T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS

ANALOG VE SAYISAL HABERLEME

523EO0143

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3
1. ANALOG HABERLEME ................................................................................................. 3
1.1. Temel Kavramlar .......................................................................................................... 3
1.1.1. Haberleme ............................................................................................................ 3
1.1.2. Haberleme sisteminin balca elemanlar............................................................. 3
1.1.3. Frekans, Periyot ve Dalga Boyu .......................................................................... 10
1.1.4. Modlasyon ......................................................................................................... 12
1.1.5. Modlasyonun Gereklilii ................................................................................... 12
1.1.6. Modlasyon eitleri........................................................................................... 13
1.2. Genlik Modlasyonu................................................................................................... 14
1.2.1. ift Yan Bant Genlik Modlasyonu Tanm........................................................ 16
1.2.2. Tek Yan Bant Modlasyon.................................................................................. 19
1.3. Frekans Modlasyonu ................................................................................................. 20
1.3.1. Frekans Modlasyon htiyac .............................................................................. 22
1.3.2. Frekans Modlasyonunun Avantajlar ve Dezavantajlar.................................... 22
1.3.3. Frekans Modlasyonunda Bant Genilii............................................................ 22
1.3.4. Pll Faz Dedektr ................................................................................................ 24
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 25
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 32
RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 33
2. SAYISAL HABERLEME ............................................................................................... 33
2.1. Temel kavramlar ......................................................................................................... 34
2.1.1. Bit ........................................................................................................................ 34
2.1.2. Saniyede letilen Bit Miktar (Bps -Bit Per Second) ........................................... 34
2.1.3. Baud..................................................................................................................... 34
2.1.4. Baud Rate (Baud Oran) ...................................................................................... 34
2.1.5. Bit Hata Oran (Ber -Bit Error Rate) ................................................................... 34
2.1.6. Kanal.................................................................................................................... 35
2.1.7. Kanal Kapasitesi .................................................................................................. 35
2.1.8. Grlt................................................................................................................. 35
2.2. rnekleme Teoremi .................................................................................................... 35
2.3. Kodlama ...................................................................................................................... 36
2.3.1. letim Kodlar ...................................................................................................... 37
2.4. Seri Data Gnderilmesi............................................................................................... 38
2.4.1. Asenkron Data Gnderim .................................................................................... 39
2.4.2. Senkron Data Gnderim ...................................................................................... 40
2.5. Darbe Kod Modlasyonu ve Kodlama Teknikleri ...................................................... 40
2.5.1. Kuantalama lemi ............................................................................................... 42
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 44
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 48
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 49
CEVAP ANAHTARI ............................................................................................................. 51
KAYNAKA ......................................................................................................................... 53
i

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

523EO0143
Elektrik-Elektronik Teknolojisi
Haberleme Sistemleri
Analog ve Saysal Haberleme
Analog ve saysal haberleme tekniklerinin kullanlmas,
haberleme sistemlerinin mantnn kavranmas ile ilgili bilgi
ve becerilerin kazandrld bir renme materyalidir.
40/32
Bu modln n koulu yoktur.
Analog ve saysal haberleme sistemlerinde modlasyon
ilemini yapmak
Genel Ama
Analog ve saysal haberleme tekniklerini kullanarak
haberleme sistemlerinin mantn kavrayabileceksiniz.
Amalar
1. Haberleme sistemlerinde modlasyonun gerekliliini
renecek
ve
frekans
modlasyonunu
kullanabileceksiniz.
2. Saysal haberleme temel kavramlarn bilerek darbe kod
modlasyonunu
ve
kodlama
tekniklerini
kavrayabileceksiniz.
Ortam:
Elektrik-elektronik laboratuar, iletme, ktphane, ev, bilgi
teknolojileri ortam vb.
Donanm:
Bilgisayar, projeksiyon cihaz, izim ve simlasyon
programlar, kataloglar, deney setleri, alma masas,
avometre, bread board, eitmen bilgi sayfas, havya, lehim,
elektrikli almalar, anahtarlama elemanlar, yardmc
elektronik devre elemanlar, elektrik-elektronik el takmlar
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen
lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak
modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri
lerek sizi deerlendirecektir.

ii

GR
GR
Sevgili renci,
nsanolu var oluundan bugne, uzak yerleri merak etmi ve oralarda yaayanlar ile
diyalog iine girme abas iinde olmutur. Bunun iin keifler yapmlar ve oradaki insanlar
ile ticaret ve teknoloji paylamn bulunduklar gibi anlamazlklar veya daha iyi topraklara
sahip olmak iinde savamlardr. Bu ilikiler geniledike insanlar birbirleri ile daha abuk
ve hzl nasl iletiim kurabileceklerinin ve de kendilerine gelebilecek tehlikeleri en ksa
srede nasl haberdar olabileceklerinin sorusuna yant aramaya balamlardr.
Tarihin eski sayfalarnda Kzlderili kabilelerin kendi aralarnda dumanla iletiim
kurduklarn, baz beyliklerin ve imparatorluklarn gvercin yolu ile haberlemelerini
bilmekteyiz. letiim yolunda gelimeler DC sinyalin kullanm ve elektrik sinyali zerinde
yaplan almalar sonunda byk bir ivme ile ilerlemeye balamtr.
kinci Dnya Savanda yaanan gelimeler ve transistrn icad ile entegre
devrelerin gelimeye balamas haberlemede yenilikleri getirmitir. Artk eskiden uzak diye
nitelendirilen yerler yakn olmu, insanolu uzayn derinliklerine bile mesaj gnderebilecek
teknolojiye ulamtr.
Bu modlde bilgiyi uzak noktalara nasl yollayabileceimizi ve bu iletim srasnda
karmza kacak zorluklar inceleyeceksiniz.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET-1
AMA
Haberleme sistemlerinde modlasyonun gerekliliini renecek ve frekans
modlasyonunu kullanabileceksiniz.

ARATIRMA

Haberleme teknolojisinin tarihsel geliimini aratrnz.

1. ANALOG HABERLEME
1.1. Temel Kavramlar
1.1.1. Haberleme
Anlaml bir bilginin karlkl alveriine haberleme denir. Haberlemenin elektronik
ortamda yaplmasna telekomnikasyon denir. Teknolojinin hzla ilerlemesi, elektronik
medya, internet ve kablosuz iletiimin de yaygnlamasyla elektronik cihazlarla haberleme,
gnmzde iletiim kavramna kresel bir anlam katm ve iletiimin byk bir ksm artk
elektronik ortamda yaplr hle gelmitir.

1.1.2. Haberleme sisteminin balca elemanlar

Tm haberleme sistemleri aada belirtilen elemanlara sahiptir.
1.1.2.1. Verici
Verici bilgi iaretini haberleme kanalnn zelliine gre iletilebilecek formata
dntren elektronik devrelerdir. Radyo ve televizyon yaynlarnda, her bir verici istasyonu
iin frekans aralklar tahsis edilmitir. Burada ama, gnderilecek iaretlerin birbirine
karmasn engellemek ve frekans bandndan olabildiince yararlanmaktr. Bu sebeple
verici, kendine tahsis edilen frekans bandnda olacak ekilde gnderilecek olan iaretleri
ilgili frekans bandna kaydrr. Bylece, birok radyo istasyonu tarafndan gnderien iaretler
birbirleriyle karmaz.
Vericilerin gcne gre iletim yapabildikleri mesafeler deimektedir. rnein, telsiz
vericileri 2 W-600 W, radyo vericileri 1000 W-10KW, baz istasyonlar 25W, cep telefonu 3
W (bek 500 mw) k gcne sahiptir.

ekil 1.1: Genel bir vericinin blok emas

1.1.2.2. letim Ortam

Verici ile alc arasnda bilginin ilerledii ortama iletim ortam denir. rnein, TV
verici anteninden evlerde kullanlan TV alc antenleri arasnda bilgi, havay iletim ortam
olarak kullanrken TV alc anteni ile evdeki televizyon arasnda bilgi, bakr kabloyu iletim
ortam olarak kullanr. Genel olarak iletim ortamlarn aadaki gibi gruplandrlabilir:

Bakr kablolar

ift bkml kablolar

Koaksiyel kablolar
Dalga klavuzlar
Fiber optik kablolar
Hava, boluk ve su gibi doal ortamlar

1.1.2.3. letim Ortamndan Kaynaklanan Bozulmalar ve Grlt

Bilgi vericiden alcya ulancaya kadar eitli bozulmalara urar. Bu bozulmalarn bir
ksm vericideki elektronik elemanlardan kaynaklanrken bir ksm da iletim ortamndan
kaynaklanr. Habere ait bir iaretin aslna uygun bir biimde bozulmadan iletimi iin alc
tarafndaki k iareti u iki art salamaldr:

k iareti, giri iaretinin genliinin klm veya bym ekli olmaldr

yani giri iaretinin biiminde bir bozulma olmamaldr.
k iareti, giri iaretinin zaman ekseni zerinde bir miktar kaym ekli
olmaldr yani gecikme sz konusudur. Elektromanyetik dalgalarn sonlu
yaynm hz yznden bu gecikmeyi hibir zaman sfr yapmak mmkn
deildir.

