Viladimir İliç Lenin

Küçük-Burjuva Sosyalizmi ve Proleter Sosyalizmi

7 Kasım (25 Ekim) 1905

Proletari, s. 24
[Lenin, İşçi Sınıfı ve Köylülük, Sol Yayınları, Ocak 1977, Birinci Baskı, s: 214-224] [Sayfa
numaraları ve Açıklayıcı Notlar bu kitaba aittir.]
Eriş Yayınları tarafından düzenlenmiştir.
erisyay@kurtuluscephesi.org

KÜÇÜK-BURJUVA SOSYALİZMİ VE
PROLETER SOSYALİZMİ[58]

AVRUPA'DAKİ çeşitli sosyalist öğretiler arasında bugün egemen olan marksizmdir.

Sosyalist bir düzene ulaşma mücadelesi, hemen hemen tamamıyla işçi sınıfının sosyal-
demokrat partilerin öncülüğünde verdiği bir mücadele biçiminde yürütülmektedir.
Marksizmin öğretilerine dayanan proleter sosyalizminin bu kesin egemenliği, bir anda değil,
ama ancak her türden eskimiş öğretilere, küçük-burjuva sosyalizmine, anarşizme ve
benzerlerine karşı verilen uzun bir mücadele sonunda kazanılmıştır. Otuz yıl kadar önce,
marksizm, o devrin yaygın olan görüşlerinin aslında geçici, karışık ve eklektik olduğu, küçük-
burjuva sosyalizmi ile proleter sosyalizmi arasında yer aldığı Almanya'da bile, [sayfa 214] egemen
değildi. Latin ülkeleri, Fransa, İspanya ve Belçika'daki ilerici işçiler arasında en yaygın olan
öğretiler prudonculuk, blankicilik ve anarşizmdi. Bu öğretiler ise, proletaryanın değil, ama
küçük-burjuvazinin görüş açısını açıkça ortaya koymaktaydılar.
Marksizmin son on yıllardaki bu hızlı ve tam zaferinin nedeni nedir? Gerek iktisadî ve
gerekse siyasal açıdan, bütün çağdaş toplumlardaki gelişme ve devrimci hareketin ve ezilen
sınıfların mücadelesinin bütün deneyimleri sonucunda marksist görüşlerin doğruluğu daha da
ileri bir ölçüde doğrulanmıştır. Küçük-burjuvazinin çöküşü, kaçınılmaz olarak, küçük-burjuva
önyargıların ergeç ortadan silinmesine yolaçarken, kapitalizmin büyümesi ve kapitalist
toplum içindeki sınıf mücadelesinin yoğunlaşması, proleter sosyalist düşünceler için en iyi
propaganda oldu.
Ülkemizdeki eskimiş çeşitli öğretilerin sağlam bir dayanak bulmalarının nedeni, doğal
olarak, Rusya'nın geriliğidir. Bir yüzyılın son çeyreği süresince Rus devrimci düşünce
tarihinin tümü, küçük-burjuva narodnik sosyalizmine karşı marksizmin yürüttüğü
mücadelenin tarihidir. Rus işçi sınıfı hareketinin hızla büyümesi ve dikkate değer başarıları
sonunda marksizm, Rusya'da da zafere ulaşmış iken, devrimciliği kuşku götürmeyen bir köylü
hareketinin gelişmesi —özellikle 1902'de Ukrayna'daki ünlü köylü ayaklanmalarından sonra
— ise, yaşı geçmiş narodnikliğin belli bir ölçüde yeniden canlanmasına neden olmuştur. Eski,
süslü narodnik teorileri ile son moda Avrupa oportünizmi (revizyonizm, bernştayncılık ve
Marx'ın eleştirilmesi), sözde sosyalist-devrimcilerin özgün ideolojik dağarcıklarının tümünü
sağlarlar. Köylü sorununun, gerek saf narodnikler ve gerekse sosyalist-devrimciler ile
marksistler arasındaki esas çatışma noktası olmasının nedeni budur.
Narodizm belli bir ölçüye kadar bütün ve tutarlı bir öğretiydi. Bu öğreti, Rusya'da
kapitalizmin egemenliğini [sayfa 215] yadsıyordu; fabrika isçilerinin, bütün proletaryanın ön safta
savaşçılığı rollerini yadsıdı; burjuva siyasal özgürlüğünü ve siyasal bir devrimin önemini
yadsıdı; küçük tarıma dayanan köylü komününden kaynaklanan, ivedi bir sosyalist devrim
önerdi. Bu teorinin bütünlüğünden bugün arta kalan, sadece kırıntılardır. Ama günümüzün
karşıtlıklarını kavramak ve bu karşıtlıkların ağız kavgası haline getirilerek bozulmalarını
önlemek için, insanın sosyalist-devrimcilerimizin hatalarının belli başlı genel narodnik
köklerini daima anımsaması gerekir.
Narodnikler, mujiği, Rusya'da geleceğin adamı olarak düşünüyorlardı. Bu görüş,
kaçınılmaz olarak onların köylü komününün sosyalist niteliğine olan sonsuz güvenlerinden ve
kapitalizmin geleceği konusundaki güvensizliklerinden doğmaktadır. Marksistlere göre
Rusya'da, geleceğin adamı işçiydi ve kapitalizmin gerek sanayi ve gerekse tarım alanındaki
gelişmesi onların görüşlerinin gittikçe daha fazla doğrulanmasını sağlıyordu. Rusya'daki işçi
sınıfı hareketi kendisini kabul ettirmiştir, ama köylü hareketine gelince, narodizm ile
marksizmi birbirinden ayıran uçurum, bugüne dek onların bu hareketi değişik
yorumlamalarında kendini göstermiştir. Narodniklere göre köylü hareketi marksizmin
çürütülmesin! sağlar. O, doğrudan bir sosyalist devrimden yana olan bir harekettir; o, burjuva
siyasal özgürlüğünü tanımaz; o, büyük değil, ama küçük üretimden kaynaklanır; sözün kısası,
narodniklere göre, gerçekten, içten olarak sosyalist olan ve doğrudan doğruya sosyalist olan
hareket köylü hareketidir. Narodniklerin köylü komününe olan sonsuz güvenleri ve
anarşizmin narodnik damgası, bu türden sonuçların neden kaçınılmaz olduğunu tamamıyla
anlatmaktadır.
