You are on page 1of 19

21/10/2015

LiteraturaylingsticaElCorpusPUCV2006delEspaol:identificacinydefinicindelosgnerosdiscursivosacadmicosyprofesionales

Literaturaylingstica

ServiciosPersonalizados

versinimpresaISSN07165811

Articulo

Lit.lingst.n.20Santiago2009

Espaol(pdf)
http://dx.doi.org/10.4067/S071658112009000100005

LiteraturayLingsticaN20ISSN07165811/pp.75101
Lingstica:artculosymonografas

ElCorpusPUCV2006delEspaol:identificaciny
definicindelosgnerosdiscursivosacadmicos
yprofesionales*

ArticuloenXML
Referenciasdelartculo
Comocitaresteartculo
Traduccinautomtica
Enviararticuloporemail
Indicadores

CitadoporSciELO

Accesos

GovannParodi**,RomualdoIbez***,RenVenegas****

Linksrelacionados
Compartir
Otros
Otros
Permalink

Resumen
Enesteartculo,seidentifican,definenyclasificanlosgnerosdiscursivosemergentesdelos933textosque
componenelCorpusdelEspaolAcadmicoyProfesionalPUCV2006.Conelfindelograrestosobjetivos,se
llevaacabounametodologacomplementariadetipodeductivainductiva.Paralaidentificacindelosgneros
sehanutilizadocincocriterios:MacropropsitoComunicativo,RelacinentrelosParticipantes,Modode
OrganizacindelDiscurso,ModalidadyContextoIdealdeCirculacin.Luegodelanlisisdetodoslostextos,se
identificaronyseagruparon29gneros,posteriormentesedefinieronyclasificaronestosgnerossegnlos
cincocriteriosyveintisisvariablesasociadasaellos.Entrelosresultadosmsrelevantessedestacaquelos
gnerosacadmicosyprofesionalesescritos,ensumayora,respondenalmacropropsitodeconsignar
informacin,seorganizanpredominantementeapartirdeunmododiscursivodetipodescriptivoyseestablece,
predominantemente,unarelacinentreescritoresylectoresexpertos.
Palabrasclave:Gnero,Discurso,Macropropsitocomunicativo,CorpusdelEspaolAcadmicoyProfesional.
Abstract
lnthisarticle,weidentfed,defined,classfed,andexemplifiedthediscoursegenresthathaveemergedfrom
the933textsformingthePUCV2006AcademicandProfessionalCorpus
ofSpanish.Toaccomplishtheseobjectives,weadoptadeductiveinductivecomplementan/methodology.Five
criteriawereselectedandemployedinordertoclassifythetexts:CommunicativeMacropurpose,Relation
betweentheParticipants,ModeofDiscourseOrganization,Modality,andIdealContextofCirculation.Basedon
http://www.scielo.cl/scielo.php?tlng=es&nrm=iso&script=sci_arttext&pid=S071658112009000100005&lng=es

1/19

21/10/2015

LiteraturaylingsticaElCorpusPUCV2006delEspaol:identificacinydefinicindelosgnerosdiscursivosacadmicosyprofesionales

thecorpusanalysis,weidentifytwentyeightgenresaccordingtothecriteriamentionedabove.Amongour
findings,wecansaythatmostidentfedgenresshareconsigninginformation,astheircommunicativepurpose.
Also,thattheyarepredominantlyorganizedinadescriptivemode.And,thattherelationbetweenparticipants
isestablishedbetweenexperts.
Keywords:Genre,Discourse,Communicativemacropurpose,AcademicandProfessionalCorpusofSpanish.

1.Introduccin
Enesteartculobuscamosidentificar,clasificarydefinirylosgnerosdiscursivosqueemergenapartirdeun
corpusde933textosescritos,recolectadosencuatrombitosdisciplinaresuniversitariosyensusrespectivos
entornosprofesionales.Deestemodo,elfocodeestainvestigacinestcircunscritoalestudioderutinas
convencionalizadasqueconstituyenloqueennuestraperspectivasongnerosdeldiscurso(Parodi,2009a).
Paraello,diseamosunmarcodeanlisisqueemergedeunconjuntodecriteriosdediversanaturaleza,los
queseoperacionalizanenungrupomsespecficodevariables.Parallegaralaidentificacinydefinicinde
cadagnero,recurriremosaunametodologadecorteinductivodeductiva,atravsdelacual
complementamoscategoraspreexistentesenlamentedelosinvestigadoresjuntoainformacinproveniente
delanlisisdelosdatosmismos.Desdeunenfoquemultidimencionesymultiplanos,defendemoslainteraccin
entrefasescognitivas,sociales,comunicativofuncionalesylingsticas.Buscamosllegaraunadeterminaciny
clasificacindelosgnerosconelmayorgradodeprofundidadposibleyaspoderidentificarrasgosdistintivos
ydiferenciadoresentreunosyotrosgneros.
Comoesbiensabido,laidentificacinyclasificacindetipos,clasesy/ognerosdeldiscursohasidouninters
permanentealolargodeldesarrollodelosestudioslingsticos.Enparticular,desdequesehatomado
concienciadelanaturalezacomplejadeobjetostalescomolosgnerosdiscursivos,sehanllevadoacabo
esfuerzosdiversosporintentardistinguirlosyagruparlosapartirdeciertosrasgosocaractersticasms
prototpicas.Todoellohaidocobrandoprogresivamentemayorfuerzaenlosltimosaos.Hoyenda,tantola
perspectivadeanlisiscomolasvariablesaconsiderarparallevaracabounaidentificacinyclasificacinson
materiadeinteresantesdiscusiones.Bsicamente,sedistinguendosenfoquesdeanlisis:unodeductivista
(guiadoporlateoraodescendente)basadoencriteriosapriori,loscualespuedenprovenirdeunaovarias
teorasyotroempirista(guiadoporlosdatosoascendente).Tambinesfactible,comoenelcasodenuestro
estudio,aplicarunenfoquecombinatorioenquesepartedecategoraspredefinidasysecomplementanestos
rasgospreliminaresconotrosemergentesapartirdelestudiodelosdatosenanlisis.Seaqueseopteporuno
uotroenfoque,tambinesnecesariodecidirrespectoasihabrunasolavariableinvolucradaosiserun
enfoquemultirasgosymultidimensiones.
Ahorabien,desdeesteescenariodescrito,enlaprimerapartedeesteartculo,nosfocalizamosenunabreve
revisindeconceptos,criteriosyvariablesfundamentalesparaenmarcarelpresenteestudio.Aellolosigueel
apartadoenquedamoscuentadelainvestigacin,enelcualsepresentaunabrevedescripcindelcorpusde
textosenestudioyseentregandetallesacercadelosprocedimientosmetodolgicos.Comopartedelos
resultados,mostramoslaemergenteidentificacindegnerosacadmicosyprofesionalesylasdefinicionesa
lasquehemosarribadodesdenuestramatrizdecriteriosyvariables.Hacialapartefinaldeltrabajo,serealiza
unprimeranlisisdelosgnerosidentificadosapartirdeloscriteriosydelasvariablesinvolucradas.Secierra
elartculoconalgunoscomentariosyproyecciones.
Porltimo,cabedestacarque,comounmododehacermstransparenteladeterminacindecadagneroysu
definicin,peroatendiendoalaslimitacionesdeespacioenesteartculo,sehaprocedidoaseleccionary
levantarenunsitioenInternet,unpasajerepresentativodeuntextodelcorpus,amododeejemplodecada
gneroencuestin.