Bir iletim ortamnda oluan bozulmalar aadaki gibi tanmlanabilir:

aret zayflamas: letim ortamna bal olarak iaretin genliinde

oluan dlerdir. Bir sinyali oluturan harmonikler iletim ortamnda
farkl miktarda zayflar. Ses iletimi yapan bir kanalda frekans artka
zayflama artar ve frekans band daralr. Bunun sonucu olarak sesin
anlalabilirlii azalr. Farkl frekanslarn farkl zayflama oranlarn
4

engellemek amac ile iletim hatlarna dengeleyiciler ( ekolayzer)

yerletirilir. Bylece btn frekanslar iin sabit bir zayflama oran
oluturulur.

Zayflama bozukluklar, iletim yaplan frekans band iersinde en kk

ve en byk zayflamalar arasndaki fark ile belirtilmitir. Uygulamada,
belirli snrlar ierisinde kalmak artyla haberin anlalmasna zarar
vermeyecek kadar genlik deiimlerine izin verilir.

Uzun mesafeli haberleme sistemlerinde zayflamalar engellemek iin

belli mesafelerle tekrarlayclar kullanlr.

Gecikme bozulmas: Farkl frekanslarn iletim zamanlar da farkl olur.

Bundan dolay sinyali oluturan farkl frekanslarn hedefe farkl
zamanlarda varmasnn sonucu olarak iaret eklinin deimesi meydana
gelir. Bir benzer durum fiber optik kablo iindeki k nlarnn farkl
yollar takip etmesi sebebiyle alcya farkl zamanlarda ulamasyla oluur.
Bu tr bozulmalara gecikme bozulmas ya da iletim zaman bozukluklar
ad verilir.

Modlasyonlar aras bozulma (Arakipleme): Sinyaller harmonik

frekanslarn toplamndan oluur. 1 KHzlik bir kare dalga, 1KHz, 3KHz,
5KHz, 7KHz gibi sonsuz sayda sinsoidal tek harmonik frekanslarn
toplamndan oluur. ki tane farkl kare dalga sinyal birlikte
ykseltildiklerinde bu frekanslarn harmonikleri de beraber ykseltilir.
Ykseltilen bu harmonikler iinde yer alan iki harmonik frekansn
birbirine karmas, modlasyonlar aras bozulmay (intermodulation)
meydana getirir.

Grlt: Bir haberleme sisteminde istenmeyen iaretlere grlt denir.

Genel olarak elektriksel grlt, iarette oluan rastgele oluan
dalgalanma olarak tanmlanr. Grlt sistem performansn snrlayan en
nemli unsurdur. Haberleme sisteminde grltler aadaki gibi
gruplanabilir:
o

Parazit (Interference-Giriim): stenmeyen sinyaller sisteme

girerek sinyalde bozucu etki meydana getirmesine parazit denir.
Parazit etkisinden kurtulmak iin istenmeyen sinyal kaynaklar
sistemden uzaklatrlr.

Termal (Isl) Grlt: Isl grlt, tm iletim ortamlarnda ve

haberleme cihazlarnda var olan grltdr. Termal grlt,
devreyi oluturan, diren, transistr vb. elemanlarda bulunan
serbest elektronlarn s nedeniyle rastgele hareketleri sonucu
ortaya kmaktadr. Bu eit grlt termal grlt, beyaz grlt,
5

Brown grlts, Johnson grlts, rastgele grlt ve diren

grlts olarak isimlendirilir.
o

Diyafoni (Crosstalk -apraz konuma-Yan Ses): Komu

devrelerden istenmeyen haber geii ile ilgilidir. Bunun en nemli
nedeni, haber tayan devreler arasndaki balama yani
kuplajlardr. Dier bir nedeni de hatal filtrelemedir.
Schottky grlts: Schottky grlts, ayrk tayclarn bir
engelden dzensiz olarak gemesi veya yar iletkenlerin
almalarnda olduu gibi dzensizlikleri sonucu ortaya kar.
Darbe grlts: Bu grlt, sreksiz olup yksek genlikli
dzensiz darbeler biiminde ortaya kar. alma artlarna bal
olarak ortaya kan etkilerdir. Elektrik motorlarnn, ateleme
sistemlerinin, elektromekanik rlelerin rettikleri grltler,
iletilen veri zerinde bozucu etki yapabilir.

Haberleme mhendisliinde, iaretin grltye oran (SNR), bir telekomnikasyon

sistemi tasarlanrken ve sistemin performansn deerlendirmede muhtemelen en ok
kullanlan ltlerden birisidir. Be nedenle teori ve tasarmda nemli bir parametredir. SNR,
belirlenen bant genilii ierisinde, desibel cinsinden iaret seviyesinin grlt seviyesinden
farkn ifade eder.
Tarihsel olarak desibel terimi ilk olarak telefon tekniinde kullanlmtr. O zamandan
beri bu terim, tm haberleme alannda iletim faktrn belirlemek amacyla
kullanlmaktadr.
Desibel lmnn orijinal tanm, iki g seviyesinin karlatrlmasna dayanr.
k gcnn giri gcne logaritmik orann 10 kat bize desibel seviyesini verir.

G: Kazan P2=k gc

P1=Giri gc

ifade eder.

Desibel tanmna dikkat edilecek olunursa desibel mutlak bir birim deildir. Bir
bykln bir dieri ile karlatrlmasdr. Buna gre rnein, bir iaretin seviyesinin 6dB
olduunu sylemek, referans seviyesi belirtilmedike bir anlam ifade etmez. Bununla birlikte
1 miliwatt (mW) referans seviyesi zerinde 6 dB iaret seviyesi doru olan bir ifadedir.
Hangi referans seviyesine gre desibel lmnn yapld ksaltma ile gsterilir.
eit referans seviyesi vardr:

dBm: 1 mW referans alnrsa dBm, g seviyelerini 1mW seviyesine gre ifade

eder. O hlde dBm g seviyesi
6

biiminde tanmlanr.

dBW: Vericiler gibi yksek gl uygulamalarda 1 W standart seviye olarak

kullanlr. dBW g seviyelerini 1 W seviyesine gre ifade eder. Buna gre
dBW g seviyesi

biiminde tanmlanr.

dBf: Son zamanlarda gelitirilen dier bir standart referans seviyesi de ok

kk g seviyeleri iin kullanlr. Bu seviye, 1 femtowatt (fW)tr, 1 fW
=
W. Bu seviye iin dBf ksaltmas kullanlr. Buna gre dBf g seviyesi
fW g seviyesi

biiminde verilir.
Sonu olarak SNR, belirlenen bant genilii ierisinde, desibel cinsinden iaret
seviyesinin grlt seviyesinden farkn ifade ettiine gre aadaki forml ile
hesaplanabilir.

SNRdb 10 log

sinyal gc(W)
grlt gc (W)

1. rnek: Kuvvetlendirici girii 1 Watt olan bir sinyal, kuvvetlendirici tarafndan

100 Watta kartlyorsa kuvvetlendiricinin kazancn dB olarak bulunuz.

2. rnek: Zayflatc girii 100 Watt olan bir sinyal, zayflatc tarafndan 1 Watta
drlyorsa zayflatmay dB olarak bulunuz.

3. rnek: Bir kuvvetlendiricide k gc, giri gcnn 2 kat ise dB olarak

kazanc bulunuz.

4. rnek: Radyo alclar seicilii ve duyarll olan ortalama 120 dB voltaj kazanc
salayan ykseltme devreleridir. Bir radyo alcsnn antenine 1 mikrovoltluk bir sinyal
geldiinde hoparlr kndaki voltaj bulunuz.

1.1.2.4. Alc
Verici tarafndan gnderilen sinyali alarak bu sinyalden tekrar bilgi sinyalini elde eden
elektronik devrelerdir.

ekil 1.2:Genel bir alcnn blok emas

1.1.3. Frekans, Periyot ve Dalga Boyu

Frekans bir iaretin bir saniyedeki titreim says olarak ifade edilir. Birimi Herz
(Hz)dir. f harfi ile ifade edilir.

Frekans

1
formlyle hesaplanabilir. Burada
T

f = Frekans
T= Periyottur.

ekil 1.3: eitli frekanslar

aretin bir saykln tamamlama sresine periyot denir. Birimi saniyedir. Frekansn
tersidir. T

1
f

forml ile hesaplanr.

10

ekil 1.4: Saykl ve periyot

1. rnek: Frekans 1Mhz olan sinyalin periyodunu bulunuz.

1
1
106
zm: T

106 sn 1sn
6
f 1*10
1
2. rnek: Periyodu 1mS olan sinsoidal sinyalin frekansn hesaplaynz.

1
1
103
zm: f

1000 Hz 1KHz
T 1*103 sn
1
Bir iaretin 1 sayklnn ald yola dalga boyu denir. Birimi metredir. ile ifade
edilir. Fizikte sabit hzl bir aracn ald yol aadaki gibi hesaplanr:
Gidilen Mesafe = Aracn Hz * Zaman
Elektromanyetik sinyalin hz bolukta k hz olarak kabul edilir. Periyodu da o
sinyalin ilerledii sre olduuna gre dalga boyu,
Dalga Boyu () = Ik Hz (C) *Periyot (T)

1
f

Olduuna gre

khz c

frekans f

3. rnek: Frekans 100KHz olan bir sinyalin dalga boyu ne kadardr?

c 300*106
zm:
3*103 m 3000m 3Km
3
f 100*10
11

ekil 1.5: Elektromagnetik dalgann frekans spektrumu

1.1.4. Modlasyon
Genel olarak modlasyon, bilgiyi iletilebilecek bir seviyeye karma ilemi olarak
tanmlanr. Bu ilem iin ounlukla dk frekansl bilgi sinyalini yksek frekansl bir
sinyale bindirilmesi ile yaplr. Anlaml bir bilgi ( ses, grnt, renk veya veri) tayan dk
frekansl sinyale bilgi sinyali ya da mesaj sinyali ( fm ) olarak adlandrlr. Bilgi sinyaline
gre bir veya daha fazla parametresi deitirilen yksek frekansl sinyale tayc sinyal ( fc )
olarak isimlendirilir. Bilgi sinyaline gr bir veya daha fazla parametresi deitirilmi sinyale
modleli sinyal denir.

