T.C.

MARMARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
LETM BLMLER ANABLM DALI

ADA SYLENLER
KTABINA BAKI

Muhammed Ersin TOY

59711401

Roland Barthes (1915-1980) Yllar aras yaam. Gstergebilimin

kurucu isimlerinden birisidir. Ayn zamanda, postmodern dncenin
de kurucu nclerinden saylr. Gstergebilim zerinden, gnlk
olaylarn mitletirerek kendilerine bir dil oluturduunu ve oluturulan
dil ile birlikte onlarn kendilerinin gstergelerini ina ettiklerini
belirtir. ada Sylenler Kitabnda yer alan denemeler, 1954-1956
yllar arasnda yaklak iki yl sresince, aydan aya, gncel olaylarn
akna gre yazlmtr. Fransz gnlk yaantsnn birtakm
sylenceler mitler zerinden ina edildii zerine, gstergebilimi
zerinden okunmasn, aa kmasna salk verilen bu kitap.
Oluturulan mitlerin bir dil olduunu ve bu dil dnda bir eyin
olmadn anlatr. .
Rolanth Barhes, ada Sylenleri yle anlatr kitabnda: Sylen
szdr. Hi kukusuz herhangi bir sz deildir; dilin sylen olmas
iin zel koullar gerekir. Sylen bir biliim dizgesi, bir bildirimdir.
Bylece sylenin bir nesne bir kavram ya da bir dn olmayacan
gryoruz; bir anlamlama, anlamlandrlan bir eyi anlama biimidir.
Sylen, bir biimdir. Daha sonra bu biimin tarihsel snrlarn,
kullanm koullarn belirlemek, ondan topluma yeniden haklarn
vermek gerekecektir. Sylen bildirisiyle deil, bu bildiriyi syleme
biimiyle tanmlanr. Sylenin biimsel snrlar vardr, tzsel snrlar

yoktur. Yani her ey sylen olabilir mi? Evet, sanrm, nk evren

snrsz lde esinleyicidir. Uzak olsun, olmasn, sylen bilimin
temeli ancak tarihsel olabilir, nk sylen tarihin setii bir szdr,
nesnelerin doasndan fkrmaz. Bu sz bir bildiridir. yle ise ille de
szl olmas gerekmez; yazlardan ya da gsterimlerden oluabilir;
yazl bir sylem olabilir, ama fotoraf, sinema, rportaj, spor, gsteri,
tantm da sylensel sze dayanak olabilir. Sylen ne nesnesiyle
tanmlanabilir, ne de zdeiyle, yanak olabilir. Sylen ne nesnesiyle
tanmlanabilir, ne zdeiyle, nk her trl zdek saymaca olarak bir
anlamla donatlabilir: bir meydan okumay belirtmek iin getirilen bir
ok da bir szdr. Kukusuz, alglama dzleminde, rnein resim ve
yaz ayn tr bilinci gerektirmez, resimde de birok okuma biimleri
vardr: izim desenden, ykn resim zgn resimden, karikatr
porteden ok daha elverilidir anlamaya Ama burada kuramsal bir
gsterim biimi sz konusu deildir artk: bu anlam iin verilmi bu
resim sz konusudur. Sylensel sz uygun bir biliim amacyla daha
nce allm bir zdektir; ister gsterimsel olsunlar, ister yazsal,
sylenin tm gereleri anlamlandrc bir bilin gerektirdii iin,
zerlerinde zdeklerinden bamsz olarak dnce yrtebilir. Bu
zdek tmyle nemsiz deildir: hi kukusuz, resim yazdan daha
buyurucudur, anlam birden bire, zmlemeden, datmadan
sunuverir. Ama bu oluturucu bir ayrm deildir. Anlaml olduu
anda, resim yaz oluverir: yaz gibi bir szce ister. yleyse bundan
byle, dil, sylem, sz vb szcklerinden, ister szsel, ister grsel
olsunlar, her trl birimi yada anlaml bireimi anlayacaz: bizim iin

