel
bir
ilke
olarak
peygamberlerin grevinin bir parasdr.
2- Einin haklarna, ruhsal ve igdsel
ihtiyalarna tevecch etmek temel bir
grevdir.
3- nsan bazen en kt iler iin bile en
mukaddes isimleri vesile karar klmaktadr.
4- nsanlarn dn ve akllca bir karar
almalar iin bir frsat gereklidir.
5- slam mazlumlarn savunucusudur.
Kadnlar tarih boyunca zulm ve hakszlkla
kar karya kalmlardr. Kuran- Kerim ise
defalarca kadn savunmutur.
6- nsanlar salim bir hayata tevik etmek
gerekir.Eer yeminlerinden dnerlerse,
bilsinler ki phesiz Allah balar ve
merhamet eder.
cmlesi de erkein
hayata yeniden dnnn ilahi rahmet ve
mafirete
eriim
vesilesi
olacan
bildirmektedir.
7- slam boanmay btn aclk ve
irkinliiyle kabul etmektedir. Ama eini
222

belirsizlik
iinde
brakmay
kabul
etmemektedir.
8- ehvet perestlik ve bir kadnn yuvasn
ykan kararlardan uzak durmak gerekir.
Allah-u Teala iiten ve bilendir.

(228)

228.Boanan
kadnlar,
kendi
kendilerine ayba hali beklerler, eer
Allah'a
ve
ahiret
gnne
iman
etmilerse,
rahimlerinde
Allahn
yarattn gizlemeleri kendilerine helal
deildir. Kocalar bu arada barmak
isterlerse, karlarn geri almakta daha
ok
hak
sahibidirler.
Kadnlarn
vazifeleri olduu gibi, stn haklar da
vardr. (Ama) Erkeklerin onlardan bir
stn derecesi vardr. Allah gldr.
hikmet sahibidir.

Tefsir
nceki ayette talaktan sz edilmiti. Bu
ayette de boanmann baz ilgili hkmleri
beyan edilmektedir. Toplam olarak bu ayette
be hkm beyan edilmitir. nce iddet
hakknda yle buyurmaktadr: Boanan

223

kadnlar, kendi kendilerine ayba hali

beklerler...
Kuru kelimesi kadnn temizlik gnleri
anlamndadr. Boanma, temizlik ve eiyle
cinsel
iliki
kurmad
bir
halde
gereklemesi gerektii iin bu temizlik bir
defa saylmaktadr. Daha sonra iki defa adet
grp temizlendiinde nc temizlik sona
erip adet balad an iddet bitmi saylr ve
bu durumda evlenmek caizdir.
kinci hkm ise kadnlarn rahimlerinde
olanlar gizlemelerinin haram olduudur.
Eer Allah-u Tealaya ve ahirete inanyorlarsa
rahimlerinde olan gizlememelidirler. Eer
Allah-u Tealaya ve ahiret gnne iman
etmilerse, rahimlerinde Allah-u Tealann
yarattn gizlemeleri kendilerine helal
deildir.
lgin olan bir husus da genelde bizzat
kadnlarn anlad iddet gnlerinin ba ve
sonunu da kadnlarn uhdesine brakmtr ve
onlarn szn senet kabul etmitir.
Ayetten istifade edilen nc hkm ise
rici talakn iddeti boyunca erkein dnme
hakkna sahip olmasdr. Nitekim yle
buyurmutur: Kadnlarn vazifeleri olduu
gibi, stn haklar da vardr. (Ama)
Erkeklerin onlardan bir stn derecesi
vardr.
Kadn rici talakn iddetini beklerken erkek
hi bir terifata ihtiya duymakszn hayatna
yeniden balayabilir ve dnn ifade den
herhangi bir sz veya davranla bu anlama
hayat verebilir.
224

Daha sonra drdnc hkm beyan ederek

yle buyurmaktadr:

Kadnlarn vazifeleri olduu gibi,

stn haklar da vardr.
Dolaysyla erkeklerin kadnlar zerinde
haklar olduu gibi kadnlarn da erkekler
zerinde riayet etmeleri gereken bir takm
haklar vardr. Kadn ve erkein cismi ve ruhi
gleri
arasndaki
derin
ihtilaflara
tevecchen
evin
yneticilii
erkein,
yardmcl
ise
kadnlarn
omuzuna
yklenmitir. Bu farkllk baz kadnlarn
manevi makamlar ile ilim ve takva asndan
erkeklerden stn bir makama erimesine
engel tekil etmemektedir.
Maruf kelimesi iyi, makul ve mantksal i
anlamndadr ve bu ayetlerde de defalarca
tekrar edilmitir. Bu vesileyle kadn ve
erkeklere
uyar
yaplm,
birbirlerinin
haklarna tecavz etmemeleri hatrlatlm,
aile ilikilerinin salamlatrlmas ve ilahi
rzayetin
kazanlmas
iin
birbirlerinin
haklarna
karlkl
sayg
duyulmas
istenmitir.
Bilahare
ayetin
sonunda
ise
yle
buyurulmutur: Allah gldr. hikmet
sahibidir.
Bu ayet de ilahi hikmet ve tedbirin,
herkesin toplumda yaratl kanunlarnn
kendisine tayin ettii ve ruh ve cismiyle
uyum iinde olan bir takm grevleri yerine
getirmesini gerektiine iaret etmektedir.
Allah-u Tealann hikmeti kadnlarn tad
225

sorumluluklarn yan sra bira takm kesin

haklarnn da olmasn gerektirmi ve bu
vesileyle grev ve hak arasnda bir denge
unsuru olumutur.

(229)


229. Boanma iki defadr. Ya iyilikle
tutma ya da iyilik yaparak brakmadr.
kisi
Allahn
hudutlarn
koruyamamaktan korkmadka kadnlara
verdiklerinizden bir ey almanz size
helal deildir. Eer Allahn hudutlarn
ikisi koruyamayacaklar diye korkarsanz,
o zaman kadnn fidye vermesinde
(mihrini balayp talak almasnda)
ikisine de gnah yoktur. Bunlar Allahn
hudutlardr, onlar inemeyin. Allahn
hudutlarn
ineyenler
ancak
zalimlerdir.
Tefsir
Kadnlardan

biri

Peygamber-i Ekremin
elerinin yanna
gitti ve eini ikayette bulundu. Ei onu
srekli bouyor, ardndan dn yapyor ve
bu vesileyle onu zarar ve ziyana uratyordu.
Cahiliye dneminde erkeklerin kadnlarn
(Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)

226

binlerce defa boama hakk vard ve bu

konuda
hi
bir
snr
gzetilmiyordu.
Peygamber-i Ekrem (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine
olsun) bu ikayeti duyunca ayet nazil oldu ve
talak snrnn defa olduunu beyan etti.
nceki ayette okuduumuz zere iddet ve
dn kanunu aile ilikilerini islah etmek,
ayrlk ve tefrikalar nlemek iindi. Ama baz
yeni Mslman olan kimseler cahiliye dnemi
alkanlklarndan dolay bundan kt istifade
ediyordu. Eini bask altnda tutmak iin onu
srekli
bouyor
ve
ardndan
dn
yapyorlard. te ilgili ayet inerek bu irkin
ve namerte tarz yasaklad. Ayet-i Kerime
yle
buyurmaktadr:
Boanma
iki
defadr. boama ve dn iki defadr ve
farkl oturumlarda gereklemelidir.
Daha sonra da yle buyurulmaktadr:
Ya iyilikle tutma ya da iyilik yaparak
brakmadr.
Her iki defasnda daya eini
gzellikle tutmal, barmal, ya da iyilikle
terk etmeli ve ondan ayrlmaldr.
O halde nc boanmada artk dn
yoktur. ki defa boanma, bar ve dn
gerekletikten sonra artk ii bitirmek
gerekir.
yilikle
ayrlmaktan
maksat
kadnn
haklarnn
verilmesi,
ayrldktan
sonra
arkasndan
kt
laflarn
edilmemesi,
insanlar ona kar ktmse etmemesi,
yeniden evlenmesine engel olmamasdr. O
halde ayrlk da iyilikle i ie olmaldr.
Bu yzden ayetin devamnda yle
buyurulmutur:
227

kisi
Allahn
hudutlarn
koruyamamaktan korkmadka kadnlara
verdiklerinizden bir ey almanz size
helal deildir.
O halde erkek ayrldktan sonra kadna
mihir olarak verdii eylerden hi birini alma
hakkna sahip deildir.
Ayetin devamnda hul1 talakna iaret
ederek
yle
demektedir:
sadece
bir
durumda kadna verdii mihrini geri alabilir.
O da kadnn birlikte yaamak istemedii
taktirde gerekleir. Eler evlilikleri devam
ettii taktirde ilahi snrlar inemekten
korktuklar taktirde sz konusudur.
kisi
Allahn
hudutlarn
koruyamamaktan korkmadka...
Daha sonra yle buyurulmaktadr:
Eer
Allahn
hudutlarn
ikisi
koruyamayacaklar diye korkarsanz, o
zaman kadnn fidye vermesinde (mihrini
balayp talak almasnda) ikisine de
gnah yoktur.
Burada
ayrln
kayna
kadndr.
Dolaysyla da bu iin cezasn kadn
demelidir. Bylece de kendisiyle yaamak
isteyen erkee kendi mihriyle baka bir e
alma imkann tanmaldr.
Ayetin sonunda bu ayette beyan edilen
btn hkmlere iaret edilerek yle
buyurulmaktadr: Bunlar ilahi hudut ve
snrlardr, bu snrlar amayn, bu snrlar
aanlar zalimleridir.
1 Kadnn einden ayrlmak istedii ve bu sebeble de mihrini kendisine balad talak tr
(mt.)

228

Mesajlar
Boanma says evlilik says esasncadr.
Yani her boanmadan nce bir evliliin
olmas gerekir. Dolaysyla bir oturumda
defada boadm diyen kimse gerekte bir
talak vermi olur. nk sadece bir evlilii
bitirmitir. Bu yzden Ehl-i Beyt (Allahn selam
zerine olsun) fkhnda yle yer almtr: Bir ka
talak bir ka oturumda gereklemelidir. Her
talaktan nce de bir evlilik gerekir. Bu birden
fazla boama, ayetin zahirinin delaletinin
yan sra maslahata da en yakn olandr. Zira
aile hayatnn bir oturumda ve bir tek kararla
ortadan kalkmas doru deildir.
1- Hayatn temin edilmesi erkein temkin
ve idaresi ise kadnn grevidir. Bunlar ilahi
hudutlardr.
2- Allah-u Tealann hududunu ineyenler
zalimdir.
Allahn hudutlarn ineyenler
ancak zalimlerdir.

(230)

230. Bundan sonra kadn boarsa,
kadn baka birisiyle evlenmedike bir
daha kendisine helal olmaz. (Eer ikinci
koca
da)
onu
boarsa,
Allahn
hudutlarn koruyacaklarn sanrlarsa
(eski
kar
kocann)
birbirlerine
dnmelerine bir engel yoktur. Bunlar,
229

bilen kimseler iin Allahn aklad

hudutlardr.
Nzul Sebebi
Kadnn biri Peygamber-i Ekremin (Allahn
selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) yanna gelerek yle
dedi: Ben amcam olu Rufaann eiyim, o
beni defa boad, ben daha sonra
Abdurrahman adnda biriyle evlendim ve o da
beni boad. Bu mddet boyunca aramzda
hi bir cinsel iliki gereklemeden ilk eime
dnebilir miyim?
Peygamber (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
olumsuz cevap vererek yle buyurdu: lk
einle yeniden evlenmen, sadece yeni einle
cinsel iliki kurduktan sonra dorudur.
Bunun zerine sz konusu ayet nazil oldu.
Tefsir
nceki
ayette
zet
olarak
ikinci
boamadan sonra kadn ve erkein ya bar
ve lfet yolunu semesi veya srekli olarak
birbirlerinden ayrlmas gerektii hatrlatld.
Bu ayet gerekte o hkme eklenen bir madde
konumundadr. Bu ayet ise yle diyor:
Ayrlk
hkm
kadn
baka
biriyle
evlenmedii taktirde ebedidir. Ama, kadn
evlenir, cinsel iliki kurar ve ardndan
boanrsa bu taktirde isterse ilk eiyle
barabilir ve yeni bir uyum iinde
yaayabilir. Bu taktirde de ilahi snrlara
sayg gstermelidirler ve bunun hi bir
sakncas yoktur.

230

Mesajlar
1- Erkekler kendi yetkilerinden kt
istifade etmemeli ve her zaman iin zgr ve
irade sahibi olmadklarn bilmelidirler. mam
Rzadan (Allahn selam zerine
olsun)
yle
buyurulduu rivayet edilmitir: Talak hafife
almayn ve kadnlara zarar vermeyin.1
2-Herkes ilahi emirlerin hikmet ve srlarn
bilmemektedir. Bazlar bu emirlere aknlk
iinde bakabilir. Ama bu emirlerin srlar
bilen kimseler iin ok aktr.Bunlar, bilen
kimseler iin
Sradan insanlar emirlerin sadece zahirini,
bilen insanlar ise bu emirlerin ruh ve
derinliini grrler.
3- Mslmanlar ilahi snrlarn sadece
namaz, zekat, hac ve cihatta olmadn
bilmelidirler. Ailevi meselelere riayet etmek
de ilahi snrlardan saylmtr.

(231)




231.
Kadnlar
boadnzda,
mddetleri
sona
ererken,
onlar
gzellikle tutun, ya da gzellikle brakn,
haklarna tecavz etmek iin onlara
1 Men la Yahzuruhul- Fakih, c. 3, s. 502

231

zararl olacak ekilde tutmayn; byle

yapan phesiz kendisine zulmetmi
olur. Allahn ayetlerini de alaya almayn;
Allahn zerinize olan nimetini, t
vermek zere size indirdii Kitab ve
hikmeti ann, Allah'tan saknn, Allahn
her eyi bildiini bilin.
Tefsir
Bu ayet nceki ayetlerin ard sra slamn
talak
hususunda
karar
kld
snrlandrmalar beyan etmekte ve bu
vesileyle kadnn saygnln ve haklarn
koruma altna almaktadr.
Ayet yle diyor: ddet mddeti bir gn
bile kald taktirde erkek eiyle anlama ve
birlikte yaama dnme hakkna sahiptir:
onlar gzellikle tutun
Veya ortamn msait grmyorsa onu
iyilikle salvermelidir.ya da gzellikle
brakn.
Ama dikkat edilmesi gereken bir husus
hem ayrlmann, hem de dn yapmann
iyilikle olmas gerektiidir. Eler birbirinden
intikam almaya kalkmamaldr.
Haklarna tecavz etmek iin onlara
zararl olacak ekilde tutmayn; byle
yapan phesiz kendisine zulmetmi
olur.
Bu cmle maruf kelimesinin tefsiridir.
Yani dn de sefa ve samimiyet zere
olmaldr. Oysa cahiliye dneminde eler
boanma veya dn bir intikam arac
klmlard. Bu yzden ayet kesin bir ifadeyle
232

yle buyurmaktadr:
kadn eziyet ve
baskyla evde tutmak doru deildir. Bu
sadece ona zulm deil, insann kendi
nefsine de zulmdr. Zira, hakk yok etmek
iin yaplan dnlerde hi bir ekilde huzur
ve skunet grlemez. Ayrca Kuran-
Kerime gre kadn ve erkek yaratl
dzeninde
birbirlerini
btnleyen
paralardr. Dolaysyla kadnn haklarn
inemek insann kendi kendine nefsine
zulmetmesidir.
Bakasna zulmeden gerekte ilahi cezaya
uramakta ve dolaysyla da kendisine
zulmetmi olmaktadr.
lahi Kanunlar Alaya Almayn
Allahn ayetlerini de alaya almayn;
Allahn zerinize olan nimetini, t
vermek zere size indirdii Kitab ve
hikmeti ann.
Huzuven ve huzuen kelimeleri alaya
almak anlamndadr. nsanlardan bazs
binlerce
gnah
iledii
halde
vicdan
basksndan kurtulmak ve ilahi azaptan ka
iin
eri
hilelere
ve
desiselere
bavurmaktadr. Ayet ve hkmlerin zahirini
bahane etmektedir. Kuran- Kerim bu
metodu Allah-u Tealann ayetleriyle ve
emirleriyle
alay
etmek
olarak
kabul
etmektedir. Ne yazk ki bu sapma bir ok
hkmlerde
gze
arpmaktadr.
Bu
hkmlerden biri de hi phesiz boama
hkmdr. Zira erkek iin daha nce de
sylendii gibi dn hakknn olmas bu
233

evliliin daha uzun ve kalc olmas

sebebiyledir. Ama bazlar bu maksadn dna
tamakta; yani dn hakkn kullanarak
kadna
eziyet
ve
zulm
etmeye
kalkmaktadr. Kanunla amel etmek maskesi
altnda
kendi
zalimce
ehresini
gizlemektedir.
Bu
Kuran-
Kerim
ve
kanunlar alaya almaktr. Sz konusu ayet
yle
buyurmaktadr:
Allah-u
Tealann
ayetleriyle alay etmeyin ve sizlerin saadeti
iin gelen semavi kitap ve byk ilahi din
nimetini hatrlayn.
Dini
kanunlar
dnyadaki
sabit
kanunlardan kaynaklanm ve insanlarn
gerek maslahatna dayanarak onanmtr. O
halde maslahatlar grmezlikten gelerek ve
hkmlerin zahirine sarlarak ruhsuz kalplar
yaratmayn. Zira bu hem menfaatlerinizi
tehlikeye atmakta ve hem de Allah-u
Tealann
ayetleriyle
alay
anlamna
gelmektedir.
Allah'tan saknn, Allahn her eyi
bildiini bilin.
Ayetin sonunda kadn haklarn savunmak
ve ilahi hkmlerden kt istifadeyi nlemek
iin
Allah-u
Tealadan
saknlmasn
istenmekte, Allah-u Tealann kullarnn
btn ilerini ve varlk sebeplerini bildii
hatrlatlmaktadr.

234


)







(232
232.
Kadnlar
boadnzda,
mddetleri sona ermise, kocalar ile
birbirleriyle
gzellikle
anlamlarsa
evlenmelerine
engel
olmayn.
Bu
iinizden Allah'a ve ahiret gnne iman
eden kimsenin ibret alaca bir ttr.
Bu sizin iin daha iyi ve temizdir. Allah
bilir, siz bilmezsiniz.
Nzul Sebebi
Peygamber-i Ekremin (Allahn selam ona ve Ehl-i
Beytine olsun) Makil b. Yesar adnda bir sahabisi,
kz kardei Cemlann ilk ei olan Asm b.
Adiyy ile evlenmesine kar kyordu. Zira
Asm onu daha nce boamt. ddet dnemi
sona erdikten sonra iki taraf da yeniden
evlenmeyi ve aile ocaklarna dnmeyi
istiyordu.
Bunun zerine sz konusu ayet nazil oldu
ve onu byle bir evlilie muhalefet etmekten
sakndrd.
Hakeza yle denmitir: Bu ayet Cabir b.
Abdullahn, amcas kznn ilk eine dnmek
istemesine yapt muhalefet zerine nazil
olmutur. Cahiliye dneminde bu hak
yaknlara verilmiti.
phesiz ki Ehl-i Beyt fkhnda karde veya
amca olunun kz kardei veya amcas kz
hakknda hi bir velayeti yoktur. Ama ileride
de greceimiz gibi yukardaki ayetin anlam
velileri olmayanlar hakknda tmel bir hkm
konumundadr. Ne baba, ne anne, ne amca
235

olu ve ne de yabanc bir kimse byle bir

evlilie muhalefet etme hakkna sahip
deildir.
Tefsir
Zincirlerden Bir Dierini Krmak
Geen konularda da getii zere bir
zamanlar
kadnlar
cahiliye
esaretinde
yayor, hi bir irade, fikir ve meyillerinde
tercih etmeksizin, hi bir hesap olmakszn,
bencil insanlarn irade ve temayl altnda
bulunuyorlard.
Bu
durumun
en
ak
rneklerinden biri e seimiydi. Kadnlarn
bu konuda hi bir yetkisi ve mdahalesi
yoktu. Kadn resmen evlenip einden ayrld
takdirde eine yeniden dn iin dahi
velisinin istek ve iradesi geerli idi. Bazen
eler yeniden bir araya gelip birlemek
istediklerinde velileri ahsi menfaatleri ya da
hayali vehimleri esasnca bu birlemeye
engel oluyorlard.
Kuran- Kerim ak bir ekilde bu metodu
knayarak yle demektedir: Velileri ve dier
kimselerin byle bir hakk yoktur. Evliliin iki
temel esi olan kadn ve erkek birlemek
isterse ve ayrldktan sonra yeniden dnmeyi
kararlatrrlarsa
bakalarnn
buna
muhalefet etmesi yersizdir.
O halde ayetten de istifade edildii zere
birbiriyle
evlenip
ayrlanlar,
yeniden
evlenmek istediklerinde velilerinin rzayetini
almak
zorunda
deillerdir.
Onlarn
muhalefetinin Hi bir geerlilii yoktur.

