Professional Documents
Culture Documents
ComparandodiferentesversesdePinquio|NovaEscolaClube
Comparandodiferentesverses
dePinquio
Publicadopor
Objetivo(s)
Aprimoraracapacidadedecomentaroqueseleu
Confrontarinterpretaesepontosdevista
Relacionarocontedodeumtextocomodeoutrosconhecidos
Ler,interromperaleituraeretomla
Compararoquefoilidocomoutrasversesdeummesmotexto
Identificarrecursoslingusticosadequadosadeterminadassituaescomunicativasouintenesdoescritor
Reescreverumahistriaconhecida
Contedo(s)
Leituraeproduodetexto
Ano(s)
3
4
5
Tempoestimado
3meses
Materialnecessrio
VersesdiferentesdahistriadePinquio,umaoriginaleoutrasduasadaptaes,almdeDVDouvdeodahistria
Desenvolvimento
1etapa
Apresenaregulareintencionaldesituaesemqueoprofessorllivrosdeliteraturainfantilparaosalunos
recomendvelporumasriedemotivos.Oprincipaldelesrefereseaopropsitodeformarleitorescompetentes,
criandoascondiesparaqueosestudantespossamparticipardeumacomunidadedeleitoreseinserirsenomundo
letrado.
Aseqnciadeatividadesdeleituraqueserapresentadaaseguirpretendeauxiliaroalunoaampliarsua
data:text/htmlcharset=utf8,%3Ch2%20class%3D%22panetitle%22%20style%3D%22margin%3A%200px%3B%20padding%3A%200px%200px%2060p
1/14
16/09/2015
ComparandodiferentesversesdePinquio|NovaEscolaClube
competnciacomoleitorpormeiodainteraocomlivros,professorecolegas.Paralelamenterealizaodeoutras
modalidadesorganizativasdoscontedosdeleituraeescritacomoosprojetoseasatividadespermanenteselatem
aintenodecontribuirparaadescobertadovalordaleituradetextosliterrios,assimcomoparaodesenvolvimento
dogostopessoaldoleitor.
Aseqnciadeatividadespropealeituraeacomparaodediferentesversesdeumanarrativaclssicada
literaturainfantil:Pinquio.Assituaesqueacompemsoasseguintes:leiturafeitapeloprofessor(emvrias
sesses)daversooriginaldahistrialeiturafeitapeloprofessor(emvriassesses)deumasegundaverso
reescritaemgruposdeumfragmentodotextodasegundaversolidaleiturapeloalunodeoutrasduasverses
acompanhamentodeumaversofilmada.
Apropostadelertextosnarrativosmaisextensosdoqueaqueleshabitualmenteusadosemclassecolocaparaos
alunosda3e4sriesdoEnsinoFundamentalalgunsdesafiosnovosrelacionadosinterpretaodoquelido,uma
vezqueoprocessodeleituraseconfigurademododiferente:emgeral,elefeitoemvriassesses,entreasquais
existealgumintervalodetempo.Almdecontribuirparaaconsolidaodaaprendizagemdecomportamentosdo
leitorenfocadosemoutrassituaes,essacaractersticapeculiardaleiturafeitanaseqnciadeatividadesaqui
sugeridaimplicacertoscomportamentosespecficosqueprecisamserpostosemprticae,emalgunscasos,
aprendidos:
Comentaroqueseleu
Compartilharcomoutrososefeitosqueostextosproduzem
Confrontarinterpretaesepontosdevista
Relacionarocontedodeumtextocomosdeoutrosconhecidos
Repararnabelezadecertasexpressesoufragmentosdeumtexto
Lerduranteumperodoprolongado,interrompendoaleituraquandonecessrio
Localizarolugaremquealeiturafoiinterrompida
Recordarosltimosacontecimentosnarrados,podendoleralgunspargrafosanteriores,seacharconveniente
Anteciparoqueseguenotextoecontrolarasantecipaesdeacordocomodesenrolardanarrativa
Adequaramodalidadedeleituraaospropsitosqueseperseguem
Voltaratrspararecuperaraspectosrelevantesdorelatoparacompreendermelhorumasituaoouaodescobrir
quenoseprestouatenoaumainformaoimportante
Compararcomoutrospersonagens,outrasverses,outrostextosdognero,outrosautoresetc.
Reconhecercertosrecursoslingsticosprpriosdeumautor,umaverso
Identificarrecursoslingsticosadequadosadeterminadassituaescomunicativasouintenesdoescritor.
Oencadeamentodasatividadesintegrantesdaseqnciaprevqueoalunopasse,progressivamente,arealizarcom
autonomiaasaeslistadasacima,tendo,inicialmente,apossibilidadederealizlascomaajudadoprofessorum
data:text/htmlcharset=utf8,%3Ch2%20class%3D%22panetitle%22%20style%3D%22margin%3A%200px%3B%20padding%3A%200px%200px%2060p
2/14
16/09/2015
ComparandodiferentesversesdePinquio|NovaEscolaClube
autonomiaasaeslistadasacima,tendo,inicialmente,apossibilidadederealizlascomaajudadoprofessorum
leitormaisexperientequeseemprestarcomoummodeloedoscolegas.Estes,porsuavez,desempenharopapel
importanteemtodasasetapasdaseqncia,sobretudomedidaqueseavanaemseudesenvolvimento,jqueesto
previstassituaesemqueascrianaslemporelasmesmas,empequenosgrupos,versesmaiscurtasdeuma
histriaquelhesfoilidaanteriormente.
AescolhadoclssicoPinquiosedeveaofatodequesetratadeumanarrativaquecostumaagradaraospequenos
leitorespelasaventurasquecontmepelapossibilidadedeidentificaocomdiversaspassagensdahistria.Alm
disso,otomhumorsticocomqueescrito,acrticasocialeaironiaqueelecontmfazemcomqueotextosetorne
peculiar.Aqualidadeliterriadaversooriginal,editadarecentementeemlnguaportuguesaepublicadanoBrasil
pelaIluminuras,consisteemoutrafortejustificativaparasuaeleio.Porfim,ovalordaeducaoescolareda
honestidade,osinteressesedesejosrecorrentesdainfnciae,ainda,anecessidadedeaprenderaesperaromomentoe
encontraromodomaisadequadoparasatisfazlossoelementosdocontedodequeotextotrataquetornamaobra
recomendvele,aomesmotempo,potencialmenteatraenteparaseusleitores.
