RASULULLAH SALLALLAHU ALEYH VE SELLEM'N NESEB

VE ATALARI LE UZAK DEDEERNN BR KISMI

HAKKNDA BLGLER
Haslullah (s.a.v.)tn ad Muhammed'dir. Kisrft Anirv&n'n hkmdarlndan sz ederken
doumundan sz edilmiti. O (nun tam ad): Mu-harfi med b. Abdullah'tr Babas Abdullah'n
knyesi: Eb Kusem'dr. Eb Muhammed de denildii gibi, (knyesi) Eb Ahmcd'dir diyenler de
vardr, Abdulmuttalib'ln oludur.
Abdullah, kardelerinin en k idi. Abdullah, Eb Tftlib (ki ad: Abdu Menftf'tr), ez-Zbeyr,
Abdu'l-Ka'be, Atke, Umeyme, Berre hep Abdulmuttalib'ln ocuklar olup bunlarn anneleri: Fatma
bint Amr b. Aylz b. lmrfln b. Mahzm b. Yakaza di.
AbdulmuUaltb. Zemzem Kuyu'um kazmak isteyip Kureys'ten -ileride aklayacamz gibizorluklarla karlanca, syle btr adakta bulunmutu: On tane olu olup bunlar, kendisini (Kurey'e
kar) koruyacak bir yaa gelecek olurlarsa, onlar arasndan bir tanesini, Kfi'be'de Allah iin
kesecekti. On tane ocuu olup onlarn kendisini koruyacak bir duruma geldiklerini grnce, vaktiyle
yapm olduu adaktan onlar haberdar etti. Onlar da kendisine itaat gstererek: Ne yapalm? diye
sorunca onlara: Sizden her biriniz bir ok alp zerine adn yazsn. dedi. ocuklar denileni yapp
oklar babalarna getirdiler ve Ka'be'nin ierisine Hbel'in bulunduu yere girdiler. Hbel onlarn en
byk putlar idi. Bu put, Kfi'be'-ye hediye edilen eylerin topland bir kuyunun banda
bulunuyordu.
Hbel'in yannda yedi ayr ok bulunurdu. Bunlarn her birisi zerinde ayr birey yazl olup bir
tanesinin zerinde de Akl yazl idi. D-yet't kimin deyecei konusunda aralarnda anlamazlk
kacak olursa, bu okun yedisini de kullanrlard. (Bu ok kime karsa, diyeti o derdi). Birisi
zerinde evet yazl idi. Bir ii yapmak stediklerinde ayet evet kacak olursa o ii yaparlard.
Bir bakasnda hayr yazl idi. Bir ii ynpmnk, ya da lek etmek istediklerinde bu oklar
ekerlerdi. Hayr kacak olursa, o ii yapmazlard. Bir bakasna Sizdendir; brnde Size
katlmtr; bir tekisinde ise Sizden deildir yazl idi. Bir baka okta da sular yazyordu. Su
aramak amacyla toprak kazmak istediklerinde -aralarnda bu ok da bulunduu halde- oklar ekerler,
kan oka gre hareket ederlerdi. Bir ocuu snnet etmek, bir kz nikahlamak, bir ly gmmek
istedikleri zamm, ya da aralarndan birisinin
nesebi
hakknda pheye decek olurlarsa;
yanlarnda yz dirhem ve bir deve alp Hbel putunun yanna giderler. Bunu oklar ekmekle grevli
olan kiiye verirler, sonra da yanlarnda getirmi olduklar kiiyi -artk her ne amala ge-tirmilerseyaklatrarak yle derlerdi: Ey Tanrmz, bu filn olu filandr. Biz onun iin unu unu istiyoruz.
Bu konuda gerek ne se bize nka belirt. Sonra do bu i iin grevli olan kimseye: ek derler,
o da oklar ekerdi. Eer eSizdendir yazl ok, kacak olursa, o kii onlardan birisi gibi erefli ve
nsil olurdu. zerinde Sizden deildir yazl ok -knrsa, anlamal birisi olarak kabul edilirdi.
ayet zerinde, Size. katlmtr ifadesi yazl olon ok kacak olursa, arlk bu kimse, ne onlarn
soyundan kabul edilir, ne antlamat biri olabilirdi. Eer yapacaklar ilerle ilgili olarak, bunlarn
dnda birey kacak olursn; Evet yazl ok karsa, o ii yaparlar. Hayr karsa, bu i o yl
gelecek yla erteler-rdi ve bir dnhn Relrlord. Onlar bylelikle ilerini oklnrdnn ktn eye gre
ayarlyorlard.
Abdulmuttalib, oklarn ekimi ile grevli olan kimseye. Benim bu ocuklarmla ilgili olarak u
oklarn ekiver. diyerek yapm olduu oda ona haber verdi. Abdullah, kardelerinin en k

ve babasnn en ok sevdii ocuu idi. Grevli, oklar ekme iine balaynca,' Abdulmut-talib
Allah'a du etmeye balad. Grevli, ok ekti ve Abdullah kt. Bunun zerine Abdulmuttalib,
Abdullah'n elinden tutup onunla lsf ve NUe'nin bulunduu yere doru ilerlemeye koyuldu. Btn
kurbanlklarn bu iki putun yannda keserlerdi. Kureyliler, sohbet meclislerinden dalp ona: Ne
yapmak istiyorsun? diye sorunca O: 'Bunu kesmek istiyorum dedi. Kureylierle, dier ocuklar
hep bir azdan: Allah'a yemin ederiz, bu konuda sana kar bir yol gsterilmedike, sen onu
kesmeyeceksin. nk eer byle birey yapacak olursan, aramzdan ocuunu kesmeye kalkanlar,
treyip gideceklerdir. Mure b. Abdullah b. Amr b. Mahzm ona: Allah'a yemin ederim bu konuda
snna bir kar yol gsterilmedike, sen de onu kesmeyeceksin. sterse onu bu lmden kurtarman, tm
mallarmz feda etmemizi gerektirsin. derken dier taraftan Kureylilerle ocuklar yle
diyorlard: Yapma unu. Hicr'de bulunan bir khine var. Onun yanna git. Ona durumu sor. Sana onu
kes, diyecek olursa kesersin, senin iin de nun iin bir kar yol gsterirse kabul edersin.
Kadnn yanna gitmek zere ktlar. Kadn o srada Hayber'de bulunuyordu. Abdulmuttalib ona,
durumunu anlatt. Kadn ona: Bugn gidin. Bana haber veren cinnim gelecek, ona durumu
soracam. demesi zerine yanndan ayrlp ertesi gn bir daha geldiler. Kadn onlara: Evet, bana
haber gelmi bulunuyor. Sizde diyet ne kadardr? diye sorunca onlar: On deve dediler. Gerekten
de yleydi. Bu sefer kadn onlara yle dedi: Memleketinize dnn ve bir tarafa on deve koyarak,
develerle adamnz arasnda kura ekin. Eer kur'a adamnza knrsa, o zaman Rabb-nz raz
edinceye kadar onar onar develerin saysn artrn. Develere kacak olursa, o develeri kesin. O
zaman Ftabbiniz de raz olmu olur, adamnz da kurtulmu olur.
Bunun zerine derhal Mekke'ye geri dndler. Bunu uygulamaya koyulduklar zaman Abdulmuttalib
Allah'a du etmeye balad. Sonra dn bir tarafta Abdullah', br tarafta da on deveyi koyup ok
ekmeye baladlar. Ok, Abdullah'n aleyhine knca, develerin saysn on daha artrdlar. Fakat
oklar yine Abdullah'n aleyhine kt. Onlar durmadan develerin saysn artryor, fakat oklar da hep
Abdullah'n aleyhine kyordu. Sonunda develerin says yz buldu. Bu sefer yine ektiler. Bu kere
oklar develerin tarafna kt. Hazr olanlar: Ey Abdulmuttalib, artk Babbn raz olmu bulunuyor.
dedilerse de Abdulmuttalib: Allah'a ye-mh ederim ki, defa daha ok ekilmedike kabul
etmeyeceim. dedi. kere daha ok ekimi yapld ve ncde de develer tarafna kt. Bunun
zerine develer kesildi ve olduklar gibi brakld. Onlara yaklamak isteyen hibir kimse -insan ya
da yrtc bir hayvan olsun- alkonul-mad.
Abdullah b. Abdulmuttalib'in, Raslullah (s.a.v.)in annesi Veheb'n kz mine ile evlendirilmesine
gelince, Abdulmuttalib, develeri kesme iini bitirince, olunu elinden tutup yolda ilerlemeye
baladlar. Yolda Varaka b. Nevfel'in kzkardei, Nevfel b. Esed'in kz olan Umm Kattl'a rast
geldiler. Beyt'in yannda bulunuyordu. Onu grp yzne dikkatle baknca unlar syledi: Ey
Abdullah, nereye gidiyorsun? Abdullah: Babamln beraberim deyince kadn: Baban seni
kurtarmak iin kestii deve kadar vermeyi sana vadediyorum. Yeter ki hemen yanma gel. teklifinde
bulundu, fakat Abdullah ona: Babam yammdadr. Ne ona aykr bir hareket yapabilirim, ne de ondan
ayrlabilirim. diye cevap verdi.
Abdulmuttalib, olu ile birlikte Vehb b. Abd-i Menflf b. Zhre'nin yanna varncaya kadar, yolda
yrmelerine devam ettiler. Vehb, Ben Shre'nn ileri geleniydi. Olunu, Vehb'in kz olan Amine
le1 evlendiril. Amine'nin anne tarafndan soyu yledir: Berre bint Abdiluzza b. Os-nan b. Abduddftr
b. Kusnyy. Berre'nin anne tarafndan soyu: Umm Hu-jeyb bint Esed b. Abduluzza b. Kusayy'dr. Umm
Hubeyb'in anne tara-'ndan soyu: Berre bint Avf b. Abyd b. 'Avc b. Adiyy b. Ka'b'dr.

Abdullah, nikahlandktan sonrs, babasnn evinde Amine ile gerdee lirdi. Hz. Muhammet! (s.a.v.)'e
hamile kald. Sonra yanndan ayrlarak bir jtceki gn kendisinden kam nlmaatn steyen kadnn
yanndan geince Ona: Ne oluyor sana? Dn bnna yapm olduun teklifi bugn niye
tekrarlamyorsun? dedi. Kadn ona: DUn seninle beraber olan o nur, senden ayrlm bulunuyor.
Artk bugn sann htiyacm yok. dedi.
Umm Knttfil, kardei NeVfe'ln, bu mmete tsmfiiloullan'ndan bir peygamber geleceini iitip
dururdu.
Denildi ki; Abdulmuttalib olu Abdullah' evlendirmek zere ktnda, yolda TbSle'li, ad Ffttma
bint Murre olan Has'am'a mensup ve yfl-hudilige girmi bir kfihine'ye rast gelirler. Bu khine,
Abdullah'n yznde bir aydnlk grnce: Ey gen, u anda yanma gel, buna karlk sana yz deve
vermeyi vad ediyorum. deyince bunun zerine Abdullah ona su (anlamdaki) msralar okur:
lm iyidir, elbet harama dmekten, Ortada se helal yok, ben onu aratryorum; Senin bu
istediinse, ok uzaktr benden.
Sonra da unlar ekler: u anda babamla birlikteyim. Ondan ayrlmak imknm yok. Abdulmuttalib,
yoluna koyulup onu Amine bint Vehb b. Abdi Menaf b. Zhre ile evlendirir. Abdullah gn
hanmnn yannda kaldktan sonra dar kt. Yolda giderken, daha nce kendisini bilinen seklide
aran Has'am'l kadna rastlar. O kadna yle der: Daha nceki istein hakknda (imdi) ne
diyorsun? Kadn ona: Ey gen, dedi. Ben kt niyetli birisi deilim. Fakat senin yznde bir nur
grdm. Ben o nurun benim olmasn stedim. Fakat Allah, benim bu isteimi kabul etmeyip onu
diledii yere brakt. Benden sonra ne yaptn ki? Abdullah: Babam beni Amine bint Vehb ile
evlendirdi dedi. Bunun zerine Fflt-ma bint Mrre u iiri okudu:
imek akan bir bulut grdm ben, Parledka parlad yamur yklerinde. Bu evresini ayn
ondrd gibi. Aydnlatan bir nurdu sanki.
Onu nail olacam bir vn umdum Fakat her akmak akan ate yakamaz Zhre kabilesine mensup
olan kadn, enin elbiselerini karrken senden Nasl bir hnyr ald, bilmiyor.
Yine bu konuda ayn kudn unlar demitir:
Himoullar! Emine'nin kardeinizden ald,
Snmeye yz (utmu kandilin, yan ekmesine benzer,
Gencin kazand heroy, bir azim sonucu olmad gibi,
Kaybettikleri de zafndnn dolay deildir.
Birey istediin zaman gzelce iste,
Sana bir birine yaklaan jki el yeter:
Ya smsk kapnh bir eldir bunlarn biri,
Yahutta parmak ularna kodur alm biri.
mine ondan aldn ald;
O aldklarnn ei ve benzeri yok.
Onun yanndan geen bundan baka birisidir, de denilmitir.
Zr der ki: Abdulmultolib olu Abdullah' Medine'ye kendilerine hurma getirmek zere gndermi
ve Abdullah orada lm idi. Hayr, Abdullah Kurey'in bir kervan ile birlikte am'da bulunuyordu.
O kervanla birlikte dnte Medine'de konakladklarnda hasta bulunuyordu. Orada yirmi be yanda
iken vefat etti ve Nbign el-Ca'dl'hin evine defnedildi. Yirmisekiz yanda vefat ettii de
[1]
sylenmitir. Abdullah, Raalullah (s.a.v.) domadan nce vefat etmitir.

ba Abd El-Muttalib
Abdulmuttalib'in ad eybe'dir. Ona bu adn verilmesinin sebebi, doarken salarnn kr olmasyd.
Annesi, Selm binti Amr b. Zeyd olup Hazrec Kabilesi'nin Neccrouar kolundand.. Knyesi
Eb'l-Hris'tir. Ona Abdulmuttnlib (Muttolb'in Klesi) denmesinin sebebi udur: Babas Him,
am Blgesi'ne ticaret amacyla yola kmt. Medine'ye gelince, Neccroullar'ndan Hazrcc'li Amr
b. Lebb'in misafiri oldu. O srada Amrn kz Selm'y grp ve beenmesi zerine onunla evlendi.
Ancak babas, doum yapacak olursa, mutlaka ailesi arasnda olma artn ko-ftutu. Daha sonra
Him, yoluna devam etmi ve (iini bitirip) am'dan geri dnmt. Selm ailesinin yannda olduu
halde, Him ile gerdee girerler. Daha sonra onu alp Mekke'ye gider ve hamile kalr. Doumu
yaklanca, onu alp ailesinin yanna gtrr. am'a doru yoluna devam ederek Gazze'de lr.
tte Abdulmuttalib, Him'in Selm'dan oludur. Abdulmuttalib Medine'de yedi yl kald. Daha sonra
Haris b. Abd-i MenE oullarndan, birisinin yolu Medine'ye d. Orada ok atan ocuklara rast
geldi. O ocuklar arasnda eybe'nin att ok hedefi buldu. ocuk yle diyordu; Ben Him'in
oluyum. Ben Mekke Vadisi'nin Efendisi'nin oluyum. Harisi olan adam ona: Sen kimsin? diye
sorunca ocuk: Ben, Him b. Abd-i Menfin oluyum. dedi. Hftris adam Mekke'ye varnca,
Muttalib'i Hicr'-de buldu. Ona yle dedi: Y Eba'l-H&rls, biliyor musun, ben Ycsrib'de oynayan
ocuklar grdm. Bunlar arasnda senin kardeinin olu da vard. Byle birisinin orada braklmas
iyi olmaz. Bunun zerine Muttolib unu syledi: Onu getirmedike evime dnmeyeceim. Harisi
ona bir dii deve'verdi. O da bu deveyi alp yola koyuldu ve aknm zeri Medine'ye vard. Top
oynamakta olan ocuklara rnst geldi. Yeenini tantp nerede olabileceini sordu. Ona nerede
bulacam sylediler. Onu alp devesinin terkisine bindirdi. Onu, annesinden izin aldktan sonra alp
gitmitir, de sylenmitir. Bylece Mekke yoluna koyuldu. Kuluk vakti Mekke'ye vardnda halk
toplant yerlerimde birarada bulunuyordu. Ona: u arkanda bindirdiin kim? diye soruyorlar o da:
Benim klemdir. diyordu. ocuu alp hanm Hadce binti Sad b. Sehm'in yanna evine gtrd.
Kadn ona: Kim bu? diye sorduunda, ona da: Klemdir. dedi. Ona bir elbise alp giydirdi sonra
da akam zeri yanma alarak kt. Abdu Menf oulan'mn toplant yerine gitti ve onlara yanndaki
bu ocuun yeeni olduunu bildirdi. Fakat bundan sonra ocuk Mekke'de dolatka, vaktiyle onun
hakknda Bu benim klemdir dedii iin, ocua: tte bu, Abdulmuttalib (Muttalib'in klesi)dir
deniyordu.
Daha sonra Muttalib, oi{u babasnn mlknden haberdar ederek, bu mlklerini ona teslim etti. Onun
dier amcas olan Nevfel b. Abd-i Menf, Muttalib'in lmnden sonra, elinden kendisine ait olan bir
avlusunu ahr. Bunun zerine Abdulmuttalib, Kurey'in ileri gelenlerine varp amcasnn bu
hakszln nlemelerini istedi. Ancak bu ileri gelenler kendisine: Biz, seninle amcan arasna
girmeyiz. dediler. 3u sefer Abdulmuttalib, Neccroulan'ndan olan daylarna yazarak, onlara
durumunu anlatt. Eb Es'ad b. Udes en-Neccr, yanma seksen atl alp Mekke Va-disi'ne kadar
geldi. Abdulmuttalib de onu karlamaya kt. Abdulmut-taiib: Daycm, eve gidelim. dediyse
de, days: Hayr, Nevfel'i grmeden gelmem. dedi. Hicr'de Kurey'in yallarnn da bulunduu bir
sda jsjevfen bulur ve tepesine dikilir. Klcn ekerek: Bu yapnn (K%-be'nin) Rabbi'ne yemin
ederim ki, ya kzkardeimizin olunun avlusunu geri verirsin, ya da klcm seni dorar. deyince
Nevfel: Bu yapnn Rab-bine andolsun, avlusunu geri vereceim. dedi. Ondan sonra days, hazr
bulunanlar ahit tuttuktan sonra, Abdulfnuttalib'e: Haydi yeenim, artk eve gidebiliriz. dedi. Onun

yannda gn kald. Hep birlikte umre de yapp geri dndler.

Bu durum Abdulmuttalib'i bir antlama yapmaya itti. Bir b. Amr, Verk' b. Fln' ve Huza
Kabilesinden baz kimseleri arp onlarla Ka'-be'de bir antlama yapt. Bu konuda bir belge de
tanzim ettiler. Buna g- -re Sikye ve Rifde grevleri Abdulmuttalib'in uhdesine veriliyordu.
Abdulmuttalib', zamanla kavmi arasnda eref ve itibar kazand, byk bir yer igal etti. Daha sonra
Zemzem Kuyusu'nu kazd. Zemzem ise brhim1-n olu smail'in (aleyhima's-selm) kuyusudur. Yce
Allah, bu kuyuyu Hz. tsmil'in su ihtiyacn gidermek iin fkrtmt. Daha nceden de belirtildii
[2]
gibi, Crhmler bu kuyuyu kapatm idi.
Zemzem Kuyuau'nun Kazlmasnn Nedeni
Abdulmuttalib'in Zemzem Kuyusu'nu kazmasnn nedenine gelince, bu konuda dedi ki: Ben
(K'be'nin) Hicr denen mevkiinde uyuyorken, ryamda birisi gelip bana: "Taybe"yi kaz, dedi. Ben
kendisine: "Taybe nedir?" diye sordum. Fakat o ekip gitti. Ertesi gn yine ayn yerde uyumaya gittim.
Bu sefer o kii gelip bana: "Berre'yi kaz," dedi. Ben ona: "Ber-re dediin nedir?" diye sordum. Fakat
adam gitti. Bir ertesi-gn olunca yine ayn yere uyumaya gittim. Uyudum, adam yine gelip bana:
"Mad-nna'y kaz." dedi. Ben kendisine: "Madnna dediin nedir?" diye sordum. Fakat o, yine ekip
gitti. Aradan bir gn daha geince daha nce uyuduum yere yine gittim ve uyudum. Adam yine bana
gelip; "Zemzemi kaz," dedi. nk sen oray kazyacak olursan, piman' olmazsn. Bu sefer ben ona:
"Zemzem dediin nedir?" diye sordum'. Adam bana unlar syledi: "O, senin byk atann mirasdr.
Bu kuyu ebediyyen kurumaz ve eksilmez.. Btn haclarn su ihtiyacn karlar. O, devekuu srs
gibi boldur. O, bir miras ve salam bir dm olacak. Senin bildiin bir takm eyler gibi deildir.
O, (kurbanlarn) kanlar ve tersleri dklen yerin arasndadr. Alaca kanatl bir karga oray gagalar.
Orada bir karnca yuvas da vardr."
Bylelikle kuyunun durumunu ve yerini kendisine aklayp onun doru sylediine kanaat getirince,
yanna olu Hris'i de alarak kazmasyla oraya gitti. O zamanlar ondan baka bir ocuu da yoktu.
Kurey'n putlarna kurban kestii yer olan saf ve Naile adl putlarn arasnda kazmaya balad.
(Ryasnda kendisine tarifi yaplan) kargann orada gaga- J lamakta olduunu grd. AbdulmuHalib.
kuyunun rlm duvarn grnce tekbir getirdi. Kurey, onun stediini bulduunu anlad.
Bunun 3 zerine kalkp yanma gittiler ve ona yle dediler: Bu, babamz smail'in . kuyusudur.
Dunda bizim de bir hakkmz vardr. Bizi de seninle birlikte ortak yap. Fakat Abdulmuttalib: Hayr,
kabul etmem. Bu ie, sizin ara- I nzda yalnz ben seilmi bulunuyorum. dedi. Kurey ona: Bu
konuda seninle anlamazlmz zmedike, bu ii yapmana imkan vermeyece- \ iz. dedi.
Abdulmuttalib onlara: O zaman benimle Sizlerin arasnda \\\x-f, km vermek zere dilediiniz
kimseyi hakem yapnz. dedi. Onlar da: Sa'd b. Hzcym'in kadn olan kabineleri aramzda hakem
olsun dediler. I3u kluc de nrn dolaylarnda bulunuyordu.
Abdulmuttalib, yannda Abciu Mcnf oullarndan, bir grup ile birlikle -yola koyuldu. Kurey'n her
bir kolundan bir kii de onlnrlo beraber yola kt. Hicaz ile am arasnda bir yerde.
Abdulmttnlib'in vo nrkndn-lannn suyu tkendi. O derece susadlnr ki, kesin olarak leceklerine
kanaat getirdiler. Beraberlerinde bulunan dier Kurcy'llerden su istediler. Fakat kimse onlara su
vermedi. Bunun zerine arkadalarna sordu: Ne yapmarmz uygun grrsnz? Onlar: Bizim
grmz senin grne baldr. Ne arzu ediyorsan, emret. dediler. Abdulmuttalib onlara:
Grm udur: Herbiriniz kendisi iin bir ukur kazsn. Birimiz ldke, dier arkadalar stn

rter. Bylelikle son olarak lenimiz, tm arkadalarn gmm olur. Bir kiinin yitirilmesi, bir
kafilenin yitirilmesinden daha kolay bireydir. dedi. Onunla birlikte olanlar: Grn ok gzel
dediler. Sonra da Abdulmuttalib'in kendilerine verdii emri yerine getirdiler.
Daha sonra Abdulmuttalib, arkadalarna yle dedi: Bizlerin kendimizi bu ekilde lme teslim
etmemiz ve kendimiz iin bir kar yol aramaymiz, Allah'a yemin ederim ki, acizliin ta
kendisidir. Daha sonra olduklar yerden ayrldlar. Beraberlerinde bulunan Kurey kabilesinin dier
yeleri ise, onlarn ne yapacaklarna bakp duruyorlard. Abdulmuttalib bineine bindiinde,
bineinin ayan kaldrd yerden ok tatl bir su kayna kt. Abdulmuttalib ve arkadalar tekbir
getirdiler. Oradan su tiler ve krbalarn doldurdular. Daha sonra da Kurey'n dier kabilelerinden
olan kiileri ararak: Suya gelin Allah bizim su ihtiyacmz gidermi bulunuyor. dedi. Onunla
birlikte olan arkadalar: Hayr, onlara su vermiyeceiz. nk onlar da bize su vermemilerdi.
dediler. Ancak Abdulmuttalib onlara kulak asmad ve: O takdirde biz Ap onlar goi oluru?:. dedi.
Beraberlerinde bulunan Kureyliler geldi, su "eti ve kaplarn doldurdu, sonra da yle dediler: Ey
Abdulmuttalib, Allah'a yemin ederiz, Allah, senin lehine ve bizim aleyhimize hkm vermi
bulunuyor. Allah'a yemin ederiz, ebediyyen Zemzem konusunda seninle -nlanazllc kartmayacaz.
I3u lde sana bu suyu veren, sana Zcm-7em'i verenin kendisidir, O iaide. dosdoru su verme iine
geri dn.
Bylelikle geri dndler ve kadn kabinenin yanna gitmekten vazgetiler, onun Zemzem kuyusunu
kazmasna karmadlar.
Abdulmuttalib, kuyunun kazma iini bitirince, Crhmlenn oraya pmm olduklar iki geyik buldu.
Bunlnr altndand. Avrca orada klrc-Inr ve zrhlnr dn buldu. Kurey ona unlar svedi: Kv
Abdulmuttalib, biz bunlarda seninle ottaiz vo serimle birlikte hnkkmtz vardr.t O: Hayr, fnknt
nrnmzrn -'idil olnn bir fizmj? vnrnm. Bunun iin Cnl oknn cc-keim." Kurev: Nnsl yapncnSiz
bunu?* dediler. Abdulmuttnlib: K'~ be'nin ki, sizin iki. benim do iki okum olsun. Kimin oku belirli
birsey iin ckarsn. o onu alacak. Oklar kalp kmayan ise birsev alamavacak. Kuroys' Tamam,
ndnletli bir zm volu gsterdin. dediler ve yle vao-hlnr. Hincl'in vnnudp oklnr cekdi.
KA'bc'nin iki oku, iki grviki, Abritl-muUnlib'in oknn kf. kllarla Zrhtan pfitprdi. Krpy'in
oklnnna hibir ev ckmncl. Abduimuttnlib. kllar Kn'he'vc- kan vnpt. ki jjeviki rlf pnrcnlnr
haline getirerek kapy ssledi. Bylelikle K'be ilk olarak altn ile sslenmi oldu. Hu geyiklerin
K'be zerinde kalp bilhare alndklar da sylenmitir. leride bundan sz edeceiz.
Halk ve haclar, oraya- arzuyla ve teberrken Zemzem Kuyusu'na ynelmeye balad ye.difter
kuyulara hi iltifat etmediler. Abdulmuttalib Kureys'in kendisine kar birlemekte olduunu grnce,
, yce Allah'a yle bir adakta bulundu: Eer kendisine on erkek ocuk verecek.ve bu ocuklar
kendisini koruyacak yasa gelecek olurlarsa; onlnnn bir tanesini Allah'a kurban edecekti.
Peygamber (s.n.v.)'in bab.s Abdullah'tan sz ederken, bu adaktan da sz edilmi idi.
[3]
Abdulmultalib. snnnni lk siyaha boyayan kiidir. nk, salar ok prlcn bcyazlnmiti.
Ahdulmuttalb Ve Yahudi Komusu
Abdulmuttalib'in yaludi bir komusu vard. Adi, Uzeyne idi. Ticaretle urayordu ve ok byk bir
serveti vard. Bu durum Harb b. mcyye'y kzdryordu. Harb, AbdulmuttaHb'in nedimi {sohbet
arkada) idi. Ku-rey'ten baz genleri, bu yahudiyi ldrp maln almalan iin kandrd. Bunun