Marksiste göre, köylü hareketi, sosyalist değil, demokratik bir harekettir. Tıpkı diğer
ülkelerde olduğu gibi Rusya'da da, bu hareket, iktisadî ve toplumsal içeriği açısından burjuva
olan demokratik devrimin zorunlu bir parçasıdır. Köylü hareketi, hiç bir şekilde, burjuva
düzeninin temellerine, [sayfa 216] meta üretimine ya da sermayeye karşı yöneltilmiş değildir. Tam
tersine, kırsal bölgelerdeki eski, serf, ve kapitalizm-öncesi ilişkilere karşı, serfliğin bütün
kalıntılarının temel direği olan toprakbeyliğine karşı yöneltilmiştir. Sonuç olarak, bu köylü
hareketinin tam zaferi, kapitalizmi ortadan kaldırmayacak; tam tersine, onun gelişmesi için
daha geniş bir alan yaratarak tam anlamıyla kapitalist gelişmeyi hızlandıracak ve
yoğunlaştıracaktır. Köylü ayaklanmasının tam zaferi, ancak, ilk kez, içinde burjuvaziye karşı
bîr proleter mücadelesinin en saf biçimiyle gelişeceği demokratik bir burjuva cumhuriyeti için
iyi savunulan bir kale yaratabilir. O halde bunlar, sosyalist-devrimciler ile sosyal-demokratlar
arasında yer alan ilkeler uçurumunu incelemek isteyen herkesin açıkça kavraması gereken
birbirine karşıt iki görüştür. Görüşlerden birine göre, köylü hareketi, sosyalist bir harekettir.
Diğerine göre ise burjuva-demokratik bir harekettir. Dolayısıyla, Ortodoks marksistlerin
köylü sorununu ihmal ettiklerini yüzüncü kez yineleyen (örneğin, Revolutsiyonnaya
Rossiya'ya, bakınız) sosyalist-devrimcilerin bilisizliklerini ortaya koyduklarını herkes açıkça
görebilir. Bu türden kaba bilisizlikle savaşmanın tek yolu vardır. O da, işin ABC'sini
yinelemek, eski tutarlı narodnik görüşleri ortaya koymak ve yüzüncü ya da bininci kez onlarla
aramızdaki gerçek ayrılığı, köylü sorununu dikkate almayı kabul etmeyi istemek ya da
istememek ya da bu ayrılığın, köylü sorununun tanınması ya da tanınmaması değil, Rusya'da
günümüz köylü hareketi ve günümüz köylü sorunu konusundaki farklı yorumlarımızdan
doğduğuna parmak basmaktır. Marksistlerin Rusya'daki köylü sorununu ihmal ettiklerini
söyleyen kimse, öncelikle tam bir bilisizdir. Çünkü Plehanov'un (yirmi yıl kadar önce
yayımlanan) Aramızdaki Ayrılıklar adlı yazısıyla başlamak üzere Rus marksistlerinin başlıca
yapıtlarının tümü, temel olarak Rus köylü sorunu üzerindeki narodnik görüşlerin yanlışlığının
ortaya konulmasına [sayfa 217] ayrılmıştır. İkincisi, marksistlerin köylü sorununu ihmal ettiklerini
söyleyen kimse, dolayısıyla ilkelerdeki gerçek ayrılığın tam bir yorumunu yapmaktan
kaçınmak isteğini tanıtlamış olmaktadır. Günümüz köylü hareketinin burjuva-demokratik
hareket olup olmadığı, nesnel olarak serflik kalıntılarına karşı yöneltilmiş olup olmadığı
sorununu yanıtlamaktan kaçınma isteğini tanıtlamış olmaktadır.
Sosyalist-devrimciler bu soruya hiç bir zaman açık ve kesin bir yanıt vermemişlerdir ve
veremezler de. Çünkü Rusya'deki köylü sorunu hakkında, eski narodnik görüş ile günümüzün
marksist görüşü arasında umutsuzca bocalayıp durmaktadırlar. Marksistler, sosyalist-
devrimcilerin küçük-burjuvazinin görüş açısını temsil ettiklerini (ve küçük-burjuvazinin
ideologları olduklarını) söylerler. Bunun nedeni, sosyalist-devrimcilerin, köylü hareketini
yorumlarken, kendilerini küçük-burjuva hatalarından ve narodnik hayallerinden
kurtaramamalarıdır.
