Professional Documents
Culture Documents
VE
SÜPERKRİTİK BUHAR SANTRALLARI
Şubat 2010
Ankara
Neden Kömür?
Dünya enerji ihtiyacının dörtte birinden fazlası, elektrik üretiminin ise yaklaşık %40’ı
kömürle karşılanmaktadır (Şekil 1). Kömürün bilinen rezervlerinin, 2008 yılı üretim verileri
temel alındığında, 120 yıldan fazla bir süre yeterli olacağı tahmin edilmektedir. Bu süre doğal
gaz ve petrol için geçerli sürenin sırasıyla yaklaşık iki ve üç katıdır (Şekil 2).
2030
2025
Kömür
Doğal Gaz
2020 Yenilenebilir
Nükleer
2015 Petrol
2010
0 2 4 6 8 10 12 14
Trillion kWh
100
Yıl
50
0
Petrol Doğal Gaz Kömür
Şekil 2. 2008 yılı üretimi temel alınarak öngörülen fosil yakıt rezervlerinin kullanım süreleri
(BP Statistical Review of World Energy, 2009)
Fosil yakıt rezervleri bulunmayan ülkeler için bile, dünya üzerinde coğrafi dağılımının yaygın
olmasından kaynaklanan geniş arz imkanı yönünden, kömür ithali, petrol ya da doğal gaz
ithaline göre daha güvenilirdir. Bu nedenlerle kömürün elektrik üretimindeki egemen durumu
artarak devam edecektir.
Temiz kömür teknolojileri, ‘kömürün yanma verimini arttırmak ve çevresel etkileri en aza
indirmek için tasarlanmış teknolojiler’ olarak tanımlanır. Temiz kömür teknolojileri
günümüzde kullanılan konvansiyonel teknolojilere göre çevresel açıdan üstün teknolojik
yenilikler ailesidir. Çoğu son 20-30 yılda geliştirilmiş olan bu teknolojiler arasında, kısa, orta
ve uzun vadede elektrik üretim santrallarında kullanılabilecek teknolojiler aşağıda
sıralanmıştır.
70’li yıllardan günümüze bir taraftan sürdürülebilir kalkınma diğer taraftan çevre dostu
teknolojiler arayışı daha az kömür yakarak daha çok enerji üretimini elektrik üretim
sektöründe en önemli hedef haline getirmiştir. Bu hedefe ulaşabilmek için tüm temiz kömür
teknolojilerine dayalı santral verimlerinin artırılması gerekmiştir. Bu konuda yapılan
termodinamik incelemeler çevrim veriminin; çevrim basıncı, tekrar kızdırma sayısı, ara buhar
alma sayısı ve kondenser basıncının düşürülmesi ile arttığını göstermiştir. Bunların arasında
en etkili parametreler çevrim ve kondenser basıncıdır. Çevrim basıncının artırılması
sonucunda, 221 bar ve 375 oC’ın üzerinde (kritik nokta) su yaş buhar fazına geçmeden
doğrudan kuru buhara dönüşmektedir. Bu nedenle, kritik nokta üzerindeki basınçlarda çalışan
çevrimlere ‘kritik-üstü’ veya ‘süperkritik’ çevrim denilmektedir. Süperkritik çevrimlerde su,
su duvarlarında doğrudan kuru buhara dönüştüğünden buhar domu bulunmamaktadır, diğer
bir deyişle sistem tek geçişlidir. Süperkritik çevrim sayesinde termik santralların çevrim
verimi artmaktadır. Günümüzde kritik-altı santralların verimi ortalama %32 iken süperkritik
teknolojiye geçilmesi ile bu verim %44’lerin üzerine kadar çıkmaktadır. Diğer bir deyişle,
süperkritik santrallar kritik-altı santrallara kıyasla %35 daha yüksek verimle çalışır ve bu
nedenle aynı elektrik üretimini %35 daha az kömür yakarak ve dolayısıyla baca gazı
emisyonları (CO2, NOx, SO2 ve toz) ile atık kül miktarını %35 azaltarak gerçekleştirir. Ayrıca
mümkün olduğu durumlarda soğutma suyu olarak deniz suyunun kullanılması tesis verimini
bir puan daha arttırmaktadır. Bu anlayış içinde yeni yatırımlar söz konusu ileri teknoloji için
planlanmakta ve sürdürülmektedir. Nitekim 2010 yılından başlayarak Avrupa ve Amerika’da