236

Bakire kzlarn evlenmesinde velilerin izni

gerekli midir? Ayet bu konuda bir ey beyan
etmemektedir. Bunun aklamas ise fkhi
kitaplarda yer almtr. Ayetin son blm
olan bu cmlede yle yer almtr: Sizin
menfaatinize beyan edilen bu hkmler
sadece alemlerin rabbine ve kyamet gnne
iman eden kimseleri etkileyebilir. nsan Allahu Tealaya tapma sayesinde kendisine
tapmaktan
kurtulmadka
asla
kendi
arzularn kontrol edemez ve sapklklardan
kurtulua eremez.
Bu sizin iin daha iyi ve temizdir.
Allah bilir, siz bilmezsiniz.
Bu cmle de bu hkmlerle amel etmenin
neticesinin bizzat insana dnd gereine
iaret etmektedir. Ama bilginiz az olduu iin
hkmlerin felsefesini yeterli bir dzeyde
bilmeyebilirsiniz. Ama Allah-u Teala btn
srlar bilmektedir. Allah-u Teala Bu emirleri
sizin menfaatlerinizi korumak ve ailelerin
temizliini salamak iin beyan etmitir.
Dikkat edilmesi gereken bir husus da Allah-u
Teala bu cmlede sz konusu emirlerle amel
etmenin hem nefsin tezkiyesine ve hem de
taharete
sebep
olacan
beyan
etmitir.sizin iin daha iyi ve temizdir.
Bunun da anlam udur: Bu emirler ile
amel etmek hem bir takm hatalar sebebiyle
ailelerin dt yanllklardan kaynaklanan
kirlilikleri
ortadan
kaldrmakta,
onlar
temizlemekte ve hem de rt, tekaml, hayr
ve
bereket
iinde
yaamalarn
salamaktadr.
237

(233)




233. Anneler ocuklarn, emzirmeyi
tamamlatmak isteyen baba iin, tam iki
sene emzirirler. Analarn yiyecek ve
giyeceini uygun bir ekilde, salamak
ocuk kendisinin olan babaya bortur.
Herkese ancak gc nispetinde teklifte
bulunulur.
Ana
ocuundan,
ocuk
kendisinin olan baba da ocuundan
dolay zarara sokulmasn. (veya ikisi de
ocuuna zarar veremez.) Mirasya da
ayn eyi yapmak bortur. Ana baba
aralarnda danarak ve anlaarak stten
kesmek isterlerse, ikisine de sorumluluk
yoktur.
ocuklarnz
stanneye
emzirtmek isterseniz, vereceinizi rfe
uygun
bir
ekilde
derseniz,
size
sorumluluk yoktur. Allah'tan saknn,
yaptklarnz grdn bilin.
Tefsir
Ayette geen valide kelimesi Arapada
anneye denmektedir. mm kelimesi ise
238

daha geni bir anlama sahiptir, bazen

anneye, bazen nineye, bazen herhangi bir
eyin kk ve esasna denmektedir.
Kuran- Kerim bu hususta ocuklara st
verme ile ilgili emirlere ve bu konuda var
olan anne, baba ve ocuun eitli haklarna
iaret etmektedir. Genel olarak bu ayetten
yedi nemli emir anlalmaktadr.
ocuk Emzirme hususunda yedi emir
1- ki yllk st emzirme hakk annenin en
doal hakkdr. Anne bu mddet boyunca
ocuuna st verir ve ona bakar. Geri kk
ocuklarn
velayeti
babann
sorumluluundadr; ama bu mddet boyunca
ruh ve cisminin beslenmesi st ve anne
sevgisine bal olduundan ocuun bakm
ve yneticilik hakk annenin omuzlarna
braklmtr. te yandan annelik duygularna
da riayet edilmelidir. Zira anne bylesine
hassas zamanlarda kucann ocuundan
bo kalmasna ve onun karsnda itinasz
kalmasna tahamml edemez. O halde ocua
st verme ve bakma hakk iki boyutlu bir
haktr; hem ocuun haline riayet edilmi,
hem de annenin durumu gz nnde
bulundurulmutur.
Anneler ocuklarn, emzirmeyi tam
iki sene emzirirler.
2- St verme zaman mutlaka iki yl
deildir. ki yl st verme hakkn tmyle
bitirmek
isteyenler
iindir.
Emzirmeyi
tamamlamak istemeyen baba ve anneler

239

ocuun durumuna ve salna bakarak bu

mddeti azaltabilirler.
Ehl-i Beytden (Allahn selam zerlerine
olsun)
bizlere ulaan rivayetlerde de yer ald
zere st emzirmenin tam mddeti iki yl,
tam olmayan mddeti ise yirmi bir aydr. Bu
anlam yukardaki ayetin Ahkaf suresi on
beinci ayet ile yan yana deerlendirilmesi
sonucu elde edilmi olabilir; zira o ayette de
yle buyurulmutur: Tanmas ve stten
kesilmesi otuz ay srer
phesiz bildiimiz gibi hamilelik dnemi
genelde dokuz aydr, dolaysyla geriye kalan
yirmi bir ay ocua st vermenin normal
sresidir.
Ahkaf suresinde bu meselede farz ve
gerekli bir ekilde beyan edilmedii iin
anneler ocuunun saln gz nnde
bulundurarak st emzirme mddetini daha
da azaltabilirler.
3- Boanm olsa bile st verme dneminde
annenin yemek ve beslenme ve giyinme
masraflar
ocuun
babas
tarafndan
karlanmaldr. Bylece anne de tam bir
huzur iinde ocuuna st vermelidir.
Analarn yiyecek ve giyeceini uygun
bir ekilde, salamak ocuk kendisinin
olan babaya bortur.
Burada ayette geen el mevludi leh
(kendisi iin ocuk doan kimse, yani babas)
kelimesinin el ebb (baba) kelimesi yerine
kullanlmas da dikkate deerdir. Zira bu
tabirle adeta sz konusu grevini yapma
yolunda
babann
duygularn
harekete
240

geirmektedir. Yani, eer bu mddet boyunca

ocuk ve annenin masraflar babann
uhdesine braklm ise bu onun ocuu,
kalbinin meyvesi olduu hasebiyledir. O
ocuk yabanc bir kimse deildir.
Ayette geen maruf art da annenin
yiyecek ve ieceinin makamna yarar bir
ekilde karlanmas gerektiine iarettir. Bu
konuda ne cimrilik ve ne de israfta bulunmak
gerekir.
Daha sonra her trl belirsizlii ortadan
kaldrmak iin bu konuda daha fazla
aklamada bulunmakta ve yle demektedir:
Her baba kendi gc orannda hkmldr.
Zira Allah-u Teala hi kimseye gcnn
stnde bir grev yklememitir.Herkese
ancak
gc
nispetinde
teklifte
bulunulur.
4- Anne ve babadan hi birisi ocuunun
kaderini
kendi
ihtilaflarna
kurban
etmemelidir. Aksi taktirde ocuun ruhuna
bir daha telafi edilmesi mmkn olmayan ok
ar darbeler iner.Ana ocuundan, ocuk
kendisinin olan baba da ocuundan
dolay zarara sokulmasn.
Erkekler st emme dneminde annenin
ihtiyalarn giderme ve hakkn verme
hususunda
herhangi
bir
hakszlkta
bulunmamaya dikkat etmelidir. Anneler de
kendilerine verilen bu haklardan kt istifade
etmemelidirler. Farkl ve hayali bahanelerle
st vermekten el ekmemeli veya babasn
ocuunu grmekten mahrum etmemelidir.

241

5- Baba ldkten sonra varisleri bu grevi

yklenmelidir. ocua st verdii mddete
annenin tm ihtiyalarn varisleri temin
etmelidir.Mirasya da ayn eyi yapmak
bortur.
6- ocuu stten kesme hakk anne ve
babaya braklmtr. Geri nceki cmlelerde
st verme hususunda belli bir sresi tayin
edilmiti. Ama anne ve baba ocuun cismi
saln gz nnde bulundurarak, salah
grerek ve kendi aralarnda anlaarak
ocuu daha uygun bir zamanda stten
kesebilir.
Ana baba aralarnda danarak ve
anlaarak stten kesmek isterlerse...
Geri anne evladna st vermeye mecbur
deildir ve istedii zaman st vermekten el
ekebilir. Ama ocuun geliimi iin baz
isteklerinden fedakarlk etmesi ve bu konuda
eiyle uyum iinde olmas daha iyidir.
Bylece birbirlerini raz etme ve birbirleriyle
meveret etme emrine de riayet etmi
olurlar.
7- St verme ve bakma hakkn anneden
almak caiz deildir. Ama anne bundan kanr
veya kendisi iin bir engel karsa o zaman
durum deiir. Bu durumda da Allah-u Teala
yle
buyurmaktadr:
ikisine
de
sorumluluk
yoktur.
ocuklarnz
stanneye
emzirtmek
isterseniz,
vereceinizi rfe uygun bir ekilde
derseniz, size sorumluluk yoktur.
Vereceinizi rfe uygun bir ekilde
derseniz, size sorumluluk yoktur.
242

cmlesinin manas da udur: ocua st

vermek iin anne yerine baka bir kadnn
seilmesi karlkl danmak ve rizayetten
sonra sakncaszdr. Elbette bu i ocuuna
st verdii mddete annenin haklarnn
inenmesine sebep olmamas kouluyla
caizdir. St verdii mddet hesaplanarak rf
ve adet zere tm haklar denmelidir.
Allah'tan
saknn,
yaptklarnz
grdn bilin.
Kadn ve erkek arasndaki srtmeler
onlarda intikam alma hissini uyandrd,
kendi kaderlerini veya zavall ocuklarnn
hayatn tehlikeye drd ve dolaysyla
da birbiri aleyhine komplolar kurmas
muhtemel
olduu
hasebiyle
de
bu
hkmlerin sonunda yle buyurmaktadr:
Allah'tan
saknn,
yaptklarnz
grdn bilin.

(234)

234. inizden lenlerin brakm

olduu eler kendi kendilerine drt ay on
gn
beklerler;
mddetleri
sona
erdiinde, onlarn kendi haklarnda
uygun
ekilde
yaptklarndan
(ve
istedikleriyle evlenmelerinden) dolay
size
sorumluluk
yoktur.
Allah
ilediklerinizden haberdardr.
243

Tefsir
Kadnlar zavall klan hurafeler
Kadnlarn temel sorunlarndan biri de
kocas ldkten sonra
evlenme olaydr.
Kocas ldkten hemen sonra kadnn
evlenmek
istemesi
eski
eine
sayg
gstermesi, dostluk ve sevgi izharnda
bulunmas ve ayn zamanda rahminde eski
einin nutfesinin olmadndan emin oluuyla
uyum iinde olmad ve ayrca da len einin
yaknlarnn
duygularn
yaralayaca
hasebiyle yukardaki ayet ei len kadnlarn
drt ay on gnlk iddet mddetinin akabinde
evlenebileceklerini beyan etmektedir.
Ei ldkten sonra bile evlilik hayatnn
hrmetini korumak ftri bir konudur, bu
yzden farkl kabilelerde bu konuda ok
eitli adet ve gelenekler var-olagelmitir.
Tabiatyla bu konuda da birtakm arlklara
denler olmu ve kadn byk bir kmaz ve
esarete drenler bulunmutur. Hatta bazen
bu kadn hakknda en ar eyleri yapmaktan
dahi ekinmemiler ve her trl cinayete
bavurmulardr. rnein baz kabileler
kocas len kadn yakm, veya onu da eiyle
birlikte defnetmilerdir. Baz kabileler ise
kadn ebedi olarak yeniden evlenmekten
mahrum klm ve inzivaya itmilerdir. Baz
kabilelerde ise kadnlar bir mddet einin
kabri kenarnda siyah ve kirli bir adrda eski
elbiseleriyle her trl tak ve ssten uzak bir
ekilde, hatta asla ykanmadan ylece kalmak

244

ve gece gndz bu durumda yaamakla

ykmlyd. 1
Yukardaki ayet btn bu hurafeleri iptal
etmektedir. Ama iddet mddetini koruyarak
einin hrmetini gzetme ilkesini en gzel
ekilde teyit etmekte, onamaktadr.
inizden lenlerin brakm olduu
eler kendi kendilerine drt ay on gn
beklerler.
Kuran- Kerimde bir ok yerde geen
teveffa
kelimesi
tmyle
almak
anlamndadr. Gemi kipi bulunmayan
yezerune fiili ise brakmak, devretmek
anlamndadr. Ayet yle buyurmaktadr:
Elerini kaybedenler drt ay on gn iddet
beklemeli ve evlenmekten saknmaldrlar.
mddetleri sona erdiinde, onlarn
kendi
haklarnda
uygun
ekilde
yaptklarndan
(ve
istedikleriyle
evlenmelerinden) dolay size sorumluluk
yoktur.
Ayette geen belene ecelehunne tabiri
ise frsatn sona erii anlamndadr. Bu ayet
yle demektedir: Bu mddet sona erdikten
sonra kadnlar istedikleri kimseyle evlenmek
hakkna sahiptir. Bazen velilerin hayali fikir
ve hurafeleri erevesinde kadnn ikinci
evleniine
engel
olacaklar
muhtemel
olduundan ayet onlara hitap ederek yle
buyurmutur:
Bu
konuda
hi
bir
sorumluluunuz yoktur. Brakn kadnlar
doru ller zere istedikleri kimse ile
evlensinler.
1 Tefsir- i Numune, c. 2, s. 136, slam ve Akaid- i Beeri kitabndan naklen

245

Allah ilediklerinizden haberdardr.

Veliler ocuklarnn ileri hususunda da
yersiz mdahaleden saknmaldr. Allah-u
Teala onlarn her eyinden haberdardr ve
herkese iyi ve kt amelleri esasnca karlk
verecektir.

(235)

235. Byle kadnlara kapal bir ekilde

evlenme teklif etmenizde veya iinizden
onlarla evlenmeyi geirmenizde size
sorumluluk
yoktur.
Allah
onlar
anacanz bilir. Sakn meru szler
(kinaye)
dnda
onlarla
gizlice
szlemeyin, mddet sona erene kadar
nikah akdine kalkmayn. inizde olan
Allahn bildiini bilin de Ondan ekinin.
Allahn balayan ve hilim sahibi
olduunu bilin.

Tefsir
ddetini bekleyen kadnlar istemek
caiz midir?
Bu ayet iddetini bekleyen kadnlar
hususunda vefat iddeti hakknda geen
konularla
uyumlu
olarak
ok
nemli

246

hkmlerden birine iaret etmekte ve yle

buyurmaktadr:
Byle kadnlara kapal bir ekilde
evlenme teklif etmenizde veya iinizden
onlarla evlenmeyi geirmenizde size
sorumluluk yoktur.
Gerekte kadnlarn ei ldkten sonra
geleceini dnmesi ok doal bir olaydr.
Ayn ekilde erkeklerin de kolay artlara
sahip olduklar hasebiyle dul kadnlarla
evlenmek istemesi mmkndr.
Daha sonra ayetin devamnda yle
buyurmaktadr.
Sakn meru szler (kinaye) dnda
onlarla gizlice szlemeyin, mddet sona
erene kadar nikah akdine kalkmayn.
phesiz
iddet
mddetince
evlilik
szlemesini yapmak caiz deildir. Bilerek bu
ii yapanlar o kadnn kendileri iin srekli
haram olmasna bile sebep olabilirler.
Ayetin devamnda yle buyurulmaktadr:
inizde olan Allahn bildiini bilin
de Ondan ekinin. Allahn balayan ve
hilim sahibi olduunu bilin.

(236
236.
Kadnlara
el
srmeden
ve
mihirlerini bimeden onlar boarsanz
247

size sorumluluk yoktur. Onlar zengine

kendi apna, fakire kendi apna uygun
bir ekilde faydalandrn. Bu ihsan
sahiplerine bir bortur
Tefsir
Boama hkmlerinin devamnda, bu ve
sonraki ayette de bir takm hkmler beyan
edilmektedir. nce yle buyurulmaktadr:
Kadnlara el srmeden ve mihirlerini
bimeden
onlar
boarsanz
size
sorumluluk yoktur.
Elbette bu kadn veya erkein evlilik
szlemesi yapmadktan ve cinsel iliki
kurmadan
eitli
alardan
birlikte
yaayamayacaklarn ve ayrlmalarnn daha
iyi
olacan
anladklar
taktirde
sz
konusudur. Zira daha sonraki aamalarda i
daha da bir zorlamaktadr.
Daha sonra bu konuda baka bir hkm
beyan
ederek
yle
buyurmaktadr:
faydalandrn.
Bu hediyenin deme durumunda da ein
gc
ve
kudreti
gz
nnde
bulundurulmaldr.
Bu
yzden
ayetin
devamnda yle buyurulmaktadr: Onlar
zengine kendi apna, fakire kendi
apna uygun bir ekilde. Bu ihsan
sahiplerine bir bortur.
Gc yetenler kendi gleri orannda, eli
darda olanlar ise imkanlar dahilinde bu
hediyeyi demelidirler. Bu hediye verme olay
intikam alma hissini ortadan kaldrmakta ve
ilikiler koptuktan sonra kadnda ortaya
248

kmas muhtemel sorunlar yok etmekte

byk bir neme ve etkinlie sahiptir.
Yukardaki ayet de bu ii iyilik ve ihsan
ruhuna balayarak yle demektedir: Bu
amel iyilik sahiplerine bir haktr. Yani barl
ve iyilik ruhuyla i ie olmaldr.

)









(237
237. Eer onlara mihir bier de el
srmeden onlar boarsanz, kendileri
veya nikah akdi elinde olan erkein
balamas hali mstesna bitiinizin
yarsn verin, balamanz Allah'tan
saknmaya daha uygundur. Aranzdaki
iyilii
unutmayn.
Allah
phesiz
ilediklerinizi grr.
Tefsir
Bu ayette kendilerine mihir tayin edilen
ama cinsel iliki kurulmadan ayrlan kadnlar
sz
konusu
edilmekte
ve
yle
buyurmaktadr:
Eer onlara mihir bier de el
srmeden onlar boarsanz, kendileri
veya nikah akdi elinde olan erkein
balamas hali mstesna bitiinizin
yarsn verin.

249

Bu kadna hi bir eksiltme olmakszn her

ne kadar cinsel ilikiye gememi ise de
mihrinin yarsn alma hakkn veren bir
kanundur. Daha sonra ahlaki ve duygusal
boyutlarn ele alarak yle buyurmaktadr:
balamanz Allah'tan saknmaya daha
uygundur.
Daha
sonraki
cmlede
ise
yle
buyurulmutur:
Aranzdaki
iyilii
unutmayn. Allah phesiz ilediklerinizi
grr.
Ayetin genel ifadesi bu konuda ihsan ve
iyilik
ilkesini
nemle
vurgulamaktadr.
Boanma olay ekime, srtme ve intikam
ruhunu uyandrma ilemleriyle i ie
olmamaldr. Aksine byklk, iyilik, af ve
ba esasnca gereklemelidir.

(238)






238. Namazlara ve orta namaza devam
edin; gnlden boyun eerek Allah iin
namaza durun.

Nzul Sebebi
Mnafklardan bir grup havann scakln
bahane
ederek
Mslmanlarn
saflar
arasnda fitne karmaya alyor ve cemaat
namazlarna katlmyordu. Bunlarn ardndan
baz
mminler
de
cemaat
namazna
katlmaktan itinap etmilerdi. Peygamber-i
Ekrem (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) bu
duruma rahatsz oldu ve hatta onlar iddetle
cezalandrmakla tehdit etti. Bu yzden bir
250

hadiste yer aldna gre Peygamber (Allahn

selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) yazn en scak
gnlerinde dahi le namazn cemaatle
klyordu. Bu namaz ashab iin en ar ve zor
namazd. yle ki Peygamber-i Ekremin
(Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) arkasnda
sadece bir veya iki saf oluuyordu. Bu yzden
Peygamber (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
yle buyurmutur: Ben namaza katlmayan
kimselerin evini yakmak istiyorum. Bunun
zerine ayet nazil oldu ve len namazn
cemaatle klmann nemini vurgulamak
istedi.
Tefsir
Namazn nemi zellikle de le namaznn
ehemmiyeti insanla Allah-u Teala arasnda en
etkin iliki tr olduu hasebiyle Kuran-
Kerim ayetlerinde nemle beyan edilmitir.
Bu cmleden sz konusu ayette yle
buyurmaktadr:
Namazlara
ve
orta
namaza devam edin.
Gnlden boyun eerek Allah iin
namaza durun. sakn scaklk, soukluk,
dnyevi
problemler,
mal,
e
evlatla
ilgilenmek
sizleri
bu
nemli
iten
alkoymasn.orta namaza cmlesinden
maksat orta namaz, yani le namazdr.
le namaznn nemle vurgulanmasnn
sebebi ise yazn ar scakl veya ticaretin
younluu nedeniyle Mslmanlarca daha az
nem verilmi olmasdr.