İşin ABC'sini bir kez daha yinelememizin gereği var. Rusya'da bugünkü köylü hareketinin
amacı nedir? Toprak ve özgürlük. Bu hareketin tam zaferinin önemi ne olacaktır? Zafer
kazanıldıktan sonra, bu hareket,, toprakbeylerinin ve bürokratların devlet yönetimindeki
egemenliklerini ortadan kaldıracaktır. Toprağı kurtardıktan sonra, toprakbeylerinin
topraklarını köylülere verecektir. Toprakbeylerinin mülksüzleştirilmesi ve tam anlamıyla
özgürlük, meta üretimini ortadan kaldıracak mı? Hayır, kaldırmayacaktır. Toprakbeylerinin
mülksüzleştirilmesi ve tam anlamıyla özgürlük, köylü ailelerinin komünal toprak üzerinde
gerçekleştirdikleri bireysel çiftçiliği ya da "toplumsallaştırılmış" toprağı ortadan kaldıracak
mı? Hayır, kaldırmayacaktır. Toprakbeylerinin mülksüzleştirilmesi ve tam anlamıyla
özgürlük, sayısız ata ve ineğe sahip olan zengin köylü ile toprak emekçisi, yarıcı köylü
arasındaki uçurumu, yani köy burjuvazisi ile kır proletaryasını ayıran uçurumu ortadan
kaldıracak mı? Hayır, [sayfa 218] kaldırmayacaktır. Tam tersine, en yüksek kast (toprakbeyleri) ne
kadar tam olarak bozguna uğratılır ve ortadan kaldırılırsa, burjuvazi ile proletarya arasındaki
sınıf ayrılığı da o kadar derinleşecektir. Köylü ayaklanmasının tam zaferinin nesnel anlamı ne
olacaktır? Bu zaferi serflik düzeninin bütün kalıntılarını temizleyecektir, ama hiç bir şekilde
burjuva ekonomik düzenini ya da kapitalizmi ya da toplumun —zengin ve yoksul, burjuvazi
ve proletarya olarak— sınıflara bölünmesini ortadan kaldırmayacaktır. Günümüzün köylü
hareketi niçin bir burjuva-demokratik harekettir? Çünkü, bürokrasinin ve toprakbeyliğinin
iktidarını yıktıktan sonra, sermayenin egemenliğini ortadan kaldırmaksızın, bu demokratik
toplumun burjuva kuruluş biçimini değiştirmeksizin, demokratik bir toplum düzeni kuracaktır.
Sınıf bilinçli bir işçi, bir sosyalist, günümüzün köylü hareketini nasıl değerlendirmelidir? Bu
hareketi desteklemeli, en enerjik biçimde köylülere yardım etmeli, gerek bürokrasinin ve
gerekse toprakbeyliğinin iktidarım tamamıyla silip atmak yolunda onlara yardım etmelidir.
Bununla birlikte, aynı zamanda, bürokrasinin ve toprakbeyliğinin iktidarını silip atmanın
neden yeterli olmadığını köylülere anlatmalıdır. Bu iktidarı devirdikleri zaman, sermayenin
iktidarının, burjuvazinin iktidarının da ortadan kaldırılması için hazırlanmaları gerekir. Bu
amacı gerçekleştirebilmek için ise, tamamıyla sosyalist, yani marksist bir öğretinin en kısa
zamanda yayılması gerekir. Kır proleterleri birleşmeli, birbirleriyle kaynaşmalı ve köy
burjuvazisi ile Rus burjuvazisinin tümüne karşı mücadele etmek üzere örgütlenmelidirler.
Sınıf bilinçli bir işçi, sosyalist mücadele uğruna demokratik mücadeleyi ya da demokratik
mücadele uğruna sosyalist mücadeleyi unutabilir mi? Hayır, sınıf bilinçli bir işçi kendisine
sosyal-demokrat adını verir, çünkü bu iki mücadele arasındaki ilişkiyi kavrar. Demokrasi
yolundan, siyasal özgürlük yolundan geçmeksizin sosyalizme giden bir yol olmadığını bilir.
Bu nedenle, nihaî amaç [sayfa 219] olan sosyalizme ulaşabilmek için tam ve tutarlı bir biçimde
demokratlaşmayı elde etmek için çabalar. Demokratik mücadele ile sosyalist mücadelenin
koşulları niçin aynı değildir? Çünkü işçilerin elbette bütün mücadelesinin herbirinde, farklı
yandaşları olacaktır. İşçiler, demokratik mücadeleyi, burjuvazinin bir kesimi, özellikle küçük-
burjuvazi ile birlikte yürütecektir. Öte yandan, sosyalist mücadeleyi ise burjuvazinin tümüne
karşı yürüteceklerdir. Bürokrata ve toprakbeyine karşı verilen mücadele, bütün köylülerle
birlikte hatta hali-vakti yerinde köylülerle ve orta köylülerle birlikte yürütülebilir ve
yürütülmektedir. Öte yandan, burjuvaziye karşı mücadele, ancak kır proletaryası ile birlikte ve
bundan dolayı da hali-vakti yerinde olan köylülere karşı tutarlı bir biçimde yürütülebilir.
Eğer sosyalist-devrimcilerin daima ele almaktan uzak durmayı yeğledikleri bütün bu
temel marksist gerçekleri akılda tutarsak, onların aşağıdaki "en son" itirazlarını
değerlendirmekte güçlük çekmeyiz:
Revolutsiyonnaya Rossiya (n° 75) şöyle haykırıyor: "İlkin, genel olarak, köylüyü,
toprakbeyine karşı desteklemek, ardından (yani aynı zamanda), proletaryayı bir an önce
toprakbeyine karşı desteklemek yerine, proletaryayı, genel olarak köylüye karşı desteklemek
neden gerekliydi; ve bunun, marksizmle ne ilgisi vardır, Allah[1*] bilir."
