You are on page 1of 121

Per markana uanchapa

MINISTERIO DE EDUCACIN

Per Markana Warurtawipa

Uancha

Declaracin Universal de los Derechos Humanos


El 10 de diciembre de 1948, la Asamblea General de las Naciones Unidas aprob y proclam la Declaracin
Universal de Derechos Humanos, cuyos artculos figuran a continuacin:
Artculo 1.- Todos los seres humanos nacen libres e iguales en dignidad y derechos y (...) deben comportarse
fraternalmente los unos con los otros.
Artculo 2.- Toda persona tiene todos los derechos y libertades proclamados en esta Declaracin, sin distincin
alguna de raza, color, sexo, idioma, religin, opinin poltica o de cualquier otra ndole, origen nacional o social,
posicin econmica, nacimiento o cualquier otra condicin. Adems, no se har distincin alguna fundada en la
condicin poltica, jurdica o internacional del pas o territorio de cuya jurisdiccin dependa una persona (...)

Artculo 21.1. Toda persona tiene derecho a participar en el gobierno de su pas, directamente o por medio de representantes
libremente escogidos.
2. Toda persona tiene el derecho de accceso, en condiciones de igualdad, a las funciones pblicas de su pas.
3. La voluntad del pueblo es la base de la autoridad del poder pblico; esta voluntad se expresar mediante
elecciones autnticas que habrn de celebrarse peridicamente, por sufragio universal e igual y por voto secreto u
otro procedimiento equivalente que garantice la libertad del voto.

Artculo 3.- Todo individuo tiene derecho a la vida, a la libertad y a la seguridad de su persona.

Artculo 22.-

Artculo 4.- Nadie estar sometido a esclavitud ni a servidumbre, la esclavitud y la trata de esclavos estn
prohibidas en todas sus formas.
Artculo 5.- Nadie ser sometido a torturas ni a penas o tratos crueles, inhumanos o degradantes.
Artculo 6.- Todo ser humano tiene derecho, en todas partes, al reconocimiento de su personalidad jurdica.

Aymarata

Wiphala

Aymara Aru

Toda persona (...) tiene derecho a la seguridad social, y a obtener (...) habida cuenta de la organizacin y los
recursos de cada Estado, la satisfaccin de los derechos econmicos, sociales y culturales, indispensables a su
dignidad y al libre desarrollo de su personalidad.
Artculo 23.1. Toda persona tiene derecho al trabajo, a la libre eleccin de su trabajo, a condiciones equitativas y satisfactorias
de trabajo y a la proteccin contra el desempleo.

Artculo 7.- Todos son iguales ante la ley y tienen, sin distincin, derecho a igual proteccin de la ley. Todos tienen
derecho a igual proteccin contra toda discriminacin que infrinja esta Declaracin (...)
Artculo 8.- Toda persona tiene derecho a un recurso efectivo ante los tribunales nacionales competentes, que la
ampare contra actos que violen sus derechos fundamentales (...)
Artculo 9.- Nadie podr ser arbitrariamente detenido, preso ni desterrado.
Artculo 10.- Toda persona tiene derecho, en condiciones de plena igualdad, a ser oda pblicamente y con
justicia por un tribunal independiente e imparcial, para la determinacin de sus derechos y obligaciones o para el
examen de cualquier acusacin contra ella en materia penal.

2. Toda persona tiene derecho, sin discriminacin alguna, a igual salario por trabajo igual.
3. Toda persona que trabaja tiene derecho a una remuneracin equitativa y satisfactoria, que le asegure, as como
a su familia, una existencia conforme a la dignidad humana y que ser completada, en caso necesario, por
cualesquiera otros medios de proteccin social.
4. Toda persona tiene derecho a fundar sindicatos y a sindicarse para la defensa de sus intereses.
Artculo 24.Toda persona tiene derecho al descanso, al disfrute del tiempo libre, a una limitacin razonable de la duracin del
trabajo y a vacaciones peridicas pagadas.
Artculo 25.-

Artculo 11.1. Toda persona acusada de delito tiene derecho a que se presuma su inocencia mientras no se pruebe su
culpabilidad (...)
2. Nadie ser condenado por actos u omisiones que en el momento de cometerse no fueron delictivos segn el
Derecho nacional o internacional. Tampoco se impondr pena ms grave que la aplicable en el momento de la
comisin del delito.

1. Toda persona tiene derecho a un nivel de vida adecuado que le asegure, as como a su familia, la salud y el

Artculo 12.- Nadie ser objeto de injerencias arbitrarias en su vida privada, su familia, su domicilio o su
correspondencia, ni de ataques a su honra o a su reputacin. Toda persona tiene derecho a la proteccin de la ley
contra tales injerencias o ataques.

Artculo 26.-

Artculo 13.1. Toda persona tiene derecho a circular libremente y a elegir su residencia en el territorio de un Estado.
2. Toda persona tiene derecho a salir de cualquier pas, incluso del propio, y a regresar a su pas.

habr de ser generalizada; el acceso a los estudios superiores ser igual para todos, en funcin de los mritos

bienestar, y en especial la alimentacin, el vestido, la vivienda, la asistencia mdica y los servicios sociales
necesarios; tiene asimismo derecho a los seguros en caso de desempleo, enfermedad, invalidez, viudez, vejez u
otros casos de prdida de sus medios de subsistencia por circunstancias independientes de su voluntad.
matrimonio o fuera de matrimonio, tienen derecho a igual proteccin social.

1. Toda persona tiene derecho a la educacin. La educacin debe ser gratuita, al menos en lo concerniente a la
instruccin elemental y fundamental. La instruccin elemental ser obligatoria. La instruccin tcnica y profesional
respectivos.
2. La educacin tendr por objeto el pleno desarrollo de la personalidad humana y el fortalecimiento del respeto a
los derechos humanos y a las libertades fundamentales; favorecer la comprensin, la tolerancia y la amistad entre

Artculo 14.1. En caso de persecucin, toda persona tiene derecho a buscar asilo, y a disfrutar de l, en cualquier pas.
2. Este derecho no podr ser invocado contra una accin judicial realmente originada por delitos comunes o por
actos opuestos a los propsitos y principios de las Naciones Unidas.
Artculo 15.1. Toda persona tiene derecho a una nacionalidad.
2. A nadie se privar arbitrariamente de su nacionalidad ni del derecho a cambiar de nacionalidad.

todas las naciones y todos los grupos tnicos o religiosos, y promover el desarrollo de las actividades de las
Naciones Unidas para el mantenimiento de la paz.
3. Los padres tendrn derecho preferente a escoger el tipo de educacin que habr de darse a sus hijos.
Artculo 27.1. Toda persona tiene derecho a tomar parte libremente en la vida cultural de la comunidad, a gozar de las artes y a
participar en el progreso cientfico y en los beneficios que de l resulten.
2. Toda persona tiene derecho a la proteccin de los intereses morales y materiales que le correspondan por razn

Artculo 16.1. Los hombres y las mujeres, a partir de la edad nbil, tienen derecho, sin restriccin alguna por motivos de raza,
nacionalidad o religin, a casarse y fundar una familia (...)
2. Slo mediante libre y pleno consentimiento de los futuros esposos podr contraerse el matrimonio.
3. La familia es el elemento natural y fundamental de la sociedad y tiene derecho a la proteccin de la sociedad y
del Estado.

de las producciones cientficas, literarias o artsticas de que sea autora.