251

(239)



239. Eer korkarsanz, yaya yahut
binekte iken kln, gvene eriince,
bilmediklerinizi rettii gibi Allah'
ann. (Namaz normal olarak kln)

Tefsir
Bu ayet en zor artlarda hatta sava
meydanlarnda dahi namazn unutulmamas
gerektiini
nemle
vurgulamaktr.
Bu
durumlarda namazn kble rku ve secde gibi
bir takm artlar da ortadan kalkmaktadr.
Bu yzden ayet yle buyurmaktadr: Eer
korkarsanz, yaya yahut binekte iken
kln.
O halde namazlara dikkat etmek sadece
gvenlik ortamnda geerli deildir. Her
durumda namaz klmak gerekir.
Gvene
eriince,
bilmediklerinizi
rettii gibi Allah' ann. (Namaz
normal olarak kln)
phesiz insanlara hem gvenlik ve hem
de korku haletinde namaz klma haletini
reten Allah-u Tealaya kretmek, istedii
ekilde amel etmek ile gerekleir.

(240)

252

240. inizden lp, eler brakacak

olanlar, evlerinden karlmakszn, bir
yla kadar elerinin geimini salayacak
eyi vasiyet etsinler; eer karlarsa
kendilerinin meru olarak yaptklarndan
dolay size sorumluluk yoktur. Allah
gldr, hikmet sahibidir.
Tefsir
Kuran- Kerim burada yeniden evlilik,
boanma ve bu konu ile ilgili hususlar ele
almaktadr. nce lmek zere olan ve
ardndan eler brakan erkeklerden sz
etmektedir. Onlar eleri iin vasiyet ederek,
bir yl boyunca hayatlarn temin etmeli,
evinde kalmasn salamal ve ihtiyalarnn
karlanmasn istemelidir.inizden lp,
eler
brakacak
olanlar,
evlerinden
karlmakszn, bir yla kadar elerinin
geimini
salayacak
eyi
vasiyet
etsinler.
Elbette bu kadnlarn einin evinden dar
kmad taktirde geerlidir. Ama eer dar
karlarsa hi bir haklar yoktur ve sizlere de
hi bir gnah sz konusu deildir. Eer
iddetleri bittikten sonra yeniden e seme
hususunda iyilik zere bir teebbste
bulunurlarsa dierlerine gnah yoktur.Eer
karlarsa kendilerinin meru olarak
yaptklarndan dolay size sorumluluk
yoktur.
Ayetin
sonunda
bu
tr
kadnlara
gelecekleri hususunda endie duymamalar
iin teselli vererek yle buyurmaktadr:
253

Allah-u Teala elerini kaybettikten sonra

onlara yeni bir kap amaya kadirdir. Eer bir
musibete uramlarsa bunda bir hikmet
vardr ve Allah-u Teala gl ve hikmet
sahibidir.Allah
gldr,
hikmet
sahibidir.

(241)

241.
Boanan
kadnlar,
takva
sahiplerine bir bor olmak zere, uygun
bir surette faydalandrma vardr.

Tefsir
Bu ayette talak hkmlerinden bir dieri
beyan
edilerek
yle
buyurulmaktadr:
Boanm kadnlar iin kendilerine yakr
hediye vardr, bu takva sahiplerine bir haktr
ve ei tarafndan kendisine verilmelidir.
Bu ayetin hkm de geen 236. ayetin
delaleti esasnca nikah szlemesi srasnda
kendilerine mihir taktir edilmeyen ve cinsel
ilikiden nce boanm kadnlar ile ilgilidir.

)









(242
242. Allah ayetlerini dnesiniz diye
bylece aklamaktadr.
Tefsir
Talak ile ilgili son ayet olan bu ayette de
yle
buyurulmutur:
Allah-u
Teala
dnesiniz diye ayetlerini sizlere ite byle
aklamaktadr.
254

Aka
bilindii
zere
buradaki
dnmeden maksat amele doru hareket
etmeyi salayan noktadr. Yoksa hkmler
hakknda sadece dnmenin bir neticesi
yoktur.

(243)


243.
Binlerce
kiinin
memleketlerinden
lm
korkusuyla
ktklarn grmedin mi? Allah onlara
ln dedi. Sonra onlar diriltti. Allah
insanlara
bol
nimet
verir,
fakat
insanlarn ou kretmezler.
Nzul Sebebi
amn ehirlerinden birinde yaygn veba
hastal ortaya km ve insanlar birbiri
ardnca lyorlard. Bu arada bir ok kimse
lmden kamak iin o diyar terk etmeye
baladlar. Bu kimseler ehirlerini terk edip
lmden kurtulduklar iin kudret ve
bamszlk duygusuna kaplp ilahi iradeyi
grmezlikten geldikleri ve doal nedenlere
gz dikip gurura kapldklar iin Allah-u
Teala da onlar bulunduklar yerde bir
hastalkla yok etti.
Tefsir
Bu ayet nceki kavimlerden birinin
akibetine kapal ve ayn zamanda da eitici
bir
iarette
bulunmutur.
Bu
kavmin
255

bulunduu blgede korkun bir salgn

hastalk ortaya km ve binlerce kii bu
blgeden kamaya balamt. Ayet yle
buyurmaktadr:
Binlerce
kiinin
memleketlerinden
lm
korkusuyla
ktklarn grmedin mi?
Daha sonra onlarn iinin sonucuna iaret
edilmekte ve yle buyurmaktadr: Allah
onlara ln dedi.
Bu yaratsal i Yasin suresi 82. ayette yer
alan
ie
benzemektedir.
Orada
yle
buyurulmutur: Sonra onlar diriltti. Bu
cmle bir Peygamber olan Hazkilin duasyla
yeniden hayata dndrlen gruba iaret
etmektedir. Bu grubun hayata dndrl
hem kendileri ve hem de halk iin apak
ilahi bir nimet ve ibret olduu sebebiyle de
ayetin sonunda yle buyurulmutur:
Allah insanlara bol nimet verir, fakat
insanlarn ou kretmezler!
Sadece bu grup deil, btn insanlar
Allah-u Tealann ltuf, inayet ve nimetlerine
mazhardr.
Mehur ia alimi merhum Saduk (r.a) bu
ayeti ricat (ldkten sonra yeniden dirili)
meselesi iin bir delil kabul etmi ve yle
demitir. nanlarmzdan biri de ricattr.
Yani nceki insanlardan bir grup yeniden bu
dnyaya yaamaya geri dnmektedir. Bu ayet
ahiret ve kyamette dirili senedi de
saylabilir.

(
244
)

256

(245)

244. Allah yolunda savan; bilin ki

Allah iitir ve bilir.
245.
Allah'a,
kat
kat
karln
arttraca gzel bir dn takdiminde
kim bulunur? Allah hem darlatrr, hem
bollatrr; Ona dneceksiniz.

Buradan
sonra
artk
cihat
ayetleri
balamaktadr. lk nce yle buyurmaktadr:
Allah-u Teala yolunda cihat ediniz ve biliniz ki
Allah-u Teala duyan ve bilendir. Szlerinizi
iitir
ve
cihat
hususundaki
deruni
niyetlerinizi ve hedeflerinizi bilir.
Nzul Sebebi
Nakledildii zere Peygamber (Allahn selam
ona ve Ehl-i Beytine olsun) yle buyurmutur: Her
kim sadaka verirse cennette onun iki katn
grecektir.
Ebul Dehdahil Ensari yle dedi: Ey
Allahn Resul benim iki bam var. Eer
bunlardan birini sadaka verirsem cennette iki
katna sahip olacak mym? Peygamber (Allahn
selam ona ve Ehl-i Beytine olsun) Evet diye
buyurunca o da en iyi olan ban
Peygambere (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
balad. Bunun zerine ayet nazil oldu ve
onun verdii sadakay kat kat artrd: kat
kat karln arttraca...
Tefsir

257

Bu ayette yle buyurmaktadr: Allah'a,

kat kat karln arttraca gzel bir
dn takdiminde kim bulunur?
O halde Allah-u Tealaya bor vermek cihat
yolunda yaplan infaklar anlamndadr.
Ayetin sonunda ise yle buyurmaktadr:
Allah hem darlatrr, hem bollatrr;
Ona dneceksiniz.
Bu ayet una iarettir: Sakn infak ve
balarnzn
mallarnz
azalttn
sanmayn. Zira rzklarnzn azalmas veya
genilemesi Allah-u Tealann elindedir.
Neden
burada
bor
kelimesi
kullanlmtr? Kuran- Kerimin bir ka
ayetinde
Allah-u
Teala
yolunda
infak
hususunda Allah-u Tealaya bor vermek
tabiri kullanlmtr. Bu da bir yandan Allah-u
Tealann kullarna olan sonsuz ltfn ve bir
yandan
da
infakn
byk
nemini
vurgulamaktadr. Nitekim mam Ali (Allahn
selam zerine olsun) yle buyurmutur: Allah-u
Teala
yer ve gklerin hazinesine sahip
olduu ve mstani ve vlm olduu halde
sizlerden bor istemitir. (Evet bu, Onun
muhta olduu iin deil) aksine hanginizin
daha iyi olduunu ortaya karp imtihan
etmek iindir.1

1 Nehcul- Belaa, 183. Hutbe, s. 268

258

(246)
246.
Msa'dan
sonra
srail
Oullarnn ileri gelenlerini grmedin
mi? Peygamberlerinden birine, Bize bir
hkmdar gnder de Allah yolunda
savaalm demilerdi.Ya sava size farz
klndnda
gitmeyecek
olursanz?demiti.Memleketimizden ve
ocuklarmzdan
uzaklatrldmza
gre
niye
Allah
yolunda
savamayalm?demilerdi. Ama sava
onlara farz klnnca, az bir ksm
mstesna yz evirdiler. Allah zalimleri
bilir.
Tefsir
Bu
ayetlerde
Allah-u
Teala
srail
Oullarndan bir grubun akibetine ve bir
baka ibret verici olaya iaret etmektedir. Bu
olay Musadan (Allahn selam zerine olsun) sonra
meydana gelmitir. Bu kssann insanln
gven ve saygnln salayan ilahi dini
savunma ve cihadn ardndan zikredilii de
Mslmanlarn ibret almas iindir. Ayetleri
tefsir etmeden nce bu kssay izah etmeye
alacaz.
bret Verici Bir Olay
Firavunun sultas altnda zayf ve gsz
hale den Yahudi kavmi Musa'nn (Allahn selam
zerine olsun) akll nderlii sayesinde o iler
259

acs durumda kurtuldu ve kudret ve azamete

kavutu. Allah-u Teala bu Peygamber
vesilesiyle onlara bir ok nimet verdi. Ahd
sand da1 bu nimetlerden sadece biriydi.
Yahudiler bu sand ordunun nnden
hareket ettirerek byk bir ruhsal g ve
huzur elde ediyorlard. Bu kudret ve azamet
Musadan (Allahn selam zerine olsun) bir mddet
sonra da devam etti. Ama zaferler ve
nimetler yava yava onlarn gururlanmasna
sebep oldu. Sonunda refah ve zevk
dknlne kaplarak yeniden glerini
kaybettiler, vatanlarn savunma hususunda
yenilgiye
uradlar,
ahd
sandn
ve
topraklarn kaybettiler. Ardndan yle bir
daldlar ve ihtilafa dtler ki en kk
dmanlar
karsnda
dahi
kendilerini
savunacak gleri kalmad. Sonunda bir ou
topraklarndan srld ve hatta ocuklar
bile esir alnd. Bu durum yllarca srd
sonunda Allah-u Teala emuil adnda bir
Peygamberi onlar irad edip kurtarmak iin
gnderdi. Dmanlarn zulm ve basksndan
usanan ve bir snak arayan Yahudiler onun
etrafna toplandlar ve kendileri iin bir
nder semesini istediler. Bylece kaybolan
izzetlerini elde etmek iin herkes onun emri
ve hidayeti atnda toplanacak tek bir yrek
ve
tek
bir
inanla
dmana
kar
savaacaklard.
Onlarn ruh haletini ve himmetinin
gevekliini bilen emuil Peygamber onlara
1 ileride 248. Ayetin tefsirinde ahd sand, tarihesi ve ierii hakknda gerekli aklamay
yapacaz.

260

cevap olarak yle dedi: Cihat emri verildii

taktirde Peygamberin ve nderinizin emrine
isyan
edip
dmanla
savamaktan
ekinmenizden korkuyorum.
Onlar ise yle dediler: Nasl olur da
nderimizin emrine uymaz ve grevimizi
yapmaktan ekiniriz. Oysa dman bizleri
yurdumuzdan srm, topraklarmz igal
etmi ve ocuklarmz esir almlardr.
emuil Peygamber bu topluluun kendi
hastaln bildii ve geri kalmlnn
sebebini derk ettiini grp doktorun peice
geldiini grnce Allah-u Tealann dergahna
ynelip kavminin bu isteini Allah-u Tealaya
arz etti. Bunun zerine onlara vahy inerek
Talutun kendilerine nder klnd bildirildi.
emuil Peygamber yle buyurdu: Ey
Allahm ben henz Talutu grmedim ve
tanmyorum. Bunun zerine vahiy gelerek
yle buyurdu: Biz onu sana doru
gndereceiz. Talut senin yanna gelince
ordu komutanln ona brak ve cihat
bayran ona ver. Btn bunlara ramen
cihat hkm knca yeniden bahane
aramaya koyuldular ve ok az dnda hepsi
meydandan
kap
komutanlarn
yalnz
braktlar, emirlerine itaat etmediler.

261

(247)

247. Peygamberleri onlara Allah size

phesiz,
Talut'u
hkmdar
olarak
gnderdi dedi.Biz hkmdarla ondan
layk iken ve ona malca da bir bolluk
verilmemiken bize hkmdar olmaa o
nasl layk olabilir?dediler, Dorusu
Allah size onu seti, bilgice ve vcuta
gcn artrd dedi. Allah mlkn
(hkmdarl) dilediine verir. Allah
her eyi kaplar ve bilir.

Tefsir
Bir grup zulme uram srail Oullar
zalimlerin
penesinden
kurtulmak
iin
Peygamberlerinden kendilerine bir komutan
semelerini istedikleri halde imtihana tabi
tutuldular. Peygamberleri fazla tannmayan
fakir ve oban bir gen olan Talutu
kendilerine komutan seince onlar gururlar
ve komutan hakkndaki yersiz dnceleri
esasnca yle dediler: Talut nasl bize
komutan olabilir? Oysa ne onun bir hreti ve
ne de bir serveti vardr? Biz sahip olduumuz
servetle o ie daha layz. Peygamberleri
onlarn Talutun fakirlii hakknda ileri
srdkleri
bahaneleri
duyunca
yle
buyurdu: phesiz onu Allah-u Teala size
semitir. O fakirlik yerine sava komutanl
iin gerekli olan gerekli gce ve ilmi
donanma sahiptir. Allah-u Teala istedii
herkese
gizli
kabiliyetleri
ve
liyakati
hasebiyle mlk ve saltanat verir.
262

)







(248
248. Peygamberleri onlara, Onun
hkmdarlnn alameti, size sandn
gelmesidir, onda Rabbinizden gelen
gnl rahatl ve Msa ailesinin ve
Harun
ailesinin
braktklarndan
kalanlar var; onu melekler tar, eer
iman etmiseniz bunda sizin iin apak
delil vardr dedi.
Tefsir
Talutun komutanlna itminan ve yakin
etmeleri iin de Peygamberleri onlara yle
dedi: Talutun Allah-u Teala tarafndan
seildiinin ispat iin de; srail Oullarnn
mukaddes sand veya Tabut onlara geri
evrilecektir. Tabuttan maksat Musann
(Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
annesinin
kendisini iine koyduu, Allah-u Tealann
emriyle Nil sularna att, Firavunun
adamlarnn alp ocukla birlikte Firavuna
getirdikleri sandkt.
O sandk ylece Firavunun saraynda
duruyordu. Musa (Allahn selam zerine
olsun)
peygamberlie eriince Tevrat levhalarn
onun iine koydu ve vefat edecei zaman da
zrhn ve dier hatralarn o sandn iine
koydu.
263

Bu sandk ahd sand olarak anlm ve

mukaddes bir sandk olarak srail Oullar
arasnda kalmtr. Sava esnasnda bu
sand ordunun en nnde tayorlard. Ama
yava yava hrmeti inendi ve sonunda da
alnd. Tevrat'ta da1 bu sandk hakknda bir
takm bilgiler yer almtr.
Allah-u Teala bu alnan mukaddes sand
Talutun
nderlii
zamannda
melekler
vastasyla onlara geri evirdi ve bylece
onlarn itminan ve huzurunu salamak istedi.

(249)









249. Talut orduyla birlikte ayrldktan
sonra, Dorusu Allah sizi bir rmakla
deneyecektir,
ondan
ien
benden
deildir, eliyle sadece bir avu ien
mstesna kim ondan imezse phesiz
bendendir dedi. Onlardan pek az hari,
sudan itiler. Kendisi ve kendisiyle olan
man edenler rma geince, Bugn
Calut
ve
ordusuna
kar
koyacak
gcmz yok dediler. Kendilerinin
Allah'a
kavuacan
zannedenler
1 Tevrat, ikinci blm nc ve drdnc ayetler ile otuz yedinci blm 1 ila 6. ayetler

264

(bilenler) ise: Nice az topluluk ok

toplulua
Allahn
izniyle
stn
gelmitir,
Allah
sabredenlerle
berberdir dediler.
Tefsir
Bu ayette srail Oullarndan bir grubun su
imek ve susuzlua tahamml etmek
hususundaki
imtihan
sahnesinde
sergiledikleri
baarszlklar
ve
reddedildikleri haber verilmektedir. Baka bir
grup ise ruhsal ve manevi imtihana tabi
tutulmutur. Onlar da Calutun dev ordusu
karsnda korkup yle demilerdi: Bizim bu
mcehhez orduyla savamaya gcmz
yoktur.
Ama Allah-u Teala ile mlakat edeceklerine
ve kyamete iman eden kimseler yle
dediler: Zafer Allah-u Tealann elindedir.
Nice az topluluklar Allah-u Tealann izniyle
byk ordulara galip gelmitir.

(250)

250.
Calut
ve
ordusuna
kar
ktklarnda, Rabbimiz! Bize sabr ver,
sebatmz artr, kfreden toplulua kar
bize yardm et dediler.
Tefsir
Bu ayette iki ordunun kar karya gelii
sz
konusu
edilmekte
ve
yle
buyurulmaktadr:
265

Calut
ve
ordusuna
kar
ktklarnda...
Hakikatte
Talut
ve
ordusu
Allah-u
Tealadan ey istediler: nce sabr ve
direni, sonra yerlerinden kopup kamamak
iin ayaklarnn sabit klnmas ve kendilerini
ve kafirler topluluuna kar muzaffer
klnmas...Gerekte ilk dualar batini ve
deruni, ikinci istekleri ise zahiri ve d boyuta
sahipti. phesiz ayaklarn sabit kalmas
istikamet ve sabr ruhunun bir neticesidir.
Dmana kar galip gelinmesi ise ayaklarn
sabit kalmas, direni ve sabrn nihai
neticesidir.

