E.H.

Carr

1917-1923

Qeviren: Orhan SUda

~--~

•

ME11SYAYINLARI SOLS EVtK DEVRtMl 1917-1923, CtLT I

Edward Hallett Carr 1892 yllmda Lonra'da dogdu, Merchant Taylors School ve Cambridge Trinity College'da 6grenim gordu. 1916'da Disisleri Bakanhgi'nda cahsmaya b~ladl. 1927'00 Moskova'ya ilk gezisini yapu. 1936'da Disisleri Bakanhgi'ndan aynldi ve 1936-47 arasmda Aberstwyth'deki Wales Universitesi'nde uluslararasr politika profesoru olarak ders verdi. 1941-46 arasmda The Times gazetesinin yaym yonetmeni yardnncrhgmi yaptr. 1953-55 arasmda Oxford Universitesine baglt BaIIiol College'da, 1955'ten soma da Trinity College'da ~$it1i akademik gorevter ustlendi. Bircok kitabi arasmda bashcalan sunlardir: The Romantic Exiles (1933), The Twenty Years' Crises, 1919-1939 (1939), Conditions of Peace (1942), The Soviet Impact on the Western World (1946), The New Society (1951), What is History? (Tarih Nedir?) (1961) ve Sovyet Rusya Tarihi adh dizide The Bolshevik Revolution 1917-1923 (3 cilt), I nterregnum 1923-1924 (1 cilt) ve Socialism in One COU.l!try 1924-1926 (3 cilt).

METIS Y A YINLARI Basmusahip Sokak 3/2, Cagaloglu/lstanbul

SOVYET RUSY A TARtHt

BOL!1EvtK DEVRlMI1917-1923, CILT I OzgUn Adi: The Bolshevik Revolution 1917-1923 Ilk Ingilizce Basimi: Macmillan, 1950 Diger Basimlan: Pelican Books,1966-77.

© Edward Hallett Carr, 1950.

BOL~EViK DEVRiMi 1917-1923

cn.r I

Butun Turkce Yayun Haklan Metis Yayinlan'na Aittir.

Birinci Basim: Kasun 1989.

EDWARD HALLETT CARR

Takim No: ISBN 975-7650-19-6 Cilt No: ISBN 97S-7650-20-X

Ceviren: Orban Suda

Dizgi: Metis Yayincihk ltd.

Baski: Ayhan Matbaacihk Cilt: Nurenin Milcellithanesi

METISYAYINLARI

ONSOZ

1917 Ekim Devrimi'ni esas alarak Rusya'run tarihini yazmaya kalkismanm curetli bir i~ oldugu ~Uphesiz herkesce ~Iktrr; bu girisime gOz yumanlar eserdeki kusurlan hos gorsunler. Sovyet Rusya tarihinin, ne Marksist kokenden gelen, ne de Rus asilh olan bir Ingiliz tarafmdan yazrlmast busbutun ctiretli bir i~ olarak gorulebilir, Fakat, bu alanda doldurulacak bo~lutun cok genis olusu boyle bir cUreti bagl~1attr samnrn. BaLt ya da ona Avrupa hakkmda Ingiltere'de ya da Amerika Birlesik Devletleri'nde yayimlanan eserlerin yazarlan, Fransa, ltalya, Almanya gibi ulkelerin politika ve kurumlanrun, ornegin, Ingiltere ya da Amerika He kurul.acak benzerlikler sayesinde aciklanabilecegi gibi bir inane tasrrlar 90gu zaman. Aklt basinda hie kirnse, Lenin, Trocki ve Stalin'in Rusyasi'm, MacDonald, Baldwin ve Churchill'in lngilteresi'nin ya cia Wilson, Hoover ve Franklin Roosevelt Amerikasi'nm arsuuyla olcrneye kalkismayacaknr. Sovyet Rusya tarihcisi, cahsrnasmm her asamasmda, ciddi her tarihciye dii~ cifte bir gorevin; kahramanlannm gOrii~ ve amaclanm imgelem giiciiyle kavramakla, onlarm gerceklestirdiklerinin evrensel anlami hakkmda temel bir degerlendirmeyi birlestirme gereginin son derece bilincinde olmahdtr.

Devrim olaylanmn tarihini yazmak degildi istedigim (daha Once' bircoklan tarafmdan anlauldr bu olaylar); Devrirn'in yarattIgt siyasal, sosyal ve ekonomik dUzeni yazmak istiyordum ben. Amacun bu oldugu icin, Lenin 1923 ilkbaharmda (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Bieligi'nin temellerinin abh¥ ile hemen hemen aym tarihte) siyaset sahnesinden kesinlikle cekilmeden Once kurulmus olan Sovyet IOplumunun yaprsmt tahlil edecegim uzun bir giris bOlUmU tasarladun Once. Ama konuya egilinee, bu cercevenin Lenin'in gerceklestirdigi seyin bUyilklUgUnU ve onun gelecek Uzerindeki etkisini belirtmekte gUJUny denecek kadar yetersiz oldu&o ortaya r;ikb. Bu bolum tek bir cilt olarak yeniden planlandi ve Bol§evik Devrimi, 1917-1923 adtyla fir; ciltte tamamlanacak olan daha genis kapsamh bir eser

6 ONSOZ

ONSOZ 7

haline geldi, Bunun I., II. ve III. kisnnlan ilk cildi olusturdu.'

Bolsevik Devrimi, 1917-1923 kendi icinde bir butun olusturmakla birlikte, daha genis kapsamh bir esere giri~ olma gorttnumunden bir seyler ta~lmaktadlr gene de. Kapsadigr <llinemin olaylaruun lam bir anlanrm 01- maktan cok, gelecekteki gelismelerin ana hatlanm rncydana getiren olaylann bir tahlilini icermeyi amachyor. Omegin. i~ savasm seyrini ve sonuclanm, ozellikle III KIS1m'da bircok vesileyle tarusuus olmama ve V. Kisrm'da da ele aJacak olmama ragmen okur, bunun aynuuh bir hikayesine rastlamayacakur bu kitapta, Ote yandan, ilk Mliimlcrimi, dogrudan sonuclan onernsiz gorunse de, devrim tarihinin son bolumunde bUytik bir • rol oynayan 1917 oncesi olaylanna ve polemiklerine ayirmakta tereddud etmedim, John Reed'in Ten Days that Shook the World (Dunyayi Sarsan On Giln, 1919) ve M.Philips Price'm My Reminiscences of the Russian Revolution ("Rus Devrimi Anrlanm", J921) ad" kitaplan dcvrimi Wm canhhgl He yansitmaktadir; ic savas donemini tam olarak anlatan lngilizcc bir kitap arayanlar, W.H.ChamberUn'in iki ciltlik History of the Russian Revolution, 1917-1921 ("Rus Devrimi Tarihi", 1935) adh eserine basvurabilirler.

C:;agda~ tarihi yazmamn rizikolan vardir, Fakat bunlann, uzak bir g~mi~i anlatan tari~inin kar~l~tlgl rizikolardan daha tehlikeli olduguna inanmadim hicbir zarnan. Cunku zamarun, bir ayrklama vc asmrna surecinden gecirerek, gercegi daha erisilebilir boyutlara indirgedigi ama geriye en guvenilir olanlannm kaldigim hicbir sekilde garanti etmcdigi kanitlarla yilz yuzedir uzak bir gecmisi anlatan tarihci. Sovyet Rusya tariheisinin, kaynaklann azhgmdan ya da guvenilir olmayismdan 6tUrU, olaganustu gucluklerle ~d~ugma inaruhr geneUikle. 1928'den sonraki donern ie;:in hakh gorulebilecek olan bu inams, bizim ele aldigmuz, gerek olgular, gerekse fikirlerin dile geurilisi 3C1smdan belgelerin bir btitiin olarak az rastlanan bit ictenlik ta~ldlgl bu donern icin hie de gecerli degildjr. Sovyet makamlan, kendi illkelerinin tarihini ve kurumlanm incelemek isteyen komunist olmayan kisilerin Sovyetler B irligi ni ziyaret etmelerine ve oradaki kitaphklarda cahsmalanna imkan tammamakta ayak dirediklerinden, aglThkh olarak diger ulkelerin kitaphklanndan yararlanmak zorunda kaldim, Bunlar arasmda kaynalclar yonunden en zengin olanlan Birlesik Dev letter kitaphklandir, Bu bakrmdaa, 1948'de Birlesik Devletler'e gitmerni ve ulkenin

buyuk bOltimtinil ziyaret etmemi saglayan Princeton'daki Institute for Advanced Studies'e, Columbia ve Standford Oniversitesi yoneticilerine derin bir minnettarhk duyuyorum. Columbia, Harvard, Standford Universiteleri' nin kitaph klan, NeW' York Public Library ve Library of Congress, Sovyetler'Ie ilgili beJgeler bakimmdan son derece zengin; bu kitapliklann gorevlilerine ve calisanlarma yerdimlanndan dolayi ylirekten te~kkilr ederirn.

Bununla birlikte, ~all~mamn buyuk bir bolurnu fngiltere'de gerceklesti.

Bashes universitelerimizde. Sovyetler'le i1gili calismalara gerekli kolayhklann saglanmasr icin daha yapilacak cok ~y var ise de, dostlann comert yardimlanndan yararlanma sansma sahiptim; onlann farkh gorusleri, cogu zaman, benirn goruslerimin ac;:ddlga kavusmasma katkida bulundu. Saym Isaac Deutscher mUsveddelerin tarnamnu okudu, onun derin bilgisinden, olgulara ve yorumlara iliskin bircok konuda tavsiyelerinden yararlandun, Loudra Universitesi'ne bagh School of Slavonic and East European Studies'de ogretim uyesi A.Rothstein bazi bolumleri okudu, degerli elestirilerde ve yorumlarda bulundu. Glasgow Universitesi Department for the Study of the Social and Economic Institutions of the USSR'dan Dr. R.Schlesinger Bolsevik kendi kaderini tayin hakki 6gretisine iliskin bolurnun, saym Rachrnilevich ise, erken donern parti tarihi hakkmdaki ilk bolumun okunmasmda aym i~i ustlendiler. Saym Jane Degras bUtiin bir cildin provalanm okudu, esasa ve sekle ait bircok dilzeltmeler onerdi, Vaktiyle London School of Economics kitaphgrnda gorevli, simdiyse, University College, Leicestcr'da 6gretim uyesi Dr. Ilya Neustadt, kitaphgm muazzam kaynaklanndan yararlanmamda paha bicilmez yardunda bulundu. British Mu~um'dan J.C.W.Horne, School of Slavonic Studies'den kitaphk yonetmeru J?r. ~.~wenson ve Royal Institute of International Affairs kitaphk gorevhlen hie;: yuksunmeden sUrekli yardnncr oldular bana, Onlann hepsine bu onsozde yeterince odeyemeyecegim bir minnet borcum oldugunun bilincindeyim. Ama bu vesileyle, belirtmeden gecemeyecegim bir nokta, benden ~,":dlmlarml esirgemeyenlerin ya da bana tavsiyelerde bulunanlann hicbi~nm hata1ar~dan ya da goruslerimden sorumlu olmadigidir: onlann hicbin~de~ yazdlglm her ~ye kaulmalarmr bekleyemem. Gene de derin ve ic;:ten bIT minnettarhk duyuyorum kendilerine, Bu uzun vadeli girisimi rnumkun lalan yayrmcilanma da tesekkijr etmek isterirn bu vesileyle,

Belirtilmesi gereken bazi teknik aynnular kaliyor geriye, Rusya haklanda yazanlar icin daima ilrkUtiicU olan iki sorundan biri takvim, biri de transkripsiyon sorunudur, Rusya'da 25 Ekirn/? Kasun 1917'den once meydana gelen olaylar 0 donernin Julyen takvimine gore belirtilmistir bu kitap-

1. N. Ktsim't iceren ikinci cih ("Ekonomik Duzen") ve V. KUHn'l iceren u<;:iincii cilt ("Sovyel Rusya ve Dunya") 1952·1953 yillannda; bu dizinm ltaidar BOflugu, 1923 ·1924 bashkh ikinci kitabi 1954'te; ret Olk.ede Sosyalizm, 1924·1926 bajhkh u<;:iincii kitabl ise, ii<;: rill ha1inde, 1958, 1959 ve 1964'te yayimlandi.

8 ONSOZ

ONSOZ 9

I, Ii

I

I i.

II

II

II

" "

!!

II

I;

tao Rusya drsmda meydana gelen olaylarda ise Ball takvimi esas ahnmisnr. Kansikliga yol acabi lecek her dwumda hangitakvime g&e tarih dil$tiigtimil belintim. Rusya'da 25 Ekimn Kasun 1917 i1e (Rusya'nm Ball takvimini kabul ettigi) 1/14 Subat 1918 arasmda cereyan eden olaylar her iki takvime gore belirtildi, 1/14 Subat 1918'den soma meydana gelen olaylar icin Ball takvirni esas almdi. Hicbir transkripsiyon sistemi, bu sistemi lead eden filolog dismda.hic kimseyi tam olarak tatrnin etmez; benim kabul euiglm sistem, birkac aynnu dismda, Library of Congress'in uyguladrgi sistemi izliyor yaklasik olarak. Ozel isimleri yazarken, acaiplikten kacmmak icin, sistemden vazgectigim oldu bazen, Ornegin, Gensen yerine Herzen [Tilrkr,;e metin: Herzen], Aksel'rod yerine Axelrod (T.m. Akselrod], Zinov'ev yerine Zinoviev [T.m. Zinovyev) ve Ordzhonikidze yerine Orjonikidze (T.m. Orjonikidze] diye yazdun. Kimi zaman da bilinen bicimleri koruma adma tutarhhktan vazgectim: Jugashvili ya da Dzhugashvili yerine Djugashvili kullandun [T.m.Cug3$vilij ve Zhordania yerine Jordania [T.m. Jordanya], Dzenhinsky admt da yazann Latince metinlerinde kullandlgl ve muhtemelen admin Polonya dilindeki k~lhgJ olan Dzierzynski'ye yegledim [Tim.Cerjinzki], Bu tip durumlarda tutarsizhgrmda bile tutarh davranamanus olsam da, yalruzca boyle gu.;:Uiklerle hie ugr3$marru$ olanlarm beni anlayrssrzhkla karsilayacaklanm dii'ltin Uyorum.

Bolsevik: Devrimi, 1917-1923 icin basvurdugum kaynaklarm bibliyogratyasi ucuncu cilue yer ahyor. Bu cilde kadar dipnotlann, konuyu yeterince aydmlatnklanm umuyorurn. Marx ve Engels'in eserlerinin, Almanca tam bastmi rnevcut dcgil, Historisch-Kritische Gesamtausgabe, Marx-EngelsLenin Enstillisil'nUn destegi ile, I. Kisun'm (ilk Yazilar) sadece ilk yedi cildini; III. Kisun'm (Marx-Engels, Mektuplasmalar) don cildini yayrmladi. Olabildigince basvurdum bu eserlere. Ore yandan, bu eserlerin, gene MarxEngels-Lenin EnstitUsU'nce hernen hemen tamami yayirnlanmrs Rusca cevirilerinden yararlandrm, Lenin'in eserlecine gelince, henuz tamamlanmarms olan ve degerli notlann tiimliniln yer almadigi dorduncu basumrnn yerine, ikinci basrmmi kullandun (uciincilsU bunun tekrar basimidrr). Kitabimm ilk cildi baskiya girdiginde, Stalin'in eserlerinin ilk oniki cildi (onalu cilt olarak tasartannusu) hazirdr. Trocki'nin eserlerinin, 1925 ve 1927 yrllan arasmda, Moskova'da yapdan toplu basirm tamamlanrnanusu. Ama ben, bu basimda yer alan yazilan kullandim, Lenin ve Stalin'in patti ya da Sovyet koogrelerinde vb., yapuklan konusmalar, siradan arasuncirun daha gue erisebilecegi kongrc resmi uaanaklenndan degil, toplu eserlerden almdi. Komrol euigim kadanyla, transkripsiyonlann dogruluguna gUvenilebilir.

Diger konusmacilar resmi tutanaklara gore belirtildi. Rusca gazeteler lngiltere'de eksiksiz bulunamadigi (hazen de okunarnaz halde olduk1an) iCin• dogrulugunu arasurmaksizm, ikinci elden aktarmak zorunda kaldun cogu kez, Marx, Engels. Lenin, Trocki ve Stalin'in toplu eserleri drsinda, basvurdugurn kaynaklann yayun tarihlerini belirttim. Yayim yeri, bir supheye yol acabilecek durumlarda belirtildi ancak, Aksi belirtilmedikee ya da eserin ir,;erigi bit belirtmeyi gerektirmedikye (omegin. resmi Foreign Relations of the United States gibi) lngilizce eserlerin Londra'da yayimlanrms oldugu varsayildr. Sovyet kurumlarmm adlanm kisaltrnalarla vermek (Ornegin. VTsIK. Komintem gibi), vazgecilemeyecek kolayhklar saghyor, Fakat bit kurumdan ilk kez soz euigimde admt tam olarak belirttim daima ve kitabm sonuna kisalunalann bit listesini ekledirn.

E.H.CARR 20 Nisan 1950

:i

t~tNDEKtLER

KISIM I lnsan ve Aygu

1 BO~EVIZM1N TEMELLERt

2 BO~EVtKLER VE MEN$EVlKLER 3 1905 VE SONRASI

4 $UBATTAN EKlM'E

15 36 S3 75

KISIM II Anayasal Yapt

5 lKl DEVRIM

6 RSFSC ANAYASASI

7 OIKTATORLVOVN TAHKIM EolLMESI 8 PARTINlN VSTVNLVGV

9 PARTI VE OEVLET

Not A. LENlN'lN OEVLET TEORls!

105 122 145 174 200 216

KISIM III

Dagtlma ve Yeniden Birlesme

10 POLlTIKA, oGRETI. A YGIT (a) Politikamn Anahatlan (b) Gelisen Ogreti

(e) Aygu

11 UYGULAMAOA KENDI KADER1NI TAYlN HAKKI (a) Bau SIn« Bolgeleri

(b) Dogu Suur Bolgeleri

(e) Orta Asya

(d) Transkofkasya Cumhuriyetleri (e) Sibirya

12 KENDI KADERlN1 TA YIN HAKKININ BILANC;OSU

235 235 241 254 264 264 289 302 310 320 333

KISIM I

13 mlFAKTAN FEDERASYONA 14 SSCB ANA YASASI

Not B. BOL$ EV!K KENDI KADERlNl TA YIN HAKKl ocnenst

(a) 19. Yiaytldaki Arka Plant

(b) 1917'den Once Bolsevik Ogreti

KISALlMALAR USTESI

DlZIN

347 364

tNSAN VE A YOIT

373 373 381

393 394

BOLUMI

BOL~EvtZMiN TEMELLERl

Ileride "Rusya Komtinist Partisi (Bolsevik)", daha sonra da "Sovyetler Bitligi Komunist Partisi (Bolsevik)" adun alan orgtitiin gecmisi, dokuz kisinin ~!!}~JJ£de toplarup "R)lsya Sosyal Demokrat j~i Partisi'ni' kurduk.lan kli~tik kongreye kadar uzarur, ~!J dokuz delege Petersburg, M9.sk{)v~tKI~v, Ekaterinoslav yerel orgutlerini ve'yaygm olarak "Bund" denen Rusyaye Polonya Yahudi t~iler GeneiBitli~i-'ni temsil ediyorlardr.Kongreuc gun (1-3 Mart 1898) devam eui ve merkez komiteyi secerek bir parti gazetesi yayunlamaya karar verdi. Ancak kongreye kaulanlar, baska bit ~y yapmaya vakit bulamadan tutuklandr. byle ki, bu ilk girisimden geriye birkac orgut ve yerel komitenin kullandrgi ortak bir addan baska bir ~y kalmadt. BunIann da ne bir merkez orgam, ne de araIannda bag Ian ulan vardt. Minsk'teki kongreye kaulan bu dokuz delegeden hicbiri, i1eride parti tarihinde onernli bir rol oynamayacaku, Kongre dagrldiktan soma yayimlanan "Rusya SosyaJ Demokrat i~~i Partisi rnanifestosu" Marksist aydm Piyotr Struvetarafmdan kale me ahnmisu, Kongrenin gelecek nesillere blrakbgl en onemli miras bu oldu.

Manifesto, elli yrl once A vrupa uzerinde esmis olan "bereketli 1848 Devrimi"ne degindikten sonra, Rus i~~i snufmin, "diger Ulkelerdeki yoldaslanmn serbestce ve rahathkla yararlandiklan hakJardan; devlet yonetimine kaulma irnkanmdan, dU~UndUklerini soyleme ve yazma ozgurluglinden, toplanma ve orgutlenme ozgUrlti~nden tamamen yoksun oldugunu" belirtiyordu. Bunlar, i~i suufmm kendi nihai kurtulusu ve sosyalizm icin ozel mUlkiyete karst milcadelesinde gerekli araclardi, Bau'da burjuvazi bu ozgtirltikleri elde etmisti, Rusya'da ise ~ farkhydn

Avrupa'da Dogu'ya dogru gidildikee, burjuvazi siyasi bakimdan zay~O~akta, daha ~aglhk ve korkak bir kimli!e bUrttnmekte, proleraryaden beklenen l<::uhtiref vesiyasi gorevler de daha btlyfik bir finem kazanmaktadir. Siyasi6zgtiilO!tln-elde edilmesinin yillctinO Rus i~i simfr gO~ltl omuzlannda ~Imak zorundadir ve 1~'lyacakQr da. Bu, insanm insan tarafmdan wmtlrill-

1. Etnik bit Rusya'run degil, Rus Imparatorlugu topraklanmn tamammlll SOz konusu oldugunu belirtmek i~in Russkaya yerine Rossiiskaya denmektedir.

16 lNSAN VE ARAC;

meyecegi yeni bir sosyal duzenin insasr ugruna proletaryaya dusen rnuazzam tarihi gorevin gerceklesmesi yolunda arilacak onernli bir adimdrr, ama yalmzca bit ilk adsmdu.?

Boylece bu beige. devrimin. elli Ylionce· KomUnist Manifesto'da ifade edilmis iki asamasmi, burjuva demokratik devrim ile proleter sosyalist devrimi acikca kabul ediyordu. Belgenin temel onemi, Rus devriminin temel ikilemini, yani Rus burjuvazinin kendi devrimini yapmada yetersiz kaldlgml ve bundan dolayr burjuva demokratik devrimde proletaryamn onderlik rolUntin artugmi ilk kez belirtmis olmasiydi. Proletarya diktatorlugunden sfiz eunemis ya da proletaryanm kendi tarihi gorevini gerceklestirmesine irnkan verecek yollan gostermemis olmasi, bu belgeye sonradan yoneltilecek ba§lIca elestiriydi, Manifesto bir eylem prograrm olmaktan ftok akademik bir cahsrna olarak kahyordu.

, ~ kongre Rusya topraklan iizerinde Marksist bir parti yaratmak iein'birlikte yaptlmis btr ilk girisimdi, Geymi~ otuz YIL boyunca bashca Rus devrimciler narodnikler'di. Narodnik kelimesi, kOylii devrimi te6risine inanan ve otokrasi taraftarlanna karst teror uygulanmasiru kabul eden devrimci gruplar icin ortak bir ad olarak kullanrldi. 1870'li ylilann sonunda Plehanov.admda gene bir devrimci, bos bir caba olarak gOrdUgU bireyscl ter6ri~~ konusunda narodnikler He anlasmazhga dustu, yurt dtsma kacn ve Marksizm'i kabul ederek 1883'[e lsvicre'de "Ernegin Kurtulusu" adh Rus Marksist bir grup olusturdu, Sonraki on bes yil boyunca, Plehanov ve arkadaslan, ki aralannda en faal olanlan Akselrod ile Vera Zasulic idi, devrimin, ancak kapitalizmin gelismesi sayesinde ve sanayi proletaryasmm eseri olarak gerceklesebilecegi seklindeki Marksist tezi Rusya'ya uygulayarak, makalelerinde narodnikler'le silrekli bir milcadeleye giristiler, 0 yillarda, sanayinin ve fabrikalann Rusya'da hizla gelismesi ve sanayi sektorundeki ilk grevler, baslangicta gercekci degilmi~ gibi gorunebilecek bir programm anlamh gorunrnesine yol acu. Cekirdek halindeki Marksist gruplar, 1890'larda Rusya'da da gorulur oldu ve ~~.~~_ yl1ln~aPetersburg'da, t~~i Srrufunn Kurtulusu lcin MUcadele Birligi kuruldu. Bu birligin uyeleri aIasmda, Plehanov'u yUrekten dcstekleyen gene Vladimir lIyiy Ulyanov da vardi.

Vladimir Ulyanov, 1870'de Sirnbirsk'de (uzun yrllar sonra Ulyanovsk aduu alacaku) dogmustu ve alt dereceden bir devlet memurunun ogluydu. Ailenin gene ogullan devrimci gelenegin etkisinde yetisrnislerdi. Vladimir on yedi yasmdayken, agabcyi Aleksandr, Car III. Aleksandr'i hedef alan bir

2. VKP (8) "Rezofyutsiyak. (1941), c. 1, 5.3-S.

BOqEVlZMtN'TEMELLERI 17

komploya kan~ttw gerekcesiyle idam edilmisti, Vladimir Ulyanov, Kazan Universitesi'nde okudu, bu iiniversitedeyken Marksist oldu ve devrimci faaliyetlerinden dolayi buradan atildr. 1890'h yrllann basmda avukathk yapmak ve Marksist tigrenimini tamamlamak amaciyla Petersburg'a gitti, tlk yazilan Plehanov'un narodnikler'e karst baslattigr polemiklerin devamryds ve 1894-95 kllil boyunca, Plehanov'un yeni eseri Monist Tarik AnlaYIJlntn Gelismesi Sorunu Os(une'yP gene Marksistler'den olusan bir hayranlar grubuna acikhyordu,

Gene Ulyanov, 1895 yazmda Ustadtn kendisini Isvicre'de gormeye gtui ve Petersburg'a dt'lndilgilnde t~~i Simfmm Kurtulusu lcin Mucadele Birligi'ne katildt. Ancak bu birlik, sadece teoriyle ilgilenmiyordu. Birligin diger iiyeleri gibi Ulyanov da, fabrika i~eilerine devrimci bildiriler dagiuyordu, Her ne kadar bu faaliyeti 1895 yih sonunda tutuklanarak aylarca hapis yatmasma ve Sibirya'ya siirUlmesine yol acuysa da, polis yonetmeliginde kesin bir huktim bulunmadigmdan, hakkmdaki mahkumiyet karan yazi yazmasmi engellemedi, Sibirya'da surgundeyken, yurt dismda cikanhp gizlice Rusya'ya sokulan bir gazete etrafmda bir parti orgutlenmesine gidilmesi amaciyla tasanlar kuruyordu kafasmda. Bu taw sanlanru, Sibirya'ya gelen ve sonradan kendisiyle evlenen Nadejda Krupskaya He surgun arkadasi sosyal demokrat Krjijanovski ve Sibirya'da baska bir yerde surgunde bulunan Potressov ve Martov ile tartl~lyordu.4l.!''yanov, Potressov ve Martov, 1900 yih basmda Sibirya'dan tahliye edilince, binbir guclukle saglamt§ olduklan parayla Cenevre'ye giuiler ve Plehanov'dan birlikte cah~malanm istediler, Hemen bir anlasmaya vanldt. "Emegin Kurtulusu" grubunu temsil eden Plehanov, Akselrod ve Zasulic'le Ulyanov, Potressov ve Martov'un yonetiminde Iskra (Krvilcun) adb haftahk bir halk gazetesi ve Zarya (Safak) adli yetkin bit teorik gazete eIkarttlacaktt.

Iskra'nm ilk sayisi 1 Arahk 1900'de Stuttgard'da', Zarydmn ilk sayisi ise 1 Nisan 1901'de yayimlandr, Rus Marksistleri'nin en yaslisi olarak Plehanov'un nUfuzu ve yaratugr sayginhk, onu hem kendi goztinde hem digerlerinin gOziinde bu girisimin koruyucu dehasi haline geiiriyordu. Rus-

3. Eser Rusya'da sansiirtln onayl He resmen yayunlandlgl icin, bu tumturakh bashk, i~erigi hakkmdaki lilpheleri dagumak amacryla secildi. Ingilizce ~virisi (1947) daha a~lldaylCJ. bir bashk olan III Defense of Materialism (Ma\eryalilmi Savunma) adiyla yayimlandi, Yazan Beltov takma adim kullanmijn,

4. N.K.Krupskaya, Memories of Lenin (Lenin'den Amlar), c. I, (Ing. ~ev. 1930), s.39.

S. Diger sayilan Arahk 1903'e kadar Milnih'de basrldr, bu tarihten sonra yayuna Cenevre'de devam edildi,

18 lNSAN VE ARAC;

BO~EVJZMlN TEMELLERI 19

ya'da Ulyanov tarafmdan yapilrms bir taslaga6dayandlgl anlasilan Iskra'mn ((tkt~ bildirisinde adlan belinilen gelecegin ti9 yazan, sadece "Emegin Kurtulusu" grubunun ti9 Uyesiydi ve Zarya'mn bas sayfasmda gene sadece ayrn U(( kisinin -Plehanov, Akselrod ve Zasulic'in->- adlan yer ahyordu. O~ gene yazan ise hie kimse tarurruyordu ve Kendi dcgerlerini ispat etmeleri gerekiyordu. Iclerinde en verimli yazar olan Ulyanov ilk eserlerini "ilin" ve "Tulin" takma adlanyla yayirnlamrsu ve Rusya'yi terkettiginden beri Petrov ve Frei kimligine bUrtinmli§lti. Arahk 1901'de Zarya'da yayimlanan bir makalede "Lenin" imzasmi kullandi ilk kez, Sembolik bir onerni vardi bunun. Hemen hem en bu srradadir ki Lenin, tukenmez enerjisi ve goruslerinin berrakhgiyla diger yazarlar arasmdan one ciku ve sivrildi, Ne istedigin] gercekten bilen bir tek 0 vardi: Herkesce kabul edilen bir devrim ogretisi saptamak ve 6rgii;tlU bir.devrimci partikurmak, Bu hedeflerden ilki Iskram« siitunlanm yazryla doldurmamn yam srra, bir parti programuun resmen yayrmlanrnasnu gerektiriyordu, lkinci hedef ise, 1898'de baslanrnrs ve bir yana birakilmrs girisimin gereeklestirilmesi icin parti kongresinin toplanuya cagnlmaslydl.lskra'mn amacr, ilk Clkl~ bildirisinde de belirtildigi gibi, dagirnk haldeki Rusya sosyal dcmokrat hareketinin "fizyonomisini vc orgutlenmesmi kesin hatlarla belirlemekti":

Birlesmeden once ve birlesmek icin, ilkin kesin ve net bir smrr 9izgisi cekmemiz gcrekir. Aksi hal de, birlesrncmiz bugunku kansikhgr rnaskelcycn ve buna koklu bir sekilde son verilmesini onleycn bir hayal olacaktir sadcce. Yaym orgarurmzi ge~itl i fikirlerin yer aldlgl bir gazete haline getinnek ni yctinde olmadigmuz iyice bilinmelidir, Aksine, biz yaym organinuzi kesin bir ~eki1de belirlenmis bir siyaset anlayisi ile yoneteccgiz.?

1902 ortalarma dogru Iskra, okurlarma, Plehanovun daha ihrnh vc daha i htiyath fikirleri ile, Lenin'in daha curetli ve daha uzlasmaz goruslcrinin dengeli bir kansurundan olusan bir parti prograrru taslagi onerebilccck duruindaydr. A~agl yukan ayni anda Lenin devrimci ogreti ve devrirnci orgutlenrne tizerine ilk buy ilk 6zgiln eserini, Ne Yapmalii'vv yayrmladr. 1903 basinda hazrrhklar, aym yrhn Temmuz aymda Brtiksel'de bir parti kongresi toplayabilecek kadar ilerlemisti.

A~gl yukan yirmi YII kadar sonra ~yle yazacakU Lenin: "Bolsevizrn; siyasal dusunce akirm ve siyasal patti olarak, 1903'ten beri mevcuttur." Bolsevizm'in niteligi, icinde gelisip dogdugu donernin tarnsrnalan tarafmdan belirlenmisti; bu tarusmalar, uzak g6rii~lti dehasi, kendine gUveni ve tarusmaci mizacr sayesinde Lenin'e onemli bir rol kazandJrdt. Kongrenin yapilmasmdan once, ti~ ideolojik mucadele verilmis ve kazamlrmsu. Rusya Sosyal Demokrat i~i Partisi, narOdniklde karst, yaklasan devrj,JJ!in_9!1der gucunun kaytnJUk degil,prolewya oldugunu iier"i'surliyor,"-"Legal Marksistler"ekar~l devrimci ve sosyalist eylerni oneriyor, "Ekonomist"lere karsr ise, proletaryaadma, hem ekonornik hem siyasaI talepleri dilegetiriyordu,

Narodnikler'e karst acilan kampanya Plehanov'un en onemli basansiydi, 1840'lann onculerinin atuklan dii~tince temelleri uzerinde boy veren 1860'larm ilk Rus devrimciieri, 18. yuzyil Aydmlanmacrhgi anlammda materyalist, Fransiz devrimi gelenegine baghhk bakimmdan radikaldiler; gerek Rus koyluleri gerekse Rus fabrika iscileriyle hie temaslan yoktu, 1870'Ii yillann Rus devrimcileri, Rus kbyltilligtinU ve onun sahsmda Rus devriminin gelecekteki oncusunu kesfettiler: boylece Rus devrirni ilk kez, hem sosyal hem dusunsel bir icerik kazanmis oluyordu. Bu devrimcilerin bazilan Bakunin'in tilmizleriydiler ve anarsizme, terorizme yoneliyorlardi. Bazilanysa (eserleri Rusya'ya 1870'li ydlarda girmeye b~laml~ olan) Marx'dan etkilenmekle birlikte, onun Ogretisini Rusya ozeli icinde yorumlayarak, kbyltiltigtin agrr basngi bir tilke olan Rusya'run, Bau'daki burjuva kapitalizmi asamasindan gecmeyecegini ve tam amen Rusya'ya 6zgii koy komununun, gecrnisin feodalizmiyle gelecegin komtinizmi arasmda dogrudan dogruya bir gC9i~ olusturacagmi iddia ediyorlardi, 1860'lann radikal devrirncileri He 1870'lerin narodnikler'i arasmdaki aynlik, Rus d~tince hayaurnn.diger alanlannda Bancilar ve Slavcilar arasmda baslayan tinlti tarusma ile bazi benzerlikler gosteriyordu. Baucrlar, Bau'dan ogrenmenin ve Bau'run ilerlernesini halihazirda belirlemis olan aym safhalardan ve aym sureclerden gecmesinin geri bir tilke olan Rusya'mn kaderi oldugunu savunuyorlardr, Slavcilar, kuskusuz geri, ancak genclige has bir dinclikle dolu vebu anlamda, ~imdiden 9tiriiyen Ban'dan ustun olan Rusya'mn, Bau Uygarhgi'mn tipik kOttiltiklerini asmasuu saglayacak kendine ozgii bir gelecegi olduguna inamyorlardr,

Lenin'in narodnikleri hedef alan ilk yazilan hemen hemen Plehanov'un savlanrn gundeme getinnekten ibaretti, Bu yazrlann ilkinde proletaryaya besledigi devrimci inane; bir genclik coskusuyla dile getiriyordu:

8. A.g.e., c. XXV, s.174.

6. Lenin, So, inen iya (T oplu Eserleri), c. IV, s.37 -41: VK P (8) v RtzO!yulsiyak (19~1), c. I, s.7-1O. Martov, bu orijinal taslagm varhgirn dogruluyor (Lenin, SOfllZtlZiya, c. IV, $.554). Son basurunda, bunun ne kadanmn yer aldlglm belirleyecek hemangi bir kanu yok.

7.vKP (8) v Rezolyutsiyak (1941), c. I, $.9; Lenin, SOfilZtmya, c. IV, s.39.40.

20 lNSAN VE ARAC;

BOL~EVlZMlN TEMELLERt 21 hak.kmda klasik bir eserin yazan olan Tygan. B~~~&lQ._ de _L~~ ~k~st· ler'dendi. Narodnikierin laban tabana karsm oIan Legal Marksisder, burjuva kapiiillizminin gelismesini, sosyalizmin nihai zaferi icin gerekli ilk asama olarak goren Marksist.tezi kayusiz ~IZ kabul ediyorlar ve bu bakimdan, Rusya'nm Bau'yi ornek almasi ve aynr yoldan gitmesi gerektigine inamyorlardr. Lenin bu noktaya kadar onlarla aym gfuii~teydi. Fakat Legal Marksistler'in, burjuva kapitalist asamanm gerekliligi uzerinde israrla durmalan, kisa surede onlann bu asamayi mutlak bir amac olarak gormelerine ve sosyalizmin nihai zaferine devrim He degil, reform ile ulasilacagmt kabul etmelerine yol acn; boylece, Bernstein'm ve Marksizm'in Alman "revizyonistleri"nin gornslerine onculuk etmi~ oluyorlardi. Lenin'in cok sonralan ozetledigi gibi, "bunlar, narodnizm'd~n kopmayi, bizim darurnumuzda oldugu gibi kiieUk burjuva -ya da k5ylii- sosyalizminden proleter sosyalizmine bir g~i~ degil, burjuva liberalizmine geyi~ olarak anlayan burjuva demokratlsrdi.'!"

"Ekonomistler"le olan anlasrnazhk ise daha onemliydi. Bunlar, on dokuzuncu yuzyilm sonuna dogru buttin Marksist hareketi genis OIeUde etkileyen bir Rus sosyal demokrat grubuydu. "Bkonomistler'Tn gorU~· Ierindeki ayirdedici ozellik, ekonomi ile politika arasmda kesin bir SIDlr cizmeleriydi. Ekonomi i~eiIerin; politikaysa patti onderi ~ydmlarIR i~~Yd!. Bu teze gore, i~i1er siyasi amaclarla degil, sadece ekonomik amaclarla ilgt .. lenmehydiler. Onlara gore, sirnf mUcadelesi bir tiir sendikacrliktan, yam mevcut sosyal diizen icinde daha iyi cahsrna ~artlan ve sosyal ilerlemeler icm patronlara kar~l mucadele etmekten.ibaretti. Po~i~ aydtnlarm i~~ydi; fakat, 0 donemde Rusya icm dii~iinlliebtiecek tek SIy8S1 program, bnrjuva reform prograrm oldugu icin, ashnda aydmlar, liberal burjuvalaria aym amaelarla yetiniyorlar ve onlardan farkh bir yanlart kaltmyordu. Sonucta, grubun manifestosu olarak kabul edilen Credo'da §5yle denmekteydi:

Baglmslz, siyasi bir i~¥i partisi kurulmasma i1i~kin tartismalar, yabancrlarm hedeflerini ve geryekle~tirdiklerini nlkemize aktann~n s~u.eundan baska bir ~ey degildir ... Tum taribi §artlar Banh Marksistler gl?l. 01- marruzi engellemekte ve bizden, Rusya §arclanna uygun, bu §artlar ieinde gerekli olan farkli bir Marksi~ istemek~r: Rus vatandaslann tumunde eksik olan siyasi duyarhk ve sagduyu, ne Slyasl tarnsmalarla, ne de mevcut o~mayan bir kuvvete seslenmekle asrlabilir. Bu siyasi sagduyu aneak bir

Sosyal demokratlarm biltiln faaliyet ve dikkatlerini ustunde topladiklan nokta sanayi proletaryasidrr, Bu smifm ileri unsurlan, bilimsel sosyalizm flkirlerini ve Rus i~¥isinin tarihteki rolunu dile getiren gOril§U ozumledikleri, bu gorU~ler yaygmla§tlgl ve i§c;iler bugunku dagrmk ekonomik savasi bilincli bir smif mtlcadelesi haline getirecek isrikrarh orgutler yarattlgl vakil, i§te 0 zaman, butun demokratik unsurian pesinden snrukleyerek ayaklanan Rus i§qisi mutlakiyeti devirecek ve RUS PROLETARYASINI (BOTON OLKELERtN proletaryasmm yam sira) komUnist bir devrimin zaferine dogru actk bir siyasal mUcadelenin yoluna sevkedecektir.?

19. yuzyihn son on yih boyunca, Witte ve yabanci kapitalistler, Rus sanayinin ve proletaryasmm gelismesini hizlandrrmaya ve boylece Lenin'e ve Plehanov'a hak verdirecek sartlan yaratrnaya basladilar. Devrim sernalannda sanayi i~9isinin yrldtzt parlarken k5yliilti~iin yrldizr sonuyordu. Ancak 1905'tedic ki, koyl ii1iigUn devrim planlarmdaki yeri pani iein tekrur hayati bir sorun haline geldi,

Legal Marksistler, 1890'lann ortalannda, Marksist ogretiyi, Rusya'daki sansurun hismma ugramayacak ~ekilde kalerne a1dtklart kitaplarda ve rnakalelerde aciklamaya koyulan kUyiik bir aydmlar grubuydu. 0 tarihrc, Rus aydmlar arasmda Marksizrn'in hrzla yayilmasmm nedeni, Rusya'da sanayinin yayrlmasi ve Ball liberalizrninin rolunu Rusya'da oynayabilccck bir burjuva geleneginin ya da burjuva siyaset felsefesinin bulunrnayrsiydr. Marx, kapitalizmin feodal sartlar icinde gelismesini ilerici bir gue olarak gormustu, Tipkr daha sonralan, "geri kalmis" Asya ulkelerindeki yUksclen kapitalist suufm, yabanci emperyalizme karst mticadelede Marksizm'i kendine bir rnuttefik olarak gormesi gibi, dogmakta olan Rus orta suufma da Marksizm, feodalizme ve otokrasiye kar~l mucadelede ideolojik: bic de sick olarak kabul edilebilir geliyordu. Ancak orta smifa mensup Rus aydm, Marksizm'j kabul ederken oou butun devrimci ozunden soyutluyordu, oyJe ki, bashca devrimci patti olarak gordukleri narodnikler'den odu kopan resmi .makamlar, prograrnlannda yakm hicbir tehlikenin bulunmadigr gorulen bu arnansrz narodnik du~manlartna hos gorUlU davranmaktan cekinmiyorlardi, Legal Marksistler'in en dikkate deger kisisi, Minsk kongresi rnanifestosunun yazan Piyote Struve'ydi. Onun 1894'te yayimlanan Rusyanin Ekonomik Gelismesi Ustune Elestirel Notlar'i bu grubun ilk prograrmru olusturuyor ve sosyalistlere "gokten inme' hayali tasanlarla ugrasacaklanna kendilerini "kapitalizrn ekolunde yetistirmelerini"!" soyleyen unlu uyan ile son buluyordu. Sonradan ortodoks Hiristiyanhgr kabul edecek olan Bulgakov ile Berdyayev ve Rusya'daki fabrikalar

9. SOfineniya, c. I, s.194.

. to. Struve bir siire belirsiz bir ullum lakmdl ve iskril,?m ilk saydannda ya~n <riku. 1902'den sonra, patti ile ili§igini kesti ve sonrakt yillar boyunca devrunm am ansiz bir dli pnanl kesildi.

t 1. Lenin, SOfineniya, c. XII, s.57.

22 lNSAN VE ARAy

BOL$EVlZMlN TEMELLERI 23

egitimle., yani Rusya ger~ekliginin bize sundugu bu hayata (her ne kadar Marksist olmasa da) kanlmakla edinilebilir ... Rus Marksist i~in bir tek ~Iki~ yolu vardir: proletaryanm ekonomik mucadelesini desteklernek ve liberal muhalefetin faaliyetlerine katilmak.P

1899 yazmda ti.im bu sapmalar, yayimladiklan bir karst manifestoda bun. lan, "siyasi l>zgtirlUgii elde etme gorevinin' dogrudan dogruya Rus iscisinin "giir;1ii omuzlanna" yuklendigini belirten-' bir yrl onceki parti manifestosuna gore bir gerileme olarak goren Lenin ve onun Sibirya'daki bir grup siirgUn yoldasi tarafmdan ortaya dokuldu. Ertesi YII Plehanov kendi onsozuyle yayimladrgr belgelerden olusan derlemede "Ekonomizm"i nihai olarak teshir etmeyi amachyordu.v Siyasi taslama alanmda gercekbir yetenek olan Martov da Son Rus Sosyalizmine Ilahi'yi yazdi:

Emekci kitlelerin demagoglan, politikamzla avutmaym bizi, kafa ~i~irmeyin kendi komunizmlerinizle; Caisses d'assistance'va (Fr. yardun fonIan) sonsuz giictine iman ediyoruz biz.IS

Bu tartl~malskra donerninde de devam etti ve yeni gazetenin sutunlannda yer aldi, Lenin'inNe Yapmal!?'sl da, "Legal Marksistler"e karst bir cikrstan soma "Ekonomizm"in her turlnsune siddetle hiieum ediyordu:

Bir sosyal demokraun ideali, sendika sekreterligi degil, halk: hatipligj'dir ... l~i simfuun sendika politikasi, i§~i.slmfl adma bir burjuva poluikastdtr sadece.!"

sonucuna vanyorlardi, Lenin, bu bakimdan daha sonraki yillarda, onlarm Mensevizm 'in temel ilkesini onceden ortaya koyrnus olduklanna dikkat cekmektea geri kalmadi,'?

"Legal Marksistler'ile "Ekonomistler''e karsi girisilen tarnsmanm altmda yatan sorun, Rus devrlrninin tarihi boyunea varhgim sUrdUrecekti. Aynnuh bir bicimde tasarlanmis olan Komunist Manifesto, devrimin ardarda gelen asamalarla gerceklesecegini ongormekteydi, Her ~yden Once, burjuva devrirni feodal duzenin ve siyasi mutJakiyetin kalmulanru ortadan kaldrracak, burjuva demokrasisi He burjuva kapitalizmini ve bunun yam sira ortaya ~Ikaeak olan sanayi proletaryasi olgusunu yaratacakn; sonra burjuva demokrasislnin sagiadlgl sartlar icinde orgutlenen proletarya, burjuva kapitalizmini yikip sosyalizmi insa edecek olan nihai devrimi gerceklestirecekti, Bununla berabcr, Kendi burjuva devrimini bekleyen fakat dogu~ halinde bir sanayiye ve tam gelisme halindeki bir proletaryaya sahip olan 1840 ytllan Almanyasr'nda, lngiltere ve Fransa tarihinden esinlenerek yapilrms milkemmel bir genellemenin urunu olan bu plamn uygulanmasi konusunda Marx'm kendisinin de bazi kuskulan vardt. 1844'te Marx, yaklasmakta olan Alman devrimini, "evin ternel direklerini ayakta tutan" bir burjuva devriminin sunrlan icinde devarn euirmenin rnumkun olup olmadiguu sorgularms ve Almanya'nm aneak devrimci proletarya sayesinde kurtulabilecegini 00. lirtmisti." K omunist M anifesto'da Marx, r;agd~ Almanya'nm "ilerlemis sartlan" ve "gelisrnis proletaryasi" sayesinde Alman burjuva devriminin "yakm bir proleter devrimin" baslangici olacagmi bildiriyordu 1848 yenilgisinin Alman burjuvazisinin giir;siizlligunii ortaya koymasmdan sonraysa Marx. Almanya'da burjuva devrimi He proleter devrim arasmda daha da yakm bir bag kurdu, Marx. Mart 1850'de Komunist Birlik'e seslenirken 1848 yenilgisinin Alman iscilerine ikili bir gorev yukledigini ileri sUrdU. Bu gorevlerden ilki, burjuvaziyi, feodaliteye kar~l demokratik mueadelesinde desteklemek ve bu yolla mUcadeJeye en yogun ~klini vermek; ikincisi ise, burjuva demokratik devrim g~kle~tigi andan itibaren, burjuva kapitalizrnme karsi sosyalist mUeadeleyi yeniden baslatmaya hazrr bagunsiz bir parti kunnaku. Dahasr bu ikili gorev, teorik bakimdan birbirinden ayn olmakla birlikte, i~r;ilerin ctkan bu surecin siirekliligini sag·

Kitlelerde suuf bilincmi olusturrnak icin ekonomik planda oldugu Kadar siyasi planda da bir ajitasyon gerekiyordu. Asbnda, bu ikisini birbinnden ayirmak imkansizdi, Ctinkii her smif rnucadelcsi, esas itibariylc, siyasi bir mUcadeleydi. Ashnda Marksist terimlerle bezenmis burjuva politikalanm savunan bir burjuva grubundan baska bir ~y olmayan "Legal Mark. sistler"in aksine "Ekonomistler", isciler adina, ekonomik. bir ajitasyon ve sosyal reform politikast giidiiyorlardt ve bu bakimdan, gercek bir i~i partisiydiler. Fakat "Legal Marksistler'fe ayru pratik sonuca, proletaryanm devrimei sosyalist miicadelesini belirsiz bir tarihe erteleme ve bu arada burjuvaziyle ittifaki oneren reformcu bir demokrasi programma agtrhk: verme

12. Lenin, SOfineniya, c. II, s.479-80 .. Belgenin yazan Kuskova'ya gore, yayunlanmak icin yaztlmaml~11 bu ve buna Credo (lat. amentii) diyen de kendisi degildir. (A.g .e, , c. II, 1.638-9) Yayimlanmasma sebep, Lenin ve Sibirya'daki yoldaslanmn, "Ekonomizm'te Meum ityin bunu hedef secmeleriydi,

13. A.g .e. , e. D, s.483-6. 14. G.V.Plehanov, SOfineniya, c. XU, s.3-42.

IS. Aktaran E.Yaroslavski, istoriya VKP (B), e. 1(1926), s.252.

16. Lenin, SOfineniya, c. IV, 8.423-6.

17. A-g .e. , e. Xll, s.69.

18. "Almanya'mn dirili~i i,.in i~atel Galya horozunun Qlii~iiyle verilecektir" OngOrtlsiiyle son bulan Hegel'in Hukuk Teorisinin Elertirisi Our/fie adh denemede yet alan iinlil sonu,. bOliimiiniin ozetiydi bu (K.Marx-FEngels: Historisch-Kritiscn« Gesamtausgabe let Teil, 1. Bolum, c. 1, 8.617-20).

24 INSAN VE ARAC; lamakta yatmalctaydl:

. Dernokra~ ~¥iik burjuvazi, devrirni rnOmkiin oldugu kadar I?abuk bitirmek ~s~ken ... bizim ¥lkarlmlZ ve gorevimiz hernen hemen bOtOn hakim smiflar jktidardan . al~.ag.lv .edilinceye, ~letarya devlet iktidarmi ele gecirinceye ve prolet~lenn blrligl sadece tek bir illkede degil. dunyanm belli bail! bUtiin ~lke.lennde, pr_olererler arasmdaki rekabeti ortadan kaldiracak ve en onernli uretim gtl£lenne el koyacak derecede gelisinceye dek devrimi sUrekli krlmaktrr,

BO~EvtzMlN TEMELLERI 25

Uzun acrklarnasmi ~u cumleyle bitiriyordu Marx: "Onlann savas slogam 'surekli devrim' olmahdir."?

,BOyleCe 1890'h ytllarda Rus Marksistleri'nin onunde iki yoJ vardi. Rusya.om henuz burjuva devrimini tarnamlamarms oldugunu hepsi kabul ediyordu; bund~.' "~gal Marksistler"le "Ekonornistler'fn yapngt gibi, ~u sonuc crkarulabilirdi: Bu asamada proletarya, sosyalist devrirn soz konusu oId~gu s?~e ancak bir bekleyis icinde bulunabilirdi ve bu sure boyunca, burjuvazinin, feodalizmi ve otokrasiyi devirmesine iliskin progra~~nda yar~l.mCI mUttefiki olabilirdi. Bunun altematifi Marx'm Almanya 1~1~ On~rdlgl semanm bir benzerini Rusya'ya uygulamakti; Lenin, 1898'de Sibirya da yazdlgl "Sosyal Demokratlann Gorevleri" bashkh makalesiyle, bu uygulamayi yapan ilkkisi olarak gorunrnektedir. Burada Lenin, Rus sosY~ dernokratlannm gorevinin proletaryanm SID If mucadelesine, rnucadelenin "her iki sornutlams bicinu icinde" =-proletaryanm burjuvazinin bir rnuttefiki oldugu mutlakiyete karsi demokratik rnucadelede ve proletaryanm tek basma sav~gl kapitalizrne karsi sosyalist miicadelede- onderlik etmek .ol~ugunu iI~ri sliriiyordu. "Btltlm sosyal demokratlar Rusya'da siyasi devnml~, sosyalist devrimden once gelmesi gerektigini kabul ederken" , ~U~l bir gerceku ki, demokratik gorev "sosyalist goreve 90zUimez bir sekilde bagbdlr". 6yle ki, "Rusya'daki buttm sosyalistler, sosyal demokrat .. ~ ge~ek ve tutarh butun demokratlar da sosyal demokrat olmahdirlar, "XI Lenin iki devrim arasmda kesin bir teorik aynm gozetiyordu: Rusya'nm,

. 19. ~an ve Engels, SOfillelliya, c. vn, s.433, 489. Bu Unlli. cumlenin kokeni kes~ degil. Marx bu cumleyi, ilk kez, 1844 tarihli bir makalesinde kullandi. Bu rnakaleslnde, Napolyon'un "surekli devrim yerine siirekli saVIl~1 ikame euigini" belirtiyordu (KMar~.F.ElIgels; Hiswrisch-Krilische Gesamtausgabe, :rer reu c. Ill, s.299)~ 1850'de Marx, bir "siirekli devrim bildirisini~ Blanqui'ye maleni (Marx v~ Engels, SOfillelliya,

c. vm, s.81).

20. Lenin: SQfillelliya, c. II, s.171~8. "viiziilmez bag" tezinin Rus dii~iincesinde saygldeger blr aiaSI vanlir. Hakh olarak lIarodllilder'in baba51 diye kabul edilmesine ragmen, ~~an zaman .~arx.'m etkisinden izler ta~lyan Herzen 1868'de ~oyle yazlyordu. TlpkJ kendlUl blr sonu<;, olarak goren bir ge<;,if gibi, sosyalizrne

1848 Almanyasi'mn nisbeten ileri bir nitelik tasryan smai gelismesinden yoksun oldugunu bildigi icin, Marx'm burjuva ve proleter devrimlerinin hemen birbiri ardistra gelecegine iliskin ongorusune bel baglamaktan cekiniyor: bu iki devrim arasmdaki zaman arahgmdan soz etmemeyi yegliyordu. Fakat Rus sosyal demokrasisinin iki gorevi arasmdakl "¢ztilmez bag", onu Marx'm Almanya icin surekli bir devrim surecinin soz konusu oldugu gOrii~iine yaklastmyordu, Lenin'in rnakalesi, Cenevre'de "Emegin Kurtulusu" grubu tarafmdan coskuyla karsilandr ve orada Akselrod'un makaleyi parti manifestosunun dogru bir "yorumu" olarak Oven 5nsfiziiyle birlikte yayimlandi."

Proletaryamn demokratik ve sosyalist nitelikli ikili gorevinin kabulii parti orgutlenmesi bakirnmdan bazi etkiler yarauyordu. Ekonomistlerle olan tarusmanm onernli noktalanndan biri, i~~i hareketinin "kendiligindenligi"22 sorunuydu. Komilnis: Manifesto. utopyaci sosyalistlere hlicum ederken, onlann "kendi icat ettikleri toplum orgtitlenrnesi" goruslerine ~I, "proletaryanm smif olarak tedricen ve kendiliginden orgutlenmesini" ileri stirmli~tii. Ote yandan, Manifesto'nun "tedricen" ve "kendiliginden" gelisme uzerinde onernle durmasr, siyasi eylemin gerekliligini inkara kadar varabilirdi. Bu bakundan, "kendiligindenlik" Ekonomistler'in bashca sloganlanndan biri oldu; ~iinkii Ekonomistler halk kitleleri arasmda girisilecek ekonomik eylemin (sendikalizm, grevler, vb.) onlan devrim 19in. "kendiliginden" olgunlasnracagnu iddia ediyorlardi. Hem Plehanov ve "Emegin Kurtulusu" grubu hem de Lenin tarafmdan temsil edilen ortodoks sosyal demokratlar ise, i~ileri ekonomik oldugu kadar siyasi de olan taleplerde bulunmaya tesvik etmek gerekecegini ileri stirmekle kalmiyorlar, ayni zamanda iscilerin, kendi devrimci amaclanmn da bilincinde olma1armm ve

ulasrnayacak olan bir cumhuriyet de bize sa,.ma gorilnmektedir; siyasi ozgilrlilkten ve hak qitliginden vazge,.meye kalk11acak bir sosyalizm, hula otoriter bir K()ID(1nizme donii~ilp soysuzlasacaktir" (PoIIICle Sobrani« SQfillellii i Pisem. Der. M.K.Lemke, c. XX (1923), s.I32; ~ok belirgin bir noktalama hatasr duzeltildi), ill. Aleksandr'm i<;'i§leri bakanlarmdan D.Tolstoy da, farkh bir goril§ a'i'\smdan ~Oyle diyordu, 1880 yillannda: "Ban'mn parlamenter hOkiimel Jekillerini Rusya'ya sokmak i<;,in yapdacak her gi~im ba§llnslzhkla sonuelenacsknr, Garhk rejimi ... devrildigi takdirde, bunun yerini, kisa bir siire Once Londra'da olen ve teorilerini dikkatle, ilgiyle inceledigim K.Marx'U\ saf', katikstz komunizmi alacakur." (Bernhard von Billow. Dellkwurdiguitell (1931), c. IV, 5.573.)

21. Bu OnsOz, Lenin, So<;illelliya, c. II, s.603·5'te de yaYlInlanmlftlr.

22. RU5<;,a s/ikhiini ve st ikhUMSI kelimeleri, gene1likle, takat ke1imenin tam anIannm vermeden, "kendiliginden~ ve "kendiligindenlik" diye ~vrilmiftir. Bu kelimeler, aym zamanda, i,.len gelen, doiu~tan (olfinden) gelen ve e$asa ilijkin an1ammda da kullamhrlar.

26 INSAN VE ARA<;

BOqEvtzMIN TEMELLERI 27

onlan bilincli bir sekilde orgutlenmis devrimci eyleme yonlendirmenin gerekecegini de iddia ediyorlardt. "Bilinclilik", "kendiligindenlige" karst ileri surulen bir slogan olarak: kabul edildi." Lenin'e gore, yuzyil sonunda Rus i~i hareketinin gucsuzlugu, "kendiliginden" 6gelerin, "bilinclilik" uzerinde agIr basmasmdan ileri geliyordu. Rusya'daki hizh sinai gelisme, fabrikalardaki dayamlmaz cahsma sartlanna karst grevlerin patlak vennesine yol acrmsu, fakat i~i1erin protestosuna hicbir devrimci bilinc ya da hicbir devrimci teori kilavuzluk etmemisti.

"Kendiligindenlik" ve "bilinclilik" hakkmdaki teorik tarusrna, devrimci bir partinin niteliginin ve islevinin ne olmasi gerektigine iliskin hayati onern tasiyan prauk sorunu maskeliyordu. En sonunda bu sorun Rusya Sosyal Demokrat t~ljfi Partisi'ni ikiye bOldii. Bir giin Bolsevik ogreliye donusecek olan akim, 1903'teki kacuulmaz kongreye kadar, patti icinde ciddi causmalara meydan vermeksizin yavas yavas gelisti. Sadece Lenin tarafmdan gelistirilmemisti bu ogreti. Plehanov'un, partinin hilla biricik teorisyeni olmak gibi bir saygmhgi vardt VI! Lenin, onunla boy m¥li~emiyordu henuz, Fakat, I skra'mn yayun hayattna atilmasmdan itibaren, Lenin gitgide patti icinde ilerici fikirlerin oncusn oldu; patti ogretisinin evriminin en aclk izlenebildigi yer onun yazilan oldu. Partinin niteligi hakkmda Iskra'da devamh bir ~ki1de aciklanan gOrli~, Lenin'in israrla iizerinde durdugu iki onermeye dayamyonlu. Birinci onerme ~uydu: "devrimci teori olmadan devrimci hareket olmaz"24. "SosyaJ demokrat bilincin" ya da siyasi smif bilincinin "kendiliginden" gelisemeyecegi ve i~ilere ancak "disardan" vcrilebilecegi ise ikinci onermeydi. 2.5 Bu iiei onerme, partiyle turn proletarya arasmdaki iliskiyi tammhyor ve uzun vadeli kapsarm hemen farkedilmeyen sonuclar yarauyordu.

Teorinin biiylik onemini belirten birinci onerme, aydmlar tarafmdan kurulmus ve hie degilse baslangicta, esas itibariyle aydmlardan meydana gelmis bir partiyi gerektiriyordu. Lenin'in gorU~tine gore bu, tarihi bir zorunluluktu:

Brittin nlkelerin tarihi tarukhk etmektedir ki, i~yi smifi kendi gucuyle sadece sendikalist bir bilince, yani sendikalar halinde birlesrnek, patronlara karsr mucadele etmek, hukumetten i§rrilerin yaranna olan kanunlan pkartmasmt talep ermek gerektigi inancma erisebilir, Sosyalizm tlgretisi

23. Bu tartl~ma, Stalin'in 1901 tarih1i ilk makalelerinden birinde yer ahyor, ~yle yaziyordu Stalin: "Sosyal demokrasi, iJ~ilerin bu bilincsiz, kendiliginden ve orgillSOz hareketjne el auyordu." (SOfUtelliya, c. I, s.14)

24. Lenin, SOfineniya, c. n, s.I84; c. N, s.3W.

25. A.g.e., c. IV, s.384, 422.

ise, hlikim smiflann seckin temsilcileri, aydm zumresi (entelijensiya) tarafmdan ortaya konmus felsefi, tarihi ve ekonomik teorilerde dogmuJitur. ~agda~ sosyalizmin kuruculan Marx ve Engels, sosyal kckenleri baknmndan, burjuva aydm zfimreden geliyorlardi. Aym ~ekilde, Rusya'da sosyal demokrasinin teerik Ogretisi de, i.irri srmfmm kendi kendine gelismesinden tamamen bagimsrz bir Jiekilde ve devrimei sosyalist aydm zUmrenin zihinsel gelismesinin dogal, kaylmlmaz bir sonucu olarak ortaya £lkml~tlI.Z6

Lenin Alman sosyal demokrasisinin henuz saygmhgim yitirmemis teorisyeni Kautsky'nintcok dogru ve son derece anlamlt sozleri'ni amyordu:

yagdaJi sosyalist hareket, derin bir bilimsel bilgi temeli Uzerinde yukselebilir aneak... Bu bilginin tastyicrsi proletarya degil, burjuva aydm zumredir; yagda§ sosyalizm bu sosyal smifa mens up bazi aydmlann zihninde dogmustur. 27

Bu tutumda, Plehanov'a ozgu ve 0 donemde Lenin'in yazilannda hiljf de eksik olmayan bir alljfakgonlilliilligUn belirtisini gorrnemek mumkun degildir, Iskra'nm Ekonomistler'e kar~ mucadeleyi devam ettirmek amaciyla kuruldugunu bildiren manifesto, "salt bir i~i edebiyaum" kii~iik gOriiyordu.28 Ve Lenin daha sonralan bu donemi anlaurken, roger her yerde oldugu gibi, Rusya'da da kitlesel bir i~ei hareketinin buyumesinin Marksist cephede "oporumist'' sapmalann ortaya cikmasma yol acngun belirtiyordu." Lenin ve onun ilk cahsma arkadaslan su kaulmamis aydmlardi, uzak gOIti~liilligiin ve yogun bir bilginin liriinleriydi onlarm yazilan. Zinovyev, ilk patti

26. Lenin, SOfineniya, c. IV, s.384·5. Lenin'in bu nokia uzerinde marla durmasi, onu Marksist acidan ~iipheyle karstlanacak "tamamen bagimsiz" s6wnii kullanmaya yoneltmi~tir. Lenin, bir baska yazrsmdaysa, her siyasi ogretinin zorunlu sosyal kClkenlerini vurguluyordu. Aym ele~tiri, ilk yazilannda, proletaryanm devrimin gereeklestirilrnesinde, "felsefenin rnaddi silaht" oldugunu belirten Marx'm iintil sozil icin de gecerii olabilir. (K.Mdrx·P.Engels: Historisch-Krulsche GeS<lmt<ll4gdbe, leT Teil,

I. B<llOm, c. I, 5.619·20.)

27. A.g.e., c. IV, s.390·91.

28.VKP (8) v Rezdlyutsiyak (1941), c. L dO.

29. Lenin, So~ineniya, C. XVII, 5.344. Mal'll, ",iKil~~n.~hil):l"yt.~!.[1!,lnp pJ5Ires: yonel lit/lrd/eurs [yazarlar] olduklannda, daima 'toorik' kan~IklJk y.ranlklarma" iJaret e~~~~ ·(Mi~··~e·Eiigeri:;SQfi~jiiy(j;~.XXV( ii:~84"~'5rBil -i;6i"iibii; AJriiSi'iYi ve -liaiy. tecri1belerim esas alarak tiir'tJ,an R.MIChels, "iifl yiiksek bir mevkiye erifince, i,oriler ordusu ,,,in, ooderligin toplumun diger smiflanna mensup bireylerde olmasi durumuna kiyasla kendine daha az guvenli ve kendi amao;:lanna daba az uygun bir Onderlik temsil elligi" sonucuna varmuu ve a~lk"a ~yle diyordu: ".t\lm.n sosya,1 demokrasisi i~indeki reformist egilimin arkasmdakiler revizyonist aydmlardan ~ok sendikalist hareketin yooeticileridiT, yani proleter kClkenden gelenlerdir" (ZUf Soziologu ~s Parteiwesens, Cl. basim 1925), s.391, 408).

28 INSAN VE ARAC;

B014EvtzMIN TEMELLERI 29

orgntlerine tek tUk bazi iwilerin girmis olmasmdan "tekil olgular'"? diye soz ediyordu. Ancak 1905 devrimiyle ilk kez.cok saytda i~inin parti safIanna kanlmasi imkam ortaya cikmrsur,

Partiyi elite devrimcilerin, i~~i kitlelerine "disardan" devrimci biline asiladrklan bir grup olarak goren ikinci onerme, proletarya ile pard arasmda kesin bit aynm ciziyordu, Smif, ekonomik bit birim, partiyse siyasi ya da ideolojik bir birimdi" ve partinin, ancak suufm bie parcasi", oncnsu ve ytkarlanrun savunucusu olabilecegi esyanm tabiau geregiydi. Parti ile pro. letarya arasmdaki iliskiyi ifade etmek icin, "hegemonya" kelimesini Iskra'mn sUtunlarmda kullanan Plehanov otmustu: "SIOlf' kavrarm ile "parti" kavramirun birbirine kansunlrnasma karst cikiyor ve "i§~i simfmin bir bUtiin olarak" 1>$ §ey, sadece i~i sirnfmm ondee rnufrezesini (ki baslangicta sayica cok azdi) temsil eden sosyal demokrat partinin ise bir baska §Cy oldugunu belirtiyordu.P KUyUk,bie elite devrimciler grubunun devrim yapabilecegini akh basmda hicbir Marksist asia dusunmedi; bu "Blanquizm"in aykmhgma34 saplanmakla sonuclamrdi. Halk kitleleri olmaksizm, ciddi. hicbir siyasi eylemin mumkun olmayacagi konusunda hiy kimse Lenin'den daha gtiylll bir tarzda israr etmemisti, Fakat parti, Lenin tarafmdan ash. bir kitle orgutu oIarak: dU§i.inUlmedl. Parti, kapsamaktan cok, disarda birakmaya egilimli olmasi olgusundan guc ahyoedu; amaci nicelikten cok, nitelikti. Partinin islevi kitlelere onderlik etmekti. "Proletaryanm kendiliginden mucadelesi, devrimcilerin guclu bir orgUtU tarafmdan yonlendirilinceye leadar gercek bir 'srmf mucadelesi' haline gelemeyecektir."J5 Bu onderlik

rolnnu inkar eden kendiligindenlik Ogretisi "kuyrukculuk" olarak adlandmldi, ((unkli partiyi i§yi hareketinin kuyruguna takdmaya mahkOm ediyordu.

Kendiliginden ~i ~areketine lalavuzluk ve OOdeelik yapan devrimei teori ve devrimci bilinci her seyin ustunde tutan parti Ogeetisi, Lenin ve cahsrna arkadaslan tarafmdan I skra'da yogun bir tarusma havasi iyinde a;tklandI. Bununla beraber, parti i5gretisi, Marksizm adina saglam bir garantiye sahipti, Uyelerinin sayisi hi9bir zaman birkac ylizll gecmeyen 184O'h yillardaki ilk KomUnist Birlik'e bu turden bir ogreti ilham vermisti ve en azmdan Komunist ManifesfO'nun bir paragrafmda §Oy1e iz blCakml~u:

Pratikte, komunistler butun ulkelerin illr;i srrufmm en kararh ve en ilerici kesimidir ... teorik bakrrndan ise komunistierin, proletaryamn bilyUk bir bolumune oranla, proleter hareketin iiJ'inde bulundugu ~artlann, gelisme yonlerinin ve genel sonuclarmm bilincine eri§mill olmak gibi bir avantsjlan vardir.

30. G2inovyev, Ge:;chichle der Kommunistische« Partei Rus:;lands (1923), $.85.

31. Fransiz sosyalist Lagardelle'in jfade euigi gibi, iio;:i suufi lien de ntcessili (zorunluluk sonucu) parti ise lie« de II(I{Q1Itt (irade sonucu) birbirine kenetlenrnistir (H. Lagardelle, Le Socialisme ouvrier (1i~i Sosyalizmi), 1911,5.166-67.

32. Bu, kelirnenin kokenine de bag1anmqur; " 'Parti' kelimesi, Latince pars'dan {par<;a, kiSlml gelir ve biz Marksistler bugun, pani, belirli bir sosyal snufm bir parcasidtr diyoruz," (G.zinovyev, Geschichlt deT KOlffnnUlislische1l Partei Rus:;lallds, 1923, s.IO)

33. G.V.Plebanov, So,i1lellj)'D, c. XII, s.80-1.

34. 19. yiizyJi devrimcilerinin dilinde "Blanquizm", devrimci sujkastlara ya da hIlkiimel darbelerine bel baglamak. sistemli bir orgutlenmeyi kil~msemek anlamtna gcliyordu. Lenin iOyle yaziyordu 191 T de; "Askeri bit dame. eSeT be1irli bit $mdm partisi larafmdan orgiillenmemi§se ve eseT orgiitleyenler genel olarak siyasi etkenleri, ve ozel olarak uluslararul etkenleri goz ooiinde nnmamrslarsa ve eser objektif §3nlar uygun degilse. 'Blenquizm'dir" (Lenin, So, ille 11 iya, c. XXI, 5.347). Lenin 1917'de Blanquizm'm daha bsa,ama belki daha az ciddiyeli olan ror tanllmm yaplyordu; "Bizler Blanquist degiliz, iktidann bir azmbk tarafmdan eIe ge<;irilmesini kabul elmiyoruz" (A.g.e .• c. XX, s.96).

35. A.g.e., c. IV, s.465.

Ote yandan, Komiinis; Manifesto bir baska bolumde proleter hareketi "biiyUk cogunlugun bilincli bagunsrz hareketi" olarak tammlarmstir ve daha sonraki yillarda, kismen 1848 yenilgilerinin, kisrnen de Ingiliz cevrelerinin etkisiyle Marx ve Engels, bir proleter devrimin zorunlu baslangtci olarak, kitleleri bilinclendirme donerninin geregine inanmislardir, Marx1a . Engels'in lngihere'ye gelislerinden soma kurma girisiminde bulunduldan tek orgut olan Uluslararasi Emekciler Bieligi (I. Entemasyonal) devrimci bir parti degil, bie kitle kurulusuydu ve onlann genclik donemlerindeki Komunist Birlik'ten oldukca farkh bir bicimde tasarlanrrustr,

Komunist Birlik donerninin Marx'ryla I. Entemasyonal'in Marx'i arasmdaki boylesine bir fark, ogeetideki bir evrimin sonucu de~il, 1840'h yillann Prusyasi'mn polis devletiyle octa donem Viktorya lngilteresi'nin burjuva demokrasisi arasmdaki milieu [yevre] de#i~ik,Iiginin sonucuydu. Bundan dolayrdtr ki, Lenin'in gee donem Marx'tan 90k, erken donem Marx'in tilmizi olmasr mannkhydr, Lenin, devrim teorisi anlayrsr basIangictan itibaren Rusya'mn ihtiyac ve imkanlanyla ~killenmi§, ger((ekyi bir Rus devrimcisiydi, Aydm zumreyi (entelijensiya) proleter devrimin OnciisU yapma tasansi, Rnsya sanlanna Almanya §3Ctlanndan daha da uygun dusuyordu; bunun nedeni sadece guysuz ve geri kalmis Rus proletaryasmm boyle bir onderlige Alman proletaryasmdan, Bau Avrupa proletaryasmdan daha cok ihtiyac duymasi degil, Rus aydm znmrenin, Ban Avrupalt aydm zllmreden farkll olarak. ticaret burjuvazisi iCinde sosyal kOklere sahip olmarDasl ve bu ytizden yerle§mi§ derin bie bmjuva sadakati-

30 tNSAN VE ARAC;

BOU?EVlZMIN TEMELLERI 31

nin bulunmamasiydi. Ekonomik kokenlerden yoksun Rus aydm zumresi, kcndi soyut dcvrimei zihinsel kapasitesinin, sosyal devrimin siyasi ger\ckligini nasrl kavrayabilecegini zaten gosterrnisti: 1870'11 yillann "halka giime' hareketi, ozellikle, halkm en geri kesimine, koyluluge, yonelerek fiyaskoyla sonuclanmisu. Ama kitlelerle devrimei aydm z~~re arasmdaki ucurumu kapatma yolunda Donkisotca ve umutsuz bir ilk girisim olarak tarihte bir yeri vardi: ~imdi bu hareket, pr~leter kitlelerle~rarlanabilirdi. Bununla beraber Lenin, ozellikle paru orgutlenmesinin aynnulan uzerinde durmaya baslaymca Rusya'ya ozgu bu ~artlar~ d~Uncesini daha acik bicimde etkiledi. Rusya'mn devlet yapisi, Bau modeh her tUriU sosyalist, haua.demokratik parlin in kurulmasuu yasakhyor ve her demokratik ya da sosyalist hareketi yeraltma ve gizlilige itiyordu. lyi niyetIi amatonerin olusturdugu, tecrit edilmis durumdaki devrimci i~9i ve ogrenci gruplan Carhk polisi icin kolayea ele geyirilcn kurbanlar oluyorlardi, Bu turdcn kahramanhklar, "ellerinde sopalanndan baska silahlan 01- mayan-koylulerin modem bir ordunun tizerine htieum etrncslne'?" benziyordu. 0 donernde Lenin ~yle yaziyordu:

Rusya'nm genis ycraltr durtyasrmn aitmda ustunde .kendilcrine b~r.mak arayan bu kO<;Ok sosyalist gruplann kmysma, so~y.aliz~1 v.e ~cmokraslYI ezmek icin butun gucunu seferber etrrus, dey gibi gu<;lu bir devlet aygll! dikiliyor. Sonunda, bu polis devletini ezecegimize .inamy?~uz ... F~kat: hukumete kars: sisremli bir sekilde mucadele yurutebilmek rem, devrimci orgOtilmtizU en yuksek mukemmellik derecesine ul~tlrrnamlz gerekiyor.37

Rusya'da devrim yapmak profesyonel devrimeilerin isiydi; partinin orgutlenmesine iliskin tarusmalarda sadece Lenin'de degil, Plehanov'da ~e lskra'nm diger yazarlannda da sik stk "askeri meeazlara" rastlanrnasi hie tesaduf degildi.

Parti orgutlenmesi temasr, sonunda Lenin tarafmdan, Ekonomistler'e

. karsi girisilrnis kampanyadan sonuclar ytkartUgl Ne Yapmalt? adh eserinde, 1902 yazi sirasinda gelistirildi. Lenin, bu somut konuyu islerken I skra'daki cahsma arkadaslanndan, onceki konularda oldugundan daha da ileri ytktl:

Ekonomistler'in tutumunu, Almanya'daki revizyonistierin, Fransa'daki "possibilist'ferin ve lngiltere'deki Fabianlar'm tutumuyla kar~tl~ttr~. ~osyal dernokrat hareket icinde, sosyal reformistlerin d.emokrat ~tlsly~e, gercek devrimcilerin sosyalist partisi arasmdaki derin bir bolunmenin tJ:ehr~ tisiydi bu. J8 B unlardan ilki, kendini bir "isci orgutu", ikincisi ise "devrirnci

bir orgut" olarak goruyordu. Aralannda temel bir farkhhk vardt:

/ Bir i~<;i orgutU, herseyden once mesleki; ikincisi, mumkun oldugu kadar

, genis: O<;OncOsO, mumkun oldugu kadar az gizli bir fugOt olmahdrr, .. Buna karsrhk, .devrimci bir iggtit, herseyden Once ve aS11 olarak meslegi profesyo- , nel devrirncilik olan insanlan toplamahdir ... Bu orgOtiin <;ok genis olmamast, murnkun oldl,Lgu kadar gizli bir orgOt olmasi zorunludur.l?

Lenin bu tilr bir orgtittin "dernokratik i1ke"yle geli~ki icinde oldugu suclamasma hie aldirmadi. Bu suclama Rusya gercekligini bilmeyen yabane! cevrelerden gelebilirdi ancak, Genellikle yorumlandigr sekliyle "demokratik ilke", "WmUyle ayrk olmayr" ve "bUlUn gorevlere secim yoluyla gelinmesini" gerektiriyordu, "Bizim otokrasimizin suurlan icinde" faaliyet gosteren devrimci bir parti, bu gerekli iki sarun hicbirini yerine genremezdi. Lenin su sonuca vanyordu:

Bizim hareketimize katrlnus i~<;ilcr i<;in, bashca orgiltlenme ilkesi en kesin anlamda bit gizlilik, uyelerin titizlikle secimi, profesyonel devrimcilerin yetistirilmesi olrnahdir. Bu nitelikler bir kez biraraya gelince, demokrasiden daha fazlasi garanriye almrrus olacakur: devrimciler arasmda tamamen yoldasca bir guven ... Gercekten "demokratik" bir denetimin mumknn olmarnasirun, devrimci bir orgutun uyelerini sorumsuz kilacagma inanmak, <;ok buyuk bir hata olacaknr. Gercek bir devrirnci orgutun, kendisine laYlk olmayan bir uyeden kurtulmak icin hicbir seyden yilmayacagnu orgut uyeleri deneyimlcriyle bildiklerinden, sorumluluklarina tam anlarmyla sahip <;lkarlar.40

Su ilkc orgutun bUtUn kademelerindc esitlik icinde uygulanacakn:

Alttaki fabrika gruplan dahil, salt i~9i nitelikli ya da salt sendikalist tipteki sosyal demokratik I)rgilt gelenegiyle iliskimizi tam amen koparmahyiz. Fabrika grubu, ya da fabrika kcmitesi.,; Sosyal demokrat parlin in fabrika icindeki turn faaliyeti ile ilgili emirleri ve yetkileri dogrudan dogruya merkez komitesinden alan, cok az sayida devrimciden meydana gelmelidir. Fabrika komitesinin butun uyeleri kendilerini [merkez] komitenin elemanlan olarak gormeli, btltun talimatlanna bagh kalmah, saflanna kauldiklan ve komutanlannm izni olmaksrzm terkedemeyecekleri bu "seferi ordu"nun "yasalanna ve toreleri'lne uymahdirlar."

Boylece butun vurgu, oncusu sifauyla proletarya adma hareket eden gil\lti bir merkezi onderlik aitmda kucuk, sikica kenetlenrnis bir parti UStilnde toplandt. Daima degi~iyordu devrimci mUeadele yonternleri ve zaman zaman deneyime dayanarak yeniden belirlenmeleri gerekiyordu. Degi~eyen ve rnutIak olan bir sey varsa, 0 da, saglam bir teorik temel uzerine insa edilmis ve

36. Lenin, Soqineniya, c. IV, $.439.

37. Lellinskii Sbornik, c. III (1925), 5.26.

38. Lenin, Socineniya, c. IV, s.366·7. 40. A,g.e., c. IV, s.466-9.

39. A.g.e., c. IV, s.447. 41. A.g.e, c. V, s.185-6.

32 INSAN VE ARAC;

BOL$EVIZMlN TEMELLERl 33

son derece orgutlu, disiplinli, merkezi olarak yonlendirilen, profesyonel devrirncilerin partisinin kitlelerin destegiyle birlikte uyguladigr merkezi piandt.

hinsel UstUnlUk, akla kara arasmdaki daha ince Ionian fazla umursemaksizm kendini gosteriyordu; her sey kesin, aydmhk ve belirleyiciydi. Buharin'in, Lenin'in yasaminm son ydmda dedigi gibi:

Lenin dihi bir strat~ji uzmamydi. Eklekrik bir ~ekilde g61gelerle savasmak yerine, blllj dU~manl vunnak: gerektigini biliyordu:t5

Tartisirken tek tarafh vurgulamalar kulianma egilimindeydi, hasmma ancak onunkine benzer bir tek tarafhhkla saldirabilecegini dU~linliyordu:

Ekonomistlerin bir tarafa dogru egip bUktUkleri sopayi, [diyordu ikinci parti kongresinde Ne Yapmall?'YI savunurken] dogrultmak i~in aksi yonde bukmek gerekiyordu; benim yaptlglffi da budur.46

o strada, otuzunu biraz gecrnis olan Lenin, zihinsel imkanlanmn doruguna erismisti. Sibirya'dan surgunden dondukten sonra gecen li~ yil yogun ve kesintisiz bir zihinsel calrsma donemi oldu. "Bir siyasi dU~Unce akum ve bir siyasi parti olarak" Bolsevizrn'in temellerinin attldlgl yillardr bunlar. Arac, yapuncrsi olan insamn damgasim tasiyordu: Yaraucismm sadeligini, sarsilmaz gncunu ve her seyden cok, tek bir hedefe yonelmisligini yansruyordu, Lenin'in mizacuun en belirgin nitelig! olan tek bir hedef listiinde bu ustaca yogunlasmaya Krupskaya'mn arulanmn Unlii bir Mliimii tamkhk etrnektedir. Lenin ogrenciyken. paten kaymayi seviyordu, fakat, bunun kendisini yordugunu ve hemen uykusunun geldigini farketmisti, "Bu durum cahsmalanrm engeUiyordu, bu yiizden, paten kaymaktan vazgectim." Sibirya'dan dondukten sonra, satranc oynarnayr biraku, yiinkti "satranc, insani cahsrnaktan ahkoyuyordu". Bir ara Latince'ye merak sarrmsn, "ama, cahsmalanmr engelledigi icin bundan da vazgectim?". Devrimden sonra ~yle demisti Gorki'ye:

Sik sik rnuzik dinleyemem. lnsamn sinirini bozuyor; budalaca, duygusal §eyler soylemek, bu igren~ cehennemde boylesine gtlzellikleri yaratmayi basarmis insanlann baslaruu oksamak duygusu uyandmyor. Oysa §imdi kimsenin basmi oksamamak gerek ---elini ismverirler ~UnkU.43

Lenin'in insanlan yonetebilmesinin, onlara hakim olabilmesinin nedeni, kendisinin de butan hayati boyunca, olagandisi bir olcude, tek bir dusnnce ve tek bir hedefin hakimiyeti altmda kalrms ve boyle yonlenmis olmasidir. Bir fikre kendini bUtUn benligiyle adama duygusu, onun herkesce bi.linen sadeligini, aI~akg6niillUliigUnii ortaya koyuyordu. Parti icin, uzun sure standan olusturan bir ciddiyet ve fedalclrhk ornegi oldu. Stalin, onun bu niteligini "yeni kitlelerin yeni onderi olarak Lenin'in en gii~lii yanlanndan biri"44 diye belirtirken kuskusuz hakhydt. Onun, benligine derinden i~lemi~ bu tutumunda hicbir hesaphhkyoktu.