Artculo 17.1. Toda persona tiene derecho a la propiedad, individual y colectivamente.


2. Nadie ser privado arbitrariamente de su propiedad.

1. Toda persona tiene deberes respecto a la comunidad (...)

Artculo 28.Toda persona tiene derecho a que se establezca un orden social e internacional en el que los derechos y libertades

2 Yatiqiri masija

2. La maternidad y la infancia tienen derecho a cuidados y asistencia especiales. Todos los nios, nacidos de

proclamados en esta Declaracin se hagan plenamente efectivos.


Artculo 29.2. En el ejercicio de sus derechos y en el disfrute de sus libertades, toda persona estar solamente sujeta a las
limitaciones establecidas por la ley con el nico fin de asegurar el reconocimiento y el respeto de los derechos y
libertades de los dems, y de satisfacer las justas exigencias de la moral, del orden pblico y del bienestar general

Artculo 18.- Toda persona tiene derecho a la libertad de pensamiento, de conciencia y de religin; este derecho
incluye la libertad de cambiar de religin (...)
Artculo 19.- Todo individuo tiene derecho a la libertad de opinin y de expresin (...)
Artculo 20.1. Toda persona tiene derecho a la libertad de reunin y de asociacin pacficas.
2. Nadie podr ser obligado a pertenecer a una asociacin.

en una sociedad democrtica.


3. Estos derechos y libertades no podrn, en ningn caso, ser ejercidos en oposicin a los propsitos y principios de
las Naciones Unidas.
Artculo 30.Nada en esta Declaracin podr interpretarse en el sentido de que confiere derechos algunos al Estado, a un grupo
o a una persona, para emprender y desarrollar actividades (...) tendientes a la supresin de cualquiera de los
derechos y libertades proclamados en esta Declaracin.

DISTRIBUIDO GRATUITAMENTE POR EL MINISTERIO DE EDUCACIN


PROHIBIDA SU VENTA

Qalpacha yatiyawi
Aymarata
Payiri yatia

MINISTERIO DE EDUCACIN

DIRECCIN NACIONAL DE EDUCACIN BILINGE INTERCULTURAL

Aka panka qillqata ulla

MINISTERIO DE EDUCACIN

Ministro de Educacin
Javier Sota Nadal
Vice Ministro de Gestin Pedaggica
Idel Vexler Talledo
Director Nacional de Educacin Bilinge Intercultural
Modesto Glvez Ros

Equipo de Elaboracin:
1 Qalpacha Yatiyawi

Cuaderno de escritura en aymara:

Primer Grado - Primaria

Nicanor Apaza Suca


ISBN: 9972-881-24-5
Revisin Final:

Nicanor Apaza Suca


Nonato Rufino Chuquimamani Valer
Sixsutanaka sixsurinaka:

Nicanor Apaza Suca


Jakikiptayri:

Mnica Isela Ramrez Vigo


Ttulo del Libro:

1 Yatiqiri masija

Hecho el Depsito Legal:


BNP: 2005-3384
Impreso en:
Corporacin Grfica Navarrete S.A.
Programa de Educacin en reas
Rurales (PEAR)-Convenio de
Prstamo N7176-PE

Ministerio de Educacin - 2005


Derechos Reservados.

Lima - Per

1
Yatiqiri masija
Sutijaxa:

Yatia utajaxa:

Markajaxa:

Yatichirijaxa:

Marajaxa:

AL
GUNOS OBJETIV
OS DEL USO DE ESTE CU
ADERNO
ALGUNOS
OBJETIVOS
CUADERNO
El presente cuaderno est concebido para desarrollar las siguientes habilidades:
1. Observacin.
2. Audicin.
3. Actividades de prelectura y preescritura.
4. Comunicacin o expresin oral.
5. Lectura o comprensin de textos escritos.
6. La escritura y comunicacin escrita.
7. Reflexin sobre el funcionamiento de la lengua.
8. Apreciacin y expresin artstica.

AL
GUN
AS ESTRA
TEGIAS SUGERID
AS
ALGUN
GUNAS
ESTRATEGIAS
SUGERIDAS
- Averigemos, qu tema nos toca trabajar?
- Planifiquemos solos y con los alumnos el desarrollo de la sesin.
- Ya durante el desarrollo de la sesin, observemos nuestro cuaderno y preguntemos:
qu nos sugiere hacer esta pgina? Qu aprenderemos?
- Realizamos las actividades gruesas, ldicas o explorativas de acuerdo con la
creatividad de los aprendices.
- Practicamos los ejercicios previos todava fuera del cuaderno.
- Ejecutamos la actividad propiamente dicha y en el cuaderno.
- Paulatinamente mostremos los avances y los resultados, fomentemos comentarios y
apreciaciones.

RECOMEND
ACIONES
RECOMENDA
- Manejemos las estrategias de comprensin y produccin de textos.
- Repitamos la ejecucin de las actividades.
- Fomentemos la participacin de los padres de familia en el proceso de aprendizaje
de la lecto-escritura de sus hijos.
- Promocionemos el interaprendizaje.
- En algunos momentos, los aprendices trabajarn individualmente; y en otros
momentos, en forma grupal.

YATIA UTANA UTASINI


Ujani

Aruskipani
kunanaksa ujtanxa?
Khitinakasa?
Kawkinkasipkisa?
Qhawqhanisa?
5

Warurtani

Yatia uta
(Warurta)
Yatia utana wiphala utji (paya kuti)
yatia utana quqawa utji (paya kuti)
yatichiriwa suma yatichi
imilla wawawa suma yatiqi,
yatichiriwa suma yatichi
yuqalla wawawa suma yatiqi.
(msica de qaxilu la kawallu)

Aruskipani

Kuna kasta qillqatasa?