1.1.5. Modlasyonun Gereklilii

Dinleyiciler iin duyma mesafesindeki iki farkl mzik programn ayrt etmek ok
g olur. ayet bu programlarn biri 100 kHz ile 110 kHz aralndaki bantta dier
programda 120 kHz ile 130 kHz arasndaki banttan yaynlansa dinleyici istedii frekans
araln seerek istedii mzik programn dinleyebilir. te bu ilem modlasyon ile
gerekletirilebilir.
kinci bir neden ise anten boyu ile ilgilidir. Bilgi iaretini gndermek iin gerekli anten
boyu, dalga boyunun katlar olmak zorundadr. Anten boylar genellikle /2 ve /4
uzunluktadr. Bilgi iaretinin frekans dk olduundan dalga boylar ok byktr.
Dolaysyla bilgi iaretini modlesiz olarak iletebilmek iin kullanlacak anten boylar da ok
byk olmak zorundadr. ou zaman bu byklkte anten kullanmak imknszdr. Halbuki
bilgi sinyali kendinden ok yksek frekansl bir tayc sinyal ile modle edildiinde bilgi
ok daha kk boyutlu antenler vastasyla gnderilebilir. Bunu yle bir rnekle
12

300*106
15*103 m 15 Km
20*103
dalga boyuna sahip bir

aklayalm: 20 KHzlik yani

bilgi sinyalini modlesiz olarak gndermek istersek kullanacamz antenin boyu

15 Km

3, 75 Km.
4
4
olmaldr. Oysaki bu bilgi sinyalini 20 MHzlik yani

300*106

15m
20*106
dalga boyuna sahip bir tayc sinyalle modle edersek
15m

3, 75m.
4
kullanacamz anten boyutunun 4
olmas yeterli olacaktr. Bu anteni
yapmak hem mmkn olacaktr hem de maliyeti ok az olacaktr.
Bir dier nedense en nemlisi yksek frekansl elektromanyetik dalga enerjisi uzak
mesafeler kat edebilir. Bylece bilgi uzak mesafelere ulam olur.

1.1.6. Modlasyon eitleri

Modlasyon temel olarak analog modlasyon ve saysal modlasyon olarak ikiye
ayrlr. Analog ve saysal modlasyonun da kendi iinde eitli trleri vardr. Farkl
modlasyon trleri aadaki tabloda belirtilmitir.

Tablo 1.1: Modlasyon eitleri

Bu tabloda
VSB: Artk yan bant modlasyonu
SSB: Tek yan bant modlasyonu
DSB: ift yan bant modlasyonu
PM: Faz modlasyonu
13

FM: Frekans modlasyonu

PCM: Darbe kod modlasyonu
PPM: Darbe pozisyon modlasyonu
PWM: Darbe genilik modlasyonu
PAM: Darbe genlik modlasyonu ifade etmektedir.
Bir tayc sinyal sinsoidal olduunu var herhangi bir andaki sinyalin anlk deeri
aadaki gibidir.
e = Ec(max)sin[(2fct)+]
Burada,
Ec=Tayc sinyalin genliidir.
Fc=Tayc sinyalin frekansdr.
=Tayc sinyalin faz asdr.
Bilgi sinyaline gre tayc sinyalin yukardaki parametrelerden biri dierleri sabit
kalmak art ile deitirilmesine analog modlasyon denir.
Bilgi sinyaline gre tayc sinyalin genlii frekans ve faz sabit kalmak art ile
deitirilmesine genlik modlasyon (GM) denir.
Bilgi sinyaline gre tayc sinyalin frekans genlii ve faz sabit kalmak art ile
deitirilmesine frekans modlasyon (FM) denir.
Bilgi sinyaline gre tayc sinyalin fazn genlii sabit kalmak art ile
deitirilmesine faz modlasyonu (PM) denir. PM de frekans etkilenmeden faz
deitirilemez.
Modlasyon ilemini gerekletiren devrelere modlatr denir. Modleli sinyalden
tekrar bilgi sinyalinin elde edilmesine demodlasyon denir. Demodlasyon ilemini
gerekletiren devrelere demodlatr denir.

1.2. Genlik Modlasyonu

Genlik modlasyonunda bilgi sinyalinin genlii artarken tayc sinyalinin de genlii
artar. En st seviyeye bilgi sinyalinin pozitif alternanstaki maksimum deerinde ulalr.
Bilgi sinyalinin genlii dmeye baladnda tayc sinyalinde genlii der. En alt
seviyeye bilgi sinyalinin negatif alternasndaki maksimum seviyesinde ulalr. Genel olarak
genlik modlasyonun oluumu bu ekilde aklanabilir.

14

ekil 1.6:Genlik modlasyonu

Bu olaydaki en nemli noktalar yle sralanabilir:

Bilgi sinyali yok iken Es=0 modleli sinyalde sadece tayc sinyaller bulunur.
Yani verici taycy yollar.

Mesaj sinyalin genlii ile tayc sinyalin genlii eit iken yaplan genlik
modlasyon sonunda elde edilen modleli sinyale tam modleli denir. Bu olay
%100 modlasyon olarak adlandrlr.

Tayc sinyalin genliindeki deiim oran modlasyon faktr (m) olarak

tanmlanr. Modlasyon faktrnn % lik olarak tanmlanmasna modlasyon
yzdesi denir. rnein, modlasyon faktr m=0,6 olan bir modleli sinyalin
modlasyon yzdesi %m=m*100 yani %m=0,6*100=% 60 olur.

Modlasyon yzdesi 100 aarsa bu ileme ar modlasyon ad verilir. Bu

durumda bilgi sinyaline grltler eklenir ve iletim kalitesi der. zin verilen
modlasyon yzdesi % 85 ile % 95 arasdr. Modlasyon %100 ulamas
istenmez.

ekil 1.7: Genlik modlasyonu min. ve maks. genlik seviyesi

15

V maxV min
V maxV min

formlyle modlasyon faktr hesaplanr.

Bir bilgi sinyali ile bir tayc sinyal genlik modlatrne uygulanrsa modlatr
knda ayr sinyaller elde edilir.

Tayc sinyal (Fc)

Tayc sinyal + Bilgi sinyali (Fc + Fm)

Tayc sinyal Bilgi sinyali (Fc Fm)

ekil 1.8: Tayc ve bilgi sinyalinin modle edilmesi

Genlik modlatrn knda elde edilen (Fm + Fc) sinyaline st yan bant, (Fc
Fm) sinyaline alt yan bant ad verilir. Bilgi sinyali her iki yan bantta vardr. ki yan bandn
frekans dnda tm zellikleri ayndr. Modleli sinyalin frekans ekseninde kaplad
blgeye bant genilii denir. Bu deer her iki yan bant arasnda kalan blgedir.

ekil 1.9: GM sinyali frekans band

Yukardaki ekilden de anlalaca gibi bir GM iaretinin bant genilii (BW) bilgi
sinyalinin frekansnn iki katna eittir.
BW = 2.Fm

1.2.1. ift Yan Bant Genlik Modlasyonu Tanm

Genlik modlasyonlu sinyalde modlasyonun olmad durumlarda tayc
iletilmektedir. Taycda harcanan g, sistem gcnn te ikisi (% 66) kadardr. Bildiiniz
gibi tayc sinyalde bilgi yoktur. Sistem verimlilii bilgi sinyali yok iken tayc sinyal
16

gnderilmese artar. Bu ilem taycs bastrlm ift yan bant modlasyonu yaplarak
salanr.

ekil 1.10: ift yan bant genlik modlasyonlu verici blok emas

DSBde tayc sinyalle bastrlarak sadece yan bantlar iletilir.

ekil 1.11: ift yan bant GM iin frekans spektrumu

rnek: fc = 100 kHz fm = 1 kHz ise bant genilii nedir?

BW=2fm

BW=2 kHz

rnek: Bir YB GM sisteminde aada verilen deerler kullanlmaktadr. Frekans

spektrumunda oluacak olan frekanslarn deerlerini ve genliklerini bulunuz, spektrumu
iziniz ve bant geniliini bulunuz.
17

VERLENLER: Vm = 10 V Vc = 10 V fc = 100 kHz fm = 1 kHz

STENEN: Frekans spektrumunu iziniz ve bant geniliini bulunuz.

1.2.1.1. ift Yan Bant Genlik Modlasyonu Elde Edilmesi

Gnmzde haberlemede kullanlmak zere retilmi entegre devreler mevcuttur.
MC1496 entegresi klasik genlik modlasyonu yapabilen hem de giri sinyallerinin arpm
ile oranl k sinyali reten ift dengeli modlator ve demodlator entegresidir.

