You are on page 1of 7

TEMİZ KÖMÜR YAKMA TEKNOLOJİLERİ

VE
SÜPERKRİTİK BUHAR SANTRALLARI

Prof. Dr. Nevin Selçuk


Kimya Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi

Şubat 2010
Ankara

Neden Kömür?
Dünya enerji ihtiyacının dörtte birinden fazlası, elektrik üretiminin ise yaklaşık %40’ı
kömürle karşılanmaktadır (Şekil 1). Kömürün bilinen rezervlerinin, 2008 yılı üretim verileri
temel alındığında, 120 yıldan fazla bir süre yeterli olacağı tahmin edilmektedir. Bu süre doğal
gaz ve petrol için geçerli sürenin sırasıyla yaklaşık iki ve üç katıdır (Şekil 2).

2030

2025
Kömür
Doğal Gaz
2020 Yenilenebilir
Nükleer
2015 Petrol

2010

0 2 4 6 8 10 12 14

Trillion kWh

Şekil 1. Dünya elektrik üretiminde enerji kaynaklarının payları (2010-2030)


(EIA International Energy Outlook 2009)

Prof. Dr. Nevin Selçuk 1/7


150

100
Yıl

50

0
Petrol Doğal Gaz Kömür

Şekil 2. 2008 yılı üretimi temel alınarak öngörülen fosil yakıt rezervlerinin kullanım süreleri
(BP Statistical Review of World Energy, 2009)

Fosil yakıt rezervleri bulunmayan ülkeler için bile, dünya üzerinde coğrafi dağılımının yaygın
olmasından kaynaklanan geniş arz imkanı yönünden, kömür ithali, petrol ya da doğal gaz
ithaline göre daha güvenilirdir. Bu nedenlerle kömürün elektrik üretimindeki egemen durumu
artarak devam edecektir.

Temiz Kömür Teknolojileri

Temiz kömür teknolojileri, ‘kömürün yanma verimini arttırmak ve çevresel etkileri en aza
indirmek için tasarlanmış teknolojiler’ olarak tanımlanır. Temiz kömür teknolojileri
günümüzde kullanılan konvansiyonel teknolojilere göre çevresel açıdan üstün teknolojik
yenilikler ailesidir. Çoğu son 20-30 yılda geliştirilmiş olan bu teknolojiler arasında, kısa, orta
ve uzun vadede elektrik üretim santrallarında kullanılabilecek teknolojiler aşağıda
sıralanmıştır.

¾ Pulverize Kömür + Baca Gazı Arıtma (PK+BGA)


¾ Atmosferik Dolaşımlı Akışkan Yatakta Yakma (ADAYY)
¾ Basınçlı Kabarcıklı Akışkan Yatakta Yakma (BKAYY)
¾ Basınçlı Dolaşımlı Akışkan Yatakta Yakma (BDAYY)
¾ Entegre Gazlaştırma Kombine Çevrim (EGKÇ)

Prof. Dr. Nevin Selçuk 2/7


Yukarıda sıralanan teknolojilerden ticari boyuta ulaşmış santral teknolojileri PK+BGA ile
ADAYY olup diğer temiz kömür teknolojileri (BKAYY, BDAYY, EGKÇ) henüz denenme
ve araştırma/geliştirme aşamasındadır.

ADAYY ve PK+BGA teknolojileri Avrupa Birliği’nin (AB) Entegre Kirlilik Önleme ve


Kontrol Yönetmeliği için 2006 yılında yayınlanan referans dökümanda (European Integrated
Pollution Prevention and Control Reference Document on Best Available Techniques for
Large Combustion Plants July, 2006) büyük yakma tesisleri kapsamında kömürden elektrik
üretimi için önerilen en iyi mevcut tekniklerdir (best available techniques). Söz konusu
yönetmeliğin hukuki dayanağı çevrenin korunmasıdır. Yönetmeliğin 2(11) maddesinde “en
iyi mevcut teknikler” emisyon sınır değerlerine baz olacak şekilde ve bu prensibin
uygulanamadığı durumlarda emisyonları ve çevreye etkiyi azaltacak şekilde tasarlanmış ve
pratikte uygulanabilen en etkin ve ileri teknikler olarak tanımlanmıştır. Aynı maddede,
“mevcut teknik” terimi ile elektrik üretiminde ekonomik ve teknik olarak uygulanabilir
kapasiteye ulaşmış teknikler, “en iyi” terimi ile de çevrenin bir bütün olarak en üst seviyede
korunmasını sağlayacak en etkili teknikler olarak tanımlanmıştır.