Khitinakata qillqatasa?
Kunanaksa ut`taxa?
6

SICHINI

Yatia utaru puria thakinaka sichini

SICHINI

Wawanaka yatia utaru puriyani

KUCHSUNI

Samichasina kuchsuni

LIPXATAYANI

Kuchsutanakampi lipxatayani

11

SICHINI

Yatia utana uyupa pirqaa phuqachani

Yatia uta kalaminampi utachxatani

12

SICHINI

Sawutanakana saltanakapa phuqachani

13

QILLQANI

Ullasina qillqani

Yatia uta

Yatia uta

...............................
...............................

.................................
.................................

Imilla wawa

Imilla wawa

...............................
........................

.................................
.................................

Yuqalla wawa

Yuqalla wawa

...............................
...............................

.................................
.................................
14

QILLQANI

Qillqaa qalltani

yatichiri

yatichiri

...............

.............

...............

.............

quqa

quqa

...............

.............

...............

.............

wiphala

wiphala

...............

.............

...............

.............

15

ULLANI

Sixsutanaka sutinakapampi jikisiyani

yatichiri

yatia uta

imilla wawa

wiphala

yuqalla wawa

quqa

16

QILLQANI

Sixsutanakana sutipa qillqani

y...................................................

y...................................................

w...................................................

i...................................................

y...................................................

q...................................................

17

QILLQANI
Sixsutxata chiqapa amuytwi
qillqata ajllisina qillqani

Yatichirixa suma yatichi


Yatichirixa suma sari

Yatia utana wawanakawa utji


Yatia utana wiphalawa utji

Yatia utana quqawa utji


Yatia utana wawawa utji

..
18

QILLQANI

Ullasa Warurtani
Yatia utana
(warurta)
Yatia utana wiphala utji (paya kuti)
yatia utana quqawa utji (paya kuti).
Yatichiriwa suma yatichi
imilla wawawa suma yatiqi,
yatichiriwa suma yatichi
yuqalla wawawa suma yatiqi.
(Msica de qaxilu la kawallu)

Amuytawinaka aynacha
arunakampi phuqachani
Yatia uta
(warurta)
Yatia utana

utji

yatia utana

utji
suma yatichi
Suma yatiqi

yatichiri

imilla wawawa
19

wiphala

quqa

YATITANAKASA UJANI
Aka waka sawua tukuyma

Sutipa qillqma

.......................

.......................

.......................

Phuqachma

Yatia

...................
......................

Yuqalla

Wawa

...................

Aka taqa yatiwi yatisaxa akhama jikxatastha

20

YAPU APTHAPI
Ujani

Aruskipani

Kunanaksa ujtanxa?
Kawkinkasipkisa?
Kunsa lurasipkixa?
Khitinakasa yapu apthapisipkixa?
21

Warurtani
Yapu apthapi
(warurta)
Yapu apthapiawa purini,
apilla llamayuawa purini,
ulluku yapuxa llamayuawa,
isau yapusa llamayuawa,
chuqi yapusa llamayuawa.
Jisa suma imilla,
jisa suma yuqalla,
chuqi llamayu purini,
yapuxa apthapiawa.
(msica de siguen tomando)

Aruskipani

Kuna kasta qillqatasa?


Kunxata qillqatasa?
Kunsa sixsutana ujtanxa?
22

SICHINI

Uraqina qurpanakapa
sichisa qhananchani

Sapa yapuna sukanakapa sichini

23

SICHINI

Sukanakaru alinakampi phuqachani

Chuqi phina phuqachani

24

SAMICHANI

Samichasina kuchuni

25

LIP XATAYANI

Kuchsutanakampi lipxatayani

27

SICHINI

Siwara puyana achunakapa phuqachani

Tunqu achu jiwra achu phuqachani

28

SICHINI

Tunqu achu qutu phuqachani

Siwara achu qutu phuqachani

29

QILLQANI

Ullasia qillqani

apilla

apilla

...............................

.................................

...............................

.................................

ulluku

ulluku

...............................

.................................

...............................

.................................

isau

isau

...............................

.................................

...............................

.................................

chuqi

chuqi

...............................

.................................

...............................

.................................
30

ULL ANI

Sixsutanaka sutinakapampi jikisiyani

apilla

isau

chuqi

ulluku

imilla

yuqalla

31

QILLQANI

Sixsutanakana sutipa qillqani

a....................

..

U....................

..

I.....................

..

ch....................

..

i....................

...

y....................

..

32

QILLQANI

Ullasina qillqani

apilla

achaku

awayu

awicha

33

QILLQANI

Ullasina qillqani

ulluku

uta

isau

isi

I
34

QILLQANI
Sixsutxata chiqapa amuytwi qillqata
ajllisina qillqani
Apilla llamayuxa
yapuxa apthapiawa

..
Isau llamayuxa
Ulluku llamayuxa

..
Sichini
Warur taru aynacha arunakampi
phuqachani
Yapu apthapi
(warur ta)
yapu apthapiawa purini

llamayuawa purini

yapuxa llamayuawa

yapusa llamayuawa,
chuqi yapusa llamayuawa.
apilla

ulluku
35

isau

YATIANAKASA UJANI

Aka chuqi phina phuqachma

Sutipa qillqma

.......................

......................

.......................

Phuqachma

pill

lluk

sau

Aka taqa yatiwi yatisa akhama jikxatastha .

36

JIWRA JAWQA
Ujani

Aruskipani

Kunsa ujtanxa?
Kawkinkasipkisa?
Kunsa lurasipkixa?
Jiwasa kunjamsa jiwra jawqtanxa?
37

ULL ANI

Ullani
Jiwra jawqa
Tumasixa jiwra jawqi,
ayllu katunina jiwra jawqi,
Natixa jiwra juyuana mallmaqi,
waa juyra jawqa pachawa.

Aruskipani
Aka qillqataxa warurtawiti?
Kunxata qillqatasa?
Khitinakxatsa yatiyistu?
Kunsa lurapxi?

Kunatsa?

38

QILLQANI

Ullasina qillqani

Nati

Nati

........................
........................

.........................
.........................

nina

nina

........................
........................

.........................
.........................

anu

anu

........................
........................
n

.........................
.........................

39

QILLQANI

Ullasina qillqani

Tumasi

Tumasi

........................
........................

.........................
.........................

tata

tata

........................
........................

.........................
.........................

tapa

tapa

........................
........................
t

.........................
.........................

40

QILLQANI

Ullasina qillqani
Katuni

katuni

katuni

........................
........................

.........................
.........................

kusikusi

kusikusi

........................
........................

.........................
.........................

kututu

kututu

........................
........................
k

.........................
.........................

41

QILLQANI

Ullasina qillqani
nina
ni na

...

....

nasa

...

....

anu

...

....

...

....

tutuka

...