2.Precisionestericas
Enprincipioesrelevantedejarenclaroqueenesteartculonoabordamosladiscusindelconceptodegnero
nientramosensudefinicin,puessuscribimoslosprincipiospropuestosydesarrolladosporParodi(2009a).Por
ello,elfocodeesteestudioestenladiscusinrespectodeunmarcodeanlisisdecriteriosyvariablesque
permitanidentificar,clasificaryalcanzardefinicionesoperacionales.Bastesealarquelaconcepcinalaque
adherimosesunacomplejaydinmicaenquelosgnerossonentendimoscomoconstructosmultidimencionales
enquealmenosesposibleidentificartresdimensiones:cognitiva,socialylingstica.Desdeesteenfoque
terico,labsquedadeunamatrizdecriteriosyvariablesenfrentaunatareadesafiante,laqueiniciamosen
estetrabajo.
Clsicamente,lastipologastextualesodegnerosdiscursivoshantendidoaconfigurarseentornoa
http://www.scielo.cl/scielo.php?tlng=es&nrm=iso&script=sci_arttext&pid=S071658112009000100005&lng=es

2/19

21/10/2015

LiteraturaylingsticaElCorpusPUCV2006delEspaol:identificacinydefinicindelosgnerosdiscursivosacadmicosyprofesionales

distincionescategoriales,apartirdecriteriosdiscretos,paraasclasificarlosobjetosenestudio.Desdelaling
dsticadeltextoensusinicios,estefueunodelosobjetivosprimordiales.DesdelaLingsticaSistmica
Funcional(LSF)ylateoradelosgneros,MartinyMatthiessen(1991)yMartin(1993,1996,2002)han
mostradolautilidaddelconceptodetopologa(enoposicinatipologa)paralaidentificacindegnerosysus
agrupaciones.Delconceptodetopologasedesprendeeldegradacindentrodeunespaciosemitico,msque
unaconcepcinbasadaenunconjuntofinitodecategorasdiscretas.
Estabsquedaporunamayorsofisticacin,atendiendoaunacategorizacinmsrigurosa,provienede
vertientesdiversastalescomoadaptacionesdelaclsicateoradeWittgenstein(1958)enquesedistingue
"semejanzasdefamilias",delapropuestadeRosch(1975)apartirdelateoradelosprototipos,odelconcepto
decategorasdelmitesdifusos[fuzzycategores),acuadoporLakoff(1972)desdelaLingsticaCognitiva.
Enestesentido,elconceptodetopologaydegradacindesdelaLSFseaproximaaldecategorasdelmites
difusosdelaLingsticaCognitiva,aunqueclaramentedesdeopcionesepistemolgicasdiversas.Estasideasde
lmitesporosostambinsoncompartidasporlosestudiosenlingsticatextualencuantoataxonomas
complejasdetipomultidimensionalesomultiniveles(Bassol&Torrens,1997Ciapuscio,2003Parodiy
Gramajo,2003).Comosepuedeapreciar,losavancesendiversaslneashanampliadoyprofundizadonuestra
comprensindelfenmenocomplejoqueinvolucraalosprocesosdecategorizaryclasificar.
Ahorabien,tantolatipologatextualclsica,latopologa,lascategorasdelmitesdifusoscomolosenfoques
multidimensionalesymultinivelescompartenciertossupuestosquenoseencuentranenoposicin.Loque
rescatamosdetodasestasaproximacioneseselobjetivocomnporclasificar,peroconlaconciencia,poruna
parte,dequelosobjetostienenlmitesporososy,porotra,dequesepuedeaplicardiversasdimensioneso
criteriosvariadosdesdediversosplanosparaelanlisis.Estamosciertosqueestasaproximacionescomplejas
enquecoexistenaspectos,porejemplo,detipocognitivo,lingsticoyfuncional/comunicativopuedenbrindar
descripcionesyexplicacionesmuchomsprofundasdelosfenmenosenestudio.Justamenteadoptamosesta
perspectivamultidimensional,puesellaescoherenteconnuestroconceptodegnerodeldiscurso,talcomose
exponeenParodi(2009a).Dadoqueconcebimosalosgnerosdiscursivoscomounidadesaltamentecomplejasy
dinmicas,encuyaconformacinladimensincognitiva,ladimensinsocialyladimensinlingsticase
proponencomoesenciales,unenfoquedevariasdimensioneseseladecuadoparalaelaboracinde
clasificacionesvlidasdesdeunpuntodevistatantotericocomoemprico.As,ladimensinlingsticaejerce
unrolfundamentalysinrgicoentrelastres,peroalavezestableceunnexoentrelasotrasdos.Paraque
muchodeloqueaconteceenelmundosocialalcanceunestatuscognitivo,ellenguajeverbalcomo
herramientacentraldelavidahumanavehiculalasemiosishaciaunsustratocognitivoy,alavez,reconstruye
elmismohechosemiticocomplejo(Parodi,2008).
EnesteestudiobuscamosidentificarlosgnerosacadmicosyprofesionalesdelCorpusPUCV2006yproponer
unadefinicinoperacionaldecadaunodeellos,partimosdelsupuestodeque,porunaparte,existencriterios
definitoriosapriorsticosquepuedenoperarenconjuntoconotrosemergentesapartirdelosdatos.Es,
entonces,elconjuntodecriteriosyvariablesqueseconjuganenformasimultneaelquepermiteestablecer
distincionesentreungneroyotros.Desdeestaperspectiva,esevidentequealgunosgnerosseacercarna
otrosysusfronterassernmsdifusasqueconotros.Tambinquedaclaroque,enalgunoscasos,unoodos
criteriosseconstituirnenlosdiferenciadoresporexcelencia,mientrasenotrossernjustamenteelpuntode
encuentroyporosidaddifusa.
Enesteafndescriptivoyclasrcatorionosapoyamoscomplementariamenteenmtodosdeductivistasyotros
msinductivistas.Estoquieredecirquenonospreocupacomplementarcategorastericasemergentesdesde
elconocimientopreviodelosinvestigadorescondatosempricosprovenientesdeunamiradams"basadaen
elcorpus"(TogniniBonelli,2001Biber,Connor&Upton,2007).Demodoquelacomplementariedaddeenfoques
esunasuntocentralparaalcanzar,ennuestrocaso,unamejorymsacotadadistincinentrelosgnerosdel
corpus.As,parallevaradelantelaclasificacin,seconsiderenunprincipiotantolascaractersticasinternas
delostextoscomoelcontextoextralingsticoenelcualestosseproducenycirculan.Dichoenfoquetienesus
fundamentosenelcarctereminentementedialgicodellenguajeeintentadarcuentadelacomplejarelacin
lingsticocognitivosocialentrelosparticipantesdeunadeterminadacomunidaddiscursiva.

3.Lainvestigacin
3.1.Elcorpus
Enloquesiguepresentamosunabrevedescripcincuantitativadelcorpusenestudio.Valelapenamencionar
queexisteunaimportantediferenciaentrelosprocedimientosderecoleccindelCorpusAcadmicoydel
CorpusProfesional.Enloquerespectaalacadmico,sebuscabarecolectarcercadel100%delmaterialescrito
queseconsultayseleeduranteeltotaldeaosdelcurrculodecadaunadelascuatrocarrerasuniversitarias:
Psicologa(PSI),TrabajoSocial(TS),IngenieraenConstruccin(IC)yQumicaIndustrial(QUI).Paralelamente,
tambinserecogieronlostextosquecirculanyalosqueseexponenlosprofesionalesegresadosdeestas
http://www.scielo.cl/scielo.php?tlng=es&nrm=iso&script=sci_arttext&pid=S071658112009000100005&lng=es

3/19

21/10/2015

LiteraturaylingsticaElCorpusPUCV2006delEspaol:identificacinydefinicindelosgnerosdiscursivosacadmicosyprofesionales

carrerasyquesedesempeanenmbitospropiosalosdesuformacindeorigen.Cabesealarqueparael
CorpusProfesionalnosepersiguilarecoleccinexhaustivadetodoslostextosencirculacin.Ellopueses
claroqueenestembitoestematerialesilimitado.Loquenosinteresabaeraconstruirunpanoramadela
diversidaddegnerosquecirculabancomomediosdecomunicacinescritaenestoscuatrombitoslaborales.
Lasiguientetablaresumelainformacindeamboscorpus.

