Professional Documents
Culture Documents
PHNG PHAP
NGHIEN CU KHOA HOC
(Tp 1)
(Danh cho sinh vien nganh Moi trng,
Sinh hoc va cac nganh lien quan)
Li ni u
Phng php nghin cu khoa hc l mt mn hc rt quan trng m
hu nh sinh vin, hc vin cao hc no cng phi tri qua. Vy m hin
nay thy tr cc ngnh u ang trong tnh trng my m, gio trnh cha
c. Thnh ra, y l mt mng ti m ti liu hin ang rt thiu.
Trc nhu cu thc tin , tp th tc gi chng ti bin son gio
trnh Phng php nghin cu khoa hc gm hai tp. Tap 1 t chng 1
en chng 19 gom cac van e ve thuat ng cung nh cac khai
niem c ban, phng phap cho ngi mi tap lam khoa hoc hay
cho sinh vien lam luan an tot nghiep. Trn c s ca tp 1, chng ti
trin khai trnh by tp 2 cp cao hn, cp dnh cho i tng l
hc vin cao hc, nghin cu sinh ngnh mi trng va cac nganh co
lien quan.
Trong sach nay chung toi trch dan mot so t lieu (xem
phan cuoi) trong o dch va trch dan chu yeu cua Ranjit Kuma
(1996), Research Methodology Step by Step Guider for Beginners:
Longman, Australia t chng 3 en chng 12 cung mot so tai
lieu tham khao khac.
Giao trnh nay c bien soan va xuat ban lan au nen
kho tranh khoi nhng sai sot. Mong nhan c y kien ong
gop t ban oc gan xa e giao trnh ngay cang hoan chnh va
kp thi ap ng nhu cau nghien cu khoa hoc cua sinh vien,
hoc vien cao hoc va nghien cu sinh.
Mi kin ng gp xin vui lng gi v: lehuyba@hcm.vnn.vn
Xin chn thnh cm n.
Tp th tc gi
BCTT
BCKH
BVMT
ai hoc
e tai
GDMT
KH
Khoa hoc
KHMT
KTMT
LA
Luan an
MT
Moi trng
MTNV
MTSTNV
MTTN
NC
Nghien cu
NCAD
Nghien cu ap dung
NCCB
Nghien cu c ban
NCKH
NCKHTN
NCLT
Nghien cu ly thuyet
NCD
Nghien cu ng dung
NCS
Nghien cu sinh
NCTN
NCUD
Nghien cu ng dung
PP
Phng phap
5
PPNCKH
PTCS
Pho thong c s
PTTH
QLMT
TLTK
TN
Th nghiem
TNCT
TNTD
Th nghiem tham do
TNMT
VN
Viet Nam
VND
MC LC
(Tp 1)
PHN I
L THUYT I CNG V NGHIN CU KHOA HC
Chng 1
I CNG V NGHIN CU KHOA HC
1.1 GII THIU
1.2 NH NGHA, KHI NIM
1.2.1 Khoa hc.
1.2.2 Nghin cu khoa hc
1.3 PHN LOI NGHIN CU KHOA HC
1.3.1 Theo quan im Ranjit Kumar (1996)
1.3.2 Theo quan im chung
1.4 TIU KT
1
3
3
6
10
10
15
17
Chng 2
CC PHNG PHP TIP CN TRONG NGHIN CU KHOA HC
2.1. PHNG PHP LUN NGHIN CU KHOA HC (Methodology of of
Research)
2.2. PHNG PHP THC HIN (Methods of Research)
2.3. PHNG PHP CHNG MINH
2.3.1 Phng php chng minh trc tip
2.3.2 Phng php chng minh gin tip
2.4 PHNG PHP NGHIN CU THC NGHIM
2.5 PHNG PHP NGHIN CU SINH HC
2.6 PHNG PHP NGHIN CU TM L HC
2.7 PHNG PHP NGHIN CU S HC
2.8 GII THIU PHNG PHP NGHIN CU KHOA HC MI TRNG
2.8.1 Phng php lun
2.8.2 Cc phng php nghin cu
18
18
20
20
20
20
21
21
22
22
22
27
PHN II
CC BC NGHIN CU KHOA HC
Chng 3
GII THIU KHI QUT CC BC NGHIN CU KHOA HC
3.1 GII THIU CC BC NGHIN CU KHOA HC CHO CC NGNH
QUN TR MI TRNG, X HI, KINH T
3.1.1 Bc 1: Hnh thnh tng nghin cu.
3.1.2 Bc 2: Hnh thnh khung khi nim.
3.1.3 Bc 3: Xy dng mt quy trnh thu thp thng tin.
3.1.4 Bc 4: Chn mu.
3.1.5 Bc 5: Vit cng nghin cu.
3.1.6 Bc 6: Lp dn bi ( cng chi tit) bi bo co (hay lun n).
3.1.7 Bc 7: Thu thp thng tin.
3.1.8 Bc 8: X l thng tin.
3.1.9 Bc 9: Vit bo co.
3.2 CC BC NGHIN CU KHOA HC THC NGHIM
3.3 TIU KT
36
37
37
38
38
39
40
40
40
41
41
42
PHN III
XY DNG TNG, TI NGHIN CU
Chng 4
THU THP V C TI LIU
4.1 L DO THU THP V C TI LIU
4.1.1 Gip em n s thng sut v mc tiu ca ti nghin cu
4.1.2 Ci thin phng php lun nghin cu
4.1.3 M rng phm vi kin thc trong lnh vc nghin cu
4.2 CC BC C TI LIU
4.3 TM C CC TI LIU XUT BN C LIN QUAN
4.3.1 Thu thp v c Sch
4.3.2 Thu thp v c Tp ch
4.3.3 Tm kim thng tin trn mng internet.
4.4 XEM LI CC BI CHN
4.5 HNH THNH KHUNG L THUYT
4.6 HNH THNH KHUNG KHI NIM
4.7 VIT RA CC BI C
4.8 TIU KT
ii
46
46
46
46
47
47
48
49
49
54
54
55
56
56
Chng 5
HNH THNH TI NGHIN CU
5.1
5.2
5.3
5.4
5.5
5.6
5.7
TI NGHIN CU
IU QUAN TRNG TRONG HNH THNH TI NGHIN CU
CC NGUN TI
NHNG VN CN QUAN TM KHI LA CHN TI
CC BC HNH THNH TI
HNH THNH CC MC TIU
CC PHNG PHP HNH THNH CC KHI NIM
57
58
59
60
61
62
63
Chng 6
BIN S
6.1
6.2
6.3
6.4
6.5
6.6
NH NGHA MT BIN S
S KHC NHAU GIA NIM V BIN S
NIM, NHN DNG V BIN S
PHN LOI BIN S
6.4.1 T quan im ca mi quan h nguyn nhn - kt qu
6.4.2 T quan im ca cng nghin cu
6.4.3 T quan im n v nh gi
MT S THANG NH GI
6.5.1 Phn loi theo xut hay xp hng
6.5.2 Phn loi theo th bc hay theo hng li
6.5.3 Phn loi hay nh gi theo t l iu tra hay phng vn
6.3.4 Phn loi theo thang nh gi t l
BIN S TRONG TI NGHIN CU
64
65
65
66
66
69
69
71
71
72
72
73
73
Chng 7
7.1
7.2
7.3
7.4
7.5
7.6
7.7
iii
79
80
81
81
83
83
83
PHN IV
HNH THNH KHI NIM V MT CNG TRNH NGHIN CU
Chng 8
CHN DNG CNG NGHIN CU
8.1 CHN DNG CNG NGHIN CU B PHN TIU BIU
8.2 CHN DNG CNG NGHIN CU TRC V SAU
85
86
Chng 9
CHN PHNG PHP THU THP THNG TIN
9.1. GII THIU
9.2. THU THP THNG TIN T CC NGUN S CP
9.3. QUAN ST
9.3.1 Cc hnh thc quan st
9.3.2 Cc kh khn khi s dng quan st thu thp d liu
9.3.3 Cc tnh hung c th thc hin vic quan st
9.4 GHI CHP QUAN ST
9.4.1 Tng thut
9.4.2 Thang im
9.4.3 Ghi nhn theo loi
9.4.4 Ghi nhn bng cc dng c c hc
9.5 PHNG VN
9.5.1 Phng vn phi cu trc
9.5.2 Phng vn c cu trc
9.6 BNG CU HI
9.6.1 Chn la gia bng lit k phng vn v bng cu hi
9.6.2 Cc cch thc hin mt bng cu hi
9.6.3 Cc u im ca bng cu hi
9.6.4 Cc nhc im ca bng cu hi
9.6.5 u im ca phng vn
9.6.6 Cc nhc im ca phng vn
9.6.7 Cc loi cu hi
9.6.8 u v nhc im cu hi m
9.6.9 u v nhc im ca cu hi ng
9.6.10 Cc cn nhc khi t cu hi
9.6.11 Nhng cu hi l cu trc mt cng c nghin cu
9.6.12 Hi cc cu hi c nhn v nhy cm
9.6.13 Trnh t cc cu hi
9.7 NI DUNG CA TH GII THCH BN PHNG VN
iv
88
89
90
90
90
91
91
91
91
92
92
93
93
93
94
94
96
96
97
97
98
98
100
101
101
103
103
104
104
104
105
105
Chng10
THU THP S LIU DNG CC THANG IM QUAN IM
10.1
10.2
10.3
107
108
108
108
109
110
112
112
113
Chng 11
THIT LP TIN CY V GI TR CA MT CNG C
NGHIN CU QUN TR MI TRNG
11.1 GII THIU.
11.2 KHI NIM GI TR.
11.3 CC LOI GI TR.
11.3.1 Gi tr b mt v gi tr ni dung.
11.3.2 Gi tr d bo v gi tr ng quy.
11.3.3 Gi tr cu trc.
11.4 KHI NIM V TIN CY CA CNG C NGHIN CU.
11.5 CC YU T NH HNG N KH NNG TIN CY CA MT CNG
C NGHIN CU.
11.6 CC PHNG PHP XC NH KH NNG TIN CY CA MT CNG
C.