Acomparaodeversesdiferentesdeummesmotextoconsiste,comosesabe,emumaprticausualentreos
leitoresepermitequeescolhasindividuaissejamfeitas,bemcomoindicaesparapessoasquenoasconhecem.
Inicialmente,assituaesdecomparaodasdiferentesversespropostasnaseqnciadeatividadessero
coordenadaspeloprofessorafimdequeelepossacontribuirparaaampliaodoolhardosalunos(quepassama
atentarparaoutrosaspectosdaobraalmdosquenormalmentelevamemconta)edestacaralgunsrecursos
lingsticosusadospeloautor,(adaptadoroutradutor),selecionadospreviamenteerelevantesparaasaprendizagens
quesedeseja
promover.
Emumdeterminadomomentodaseqnciadasatividadespropostas,haverumasituaoemqueosalunossero
convidadosaescrever.Comosever,talsituaoconfiguraumaoportunidadedeintegraodosatosdeleituraede
escritaedasaprendizagensqueelespropiciam.Emboraapresenteseqnciatenhasidopensadaparacontribuirpara
odesenvolvimentodoalunocomoleitor,inegvelquelereescreversoprticasqueserelacionameinfluenciam
mutuamente.Semdvida,aleituradesempenhaumimportantepapelnaaprendizagemdaescrita(namedidaemque
favoreceocontatocombonsmodelos,informasobrecaractersticasdeumdeterminadogneroetc.).Contudo,o
interessemaiordaatividadedeescritaqueseinserenestaseqnciaconsisteemcriarumcontextoparacolocarem
usocertosrecursosqueestoaserviodeumaleituramaiseficienteeprazerosa.Comootrabalhodocentenecessita
serconstantementeplanejadoemfunodosobjetivosquesedesejaalcanaredasaprendizagensquedevemser
asseguradasaosalunos,pensamosqueapresenteseqnciadeatividadespodeserescolhidaedesenvolvidademodo
articuladocomumprojetodidtico.Porexemplo:podeseplanejararealizaodaseqnciadeatividadesdeleitura
antesdo,oumesmoconcomitantementeao,desenvolvimentodeumprojetodidticoqueenfoqueaproduode
textosdeautoriadoaluno,comointuitodeasseguraronecessriocontatoeapropriaodasnarrativasliterrias
data:text/htmlcharset=utf8,%3Ch2%20class%3D%22panetitle%22%20style%3D%22margin%3A%200px%3B%20padding%3A%200px%200px%2060p
3/14
16/09/2015
ComparandodiferentesversesdePinquio|NovaEscolaClube
pelascrianas.Cabecomentarqueadecisodeorganizarotrabalhodocentearticulandoarealizaodeseqncias
deatividadescomprojetospodesertomadaquandooprofessoreseuscolegasdeequiperealizam,demodo
criterioso,antecipadoeintencional,oplanoanualdasrieemqueatuam.
2etapa
Estaetapadasequnciaconsistenaleitura,peloprofessor,daversooriginaldaobraescolhida.Olivroorganizado
emcaptulose,dependendodascondiesexistentes,podeselerumoumaisacadadia.Nocasodehavermaisde
umexemplardolivronaescola,oprofessorpodedisponibilizlosparaalgunsalunos,convidandoosaparticiparda
leituraemvozalta,paraqueleiamosdilogos,porexemplo.Comisso,acadadia,algumascrianasteroa
oportunidadedeterolivroemmos,manuselo,apreciarmelhorasilustraeseacompanhar,noprpriotexto,a
leiturafeitapeloprofessor,sendocapazdedarcontinuidadeaessaleituraquandoforconvidadoafazlo.
Logoaoiniciaraseqncia,oprofessorcomunicaque,emvirtudedaextensodotextoescolhido,aleiturano
poderserconcludaemumanicasessodiferentementedoqueocorreemoutrassituaesescolareseesclarece
qualseroprocedimentoaserseguidoporeleeporseusouvintesdeformaaassegurarqueanarrativaseja
compreendidaeapreciada.Nessemomento,eleinforma,inclusive,qualafreqnciacomquealeituraserfeitae
estimaemquantotempopoderserfinalizada.Autilizaodeummarcadordelivros(procedimentousualem
situaesdeleituraextraescolaresquandootempoimpedequeseconcluaaleituradeumlivro),porexemplo,um
dosaspectosqueelepodemencionarquandoestiverdiscutindocomosepoderesolverumdosprincipaisproblemas
colocadospelafragmentaodaleitura:alocalizaodopontoemqueelafoiinterrompida.
Comosempreocorreaoselecionarummaterialparaleraosseusalunos,oprofessorcuidadeapresentar
adequadamenteolivroemqueotextoseencontra,ofereceinformaesqueservemparacontextualizaraleituraa
serfeitaedespertarodesejoouinteresseemconhecerseucontedoe,ainda,justificaaescolhafeita.Almdisso,
comoaleituraemcaptulosconsistenaetapainicialdeumaseqnciaprevistaparadurarmaistempo,oprofessor
indicaasetapassubseqentes,compartilhandocomosalunososrumostraadosparaotrabalhoeseuspropsitos
didticos,anunciandoqueconheceroecompararoversesdamesmahistria.
Oprofessorpreparacomantecednciaaleituraquefar,ensaiandoemvozalta,planejandosuasintervenes(oque
dirouperguntarantesdeler,duranteaprprialeituraetambmaofinaldela)definindocomomostraras
ilustraes,decidindocomoarrumaroespaodaclasseeorganizaroposicionamentodosalunose,ainda,
determinandoomomentoestratgicoemqueainterromper,procurandocriarsuspense,despertaroumantera
curiosidadedeseusalunos.Algunsdoscortesimprescindveisqueotextosugerecorrespondem,porexemplo,ao
finaldosseguintescaptulos:3,quandoseanunciaumahistriainacreditvel29,quandoonarradoralertaoleitor
paraumapossveldesgraae31,quandoumahorrvelsurpresaesperada.