Unaprimeramiradaalosdatosdeestatablarevelaqueexisteunmayornmerodetextosrecolectadosenlas
disciplinasdelasCienciasSocialesyHumanas(SC&H),adiferenciadeloqueocurreenlasdisciplinasdelas
CienciasBsicasydelaIngeniera(CB&I).ElloindicaraquelosalumnosdeCS&Hleeranunamayorcantidad
detextosquelosalumnosdelasCB&I.Segnestascifras,seaprecia,porejemplo,quelosalumnosde
PsicologaleerancuatrovecesmsquelosalumnosdeQumicaIndustrialtantoennmerodetextoscomode
palabras.Lamismasituacinsedetectaencuantoalcorpusprofesionalyenlasmismasdisciplinas.Todoello
revelaunaciertatendenciaaasociarunreadelconocimientoysusdisciplinas,tantoenelmbitoacadmico
comoenloprofesional,conunamayorcantidaddetextosytextosmsextensos,comoocurreconPSIyTS.
MayoresdetallesanalticosdelcorpusseencuentranenParodi(2008).
3.2.Marcodeanlisis:Criteriosyvariablesparaidentificargnerosdiscursivos
LaFigura1capturaalgunosdelosrasgosconstitutivosdelosgnerosdiscursivosenquebasaremosnuestro
anlisis.Apartirdelaconjugacindecriteriosysuoperacionalizacinenvariablesmsespecficasesposible
haceremergerungneroparticular.Cuandoalgunosdeloscomponentesnuclearesqueconstituyenun
determinadogneroevolucionanycomienzanarealizarseenotrasvariablesespecficas,resultafactibleque
otrogneroemerja.

http://www.scielo.cl/scielo.php?tlng=es&nrm=iso&script=sci_arttext&pid=S071658112009000100005&lng=es

4/19

21/10/2015

LiteraturaylingsticaElCorpusPUCV2006delEspaol:identificacinydefinicindelosgnerosdiscursivosacadmicosyprofesionales

Comoseaprecia,enlaFigura1,laconstitucindelgneroquedaabiertaanuevoscomponentesnucleareso
satelitales,puestoqueloscriteriosyvariablesoperacionalizablesnoestndeterminadosdefinitivamenteyes
posibleincluirvariablesquepermitanunaidentificacinmsafinada.Quedaclaroqueestosseiscriteriosse
proponenamododecategorasinicialesdeindagacin,peronocomodefinitivas.
Talcomoseindic,laconstruccindeestapropuestadeidentificacinyclasificacinobedeciaprincipiosde
unenfoquedeductivo/inductivo.Elpasodeductivonoslleva"partirdelostiposyadefinidoseinstituidos
tradicionalmentecomoobjetoslingsticosobservables"(DeBeaugrande&Dressler,1981:251)para,sobreesa
base,identificaryseleccionarcriteriosyvariablesbasadosenlabibliografaespecializada.Posteriormente,con
elobjetivodecomplementaryafinarestaprimeramatrizderasgos,seprocediaindagarlaempricamenteenun
microcorpus.Atravsdeestosprocedimientos,sellegaunamatrizdefinitivaquepermitidistinguiry
clasificarconmayorprecisinlostextosdelcorpus.Elconjuntodeestoscriteriosyvariablesabarca,entre
otros,aspectosquedicenrelacinconlospropsitoscomunicativos,lainteraccinentreescritoresylectores,
loscontextosenquelostextoscirculanylosmodospredominantesdeorganizacionesdiscursivasque
caracterizanlostextosdelcorpus.
Demodomspreciso,paraelpresenteestudio,hemosdiseadounmarcodeanlisisenquefocalizamoscinco
criteriosfundamentales.
ComoseobservaenlaFigura2,estoscriteriosson:a)macropropsitocomunicativo,b)mododeorganizacin
deldiscurso,c)relacinentrelosparticipantes,d)contextoidealdecirculacinye)modalidad.

http://www.scielo.cl/scielo.php?tlng=es&nrm=iso&script=sci_arttext&pid=S071658112009000100005&lng=es

5/19

21/10/2015

LiteraturaylingsticaElCorpusPUCV2006delEspaol:identificacinydefinicindelosgnerosdiscursivosacadmicosyprofesionales

Comoseindic,deestoscincocriteriosinicialesemergeunconjuntodeveintisisvariablesmsespecficas.Estas
variablesseanalizanenlostextosbajoelprincipiode"predominancia"deunasobreotra.Estoquieredecirque
estamosconscientesdeque,talcomosehavenidoenfatuandomsarriba,lostextosylosgnerosnosonunidades
absolutamentecircunscritasnicerradasensmismas.Enellos,porejemplo,coexistendiversosmacropropsitos
comunicativosyalolargodesuspasajesseintercalanmltiplesmodosdeorganizacindiscursiva.Delmismomodo,
enestafigura,seapreciaquelamatrizdecriteriosquedaabiertaanuevasposibilidadesenlosespaciosenblancoen
lasesquinasdisponibles.
LaFigura3presentalasvariablesestablecidasparacadacriterio.

http://www.scielo.cl/scielo.php?tlng=es&nrm=iso&script=sci_arttext&pid=S071658112009000100005&lng=es

6/19

21/10/2015

LiteraturaylingsticaElCorpusPUCV2006delEspaol:identificacinydefinicindelosgnerosdiscursivosacadmicosyprofesionales

Valelapenainsistirenqueeldiseopresentadoenlasfigurasanterioresbuscarescatarlaideadeaperturahacia
nuevoscriteriosyvariables.Estoquieredecirqueenfatizamosunmarcodeanlisisinicialelqueenposteriores
investigacionesyapartirdeestautilizacinseenriquezcaprogresivamente.
Acontinuacinsedefinencadaunodeloscriteriosysusvariables:
3.2.1MacropropsitoComunicativo:Antesdepresentarloqueenestainvestigacinentendemospor
macropropsitocomunicativo,esprecisoenfatizarlaideadequelostextos,comoinstanciasconcretasdeunalengua
particular,sonproducidosporlosindividuosenformaintencionada,deacuerdoalasnecesidadesqueelcontextoles
impone.Porestarazn,cadaeventocomunicativootextoposeeunpropsitoquelooriginayque,almismotiempo,
juntoaotrasvariables,permiteidentificarlocomounejemplardeungnerodiscursivodeterminado(Askehave&
Swales,2001).EstepropsitoesdenominadoporalgunosautorescomoPropsitoComunicativodelgnero(Swales,
1990,2001,2004Bhatia,1993,1997,2004DudleyEvans,1994).
ElPropsitoComunicativoesconcebidocomoelobjetivoltimoparaelcualungnerodiscursivoesutilizadoenun
intercambiocomunicativo.Entantogranpartedelosgnerosquecomponennuestrocorpussecaracterizapor
poseernosolounpropsitocomunicativogeneral,sinoquetambinunconjuntodepropsitoscomunicativos
menores,apartirdeloscualeselpropsitogeneralseconfigura,identificamostalpropsitogeneralcomo
MacropropsitoComunicativo(verParodi,2009b).Losmacropropsitosidentificadosenesteestudioson:
Instruiracercadeunamateriadisciplinarespecfica

Consignarinformacinrespectodelestadodeunprocedimiento,delasaluddeunindividuoodeunconcepto.

Regularconductasy/oprocedimientos.

Persuadiracercadeunplanteamientotericooideolgico.

Guiarconductasy/oprocedimientos.

Invitaraparticipardeunconcursopblico.

Constatarlavalidezdeunhechooprocedimiento.

Ofrecerunproductooservicio.