bir fotoraf da bir gazete yazsyla ayn nitelikte sz olacaktr: bir

eyler belirtecek olurlarsa, nesnelerin kendileri de sz olabilecektir.
Dilin byle genel bir biimde tasarlanmasn yazlarn tarihi de
dorular: abecemizin bulunmasndan ok nce, nka kipusu gibi
nesneler, ya da piktogramlar gibi resimler dzenli szler olmutur.
Sylensel szn dil olarak ele alnmas gerektii anlamna gelmez bu:
dorusu, sylen dilbilime de uzanan genel bir bilimin alanna girer, bu
bilimde gstergebilimdir. Bir anlam varsaymak da gstergebilime
bavurmaktr. Gstergebilimin tm bu aratrmalar eit bir biimde
aklayacan sylemek istemiyorum; ierikleri farkldr. Ama ortak
bir koullar vardr, hepsi de deerler bilimidir: olguyu karlarna
almakla yetinmezler; onu baka bir ey yerini tutan e olarak
tanmlayp aratrrlar. Anlamlar ieriklerinden bamsz olarak
incelendiine gre gstergebilim bir biimler bilimidir. Her
gstergebilimin iki terim, bir gsterenle, bir gsterilen arasnda bir
bant varsaydn anmsatacam. Bu bant farkl nesneleri kapsar,
bunun iinde bir eitlik deil, bir denkliktir. Burada bana yalnzca
gsterenin gsterileni belirttiini syleyen genel dilbilimin tersine, her
trl gstergesel dizge de iki deil, farkl terim karsnda
bulunduumu gz nne almam gerekir, nk kavradm ey art
arda gelen birer terim deil, kendilerini birletiren bantdr; demek
ki gsteren, gsterilen bir de bu iki terimin armsal toplam olan
gsterge vardr. Bir gl demetini alalm; ona tutkumu anlattryorum.
Burada bir gsteren, bir gsterilen bir de gller ve tutkum yok mudur?
Bu bile deil, dorusunu sylemek gerekirse, yalnzca

tutkusallatrlm gller vardr. Ama zmleme dzleminde,

terim yer alr: nk tutkuyla yklenmi gller kusursuz ve doru
olarak gllere ve tutkuya ayrlabilirler: gller ve tutku, birbiriyle
birleerek gsterge dediimiz bu nc terimi oluturmadan nce de
vardr. Yaam dzleminde, nasl glleri tadklar bildiriden
ayramazsam, zmleme dzleminde de gsteren olarak gllerle
gsterge olarak glleri birbirine kartramam; gsteren botur,
gstergeyse doludur bir anlamdr. imdi de kara bir ta alalm; ona
deiik biimlerde anlam belirttirebilirim, basit bir gsterendir: ama
ona kesin bir gsterilen yklersem (rnein gizli bir oylamada bir
lm cezas, bir gsterge olacaktr. Kukusuz gsteren, gsterilen ve
gsterge arasnda yle sk ilevsel ierimler vardr ki paray btne
balayan ba gibi ne denli zmlenirse zmlensin bounaym gibi
grlebilir ama az sonra greceimiz gibi, gstergesel dzen olarak
sylenin incelenmesinde bu ayrmn temel bir nemi vardr. Sylende
boyutlu izge vardr. Gsteren, gsterilen ve gsterge. Ama sylen
zel bir dizgedir, bu da kendisinden nce var olan bir gstergesel
zincirden yola klarak kurulmasndan ileri gelir: ikincil bir gsterge
dizgesidir.
Dil: 1: Gsteren 2: gsterilen
Sylen: 1: GSTEREN: 2: GSTERLEN: GSTERGE
Grld, gibi, sylende biri tekine gre yerinden km olan iki
gsterge dizgesi var, bir dilsel dizge, sylenenin kendi dizgesini
kurmak iin yararland dil olmas nedeniyle nesne dil diye