Bu yiirekten sadelik ve diiriistliik, Lenin'in d~iincesine de damgasnu vurmustu, Engin bilgisi, tahlil gucu, olgulan ve kamtlan siralayismdaki zi-

Bununla birlikte, devletin zamanla ortadan kalkmasr ya da bUroicrasinin yerini, vatandaslarm kendi islerini kendilerinin gorecekleri bir sisternin almasi gibi goruslerinde oldugu gibi, dusunceleri naiflik ijl~Usiinde utopik olabiliyordu. Dusunce ve karakterdeki bu ternel sadelikle tavrrdaki bagunSJzhk ve eylemdeki sertligin birlesmesi giiylii bir ~ilde Robespierre'i hatirlanyordu, Lenin'in, inancmm dogruluguna duydugu guven, kendini begenmislikten annmis oldugu icin iirktintii vericiydi, Hasrmlanm teshir etmek, onlann zihinsel miyopluklannt ahlaki yoksunluklanna baglarnak, Belinski'den beri Rus geleneginin ve en azmdan Marx'tan bu yana, devrimci gelenegin bir geregi olagelrnisti. Fakat geleneksel bir kokeni olsa da, Lenin'in bagnazhgr bir gercekti ve devrimci yoldaslan bile onun, saprnalan lanetlerken takmdigi kan tutum karsismda afalhyorlardi, Lenin'in "kendininkilerden farkh d~Unceleri hazmedemeyecek yaralll~ta oldugunu?" soyleyen bas hasnu Potressov sonunda, "ciddi Marksist egiumden gecmis bir sekter, Marlc:sist bit sekter," diyordu onun icin, Fakat Lenin, sadece bir devrim teorisyeni degildi, Onda dU~iince, hicbir zaman eylemden aynlmamrsnr. Lenin devrirnin bir uygulayicrsrydi; figreti olarak. ne s5ylenirse soylensin, devrimin pratigi hicbir merharnete, hicbir istisnaya izin venniyordu.

Lenin'in cok yonlu bir kisilik olmasmm ve essiz btiyiikltigUyle tanmmasmm nedeni, teori He pratik arasmda kurdugu bu bagdu, Trocki, finlU bir pasajmda, teori adanu Marx ile, eylem adarm Lenin'i karsrlasunyordu;

42. Krupskaya, Memmiu of Lenin, c. I (Ing. r;ev. 1930), s.35.

43. M.Gorici, Days with Lenin (Ing. r;ev. [1 1932]), s.52.

44. Stalin, SOfineniya, c. VI, 5.55.

45. Dl'eMdtsalyi S"ezd' Rossliskoy KommunislifeskDy Pant! (Bol';ellilwl') .• ( 1923), 5.563.

46. Lenin, SOfinelliya, c. VI, s.23. On be, yil soma yaztlmlf Del'lel lie Devrim'de de aym Mum g6rulur (Bkz. NOl A).

47. A.N.Potressov, Postmertniy! Sbomik: Proizvedenli (paris, 1937),5.294, 299.

34 lNSAN VB ARAC;

BO~EVlZM1N TEMELLERI 35

BiltUn Marx, Komunist Manifesto'da, [Elwnomi Politigin] Ele~ljrjsi'ne onsozunde ve KapUal'de ortaya rrlkar. Marx, I. Entemasyonal'in kurucusu haline gelecek yaratihsta olmasaydi bile, gene de her zaman icin, bizim bugun bildigimiz ~ahsiyet olarak kalacakn. Ote yandan butun Lenin, devrimci eyIemde ortaya rrlkar. Onun bilirnsel eserleri, bu devrirnci faaliyete bir hazirhktir sadece, Lenin tek bir eser bile yazmamis olsaydi, tarihe gene ayru Lenin olarak; proleter devrimin onderi ve III. Enternasyonal'in yarancisi olarak gerrerdi.48

Bu degerlendirmenin, ozellikle ilk donem soz konusu oldugunda, ~uphesiz bazi bakimlardan gozden gecirilmesi gerekir, Fakat bizzat Lenin Nisan 191 Tde sunlan yazryordu: "Teori gridir dostum, oysa olumsuz hayat agaci yemyesildir=". Ve aym Lenin, Kasun 1917'de, "devrim deneyiminden gecmek, devrim hakkmda yazmaktan daha guzel ve daha yararh "SO diyordu, rahat bir nefes alarak. Bu tarihten soma, partisinin teorisyenleriyle surekli anlasmazhga dusen Lenin suntan yaziyordu;

Devrirnci olmak ve genelde sosyalizrni savunmak yeterli degildir. BUtOn zincirin yerli yerinde durmasi ve bir sonraki halkaya mutlaka erisrneye hazirhkh olunabilrnesi icin, her an zincirin var gucle kavranacak halkasmm nasil bulunacaguu bilmek gereklidir.U

Ov ydhk devrim deneyiminden sonra, soyle bagirabiliyordu: "Pratik, her hangi bir teoriden, yuz kez daha onemlidir"52-~ijphesiz, tarusmanm en hararetli yerinde rasgele soylenmis bir sozdu bu. Lenin'in dehasmm tam bir dokUmti yapildtgmda, onun siyaset stratejisi ve siyasi taktikci olarak ta~ldlgl oneme en basta yer verilrnelidir, Zaptedilmez ileri mevzilerin olusturulmasmdaki uzakgorti~lillilgil, nerede, nastl ve ne zaman hileum ediIecegini ya da beklemek gerektigini ona frsrldayiveren garip icgudusuyle birlesiyordu,

Bnnunla birlikte Lenin. her ne kadar bnyuk bir devrirnciydiyse de -belki de bUtiln devirlerin en bUytik devrimcisiydi=- dehasi yrksci olmaktan cok yapiciydr. Carhgm devrilmesinde Lenin'in ve Bolsevikler'in katkisi pek azdi. Gecici HtikUmet'in devrilmesinden Lenin ve Bolsevikler sadece bir dl~ etken olarak sorurnlu tutulabilirler. Gecici Hukurnet'in devrilmesi Temmuz 1917'den beri kacirnlmaz bir hal alrmsn: Halefinin ortaya cikmasun bekliyordu sadece. Bolsevizm bos bir tahta oturdu, ~ubat ve Ekim Devrimleri arasmdaki donemin en belirleyici anlan, Haziran'daki birinci TUm Rusya

Sovyederi Kongresi'nde Lenin'in, Bolsevikler'in iktidart abnaya haztr 01- duklanni Han etmesi ve Eylill'de yine Lenin'in bunu gerceklestirme vaktinin geldigine karar vermesidir, Lenin'in aS11 basansr, Ekim 1917 Devrimi'nin kansiz zaferinden sonradir; yaprci btiyuk bir devlet adami olarak yapuklandir, Lenin'in biitiin hata ve sevaplanyla birlikte insa ettigi ~y, cok uzun bir zaman once aulmis temellere dayamyordu; onun basansmi tam olarak anlayabilmek icin bu temeller hakkmda az cok bilgi sahibi 01· mak gerekir. Bu temellerin ilki, Lenin taraftarlan ikinci parti kongresinde ayirdedici isirnlerini almazdan once, Iskra donemi denen donemde anlmisn.

48. L'Irocki, 0 unine (19241), s.148. 49. Lenin. SQiiineniya, c. XX. s.I02.

SO. A.g.e •• c. XXI, sASS. 51. A.g.e .• c. XXII, s.466.

52. A.g.e., c. XXVI, 5.71.

BOLOMn BOLSEVtKLER ve MENSEvtKLER

Rusya Sosyal Demokrat j~i Partisi ikinci kongresinin Temmuz-Agustos 1903'te Plehanov'un baskanhgmda (Once onun polis takibi korkusuyla tasmmis oldugu) Bruksel'de, sonra Londra'da toplanmasr, esas itibariyle, Iskra grubunun .ya~tIgl hazirhk cahsmasmm sonucuydu. Partinin gercek kur~lu~ ~ongre~lydl bu; fakat,Bol~evikler ile Mensevikler arasmda gittikce gen~~leYI~ ~~rml~~en, 1912 den sonra da tam ve resrni bir aynlmaya donusen unlu Mlun~e bu kongrede patlak vermisti, !amlll1)~~ .. yirmi.bes sosyal demokrat Orgut katilrmsn bu kongreye; her birinin iki oy kullanma ~l.:YMdl..partiWn ozerk bir seksiyonu olan Yehudi 'wiler orglitli Bund, birinci ~on¥,:~e kabul ed.ilm~~.ijzel statu geregince ti~ oy kullanma hakkma sahipti, Bazt orgiitle~ sadece bir tek delege yolladiklan icin, aslmda kongre toplam 51 oya sahip 43 delegeden meydana gelmisti. Aynca, cesitli orgutlerden, oy kullanma hakki olmayan 14 delege gozlemci olarak ~ttl.ml~tt. Tam yetkili delegeler arasmda otuzdan fazlasl/skra'nm nyesiydiler ve kongreye tamamen Iskra grubu hakimdi. Iskra'cllar arasmdaki birlik devam ettigi slirece kararh tek rnuhalefet, hemen hemen sadece milli azmhklarm haklanm ve patti icindeki ozerk durumlanm korumakla ilgilenen Bund delegelerinden ve Yurt Dismdaki Rus Sosyal Demokratlar Birligi'ni ternsil eden "Ekonornist" egilimli iki delegeden, Akimov ile Martinov'dan geldLlskra'yl partinin merkez yaym organi olarak tamyan karar aleyhte sadece iki oyla koogre baslangicmda kabul edildi,' '

Kongreyi bekleyen en onernli gorevler bir parti programmm ve bir tiiztigtin kabul edilmesiydL Plehanov 1880'lerde, Lenin ise 1 890'larda bit program hazu~aYI. denemislerdi; Iskra grubu g~lenmeye baslaymca pard programi ralebi, yem, canh bir kongrenin toplanmasr talebiyle aym zamanda kendini gosterdi. 1902'nin ilk aylan boyunca devam eden tarusmalar, canhhklan. yana ve her ttirlii oportunist tavize kar~1 olan Lenin'i, devrim mlicadelesmde daha geleneksel olmayi ve ihtiyathhgJ. o~titleyen Plehanov'a karsr bir tutuma yonelui, Plehanov tarafmdan yazIlan ilk program taslagim Lenin, "pratik mticadeleye aulmis bir partinin programi degil -sanki

1. Vroroy S"ezd RSDRP, (1932), s.155.

BOqEVlKLER VE MEI:l~EVlKLER 37

otrenciier icin kaleme ahnmts-> bir ilkeler bildirisi'? diyerek ciddi bicirnde elestirdi ve kendisinin yaZ(hgl bir ~I taslak sundu.lskra grubunun diger UyeJerinden olusan bit kornisyon, iki taslak arasmda bir sentez yapmakla gorevlendirildi ve ~dacak derecede iyi basardi bu isi, Plehanov rum biiytik bir otorite olarak kabul ediliyordu ve otuzunu heniiz biraz gecrnis olan Lenin -hayatmda hemen hemen son kez- teorik bir sorun listtinde uzlasmaya hazrrdi. Rusya'da kapitalizmin kacmilmaz sosyal devrim zirvesine dogru ilerleyisi hskkmdaki kendi degerlendirmesine oranla daha az kesin oIan bir degerlendirmeyi kabul etti. Fakat, Plehanov'un hazrrladrgt taslakta tnmuyle drsanda birakrlrms bir konu olan ihtiyath bir tanm reformu tasansnun da programda yer almasmi sa~ladl.lskra'nm 1 Haziran 1902 tarihli sayismda yayrmlanmrs ve bir sonraki yrl parti kongresine sunulmus olan program taslagmda Lenin'in yer yer sert ifadelerle bezedigi teorik ilk bolum, esas itibariyle Plehanov tarafmdan kaleme ahnrmsn; Lenin'in yazdlgl pratige iliskin ikinci bolum ise yer yer Plehanov tarafmdan yumusanlmisu, 3

Programm tearik bOlUmil, tiretim ili~kileri geliserek §imdi artik oyle bir noktaya gelmistir lei, bu noktada burjuva kapitalizmi daha fazla ilerlemeye ayak uyduramayacaktrr seklindeki ortodoks Marksist gor~e bashyordu, Burjuva kapitalizminin celiskileri artukca, "proleterlerin sayrsi ve araJanndaki dayamsma+ aruyor ve somurucutere ~I giri~tikleri mucadele siddetleniyor'tdu. Boylece teknik gelisme, gittik~e daha hizh bir bicimde "kapitalist tiretim iliskilerinin yerini sosyalist iliskilerin almasmm maddi imkanuu" yani "toplumun simflara bolunmesini ortadan kaldiracak" ve "bir sosyal simfm bir baska sosyal smif tarafindan somurulmesinin biittin bicirnlerine son verecek" bir sosyal devrirn imkarnm yaratrnaktaydi. "Siyasi iktidann proletarya tarafmdan ele gecirilmesi" diye tammlanan proletarya diktatOcltigll bu sosyal devrimin kacirulmaz kosuluydu, Bu, proletarya diktatOrltigtinUn resmi olarak bir patti prograrnmda ilk kez yer ahsiydr, Programm pratik ve ozellikle Rusya ile ilgili bolumu acil hedefleri ongoruyordu; KomUnist Manifeslo'da belirtildigi gibi, bu hedefler dogal 0- larak bir tilkeden digerine degi~iklik gosterecekti, Acil hedefler ti~ gruba

2. Lenin, SOfilm.iya, c. V, s.18.'

3. Lenin'in kendi katkllan, SOfilleniYQ'da yer ahyor. c. Y, s.I-51. Bil.ltin lartl,mamn yararh kisa bir (lzeli iorin bekuuz: A.g.e., c. V, s.398-9, not I.

4 .. !",arti~ov, Kongre'de bu paragrafet, "pro1eterlerin saym, aralanndaki dayamsrna ve bihnylen arnyor" (Vtoroy S"ezd RSDRP, 1932, s.116) §ek1inde degi§tirilmesini (lnerdi. Bu Oneri, kendiligindenlik ve bilinclenme hakkmdaki rarnsmamn yansunassydi ve proletarya iorinde kendiliginden her sosyalist auhmt inkir eunekle suclanan Ne Yapmali?'yIJ. kaT11 sert bir orIkI~tI. Plehanov, Martov ve Trocki Lenin'i desiekledi, degi§ikIik onerisi reddedildi,

38 lNSAN VE ARAC;

BOL~EvtKLER VE MEN~EvtKLER 39

aynhyordu: siyasi amaclar (esit ve genet oy hakki, dusunce, konusma ve basm 6zgiirlU~U, toplanma ve orgutlenme OzgUrlU~U, yargiclarm secimle gelmeleri, kilise ve devletin aynlmasr, parasiz ve genel egitim), i~~ilerin ekonomik talepleri (i~gUcUnlin sekiz saate indirilrnesi, cocuklan cahsurmanm yasaklanrnasi, kadmlan ~~tumamn suurlandmlrnasr, yashlar ve sakatlar icin devlet sigortasi, ayni ve para cezalannm kaldmlmasi), koylulerin ekonomik talepleri (ozellikle toprak koleliginin kaldmlmasi sirasmda ellerinden haksiz yere almrms topraklannm kendilerine geri verilmesi). $Uphesiz. bUtiin bu talepler, prograrm kale me alanlar tarafmdan, devrimin ilk asarnasmda radikal burjuvazinin destegini saglama zorunluguyla bagdasabilen azami talepler olarak gorulmusttl, Bu yakm hedeflerle nihai sunfstz toplum hedefi arasmdaki baglanuya deginilmernisti, Program. "Rusya'mn mevcut sosyal ve siyasi diizenine karst girisilecek her rnuhalefetin ya da devrimci hareketin" parti tarafmdan desteklenecegini bildirerek son buluyor ve amaclanrun gerceklesmesi yolunda ilk adirn olarak "otokrasinin devrilmesini ve biitiin halk tarafmdan serbestce secilmis bir kurucu meclisin olusturulmasuu" talep ediyordu. Program kongrede tum aynntdanyla tarb~t1dt ve bazi kucnk degi~ildikler yaptldi. Sonunda sadece Akimov a1eyhte oy kullandi' ve program 1919'a kadar hicbir degi~iklige ugramadr,

Parti tuzugu gtlrU~Ultirken, partiye Uye olabilme sartlanm belirleyen ilk madde hemen genis tarusmalara yol actIo Taslagt hazirlarms olan komisyon, bir prensip konusunda ikiye aynlmrs, biri Lenin'in, digeri de Martovun olmak uzere, kongreye iki metin sunmusm. Lenin. partiye iiye olma sartlanm §Oyle tammhyordu:

t Parti programim ~abul e&:n, p~ti. OrgOtJerinden birine ~allSen katilan ve, pataca destekleyen kunse pam Oyesldlr. /'

Martov ise sunu 6neriyordu:

Patti prograrrum kabul eden, parti orgutlerinden birinin onderlig! altmda duzenli i~birligi i~ine giren ve paraca destekleyen kimse Rusya Sosyal Dernokrat t§~i Partisi uyesidir.

1k.i taslak arasmda §elden pek az fark verdi, Lenin'in, iizerinde rsrsrla durdugu bu daha kesin tammlarna, profesyonel devrlmeilerden olusan llrgUtlU. disiplinli k~iik bir parti oIarak Ne YapmaW'da a~1kla(h~ kendi gOrU~UnUn ifadesiydi, Lenin, kasith kullanrmsn bu kI~rtICI ifadeyi -herkes de bu-

nun farkmdaydi. Hava gerginlesti: Iskra'cIiar arasmda bu tarnsma yilzUnden basgosteren "keskinler" ve "yumusaklar'vaynrnr, Bolsevik-Mensevik kavgasmm baslangsci oldu. Martov ve Akselrod, "orgut" ile "parti" arasmda bir fark goruyorlardi, Gi~1i bir orgutun zorunlu oldugunu kabul etmekle heraber, bunun, genis bir sempatizaniar partisinin cekirdegini olusturdugu takdirde bir anlam tasiyacagmr ileri suruyorlardi. Lenin, "gevezeler" He "isciler" arasmda kesin bir smir cizilmelidir; Martov'un tasansi partinin kapisuu herkese ardtna kadar aciyor, diye cevaplandrrdr, Plehanov, isteksiz bir bicimde Lenin'den yana oldu.Iskra yazi kurulunun diger uyeleri, PonesSOy ve Zasulic, seslerini cikarmadilar: fakat Akselrod ile Martov'un goruslerini paylasiyorlardi. Trocki, beklenenin aksine, Martov'dan yana rrtku.1 Uzun ve sen bir tarusma sonunda Lenin'in taslagi 23'e karsr 28 oyia reddedildi. Martov'un onerisi ise 22'ye kar~128 oyla kabul edildi.t TlizUgUn diger maddeleri fazla bir gucltikle karsrlasmadan kongreden gecu, Partinin epey hantal olan merkezi orgutlenmesi, parti ogretisinin koruyueu merkez yaym orgamnm (Iskra) yazi kurulundan, parti faaliyetini yerel orgutler kanahyla yonetmekle yiikiimlil bir merkez komitesinden ve bu iki organm herbirinden ikiser delegenin bulundugu, baskani kongre tarafmdan secilen toplam bes uyeli bir parti konseyinden olusuyordu; konsey, en yiiksek denetleme orgaruydi ve sadece, iki yilda bir toplanan kongreye karst sorumluydu.?

Parti tUztigUntin ilk maddesiyle ilgili son derece onemli oy!amanm sonucu tarnsrnalara yo! acn, Kongrede cogunluk, "yumusak" Iskra'cllardan, Bund delegelerinden ve Iskra He hicbir zaman iliski kurmamis diger yan orgutlerden olusuyordu, Iskra grubunun kendi icinde ise Lenin haiii bir coguniugu yonetiyordu, Parti tiizUgU konusundaki tarusma, Bund He parti arasmdaki iliskiler konusunda bir karara vanlmasuu gerektirdi, Bund'un, "yahudi proletaryasmm tek temsilcisi olarak kalmak" ~klindeki talebinin ezici bir cogunlukla reddedilmesi, Bund delegelerinin kongrenin 27. oturu-

5. Vroroy S"ezd RSDRP, (1932), s.258-9. Kabul edilen program metni i~in aym cildi., 417-23. sayfalanna ve VKP(B) ~ RUO/yulSiyolr., (1941), C. I. s.19-23'e ve diger sayfalara bakuuz.

6. Lenin, daha soma bunlan "tutarh" ve "tutarsiz" Iskra'cllar diye nitelendirdi (Le· nin, SOfilleniya, C. V, s.269).

7. Trocki, Lenin'Ie Ekim 1902'de Londra'da lam,ml, ve yazarhk yelenegiy1e Lenin'in hemen dikkatmi ~ekmi,ti. 1903 i1kbahan boyunca Lenin, yazt kuruluna T~ki'nin kanlmasiru iki kez ooerdiyse de Plehanov'un kesin vetosu ile kar~lla~tl (Krupskaya, Memaries of Lellill. (lng, ~ev. 1930), C. I, s.85-6, 92). Krupskaya'ya gore Lenin, "kongrede Troeki'nin kararsiz, bir tutum takmacagml aklma bile getirmiyordu" (A.g.e., s.99).

8. Vtoroy S"ew RSDRP, (1932), s.263-85.

9. Bu liiliik metni i¢n baktruz; A.g.e., (1932), s.423-5 ve VKP (B) v Rezolywsiyak (1941), C. I, s.24-25.

40 INSAN VE ARAC;

BOL}EvtKLER VEMEN~EVIKLER ,11

mundan sonra (kongre toplam 37 oturum oldu), salonu biiyiik bir ofkeyle terketmelerine yol ~tl.IO Bir sonraki oturumda partinin, sadece bir tek "dJ~" 5rgUtiinUn, Iskra He suo bir i:j:birligi i9inde bulunan ve (kongrede Lenin tarafmdan temsil edilen) Devrimci Sosyal Demokrat Birlik'in tanmmasr ve bunun tiizUge gecirilmesine iliskin karar.Yurt Dismdaki Rus Sosyal Dernokratlar Birligi'ni oy hakkmdan yoksun birakug: icin, Martinov ile Akimov cekimser kaldr," Bu kararlar ahmrken Mia biitlin Iskra'cilar birlikte hareket eunislerdi, Ancak parti uyeliginin nitelikleri hakkmdaki oyJamada "yurnusaklar'fa birlikte oy kullanmis yedi delegenin cekirnser kalmasr, oy dengesinin "keskinler" lehine kaymasi sonueunu yarattt. Boylece goruldu ki, glindemin en onemli maddesi -parti orgutlerine sC9ilme- gorU~lilurken Lenin, bir cogunlugun basmda bulunaeak ve bu avantaji, kendi goruslerinin zaferini daha ileri goturmek icin kullanacakn, Bunun anlasilmasr, kongrenin havasmda, baska herhangi bir olaydan cok daha ani bir degi~iklik yaratn. 30. oturumdan sonra tarusmalar son derece gergin bir hava icinde gecti,

Gercekten de sOZ konusu olan 90k onernli bir sorundu. Bununla beraber, belirtmek gerekir si.Lskra grubunun bilHinU taraftndan kaleme ahmp kongreye sunuian parti tiizUgUniln rnaddeleri, partinin yerel orgutlerinin, merkezi otorite tarafmdan hemen hemen -simrsrz bicimde denetlenmesini rnumkun kiliyordu ve Lenin'in merkezilesmis ve disiplinli bir parti anlayisma karst sonradan duyulan ofke, causmarun baslangicr olmaktan cok, sonucuydu. Kongrede Lenin ile Martov'un birbirlerini karsihkh suclamalanmn da gosterdigi gibi, Lenin'in.lskra yazi kurulu uye sayismi yeni kararlar geregince alndan nee indirmeyi ve patti merkez komitesi nyeligini tiy kisiyle suurlamayi ongoren tasansi kongreden once yazi kurulunda gl)rii~tilmti~ ve prensip bakimmdan herhangi bir itirazla karsrlasmanusu. Ancak bu tasan, Iskra yazi kuruhma Plehanov, Lenin ve Martov'un atanmast (iki "keskin" bit "yumusak") ve merkez komitesine ikinci dereceden kisilerin secilerek partinin, yazr kurulunun denetimi altma girmesi seklinde somut bir oneri olarak kongreye sunulunca, muhalefet ylgnndan ciku: Martoy ilk kez bu kongrede "tek tek gruplar icin oJaganlistii yasaiar" cikarularak "parti icinde sikiyonetim" uygulanmak istendigi suctamasmda bulundu. Bu suclarna, sonraki causmalarda etkin bir rol oynayacaku.'? Tarusmalann bundan sonrasi bir dizi oylama ve protestoyla geyti.lskra yazr kuruluna ii9 uye secmekle ilgili karar 2 aleyhte, 17 cekimser oya k~l 25 oyla kabul

edildi. Bunun llzerine. yogunluk Plehanov, Martov ve Lenin'i bu gorevc secti; Martov, yazi kurulunda kendisine onerilen gorevi kabul etrnedi vc azmhk bundan sonra secimlere kanlmayi ret karan aldi, i3 Merkez komitesi tamamen "keskinler"dep olustu ve Plehanov parti konseyi baskanhgma getirildi, Bu sonuclara gore, kazananJara "Bolsevikler" (90gunluk), muhalifJere "Men~vikler" (azmhk) denildi ve iki taraf da tarihe bu adlarla gectiler,

Ne var ki bu, Oykiiniln sonu degildi, Plehanov, kongre boyunca hep Lenin'i desteklemisti. Delegelerden biri Lenin'in gorU~leriyle onun gorU~leri arasmda bir fark oldugunu belirtmeye kalkismca, onu "Napolyon, maresalierini kanlanndan ayirrmsu, oysa beni Lenin'den hie kimse ayirarnaz?" diye gururla cevaplandrrmrsu. Fakat, baslangictaki programla ilgili tarusma, yasli Marksist'in uysalca davramsma karst, gene Marksist'in kolayhkla nasrl msatsizca davranabildigini gostermisti. Plehanov kisa surede Lenin'in zafere ulasmak icin gosterdigi uzlasmazhk karsismda saskmhga dil~lii. Lenin'in saf dl~l btrakmaya niyetlendigi Mensevikler'in bilytik bir kisrm, Plehanov'un eski dostlan ve mucadele arka~lanydl. Piehanov, Lenin'in sikr parti disiplinini ilke olarak onaylamisu, ama uygularna sOz konusu olunca bu disiplin anlayismm uzun yillar Ban'da yasamaktan dolayi, siyasi orgutlenrne hakkrnda farkma varmaksizm edindigi daha az kau goruslerine aykin oldugu ortaya ciku. Lenin'in butun beklentilerinin aksine Plehanov, muhaliflerle uzlasmaya gidilmesinin sozctiltiJ1;linil yapmaya koyuldu. 1903 yrh sona ermeden Lenin Iskra yazi kurulundan istifa enigi illfin'5,Plehanov kongrenin reddettigi, hepsi Mensevik olan eski uyeleri yazi kuruluna alnus, boylece, Iskra bir Mensevik yaym orgam haline gelmisti. Kongrenin eline tesJim euigi parti aygltmdan aulan Lenin icin Bolsevik yoldaslanru bagimsiz bir fraksiyon icinde orgiitiemekten baska bir ~ey kaltmyordu.

.

10. VIOTOY S"ero RSDRP, (1932), &.324-5. 12. A.g.e., s.373

II. A.g .e., s.334.

Aradan gecen on iki ay boyunca Plehanov ve Iskra'daki eski srkadaslan Lenin'i siddetle elestiren makaleler yayimladilar. Plehanov, Ne Yapmall?'mn bazr pasajlanm daha ilk okuyu~unda dogru bolmadrgmi, ancak Lenin'in gorii~lerini degi~tinni~ oldugu izlenimini edindigini ileri surerek -r-yavan bir mazeretti bu- ikinci kongrenin sonuna kadar Lenin'i destekle- '

13. A.g.e., s.376. Kongre'deki b6lilnmeden do~an iki fraksiyon, 0 andan uibaren, ayn toplanular dilzenledi (Lenin, S~jneniya, c. VI, &.56).

14. Vloroy S"ezd RSDRP. (1932), &.138. .

15. Plehanov'a gore, ~agdal' Ingiliz poluikasmda bir omek aramlftl Lenin:

"Chamberlain, durumunu gil~lendirmek i~in, bakanhktan aynldt. Ben de aymm yapiyorum" (G.V.Plehanov, SOfintniya, c. xm, s.44).

42 INSAN VE ARA<;

BOUjEVlKLER VEMEN~EVIKLEH ,'\

mis olmaktan duydugu mahcubiyeti hizla yendi." Lenin sirndi "sekter bit kast'"? zihniyetini desteklernekle suclamyordu. Merkeziyetr;Uik mi, Bonapartizm mil bashkh makalede Lenin, "proletarya diktatorlugu ile proletarya Uzerinde diktatorlek kurmayi birbirine kanstirmak" ve "devrim-oncesi eski tan rnonarsi degilse bile, Bonapartizm"18 uygulamakla suclannusu, Onun, profesyonel devrimciyle kitleler arasmdaki iliskiye dair g6rli~li, Marx'm degil, Bakunin'in gorli~liydli.'9 Martov, kongrede ileri slirdligli gl)ril~U isleyerek Rusya Sosyal Demokrat i1(i Partisi'nde Slkqonetim Yasaslna Kars, Mucade;« adh bir brosur yayrmladr, Vera Zasulic, Lenin'in parti anlayrsmm, XIV. Louis'nin devlet anlayistyla aym oldugunu yazdt.20 Arttk Mensevikler'in denetimine gecmis olan patti basimevi Trocki'nin Siyasi Gorevlerimiz» adlt sovgu dolu bir brosurunu yayrmladi; Trocki'nin Mensevikler'le olan yakm ilj~kiIeri, bro~tirtin ithaf kismmda ar.;lk~a goruluyordu: "Aziz ustadim Pavel Borisovic Akselrod'a", Trocki bu brosurunde Lenin'in yontemlerine "Jakobenler'in trajik uzlasrnazhgmm 50- luk bir karikatUrU" diye saldmyor ve "partinin yerini parti orgutunun, parti mgUltinUn yerini merkez komitesinin ve nihayet merkez komitesinin yerini diktatorun alacagi" bir durumun ortaya cikacaguu ongoruyordu. Son b61Um "Proletarya Uzerinde DiktatOrllik"22b~hg.m tasiyordu, Bir sure sonra Plehanov, Bir Sosyal Demokraun Guniugii.'nde ~yle yazacaku: "Bolsevik gorti~ hakim olsaydr, son tahlilde, her ~y bUlUn iktidan ex providentia kendi sahsmda toplanus tek bit adamm cevresinde donecekti">,

Boliinmenin yankilan, "revizyonistler" arasmdaki hiziplesmeden dolayr kendi basi da derue olan Alman Sosyal Demokrat Partisi'ne kadar ulasu, Rusya Sosyal Demokrat Partisi'nin tanmmis ve ondegelen iiyelerinin hemen hepsi -Lenin'in yoldaslan, siradan insanlardi, iclerinden pek azmm

adt duyulmustu-« Mensevikler'e neredeyse genel bir destek kazandmhlar. Kautsky, Lenin'in Bolsevik gornsn savunan bir makalesini Alman sosyal demokrat dergi Neue Zeit'ta yayimlamayi reddetmekle kalmadi, aym zamanda, Lenin'in tuturqunu a¥lkr.;a yeren bir rnektubu yayimlanmasr icin Mensevik Iskra'ya yolladi." Lenin'e en siddetli saldin Rosa Luxemburg'dan gelmisti. Rosa, Temmuz 1904'te Neue Zeit'ta yayimlanan bir makalesinde Lenin'in "asin-merkeziyetciligini" bUrokratik olmakla ve demokratik olmamakla sucluyordu, Rosa, Lenin'in tasansmda tamamen Rusya'ya ozgu bit nitelik goruyor ve sert bir dille, "basasagr durdugu halde, kendini tarihin en gtir;lil yeni hakirni" olarak ilan eden "simdi Rus devrimcinin 'ego'su bicirninde yeniden cantanan, Rus mutlakiyetciligi tarafindan ezilmis ve parcalannus bir 'ego'dan" soz ediyordu; Lenin'in parti onderliginde rnutlak gii~ gorti~UnU kryasrya elesriren Rosa, bu tutumun "bu Hir her orgUtUn btinyesine sinmis muhafazakarhgi en tehlikeli bicirnde azdirabilecegini"> soylerken yeni bir tarusrna acrms oluyordu, Nihayet, Alman Sosyal Demokrat Partisi'nin yoneticilerinin en kidemlisi Bebel, arabuluculuk yaprnayi onerdi, Mensevikler tarafmdan hemen kabul edilen bu oneriyi Lenin, kesinlikle reddetti."

Gorunuse bakihrsa, butun bu saldmlar Lenin'i pek sarsrnadr," Diger Alman devrimcilere saldirdigt icin yapilan elestirileri kendi gazetesinde cevaplandiran Marx'i ornek alarak, onun otoritesinden destek buluyordu:

Gorevimiz, bilinen dusrnanlanrruzdan cok, dogrudan dogruya sozde "dostlar'urruzi hedef alan kiyasrya bir elestiriden ibarettir. Boyle hareket etmekle, ucuz demokratik bir poptilerlikten seve seve vazgeciyoruz, 28

16. G.V.Plehanov, Socineniya, c. XIll, s.135-8.

• 18. A.g.e., c. xm, s.90.1.

20./sua, No. 70,25 Temmuz 1904.

21. N'Trocki, N<l§i Polilifcs/d Zadafi (Cenevre, 1904). Trock], takma admm oollne, tlnceleri N. ba~ harfmi koyuyordu, sonradan asll adimn baJ harfi olan L.'yi koymaya basladr, Lenin de bazen N. baJ harfini kullanrmsn,

22. Trocki'nin otuz Ylldan fazla bir 1:3man sonra bu tartlJma hakkmdaki son hiikmiinii burada hatlrlatmak yerinde olur: " Lenin 'in , yazIlannda 'uzlaflmlamaz' ve 'amansiz' ke1imelerini sik sik kulJanml~ olmasr bosuna degildir. Ancak biililn aJaglilk ki~isel sorunlar bir yana bsrakihp biiyiik bir gerilirnle amaca ulasmaktan batka bir ~ey dii~uniilmedigi takdirde bOyle bir insafsizhk hakh gOriilebilir. Onun tummu bana, kabul edilemez, dehset verici, isyan ettirici gfuilnllyordu. Bununla beraber, bu lutum siyasi baknndan dogruydu ve dolayisiyla, 6rglltienme a~1Smdan gerekli bir tutumdu" (L'Trocki, Moya Jiz« (Hayanm) (Berlin), 1930, Co I, 5.187-8).

23. G.V.Pkhanov, SOfillelliya, c. XIII, s.317.

17. A.g.c., c. XIII, s.7. 19. A.g.c., c. xm, s.185.

Daha koogrede Martov'a verdigi cevapta, kendi uzlasmaz tutumunu hararetIe savunrnustu Lenin:

Sikiyonetim yasasi, kisilere ya da ozel gruplara karst olaganiistti yasalar, vb. bUyUk laflardan hi~ urkmus degilim. Istikrarsiz ve hasim unsurlar s6z konusu olunca sadece "si] u yonetim yasasi" uygulanz; uygulamadan edemeyiz, Kongre tarafmdan kabul edilen parti ttiziigUmtiziin liimti ve "merkeziyetcilik" siyasetinin tUmO, bu bir suru siyasi disiplinsizlik kaynagma kar~l ~lkanlnu~

24. Iskra, No. 66, IS Ma}'lS 1904.

25. Neue za« c. XXII (Viyana, 1903-4), c. II, sAS4-92, s.529-35.

26. Bu olay hakkmda Lenin'in eserlerinde aynnnh bilgi bulunmaktadu:

SOfillcniya, c. VII, s.450-52, not 44; LCllillskii Shornik, c. V (1926),5.169-76, 182-3. 27. Krupskaya amlannda, Martov ile bozusrnanm Lenin'i ~ok iizdiigilnden bahseder, (Memories of Lenin, c. I, (log. ~v. 1930), s.108). Fakat bu, Lenin'i hiebir siyasi kuJkuya dil~urmem4tir.

28. Man ve Engels, SQfinelliya, c. VIII, 5.445.

44 INSAN VE ARAy

BO~EVlKLER VE MEN~EVlKLER 45

bir "sikiyonenm yasasr'tndan baska bir ~ey degildir, Siyasi disiplinsizlige kar~1 0U:~ yasalar, hatta ol~amlstU ~asaI~ ~eTekir. Kongrenin almrs oldugu karar, boyle yasalar ve boyle tedbirler urm saglam bir temel yaratmasi bakimmdan dogru bir siyasi tutum ohnu§tur.29

E~esi ytl Cen~vn:'de, "Partin:'izdeki Kriz Ustune" alt b~h#lyIa yayunJanan ~zr Adtm lleri, lki Adtm Geri adh uzunca bir brosurunde Lenin, Jakobencilik suclamalannm kendisini yrldrrmadrgim soyluyordu: -

. ~lmf ~.lkarla~mn bllincinde olan bir proletaryanm (irgiitii ile ~5zUlmez bicimde birlesmis Jakoben, devrimci sosyal demokrat'xa ta kendisidir.t?

Le~in, kongre cahsmalanrun derin bir tahlilini yaparak, "yumusak" Isk:aclIann, hem Iskra'nm hem herhangi bir merkeziyetci parti OrgiitUnUn dusmaru oIan Bund delegeleri tilrtinden delegelerle sUrekli utamlacak bir ittifak icinde bulunduklanm gosteriyor ve nihilizm dahil, onlann her liirlti narodnizmin ataIan oIan "beyefendi-~istler"le dU~Unsel akrabalJklanru ortaya koyuyordu:

Bu aristokratik anarsizm her zaman, Rus nihilistlerine 6zgU olmustur. Parti fu~UtU, ?na ~~rkun~ bir "fabrika" gibi gfutinUr. Pareanm butune ve azmhgm fOgun~~~a tabl o~masl ona bir "kulluk" gibi gelir ... merkezi bir otoritenin ~derhg.l. altm?a 11lb61Umu onu, insanlar "civata ve somun" haline sokuluyor diye traji-komik r;lghklar atmaya yonelcir.31

Mensevikler onu, demokratik ilkeye karst bUrokratik ilkeyi desteklemekle suclaymca da iirkmedi. Eger bUrokrasi merkeziyetcilik demokrasi de "mer~li~".anlamtna geliyorsa 0 halde, devrimci sosyal de~okrasi ikinciye kar~1 l~m~ s~vunacaktI. J2 Mensevikler'in bu goruslerinin arkasmda eger herhangl bir ilke varsa, 0 da "anarsizmin ilkesi"ydi33.

Devrimin aracr oIarak merkeziyetci ve disiplinli bir pard kavrarm Len~n'in dusuncesinin temel ~lydl.lskra'nm yayimlanmasr, boyle bir partinm odak. noktasuu olusturmak icindi. Kitlelere parti ooderligi Og-retisini ilk kez ~lkladl~l Ne Yapmali ?'da bu kavramdan esinlenmisti, Daha sonralan, Lenin kendi savundugu parti disiplmi sistemine "demokratik merkeziyel?il~M adiru verdi; onderlerin denetleyecegi Mmerkeziye~ilik", tabanm deneunu anIamma gelen "demokrasi"den daha cok goze batugr icin, kolayca alay konusu. oluy~. FaIcat bu merkeziyetc;i. egilimlerin Rusya Sosyal Demokrat t~~1 Partisi'ne ya da bu parti icinde Lenin'e OzgU oldugunu

dl1$linmenin 0021 tehlikeleri vardir, Her yerde genis <>Ic;ekli orgutlenmelerin hizla yayddt#1 bir donemdi bu; eikinlik ve iktidar kaygisi ber yerde surekli bir arus gostererek otoritenin rnerkezilesmesini davet ediyordu. Siyasi partilerin bu tur egilimlerden annrms oldugu hicbir btiyiik ulke yoktu. Proletarya partileri, bu etkilere ozellikle aciknlar: Parti uyelerinin, kendileri tarafmdan secilmis kendi yoneticilerine itaat etmeleri gerektigi ve elestiriyi ho~gOriiyle karsilamamn partiye baghhkla bag~adlgl gorti~Unun bu partilerde srk stk i1eri stirUldiigii goruluyordu." Sirndi Lenin'in amansiz dusmam kesilen Plehanov da vaktiyle aym gorusu savunuyordu:

Bize, sosyal demokrasinin, kendi tlyelerine tam bir dusunce 6zgUrlUgU tammasi soylendigmde, partinjn bir bilimler akadernisi olmadigi unutuluyor ... Parti icinde dU~tince ozgiirlUgUnUn simrlan olabilir, kesinlikle 01- mahdir da, r;Unkii bir parti, ayru dusunceye sahip ins ani arm kendi nzalanyla kurduklan bir birliktir. DUllUnce birligi ortadan kalkmca, r;6ZUlme kacmilmaz hale gelir.35

Bu zorunlu ve yararh sirurlarnalardan urken, proletarya degil burjuvazidir, diyordu Lenin. Mensevikler "burjuva-aydm bireyciligini", Bolsevikler ise "proleter OrgiitU ve disiplini" temsil ediyortardi.>

Lenin'in, Mensevikler'in elestirisine cevabr sozlerle sirurh kalrmyordu, Iskra ile bozusrnasmm neden oldugu tecrit edilmislikten hicbir sekilde ytlmayan, muhalefet ya da partiden aynlma1ar karsismda kih kipirdamayan Lenin, 1904 Agustosu'nda, sadik 22 Bolsevikle Cenevre'de bir toplanu diizenledi ve yeni bir Bolsevik merkez OrgUtU olarak gorev yapacak bir "cogunluk komiteleri bnrosu" kurdu. Aym yihn sonunda, donek Iskra'mn yerini almak Uzere Yperyod ("lIeri") adh yeni bir gazete yayimlamyordu, Onun tek kaygrsi Bolsevik Ogretinin sathguu ve bagimsrzhgmi tehlikeye dU~UrebiIecek ve onu Mensevizm'in sapmalanyla lekeleyebilecek zamansiz bir yeniden birlesme hareketini onlernekti. 0 donemde, parti yazismalannda "her yerde ve kesinlikle hizip, hizip, hizip'?? istiyordu, Aynnular uzerinde bile olsa, partide bOlUnmeye yol acarak rnuhalifleri patti saflanndan atmak.;

29. Lenin, So,illeniya, c. VI, s.36. 31. A.g.e., c. VI, s.310.

33. A.g.e., c. VI, s.321.

30. A.g.e., c. VI, s.303. 32. A.g . e., c. VI, s.31-3.

34. R.Michels, Zur Sotiologie des Parteiwesens (2. Baslm 1925, s. 278-80); Alman, Belr;ika ve Fransiz kaynaklanna dayanarak, bu duygulan dile geriren ilgin,. almular veriyor. "Demokratik merkeziyeteilik" terimini oylesine kullamyor ki, rerimin 20. yiizydm baslangicmda Alman Sosyal Demokrat Partisi'nde yaygm olarak kullamldlgml dU§iindurOyor.

35. G.V.Plehanov, SOfineniya, c. xn, sASS.

36. Lenin, SOfiMlliya, c. VI, s.213.

37. Leninskii Sbornik, c. V (1926), s.149, "Hiz ipl esme" (lng. schism) dini anlasmazhk, aynhk anlarmna geJen Rusca rasko! kelimesini karnlamak ir;in en uygun ~viri olarak gotilnOyor.

46 INSAN VE ARAC;

BOL~EvtKLER VE MEN~EVlKLER 47

iste Lenin'in uyguladrgi ve haleflerine devrettigi ilke buydu. Onun otoriter ve kendine guvenen ki~i1igine tamamen uygun, derin bir zihinsel inancin sonucuydu bu. Uzlasma kaygisryla hazen vazgecrnis gibi gOrOndllgll anlarda bile. tekrar tekrar bu yola basvuruyordu, 1903'ten sonra Mensevikler'e karst kullamlan taktiklerin i~ kriz anlannda partiye omek olan bir model haline gelmesi ya da "Mensevik" kavrarmmn daha sonra, parti saflannda ortaya crkan herhangi bir muhalefeti damgalamaya yetecek kadar genis bir kullamm esnekligine bUrtindllrUlmesi hi~ tesadtif degildir, Partinin ~imdi antic rumuyle Mensevikler'den olusan eslci merkez orglit1erini hice sayarak Nisan 1905'te Londra'da yeni bir parti kongresi toplandt. Hepsi de Bolsevikler'den olusan bu kongre, Cenevre'de kendi kongrelerini yaprnakta olan Mensevikler tarafmdan boykot edildi. Bozusma sonuc asamasma kadar gotnrulm li~ til.

makla sw;:luyorlardl.38 Devrimin seyrini tahlil eden ve onun akisuun degi~lirilemeyecegine ya da bilincli bir eylemle hlzlandtrtlamayacagma inanan Men~evikler. her seyden Once teorisyendiler, Bolsevikler'in dilinde onlann 3d1 raisonneurs, "arsiv fareleri", "parti aydmlan'ydr". Bolsevikler, kendilerini legal ve illegal yollardan devrimin orgUtienmesine adarms eylerncilerdi: Bol~evizm'in kurucusu ve sozcusu Lenin, Mensevikler'in aksine. baslangictan beri, evrim teorisinden cok, devrimci pratikle ilgilenmisti, MarX'1 dogmatik degil, diyalektik bir tarzda yorumlamak gerektigi Uzerinde Lenin'in israrla durmasr bosuna degildi. Teori He pratik bir biitUn olu~turduguna gore teori, ancak belli bir yerde ve zamanda pratikte kendi ifadesini buldugu otcude bir anlam tasryabilirdi. Marx'm Ilnlii F euerbach Ustiine Tezler'ini haurlatan Lenin, Mensevikler'i sadece "dunyayi farkh sekillerde yorumlayan" filozoflarla karalasunyordu, Oysa gercek Marksistler olan Bolsevikler danyayi degi~tirmeye cahsiyorlardr . .w

Bolsevikler ile Men~evikler arasmdaki tarnsma, her ne kadar Marksist ogrelinin ancak belirli bir grup taratmdan anl~tlabilen noktalan tizerinde yogunla~ml~ gibi gorunuyorsa da, Rus devriminin tarihi bakirndan bazi temel sorunlar yaratmaktaydi. Marx'm, burjuva demokratik ve proleter sosyalistdevrimler seklindeki l)zgiin siralamasma ba~h kalan Mensevikler, Lenin'in I 898 'den beri savundugu, bu iki devrim arasmda ~zUlmez bir bag oldugu varsayirrum ashnda hicbir zaman kabul etmediler, Once burjuva devrimi gel\=ekle~eliydi; Rusya'da kapitalizm, ancak burjuva devriminden gecerek gelismesinin doruguna erisebilirdi; bu gelisme geryekle~medik~e Rus proletaryasi, sosyalist devrimi yapmaya kalkisacak ve onu basanya utasuracak gucti kendinde bulamazdr. lid devrim arasmdaki bu kesin aynm. teorisyen icin ne kadar tatmin ediei olursa olsun, Me~vikler'den daha pratik olan devrimcileri gU~ durumda birakacak bazi sonuclar yarauyordu, Men~vikIer kendilerini burjuva devrimiyle suurladiklan icin, siyasrprogramlannda herbangi bir sosyalist ya da proleter ~gnya yer vermekte gucluk cekiyorlardi. Burjuva devrirni proleter devriminin zorunlu ve kacuulmaz oncusuydu ve bundan dolayr, uzun vade de proletarya i~in hayati bir onem tasiyordu. Fakat bunun ilk ve dogrudan eikisi, proletaryayi ezenleri, yani proletaryamn yine uzun vadedeki bas dti~manlanm. iktidara getinnek olu-

Partinin her iki kanadi parti programmi birlikte kabul ettikleri ve sadece ttizUk konusunda ayrildrklan icin, ikinci kongredeki ilk bolunme olayi sanki parti ogretisi sorunuyla degil de. yalmzca orgut sorunuyla iIgiliymis gibi bir izlenim birakrmsu, Durum ilk basta boyle olsaydi, bolunrne hrzla derinlesip yayihrdr, Marx'm oyetisi, Komunist Manifesto'dan itibaren, hem evrirnci, bilimsel ya da objektif unsurlan, hem de devrimei, propagandaya dayah ya da oznel unsurlan iceriyordu, Marksizm, hem sosyal ve ekonomik gelisrne yasalannm aciklanmastydr, hem de bu yasalann gerceklesmesini saglamak amaciyla, aym zamanda hem ~iddetdt~l eylerne, hem de siddete basvurmayi ongoruyordu, Sosyal olaylann surekli bir evrim siirecinden gectikleri, fakat bu surecin, bizzat kendisinin temel bir parcasmi olusturan ve zaman zaman basgosteren kesintili devrimci eylemler olmaksizm gerceklesmeyecegi gOrU~u goz Onunde tutuldugunda, Marksizm'in bu iki niteligi birbiriyle bagdasabiliyordu. Bununla beraber, bu apacik celiski, tarihsel gelismeye iliskin bu iki karsit gorU~ arasmda vurgu kaymalarma yol acu: suphesiz, bizzat Marx'm eserlerinde de bu tOr kaymalar bulunrnaktaydr, Marx'tn Rus tilmizleri arasmda bOlllnmeyle sonuclanan tarusmada Mensevikler, Bolsevikler'i, Rusya'nm gelismesinin bu burjuva asamasmda, objektif sartlan mevcut olmayan bir proleter devrimi, gizli ve tedhisci yollardan gerceklestirmeye kalkisarak, Marksist evrimci semayi atlamakla sucluyorlardi; Bolsevikler ise, Mensevikler'i, devrimi, onceden hazrrlanmis bir plana gore bilincli orgutlenmis birsey olarak degil, bir "tarihi gelisme sureci" olarak ele al-

38. Lenin'in ~ubal 1905'te yayunlanan Devrim! OrglUfemeli miyiz? (Lenin, SQfillelliya, c. vrn, 8.122-9) adh mekalesi be tartlfmaYI ele almaktadtr.

39. Bu sonuncu deyirn, Arahk 1908'd~ yapilan oofinci pani konferanst kararlanndan birinde ger~ekten yazslidtr ryKP (B) y RezofyulsiJfJk (1941), c. I, $.125); digerleri i~in bkz, Lenin, SOfill~lIi)'<3, c. vm, s. 49-50.

40. A.g.e .• c. vrn, s.52.

48 INsAN VE ARA<;

BOL$EvtKLER VE MEN$EvtKLER 49

yordu. Mensevikler'in bu ikilemden kurtulmalan ancak soyle mUmkUn olabilirdi: Otokrasiyi devirmek ve burjuva devrimini tamamlamak arnaciyla, burjuvaziyi desteklemeyi ve bunun sonueu olarak kurulacak devrimci burjuva hukumete, ileri kapitalist iilkelerde sosyal politikamn temelini olusturan bazi haklan (sendikalann tanmmasi, sekiz saatlik ~ guno, sosyal sigorta, vb.) proletaryaya tammasi icin baski yapmayi hedef alan kisa vadeli bir poliuka giitmek.

Bu yuzden Lenin'in de sik sik isaret edecegi gibi, Bolsevikler'in Menseviklere ~I giristikleri polemik, icerik bakimmdan, Him partin in birlik halinde Legal Marksistler'e ve Ekonomistler'e karsr ~b#l polemigin bir tekran oldugu gibi, Alman Sosyal Demokrat Partisi'ndeki "revizyonistler"e karsi baslaulan polemigin de bir uzanusiydi. Rusya'nm sosyalist bir devrimin degil, bir burjuva devriminin esiginde bulundugunu ileri suren tezde ayak direyen Mensevikler, devrim teorisine aglflIk vererek ve devrimei eylemi surekli daha uzak bir gelecege erteleyerek Legal Marksistler'e ayak uydurmus; ekonomik suuf kavramuu siyasi temelli patti kavramma yegleyerek" ve icinde bulunulan asamada i~ilere gosterilecek tek somut hedefin, onlann ekonomik durumlarmm duzeltilrnesi olduguna inanarak Ekonomistler'in yolundan gitmis; ve burjuva hiikiimetini devirrneyi amaclayan devrimei bir eylem yerine, i~~ilerin yaranna olan reformlan gerceklestirrnesi beklentisiyle bu burjuva hukumete parlamento yoluyla baski yapilrnasmr One sOrerek Alman revisyonistlerin goruslerine katl1ml~ oluyorlardi. Mensevizm tekil ve rasgele ortaya C;lkml~ bir olgu degildi. Mensevikler, Bau Avrupa sosyaJizmi pratiginin asina oldugu bir dizi dusunceyi savunma noktasma gelmislerdi: legal bir muhalefet, devrim degil, reform yolunda ilerlerne, diger parlamenter partilerle uzlasma ve i~birligi, sendikalar aracrhgiyla ekonomik ajitasyon. Ban d~Uncesinde ve geleneginde Mensevizrn'in derin kokleri vardi (hersey bir yana Marx bir Banh'ydi), Rus narodnikler de, upki Slavcilar gibi, Rusya'nm gelismesinin benzersizligini savunmuslardi. Bau'nm aksine Rusya, kapitalist asamadan kacmmahydi, Narodnikler'in iddialanm C;fuilten Plehanov butan Ogretisini Rusya'nm, Bati'daki gelismenin tUmUyJe aynmi gecirmesi gerektigi onermesi ustune kuruyordu. Bu bakimdan 0 da gercek bir Avrupah'ydi ve Mensevikler Plehanov'un tilmiziydiler. Mensevikler, Batih sosyal demok-

rat onderler arasmda Bolsevikler'den cok daha kolay sernpati topladilar ve anlayis gorduler, Yillar sonra Radek, "Bau Avrupa Mensevikler'le ba~Iar"41 diyecekti alayci bir dille.

Bu celiskinm belirgin ~anl suydu: Partinin Bolsevik ve Mensevik kanatIan Rusya icinde de acikca farkhlasmca (yurt dismda bulunanlar arasmdaki farklrlasrnadan daha sonra meydana gelen ve daha az keskin bir farkhlasmaydi bu), Mensevikler kendi iiyelerini en kalifiye ve en orgutlenmis i~i1er arasmdan, basin iscileri, demiryolu i~i1eri ve guneyin modem sanayi bolgelerindeki celik i~i1eri arasmdan buldular, Oysa Bolsevikler'i Petersburg bolgesindeki kohnemis aglf sanayide cahsan nisbeten vasifsiz i~i1er He Petersburg ve Moskova dokuma fabrikalanndaki isciler destekliyorlardr. Sendikalann buyuk bir kisnu Mensevik'ti, Ekonomistler, Bati'mn egitilmis iscilerinin siyasi bir gorU~tl benimseyebileceklcrini, buna karsihk Rus "fabrika proleterleri" kitlesinin, aneak ekonomik bir ajitasyonla kazamlabilecegini iddia ediyorlardi." Ve Lenin, "proletaryamn en alt ve en az gelismis kesimlerine" seslenmek gerektigini ileri suren Ekonomistler'in gor[j~Unti kabul ennis gorunuyordu." Bununla beraber bu teshis, hem Bau tecriibesiyle (clmktl I. Entemasyonal giinlerinden beri i~i1crin en ileri kesimini olusturan lngiliz sendikacilan ekonomik mucadeleyi siyasi miicadeleye yegliyorlardr), hem de cagd~ Rusya gercekleriyle celisiyordu. En kalifiye, en bilgili, en orgutlu ve en ayncabkh Rus isciler, yani Ban'nm orgUdU i~ilerine en cok benzeyen i~iler, devrim c;agnsmdan en az etkilenen ve burjuvazinin hakim oldugu bit siyasi dUzen icinde kendi kaderlerinin ekonomik bakimdan duzelebilecegine inanmayaen yatkin iscilerdi. Bau sanayi proletaryasmm en alt kesiminden bile her bakimdan daha alt seviyede bulunan vasifsiz Rus fabrika i~ileri kitlesinin "zincirlerinden baska kaybedecek bir seyleri yoktu" ve bu i~c;iler, Bolsevikler'in, ekonomik durumu duzeltecek tek care siyasi bir devrimdir c;a~ma kaulmaya en hazirhkh olanlardr.

Mensevizm'in, hem trajik olaylann hem de bos yere c;abalamamn damgasmi tasiyan b~SIZIi&J, Rusya sartlanna yabancilasmasmm sonucuydu.

41. Eski Men§evik linder Dan'JU iddiaslm olusmruyor bu. Dan'a gore, Bolsevikler, "hareketin gene! demokratik ve siyasi egilimlerini", Mensevikler ise, "suufsal ve $OS' yalist egilimlerini" temsil ediyorlardi (F.Dan, Proiskojdeni~ Bol'ltllizma (New York, 1946) 5.291).

42. Giinilinii1. resmi tarihine gOre, Menfevikler "Rusya'da, diyelim ki, Alman ya da Fransiz sosyal demokrat partisine benzer blr parti istiyorlardi" ve "Bolsevikler ile mucadele etmelerinin nedeni, onlarda yeni bir fey, Ban'mn sosyal demokratlannda goriilmeyen, f arid! bi r §c y hisSllttilderi iyindi sadece" (His I ory of I h t C ommunist P IJ rty of Soviet Union (lng. cev. 1939), &.139-40), Hanrlatmak gerekir ki, 1903'te Rusya'da, kelirnenin Bauh anlamiyla siyasi bir parti yoktu: bu liir partiler ancak 1905ten sonra onaya ,<lkttlar,

43, Bu sav, Kuskova'mn Creddsunda ileri siiriilmii~tiir (Bkz, Bolum I, dipnot 12), 44. Lenin, SOfincniYIJ, c, Il; 5.552,

50 lNSAN VE ARAC;

BOL~EV1KLER VE MEN~EV1KLER 51

R~ya'?m s~~y~ v~ ~iyasi duzeni, burjuva demokratik bir rejimin serpilip geh~ebllecegl hl~ bir imkan sag-Iamlyordu. Tarih nadiren tekrarlamr Marksizm'i~, devrimin birbirini izleyen asamalanmn btitiin dtinyada Bau A vrupa mod~h.ne tamamen uygun bir tarzda gerceklesecegi ~klindeki yorumu, determirust ve dolaytsiyla yanhs bir yorurndu Almanya'da 19. yuzyilm son yar,smda, burj~va demokratik devrimi klasik bicirniyle ge~ekl~tirmenin 11.11~SlZ ?Idug~ ?naya ciknusu; 1848 yenilgisi Almanya'mn sosyal ve siyasi ~eh~mesmm 5ztinti degistirerek, sekteye itgraURI~tl. Rusya'da Men~evikler amaclanna ulassaydi, 1848 Alman devriminin iflasiru 1905'in iflas edisi izl~y.~ekti. Bunun sebebi, 1848'in Alman burjuvazisi il~ 1905'in Rus b~J~vazlSmlR ke~di. amaclanrn ger~kle~tiremeyecek kadar gucsuz ve az gelismis olmasr degildl sadece. Gtir,:s[lz olduklan inkar ediIemezdi. Ancak o~lann te~d.ti~e~in daha onemf bir nedeni vardi: 0 da, bir proleter devrimin ke~5diler~ ~ym yaratacagi bnyuk tehlikenin bilincine varrms olrna-

• ~~IY~l. Tarihin tekrarlanmayrsimn sebeplerinden biri, kisilerin piyesin ikinci ~ez sahn~ye konulusunda, sonucun ne olaca#JRI Onceden bilmeleridir, Marksist devrim semasi, feodal dtizenin burjuvazi tarafmdan ortadan kaldmlmasmi, bizzat burjuvazinin proletarya tarafmdan ortadan kaldinlmasimn baslangici olarak gerekli goruyordu. Bu semanm zaYlfllgl burjuvazinin bunu~ bilincine vard@ an, arnk basanya ulasmamn mtimktin 01- rnayacaguu hesaba katmamaslydi.~ ~u~uva demokrasisi, sosyalizme dogru bir sicrarna tahtasr olarak kabul edild@ zaman, ancak sosyalizme inananlar tarafmdan ~~Iebilir~i. BU?~~ d~vriminin geryekl~mesine ancak proletaryanm 6ncultik edebilecegini ileri surerken Lenin'in dile getirdigi derin g~k huydu. So~, Ru.sya sartlannm Bau'daki devrim drarmm oynamaya henuz elvermemesi degil: dramm once Bau'da oynanrrus olrnasi ve aruk baska bir yerde yeniden oynanamayacagiym, Rusya'da sartlann olgunlasmasuu bekleyen Mensevikler'm umutlan bosa gitmeye mahkfundu.

Rusya'mn ozgul sartlanm daha cok goz oniinde tutmalanna ve boylece kendilerini yenilginin ezikliginden korumus olmalanna ragmen, Bolsevikler'in tutumu da ir,: celiskilerden annrms degildi; Bolsevikler'e gore, burjuva demokratik devrim, koylulugun destegiyle proletarya taraftndan gerceklestirilmis olmasma ragmen, gene de burjuva niteligini.koruyordu, Daha sonra gerceklesecek olan proleter sosyalist devrim ile kanstmlrnamasi gereken zorunlu bir asamaydi bu. Bu sartlar alunda gerceklestirilmls bir devrimin, ashnda, sosyalist olmayan ve aneak burjuva kapitalizrniyle bagdasan bircok tedbir -i~gtiniinlin sekiz saate indirilmesi, topragm koylulere dagiulrnasr ya da devletle kilisenin birbirinden aynlmasi-« a1dlgl ve almak zorunda kaldlgl inkar edilemezdi elbet; bu ve buna benzer diger tedbirler partinin asgari programmda yer ahyordu, Ancak Lenin'in "proletarya ile koyltilliglin gercek ozgurlugune giden tek yol" olarak tarumladigi 0 "burjuva 6zglirliigli ve burjuva ilerlemesini," burjuvazinin ~I r,:tktlgl ya da elkin bir sekilde karsi koydugu bu tilr bir devrirnin saglayacagi goru~iiniin giit;ltikleri, oyle gorunuyor ki, Lenin tarafmdan da ciddi bicimde dii$iinUlmemi$ti. Lenin daha sonralan, konusrnalannda ve yazilarmda

,"burjuva 6zgtirliigiinU" 00$ bir komcdi diye adlandirarak, sik soc kmadi, Bir tutarsizhk yoktu onun bu davrarusmda; iki farkh donemden soz ediyordu cunku, Burjuvazi, ortacagm ve feodalizmin kahnulanna karsr saldmya gecen devrimci bir gUr; olusturdugu surece, burjuva 6zglirltigti gercek ve ileriei bir ozgurluktu: iktidarmi saglamlasuran burjuvazi, sosyalizmin ve proletaryanin yiikselen gucleri karsismda kendini savunmaya gectig] andan itibaren, "burjuva ozgtirlUgti" gerici ve sahte bir ozgurluk haline geliyordu. Buradaki sozel celiski, gercek sorunun maskesini siymyor, Bolsevik tez, Rusya'da hicbir sosyal kokeni bulunmayan ve bulunmasi irnkansiz olan (t;linkti, burjuvazinin destegi olmaksrzm gerceklesmesi gerekiyordu bunun) burjuva 5zgtirliiglinlin ve burjuva demokrasisinin saglanmasmi ongoruyor ve bunda bir basansizhga ugramarun, sosyalizmin saglayacagt daha buyuk 6zgtirllige giden yolu ukayacaguu one sUrtiyordu. Burjuva 6zgUrltigtin, Rus burjuvazisi taratmdan saglanmasmi bekleyen Mensevikler'in teziyse, bu ozgiirliigtin, proletarya ve koyltiliiglin devrimci diktalfirlligii tarafmdan gerceklestirilmesini 5ne suren Bolsevik tezden daha hayalciydi.

Rus devriminin trajik ikilemi (ki ~6ztimlenebilmesi ne Mensevikler ne de Bolsevikler tarafmdan saglanabilirdi), ozgun Marksist semadakt bir ongoru hatasma dayaruyordu, Marx, burjuva kapitalizminin her yerde, gerceklestigi andan baslayarak, kendi yolunu izleyecegine ve kendi it;

47. A.g .e, c. vrn, s.34

4~. T.r~ki, ilginc bir curnlesinde 1848 Alman bllrjuvazisinin "Fransiz burjllvazisinin l~crubesmd~n adamakilh ders ald18ln1" belinir (PerspekJivi Russkoy Revo/yuuii Ber-

lin, (1917 .), s.27). '

~6. 0 d6nemde. Lenin keskin bir ifadeyle §oyle yanyordu: ~ Avmpah burjuvalar Cumhuriyet u~rona bankatla.rda sav~tl~ar, .S(irgij.nde ya,adtlar, daha sonra ozgijrlilge, devrirne 1 han~t eUl~,er ~e mel run mona 111010 hizmetine girdiler. Rb s bllrjuvalar "tarih ten ders alrna~ ve .g~h~me a~amalan~l1 ki~altmak" istiyoriar; oz;giirliige ihaneti hemen yerine getirmek icm hemen devrime ihanet etmek istiyorlar. Kendi aralarmdakt orel kon~}mala~nda. Isa'nm Yahuda'ya soyledikle~ni tekrarhyorlar: "Ne yapacaksan ,.abuk ya1_l. _(Sofln~l!Iya, c. VII, s.359). Ancak burjuvalar, kazandik.lan zaferin, bizzat kendilen~m prole~~a tarafmdan onadan kaldmimaslyla sonuylanacagml bildikten sonra, bankatlarda m~m S ava ~ slnlar?

52 lNSAN VE ARA~

~el~kilerinden dolayi ~iiriimeye ~IadJgIlXIa, sosyalist bir devrim tarafmdan a1~1 edilecegine inaruyordu. Gerceklesen ise kapitalizmin, en butunluklt; ve gli~lti geli~ligi tilkelerde, sanayi proletaryasmm cok genis bir kesimini ~psay~ "~zanllml~" haklar agiyla cevresini ormesi ve bu yolla kendi yokti~ sureci ba~ladlgl zaman bile, uzun sure ve buyuk bir guclukle ~1.1~~an, devrimci guclere karst koyabilecek gticu bulabilmesiydi; ilk devrimci saldmyla kolayca Ylkthverense, yeni dogmus ve olgunlasrnamis b~ kapitalizrndi. Once den tasarlanrms semadan sapmanm yaraltl~ ekonomik sonuclar acikca goruluyordu: Gene devrirnci htiktimet, gelismesinin ~o~~.~ ulasnus bir k~italizmin elkin sanayi 5rgtitlenmesini ve kalifiye l~gucunti devralmak yenne, sosyalist dtizeni insa etmek icin geri kalmrs bir tilk:~nin yetersi~ kaY,~~na dayanmak zorunda kaldi; 5yle ki, bu yeni sosyahzm, ~ark~lstlerm daima umduklan bir bolluk rejimi olmak ~5yle dursun, aksine, bit darhk rejimi olmanm ~aresiz1igine ve utancma katianmak z.orunda kaldr, B unun siyasi sonuclan da bir 0 kadar ~ltliCI oldu: Siyasi ik ~ tidann yeni ernanetcisi, burjuva anayasasi cercevesi icinde, genel oy ha~ml kul~an~ ve sendikalarda, i~i 5rgtitlerinde birleserek edinilen bir egl~m ve siyasi tecrubeden gecmemis bir proletarya He btiyUk ~ogunlugu ~hl~. ?,lan ve siyasi bilincten hem en hernen tamarnen yoksun bir koyluluktu. Bu du"!mun yaratugi gti~IUkleri ve sebep oldugu hayal kinkhklanm Mensevikler, Bolsevikler'in Marksist devrim semasnu kasten ter~etmelerine yorduIar. Ne var ki bu ~ma, devrimin kapitalist illkelerin en gen olamnda patlak verdigi dururnda basanstzhga ugrarnaya mahkfundu. Bunlar ~elecekte orta~a crkacak gu~ltik1erd~ henuz, ama Bolsevikler'Ie Mensevikler arasmdaki ternel anla~mazhgm 5zunde varhklanrn surduruyorlardi ve 1905'te ilk Rus devriminin patlak verisi, bu gii~ltikleri butun ~lplakh~yla ortaya koyacaku,

BOLOMm

1905 VE SONRASI

Bolsevikler He Mensevikler arasmdaki aynlma, Rusya Sosyal Demokrat t~~i Partisi'nin, 1905 ilk Rus devrimini gucsuz ve bezgin karsrladigr anlamina geliyordu. lki fraksiyondan hicbiri, bu 51dtirticti rnucadeleyi kazannus olrnakla ogUnemezdi. 1905'in basmda soyle yaziyordu Lenin:

Bolunme fiilen gerceklesince, maddi olarak qok daha giipiiz oldugumuz a~lk'ia goruluyordu ... Mensevikler'in daha cok parasi, daha ~ok yayuu vardr, ulasim araclan, ajanlan, unlu "isimleri", yandaslan daha yoktu. Bunu gormemek bagl~lanmaz bir yocukluk olacaku.'

Bununla beraber, Petersburg'taki Mensevik yaymlann ve orgutlenmenin hicbir etkisi olmadigrru, birkac ay sonra bit Mensevik ajan gizli bir mektupta oldukca kli~limseyici bir dille belirtiyordu.? Rusya'da devrimin 1905 yazr boyunca gli~lendigi bir Strada, Bolsevikler Londra'da il~tincii patti koogresi dedikleri -ki tarihe de bu adla gececekti=- sadece Bolsevikler'in katrldtgr bir kongre duzenliyorlardi, Bu kongrede Lenin'in en yakm arkadaslan olan Bogdanov ve Lunacarski, bundan ti~ yil sonra ondan aynlacaklardi. Lunacarski partiye 1917'de dondu; aynca li~tlncli kongre Ekim Devrimi'nden sonra birinci derecede rol oynayacak il~ delegenin -Litvinov, Krasin ve (be~ Kafkasya delegesinden biri olan) Kamenev'in- ilk: kez ortaya ciktiklan yer oldu. Lenin haric ilk partideki seckin yoneticilerin ttimtinUn -Akselrod, Potressov ve Martov gibi kayusiz sartsiz da olsa, Plehanov He Trocki gibi yan gonullu de olsa- Mensevikler'in saflanna kaulrnalan, Lenin'i tek otorite haline getiriyordu. Ucuncn kongrede Lenin'den bagimsiz hareket ettigi gorulen ve 0 sirada Rusya icinde bashca Bolsevik orgutleyici olan tek sahsiyet Krasin'di; Lunacarski, "Leninist Sol kanat Bolsevikler He Krasin'in yonlendirdigi Sag kanat Bolsevikler arasmdaki buumlesme'yi bu kongrenin en 5nemli basansi olarak kabul ediyordu.' Fakat Lunacarskinin, silahh ayaklanma hakkmda kongreye sundugu raporla

1. Lenin. SOfillelliya. c. VIT, s.lOl. 2. A ,g .e, c. vm, s.500. not 120.

3. Proletarskaya Revolyu/siya, No.ll (46), 1925, s.53.

54 lNSAN VE ARAC;

1905 VE SONRASI 55

ilgili kendi antlannda, Lenin'in bas yardimcrlanna daima ildnci derece bit rol dii~tUgti anlaalmaktadm

V.ladimir liyirr, raporun btnun temel tezlerini verdi bana. Ancak bununla da tatmin olmayip, .konu~manm tilm(]nO onceden yazip onaokumasl icin verme.mde israr ettr, Raporu okuyacaglm oturumdan bir onceki gece Vladimir IJYly, ~azdlklanml bastan ~ona ~ikkatle okuyarak, onemsiz bir kay nokrayi dU?:elltlklen so~a bana gen verdl- hal'rlayabildigim kadanyla, Vladimir'in son derece kesin ve aynnuh bilgilerini hareket rtoktasi olarak aldrgundan buna pek ~a§mamak gerek.'

Dog~ h~indeki devrim karsismda Mensevikler'le Bolsevikler'in tutumlan arasmdaki fark, Cenevre konferansmda ve Lomira kongresinde alman kararlarda ortaya CIklyordu. K~ngre, "proletaryayi, otokrasiye ~I silahh bir ay~~~a yoluyla hemen btr rnucadeleye girisecek sekilde" orgutlemenin acil b~.r ~.htly~C oldugu karanru ahyor ve ortaya cikacak gecici bir devrim h~~umetme ~atli~amn, "her tUrlti k~1 devrimci girisirnle amansizca mucadele edilmesi ve i~r;;j suufunn bagimsiz crkarlanrun savunutmasr baklml~dan," kabul edilebilir oldugunu ileri silrtiyordu. Bu karar, 12 YII ~"?' birtakrrn ~un~ yaratacaku,s Mensevikler'm konferansr ise partinin,

~tJdafl ele ~um~YI ya da gecici bir hUk:timet icinde iktidara ortak: olmayi bir arnac haline geurmemesi, en devrirnci muhalefet partisi olarak kalrnasr gerektigini "6 ongoruyordu,

Parti ieindeki bu mucadele, Rusya'da meydana gelen olaylarda hir;; hie col ~yn~adl. 9 Ocak 1905'te Kl~IIk Santy ontmdeki kiyunla patlak veren devnm, l~k~ahar ve yaz boyun~ arran kansikhklarm etkisiyle gitgide hizlandr ve ~klm d.e her ~anl ~an bir ~v ~gasl, Qir'm liberal bir anayasa vadetmesi ve mhayet ilk t~l Temsilcllen SovyetJeri'nin kurulmasiyla en yUksek ~o~tasma ulasu. tlk k~z. g?rtilen bu kurumlann en erken olanlan grevdeki I~I gruplannm kendlhgmden eyleminin sonucuydu. Bu hareketin ilk ~~$Iadlgl yer bir sanayi ~ehri olan lvanovo- Voznesensk'dP; birkac hafta ICmde, bemen hemen b~tlin buyuk sanayi merkezlerinde az COk Orgiilienm~ Sovyetler ?rtaya ~tktl. Ilk kurulanlardan biri olan Petersburg Sovyeti, aym zarnanda digerl.~yle klyaslanamayacak Olr;;Ude onemli bir Sovyet'ti. Sovyet kurumunun tar.lhl.Perersburg pcototipi ile baslamrs oluyordu.

.. Petersburg I~r;;l Temsilcileri Sovyeti, 14 Ekim 1905'te kuruldu ve elli

gun devam eUI. tlk baskan, bu donemde Sosyal Dernokrat Parti'nin

4. Proletarskaya Revo/yutsiya, No.II (46), 1925, s.54.

5. VKP (B) v Rezolyutsiyak (1941), c. I. s.45; bkz, s.77. ~. Iskra, No.l00, 15 MaylS 1905 (Prilojeni).

!. Pro/elarskaya Revo/yutsiya, No.4 (39), 1925, s.125-37.

Mensevik kanadma kaulan radikal hukukcu Krustalev-Nossar'di," Hizla orgutlenen Sovyet, lzvestiya Soveta Rabocik. Depuiatov adh haftahk bir gazete yayrmladi (bu gazete, daha tinlli bir gazete olan, 1917'nin Izvestiya'smm atasi sayihr). Bu Sovyet'te, en hizh doneminde 250.000 i~yiyi temsil eden 550 delege yer aldi. Petersburg Sovyeti safJannda yer alan en onemli sosyal demokrat Trocki'ydi, Trocki, kisa zarnanda elkin ve COk yetenekli bir lider oldugunu gosterdi ve Krustalev-Nossar Kasim 1905 sonurida tutuklanmca", Sovyet'in son gtinlerinde baskan oldu. Trocki'nin daha sonra belirttigi gibi, Sovyet'in zayiflig; "tamamen bir kent devrimi olmastndan dogan bir zayrfliku", Arahk basmda hukurnet kendini Sovyet'e karsi harekete gececek kadar gtir;;lti hissetti, Trocki ve diger onderler tutuklandilar; durusma boyunca Trocki'nin yaptIgl parIak ve eUret1i savunma, hem kendisinin hem de Sovyet'in itibaruun artmasim sagladi, Petersburg Sovyeti, tamarnen degilse bile biiyOk olcude sosyal demokratlardan olusmustu ve parti icindeki bolunme goz onunde tutulursa ya tarafsiz ya da Mensevik'ti. Rusya'nin hicbir yerinde, 1905 Sovyetleri'nde yer alan Bolsevikler'in rolii onemli ve diktat cekici olmadi, Lenin ihtiyath bir dille SovyetJeri Hi~i parIamentosu ve proleter Oz-yonetim organlan" olarak degit, "belirli hedeflerin gerceklesrnesi icin mticadele orgUtii" diye nitelemisti.'? BOyle nitelendirildikleri 'ir;;in, partinin devrimci mticadelesinde ancak parti-disi yardimci kuvvetler diye kabul edilebiliyorlar ve hatta bunlara, biraz kiskamlan rakip bir orgut gOzilyle bakilabiliyordu." Lenin Petersburg'a 1905 Kasmu basmda gelmisti. Ancak Petersburg Sovyeti'ne gelip gelrnedigi belli degil; yine de cahsmalarmda oncil bir col oynamadigr bilinmektedir."

8. L. Trocki, 19M (2. basim, 1922), 5.198.

9. Trocki, Socineniya, c. D, s.303. .

10. Lenin, So~ineniya, c. vm; s.409. Petersburg Sovyeti'nin ilk toplanttst icin Trocki, "bir parlamcntodan ",ok, saval konseyiydi" demistir (1905 (2. basim, 1922), s.106).

11. Bir pani aaribeisine gore, "ozellikle Petersburg'daki bazt Bolsevikler Sovyesler'i partinin rakipleri olarak gonne egilimindeydiler" (N.Popov, Outline History of tire Communist Party of the Soviet Union (Sovyetler Birligi Komdnist Partisi Kisa Tarihi), mg. cev, tarihi belirsiz, c. 1, s.163).

12. Lenin'in eserlerinin ikinci basnmnda, tanmmamis bir yazann 1922'de yaysmlanan amlan esas almarak, 14 Kasun 1905·le yilrutme komitesince kabul edilen bir lokavt karanmn yazan olarak Lenin gosterilmektedir (So~jnefljya, c. VID, s.391- 2). Bu karann Trocki'nin eserlerinde yer almasi (So~jneniya, c. II, Kisrm I, s.298-9), yazarmm Trocki olabilecegini diliilndillITIektedir ki, bu ",ok daha muhtemeldir. Lenin'in bu konuda, kararm ertesi gilnil Novaya Jizn·de yayimlanan ve Nafalo·da Trocki tarafmdan olumlu karsilanen (Trocki, SOfilleniya, c. II, Krsim I, s.313) makalesinin hu yamlgrya sebep ohnus olmasi mumknndur. Ote yandan, Lenin·in eserlerinin ikinci hUlmmda (Sofineniya. c. VIII, $.513, not 175) yaYlmlanmamll amlara dayamlarak

56 lNSAN VE ARAc;

1905 VE SONRASI »t

Devrimcilerin pratik faaiiyetleri, kahramanhklan ve trajik yenilgileri, devrimi yonetmeyi amaclayan partinin, kendi icindeki boltinmeyi butun Clplakhglyla gostermektedir. Cenevre ve Londra'daki bolunme, paninin Rusya'daki genis tabanma ulasmarnrsu henuz." 1905 Rusyast'nm dt>rt bir yamnda, Sosyal DemokratIar kendi aralarmdaki anlasmazhklan soz konusu etmeksizin, patti yoneticileri arasmdaki bolunmeleri bir yana bll'akarak birlikte yah~tJlar. Yaz boyunca her iki taraf da birlesme girisimlerinde bulundu; hareket, 1905 Ekirn anayasasmm vadettigi nisbi ozgurluk ortammda gelistikce, partililerin partinin girdigi bu cikmaz nedeniyle giuikce artan sabirsrzhgmdan, Lenin de etkilendi." Kisa bir sure sonra Lenin soyle yazl.yordu: "Devrim oncesi donemin gecmis anlasmazhklannm yerini, pratik sorunlar etrafmda dayamsma aidi" .IS Petersburg Sovyeti'nin dusrnesinden hemen once, Bolsevikler'le Mensevikler anlasmazhklan bir yana brrakip, Uc sayi sUren Severniyi Golos adb ortaklasa bir gazete cikardilar. Arahk 1905'te Finlandiya'da Tammerfors'da Bolsevikler'in bir konferansr-sbu, aym zamanda Stalin'in butun Rusya capmdaki bir parti konferansr ya da kongresinde ilk kez gMindUgU ve Lenin'le tant~bgt tarihtir- onak bir patti kongresi dUzenlemek amactyla, her iki kanadm merkez komitelerinin biraraya gelmesini kararlasurdr.ts Yeni birlesik komite 1906 Ocak ve ~ubab'nda, Nisan'da Stockholm'da toplanacak kongre icin gerekli hamhklann yaprlmasun iIan edebilecek bir duruma geldi." Daha sonraki literaturde dOrdtincU kongre denrnesine ragmen (Mensevikler 1905'teki fiyUncU

kongreyi, sadece Bol~vik1er kabldtgl icin gecersiz say~gm~) bu kO~g~l' resmen "Birlik' kongresi diye adlandmldi, 0 donemdeki paru kongrelerinin nnmaralandUllmanll~ olamydt; sonraki yeni ortak kongre ise Nisan-Mayis 1907'de Londra'da diizenlendi (buna da sonradan besinci kongre dendi). Nisan 1906'daki Stockholm ':Birlik" kongresi, Ekim anayasasnun ve ilk Duma' mn toplanmasmm getirdigi iyimserlik havasi icinde yaprlmis ve Meusevikler yogunlugu saglaml~U. Mensevikler'le Bolsevikler arasmdaki sayi dengesi her ne kadar daha ktiCilk gruplara bagh idiyse de, Londra kongresinde, Bol~vikler sayica Cogunluktaydl ve 1903'ten beri ilk kez kongrede g&iilen Trocki, "fraksiyonlar dismda" kalacagmi s6yliiyordu.

1907 Londra kongresinden hemen once Bolsevikler He Mensevikler yeniden birbirlerinden yakmmaya b~laml~lardl. Lenin. Dan'i ve diger Men~vik onderleri Duma secimlerinde Kadetler'le pazarhga giri~~~kle ve "iscilerin oylarmi satmis olmakla" sucluyordu. Bu ~~zden ?~~h .arkadaslanna iftira etmekle suclanarak kendini savunmasi icm paru disiplin kuruluna caWddl.18 Londra kongresinin dagllmasmdan on bes gUn kadar sonra Petersburg'da ikinci Dumamn feshedilmesi, sozde anayasa geregince kurulmus hukumete son verdi ve Stolipin'in gerici baskr donemini acu, ~ekli birlik Arahk 1908 sonunda Paris'te yapdan parti konteransiyla surduruldu'"; sonraki YII boyunca Sotsial Demokrat adh yeni bir parti gazetesiilin bir kay saytsi yaynnlandr, Yazi kurulunda Mano~, Lenin, Kamene~ ve Z~ovye.v yer ahyordu, 0 donemde Lenin'in Mensevikler'le ~~mak l~te~eSl, parunin Bolsevik kanadi icindeki gt>rU~ aynhklanyla ilgisiz degildi kuskusuz. Bogdanov ve Lunaearski, sosyalizm ile dini bagdasurmaya C~b~ "id~" bir sapmanm onderleriydiler. Lenin, tek btiyUk felsefi e~n. Mate.rJ,alum ve Ampiryokritisizm'de bu idealist sapmay; kiyasiya elestirdi. Lenm e gore bu sapma, liC;iincti Duma'nm Sosyal Demokratlar tarafmdan boykot edilmesini talep ettigi icin, siyasi bir sapmayi da kendi bagnnda tasiyordu; sonradan all~dml~ bir fenornen haline gelen "Sol rnuhalefet'jn" parti tarihindeki ilk omegiydi bu. Lenin btitiin hasimlan lie ytlmadan mUcadele etti, Eger bu yillar boyunca Bolsevikler tutarh ve orgUtltl bir grup olarak ayakta kalabildilerse bunu tamamen bir tek insamn azmine ve ozgUvenine boreludurlar. Bu arada, Pariste Ocak 1910'da yapdan parti merkez komitesi top-

ile~. 5~riilen ve Lenin'in yiiriilme komitesinde bu karar hakkmda sOl: aldlgml ileri suren g~ru~ inandmcr olrnakran bOsbUuln uzaknr. Krupskaya, "Vladimir Ilyic'in, l~o;:i Temsiicden Sovyeti onunde konu~lUgunu hanrlamamakta'tdir. (Menwries of Len in, c. I, lng. cev, 1930, 8.154); Len in' in yiiriiune komitesi Oye8i olmadlgt da kesindir,

13. Krasin, Petersburg Bolsevikleri'nin Menjevikler'le tam bir anlasma ioyinde ~ubat 1905'e kadar birlikie o;:ab~ttklann1 a""koya belirtmektedir, (Proletarskaya Revolyulsiya, No. I (36), 1925, s.83·4.)