En ilkel, çocukça saf anarşizmin görüş açısı budur. Uzun yüzyıllardan ve hatta binlerce
yıldan beri, insanlık, sömürünün tümünü ve her türünü "bir an önce" ortadan kaldırmayı hayal
etmiştir. Dünyanın her yanındaki sömürülenler, kapitalist toplumu, o toplumun evriminin
doğal olarak ilerlemekte olduğu doğrultu boyunca değiştirmek amacıyla verilecek tutarlı,
inatçı ve kapsamlı bir mücadele uğruna birleşmeye başlayıncaya dek, bu hayaller, sadece birer
hayal olarak kaldılar. Ancak Marx'ın bilimsel sosyalizmi, değişimin [sayfa 220] zorunluluğu ile
belli bir sınıfın mücadelesini birbirine bağladıktan sonra, sosyalist hayaller, milyonların
sosyalist mücadelesine dönüştü. Sınıf mücadelesinin dışındaki sosyalizm, boş bir laf ya da saf
bir hayaldir. Bununla birlikte, Rusya'da iki farklı toplumsal gücün iki farklı mücadelesi
gözlerimizin önünde yer alıyor. Kapitalist üretim ilişkilerinin varoldukları (ve bu ilişkiler —
sosyalist-devrimcilerimiz bilsinler ki— köy komününde bile, yani kendi görüş açılarına göre
yüzde-yüz "toplumsallaşmış" olan toprak üzerinde bile vardır) yerde, proletarya, burjuvaziye
karşı savaşmaktadır. Küçük toprak sahiplerinin, küçük-burjuvazinin bir kesimi olarak,
köylülük, bürokratlara ve toprakbeylerine karşı, serfliğin tüm kalıntılarına karşı
savaşmaktadır. Ancak ekonomi politikten ve dünya devrimlerinin tarihinden tamamıyla
habersiz olanlar, bunların iki ayrı ve farklı toplumsal savaş olduklarını görmezlikten
gelebilirler. "Bir an önce"lik isteminde bulunmak suretiyle bu savaşların farklılıklarına
gözlerini kapamak, insanın kendi kafasını kendi kanadının altına saklayarak gerçeğin tahlilini
yapmayı reddetmesine benzer.
Eski narodnik görüşlerin bütünlüğünü kaybetmiş olan sosyalist-devrimciler, narodniklerin
kendilerinin öğretilerinin bile birçoğunu unutmuşlardır. Aynı Revolutsiyonnaya Rossiya, aynı
yazıda şunları söylüyor: "Toprakbeylerinin mülksüzleştirilmeleri için köylülüğe yardım etmek
suretiyle, Bay Lenin, bilinçsiz olarak kapitalist tarımın azçok gelişmiş biçimlerinin yıkıntıları
üzerinde küçük-burjuva ekonomisinin kurulmasına yardımcı oluyor. Ortodoks marksizmin
görüş açısından bu, 'geriye doğru atılmış' bir adım değil midir?"
Ayıptır Baylar! Kendi Bay V. V.'nizi unutuyorsunuz! Onun Kapitalizmin Kaderi adlı
yapıtına, Bay Nikolay-on'un[59] Taslaklar'ına ve sizinle aynı düşünceyi paylaşan diğer
kaynaklara başvururuz. O zaman, Rusya'daki toprakbeyi çiftçiliğinin, hem serflik düzeninin
ve hem de kapitalizmin özelliklerini kendi içinde birleştirdiğini anımsayacaksınız. O [sayfa 221]
zaman, angarya düzeninin doğrudan bir kalıntısı olan emek-ranta dayanan bir ekonomik
sistemin yarlığını göreceksiniz. Üstelik, eğer Marx’ın Kapital’inin üçüncü cildi gibi ortodoks
marksist bir kitaba başvurmak sıkıntısına katlanacak olursanız, angarya sisteminin hiç bir
yerde gelişmesinin mümkün olmadığını ve hiç bir yerde gelişmediğini, ve küçük-burjuva
köylü çiftçiliği ortamının dışında hiç bir yerde kapitalist çiftçiliğe dönüşmediğini
göreceksiniz. Marksizm! parça parça edip dağıtmaya çabalarken çok ilkel yöntemlere, ne
oldukları çok önceden ortaya konulmuş yöntemlere başvuruyorsunuz; angarya sistemine
dayanan büyük çiftçiliği doğrudan doğruya izleyen bir büyük kapitalist çiftçilik kavramı,gibi
gülünç bir biçimde basitleştirilmiş bir kavramı marksizme yüklüyorsunuz. Toprakbeylerinin
topraklarından elde edilen verim, köylü çiftliklerinden elde edilen verimden daha yüksek
olduğuna göre, toprakbeylerinin topraklarının mülksüzleştirilmesinin geriye doğru atılan bir
adım olduğunu iddia ediyorsunuz. Bu tez, ilkokul dördüncü sınıf öğrencisine yakışır.
Düşünün baylar: serflik düzeni ortadan kaldırıldığı zaman, düşük verimli köylü toprakları ile
yüksek verimli toprakbeyi topraklarını birbirinden ayırmak, "geriye atılmış bir adım" değil
miydi?
Rusya'da bugünkü toprakbeyliği ekonomisi, hem serfliğin ve hem de kapitalizmin
özelliklerini kendi içinde birleştirmektedir. Nesnel olarak, köylülerin toprakbeylerine karşı
bugün verdikleri mücadele, serflik kalıntılarına karşı verilen bir mücadeledir. Bununla
birlikte, tek tek her durumu numaralandırmak, tek tek her durumu tartmak ve bir eczacı
tartısının kesinliğiyle serflik düzeninin bittiği ve saf kapitalizmin başladığı yeri saptamaya
çalışmak, insanın kendi ukalâlığını, marksizme yüklemesi demektir. Küçük bir bakkaldan
satın aldığımız eşyaların fiyatının ne kadarının emek-değeri olduğunu, ne kadarının ise bizi
dolandırma payı olduğunu hesaplamamız olanaksızdır. Bu, bizim, emek-değer [sayfa 222] teorisini
bir kenara atmamız gerektiğini mi gösterir baylar?