Acadanovasesso,oprofessorprevtambmummomentoinicialemqueosepisdiosnarradosnaanteriorsejam
rememorados,condioindispensvelparaarealizaodaleituradeumaobramaisextensa,jqueo
data:text/htmlcharset=utf8,%3Ch2%20class%3D%22panetitle%22%20style%3D%22margin%3A%200px%3B%20padding%3A%200px%200px%2060p
4/14
16/09/2015
ComparandodiferentesversesdePinquio|NovaEscolaClube
rememorados,condioindispensvelparaarealizaodaleituradeumaobramaisextensa,jqueo
acompanhamentododesenrolardatramarequeroestabelecimentoderelaesentredoisoumaisepisdiosquese
sucedemnotempo.importanteque,naretomadadoquejfoilido,oprofessorauxilieosalunosacompreenderem
anaturezadasrelaesexistentesentreasaesdospersonagens,ouseja,interessantequeelesreparemnos
objetivosperseguidospelopersonagememsuasdiferentesaventuras,nosobstculosquedificultamarealizao
destesobjetivos(aserpenteatravessadanocaminho,nocaptulo20,porexemplo),nasestratgiasusadaspara
superarosobstculos,nodesenlacedecadasituaoe,ainda,naformacomofeitooencadeamentocomasituao
seguinte.
Umaformadeproporarecordaodoquejfoilidoconsistenopedidoparaqueosalunosprocuremlembrarsedos
ltimosacontecimentoseosmencionemdemodoorganizadoecompreensvel,afimdequetodososcolegaspossam
ouviloereaproximarsedanarrativaqueestoconhecendo.Oprofessortambmcontribuirecontandoalgumas
passagensoumesmolocalizandonolivrodeterminadostrechosquepodemserelucidativos.Quando,duranteesta
conversa,surgiremdvidassobrealgumepisdiopassado,podeserecorreraolivroparaesclareclaspormeioda
leituradotrechoaquesereferem.
Assimcomoprofessorealunosretomam,detemposemtempos,osepisdioslidos,tambmoprotagonista,em
algunsmomentos,recontaparaoutropersonagemoquelheaconteceuemdeterminadapassagem.Umdesses
recontosacontece,porexemplo,nocaptulo7,quandoPinquioacordacomospsqueimadospelasbrasaserelataa
Gepetoanoitemedonhapelaqualtinhapassado.Outropodeserencontradonocaptulo17,quandoPinquioconta
fadaseuencontrocomodonodoteatrodebonecosecomaraposaeogato.Noscaptulos34e35,obonecofaz
novosrelatosdetudooquelheaconteceu.interessantequeoprofessorpeaparaascrianasrecontaremas
aventurasvividaspelopersonagemantesdeleressestrechoseque,apsfazlo,proponhaumaanlisecrticada
versodosfatosdadaporPinquio,reparandoseelediztodaaverdadeousetratademelhorla,prestandoateno
aoqueincluieaoqueomiteeformacomoconta.
Deformasemelhanteaoqueocorretodavezquelparaosalunos,oprofessorcompartilhacomelesseu
comportamentoleitor(isto:explicitadiferentesaspectosdoquefazenquantol)easseguraumespaoparaque
elessemanifestemarespeitodocontedodotextoqueacabadeserlido,buscandoquedialoguemcomele,que
construamcoletivamenteumsentidoparaele.Issopodeserfeitoatravsdeumaconversaemquecadaouvinte
compartilhacomosdemaisecomoprofessoraquiloquedesejar:aslembranas,sentimentoseexperincias
suscitadasdurantealeituraostrechosqueachoumaismarcantesalgumacaractersticadotextoquetenhareparado
umadvidaquelheocorreuumahipteseindividualqueseconfirmouounoduranteodesenvolvimentodaleitura
etc.
Adiscussoacercadetemascentraisdolivrotambmpodeserpropostapormeiodaformulaodasseguintes
perguntas:
ComoPinquio?
data:text/htmlcharset=utf8,%3Ch2%20class%3D%22panetitle%22%20style%3D%22margin%3A%200px%3B%20padding%3A%200px%200px%2060p
5/14
16/09/2015
ComparandodiferentesversesdePinquio|NovaEscolaClube
ComoPinquio?
Comosemostraataqui?
previsvel?
Oqueeletemdeboneco?
Oquetemdemenino?
Emquesituaescresceseunariz?
Apenasquandomente?
QualavisoqueascrianasquequeriamiraoPasdasBrincadeirastmda
escola?
Oqueoautorquernosdizercomtudoisso?
Oquevocspensamsobreisso?
Oprofessortambmsecolocacomoumparticipanteativodessaconversa,podendocompartilharsuasimpresses
sobreoqueleu,sobrerelaespossveiscomoutrostextosconhecidospelogrupooucomfatosetc.
Aocriaroportunidadesparaosalunosmanifestaremsuasopinies,oprofessordeveestaratentoparaofatodehaver,
entreascrianas,diferentesinterpretaesparaoquefoilido.Issodeveserrespeitado,poisnosignificaque
algumassejamcorretaseoutraserrneas.Assimcomotodosostextosliterrios,ahistriadoPinquiopermitequeo
leitorcriesuasprpriasinterpretaesamedidaemqueentraemcontatocomanarrativaepreenchecertaslacunas
deixadaspelotexto.Outrofatoquedevesermantidoemmenteque,emboraahistriatratedequestesligadas
moralidade,noaconselhveluslacomoumpretextoparaoferecerscrianasliesdemoralnemtampouco
paraimporaopiniodoprofessorsobre,porexemplo,algumasdasatitudesdopersonagemprincipal.
Noapenasocontedodotextopodeserpostoemfocoatravsdeumaconversacoordenadapeloprofessor.