3.2.2Relacinentrelosparticipantes:Paradescribirlarelacinentrelosparticipantesesprecisoaproximarseal
conceptodecomunidaddiscursiva.Estetipodecomunidadseconstituyeporungrupodepersonasquecompartenun
conjuntodeconocimientos,ascomotambinlasconvencionesnecesariasparainteractuardiscursivamentey
compartirtalesconocimientos.DeacuerdoaSwales(1990)yBhatia(1993,2004),lascomunidadesdiscursivas
existenysesustentanpormediodeunamembresadinmicaentrminosdeexperticia.Estosedebeaquelos
miembrosquelascomponen,enlamayoradeloscasos,ingresanalacomunidadcomoaprendicesysetransforman
paulatinamenteenexpertos,apartirdesuinteraccindiscursivaendichacomunidad.Deestemodo,losrolesdel
habla(Halliday&Hasan,1976Halliday,2004)quelaspersonaspuedenadoptarenunintercambiocomunicativocomo
hablante/escritoryoyente/lector,seproyectanenunacomunidaddiscursivacomorolesdeterminadosporelgradode
experticiadelosparticipantes.
Auncuandoreconocemosquelaestabilidaddeunacomunidaddiscursivasebasaenundesarrollocontinuodela
experticiadesusmiembros,porrazonesmetodolgicas,hemosestablecidocuatrorolescentrales:escritorexperto,
lectorexperto,lectorsemilego,lectorlego.Tantoelescritorcomoellectorexpertocorrespondenamiembrosconun
altogradodeexperticia,loquelespermitenosolocomprenderlosgnerosquecirculanensucomunidad,sinoque
tambinproducirlos.Ellectorsemilegoposeeunaexperticiaintermedia,porloquesibienhaadquiridociertos
conocimientoscompartidosporlacomunidad,annoescapazdeinteractuareficazmenteatravsdelatotalidadde
losgnerosquecirculanendichacomunidad.Porltimo,ellectorlegocorrespondealmiembroconmenorgradode
experticia.Basadosenlosrolesanteriormentesealados,hemosidentificadotresrelacionesprototpicasentrelos
participantes,lascualesentendemosdesdeunaperspectivaideal.EstasrelacionessemuestranenlaFigura4.

http://www.scielo.cl/scielo.php?tlng=es&nrm=iso&script=sci_arttext&pid=S071658112009000100005&lng=es

7/19

21/10/2015

LiteraturaylingsticaElCorpusPUCV2006delEspaol:identificacinydefinicindelosgnerosdiscursivosacadmicosyprofesionales

ComoseapreciaenlaFigura4,lasrelacionesdiscursivasprototpicascorrespondenalasexistentesentreunescritor
expertoyunlectorexperto,entreunescritorexpertoyunlectorsemilegoyentreunescritorexpertoyunlectorlego.
Noobstanteello,esrelevantesealarque,sibienlosgnerosdiscursivossonconcebidosporalgunosautorescomo
elementosidentitariosdelascomunidadesdiscursivas(Swales,1990,2001Bhatia,1993,2004),enmuchoscasos,
sucirculacinnoselimitaaunanicacomunidad.Porlomismo,nopodemosdejardereconocerlaposibilidaddeuna
relacinentreunescritorexpertodeunacomunidaddiscursiva(1)conunlectormiembrodeotracomunidad(2),
comosepuedeobservarenlaFigura4.Estoaseguraqueuntexto,producidodentrodeunadeterminadacomunidad,
puedaserobjetodelecturacomopartedeldiscursodeotracomunidad,muyposiblementesirviendootrospropsitos
comunicativos.
3.2.3Mododeorganizacindeldiscurso:Losmodosdeorganizacindeldiscursosontiposbsicosdeenunciados
queexpresandiferentesformasdeorganizareldiscurso,loscualespermitenlasecuenciacindeloscontenidosy
definenalgnerocomopredominantementedescriptivo,narrativooargumentativo.Desdeunaperspectivams
concreta,esposibleestablecerquelosmodosdeorganizacindeldiscursorespondenatiposrelativamenteestables
decombinacindeenunciados,atravsdeloscualesseidentificaunaorganizacinreconocibleporsuestructura
jerrquicainternayporsuunidadcompositiva(Charaudeau,1992Adam,1992ParodiyGramajo,2003).A
continuacinsedescribenestostresmodos.

ModoDescriptivo:Estemododeorganizacindeldiscursopresentatrestiposdecomponentes:nombrar,
localizarsituarycalificar.Estospermitencaracterizarobjetos,personas,situacionesoprocesos,apartirdesus
cualidadesocircunstanciastemporalesyespaciales.Atravsdeestemodosepuedeorganizarlainformacincomo
listasdetemes,comoordenamientostaxonmicos,comodefinicionesdeuntipoounarquetipodeaccin,
procedimientoopersonaje(Hamon,1991Charaudeau,1992Adam,1992).

ModoNarrativo:Estemododeorganizacindeldiscursodisponelasaccionesylosacontecimientosenunorden
temporalintegrador,dandounidadyorientandolaaccinhaciaunfindemaneratalquesiunadelaspartesdela
accinesdesplazadaosuprimida,eltodosealtera.Estemododeorganizacinsecaracterizaporlapresenciadeuna
altadensidadderelacionescausaefecto,depropsito,deposibilidadydeproximidadtemporal(Propp,1928van
Dijk,1983Charaudeau,1992Adam,1992).

ModoArgumentativo:Estemododeorganizacindeldiscursodisponelainformacinenunordenlgico,
demostrativoopersuasivo.Elcentrodelaargumentacinloconstituyelatesis,ncleofundamentalentornoalcualse
reflexionayseelaboranargumentosparasostenerlaorefutarla(LoCascio,1998Toulmin,1958vanDijk,1983
Charaudeau,1992Adam,1992).
http://www.scielo.cl/scielo.php?tlng=es&nrm=iso&script=sci_arttext&pid=S071658112009000100005&lng=es

8/19

21/10/2015

LiteraturaylingsticaElCorpusPUCV2006delEspaol:identificacinydefinicindelosgnerosdiscursivosacadmicosyprofesionales

3.2.4Contextodecirculacinideal:Estecriteriodacuentadelcontextoenque,idealmente,lostextos
correspondientesaungnerosonempleados.Distinguindosecontextosmsespecializadosydecirculacin
restringidayotrosmsamplios,generalesyconunmenorgradoderestriccin.Algunoscontextosdecirculacin
identificadosenesteestudioson:
Pedaggico:mbitoformaldeenseanzayaprendizajedecontenidosyprocedimientos.

Laboral:mbitoenelqueseejecutaunaactividadtcnicaoprofesional.

Cientfico:mbitoenelquesegeneranytransmitenconocimientosproductodelquehacerinvestigativo.

Universal:mbitoqueinvolucraatodoslosanteriores,peroque,almismotiempo,incluyecontextosdecirculacin
ampliaqueimplicanalasociedadcomountodo.Elloquieredecirquenoserestringeacontextosdecirculacin
reducidanialtamenteespecializados.
3.2.5Modalidad:Lamodalidadcorrespondealmodo(omodos)semitico(s)utilizado(s)enlosgnerosdiscursivos
paraconstruirlaredconceptualdelmensajeydarlesentidoalmismo.Estosmodossematerializanapartirdedos
tiposdesignos:verbales(oralesoescritos)ynoverbales(frmulascientficas,imgenes,dibujos,ilustraciones,etc.)
(Pierce,1965Eco,2000Kress&vanLeeuwen,2001).Paraesteestudio,estecriterioseoperacionalizadeforma
dicotmica,conpredominanciadeunouotromodo.Ellosson:

Monomodal:esdecir,sepresentapredominantementeenelgnerounmodosemitico,verbal(oraloescrito)o
noverbal(grficos,seales,tablas,esquemas,imgenes,etc).

Multimodal:esdecir,sepresentapredominantementeenelgneromsdeunmodosemitico,verbal(oralo
escrito)ynoverbal(grficos,seales,tablas,esquemas,imgenes,etc).
3.3.Ejemplodeclasificacindegnerosapartirdelamatrizdecriteriosyvariables
Comounaformademostrarelmododeempleodeloscriteriosyvariablesseleccionadosenlaidentificaciny
comparacindegneros,enlaFigura5,sepresentaunacaracterizacindelosgnerosTextoDisciplinaryManual.
Estosdosgneroshansidoidentificadosmediantelaaplicacindelamatrizderasgos.