adlandracam dil ya da kendisiyle zdeletirilen gsterim biimleri

bir de iinde birincisinden sz edilen ikinci bir dil olmas nedeniyle
st dil diye adlandracam ey, yani sylenin kendisi.
Sylensel kavramlarda deimezlik diye bir ey yoktur. : oluabilir,
bozulabilir, dalabilir, tmyle silinebilir. Tarihsel olduklar iin tarih
bunlar ok gzel silebilir. Kavram sylenin oluturucu esidir,
sylenleri zmek istersem, kavramlar adlandrabilmem gerekir.
Sylenin kavramn anlamla birletiren bant zellikle bir bozma
bantsdr. Burada ruh zmleyimlerdeki gibi karmak bir
gstergesel dizgeyle belirli bir biimsel benzeim buluruz. Freuda
gre davrann sakl anlam ak anlamn bozduu gibi, sylen de
kavram anlam bozar.Sylen hem buyurucu, hem sorgulayc bir
nitelik tar; tarihsel bir kavramdan yola km, dorudan doruya
olumsallktan, fkrmtr, gelip beni bulur, bana dner, amasal
gcn kullanr zerimde, yaylmc ift anlamllln benimsemeye
zorlar beni rnein; spanyada, Bask lkesinde dolayorsam, hi
kukusuz evler arasnda bir mimari birlii, bir ortak biim grebilirim,
bu da beni Bask evini belirli bir rksal rn olarak benimsemeye
yneltir. Fransz imparatorluksalln selam veren zenciyi yalnzca
arasal bir gsteren olmaya yargl klar: zencinin selam kalnlar,
camlar, Fransnsz impartorluksalln temellendirmeye ynelik,
deimez bir gereke olarak donar. Dilin yzeyinde bir ey
kmldamaz olmutur; anlamlamann kullanm buradadr, olgunun
ardnda gizlenmitir, ona bildirici bir grn verir; ama, ayn

zamanda, olgu amac felce uratr, kmltszln rahatszl gibi bir

eyler verir ona: susuzlatrmak iin, onu dondurur. Sylen alnm
ve geri verilmi szdr de ondan. Ancak geri getirilen sz tmyle
alnm olan sz deildir artk: geri getirince, tam yerine
koymamlardr. Sylensel szn bu donmu grnn bu ksa
hrszlk, bir hilenin bu gizli an oluturur ite.
Barthes, dilbilim'in (Saussure'c Dilbilim) tezlerini gstergebilimine
tamaya alr. nk belli bir noktadan sonra onun iin her ey
gsterge dizgeleri olarak okunabilecek bir grnm alr. Gnlk
hayattaki rastgele elerden yksek sanat yaptlarna her ey bir
gsterge olarak analiz edilebilir ve edilmelidir. Onun gstergebilim
anlay bu noktada bu gsterge dizgelerini anlamak, ileyi yaplarn
zmek ve dolaysyla anlam dnyasnn yapsn aklamak
abasndan ileri gelir. Semiyoloji dil, edebiyat, sanat ve dier tm
alanlarda beliren iaretlerin ya da iaret sisteminin genel bir
almasdr. Saussuree gre anlam oluturan ey yalnzca ses
(konuma) ve iaretler (yaz) deil, ayn zamanda sistematik olarak
ayrt edilebilen her trl nesne de (rnein, trafik klar) anlam
vermede (anlamlandrmada) kullanlabilir. Trafik klar gibi dilsel
olmayan bu anlamlar Saussure, imbilim olarak adlandr. Gnmzde
ise bunun yerine semiotiks veya bu nitenin devamnda olduu gibi
semiyoloji terimi kullanlmaktadr. Barthes dilbilim ile semiyolojinin
yntemlerini yapsalcln kayna olarak grr. Semiyolojinin
konusunu oluturan anlamlama dizgeleri el, kol, ba hareketleri, ezgili
sesler, nesneler, trenler, protokoller ve gsterilerdir. Bu dizgelerin