11.6.1 Cc quy trnh nht qun bn ngoi.
11.6.2 Cc quy trnh nht qun bn trong.
114
114
115
115
116
116
116
116
117
117
118
119
Chng 12
LY MU
12.1 KHI NIM LY MU.
12.2 H THNG THUT NG TRONG VIC LY MU.
12.3 NGUYN TC LY MU.
12.4 CC YU T NH HNG N NHNG K T LUN RT RA T MU.
12.5 CC MC TIU TRONG VIC CHN MU.
12.6 CC HNH THC LY MU.
12.7 CC KIU LY MU XC SUT NGU NHIN.
12.8 CC PHNG PHP CHN MT MU NGU NHIN.
12.9 S DNG CC H THNG KHC CHN MU NGU NHIN.
12.10 KIU LY MU XC SUT/ NGU NHIN C TRNG.
12.11 CC KIU LY MU XC SUT KHNG NGU NHIN.
12.11.1 Ly mu theo hn ngch.
12.11.2 Ly mu tnh c.
12.11.3 Ly mu c mc ch hay ch .
12.11.4 Ly mu theo mng li-chui.
12.11.5 Cc kiu ly mu hn hp kiu ly mu i xng.
12.12 TNH TON KCH C MU.
120
121
121
123
124
124
124
125
128
128
131
131
132
132
132
133
134
Chng 13
CCH VIT MT XUT NGHIN CU
13.1
13.2
13.3
13.4
13.5
13.6
13.7
13.8
13.9
13.10
13.11
13.12
13.13
13.14
13.15
vi
139
140
142
144
145
145
147
148
148
149
151
153
153
153
154
Chng 14
M S HA S LIU PHC V X L D LIU TRONG NGHIN CU
QUN TR MI TRNG V NGHIN CU IU TRA
14.1
14.2
14.3
14.4
14.5
14.6
14.7
BIN TP S LIU
M HO S LIU
PHT TRIN S M HIU - S
KIM TRA TRC S M HA
S HA S LIU
XC NHN S LIU S HA
PHT TRIN MT C CU PHN TCH
14.7.1 Cc phn phi tn sut
14.7.2 Phng php lp bng ma trn (Mastic)
14.7.3 Xy dng cc khi nim chnh
14.7.4 Cc th tc thng k
14.8 PHN TCH S LIU
14.9 VAI TR CA MY TNH TRONG NGHIN CU
14.10 VAI TR CA THNG K TRONG NGHIN CU
178
179
180
192
192
196
196
197
197
201
201
202
203
203
Chng 15
QUY TRNH X L THNG K THNG DNG P DNG
CHO CC KT QU TH NGHIM MI TRNG
15.1 GII THIU
15.2 KHI NIM QUY TRNH THNG K THNG DNG
15.3 NHNG IU KIN CHO QUY TRNH X L THNG K THNG
DNG
15.4 NGHIN CU NH TNH V NH LNG TRONG KHOA HC MI
TRNG
15.4.1 Dng nghin cu nh tnh
15.4.1 Dng nghin cu nh lng
15.5 CC THAM S XC NH MC PHN TN CA MU
15.5.1 Phm vi bin ng
15.5.2 lch chun mu
15.5.3 H s bin thin CV (%)
15.5.4 Tm khong tin cy s liu kt qu nghin cu
15.5.5 Tm tin cy t
15.6 NG DNG VO NHNG VN MI TRNG
15.7 KHI QUT HO TI NHNG IU KIN MI TRNG VO NHNG
THNH PH KHC
15.8 KHO ST THC A CHN MU NGU NHIN
vii
206
207
208
208
208
210
213
213
213
216
217
220
223
228
231
15.9
232
Chng 16
X L TM H S TNG QUAN TRONG NGHIN CU MI TRNG
16.1 T L TNG QUAN
16.2 PHN TCH TNG QUAN 2 CHIU
16.2.1 Khi nim
16.2.2 Mt th d n gin tnh h s tng quan
16.3 PHN TCH TNG QUAN HM S HAI CHIU
16.3.1 Bi ton
16.3.2 Dng chng trnh Tool - Rata Analysis - Rigriession trong phn mm
Excel 5.0 th hin tng quan hai chiu
16.4 PHN TCH TNG QUAN NHIU CHIU
16.4.1 Phng php dng chng trnh Tools, Data Analysis, Regression
16.4.2 Phng php ma trn
16.5. GII THIU MT S PHN MM X L THNG K
16.5.1. ng dng phn mm MSTATC x l s liu v tnh ton thng k
16.5.2. ng dng Phn mm SPSS x l v phn tch d kin nghin cu
235
235
235
236
243
243
245
248
250
250
254
254
257
Chng 17
CCH BIU DIN D LIU KT QU NGHIN CU
17.1 GII THIU
17.2 BIU DIN BNG BNG BIU
17.2.1 Cu trc
17.2.2 Nhng kiu bng
17.2.3 Nhng kiu phn trm
17.3 BIU DIN QUA TH
17.4 TH HIN BNG BIU (HISTOGRAM)
17.4.1 Biu thanh (the bar chart)
17.4.2 Biu thanh chng
17.4.3 Biu thanh 100%
17.4.4 a gic tn s
17.4.5 a gic tn s tch ly
17.4.6 Trnh by d liu theo thn cy v l cy
17.4.7 Biu nan qut (hay ct bnh)
17.4.8 S hng hoc ng cong khuynh hng
17.4.9 Biu vng
17.5 PHNG PHP H S NG NH HNG
17.5.1 Khi nim v h s ng nh hng
viii
260
261
261
262
264
265
266
267
267
268
269
269
269
269
270
270
271
271
271
272
272
278
Chng 18
VIT MT BO CO NGHIN CU
(Bo co y )
18.1 VIT NGHIN CU TNG QUT
18.2 THAM KHO TI LIU V VIT DANH MC TI LIU THAM KHO
18.2.1 Tham kho ti liu
18.2.2 Sp xp ti liu tham kho
18.3 VIT MT TH MC
18.4 PHT TRIN MT DN BI CHI TIT
18.5 VIT V BIN S
18.6 CC V D CNG VIT BO CO NGHIN CU
18.6.1 cng vit bo co khoa hc ti cp tnh
18.6.2 cng vit bo co nghin cu bo v lun vn thc s
18.6.3 cng vit lun n v tm tt lun n tin s chuyn ngnh
282
283
283
283
284
284
287
289
289
293
298
Chng 19
CCH VIT BO CO TM TT, T KHO V CCH TRNH BY BO
CO KHOA HC TI HI NGH
19.1 VIT BO CO TM TT
19.2 CCH VIT BI TM TT CA MT BO CO
19.2.1 Cch vit Summary
19.2.2 Cch vit mt Abstract
19.2.3 Cch vit KEYWORD
19.3 CCH VIT MT THNG BO KHOA HC
19.3.1 Cch vit thng bo khoa hc cc ngn
19.3.2 Cch vit Bi thng bo khoa hc
19.4 DN VIT BI BO CO KHOA HC TRNH BY TI HI NGH
HAY NG BO (xem Chng 17)
19.5 TRNH BY BO CO KHOA HC
19.6 CC LOI HI NGH KHOA HC
19.7 CC DNG BO CO HI NGH KHOA HC
ix
314
314
315
317
317
318
318
319
319
319
320
321
PHN I
L THUYT I CNG
V NGHIN CU KHOA HC
CHNG 1
I CNG
V NGHIN CU KHOA HC
1.1. GII THIU
X hi pht trin l nh vo cc thnh tu khoa hc v k thut, mun
c thnh tu khoa hc tt nhin phi NCKH. Mun NCKH c kt qu tt
phi c phng php nghin cu ng n. Cc thnh tu khoa hc hin i
lm thay i b mt th gii. NCKH tr thnh hot ng si ni trn
mi lnh vc v rng khp ton cu.
Nghin cu l cch thc suy lun, xem xt, tm hiu cc mt khc
nhau trong chuyn mn v a ra nhng qui nh trong nhng vn bn c
th; trin khai thc hin cc phng php mi tng cng chuyn
mn. Trong nghin cu lun c thi quen t cc cu hi ti sao?,
"phi lm g?". Mc ch nghin cu thc t l tm ra cu tr li hp
l nht, cng vi vic thay i nhng chnh sch thch hp phc v
cho chuyn mn hiu qu hn.
Th ly v d mt s ngnh sau:
Gi s trong lnh vc c hc mi trng lin quan n chm sc sc
kho cng ng, bn l ngi mun bit r vn ti sao hin nay c rt
nhiu ngi ng thc n? Hay cng ngy cng nhiu ngi b ung
th? D bt k v tr no, bn cng c th t ra cc cu hi sau: C bao
nhiu ngi nhim c mi trng mi ngy? Cc bnh mi trng thng
7
La mot chuyen gia, ban muon tm ra cac cau tra li cho cac cau
hoi mang tnh ly thuyet nh la:
10
e ac biet. Mat khac, khoa hoc cung la mot s the hien nhng
nguyen tac, nhng qui luat cua lnh vc chnh tr xa hoi.
3. Ap dung cho nganh ngon ng hoc, khoa hoc la toan bo
kien thc ve mot lnh vc trong tieng noi ch viet, van pham
cua mot dan toc mot at nc
* Rieng oi vi moi trng, khoa hoc moi trng
(environmontal Science) la tat ca s hieu biet ky va co he thong
ve toan bo sinh quyen vi tat ca nhng ben trong va ben ngoai
en cac sinh vat (ke ca con ngi) bao gom ca anh hng t
cac yeu to vo sinh va cac anh hng lan nhau cua cac sinh vat
Khoa hoc moi trng cung la s hieu biet ve tac ong
cua hoat ong con ngi en cac he sinh thai tren trai at, ac
biet la hau qua ve o nhiem khong kh, thoai hoa at, ac biet
la hau qua nguon nc, (Envenronmental Science MeGran Hill,
1994)
1.2.1.2 Phn loi
C nhiu cch phn loi khc nhau. y xin gii thiu hai cch phn
loi ph bin:
a. Theo h thng lnh vc
Khoa hc c chia thnh nhiu lnh vc khc nhau. Trong lnh vc li
chia ra thnh nhiu ngnh, trong ngnh li chia ra thnh nhiu chuyn ngnh.
Trong chuyn ngnh li c cc chuyn ngnh nh hn (Hnh 1.1).
V d: Khoa hc c cc lnh vc nh khoa hc t nhin, khoa hc x
hi - nhn vn
Trong lnh vc khoa hc t nhin li chia ra thnh cc ngnh nh
Ton hc, L hc, Sinh hc, Ho hc, Mi trng hc....
Trong ngnh Sinh hc li chia ra thnh cc chuyn ngnh nh:
1- Cng ngh sinh hc, 2- Thc vt hc, 3- ng vt hc, 4- Vi sinh vt
hc, 5- Sinh l hc....
12
T nhien
Toan
hoc
-Toan ly
thuyet
-ai so
-Hnh
hoc
-Lng
giac
Ly
hoc
-Ly
thuyet
-C ly
-Lng
t
-Hat
nhan
Hoa
hoc
-Hoa
hu c
-Hoa vo
c
-Hoa ly
-Hoa
sinh
Sinh
hoc
Moi
trng hoc
-CNSH
-TV hoc
-V hoc
-VSV
hoc
-Sinh ly
hoc
-Moi
trng c
ban
-Moi
trng
chuyen
khoa
a ly
-a ly t
nhien
-a ly
xa hoi
-a ly
Moi
trng
S
hoc
-Lch s
Viet Nam
-Lch s
The gii
Van
hoc
-Van hoc
Viet Nam
-Van hoc
Nc
ngoai
13
ng dung
Nghien cu
ly thuyet
Nghien cu
ng dung
Muc tieu
Nghien cu
mo ta
Nghien cu
so sanh
Nghien cu
kham pha
Nghien cu
giai thch
Tm thong tin
Mo hnh
Nghien cu
nh tnh
Mo hnh
nh tnh
Nghien cu
nh lng
Mo hnh
nh lng
Trong ,
Nghin cu ng dng
Trong nghin cu theo hng ng dng, c hai hng nghin cu ln:
nghin cu l thuyt phc v cho ng dng v nghin cu ng dng. Trong
khoa hc x hi, theo Bailey (1978: 17):
Nghin cu l thuyt l thc hin kim tra cc l thuyt v gi thuyt
phc v cho ng dng thc t ang thch thc nh nghin cu. C th c
nhng ng dng thc t cho hin ti hoc cho tng lai. V vy, qu trnh
nghin cu thng yu cu phi kim tra cc gi thuyt cn m h v nhng
khi nim c bit.
22
ngnh tm l hc, dch bnh hc, gio dc hc, kinh t hc, sc khe cng
ng v nghin cu th trng li thin v nghin cu nh lng. Tuy
nhin, iu ny khng c ngha l cc nh kinh t hc v tm l hc khng
bao gi s dng phng php nh tnh, hay l nh mi trng nhn vn dn
tc hc s khng bao gi dng n cc thng tin nh lng. Ngy cng c
nhiu ngi nhn ra rng trong hu ht cc ngnh khoa hc x hi, c hai
hnh thc nghin cu ny u rt quan trng c c mt kt qu nghin
cu tt. Mi vn nghin cu cn phi xc nh c cn tch bit hai hnh
thc nghin cu nh tnh hay nh lng hay khng.
C hai phng php ny u c u im v nhc im ca n.
'Khng c mt no l tuyt i nht so vi tt c nhng mt cn li'
(Ackroyd v Hughes 1992: 30). Vic phn tch v o lng cc bin thng
tin c c kt qu nghin cu l ty thuc vo mc ch nghin cu.
Trong nhiu nghin cu cn c s kt hp c hai phng php nh tnh v
nh lng. Gi s bn mun tm hiu cc loi hnh dch v nhm ngn
nga ti phm trong thnh ph v trin khai rng ri dch v . Cc loi
hnh dch v l mt nh tnh trong nghin cu v hn ch m t cc dch v
ny. Vic m rng cc dch v ny l mt nh lng ca nghin cu, n
lin quan n vic c tnh s lng ngi s dng dch v ny v tnh ton
cc ch s khc nh hng n.
Nghin cu m hnh
C hai m hnh chnh trong NCKH mi trng. Mt cu hi quan
trng phn chia hai lnh vc khoa hc l: phng php lun trong khoa hc
t nhin c th p dng vo cc hin tng nghin cu mi trng x hi
hay khng. M hnh nghin cu c t trong cc ngnh nghin cu t nhin
c gi l phng php khoa hc h thng hay cn gi l khoa hc thc
nghim. M hnh ngc li c bit n nh l phng php nh tnh v
nghin cu t nhin hay sinh thi, a l dn tc. S tc ng qua li ca hai
mt i lp ny hnh thnh nhng gi tr, thut ng, cc phng php v
k thut ca ring n tm hiu cc hin tng x hi. Tuy nhin, k t
gia thp nin 1960 cc nh nghin cu nhn thy rng, c hai m hnh ny
26
u c ch ng ca n. Mc ch ca nghin cu cn c xc nh r
trong cc yu cu v la chn m hnh. S dng ln xn cc phng php
nghin cu s khng cho ra kt qu v khng ph hp.