18

ekil 1.12: MC1496 i yaps

ekilde de MC1496 entegresinin i yaps grlmektedir. D1 diyotu R1,R2,R3

direnleri ve Q7,Q8 transistrleri, Q5 ve Q6 transistrlerinin DC polarmalarn salar. Q5 ve
Q6 transistrleri, Q1,Q2,Q3 ve Q4 transistrlerinin oluturduu apraz bal fark
ykseltecinin giri fark birleimini salar. 2 ve 3 nu.l ayaklar arasna balanacak bir diren
dengeli modlatrn kazancn kontrol eder. 5 nu.l ayak ile GND arasna balanacak diren
ile ykselte iin gerekli polarma akmnn bykl ayarlanr. 1 ve 4 nu.l ayaklardaki DC
seviyesi fark ykseltelerinin n gerilimlerini dengeler ve bu denge tayc sinyali (Fc)
bastrr. 6 ve 12 nu.l yan bantlarn k ayaklardr.
Taycnn giri gerilim seviyesi tayc bastrma ileminde ok nemlidir. Dk
gerilim seviyeli tayc iaretlerde entegre gerekli anahtarlama ilemini yapamaz. Bu
durumda tayc iyi bastrlamaz ve kayp g artar. MC1496 entegresi RSM 60 mV giri
iaretine gre tasarlanmtr. En uygun tayc frekans 500 KHz ve yaknlardr.

1.2.2. Tek Yan Bant Modlasyon

Bant genilii B olan bir bildiri iaretinin genlik modlasyonu sonucu elde edilen
modlasyonlu iaretin tayf 2B bant geniliindedir. Bu tayfn taycnn altnda ve stnde
kalan blgelerinin (alt yan bant, st yan bant) her birinde bildiri iaretinin tm zellikleri
mevcuttur. Bu eitlik bize sinsoidal bir iaretin genlik modlasyonu sonucu elde edilen
tayfn, taycnn hem altnda hem de stnde birbirine eit iki bileenden olutuunu
gstermektedir. Alt ve st yan bandn her birinin bildiri iaretinin tm zelliklerini
tamalarndan dolay bu bantlardan yalnzca birinin iletilmesi bildiri iaretinin iletilmesi iin
yeterlidir. Byle bir iletime tek yan bant (SSB) iletimi denir.

19

SSB kullanmann en nemli avantaj g kazancdr. Bildiiniz gibi bir GM sinyalinin

iletiminde gn yars bo taycy dier yars da alt ve st bantlar iin harcanacaktr.
Oysa sadece st band ya da alt band ileterek gcn tamamn iletim iin harcanmas
salanmtr. Bir dier avantaj ise bant geniliinde % 50 tasarruf salanmasdr.

ekil 1.13:SSB sinyali frekans spektrumu

1.3. Frekans Modlasyonu

Frekans modlasyonunda bilgi sinyali yok iken yayn iin ayrlan merkez frekans
iletilir. Bilgi sinyalinin pozitif alternaslarnda modleli sinyalin frekans artmakta, negatif
sinyallerinde modleli sinyalin frekans azalmaktadr. Tayc frekansndaki bu deiime
frekans sapmas denir. fc ile gsterilir. Aadaki ekilde bu olay gsterilmitir.

ekil 1.14: SSB sinyali frekans spektrumu

Aadaki tabloda FM bandnda yayn yapan kurulularn frekans band, bant genilii
ve izin verilen maksimum ses frekans gsterilmitir. FM radyo yaynnda bant genilii 200
KHz iken bu bandn banda ve sonunda 25KHzlik koruyucu bant ayrlmaktadr.

20

Servis Tipi

Frekans Aral

BW

fc

200 KHz

75 KHz

En yksek ses

Ticari FM radyo yayn

88.00MHz ile
108.00MHz

Televizyon ses iletimi

Resim Tayc
frekansnn 4.5 MHz
st

100 KHz

25KHz
Manuel
ve 50 15 KHz
KHz
Stereo

Toplum gvenlii

50.00 MHz ile

122.00 MHz

20 KHz

5 KHz

3 KHz

Amatr ve i radyo
band

216.00 MHz ile

470108.00 MHz

15KHz

3 KHz

3 KHz

Tablo 1.1: FM band aral

ekil 1.15: Basit FM verici blok emas

21

15 KHz

ekil 1.16:FM alc blok emas

1.3.1. Frekans Modlasyon htiyac

Genlik modlasyonunun iletim srasndaki grltlerden ok fazla etkilenmesi ve
tanmak istenen sinyallerin bozulmas neticesinde frekans modlasyonu gelitirilmitir.

1.3.2. Frekans Modlasyonunun Avantajlar ve Dezavantajlar

Avantajlar:
Sinyal zerine binen grlt seviyesi kesilebildii iin ses kalitesi yksektir.

Frekans modlasyonunun grlt bakl, genlik modlasyonundan daha

iyidir.

FMin yakalama etkisi vardr. Bu etkiden dolay istenmeyen sinyalleri

kolaylkla yok edebilir. Ayn frekanstaki iki sinyalden hangisinin k gc
fazla ise o sinyalin alc tarafndan alnmasna yakalama etkisi (capture) denir.

PLL sentezr devreleri kullanr.

Dezavantajlar:

FM ok byk bant genilii kullanr.

FM devreleri daha pahaldr.

1.3.3. Frekans Modlasyonunda Bant Genilii

Bir FM iaretin sonsuz sayda yan bantt vardr. Bu durum FM yaynnn bant genilii
arttrmaktadr. Mr. Fred BASEL almalar sonucunda bir FM iaretinin yan bant saysn
modlasyon indisine gre gsteren tabloyu hazrlamtr.

22

Tablo 1.2: Modlasyon indisine bal yan bantlar

Fonksiyon tablosunda dikkat edilecei gibi en uzaktaki yan bant en kk deere

sahiptir. Burada yle bir nokta (toplam genliin %1 altndaki genlikler) vardr ki ondan
sonraki yan bantlarn genlii gz ard edilebilir. Yani o bantlar yokmu gibi davranlabilir.
Curson kural yalnzca var olan yan bantlar iin bant genilii sz konusu
olabileceini belirtmektedir. Bu durumu aadaki forml ile belirtmitir:
BW = 2(fc+fm)
FM modlasyonunda bilgi iaretinin frekans ile frekans sapmas arasndaki ilikiye
modlasyon indeksi denir.
Modlasyon indeksi(mf)=frekans sapmas/mesaj sinyal frekans
Modlasyon indeksi /2 den kk olan FM sinyallere dar bant FM denir. Burada FM
taycs bir ift yan bantta (GM sinyali gibi) sahiptir. Burada ama GMden ok kaliteli bir
sinyale sahip olurken frekans spektrumunda bolular yaratmaktr.

23

1.3.4. Pll Faz Dedektr

PLL (faz kilitlemeli evrim) devresi bir geri besleme devresidir. Devre geri beslenen
sinyalin frekansn ve fazn deerlendirir. Faz kilitlemeli evrim aamada yaplr.

Faz dedektr (FD)

Gerilim kontroll osilatr (VCO)
Alak geiren filtre (LPF)

Haberleme sistemlerinde kullanlmak zere retilmi faz kilitlemeli evrim yntemi

ile demodlasyon yapan entegreler vardr. rnek olarak LM565 entegresi byle bir
entegredir.
Yukardaki ekilde entegrenin i yaps ve faz kilitlemeli evrimin devre emas
grlmektedir. Devrede giri sinyal frekans artarsa k sinyalin gerilimi azalr. Giri sinyal
frekans azalrsa k sinyal gerilimi artar. Giri ucuna sinyal uygulanmad zaman gerilim
kontroll osilatr (VCO) C1 kondansatr ve P potansiyometresinin belirledii frekansta
sinyal retir. Bu frekans deerine serbest alma frekans denir. Gerilim kontroll osilatr
knda elde edilen bu iaret faz detektrne uygulanr. FD giriine uygulanan giri sinyali
ve VCO k sinyalini kyaslar ve puls dizisinden olumu nc bir sinyal oluturur. Bu
sinyal entegre kna srlr. k ucundaki R direnci ve C2 kondansatr alak
geiren fitrenin kesim frekansn belirler. Filtre knda elde edilen iaret bilgi sinyalinin
aynsdr. k ucu ile 8 nu.l ayak arasna balanan C3 kondansatr parazit osilasyonlar
yok etmek iin kullanlr.
Devrenin almas gerilim kontroll osilatr frekansnn giri sinyal frekansna
eitlenmesiyle gerekleir. VCOnun serbest alma frekans 10 KHz ve kontrol geriliminin
2 V olduunu kabul edelim. Giri sinyal frekans 1 KHzden daha kk ise gerilim
kontroll osilatrn kontrol gerilimi azalr. Buna bal VCOnun k frekans da azalr. Bu
azalma giri sinyal frekansna eitleninceye kadar srer. Giri sinyali frekans 1 KHzden
byk ise gerilim VCOnun k frekans artar. Bu artma yine giri sinyal frekansna
eitleninceye kadar srer. VCO k frekansnn giri sinyal frekansna eit olduu duruma
kilitlenme denir. alma annda kilitlenme iin geen zaman ok ksadr.
Giri sinyalinin frekans deiimi alak geiren fitre knda deeri deiin doru
gerilim olarak grlr. Frekans gerilim ilikisi ters orantldr.
Frekans demodlasyonu yaplrken modlatr ve demodlatr frekans ve faz olarak
senkronlu olursa kta elde edilen bilgi sinyali, girie uygulanan bilgi sinyali ile benzer
ekilde elde edilir.