Çağdaş toprakbeyliği ekonomisi, hem kapitalizmin ve hem de serflik düzeninin
özelliklerini birleştirir. Ama bundan hareket ederek, her özel durumun, her an gösterdiği
özellikleri tartmanın, saymanın ve kopya etmenin ve onu şu ya da bu toplumsal kategoriye
sokmanın bizim görevimiz olduğu sonucuna ancak ukalâlar varır. Ancak ütopyacılar, iki farklı
toplumsal savaş arasında bir farklılık gözetmeye "gerek olmadığı" sonucuna varabilirler.
Gerçekten, bundan çıkarılacak tek doğru sonuç, hem programımızda ve hem de
taktiklerimizde, kapitalizme karşı saf proleter mücadele ile serflik düzenine karşı genel
demokratik (ve genel olarak köylü) mücadelesini birleştirmemizin zorunluluğudur.
Günümüzün yarı-feodal toprakbeyliği ekonomisi içindeki kapitalist özellikler ne kadar
belirginleşirse, kır proletaryasını ayrı olarak örgütlemeye girişmek o kadar zorunlu olur.
Çünkü bu, zoralım gerçekleşir gerçekleşmez, tamamen kapitalist ya da tamamen proleter olan
çelişkilerin kendilerinin çok daha kısa zamanda ortaya çıkmasına yardımcı olacaktır.
Toprakbeyliği ekonomisi içindeki kapitalist nitelikler ne kadar belirginleşirse, demokratik
zoralım, sosyalizm uğruna verilecek gerçek mücadeleyi o kadar çabuk harekete geçirecektir.
Ve dolayısıyla, "toplumsallaştırma" sloganım kullanmak suretiyle demokratik devrimin yanlış
bir şekilde idealleştirilmesi çok daha tehlikelidir. Toprakbeyliği ekonomisinin, kapitalist ve
serflik ilişkilerinin bir karması olduğu olgusundan çıkarılacak sonuç budur.
Dolayısıyla, tamamen proleter olan mücadele ile genel köylü mücadelesini birleştirmeli,
ama bu ikisini birbirine karıştırmamalıyız. Genel demokratik ve genel köylü mücadelesini
desteklemeli, ama sınıfsal-olmayan bu mücadele içinde boğulmamalıyız; "toplumsallaştırma"
gibi yanlış sloganlar kullanarak, onu asla idealleştirmemeliyiz. Hem kent ve hem de kır
proletaryasını tamamıyla bağımsız bir sosyal-demokrat [sayfa 223] sınıf partisinde örgütleme
zorunluluğunu asla unutma malıyız. En kararlı demokratlaşmaya en büyük desteği sağlarken,
bu parti, meta üretimi sistemi içinde "eşitleştirme" gibi gerici hayallerle ve heveslerle
kendisinin devrimci yoldan saptırılmasına izin vermeyecektir. Toprakbeylerine karşı
köylülerin mücadelesi, bugün devrimci bir mücadeledir; bugünün ekonomik ve siyasal evrim
aşamasında toprakbeylerinin topraklarının zoralımı her yönüyle devrimcidir ve biz, bu
devrimci demokratik önlemi destekliyoruz. Bununla birlikte, bu önleme "toplumsallaştırma"
adım vermek ve meta üretimi düzeninde toprağa tasarrufta "eşitliğin", mümkün olabileceğini
düşünerek hem kendini ve hem de halkı aldatmak, gerici bir küçük-burjuva ütopyasıdır, ki
biz, bunu sosyalist gericilere bırakıyoruz. [sayfa 224]
 Proletari, s. 24
7 Kasım (25 Ekim) 1905

Dipnotlar

[1*] Özgün metinde Türkçe olarak kullanılmıştır. - ç.

0100090000030305000000002a04000000002a04000026060f004a08574d4643010000000000
0100cda50000000001000000280800000000000028080000010000006c00000000000000000
00000110000000a00000000000000000000007b0200008301000020454d4600000100280800
000f000000010000000000000000000000000000000005000020030000c40100001a01000000
0000000000000000000000e3e306006e4e0400460000002c00000020000000454d462b014001
001c000000100000000210c0db01000000600000006000000046000000e0040000d40400004
54d462b224004000c000000000000001e4009000c00000000000000244001000c00000000000
0003040020010000000040000000000803f214007000c00000000000000084000052c0400002
00400000210c0db010000000000000000000000000000000000000001000000474946383961
12000b00870000000000800000008000808000000080800080008080d6d6d6c0dcc0a6caf004
04040808080c0c0c1111111616161c1c1c2222222929295555554d4d4d424242393939ff7c80f
f5050d60093ccecffefd6c6e7e7d6ada990330000660000990000cc00000033003333006633009
93300cc3300ff3300006600336600666600996600cc6600ff6600009900339900669900999900
cc9900ff990000cc0033cc0066cc0099cc00cccc00ffcc0066ff0099ff00ccff0000003333003366
0033990033cc0033ff0033003333333333663333993333cc3333ff33330066333366336666339
96633cc6633ff6633009933339933669933999933cc9933ff993300cc3333cc3366cc3399cc33c
ccc33ffcc3333ff3366ff3399ff33ccff33ffff33000066330066660066990066cc0066ff00660033
66333366663366993366cc3366ff3366006666336666666666996666cc666600996633996666
9966999966cc9966ff996600cc6633cc6699cc66cccc66ffcc6600ff6633ff6699ff66ccff66ff00cc
cc00ff009999993399990099cc0099000099333399660099cc3399ff009900669933669966339
9996699cc6699ff3399339999669999999999cc9999ff999900cc9933cc9966cc6699cc99cccc9
9ffcc9900ff9933ff9966cc9999ff99ccff99ffff990000cc3300996600cc9900cccc00cc003399333