M hnh nghin cu nh hng s dng c nghin cu nh tnh v
nh lng. Bn c th thc hin nghin cu nh lng trong m hnh
nghin cu thc nghim. Tuy nhin, tc gi cun sch ny lp lun l
gii mun tch bit gia nghin cu nh tnh vi nghin cu nh lng.
Bi v, c hai theo ui cc h thng gi tr khc nhau v cc phng php
lun rt khc nhau.
Tc gi cho rng d cho nh nghin cu s dng m hnh no, h phi
bo v cc gi tr c c trc nhng nh ph bnh v khng nh mc tiu
mnh mun t c v a ra kt lun. l vic p dng cc gi tr ny
vo trong qu trnh thu thp, phn tch v x l thng tin m cn gi l qu
trnh nghin cu.
27
b ng -----
28
29
30
Cu hi:
1. Khoa hc l g?
2. Phn loi khoa hc nh th no?
3. Vai tr ca khoa hc l gi?
4. ngha ca khoa hc?
5. Th no l nghin cu khoa hc?
6. Mun nghin cu khoa hc thnh cng cn phi tun th nhng
nguyn tc no?
7. Phn loi nghin cu khoa hc nh th no?
8. Vai tr ca nghin cu khoa hc?
9. ngha ca nghin cu khoa hc?
10. S khc nhau gia cc ngnh khoa hc l gi?
Ti liu tham kho:
1.
V CAO M, 2003, Phng Php Lun Nghin Cu Khoa
Hc, Nh xut bn KH & KT. H Ni.
2.
NGUYN NGC KING, 1996, Thng k hc trong nghin cu
khoa hc, NXB Gio Dc.
3.
NGUYN VN L, 2001, Phng php lun nghin cu khoa
hc, NXB Gio Dc.
4.
TRUNG NGUYN, 2005, Phng Php Lun Nghin Cu (Cm
nang hng dn tng bc dnh cho ngi bt u), Nh xut
bn Lao ng - X hi. H Ni.
5.
NGUYN THANH PHNG, 2000, Bi ging mn phng
php nghin cu khoa hc, i Hc Cn Th
6.
PGS.TS. Nguyn Bo V, ThS. Nguyn Huy Ti, Gio trnh
phng php nghin cu khoa hc, i hc Cn Th
7.
DNG THIU TNG, 2002, Phng Php Nghin Cu Khoa
Hc Gio Dc v Tm L, Nh xut bn i Hc Quc Gia TP
H Ch Minh. H Ch Minh.
34
Li ni u
Phng php nghin cu khoa hc l mt mn hc rt quan trng m
hu nh sinh vin, hc vin cao hc no cng phi tri qua. Vy m hin
nay thy tr cc ngnh u ang trong tnh trng my m, gio trnh cha
c. Thnh ra, y l mt mng ti m ti liu hin ang rt thiu.
Trc nhu cu thc tin , tp th tc gi chng ti bin son gio
trnh Phng php nghin cu khoa hc gm hai tp. Tap 1 t chng 1
en chng 19 gom cac van e ve thuat ng cung nh cac khai
niem c ban, phng phap cho ngi mi tap lam khoa hoc hay
cho sinh vien lam luan an tot nghiep. Trn c s ca tp 1, chng ti
trin khai trnh by tp 2 cp cao hn, cp dnh cho i tng l
hc vin cao hc, nghin cu sinh ngnh mi trng va cac nganh co
lien quan.
Trong sach nay chung toi trch dan mot so t lieu (xem
phan cuoi) trong o dch va trch dan chu yeu cua Ranjit Kuma
(1996), Research Methodology Step by Step Guider for Beginners:
Longman, Australia t chng 3 en chng 12 cung mot so tai
lieu tham khao khac.
Giao trnh nay c bien soan va xuat ban lan au nen
kho tranh khoi nhng sai sot. Mong nhan c y kien ong
gop t ban oc gan xa e giao trnh ngay cang hoan chnh va
kp thi ap ng nhu cau nghien cu khoa hoc cua sinh vien,
hoc vien cao hoc va nghien cu sinh.
Mi kin ng gp xin vui lng gi v: lehuyba@hcm.vnn.vn
Xin chn thnh cm n.
Tp th tc gi
BCTT
BCKH
BVMT
ai hoc
e tai
GDMT
KH
Khoa hoc
KHMT
KTMT
LA
Luan an
MT
Moi trng
MTNV
MTSTNV
MTTN
NC
Nghien cu
NCAD
Nghien cu ap dung
NCCB
Nghien cu c ban
NCKH
NCKHTN
NCLT
Nghien cu ly thuyet
NCD
Nghien cu ng dung
NCS
Nghien cu sinh
NCTN
NCUD
Nghien cu ng dung
PP
Phng phap
5
PPNCKH
PTCS
Pho thong c s
PTTH
QLMT
TLTK
TN
Th nghiem
TNCT
TNTD
Th nghiem tham do
TNMT
VN
Viet Nam
VND
PHN I
L THUYT I CNG
V NGHIN CU KHOA HC
CHNG 1
I CNG
V NGHIN CU KHOA HC
1.1. GII THIU
X hi pht trin l nh vo cc thnh tu khoa hc v k thut, mun
c thnh tu khoa hc tt nhin phi NCKH. Mun NCKH c kt qu tt
phi c phng php nghin cu ng n. Cc thnh tu khoa hc hin i
lm thay i b mt th gii. NCKH tr thnh hot ng si ni trn
mi lnh vc v rng khp ton cu.
Nghin cu l cch thc suy lun, xem xt, tm hiu cc mt khc
nhau trong chuyn mn v a ra nhng qui nh trong nhng vn bn c
th; trin khai thc hin cc phng php mi tng cng chuyn
mn. Trong nghin cu lun c thi quen t cc cu hi ti sao?,
"phi lm g?". Mc ch nghin cu thc t l tm ra cu tr li hp
l nht, cng vi vic thay i nhng chnh sch thch hp phc v
cho chuyn mn hiu qu hn.
Th ly v d mt s ngnh sau:
Gi s trong lnh vc c hc mi trng lin quan n chm sc sc
kho cng ng, bn l ngi mun bit r vn ti sao hin nay c rt
nhiu ngi ng thc n? Hay cng ngy cng nhiu ngi b ung
th? D bt k v tr no, bn cng c th t ra cc cu hi sau: C bao
nhiu ngi nhim c mi trng mi ngy? Cc bnh mi trng thng
7
La mot chuyen gia, ban muon tm ra cac cau tra li cho cac cau
hoi mang tnh ly thuyet nh la:
10
e ac biet. Mat khac, khoa hoc cung la mot s the hien nhng
nguyen tac, nhng qui luat cua lnh vc chnh tr xa hoi.
3. Ap dung cho nganh ngon ng hoc, khoa hoc la toan bo
kien thc ve mot lnh vc trong tieng noi ch viet, van pham
cua mot dan toc mot at nc
* Rieng oi vi moi trng, khoa hoc moi trng
(environmontal Science) la tat ca s hieu biet ky va co he thong
ve toan bo sinh quyen vi tat ca nhng ben trong va ben ngoai
en cac sinh vat (ke ca con ngi) bao gom ca anh hng t
cac yeu to vo sinh va cac anh hng lan nhau cua cac sinh vat
Khoa hoc moi trng cung la s hieu biet ve tac ong
cua hoat ong con ngi en cac he sinh thai tren trai at, ac
biet la hau qua ve o nhiem khong kh, thoai hoa at, ac biet
la hau qua nguon nc, (Envenronmental Science MeGran Hill,
1994)
1.2.1.2 Phn loi
C nhiu cch phn loi khc nhau. y xin gii thiu hai cch phn
loi ph bin:
a. Theo h thng lnh vc
Khoa hc c chia thnh nhiu lnh vc khc nhau. Trong lnh vc li
chia ra thnh nhiu ngnh, trong ngnh li chia ra thnh nhiu chuyn ngnh.
Trong chuyn ngnh li c cc chuyn ngnh nh hn (Hnh 1.1).
V d: Khoa hc c cc lnh vc nh khoa hc t nhin, khoa hc x
hi - nhn vn
Trong lnh vc khoa hc t nhin li chia ra thnh cc ngnh nh
Ton hc, L hc, Sinh hc, Ho hc, Mi trng hc....
Trong ngnh Sinh hc li chia ra thnh cc chuyn ngnh nh:
1- Cng ngh sinh hc, 2- Thc vt hc, 3- ng vt hc, 4- Vi sinh vt
hc, 5- Sinh l hc....
12
T nhien
Toan
hoc
-Toan ly
thuyet
-ai so
-Hnh
hoc
-Lng
giac
Ly
hoc
-Ly
thuyet
-C ly
-Lng
t
-Hat
nhan
Hoa
hoc
-Hoa
hu c
-Hoa vo
c
-Hoa ly
-Hoa
sinh
Sinh
hoc
Moi
trng hoc
-CNSH
-TV hoc
-V hoc
-VSV
hoc
-Sinh ly
hoc
-Moi
trng c
ban
-Moi
trng
chuyen
khoa
a ly
-a ly t
nhien
-a ly
xa hoi
-a ly
Moi
trng
S
hoc
-Lch s
Viet Nam
-Lch s
The gii
Van
hoc
-Van hoc
Viet Nam
-Van hoc
Nc
ngoai
13
ng dung
Nghien cu
ly thuyet
Nghien cu
ng dung
Muc tieu
Nghien cu
mo ta
Nghien cu
so sanh
Nghien cu
kham pha
Nghien cu
giai thch
Tm thong tin
Mo hnh
Nghien cu
nh tnh
Mo hnh
nh tnh
Nghien cu
nh lng
Mo hnh
nh lng
Trong ,
Nghin cu ng dng
Trong nghin cu theo hng ng dng, c hai hng nghin cu ln:
nghin cu l thuyt phc v cho ng dng v nghin cu ng dng. Trong
khoa hc x hi, theo Bailey (1978: 17):
Nghin cu l thuyt l thc hin kim tra cc l thuyt v gi thuyt
phc v cho ng dng thc t ang thch thc nh nghin cu. C th c
nhng ng dng thc t cho hin ti hoc cho tng lai. V vy, qu trnh
nghin cu thng yu cu phi kim tra cc gi thuyt cn m h v nhng
khi nim c bit.
22
ngnh tm l hc, dch bnh hc, gio dc hc, kinh t hc, sc khe cng
ng v nghin cu th trng li thin v nghin cu nh lng. Tuy
nhin, iu ny khng c ngha l cc nh kinh t hc v tm l hc khng
bao gi s dng phng php nh tnh, hay l nh mi trng nhn vn dn
tc hc s khng bao gi dng n cc thng tin nh lng. Ngy cng c
nhiu ngi nhn ra rng trong hu ht cc ngnh khoa hc x hi, c hai
hnh thc nghin cu ny u rt quan trng c c mt kt qu nghin
cu tt. Mi vn nghin cu cn phi xc nh c cn tch bit hai hnh
thc nghin cu nh tnh hay nh lng hay khng.
C hai phng php ny u c u im v nhc im ca n.
'Khng c mt no l tuyt i nht so vi tt c nhng mt cn li'
(Ackroyd v Hughes 1992: 30). Vic phn tch v o lng cc bin thng
tin c c kt qu nghin cu l ty thuc vo mc ch nghin cu.
Trong nhiu nghin cu cn c s kt hp c hai phng php nh tnh v
nh lng. Gi s bn mun tm hiu cc loi hnh dch v nhm ngn
nga ti phm trong thnh ph v trin khai rng ri dch v . Cc loi
hnh dch v l mt nh tnh trong nghin cu v hn ch m t cc dch v
ny. Vic m rng cc dch v ny l mt nh lng ca nghin cu, n
lin quan n vic c tnh s lng ngi s dng dch v ny v tnh ton
cc ch s khc nh hng n.
Nghin cu m hnh
C hai m hnh chnh trong NCKH mi trng. Mt cu hi quan
trng phn chia hai lnh vc khoa hc l: phng php lun trong khoa hc
t nhin c th p dng vo cc hin tng nghin cu mi trng x hi
hay khng. M hnh nghin cu c t trong cc ngnh nghin cu t nhin
c gi l phng php khoa hc h thng hay cn gi l khoa hc thc
nghim. M hnh ngc li c bit n nh l phng php nh tnh v
nghin cu t nhin hay sinh thi, a l dn tc. S tc ng qua li ca hai
mt i lp ny hnh thnh nhng gi tr, thut ng, cc phng php v
k thut ca ring n tm hiu cc hin tng x hi. Tuy nhin, k t
gia thp nin 1960 cc nh nghin cu nhn thy rng, c hai m hnh ny
26
u c ch ng ca n. Mc ch ca nghin cu cn c xc nh r
trong cc yu cu v la chn m hnh. S dng ln xn cc phng php
nghin cu s khng cho ra kt qu v khng ph hp.