Tambmosaspectosretricospodemseranalisados,isto,aformapelaqualosacontecimentossonarradoseque
confereaelesumsignificadoespecial,pormeiodosquaisoautor,sutilmente,direcionaainterpretaoquedeseja
imbuirsobreumadeterminadapassagem.Ousodaironiaaorealizarumacrticasocialeotomhumorstico
empregadoparadiscutirumtemaimportante,comoaamizade,soexemplosderecursosusadoscomessainteno.
Nocasoespecficodohumor,podemoscitarosconflitosvividosporGepetoeMestreCereja,nocaptulo2,
resultantesdeumequvococausadopelofatodeambosacreditaremquesoosnicosemcena,ignorandoa
existnciadeumterceiropersonagemcominiciativa:opedaodemadeiraqueseconverternopersonagem
principaldahistria.Algumasdasfalasquecompemodilogoqueelesmantmnessetrechodahistriaso
particularmentebemhumoradas,comoasseguintes:
Bomdia,mestreAntoniodisseGepetooquefazanocho?
Estouensinandoobaco4paraasformigas.
data:text/htmlcharset=utf8,%3Ch2%20class%3D%22panetitle%22%20style%3D%22margin%3A%200px%3B%20padding%3A%200px%200px%2060p
6/14
16/09/2015
ComparandodiferentesversesdePinquio|NovaEscolaClube
Bomproveito.
Oqueotrouxeaqui,compadreGepeto?
Aspernas.(...)(captulo2,pg.14)
Cabecomentarque,depoisdasduassituaesemqueelesbrigamparavaler,golpeandosemutuamente,fazemas
pazesemseguida.Istonarradopormeiodaseguinteconstruoqueserepetetextualmente(...)apertaramasmos
ejuraramserbonsamigosparaorestodavida.(pg.16)Arepetio,provavelmenteirnica,parecemostrarqueas
brigasfazempartedaamizade,assuntoquepodeserdiscutidocomosalunos.
Jparademonstrarousodeironiaque,emvriosepisdios,postaaserviodacrticasocial,destacamosoutras
passagens.Nocaptulo3,porexemplo,oguardadeixaPinquioemliberdadeelevaGepeto,queerainocente,
preso.Acrticajustiaaparecenovamenteunscaptulosdepois:nocaptulo19,ojuizmandaprisoavtimae,
no,oscriminosos.Nestemesmocaptulo,paraquedeixemPinquiosairdapriso,Gepetotemquedizerque
tambmumpatife.Nocaptulo27,presoinjustamentemaisumavez.
Ainterrupodaleituraempontosescolhidosdemodointencionalfazcomquesejapossvelacrescentaraositens
listadosnospargrafosanterioresoutrotpicoparaasconversasdefinaldesesso:ascrianaspodemmencionar,
espontaneamenteourespondendoaumpedidofeitopeloprofessor,umaoumaispossibilidadesqueaventaramparaa
continuidadedahistria,fazendosuposiessobreoqueviraseguireimaginandodesenlacesparaosepisdios
narradosacadadia.
Diferentementedasinterrupesplanejadas,provvelqueoutraseventualmentesefaamnecessrias.Elaspodem
sermotivadaspeladificuldadedecompreensodealgumtrechodotexto,dosignificadodedeterminadapalavraou
expresso.Nessassituaes,oprofessorformulaquestesquepermitamaosalunostirarconclusesapartirdoque
compreenderamreltrechosanterioresousubseqentesquepossamserteisparaoentendimentodotrechono
compreendidocriaoportunidadesparaqueascrianasinfiramosignificadodapalavraouexpressodesconhecida,
baseandosenocontexto.
Aofinaldaetapa,quandoaleituradolivrotiversidoconcludaeoprofessorestivercertodequeosalunosj
comentaramarespeitodetudooquegostariam,elecoordenaumaatividadecomoobjetivodeproporaanlisede
recursoslingsticosquetornamaobrasingulareatraenteparaoleitor.(Pode,inclusive,realizarumregistrodas
conclusesdogrupoacercadesuasprincipaiscaractersticasoquesertilnasetapasseguintesdaseqncia).
Umrecursoparticularmenteinteressantedaversooriginalconsistenasdescriesdepersonagemecenriosqueela
contm.Oprofessorpodevoltaraleralgumasdelasparaosalunosecoordenarumaconversasobrealinguagem
literriaeosefeitosqueproduznoleitor.Nocaptulo3,porexemplo,hadescriodacasadeGepeto,naqualso
usadostermoscomosimples,ruim,nomuitoboaeestragadaquerevelamolamentvelestadodacasa.Htambm
data:text/htmlcharset=utf8,%3Ch2%20class%3D%22panetitle%22%20style%3D%22margin%3A%200px%3B%20padding%3A%200px%200px%2060p
7/14
16/09/2015
ComparandodiferentesversesdePinquio|NovaEscolaClube
usadostermoscomosimples,ruim,nomuitoboaeestragadaquerevelamolamentvelestadodacasa.Htambm
ainformaodequesepodiaverumalareiraacesa,masofogoerapintadonaparede(oqueindicaqueanicacoisa
boadolugarerafalsa).Aodestacarestetrechosepoderefletircomosalunossobrecomoimaginamessacasaede
quemodoatravsdequetermosouexpressesoautorconsegueesteefeito.Umoutroexemplodedescrioquevale
apenaanalisarcomascrianasseencontranocaptulo10,quandoapareceodonodoteatrinhodebonecos
apresentadoaoleitorcomoumhomenzarrotofeio,quedavamedosdeolhar.Apropsitodessapassagem,
interessanteconversarsobrecomofeitaadescrio,queimpactoproduzeoqueoleitorsupeacercado
personagemparadepoisconstatarqueasaparnciasenganamjqueodesenrolardatrama(nocaptuloseguinte)
revelaque,apesardaaparnciademausujeito,ohomemtinhaumbomcorao.