hepsi dille balantldr. Barthes gstergebilimsel zmlemelerinde

anlamlama edimini ele alr ve toplumsal balam iinde
anlamlandrma deerini kuran gsterge kavramna gei yapar. Dilin
kullanm srecinde aralarnda ortaklk bulunan dilsel geler bellekte
birbirlerini artrarak egemen bekler olutururlar. Barthes buna
armsal dzlem adn verir. Deterjan, margarin, oyuncak gibi
gstergelerin bir araya gelerek oluturduklar armsal dzlem
modern kapitalist toplumun gerek doasn mistifiye eder. Barthesn
bu zmlemesinde mit zgl olarak mesajn syleme biimidir.
Dier bir ifadeyle mit mesaj ileten baka bir dildir. Gstergeler ak
anlamlarn yan sra Barthesin mit olarak tanmlad gizil anlamlar
da tar. Bu yzden iki anlam sistemi ortaya kar:
a) Dzanlam ve b) Yananlam
Dz anlam nesne-dilidir. Yananlam ise kendini ona ilitiren vedilin
dzanlaml biimini, kendini st kapal olarak ortaya karmak iin
kullanan mittir. Yananlam, anlamn ardnda gizlenen asl
amalanandr. Semiyoloji (gstergebilim) asndan bakldnda
dzanlamsal iaret yananlam sistemi tarafndan gsteren olarak
kullanlr. Mit dnyay kavramsallatrma ve anlamlandrmann
(iaretletirmenin) zel bir sreci olarak i grr; bu sre kendini
doal bir dzen olarak gsterebilmek ihtiyac ile harekete geirilir.
Barthesa gre, burjuva kltr, doal olgular gibi grnen normlar
reten bu mitsel, ideolojik anlamlar etrafnda kurulmutur. Demek ki
bir iletiim arac olarak mit, kendi anlamlarn reten bir dildir.

Dil biliminde g--l bir krmz gl ifade ederken; Barthes bu gln

bir de kltrden kltre baka bir gstergesinin olduunu anlatmaya
almtr ada sylenler kitabnda. Gl ile arzumu anlatrm
derken ayn zamanda bir ta rneiyle de lmm gstergeliyorum
demitir. Gstergelerin kltrel bir ina olduu yoluyla, modern
dnemde mitler yoluyla iletiime getiimizi, reklamlardan,
hayatmzdaki her eyi mitletirerek, tarihe dayandrarak
akladmz syler. Mesela; kitaptan rnek verecek olursak; Biftek
ve Kzarm patatesi sadece besin olarak deil de bir Fransz olmann
gstergesi olarak, biftein ve kzarm patatesi gstergesel anlamn
anlatr. Yine kitapta Oyuncaklar blm; Oyuncan gstergesel
olarak okunmasna salk vererek yle anlatr bu durumu:
Oyuncaklarla, kk kz ocuklar, gelecekteki annelik rolne
hazrlanr u var ki, bu sadk ve kark nesneler evreni nnde,
ocuk ancak mal sahibi olarak, kullanc olarak yer alr, hibir zaman
yaratc olarak deil, dnyay icat edemez, kullanr; servenden,
aknlktan, sevinten yoksun edimler hazrlar kendisine. Ergin
nedenselliinin dzeneklerini bulmak durumunda bile olmayan, evine
dkn bir mal sahibi yaparlar onu; bunlar tmyle hazr biimde
salarlar kendisine; kullanmas yeterlidir aratrlacak bir ey
vermezler hibir zaman, bir ergin adlar bulunup bulunmamasnn da
fazla bir nemi yoktur onun iin; onun yapt bir kullanma deil, bir
yar tanr iidir; yryen yuvarlanan biimler yaratr, bir yaam
yaratr, bir zellik deil; nesneler kendi kendilerini ynlendirir burada,
avu iinde cansz ve karmak bir nesne deillerdir artk. Ama