(251)



251. Onlar Allahn izniyle bozguna
urattlar; Davud Calut'u ldrd, Allah
Davud'a hkmranlk ve hikmet verdi ve
ona
dilediinden
retti.
Allahn
insanlar birbiriyle savmas olmasayd
yeryznn dzeni bozulurdu. Fakat
Allah lemlere ltufkardr.
Tefsir
phesiz Allah-u Teala her ne kadar
saylar az ve dmanlar ok da olsa byle
kullarn yalnz brakmaz. Bu yzden ayette

266

yle buyurulmaktadr: Onlar Allahn

izniyle bozguna urattlar.
Davud Calut'u ldrd
Bu gen komutan elinde bulundurduu
sapanla ustaca frlatt iki ta Calutun
bana vurdu. Calut feryat ederek yere dt,
btn ordusu korku ve panik iinde kamaya
balad. Allah-u Teala burada adeta kendi
kudretini gstermek istiyordu. Zira Calut gibi
byk bir azamete sahip byk bir padiah
ve mcehhez ordusunu daha yeni savamay
renen bir gen vastasyla, hem de zahiren
hi bir deer ifade etmeyen bir silahla
bozguna uratmt.
Allah-u
Teala
daha
sonra
yle
buyurmaktadr:
Allah Davud'a hkmranlk ve hikmet
verdi ve ona dilediinden retti.
Geri bu ayette Davudun srail Oullarnn
o byk Peygamberi ve Sleymann babas
olduu belirtilmemitir. Ama yukardaki
cmle onun nbvvet makamna eritiini
gstermektedir.
Sonunda tmel bir kanuna iaret ederek
yle buyurmutur:
Allahn insanlar birbiriyle savmas
olmasayd yeryznn dzeni bozulurdu.
Fakat Allah lemlere ltufkardr.

(252)





252. te bunlar Allahn ayetleridir.
Biz onlar sana doru olarak okuyoruz.
phesiz sen peygamberlerden birisin.
267

Tefsir
Bu ayet Kuran- Kerimin ikinci cznn
sonu saylmaktadr. Bu ayette de daha nce
sz edilen, ibret ve ders verici kssa ve
olaylara
iaret
edilmektedir.
zellikle
binlerce kiinin bir anda l ve yeniden
Peygamberin duasyla hayata dndrlleri,
hakeza n san olmayan ama layk ve bilgin
bir obana nderlik makamnn verilmesi, az
bir grubun mcehhez bir orduya galip gelii
o savata bir gencin gsterdii cesaret ve
kendisine nbvvet makamnn verilii...hep
ilahi
ayetlerin
cilveleri
ve
slam
Peygamberinin
risalet
ve
sznn
doruluunun gstergeleridir.
nceki ayetlere tevecchen zaferin balca
etkenleri unlardr:
Layk ve gl bir nder, mmin
taraftarlar, tevekkl, sabr, direni ve ilahi
hedefler.

(253)

253- te bu peygamberlerden bir
ksmn
dierlerinden
stn
kldk.
268

Onlardan Allahn kendilerine hitab

ettii, derecelerle ykselttikleri vardr.
Meryem olu saya apak belgeler
verdik, onu Ruhul Kuds'le destekledik.
Allah
dileseydi,
apak
belgeler
kendilerine
geldikten
sonra,
peygamberlerin
ardndan
birbirlerini
ldrmezlerdi. Fakat ayrla dtler,
kimi inand, kimi kfretti. Allah dileseydi
birbirlerini ldrmezlerdi, lakin Allah
istediini yapar.
Tefsir
Bu ayette baz peygamberlerin zel
hususiyetleri beyan edilmitir. rnein Hz.
Musa (Allahn selam zerine olsun) Allah-u Teala ile
konumutur. Nitekim Araf suresinde yle
yer almtr: Ey Msa! Verdiklerimle ve
seninle
konumamla
seni
insanlar
arasndan setim; sana verdiimi al ve
kret. 1
Veya Hz. Muhammed (Allahn selam ona ve Ehl-i
Beytine olsun)
son peygamber olu, kitabnn
tahriften korunmu olmas ve alemlere
rahmet olarak gnderili gibi bir takm
stnlklere sahip olmutur. 2
Hakeza Hz. brahim ve Nuh (Allahn selam
zerine olsun) da Allah-u Teala tarafndan en iyi
selamlar almlardr. Veya sz konusu ayette
de yer ald zere Hz. sa (Allahn selam zerine
olsun) Ruhul Kuds ile teyit edilmitir. Allah-u
Tealann sz konusu ayette de aka
1 Araf Suresi 144. ayet
2 Enbiya Suresi 107. ayet

269

belirttii zere peygamberleri gnderdikten

sonra insanlarn ihtilafa dmesine engel
olabilir ve hepsini zorla hi bir engel
olmakszn bir tek yolda yrtebilirdi. Ama
Allah-u Tealann snnet ve kanunu insanlarn
zgr ve iradesiyle hareket etmesini taktir
etmi ve kendi iradeleriyle bir yolu kabul
veya reddetmelerini dilemitir.

(254)

254- Ey iman edenler! Alveriin,

dostluun, efaatin olmayaca gnn
gelmesinden
nce
sizi
rzklandrdmzdan
infak
edin.
Kfredenler ancak zulmedenlerdir.

Tefsir
Bu ayet eldeki frsatlar karmamak ve
kyamet iin azk hazrlamak hususunda
mminleri uyarmaktadr. Kyamet gn
insanlarn mutluluk ve kurtulu aralarn
alaca ne bir Pazar, ne de dostluk ve ne de
araclk ve efaatin fayda verecei bir imkan
sz
konusu
deildir.
Onlar
dnyada
bakalarnn mahrumiyetine sebep olduklar
iin
kyamette
de
efaatten
mahrum
kalacaklardr. rnein cimri insan kendisine
zulmetmektedir. Zira vcudundaki cmertlik
nurunu sndrmekte, ahiretini yakmakta,
insanlara zulmetmekte ve ilahi emirlere kar
lakayt davranmaktadr.

270

(255)

255- Allah, Ondan baka ilah olmayan,
kendisini uyuklama ve uyku tutmayan,
diri,
her
an
yaratklarn
gzetip
durandr. Gklerde olan ve yerde olan
ancak Onundur. Onun izni olmadan
katnda efaat edecek kimdir? Onlarn
ilediklerini
ve ileyeceklerini
bilir,
dilediinden baka ilminden Hi bir eyi
kavrayamazlar. Hkmranl gkleri ve
yeri kaplamtr, onlarn gzetilmesi
Ona ar gelmez. O ycedir, byktr.

Ayetel
Kursi
Kuran-
Kerim
Ayetlerinin En nemli Ayetlerindedir
Bu ayetin nem ve faziletini beyan etmek
iin slam Peygamberinden (Allahn selam ona ve
Ehl-i Beytine olsun) nakledilen u hadis yeterlidir:
Ubeyy Bin Kaba: Allah-u Tealann
kitabnn en stn ayeti hangisidir? diye
sorunca, Kab: Allah-u Tealann en stn
ayeti Ayetel Krsidir dedi. Bunun zerine
Peygamber (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
elini Kabn gsne koyarak yle buyurdu:
lim sana afiyet olsun, Muhammedin can
kudret elinde olan Allaha and olsun ki bu

271

ayetin arn dibinde Allah-u Tealay tespih ve

tasdik eden iki dili ve iki duda vardr.1
mam Bakrdan (Allahn selam zerine olsun)
nakledilen bir hadiste de yle yer almtr:
Her kim Ayetel Krsiyi bir defa okursa
Allah-u Teala dnya ve ahiret ilerinden hoa
gitmeyen bin ii ondan uzaklatrr. Dnya
ilerinden hoa gitmeyenlerin en k
fakirlik; ahiret ilerinden hoa gitmeyenlerin
en kolay ise kabir azabdr.2
Tefsir
Bu ayet Allah-u Tealann mukaddes zat,
tevhit meselesi, esmaul hsna (gzel
isimleri) ve sfatlarn beyan ederek yle
buyurmaktadr: Allahtan baka bir ilah
yoktur
Allah yaratcnn zel ismidir ve tm
kemal celal ve cemal sfatlarna sahip olan
zat anlamndadr.
Daha sonra yle buyurmaktadr: Diri ve
zatyla kaim olan Allah-u Teala ayn zamanda
alemdeki dier varlklarn da dayanak
noktasdr.... diri, her an yaratklarn
gzetip durandr.
phesiz ki Allah-u Tealann hayat hakiki
bir hayattr, zira Allah-u Tealann hayat
zatnn aynsdr ve ilim ile kudretinin
btndr. Allah-u Tealann hayat yaratl
aleminde varolan dier varlklarn hayat gibi
arzi (ilineksel) bir hayat deildir. Zaten bu
yzden dier varlklar bu hakiki hayata sahip
1 Tefsir- i Numune, c. 2, s. 8
2 Biharul- Envar, c. 92, s. 262 1. Hadis.

272

olmadklar iin ksa bir mddet sonra

lmekte, yok olmaktadrlar.
Ama Allah-u Teala byle deildir. Nitekim
Furkan
suresi
58.
ayette
yle
buyurmaktadr:
lmsz,
diri
olan
Allah'a gven, Onu verek tespih et.
Kullarnn
gnahlarndan
haberdar
olarak kendisi yeter.
Daha sonra ayetin devamnda yle
buyurmaktadr: kendisini uyuklama ve
uyku tutmayan
Sine kelimesi gzlere arlk eden
uyuklama anlamndadr. Gzlere arlk
ettikten sonra kalbe arlk etmekte ve buna
da nevm (uyku) denmektedir. Bu cmle
Allah-u Tealann tedbir ltf ve feyzinin
daimi olduuna, bir an olsun kesilmedii
gereine iaret etmektedir.
Daha sonra Allah-u Tealann mutlak
malikiyetine
iaret
ederek
yle
buyurmaktadr: Gklerde olan ve yerde
olan ancak Onundur.
Ve bu, ayette yer alan ilahi sfatlardan
beincisidir. Zira daha nce Allah-u Tealann
birliine, diri olduuna, zat ile kaim
olduuna ve asla uyuklamadna iaret
edilmiti.
Hi phesiz her eyin Allah-u Tealann
mal olduu gereine tevecch etmenin bir
ok nemli pedagojik etkileri vardr. Zira
insan sahip olduu eylerin kendi mal
olmadn ve btn varlnn bir emanet
olarak kendisine verildiini anlayacak olursa,
bu inan phesiz insan bakalarnn hakkn
273

inemekten,
smrmekten,
vurgundan,
hrstan, cimrilikten ve bir ok nefsani
ktlklerden al koyar.
Sz konusu ayet, altnc nitelii beyan
ederek yle buyurmaktadr: Onun izni
olmadan katnda efaat edecek kimdir?
Gerekte
bu
cmle
reddeden
bir
sorgulamayla
Allah-u
Tealann
izni
olmakszn hi kimsenin Allah-u Teala katnda
efaatte
bulunamayaca
gereini
aklamaktadr.
efaat hakknda Bakara suresinin 48.
ayetin tefsirinde gerekli aklamay yaptk.
Oraya mracaat edebilirsiniz.
Ayet yedinci nitelii beyan ederek yle
buyurmaktadr: Onlarn ilediklerini ve
ileyeceklerini bilir.
Bylece btn zaman ve mekann Allah-u
Tealann izni karsnda apak olduu beyan
edilmektedir ve tm ilerin hatta efaatin bile
Allah-u
Tealann
iznine
tabi
olduu
aklanmaktadr.
Bu ayet sekizinci nitelii ise yle bayan
etmektedir: dilediinden baka ilminden
Hi bir eyi kavrayamazlar.
Bakalarnn snrl ilim ve bilgisi de Allahu Tealann sonsuz ilminin bir yansmasdr.
Yukardaki cmleden u iki nemli nktede
anlalmaktadr:
Evvela
hi
kimse
kendiliinden bir ilme sahip deildir. Beeri
ilim ve bilgilerin tm Allah-u Tealadandr.
kinci
olarak
Allah-u Teala
istedii
kimselere baz gayp srlarn ve gizli ilimlerini
balayabilir.
274

9. ve 10. nitelikleri ise yle beyan

etmektedir: Hkmranl gkleri ve yeri
kaplamtr, onlarn gzetilmesi Ona
ar gelmez.
Bylece Allah-u Tealann kudret ve
egemenlii btn gkleri ve yerleri kaplam,
ilim ve bilgi krss btn bu alemi hata
etmi,
hi
bir
ey
onun
egemenlik
snrlarndan ve ilim erevesinden darda
kalmamtr.
Hatta baz rivayetlerden de istifade
edildii zere Allah-u Tealann krss
gklerden ve yeryznden daha genitir.
Nitekim mam Sadktan (Allahn selam zerine
olsun) nakl edilen bir rivayette yle yer
almtr: Gkler ve yer Allah-u Tealann
krss karsnda ln ortasndaki bir
yzk konumundadr. Allah-u Tealann bir
krss de arna oranla ln ortasndaki
bir yzk konumundadr. 1
Elbette beerin ilim ve bilgisi henz bu
manay hakkyla anlayabilmi deildir. Ayet-i
Kerime 11. ve 12. nitelikleri ise yle beyan
etmektedir: O ycedir, byktr.
Azim, byk ve sonsuz olan Allah-u Teala
iin hi bir i zor deildir. Allah-u Teala hi
bir zaman alemleri tedbir ve idare etmekten
yorulmaz; gsz, gafil ve habersiz kalmaz;
ilmi her eyi ihata etmitir. Dikkat edilmesi
gereken nemli bir nokta da u ki AyetelKursi, mehur ve maruf olann tam aksine
sadece u bir ayetten ibarettir:
1 El- Burhan fi Tefsiril- Kuran, c. 1, s. 241

275

(256)








256- Dinde zorlama yoktur; artk hak
ile batl iyice ayrlmtr. Tautlara
kfredip Allah'a iman eden kimse,
kopmak bilmeyen salam bir kulpa
sarlmtr. Allah iitendir, bilendir.

Nzul Sebebi
Medine ehlinden Ebu Hasin adnda
birisinin iki olu vard. Medineye mal
getiren bir grup tccar onun bu iki ocuunu
Hristiyanla davet ettiler. Bu sebeple Ebu
Hasinin iki ocuu da o tccarlarn etkisinde
kald.
Bunun zerine Ebu Hasin bu olaya ok
zld ve Peygambere (Allahn selam ona ve Ehl-i
Beytine olsun) haber vererek o ocuklarn kendi
dinine geri evirmelerini istedi. Bu esnada
ayet nazil olarak u gerei beyan etti:
Dinde zorlama yoktur.
Tefsir
Ayetel- Kursi hakikatte dinin esasn tekil
eden Allahn celal ve cemal sfat ile tevhid
mecmuas
konumundadr.
Btn
mertebelerde akli delillere dayand ve de
zorlamaya gerek olmad iin bu ayette
yle buyurulmaktadr: Dinde zorlama
yoktur;
artk
hak
ile
batl
iyice
ayrlmtr.
276

Bu ayet gerekte slamn baz hususlarda

zorlayc kl ve askeri gle ilerlediini
sananlara en ak cevap konumundadr.
Daha sonra gemi cmlelerden bir sonu
alarak yle buyurmaktadr: Tautlara
kfredip Allah'a iman eden kimse,
kopmak bilmeyen salam bir kulpa
sarlmtr.
Sonunda da yle buyurmaktadr: Allah
iitendir, bilendir.
Burada da iman ve kfrn gsteri
yaplarak
elde
edilecek
bir
mesele
olmadna iaret etmektedir. Zira Yce Allah
onlarn aka sylediklerini ve gizlice
toplantlarda
beyan
ettiklerini
tmyle
bilmektedir.

(257)

257- Allah iman edenlerin dostudur,

onlar karanlklardan aydnla karr.
Kfredenlerin ise dostlar tautlardr.
Onlar
aydnlktan
karanlklara
srklerler.
te
onlar
cehennemliklerdir, onlar orada temelli
kalacaklardr.
nceki ayette iman ve kfr meselesine
ksaca bir iaret edildikten sonra burada da
mmin ve kafirlerin nderlerini aka

277

belirterek yle buyurmaktadr: Allah iman

edenlerin dostudur.
Allah-u Teala bu velayet ve nderlik
hususunda onlarn karanlklardan nura
karmaktadr:
onlar
karanlklardan
aydnla karr.
Daha sonra ise yle buyurmaktadr:
Kfredenlerin ise dostlar tautlardr.
Onlar
aydnlktan
karanlklara
srklerler.
Bu sebeple de onlar cehennem ehlidir ve
orada ebedi kalacaktr: onlar orada
temelli kalacaklardr.

(258)








258- Allah kendisine hkmranlk
verdi diye brahim ile Rabbi hakknda
tartan
grmedin
mi?
brahim:
Rabbim,
dirilten
ve
ldrendir
demiti.Ben de diriltir ve ldrrm
dedi; brahim, phesiz Allah gnei
doudan getiriyor, sen de batdan
getirsene dedi. Kfreden arp kald.
Allah zulm eden kimseleri doru yola
eritirmez.
Tefsir

278

Rivayet ve tarih kitaplarnda yle yer

almtr: Babil padiahlarndan Nemrud
Allah-u
Teala
hususunda
brahim
ile
mnakaa ve mcadeleye giriti. Hz. brahim
ona yle dedi: Benim Rabbim diriltir ve
ldrr. Nemrud, Ben de diriltir ve
ldrrm.
dedi.
Daha
sonra
zindanlarndaki iki mahkumu getirerek
birinin serbest braklmasn, dierinin de
ldrlmesini emretti. brahim (Allahn selam
zerine
olsun)
Nemrudun, diriltmek ve
ldrmekten neyi anladn, bu konudaki
safsata ve abartmasn, halk bu oyunlarla
nasl da aldattn grnce yle dedi:
Benim Rabbim gnei doudan dourur.
Eer sen de varlk aleminin hakimi olduunu
iddia ediyorsan ve her eyin senin kudretin
altnda olduuna inanyorsan sen de gnei
batdan dour. Nemrud bu delil karsnda
hi bir ey syleyemedi ve sadece susmak ile
yetindi.

(259)





259- Yahut alt stne gelmi bir
kasabaya urayan kimseyi grmedin mi?
279

Allah buray lmnden sonra acaba

nasl diriltecek?dedi. Bunun zerine
Allah onu yz yl l brakt, sonra
diriltti, Ne kadar kaldn?dedi, Bir gn
veya bir gnden az kaldm dedi, Hayr
yz yl kaldn, yiyeceine ieceine bak,
bozulmam ; eeine bak ve hem seni
insanlar
iin
bir
ibret
klacaz
kemiklerine bak, onlar nasl birletirip,
sonra onlara et giydiriyoruz dedi; bu
ona apak belli olunca, Artk Allahn
her eye kadir olduunu biliyorum dedi.
Tefsir
nceki ayet brahim (Allahn selam zerine olsun)
ile Nemrudun tevhid hakkndaki tartmasn
beyan etmiti ve gerekte burada beyan
edilen yol gstericilik ve hidayet; delil ve
burhana dayal bir yol gstericilik ve hidayet
idi. Bu ayette ise ahiret konusu ele
alnmaktadr. Bu ayetteki hidayet ise gsteri
yoluyla ve hissedilir pratik bir ekilde
gereklemektedir. Tefsir ve baz rivai
kitaplarda yer aldna gre ayette iaret
edilen bu ahs Uzeyr Peygamberdir. el-Mizan
tefsirinde yer aldna gre Uzeyr Allah-u
Tealann
kendisiyle
konutuu
bir
peygamberdi.
Mesajlar ve Nkteler
1- Gsteri en iyi delil yollarndan
biridir.yiyeceine ieceine bak.
2- Bir tek nkteyi anlamak, yzyl lmeye
deer.
280

3- Her ne kadar biliyorsanz da ilminizi

tecrbe ve sorgulamalar ile arttrmaya
aln.Allah buray lmnden sonra
acaba nasl diriltecek?dedi.
4- Yklm beldelerden ve yok olmu
medeniyetlerden bile yeni dersler almak ve
sorgulamak gerekir.
5- nsan ld ekliyle dirilecektir.sonra
diriltti.
6- Uzun bir zamann gemesi Allah-u
Tealann
kudretinde
hi
bir
etki
yaratamaz.Allah onu yz yl l brakt,
sonra diriltti.
7- Allah-u Tealann iradesi sayesinde
sapasalam kemikler bile dalrken bir
gnde bozulmas gereken yemekler yz yl
salam kalmaktadr.
8- Allah-u Tealann kudret gsterisi
insanlarn irad ve hidayeti iindir. ...hem
seni insanlar iin bir ibret klacaz.
9- Allah-u Teala dnyada da kyametten de
bir sahne sergilemitir.kemiklerine bak,
onlar nasl birletirip, sonra onlara et
giydiriyoruz
10Dirili
ve
ahiret
cismanidir.kemiklerine bak.
Zira eer
dirili ve ahiret ruhani olsayd. Asla kemik ve
mezardan sz edilmezdi.
11- Az bir ey bile ok eyin gstergesidir.
12- lnn bu dnyada kyametten nce
geri dnp dirilmesi de mmkndr.l
brakt ve diriltti.