zerine mir b. Abd-i Menf b. Abdiddr ile Eb Bekir (r.a.)in dedesi Sahr b. Amr b. K'b etTeym onu ldrd. Fakat Abdulmuttalib bu komusunun katillerinin kim olduunu tanyamad. Bunun
zerine on- \ lan belirleyinceye kadar aratrmalarn srdrd. Onlarn kim oldukla- \ rn ortaya
kardktan sonra Harb'in yanna gitti, bundan dolay onu knad ve bu iki katili kendisine teslim
etmesini istedi. Ancak Harb, bu iki katili gizledi. Bu sefer birbirlerine ar sz sylediler ve sonunda,
aralarnda hkm vermek zere Habeistan hkmdar Neci'ye bavurmaya I karar verdiler. Ancak
Nec aralarna girmedi. Bunun zerine mer b. el-Hattb'm dedesi Nfeyl b. Abd el-Uzz elAdevi'yi aralarna hakem tayin ettiler. Hakem Harbe unlar syledi: Ey Eb Amr, sen boyu sen- I
den uzun, senden daha yakkl, senden iri csseli, senden daha az ayplanacak taraf olan, ocuu
senin ocuklarndan ok olan, senden daha cmert, senden daha ok yardmsever birisiyle mi
stnlk taslayarak muhakemelemek istersin? Ben bunu sylerken ayn zamanda senin ge kzan,
yksek sesli, kararl, airetini seven birisi olduunu da sylyorum. Fakat sen, bu konuda sana stn
gelecek birisiyle atmaya kalktn. Harb, bu szlere kzd ve: Senin hakem olarak tayin edilmen,
zamann kt gidiinden dolaydr. diye kt. Bundan
sonra
Abdulmuttaib, Harb'in
arkadaln brakp Abdullah b. Cud'an et-Toymt ile arkadalk yapmaya balad. Harb'den de yz
deve alarak onlar Yahudi'nin amcasnn.oluna teslim etti. Onun dier tm mallarn da amcasnn
oluna geri gnderdi. Telef olan baz eyleri kendi malndan karlad.
Abdulmuttalib, Hir Da'nda ibadete' ekilen ilk kiidir. Ramazan ay geldiinde Hir Da'na kar,
btn ay boyunca da fakirlere yemek ye-j dirirdi.
Abdulmuttalib, yz yirmi yandayken ld. Gzleri de kr olmutu. I Baka trl syleyenler de
[4]
vardr,
bn Him
Him'in ad Amr'dr. Knyesi Eb Nadlah'dtr. Ona Him denmesinin nedeni, Mekke'de kavmine ilk
olarak ekmek dorayp tirit yapan ve halka yediren ilk kimse olmasndandr.
bn el-Kelb der ki: Him, Abdu Menfin en byk olu idi. Mu-talib ise en kkleriydi. Annesi
tike binti Mrre es-Sleniyye'dr. Nevfel -ki annesi Vkide'dir- ve Abd ems de dier kardeleri
olup hepsi de kavimlerinin ileri gelenleri oldular. Bunlara Muhabbirler ad veriliyordu. Kurey
Kabilesi iin bir takm ahideri ilk olarak bunlar almlar ve bunun zerine Mekke'nin dma kmaya
balamlardr. Him, Kureyliler iin Bizansllardan ve am'da bulunan Gassnler'den bir ahid
[5]
almt. Abd ems ise Habeistan'da Nec'den onlara emn aim; Nevfel ise ran
Kisran'ndan, Muttalib de Yemen'de Himyerler'den emari almt, tte bu nedenle Kurey bu
blgelere gitmek imkn'bulmu oldu. Bylelikle Allah, bu kardelerle Kurey'in durumunu
dzeltmiti.
Denildiine gre: Abdu ems ile Him ikizdiler. Onlardan biri tekinden ksa bir sre nce domu
ve parma, dier kardeinin alnna yapk idi. Bu parmak oradan alnm ve bunun sonucunda kan
akmt. Bunu grenler tarafndan: Aralarnda kan olacak. denildi.
[6]
Him, babas Abd; Menfin vefatndan sonra babasnn elinde bulunan Sikye ve Rfde
grevlerini uhdesine ald. Abdu ems'n olu meyye, onun bakanlm ve bakalarna yemek
yedirmesini kskanm, bunun zerine Him'in yaptn yapmaya kalkmt. Fakat onun yaptklar

gibi yapamam, aciz dmt. Kurey'ten baz kiiler, onun bu durumuna taklm, o da bundan
dolay kzm idi. Him'e dil uzatarak, onu Mnfereye armt. Him ise, ya ve mevkii
dolaysyla bu iaten holanmamt. Kurey ise peini brakmad. Sonunda elli dii deve ve
Mekke'den on yl uznk knlmnk nrt zerine Mnafereyi kabul etmi idi. meyye, bunu kabul etmi ve
aralarnda hakemlik yapmak zere Huzfi'ah K-hin'i semilerdi. Bu khin. Amr b. Hamik'in dedesi
idi ve evi de Usfn'da bulunuyordu. meyye ile birlikte Hemheme b. Abduluzz el-Fihr de vard.
Bunun kz meyye'nin de hanm idi. Khin: Parlayan aya, k saan yldza, yamur ykl buluta,
gkte uan kulara, bir almete bakp yolunu bulan ve gidip gelen her yolcuya yemin ederim ki, stn
eylerde Him, meyye'den ileridedir. Bata da o gelir, sonda da. Eb Hemheme de bunu bilen bir
kiidir. diyerek, Him lehine karar verdi ve onu galip ilan etti. Him, develeri ald ve onlar
keserek halka ikram etti. meyye de, Mekke'den am'a gitti ve on yl sreyle Mekke'ye gelmedi. Bu,
Him ile meyye arasnda bagsteren ilk dmanlk oluyordu.
Him ve Muttalib, gzellikleri dolaysyla ayn iki ondrd diye anlyorlard.
Him, yirmi yanda iken Gazze'de ld. Yirmibe yanda iken ld de denilmitir. Abdu Menfin
ocuklar arasnda k len odur. Daha sonra Abdu ems Mekke'de ld ve Ecyd denilen yerde
gmld. Arkasndan Selmn denilen yerde, Irak yolunda" Nevfel ld. Daha sonra Mut-talib,
Yemen'de bulunan ve Redmn denilen yerde ld. Rifde ve Sikye Him'in olu Abdulmuttalib'in
[7]
yann kkl sebebiyle, Him'den sonra kardei Muttalib'e gemiti.
bn Abdu Menf
Abdu Menfin ad Mure, knyesi ise Eb Abd ems'dir. Gzellii dolaysyla ona Ay
deniliyordu. Annesi onu dourduunda, ibadet kas-dyla Mekke'de bir put olan Menf a gtrm.
Bylelikle ona ounlukla Abdu Menf (Menfin Kulu) denilmeye baland.
Abdu Mennf, Abduluzza ve Abduddr, karde olup Kuscyy'n ocuk-lan idiler. Anneleri Hubeyy binti
Hueyl b. Hubiyye b. Sell b. K'b b. Amr b. Huz'a idi. Kurey ile Ehb arasnda antlama yapan
odur. Eh-bs ise, Haris b. Abdu Menf b. Kenne'nin soyundandr. Mustalk Oullar Huz'a'dan Hn
Oullan ise Huzeyme'dendir. Kusayy yle derdi: Benim drt olum oldu. Bunlarn ikisine iki
tanrmn adn verdim. Bunlnr, Abdu Menf le Abdu'l-Uzza'dtr. Birisine evimin adn verdim. Bu
[8]
Abdu-ddr'dr. tekine do kendi adm verdim. Bu da Abdu Kusyy'dr.
bn Kusayy
Kusayy'n ad Zeyd, knyesi Eb'l-Mure'dir. Ona Kusayy denilmesinin nedeni udur: Rabia bHarrn b. Dnna b. Abd b. Kebr b. Uzra b. Sa'd b. Zeyd, onun annesi olan Ftima binti Sa'd b. eyi ki ad Cebr'dir- b. Cemle b. Avf ile evlenmiti. Ftma ayn zamanda kardei Zhre'nin de annesidir.
Babas, annesini alp nm Blgesinde bulunan Uzra'ya gtrmt. Kadn da yann kkl
nedeniyle Kusayy'i da yanna alm fakat ya byk olduu iin Zhre, kavmi arasnda kalmt.
Fhma'nn Rebia b. Harm'dan Rizh b. Rabia adnda bir ocuu da olmutu. Buna gre Rizh,
Kusayy'n ana bir kardei oluyor. Rabia'nm baka bir kadndan tane ocuu daha vard. Bunlar
Hunn b. Reba, Mahmd ve Culhu-me adnda idiler. Hunn, Kusayy'm anabir kardeidir de denilmitir.
Boy-leiikie Zeyd Raba'nn himayesinde bym oldu ve ona Kavmi'nin yurdundan uzakl

dolaysyla (uzak anlamna gelen) Kusayy ad verildi. Kusayy, ya ilerleyinceye kadar Reba'nn olu
olarak biliniyordu. Onunla Kuz'a'dan bir kii arasnda bir anlamazlk km, Kuz'a'l da,
Kavmi'nin arasnda olmayndan dolay onu ayplamt. Bunun zerine Kusayy, annesinin yanna
giderek, kendisine sylenen durum hakknda bil-tri istedi. Annesi ona yle dedi: Yavrucuum, sen
kii olarak da, baban itibariyle de ondan daha stn ve deerlisin. Sen Kilb b. Mrre'sin ve se-nin
kavmin (akrabalarn) Beytu'l-Harm'n yannda. Mekke'dedirler.
Kusayy, Haram Aylnr girinceye kadar sabredip (Hnc aylan girince) Kuz'a hacilaryla birlikte yoln
koyuldu. Sonunda Mekke'ye vard ve kardei Zhre ile kald. Daha sonra Hueyl b. Hubiyye elHuz'nin kz Hub-b'yi babasndan iedi, o da kzn ona verdi. Huieyl, o sralarda K'be'nin ilerini
grmekte di. Hubb. Kusayy'dan: Abduddr, Abdu MenF, Abdul-izz, Abdu Kusayy adndaki
ocuklar dourdu. Kusayy'n serveti oald, erefi arttka artt.
Hueyl vefat etti ve K'be'nin ilerinin grlmesi grevini kz, Huh-b'ya vasiyyet etti. Ancak Hubb:
Ben, Beyt'n kapsn ap kapayamam." dedi. Bunun zerine olu Muhteri'e K'be'nin kapsn ap
kapamak grevini verdi. Muhteris, ayn zamanda Eb Gubn diye- de bilinir. Kusayy, Bcyt'in
ilerini grmek grevini Eb Gubn'dan bir tulum arap ve bir miktar d aac karlnda satn
ald. O zamandan bu yana Araplar bu durumu br darb- mesel'le ifade eder oldular: 3u sat Eb
Gubn'mkinden daha ok zarar etti.
Huz'a'hlar bu durumu grnce, Kusayy'n bana toplandlar. O da kardei Rizh'tan yardm istedi.
Rizh, kardei ve Kuz'a'dan kendisine uyanlar, ona yardma geldiler. Ayrca Kusayy ile birlikte
Kavmi Be-n'n-Nadr da bulunuyordu. Bylelikle Huz'a ve Ben Bekr'e kar savaa hazrland.
Huz'a, onlara kar kt ve aralarnda etin b:r sava oldu. Her iki kesimin de l ve yarallar
arttka artt. Dahn sonra karlkl olarak bar istediler ve aralarnda Amr b.-Avf b. K'b b. Leys b.
Bekr b. Abdu Menf b. Kinne'yi hakem yapmak zere anlatlar. O da aralarnda, K'be'nin ilerini
grmek konusundn Huzn'a'yn gre Kusayy'n dnhn ok link nnhibi olduunn; HuzA'n'llnr.T Ben
Bckr'in snvntn ;knn knnln-nnn ayaklan allnda olduuna: fakat buna karlk Huz'a ve Ben
Bekir'in dkt Kurey ve Kinnc Oulnr'nn kan i arnn diyetlerinin denmesi gerektiine hkm
verdi. Bunun zerine bu hakeme, bir ksm kanlar karlksz birnkt ve diyetlerinin verilmesine
hkm vermedii iin: (Amr e-eddfh ad verildi. Bylelikle de Kusayy, Beyi (Kbc')nn ve
Mekke'nin ilerinin bana getirilmi oldu.
Denildiine.gre: Hueyl b. Hubiyye. vasiyyetini bizzat Kusayy'a yaparak: Beytin ilerini grmeye
Huz'a'dan sen daha lyksn. demi, bunun zerine Kusayy, kavmini toplam, kendisine yardm
etmesi iin de kardeine haber yollamt. Hare esn&smda Kuz'a ile birlikte hazr bulundu. Arafat'a
ktlar, haclarm bitirip Min'ya geldiler. Kusayy da onlara kar savamaya karar vermi bulunuyor;
insanlarn haclarn bitirmelerini bekliyordu.
Haclar, Min'dan inip geriye yalnzca Sader tavaf kalmt. Dier taraftan Sfe, halk Arafat'tan
indirir ve daldklar' zaman onlar Min'dan geirirdi. Nefr (Kurban Bayramnn nc) Gn
olunca, Cemreleri talarlard. Sfe'den birisi herkesten nce ta atar ve dier haclar o atmadan ta
atmazd. Min'daki iler bitince bu sefer Sfe, Akabe'nin her iki tarafn tutar ve dier haclar
alakoyarak yle derlerdi: *Ey Sfe, ge. Sfe geip yoluna devam edecek olursa, halk da serbest
braklr ve onlarn peinden giderlerdi. Bu yl olunca, Sfe yine imdiye kadar ya-pageldikerini
yaptlar. Araplar, bu ekilde davranmay rf bellemi ve onu din kabul etmilerdi. Ancak Kusayy ve
Kavminden kendisi ile birlikte olanlar ve ona katlan dier Kuz'alar gelerek, onlar alakoydu ve
yle dedi: Bu ie bizler sizden daha lykz. Ancak onlar Kusavy'a kar savatlar. O da onlarla

etin bir savaa tututu. Sonunda Sfe yenik dt. Kusayy da onlara kar zafer kazand, ellerinde
bulunan yetki ve grevleri onlardan ald. Bu srada Huz'ahlarla Ben Bekr de ii anladlar ve
Kusnyy'n Sfe'lilerin yetkilerini nldfc gibi kendilerinin olinde bulunan yetkileri de alacana kesin
gzyle baktlar ve Kusayy'n zerine yrdler. Bunu gren Kusayy de onlarla savaa balad. Her
ki taraf da ok sayda l verdi. Sonunda Huz'ohlan Beyt'in^ evresinden uzaklatrd. Kusayy,
dier taraftan kavmini {Mekke evresindeki) eitli yollarn kenarndaki ve vadilerdeki konnk
yerlerinden nlnrak, Mekke'de loparlnd. Bu nedenle ona {toparlayc anlamna gelen) Mucemmi' ad
verildi. Be-s b. mir b. Lleyyoullanm, Teym Edrem b. Glib b. Fihrogullarm, Muhrib b.
Fihroullann, Haris b. Fihroullanm Mekke'ye indirdi. Ancak Eb Ubeyde b. e-Cerrh'n kolu oian
Hill b. Ubeyboulan ile yd b. Ganm'in mensup olduu kolu Mekke'nin dnda brakt. Bu nedenle
bunlara Kurey ez-Zevhir ad verildi, Kurey'in dier kollan ise Kurey el-Bith diye anld.
Zevahir Kurey'i apul ve baka kabilelere kar sava dzenlerdi. Bith Kurey'i ise, Harem'den
darya kmadklar iin ed-Dabb diye adlandrlyordu.
Kusayy, Kurey'i Mekke ve evresine yerletirdikten sonra onu balarna geirdiler. Bylece o, K'b
b. Leyy'in soyundan gelenler arasnda ilk baa geip kavmi tarafndan kendisine itaat' edilen-kii
oldu. Hicbet (Kabe'nin kapsnn korunmas), Sikye (Haclara su verme), Rifde (vergilerin
toplanmas ve lgili dier ler), Nedve (toplant meclisinin idaresi) ve Liva (bayraktarlk) gibi
grevler hep onun elinde topland; bylece Kurey tm eref ve ana kondu. Mekke'yi yerleme alan
olmak zere kavmi arasnda paylatrd. Kurey, kendileri iin evler yaptlar. Aa kesmek in
ondan izin istedilerse de, kabul etmedi. Bunun zerine onlar da, aalar evlerinin ierisinde olduu
halde evlerini yaptlar. Daha sonra onun lmnden sonra o aalan kestiler.
Kurey, onun yapt ileri uur sayd. Evlenen erkek ve kadnlarn nikahlan mutlaka evinde kylr,
karlatklar herhangi bir durum hakknda mutlaka onun evinde danr, sava sancaklarn mutlaka
onun evinde kartr, (bu sanca ocuklarndan birisi teslim ederdi) kadnlk ana geldii zaman
kadnlk elbisesi giyecek her kz, mutlaka onun evinde bu elbiseyi giyerdi. Onun emirleri, kavmi
arasnda o hayattayken de ldkten sonra da, kesinlikle uyulan bir din gibiydi. Dru'n-Nedve'yi kaps
Mescid'e (K'be'ye) bakacak ekilde yapt. Kurey ilerini burada grrd.
Kusayy yalanp g ve kuvvetten dnce, onun en byk ocuu olan Abduddr, zayf bir
durumdayd. Abdu Menf ise, babas hayattayken ileri bir noktaya varmt. Dier kardeleri de
yleydi. Kusayy, bunu grnce Abduddr'a: Allah'a yemin ederim seni de onlara katacam.
diyerek, Dn'n-Nedve (Toplanma Meclisi) ile Hicbet (K'be'nin kapcl) grevleri ile Liva
(bayraktarlk) grevlerini ona verdi. Kurey'in sancaklarm (savaa kacaklar zaman) a teslim
ederdi. Sikye'yi de ona verdi. Haclarn su ihtiyacn karlard. Rifde'yi de ona verdi. Bu ise,
Kurey Kabilesi'nin her hac mevsiminde mallarndan belirli bir miktar Kusay b. Kilb'a vermeleri
demekti. O da mallarla haclara yemek yapar ve fakirler bu yemeklerden yerdi. Kusayy, kavmine
yle demiti: Sizler Allah'n (evinin) komular ve Evinin halksnz. Haclar ise Allah'n
misafirleri ve Evinin ziyaretileridir. krama en lyk olan ziyaretiler onlardr. Bunun iin hac
gnleri boyunca onlara yiyecek ve iecek hazrlaynz. Onlar da bunu yerine getirdiler ve
mallarndan bir miktar kartp veriyorlar, o da bununla Mlna Gnleri'nde yemek yapyordu. Bu
durum Chiliyye Dnemi'nde de slm Ynetimi Dnemi'nde de gnmze kadar bu ekilde devam
edip geldi. Halifelerin her yl Min'da yaptklar yemek ite budur.
Hicbet'e gelince, bu grev u ana kadar onun soyundan gelen kimselerin elindedir. Bunlar eybe b.
smn. b. Eb Talha b. Abduluzz b. Osman b. Abduddr oullardr.

Liv'ya gelince, slm gelinceye kadar onun soyundan gelenlerin elinde bulunuyordu. Abduddr
oullar: Ey Allah'n Rasl, bu grevi bize brak demilerse de, Hz. Peygamber onlara: Hayr,
slm sizin bu durumunuzdan daha genitir. demi ve bylece bu grevleri kalkmt.
Rifde ve Sikye ise: Abdu Menf b. Kusayy'm oullan olan, Abdu ems, Him, Multnlib ve Ncvfel,
biraraya gelip, -onlara olan stnlkleri ve erefleri dolaysyla- onlar Abduddr"m oullarndan
almay kararlatrmlard. Bunun zerine Kurey blnd. Bir ksm Abdu Menf oullarnn yannda
yer alrken; Kusayy'n yaptnn deitirilmesini is-temiyenler se Ahduddiir ollnn ynnmdn yer
aldlar. O sralarda Abduddr oullnr'nn lideri mir b. Him b. Abdu Menf b. Abduddr idi.
Esed b. Abduluzzollan. Zhre b. Kilbouilar ve Teym b. Mrrc-oullan ile Haris b.
Fihrouilor, Abdumenfoullan yannda yer almt. Dier taraftan Mahzmouilnr. Sehmoullar,"
CumahouIIar ve Adiyy-oullan da Abduddrouannn yannda di. Her grup kendi arasnda son
derece salam bir ekde yeminleii. Abdumenfoullan, arap dolu byke bir kap alp onu
K'be'nin yaknnda bir yere koydular ve karlkl olarak yemin ettiler, ellerini bu kabn iinde
bulunan araba hatrdlar. Bu nedenle bunlar Muinyybn diye anld. Abduddroullan ise kendi
aralarnda ve kendileriyle zlecn kimselerle birlikte akdletilcr. Bu nedenle bunlar: Ahlf diye
anldlar: Her iki taraf da sava iin hazrlklara balad. Daha sonra Abdumenfoullanna Sikye iie
Rifde grevleri verilerek, bar yaplmas ars yapld. Bunu kabul ettiler ve bylelikle savatan
vazgetiler. (Abdumenfoullan) bu grevlerin kime verileceini belirlemek zere kura ektiler.
Bunun sonucunda bu grevler Him b. Abd Menf'a dt. Ondan sonra da Muttalib b. Abd Menf'a
geti. Sonra Eb Tib b. Abdulmutlalib'e geti. Eb Tlib'in yeleri kadar mal olmad iin kardei
Abbs b. Abdulmuttalib b. Abd Menf'tan bor istedi ve ald bu borcu infak etti. Sonra da bu
borcunu deyemeyince, borcuna karlk olrnak zere Sikye ic Rifde grevlerini ona devretti; o da
bu grevleri stlendi. Ondan sonra olu Abdullah'a, sonra Ali b. Abdullah'a, sonra Muhnmmed b.
Ali'ye, sonra Dvd b. AH b, Sleyman b. Ali'ye geti. Daha sonra da Mansr bu grevleri zerine
ald. Ondan sonra da bu grevleri halifeler stlenir oldu.
Dru'n-Nedve'ye gelince, bu grev Abduddr'n elinde kald. Ondan sonra ocuklarna geti. Sonunda
krime b. mir b. Him b. Abd Menf b. Abduddr, onu Muviyc'yc satt. (Muviyc de) buray
Mekke'de Dru'l-Imrc haline getirdi. u anda ise buras, Harem-i erifte bulunmakta ve
bilinmektedir.
Sonra Kusyy ld. nn kavrni arasndaki grevlerini, und.'i sonra onun olu yrtt. Olu
Kusnyy'm yolundan gider, onun izledii yolun dna kmazd. lnce onu e-Cahn?> diye bilinen
yere gmdler. (nsanlar) onun. kabrini ziyaret eder, tazimde bulunurdu. Mekke'de bir kuyu kazm bu
[9]
kuyuya cl-AcI ntn vermiti. Bu kuyu Kurey Kabilesi'nin Mekke'de ilk at kuyudur.
bn Kilb
Knyesi Eb Zhre'dir. Kilb'n annesi; Hind bint Sureyr b. S'lebe b. Haris b. Fhr b. Mlik'tir.
Onun bababir iki kardei daha vard. Bunlarn biri Teym'dr dieri de Yakaza'dr. Bunlarn ikisinin
annesi ise.Esma' bint Criye el-Brikiyye'dir. Yakaza'nin, Kilbn annesi olan Hind bint S-reyr'den
[10]
olma olduu da sylenmitir.
.
bn Mrrc

Knyesi; Eb Yaknza'dr. Mrre'nin annesi ise eybn b. Muhrib b. Fhr'in kzdr. Onun ana-baba
bir, iki kardeinin ad ise Husays ile Adiyy'-dir. Denildiine gre Adiyy'in annesi; Ruk bint Rukke
[11]
b. Naile b. K'b b. Harb b. Teym b. S'id b. Fehm b. Amr b. Kays-Ayln'dr.
bn K'b
Knyesi; Eb Husays'cJtr. K'b'n annesi Kuz'a'h Maviye binti K'b b. G-Kayn b. Cesr'dr. Anababa bir, iki kardei vardr. Bunlarn biri mir dieri ise Sme'dir. Bunlarn bababir dier bir
kardeleri daha vard ve ad Avf't. Bunun annesi ise el-Bride binti Avf b. Ganm b. Abdullah b.
Gatfn idi. Bunun ocuu Gatfn'llara mensup olmutur. Bu Avf, annesi ile birlikte Gatfn'a gitmi,
S'd b. Zbyn annesiyle evlenmi ve onu da evltlna alm idi.
K'b'in yinn baka anasndan iki kardei daha vard. Bunlarn bir tanesi Huzeyme'dir. izetu Kurey
diye bilinen kii odur. izc ise annesinin addr. Annesi el-Hims b. Kuhfe b. Has'm'm kzdr.
Dier bir kardei de Sa'd'dir. Ona Bnne de denirdi. Bnne ise annesidir. Bunlarn Be-dev
(gebe) olanlar Sa'd b. Hemmamoullan ile eybn b. Sa'lebeoul-lar arasndadrlar. Hazer
olanlar (yerleikler) ise, Kurey "e mensupturlar.
K'b'n Araplar arasnda byk bir deeri vard. Bu sebeple Fil Y-l'na kadar onun lmn tarih
balangc olarak almlard. Daha sonra Fil Yl'm tarihleri iin balang aldlar. Hacc gnlerinde
[12]
halka hutbe okurdu. Onun Peygamber (s.a.v.)in geleceini haber veren hutbesi ise ok nldr.
bn Ltieyy
Knyesi; Eb K'b'dr. Leyy'in annesi; tke binti Yahlud b. enNadr b. Kinne'dir. Raslllah
(s.a.v.) soylarndan geldii Kurey'e mensup tike'lerin ilki, Lleyy'in annesi olan bu tike'dir.
Onun iki kardei vardr. Birisi Teym el-Edrem'dir. Derem ise, sakaln eksik olmasdr. Denildiine
gre, Sakalnda bir eksiklik vard. Dier kardei ise, Kays'tr. Bunlarn soyundan kimse kalmam
bulunuyor. On-larm soyundan gelip son olarak len kii, Hlid b, Abdullah el-Kasr zamannda
lmt. Geriye kalan mirasnn kimin hakk olduu tesbit edilememiti.
Denildiine gre, onlarn anneleri Selm binti Amr b. Reba'dir. O da Yahya b. Harise el-Huz'dir.
[13]
tbn Glib
Knyesi; Eb Teym'dir. Glib'in annesi ise; Leyl bint el-Hfiris b. Teym b. Sa'd b. Hzeyl'dr. Anababa bir kardelerinin adlan; Haris, Mu-hrib, Esed, Avf, Cevn ve Zi'b'dir. Muhrib ve Haris
(kollan), nceleri Mekke'nin dnda kalan Kurey'erdendi. Bilahre Haris (Kolu) Abtah'a gelip
[14]
yerleti.
bn FUr