....

tisi

...

....

...

....

kusikusi

...

....

kitula

...

....

tata
ta ta

kayu
ka yu

42

QILLQANI

Machaqa arunaka qillqani

na
ta
ka

ni
ti
ki

nu
tu
ku

Ana

uta

utana

utani

utanaka

kayu

...

43

QILLQANI

Sixsutxata chiqapa amuytwi qillqata


ajllisina qillqani

Tataxa jiwra
Jawqaski.
Mamaxa jiwra jawqaski.

..............................................................................
..............................................................................

Mamaxa waja putu allinti.


Mamaxa waja putu pariyaski.

..............................................................................
..............................................................................

Wawaxa jiwra jawqaa yanapi.


Wawaxa jiwra apaa yanapi.

.............................................................................
..............................................................................
44

QILLQANI

Ullani
jiwra jawqa
Tumasixa jiwra jawqi,
ayllu katunina jiwra jawqi.
Natixa jiwra juyuana mallmaqi,
waa juyra jawqa pachawa.

Arunakampi amuytwinakaru phuqachma.

jiwra jawq,

ayllu

jiwra jawqi.

jiwra juyuana mallmaqi,

Waa

Tumasixa

jawqa pachawa.

Katunina

45

Natixa

juyra

CHIQACHANI

Amuytwinaka chiqachasa qillqani

Tumasixa

Jawqi

jiwra

..
jiwra

juyuana

mallmaqi

Natixa

..
iki

utana

Tataxa

..
Sixsutanakaru arumpi turkasa qillqma

Tunisuxa

katu

Tataxa

iki

Katixa

katu

46

QILLQANI
Sixsutanakana sutipa qillqma

k
k

Arunaka thaqani ukata maya


sichimpi muyuntayani.

anu
nina
tata
tapa
kututu
tatitu
tutu
utani

a n

a p

p a

q k

47

a k

.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................

YATITANAKASA UNJANI
sapa maya qillqampi paya aru qillqma

n
..

t
..

k
..

..

..

..

Amuytwinaka chiqachasa qillqma

Natixa

katu

nasa

..
iki

Tataxa

utana

..
Aka sixsutanakataki maya amuytwi qillqma

Aka taqa yatiwi yatisaxa


akhama jikxatastha

48

PER MARKANA URUPA


Ujani

Aruskipani
Kunsa ujtanxa?
Kawkinkasipkisa?
Kamachasipkisa?

49

ULL ANI
Ullani

Markaja
(jarawi)

Per markaja jacharuwa sarta,


siku phustasawa sutima amttha.
Lupajana micha kikipawa qhanta.
Jach sawa, sawu yapu irnaqtha.
Urumana wiphalaxa laphapi,
chupika janqu samipawa qhanti.
aymara wawjamaxa jachama muntha.
Jachataki sapa uruwa yatiqtha.
Jallalla Per marka!

Aruskipani
Aka qillqataxa warurtawiti jarawicha?
Kunatsa?
Kunxata qillqatasa?
Kunjamasa qillqatana qawayapaxa?
50

QILLQANI
Ullasina qillqani

siku

siku

...............................
...............................

................................
................................

sawu

sawu

...............................
...............................

................................
................................

suka

su ka
................................
................................

...............................
...............................
s

S
51

QILLQANI

Ullasina qillqani

marka

marka

...............................
...............................

................................
................................

micha

micha

...............................
...............................

................................
................................

mama

mama

...............................
...............................
m

................................
................................

M M
52

QILLQANI

Ullasina qillqani

yapu

yapu

...............................
...............................

................................
................................

uyu

uyu

...............................
...............................

................................
................................

phayi

phayi

...............................
...............................

................................
................................

y y
Y Y
53

QILLQANI
Ullasina qillqani
Siku
si ku

...

....

sawu

...

....

suka

...

....

...

....

micha

...

....

muyu

...

....

...

....

wayita

...

....

uyu

...

....

maya
ma ya

yapu
ya pu

54

QILLQANI

Machaqa arunaka qillqani


a

sa
ma
ya

si

su
mu
yu

yi

isi

usu

...

mama

..

masi

..

....

yuku

yati

....

55

QILLQANI

Sixsutxata chiqapa amuytwi qillqata


ajllisina qillqani

Satukuxa siku phusaski


Satukuxa tarqa phusaski

..............................................................................
..............................................................................

Mamaxa awayu sawu.


Mamaxa nina katusiyi.

..............................................................................
..............................................................................

Timukuxa uyu katu


Timukuxa yuku katu

.............................................................................
..............................................................................
56

QILLQANI
Ullani
Markaja
(jarawi)
Per markaja jacharuwa sarta,
siku phustasawa sutima amttha.
Lupiajana micha kikipawa qhanta,
Jach sawa sawu yapu irnaqtha.
Urumana wiphalaxa laphapi,
chupika janqu samipawa qhanti,
aymara wawjamaxa jachama muntha.
Jachataki sapa uruwa yatiqtha.
Jallalla Per marka!

Arunakampi amutawinaka phuqachma

Per markaja jacharuwa sarta,


phusasawa sutima amtha.
Lupiajana

kikipawa qhanta,

jach sawa

sawu

irnaqtha.

yapu

siku

57

micha

CHIQACHANI

Amuytwinaka chiqachasa qillqani

phustasawa

Siku

sutima

amtha

..
Nayaxa

irnaqtha

sawu

yapu

..
yuku

katu

Timukuxa

..
Sixsutanakaru arumpi turkasa qillqma

Satukuxa

phusi

Tumasixa

katu

Mamaxa

yapuchi

56

QILLQANI

Sixsutanakana sutipa qillqma

S
S

m
m

Arunaka thaqani ukata maya


sichimpi muyuntayani.

siku
sawu
suka
muyu
mama
wayita
uyu
yapu
micha
masi

a s m
a t
s a w
i m m
k i u
u ch y
i a u
s a t

a s i
s u k
u l i
a m a
u a a
a p u
u u y
s y u

57

a
a
w
a

i
q
i

t
w
a
y
i
t
a
t

.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................
.............................

YATITANAKASA UNJANI
sapa maya qillqampi paya aru qillqma

s
..

m
..

y
..

..

..

..