Temiz Kömür Teknolojilerine dayalı Süperkritik Santrallar

70’li yıllardan günümüze bir taraftan sürdürülebilir kalkınma diğer taraftan çevre dostu
teknolojiler arayışı daha az kömür yakarak daha çok enerji üretimini elektrik üretim
sektöründe en önemli hedef haline getirmiştir. Bu hedefe ulaşabilmek için tüm temiz kömür
teknolojilerine dayalı santral verimlerinin artırılması gerekmiştir. Bu konuda yapılan
termodinamik incelemeler çevrim veriminin; çevrim basıncı, tekrar kızdırma sayısı, ara buhar
alma sayısı ve kondenser basıncının düşürülmesi ile arttığını göstermiştir. Bunların arasında
en etkili parametreler çevrim ve kondenser basıncıdır. Çevrim basıncının artırılması
sonucunda, 221 bar ve 375 oC’ın üzerinde (kritik nokta) su yaş buhar fazına geçmeden
doğrudan kuru buhara dönüşmektedir. Bu nedenle, kritik nokta üzerindeki basınçlarda çalışan
çevrimlere ‘kritik-üstü’ veya ‘süperkritik’ çevrim denilmektedir. Süperkritik çevrimlerde su,
su duvarlarında doğrudan kuru buhara dönüştüğünden buhar domu bulunmamaktadır, diğer
bir deyişle sistem tek geçişlidir. Süperkritik çevrim sayesinde termik santralların çevrim
verimi artmaktadır. Günümüzde kritik-altı santralların verimi ortalama %32 iken süperkritik
teknolojiye geçilmesi ile bu verim %44’lerin üzerine kadar çıkmaktadır. Diğer bir deyişle,
süperkritik santrallar kritik-altı santrallara kıyasla %35 daha yüksek verimle çalışır ve bu
nedenle aynı elektrik üretimini %35 daha az kömür yakarak ve dolayısıyla baca gazı
emisyonları (CO2, NOx, SO2 ve toz) ile atık kül miktarını %35 azaltarak gerçekleştirir. Ayrıca
mümkün olduğu durumlarda soğutma suyu olarak deniz suyunun kullanılması tesis verimini
bir puan daha arttırmaktadır. Bu anlayış içinde yeni yatırımlar söz konusu ileri teknoloji için
planlanmakta ve sürdürülmektedir. Nitekim 2010 yılından başlayarak Avrupa ve Amerika’da
kurulmakta olan santrallar temiz kömür yakma teknolojisine dayalı süperkritik tesisler

Prof. Dr. Nevin Selçuk 3/7


olacaktır. Planlanan ve inşası devam eden bu santralların kapasitesi Avrupa’da 32854 MW,
ABD’de ise 26765 MW’dır. ABD’de kurulmakta olan ve 2010-2012 yılları arasında devreye
alınması planlanan santrallardan Florida’daki Seminole 3 (750 MW), Illinois’deki The
Pleasant Prairie (2x617 MW) ve Texas’daki Spruce (750 MW) bunlara örnek olarak
gösterilebilir. Görüldüğü gibi tercih kömürden ve süperkritik çevrimden yanadır. Bu teknoloji
ile AB ülkelerinde planlanan ve kurulmakta olan baca gazı arıtmalı pulverize kömürlü
santrallar Tablo 1’de gösterilmektedir. Bu tablo AB ile enerji entegrasyonu içine girmeyi
amaçlayan ülkemiz için tercihin hangi yönde olması gerektiğini işaret etmektedir. Şekil 3’de
Japonya’daki 2x1000 MW kapasiteli süperkritik pulverize kömürlü Matsuura santralı
görülmektedir.