14. Lenin. SOfinelliya, C. Vm,8.379. 1S. A.g.e., c. IX, s.123.

16. VKP (8) v Rezoiyussiyak (1941), c. I, s.57·8. Bu konferanstan hicbir unanak kalmarms: ancak ilgili amlar Trudi, Pervoy Vsesoyuznoy Konferentst! lstorukovM_arksjslov'rh (1930~ topluca yayimlanmrjur (c. I, 5.210-47). Bir delege, Lenin'in birlesme konusundaki tutumunu ~oyle anlenyor. "iki fraksiyonu birbirinden ayiran SlDU o;:izgisini devrim Sdeta silmifti ve biryoklan buna inemyordu, Fakat Lenin inannuyordu bun~. Bir1e~men~ .k~tlelerin arzusu geregince ve resmi zorunluluklar aoylSmdan kao;:mi.lmaz bir hale geldlgml kabul etmekle be raber, kendisi buna istemeyerek rUI oldu ve birlejmeyi ciddiye almadi" (A.g.e., C. 1, 5.234·5). Fakat bu, ex post facio bir gOnlf olarak da yorumlanabilir.

17. Komitenin yayunladl81 iki duyuru {:etverlyi (ObUedjnjlel'njyi) SUe:d RSDRP

(1934), s572-6'da yer ahyor. '

18. Lenin. SOfinenjya, C. XI, 8.216·18.

19. VKP (8) v Rezolyutsiyak (1941), C. I, s.125·32.

20. 1920'de Lenin 1908 dooemiyle on yJi sonraki Brest-Lilovsk la~Il.~~asl ~rasmd. bir benzerlik kuruyor ve bunu parti i1;indeki ffSolff sapmanm bafhcaikl omegl olarak

.gOsteriyordu (SOfineniya, c. XXV, 8.182).

58 [NSAN VEARAC;

1905 VB SONRASI 59

Ianusmda, Bol~evikler'le Mensevikler arasmda uzlasma zemini uzerinde saglanacak bir parti birligi, bu sefer Lenin'in aleyhte oyuna ragmen, bir kez daha vurgulandi.»

1906'~ 1911'e kadar zar zor siirdiirOlen sekli pam birliginin ardmda, zamania derinlesen ~oru~ ayrthklannm ve yenilgilerin yaratugi hayal kmkhgr vardi, 19~5.le zafer urn utlannm bosa gitmesi, partiyi derinden yaralamisn '. 0 ytl I.-;mde olup bitenlerin ciddi bir tahlili, fraksiyonlar ~~SlDdakl go.rU~ aynhkl~lmn birbiriyle ne kadar bagdasrnaz oldugunu ~oste~ekte(.hr: Bu fraksiyonlann kendileri de parcalanmaya bashyordu, oyl~ ~I, kesiniikle belirlenmis iki karsit kamptan soz etrnek mUmkUn d~g~I~1 aruk ve belki de apacik bir bolunmeyi onieyen ~y ternelde bir gbrii~ birliginden .-;o~. bu genel kansikhku. Men~evikler, bir eylem programi cevresinde degd. ~ cok ortak bir felsefe etrafmda birlesrnis, genis ama 01- dukca .gev~ek blf yaprya sahip bir grup olarak varhk surduruyordu. Bolsevikler daha tutarhydilar ve daha a~Ik98 tarnmlanrms bir politikalan vardi: fakat bu UstiinlUklerini sadece 6nderlerinin otonter kararhligma borcluydular, Bu ~~Ica iki fraksiyondan herhangi birine dahil olmayanlar aras~nda. herhangi bir 6rgtitlu destekten yoksun olmasma ragmen. entelektuel ka~aYI~1 sayesinde, hem Bolsevikler'den hem de Mensevikler'den bagunsiz bir tutum takinabilen e.n onemli kisilik Trecki'ydi. Bu yillar boyunca, Rusya Sosyal Demokrat I~.-;i Partisi icinde 1905'in dersleri ve Rus devrim!nin geleceg! ~sttine tartrsmalar, Marksist ogretinin, Mensevikler, Bolsevikler ve Trocki tarafmdan onerilen iiC farkli yorumu ya da uyguia-

masi cevresinde donuyordu. .

anayasanm ve Duma'mn kabul edilmesi, siyasi partilerin kurulmasi) burjuva bir nitelik tasiyordu. Devrim vaktinden once dogmustu -1908'de devrimden hemen hernen hie bir sey kalmaml~tl- eUnkU burjuvazi, sadece devrimi gerceklestirmede degil, baskalanmn onun icin yapugl bie devrimin meyvalanm toplamakta aa yetersiz oldugunu gostermisu, Rus burjuvazisinin bu yetersizligi biitiln gruplar tarafmdan ortak olarak kabul ediliyordu. Ancak bu kabulden cikarulacak sonuclar usumde gorusler derin bicirnde aynhyordu. Bu durum, sosyalist devrim He burjuva devrimi arasindaki teorik iliskinin ve dolayisiyla siyasi bakirndan, proletarya ve onun partisiyle burjuvazi arasmdaki iliskinin yeniden degerlendirilmesini mi gerektiriyordu? Rus devriminin gelismesi boyunca Marksist sernaya aynen uyulacak rmydr? Yoksa, ister Rus ekonomisinde kl'lylUlUgUn hakim rol oynamasr ve toprak sorununun ozel niteliginden 5U.irU olsun, ister daha ileri A vrupa Ulkelerinde sosyalist devrimin olgunlasmasmdan dolayi olsun, Marksist semada bazi degisiklikler mi yapilmahydi? Nihayet, oteden beri suregelen eski sorun; partinin yaptsr, islevleri ve orgutlenme sorunu, sUrekli gundeme geliyor ve bu sorun yeni sartlar icinde de sertliginden hicbir ~y yitirmiyordu.

Bu 09 grup ieinde, 1905 tecrilbesinden en az etkilenen Mensevikler'di, 0 yil Rusya'da olup bitenlerin hicbiri onlann Marksizm'in temel g5rU~U saydiklan seye olan baghhklanm sarsamazdt. Sosyalist devrirn ancak gUClii bir proletaryarnn eseri olabilirdi; Rus proletaryasr, Rus kapitalizminin gelisrnesi icinde gUelenebilirdi ancak; Rus kapitalizmi ise ancak burjuva devriminin zaferiyle gelisebilirdi, Bu kiyaslama, sadece iki devrim arasmda -bOtUn gruplarm kabul etmeye ham olduklan- teorik bir aynm getirmekle kalmiyor, aym zamanda, bu iki devrim arastnda bir zaman arahgmi da ongoruyordu, Bu gorus, sosyalist bir devrim icin derhai bir hazirhk yapilmasmi ongoren her tUrlU politikayi bir yana biraktyor ve ~inde bulunulan asamada, proletaryayi, burjuvazinin yardnnci bir milttefiki ralUnll oynamaya mahkfun ediyordu. Mensevikler, Rus proletaryasmm koylU kitleleriyle ittifak yaparak, Marksizm'in ~izdigi yolu vaktinden once katedebilecegine inanrmyorlardi. Mensevikler'e gore koyluluk, esas itibanyla karst devrimci bir gUC olarak kaliyordu: koylUIUgu.n destegine guvenen her devrim politikasi, koylu devrimine bel baglayan narodnik sapmaya d5nU~ demekti. Bu gl'lrU~. 1848 tecrubesiyle, Marx ve Engels'in eserlerindeki saYlS1Z pasajlarla ve bizzat lrocki'nin. proleter devrim "koylu ordusunun sunguleriyle"> bozguna ugranldi dedigi 1905 devrimi ile de pekis-

23. L.Tro~ki, 1905 (2. basun, 1922), 5.267.

1905 tecrubesi, Marksist tahlilm Rus devrimine"uygulanmasma iliskin temel sorunu .dokunmadan bir kenara birakmrssa da, yeni sorunlar ?og~rmu~, eski ~~unlan :arkh bir acidan aydmlatnusu, Kautsky 1905'i,

burjuva ideallerinin aruk iflas ettigi, burjuva demokrasisinin kendine olan ina?cm~ yitir~igi ve ideallerin ancak sosyalizm zemini uzerinde serpilip gel~~ebil~ce~t. heyecanm ve enerjinin ancak bu zemin uzerinde yeserebilecegi bir donemde gerceklesen bir burjuva devrimi"22 olarak tarumlamisu. Devrimin devindirici gucu iscilerden ve zaman zaman da koylulerden geiiyordu. Devrimin gerceklesurmeye ka1kl~t1gt ~yler (bir

21.VKP (8)_ v RnofyulSi~ak. Y941), .c. I, 5.154-60. Lenin'i en ~ok k IZOj Iran. bu uzla~mamn baglms~ Bolsevik merkezm" ve Sotsial DettWlcral'm kar~U\ olarak yayimlanan Prole/aru gazetesinin kapanmasim gerektirecek olmasiydi,

22. gelveNyi (Ob"edinileJ'niyi) S"ezd RSDRP, (1934) 5.594.

60 lNSAN VE ARA~

1905 VE SONRASI 61

tirilebiliyordu. Mensevikler Mayrs 1905'teki konferanslarmda Avrupa devriminin perspektifleri konusunda ~u karara varmislardi:

~a?ec~ bir tek durumda; sosyalizmin gerceklesmesi icin gerekli ~artlann behrh bir olgunluga eri~tigi ileri Batl Avrupa Ulkelerinde devrim zafere ula§t,gl. taktirde, sosyal demokrasi kendi inisiyatifiyle butun gucunu iktidari ele ge~lI'TJleye ve mumkun oldugu surece onu elinde tutmaya yoneltmelidir. Bu durumda, Rus devriminin simrh tarihi ~v~evesi son derece genisleyebilecek ve sosyalist dOnU§llinier yolunda ilerlernek mumktm olacakur.P'

Lenin'in, bagl~lanmaz bir kotumserligi iceriyor diye ktnadtg:t25 "belirli bir olgu~luga" ifadesi, Mensevik ihtiyathlrgm tipik ornegiydi, 1905'in gelecegine heniiz golge dusmedigi bir zamanda kabul edilmis olan bu karar Mensevikler'in konu ilsliindeki tek bildirisi olarak kaldi; Ustelik Men~vikle~, Avrupa devrirninin yakm oldugunu asIa di1~iinmedikleri icindir ki, bu devnm onlarm dusuncesmde hicbir zaman belirgin bir yer tutmadJ..

Bundan dOIaYI 0 donemde Mensevizm, bir tur kotumser yorumlama icindeydi, Akselrodun Stockholm koogresinde dile geurdigi gibi:

. ~~sya'?a sosy~l . ili~kiler, henuz' sadece bir burjuva devrirni icin elverislidir: bl~zat tarihin akist i~~ileri ve devrimcileri, esas itibariyle sosyalist clan, taktik .ve or~i.itl~~~e bakirnmdan proletaryanm siyasi UstOnlilgUnti hazirlayan .blr de_lIrlmclhge yoneltmekten yok, her ikisini de burjuvazinin gonulsuz hizmetkarlan haline getiren burjuva devrimciligine dogru bilyOk bir kuvvetle itmektedir, 26

24. Iskra, No: 100, 15 MaYis 1905 (PriJojeni).

25. Lenin, SOfineniya, c. VIII, 5.83.

26. Celllertyi (Ob"edinitel'niyj) S"eui RSDRP (1934), 5.260.

27. A.g.e., 5.204. 28. Lenin, SOfineniya, c. VIn, 5.99.

Proletarya, sadece otokrasiyi ezme arzusu duyan bir gily degil, onu gercekten ezebilecek bir gib; oldugumi gosterdi, 9(12 Ocak'tan beri, i~yi hareketimiz, gozlerimizin onunde milli bit harekete dogru ge/i§iyor.29

Tipki Mensevikler gibi, Lenin de, dog-u~ halindeki bu devrimin burjuva bir nitelik ta~ldlg-ml ve sosyalizm yolu uzerindeki burjuva demokratik evreyi asmanm zorunlulugunu ~tkca kabul ediyordu:

Siyasi demokrasiden vazgecerek, baska herhangi bir yoldan sosyalizrne ulasmak isteyen bir kimse, kacimlmaz olarak hem ekonomik hem de siyasi bakundan. yersiz lie gerici sonuclara vanr ... Biz Marksistler, proletarya lie koyltilOgUn gercek 6zg0rltige kavusmasi icin burjuva ozgurltik lie ilerleme yoJundan baska bit yol olmadigmi, olamayacagrru bilmek zorundayir."

Bununla beraber Lenin. Rus burjuvazisinin, sadece gucsuzlugunden dolayi degil, devrimi "tutarsrzca, bencilce ve korkakca" destekledigi icin de, kendi basma burjuva demokratik devrimi tamamlayacak kapasitede ve bilincte 01- madrgmi ileri suruyordu: proletaryadan korkusu nedeniyle burjuvazi yan yanya karst devrirncilige suruklenmisti, Mensevikler'in bekle gor politikast, devrimin perspektiflerini gelistirmek ~yle dursun, burjuvazinin direncirri artumaktan baska bir sonuc vermeyecekti. Bundan boyle, biricik gercek devrimci simf proletarya oluyordu; "Sonuna kadar 0 gidebilir sneak, COnkU kendini demokratik devrirnin cok ()tesine gitmeye bazirlamrsur". 0 halde. her seyden once, burjuva devriminin tamamlanmasi gorevini onun ustlenmesi gerekecekti."

Kendi sosyalist devrimini gerceklestirmeye bir baslangic oIarak proletaryanm omuzlanna yilklenen bu gorev, burjuva demokratik devrimi tamamlama gorevi, iki sarta bag-It olarak yerine getirilebilirdi; Lenin'in 1905 yazmda yayimlanan Demokratik Devrimde SosyaJ Demokrasinin lki T 'aktigi adlt temel eserinin ana temasi da bu iki sartm incelerunesine aynlmisu. $artlardan ilki, proletaryayIa kOylUliigUn ittifaktydt. KOy IUlilk, her ne kadar narodnikler'in kasteuikleri anlamda, kapitalizme dnsman devrirnci bir smif degilse de, "su anda ozel miilk.iyetin kaynsiz ptSlZ savunucusu olmaktan cok, bu mUlkiyetin temellerinden birini olusturan topraktan, bfiytik toprak sahiplerinin ellerinden almaya baktyordU"32, Boylece proletarya bu asamada, koylulukten muttefik otarak yararlanabilirdi; bu da, proletaryamn, otokrasiyi devirmesini ve burjuvazinin seyirci kalmasma ya da muhalefetine ragmen, burjuva demokratik devrimin tamamlanrnasuu rnumkun krlacaku, Bu zafer, proletaryanm sosyalist diktat6rliigti He degil, "proletarya ve

Martinovaym kongrede, partinin 0 donemdeki islevini "siyasi hayata burjuva demokrasisini getirmek, bu demokrasiyi gelistirmek ve burjuva toplumu radikallesurmek?" diye tammhyordu. Partinin orgutlenmesi bakimmdan gizlilige; siI~h ayaklanma haznhklarma ve dolayisryla Lenin'in profesyonel devrimcilerden olusan parti anlayisma ~l stirekli muhalefet anlamma geliyordu bu. Mensevikler'i Jdicumseyen Lenin "onlarm kesin bir zaterin sartlanrnn nasil belirlenecegini bilmeksizin ya gerilediklen.d ya da yerlerinde saydtklanm"2R soyliryordu.

Bolsevikler'in 1905 ile ilgili saptamalan ve bundan Clkanbklan dersler ~men farkhydt, 9 Ocak 1905 kryirm, hem otokrasiyi hem de burjuvaZtYI gOigede btrakacak olan "m;Uncil kuvveti", proletaryaYI, Rusya'nm politika sahnesine r;tkanm~t1:

29. A.g.e., c. VII, s.l09-IO. . 31. A.g.e., c. vm. 8.94.

30. A.g.e., c. VDI, s,41, 104. 32. A.g.e., c. vm. $.94.

62 lNSAN VE ARA\=

1905 VE SONRASI 63

kfiyltiltigtin devrimci demokratik diktatfirltigu"33 ile sonuclanacaku, Bununla beraber Lenin, bundan daha da ilerisini gorrneye egilimliydi, Bu ittifak sayesinde burjuva devrim gerceklesince, ki'lyHiitigUn tumu devrimciligi birakacak ve sosyalist devrirne ilerleyisinde aruk proletaryaya destek 01- rnayacaku. Bu asarnada, proletarya icin, onderligi ele gecirerek ki'lylUIUgU bolmek ve btiytik toprak miilkiyetinin bolunmesinden lam anlanuyla yararlanan zengin koyllilere ~I yan-proleter unsurlann, yani yoksul ve topraksiz koylulerin, destegini saglamak kacunlmaz olacakn, Bu programm tarnami, Sosya/ Demokrasinin tu Takligj'nde italik dizilrnis su pasajla ozetlenmisti:

Proletarya, lOr kulianarak otokrasinin direncini kirmak ve burjvazinin tutarsitligvu [elce ugratmak: ifin kOylu kitleyi kendisine baglayarak demokratik devrimi basanya ulasurmaiidir. Proletarya, burjuvazinin dlrencini zor kul{anarak ksrmak ve hem kOylUlUgun hem de kiit;iik burjuvazinin tutarslZiigml felce ugratmak ifin halk arastndaki yari-proleter killeyi kendisine bag{ayarak sosyalist devrimi gerr;eldejtirmeJidir.34

lkinci san, birinci sart gibi uzun tarnsilmadi; bunun nedeni muhteme1en Lenin'in her zamanki gibi, kendi l'lgretisini polemik tarzmda aciklamasi ve ikinci sarun, birinci sarun aksine Mensevik hasimlan tarafindan tartisma konusu yaprlmamis olmasiydr. Ikinci sarta daha once, Nisan 1905 tarihli makalesinde deginmi~ ve bunu Sosyal Demokrasinin tu Takligfnde iki pasajda yeterince acik bicirnde tekrar islernisti. Demokratik devrimin sonuclarindan biri, "devrim yangmuu Avrupa'ya sicratmak" olacaku ve Rusya'da "zafere giden ·yolu baska hicbir sey boylesine gtiylU bicimde kisaltamazdi". "Proletarya ve koylUIUgtin devrimci demokratik diktatorltigU"nUn kurulmasi "bize Avrupa'yi ayaklandtrma imkamm verecek ve burjuva boyundurugundan kurtulan A vrupa sosyalist proletaryasi da sosyalist devrimi tamamlamamizda bize yardtm edecektir">,

. Sosyal Demokrasinin tu Taktigi'nde Lenin, devrimin bu iki asamasi arasmdaki teorik ve pratik aynrru belirtmeye yak ozen gosteriyordu. Hatta "bu demokratik devrimin, burjuvazinin egernenligini azaltmaktan cok pekistireceginiv" bile yazrmsu, Kapitalizrnin ilerdeki gelismesi bakimmdan iki asama arasmda uzun bir zaman araligi bulundugunu ileri suren

Mensevikler'm gorii~ilne kauldigr izlenimmi veren bir ongoriiydU bu. Ne var ki, Lenin dernokratik asarnadan sosyalist asarnaya geciste iki l'lgenin; koyllilUgUn yan-proleter kesiminin ve Avrupa'da patlak verecek sosyalist bir devrimin destegine gerek oldugunu kesin bir dille belirtiyor ve bu iki l'lgenin ilk a~aYllaylandlfacak olan devrimci demokratik diktatorlukten nasrl dogabilecegini gosteriyordu. Bunun icindir ki Lenin, bu iki asamayi surekli bir surec olarak dii~UnUyordu. Oy ay sonra, Eyltil 1905'te yayimlanan K6ylf1 Hareketi Karststnda Sosyal Demokrasinin Tutumu adli kisa makalesinde Marx'in 1850'deki Unlii sozlermi haurlauyordu:

Demokratik devrimden hareket ederek, derhal giicUmUzi1n -bilin~li ve orgutlu proletaryamn gilcilnUn- yettigi 61~i1de, sosyalist devrime g~!!ii hazirlayacagiz. Biz kesintisiz bir devrim istiyoruz. Van yolda dunnayacaglz.37

Oyle gorunuyor ki, Lenin bu ahnuyr bir daha hie kullanmadi. Fakat bu dU~Unce varolmakta devam eui. 1905 sonunda kaleme aldlgl ve yirmi yd soma ilk kez yayunlanan notlannda Lenin, devrimin asamalanm mantiksal akisi icinde yeniden anlauyordu. Koylulukle ittifak halindeki proletarya, burjuva devrimini lamamlayacaku. Bu basan yeni bir asarnaya ulasacak ve bu asamada yoksul koylulerin destekledigi proletarya, "demokratik zaferini, sosyalist bir devrimin 91karlart dogrultusunda korumak icin" savasrrken, zengin koylulerin ve "orta kl'lyltilUgUn onemli bir kisrm" burjuvazinin saflanna kaulacaku. "Sosyalist Avrupa proletaryasi Rus proletaryasinm yardunma ko~madlgl takiirde" umutsuz bir mucadele olacaku bu. Nihai zaferin dugum noktasi buradaydi. "Avrupah isciler 'bize nasil yapilacagrm' gosterecekler, biz de onlarla birlikte sosyalist devrimi yapacaglZ".38

BUtiin sosyal demokrat onderler arasmda, 1905 devriminin olaylannda onemli bir col oynayan tek onder Trocki'ydi. Bu yUzden 1905 tecriibesinden son derece etkilenmis olmasi dogaldr. Bu bakimdan Trocki, Mensevikler'e

33. Bu ciirnle Lenin tarafmdan ilk kez Nisan 1905 ranhli bir makalede kullamldi (A.g.e., c. VII, s.196-203) ve Sosyal Demokrasinin Iki Takligl'nde bircok kez tekrarlandi,

34. A.g.e., cilt. vm. s.96. 35. Lenin, SOfjneniya, c.VII, s.191; c.VIII, s.62, 83.

36. A .g.e., cilt, VIII, s.37.

37. Lenin, SOfineniya, s.186. Marx "siirekli Devrim" ("perman~~e R:ev?l.u~on") diye yaWl11U; Rus yazarlar bazen "pennanentnaya", bazen de, kesmlisu; an:

Iamindaki gundelik Rusca kelimeyi "neprerivnaya'yt kullamyorlardl. Sonrakt tarusmalarda, Trocki'nin savundugu "surekli'' devrim ile, Lenin'i~ kul~~dl~l "kesintisiz" devrim arasmda blr aynm yapilinaya kalkisildi. Fakat terminolcjideki bu farkhhklarm herhangi bir onemi yok.

38. A.g.e., c. VIII, s.424-7. Sosyalist devrim konusunda Dogu ile Bat! arasinda karsihkh bir etkinin varoldugunu ileri suren gorii~iin atasl tamnrms bir Rus'tu. Herzen Ig55'te Proudhon'a ~Oyle ya";lyordu: "Savoia'dan daha az kibirli olan Rusya,fara do se (kendi kendine yetinebilir) degildir, onun Avrupa halklannm dayam~maslna ve yarduruna jhtiyact vardir. Fakat ote yandan benim inancim odur ki Rnsya, Petersburg ,.annm parah askeri olarak kaldlk>;'i, Ban'ya 6zg(lrliik gelmeyecektir." (Po/Me Sobranie SOfinenii i Pisern, der. M.K.Lemke, c. VIII (1919), s.196)

64 lNSAN VE ARAC;

1905 VE SONRASI 65

tamamen ters dii~iiyordu. 1903'le, orgtitlenme sorunu iist(inde Lenin'le boz,U~.lukta? .sonra .Men~ev.ikler'le yapugr i~birligi kisa surmustu, Mensevik 5gretmm paslf yam hie hosuna gitmiyordu. 9 Ocak 1905'ten hemen sonra ~yle yazlyordu:

Devrimci miicadelemiz, devrim. hazlrllglmlz, hem kitleleri etldlemek h de pro[etaryarun devrimdeki onder roiu bakimmdan liber li ' J, _em amansiz bir m" d 1 I kJ B • a izme ...... r~l

. _ uca e e 0 aca tr, u mUeadelede buyuk bir kuvvet d "

kendi maruigi, bizimle beraberdir.39 ' evnmm

"ekonomik bakimdan geri bir Iilkede proletarya, ileri kapitalist illkeler proletaryasma oranla, daha Once iktidara gelebilirdi" ve "Rusya'da, 'i~C;i', 'patron'dan Once iktidan ele gecirebilirdi?". Trocki'nin bunu mnmkun gOrti~ii sadece teorik bakundan degilm. 1905 tecrubesi ona bunun fiilen gerceklesecegi inancim vermisti, t~ gununun sekiz saate indirilmesini talep edenlere Rus fabrika sahiplerinin lokavtla karsrhk verdiklerini gi)rmti~tU. t~yiler, burjuva devriminin bu mesru ve gerekli talebini, fabrikalan ele gecirerek yerine geurebilirlerdi ancak. "Proletarya kendi kooumunun dogat akl~1 geregince bir kez iktidara geldi mi, ister istemez ekonomiyi bir devlet i~i olarak yonetmek durumunda kalacaku" .43 Sosyal demokratlar'm burjuva devrirnini gerceklestirerek yooetimi ele alacaldanm sonra da, "meydam burjuva partilerine birakrp" geri cekileceklerini varsaymak, "utopyacihgm en kotusuydu, bir tur kaba devrimci utopyacihku": proletarya bir kez iktidara geldi rni, "iktidan:lakalmak icin sonuna kadar miicadele edeceku='. Burjuva devriminin tamamlanrnasi, kendiliginden sosyalist bir devrime gec;i~i getirecekti. Trocki, 1909'da yayimlanan daha sonraki bit makalesinde ise Bolsevikler'in ve Mensevikler'in, kendisi taratmdan yapilan tahlilden aynldiklan noktayi belirliyordu:

Men~evikler "devrimimiz, burjuva devrimidir" soyutlamasmdan hareket ettikleri i~in, devlet iktidan ele gecirilinceye kadar, proletaryanm biltUn taktiginin liberal burjuvazinin turumuna gore ayarlanmasr gerektigi sonucuna vanyorlar. Bolsevikler ise, aym ~ekilde, salt bir soyutlamadan; "sosyalist diktatorluk degil, demokratik diktatorliik" soyutlamasmdan hareket ettikleri icm, iktidan ele gecirecek olan proletaryarun burjuva demokratik devrimle kendini smirlandirmasi gerektig] g()rU~ilne vanyorlar. Dogrudur, bu ~ldan ele ahmnea, iki gorU§ arasmdaki fark 90k bUytlktUr. Mensevizm'in kar§1 devrimci yanlan simdiden biitUn ~Iplakhglyla ortaya ~Ikugl hal de, Bolsevizm'in kar~1 devrimci egilimleri ancak devrimin zafere ulasmasi halinde 90k bUyUk bir tehlike olusruracakur."

bun un, Ru s devriminin sosyal i st we ri i~in gerek.li oldu gunu belirten son bOlilm ve sondan bir Onceki b()liimiln son iki satln Alman SBnsilril tarafmdan kitaplan ~anldl. A,aglda dipnotlardaki kaynak~a, eserin bu banmma ilijkindir, Trocki'nin 1906'da. yaYlmlanml~ bu eserinin kualulnll, lngilizce baskin 1915'de Our ReYOlwWn. (Devrimimiz) adlyla yayunlandl (New York, 1918). Bu klSalttlml§ basun, denemenin btlyilk bir krsmuu (5.73-144) ve Berlin basimmda ~lkanhm; kl51mlann biiyiik b61ilmilnil iyeriyor,

42. LT~i, Persp8iJivi Russkoy RevolYUlsii (Berlin, tarihi be1irsiz [191711, 5.36, 40).

43. A.g.e" sAl. 44. A..g.e., 5.51. 55.

45. L.Tr~ki. 1905 (2. buun: 1922), 5.285. T~i, eserin 2. basumnda. son ciimleye bir not ekleyerek., bunun ger~ekleJllledigini, ~ilnk(j ~Bol§evizmin. 1917 ilkbahannda kendi ideo1ojik dagarCtg1Dl, Lenin'in onderliginde (yine de biT i~ milcadele SQIlUCU) geli,tirdigini" belirtiyordu.

Subat 1905'te TTQ9ki Rusya'ya aktif bir devrimci olarak dondu Ayn 1

O"d P v • i yum g. zun e, etersburg Sovyeti'ndeki r;all~malanmn dorugundayksn te . '_

~m an_a hatlanni, Lenin'in Eyliil'deki "kesintisiz devrim" fonnUHin'e k°rt.sl_ likgetirecek tarzda ayikla<b: esin

ar~;~~~lt~~~m devrimdeki one iiliigii , .~~~i. suufi ile devrirnci kIT kesirni .. f grudan baglann, o~un ordu uzermde y;uattlgl etki, butun bunlar I§yl smi iru kacrrulmaz bir sekijde iktidara itmektedir Devrimin tam zaf : proletaryanm zaferi demektir. Bu da devrirnin gele~eklek' k . .. 'len leyi~i anlamma r Pr I d' I esmnsiz I er-

. k di . g,: ir. 0 etarya, emokrasinin Ierne] gorevlerini yerine geti-

~ra:te _ e~ I~ ~~y~~1 iistUnlilgiinii korumak iyin giri~tigi dogrudan miicadelenin Sos ~fld e Irkl ~ ,anda sa~t sosyalist sorunlann ortaya cikmasma yoI acar bi y ur k~·7~ rasuun asgan program: ile azarni programi arasmda devrimcl

rr s e .. 1 I .yer al~. B."'. ne tek ba~ma bir darbedir, ne de bir gun, bir a meselesldlr; bUIUn bIT tarihi donem sorunudur 40 y

T~ki, 1906 basmda tutuklandtktan sonra, SQnUfiar ve Olasihkiar: yazdi hapJshane<!e, Derin bir tahliJe dayanan bu eseri icin "devrimin gelism . hakkmdaki gl>r" I ' . ld k ,1'1 esi

. . u~ enmi 0 u ca sistemli ac;tkladl~Im tek calrsrnarndrr'<

diyecekti sonraJan. '1 •

I Trocki'nin gO~~iine ~5re, kapitaHst sanayinin, dl~ giic;lerin baskrsi a tmda.~~.devlel hlmayesmde gelismis olmasi Rusya'nm sosyal yapisinm ozgunlu~unii .olu~[uruyordu. Bunun icindir ki, Rusya'da girisirnci, baglffiSIZ bIT burJuva smif) olmaksizm proletarya ortaya Ylkml~tt. Bu nedenle,

39. TT~ki, SOfineniya, Kisrm I, c. n. s.57.

40. Ekim 1905'de NafalQ'da yaYlmlanml, bir makaleden Trocki tarafmdan ak

tanlRU,llr (Per~1IenJnaya Revoiyu/siya, Berlin, 1930, 5.58, 90-1). -

41. L.T~kl, Perr"'l1Ientnaya Revol tsi (B rf 9

OlaslfIJdar (hogi i Perspektivi ba hg tu slY,a .e 10, I 30), s.39. Sanuylar ve

kalesinden almml,ll) Tr k'" d' l, a~~sUD derde s.6Tde akiardlglmlz bit makitapta ilk kez 1906:d ~I n~ ,enemelenmn yer aldlgl NOla Revolyutsiya adh biT Devrin:i'nden S k' ~ ba ~ rgda yaynnIan ml§U. Bu eserin orijinalini ya da Ekim bu dene . onra I r 5 ISlm sa.g~k mijmkiin olmadl. 1917 sonunda Berlin'de

basum y~;:~~, ;:v!:I~~~pe~~ektlVl aJ~US~":>Yd Re.volyw"ii adlyla Rus~a. bir yeni

. . sosy 1St If evnmle SQIluylanaeaglDl ongoren ve

66 lNSAN VE ARAy

1905 VE SONRASI 67

Lenin'in 1917 Nisam'nda dOnii~ijnden Once, Petrograd'daki Bolsevik Onderle~den t;Og.unun. takmdrgr tavn, Trocki'nin bu rnakalede sasrlacak bir 6~~:le cok ~~inden habe~ v~gi yadsmamaz; "kendini smiriandirma" ~o~~un~ Lenin m .s.u?at Devrirni ne kadar bagh kald@ ise aym kolayhkla Jdd13 edilemez, Lenin m bu meselede Trocki kadar aeik ve kesin bir tutum takm~adlgl gercekur; Subat 1917'den sonra Bolsevik saflardaki kansikhgm nedeni de asrl olarak. onun bu basarisizhgmda yatmaktadu. Lenin 1906'dan son~, T~~ki'nin ':sUrek.li ,~vrim" teorisini r;e~itli polemiklerde iki tiC kez ~1~~U~llH~tl. Trocki, Lenin m sadece Martov'un bir makalesine dayanarak, I~mci elden aktardJgl Sonudar ve Otasuutari asia okumarms oldugunu soyl~rken herhalde haklrydr=; sonucta bu iddialar Lenin'in kendi tutumunu yetennce aydmlatmaya yetmiyordu, Trocki kadar Lenin de, burjuva devrimd~n dogrudan dogruya SOSyaJiSI devrime gecisin miimkiin oldugunu inJcar etrniyordu. Fakat Trocki devrirnin manbgl geregince gecisin hemen ve ~cmdm~ olar~ gerceklesecegme inandigr halde, Lenin, burjuva devrimirun t~rra ~~"~~~l na sikica tutunuyor ve sosyalizmin 1905'te ar;lkJadlgl ild ~. k~ylulugun ve Avrupa sosyaIist devriminin destegine bagh oldugunu den stlruyordu. 0 sirada Lenin'le Trocki arasmda Ogreli konusundaki ternel farklrhk Lenin'i~ sosyaJizme ger;i~ baslayabilmenin sartlara bagh 01- ~~gunu soylemesi, Trocki'nin ise bu sartlan ancak sosyalizrnin nihai zaferi ICm gerekli gormesiydi,

Ko~IiHiige gelince, onun devrirnci bir parti kuramayacagi hakkmdaki Marksist g6rti~. Plehanov'un narodnikler'e karst giri~tigi pclemigm ba~l~gIC .no~truilydl ve bu g5rti~ part! ogretisinde iyice yer etmisti, TT09ki l?O5 m .~fesm~e koylillti~ti "cok biiytik bir devrirnci enerji kaynagi "47 diye ntteleml~~: 0 donernde, bir sosyal dernokratm gidebilecegi en uzak smtrdi b~. ~rocki ye proletaryanm devrirndeki rolunun parlak bir tahlilini esinlendirmis olan 1905 tecrubesi, onda kOyllilu#un rom konusunda k5wrnser bir gorustm ~er ~trnesine. y~1 acrmsu, Yer yer patlak veren koylu ayaklanmaIan, devrimci hareketm ilk asamalarmr desteklemisti. Fakat kritik an gelip r;.a~g~da. <;ar'~ ~e onun.s~bay~na bagh kaIarak kent proletaryasmm devrmnm ezen de uniforma icindeki k5ylii olrnustu. Trocki bu belirtiden kendi sonUr;.I~ml cikanyordu. Koylu ayaklanmalarmm. proletaryanm temel gorevinin yardnncrsr olarak. vazgecilrnez bir Onem ~Idlgml kabul ediyor-

46Le·S·· .

(B I: In913nO') of3111gelliya, c. XI~, s.44-7; L.T~kl, Permallelllllaya ReJlolyulsiya

er m, ,s. -40.

~7 .. T~ki, SOfille.lliya, c. II, KIStm I, s.20. t926'da yaytmlanan tam baslrnnida deylm ttahk olarak belirtilmi~ oysa ilk bamnmda bOyle detil. (N.Tro ki Do D . logo YallJlarya (Cenevre, 1905), s.IS.) ~, e.vya

duo Fakat k5ylUliigUn proletaryayla bagunsiz bit siyasi gUC olarak esit bir zeminde mUtteftk olmasim gerektirmiyordu bu; dogru fonnill burjuva devrimini "koyltilUgtin destekledigi ve kOylUiUge Onderlik edecek 01an"48 prole. taryanm yapacak olmasrjdi. Lenin bu fonntiliin 5z bakunmdan, upenp kendi formulu oldugunu daha sonralan kabul etti." Trocki, Lenin'in bu devrimden dogacak hukurnete iliskin formllitinU; "proletarya ve k5yltiltigiin devrimci demokratik diktaWrliigU" fonniiliinli de kabul etmiyor, Sonuclar ve Olasthklar'os: "gerceklesernez" diye reddediyordu bUOU,50 Proletarya onderligindeki bir devrim, ancak bir "i~i" htikiimetiyle yani dogrudan dogruya i~Ci ternsilcilerinin "egemen ve yonetici" olacaklan bir yonetirnle sonuclanabilirdi." Proletarya ile k5yliiltik arasmdaki ittifaktn sosyalist devrimi gerceklesurebilecek bir arac olarak du~nillrnesi daha da zordu, Cikadar arasmdaki temel zithk, tam birlikte harekete gecilecegi sirada isbirligini bozacaku; Ctinkii devrim hUkiimeti kendi tarim politikasmda "kooperatif tiretimin orgutlenmesini ya kamu denetiminde ya da dogrudan dogruya devlet hesabma gereeklestirmek zorunda kalacak'Pve bu sosyalist tedbirleri koyliiliige dayatmasi gerekecekti. Boylece Trocki, Lenin'in burjuva devrimini gerceklestirmek icin k5yltiliigiin ttirntiyle; sosyalist devrimin basanlmasr icin de koyliiliigiin "yan proleter" unsurlany la ittifaka gidilmesine iliskin ikili onerisinin her iki kismma (aralanndaki bu anlasmazhgm ilerde cok abarulacak olmasma ragmen) ~I C1k1yordu, Ona gore her iki asamada da temel sorumlulugu proletarya ustlenecekti,

Rusya'da sosyalist devrirni tamamlamanm, Avrupa sosyaIist devrirninin

48. Trocki, SOfilleniya, c. Ii, Kisim I, s.448.

49. Lenin, Socineniya, c. XIV, s.42.

50. L Trocki, Perspektivi Russkoy Revotyuui! (Berlin, tarihi belirsiz[I9 1 771,s.48).

51. A.g.e., s.43. Rus asillr Alman sosyal demokrat Parvus, Troeki'nin Do Devyatogo Yallvarya adh brosurune Ocek 1905'te yazdl{h Ons6zde "eger sosyal demokrasi, Rus proletaryasmin devrimci hareketinin basmda yer ahrsa, bu hiikiimet [yeni, 'gecici devrim hilkil.meli'] sosyal demokrst bir hiikiimet olacakur" diyor ve ~6yle devam ediyordu: "gecici sosyal demokrat hiikiimet Rusya'da sosyalist devrimi basararnaz, Fakat otokrasinin tasfiyesi ve demokratik cumhuriyetin kurulmasi siyasi faaliyete uygun bir zemin hazrrlayacekur". Bu pasaj, Trocki'nin ~ siirekli devrim" teorisinin yekirdegini olu~luruyordu. Aym onsozde Parvus, k6yliiler icin 'iunlan soyluyordu: "onlar, iilkede siyasi anal1iyi koriiklemekten ve boylece hiikil.meti yipraunaktan baska bir sonue Veto. meyecek olan bir tutum i~indeler, tutarb bir devrim ordusu olusuiramazlar". Parvus'un aym dogIUltudaki bir mskalesi, I10gi i Perspekiivi adiyla Iskra'Dm 27 Ocak 1905 tarihIi 85. sayismda yaynnlandi. Aradan uzun bir zaman ser,:tikten SOIIra, T~ki, 1905'teki kendi gOrii,lerinin, "tamamen aym olmamakla birlikte, PalVus'un g3rUljleriyle son derece yakm bir smmia oldugunott soylemi~ti. (Permallelllllaya Revo/ywJsiya. (Berlin, 1930). s.64-5).

52. L.Tro<;ki, Perspektilli Russkoy RellolywJsii (Berlin, tarihi belirsiz[19177]s.S4,)

1905 VB SONRASI 69

68 lNSAN VB ARA\=

lama sirasr Lenin'e gelrnisti. Parti disiplinine uymayi reddetme, goruslerde tutarsizhga neden oluyordu. "Trocki ile, ternel bir konuda tarusmak imkansiz, ~Unkti konu hakktnda fikri yok", "herhangi bir tarnsmanm IuYlsmdan k~csinden girip ordan oraya kosturuyor" .S1 0 sirada Trocki genel tarusrnalarda Lenirr'den daha az keskin gorunuyordu, fakat GUrcU Mensevik C;ekidze'ye 1913'tc yaZdlgl kisisel bir mektupta bir hayli ileri gidiyor ve ~oylc diyordu: "su anda Leninizrn'in buum temeli yalan ve tahrifat tizerine kurulrnustur ve kendi ~5kU~Unijn zehirini kendi bagrmda tasunaktadir'?". 1917'deki bansma, bu zehir zemberek mektuplann amsmi Trocki'nin partideki hasnnlanmn belleginden hicbir zaman silemedi,

gerceklesmesine bagh oldugu seklindeki ikinci sart konusunda Men~vikler, Bolsevikler ve Trocki aym gorusteydiler, Trocki, bu ssru Sonudar ve Olaslitklar'm sonuna dogru ~lk~a ortaya koydu:

Avrupa proletaryasirun dogrudan devlet gucuyle destegi olmaksrzm Rus i~~i suufs iktidarda kalamayacak ve kendi gecici tistilnlUgilnil surekli bit sosyalist diktatorluk haline getiremeyecektir, Bunda bit an bile ~ilphc etmiyoruz. Ote yandan, hi~ suphe yok ki, Bau'da sosyalist bir denim, i~'i'i sirufuun gecicl ustunlugunu dogrudan dogruya sosyalist bir diktatorluk haline getirmemize imkan verccektir.P

o dOnemde Lenin daha da ileri gidiyordu. Rus proletaryasm m A vrupa proletaryasuun destegi olmaksizm Rusya'da sosyalist bir devrimc -sUrdtinnck bir yana- kalkisabilecegine bile inanrruyordu, Lenin de Trocki de, Rus.ya'da sosyalizmin nihai zaferinin, Avrupa'da sosyalist devrimin gercekIesmesine bagh olduguna kesinliklc inamyorlardi, 0 sirada her ikisi de, Rusya'da sosyalist devrimin, Avrupa sosyalist devrimi olmaksizm zafere ula§OCagl gorusune bel baglamayr dti~tinmtiyordu.

Bununla beraber Trocki, 6greti sorunlarmda Lenin'inkinden pet az farkh bir tutum takmdigi hal de, orgutlenme konu sunda 1903 'teki bolun rneden beri Mensevik gorti~ bagh kalrmsu, Lenin'in tepcden urnaga ()rgtitlenmi~ ve son dercce disiplinli kti~Uk bir parti gorti~iine kaulrnadigr icin, bolunmeyi hakh gormemekteydi ve "fraksiyonlar ustu" uzlasunci bir rol oynayarak patti birligi icin cahsmakta israr ediyordu, Aralanndaki teorik btiliin gorus aynhklanna ragmen bu tutumu Trocki'yi daima, kitle partisinin farkh dusuncede 01 an Ian da kendi icinde banndirabilecegi gorti~tinti savunan Mensevikler'in muuefiki haline getirdi ve patti birligi konusundaki gorusleri 1903'l.Cn bed degismcmis olan Lenin'le surekli bozusrnasma neden oldu, 1909'dan 1914'e kadar devam eden bu donem boyunca Trockinin, fraksiyon Ian aym can altma ~ekmek icin sarfeuigi cabalar, orguttm teorikarmmrshg: ve etkinligt adma Lenin tarafmdan bircok kez kiyasrya elestirildi; ve bu anlasmazlrkta ISf'M edilrnesi, karsrhklr suclamalann siddetlenmesine ve ikisinin de birbirlerine bol bol hakaret etmelerine yol acu. 1903~1904 yillannda, bu soz savasmda Trocki saldrrgan konurnundaydi.= Sonra, 1911~1914 doneminin sen tarusmalannda Trocki'nin "parlak fakat i~i bos cUmlelerini~55 ve "inandmci olmayan tumturakh s()zlerini"S6 di Ie do-

Lenin, Ocak 1912'de Prag'da, Rusya ve Ball Avrupa'dan taraftar ve sempatizanlanyla kucuk bit konferans yapngmda, parti i~i tarusmalar boyle siddetlenmis, pattinin ~anst epey azalrms durumdaydr, Bu konferans, ikisi dismda hepsi de Bolsevik olan ve oy hakkina sahip sadece 14 delege kaulmrs olmasma ragmen, kendini "parti genel konteransi" ve "paninin en yuksek orgam" diye Han etmisti. Konferans uzun zamandan beri "partide aktif bir rnerkezin" bulunmayl~mm yaratugr artan karsi devrimci baski alunda, "patti orgutlerinde meydana geJen parcalanma ve "okti~iin" huzun verici bir hal aldlgml ortaya koyuyordu; Bolsevik eyJem ve orgutlenme politikalanm kabul etmeyenleri "tastiyecilikle" sucluyor ve "Rusya Sosyal Demokrat t~i Partisi'nin illegal tirgiitienmesini yeni bastan saglamak icin yogun bir ~all~manm zorunlulugu" uzerinde rsrarla duruyordu. Ote yandan, legal faaliyet imkanlanm da ihmaJ euniyor, d6rdlincii Duma'mn yaklasan secimleri i~in -hepsi de burjuva devriminin snurlan icinde kalan- sloganlar ortaya auyordu: "dernokratik cumhuriyet, i~gUntintin sekiz saate indirilmesi ve uim toprak sahiplerinin ellerinden topraIdann ahnmasi". Fakat Prag konferansmda aulan en anlamh arum partinin orgutlenmesiyle ilgiliydi, 1907 Londra kongresinde secilen ve bu kongredeki ~~itli gruplan temsil

53. L'Trocki, Perspekuv! Russkoy RevolyuJsii (Berlin, tarihi belirsiz (19171)) bu altntmm ilk eiimlesiyle SOnia ermektedir (baklnlz, btl bOliimde not 41). Diger iki ciimle LTroyki'nin Our RellQ/uliolt adh kitabmdan (N.Y., 1918, s.137) ahnml§lIT.

54. Bkz. s,41·2.

55. Lenin, SOfi'leIli),o, c. XV, s.lI. Aym ciimleye daha sonra da nstlanmakladlr

(A.g.t., c. XVllI, 8.381). .

. 56. A.g.e., c. XV, 8.546. Rus~a kieSlakov#lIo sOzU, Gogol'iin MuftI/if adh komedisinin kahTllmam sahtekir KleflOkoll'dan turetilmi!! ailT bir deyimdir. 0 dOnemde Gorki'ye yazdlgl bir mektupta Lenin, Trocki'den "numaracmm biri" diye soz ediyor

(A.g.e., c. XXVDl, s.523). I

57. A.g.e .• c. XV, 8.304, c. xvn, s,469.

58. Ullin 0 Trockom i 0 Troekizme, der, M.Olminski (2. basim: 1925), s.217-19.

Sansiir tarafmdan ele ge",irilen bu mektup, devrimden sonra arsivlerde bulundu ve Lenin'in 151ilmiinden sonra Trocki aleyhinde a~tlan kampanya sirasmda yayunlanank ssnsasyon amaCiyla kullamldl.

70 lNSAN VE ARAv

eden merkez komitesi iki yildan beri toplanmarmsu ve hayatiyetini fiilen yitirmisti, Konferans, bir pam kongresiymiscestne, araIannda Lenin, Zinovyev ve Orjonikidz.e'nin bulundugu alti kisilik bir merkez komitesi ve Bubnov He Kalinin'in dahil oldugu ~ yedek uye secti, Tuzllk dl~l bir adundi bu, fakat Bolsevikler'in butnn "tasflyecileri", Mensevikler'i ve digerlerini drsanda birakarak Rusya Sosyal Demokrat t~i Partisi'ni tek baslanna kurmaya kararh olduklanrn aetk~ gOsteriyordu. 1905'teki iiCiincii kongredeki girisim tekrarlamyordu. Bu kez, aulan adimdan geri donmek milmkiin degildi, Bundan boyle, Bol~vikler artik pam icinde bir fraksiyon degil, partinin bizzat kendisiydi.59

Konferansta parti tiizUgiinde yaptlan bir degisiklik, merkez komitesine ek Uyeler atama imkam saghyordu, Bu dilzenleme alunda konferanstan az sonra merkez komitesine Stalin atandt60 ve dogrudan dogruya Rusya'da faa. Iiyet gOstermekle yUkUmlU yeni bir "Rus blirosu"nun uyesi oldu. Son de. rece kritik bir andt bu. 4 Nisan 1912'de, askeri birlikler Lena altm madenlerindeki grevci i~i1ere ate~ aciyorlardi; 5OO'den fazla ijlii ya da yarah vardt. 9 Ocak 1905'ten beri en dehset verici katliam olan bu olay sanayi kesiminde yeni bir kaynasma ve huzursuzluk doneminin baslangici 0100. Partinin yeni faaliyetinin belirtilerinden biri, Petersburg'da yeni bir Bolsevik gazetenin, Pra\lda'nm Ctkardmaslydl; ilk sayisr 22 Nisan 1912'de yayirnlands, Bir baska belirti de, eylem alamna daha yakm olmak amaciyla, Lenin'in Paris'ten aynhp Avusturya Polonyasi'ndaki Krakov'a yerlesmesiydi. Sonraki iki yd boyunca Rusya'da siirekli artan gerilim, sadece Rusya ieinde devrirnci faaliyet imkanlanm ve ihtimalini artnrmakla kalmadr, ayru zamanda Bolsevikler ile Mensevikler arasmdaki bozusmayi da busbutun pekistirdi. Lenin'in Prag'da takmdigt otoriter tutum, partinin diger gruplanm Ofkelendirdi. Fakat hicbir ~ey onun bagnnsiz bir yol izlemekteki ka-

. 59. Bu konferanSla ahnan kanrlar bir bro§iir halinde (Vserassiiskaya Konferelltsiya Ros. Sots.-Dem. RlJb. Partii 1912 goda, (Paris, 1912) yayunlandl ve VKP (B) v Resolyulsiyak 'da 0941. c. 1, s.ln-91) yer aldt. Guvenlik tedbirlerinden dolayi, merkez komitesine se1iilen i1yelerin ve yedek iiyelerin listesini i~enniyordu. Fakat 1930'lu yillarm ba~b.nglctna kadar biiliin patti tarihlerinde birk~ isim de~ifikligi haric, a~en yer abnakladlT. 6m. N.Popov, ONilim! History of t~ COI1II1IWIist PlJrty of Soviet Unum (lng. ~ev., tarihi belirsiz, c. I, 5.274) lie Lenin, SOfilltlliYIJ, c. XV, s.65I-4, not 167.

60. Bir Onceki dipnotun sonunda belinilen kaynaklarda ve Krupskaya'nm MtMfJries of Lellin'inde, (Ing, eev. 1932. c. II s.79), Stalin'in "roplanudan kisa bir sure sonra" atand181 belinihnektedir. 1935'de yayimlanan resmi tarih (History of T~ COI1II1IWIisl Party of Soviet Union (Bols~lIiks), Ins. ~lI. 1939, s.141) onceki buliin kayulan hio;e sayank. Stalin ile Sverdlov'u konferansta rnerkez komitesine secilen (lyeler arasmda gostennekle ve resmi IUlaIlaklar da buDU iz.lemektedir.

1905 VB SONRASI 71

rarhlrgmi sarsmadi, Trocki, farkh egilimleri temsil ede~ bUtii.n R~ sosyal demokratlan, birligi saglarnak amaciyla AguslOs 1912de Viyana'da toplanuya cag.rdl. Fakat bu toplanu Bolsevikler'in suclamalanna ve a1ay~ hedef oldu, Oyle kit "A$ustos Blogu" Bolsevikler'e ~~~I: Men.~vlkIer, Trockistler ve daha onemsiz diger grup~ ?~~ ~~~~I ~.a .koabsyon heline geldi, Bu da Lenin ile Trocki arasmdaki iliskileri busbutUn bozrnaktan baska bir sonuc vermedi, Her ikisi de hicbir zaman A~ust~s konteransuu takip eden 18 ay boyunca birbirleri hakktnda sarfeuikleri kadar aglr ve

SlI~laylCI ifadeler kullanmamislardr. . .

1914 Birinci Dilnya Savasr'mn devrim tohurnlannm y~~~~me. ze~l~ hazulayacagi bekleniyordu, oysa savasm ilk etkisi, dev~mcl.lenn gore~~~~ son derece zorlasurmak ve sahip olduklan ge~i~meml~ bir .kay .orgutu dagumak oldu. Petersburg'da, Durna'daki Bolsevik ve Mensevik rnilletvekilleri savas kredilerinin kabul edilmesine ~I koymak amaclY~ til~ ~~sya Sosyal Demokrat t~i Partisi adma. y~YI~ladtklan ortak bl~ bildiride gecici olarak biraraya geldiler. HiikUmeun Ilk l~b, P~avda dahil hilkiirnet a1eyhtan gazeteleri kapatmak oldu. Bat! Avrupada bile, pr,opaganda OzgUrliigU sadece bir avuc taratsiz ulkeyle Stnu:hY~I. Avusturya da ~tuk~ ve hapse aulmakla tehdit edilen Lenin, lsvicre ye slgmdl ~e ~novyev.le

. bulusarak Bem'e yerlesti; bu da Bern'in kisa zamanda Bolsevizm m yoneum merkezi olarak tanmmasma yol acu

Partinin savasa karst tutumu tlstnne Lenin'in hie ~ii~~.esi y?~tu.

I907'deki Stutgard kongresinden beri II. Entemasyonal Lenin m etkisiyle sosyal demokratlara "kapitalist slll~f .tara~mdan uygulanan smif egemenliginin yikilmasim cabuklasurmak icm, bir savas durumunda, savasm sebep oldugu ekonomik ve siyasi krizden yararlamlmasnu'"! duy~ruyord~. Bau Avrupa sosyalistleri He sosyal demokratlannm ~guslOS 1_914 te tek bir viicud gibi, kendi milli hukumetlerini desteklemelen .. ihanetl~nn en ~tmer~ lisi oldu, fakat Lenin'in inancim sarsmadi bu. 5 EyIUl 1914 te .Bern e geI~ ve gelisinin ertesi gUnU, Bem'de toplayabildigi kileilk Bolsevik grupla bir toplanu yaparak onlara savasla ilgili tezlerini Okll~?:. "i~Ci simft ve Rusya'daki btnun halk kitleleri acismdan, 98f1tk monersisunn ve ~ulanrun yenilgisi ehveni ~er olacakur" diyor ve sosyal demokratlann sahip cikmalan gereken sloganlan sirahyordu bu tezlerde:

Sosyalist devrim icin: silahlarm diger Ulkelerdeld. Ucretli kole ~ kardeslere de!iI, bUIUn ulkelerin gerici ve burjuva hukumetlerine kaI§l.dogrultulmasl iyin. orduyu ve askeri harekat oyunlanru da hedef alan gene! bir propaganda.

61. Partinin savala karfl IUlumu V. bCllUmde incelenecektir.

72 lNSAN VB ARAC;

1905 VB SONRASI 73

Bu propagandanm her dilde yapilmasr icin bUtUn illkelerin ordulan i\-inde gizIi hucreler ve gruplar kunnanm kesin bir ~art oldugu, Aynm gozerrneksizin, biltiln illkelerdeki burjuvazinin ~ovenizmine ve vatanseverligine kar~1 kararh bir miicadele.62

killerle bir baska konferans icin bir araya gelen ve i~lerind; Kamenev'i~ ~e bulundugu diger bazi onder Bol:sevikler tutuklanarak 1915 l~ ~ru;l~da Slb.U:ya'ya sliriildiiler.M Duru~madaki sorgulamada Kamenev ve iki milletvek.dl, Lenin'in paninin savasta milli bir yenilgi icin ~~I~masml6ng6ren ~z1enne kattlmadlklanOl ileri ~iirdiHer.6S Fakat Bol:sevlkler kararslzitga du:serken. Rusya'daki Men:sevikler hemen hernen tiimtiyle da~ldl.ve savas kar~lsl.nda vatanseverce davramp "demokratik" reform taleplennde bulunan diger "ilericilerden" aytrdedilemez bir hale geldiler. . .'

.. Belli bash turn Bol~vikler'in Petrograd'dan -sav~ oncesinden ben

Sverdlov Stalin ve Orjonikidze'nin surgun cezalanm r.;ekmekte oldukl~Sibirya'ya siirtilmeleri Rusya'daki Bolsevik merkez orgutunun fulen parCalanmasma neden oldu. Merkez komitesinin "~usya burosu" denen kolu faaliyetini on sekiz ay durdurdu. 1916 bahan ya da y~Z1 boyun~ b~ buro ~liyapnikov adh parti cahsani ~fm~an tekrar faaliyete gecirildi; savas ba~langlcmda Paris'te yasayan ~ byapnikov. ,1915 ,B~m konferansma kanlmis ve daha soma parti yaymlannm Rusya ~a. gizlice sokulmasl~1 saglamak icin Lenin onu iskandinavya'ya gijndenm~u. Ora.~n Petrograd a donen ~liyapnikov, 0 tarihe kadar pek goze ~madlklan lei? baski ve takip alunda olmayan partili iki gencle, Zalutski ve M~lo~v la. (Molot?v,

I adi Skiriabin olan Kazanh'genc bir aydindi ve pam faaliyetme 1912 de ~:avda yazt kurulunda bru;laml~u) i~birli~i yaparak yeni bir "R~ya burosu" kurdu/" Fakat yapilacak pek az sey vardi, Birkac bUyUk merkezin yerel komiteleri gizli propaganda faaliyetine devam ediy?rl~l. ~unun!a bera~r, tsviere'deki merkez komitesi ile bagtannlar .kestnUh ve tlkeldl, ijzelhkl~ biittin savas boyunca Lenin tarafuldan dOZenslz arabklarla yaytml~~ paru gazetesi Sotsiai Demokrat ancak zaman zaman Rusya'ya ul~ablhyordu. Savas basmda Pravda kapauldl~ndan. partinin Rusya'da hir.; bir yaym orgam

kalmaml~U. .. " ",_I"

Bu arada Lenin tsvicre'de yazmaya devam ediyor, olup bitenleri gozniyor

ve bekliyordu. 1916'nm ba~langlCtnda 8em'den Ziiri~'e ~~t~; orada savas ytllarmda yazdffi~ bashca eseri Emperyalizm, Kapltahzmm En Y~ek A§amasl ir.;in gereken malzemeyi kolayca buld? .Sava~.ko~u~U?da itilaf devletleri tarafmdan M plana ~tkarllan ve partmm gijru~ birligine vararnadigi sorun ustune, mitleuerln kendi kaderlerini tayin ~ k~nus~da, sosyalistlerin tutumuna iliskin bircok yazi yazdr, 1916 Nisani nda Zim-

1915 Subau'nda Bern'de, aralannda Buharin, Krilenko, Piyatakov, Lenin ve Zinovyev'in de bulundugu ve sayica daha cok Bolsevigin kauldl~1 bir konferans aym dogrultuda ahnan bir dizi karar yayunladi." Fakat bunlar tecrit bir grup olarak kaldilar. Plehanov rnilli savunmanm reform icin gerekli bir baslangic oldugunu savunuyor, boylece II. Entemasyonal'e bagli sosyaI demokrat ya da i~~i partilerinin Lenin tarafmdan "sosyal ~venlilde" suclanan tutumlanndan farkh olmayan bir tutum takmiyordu: Mensevik gijrti~, Plehanov'un bu "Sag" tutumuyla, entemasyonalist oldugunu iliin eden ve "emperyalist savas"m kmanmasi konusunda Lenin'e kaulan Martov'un "Sol" tutumu arasmda yalpahyordu. Bununla beraber, Bolsevizm'le bu Sol Mensevizm arasmda temel bir fark vardr, Lenin, savasm Avrupa iilkelerinin tumunde, Rusya'nm burjuva devriminden dogrudan dogruya sosyalist devrime gecmesini saglayacak bir sosyalist devrimle sonuclanmasim bekliyorduo Martov ise, savasm miIIetlerin kendi kaderini tayin hakki temelinde, toprak ilhaki ve savas odenegi talep etmeyecek bir burjuva demokratik bansla sonuclanrnasun limit ediyordu; Rusya'da yaklasan devrimin burjuva niteligi hakJandaki lnceliksiz dogmayi kabul eden hicbir Mensevik'ten daha ileri bir tutum beklenemezdi. Hem Martov hem Lenin. savas aleyhtan entemasyonalist sosyalistlerin 1915 Eylulu'nde yaptiklan Unlii Zimmerwald ko~ferans)Da kanlrmsu. Aralanndaki fark, "Zimmerwald ~og-unlugu" ile "Zimrnerwald Solu" arasmdaki farktt.

Rusya'da Bolsevikler He Mensevikler arasmdaki isbirliginin ilk perdesinden sonra, olaylann ve g()rti~ farkhhklanmn baskrsi iki grubu yavas yavas birbirinden ayirdr; polis takibinden dolayi son derece smirlannus olmasma ragmen faaliyetini asia durdurmayan tist dtizeydeki gizli Bolsevik ijrgiit kendi. adma Call~U. 1914 EyitilU sonunda, Duma'daki bes Bolsevik milletvekili ve Rusya'mn ~e~itli bolgelerinden diger Bolsevik delegeler Finlandiya'da gizli bir konferans topladilar. Buniar, Lenin'in 24 AgustoS/6 EylUI 1914 tezlerinden esinlenerek htikOmeti ve savasr yeren -ashnda, biraz genel terimlerle y~plYOrdU bunu- bir karar aldilar. Bir ay sonra, Bolsevik milletve-

~2. Lenin: SOfj~tniyo. C. xvm, 8.44-6. B~ tezler dilreililip geli~tirilmi~ bir halde paru gazetesi So/sial Dtmoua(m 1 Kasim 1914 tarihli sayisinda bir makale halinde yayimlandr (A.S.t .• c. xvm, 8.61-6) ..

63. Lenin, SOfi~tniya, C. XVID, 8.124-8; Krupskaya, Memories 0/ unm. c. IT (lng, ~ev. 1932), 8.156-7.

64. E.Yaro8lavski, Istoriya VKP (8). c. m (1929). 8.2_20-3:

65. Lenin'in bu davrami! yennesi konusunda bkz: SOfl"en1ya. c. xvm, 8.129.

66. E.Yaroslavski. Istoriya VKP (8), C. m (1929). s.234-5.

74 lNSAN VE ARAy

merwald grubunun Kienthal'de yaprlan ikinci konferansma katrldr. Konferansm seyri sav~ a1~y~~1 sosyalistlerin tUlumunda sola hafif bir kayma olduAunu gl>stenr. ~~blydl, ~~at gercekte hi~bir gl>ru~ ve hedef birligi saglanamadl. Lenin m kend] inanclannm dog-rulug-una gliveni hilf azalmamisu. Fakat y~adlg-l hayaun cok monoton olusu ve eylemde bulunm~l~ .tn.lIcAnslzhgl iyimserligini biraz sarsiyordu. 1911 sonbahan boyunca gericiligin en karanhk am olarak gorunen noktada, Lenin, "sozde ban~lfl bur~uva p~ela~e?tarizmi yl>netiminin sona ermekte oldugunun ve yerini ~~Juv~. dlizemnl.YlklP .: ko~iln~st dlizeni kuracak olan, Marksist g5ril~ I~tnde ?egiltJenml~, egltIlml~ blr proletarya ilfin devrimci mtieadeleler donemine bl1aktlgmm"67 artan belietileeini g5riiyorou. Ocak 1917'de Isvicreli dinleyici~ee onunde yapllgi bir konusmada "biz yashlann (0 sirada 46 ya~l~daydl) ilerleyen devrimin kesin savaslanrn gl>recek kadar ya~.yabdeeeklerinden emin degilim"68 diyordu. Aradan ala hafta kadar ge.-;.~kten sonra Rusy.a'da devrim patlak vereceku, Kayglyla ve yorucu gl>ru~melerle gecen bir ayhk bekleyi~ten sonra Alman makamlannm razi olmasr (j~erine disanyla her tilrlii irtibau kesilmi~ bir vagonda Lenin, aralannda Zm?vye~, ~adek, Sokolnikov ve Safarov'un da bulundugu yirmi kadar Bolsevikle birhkte Almanya ve lsve.-;'i ge.-;erek@ 3 Nisan 1917'de Petro-

grad'a U~lI. .

BOLUMIV ~UBATTAN EKIM'EI

67. Lenin, So,illelliya, c. XV, s.265.

68. A.g.e., c. XIX, s.357.

. 69. GQrilimeler ve yolculukla ilgih belgelerin tamamj Fritz Planen'in Die Reise Le?'/IS dwch D~UlSC~~~ (larihi belir.siz,1925?) adh kitabmdayer altyor. $artlar, ilerde mandl1ili~ak lSlendlgl kadar dr~at~k ve. kOlU degildi. Bir Sure sonra, ~ok daha kalabahk?lr Rus g()~meD kafilesi, kt esas itibariyle Martov yonelimindeki

MeD~vtlder'den olUiUYordu, aym §anlar altmda aym yolculugu yapn. .

Romanov hanedarnm deviren 1917 Subat Devrimi, savasm neden oldugu yoksunluklarm ve odenen bedelin paylasunmda aclk~a gorulen esitsizligin cileden Iftkardlgl bir halkm kendiliginden isyamydi, Burjuvazinin ve devlet rnemurlanmn, otokratik hukumet sistemine, ozellikle Car'a ve onun damsmanlanna guvenini yitirmis bUyiik bir kesimi bu devrimi nos karsiladi ve bundan yararlandi, Gecici Hukurnet hallon bu kesiminden olustu. Devrimci partiler devrimin olusturulmasmda dogrudan bir rol oynamadslar, Boyle bir ~ey beklerniyorlardr ve ilk basta buna biraz sasular. De~ri~ sirasmda, Petrograd l~Ci Temsilcileri Sovyeti'nin kurulmasi, rnerkezi bir yonlendirme altmda olmayan i~Ci gruplann kendiliginden hareketinin sonucuydu, 1905 devrimi boyunca kisa fakat sanh bir rol oynamis Petersburg Sovyeti'nin yeniden dirilisiydi 00; Petrograd Sovyeti de, upki 1905 Petersburg Sovyeti gibi, fabrika iwileri tarafmdan secilmis parti dI~1 bir tx"glittii, Sosyalist Devrimciler (SD'ler), Mensevikler ve Bolsevikler, hepsi bu orguue temsil ediliyordu. Petrograd Sovyeti baslangicta hUkiimet olmak: istemedi; bunun nedeni kismen onderlerinin 0 zamana kadar Rusya'nm sosyalist devrim i~in degil, sadece burjuva devrimi icin olgunlasrms oldu~ gorii~line inanmis olmalan, kismen de kendini hnkumet olacak ~ ye~~h ve hukumet etmeye hazir hissetmemesiydi, Cok sonralan Lenm, Sovyet m tutumunu "devlet iktidanmn burjuvaziye ve onun Gecici Hukumeti'ne gomUla olarak terkedilmesi'<diye niteledi. Bununla beraber, her gun artan sayida iwi ve asker tarafmdan tarunmasJ Sovyet'e ken~ •. en.~ ~~ edilemeyecek bir otorite giicU verdi; bu, Subat Devrimi mn getirdigi ikili iktidar"m pratik ve hernen hemen rastlanusal temeli oldu. Hukumet yl>netimi, birbirlerine ~l takmdtklan tutwn1a rekabet ve i~birligi araSlnda

t. Bu hayati donemin tarihinin yanlmasma §iddetle gereksinim var: Res.mi belge!er dl,mda, Revolyuuiya 1917 gada: K~onika Sobilii (~§itli derlemeler ~alinde 6 cilt, 1923-30) paha bieilmez bir kaynak k.ttaPI!~_ nk elden yaztlm~i ba~ka. btr~~ malzeme var; ozellikle kendi g6rii§leri a~lsmdan, Milyukov'un partak denemesi Istoriya Vloroy

Russkoy RevolYUlsii (Sofya, 1921) ve T~i'nin Rus Devrim Tori~i. .

2. Lenin SOfinelliya, c. XX, s.1l4. V.C;emov, The Great Russia» Revolul.lOll (Ing, ~ev., New York, 1936), s.99-109'da benzer bit tahli1 vennektedir.

76 lNSAN VE ARAC;

yalpalayan iki orgut taratmdan, Car hilkilmetinin yasal halefi olan ve dl~ illkelerce de oyle tamnan Gecici Hilkiimet ve kendiliginden olustugu icin devrimci bir nitelik tasiyan t~ci Temsilcileri Sovyeti tarafmdan gercekI~liriliyordu. Petrograd Sovyeti'nin ardmdan Moskova'da, diger buyuk kentlerde ve bir sure sonra bazi kirsal bolgelerde Sovyetler kuruldu ve bu olgu, Mart 1917 sonunda Sovyetler'in ilk "Turn R usya Konferansi "nm yapilmasma yol acn,

Baslangrcta, Rusya Sosyal Demokrat t~~i Partisi'nin iki fraksiyonu icinde Subat Devrimi'nden daha kazanch Ctkan Mensevikler oldu. Tipki 1905'teki gibi, anayasal bir hilkilm~t vaadi Mensevikler'in programlanrn hakh cikarmrs gorilndilgilnden, onlara Bolsevikler'den cok daha fazla bir Ustilnlilk sagladr. Burjuva kapitalizmi butun imkanlanni tuketinceye ve sosyalist devrim yolu acilmcaya kadar saygm Marksistler'in elestirel destegine sahip bir burjuva devrimci rejim; iste Mensevikler'in, devrim silrecinin ilk asamasi icin cizdiklen tabla tam da buydu. Gercekte, burjuva hukurnetiyle proleter "yasal muhalefet" arasmda anayasal bir ortakhk olarak kabul edilen "ikili iktidar", asrl olarak Mensevik bakis a<;lsmdan kaynaklarnyordu. Mensevikler icin can sikic. nokta savas karsismdaki tutumlanydr, cOnkil kendi aralannda goril~ birligine vararmyorlardr. Ancak, hangi yollara ve araclara basvurulacaguun aynnulanna girmeksizin, savasa son vermek amaciyla burjuva hukurnet ilzerinde baski kurmaktan ibaret bir polilika, 0 an ie!n tilm gereksinimleri karsilar gorunuyordu, Mensevikler Petrograd Sovyeti icinde hizla USliln bir duruma gectiler; Gurcu Mensevik Cekidze Sovyet'in ilk baskani oldu. Mensevikler'in bashca rakipleri Sosyalist Devrirnciler'di. "t~ci Temsilcileri SovyetJeri"nin, "t~i ve Asker Temsilcileri Sovyetleri"ne don~mesi cok uzun bir zaman gerektirmedi; ordular cozUle:rek, bans ve toprak isteyen, kendi ozlemlerinin gerceklesmesi icin koylil devriminin geleneksel partisi Sosyalist Devrimciler'e guvenen mlicadeleci kOylU kitleler haline gelirken dogaI olarak Sosyalist Devrimciler'in yrldizr

yi.ikselmeye devam ediyordu. .

Bolsevikler en az kazanch ~Ikml~ gornnuyorlardr. Devrim birdenbire basnrdigr i~in. Bolsevikler'in politikasmm saptanmasr, sadece lsvicre'deki partimerkezinden degil, Sibirya'nm C~itli yerlerine sllti.ilmii~ diger deneyimli para onderlerinden de ayn dil~mu~ -ikisi gene ve tecrilbesiz- ile kisinin eline kalrmsu, GUr; bir durumdu bu. Sir yandan, Lenin'in 1914 tezlerinin ve 0 tarihten beri yazdtgl her ~eyin etkisinde kaldiklanndan, i~ savasi ve milli bozgunculugu savunarak orlaitgl ayaga kaldiran (Bolsevikler'in bireogu taratmdan bile h~~ karsrlanmadrgi bilinen) bir politikaya bel

~UBAT'TAN EKlM'E 77 baglaml~ardt. Ole yandan, 1905 tarihli parti karan, demokratik devrimin sonucu ·olarak bir gecici huklimet kurulmasuu goz onnnde tutarak, Bolsevikler'in boyle bir hilkUmetle isbirlig! yapmasmm, "her tUrlii ~I devrirnci girisimle amaasizca rnucadele edilmesi ve i~i simfinm bagrmsiz cikarlannm savunulmasi bakimmdan" uygun karsnanabilecegin! kabul etmisti.' Merkez komitesi Rusya burosu temsilcileri Sliyapnikov, Zalutski ve Molotov, sadece bunlann verdigi esinle 26 Subat 1917'de, el Ham seklinde yayimlanan bir pani manifestosu kaleme aldtlar. Bu manifesto, iki gun soma, Petrograd Sovyeti'nin yaym orgaru Izvestiya'mn ilk sayismm eki olarak yayunlandi,"

Butun olup bitenler goz Onilnde tutulursa, ovguye deger bir cabaydi bu.

Henilz bir gecici hukumet ilan edilmedigi icin, boyle bir hilkilmetle olan iliskilerin tammlanmasi sorunu da ortaya aulmarmsu. Manifesto, cumhuriyeti kuracak ve i~ gtinilnUn sekiz saate indirilmesi, biiyUk topraklarm kamulasunlmasi, gizli oya dayanan genel seeimlerle bir kurucu meclisin toplanmasi, yiyecek maddeleri stoklarmm halka dagmlmasi gibi demokratik reformlan uygulayacak ve "butun dunya halklanmn kendi somuruculerine ve efendilerine ~I. devrimci bir milcadeieye girismesi.i.somurge halklanna reva gorulen kanh kiyuna son verilmesi icin, savas halindeki illkelerin proletaryasi ile gOril~melere baslayacak" bir "gecici devrimci hukumet" kurulmasi icin j~i sirufma ve devrim ordusuna cagnda bulunuyordu. Fabrika i~ilerinden ve isyanci ordu birliklerinden, bu gecici devrimci hilkilmet icin temsilcilerini secrneleri isteniyordu. Bildiri, "devrimin kizil bayragiru", "dernokratik cumhuriyeti", "devrimci i~i suufim", "d~vrimci halki ve isyanci orduyu" selamlayarak son buluyordu, 0 sirada lsvicre'de, Rusya'ya yapacagi yolculugun bazirhklan icinde olan ve bu manitestonun Alman basmmda yayimlannus bOlilmlerini okuyan Lenin, "merkez komitesinin, bans yolunun savas halindeki butnn illkelerin proleterleri ile kurulacak iliskilerden gectigini" vurgulayan "bu tamamen dogru g~iinil" son derece "onemli ve giincel" diye nitelendirdi/

. Suhat Devrimi -insan gucu eksiklig! dismda-> patti gazetesinin yeniden yayimlanmasuu engelleyen bunm gil~liikleri cozllmlem4ti. Pravda 5 Mart 1917'de yeniden yaytmlandJ; yazt kurulunda merkez komitesi uyesi 0- iarak baslica sorumlu Molotov ile 0 donemde, zihinsel yeteneklerinden COk, koylti kokenli bir parti iiyesi olarak prestijine onern verilen Kalinin (daha

3. Bkz, i.54.

4. Melin icin bkz, Lenin. SOfineniya. c. XX, s.600·1 ve A.g.e., c. XX, s.634. S. Metin i~in bkz. A.g.t'. c. XX, 5.31.

78 INSAN VE ARAC;

~UBATTAN EK1M'E 79

soma da boyle degerlendirildi) ve 1912'de Pravda'da \ID1~ml~hgtmn dt~lnda, hakkmda pek az ~y bilinen Eremeev yer ahyordu,s Pravda'mn ilk sayrsi par8SIZ da~llddt. ikinci saYll00.000 satu,? Yeni Pravda'nm ilk yedi sayismda aciklanan gorusler, ana hatlan itibariyle, parti manifestosundaki goruslerdi: rnevcut geclci hilktimet, "kapitalistlerin ve buyuk toprak sahiplerinin" hukumeti diye yeriliyor ve "demokratik bir cumhuriyet" kurmak icin Sovyet'in bir kurucu meclisi toplanuya 93gmn8S1 gerektigi belirtiliyordu. Pravda, 10 Man 1917'de Rusya burosunun savas ilslline bir karanm yayimladr, Acikca milli bozgunculugun sozunu etmemekle beraber bu karar, egemen sl.R1~arlR boyundurugu altmdaki halklann kurtulusu ve emperyalist savasm bir l~ savasa d5nll$tUrlilmesi i~in cagnda bulunuyordu. Aneak karar eski hatalardanarmrrus degildi, Bu karann yer aldlgI say Ida Olminski'nin bir makalesi yayrmlanrmsu. Makale $U sonuclan cikaruyordu:

[Bu~juval devrim tamru:nlanml~ degil hentiz, "Birlikte vurusmak" slogam doneminde yasiyoruz. Parti sorunlan, her partinin kendisini ilgilendirir; ama

ortak dava ugruna hep birlikte milcadele etmeliyiz, '

11k kez yasal bir kimlige kavustugu icin bircok yeni tiyeyi kendi saflanna' ceken ve ~trUCI bir go~ r;e$itliligi iceren Petrograd yerel parti komitesinin yeniden faaliyete gecmesiyle birlikte karmasik bir durum ortaya cikn, Genellikle Petrograd komitesi, Rusya burosundan daha Sag'daydr, 5 Marl 1917'de gene Molotov, bUroyu temsilen oturumlardan birine kanldigmda, Gecici Hillctimeti karst devrimci olmakla suclayan ve onun yerine demokratik bir devrim prograrmm uygulayabilecek bir hiikUmetin gelmesini oneren bir karar rnetni sundu. Fakat "proletaryanm ve halkm genis demokratik kesiminin ~lkar1anna uygun hareket euigi" surece Gecici HUkUmet'e karst cikilmamasr ile ilgili bir metni kabul eden kornite cogunlugunu ikna et-

meyi basaramadi.t .

Zaten karmasrk olan durum, Sibirya'dan donen Kamenev, Stalin ve Muranov'un 13 Man 1917'de +Pravda'tun yedinci sayismm yayrmlandigi glin- Petrograd'a gelisleriyle busbutun kansu. Kamenev'in uzun bir yazarhk deneyimi vardi ve 1912 Prag konferansi tarafmdan parti merkez yaym organmm -0 strada bu Rabo,aya Gazeta'ydI- yazi isleri mudurlugtme atanrmsn: 1912'den beri parti merkez komitesi liyesi olan Stalin, Petro-

grad'da, partinin bas orgutleyicisi sifauyla Sliyapnikov'un yerini aldi, Muranov, Dorduncu Duma'daki Bolsevik milletvekillerinden biriydi, Vaktiyle ilCil de, eski Prawia'da cahsnuslardr,? Bunlar, Sliyapnikov'un ve gene meslekdaslannm yetkilerine derhal son verdiler, 15 Mart 1917 tarihli Pravda, Muranov'un gazetenin yoneticiligine atandiguu ve Stalin He Kamenev'in yazr kuruluna katildrklanm duyurdu, Yazi kurulunun eski uyeleri, sozurn ona gorevlerine devam ediyorlardi, fakat ntlfuzlan ve yetkileri kisnlannus olarak.

Bu de~i$ikiikler zor kosullar icinde gorevlerini hskkiyla yerine getirmis olan gecici yoneticiler icin ne Kadar can sikici olursa olsun'? dogald; ve eger yeni gelenler gazetenin politikasmda tarusma g5Hirilr bir deg:i$iklik yapmanns olsalardi pek az.ilgi uyandiracaku, Stalin'in 14 Man 1917 tarihli Pravda'da yayimlanan krsa bir makalesi, soyledigi seyden 0'k soylemedigi seyler bakunmdan ilgincti, Stalin iscileri, koyluleri, askerleri, "Rusya devrim guclerinin birlik ve iktidannm orgutleri olan" Sovyetler'e kaulmaya cagmyor, fakat ne Gecici Hukumet'e, ne savasa deginiyordu; "elde edilen basanlan, eski iktidarlara kesinlikle son verilmesi ve Rus devriminin ileri goturulmesi ugruna savunmak"" icin yapngr ihtiyath cagn, basa gecmeyi savunan Bolsevik goruse degil, daha eok burjuvaziyi arkadao iteklemeyi oneren Mensevik goruse yaklasiyordu. Pravda'mn, ertesi gun yayunlanan ve yazi kurulunda yaprlan degisiklikleri haber veren sayismm bas sayfasmda Petrograd Sovyeti'nin "Biililn Dilnya Halklanna" bashkh bir bildirisi yer ahyordu. Bildiride, "5zgilrlilgtimilzil ydmadan savunacagiz" ve "Rus devrimi saldirganlann stmgnlerine boyun egmeyecektir'?! diye belirtiliyor, ardtndan Kamenev'in bir makalesi geliyordu:

Bir ordu bir baska ordu ile sava§t1g1' zaman, bu ordulardan birine silahlarnu birakip evine donrnesini onermekten daha ahmakca bir politika olamaz, Ozgur bir halkm nefretle reddedecegi bir kolelik politikasidrr bu, bir barl~ politikasi degil.

6. A.~liyapnikov, SeWUladlsaryi God, c. n (1924), $.178.

7. A,g,e., c. n, $.1l4.

8. Pervyi LegaJ'niyi PK BoI'tevikov (1927), &.18-19. C;ar hukumeti tarafmdan 1914'le "soven bir niyetle" yapllmll ad degilikligini kabul etmeyen patti komiiesi, Petersburg adim kullanmayr surdurdu (A.g.e., &.5).

9. N.Popov'a gOre, (Oulline History of lhe CommUllisl Party of lhe Sovie: Union. (Ing. cev., tarihsiz) c. I, 5.277) ii<yii de 1912'nin )'an kurulu iiyeleriydi. Stalin ilk saYlO1D hazirlanmasmda ~ah,1l (Stalin,' SOfineniya, c. V, s.130) ve gazeteninyaYlmlandlgl giln, 22 Nisan 1912'de IUluklandl. Kamenev, Pravda'YI y6netmek iizere 1914 basmda Petersburg'a gooderilmi,ti (Krupskaya, Memories of Lenin, c. II (lng.

~v., 1932), 5.126) ,

10. ~Iiyapnikov aslmda degerlt o1an amlannda bak:5lZhga ugrad~l duygusunu ~lga vurdu; Molotov ise sesini ~lkalDladl ~eslek hayau boyunca, ona daima bilyiik yardum dokunan bir ahskanhku bu.

11. Stalin, SOfineniya, c. III, s.I·3.

IZ. A.~liyapnikov'un, Semnadlsalyi God (1924), c. n, 5.291 adh eserinde tekrar yayimland I.

80 lNSAN VE ARA.;'

~UBAT'TAN EKlM'E 81

bzgUr bit halk, "kursuna kursunla, mermiye mermiyle" karsihk verebilirdi ancak. Milli savunmaya bu kayusiz ~IZ baglihk, Kamenev'in iki yil once durusma sirasmda, Lenin'in tutumuna kanlmadrgma iliskin sozlerini aclk~ dogruluyordu.!'

Bu noktada basvurabitecegirniz tek kaynak olan ~Iiyapnikov'a gore, Pravda'da yapilan yeni degisiklik, Bolsevik fabrika j~r;ileti arasinda saskmhk yaratu: bunun uzerine btironun, Petrograd komitesinin ve Sibirya'dan donen surgunlerin temsil edildigi bit toplanti yapildr, Tarnsmalar boyunca Stalin ve Muranov, "genel karara uyan ve orgut icinde 'thmh bir tutumu' benimseyen"14 Kamenev'in goruslerine kattlmaddar. Tarusma bir uzlasmadan cok, bir cikmazla sonuclanmisa benziyordu. Gercekte Pravda, milli savunrna siyasetini Karnenev'in makalesi kadar a91k9a destekleyen makaleler yayimlamamakla beraber, Gecici Hukurnet'e ya da onun savas politikasma dogrudan dogruya Meum etmekten de ~lIUyOrdU.1S Daha yash ve daha ihtiyath bir yazr kurulu, Pravda'nm ilk sayilarmdaki ciiretli anlganhgi dizginlemis ve daha temkinli bir konuma cekilmisti. Birinci Tum Rusya Sovyetleri konferansmda izlenmesi gereken siyasi tutumu saptamak uzere Mart 1917 sonunda yapilan bir parti konferansmda Stalin'in "G~id Hukumet'in, ancak i~i snufmm ve devrimci kOyliiliigiin taleplerini yerine getirdigi olcude desteklenmesine" iliskin onerisi, Sovyetler konferansmda Mensevik 90gunlugun kabul euigi oneriden Ozii baktmmdan pet az farklrydi ve milli "savunmacrhga" kar~l olan Mensevikler'le birlesmenin, "Zimmerwald-Kienthal'da kararlasunlan politika dogrultusunda" murnkun oldugunu dile getiren Stalin'in gOrii~{jne r;ogu Bolsevik kauhyordu."