Knyesi; Eb Glib'dir. Fihr, -Him'm demesine gre- Kurey Ka-bilest'ni bir araya toplayan
kiidir. Annesi; Cendele binti mir el-Hris b. Mudd el-Crhum'dir. Bundan baka eyler de
sylenmitir.
Fihr, Mekke'de halkn bakanyd. Denildiine gre Hassan, Himyer ve bakalar ile birlikle
Yomen'don gelerek K'be'nin talnrm Yomen'e gtrmek istemi, Nahle denilen yere
konaklamlard. Kurey, Klnne, Huzeyme, Esed, C2m ve bakalar -Fihr b. Mlik'in
bakanlnda- bir araya geldiler. Her iki grup arasnda etin bir arpma oldu. Hassan eair alnd,
Himyer (lier) de yenilgiye uratld. Hassan, Mekke'de yl kald. Daha sonra fidye vererek
[15]
kendisini kurtard ve Mekke'den kp yola koyuldu. Mekke ile Yemen arasnda bir yerde ld.
tbn Mlik
Knyesi; Eb'l-Hris'tir. Annesi tike binti Adnan'dr, o da Haris b. Kays Ayln'dr. Lakab
krie'dir. Baka eyler de sylenmitir.
Denildiine gre, Nadr b. Kinne'nin ad Kurey idi. Yine sylendiine gre, Kusayy, onlar
(Kurey'i) bir araya getirdiinde onlara Kurey ad verildi. Takarru, bir araya gelip toplanmak
demektir. (Kurey sz de buradan tretilmitir.) Kusayy, Harem'e mlik olup gzel iler yapnca ona
el-Kura ad verildi. Bu ekilde kendisine lkap taklan ik kii odur. Bu kelime de yine toplanmak
anlammadir. Yani onda iyilik hasletleri top-lonmi, bir araya gelmi demektir. Kurey'e bu adn
verilmesinin nedenleri konusunda pek ok sz sylenmitir. Bunlar sralamaya gerek yoktur.
Kusayy, Mzdelife'de ilk olarak ate yakan kiidir. Raslllah (s.a.v.) dneminde de ondan sonra da
[16]
bu ate yaklrd.
tbn en-Nadr Knyesi; Eb Yahlud'dur. Olu Yahlud'un ad ile knyelenmitir. en-Nadr'n ad, Kays'tr. Ona Nadr
denmesinin nedeni, gzellii idi. Annesi, Berre binti Mrr b. Edd b. Tbiha'dr ve Teym b. Murr'un
kzkardeidir. (bn en-Nadr'm) ana-baba bir kardeleri, Nusayr, Mlik, Milkn, mir, Haris, Amr,
Sa'd, Avf, Ganm, Mahzeme, Cervel, Gazvn ve CidaTdir. Bunlarn bababir kardeleri; Abdu
Ment'tr. Annesinin ad, Fkeyhe'dir ve ez-Zefr diye de bilinir. Fkeyhe'nin babas; Heniyy b. Belli
b. Amr b. el-Hf b. Kuz'a'dr. Abdu Menfin anabir kardei; AH b. Mesd b. Mazin el-Gassn'dir.
Kardei Abdu Menfin ocuklarn alp bytm olduu iin, Abdu Menfin ocuklar Ali'ye nisbet
edilmiti. Abdu Ment-oulln'na AliouHar da denilmitir. ir u beyitinde onlan kast etmitir:
Alioullar'nn ister dul ister evli Olanlarnn mkfatn Allah versin.
Anlatldna gre, (AU) Afedt* Menftfin kars ile evlenmi ve ondan da ocuklar olmutu. O da
Abdu Menfin da ocuklarna bakt iin, on-larm nesepleri daha ok Ali'ye balanmtr. Daha
sonra Mlik b. Kinne b. Mesd'a hcum etmi ve onu irm, daha sonra Eed b. Huzeyme onu
[17]
gmmtr.
fan Klnne

Knyesi; Eb'n-Nadr'dr. Kinne'nin annesi: Avne bint Sa'd Kays Ayln'dr. (Annesi), Hind binti
Amr b. Kays'ttr, da denilmitir. Bababir kardeleri; Esed ve Esede-dir Eb Czam ve el-Hn da
odur, diyen de vardr. (Avne) mmVNadr'sn kendisidir. Babasndan sonra Nadr ona bakmtr.
[18]
bn Htzeyine
Knyesi; Eb Escd'dir. Annesi; Selrn bintt Eslum b. cl-Hf b, Ku-zVdr. Anne bir kardei Talib b.
Hulvn b. tmrn b. el-Hf tr. Huzey-me'nin anne-baba bir kardei HzcyVdir. kisinin (Huzeyme ile
Hzeyl'in) nnnesi; Selm binti Esed b. Rabta'dr da denilmitir.
Hbel'i Kabe'nin tepesine diken Hzeyme'dir. Bu nedenle ona Hu-zeyme'nin
Hbel
[19]
denilmekteydi.
bn Mdrike
Ad; Amr, knyesi; Eb Hzeyl'dir. Eb Huzeym'dir de denilmitir. Annesi; Hindif tir. Leyl binti
Hulvn b. mrn da odur. Annesinin annesi ise; Dariyye binti Raba b. Nizr'dr. Nizr'a Ham
Dariyya denilmekle Dariyyann adyla anlr olmutur.
Mdrike'nin ana-baba bir kardeleri; mir -ki Tbiha'dir-, Umeyr, -ki Kema'a'dr-. Umeyr'in
Huz'a'nm babas olduu, da sylenmitir.
Him dedi ki: lys, devesini otlatmak iin kmt. Devesi bir tavandan korkunca, Amr, peinden
koup ona yetiti. Bu nedenle kendisine (yetien anlamna gelen) Mdrike denildi. mir o tavan
alp piirdi. Bu nedenle kendisine (piiren anlamna) Tbiha ad verildi. Umeyr ise abas ierisinde
gizlenmi idi, bu nedenle kendisine (bu anlama gelen) Kema'a denildi. Onlarn anneleri olnn Leyin,
salna sahna yryp giderken, olu llys ona: "Byle nereye gidiyorsun?" diye sormu bunun zerine
[20]
ona da (bu anlama) Hindif denilmitir. "HindiFc" ise bir trl yry ekldir.
bn lyas
Knyesi; Eb Amr'dir. Annesi; er-Rebb bini Cende b. Meadd'dr. Ana-baba bir kardei; en-Ns'tr.
Aylan diye bilinen odur. Ona Aylan denilmesinin sebebi de: Aylan diye bilinen bir atnn
olmasyd. Ona Aylan denilmesinin bir baka sebebi ise. Aylan diye bilinen bir dan eteinde
domu olmasyd. Baka grler de ileri srlmtr.llys vefat edince, annesi Hindif, onun iin
ok zld, ld yerde hic durmad ve lnceye kadar, bir atnn altna girmedi. Bu konuda o,
Harb- mesel haline geldi. lys perembe gn lmt. Bu nedenle annesi j^r perembe gn
[21]
sabahtan akama kadar alard.
bn Mudar
Annesi; evde btnt 'Akk'tr. Ana-baba bir kardei; yd'dr. Reba ve Enmr isminde Bababir iki
kardelen daha vard. Bunlarn anneleri ise Crhm'den Ccdle bint Va^ln'dr,

Anlatldna gre, Nizar b. Maadd'n lm yaklanca, ocuklarna vasiyyetto bulunup onlara yle
demi: ocuklarm, krmz renkli deriden yaplm olan u adrm ve benzeri dier mallarm,
Mudar'n; -bunun zerine ona Mudar el-Hamr ad verildi- u siyah kl adr ve benzeri dier
mallarm, Reba'nm, u ayaklar siyah beyaz olan koyunlar da yd'-ndr. Bunun zerine (yd), bir
eit siyah beyaz renkli ve kk ayaklan olan koyunlar ald. (Nizr devamla:) u miktar mallar ve
bu divan Enmr'mdr. Onun zerinde otursun.> Enmr da kendisine sabet eden mallar, ald. ayet
bu konuda her hangi bir mklnz olursa ve paylatrmakla anlamazla derseniz, Crhr'
Ef''y bulunuz .
Nitekim aralarnda anlamazlk dt. Crhm'l EiT'nm yanna gitmek zere yala ktlar.
Yollarnda gitmekte iken, Mudar, otlanlm bir ayrlk grr. Der ki: Bu ayrdan otlam olan
devenin kesinlikle bir gz krdr. Reba: Gs ayn zamanda ukurdur. iyd: Kuyruu
kesiktir. Enmr: rkm kamtr dedi. Fazla bir yol almadan, yolda kalm bir adam grrler.
Onlara devesini sorar. Mudar der ki: Senin bu devenin bir gz kr mdr? Adam: yledir,> der.
yd: Kuyruu kesik midir? diye sorar. Adam: Evet der. Enmr: rkp kam myd? diye
sorar, adam ona da: Evet der. Bunun zerine adara: Bunlar gerekten benim devemin
nitelikleridir. Bana onun nerede olduunu syleyiniz. Devesini grmediklerine dair yemin etter.
Fakat adam onlar brakmayp yle der: Benim devemin nitelikleri aynen sizin dediiniz gibi iken,
sizleri nasl brakabilirim.?
Hep birlikte Necrn'a varncaya kadar gittiler. Orada Crhm'l Ef"'-y bulup ona misafir oldular.
Devenin sahibi, ona durumunu anlatt. Crhm'l onlara sorar: Peki, grmeden devesinin
niteliklerini nasl syie-yebildiniz? Mudar dedi ki: Ben ayrn bir tarafnn otlanm, bir tarafnn
dokunulmam olduunu grdm. Bur.dan onun bir gznn kr olduunu anladm. Reba: Ben
onun n ayaklarnn birisinin salam bir ekilde yere basm olduunu, tekinin ise doru drst iz
brakmam olduunu grdm. Buradan onun gsnn rahat olmadn anladm. dedi, yd dedi ki:
Onun pisliklerinin bir tarafta toplanm olduunu grdm iin, kuyruunun kesik olduunu
anladm. ayet kuyruklu olsayd, pisliklerini datrd. Enmr da yle dedi: Ben onun rkp
kam bir deve. olduunu undan anladm: Otlar sarlm yerde otlami sonra onu brakp otu daha
yaramaz ve daha az olan bir yerde gidip otlam. Cr-hm' adama: Bunlar senin deveni
grmemi. Git deveni ara. dedi.
Crhm'l daha sonra onlara kim olduklarn sorar. Ona kim olduklarn bildirirler. Kendilerine:
Ho geldiniz diyerek: Ben sizlerin bu durumda olduunuzu gryorum, bununla birlikte sizin bana
ihtiyacnz sz konusu olabilir mi? diye sorduktan sonra onlara yemek getirilmesini ister. Beraberce
yer, ierler. Sonra Mudar yle der: Bugn itiimiz araptan gzel arap imi deilim. Ancak
bunun meyvesi bir mezar zerinde bitmitir. Reba der ki: Bugn yediim etten daha gzel et yemi
dc-ilim. Ancak bu hayvan kpek style beslenmitir. yad der k: Ben bugn grdmz tepeye
trmanan adam gibi kimse grmedim. Ancak o, bilinen babasndan baka birisinin ocuudur. Enmr
der ki: Bizim iimize yarayacak bundan daha faydal bir sz grmedim.
Crhm'l sylenen bu szleri itince hayrete dt ve hemen annesinin yanma giderek durumu
sordu. Kadn ona, ok byk serveti olan birisinin kars olduunu, fakat bunun bir trl ocuu
olmadn bu mlkn bakalarna gitmesini istemedii iin, baka birisiyle iliki kurduunu ve bunun
sonucunda kendisine hamile kaldn bildirdi. Ski'ye de arabn durumunu sordu. Ona yle dedi:
Ben bu arab babann kabri zerine dikmi olduum bir hurma aacndan yaptm. obana da etin
durumunu sordu. oban ona: Bu et, bir dii kpek tarafndan emzirilmi bir koyunun etidir. dedi.

Bu sefer Mudar'a soruldu: Sen arabn byle olduunu nereden anladn? Mudar: nk, ok an
bir ekilde-bir susuzluk bast. dedi. Ra-ba'ya da szlerini neye dayanarak syledii soruldu. da
birey syledi. Bu srada Crhm'l gelip onlara: Bana durumunuzu anlatn. dedi. Onlar da
durumlarn anlattlar Crhm'l aralarnda u ekilde hkm verdi: Krmz adr, dinarlar ve
develer (bunlar krmz idi) Mudar'm; siyah kl adr ile siyah atlar Rebia'mn; ayaklan siyah beyaz
olan koyunlar ile kk ayakl koyunlar yd'm; tala ve dirhemler ise Enmr'mdr.
Mudar, develere ilk ark syleyendir. Bunun sebebi de u olmutu: Bir sefer devesinden dm ve
eli krlmt. O da: Ah elim, elim demeye balad. Develer, meralarndan etrafna toplanmaya
balad. Eli iyileip deveye binecek duruma gelince, develere ark sylemeye balad. Sesi de
olduka gzeldi. Denildiine gre; eli knlan kendisi deil, kulesidir Bunu grnce barm, develer
etrafnda toplanmt. Bylece Mudar, lk olarak develere ark sylemeyi icat etti. Sonra gelenler de
buna ilveler yaptlar.
arky iitince kuyruklarn sallamaya baladlar anlamndaki ilk darb- meseli, o zaman o
syledi. Bylece bu daha sonra bir mesel olerak dillerde dolamaya balad.
Peygamber (s.a.v.) in yle dedii rivayet edilmitir: Mudar ve Rab-a'ya kfr etmeyin. nk
[22]
onlarn ikisi de mslman idi.
bn Nlzr
Knyesi; Eb lyd'dr denilmitir. Eb Raba'dr da diyen vardr. Annesi; Muane bint Cevem b.
Culhume b. Amr b. Crhm'dr. Anne-baba bir kardeleri; Kanas, Kannsa, Salim, Cnde, Cnd,
Cnde, el-Kahm, Ubeyd er-Rebn, Avf, ekk, Kuz'a. Medd'n knyesi onun ad kullanlarak
[23]
yaplyordu. (Yani Meadd, knyesiyle arld zaman Eb Nizar diye anhrd.)
bn Meadd
Annesi; Mehde bint el-Lihm'dir; el-Lehem, el-Lehm de denir. el-Lihm b. Celhab b. Ceds; b. Tasm da
denildi. Baba bir kardeleri; er-Reys (Akk diye bilinen odur. 'Akk b. er-Reys de denmitir) Aden b.
Adnan (Aden'in sahibi) Ebin (Ebn, ona nisbet edilir ve Ebin le Aden'in nesli devam etmitir), Udd,
Ubeyy b. Adnan, Durc, ed-Dahhk ile el-Ganiyy'dir.
Buhtnassar'n sava amas zerine, Adnan Yerrien'e kam; rmiy ile Berhy da Meadd' alp
Harran'a gtrmler ve orada brakmlard. Sava bitince onu tekrar Mekke'ye geri getirmiler,
[24]
fakat kardelerinin Yemen'e gitmi olduklarn grmt.
bn Adnan
Adnan'n biri Nebet, dieri de mir adnda olmak zere iki kardei vardr. Peygamber (s.a.v.)in
nesebinde Meadd b. Adnan'a kadar olan ksminda (belirtmi olduum ekiiyle) Neseb Bilginlerinin
gr ayrilrtyoktur. Bundan sonrasnda ise ok byk bir gr ayrl ierisindedirler, Bu
ayrlktan bir sonuca varmaya imkn yoktur. Onlarn kimisi Adnan ile i smail (a.s.) arasnda drt
baba zikretmekte iken, bir bakas krk ayr atann adn belirtirler. simlerindeki ayrlklar ise,

saylarnda olan ihtilaf-tan daha oktur. Durumun byle olduunu grnce, bu konuya hi giri medim.
Onlar arasnda bazlar Hz. Peygamber (s.a.v.) den nesebine dair br hadis rivayet eder ve bu hadse
[25]
gre onun nesebinin Hz. ismail'e kadar gtrrler. Fakat bu konudaki hads, sahih deildir.
Fhma'larla A-tikeler
Rasluiah (s.a.v.)in soyunda bulunan ve ad Ftma olanlar (Favtm) be tanedir: Birisi Kurey,
ikisi Kays', ikisi de Yemenlidir.
Kureyli Ftma; Babas Abdullah b. Abdumuttalib'in annesi olan Mahzmlu Ftma bint Amr b.
yiz b. mrn b. Mahzm'dur.
Kaysh iki Ftma; Birisi Amr b. yiz b. Ftma bint Abdullah b. Ri- j zh b. Rabia b. Cahve b.
Muviye b. Bekr b. Hevzin'dir. Bunun da annesi; Ftma bint el-Hris b. Buhse b. Seym b.
Mansr'dur.
Yemen'H olan iki Fatma'ya gelince; Kusayy b. Kilab'n annesi, Ftma bint Sa'd b. Seyel b. Ezd-i
ene ile Hubeyy'in annesi, (Ftma) bint Huleyl h. Hubiyye b. K'b b. Sel'dur. Bu, ayn zamanda
Huzah olup Kusayy'm cariyesi Fhma bint Nasr b. Avf b. Amr b. Rabia b. Hrise'dir.
tike'lere gelince, bunlar oniki tanedir: ki Kureyli, biri Yahlud b. en-Nadroutlan'ndon,
Sloym'den, iki Adcviyye, biri Hzey'ii, ikisi Kuz'a'h, biri Esed'lidir.
ki Kurey'H tike; Annesi mine bint Vchb'in annesi, Berre bint Abd el-Uzz b. Osman b.
Abduddr'dir. Borre'nin annesi, Ummu Hubeyb bin Eaed b. Abd e-Uzz'dr. Escd'in annesi. Hayta
bint K'b b. Sa'd b, Teymdir. Onun annesi, Ummeyme bint Amir el-Huziyye'dir. Umeyme'nn annesi,
ise ike bint Hii b. Uheyfa b. Dabba b. el-Hris b. Fehm'dir. Hi-lal'in annesi, Hind bint Hill b.
mir b. Sa'sa'a'dr. Uheyb b. Dabba'nn annesi, tike bint Glib b. Fihr'dir. tke'nin annesi ise,
tike bint Yahlud b. en-Nadr b. Kinne'dir.
Slem olanar: Haim b. Abd-i Menfin annesi. tike bint Murre b. Hill b. Flic b. Zekvn b.
Bhse b. Sleym b. Manar'dur. Dieri; Ab-du Menfin annesi, tike bint Hill b. Flic'dir.
ncs, annesi tarafndan dedesinin annesidir. O da, tike bint el-Avkas b. Murre b. Hill'dir.
Baz ilim adanlan S!eym'e mensup tike'Ieri bu ekilde zikretmiler ve Abdu Menafin annesi
ke'yi Murre'nin kz olarak gstermilerdir. Fakat byle birey yoktur. nk Abdu Menfin
annesi Huza'h Hu-beyy bint Huleyl'dir. Bir baka ilim adam da yle demitir: Him'in nnnesi
kc bint Mrre'dir; Murre b. HiUU'in annesi de A tike bint C-bir b. Kunfuz b. Mlik b, Avf b.
tmru'u'1-Kays b. Buhse b. Sleym'dir. Hill b. Flic'in annesi de tike bint 'Usayye b. Huff b.
tmru'u'1-Kays1tr.
Adev olanlar: Babas Abdullah tarafndandr. Abdullah'n annesi, Ftma bint Amr'dr. Ftma'nn
annesi Tahmer bint Abd Kusayy'dr. Tah-mer'in annesi Hind bint Abdullah b. el-Hris b. Viie b. ezZarib'dir. Hind'in annesi Zeyneb bint Mlik b Nasra b. K'b e-Fehmyye'dir.
tike bint mir b. ez-Zarib b. Amr b. Abbd b. Bekr b. el-Hris (Ad-vn b. Amr b. Kays Ayn'dJr).
Dieri se Mlik b. en-Nadr'm annesi plan tke'dir. krie ve el-Hisn bint Advn diye de bilinir.
Ezd'Ii tike: en-Nadr b. Knne"nin annesi, Temim'in kizkardei Murre b. Udd'un kzdr. Onun
annesi, Dubay'a b. Rabs b. Nizroularittdan Mviye'dir. Onun annesi tike bint el-Ezd b. elGavs'tr. Bu Ezd'li (tike). Giib b. Fihr tarafndan da annesidir. Syle ki; Glib'n annesi Leyl bint
b. lys b. Mudar'dr. Bunun da annesi ite szn etliimiz bu tike bin* el-Ezd'dir.
Hzeyl'li tike'ye gelince; Bu tike bint Sa'd b. Snyel olup Abdullah b. Rizm'n annesidir. R2m.

Amr b. yiz b. mrn b. Mahzm'un anne tarafndan dedesidir. Amr ise Raslullah (s.a.v.) n, dedesi,
yani annesinin babasdr.
Kuz'a'l tike; K'b b. Leyy'in annesi oan Maviye bint el-Kayn b. Ccsr b. cy'M-Lh b. Escd b.
Vobrc'dr. Onun da annesi, Valiyye bint Habin b. Haran b. Dnna el-Uzriyyo'dir. Onun
(Vahiyyc'nin) de nnnesi, tike bint Redn b. Kaya b. Cheync'dir.
Esed'li tike; Kilb b. Murre'nin annesi Hind bint Sureyr b. Sa'Iebe b. el-Hria b. Mlik b. Kib'dr.
[26]
(Hind'in) annesi ise, tike bint Ddn b. Esed b. Huzeyme'dir.
Hz. PEYGAMBERN HAYAT HKAYESNN DEVAMI
Abdulmuttalib, Fil Olay'ndan sekiz yl sonra vefat etti ve Eb T-ib'e Raslullah (s.a.v.) hakknda
tavsiyede bulundu. Bylelikle Eb T-lib, Peygamber (s.a.v.)in bakmn dedesinden sonra stlenmi
oldu. Daha sonra Eb Tlib, am'a gitti. Yola kmak istediinde, Raslullah (s.a.y.), ondan ayrlmak
istememi, o da onu kramayarak beraberinde gtrmt. Raslullah (s.a.v.), o srada dokuz yanda
bulunuyordu. Kafile, am yaknlarnda Busr diye bilinen bir yerde konaklad. Orada Bahr diye
bilinen br rahip vard ve manastrnda kalyordu. Hristiyanl iyi biliyordu. Bu manastrda, srekli
olarak Hnstiyanlk bilgisine sahip bir rahip bulunagelmi ve o manastrda birbirlerinden miras
aldklar bir kitaplar olmutu. Bahra, onlar grnce, onlara bol yemek ikram etti. nk Raalullah (s.a.v.)in iinde bulunduu topluluu bir bulutun gl gelendi rmek-te olduunu grmt.
Kafile, onun bulunduu manastra yakn bir yerde bulunan bir. aacn glgesinde konaklad. Bahra,
aaca bakt. Aacn dallarnn Peygamberi glgelenecek ekilde eilip yaylm olduklarn grd.
Bahra, Hz. Peygamber'e ok dikkatli bir ekilde bakmaya, onun nite-liVleri olarak bildii eyleri
cesedinde aramaya balad.
Kafile halk yemeklerim bitirip dalnca (Bahra) Peygamber (s.a.v.)e, uyurken ve uyankken baz
durumlarndan sordu. Bunlarn, kendisinin de bildii sfatlarna uygun dtklerini grd. Daha
sonra, iki omuzu arasndaki peygamberlik mhrne bakt. Arkasndan Bahira, amcas Eb T-lib'e:
Bu ocuk senin neyin oluyor? diye sordu. Eb Tlib: Olumdur. dedi. Bahra: Hayr, bunun
babasnn hayatta olmamas gerekir. deyince, Eb Tlib:: O benim kardeimin oludur.
Babas, annesi kendi-sine henz hamile iken vefat etmiti. Bunun zerine Bahra, ona yle dedi:
Evet, doru syledin. Sen bunu alp kendi lkene don ve onu Ya-hudilerden koru. Allnh'a yemin
ederim, eer onlar da benim onun hakknda bilip grdklerimi bilecek olurlarsa, kesinlikle ona br
ktlk yapmak isteyeceklerdir. Onun ok byk bir an olacaktr.
Bunun zerine amcas, Hz. Peygamber'! alp Mekke'ye getirdi. Denildiine gre, Bahra,
Peygamber'in amcasna Mekke'ye geri dnmeini syleyip onlar Bizansllardan korkutmakta iken,
oraya yedi Bizansl kii yaklar. Bahra onlara sorar: Siz ne diye geldiniz? Onar: Bu son
peygamber'in bu sralarda kmas gerekir. Bir takm kimselerin gnderilmedii tek bir yol biie
kalmad. Biz de senin bulunduun bu yola gnderildik. derler. Bunun zerine Bahra onlara yle
dedi: Ne dersiniz, Allah bir eyi yapmak isteyecek olursa, insanlardan herhangi br kimse onu
nleyebilir mi? Onlar: Hayr* dediler ve Bahra'mn yoluna uyup onun yannda ikamet etmeye
baladlar,
Raslullah (s.a.v.) buyurdu ki: Chiliyye Dnemi insanlarn yaptklarn yapmak iimden yalnz iki
defa geti. Bunlarn her ikisinde de Allah, benimle bu yapmak istediim iin arasna giriyordu. Ondan