M hnh nghin cu nh hng s dng c nghin cu nh tnh v
nh lng. Bn c th thc hin nghin cu nh lng trong m hnh
nghin cu thc nghim. Tuy nhin, tc gi cun sch ny lp lun l
gii mun tch bit gia nghin cu nh tnh vi nghin cu nh lng.
Bi v, c hai theo ui cc h thng gi tr khc nhau v cc phng php
lun rt khc nhau.
Tc gi cho rng d cho nh nghin cu s dng m hnh no, h phi
bo v cc gi tr c c trc nhng nh ph bnh v khng nh mc tiu
mnh mun t c v a ra kt lun. l vic p dng cc gi tr ny
vo trong qu trnh thu thp, phn tch v x l thng tin m cn gi l qu
trnh nghin cu.
27
b ng -----
28
29
30
Cu hi:
1. Khoa hc l g?
2. Phn loi khoa hc nh th no?
3. Vai tr ca khoa hc l gi?
4. ngha ca khoa hc?
5. Th no l nghin cu khoa hc?
6. Mun nghin cu khoa hc thnh cng cn phi tun th nhng
nguyn tc no?
7. Phn loi nghin cu khoa hc nh th no?
8. Vai tr ca nghin cu khoa hc?
9. ngha ca nghin cu khoa hc?
10. S khc nhau gia cc ngnh khoa hc l gi?
Ti liu tham kho:
1.
V CAO M, 2003, Phng Php Lun Nghin Cu Khoa
Hc, Nh xut bn KH & KT. H Ni.
2.
NGUYN NGC KING, 1996, Thng k hc trong nghin cu
khoa hc, NXB Gio Dc.
3.
NGUYN VN L, 2001, Phng php lun nghin cu khoa
hc, NXB Gio Dc.
4.
TRUNG NGUYN, 2005, Phng Php Lun Nghin Cu (Cm
nang hng dn tng bc dnh cho ngi bt u), Nh xut
bn Lao ng - X hi. H Ni.
5.
NGUYN THANH PHNG, 2000, Bi ging mn phng
php nghin cu khoa hc, i Hc Cn Th
6.
PGS.TS. Nguyn Bo V, ThS. Nguyn Huy Ti, Gio trnh
phng php nghin cu khoa hc, i hc Cn Th
7.
DNG THIU TNG, 2002, Phng Php Nghin Cu Khoa
Hc Gio Dc v Tm L, Nh xut bn i Hc Quc Gia TP
H Ch Minh. H Ch Minh.
34
CHNG 2
34
40
41
42
43
c
c
2c
= v + D * 2 c
t
x
x
Trong ,
x: ta khng gian ca mt hoc vi i tng theo di.
t: thi gian (gi).
c: nng cht bn trong dung dch t (mg/100gr).
v: tc ca chuyn ng cht bn (cm/gi).
D: h s phn tn.
: h s hon chuyn th nht.
R=1+
k0l.
Trong ,
k0: l h s phn tn tng ng gia pha lng v pha rn;
: l mt ht rn c khi lng ln.
: l khi lng nc c trong t v
45
Sinh vat va
con ngi
MT at
MT khong kh
Kh hau
46
hay b xem nh hay b qun. Trong cng ngh mi trng cng xin ng
qun rng ngoi cng ngh x l nhim nc, nhim khng kh cn c
cng ngh x l nhim t. Khi nh gi tc ng mi trng ca mt d
n, ngi ta thng qun nh gi tc ng ca hot ng d n ln mi
trng t. Hoc khi nh gi nh hng ca rc ln mi trng, ngi ta
thng qun mt s phn gii ca rc trong mi trng t ra sao.
c. Nghin cu mi trng sinh thi cng tc l tm cc yu t tri,
ch o trong h tng tc ca mi trng
Nh phn trn chng ta ni, nghin cu mi trng sinh thi cn
phi tm hiu khng nhng cc mi tng quan, m cn phi tm s tng
tc ca khng nhng mt vi yu t m ca hu ht cc mi trng thnh
phn. Bn cnh c mt iu khng th thiu c trong phng php
lun, l: cn phi tm yu t tri trong s cc yu t. C th l gii quan
im ny nh sau:
Mt i tng A xut hin trong mi trng lun lun v tt yu chu
tc ng ca nhiu yu t cng mt lc. Ngc li, vt A cng tc ng tr
li cc yu t tc ng vo n. Cc tc ng ny mang tnh sinh thi mi
trng, khng phi l tc ng vt l n thun (xem hnh 2.4).
N
M
Q
Q
48
trn hnh chp ti cng thi gian. K thut nh hng khng v vin thm
ci thin kh nng tip cn trong vic nh gi ng vt c s lng ln v
trn khu vc rng hoc tri di hoc c lp thc vt che ph. Cn li, hu
ht cc ng vt c kch thc nh v nng ng ch c mt phn ca dn
s c th thy c vo bt k thi gian no. Nu m trc tip s tn km
thi gian v nhm chn, v th ch c th m c phn nh (mu). V d,
phn nh trn l hn l trn cy.
Mt hng tip cn nh gi quy m dn s l nh du mt s
con vt bng thuc nhum hoc sn, ri th chng tr li cng ng. Nu
c chp nhn, chng hon ton ha nhp (v cht nh du khng nh
hng n tnh cch ca chng). T l s c th nh du trn s c th ca
mt mu bng vi t l s c th nh du nguyn thy trn tng s c th
v c biu din bng cng thc sau y:
r
a
an
= hay N =
n
N
r
Vi r: s c th nh du b bt li,
n: tng s c th ca mt mu sau khi nh du,
a: s c th nguyn thy c nh du,
N: tng dn s.
Cch tnh ny gi nh rng: trong sut thi gian th nghim khng c
s sinh hay s t hay bt c s nhp c no. Thng cc gi nh ny khng
c chp nhn, do trong thc t cc h thng c vt mu v vt b nh du
(trong vi trng hp) v c cch tnh ton phc tp hn nhiu.
Mt hng khc l nh s cc mu v xc nh s vt trong mu. S
trung bnh ca tng mu c nhn vi tng s mu n v ti ni c tr
(th d cc l trn mt cy) nm c s lng cc c th ca ni c tr
ny. Cc k thut c bit thng cn thit xc nh tng s vt trong mt
mu. Chng hn, cc sinh vt nh v cn trng trong mu t (hoc nh
hn) thng c trch ra bi thit b c bit - phu Berlese Tullgren.
51
52
53
54
Tao cac ban o tong hp bang cach chong xep va phan tch cac ban
o thanh phan va xay dng;
Ban o giay
Chuan b
d lieu mau, so lieu
thc a
So hoa ban o
giay e khi tao
c s d lieu nen
Chuyen vien cac S
Nhap v tr va ket
qua phan tch mau
Ban o so hoa
Xay dng c s
d lieu nen t nguon
d lieu ban o c
so hoa
55
cua ngi dan a phng, can bo quan ly va cac chuyen gia, cac nha khoa
hoc trong va ngoai nc.
Nham huy ong tr tue nhieu ngi trong nhieu thanh phan cac goc o
khac nhau trong viec la chon cac van e chnh cua chien lc va thiet ke chi
tiet tng hang muc cua chien lc.
4- Xac nh cac yeu to can tham gia vao qua trnh xay dng mo hnh
5- Xay dng mo hnh bang cac phng trnh toan hoc
6- Kiem chng mo hnh thong qua ap dung th tren thc te va hieu
chnh
7- Ngoai suy ket qua
8- Phan tch cac kch ban khac nhau
9- a ra cac e xuat
S dung cac mo hnh:
3- Phan tch, thong ke cac moi lien ket gia cac yeu to quan trong nhat
co kha nang gay ra tac ong qua lai trong he thong;
4- Xay dng mo hnh nh tnh, mo hnh toan hoc cua he thong vi cac
muc tieu, the hien cau truc va hoat ong chc nang cua he thong co moi lien
he vi moi trng ben ngoai trong cac mo hnh;
5- Mo phong he thong vi cac ieu kien gia thiet khac nhau, phan tch
mo hnh trong cac y ngha khac nhau cua cac bien trnh, chon giai phap ung
an cho quyet nh toi u.
ay la phng phap co tnh troi hn cac phng phap phan tch tng nhan
to, phan tch anh gia kha nang chu tai, d bao bien ong moi trng. Tuy nhien
e co c ket qua tot khi s dung phng phap nay, can phai co lng thong tin
tng oi ln va ngi phan tch phai co u kien thc sau va rong.
59
5- Bieu th cac ket qua tren vao mot tai lieu thch hp vi viec la chon
quyet nh.
60
phap luan nghien cu khoa hoc moi trng, Le Huy Ba, NXB HQG TP
HCM, 2005)
c) Qu trnh nghin cu (xem hnh 2.5 v chng 23)
Bang ngang
Cu hi:
1. Th no l phng php lun nghin cu khoa hc?
2. Cc phng php thc hin nghin cu khoa hc l g?
3. S khc nhau gia phng php nghin cu khoa hc l g?
4. Nghin cu khoa hc bng phng php chng minh ton hc?
5. Nghin cu khoa hc bng phng php tm l hc l g?
6. Nghin cu khoa hc bng phng php s hc?
7. Nghin cu khoa hc bng phng php thc nghim?
8. Nghin cu khoa hc bng phng php sinh hc ?
9. u nhc im ca cc phng php nghin cu nghin cu khoa
hc?
10. Trong nghnh khoa hc mi trng th phng php nghin cu no
c thc hin?
Ti liu tham kho:
1. V CAO M, 2003, Phng Php Lun Nghin Cu Khoa Hc,
Nh xut bn KH & KT. H Ni.
2. NGUYN NGC KING, 1996, Thng k hc trong nghin cu
khoa hc, NXB Gio Dc.
3. NGUYN VN L, 2001, Phng php lun nghin cu khoa hc,
NXB Gio Dc.
4. TRUNG NGUYN, 2005, Phng Php Lun Nghin Cu (Cm
nang hng dn tng bc dnh cho ngi bt u). Nh xut bn
Lao ng - X hi. H Ni.
5. NGUYN THANH PHNG, 2000, Bi ging mn phng php
nghin cu khoa hc, i Hc Cn Th
6. PGS.TS. Nguyn Bo V, ThS. Nguyn Huy Ti, Gio trnh phng
php nghin cu khoa hc i hc Cn Th
61
62
e cng nghien
cu: cac nhiem vu
Phng phap va
cong cu thu thap d
lieu
Xem xet
tai lieu
Hnh thanh
van e
nghien cu
Khai niem
e cng
nghien cu
Xay dng
cong cu thu
thap d lieu
e cng nghien
cu
Cai g
Chon mau
Viet e
xuat
nghien cu
Nh the nao
Thu thap
d lieu
X ly d
lieu
Pham vi
kiem tra
cong cu
nghien cu
Hieu lc va o
chnh xac cua cong
cu nghien cu
Ly thyet mau va e
cng
X ly d
lieu
Viet bao
cao nghien
cu
S ma
hoa
Phat
trien tap
ma hoa
61
PHN II
CC BC TIN HNH
NGHIN CU KHOA HC
CHNG 3
63
hnh thc quan st, lch phng vn, bng cu hi v cc i iu tra phng
vn u c xem l phng php nghin cu c th.
La chn phng php v cng c nghin cu l bc lm vic c th
u tin trong tin hnh nghin cu. Bn phi quyt nh s thu thp nhng
thng tin nh th no v cn nhng cng c nghin cu g. Cc phng
php thu thp s liu s c trnh by Chng 9 v Chng 10, s gii
thiu v cc phng php thu thp s liu s dng cc thc o cm tnh.
Nu bn d nh thu thp cc s liu c bit dnh cho nghin cu ca
bn (ngun ti liu s cp), bn cn phi thit lp mt phng php v cng
c nghin cu ring cng nh la chn cng c c sn. Trong Chng 9
cng s hng dn xy dng cc cng c nghin cu v Chng 11 s trnh
by tnh hp l v kh thi ca cc phng php v cng c nghin cu.
Nu bn ang s dng ngun ti liu th cp (ngun thng tin c
thu thp cho mc ch khc), phi bit chn lc nhng thng tin cn thit.
c c nhng thng tin nh yu cu, bn cng phi thc hin mt quy
trnh tng t nh trnh by trn i vi ngun ti liu s cp.
