GR

ESK YUNAN VE ROMA TARHNN KAYNAKLARI

Edeb nitelikli eserler, nmizmatik ve epigrafik kaynaklar, baka dillerde yazlm
eserler kaynaklar arasndadr.
Antika Yazarlar ve Eserleri
Homeros: Eski Yunan tarihi ile ilgili en nemli kaynamzdr. Epos adn tayan
kahramanlk destannn en nemli temsilcisidir. lias ve Odysseia Solon ve Peisistratos
zamannda yazl hale getirilmitir. skenderiye dneminde 24 kitaba blnmtr.
Heksametron vezniyle yazlmtr. lyadann konusu M.. 13 yzyldaki Akhalar ile
Troiallar arasndaki savatr. lyadann temalar unlardr: Akha kahraman Akhilleusun
Agamemnona kzarak savatan ekilmesi, can dostu Patroklos ldrlnce savaa geri
dnmesi, Troial kahraman Hektoru ldrmesi ve arabada srklemesi, Priamosun cenzeyi
almas.
Hesiodos: Didaktik eposun kurucusudur. ki nl eseri vardr: Theogonia ve Erga kai
Hemerai. Thegoniada evrenin ve tanrlar dnyasnn oluumu ele alnr. Yer, gk ve tanrlarn
yaratl ele alnr. Erga kai Hemeraida iftilik, baclk, ticaret, ev ynetimi, gemicilik
anlatlr.
Hekataios: Tarih yazm M.. 6 yzylda balamtr. Logographoslar ariv malzemelerini
kullanarak eserler yazyorlard. Bunlarn en nls Hekataios idi. Ayn zamanda
corafyacdr. Periegesis (Yeryznn Tasviri ve Dnyann evresinde Yaplan Yolculuk) ve
Genealogiai (Hkmdar Slalelerinin Soy Aac).
Heredotos: Ciceronun tarihin babas dedii Heredotos M.. 5 yzylda yaamtr. Eseri
Historiai (Aratrmalar) adn tar. M.. 5 yzyldaki Pers-Yunan savalar iin en nemli
kaynaktr. Olaylarn neden-sonu ilikisi zerinde durmamtr.
Thukydides:

Thukydidesin

(M..

yzyl)

zgn

ad

gnmze

ulamayan

Peloponnesoslularla Atinallarn Sava konulu eseridir. Bilimsel tarih yazmnn ilk

rneidir. Atinallar ile Spartallar arasndaki Peloponnesos savann en nemli kaynadr.
Ksenophon: En nemli eseri Anabasis (Kyrosun Anabasisi ya da Onbinlerin Dn) adl
eseridir. 7 kitaptan oluan Anabasis Anadolu halklar, corafyas, gelenek ve grenekleri
1

hakknda nemli bilgiler iermektedir. Strabonun Geographikanda eksik kalan Dou

Anadolu corafyas hakknda bildiklerimiz Anabasis ile tamamlanr. Bir dier nemli eseri
Hellenikadr. Dier eserleri Sokratesin Savunmas, len, Lakedaimoniallarn Devleti,
Kyrosun Eitimi.
ANNALES YAZARLARI
Cato: Romann Latince yazan ilk tarihisidir. 7 kitaptan oluan Origines (Kkenler) adl
eserinde Romann kuruluu, krallk dnemi, Kartaca savalar anlatlr. Bir dier eseri De
Agri Cultura (Tarm Hakknda) adl eseridir.
Polybios: Helenistik an en byk tarihisidir. Eserlerini Eski Yunanca yazan byk
tarihilerin sonuncusudur. Eseri Historiai (Aratrmalar) adnda olup tamam gnmze
ulamamtr. Roma cumhuriyet dneminden bahseder.
Fabius Pictor: Eski yunanca yazmtr ve senatrdr. Eserinden yalnzca paralar kalmtr.
Varro: nemli eserleri arasnda De Lingua Latina (Latin Dili zerine), De Re Rustica (Tarm
ve Hayvanclk zerine) dir.
Cornelius Nepos: Biyografi yazar olarak tannan Neposun gnmze kalan eseri De Viris
llistribus (nl Kiiler Hakknda)dr.
Cicero: Consulluk yapm olan Cicero hitabet zerine denemeler kaleme almtr. Retorik,
felsefe, iir, mektuplar kaleme almtr.
Caeser: Roma cumhuriyet dneminin nemli isimlerindendir. Galliadaki seferde tuttuu De
Bello Gallico adl eseri vardr. Ayrca i sava zerine bir eseri vardr; De Bello Civili.
Sicilyal Diodoros: En nemli eseri Bibliotheke Historike adl evrensel tarih eseridir.
Sallustius: Roma tarihisi Sallustusun iki nemli eseri vardr: Bellum Catilinae (Catilina
Sava), Bellum ugurthinum (ugurtha Sava).
Vergilius: Romal bir ozandr. lk almalar arasnda on iirinin toplanm olduu ve
semeler anlamna gelen Eclogae (Ekloglar) bulunmaktadr. Bir dier eseri ise iftilie
ilikin didaktik iirleri kapsayan Georgicadr. Vergiliusun en nl eseri ise Aeneis adl 12
kitaptan oluan eseridir. Aeneasn Troyadan kandan talyada yeni bir yurt edinme sreci