kurulmakta olan santrallar temiz kömür yakma teknolojisine dayalı süperkritik tesisler
Süperkritik çevrim teknolojisi ile çalışan baca gazı arıtmalı pulverize kömür tesisleri
işletmede olup, kapasiteleri 400-1000 MW arasında değişmektedir. Ünite kapasitesindeki
artışların nedeni verimi arttırmak ve emisyonları azaltmaktır. Tablodan da görülebileceği gibi
baca gazı arıtmalı pulverize kömür teknolojisinin süperkritik çevrimle ulaştığı en yüksek
kapasite 1100 MW’dır. Diğer temiz kömür yakma teknolojisi olan dolaşımlı akışkan yatak
teknolojisinin süperkritik çevrimle ulaştığı en yüksek kapasite ise 460 MW olup, tesisin halen
işletmeye alma çalışmaları sürdürülmektedir. Kapasite farkı, dolaşımlı akışkan yatak
teknolojisinin pulverize kömür teknolojisine kıyasla daha yeni bir teknoloji olmasından
kaynaklanmakta olup, dolaşımlı akışkan yatakta yakma teknolojisinin kapasite arttırım
çalışmaları halen devam etmektedir. Bu nedenlerle, günümüzde kömürden elektrik üretiminde
en güvenilir, performansını ispatlamış ileri teknoloji süperkritik baca gazı arıtmalı pulverize
kömür yakma teknolojisidir.
Süperkritik baca gazı arıtmalı pulverize kömür santral teknolojisinin şematik gösterimi Şekil
4’te verilmektedir.
Şekil 4. Süperkritik baca gazı arıtmalı pulverize kömür santral teknolojisinin şematik
gösterimi
Kömür ince bir toz oluşturuncaya kadar değirmenlerde öğütülür. Taşkömür için
öğütülen kömürün % 2’den az bir kısmı 300 mikronun üstünde, % 70-75’i ise 75 mikronun
altında kalır. Taneciklerin kazanda kalış süreleri 2-5 saniye arasındadır ve bu zaman zarfında
parçacıkların tamamen yanması için yeterince küçük olmaları gerekmektedir. Öğütülmüş
kömür yanma havasının bir kısmıyla birlikte kazana düşük-NOx brülörleri ile beslenir.
Brülörlere ikincil ya da üçüncül hava da verilebilir. Düşük- NOx brülörü yakıt/hava karışımını
brülörde ayarlayabilen ve bu sayede brülörde oluşan alevin sıcaklığını ve dolayısıyla NOx
oluşumunu azaltabilen brülördür. Kömürün kalitesine bağlı olarak yanma genelde 1200-
1500°C aralığında gerçekleşir. Düşük-NOx brülöründe oluşan NOx’in daha da azaltılması için
brülör seviyelerinin üstünden kademeli hava beslemesi yapılır. NOx emisyonunun
azaltılmasına bir katkı da baca gazı hattına yerleştirilen katalitik konvertörden gelir. Katalitik
konvertör azot oksitlerin bir katalizör yardımı ile azot ve su buharına dönüşmesini sağlar. NOx
gidericiyi terkeden baca gazı elektrostatik filtre de ya da torba filtre ile külünden arındırılır.
Külden arındırılmış baca gazı SO2 giderici ünitenin altından girer ve üzerine değişik
seviyelerden püskürtülen kondenser çıkışı soğutma suyunun bir kısmıyla temas ederek kükürt
dioksitinden arınır. SO2 gidericiyi terkeden su kondenser çıkışı soğutma suyunun kalanı ile
birleştikten sonra havalandırma havuzunda havalandırılarak denize deşarj edilir. Avrupa
Birliği’nin (AB) Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi büyük termik santrallar ve
Elektrostatik filitre ya da torba filtre ile toplanan kül uçucu kül silolarına gönderilir ve
silobaslarla çimento ve beton üretiminde kullanılmak üzere satışa arz edilir.
¾ Çevrim verimi
Süperkritik pulverize kömür santrallarında birim yakıttan üretilen elektrik enerjisi daha
fazladır.