Tin hnh th nghim cng c nghin cu trc l rt cn thit. ng
ra, vic th nghim cng c nghin cu khng c thc hin trn mu
nghin cu c chn m phi l nhng la chn khc trn cng mt
khu vc nghin cu.
Nu bn s dng my tnh phn tch s liu, bn cng nn cung cp
cc m s cho cc cng c nghin cu ca bn.
3.1.4. Bc 4: Vit cng nghin cu
By gi, tng bc, bn c th thc hin tt c cc cng vic chun
b. Tip theo l kt hp cc thng tin li c nhng thng tin yu cu. K
hoch y ny chng t s la chn tng ca bn v bn ang tin
hnh nghin cu nh th no. iu c gi l cng nghin cu.
Nhim v chnh ca cng nghin cu l cung cp nhng thng tin chi
tit k hoch nghin cu. Trong khi vit cng phi khng nh s hp l
trong phng php lun t c kt qu chnh xc v khch quan.
66
69
71
73
Bang
74
75
76
77
79
Bc 2
Bc 3
Bc 4
Xc nh ni
dung
Chia nh ni dung
La chn ti
Cc cu hi t ra
nh hng ca
nghin ru ln
gia nh
Nghin ru
1. H s v chng nghin ru
2. Nguyn nhn gy nghin ru
74
2. N nh hng n cc mt no ln cuc
sng tr con?
Bc 7
Bc 6
Bc 5
Kim tra li
1. Bn tht
s quan
tm n
vn ny
cha?
2. Bn ng
vi
nhng
mc tiu
ny?
Xc nh cc mc tiu ny trong:
Mc tiu chnh:
Mc tiu c th:
4. k thut chuyn mn ca bn
v ca thy hng dn trong
phm vi nghin cu
3. Bn c
cc ngun
h tr hp
l?
4. Bn c
chuyn
mn k
thut
thc hin
ti ny?
( Cac
75
V d 2: Nghin cu v mi quan h gia sinh v t. Trong iu kin mi trng khc nhau: Qu trnh hnh
thnh ti gm cc bc sau:
Bc 1
Bc 2
Bc 3
Bc 4
Xc nh ni dung
Chia nh ni dung
La chn ti
Cc cu hi t ra
Sinh v mi trng t
Mi quan h
gia sinh v
mi trng t
Bc 7
Bc 6
Bc 5
Kim tra li
1. Bn tht s quan
tm n vn ny
2. Bn ng vi
nhng mc tiu ny
3. Bn c cc
ngun h tr hp l
4. Bn c chuyn
mn k thut
thc hin ti ny
Xc nh cc mc tiu ny trong:
1. Cng vic lin quan
2. Thi gian thch hp
3. Ngun ti chnh cho php
4. K thut chuyn mn ca bn
v ca thy hng dn trong
phm vi nghin cu
Mc tiu chnh:
Khm ph mi quan h gia sinh v t
Mc tiu c th:
1. Tm ra mc gim ca sinh lin quan n vic gim mc cht vi iu
kin mi trng
2. Xc nh khong thi gian gia vic gim mc cht v mc sinh vi
iu kin mi trng
3. Xc nh cc yu t nh hng n nhng thay i trong mc sinh (do
mi trng
4. Khm ph mi quan h gia cc c im dn c mi trng kinh t x hi ca dn s v mc thay i ca sinh v t
76
Bc 2
Bc 3
Bc 4
Xc nh ni
dung
Chia nh ni dung
La chn ti
Cc cu hi t ra
Thi ca
cng ng i
vi cc dch v
chm sc sc
khe trong c
c i u kin
mi trng
c ci thi n
1. Cc nh iu hnh, cc nh lp k hoch,
cc nh cung cp dch v v khch hng
(bnh nhn) ngh g v u kin mi trng
v thi ca cng ng?
Sc khe cng
ng v mi
trng
Bc 7
Bc 6
Kim tra li
Bc 5
Hy t hi:
Xc nh cc mc tiu ny trong:
Mc tiu chnh:
1. Bn tht s
quan tm n
vn ny?
2. Bn ng
vi nhng
mc tiu ny?
3. Bn c cc
ngun h tr
hp l?
Mc tiu c th:
1. Tm hiu cc quan nim v 'thi ca cng ng' ca cc nh iu
hnh dch v, nh qun l, nh cung cp v ngi hng th.
2. Xc nh cc chin lc thc hin xc nh cc quan nim trn.
3. Thit lp cc ch s nh gi tnh hiu qu ca chin lc.
Bc 2
Bc 3
Bc 4
Xc nh ni
dung
Chia nh ni dung
La chn ti
Cc cu hi t ra
nh hng ca
nghin ru ln
gia nh
Nghin ru
1. H s v chng nghin ru
2. Nguyn nhn gy nghin ru
3. Qu trnh tr thnh nghin ru
4. Vn nghin ru c hnh
thnh trong gia nh
5. Thi ca cng ng i vi
vn nghin ru
2. N nh hng n cc mt no ln
cuc sng tr con?
3. Nhng nh hng ca n ln ti
chnh gia nh?
Bc 7
Bc 6
Bc 5
Kim tra li
83
1. Bn tht
s quan
tm n
vn ny
cha?
2. Bn ng
vi
nhng
mc tiu
ny?
Xc nh cc mc tiu ny trong:
Mc tiu chnh:
Mc tiu c th:
1. Xc nh mc nh hng ca nghin ru ln mi quan
h v, chng
2. Xc nh cc hng m chng nghin ru tc ng n cc
mt khc nhau trong cuc sng ca tr con
3. Tm ra nh hng ca nghin ru ln ti chnh trong gia
nh, v.v..
3. Bn c
cc ngun
h tr hp
l?
4. Bn c
chuyn
mn k
thut
thc hin
ti ny?
( Cac
84
1.
2.
3.
4.
5.
1.
2.
3.
4.
Bc 7
Kim tra li
Bn tht s quan tm
n vn ny.
Bn ng vi nhng
mc tiu ny.
Bn c cc ngun
h tr hp l.
Bn c chuyn mn
k thut thc hin
ti ny.
Bc 2
Chia nh ni dung
Xu hng sinh v t trong
mt quc gia
Cc yu t xc nh mc
sinh
Mi quan h gia sinh v
t
nh hng ca iu kin
mi trng ln sc khe
v cht
nh hng ca vic phng
trnh thai n mc sinh,
v.v..
Bc 6
Xc nh kh nng thc hin
Xc nh cc mc tiu ny
trong:
1. Cng vic lin quan.
2. Thi gian thch hp.
3. Ngun ti chnh cho php.
4. K thut chuyn mn ca
bn v ca thy hng
dn trong phm vi nghin
cu.
Bc 3
La chn ti
Mi quan h gia
sinh v mi trng
t
Bc 4
Cc cu hi t ra
1. Mc sinh s nh th no khi mc
cht gim v quan h mi trng
sng?
2. Khong thi gian gia vic bt
u gim mc cht v bt u
gim mc sinh?
3. Cc yu t no gip lm gim
mc sinh? (mi trng chnh
sch)
Bc 5
Hnh thnh mc tiu nghin cu
Mc tiu chnh:
Khm ph mi quan h gia sinh v t
Mc tiu c th:
1. Tm ra mc gim ca sinh lin quan n vic gim mc cht
vi iu kin mi trng.
2. Xc nh khong thi gian gia vic gim mc cht v mc sinh
vi iu kin mi trng.
3. Xc nh cc yu t nh hng n nhng thay i trong mc
sinh (do mi trng.
4. Khm ph mi quan h gia cc c im dn c mi trng
kinh t - x hi ca dn s v mc thay i ca sinh v t.
85
Bc 2
Bc 3
Bc 4
Xc nh ni dung
Chia nh ni dung
La chn ti
Cc cu hi t ra
Sc khe cng
ng v mi
trng
Thi ca cng
ng i vi cc
dch v chm sc
sc khe trong
cc i u kin mi
trng c ci
thin
1. Cc nh iu hnh, cc nh lp k hoch, cc nh
cung cp dch v v khch hng (bnh nhn) ngh g
v u kin mi trng v thi ca cng ng?
2. Mc nhim sc khe v trong thi ca cng
ng?
3. Cc ch s no c th s dng nh gi tnh hiu
qu ca mi tr ng v sc khe thi cng
ng?
Bc 7
Bc 6
Bc 5
Kim tra li
Hy t hi:
1. Bn tht s
quan tm n
vn ny?
2. Bn ng vi
nhng mc tiu
ny?
3. Bn c cc
ngun h tr
hp l?
Xc nh cc mc tiu ny trong:
1. Cng vic lin quan
2. Thi gian thch hp
3. Ngun ti chnh cho php
4. K thut chuyn mn ca bn v ca
thy hng dn trong phm vi nghin
cu
Mc tiu chnh:
nh gi nhng hiu qu v thi ca cng ng trong vic t chc cc dch v
chm sc sc khe v v sinh mi trng.
Mc tiu c th:
1. Tm hiu cc quan nim v 'thi ca cng ng' ca cc nh iu hnh dch v,
nh qun l, nh cung cp v ngi hng th.
2. Xc nh cc chin lc thc hin xc nh cc quan nim trn.
3. Thit lp cc ch s nh gi tnh hiu qu ca chin lc.
86
PHN III
XAY DNG Y TNG, E TAI NGHIEN CU
CHNG 4
82
84
M t
Tn n bn
ABI/INFORM
Khng c
ERIC
CIJE:
Danh
mc hin ti v
tp ch cio
dc.
Khng c
MEDLINE
Danh mc sch
y dc
85
CINAHL
Cc danh mc
tp hp v y t,
iu dng v
sc khe bng
b.
8. http://www.vubhld.netnam.vn
9. http://www.ctu.edu.vn
10. http://www.vnexpress.net
11. http://www.undp.org.vn
12. http://www.vnn.vn
13. http://www.dulichsinhthai va mao hiem
14. http://www.ctu.edu.vn/colleges/agri/ssd/Baigiang/BGOnhicm/chun
g2.htm
15. http://www.vtaide.com/png/foodchains.htm+food+web&hl
16. http://www.google. Com.vn.(thng d s dng nht)
17. http://www. most.gov. vn
18. http:// www vista. gov. vn
19. http:// www.nea. gov. vn /tapchi
20. http:// www. nea. gov. vn/duan/ index. html
21. http:// www.fistenet. gov. vn
Ting Anh
ecotoxicology
16. http://www. toxnet.nlm.nih.gov/
17. http://www.ipmrc.com/expert/ecotox/index.shtm18. http://www.bioline.bdt.org.br/et
19. http://www.dose.net/
20. http://www.dailydose.net/
87
21. http://www.the-daily-dose.com/
22. http://www.agls.uidaho.edu/etoxweb/
23. http://www.bio.du.nl/doecotoxicology
24. http://www.epa.gov/ecotox
25. http://www.wwf.de
26. biology.soton.ac.uk/bs307/GKF1999/glossary.htm
27. epa.gov/aciddrain/site_students/index.html
Pollution
28. http://www.pollutiononline.com
29. http://www.pollution.com
30. http://www.pollutionprobe.org
31. http://www.pollutionengineering.com
32. http://www.foredexprodure.com
33. http://www.bvom.com
34. http://www.allrecordslabels.com
Contamination
35. http://www.link.sprinnger.de
36. http://www.mysite.freeserve.com
37. http://www.nlm.nih.gov
38. http://www.umt.edu/comm/w0102/sedimental.html
39. http://www.sediment.com
40. http://www.thesaurus-dictionary.com
88
Ecology
41. http://www.worldbank.org/poverty/mision/up.htm
42. http://www.ecology.com
43. http://www.ecologytelevision.net
44. http://www.sci-tech-env.ttvnol.com
45. http://www.dtvt.ttvnol.com
46. http://www.canthoxanh-org
47. http://www.ocu.mit.edu/index.html
48. http://www.geocities.com/deadiealking90
49. http://www.irishstatutebook
50. calahouston.org/r1.html/
51. http://www.festvalpopstar.net/poison-ivy-ii.html
52. http://www.sciecedied.com
53. http://www.ecology.com/about-ecology/about-ecology.htm
54. http://www.urbanecology.about.com/
55. http://www.evolunary-ecology.com
56. http://www.ecy.wa.gov/about.html
57. http://www.life.uiuc.edu/platbio/wimovac/acclimat.htm
58. http://www.wetwebmedia.com/acclimat.htm
59. http://www.anthills.com/ecology/ecology.htm
60. http://www.eoc.csiro.au
61. ecology.kee.hu/
89
62. http://www.umaine.edu/nrc/
63. http://www.mtbgroup.com/physicalcondition.htm
64. http://www.eg.umu.se
65. http://www.ipmrc.com/expert/ecotox/pcide-def.shtml
66. http://www.epa.gov/acidrain/site_students/index.html
67. http://www.gypymoth.ento.vt.edu
68. http://www.planetpal.com/foodchain.htm
69. http://www.kidport.com/Relib/Science/foodchain
70. http://www.canjungames.coms.com/foodchain
71. http://www.geog.ouc.bc.ca/physgeog/contents/4e.htm
72. http://www.pbm.com/-lindahl/foodchain.html
Environmental Biotechnology
73. http://www.usda.gov/
74. http://www.iastate.edu/
75. http://www.biotechnology/
Environmental Management
76. http://www.cssteap.org
77. http://www.igpa.ema.org.tw
78. http://www.igac.noaa.gov/proposals.php
79. http://www.aero.jussieu.fr/ sparc/
80. http://www.uea.ac.uk/env/solas/
81. http://www.atm.helsinki.fi/ILAEPS
90
82. http://www.al.noaa.gov/2004/
83. http://www.cloudlarc.naa.gov/intex-na/
84. http://www.-users.york.ac.uk/chem89/europan_ITOP_homepage
85. http://www.iges.ar.jp
86. http://www.fsc-deutschland.de
87. http://www.europa.eu.int/com/europeaid/propojects/asiaPro Eco/
88. http://www.seacsn.net
89. http://www.naturevardsverket.se/investing
90. http://www.miljomal.nu.