sonra da AllaH, ben risletiyle ereflendirinceye kadar, bir daha byle bir ey yapmak iimden
gemedi. Mekke tepeliklerinde benimle birlikte koyun otlatan bir gence, gecenin birinde dedim ki:
"Benim koyunlarma gz kulak olSan da, Mekke'ye girip genlerin oyalandklar gibi ben de oyalansam?" O da bana: "Olur, yaparm" dedi. Ben de ktm ve Mekke'nin (giriindeki) ilk eve geldiimde,
bir alg sesi duydum. "Bu nedir?" diye sordum. "Filn erkek, filan kz ile evleniyor" dediler.
alglar dinlemek zere olurdum. Yce Allah kulaklarma bir arlk verdi ve uyuyakaldm. Ancak
gnein sicayla uyandm. Sonra da arkadamn yanma vardm.' Bana (ne yaptm) sordu. Ben de
ona anlattm. Daha sonralar ona baka bir gece yine benzeri birey syledim ve Mekke'ye gittim.
Birinci gece" bama geleir durumun benzerini yine yaadm. Ondan sonra da hibir zaman bir
[27]
ktlk yapmak iimden gemedi.
PEYGAMBER (s. a.v.) N HADCE LE NKAHLATMASI
Raslullah (sa.v.) kendisi yirmibe yanda iken Hadce bint Huvey-lid'i nikahlad Hadce ise o
srada krk yanda idi.
Bunun sebebine gelince: Hadce bint-Huveyd b. Esed b. Abd e-'Uz-z b. Kusayy, byk bir eref
ve mala sahip ticret' yapan bir kadnd. Malyla erkekleri cretle yannda altrr, onlarla belirli
bir pay zerinde anlaarak ortaklk yapard. Kurey de (zaten genelde) ticaretle urard, Raslullah
(s.a.v.) in. don szl son derece gvenilir ve gzelbir ahlka sahip olduu haberini alnca, ona
haber gndererek, am'a ticaret etmek zere malyla birlikte ve klesi Meysere eliinde gitmesi
teklifinde bulundu ve bakasna verdiinden daha fazla bir hisseyi ona vereceini syledi. Raslullah
(s.a.v.), bu teklifini kabul etti ve Mcysers ile birlikte am'a varncaya kadar yolculuklarn
srdrdler. Rasulah (s..v.l, bir rahibin manastn yaknlarndaki bir aacn glgesine oturdu.
Rhib kafs-sm dar kartp Meysere'ye: *3u kim? diye sordu. Meysere: Bu bir Kurey'Hdir
diye cevap verdi. Bunun zerine rahip yle dedi: Bu an-cn altna peygamber olmayan bir kimse
oturmamtr.
Daha sonra Raslulah fs.a.v.) maiann satt, alacan da alp geri dnd. le sca bastrdnda,
Me;$f, Peygamber (s.a.v.)m devesi zerinde olduu halde iki melek tarnfn^nH^nein glgesinden
korunduunu gryordu. Mekke'ye geldiklerinde, Hadce ok byk bir kAr saladn grd.
Meysere de ona, Rhib'n sylediklerinden ve iki melein onu glgelendirmesinden 3z etti.
Hadce yce Allah'n kendisine verdii eref ve haysiyyete birlikte kararl, akll ve erefli idi.
Raslullah (s.a.v.)a haber gndererek kendisiyle evlenmek teklifinde bulundu. Kurey'in nesep
itibariyle on soylu kadn, en zenginleri ve en ereflileri id. Onun tm kabile halk da, ellerine yle
bir imkn getii taktirde, onunla evlenmeye can Stafrl. Peygamber (s.a.v.)e haber gnderince, o da
durumu amcalarna syledi. Onunla birlikte Kamza b. Abdulmuttalib, Eb Tlib ve dier amcalar
gitti. Huveylid b. Eaed'in evine vardlar ve Hadice'yi istediler. Kz. Peygamber onunia evlendi ve
(brhm hari) btn ocuklar ondan oldu. simleri yledir: Zey-neb, Rukiyye, b'mm Klsm.
Ftma, Kasm (Kasm adyla, yani Ebu'-Ka-sm ciiye knyeenirdi), Abdullah. Tayyib ve Thir.
Abdullah, slam geldikten sonrn domu ve Tayyib ile TAhir diye bilinen de o'dur. denilmitir.
Kflsim, Tayyib ve Tftlir, lslm'dnn nce ldler. Dier tm kzlar ise. slm'n zuhurunu grm,
mslman olmu ve Onunla birlikte hicret etmilerdir.
Denildiine gre (Hz. Hadice'yi} evlendiren, amcas Amr b. Esed'dir. Babas da Ficr Savandan
nce vefat etmitir. Vkid der ki: Dorusu da budur. nk babas Ficr Sava'ndan nce vefat

etmitir.
Hadce'nin o sralardaki evi bugn kendisinin adyla bilinen evdir. Denildiine gre, Muviye onu
satn alp namaz klnan bir mescid haline getirmitir.
Hadce ile Peygamber (s.a.v.) arasnda araclk grevini Yala b. Mn-ye'nin kzkardei Nefise bint
Mnye yapm idi. Mekke'nin Fethi gnnde mslman olmu, Raslullah (s.a.v.} ona iyilik ve
[28]
ikramda buiuumutu.
HLFU'L-FUDL
bn ishk'n dediine gre, Crhm ve Katr' Kabilelerinden birka kii vard ki onlar: Fudayl b. elHrts el-Crhum, Fudayl b. Ved'a el-Katr, Mufaddal b. Fecinle-el-Crhm diye
bilinmekteydiler. Dunlar bir araya gelip, Mekke Vadisinde hibir zalimi barndrmamak zere
szletiler ve yle dediler: "Allah, bu beldenin hakkn ok byk grdnden baka trl olamaz.
Amr b. Avf cl-Crhmi der ki:
Fudl yeminleip szletiler, Mekke'de zlim kalmayacak, dediler. Bu i zerine andatlar, teminat
verdiler. Bu nednle, aralarnda himayede olan da, iyilik gren de
esenliktedir.
Daha sonra bu durum tarihe kart ve Kurey arasnda bundan yalnzca sz edilir oldu.
Daha sonralar, Kurey'in bir takm kabileleri tekrar ayn anlamaya yrrlk kazandrmaya arda
bulundu ve erefi ve ya dolaysyla Abdullah b. Cud'n'm evinde szletiler. Bu toplantya,
Himoullan, Mut-taliboullan, Esed b. Abdi'l-Uzzoullar, Zhre b. Kilboullan ile Teym b.
Murreoullan katlmt. 3unlar u hususlar zerinde anlap akidle-tiler: Mekke'de ister yerli
halkndan isterse yabanclardan olsun karlatklar her bir mazlumun mutlaka yannda yer alacak,
hakk kendisine geri verilinceye kadar onunla birlikte olacaklard. Kurey, bu antlamo-ya Hilfu'lFudl adn verdiler. Bu antlamada Raslullah (s.a.v.) de bulunmutu. Yce Allah ona
peygamberlik verdikten sonra yle demiti; Amcalarmla birlikti! Abdullah b. Cud'n'm evinde
yle bir antlamaya ahid oldum ki, onu krmz lyiii develere hile deimem. slm geldikten sonra
da bu antlamann gereini yerine getirmek zere arlacak olursam, kesinlikle yerine getiririm.
bn shk'n anlattna Rre, Muhnmmed b. brahim b. el-Hris et-Teym yle demiti: Hseyn b.
Ali b. Eb TAlib ile Vcld b. Utbe b. Eb Sfyn arasnda bir mal ile ilgili olarak bir anlamazlk
kmt. Veld de o sralarda Amcas Muviye tarafndan Medine Emri olarak grev yapmaktayd.
Elindeki otorite dolaysyla Velid, bu ii savsaklamaya koyuldu. Burun zerine Hz. Hseyn ona yle
tdedi: "Allah'a yemin ederim, ya bana hakkm verirsin, yahut klcm alarak Raslullah'm
Mescidinde dikilir. Hilfu'-FudFun gereinin yerine getirilmesi arsnda bulunurum." Abdullah b.
ez-Zbcyr de orada hazr bulunuyordu. Bunu doyunca yle dedi: "Ben de Allah'a yemin ederim, eer
bu antlamay ileri srerek a-ndaVbulunursa, onun arsn kabul ederim. T ki hakk kendisine
verilinceye, ya da bizler bunun iin lnceye kadar." el-Misver b. Mahreme ez-Zhri de,
Abdurrahmn b. Osman-b. Abdullah et-Teymi de bunu itince ayn eyleri sylediler. Velid,
[29]
durumdan haberdar olunca. Hz. H-seyn'i raz edecek ekilde hakkn verdi.
Kurey'in K'be'yi Ykmas Ve Yeniden Yaplmas

Raslullah (s.a.v.) otuzbe yanda iken Kurey, K'be'yi ykt.

Onlarn K'be'yi ykmalarnn sebebi uydu: K'be, bir adam. boyundan biraz daha yksekte, iri
talarla dizilmiti. Onlarsa. ykseltmek ve bir at eklemek istemilerdi. nk Kurey'ten olan ve
olmayan baz kimseler, K'be ierisindeki deerli eyalar almt. alman bu eyalar arasnda altm
geyikler de vard. Bu geyikler ise, K'be'nin ierisinde yer alan bir kuyuda bulunuyorlard.
K'be'deki bu iki geyik heykelinin durumu u idi: Yce Allah, brahim ve tsml (aleyhisselm)a
K'be'yi ina etmek emrini verdiinde, onlar bu emri yerine getirmilerdi. Bundan daha nce sz
edilmiti. Hz. smail, Mekke'de ikmet edip K'be'nin ilerini hayat boyunca grmeye devam etti.
Ondan sonra olu Nebt bu grevi yklendi. Nebt lnce ve Hz, smail'in soyu oalmaynca, bu sefer
Crhm Kabilesi K'be'nin ilerini grme grevini eline ald. Crhm'ller arasnda K'be'nin
ilerini zerine alan ilk kii Mudd idi. Ondan sonra da onun oullan bu greve devam etti. Sonunda
Crhm'ler, ii azttlar ve Beytullah'n itibarn hie sayarak, Mekke'ye girenlere zulme koyuldular.
O kadar k, tsf ve Nilc'nin K'be'-de zina etlikleri ve ceza olnnk zere tn yapldklar da
sylenmitir.
Amr b. miroullar Yemen'dcn daldktan sonra Huza'lar Tih-me'de yerlemilerdi. Allah,
Crhm'ler zerine burun kanamas hastaln musallat ederek, onlar yok etti. Onlarn geri
kalanlarna kar da Huz'a'llar hcum edip oradan srmeye koyuldular. O sralarda Hu-z'a'larin
bakan Amr b. Rabia b. Harise idi. Crhmllerin geri kalanlanyla HuzA'a'hlar arasnda byeca
nrpmalar oldu. Crhm'l mir b. e-Hris, yenileceklerini anlaynca, K'be'de bulunan iki geyik
heykelini ve Haceru'l-Esved'i alarak, tevbe etmenin yollarn aramaya koyuldu ve yle diyordu:
Allah'm, Crhm .halk senin kullarndr, Dier nsanlar yabancn, arlarsa evinde yetiti Eskiden
beri lken onlarla endir>
Fakat tvbesi kabul edilmedi'.' Bunun zerine geyik heykellerini, K'be'de Zemzem kuyusuna gmerek
zerlerini kapatt. Geri kalan Crhm-leri de yanna alarak Cheyne Diyan'na gitti. Bir se geiip
onlarn hepsini gtrd. Amr b. el-Hris dedi ki:
Kscn'dan Saf'ya kadar bir dost yok gibi, Mekke'de kimse gece sohbet etmemi sanki. Evet, bizler
om halkydk da bizi yok etti. Geip giden gecelerle, ilediimiz gnahlar.
Crhum'den sonr3. Arnr b. Rabia, Beytin ilerini zerine ald. Denildiine gere. Amr b. el-Hris elGassn. onun ilerini zerine ald, ondan sonra da HuJ'a'Tj' grevi devraid. Ancak Mudar'3
mensup kabileler uhdesinde ayr grev vard: (Biri) Haclar Arafat'tan geirmekti. Bu grev Gavs
b. Murd b. dd'n elinde idi. Sfe diye bilinen de bu kiidir. kincisi: Min'ya gtrmekti. Bu grev,
Zeyd b. Advnoullsr: elinde idi. Onlardan olup son olarak bu grevi ifa eden kii, Eb Seyyare
Umeyle b. el-A'zel b. Hld'dir. ncs: Haram aylara Nesi' uygulamas yapmakt.1 Bu grev,
Kalammes'in uhdesinde idi. Asl ad: Huzeyfe b. Fukaym b. K-nne'dir. Ondan sonra bu grev
ocuklarna gemitir. Sonra bu vazife Eb Semme'ye geti. Ad ise: Cnde b. .vf b. Kala' b.
Huzeyfe'dir. slm, hkim duruma geiince haram aylar da asl hallerine dnm o u ve Allah (c.c.)
Nesi'i iptal etti.
Huz'a'dan sonra Beyt'n iicrini Kureys Kabilesi stlendi. Bunu Ku-sayy b. Kilb'dan sz ederken
anlatm idik. Ondan sonra da Abdulmut-talib (daha nceden belirtildii ekilde) Zemzem Kuyusu'nu
kazp temizledi ve oradaki iki geyik heykelini kartt.
alnan bu geyik heykelleri. Dveyk diye bilinen Mueyn b. Hz'a-oulannm mevlas olnn birisinin
yannda bulunmu; Kurcy de onun eliNesi: Ay ssnesi ile gne senesi arasndaki (arklar kanatmak ve Hacc'n fep ayn mevsim

gelmesini salamak amacyla' her otur kOsur ylda bir. seneye bir ay eklenirdi. te bu isteme Nesi'
denir. (ev.) ni kp3ni idi. Bu hrszl yapaniar olarak tham edilenler arasnda: Amir h e-Hris b.
Nevfel, Eb Hrib b. Aziz ve Eb Leheb b. Abdumuttaiib de bulunmaktayd.
Rum bir tacire ait bir gemiyi deniz, Cudde taraflarnda karaya vurmu ve gemi paralanmt. Bu
geminin kerestelerini alp K'be'nin tavan iin hazrladlar. Bylelikle, tamirat iin ellerine nisbeten
malzeme gemi bulunuyordu. K'be'de bulunan ve K'be'ye yaplan hediyelerin atld kuyudan
hergn kan bir ylan vard. Bu ylan gelip K'be'nin duvar zerinde durur, yanna kim yaklarsa,
tslar ve azn aard. Onar da bu ylandan ekinirlerdi. Yine bu ylan birgn K'be'nin duvar
zerinde bulunmakta iken, bir ku geiip ylan kaldrp gitti. Bunu gren Kurey-liler: Allah (c.c.)
nn yapmak istediimizden raz olduunu umarz. diye dndler.
Bunlar olunca Rasluliah (s.a.v.), otuz be yanda idi ve Fcr Sava zerinden de onbe yl gemi
idi.
Kureyliler K'be'yi ykmak istediklerinde Eb Vehb b. Amr b. Aiz b. mrn b. Mahzm K'be'den
bir ta alarak kaldrd, fakat ta elinden kayp yerine dt. Bunu grnce yle dedi: Kurey
topluluu, bunun yapmna yalnz hell eyler katn. Bir zinakrn parasn, faiz parasn ve bir
bakasndan hakszca alnm bir mal bunun yapsna sokmayn.
Bunu syleyenin, Veld b. Muire olduu da sylenilmitir.
Sonra, K'be'yi ykmaktan dolay herkesi bir korku ald. Veld o. Mu-gre onlara: Hepinizden nce
ben girieceim. diyerek kazmay ald ve bir miktar ykt. Herkes onun geceyi geirmesini bekledi
ve: Bakalm, bana birey gelirse, hibir tarafn ykmayz. diye dndler. Veld, salkl bir
ekilde sabah etti ve normal olarak iine gitti. Dierleriyle birlikte K'be'yi ykmaya baladlar.
Bylelikle temeline varncaya kadar ykmalarna devam ettiler. Temelde birbirine gemi yeil talar
bufdular. Onlardan birisi, iki tan arasna bir ubuu soktu've talarn birisini yerinden oynatmak
istedi. Ta yerinden sarslnca, tm Mekke de yerinden oynad. Daha sonra .Kabe inaatna girimek
iin talan topladlar. Sonra da, Rkn diye bilinen Haceru'-Esvcd'in konulaca yere gelinceye
kadar, bi-n ini srdrdler. Her bir kabile, ta kaldrp kendisi yerine koymak istedi. Nihayet, bir
birlerine sava amak zere kendi aralarnda szletiler. Abduddroullan kan dolu bir anak getirip
Adiyyogullan ile lnceye kadar savamak zere antlatiar ve ellerini kana hatrdlar. Bunun
zerine onlara Kan iciler ad verildi. Bu ekilde drt gn geti. Daha sonra durumu dantlar.
Kureys'in en yals olan Eb Umeyye b. Mure yle dedi: Mescid kapsndan yannza ilk girecek
kimseyi aranzda hkm vermek zere hakem kabul edin. Denilen kapdan, ilk giren Raslullah
(s.a.v.) oldu. Onun girdiini grnce hep birlikte: Bu el-Emin'dir. Onun hakemliini kabul
ediyoruz. dediler ve onu durumdan haberdar ettiler. Raslullah (s.a.v.), onlara: Bana bir rt
verin dedi. Ona stedii rty getirdiler. Haceru'l-Esved'i alp rtnn zerine yerletirdi ve:
Her bir kabile rtnn bir tarafn tutuversin, sonra da hep birlikte kaldrn. dedi. Onlar da denileni
yapt. Ta, konulaca yere getirdiklerinde, eliyle ta alp yerine yerletirdi. Sonra da bu tan
[30]
zerinde binaya devam ettiler;
RASULULLA (S.A.V.) N IIASL OLARAK GNDERLD ZAMAN
Allah, Peygamberi Muhammed (s.a.v.)i, Ksr Perviz b. Hrmz b. Anuirvn'n hkmdarlnn
yirminci ylnda peygamber olarak grevlendirdi. O sradn, Fnrslor'n Araplar valisi olsn lys b.

Kabsa ot-T de Hire Valisi idi.

Encs b. Malik ile Urve b. ez-Zboyr ve Hamzn ile krime'nin rivayetlerine gre de ibn Abbs yle
demilerdir: Peygamber (s.a.v.), krk yanda iken peygamberlikle grevlendirildi ve ona vahiy
indirildi. Yine Ik-rime'nin ve Said b. el-Mseyyeb'in rivyetiyle bn Abbs yle demitir:
Raslullah (s.a.v.)a vahiy krk yanda iken nazil oldu. lk vahyin geldii gn, ihtilafsz olarak
pazartesi gn olmakla birlikte, hangi pazartesi gn olduu konusunda farkl grler vardr. Eb
Kilbe el-Cer-m, yle demitir: Furkn, Peygamber (s.a.v.)e Ramazann on sekizinci gn nazil
oldu. Bakalar da: Ramazan'n on dokuzuncu gn olmutur. demitir.
Raslullah (s.a.v.), Cebrail'i grmeden nce, Allah'n fazl-u keremiy-le ereflendirmek istedii
kimselerin grdkleri baz eyleri gryor ve mahede ediyordu. ki melein karnn yarp
kalbindeki hile ve kirleri kartmalar, yanndan getii her bir tan ve aacn ona selm vermesine
ramen sama soluna bakp kimseyi grememesi gibi durumlar szn ettiim bu mahedeler
arasndadr. Ayrca btn mmetler, onun peygamber olarak gnderileceinden sz eri;*for ve her bir
mmet, kendi kavmini bundan haberdar ediyordu.
mir b. Raba yle syler: Zeyd b. Amr b. Nfeyl'in yle dediini iittim: "Bizler, smail'in
torunlarndan ve Abdulmuttaboullanndan bir peygamber beklemekteyiz. Kendimin ona yetieceini
sanmyorum. Ben imdiden ona iman ediyor, onu tasdik ediyor ve onun peygamber olduuna ahitlik
ediyorum. mrn vefa edecek olur ve onunla grrsen, ona selmm bildir. imdi sana onun
niteliklerini bildireyim, ki onun hali sana gizli kalmasn." (mir): Haydi syle deyince yle
devam etti: O, uzu boylu da deildir, ksa da deildir. Salar ne oktur ne de az. ki gznden
gitmeyen bir krmzlk vardr. Onun iki omuzu arasnda Peygamberlik Mhr vardr. Ad, Ahmed'dir.
Onun. Peygamber olarak gnderileni csi yer bu ehirdir. Daha sonra kavmi, onu buradan kartacak
ve getir-l diklerinden holanmayacaklardr. Bunun zerine Yesrib (Medne)e hicreti edecek ve dini
orada glenecektir. Sakn cnu bilmemezik etmeyesin. Beri; her taraf dolap brahim'in dinini sorup
durdum. Yahudi, Hristiyan ya da mecs olsun kime sordumsa bana yle diyordu; "Bu dini(n
kaca] yeri) sen geride braktn. Arkasndan, onu benim sana sylediim ekidej niteliyorlar ve:
"Zaten
ondan
baka
bir
peygamber
de
kalmad,"
diye
ekli-]
yarlard.
mir der ki: Mslman olup Raslulah (s.a.v.)a Zeyd'n syledikle-! rini aktarp onun selmn da
bildirdikten sonra, Rasiulah (s.a.v.), onun] selmn aidi ve ona rahmet okuduktan sonra yle dedi:
"Ben onun nette eteklerini srkleye arkleye (yrdn) grdm."
Cubeyr b. Mut'm der ki: Rasiullah (s.a.v.) peygamber olarak gn? derilmeden nce, Buvne adl
putun yaknlarnda oturmakla idik. Bir dev* kesmitik. Anszn putun ierisinden birisinin yle
bardn iittik: * hayret veren e baknz. Biz artk gkten haber alamayacaiz. Yldzlarla
talanyoruz. Bunun nedeni ise, ad Ahmed olan, Mekke'de peygamberlikle grevlendirilip Yesrib'e
hicret edecek birisidir." (Cubeyr) der ki| Sesimizi karmayp sustuk ve dehete kapldk. (Sonra
da} Rasulli (s.a.v.) orataya kt.
Onun Peygamberliinin delilleri pek oktur. lim adamlar bu konu-| da pek ok kitap tasnif etmi ve
bunlarda nsan hayrete drecek or eylerden sz etmilerdir. Ancak buras onlardan sz edecek
[31]
yer deildir!
PEYGAMBER (A.A.V.) E VAHYN GELMEYE BALAMASI

Hz. ie (r.a.)m sylediine gre, Rasiullah (s.a.v.)e ilk olarak vahiy, sdk ryalarla gelmeye
balamt. Bu ryalar, sabah aydnl gibi kard. Daha sonra kendisine yalnz kalmak sevdirildi.
Hir Maarasnda geceler boyu ibdet eder, sonra da ailesinin yanma gelerek, yine ayn amalarla
yanna azk alr giderdi. Bu durum, anszn Cebrail (a.s.) kendisine grnerek gelip: Y Muhammed,
sen Allah'n resulsn. dedii zamana kadar srd. Bunun zerine Rasiullah (a.a.v.), yle dedi:
Dizlerimin stne ktm. Sonra da iliklerime kadar titrer halde Hadce'nin yanna girdim ve-yle
dedim: "Beni rtp sarnz, beni rtp sarnz." Bilhare korkum gitti. (Cebrail) bana bir daha
gelerek:"Ya Muhammed, sen Allah'n Rnsl'sn" dedi. (Peygamber devamla) dedi: Kendimi
yksek bir yamatan ntmak iatedim. Fakat bunu yapmak isteyince bir daha bana grnd ve: "Ya
Muhammed, Ben Cebrail'im, sen de Allah'n raslsn" dedi. Arkasndan bana: Oku dedi. Ben
kendisine: Okumam yok dedim. Ben kere takatim kesilinceye kadar, alp skt. Sonra da yle
dedi: Yaratan Rabbinin adyla oku. (Alak, 96/1). Ben de okumaya baladm. Arkasndan Hadce'ye
varp: Andolsun, elden gidiyorum, kendim iin korkuya kapldm. dedikten sonra, durumumdan
haberdar ettim. Bana yle dedi: Mjdeler olsun sana. Allah'a yemin ederim, Allah seni asla
yardmsz brakmaz, seni kimseye kar mahcup etmez. Allah'a yemin ederim, sen akrabalk hakkna
riyet edersin, doru szlsn, emneti yerine verirsin, zayflara yardmc olur, misafire ikramda
bulunursun. Hak yolunda ortaya kan musibetlerde (bakalarna) yardm edersin. Sonra beni alarak,
Varaka b. Nevfel'e gtrd. Varaka, onun amcasnn olu idi. (Cahiliyyet-te) Hristiyanla girmi,
(lh) kitaplar okumu, Tevrat' ve ncil sahiplerini dinlemiti. (Hadce, ona): Kardeinin olunun
dediklerine bir kulak ver. dedi. Bana sordu.-Ben de kendisine durumumu haber verdim. Bana eyle
dedi: Bu, Musa b. mrn'a indirilen Nms'un kendisidir. Keke, kavmin seni karaca zaman
hayatta olsaydm. (Bunun zerine) ben: Onlar beni (ehrimden) karacaklar mym? diye
sordum. Evet, senin getirdiin gibi birey getiren herkese mutlaka dmanlk edil e gel mistir. ayet
senin (davet) gnlerine yetiecek olursam, sana son derece yardm ederdim dedi.
Kur'n- Kerim*de* Oku'emrinden sonra Hz. Peygamber'e indiri- 3 len: Nn, kaleme ve
yazdklar satrlara yemin olsun. (Kalem, 68/1): Ey { mddessir (rtlerine sarnp brnm
olan) (Mddessir, 74/1) ile: Ku- j luk vaktine andolsun. (Duh, 91/1), buyruklar olmutur.
Hz. Hadce RasluUah (s.a.v.)e, Allah'n kendisine ihsan ettii peygam--berlik konusundaki kanaatini
pekitirmek amacyla unlar da sylemiti: Amcamolu, sana gelen bu arkadan (melek) geldii
zaman beni haberdar edebilir misin? Hz. Peygamber: Evet dedi. Derken Cebrail geldi, Hz.
Peygamber de ona geldiini bildirdi. Bunun zerine IIz. Hadce: Kalk, sol baldrmn zerine
otur. dedi. Raslullah (s.a.v.) kalkp syledii ekilde oturdu. Hz. Hadcc sordu: Onu gryor
musun? Hz. Peygamber: Evet. dedi. Bu sefer: Kalk, sa baldrmn zerine otur. dedi. C da
oturdu. Hz. Hadce yine sordu: Onu gryor musun? Hz. Peygamber: Evet diye cevap verince,
bu sefer rtsn atarak, RaslullaV (s.a.v.) kucaklad ve sordu: Yine gryor musun? Bu
sefer Hz. Pey gamber: Hayr dedi. Bunun zerine Hz. Hadce yle dedi: Amca molu, sebat
et. Mjdeler olsun, Allah'a yemin ederim ki, bu bir melek tir, asla eytan deildir.
Yahya b. Eb Kesir der ki: Eb Seleme'ye Kur'n- Kerm'den i]
olarak neyin'nazil olduunu sordum. Bana, ilkin: Ey mddessir indi,di. Ben ona: Bakalar ilk
olarak inen yetlerin: Yaratan Rabbinin advla oku olduunu sylyorlar, dedi. O dedi ki: Ben
Cbir b. Abdullah sordum. Bana yle dedi: "Ben sana Raslullah (s.a.v,) bize anlattmd, baka
birey sylemiyorum." (Raslullah) yle dedi: "Hir'da kald Kaldm bu sreyi bitirdikten
sonra, indim, bir ses iittim. Sama beSim, birey gremedim. Soluma baktm birey gremedim.