24

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET

Osiloskop ile frekans ve periyot lm yapnz.

lem Basamaklar

Osiloskopun 1. kanalna probu balaynz.

Osiloskopa enerji veriniz.

Osiloskop probunu OSCde CAL yazan

kntya takarak OSCnin ilk ayarn yapnz.

Osiloskopunuzun probunu bu sefer sinyal

jeneratrne balaynz. retmenizin istedii
frekans, genlik ve sinyal eklini ayarlaynz.
Osiloskop ekrann aadaki ekrana izerek
sinyalin genliini ve frekansn hesaplaynz.
Sonucu retmenizin istedii deerlerle
karlatrnz.

25

neriler
Probun X1 kademesinde
olduuna dikkat ediniz.
Osiloskop zerindeki dmeleri
ortalaynz.
Ekranda dz izgi grnz.
Bunun iin kanal seim
dmesinin CH1 olduuna, X ve
Y pozisyon tularnn ortada
olduuna, TIME/DIV tuunun
msn kademesinde ve sinyal ekli
seme tuunun GNDde olduuna
dikkat ediniz.
FOCUS ve INS tular ile ekran
parlaklk ayarlarn yapnz.
-Sinyal seme tuunu ACye
alnz.
CAL kntsnda yazan genlik
deerini OSCden okuyunuz.
Deer ayn deilse VOLT/DIV
tuunun st ksmn deer tam
oluncaya kadar eviriniz.
Ekranda grnen kare dalgann
frekansnn 1 KHz olduunu
grnz.
Genlik= Dikey Kare Says *
VOLT/DIV*Prob Kademesi
Periyot= Yatay Kare
Says*TIME/DIV

UYGULAMA FAALYET

DSB sinyalini osiloskop ekrannda inceleyiniz.

MC1496 ile DSB elde edilmesi

lem Basamaklar
neriler
ekil deki devreyi board zerine
Devre beslemesi simetrik olduuna dikkat
kurunuz.
ediniz.
Osilaskobun ilk ayarlarn ve
Ekranda cal sinyalinin tam ve dzgn bir
kalibrasyonunu yapnz.
kare dalga olduuna dikkat ediniz.
1. sinyal jeneratrnn kn 1 KHz
Jeneratrn kn OSC balayarak
frekansnda 250 mVpp genliinde sins
gerekli ayarlar yapnz.
iareti olarak ayarlaynz.
Jeneratrn kapal olduuna dikkat ediniz.
Elde ettiiniz k ekil deki
Jeneratr knn canl ucunu Fm yazan
devrenin Vs giriine balaynz.
ksmna dier ucunu GNDye balaynz.
2. sinyal jeneratrnn kn 1 MHz
Jeneratrn kn OSC balayarak
frekansnda 150 mVpp genliinde sins
gerekli ayarlar yapnz.
iareti olarak ayarlaynz.
Jeneratrn kapal olduuna dikkat ediniz.
Elde ettiiniz k ekil deki devrenin
Jeneratr knn canl ucunu Fc yazan
Vc giriine balaynz.
ksma, dier ucunu GNDye balaynz.
Besleme balantlarn yapnz.

GND takl olduundan emin olunuz.

OSCnin CH2 kanaln ekil deki DSB

yerine balaynz.

Probun X1 kademesinde olduuna dikkat

ederek canl ucunu OSC yazan ksmna,
dier ucunu GNDye balaynz.
26

 OSCnin CH1 kanaln ekil deki Vs

yerine balaynz.

Probun X1 kademesinde olduuna dikkat

ederek canl ucunu Fm yazan ksmna,
dier ucunu GNDye balaynz.

POT orta konuma getiriniz.

retmen gzetiminde enerji

balantlarn yapnz. OSC CH2
kndaki sinyali izerek
yorumlaynz.
OSC yerine spektrum analizr
balayarak k sinyalini izerek
yorumlaynz.

OSCyi Dual konumuna alarak k

gzleyiniz.
Merkez frekans olarak 1 MHz seiniz.
Span kademesini uygun seiniz.

27

UYGULAMA FAALYET

Frekans modleli sinyali inceleyiniz.

LM566 ile frekans modlasyonu

lem Basamaklar
Yukardaki devreyi kurunuz.
Devreye bilgi sinyali uygulamadan POT
ile modlesiz k (3 nu.l ayak)
frekansn 20 KHz ayarlaynz.
Devre konumunu bozmadan Fm giriine
frekans 1 KHz ve genlii 1Vpp olan
sins iaret uygulaynz. Giri ve k
frekanslarn ayn anda grnz. kta
OSCde grdnz sinyali defterinize
izerek tanmlaynz.
Bilgi sinyalinin frekansn 2 KHz
karnz. ktaki iaret deiimini
yaznz.

neriler
Devrenin simetrik beslendiine dikkat
ediniz
3 nu.l ayaa OSC balaynz. Time/div
50S iken yatayda 1 kare grnz.

Fm giriine OSC ch1 kanaln, 3 nu.l

ayaa OSCnin ch2 kanaln balaynz.

28

UYGULAMA FAALYET

FM radyo bandn frekans spektrumu ile gzlemleyiniz.

lem Basamaklar
Spektrum analizr giriine FM anten
balaynz.
Spektrum analizr altrnz.
88.00 MHz ile 108 MHz aras frekanslar
grecek ekilde analizr ayarlaynz.
En kuvvetli iareti seerek yayn
dinleyiniz.

neriler
Enerji uygulamaynz.
Anten takl olduundan emin olunuz
Merkez frekans 100 MHz, Span tuunu 2
MHz ayarlaynz.
Setiiniz istasyonun frekansn merkez
frekans giriniz ve demod ilemi yapnz.

29

UYGULAMA FAALYET
PLL devresini kurunuz.

ekilde LM565 entegresi kullanlarak yaplm FM demodlatr devresi verilmitir.

POT 5K ohm ve opamp beslemesi 5V olacaktr. Bu uygulamada LM 566 ile yaplan FM
modlatr devresi de kullanlacaktr. Bu devre ilem basamaklarnda devre1 olarak
adlandrlacaktr. LM 565 entegreli devre, devre2 olarak adlandrlacaktr.
lem Basamaklar
neriler
Devre1 ve devre2 yi kurunuz.
Devreye bilgi sinyali uygulamadan POT
3 nu.l ayaa OSC balaynz. Time/div
ile modlesiz k (3 nu.l ayak)
50S iken yatayda 1 kare grnz.
frekansn 20KHz ayarlaynz.
Devre1 nin konumunu bozmadan Fm
giriine frekans 1KHz ve genlii
200mVpp olan sins iaret uygulaynz.
Giri ve k frekanslarn ayn anda
grnz. Devre1 kn gzlemleyiniz
Devre1nin kn devre1de FM yazan
yere balaynz. Devre ikideki potu
kullanarak VCO noktasndaki maksimum Frekans metre kullanarak lm yapnz.
ve minimum frekans deerlerini
defterinize not alnz.
30

 VCOyu 20KHz olarak ayarlaynz.

CH1i devre1in fm giriine, CH2
Deney1in fm girii ile deney2 fm
kanaln devre2nin fm kna
kn OSCde gzlemleyiniz ve deftere
balaynz.
iziniz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
1. Frekans modlasyonu devresini kurabildiniz mi?
2. Osilaskobun ilk ayarlarn ve kalibrasyonunu yapabildiniz mi?
3. Modlasyon giriini ak brakarak osilaskopta iaret sinyalini
lebildiniz mi?
4. Modlasyon giriini balayarak osilaskopta modleli iaret sinyalini
lebildiniz mi?
5. Spekturum analizrn ilk ayarlarn ve kalibrasyonunu yapabildiniz
mi?
6. Spektrum analizr cihazn balayarak FM sinyalini lebildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

31

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

( ) Verici de modlasyon ilemi yaplr.

( ) Alcda demodlasyon ilemi yaplr.
( ) Fiber optik kablo, k ile bilgi iletimini salayan bir iletim ortamdr.
( ) Dalga boyu artka frekansta artar.
( ) Periyot artka frekans azalr.
( ) PCM bir analog modlasyon trdr.
( ) Dar bant FM sinyalinde sonsuz yan bant oluur.
( ) Frekans 2 KHz olan bir bilgi sinyali GM modlasyonuna tabi tutulursa bant
genilii 5 KHz olur.
( ) 88.00 MHz ile 108.5 MHz frekans aral FM ticari radyo yayn iin ayrlmtr.
( ) FM sinyalli karasal TV yaynnda ses iareti iin kullanlrken GM sinyali resim
iareti iin kullanlr.
Aada verilen cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

11.
12.
13.
14.
15.

Bir GM modlasyonunda tayc bastrlarak iki yan banttn gnderilme prensibi

modlasyonudur.
SSB modlasyonda sadece ya da .. gnderilir.
letim ortamna bal olarak iaretin oluan dlere iaret zayflamas
denir.
Beyaz grlt olarak da adlandrlan grlt tr .
Bilgi sinyaline gre . fazn deitirme olayna ..
modlasyonu denir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

32

RENME FAALYET2
RENME FAALYET-2
AMA
Saysal haberleme temel kavramlarn bilerek darbe kod modlasyonunu ve kodlama
tekniklerini kavrayabileceksiniz.

ARATIRMA

Tek bir frekans stnden birok yaynn nasl yapldn aratrnz(rnein,

uydu yaynnda TRT iin bir frekans deeri girildikten sonra nasl oluyor da
tm TRT kanallar ve radyolar geliyor?).