91. http://www.sustainablecity.se
92. http://www.sweden.gov.se
93. http://www.swedentech.com
94. http://www.swedentech.com
95. http://www.residua.com
96. http://www.resourcesnotwaste.org/publicnewsinfo/index.html
97. http://www.iges.net/
98. http://www.sntt.or.jp/ecobalance
99. http://www.kankyo.metro.tokyo.japan/
100. http://www.bjepb.gov.cn
101. http://www.sntt.or.jp/ecobalance
102. http://www.adq.state.ar.us
103. http://www.ieem.org.uk
91
104. http://www.efw.bpa.gov
105. http://www.eom.slu.se/
106. http://www.eg.umu.se
107. http://www.1.eng.sum.my/redac
108. http://www.wwec 2004.cn
109. http://www.institutes.iai.int
110. http://www.nic.gov.jo/inwrdam
111. http://www.ento.vt.edu
112. http://www.agls.uidaho.edu
113. http://www.siencedirrect.com
114. http://www.environmental-center.com
115. http://www.inganta.com
116. http://www.wwec2005.com
117. http://www.wwindea.org
4.4. XEM LI CC BI CHN
Sau khi chn lc cc cun sch v bi bo cn thit, bc tip theo
l c chng v ly ra cc ch , cc vn lin quan. Nu nh bn cha
hnh thnh khung l thuyt trong u th y l lc bn bt u. S dng cc
t giy khc nhau cho mi bi bo hay mi cun sch. Khi bn phc tho
s c khung l thuyt, hy a cc thng tin nht c t sch, bo vo
cc ni dung chnh (headings) trong khung, s dng mi trang giy cho mi
ni dung. Trong nhng ln c sau, bn vn tip tc nht thng tin v b sung
vo cc ni dung trong khung theo mt trnh t c sp xp. Nu bn cn
a thm ni dung (headings) vo khung l thuyt, bn cn c trong cc
sch, bo thng tin tham kho nh sau:
92
93
94
97
Chng 5
97
T cp Nh nc
T cp quc t, vng
Theo h thng B khoa hc v cng ngh hay cc b khc
T cp a phng
T cp tnh thnh ph
T cp b
T cp quc gia
T cp quc t, vng
Theo h thng Trung tm khoa hc cng ngh quc gia
T cp phng
T cp vin
T cp b, cp trung tm
T cp nh nc
T cp quc t, vng
5.2. IU QUAN TRNG TRONG HNH THNH TI NGHIN CU
Hnh thnh ti nghin cu l bc u tin cng l quan trng nht.
Cng ging nh l xc nh im n cui cng trc khi bt u cuc hnh
trnh. Khi khng xc nh c im n cui cng, s khng th xc nh
c hay ni ng hn l hon ton khng th tm ra l trnh ngn nht.
Nu khng c mt ti r rng, th khng th c mt k hoch hp l v r
rng. ti nghin cu nh l nn mng xy ln mt ta nh cao tng.
Kiu dng v thit k ca ta nh ty thuc vo nn mng . Nu nn
mng c thit k chc chn, bn c th hy vng c c ta nh. ti
cng c xem nh nn mng ca qu trnh nghin cu: nu nh tng
tt, bn c th hy vng mt kt qu tt. Theo Kerlinger, mt ngi nu
99
100
101
V vn
Nghin cu v
Nghin cu
Mi trng
Mi trng
sng ca
ngi
Phm vi nghin
cu
Vn
Chng trnh
Hin tng
Chnh
xc
Xc nh cc bin
nguyn nhn chnh
so snh
Xc nh cc
mi quan h
Cc nghin cu m t
Cc nghin cu so snh (thc nghim v khng thc nghim)
Cc nghin cu kim tra cc gi thuyt
108
109
110
Chng 6
BIN S
6.1. NH NGHA MT BIN S
Khng bit chng ta c tha nhn iu ny hay khng? Trong cuc
sng chng ta thng a ra nhng nhn xt i loi nh: "thnh ph
nhim qu", "ti nay ti thy khng kh chng trong lnh cht no", "ti
khng thch mi trng y" i cch ra "ti ngh cch x l nhim nh
vy tht tuyt vi". Tt c nhng thn t cm hng mang tnh phn on
ny u c da trn chnh s thch, hay s nh gi ch quan ca bn
thn chng ta. Bi v, tt c nhng iu ny gii thch cm xc hay s thch.
Da trn c s , nhng s thch hay nhng cm xc to ra thay i mt
cch r rt t ngi ny sang ngi khc.
Khng c mt tiu chun so snh, nh gi chung mt loi cm
quan, c th nh gi l "tuyt vi" i vi ngi ny nhng li "d, t" i
vi ngi khc v mt iu g c th l tt vi ngi ny nhng li ng
ngn i vi ngi khc. Khi ngi ta din t nhng cm xc hay s thch
ny, h thng da vo mt nhn xt no ca chnh h. Nu bn chu tn
mt cht thi gian t ra cu hi cho nhng vn ny bn s khm ph
ra rng nhng phn on ca h c da vo nhng ch nh rt ra hay
din t nhng quan im .
Chng ta hy ly mt vn tng t:
"Cnh quan thin nhin ny tht n tng".
"Bi tm 30/4 khng n tng cht no".
"Chng ta ang c mt mi trng tt cho thnh ph".
" nhim knh rch Nhiu Lc Th Ngh trm trng qu".
"Khng c ch bo him c hi g c".
"Khng c trch nhim g trong qun l mi trng trng ny".
110
111
112
Bin s (bin i)
Hiu qu
S tha mn
Thi
S tc ng
S xut sc
Thu nhp
Thnh tu cao
Cn nng
T trng
Chiu cao
Giu c
Tn gio
Bo lc gia nh
Phm vi v mu ru tiu th
nh hng ch quan
Khng c s thng nht v vic am
hiu gia nhng ngi khc nhau.
C th c nh gi mc d chnh xc thay
i t t l ny n t l khc v t Bin s ny
n Bin s khc (v d thi ch quan, thu
nhp khch quan).
114
Kt qu
Bin s kt qu (ii)
Bnh ung th
(Kt qu gi nh)
Bin s c lp
Cc mi quan h tc ng
Bin s ph thuc
Tui tc
Phm vi ht thuc
Qu trnh ht thuc
Tp th thao hng ngy,...
Bin s ph
116
Chng ta th ly mt v d khc.
Gi s bn mun nghin cu v nhng hu qu ca mt dch v t
vn hn nhn v nhng vn trong hn nhn trong s nhng khch
hng ca mt trung tm cung cp dch v i loi nh th.
Qua nhng v d trn, vic gim dn t l t c cho l nguyn
nhn ca vic gim t l sinh, do t l t l IV v t l sinh l DV.
Nhng mi quan h ny c thit lp ch khi no bin s khc can thip
vo, v d nh vic dng cc bin php trnh thai. S gim t l t (nht
l t l t ca tr s sinh) trong phm vi gia nh v iu ny s to ra
mt con s ln trong ton x hi, kinh t v p lc tm l nng ln cc
gia nh v t to ra nhng thi tn thnh i vi mt phm vi gia
nh nh hn. S thay i trong thi dn n cch c x gii quyt
bng cch la chn cc bin php trnh thai. Nu nh khng la chn
bin php trnh thai, th s bin i trong t l t s khng c phn
nh trong t l sinh. S bng n dn s gy tr ngi pht trin t nc
l iu tt yu, nu nh khng p dng cc bin php trnh thai. Phm vi
s dng cc bin php trnh thai quyt nh mc gim trong t l
sinh. Phm vi la chn cc bin php trnh thai ph thuc vo mt s
yu t. Theo kiu quan h nguyn nhn kt qu ny th t l sinh l
DV, phm vi s dng cc bin php trnh thai l I1V, t l t l IV v
nhng bin s khng c nh gi chng hn nh thi , gio dc, tui
tc, tn gio, cht lng dch v l EV. Nu khng c I1V th mi quan
h gia IV v DV s khng c thit lp.
117
Dch v ch dn
(Nguyn
nh)
nhn
Cc vn qun tr MT
gi
Bin s c lp
(Kt qu gi nh)
Cc mi quan h tc
ng
Bin s ph thuc
118
Bin s c lp
Phm vi s dng
cng c trnh
th thai
Bin s gia
T l sinh n
Bin s ph thuc
h: cng nhiu ngi thc hin bin php trnh thai th t l sinh s cng
gim. Phm vi s dng bin php trnh thai, mc gio dc, tnh trng
kinh t x hi, tui tc, tn gio v d phng cht lng y t. Nhng yu
t ny c lit vo EV.
6.4.2. T quan im ca cng nghin cu
Mt bi nghin cu chuyn nghin cu v s lin tng hay s gy ra
hu qu c th l mt cuc th nghim kim sot hay ging nh mt th
nghim hay nghin cu expost factor. Trong vic th nghim kim sot IV c
th c gii thiu hay vn dng bi ngi nghin cu hay bi bt k ngi
no m cung cp dch v. Trong nhng tnh hung ny c 2 b bin s:
Bin s tch cc: nhng bin s ny c th c vn dng, c
bin i hay b kim sot.
Bin s tiu cc: nhng bin s ny khng c vn dng, bin i
hay kim sot v phn nh nhng c tnh ca vic nghin cu v
dn s. V d: tui tc, gii tnh, gio dc, thu nhp.
Gi s mt bi nghin cu c thc hin nh gi nhng hu
qu lin quan gia 3 phng php (A, B, C). cng v ni dung ca
cc phng php ny c th thay i v bt k phng php no cng c
th c kim tra cho bt k nhm dn s no. Ni dung v dn bi v
vic kim tra bng thc t ca mt phng php trn mt nhm dn
chng no cng c th c s thay i gia ngi nghin cu ny v
ngi nghin cu khc. Mt khc, ngi nghin cu khng th kim sot
ht nhng c im ca nhm dn s sinh vin chng hn nh tui tc,
gii tnh, ng c hc tp. Nhng c im ca mt nhm hc sinh
c gi l bin s tiu cc. Tuy nhin, mt ngi nghin cu c kh
nng kim sot hay thay i phng php ging dy. Anh ta c th quyt
nh iu g cu thnh nn mt phng php ging dy v p dng th
mt nhm no .
120
Nghin cu v nhm dn s
tui
Gii tnh
Cc Chng trnh
ng c
Thi
Tn gio
Bin s tch cc
Bin s tiu cc
Khng p dng
121
1. Lin tc
2. Tng bin cp i
3. Nhiu bin a dng
Khi mt bin s ch c th c mt gi tr hay mt gi tr tuyt i. V
d nh taxi, cy ci, nc c bit n nh l mt hng s (constant). Khi
mt Bin s c mt cp i nh c/khng, tt/xu, giu/ngho, c gi l
tng bin cp i. Khi mt bin s c chia thnh nhiu hn 2 cp i
chng hn nh nhim ( nhim nc mt, nhim t, nhim khng
kh), ti nguyn (ti nguyn t, ti nguyn rng, ti nguyn bin, ti
nguyn nc ngm), thi i vi bo v mi trng (tn thnh mnh
m, tn thnh, khng chc, khng tn thnh, phn i) c gi l nhiu
bin a dng (Polytomous variable).