Nocasodaversoemquesto,existemdoisoutrosrecursosusadospeloautorcomointuitodetornarahistria
atraente:afreqenteinterlocuoestabelecidaentreonarradoreoleitoreosttulosdoscaptulosqueanunciam,de
formasinttica,osprincipaiseventosaseronarrados.Noquedizrespeitointerlocuoqueseestabeleceentreo
narradordahistriaeoleitor,precisoesclarecerqueelasefazpormeiodepassagensemqueoprimeirosedirige
diretamenteaosegundoquasecomosealgunsparntesesfossemabertosnanarrativaparaqueonarradorpudesse
falardiretamentecomoleitorconvidandooeincentivandoo,muitasvezes,aimaginardeterminadasituaoqueo
autorpretendedestacar.Umexemplotranscritodolivroilustraessacaracterstica:Vocssabemqueoboneco,desde
quenascera,tinhaorelhaspequeninas,pequeninas,topequeninasque,aolhonu,nemseviam!Imaginem,portanto,
comoficouquandopercebeuqueassuasorelhas,duranteanoite,tinhamficadotocompridas,quepareciamduas
escovasdepalha.(fragmentodocaptulo32,pg.125).
Quantoaosegundorecursocitado,cabedizerquenosetratadesimplesttulosdecaptulos,taiscomoosque
estamoshabituadosaencontrar(atporqueessessonumerados,oquejseriasuficiente).EmPinquio,temse
pequenostextos,semelhantesaospargrafosiniciaisdasnotciasjornalsticas,chamadosleads,equecontmuma
brevesinopsedocontedodocaptulo.Atranscriodeumdosttuloscontidosnolivroilustrabemacaracterstica
apontada:Pinquio,jogadoaomar,comidopelospeixesevoltaaserumbonecocomoantesmas,enquantonada
parasesalvar,engolidopeloterrveltubaro.(captulo34)
Umaformadechamaraatenodosalunosparaorecursodottulo,usadocomoannciodosepisdiosdecada
captulo,aseguinte:indagarsehouvealgumamodificaoquantosprevisesquefaziamsobreacontinuidadedos
episdiosacadainterrupodaleitura,poisprovvelquetenhampassadoaconsiderarasinformaescontidasno
ttulosinopsedecadacaptuloparafazersuasantecipaes.Podeteracontecido,inclusive,quetenhampassadoa
solicitarqueoprofessorlesseottulodoscaptulosseguintes,casoelenoofizesseespontaneamente.Outra
possibilidadeainversa:queoprprioprofessortenhapedido,logoapsafinalizaodaleituradeumcaptulo,
queascrianasantecipassemeescrevessemottuloseguinteparacomparlocomottuloverdadeiroeveremque
medidacoincidiam.Essaindagaopodeoriginarumasituaodeanlisedosttulosdoscaptulosdolivroem
questo.Seriaocasodevoltarallosemseqnciaparareconstruiroconjuntodosacontecimentosqueo
data:text/htmlcharset=utf8,%3Ch2%20class%3D%22panetitle%22%20style%3D%22margin%3A%200px%3B%20padding%3A%200px%200px%2060p
8/14
16/09/2015
ComparandodiferentesversesdePinquio|NovaEscolaClube
compemouverificarsealgunsttulossomaisdetalhadosdoqueoutrosetentardescobrirporqueissoacontece
(contudo,precisoqueoprofessortenhapresentequeaprincipalcaractersticadessapartedotextoasua
brevidade,oquedevepassaraserconhecidopelosalunosnodecorrerdaanlise)ouaindacontraporesserecursode
engajamentodoleitorcomoutrasmaneirasdenomeareiniciarcaptulosdelivros...
Quantooutracaracterstica,ainterlocuonarradorleitorpodeserexploradadestacandosenotextoaspassagens
emqueelaocorreepropondoqueosalunospensemarespeitodasperguntasfeitasaoleitornoprpriolivro,aos
pedidosparaqueimaginemcertosepisdiosouperguntarcomoachamquesesentemospersonagensemalgumas
passagens.Umapossibilidadeproporqueleiamfragmentosdotextoemqueessaconversavirtualacontece,como
intuitodediferenciladaconversamantidaentreospersonagens,osdilogosque,inclusive,somarcadosporuma
diagramaoespecfica(eusualnasnarrativasliterrias),distintadausadanostrechosemqueseencontraavozdo
narrador,quersejaquandoesteinformaosacontecimentosquesesucedem,quersejaquandosedirigeaoleitor.
Comoonarradoronisciente,isto,conhecetudooquesepassounahistriaqueestcontando,oleitorfica
sabendomaissobreahistriadoqueosprpriospersonagenseestadiferenapermiteproduzirefeitosinteressantes.
Umadaspassagensemqueissoocorresituasenocaptulo18,quandoPinquiovoltaaseencontrarcomaraposae
comogato.Oleitorsabequeelessoosbandidos,masPinquio,no.Graasaisso,oautorgeraumaconsidervel
tensonaleituradocaptulo,oquecausaointeresseemcontinuarlendoahistria.Emoutrapassagem(captulo2,
pg.14),curiosoquePinquiochameGepetodepolentinha,comosetivesseescutadooapelidoqueonarrador
contavaaosleitores.ComoPinquioficousabendo?Serqueestinfiltradoentrenarradoreleitores?Taisperguntas
soannciosdevriasreflexesquepoderoserfeitascomosalunosaolongodaobra,levandoemconsideraoo
quesabeoleitor(graasaonarradoronisciente)eoquesabemospersonagens,tendoemmentetersidodelegadoao
leitoroprivilgiodesabermais.
Poroutrolado,hummomentoemqueonarradorconfessaquenosabetudo:nocaptulo33,quandodiz:Oque
aconteceucomPavio,eunoseiporoutrolado,seiquePinquioenfrentoudesdeosprimeirosdiasumavidamuito
duraepenosa...(pg.130).Diantedaafirmao,oprofessorpoderquestionar:serquepoderemossaber,logoem
seguida,oqueaconteceucomoamigodoprotagonista?Porqu?E,comisso,orientaraconversaparaadiferena
entreoquesabemnarrador,leitorepersonagens.