nme bakt birey gremedim. Bam yukarya kaldrdmda, (melei kast eden onu gklerle yer
arasnda bir taht zerinde kurulmu grdm. Ondan kkuya kapldm. Hadce'ye giderek: "Beni sk
sk rtnz, beni sk :rtnz" dedim. "zerime de su dknz." Onlar dediimi yaptlar. 1
nun zerine: Ey mddessir (rtlere brnr sarnm olan) yeti u
Bu, sahih bir hadstir..
Him b. el-Kelb der ki: Cebrail, Peygamber (s.a.v.)e ilk olarak martesi ve pazar geceleri geldi.
Daha sonra pazartesi gn Allah'n r leti ile ona grnd ve ona abdest almasn, namaz klman ve
Yars Rabbinin adyla oku buyruunu retti. Raslullah (s.a.v.), o sra yanda idi.
Zhr der ki: Bir sre RasluUah (s.a.v.)a vahiy gelmedi. Bunun zerine byk bir zntye kapld.
Kendisini aaya atmak iin dabalar-na gider oldu. Ne zaman bir dan tepesine ktysa, Cebrl
ona grnerek yle diyordu: "Sen gerekten de Allah'n raslsn." Bunun zerine Raslullah'n
znts geer ve kendisine gelirdi. Ne zaman ki Allah, Peygamberine, Kendilerini yaratp onlan
nzklandran Allah' brakarak putlara taptklar iin kavmini Allah'n azabyla korkutmasn ve
Rabbinin kendisi zerindeki nimetini anlatp durmasn emretti (ki bn shk'a gre nbvvet
peygamberliktir); o zaman Hz. Peygambre de yaknlarndan gvendii kimselere gizlice bunlar
anlatmaya balad. Yce Allah'n yaratt kullar arasnda ona ilk mn edn ve onu tasdik eden ei,
Hadce bint Huveylid olmutur.
,
Vkd der ki: Bizim btn arkadalarmz, Raslullah (s.a.v.)in arsn ilk olarak knbul eden
Kble Ehli'ndcn ilk kiinin I iz. Iladco olduunu sz birlii ile ifade etmilerdir.
Daln sonra Allah'n, -Tevhd' ikrar edip putlardan uzak kalmaktan sonraki- ilk emrettii farz,
namaz olmutur. Namaz, Sallallahu aleyhi ve sellem'e farz klndnda, Cebrail (a.s,) yanna .geldi.
Mekke'nin en st yerinde idi, Vadi tarafndaki bir tmsee vurdu, oradan bir pnar fkrd.
Peygamber (s.a.v.), kendisine bakp dururken o, abdest ald. Bununla Ra-Blullah'a, namaz iin. nasl
abdest alnacan gstermek istemiti. Sonra Raslullah (s.a.v.) onuri gibi abdest ald. Arkasndan
Cebrail kalkp Peygamber Efendimiz'in nne geerek namaz kld. Peygamber de ona uyarak namaz
kld. Sonra da ayrlp gitti. Raslullah (s.a.v.), Hz. Hadce'nin yanma gelerek abdest almay retti.
[32]
Sonra nne geip Ona namaz kldrd. Hz. Hadice de ona uydu.
RASLULLAH (A.A.V.) N MRACI
Mirc'm ne zaman olduunda, ilgilenen limler farkl eyler sylemilerdir. Hicretten yl nce
olmutur, denildii gibi, bir yl nce olmutur diyenler de vardr. Raslullah (s.a.v.)in nereden alnp
miraca gtrld konusunda da gr ayrlna dmlerdir. Mescid-i Harm'n Hcr denilen
yerinde uyumaktayken, oradan alnp geceleyin yrtld (isr), denildii gibi, Eb Tlib'in kz
mm Hni'nin evinde uyumakta iken olmutur, da*denildi. Bu gr syleyenler, Haremin tm
mcscid'dir derler.
Mi'rc ile ilgili hadisleri, sahabelerden bir topluluk, sahih senedlerie rivayet etmilerdir.
Dediler ki: Raslullah (s.a.v.) yle buyurdu:. Cebrail ile Mkl yanma gelerek yle sordular:
Biz, hangilerini (almak zere) emredildik? Dediler ki: Onlarn efendilerini (almakla)
emredildik. Sonra gidip n taraftan geldiler. Bu sefer kii idiler. Uyumakta olduunu grdler.
Onu srt st evirip karnn yardlar. Zemzem Suyu ile iinde bulunan hile ve benzeri eylerden iini

ykayarak temizlediler. man ve hikmetle dolu bir leen getirip kalbini ve iini iman ve hikmetle
doldurdular. (Peygamber devamla} buyurdu: Cebrl beni Mescid (-i Haram} dan darya kartt.
Aniden karmda bir binek grdm. Bu, Burak't. Eekten yksek ve katrdan alak idi. Admn,
gznn son grd noktaya atard. (Cebrl bana}: Bin dedi. Elimi onun zerine koyduumda
kabul etmeyip zorluk kard. Bu sefer Cebrl ona: Ey Burak, dedi. Senin srtna, Allah'n yannda
Muhammed'den daha deerli bir kimse binmi deildir. (Burk-tan) bu sefer terler boand ve
nme eildi. Ben de srtna bindim. Cebrl de beni alp Mescid-i Aksa taraflarna gtrd. Bana iki
kap getirildi. Birisinde st, dierinde arap vard. Bana: Bunlardan birisini se denildi. Ben de
st alp itim. Bunun zerine bana: Ftrata uygun olan setin, denildi. ayet arab semi
olsaydn, senin mmetin senden sonra azp yoldan kard.
Sonra yolumuza devam ettik, Bana: Aa in, namaz kl dedi. Ben de inip namaz kldm. (Cebrl)
Bana: Buras Taybe'dir, dedi. Buraya hicret edilecek.
Yine yolumuza devam ettik Bana: n ve namaz kl dedi. Ben de inip namaz kldm. Bana: Buras
Tur-u Sina'dr. Allah'n Musa ile konutuu yerdir. dedi. Yine yolumuza devam ettik. Bana: n ve
namaz kl dedi. Ben de inip namaz kldm. Bana: Buras Beyt Lahm'dr, dedi. tS'mn doduu yer.
Sonra Beytu'l-Makdis'e varncaya kadar yrdk. Mes-cid'in kapsna vardmzda, Cebrl beni
indirdi ve Burak', peygamberlerin (bineklerini) balad halkaya balad. Mescide girdiimde,
etrafm peygamberlerin sarm olduunu grdm. Benden nce Allah'n peygamber olarak
gnderdii kimselerin ruhlarnn evremi sarm olduunu grdm de denilmitir. Hepsi bana selm
verdi. Ben: Ey Cebrl, bunlar kimdir? dedim. Bana: Bunlar senin Peygamber kardelerindir. Kurey, Allah'n orta olduunu ileri srd. Hristiyanlar da Allah'n ocuu vardr, dediler. Bu
peygamberlere sor bakalm, aziz ve celil Allah'n herhangi bir orta ya da ocuu var mdr? te
Yce Allah'n: Br de senden nce gndermi olduumuz resullerimize sor: Bz, Rahman (olan
Allah'n dnda kendilerine ibdet edilen tanrlar m klmz? (Zuhruf, 43/45) ekindeki
buyruunda anlatlan durum budur. Hepsi, aziz ve celil Allah'n birliini ikrar ettiler. Sonra Cebrl
onlar toplad, beni nlerine geirdi. Ben de onlara iki rekt namaz kldrdm.
Daha sonra Cebr, benimle malum kayann yanna vard, oraya kard. Baktm ki, ge kadar bir
mirc (merdiven) ykseliyor. Hi kimsenin gz ondan daha gzel birey grmemitir. Melekler de
oradan (gklere) ykselir. Bu Mi'rc'n balangc Beytu'i-Makdis'deki kayada, br ucu ise gklere
bitiiktir. Cebrl beni kaldrp kanad zerine koydu, beni dnya semasna kadar kard. (Kapsnn)
almasn istedi. Kim o? diye soruldu. O da: Cebrl dedi. Ya beraberinde olan kim? diye
sorulunca, Muhammed diye cevap verdi. Bu sefer: Ona peygamberlik verildi mi?1 diye soruldu.
O da: Evet deyince, Merhabalar olsun ona. Gelen ne iyi birisidir! dediler ve kap ald, ieri
girdik. Karmzda, hereyi yerli yerinde, eksiksiz bir adam grdk. Sanda, ierisinden gzel
kokular gelen bir kap, solunda pis kokular gelen bir baka kap vard. Sanda bulunan kapya
baktnda glyor, solundaki kapya baktnda alyordu. Ben: Bu kimdir ve bu iki kap ne
oluyor? diye sorunca, Cebrl bana: Bu senin atan Adem'dir. Sandaki kap Cennet'in kaps, olup
soyundan gelenlerden oraya girenlere bakt zaman glyor; solundaki kap ise Cehennem'in
kapsdr ve soyundan gelip de oraya girenleri grd zaman da alyor ve zlyor diye cevap
verdi.
Daha sonra beni alp ikinci semya kard. Kapnn almasn istedi Yahut: Buraya gelmesi iin
davet yapld m? (ev.) di- Kim o? diye sorulunca, Cebrail'im diye cevap verdi. Bu sefer:
Beraberinde kim var? diye soruldu. O da: Muhammed dedi. Peki ona peygamberlik verildi

mi? diye sorduklarnda da, Cebrail: Evet diye cevaplandrd. Bu sefer: Allah'n selm zerine
alsun, merhabalar olsun ona. Bu gelen ne iyi birisidir! denilerek, kap ald. eri girdiimizde iki
gen ie karlatk. Ben: Ey Cebrail, bunlar kim? diye sordum. Cebrail: Bunlar Meryem olu s
ile Yahya b. ?ekeriyy*dr, diye cevaplandrd. Arkasndan beni alarak nc semya kard.
Kapnn almasn isteyince: Kim o? diye soruldu. Ben Cebrail'im diye cevap verdi. Bu sefer:
Peki beraberinde kim. var? denilince, o da: Beraberimdeki Muhammed'dir dedi. Bu sefer:
Kendisine peygamberlik verildi mi? diye soruldu, o da: Evet dedi. Bunun zerine: Merhabalar
olsun ona. Ho sefa geldi dediler. eri girdik. Karmda bakalarndan dahn gzel birisini grdm.
Ben: Bu kim, ey Cebrail? diye sordum. CebrSI: Bu, kardein Ysuf'tur dedi.
Arkasndan beni alarak drdnc semya kt ve kapsnn almasn istedi. Kim o? diye soruldu.
Cebrail: Yanmdaki Muhammed'dir diye cevap verince: Ona peygamberlik verildi mi? diye
soruldu, o da: Evet dedi. Bunun zerine: Merhabalar lsun ona, ho sefa geldi denildi ve biz de
ieri girdik. Karmzda bir adam duruyordu. Ben: Bu kimdir? diye sordum. Cebrail: Bu drs'tir,
dedi. Allah, onu yksek bir mekna kartmtr.
Daha.sonra beni beinci kat semya kartt ve kapnn almasn istedi. Kim o? diye sorulunca:
Ben Cebrail'im diye cevap verdi. Bu sefer: Beraberindeki kim? diye soruldu. O da:
Muhammed'dir deyince: Peki, ona peygamberlik verildi mi? diye soruldu. Cebrail: Evet.
dedi. Merhabalar olsun ona, Ho, sefa geldi denildi. Biz de ieri girdik. Karmzda oturan birisi
vard ve etrafndaki toplulua bireyler anlatyordu. Bu kim? diye sordum. Cebrail bana: Bu,
Harun'dur. Etrafndakiler de srUoullan'dir. diye cevap verdi.
Arkasndan beni alp altnc semya kartt. Kapnn almasn isteyince, Kim o? diye soruldu.
Ben Cebrail'im diye cevap verdi. Bu sefer: Yannda kim var? denilince, Yanmdaki
Muhammed'dir. diye cevaplandrd. Tekrar: Peki kendisine peygamberlik verildi mi? diye
soruldu. O da: Evet dedi. Bunun zerine: Merhabalar olsun ona, ho sefa geldi dediler. Oradan
da ieri girdik. Karmzda oturmakta olan bir adarr grdm. Onu geip geride braktk. Bunun
zerine bu adam alamaya balaynca: Bu adam kim, ey Cebrail? diye sordum. Bu Musa'dr dedi
Peki niye alyor? diye sorunca o yle dedi. lsriloullar, beni AUah'i
yannda demoullari'nm en deerlisi sanyor. demoullar'ndan olan bu adam ise, beni geride
brakt.
Hz. Peygamber anlatmasna devam ederek: Sonra beni alarak yedinci semya kartt. Kapnn
almasn istedi. Ona: Kim o?, diye sorulunca: Cebrail diye cevap verdi. Bu sefer: Peki
yannda kim var? dediler. O: Muhammed diye cevaplandrd. Peki kendisine peygamberlik
verildi mi? diye sorulunca, o da: Evet dedi. Bunun zerine: Merhabalar olsun ona. Ho sefa
geldi. dediler ve biz de ieri girdik. Karmzda, Cen-net'in kaps nnde, bir krs zerinde
oturmu, salar yer yer krlam ve evresinde de beyaz katlar andran beyaz yzl bir toplulukla,
renklerinde bir para siyahlk karm bir takm kimselerin yer ald bir adam grdk. Renklerinde
bir para siyahlk bulunan o kimseler kalkp bir nehirde ykandlar. Nehirden ktklarnda, onlarn
yzleri de br ar-kndalnrnn yzleri gibi bcmbeynz olmutu. Bunun zerine: Kim bu? diye
sordum. Cebrl: Bu senin atnn brahim'dir. u grdn beyaz yzl kimseler ise, imanlarna
zuim katmam kimselerdir. Yzlerinin renklerinde bir para siyahlk bulunan o kimselere gelince,
onlar iyi amel-leriyle birlikte bir ksm kt ameller de kartrmlar, daha sonra tevbe edip,
Allah'n tevbelerini kabul ettii kimselerdir. Bir de bnktm ki tbr-hm, br cvo yaslanm yle
sylyor: Su ci-Bcyt el-M'mr'a hergn yetmibin melek giriyor ve nyn melekler bu eve bir daha

dnmyor.
Hz. Peygamber devamla buyurdu: Cebrail, beni alarak Sidretu'1-Mn-teh'ya vardk. Aacn
meyveleri. Ilecer testilerini andryordu. Onun dibinden drt nehir kaynyordu: kisi gizli, ikisi akta
idi. Gizli olan iki nehir cennettedir; ak olanlar ise, biri NI'dir, dieri Frat'tr. O aac Allah'n
nurundan rten rtt. Onun etrafnda bulunan melekler, Allah'n hayetinden altndan ekirgelere
benziyordu. Onlar yle bir deiik hal almlard ki, bunu hi kimse nitelendiremez. Cebrail, onlarn
tam ortasnda dikilerek, yle dedi: lerle y Muhammed! Cebrail de benimle birlikte olduu
halde, bir Hicaba doru ilerledim. Beni bir baka melek ald. ve Cebrail, benden geriye ekildi. Ben:
Nereye? diye sordum. Bana: Bizden bilinen bir makam olmayan hi bir kimse yoktur. (Sfft,
37/164) diye cevap verdi. te bu. mahlkatm varabildii son noktadr.
Ben bu halimde, Ar'a varncaya kadar devam ettim. Ar'in yannda herey, kld, alald. Rahman
olan Allah'n heybetinden dilim tutuldu. Derken Allah, nutkumu zdd ve: et-Tehiyyt elMbrekt ves-salavtu't-Tayyibt lillh... (Btn dualar, senalar, beden ve mali ba-dateler,
yalnz Allah'ndr) deyiverdim. Allah da, bana ve mmetime bir gn ve gecede elli vakit namaz
klmay farz kld. Sonra Cebrail'in yanma dndm. Elimden tutup beni Cennef'e soktu. Orada
inciden, yakuttan y zebercedden evler grdm. Orada bir nehir grdm ki, onun suyunu] rengi stten
ak ve baldan daha tatl idi. O nehirin dibindeki akllar, ine yakut ve miskten di. Cebrail bsna: te
bu, Rabbinin sana vermi odi u Kevser'dir. dedi. Daha senra bana ate gsterildi. Oradaki
zincirlere parangalara, ylanlara, akreplere ve ondaki trl, eitli azaplara baktm
- Daha sonra beni oradan kartt ve yolumuza Musa'ya rastlaynca; kadar devam ettik. Ms bana:
Sana ve mmetine ne farz klnd? diy sordu. Ben: E1K vakit namaz dedim. Bunun zerine
Ms: Ben, sende: nce srUoulanm iyice snadm ve onlar on zorlu artlar altnda tedi vi
etmeye altm. Onlardan istenenlerse bunlardan dsha azd. Fakat yj ne de yapmadlar, nabbine geri
git ve bunu hafifletmesini iste. Rabbimii yanna geri dnp ondan bu mkellefiyeti hafifletmesini
istedim. Cnuni kaldrarak hafifletti. Tekrar Musa'ya geri dndm ve onu durumdan ha berdar eCirice:
tGeri dn ve hafifletmesini iste dedi. Tekrar geri dnd bu sefer on vakit daha kaldrarak hafifletti.
Bu ekilde Rabbim ile M; arasnda gide gele, sonunda be? vakit kald. Msfi yine bana: Geri dl
hafifletmesini dile dediyse de ben: Artk Rabbirn'den utanmaya bal dm, geri dnmeyeceim.
dedim. Bunun zerine syle bir nida iittin Ben senin mmetin zerine elli vakit namaz farz kldm.
Bes vakit, ei vakite bedeldir. 3en farz kldm hkm yerine getirdim ve ayn zamsj n da kulacmm
ykn hafiflettim.
. Daha sonra Cebr ile birlikte yatama geri dndm ve btn bui lar bir gece iinde olup bitmiti.
.Raslulah (s.a.v.), Mekke'ye geri dndnde, insanlarn kendisi] inanmayacaklarn bildiinden.
Mescidu'l-Harm'ds zgn zgn oturduj nnden Eb Cehil geti ve alay edici bir slpla ona:
Nasl bu gece isj yarar birey yapabildin mi? dye sordu. Hz. Peygamber: Evet, dedi. B gece
Beytd'-Makds'e gtrldm. Eb Cehil: Sonra da sabah ounfl aramza geliverdin. yle mi?
dedi. Hz. Peygamber: Evet* diye cevap ve! di. Bunun zerine Eb Cehil: Ey Ka'b b. Leyyofiuilan,
gciin buraya, 1in. diye halk ard. Peygamber (s.a.v.) de onlara durumu anlatt. Gffl !ar:n "kimi
anlatlanlar doruluyor, kimi yalanlyor, kimisi alk tuluyoj bir bakas eni sakana koyup
dnyordu. man etmeyenler ons imaj etirr sylediklerini dorulayanlarn yanndan uzaklap
gidiyordu.
Mirikierden bir takm kimseler koup Hz. Eb Bekir'in yenna vffl rsrsk: Senin arkadan, unu
unu sylyor.- dediler. O dz :Eer_s bun] lan sylyorsa, kesinlikle doru sylyor. diye cevap

verir. Devam; Ben, bunun tesinde olan konularda bile onun doru sylediine inanyorum; Onun
gkten gece gndz alm olduu haberlerini de doruluyorum. Bunun zerine ona; o gnden
itibaren:. Eb Bekir es-Sddk denilmeye baland.
Mekke'li mrikler, bunun zerine Hz. Peygamber'e: O halde bize Mescid-i Aks'nn niteliklerinden
sz et dediler. Hz. Peygamber: Ben de onlara anlatmaya koyuldum. Fakat sonunda baz noktalarda
benim iin karklk oldu. dedi. Bunun zerine Mescid, alnp gzmn nne getirildi. Ben de
ona bakp niteliklerini sayp dkmeye baladm. Bu sefer bana: Bize kervanmzn durumunu
bildir dediler. Hz. Peygamber: Ravh denilen yerde, filnlarn kervanna rastladm. Bir develerini
kaybetmiler ve onu aryorlard. Sonra iinde su bulunan bir bardak aldm ve onu itim. Onlara bu
durumu sorabilirsiniz. Daha sonra filan, filn ve filn oullar'nm kervanlarna rast geldim. Z Murr
denilen yerde, kimilerini binmi, kimilerini yerde oturmu grdm. Onlarn gen devesi benden rkp
filn kii srtndan dt ve^elini krd. Onlara sorabilirsiniz. buyurduktan sonra, kendi kervanlar
hakknda da onlara u bilgiyi verdi: Sizin kervannz da Ten'm denilen yerde buldum. Kervann
nnde kl renkli bir deve gidiyor ve bu devenin zerinde de iki tane elle dikilmi hur
yerletirilmiti. Gnein domasyla birlikte size ulaacaklar.
Bunun zerine Mekkeli mrikler, yolun.gzlendii tepeye ktlar ve onu yalanlayabilmek amacyla
gnein domasn beklediler. Onlardan birisi yle dedi: Aha ite gne dodu. Tam bu srada da
bir bakas: Allah'a yemin ederim. te kervan da grnd. En nnde de onun dedii ekilde kl
rengi bir deve geliyor dedi. Bylelikle mrikler, istedikleri eyi elde edemeyince, bu sefer:
[33]
Muhakkak bu, apak bir sihirdir demeye baladlar.
lk Mslman Olanlnr Ve Bu Konudaki Farkl Grler
Ilm adamlar, ilk mslman olan kimsenin Hz. ladice olduunda gr birlii ierisinde olmalarna
ramen, bunun dnda ilk olarak kimlerin mslman olduunda farkl grlere sahiptirler.
Bazlar: man eden ilk erkek, Hz. Ali (r.a.) dir demiler ve ondan u rivayeti yaparak delil
gstermilerdir: Ali aleyhisselm'dan yle dedii rivayet edilmitir: Ben, Allah'n kulu ve
Hasl'nn kardeiyim. En byk sddik benim. Benden sonra bunu kim iddia ederse, ancak iftirac
bir yalancdr. Reslullah (s.a.v.) ile birlikte, insanlardan yedi yl daha erken namaz kldm.
tbn Abbs, ilk namaz klan Ali'dir der. Cbir b. Abdujlah da: Peygamber (s.a.v.)e, pazartesi gn
peygamberlik verildi, Ali de sah gn namaz kld. der. Zeyd b. Erkam da: Peygamber (s.a.v.) ile
birlikte ilk olarak mslman olan Ali'dir. der. Afif el-Kind'nin yle dedii rivayet edilmitir:
Ben ticretle uraan bir kii idim. Hac gnlerinde Mekke'ye vardm ve Abbs' gidip grdm. Onun
yonnda oturmakta ken, bir adam kp K'be'ye doru ynelerek namaz klmaya balad. Arkasndan
bir kadn daha kp onunla birlikte namaz kld. Derken bir ocuk daha karak onunla beraber namaz
klmaya balad. Bunu grnce ben: Y Abbs, bu yeni din de ne oluyor? diye sorunca bana yle
dedi: Bu, kardeimin olu, Muhammed b. Abdullah'tr. Allah'n kendisini peygamber olarak
gnderdiini, Ksr ve Kayser'in hazinelerinin fethinin kendisine myesser klnacam ileri sryor.
Bu da onun hanm Hadce'dir ve ona imn etmitir. Bu gen ise Ali bin Eb Tlib olup ona o da mn
etmitir. I Allah'a yemin ederim, yeryznde bu din zere bu nden baka kimseyi tanmyorum.
Afif: Ben de keke onlarn drdncs olmu olsaydm. diye ekledi.
Muhommed b. el-Mnzir, Rabia b. Ebi Abdurrahmn, Eb Hazm el-Medeni ile cl-Kelb de yle
derler: lk mslman olan Ali'dir. Kelb unu da ekler: O zaman dokuz yanda idi. Onbir

yanda olduu da sylenilmitir.