Bundan yedi yih askiri bir zaman gectikten sonra, Trocki ile olan anlasmazhgmm en ust noktasmda Stalin, 0 donemdeki hatasuu itiraf edi-

yordu. Stalin parunin, Sovyetler ile G~ici. HUkUmet ~S1nd.aki yakm iliskiden dolayi ne Gecici Hukumet'i devirrneye yonelik bir er1elll:e girisebildigini, ne de onu destekleyebildigini, 9~nkU emperyalist bir hukumet oldugunu belirltikten sonra, ~llyle devam ediyordu:

Parti, bans sorununda Sovyetler'in G~ici Hukurnet uzerinde bit ~~~.I ~.I.itikasi uygulamasmi fogunlukla kabul ett~, fakat p~le~arya ve koYl~lilgun diktarorlugune ili~kin eski slogandan yern slog ana, iktidar Sovyerler e. ~loganma gecilmesi icin hemen bir karar almadi, Bu ya~~m yamalak. pol.lt~k~~ Sovyetler'e, somut bans sorunlannda Gefici. Hukumet m e~~ryahst ozunu meydana cikarmasim ve boylece, o~lada~l. sorunlan bu ozden armdrrabiimesine [mat venneyi amaclayan bir politikaydr, Fakat son ~erece y~h~ bir tutumdu bu. yilnkU pasifist hayaller besliyor, ~a~unmaClhgm ekrnegme yag suruyor ve kitlelerin devri~ci ayaklanmasl.m gl~hyordu. Bu yanhs tut~mu diger partili yoldaslarla birlikte ben de benirnsedim ve bundan ancak NIsan ortalarmda Lenin'in tezlerini kabul edince tamamen kurruldum.!?

lnandinci olmaktan uzak bit kanrtur bu ve aslmda tam bir kafa kan~lkhhgmlR sonucu olan bir seyi iyi niyetlilige yormakur, Fakat Petrograd'da 1917 Marti boyunca tutarh bir Bolsevik politika ol~t~~ay.a cahsan bu insanlan anlayisla karsilarnak mtimktindUr. Rus deVf1l~.I~~n bl.r burjuva devriminden baska bir sey olmadrgi ve olamayacagi gornsunu henuz hie kimse tarusrmyordu.Politikarnn mutlaka ayak u~durm~1 gen~ken somut ve kabul gormus ogreti buydu iste, ~{jpheslz, burjuva bit hukumet olan Gecici Huklimet'i hemen reddetmek ya da iktidann esas itibariyle proleterlerden olusan Sovyetler'e gecmesini istemek, hele "demokratik' bir bans arayisuu kmayarak i9 savasi ve milli bozgunculugu saghk vermek icin bu cerceve icinde inandmci bir sebep bulmak gUr;lti. lmkansrzi denemeye kalkismaku bu. ~a~lRhkla bakan taraftarlarmm g6zJeri 5nUnde bu cerceveyi ktrmak Lenin'e dti~yordu.

Lenin'in 3 Nisan 1917 aksami Petrograd Finlandiya ganna gelisi en az dort g5rgii tamgl tarafmdan anlaulmaktadir." Merkez komitesi Rusya

13. Bkz. $.73; Lenin, S09jnenjya, c. XX, s.60J-2'de bulunmaktadrr . . 14. A.,sliyapnikov, Semnadlsatyi God, c. II (1924), s.185.

15. YaZl kurulunun diger ilyeleri He Kamenev arasmdaki fark, onlarm Gecici Hiikilmel'i ne onaylayan ne de kaql ~Ikan tarafsiz bir unum takanmalanydr; oysa Kamenev, bu uaumun "imkinsu:" oldugunu soyluyor ve hOkilmetin a~lkr;.a desteklenmesini istiyordu (Pervyi Legal'niyi - PK Bol'§evikov (1927) s.SO'deki konusmasma bakimz).

16. Tum Rusya Sovyederi konferanstndaki tarusrnalar ~liyapnikov tarafmdan anlanlrlll~ ve konferans kararlan kitabmda yer almisnr (SemMd/salyi G~,. c. III (1927), s.211-49 ve A.g.e., c. III, s.360-74). Parti kooferansimn tutanaklan hicbir zaman resmen yaYlffilanmamt~lIr. Fakat Trocki'nin 1925'te Zino~ev ve Kamenev'den ~Ide eltigi ve SlalinskiJya Slwla Falsijikatsil"de (Stalin'in Tahnfat~lhk Okulu, Berlin, I ~3.2, s.225-90) yaytmladtgl kismen eksik tutanaklann dogrolui!:undan ~iiphe etmek l~m h~bir sebep yoktur. Toplanuda ana. raporu sunmu~ olan Stalin'jn aortkiamasl ile ilgili almblar i~in bkz. A.g.c" s.23S, 265-6.

17. Stalin, Socineniya, c. VI, s.333-4.

18.1zl'esliya,S Nisan 1917; A.,sliyapnikov, Semnod/salyi God, c. III (1927), s.257- 9' Raskolnikov Proletarskaya Revolyutsiya, No. 13, 1923, s.220-6; N.Suhanov, Zapiski 0 Revo/;u1sii, (Berlin, 1922), c. III, s.14·15 .. ~!i~apnikov'u_n anlat~lklannda, karsilarna t5reninin duzenlenisinde bashca rol~ ke~dtslnm oynadiguu ~hnmek. v~ Karnenev'i dl~lamak istedigi gorillilyor; Raskoln.lkov_.l~e ~s1mda sl~an bir Bol§evlk~l. Suhanov eok geveze olmasma ragmen, Mensevik egliimh parlak bir yaurdl ve devrimin dl~a~an g5riinii~iinii en canh ve aynnuh bit ~ekilde anlaumsu. Krupskaya, Memories of Lenin'de, c. II (lng. ~ev., 1932), 5.211, Belcostrov'daki karsrlamayr anlatu.

82 INSAN VE ARA<;

~UBATTANEKlM'E 83

burosunu temsil eden Sliyapnikov yonetimindeki bir grup, Beloostrov'da (Petrograd'dan onceki son istasyon) Lenin'i karsiladt. Lenin trende, Sliyapnikov'a "patti sorunlan hakkmda ... Pravda'da milli savunmaya d5· nusun sebepleri hakkmda, su ya da bu yoldasm tutumu hakkmda" sorular yagdirdi. Lenin'i, Petrograd'a gelisinde merkez komitesi ve Petrograd patti kornitesi Uyeleriyle Pravda yazt kurulu karsrladi. Aralannda Kamenev de vardt. Lenin, "Pravda'ya su sualar yazdlk1anmz nedir oyle? MakaleJerinizden bazilanm gorduk, actk sOyleyeyim, hakkimzda iyi seyler konusmadik" diye tath tath azarladi Karnenev'i, Aleksandra Kollontay'm sundugu cicek buketini Lenin nasrl tasiyacagm; bilemedi ve grup, onceden imparatorluk bekleme salonu olan yere dogru ilerledi. Lenin orada, Petrograd Sovyeti baskani Cekidze tarafmdan resmi olarak karsrlandi, Cekidze, "devrimimizi" sa· vunmak icin "btitlln demok:rasi saflanmn siklasugmi" gormek umudunu, dikkatlice secilmis birkac climleyle dile getirdi. Lenin, disarda bekleyen kalabaliga seslenmek icin partili gruptan biraz uzaklasti: "Sevgili yoldaslar, askerler, denizciler ve i~iler," sahsnuzda "muzaffer Rus devrimini selamhyorum" diyen Lenin, "emperyalist yagma ve talan savasr'rnn bUti.in Avrupa'da i~ savasm ~1anglCI oldugunu belirterek sozlerini ~5yle tamamladr

Bugun degilse yann; tiim Avrupa emperyalizminin yokmesi her an beklenebilir. Sizler tarafmdln gerceklestirilen Rus devrimi, bu sureci baslatti ve yeni bir devrin baslangrci oldu, Yasasm dtmya sosyalist devrimi.P

Suhanov'un belirttigi gibi, Cekidze'nin konusmasma bir eevap degildi bu. "Rus devrimi'nin, destekleyen ya da bizzat icinde yer alan herkesin kavradigr 'icerigi'ne" de uygun dusrnemisti bu konusma. Lenin konusmustu ve ilk sozleri burjuva devrimine degil, sosyalist devrime iliskin olmustu,

Gar meydanmda Bolsevikler'in bir kitle gosterisiyle kar~r1adlit Lenin. parti bayragmm dalgalandigi, gosterinin basmr ceken zirhh bir arabanm iqinde ayakta duruyordu. Coskun kalabahga ayru seyleri soyledi -ve aym gunun aksami parti genel merkezinde partili dinleyiciler onunde iki saat boyunca konustu, Bu sozler karsismda, diger parti onderlerinin gittikce artan saskmhguu bir gorgu lamgt on ytl soma ~Oyle anlatrmsurt :'

Vladimir liyir; gelecek ve merkez komitesinin Rusya bttrosunu, ozellikle, Gecici Hukumet'e karsi uzlasmaz, dil~manca bir tutum alnus olan yol~ Molotov'u uyaracakn. Beklenen buydu. Oysa tam tersi oldu. Herkesin iyinde Ilyic'e en yakm dll¥,nin Molotov oldugu g6riildU.20

•

Ertesi gUn Lenin'in kiz kardesinin evinde ve Pravda'nm yaym merkezinde

baska tarusrnalar oldu"; Lenin Ogleden sonra Sovyet'in otururnlanrun yapildrgr Tauride saraymda, Bolsevikler, Mensevikler ve bagtmslzlardan olusan sosyal demokrat bir topluluk onunde konosur, GO~lerini ozetledigi unlu Nisan Tezleri'ni bu vesileyle okudu ilk kez. Bogdanov, "Sayiklama, bir delinin sayiklamalan bu" diye bagirarak Lenin'in konusmasuu kesti; eski bir Bolsevik olan Goldenberg, "Lenin. otuz yildan beri bos olan Avrupa tahuna, Bakunin'in tahuna, adayhgim koyuyor" dedi; kisa bir sure soma Bol sevikler'e kautacak olan I zvestiya bas yazan S teklov, Lenin'in konusrnasmm "soyut sozlerden" ibaret oldugunu, Rusya'daki durumu Ogrenince bunlardan kisa zamanda vazgececegini soyledi. Lenin'in konusmasma her yandan elestiriler yagtyordu, konusmayi sadece Kollontay savundu; Lenin cevap hakkim kullanmadan salonu terketti." Ayru akssm, Bolsevik yoneticiler onunde tezlermi tekrar okudu ve bir kez daha yapayalmz kaldrgrm gBrdU.23 Bugunkii Devrimde Proletaryantn Gorevleri bashkli tezler, Pravda'om 7 Nisan 1917 tarihli sayismda yayunlandi."

Lenin'in tavnmn kilitnoktasi ikinci tezdeydi:

Rusya'da ~u anki hareketin en temel 6zelligi, proletaryamn bilinc ve 6rgOtienme dozeyinin yetersizligi sonucu devrimin, iktidara burjuvazinin gelmesi ile sonuclanan birinci asamasmdan, iktidan proletarya ve koylOliigiin en yoksul kesiminin eline verecek ikincl a§ama'ya ge~j§ olmasidir.

Bundan r,;tkan negatif sonuc, Gecici Hillctimel'in ve savasa verdigi destegin reddedilmesi ve "bu hukumetin, kapitalistlerin hukumetinin, emperyalist olrnayi btrakmasuu" isteyen aptalca talebin terkedilmesiydi. Pozitif sonuc ise, kitlelere "l~i Temsilcileri Sovyetleri'ninmii.mkUn olan tek devrimci hukumet bicimi oldugu'lnun aciklanmasrydi. Sovyet "burjuvazinin etki-

Raskolnikov ve Zalejski (Prolelarshlya Revolywiya, No. 13. 1923. s.155). Kollontay'm kar~ilayanlar araslilda bu lund ugunu beli rtmislerdir, 11k tutanaklarm herhangi birinde, yolculan kallilayanlar arasmda ~liyapnikov, Kamenev ve Kollontay'dan bajka tlnmml' Bolsevikler'den birinin ad, geememektedir.

19. yekidze'nin konujmasr 5 Nisan 1911'de /zvesliya'da yaYlmlandl. Lenin'in koeusmasi ise verilmedi, bu da, Lenin'in, c;:ekidze'den sonra degil, Once konUJtulunu dii~ijndiirilyor.

20. Proletarskaya Revolyutsiya, No.4 (63). (1927), s.157.

21. A.$liyapnikov, SemlltuUsalyi God, c. m (1927), s.264.

22. N.Suhanov, Zapiski 0 Revolyulsii (Berlin. 1922), c. m. s.28-42; Aynea bkz.

Lenin, S~i,.elliya, e. XX. s.99. . .

23. N.Suhanov, Zapiski 0 Rtvolyutsii (Berlin, 1922), e. Ill, s.49-51; Lenin'in bu konudaki gozlemleriyle notlan korunmus ve SOfilleniya'da (c. XX, 1.76-83) yer alrmsur,

'24. A.g.t., c. XX, s.87-9O.

S4 tNSAN VB ARA<;

$UBAT'TAN EKlM'E 85

25. Lenin'in toplu eserlerinde tekrar basilrmsnr; So~inenjya, c. XX, s.6()7-8.

26. Pervyi Legal'niyi PK Bol'sevikov (1927), s 83-8.

ve ikincisi ancak. birkac ay sonra yayimlanabilen iki kitapcikta goruslerini geli~tiriyordu_

Lenin'in tahliline gore, "ikili iktidar" birbirinden ayn Uti hiik~m~t

seklinde ortaya 9Ik1y<!rdu: Gecici Hilk?'Ret bur~u.va:zin~n hil!,-~~~dl; Sovyetler ise, "proletarya ve (asker uniformasi 19mdeki) kBylu~e~. tarafmdan kurulmus bir diktailirlilklii. Madem ki iktidar bir kes'bu ikili otoriteye devredilmisti, gerekli bilti.in burjuva dem~kratik r:forml~ h~niiz gerceklestirilmemis de olsa, "sadece bu ()I9Ude olrnak uzere, burjuva devriminin ya da burjuva demokratik de~~in tamaml.anm_l~ o~d~g~ dogruydu; "proletarya ve kByliililgi.in devn~c.1 demo~at.lk dl~tat?rl.Ug~

. geryekle~tirilmi~ti". Lenin bir dipnotunda ihtiyath bir dille, belirli .b~ tarzda ve belirli bir dereceye kadar?" diye ekliyordu. Durumun ozellig], Gecici Htikilmet'in burjuva iktidart He SovyetJer'in (fiili ?egilse bi~e po~ tansiyel) devrimci diktatorlugunun "ic ige gC9mi~" (Lenin, bu kelirneyi bircok kez kullanmrsur) olmasrydi. Gelecek, burjuvaziyle prol:tary~~n koyli.i kitleler i9·in milcadelesine bagh olacaku." ~u ~~ •. burjuvazi de koyluluk arasmdaki" sImI isbirligi olgusu belirleyiciydi: Sovyet~e~, Mensevik gorus tarafmdan da kabul edildigi gibi, "burjuv~ hukurnetinin bir eklentisi" idi henuz. Ama eger koyliililk topraklan kendi hesabina ele gecirirse (bun un smifsal t~ri~l.erle. a~lam~, kll~.IU~Ug~n b~rjuv~iden aynhp devrimciproletarya lie ittifak icine girmesi; siyasi terimler de anlamiysa Bolsevikler'in Sovyetler'de 90gunlugu saglarnasldtr) "0 zaman bu, burj~va demokratik devrirnin yeni bir asamasi olacaktr'P', Lenin'i~ ileri sUrdligii bu gi.i91i.i onerme, laf yanda kesip, ao;tk9a soylernese de bu: kez daha sosyalizme gecisi ima ediyordu. Gecici HiikUmet'in ~~V.~I~~l talebini hlill olgunla~maml~ bir slogan olarak goruyor, fakat iktl.l ~t~dar"m iki karnptan birinin zateri ile sonm;:~at_lacak m"iic~delede ge~l~~ b~ asarnadan baska bir sey olamayacagmt behmyord.u. Brr d:vlett~.iki .ik~dar bir arada varolamazdr" t~birligi konusundakt Mensevik gOOi~ hicbir sonuc vermeyecekti. Sovyetler, er gC9 ya Gecici Hukumet'i devirecekler ya

da kendileri yok olup gidecekti, . .

Petrograd parti konferansi TUm Rusya parti konferansmm bir tur genel

provasr gibiydi, Byle ki sorunlar aym taraflarca Once kncuk, sonra daha

27. Lenin SOfil1elliya, c. XX. 5.94. 28. A.g.e., c. XX, s.IOO-I. . . 29. Lenin' bidr:a~ ay soma §oyle yanyordu: "KOyliiliigu. i§~i smifuun sosyahzme nu gotUrecegi, yoksa liberal burjuvuinin kapitalizm ile. m~ uzla~tlracagt sorunu, R~,s, ya'mn 5iyasi tarihi boyunca hep Illru~ilim,tJr, son yuml ydda yapdan da budur. (A.g.e •• c. XXI, 5.109-10.)

30. A.g.e., c. XX. s.I02-3. 31. A.g.e., c. XX, 5.114.

sinde kaJwp" surece, yani Bolsevik olmayan bir 90gunlugu iyerdigi surece, bu kitleleri egnme 9311~asl partinin bashca goreviydi, Ancak amac aciku:

Parlamenter bir cumhuriyet degil -4~i Ternsilcileri Sovyetleri'nden sonra tekrar buna donrnek bir adim geri atmak: olurdu- butun tllkede, tabandan tavana yUkselen bir I§~i. Yoksul Koylu ve K6ylO Temsilcileri Sovyetleri'nin cumhuriyeti.

Lenin kitlelerin egitilrnesi sayesinde, Bolsevikler'in Sovyet'te 90gunlugu saglawgl anm, devrirnin ikinci asamasma, sosyalist asamaya ge9i~ ant olacagmi ima ediyordu. Bu irna, biitlin topraklann karnulasunlmasmi ve buyuk rnalikanelerin, Sovyet denetiminde omek ciftliklere doni.i~ttirillme· sini, mevcut bankalann bir milli banka icinde buttinlestirilmesini (bankalann millilestirilmesinin daha yurnusak bir ifadesiydi bu) oneren ekonomik tezlerde de sUrdiiriiliiyor ve ~u U9lincti nokta ek1eniyordu:

Acii gorevimiz sosyalizmin "baslaulmasi'' degil, sadece l~~i Temsileileri Sovyeti'nin sosyal tiretim ve UrUnlerin dagiulmasi usttmde denetimine acilen ge~i~tir.

Tezler, parti prograrmmn gozden gecirilrnesine, partinin aduun "sosyal demokrat" yerine "kornunist" olrnasma iliskin onerilerle ve bir devrimci Entemasyonal yaraulmasi talebiyle sona eriyordu,

Lenin'in ihtiyatli sozlerinde, prankte sosyalizme gecisin kesinlikle hangi anda olacagi konusunda bir belirsizlik vardr; ancak bu gecisin temel hedef oldugu konusunda hicbir ~lipheye yer birakrmyordu; hernen cansmaya yol ~an nokta da bu olmustur. Tezlerin yayimlandiguun ertesi gUnU Pravda'da, yazi kurulunun aciklarnasr oldugu anlasilan bir yazr yer ahyordu. Kamenev imzah bu yazida tezlerin, sadece Lenin'in "kisisel gorusunu" yansltogl belirtildikten sonra ~oyle deniyordu:

Lenin'in ~izdigi genel sema bize kabul edilebilir gorunmnyor: ~iinkU bu serna burjuva devriminin tamamlandtgi varsayimmdan hareket etmekte ve bu devrimin hemen bir sosyalist devrime donusturulmesini isternektedir.P

Aym gUn Petrograd parti komitesi Lenin'in tezlerini tarusarak B ~I oyla reddetti, iki uye lehte oy kullanrrus, bir uye gekimser kalmt~u.26 -14 Nisan 1917'de "butnn kenti kapsayan" Petrograd parti konferansmda ve bu tarihten on gun sonra yapilacak olan Ti.im Rusya konferansmda da elestirilere goglis germek gerekiyordu. Bu arada, Lenin Pravda'da 9tkan yeni bir makalesinde

86 lNSAN VE ARAC;

~UBATI'AN EKlM'E 87

biiytik bir topluluk onunde iki kez tarusilnus oldu ve aym sonuclara ulasildr. Tarusrnalar, Lenin'in parti iizerindeki gucunun ne kadar buyuk oldugunu bir kez daha gosterdi, Onun bu gucu, konusma sanatmdaki ustahgmdan degil, durumu derinlemesine kavradigi izlenimini veren uzak goril~lii, keskin tarusmaerhgmdan ileri geliyordu. Petro grad konferansmda bir delege, "Lenin'in gelisinden once, tlim yoldaslar karanhkta el yordami He yiiriiyorlard, "32 dernisti. Nisan Tezleri'nin okunmasma gecilmeden once, Petrograd'daki tum i1eri gelen Bolsevik onderlerin kabul ettigi politikanm tutarh bir savunmasrru yapan sadece Kamenev oldu. Hiikiimeti devirmek diye yorumlanabilecek her ~ye Kamenev siddetle ~I Clkugindan. temel sornn, partinin Lenin'in onerdigi gibi, iktidan Sovyetler'e devretmek icin mi cah~cagl. yoksa Kamenev'in istegi dogrultusunda Gecici Htiktimet tizerinde Sovyetler aracrhgi He "son derece uyaruk bir denetim" mi uygulayacagl sorusunda dtiglimlendi. Belirleyici olan son oyJamada, Kamenev'in onerisi 6lehte ve 9 cekimser oya karsi 20 oyla reddedildi."

Tum Rusya parti konferansi (parti tarihine "Nisan konferansi" diye gecmistir) bir hukumet krizinin golgesinde, on gun sonra yapildr, Milyukov, Car hukumetinin ltilaf Devletleri'ne karsi butun yukumluluklerine bag-It kalacagim belirten 18 Nisan tarihli notasi siddetli protestolara yoJ acugmdan istifa etmek zorunda kalrmsu. Konferansta Lenin Ichine daha da kuvvetli bir hava esiyordu, Stalin krsa, Zinovyev ise uzun bir konusmayla Kamenev'e karst Lenin'i destekledi." Lenin belli bir noktada her ne kadar Gecici Hukurnet'i devirrnek gerekliyse de. "bunun hemen ya da normal sartlarda yapilamayacagnu"" soyleyerek Kamenev'e bir zeytin dah UzaUI. Bashca kararlar 150 delegenin ezici cogunluguyla kabul edildi. Konferans sadece 7 cekimser oyla, Gecici Hukumet olgusunun, Rusya'mn savasa kauhsinm emperyalist niteliginde "hicbir seyi degistirmedigini ve degi~tiremeyecegini", "savasa kaulmis bUtUn ulkelerde Him devlet iktidanrun devrimci proletaryaya devredilmesi icin" calrsilacagim karara bagladi. Bunun ardmdan, 3 deJegenin ~I, 8 delegenin ise yekimser oy kulIandlgl bir karat ahndi. Bu karar, Gecici Hukumet'in, "burjuva ve bUytik toprak sahipleri karsi devrimi" iJe "acikca i$birligi" yapmasuu kmiyor, "tam devlet iktidanrun derhal lsci ve Asker Temsilcileri Sovyetleri'ne ya da

(yerelozyonetim organlan, kurucu meclis, vb. gibi) dogrudan do~ya ~~ cogunlugunun iradesini dile getiren diger organlara de~eddmesml saglamak icin, "kirdaki ve ~ehielerdeki proleterler" arasmda aktif ~~l.tklara ~landmasml istiyordu." En ciddi muhalefet, ':gtincel durum" tahlili ~ceren karara ~I yaplldl; ClinkU uzun zamandan be? y~n ,~edef o~, b~. burjuva devrimi kavrammi benimsemis olan paru, Lenin m one~d~~1 pohtikay~ kabul euikten sonra bile, devrimin sosyalist asamasma gecl~l run etme~l bir turin goze aJarmyordu. Bu karat, "sosyalist devrimin ileri tilkelerde hiC ~tiphesiz varolan objektif ~artlarmm ortadan kalk~adl.A;~nt, sava~m varhgmda daha da olgunl~tJglm ve son derece luzli bir bWlm~e olgunlasmaya devam edecegini"; "Rus devriminin, savasin kaClmlm~ ~lr sonucu olarak patlak verecek proleter devrimlerinin ilkind~ sadece bir d.k ~ama oldugunu; ve farkh iilkelerin i~cilerinin giri~ece~len o~ eyl:mm dilny~ sosyalist devriminin en biitiinIUklil bicimde gelismesi ve kesin basansi . icin biricik guvenceyi olu~turdup;un~, duyu~yordu- ~~. ~a sonra, eski bir g()rii~il tekrar dile getirerek, sosyahs~ donusumun heme~ geryekl~mesi Rusya'da her ne kadar mUmk~n degIi.se de, pro.le~tn yme de burjuvaziyi desteklemekten vazgecrnesi ve burjuva dev~~mm ~amlanmast i~in zorunlu somut reformlarm bqanimasmda oncillilk etmesi gerektigini ~ylliyordu. Bu karar 39 aleyhte, 8 cekimser oya karsi sactt:ce 7.1 oy cogunJukla kabul edildi." Sadece Rikov'un ortaya ategt ~u soruya ISC kimse

cevap vermemisti: .

Sosyalist devrim gunesi ne zaman, nerede dogacak? I£inde bulundu8Wll:uz ~artlatda ve bizim hayat standardlmlzla sosyalist devrime kalkt§manm bize dti~medigini samyorum. Ne bunu ger~lde~tirecek gticUmtiz Vat, ne de bunun

objektif ~artlan".38

Pek yakm bir devrimci eylemi dile getirmemesine ~gm:n, "tum ~tidar Sovyetler'e" slogamnm Nisan konferansmda kabul ~llme.~I,.~ol~~ik devrim sernasma ilk kez somut bir icerik ve anayasal bir gorunum veriyordu. Lenin'in 1905'te Sovyetler'e kar~l takmdlA;1 otdukca kayttsiz tutum, Sovyetler'in halk kit1elerinin harekete gecirilrnesinde ~~i1i v~ ba~h olmasr, balta YlkIlI~lanndan sonra bile saygmhklanm yitirmeyisleri kar$lsm~ degi~m~ti. Lenin. 1906 Bahan'nda Sovyeder'i, "dev~imci iklidarm yem

36. VKP (B) v Rtzo!yu1siyak (1941), c. I, s.226-9. ~1. A.g.e., c. I, $.236-7.

38. Std'mtlya ('Aprtl'skaya') Vserossiiskaya i Ptlrogradskaya Obt~t.g.orod$~y.a KOIl/"tnlsii. RSDRP (8), (1934), $.93. Kooferans aym zamanda.d~kuz k1'jillk yem blr merkez komitesi se~ti: Lenin (104 oy), Zinovyev (101 oy), Staltn (97 oy), Kamenev (95 oy), Milyutin, Nogin, Sverdlov, Smilga, Federov (A.g.t., s.190).

32. Sed'maya tAprel'skaya') Yserossiiskaya i Petrogradskaya Obtfegorodskaya Konjere1luii RSDRP (8), (1934), s.11.

33. A.g.e., s.29. 34. A.g.e., s.87, 89-91; Stalin, SOfillt1liya, c. m. $.48-9.

35. Std:~ya ('ApreI'skaya') Vserossiiskaya i Petrogradskaya Obtftgorodskayak Konferentsii RSDRP (8), (1934) s.97-8; Lenin, SQfi1le1liya, c. XX, s.253.

88 INSAN VE ARA\=

organlan" olarak gosteriyorda;

Bu organlar, sadece ve sadece, halkm devrimci kesimi tarafmdan kuruldular: tUm yasa ve tuzuklerin drsinda, halkm saf yaraucrhk gt1cUniin eseri olarak, halkm bagnnsiz eyleminin bir gorunumt! olarak, tamamen devrimci bir tarzda kuruldular".39

Bu yuzden Sovyetler, Lenin'in proletarya ve kliyHlIUgiin devrimci demokratik diktatorlugu kavramma bir yakmsama sayrlabilir ve "bir Gecici Hilkiimet'in de facto ba~langlcl"40 olarak kabul edilebilirdi. Fakat sonraki geri~i~~ ve yilgmhk donerni boyunca Sovyetler unutulmaya yuz tutmus ve pam I~l tarnsmalarda onlardan pek az soz edilir olmustu. Lenin Ocak 1917'de Isvicreli dinleyiciler onunde 1905 devrim i konusunda yapugl uzun konusmasmda Sovyeller'e yalmzca ~ dort cUmlede deginmis, yine de bazr bolgelerde "gercekten yeni bir devlet iktidan gibi i~ gorduklerini'< teslim etmisti,

Sonucta, Petrograd Sovyeti'nin ~ ubat 19 I Tde yeniden dinlisinin, sa~,:,nnd~ Mensevikler'in aglr basmasmdan Otilrii, baskenueki Bolsevik grup icinde Ilk anda buyuk bir coskunluk yaratrnanus olrnasi anlasrlabilir bir ~~ydi. ~ .su~a~'ta yayunlanan ilk Bolsevik bildiride Petrograd Sovyeti'nden soz edilmedi bile, Bu noktada Marx ile Lenin arasmda ilginc bir benzerlik var; Marx'm "proletarya diktatOrlUgU", ilk ortaya ausuu izleyen yirmi yd boyunca, yani Marx, c;ogunlugu yandasi olmayan insanlar tarafmdan yaraulrms ve baslangicta icten ice ~Upheyle baktigr bir kurulusta, Paris ~omunu'nde bu diktatOrlligUn somutlasngin, kesfedinceye dek bos, soyut bir ka~ramolarak kald r, Lenin, kendi devrim teorisinin esasmi, daha Sovyetler'in sozu edilmeden once gelistirmisti; -parti d~l olan, daha klitUsil bir Men~evik i~i olan- ilk Petersburg Sovyeti'ne karst Lenin'in takmdlgl tutum, Marx'm Paris Komunu karsismdaki tutumu kadar kuskucuydu. Bununla beraber 1905'te otokrasiye meydan okumada doruk noktasma ulasan Sovyetier, 1917 Bahan'nda Lenin'in hayal ettigi devrimci iktidarm rnukadder koruyuculart oldular. Mart 1917'de lsviere'den yazdlgl Uzaktan Mektuplan~ i1kinde (petrograd'a gelisinden once yayrmlanmrs tek mektuptu bu) Lenin Petrograd Sovyeti'ni "proletaryanm ve sehirlerdek], koylerdeki tUm yo~sul h~lklR cikarlanm temsil eden yeni, henuz nispeten gucsuz, gelismemis ve gayri resmi bir ip;i hUkilmeli" olarak selamhyordu; bu gll~, Lenin'in de farkettigi gibi, durumun, "devrimin ilk asamasmdan

39. Lenin, SOfifltlliYD, c. IX, s.1I6.

40. A.g.t., c. X, s.18.

41. A.g.t., c. XIX, s.353.

~UBATTAN EK!M'E 11'1

ikinci asamasma geyilmek"42 uzere oldugunu gosteriyordu, Yeni "turn iktidar Sovyetier'e" sloganma acikca baglanuli bu geyi~ asamasuu kabul eden Nisan Tezleri'nin yolu boylece ac;tlml~ oluyordu. Lenin'in Sovyetlcr'in "1871 Paris Komunu ile ayns tarde hie iktidar" olduguou HAn edisi tam bu srradadir; bu iktidann 'kaynagr, "onceden bir parlamento tarafmdan goril~Ulijp kabul edilen yasalar degil, fakat halk kitlelerinin dogrudan dogruya asagidan gelme inisiyatifi, yaygm deyisle iktidan dogrudan 'gasbetmesi'tydr", Lenin boylece Marx'ia kendisi ve Sovyet He komlin arasmda gorkernli bir bag kuruyordu. Sovyetler sadece "devrimci dernokratik diktatorlugun" gerceklesrnesi degil; upki komim gibi Marksist proletarSa diktatorlugunun de bir on belirtisiydi."

Bununla beraber, partinin tutumu bir noktada belirsiz kalnusu, 1903'te kabul edilen ve 1917'de henuz degismemis olan pam programmm sonuc btllUmti, "tum halk tarafmdan secilrnis bir kurucu meclisi" gerekli gllrilyordu; 1905'teki tumu Bolsevik tic;tincil parti kongresi de bir kez daha "devrim yoluyla tek dereceli, genel ve gizli oyla bir kurucu meclis olusturulmasmi" tasarlamisu." Ashnda Lenin, bir kurucu meclisin "hemen gerceklesecegine" inananlarla alay ediyor ve "silahh ayaklanma olmadan, kurucu meclisin bir hayal, bos bir laf, bir yalan ve Frankfurtparlamentosu gibi bir lsfazanhk kuhibu olacagmr'< soyluyordu. Bununla beraber, esas itibariyle burjuva demokratik bir nitelik tasiyan bu kurum, Lenin'in devrim semasmda bas yeri tutmaya devam eui. Nisan 1917'de, parti programmdaki bu maddeye, burjuva devriminin henuz uzakta gorilndUgii bir doneme ait

42. Lenin, Sl)fineniya, c. XX, s.IS.

43. A.8.e., c. XX, s.94. Aym benzerlik daha uzun yayunlanmlitl (A.8 .e., c. XX, s.101). Proletarii'nin Temmuz 1905'teki sayismda Lenin'in sonsozuyle birlikte yayamlanan ve yazan bilinmeyen bir makalede de bu benzerlige deginilmifti (A.g.e., c. VIII, s.467 -10). Lunacarski uzun bir sure sonra, 1905'in son gilnlerinde "Paris Komiinii'niin en iyi geleneginin" Petersburg Sovyeti'nde "yeniden canlandrgtm" gonnenin Lenin'i nasil heyecanlandirdiguu ve "Rusya'yi bastan basa once li~i, ardmdan t,~i ve Koyli.i Temsilcileri Sovyetleri ile donatmamn komi.iniln, Marx'm da onayladlgl en onemli siyasi planlanm ger~ekle,lirmek oldugunu" soyledigini haurlamisn. (Protetarskaya Revoiyutsiya, No. 11 (46), 1925, s.56-1) Fakat, Lenin'in oliimiinden sonra kaleme ahnml§ bu souerin, ~agdall tamklar tarafmdan dogruianmasl gi.i~tiir.

44. Lenin'in bir keresinde, Paris komiiniinden hiikilm verircesine, "demokratik bir devrimin ogeleriyle sosyalist bir devrimin ogelerini birbirinden ayirdedemeyen" ve "cumhuriyet ugruna mucadele etmenin g6revleriyle sosyalizm uglUna miicadele etmenin gtlrevlerini birbirine kansnran ~ bir yap! diye bahsetmis olmau ilgin~tir (SOfine II iya ,

c. Vlli, s.81). '

45. VKP (B) 11 RerolyutsiYDk (1941), c. I, 8.45.

46. Lenin, SOfineniya, c. vm, s.l9S, 242.

90 lNSAN VE ARA«;

~UBArrAN EKlM'E 91

oldugu ve SuOOt Devrimi'nin patlak vermesiyle hOkmUnu yitirdi~ ~k1inde bir itiraz getirmek rnumkundu, Fakat bu kamt hicbir zaman kullamlmadi, ~tinkti hi~ ~tiphesjz ne Lenin ne de -hele- taraftarlan burjuva devriminin tamamlanmrs oldugunu kabul etmeye hazir degildi, Nisan konferansmda ahnan karar, hem Sovyetler'i hem de kurucu meclisi, gorunusre araIannda hicbir fark gozetrneksizin, iktidarm potansiyel koruyuculan diye belirtmisti: 1917 Subau'ndan Ekim'e kadar olan donem boyunca Bolsevikler diger bUtiin Sol gruplarla ortak olarak, israrla bir kurucu meclis talebinde bulundular; ve "tum iktidar SovyetJer'e" slogam ile bu talep arasrnda tutarsizhk gorrneden, Gecici HUkOmet'in kurucu meclisi toplanuya cagirmakta agrr davranrnasmi yermekten geri kalmadtlar, Bu tutarsizhk-e-ya da iki talep arasmda bir tercih yapamayrs-> kokenlerine dek incelenmis 01- saydr, Nisan Tezleri konusunda parti icinde ortaya crkan 0 ilk an:' lasmazhklar aydmhga kavusturulabilirdi, Bununla beraber, 0 sirada bu tutarsizhk bit gl'lrti~ aynhgim degil, akmakta olan devrim si.irecinin niteIi~i ustunde, Lenin dahil butun parti onderleri arasmdaki kararsizlig. ve gOrti.~lerin a~lkhga kavusmamrslrgrm yansruyordu, Dururnu ancak olaylann gelisrnesi a~tkltga kavusturacaku.

Nisan konferansmdan itibaren, siyasi satranctaki her hamle Bolsevikler'in lehine cahsiyor ve sanki Lenin'in en curetli hesaplaruu bile hakh cikanyordu. Milyukov'un 18 Nisan tarihli notasi, Bolsevikler'den cok, bir yandan bansm i~ savas ve rnilli bozgun sayesinde saglanacagr ~klindeki Bolsevik politikayt reddederken, diger yandan "emperyalist" niyetlerden vazgecilmesi, "demokrarik' bir bansm gerceklestirilmesi icinhemen ~aba gosterilmesi sekltndeki umutlannda (scar eden ihrnh Sovyet deiegelerinin ynznne aulrms bir tokat oldu. Milyukov'un istifasi hukurnetin devrilrnesini getirdi, tlk Gecici HlikUmet'te tek sosyalist bakan Kerenski'ydi. Konumunun behrsizligi, diger bakanlann uygulamalanndan sorumlu .tutulmamak icin yapttg-l sik girisimlerle aelga cikmrsu. Mayis ayi basmda, yeni bir hukumet kuruldu. Bu hukumeue Lvov basbakan olarak kalmasma ragmen. Sovyet'i temsilen 6 sosyalist bakan yer ahyordu; SD'ler

2. Mensevikler 2 ve baglffiSIZ sosyalistler 2 temsilci bulunduruyordu.

A~tk~ gOri.ilUyordu ki bu yeni duzenlemenin amacr, hiikUmet uzerindeki denetimini gelistirerek Sovyet'in gUcUnU ve itibanm artirmakti. Sonuc tamamen farkh oldu. Burjuvazinin ve eski devlet memurlan smifmm egemenligindeki yonetim aygitmm etkisinden kurtulamayan, muttefikleri tarafindan iyice sikistmlan ve bir tUrlti cozulemeyen demokratik bans _sorunuyla kar~l karsiya kalan yeni hukumet, savasm sona ermek (jzere

olduguna dair bit guvence istemekte gi~ daha fazla ayak: diceyen askerlerle i~'Tileri tannin edebilecek pek az sey yapabiliyord~. 0 zam,ana ka?ar Sovyet, burjuvaziye kar~l i~i1erin cikarlanrn savunan btr sosyaltst parttler koalisyonu olmustu, ~imdi gll~lli bir sekilde temsil edildigi bit burjuva hukumetini hnpalamakla. i~~ilerin gozunde itibar kazansrnazdr artik." SD ve Mensevik partilerde sosyalist bakanlan destekleyenlerie elestirenler arasmda aynimalar basgosterdi. Hepsinden onernlisi Bolsevikler simdi, gU~stiz bir burjuva-sosyalist koalisyona kaulmakla kendini yipratmayan ve ne pahasma olursa olsun a;lk seeik bir bans politikasi guden tutarlt tek parti olarak kalmisu. Simdi Bolsevikler icin, askerler He i~~i1erin buyuk ~gunlugunun guvenini kazanmalanna ve Sovyeder'de ustun giie haline gelmelerine imkan veren bir surec baslamisu.

Mayis ayl basmda onernli bir olay daha yasandi, Sirndi ginikce artan sayilarla iilkeye geri donen sUrgtinler arasmda Trocki de vardr, Birlesik Devletler'den gelen Trocki. Britanya makamlannca bes hafta ahkonulduktan sonra Petrograd'a ulasmisu. Geldiginin ertesi gunu Petrograd Sovyeti'nde konustu ve ilk 1905 Sovyeti'nin onernli sahsiyeti olarak itiban, onu bir anda gelecegin onderlerinden biri haline getirdi." Trocki, (daha cok Mejrayonka diye bilinen), Petrograd'da 1913'ten beri faaliy~t gOster~n"v~ he~ Bolsevikler hem de Mensevikler'e ~I baglmslzltg.m dan etm~ birlesik sosyal demokratlar" adh kii¥Uk bit sosyal demokrat gruoa kanldr. Mizaci ve islek zekasr, gecmiste blltlin parti yoneticileriyle bozusmasma neden olrnustu, Fakat simdi eyleme susayan Trocki hem SD'lerle Mensevikler'i, hem de Lenin'in cagnsma cevap vermekte tereddilt ennis yureksiz Bolsevikler'i k~Umsedigi Icin, devrim sahnesinde tek eylem adanu olarak. Lenin'i goruyordu. Petrograd'a geldigi andan itibaren, bir birlesmenin gerceklesecegi a<;tk~a belli olmustu, Nisan konferansi, "gercekten enternasyonalizme bag-It butun gruplar ve hareketler arasmda bir yaklasmamn ve birligin":" onemini kabul etmisti, Lenin 10 Mayis 1917'de Mejrayonka'nm bir toplanusma bizzat katdml~. onlara Pravda'mn yazi kurulunda ve patti kongresini hazirlamakla gorevli organizasyon komitesinde yer almalanm onermis ve aym onerinin Martov'un "enternasyonalist" Mensevikler grubu icin de gecerli oldugunu soylemisti. Lenin'in 0 donernle

47, Hilkiimeuen aynldrgma pi,man olan Milyukov ijneleyici bir dille "thmh sosyaJ i stlerin, burjuva zinin terkeuigi bu rjuv a demokrasisi ilkesine ~.ahip .. iktiklanru" beliniyordu (p.N.Milyukov, Istoriya Vloroy Russkoy Revolyutsll (Sofya, 1921), c. 1,

s.57. . ..

48. Revolyutsiya 1917 goda, c, II (Der. N.Avdeev, 1923), d08, lll-2.

49. VKP (8) v RezolyulSiyak (1941). c. I, 5.234.

92 tNSAN VE ARAy

ilgi.~i n~tlan~ .gore Tm;~i: ':Bol~vizm kendini enternasyonelisuesurdlgi ~I~ude ?neo)'l ka~ul ~~glRl soylemis, fakat magrur bir tavirla eklemisti:

BOI~e~lkler kendilerini Bolsevik olmaktan crksrduar, ben de kendime ~ol~vlk diyemem. Birbirimizden Bolsevizm'i kabul etmemizi istemek lm~~lzdlf"SO. Toplanu hicbir sonuc vermedi. Aslmda eski genel uzlasma e~thmme .b~~h ~a1an Trocki, gruplann esit haklarla ve yeni bir ad altmda birlesmesini istiyordu, Lenin'in ise kendi yaratmis oldugu aygur gO\(sUZ birakmaya .ya da sulandirmaya hie niyeti yoktu; partinin USlUnlUgtinti ve annmrslrgrm yitirmemesi zorunluydu. BekleyebiJirdl Lenin.

1917 yazi Petrograd'da surekli konferanslarla gecen bir donem oldu.

Mayis'taki . TU~ ~u~ya Koylu Kongresi SD'lerin ustunlugunde gecti ve kongre kesin bir bicirnde Gecici Hukumet'in desteklenmesini kabul eui, Ote y~an" aym~aym sonunda yapdan Petrograd fabrika ~ileri konleransr, Bol~e~lkl~re cogunluk saglayan ilk temsili orgut olmustu; sonraki gelismelerin ~If on habercisiydi bu. Haziran basmda ilk TUm Rusya SovyetJeri Kongresi yaprldi. Oy hakkma sahip 822 delegenin 285'i SD. 248'i Mensevik v~.105'i .d~ B~I~vjk'ti. 150'~e yakm delege ye§itli kiiyOk gruplardandi ve 451 partisizdi; bu durum, bircok Sovyet'in uzak bolgelerdeki siyasi uzanlll~mm h~niiz kararsiz oldugunun belirtisiydi, Kongreye Bolsevik onderierin hepsi kaulmisu. Trocki ve Lunacarski, iirr hafta devam eden kongre boyunca, Bolsevikler'i tamamen destekleyen "birlesik sosyal demokratIar"l temsil eden on delege arasmda yer ahyordu.

Kongreni.~ ~n dramarik am, ikinci giin Mensevik Posta ve Telgraf Ba. kam Cereteli mn konusmasi sirasmda ortaya ciku; resmi tutanaklarda ~llyle anlauhyor:

~~, ~da hicbir siyasi p~i •. "iklidan, bize verin, siz gidin, yerinizi biz alacaglz diyecek durumda deglldrr. Rusya da boyle bit parti yoktur. (Lenin, oturdugu yerden seslenir: "vardir" .)51 .

B u iddia ya da te~d.it pek ciddiye almmach. Bolsevikler, kongrede kllyiik bir azmhku ve Lenin asil konusmasmi yaparken sozleri sik sik kesilmisti, Kongre, "tUm devlet iktidannm, TUm Rusya t~i Asker Kllylii Ternsilcileri Sovyeti'ne devredilmesini"52 talep eden bir Bolsevik oneriyi reddederek,

50. Leninskii Sborllik. c. IV (1925) s.301-3.

51. Pervy! Vserossiiskii Srezd Sovetov (1930), c. I, s.65.

52. A.g.e., c. I, s.285-9.

~UBATTANEK1M'E 93

Gecici HtikUmet'e olan guvenini onayladt. Bu kongrenin aldlgl en onemli kararlardan biri de kendine bir tiiziik hazirlama karanydt. Kongre her il9 ayda bir toplanacaku, Yurutme amaciyla "Tum Rusya Merkez Yilriiune Komitesi" adh bir "rnerkez orgam" kuruldu (Vserossiiskii Tseltral'niy Ispolnilel'niy Komitet, krsalulrmsi: VTslK)S3. Bu merkez organmm kararlan, kongreler arasmdaki donemlerde ttim Sovyet1er icin gecerli olacaku, VTsIK i.iyeleri derhal nisbi temsil temelinde secildiler: 250 tiyenin 35'i Bolsevik'tL54

Lenin'in, Bolsevikler'in iktidan devralmaya kararh olduklanm iddia etmesi, Gecici Hukurnet'e ~I bir savas ilamydi ve Lenin'in kastt da buydu. Koalisyon otoritesini yitiriyordu: Trocki'nin "ikili iklidarSIZhk"55 dedigi donemdi bu. Bundan sonraki adim, Petrograd'daki i~rri ve askerlerin dusuncelerini ogrenmek icin bir deneme yapilmasrydi. Bolsevikler, kendi sempatizanlanm 9 Haziran 1917'de bir sokak gosterisine cagudrlar, fakat kongrenin buna kar~1 cikmasi uzerine gosteriyi iptal ettiler, Daha sonra bizzat kongre Sovyetler'i desteklemek arnaciyla 18 Haziran 1917'de btiyiik bit sokak gosterisi dUzenledi. Ancak Gecici Hukumet'e guven dile getirenler bir

. avuc gostericiyi gecmiyordu, aulan sloganlann ytizde 9O'mm Bolsevik oldugu soyleniyordu." Htiktimet, Itilaf Devletleri'nin baskisr altmda Galicya'da buyuk capta bir askeri saldinya girisilmesini emrettigi sirada, 3 Temrnuz 1917'de, daha ciddi bir halk ayaklanmasi basladi, Gosteriler dort glin surdu ve yak urkutucu bir hal aldt. Parti onderlerinin, kendiliginden patlak veren bir gosterinin soz konusu oldugunu ve bunu dizginlemeye gayret ettiklerini soylemelerine ragmen, bunun, iktidan ele gecirmek irrin bizzat Bolsevikler tarafindan girisilen bir. hareketin baslangtci olduguna inamhyordu; Lenin ise, "Mensevikler He SD'lerin kiiyiik burjuva, kapitalist gudumlu politikasma'"? bala inanan bir cogunluk oldugu surece, harekete gecmenin imkansiz oldugunu vurguluyordu. Ne var ki bu kez, htikUmet saldmya gecti, Carlik birlikleri baskente sevkedildi, Pravda kapauldi ve onde gelen ii9 Bolsevik yoneticinin tutuklanmasi emredildi. Kamenev tutuklandi; Lenin ve Zinovyev saklandtlar ve Finlandiya'ya kacular,

Birkac gun sonra, Galicya saldmsi agu kayiplara malolan bir yenilgiyle sonuclandi: yeni bir hliktimet krizi Lvov'un istifasma ve Kerenski'nin

53. A.g.t., c. II, s.62,70.

54. 0 yelerin tam listesi icin bakimz: A.g.t., c. II, s.423-426.

55. T~ki, SOfilUlliya, Co III. Ktsun I, s.61.

56. Krupskaya, Mtmories of Lenin, c. II (mg. <rev., 1932), s.225.

57. Lenin, SOfintniya, c. XX, s.551.

94 iNSAN VE ARA~

,$UBAT'TANEKlM'E 95

basbakanliga atanmasma yol a.;u. Trocki ve 4000 kisi kadar gUcUyle Mejrayonka Bolsevikler'e katddl~; bir dizi yeni tutuklama daha oldu, TTCK;ki, Lunacarski ve Kollomay tutuklananlar arasmdaydi, Temmuz 1917'nin sonunda, Lenin ve diger onderler MIa gizienmekte ya da hapiste iken, Petrograd'da altmci parti kongresi duzenlendi, 1907 Londra kongresinden sonraki ilk kongreydi bu. Baskan Sverdlov'du ve bashca siyasi raporlan kongreye sunmak Buharin ile Stalin'e dU~lii.59 Lenin, saklandrgr yerde yazdtgl Sloganlar Ostf1ne6O adh bit brosurde nasrl hareket edilmesi gerektigini gostererek "tum iktidar SovyeUer'e" slogamnm kuliamlmamasuu oneriyordu. Bu slogan, proletarya ve kOyliilU~ti temsil eden Sovyetler'e iktidann bansci yoldan devredilmesinin hentiz mumkun gOrUndligli bir sirada tasarlanrmsu. Temmuz kansikliklanndan beri, burjuvazinin ~I devrime soyundugu ve savasmaya hazrr oldugu a~lkt;a goruluyordu; varolan Sovyetler, burjuvazinin aractanydr, Stalin, tarafmdan, bu konuda bas gosterecek belirli bir muhalefete ~I ustaca yonetilen kongre, "tum iktidar Sovyetler'e" sloganmm, "devrirnin ~I yoldan gelisrnesini ve iktidann, burjuvazinin elinden ~i ve koylulere, kan dokulrneksizin devrini ongoren bir slogan" oldugunu ve simdi ~I devrimci burjuvazi tamamen tasfiye edilmedikce hicbir ~eyin yeterli olarnayacagnu ilan eui. Nogin, Nisan konferansmda Rikov'un dile getirdigi kuskuyu soz konusu ederek, tilkenin "gercekten iki ayda sosyalizme hazir hale gelecek kadar sicrama yapip yapamedigun" sorunca Stalin, bir an kusku duymadan, "Rusya'dan, Avrupa 'baslaymcaya' dek 'beklemesini' ve ancak ondan sonra sosyalist donusume girismesini isternek munasebetsiz bir ukalahkur" ve "Rusya'nm sosyalizm yolunu gosteren Ulke olmasi ihtimali bir tarafa aulamaz" cevabnu verdi; Trocki'nin 1906'daki tezini kabul etmek demekti bu. Aym zamanda Stalin, "vakitsiz bir savasa" Ia~krrttlmaya ~I uyanda bulunuyordu," Onderlerin her biri bir yana

savruldugu ve bizzat parti her an resmen kapaulmakla tehdit edildigi i~in,

kongre sadece yerinde saym~ oldu. . .

1917 AguSlOsu'nun bashca OlaYI, ulkenin durumu hakkmda bilgi vermek icin bUtUn partileris Kerenski taranndan Moskova'da bir "devlet k:o~eransi'na cagnlmasrydi. Ce~itliOrgUtieri ve kamu kuruluslanm temstlen 2000 delegenin katildrgt bu toplanu tam bir fiyaskoyla sonuclandi. Agustos sonunda, bu toplanunm ardmdan, Sag'dan gelen tek askeri darbe girisimi Komilov isyam oldu. Alcakca bir girisim o!arak kalan bu plan yUrtlmediyse de, butun sol parti ve gruplar icin bir alarm oldu ve tedirginlik yaratu. Hatta Lenin, Mensevikler'e ve SD'lere bir uzlasma onerdi; burjuva partileriyle iliskilerini kestikleri taklirde Bol~vikler onlan Sovyetler'de destekleyeceklerdi. Fakat bu oneri hicbir sonuc vermedi.S Mensevikler He SO'ler Moskova'daki "devlet konteransr''na benzer bir "demokratik konferans" duzenlediler; kurucu meclis toplanmcaya kadar meydana gelecek boslugu kspatmak amaciyla bir "eumhuriyet konseyi" kuruldu ("lln-parl.amento" otm:ak ~dIandinldi), 0 sirada Bolsevikler'in yildizr hrzla yUksebyordu. Kornilov ISyanmdan sonra, VTsIK'da Mensevikler'in ve SO'lerin egemen oImalarma

_ ragmen Bolsevikler, Petrograd ve Moskova Sovyetleri'nde yogunlu~u sagladdar. Kendi kendilenni terhis eden askerlerin dllnll~U ulkede top~ lh: tiyacim artmyor ve kl>ylUler yer yer isyan ediyordu. Biiyiik arazileri yagmaJama olaylan gitgide siklasan bir hal ahyordu, SD'ler hicbirsey yaprnadiklan iein itibarlan her gecengun biraz daha azahyor ve her ~yi vadeden Bolsevikler'e karst sempati aruyordu. Devrimin Lenin tarafmdan Nisan Tezleri'nde onceden dile getirilrnis olan ikinci asamasma g~i~i hakh gosterecek sartlar htzla olgunlasmaktaydi.

Lenin'in ilk tepkisi, "turn iktidar Sovyetler'e" slogamm yeniden guncellestirmek oldu. EylUI basmda yazilan ve 14 EyUil 1917 tarihli Raboci! Put'ta yayimlanan bir makalede gerceklestirdi bunu.63 Sonra, saklanmak zorunda kaldlgl yerde sabn ~ugmdan, parti merkez komitesine 12, 13 ve 14 EyUiI'de list uste, Bolsevikler icin iktidan silahli gu~ He ele gecirrne zamarumn geldigini bildiren iki gizli mektup yolla(h,~ Eylul or-

58. B u kauhs 111 3rel niteli~ i sonradan bir til ;dlkle kabul edildi; bu til;dl~e g3re, Me irayonka i~in belirli bir kldemliligi gerektiren sorumluluklar soz konusu oldllgllnda, kendi 3rgihlerinde ~ahlt1klan sure parti ilyeliginde ge~mif gibi hesaplanacakt; (Bkz. lzvestiya Cell/ral'nogo Komiteta Komllflisli,tskoy Partii (BoI'§eviJccv) No. 33, Ekim 1921, sAl). _ '

59. Trocki, lutuklanmadan once, siyasi durum hakkmda bir rapor yazmakla gorevlendirilmifli. Sonunda btl rapor Buharin tarafll1dan hazsriand; (PrOlo/wli SNe:doll i KOII!trellJsjj VKP (8) SeS/oy Sffezd (1921), 1.9).

60. Lenin, So,iflefliya, c. XXI, 1.33·8.

61. VKP (8) v Rezolyulsiyak (1941), c. I, s.255·6; Stalin, So,ifleniya, c. Ill, 1.114, 186. Stalin, sonradan bu dururndan, Sovyetler'in de~erini kil<;iimsemelcte ~ok acele etmil olan Lenin'e kalll partinin huh oldllgunu vurgulamak i"in sOz etti (A.g.e., c. VI, s.340-1).

62. Lenin'in bu onerisi, I EyliU 1911'de Finlandiya'da yaztlan bit mak~e h~lini aldi; 6 Eylul 1911'de, parti gazeresi Rabo,ii PUI'Ja yaYlmlandlgmda §~Ie btl dlpn?l ek1enmi}ti: "Belki de bir uzia,ma ooerisi i~n ~ ge~ kalmmlltlr. Belki de ban.~l ~Ir geliimenin IuiUi milmkiin oldu.guff giinle~ de ge~iler~ kalmrjnr, Evet her ley, bu giinlenn geride kaldl~ml gostermektedlr. (Lenin, S~llIelllya, c. XXI, $.132-6.)

63. A.g.t., c. XXI, $.142·8. .

64. Boliuikhr /laidtm Almalldlr lit Marui:", Vt AyaklaMIQ balllgi altm~a ~ kez 1921'de yayunlanan bu rnek.tuplar Lenin'in toplu eserlerinde yet ahyor (S~llIelllya, c.

96 lNSAN VE ARAC:;

tasmda serbest birakrlan Trocki, Bolsevik militanhgm odagi haline gelen Petrograd Sovyeti'ne baskan secildi. BUtUn ay boyunca, Nisan Tezleri konusundald tarusmalar, yeni iceriklere biirUnerek tekrarlandi, Merkez kornitesi i~iOdeki ilk causrna "demokratik konferans"a kaulma konusunda patlak verdi. Kamenev ile Rikov bu toplannya kaulmaktan yanaydi, Trocki ve Stalin toplantmm boykot edilmesini istiyordu, Sonunda kaulma karart almdi, Lenin, bu karan sen bie dille yerdi ve Trockinin totumunu var gucuyle destekIcdi.65 1917 EyliHti sonuna dogru ginikce sabrrsizlanan ve karanru vermis olan Lenin. harekat sahasma daha yakm oImak amaciyla, Helsingfors'dan Vi borg 'a geldi. Rabocii Put'ta yayrrnlanan Kriz Olgunlagmljllr bashkh kisa bir makalesi onceki savlanm, bunlara bir yenisini ekleyerek ele ahyordu:

Savasmis lilkelerdeki artan kansikhgm ve Alman ordu ve donanmasmda a. yaklanmalann baslarrus olrnasirnn "dUnya capmda bir proleter devrirninin esigmde oldugumuzu'< acskca gosterdigim soyhlyordn, Bununla beraber, makalenin en anlamh krsrru, yayimlanmak icin degil, rnerkez komitesi ilyclerine iletilrnek icin yazilmis bir dipnotdur, Lenin, merkez komitesi uyelerini, onceki uyanlanni goz onunde tuunamakla sucluyor ve parti satlannda diledigince ajitasyonda bulunmak icin merkez komitesine istifasnu veriyordu: "cunku derin inancim odor ki, eger Sovyetler kongresini 'bekler' ve karsinuza cikan firsau kacmrsak, devrimi dagltml~ olacagiz'<',

Lenin'in savurdugu tehdit merkez kornitesini bir kez daha sikmnh bir sessizlige itrnis gorunuyor: Lenin'e rnerkez kornitesince cevap verildigine dair hicbir kayrt yok. Lenin'in basvurdugu bu kisisel etki, si.iregiden uyusuklugu ya da ~tipheciligi sarsrnak icin gerekliydi. Lenin 9 Ekim 1917'de Petrograd'a baska bir kimlik altmda geldi ve ertesi gun merkez komitesinin tarihi bir toplanusma kanldi. Toplanuya kaulrrus olrnasi ve "ayaklanma sorununa kayusiz kalmdrgmi" kmamasi dengeyibozmaya yet. ti. Merkez komitesi 2 aleyhte oya karsihk (Zinovyev ve Kamenev, ilk: kez boyle yenilgi getiren bir i~birligine ka1kl~lyorlardl) 10 lehte oyla (Lenin, Trocki, Stalin, Sverdlov, Uritski, Cerjinski, Kollontay, Bubnov, Sokolni-

~UBAT'TANEKlM'E 97

kov, Lomov) silahh ayaklanmaya hazirlanmaya ve bunu gerceklestirecek bir "siyasi bUro" olusumnaya karar verdi. Bu "politburo" (ki ilerde siirek1i bir kurum haline gelecek seyin ilkcekirdegiydi) yedi kisiden olusuyordu:

Lenin. Zinovyev, Kamepev, Trocki, Stalin, Sokolnilcov ve Bubnov.68 Karar aleyhinde oy kullanmis iki kisinin yUriitme komitesinde yer almasi, 0 donernde parti tmderIeri arasmdaki dayamsmayi ve parti disiplininin gereklerini gostermesi bakumndan ilginctir, Alu goo sonra Petrograd Sovyeti, baskan Trocki'nin yonetirninde bir "askeri devrimci komite" kurdu ve Podvoyski, baskan yardirncisr oldu, Ayaklanma ile ilgiJi askeri hazirhklan, partinin "politburosundan 90k, bu komite yapu."

Bununla beraber mi.icadele henllz kesinlikle kazamlmarmsu, 11 Ekim 1917'de Kamenev ve Zinovyev, "silahh ayaklanma'?? karanm protesto eden bir mektubu bashca Bolsevik orgutlere ulastirdrlar. 16 Ekirn'de, merkez komitesinin duzenledigi ve Petrograd parti komitesinden, Petrograd Sovyeti askeri orgutunden, sendikalardan ve fabrika komitelerinden Bolsevikler'in kauldigi genisletilmis bir toplanuda Lenin, iktidann derhal ele gecirilmesi gerektig! tezini bir kez daha acikladi. Komilov olaymdan ben, kitlelerin partiyi destekledikierini soyluyordu Lenin. Ve sorun sekli bir r;oguniuga sahip olmak degildi:

Durum acikttr, Ya Kornilov'un diktalorlUgu, ya da proletarya ve koyIUli1gtln en yoksul kesiminin diktat6rIUgtl. Kitlelerin ruh halinden rehberlik bekleyemeyiz, ~iinktl bu degilikendir ve hesaba gelmez. Devrimin objektif bir tahlili ve degerlendirilmesidir bize yon verecek olan, Kitleler Bolsevikler'e guvenlerini belirttiler ve onlardan laf degil. eyJem beklemektedirler.

Uluslararasi durumdan soz eden Lenin, ozellikle Almanya'daki durumun kendi g5rti~i.inli dogruladiguu belirtiyordur'Simdi harek:ete get;tigimiz taktirde bUtiin Avrupa proletaryas] yanmuzda olacakur." Tarusmanm ortaya koydugu gercek suydu: Merkez komitesi blittin tereddlitUne ragmen, her ne

XXI, s.193-9). Bu mektuplan 15 Eyliil 1917'de alan merke ... komitesinin konuyla ilgili tarnsmalan Protokoli Central'nogo Komiteta RSDRP (1929), s.64-5'le krsaca an. laultmsur, Kamenev,. Lenin'in Onerilerinin reddedilmesi icin lIira§tl. \=ok gii(j: durumda kalan merkez komitesi, Kamenev'in onergesini reddetmekle beraber, sorunun tartl§ tlmas nu da e rteledi.

65. Protokoli C_e~tral'nogo Komiteta RSDRP (1929), s.10·1; Lenin, SOfineniya, c.

XXI, $.219. Trocki 11k toplannda muhalefet ettigi icin Bolsevikler On-parlamento'dan <yekildiler (Tr~ki, SOfineniya, c. Ill, KlSIm I. s.321.3).

66. Lenin, SOfinpliya, C. XXI, s.235-6. 67. A.g.e., Co XXI, s.241.

68. Protokol] Central'nogo Komaeta RSDRP (1929). ,.99·101.

69. Petrograd Sovyeti'nin, bir "askeri devrimci komiie" kurulmasma ili§kin kaTan merke z komitesinin 10 Ekim tarihli kararmdan oncedlr: silahh ayaklanma hazirhklanna girismekle i1gili olrnayan bu karar, ashnda Mensevikler tarafmdan ahnmtsn. 10 Ekim'den sonra, Bolsevikler karan, kendi paylanna ve kendi amaclan i(j:in yeniden ele aldilar, Bu komite resmen 16 Ekim 1917'00 se(j:iJdi ve ~n gUn sonra g6reve basladr; 0 sirada, Sol SD'lerden tek bit kip dlJmda, komite ily~in hepsi Bolsevik'ti, (Trocki, SOfineniya, c. m. Kisun II, s.91-2: Istoriya Russkoy Revolrutsii, Il (Berlin, 1933), C. II, $.121-2; bu son yapita gl)re (A.g.e., C. II, s.171) merke ... komitesi taralmdan atanan "politbiiro" hi(j: toplanu yapmadl).

70. PrOlokoli CelllraI'nogo Komileta RSDRP (1929), s.I02-8, Lenin, SOfineniya. C.

XXI, s.494-8.

98 lNSAN VE ARAc;'

~UBAT'TAN EKlM'E 99

kadar Lenin'in etkisinde kaldtysa da, Kamenev ve Zinovyev'in kayglian parlinin haIa genis bir kesimince paylasthyordu. Zinovyev ve Kamenev itirazlanru yinelediler, Stalin ve merkez komitesinin roger uyeleri Lenin'i desteklediler.

sekilde actga vurulmasmm yaratacagi sonuc, etkili ka~t tedbirlerin annmasi olabuecegi kadar bilyUk bir panik de olabilirdi. Parti, kendi kaderini en buyuk denemeden gecirecegi kesin eylemin arifesinde ciddi bir ie kriz geciriyordu. Lenin, 16 Ekim toplanusmdan sonra bir kez daha gizlendi. Fakat 18 Ekim'de, Novaya·Jizn'in yayimlandigi gun, pard iiyelerine yolladtgl bir mektupta Zinovyev ile Kamenev'i "grev kiricilan" ve "caniler" diye niteleyerek, onlan arnk yoldas kabul etmedigini belirtiyor ve partiden aulmalanru istiyordu. Bu mektubun ardmdan ertesi gun, merkez kornitesine aym anlama gelen fakat daha ayrmtih bir mektup gonderdi." TfCI9ki Petrograd Sovyeti'nde, silahh ayaklanmaya gecmek icin bir karar almdigmr acikca yalanlayarak Kamenev'in bosbogazhgim ortbas etmeye ealt~1l.76 Trocki'nin kendi goruslerine kauldigma inanan ya da inanmis gortmen Kamenev, onun butun S5zIerini benimsedigini bildirdi; Zinovyev ise parti gazetesi Rabocii Pula aynt goruste bir mektup yolladt. Bu mektup gazetenin 20 Ekim 1917 tarihli sayismda yayunlandi. Aym sayida Lenin'in, Zinovyev ve Kamenev'i, adlanru belirtmeksizin siddetle elestirdigi bir makalesi yer ahyordu." Stalin. yazi kurulunun bir notunu, makalenin sonuna ekleyerek, meseleyi tathya baglarnaya eah$l:

Kendi payirruza, Zinovyev yoldasm demecinden sonra (ve Kamenev yolo dasm, Sovyet'teki demecinden soma) meselenin kapanmis oldugumi umuyoruz. Lenin yoldasm makalesinin sert ifadesi, meselenin BzUnde aym g03rU§te oldugumuz geryegini hicbir ~eki1de degi~tinnez.78

Merkez komitesi, 20 Ekim 1917'de Lenin'in glyabmda toplandigmda gergin bir hava esiyordu. Sverdlov, Lenin'in mektubunu okudu. Tarnsmalardan sonra Kamenev'in istifasi 3'e karst 5 oyla kabul edildi. Zinovyev ve Kamenev'e, merkez komitesinin ya da partinin kararlanna ~I hicbir dernec vermemeleri icin ozel bir uyan verildi. Lenin'in onlann partiden ihraclanna iliskin talebine ise hie deginilmedi. Bu arada TJ'09ki, sadece Zinovyev ve Kamenev'in demeclerini degil, Rabor;il Put yazt kurulunun onlan sucsuz gosterme cabasmdaki notunu da protesto etti. Sokolnikov, yazr ku-

tki yol var onumuzde, [diyordu Stalin]: Biri devrirnin zaferine giden ve Av. ~pa'ya dayanan yol; digeri devrime inanmayan ve rnuhalefet etmekten baska bIT ~ey dU~Unmeyen yo!. Petrograd Sovyeti, birliklerin geri \=ekilmesini reddetmekle, ayakJanmaya giden yolu ~jmdiden secmistir."'

Bu tarnsmada gercege ayktn bir sey vardt, Petrograd Sovyeti ve onun askeri devrimci komitesi etkin hazrrhklara girismisti. Ancak askeri hazrrlrklar boyle bir toplannda tarusrlamazdr; orada bulunuyorduysalar bile, Trocki de Podvoyski de soz alrnadr, Zinovyev'in, TUm Rusya Sovyetleri'nin 20 Ekim'de (sonradan 25 Ekim'e ertelenmistir) yaprlacak ikinci toplanusmm ~klenmesine iliskin onerisi 6'ya ~I 15 oyla reddedilirken, derhal silahh bir ayaklanma hazirhgma baslanmasi karan 2'ye karsi 19 oyla kabul edil~i.72 Toplann sona erince merkez komitesi aynca toplanarak.Sverdlov, Stalin, Bubnov, Untski ve Cerjinski'den meydana gelen, Petrograd Sovyeti'nin askeri devrimci komitesinin bir parcasmi olusturacak, bir "askeri devrimci merkez' atadi." Parti ve Sovyet kurumlan arasmdaki kaynasmamn garip bir ilk ornegiydi bu. Doneme ait arsivlerde bu merkezle ilgili baska bir kayita da rastlanmiyor: Siiphesiz ayn bir orgut olmaktan cok, bir irtibat grubu olarak tasarlanrmsu ve upki bir hafta once atanmis olan "politburo" gibi 51U dogmus sayrhrdi.

16 Ekim 1917 tarihli toplanurnn sonunda, Kamenev merkez komitesi Uyeliginden istifa eul." tki gun sonra, Sol'un parti dl~l bir gazetesi olan Novaya Jim'de kendisi ve Zinovyev adtna bir kez daha karara ~l bir protesta mektubu yayimladt. Bu mektup sadece parti disiplinini eignemekle kalmiyor (9linkti Kamenev bala parti iiyesi idi) parti karanru da herkese aelklarru~ oluyordu; ancak Gecici Hukumet'in dagimkhk ve acz icinde oldugu bir durumda ona karsi bir ayaklanma hazuhgl yapildiguun bu

, .1.1. .aeori.ci !~iI.kiimet·in, Petrograd garnizonenue bazt birliklerini, cepheye yollama gmilm,l.yle dgihdtr bu auf: ~~ro~rad garnizouu, devrimin baimdan itibaren Petrograd SovY~I1.ne bath oldutunu bildirmis ve tarafmdan imzalanmsmq emirlere uymaYl reddetmisti,

72. Protokoli Ce~ra1'lIOgo Komaeta RSDRP (1929). s.I1I-125. Bu toplantmm tutanak~an her zamankinden ~aha biltiinliikliidiir, fakat upkr diger tutanaklar gibi, sekreterlerin tultuklan noliardan ibaretlir, biit(inliik ve metinsel tutarhkten yoksundur,

73. A.g.e .• s.124.

74. A.g.e., s.125.

75. Lenin. SOfi/wliya, c. XXI, s.350-6. Bu mektuplar ilk kez 1921'de yayunlandi,

76. Trocki, Sor;ineniya, c. Ill, Krsun II. 5.31·33. Trocki, bu demeci hangi sebeplerden dolayi verdigini merkez komitesinde a"tk.ladl (Pr%koii Cen/ral'Mgo Komi/eta RSDRP (1929), 5.123); sonradan Lenin, onun bu davramjun dogru bulmujtur (SOfineniya, c. XXI, s.353).

77. Zinovyev'in mekmbu Protokoli Ceniral'nogo Komilela RSDRP (1929), s.l31'de, Lenin'in makalesi SOfineniya, c. XXI, s.334-49'da yer ahyor,

78. Protokoli Cenlral'nogo Komueta RSDRP (1929) s.137. Bu nOI, Stalin'in Toplw Eserlerl'nde yer alnuyor, fakat onun tarafmdan yazlldltl hakkmda iiiphe yoklur.

100 lNSAN VE ARAC;

rulu .UY:si. o~masma ragmen, istifasmi isternis oldugunu belirtti. Merkez komitesi, ihtiyath davranarak, bu meseleyi tartrsmarnaya ya da istifay; kabul etme.meye karar verdi ve diger konulara gecti." Gelecegin rakipleri arasmda Ilk acik causmaydr bu.1l.l

!,-r,itik .~n5o.k yakmdi aruk: TUm Rusya SovyetJeri Kongresi'nin 25 Ekim deb ikinci toplanusmdan once darbeyi indirmeye kamr verildi, KararI~unlan g~nden bir gun Once, merkez komitesi bazr hazirhklan son kez go~den gecirmek Uzere toplandn Kamenev, --<l5rt gun once almrnrs karar gen almdrgmdan ya da unutuldugundan- merkez komitesindeki yerini aldi, Tro~~l, ~sta, ~elgraf ve demiryolu ulasimi ile ilgilenmek ve Gevici ~U~umet 1 ~eneu~ al~nda t.u~ak icin, komite Uyelerinin Petrograd Sovyetl m.~ as~en devrimci komitesine bagh olmalanm istedi, DemiryoUarma Cerjinski, posta ve telgrafa Bubnov bakacak, Gecici Hukurnet'in denetim ~ltm~a tutulmasmdan Sverdlov sorumlu olacaku, Milyutin ise levazun 1~le~lyl~ ugrasacaku, Patti kornitesi icinde cekirdek halinde bir hukumet ~kll1em~ordu. 25 Ekim 1917'de sabah erkenden, Bolsevik kuvvetler harekete gectiler, Kentin kilit noktalan isgal edildi. Gecici Hukumet uyeleri tutuk~ndl.ya.da kacu. Ogleden sonra, Petrograd Sovyeti'nin bir lOplanusmda ~:Dl~, M.~~I ve koyli.i devri~inin" zaferini Win eui81 ve aym gUnlin aksamr, ikinci Tum ~us.ya ~ovyetlen Kongresi, Rusya'da tUm iktidann i~i, Koylu, Asker Ternsilcileri SovyetJeri'ne devredildigini duyurdU.82 26 Ekim 1917 ~~.ml, kongrenin ikinci ve son toplanusinda, bans vetoprak sorununa ~h~ .karamameler kabul edildi ve yaygm olarak Sovnarkom adl verilen ve ilk t~1 ve Koylu HUktimeti olan Halk Komiserleri Konseyi'nin kurulmasr onaylandi.

25 Eki~~? Kasun zaferinin hernen hemen hic kan doktilmeksizin gereekl~.mesl~1 P~trog~d Sov~~ti ve onun askeri devrirnci komitesi sagladi, Asken ~e~runci komite G~ICI Hiildlmet'in gevsek ellerinden dU~n iktidan ele.gecirdi ve bUllin dunyaya devrirnin zaferini ilan eui.~3 Stalin'in sonradan belirttigi gibi, Sovyetler kongresi "iktidan Petrograd Sovyeti'nin elinden

79. Pro/.okali Cemral'nogo Komi/eta RSDRP (1929), s.127.9.

80. Stahn, 1912. SO"b~.han boyunca Lenin ile Trocki arasindakl tarujmaya hararet-

Ie katdarak Pravda mn sutunlannda T~l.oi'yi "yalancr pehlivan" ve "k d ~ di

itel di (S li S·· '..,.,.. orne yen lye

RI ella in, opne/U)'a, c. II, s.260). "Yalanci pehlivan" deyimini birka~ hafra

sonra gen.e .k~llandl. (A.g.c., c. II, s.279). 1907 Londra kongresinde delege olmalanna ra~mc.n, Ih.st,. ar!smda~i il~~ ka'l~,laima 1913 bailanglcmda Viyana'da gerceklesti, Trocki, Stahn m s.an go~len nde dij~manca bir panlu" gordGgunii uzun yillar sonra anialacakhr (Trocki, Stalin, New Yod:, 1946, 5.244).

81. Lenin, Socineniya, c. XXII, s.4·5. 82. A.g.c., c. XXII, s.11-12.

83. A.g.e., c. XXII, s.3.

~UBA'ITAN EKlM'E 101

almaktan baska bir sey yapmaml~"84. Donemin btitUn tamklan, Trocki'nin o donerndeki enerjik tutumunu, yetkinligini ve devrim davasma yapngi hizmetleri ovrnektedirler, Fakat devrimin genel stratejisini, ~tigi aracla, Rusya Sosyal Demokrat lw. Partisi'nin Bolsevik kanadtyla Lenin yonetmisti, Zafer, "tum iktidar Sovyetler'e" slogam altmda kazamlrms olmasma ragmen. sadece Sovyetler'in degil, Lenin'in ve Bolsevikler'in de zaferi olmustu, Lenin ve parti, insan ve arac, simdi birbirinden aynlmaz tek birsey haline gelmisti, Partinin zaferi, neredeyse tUmUyie, Lenin'in kendi iradesmi partiye asilamakta ve cekimser yoldaslanm pesinden sUrUldemekte gosterdigi basan sayesinde gerceklesmis gibiydi. Lenin admm saygmhgi kok salmisu; temeller, parti icinde tek bir onderin ustun ki~iligi Uzerine kurulmustu,

Rus devriminin ortaya koydugu daha geni~ sorunlar He Lenin'in politikasi arasmdaki iliski sonsuz bir tarusma acacak niteliktedir, Lenin'in Nisan Tezleri'nde ortaya etkan karan ve bu kararm alu ay sonra iktidann, sosyalist bir program ve tamamlanmanus bir burjuva devriminin esaslan cercevesinde yine onun girisimiyle ele gecirilmesi yolunda siirdtlrtllmesi ciltler dolusu yoruma ve tarnsmaya konu oldu. Her ne kadar Petrograd Bolsevikleri, ~ubat Devrimi'nin kan~lkhgl icinde ve onderlerinin araIannda bulunmayismdan dolayi geeici bir sapma gosterdilerse de. parti tarafmdan 1903'ten beri israrla surdurulen Marksist Cizginm bir devami olarak kabul edildi bu karar: resmi gOrti~ buydu. Ote yandan, aym karar, Marksist cizginin Lenin ve Bolsevikler tarafmdan terkedilmesi ve Marksist Ogretiye meydan okurcasma, kendini onceleyen bit burjuva devrimini temel almayan bir sosyalist devrim seruvenine anlmak diye de nitelendirildi; Mensevikler'in gorti~tl buydu. Aym karar, Marksist devrim semasmm ~kli esaslanna asm bir baghhgm sonucu olan ve uzun sure devam eden bir sapmanm, gercek Marksist ilkelere gore, Lenin tarafmdan son anda giderilmesi olarak kabul edildi; bu da Trocki'nin gOrii~iiydU, Bu farkh gorusler, Marx'm degi~ik metinlerine, onun ne demek istedigiyle ilgili degisik yorumlara ve Marx'," Rusya kosullanna uygulanmasmda gerekli gorulen degi~ik cikarsemalara dayandtgl ir;in tarusma hie tiiketilemeyecek ve sonuclanamayacak gibi gornnuyordu. Sonraki ydlar boyunca Men-· ~vikler'le Bolsevikler arasmda hararetle tart.I~t1ml~ olan soru; Lenin'in takip ettigi yol sosyalizme goturebilir miydi I gOtilrmtl~ miiydtl? sorusu tek bir yorumlama noktasi etrafmda dilgtlmleniyordu; sosyalizmden anlasilanm ne oldugu.

&4. Stalin, SQfjn~ni)'a, c. VI, s.347.

102 lNSAN VE ARAy

Fakat geleneksel Marksist tenninoloji icinde yer alan bu tarnsmalann ardmda Ekim Devrimi'ni yapanlann karsilasacaklan gereek sorun yauyordu. Subat Devrimi'nin hizla bolunmelere yol acmasuun da ortaya koydugu gibi, Mensevikler'in istedikleri ve bekledikleri Bau rnodeli burjuva demokrasisi ve burjuva kapitalizmi Rusya topraklannda kok salamazdi; gunun ampirik sartlan icinde Lenin'in politikasi, Rusya'da mevcut politikalar icinde dil$UnUlebilecek yegfme politikaydr, Bunu, zamansiz gorerek reddetmek, Lenin'in dedigi gibi, "kOylUlerin 6zgUrlUge hazirhkh olmadiklanm soyleyen bli!'Uk toprak sahiplerinin'f" iddialanna sanlmak demekti. Ne var ki, bu politikanm gerektirdigi ~y, en geri siyasi ve ekonomik bir duzenden, dogrudan dogruya en ileri bir siyasi ve ekonomik dazene gecmekti, Siyasi bakirndan program, burjuva demokrasisinin bUtUn kusurlanyla birlikte Bau'ya kazandrrmis oldugu uzun vatandashk deneyimi ve egitiminden gecmeksizin, otokrasi He sosyalist demokrasi arasmdaki derin ucururna kopru kurulmasmi gerektiriyordu, Ekonomik bakimdan program, ne sermaye donammmm kaynaklanna, ne de gelismis bir kapitalist duzenin egitilmi$ iscilerine sahip olan bir ulkede sosyalist bir ekonominin yaraulrnast anlarnma geliyordu, Muzaffer Ekirn Devrimi bu cetrefilli engelleri asmak zorunda kalacakn, Devrimin tarihi, devrimin bu ugurdaki basan ve basansizhklannm tarihidir,

KISlMll

ANA Y ASAL Y API

85. Lenin, Sor;illtlliya, c. xx, 8.120.

BOLOMv

iKi DEVR1M

Ekim Devrimi, Bolsevikler bu devrimin kapsami konusunda hilla anla~aml~ken ve devrimin burjuva demokratik bir devrim mi yoksa proleter sosyalist bir devrim mi oldugu konusunda kararsizhk icindeyken zaferle sonuclanrnrsn. Devrim, Gecici HUkUmet'i devirmekle, Sovyetler'in devrimci iktidarm yilce ernanetcileri oldugunu ortaya koymustu, Ama bu, burjuva demokrasisinin niteleyici organ! olan ve ilk toplanusma Bolsevikler'le Gecici Hiikiimel'in e~it dUzeyde kaukhklan bir kurucn meclisin nihai otoriresini inkar etmeyi gerektirmiyordu. Halk Komiserleri Konseyi'nin kuruldugunu bildiren 26 Ekim/8 Kasun 1917 karamamesi, bu konseyi, "Kurucu Meclis toplanmcaya kadar" otoriteyi saglayacak "gecici bir ~i ve k6ylU hukumeti" diye tammhyordu; toprak reformu ile ilgili karamame ise, "toprak meselesinin, en genis sekilde aneak Ulke capmda bir Kurucn Meclis taratmdan ~ziimlenebilecegini" dile geuren bir htlkiimle bashyordu.' Aym tarihli "tUm iktidann Sovyetler'e ait oldugunu" il1in eden kisa kararnamede ise bn kayitlara yer vertlrnemisti.s Birkac gun sonra yayimlanan Rusya Halklannm Haklan Bildirgesi, Kurucu Meclis'in yetkilerine hiy deginmeksizin "halklar arasmda gonullu ve guven veriei bir birligin" ilkelerini ortaya koyuyor ve bu ilkelerin yUrtirli.l~e girmesi icin "somut kararnameler"in derhal hazirlanacaguu vadediyordu.' Fakat devrimin heyecaru ieinde MyJesine ~kH celiskilerin fackedilmesi pek mUmkUn degildi. Anayasal gelenekler konusunda halefinden cok daha fazla bilgiclik taslayan Gecici Hukumet, Rusya'nm bir eumhuriyet oldugunu ilan eden 1 Eylul 1917 tarihli lcaramamesiyle ~ik~ kerucu meclisin i~evlerini ustlenmisti,

Ekirn Devrimi He ilgili belgeler incelendiginde, ilk bildirilerde "sosyalizm' ve "sosyatist" kelimelerinin pek az ve belli belirsiz kullamlnus oldugu hemen dikkati ceker, "Devrim"i ya da "i~Ci ve ktlylU devrimi'ni savunmak, niyet icm yeterli bir tammdir; "devrimei" sifan, kendi tlvgOsUoiJ, kendi icinde tasnnaktadir ("devrimei dlizen", "devrimci adalet~ gibi), "karst

I. Sobrani« Uzalwnellii, 1917·1918, No. I (2. basnn), madde 1 ve 3.

2. A.g.e., No.1 (2. barun), madde 5. 3. A.g.e., No.2, madde 18.

106 ANAYASAL YAPI

110 DEVR!M 107

devrimci" ise kOttilugf1n ta kendisidir.s Hem burjuva hem de sosyalist devrirni destekleyenlerin kabul edebilecekleri "demokrat' gibi yansiz bir kelimenin turevleri, 25 Ekim/7 Kasun 1917 tarihli ikinci TUm Rusya Sovyetleri Kongresi'nin ilk bildieisinde don kez ("dernokratik bie bans", "ordunun dernokraLIa~t.lfllmasl") ve enesi gunku bans karamarnesinde isc bircok kez gecrnektedlr. Kongrenin ayni oturumunda toprak karamarnesini sunarken Lenin ~oyle diyordu: "halk kitleleriyle ayru go~te olmasaydik bile, demokratik bir hukurnet olarak onlann karanm savsaklayamaz<hk"5, Boylece, rejimin ilk hayati adnnlan, sosyalizm bayragr alunda degil, demokrasi bayragl alunda ge~ek1~ti, Bir sure sonra, "demokratik" srfau, Sovyet.ler'e ve Kurucu Meclis'e secilme sisternini, ozellikle "geri ca8:inna hakkirn'" aynca yargiclann secilrne ilkesini? nitelemek iCin kullamldi,

Demokrasiye verilen onemin yant sua sosyalizm de nihai hedef olarak itan edilmisti. Lenin'in devrim anmdaki tutumuna iIi~kin en ilgine tanikhk, 25 Ekim/7 Kasun 1917'de, ogleden soma Petrograd Sovyeti'nde "i~yi ve koylf1 devriminin" zaferini bildiren konusrnasrdir, Lenin, "bu ilciincti Rus devriminin, son asamada sosyaJizmin zaferine ulasmasr gerekuglm" belintikten soma, konu~mastnm SOn Mltimtinde sozu uzun zaman once ortaya koymus oldugu, sosyalizme geci~in iki sarnna getiriyordu; k5yliilerin ve diinya devriminin ctestegi:

KoyliilUgUn gtivenini, toprak sahiplerinin egemenligine SOn verecek tek bir karamame ile kazanacaglz. Koyltller kendi kurtuluslarmm aneak i~~ilerle birle~tikleri takdirde ger~ekle~ebileeegini anlayaeaklardlf... Her seyin hakkmdan gelecek ve proletaryayi dunya devrimine goturecek olen bir kitle 6rgUtUnUn gUcUne sahibiz.