3cc6633cc9933cccc33ccff33cc0066cc3366cc6666999966cccc66ccff66990099cc3399cc6699
cc9999cccc99ccff99cc00cccc33cccc66cccc99ccccccccccffcccc00ffcc33ffcc66ff9999ffccccffc
cffffcc3300cc6600ff9900ff0033cc3333ff6633ff9933ffcc33ffff33ff0066ff3366ff6666cc9966ff
cc66ffff66cc0099ff3399ff6699ff9999ffcc99ffff99ff00ccff33ccff66ccff99ccffccccffffccff33fff
f66ffcc99ffffccffffff666666ff66ffff666666ffff66ff66ffffa500215f5f5f777777868686969696c
bcbcbb2b2b2d7d7d7dddddde3e3e3eaeaeaf1f1f1f8f8f8fffbf0a0a0a4808080ff000000ff00ffff00
0000ffff00ff00ffffffffff21f90405000007002c0000000012000b00000844000f081c48b0a0c183
02f1e14378109f017f0b190e7468e0614486000038f497f122c38d1e2582944870e4c08a0750aa
ac0891e0ca9406605a2498f140cd9b1901100c080021fe805468697320616e696d61746564204
749462066696c652077617320636f6e7374727563746564207573696e6720556c65616420474
94620416e696d61746f72204c6974652c20766973697420757320617420687474703a2f2f7777
772e756c6561642e636f6d20746f2066696e64206f7574206d6f72652e0155535350434d54002
1ff0b5049414e59474946322e3007496d6167650101003b00000840010824000000180000000
210c0db01000000030000000000000000000000000000001b40000040000000340000000100
000002000000000000bf000000bf000090410000304103000000000000b3000000b3ffff8f410
00000b3000000b3ffff2f412100000008000000620000000c00000001000000150000000c0000
0004000000150000000c00000004000000460000001400000008000000544e5050060100005
1000000ac0000000000000000000000110000000a0000000000000000000000000000000000
0000120000000b0000005000000030000000800000002c000000000000008600ee001200000
00b00000028000000120000000b000000010001000000000000000000000000000000000000
0000000000000000000000ffffff006dbc00056dbe00056dbe0000001e0000001e0000001e0000
007f8000003f0000001e0000000c000000000000510000001001000000000000000000001100
00000a00000000000000000000000000000000000000120000000b000000500000003c00000
08c0000008400000000000000c6008800120000000b00000028000000120000000b00000001
00040000000000000000000000000000000000050000000000000000000000ffffff008080800
080800000ffff000010010010010000111101000013313313313334211103030113313313313
3342111040201111111111112342111030103111111111112342111010cff111111111112342
111010102111111111002340021010101111111111123334211040201111111111112342111
01010111111111111122111101e7ff1111111111111111110000024600000014000000080000
00544e5050070100004c000000640000000000000000000000110000000a000000000000000
0000000120000000b0000002900aa0000000000000000000000803f000000000000000000008
03f000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000022000000
0c000000ffffffff460000001c00000010000000454d462b024000000c000000000000000e0000
00140000000000000010000000140000000400000003010800050000000b020000000005000
0000c020b001200030000001e000400000007010400040000000701040037000000410b8600
ee000b001200000000000b0012000000000028000000120000000b000000010001000000000
000000000000000000000000000000000000000006dbc00056dbe00056dbe0000001e0000001
e0000001e0000007f8000003f0000001e0000000c0000000000006d000000410bc60088000b0
01200000000000b0012000000000028000000120000000b0000000100040000000000000000
000000000000000000050000000000000000000000ffffff008080800080800000ffff00001001
001001000011110100001331331331333421110303011331331331333421110402011111111
11112342111030103111111111112342111010cff11111111111234211101010211111111100
234002101010111111111112333421104020111111111111234211101010111111111111122
111101e7ff1111111111111111110000020c00000040092900aa000000000000000b00120000
000000040000002701ffff030000000000

Açıklayıcı Notlar

[58] "Küçük-Burjuva Sosyalizmi ve Proleter Sosyalizmi" adlı yazı, 10 (28) Kasım 1905'te
Novaya Jien adlı bolşevik gazetesinin 9. sayısında yeniden yayınlandı. — 214
0100090000030305000000002a04000000002a04000026060f004a08574d4643010000000000
01000f840000000001000000280800000000000028080000010000006c000000000000000000
0000110000000a00000000000000000000007b0200008301000020454d46000001002808000
00f000000010000000000000000000000000000000005000020030000c40100001a010000000
000000000000000000000e3e306006e4e0400460000002c00000020000000454d462b0140010
01c000000100000000210c0db01000000600000006000000046000000e0040000d404000045
4d462b224004000c000000000000001e4009000c00000000000000244001000c000000000000
003040020010000000040000000000803f214007000c00000000000000084000052c04000020
0400000210c0db0100000000000000000000000000000000000000010000004749463839611
2000b00870000000000800000008000808000000080800080008080d6d6d6c0dcc0a6caf0040
4040808080c0c0c1111111616161c1c1c2222222929295555554d4d4d424242393939ff7c80ff