Mt khc, bin s lin tc c s lin tc trong qu trnh nh gi.
Chng hn nh tui, thu nhp v thi chng c th ly bt k gi tr
no trn thang t l nh gi. tui c th c nh gi bng nm,
thng, ngy. Tng t thu nhp c th nh gi c bng la hay ng
Vit Nam.
Bng nhiu cch bin s cht lng cng ging nh phn cp khi c
hai cng s dng thang nh gi bng theo kiu xut hay tun t. Tuy
nhin, c mt s s khc bit. Chng hn c th pht trin phn cp da trn
c s nh gi trn t l tip din chng hn nh nh gi mc thu nhp
trong dn chng bng la hay VN ng, sau pht trin thnh phn cp;
chng hn nh "mc thu nhp thp", "mc thu nhp trung bnh", "mc thu
nhp cao". Vic nh gi mc thu hp bng la hay bng VN ng c
phn vo loi nh gi bng bin s lin tc trong khi nh gi ch quan
bng bin s phn cp chng hn nh "thp", "trung bnh", "cao" l nh gi
cht lng (qualitative variable).
Mc d c s khc bit nhng i vi hu ht cc mc ch, trong
thc t u khng c s khc bit tht s gia bin s phn cp v bin s
122
nh tnh gia bin s lin tc v bin s nh lng, Hnh 6.7 cho chng ta
thy nhng ging nhau v khc nhau gia hai loi bin s khc nhau.
i vi nhng ngi bt u hiu c cch nhn din mt bin s
c nh gi da trn loi phn tch nhng quy trnh c nh c th c
cung cp thnh d liu, cch d liu c gii thch v kt qu a ra c
truyn t. Bn c th khng nhn ra giai on bt u cch th hin bi
bo co ca bn hon ton c lp vi cch bin s khc nh gi. Cch bn
nh gi mt bin s trong bi nghin cu ca bn cho thy mt bi nghin
cu t cht lng hay mang tnh cht s lng. Do , bit c thang
nh gi mt bin s rt quan trng trong qu trnh nghin cu.
Xc nh
Hng s
Cp phm tr
Con ngi
Nc
C/ Khng
Trng thi:
Lin tc
nh tnh
nh lng
Li tc (S)
Gii:
Trnh hc vn
Khe
Cy
Tt/ Xu
a thch
N
Tui
(nm)
a thch
X Khng
Hc vn
Nm hon tt
Giu/
Ngho
Khng
chc
Con
ngi
Ngy/ m
Khng
thch
Trung bnh
Tui:
Chnh tr
Thp
X ____ tui
ng:
Tui
Lao ng
Gi
Thu nhp
T do
Tr
X _____ S/nm
Dn ch
Tr con
Nam/ N
Nng/ Lnh
Cn
nng
Nam
Cao
Tui
Gi
Cao
Nhit
Tr
Trung bnh
X ____ C hay F
Tr con
Thp
123
6.5. MT S THANG NH GI
Mt dn bi m chng ta mun trin khai l mt cng trnh NC.
Vy th, chng ta khng c xy dng dn bi theo cm tnh m phi xy
dng dn bi bng s nh gi nht nh v l l do ti sao chng ta
khng th t tin thm s kin vo dn bi, khi khng cn thay i tnh cht
cn thit ca NC (Poincare 1952).
S nh gi l trng tm ca bt k NCKH no, s tinh vi trong nh
gi ca mt Bin thin cng ln th s tin cy cng ln. Mt khc, cc nh
gi phi c tnh cng bng v t ng ch.
Mt trong nhng im khc bit chnh gia mn khoa hc t nhin v
x hi l n v nh gi s dng v mc quan trng tc ng n chng.
i vi khoa hc t nhin, nh cng ngh mi trng, vic nh gi
phi tuyt i chnh xc.
Trong khi cc mn khoa hi mi trng nhn Vn c th thay i
theo mt cch ch quan bng s lng. Trong cc mn mi trng nhn
vn, s nhn mnh tnh chnh xc trong vic nh gi thay i r rt t iu
l ny sang iu l khc. Mt nh mi trng sinh thi nhn vn thng
dng nhng n v nh gi mang tnh ch quan trong khi mt nh kinh
t mi trng thng ch trng n vic nh gi mt cch khch quan.
C hai h thng phn loi chnh trong khoa hc x hi i vi vic
nh gi nhng loi Bin ng khc nhau. H thng th nht c pht
trin bi S. S. Stevens (1946) v h thng th hai bi Duncan (1984). Theo
Smith (1991:72) "Ducan lit k 5 loi nh gi trong vic tng th hng
mi quan tm vi cc nh khoa hc: s phn loi t l xut (nominal), t
l tun t (ordinal), t l chnh nguyn (cardinal), t l t s (ratio), v t l
c th xy ra (probability) (1991:72). Ducan vit v Steven phn loi nh
sau:
Theo l thuyt nhng loi thang nh gi cng c S. S. Steven
cp nm 1946 nhn mnh cc cp bc nh gi nh xut, phng vn, v
124
c tnh. Khong cch gia cc nhm ph thuc cng vy, khng cn bng
khi khng c n v s lng nh gi.
6.5.3. Phn loi hay nh gi theo t l iu tra hay phng vn
Cch phn loi phng vn iu tra thng dng trong qun tr mi
trng, mi trng nhn vn, cng c y nhng c tnh nh cch phn
loi th bc, v d nhng c th, nhng phn ng theo mt nhm ph c
chung mt c tnh ph bin no v nhng nhm ph c sp xp theo
trnh t tng dn hoc gim dn. Ngoi ra, cch phn loi phng vn iu
tra dng mt n v nh gi cho php nhng c th hay nhng phn ng
c sp t theo mt khong cch u nhau theo mi lin quan no bao
trm ton b bin s. Loi nh gi ny c mt im u v mt im cui
c chia thnh nhng n v cch u nhau. im u v im cui hay s
n v gia chng l ty v thay i t t l ny sang t l khc.
Chng ta c th ly v d bng thang nhit theo h thng bch
phn l O0C v im cui ( si) l 1000C (hay % t 0% n 100%, ngi
ng tnh cm khc nh ba bi).
Trong thc t, bng cch gia im ng v im si c chia thnh
100 khong cch bng nhau, gi l . Theo h thng farenheit th im
ng l 320F v im si l 2120F, v khong cch gia 2 im c chia
thnh 180 on u nhau. Mi hay nhng on l mt thang nh gi v
nhit . cng ln th nhit o c cng cao. V im u v im
cui l ty nn chng khng tuyt i, v d bn khng th ni 600C l
nng gp i 300C hay 300F nng gp 3 ln 100F c. C ngha l s hc
khng th hin ch s, m th hin bng s khc nhau gia cc ch s. V d,
nu nhit khc nhau gia hai i tng A v B l 150C, gia C v D l
450C bn c th ni nhit khc nhau gia C v D ln gp 3 ln gia A v
B. Mt quan im v mt vn c nh gi theo thang Likert cng
tng t. Thang Linkert khng nh gi s mnh m tuyt i ca thi
nhng n gin l nh gi bng cch lin h vi mt trung gian so snh,
i chiu.
127
128
Nghin cu ph bin
Bin s c lp
Cc vn hn nhn
Bin s ph thuc
T nhn thc
Thay i iu kin kinh t
Thay i tnh trng vic lm
Sinh con
p lc t cc mi quan h
Rc ri t cc mi quan h,...
Bin s ph
M hnh dy hc
Nghin cu ph bin
Nhm A
M hnh 1
Nhm B
M hnh 1
Nhm B
M hnh 2
Nhm C
M hnh 2
Nhm C
M hnh 3
Nhm A
M hnh 3
ng c ca sinh vin
Nng lc ca gio vin
Nguyn vng ca sinh vin
L do i hc
Thi i vi mn hc
nh hng ca nhm,...
130
131
Cc khi nim
Giu c
Ch th
Ch th
Cc bin s
Cc bin s
Mc quyt nh (xc
nh cng vic)
a/ Thu nhp
a/ Thu nhp/ nm
a/ Nu > 10.000
b/ Ti sn
b/ Tng gi tr ca:
b/ Nu >25.000
a/ Phn trm s im
a/ Nu > 75 %
b/ im trung bnh bi tp
b/ Phn trm s im
b/ Nu > 75 %
c/ im trung bnh
c/ Phn trm s im
c/ Nu > 80 %
d/...
Hiu qu
(chng
trnh sc
kho)
a/ S bnh nhn
b/ Thay i bnh
c/ Thay i t l t vong
1. Thay i trong ch
d/ Thay i ch dinh
dng
e/ thay i iu kin mi
trng
1. Thay i v cn nng
2. Thay i v ln bnh
3. Thay i bnh
136
hay
im tng hay gim ph
bin trong mi bin s
c quyt nh do
ngi nghin cu hoc
chuyn vin khc
Kiu nguyn
nhn
Bin s
c lp
Bin s
gia
Bin s
khng
lin quan
Thit k
nghin cu
Bin s
ph
thuc
Bin s s
lng
Hng s
n v o
lng
Bin s
ng
Bin s
tng
trng
Bin s
cht
lng
Chia nh
Bin s tip
din
Bin s
xac
nh hay
rieng r
Bi s
Cu hi:
1. Bin s l g?
2. nim l g?
3. S khc nhau gia nim v bin s nh th no?
4. Phn loi bin s nh th no?
5. Trong cc nghin cu c th c c cc bin s vi nhng nguyn
nhn no?
6. Steven phn cp nh gi thnh my loi?
7. trnh by cch phn loi cp nh gi theo sut hay xp hng?
137
138
CHNG 7
138
Giai oan I
Linh cam phong
oan
Giai oan II
Nghien cu
141
143
144
147
PHAN IV
HNH THNH KHI NIM
V MT CNG TRNH NGHIN CU
Chng 8
149
150
152
Chng 9
S liu s cp
S liu th cp
Thng tin thu thp bng cch tip cn th nht c cho rng thu thp
c t ngun s cp trong khi cc ngun c dng trong cch tip cn
th hai c gi l ngun th cp. V d v cc ngun s cp bao gm vic
dng cc s liu iu tra dn s trong vic thu thp thng tin v s ngi
ngi cha c nc sch dng trn tng dn s. Vic dng cc h s bnh
vin trong vic tm ra mu hnh bnh v t vong ca cng ng; vic dng
h s lu tr ca mt t chc qun l mi trng trong vic xc nh cc
hot ng ca n v vic thu thp s liu t cc bi vit, tin, tp ch, bo k
thu thp thng tin lch s v cc loi thng tin khc. Mt khc, vic tm
hiu thi trc tip ca cng ng v cc dch v v sinh mi trng, xc
nh chnh xc nhu cu gim thiu nhim ca cng ng, nh gi mt
Chng trnh, xc nh s tha mn cng vic ca cc nhn vin trong mt
t chc qun l mi trng, xc nh chc chn mt dch v m mt nhn
vin cung cp, l cc v d v thng tin thu thp t nhng ngun s cp.
153
Quan sat
Nhn g ngi
tham gia
Phon g van
Co cau truc
Ban g cau
hoi gi th
Nhn g ngi
khon g
gia
tham
Ban g cau
hoi thu thap
154
155
Trong nhng phn sau, chng ta s tho lun tng phng php thu
thp s liu theo kh nng ng dng v kh nng thch ng ca n trong mt
tnh hung, cng nh nhng kh khn v gii hn km theo.
9.3. QUAN ST
Quan st l mt cch thu thp d liu s cp. Quan st l mt phng
php mang tnh chn la, h thng v c mc ch quan st v lng nghe
mt tng tc hay mt hin tng khi n xy ra. C nhiu tnh hung m
trong quan st l phng php thch hp nht thu thp d liu, v d,
khi bn mun bit phn ng trong mt nhm, nghin cu nhn thc bo v
mi trng ca mt nhm dn c, xc nh chc chn nhng phn vic m
mt cng nhn x l mi trng thc hin, hoc nghin cu hnh vi mi
trng (environmental Behaviuos) mt c nhn no . N cng thch hp
khi ta khng th tm kim thng tin chnh xc v y bng cch hi v
ngi tr li khng mun hp tc hoc khng nhn thc c cu tr li do
h khng th tch bch bn thn mnh ra khi hnh ng. Tm li, khi bn
quan tm n hnh vi hn nhn thc mt c nhn, hoc khi cc i tng
dnh lu qu nhiu vo hnh ng n h khng th cung cp thng
tin khch quan v n, th quan st l cch tip cn tt nht thu thp thng
tin cn bit.