tbn shk da: lk mslman olan Ali'dir ve o srada ondokuz yanda idi. der.
Yce Allah'n Hz. Ali zerindeki bir nimeti vardr ki udur: Kurey, ktlk dolaysyla byk bir
skntya dmt. Eb Tlib'in ise pek ok ocuu vard. Birgn Raslullah (s.a.v.], amcas
Abbs'a: Amcacm, Eb Tlib'in ailesi ok kalabalktr. Haydi birlikte gidelim de, onun ykn
biraz hafifletelim. deyince, ikisi birlikte kalkp ona gittiler ve ona ne yapmak istediklerini
bildirdiler. Bunun zerine Eb Tlib: Bana Akl'i brakn da, istediinizi yapn. der. Bunun zerine
Raslullah (s.a.v.), Hz. Ali'yi, Abbs da C'fer'i alr. Hz. Al. Peygamber (s.a.v.) in yannda, Allah
onu elilikle grevlendirinceye ve o da ona tbi oluncaya kadar kald ve ondan ayrlmad.
Peygamber (s.a.v.), namaz klmak istediinde Ali ile birlikte Mekke'nin bir mahallesine gider, orada
namaz klp geri dnerlerdi. Birgn Eb Tlib onlara rast geldi ve: Ey kardeimin olu, bu din ne
oluyor? diye sordu, Hz. Peygamber, onun bu sorusuna: Bu, Allah'n, meleklerinin ve raslleri'nin
dinidir, babamz brahim'in de dinidir. Allahu Tel beni bu din e tm kullara gnderdi. Sen ise
imdiye kadar davet ettiklerimin arasnda hidyet bulmaya ve benim bu davetimi kabul etmeye en
lyk bir kimsesin. diye cevap verir. Fakat, Eb Tlib: Dinimi ve atalarmn dinini brakamam.
Fakat Allah'a yemin ederim, hayatta olduum srece Kurey, senin houna gitmeyecek hibir eyi
yapamayacaktr. diye teminat verir.
C'fer, mslman olup ona herhangi bir ihtiyac kalmayncaya amcas Abbs'n yannda kald, tbn
shk der ki: Eb Tlib, Ali'ye: Senin kabul ettiin bu din nedir? diye sorar. Hz. AH de:
Babacm, ben Allah'a ve rasl'na imn ettim, Rasl ile birlikte de namaz kldm. deyince, Eb
Tlib ona yle der: Muhammed bizleri hayrdan baka bir eye armaz. Ondan ayrlma.
lk mslman olan, Eb Bekir (r.a.) dir de denilmitir. 'b der ki: bn Abbs'a ilk olarak kimin
mslman olduunu sorduumda bana yle dedi: Sen Hassan b. Sbt'in yle dediini iitmedin
mi, diyerek u beyitleri bana okudu:
Gvendiin bir kardeten, zen birey grrsen, Kardein .Eb Bkr'in ne ynptn hatrlnyver.
nk o, dnyann hnyrls, tokvhs ve adalctlsdir, -Rnalullgh'tan sonrn- ve sorumluluunu en iyi
bilendir. O, ikincidir, grdkleriyle lmeye deer, nsanlar nrnsnda rasllcr ilk tnsdik edendir.
Amr b. Abese der ki: Ukfiz'da Rnslullal (s.a.v.)m yanna gidip ona: Y Raslulloh, bu ile snna
kimler tnbi oldu? diye sordum. O: Bu ite bana biri hr, dieri kle iki kii tbi oldu, bunlar: Eb
Bekir ve Bill'dr. diye cevap verdi. Bunun zerine mslman oldum. Kendimi slm'n drtte biri
olarak grdm.
Eb Zer yle derdi: Ben kendimi, slm'n drtten biri olarak grdm. Benden nce yalnzca
Peygamber, Eb Bekir ve Bill mslman olmutu.
Denildiine gre, ilk mslman oian kii, Zeyd b. Hris'dir. Zhr, Sleyman b. Yesr, mrn b. Eb
Enes ve Urve b. ez-Zbeyr der ki: lk mslman olan Zeyd b. Hrise'dir. O ile AH, Hz. Peygamber'in
yanndan ayrlmazlard. Peygamber (s.a.v.) sabahn ilk saatlerinde kuluk namaz klmak iin Kabe'ye
varr namaz klar, Kurey de buna tepki gstermezdi. Ancak, baka namazlar klacak olursa, o zaman
Ali ile Zeyd oturup ona gzclk ederlerdi.
tbn shk da dedi ki: Peygamber'den sonra ilk mslman olan erkekJ Ali ile Zeyd b. Hrise'dir. Daha
sonra ise Eb Bekir mslman olmu vej slm olduunu da aka ortaya koymutu. Eb Bekir,
kavmi arasnda] korunur, kendisine iliilmez ve onlar tarafndan sevilen bir kii idi. Ku-rey'in
neseblerini ve onlarn bandan geen olaylar en iyi o biliyordu,] Ticretle urat iin kavmi onun
yannda oka bir.araya gelirdi. Bu,' nun zerine kavminden gvendii kimseleri slm'a davet etmeye

bala-, di. Osman b. Affn, Zbeyr b. el-Avvm, Abdurrahmn b. Avf, Sa'd b. Eb Vakks ve Talha b.
Ubeydullah hep onun aracl ile mslman ol-j mu; onun arsn kabul ederek mslman olup
namaz kldktan sonra onlar alp Peygamber (s.a.v.)in yanma gtrmt. te bu kimseler, ilfc olarak
mslman olan kimselerdir. Daha sonralar, insanlar pepee s-j lm Dini'ne girmi, Mekke'de
yaygn bir ekilde slm'dan sz edilmeye balanmt.
Vkid yle der: Eb Zer'in, drdnc ya da beinci kii olarak mslman olduunu syledikleri
gibi, Amr b. Abese es-Slem'nin de drdnc ya da beinci kii olarak mslman olduunu
sylemilerdir.
Bununla birlikte, Zbeyr'in de, Hlid b. Sid b. el-s'n da drdncj ya da beinci olarak mslman
olduklar sylenilmitir.
tbn Ishk der ki: O (Hlid b. Sad) ile ei HuzVI Hmeyne bint Ha-| lef b. Es'd b. mir b. Beyda,
[34]
ok kii mslman Olduktan sonra ms^fl lman olmulardr.
YCE ALLAH'IN, PEYGAMBER (S.A.V.)'NE DAVETN AIKLAMASINI EMRETMES
peygamber (s.a.v.)'e peygamberlik verildikten yl sonra, Allahu Tel ona, emrolunduunu
aklamasn emretti. Bundan nceki y sresince Peygamber Efendimiz davetini gizliyor, ancak
gvendii kimselere aklyordu. Onun ashab da namaz klmak istediklerinde, mahalle aralarna (ya
da vadilere) giderek gizlice namaz klarlard. Bir seferinde Sa'd b. Eb Vakkas, Ammr, bn Mes'd,
Habbb ile Sad b. Zeyd namaz klarlarken, mriklerden bir grup onlar grd. Onlar gren bu
mrikler arasnda Eb Sfyn b. Harb, Ahnes b. erik ve bakalar da vard. Onlara hakaret etmeye,
ayplamaya baladlar ve sonunda kavgaya tututular. Sa'd, onlardan birisinin kafasna, bir devenin
ene kemii ile vurarak yard. Bir kavle gre slm Tarihi'nde dklen ilk kan budur.
lbn Abbs anlatyor: Airetinden yakn olanlar inzr et (Allah'n azab le korkut). (uar, 26/214)
[35]
yeti nazil olunca, Rnslullnh (s.a.v.) Saf Tepesine karak: Y sabbh
diye seslendi.
Bunun zerine halk yanna gelip topland. Onlara:
Ey filnoullar, ey falanoullar, ey Abdulmuttaliboulkr, ey Abd Menfoullar diye seslenince,
bunlar bir araya geldiler. O da onlara yle sordu:
Size u dan arka yamacnda bir grup atl var, size doru geliyor, diyecek olursam, benim bu
szlerime inanr msnz? Onlar: Tabii nk senin yalan sylediine ahit olmadk dediler. Bu
sefer Hz. Peygamber: O halde, unu bilin ki, ben sizlere ok iddetli bir azabn gelmesinden nceki
korkutucuyum. dedi. Eb Leheb ise:
Yazklar olsun sana, bir bunun iin mi bizleri buraya topladn? diye kt, arkasndan da ekip
gitti. Bunun zerine:
Eb Leheb'ln iki eli.kurusun. diye balayan Sre (111. Tebbet S-resi) nazil oldu.
CEer b. Abdullah b. Ebi'l-Hakem de der ki: Yce Allah, Rasl'neJ
Airetinden yakn olun kimseleri Inzr el. buyurduunu ndirince, bi mkellefiyet ona olduka ar
geldi ve bunu yerine getirememek endesiyle olduka skntya dt. Bir hasta gibi evinden dar
kamad. Ha
lalar, onun yanna ziyaret-amaciyla geldiklerinde, onlara yle dedi: Be,nim hibir rahatszlm
yoktur. Fakat Allah, bana airetimden yakn olan;kimseleri, azabyla korkutmam emretti. Bunun
zerine halalar ona

Sen onlar ar, fakat Eb Leheb onlarla birlikte olmasn. nk o, senin davetini kabul
etmeyecektir..dediler. Raslullah (s.a.v.) onlar ard. Bunlar arasnda Muttaliboullar ile Abd
Menfoullanndan grup da vard ve hepsi krkbe kii idi. Sz nce Eb Leheb alarak: Bunlar senin amcalarn ve amca ocuklarndr, dedi. Konu. Fakat atalarnn! dininden sapm kimseleri
de brak. unu bil ki, Araplar senin kavmine! asla g yetiremez. Seni alp hapsetmek hakkna en ok
sahip olanlar sel
nin dedenin ocuklar (amcalarn)dr. Senin zerinde bulunduun husul zere kalmaya devam etmen,
onlar iin Kurey'in kollarnn, dier Arap' lar'n da yardmn alarak sana hcum etmelerinden daha
kolaydr. Bena
senin getirdiinden daha ktsn, amcalarna kar ge'rmi bir baklkimse grmedim. Fakat
Raslullah (s.a.v.) bu toplantda sustu ve hibifl ey konumad. Daha sonra onlar ikinci bir defa
davet etti ve yle kol
nutu: Hamd, Allah'a mahsustur. Ben O'na hamdeder, O'ndan yardm iri ter, O'na mn eder ve
yalnz O'na tevekkl ederim. ahitlik ederim la Allah'tan baka hibir ilh yoktur, O, birdir ve hibir
orta da- yoktur.*
dedikten sonra yle devam etti: Kesinlikle biliniz ki, ileriye gnderile? bir gzc, kendisini
grevlendirmi kimselere kar asla yalan sylemez
Kendisinden baka hibir ilh bulunmayan Allah'a yemin ederim, ben, ze olarak sizlere ve genel
olarak da btn insanlara, Allah'n gndermi otduu elisiyim. Allah'a yemin ederim, uyur gibi
leceksiniz ve uyanr gib;
de ldkten sonra diriltileceksiniz, yaptklarnzdan kesinlikle hesaba ekecekainiz; ondan sonra ya
ebed olarak Cennette, ya da ebed olarak Cehennem'de olursunuz.
Bunun zerine Eb Tlib: Sana yardmc olmak, bizim iin ok sevi dimiz bireydir. Senin
dn biz kabul ediyoruz. Senin sylediklerin; herkesten ok biz tasdik etmek istiyoruz. te bunlar,
senin atann oufi lan, bir arada bulunuyorlar. Ben de onlardan birisiyim. Ben onlardan senin
istediine hzlca komalarn istiyorum. Sen, emrolunduun ie deva et. Allah'a yemin ederim, hep
senin yannda olacak've seni gelecek zararj ardan koruyacam. Fakat, Abdulmuttalib'in dinini
brakmak da bir 'tJ l iimden gelmiyor. diye konuunca; Eb Leheb:
Allah'a yemin ederim, bu ok byk bir musibettir. Sizden bakalr onu alkoymadan, sizler ise
yle cevap verin
Allah'a yemin ederim, hayatta kaldmz srece, onu koruyacaz.
AH b. Eb Tlib der ki: Yce Allah'n: Airetinden yakn olan kimseleri, Allah'n azabyla korkut.
emri nazil olunca, Raslullah (s.a.v.) beni arp: Ey Ali, dedi. Allah, bana airetimden yakn
olanlar inzr etmemi emretti. Ben bu ykn altndan kalkamadm ve onlara bu ii aklayacak
olursam, onlardan houma gitmeyecek eylerle karlaacam biliyorum. Bunun zerine sesimi
karmayp sustum. Fakat sonunda Cebrl bana gelerek; Ya Muhammed, eer emrolunduun eyi
yerine getirmeyecek olursan, Allah seni azaplandracaktr dedi. Bunun iin-sen bize bir kap yemek
yap, onun zerine bir koyun aya atver. Bir kap ta st dol- . dur. Sonra da Abdulmuttaliboullarn
onlarla konumak ve emredildii-mi onlara tebli etmek zere yanma toplantya ar. Bana verdii
emri yerine getirdim ve daha sonra da onlar toplantya davet ettim. O gn. o toplantya gelenler krk
kii, ya da bir fazla, yahut bir kii eksik idiler. Bu kiiler arasnda amcalar Eb Tlib, Hamza,
Abbs ve Eb Leheb de vard. Hepsi bir araya gelince, hazrladm yemei getirmemi syledi.

Yaptm yemei yere braknca, Raslullah (s.a.v.), etten bir para alarak dileriyle paralad ve
paralarn kabn eitli yerlerine braktktan sonra onlara: Allah'n adyla alnz dedi. Hazr
bulunanlar, doyuncaya kadar yedi. Fakat ben kapta, onlarn ellerinin uzandklar yerlerdeki izlerden
baka birey grmyordum. Ali'nin nefsini kudret elinde tutan Allah'a yemin ederim ki, onlarn
tmnn nne koyduum yemei, tek bir kii yiyebilirdi. Daha sonra Raslullah bnna: imdi de
gelenlere st iirl dedi. Ben de st kabn alp geldim. Hepsi de kanncaya kadar itiler. Allah'a
yemin ederim, bir kii tek bana onun kadarn ip bitirebilirdi. Raslullah (s.a.v.), onlarla
konumak isteyince, Eb Leheb ondnn nce davranarak: Sizin adamnzn sizleri ne de mthi
byledi! deyince, Raslullah (s.a.v.), kendileriyle konuamadan, daldlar. Daha sonra Raslulah (s.a.v.), bana: Yarn, bir daha arrsn ya AH, o malum adam, senin iittiin ekilde benden
nce davranp konumaya balad, onlar da ben konuamadan dalverdiler. deyip yle devam etti:
u yaptn gibi bir daha bizlere yemek hazrla, sonra da onlar yanma toylayver.
Herkes toplanp gelince, bir nceki gn yapt gibi yapt ve onlara ayn kaptan bir daha st iirdi.
Hepsi de kana kana itiler ve doyuncaya kadar da yediler. Daha sonra Raslullah (s.a.v.) sz alarak
yle dedi: Ey Abdulmuttaliboullar, Allah'a yemin ederim ki, ben hi bir Arap gencinin size
getirdiimden daha deerli bireyi kavmine getirmi olduunu bilmiyorum. Ben sizlere dnyann da,
hiretin de hayrn getirmi bulunuyorum. Yce Allah da bana, sizleri bu hayra armam ermetmitir. Bu ite kim bana kardeim, vasim ve halfem olmak zere yardmc olur?
Hazr bulunanlarn tm bu ie yanamad. Bense, aralarnda yaa en kk, gzleri hapsinden
apakl, karn hepsinden byk, bacaklar tmnden ince olduum halde: Ey Allah'n peygamberi,
bu ite ben senin yardmcn ve destekin olacam. dedim. Bunun zerine Raslullah, boynumdan
tutup: te bu, benim kardeim, vasim ve benden sonra aranzdaki halfemdir; onu dinleyip itaat
edeceksiniz. dedi.- Bundan sonra orada bulunanlar, glerek kalkp gittiler. Giderken de babam
Eb Tlib'e: Olunun dediklerini dinleyip itaat etmen iin sana emir verdi. iiyr
taklyorlard.
'
Raslullah (s.a.v.), Allah'tan kendisine gelen emirleri aklamakla ve insanlara bu ii bildirip onlar
Allah'a imana armakla emredildi. Ona peygamberlik verilir verilmez, yl sreyle, davetini ak
ak bildirmekle emrolununcaya kadar, gizli yapt. Fakat bu yl getikten sonra, Allah'n emirlerini,
ak ak bildirmeye ve Kavmini slm'dan haberdar etmeye balad. Fakat bu merhalede ondan tam
anlamyla uzaklarmd-lar ve tanrlarn diline dolayp onlar kmseyinceye kadar ksm bir takm
tepkilerin dnda, onu red etmediler. Fakat, tanrlarn diline dolayp onlar kmsemeye
balaynca, Allah'n, slm Dini'ni kabul etmekle koruduu kimseler dndakiler, ona muhalefet
etmekte birlik oldular. O zamana kadar mslman olmu olanlar da zaten hem az, hem de gizli idiler.
Kavminin muhalefetine kar Eb Tlib, onu himayesine ald, korudu ve kendisine zarar verilmesine
imkn brakmad. Raslullah (s.a.v.) de Allah'n kendisine emir verdii ekilde, hi bir engel
tanmakszn Allah'n buyuruklarn ak ak tebli,etmeye devam etti.
Kurey, Raslullah (s.a.v.), holarna gidip gitmediine aldr etmediini, Eb Tlib'in de.kendisini
koruyup kendilerine teslim etmediini grnce, ileri gelenlerinden baz kimseler Eb Tlib'e gittiler.
Bunlar arasnda Reba'nn iki olu Utbe ile eybe, Him'n olu Ebu'l-Bahter, Mut-talib'in olu
Esved, Eb Cehil b. Him s b. Vl, Haccc'n olu Nu-beyh ve Mnebbih ve bakalar da vard.
Eb Tlib'e: Y Eb Tlib, Senin yeenin tanrlarmza kfretmi, dinimizi ayplam,
dncelerimizi kafaszca olmakla nitelemi, babalarmz sapklar olarak ilan etmi bulunuyor. Ya
onu bize bu ekilde saldrmaktan alkoyarsn, ya da bizi onunla babaa brakrsn. nk sen de

bizim gibi onun dediklerine kar bulunuyorsun. deyince, Eb Tlib onlara, gzel szler syleyip
yumuak bir ekilde geri evirdi. Bylece yamndan-aysrlp gittiler. Raslullah s.a.v.)( eskisi gibi
yoluna devam etti.
Fakat, Raslullah ile Kurey'in mrikleri arasnaa durum gittike daha bir sarpa saryordu. Herkes
ondan uzaklayor, Kurey, Raslullah'-tan daha ok sz etmeye balamt. Onu daha ok knamaya
koyulmular ve ona kar gerekirse savamaya birbirlerini tevik etmeye bile balamlard. Eb
Tlib'in yanna bir daha gidecek: Y Eb Tlib, senin hem yan, hem de erefin var. Biz, senden
kardeinin olunu alkoyman beklerdik, fakat sen byle bir ey yapmadn, Bizlerse, Allah'a yemin
ederiz ki, artk tanrlarmza kfredilmesine, babalarmza hakaret edilmesine, dncelerimizin
kafaszlkla nitelendirilmesine tahamml,edemiyoruz. Artk ya onu bize bu ekilde saldrmaktan al
koyarsn ya da sana ve ona kar iki taraftan birisi yok oluncaya kadar sava aarz. yollu szler
sylediler, sonra da ekip gittiler.
1 Kavminden bu ekilde uzak braklmak ve onlarn kendisine bu ekilde dmanlk etmeleri, Eb
Tlib'in gznde olduka byd. Fakat bununla birlikte de Raslullah (s.a.v.)' onlara teslim etmek
ve onu yardmsz brakmak da houna gitmiyordu. Raslullah (s.a.v.)'a haber gndererek, Kurey'in
kendisine sylediklerini bildirdikten sonra, unlar ekledi: Beni ve kendini dn. Bu konuda bana
kaldrabileceimden fazlasn ykleme. Bunu iitince, Raslullah (s.a.v.), amcasnn yeni bir
durumla kar karya kaldn, artk kendisini yalnz braktn ve ona yarT dm edemeyecek bir
duruma geldiini sanmaya balad. Bunun zerine Haslullah (s.a.v.), ona yle dedi:
Amcacm, gnei sa elime, ay da sol elime vererek bu iten vaz gememi isteseler, kesinlikle
vaz gemeyeceim. Ya Allah bu dini ykseltir, ya da ben bu uurda helak olur, giderim.
Byle dedikten sonra Raslullah (s.a.v.), alayp yanndan ayrld. Peygamber Efendimiz bu ekilde
gitmekte iken Eb Tlib, arkasndan yetierek:
Ey kardeimin olu, git ve istediin gibi konu. Allah'a yemin ederim, ne olursa olsun seni
brakmayacam. dedi.
Kurey, Eb Tlib'in Raslullah (s.a.v.)' brakmayacan ve kendilerine kar dmanlk edeceini
renince, yanlarna Umre b. Veld'i alarak yanna gidip:
Y Eb Tlib, dediler. Bu, Kurey'in yiidi, airi ve en yakkl genci Umre'dir. Bunu al. Akl ve
destei senin olsun. Onu evlt edin. Buna karlk bize u bizleri kafaszlkla nitelendiren, senin de,
atalarnn da ~-nine ters den, kavminin birliini bozan kardeinin olunu bize teslim et,
ldrelim. Bu, karlkl "larak adam adama deitirmekten ibarettir.,
Eb Tib de onlara u cevab verdi:
Allah'a yemin ederim, bana uk kt bir al veri teklif ediyor su nuz. Siz bana kendi olunuzu
besleyeyim diye veriyorsunuz ve buna kee hk olumu ldrmeniz iin size teslim etmemi
istiyorsunuz? Allah'a yemin ederim byle birey ebediyyen olmaz.
Mut'im b. Adiyy b. Nevfel b. Abdu Menf ona yle dedi:
Allah'a yemin ederim ki, senin kavmin sana ok adaletli bir -zteklif ettii haide, grdm
kadaryla sen onlarn hibir teklifini kabul etmek istemiyorsun. Buna Eb Tlib'in cevab u oldu:
Hayr, Allah'a yemin ederim onlar, bana adaletli bir am etmiyorlar. Fakat sen, benim etrafm
boaltmakta ve kavmimi bana kkrtmakta kararlsn. Dilediini yapabilirsin.
Bunun zerine i daha etin bir hal ald, karlkl olarak birbirleriyle ekimeye baladlar, Kurey
mrikleri, eitli kabilelerden m'sil man olan sahabileri gittike sktrmaya baladlar. Bu sefer
her kar>i>| kendi arasndan mslman olan kimselere tillanmaya, onlara ifTnce yum maya ve

onlar dinlerinden vaz geirmek'iin almaya baladlar. Allan,, peygamberini de amcas Eb Tlib
sayesinde korudu. Eb Tlib, Him oullar'm Raslullah (s.a.v,)' korumaya ard, onlar da bu
ary r bul ederek, bu ie karar kldlar. Fakat Eb Leheb, bu ie katlmad.
Eb Tlib, ,Kavmi'nin sevindirici bir ekilde bir araya geldiklerini gC rnce. onlardan vgyle sz
etmeye ve aralarnda Resulullah (s.a.v.)'n s tnln dile getirmeye balad. Kureyliler, lm
deinde iken Eb Tlib'in yanma gidip:
Sen bizim byfnzsn, efendimizsin. nsafa gel de bizleri kardj sinin olundan kurtar. Ona emret
de bizim putlarmza, ilhlarmza kf retmekten vazgesin, biz de kendisini lh ile baban
brakalm. teklifi ni ynptlnr.
Bunun zerine Eb Tlib, Uz. Peygambcr'e haber gnderip artr Yanna gelince ona der ki:
Bunlar Kavminin ileri gelenleridir. Kendi ilhlarna kfretmektd , vaz gemen karlnda seni de
Ilh'nla bab.a brakmay teklif ediyorlar. Raslullah (s.a.v.) ona:tAmcacm, peki ya ben onlar
bundan daha hayrl bir sze ar sam nasl olur? Cnlar bu sz syleyecek olurlarsa, tm Araplar,
onlar boyun eecek, Arap simayanlann da hcreylerini ellerine gei rec.- U fildir. teklifinde
bulundu. Bunu duyan Eb Cehil atlp:
Neymi bu? Babann ba hakk in biz bunu sana on kat vermeye hazrz dedi. Bu sefer
Rasluliah (s.a.v.):
Lilhe llallah deyiveriniz dedi. Fakat hepsi de bunu nefrstie red edip farkl eyler sylediler.
Sonra da: Bizden baka birsestelv-dediler. Rasluilah'n cevab u oldu:
Eer gnei indirip ellerime verecek olsanz bile, sizden .ak;: Ar-ey istemeyeceim.
Bu cevap onlar kzdrd ve kzgnlkla kalkp giderken yle 2e-diler:
Allah'a yemin ederiz, sana da, sona bunu emreden ilhna da kfr edip duracaz.
te: Onlarn ileri gelenleri yola koyulup: "Yryn ve ;jikhicr::';.:2?. ibdet etmek zere)
sabredin." mealindeki buyruundan balayp: ^Bu ancak uydurma breydir. {Sd, 38/6-7)
buyruuna kadar olan ksm, bu olaya iaret etmektedir.
Onlar ekip gittikten sonra Hz. Peygamber, amcasna ynelerek:
Bir kelimecik (Tevhid) syle. Kyamet Gn'nde bu kelimeyi sylediine ahitlik edeyim. dediyse
de, amcas Eb Tlib:
ayet Araplar, Sizleri bununla ayplayp 'lrn korkusuyla syledi demeyecek olsalard, -senin
istediin bu sz sylerdim. Fakat hayr, yallarn dini zerine kalmak istiyorum. diye cevap verir.
te': phe yok ki sen, sevdiin kimselere hidyet veremezs..^ (Kasas, 28/56} anlamndaki lh
[36]
buyruk, bunun zerine nazil olur.
ZAYIF MSLMANLARA YAPILAN KENCELER
Bu zayf mslmanlar kendilerini koruyacak airetleri ve dmanlara kar savunacak gleri
olmayan ilk mslmanlardr. Kendilerini koruyacak airetleri olanlara gelince, kfirler bunlara
iliemiyordu. Mrikler airetleri olanlarn kendilerini koruyabildiklerini grnce her kabile kendi
bnyesinde bulunan zayf mslmanlara ullanarak onlar hapsetmeye onlar dverek, a brakarak,
susuz brakarak, Mekke'nin kzgn scaklarnda tutarak, atele dalayarak kence yapmaya baladlar.
Bundan amalar, onlar dinlerinden evirmekti. Aralarndan balarna gelen bellarn fazlalndan
kalbleri imanla dopdolu olduu halde (istedikleri szleri sylemek suretiyle) fitneye denler olduu

gibi dininde hibir taviz vermeksizin sapasalam duranlar ve Allah tarafndan mriklere kars
korunan kimseler vard.
Bu ikenceye urayanlar arasnda Hz. Ebu Bekir'in azadlst Habe-istan'h Bill b. Rebah vard. Onun
babas Habeistan'dan esir olarak getirilmiti. Annesi Hom&me de yine esirdi. Bill'n knyesi Ebu
Abdullah'tr. Daha sonra kle olarak meyye b. Halef el~Cumahi*nin mlkiyetine gemiti. meyye
b. Halef le zamanlar gnein kzgn olduu sralarda onu alr, kuma yatrr, sonra byk bir kaya
parasnn getirilerek gsnn zerine braklmasn emreder ve: lnceye, ya da Mu-hammed'l
inkfir edip Lfit ve Uzza'ya ibndet edinceye kadar bu kaya bu ekilde kalacaktr derdi. Varaka b.
Nevfel, BHl'e ikence edildii srnlnr-da yanndan geer onun: Etad, Elud yani Allah birdir,
Allah birdir dediini itir, o da: Allah'a yemin ederim ya Bill, gerekten O birdir, O birdir diye
karlk verir, arkasndan meyye'ye dnerek: Allah'a yemin ederim eer onu bundan dolay
ldrecek olursanz yine de efkatle, muhabbetle alr barma basarm derdi.
Hz. Ebu Bekir, Bill'e ikence yapldn grnce meyye b. Halef el-Cumah'ye: Bu zavallya bu
ekilde ikence yapmaktan dolay Allah'tan korkmuyor musun? diye krd. meyye: Onu sen
bozdun sen uzaklatrdtn diye karlk verirdi. Hazreti Ebu Bf kir: Benim yanmda bundan daha
gl siyah bir kle var, bunun karlnda onu sana vereyim teklifini yapnca, Umeyye: Kabul
ettim der ve bunun zerine Hz. Eb Bekir kendi klesini ona verir, buna karlk Bl'iaUr ve onu
zd eder. Bill Mekke'den Medine'ye hicret etmi Resulullah (s.a.v.) ile birlikte btn savalara
katlmtr.
Ammar b. Yfsir, Ebu'I Yekzan el-Ansi de bu zayf mslmanlar-dandr. Ans, Murd kabilesinin bir
koludur. Amr Babas ve annesiyle birlikte Resulullah (s.a.v.Ve man etmi onunla beraber et-Erkm
b. Sbi'l-Ekm'in evinde 30 kusur kiiden sonra slm dinine girmitir. O ve Suayfe ayn gnde
mslman olmulardr. Yir, Mahzumoulannn antlaras.-ls idi. Bunlar Arnmr', babasn ve
annesini el-Abtah diye bilinen yera gnein en kzgn olduu zamanlarda kartr, onlara ikence
ederlerdi. Birgn,peygamber (s,a.v.) onlarn yanndan geerken Ey.Ysir ailesi, sa-b\rh olun, sizin
vadoluntuunuz yer Cennet'tr diye mjdeledi.
i"flsir ikence esnasnda ehid oldu. Onun hanm olan Smeyye de Ebu Cchi'e ar szler syleyince
Ebu Cehil elindeki harbeyi karnna saplar ve bunun sonucunda ehid olur. Bylelikle o slm
tarihinde lk ehit olur. Ammr'n zerinde de kenceyi gittike artrdlar. Bazen onun. gsne
kayalar koyar, bazen de onu bayltrlar ve Ona yle derlerdi: Biz seni bu halinle Muhammed'e
.kfredene ve Lt ile Uzza hakknda gzel eyler syleyinceyc kadar brakmaya devam edeceiz
Ammr bunu yapnca onlar da onu braktlar. Alayarak Peygamber (s.a.v.)'in yanma vard.
Peygamber (s.a.v.) ona: Hayrola ne var? dye sorunca, Am-rar: ok kt ya Rasulllah diyerek
i undan undan ibaret deyip durumu anlatr. Peygamber (s.a.v.): Peki kalbini nasl buluyorsun?
diye sorunca Ammr: tman ile dopdolu gryorum diye cevap verir. Bunun zerine Hz. Peygamber
ona yle der: Ya Ammr, eer onlar tekrar ayn eyi yapacak olurlarsa sen de ayn eyi bir daha
syleyebilirsin.
Bunun zerine Yce Allah: Ancak ikrah edilip kalbi iman ile mutmain ve dopdolu olan kimseler
mstesnadr. (Nahl, 16/106) buyruunu inzal etti.
Ammr, Rasulullah (s.a.v.) ile birlikte btn gazalara katlm Sffin-de Hz. Ali saflarnda
arprken ehid edilmitir. Osrada ya kimisine gre 90, kimisine gre 93, kimisine gre 94 idi.
kence gren zayf nslmnnlnrdan birisi de Habbnb b. d-Erct'ti*. Babas Kesker'den bir Sevad
idi. Rabia kabilesinden bir. grup-onu esir alarak Zhreoullarnn antlamahs Huz'a"kabilesinden