5050d60093ccecffefd6c6e7e7d6ada990330000660000990000cc00000033003333006633009
93300cc3300ff3300006600336600666600996600cc6600ff6600009900339900669900999900
cc9900ff990000cc0033cc0066cc0099cc00cccc00ffcc0066ff0099ff00ccff0000003333003366
0033990033cc0033ff0033003333333333663333993333cc3333ff33330066333366336666339
96633cc6633ff6633009933339933669933999933cc9933ff993300cc3333cc3366cc3399cc33c
ccc33ffcc3333ff3366ff3399ff33ccff33ffff33000066330066660066990066cc0066ff00660033
66333366663366993366cc3366ff3366006666336666666666996666cc666600996633996666
9966999966cc9966ff996600cc6633cc6699cc66cccc66ffcc6600ff6633ff6699ff66ccff66ff00cc
cc00ff009999993399990099cc0099000099333399660099cc3399ff009900669933669966339
9996699cc6699ff3399339999669999999999cc9999ff999900cc9933cc9966cc6699cc99cccc9
9ffcc9900ff9933ff9966cc9999ff99ccff99ffff990000cc3300996600cc9900cccc00cc003399333
3cc6633cc9933cccc33ccff33cc0066cc3366cc6666999966cccc66ccff66990099cc3399cc6699
cc9999cccc99ccff99cc00cccc33cccc66cccc99ccccccccccffcccc00ffcc33ffcc66ff9999ffccccffc
cffffcc3300cc6600ff9900ff0033cc3333ff6633ff9933ffcc33ffff33ff0066ff3366ff6666cc9966ff
cc66ffff66cc0099ff3399ff6699ff9999ffcc99ffff99ff00ccff33ccff66ccff99ccffccccffffccff33fff
f66ffcc99ffffccffffff666666ff66ffff666666ffff66ff66ffffa500215f5f5f777777868686969696c
bcbcbb2b2b2d7d7d7dddddde3e3e3eaeaeaf1f1f1f8f8f8fffbf0a0a0a4808080ff000000ff00ffff00
0000ffff00ff00ffffffffff21f90405000007002c0000000012000b00000844000f081c48b0a0c183
02f1e14378109f017f0b190e7468e0614486000038f497f122c38d1e2582944870e4c08a0750aa
ac0891e0ca9406605a2498f140cd9b1901100c080021fe805468697320616e696d61746564204
749462066696c652077617320636f6e7374727563746564207573696e6720556c65616420474
94620416e696d61746f72204c6974652c20766973697420757320617420687474703a2f2f7777
772e756c6561642e636f6d20746f2066696e64206f7574206d6f72652e0155535350434d54002
1ff0b5049414e59474946322e3007496d6167650101003b00000840010824000000180000000
210c0db01000000030000000000000000000000000000001b40000040000000340000000100
000002000000000000bf000000bf000090410000304103000000000000b3000000b3ffff8f410
00000b3000000b3ffff2f412100000008000000620000000c00000001000000150000000c0000
0004000000150000000c00000004000000460000001400000008000000544e5050060100005
1000000ac0000000000000000000000110000000a0000000000000000000000000000000000
0000120000000b0000005000000030000000800000002c000000000000008600ee001200000
00b00000028000000120000000b000000010001000000000000000000000000000000000000
0000000000000000000000ffffff006dbc00056dbe00056dbe0000001e0000001e0000001e0000
007f8000003f0000001e0000000c000000000000510000001001000000000000000000001100
00000a00000000000000000000000000000000000000120000000b000000500000003c00000
08c0000008400000000000000c6008800120000000b00000028000000120000000b00000001
00040000000000000000000000000000000000050000000000000000000000ffffff008080800
080800000ffff000010010010010000111101000013313313313334211103030113313313313
3342111040201111111111112342111030103111111111112342111016d6111111111111234
211101010211111111100234002101010111111111112333421104020111111111111234211
101010111111111111122111101652e11111111111111111100000246000000140000000800
0000544e5050070100004c000000640000000000000000000000110000000a0000000000000
000000000120000000b0000002900aa0000000000000000000000803f0000000000000000000
0803f0000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000220000
000c000000ffffffff460000001c00000010000000454d462b024000000c000000000000000e00
0000140000000000000010000000140000000400000003010800050000000b0200000000050
000000c020b001200030000001e000400000007010400040000000701040037000000410b86
00ee000b001200000000000b0012000000000028000000120000000b0000000100010000000
00000000000000000000000000000000000000000006dbc00056dbe00056dbe0000001e00000
01e0000001e0000007f8000003f0000001e0000000c0000000000006d000000410bc60088000
b001200000000000b0012000000000028000000120000000b00000001000400000000000000
00000000000000000000050000000000000000000000ffffff008080800080800000ffff000010
010010010000111101000013313313313334211103030113313313313334211104020111111
1111112342111030103111111111112342111016d6111111111111234211101010211111111
100234002101010111111111112333421104020111111111111234211101010111111111111
122111101652e1111111111111111110000020c00000040092900aa000000000000000b00120
000000000040000002701ffff030000000000
[59] V. V. — Rusya'da Kapitalizmin Kaderi adlı kitabın yazarı olan V. Vorontsov'un takma
adı.
Nikolay -on. — Reform-Sonrası Toplumsal Ekonomimiz Üzerina Taslaklar adlı kitabı
yazan N. Danielson'un takma adı.