ve Romann kurulu yllar anlatlmaktadr. Aeneis, Romann ulusal destan olarak

adlandrlr.
Strabon: En nl eseri 17 kitaptan meydana gelen Geographika (Corafya)dr.
Livius: Titus Livius, Roma tarihisidir. Roma tarihini kapsayan Ab Urbe Condita (ehrin
Kuruluundan tibaren) adl eseriyle nldr.
Ovidius: Edebiyatn iir ynyle ilgilenmitir. Eserleri arasnda Metamorphoses bulunur.
Halikarnassoslu Dionysos: Romaike Arkhaiologia (Roma Tarihi) adl almas vardr.
osephus: Yahudi din adam ve tarihisidir. Mezopotamya Yahudileri hakknda yazd
Yahudilerin Romallara Kar Savann Tarihi adl eseri vardr.
Plutarkhos: Bioi Paralleloi (Paralel Yaamlar) adl eserinde 50ye yakn nemli devlet adam
ve kumandann biyografilerini ele almtr. Ard ardna bir Yunan bir Romal anlatlarak bu
kiiler karlatrlr.
Tacitus: En nemli iki eseri Historiae (Aratrmalar) ve Annales (Yllk)tr.
Gen Plinius: nl doa bilimci yal Pliniusun yeenidir. Mektuplaryla nldr.
Suetonius: De Virus llistribus.
Aristides: En nemli eseri Hieroi Logoi (Kutsal Szler). Hastal nedeniyle zamannn
ounu Pergamonda Asklepios salk merkezinde geirir. Eser, Aristidesin salk tanrs
Asklepios ile olan ruhan ilikisinin yazya dklm halidir.
Cassius Dio: En nl eseri Romaike Historiadr.
Arrianos: Daha ok skenderin Anabasisi adl eseri ile bilinir. Byk skender ve
Hellenistik dnem iin nemli bir kaynaktr.
Appianos: Eserinin ad Romaika (Roma Tarihi) adn tar.
Pausanias: En nl eseri Hellasn Tasviri adl eserdir.
Zosimos: Bizansta yaam ve Yunanca yazmtr. Romann Bat ve Dou olarak ayrld
M.S. 4. ve 5. asrlar iin nemli bilgiler ierir.