Amuytwinaka chiqachasa qillqma

katu

Susanaxa

sanu

..
yuku

mayi

siskuxa

..
Aka sixsut

anakataki maya amuytwi qillqma

Aka taqa yatiwi yatisaxa


akhama jikxatastha

58

PACHAMAMA
Ujani

Aruskipani
Kunsa ujtanxa?
Khitinaksa ujtanxa?
Kawkinkasipkisa?
Kamachasipkisa?
61

ULL ANI
Katjawinaka chiqtani

Walinkaa apayanchitu,
sapa mara luqaawa,
taqi kunansa suma sarnaqaataki.
(Pachamama)
Umata urpuru tukuriwa,
qhiyjama tisasiriwa,
thayana apnaqaawa.
(qinaya)
Takuna ikiskiriwa,
thayana sartiriwa,
quta patnama saririwa,
muruqu muruqu allisiniriwa.
(uxi)
Chilliwata luratawa,
uta qumachiriwa.
(pichaa)

Aruskipani
Kuna kasta qillqatanakasa?
Qhawqha qillqatasa?
Kunxata qillqatasa?
62

QILLQANI
Ullasina qillqani

pichaa
...............................
...............................

pichaa
................................
................................

paya
...............................
...............................

paya
................................
................................

qinaya
...............................
...............................

qinaya
................................
................................

qapu
...............................
...............................

qapu
................................
................................

63

QILLQANI

Ullasina qillqani

waka

...............................
...............................
wiku

...............................
...............................
w

waka

................................
................................
wiku

................................
................................

W W
uxi

...............................
...............................
sixi

...............................
...............................
x

X
64

uxi

................................
................................
sixi

................................
................................

QILLQANI
Ullasina qillqani

paya

.................. ..................

pa ya

................. .................

pichaa

pusi

qapu

.................. ................
qa pu

qinaya

................. ................

qullu

................. ................

65

QILLQANI

Ullasina qillqani

..................... ....................

waka
wa ka

wiku

..................... ...................

wutilla

..................... ..................

sixi

..................... ..................

si xi

tuxu

..................... ..................

laxa

................... ....................

66

QILLQANI

Machaqa arunaka qillqani


a
pa
qa
wa
xa

i
pi
qi
wi
xi

u
pu
qu
wu
xu

api

...

..

paqu

........................

..

pampa

.........................

........................

.........................

.........................

........................

ququ

.........................

........................

piqi

.........................

........................

quntaya

.........................

.........................

.........................

.........................

uxi

.........................

.........................

tixi

.........................

.........................

wawa

.........................

.........................

sawu

.........................

.........................

.........................

.........................

.........................

......... ................

.........................

.........................

67

QILLQANI

Sixsutxata chiqapa amuytwi qillqata


ajllisina qillqani

Tumasixa uta uyu pichaski


Mamaxa uta uyu pichaski

..............................................................................
..............................................................................

Utaxa paya punkuniwa


Utaxa maya punkuniwa

..............................................................................
..............................................................................

Akanxa paya qapuwa utji


Akanxa maya qapuwa utji

.............................................................................
..............................................................................
68

QILLQANI

U llani
Katjawi
Umata urpuru tukuriwa,
qhiyjama tisasiriwa,
thayana apnaqaawa.
(Qinaya)

Aynacha arunakampi amutawinakaru


phuqachma

urpuru tukuriwa
tisasiriwa

apnaqaawa

qinaya

Umata

thayana

69

qhiyjama

CHIQACHANI

Amuytwinaka chiqachasa qillqani

Pachamamaru

luqaawa

sapa mara

.....................................................................................
qhiyjama

tisasiriwa

Qinayaxa

.....................................................................................
Uxixa

utji

qutana

....................................................................................
sarnaqi

Wallpaxa

pampana

.....................................................................................

Si xsutanakaru arumpi turkasa qillqma


uta

...........................

.......................

Tumasixa

...........................

...........................

qumachiriwa

.......................
manqayi

.......................

.......................

Qhiyjama

tisasiriwa

.......................
70

.......................

QILLQANI
Sixsutanakana sutipa qillqma

p
q

w
p

Arunaka thaqani ukata maya


sichimpi muyuntayani.

pichaa
paya
qinaya
qullu
wallpa
sixi
uxi
wiku
quta
punku
pampa

p a

a u

p a

m p

m a

q u

w q

a w a

m u

p a

p u

k
71

.............................
.............................
.............................

.............................

.............................
.............................
.............................
.............................
...
.............................

.............................

.............................
..

YATITANAKASA UNJANI
sapa maya qillqampi paya aru qillqma

..............
..............

..............
..............

..............
..............

..............
..............

Amuytwinaka chiqachasa qillqma

qutana

Uxixa

utji

..
Wawaxa

api

ququ

..
Sixsutanakataki maya amuytwi qillqma

Aka taqa yatiwi yatisaxa


akhama jikxatastha

72

SATATAKI WAKICHAA
Ujani

Aruskipani
Kunsa ujtanxa?
Kamachasipkisa?
Kuna pachasa ukhama yapuchapxtanxa?
Kunsa yapuchtanxa?
73

ULL ANI

Ullani
Jawasa sata
Janra jawasa sata qalltaxa, uraqita layunaka,
jichhunaka, tunanaka, qalanaka, pallsuawa.
Jawasa sataanxa chachaxa ari wirimpi qhullti,
warmirakiwa jawasa ilunti.
Jawasa sataaxa lumpaqa phaxsiwa qallti.

Aruskipani
Kuna kasta qillqatasa?
Kunxata qillqatasa?
Kunsa yatichsitu aka qillqataxa?
Jiwasaxa ukhamti sattanxa?
Jiwasaxa kamissa sattanxa?
74

QILLQANI
Ullasina qillqani

jawasa

jawasa

...............................
...............................
jichhu

jichhu

...............................
...............................
j

J
lawa

lijwana

................................
................................
lijwana

...............................
...............................
l

................................
................................

lawa

...............................
...............................

................................
................................

75

................................
................................

QILLQANI

Ullasina qillqani

chaka

...............................
...............................
chusi

chaka

................................
................................
chusi

...............................
...............................

................................
................................

ari

ari

ch ch
Ch Ch
...............................
...............................

................................
................................

warawara

warawara

...............................
...............................
r

R
76

................................
................................

QILLQANI
Ullasina qillqani

Jawasa

.................. ..................

ja wa sa

................. .................

jichhu

jui

lawa

.................. ................
la wa

luqa

................. ................

liqiliqi

................. ................
77

QILLQANI

Ullasina qillqani

..................... ....................

Chaka
cha ka

chinu

..................... ...................

chuwa

..................... ..................

ari

..................... ..................

a ri

warawara

..................... ..................

iru

................... ....................

78

QILLQANI
Machaqa arunaka qillqani

a
ja
cha
la
ra

i
ji
chi
li
ri

u
ju
chu
lu
ru

jacha

.........................

jinchu

..........................

........................

janchi

..........................

........................

jalsu

..........................

........................

.........................

..........................

........................

achu

..........................

........................

chacha

.........................

........................

chichi

..........................