2. SAYISAL HABERLEME
Gnmzde haberleme teknolojilerinin gelimesi ile analog modlasyonlu
haberleme sistemleri yerine daha modern olan saysal haberleme sistemleri
kullanlmaktadr. Dijital haberleme sistemlerinin analog haberleme sistemlerine gre
byk stnlkleri vardr. Bunlar

Darbe modlasyonunda iletilen g yalnz ksa darbeler iine younlamtr.

Anaolog modlasyonundaki gibi srekli deildir.
Darbeler arasndaki boluklar baka bir mesaj sinyalinin darbeleri ile
doldurulabilir. Bylece tek bir haberleme sistemi zerinden birden fazla bilgi
sinyali yollanabilir.
Tmleik devre teknolojisinde geliim ok hzl olduundan saysal haberleme
devrelerini gerekletirmek her gn daha kolay hale gelmektedir.
Grlt bakll ok daha iyidir.

Saysal haberleme sisteminde bilgi genellikle ses, resim gibi analog biimdedir.
Saysal haberleme iin yaplmas gereken ilk i bilginin saysal darbelere evrilmesidir.
Vericiden gnderilen bu darbeler alc ksmda tekrar analog bilgi hline getirilir.
Analog bilgiyi saysal iletim ortamna hazrlamak iin deiik modlasyon yntemleri
vardr. Her modlasyonunda kendisine uygun demodlasyon sistemi vardr. Yaygn olarak
kullanlan saysal haberleme sistemleri aadadr.

PAM (Darbe Genlik Modlasyonu)

PCM (Darbe Kod Modlasyonu)
PWM (Darbe Genilik Modlasyonu)
PPM (Darbe Durum Modlasyonu)
ASK (Genlik Kaydrmal Anahtarlama)
FSK (Frekans Kaydrmal Anahtarlama)
33

PSK (Faz Kaydrmal Anahtarlama)

Delta Modlasyonu
QPSK (eyrek Faz Kaydrmal Anahtarlama)

2.1. Temel kavramlar

2.1.1. Bit
Elektriksel bir iarete bit(b) denir. Genelde elektrik olduunu saysal 1 ile elektrik
olmadn saysal 0 ile ifade edilir. Bu durumda bir bilgi iaretinde bulunan her bir 1 ve 0
bilgisi bir bitte karlk gelmektedir. 8 bit bir byte (B)eder.
rnein, 1001000011111010 eklindeki bir iaret 16b(bit) veya 2B(byte)dr.

2.1.2. Saniyede letilen Bit Miktar (Bps -Bit Per Second)

Bilgi iletim hz saniyede iletilen bit miktarna gre llr. Birimi Bps(bit per
second) dr.

2.1.3. Baud
Genelde modem benzeri cihazlarn sinyalleme hzlarn ifade etmekte kullanlr. Bir
baka deyile modemin bir sinyalleme srasnda gnderdii bilginin lsdr. rnein, bir
cihaz her bir sinyalleme esnasnda 2 bitle kodlanm bir bilgi gnderiyorsa 1 baud deeri 2
bittir.

2.1.4. Baud Rate (Baud Oran)

Baud oran verinin gnderildii kanal boyunca llen saniyedeki elektriksel
deiimidir. Bir bit iin bir elektriksel deiim prensibi ile alan RS 232 standardnda 9600
baud saniyede 104 mSnlik periyotlarda (1/9600 sn.) 9600 veri bitinin iletilmesine karlk
gelecektir. Eer her bit iin iki elektriksel deiim gerekiyorsa (NRZ kodlamas) 9600 baud
orannda yalnzca saniyede 4800 bit nakledilebilecektir.

2.1.5. Bit Hata Oran (Ber -Bit Error Rate)

Saysal bilgi iletiminde gnderilen veri iindeki bozulan ya da yanl alglanan bit
orann ifade eder.

BER

Gnderilenhatalbitsays
Toplamgnderilenbitsays

34

2.1.6. Kanal
Bilginin alcya gnderildii ortama kanal denir. Veri aktarmnda gnmzde ift
bkml kablolar (UTP-STP), fiber optik kablo ve kablosuz iletiim kullanlmaktadr.

2.1.7. Kanal Kapasitesi

Bir kanaldan iletilebilecek maksimum bit miktarna kanal kapasitesi denir.

2.1.8. Grlt
Grltnn eitleri ve grlt formlleri analog haberleme konularnda anlatlmtr.
Saysal haberlemede de etkili olan grlt eitleri sistem ii ve sistem d olmak zere iki
grupta toplanr.

Sistem ii grlt kaynaklar

Isl grlt: Bir iletkenin scakl arttka serbest elektronlarn enerji

seviyeleri artacandan iletken iindeki rastgele hareketi artar,
elektronlarn bu hareketi sl grlt olarak tanmlanr. Bu grlt ancak 273 C derece scaklnda olumaz.

At grlts: Transistr ve diyot gibi yar elerin p-n eklemlerinde

elektronlarn rastgele yaynmlar (emission), eklemden nfuz etmeleri
(diffusion) ya da tekrar birlemeleri (recombination) sonucunda oluan
rastgele elektriksel deiimlerdir.

Sistem d grlt kaynaklar

Gne patlamalar
Yldrm dmesi ve imek akmas
Floresan lambalar
Elektrik motorlarnn almas

2.2. rnekleme Teoremi

rnekleme teoremi W Hz ile bant snrl bir x(t) analog iaretinden, onun yeniden ve
bozulmasz tekrar elde edilmesi iin rnek deerlerin nasl alnmas gerektiini
bildirmektedir. Bu teoreme Shanan ya da Nyquist teoremi denir.
rnekleme teoremi, ideal rnekleme ve doal rnekleme olara iki ekilde
incelenebilir.

deal rnekleme: rnekleme teoremi W Hz ile bant snrl bir x(t) analog
iaretinden, onun yeniden ve bozulmasz tekrar elde edilmesi iin gerekir ve
yeter koul Fs2W olmaldr.
35

Burada fs rnekleme frekansn gstermektedir.

ekil 2.1: fs rnekleme frekans

ayet fs deeri 2 fm deerinden kk olursa alnan rnekler frekans spektrumunda

st stte geleceinden bilgi sinyalini tekrar elde etme imkn ortadan kalkacaktr. Bu olaya
rtme hatas (aliasing) denir.

ekil 2.2: fs rnekleme frekans

fs>2 W ise bilgi iaretini tekrar elde etmek mmkndr. deal alak geiren szgeleri
tasarlamak mmkn olmadndan rnekleme ileminde bir koruma bandna ihtiya vardr.
rnein, telefon iaretinin bant genilii 3300 KHz genellikle en dk rnekleme frekans
6600 KHz yerine 8000 KHz kullanlr.

Doal rnekleme: Pratikte rnekleme sonlu genlik ve srekli darbeler

yardmyla yaplmaktadr. Byle bir ilemde bilgi iareti darbe boyunca
rneklenecektir.

2.3. Kodlama
Saysal kodlama veri bitlerinin fiziksel haberleme ortamnda nasl ifade edileceinin
yollarn tanmlar. Bir saysal kodlama tekniinde en az aadaki koullar salamaldr:
36

Sz konusu haberleme kanalnda birok iaretin ayn anda iletimin salanmas

iin en az bant geniliinin kullanlmasdr.
Yksek DC seviyeli iaretlerin iletiminde daha fazla zayflamaya maruz
kaldndan, daha uzun mesafe iletimi iin dk DC seviyesidir.
2 telli kablodan iletilirken kablonun fiziksel yapsndan kaynaklanan
problemlerden etkilenmemek iin iaretin polarize olmamasdr.

2.3.1. letim Kodlar

Kodlama yntemleri yle sralanabilir:

NRZ (Non Return to Zero) sfra dnsz: Bu kodlamada 0 bitleri 0V bir

gerilim ;1 bitleri bir pozitif gerilim ile temsil edilir. Bu en temel ve basit
yntemdir.

RZ (Return to Zero) sfra dnl: Saysal verilerden 0 biti 0V ile 1 biti,

bitin yars pozitif bir gerilim dier yars da 0V bir gerilim ile temsil edilir.

nrzi(Non Return to Zero Invertive): 0 verisi 0V ile 1 verisi eer nceki

gerilim 0V ise pozitif gerilimle, nceki gerilim pozitif ise 0V ile temsil edilir.

37

AMI, dnml darbe tersleme: 0 biti 0V ile, 1 biti dnml olarak

pozitif veya negatif gerilim ile ifade edilir.

PE (Phase Encode, Manchester) faz kodlamas: 0 bitlerinin ilk yarsnda

pozitif bir gerilim ile dier yarsnda negatif bir gerilim ile kodlanr. 1 bitleri
ilk yarda bir negatif gerilim, dier yarda pozitif bir gerilim ile ifade edilir.

Bu kodlamalar dnda CDP ve HDB3 kod sistemleri bulunmaktadr. Bunlardan en

karmak olan HDB3 kod sistemi telefon hatlarnda, PE kod sistemi ethernet kartlarnda ve
en basit olan NRZ RS232 seri haberleme sistemlerinde kullanlmaktadr.