BRNC BLM
EGE DNYASININ TARH CORAFYASI
Ege szcnn kkeni Atinann efsanev kahraman Theseusun babas Aigaios ile
ilikilidir. Theseus Minatauros boasn ldrdkten sonra babas kara yelkenle dndn
grnce denize atlayarak intihar eder. boulduu denize Aigaios Pontos yani Ege Denizi ad
verilir. Yunanistan, Makedonya, Trakya ve Bat Anadolu Ege Dnyasnn kapsam iindedir.
Eski Yunanlar Ege Blgesinin kendilerinden nceki halklar hakknda Homeros, Herodotos,
Thukydides blgenin en eski halklar olarak Pelagslar, Karlar, Leleglerin adlarn anar.
DRDNC BLM
HOMEROS NCES DNEMDEN ARKAK AIN SONUNA KADAR
Akha krallk ve beyliklerinin Dorlar tarafndan ortadan kaldrlmasndan sonra Ege
dnyasnda karanlk a ad verilen bir suskunluk dnemi balar. Bu dnem M.. 12.-9.
yzyl kapsar. Yunanistann Karanlk adan kt dnem Yakn Douda nemli
deiikliklerin olduu bir dnemdir. Asur imparatorluu glenmekte, Fenike kent
devletlerinin ticar yaylm balamaktadr. Fenikelilerin alfabe yazsn meydana getirmeleri
M.. 2. binyln sonlarndadr. Yunanlar da atalar olan Akhalarn kulland Linear B yazsn
Fenikelilerle ticar ilikileri sonucunda gelitirmiler ve onlardan aldklar sessiz harflerle Eski
Yunan alfabesini oluturmulardr. Zamanla sessiz harflerin arasna sesli harfleri yerletirip
yeni harfler de ekleyerek Eski Yunanca yazya son eklini vermilerdir.
Kent Devletlerinin Kuruluu
Eski Yunan siyasal ve sosyal yaamnn en karakteristik rgtleni biimi polis ad
verilen kent-devletidir. Politika szc de polisten tretilmitir. Dorlarn basks sonucu Ege
denizini aarak Yunanistandan gneye inen ve Eski Yunancann deiik lehelerini konuan
baz topluluklar Bat Anadoluda zellikle onia blgesinde kent devletleri kurmulardr.
Sonu olarak Ege blgesindeki M.. 8. kent-devleti ortaya kmtr. Kent devletlerinin ilk
ynetim ekli krallktr. Aristoteles bu dnemden vgyle sz eder. Ona gre ilk dnemlerde
erdemli, akll ve stn insanlarn kendilerini yasalarn stnde grerek kral olarak atanmalar
adil ve hakldr.
Eski Yunanlarn kent-devleti bazndaki bir siyasal organizasyonundaki en nemli iki
unsur: halk (ethnos/demos) ve kent (polis)tir. Yapsal olarak bir kent devleti dinsel, politik ve
4

ynetim birimlerinin yer ald bir merkez ksm ile bunun etrafndaki tarmsal retimin
saland krsal kesimden oluurdu. Kentin merkezi akrapolis ad verilen yksek tepedeki
etraf surla evrili aland.
nceleri monarik yaps olan kent-devletleri zamanla aristokratik (oligarik) ya da
demokratik yapya sahip olmutur. Monarik idare dneminde nce basileus adn tayan
krallar vard sonra krallar yerlerini soylu ailelerden seilen ve arkhon ad verilen yneticelere
brakmtr. Aristokratlarn sz sahibi olduu dnemde aristokratlar Atinada Areopagos
Meclisinde toplanyordu. Bu aristokratik nitelikli ynetim sisteminde nceleri arkhon
vard: 1) din ve devlet ilerinin yrtlmesinden sorumlu basileus 2) asker komutan olan
polemarkhos 3) genel idar ilerden sorumlu arkhon. Daha sonra thesmothetai (kanun
koyucular) denen alt arkhon daha ilave edilmitir.
En nemli siyasal kurumlarn bir Danma ve dare Meclisi (Bule) ile Halk
Meclisi (Ekklesia/Demos) oluturduu bir kent-devletinin sahip olduu ya da olmak istedii
en nemli zellik: 1) Baka devletlerin veya d glerin egemenliinde olmamay ifade
eden bamszlk (eleutheria) 2) ilerinde zgr olmay, d glerin mdahalesine maruz
kalmamay ve kanunlarn diledii ekilde oluturmay ifade eden zgrlk (autonomia) 3)
kendine yeterlilik / ekonomik bamszlk (autarkeia) idi.
Atinada demokrasi iin ilk ima Aiskhylosta (M.. 5) bulunmaktadr: demu kratusa
kheir = halkn egemen eli. Bir ynetim biimi olarak demokrasi ilk kez Herodotosun eserinde
gemektedir. Atina demokrasisinde demokrasinin ilkeleri unlardr: 1) Yasalar karsnda
eitlik (isonomia) 2) Mecliste konuma zgrl (isegoria) 3) Herkesin her makama
gelebilme hakk (isotimia). Demokrasinin Herodotos, Perikles, Sokrates gibi taraftarlar varsa
da Aristophanes, Kesenephon, Platon, Aristoteles gibi gl muhalifleri de vard.
Ekklesia, yasama ve yarg gcn elinde tutan bir siyasal organ olup i ve d politika
meselelerini grrd; sava ve bara karar verme, kanun yapma, magistratlarn seimi,
yarglama ve srgne gnderme kararlar Ekklesiann yetki ve sorumluluundayd. Bir dier
meclis Bule idi. Bu meclis Ekklesiann ynetim kurulu gibi iliyor ve yrtme gcn elinde
tutuyordu. Meclislerden sonra bir kent-devletinde en byk g yksek devlet memurlar olan
magistratlardayd.