281

(260)

260- brahim: Rabbim! lleri nasl
dirilttiini
bana
gster
dediinde,
inanmyor musun? deyince de, Hayr
yle deil, fakat kalbim iyice kansn
demiti.yleyse drt eit ku al, onlar
kendine altr, sonra onlar paralayp
her dan zerine bir para koy, sonra
onlar ar; koarak sana gelirler. O
halde Allahn gl ve hikmet sahibi
olduunu bil demiti.

Tefsir
Resulullahtan (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine
olsun) sonra tarihin en byk insan olan Hz.
Aliden (Allahn selam zerine olsun) yle buyurduu
nakl edilmitir: Eer btn perdeler
kalkacak olsa yine de yakinimde herhangi bir
art olmaz.1 (yani yakinim en yce
mertebededir.) Ama dier insanlar hep tm
duyduklar ve hatta inandklar eyleri ayini
ile mahede etmek isterler.
Tefsirlerde de yle yer almtr: Hz.
brahim (Allahn selam zerine olsun) bir denizin
yanndan geinde bir le grd. Bu lein
yars suda yars, ise karadayd. Deniz, l ve
havadaki ku ve hayvanlarn tm her
1 Gurerul- Hikem ve Tefsir- i Ruhul- Beyan, c. 1, s. 416

282

taraftan saldrya gemi o lei yemeye

alyordu. Hz. sa (Allahn selam zerine olsun)
kendi kendine yle dedi: Eer insan da bu
duruma der ve bedenin paralar eitli
hayvanlar arasnda bltrlrse kyamette
bunlar yeniden nasl bir araya getirilebilir?
Bunun zerine Allah-u Tealaya yle
yalvard:
Rabbim!
lleri
nasl
dirilttiini bana gster
Mesajlar
1- Mmkn mertebe yakin ve imannz
yceltmeli ve itminan derecesine ulamalyz.
fakat kalbim iyice kansn.
2Sadece
ilim,
iman
ve
istidlal
mertebelerini kat eden kimseler kef ve
uhud ehli olabilir.
3- Allah-u Tealann velilerinin dua ve
davetinin alemdeki varlklar zerinde byk
etkisi vardr.sonra onlar ar; koarak
sana gelirler.
4- Ahiret cismanidir ve kyamette ruh
bedenin bu zerrelerine geri dnecektir.
5- Maksat ve hedef itminana ermek olduu
iin bu i (farkl kularn kesilmesi etlerinin
bir birine kartrlmas ve paralarnn eitli
dalarn tepesine konmas) de bizzat
brahimin (Allahn selam zerine olsun) eliyle oldu.
6- Derin eitim iin sanat ve gsteriden de
istifade etmek gerekir.

283

(261)

261- Mallarn Allah yolunda infak

edenlerin durumu, her baanda yz
tane olmak zere yedi baak veren
tanenin durumu gibidir. Allah dilediine
kat kat verir. Allah (kudret ve rahmet
asndan) genitir, O her eyi bilendir.

Tefsir
Snfsal atmalar nlemenin en iyi yolu
infak
tavsiye
etmek
ve
israftan
sakndrmaktr. Nitekim snflarn vcuda
gelmesinin en byk sebebi de faizin
toplumda
yaygnlamasdr.
Bu
yzden
Kuran- Kerimde infak emreden ve faizi
yasaklayan ayetler yan yana yer almtr. 1
Ayrca bilmek gerekir ki her tane, her
toprakta her baanda yz tane olan yedi
baak vermez. Salam taneler msait bir
toprak, mnasip bir zaman ve tam bir bakm
gerektirir. Ayn ekilde baz helal mallar da
salam kalplerden Allahn rzas niyetiyle,
hi bir minnet olmakszn, hassas dnemlerde
ve gzel bir slupla ihtiya sahiplerine
verilecek olursa btn bu etki ve zelliklere
sahip olacaktr.
Mesajlar
1- Doal rneklerden istifade etmek asla
eskiyecek, zaman geecek bir metod
deildir. Tm insanlar iin hangi yalarda ve
1 Tefsir- i el- Mizan, c. 3, s. 406

284

artlarda
olursa
olsun
anlalr
bir
konumdadr.
2- Mkafat vaadi ve tevik hareketin en
nemli etkenidir.
3- Allah-u Tealann ltfnn bir snr
yoktur. Allah dilediine kat kat verir.
Allah (kudret ve rahmet asndan)
genitir.
4- nfak Allah-u Teala yolunda olursa deer
kazanr.Allah yolunda
5- Kuran- Kerim infak bir meleke haline
getirenleri
ve
srekli
ileri
klanlar
vmektedir. Ayette geen Yunfikun (infak
ederler) kelimesi sreklilie ve devamlla
delalet etmektedir.
6- En iyi rnek reel ve gerek olan
rneklerdir.1
7- Mal infak etmenin bile 700 mertebe
art ve oal kabiliyeti varsa Allah-u Teala
yolunda canlarn verenlerin hesabn varn
siz dnn!

(262)


262- Mallarn Allah yolunda infak edip
sonra infak ettikleri eyin ardndan baa
kakmayan ve eza etmeyenlerin ecirleri
Rablerinin katndadr. Onlara korku
yoktur ve onlar zlmeyeceklerdir.
1 Merai ve Numune Tefsirlerinde yer aldna gre Msr ve randaki tarm mhendisleri bu
baaklarn varln teyid etmilerdir.

285

Tefsir
Hangi infak daha deerlidir?
nceki ayette Allah-u Teala yolunda infakn
nemi tmel bir ekilde beyan edilmiti. Ama
bu ayette baz artlar beyan edilmekte ve
yle buyurulmaktadr: Mallarn Allah
yolunda infak edip sonra infak ettikleri
eyin ardndan baa kakmayan ve eza
etmeyenlerin
ecirleri
Rablerinin
katndadr.
Onlara
korku
yoktur
ve
onlar
zlmeyeceklerdir.
O halde Allah-u Teala yolunda mal infak
edenler
ama
ardndan
minnet
edip
karsndaki insan zenler hakikatte bu
uygunsuz davranlaryla kendi sevaplarn
ortadan kaldrmaktadrlar. Dolaysyla da
bylesi insanlarn bir ok hususta alacaklar
yerine
borlu
olduklarn
sylemek
mmkndr! Zira insann yz suyu, ruhsal ve
toplumsal sermayeleri; mal ve servetten kat
kat daha yce ve stndr.
Ecirleri
Rablerinin
katndadr.
cmlesi infakta bulunan kimselere byk bir
gven vermekte ve mkafatlarnn Allah-u
Teala katnda olduunu beyan etmektedir.
Bylece byk bir gven iinde bu yolda
yrmelerini
salamaktadr.Rabbihim
(Rableri) tabiri de Allah-u Tealann bu
mkafatlarn oalttna ve arttrdna
iaret etmektedir.

286

(263)







263- Gzel bir sz ve balama,
peinden eza gelen bir sadakadan daha
iyidir. Allah zengindir, hilim sahibidir.

Tefsir
Bu ayet gerekte nceki ayette yer alan
konuyu
btnlemekte
ve
yle
buyurmaktadr. htiya sahiplerine kar
gzel sz syleyenler, iyi davrananlar her ne
kadar iddet ierse de srarlar karsnda
balayc
olanlarn
ameli,
yaptklar
infaktan sonra minnet ve eziyet edenlerin
bandan daha iyidir.
Bu ayet slam'n ahslarn toplumsal
deerleri ve haysiyeti hakkndaki mantn
aka ortaya koymaktadr. Bu insani
sermayeyi korumaya alanlarn, hacet
sahiplerine
gzel
sz
syleyenlerin,
gerektiinde
onlara
iyilik
ile
yol
gsterenlerin
ve
asla
srlarn
ifa
etmeyenlerin
amelini
bencil
deersiz
yardmlar karsnda binlerce ineleyici sz
syleyen ve insanlarn yz suyunu dken dar
grl insanlarn bandan stn ve yce
kabul etmektedir. Hakikatte bu tr insanlar
daha nce de iaret edildii gibi yarar
vermekten ok zarar verirler. Bir yandan
sermaye verince bir yandan da bir ok
sermayeleri ortadan kaldrrlar.
Btn bu sylenenlerden de anlald
zere ayette geen gzel sz tabirinin
olduka geni anlam vardr. Tm gzel
287

szleri, tesellileri, gnl almalar ve yol

gstericilikleri kapsamaktadr.
Ayette geen mafiret kelimesi de hacet
sahiplerinin iddetleri karsnda af ve
balayc
olma
anlamndadr.
NurusSakaleyn tefsirinde Peygamber-i Ekremden
(Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
yle
buyurduu nakl edilmitir: htiya sahibi bir
insan sizden bir ey isteyince szn
kesmeyiniz. Tm maksadn aklamasn
bekleyiniz. Ardndan byk bir vakar ve
yumuaklk ile ona cevap veriniz veya
elinizde
olan
eylerden
ona
ihsanda
bulununuz, ya da onu en gzel ekilde geri
eviriniz. Zira o kimse sizi imtihan etmek iin
gelen bir melek olabilir! Bylece Allah-u
Tealann size verdii nimetler hususunda
nasl davrandnz grmek ister.

(
264
)

(265)

264. Ey iman edenler! Allah'a ve ahiret

gnne inanmayp, insanlara gsteri
iin maln infak eden kimse gibi,
sadakalarnz
baa
kakma
ve eza
288

etmekle boa karmayn. Onun durumu,

zerinde
toprak
bulunan
kayann
durumu gibidir, zerine bol yamur
yadnda
onu
cascavlak
brakr.
Kazandklarndan Hi bir ey elde
edemezler. Allah kfreden kimselere
hidayet etmez.
265. Allahn rzasn kazanmak ve
kalplerini salamlatrmak iin mallarn
infak edenlerin durumu, ykseke bir
tepede bulunan, bol yamur aldnda
yemilerini iki kat veren, bol yamur
yamasa
bile
isentisi
den
bir
bahenin
durumu
gibidir.
Allah
ilediklerinizi grr.
Tefsir
Yukardaki iki ayette ilk nce iman sahibi
kimselerin Allah-u Teala yolunda yaptklar
infaklarn minnet etmek ve eziyet etmek
suretiyle batl etmemeleri gerektiine iaret
edilmi, daha sonra iki ayr rnekle minnet,
eziyet, riyakarlk ve gsteri iin yaplan
infaklar ile ihlas ve insani kklerden
kaynaklanan infaklar beyan edilmitir.
zeri hafif toprakla rtlm salam bir
kaya parasn dnn. Bu kaya zerindeki
topra tohum ekilmi, bu tohum hava ve
gne almaktadr. Ama aniden iri taneli ve
bereketli bir saanak yamurun zerine
yadn betimleyin. phesiz bu yamur
kaya zerindeki topra tohumlaryla birlikte
silip sprr. Hi bir bitkinin yeermedii
sert kaya paras iddetli bir grnm arz
289

etmektedir. Elbette bu olayda gnein

douunun, havann esiinin ve yamurun
yann
o
kayay
kt
etkiledii
dnlmemelidir.
Bu
tohumlarn
silip
sprlmesi ekildii yerin ekime elverisiz
oluundan dolaydr. Sert kaya parasnn d
grnm gzel ama iin kaba ve etkilenmez
bir yapdadr. zerini sadece ince bir toprak
paras rtmtr. Oysa bitki ve aalarn
yeermesi iin yerin stnn yan sra
derinliinin de kk salma ve beslenmeye
msait olmas gerekmektedir.
Kuran- Kerim sert kalplerden ortaya
kan riyakar amelleri ve minnet ve eziyetle
kark infaklar sert bir kayann zerini rten
ince toprak rtsne benzetmektedir. Bu
topraktan
Hi
bir
istifade
edilemez.
Ekincilerin tm zahmetleri burada boa
gider.
Birinci ayette riyakarlk, minnet ve eziyet
ile yaplan infaklar iin verilen misal budur. 1
Dier misale gelince... Yksek ve verimli
topraklarda, esen rzgarlar ve doan
gneten istifade eden yemyeil bir baheyi
dnn. zerine iri taneli ve faydal
yamurlar yamaktadr. Saanak yamur
yamasa bile topraa den ebnemin ve
iseleyen yamurun bereketiyle yine de bu
bahe tazeliini, letafetini ve yeilliini korur.
Sonu olarak da bu bahe dier bahelerden
1 Ayette geen Sefvan kelimesi ouldur, tekili ise Sefvanedir ve dz kaya paras
anlamndadr. Ayrca ayette yer alan Vabil kelimesi ise iri taneli ve saanak yamur
anlamndadr. Ayette geen salden kelimesi ise dz ta anlamndadr. Hakeza Zifeyn
kelimesi ise iki kat anlamndadr.

290

iki kat rn verir. Zira bu toprak olduka

verimli bir topraktr ve topraa dklen
ebnem ve iseleyen yamur bile rnler
vermesine yeterlidir. Kald ki bu topraklar
ykseklerde yer ald iin esen rzgarlardan
ve yeterli derecede gne nlarndan
istifade etmektedir. Grenleri aknla
drecek kadar da gzel bir grnme
sahiptir.
Ayrca
sel
tehlikesinden
de
korunmu durumdadr.
Allah-u Tealann rzasn elde etmek kalp
ve ruhunda iman ve yakini kkletirmek iin
maln infak edenler tpk bu yeil baa
benzemektedirler. Olduka bereketli, faydal
ve deerli rnleri vardr.

(266)







266Hangi
biriniz,
kendisi
ihtiyarlam ve ocuklar da gszken,
altlarndan rmaklar akan, hurma, zm
ve
her
eit
meyveleri
bulunan
bahesinin,
ateli
bir
kasrgann
kopmasyla yanmasn ister? Dnesiniz
diye Allah size ayetlerini bylece aklar.
Tefsir
Baka bir rnek
Bu ayette insann kyamet gn sahih
amellere olan iddetli ihtiyacn ve riya,
291

minnet ve eziyetin insann amel ve infaklarn

nasl da ortadan kaldrdn betimleyen ok
ilgin bir rnek vermitir. Bu rnek hurma ve
zm gibi ok eitli aalar olan ve
altndan srekli sular akan ve ayrca
sulanmaya ihtiya duymayan yem yeil bir
baheye sahip olan kimseyi betimlemektedir.
Bu adam imdi yal dm ve etrafn zayf
ve gsz ocuklar sarm durumdadr.
Geim kaynaklar ise sadece bu bahedir.
Eer bu bahe ortadan gidecek olursa artk
ne kendisi ve ne de ocuklar bu baheyi
yeniden diriltme gcne sahip deillerdir.
Aniden yakp kavurucu bir frtna esmekte ve
her eyi tmyle yakp yok etmektedir.
Genlik gcn kaybeden, baka bir yolla
hayatn temin edemeyen ve etrafn zayf ve
gsz ocuklarn sard bu yal adamn
durumunu gzler nne getirin! ldrc bir
hzn ve hasret iinde kvranr durur.
Evet iyi amel ileyen, ama daha sonra riya,
minnet ve eziyet ile bu iyi amellerini ortadan
kaldran kimse ite bu byk zahmetler
eken, kendisine byk ihtiyacnn ihtiya
duyduu bir zamanda da emeklerinin
rnleri tmyle yok olan, hasret ve hzn
iinde kvranan kimse gibidir.Dnesiniz
diye
Allah
size
ayetlerini
bylece
aklar.
Btn sefaletlerin ve zellikle de faydas
olduka az, zarar ise byk ve acil olan
minnet etmek vb. cahilce ameller, insann
akln ve dncesini altrmamaktan
kaynaklanmaktadr.
292

Allah-u Teala ayetin sonunda insanlar

dnce ve tefekkre davet etmekte ve yle
buyurmaktadr: Dnesiniz diye Allah
size ayetlerini bylece aklar.

(267)

267.
Ey
iman
edenler!
Kazandklarnzn temizlerinden ve size
yerden kardklarmzdan infak edin;
irenmeden alamayacanz pis eyleri
vermeye kalkmayn. Allahn mstani ve
vlmeye layk olduunu bilin.

Nzul Sebebi
mam Sadktan (Allahn selam zerine olsun) nakl
edilen bir rivayete gre bu ayet cahiliyye
devrinde faizden byk bir servet edinenler
ve daha sonra da bu haram servetlerini Allahu Teala yolunda infak etmek isteyenler
hakknda nazil olmutur. Allah-u Teala onlar
bu iten al koymu, temiz ve helal mallardan
infak etmelerini emretmitir.
Mecmeul- Beyan tefsiri bu hadisi nakl
ettikten sonra Hz. Aliden de (Allahn selam zerine
olsun) yle buyurduunu nakl etmektedir: Bu
ayet kurumu, ylk ve gzel olmayan
hurmalar iyi hurmalar ile kartrp infak
etmek isteyen kimseler hakknda nazil olmu
ve onlar bu iten sakndrmtr.
293

Bu iki nzul sebebinin birbiriyle eliir

yn yoktur. Ayet her iki olay iin de nazil
olmu olabilir. Birincisi manevi temizlii,
dieri ise maddi ve zahiri gzellii beyan
etmektedir.
Tefsir
Hangi mallar infak etmek gerekir?
nceki ayetlerde infakn bereketleri, infak
edenlerin sfatlar ve bu insani ve ilahi ileri
kirleten ve sevabn yok eden irkin ameller
beyan edilmitir. Bu ayette ise hangi mallarn
infak edilmesi gerektii aklanmaktadr.
Ayetin ilk cmlesinde iyi insanlara mallarnn
temizinden
infakta
bulunmalarn
emretmektedir.
Ayette geen tayyib kelimesi temiz
anlamndadr ve oulu ise tayyibattr. Bu
kelime zahiri ve maddi temizliin yan sra
batni
ve
manevi
temizlik
iin
de
kullanlmaktadr. Yani gzel, faydal, deerli
ve her trl phe ve kirlilikten uzak mallar
olmaldr. Yukarda nakl ettiimiz iki nzul
sebebi de bu ayetin anlam genelliini teyid
etmektedir.
renmeden
alamayacanz
pis
eyleri vermeye kalkmayn. cmlesi de
sadece zahiri temizliin kast edildiini
gstermektedir. Zira iman sahibi kimseler de
maddi adan kirli veya deersiz olan ve ayn
zamanda da iren ve pheli bulunan
mallar
grmezlikten
gelmeden
ve
irenmeden hi bir ekilde kabullenmezler.

294

Kazandklarnzn temizlerinden ve
size yerden kardklarmzdan...
Kazandklarnzn
cmlesi
ticari
gelirlere
iaret
etmektedir.kardklarmzdan
cmlesi
ise zirai, maden ve yer alt kaynaklarna
iaret etmektedir. Dolaysyla btn gelir
kaynaklarn kapsamaktadr. Zira insann
sahip olduu btn mallarn kayna yeryz
ve yer alt zenginlikleridir. Hatta sanayi,
ticari, hayvanclk ve benzeri gelir kaynaklar
dahi bunlardan kaynaklanmaktadr. Ayrca bu
ayet btn bu kaynaklarn insanoluna Allahu
Teala
tarafndan
verildiini
beyan
etmektedir. Dolaysyla bir miktarn Allah-u
Teala
yolunda
infak
etmekten
ekinmemeliyiz.
renmeden
alamayacanz
pis
eyleri vermeye kalkmayn.
Baz kimseler her zaman deersiz,
kullanm sresi bitmi, istifade edilemeyecek
halde bulunan mallar infak ederler. Oysa bu
tr infaklarn insan ruhunu terbiye eden
manevi boyutlar yoktur. Ayrca ihtiya
sahiplerine
de
fazla
bir
faydas
dokunmamaktadr. Aksine onlar bir tr
aalamak
ve
kmsemek
anlamna
gelmektedir. Bu ayet ak bir ekilde
insanlar bu tr infaklardan sakndrarak
yle demektedir: Siz kendiniz bu tr
infaklar
mecburiyet
dnda
kabul
etmediiniz halde, nasl olur da onlar
muhta kimselere infak etmeye kalkrsnz?
Mslman kardeleriniz, bundan da te
295

yolunda infak ettiiniz Allah-u Teala sizin

gznzde kendinizden daha m kktr?
Gerekte bu ayet ok ince bir nkteye
iaret etmektedir. Allah-u Teala yolunda
yaplan infaklarn bir tarafnda ihtiya
sahipleri, dier tarafnda ise kendisi iin
infak edilen Allah-u Teala vardr. Dolaysyla
infak ederken deersiz mallar verilirse ayn
zamanda Allah-u Tealann yce makamna
hakaret anlamn da tar. Zira byle bir insan
bu hareketiyle Allah-u Tealay gzel mallara
layk grmemitir. te yandan da ihtiya
sahiplerine aka hakaret etmi saylr. Oysa
bu ihtiya sahipleri iman ve insanlk
asndan yce bir makama sahip olabilir ve
bu davran sebebiyle byk bir znt
yaayabilirler.
Ayrca dikkat etmek gerekir ki la
teyemmemu (kastetmeyin) cmlesi u
nemli nkteye de iaret ediyor olabilir:
nsann farknda olmakszn infak ettii
mallar arasnda istenmeyen bir ey olursa
Allah-u Tealann bu szne muhatap
tutulmaz. Zira Allah-u Tealann bu hitab
bylesine irkin bir ii bilerek, kasd ederek
yapanlara yneliktir.
Bu
cmlede
yle
buyurulmaktadr:
Allahn mstani ve vlmeye layk
olduunu bilin.
Yani siz Allah-u Teala yolunda infak
ettiiniz halde biliniz ki Allah-u Teala sizin
infaklarnza muhta deildir. Aksine sizlere
btn bu nimetleri verdii iin vlmeye
layktr.
296

Elbette buradaki hamid kelimesi vc

anlamna da gelebilir. Yani Allah-u Teala sizin
infaklarnza
muhta
olmad
halde
yaptnz infaklarnzdan dolay sizleri ver.
O halde temiz mallardan infak etmeye
alnz.