3etapa
Aetapaseguinteconsisteemumanovaleiturapeloprofessor,masemoutraverso,tambmextensa(motivopelo
qualterqueserfeitaemvriassesses),damesmahistria.Demaneirasemelhanteaoquefoidescrito
anteriormente,oprofessorplaneja,encaminha,encadeiaassessesdeleituraeintervmdurantesuarealizao,
assegurandoaparticipaodeseusalunosecompartilhandocomelesseuscomportamentosdeleitor.
Entretanto,aindaqueasorientaesparaaatuaodoprofessorsejambasicamenteasmesmas,haverdiferenas
entreasleiturasdaprimeiraesegundaverses.Elasdizemrespeitoatrscondies:
data:text/htmlcharset=utf8,%3Ch2%20class%3D%22panetitle%22%20style%3D%22margin%3A%200px%3B%20padding%3A%200px%200px%2060p
9/14
16/09/2015
ComparandodiferentesversesdePinquio|NovaEscolaClube
entreasleiturasdaprimeiraesegundaverses.Elasdizemrespeitoatrscondies:
aofatodesetratardeumanovaversodeumanarrativajconhecida,oquecertamentepropiciaro
estabelecimentodecomparaesentreelas
scaractersticasespecficasdanovaversoquepodemserobservadasecomentadaspelosalunosmedidaque
entramemcontatocomela
condioqueosalunosterodeparticipardaleitura,umavezque,conhecendoocontedo,poderovoltarsua
atenoaomodocomoahistriasernarradapeloautor.
Acomparaoentreosdoislivrospoderserfeitaporiniciativadosalunosaosecomentararespeitodoscaptulos
lidos,emfunodealgoquetenhachamadoatenoequedesejemcompartilharcomoscolegas.Contudo,seisso
noacontecer,elapodeserpropostapeloprofessor.provvelqueaspectoscomoospersonagens,sua
caracterizao,aseqnciadosacontecimentos,suasmotivaesetc..sejamcentrodeatenesaoseremconfrontadas
asverses.
Jascaractersticasespecficasdanovaverso,dopontodevistadosrecursosusadospeloautorouadaptador,so
basicamenteasseguintes:asfalasdospersonagenssorarasequasenuncaaparecemnointeriordeumdilogoso
enunciaesisoladasequeseguemtrechosemqueonarradorinformaalgoaoleitor.Otrechoseguintepodeilustrar
aafirmaofeita:Nodiaseguinte,quandoPinquioacordou,viuquetinhadoispezinhosnovos.Parademonstrar
suagratido,pediuparairescola.Gepetofezlheumpardesapatinhosdecortia.Faltaacartilha,papai.(captulo
6,pg11).
Onarrador,emcompensao,muitopresenteeofereceasinformaesnecessriasparaoentendimentodahistria,
atmesmoaquelasquepoderiamestarregistradasnaformadedilogoscomosepodenotarnaseguintetranscrio:
Quandooestalajadeiroveioacordlomeianoite,horacombinada,informouodequeseusamigoshaviampartido,
porqueocaulinhadogatoficaradoente.Masquenosepreocupasse,pois,pelamanh,oencontrariamnoCampo
dosMilagrese,comoerampessoasmuitofinas,almasdelicadas,jamaislhefariamadesfeitadepagaraconta.
(captulo11,pg16).
Casotaiscaractersticasnotenhamsidonotadaspelosalunos,oprofessorpodechamaraatenoparaelas,seachar
conveniente.Quandoaleituraestiverconcluda,oprofessorpropenovacomparaoentreasduasverses,desta
vez,retomandoascaractersticasdestacadasnaanlisefeitaeregistradaanteriormente,quandodafinalizaoda
leituradaprimeiraverso.Serpossvelconstatarque,naversopublicadapelaEditoraScipione,asegundaaser
lida,noestopresentesosrecursoslingsticosusadosnotextooriginal,emboraatramaeospersonagenstenham
sidomantidos.Podesediscutircomosalunosasimplicaesdanoutilizaodessesrecursosemrelao
qualidadedoenvolvimentodoleitorcomotexto.Talcomojfoisugerido,tambmnessemomento,podese
registrarasconclusesdosalunosarespeitodascaractersticasdanovaverso.Seoprofessoracharadequado,ficaa
sugestodeorganizaraturmaemgrupos,demodoque,duranteacomparaoentreasduasverses,osalunosj
data:text/htmlcharset=utf8,%3Ch2%20class%3D%22panetitle%22%20style%3D%22margin%3A%200px%3B%20padding%3A%200px%200px%2060
10/14
16/09/2015
ComparandodiferentesversesdePinquio|NovaEscolaClube
sugestodeorganizaraturmaemgrupos,demodoque,duranteacomparaoentreasduasverses,osalunosj
tenhamtrocadoidiascomoscolegas.Paraofinal,bomreservarumtempoparareunirtodososgruposesugerir
quesocializemasdiscussesfeitasnasdiferentesequipesformadas,momentoemquesedariaoregistrocoletivodo
quefoipossvelconstatar.
Outropontosobreoqualacomparaopodeserrealizadaconsistenacaracterizaodospersonagens,tantonocaso
doprotagonistaquantodosantagonistas(raposaegato).Acomparaoprovavelmentecriaranecessidadede
analisaratransformaodocarterdobonecoque,notextooriginal,vaisemodificandocomodesenrolarda
narrativa.Paraisso,serprecisorecuperarinformaesfornecidasemdiferentestrechosdahistria,uslase
coordenlas:nocaptulo4,Pinquionoquerirescola,sgostadefazeroquetemvontadenocaptulo7,
mostrasepretensiosonocaptulo12,apresentaseextremamenteingnuoesedeixaenganarpelaraposaepelogato
nocaptulo25,comeaamanifestarodesejodedeixardeserumbonecoedetornarseummeninonocaptulo
seguinte,faztentativasdemudare,finalmente,noltimocaptulo,converteseemtrabalhador,responsvel,
generoso.Cabeassinalarque,nasversesmaiscurtas,ocarterdeleumdadoinformadodiretamente(oingnuo
Pinquio)aopassoqueemoutras(asmaiscompletas)ascaractersticaspsicolgicasdopersonagemcentralno
estoexplcitasespodemserdepreendidaspeloleitoraoinferilasapartirdefatosnarrados.Essadiferenapode
serdiscutidacomosalunos,umavezque,paraoleitoraprendizimportantesaberquenemtudoseencontra
explcitonotextoeque,muitasvezes,precisatirarsuasprpriasconclusesarespeitodahistriacomquese
defronta.