Sib'.b. Abdu-luzz'ya satarlar. Sb' Uhud gnnde Hamza'ya kar sava_ balamadan, nce teke tek
dven kimsedir. Habbob Temim'e mensuptur. Olduka erken dnemlerde mslman olmutur. ,
<micine j;re .riabbb,
.H^i.a'.'.'i.v. (s.a.v.} el-Erkam'm evine girmeden nce altnc
mslmandr.
Kfirler, onu yakalam ve ok iddetli bir ekilde ona :kencs -mlardr. Elbiselerini kartr,
plak srtn kzgn kuma yatrr, son.:: da gnete kzdrlm talarn stne brakrlar, ban kzgn
kurna batrrlard. Buna ramen onlarn istedikleri hibir eyi sylemedi. vedine'-ye hicret etmi,
Hesulullah (s.a.v.) ile birlikte btn savalara 'catimi% Kfe'de yerlemi ve Hicri 36 ylnda vefat
etmitir.
Bu znyif mslmonlnrdnn bir tanesi de Suhayb b. Sinan r-Rm'di*, Aslnda Bizansl deildir.
Onlara nisbet edilmesinin sebebi, onlarn onu esir alp satmalardr. Onun rengi krmzya yakn
olduu iin ona Ruir denmitir de syleyenler vardr. Aslnda O, en-Nemr b. Kasib'tandr. R<3~
sulullah (s.a.v.) ona: Eb Yahya knyesini ocuu olmadan nce vermitir. Allah yolunda azad
edilenlerden've ok iddetli ikence gr' ilerden birisi idi. Hicret etmek isteyince Kurey ona engel
olmak ii.term;:- o da buna karlk b'cn maln vererek kendisini kurtarabilmitir. Hz. mer b.
Hattb vefat ettii zaman kendisinden, sonraki halifeyi belirlemek zere setii alt kiilik ura
birilerini halife seinceye kadar Suhayb'in mslmanlara namaz kldrmasn emretmiti. Suhayb, 38
ylnn evvl aynda yetmibe yanda olduu halde Medine'de vefat etmitir.
mir b. Fuheyre'ye gelince. mir, Ezd'i TufayI b. Abdullah'n azad-hsdir. Tufay'n annesi Um
Rmn'dr. Buna gre O, Hz. e ile anne bir kardetir. mir, Resulullah (s.a.v.) Darul'erkam'a
girmeden nce dden beri mslman olmu bir kimsedir. Mustaz'aflardandr. Allah yolunda ikence
edildii halde dininden dnmemitir. Hz. Eb Bekir onu satn alarak hrriyetine kavuturdu. Hz, Ebu
Bekir'in koyunlarn otlatr, obanlk yapard. Hz. Eb Bekir, Peygamber (s.a.v.) ile birlikte hicret
ektikleri srada maarada olduklar vakit-mir koyunlar alp, onlarn yanna giderdi. Onlarla birlikte
kendilerine hizmet etmek amacyla Medine' hicret etmitir. Bedir ve Uhud savalarnda hazr
bulunmutur. Bi'r Mau-ne gnnde krk yanda ken ehid olmutur. ldrc darbeyi aldnda:
Kabe'nin Rabbine yemin olsun kurtuldum diye sylemitir. ehidler*-biriikte defnedilmek zere
cesedi arand halde bulunamamtr. Denildiine gre melekler onu defnetmistir.
Eb Fuheyhe de kence gren zayf mslmanlardandr. Onun asl ad Efh'ir. Yesr'dr diyenler de
vardr. Cumah kabilesinden Sa'van b. Umeyye b. Halefin klesi idi. Bilal ile birlikte mslman
olmutur. Umey-ye b. Halef, onu yakalayp ayana bir urgan balam daha sonra irnir vererek kzgn
kumlar zerinde ekilmesini istemi, bu ekilde eldi;1-.ken Umeyyc ona yle sormutur: Bu senin
Rabbin deil midir? Ebu Fukeyhc: Benim de, bunun da, senin de Habbimiz Allah'tr diye cevap
vermiti. Bunun zerine Umeyye. ok iddetli bir ekilde boazn skmtr. Umeyye'nn yannda
kardei Ubey b. Halef de- vard. Ubey de: Onun azabn artrabiidiin kadar artr, Muhammed
gelsin, bysyle onu kurtarsn bakalm derdi. Bu ekilde ikencelerle devam ettiler ve onunda
ld sanp braktlar. Daha sonra kendisine gelince, Eb Bekir ona rastgeldi. Onu satn alp nzad etti.
Eb Fukcye'yc ikence edenler, Abduddaroullandr da denilmitir. Bunlara gre Eb Fuieyhe
AbduddarouUannn klesi di. Bunlar onun gsnn zerine byk knya paralarn koyar, bundan
dolay dili darya sarkar, fakat yine de ininden dnmezdi. Medine'ye hicret etmi ve Bedir
Gazvesinden nce vefat etmitir.
kence gren zayf rnslmanlardan biri de Memmil b. Hubeyb b. Adiy b. Ka'boullannm cariyesi
Lebbe idi. Hz. mer b. Hattb'n ms-man olmasndan nce slama girmiti. mer, dininden

dnsn diye ona ikence eder. sonra da brakr ve: "Seni ancak usandm iin brakyorum der,
buna karlk. Lebibe ona: slama girmeyecek olursan Allah da sana byle yapacaktr diye cevap
verirdi. Hz. Eb Bekir onu satn Pm ve ona hrriyetini vermitir.
;kence gren bu zayf mslmanlardan birisi de Zinnre'dir. Ben Adiy'in cariyesi idi. mer ona
ikence yapard. Mahzumoullannn cariyesi idi ve gzlerini kaybedinceye kadar Eb Celil ona
ikence yapard, diyenler de vardr. Gzlerini kaybettikten sonra Eb Cehil ona: Bunu sana Lt ve
Uzza yapt deyince, Zinnre: Lt ve Uzz kendilerine kimin badet ettiinin farknda mdrlar ki?
Hayr. Bu i Semadan, Allah'tan gelen bir eydir ve benim Rabbim gzlerimi bana geri , vermeye
kadirdir diye cevap vermiti. Ertesi gn Yce Alah. Zinnre'ye tekrar gzlerini geri vermi; bunun
zerine Kurey "te bu da Muhammed'in bir bys-dr diye sylemiti. Iz. Eb Bekir onu satn
alarak azad etmitir.
kence gren zayf mslmanlardan bir tanesi de Nehdcullarmn cariyesi en-Nehdiyye'dir. Sonunda
Abduddarogullanndan bir kadnn mlkiyetine gemi ve msimon olmutur. Bu kadn, enNehdiyye'ye azap ederek yle derdi: Allah'a yemin ederim sana ikence etmekten
vazgemeyeceim veyahut da Muhammed'in arkadalarndan birisi gelir, .senin satm alr yle
kurtulursun [iz..Eb 3ckir onu satn alarak zd etmitir.
Azab grenlerden bir bakas da Um Ubeys'tir. Um. Uneys diyenler de vardr. Zuhreollarnn
cariyesidir. Esved b. Abd Yes ona ikence yapard. Hz. Eb Bekir bunu sn.tin alarak azad etmitir.
Ebu Cehil soylu olan kimselerin yanna gittiinde onlara yle derdi: Sen kendinin ve senden daha
hayrl olan babann dinini mi terkediyor-sun? Arkasndan onun grnn irkin olduunu
davrannn gzel olmadn, aklszca bir i yaptn syler ve erefini kk drmeye alrd.
Mslman olmu bir kimse eer bir tccar ise ona da: Senin ticaretin kesda urayarak, maln telef
olacak derdi. Mslman olmu kii zayf bir kimse ise, ikence grmesi iin ne gerekirse yapard.
Hazret! Peygamberle Alay Edenler ve Ona En ok Eziyet Verenler
Peygamber (s.a.v.)'Iealay edip ona eziyet verenler Kurey Kabile-si'nden bir grup kimse idi.
Bunlar arasnda a'mcns, Abdulmuttnlib'in olu Eb Leheb Abduluzz bata gelirdi. Hazreti
peygambere ve mslmanlara kar ok kat ve sertti. Peygamber (s.a.v.) Efendimizi iddetli bir
ekilde yalanlar, ona daima eziyet verirdi. Peygamber (s.a.v.)'in kapsnn nne pislikleri ve
kokmu eyleri atard. nk Peygamber (s.a.v.) Efendimizin komusuydu. Resu-lullah (s.a.v.) de
buna karlk: Ey Abdulmuttaliboullar, bu ne biim komuluktur? diye zntsn belirtirdi.
Birgn Hamza bunu grr, pislikleri alr,' Ebu Leheb'in bann stne brakr. O da bu pislikleri
bandan atarak: Benim bu adamm ahmaktr, daha nce byle eyler yapmazd, fakat imdi
grdnz eyleri yapyor diye sylenmeye balad.
Eb Leheb Mekke'de mriklerin Bedir'de yenilgiye uradklar haberi ulanca Adese diye bilinen
bir hastalktan ld.
Esved b. Abd Yeus da bunlardandr. Esved'in dedesi Vehb onun babas Abdu Menf onun da babas
Zhre'dir. Peygamber (s.a.v.)"in daysnn oludur. Peygamber (s.a.v.) Efendimizle ve mslmanlarla
alay edenlerdendi. Mslmanlardan fakir kimseleri grd zaman arkadalarna Bunlar,
yeryznn krallarymlar.1 Kisra'nn mlkne konacaklarm deyip nlay ederdi. Peygamber
(s.a.v.)"c de Ya Muhammed, bugn gkten kimse seninle konumad m? benzeri szler sylerdi.
Birgn evinden kp gitmi. Samyeli zerine esmi ve yz kararmt. Ailesinin yanna dnd
zaman, onu tanmadlar ve kaplarn yzne kapadlar. akn bir ekilde geri dnm ve susuzluktan
lmtr. Kimisine gre Cebrail ge bir aret yaparak derisi soyulmaya balam irin toplam ve

sonunda lmtr.
Haris t>. Kays da bunlardandr. Haris'in dedesi Adiy onun babas Sa'd onun babas Sehm'dir. Selim
kabilesine mensuptur. Rasulullah (s.a.v.)'e eziyet eden ve alay edenlerden birisi idi. bnu'l Gaylata
diye bilinir. Gay-lata onun annesinin adadr. Bir ta alr ona ibadet eder, ondan daha gzel bir ta
bulduu zaman bu sefer birincisini atar, ikincisine ibadet ederdi. yle derdi: Muhammod
arkadalarn aldatyor, ldkten sonra dirileceklerini onlara vazediyor, Allah'a yemin ederim ki bizi
ldren ancak geip giden u zamandr. te Sen kendi nefsinin hevsm ilh edinen kimseyi grdn
m? (Casye, 45/23) mealindeki buyruk onun hakknda nazil olmutur. Olduka tuzlu bir balk yemi
ve lnceye kadar su iip durmutu. Kimisine gre kesilen bir hayvann kan onu ttm ve bundan
dolay lm, kimisine gre de kafas irinle dolarak lmtr.
Velid b. Muire b. Abdullah b. Mahzum da bunlardandr. Velid'in knyesi Eb Abd oms'dir. El-dl
diye bilinen de olur. nk o, tek bana btn Kurey'n yaptna denk bir i yapard. Btn Kurey
bir araya gelir, Kabe'yi rtyle kapatrd. Duna karlk Velid tek bana ayn ii yapard. Kurey'i
toplayp u szleri syleyen odur: nsanlar Hacc gnlerinde sizin yannza gelir ve Muhammetl
hakknda size soru sorarlar. Siz de onun hakknda farkl eyler sylersiniz, kimisi o bir sihirbazdr,
kimisi o bir khindir, bir bakas o bir airdir, berikisi bir delidir der. Fakat, onun durumu bu
sylediklerinizin hibirisine benzemez. Bununla birlikte onm. hakknda sylenen en uygun sz onun
sihirbaz olduudur. nk o, kii ile kardeini ve karsnn arasn ayrmaktadr.
Ebu Cehil bunun zerine yle der: Eer Muhammed bizim ilhlarmza kfrediyorsa biz de O'nun
lahna kfrederiz.
Hunun zerine Yce Allah u mealdeki buyruunu indirir: Allah' brakp bakalarna tapanlara
kfretmeyin. Onlar dn bilgisizce bir ekilde Allah'a kfrederler. (En'm, 6/108).
Velid b. Muire hicretten ay sonra 95 yanda lmtr. el-Cahn diye bilinen yerde gmlmtr.
Okunun tylerini yerletirmekle uraan bir Huz'a'h'nn yanndan geerken bu oklardan birisine
basm ve ok ayana batmt. Daha sonra Cebrail bu yere eliyle iaret etmi, ok oradan km ve
bundan dolay lmtr. ocuklarna diyetini Huza'a kabilesinden almalarn vasiyet ederek lr.
Huzn'a kabilesi de diyetini der.
ki olu Umeyye ve Ubey de bu aiay edenler arasndadr. Bu ikisi Rc-sulullah (s.a.v.Va en ok
ktlk yapan ve onu en iddetli ekilde yalanlayanlar arasndadr. Brgn Ubey, Resulullah (s.a.v.)'a
elinde rm bir kemik alarak gelir ve eliyle onu ufaladktan sonra Sen, Rabbinin bu rm
kemii dirilteceini mi ileri sryorsun? diye sorar. Dunun ze- 36/73 mealindeki yet-i kerime
iner.
kbe b. Eb Muayt bir ziyafet hazrlayarak Resulullah (s.a.v.)'i da a-Jnr. Hz: Peygamber (s.a.v.):
Sen Lilaha ilailah diye eh adet getirince' ye kadar bu ziyafetine gelmeyeceim" diye syleyince
bu sefer Ukbe e-'''ieef getirir. Bylece H-z. Peygamber [s.a.v.) ziyafetine gider. Umeyye b. ,-ii'Ief,
Ukbe'ye: Sen yle yle mi syledin?* diye sorunca Ukbe: Biz, 'unu sadece ziyafetimizin hatr
iin syledik diye cevap verir. te *O .n. jalim pimanlndan ellerini sracaktr. {Furkan,
25/27), neUieki yet bunu anlatmaktadr.
Umeyye. Bedir savanda kfir olaraK ldrld. Onu Hubcyb ve 3i~ '31 ldrdler. Rf'a'b. Rfi"
el-Ensri tarafndan ldrld de syle-ir. Xardei Ubeyy'e gelince, onu bizzat Rcsulullah
{s.a.v.) Uhni sf ;nda att bir harbe ile ldrmtr.
bu Kays b. Fkihe b. Mugiro de Raslullah (s.a.v.)'e eziyet /ci:.. ^bu Cehil'e verdii eziyetlerde
yardmc oian birisi idi. Onu lz. :arr:--;: Bedir savanda ldrmtr.

Amr b. s'n babas olan Sclnn' s b. Vnil de Peygamber Efenci-Tiizle ve milsimnninrln olay
edenlerdendi. Peygamber Efendimizin ~/-lu Kagm vefat oltii znman: Mulamncc soyu kesik
birisidir onun erkek evld asla ynomyor diyen odur. te Muhakkak aeni ebier (aoyu kcskj Vyz
yerenin kendisi eblcrdir (Kevser, 108/3) yeti bunun zerine lzil olmutur.
s b. Vil bir eein srtnda binmi Mekke sokaklarnn birisinden geerken eei olduu yerde
durur. Bu srada zehirli bir hayvan tarafndan srhr. aya bir deve boyna kadar oluncaya kadar
ier. Ve bundan dolay Peygamber Efendimizin hicretinden sonra, Medine'ye vardimv:!. ikinci
aynda ve 85 yanda iken lr.
Peygamber Efendimizle (s.a.y.) alay edenlerden bir bakas da Nadr b, El-Hris'tir. Onun dedesinin
ad Alkame, onun babasnn ad Kelede onun babas Abdu Menaf onun babas Abdu'd-Dar'dr.
Nadr'n knyesi 2bu Kid'tir. Peygamber (s.a.v.)'i Kureyg arasnda en iddetli bir ekilde yalanlayan,
ona ve eshabna en ok eziyet veren kiidir. rnn'hlarm kitaplarn okur. yahudi ve hristiyanlarin
birlikte oturur, kaikard. Peygamber (s.a.v.)'den sz edildiini ve peygamber olarak gnderilmesinin
yaklatn onlardan iitmi ti. Bunun zrine syle diyordu: ayet bizi Allah'n &zs-byla korkutan
birisi gelecek olursa mutlaka yahudi veya hristiyan mmetlerden daha ok hidayet zere oluruz.
diyordu. ste buna iaret etti ek zere: *OnIar lamiu ;/s"ieriyle yemin ttiler (En .-ti; ,3/ OU),
i kerimesi nazil olur.
Nadr: Muhamied .ize gemilerin masallarn :nr:.tyor.^ dedii iin onun hakknda pek ok yet-t
kerime nazil olmutur. Sedir Gn el-Mik'dd adndaki sahabi israfndan esir alnd. Raslulah
(s.a.v.) onun ooynunun uurulmasn emretmiti. Hazreti Ai el-Esi diye bilinen yere':;, onu
ldrmtr.
Mahzumluardan, Eb Cehil b. Hin da insanlar arasnda Peygamber (s.a.v.)'e en ok dmanlk
eden, onn ve ashabna en ok eziyet veren birisi idi. Onun ad Amc, knyesi Ebu'!-Hakern'dir. Eb
Cehil ismine, gelince, bu ismi ona mslmanlar vermitir. Hz. Ammr b. Ysir'in annesi Smeyye'yi
ehid eden odur. Yapt ktlkler mehurdur. Bedir savanda Afr'nn iki olu tarafndan
ldrlm, lmek zere 'ke Abdullah b. Mes'ud iini bitirmitir.
Sehm'i Haccac'n iki olu Nbeyh ve Mnebbih de daha nce ad geen kimselerin gittikleri yolda
giderek Resulullah (s.a.v.)'a eziyetler edev ve onun hakknda olmadk eyler sylerdi. Onunla
karlatklarnda: Allah peygamber olarak gndermek iin senden bakasn bulamad m? Burada
senden daha yal ve senden dahn zengin kimseler var diye alay ederdi. Mnebbih'i Hz. Ali b. Eb
Talib Bedir savanda ldrmtr. s b. Mnebbih b. Hnccnc' da nyn ekilde Uz. Ali Bcdir'de
ldrmtr, ste Zlfikar isimli klcn snhibi de budur. Du klcn asl sahibi Mnebbih b.
Haccac'tr denildii gibi Nbcyh'tir de denilmitir.
Umm Seleme'nin baba bir kardei Zheyr b. Ebi mey ye de bun-Inrdandr.
Annesi
Abrlulmuttalib'in kz Atikc'ydi. Zheyr Rasulullah
(a.a.vj' ak ak yalanlayan, getirdiklerini reddeden ve yaptklarn yeren bir kimse idi. Ancak,
Mekke'lilerin mtisKimanlnn boykot ettiklerini belirten, antlamann yazld snhifenin hkmcrinin
bozulmasna yardmc olanlardan birisidir. Onun lm konusunda farkl eyler sylenmitir. Bedir
Savana giderken lmtr, diyenler olduu gibi Bedir'de esir alndktan sonra Rasulullah (s.a.v.)
onu serbest brakm, Mekke'ye vardnda lmtr de denilmitir. Ayrca Uhud savana katlm
kendisine isabet eden bir okla lmtr de denilmekle birlikte, Mekke fethedildikten sonra Yemen'?
gitmi ve orada kfir olarak lmtr diyenle;' de vardr.
Ebu Muyt'in olu Ukbe de bunlardan birisidir. Babas Ebu Muayt'n ad Eban'dr. Onun babas Ebu

Amr onun babas Umeyye onun babas da Abdu'-ems'tir. Ukbe'nin knyesi. Ebu'I-Velid idi.
Peygamber (s.a.v.)'e en ok eziyet 7eren, ona ve mslmanlara en fazla dmanlk eden biri.sidir. 73icgn bir zembil ;rr, iine '.r pislikler ^oldurur ve onu Peygamber {s.a.v.)'n kapsnn
nne brakr. Onun bu yaptn Tulayb b. Umeyr b. Vehb b. Abd Ment D. Kusayy grr. Tulayb'm
annesi Abdulmuttalib'in kz Erva'dr. Tulayb, bu zembili ondan alr ve onu kafasna vurur,
bulaklarn eker. Ukbe onuu bu yaptn gidip annesine anlatr. Ve Senin olun da artk
Muhammedi yardm etmeye balad diye syleyince Er-v: Bizflen rinln ncelikle ona yardm
etmesi gereken kimdir? Bizim mallarmz da canlarmz da Muhammed'c feda olsun diye cevap
verir.
Ukbc Bcdir'de esir alnr, ve kafas kesilerek ldrlr. Onu Ensr1-dan sim b. Sabit ldrmtr.
ldrmek isteyince Ya Muhammed. o-luk-ocuum ne olacak? dye sorar. Hz. Peygamber fs.a.v.):
Onlar in ate vardr diye cevap verir. es-Safr diye bilinen yerde ldrlr. 'Irk ez-Zabye dye
bilinen yerde ldrld de sylenmitir. Ayrca aslmtr, slam Tarihi'nde ilk olarak aslan kii
odur.
Bir bakas Esved b. Muttalib'tir. Esved'in dedesi Esed onun babas Abduhzza onun da bnbnsi
Ktsoyy'dr. Mslmanlarla alay edenlerdendi. Knyesi Eb Romen'dir. O, ve arkadalar peygamber
(s.a.v.) ve ahabna birbirleriyle nretlcir ve yle derlerdi: Yeryznn krallar yanmz-dnt
geiyor, btmlnr Kir.nVnn ve Kayser'in hnzinelerini ele geireceklermi.^ Bunu sylemekle birlikle
slk alnr ve nlkt lutnrlard. Uz. Peygamber (s.n.v.) onun ft/lrrinm kr olmas ocnklnnn yitirmesi
iin beddua etmitir.
Esved, bir aacn glgesinde oturmuken Hz. Ccbrl onun yzne ve gzlerine, glgesinde oturduu
bu nacm yapra ve dikcniylc vurmaya balad ve kr oluncayn kadar ayn eye devam etti. Ayrca
Hz. Cebrail onun gzlerine bir isnrcttc bulunmu vo -bylece Ilesulullnh (fl.a.v.)'ln uft-ramaz mle
golnilir de denilmitir. Onun olu Bcdr'dc onunla birlikte kfir olarak ldrlmtr. Onu Eb
Dcne ldrmtr. Olunun olu Uteyb Uy.. Hamza ve Ilazrel Ai tarafndan ldrlmtr. Yine
olunun olu olan Haris b. Zcmea b. Esved de Hz. AH tarafndan ldrlmtr. Haris b. Esved
odur diyenler de vardr, fakat birinci gr daha ,dorudur. u beyit onundur:
Br devesi knyboldu diye a&lar m Ve uykusuzluk onun gzlerini uykudan atkoyni* n?v
i Mekke'liler Ulmd sava iin hazrlanmaktayken lmtr. Kfirleri hastn olmasna ramen savaa
katlmaya tevik etmitir.
Tayma bin Adiy cTe bunlardandr. Tuayma'nm dedesi Nevfel onun da babas da Abd Mcnf tr.
Knyesi Ebu'r-Reyyan'dr. Resulullah (s.a.v.)'a eitli eziyetler yapar ona hakaretlerde bulunur, ar
l-flar iittirir ve onu yalanlard. Bedir'de esir alnm, Hz. Hamza tarafndan kafas kesilerek
ldrlmtr.
Mlik b. Taltile de bunlardandr. Mlk'in dedesinin ad Amr, onun babas Gubn'dr. Bu da
Peygamber Efendimizle alay edenlerdendi. Mlik ok ahlksz biriydi. Raslullah (s.a.v.) ona beddua
etmi, bunun zerine Cebrail (a.s.) kafasna bir iarette bulunmu, kafas da irinle dolmu ve bundan
lmtr.
Rkne b. Abd Yezid de bunlardandr. Rkne'nn dedesi Haim, babas da Muttalib'tir. Hz.
Peygambere ve mslmanlara kar byk dmanlk beslerdi. Birgn peygamber fs.n.v.) ile
karlam ve ona yle demiti: Kardeimin olu, senin hakknda bana bir sz ulat, ben onu
yalanlamyorum, benim srtm- yere ykacak olursan senin sylediinin doru olduunu bileceim.
O zamana kadar Rkine'yi hi kimse yenememiti. Peygamber (s.a.v.) defa st ste onun srtn