2.4. Seri Data Gnderilmesi

Seri haberlemenin temelindeki prensip, verinin tek bir hat veya devre zerinden ayn
anda tek bir bit olmak zere iletilmesidir. Bilgiler 8, 16 veya 32 bit paketleri hlinde ard
ardna sralanrlar ve bit bit yollanr.
Teorik olarak bir seri hat, bir yerden dierine seri iareti iletmek iin biri iaret hatt ve
biri de toprak olmak zere iki kabloya ihtiya duyar. Ancak pratikte bu uzun sre iin
almaz ve iaretteki baz bitler kaybolur ve sonu etkilenir. Eer alan uta bir bit bile eksik
olursa dier bitler kayacandan alc ksmda hatal sonu ortaya kar. Bunun iin iki farkl
iletim metodu kullanlarak hatalar ortadan kaldrlmaya allmtr. Bu metotlar:

Asenkron seri haberleme

Senkron seri haberleme

38

2.4.1. Asenkron Data Gnderim

Bu haberleme ynteminde her veri bitinin izlenmesine yardmc olmas iin bit
dizisinin iine iaretleyiciler eklenir. Ksa bir veri akmnn balangc, belirten bir balang
biti eklenerek her bitin yeri bitlerin dzenli aralklarda zamanlamas ile tespit edilir. Her 8
bitlik verinin nnde balang biti gnderilmesiyle iki sistemin e zamanl almasna
gerek kalmaz, tek dikkat edilmesi gereken her iki sistemin veri hzlarnn ayn olmasdr.
Haberleme alc ucu balang bitini aldnda ksa sreli bir zaman sayac altrr.
Dizilerin ksa tutulmasyla zaman saycnn devre d kalmasnn nne geilmi olur. Bu
yntem haberleme kanalnn alan ve gnderen ularnn bir iaret hatt ile tam olarak
e zamanll salanamad iin asenkron haberleme olarak bilinir.
Geleneksel olarak bir mesajn en arkadaki biti ilk, en ndeki biti son olarak gnderilir.
Haberleme srasnda gnderen taraf, her mesajn bana bir balang biti, sonuna da bir
veya iki duru biti ekleyerek kodlar. Bazen ilk duru biti ile son bit arasna veri doruluunu
kontrol etmek iin bir elik (parity) biti eklenir. Bu oluan yapya veri erevesi (data frame)
denir. Veri erevesinde elik bitlerinin kullanlmas zorunlu deildir, bu her erevede
iletilecek bir bitten tasarruf salar ve bundan eliksiz (non parity) bit erevesi olarak sz
edilir.

ekil 2.3: Asenkron data gnderimi

Aada gnmzde sk kullanlan RS232 seri haberlemesi kullanlan konnektr

balants gsterilmitir. Burada dikkat edilirse 2 ve 3 nu.l ayaklar karlkl olarak
aprazlanmtr. Bylece ift ynl (duplex) haberleme imkn domaktadr.

ekil 2.4: RS232 seri haberlemesi kullanlan konnektr balants

39

Siz de yukardaki balanty gerekletirerek bir uydu alc ile bilgisayar arasnda
balant kurabilirsiniz.

2.4.2. Senkron Data Gnderim

Bu yntemde bir saat (clock) darbesi ile alc ve verici arasnda e zamanllk
salanarak bitlerin belirlenen zaman periyotlarnda gnderilmesine olanak salar. Bundan
dolay senkron seri haberleme denir. Alan u, saati kontrol ederek bir bitin eksik olup
olmadn veya fazladan bir bittin seri dizi iinde kp kmadn tespit eder. rnein, bir
tayc bandn zerinde bir rn tandn ve rnn be saniyede bir, bir alglayc cihaz
nnden getiini varsayalm. 5 saniye sre iersinde cihaz bir cisim alglarsa bunun tanan
rnden farkl bir cisim olduunu anlar ve alarm verir. Eer 5. saniyede bir cisim gemezse
bu sefer eksik bir rn olduunu fark eder ve baka bir alarm verir. Bu yntemin zayf yan,
haberlemenin bir ucu saat iaretini kaybettiinde iletim durur.

2.5. Darbe Kod Modlasyonu ve Kodlama Teknikleri

PCM dier modlasyon trlerine gre hata ve grltlerden daha az etkilenir. PCM
de bilgi tayan fm iareti nce uygun bir rnekleme frekans ile rneklenir. Daha sonra bu
rnek deerler belirli seviyelere yuvarlatlr. Sonra elde edilen her deer bir ikili kod
szc ile yani sonlu sayda 0, 1 dizisi ile gsterilir.
Sonuta rnek deer dizisi ikili kod szckleri dizisi ile gsterilir ve bir darbe dizisine
dntrlr. Bu yolla elde edilen iarete PCM dalga biimi denir.

ekil 2.5: PCM blok emas

rneklenmi analog iaret belirli seviyelere yuvarlandktan sonra saysal iarete

dntrmek iin kodlanmas gerekir. Bu ilem iin analog saysal dntrc (ADC)
kullanlr. Bu dnmden sonra kodlanm iaret elde edilir.
Uygulamada kullanlan ADC tipleri gruba ayrlabilir.

40

Basamakl dntrc

ekil 2.6: Basamakl ADC

Bu dntrc tipinde, giri iareti(Va) rnekleme sresi iinde D/A dntrc

kndaki Vb gerilimi ile karlatrlr. Eer Va>Vb ise karlatrcnn k yksek
seviyededir. Bu durumda kap aktr. Bylece gelen saat darbeleri saycya ular ve sayma
devam eder. D/A kndaki gerilim her basamak geldiinde bir basamak ykselir. Bir sre
sonra Vb gerilimi Va giri iareti geriliminden byk olacaktr. Tam bu anda karlatrcnn
k sfra der ve kap kapanr. Artk sayma ilemi durmutur. Bu andaki Q klar giri
gerilimine kar den kodu verecektir.

Ardal yaklaml dntrme: Bu dntrc basamak dntrcye gre

ok hzldr. Burada sayc yerine bir programlayc kullanlmaktadr.
Programlayc karlatrc devresi kna bakarak k kodunu arttrr ya da
azaltr.

ekil 2.7: Ardal yaklaml dntrme

41

Paralel dntrc: Bu dntrcler olduka karmak ve pahal olmalarna

karlk ok hzl alr. Btn bir dntrme ilemi tek admla yapldndan
bunlara fla dntrc denir.

Paralel dntrcnn alma prensibi ok basittir. Her kuanta dilimi iin ayr bir
karlatrc kullanarak giri geriliminin hangi dilimde olduunu anlar. Geriye kalan ilem,
karlatrc klarn uygun bir encoder balayarak bu klarn kodlanmasn
salamaktr.

2.5.1. Kuantalama lemi

Analog sinyallerin rneklenmi deerlerini belirli seviyelere yuvarlama ilemine
kuantalama denir.
rnein, -8V ile +8V arasnda deien bir iareti 8 kuanta seviyesine ayrld
dnlsn. ncelikle kuantalama araln bulmak gereklidir. a={(8)-(-8)}/8=2 olacaktr.
Yani bu sinyal iin alnan rnek deerler -8V, -6V, -4V, -2V, 0, 2V, 4V, 6V ve 8V
seviyelerine yuvarlanacaktr.
Bir kuantalam ilemi sonunda eski rnek deerlerin tekrar elde edilmesi mmkn
deildir. Bunun anlam, tersine bir ilem olmayan kuantalama sonucunda bir bilgi
kaybolmaktadr. Bu bozulmaya kuantalama hatas denir.
Bu hata kuantalama dilim aral artrarak azaltlabilir. Buna karn bir rnei
belirlemek iin kullanlmas gereken bit says da artacaktr.

Dzgn kuantalama: Bir giri sinyalinin rneklenmi deerleniri dorusal

olarak belirlenen seviyelere yuvarlanmasna dzgn kuantalama denir. Bir
nceki rnekte olduu -8V ile -7,5 arasndaki rnek deerleri 8 Vta
yuvarlanrken 3 V ile 3,5 V arasndaki deerler 3 V yuvarlanmasdr.
Dzgn olmayan kuantalama: Ses iareti istatiksel incelendiinde kk
genliklere daha sk rastland grlmektedir. Oysa kk iaretlerde
kuantalama grlts rahatsz edici boyutlara ulamaktadr. Bu grlty
azaltmak iin bavurulacak ilk yntem, adm byklnn azaltlmas veya
dilim saysnn arttrlmasdr. Ancak, bu durumda her bir rnei gstermek iin
kullanlmas gereken bit says artacandan bu yntem her zaman uygun ve
ekonomik deildir. Dier taraftan, ok seyrek ortaya kan yksek genlik
iaretleri iin gereksiz yere bir miktar dilim ayrlm olacaktr. Eer en byk
genlii kk tutarsak bu defa krplmalar meydana gelecektir. Bununla beraber
byk iaretler iin byk adm, kk iaretler iin de kk adm kullanlarak
iaret grlt oran ayn olmas salanabilir. Bu ekilde yaplan kuantalama
ilemine dzgn olmayan kuantalama denir. Bunu yapmak iin haberleme
sistemlerinde bir sktrma yaplmaktadr.

Ses iletimi iin nerilen balca iki tr sktrma erisi vardr. Bu erilerin biimi
sesin istatiksel zelliklerine baklarak en uygun biimde belirlenmitir. Bu eriler:
42

Amerika ve Japonyann kulland -tipi

Avrupann kulland A-tipi erilerdir.

ekil 2.8: Balca iki tr sktrma erisi

Sesin doalln koruyabilmesi iin kk genliklerde erinin dorusal olmas byk

genliklerde ise logaritmik olmas gerekmektedir. A-tipi eri tanm gerei bu koulu
salamaktadr.