Şekil 3. 2x1000 MW kapasiteli süperkritik pulverize kömürlü Matsuura santralı

Süperkritik çevrim teknolojisi ile çalışan baca gazı arıtmalı pulverize kömür tesisleri
işletmede olup, kapasiteleri 400-1000 MW arasında değişmektedir. Ünite kapasitesindeki
artışların nedeni verimi arttırmak ve emisyonları azaltmaktır. Tablodan da görülebileceği gibi
baca gazı arıtmalı pulverize kömür teknolojisinin süperkritik çevrimle ulaştığı en yüksek
kapasite 1100 MW’dır. Diğer temiz kömür yakma teknolojisi olan dolaşımlı akışkan yatak
teknolojisinin süperkritik çevrimle ulaştığı en yüksek kapasite ise 460 MW olup, tesisin halen
işletmeye alma çalışmaları sürdürülmektedir. Kapasite farkı, dolaşımlı akışkan yatak
teknolojisinin pulverize kömür teknolojisine kıyasla daha yeni bir teknoloji olmasından
kaynaklanmakta olup, dolaşımlı akışkan yatakta yakma teknolojisinin kapasite arttırım
çalışmaları halen devam etmektedir. Bu nedenlerle, günümüzde kömürden elektrik üretiminde
en güvenilir, performansını ispatlamış ileri teknoloji süperkritik baca gazı arıtmalı pulverize
kömür yakma teknolojisidir.

Prof. Dr. Nevin Selçuk 4/7


Tablo 1. Avrupa’da kurulmakta olan ve kurulması planlanan süperkritik pulverize kömürlü
santrallar

Kapasite, MW Proje Ülke Yakıt Devreye Alım


2 x 660 Torrevaldaliga Nord İtalya Taş Kömürü 2010
750 Walsum-Duisburg (STEAGEVN) Almanya Taş Kömürü 2010
700 Duisburg - Walsum 10 Almanya Taş Kömürü 2010
690 Quierschied/Saarland Almanya Taş Kömürü 2010
833 Belchatow Polonya Linyit 2010
2 x 350 Maritza Bulgaristan Linyit 2010
1100 Neurath F/G Almanya Linyit 2010/2011
1000 Datteln 4 Almanya Taş Kömürü 2011
660 Boxberg Almanya Linyit 2011
750 Hamburg Moorburg Almanya Taş Kömürü 2011
800 Karlsruhe, Rheinhafen RDK 8 Almanya Taş Kömürü 2011
800 Norddeutschland Almanya Taş Kömürü 2011
1100 Ruhrgebief Almanya Taş Kömürü 2011
690 Herne 5 Almanya Taş Kömürü 2011
2 x 800 Westfalen D/E Almanya Taş Kömürü 2011
750 Hamm Westfalen Almanya Taş Kömürü 2012
750 Hamburg Moorburg Almanya Taş Kömürü 2012
800 Wilhelmshaven Almanya Taş Kömürü 2012
750 Lünnen Stummhafen (TrianelPower) Almanya Taş Kömürü 2012
400 Düsseldorf Almanya Taş Kömürü 2012
750 Lünnen (STEAG) Almanya Taş Kömürü 2012
800 Brunsbüttel Almanya Taş Kömürü 2012
2 x 800 Eemshaven Hollanda Taş Kömürü 2012
660 Ledvice Çek Cumhuriyeti Linyit 2012
2 x 1100 Staudinger 6 Hollanda Taş Kömürü 2012/2013
750 Hamm Westfalen Almanya Taş Kömürü 2013
800 Maasvlakte (EBELNED) Hollanda Taş Kömürü 2013
1100 Maasvlakte (EONBXG) Hollanda Taş Kömürü 2013
911 Mannheim Block 9 Almanya Taş Kömürü 2013
660 Profen Almanya Linyit 2013
1100 Maasvlakte Hollanda Taş Kömürü 2013
920 GKM K20 Almanya Taş Kömürü 2013
800 Stade/Wilhelmshaven Almanya Taş Kömürü 2014
660 Sostanj 6 Slovenya Linyit 2014
1100 Antwerpen Belçika Taş Kömürü 2014

Prof. Dr. Nevin Selçuk 5/7


Süperkritik Baca Gazı Arıtmalı Pulverize Kömür Santral Teknolojisi

Süperkritik baca gazı arıtmalı pulverize kömür santral teknolojisinin şematik gösterimi Şekil
4’te verilmektedir.