9.3.1 Cc hnh thc quan st
C hai hnh thc quan st: Quan st tham gia v Quan st khng
tham gia.
a. Quan st tham gia l khi mt ngi nghin cu tham gia vo hot
ng ca nhm c quan st nh thnh vin ca n, c hoc khng c
thng bo cho h bit l h ang b quan st. V d, bn c th mun bit
phn ng ca dn chng ni chung vi nhng ngi cng nhn v sinh mi
trng ng ph. Bn c th nghin cu phn ng bng cch t mnh tham
gia lm thnh vin i v sinh vi ngy. Mt chn la khc, bn c th
nghin cu mi trng sng ca t nhn v gi lm ngi t lm iu
ny.
156
tng nhng li khng ghi chp chi tit. Vn ngc li c th din ra khi
ngi quan st ghi chp chi tit nhng khi lm th li b st mt s hnh
ng.
9.3.3 Cc tnh hung c th thc hin vic quan st
Cc quan st c th c thc hin trong hai iu kin: T nhin v
C khng ch
Quan st mt nhm ang iu hnh bnh thng hn l can d vo cc
hot ng ca n c phn loi l quan st trong iu kin t nhin. a
cho nhm mt tc nhn kch thch n phn ng li v quan st phn ng
gi l quan st c khng ch.
9.4. GHI CHP QUAN ST
C nhiu cch ghi chp quan st. La chn phng php ghi chp ty
thuc vo mc ch quan st. Hy nh rng mi phng php u c u v
nhc im ring.
9.4.1 Tng thut
Trong phng php ghi chp ny, ngi nghin cu ghi chp li cc
chi tit ca tng tc bng li vn ca mnh. Thng thng, anh ta ghi vn
tt trong khi ang quan st cc hnh ng v ngay sau khi quan st s ghi li
chi tit bng ging vn tng thut. Thm na, mt vi ngi nghin cu c
th din dch tng tc v rt ra kt lun. u im ln nht ca cch ghi
chp bng th loi tng thut l n a ra mt ci nhn su hn cho hnh
ng. Tuy vy, mt nhc im l ngi quan st c th c thin lch trong
quan st ca mnh, v do vy, cc din dch v kt lun rt ra t quan st
cng s b thin lch. Cng vy, nu mt nh nghin cu ang ch tm quan
st, anh ta c th qun ghi chp mt phn quan trng ca hnh ng, v hin
nhin l trong qu trnh ghi chp, phn hnh ng ny c th b b qua. V
th, c kh nng c nhng ghi chp hoc quan st khng hon chnh. Thm
vo , vi nhng ngi quan st khc nhau, kh nng tng thch ca cch
ghi chp theo li trn thut c th l mt vn .
158
9.4.2 . Thang im
i khi, mt s ngi quan st thch a ra mt thang im nh
gi cc kha cnh khc nhau ca mt hnh ng hay hin tng. Vic ghi
chp c thc hin da trn thang im do ngi quan st hoc ngi
nghin cu a ra. Mt thang im c th mt, hai hoc ba chiu ty theo
mc ch quan st. V d, thang im ca hnh 9.2 Thit k ghi nhn
bn cht ca cc tng tc trong cng mt nhm C 3 chiu: tch cc, tiu
cc v trung tnh.
Mt trong nhng kh khn khi s dng thang im ghi nhn cc
quan st l n khng cung cp thng tin pha bn trong ca hnh ng.
Thm vo , n c th chu tc ng ca nhng rc ri sau:
Nu ngi quan st khng tht t tin vo kh nng nh gi ca
chnh mnh, anh ta c khuynh hng trnh nhng v tr hai u, m
thng dng cc v tr gia. Sai lm xu hng ny to ra c gi l sai
lm ca xu hng trung tnh.
Mt s ngi quan st c th a thch nhng phn no ca thang
im ging nh mt s gio vin cho im kh cn mt s th khng. Khi
nhng ngi quan st c xu hng dng mt phn no ca thang im
ghi li hnh ng, hin tng ny gi l hiu ng elevation
Mt nghin cu v bn cht ca tng tc trong mt nhm
Kha cnh tng tc
Tch cc
Trung tnh
Tiu cc
Tham gia
Ha hp
T tin
Gy hn
Lnh m
Thn thin
Cch bit
159
160
9.5. PHNG VN
Phng vn l mt phng php thng c dng thu thp thng
tin t mi ngi. Trong nhng trng hp qun tr mi trng, chng ta thu
thp thng tin thng qua cc cch tng tc khc nhau vi nhng ngi
khc. Nhng tng tc trc din gia hai hay nhiu c nhn vi nhau vi
mt mc ch c th trong suy ngh c gi l phng vn. Mt mt no ,
phng vn c th rt uyn chuyn, khi ngi phng vn t do t cu hi h
ngh ra xung quanh vn cn iu tra, mt khc, n c th rt cng nhc,
khi ngi iu tra phi theo st cc cu hi c quyt nh t trc. Ty
theo mc uyn chuyn, ngi ta c th phn loi phng vn thnh: Phi
cu trc v C cu trc
9.5.1. Phng vn phi cu trc
Trong mt phng vn phi cu trc, hay cn c bit di tn phng
vn chuyn su, phng vn vin pht trin mt khung sn, c gi l
hng dn phng vn, theo tin hnh phng vn. Trong cu trc ny,
phng vn vin a ra cc cu hi mt cch t nhin trong sut cuc phng
vn. Phng vn phi cu trc c th thc hin theo kiu mt i mt hoc tp
hp thnh mt nhm nhng ngi tr li (gi l phng vn nhm hay phng
vn nh hng nhm).
Cch tip cn thu thp thng tin ny rt hu dng trong trng hp
bn cn c hoc bit rt t thng tin chuyn su v lnh vc . Tnh linh
hot cho php ngi phng vn hi ngi tr li l mt thun li v n c
th gi ra nhiu thng tin. V n cung cp nhiu thng tin chuyn su, nhiu
ngi nghin cu dng k thut ny xy dng nn mt cng c nghin
cu c cu trc. Mt khc, do bn hng dn phng vn khng lit k cc
cu hi c th hi ngi tr li, kh nng so snh cc cu hi nu ra v
cc cu tr li thu c c th tr nn kh khn. Bi v, ngi nghin cu
thu thp kinh nghim qua cc cuc phng vn, do , loi thng tin c
thu thp t nhng ngi phng vn lc u c th rt khc vi thng tin t
nhng ngi c phng vn khi cng gn v cui. Cng nh th, s t do
c th lm cho ngi iu tra a nhng thnh kin ca mnh vo trong
161
165
166
168
170
171
172
Hnh 9.6. V d v cu hi m
175
9.6.13. Trnh t cc cu hi
Trnh t cu hi trong mt bng cu hi hay mt bng phng vn l
quan trng v n nh hng n cht lng thng tin, s quan tm v thm
ch c s sn lng ca ngi tr li khi tham gia vo mt nghin cu. Mt
ln na, c hai loi quan im v cch tt nht sp xp th t cc cu
hi. Quan im u cho rng cc cu nn c hi ngu nhin v quan im
th hai cho rng cc cu hi phi tun theo mt trnh t hp l da trn mc
tiu ca nghin cu. Tc gi tin rng quy trnh sau th tt hn v n dn dt
dn dn ngi tr li vo ch ca nghin cu, bt u t nhng ch
n gin v tin ti nhng ch phc tp. Cch tip cn ny duy tr s
quan tm ca ngi tr li v t t khuyn khch h tr li cc cu hi. Tuy
nhin, cch tip cn ngu nhin hu dng trong tnh hung ngi nghin
cu mun ngi tr li by t s ng hay bt ng v nhng kha cnh
khc nhau ca mt vn . Trong trng hp ny, mt danh sch cc nhn
nh hay cu hi c sp xp hp l s iu khin ngi tr li hng n
cc quan im m nhng ngi nghin cu bc l qua cc cu trnh by.
9.7. NI DUNG CA TH GII THCH BN PHNG VN
Bn cn phi vit mt th gii thiu km vi bng cu hi. N nn
rt ngn gn:
Gii thiu bn v c quan bn i din;
Gii thiu nhng mc tiu chnh ca nghin cu trong hai ba cu;
Gii thiu nhng vn c lin quan;
Ghi nhng hng dn chung
Ghi r vic tham gia nghin cu ny l t nguyn Nu ngi
nhn c quyn t chi nu h khng mun tr li bn cu hi;
Chc chn vi ngi tr li v tnh trng v danh ca thng tin do
h cung cp;
S in thoi lin lc trong trng hp h c bt k cu hi no;
180
a a ch gi tr bn cu hi v hn cui cng gi tr n; v
Cm n s tham gia ca h vo nghin cu ny.
9.8. CC IU KIN QUYT NH CHO VIC THU THP D LIU
Trc khi bn bt u thu thp d liu t nhng ngi tr li tim
nng, bn buc phi chn chn:
Khuyn khch h chia s thng tin yu cu vic ngi tr li vui
lng chia s thng tin vi bn l rt cn thit. Bn nn lm ht mi n lc
ng vin h nh gii thch bng nhng t n gin, r rng mc tiu v
nhng g lin quan n vic nghin cu, vo lc phng vn hay trong bn
cu hi.
H hiu r cu hi nhng ngi tr li phi hiu r ngi ta ch
i h nhng g trong cc cu hi. Nu ngi tr li khng hiu r rng cu
hi, h c th tr li sai, khng thch hp hoc v ngha.
C nhng thng tin yu cu iu kin tin quyt th ba l ngi
tr li phi c nhng thng tin ang tm kim. iu ny c bit quan trng
khi bn ang tm kim thng tin k thut hay s tht. Ngi tr li s khng
th cung cp nu nh h khng c n. iu kin ny khng cn thit trong
trng hp ta hi v quan im v tt c chng ta u c quan im.
9.9. THU THP THNG TIN BNG NGUN TH CP
n by gi, chng ta ch tho lun cc ngun thu thp thng tin s
cp ni bn hay ngi no khc thu thp d liu yu cu cho mc ch c
th ang c quan tm. Trong trng hp c ngi khc thu thp cc
d liu , v bn ch vic rt ra cc thng tin yu cu cho mc ch nghin
cu ca mnh. Phn ny lit k mt s trong nhiu ngun thng tin th cp
c th c nhm thnh tng nhm sau:
Bo ch chnh thc hoc bn chnh thc ca chnh ph c nhiu t
chc chnh thc hoc bn chnh thc ca chnh ph thu thp d liu theo
mt nh k thng xuyn v v xut bn chng cng chng v cc
nhm quan tm s dng. Vi v d thng thng: iu tra dn s, ng k
181
182
c th bn cn phn tch tui theo cc nhm 23-33, 34-48, vv.., nhng trong
cc ngun, tui li c phn chia khc nh 21-24, 25-29, vv..
TIU KT
Trong chng ny, bn tm hiu cc phng php thu thp s liu
khc nhau. Cc phng php c dng thu thp thng tin v mt tnh
hung, hin tng, vn hoc mt nhm dn s no , c th c phn
loi:
Ngun s cp;
Ngun th cp.
Phng vn, quan st v dng bng cu hi l ba phng php chnh
c phn loi theo ngun s cp. Tt c cc ngun khc, ni m thng tin
yu cu c sn, nh cc bi xut bn ca chnh ph, bo co v cc nghin
cu trc y, c gi l ngun th cp.
Vic chn mt phng php thu thp s liu c th ty thuc vo mc
ch ca thu thp thng tin, loi thng tin c thu thp, cc ti nguyn c
sn cho nh nghin cu, k nng ca nh nghin cu v cc c tnh kinh t
x hi nhn khu hc ca qun th nghin cu. Mi phng php u c
nhng u nhc im ring v mi ci thch hp trong nhng hon cnh
nht nh. Vic chn la mt phng php thu thp s liu c th rt quan
trng m bo cht lng thng tin. Khng c phng php thu thp s
liu no m bo thng tin chnh xc 100%. Cht lng thng tin ca bn
ty thuc vo vi yu t c lin quan n ngi tr li, tnh hung phng
php lun v kh nng ca bn nh mt nghin cu vin vic khng
ch v gim thiu tc ng ca cc nhn trong qu trnh thu thp d
liu.
Vic dng cc cu hi ng v cu hi m thch hp trong nhng
tnh hung khc nhau. C hai u c nhng im yu v im mnh. Bn
cn phi bit dng cho thch hp.
183
184