UYGULAMA FAALYET

43

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET

Analog dijital evirici devresini kurunuz.

Yukarda ADC 0804 entegresi ile yaplan analog dijital evirici uygulama devresi
verilmitir. RV1 potu 500 ohm ve RV2 potu 10 K ohm deerindedir. Besleme devresi 5 V ve
ledlere bal diren deerleri 150 ohmdur.
lem Basamaklar
Devreyi board zerine kurunuz.
Devreye enerji veriniz.
RV1 potun ile entegrenin 9 nu.l aya
2,5 V ayarlaynz.

neriler
Ledleri yan yana dizmeye zen
gsteriniz.
Beslemeyi ters balamaynz.
Dijital l aleti kullannz. Krmz
probu entegrenin 9 nu.l ayana, siyah
probu aseye balaynz.

Analog giri ucu gerilimini 0V yapnz. 1

ve 2 nu.l noktalar ksa devre yapnz ve
RV2 potunu kullannz.
ledleri gzlemleyiniz. Sonucu defterinize
not alnz.
RV2 potu ile aadaki tabloda verilen
Her deer ayr ayr yaplacak. Entegrenin
gerilim deerleri iin k deerini
18 nu.l k en deersiz bittir.
doldurunuz.
44

Analog Giri
0.0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
3.5
4.0
4.5
5.0

deal Saysal Deer

0000 0000
0001 1010
0011 0011
0100 1101
0110 0110
1000 0000
1001 1010
1011 0011
1100 1101
1110 0110
1111 1111

45

Okunan Deer

UYGULAMA FAALYET

PWM sinyalini, saysal haberleme sistemlerini inceleyiniz.

Devre emas

lem Basamaklar

neriler

Yukardaki devreyi kurunuz.

1 ve 2 nu.l noktalar balant yokken
RV1 potunu ayarlayarak 741in 3 nu.l
ayan gerilimini 0V yapnz.
1 ve 2 nu.l noktalar ksa devre yaparak
k iaretini defterinize iziniz.
1 ve 2 nu.l noktalar anz. 741in 3
nu.l ayann voltaj +5 V oluncaya
kadar pot ile ayarlaynz.
1 ve 2 nu.l noktalar ksa devre yapnz
k eklini iziniz.
1 ve 2 nu.l noktalar anz. 741 in 3
nu.l ayann voltaj -5 V oluncaya kadar
pot ile ayarlaynz.
1 ve 2 nu.l noktalar ksa devre yapnz
k eklini iziniz.

Beslemenin simetrik olduuna dikkat

ediniz.
Dijital l aleti kullannz. Krmz
probu 3 nu.l ayaa, siyah probu GND
ye balaynz.
Frekansn ve genliini not alnz.
Dijital l aleti kullannz. Krmz
probu 3 nu.l ayaa, siyah probu GND ye
balaynz.
Frekansn ve genliini not alnz.
Dijital l aleti kullannz. Krmz
probu 3 nu.l ayaa, siyah probu GND ye
balaynz.
Frekansn ve genliini not alnz.

46

 1 ve 2 nu.l noktalar balant yokken

Dijital l aleti kullannz. Krmz
RV1 potunu ayarlayarak 741in 3 nu.l
probu 3 nu.l ayaa, siyah probu GND
ayan gerilimini 0V yapnz.
ye balaynz.
fm giriine frekans 500 Hz ve genlii 10
Vpp sins dalga uygulaynz. k
Frekansn ve genliini not alnz.
sinyali izerek tanmlaynz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Evet

Hayr

Bit kavramn renebildiniz mi?

Seri haberleme tekniklerini kullanabildiniz mi?
rnekleme ilemini rendiniz mi?
Kodlama tekniklerini aklayabildiniz mi?
ADC 0804 entegresini kullanabildiniz mi?
DB9 konnektr balants yapabildiniz mi?
Saysal haberleme tekniklerini ayrt edebildiniz mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

47

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

( ) Zamanda ayrk sinyallere saysal sinyal denir.

( ) 16 bitlik bir veriye byte denir.
( ) Saysal modleli sinyalle analog modleli sinyallere gre grltden daha ok
etkilenir.
( ) PAM darbe genlik modlasyonudur.
( ) PPM darbe konum modlasyonudur.
( ) Saysal haberlemede bir frekans zerinden birden fazla bilgi iletilebilir.
( ) Elektrik motorlarndan dolay oluan grlt sistem ii grltdr.
( ) Frekans 3 KHz olan bir bilgi sinyali en az 6 KHz rnek hz ile rneklenmelidir.
( ) HDB3 kod sistemi telefon hatlarnda kullanlr.
( ) Asenkron seri iletiimde parity biti zorunludur.
Aada verilen cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

11.
12.
13.
14.
15.

..,ve
.PCM
modlasyonunun aamalardr.
Senkron seri haberlemede ilk nce .. darbesi sonra veri katar
gnderilir.
.. ilemi sonunda bilgi sinyalinde geri dn olmayan bozulma oluur.
Bir kuantalama ileminden sonra -2V, -1V, 0V ,1V ve 2V seviyeleri olumutur.
Kodlama ilemi en az .bit ile kodlanmaldr.
Saysal haberleme hz lm birimi dir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

48

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

Haberleme ile ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr?

A)
Anlaml bir bilginin karlkl alveriine haberleme denir.
B)
Atmosfer bir iletim ortamdr.
C)
Sinyal iindeki harmoniklerin birbirine karmasna intermodulation (ara
kipleme) denir.
D)
Ayn klf iersinde yan yana bulunan kablolardaki sinyallerin birbirini
etkilemesine termal grlt denir.

2.

I- Verici
II- Alc
III- letim ortam
IV-Frekans
Yukardaki kavramlardan hangisi ya da hangileri haberlemenin balca elemanlardr?
A) Yanlz I
B) I-II-IV
C) I-II-III
D) I-II-III-IV

3.

Frekans 1KHz olan sinyalin periyodu ka saniyedir?

A) 1 sn.
B) 0,001 sn.
C) 0,01 sn.

D) 0,1 sn.

4.

Aadaki kavramlardan hangisi yanltr?

A)
Frekans artka periyot klr.
B)
Bir saniyedeki titreim saysna periyot denir.
C)
Bir sinyalin bir saniyede ald yola dalga boyu denir.
D)
Bir sinyalin boluktaki hz k hzna eittir.

5.

Genlik modlasyonu ile ilgili verilen ifadelerden hangisi yanltr?

A)
Tayc sinyale gre bilgi sinyalinin genlii deiir.
B)
Modlasyon sonunda bir st bir de alt yan bant oluur.
C)
Yan bantlarn genlii tayc genliinin modlasyon indisi ile arpmnn
yarsna eittir.
D)
Bant genilii bilgi sinyalinin frekansnn 2 katdr.

6.

Bant genilii nedir?

A)
Tac sinyalin frekansdr.
B)
Bir bilgi kanalnn uzunluudur.
C)
Bilgi sinyalinin frekansdr.
D)
Bir bilgi kanalnn kapasitesidir.

49

7.

I.Ses kalitesi GM gre daha iyidir.

II.Maliyeti GM gre daha azdr.
III.GM gre grltlerden daha az etkilenir.
Frekans modlasyonu ile ilgili yukarda verilen ifadelerden hangisi ya da hangileri
dorudur?
A) Yalnz II
B) I-II
C) I-III
D) I-II-III
8.

Saysal iletiimde veri iletim hz birimi nedir?

A) Herz
B) Baud
C)bps

D) sn.

9.

PCM oluturan ilem sras hangi kta doru olarak verilmitir?

A)
Kuantalama Kodlama rnekleme
B)
rnekleme Kodlama Kuantalama
C)
rnekleme Kuantalama Kodlama
D)
Kodlama Kuantalama rnekleme

10.

Asenkron seri iletiim ile ilgili hangisi dorudur?

A)
Balang ve biti bitleri vardr.
B)
Kontrol biti kullanm zorunludur.
C)
Haberleme senkranizasyon puls ile balar.
D)
Tm data katar ayn anda gnderilir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

50

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9

10
11
12
13
14
15

Doru
Doru
Doru
Y
Doru
Yanl
Yanl
Yanl
Yanl
Doru
DSB
st Yan Bant/Alt
Yan Bant
Genliinde
Termal Grltdr.
Tayc Sinyalin/Faz

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6

7
8
9
10
11
12
13
14
15

Doru
Yanl
Yanl
Doru
Doru
Doru
Yanl
Doru
Doru
Yanl
rneklemeYuvarlama-Kodlama

Saat
Kuantalama
3
Bps
51

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

D
C
B
B
A
D
C
C
C
A

52

KAYNAKA
KAYNAKA

Harold B. KLEN Modern Elektronik letiim Teknikleri, MEB Yaynlar,

STANBUL, 1997

John RONAYNE, Saysal Haberlemeye Giri, MEB Yaynlar, STANBUL,

1997

KAYRAN Ahmet H., Erdal PANAYIRCI, mit AYGL, Saysal

Haberleme,Birsen Yaynevi

Robert

J.

SCHOENBECK,

Merrill

PUBLSHNG,

Electronic

Communications

Yasin KAPLAN, Veri Haberleme Kavramlar, Papatya Yaynclk,

STANBUL,2000

Yasin KAPLAN, Veri Haberlemesi Temelleri, Papatya Yaynclk,

STANBUL,2000

53