Kolonizasyon Dnemi ve Koloniler

Bir kavmin ya da bir kent halknn tarmsal veya ticar faaliyetlerde bulunmak iin
kendi snrlar dnda elverili topraklar yurt edinmesine ve bu srece kolonizasyon denir.
Eski Yunan kolonileri, genellikle ana kentlerden uzak denizar yerlerde kurulmulardr.
Koloni hareketi iki aamal olarak gereklemitir: Birinci aamada snrl sayda kent
kolonizasyonda rol oynar. kinci aamada youn bir kolonizasyon hareketi grlr.
Kolonizasyonun birka nedeni vardr. Bunlardan biri tarm yapabilecek topraklara
duyulan gereksinimdi. Ktlk, dman tarafndan bozguna uratlma, komularyla
geimsizlik, youn nfus art, maden yataklarna sahip olma arzusu.
Drakon
Atina kanunlarn ilk kez bir sisteme balayan ve de yazl hale getiren Drakon idi.
Drakon esas olarak adam ldrme ve tecavz sularna verilecek cezalar belirlemeitir. Bu
nedenle Drakon iin yasalarn kanla yazd yaktrmas yaplr.
Solon
Atinal soylu devlet adam ve ozan Solonun M.. 6. Yzyl balarnda yapt
reformlar ok nemlidir. Atinallar M.. 594 ylnda Solonu arkhon olarak setiler.
Aristokratlarla halk arasndaki anlamazla are bulmaya adamt. Solonun reformlar iki
alanda gerekletirildi: ekonomi ve toplum (anayasa).
Solon ekonomik alanda kylnn borlarndan dolay toprak ve zgrln
kaybetmesini nlemitir. Yapt toprak reformu ile de halkn sevgisini kazanmtr. Ayrca
sikke basmnda kullanlan arlk lsn deitirmitir. Atina dnda yaayan yetenekli
usta ve zanaatkarlarn Atinada yerlemeleri iin zendirici nlemler ald.
Solon ayn zamanda anayasada da yeni bir dzenleme yaparak yurttalar soyluluk
deil fakat servetlerine gre drt snfa ayrmtr. Yurttalarn siyasal ve asker alanda mevki
sahibi olmalar ile vergi demelerinde bundan byle ait olduklar snflar dikkate alnacakt.
Solonun Eski Yunan siyasal yaamna kazandrd kurumlar unlardr:
1) Halk Meclisi (Ekklesia)
2) Soylular-Aristokratlar Meclisi