Comoseobservaapartirdeestafigura,esposibleidentificarydistinguirelgneroManualdelgneroTextoDisciplinar
apartirdelacoocurrenciadelasvariablesidentificadasencadaunodeloscriterios.As,paraelManual,lasvariables
http://www.scielo.cl/scielo.php?tlng=es&nrm=iso&script=sci_arttext&pid=S071658112009000100005&lng=es

9/19

21/10/2015

LiteraturaylingsticaElCorpusPUCV2006delEspaol:identificacinydefinicindelosgnerosdiscursivosacadmicosyprofesionales

prototpicasqueloconfiguranson:Macropropsito:instruirMododeorganizacindeldiscurso:descriptivo
Contextoidealdecirculacin:pedaggicoRelacinentrelosparticipantes:escritorexpertoylectorexpertoo
semilegoModalidad:multimodal.Entanto,paraelTextoDisciplinar,lasvariablesprototpicasquelocaracterizan
son:Macropropsito:persuadirMododeorganizacindeldiscurso:argumentativoContextoidealdecirculacin:
cientficoRelacinentrelosparticipantes:escritorexpertoalectorexpertoModalidad:monomodal.
LosgnerosManualyTextoDisciplinarsediferenciasenloscincocriterios,yaquetienenprototpicamente
macropropsitosdistintos(instruirvs.persuadir),modosdeorganizacindiscursivadiversa(descriptivovs.
argumentativo),circulanidealmenteencontextosdiferentes(pedaggicovs.cientfico),larelacinidealentrelectory
escritoresdistinta(lectorexpertoosemilegovs.lectorexperto)ypresentanpreferentementemodalidades
diferentes(multimodalvs.monomodal).Comoseapreciaenlacomparacindeestosdosgneros,loscriteriosy
variablesseleccionadospermitenidentificarclaramenteungnerodeotroyhaceremergerlasdiferencias
fundamentalesentreellos.

4.Resultados
Enesteapartado,atravsdelaaplicacindelamatrizdeloscriteriosylasvariablesalostextosdelcorpus,llegamos
alaidentificacindeveintinuevegneros.EstosgnerossonanalizadosendetalleenParodi(2008).Enloquesigue,
ellossedefinensiguiendounpatrnbasadoenloscriteriosempleados.Ejemplosdecadaunodeestosgneros
puedenserrevisadosen:

http://www.linguistica.cl/prontus_linguistica/site/artic/20081118/asocfile/20081118135410/anexo_capitulo_2.pdf
4.1.Definiciones
Acontinuacin,sepresentan,enordenalfabtico,lasdefinicionesparacadaunodelosveintinuevegnerosdel
corpusPUCV2006.
1.Artculodeinvestigacincientfica:Gnerodiscursivocuyomacropropsitocomunicativoespersuadirrespecto
deundeterminadopuntodevista,asumidoenunarevisintericaorespectodelosresultadosobtenidosenun
estudioemprico.Idealmente,sucontextodecirculacineselmbitocientficoylarelacinentrelosparticipanteses
entreescritorexpertoylectorexperto.Preferentemente,sehaceusodeunmododeorganizacindiscursiva,
predominantemente,argumentativoyconapoyoderecursosmultimodales.
2.BasedeLicitacin:Gnerodiscursivoquetienecomomacropropsitoinvitar.Lainvitacinemanadeunente
pblicooinstitucionalysedirigeaorganizacionesy/oempresasparaqueformulenpropuestasdeejecucindeun
serviciodeterminado.Enestesentido,larelacinentrelosparticipantesesentreescritorexpertoylectorexpertoyel
contextoidealdecirculacineselmbitolaboral.Generalmente,setratadeungneromonomodalcuyomodode
organizacindiscursivapredominanteeseldescriptivo.
3.CatlogoComercial:Gnerodiscursivocuyomacropropsitoesofrecerproductosy/oservicios.Larelacin
entrelosparticipantesesentreescritorexpertoylectorexpertoyelmbitoidealdecirculacindeestegneroesel
laboral.Generalmente,presentarecursosmultimodalesypredominaunmododeorganizacindiscursivadescriptivo.
4.Certificado:Gnerodiscursivoquetienecomomacropropsitoconstatarundeterminadohechoadministrativo.
Seproducenormalmenteainstanciasdequienlosolicita,yporunapersonaconautoridadsuficientedentrodeuna
institucinoempresaparaestablecerquesehacumplidoconloafirmadoeneldocumento.Larelacinentrelos
participantesesentreescritorexpertoylectorlegoyelmbitodecirculacinidealeseluniversal.Elcertificado
presentaunmododeorganizacindiscursivapredominantementedescriptivoyseprivilegialamonomodalidad.
5.Convocatoria:Gnerodiscursivocuyomacropropsitoesinvitarpblicamenteaunaovariaspersonaso
institucionesarealizarunaactividaddeterminadabajocriteriospreestablecidos.Losparticipantesconfiguranuna
relacinentreescritorexpertoylectorexperto.Elmbitodecirculacinesgeneralmentelaboral.Elmodode
organizacindiscursivaquepredominaenestegneroesdescriptivoysupresentacinprivilegiaelusoderecursos
monomodales.
6.Conferencia:Gnerodiscursivoquetienecomomacropropsitopersuadirenelmarcodeunarelacinquepuede
configurarseentreescritorexpertoylectorexpertoosemilegoenunmbitocientfico.Preferentemente,sehaceuso
deunmododeorganizacindiscursivaargumentativoyderecursosmultimodales.
7.Cotizacin:Gnerodiscursivocuyomacropropsitoesconstatarelvalordeunbienoservicio.Idealmente,
circulaenelmbitolaboral.Larelacinentrelosparticipantespuedeserentreescritorexpertoylectorexpertoo
semilego.Preferentemente,sehaceusodeunmododeorganizacindiscursivadescriptivoyderecursos
multimodales.
8.Declaracin:Gnerodiscursivocuyomacropropsitoesconsignarunadecisin,intencinoacuerdoacercadel
http://www.scielo.cl/scielo.php?tlng=es&nrm=iso&script=sci_arttext&pid=S071658112009000100005&lng=es

10/19

21/10/2015

LiteraturaylingsticaElCorpusPUCV2006delEspaol:identificacinydefinicindelosgnerosdiscursivosacadmicosyprofesionales