Bugtinden tezi yok, kendimizi Rusya'da proleter sosyalist bir devletin kurulrnasma adamahysz,

Y asasm dtinya sosyalist devrimil!

olan zaferine dogru kararhhkla. yilmadan i~erleyecegiz ve ha1kl~l gereek bir bansa kavusturup, tUm zulumleri, somuruleri ortadan kaldiracagiz,

Ocak 1918 basmda Lenin'in kaleme aldlgl Emek~i.v~ SomUriii~ J:IaI~m Haldan Bildirgesi. "topl~mun sosyalist ()rgi1~~n~esml ve sos~a~~m tum ulkelerde zafere ulasmasuu", Sovyet duzeninin temel gorevinin p~asl olarak iIan ediyordu." Lenin, 0 donemde sosyalizrne ul!~manm, esas iuba-

riyle, diinya devrimi yoluyla olacagim d(i~iioi1yordu hitl~. ...

Ekim Devrimi'nin kapsarm ve niteligi konusundaki bu. te.~~~tler In: anayasal terminolojide yansiyor, "Rusya" kelimesi terke.~ll~gl lCl~, ~e~l otoriteyi tam anlamiyla dile getiren bir ad bulmakta guC~u~ yekt1ml~ll. Yen! otorite kendini, gOcUnU "Sovyet iktidart"ndan ve "tam Iktldar.Sovyetler'e" sloganmm basansmdan alan "Gecici t~i KOylii Htiktime~" ya da do~rudan uogruya "devrim hukumeti" diye tammhyordu. Yalmz bir kez, 0 da ~el bir metinde, "Rusya'mn sosya1ist htikUmeti" diye ad~dJ.rml~~ ~endini,'! Sovyet tarihinde ilk ternel anayasai bildirge Ernekci ve Somurulen Halkm Hak1an Bildirgesi'nde yer ahyor ve ~u sozlerle bashyordu:

Rusya, i~~i, asker ve kl:lyl0 temspei~e~i Sovyetleri cumhuriyetidir. Tum merkezi ve yerel iktidar bu Sovyetler e artur.

Bir sonraki paragraf tilkeyi ilk kez, "Rus~a ~o~et Cu~hu~~eti" diye adlandirmaktadir. Bu kadar degi.~en ve belirsiz bt! ~nnmo~o~lden .~nu.?lar cikarmaya kalkismak tehlikeli olabilir. Ama Lenin IR .. kendisi ~e .du~~nurse ~Unstin, "sosyalist" kelirnesi, taraftarlannm ve mutteftkl~nrun. blt?Jg~ icin gene de bir umaci olarak kahyordu.P yogunlugun degilse Me. paru

Devrim Rusya'da zafere ul~8t anda, onun enternasyonaI yOnu Lenin'in kafasmda ozel bir canhhk kazanmisu, On gUn soma, Sovnarkom'a baskanhk ederken ~yle diyordu:

Sosyalizmin, en uygar Ulkelerin ileri i~~ileri larafmdan ger~kle§tirileeek

9. Istoriya Sovetskoy KOffStiJutsii v Dekn/ok (1936), s.34.\

10. Sobranie Uzakonenii, 1917·1918, No. IS, madde 215. . . .

11. Ukrayna Radasi'na 4/17 Arabk 1917'de veri~en iiltimatom vesilesiyledir (Bkz.. $.272). Am~ kendinin Ukrayna burjuva biikfunetmden ayn oldu~u.?u. aylk~ o~ya

k k Stali 14{1.7 Kanm 1917'de Fin Sosyal Demokrat Partisi'nin kong~smde oyma u, m, (S ali S· "" C tlgl konupnada "yeni sosyalist hiikiimel"e anfta bulunmu§tu I~, Ofllle1ll...-, .

~~ s.2). Kurucu Medis Ourine Tezler'de ~.in, ~,~I Hiikiime~ ile "Ukra~ Radast'nm Finlandiya Seim'inin vb. burjuva mithyetyibjl arasmdaki I_I'ltcade1.e}'l, S1~

llyleri ~rannda yeni bir gruplapna}'l" ve burjuv~ dev~de~ sosyalist devnme g~'t :tzbndtran fakt6r1erden biri diye niteliyordu (Lenm, SOfl1le,uytJ, c. XXD, s.13~.3).

12. 0 nrada, Sol SO'lerden Adalet Halk Komis~ ?l~ Steinberg, ~OIlVe1llrS (/'1111 C . . ~ du Pe!lplt 1917.1918 (Bir Halk KOImserulln Amlan; Pans 1930, s.65~)

a::S;; pek go.veruiir o1may~ ~serinde, Emekyi ye.~OOiilriillaenk H~JD ~~la::" Bt dirgesi'nin giril cumlesi iyin Lenjn'in kaleme aldl" orijinal us la ~ ~ny e I· .. 5rlitne "sosyalist" kelimesini koydugunu ve bunun, Myle. ~smt bir belg:oo ",:::~~m abartma olmaman gerektigini" dll,iinen Sol SO'lenn ,tsran Ozenne

kaldmldlglfll iteri siinnektedir. .

4. Franslz devriminde de "devrim" ve ·'devrimci" kelime1eri aym yan dinsel cOf-

kunlugu dile geliriyordu.

5. Lenin, S~j1le1ljya, c. XXII, s.23.

6. Sobranie UzakoM1Iii. 1917-1918, No.3, madcle 49.

7. A.g.e .• No.4, madde 50.

8. Lenin, SOfi1le1liya, c. XXD, s.4-5. Bu konuJma ile ilgili tek beige, ne yuJl: ki sadece ktsa bir gazcte baberidir.

108 ANAYASAL YAPI

tKl DEVRlM 109

i~inde onemli bit azmhgm, gerek Mensevikler gerek SO'ler tarafmdan hararetle desteklenen goruse, devrimin, kendi burjuva asamasim henUz tam anlarmyla gerye~I~~tirmedig-i ve dolayrsiyla, sosyalizme geci~ icin olgunla~m~l.gl gOru~une .ka~I~lgl apkca goruluyordu, Bu g6ru~ gore Ekim Devnm~, ~ubat Devrirni'nin devarm ve derinlesmesiydi sadece ve i1kesiyJe ~flen balammdan ondan farkh degildi. Aym g~ gore demokratik devnrnm hedefienmesi i~in Kurucu Meclis olusturulmasim beklemek rnesruydu.

Oevrimin zaferi parti icindeki calkanulan dindirmernisti, Zafer saglandrgmda salt Bolsevikler'den olusan bir htlkumet kurulmu~tu. Fakat ilk g~nlerde hUkUm7tin otoritesi Perrograd'dan Oteye g~miyordu. U~b~aYI elmde tu~ ve birlca:; haftadan beri, hUkfimete kendi ama.;:lanm dikte ettiren b~tmSlZ bir guC ~I~ak hareket etmeyi amaclayan demiryollan i~i1eri sendika~1 (~lsaea VlkJel) yurutme komitesinin bask lSI a1tmda patti merkez kom.ltesl, SovyetJer'de temsil edilen tum partilerden meydana gelecek bit hilk~et k~~. uzere SO'Jer ve Mensevikler'le gOrii~melere baslamayi kabul ~tt~. Lenin WID bu sadece taktik bit manevraydr,v Kamenev ve Zinovyev icmse bu, 25 Ekim arifesinde ozellikle proleter nitelikte bit devrim am~m hen~ gelmedigi ~eldindeki g()c~lerinin dogrulugunu temsil eden bit gelismeydi. Buncta_n dolayr, Lenin 1/14 Kasun 1917'de bir sonuc almamayacagi ger7k~slyle, gorusmelerden ~kilmeyi 6nerinee, Kamenev, Zinovyev ve Rikov buna siddetle karsi clktl. Patti merkez - komitesindeki ~~ma~ Len~n'~ sadeee T~ki acikca destekIedi, ancak gorusmeleri ister I~e~ ~tr kesintiye ugratacak sartlan iceren bit karat, cogunluk tarafmdan oy blfitglyle kabul edildi.14 Kamenev ve Rikov, VTsIK'da Bolsevik deJege stfatiyla bulunmalanna ragmen, karara uygun hareket etmediler, 3/16 Kas~m 1917'de yaYlml~an .bit bildiride Lenin, bunu parti disiplinine aykin bir davrams olarak niteledi ve aradan tiC gun gectikten sonra merkez komite-

si, dikkafah delegelerine resmi bir illtimatom gonderdi. Komitenin bes uyesi Kamenev, Zinovyev, Rikov,.Milyutin ve Nogin derhal istifa ettiler, Aynca Rikov, Milyutin ve Nogin Halk Komlserligi'nden, hukumetin daha az onemli birkac Uyesi de gorevlerinden istifa eUi. Baskaldiran tiyelerden sadeee Zinovyev, krsa sUr~ sonra istifasmt geri aldi ve yeniden merkez komitesine girdi.'> Kritik bit anda, aym zamanda 6greti sorunu da olan taktik bit konuda, patti y6netieileri arasmda onemli bit parcalanma meydana gelmisti,

Bu krizi atlanp Avrupa Rusyasi'nm kuzey ve merkez illerinde otoritesini yavas yavas genisletmeye baslayan rejim, Gecici Hukumet'in 12!25 Kasun 1917'de dti~tirUlmeden once karar verdigi Kurueu Meclis secimlerini ele a1abilirdi aruk, Lenin'in bu konuda ne dU~tindUg-U kesin olarak bilinmiyor,w Fakat Subat ve Ekim devrirnleri arasmdaki donemde sik sik sozunu ettigi icin, partinin secimleri yapmasi kacmilmaz hale gelmisti, Yonetim aygiu i~liyordu ve aruk geriye d6nu~ yapmak gUy olurdu. Sovnarkorn'un ilk eylemlerinden biri secimlerin Gecici Hukumet tarafmdan saptanmis tarihte yapilacaguu dogrulamak oldu.'? Gecici Hukumet'in atamis oldugu secim komisyonunun cahsmalannr denetleme komiserligine onde gelen Bolsevikler'den Uritski getirilrnisti. Fakat Komisyon, Uritski He ~I~mayi, bask! alunda tutuldugunu One surerek reddetti." Ama bazi uzak bolgeler dismda secimler gene de yapildr ve anl~tldtgl kadanyla, herhangi bit mlldahale olmadan gerceklesu,

Secim sonuclan, Bolsevik saflarda duyulan butun kaygtlan hakh ¥lkardl.

Kurueu Meclis'e secilen (ve baslangicta 808 olarak ongorulen) 707 uyeligin 41O'unu alan SO'ler rahat bir ¥ogunluk saglarmslardi. Bolsevikler aneak dfirtte bit oramnda, yani 175 sandalye cikarabilmislerdi. Cogunlugu Ukraynahlar'dan meydana gelen "milli gruplara" mensup 84 delegenin buyuk kisrnr tamamen anti- Bolsevik'ti. Kadetler, ki hayatta kalan tek burjuva partiydi, 17. Mensevikler ise 16 Uyelik kazanmisn." Ekim Devrimi'yle kuru-

13: Le.nin.~?a:, ~~ikkalleri sava, hatekalmdan baika yem o;ekmeyi arna .. layan diplomal1k bir gmiUll diyordu (Proto/wlj Ceflua/'llogo KomiJeliJ RSDRP (1929), 5.152).

1.4. A.g.t., (1929), 5.148-56; Lenin, So,ifltni)la, c. xxn, s.36-7. Tro .. ki'ye g6re ~en~n aynl gjJn Petrograd Sovyeti'nin bir toplanusmda, bir koalisyonu~ Imkanslzbgt~~n ~ah$ederken fOyle diyor: "Tr~ki bunu anildt ve 0 zamandan beri, ;.'dan. ~ha lyt bir Bol~ev~ yoktur". Bu toplanlmm luUnagt diye g6sterilen ve bu

ozlen lore~n s~ografl.k blr metm Trocki tarafmdan yay unl an ml Jllr: Sta/if(skaJll Sk.ola Falsif!katSli ,~e~U'I, 193~), !.116-24. T~ki'ye gore (A.g .e., 5.112-16). bu tu~:nak, Pervy! Lega! "'!,' .PK Bo/ fevlk.ov'da (.1927) yer almak iiure gercekten bastl.m~. ~at Merkez K(~nlltennm son anda I1dttl bir karar geregince yaYlmlanmamlfllr. Tutanag~n baslimlf Ilk kopyasmm sureu, kenar not1anyla birlikte T~ki'nin adl georen eserinde yer almaktadlr.

IS. Lenin, SOfintri/ya, c. XXII, s.38-9, 57, 551-Z; Protokoli CeflJra/'flogo KomittIiJ RSDRP (1929), s.170-7.

16. T~ki'ye g6m (0 Len/fie (11924), s.91-2) Lenin Kurucu Meclis seeimlerinin ileri bir taribe enelenmesini istiyordu, fskat Sverdlov ve digerleri onun bu onerisini ge .. ersiz kildt, Bizzat Lenin, 1920'deki yazrlarmda, Bolsevikler'jn secimlere kaulmasuu savunuyordu; oriinkii diyordu •. seeimlere kanlmak, "bu IjJr parlamentolann kapanlmayi niorin hakettiklerini geri kitlelere ispatlamaya yaramlftlr" (So,iJltlliya, c. XXV. s.202).

17. Sohrank Uzakonenii, 1917·1918, No. I (2. basun), madde 8.

18. Yserossiiskoe Ufu-diteI'noe Sobranie, der. 1.S.Malorevski (1930), s.150-1.

19. Rakamlar A.g.e., der. I.S.Malorevski (1930), i.IISten ahnnllfllf. Hi~r zaman tam bir saptama yaptlmamtfllr ve balka eserlerde omegin. M.V.Vi§niyak'lO Vserossiis-

110 ANAYASAL YAPI

tKl DEVRtM 111

Ian hukumet hakkmda bu sonuca bakarak bir hOkUm vennek gerekirse, secimlerin ezici bir guvensizlik oylamasr oldugu soylenebilir,

Bu yenilginin ilk sonueu Lenin'i, koalisyon meselesinde bir uzlasmaya vannamn zorunluluguna inandirmak oldu. Secimler sirasmda, Petrograd'da Tum Rusya Koy m Ternsilcileri Kongresi yapihyordu.Jvl? Haziram'ndaki birinei Tum Rusya Sovyetleri Kongresi'nde Sol SD'Jerden bir grup, pani yonetimine baskaldirarak Bolsevik azmh~ desteklemisti; ancak bu harekelin partinin tamanu tizerinde pek az bir etkisi olmustu, TUm Rusya Ki'lylU TemsiIeileri Kongresi'nde ise Lenin ve diger Bolsevik delegeler, SD'lerin saflan icinde bir bolunme saglamayi basardilar, Kongrede ~ogunlugu elinde tutan ve en kayda deger ismi Spiridonova olan Sol kaoat He Bolsevikler arasmda bir koalisyon anlasmasi imzalandi. Lenin'in Uzerinde tsrarla durarak belirttigi gibi bu anlasma "sosyalist bir platform tizerinde mtirnkUndU aneak"20. Birlik hareketini kutlamak uzere Petrograd Sovyeti'nin VTsIK'sl ile koylu delegeleri kongresinin yurutme komitesi arasmda 15/28 Kasrm 1917'de ortak bir toplanti yaplldl.21 VTsIK, ikinci TUm Rusya t~yi ve Asker Temsilcileri Sovyetleri Kongresi tarafindan secilmis 108 tiyeden otusuyordu. Dye sayisr, koylu kongresinde secilen esit sayida delegenin kanhnasiyla iki katma ~tktI; ordu ve donanmadan gelen 100 de lege ve aynca sendikalardan 50 delege de saflarma kauhnca 350'nin ustune ~lktI. Bunun uzerine adr "TUm Rusya l~yi Asker ve Koylu Temsilcileri Sovyederi Merkez Ytirtitme Komitesi" oldu, Koalisyonu tamamlamak icin Uy Halk Kojlliserligi'ne (Tarim, Adalet, Posta- Telgrat) Sol SD'ler atandi; hem Sovnarkom Uyeligini hem de az onernli cesitli bakanhklann gorevlerini yurutuyorlardi, A~gl yukan aynr tarihte, Komiserlikler, Smolni'deki patti genel merkezinden eski bakanhk binalarma tasmdi; Bolsevik yonetim geleneksel devlet iktidart carkma luzla uywn saghyordu,

Sol SD'ler iIe yapdan anlasma sadece Bolsevikler'in durumunu guclendirmekle kalmadi, onlann eline Kurueu Meelis secim sonuclaruu aciklamakta, SD oylannm potansiyel olarak ta~tdlgl yamluci nitelige bagli olan gti~1U bir karut saglamis oIdu. SD1er oylamaya tek bir patti olarak: tek aday listesi ile kaulmislardi. Secim manifestolan, yUce ilkeler ve amaclarla doluydu, fakat Ekim Devrimi'nin ertesi gUnU yayimlanmrs olmasma ragmen. daha once ka1eme almmisti ve partinin devrim karsismdaki tutu-

munu belirtmekten uzaktI.ll Oysa seyimlerden U~ gun soma, partinin en bUyUk kesirni Bolsevikler'le koalisyona gidiyor ve Bol~v~er:e k~l takmdiklan dusmanca tutumda ayak direyen diger kanauan kesinlikle kopuyordu. Kurueu Mecljs'te Sag SD'lerle Sol SD'ler arasmdaki oran (370'e ~I 40) temsil edici sayilmazdi; ki'lylU kongresindeki o~ndan tamamen farkhydt ve secmenlerin oylarma hj~ sunulmarms temel bir meselede o~lann gorU~tinU temsil edici sayrlamazdi. "Halk ~ mevcut olm~yan bir partiye oy verdi"> diyordu Lenin. Lenin bu konuyu iki yil sonra yemden ele aldlgmda ilk bakista gOriindUgiinden daha inandmci bir ~~ ka~ll buld~. Buyuk sanayi ~hirlerinde hemen hemen her yerde Bolsevikler m diger parulerden onde olduklanm belirtiyordu. Bolsevikler iki biiyUk sehirde mutlak ~ogunlugu saglamrslardi, Kadetler ikinci, SD'ler ise oldukca ge~de? ncuncuydu. Oysa devrim konusunda cok iyi bilinen ~u ilk~ ge~~rhydl: "sehir, koyleri kacmilmaz oJarak pesinden snrukler: koyler!ster.lsteme.z ~hrin ~inden gelir"", Kurueu Meclis ~imleri, eger Bol~vikler'm wenni gostermiyorsa bile, zafere giden yolu gormek isteyen herkese acikca gostermistir.

Secirn sonuclan Kurucu Meclis'in, Sovyet rejiffiin~ her iki kanat~ da karst olanlann, yani Gecici Hukumet'i destekleyen burjuva kahnular de ~urucu meclise muhalif sosyalistJerin bir araya gelmelerine yaradigtm kesinIikle ortaya koymustur. Devrim tanhini cok iyi bilen Bolsevikler, Marx'm 18. Brumaire'deki unlu deyisiyle gorevi, henUz Subat Devrimi'nden u~ ay sonra, "devrim sonuclanm burjuva standardiyla suurlamak'P olan ve i~ilerin Cavaignae tarafmdan kitle halinde OldiiIillmelerinin yolunu hazirlayan, Mayis 1848'deki Fransiz Kurucu Meclisi'nin gercek kim.~i~~ni ~~u~armslardi, G~id Hukumet'in eski bakanlan adma, Sovyet Hiikum.e~ ~ ~l~e sayarak meclisi 28 Kasnn/Ll Arahk 1917'de 1?plan~ya ~agmna gtn~lI.nmde bulunuldu. Bu girisim kuvvet zoruyla onlendi. Eski Car generallerinin komutasmdaki anti-Sovyet kuvvetler Rusya'mn guneyinde toplanmaya

22. 26 Ekim/8 Kasun 1917 tarihli De/o Naroda parti gazetesinden aktanla~ yeniden bastian metin, Vserossiiskoe UfrediJel'rwe Sobroflie'de (Der. I.S.Mal~vskt 1930.

s .165 -168) yer almaktadir. . .

23. Lenin, SOfifleni}l4, c. xxn, s.97. Lenin, bu gorui(lnu Ocak 19.18·de meclisin

dagJimasmdan hemen sonra yapilan demiryolu ii .. ilerinin kongresinde daha da ge1iltirdi (A.g.4., c. xxn, s.226·31). Burada, laraf nnarcasma yapligl yorumda, 0-:u-ya ylkan sonucu "herseyden 6nceH tepmlerin "Ekim Devrimi'nden once haztrlanmJi listeIere" gore yaptlmli olmasma b1Ighyordu.

24. Lenin, SOf1MniY<l, c. XXIV, s.634.

25. Marx ve Engels, SOfineniyo, c. vm. s.329.

koe U fwfite t'noe Sobranie' s inde (paris, 1932) baska rakamlar verilmektedir; fakat araIanndaki farklar i:inemli ol .. iide degildir.

20. lenin, SOfineni}l4, c. xxn, s.88.

21. Protokol! Zasedanii VTslK 2 Soziva (1918) s.64.

112 ANAYASAL YAPI

lKl DEVRlM 113

bashyordu, Bu durumdan alabildigine kaygilanan Sovnarkom, Kadetler'i "karst devrimci.Kadet-Kaledin ayaklanmasma 'mesru' bir j, .. hf' saglamakla suclayan bir bildiri yayunlayarak Kadet partisiniu "halk d~mam bir parti oldugunu" acikladi ve "karsr devrirnci i~ savasi korukleyen siyasi yoneticilerin" tutuklanacagmi duyurdu." Sag SD'lerie Mensevikler'in bircogu Kadetler'i destekledikleri halde, Bolsevikler diger sosyalist partilere baski uygulamayi goze alamadtlar.

Bu andan itibaren Kurucu Meclis'in kaderi, parti cevrelerlni ugrasurmakta ~I .-;eken bir konu haline geldi, Z1 Bolsevikler'in niyetJeri konusunda ilk uyan gibi gorunen sey, Lenin'in 1/14 Arabk 1917'de VTsIK'da yapugr konusrnada yer almaktadir:

Kurucu Meclis'i, baslangrcta tasarlandigr gibi, toplannya ~agmnamlz oneriliyor bize. HayJI, tesekkur ederiz! Halka karsi tasarlanmis bir girisimdir bu ve biz ayaklenmayi, Kurucu Meclis'in halka karsr kullamlmamasmi gilven altma almak icin yapnk ... Devrimci bir smif, direnc gosreren varhkh smiflara kars; milcadele ediyorsa, bu direnc kmlmahdir; ve biz varhkh srrufl arm direncini, onlarm proletaryayi ezmek icin basvurduklarr yontemlerle kiracagiz, Yeni yontemler icad edilmedi henUz.28

Bu bildirinin ardmdan 13/26 Arahk 1917 tarihli Pravda'da irnzasiz olarak yayimlanan ve Ekim Devrirni'nin niteligi hakkmda Lenin'in kaleminden ';lkml~ en onemli kisa tahlili olusturan Kurucu M eclis Uzerine Tezler geliyordu.

K urucu Meclis 0 zerine Tezler, Lenin'in sekiz ay once kaleme aldtgl linlli Nisan Tezleri'nden beri, bOtUn yazuannda listli kapah dile genrdigi ~yi; burjuva devriminin Rusya'da gOcQnU yitirdigi ve gercek yolun, ona kesintilde sirt cevirmekten ve sosyalizrn yolunda ilerlernekten ge.-;tigi inancuu aydcya ortaya koyuyordu. $6y Ie diyordu Lenin: "Kabul etmek gerekir lei, bir burjuva cumhuriyette Kurucu Meclis, demokratik ilkenin en yuksek bicimidir"; bunun i~indir ki, burjuva devrimi gerceklesmeden Once yazilrms

26. Sabranie Uzakonenii 19/7-1918, No.4, madde 64.

27. 29 K.aslm{12 Arahk 191Tde merkez komitesinde kisir bir tant§ma oldu. 0 siralarda Kurucu Meclis'in, biri Sovyet Hiik(imeti'ni tamyan, digeri ona dii§m&n olan iki gruba bOliinecegine ihtimal veriliyordu. Buharin meclisi toplantlya ~agmnak gerekip gerekmedigi rneselesini ortaya atn. Toplanuya ~agnlmah, ~ilnkij "anayesal ozlemler geni, kitlelerin gOnliinde hili ya,amaktadlrff diyordu. Buharin, Kadetler'in I:.apl dl§an edildigini (Sag SD'lerin hi~ s6zil edilmiyordu) ve Sol'un bir "devrim konvansiyonu" haline ge1digini, ba§1:a bir deyifle, burjuva devrimden sosyalist devrime gefifin KU11lcu Meclis aracl.b.81 ile ger~kle,ti4ini g6rmekten memnun kalacagml belinli. Lenin'in bu tarnsmaya I:atdmadlgl anlasrlmaktadir (Pra/a1co1l Central'nogo Komiteta RSDRP (1929), $.180-4).

28. Lenin, SQfineniya, c. XXII, s.I09-IO.

parti programlannda Kurucu Meclis'in yer almasi "tamamen mesru'ydu. Bununla beraber, "devrimci sosyal demokrasi", bir "Sovyetler cumhuriyetinin, kurucu meclise sahip, geleneksel bir burjuva cumhuriyetine oranla, demokratik ilkenin daha usum bir bicimi oldugunu", 1917 Subal Devrimi'nden beri sik srk belirtmi~ti. Gercekte, "Sovyet cumhuriyeti, sosyalizme en sanctsiz gecisi saglayabilecek tek bicimdi", Orduya ve koyluluge devrimci fikirlerin yayrlrnasi sonucu ilk olarak "smif guclerinin" yeniden bir araya gelmesi; ikinci olarak Sovyet iktidan He burjuva rejim arasmda Ukrayna'da (ve ktsmen Finlandiya, Beyaz Rusya ve Kafkasya'da) baslayan mtlcadele; ve nihayet, Kaledin'in ve Kadetler'in "en yakici sorunlan demokratik yolJardan cozumleme imkamm ortadan kaldiran" karsi devrimci isyam gecis stlrecine katkida butunmustu, Bu gelismeler, "25 Ekim'de burjuvaziye kar~l sosyalist devrimi baslatan emekci ve sOmllrillen simflann ozlemleri ve cikarlan" ile Kurucu Meclis arasmda kacmilmaz bir .;a~maya yol acrmsn. Boylece, "Kurucu Meclis sorununu, dolayh olarak ya da dogrudan dogruya burjuva dernokrasisi cercevesi icinde sekli ve hukuki acidan ele almaya kalkismamn" her turlusu proletaryaya karsi bir ihanet, "hem Ekim ayaklanmasim, hem de proletarya diktatorlugunun gorevlerini dogru degerlendiremeyen bazt Bolsevik onderlerin kendilerini kapurdiklan" bir hata haline gelmisti, Kurucu Meclis'in yapabilecegi tek sey, "Sovyet iktidanm ve Sovyet devrimini kayusiz sansiz kabul euigini bildinnekti". Aksi halde, "Kurucu Meclis'le olan iliskilerde pat1ak verecek bir kriz devrimci yollardan .-;6zUmlenebilirdi ancak". 29

Lenin'in tezlerinin parti merkez komitesinde tarU~ddIgma <lair bir kayit yok, ama tarusilrms olsa da olmasa da bu oozier 0 zamandan beri patti 6gretisi olarak kabul edilrnistir, Bolsevikler'e gore, Lenin'in Kurucu Mectis Uzerine Tezler'i, burjuva anayasacihgmm ytiztmdeki maskeyi YlfUP aUl1I~nr. Diger sosyalist partilere gelince, bunlann, proletarya devriminin anlarnmm bilincine varmalan icin cetin olaylardan gecmeleri gerekti, Bu tezlerin kabul ediImesinin iki prank sonucu vardr. Her seyden once, Bolsevikler ile devrimin henuz demokratik asamada otdugunu dii~linen (Sol SD' ler haric) siyasi partiler arasmdaki kopmayi kacunlmaz hale getiriyordu; devrimin proleter nitelikte oldugu bir kez kabul edildi mi, demolaatik glX'U~u destekleyenler, eylemde degilse bile niyetJeri baktmmdan rnanuken ve kacrmlmaz olarak k~ devrimci oluyorlardt. lkinci sonucu, demokratik devrimin bas taci olan, fakat demokratik devrimin yerini proleter sosyalist devrim alIr almaz uzlasilmaz bir k~ltltk olusturan Kurucu Meclis'in kade-

29. A.g.e., c. Xxn, 5.131-4.

114 ANAYASAL YAPI

lKl DEVRlM 115

tini tayin eunesiydi. Yakici bir sorun olan "ikili iktidar" sorunu, Subat Devrimi'ndelJ beri egemen DIan burjuva demokrasisinin temsili organlan ile Sovyetler arasmdaki causma, nihayet c;Oziimlenmi~ti. Kurueu Meclis ya teslim olacak ya ortadan kaldmlacaku aruk. Kurueu Meclis'e kar~l girisilrnis eylemin, meclisin toplanmasmdan sonra meydana gelen herhangi bir olay nedeniyle birdenbire ve dii~i.iniilmeden almmis bir kararsonueu oldugunu ileri stiren gorusler hatali kabul edilmelidir. Bolsevikler'in giristikleri eylem hesaplanrms bir politikanm ve devrirnin burjuva demokratik asamadan proleter sosyalist asamaya dogru derece derece ilerleyerek geli~tigi sekIindeki kesin goruslerinin sonucuydu.

Kurucu Meclis Uzerine Tezler, meclise ve onu denetim altinda tutmaya kalkisabilecek siyasi partilere ~t yayimlanrms bir ttir savas bildirisiydi, Sonraki ~ hafta boyunea girisilen eylemler, genel stratejisi karariasnnlmrs bir kampanyan m taktik adimlanydi. 17/30 Arahk 1917'de Sag SD'lerin onderi Avksentiyev ve taraftarlanndan bazrlan tutuklandi, Tutuklama sebebi.lzvestiya'nm bas makalesinde aciklandigr gibi, Avksentiyev'in "Kurueu Meclis tiyesi olrnasi" degil, "karst devrimci bjr tedhis eylemini duzenlernis olmasl"ydl)(). Bir sosyalist partinin temsi1cilerine karst bu tilr tedbirler ilk kez uygulamyordu, Sovnarkom 20 Araltk 1917/2 Ocak 1918'de yaytmladIgl bir karamarne ile, Kurueu Meclis'i 5/18 Ocak tarihinde toplannya ~agrrdt. Kararnamede en azmdan 400 uyenin toplanuda ham bulunmasr gerektigi belirtiliyordu"; ve iki gUn sonra VTsIK tarafmdan alman bir karar geregince, liC;UncU TUm Rusya Sovyetleri Kongresi'nin 8/21 Ocak 1918'de TUm Rusya K6ylU Ternsilcileri Kongresi'nin ise bu tarihten birkac gun sonra yapilmasr isteniyordu, ~imdi bie kez daha Lenin'in guvenilir uysal adanu durumunda olan Zinovyev, karann Leninist ~gretinin a~lk bir beyam olduguna isaret ediyordu:

Kurucu Meclis Be SovyetJer arasmdaki rekabette, burjuva devrim ile sosyalist denim arasmdaki tarihi ~at1~rnayl gOriiyoruz. Kurucu Meclis secimleri, hiy siiphe yok ki, halk kitlelerinin gerceklestirdikleri sosyalist devrirnin degil, $ubat'taki ilk. burjuva devriminin yankrsrdir.

Bu karardaki ifadeler ac;lk~a bir meydan okumaydi. "TUm iktidar Kurucu Meclis'indic" slogam, "bemen hepsi ~I devrimci olan unsurlan" bir araya getirdiA;i ve "kahrolsun Sovyetler" sloganma bir krhf hazrrladtgl icin yeriliyordu. Karann amaci, "Kurucu Meclis'in yansnu olusturan Sol kanadi,

30./ZlIesliya, 22 Arahk 1917/4 Ocak 1918.

31. VsercssiishJe Ufuditel'II01f Sooranie, der. I.S.Mal~vski (1930), s.144-5.

diger yansma, uzlasmaci ve burjuva Sag kanada ~I Sovyetler'in bUtiin 6rgUtili gucnyle desteklemekti'V, Mensevik Suhanov manuksal ikilerni alayct bir dille ortaya koydu: Y asanan olaylar burjuva devriminin bir parcasiysa 0 zaman Kurucu ~eclis'i tamamen desteklernek gerekirdi; eger, gercekten sosyalist devrirnin kendisiyse, Kurucu Meclis'i lOplamaya hi~ gerek yoktu." Fakat secilen taktikler, muhtemelen parti ici gorusmelerde vanlan bir uzlasma sonucu olma1anna ragmen, daha dramatikti, Birinci TUm Rusya Sovyetleri Kongresi'nce secilmis olan ve hayali bir yasam sUrdUren. tistelik daha hayali saytlabilecek bir mesruluk iddiasmda bulunan ilk VTsIK'run Bolsevik olmayan unsurlanmn yayimladiklan bir protesto bildirisinde bu taktikler dogru teshis edilmisti: D~lincti TUm Rusya Sovyetleri Kongresi "Kurucu Meclis'i banrmak" icin toplanuya .-;agnhyordu.l4

Kampanya hazirhklan, VTsIK'mn 3/16 Ocak 1918 tarihli toplanusinda", Emekci ve Somurulen Hallan Haklan Bildirgesi'nin, Kurucu Meclis'in onayma sunulmak tizere kaleme ahnmasiyla tamamlanmrsu, Bitdirge daha once belirtilen anayasa1 htiklimle bashyordu;

1. Rusya i~yi, asker ve keylu ternsilcileri Sovyetleri cumhuriyeridir, Merkezi . ve yerel butun iktidar bu Sovyetler'e aittir.

2. Rusya Sovyet Cumhuriyeti, 6zgilr rnilletlerin ozgUr birligine dayanan rnilli

bir Sovyet cumhuriyetleri federasyonu olarak kurulmustur.

Bildirgede, Sovyet politikasinm ve yasalanrun ilkeleri, Kurucu Meclis'in agzmdan uzun uzadiya srralandiktan sonra, meclisin sona erisini gosteren iki paragraf yer ahyordu:

Halkm somurticulerine kar~l henuz kitle halinde ayaklanamadigi, stlrnUrUcillerin kendi srmf r;lkarlanm savunrnada gosterdikleri direncin sidderin] henUz pratikte denemedigi ve henuz sosyalist bir toplumun insasma fiilen giri~rnedigi bit donemde, Ekim Devrimi'nden once duzenlenmis parti Iistelerine gore seeilmis olan Kurucu Meclis. seklen de olsa, Sovyer iktidanna kars; r;ilcrnanm tamamen yanhs oldugunu kabul etmektedir. ..

Sovyet iktidarnu ve Halk Korniserleri Konseyi'nin kararlanm destekleyen Kurucu MeC\is, gorevmin, toplumun sosyalist insasmm temel ilkelerini hazrrlamaktan ibaret olduguau bilmektedir.X

32. Prol.olwli Zasedallii VTslK 2 Soxiva (1918), s.176-7

33. A.g.e., s.179.· .

34. 11k VTsIK'nm varhgt. ikincisinin 27 Ekim/9 Kasun 1917'deki ilk. toplannsmda ald!gl bir kararla son bulmustu [Protokoli Zased4nii VIslK 2 Soziva, 1918, s.4). Buna ragmen ilk VTsIK toplanulanna devam eui ve 6/19 Kasun 1917' den U/24 Ocak 1918'e kadar yaptlgl toplannlann tutaaaklan Krasny! Arkhiv 'de (No.3 (to), 1925, s.99·113) yayunlandr, Oyeieriftin biiyUk bir krsmi Menfevik ya da Sal; SO idi,

35. Bu toplantmm lutanaklan, 2. VTsIK'nm tutanaklan arasmda yohur.

36. Yserossiiskoe UfredileClloe So/mlnie, der, I.S.Mal~evski (1930), 8.4-6.

116 ANAYASAL YAPI

lK1 DEVRIM 117

Bunun anlamimn bilincine vanlamaz kaygisryla, 4/17 Ocak 1918'de, yani Kurueu Meclis'in toplanusmm arifesinde lzvestiya'da, yine VTsIK'dan cikan, acik secik ve kesin bir dille kaleme almmis bir karar metni yayunlandt:

Ekim Devrimi'nin ger't'ekle~tirdigi her ~ey temel ahnarak ve Merkez Yurutrne Komitesi'nin 3 Ocak 1915'deki oturumunda kabul edilmis Emekci ve Somurulen Halkin Haklan Bildirgesi geregince, Rusya cumhuriyetinde butun iktidar Sovyetler'e ve Sovyet kurumlanna aittir. Bundan dolayi, kimden ya da hangi kurumdan gelirse gels in, devlet iktidarrru ~u ya da bu ~ekilde ele gecirmeye kalkismak kar§l devrimci bir eylem olarak kabul edilecektir. Bu tar her girisim, silahh kuvvet kullanmak dahil, Sovyet iktidarmm emrindeki bntun imksnlarla ezilecektirY

Kadetler'in yasa dl~l iliin edilmeleri ve Sag SD'lerin yoneticilerinden bireogunun tutuklanmasi, Kurueu Meclis'in temel potansiyel saldm giiellnU koreltmisti. Bazi Bolsevikler'in Kurueu Meelis'in kitleler Uzerinde yaramgr varsaydan -aRcal: olaylar tarafmdan dogrulanmayan=- saygmhktan duyduklan kaygunn SORUCU olarak, kabul ed.ilip uygulanan yontemde belirli bir ihtiyathhk gozetiliyordu, Meclis, 5/18 Ocak 1918'de toplandrgmda, Sverdlov geleneklere gore oturumu acrnasi gereken en yash iiyenin yerini aldi ve VTsIK adma oturumun basladignu bildirdi. Fransiz devrimi, diyordu Sverdlov, "uretim aletleri Vy araclanndan YOkSUR olanlann alabildigine somurulmesine iliskin haklan" iceren lnsan ve Vatandas HakIan Bildirgesi'ni yayunlarmsu; Rus devriminiri de kendi haklar bHdirges~ni yayimlamasr gerekiyordu. Sverdlov, bunlan soyledikten sonra VTsIK tarafmdan iki giln Once bazirlanrms olan metni okuyarak Kurucu Meclis'in bunu kabul etrnesini istedi,

Tarusmalann geri kalan kismi, meclisin bir ge~ekligi olmadigmr ve meclisi olusturanlar arasmdaki temel Ogreti farklanm ortaya koymaktan ~ bir ~ye yararnadI. Sag SD'1erin onderi ~v, Bolsevikler'in destekledigi Sol SD Spiridonova'ya karsr bi1yUk bir ~gunlukla ba§kan secildi. Bolsevikler adma konusan Buharin. sosyalist devrimin ivedi sorunlannr coskuyla dile getirdi:

Sosya1izmden yana ya da sosyalizrne kaql olmak; i~te bu meclisi, bugiln illceler konusunda birbiriyle bagda~masl imkansiz iki kampa bolen smir yizgisi budur.

Cernov, kursuden yaptl~ konusmasmda "sosyalizme erismek" Ozlemini dile getirmisti:

37. Sobrank UzaiwlUlllii, 1917·1918, No. 14, madde 202.

Fakat hangi sosyalizmden SQZ ediyor yurtla~ ,;emov? lki yuz yil icinde olusacak, torunlannuzm in~a edecegi bir sosyalizmden mi? Bu muydu sozUnil etligi sosyalizm? Biz ise dipdiri, yasayan, yaranci bir s~syatiz~d~n soz ediyoruz ve sozilnU etmekle yetinmiyoruz, onu gerceklestirmek rsuyoruz. Iste, bizim aktif sosyaliss olmak dedigimiz ~ey budur yoldaslar.

Sovnarkom'da Adalet Halk Komiseri olan Sol SO'lerin s()zciisU Steinberg, ilke sorununu gecistirerek, politikayi tarusacak zamamn gectigini (bunu Sag SO'ler oneriyordu) ve "halkm yaratngr" Kurueu Meclis'in tek gorevinin "emekci halkm t~yi ve Asker Ternsilcileri Sovyeti prograrnmda dile getirilen iradesine boyun egmek' oldugunu belirtti. Cereteli'nin Mensevikler adma yapllgl konusma teorik bakundan son derece inandmci ve tutarhydi. Cereteli, "geri kalrms bir ulkeye sosyalist bir ekonomiyi yerlestirmek amaciyla yapilan anarsist girisimler" aleyhinde Mensevikler'in on dort YII boyunca yapuklan gibi uzun uzun tartisarak "iscilerin kendi nihai kurtuluslan ugruna verdikleri sunf mucadelesinin" ancak "genel ve e~it oya dayah halk egernenligi'' kosullanna dayanarak kurulabilecegini dile getirdi." Konusmalar ~agl yukan on iki saat surdu. Fakat soylenenlerin ancak pek azmm disarda olup bitenlerle ilgisi vardi. Sovyet bildirgesinin icerdigi acik tehdit ve fiili iktidann proletarya He Sovyet HUkiimeti'nin elinde oldugu gerceg] bilrnezlikten gelindi, lkudar olabilecek hicbir alternatif hiikiimet onerilmedi, onerilemezdi de, Bu sanlar altmda, tarnsrnalardan bir sonuc almarnazdr,

Bolsevik bildirge geee yansr 138 oya ~l 237 oyla reddedilerek, Sag SO'lerin giineel siyasi sorunlann tarusilmasma gecilmesi He ilgili onergesi kabul edildi, Tarusmalar devarn ediyordu. Sabaha karst, Bolsevik Raskolnikov, mecliste "karst devrirnciler cogunlukta oldugundan" Bolsevikler'in 0- tururnu terkedeceklerini bildirdi. Bir saat sonra Sol SO'ier de meclisi terkettiler. Bir baska salonda toplanu halinde olan Bolsevik Parti Merkez Komitesi, bunun uzerine harekete gecmeye karar verdi. Askeri muhatizlerm komutam denizci Jelezniyakov meelis baskanma gidip "rnuhafizlarm yoruldugu" gerekeesiyle toplanuya son vermesinin emredildigini bildirdi." Dinmeyen bir giirUltii pauru icinde tanm sorunu ve ltiiaf Devletleri'ne bans yagnsmda bulunulmasi He ilgili bir karar memi okunarak kabul edildi, lkinci TUm Rusya Sovyetleri Kongresi'nin on hafta once devrimin ertesi gUniinde yaptIgl seyi tekrarlamaktan baska bir ~y yapamamasr, Kwucu

38. Yserossiiskoe UrrediJel'noe Sobranie, der, I.S.Mal~vski (1930), s.29-30, 34-5, 50·1.

39. A.g.e., s.1I0. Emrin dogrudan dogruya Lenin tarafmdan verildigi anlalthyor (A.g.e., s.217).

118 ANA Y ASAL Y API

lK1 DEVRIM 119

Meclis'in iflas ettiginin gostergesiydi, Saat besten hemen once, oturuma on iki saatlik bir am verildi, Meclis bir daha toptanmadi, VTslK aym gun Lenin'in iki saat sUren bir konusmasmr" dinledikten sonra, Meclis'in resmen dagiutmasma karar verdi. Meclisin yeniden toplanmasi Tawide Sarayi'nm kapisma muhafiz koymak gibi basil bir yolla engellenrnisti.

Burjuva demokrasisi kurumlanmn ve ilkelerinin Rusya'da sagtam bir temelden ya da halkm genel desteginden yoksun oldugunun yeni bir kamuydi bu.

Bundan dolayi, U.-;ilncU TUm Rusya Sovyetleri Kongresi 10/23 Ocak 1918'de Tauride Samyt'ncta ~ddtgmda, derhal feshedilmesini istedigi Kurueu Meelis'in dog-a! -ama kendi girisimiyle kurulmus-> mirascisiydi sanki, Enternasyonal'in soylenmesinden soma bando, "ahnan yolun tarihi bir amsr' olarak Fransiz Milli Marsi Marseillaise'i caldr, Kongre resmi tutanak.lanmn derleyicisi, "proleter devrim burjuva devrimini geride btraktrken Enternasyonal, Marseil/aise'i bastudt"44 diye ~dchyordu Kongre'nin simgesel anlarruru, Kongre baskaru Sverdlov'un a~l~ konusmasmda belirtrigi gibi, kongre'nin gorevi "gelecegin yeni hayaum insa etmek ve bir tiim Rusya iktidan kurmakti": Kongre'nin karar vermesi gereken sey "bu iklidann burjuva duzeniyle bir bagl olmah mi, yoksa sonunda, kesinlikle i~~i ve koylu diktal~rlUgil mil kurulmait?"45 olmahydi, Lenin, soze baslarken ihtiyath, bitirirken kararhydi, her zamanki gibi;

Sirnf rnucadelesinin ne oldugunu, devlet memurlannca girisilen baltalamamn ne ifade euigini anlayan bir kimse, sosyalizme bir Slyrayl~ta varamayacagimizi bilmektedir... Sadece sosyalizme geyi~ donemine girdigimizi, henuz sosyalizme ula~amadlglmlzl biliyorum. Ama sizler, devletimizm bir Sovyet sosyalist cumhuriyeti oldugunu soylerseniz dogru hareket etmis olursunuZ.46

Louis Bonaparte'm 2 Araltk 1851'de yapug: Coup d'etat'yt irdeleyen Marx, onun kendinden oncekilere nasil 6yknndiigtinti unlu bir pasajmda ~t>yle yorumluyordu:

Cromwell, Olaganustu Parlamento'yu feshedince salonun ortasma kadar tek basma ilerledi; bu parlamentonun kendisinin verdigi muhletten bir dakika bile fazla devam etmemesi icin, cebinden saatini yJkardl ve mille tv ekillerin in her birini alayh ve azarlayici sozlerle kovdu. Kendine ornek aldlgl Cromwell' den daha kucuk bir adam olan Napolyon ise, Onsekizinci Brumaire'de, yasama organma kadar gitti ve titrek bir sesle de olsa onun olilm Iermamm okudu."

Her tarihi done min kendine /jzgil dramatik sembolleri vardtr, TUm Rusya Kurucu Meclis Toplanusi'run "muhsfizlar yoruldu'' gerekcesiyle silahh bir deniz eri tarafmdan ertelenmesi bunlardan biridir. Bu kuctirnseyici jest, Bolsevik cevrelerin kendi otoriter davrarnslannm muhtemel sonuclan konusunda duyduklan belli bir kaygryi gizliyordu. Toplanu srrasmda Kurucu Meclis lehinde yapilan bir gosteri askeri birlikler tarafmdan dag,tdml~ ve lclh "banssever gostericiler' lclh "silahh komplocular" olarak tanunlanan bircok insan /jJdilriilmli~tti.42 Fakat Kurueu Meclis'in feshedilmesi hemen hicbir protestoya neden olmadi, Hem SD'lere. hem de Bolsevikler'e karst olan Sag bir Sovyet Uyesinin su hukmu genel ruh halini dogru yansmr gibi gortmmektedir:

Kurucu Meclis'in, (soylendigi gibi) "saygmhguu yitirmis tutumundan" , baskaru ';ernov'uo urkekliginden ve gilysUz!Ugunden dolayi yaratmis oldugu hosmusuzluk, Bolsevikler'in meclise karsi "haksizhk" enikleri izlenimini genis 61yUde sildi. Kurucu Meclis'i dag1Um~ olan Bolsevikler'den yok, Kurucu Meclis'in kendisiydi kmanan.4l

Martov bir kez daha Mensevik gorusu dile getirdi:

Sosyalist donustlmnn tamamlanmasr, ancak toplurnun tUm siyasi duzenini yeni bastan yaratmanm, iIlkenin ekonomik durumunu gilylendirmenin gerektirdigi uzun bir yah~madan soma mumknndur ve sosyalizmin sloganlarmi gerceklestirmeye ancak bundan soma baslanabilir."?

Lenin. MarlOV'U cevaplarken, gecen on iki yd boyunca alman yolu ~izdi:

Bolsevikler 1905'te burjuva demokratik devrimden soz ediyorlardi. Fakat, Sovyetler'in iktidarda oldugu, i§yilerin, askerlerin, koylulerin ... "Iktidan tamamen ele geyirecegiz ve yeni hayan kendi ellerimizle kuracagtz" dedigi §u sirada, burjuva demokratik bir devrim asia s6z konusu olamaz. Gecen yilm Nisan aymda bile Bolsevikler bunu, kongrelerde, roplanu ve konferanslarda alman bUtOn onerge ve kararlarda dile getirmi~lerdir.48

40. Lenin, SOfillelliya. c. XXII, s.184-7.

41. Marx ve Engels, SOfilltlliya, c. VIn, s.398.

42. Pravda, 6i9 Ocak 1918. Kurucu meclis iiyesi SD Sokolov's gore, gosteri SD'ler tarafmdan duzenlenmisti ve gosiericiler silahh deiildi. Sokolov, Petrograd halkmm eylemsiz kaldlglnl da belirtiyordu: "onlan Bolsevik harekete kaql sevkedemedik" (Arkhiv Russkoy Revolytasii, Berlin, c. XIII (1924), s.65-6)

43. V.B.Stankeyi~, VospomiNlltiya, 1914·1919 (Berlin, 1920), s.302; Sokolov'un bir onceki dipnottaki degeriendinnesi, bununla '?ll'ICI bir benzerhk gOstermektedir.

44. Tretii Yserossiiskii S"ezd Sovetov (1918), s3.

46. Lenin, SOfineniya, c. xxn, s.209, 212.

47. Trelii Vserossiiskii S"ezd Sovetov (1918), s.35.

48. Lenin, SOfineniya, c. xxn, s.221.

45. A.g.e., s.5.

, 120 ANAYASAL YAPI

1K1 DEVRlM 121

Lenin'in ileri surdiigUnU siyasi bakimdan ciirutmek g~tii. Ekim Devrimi sorunu iyi k6tii ¢zi.imlemi~ti. Burjuva devrim tamamlanmis ya da tamarnlanrnanus, proleter devrim am gelrnis ya da gelmemis olsun -bu sorunlara olumsuz cevap vermeyi gerektirecek nihai sonuclar ne olursa olsun=proleter devrim gerceklesrnisti ashnda. Ekim 1917'den sonra, arnk hi'Y kimse yapilrms olan seyi bozamaz ya da devrimi burjuva demokratik bir kahba dokemezdi, Gorulen oydu ki, siyasi gelisme, ekonomik gelismeyi hizlandmmsu. Ekim'in arifesinde Lenin'in savundugu varsayim lam da buydu:

Devrim sayesinde Rusya kendi siyasi orgutlenmesi bakirmndan ileri ulkelere birkac ayda yetisti. Fakat bu yeterli degil. Savas kacrmlmazdtr ve 50- runu butun a~lkhg[ ile ortaya koyrnaktadtr: ya mahvolmak ya da ileri ulkelere yetisip onlan ekonomik bakimdan da gecmek.t?

Fakat birdenbire siyasi bir olgunluga erisildigini ileri suren varsayrrn, Marksist t'lgretiyi oldugu kadar olgulan da zorlamaktaydr, Lenin bu giiCHlgUn farkma varmryor degildi, cunku 1918 sonbahanndaki durum degerlendirtnesi, aym yilm Ocak aymda ucunctl Tiim Rusya Sovyetleri Kongresi'ndeki degerlendirmesinden tamamen farkhydt:

Evet, lum ~.6ylflliIkle birlilae ilcrledigirniz surece, devrirnimiz bir burjuva devrimdir ... Once "tum" koylulukle birlikte rnonarsiye karst, biiyiik toprak sahiplerine karst, feodaliteye karst (buraya kadar devrim burjuva, burjuva demokratik olarak kalmaktadir). Sonra, yoksul koylulukle, yan-proleteryayla ve tUm somurulenlerle birlikte (zengin koyluler, kulaklar, spekulatorler dahil olmak uzere) kapitalizme karst; bu noktada, devrirn sosyalist hale gelir.50

Ve Lenin, uzun bir aradan sonra Marx'm "surekli' ya da "kesintisiz" dcvrim gorii~iinU (ancak bu terimi kullanmadan) yeniden ele alarak ¥lyle diyordu:

Bu ikisi arasma yapay bir vin seddi ~ekrnek istemek, proletaryanm olgunluk .derecesine ve yoksul k6yliilerle ittifakirun derecesine gore degil de baska herhangi bir kritere gore bunlan birbirinden ayirmaya kalkismak, Marksizrn'in en biiyUk tahrifidir, onu soysuzlasnrmakur, yerine liberalizmi ikame etmektir.S1

bosalan yeri doldurmak icin mucadele eden sosyalist devrimin daima kar~tl~tlgl ikilemi yansiuyordu.

OvUncii TUm Rusya Sovyetleri Kongresi'ndeki tarusma son bulunca, kongre, gereksiz hale geldigi icin son iki paragrati vtkartdml~ olan Emekci ve Somurulen Halkm H3klart Bildirgesi'ni kabul eui ve Milliyetler Halk Komiseri Stalin'in onerisi uzerine 900 delegenin katddlgl, 24 karsi, 3 cekimser oyun kullarilldlgl bir oylamayla kongreden "Rusya Cumhuriyetinin Federal Kurumlan Uzerine" adh bir karar gecti. Bu kararm ilk paragrafi Sovyet duzenine yeni bir temel tast eklernisti:

Rusya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Rusya halklannm g6nil\1fi birligi temelinde, bu halklann Sovyet cumhuriyetJerinin bir federasyonu olarak kurulmustur .52

o zamana kadar t~i ve Koylu Hiikilmeti ibaresinin onunde resmen yer alan "gecici" sozcugu ortadan kayboldu. Kongre, bir sonraki kongrenin onayma sunulmak uzere VTsIK'yt, "Rusya Federal Curnhuriyeti anayasasmin temel ilkelerini" avlklaYlcl bir taslak hazirlamakla gorevlendirdi.

Bu tahlil gUl;-liikleri, sadece akademik gilvUikler degildi. Marksist semaya gore bu guclukler, burjuva demokrasisinden ve burjuva kapitalizminden

49. Lenin, SOfilleniya, c. XXI, s.19t.

SO. A.g.e., c. XXIII, s.390-1. 1919 Marn'nda Lenin, bu ge .. i§ doneminin tarihini daha kesin koyuyordu: "Yoksullann komitelerinin kurulusuna dek, yani 1918 yazina, hatta sonbahanna dek devrimirniz, geni§ olr;iide bir burjuva devrimiydi" (A.g.e., c. XXIV, s.125).

51. A.g.e., xxnr, s.391.

52. t-eu Yserossilskii S"ezd Sovetov (191&). s.82.

RSFSC ANA Y ASASI 12:1

BOLOMvI

rafmdan haznlanrrus birkac anayasa taslagi dismda', bu iki ay boyunca hi'tbir gelisme olmadi; ve dorduncu TUm Rusya SovyetJeri Kongresi Mart'ta toplandigmda hicbir ~y hazir degildi. Sonuc olarak, VTslK 1 Nisan 1918'de, kisa bir tartl~m~dan sonra, anayasayi kaleme almakla gorevli bir komisyon kurulmasma karar verdi. Partinin her isine kosan VTsIK'mn baskaru Sverdlov, bu komisyonun basma getirildi, diger uyeler sunlardi: partinin milli sorun uzmam ve komisyonda Sovnarkom'un tek temsilcisi Stalin; parti aydmlarmdan Buharin ile Pokrovski; daha once Bol~vik1er ile Mensevikler arasmda uzun bit sure kararsiz kslan, Subat Devrimi'nden sonra Petrograd Sovyeti'nin yOrUtme komitesi sekreterligini yapmis olan, ~imdilzvesliya'mn basyazan Steklov; ve tl;Weri, AdaIet, Milliyetler, Savas ve Milli Ekonomi komiserlikleri temsilcileri.' Komisyon U!t ay 'tah~lp bir metin uzerinde karar kildi. C;ah~malarm sonueu 3 Temmuz 1918'de yayimlandi ve be~inci TOm Rusya SovyeUeri Kongresi'ne sunulmadan Once, aym gUn parti merkez komitesinin onayma sunuldu,

Bu anayasa genel ilkelerle b~hyordu. 11k d5rt bolum, U!tUneU TUm Rusya Sovyetler Kongresi tarafmdan kabul edilmis olan Ernekci ve Somurulen Halkm Haldan Bildirgesi'nin aynen tekranydi. 5. boltimde bir dizi "genel oneri" yer ahyordu. Cumhuriyetin federal niteligi, kilise ile devletin ve okulla kilisenin birbirinden aynlrnasi; i~'tilere soz, fikir ve toplanu ozgUrUlgtiniin tammp onlann emrine gazete, brosur ve kitap yaymum saglayaeak teknik araclar, toplanu binalan vererek bu tlzgiirlUklerin guvence aluna ahnmasr; "cahsmayana ekmek yok" ilkesiyle blitUn vatandaslara !tah~ma zorunlulugu: eumhuriyetin savunulmasr icin tUm i~9ilerin askerlik yapmasi gerektigi; Rus topraklan tizerlnde yasayan butun i~9ilere vatandashk hakkmm ve siyasi ya da dini inanclanndan dolayi kovusturmaya ugraml~ yabancilara sigmma hakkmin tanmmasi; irk ve milliyet aynmmm her turlusune son verilmesi konulan bu onerilerde yer ahyordu. Anayasa daha sonra pratik hiikUmleri ele ahyordu, 6., 7. ve 8, bolumler merkezdeki orgiitlenme He ilgiliydi. En yiice otorite, 25.000 secmenin bir milletvekilligi He temsil edildigi sehir Sovyetleri temsilcileri ve 125.000 kisinin bir milletvekilligi ile temsil edildigi il Sovyetleri temsileilerinden olusan TUm - Rusya Sovyetleri Kongresi idi. Bu kongre, TUm Rusya Merkez Yiiriitme

RUSYA SOSYALtST FEDERATlF SOVYETLER CUMHUR1YETI ANA Y ASASI

o zarnana kadar a.n?nim olan "i~i ve K5ylU Huknmeti'nin gecici statiisilnti terk etmeye, ke~s~ne hem cograti hem de ideolojik bakimdan uygun bir ad v~nney~ ve resmi bir anayasa hazrrlamaya karar vermesi, tarihinde sembolik ~~ donlirn n?k~sl ~ldu. Yeni anayasa, yeni hukumet bicimleri yaraunaktan ziyade, devnml. ~p ~en donernde gelisiguzel inisiyatifler tarafindan kurulrnakta oIan ?ICI~I~n yenide? diizenledi. Anayasa komisyonundaki tarnsm~, dogal bir b~yijme surecindcki surtusrneleri yansuiyordu; ve aym esne~~, ?nun de~mden sonraki on sekiz yil boyunca bir dizi diizenlerne ve degisiklikle varh?I~1 Siird~rebi1mesini sagladi, Bununla birlikte, anayasaya yazarlanm~ v.e~digll:)neml abartmaktan kacmmak gerekir. Devrimin ilk aylannm getirdigi coskudan tltUrti anayasal kurumlar pek umursannuyordu, An~~asanm ~al~me ahndigr dtl~em, hem ekonomik politikada hem de dl~ poh~ rejimm v~h~nI tehdit eden ve daha onemsiz ~y lerle ugrasmaya vakit birakmayan ciddi ve surekli bir kriz donemiydi, Nihayet kendisine anayasa. ha.z:lflanan e~huriyet, ~oneticileri tarafmdan, sosyalist bir dUnya cumhuriyetine ya da bir cumhuriyetler federasyonuna giden yol iizerinde kisa siir~1i gecici bir asama olarak kabul edilrnekteydi Mia. Anayasamn i~levsel bir arac olarak devam etrnesi beklenmiyordu. 1793'ijn Jakoben anayaS3S1 h~I?d_a .modern bit tarihcinin kultandigi deyim, suphesiz, bu anayasarun mteh&i~1 ~e amacuu en iyi dile getiren deyimdir: "siyasi bir recete'",

Bu sartlar icinde, ba~h.ea .6nderierin bu cahsmada bizzat hicbir payr bulunmamasi ~Irtlel degddlf. Ashnda aneak bir yd sonra girisilmis 01- ma~l?a ra~men .daha yo~ ~ dOnemde tarusilan parti programmm gozden gecirilmesi, parti cevre1enru daha COk ilgilendiriyordu. Lenin'in 0 aylardaki cogu konusrnalannda ve yazilannda anayasamn hazirlanrnasiyla ilgili herhangi bir deginme aramak bosuna olacakur, Brest-Litovsk krizinin patlak verdigi ~e ~k~nti~, aceleyle, Petrograd'dan Moskova'ya aktanldigt bir donemdi bu. t91~len ve Adalet komiserlikleri ile diger komiserlikler ta-

l. R.R.Palmer, Twelve Who Ruled (Princeton, 1941), s.42.

2. Bu raslaklardan birka~1 G.S.Gurvi~'in Istoriya SOYefSlwy Konsfifutsii'sinin (1923) eklerinde yer almaktadu. Gurvic, haztrlik komisyoneeun iiyesiydi ve onun kiIabl bu haZlfhk ~ah§masl icin temel bir kaynak olu~tunnaktadlr.

3. Protokoli Zasedanii VT$IK 48" Soziva (1920), s.4, 72-3. Milli Ekonomi komiserJigi diye bir feY yoktu ashnda. Buharin, Milli Ekonomi Yiiksek Kurolu'nu temsil ediyordu.

124 ANAYASAL YAP!

RSFSC ANAYASASI 125

Komitesi'ni (VTsIK) seciyordu. 200 kisilik bu ytiriitme komitesi kongre toplaernadigr zamanlar, kongre adma hareket ediyordu, VTsIK, "Rusya Sosyalist Federatif Sovyetler Cumhuriyeti islerinin genel yonetimini" saglamakla gorevli olan, aynca "kararnameler yaymlayan, giinltik ernirler ve direktifler de veren" Halk Komiserleri Kooseyi'ni (Sovnarkom) seciyordu. 9. bolumde TUm Rusya Kongresi'nin ve VTsIK'nm gorevleri tammlamyordu. 10., 11. ve 12. bohnnler Sovyetler'in bolge, il, ilce ve bucak kongrelerinin orgutlenmesi, Whir ve koy4 Sovyetleri'nin kurulrnasiyla ilgiliydi, 13. boHim, oy hakkini sadece "hayanm iiretken ya da sosyal bakimdan yararlJ bit emek harcayaraJe kazananlara", askerlere, sakatlara tamyor; ucretli i~i kullananlan, rantiyeleri, kendi basma ticaret yapanlan, kesisleri, papazlan, devlet memurlanm ve eski polis ajanlanm bu haktan yoksun brrakiyordu. Diger rnaddeler aynnuda kalan hususlarla ilgiliydi,

Bir anayasamn hazrrlanmasi, genellikle, birbiriyle celisen amaclar arasmda bir causma vesilesidir ve elde edilen sonuc causmanm sebep oldugu az cok belirgin yara izlerini tasir, RSFSC'nin ilk anayasasmm hazirlamanm alunda yatan catisma, ~ogu zaman birbirlerinden pek az farkh U~ sekle burundu: Devlet iktidanrun gacunu yitirmestni isteyenlerle gii~lcnmesini isteyenler; iktidann ve insiyatifln yerel otoritelere dagdlmml isteyenlerle, otoritenin ve disiplinin merkezde yogunlasrnasim isteyenler; ve nihayet, federalizrni mien gerceklestirmeye c;ah~anlarla, hangi kisve alunda olursa olsun, "tek ve bolunrnez" bir cumhuriyet kurmaya calisanlar arasmdaki bir causmaydr bu. ilk grubu kismen oteden beri bu egilimleri temsil eden Sol SO'ler olusiuruyordu, ancak baskalan da vardr, B u gOrti~iin Anayasa hazirhk komisyonundaki en etkili sljzctisti Adalet Halk KomiserJigi temsilcisi Reisner'di. Ne var ki bu grubun gorusleri pratige gecirilemeyecek bir iitopizmin izini tasiyordu, oyle ki daha kau ger~ek~iler miicadele halindeki ve btiyUk bir tehdit altmdaki devrimci rejimin kar~Ila~tlgl guclukler icinde reddedilmez bir kamt ileri siiremeseydiler bile, tartismalardan galip ~Ikabilirlerdi. Fakat daha soma basgosterecek Sovyet siyasi polemiginin biiytik bir kisnu anayasayi hazirlayan komisyonun tarusmalannda belirmisti,

ve sosyalizm gerceklesince devletin tamamen ortadankalkacagl inancma donusen, geleneksel dusmanhgnu tamamen benimsemekle birlikte, devrimin zaferini proletarya diktat6rliigli aracrngiyla gerceklestirip percinlemek icin, gii~lti bir devlet aygui kunnanm zorunlu oldugunu da kabul ediyorlardi. Devrim arifesinde,"Devlel ve Devrim adtyla yayunlanan en g~lii eserlerinden birini Marksist devlet tl~etisinin tahliline ayurms olan Lenin, proletarya diktatorlugunun burjuva iktidannm kalmulan temlzlenmedigi siirece zorunlu olan gecici bir care oldugunu, komunizmin nihai asamasma eri~ildiginde, diger biitiin devlet sekilleri gibi, proletarya diktaWrlilgliniin de ortadan kalkacagim One surerek ~OzUmlemi~ti bu lkilemi.> Boylece, Bolsevik onderler, sosyalistlerin devlete karst besledikleri amansiz dii~manhk gelenegini devam ettirmekle birlikte, devlet iktidannm gli~lendirilmesini, i~ kararuci 1917·18 kJ~1 ve daha da i~ kararuci 1918 yazi boyunca gitgide kacmrlrnaz bir wrunluluk olarak gorunen bu gU~lendinneyi, gecici bir ~are olarak savunuyorlardt.

Devlete duyulan giivensizlik ve burjuva parlamentoculuguna muhalefet, lei Marksist teorinin kokeninde bu yauyordu, Bolsevikler'in bile bircogunu sendikalizme yoneltiyordu. Sol SO'Jerde ise a~tk~ sendikalist egilimler vardi. Burjuva demokrasisi canh bir gelenek olarak kaldlgl surece, Bolsevikler ve SendikalistIer burjuva dernokrasisini kmayarak belli bir anlasma zemini olusturabiliyordu. Her ikisi de, burjuva demokrasisinin "vatandas'uu parealanrms bir soyutlama olarak gOrUyordu; insam da esas itibariyle, ureticiler sunfinm bir Uyesi olarak ele aiIyorlardt. Bu bakimdan, gli~lii bir Sovyet devleti gOrii~tine kaJ11 yoneltilen en siddetli hucurnlara sendikalist bir gorunum verilmesinde ~~Iacak bir sey yoktu. Gercekten bizzat Sovyetler, koken itibariyle bolgesel orgutler olmaktan cok meslek orgutleri olduk:lan i~in kendilerini bu egilime kolayca kaptmyorlan1L' Ocak 1918'de Adalet Komiserligi'nce hazirlanmis bir anayasa tasansi sendikalizmin tipik bir Omegiydi. Tasanda, kurucu ilyeJerini bes i~i federasyonuna mensup i~ilerin _"tanm i~~ilerinin, sanayi i~ilerinin, deari kurumlarda. devlet seklOriinde ve Ore} sektOrde ~1!J3ll1ann ''7_ olu!}turdu~u bir cumhuriyet oneriliyordu. Anayasa hazrrhk komisyonunu atayan VTsIK'nm ooplanusmda Sol SD'lerin sOzcusu Trutovski'nin konusmasi bunun bir saka

Bolsevik devlet Ogretisi, ashnda, Marksist 6gretide varolan bir celi!}kiyi bagnnda tasiyordu, Marx ve Engels, sosya1istlerin despot devlete besledigi

5. 8kl. Not A, "Lenin'in Devlet Teorisi", s.216·32.

6. Lenin, bir seferinde, "se~erin sanayi kollanna g&e yapilinU\ g6r1i~iinii Sovyet sisleminin I)zelligi~ olarak yorumluyordu (A.~a~some, Six w:ut:. in. Rwssi4_ i? 1919, (1919) 1.80-1.) Rejimin ilk aylannda iliin edilml~ oIan sana)'lde 'Wi denettnll ilkesi, potansiyel bir sendikalimai de ima ediyordu.

7. G S.Gurviii, Istoriya Sovdskoy Konstiuasii (1923), 5.102-7.

4. Kl)y Sovyetleri diye iievinnek idel olmustur. Fakat, "koylerin" 300 iii "IO.OOO'in uzerinde" ni.ifus)u olebilecegi 6ngOriildi.ig(lnden, b6yle iitvinnek hataya yol acabilir, Bir selo, y(lwl"Omii ve niifusu belirsiz, rneskun kirltk bir yerlesimdir.

RSFSC ANA Y ASASI 127

126 ANAYASAL YAPI

burjuvaziyi ve insanm insan tarafmdan s6miirtil,?e~ini tamamen ortadan kaldrrmak ve ne suuf farkhhklaruun ne de devlet iktidarmm varolacagi sos~a. lizmi insa etmek amaciyla kit ve kent ~h;taryaslyl,a yoksul k6yliil~gUn ~lktattirlUgiinii gU."lti bir tum Rusya Sovyet iktidan ~eklmde kurmaktan ibarettir.

Bununla beraber, "sosydlizrnin insasi" ancak ulilslararasl bir olay ?larak dti~i.iniilebileceginden Rusya federasyonu, bir dunya sosyalis~ c~mh~yetler federasyonunun sadece ilk unsuruydu.'? Bu bakundan da bir g~l~ done-

mini" bclirtiyordu.

Kendi nihai yokolusuna dogru yol alan bir devlet kavrarmyla burjuvazi~ nin muhalefetini ezecek kadar gU~Ii.i bir proletarya diktaWr!ligU arasindaki ~eli~ki, yerel ozerk huktlmet ilc l"crkeziye~il.ik arast~daki ~Ucadeleye .de yansryordu. Sovyet yaprsmm ozgii1lligU. vaktiyle ~klll~m~lI~ ve de,vlet iktidarmm anayasal kurumlan haline gelmeden Once behrh bir orgUtlerune dlizeyine erismis Sovyetler ~evresinde kuru.l~mdan ~~~Iamyordu, Anayasarnn yapuglnm sadece, kitlelerin ken~l~gm.de~ geh~trr~t~, olduklan kurumlan tescil etmek oldugu defalarca belirtilmisti. Besinci Tum Ru~ya Sovyet1eri Kongresi'ndeki raportortin sozleriyle "anayasa, klglt uzerine gecirilmeden cok once pratikte ge~ekle~mi~ti"13, Sov~etler baslangicta gorevleri a9lk~a belirlenmemis gevsek ve gayn resrm kuruluslardr ve kismen de oyle kaldilar. Belirli hicbir kurala bagh olmaksizm kurulrnus koy Sovyetleri!", kirsal bucak (volost) Sovyet kongrelerini ol~turm~. amaciyla birlestiler ve bunlar da birleserek ilrre (uezd) S,ov,yet kongrelerini olu~turdular,15 tlce kongreleri, farklt ve tamamen mesleki bir esasa gore ku-

olmadtgmi gosteriyordu. Trutovski, anayasanm burjuva bir kavram oldugunu, sosyalist devletin sadece "ekonornik ve nretimle ilgili iliskileri dnzenleyen bir merkez" olabilecegini, komisyonun gorevmin "tam anlamiyla bir anayasa degil. kisiler uzerine kurulmus iktidardan soz edebildigimiz olcude farkh iktidar organlan arasmda varolmast gereken karsrhkh iliskileri'" tespit etmek oldugunu a;lk~a dile getiriyordu llke sorunu konusunda VTsIK'da hicbir oylama yapilmadi ve Reisner 1918 Nisam boyunca, bu gorusleri hazirhk komisyonunda desteklemeye devam eui:

Bolgesel orgur ile bolgesel federalizmin, sosyalist bir cumhuriyette devlet sorunlanrun cozumu icin bir ternel olamayacagim hicbir zaman akildan ~Ikannamak gerekir, Bizim federasyonumuz, bolgesel htikumetler ya da devletler arasmda bir ittifak degil, bir sosyal-ekonomik orgutler federasyonudur. Ve devlet iktidarmm bolgesel fetisleri i1zerine degil. Rusya curnhuriyeti emekci snnflanrun gercek "'Ikarlarl tlzerine kurulmustur.?

Besinci Ti.im Rusya Sovyetleri Kongresi'nde anayasa He ilgili son tarusma sirasmda, konusmacilardan biri, eski de vlet anlayisnu hanrlatacagi icin "federasyon" ve "cumhuriyet" kelimelerinin crkanlarak, bunlarm yerine "TUm Rusya t~i1eri Komtinu" denmesini istedi.'?

Bu sendikalist sapmalar, Stalin'in rnudahalesine yol acu, Stalin hazirlik kornisyonuna bir dizi tez sundu ve cogunluk, komisyon cahsmalanrun bu tezler esas almarak yapilmasma karar verdi, Bu tezlerde, "burjuva duzenden sosyalist dUzene geyi~ donerni soz konusu oldugundan, komisyon tarafmdan hazirlanan anayasa tasarismm ancak gecici bir tasan oldugu"; bu bakundan, "proletarya ve yoksul koylijJOgiin diktaWrlUgO, bu diktaWrlUgUn ifadesi 0- larak iktidann orgutlenmesi vb, sorunlann" goz onunde tutulmasr gerektigi -ve "bu sorunlann, simflann ve iktidar organuun ortadan kalkacagi yerlesik bir dttzenle hicbir ilgisi olmadlgl"- belirtiliyordu." Devlet'in sona ennesi nihai bir ideal olarak kahyordu. Fakat ara donem boyunca, Sosyalist Sovyetler Cumhuriyeti'nin devlet seklinin, kapitalist dunyadaki egemen devlet modeline uyrnasi gerekiyordu. Anayasanm son seklinin 9, maddesi, Sovyet devlet iktidanmn g~ici bir nitelik tasrdrgim, fakat devam eUi~:i surece gUr;1il olmasi gerektigini ustaca dile getiriyordu:

~imdiki g~ici donem i."in hazirlarums RSFSC anayasasmtn asil hedefi,

12. Bu nedenle, anayasamn, "RSFSC topraklan llzerinde y~,iayan ve ii~i suufma, ya da (icretii ii~i r;ah§tnmayan k6ylUllige mensup yabancd~ra da vatandaibk hakkl tammasi (madde 20) akla uygundu. Bu madde ashnda, VTslK~m Alman ve ~vusturya· Macaristan savai esirlerinin yaradanmalan i~in u_sarlaomli bir karamamesinden kaynaklaruyordu. Protokoli Zasedanli YfslK 41" Soziva (1920), s.62-6.

13. Pyatyi Vserossiiskii S"ezd Sovetov (1918!, .s~ ~O. .. , .. _

14. En kil~k Sovyetler, "dogrudan demokrasinm ome~lenyd~er, ~an~ t~m :vatan dai1ardan (ya da fabrika Sovyetleri'nden oldugu gibi fabnkadakl ~il~un .It'illen?de~). olutan kuruluslards; daha bliyilk Sovye1ler ise, vatandatlann .ya da l~ilenn kendilerini temsil etmeleri i~in sectikleri delegelerden olutuyorlardt ve ilk zamanlarda ~zen, asil Sovyet1erden "Sovdepi" (delegeler Sovyeti) deyi~i ~uUanIlal1lk aYlT~edlhY?T~ard~. "Beyaz" Ruslar atasmda "Sovdepia" Sovyet cumhunyeu topraklanm behnmek l<;IO bir

deyimdi. ; K ., k bul edilen bir de

15. Aralik 1919'da yedinci Tilm Rusya Sovyetien ong~slnce a .,.1 -

giliklik, i1~e Sovyetleri kongrelerinin, il~nin kl~al .MIge Sovyetien nm yam $Ira fdJir delege1erinden de olupnUtnl 6ngorilyordu (S erdl Soveto» RSFSR 11 Postanovle-

niyair. (1939), s,149).

8. Protokoli Zasedanii VfslK 4",Sozilla (1920), s.70-2.

9. G.S.Gurvif, Istoriya SOVluskoy Konstiuasil (1923), s.l42.

10. Pyatyi Vserossiiskii Sttezd SOlletol' (1918), s.193,

11. G.S,Gurvif. Istoriya Sovetslcoy KOlls/itutsii (1923), $,33, 146-7; bu tezler, Stalin'in loplu eserlerinde yer aImamaktadlr.

128 ANAYASAL YAP!

RSFSC ANAYASASI 129

rulmus ~e.hir Sovyetleri'ne kanlarak il Sovyet kongrelerini olusturdular; iJ Sovyetlen de bolge (ob/asl) kongrelerini olusturmak amacryla birlestiler.ts T~ ~us~a Sovyetleri .Kongresi, iI ya da bolge kongrelerini ve kongre sistemmm rut kaderneleri drsmda kalan en btiytik sehir Sovyetlerini temsil eden delegelerden olusuyordu. KU' ya da kentteki yerel Sovyet'in iktidann ka~gl oldugu varsayrhyordu, I;tinkU farkh dUzeylerdeki Sovyetler kongrelen ve en ust dtizeydeki Tum Rusya Sovyerleri Kongreleri bunlardan turuyordu, Sovyet sisteminin formaliteden annnus olrnasr, Lenin'e gore bu

sistemin bashca tistUnlligtiydli, '

Secimlerdeki turn btlrokratik formalite, turn smirlandirmalar ortadan kalkiyor ve secimlerin duzenlemesini ve zamanlamasim secilenleri azletmek hakkma sahip olan kitleler yapiyor.!?

~lpki. Paris kom tinti gibi Sovyetler de, eski btirokratik dey Ietin igren(,: niteh~e~nd~n annrnrs ve onun yerini alacak "yeni tip devlet"i olusturuyordu. Ikinci Tum Rusya Sovyetleri Kongresi'nin devrim sirasrnda yayirnlanan ~i1~irisinde, "simdi tUm iktidann, gercek devrimci dtizeni saglayacak olan I~I, Asker ve Koylu Temsilcileri Sovyetleri'ne g~tigi" belirtiliyordu."

Id~lize ediI~i~ bu otorite anlayisi, pratikte gecerligini koruyamadi, TUm u1kede fabrika ve koylerde Sovyetleri yaratmis olan hareketin kendiHgind~~ligi,. So.vyet.le~'in bagimsiz eylemlerinin dtizensiz, kuralsiz oldugu ve 5rgutlti bir yoneumi baltaladrgr anlamma geliyordu. Ekim Devrimi'nden sonra, tyi~leri Halk Komiserhgl'nce yayunlanan bir karamamede yerel Sovyet1er'in yeni duzendeki yeri tammlanmaya yall~lhyordu:

. ':'erel olar~k, Sov~etler yonetim organlandir, yerel iktidar organlandir: idari, ekonomik, mali ve kulturel-egitsel bUtOn kurumlan kendi denetimleri altma almalan gerekir ...

En ktl~Ukleri de dahil olmak uzere, bu 6rgtltIerden herbiri yerel nitelikteki sorunlarda tamamen 6zerk olmakla birlikte merkezi iktidann karamamelerine kararlarma ve bagh bulunduklan daha buyuk Sovyet orgtltlerinin kararlanna uygun faaliyet.80sterirler. Boylece butun uzanulan arasmda tam bir uyum bulunan tutarh bir Sovyetler cumhuriyeti yaraulrrusur.l?

Fakat dev~in ilk haftalan boyunca, bu tUr lcaramameler C;lkarmak, bu kararnamelerin uygulanmasmi saglamaktan daba kolaydr. 1918'in ilk yansmda, RSFSC aeavasasr hazrrlamrken biitUn Rusya'da, otoritede genel

bir y5kOntO ve dagmikligm belirtileri goruluyordu, "Bazi yerel Sovyetler bagirnsrz bir cumhuriyet kurduklarmda" Lenin, olup bitenleri fazla abartmamak gerektigini, bunun "bir buyurne hastahgi" ve "Carhk Rusyasi'ndan birlesik Sovyet orgutleri Rusyasi'na gecisin cok dogal bir olgusu"> oldugunu soyleyebiliyoqlu, Fakat ulke eger her yanda bas gosteren gucluklerin ustesinden gelmek istiyorsa, fiili bir merkezi otorite kunnanm kaylrulmazliguu gorrnezden gelmek mtimktin degildi,

Boylece 0 anm sartlan, anayasa taslak komisyonundaki, merkezilesme taraftarlarma gerekce yaratiyordu 11k tarusma, oncelikle yerel Sovyetler'in yetkilerini mi, yoksa merkez organlann yetkilerini mi tammlamak gerekligi konusundaydi, Stalin'in, federalizm ilkesini One surerek tarusrnayr yonunden sapurdigi -nasll oldugu pek ayik degil-> soylenmektedir." Son seklini alnus olan anayasanm 10. ve 12. Maddeleri arasmdaki sozel celiski, tarusmamn siddeti hakkmda fikir vericidir: Bu maddelerden birisine gore, "RSFSC topraklan uzerinde otoritenin tarnarm, kir ve kent Sovyetleri seklinde orgutlenmis tum emekci halkmdir"; digerine gore ise, "RSFSC'de en ytice otorite TUm Rusya Sovyetleri Kongresi'nin, kongreler arasi donemde ise VTsIK'nmdu". Fakat otoritenin asagidan olusmasi He, otoritenin yukartdan uygulanmasi arasmdaki aym ~kli celiski, halkm egemenligine dayandiguu iddia eden her anayasada zunnen mevcunur; zaten anayasa metni bu konuda hicbir ~tipheye yer biraknuyor, UI;Uncli TUm Rusya Sovyetleri Kongresi karanna gore, "yerel sorunlar sadece yerel Sovyetler tarafmdan y5zUmlenmeli" ve merkezi otoritelere sadece "federasyonun temel ilkeleri" ile "milli onern tasryan tedbirlerin" uygulanmasmm denetlenrnesi brrakilrnahdir, Bu karann nastl uygulanacagr son metinde kesinlik gosteriyordu. Tum Rusya Sovyetleri Kongresi ve VTsIK'nm yetkisi ile ilgili olan, uzun ve aynnulr bir sekilde siralanan "milli onem tasiyan" on yedi sorun her seyi kapsayicr olmaktan cok, ornekleyici olarak dusunulmnstu ve aynca ~Oyle bir ihtiyati madde eklenmisti: "yukanda belirtilen sorunlara ek olarak, Ttim Rusya Sovyetleri Kongresi ve VTsIK, kendilerinin yetki alamna girdigini dusundukleri baska herhangi bir konuda karat alabilirler'P, Bu ek madde,

.. 16. Oblast, org!ltlenmede genel degil, is lege balh bir asama idi (Sobrallie Uzakone- 1111, 19/7·/918, No. 99, madde 1019).