3) Drt yzler Meclisi

4) Halk Mahkemesi

Solon yarg ynetiminde de radikal bir reform yapt. Yeni bir mahkeme sistemi kurdu.
Solon daha sonra Yedi Bilgelerden biri olarak da sayg grd.
BENC BLM
PERS YUNAN SAVALARI
Pers kral Kyros (M.. 6. yy.) Pers devletinin kurucusu saylmaktadr. Lydia kralln
ve Babil kralln ykmtr. Yahudilerin babil esaretini bitirmitir. Anadoluyu ve Yakn
Douyu satraplklara ayrmtr. Orta Asyada skitlere kar bir seferde lmtr. Daha sonra
halefi Kambyses dneminde Msr egemenlik altna alnmtr. Persler gelikin yol ebekesi
kurmulard ve kral yolu dou-bat ticaretinde nemli rol oynamtr.
I Dareios gemileri yan yana dizerek Avrupa ktasna geerek kuzeye ilerledi. Bu sefer
srasnda Karadeniz kylarndan Makedonya snrna kadar yeni bir satraplk oluturuldu.
Ama skitlere gz da vermek ve Yunanllarn Karadeniz ticaretini kontrol etmekti.
Persler dinsel adan Zerdt adl dnrn etkisinde kalmlard. Ahuramazdaya
tapmlardr. Hint-Avrupa dil grubuna dhil olan Persler Aram yazsn kullandlar.
onia Kent-Devletlerinin Ayaklanmas
M.. 6. yzyl sonlarnda I Dareiosun yapt skit seferinden sonra Trakya ve
Karadenizin bat kylarnn egemenliinin Perslere gemesinden sonra Yunanistan ve Bat
Anadolu kent devletlerinin ticaret yolu kapanm ve buday trafii sekteye uramt.
Ayaklanma (M.. 499) sonucunda Miletos Perslerce kuatld. Ayaklanma bastrld ve halkn
bir ksm srld, bir ksm ise ldrld.
Marathon Sava
onia ayaklanmasndan iki yl sonra Pers ordusu egemenlini glendirmek ve
ayaklanmay destekleyen Yunanistana haddini bildirmek zere sefer denledi. Pers ordusu
Marathon krfezine ulat; krfezin gerisinde Marathon ovas bulunuyordu. Marathon
ovasnda yaplan savata Yunanllar Persleri yenilgiye uratt.
Artemision ve Thermopylai Savalar
Marathon zaferinden sonra Atinallar Themistoklesin abalaryla gl bir donanma
meydana getirdiler. Sparta da Atinann yannda yer ald. Persler Marathon yenilgisinden on yl
7

sonra anakkale boazndan geerek Trakyaya ulatlar. Yunanllar Thermopylai ve

Artemisionda mevzilendiler. Perslerin amac Yunanlar hem karadan hem denizden
kuatmakt. Sparta karadan Atina denizden savunmaya getiyse de Persler Orta Yunanistan
ele geirip Atinay yakp yktlar.
Salamis Deniz Sava
Thermopylai bozgunundan sonra Atinallar Salamis adasna ekildiler. Kserkses
komutasndaki Pers donanmas Salamise geldi. Yaplan savata Yunanlar Perslere kar zafer
kazandlar. Bylece bir yl iinde (M.. 480) Artemision, Thermopylai ve Salamis savaalar
meydana geldi.
Plataia ve Mykale Savalar
Perslerle Atinallar arasndaki savalardan sonra Pers kral Kserkses rana dnd.
Yunanllarla mcadele iin Mardaniosu blgede brakt. Spartal komutan ynetimindeki
ordu Plataiada Persleri yenilgiye uratt. Plataia ve Mykale savalarndan sonra Bat Anadolu
Perslerden temizlendi. Buradaki kentler onia ayaklanmasnda olduu gibi ayaklanarak Pers
boyunduruundan kurtuldular.
Delos Deniz Birlii
m.. 490-479 arasndaki savalardan sonra Persler pskrtlmse de adalar ve
Anadolu kentleri iin tehlike devam ediyordu. Yunanllarn bir birlik kurmalar kanlmazd.
Birliin nderlii iin en gl iki aday Sparta ve Atina idi. Spartann sosyoekonomik yaps
deniz ar seferleri kaldracak gte deildi. Atinann donanma deneyimi yksekti. M..
478/477 tarihinde Atina tarafndan kurulan birliin merkezi Delos adas idi. Saylar 300
civarnda olan mttefik kentler para, asker, gemi gibi katklarda bulunuyorlard. Birlik
hazinesi daha sonra Delostan Atinaya getirilmitir. Bu birliin ad Attika-Delos Deniz Birlii
olarak da bilinir. Birlik Karadeniz ticaret yolunu ak tutmak iin Trakya ve boazlar
Perslerden temizledi ve Byzantionu ele geirdi. Delos birlii giderek Atina mparatorluuna
dnmtr. Bu hegomonya sevdas Atina ve Spartanjn arasn amtr. M.. 431 ylnda
birlik dalmtr.
Yunanllarn Dou Akdeniz Seferi Ve Kallias Bar
Buday asndan zengin olan Msr teden beri Atinann ilgisini ekiyordu. Bu
nedenle M.. 459da Atina donanmas Msrdaki ayaklanmay desteklemek zere yola kt.
8

Yunanllar Memphiste yenilgiye uradlar. Yunanlar bunun cn almak zere Dou

Akdenize iki ordu gnderdiler. Ancak Komutan Kimon lnce ordu zor durumda kald ve
Kallias bar grmelerine gnderdi. Yaplan Kallias bar ile Bat Anadolu kentleri
Perslere kar bamszlklarn elde ettiler.
ALTINCI VE YEDNC BLM
PELOPONNESOS SAVAI VE SONRASI
Atina ile Sparta arasnda M.. 431-404 yllar arasnda 27 yl sren sava
Peloponnesos Sava olarak bilinir.