4etapa
Nestaetapadaseqnciadeatividades,oqueestemjogoumapropostadeintervenoemumtextoescritocoma
finalidadedeaprimorlo,tornlomaiseficienteeatraente.Deacordocomoquefoianalisadojuntoaosalunos,
apsaleituradaprimeiraesegundaversesdotextoeleitoparaotrabalho,oprofessorpropequeascrianas
operemalgumasalteraesnaltimaversoapresentada,deformaaintroduzirrecursosatentoinexistentes.Ele
defineseasmodificaesestarorelacionadasssinopsesiniciaisdoscaptulosouinterlocuoqueseestabelece
entrenarradoreleitor.Suaescolhadeveserfeitaemfunodealgunscritriosrelacionadosaoquedesejatrabalhar
demodomaissistematizado.Devetambmconsiderarque,dependendodorecursoqueeleescolher,asmodificaes
necessriasseromaisoumenosabrangenteseexigiroumtrabalhomaioroumenordereorganizaodotexto.Em
outraspalavras:criareacrescentarsinopsesnoinciodeumcaptulonorepresentaomesmograudereformulao
queseobservanatcnicadeintroduzirnotextoalgumaspassagensemqueonarradorsereportaaoleitor.
Almdedefinirquetipodemodificaespretendequeseusalunosfaam,oprofessortambmselecionaquaisas
partesdotextoqueserousadasnaatividade,cuidandoparaqueostrechosescolhidossejamadequadosaela.Seo
professoroptarporttulo,qualquercaptulodaversodaeditoraScipionepodeserusadoparageraramodificao,
poisnenhumdelesapresentaosrecursoslingsticosencontradosnaversooriginal.Entretanto,haquelesemquese
criacertosuspensesobreacontinuidadeeque,porisso,talvezpossamconfigurarumbomdesafio:seusttulos
devemsercapazesdeaguaracuriosidadedoleitor(ocaptulo7,bemcomoo22,eo23dasegundaversoso
data:text/htmlcharset=utf8,%3Ch2%20class%3D%22panetitle%22%20style%3D%22margin%3A%200px%3B%20padding%3A%200px%200px%2060
11/14
16/09/2015
ComparandodiferentesversesdePinquio|NovaEscolaClube
bonsexemplos).
Jnooutrocasointroduzirnotextopassagensemqueonarradordialoguecomoleitorsugerimosquesetome
comobaseocaptulo32daversopublicadapelaeditoraIluminuras(pg.125)ouocaptulo33(pg130),cujos
contedoscorrespondem,respectivamente,aoscaptulos21(pg.32)e23(pg23)nolivrodaeditoraScipione.
Comoaversoquesofrerasmodificaesrelativamenteextensa,diferentestrechospodemserescolhidospelo
professoredistribudosentreosalunos.Ascrianaspodemtrabalharemequipes(emduplasouempequenosgrupos
definidospeloprofessor),afimdequepossamsebeneficiardainterao,ouseja,paraquepossamaprenderumas
comasoutrasenquantorealizamatarefa.Comoocorretodavezquesepropeaproduoemparcerias,oprofessor
planejaosagrupamentospensandoempotencializarasaprendizagensmtuas,emtornarotrabalhoprodutivoerico
dopontodevistadacirculaodainformao.Posteriormente,otrabalhofeitoemcadaagrupamentopodeser
expostoparaaclassetoda.
Oprofessorpodeoptarporproporqueosalunosrealizemasmodificaesnotextodasegundaversodepoisde
teremexperimentadofazlasoralmente,expondo,emumprimeiromomento,asintervenesqueconsideram
apropriadas,semteremapreocupaodegraflasantesderealmentecompreenderemoquedevemfazer.Seachar
adequado,esseprimeiromomentopode,inclusive,serfeitocoletivamente(comtodososalunosaomesmotempo)
desdequeodocentepossamediaraconversaecoordenarotrabalho.Emseguida,jempequenosgrupos,osalunos
realizamoutrasalteraesemumfragmentodiferentedaquelequefoimodificadocoletivamente.
5etapa
Aetapaseguintedaseqnciacontemplasituaesdeleituradeoutrasversesdahistriarealizadaspeloaluno.
Aqui,aclasseserdivididaemduasecadametadedaturmalerapenasumaverso.recomendvelqueexista
maisdeumexemplardecadaversoparaquesepossaorganizarpequenosgruposeencarreglosdasleituras.
Assimqueosgrupossefamiliarizaremcomanovaverso,devemserincentivadosaconversarsobreelaunscomos
outros.quasecertoqueestabelecero,espontaneamente,relaescomparativascomasduasoutrasversesj
trabalhadas,identificandosemelhanasediferenas.Mesmoassim,oprofessordeveretomarosmuitosaspectosque
podemserfocodesuasobservaes,como,porexemplo,anlisedospersonagensauxiliaresqueforamconservados,
excludosouacrescentadoseasconseqnciasdissoparaodesenvolvimentodatrama.Podese,porexemplo,
comentarque:naversopublicadapelaeditoraGirassol,nohajudantes(grilofalanteefada)naversolidaem
segundolugar,omiteseapassagemdosmdicosouque,naversodaeditoraManole,umtubarofoisubstitudo
porumabaleiaeumpeixinhofoiacrescentadoaosdemaispersonagens.Tambmapresenaouausnciada
interlocuonarradorleitor(queinformamoquesabemonarrador,leitorepersonagens),aformacomoosautores
alternamavozdonarradorcomafaladospersonagens,ousodalinguagemliterria,aqualidadedasdescrieseos
temasqueestasvalorizam,asversesmaiscurtaseocontedoqueenfatizamouomitemsoaspectosquepodemser
destacados.
data:text/htmlcharset=utf8,%3Ch2%20class%3D%22panetitle%22%20style%3D%22margin%3A%200px%3B%20padding%3A%200px%200px%2060
12/14
16/09/2015
destacados.