........................

.........................

..........................

........................

.........................

..........................

.......................

ali

..........................

.......................

jila

..........................

.......................

lanti

..........................

.......................

ari

..........................

.......................

uru

..........................

.......................

para

..........................

.......................

.........................

..........................

........................

.........................

..........................

.......................

.........................

..........................

........................

.........................

..........................

.......................

79

........................

QILLQANI

Sixsutxata chiqapa amuytwi qillqata


ajllisina qillqani

Chachaxa jawasa sati.


Chachaxa qapu katuski.

..............................................................................
..............................................................................

Warmixa jawasa ilunti.


Warmixa chusi sawuski.

..............................................................................
..............................................................................

Tumasaxa lawa ayaski.


Tunisuxa lampa ayaski.

..............................................................................
..............................................................................
80

QILLQANI

U llani
Jawasa sata
Janra jawasa sata qalltaxa, uraqita layunaka,
jichhunaka, tunanaka, qalanaka pallsuawa.
Jawasa sataanxa chachaxa ari wirimpi qhullti,
warmirakiwa jawasa ilunti.
Jawasa sataaxa lumpaqa phaxsiwa qallti.

Aynacha arunakampi amutawinakaru


phuqachma

Janra

sata qalltaxa uraqita layunaka,


pallsuawa.

Jawasa sataanxa

ari wirimpi qhullti


jawasa ilunti.

Jawasa sataaxa lumpaqa phaxsiwa qallti.


jawasa

warmirakiwa

jichhunaka

chachaxa
81

tunanaka

qalanaka

CHIQACHANI
Amuytwinaka chiqachasa qillqani

Warmixa

ilunti

jawasa

.....................................................................................
Chachaxa

qhullti

Ari wirimpi

.....................................................................................
Satukuxa

pallsu

layunaka

....................................................................................
churi

chusi

lusiyaxa

.....................................................................................
Si xsutanakaru arumpi turkasa qillqani
Chachaxa

katu.

......................................................................................
Warmixa

ilunti.

.......................................................................................
Mariyaxa

Ayi.

.......................................................................................
Tumasixa

ayi.

........................................................................................
82

QILLQANI
Sixsutanakana sutipa qillqma

Arunaka thaqani ukata maya


Sichimpi muyuntayani.

jamachi
jawasa
laqatu
liqiliqi
chuwa
chinu
layu
jui
chara
chusi

j
a
w
a
s
a
l
i
l
m

a
l
c
s
c
h
i
n
u
a

m a
a q
h u
a c
h l
j u
q i
m a
p a
c h

c
a
s
h
a

l
y
q
a
83

h i
t u
i
s
u w
y u
i
s
i
q
s
l
a n
r a

s
a
a
a
m
a
i
u
i
l

.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................

YATITANAKASA UNJANI
Sapa maya qillqampi paya aru qillqma

ch

..............
..............

..............
..............

..............
..............

..............
..............

Amuytwinaka chiqachasa qillqma

Luwisaxa

asi

chuwa

..
Ayi

lijwana

Jusiyaxa

..
Aka sixsutanakataki maya amuytwi qillqma

Aka taqa yatiwi yatisaxa


akhama jikxatastha

84

SATAWISA
Ujani

Aruskipani
Kunsa ujtanxa?
Kunsa lurasipki?
Kawkinsa ukhama yapuchapxpachaxa?
Jiwasaxa kuna pachasa sattanxa?
85

ULL ANI

Ullani

Ququ
Utjaapawa:
Qallu chuqi muntata
Llataru chuu chulluchita
Phayaa:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Sau phukuruxa chuqi muntata irantaa.


Ukxaruxa chuu chirwsutampi phuxtuntaa.
Chusutaki wakisiri umampiwa warantaa.
Qhatitaxipanxa chusuxa chuwarayaawa.
Qhatita unkuaru warsua.
Ukatxa jallpa waykampiwa ququsia.

Aruskipani
Akaxa jarawiti, jawaricha?, warurtawicha?
Kunatsa?
Kunxata qillqatasa?
Kuna luraatakisa?
86

QILLQANI
Ullasina qillqani

chuqi

chuqi

...............................
...............................

................................
................................

chilliwa

chilliwa

...............................
...............................

................................
................................

ch ch
CH CH
qallu

...............................
...............................
qipi

................................
................................
qipi

...............................
...............................
q

qallu

Q Q
87

................................
................................

QILLQANI

Ullasina qillqani

llata

llata

...............................
...............................
lluqu

...............................
...............................
ll

ll

LL

LL

................................
................................
lluqu

................................
................................

Sau

sau

...............................
...............................

................................
................................

uu

uu

...............................
...............................

................................
................................

88

QILLQANI

Ullasina qillqani

chuqi

.................. ..................

chu qi

................. .................

Chilliwa

chaka

qallu

.................. ................
qa llu

qipi

................. ................

qurawa

................. ................
89

QILLQANI

Ullasina qillqani

..................... ....................

llata
lla ta

llijulliju

..................... ...................

lluqu

..................... ..................

uu

..................... ..................

u u

ikuta

..................... ..................

aasu

................... ....................

90

QILLQANI
Machaqa arunaka qillqani

a
cha
qa
lla
a
challa
chiwu
jacha
.........................
.........................
qasa
qillu
quma
qurawa
.........................
.........................
lilli
llata
llanta
.........................
.........................
iu
uu
iqi
.........................
.........................

i
chi
qi
lli
i

u
chu
qu
llu
u

.........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
.........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
91

.........................
........................
........................
.........................
.........................
........................
........................
........................
........................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
........................
.......................

QILLQANI

Sixsutxata chiqapa amuytwi qillqata


ajllisina qillqani

Mamaxa qallu munta phayaski.


Tataxa qallu munta phayaski.

..............................................................................
..............................................................................

Mamaxa chusutaki uma waranti.


Tataxa chusutaki uma waranti.

..............................................................................
..............................................................................

Llijullijuxa qulluruwa puri.


Llijullijuxa utaruwa puri.

.............................................................................
..............................................................................
92

QILLQANI

U llani
Ququ
Utjaapawa:
Qallu chuqi muntata
Chuu llataru chulluchita
Phayaa:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Sau phukuruxa qallu muntata, irantaa


Ukxaruxa chuu chirwsutampi phuxtuntaa
Chusutaki wakisiri umampiwa warantaa
Qhatitaxipanxa chusuxa chuwarayaawa
Qh atita unkuaru warsua
Ukatxa jallpa waykampiwa ququsia
Aynacha arunakampi
amuytwinakaru phuqachma
Utjaapawa:
Muntata.