Delos birlii sonucunda Atinann glenip bir

imparatorluk haline gelmesi dier Yunan kent devletlerini ve Spartay rahatsz etmekteydi.
Bu rahatszlk sonucu Thukydidesin Peloponnesoslularla Atinallarn Sava adl eserinde
anlatt sava patlak verdi. Savan gerek nedeni Atinann glenip Delos Birliini bir
imparatorlua dntrmesiydi. Atinann saldrgan tutumuna maruz kalan kentler Spartann
nderlik ettii Peleponnesos Birliinin yeleriydi.
Peloponnesos savann ilk on yl Arkhidamos Sava olarak adlandrlr. Sparta kral
Arkhidamos Peloponnesos birlii yelerinden oluan bir ordu ile Attikaya girerek bir ay
blgeyi yamalad ve lkesine geri dnd. Perikles Atinay boaltm ve surlarn gerisinde ve
Pire limannda toplanmt. M.. 430da Atinadaki veba salgnnda halkn te biri ve
Perikles de ld. eitli arpmalardan sonra M.. 421 ylnda Atinal politikac ve komutan
Nikiasn abalaryla Nikias Bar yapld ve 50 yl devam etti bylece Arkhidamos Sava
son buldu. Bu bar Atina iin zaferdi; nk Sparta Atinann Delos Birliindeki nderliini
tanyordu.
Atinal Alkibiades amac Peloponnesosun bat yolunu kapatmak olan Sicilyann ele
geirilmesi planyla Atinallarn eski zafer gnlerine dnebilecekleri konusunda Atinallar
ikna etti. Ancak Sicilyaya vardnda mahkeme edileceini renince kap Spartaya snd
ve btn plan aklad. Bunun sonucunda Sicilya seferi baarszlkla sonuland.
Artk Perslerde Kallias Anlamasn bozarak Spartann yannda yer alyordu.
Peloponnesoslular Pers desteiyle byk bir donanma meydana getirdiler. Atima donanmas
byk bir yenilgiye uratld. 27 yllk savan ardndan Atina mparatorluu kmt.
Bylece Yunan dnyasnn nderlii Spartaya geti. Fakat Spartann bu sevinci Perslerin
Yunan dnyasnn ilerine karmaya balamasyla fazla uzun srmedi. Pers satrab Kyrosun
aabeyi II Artakserksese yapt baarsz seferden sonra Kyrostan yana olan kentler
9