estado,condicinonaturalezadealgo.Normalmente,circuladentrodeunmbitouniversalylarelacinentrelos
participantesesentreescritorexpertoylectorexperto.Seutilizaladescripcincomomododeorganizacindiscursiva
predominanteyesmonomodal.
9.Diccionario:Gnerodiscursivocuyomacropropsitoesconsignarladefinicindeconceptosoprocedimientosde
unadisciplinaomateriadeterminada.Sucontextodecirculacinidealeselmbitopedaggicoylarelacinentrelos
participantespuedeserentreescritorexpertoylectorexpertoosemilego.Preferentemente,sehaceusodeunmodo
deorganizacindiscursivaqueesdescriptivoyderecursosmultimodales.
10.FichaMdica:Gnerodiscursivocuyomacropropsitoesconsignarelestadodesaluddeunpacienteydelos
procedimientosempleadosparasutratamiento.Esutilizadoentreescritoresexpertosylectoresexpertosdentrodel
mbitolaboral.Esmonomodalypresentaunmododeorganizacindiscursivapredominantementedescriptivo.
11.Folleto:Gnerodiscursivocuyomacropropsitoesofrecerproductos,serviciosy/oinformaciones.Circula,
preferentemente,enunmbitouniversalylarelacinentrelosparticipantesesentreescritorexpertoylector
semilegoolego.Elmododeorganizacindiscursivapredominanteesdescriptivoysesueleapoyarenrecursos
multimodales.
12.GuaDidctica:Gnerodiscursivocuyomacropropsitocomunicativoesinstruiracercadeunamateriadisciplinar
especficay/oprocedimientos.Sucontextodecirculacinidealeselmbitopedaggicoylarelacinentrelos
participantesesentreescritorexpertoylectorsemilegoolego.Preferentemente,sehaceusodeunmodode
organizacindiscursivaqueesargumentativoy,enocasiones,derecursosmultimodales.
13.Informe:Gnerodiscursivocuyomacropropsitoesconsignarsituaciones,procedimientosy/oproblemas.
Idealmente,sucontextodecirculacineselmbitolaboralylarelacinentrelosparticipantesesentreescritor
expertoylectorexperto.Suelesermonomodalypresentarunmododeorganizacindiscursivaqueesdescriptivo.
14.Ley:Gnerodiscursivocuyomacropropsitoesregularlaconductadelosindividuosylaejecucinde
procedimientosyprocesosdiversos.Circula,idealmente,enelmbitouniversalylarelacinentrelosparticipanteses
entreescritorexpertoylectorexpertoosemilego.Esmonomodalypresentaelmododeorganizacindiscursiva
predominantementedescriptivo.
15.Manual:Gnerodiscursivocuyomacropropsitocomunicativoesinstruiracercadeconceptosy/o
procedimientosenunatemticaespecializada.Sucontextodecirculacinidealeselmbitopedaggicoylarelacin
entrelosparticipantesesentreescritorexpertoylectorsemilegoolego.Preferentemente,sehaceusodeunmodo
deorganizacindiscursivadescriptivoyderecursosmultimodales.
16.ManualdeOperaciones:Gnerodiscursivocuyomacropropsitoesregularconductasy/oprocedimientos.
Idealmente,circulaenelmbitolaboralyentreescritorexpertoylectorexperto.Normalmente,sehaceusode
recursosmultimodalesyelmodopredominantedeorganizacindiscursivaeseldescriptivo.
17.Memorando:Gnerodiscursivocuyomacropropsitocomunicativoesconstatarlaentregadeinformacin
solicitada.Idealmente,circulaenelmbitolaboralylarelacinentrelossujetosparticipantesesentreescritor
expertoylectorexperto.Elmododeorganizacindiscursivapredominanteesdescriptivoysehaceusoderecursos
monomodales.
18.MemoriadeClculo:Gnerodiscursivocuyomacropropsitocomunicativoesconsignarprocedimientos
utilizadosenalgunadelasfasesdeunaconstruccin.Circulaenunmbitolaboralylarelacinentrelosparticipantes
esentreescritorexpertoylectorexperto.Elmododeorganizacindiscursivapredominanteesdescriptivoysehace
usoderecursosmultimodales.
19.Norma:Gnerodiscursivocuyomacropropsitocomunicativoesregularconductasy/oprocedimientos.Circulaen
elmbitouniversalylarelacinentrelosparticipantesesentreescritorexpertoylectorexpertoosemilego.Sueleser
monomodalypresentarunmododeorganizacindiscursivaquees,predominantemente,descriptivo.
20.Noticia:Gnerodiscursivocuyomacropropsitoesconstatarhechosdediversanaturaleza.Idealmente,circula
enelmbitouniversalylarelacinentrelosparticipantesesentreescritorexpertoylectorexperto,semilegoolego.
Elmododeorganizacindiscursivapredominanteesnarrativo.Sesuelehacerusoderecursosmultimodales.
21.OrdenMdica:Gnerodiscursivocuyomacropropsitocomunicativoesguiarlaejecucindealgn
procedimientomdico.Circulaenelmbitolaboralylarelacinentrelosparticipantesesentreescritorexpertoy
lectorexperto.Esmonomodalysumododeorganizacindiscursivaes,predominantemente,descriptivo.
22.PautadeObservacin:Gnerodiscursivocuyomacropropsitocomunicativoesregularlaobservacinde
algunacosaoevento.Circulaentreescritorexpertoylectorexpertoe,idealmente,enelmbitolaboral.Es,
generalmente,monomodalysumododeorganizacindiscursivoesdescriptivo.
http://www.scielo.cl/scielo.php?tlng=es&nrm=iso&script=sci_arttext&pid=S071658112009000100005&lng=es

11/19

21/10/2015

LiteraturaylingsticaElCorpusPUCV2006delEspaol:identificacinydefinicindelosgnerosdiscursivosacadmicosyprofesionales

23.PlandeDesarrollo:Gnerodiscursivocuyomacropropsitocomunicativoesguiaraccionesparaencauzarel
logrodeunoomsobjetivos.Circulaentreescritorexpertoylectorexpertoyenelmbitolaboral.Sehaceusode
recursosmultimodalesysumododeorganizacindiscursivapredominanteesdescriptivo.
24.Plano:Gnerodiscursivocuyomacropropsitoesguiarlaorganizacinydistribucindeunaobraarquitectnica,
unapoblacinounamquina.Larelacinentrelosparticipantesesentreescritorexpertoylectorexperto.
Idealmente,circulaenelmbitolaboralysecaracterizaporcontarconunapredominanciaderecursosmultimodales,
ascomoconunmododeorganizacindiscursivaqueesdescriptivo.
25.ProyectodeInvestigacin:Gnerodiscursivocuyomacropropsitocomunicativoesofrecerunapropuestade
investigacincientfica.Idealmente,circulaenelmbitocientficoyentreescritorexpertoylectorexperto.Seutiliza
recursosmonomodalesysecaracterizaporpresentarunmododeorganizacindiscursivaqueesargumentativo.
26.Registro:Gnerodiscursivocuyomacropropsitoesconsignarelestadodeunprocedimientooproducto.Circula
enelmbitolaboralylarelacinentrelosparticipantesesentreescritorexpertoylectorexperto.Elmodode
organizacindiscursivacaractersticodeestegneroeseldescriptivo.Sesueleutilizarrecursosmonomodales.
27.Tesis:Gnerodiscursivoquetienecomomacropropsitopersuadiracercadeunplanteamientotericoo
ideolgico.Idealmente,circulaenelmbitocientficoylarelacinentrelosparticipantesesentreescritorexpertoy
lectorexperto.Elmododeorganizacindiscursivapredominanteesargumentativo.Sesueleemplearrecursosmulti
modales.
28.Test:Gnerodiscursivocuyomacropropsitocomunicativoesconsignarcaractersticaspsicolgicasdeun
sujeto.Circulaenelmbitolaboralylarelacinentrelosparticipantesesentreescritorexpertoylectorlego.Puede
sermultimodalysumododeorganizacindiscursivapreferenteeseldescriptivo.
29.TextoDisciplinar:Gnerodiscursivocuyomacropropsitocomunicativoespersuadirrespectodeltratamiento
deunoovariostemasdeunadisciplinaparticular.Idealmente,sucontextodecirculacineselmbitocientficoyla
relacindelosparticipantesesentreescritorexpertoylectorexperto.Preferentemente,sehaceusodeunmodode
organizacindiscursivaqueesargumentativo.Tambinseemplearecursosmultimodales.
4.2.Anlisisdelosgnerosidentificadossegnelmarcodeanlisis
Enloquesigue,sepresentaunanlisisapartirdelosveintinuevegnerosidentificadosenelcorpus,tomandocomo
puntodepartidacadaunadelasvariablesoperacionalizadasdesdeloscriteriosdebase.Enprimerlugar,abordamos
elMacropropsitoComunicativo.EnlaFigura6sepresentanlosgnerosagrupadosentornoalosochoma
cropropsitos.

http://www.scielo.cl/scielo.php?tlng=es&nrm=iso&script=sci_arttext&pid=S071658112009000100005&lng=es

12/19

21/10/2015

LiteraturaylingsticaElCorpusPUCV2006delEspaol:identificacinydefinicindelosgnerosdiscursivosacadmicosyprofesionales

ComosepuedeobservarenlaFigura6,delosveintinuevegnerosidentificados,sietedeellosrevelan
predominanciadelmacropropsitoconsignar.Estaocurrenciaalcanzael24,13%deltotal,hechoquelo
transformaenelmacropropsitomsfrecuenteentrelosgnerosdelcorpus.Almismotiempo,cuatrogneros
(Ley,ManualdeOperacin,Norma,PautadeObservacin)secorrespondenconelpropsitoregular(13,8%),
otroscuatrogneros(ArtculodeInvestigacinCientfica,Conferencia,TesisyTextoDisciplinar)compartenel
macropropsitopersuadiryotroscuatro(Certificado,Cotizacin,Memorando,Noticia)coincidenenel
macropropsitoconstatar.Porsuparte,lospropsitosguiar(10,3%)yofrecer(10,3%)renencadaunoatres
gnerosdiferentes.Porltimo,losmacropropsitosinstruir(6,9%)einvitar(6,9%)aglutinanadosgneros
cadauno.Segnseapreciayapartirdeestosdatos,esposibleestablecerque,auncuandoelcorpusesde
naturalezaacadmicayprofesional,elmacropropsitopredominantedelosgnerosaparecemsorientadoal
mbitoprofesionalquealacadmico.
Acontinuacin,revisamosladistribucindegnerosrespectodelcriterioMododeOrganizacindelDiscurso.
Estemodoseoperacionalizaentresvariables.
ElsiguientecriterioenanlisiseselContextoIdealdeCirculacin,cuyosdatossegraficanenlaFigura8.