(268)

268. eytan sizi fakirlii vad eder ve

ktl emreder; Allah ise kendisinden
mafiret ve bol nimet vad eder. Allahn
ltf boldur, O her eyi bilir.

Tefsir
nfaka engel olan etkenler ve eytani
dnceler ile mcadele
Ayetin ilk cmlesi yle demektedir: nfak
ederken veya zekat verirken eytan sizleri
fakirlik yoksullukla korkutmasn. zellikle de
nceki ayette iaret edilen iyi eyler infak
etmek istediinizde eytan size engel
olmasn. Zira bu eytani vesveseler insann
infak ve bata bulunmasna engel olur.
Ayrca zekat, hums ve dier farz olan
infaklar da etkiler, en byk mani olur.
Allah-u Teala bu vesileyle insann fakirlikten
korku sebebiyle infaktan ekinmesinin yanl
bir
dnce
olduunu
ve
eytani
vesveselerden
kaynaklandn
bildirmektedir. Bazlar bu korkunun eytann
vesvesesinden kaynaklansa bile mantkl bir
korku olduuna inanabilir. te bu yzden
297

ayet-i kerime hemen devamnda yle

buyurmaktadr: eytan sizlere gnah ve
ktl emreder.
O halde fakirlik ve yoksulluktan korkmak
her haliyle yanltr. Zira eytan insan batl
ve sapklk dnda bir eye davet etmez.
Aslnda tm olumsuz al-koyucu ve dar
grlle dayanan dncelerin kayna
ftrattan ayrl ve eytani vesveselere
teslimiyettir.
Olumlu,
yapc,
harekete
geirici
ve
yce
grlere
dayanan
dncelerin kayna ise ilahi ilhamlar ve
Allah vergisi olan temiz ftrattr.
eytani vesveseler yaratl kanunlarna ve
ilahi snnetlere aykr olduu iin ziyan ve
sefaletten ibaret olan kt etkileri ve
sonular da apak ortadadr.
Bunun aksine ilahi emirler ise yaratl ve
ftratla uyum iinde bulunmaktadr. Sonu
olarak da insana mutluluk dolu bir hayat
armaan etmektedir.
Allah ise kendisinden mafiret ve bol
nimet vad eder.
MecmeulBeyan
tefsirinde
mam
Sadkdan (Allahn selam zerine olsun) nakl edildii
zere infak ederken iki ey Allah-u Teala
tarafndan, iki ey de eytan tarafndan
tahakkuk
etmektedir.
Allah-u
Teala
tarafndan olan iki eyin biri gnahlarn
balanmas, dieri ise maln art ve
genilemesidir. eytan tarafndan olan iki
eyin biri ise fakirlik ve yoksulluk dieri ise
ktl emretmektedir.

298

O halde mafiretten maksat gnahlarn

balanmasdr. Fazldan maksat ise bn-i
Abbasdan da nakl edildii zere infak
sayesinde sermayenin art kaydetmesidir.
Daha da ilgin olan mminlerin emiri Hz.
Aliden (Allahn selam zerine olsun) nakl edilen u
szdr. Zorluk ve darla dtnzde
infakta bulunarak Allah-u Teala ile muamele
ediniz. (yani infak ederek fakirlikten
kurtulunuz. )1

(269)

269. Hikmeti dilediine verir. Kime
hikmet verilmise phesiz ona oka
hayr verilmitir. Bundan ancak akl
sahipleri ibret alr.

Tefsir
Hikmetin;
marifet,
srlar
bilmek,
hakikatleri anlamak ve hakka ulamak
anlamna geldiini kaydetmilerdir. Allah-u
Teala baz kimselere temizlik, takva ve
abalar sebebiyle hikmet vermektedir.
Kendisine hikmet verilen insan hikmet
vesilesiyle
eytani
vesveseleri
ilahi
ilhamlardan ayrt eder; uurumu, doru
yoldan ayrr; slogan, bilinten temyiz eder.
Byk
bir
hayrdan
ibaret
olan
bu

1 Nehcl- Belaa

299

stnlkten gerek akl sahipleri dnda hi

kimse ders almaz. 1
Ayrca mam Sadk (Allahn selam zerine olsun) da
yle
buyurmutur:
Hikmet
dinde
derinlemek ve marifet anlamndadr. Baka
bir rivayette ise yle yer almtr: Hikmet
Allah-u Tealaya itaat ve mam tanmaktr.2

( 270

(271)

270. nfak ettiiniz her eyi ve

adadnz ada phesiz Allah bilir.
Zulm edenlerin hi yardmclar yoktur.
271. Sadakalar aka verirseniz o ne
gzel! Eer onlar yoksullara gizlice
verirseniz sizin iin daha iyidir. Allah
onlar ktlklerinizden bir ksmna
kar
tutar.
Allah
ilediklerinizden
haberdardr.
Tefsir
nfak ettiiniz her eyi...
adadnz ada...
phesiz Allah bilir.
1 Elbab kelimesi lb kelimesinin oulu olup beyin anlamndadr. Her akllya beyin sahibi
denmez. Sadece akllarn kullanp gerek hayat ve mutluluun yolunu bulabilen kimselere
beyin sahibi denir.

2 Biharul- Envar, c. 24, s. 86, 4. hadis ve Biharul- Envar, c. 24, s. 86, 2. hadis

300

Zulm edenlerin Buradaki zalimlerden

maksat mallarn gnah yolunda harcayanlar,
malnn zekatn vermeyenler veya adadklar
eyleri yerine getirmeyenler, ya da gnah bir
i iin adakta bulunan kimselerdir.hi
yardmclar yoktur.
Onlar Allah-u Tealann sorgulamasndan
kurtaracak ve ilahi azaba engel olacak hi
kimse yoktur.
Eer
onlar
yoksullara
gizlice
verirseniz...
Yani eer gizlice fakire sadaka verecek
olursanz bu sizler iin daha iyidir. Sevab
daha oktur. Elbette burada gizlice verilmesi
daha iyi olan sadaka, mstahap olan
sadakadr. Zira farz olan sadakalar aktan
vermek daha iyidir.

(272)

272. Onlarn hidayeti sana dmez,
fakat Allah dilediine hidayet eder. nfak
ettiiniz iyi ey kendinizedir, sadece
Allahn rzasn kazanmak iin infak
ediniz. nfak ettiiniz iyi bir eyin
karl hakszla uratlmakszn size
verilir.
Tefsir
Mecm00eul- Beyan ve Fahrur- Razinin
tefsirinde bu ayetin nzul sebebi hakknda
bir takm aklamalar yer almtr. Btn
301

bunlardan
anlald
zere
baz
Mslmanlar, mrik ve gayr-i mslim
fakirlere infakta bulunma hususunda ekke
dmlerdi. Resulullaha (Allahn selam ona ve Ehl-i
Beytine olsun) durumu sorunca da bu ayet nazil
oldu.
Mesajlar
1- Kafirlerin iman etmesini salamak iin
onlar ekonomik bask altna almayn ve
infak terk etmeyin.
2- Yoksullara yardmc olmak insani bir
grevdir. Yce grllk de bir deerdir. O
halde mslman olmayan fakirlere de infakta
bulununuz.
3- slam insan seven bir mekteptir.
Mslman olmayan insanlar bile fakirlik ve
mahrumiyet
iinde
olmasn
kabul
etmemektedir.
4- Ekonomik sebepler sebebiyle izhar
edilen imann hi bir deeri yoktur.
5- Hidayet ilahi bir tevfiktir ve sadece
kabule hazr kalplere verilmektedir.
6nfakn
faydalar
bizzat
insann
kendisine dner, insanda cmertlik ruhunu
diriltir. nfak vesilesiyle snfsal farkllklar
ortadan kalkar. Toplumsal patlamalarn
nne geilir ve toplumda byk bir sevgi
ortam oluur. Dolaysyla infakta mahrumiyet
deil, bir tr korunma vardr.
7- Allah-u Tealadan bakas iin infak
etmeyiniz. Zira bu dnyadaki tm etki ve
faydalar er veya ge ortadan kalkacaktr.

302

Ama eer infak Allah-u Teala iin olursa

ebedi olarak bereketlerinden istifade edilir.
8- nfak ederken eliniz ve yreiniz ak
olsun. Zira neyi infak ederseniz hi bir
eksiltme olmakszn sizlere geri denir.
9- Eer Allah-u Teala iin bir i yaparsanz
ister Mslman faydalansn isterse de kafir,
mutlaka sevabna erieceksiniz.

(273)










273.(nfaklarnz)
Allah
yolunda
mahsur
kalanlara,
yeryznde
dolaamayanlara, hayalarndan dolay,
kendilerini
tanmayanlarn
zengin
saydklar
yoksullara
verin.
Onlar
yzlerinden
tanrsn,
insanlardan
yzszlk ederek bir ey istemezler.
nfak ettiiniz iyi bir eyi Allah phesiz
bilir.
Tefsir
Fahrur- Razi Kurtubi ve Mecmeul- Beyan
tefsirlerinde yer ald zere bu ayet Suffe
ashab hakknda nazil olmutur. Suffe ashab
yaklak 400 kii idiler. Bunlar Medineye
hicret etmilerdi. Medinede evleri barklar
olmad iin de Mescid-i Nebevinin tam
yanndaki Suffenin (byk platformun)

303

zerinde yayorlard. Bunlar srekli Allah-u

Teala yolunda cihad iin hazrlk iinde idiler.
Mesajlar
1- Fakirlerin de zenginlerin malnda bir
hakk vardr.fakirler iin
2- Operasyon timlerine, sava iin hazr
bulunan glere, karargahlardaki fedailere,
snaksz muhacirlere, Allah-u Teala yolunda
zorlua denlere ve hayatlarn kazanmak
iin
gerekli
aba
harcama
imkann
bulamayanlara zel bir itina gstermek
gerekir. Hakeza ilmi siyasi ve aratrma
kadrolarna da ayn dikkati gstermek
gerekir.
3- Yolculuk yaparak hayatlarn temin
edebilenler
insanlarn
infaklarn
beklememeli
ve
bir
yere
oturup
kalmamaldrlar.yeryznde
dolaamayanlara
4- ffet sahibi, namuslu ve haysiyetli
fakirler Allah-u Tealann vd kimselerdir.
5- simsiz ve saygn fakirler daha
nceliklidir.
6- Byk bir zaruret hasl olsa dahi
insanlardan bir ey isteme hususunda srar
etmemek gerekir.insanlardan yzszlk
ederek bir ey istemezler.
7- Bu ayette fakirlerin ehresi betimlenmi
ve ayetin sonunda da insanlar infaka tevik
edilmilerdir.
8- Bir grubun btn varln Allah-u Teala
yolunda infak edip sknt iinde bulunduu

304

bir durumda, dier grubun infak etmekten

dahi ekinmesi insafa smaz.

(274)

274.Gece gndz, ak gizli, mallarn

infak edenlerin mkfatlarn Rableri
verecektir. Onlara korku yoktur ve onlar
zlmeyeceklerdir.

Tefsir
Safi Mecmeul- Beyan, Kurtubi ve FahrurRazinin tefsirlerinde yle yer almtr: Bu
ayet Hz. Ali (Allahn selam zerine olsun) hakknda
nazil olmutur. Hz. Alinin drt dirhemi vard.
Bir dirhemini gndz, bir dirhemini gece, bir
dirhemini aka, bir dirhemini de gizlice
Allah-u Teala yolunda infak etti.
Elbette bu nzul sebebiyle birlikte ayetin
hkm geneldir ve byle davranan herkese
hitap etmektedir. Byle insanlar dnyada
fakirlik ve yoksulluktan asla korkmazlar. Zira
Allah-u Tealann vaatlerine iman etmiler ve
ona
tevekkl
gstermilerdir.
Ayrca
yaptklar
infaklar
sebebiyle
de
asla
zlmezler. Zira onlar Allah-u Tealann
rzayetine ve infakn uhrevi sonularna
tevecch ederler. Bu surede, baka bir yerde
1
de
infak
edenler
hakknda
yle
buyurulmutur: Onlara korku yoktur ve
onlar zlmeyeceklerdir.
1 Bakara Suresi 262. ayet

305

(275)

275.Faiz yiyenler maherde ancak
eytann arpt kimsenin kalkt gibi
kalkarlar. Bu, onlarn, Zaten alveri de
faiz gibidir demelerindendir. Oysa Allah
al verii helal, faizi haram kld. Kime
Rabbinden bir t gelir de faizcilikten
geri durursa, gemii kendisinedir, onun
ii Allah'a aittir. Kim faizcilie dnerse,
ite onlar cehennemliktir, onlar orada
temelli kalacaklardr.
Tefsir
Riba
lgatta
art
ve
fazlalk
anlamndadr. Riba (faiz) yiyenler eytan
arpm kimselere tebih edilmitir. Ayette
geen
yetehebbetu
kelimesi
hareket
esnasnda dp kalkmak ve dengesini
kaybetmek anlamndadr. Faiz yiyen kimse
kyamette deliler gibi har edilir veya
dnyada dengesiz bir yaant srer. Servet
dknl akl gzn kr eder; bu
davranlaryla snfsal atmalar ve kinleri
uyandrr. Artk asla duygusal dnmez,
insan severlii bir kenara iter. Bylece kin ve
fakirlik toplumsal bir patlamaya dnr ve
306

malikiyet ilkesinin temelini sarsntya uratr.

Ayrca bu tr insanlar iin faiz temel bir esas
olduundan ticaret ve muamelenin de bir tr
faiz olduunu iddia ederler.
Mesajlar
1- Faiz yiyenler dengesizdir ve bu yzden
toplumun ekonomik dengesini de bozarlar.
2- Gnahlarna yorum getirmeye kalkmak
insan gnah ileme hususunda daha da
kstah klar.
3- Cahiller grmezlikten gelinir; ama
maksatl ve srarc bilenler asla.
Kim faizcilie dnerse, ite onlar
cehennemliktir.
Faiz yemek, faiz almak ve faiz vermek olay
hicretten nce Mekki ayetlerde knanmaya
balanmtr. rnein Mekkede nazil olan
Rum
suresinde
yle
buyurulmutur:
verdiiniz her hangi bir faiz Allah
katnda artmaz. 1 Daha sonra Al-i mran
suresinde riba (faiz) yemeyiniz.2 emri
zerine faiz men edilmitir. Bu konudaki
nehiy ve eletirilerin ou Bakara suresinin
ayetlerinde yer almtr.
Ayrca Kuran- Kerim Nisa Suresindeki
yasak edilmiken faiz almalar 3 ayeti ile
Yahudilikte de faizin haram olduu beyan
edilmitir. Nitekim Tevratta da4 faizin haram
olduu aka yer almtr.
1 Rum Suresi, 39. ayet
2 Al- i mran Suresi 129. ayet
3 Nisa Suresi, 161. ayet
4 Tevrat, k seferi, 23. blm, 35. cmle, Levililer seferi, 35. blm

307

Bakara suresinde faiz ile ilgili ayetler, infak

ile ilgili ayetlerin hemen ardnda yer alm;
mal ve servet ile ortaya kan hayr ve er
boyutlar sz konusu edilmitir. nfak karl
olmakszn vermek demektir. Faiz ise
karlksz almak anlamndadr. nfakn sahip
olduu her iyi ynlere karlk faiz toplumda
kt etkiler yaratmaktadr. Bu yzden
Kuran-
Kerim
u
ayette
yle
buyurmaktadr: Allah faiz ile elde edilen
serveti yok eder, sadakalar ise arttrr.
Kuran-i Kerimde faiz almak ve tautun
hakimiyetini kabul etmek hususunda yer alan
ar tehditler; cinayet, zulm, arab imek,
kumar ve zina hakknda dahi sz konusu
edilmemitir. Faizin haram oluu btn
mezheplerce kesin bir hkm olarak kabul
edilmitir ve byk gnahlardan saylmtr.
Rivayetlerde de yer aldna gre mam
Sadka (Allahn selam zerine olsun) birinin faiz
yedii haberi verilince yle buyurmutur:
Eer gcm olsayd boynunu vururdum.1
Nitekim Hz. Ali de (Allahn selam zerine olsun) faiz
yiyen biriyle karlanca onu tvbeye davet
etti. O ahs tvbe edince kendisini serbest
brakt ve ardndan yle buyurdu: Faiz
yiyen kimse de mrik kimse gibi tvbeye
davet edilmelidir.2
mam Bakrdan (Allahn selam zerine olsun) ise
yle buyurduu nakl edilmitir: Gelirlerin
en kts faizciliktir.
1 Vesailu- ia, c. 12, s. 429
2 Kafi, c. 5, s. 147

308

Hakeza Resulullah (Allahn selam ona ve Ehl-i

Beytine olsun)
de yle buyurmutur: Allah-u
Teala her ne zaman bir kavmi helak etmek
isterse o kavimde faizcilik yaygn hale gelir.1
Hakeza yle buyurmutur: Allah-u Teala
faiz yiyene, vekil olana, ahidine ve katibine
lanet etmitir.2
eyh Mufid ise kitabnda yle kayd
etmitir: Her kim faizi helal bilirse boynu
vurulur.3
mam Sadk (Allahn selam zerine olsun) ise faiz
ayetlerinin tekrarlan sebebi hususunda
yle buyurmutur: Tekrarn sebebi sebep
sahiplerinin hayr ve sadakalara hazr
klnmak istenmesidir. nk bir taraftan faiz
haramdr, te yandan servetin durgun ve atl
ekilde
stok
edilmesi
de
haramdr.
Dolaysyla servet sahipleri iin infak ve
faydal retim ileri dnda bir are
kalmamaktadr. 4
Hakeza faizin haram klnmasnn sebebi
hususunda yle denmitir: Zira, faiz parann
retim ve kamu menfaatine faydal ilere
akn nlemektedir. Fikir ve emek yerine
sadece
parann
karndan
istifade
edilmektedir ve faiz bu yzden haram
klnmtr.
mam Sadkdan da (Allahn selam zerine olsun)
yle buyurduu rivayet edilmitir: Eer
1 Kenzul- Ummal, c. 4, s. 104
2 Vesailu- ia, c. 12, s. 430
3 el- Mukna, s. 129
4 Vesailu- ia, c. 13, s. 423

309

faiz helal olsayd insanlar ticari ileri terk

ederlerdi.1
Hakeza mam Rzadan (Allahn selam zerine
olsun)
yle buyurduu rivayet edilmitir:
Eer faiz yaygnlam olsayd bor verme
yolu kapanm olurdu.2
Faizin Etkileri
Faydal bir i olmakszn fazladan para
almak byk bir zulmdr; toplumda
dmanlk ve iddetin ortaya kmasna
sebep olmaktadr. Faiz deyen kimse srekli
artan borlar sebebiyle bazen iflas etmekte,
her trl zillet ve esaretlere katlanmak
zorunda kalmaktadr.3
Faiz toplumun dengesini bozarak camiay
mustazaf ve mstekbir diye iki zd kutba
ayrmaktadr.4 Faiz bir ok ibadetlerin batl
olmasna sebep olmaktadr.5
Bu ykc etkileri sebebiyle sadece slam
eriatnda deil, tm semavi dinlerde faiz
haram klnmtr. Ama bazen bir takm
bahaneler ile faize yeni yorumlar getirmeye
alyorlar veya ka yolu bulmak iin
abalyorlar. Elbette faiz her haliyle ykc
etkilere sahiptir ve her ne kadar slam
toplumlar ekonomik sistemlerinde faizi
kabul etmilerse de faiz byk bir zulmdr
ve faiz ile ynetilen toplumlarda bir ok
1 a. g. e. s. 424 ve Biharul- Envar, c. 103, s. 119
2 el- Hayat, c. 4, s. 334
3 Tefsir- i Merai, ilgili ayetin tefsirinde
4 el- Mizan tefsiri, ilgili ayetin tefsirinde
5 a. g. e.