Chulluchita.
Phayaa:
phukuruxa qallu muntata irantaa.
Qallu

chuqi

Chuu

93

llataru

Sau

CHIQACHANI
Amuytwinaka chiqachasa qillqani
ququ

tataxa

qipi

.....................................................................................
isichaxa

chuu

chulluchitaapi

.....................................................................................
puri

llijullijuxa

qulluruwa

....................................................................................
ikutaniwa

Mariyaxa

jacha

.....................................................................................
Sixsutanakaru arumpi turkasa qillqma
Anuxa
...........................

.......................

achu
.......................

.......................

ali
.......................

Antuuxa
...........................

.......................

uji
.......................

...........................

Umaru
.......................

manti
.......................

Tumasaxa
...........................

94

QILLQANI

Sixsutanakana sutipa qillqma

c
c

l
s
q

Arunaka thaqani ukata maya


sichimpi muyuntayani.

llata
iqi
chuqi
ikuta
lluqu
llaki
qa llu
aasu
uu
chilliwa

c
s
u

m
u

a
c
h
u
q
i
a
a
u
i

l
l
i
m
i
k
l
q
s
q

l
l
l
a
a
u
l
a
a
i

a
u
l

t
a
l
t
t

t
q
i
u
a
a
k
l
a
i
95

a
u
w

s
p
i
u
s
u

s
m
a
u
u
a
s
a
a
s

a
a
w
a
y
u
a
i
u
a

..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................

YATITANAKASA UNJANI
Sapa maya qillqampi paya aru qillqma

ch

..............
..............

..............
..............

ll

..............
..............

..............
..............

Amuytwinaka chiqachasa qillqma

qipi

Mamaxa

ququ

..
Llijullijuxa

puri

uywaruwa

..
Aka Sixsutanakataki maya amuytwi qillqma

Aka taqa yatiwi yatisaxa


akhama jikxatastha

96

JAWARINAKASA
Ujani

Aruskipani
Kunsa ujtanxa?
Khitinakasa?
Kamachasipkisa?
97

ULL ANI
Ullani
P isaqampita khullumpita
(jawari)
Maya uruxa pisaqaxa
Taqataqa marka
saraa thakinwa khullumpi
jikisitayna.
Pisaqaxa phuku aliriwa
sarasktha sataynawa.
Khullurakiwa waka aljiri
sarasktha satayna.
Ukatxa, Taqataqa markaruxa
puripxataynawa.
Pisaqaxa nayawa aljarapma
sasawa khullutxa
Waka mayitayna
Pisaqax. Waka aljatxa
lunthatampiwa apaqayasitayna.
Phuku alasina chhaqxatayna
Tukuyanxa, khulluxa
Taqataqa markata
jachtasisawa markaparu
kutjatayna.
Aruskipani
Aka qillqataxa jarawiti jawaricha? kunatsa?
Khitinakxata qillqatasa?
Khitisa jani walinkixa?
Khulluxa kunatsa jani walinkixa?
98

QILLQANI

Ullasina qillqani

pisaqa

pisaqa

...............................
...............................
pakita

................................
................................
pakita

...............................
...............................

................................
................................

tawra

tawra

P P

...............................
...............................
tiria

tiria

...............................
...............................
t

................................
................................

T T
99

................................
................................

QILLQANI

Ullasina qillqani

phuku

...............................
...............................

ph

ph

Ph

Ph

phala

...............................
...............................

................................
................................

...............................
...............................
khallu

...............................
...............................
kh

Kh

Kh

................................
................................

phala

khullu

kh

phuku

100

khullu

................................
................................
khallu

................................
................................

QILLQANI

Ullasina qillqani

pisaqa

.................. ..................

pi sa qa

................. .................

paki

pusuta

tawra

.................. ................
taw ra

tiria

................. ................

tusu

................. ................

101

QILLQANI

Ullasina qillqani

..................... ....................

phala
pha la

phisi

..................... ...................

phuku

..................... ..................

khallu

..................... ..................

kha llu

khiwi

..................... ..................

khuchi

................... ....................

102

QILLQANI
Machaqa arunaka qillqani

a
pa
ta
pha
kha
piqi
pallalla
.........................
.........................
.........................
taxlli
tanta
.........................
.........................
.........................
.........................
phala
phuku
.........................
.........................
.........................
khaya
khita
.........................
.........................
.........................

i
pi
ti
phi
khi

u
pu
tu
phu
khu

.........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
.........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
103

.........................
........................
.........................
.........................
.........................
........................
........................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
........................
.......................

QILLQANI

Sixsutxata chiqapa amuytwi qillqata


ajllisina qillqani

Mamaxa khuchiruwa manqayaski


Mamaxa khuchi anakiski

..............................................................................
..............................................................................

Akaxa tisnuni wakawa


Akaxa tisnuni chuspawa

..............................................................................
..............................................................................

Tataxa phala apaski


Tataxa phala phalaski

.............................................................................
..............................................................................
104

QILLQANI

U llani
P isaqampita Khullumpita
(jawari)
Maya uruxa pisaqaxa Taqataqa marka saraa
thakinwa khullumpi jikisitayna.
Pisaqaxa phuku aliriwa sarasktha sataynawa
Khullurakiwa waka aljiri sarasktha satayna.
Ukatxa, Taqataqa markaruxa puripxataynawa,
pisaqaxa nayawa aljarapma sasawa khullutxa
Waka mayitayna.
Psaqaxa waka aljatxa lunthatampiwa
apaqayasitayna. Phuku alasina chhaqxatayna.
Tukuyanxa, khulluxa Taqataqa markata
jachtasisawa markaparu kutjatayna.
Aynacha arunakampi
amuytwinakaru phuqachma

Maya uruxa

T Taqataqa marka

saraa thakinwa

jikisitayna.

Pisaqaxa

aliriwa sarasktha sataynawa.

Khullurakiwa

aljiri sarasktha satayna.

Pisaqaxa

khullumpi
105

phuku

waka

CHILLQANI
Amuytwinaka chiqachasa qillqani

Mamaxa

ituski

phuku

.........................................................................................
phala

phalaski

Tataxa

..........................................................................................
Kantichaxa

khuchiruwa

Manqayi

.........................................................................................
Sixsutanakaru arumpi turkasa qillqma

Mamaxa
...........................

uji
.......................

Pawluxa
...........................

katuski
.......................

Mariyaxa
...........................

.......................
jarini

.......................

Tunisuxa
...........................

.......................

.......................
ali

.......................
106

.......................