http://www.scielo.cl/scielo.php?tlng=es&nrm=iso&script=sci_arttext&pid=S071658112009000100005&lng=es

13/19

21/10/2015

LiteraturaylingsticaElCorpusPUCV2006delEspaol:identificacinydefinicindelosgnerosdiscursivosacadmicosyprofesionales

EnlaFigura7observamosquelagranmayoradelosgnerospresentanunmodopredominantemente
Descriptivo(Diccionario,Memorando,Certificado,BasedeLicitacin,CatlogoComercial,Convocatoria,
Cotizacin,Declaracin,FichaMdica,Folleto,Informe,Ley,Manual,ManualdeOperaciones,Memoriade
Clculo,Norma,OrdenMdica,PautadeObservacin,PlandeDesarrollo,Plano,RegistroyTesis).Estemodo
aglutinaal75,9%delosgnerosidentificadosenelcorpus.Porotraparte,seisgnerospresentan
predominanciadelmodoargumen
LiteraturayLingsticaN20
tativo(ArtculodeInvestigacinCientfica,Conferencia,GuaDidctica,ProyectodeInvestigacin,TesisyTexto
Disciplinar),loquecorrespondeal13,8%.Porltimo,solouno(Noticia)presentapredominanciadelmodo
narrativo,equivalenteal3,4%.Dadalanaturalezaacadmicayprofesionaldelcorpusenestudio,estosdatos
adquierenespecialrelevanciaalcomprobarquesurasgopredominante,comomododeorganizacindel
discurso,muestraunatendenciahacialadescripcinporsobrelosotrosdosmodos.

http://www.scielo.cl/scielo.php?tlng=es&nrm=iso&script=sci_arttext&pid=S071658112009000100005&lng=es

14/19

21/10/2015

LiteraturaylingsticaElCorpusPUCV2006delEspaol:identificacinydefinicindelosgnerosdiscursivosacadmicosyprofesionales

EncuantoalContextoIdealdeCirculacindeestosveintinuevegneros,podemosestablecerqueelcontexto
laboral(conun48,3%delosgneros)eselquerenealamayoradelosgnerosdelcorpus:Memorando,
BasedeLicitacin,CatalogoComercial,Convocatoria,Cotizacin,FichaMdica,Informe,Manualde
Operaciones,MemoriadeClculo,OrdenMdica,PautadeObservacin,PlandeDesarrollo,RegistroyTest.En
segundolugar,sedestacaelcontextodetipouniversal,elcualdacuentadel24,1%delosgneroselcorpus
(Ley,Diccionario,Certificado,Folleto,Norma,NoticiayPlano).Entercerlugar,seubicaelcontextodenominado
comocientfico,elcualreneal17,2%delosgneros(ArtculodeInvestigacinCientfica,Conferencia,
ProyectodeInvestigacin,TextoDisciplinaryTesis).Conunporcentajemuchomenordegneros(10,3%),se
presentaelcontextopedaggico,elcualaglutinaalManual,laGuaDidcticayalDiccionario.Elagrupamiento
deestosgneros,deacuerdoaestecriterio,revelaque,aunquemuchosdeestosgnerospuedencircularenel
contextoacadmico,idealmentesonproducidosdesdecontextosdetipoprofesional.
Acontinuacin,enlaFigura9,seobservaqueel100%delosgnerosdelcorpussoncreadosporescritores
expertos.Loqueestableceladiferenciaenlarelacinentrelosparticipanteseseltipodelectoralcualel
gnerovadirigido.

http://www.scielo.cl/scielo.php?tlng=es&nrm=iso&script=sci_arttext&pid=S071658112009000100005&lng=es

15/19

21/10/2015

LiteraturaylingsticaElCorpusPUCV2006delEspaol:identificacinydefinicindelosgnerosdiscursivosacadmicosyprofesionales

ComosepuedeobservarenlaFigura9,losgnerosCertificadoyTest(6,9%)soncreadosexclusivamentepara
lectoreslegos.Porotraparte,laGuaDidctica,elFolletoyelManualsonproducidosparalectoressemilegoso
legos,loquecorrespondeal10,3%.Astambin,laConferencia,laCotizacin,elDiccionario,laNorma,laLey
yelPlanosonproducidosparaserledosporlectoresexpertososemilegos(24,1%).Porltimo,sedetectaun
grupodediecisietegneros,correspondientesal58,6%,loscualeshansidoproducidosparaserledospor
expertos(ArtculodeInvestigacinCientfica,BasedeLicitacin,CatlogoComercial,Convocatoria,
Declaracin,FichaMdica,Informe,ManualdeOperaciones,Memorando,MemoriadeClculo,Pautade
Observacin,PlandeDesarrollo,ProyectodeInvestigacin,Registro,TestyTextoDisciplinar).Estoes,setrata
degnerosqueexigenunaltogradodeconocimientoprevioparapodersercomprendidosyutilizados.Solola
Noticiaescreadaparalectoresdiversoscomolosexpertos,semilegosolegos.
ElsiguientecriterioenanlisiscorrespondealaModalidad.Ladistribucindelosgnerosdeacuerdoaeste
criteriosepresentaenlaFigura10.

http://www.scielo.cl/scielo.php?tlng=es&nrm=iso&script=sci_arttext&pid=S071658112009000100005&lng=es

16/19

21/10/2015

LiteraturaylingsticaElCorpusPUCV2006delEspaol:identificacinydefinicindelosgnerosdiscursivosacadmicosyprofesionales

ComoseobservaenlaFigura10,enel51,7%delosgnerosdelcorpuspredominalamonomodalidad.Porotraparte,
enel48,3%predominalacomplementacindelmodoverbalescritoconotrosmodossemiticos,particularmente
conimgenes,grficosyfrmulascientficas.Estehallazgorevelaunequilibrioenladistribucindelosgneros
respectodeestecriterio.

5.Conclusiones
Talcomosehademostradoapartirdeesteestudioemprico,elempleodemltiplesvariablesdediversandole
constituyeenconjuntounsoportetericoempricorobustoencomparacinaaproximacionesbasadasenunoo
pocoscriterios.Juntoaello,elsupuestoinicialdequelascategorassondifusasyqueloslmitesentreunoyotro
gnerosepuedenpresentardemodoporosohaprobadoserunaherramientatil,apartirdelacualsedetectan
gnerosmuycercanosquecompartenunoovariosrasgos.Noobstanteello,tambinseidentificangnerosmuy
dismilesquepodranubicarseenpolosextremos.Almismotiempo,laideadepredominanciadeunrasgoporsobre
otros,dentrodeunmismocriterio,seimplementocomounmododeincluirelsupuestodequelosobjetosenestudio
estnconstituidosporhacesderasgoscomplejoscoocurrentesynoporcaractersticasnicas,simplesy
homogneas.Enestesentido,labsquedadeunavariablecomopredominanteporsobreotrashasidounprincipio
rectordenuestroanlisis.EstemismoenfoquesedetectaalolargodeParodi(2008),pueslanaturalezacomplejay
multidimensionaldelosgnerosexigeunaaproximacinadhocdesimilarcaracterstica.
Loscincocriteriosidentificadosyseleccionadosenestainvestigacin,ascomolasveintisisvariablesmsconcretas
yespecficasenqueestosseoperacionalizanhanpermitidodistinguircasitodoslognerosidentificadosenelcorpus.
EnloscasosdeArtculoeInvestigacinyTextoDisciplinarnosehalogradoidentificarunadiferenciasustanciala
partirdeloscriterios.Esto,sinduda,implicaquesedebenafinaranmsloscriteriosdemododepoderproducir
definicionesdistintivasparacadagnero.Entodocaso,estamatrizcomplejademultidimensioneshaposibilitadola
elaboracindedefinicionesoperacionales,laejemplrcacinylaclasificacindelagranmayoradelosgneros
identificados.Esteseconstituyeenelprincipalaportedeesteestudio.
Laconstruccindeunapropuestamultidimensionaldesdeunaconcepcincomplejaydinmicadelosgnerosdel
discursoescritohasidotambinunodelospropsitossubyacentesaestainvestigacin.Paraello,hemospuestoen
prcticaunametodologacomplementariaenqueseconjuganmtodosdeductivoseinductivos.Nocabedudaquesu
aplicacinauncorpusdeltamaoyextensindelostextosconstitutivosdelCorpusAcadmicoyProfesionaldel
http://www.scielo.cl/scielo.php?tlng=es&nrm=iso&script=sci_arttext&pid=S071658112009000100005&lng=es