Şekil 4. Süperkritik baca gazı arıtmalı pulverize kömür santral teknolojisinin şematik
gösterimi

Kömür ince bir toz oluşturuncaya kadar değirmenlerde öğütülür. Taşkömür için
öğütülen kömürün % 2’den az bir kısmı 300 mikronun üstünde, % 70-75’i ise 75 mikronun
altında kalır. Taneciklerin kazanda kalış süreleri 2-5 saniye arasındadır ve bu zaman zarfında
parçacıkların tamamen yanması için yeterince küçük olmaları gerekmektedir. Öğütülmüş
kömür yanma havasının bir kısmıyla birlikte kazana düşük-NOx brülörleri ile beslenir.
Brülörlere ikincil ya da üçüncül hava da verilebilir. Düşük- NOx brülörü yakıt/hava karışımını
brülörde ayarlayabilen ve bu sayede brülörde oluşan alevin sıcaklığını ve dolayısıyla NOx
oluşumunu azaltabilen brülördür. Kömürün kalitesine bağlı olarak yanma genelde 1200-
1500°C aralığında gerçekleşir. Düşük-NOx brülöründe oluşan NOx’in daha da azaltılması için
brülör seviyelerinin üstünden kademeli hava beslemesi yapılır. NOx emisyonunun
azaltılmasına bir katkı da baca gazı hattına yerleştirilen katalitik konvertörden gelir. Katalitik
konvertör azot oksitlerin bir katalizör yardımı ile azot ve su buharına dönüşmesini sağlar. NOx
gidericiyi terkeden baca gazı elektrostatik filtre de ya da torba filtre ile külünden arındırılır.
Külden arındırılmış baca gazı SO2 giderici ünitenin altından girer ve üzerine değişik
seviyelerden püskürtülen kondenser çıkışı soğutma suyunun bir kısmıyla temas ederek kükürt
dioksitinden arınır. SO2 gidericiyi terkeden su kondenser çıkışı soğutma suyunun kalanı ile
birleştikten sonra havalandırma havuzunda havalandırılarak denize deşarj edilir. Avrupa
Birliği’nin (AB) Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi büyük termik santrallar ve

Prof. Dr. Nevin Selçuk 6/7


rafinerilerde deniz suyu ile baca gazından kükürt dioksit giderme teknolojisini
uygulanabilir en iyi teknikler içerisinde göstermektedir. Bu teknoloji sayesinde
süperkritik buhar santralının çevrim verimi %1 mertebesinde artar.

Elektrostatik filitre ya da torba filtre ile toplanan kül uçucu kül silolarına gönderilir ve
silobaslarla çimento ve beton üretiminde kullanılmak üzere satışa arz edilir.

Süperkritik Pulverize Kömür Santrallarının Kritik-Altı Santrallarla Karşılaştırılması

¾ Çevrim verimi
Süperkritik pulverize kömür santrallarında birim yakıttan üretilen elektrik enerjisi daha
fazladır.

¾ Baca gazı emisyonu ve katı atık


Yüksek çevrim verimi nedeniyle süperkritik santrallarda baca gazı emisyonları (CO2,
SO2, NOx, toz) ile atık kül miktarı daha azdır.
Süperkritik santrallarda NOx emisyonlarının daha düşük olmasının ikinci bir nedeni de
ileri teknoloji ürünü olan katalitik konvertörün baca gazı arıtma sisteminde
bulunmasıdır.

Süperkritik santral teknolojisinin yukarıdaki üstünlükleri yanısıra, bu santrallarda kükürt ve


kül oranı az kalorisi ve kül erime sıcaklığı yüksek taşkömürü kullanılması durumunda birim
miktar kömürden daha fazla enerji , buna karşılık daha az baca gazı emisyonu ve katı atık elde
edilir.

Sonuç olarak, yukarıdaki açıklamalardan ve kurulması planlanan ve halen kurulmakta olan


santralların teknolojisinden görülebileceği gibi süperkritik baca gazı arıtmalı pulverize kömür
santral teknolojisi taşkömüründen elektrik enerjisi üretimi için geleceğin teknolojisidir.

Prof. Dr. Nevin Selçuk 7/7

You might also like