Her ikiisi de„ 1880'lerin ve 1890'ların liberal narodnik hareketinin ideologlarıydılar. —
221
0100090000030305000000002a04000000002a04000026060f004a08574d4643010000000000
01000f840000000001000000280800000000000028080000010000006c000000000000000000
0000110000000a00000000000000000000007b0200008301000020454d46000001002808000
00f000000010000000000000000000000000000000005000020030000c40100001a010000000
000000000000000000000e3e306006e4e0400460000002c00000020000000454d462b0140010
01c000000100000000210c0db01000000600000006000000046000000e0040000d404000045
4d462b224004000c000000000000001e4009000c00000000000000244001000c000000000000
003040020010000000040000000000803f214007000c00000000000000084000052c04000020
0400000210c0db0100000000000000000000000000000000000000010000004749463839611
2000b00870000000000800000008000808000000080800080008080d6d6d6c0dcc0a6caf0040
4040808080c0c0c1111111616161c1c1c2222222929295555554d4d4d424242393939ff7c80ff
5050d60093ccecffefd6c6e7e7d6ada990330000660000990000cc00000033003333006633009
93300cc3300ff3300006600336600666600996600cc6600ff6600009900339900669900999900
cc9900ff990000cc0033cc0066cc0099cc00cccc00ffcc0066ff0099ff00ccff0000003333003366
0033990033cc0033ff0033003333333333663333993333cc3333ff33330066333366336666339
96633cc6633ff6633009933339933669933999933cc9933ff993300cc3333cc3366cc3399cc33c
ccc33ffcc3333ff3366ff3399ff33ccff33ffff33000066330066660066990066cc0066ff00660033
66333366663366993366cc3366ff3366006666336666666666996666cc666600996633996666
9966999966cc9966ff996600cc6633cc6699cc66cccc66ffcc6600ff6633ff6699ff66ccff66ff00cc
cc00ff009999993399990099cc0099000099333399660099cc3399ff009900669933669966339
9996699cc6699ff3399339999669999999999cc9999ff999900cc9933cc9966cc6699cc99cccc9
9ffcc9900ff9933ff9966cc9999ff99ccff99ffff990000cc3300996600cc9900cccc00cc003399333
3cc6633cc9933cccc33ccff33cc0066cc3366cc6666999966cccc66ccff66990099cc3399cc6699
cc9999cccc99ccff99cc00cccc33cccc66cccc99ccccccccccffcccc00ffcc33ffcc66ff9999ffccccffc
cffffcc3300cc6600ff9900ff0033cc3333ff6633ff9933ffcc33ffff33ff0066ff3366ff6666cc9966ff
cc66ffff66cc0099ff3399ff6699ff9999ffcc99ffff99ff00ccff33ccff66ccff99ccffccccffffccff33fff
f66ffcc99ffffccffffff666666ff66ffff666666ffff66ff66ffffa500215f5f5f777777868686969696c
bcbcbb2b2b2d7d7d7dddddde3e3e3eaeaeaf1f1f1f8f8f8fffbf0a0a0a4808080ff000000ff00ffff00
0000ffff00ff00ffffffffff21f90405000007002c0000000012000b00000844000f081c48b0a0c183
02f1e14378109f017f0b190e7468e0614486000038f497f122c38d1e2582944870e4c08a0750aa
ac0891e0ca9406605a2498f140cd9b1901100c080021fe805468697320616e696d61746564204
749462066696c652077617320636f6e7374727563746564207573696e6720556c65616420474
94620416e696d61746f72204c6974652c20766973697420757320617420687474703a2f2f7777
772e756c6561642e636f6d20746f2066696e64206f7574206d6f72652e0155535350434d54002
1ff0b5049414e59474946322e3007496d6167650101003b00000840010824000000180000000
210c0db01000000030000000000000000000000000000001b40000040000000340000000100
000002000000000000bf000000bf000090410000304103000000000000b3000000b3ffff8f410
00000b3000000b3ffff2f412100000008000000620000000c00000001000000150000000c0000
0004000000150000000c00000004000000460000001400000008000000544e5050060100005
1000000ac0000000000000000000000110000000a0000000000000000000000000000000000
0000120000000b0000005000000030000000800000002c000000000000008600ee001200000
00b00000028000000120000000b000000010001000000000000000000000000000000000000
0000000000000000000000ffffff006dbc00056dbe00056dbe0000001e0000001e0000001e0000
007f8000003f0000001e0000000c000000000000510000001001000000000000000000001100
00000a00000000000000000000000000000000000000120000000b000000500000003c00000
08c0000008400000000000000c6008800120000000b00000028000000120000000b00000001
00040000000000000000000000000000000000050000000000000000000000ffffff008080800
080800000ffff000010010010010000111101000013313313313334211103030113313313313
3342111040201111111111112342111030103111111111112342111016d6111111111111234
211101010211111111100234002101010111111111112333421104020111111111111234211
101010111111111111122111101652e11111111111111111100000246000000140000000800
0000544e5050070100004c000000640000000000000000000000110000000a0000000000000
000000000120000000b0000002900aa0000000000000000000000803f0000000000000000000
0803f0000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000220000
000c000000ffffffff460000001c00000010000000454d462b024000000c000000000000000e00
0000140000000000000010000000140000000400000003010800050000000b0200000000050
000000c020b001200030000001e000400000007010400040000000701040037000000410b86
00ee000b001200000000000b0012000000000028000000120000000b0000000100010000000
00000000000000000000000000000000000000000006dbc00056dbe00056dbe0000001e00000
01e0000001e0000007f8000003f0000001e0000000c0000000000006d000000410bc60088000
b001200000000000b0012000000000028000000120000000b00000001000400000000000000
00000000000000000000050000000000000000000000ffffff008080800080800000ffff000010
010010010000111101000013313313313334211103030113313313313334211104020111111
1111112342111030103111111111112342111016d6111111111111234211101010211111111
100234002101010111111111112333421104020111111111111234211101010111111111111
122111101652e1111111111111111110000020c00000040092900aa000000000000000b00120
000000000040000002701ffff030000000000