QILLQANI
Sixsutanakana sutipa qillqma

p
k

p
h
p

Arunaka thaqani ukata


Sichimpi muyuntayani.

khullu
khuchi
phuku
phisi
phala
tiria
pisaqa
tawra
tusu
pakita

t i
a p
w i
r
s
a a
i
q
l
a
t u
a p
w p

r
k
h
u
c
h
i
s
h
h

i
h
p
h
i
s
i
u
a
a

u
h
p
h
u
k
u
l
t

a a w
l
l u
u k u
p p r
u a k
k k
i
u l p
t
t h
a a t
a w q

107

.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................

YATITANAKASA UNJANI
Sapa maya qillqampi paya aru qillqma

ph

kh

..............
..............

..............
..............

..............
..............

..............
..............

Amuytwinaka chiqachasa qillqma

ali

tuminkaxa

tiria

..
qulluna

utji

pisaqaxa

..
Aka sixsutanakataki maya amuytwi qillqma

Aka taqa yatiwi yatisaxa


akhama jikxatastha

108

YATIA UTANA TUKUYAWIPA


Ujani

Aruskipani
Kunsa ujtanxa?
Khitinakasa?
Kawkinkasipkisa?
Kunsa lurasipki?
109

ULL ANI
Ullani
Phunchawi
(jawari)
Maya kutina, chhankaxa Qhiyaqhiya marka
saratayna, jamachinakana phunchawipa thuquri
saratayna. Jamachinakaxa yatia tukuyasina
phunchawisipkatayna.
Chhankaxa phunchawina umjasisina karapa
wikjasitayna, kayupa qhaqsusitayna. Qharatataxa
amuythapisisina janiwa kuttanirjamajataynati.
Maya jamachiruwa qipiyasinxatayna.

Aruskipani
Kuna qillqatasa?
Khitinakxata qillqatasa?
Kunatsa chhankaxa ukhama jikjatasi?
110

QILLQANI

Ullasina qillqani

chhanka

c hhanka

...............................
...............................

................................
................................

chhiqa

chhiqa

...............................
...............................

................................
................................

thuquri

thuquri

...............................
...............................

................................
................................

chh chh
Chh Chh

thaki

thaki

...............................
...............................

................................
................................

th th
Th Th
111

QILLQANI

Ullasina qillqani

qhiyaqhiya

qhiyaqhiya

...............................
...............................

................................
................................

qhuna

qhuna

...............................
...............................

................................
................................

kara

kara

...............................
...............................

................................
................................

kuphaa

kuphaa

...............................
...............................

K
112

................................
................................

QILLQANI
Ullasina qillqani

Chhiqa

.................. ..................
chhi qa

................. .................

chhanka

ch huru

thuquri

.................. ................
thu qu ri

thaki

................. ................

thixi

................. ................
113

QILLQANI

Ullasina qillqani

..................... ....................

qhiri
qhi ri

qhatu

..................... ...................

qhuna

..................... ..................

kara

..................... ..................

ka ra

kuphaa

..................... ..................

kili

................... ....................

114

QILLQANI
Machaqa arunaka qillqani

a
chha
tha
qha
ka
chhala
chhiya
chhuxu
.........................
.........................
thaki
thijni
thujru
thutha
.........................
.........................
qhana
qhilla
qhuna
.........................
.........................
kana
killima
kuchi
.........................
.........................
.........................

i
chhi
thi
qhi
ki

u
chhu
thu
qhu
ku

.........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
.........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
..........................
115

.........................
........................
.........................
.........................
.........................
........................
........................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
.......................
........................
.......................
.......................

QILLQANI
Sixsutxata chiqapa amuytwi qillqata
ajllisina qillqani

Maya chhankaxa sayaski


Maya chhankaxa jalaski

..............................................................................
..............................................................................

Tataxa kuchiwa thuquski


Tataxa kuchiwa saraski

..............................................................................
..............................................................................

Mamaxa jiwra qhunaski


Mamaxa qhuna uaski

..............................................................................
..............................................................................
116

QILLQANI

U llani
Phunchawi
(jawari)
Maya kutina, chhankaxa Qhiyaqhiya marka
saratayna, jamachinakana phunchawipa thuquri
saratayna. Jamachinakaxa yatia tukuyasina
phunchawisipkatayna.
Chhankaxa phunchawina umjasisina karapa
wikjasitayna, kayupa qhaqsusitayna. Qharatataxa
amuythapisisina janiwa kuttanirjamajataynati.
Maya jamachiruwa qipiyasinxatayna.
Aynacha arunakampi
amuytwinakaru phuqachma

Maya kutina

marka

saratayna, jamachinakana phunchawipa


saratayna. Jamachinakaxa yatia
tukuyasina phunchawisipkatayna.
Chhankaxa phunchawina umjasisina
wikjasitayna, kayupa qhaqsusitayna. Qharatataxa
amuythapisisina janiwa kuttanirjamajataynati. Maya
Jamachiruwa qipiyasinxatayna.
Chhankaxa

Qhiyaqhiya

117

karapa

thuquri

CHILLQANI
Amuytwinaka chiqachasa qillqani

Tunisuxa

api

kuphaa

..........................................................................................
Chhankhaxa

manqi

jiwra

..........................................................................................
Thuthaxa

thuthanti

isi

..........................................................................................
qhuna

Mariyaxa

mayisi

Sixsutanakaru arumpi turkasa qillqma

Julikuxa
...........................

ali
.......................

Tumasaxa
...........................

alji
.......................

Mamaxa
...........................
Tataxa
...........................

.......................

... ....................
uji

.......................

.......................

.......................

alji
.......................

118

QILLQANI
Sixsutanakana sutipa qillqma

Arunaka thaqani ukata maya


sichimpi muyuntayani.

chhanka
chhuru
thaki
thixi
thuquri
qhatu
qhuna
kara
kuphaa
chhiqa

c
h
h
u
r
u
t
u
s
a

h
c
a
k
a
r
a
t
q
u

h
h
t
u
t
q
q
h
h
i

a
h
h
p
h
h
h
u
u
w

n
i
i
h
a
a
i
q
n
k

119

k
q
x
a
k
t
r
u
a
x

a
a
i

i
u
i
r
w
u

y
t
h
a
y
a
w
i
a
h

.....................
.....................
.....................
.....................
.....................
.....................
.....................
.....................
.....................
.....................

YATITANAKASA UNJANI
Sapa maya qillqampi paya aru qillqma

chh

..............
..............

th

qh

..............
..............

..............
..............

..............
..............

Amuytwinaka chiqachasa qillqma

Tataxa

Thuquski

Kuchiwa

..
Chhiqa

Chhankaxa

Qhaqsusitayna

..
Aka Sixsutanakataki maya amuytwi qillqma

Aka taqa yatiwi yatisaxa


akhama jikxatastha

120

You might also like