17/19

21/10/2015

LiteraturaylingsticaElCorpusPUCV2006delEspaol:identificacinydefinicindelosgnerosdiscursivosacadmicosyprofesionales

EspaolPUCV2006noharesultadounatareafcilyhasignificadoundesafoparaelequipodeinvestigadores.
Estamossegurosquetantolaconstruccindeunataxonomacomplejaascomosuoperacionalizacinengneros
especficosseconstituyeenuncaminoinicialquedebecontinuarhaciaunaprogresivacontrastacinemprica.Diversas
aproximacionesyprocedimientosdebernvalidarestapropuestaymostrarsusfortalezasydebilidades.

Bibliografa
Adam,JM.(1992).Lestextes:Typesetprototypes.Pars:NathanUniversit.[Links]
Askehave,l.&Swales.J.(2001)."Genreidentificatinandcommunicativepurpose:Aproblemandapossiblesolution".
AppliedLinguistics,22(2),95212.[Links]
Bassols,M.,&Torrens,A.(1997).Modelostextuales,teorayprctica.Barcelona:EumoEditorial.[Links]
Bhatia,V.(1993). Analysinggenre:Languageuseinprofessionalsettings.London:Longman.[Links]
____(1997). lntroduction:"GenreanalysisandworldEnglishes".WorldEnglishes,16,313319.[Links]
____(2004). Worldsofwrittendiscourse.Agenrebasedview.Sydney:Continuun.[Links]
Biber,D.,Connor,U.,&Upton,T.(2007).Discourseonthemove.Usingcorpusanalysistodescribediscourse
structure.Amsterdam:Benjamins.[Links]
Charaudeau,P.(1992).Grammairedusensetdel'expression.Paris:Hachette.[Links]

Ciapuscio,G.(2003).Textosespecializadosyterminologa.Barcelona:IULA.[Links]
DeBeaugrande,R.&Dressler,W.(1981).Introduccinalalingsticadeltexto.Barcelona:Ariel.[Links]
DudleyEvans.T.(1994). "Genreanalysis:AnapproachfortextanalysisforESP".EnM.Coulthard(Ed.),
Advancesinwrittentextanalysis(pp.219228).London:Routledge.[Links]
Eco,U.(2000).Tratadodesemiticageneral.Barcelona:Lumen.[Links][Links]
_____&Hasan,R.(1976).CohesininEnglish.London:Longman.[Links]
Hamon,P.(1991).Introduccinalanlisisdelodescriptivo.BuenosAires:Edicial.[Links]
Kress,G.&vanLeeuwen.T.(2001).Multimodaldiscourse.London:Arnold.[Links]
Lakoff,G.(1972)."Astudynmeaningcriteriaandthelogicoffuzzyconcepts".LinguisticsSociety,8,183
288.[Links]
LoCascio,V.(1998).Gramticadelaargumentacin.Madrid:Alianza.[Links]
MartinJ.&Matthiessen.C.(1991)."Systemictypologyandtopology".EnF.Christie(Ed.)Literacyin
socialprocesses:PapersfromthefirstAustraliansystemiclinguisticsConference,January1990(pp.345383).Darwin:
CentreforStudiesofLanguageinEducation.[Links]

Martn,J.(1993). Writingscience.Literacyanddiscursivepower.Pittsburgh:UniversityofPittsburgh.[Links]
____(1996)."Typesofstructure:Deconstructingnotionsofconstituencynclauseandtext".EnE.Hovy&D.Scott
(Eds.),Burningissuesindiscourse:Amultidisciplinar/perspective(pp.198234).Heidelberg:Springer.[Links]
____(2002). "Auniverseofmeaninghowmanypractices?"EnA.Johns(Ed.),Genreintheclassroom:Mltiple
perspectives(pp.269278).NewYork:Erlbaum.[Links]
Parodi,G.(Ed.)(2008).GnerosAcadmicosyGnerosProfesionales:AccesosDiscursivosparaSaberyHacer.
Valparaso:EdicionesUniversitariasdeValparaso.[Links]
____(2009a)."Gnerosdiscursivosylenguaescrita:Propuestadeunaconcepcinintegraldesdeunaperspectiva
sociocognitiva".RevistaLetras(enprensa).[Links]
____(2009b)."CorpusPUCV2006delEspaol:elgneromanualysuorganizacinretrica".RevistaSignos(en
prensa).[Links]
http://www.scielo.cl/scielo.php?tlng=es&nrm=iso&script=sci_arttext&pid=S071658112009000100005&lng=es

18/19

21/10/2015

LiteraturaylingsticaElCorpusPUCV2006delEspaol:identificacinydefinicindelosgnerosdiscursivosacadmicosyprofesionales

____yGramajo,A.(2003)."LostipostextualesdelcorpusPUCV2003:Unaaproximacinmultiniveles".Revista
Signos,36,207223.[Links]
Pierce,C.S.(1965)."CollectedpapersofCharlesSandersPierce".EnCh.Hartshorne&P.Weiss(Eds.),Collected
papersofChalesSandersPierce.Cambridge,MA:HarvardUniversityPress.[Links]
Propp.V(1928).Morfologadelcuento.Madrid:Fundamentos.[Links]
Rosch,E.(1975)."Cognitiverepresentationsofsemanticcategories".JournalofExperimentalPsychology:General,
104,192233.[Links]
Swales,J.(1990).Genreanlisis.Englishinacademicandresearchsettings.Cambridge:CambridgeUniversity
Press.[Links]
____(2001)."EAPrelatedlinguisticresearch:Anintellectualhistory".EnJ.Flowerdew&M.Peacock(Eds.),Research
perspectivesonEnglishforacademicpurposes(pp.4254).Cambridge:CambridgeUniversityPress.[Links]
____(2004).ResearchGenres:Explorationandapplications.Cambridge:CambridgeUniversityPress.[Links]
TogniniBonelli,E.(2001).Corpuslinguisticsatwork.Amsterdam:Benjamins.[Links]
Toulmin,S.(1958).Theusesofargument.Londres:Cambridge[Links]
vanDijk,T.(1983).Cienciadeltexto:Unenfoqueinterdisciplinario.Barcelona:Serie[Links]
Wittgenstein,L.(1958).Philosophicalinvestigations.Oxford:Blackwell.[Links]

*InvestigacinfinanciadaporelproyectoFONDECYTN1060440.
**Dr.enLingstica,acadmicoPontificiaUniversidadCatlicadeValparaso.gparodi@ucv.cl
***Dr.enLingstica,acadmicoPontificiaUniversidadCatlicadeValparaso.romualdo.ibanez@ucv.cl
****Dr.enLingstica,acadmicoPontificiaUniversidadCatlicadeValparaso.rene.venegas@ucv.cl

GeneralJofr#462
SantiagoChile
Tel.:(562)24601134
Fax:(562)26354192

literaturalinguistica@ucsh.cl

http://www.scielo.cl/scielo.php?tlng=es&nrm=iso&script=sci_arttext&pid=S071658112009000100005&lng=es

19/19

You might also like