ComparandodiferentesversesdePinquio|NovaEscolaClube
Duranteasocializao,oprofessortambmpodeproporquestesrelacionadassinterpretaesdealgunsepisdios
feitaspelosalunosduranteasleituras,asquaispodemserinfluenciadaspeloconhecimentoquetmdaverso
original,maiscompleta.Elepode,porexemplo,pedirqueosalunoslocalizem,nostextosdasoutrasverses,as
informaesaqueelesestosereferindo,masque,naverdade,noconstamdotextoqueinterpretaram(podemter
sidoomitidaspeloadaptador).Semdvida,serconvenientefazeralgumasescolhas,afimdeauxiliarosalunosa
voltaremsuaatenoparaosaspectosmencionadosacima,poisporquestesdetempoeadequao,serdifcil
revisartodoselescomosalunos.
Naseqncia,todososgruposquereceberamamesmaversoparalersoreunidoscomaintenodesocializaros
comentriosfeitosnospequenosgruposquantoscomparaesqueconseguiramfazer.Ooutropassoprepararuma
apresentaoaoscolegasqueaindanoleramotexto,eosalunosfaroissosemaajudadoprofessor.
Porfim,asduasmetadesdaturmaqueleramversesdistintasserenemparaconversarsobreasverseslidas,
comparlasentresiecomasduasprimeirasqueconheceram.Dessaconversa,poderesultarointeressedealgumas
crianasemleraversoqueaindanoconhecem(aterceira,lidapelametadeopostadaturma)oquedeveser
incentivadoefacilitadopeloprofessor.Elepode,entreoutrascoisas,permitirqueumdosexemplaressejalevadoem
emprstimoouquetodoselesfiquemdisposiodosalunosquesedispuseremaconheclosemdeterminado
momentodarotinadetrabalhocomaclasse
Assim,odesenvolvimentodasetapasacimadescritaspermiteaconcretizaoprogressivadoprincipalobjetivodessa
seqnciadeatividades:queosalunosdesenvolvamacapacidadedeinteragirdeformaplenacomostextosescritos,
tornandoseleitorescrticosecapazesnosdeconstruirosentidodotexto,masdeenvolversecomaleitura
literria,confrontarpontosdevista,tecercomentriossobreoqueforlido,compartilharosefeitosqueotexto
produz,repararnosrecursoslingsticosutilizadospordiferentesautoresenaqualidadeliterriadevriasverses,
enfim,quesetornemapreciadoresdeliteratura,podendoapreciaressaexpressoartsticanaqualaescritaaparecena
suamaisbelaformaeusufruirossentimentosqueelasuscita.
data:text/htmlcharset=utf8,%3Ch2%20class%3D%22panetitle%22%20style%3D%22margin%3A%200px%3B%20padding%3A%200px%200px%2060
13/14
16/09/2015
ComparandodiferentesversesdePinquio|NovaEscolaClube
6etapa
AltimaetapaconsistenaapresentaoaosalunosdofilmedoPinquio.Oobjetivoqueconheamumaverso
cinematogrficadahistriaquesetornoufamiliarparaelesaolongodaseqnciadeatividades.Assimcomo
ocorreunafasedeleituradasprimeirasversescomqueinteragiram,podeacontecerdesernecessriointerrompera
sessoemqueofilmeestsendoapresentadoemfunodotempodisponvel.Nessecaso,importanteassegurara
continuidadeemoutromomento.
Depoisqueofilmefoiassistido,oprofessorcoordenaumaconversaemquesecomentaarespeitodele.Aexemplo
doqueacontecequandoseconversasobrecinemanassituaessociais,osalunospodemmanifestarsuasopinies,
indicaraspassagensdequemaisgostaram,apontarosaspectosdalinguagemdocinemaquelheschamaramateno,
causaramsurpresaoudespertaramalgumsentimentoetc.Almdisso,podemmencionarassemelhanasediferenas
observadasentreofilmeeasversesescritas,principalmenteaoriginal(porseramaiscompleta),buscando
respostasparaquestesformuladaspeloprofessor,como,porexemplo:vocshaviamimaginadoospersonagenstal
comoaparecemnofilme?Eoscenrios?Quediferenasexistementreoquetinhampensadoeoqueviram?Ofilme
mostratodasasaventurasdoPinquio?Seno,quaisaparecemequaisestodefora?Porqueserqueisso
acontece?Osdilogosdofilmeseparecemcomosdolivro?Asmensagensdofilmesoasmesmasquevocs
extraramdolivro?Paraqueessaconversasejafrutfera,importantequeoprofessororienteascrianas,desdeo
princpio,aatentarparadeterminadosaspectosenquantoassistemaofilme(aquelesqueseroobjetodediscusso).
Notafinal:Outrasnarrativasliterriasclssicasquetenhamsidopublicadasemmaisdeumaversosoigualmente
teisrealizaodeseqnciasdeatividadesdeleiturasemelhantesaquefoipropostanestedocumento.Oque
importaqueoprofessorplanejeseutrabalhoconsiderandoosseusalunos,oquedesejaqueelesaprendame,ainda,
ascaractersticasdostextosescolhidosparaotrabalho.
Quersabermais?
BIBLIOGRAFIA
AsAventurasdePinquio,CarloCollodi,160pg.s,Ed.Iluminuras,tel.(11)30316161,37reais
Pinquio(ColeoReencontroInfantil),CarloCollodi,CecliaCasas(adapt.),40pgs.,Ed.Scipione,tel.0800
161700,16,40reais
Pinquio(ColeoClssicosIlustrados),MariaLuizaLimaPaz(adapt.),20pgs.,Ed.Girassol,tel.(11)4193
6699,7,90reais
data:text/htmlcharset=utf8,%3Ch2%20class%3D%22panetitle%22%20style%3D%22margin%3A%200px%3B%20padding%3A%200px%200px%2060
14/14