310

toplumsal problemler ortaya kmaktadr.

Bat toplumlarnn ilerleme sebebi ise ilim ve
sanata ynelmeleridir. Onlarn ilerlemesine
faizin asla bir katks olmamtr. Ayrca
faizden ka yollarnda (hile-i eriyye
hususunda) Kuran- Kerimin uyarlarn da
dikkate almak gerekir. Yahudilerin Cumartesi
gn balk avlama hususundaki eri hileleri
de bir tr oyundu. Kuran- Kerim bu tr
oyunlar grmezlikten gelmemi ve onlar
iddetle knamtr.
Ayrca iktisadi ilerde faizin ana dmek
ihtimali ok olduundan bir hadiste yle yer
almtr: (ticari ilerdi) Derin bir ilmi
olmadan ticarete kalkanlar faize dar
olurlar.

(276)



276.Allah faizi tketir, sadakalar
bereketlendirir. Allah pek nankr olan
hi bir gnahkar sevmez.

Tefsir
Ayette geen yemheku kelimesi tedrici
bir ekilde eksilme ve yok olma anlamndadr.
Son gecelerinde artk grlemeyecek kadar
eksilen ve grnmez olan aya da bu yzden
mehak denmektedir.
Bu ayette de iaret edildii gibi faiz yiyen
kimse bakalarndan sadece maln arttrmak
iin faiz ald halde Allah-u Teala mal
artnn ortaya karmas gereken gzel
etkileri ve bereketini yok eder. Burada
311

faizden elde edilen maln ortadan kalkmas

gerekmemektedir. Aksine mal artndan
hedeflenen hususlar yok olmaktadr. Faizci
toplumlarda Hi bir sevgi ve emniyet sz
konusu deildir. Bir ok servet sahipleri
byk sermayelerine ramen bir rahatlk,
huzur ve sevgi elde edememilerdir. Ama tam
tersine infak, sadaka ve dn para vermenin
yaygn olduu toplumlar bir ok bereketlere
sahiptir.
Bu
sistemlerde
fakirler
asla
mitsizlie dmez, zenginler srekli mal
biriktirmek iin didinmez ve toplum kalp
kasavetine dar olmaz.
Mahrum insanlar intikam, hrszlk vb.
eyler dnmedii gibi zenginler de
mallarnn korunmasn hususunda endieye
kaplmazlar. Toplum bylece greli bir
dengeye, dostlua, rahmete, anlamaya ve
gvenlie
kavuur.
FahrurRazinin
tefsirinde yle yer almtr: Faiz yiyen
kimse denge, duygu ve insani adaletini kayb
ettii takdirde kendisi ve mallar fakirlerin
gazabna urar, her an intikam, kin, komplo
ve hrszlk tehdidi altnda bulunur. te
bunlar da ayette iaret edilen faizin
eksilecei gereinin balca rneklerinden
saylmaktadr.
Mesajlar
1- Zahiri gelimeye aldanmayn.Allah
faizi tketir.
2- Rzk Allah-u Tealann elindedir. Allah-u
Teala mal sahiplerini mutsuz klabilir,

312

fakirleri ise huzur ve gvenlik iinde

yaatabilir.
3- Faiz yiyen kimse byk bir kfre dm
bulunmakta
ve
gnah
adeta
ruhuna
ilemektedir.pek
nankr
olan
gnahkar...
Faiz yiyen kimse kendini halkn rehini,
hayatn haram, ibadetlerini batl klmakta,
hrs, tamah ve ta kalplilie esir dmektedir.
Evet faiz yiyen insan olduka nankr ve
gnahkardr.
4- Faize dayal mallar yok etmek ilahi
snnetlerden biridir. Ayette geen yemheku
fiili Arapa edebiyatnda devamllk ve
sreklilie delalet etmektedir.

(277)
277.
man
edip
salih
mellerde
bulunanlarn,
namaz
klp,
zekt
verenlerin Rableri katnda ecirleri vardr.
Onlara
korku
yoktur
ve
onlar
zlmeyeceklerdir.
Tefsir
Bu ayet pek nankr olan gnahkar faizciler
karsnda mminlerin portresini izmektedir.
Bu mminler salih amellerde bulunur, namaz
klar ve zekat verirler.
nsanlar drt ksmdr:
1- Bir grubu iman edip salih amellerde
bulunurlar. Bunlar mminlerdir.
313

2- Bazlar iman etmedii halde gzel iler

de yapmazlar. Bunlar da kafirlerdir.
3- Bazlar iman ettikleri halde salih
amelde bulunmazlar. Bunlar da fasklardr.
4- Bazlar iman etmedikleri halde zahirde
salih
ilerde
bulunurlar.
Bunlar
da
mnafklardr.
Faizciler Allah-u Tealadan ve insanlardan
kopmu kimselerdir. Ama buna karlk iman
edip salih ilerde bulunan kimseler ise namaz
vastasyla Allah-u Teala ile, zekat deyerek
de insanlar ile irtibat kurar.
Mesajlar
1- Mminleri tevik ederken bir taraftan da
fasklar tehdit etmek pedagojik bir ilkedir.
2- Gerek emniyet ve huzur sadece iman,
salih amel Allah-u Teala ve insanlarla iliki
kurmak sayesinde mmkndr.

(







(278)







278.Ey
iman
edenler!
Allah'tan
saknn, iman etmiseniz, faizden arta
kalm hesaptan vazgein.
Tefsir
Mecmeul- Beyan, el- Mizan ve Merai
tefsirlerinde yle yer almtr: Faizin haram
olduunu bildiren ayet nazil olduunda Halid
b. Velid, Abbas ve Osman gibi sahabeden
bazlarnn halktan faiz olarak baz alacaklar
vard. Bunlar halktan alacaklar bu faiz
paras
hususunda
ne
yapacaklarn
314

Peygambere (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)

sorunca sz konusu ayet nazil oldu.
Peygamber-i Ekrem (Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine
olsun) ayet nazil olduktan sonra yle buyurdu:
Amcam Abbas bile faiz paralarn alma
hakkna sahip deildir.
Hakeza yle buyurmutur: Her eyden
nce
bizzat
yaknlarm
faizden
el
ekmelidirler.
Hakeza yle buyurmutur: Cahiliyye
dnemindeki
tm
faizler
ayaklarmn
altndadr. Ayaklarm altna aldm ilk faiz
ise amcam Abbasn faizleridir.1
Mesajlar
1- mann gerei bakalarnn hakkndan
ve haram mallardan yz evirmektir.man
etmiseniz.
2- Takvann gstergesi haram mallar terk
etmektir.Allah'tan
saknn,
iman
etmiseniz, faizden arta kalm hesaptan
vazgein.

(279)

279.Byle yapmazsanz, bunun Allah'a
ve peygamberine kar alm bir sava
olduunu bilin. Eer tvbe ederseniz
sermayeniz
sizindir.
Bylece
zulmetmemi
ve
zulme
uramam
olursunuz.
1 Tefsir- i fi Zilal- il Kuran, c. 1 ilgili ayetin tefsirinde

315

Tefsir
slamda ne faiz, ne smr ve ne de
insanlarn maln tek ynl msadere etmek
caizdir. Baz dzenler zel mlkiyeti ortadan
kaldrarak insanlarn elindeki tm mallar
zorla almlardr. Baz dzenlerde ise smr
ve faizcilik her ne surette olursa olsun
serbest ve caiz kabul edilmitir.
Mesajlar
1- Faiz yiyen kimse Allah-u Tealaya sava
amtr. Faiz yiyenler bu sava meydannda
bir tarafta zayf ve zelil olan kendisinin, dier
tarafta ise Kahhar ve Cebbar olan Allah-u
Tealann olduunu bilmelidirler.
2- Faiz yiyen kimse Allah-u Teala ile
savat iin slam devletinin grevlerinden
biri ise faizciler ile mcadele etmektir.
3- Faiz yiyenlerin tek hakk asl mallar ile
iktifa
etmeleri
ve
faiz
almamaldr.sermayeniz sizindir.
4- Zorbalk ve sultaclk ve hem de bunlara
tahamml etmek doru deildir. Ne zulm
ediniz ve ne de zulme uraynz.
5- Mahrum insanlar kurtarmak iin
insanlarn malikiyet ilkesini grmezlikten
gelmeyiniz.

(280
280.Borlu
darda
ise,
eli
genileyinceye kadar ona mhlet verin.
316

Bilmi olsanz borcu balamanz sizin

iin daha hayrldr.
Tefsir
u nkteyi de nemle hatrlatmak gerekir:
Geri bu ayette borluya mhlet verilmesi
emredilmitir.
Ama
borlu
insan
bu
durumdan kt istifade etmemelidir. Hi bir
zr
olmakszn
borcunu
ertelerse
gnahkardr. Nitekim bir rivayette yle yer
almtr:
zr
olmakszn
borcunu
erteleyenlere
hrszn
gnah
yazlr.
Alacan erteleyenlere ise ehitlerin sevab
yazlr.1
Mesajlar
1- Faizciler faiz almaktan men edilmek ile
kalmam,
ana
sermayelerini
almak
hususunda bile idare etmeleri istenmitir.
2- Borlunun borcunu deme sresi
gcne
gre
ayarlanmaldr.eli
genileyinceye kadar ona mhlet verin.
Elbette bundan kt istifade edenlerin hesab
ayrdr.
3- slam mustazaflarn koruyucusudur.
4Borcunu
demeyenlere
borlarn
balamak sizler iin daha iyidir. Zira yarn
sizler iin de ayr durum ortaya kabilir.
5- Mal almak unutulabilir. Ama fakire
balamak asla unutulmaz.
6- Yoksulun gnln kazanmak ve Allah-u
Tealann rzasna erimek; gelir elde
etmekten daha stndr.
1 Tefsir- i Burhan, ilgili ayetin tefsirinde

317

7- Fkhi hkmlerden biri de zr olan

borluyu hapse tkamann haram olmasdr.
Borlunun gerekten de borcunu deyememe
durumunda slam devletinin o ahsn
borcunu demesi balca grevidir.
8Rivayetlerde
yle
yer
almtr:
Borluya tand sre zarfnda alacaklya
ayn miktarda sadaka sevab yazlr.1

(281)
281. Allah'a dneceiniz ve sonra
zulme uramadan herkesin kazancnn
kendisine eksiksiz verilecei gnden
korkunuz.
Tefsir
Kuran- Kerimin en ak zelliklerinden
biri hkmlerin ayrcalklarn ve slami
programlar akladktan sonra bir ok
hususta en sonunda btn bu sylediklerini
nemle vurgulamak ve glendirmek iin
tmel, kapsaml ve genel bir hatrlatmada
bulunmasdr. Bylece nceki programlar ve
hkmler tmyle insann fikir ve ruhunda
yer etmektedir. Bu yzden bu ayette
insanlara
kyamet
ve
kt
insanlarn
amellerinin cezas hatrlatlmakta; insann
tm amellerinin kendisine eksiksiz verilecei
ve varlk aleminin arivinde korunan her
eyin kendisine takdim edilecei bir gnn
1 Tefsir- i Burhan, c. 1, s. 260, ilgili ayetin tefsirinde

318

gelmekte
olduu
hususunda
onlar
uyarmaktadr. Bylece insan btn bunlarn
uursuz
sonularndan
dehete
kaplmaktadr. Ama bu rn insann bizzat
kendisinin hazrlad bir rndr. Hi kimse
ona zulm etmemitir. Ona hi kimse
hakszlk etmemitir. O kendi kendisine
zulm reva grmtr. Onlara zulm
edilmez.
Ayrca faiz yiyen kimse ahlaki adan bor
alan insann ruhunda bir ok kt etkiler
yaratr. Kalbinde ona kar byk bir kin
oluur, fertler ve milletler arasnda toplumsal
ibirlii ve yardmlama ban skp koparr.
slami rivayetlerde faizin haram olduu
hususunda yle yer almtr: Hiam b.
Salim mam Sadkn (Allahn selam zerine olsun)
yle buyurduunu nakl etmektedir: Allah-u
Teala insanlara iyi ilerden ekinmesinler
diye faizi haram klmtr.1
Merhum Allame Tabatabai mehur tefsiri
el-Mizanda
yle
demektedir:
DurulMensur tefsirinde bir ok yolla bn-i Abbas,
Ebu Salih, Uteyye-i Avfi ve Said b.
Cbeyrden nakl edildiine gre Kuran-i
Kerimde en son nazil olan ayet bu ayettir. 2

1 Vesailu- ia, c. 12, s. 422
2 el- Mizan, c. 2, s. 594

319

)(282




282.Ey iman edenler! Birbirinize
belirli bir sre iin borlandnz zaman
onu yaznz. inizden bir yazc doru
olarak
;yazsn
yazc
onu
Allahn
kendisine
rettii
gibi
yazmaktan
ekinmesin, yazsn. Borlu olan da
yazdrsn, Rabbi olan Allah'tan saknsn,
ondan bir ey eksiltmesin. Eer borlu
beyinsiz veya aciz, ya da yazdramayacak
durumda
ise,
velisi,
doru
olarak
yazdrsn.
Erkeklerinizden
iki
ahit
tutun; eer iki erkek bulunmazsa,
ahitlerden raz olacanz bir erkek, biri
unuttuunda dieri ona hatrlatacak iki
kadn olabilir. ahitler arldklarnda
ekinmesinler. Bor byk veya kk
olsun, onu sresiyle berber yazmaya
320

enmeyin; bu, Allah katnda en doru,

ahitlik
iin
en
salam
ve
phelenmenizden en uzak olandr.
Ancak aranzdaki alveri pein olursa,
onu yazmamanzda size bir sorumluluk
yoktur. Alveri yaptnzda ahit tutun.
Yazana da, hide de zarar verilmesin;
eer zarar verirseniz, o zaman doru
yoldan km
olursunuz. Allah'tan
saknn, Allah size retiyor; Allah her
eyi bilir.
Tefsir
Kuran- Kerim ayetlerinden en uzunu olan
bu ayette ticari senetler dzenlenmitir.
nceki ayetlerde Allah-u Teala yolunda infak
ile ilgili hkmler ve hakeza faiz meselesi ele
alnmtr. Kuran- Kerim ayetlerinin en
uzunu olan bu ayette ise ekonomik ve ticari
iler iin en ince hkmler ve kararlar beyan
edilmitir. Bylece sermayenin doal geliim
srecine girmesi ve insanlar arasnda hi bir
ihtilafn
ve
srtmelerin
meydana
gelmemesi salanmtr.
Bu ayette ticari alveri hususunda
srasyla u 17 nemli husus beyan edilmitir:
1Birinci
hkm
hususunda
yle
buyurmaktadr:
Ey
iman
edenler!
Birbirinize
belirli
bir
sre
iin
borlandnz zaman onu yaznz.
Ayrca bu tabirden hem bor almann caiz
olduu ve hem de borlar iin mddet tayin
etmenin gerei anlalmaktadr. Ayrca bu
ayet dn vermenin yan sra ticarette var
321

olan selef (n sat) ve veresiye gibi btn

bor eitlerini de kapsamaktadr. 1
2- Daha sonra daha fazla gven kazanmak
ve iki tarafn da ihtilafa dmesini nlemek
iin yle buyurmaktadr: inizden bir
yazc doru olarak yazsn.
O halde anlama nc bir ahs
tarafndan dzenlenmelidir ve o ahs da ayn
zamanda adil olmaldr.
3- Yazmay bilen kimse bu anlamay
yazmaktan ekinmemeli, Allah-u Tealann
kendisine rettii ekilde yazmaldr.yazc
onu Allahn kendisine rettii gibi
yazmaktan ekinmesin, yazsn.
Yani Allah-u Tealann kendisine verdii bu
nimetin
bir
kr
olarak
yazmaktan
ekinmemelidir. Her iki tarafa da bu nemli
i hususunda yardmc olmaldr.
4- Anlamay boynunda hak olan kimse
dikte etmelidir.Borlu olan da yazdrsn.
5- Borlu Allah-u Tealadan korkmal ve hi
bir eyi eksik brakmamaldr.
6- Borlu kimse beyinsiz, zayf veya dikte
etmeye gc olmayan bir kimse olursa onun
velisi dikte etmelidir. (yazdrmaldr.) Eer
borlu
beyinsiz
veya
aciz,
ya
da
yazdramayacak durumda ise, velisi,
doru olarak yazdrsn.
O halde grup adna kendi velileri dikte
etmelidir: Sefih ve beyinsiz olanlar, her ne
kadar deli olmasa da kar ve zararlarn tehis
edemeyen,
ekonomik
ilerini
dzene
koyamayan kimselerdir. Zayflar ise ocuk ve
1 Tefsir- i Bergozide- i Numune, s. 252

322

yallar gibi akl zayf veya deli olan

kimselerdir. Dikte etmeye (yazdrmaya) gc
olmayanlar ise dilsiz olanlardr. Bu grup
adna velileri anlamay dikte etmelidir.
Bu cmleden baka bir takm hkmler de
istifade edilebilir. rnein beyinsizlerin ve
zayf aklllarn mali tasarruflardan men
edilebilecei ve hakeza bu tr hususlarda
velisinin mdahalede bulunabilecei de
anlalmaktadr.
7- Veli olan kimse de velayeti altnda olan
kimsenin borlarn kabul ve dikte hususunda
mutlaka
adalete
riayet
etmelidir.
...adaletle
8- Daha sonra yle buyurmaktadr:
Erkeklerinizden iki ahit tutun
9-- Bu her iki ahid de erkek olmaldr. Yani
hem akl bulua ermi ve hem de Mslman
erkek olmaldr.
10- ki erkek yoksa bir erkek ve iki kadn
da ahadette bulunabilir.eer iki erkek
bulunmazsa, ahitlerden raz olacanz
bir erkek, biri unuttuunda dieri ona
hatrlatacak iki kadn olabilir.
11- Bu kimseler gvendiiniz ve raz
olduunuz kimseler olmaldr.ahitlerden
raz olacanz
12- ahitler iki erkek olursa her ikisi de
bamsz, ayr ayr bir ekilde ahadette
bulunabilir. Ama eer kadn ve erkek ise o iki
kadn ittifak halinde ahadette bulunmaldr.
Bylece birisi yanllk yaparsa dieri
kendisini dzeltir.biri unuttuunda dieri
ona hatrlatacak...
323

Zira kadnlar gl duygular sebebiyle

etki altnda kalabilir ve ahadette bulununca
unutkanlktan veya baka sebeplerden dolay
doru yoldan sapabilirler.
13- Bu ayetten anlalan baka bir hkm
de udur: ahitler arldklarnda
ekinmesinler.
O
halde
ahadette
bulunmaya arlnca icabet edip ahadette
bulunmak farzdr.
14- Bor az olsun veya ok hi fark etmez,
yazmak gerekir. Zira slamn arzulad
salkl ilikiler kurmak kk borlarn bile
yazlmasn gerektirmektedir. Bu yzden
sonraki cmlede yle buyurulmaktadr:
Bor byk veya kk olsun, onu
sresiyle berber yazmaya enmeyin.
Daha sonra yle buyurmaktadr: bu,
Allah katnda en doru, ahitlik iin en
salam ve phelenmenizden en uzak
olandr.
Gerekte bu cmle ticari senetlerin
yazlmas hususunda yukarda beyan edilen
hkmlerin felsefesine iaret etmektedir.
Dzenlenmi senetlerin de yargda bir ahit
olarak ortaya konulabileceini ok gzel bir
ekilde ortaya koymaktadr.
15- Daha sonra bir hkmden bir istisnay
zikr ederek yle buyurmaktadr: Ancak
aranzdaki alveri pein olursa, onu
yazmamanzda
size
bir
sorumluluk
yoktur.
16- Pein al-verilerde geri yazmak
gerekmez ama yine de ahit tutmak daha
iyidir.
324

Zira bu takdirde muhtemel ihtilaflar da

nlenmi
olur.
Bu
yzden
yle
buyurmaktadr:
Alveri
yaptnzda
ahit tutun.
17- Bu ayette en son olarak u hkm
beyan edilmektedir: Yazana da, hide de
zarar verilmesin; eer zarar verirseniz, o
zaman doru yoldan km olursunuz.
Ayetin sonunda ise btn bu hkmler
beyan edildikten sonra insanlar takvaya ve
ilahi emirlere sarlmaya davet edilmektedir:
Allah'tan saknn.
Daha sonra da Allah-u Tealann insanlara
maddi ve manevi hayat iin lazm olan her
eyi
rettiine
iaret
ederek
yle
buyurmaktadr: Allah size retiyor.
Yukardaki iki cmlenin yan yana zikr
edilmesi de, ilahi takvann; insann bilin,
ilim, bilgi ve aydn dnceye sahip
olmasnda byk bir etkisi olduunu gzler
nne sermektedir.
Allah-u
Teala
insanlarn
iyilik
ve
ktln bilmekte ve insanlar iin hayrl
olan eyleri takdir buyurmaktadr: Allah
her eyi bilir.