cezalandrlacaklar korkusuyla Spartadan yardm istemitir. Sparta da Perslere sava

amtr.
Atina M.. 378de ikinci bir Deniz Birlii oluturdu. 100 yl nce kurulan ilk Deniz
Birlii Perslere kar kurulmutu. kinci Deniz Birlii ise Spartallara kar kuruldu. nceki
deneyimlere dayanan Atina dier kentler zerinde hegomonya kurmamasna ramen
toparlanp glenmesi baz kentleri rahatsz etmitir. Bu birlik dalmtr.
SEKZNC BLM
MAKEDONYA EGEMENL VE HELLENSTK A
Makedonya Balkanlar ile Yunanistan yarmadasnda yer alr. Eski Yunancann bir
lehesini konuuyorlar ve kendilerini Yunan olarak kabul ediyorlard. Yunanllar iin ortak
dman Perslerdi ve bundan da Yunanlarn birlii dncesi dodu. Atinal hatip sokrates
Makedon kral II Philipposa yazd mektupta Yunan ulusunun be byk kentinin onun
komutasnda Perslere kar sefer dzenlemesini istiyordu.
II Philippos Makedon tahtna geer gemez lkeyi siyas, ekonomik ve asker anlamda
glendirdi. Philipposu Orta Yunanistana eken gelime Thebai Birlii arasnda kan Kutsal
Savat. Khaironeia Savandan sonra Yunanlar II Philipposun gcn kabul ettiler.
Philippos giderek Yunanllarn briliini salayacak kii olarak grlmeye baland. M..
337de Korinthosta toplanan Yunanlar bir Helen Birlii oluturdular. Bu Korinthos Birlii
olarak adlandrld. Babasnn lmnden sonra Byk skender Makedonya tahtna geti.
skenderin dou seferine balad M.. 334 ylyla son Helenistik krallk olan
Ptolemaioslarn tarih sahnesinden silindikleri M.. 30 aras 300 yllk dnem Helenistik a
olarak adlandrlr. skenderin amac Bat Anadoludaki Yunanca konuan ya da Yunan
kltrnn nfuzu altnda bulunan kentleri Pers sultasndan kurtarmakt. Granikos (Biga)
Sava sonucunda Persleri yendi ve Anadolunun kaplar skendere ald. Lydiay ele
geirdi ve mali ve askeri yetkileri Makedon ve Yunanlarn eline verdi. Ephesosa geldi ve
oligarik idareye son vererek demokrasiyi kurdu. skender Pers boyunduruundan kurtard
ya da ele geirdii kentlerde demokratik ynetim kuruyordu. skender srasyla Lykia,
Pamphylia, Pisidia ve Phrygiay ele geirdi. Phrygiada Gordion dmn klcyla kesti ve
Asyann Hkimi oldu. Galatia ve Kilikiay ald.
ssos savanda Pers ordusu ile skenderin ordusu Pinaros rma yaknlarnda kar
karya geldi. skender burada Dareiosun ordusunu yendi. skender daha sonra Suriyeye
10

girerek Perslerin en nemli donanma slerinden Fenikeye girdi. Daha sonra Msra yneldi.
Msr ele geirdi. Msrda ynetimi det olduu zere mal ve asker kontrol Yunan ya da
Makedonlarn eline verdi. skender Msrdan ayrlarak Pers kral Dareiosun ordusunun
bulunduu Bayloniaya girdi. ki ordu Mezopotamyada Gaugamela ovasnda karlat. Pers
ordusu yenildi. skender Asya Kral ilan edildi. skender ran ilerine girerek Baylon, Susa,
Persepolis, Hemedan ele geirdi. skender kar koyma olmakszn Hindiku dalarna kadar
ilerledi. Hydaspes savanda Porosu yendi. Daha sonra ordusu geri dnerken skender
hastalanarak 33 yanda ld.
skender imparatorluunun bakenti olarak Babili semiti. Askeri ve sivil ynetimi
birbirinden ayran skender devletin resm dili olarak Attika lehesini semiti. skenderin
kurduu kentlerin ou Diclenin dousunda bulunuyordu. skender dnya imparatorluu
nitelii tayan devletinde tek bir para sistemi kabul etmiti. n yzde Herakles arka yzde ise
Zeus vardr.
Byk skenderin M.. 323te lmnn ardndan mparatorluun bana kimin
geecei sorun oldu. ok gemeden Diadokhoilar yani halef komutanlar Babylonda bir
devlet konseyi kurdular. Roksaneden doacak ocua kadar devletin bana Perdikkas atand.
Anacak eitli srtmelerden sonra Suriyede ikinci bir devlet konseyi topland. Bu
toplantda alnan karar uyarnca Antipatros imparator vekili seildi. Antigonos Asyadaki
byk ordunun komutan, Seleukos Babylon satrapln, Ptolemaios da Msr ve
Kyrenaikay ald. Birka yl sonra Antipatrosun lmyle egemenlik mcadeleleri balad.
mparatorluun bana vekil olarak geecek olan Kassandros skenderin olunu ve
Roksaneyi ldrtt. Bundan byle Byk skenderin devletini tek bir kraln ynetimi altnda
koruma

politikas

kalmad.

Bylece

psos

savandan

sonra

Byk

skender

mparatorluundan doan Seleukos, Ptolemaios, Lysimakhos ve Kassandrosun Makedonya

devletleridir. Korupedion savanda Seleukosun Lysimakhosu yenilgiye uratmasyla
Daidokhlar Sava sona erdi. Korupedion savandan sonra Seleukos Anadolunun ve
ndosa dein Dounun egemeni oldu. Bu hemen hemen Msr ve Hindistan dnda
skenderin fethettii topraklara eitti. Korupedion savandan sonra Seleukos Ptolemaios
Keraunos tarafndan ldrld. Artk skenderin niter devlet politikas ortadan kalkt.
Msrda Ptolemaioslar, nasyada Seleukoslar, Makedonyada Antigonoslar devleti arasnda
topraklar paylald.