bylesi daha enderdir. Fransz oyunca genellikle bir yknn

oyuncadr, kullanc ocukla yetitirmek ister, yaratc deil. Barthes
burada, oyuncaklarn gstergesel dilini okuyarak, oyuncaklarn dili,
gstergesel olarak okumutur. Nesnelerin dilini onlarn
anlamlandrmalarla okunacan syleyen Barthes yine ada
Sylenler kitabnda baka bir rnek vererek; elle dergisinin d
yemei sunduunu, bunun da sebebinin bu yemee ulaamayacak
kiilerin bu yemekleri gzleriyle yemelerini salamas olduunu
anlatr. ada Sylenlerde Fal blmnde ise Faln var olan
toplumsal sistemin devam ettirici rolnn gstergesel olarak okuyarak
unlar syler; Yldzlar hibir zaman dzenin tersine dnmesini
istemez, toplumsal dzene, iverenin saat izelgesine saygl olarak
gn gnne etkiler. Toplumsal sistemin ierisinden seslenrek fal
kiinin sistem ierisindeki dlerini de seslendirir: zellikle de
yorgunluk zerinde duyurur kendini, yldzlar srarla ve bilgelikle
daha ok uyumay, hep daha ok uyumay tler.
ada Sylenler kitabndaki en nemli denemelerden birisi de
EVLENCELER denemesidir. Bu denemede Barthes unlar ksaca
anlatr: Bizim cici resimli basnmzda ok evlenilir: byk evlilikler(
Mareal Juinin oluyla, Maliye denetmeninin kz, dk de
Castriesin kzyla baron de Vitrolles), ak evlilikleri ( Marlon Brondo
ve Josiane Mariani, Raf Vallone ve Michle Morgan) Elbette btn bu
evlilikler ayn anda ele alnmaz; nk sylensel zellikleri ayn
deildir. Byk evlilik, (aristokrat ve kentli evlilii) dnn rksal ve
evresel ilevini karlar: ayn zamanda hem iki aile arasnda potla,

hem de zenginliklerin eritilii evresinde toplanan kalabaln

gzlerinde bu lgnln gsterisidir. Kalabalk zorunludur, bylece,
byk evlilik her zaman geni alanda, kilise nnde gsterilir; para
burada yaklr, topluluun gz burada kamatrlr; niformalar ve
tren giysileri, elik ve eritler ocaa atlr. Ordu ve Hkmet, kenter
tiyatrosunun btn byk rolleri, duygulanm bir legion komutan ve
Paris halk ocaa atlr. G, yasa, kafa, yrek, dzenin tm deerleri
hep birlikte dne atlp lgnca tketilir, ama her trl birlemenin
doal zenginliinden bol bol yararlanarak durumlarn daha da
salamlatrrlar. Unutmamak gerekir ki, byk evlilik karl bir
saymanlk ilemidir. Dzenin ykl borcu doann alacana
geirilir: nanlarn ac ve vahi tarihi iftin kitle nndeki eseliinde
zmlenir. Dzen akla beslenir, yalan smr, agzllk, kentli
dzeninin tm toplumsal ktln iftin gereiyle yeniden
yzdrlr. Barthes, burada evliliin gstergesel dilini anlatr ve
aslnda evlilikte bizde bir mit oluturur der; zengin kz fakir olanla
evlendiinde, dzen kendini yeniden devam ettirir nk o fakir
olann hayat kurtulmutur ve belki bir gn bizde zengin bir kzla
evlenip, bizde kendimizi kurtaracaz gndergesini gstergesel olarak
ilediini belirtmektedir.
Yine ada sylenlerden bir deneme ile devam edersek kitaba Yeni
Citroen adl yazda Barthes: yle sanyorum ki, bugn otomobil
byk gotik katedrallerin olduka tam karl durumunda.
Diyeceim, an byk bir yaratm, bilinmedik sanatlarca tutkuyla
tasarlanm, koca bir halk tmyle byl bir nesneyi kendine mal