(283)

283. Eer yolculukta olup yazc

bulamazsanz alnan rehin yeter. ayet
325

birbirinize gvenirseniz (rehin gerekmez

ama) gvenilen kimse borcunu desin.
Rabbi olan Allah'tan saknsn. ahitlii
gizlemeyin, onu kim gizlerse phesiz
kalbi
gnah
ilemi
olur.
Allah
ilediklerinizi bilir.
Tefsir
Bu
ayet
ticari
senetler
dzenleme
hususundaki baka birka hkm de beyan
ederek gerekte nceki ayetin tamamlaycs
konumundadr. Bu hkmler unlardr:
1Eer
yolculukta
olup
yazc
bulamazsanz alnan rehin yeter.
Elbette insann kendi vatannda senet
dzenleyecek biri olmaynca da rehin ile
yetinmesinin sakncas yoktur.
2- Rehin alnan ey kesinlikle alnp
alacaklya
verilmeli
ve
gven
ortam
salanmaldr:
Bu
yzden
yle
buyurulmutur: alnan rehin.
3- Daha sonra stteki hkmlerde bir
istisnada bulunarak yle buyurmaktadr:
ayet birbirinize gvenirseniz (rehin
gerekmez ama) gvenilen kimse borcunu
desin. Rabbi olan Allah'tan saknsn.
Dikkate deer bir husus da burada
alacaklnn alaca ey bir emanet olarak zikr
edilmi ve bu emanete ihanetin byk bir
gnah olduu beyan edilmi olmasdr.
4- Daha sonra btn insanlara hitap
ederek ahadet/tanklk hakknda u genel
kaideyi
ortaya
koymaktadr.ahitlii

326

gizlemeyin, onu kim gizlerse phesiz

kalbi gnah ilemi olur.
O halde bakalarnn haklarn bilenler
tanklk iin davet edildiinde icabet etmeli
ve bildiklerini aa vurmaldr.
Tankln gizlemek kalp ve ruhla ilgili bir
husus olduu iin de bunun kalbi bir gnah
olduunu beyan ederek yle buyurmaktadr:
onu kim gizlerse phesiz kalbi gnah
ilemi olur.
Ayetin sonunda ise emaneti koruma,
bakalarnn haklarn eda etme ve tankln
gizlememe
hususunda
nemli
vurgular
yaparak
yle
buyurmaktadr:
Allah
ilediklerinizi bilir.
Elbette insanlar kimin tankla kadir olup
olmadn, senet ve rehin alnan bir eyin
olmad durumlarda kimin alacakl ve kimin
borlu olduunu bilmeyebilir. Ama Allah-u
Teala btn bunlar bilir ve insanlara
yaptklar esasnca karlk verir.

(284)

284.Gklerde
ve
yerde
olanlar
Allahndr. inizdekini aklasanz da
gizleseniz de Allah sizi onunla hesaba
eker ve dilediini balar, dilediine
azp eder. Allah her eye kadirdir.
Tefsir
327

Bu ayet nceki ayetin sonunda yer alan

szleri
tamamlamakta
ve
yle
buyurmaktadr: Gklerde ve yerde olanlar
Allahndr. inizdekini aklasanz da
gizleseniz de Allah sizi onunla hesaba
eker.
ve dilediini balar, dilediine azp
eder.
Yani tankln gizleme ve benzeri kalbi
gnahlarn Allah-u Tealaya gizli kaldn
sakn dnmeyin. Varlk aleminin, gklerin
ve yeryznn hakimi olan Allah-u Tealaya
hi bir ey gizli deildir.
Ayetin sonunda ise yle buyurmaktadr:
Allah her eye kadirdir.
Allah-u Teala hem alemdeki her eyi
bilmektedir, hem liyakatleri ve ehliyetleri
ayrt etmeye kadirdir ve hem de sapanlar
cezalandrmaktadr.

(285
285.Peygamber Rabbinden kendine
indirilene
iman
etmitir.
Btn
mminler
de
Allah'a,
meleklerine,
kitaplarna,
peygamberlerine
iman
etmitir (ve derler ki: ) Peygamberleri
arasndan Hi birini ayrt etmeyiz,
iittik, itaat ettik, Rabbimiz, affn
dileriz, dn sanadr.
328

Nzul Sebebi
Allah-u Tealann kalplerde gizli ve aikar
olan her eyin karln vereceini beyan
eden nceki ayet nazil olduunda ashaptan
bir grup korku iinde, Hi kimse batni
vesveselerden
ve
kalbi
ktlklerden
korunmu deildir. dediler ve Peygambere
(Allahn selam ona ve Ehl-i Beytine olsun)
gelerek
durumu beyan ettiler. Bunun zerine sz
konusu ayet nazil oldu ve onlara iman, Allahu Tealann dergahna yakar, itaat ve
teslimiyet yolunu gsterdi.
Tefsir
man Yolu
Bakara suresi bir takm hak inanlar ve
retileri beyan ederek balam ve ayn
ekilde sona ermitir. Bylece surenin ba ve
sonu bir uyum arz etmitir.
Velhasl Kuran- Kerim burada da yle
buyurmaktadr: Peygamber Rabbinden
kendine indirilene iman etmitir.
lahi peygamberlerin kendi mektep ve
davetlerine istisnasz bir ekilde kesin iman
etmeleri de byk bir ayrcalktr. Bunlarn
hi birisi inanlarnda ek ve phe iinde
deillerdi. Herkesten nce kendileri iman
etmi, herkesten daha ok inanm ve bu
yolda her trl zorluklara gs germilerdir.
Daha sonra yle buyurmaktadr: Btn
mminler
de
Allah'a,
meleklerine,
kitaplarna,
peygamberlerine
iman
etmitir (ve derler ki: ) Peygamberleri
329

arasndan Hi birini ayrt etmeyiz,

iittik, itaat ettik, Rabbimiz, affn
dileriz, dn sanadr.
Ardndan mminlerin kapsaml ve kkl
imanlarnn yan sra amelde de yce bir
makama sahip olduklar beyan edilerek yle
buyurulmaktadr:
iittik,
itaat
ettik,
Rabbimiz, affn dileriz, dn sanadr.
Bu esas zere yaratla, ahirete ve ilahi
peygamberlere iman etmek, btn ilahi
emirlerle amel etme gerei ile bir uyum arz
etmekte, birliktelik sergilemektedir.

(286)




286. Allah kiiye ancak gcnn
yetecei kadar ykler; kazand iyilik
lehine, ettii ktlk de aleyhinedir.
Rabbimiz! Eer unutacak veya yanlacak
olursak bizi sorumlu tutma. Rabbimiz,
bizden ncekilere (gnahlar sebebiyle)
yklediin gibi, bize de ar yk
ykleme. Rabbimiz, bize gcmzn
yetmeyecei eyi tatma, bizi affet, bizi
bala, bize ac. sen mevlamzsn,
kfirlere kar bize yardm et.
Tefsir
330

Bu ayet yle buyurmaktadr: Allah

kiiye ancak gcnn yetecei kadar
ykler.
Btn hkmler bu ayet ile tefsir
edilmekte, kayt altna alnmakta ve insann
gc dahilinde olan her hususta geerli
bulunmaktadr.
Daha
sonra
yle
buyurmaktadr:
kazand iyilik lehine, ettii ktlk de
aleyhinedir.
Yukardaki ayet bu beyan ile insanlara
sorumluluunu
ve
ilerinin
sonucunu
hatrlatmakta ve ayn zamanda zorlama,
talih, ans vb. hayali dnceleri iptal
etmektedir.
Bu iki temel ilkenin (ilahi teklif, insann
gc ile paralellik arz etmektedir ve herkes
yaptklarndan sorumludur.) hemen ardndan
mminlerin dilinden Allah-u Teala katndan
dilenilen yedi dilek beyan edilmektedir. Bu da
aslnda
btn
insanlara
nasl
dilekte
bulunmalar gerektii hususunda bir tr
eitim
vermekte
ve
ilk
nce
yle
buyurmaktadr: Rabbimiz! Eer unutacak
veya yanlacak olursak bizi sorumlu
tutma.
O
halde
ihmalden
kaynaklanan
unutkanlklarn cezas vardr. Zira onlar
amellerinden
sorumlu
olduklarn
bilmektedirler. Bu yzden Allah-u Tealaya bir
rab ve yetimelerini salayan zel ltuf
sahibi biri olarak seslenmekte ve yle
demektedirler: Hayat, unutkanlk, hata ve
yanllklarla doludur. Biz kastl gnahlara
331

dmemeye alyoruz. Sen hatalarmz ve

srmelerimizi bizlere bala.
Daha sonra onlarn ikinci isteklerini beyan
ederek yle buyurmaktadr: Rabbimiz,
bizden ncekilere (gnahlar sebebiyle)
yklediin gibi, bize de ar yk
ykleme.
nc
dileklerini
ise yle beyan
etmektedir: Rabbimiz, bize gcmzn
yetmeyecei eyi tatma.
Bu cmle dnya veya ahiretin, ya da her
ikisinin dayanlmaz imtihanlarna ve ar
cezalarna iaret ediyor da olabilir.
Daha sonra drdnc, beinci ve altnc
dileklerini
beyan
ederek
yle
buyurmaktadr: bizi affet, bizi bala,
bize ac.
Ardndan son ve yedinci dileklerini yle
ifade
etmektedir:
sen
mevlamzsn,
kfirlere kar bize yardm et.
Bylece onlarn bu istekleri dnya ve
ahiretlerini;
bireysel
ve
toplumsal
stnlklerini; ilahi af, ba ve rahmeti
tmyle kapsamaktadr. Dolaysyla da bunlar
olduka
kapsaml
ve
detayl
dilekler
konumundadr.

332

indekiler
evirenin nsz................................................3
Fatiha Suresinin erii....................................12
Bismillah Surenin Cz Mdr?...................19
Allah-u Tealann zel ve Genel Rahmeti. .22
Allah-u Tealann Huzurunda nsan.............35
Dayanak Noktas Sadece Allahtr................37
badet Topluca Yaplmaldr............................38
Allahtan Yardm Dilemeliyiz...........................38
Srat- Mstakim Hakknda.............................40
Srat- Mstakim Nedir?...................................43
ki Sapk Yol..........................................................47
Kendisine Nimet Verilenler Kimlerdir?......47
Gazaba Urayanlar ve Sapklar Kimlerdir?
........................................................................................48
Bakara Suresinin erii..................................52
Bu Surenin Fazileti.............................................53
Huruf-u Mukattaa Hakknda Aratrma.....56
Hidayet Nedir?.....................................................60
Kuran- Kerimin Hidayeti..............................61
Takvann Lgavi ve eri Anlam..................61
Takvann Derece ve Mertebeleri..................62
Takvann nsan Ruhu ve Bedenindeki
Etkileri.........................................................................63
Mnafklar.............................................................64
Gaybe man...........................................................64
Allahla rtibat......................................................67
Namazn nem ve Fazileti..............................68
333

nsanlarla liki Kurmak...................................70

nat Kafirler.......................................................74
Kfrn Anlam Nedir?.......................................76
Mnafklar.............................................................78
Nifakn Ortaya k ve Kkleri...................81
Toplumda Mnafklarn Tannmas Gerei
........................................................................................83
Mnafklarn
Halini
Betimlemek.......................................86
Sadece Allaha Tapn!........................................90
Ubudiyet ve badetin Anlam Nedir?..........90
Yer ve Gk Nimeti...............................................92
Farkl ekilleri le Putperestlik.....................96
Kuran-i Kerim Hangi Adan Mucizedir?. 98
Neden
Peygamber
Mucizeye
htiya
Duyar?......................................................................101
Ebedi ve Evrensel Olmak...............................102
Cennet Nimetlerinin zellikleri..................104
man ve Amel......................................................106
Temiz Eler..........................................................107
Cennetteki Maddi ve Manevi Nimetler....108
Gerek Zarar Edenler......................................111
Hayatn Esrarl veya Gizemli Nimetleri...113
7 Kat Gkyz....................................................118
nsan Allahn Yeryzndeki Halifesidir...120
Melekler mtihan Ediliyor.............................124
Adem Cennette..................................................126
Neden blis Muhalefet Etti?.........................127
Secde Allah in Miydi Yoksa Adem in
Mi?...............................................................................128
Ademin Allaha Dn.................................132
Allahn Ademe rettii Kelimeler Ne
di?...............................................................................133

334

Allah-u Tealann Nimetlerini Hatrlamak

......................................................................................135
Medinede Yahudiler........................................136
Allahn Yahudilerle mzalad Oniki
Szleme .........137
Allah da Ahdine Vefa Gstermektedir......138
Yahudilere
Neden
srail
Oullar
Denmektedir?..........................................................139
Problem ve Skntlara stn Gelme Yolu
......................................................................................142
Likaullah Nedir?................................................144
Yahudilerin Batl Hayalleri............................145
Kuran- Kerim ve Hadislere Gre efaat147
O Gn ve Gnmzde Kzlarn Klelii....152
srail Oullarnn En Byk Sapkl.......156
lgin Teklif..........................................................158
eitli Nimetler.................................................160
srail Oullarnn Ar nad.........................162
lde Su Mucizesi............................................164
Rengarenk Yemekler stemek......................165
Kurtuluun Genel Kanunu.............................167
Kitap Ehli Kimlerdir?.......................................168
Allah-U Tealann Ayetlerini Skca Tutunuz
......................................................................................169
Tur Da Yahudilerin Bana Nasl Dikildi?
......................................................................................170
Cumartesi Gn syanclar..........................171
Hz. Musann lahi Mucizeleri......................172
srail Oullarnn Sr Maceras................174
Yersiz Beklenti....................................................178
Yahudilerin Halk Smrme Komplolar. .181
Hayali ddialar...................................................183
Ktlk Kesb Etmek........................................184
Ahdini Bozanlar.................................................185
335

Milletlerin Hayatta Kalmasn Salayan..187

En Yce lkeler...................................................187
rtl Kalpler....................................................189
Bizzat Daveti Olduklar Halde Kafir
Oldular.......................................................................190
Yahudilerin Irkl.........................................192
Ahdini Bozan Yahudiler..................................200
Sleyman ve Babil Sihirbazlar...................202
Dmanlara Frsat Vermeyin.......................207
Ey man Edenler Cmlesinin Zarif
Anlam........................................................................208
Allah Balayc ve Byk Bir hsan
Sahibidir....................................................................209
Nesh Etmenin Hedefi......................................209
Asl Astar Olmayan Bahaneler....................211
nat Hasetiler................................................213
Cenneti Tekeline Almaya alanlar.........214
Tekelcilikten Kaynaklanan elikiler........216
nsanlarn En Zalimleri...................................219
Camilerin Harap Edilme Yollar..................220
Nereye Ynelirseniz Allah Oradadr..........222
Kblenin Felsefesi............................................223
Yahudi,
Hristiyan
ve
Mriklerin
Hurafeleri.................................................................226
Baka Bir Bahane:............................................228
Neden Allah Bizimle Konumuyor?...........228
Bu Grubu Honut Etmek Mmkn Deildir
......................................................................................233
Bir Soru.................................................................234
Dman Honut Etmenin Hesab..............235
Hidayet
Sadece
Allah-u
Tealann
Hidayetidir................................................................235
Tilavet Hakk Nedir?........................................235
mamet Makam ...............................................238
336

mam Kimdir?.....................................................240
Nbvvet, mamet ve Risaletin Fark.......242
Zalim Kimdir?.....................................................244
mam Allah Tarafndan Tayin Edilir...........245
ki Sorunun Cevab...........................................246
brahimin Sekin ahsiyeti..........................247
Allah-u Tealann Evinin Azameti................248
Gvenlik Sna..............................................250
Neden Kabe?.....................................................251
brahimin Allah Nezdinden stedikleri....251
brahim Kabeyi na Ediyor........................253
rnek nsan brahim.......................................256
Herkes Kendi Amellerinden Sorumludur.
......................................................................................259
Sadece Biz Hak zereyiz!.............................262
Peygamberlerin Davet Birlii.......................264
lahi Olmayan Renkleri Silin........................266
Kuran-
Kerimin
kinci
Cznn
Balangc.................................................................270
Kblenin Deimesi Olay.............................270
Vasat mmet.......................................................272
Her Yerde Kabeye Ynelin............................275
Onlar Hi Bir eyden Honut Olmazlar...277
Onlar Peygamberi ok yi Tanyorlard....279
Her mmetin Bir Kblesi Vardr..................281
Hz. Mehdinin Dostlarnn Topland Gn
......................................................................................282
Hayr Onlar Diridirler.....................................293
mtihan lahi Bir Snnettir............................295
Cehalet Yznden Yaplan ler...................301
Allahn Varlk Alemindeki Zati Cilveleri. 306
Gklerin ve Yerin Yaratlnda....................307
Ksas Sizler in Hayattr...............................326

337

Ksas ve Af Adilane Bir Btnlk

indedir....................................................................329
Uygun Vasiyetler...............................................332
Vasiyetin Felsefesi............................................336
Vasiyette Adalete Riayet Etmek..................337
Farz ve Mstahap Vasiyetler........................338
Vasiyet Hayattayken De Deitirilebilir...338
Oru Takvann Kaynadr.............................339
Orucun Pedagojik Toplumsal Hijyenik
Etkisi.........................................................................343
Orucun Hijyenik ve Shhi Etkileri..............346
nceki mmetlerde Oru..............................347
Ramazan Aynn Ayrcal............................349
Zorluk Yoktur Kaidesi..................................350
Dua ve Yakar Silah.......................................351
Duann Kabul artlar.....................................353
Srekli aba le Birlikte Olan Dua............355
Dua Hakknda Bir Ka Hadis.......................355
Oru Hkmnn Geniletilmesi..................358
lahi Snrlar........................................................360
tikaf.......................................................................360
afak Skerken..................................................361
lk ve Son Hedef Takvadr.............................362
Rvet Belas.....................................................363
Doal ller......................................................367
Niin Savaalm ve Kiminle Savaalm....369
Saldr Cihad......................................................373
Savunma Cihad.................................................374
irk ve Putperestlii Yok Etme Cihad.....374
Neden Cihat Medinede Onanmtr.........375
Hrmetler Karlkldr...................................376
nfak Toplumsal Yok Oluu nlemektedir
......................................................................................378
Hac ve Umre Amellerinin Bir Fihristi.......379
338

Hac Mevsiminde Ekonomik Faaliyetler...385

Neden Arafata Arafat denmitir?..........387
Evrensel Bar Sadece man Sayesindedir.
......................................................................................399
Zor Olaylar lahi Bir Snnettir....................408
Caiz Olan Cinsel Iliki.....................................426
Cahili Bir Adeti Knamak...............................432
lahi Kanunlar Alaya Almayn.....................442
Zincirlerden Bir Dierini Krmak...............444
ocuk Emzirme Hususunda Yedi Emir....446
Kadnlar Zavall Klan Hurafeler...............449
ddetini Bekleyen Kadnlar steme Caiz
Midir...........................................................................451
bret Verici Bir Olay.........................................461
Ayetel Kursi En nemli Ayetlerindedir...470
Baka Bir rnek................................................485
Hangi Mallar nfak Etmek Gerekir?.........486
nfaka Engel Olan Etkenler..........................489
Faizin Etkileri.....................................................498
man Yolu..............................................................513

339