11

DOKUZUNCU BLM
ANADOLUDA KURULAN HELENSTK KRALIKLAR
PERGAMON KRALLII
Pergamon yazl kaytlarda ilk olarak Anabasis adl eserde geer. Helenistik ada
Pergamon tarm, hayvanclk, tekstil, anak mlek imalat, metal iilii, parfm imalat ve
gm yataklaryla zengin bir kentti. Pergamon ktphanesi, Msrdaki skenderiyeden
sonra Helensitik dnyann en nemli ktphanesiydi. Aleksandriann papirsne karlk
Pergamonun pergamentum adn tayan parmeni vard.
BTHYNA KRALLII
Bugnk Kocaeli yarmadas Antik an Bithynia blgesini oluturmaktadr.
PONTOS KRALLII
Pontos, Kk Asyann kuzeyinde Kzlrmak ve Anadolunun kuzeydou ucu
arasndaki blgeye verilen addr. Gneyde Kappodokia ve Kk Armenia ile snrlanr.
Pontostaki mithradatesler ismini tayan krallar M.. 4 yzylda grlmeye balanrlar.
Roma emperyalizmine kar Anadolu halklarnn savunuculuunu yapan VI.
Mithradates ve dnemi birok antik yazar tarafndan kaleme alnmtr. Mithradates ise
Ephesosta Romallarn ve talyan kkenlilerin zgr, kle, kadn, erkek ayrt etmeksizin
ldrlmesini emretti. Bu katliamda 80.000den fazla kiinin ldrld sylenmektedir.
M.. 88de gerekleen bu katliam tarihe Ephesos Akam olarak gemitir. M.. 63 ylnda
Krmda intihar etmitir. Roma her ne kadar Pontosa hkim olduysa da Mithradatesin olu
Krm kral Pharnakes Pontosta hak iddia ediyordu. Ceasarn veni, vidi,vici sz
Pharnakesin yenilgiye uratlmasndan sonra sylenmitir.
KAPPODOKA KRALLII
ARMENA KRALLII
Armeniallar nceleri Urartu egemenlii altnda yayorlard. Urartularn tarih
sahnesinden ekilmeleriyle Pers egemenliine girmilerdir. Perslerin ardndan Seleukoslara
balandlar. Seleukoslarn Romaya yenilmesinden sonra bamszlk ilan ettiler. Dolaysyla
12

siyasal tarihleri M.. 2. Yzylda balamaktadr. Kralln en parlak dnemi M.. 1. yzyln
ilk yarsdr. Sikkelerindeki yaz Eski Yunancadr. M.. 66da Roma egemenliine girdi ve
bundan sonra Romaya bal vasal bir krallk oldu.
KOMMAGENE KRALLII
Bugnk Adyaman, Mara ve Gaziantep illerinin kaplad topraklar zerinde
kurulmutur. Seleukoslarn zayflad bir dnemde yrenin idarecisi Ptolemiaos Seleukos
krallna kar ayaklanarak Kommagene kralln kurmutur (M.. 162). I Antiokhos
zamannda Kommagene en parlak dnemini yaamtr. Nemrut da zerinde kendisi iin
yaptrd kutsal mezar ant grlebilir.
HELENSTK KRALLIKLARIN SON BULMASI
Helenistik krallklarn Roma ile mcadelesi baarsz olmu sonunda ise tm
Romann egemenliine girmitir. Hannibalin yenilgiye uratlmasndan sonra Roma Kk
Asyaya ynelmitir. Seleukoslarn Magnesia savanda yenilmesi, Mithradates savalar ve
M.. 31deki Actium savandan sonra son Helenistik krallk olan Ptolemaios krall da
yenilmitir. Bu savatan sonra Akdenizin en byk gc olan M.. 27den itibaren Augustus
tarafndan bir imparatorluk haline gelen Roma olmutur. Augustusun 40 yllk iktidar
Akdeniz dnyasnda Pax Romanay balatmtr.

13