ediyor onda, kullanmnda olmasa da imgesinde tketiyor. Yeni

Citroen, karmza ncelikle stn bir nesne olarak kt lde,
aka gkten dyor. Arabann kendisi ilahi bir zellik olarak
sunuluyor. Bir modeli Deesse Tanra demek olan arabann, hz,
camlar, grnts hepsi stn bir araba imajyla alakal. Demek ki,
insansallatrlm bir sanat sz konusu, Deessein de otomobil
sylenselinde bir deiiklii belirtmesi olanakl. imdiye dein, stn
araba daha ok gl hayvan sylenseline balanyordu, burada hem
daha tinsel, hem daha nesnel; stelik, kimi yenilikilik dnlerine
karn (bo direksiyon gibi) daha evsel olmu, ada ev
sanatlarmzda bulduumuz arasall yceltilmesi eilimine daha
ok uymu: gsterge tablosu bir fabrika santralinden ok, ada bir
mutfak tezgahna benziyor: donuk, dalgal, sactan, ince kapaklar, ak,
yuvarlak ulu, kk kollar, ok yaln kl gstergeler, hatta nikel
kaplamalarn belirsizlii, btn bunlar bundan byle bir etkinlikten
ok konfor olarak tasarlanm devinimin zerinde bir tr denetim
anlamn tayor.
Sabun ve Deterjanlar adl deneme de ise Rolanth Barthes deterjann
nasl mitletirildiini yle anlatyor; Dnya Birinci Deterhan
Kongresi Paris, Eyll 1954) dnyann kendini Omo rahatlna kapp
koyvermesine olanak salad: deterjanl rnler, deri zerinde hibir
zararl etkileri bulunmamas bir yana, madencileri de sikozdan
kurtaracaklar belki. Bu rnler birka yldr yle youn bir tantma
konu oluyor ki, Franszlarn gnlk yaamnn belirli bir blmnn
bir paras olup kt. Ruhzmleyimlerin biraz da bu blm

zerinde durmalar gerekirdi. O zaman artrc sular (javel) ruh

zmleyimiyle sabun ( Lux, Persil) ya da deterjan ( Omo, Crio)
tozlarnn ruh zmleyimi yararl bir biimde kar karya
getirilebilirdi. Dert ve are, pislik ve rn arasndaki bantlar
birinden tekine ok farkl. rnein Persil Beyazl saygnln bir
sonucun kesinlii zerine kurar; biri tekinden daha beyaz olan iki
nesne karlatrmaya sunulurken, vngenlik, toplumsal d grn
krklenir. Omo tantm da rnn etkisini belirtir (hem de abartmal
bir biimde), ama her eyden nce eylemin srecini ortaya koyar,
bylece tketiciyi tzn bir yaanm biimine yneltir, onu yalnzca
bir sonucun yararlancs deil, bir kurtuluun su orta da yapar;
zdek burada deer durumlularla donanmtr. Omo bunlardan ikisini
kullanr, ikisi de deterjanlar dzeyinde yenidir; derin ve kpkl.
Omonun derinlemesine temizlediini sylemek, amarn derin
olduunu varsaymaktr, bu da hi dnmemi olduumuz bir eydir.
Onu tartma gtrmez bir biimde yceltmek, onu her insan
bedeninde bulunan u karanlk sarma ve okama tepkisini gdklayan
bir nesne durumuna getirmektir. Kpe gelince, lks anlam ok iyi
bilinir bir kez, bir yararszlk grnts vardr, sonra bol, kolay,
neredeyse sonsuz oalm kt tzde gl bir tohum, salkl ve
gl bir z, ufack bir ilk oylum iinde byk bir etkin eler
zenginlii bulunduunu dndrr.
Deterjann kendisini nasl mitletirdiini, sadece bir elbise
temizleyicisi olan deterjann, kpklerinden, suyundan kendisine nasl

bir dnya yarattn anlatan Barthes, birok eletirel bakn da nne

amtr ada Sylenler kitabyla.