17. Lenin, SOfine7liya, xxu, 8.645. 18. A .g.e., c. XXII, s.11.

19. Sobranie Uzakonenii, 1917·1918, No 12, madde 79.

20. Lenin SOfinelliya, c. XXII, s.19.

21. G.S.Gurvi~, Istoriya Sovetskoy KonslilUisii (1923), s.22-5.

22. Gurvic'e gore, A.g.e., s.76., "Bu sualamamn tali ve tammlaYlcl nitelikte oldugu yazarlari tarafmdan tamamen kabul eddmistir", Siralama bunlarm hukuki anlarmru belirtmeyi ama~ayan ifadeler kullamlarak yaprlrmju: tanmm ve elitim politikalarmm "genel ilkelerini", adli sistemin "esaslanm ~, i§ ve vatandaqhkla ilgili "temel kanunlan" tespit etmek merkezi otoritelere dUfuyQrdu . Beuh yorumculann kaqIiafugl gil~luk, bu maddeleri kendilerine tamamen yabanci bir ~JYeveye ownmaya

130 ANAYASAL YAPI

RSFSC ANAYASASI 131

butun anayasada genel yetkilerin tahsisi olarak yorumlanmaya en ~Jk olan

maddeydi.

Anayasada ilerde yer alan bir baska boltim, yerel Sovyetler'le bolge, il, ilce ve bucak Sovyetleri kongrelerinin gorevlerini, ytir(itme komiteleri He birlikte genel batlanyla tammhyordu:

(a) Kendilerine tekabill eden daha yuksek Sovyet iktidar organianmn tlIm kararlarmm uygulamaya sokulmasr;

(b) Soz konusu bolgeyi kulturel ve ekonomik yonden kalkmdirmak i~in ge-

rekli turn tedbirlerin ahnmasi:

(c) Salt yerel bir kapsami olan tum sorunlann r;ozUmlenmesi;

(d) Soz konusu bolgedeki IUm Sovyet faaJiyetlerinin birlestirilmesi.

Bu sonuneu madde, Sovyetler'in, devrim oncesi yerel hukumet organlanm kendi btinyeleri icinde eritmelerini ve kendilerini normal modele uygun yere! hukumet organlarma donusturmelerini tesvik etmek arnacuu tasryordu, Anayasamn Icisleri ve Maliye Halk Komiserlik!eri arasmda tarusma konusu olan butce krsmi da, aym amaca katkida bulundu. Anayasa hazirhk komisyonu isbasmdayken r;lkanlan bir kararname, yerel Sovyetler'in, devletin gene! ihtiyaclanm karsilamakla gorevli merkez komiserliklerin yerel organlanndan vergi almasuu yasaklamrsti.P Anayasa yere! Sovyetler'e, "sadece yerel ekonominin ihtiyaclan icin vergi alma" hakkiru tamyordu. Fakat ktir;tik Sovyetler'in butceleri, il ya da bolge Sovyetleri ya da onlann yiirtitme komiteleri tarafmdan; sehir, it ve bolge Sovyetleri'nin butceleri de TUm Rusya Sovyetleri Kongresi ya da VTsIK tarafmdan denetlendigi icm biitiin yerel gelir ve giderler dolayh ya da dolaysiz merkezi denetirn aluna girmisti. Gercekte merkezi hiikiimetin elinde mali bir tekel olusmustu; kredi acmak ve para yardirmnda bulunmak, yerel Sovyetleri, Icisleri Halk Komiserligi'nin denetleyici otoritesine bagh krlmarun etkili bir araci olmaktaydr",

kalkismalanndan ileri geliyor, Moskova'daki yerel hiikiimel ilzerine bir Ingiliz incelemesi bu konuya foyle deginiyor: "Sovyetler Birliji'ndeki biitiin idari otoritelere uygulanan genel ilke, onlann yetkilerinde hicbir kisularna yapl Imam astdir, Bir eylemde bulunmak iorin herhangi bir yasanm ya da yiiksek bir organm ozel izni gerekmedigi gibi, tngilizler'in ultra vires ogretisine tekabul eden hi~ir iey yoktur, Clie yandan, her Sovyer, ya da heri1angi bir kurulus, ust makamlann lam denetirni altmdadir, ~iinkii hangi alanda olursa olsun, hicbir mutlak ozerklik yoktur ... ~ehir Sovyeti'nin yetkileri, herhangi bir lngiliz belediyesinin yeikilerinden ~ok daha geniJ kapsamhdir, faka! bu yetkileriy le ksyaslanabdecek ne ni utlak bi r ozerk] ig i ne de ha reket serbe stisi va rdir" (E.D.Simon, vd., Moscow in lhe Making (1937), s.36).

23. Sobranie Uzakonenii, 1917·1918, No. 31, madde 408.

24. Bu husus, Pyal' LeI Vlas/i Sovelov'da (1922), s.262, gorevli bir yazar tarafmdan aorlk~a ifade edHmil:ti. Devrimin ilk ytllannda yerel Sovyetler'in ve Sovyeller kongre· lerinin ger~k ijlevi lie ilgili belgeler pek az. En iyi kaynak, M.Vladimirski'nin,

Boylece, Sovyetler anayasal yapi icinde sikica yerlestirilrnis oluyorlardi.

Sovyetler bir yandan, otoritenin resmi kaynagr ve bircok ara asamalardan gecerek biiytik Tiim Rusya Sovyetleri Kongresi delegelerini secen secmen okullanydliar. Ole yandan, yerel bakimdan, genis olcude inisiyatif kullanabilen, fakat biitiin i~le\Oleri sonucta rnerkezi hukumet organiannca, 0 ayru am otorite katmanlan yoluyla denetlenen yerel hukumetin organlanydilar, Bazr kansikhklara yolacan da, herseyden once konumlanmn bu ikinci ve yeni yontiydu, Haziran 1918'de "nrm iktidar Sovyetler'e" slogammn, "turn iktidar yere! Sovyetler'e" seklindeki yorumu, 0 donemin yetldli bit gorevlisine gore "zararh" ve "gecmise ait" bir yorumdu." Yerel SovyeUer'in disiplinsizligi giderilemiyordu. Alu ay santa bile "merkezi organlann butun karat ve emirlerini itirazsiz ve eksiksiz yerine getirmelerini" saglamak icin uyanda bulunmak gerekli oluyordu.s

Or;iincii sorun -federal devlet ile birlestirici devlet arasmdaki celiski=anayasa tarusrnalannda ar;lkr;a ortaya konmadr, fakat RSFSC admda bulunan "federal" teriminin yorumuyla ilgili tarusmalarda ortuk bicimde mevcuuu. "Federal" ve "federasyon" kelimeleri, anayasal hukukta kesin bir anlarna sahiptiler, ancak siyasi renk olarak yansizdilar. Amerikan devrirninde federalistler, birlikten ve g~IU bir merkezi otoriteden yana olanlar olrnustu, Fransiz devrimindeki federalistler ise, otoritenin dagtimaslDl isteyen ve Jakobenler'in merkeziyetcilik politikalanna karst cikan Jirondenler 01- mustu." 19. yuzyil sosyalistlerinin "federasyon" gorti~iinii etkileyen

I~illeri Halk Komisedigi'nin belgelerine dayanarak yaz,hgl Soveti, lspolkomi i S"ezdi Sovelov'dur (c. I, 1920, c. 2, 1921). Vladimiriski'nin kitaln Sovyetler'in il ve ilce kongrelerinin, yiiriitme korniteleri ile birlikte duzenli olarak toplandiklanm, usul baktmmdan bazi aksakhklar olmasma ragmen, anayasaya uygun hareket euiklerini, fakat Sovyetler'in (hem ust hem de all duzeydeki) bolge ve bucak kongrelerinin aruk yapdmadljml g6stermekledir. BaJka bir deyisle uygulama anayasamn fazlahklanm a· tarak hantal yaplSlm giin l~lgma ~lkanvermitli. Yerel "koy" Sovyetleri'nin ifleyili hakkmda pek fazla bir ley bilinmiyor. Daha sonra yayimlanan, V.P.AntonovSaratovski'nin Soveti v Epoku V~IIIIQgo Kornmunizrna (1928) adh kitabmda daha faz· la bilgi bulrnak miimkiin olabilir. Biz bu kitabr e1de edemedik.

25. Sovetskoe Pravo, No. 3(9), 1924, $.29.

26. tJ~leri ve Koyluleri Savunma Konseyi'nin karan, Bkz, RLabry, Une Ugisla· tion Communist« (1920), s.22.

21. H.Hintze, StlUltseinheiJ WId Fiiderafismus im allen Frankreici: WId in der Revolu· tio« (1928), Fransiz devriminin birbiri ardl srra georirdigi aljamalar hoyunca "federalizm" ile "tek ve bOlilnmez millet" gorii§il arasUldaki ~ah,manm kapsamh bir anlallrnldlT. Merkeriyel~iHgin zaferini saglayan §ey, ideolojik Iercihler !legit ekono-mik ve askeri baskilardtr. Rus devrimi ile ilgin~ benzerlikler bulunmaktadlr bu e;leroe.

132 ANAYASAL YAPI

Fransiz devrimi gelenegi oldu. 1850'de Komunist Birlik'e seslenisinde Marx soyle yaznusu: Alman burjuva demokratlan federasyonu destekler ve bolgelerin bagimsrzhguu guclendirerek merkez iktidan giicstiz dti~iirmeye cahsirlarken, "isciler, sadece birlesmis ve bolunmez bir Alman cumhuriyetin in yaraulmasi icin degil, ayru zamanda onun icinde, de viet iktidanrun elinde kesin bir gti'i merkezilesmesi icin de etkilerini kullanmahdirlar.s AImanya ve Isvicre federal anayasalanna bagh "kucuk devletler" sistemini, hayaumn son yillannda elestiren Engels, "ancak birlesmis ve bolunmez bir cumhuriyet ~eklinin proletaryanm yararma olaoilecegini"> .Heri stirmti~tii. Ote yandan, Fransiz devrimci geleneginin bir baska yonu tlzerinde duran Proudhon ve anarsistler, "federal" ve "federalizm" kelimelerini, anayasal bir belirleme ile degil, serbestce, yerel birimlerin gevsek ve gOniHlli birligini -gliClil ve merkezilesmis devletin antitezini- kastederek, daha cok guclu bir duygusal olumlainayla kullanmislardr, ~ogunlugu Marksist olmaktan cok, Proudhoncu olan ve "federasyonu" ozgUr komunler arasmdaki birligin en yuce sekli diye dli~Undtikleri icin "lesjederis" diye adlandinlan 1871 Kcmunculeriuin Marx tarafmdan olumlannus olmasi durumu daha da kar-

masiklasunyordu: '

En kii~uk koyun bile siyasi sekli kornun olmahydi ... Her bolgedeki kir komunlerinin ortak isleri merkez sehlrdeki delegeler rneclisi tarafmdan yonetilmeli ve bolge meclisleri, kendi sectikleri temsilcileri Paris'teki "milli heyete" yollamahydrlar ... Geriye kalan ve merkezi bir hukumetin yapmasi gereken az sayida fakat onernli i§ler ... komunal, yani tam anlamiyla sorumlu gorevliler tarafmdan yurutulmeliydi.

Bu tasan, Rusya Sovyetleri icin prototip olusturuyor, burokratik ve despot bir yonetimin caresi olan yerel OzyOnetim ve dolaysiz demokrasi anlayisma oldukca uygun dusuyordu. Fakat metinden de ~Ctkca anl~t1dJgl gibi, Marx devletin ortadan kalkacagmr dustmuyordu, Buyuk bir Ulkeyi, "Montesquieu ve Iirodenler'in hayaJ ettigi gibi, bir kUetik devletler federasyonuna" bolmek sOz konusu degildi; aksine, milli birlik "devlet iktidanm onadan kaldtrarak gereeklestirilmeliydi'w,

Federalizme yooeltilen Marksist itirazlar, Lenin ve Bolsevikler tarafmdan da ileri siirUldU; Avusturya sosyal demokrasisini funek a1arak. federal ilkeyi parti 6rgUtienmesine yerlestirmek isteyen Yahudi Bund'a karsi girisilen uzun mlicadele boyunca pekistirildi. Hatta daha sonralan, federal bir anaya-

RSFSC ANAYASASI 133

saya karsr beslenen on yargtJar ~ddlgl zaman bile Bolsevizrn, birlestirici ve merkezilesmis bir komunist partisinin geregi Uzerinde 1sraJ" etmekten vazgecmedi. Fakat, baslangicta federalizme karst yoneltilen itirazlar, parti OrgUUI icinde oldugu kadar devlet ()rglitU icinde de aym siddetle sUrdiiriildU. 1903'te Lenin, federal bir Rusya cumhuriyeti g6~Unli savunan Errneni sosyal demokratlaruu kmryordu.'! ~Oyle diyordu Lenin 1913'te:"kapitalizm kendi gelismesi icin, mUmkUn oldugu kadar biiyUk ve merkezilesmis devletleri gerektirdiginden, Marksistler, elbette federasyona ve desantralizasyona karsidrrlar (Lenin. ikisi arasmda tam bir aynm yapnuyordu)"; aym yd yauiIgl bir mektupta ise, "ilke olarak, federasyona karsi oldugunu", yURkU bunun "ekonomik baglanuyi zayrflauigmr ve tek bir devlet icin uygun bicim olmadiguu "33 bildiriyordu. Sorunun anayasal yanuu degil pratik yamm gtlz onunde tutan bir savdi bu. Federasyon desantralizasyon demekti; birlestirici devlet merkeziyetciligin araci olarak ovuluyordu,

Diger siyasi ilkeler gibi, federasyon aleyhtarhgi da Lenin icin asia mutIak. bir kuralolmadt. Omegin, federasyon ilkesini, millet1erin kendi kaderlerini tayin hakki ilkesi He dengelemek istiyordu. ~Oyle yaziyordu Lenin Arahk 1914'te:

Diger biJIiin §artlar aym kaldlA;fa. kayitsiz §artslz merkeziyetcilikten yanayiz ve federal iliskileri savunan burjuva ideale k~IY1Z. Bununla beraber, bu durumda bile ... Romanov-Bobrinski-Pruskevic ii~l1isilne Ukrayna'yi bogazlamalannda vb. yardim etmek (birakmiz sosyalistleri) bizim i§imiz, demokratlann i§i degildir.34

Gene de patti geleoegi federasyona vat giici.iyle~ koymaya devam ediyorduo Stalin. Mart 1917'de yayimlanan F ederalizme Kars: bashkl; bir makalesinde, her yerde rnerkeziyetcilige dogru bir eA"ilimin ~1adlglm bildiriyorduo ~Oyle diyordu makalesinin sonunda:

Rusya'da federalizmin, milli meseleyi ~ozmedigi. 0zerneyecegi ve tarihin lekerlegini geriye dondurmek gibi bos bir hayalin "pesinde kosarak bu sorunu

daha da kansnrmaktan baska bir ~ey yapmadigl ~lk gfu11lmOyor mu?3S .

Partinin kau tutumu, ancak devrimin zaferiyle degi~iklige ugradr, Itkin, Paris Komunu'nu omek aldigmr iddia eden ve merkezi bir otorite olus-

28. Marx ve Engels, SOf;ineniya, c. VIII, s, 487.

29. A.g.e., c.XVI, KnUD 11. s.I09-lO.

30. A.g,e., c. VIII, Ktsrm n, s.314.

31. Lenin, SOfineniya, Co V, 5.242-3.

32. A.g.e., c. XVII, ~.lS4.

33. A.g.e., c. XVII, s.90.

34. A.g.e., c. VIII, s.82. .

35. Sulin, SOfjlleniya. c. Ill, 5.27; Sulin, sonralan bu gOril~jjnden vazg~k.tu. (A.g .e., c. III, s.28-31).

134 ANA Y ASAL Y API

RSFSC ANAYASASI 135

turmak icin yerel organlann gonullu orgutlenmesi fizerine kuruldugu soylenen Sovyet sistemi, 19. yi.izyd sosyalist yazarlarnun federalizmle kastettikleri ~yin ta kendisiydi. lkinci olarak, federasyon, hem eski ';arhk lmparstorlugu'na bagimh millet1erin ozlemlerini gerceklestirmek hem de onlan Sovyet causi alunda banndirmek icin ileri siiriilebilecek biricik siyasi kavramdi: millet1erin kendi kaderlerini tayin hakla bir kez iJan edilince federalizm, bunun kacuulmaz bir gerekcesi ya da caresi oluyordu. Bu donum noktasi, Lenin'in Ekim Devrimi arifesinde yazrlmis Devlet ve Devrim adh eseriyle cakrstyordu. Engels, Erfurt programuu elestirirken kesinlikle "tek ve bolunmez cumhuriyet''ten yana oldugunu bildirmekle birlikte, "iki adada don milletin yasadrgr lngiltere'de" federasyonun "ileri bir adirn" olacaguu da kabul ediyordu. Engels'in bu sozlerini aktaruken Lenin, federasyonun "bir istisna ve gelisme icin bir engel oldugunu", buna ragmen, "aneak ozel sartlarda 'ileri bir adim' olabilecegini" yaziyordu, Ve "bu ozel sartlarda milli mesele aglfhgml hissettiriyordu">, Bununla beraber, ardmdan gelen tarnsrna ao:;1ko:;a gosterdi ki, federal ya da birlestirici devlet sorunu Lenin io:;in henuz bir anayasa sorunu degil, iktidann desantralizasyonu ya da merkezilestirilmesi ile ilgili bir sorundu: isin ilginc yaru, federasyona donusumle ilgili bu degismenin, Lenin'in devletin ortadan kalkmasiyla ilgilendigi bir cahsmasmda gorulm esidir .

Sovyet anayasa tasansi hazirhguun federasyonla ilgili yamrun perde arkasi boyleydi. VTsIK'nm kaleme aI.dlgl ve Kurucu Meclis'e bir llitimatom gibi sunulmus olan Emekci ve Somurulen Halkm Haklan Bildirgesi, Rusya Sovyet cumhuriyetini, bir "milli Sovyet cumhuriyetleri federasyonu" 0- Iarak ilan ediyordu; Kurueu Meclis'in lagvedilmesinden sonra, OO:;i.ineU TUm Rusya Sovyetleri Kongresi, VTsIK'dan "Rusya Federal Cumhuriyeti anayasasmm temel ilkelerini' kalerne almasnu istedi. B u terimin kullamlmasmm nedeni ~i.iphesiz, kitlelere hO!j gornnme istegiydi kismen; balta bir "sosyo-ekonomik orgutler federasyonu" ile ilgili sendikalist goru~leri bile tesvik ediyordu." Fakat hazirhk komisyonu toplanu haIindeyken, 3 Nisan 1918 tarihli Pravda'da yaymlanan bit yazida Stalin, tntumu acikca ortaya koymustu, Sovyet federasyonu lsvicre ya da Amerikan federasyonlan gibi sadece cografi bakimdan ya da tarihi bir gelisme sonueu bolunmus bolgelerin birligini temsil etmiyordu. Sovyet federasyonu, "milli niteligi bakrmmdan oldugu kadar ozel hayat tarzI bakmundan da farklilasnus, tarihi acidan farkh bolgelerin birligiydi", Aynea, burjuva federasyonu, "bagimsizhktan emperyalist birlesmeye geo:;i~ asamasi" oldugu haIde, Sovyet fede-

rasyonu, carlik devrindeki "eebri birlikten", "Rusya'daki blltlln milletler ve halklann cahsan kitlelerinin gooi.iIlU ve kardesce birligine" dogru "zamanla" gerceklesecek bir gecis asamasuu ternsil ediyordu. Nihai arnac, "gelecegin sosyalist birlikr;iligi"yd~J8 Stalin'in onerisi uzerine, aym anlamda bir karat hazirhk komisyonu tarafindan cahsmalara esas olarak kabul edildi.> A~lko:;a gorulen sey, federasyonun salt kendi icinde bir amac olmadig; (boyle bit sey, partin in saptadigi 6gretiden bir hayti degi~k bir gorU~ olurdu), fakat daha iyi bir seye dogru, Rusya'da rnilli meselenin ozel sartlanmn gerektirdigi, gecici bir asama oldugu idi. Bir yil sonra kabul edilen parti progranu, "Sovyet madeline gore orgutlenmis bir federal devlet1er birligi"ni "tam birtesme yolunda gecici sekillerden biri"40 diye tammlayarak bu gt'lrU~li dogrulamis oluyordu.

Bu belirsizlikler, ~u garip olguda yansiyordu: RSFSC bir federasyon olarak serbestce amldrgi ve "federal" kelimesi bashgmda ve anayasanm genel ilkelerle ilgili ilk bolumunde gectigi halde, kelimeye bizzat anayasa metninde rastlanmiyordu. Federasyonun anayasal mekanizmasi tanlmianmadtgl gibi, kapsamr ve icerigi de tammlanrms degildi, Anayasanm cok elverissiz sartlar icinde hazulanmis olmasryla kolayea acrklanabilirdi bu. 1918 bahannda ve yazi baslangicmda Alman ordulan eski Baluk illerini, Beyaz Rusya'nm buyuk bir kisnuru ve Ukrayna'mn tamammi istila etrnisler, hatta kuzey Kafkasya'ya ve Bolsevik yonetimin yalmz adacigr gibi duran Baku'nun bulundugu Transkafkasya'ya girmislerdi. Bolsevik Tiirkistan'm A vrupa'yla tUm haberlesmesi kesilrnisti. Bolsevik iktidann bir sure yavas yavas saglamlasir gibi gorundugu S ibirya, Cek birliklerinin Volga bolgesinde anti-Bolsevik bir hukumetin kurulmasma da yol acan isyarn yiizUnden Mayis 1918'den soma tamamen tecrit edilmisti. Bu sartlar altmda, anayasada hernen her sey ister istemez gecici oluyordu. Emekci ve Somurulen Halkm Haklan Bildirgesi,

her milletin i~~i ve koylulerine, federal hUkUmete ve diger Sovyet kurumlarma kanlmak isteyip isternediklerine, istedikleri takdirde, hangi esasa g6re kaulacaklanna, kendi tam yetk.ili Sovyetler kongresinde karar verme hakkuu

tanmusu. Uo:;iineU TUm Rusya SovyetJeri Kongresi'nin, anayasanm hazirlanmasma iliskin karan "ayn cumhuriyetlerin ve bolgelerin federal hukumete kauh~ sirasuun", bu eumhuriyetler ve bolgeler bilfiil kurulunea

36. Lenin, Socineniya, c. XXI, s.419.

37. Bk7..,s.l26

38. Stalin, Socineniya, c. IV, s.66-73.

39. A.g.e., c. IV, s.79-80. Stalin'in ilk tasansr, G.S.Gurvir,:'in istoriya Sovetskoy Konstiuasii (1923), s.147-8, adb eserind~ yer almisnr.

40. VKP (8) v Rezolyutsiyat: (1941), c. I, s.287.

136 ANAYASAL YAPI

RSFSC ANA YASASI I:n

saptanacaguu ongoruyordu, Fakat boyle bir sey olmamisu henuz; varolmayan ve belirlenmemis birimlerden meydana gelrnis bir federasyon icin anayasa hazirlarnak da gli~tU. Gercekte, 1918'de yaraulnus olan sey, topraklanmn kapsami belirlenmemis bir Rusya cumhuriyetiydi, Anayasa, "ozerk bolgelerin" bu cumhuriyete dahil edilmesine imkan veriyordu ve anayasamn 11. maddesi, ozerk bir bolgenin en list kuruluslannm, kendi Sovyetler kongresinin ve yurutme komitesinin, Rus olsun olmasm, RSFSC'nin diger her hangi bir bolgesinin Sovyetler bolge kongresi ve yurutme komitesi ile aym dUzeyde ve ayru statnde olrnasuu ongoruyordu, Baska bir deyisle, Lenin'in ve Stalin'in ilk yazrlanndaki gibi, anayasada federasyon, desantralizasyonun bir esdegeri olarak varsayilmisu. Anayasamn temel niteligi olmaktan cok, idari orgutlenme sorunuydu bu. Partinin milli mesele hakkmdaki 1913 tarihli karan, "genis bolgesel ozerklik" ile "demokratik, yerel ozerkhukurnet" arasinda bir aynm gozetmeyi saglayamarmsu: bu ikisi Bolsevik bakis acisma gore hruit aym ~eydi.41 Merkezi ve yerel hukumet organlan arasrndaki kuvvetler aynhgmdan tamamen farkh olan ozgul bir federal mekanizmanm izine rastlanrmyordu 1918 anayasasmda. Belki de bu hukurnler, RSFSC'nin temel birligini tehlikeye dusurmeksizin, miIli gruplara bir dereceye kadar yerel ozerk bir yoneum saglamak amaciyla konulmus olabilirdi. Fakat anayasal anlamda, federal degildi bunlar.

run ya da pazarbgm ifadesi degil, proletarya diktatorlugunun ifadesiydi. Bolsevik teorinin rnutlak niteligi, partinin 1903 programmda onemli bir yer tutan ve parti cevrelerinde gecerli olan "halk otokrasisi" deyiminde dile getirmisti. Car bir "otokrat" (samoderzhavets) oldugu icin benzetme yoluyla, "halk otokrasisi" denmisti. Her devlet ve her nukumet, yonetici bir smifm egemenligini saglayan aracu, Diger bUtiin devlet sekilleri gibi proletarya diktatOrlilgli de, Lenin'in deyisiyle, "bir tiir sopadan baska bir sey degildi" ve amaci, somurgen sirnflan devirmek ve ezrnekti. Bunun anlamt ~uydu: bu devlete anayasanm verdigi yetkiler l'Izil bakimmdan sirursiz, bolunmez ve mutlaku,

Bu gorusten su sonuc crktyordu: Sovyet anayasasi, "anayasal

guvenceler" ya da dey lete ~I vatan~hk hakiari diye bir ~y tanumyordu. Emekci ve Sornurulen Halkm Haklan Bildirgesi, kelimenin klasik anlarmylabir haklar bildirisi degil, ekonomik ve sosyal bir politikamn ilaruydt. Boyle olmasr akla tamamen yakmdi, Marksizm, birey ozgurIilgtinUn, bireyin yapuklanna devletin kansmarnasiyla guvence altma ahnabilecegini ileri suren burjuva gOrli~ii reddediyordu; suuf egemenligi sartlan icinde boyle bir ozgurluk, sekli ve etkisiz kahyordu. t~<;i1eri sahici 5zgUrlUge kavusturmak olumlu bir eylemi gerektiriyordu, Boylece, RSFSC anayasasma gore, kilise He devleti ve kilise He okulu birbirinden ayirarak inane OzglirlUgti; "gazeteleri, brosurleri, kitaplan ve diger basih eserleri yayimlayip" bUwn ulkede dagluml icm "gerekli teknik ve maddi imkfullann hepsini saglayarak" dU~ilnee OzgtirlUgU i~cilere tarunrms oldu; "gerekti~i gibi donaulmrs, aydmlatllml§ ve rsiulnus butun genel toplanti lokallen, binalan" i§<;ilerin emrine verilerek toplanti Ozglirlligligtivenee aluna ahnmis; kulture, "gene!, parasiz ve tam bir egitim" sayesinde erisilmeye <;alt~llml~ll. t~<;inin OzgurlUgu, devlete karst degil, devletin etkinli~i sayesinde gerceklesecekti. Bu eikinligin vadedilmesi ve saglanmasi, iste buydu anayasarun sag1ad18I. Birey He devlet arasmdaki antitez kavranu, suufh toplumdan kaynaldanan bir varsaynndi. Tek tek her i~inin ~Ikan, blitOn i~i snufimn <;lkanydl. t~iyi, i~i devleti He ~~rr hale getirmek manuksiz ve

yersiz olurdu. .

Bundan, anayasamn hicbir sekli hale e~itligi tammadrgi sonucu da cikryordu. Rus anayasasmm pratiginde buna benzer hicbir gelenek yoktu. Cann uyruk1an, yasayla kabul edilmis bes "zumreye"? aynlmisu; bunlann her biri farkh bir statuye tAbiydi. 10/23 Kastm 1917 tarihli bir katamame

. RSFSC anayasmm federal nileligi sorunu, bu anayasanm ardmda bulunan teoriler ile, burjuva devletleri ya da federasyonlanmn anayasalanru ilham etmis teorileri birbirinden ayiran ucururnun niteligmi onaya koyuyorduo Bau dusuncesinde anayasa kavrarmmn kendisi, bizzat devletin tAbi oldugu bir yasa demekti, Bu anlayis, yasayi devletin yarausi olarak: kabul eden bir l>gretiyle bagdasamazdi. Ban dUnyasmdaki anayasalann bircogu k~tliye kullanmalan onlemek icin devlet iktidanmn bir yasayla simrlandmlmasi gerektigi gorustmden kaynaklamyordu. AnayasaJar, hukumdarlara zorla kabul ettirilmisti, Federasyonlar kendi otoritelerine federal hliklimetin mUmkiin oldngu kadar az mildabale etrnesinde ayak direyen birimlerden meydana gelmisti. Burjuva anayasalannda bu tur kisulamalann, i~ilere burjuva devlete karsr kendilerini koruma imkam sagladlgl mende, bir deger tasidiklan kabul edilebilirdi. Fakat boylesine bir uzlasmamn SOyyet .anaY~I~da yeri yoktu, Stalin'in kelimeleijYle, "Sovyet anayasasr, burjuvaziyle brr pazaritgm sonucu olarak: degH. muzaffer bir devrimin sonueu olarak dogmu~"42. Anayasa, karsu giJ;ler arasmdaki herhangi bir denge-

41. VKP (8) 11 Rezo/YUlsiyak. (1941), c. I, s.21!.

42. Stalin, S~illelliya, Co vn, s.70.

43. Bu "ziimre1er" (Rusya'da soslovie k:elimesi, ne sadece "ksst", "sunf", ne de

138 ANA Y ASAL Y API

RSFSC ANA Y ASASI 139

bu farkltllklara son vererek tek bir yasal vatandas kategorisi yaraltl.44 Ancak Bolsevik ogretiye gore, ekonomik suuflar varoldagu surece, e~ilSiz smitlara mensup bireyler arasmdaki burjuva demokrat anayasa1arda kabul edilen (rude esitlik temelde ge~ekdI~1 kahyordu. Bireyler arasi bir esitlik aocak smusiz bir toplurnda ge~ekten varolabilirdi. Proletarya diktatorHiglintin amaci, burjuvaziyi olusturan bireyler He emekci suuflan olusturan bireyler arasmda bicirnsel bir ~it1ik yaratmak degil, burjuvaziyi suuf olarak ortadan kaldirmaku, Bu diktatorliigtin vucud buldugu Sovyetler, i~Ci ve koylU smiflannm organlanydr, KlZIl Ordu'ya sadece i~iler ve koyluler almtyordu. Boylece, anayasada tanman haklar, rnantiki olarak, sadece ve sadece "emekcilere" ya da "i~Ci smifma ve yoksul koyHiltige" tarunrms haklardr. Anayasada "genel ilkelerin" yer almasr, bu aynrm ozellikle dojruluyordu:

t~~i. slmfm~n .genel crkari bakimmdan RSFSC bireylcre ve ayn gruplara, sosyalist devrirnin zaranna kullanabilecekleri hi~bir ayncahk tanimaz.

Bu baktmdan, burjuva demokrasisinin, "bir kisi bir oy" gibi ilkelerine hicbir ~eger verilmemisti; oy hakki "bir hak olrnaktan ciktyor ve secmenlenn sosyal bir gorevi haline'< geliyordu. RSFSC anayasasi, "baskalaruu Jcar amaciyla causurenlara", "kendi emcklerinin urunu olmayan bir gelirle gecinentere", "bagunsiz i~ adamlanna", "kesislere, papazlara" ve adam oldtirenlerle akd hastalanna oy hakkr tammiyordu. Serbest meslek sahipleri ile aydtnlan oy hakkmdan yoksun birakmarna karan siddetli bir tartismaya yol acu: bir yorumcunun belirtugi gibi, "ne sozde bir sosyal adalet kaygusundan, ne de duygusal sebeplerden" degtl, prank yararlan bakrrnmdan almrnisu bu karar." Oy hakJamn slOlrlandlfllmasl I 936'ya ka-

dar yiirtirl iikte kaldr. '

Aynrn gozetmenin daha da karmasik bir omegi TUm Rusya Sovyetleri Kongresi .icin, sehirlerde ve kirhk bolgelerde uygulanan secim kurallan arasmdaki farkn, Sehirlerde, Kongre'ye secilecek delegelerin sayisr, her

25.000 secmene bir kisi, kirhk bolgelerde ise her 125.000 niifusa bir ki~i olarak saptannusu. Aradaki bu farkm tarihi bir kokeni v~dI: R~FSC'nin e~ list orgaru olan Tum Rusya t~i, Asker ve Koylu Te~stlcden ~~vye~~n Kongresi, TUm Rusya l(o~l~ T~msilcileri .Sovyet1er.~ ~on~resl lie. Tum Rusya t~i ve Asker Temsilcileri Sovyetleri Kongresi mn birlesmesinden dogmu~tu ve bu birlesme Kasun 1917'de Bolsevikler ile Sol SD'~er arasmda vanlan bie anlasma uzerine gerceklesmisti. Hem kir, hem de setnr Sovyetleri'nin kendi sartlarma uygun gelen ve ahsuklan sayim usullerini devam ettirmeleri normaldi. Bu sayun usultine gore, ~ehir Sovyetleri'nde, Sovyet uyesi i~ciler, kirsal Sovyetler'de de bolge ahalisi hesaplamyordu. !ek gticllik bunlar arasmdaki oram saptamakn, Y apl~~ ~u~du aslmd~ Haziran 1917'de binnci TUm Rusya I~i ve Asker Temsilcileri Sovyetlen Kongresi'ni duzenleyenlerce saptanen oran kabul edildi; 25.000 secmene 1 delege," Tum Rusya Koylu Temsilcileri Sovyetleri Kongresi'nin uyguladigi oran (150.000 kisiye bir delege) yukseltilerek 125.000 kisiyi temsilen bir delege secilmesi kararlasunldi. Boylece saptanan bu beste bir oram Steklov VTsIK'nm anayasayi onaylayan oturumunda sehirlere hie bir ustunluk tammadiguu ve sehirlerin kirhk bolgelerle atbasi bir esitlik icinde ternsil edilmesini sagladiguu soyleyerek savunmusnr" Bu iddia savunulamaZ(b;"~ nitekim Sovyet'teki diger konusrnacrlann hicbiri tarafmdan desteklenme~l. Anayasada "lscilerle koyluler arasmda fark gOzetildiginden" sOz eden Lenin, bunun kokeninin Sovyetler'in tarihinde yatugml belirtti." 19J9'da kabul edilmis parti programr, "Sovyet anayasarmz" 10 "kirsal bolgelerin daha da#tmk kucuk burjuva kitlelerine oranla, sanayi proletaryasma bir Ilstlmltik taruyarak, sehir iscisinin devrimdeki onderrol~nti ~~Itngml" ozell~e~lirtiyordu." Bu sorunlar bicimsel ya da soyut bir esitlik ~lslfldan degll, dairna arnprik bir goril~ acismdan ele almmahydi, Sehir i~i1erinin sirnf bili~cinin gelismis olmasi ve dolayisryla, burjuvaziye karst daha buyuk bir

47. Pervyi Vserossiiskii S~ezd Sovetov (1930), c. I, s.xxiii-iv.

48. Pyaty! Yserossiiskii S~ ezd Sovetov (t 918). s.193. _ .." H •

49. Nufusun yiizde 51'i yirmi ya,lndan biiy(lk olduguna gore, secmenler toil~ "nufus" arasmdaki dogru oramn, prima facie bire iki .oOOas1 g~re~iI_"di; b~ Kurucu M~ehs secimleri i~in kabul edilen orandr ve KII rucu Meclis iiyelen, SIV11 secim ':'61.selennde bOlge nofusu, ordu ve donanmada ise secrnen kitlesi esas almarak secilmisu (Pro.ekl P%jeniya 0 Yiborak: v Ucreditel'noe Sobran~e (1917), c .. _II. s.33-6): Stek~ov un., yeti§kin yuzdesinin §ehirlerde, klThk oolg.e1erd~mden daha ~~sek oldllgu §ekhndeh yommu goz ijnunde lulll!sa bile. dotru antmetlk oranm i>e:,e lklden d~ha az .o~am~sl gerekirdi: 1920'deki lngiliz l,~i Heyeti'ne bu oramn i1~e bIT oldugu soylenml}tl (Brit· ish LAbour Delegation 10 Russia, i920: Repor/ (1920), s.128).

50. Lenin, Soyineniya, c. XXIV. 5.146.

51. VKP(B) V Rezolyul$iYflk (1941), c. I, s. 286.

"loo~H. an1~mma gel~r. sosl~vie, bu i1y anlanu da kIsmen i~eren bir kelimedir) ,unlardl: (I~. asilier . ya da gent~; (2) ruhban ziimre; (3) tu/;/;arlar; (4) kiir;uk burjuvazi (dukkan sahiplen, zanaa~arlar, saucilar); (5) sehirlerde ve fabrikalarda vasifsiz i}fi olarak yah§anlar da dahil olrnak uzere, koyJUliik. !jehir prOietaryaslnm yasal hicbir varhgl yoktu.

44, Sobranie Uzakonenii, 1917-1918, No.3, madde 31.

45. G S.Gurviy• istoriya Sove/skoy KOIISlil/dsii (1923). 5.46.

46. A.g.e., 5.47. 11k taslaklardan biri, curiae denilen bir oy sistemini i:lngoriiyordll' t:una gore, qyilerin ve koylUierin oylan ile Ilzmaniann, devlet memllriannm, bilginle: on, sanat,..lann ve Ilzmanlann oylan arasmda bir denge saglanacaku. Fakat bu incelik anayasa tasansmm son §eklinde yeT almadl (A.g.e., s.161-2).

140 ANA YASAL YAPI

RSFSC ANA YASASI 141

etkinlikle mucadele etrneleri, devrimci devlette, onlara ayncahkh "oy kullanrna haJda veriyordu.

Devlet iktidarmm mutlak niteligi, bu iktidann smirsrz olmadrgi foot bolunmez oldugu anlamma geliyordu. Marx, ilk eserlerinden birinde "kuvvetlerin aynlmasi" ile i1gili iinlU anayasa teorisine, "kralhk ikti~ ~annm, aristokrasinin ve burjuvazinin"; "ebedi yasa" mertebesine yukseltilrnis "egemenltgi ele gecirrnek i9in miicadele ettikleri bir 9agm urunu" ~iyo~du52. S~n~adan Louis Bonaparte'm 2 Arahk 1851 coup d'etat'sun

y~titm~ ~rk~.Rln 7asama e~ki tizerindeki zaferi", yani bir yonetici kligin, burjuvaziyi buttintiyle temsil eden organ iizerindeki zaferi diye nitelendiedi. s.~ F~t sosyalist. bir devrim btittin bu aynmlan ortadan sHip supurecekti, Marx, Paris kornununu, "bir parlamento organ I degil, hem yasatan 91karan h.em de onlan uygulayan etkin bir organ" oldugu .icin o~Uyordu.S4 Lenm, yiirtitme erki ve yasama erki aynhgnu parlamentariz~lR 5zgtil bir niteligi, bunlann birlesurilmis olmasiru ise Sovyet sistemi~l~ 5zgtil bir hUneri5s olarak g5rtiyordu. Proletarya diktaWrlUgOnde devlet iktidannm organlan i§o;iler tarafmdan, ya da onlar adina, aym amac ugI;Una kullamlan farkh araclardi sadece, Anayasa hazularurken, sorunu ortaya atan Adalet Halk Komiserligi sozctisti Reisner oldu:

YUri1u_ne, yasama: ~argl erkleri aynhgl. .. burjuvadevlet yapisma tekabul etrnektedir, Bu yapi icinde temel gerev, bashca siyasi gucler, yani bir yandan egemen smiflar, o~e .. yandan emekei kitleler arasmda dengeyi saglamaknr, S6mUre~letie s6miirulenler arasmda dogasl geregi kao;mllmaz bir uzla~ma olan burjuva devlet, dengeyi saglamak ve iktidan bolmek zorundadir ...

. Rus sosyalist cumhuriyetinin, siyasi gU~leri bolmekte ya da onlar arasmda bIT denge kurmakta hicbir O;lkan yoktur, ~unkii tek bir siyasi gucun, yani Rus p~oletarya~mm ve ~~ylil kitlel.erin egemenligi iizerine kurulmustur, Eu siyasi gue, tek bir arnac I~m, sosY,,:hs~ duzenin insasmm gerceklesmesi icin ~ah~IT. Bu kahramanca mtlcadele, iktidann bOliinmesini degil, tek bir merkezde yogunla~maslm ve birligi gerektirir.56

Bu nedenle, RSFSC anayasasmm, ytiriitme ve yasama erki arasmda hicbir aynm gozetmernesi akla yatkmdi, VTsIK He Parlamento, Sovnarkom ile de Bakanlar Kurulu arasmda sik sik yaprlan kiyaslama, aym zamanda bir yasarna ve yurutrne orgam olan iki kurumun islevi arasmda, anayasa baktmmdan ya Qa anayasanm uygulanmasi acismdan, hicbir aynm bclunmadigim g5z onunde tutmuyor, Ashnda, anayasa tarusmalan boyunca iki organm birlestirilmesi onerisi akla yaktm bir oneriydi." Anayasa teorisinde, ne yurutme erkinin ne de yargi erkinin aynlmasnu ve bagirnsrzhgim hakh gosterebilecek bir ~ye pek rastlanmiyordu. RSFSC anayasasi yargi erkinin uygulanmasi baknmndan ozel hie bir tedbir ongormuyordu; aynca, yargr erkinin dogrudan dogruya Adalet Halk Komiserligi'nce orgutlenip denctlenmesi, onun yurutrne erkine tabi oldugunu acikca gosteriyordu." Hilkumetin her islevi bir butun olusturuyordu; tek ve bolunrnez bir otorite tarafmdan tek bir amac icin gerceklestirilmesi ge-

rek.iyordu. .,

Anayasada bulunan TUm Rusya Sovyetleri Kongresi, VTslK ve Sovnarkom tarnmlamalan, aguhklaislevlerinde degil, hiyerarsi duzeylerindeki degisiklikleri iceriyordu. TUm Rusya Kongresi'nin ve VTsIK'mn islevleri, aralarmda hicbir aynm gozetmeksizin, anayasanm 49. Maddesi'nde birlikte tammlanrmsu, Sadece iki islev ("Sovyet anayasasmm ternel unsurlanrnn saptanmasi, ekleme yaprlmasi ve dc~i~tirilmesi" He "bans anlasmalanrun onaylanmasi"), anayasanm 51. rnaddesi geregince, VTsIK'YI dista birakarak, TUm Rusya Kongresi tarafmdan yerine getiriliyordu, Bununla beraber 49. Madde "anayasada onaylarna, dcg.i~iklik ve eklemeler yapma" yetkisini VTsIK'ya verdiginden, bu istisnalardan ilkini, RSFSC anayasasmm hangi bolurnlerinin "temel unsurlar" oldugunu, bangilerinin olmadignu bilmek gibi nazik bir sorun haline getirmis gorunuyordu. Baris anlasmalannm onay lanmasi konusunda getirilen istisna, Brest-Litovsk anlasmasnu onaylamak icin olaganustu TUm Rusya Sovyetleri Kongresi'nin toplandigi Mart 1918 ornegini g5z onunde tutmamn sonucu olsa gerekti. Fakat genelde, buyuk kongrenin butun hantalhgi ve turn govdesiyle mien topJandlgl zamanlar hari9, bUtiin yetkileri kullanmak hakki, anayasa geregince

..

52. Karl Man-Friedrich Engels: Historisch·Kritischt Gesamlausgabt lor Teil ~ V

s.36. • ,~.,

53. Marx ve Engels, SOfilltlliya. c. YIn, s.403.

54. A.g.t., c. XIII, Kistm Il, &.314.

55. ~in, SOfjlltlliya, c. XXI, 5.258, c. xxn, s.371.- Aym g6ril, yiiriiuoe erki yasama e~1 ~ynh~m', "perlamemarizme, olumsuz yanlanndan" biri ~larak nitelendiren 1919 tarihli parn programmda da gOriilmektedir (VKP(B) v RefoI~utsjyak (1941) ~ I &.285). J ,~. ,

56. B.unyan ve Fisher'in, The Bolshevik Revolution, 1917-1918, (StanfOrd, 1934) adh e&ermde yer a1rnakl8.dlr, 5.57 8.

57. Ilkin Nisan 1918'de Latsis iarafmdan onerildi (G.S.Gurvi", Istoriya SQvetskoy Konstltutsii (1923), s.73) ve 1919'da sekizinci parti kongresinde Osinski tarafmdan tekrarlandi (Vos'moi S"ezd RKP(B) (1933), 5.197).

58. Yukanda belirtilen tutanakta Reisner, burjuva devlerlerde yargu.lann baglmslzhgmm, onlan "egemen srmfm en dar kafah ve en ho~g6riisiiz savunuculan haline getirdigini" belirtiyordu (Bunyan ve Fisher, The Bolshevik Revolution, 1917· 1918 (Stanford, 1934), s.578).

142 ANAYASAL YAPI

RSFSC ANA Y ASASI 143

VTsIK'ya verilmi~ti.59

Anayasal ineelikler konusunda TUm Rusya Sovyetleri Kongresi He VTsIK arasmdaki s~meler, VTsIK ile Sovnarkom arasmdaki siddetli reo kabetin yamnda pek onemsiz kahyordu. 0 donemden bir yorumcuya gore, 1918'in ilk yansr, "devletin merkezi kurumlan arasmda, ozellikle VTsIK ile Sovnarkom arasmda onemli surtusmeler donemiydi," ve "bu iki yi.iksek kururn arasmdaki m~i, iv mtlcadeleye donuserek, i~ ve drs politikada Sovnarkom'un de/acto tisttlnlUgil seklinde geli~iyordu".60 Sovnarkom, ilk kez, 30 Ekim/12 Kasun 1917. tarihli kendi karamamesiy1e yasama yetkilerini ele gecirince.Iki ~sltJamaYI kabul eui, Bu yetkiler, "yururluge giris tarihinden Kurucu Meclis toplanmcaya kadar" gecerliydi ancak; ve VTsIK, Sovnarkorn'un butun kararlanm "ertelemek, degi~tirmek ya da iptal etmek" hakkma sahipti." Bu karamarnenin ilamm takip eden hafta icinde SD'ler Sovnarkom'un onceden VTsIK'nm onayina sunmaksizm kararnameler cikarmasun, VTsIK'da protesto euiler, Lenin ve Trocki'nin de kaoldlgl bir tarusmadan sonra, "onceden VTsIK'da tarusilmadan" ivedi karamameler crkarmak hakknn Sovnarkorn'a tamyan bir karar, cok az bir t;ogunlukla, 23'e k~129 oyla kabul edildi.62 Fakat VTsIK'mn Kasrm ve AIaIIk 1917'de yapilan hemen her toplanusmda aym itiraz yapildi, Bundan soma, giderek bir ahskanhk haline geldi bu. Krizin yaklasmasr, karanamelerin sayisuu ~ogrutan ve karar almak, hula eyJeme gecmek ihtiyacuu daha ivedi hale getiren merkezi otoriteye dogru gidis daha kiiciik olan organm isine yaradr, Fakat otoritenin Sovnarkom tarafmdan gasp edilmesi, Sol SD'Ier ve hatta bazi Bolsevikler icin, anayasanm kaleme ahnmast suresince ciddi bir ~ikayet konusu oldu,

Anayasa metni, bu t;atl~mayl yansumakla birlikte, bunu cozurnleyecek hemen hicbir sey saglamlyordu. Tum Rusya Kongresi'ni gecici bir sure gormezden gelen 31. Madde geregince VTsIK "RSFSC'nin en ytlksek yasama, yonetim ve denetim orgam" oluyor ve 32. Madde geregince, "butun ulkede l~i ve Koylu Hukumeti'nin ve tum hilkUrnet organlannm genel yonetirnini" ele geciriyordu. 37. ve 38. Maddeler'e gore Sovnarkom

59. Be~inci Tiim Rusya Sovyetleri Kongresi'nde, Oliim cezasmm ikinci Tum Rusya Sovyetleri Kongresi'nce kaldmldlgmdan s(lz eden Sverdlov, "kongreler arasmda iktidann en yiice,organl" oImak sifanyla VTsIK'nm kongre kararlanru sadece enelemekle kalrnayip iptal edebilecegini de iddia edecek kadar ileri gini (Pya/yi Yserossliskii S"ezd Sovesov (1918), s.49).

60. G,S.Gurvi{l. ,sloriya Sovelskoy Konslitu1sii (1923), 5.67.

61. Sobrani« Uzakonenii, 1917·1918, No. I (2. basnn), madde 12.

62. Protokoli Zasedanii VTslK 2 Soz/va (1918), s,28·32; Lenin, Sot;intniya, c.

XXII, s.45-6; Tro .. ki, Sor;irltniya, c. In, KISlIJl II, 5.106·8.

"RSFSC rneselelerinin genel yonetimini" saghyor, "kararnameler t;tkanyor, emirler, direktifler veriyor ve zamarnnda, diizenli bir yonetim saglamak icm gerekli bliliiri genel tedbirleri" ahyordu, 40. ve 41. Maddeler'e gore, "genel siyasi oneme sahip" butun kararlann, "incelenip onaylanmasi icin" VTsIK'ya sunulmasi gerekiyordu ve VTsIK, "Sovnarkom'un butun kararlanm iptal etmek ya da durdurmak" hakkuu koruyordu. Fakat bu sekli hukumler, Sovnarkom'un "cok ivedi tedbirleri yllriirliige koymaya tek basma karar vermesini" mlimkUn kilan bir notla biraz yumusanlmisu. Gercekte anayasa hicbir ~eyi degistirmiyor ve merkezi iktidann bashca tit; organi arasmdaki iliskilerin duzenlenmesini uygulamaya biraksyordu. Bizzat anayasa hlikiimlerinin sebep olabilecegi bir cikmaza saplanmak tehlikesi, anayasanm ardmda bulunan tek bir otoriteyle gideriliyordu: yonetici partinin otoritesi,

Siyasi gercekleri sasrnaz bir kesinlikle gozlemleyen Lenin, iktidann rnerkezilesmesinde, "tabandan" yayilan egemenlik ilkesine yonelmis bir tehdidin ve biirokrasi salgnum yaygmlasunci bir etkenin bulundugunu garmemis olamazdi, Bu tehlikeye karsr bir tedbir olarak anayasada, her bir Halk Komiserligi 'ne, serbest musavir konumunda olan ve kararlanna itiraz etmek icin Sovnarkorn'a ya da VTsIK'ya basvurma hakkma sahip bes kisilik bir "heyet" atandr, Fakat bu dnzenteme, halk arasmda sanayinin yonetlminde uygulanan aym sistem kadar genel bir guvensizlik yaratmarnakla beraber, pratikte pek etkili olmadi. Asltnda Lenin, bu tilr tedbirlere bel baglami- . yordu. Onun inancma gore otoritenin rnerkezilesmesi kendi panzehirini kendi icinde tasiyordu. Yasama yurutrne islevlerinin birlestirilmesinin etkisi, secilmis yasa yapicidan farkhlasan ve aynlan profesyonel yoneticinin ortadan kalkrnasi anlamma gelecekti, Bu birlestirmenin yaran, "halkm secilrnis temsilcilerinin sahsmda, hem yasama hem de yiiriitme islevini birlestirmesiydi" -"DoJayslz demokrasi"nin OzUnii olusturan bir dlizenlemeydi bu.6J Gozden gecirilrnis 1919 patti programi, sadece "yasama ve yurutme erki aynhgim" degil, "ternsili kurumlann kitIelerden aynlmasmi" da "parlamentarizmin olumsuz yanlan arasmda" sayiyordu, Lenin'e gore Sovyetler, kendileriyle ilgili yasalan cikaran, kendi kararlanm uygulayan ve kendi islerini kendileri yoneten i~i ve kOylil kitleleri nosyonunun vUcud bulmasiydi; son dereee idealize edilmis bu "dolaysiz demokrasi" tablosu merkezdeki bllrokratik iktidann alabildigine guclenmesinin gitgide belirginlesen gercekligini ortbas etmeye yanyordu. Fakat bu konuda da son wan vermek, anayasanm gediklerini kapatmak it;in daima otoritesine

63. Lenin, Sor;ineniya, c. XXI, s. 258,

144 ANA YASAL YAPI

basvurulabilen paruye d~yordu.

Bir anayasanm pratikte islernesi genellikle, yazarlanmn esin kaynagi o.lan .i1kelere. ~e onlann saptadrklan kurallan bagh olmaktan cok, hangi sryasi sartlar icinde uygulamaya konduklanna baghdir, Anayasa hazirlandrgi ~I~da Sovyet Rusya'da meydana gelen degisiklikler, rejimin ilk ydlanndan Ittb~n .ba~la~ll~ olan bir surecin devarmydi. Fakat anlamh ve belirleyici degl~lkhkJerdl bunlar. Kurueu Meclis'in Ocak 1918'de lagvednmesinden sonra toplanan ucuncu TUm Rusya SovyetJeri Kongresi tarafmdan mustakbel anayasarun ana ilkeleri Han edildiginde, Bolsevikler'den ve Sol SD'lerden meydana gelmis bir koalisyon hukurneti vardr, Hazirhk komisyonu Nisan'da toplandigmda, Sol SD'lec, hukumeuen aynlrms olmalarma ragmen. Sovyetler'den cekilmemislerdi ve komisyonda temsilcileri vardr. Besinci TUm Rusya Sovyetleri Kongresi nihayet Ternrnuz 1918'de anayasa~l ~nayla.dlgt Sl:d~, Sol SD'ler Sovyetler'den atilrmslar, yasa dl~1 itan edlh~lI.~lerdl, ustelik IC savas baslamrsu. Tek partili devletin gelismesi ve ~ ikl yil bo~~nea hernen hergOn cumhuriyetin varhgml tehlikeye di.i~Oren II; savasm etkisi, anayasanm i.izerinde yukseldigi iyimser ternelleri yiku ve hazrrhk komisyonunu ug~lIrml~ olan anlasmazhklann cogunu golgede biraku, Savas ha1indeki ordunun ihtiyaclan ve iC guvenligin gerekleri anayasal ineeliklere imkan tammayan bir hava yaratu, tIk Sovyet yasalannm ' buyuk bolumundcn edinilen tecrube, idealist ilkeler ile pratigin kau gercekleri .ar:asmdaki derin ucurumu ortaya koyuyordu. Aym ~y RSFSC

.anayasasl ICm de dogru oldugu olcude, bu ucururnun sebebi anayasanm

dogu~ ~tlanydl daha cok. ,

Anayasa tasansi, 3 Temmuz 1918'de parti merkez kornitesi tarafmdan incelendi ve komite bazi ufak tefek degisiklikler yapu, Lenin'in onerisi i.izerine, Emekci ve Somurulen Halkm Haklan Bildirgesi, giris bolumu olarak anayasaya eklendi.s- Bundan sonra tasan besinci Tum Rusya Sovyetleri ~ongre~i'n~ sunuldu. Kongre, Alman elcisi Mirbach'm oldurulmesinin yaratugt ciddi krizden (jttiril toplantJlanna tiC gUn ara verdi. Sonra 10 Temmuz I? 1.8'~~, Steklov'u~ yeni anayasa He ilgili 3Clklamasml dinledi ve bunu oybrrilgl tie kabul etu.65 19 Temmuz 1918'de I zvestiya'da yaytmJandtktan sonra "Rusya Sosya1ist Federatif Sovyetler Cumhuriyeti Anayasasi (Temel Kanunu)" oJarak yUri.ir:luge girdi.

BOLOMvll

DtKT AT0RLUaUN T AHKtM EDtLMESt

Ekim Devrimi'nden sonra kurduklan rejime Bolsevikler'in verdig! "proletarya diktatorlugu'" terimi ozgtil hicbir anayasa1 ima tasnniyordu. Bu terirn, yonetici suufr tammhyor, fakat bu suufin iktidar aracr olan hOktimetin ne tOr bir hukumet oldugunu belirtmiyordu, Diktatorluk He temsili hukumet arasinda, bu anlamda, hicbir karsithk yoktu: Proletarya diktaWritigOniin antitezi olan "burjuva diktatbrltigti", genellikle temsili hukumet aracihgt Be uygularuyordu. Bir avuc azmhgm ya da bir tek kisinin egemenligini dile getiren "dlktatorluk" kelimesinin kitlelerde yaratugi duygusal yankilar, bu terimi kullanan Marksistler'in akhndan bile gecmiyordu. Aksine proletarya diktatorlugu, larihte halkm cogunlugunu olusturan snufm iktidanmn gerceklesecegi ilk rejim olacaku ve Rusya'da bunu koyltiliik ve sanayi proletaryasi iuifakr saglayacakn. Dstelik. proletarya diktatOrlii~ti btiytik I;ogunlugun egemenligi olduguna gore. burjuvazi a1a~gl edilince bu egemenligi devam ettirmek icin, gecmis bOtiln sosya1 dtizenlerde uygulanandan daha az baski uygulamak gerekecekti, Proletarya diktatorlugu, ~jdete dayanmak ~yle dursun, siddetin bie sosya1 yaptmm olarak kullammmm ortadan kalkmasi, yani devletin ortadan silinmesi yolunu acacaku,

Devrimin ilk gunleri boyunca bu idealist ve iyimser havayi bulandiran hicbir sey olmadr, Hemen hemen hicbir gi.ic1Gkle karsilasrlmaksrzm gerceklestirilen 25 Ekim 1917 Petrograd darbesinin b~SI, bu darbenin ardmda gereekten halkm bi.iyGk cogunlugunun oldugu izlenirnini yaratu.' Devrimin kendisinin pek az insanm hayatma maloldugu ve bunlardan bircogunun da, zafer kazamldiktan sonra yenilginin acisuu cikarmak isteyen dusmanlan tarafmdan girisilrnis eylemlerde OIdiirfildiigO gercegi Bolsevikler icin bir ogiinme vesilesiydi ve ogUnmekte de hakhydrlar. Kishk Saray'da

64. G.S.Gurvi~, Istoriya Sovetskoy Konslitutsii (1923), $.90-1; Trocki, 0 Ullillt'de ([192411, $.113-4) bundan bahseunektedir.

65. Pya!yi Vserossiiskii SHezd Sove!QV (1918), s.I83-9S.

1. Kokeni belirsiz. 1849'da Marx, Blanqui'nin "devrirnci sosyalizmini, "proletaryanm simf diktatorliigiiH diye tantl1l1aml~tl (Marx ve Engels, SOfillelliya, c. V:::n, s.81): 1852'de Man:'m kendisi bu terimi kulla.uyordu, Bkz, s.218.

2. Moskova'da, ozellikle harpokulu ogrencil~rinin ba,laUlgl son derece ciddi direIIi" bir hafta devam etti: cok uuak b61gelerde gecikerek de olsa, hemen her yerde ikudann Bolseviklere devredilmesi sakin bir ¥=kilde gerceklejii.

146 ANA YASAL YAPI

OiKTATORLOoON TAHKlM EOILMESI 147

esir almmis gene Kader subaylann, "bundan soma halka karst silah kullanrnayacaklanna" sijz vermeleri ilzerine serbest birakilmalan, bir devrirnin ilk siralannda ~o~ zaman bektenen bagl~laylcl tuturnlardan biriydi.t Hicbir yarar saglamayan Gacina ~I hUcurnunun dUzenlenrnesinde Kerenski'ye yardtm eden ve orada tutuklanan "beyaz" general Krasnov, 1car~1 devrirnci bir harekeue bulunrnayacagma soz verdigi icin serbest buakildr, Fakat Krasnov verdigi sozden birkac hafta sonra cayarak Giiney'delci i~ savasa kaulacaku. Bolsevik zaferden on gun sonra Lenin'in yapugl konusma, bu tur bagislarnalann gelgec bir heves olmadlgml gostermektedir:

Terore basvuruyoruz diye kmtyorlar bizi, fakat bizim terorumuz, silahsiz insanlann kafalanm ucuran Fransiz devrimcilerin ter6ri1 degildir ve oyle umuyorum ki, biz bu yola basvurmayacagiz •.. Tutukladiklanrmza, "baltalama hareketine kall(l~mayacagmJZa dair imzah bir kigtt verdiginiz takdirde, sizi serbest birakacagiz' diyorduk. Ye boyle imzah kigttlar aldik ellerinden."

Devrim gUnU tutuklamp Petro-Paulus kalesine gonderilmis olan Gecici Hukumet Uyeleri hemen sahverildiler ve sadece sozde bir goz hapsine tabi tutuldular; bu da, onlarm yeni rejime karsi gizli eyJeme gecmelerini onlemeye yetmedi. Serrnaye vergisi uygulamalan ya da burjuvaziden zorla para sizdumalar, Harkov'daki i~ilere Ucretlerini odemek icm 1 milyon ruble vermedikleri takdirde Harkov'lu on bes varhkh kapitalistin Donetz madenlerinde cahsmaya 'gcnderileceklen gibisinden tehditler", pJanh bir vahsetin degil, daha cok, isler bir yonetim aygrtuu yoktan varetmeye kararh, tecrubesiz insanlann icine dustukleri cikmazm belirtileriydi. Devrirnin ilk haftalannm urn utsuz kaosu icinde yeni yoneticilerin kararlasunlmis bir eyIerne gore hareket etmek, halta manukhca dU~i.iniip planlamak i~in pek az vakitleri vardi, Atacaklan adnnlann herbiri ya herhangi ivedi bir duruma ~I tepkiydi ya da kendilerine Icar~l yoneltilmis bir eyleme ya da tehdide bir rnisillemeydi.' Firnnaya yon vermek isterken onunde sUrtiklendiler. Sehirlerde ve ulke ieinde halk bircok siddet eylernine giristi, Hem devrim

dusmanlan hem de devrimciler gaddarca, zalimce davrandilar,? Ama is~r krsa bir yargilamadan sonra, ister normal bir durusma sonunda olsun, rejtmin ilk U~ ayr boyunca resrnen hicbir idam uygulanmadigi anlasilryor, Devrirnin ertesi gunu ikinci TUm Rusya Sovyetleri Kongresi'nin yasama ile ilgili ilk eylemi, Subat Devrirni'nde tamamen son verilmis oldugu halde, ordunun baskisryla Kerenski tarafmdan Eylill 1917'de tekrar uygu'amaya konan cephede idam cezastDI kaldmnak olrnustu! Devrirncilerin Oliim cezasma muhalefet gelenegi ancak i~ savasm patlak vermesinden ve Sovyet rejimine kar~1 a~lk~a bir ayaklanma basladiktan sonra tavsayip ortadan kalku.9

Bununla beraber, rnuzaffer devrirnin savunulmasi amaciyla ister isternez uygulanan baski tedbirlerinin, kararsiz Bolsevik yoneticilere, onlann en kutsal inanclanm kucumsercesine zorla kabul enirildigim sanmak bir baska hata olur. Teror ilkesi, devrimci gelenegin ozunde vardir. Robespierre, Lenin'in de altma imza atabilecegi ~u sozlerle, normal yasal surecleri devrimi savunmak icin yetersiz olarak bir yana itmisti:

3. John Reed, Ten Days That Shook The World (Dunyayt Sarsan On Giin) (N.Y.

1919), s.IOI.

4. Lenin, SOfiflelliya, c. xxn, s.50.

5. Antonov-Ovseenko, VospomiNlfliya Grajda1lSkoy Vayfli (1924), c. I, 5.178-9.

6. Bu 4. Krsun'da incelenecek olan ekonomik denelimin kurulmasi aylSlndan &zellikle dogruydu. Bir balka alanda, kilise He devletin aynlmasr gibi bam bir tedbir, Ba~piskopos Tikou rejimi 'faroz eqneden ()nee ilin edihnedi (Sobranie Uzakoneflii, 1917-1918, No. IS, madde 263; A.I.Vvedenski Tserkov'i GoSudarSlvo (1923), 5.114-6); I.Sadoul'un yazdlklanna baktlacak olursa (/'Joles sur /a RivolUliOll Boichi. v Ii IU (1919), s .222), 0 Sirada bile halk kom iserlerinin biTyogu, "i" ve dtl savala bi r de din savaluun eklenmesindenM yekindikleri i"in bun.a kaqt ytklliar.

? Bunlardan en bilineni, eski Kadel bakanlardan ikisinin haslane?e yaUlkl~n sirada 7!20 Ocak 1918 gfulil oldiiriilmeleridir. Bu hareket resmi basinda ,Iddede yerilmisti. (Bunyan ve Fisher, The Bolshevik RevoluliO_rI, .1917.1918 (Slanf~rd, 1934), s.386-7). Deniz erleri devrim sirasmda yiizlm.arllCI bIT flddet uygulamakla .(In saldll~r: $Ubal 1918'de Sivastopol'u ele ge"ird!ku:n sonra, ~ if" g(l.n ~yunC;l burjuva ~haliYI karleden, Karadeniz filosu deniz erleriydi. Fakat dlger asken birliklerin de denetimden "Ikttklanm anlatan bir ylgm beige .var. "B~ya~" ordu: birliklerinden yogunun ool.ardan geri kahr yam yoktu; onderlerinden bir<;ogu dahil olmak ilzere Kazaklar zalimIikleriyle iin salnusn.

8. Sobrarlie Uzakonenli, 1917·1918, No. I (ikinci basun), madde 4.

9. Rus devrirncilerin 61iim ceZISI konusundaki tutumu hakkmda ilsin" bir kilap yazilsbihr, Adli bir sorusnmna sonucu verilen oliim cezasme kar~1 Rusya'da beslenen &tyargmm kOkil derinIerdedir. Bunun d~nsel biT kOk.eni .var_dl. ve ~u~ya'mn siy~si kurumlanm nadiren etkilemq olmasma ragmen, Rus styasl du~ilnceslm, II. Katerina ve halefleri aractllgl He etkileyen 18. yiizytl Batih yazarlann eserleri bu onyarglYI pekistirmisti, 19. yUzytlm ortalanna kadaT bu ooyargl, §eklen degilse bile, sonueu bekumndan fiilen 61iim cezasi olan kam"lbma ve askeri isyanlarda, sopadan geyinne uygulamalannm kullamlmasryla oyalanmaya oyah~llmt!iu. ~8601arda Rusya'da jilri sistemi kabul edildiginde, jiiri iiyeleri, iliUm ceZUUII gerektiren hilkUmler vermekten ~k ... ka",ruyorlardl. SD'ler de dahil olmak azere, Rnsya'dakl tertlrcii SNplar. suik~stt siyasi bir silah olarak kabul ettikleri halde, mahkero.elerce 61ilm ~zalll venlmesme kal11 ylklyorlar ve hunu bir tutarsizhk olarak gilnnilyorlardl. Bolsevikler, bailang~ bu gelenegi a",k~a reddeuiler. Siyasi cinayete katt1yddar; fakat Rusya Sosyal De: mokrat Partisi'mn 1903'teki ikinci kongreainde olilm cezasmln kaldlnlman maddeslnin programa aimmul yolundaki biT &teri, "D. Nikola i<;in de mi?" bagnimalan an· sinda bilyiik bir yogunlukla reddedildi (Vloray SHeZi/ RSDRP (1932), s.1934). BunWlIa beraber zamanla, Rus sosyal demokTadardan bir<;ogu, bali Avrupa sosyal demokral ve i,,,i pa'rtilerini elkilemi~ olan 19. yiizytl liberal insanctbgmm elldsine kaptldllar.

148 ANA YASAL YAPI

DlKTATORLOaDNTAHidMEDlLMESI 149

Y as~l~r.m yeter~iz. v ~ah~mm yol aytlgl kriz donemlerinde, halkm guvenliginin gerekrirdigi yararh tedbirlerin neler olduguna elirnizdeki ceza yasasma bakarak rm karar verecegiz yani?

Aynca:

. ~asd bans don~jnde halk hUkiimetinin niteligi erdem ise, npki bunun gibi, devru~ ,d~nemtnde ~alk hukumetinin niteligi de aym anda hem erdem hem de terordilr. Erdemsiz teror felaker getirir, lerorsUz erdem ise gilysUzdUr. Teror, derhal uygulanan sert ve sarsilmaz bir adalette.i baska bit ~ey degildir; bundan dolayr erdemin bir belirtisidir.l? '

1848'in son))a~·mda Marx, '.'kar~t devrimd canavarliktan" soma, "eski toplumun kanlar icinde can cekismesini tasaltmak, kolaylasurmak, suurlamak v~ yeni toplumun kanh dogumunu saglamak icin devrimd tero.den baska bir y.ol.olmadtgml"ll bHdir~yordu. Dalla sonra Marx, 1793'ten beri, "karsr devnmm korkak kudurganhgim devrimci ofkeyle karsilayan, terreur blanche karsrsmda terreur rouge uygularnayi''P goze alan ilk ulus olan Macaristan'a hayranhgun belirtti. Burjuva toplumu, "simdi ne kadar az kahraman gorunurse gorunsun" iyi zamanlannda "dUnyaya kendini kabul ettirmek icin, kahramanhga, fedakarhga, terore, ie; savasa ve kanh savas meydanlarma ihtiyac duymustu?". 19. yuzyihn ikinci yansmda insanctl liberal duyarhk, ozellikle Almanya ve lngiltere'de i~'Yi suufmm genis kesimlerine

II. Enternasyona,l, 1910'da, Kope~hag'daki kongresinde 61um cezasim oybirligi ile kmamrsn, ~u.~ya da .$ubat Devrimi, bault liberal ve sosyal demokrat fikiderin etkisi altl~daydl; olu.?", cez.a~mm kaldmlmasr gorliiu de devrim programmm temel bir maddk~sl. ol~du. Eotyll.ll .lk9lk7 de cep~ede. OIo.m cezasmm yeniden yiirurwge konmasr, Kerens-

I mn ern.. r:au onferan~ tak. el~tirilere onu ancak olum cezasr gercekien uygl.l·

lamaya ger,:Johrse suclayabilecekleri cevabmi vermesi ,~in vesile oldu. 1922 sayih ~~yet ceza kanunu, a~ml. anrnaksizm, sadece "en ailr ceza" olarak nirelendirdigi olum ce~sml kaJlI devrimci suclar i~in 6ng6riiyordu.

10. DlSco~s. et Rapports, ch Robespierre, der, C.VeUay (1908), s.197, 332. Lenin, Fra~slz ko~u~lst F~uard a 1920'de loyle diyordu: "Yonremleri ve usulleriyle Frarisiz devrimine yemden baslayan Rus devriminde bir Frans-z'm reddedeceg] h icbi ley olamaz" (L'Humanili, 10 Eylill 1920). Onun bu tutumu Jefferson'un t roru .... I I~

la k Ia bil. " ,~" ~ e savu

nan .tu~mu~ Iyas na If: Gerekli olan mucadele boyunca, bircok suelu ve onlar-

la biriikte ":ir.ka~ masum .. y.~rgilanmada.n Cll?urii.ldii. Bu (llllier ~~in, herhangi bir vatand~§ml,~.r glbl g6zyail d6kuyoru~ ve I~lennden bazdan icin 61iinceye kadar g6zya§l dOkeceglm. Fakat, onlar sava~ta olseydiler, nasil aglayacak idiysem, oyle a~hyorum. ~urlonl~r ve bombala~ kadar g6zu d6nmiit oImamakla beraber, gene de g6w dOnmut bir makinayi, halkm sllahml, kullanmak gerekti" (The Writings of Thomas leffers

der. P.L.Ford (N.Y., 1895), c. VI, 5.153.4). on,

11. Karl Marx·Friedrich Engels; His/orisch-Krilische Gesamrausga'" ler T ·1

VII, s.423. "", el , c.

12. Marx ve Engels, SOfinelliya, e. VD, s 271.

13. A.g.e., c. VUI, s.324.

yayildi. Engels'in son yazilannda bunun izleri gOtiilmektedir.J4 Arahk 1918'de Rosa Luxemburg tarafmdan kalerne almrms Alman Komiinisl Partisi prograrm, terortl kesinlikle reddediyordu:

Burjuva devrimlerinde kan dokmek, teror, siyasi einayet, ayaklanan srmflann elinde gerekli silahtr. Proleter devrimi amaclarrna ulasmak i'iin lerOr kullarunaya gerek duymaz; cinayetten nefret eder, tiksinir.P

Fakat Rusya'da, devrimci teror ogretisi, hicbir devrimci parti tarafmdan asIa reddedilmedi. Rus sosyal demokratlar He Rus sosyalist devrimdler arasmda bu konudaki ~iddetli tarusma teror ilkesi He degil, adam 61dUrmenin, siyasi silah olarak yerinde olup olmadrgi He ilgiliydi, Mensevikler, kismen bir proleter devrimin yakm bir gelecekte mtimkUn olacagma inanmadiklan icin, kismen de bauh sosyal demokratlara daha yakm olduklan icin, terore basvurmaya Bolsevikler'den belki de daha az yatkmdilar. 1918'den sonra Bolsevikler bu silahi diger sosyalist partilere karsi kullanmaya baslaymca Mensevikler, ban Avrupa sosyal demokrat partileri He birlikte Bolsevikler'in en amansiz ve en yorulmaz hasimlan oldular.

Jakoben ve Marksist devrim ekollerinde yeti$mi~ olan Lenin ilkesel olarak teroru kabul etmekle birlikte, butun Marksistler gibi bireysel teror eylemlcrini yararsiz gorerek kmiyordu;

like olarak [diyordu 1901'del teroru reddetmedik ve reddedemeyiz. Savasm belli bir atunda, ordunun belli bir durumunda ve belli sartlarda tarnamen yararh, hatta gerekli olabilcn askeri hareketlerden biridir teror. Fakat meselenin onemli olan yarn sudur ki, bugtm teror, savas halindeki bir ordunun genel mtlcadele planma siki sikiya bagh harekatlarmdan biri olarak degil, orduyla iliskisi bulunmayan bagtmsiz, bireysel bir yontem olarak kullarulmaktadir.P

Ekim Devrirni'nden iki ay once taraftarlanm, "hicbir devrimci hukumet, sOmUrucwere (yani toprak sahiplerine ve kapitalistlere) 6lUm cezasi uygulamak:tan kolay kolay vazgecernez" diye uyanyor ve onlara "Fransa'da buyuk

14. Alman sosyal demokrasisinin ikinei neslinde bu dUlunce akummn en iyi Clmegi Kautsky'dir. Onun, TerrorismllS und KommunismllS: eill Btl/rag zur Naturges· chichre der Revotuuo» (1919) adh eseri Bolsevik terore kaJlI §iddetli bit elcltiriydi. Kautsky, Engels'in son yaZilanndan pasajlar aktanyor, fakat onun Onceki eserlerinden bir pasajt unutuyordu. Engels, soz konusu bu pasajda "Mountain y6netiminde, proletaryanm devlete egemen oldugu Franslz devriminin klsa d6nemi boyunca, mit· nlyoz ve giyotin dahil olmalc: uzere, kendi politikaslDl var gllciiyle uyguladlgml~ rahathkla a~ik.hyordu (Karl Marx·Friedrich Ellgels, HiSlorisch.Krilisclu GtsamlaNSgabs, ler Teil, c. VI, s.348).

IS. Berichl i1ber den GrUndWlgsJ"2rteilag chr Kommunistisclun Parle. DerIJschulIIQs

(Spartakusbund) (tarihi belirsiz, (1919)), s.52.

16. Lenin, SOfintlliya, c. IV, s.l03.

150 ANAYASAL YAPl

OlKTA TORLOGON TAHKlM EDILMESl 151 Kadet partisinin kapaulmasmdan sonra daha da tehditkar bir ifade ile ~oyle soyledi:

Smif d~man1arlmlza kar§1 kullandlglmlz1hmh terore itiraz edi~or~un~z:

Ama bilmelisiniz ki, bir "aya kalmadan teror, buyuk Franslz devnmc.Iienm ornek alarak, daha da §iddetlenecektir. Oil§manlanmIZI sadece haplshane

degil, giyotin de beklemektedir.24

Bu konu~madan bir hsfta sonra, TUm Rusya <;eka'sl kuruId.u. <;e~, Ekim Devrimi'ni 5rgUtlemi~ olan Petrograd Sovyeti'ne bagh asken devn.mci komitenin bir koluydu. Zafer kazamldlktan ~eme~ soma,. Komlte, VTsIK'nm bir komitesi haline geldi; gorevi zafen peroymlem~Y.l ve karsi devrimle, 5zellikle "baltalama hareketiyle, yiyecek maddelen~m saklanmast, kargoJarm ilelilmemesi vb."2S gibi bazi yol~uzluklarla mucadel~ et~ meyi amaclayan ey lemlerde bulunmaku. Gorevlen arasm~, .~l.devnmcl faaliyette bulunduklan gerekceslyle lutukl~ml~ ~upheh kisileri sor~uya oyekmek de yer ahyordu ve bu amaoyla ozel bir seksiyon k~rdu. Bu seksiyonun basma, Smolni'nin askeri k~mutan.l Sl~atlyJa .guvenlik sorunlanna~tan Cerjinski getirildi." Asken pevrimcr Komite en sonunda Iagvedildiginde, bu seksiyon faaliyeline devam etti ve s~vnarkom'un.7/20 .. Araltk 1917 tarihli bir karamamesi geregince. "karsr devnm ve sabotajla mucadele

t k" icin "Tum Rusya Olaganustii Komisyonu" adtyla (kisa adr <;eka)

e me ~ . . . d 8·· den

yeniden orgullendi.n Komisyon, Cerjinski'ntn yoneumm e uye

olu~uyordu.28 tn yaptlgl sey, yerel Sovyetler'e hir ge~~lge y~Ylml.amak oldu. Bu geneigede, komisyonun kuruldugu ha~. venhyor: .devn~ ~~ halk otoritesi aleyhtar; faaJiyetierde buluna~ orgutler. ve kl~t1:rle Ilg~h butnn bilgileri yollamalarl" isteniyor ve kendi b()lgelennde btl tur komis-

burjuva devrimcilerinin, yUz yirmi bes yrl Once, devrimlerini teror sayesinde yucelttiklerini" haurlauyordu.'? Bu gorU~U benimseyen Lenin'in ikinci Tum Rusya Sovyetleri Kongresi'nin, Kamenev'in onerisi uzerine, cephede olum cezasi uygulamastnt ived.ilikIe yasaklayan karanrn hayretle karsrladIgl soylenir." Lenin'in Utopik. du~undugu anlar vardr, Ancak Lenin devrimin ne demek oldugunu Kamenev'den daha iyi biliyordu; bu konuda ona atfedilen yan saka sozlerden bazrlan kendilerine yiiklenmek istenen anlami tasumyordu.'? Devrimin ilk haftalarmm en militan derneclerini, askeri devrimci komitede ve Ekim darbesinin askeri bakrmdan orgutlenmesinde oynadlgl rolden dolayi, konusmaya herkesten cok hak kazanrms Trocki veriyordu, Devrimin ertesi gunu patlak veren Kadet subaylann isyanmm bastmlmasmdan sonra sen bir genel uyan yaymlayan Trocki'ydi:

Kadetler'i mahpus ve rehin olarak tutuyoruz, Adamlarnniz dusmamn eline duserse eger, dusman bilrnelidir ki her i§9i ve her askere karsrhk be§ Kadel oldurecegiz ... Bizim pasif kalacaginuzi samyorlardr, fakat devrimin kazandiklanm savunrnak soz konusu olunca acimasrz davranabildigimizi onlara gosterdik.i?

"Sosyalizm dunyasma, pml pml bir parke i.izerinde beyaz eldivenlerle girmeyecegiz'?' diyordu TUm Rusya Koylu Temsilcileri Kongresi'nde; Kadel partisinin yasa dl~1 Han ed.ilmesi vesilesiyle bir baska uyan yaynnlandi:

Fransiz devrimi doneminde, Kadetler'den daha namuslu insanlann baslan, halka karsi geldikleri i9in Jakobenler tarafindan giyotinle u9uruldu. Biz kimseyi oldurmedik ve boyle bir ~ey yapmak niyetinde degiliz, fakat oyle anlar vardir ki halkm ofkcsinl gemlemek gU9ltir.n

Yeni rejim taraftndan yaptlan tutuklamalar ve aramalar konusunda VTsIK'da kendisinden hesap soruldugunda, "i9 savas doneminde tum baskilann terkedilmesini istemek, ioy savasm terkedilrnesini istemektir?" diyordu Trocki.

17. Lenin, SOfineniya, c. XXI, s.173, 178. ·18. L'Trocki, a Lenine (l924'!), s.lOl.

19. ~u niiktenin 1908'Ierden kaldlgl belirnliyor: "Yoldan gecen adams ~evirip sorahm: Devrim konusundaki uaumun nedir'! Devrime kaql rmsm, onun yanmda mism? Eger karstysa OIlU kurjunu dizecegiz, Kar~1 degilse, birlikte <yah~mak io;:in onu aramiza aJacaglz" (V.Adorauki, Vospominaniya o Lenine (1939), s.66-7). Lenin, devrimden sonra, II. Hen ry gibi sormustu: "Arasmzda yabani kar~l devrimcilerimizi evcillesrirecekbir Fouquier-Tinville bulmak imUnslz rmdrr?" (V.Bcne-Bruevie, No Boevlk Postak Fevral'skoy i Oktyabr'slwy Revolysasi) (1930), s.195.).

20. [zvestiya, 30 Ekim/12 Kasun 1917, aktaran Bunyan ve Fisher, The Bolshevik

Revoluuon, 1917·1918 (Stanford, 1934), s.153. 21. T~ki, SOfineniya, c. m, KlSlm n, s.202. 22./zvesliya, 6/19 Arahk 1917.

23. Prololwli Zasetknii VTslK 2 Sozivo (1918), s. 24. Troo;:ki, Kautsky'ye ka~l

aO;:U81 polemikte, bu savuu daha da gelisurdi (Turor/zm i KOmtnlUli%m (1920), s. 60- 61 )24- Aktaran Bunyan ve Fisher, The Bolshevik. Revolutiofl, 1917-191,8 (Stanford, 1934) s.362. SD bir gazeteden alman habere gore, konu~ma, VTsIK mn .lUlanaklarmd~ yaYlmlanmadl, oysa bOyle bir konusmamn yapildlgl ~b~1 ~dlhne~~dlr. .Id.

25. Bu son yetkiler, Sovnarkom'un 12/25 Kasim 1917 tarihli bir emnye Yen 1

(Lenin, S~jneni;ya, c. XXII, s.78). ... 'd I

26. Bu faaIiyetler Joffe tarafmdan KommlUl/stifesku Inler~lSI.onal e yayun ~nan

bir makalede anlatdd.l, No. 6~ ~im 1919, ~iitun 777-82C· .U7~t v.e J~~~:I~I~

parti merkez komitesl delegesl idiler. The HIStory of the IV' ar '~ I ,

(I 1941) s 599-601'de verilen bilgi, ya}'lmlanmarnl§ resrm kaynaklara da-

ng. -rev., "

yanmaktad,r. . ilk d f 18 Aral k

27 Bunyan ve Pisher'e gore, karamamenin gizh IUtuldugu v~ e a,. 1

1927'de Pravda'da yayunlandl81 anl3§llmaktadlT. The BolsheVik. RevolutlOfI, 1917·

1918 (Stanford, 1934), s.297·8. . . 8

28. M.Lalsis, <;rezvifOinye KOmlsSii po Bor'be s Konlrrevolyu/Sle~ (1921), s ..

152 ANAYASAL YAPI

OiKTATORLOaDNTAHKlM EOILMESI 153

yonlar kurmalan telkin ediliyordu. 29 Birkac gun soma, bir baska karamame, "t~i ve Kt>yUi HilkUmeti'nin otoritesine karst isyan dtizenleyenleri, bu oioriteye fiilen ~I koyanlart ya da naar etmeyenleri ya da baskalanru muhalefete ve otoriteyi tanunamaya krskirtanlan" ve baltalama hareketine kalkisan, kamu mallanm tahrip eden ve saklayan de viet memurlanrn yargiJayacak bir devrim mahkemesinin kuruldugunu bildiriyordu; mahkeme, "davarun durumuna ve devrimei bilincin gereklerine" gore cezalar vermekle yiiktimltiydti.30

Sert bir mucadelenin kritik arnnda bu organlann kurulmasiru olaganustu bir durum saymak oldukca gti\fttir. Devrimin alunci haftasmda Kazak orduIan ve diger "beyaz" birlikler guney-dogu Rusya'da toplanmaya ba~lanuslardi; Fransa ve lngiltere'nin vaadlerine bel baglayan Ukrayna, Sovyet iktidanna acikca dusrnanhk besliyordu; mutarekeye ragmen, Almanlar bauda bir teMit kaynagiydi, Askeri tehIike, i\f kargasalrgi halletmeyi ternel sorun haline getiriyordu. tlk zorla cahsurma uygulamast, kadmlt erkekli butnn burjuvalarm, baskentin Alrnanlar'a karst savunulmasi icin siperler kazmaya gonderilmesiyle basladr, Uyelerinden birinin belirttigine gore Ceka, ilkin U\f tur sucla mucadele eui: yonetimin burjuvazi tarafmdan sabote edilmesi; serkes takurumn tahrip ve isyan hareketi (buna "serkes kiymu' denildi); ve "anarsizrn bayragi altmda" yapilan haydutluk." 0 donemde Lenin, ekonomik cephedeki spekulatorlere ve yagmacrlara ares puskuruyordu, Gerci Ocak 1918'de yazdi!!:! ve sonradan notlan arasmda bulunan bir makaleyi yayunlamadi: Lenin, bu rnakalesinde, bircok tedbir arasmda "on zenginin, on iki dolandmcmm ve calrsmayan altl iscinin hapsedilrnesini" ve "aylaklik eden her on kisiden birinin derhal kursuna dizilmesini" oneriyordu." Ama kisa bir sure sonra, yiyecek maddeleri istif\filigi ile mticadelede, "spekulatorlere teror uygulanmcaya -onlarl bulunduklan yerde kursuna dizinceye- kadar hicbir sonuca varamayacagiz'?' diyor, tiC ay sonra hala, "rusvet yiyenlerin, dolandmcilann vb.nin tutuklamp kursuna dizilmesini" istiyordu; stoklar denetlendigi, "tespit edilen kurallara uymayanlar en sert ~ilde cezalandmldigi" takdirde Rusya'da kithk olmayacagim ileri stirUyordu.34

29. [zvestiya, No. 252, 15/28 Arahk 1917, Revolyustiya 1917 g<>da'da (c. VI, der.

J.N.Uyubimov, 1930 $.350) amhyor, Asbnda, yere1 komite C;e·ka, merkez organ VeC;e.Ka (Tiim Rusya Olaganllslii Komisyonu) idi; fakat kisaluhms C;eka kelimesi, genellikle, yerel ve rnerkez organlann her ikisi i~in de kullamldi,

30. Sobranie Uzakonenii, 1917-19/8, No. 12, madde 170.

31. Proletarskaya RevolyW:siya, No.l0 (33), 1924, s.7·8.

32. Lenin, SOfineniya, c. XXII, 5.166·7. 33. A.g.e., c. xxn, 5.243.

Ceka'nm gelismesi yavas ve beklenmedik. bir seyir izledi. Ceka bir dizi acil zorunluluk.tan dogmustu. Almanlar Brest-Litovsk'ta ateskese uymadikIan ve ilerlemeye basladiklan zarnan, yaytmladlgl "sosyalist vatan tehlikede" bashkli unlu 22 ~ubat 1918 bildirisinin ardindan Ceka, tUm yerel Sovyetler'e gt>nderdigibii emirde, btiltin d~man ajanlanmn, karsr devri.m.ei kt~ktrtIctlann ve spekUlatOrlerin "aranmasmi ve tutuk.lamp kursuna dizilmesini"3~ istiyordu. 0 donernde, C;eka'run geneI karargahmdaki gorevlilerin sayisr 120'yi ge~miyordu36 ve yerel komisyonIarm orgtnlenrne diizeyi bu baslangic donerninde hersey gibi sadece tesadUfe baghydi, HUkUmet merkezinin Petrograd'dan Moskova'ya tasmmasiyladir ki Ceka, ilk kez genis ve bagimsiz bir devlet dairesinin yetkilerine kavustu. Bu tasmma isiyle gorev Ii gtivenIik baskam Cerjinski, Moskova'da kendi genel karargMlIm Kremlin'de degil, Lubianka Meydam'ndaki bUyiik bir sigorta ~irketinin binasmda kurdu ve bina icinde supheli kisiler icin bir "i~ hapishane" yapurdi. Bu ~kilde donanlmrs olan Ceka, kisa zamanda i~ koyuldu. Rejim, 0 zamana kadar, kendi saflanndan cok hasimlanmn saflannda hiikiim suren kargasahk ve dagimkhktan dolayi ayakta kalnusu: karst devrimci orgtitJenme yoktu henuz, fakat durum kisa zamanda degi~ekti. Dorduncu TUm Rusya Sovyetleri Kongresi'nde Sol SD'ier Brest-Litovsk anl~masmm onaylanmasi aleyhinde oy kullanrnrslar. anlasma onlann muhalefetine ragmen onay~ lanmca Sovnarkom'dan kendi uyelerini cekmislerdi." BOylece, tek paru hukumeti kurulmus oldu; ve Sol SD'ler SovyetJer'den ve VTsIK'dan \fekilmedikleri halde, onlann rejirne bagfrhklarmdan ~iiphe edilmeye b~Jandl. Nisan 1918'de dl~ mtldahale Japonlar'in Vladivostok'a cikanma yapmalanyla basladi ve Rusya icinde, rejime muhalif butun unsurlann umutlanmasmr ve toparlanrnasrm sagladl. 1918'in bahannda ve yaz aylan boyunca, Moskova,ltilaf Devletleri ve Alman ajanlannm, Merkez ve Sag gruplann ve Sol partilerden arta kalanlann cirit attlgt, Sovyet Htikiimeti'ne ~I ayn ya da birlikte entrikalar \fevirdikleri bir merkez oldu.38

34. A.g.e., c. XXll, s.449·493. . .

35. Pravda, 23 ~ubat 1918, aktaran Bunyan ve Fisher, The Bolshevik Revolution,

1917-1918 (Stanford, 1934), 5.576. ,

36. PToielarskaya Revolyulsiya, No. iO (33), 1924, 5.11. 192~~e. ~ka nm ~~kan yardrmcm, 1ngiliz t~~i Heyetj'ne 0 doeemde "~Iii? iilke_de 4500 .t~~lden .dnt.~l ~Ir ka~TO bulundugunu ve hiikiimel aleyhtan her faaliyeti komisyona .b.ildmneYI bir gorevbilen tllm parti iiyelerinin onlara yardim euigini" roylemiJli (BTl/lSI! Labour Defegallort /0 Russia, 1920; Report (1920), 5.55).

37. C;etveTtyi C;retvi,aillyi Yserossiiskii S"etd ~QVelov ~!920), ~.56-7:

38. <;eka'mn 1918 yazt boyunca daha az ooemb olan dl~er faahyetlen konusunda, kendisi de eski bir siyasi mahkiim olan Ukraynah anarllst Mahno funlan soyle-

154 ANA Y ASAL Y API

Ceka'nm ilk planh hareketi, anarsistlere karst oldu -a~ist kelimesi, felsefelcri eyleme donusmeyen samimi idealistler He siyasi inaner serkeslik icin bir kihf olarak kullanan orgutlu ceteleri kapstyordu. 11-12 Nisan 1918 gecesi, Moskova'daki mimli anarsist merkezler Ceka'mn adamlan ve Sovyet biriikleri tarafmdan kusaakh ve kendilerinden silahlanni teslim etmeleri istendi. Karst koymaya kalkisanlar silah zoruyla etkisiz birakrldi. Doruc biri hemen sahverilen yaklasik 600 ki~i tutuklandt. Suclananlar, anarsist olarak degil. "cani" oiarak nitelendirildilervIdlaf Devletleri'nin rnudahalede bulunmasi ihtirnalinden cesaret alan Sag SO'ler, MaYIs 1918'de Moskova'da yapnklan parti toplanusmda "Bolsevik dikta[t)rltigu devirmeyi, genel oy sistemine dayah ve Almanya'ya karsi savasta ltilaf Devletleri'nin yardirmm kabul edecek bir hukumet kurmayi" amaclayan bir politikamn acikca sozci.llUgUnU yaptilar." SO'lerin gizlilik ve teror geleneginden yoksun olan Mensevikler vakit kazanmaya cahsryoriardi, Araitk 1917'den beri parti, ie sarsinular geciriyordu, Potressovun onderligindeki eski "savunrnactlar", birinin basmda Martov'un, digerinin basmda ise Dan'm bulundugu ve gerceklesmesi zor bir uzlasrna icin ugrasan iki "enternasyonalist" gruba aynlrmsn, Aralanndaki tarusmalar aym zamanda hem Bolsevikler'in sozde "Almancrliguu" yermeye (Brest-Litovsk anlasmasma muhalefet eden Mensevikler'in yakistirmasrydr bu), hem de anti-Bolsevik bir politikanm tek etkili temeli olan "lngilizcihk-Fransizcihk'u karst cikmaya cahsmamn yaratngr sikmuyi yansinyordu, iki grup sadece bir tek konuda, rejime besledikleri dusmanhkta kesin kararhydilar," Tutarsizhklan kendilerini kurtar-

mektedir: "Mcskova hapishanesindeki eski siyasi nnuklulardan meydana gehnii Ceka sorusturma komisyonu, biMn eski tutuklulardan, zalim gardiyanlar hakkmda bildiklerini anlatmalanm istedi, Boylece gardiyanlar C;eka'mn emriyle unuklandi ve hakIannda sorusturma acrldt" (N.Mahno, Pod Udarami Konirrevotyutsii (Paris, 1936), s.113-5).

39. Anarsistlere kaql giri~ilen bu harekStia ilgili bilgiler Bunyan ve Fisher'in The Bolshevik Revohaion, 1917·1918 (Stanford, 1934) adh eserinin 582-6. sayfalarmda bulunrnaktadir, Aynca bkz, R.H.Bruce Lockhart, Menwirs of 0 Britlsh. Agelll (1932), s. 258-9; yazar bu bareketin, "disiplinin saglanmasma dogru ilk adim" oldugunu soylemektedir. J.Sadoul, NOles sur la Revolution Bolchevique (1919), s.275-6·da ., ana r~i st gil ru hlann ~, ~ a yak takim I a rasmdan de vii rilrnis H ve "ge ri ciler" tarafindan kllktnllmli olduklarun belirtir, Cerjinski'nin 16 Nisan 1918 tarihli Izvestiya'da yayimlanan demecine gore. unuklananlar' arasmda "ideolojik anarsistler" yiizde birden (azla degildiler. Resmi unum, Bolsevik degiiSol SD olan bir Ceka sozcllsll tarafmdan, bir SOTU uzerine VTsIK'da ~lkianmqtiT (Protoiw/i Zasedanii VTslK 4,0 Soziva (1920), s.153-6.)

40. S.A.P1onlkovski, GrajdansKoya Voyna v Rossii, 1918·1921 (1925), s.154-6.

41. Karar Novaya Jizn'in 10 Haziran 1918 tarihli saytslnda yaYlmlandl, s.79-81.

Sozde "Samara hiikOmeline" kattldlgl i~in Men~evik merkez komitesinden alllmt§

DlKTATORLOoON TAHKlM EDn.MESt 155

madt. VTsIK. 14 Haziran 1918'de bir karsrname yaYlmlayarak., Sag SD'ler ile Men~evikler'i, "i~ilere ve koylulere ~ silahh saldtnlar duzenlemek" amaciyla, "kOUi ~Ohretli karsr devrimcilerle" i~birligi yapuklan iein kendi saflarmdan aUI ve bunm Sovyetler'e aym ~kilde davranmalanm sahk verdi; boylece onlann hUkiimet inekanizmasma kanlmalanm mien onlemis olu-

yordU.42

Bu tedbir sonunda ortada sadece belli bash iki parti kabyordu; bizzat

Bolsevikler'in kendileri ve Brest-Litovsk'dan once koalisyon huktimetinin ortaklan olan Sol SO'ler. Bununla beraber, Haziran 1918'de bu iki patti arasmdaki iliskiler kopmak UzereydL Birincisi, koylerden gerekli bugdayi saglamak zorunda olan Bolsevikler, zengin koylulere kersr, SO'lerin en kararh taraftar kesimini olusturan yoksul koyluleri komiteler halinde orgutleme politikast gutrneye haslanuslardr"; ikincisi, OIUm cezasmm uygulanrnasr konusunda Bolsevikler'le SD'ler arasmda yeni bir sorun ~lkml~u, Subattan beri, "sosyalist anavatamn" tehlikede oldugu ilan edildigi bir sirada, <;eka tarafmdan hicbir normal ya da acik durusma yaprlmaksizm OIUm cezasi uygulamasma gjri~ilmi~ti (kac kisinin kursuna dizildigi tam olarak bilinmernektedir"). Hem Sag SO'ler hem de Mensevikler, zaman zaman bu tedbirlere karsi crkmislardr, Sovnarkom'dan aynlrms olmalanna ragmen, VTsIK ve Sovyetler Uyeliklerini devam ettiren Sol SO'ler, Ceka'da baIil temsil ediliyorlardr ve eylemlerinde onlann da sorumluluk payi vardt. Fakat devrim mahkemesi ilk kez bir OIiim cezasma karar verince -$easmi adh karst devrimci bir amiral haklarufa4S- Sol SO'ler, bu karan VTsIK ka-

olan I. Mayski, Mensevikler'in 0 donerndeki bocalaytslannm keskin bir elestirisini yaprmsur (f)emokTalifieskaya Kontrre vQfyulsiya (1923), s.8-11).

42. Sobranie U rakone nii, J 9 J 7 -19 1 8, No. 44, madde 536. Karamame yaytmlanmadan Once VTsIK'da uzun bir tarusma oldu (Pr%wli Zasedanii VTslK #0 Soziva (1920), 8.419-39).

43. Bu sorun 4. Krsun'da ele almacaktir.

44. Sverdlov Temmuz 1918'de "~ehirlerde, Petrograd'da, Moskova'da ve lairada onlarca OlOm cezasun yerine getirdik" diyordu (Pyatyi Vserossiiskii S"ezd Sovetov (1918), s.49). Sol SD'lere kaql a~l1gl polemik, Sverdlov'u, MOm cezalarinm Sikhgtnl belirtmek ZOTUnda btraJ(1yordu: bu bakimdan, her zamanki eksik sayi verme egiliminden uzakla§mljtlT. M.Latsis, ilk aln ayda 22 kitiye MOm ce~sl uygulandigmi belirtiyor, qreZl'ifaillye Komissii ~ !lor'be s Ko~.r~~vo~y.u/slel (1921), s.9. Bu rakamm Moskova'daki C;eka merkezi l~m oldu~u dOjunuleblhr, yoksa ~k

diifllktOr.

45. D.F.While'm The Growth of 1M Red Army (Princeton, 1944, s.71-2) adh ese-

rinde ~~asmi davasi ile i1gili bir ince1eme yer ahyor. ~~asmi'nin, Baluk filosunu Bol§evikler'in elinden Hkunannak" mt istOOi~i yoksa filoyu Almanlar'a UIl teslim eIrna isledigi a~ddtia kavu~mamt§t1r. E.Sisson'un 01le Hundred Red Days (Yale, 1931) adh eserinde (s.437) ona kaql yOneltilen su<;lamalann geffekligi ,iiphelidir.

156 ANA Y ASAL Y API

DIKTATORLOGONTAHKlM EDiLMESI 157

nahyla gecersiz kdmanm yollannr araddar ve bunu basararnadrktan zaman devrim rnahkemesinden kendi Uyelerini cektiler, Bununla beraber, itirazlanrun gerekcesini dikkate almak gerekiyor, Insancil dusuncelere dayanmryordu itirazlan, "Toistoyculuk" yakisurmasma siddetle karst t;lklyorlardi; cunku sol SO'ler sadece Ceka'run faaliyetlerine kaulrnakla kalmarmslar, aym zamanda siyasi amac ugruna adam oldurmenin gecrniste bashca savunuculan olmuslardr, Onlann iddiasr, bir l'llt;iide, Bolsevikler'in gecersiz diye reddettikleri bir usul meselesine, olum cezasirun ikinci TUm Rusya Sovyetleri Kongresi tarafmdan kaldmlmis olmasma", ozellikle de olum cezasmm normal bir yargdama sonueu verilmesi i1kesine dayamyordu. Sol SO'ler ister suikastle ister Ceka'run yapugi gibi ozel yontemle olsun, dusmanlan oldurmenin bazen mesru ve gerekli oldugunu kabul ediyorlar, fakat mahkemece gorulmekte olan normal bit mahkumiyet ve olum cezasr davasmda "eski lanetli burjuva devlet ilkesinin" canlanmasma kesinlikle kar~J I;dayorlardl.47 Zekice djj~iiniilmti~ gibi gtlrUntiyordu bu say; Krilenko ise, amiralin "olume mahkfim edilmedigini", sadece vurulmasmm emredildigini acikca belirtti." Sol SO'lerce ileri surulen bu savda, terorizmi kabul edip devleti reddeden sosyal-devrimci dti~tincenjn anarsist niteliginin manukh ve tutarh bit ifadesi vardr."

Besinci TUm Rusya Sovyetleri Kongresi 4 Temmuz 19J8'de Moskova'da kritik bir tarihi anda toplandigmda durum bu yuzden son derece gergindi, Kongrede oy hakkma sahip 1132 delegeden 745'i Bolsevik, 352'sl Sol SO'ydi, geri kalam da cesitli ktiyilk fraksiyonlan temsil ediyordu.w

Tarusmalar, kisa zamanda baslica iki buyuk parti arasmda bir kavgaya dOnil~ti.i. K5ylii sorunu gOrU~illdii, fakat rakip partilerin kapatilmasmm ve olum cezasi uygulamasuun yaratugi otke k5ylii sorununu ikinci plana attl. En $iddetli itirazlara Brest-Litovsk anlasrnasr ve Sovyet Htikiirneti'nin AImanya'ya taviz vermesi konulan yol acu; ve Kongre'de en siddetli kaprsma Trocki'nin Ukrayna'da Almanlar'a hilcuma gecmeyi kabul etmenin bir crlgmhk olacaguu israrla belirtmesi uzerine patlak verdi. Oyle gorunuyor ki, iliskilerde bir kopma yaratmak umuduyla iki Sol SO, 6 Ternmuz 1918'de Alman elcisi Mirbach'i oldurdu, Suikast Ceka Uyesi SO'ier tarafmdan planlanrnrsu. Katilller, sozde Cerjinski tarafmdan imzalanmis kimlik kartlanni gostererek elci tarafmdan kabul edilmeyi basardilar," B u olayi, Moskova'da iktidan ele gecirme girisimi ve baslica it merkezlerinde ayak.lanmalar izledi, bunlardan en ciddisi Yaroslavl'dakiydi. Until SD terorist Savinkov, sonradan bu isyanlan kendisinin dnzenledigini soyledi ve Moskova'daki Fransiz askeri atasesi tarafmdan mali olarak desteklendigini ileri scrdii.S2

1tilaf Devletleri kuvvetlerinin Murmansk ve Vladivostok'a cikartma yapnklan, Cek lejyonlarmm Bolsevikler'le carpismaya giristikleri ve savas tehlikesinin her yanda belirdigi bir Strada bu kadar bUyiik bir ihanete ugrayan Sovyet Hiikiimeti, yanm tedbirlerle yetinmek istemiyordu, Moskova ayaklanmasi kisa zamanda basunldi, Mirbach'm katilJerinin kendi verdigi emirlere gore hareket ettiklerini kabul eden Spiridonova da dahil olmak. uzere, besinci TUm Rusya Sovyetleri Kongresi'ndeki Sol SD delegelerin bin;ogu tutuklandJ. lclerinden <;eka tiresi olan on ii<; ki$i ~una dizildi.S) Bircok gazete kapauldi, 01; goo devam eden kansikhktan soma kongrenin oturumlen tekrar basladi ve hiikiimetin eylemlerini onayladIktan sonra ihtiyath bir dille kaleme almrnis bir onerge sunuldu. Onerge ~yleydi: "Sol SD partinin bazi seksiyonlan Mirbacb'i oldarrnek ve Sovyet iktidanna kaI11

46. Sverdlov, usul meselesi ile ilgili sava iki bakundan kalll ~!kl1. VTsIK tam yeskileri geregince, kongrenin herhangi bir karanru iptal edebilirdi ve kongre baska bir yerde degil cephede olUm cezasi uygularnasim kaldlTTnL~tl (Pyatyi Yserossiiskii SHezd SOveIO~ (1918), s.49). Ikinci husus tarnsmahydi; ikinci Tum Rusya Sovyetleri Kong resi, yii rtirluk te 01 an tek olum ce zast ~ eklini i pta I elm i~ old u~ u ina ncm da yd 1

~phesiz. .

47. Be~inci Tiim Ru~ya Sovyetleri Kongresi'nde bu mesele Spiridonova tarafmdan uzun uzadiya savunuldu (PYiltyi Vserossiiskii S"erd Sovetov (1918), s.59-61).

48. Izvestiya, 23 Haziran 1918.

. 4~. _Her ne kadar bireys~1 te~rizmi desteklemiyorlarsa da, mahkemece verilmis tek bIT (Hum cezasr, Mensevikter'de, <;eka tarafmdan yasaya aykm ger~ekleitirilen duzinelerca olum cezasmden ij=ok daha derin bir nefret uyandtnm~li . .}ij=astni'nin (litlme ma~(jm edilmesi .Ma~ov'un Volny Smertnuyu Kottl ("Kahrolsun Oli1m Cezasi!") adh zehir zemberek bir kitapeik yayunlamasina yol aij=tt: "Canavar sunsicak insan kam iij=ti. Insan oldurme makinas! i~lemeye ba~1adl ... Ba~belan serseriler ... Yamyam caniler." Tiflis'teki Menievik makamlar, bir it~ kalabahgma ate!j aij=ligmda win 6fkeyIe cevap verdi; "Biz ate§ edince Toistoycu kesiliyorlar. Gaddarhgnmza yalanciktan aghyorlar. Gizli anla~malan ceplerinde saklayarak, Kerenski'nin ilorileri 6ltime levkelmesine nasll yardun ettiklerini unutlular (Lenin, Sor;inelliyo, c. xxn, s.426).

50. Pyatyi Yserossiiskii SHetd Sovetov (191.8), s.163.

51. Proletarskay« Re~oiyulsiya, No.10 (33), 1924, 5.16, ~ Alman emperyalizminin onde gelen temsilcilerine !taril bir dizi terorist saldmlar duzenleme" karanmn yer aidlgl 24 Haziran 1918 Sol SD'!er merkez komitesi tutanaklan Krasnaya Kniga Vetye-Ka'da ((1920) c. I. 5.129) yayunlandi,

5:. Boris Sa~inkov pered Voelllloy Kollegiei Ve,.kovnogo Suda SSSR (1924) 5.55-9. Bununla beraber, Savinkov, Mirbach'm oldliriileceginden (ki Sol SD'I~rin i~iydi 00) haberi oldugunu ink!r ediyordu.

53. Krasnaya Kniga Ve-<;e-Ka (1920), c. I, 5.200-1: I. Steinberg, Spiridonova:

RevO/Ulio1l<lry Terrorist (1935), 5_216. Spiridonova birkac ay sonra .serbesl birakrldi ve yine rejim aleyhinde propaganda faaliyetine giri§ti (Pra~da, 19 Arahk 1918); sonunda T~kent'e sliriildu.

158 ANAYASAL YAPI

isyan diizenleyerek Rusya'yt savasa suruklemek girisimine kauldiklan surccc, bunlarm t~r.;i ve KOyUi Temsilcileri Sovyetleri'nde yen olamaz">, 10 Tcmmuz 1918'deki kongrenin son yapugr sey, RSFSC anayasasmi onaylamak oldu; boylece, anayasa cumhuriyet tarihinin en karanhk ve en tehlikeli doneminde: bagunsiz son buyuk partinin isyam rejimi tek partili devlet yolunda btiyUk bir adirn daha atmak zorunda btraktlg:l sirada, yiiriirlU~e girmis oldu,

Cekarun uyguladrgi baskr tedbirleri hakkrnda anlatilanlar hemen her zaman kopuk kopuk ve guvenilmezdir, Fakat 1918 yazi boyunca illerdeki yaygm isyanlann basunlmasmm anhndan g~i1en misilleme hareketlerine dair guvenilir bilgiler var, Yaroslavl'daki isyancilar 15 gun dayandilar ve sehir ele gecirildiginde iclerinden 3SO'si kursuna dizildi.H lsyanm cok yabuk bastmldrgi komsu Murom sehrinde elebasi on isyanci kursuna dizildi ve burjuvaziden I milyon ruble vergi aiIndl.S6 Nijni.Novgorod'da yedi yuz "subay ve jandarma" tutuklandi ve yerel Ceka, "Uyelerinin hemen hepsini tutuklayrp iclerinden bir kismmi da kursuna dizerek ... beyaz muhafrzlar orgUtUnti dagun'?". 16/17 Temmuz 1918 gecesi eski Car ve ailesi Ural bolge Sovyeti'nin emriyle Ekaterinburg'da kursuna dizildi, Cekler, on gun soma bu sehri ele gecirdiklerinde Ural bolge Cekasr Vyatka'ya gecerek burada, "karsi devrimci entrikalara kansuklan gerekcesiyle" don yuzu askm kisiyi tutuklayip, iclerinden otuz besini kursuna dizdi.58 Agustos 1918'de Penza'da bir "kulak isyam" patlak verdiginde bizzat Lenin, "kulaklara, papazlara ve beyaz muhanztera kar~l bir kitle terorU uygulanmasnu ve ~lipheli gorulenlerin ~hir dismda bir kampa hapsedilmelerini" telgraf ernriyle bildiriyor ve yeterli miktarda hububatm ivedi tesliminden "sorumlu' olmasi gerekenlerin rehin ahnmalanm sahk veriyordu.~ Sert bir dille kaleme ahnrms bu belgelerin, ister mucadelenin dagda~Sl ir.;inde ister sogukkanhhkla 01. sun, butun partilerce yapilan zulum ve vahseti (her ne kadar bu konuda tek -tek anlanlanlar nadiren inandmci ise de) ayl~a vurduklan ~Uphesizdir. Bu tur olaylar ve bunlann hastmlan taraftndan abarnhp uydurulrnasi, Rusya'da Ekim 1917 olaylannm yol ar.;ugt mUcadeleye damgasiru vurmus bOyUk

54. Pyalyi Vserossiiskii Sffezd Sovetov (1918); s.209.

55. Pravda, 23 TemmuZ/26 Temmuz 1918. aktaran J.Bunyan. lmerventlon, Civi!

War, and Communis", in Russia (Baltimore, 1936).8.194.228.

56. EzhenedeJ'nik. t;rezvifainik. Ko",issii, No.2, 1918. s.30. Bu dergi sadece alu

saYI yayunlandl.

51. A.g.t .• No. t, 1918. s.21-2.

58. A.g.e., No.1. 1918, 5.18-9.

59. Lenin. SOfinMiya, c. XXIX. 5.489.

DtKTATORLOGON TAHKlM EDlLMESt 159

umutsuzluk ir.;inde devam eden savas ve devrimin kacimlmaz sonuclanydi.

Uygulanan cezalar, uygulayicrlan tarafmdan a;Ikr.;a "teror" diye nitelendirildi ve savas tedbirleri olarak hakh gosterildi. Lenin ve Trocki'nin konusmalanndan soma 29 Temmuz 1918'de VTsIK tarafmdan kabul edilen bir .kararda "Sovyet iktidamnn, burjuvaziyi denetim altma alarak ve ona k3J1i1 kitle teroru uygulayarak, kendini saglama almak zorunda oldugu" ·belirtili· yordu/" 0 dOnemdeki bir basm toplanusmda Cerjinski ~yle diyordu:

Ceka bir mahkeme degildir. C;eka, trpki K1Zl1 Ordu gibi, devrlm savUn· masidtr, Nasil ki ir; savasta, KIZIIOrdu, bazi ki§ilere zarar verme endisesiyle harekaum durduramazsa ve sadece bir tek §eyi, devrirnin burjuvaziyi alaJiagl etrnesini g5z onunde tutmak zorundaysa, trpki bunun gibi, C;eka da, devrimi savunmak, kiliclar bazen masum baslan ucursa bile, dusmarun hakkmdan gelmek zorundadir, 61

Fakat SO'ier bir kez daha siyasi katliama, hem de bu serer, Bolsevikler'i oldurmeye ginsince temr son haddine ulasn, c;ag~lan arasmda halk hatibi diye un salrms Bolsevik Jider Volodarski, Ternmuz 1918'de Petrograd'da olduruldu. 20 Agustos 1918'de Uritski gene Petrograd'da oldtirtildU ve Lenin Moskova'da agir yaralandi. B OWn bu suikastlann ardmdan hep su ya da bu SO hizibi crkiyordu, Bu suikastlann yarattlgl nefret ve korku Ceka'nm eline yeni kozlar verdi." Ertesi gun, Moskova'daki lngiliz temsilcisi, Ingilizler'in karst devrimci entrikalarda rol oynadiklan gerekcesiyle tutuklandt63 ve Ingiliz deniz atasesi, Petrograd'daki lngiliz Elr.;i1igi'ne kar~l girisilen bir saldmda oldiirUldii. 2 EylUl 1918'de VTsIK, Uritski'nin OldOrUlmesi ve Lenin'e yapilan suikastla ilgili bir karar aldt. Karar su sozlerle son buluyordu:

Butun kars: devrimciler ve onlan kl~kITtanlar, Sovyet Hukumeti'nin i~ilerine ve sosyalist devrim ideallerinin savunucularma kaqt giri~ilmi~ her suikast girisiminden sorumlu tutulacaktir. t§yi ve KOylU HUko.meti dU~man·

60. PrOlOkoIi Zasettanii VTsIK 4,oSoziva (1920). s.83.

6 t. Aktaran K.Radek, Portreti i Parnfleti (1933), c. I, 1.50.

62. VTsIK'ya yekilen protesto telaraflan arasmda Caritlin cephesinden gOOderilmil Stalin ve Vo~i1ov imzah bir telgraf vardu "Diinyanm en biiyiik devrimcisi, elslJ; y&letici ve proletaryaam &lOOri yolda; Lenin'e kaql burjuvninin ucretli adamlan tarafmdan 8irilitmi; atyak{:A suikasu ogrenen kuzey K.afkasya sava; bOlgesi askeri konseyi, bu sinsi ve caniyane girisime, burjuvuiye ve onun ajanlanna a~ ve sistemli bir terOr uygulaya rak karllhk verecekti r" (Stalin, S Of in ell i),a, c. IV, s, 128).

63. R.H.Broce Lockhart, MttnOi1"s of a British Agtlll (1932), s.314-16. Bruce Lockhart'm bu eseri, onun kaqt devrimci entriicaiara kanlttiml a~tk~a gastermekt.edir; Brilain's Master Spy: Sidlley Reilly's Narrativt Writttn by Himsdfde (1933) anIatdanlar ge~ ise, bu su~ ortakbiJ. olduk.~ veri giuniltir.

160 ANA YASAL YAPI

larmca uygulanacak beyaz terore i~~i ve koyluler burjuvazi ve ajanlanna klUl1 topyekUn bir kizrl terorle karsshk vereceklerdir.s"

DI~ rnudahalenin gerceklestlrilecegi ve devrimin acimasizca bastmlacagi tehdidini savuran Brunswick Duktl Bildirisi'nin ardmdan, Paris'te kitle halinde misilleme hareketinin baslamasma ve soylentilere gore 3000 aristokrann 6ldurtilmesine yol arran 2 EylUI 1793 teroru bir tarih cakismasmdan cok daha fazla seyi ifade etmektedir, Her iki devrimde de bu tarih, 0 zamana kadar yer yer ve rasgele yapilan terorun hakild bir silah haline geldig-i bir donemin baslangici oldu,

1918 sonbahannda "kiztl teroc"un gazabma ugrayanlarm toplam sayrsi hakkmda dogru bir tahminde bulunmak mUmkiin de#il. Terortm ilan editrnesinden hemen soma Petrograd'da kursuna dizilen 512 "karsi devrimci ve beyaz rnuhafiz" (ki bunlara "rehineler" de deniyordu), bir tek yerde ve aym anda gerqekle~tirildjgi bilinen en bOyiik misilleme hareketidir.6' Moskova'da kursuna dizilenler arasmda "bircok Carhk bakaru ve yuksek sahsiyet" vardl,66 lllerden gonderilen raporlar arasmda belki de en acrklaytci olaru Kazan'dan gonderilenidir, "Biitiin ilqelerde giri~ilel1 cezalandirma seferlerinin" d6ktimti yapildiktan sonra ~unlar belirtiliyordu:

Kazan'da mahkeme ancak yedi ya da sekiz kisiye (Hum cezasi uyguladi, Bunun nedeni de, k~Ok burjuvalar, papular ve kesisler dahil olmak uzere, bUtiin burjuvalarm sehirden ka~ml~ olmalandir. Evlerin yansi bostur. Kacanlann mallanna yoksullann yaranna el konulmak tad rr. 67

Srrnf niteligi tasrmasi terornn ozunO olusturuyordu. Kurbanlanru, isledikleri suclara gore degil, egemen smif mensubu olmalanna gore seciyordu. Amerikan i~i1erine g6nderdigi mektupta ~y Ie diyordu Lenin:

lngiliz burjuvazisi I 649'lanm, Fransrzlar 1793'Ierini unuttular. Burjuvazi, feodal beyJere karsi kendi yaran i~in kullandrgr zaman teror haklr ve mesruydu. t~~iler ve yoksul koyluler, burjuvaziye karsi kuUanmaya cesaret ettikleri zaman teror korkune ve canice bit ~ey oldu.68

Uyelerinden birinin ar;lkladl&1 gibi, Ceka, "yargrlarmyor, vuruyordu", Ceka'yi Carhk Okranasi ile ktyaslayanlar "Subat ve Ekim devrimleri bo-

yunea uyudular ve kendileri yeni duzene lekesiz elleri ve terniz, kolalt gomlekleriyle girsinler diye yeni komtinist duzenin insasr icin gerekli kirli isleri baskalarmin yapmasmi bekliyorlar", Ustelik, "karsi devrimciler, hayaun her alamnda faaliyet gosterdiklerine gore, •. Ceka'run harekata girismedigi hicbir alan y"oktur"fl.l

64. Pyal:;i Soziv VTsfK (1919), 5.11.

65, [zvestiya, 3 Eyliil, 7 BylUl 1918. Eznenedet'nik. t;rezvifainik Komissii, (No.

6. 1918, s.19.) teror dooemi boyunca Petrograd'da kursuns dizilenlerin toplam sayismm 800 oldugunu belirtmekredir,

66. Proletarskaya Revolyulsiya, No. to (33), 1924, 5.32.

67, Ezhenedel'nik: t;rezlllfainik Komissii, No.4, 1918, 5.25. 68, Lenin, SOfillelliya, c. XXIII, 5.185,

1918 yazmda meydana gelen olaylar, Bolsevikler'i, devletin rakipsiz ve ortaksiz yonetici partisi haline getirdi ve Ceka'nm sabsmda, Bolsevikler mutlak bir iktidar organma sahip oldular. Bununla beraber, bu iktidann denetimsiz kullamlmasma karsr buyuk bir isteksizlik sl)z konusuydu. Safdrsr birakilmis partilerin tamamen ortadan kaldmlacag. an bentiz gelmemisti, 0 sirada teror, kaprisli bir aracu: kendilerine karsr en siddetli lanetlerin yagdmldlgt ve en sert tedbirlerin ailndlgl fakat buna ragmen belli bir hosgoruden yararlanarak ayakta kalan partiler bulmak olagendr, Yeni rejimin ilk kararnarnelerinden biri, Sovnarkom'a, "l~i ve KOylU HtikUmeti'ne bas kaldirmayi, kar~l gelmeyi" I)gUtleyen bUttin gazeteleri kapatma yetkisi vermisti: ilke olaralc: burjuva gazetesi yoktu aruk." Fakat btl kararnameye ve Kadet partisinin 1917'nin sonunda yasadl~l ilan edilmesine ragmen. Svoboda Rossii adh Kadel gazetesi 1918 yazi boyunca Moskova'da yaymum sUrdtirdti7i. Petrograd'daki Mensevik gazere Novyi Luc, Brest-Litovsk anlasmasi aleyhinde kampanya aqttgl icin Subat 1918'de kapauldi, Fakat vaktiyle Bolsevik basmm kullandigr bir taktige basvurarak Nisan aymda Moskova'da Vpered adiyla yeniden ~lkanldl ve bit sure hicbir engelle karsilasmadan yaymim sUrdUrdii, Cekanm Nisan 1918'de anarsistlere k~l giri~tigi harekattan sonra bile Moskova'da anarsist dergiler uzun zaman yayimlandi, Ukraynalt anarsist Malmo. 1918'in yazmda Moskova'ya gidip Lenin ve Sverdlov'la gOrti~tU ve aralannda "teorik bit devrim" havasi se'zdi.gi Moskova anarsistlerini qekinmeden ziyaret elti.72 Pratik, her yerde, teoriden daha az tutarhydi. 1918 yrh sonlanna dogru, baska faktorler terorist

69. M,Lauis, 9ri:vifainye Kumissii po Bor'b« s KOIurrevolyulsi£i (1921), s,8-23, 70, Sobrani£ U:akoll,nii, 1917·1918, No. I (2. basun), madde 17,

71. 5.nuoy'daki bir "anarlist demeginH bUtiin kadmLann "devlet mali" Qldugunu bildiren s6u1e bir karar aldltl haberini btl gawe yayml;u (Aktaran J.Bunyan, filler. vellliml, Civil War, and COmll'lunism ilt Rus~ia (Baltimore, 1936), s.556). Bu habeT

metni, yabanct basmda az ~ deliiik ,ekiUerde yer aldl. .

72. N.Mahno. Pod Udarami KOII1rrevolJutsii (paris. 1936), $.92,107, 119, 135, M.hno konusunda, bkz. 3~ Klslm.2. BOlilm, Devitt lie Devrimi ya:rolgt dooemden itibaren Lenin, anaflistlere kaflt daima belirli bir yakmbk duymu~tu. Aiustos 1919'da. "bir .. ok anar,ist i,c;inin Sovyet iktidannm en samimi deslek .. ileri haline ge1mek. ilure oldugunu~ yaull ve aralanndaki eski husumetin, II. Entemasyonal'in Marltsisl ilkelere ih anetinden ileri geldigini belirtti (So, ill t lIiya, c, XXIV. s.437 -8).

162 ANAYASAL YAPI

asmhklarda bit yumusamaya yol acryordu, Intikam hirsr yatl~ml~tl; (ilke icinde karst devrim korkusu dinmisti; Almanya'nm ugrnmgl <;OzUntil, gecici de olsa, dl~ basktlan hafifletti. Ote yandan, Ceka'run hemen biltiln yonetim kollanna yayilmasi, yerel Sovyetler'de ve bazi merkez devlet dairelerinde, ozellikle Adalet ve Icisleri Komiserlikleri'nde kin dolu bir krskanchk yaranyordu"; ve Bolsevik olrnayan teknisyenlerin "uzmanhgma" basvurulmasuu gitgide gerekli bulmaya baslayan ekonomik politika sorumlulan, siyasi hasirnlan hedef alnus kor bir teror politikasma iyi gozle baknuyorlardi,

Hernen hemen sadece Bolsevikler'den meydana gelmis altmci Tilm Rusya Sovyetleri Kongresi, devrimin ilk: yildonumt; arifesinde toplandigmda genel hava boyleydi, Kongre, "~I devrimle mUeadele etmekle gorevli kuruluslarca tutuklanrms olup" tutukluluklarmr takip eden iki hafta icinde, haklannda ~I devrimei faaliyete kalkistiklanna dair kesin bir suclarna iLri surulemeyenler ve "dusman elindeki yoldaslar" icin bir guvence olmak uzere merkezi Ceka tarafmdan tutulanlar haric rehinelerin hepsinin serbest birakilmasuu emreden ve "genel af" diye nitelendirilen bir karan derhal onayladr, Aym karar, uygulama denetleme hakkmi VTsIK'ya ve yerel yi.irUtme komitelerine vererek tarusmali bir yetki sorununu da e6ztime baghyordu.74 Boylece kag-It Uzerinde de olsa Ceka'mn kanatlanm kestikten sonra kongre, "cumhuriyetin bOwn vatandaslanna, Sovyet iktidanmn bOtOn organlanna ve garevlilerine" yasalara titizlikIe uymalanru ernreden ve haklanrnn gorevliler tarafmdan herhangi bir sekilde unutulmasi ya da eig-nenmesi halinde vatandaslara mahkemeye basvurma hakkuu veren, "Devrimci Yasalhk" konusunda yeni bir karar kabul etti. Devlet memurlanrun ve kamu kuruluslannm yasalara saygih olmalan hakkmdaki emir, ashnda, "ie savasm ve karst devrimle rnucadelenin ozel sartlannm" gerektirdi~i tedbirlerle ilgili olagandl~1 bir madde konularak: hafifietilmi~ti.7s Fakat altmci TUm Rusya Sovyetleri Kongresi'nin kararlarr, cumhuriyetin guvenlik organlanntn keyfi tutumlanru denet1emek ve onlann yasa simrlan icinde kalmalanm saglamak icin yaprlnus, pek sonuc vermese de samimi olan bir dizi girisirnin ilkiydi,

. 73. Bu bilrokratik kavgamn karutlan Bunyan ve Fisher, TIw. BoIslw.vik Revolu. tion, 1917·1918 (Stanford, 134. s.580·1) ve Bunyan, Intervenlion, Civil War, and Communism in RUSSU1 (Baltimore, 1936, $.259-60) adlt eserlerde belirtilmistir. Anayasaya gore, (eka, sadece Sovnarlcom'a ve VTsIK'ya kar§l sorumluydu.

74. SHezdj Sovelov RSFSR v Poslallovlelliyak (1939), s.116.17.

75. A.g.e., s.1I9. Daha ciddi bir nitelik kazanmul i~in bu karar. bir emimame ~ek1inde yay,mlandJ: Sobranie Uzakonellji 1917.1918, No. 90. madde 903.

DlKT A TORLOGON T AHKlM EDILMESI 163

Kongreden soma uzlasma yolunda, ilgiye deger ikinci bir adim auldi, Yonetimden uzaklasnnlnus sosyalist partilere zeytin dah uzanlmasma, ya da onlar tarafmdan uzau1abilecek zeytin daiuun kabul edilmesine karar verilill. Mensevikler'in VTslK'dan ve Sovyetler'den uzaklasunlmrs olmasi, parti rnerkez kornitesinm 1918"'Ekimi sonunda Moskova'da be~ gun devam eden bir toplann yapmasiru engellememisti, tr;.: savasm patlak vermesi ve rejime karst yonelulrnis acik tehdit, Mensevikler'i giie durumda brrakryordu, eilnkil Bolsevikler'e karst dusrnanhk duymakla birlik:te, bir restorasyonun da onlara fazla bir sey getirmeyecegini d~UniiyorlardI. Bir kez daha uzlasma yolunu sectiler, Konferansta, Ekim Devrim'ini, "tarihi bir zorunluluk" ve

, "butun dunyayi sarsan muazzam bir hareket" olarak kabul eden ve "demokrasi dusrnaru snnflarla siyasi isbirliginden" vazgecen bir dizi "karar ve tez" kabul edildi. Aym zamanda, "yabanci kuvvetlerin rnudahalesine karst Sovyet Hukumeti'nin askeri harekanru desteklemeyi" vadeden karar, "polis baskrsimn olaganustuorganlanmn ve olaganustu mahkemelerin lagvedilmesini". "siyasi ve ekonomik terortin durdurulmasnu" istiyordu," Mensevikler'in, ~I devrirni ve dl~ mudahaleyi a<;tkea yeren bildirisini? Lenin'in son derece uzlasmacr bir konusmasi izledi. Lenin bu konusmasinda, Mensevikler'den ve SD'lerden "taratsizhk ve iyi komsuluk iliskileri"nden fazla birsey istenmedigini ve "ernperyalist vahsetin bize dogru sUrdUgU kararsiz unsurlardan yararlanmanm" onemini belirtiyordu." VTsIK 30 Kasun 1918'de Mensevikler hakkmda Haziran'da almmis ihrac karanrn iptal eden, fakat "Sovyet iktidanna karst Rus ve dl~ ulkeler burjuvazisi ile i~birligine devam eden Mensevik gruplan" bu affm kapsarm dt~mda buakan bir karan kabul etti." SD'ler, Mensevikler gibi davranmakta gecikmediler. Aetkr;.:a devrimcive terorist bir parti olduklan icin, eski Car generaUerinden ve onlann dl~ ulkelerdeki destekcilerinden bekleyebilecekleri Mensevikler'den de azdi: Kolcak, batt Sibirya'da esir aldlg. SD'Jere tovbe etmeleri i<;in cok kisa bir sure tanmusu. SD'lerin Subat 1919'da Petrograd'da duzenledik-

76. Basinda yayrmlanan kararlar, Lenin'in tophi eserlerinde ozetlenmistir: Lenin, SOfillelljya. c. XXID, 5.571 ·2. Terore ka!}1 yapilan itiraz Stalin tarafmden Prawia'da yaynnlanan uzun bir makalede cevaplandmldr (Stalin, SOfillelliya. Co IV, s.134·45):

"Ekim Devrimi'nin 'tarihi zorunlulugunu' kabul etmek, fakat yaralltgl kacmilmaz sonuelan ve durumlan kabul etmemek naul mumkun olmakiadir?") .

77. Lenin, SOfi"elliya, c. XXIII. s.57l. 26 Eylill 1918 diye gosterilen bildiri tarihinin, daha sonra dogTU olarak belinildigi gibi (A.g.e., c. XXIV, s.160) 14 Kasun 1918 olmasr gerekirdi. Bildiri Pravda'mn 19 Kasun 1918 tarihli 25t No'lu sayismda yay,mlandl (yoksa yanh~hkla belirtildigi gibi (A.g.e., c. XXIII, s.57t) 26 Kasun'da degil; 26 Kaslm Lenin'in konu§masmlfl yapildlgl tarihlir).

78. A.g.e., c. XXIII, 5.318·9,323. 79. A.g.e., c. XXIV, s.760.

164 ANAYASAL YAPI

leri bir konferansta "Sovyet iktidanm silah zoruyla devirmeyi arnaclayan her girisim kesinlikle reddedildi"; Rus burjuva partiler ve "emperyalist ltilaf De v letleri " yerildi, 1918'de Samara diye adlandmlan hukumeti kurmus olan, Kurucu Meclis tiyesi bir eski SD grubu hernen hernen aym anda teslim oldu ve bir altan yararlandr." Bu iyi niyet gosterileri 25 Subat 1919'da VTsIK'yl, SD'lerle tekrar isbirligine gitmeyi, fakat "icerden ve disardan karsr devrimi dogrudan ya da dolayh destekleyen bUti.in gruplara" karst aym ihtiyath tuturnu devam ettirmeyi ongoren bir karat almaya sevkeui."

"Sadik" Mensevikler'e ve SD'lere hosgorulu davranmak ilkesine dayanan bu gerginlik dolu uzlasma -uzayan j~ savas ilimh davranmak icin yeterli bir gerekce oldugu slirece- iyi kotli iki yd devam etti. Fakat ~l devrimi "dogrudan ya da dolayh destekleyenleri' af kapsami dismda bnakmayi ongoren madde, bu uzlasmaya, resmi makarnlarm diledikleri gibi yararlandiklan bir esneklik veriyordu Partmin sekizinci kongresi Marl 1919'da toplandlgmda, azmhk partilerine karsi daha az dostca bir hava esiyordu. Delegelerden biri, Mensevikler'in ve Devrimci-Sosyalistler'in "mesru kabul edilmeierini" a~lk~ protesto eui.1n Lenin bile, gecen Kasun aymdakinden bambaska bir dil kullandi:

Genel tutumumuzda derin dU~Unme:yen bir gozlernciye garip ve anlasrlmaz gelecek degi~iklikler yapmamiz gerekiyor ~ogu zaman: "Nasil olur?" denecektir: "DUn kUO;:ilk burjuvaziye vaadlerde bulunuyordunuz, bugun ise Cerjinski, Sol SO'lerle Mensevikler'in kursuna dizilecegini bildiriyor. Bu ne o;:eli~kidir boyle?" Ever, bir o;:eli~ki. Ama asrl o;:eli~ki, nerede duracagm: bilmeyen, durmadan bocalayan, bir saga bir sola yalpalayan kUrrUk burjuva demokrasisinin rutumundadir ... Diyoruz ki ona: "Siz ciddiye almacak bir dusman degilsiniz, Bizim dtlsmarumiz burjuvazldir. Fakat onunla i~birligi yapngmiz takdirde, size de proletarya diktatOrlUgii tedbirlerini uygulamak zorunda kallflZ",S3

Hernen ardmdan, SO'ler, bir kez daba bircok fraksiyona boltmerek yangma kOriikle gittiler: iclerinden bir grup Bolsevikler'le i~birli~ine taraftar, digeri onlara dusmandi; eski SD Cernov'un yonetimindeki bir U~tincti grup ise "hem restorasyondan, hem de Bolsevizm'den ayn bir u.;:UncU kuvvet" olustunnanm yolJanm arlyordu.84 0 andan itibaren, Ceka muhalefet partileriyle,

80. Lenin. S~inelliya, c. XXIV, s.760.

81. A..g.e., c. XXIV, s.760·1. VTsIK'nm bu karan ald.g1 toplann A. Ransome ta-

rafmdan aniaulnusnr: Six Weeks in RlISsia in 1919 (1919). $.108·12.

82. Vos'moj snud RKP(8) (133). s.33-4.

83. Lenin, SOfineniya, c. XXIV, s.I20,

84. B()I~evik laraflan gruben bildirisi 3 MaYls 1919 tarihli Izv(lstiya'da yayimlandt

DtKTAWRLOaON TAHKlM EOiLMESl 165

kedinin fareyle oynadJgJ gibi oynadi: onlan bir lurpahyor, bir koruyor, yoneticilerini bir tutukluyor, bir sahveriyor, orgut olarak. faaliyet gostermelerini, tiimilyle degilse de, hemen hemen irnkansiz hale getiriyordu. Mensevik liderlerden Dan, 1919-1921 donemi boyunca basma geJenleri, bir tutuklamp bir serbest biraklh~lm, tasrada hayali gorevlere atanarak (kendisi doktordu) baskentten uzaklasunhsmi, siyasi toplanular icin gizlice Moskova'ya gelisini ve bir keresinde de Ti.lm Rusya Sovyet1eri'ne katilmasi icin oraya resmi olarak ~agnh~lm aynnulanyla anlatrm~ur.85-Bu hupalama taktigi etkisini gosterdi, Mensevik patti i.lyelerinin "yavas yavas Sovyet cumhuriyeti saflanna kauldiklenru" soylerken Stalin ber halde durumu fazla

abarl1myordu.t16 .

Mensevik onderler, Aralrk 1919!daki yedinci TUm Rusya Sovyetleri Kongresi'nde delege sifauyla degil davetli olarak bu sartlar altmda hazir bulundular. Dan kisa bir konusma yaparak Sovyetler'in iC savastaki basanlannm ve Yudenic'in Petrograd onlerindeki yenilgisinin kendisini sevindirdiginden sOZ etti ve "devrimin savunulmasi ile ilgilt her sey icin ... tek devrimci cepheyi' selamladi, 87 Anlasmazhklan dile getinnek Sovyet anayasasma aykin uygulamalan elestiren Martov'a di.i~tti; Martov "kitlelerin, carlar ve feodal beyler sultasmda yuzlerce yrldir devam eden kolelikten kaynak.lanan ve gittikce pekisen bir uyusukluk icinde bulundugunu, vatandashk bilincinin felce ugradiguu, kendi kaderinin sorumlulugunu hUkiimetin omuzuna yi.iklemeyi ahskanhk haline getirdigini" teshis etti. Martov, "anayasadaki ... basin ve toplanu ozgurlugunun ... kisi dokunulmazligmm tiimiiyle uygulanmasirn. .. yargrlamasiz OItim cezalanrnn ve yasa dl~l tutuklamalarm kaldmlmasnu, resmi terore son verilrnesini" talep eden bir bildiri okudu," Martov'un bildirisini sert bir dille cevaplandrran Lenin, "bu bildirinin burjuva demokrasisine donnsten baska bir anlam ta~lmadlgml" bel inti ve "bizden yana oldugunu soyleyenlerin agzmdan bu tur bildiriler duyunca kendi kendimize diyoruz ki, 'Hayir, terOr de <;eka da mutlaka gereklidir'," diye ekled.i.89

"Ceka'nin, zaman zaman pard lokallerine baskm yapmasma, buralan miihlirlemesine, belgelere elkoyrnasma, icerde bulunanlan turuklamasma"

(azeti Lenin'in Safineniya·smda. c. XXIV, s.180). Pani konseyi Heziran 1919'da, tekrar rejim aleyhtan bir politika izlemeye ba~laymca bu grup paniden aynldl (A..g.e .• c. XXIV, $.788-9).

85. F.Dan. Dva Goda Ski/anij (Berlin. 1922).

86. Stalin, SOfineniya, c. IV. 8.243-4.

87. 7i Vserossiiskii S"ezd Sovetov (i 920), s.20.

88. A..g.e., s. 60-3 89. Lenin. So,ineniya. c. XXIV, S. 612·3.

166 ANAYASAL YAPI

OlKTATORLOOON TAHKlM EOiLMESl 167

ragmen, 1920 yrh boyunca Mensevikler Moskova'daki parti burolarnu ve derneklerini acik tuttular ve sempatizan basimevlerinin yardumyla parti merkez komitesi imzah tek sayfahk gazete ve bildiriler yayimladrlar, Aym yd yerel Sovyetler secimlerinde Moskova Sovyetinde 46. Harkov'da 250, Yaroslavl'da 120. Kremencug'da 78 ve diger bilyUk sehirlerin bircogunda daha az say Ida sandalye elde ettiler." Mayis 1920'de Moskova'yi ziyaret eden Ingiliz I~i Heyen liyelerinin "rnuhalefet partilerinin siyasi liderleriyle serbestce gorusebilmelerine mlisaade edildi'?' ve delegeler, Mensevik rnerkez komitesinin bir toplanusma dinleyici olarak kauldilar. Aynca, iclerinden bazilan, cogunlugunu Mensevikler'in olusmrdugu basim iscileri sendikasi tarafindan duzenlenrnis ve 3000 iscinin kauldrgi, Bolsevikler'le Mensevikler'in soz aldlgl bir toplanuda hazir bulundular. Ceka tarafmdan aranan SO !ider Cernov, toplanu sirasmda, kihk degi~tirmi~ olarak klirsliye ciku ve sosyalizmi i1kel Hrristiyanhk'la, Bolsevikler'in soysuzlasmasmi da ortacag kilisesinin soysuzlasmasiyla kiyaslayan bir konusma yapn. Dan'a gore, "Bolsevik Moskova'da yapilan bu tilr toplanularm sonuncusuydu bu"92. Agustos 1920'de. Mensevik parti Moskova'da acik bir parti konferansi duzenledi ve haua toplanu He ilgili haberler Sovyet basmmda yayirnlandi." Daha sonralan, Mensevikler onernli sendikalan denetirnleri altmda tutmaya ve Orglitlli bir grup olarak, sendikalar rnerkez konseyi kongrelerinde faaliyet gostermeye devam euiler. Bununla beraber, Arahk 1920'de toplanan sekizinci TUm Rusya Sovyetleri Kongresi, Mensevik ve SO delegelerin ve daha az onemli bazi gruplann, oy hakkina sahip 01- maksizin kauldiklan sonkongre oldu." Muhalefete mensup konusmacrlar

daha az uzlasmaci bir konusrna yapular ve kongrede ezici bir cogunluga sahip Bolsevikler'in bu konusmalara tepkisi, bir onceki yila oranla daha d~manea oldu. Martov ise Rusya'dan daha once aynlrmsti ve 1920 sonbahannda, bagirnsrz Alman sosyalistlerin Halle kongresinde Zinovyev ve_ Bolsevikler'e karst atespuskuren bir konusrna yaprru~1I.95 Sovyetler'de muhalif partilere belli kayitlar alunda hosgoru gosterme politikasi, hi~ ~liphesiz giderek tavsiyordu,

1921'in ilk aylannda, Sovyet tarihinde 1918'in yazmdan beri yasanmis en ciddi i.-; biz basladi, 1.-; savasm sona ermesi, bu yUzden ugrarulan kayiplann ve yikimlann ne kadar buyuk oldugunu ortaya koydu ve savas durumunun dayatugi sadakat zorunlulugunu ortadan kaldirdi, Rejime karst beslenen hosnutsuzluk, ilk kez siyasi cevreler dismda da yaygmlasarak hem fabrika iscileri hem de koyluler arasmda da goruldu; 1921 yih Mart baslarmda patlak veren Kronstadt isyarn hosnutsuzlugun ifadesi ve simgesi idi. Ayru ay, Yeni Ekonomi Politikasi'm (NEP) onaylayan onuneu parti kongresinde, birden basuran gil.-; duruma karst koymak icin parti disiplini pekistirildi. Parti dismdaki muha1if azmhklara hosgorulu davranma donemi kapandi, Haziran 1918'dekine benzer resmi bir kararname yayimlanmadi. Arna bizzat Lenin. isareti vermis gorunuyordu, NEP'i savunrnak icin Mayis 1921 'de yayunlanrms bir kitapcikta soyle yaziyordu:

Modem Kronstadt partisizleri kihgma burunmus ve ashnda, Mensevikler'den ve SO'lerden ibaret partisizlere gelince, onlan ya ozenle hapishaneJerde saklayacagiz ya da serbest demokrasinin btittm guzelliklenni diledikleri gibi tatsinlar ve C;emov. Milyukov ve Giirc(i Mensevikler'le serbestce gfui1§ebilsinler diye Berlin'e, Manov'un yamna g6nderecegiz.96

90. Y.Manov, Geschichle der Russischen Sozial-Demokratie (1926). s.318. Moskova Sovyeti'ndeki Mensevik grubun, 6 Man 1920'de, ozellikle secimlerin adilce yapilmaml§ olmasim elestiren bildirisi ~u eserde yer almaktadir: G.K.Gins, Sibir', So. )/Ulniki j Kolfak (Pekin, 1921) c. II, !.564·5.

91. B.Russell, The Practice and Theory of Bolshevizm, (1920), s.26.

92. F.Dan. DlIa Goda Skilanii (Berlin, 1922), s.11·13. C;:emov'un konusmasmm metni Mes Tribulations en Russie (paris, 1921, 5.55-60) bashkh kitabl1lda yer aImak· tadlr. Dan'a gore, onun bu konu;masl, "pek basanh bir konusma degildirH ve "son derece edebi ve soyuuur". Toplannmn ktsa bir ozeti ve Mensevik merkez komitesi ilyesi Kefali'nin bir konu§maslmn metni Bri/ish Labour Delegation to Russia, 1920: Report'da (1920, $.63·5) yaytnllanml§llf. Heyete sonradan verilen bir bilgiye g6re. basun i~fileri sendikasi konseyi iiyeleri .ronraki ay !utuklanml~1Ir (A.g.e., s.71).

93. F.Dan, Dva Goda Skitanii (Berlin, 1922),5.51·9.

94. Bir de1ege kendisini "komunist dinsel aynhk .. tlar"tn SOzcilsii olarak ranuu (Vos'moi Yserossiiskii S"ezd Son/all (1921). s, 226·8). Devrimin ilk yillannda hqkiim siiren politik kan~lkhgm ve Ortodoks Kilise.si'ne kaq" bir silah olmak uzere muhalif din adamlanm yiirek1endinne pol ilikasmm ilgin~ tezah iiriiydfi bu.

Mensevik bir kaynaga gore. Lenin'in irna ettigi ~y hemen gerceklesti;

Butun Rusya'da sosyal demokratlara karst misilleme hareketi basladr, Bu baskidan kurtulmarun tek yolu, Bolsevik gazeteye Sosyal Dernokrat Parti'yle hicbir iliskisi buhmmadigma dair bir demee gondermekti, Bircoklan bu zorunluluga boyun egdiler; Iakat bir~ogu da Solovski'ye, Suzdol'a, Sibirya'ya. Turkistan'a ve baska yerlere s(irilldiiF

Pek az kurban verildigi aolasrhyor. Mensevik YOneticiler, Sotsialisticeskii Vestnik adh haftaltk bir Mensevik derginin yayimlandigr onemli bir

95. Btl olaya 5. Kistm'da deginecegiz.

96. lenin, SOfinelliya, c. XXVI, s.352.

91. Y.Martov, Geschichle der-Russischen Sozial-Demokratie (1926), 5.319. Yazar (eserin bu kisrmm yuan F.Dan), Lenin'in sozlerini biraz farklt bir iekilde aktanyor ve bu sozleri, yanlt~ olarak Lenin'in parti kongresinde yaptlgt konujmaye atfediyor.

168 ANAYASAL YAPI

DlKTATORLOODN TAHKlM ED1LMESl 169

Mensevik merkezi olan Berlin'e yerlesrnek uzere 1921 'in bahannda hareket ederken, hicbir engelle karsrlasmadilar, Mensevik parti ilyelerinin bUyilk bir kismr boyun egdi ya da siyasi faaliyeti biraku. Bununla beraber, Bolsevizm'e kar~l disardan OrgtHlu siyasi rnuhalefeun tavsamasmm, parti icinde Brest-Litovsk doneminden beri gorulen en onemli orglitlii muhalefet hareketinin gelismesiyle aym zarnana rastlamasr garip bir tecellidir. Keskin gorii~ ayrihklan varolmakta devam ediyordu. Fakat ~imdi parti icinde yo~unla~lyordu bu gM.i~ aynhklan. Parti, ulkenin bOllin siyasi hayaum kendi icinde toplarmsu, Bu baktmdan, pani iyi soruniar milletin siyasi tarihini olusmruyordu,

Bununla beraber, Sovyet Rusya'daki butun bagunsiz partilerin fiilen ortadan kalkugi bu aym 1921'in bahan ve yaznun, 0 sirada Sovyet topraklan Uzerinde yasarnakta olan burjuva aydm ziimreyle Sovyet iktidan arasmda bir anlasmaya varmak iCin yapilrrus en ciddi iki girisirne tamk olmasr, Sovyet politikasimn esnekligini ve araclanru secrnekteki ampirizrnini bir kez daha gostermektedir. Sovyetler'e gore, NEP, siyasi karsrhgrm elde etmesi mumkun gorulebilen bir uzlasma arzusunun simgesiydi; Ole yandan, ister Rusya'da yasasm, ister yabanci U1kelere go(,: etmis olsun, 0 zamana kadar Sovyet iktidarma muhalif kalrrus bircok Rus'a gore NEP, Bolsevizrn'in kan ilkelerinden kismi bir uzlasrnaya yol acabilecek bir vazgecmeydi, Nisan 1921 'de, Sovyet Hiikilmeti temsilcileriyle burjuva aydm zlimre temsilcileri arasmda, resmi konusmacilann NEP'in onemini aciklayacaklan, aydm zumre sozculerinin de, siyasi degi~ikligi selamlayacaklan ortak bir yemekli acik toplanu yaprlmasr onerildi. Tasan, Sovyet girisirnim kutsamak gibi bir yukumluluk aluna girmeye pek istekli olmayan aydm zumre temsilcilerinin uztasmaz tutumundan dolayi suya dU~tti.98 1921'de Haziran sonunda, A vrupa Rusyasi'nm dogu illerini tehdit eden aclik felaketi ile ilgili haberler Moskova'ya gelmeye basladi; seckin kisilerden ve aydmlardan olusan bit grup Sovyet rnakamlan nezdinde girisimde bulunarak, dl~ ulkelere yardim r;agnsl yaprimasrm onerdi. Bu kaymtlmaz felaketin onemi ve bir uzlasma jestinin yabaacr kamuoyu tizerinde olumlu bir etki yaratacagi inaner Sovyet Hukumeti'nin bu tasanyr benirnsernesini sagladi. 21 Temmuz 1921 tarihli bir karamamede 60 kisilik TUm Rusya Aclara Yardirn Komitesi kuruldugu bildiriliyordu, Uyeleri arasmda, kornite baskani Kamenev, Rikov, Lunacarski, Krasin, Maxim Gorki, birkac Bolsevik, Gecici HUkUmet'in iki

eski bakam Kiskin ve Prokopovic, onemli birkac Kadet ve partili olmayan bircok aydm vardi, Kornite, hem bagislardan hem de devlet yardimmdan saglanacak gelirle bir fon kuracak, Rusya icinden ve dl~ llikelerden kredi saglayecak ve bunlann dagihmuu deneueyecekti."

Boyle bir komitenim Sovyet rejimi tarihinde bir esi daha yoktu ve icerdigi guclukler su yuzune cikmakta gecikmedi, Emigre Rus basun bu tedbiri, Sovyet rejiminin iflas euiginin ve burjuvazinin yardirm olmaksizm aruk tutunarnayacagmm bit kanin olarak karsrladi, Moskova'ya yeni gelmis olan Britanya temsilcisi, Sovyet Htikllmeti ile gorusmeden, dogrudan dogruya kornite ile temasa gecti ve yabanci hukumetler, komiteyi, Sovyet rejimi devrildigi an iktidan ele alabilecek bir hliktimet alternatifi olarak gorduklerini acikca belirttiler, Gercekte komite bilgi toplamaktan, Rusya'da ve dl~ ulkelerde tamumda bulunmaktan baska bir sey yapmadi, 20 Agustos 1921'de Sovyet Hukiimeti, kithk kurbanlarma yardim saglanmasi icin Hoover'in American Relief Administrauon'r (ARA) ile bir anlasma irnzaladi, Bu basan komi renin varhgiru, Sovyet bakrs acismdan, sadece gereksiz lalmakla kalmryor, aym zamanda tehlikeli de kihyordu: ytinkll ARA'mn bu yardim programmi Sovyet Hukumeti'nin durumunu sarsmak iyin kullanacagl ve elinden geldigince Bolsevik makamlarla temas etmek yerine burjuva aguhkh komite He temas euneye yah~cagl apacikn. Daha onceleri komite delegelerinin yardim saglamak amaciyla Londra'ya ve diger yabanci ulkelere gitmesi tasarlanmisu ama aruk boyle bir sey soz konusu bile olamazdi. Sovyet hukumeti komiteye Moskova'daki isinin sona erdigini ve uyelerinin achk bOlgelerinde yardim isini orgutlemeleri gerektigini bildirdi, Komite cogunlugu bu karan reddedip yabanci Ulkelere delegeJer yollanmast tasansmda ayak direyince 27 Agustos 1921 tarihli bit kararname He komitenin gorevine resmen son verildi ve bashca burjuva tiyeler tutuklandi.l'" Eski duzen kalmulan He Sovyet rejimi arasmdaki ilk ve son yardunlasma girisimi boylece sona erdi. Bu durum, hem aralarmdaki karsrhkh dusmanhgm yogunlugunu, hem de Sovyet Rusya'daki her hangi bir bagirnsrz gucun, rejime karst bir dl~ mUdahalenin nastl odak noktasi haline geldigini, ya da geleceginden nasil hakh olarak ~tiphe edilebilecegini gostermektedir.101

98. Pek az belgenin meveut oldugu bu olay hakkmda bashca kaynak, bu g6rii~melere kanlan aydm zumre temsdcilerinden E.Kuskova'mn bir makalesidir (Volya Rossii (prag), No.3, 1928, s.56).

99./zvestiya, 23 Temmuz 1921,.

100. Komite'nin lagvedilmesiyJe ilgili bildiri, krsa bir gerekceyle birlikte 30 AguslOS 1921 tarihli /zvesfiya'da yaYllnlarnli.

lOt. Bu olayla ilgili en tutarh ve en uzun bilgi komite uyelerinden E.Kuskova UIrafmdan verilmistir: Volya Rossii (prag) No.3, 4, 5, 1928. Bolsevikler'in Komite'ye kllll tutumu [zvestiya Central'nogo Komaeta Rossiiskoy KommU1lislir;eskoy Panii

170 ANA Y ASAL Y API

DtKTATORLOGONTAHKlM EOILMESI 171

(Bol'ievik.av)'da (No. 34, IS Kasun 1921, s.2) a<yIklanml§lIr.

102. Bkz, s.178. .

103. Sobranie Uzakonenii, 1922, No.4, madde 42: Devyatyi Yserossiiski; S"eul Sovetov (1922), s.254.

rmsur, <;eka'nm gelecegi bu konulardan biriydi. Smimov'un onergesinin, Arahk 1921'deki kongrede pani yoneticileri tarafmdan kabul edilmesi ne dereceye kadar bir taktik manevraydt, son haddine ancak 1922'nin ilk aylannda ulasmis olan korkunc kitligm etkisi gorusleri sonradan ne m~tide degisurmisti, nihai karardan hangi kuvvetler sorumluydu, bunu kestinnek gti~tiir. Fakat, kapitalist ve kucuk burjuva unsurlara goz yuman NEP'in, son derece uyamk olmayi gerektirdigi bir sirada, parti yoneticilerinin boylesine gii9lii bir gtivenlik aracmdan vazgecmeye niyetli.olabileceklerine inanmak da guctur, VTsIK, 8 Subat 1922'de, yetkilerinin I'fi~leri Halk Komiserligi'ne devredilerek, Ceka'nm ve onabagh kuruluslann lagvedildigini ve bu islevleri yerine getirmek uzere tasrada, ozerk cumhuriyetlerde ve RSFSC bolgelerinde "siyasi seksiyonlan" bulunan bir "devlet siyasi idaresi"nin (Gosudarstvennoe Politiceskoe Upravlenie ya da GPU) komiserlik bilnyesi icinde kuruldugunu bildiren bir karamame yayimlandi, Bu seksiyonlann hem Moskova'daki GPU'ya hem de yerel Sovyetler'in ytirlitme komitelerine kar~l ikili sorurnlulugu, bunlann merkez organa tabi oldugu konusunda hicbir ~ilpheye yer brrakmayan her zamanki belirsiz sozlerle tammlanmrsu. "Ozel ordu birlikleri" GPU'nun emrine verildi ve "orduda ve demiryoUannda islenen suclarla mucadele etmek" gorevleri arasmda sayildi. Nihayet, GPU tarafmdan tutuklananlarm, tutukluluk suresinin uzaulmasi icin VTsIK'dan ozel bir karar I;tkmadtg! takdirde, iki ay icinde ya serbest birakilmalan ya da yargtlanmak uzere mahkemeye sevkedilmeleri belirtilmisti.'?" Bu son madde, GPU'nun gerektiginde yasal engellerden siynlmasim saglayan bir kacamakn. Fakat bu usui meselelerine itibarm bir sure sonra tavsadigr anlasilmaktadu; ertesi yrl Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi'nin kurulmasmdan sonra, Icisleri Halk Komiserligi He olan sozde iliski de sona erdi, Subat 1922'de yapilan degisikhk, <;eka'mn bUtUn tuzel islevlerinin mahkemelerce yerine getirilmesini hedef aldtgl halde, tfun siyasi suclann yargi erki alam dismda kalmasi sonucunu yaratti ve bu suclara karst GPU'ya, yiiriirltikten kaldmlmis Ceka'nm hicbir zaman talep etmedigi ya da kullanrnadigi Ol'ftide keyfi yetkiler verdi. Lenin, on birinci parti kongresinde, kendisini i1gilendinneyen ekonomik bir meseleye mudehalesini elestirdigmde GPU henuz iki ayim doldurmamt~b.!()S

1922'ye damgasmi vuran ikinci olay, SD onderlerin yargilanmasiydr, Bir yd once Mensevikler'e uygulanan bash tedbirleri S01ere de uygulandi, Fakat SO'ler bit baska mayadandt, alt edilmeleri daha gU'ftii. Gizli yeraltt faa-

Parti ile de viet arasmdaki iliskilerin gelismesini ele almadan Once, diktatorHiglin saglanmasmda belirgin asamalan olusturan iki olayi anlatmak gerekiyor, Birincisi, Ceka'mn 1922 bahannda lagvedilerek bir baska kimIige burunmesiydi. Ikincisi de, SO onderlerin bu tarihten ti9 ay sonra yapilan acik durusmasrydi.

Ceka'ya dusrnanhgm, her ikisi de parti icinde acikca temsil edilen iki kaynagi vardi: birincisi acil durumlarda kacmrlmaz oldugunu kabul etmekle beraber, terore ve yasadrsryollara basvurmayi hiikUmetin bir ahskanhk haline getirmesini yeren idealistler, ikincisi de kendi normal gorevlerine, diizen dJ~ ve imtiyazh bir kurum tarafmdan mUdahaiede bulunulmasma, kazarulrms hakIar adma itiraz eden, diger yonetici kadrolar. Merkezde bu itiraz lcisleri ve Adalet Komiserlikleri tarafmdan dile getirildi: bolgelerde ise Ceka' nm yerel kuruluslari, yerel organlann yerel Sovyetler'e karst sorumluluklanna iliskin milzmin sorunu, en sert bir tarzda ortaya atular, Genel planda, i9 savasin sona ennis olmast gerilimi azaltmisu ve NEP ekonomi alamnda bunun bir isaretiydi. Ordunun terhis ediimesi, iC cephede basanyla sonuclanan bir mlicadeleyi gerceklestirmis olan Ceka'mn lagvedilecegi izlenimini yaratiyordu. 1918 "Sol kornunistler" hareketinden''? beri parti iei muhalefet hareketine kaulnus olan eski Bolsevik Smimov, dokuzuncu TUm Rusya Sovyetleri Kongresi'nde, 90k kisa bir konusrna yaparak bir onerge sundu. Tutanaklardan tarusmasiz kabul edildigi anlasilan onerge soyleydi:

Sovyetler Kongresi, iy savasm en gily anlannda Ceka tarafmdan yerine getirilmis ~anh gorevi ve onun, Ekim Devrimi'nm fetihlerinin iy ve dl~ saldmlara karsi tahkim edilmesi ve savunulmasi ugruna yaptl!1 muazzam hizmetleri onernle belirtir.

Kongre, Sovyet iktidarmm .hem icerde, hem de disarda gUylenmi~ 01· masmm, Sovyet cumhuriyetleri yasalanru ihlal edenlerle milcadeleyi adli rnakamlara birakarak Ceka'mn ve ona bagh kuruluslarin faaliyetlerini smirlandrrmayi mumkun klldlgl goril~ilndedir.

, Bundan dolayi, Sovyetler Kongresi, VTsIK piezidyumunu, Ceka'nm ve ona 'bagh kuruluslann Iilzllklerini, bu orgurlerin yeniden duzenlenmesi, yetkilerinin smrrlandmlmasi ve devrimci yasa1hk ilkesinin guclendirilmesi icin kisa zamanda tekrar gozden gecirmekle g5revlendirir.103

Devrirn'in ilk coskun ve hararetli donemi haric, iktidar aygiunm isleyisinin temel konulan, iktidardakiter tarafmdan nadiren a'flk~a tarnsil-

104. Sabralli~ Uzakonenli, 1922, No. 16, madde 160. lOS. Lenin. Socineniva, c. xxvn, s.249.

172 ANA Y ASAL Y API

OtKTA TORLOoON T AHKlM EOILMESI 173

liyeti gelenegine bagh devrirnci bit partiydi ve rnuhalefet politikasitekrar basladiginda iclerinden bazilan gene bu gelenege donduler, Yeni kurulrnus olan GPU, isleri kisa zamanda ele aldi. ~ubat 1922'de, kirk yedi SD onderin, Sovyet iktidanna karsr suikast dilzenledikleri gerekcesiyle tutuklandlgl ve yargrlanacaklan bildirildi, Bu habcr dis iilkelerde, ozellikle sosyalist cevrelerde heyecan yaratu. Sorun lir; Entemasyonal'in temsilcilerinin Nisan 1922'de Berlin'de yapuklan bir toplannda ele ahndi, Bu. tir; rakip ku~l~~ a~mda tek uzla~.rna giri~imiydi.l06 Komintem heyetinde Rusya partisuu temsil eden Buhann ve Radek, SD'ler hakkinda fili.im cezasi istenrneyecegine dair gilvence verdiler. Lenin, -bu soze bagh kahnacagim kabul etmekle beraber- Sovyetler'in ir; islerine boylesine bir mUdahaleye fall olduklan icin onlan ~tkr;a kmadt.l07

Durusma baslamadan once, Lenin'e ilk felr; geldi. 8 Haziran 1922'de baslayan durusrna, iki ay devam etti ve Belcikah sosyalist Vandervelde'nin, bashca savunrna avukau olarak durusrnada bulunmasi ile uluslararasi acikhk kazandi.Rejimin ilk buyuk siyasi davasiydi bu. SD'lere yonetilen genel suclarna muthisti; Kerenski dolayrsryla, Gecici HUkumet'in butun eylemlerinden sorumlu tutuldular; i<; savas boyunca bircok "beyaz" hukurnette onernli bir rol oynarmslardr, Mirbach'rn katilleri ve Lenin'in hayatina kastedenler SD'lerdendi. Hicbir somut delil ileri surulemeyen durumlarda da SD onderlerin Sovyet iktidanna karsr girisilen teror eylemleri lehindeki demecleri suclama konusu oluyordu. Vandervelde ve yabanci meslektaslan "saruklann arzusu Uzerine" birkac gun sonra savunma avukathgmdan vazgectiler ve hem mahkemeyi hem de Berlin anlasmasma aykm kovusturmalan yeren bir bildiri yayimladilar .108 Otuz dortsamktan birkaci beraat etti, bircogu cesitli hapis cezalanna mahkurn oldular. On con kisi hakkmda olum cezasi verildi. Olume mahkCun edilenlerden ikisinin cezasi, VTsIK'nm bir kararnamesi geregince hafifletildi digerierininkiyse ertelendi. Durusmalar boyunca, SD partinin yasadisr bi; kurum olduguna dair hicbir imada bulunulmamis olmasi ilgi cekicidir: samklar hakkmda herhangi bir hukumet sisteminde SUy kabul edilebilecek deliller sunulmustu, VTsIK'nm cezalan onaylayan fakat uygulanmasiru erteleyen 8 Agustos 1922 tarihli karamamesi SD'lerin yasal bir parti oldugunu zimnen tarumaya devam ediyordu:

SO partisi, i~~i ve ktlylU iktidanna k~1 ayaklanmaya yol a~an terorist yerain faaliyetine ve askeri casusluga, uyguJamada ve ger~ekten son verdigi takdirde, gecmiste bu eyleme elebasihk eden ve durusrna sirasmda bile gerekli gordukleri anda gene aym sekilde hareket edeceklerini soylemis olan bashca uyelerinin olum cezasmd.an kurtulmalanru saglayacaktlI .109

Bununla beraber, yasal bir rnuhalefet hayali uzun zamandan beri yok olmustu. Bundan sadece bir tek partiyi sorumlu tutmak dogru degildir, Bolsevik rejimin, kurulusunun ilk aylarmdan itibaren, 6rgUtlU bir muhalefete karst hosgorulu davranrnaya ham olmadigi dogruysa da, hicbir muhalif partinin yasal suurlar icinde kalmaya hazir olmadigi da bit 0 kadar dogrudur. DiktatOrlilglin on sartlan her iki kesim tarafmdan da hazirlanmisu.

106. Bu loplantl 5. Kisun'da anleulacakur,

107. Lenin, Sot;illerziya, c. XXVD, s.277-80.

. 108. E.Vandervelde ve A.Waulers, Le Proces des Socialisles.Revolutiollnoires a Moscou (Bruksel, 1922). s.1334.

109. Protsess P. SR: Ret;i Goslldarstvell1lik Olwinitelei (1922), s.243·4.

PARTlNlNOSTONLOGO 175

BOLOMvm

Her sosyal iliski, tlzil geregi, ustunluk ve bagrmbhk y.aratl.r. Dolayisiyla, her parti orgUIU, demokrstik bir temele dayanan gUyiU bir oligarsiyi iemsil eder. Her yerde seemenler ve secilenler vardir, Faka~ aym zamanda, h~r r~de, secimle basa gelmis 6nderlerin secmen kuleler ~zcrmde ku~d.uk~an b:r iktidar vardtr. Binamn oligarsik _yap!s!, onun demokratik temellerini gizler.

Bolsevikler, 1917'den sonra kitle partisine don.~~~nce, bu surec . ht~a basladi. Hir.;: sUphesiz bu surec, 1917'den once, ~ 17mde.yerctn:1I~ g:J~hlik ve disiplin gelcneginden, 1917'dcn sonra da, devlet 1r.;:I.O~k.i .l.ekcJcI p~.olarak tedricen eri~tigi ozel durumdan ve belki de, Rus I~tlerm, bauh l~plerc kiyasla, siyasi bakimdan geri ve tecrubesiz olmalanndan dolayr hizlandr, Ancak bu sureci, sadece Ruslar'a ya da Bolsevikler'e ozgu sanmak, gOri.i~ acisuu adamakdh carpumak olacakur, Bu si.ir~, ~u ya da bu olcude, yirminci yuzyilm ilk yansmdaki tum siyasi partilerde ortak olarak. g6ri.ilu.yordu.

Devrimci bir partinin bir hukumet partisi haline gelmesi, zafe!le sOnUy1anml~ butun devrimlerin bir ozelligi olmustur ve kahplasmis ~Iye nitelendirilebilecek olcude bildik sonuclar yaratrmsnr, Yrkicihktan yoneticilige gecen parti, yasamn, duzenin ve devrimci iktidann mesru O(oriU:Sin~ boyun egmenin erdemlerini kesfeder, Mevcut devrirn hUki.i.m~ti?in ymdl ihanet ettigini One surdukleri eski devrimci ilkeler adma devrirni silrdurmek isteyenler, partiye Sol'dan hucurna gecerler, Rus devriminin ~hinde de ~ kahba uygun hareket edildi. Ancak patti ile devl~t ardS~n~l k~.lltkll yeru etkiden dolayi, daha ayirdedici bir baska ozellik belirdi, Paru ile devlet arasmdaki ortak.bk, partiyi dogrudan dogruya her milli krizin icine itiyor ve milli birlik ve milli 6nderlik ~agnlarml, partin in birligi ve parti onderlerine baghhk haline getiriyordu. Saflan stkl~~ak, m~lIet i~i~ de,. ~.ti icin de milli tehlikeye karsr dogal bir tepkiydi, Parti onderi Lernn I, mlih onde~ ~~ nin'den ayirdetmek mumklin degildi artik. Lenin'in ustunlugu, fiziki gi.ictinden cok, manevi otoritesinden ileri geliyordu .. Fakat ~u ~~tilnl.~k, de~let icinde oldugu kadar patti ir.;:inde de, vazgecilmesi zor bir kisisel onderlik

geleneginin yaranlmasina yol ar.;:h. . .,

O~UncU bUytik degi~iklik, partin in Sovyet topraklannda siyasi bir tekel diyebilecegimiz seyi ele gecirmesiydi. Bir siyasi partin in, davrarus ya da inane konusunda uyelerine kesin sartlar dayatmak ve bu sartlara uymayan-

2. R.Michels, Zur Soz;oIogie des Parteiwesens (2. bassm 1925), s.504. Aynca:

"Burokrasi aygiu ne kadar geni~ler, bir orgiitiin iiy~l~ri. ne briar an.arsa, kasala.n ne kadar dolar, basm organlan ne kadar biiyiirse, OIIun u;mde de~?kras\ .. o kadar bir kenara birakrhr ve onun yerini komitelerin rnutlak egemenligi ahr (A. 1:. e., s. 98). Boljevikler'e kaf11 kullamlan gozde ta~lamalardan biri olan "Bizanseihk" suclamasr daha 1908'den beri Alman Sosyal Demokrat Panisi'nde duyuluyordu (A.g.e., s.148),

PARllNtN OSTUNLUaU

Rusya Sosyal Demokrat t~i Partisi Bolsevik kanadmm, Ekim 1917'den sonra, "Rusya KomUnist Partisi (Bolsevikr'ne donusumu, hem bir siireklilik hem de bir degisiklik sureciydi. Buum tarihi boyunca parti, Lenin'in kendisine vurmus oldugu darngayi ~Idl ve dairna genclik doneminin geleneklerine ve polemiklerine bagh kaldr, Ekim Devrimi partiyi kimi ar.;:tkr.;:a gorulebilen, kimiyse daha orUik cesitli bicimlerde degistirdi, Fakat bu konumda, onun bir patti, Ozellikle de devrimci bir parti olma niteliginden kaynaklanan degi~ikliklerle, kendine ozgu olan ya da icinde bulundugu durumun gerektirdigi degi~ik:likleri birbirinden ayirdetrnek gU~tiir. Ekim Devrimi ile Lenin'in 61i.imU arasmdaki donerni belirleyen belli bash Ur.;: gelisme, otoritenin kucuk bir merkezi parti onderliginin elinde toplanrnasi; partinin mevcut sosyal kurumlan yikmayi amaclayan devrirnci bir orgut olmaktan r.;:lkIp. hukumet ve yonetim aygitmm beyin takirm haline gelmesi; ve nihayet, roger partileri ortadan kaldirarak, kendi yaranna bir tekel durumunun yaraulmasiydi.

Her bi.iytik orgut icinde iktidan merkezde yogunlasurma egilimi bulundugu ve etkili bir i~leyi~ icin bu yogunlasmanm kacimlmaz oldugu, modem siyasi partiler hakkmda soylenen beylik bir sozdur.' Anarsistler gibi, bu zorunluluga boyun egrneyen partiler kendilerini siyasi kisirhga mahkUm ediyorlardr, Diger partiler genel olarak, guclu bir merkezi otoritenin ve yonetirnin uyguladrgi disipline ayak uydurmayi kabul ettikleri olcude bir basan sagladilar, Bu olgu, dernokrank esaslara gOre orgUtienmek iddiasmda olan partiler aylSIndan kaygr verici bir anlam tasimaktadir. Butun orgutlu siyasi partiler (ozellikle, onderler icm gerekli zihinsel ve teknik niteliklerden t>tUrU, onderlerle taban arasmda bUytik bir aynhgm meydana geldigi title partilen), dayandtklan temel ilkeler ne kadar demokratik olursa olsun, kapah bir onderler oligarsisi yonunde gelisme egilimi gosterdiler, Esas itibariyle, 1914 oncesi Alman Sosyal Demokrat Partisi ile ltalyan Sosyalist Partisi'ni incelemis olan bir sosyolog bu belirtileri ~yle saptannstr

1. Bkz. 8.44-5

176 ANAYASAL YAPI

PARTtNlN OsrONLOoO 177

Ian partiden atmak hakJana sahip oldugunu hicbir siyasi teori inkar edemez. Bununla beraber, bu haktan dolayi, bireylerin partidegistirebilecegi ve bir baska partinin de siyasi hayau etkilemek imkamna sahip oldugu varsayilrmsur. Devrimden Once, muhaJif Bolsevikler, Mensevik olmak ya da diger partilerin, siyasi gruplann uyesi olmak imkamna sahiptiler ve bu imkandan yararlaruyorlardi, Devrimi takip eden ilk aylar boyunca mevcut partiler arasmda -Bol~vik, Mensevik, Sag ya da Sol SD'ier arasinda=mekik dokumak kotayhgr, bir dereceye kadar haia etkili oluyordu. Bolsevikler, ikudar partisiydi ama, sonuc olarak 0 da diger partilerden biriydi. Oysa 1918'in yazmdan soma, diger partilere sadece goz yumuluyordu, durum Ian giderek sallanuh bir hale geldi; nitekim 1921 'den soma fiilen ortadan silindiler. B u baktmdan, mevcut tek partiden istifa etmek ya da aulmak, en iyi durumda, her ttirlti yasal siyasi faaliyetin drsmda kalmak anlarnma geliyordu, Boylece, muhalif goruslcri dile getinnenin artrk basks yolu kalmadIgl ve bu gorusler, i~tenlikten uzak amaclarla ya da bir ~lkar IJgruna partiye kaulrms olan eski Mensevikler'e ya da SD'lcre rnaledildiginden, parti i~i tarusmalar gittikce siddetlendi.' Muhalefeti sadakatsizlikle suclamak kolay, daha dogrusu normal bir ~ey oldu. Tek partili devlette, pani birligi ve patti disiplini kavramlan beklcnmedik sonuclar yarattr.

Bu degi~ik1ikler asama asama gerceklesti. Lenin'in ogretiye uyma konusuna ve bunu saglayacak parti disiplinine oteden beri verdigt oneme ragmen, 1903'te ikinci parti kongresince kabul edilen ve 1905'te ij~tincij kongrede bazi ufak degi~iklikler yapilarak onaylanan ilk parti ttiztigUnde, parti uyelerinin parti kararlanna uyma ytiktimHiIUgU tisti.i kapah birakrlrmsu. Agustos 1917'de, alunci kongre tarafmdan deg-i~tirilerek kabul edilen parti tUzOgi.inde bu ytikOmHHUk ilk kez a~lkca ifade edilrnisti. $a~lftICI olan, devrimin zaferinin, baslangicta parti disiplininin gevsetilmesine ve Bolsevik partinin tarihinde esi gorulmedik, diger partilerin tarihindeyse belki nadir rasllanan anlasmazhklann ve siddetli tarusmalann pallak vermesine yo! acacak gibi gOrtinmii~ olmasiydi. Parti i~indeki bu tarnsmalar, ne kadar ~iddetli olursa olsun, parti Uyeteri parti karan almmcaya kadar, ancak bu ana kadar davrams i>zgi.irlOgUne sahiptirler kurahna gore yaprhyordu, Devrim arifesinde, Kamenev1e Zinovyev'in partiden aulrnakla tehdit edilmelerine yol scan batalan, karat ahnmadan onceki

merkez komite tartismalannda karsi gorusleri dile getirmis olmalan degil, oy cokluguyla alman karar gMi~lerine uymadigmda buna 89tk~a itiraz e.tmi~ olmalarrydr.' B6yle bir meydan okuma karsisinda cezalandirmaya gume hakkr hicbir parti icin in~ edilemez. Devrim zaferinden birkac gUn soma, diger partilerin Sovyet hi.iki.imetinin dismda brrakrlrnasi politikasma (ki bu politika, kisa bir sure SORra Sol SO'ier lehine yumusauldi) karsr Lenin gene Kamenev ve Zinovyev tarafmdan girisilmis bir isyan hareketiyle karsilasu ve bu kriz aneak bir tiltimatomla ve kimi uyelerin istifasiyla sona erdi.' Parti merkez komitesinde bir kl~ devam eden ansrnalar ve siddetli tarusrnalar, Almanya ile yapilan Brest-Litovsk gorusrneleri vc Brest-Litovsk anlasmasunn imzalanmasma dair tinl [l 1918 Subat ve Mart tarusmalan ile doruk noktasma eristi, Bu tarusmalar oyle bir noktaya ulasu ki Cerjinski, partinin, Lenin'in istifa etmesini goze alaeak kadar gliCIli olmayisina hayifIandrgnu dile getirdi; bu ihtimali bile goze alan Lomov, "iktidan Vladimir llyic'siz alrnahyu'" diye acikca soyledi.

Bununla beraber devrimin ilk etkisi apt siyasetin canahci konularmda diger herhangi bir partide nadir gorulen serbest ve acik tarusmayi tesvik etmek oldugu halde, cok gecmeden aksi yonde cahsan baska gucler devreye girdi. Devrim zaferinin yaratugl elestiriden uzak coskunluk kalmadJ:; ekonomik guclukler daha 1918 ilkbahannda vahim bie hal almisu; parti icinde, yoneticileri oportunist egilimlerc sahip olmakla, Bolsevik ilkelerden sapmakla suclayan sol gruplann muhalefeti basladr, Boylece, Brest-Litovsk'la ilgili tarusmalar, Petrograd'da 15 gun boyunca Kommunist adh bir muhalefet gazetesi yaytmlayan ve Brest-Litovsk anlasmasmi onayJamak icin Mart 1918'de toplanmrs yedinci parti kongresinde Lenin'in siddetli elestirilerine hedef olan bir "Sol komtlnistler" grubunun dogma sma yol acu:

3. Parti cnuneu kongresinde. ahnan karar, fraksiyonculujUH artmaSlnl, "komiinist goru¥i tam sindirememis unsudann pard saiianna kanlmesmdsn" ileri ge.ldijini belirtiyordu (VKP (8) v Ruolyulsi)IIJk, (1941), c. I. 5.375). Lenin'in, bu tararla i1giIi ilk tao sammda Oz.e.llikle "eski MenJevikler" ibares! ye.r almaktadlr (SOfinlniyo:l, c. XXVI, 5.262).

4. Aym ~ekilde, 1920·1921'de sendikalarla ilgili tamsmalarda, Tro~ki'nin. ha~sl, savunulrnayacak onerileri ile.ri siirmii§ olmasi degil, bu oneriler m.~rkez k~l1t~smde ,.ogunluk tarafmdan reddedildigi zaman bir ~oziim yolu bulmakla gorevlendirilrnis ko-

misyona katdmaYI reddetmesiydi (A.g.e., c. XXVI, s 88). .

5. Bkz. 5.108·9. 6/19 Kasun 1911"de me.rkez komitesi tarafmdan Kamenev, Zinovyev, Riyazanov ve. Larin'e verilen ijJtimatomda ~ya merkez komitesinin ka~rI~nna u·. yacaklanm ve ooun poliukasun uygulayacaklanni de.rhal ve yazih olarak .bil~lrmelen ya da partinin hicbir faaliyeiine kaulmamalan ve gelecek kongreye kadar, t§~l ~arekeIi icindeki biitiin sorumlu gorevle.rinden istifa etmeleri" isteniyordu (~r%koh Ce~. tral'nogo Komi/eta RSDRP (1929, s.170). Zino~ye.v, karara uydugunu biT me.klupl~ sudirdi; diger ii,.ii ayak diredi ve merkez komiteden atlld! ~A.g.e., s:175.7.) ". Rlko~, Milyutin ve Nogm de merkez komit.eden ve Sovnarkom'daki gorevle.nnde.n istifa eui-

ler. •

6. A.g.e., s.249·50.

178 ANAYASAL YAPI

PARTtNlN OSTONLOC;O 179

Parti icindc, bir sol muhalefetin olusurnuyla baslayan ciddi kriz, Rus devriminin geo;irdigi en onemli krizlcrden biridir."

Brest-Litovsk anlasmasmm onaylanmasma karar veren parti yedinci kongresi, Lenin'in bir YII once Nisan Tezleri'nde yapugl oneriyi; parti adunn degistirilerek "sosyal demokrat' yerine "komunist" denmesine iliskin oneriyi de yurUrlUge koydu. Partinin eski adi, Alman lsci Partisi tarafmdan 1875'tc kabul ediidigindC Marx ve Engels bundan hi~ hoslanrnadrklarnu dile getirmislerdi; "sosyal" sifauyla pekisririimis de olsa "demokrasi' kelirnesi, daha 0 donemde devrimci anlarmru yitirmeye baslamisu. Onernsiz bir azmhk dismda, Avrupa sosyal demokratlan 1914'ten beri, proleter dunya devrimi davasim terketmisler, burjuva "reformist"leri ve "soven'feri haline gelmislerdi, Arahk 1914'te Lenin, "kirletilip asagrlanmis" "sosyal demokrat" kelimesinden vazgecip Marksist "komunist" adma donrnenin daha iyi olup olmayacaguu sorgularmsu." Devrimcilerin, Marksist gelenege uygun "kornunist' aduu kullanarak Marksist mirasa sahip cikmalanrun ve sosyal demokratlarla kendi aralanndaki derin aynhgr belirtmelerinin vakti gelrnisti. Bu degi~ikligin ikili biranlanu vardr. lcerde, komunizm hcdefine dogru kararh bir sekilde yoi almak icin parti, devrimin burjuva asamasma sut ceviriyordu artik. Disarda ise, bu degisiklik, Avrupa i~~i hareketi icinde, bir burjuva reformu politikasmda ayak direyenlerle, proleter devrimden yana olanlar arasmdaki bolunmeyi belirliyordu: Lenin'in Rusya'daki parti icinde 1903 'te yaratugi bolun me bULUn dunyada tekrarlanryordu simdi, B u ad degisikligine.karsi parti icinde bir olcudeisteksizlik soz konusuydu; fakat Mart 1918'de Lenin taraftarlan nihayetkendilerine "Rusya Sosyal Demokrat t~ei Partisi" demez oldular ve uzun zaman dan beri tarusilan bu adi Mensevikler'e birakarak "Rusya Komunist Partisi (Bolsevik)"!' admi aldrlar. '

Bu rnuhalefet Brest-Litovsk konusunda yenilgiye ugraymca, bu kez Lenin'in uzmanlardan yararlarulmasi, sinai trostlerin kurulmasi ve sanayide rnerkezi yonetimle ilgili politikasiru elestirerek, vahim ekonomik dururnla ilgilenmeye basladi, Muhalefetin Brest-Litovsk sorunundan dolayi Sovnarkom'u terketmis olan Sol SD'lerle birlikte entrika cevirdigindcn supheIenilrnesi belki haklt degilse de, pek sasunc: degildi.8 Muhalefet grubu, Moskova'daki parti 6rgUtlinun denetimini ele gecirdi ve Nisan 1918'de "Rusya Kornunist Partisi (Bolsevik) Moskova Bolgesi Burosu'nun Orgam" olarak tammlanan, Kommunist adh yeni bir dergi yayrmladi iki sayi. Derginin yayirn editorleri Buharin, Obolenski, Radek ve V.Smimov'du.9 11k sayismda, grubun 4 Nisan 1918'de, Lenin dahil olmak uzere, parti onderleriyle yapligl toplanuda okunrnus olan ekonomik durum hakkmda uzun bir manifesto yaynnlandr.!? Bir ay sonra bu grup, "Sol Cocukluc Hastahgl ve Ku,iik Burjuva Zihniyeti Ostune adh bir makalesinde Lenin'in en sert elestirilerinden birine hedef oldu. SD'lerin tedhis hareketine girisrnesi ve ie savasm baslamasi uzerine parude Lenin'in onderliginde parti iei birlik ve ie; disiplin saglamnca grup 1918 yazmda dagddl.'!

7. Lenin, So.;ineniya, c. XXII. s.321.

8. 1923 Arahgl·nda parti ici ~idde!li lanl~malar srrasinda Zinovyev 0 donemde Sol SD'I~r~c, ~in'in ve diger Sovnarkorn tiyelerinin tutuklanmasmm (merildigini, Sol kom~ntstlenn bu oncri uzerindc ciddiyetle durduklanm ve Lenin'in yerine Piyatakov'un getirilmesinin kararla~unldlglm iddia eui iPravaa, 16 Arahk 1929). Stalin de ayru iddla~a degindi (A:g.e., 15 Arahk 1923). Aralannda Radek'le Piyatakov'un bulundugu eski Sol komiin.'SlleTden bir grup bu iddiayi, ~aka yollu soylenmi§ bazi sozlcrden baska bir remeli ohnadtgrru belirten bir bildiri yayimlayarak ce ... apladilar (A.g.e., 3 Ocak 1924). 1937'de Buharin, Lenin'e karp, bu vesileyle, biiyiik bir komplo duzenlemi~ olmakla suclandi.

.. 9. Bassayfada yayirnlanan diger adlar arasuida Bubnov, Kosier, Kuybisev, Pokro ... - ski. Preobrajenski, Piyatakov, Saprono v , Uritski, Safaro v, Unslikt, Yaroslavskj'nin adlan vardr,

. 1.0: Kommllllis(i~ 20 Nisan 1918 tarihli birinci sayismm 13. sayfasmda yer alan biidiriye gore, Lenin, kflfil tezler bakkmda 0 srrada bilgi sabibi olmus, bunlan yaYlmlaya,agml vadetmis, fakat soziinii yerine getirmemisti. Bu grubun rnanifestosu Lenin'in Tum Eserleri'nee: yer almaktadu, Socineniya, c. XII, s.561·71; manifestonun i"erigi ikinci dille incelene,eklir.

11. Goriinu~te son derece ~iddetli alan bu tarusma doruk noktasma eri~tigi bir strada B~barin'in, Tiim Rusya Milli Ekonomi Konseyleri birinci kongresine pani merkez krnPllesi ba§ delegesi olarak kaulmasl ve Radek'in de nBrest-Litovsk Anla~maslmn Ekonomik Sonu<;-Ian" hakkmda biT tapoT diizenlemekle gorevlendirilmesi 0 d6nemdeki zibniyeli gostennek baklmmdan anlamhdlr (Trudi 1 Vserossiiskogo S"ezoo Sove/ov Narodllogo Kozyoislv(l (1918), s.7, 14-23). Boylesine bit esneklik, klsmen

Parti orgutunu tahkim etmenin de vakti gelmisti. Orgutlenme sistemi, parti cevrelerinde uzun zaman "demokratik merkeziyetcilik?'" diye tammlanrmsu. Bu terim, otoritenin sehirlerde, fabrikalarda ya da koylerdeki parti hucrelerinden baslayarak, yerel komitelerden ya da bolge komitelerinden

particle nitelikli k i~ilerin kit olusundan, ancak kismen de, parti iiyeleri kendi aralannda ne kadar tarustrlarsa tarnssinlar, parti drsinda, patti goriij:une uymalan geleneginin <;-ok kOklii olmasmdan ileri geliyordu. Bu vesileyle Riyazanov, hem "kendi kendisine muhalif kaldlgma" hem de "bir Eiertanz uyguladigina" isaret ederek Radek'le alay etti (A.g.e., s.34).

12. Lenin, S~illelliya, c. XVIII, s.73.

13. VKP (8) v Rezolyulsiytlk, (1941), c. I, 5.297.

14. Bu lerim (bkz. s.44) 1907'deki be~inci kongre karanyla pani tiiziigiinde yer aldl (A.g.e., c. I. s.108). 11k kez, 1934 tarihli parti tuziigilnde rastlanan (A.g.e., c. II, s.591) kesin tamml ~oyledir:

180 ANAYASAL YAPI

PARTlNtN OsTONLOaO 181

gecerek yukanya akip, sadece yuksek kongreye karsi sorumlu olan merkez komitesinde doruk noktasma ulasugi; disiplinin de aym kanallardan gecerek her patti orgaru, bir list organa bagh olacak sekilde bukez tavandan tabana ~a~t1d@ ikili bir sUreci ifade etmek icin kullamyordu, Devrimin zaferi, parurun yasa,l ~ir orgut haline gelmesi ve [lye sayisuun btiytik lH~tide artrnasiyla birlikte bu gorus, Sovyetler'in orgutlenmesine 0'k benzeyen bir ~maya gore gerceklesebilir hale geldi. Ylice kurulus olan parti kongresi, ilkesel ol~ --devrimi takip eden ilk yillarda gercekten uygulanmrsu bu- yilda bir kez toplarnyordu. Merkez komitesi, ki bashca ytirUtme orgamydi, 1917 tOz[lgiine gore, "her iki ayda bir, bir defadan az olmamak iize~" ~planlYo~u, Devrim partiye, orgutlenme agnu buttm Rusya'ya yaym,~ imkamm vennee ~e~i~ bir rnerkezi ve yerel organlar hiyerarsisi dogdu. Tum Rusya Kongresi de onun merkez komitesinin alnnda, her kurueu cu~huriyetin ya da bOl~enin (oblasl) kendi bolge konferansi ve bolge komitest vardi, Daha altta il konferansi ve komiteleri bulunuyor; soma ilce (ue~d) konf~ransl ve ko~iteleri He bueak konferanst ve komiteleri ivolost) geliyordu; mhayet .her birinin, fabrikalarda, koylerde, KIZlI Ordu'da, Sovyet kurumlannda, yam paru tiyesi iki lh; kisinin bir araya gelebildigi her yerde "buro'fan alan parti hucreleri vardi. En alt kademede bulunmalanna ragmen MereIer, parti ~arkIarmm hi9 de en onemsiz unsurlan degildiler. Bunlar hakkmda tam bir fikir edinmek, Sovyet sisteminin alt kadernesini olusurran yerel Sovyetler hakkmda fikir edinmekten daha zordur. Bircok bakundan h~c~eler, Carhk Rusyasi'nda partinin kendini hissettirmesini saglaml§ olan kU9uk yeralu gr~p~,nm sert gelenegini devam euiriyorlardi ve buum yapt, en azmdan devrimin ilk asamalannda, bu hUcrelerin sadakat ve etkinligine baghydr.>

Parti boyle bir btinyeye sahip oldugu ve devrim zaferini takip eden ilk aylar boyunca gti9 sartlar alunda bulundugu icin bir evrim gecirmesi kacuulmazdr. "Demokratik merkeziyetcilik" teriminin ahmda yatan cansmada -otoritenin gevreden (tabandan) merkeze dogru yayilmasi ile,

merkezin cevreye (tabana) uyguladrgi disiplin arasmdaki; demokrasi He islerlik arasmdaki causmada-« i§lcrligin aglr basan faktor olmasi hie zorunluluktu, Lenin dizginleri siki tuuugu surece bu iki kuvvet bagdasabildi ve birlikte yuruyebildi. "Tavandan" otorite ile "tabandan" otorite arasrnda hie zuhk yaratmaya yeltenenlere Lenin ofkeleniyordu." Fakat Lenin'in seckin ve kendinden emin ki~iliginin, yeni rejimin gecirrnek zorunda kalacagi kritik YIUar boyunca gittikce artan aguhgl, bu gli9U1 onderlik gelenegini mesru kildi ve buna ihtiyac duyulmasma sebep oldu. Bunda diger faktorlerin de roW vardi. Bu faktorlerin en onemlisi, Rus yonetirn geleneginin ve Rusya'nm sosyal yapisunn ezici aglrhglyd!, Hie kuskusuz Lenin, parti tabarunm ve dolayisryla proletaryamn parti ve ulke islerinde aktif bir rol oynarnasiru, esas itibariyle arzuluyordu ve pratikte bunun saglanmasr icin ugrasu; omrtlnun son yIilannda bircok kez yapug: gibi, Rus halkmm "geri kalmishgmdan", "kultiir eksikliginden" soz ettiginde, biraz da bu hayali gerceklestirmede ugrad!g! basansizhgi dti~iintiyordu. Tepeden inme yoneticiligin bunea kok saldigi bir gelenegi etkilernck icin, suphesiz, aradan bircok nesil gccmesi gerekirdi. Ostelik bu acidan bakildiginda, Rusya Komunist Partisi dar bir onder kadronun, tabanm gorusunu almaksizm buuln sorunlan tarusugi ve parti politikasi hakkmda karar verdigi diger ulkelerdeki siyasi panilerden saDJldlgl kadar Iarkh degildi,

Boylece Sovyet organlannda yonetimin tek e1de yogunlasmasina dogn; bu karst konulrnaz gidisin -birdz gee de olsa- parti organlannda da bas gostermesine sasmamak gerekiyordu. Resmen en yetkili organ olan parti kongresi, 1917'den 1924'e kadar yilda bir kez yapilmasma ragmen, 90k hantal olmaya basladi ve toplanulan, gercek bir etki yaratmasma elvermeyecek Kadar seyreklesti; kendi 96kU~tiyle birlikte, dcvlet kademesinde ona tekabUI

(a) tabendan lavana dek, partinm biitiin y6netim organlannda secim ifkesinm uygulanmasi:

(b) p~ni organlanmn her birinin kendi parti organlanna kalll periyodik sonimlu-

lugu; ,

(c) Kesi,n bir pani disiplini ve aZlIlhgm ~oiunluga tibi olmasr;

(d) ~anl ~s~ ?rganl~n ,tarafmdan alman biitiin katarlann, alt organlar ve biitiin pani uyelen l~m kesmhkle baglaYlcl olmaSl,

IS, Onuncu kongrede alman ooemli bir karar hilcre1erin i§levlerini belirtiyordu (VKP (B) v RezolJlllsiyak, c. I, s.370-71).

16, 1920'de Lenin, pani ~ah~masmm, Sovyetler sistemiyle nasrl gerceklejugin! anlamktan sonra §oyle devam ediyordu: "Yukardan' bakildtgmda, diktatorlugun pratikte gereeklestirilrnesi aeismdan, proleter devlet iktidannm genel mekanizmasi b3yledir, Bu mekanizmayi iyi bilen ve bunun, illegal ku~iik yeralu gruplanndan baslayarak yinni be~ yilhk bir donem boyunca nastl geli~tigini g3zlemlemi~ olan Rusyah bir Bolsevigin, 'tavan' ya da 'taban' He: yonericilerin diktatOrliigii ya da kitlelerin diktatorlugu ile ilgili biitiin konusmalan, insanm sol bacagmm ms, yoksa sag kolunun mu kendisine daha yararh oldugu konusunda yapilan bir tartrsrna kadar <;ocuk~a ve giiliin~ bir sa~mahk olarak gonnekten kendini alamayacaguu okurlar anlayacaklardir samyoruz" (SOI;ineniya. c. XXV, s.193), Birka~ ay sonra merkez komitesi, pani icinde, "acil 'tavan' ve 'taban' sorunu" hakklllda bir genelge yaylmladl: genelge, bu sorunun alevlenmesini klsmen, gen~ ve tecriibesiz iiyelerin saymndaki (inemli artl ia, kIsmen de, "panideki bazl sorumlu i~o;iler tarafmdan uygulanan yanh~ ve <;ogu zaman dayaRilmaz ~ahi'ma yontemlerine" yoruyordu (/zves/iya Cenlral'nogo Komiteta Rossiiskoy Kommunisti~eskoy Parrii (Bol'fevikov) No, 21, 4 Eyliil 1920, s,I-3),

182 ANA Y ASAL Y API

PARTlNlN OSTONLOdO 183

eden TUm Rusya Sovyetleri Kongresi de. aradan belirti bir sure gectikten sonra da olsa onemini yitirdi, Mart 1918'deki Brest-Litovsk anlasmasim onaylayan yedinci parti kongresi, hayati onem tasiyan siyasi bir mesele hakkmda oy coklugu ile karar alan son kongre oldu. Bunu takip eden birkac kongre onemli sorunlan gorusmeye ve ara sira siddetli fikir tarnsmalanna sahne olmaya devam eui, Ozellikle, 1923'teki on ikinci parti kongresiEkim Devrimi'nden bcri Lenin'in kaulmadigi ilk kongre- icin dogrudur bu. Fakat tarusmalar kongre cercevesi icinde ytirUtlildUgU zarnan bile. ashnda kararlar baska yerde almiyordu. Daha 1917 Ekirni'nde bile; iktidan zaptetmek gibi hayati bir karar, merkez komite tarafmdan almrmsu ve kongrenin otoritesi rnerkez komiteye gecmisti. Ama -Sovyet sisterni icindeki benzeri VTslK gibi- merkez komite de egemenligini devam ettirmeyi basaramadi ve bu egemenlik cok gecmeden, daha k~tik ve daha etkin organlar tarafmdan baltalandi. 1923'te Zinovycv, buyuk bir heyecanla, "partimizin merkezkornitesi, yirmi iki yrlhk gelenegi ve tarihi geregince, parti icindeki en yetkin yam kendi benliginde ozumleyen bir grup olusturmaktadir" dediginde, arnk tarihe kansmak uzere olan bir durumu belirtiyordUD.

Parti icinde merkeziyetcilik sorunu, ic savasin en siddetli doneminde, Mart 1919'da toplanan sekizinci parti kongresinde ilk kez ar;lkea ortaya ciku, 0 sirada merkeziyetcilik oldukca ilerlernisti, Osinski kongrede, tum pani cahsmasmin merkez komite cevresinde yogunlasmasmdan, "Lenin ve Sverdlov yoldaslar kendi aralarmda ya da Sovyetler sistemi icindek] herhangi bir faaJiyet da1mda gorevii yoldaslardan sadece bir reki ile konusarak karar aldrklan icin, merkez komitenin bile gercekte, kollektif bir organ olma niteligini yitirdiginden?" yaknuyordu, Bununla beraber ir; savas, bir kongre , karannda itiraf edildigi gibi partiyi "en kesin merkeziyetciligin ve en sen

disiplinin mutlak bir zorunluluk haline geldigi"19 bir dururna itiyordu; 0 zamana kadar parti aygrumn en yetkili yoneticisi olan Sverdlov'un kongre arifesinde olmesiyse buyuk bir talihsizlikti. Merkezi otoriteyi guclendirmek gerektigini kabul eden kongre, gorevini hakkryla yerine getirebilmesi icin, bir yandan uyelerinin sayrsim 19'a (8 yedek uye dahil) indirerek, Ole yandan on bes gunde bir toplanrnasnu sart kosarak, merkez komitesini takviye etti. Fakat aym zamanda, sozde rnerkez komitesinin uzanulan olarak tasarlanan,

ancak U~ dort yrl icinde merkez komitesinin turn islevlerini aralannda paylasip otoritenin dl$ goruntusu haric turnunu zapteden Ue yeni organ kurma yolunda belirleyici bir adun da atti.

Bu kuruluslardan ilki, adt ve niteligi bakimmdan, Ekim Devrirni arifesindeki kriz doneminde-yaranlrms olan siyasi buroyu haurlatan 00$ kisilik bir Politbilro'ydu. Gorevi, "ivedi meselelerde karar almak" ve merkez komitesinin on bes gunde bir yapugi toplanularda hesap vermekti. Fakat hie suphe yok ki, Politburo'nun seklen ivedi meselelerde karar almak yetkisiyle sirurlandmlrrus olmasr, upki Sovnarkorn'un yetkilerinin RSFSC anayasasmca srmrlandrnlmasr gibi gecerligini yitirdi; Politburo, devlet aygui aracihgryla uygulanan onemli siyasi kararlarin almdigi baslica kurulus haline geldi krsa zamanda. lkinci yeni kurulus, haftada Or; kez toplanacak ve "partinin orgutlenme cahsmasmm tarnarmm yonetecek" olan yine bes kisilik "Orgutlenme Burosu'' (Orgburo) idi, Ucuncusu de, gorevleri yeterince bclirulmemis bir "sorumlu sekreter" ile bes "teknik" yardimcidan meydana gelcn bir "merkez komitesi sekreterligi'tydi." Politburo, Orgbilro ve rnerkcz komite sekreterligi arasmda bir uyumsuzluk tehlikesi, iclerinden bazilanmn aym zamanda diger iki kurulustan birinin uyesi olmalanyla onlenmisu. ilk "sorumlu sekreter" olan Krestinski, Orgburo'nun da uyesiydi, Bir Politburo uyesi, Orgburo'nun da uyesi olabiliyordu; bu cifte gorevi yerine getirmck ie in Stalin secilrn isti, 1920'de yapilan bir sonraki kongrede, bir bclirleyici adrm daha auldi: Sekreterligi, hepsi de merkez komitesi tiyesi olan tie "surekli cahsan" ile takviye etmeye karar verildi. Aynca sekreterlik, "orgutle ya da uygularna ile ilgili gunluk islerin yonetimini" saglayacak; ancak, "orgutlenme cahsmasinin genel yonetirnine Orgburo bakacaku." Takviye edilrnis sckreterlik, Krestinski, Preobrajenski ve Serebriyakov'dan olusacaku.

Bu tccrubesiz sekreterligin karsilasacagr bashca guctuklerin, patti disipiini ile ilgil i sorun 1ar olacagi dO~UnUlmem isti genellikle. 1918'in yazmda "Sol komunizrn" hareketinin, ie savastan dolayi tavsamasr, parti icinde muha1efetin sana erdigi anlamma gelmiyordu. Rus Devrimi, butun devrimlerde karsrlasrlan ortak noktaya;devrimi yaprms olan partinin, iktidanru tahkim etme ve devlet aygium guclendirme goreviyle karsi karsrya kaldlgl noktaya erismisn; boyle bir anda da Sol'dan, eski devrim ilkeleri adma hareket eden bir muhalefetin gelmesi kacimlmaz ve kalrciydr, Mart 1919'da, if savasm

17. Dvenadtsatyi S"ezd Rossiislwy KOmlnUJIislifesfwy Partli (Bol'sevikov] (1923). s.207.

18. Vos'moi Sffezd RKP (8) (1933), s.165-6.

19. VKP (B) v Rezolyu/Siyak (1941), c. I. s.305.

20. A,g.e., c. I., s .304. 0 zarnana kadar sekreterlik Sverdlov tarafmdan denetlenen bicimsel bir organdi sadece (Lenin. SOfineniya, c. XXIV, s.l21·8).

21. VKP (8) v Rezolyutsiyak (1941). c. I, s.344.

184 ANAYASAL YAPI

PARTINtN OSTONLOaO 185

en siddetli doneminde yaprlan sekizinci parti kongresinde bit "askeri muhalefet", Trocki'nin, bir kisnu eski Carhk ordusunda yeti~mi~ profesyonel subaylardan yararlanarak zorunlu askerlige dayanan yeni bit rnilli ordu kurma politikasma karst basansiz bir mucadeleye giri~ti. Mart 1920'de, dokuzuncu kongrede, parlin in "demokratik merkeziyetcilik" sloganuu kullanan bir grup, sanayinin bir tek kisi tarafmdan yonetilmesine karsr 9Ikt1 ve Tomski'nin sahsmda sendikalarm destegini sagladr; bu, yeni bir muhalefet hareketinin baslangic noktasi olacaku. 1920'nin yazmda artan bu rnuhalefet, 1921'in ilkbaharmdaki parti kongresine merkez komite tarafmdan sunulan bir raporda anlauldi. Bu rnuhalefet bazen aym parti 6rgtilti icinde bir 9au~maya bnrnnuyor, bazen ilce 6rgUtlerinin bir il komitesine kafa tntmasr, bazen bazi il kongreJerinde "isci' kesiminin hosnutsuzlugu seklinde beliriyor, bazen de iKi ve koylu orgutleri arasmda bir causmaya donnsuyordu, Htiktim suren kansikhga birkac sebep bulunmustu: savasm, i9 savasm, ekonornik duzensizligin, soguk ve achgm "cahsan kitlelerde yaratugi muthis bitkinlik"; "samimi, sadik fakat siyasi bakirndan tecrubesiz iKi ve koylulerin' ve diger partilerden eski tiyelerin partiye ahnrnasi." Bu meseleyi arasurmak icin yazm sonuna dogru icinde bir onceki kongrenin muhalif uyeleri lgnatov ve Sapronov'un da bulundugu bir komisyon atandi; bu komisyonun hazuladigr onerge, EylUl 1920'de Ttim Rusya parti konferansmda kabul edildi. Bu onerge, genet olarak tabanla merkezi otorite arasmdaki iliskinin dtizehilmesinden, parti hayanrun yeni bir canhhga, enerjiye kavusturulmasr gerektiginden soz ediyordu. Fakat en somut oneri, "merkez kornite He yan yana cahsacak bir denetleme kornisyonu" kurulmasr onerisiydi: bu komisyon, "her turlu sikayeti dinleyip inceleyecek", gerekirse, bu sikayetlen merkez komite He tarusacak ve cevaplandrracaku, Bir sonraki patti kongresi toplanmcaya kadar, ana denetleme komisyonu Cerjinski, Muranov, Preobrajenski ve partinm en bilytik yerel orgutlerince atanmrs dOn ilyeden olusacaku. Bundan soma su ilke saptanmisn: "genellikle, merkez komitesi uyeleri denetleme komisyonuna ilye secilemezler'P. 11 parti komitelerine de buna benzer komisyonlar eklenecekti. Aynca, "Kremlini denetlerne komisyonu" adiyla ozel bir komisyon kurulduo Bu komisyon parti icinde sikayetlere sebep olan "Kremlin imtiyazlan" konusunda sorusturrna acacak ve "tarnamen ortadan kaldmlmasr irnkansizsa

da bu imtiyazlan her partili yoldasm anlayisla karsrlayacagi snurlar icine cekmeye'?' cahsacaku. Merkez denetleme komisyonu, btitiln patti tiy~lerine bir genelge gondererek ise basladi: genelgede, "patti uyeleri tarafmdan par. tiye karsr islenrnis hatalarin, sudanan uyelerin durumu '.Ie gorevi ne olursa olsun, hit; t;ekinmeksizi"."2j komisyona bildirilmesi isteniyordu.

Bu tedbirler, artan huzursuzlugu hicbir seki Ide yausurmadi, 1920 sonbahannda, i9 savas fiilen sona erdigi siralarda devrimden bu yana parti icinde orgiltlenen en buyuk rnuhalefet grubu "i~9i muhalefeti" adry la ortaya cikn. "isci rnuhalefeti", gtietinti programmdan ve onderlerinden ziyade, taraftarIanrun sayica 90k olusundan ahyordu. Onderleri arasmda tanmmis olanlar sadece Sliyapnikov He Kollontay'di. Eski bir metal iscisi ve ilk Sovyet Htiktimeti'nde ~ah§ma Halk Komiseri olan Sliyapnikov, "isci" haklarrm savunmakla tin yaprrusu. Kollontay'in itiban ise, devrirnin ilk gtinlerindeki kadar btiyilk degildi aruk, "t§~i muhalefeti"nin prograrm, esas itibariyle, ekonomik ve siyasi denetimlerde artan merkeziyetcilikten, makinalasmanm artan etkinligi ve insafsizhgmdan duyulan hosnutsuzlugun karman corman dile getirilmesiydi. Sanayi ve uretirn uzerindeki denetimin devletten send ikalara aktanlmasuu oneriyor, boylece muphern bit sekilde partinin bazr sektorlerinde yaygm hale gelrnis "i~9i denetimi" taleplerinin ve sendikalist akumn sozctiltigtinti yapiyordu; partide aydmlann egemenliginc karst crkiyor, i§9i olmayanlarm partiden ayrklanmasi 9agnsmda bulunuyor, btittin parti kademelerinde serbest secirnlerin ve parti icinde ozgllr tarusmalarm yaprlrnasiru, rnuhalif goruslerin yayrlmasi icin kolayhklar saglanmasmi talep ediyordu. Bu elestiriler ve oneriler, 1920-21 kl~l boyunea basmda ve baska yerlerde genis olcude yayirnlandiktan soma, Kollontay'm JSt;i Muhalefeti adh kitapcigmda aciklandi ve Mart 1921'deki onuneu parti kongresinde parti tiyelerine daglulQi.26

22. lzvestiya Central'nogo Komiteta Rossiiskoy KommunistifeskUY Partii (Bol';ellikov) No. 29, 7 Man 192t, s.4-6; Rabocaya Oppozitsiya: Materiali i Dokumenti (1926), s.21-2'de yeniden yaYlmlanmlihr.

23. VKP (8) Rezolyutsiyak (1941), c. I, 3.351-3.

24. [zvestiya Central'nogo K omiteta Rossiiskoy Kommunistifeskoy Partii (Bol'ievikovj No. 26. 20 Arahk 1920, s.2.

25. A.g.e., No. 25. II KaSlm 1920, s.I. . . .

26. Bugiin saglanmasl kolay olmayan bu kitapcik, Rabo~aya Oppoz~fslya: '!'f~:er.~. li i Dokumenti (1926),da ve Platforma ~Iyaprzjlwva i Medvedeva (1927)da genii ol~ude ozeilenmisiir. Aynca bkz. Lenin, Socineniya, c. XXVI, s.6!24; c: XX':'I~, s.~9~-6. Ingilizce bir ~evirisi de rnevcuuur: The ~ o:r~rs' Opp~silio" m RUSSUl (ta'?:hl belirsiz). R.Michels'in, parti i~i anla~mazhklar1a liglh olarak, Ilk olarak 1910'dan once kalerne ahnnus genel inceiemesi, "ii~i muhalefeti" icin de gecerlidir: "~ogunlugun. s~ogam 'merkeziyetcilik', azmhgmki de '(jzerklik'tir; azmhklar, ama~lan~a ulasmak I~.m bazen ozgiirWk miicadelesi bi~imini alan haua despotlarm despotluguna kal1l. m~cadele eden ozgurluk kahramanlanrnn terminolojisini kullanan bir mucadele verdiler (Zur Sozlologie des Parteiwesens (2. basim, 1925), s.228).

186 ANA Y ASAL Y API

PARTlNlN OSTONLOGO 187

i~i muhalefetinin gorusleri, 1920-1921 kl~l boyunca sendikalarm rolu ile iJgili parti ici tarusrnalarda, bu muhalefeti bashca akimlardan bin haline getiriyordu. "i~qi muhalefeti" sendikalann ba~lmslzh~ml ve onlarm ekonomik sistem icindeki US1UnlUgUnii talep ederken, Trocki Brest-Litovsk'tan beri ilk kez Lenin'e acikca eephe alarak sendikalann devlete tabi olmasiru savunuyordu. 1921'in Oeak ayi boyunea Pravda her gun, bashca parti yoneticilerinin, birbirleriyle laban tabana Zit gorusleri destekledikleri polemik yazrlan yayimladr, Parti, daha aynnnlr bir gO(ti~ alrsverisi saglayaeak bir forum yaratrnak amaciyla iki sayilik ozel bir Tarusma Bulteni yayimladi. Lenin telaslandi, Parti Krisi bashkh bit brosurde, partiyi sarsan "humma"dan SOz cui ve "parti orgtitil tamamen iyilesebilecek ve hastahgm nuksetrnesini onleyebilecek mi, yoksa hastahk uzayacak ve tehlikeli bir hal mi alaeak?" diye sordu. Trocki'yi, "yanks bir platCormdan fraksiyon yaratmak"la sucluyor ve "i~i muhalefeti"ne scslenerek, partide 0 zamana Kadar kabul edilrnis bir kurah, belli bir sart koyarak ilan ediyordu. Bu sart, sonradan ayru kurah iptal etmek icin kullamldi:

$tiphesiz, (ozelliklc bir kongreden once), kcndimiz i farkh gruplara bolmck hos gdrulebilir (oy toplamaya cahsmak da oyle), Ancak bu, komunizrnin srrurlart icinde yaprlmahdir (sendikalizrnin degil) ve gulunc oJmaksizm yapmak gerekir bunu.

27. Lenin, S09ineniya, c. XXVI. s.87-94.

aldlgl ve 1918 yaztndan beri ilk kez siyasi ayaklanmamn bas gosterdigi bir sirada yaprldi. Kongre durumun vahim oldugunu biliyordu. Sen_dikalar konusunda uzayip giden tarnsrnayi sonuclandirmakla kalmadi sadece: kongrenin son una dogru NEP aciklandi ve uzerinde enine boy una durulmadi. Parti icinde birligin kacmilmaz bir zorunluluk oldugu kongrenin ve Lenin tarafmdan yapilan btuun konusmalann ana temasiydr. Lenin kisa ayl~ konusmasmda bu temayi dramatik bir tarzda ortaya koydu:

Yoldaslar, olaganustu bir yil gecirdik, parti ici tarusrnal ar a ve rnucadelelere harcadik vaktirnizj. Bizim i~in bir lukstu bu. Butun kapitalist dunyarun en gtir;lU, en kudretli dusmanlanyla kusaulrrus bir parti icin, omuzlannda inamlmayacak Kadar aglr bir yuk tasiyan bir parti ir;ifl bu !ilks gercekten sasrrucidir. Bugun bu konuda ne dti§tindiigtintizll bilrniyorurn. Sizce bu luks, maddi ve manevi kaynaklanmrzla bagdasmakta rmdrr?

Ve sonra ahsrlrnadik bir lursla, muhalefet konusuna degindi:

"I~~i muhaleferi'lnin rum konusmalannda bol bol' bulunan ... konusrna 6zgiirliigiine, clestiri 6zgiirlOgUne iliskin bu sozler. gercek hicbir anlarm 01- mayan, aym laflan tekrarlayan butun bu konusrnalanmn onda dokuzunu olusturuyor, Yoldaslar, sadece kelimelerden degi], kelimelerin iceriginden de soz ctmek gerekir, "Ele~tiri ozgUrlilgii" gibi laflara kanacak degiliz. Parnde hastailk belirtileri basladi dendiginde, bu reshisin ii~ kat dikkate deger oldugunu beliruik: suphesiz, hastahk rnevcuttur. Bize yardim edin de iyilestirelim. Nasil iyilestirebilecegimizi soyleyin, Y aktimizi tarusmalara harcadik hep; simdiyse soylernern gerekiyor ki, "silahlarla tarusmak", muhalefetin tezlerini kullanarak tarusmaktan daha iyidir. Yoldaslar, muhalefete hie ihtiyacirmz yok, simdi bunun zamaru degil! Hangi yandan olursa olsun, muhaiefetle degil, silahla tedavi edecegiz.211

Lenin belirsiz bir terminoloji kullamyordu, Metinden Lenin'in sadece muhalefetlcrinde ayak direyenlcrin vc manuksal olarak kcndilerini barikaun Ole yaninda goreceklerin partiden aulmalanm istedigi izlenimi doguyordu. Bununla beraber Lenin, parti satlannda elestiri ozgi.irltiguntin, kolayca "hastahk" haline geJen bir "luks" oldugunu ve parti saflan dismda, gorus aynhklanm halletmenin tek etkili yolunun silah oldugunu haurlatrnak ve anlatmak istiyordu. Belki de Lenin'in vardtgl bu sonuelar, onuncu kongrede agrrhgrm hissettiren kriz ve silahli ayaklanma sartlan icinde dogruydu, Bu gorusler parti 5gretisindcn kaynaklaruyordu ve Lenin bunlann parti gelenegine percinlenmesini sagladi,

Kongre parti birli~i ve disiplini ile ilgili iki Karan kabul etti.

"Partimizde sendikalist vc anarsist sapma?" usume kararda, "i~i muhalefe-

28. A.g.e., c. XXVI. s.200, 227.

29. Goriinti~e bakihrsa, bu tinlti soz ("saprna" kelirnesi) parti sozltigtinde ilk kez bu-

Parti icindeki cekismelerin dusmanlar tarafmdan istismar edilmcsinc karsi bildik bir uyanda bulunarak bitiriyordu sozlerini:

hilaf Devletleri'nin kapitalistleri yeni bir istilaya kalkisrnak, SosyalDevrimciler de komplolar kurmak ve isyan crkarrnak icin partimizdeki hastahktan suphesiz yararlanmaya bakacaklardir. Onlardan korkmuyoruz, ~[jnkii hastahgr teshis etmekten dchsetc kaprlmaksizm, bunun herbirimizin gtitevimize daha siki bit disiplinle sanlmarmzi, cok sogukkanh ve kararh olrnamill gerektirdigini bilerek tek bir insan gibi dikilecegiz onlann kaqlsma.27

8 'Mart 1921'de uzun zamandan beri beklenen parti kongrcsi toplantrsindan once patlak veren Kronstadt isyam -ki devrimden beri, rejime karsr yonelrnis en ciddi iC tehlikeydi- Lenin'in kaygrlanru hakh cikardr ve parti saflanru srklastirmak icin yapilan ca~nlarm onemini gosterdi,

1921 Maranda yapdan onuncu parti kongresi, partinin ve eumhuriyetin tarihinde beJirleyici bir rol oynadi, Kongre, iq savasm zaferinden dogan kolay umullann kmldlgl, ekonornik krizin yiyeeek maddcleri kitligt bicimini

188 ANAYASAL YAPI

PART1N1N OsTONLOCiO 189

ti"nin goruslerini yayrnanm "Rusya KomUnist Partisi uyeligiyle bagdasrnadrgr" belirtiliyor ve biraz tutarsiz bir sekilde soyle deniyordu: "parti iiyeleri bunm sorunlar hakkinda en ayrmtih goruslerini ozel yayimlarda, derleme dergilerinde vs, diJe getirebilirler">, Kongre ayn, kisa bir kararda, merkez komitesine tekrar secilmis olan i~~i muhalefetine mens up iiyelerin istifalanm kabul etmiyor ve onlann "parti disiplinine uymaya" ~agl· nyordu." "Parti birligi ustnne" diger onernli karar, parti icinde tarusilan butun meselelerin "su ya da bu platforma bagh gruplar tarafmdan degil, butun parti uyeleri tarafmdan gorusulmesi" ilzerinde israr ediyordu. Merkez komitesine "her tur fraksiyonculuga son vermesi'v- talimau verilmisti:

Kongre, ~u ya da bu platforma bagh istisnasiz butun gruplann tam amen dagiulmasuu emreder ve butun orgutleri hicbir fraksiyon faaliyetine kesinlikle goz yummarnalan konusunda uyanr. Kongrenin bu kararmm uygulanmamasi, kayitsiz sartsiz ve derhal partiden anlmayi gerekrirecektir,

Son olarak kongre, "7. madde' diye tin saIacak gizli bir rnadde ekliyordu:

Parti icinde ve Sovyerler'in buuin yah~malarmda tam bir disiplini gercekIestirrnek ve her tUrIil fraksiyonculuga son verilerek mumkun en genis birlige ulasrnak amaciyla, kongre, disipline uyulmadigr, fraksiyonculugun canlandlnldlgl veya fraksiyonculuga goz yumuldugu butun durumlarda, partiden atmak dahil tum disiplin tedbirlerinin uygulanmasi ya da bu fiilleri isleyenler merkez komitesi uyeleri oldugu takdirde, bunlann yedek statusune gecirilmesi, son tedbir olarak, partiden anlmalan icin, -merkez komitesi tam yetkili krhnmistrr. Merkez kornitesi uyeleri ile yedek uyelere ya da denetleme ko-: misyonu uyelerine bu kadar aglr bit tedbirin uygulanmasi, merkez komitesinin butun uyelerinin kanlacagi ve denetleme komisyonu uyelerinin de yagnlacagi bir merkez komitesi toplannsi yaprlmasi §artma baghdir. Parti sorumlu yonericilerinin kauldrg: boyle bit toplantida £ogunlugun Uyte ikisi, bit merkez komitesi uyesinin yedege almmasma ya da partiden atilmasma karar verdigi takdirde bu tedbir derhal uygulanacakur.P

Metinde dolayh bit anlauma basvurulmasi, acelecilikten kacmrna, karann son paragrafmm gizli unulmasi", kongrenin bu kadar "tehdidkar' bir tedbiri kabule yanasmak istemeyisinin deJiJiydi. Bu tereddudun hakhhgr ortaya ciku, Bu karar, her ne kadar fiili tisttinliigiin kongredcn merkez komitesine gecisinm manttki bit somicuysa da, partinin gelccegi baktmmdan btiytik bit onem tasryordu.

Onuncu parti kongresi parti aygttmm egernenliginin gelismesinde bir donum noktasi oldu, Parti disiplini anlayrsma gore, parti uyelerinin, ozellikle merkez kornitesi uyelerinin bir kez alrnrrns olan parli kararlanna tamamen uymalan gerekiyordu. Uymayanlar ise en aglT sekilde cezalandtnlarak partiden atdabileceklerdi. Karar almmcaya kadar, 1919'daki tuzuk uyannca", herkes kendi goruslerini yaymakta tarnarnen serbestti. Hatta Ocak 1921'e kadar Lenin, "komunizmin simrlan icinde kalmak sarnyla" parti uyelerine grup kurmak ve kendi goruslerine taraftar kazanmak hakkuu tanirmsu. lki ay sonra, siyasi ve ekonomik krizin onuncu kongre Uzerine ~ijken kara bulutlan bu hakkm geri almrnasma sebep oldu. Bundan boyle parti icinde bireylerin ya da gruplarm elestirileri hosgoruyle karsilanacak, fakat muhalefct orgutlenerneyeceku: Buna kalkl$tlgl takdirde "fraksiyonculuk" sucu islenrnis olacaku. Merkez komiteyi olusturan uyelerin secimi bile en sonunda sirf yuksek kongrenin yetkisine baglt 01· maktan cikrrusu; cunku, uyelerinin ucte ikisi, dikkafali uyeleri merkez komiteden atrna imkanma kavusmustu aruk, 1921 Marn'ndaki onuncu parti kongresinin krizli atmosferinde bizzat Lenin tarafmdan onaylamp desteklenen biitiin bu tedbirler, parti ijnderlerinden meydana gelen patti ici grubun disipline yonelik gucunu son derece arturacaku.

Partinin icinde bulundugukritik durumdan dogan bu tedbirler, i~ savasm

rada kullamhyordu. Lenin bunu kongrede ~oyle aciklads: "Bir sapma (uklon) tam am en orgiitlenmif bir hareket degildir. Bir sapma, duzeltilebilecek bir §eydir. Biraz sapkmhk gosterenler ya da sapmaya baslayanlar vardir, fakat bunlan yola getirmek henuz mumkiindilr. Bence bu, Rusca 'uklon' kelimesi ile ifade edilebilir," (Lenin, S~ineniya,

c. XXVI, s.267).

30. VKP (8) v Rezolyulsiyak (1941), c. 1,5.366-8.

31. A.g .e., c. I, s.368.

32. "Fraksiyonculuk" kelimesi, parti s6zliigune, sonraki yrllarda girdi, Bu kelime kararda, "ozel platformlari olan \Ie belli bir anda biT birlik olu¥tunnak ve kendi grup disiplinlerini kmmak isteyen gruplann onaya «lkmasl" olarak tammlanmlitlT, Buradan anla§lldltlna gore, "gruplann" kendileri detil, fraksiyonlar gayn meiruydu,

33. A,g.e., c. I, 5.364-6. Karann kongreye bizzat Lenin tarafmdan sunulmu§ fekli, Lenin'in Tiim Eserlerlnde yer almakladlr: SOfineniya, c, XXVI, s.259-61. Kongre, karar

uzerinde sadece bazr ufak degi~iklikler yapu: "7. madde" tahminen bizzat Lenin tarafmdan kaleme ahnrms §ekliyle kabul edildi,

34. Ocak 1924'teki parti kongresi, Lenin'in olumunden birkac gun once, Stalin'in onerisi uzerine, merkez komitenin gizli paragrafi yayimlamasim iSIOOi (VKP (8) v RezolyutsiY(Jk (1941), c. I, 5.545).

35. Bununla ilgili madde ~oyleydi: "Parti merkez organlannm kararlarunn derhal ve aynen uygu)anmasl gerekir. Karar almmcaya kadar, parti hayau ile ilgili biiliin meseleleri pani icinde rarusrnek taniamen serbestair". Pani ust organlannda ahnacak kararla nn yerin e geti rilmeme s i halin de uy g ulanacak cezalar g i d ere k Ii\ITla f an bi f .11ft! Y J II tuzukte belinilmisu: "parti icinde kmama, topluluk icinde kmama, panideki ya da Sovyetler'deki sorumlu fllaliyellerinden geciei olarak uzaklasurrna, partideki ya da Sovyeller' dek i biitii n fa ali yellerinden ge<;ici olarak uza kla§11 nna, paniden al11m a, hakk mda idari ve adli makamlarca soru~tunna a<;umak iizere partiden atllma." 0 donernde, muha!iOerin gorii§lerinden vazge<;rnelerini ya da hatalanm itiraf etmclerini i5lemek hi«bir § ekilde soz k on 11 S u degildi. Onlarda n isten ilen tek §ey, parti kararlanna u ymalanyd I.

190 ANAYASAL YAPI

PARTINlNOSTONLOC;O 191

sona ermesinin yarattlgl bircok umudu karartu ve partinin orgutlenmesiyle ilgili uzun bir karann girls bolumundeki sozleri biraz hayali ktldr, Karar, "askerilestirme'den, "asm bir merkeziyetci orgutlenmeden, i~ savas boyunca mecburiyett.en dolayi parti islerine hakim olan "savas emirleri sistemi"nden soz; ediyor ve "kitlelerin cok d~lik ktiltUr duzeyi uzerine bina edilm i~ son derece rnerkeziyctci bir 6rgli tun", "savas komunizminin celiskileri"nden biri oldugunu kabul ediyordu. t~ savas sona erdigi icin, onuncu kongre, bu anormal tedbirlere ihtiyac kalmadigr dusuncesiyle parti icinde "isci dernokrasisi" lehinde bir karan onayladr. Bu karara gore parti cahsanlan da fabrika ve tarlalarda yerlerini almahydi: partinin ozel ve genel sorunlannm yerel parti orgutleri tarafmdan tarusilmasr tesvik edilrneliydi; ve "parti tabammn kendi yonetici organlarmm cahsmalanni dairna denetlernesini, yonetici kadrolar ile parti arasmda pratikte devamli bir karsihkli etkilesimin yaraulmasuu ve aym zamanda cesitli dtizeylerdeki parti kornitelerinin sadece ust orgutlere kar~f degil, alt.orgutlere karsi da kesin sorumluIugunun artmasun"> gerceklestirrnek icin her ~ey yapilmahydi,

Bununla beraber, bu ozlernler orgut icinde ve parti merkcz organlan liyeliginde yaprlan degisikliklere pek az yansiyordu, Kongre, EylUl konferansmda alman denetlerne komisyonlan kurulmasma dair karan onayladi ve parti rnerkez organlan sayrsmm arunlmasmdan taban kitlenin pek hoslanrnadigi acikca belli oldugu halde'", bu komisyonlann yetkilerini ve gorevlerini saptamaya kalkisu." Mcvcut merkez organlannda kti~lik fakat onemli degisiklikler yaprldi. 19l9'daki sekizinci kongrede alman karar geregince merkez komitesinin on bes gunde bir yapmasi gereken toplanular yaprlmaz 01du.39 Onuncu kongre merkez komitesinin sadece iki ayda bir toplanmasma kararverdi. Boylece merkez komitesi uye sayisuu 25'e cikarmak kolaylasiyordu. Komite toplanulanna kanlmalanna izin verilen takat oy hakki olmayan "yedek" uyelerin sayisi belirtilmernisti. 15 yedek uye seyildi.40 Bu degisiklikler hicbir yeni gelismeyi ifade etmiyordu; merkez

komitenin zamanla partinin bashca etkin orgam olrnaktan cikrp buyuk bir "pard sefleri kurulu' haline gelmesi yolunda aulrnis adimlardr bunlar. Hem Politburo hem de Orgburo uye sayisirun onuncu kongre tarafmdan dort "yedek" uye ile birlikte yediye cikanlmasi belki de daha anlarnhydi. Sekreterlik bunyesinde bir degl siklik yapilrnadr; fakat rnuhalefetin hakkmdan gelerneyen ve sendikalarla iJgiJi tarusmada Trocki'yi destekleyen, on iki aynn doldurmus li~ sekreterin gorevine son verildi. Krestinski, Preobrajenski ve Serebriyakov, sadece sekreterlikten uzaklasunlmakla kalmadrlar, Iakat merkez komitesinc bile tekrar secilernediler: Gozden dusmenin bir isaretiydi bu. O~ yeni sekreter; Molotov, Yaroslavski ve Mihailov idi. Bu ti~ti, buyuk bir oy farkiyla (Zinovyev ve Karnenev gibi eski parti onderlcrinin aldiklan oydan cok daha fazlasuu alarak") ilk kez rnerkez kornitesi uyeliklerine de secildiler. Bu atamalann ardmda ne gibi bir rekabetin ve inee hesabm bulundugu konusunda olsa olsa varsayunlar yurutulcbilir. Sekreterlikten uzaklastmlan li~ liyenin, Stalin'e dusman kesilecekleri ve li~ yeni tiyeden ikisinin de onun sadik taraftan olacaklan suphesiz belirtilmeye deger. Partideki en onemli atamalarda Stalin'nin parmagr bulundugu ilk kcz belli bir gerceklik payiyla saptanabilir, Bununla berabcr, Riyazanov'un bizzat kongredeki bazi ilgi cckici sozleri, bu Wr sorunlara parti icinde gcnellikle pck dikkat edilmcdigini ortaya koymaktadir. Riyazanov, halis bir teorisycn olan "sevgili yoldasuruz" Buharin'in, parti orgutu ile ilgili raporu hazirlarnakla gorevlendirilmesindcn yakinarak, "rnerkez kornitesinde orgutlenme sorununda uzman kisilerin bulunmadrgi ve Svcrdlov'dan bosalan yerin halfi doldurulmarms 0ldugu"42 sonucunu cikaruyordu, Bu arada parti mekanizmast icinde sekreterligm oneminin artrnasr, personel sayismdaki surekli arusta yansiyordu. Sekreterlik Mayis 1919'da otuz kisi ile faaliyete gecmisti, Do-

36. VKP (B) ~ Retolyutsiyak: (1941), c. I, $.351-8, 360-1.

37. Kongre'de parti yonetiminin sozcii1iigiinii yapanJann soylediklerinden bu t;lkmaktadlr (Oesyalyi S"ezd Rossislwy Kommunistiqeskoy Partii (1921), s.21, 42).

38. A.g.e .. c. I, s.368·9. Denetleme komisyonlaruun dogrudan dogruya denerleyecegi haialar kararda ~oyle tamrnlanmtsu: "burokrarizm, kariyerizm, patti iiyelerinin parti ve Sovyet iiyeligi sifatuu kociiye kullanmalan, pani it;inde yolda~llk ili~kiJerinin mlal edilmesi, pani ya da cek cek iiyeler hakkmda aslislZ soylemiler yaymak, parti ya da iiyeleri kii<;iik dii~iiriicii, pani birligini, owrilesini zedeleyici imalarda bulunmak".

39. VKP (8) v Rew/yulsiyak (1941), cJ, s.304.

40. A.g.e., c. I., s.363; Oesyalyi S"ezd Rossistoy Kommuilislifesiwy Parlii (1921). 5.303. AgUS!05 19J1'de aitmc! parti kongre~ine 5e~iIen merkez komile yirmi

bir iiyeden ve sekiz yedek uyeden ibaretti (silahh ayaklanmaya karar verildigi iinlii 10 Ekim toplannsma biri yedek iiye olmak uzere sadece on iki iiye kaulrmsu), Man 19l5'deki yedinci kongrede iiye sayrst 15'e indirildi. Yedek iiye saYISt 8'di. Sonradan iiye sayisi dunnadan anunldr ve 1923'teki onikinci kongre karan geregince 40 iiye ve 15-20 yedek iiye olarak donduruldu (VKP (B) v Rezotyuisiyak: (194[), s.501). Sonralan daha da arumldi.

41. Secilenlerin listesi aldiklan oy saytsma gore ~oyJeydi: Lenin 419, Radek 415, Tornski 412, Kalinin 410, Rudzntak 461, Stalin 458, Rikov 458, Kornarov 451, Molotov 453, Trot;ki 452, Mihailov 449, Buharin 441, Yaroslavski 444, Cerjinski 438, Orjonikidze 438, Petrovski 436. Rakovski 430. Zinovyev 423, Frunze 401, Kamenev 406. Voro~ilov 383, Kutuzov 380, Sliyapnikov 354, Tuntal 351. Anem 283. Tomski ve Rudzutak'm On strada gelmclerinin sebebi sendika sorununun kongrede agtr bas· maslyla at;,klamyordu (Oesyo./yi S"ezd Rossiislwy KommUllisli~eskoy Parlii (1921), s. 221).

42. A.g.e., 5.161.

PARTtNlN OSTONL060 193

192 ANAYASAL YAPI

Arahk 1919'daki parti kongresinde Lenin bu temayi isledi. "Yudenic Petrograd'dan birkac verst uzakta, Denikin de Orel'in kuzeyindeyken partiye kaulan binlerce, onbinlerce" yeni i.iyeyi selamladiktan soma sozlerine ~5yle devam etti:

Arnk partimiz ooyJesjne yayihp geni~Jcdigine gore, kaptlannuzr kapatmarruz, son derece ihtiyath olmamrz gerekmektedir. Partimizin basanya ,ula~lIgl ~u sirada, yeni iiyelere ihtiyactrruz yok derneliyiz. Cok iyi bilrnekteyiz ki, r;oki.i~ icinde olan kapitalist bir toplumda bir Ylgm zararh unsur partimize rnusallat olacaknr.t"

kuzuncu parti kongresinde, Mart 1920'de, 150 gorevli vardi, bu rakam bir ytl soma yapilan onuncu kongrenin arifesinde muhanz ve kurye olarak kullamlan 140 kisilik bir askeri birlik haric, 602'ye yukselmisti."

Onuncu kongre tarafindan parti saflannda ilk kez sistemli bir tarzda girisilen "tasfiye hareketi"44, sekreterligin yeniden i:'lrglitlenmesi ve takviyesine oranla hie de daha az onemli degildi. Tasfiye fikri, Lenin'in parti anlayrsmda zimnen mevcuttu: Lenin, daha 1903'leki kongrede "Bir gevezeye parti tiyesi olma hakkiru ve imkamm verrnektense, on iscinin pani iiyesiyiz deme hakkmdan yoksun kalrnasr daha iyidir"45 demisti, Nitelik, nicelikten once geliyordu; parti her seyden once, satligrru korurnahydr, Uzun sure partinin gelismesi son derece yavas oldu 1905 devrimi arifesinde partinin Bolsevik kanadi topu topu 8400 iiyeden ibareui. 1917 S ubat Devrimi arifesindeyse uye sayisi 23.600'dii. Bir yrl soma iki devrimin ardmdan, 1I5,(XlO'e yukseldi; daha sonra surekli anarak 1919 basmda 313.000te, Ocak 1920tde 431.000'e ve Ocak 1921'dc 585.000'e ulasn." Fakat bu guclenmenin yaraurgi coskunlugu, bunun sebep olacagi tehlikeleri acikca helinmek suretiyle dizginlemek parti gelenegine uygundu.

Mart 1919'da, sekizinci kongrede ilk kez tehlike isareti verildi. Merkez komitesi uyesi Nogin, "parti cahsanlanndan bircogunun sarhosluguna, sefahat alemlerine daldiklanna, hirsrzhk yapuklanna, sorumsuzca davrandrklanna dair tliyler urpertici olaylardan?" soz etti; kongre karan ise bu durumu, daha az renkli fakat tumturak:h bir dille bel irtiyordu:

Yeterince kom .inist olmayan, ya da tamamen asalak unsurlar partiye dolusuyorlar. Rusya Komilnist Partisi iktidarda oldugu icin, en iyi unsurlan oldugu kadar kariyerist unsurlan da ister istemez kendine r;ekmektedir ...

Sovyetler'de ve parti orgutlerinde ciddi bir tasfiye gerekmektedir."

1920'de i(,: savasm tekrar baslarnasr, karann uygulanmasmm bir kez daha ertelenmesine sebep oldu ve aneak Mart 1921 'de, parti onuncu kongresinde tasfiye hareketine karar verildi. 0 zaman bile, kararda ihtiyath birdil kullamlrms olmasr, tabandan yukselen itirazlan yausurmak isteginin karuudu:

Parti politikasj dumenini, parti uyelerini i§~iler arasmdan secmeye dogru. her parti uyesinin durumunun, hem kendisine veri len gorevi nasil yerine getirdigini, hem de Rusya Komlinist Partisi liye~i olup olamayacagrm goz o~iinde tutarak dikkatle incelenmesine ve kornunist olmayan unsurlann partiden anlrnasma dogru kirmak, bliyiik bir zorunluluk haline gelmi~tir.SO

Davraruslan da, inanclan da dikkatle inceleyerek yapilmahydi bu: Bizzat lenin bu konudaki gorusunu, "1918 basrndan sonra partiye girmis olan Mensevikler'den ancak yiizde biri partide kalmah ve partide kalaeak her Mensevik uyenin durumu da gene u~ dort kere incelenrnelidir'?' diye aokca

belirtti.

'Ekim 1921'de parti merkez komitesi, sorusturmanm baskan Zalutski,

muhalefet temsilcisi ~liyapnikov dahil bes kisiden olusan ve Molotov'la Preobrajenski dahil bes "yedek" iiyeli bir "merkez sorusturma komitesi" tarafmdan yapilacagim bildirdi.s2 Bu komitenin, kendi i.iyelerinin dururnunu inceleyip sorusturmakla gorevli parti yerel orgutleri adina bir yargitay gibi ~a1I~Ugl ve tasfiyenin siyasi y6niinii denetledigi varsayilabilir. Bununla beraber, siyasi y6n bu saruarda geri planda kaldi. Mart 1922'deki onbirinci paru kongresine sunulan tasfiye hareketiyle ilgili rapor, parti yukumlultiklerini kotuye kullanmamn ve ihmal etmenin, partiden attlmamn bashca

43. [zvestiya Central'nogo Komiteta Rossiiskoy Komr>tunisrifeskoy Partii (Bol'sevikov} No. 29, 7 Mart 1921, s.7; 602 uyenin da~Iilml verilmistir (A.8 .e., No. 28, 5 ~art 1921, s.23).

44. Rusca'da "ayiklama" ya da "temizleme" anlamma gelen ozgun fislka kelimesi, genellikle "tasfiye hareketi" (purge) diye ~evrilince birsz daha sen bir ifade kazanmaktadsr,

45. Lenin, Socineniya, c. VI, s.32-3.

4(', Bu rakamlar, parti merkez komitesi istatistik seksiyonunun resmi istatistiklerine dayanarak A.S.Bubnov tarafmdan verilmistir (VKP (8) (1931), 8.612). Parti kongresinde bildirilen rakamlar esas itihariyle daha yilksekti (omegin Man 1921'00 onuncu kongrede il.1n edilen toplarn uye sayist 730.000 idi), herhalde parti istatisrikcileri taralmdan dikkatle incelenmernisri. Bu bekundan, ilioin edilen rakamlarm daha doglll oIdugu iddia edilemez.

47. Vos'moi S"ezd RKP(B) (1933), 5.170.

48. VKP (B) v Rezolyulsiyak. (1941), c. I, s. 307.

49. Lenin, S~illeniya. c. XXIV, 8.572.

50. VKP (8) v Rezolyutsiyak: (1941), c. 1,5.359.

51. Lenin, SOf;ineniya, c. XXVII, s.13.

52. Odinnadlsalyi S"ezd RKP(B) (I936), 8.722·5; Lenin, SOf;ineniya, c. XXVII, s.

532,

194 ANAYASAL YAPI

PARTLNIN OSTUNI,('I(.j', ]'/",

sebepleri oldugunu vurguluyordu, Lenin'in Mensevikler'i afaroz euigi gozden uzak tutulmus degildi, fakat daha sonralan, eski Mensevikler'in parti icindeki oncrni, bu afarozun tamarnen uygulanmadrgmi dti~tindtirmekledir. Dye sayisr bakumndan ele ahndlg-mda, tasfiyc hareketi sert bir harekeui, 650.000 tiyenin %24'ti partiden auhnca, toplam uye sayisi 500.ooo'in biraz aluna dli~tti.53 Tasfiye hareketinin isciler ve koylulerden cok, aydmlan hedef aldlgl su hesaplamadan anlasrlmaktadrr: tasfiye sonunda, partili i~<;:i vc koylulerin oraru, sanayi illerindc %47'den 53'e; tanm illerinde %31'den o/048'e yukseldi . .'i4

NEP uygularnasi parti icinde yeni bir hosnutsuzluk patlamasuuu baslamasma yol acmarms olsaydi bu oJay pek onern tasunayacaku: parti yoneticileri komunizmden vazgecmek, proletaryarun zaranna k(')yltiltigc tavizier vermek ve bizzat kendileri ~I devrimci ve burjuva olmak uzercyd i, Yabanci kapualistlere ay'hcahklar tanmmasina iliskin oneri boy hedefi haline gelmisti ve hftIa parti merkez komitesi uyesi olan Sliyapnikov bir kez daha muhalefete onayak olrnustu. Agustos 1921 'de Lenin, Mart karanrun "7. maddesi" geregince merkez komitesini vc denetleme komisyonunu birlesik toplanuya <rag-Irdl ve Sliyapnikov'un partiden aulmasuu onerdi. Bununla bcraber, Lenin ucte iki cogunlugu kilpayi kacirdi -partin in onemli uyelerine uygulanmak istenen sert tedbirlere karsr duyulan nefrctin kaniuydi bu- Sliyapnikov bu isten bir ihtar cezasiyla slynld!.56 Bunun ardmdan, Moskova'da partiye bagh bir "tarusma dcrnegi" kuruldu. Bu dernek htzla NEP'e karst bir muhalefet merkezi haline geldi. Arahk 1921 'de yapilan parti kongresi, sorumlu gorevlilerden, "parti dayamsmasmm ve disiplininin anlamuu ve rolunu" parti calisanlanna aciklamalanm ve "partinin tarihi gelismesinin butiln donemleri boyunca kazandrgr zaferler ve ugradlgl yenilgiler uzerindc durarak disiplinin bir zorunluluk oldugunu an Iatmalanm "57 istedi, Moskova'daki tarusrna dernegi.pani merkez denetleme komisyonunun girisimi yle Ocak 1922'de kapau ldi, 58

Bundan dolayi, her ne kadar 1921 i~<;:i muhalefeti alilp unutturulmus bir .hareket ise de, Mart 1922'de toplanmasi gereken onbirinci parti kongresinin, parti birligin] ve disipl mini en azmdan bir onceki kongredeki elestiriler kadar tehdit eden, siddctlt elestirilere sabne olacagi tahmin ediliyordu. Kongre arifesinde, resmi politikayi elestirenler, dururnlanrun saglam olmadrguu bildikleri icin orgutlenmeye basladrlar ve Komintern Yilriltme Komitesi'ne (IKKI) bir yagnda bulunarak yabanci komilnistlerin destegini saglamak gibi umutsuzca bir fikre kaprldilar, "22'ler bildirisi" diye bilinen yagn, rnuhalefetin elestirilerini, 0 donemde iiyelerinin yansinm mensup oldugu eski i~i muhalefetini haurlatan bit ifade Be uzun uzadiya ve aynnulanyla dile getiriyordu;

Burjuva unsurlarm bizi her yandan kusatnklan ve hatta partiye bile srzdiklari, partinin (%40'1 i~~i1erdcn, %60'1 proleter olmayan unsurlardan

1921-1922 tasfiye hareketi, NEP'in kabul edilmesinin sebep oldugu siddetli tarnsrnalar cevresinde yogunlasan yeni bir parti ici gerilim ve cekismeler donemiyle cakistr, Mart 1921'de onuncu kongrenin, parti disipIini ve parti orgutunun tahkim edilmesi He ilgili sert kararlan, "i~<ri muhalefeti"ni grup olarak ezdi, Fakat uycleri ikna olrnus dcgildi ve parti icindeki huzursuzluk giderilmedi, Oyle gorunuyor ki, ilk acik huzursuzluk bit tek kisinin baskaldumasi ilc basladi. Petrograd ve Ural'da parti cevrelerinde kendine taraftar bulrnus olan Miyasnikov adh Perm'li bir i~yi "rnonarsistlerdcn anarsisucre varmcaya dck basin ozgtirlilgtintin tanmmasr" arnacryla ajitasyona basladi. Mayis 1921 'de kendi goril~iinU destcklemek icin parti merkez komitesine karst bir rnuhura kale me aldi ve ardindan bir makale yayunladr, Bu hatah g6rU~lerinden vazgecirrnek icin Lenin'in ona sansen bir mcktup gondermesine yoJ acacak kadar onemli bir kisiydi Miyasnikov." Bununla beraber, Miyasnikov ajitasyonuna devam etti ve Orgburo kendisine uyanda bulununca, mektubunu ve makalesini, Lenin'in mektubunu vc Lenin'e cevabmi, aynca Orgbtiro'nun sansurune karsr yerel parti tiyelerinin bir protesto yazisim dogum yeri Penn sehrinde yayimladr, Suphesiz bu kadan da fazIaydi. Parti aygiu aglr hareket ediyordu. Ancak 20 Subat 1922'de Politburo, Miyasnikov'u, bit yd soma tekrar kabul edilmeyi isternek hakki sakli kalmat uzere, partiden atu. Onuncu kongre tarafmdan kabul edilen karar, ilk defadir ki, "fraksiyon faahyenne" kar§l ihtiyatia uygulannustr.

53. Bu tasfiye, Odinllodlsalyi S"ezd RKP(B) (1936), s.725-30'.:Ia anlaulrmsu.

Tiirkistan ve RSFSC illerinden sonuclar zamamnda ge!medi.gi icin bunlar hesaba keulmamijur. Bundan dolayi, rapordaki rakamlar, pani istatistiklerindeki rakamlardan daha du~ukliir.

54. A.S.Bubnov, VKP(B) (193I), s.557.

55. Lenin, SOfirzcniya, c. XXVI, s.472-5: Miyasnikov "olayi" hakkrnda bkz, A.g.t .• c. XXVI. s.683·4, not 211.

56. A.g.e., c. XXVII, s.538. Merkez komitesindeki 27 uyeden 17'si ihrac lehinde oy kullandi, Gerekli ij~te iki <;ogunluk icin bir oy eksikti (Odinnodlsalyi S"ezd RKf(8) (1936), $.182).

57. VKP(8) v Rezolyutsiyak (1941), c. I, s.413.

58. Lenin, So,intniyo, c. XXVII, $.536·7.

196 ANAYASAL YAPl

PARTINlN OSTONLO(iO 1 'J1

olusan) yapisimn bu durumu kolaylasnrdigi bit srrada, merkez yoneticilerimiz, kendi dU~Uneesini dile getirmek isteyen herkese karst, ozellikle proleterlere karst, amansiz ve yiksci bit mueadeleye girisiyorlar ve patti ~evrelerinde bu tur dusuncelerin ifade edilmesini her turlU bask! tedbirleriyle onlemeye fah~lyorlar.

Proleter kitleleri devlete bagdastirmak girisimi "anarko sendikalizm" diye nitelendirilrnekte ve bunu savunmak, kovusturmalara ugtamaya ve gozden dusmeye sebep olmaktadrr ... Patti ve sendika burokrasisinin birlesmis kuvvetleri, kendi durumlannm ve iktidarlanrun sagladlgl imkanlardan yararlanarak, kongrelerimizin i~fi demokrasisi ilkelerinin uygulanmasi He ilgili kararlarrru gormezlikten geliyorlar.

Bildiri ~5yle son buluyordu:

Parti icindeki durum, bizi, sizlerin yardimmi istemek ve partimizi tehdit eden bOlUnmeyi boylece onlemek mecburiyetinde birakacak kadar vahimdir.s~

Parti yonetirni, bu tehlikelerin tamamen bilincinde oldugunu bildiren ve muhalefeti, "acik bir kapiyi calarak" parti birligini tehlikeye dil~lirdtigti icin, ihmh bit dille kinayan yansunci bit karat aldr; boylece, IKKI nezdinde meseleyi hailetmek guc olmadl.60 Fakat onbirinci kongre daha ciddi bie tavir aldr. Cerjinski, Zinovyev ve Stalin'den meydana gelen bir komisyon, 22 tiyeyi bir fraksiyon kurmakla suclamakta hicbir gti~ltik r;ekmedi ve (daha once partiden uzakl~tlfllml~ olan Miyasnikov haric), bes Uyenin, Kollontay, Sliyapnikov, Medvedev, Mitin ve Kuznetsov'un partiden aulmalanm onerdi." Kongre bu rapora dayanarak, nispeten az tamnrms son iki uyenin, Mitin He Kuznetsov'un partiden aulmasma karar verdi ve diger ncu hakkmdaki aulma karanru erteledi, 0 donernde, onuneu kongrenin kararlanna ragmen, partinin en yuce orgarnrun -Lenin'in kauldigr son parti kongresinin--- tamnmis ve denenmis parti uyelerinin partiden anlmalan karanm uygulamaktan cekinmis olmasi anlamhdir, Kriz sartlanna ve yoneticilerinin sen uyanlanna ragmen patti icinde hosgoru gelenegi kolay olmuyordu.

. Y olunu sasirrms uyelerine ho~gortilti davranmasma ragmen, onbirinci kongre parti icindeki merkezi denetleme mekanizmasuu takviye ctmekte en ufak bir tereddtit gostermedi, Merkcz denetleme komisyonu sozcusu Solts, parti disiplini sorununu kaba bir karsrlasurmayla acikladn

Lsgvermek zorunda oldugumuz bir ordunun demokratlasnnlmasmdan nasrl soz edecegimizi qok iyi bildik, Fakat kendi ordumuza ihtiyacuruz olunca herhangi bir ordu icm gecerli olan disiplini uyguladlk.62

Fakat, bu kongrede sansasyonu yaratan, bit yil onceki kongredc i~lcdi~i "silahlarla tarnsma" temasmi cok daha kesin ifadelerle yeni~n elc alan Lcnin oldu, Kongreye sundugu ilk raporunda NEP'i bir "geri cekilrne" ----en sert disiplini gerektiren bit harekat-« olarak tanrmladr:

o halde disiplin daha bilincli olmahdrr ve yUz misli daha gereklidir, qUnkii butun bir ordu geri qekildigi sirada, nerede duracagnu iyi hesaplayamaz. iyice goremez, sadece geri Ifekilmeyi dustmur ve 0 zarnan birkac panik qlgilgl, herkesin kacmasi icin yeterli olabilir. Bu bakimdan tehlike son derece buyuktur. Sahici bit ordu, boyle bit geri ~ekili~e kalkismca. mitralyozler ortaya cikarnhr ve dtlzenli geri cekilme, duzensiz bir hal ahnca, "ates!" emri verilir, Ve iyi de edilir. Boyle bir anda, disiplinc aykm en ufak bir hareketi en sert sekilde, mcrhamet nedir bilmeden cezalandtrmak gereklidir,

Lenin boyle davranmamn, "sadece bazi parti i~i meseleJerde gerekli 01- madrguu" acrkladtktan sonra, Mensevikler'e, SO'lere ve onlann yabanci ulkelerdeki dostlanna Meum ederek, "Mensevizrnin haik onunde teshiri icin devrimci mahkemelerimiz ates etmelidirt'? diye bildirdi. Rapor rneminde gene bir acikhk yoktu. Fakat patti disiplinine uymayan uyelere Mensevikler'e ve SO'lete savrulan tehditlerin savrulmus olmasi yeni ve utkiitucu bir ~ydi. Sliyapnikov Lenin'in muhalefeti "mitralyozle" tehdit etmesinden yakmdL64 Lenin. kaparus konusmasmda mitralyozlerin "Mensevik ve Sosyalist Devrimci dedigimiz kimselere" karsr kullamlacagim; partiliJere ise, bir onceki kongrede kabul edilen ihra~ cezasi dahil, "parti tarafmdan disiplin tedbirleri uygulamanm soz konusu oldugunu?" aciklayarak bu bogucu havayi biraz dagitu,

Boylece, kongrede Lenin'in konusmasmdan nihai sonuclar cikanlmadr; zaten Lenin'in kendisi de bu sonuclar karsisinda ~tiphesiz gerilerdi, Bununla beraber kongrenin havasi -hatta bir yd onceki kongreden beri- degi~misti, "Partin in Gti~lendirilmesi ve Yeni Gorevleri" hakkmda almrms bie karar, "bazr yerJerde parti cahsmasmi tam bit felce ugratan klikleri ve grupIan" kuuyor ve merkez komitesinin, "bu tOr olaylarla mucadelede partiden atrlmalar karsrsmda gerilememesini'f" istiyordu. Kongre, patti denetleme komisyonlan icin yeni bir ttiztik kabul eui ve "sorusturma komisyonlannm faaliyetlerinin denetJeme komisyonlan tarafmdan devam euirilecegini" biIdirdi; bu da, 1921-22'deki tasfiyenin tek bir harekat olmaktan (f!kIP sUrekli

59. Rabocaya Oppozltsiya: Malerwli i Dokumenti (1926), s.59-60.

60. KommunisJifeskiy lmernaisiyono! v Dokllmenlak (1933), s.275-6.

61. OdiMadlsalyi S"ezd RKP(B) (1963), s.693-700. 62. A.g.e., s.l77.

63. Lenin, SOfineniya, c. XXVII, s.239·40.

64. Odi"nadlsaJyi S"ezd RKP(B} (1936), s.107.

65. Lenin, SOfintniyo, c. XXVll, s.262.

66. VKP (BJ v RezalyUlsiyak (1941), c. 1, s.434.