yere getirmi ve daha sonra da onu slama gitmeye davet elmiti. Duna karlk nkflne u aac
yanmza gelmesi iin airmadks inanmayacam. diye di-rclmiti. Resulullah (s.a.v.), aaca:
Gel, demesi zerine aa yeri yara yom geldi, fakat, Rkne: Ben bundan daha byk bir by
grmedim. Hadi emret, yerine geri dnsn* diye syler. Peygamber (s.a.v.) de aaca emreder ve oi geri gider. Hknc: Ou ok byk bir sihirdir diye syler.
tte bunlar ResuluHan (s.a.v.)'a en fazla dmanlk besleyenlerdir. Bunlarn dnda kalan Kurey'in
ileri gelenleri ise daha az dmanlk beslerlerdi. Utbe, eybe ve benzerleri bunlardandr. Yine
Kurey arasnda dmanlkta ok ileri derecede olan bir topluluk vardr ki bunlar daha sonra slam
dnine girmilerdi. te bundan dolay onlarn szn etmedik. Bunlar arasnda Ebu Sfyan b. Haris b,
Abdulmultalib, ile Abdullah b. Ebi U mey ye el-Mahzum, de vardr. Bu Abdullah Unm Seieme'nin
baba bir kardeidir. Onun annesi Abdulmuttalib'in kz Atike Resultllnh (s.a.v.)'n halas idi. Yine
dmanlk besleyip Fetih Gn mslman olanlar arasnda Eb Sfyan b. Harb ile Mervn'n babas
[37]
Hakem b. Ebi'I-s da vardr.
Habeistan'a Hicret
Rasiulah (s.a.v.Vin kendisi Allah katndaki yeri ve amcas Ebu T-lib dolaya ile salk ve afiyet
ierisinde olmasna ramen ashabna isabet eden bel ve musibetleri grp bunlar nleyecek takati
da kendisinde bulamaynca onlara yle dedi: Yce Allah, sizleri inde bulunduunuz bu durumdan
kurtarncaya ve size bir k yolu gsterinceye kadar Habeistan'a .kp gitseniz. nk orada hi
kimseye zulmetmeyen bir kral varm.
Bunun zerine mslmanar fitne korkusuyla ve dinleri uruna Allah'a kamak suretiyle Habeistan'a
gitmek zere yola koyuldular. Bylelikle bu slm Tarihinin ilk hicreti oldu. Bu hicret edenler
arasnda Hz. Osman b. Affn ve ei Peygamber Efendimizin kz Rukye ile birlikte Eb Huzeyfe b.
Utbe b. Rabia ve ei Sehle bint Sheyl, Zbeyr b. el-Avvam ve bakalar vard. Erkeklerin toplam
says 10 idi. Onbir erkek ve drt kadndr, diyenler de vardr. Dunlar peygamberliin beinci ylnn
Recep aynda yola kmlard ki sam davetinin aka bildirilmesinin kinci ylma tesadf eder.
aban ve Ramazan ay' boyunca orada kaldlar.
Peygamberliin beinci ylnn evvr.l aynda oradan Mekke'ye geri dndler. Bunlarn Mekke'ye
Peygamber (s.a.v.)'in yanna dnmelerinin nedeni udur: Hz. Peygamber (s.a.v.} kavminin uzak
kaln grnce, bu durum ona ar gelmi ve Allah Telann kendilerini yaklatracak bir-eyler
takdir buyurmasn iinden geirmiti. Bunun zerine Yce Allah: Batt dem yldza andolsun dan
itibaren: Siz Lf, Uzza'y ve dier bir ncleri olan Mcnt'i grdnz m? (Necm. 53/1 ve 20
aras) mealindeki yetlere kadar indirdi. Hz. Peygamber (s.a.v.) bu ekilde kendi iinden temennide
bulunurken eytan onun syledii zehabn uyandracak ekilde yksek sesle unlar okudu: te
bunlar yce putlardr. Ve onlarn efaatleri umulur. Kurey bunlar iitince sevindi. Mslmanlar da
Rasluilah (.a.v.)'n bunu syledii kanaatine kapldlar. Onlar hibir ekilde bu vehim olduunu
veya Raslullah'tan bir vehim veya yanlma eseri olarak ortaya ktm hatrlarna getirmediler.
Peygamber (s.a.v.) Efendimiz secde etme yetine vnrncn. mslmanlar da mrikler de on-Inrla
birlikte secde etti. Yalnz mriklerden Velid b. Mu^tro ynnn ileri olmas nedeniyle secde
edemediinden bir avu kum atp alnna dedirdi. Sonra da halk dald. Durum Habeistan'daki
msimamara Kurey kabilesi mslman oldu eklinde vard. Bunun zerine bir grup mslman.
geri dnerken br grup geri kald. Cebr, Rasluilah (s.a.v.)'a gelip okunan eylerden onu

habcrdnr etti. Rnslullah (s.a.v.), olduka zld ve korkuya kapld. Bunun zerine Yce Allah u
mealdeki buyruklarn indirdi:
Biz senden evvel hibir Rnsl. hibir Nebi gndermedik ki O (bir-ey) arzu ettii saman eytan onun
dilei hakkmda mutlakr (bir fitne meydana) atm olmasn. (Hacc, 22/52). Bylece Rasluilah
(s.a.v.)'n. znts ve korkusu d^rgi-tmi oldu.
Kurey, mslmaninrn zerindeki basksn daha da arttrd. Habeistan'da bulunan msmanlar,
Mekke'ye yaklanca, Mekke'Ulerin ms-Himan oiduu haberinin aslsz olduunu anladlar. Bunun
zerine ya gizli olarak ya da bir bakasnn himayesini alarak Mekke'ye girebildiler. Hz. Osman, Ebu
Uhayha Said b. s b. Umeyye'nin himayesine girerek gvenliini elde etmi oldu. Eb Huzeyfe b.
Utbe de babasnn himayesine girdi. Osman b. Mazrn Velid b. Muire'nn himayesinde Mekke'ye
girdi. Daha sonra: Ben, bir mrikin himayesinde mi olacam? Allah'n himayesi bundan daha
stndr. diyerek onun himayesini geri evirdi. Bu srada Lebd b. Raba Knreye u szlerini
okumaktayd:
Haberiniz olsun Allah'n dnda olan herey batldr Bunun zerine Osman b. Maz'n: Doru
syledin dedi. Bu sefer Lebd:
Herbir nimet mutlaka zeval bulacaktr deyince bu sefer Osman b. Maz'n: Ynkn syledin, nk
cennetin nimetleri asla zeval bulmaz* dedi. Bu sefer Lebd: Ey Kureyler. sizin meclisleriniz
eskiden byte deildi. Byle aklszca i sizin yaptnz ler deildi. diye knca hazr
bulunanlar Osman'n durumunu ve himayesini haber verdiler. Muire'nn oullarndan birisi kaikp
Osman'n gzne bir darbe indirdi. Veld. himayesini daha nce reddetmi olduundan buna sevindi
ve sonra da Osman'a: Sen hi bu duruma da dmeyebiiU'din dedi. Osman: '(Bu gzmn bana
gelenin aynsn br gzm de arzu eder. nk o da ona muhtatr dedi. Velid ona: Tekrar benini
himnyeme girmek ister misin? deyince Osman: Allah'tan bakasnn himayesine girmiyorum der'.
Ru sefer Sa'd b. Eb Vakkas ayna kalkp Osman'n gzne tokat vurann burnunu krd. Bir gre
gre bu slam Tarihinde dklen ilk kandr.
Bylece msimanlar Mekke'de knldlar, trl eziyet ve ikenceler yine devam ediyordu. Bu durumu
grnce Habeistan'a ikinci defa hicret ettiler. Cafer b. Ebi Talib ve dier nuislmanlnr pepee
Habeistan'a g ettiler. Bu ekilde g- edenlerin toplam 82 erkei buldu. Peygamber (s.a.v.)
Mekke'de kalyor ve gizli, ak insanlar Allah'n yoluna davet ediyordu. Kurey onun bu durumundan
kurtulamayacan anlaynca, sihirbazlkla, khinlikle, airlikle ve delilikle itham etmeye balad.
Onun sylediini dinlemekten ekindikleri kimseleri onunla temas kurmaktan ah-1 koymaya
altlar.
...
Onlarn bu konuda vardklar en ileri noktay ifade etmek zere Amr b. s yle diyor:
Kurey, birgn el-Hicr diye bilinen Kabe'nin yaknndaki yerde toplanmt. Peygamber (.s.a.y.J'in
ve kendilerine yaptklarnn szn ettiler ve bu ite kendilerinin ok sabrl davrandklarm dile
getirdiler.
Onlar bu ekilde konuurken Hz. Peygamber (s.a.v.)'de kageldi. Rkn istilm edinceye kadar
yanlarna yaklat, daha sonra tavaf etmeye ba-Jad, ona baz szler sylediler. Bunun etkisini onun
yznde grdler. Fakat o, iine devam etti. kinci defa yanlarndan geince ayn ekilde bir daha
ayn szleri sylediler, nc defa bunu tekrarladlar. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.n.v.): Ey
Kureyliler, iitiyor musunuz? Muham-* rned'in nefsini kudret elinde bulundurana yemin ediyorum ki,
ben size kesmekle gelmi bulunuyorum. Amr konumasna devam ederek: Sanki tepelerine ku
konmu gibi oldular. Onlarn en iddetli dmanlk yapanlar bile en gzel ekilde ona karlk

vermeye balad. Raslullah (s.a.v.)'da yanlarndan ayrlp gitti. Ertesi gn olunca yine el-Hicr diye
bilinen yerde toplandlar. Biri tekine yle dedi. Dn size yaptklarndan sz ettiniz, fakat hounuza
gitmeyen birey syleyince de brakver-diniz. Onlar bu ekilde iken Raslullah (s.a.v.) yine
kageldi. Hepsi tek bir hareketle tek adamm gibi stne atldlar ve ona: Byle byle syleyen
sen misin? diye sylenmeye ve vurmaya baladlar. Hz. Peygamber (s.a.v.): Evet bunu syleyen
benim diye cevap verdi. Ukbe b. Eb Muayt onu.cbbesinden yakalad. Bu sefer Ebu Bekir esSddk alayarak ayaa kalkt: Yazklar olsun size. Sizler Rabbim Allah'tr diyen bir kimseyi
ldrr msnz? (M'min, 40/28) mealindeki yeti okudu.
[38]
te Kurey'in zulm bu dereceye varmt.
Kurey'in Muhacirlerin Geri Verilmesi in Nc'ye Eliler Gndermesi
Kureyliler muhacirlerin Habeistan'da rahat ve gvenlikte olduklarm Ne'nin iyiliklerde bulunup
sohbetlerinde bulunduunu iitince kendi aralarnda toplanp durumu grtler ve Amr b. el-s ile
Abdullah b. Ebu Umeyye'yi Ne'ye ve onun ileri gelen arkadalarna pekok hediyelerle birlikte
gnderdiler. Amr ile Abdullah hediyelerini tokdim ettikten sonra Ne'nin yaknlarna unlar
sylediler: Bizim aramzda baz aklsz kimseler kendi kavimlerinin dinlerini braktklar gibi kraln
dinine de girmediler. Bizim de sizin de bilmediiniz bir din karp ortaya attlar. Bizleri
kavimlerinin en ereflileri onlar alp geri gtrmek zere hkmdara gndermi bulunuyor. Eer
hkmdar ile onlar hakknda konuacak olursak siz leri gelenler olarak hkmdara onlarla
konumak? szm bizimle geri gndermesini tleyiniz. Bylelikle Ne'nin ms-lmanlarn
szn dinleyip onlar geri vermeyeceinden korkmu oldular. Ne'nin yaknlar da onlaraju
konuda istedikleri yardm yapacaklarna dair sz verdiler.
Daha sonra Abdullah ile Amr, Nci'nin huzuruna kt ve syleyeceklerini sylediler. Onun
arkadalar mslmanlar bu iki kiiye teslim etmesini sylediler. Fakat, Nei bu sze kzd ve
unlar syledi:
Allah'a yemin ederim ki benim himayemi isteyen, benim lkeme yerleen ve bakalarna beni tercih
ederek seen kimseleri onlar yanma arp bu iki kiinin haklarnda syledikleri ile ilgili olarak ne
dediklerini sormadan teslim etmeyeceim. Eer bu iki kiinin syledikleri doruysa onlar bunlara
veririm. Aksi halde hibir ekilde onlar vermeyecek, bilkis koruyacak ve onlar gzelce himaye
edeceim.
Nei, Peygamber (s.a.v.).m ashabn ararak gelmelerini syledi. Onlar da huzura geldiler. ster
houna gitsin, isterse gitmesin her konuda ona doruyu syleyeceklerine karar vermilerdi. Onlarn
adna C'fer b. Ebi Tlib szclk ediyordu. Necs onlara sordu:
cKavminizden sizin ayrlmanza neden tekil eden ve sizi ne benim dinime ne de bakasnn dinine
girmekten alkoyan bu din nedir? C'fer der ki:
Ey hkmdar, bizler Chiliye Toplumu idik. Putlara tapardk, le yerdik, her trl ktl
yapardk. Akrabalk balarna riayet etmez, komularmza ve himaye ettiklerimize kt davranrdk.
Bizim glmz zayf olanmz ezerdi. Bu hnlde iken Allahu Tefll bize bizim aramzdan, nesebini,
doruluunu, emanetini ,ve iffetini tandmz bir RsI gn-, derdi. Bu Rasl bizleri Allah'n
tevhidine O'na hibir eyi ortak koma-maya ve o ana kadar taptmz putlar ter'ketmeye ard.
Doru sylemeyi, emaneti sahiplerine vermeyi, akrabalk balarna dikkat etmeyi, komuluk ve
himaye likilerinin gereini gzelce yerine getirmeyi, haramlardan ve kan dkmekten uzak kalmay

emretti. Bizi ahlkszlktan yalan sylemekten, yetimin malm yemekten alkoydu. Nehyetti. Bize
namaz klmay, oru tutmay emretti. diyerek Islmn dier emir ve buyruklarn sayp dkt. Ondan
sonra: tte biz ona iman ettik. Onun dediini kabul ettik. Onu tasdik ettik. Bize haram kld eyleri
haram, helal kld eyleri de helal kabul ettik. Bizim kavmimiz bize saldrd, bize hcum etti.
Bizlere ikence yaptlar, tekrar putlara tapmak iin bizleri dinimizden dndermek istediler. Ne zaman
ki bize baskn ktlar ve zulmettiler bizimle dinimiz arasnda engel tekil etmeye baladlar, ite o
zaman senin lkene geldik; Seni bakalarna tercih ettik ve ey hkmdar, senin yannda zulme
uramamay mit ettik.
Ne: Peki Allah'n size bildirdii eylerden herhangi bir ey biliyor musunuz? diye sordu.
Bunun zerine C'fer: Evet dedi ve ona Kf H~Y-Ayn-Sd diye balayan Meryem Sresinden
bir miktar okudu. Ne: ve yanndaki dn adamlar bunun zerine aladlar ve Ne unlar
syiedi: Gerek u ki bu sylediklerinizle s'nn getirdikleri ayn kaynaktan Fkrmaktadr. Haydi
knz Allah'a yemin ederim ki sizleri bu iki eliye teslim etmeyeceim.
Abdullah ile Amr Ne'nin yanndan karken Amr yle dedi: Allah'a yemin ederim ki yarn ona
yle birey syleyeceim ki onlarn canlsn bile ortada brakmayacak Bunun zerine Abdullah -ki
Amr'dan daha bir merhametli idi-: Hayr sakn yapma, onlarn bizimle akrabalklar vardr. dedi.
Ertesi gn Nea'ye Amr yle dedi: Bunlar s b. Meryem hakknda ok ar szler sylyorlar.
Bunun zerine Ne onlara haber gnderip Mesh hakknda ne sylediklerini sordu. C'fer yle
dedi:
Biz onun hakknda peygamberimizin getirdii eyleri sylyoruz. O, Allah'n kulu ve ruhu, tertemiz
bakire Meryem'e brakt kelimesidir. Bunun zerine Ne yerden bir p alarak yle dedi:
sa'nn senin sylediklerinden bu p kadar bir eksii veya bir fazlal yoktur. dedi. Bu sefer
yanndaki patrikleri hrslarndan solumaya balaynca Ne onlara dnp: Hrsnzdan solusanz
bile bu byledir: dedi ve mslmanlara da: Haydi gidiniz, siz burada gvenlik iindesiniz. Bir da
altnm olmas karlnda sizden birinize bir eziyet yapmak istemiyorum dedikten sonra Kurey'in
hediyelerini geri evirerek yle dedi: Yce Allah benden rvet almad ki sizden alaym. Benim
iin insanlara itaat etmedi ki ben de O'na kar, onlara itaat edeyim. Bylece mslmnnlar oraya en
hayrl bir yurtmu gibi yerletiler.
Habeistan'da bir kii daha ortaya karak Nei'den hkmdarln almak istedi. Mslmanlara bu
i ok ar geldi. Ne kendisine isyan eden bu kiiyle savamak zere yola kt. Mslmanlar da
sonucu renmek zere Zbeyr b. Ayvm' gndermilerdi. Geri kalanlar da Ne'nin muzaffer
olmas iin dua ediyorlard. Sonunda da Ncl muzaffer oldu. NeS kazand zafer dolays ile
hibir eye bu kadar sevin-memilerdi.
Onun Allah benden rvet almad eklindeki sznn manasyla ilgili olarak yle denildi:
Ne'nin babasnn Nec'den baka ocuu yoktu. Buna karlk ise amcasnn oniki olu vard.
Habeliler birbirlerine yle dediler: Nec'nin babasn ldrp onun kardeini yerine hkmdar
geirsek daha lyLolur. nk onun bundan baka hibir ocuu yoktur.
Hunun zerine Nec'nin babasn ldrp onun yerine amcasn hkmdarla geirdiler. Bir sre
bu ekilde devam ettiler. Necs'de amcasnn yanndayd. ok akllyd. Amcasn etkilemeye
balamt bile. Bunun zerine Habeistanllar babasn ldrmeleri karsnda kendilerini
ldrmelerinden korktuklarndan amcasna gidip: Ya Nec'yi ldr ve yahut da onu aramzdan
kart, biz ondan korkuyoruz dediler. Nec'nin amcaa onu istemeyerek lkesinden kard. arya
gtrp altiyz dinar karlnda onu bir tacire sattlar. Tacir onu alp bir gemiye koydu ve onunla

yola kt. Akam olunca byk bir bulut geldi ve amcasnn zerine bir yldrm indirdi.
Habeistanllar amcasnn ocuklarnn yanna gittiler bir de ne grsnler onlarda da bir hayr
kalmam. Bylelikle hayrete dtler. Aralarndan bri dedi ki: Allah'a yemin ederim ki iinizi
Nec'den bakas dzeltemez. Eer Habeliler hakknda iyi birey dnyorsanz onu yetiip
bulunuz. diye syledi.
Onu aramaya koyuldular. Sonunda onu bulup tekrar hkmdarla geirdiler. Bu sefer tacir onlara:
Ya bana malm geri verirsiniz, ya da bu konuda ben onunla konuurum diye syleyince
Habeistanllar: Konu?, syle dediler. Tacir Nec'ye: Ey hkmdar, ben altiyz dirhem
karlnda bir kle satn aldm. Sonra da bu kleyi ve bu mal da benden aldlar dedi. Nec: Ya
ona vermi olduunuz paray geri verirsiniz veyahut, da bu kle bu tacirin elini tutarak onun istedii
yere gider, Bunun zerine Habeistanllar tacire parasn verdiler, ite onun bu sznn anlam
budur. Bu hadise de onun adaletli ve dindarca uygulamasnn ilki oldu.
[39]
Rv der ki, Ne ldkten sonra uzun bir sre onun kabri zerinde bir nur grlyordu.
HAMZA B. ABDLMUTTALBN SLM'A GRt
Ebu Cehil birgn Raslullah (s.a.v.)'m yanndan geiyordu. Raslul-sh Saf'nn yaknnda
oturmaktayd. Onu rahatsz etti, hakarette bulundu, ona saldrd ve dinini de ktledi. Abdullah b.
Cd'an'zn evinde bulunan bir cariyesi de bu szleri iitiyordu. Daha sonra Eb Cehil yann dan ekip
gitti ve Kabe'nin yaknnda bulunan Kurey'in toplant meclisinde oturdu. Aradan bir sre gemeden
Hamza b. Abdulmuttalib avndan yayn kuanm olarak ikageldi. Hamza avdan geldiinde Kabe'yi
tavaf etmeden ailesinin yanma gitmezdi. Kurey'in toplant yerlerinde bir sre durur, onlara selam
verir ve onlarla konuurdu. Kureylilerin en gls ve zulme kar en mtehammil olmayan idi. Bu
cariyenin yanndan geerken Raslullah (s.a.v.) ordan ayrlp evine gitmiti. Criye Hamza'ya: Ey
Ebu Umare, kardeinin olu Muhammed'in Hiam'n olu Ebu'l-Ha-kem'den ektiklerini bir
grseydin! Ebu'l-Hakem senin yeenine kfretti ve ona zc hakaretlerde bulundu. Sonra da ekip
gitti. Buna karlk Muhammed ona hi birey sylemedi. Bunun zerine Hamza kzp kprd.
nk Allah Teala ona olduka stn ve deerli bir eref vermiti. Daha nce Kbeyi tavaf etmek
isterken Ebu Cehil'e kar da onu grr grmez saldrmak zere hazrlklyd. Mescide girdiinde
Eb Ce-hil'in oturmakta olduunu grd. zerine yryerek elindeki yay ile Eb Cehil'in kafasna
vurdu. Grlmemi bir ekilde onun kafasn yaralayarak ona: Ben onun dini zere oldum ve onun
dediklerini sylediim halde sen ona kfr edip hakaret mi edersin? diye kr ve yle devnm
eder: Gcn yetlyoran bana bir knrihk ver!
Mahzumoullarndan bir grup ayaa kalkarak Eb Cehil'e yardm etmek istediler fakat, Eb Cehil,
Hayr Eb Umare'yi brakn, ben onun kardeinin oluna ok irkin bir ekilde kfrettim diye
syler ve onlar yattrr. Bylelikle Hamza da mslmon olmu oldu.
Hamza mslman olduktan sonra Kurey, Raslullah (s.a.v.)'m artk glendiini ve Hamza'nm onu
koruyacan bildi. Bu nedenle o zamana kadar yapmakta olduklar baz eyleri yapmamaya
baladlar.
Birgn Hz. peygmber'in sahabileri bir arada toplanmken: Kurey imdiye kadar karsnda aka
Kur'an okunduunu grmedi. Onlarn nnde aka Kur'an okuyacak kim vardr? diye konutular.
Bunun zerine bn Med'ud ayaa kalkarak, Ben dedi. Sahabiler: Bizler sana bir zarar gelmesinden

korkarz, kendisini koruyacak bir aireti olan birisinin bunu yapmasn diliyoruz dedilerse de bn
Mes'ud: Beni Allah koruyacaktr diye cevap verdi. Ve kuluk vakti KureyJin yanma gitti. Kurey'in toplant meclislerine gelerek, yksek sesle er-Rahman sresini okudu. Kurey, onun Kur'n
okumakta olduunun farkna varnca, hep birlikte onun zerine ullandlar. Daha sonra tbn Mes'd
arkadalarnn yanna gider. Yznde bir yara almt. Arkadalar ona: te senin iin korkumuz
buydu dediler. Buna karlk tbn Mes'd: Allah'n dmanlar bugn gzmde kldkleri kadar
hibir zaman klmemilerdir, arzu ederseniz yarn da ayn eyi yaparm. dedi. Arkadalar:
Hayr bu kadar senin iin yeterlidir. Sen onlarn houna gitmeyen eyleri sylyorsun. dediler.
[40]
mer b. Ha 11 b in Mslman Olmas
mer 39 erkek ve 23 kadnn Jslama girmesinden sonra slama girmitir. Krk erkek ve 11 kadndan
sonra mslman olmutur, denildii gibi; 45 erkek ve 21 kadn mslman olduktan sonra mslman
olmutur da diyenler vardr. mer olduka gl, kuvvetli ve kahraman birisiydi. Mslmanlarn
Habeistan'a hicret etmesinden sonra slama girmiti. mer, slama girinceye kadar Peygamber
Efendimiz'in ashab Kabe'nin yannda aktan aa namaz klamiyorlardi. mer tslama girdikten
sonra Kabe'de hem kendisi hem da- Peygamber'in ashab onunla birlikte namaz khncaya kadar
Kurey'le arpt, mcadee etti.
Hamza b. Abdulmuttalib de ondan nce mslman olmutu. Bylece mslmanlar bu iki kii ile
glenmi oldular. (Kurey'Iiler de) Bu iki kiinin Reshllah (s.a.v.)' ve mslmanlar
koruyacaklarn iyiden iyiye anladlar.
mir b. Rabia'mn ei Ebu Hasme'nin kz Um Abdullah dedi ki: Habeistan'a gitmek iin
hazrlanyorduk. mir de baz ihtiyalar iin darya kmt. Bu srada mer kageldi. Yanma
gelip durdu. O zamana kadar ondan ok byk bel ve .musibetler grmtk. yle sordu: Ey Um
Abdullah gidecek misiniz? Ben de ona: Evet, Allah'a yemin eHerim, Allah'n arzndan kp
gideceiz. Siz bizlere ok eziyetlerde bulundunuz, bizi kahrettiniz. Olur ki Allah bize bir kurtulu
nasip eder deyince yle dedi: Allah sizinle beraber olsun. Bu sz sylerken mer'in olduka
yumuam ve zlm olduunu grdm. Um Abdullah anlatmasna yle devam etti: mir geri
dnnce ona yle syledim: mer'in ne kadar inceldiini ve bizim iin ne kadar zldn bir
grseydin. mir bana: Mslman olmasn m umdun? deyince Ben: Evet dedim. Bu sefer mir
bana yle syledi: Hattab'n eei mslman olmadka mer mslman olacak deildir. nk
mir, mer'in kabalndan ve ms-lmanlara katlndan ok eyler grmt. Allah Teala ona
hidayet vermi ve bylece mer daha nce mslmanlara kar olan etinliinden daha byk
lde olmak zere kfirlere kar bir tavr almt.
mer'in mslman olmasnn nedenine gelince: Onun kzkardei F-tima bint Hattb, Said b. Zeyd b.
Amr el-devi'nin hanm idi. kisi de slm Dini'ne girmi ve mslman olduklarn mer'den
gizliyorlard. Nuaym b. Abdullah en-Nahham el-Adev de ayn ekilde mslman olmu ve
kavminden ekindii iin tslamm gizlemiti. Habbb b. Eret de zaman, zaman gelip Ftm'ya Kur'n
retirdi. Brgn mer, Hz. Peygamberi ve mslmanlan kastederek klcm kuanm halde dar
kmt. Mslmanlar o srada Erkam'n evinde bulunuyorlard. Peygamberin yannda Habeistan'a
hicret etmeyen krka yakn mslman bulunuyordu. Nuaym b. Abdullah yolda mer'e rastgelerek, ona:
Nereye gitmek istiyorsun ya mer? diye sorunca mer: Kureyi blen ve onlarn dinlerini

ayplayan Muhammed'i bulmak ve onu ldrmek istiyorum. deyince Nuaym ona yle dedi: Allah'a
yemin ederim nefsin seni aldatyor. Sen Muhammed'i ldrdkten sonra Abdu Menafoullan seni
yeryznde sa brakr m zannedersin? Kendi ailene gidip onlarn ilerini br dzene koysana...
mer: Benim hangi ailemden sz ediyorsun? diye sorunca Nuaym: Senin eniten ve amcan olu
Said b. Zeyd ile kzkardein Ftma'y kastediyorum. Allah'a yemin ederim bunlarn ikisi de
mslman olmu bulunuyor. dedi.
mer geri dnp onlarn yanna vard. Yanlarnda onlara Kur'n- Kerm retmek zere Habbb b.
el-Eret de vard. Bunlar mer'in sesini itince Habbb gizleniverdi. Ftma da Kur'n sayfasn
alarak onu elbisesinin erisine brakt. mer'de Habbb'n sesini iitmi bulunuyordu, ieri girince:
Bu ses de ne oluyordu? diye sorunca, Ftma ve ei Said: w Yanlyorsun birey iitmi deilsin
dediler. mer: Hayr iittim, ben sizin ikinizin de Muhammed'e tabi olduunuzun haberini aldm
diyerek enitesi Said b. Zeyd'e bir darbe indirir. Bu sefer mer'in kzkar-dei kalkp mer'i kocasn
dvmekten alkoymak istediyse de ona da vurur ve kzkardeini yaralar. mer'in bunu yaptn
grnce kzkardei ona: Evet, biz mslman olduk Allah'a ve Resulne iman ettik, istediini
yapabilirsin diye kr.
mer, kzkardeinin kanlar ierisinde olduunu grnce pimanlkla ona: Muhammed'in ne
getirdiini grmem iin az nce okuduunuzu iittiim u sahifeyi bana veriver deyince kizkardei
ona yle syledi: Bizler, bu sahifeye zarar vermenden korkuyoruz. Bunun zerine mer ona bu
sahifeyi aynen geri vereceine dair yemin etti. Kz kardei Fatma onun slama gireceini mit etti ve
ona: Sen irkin zeresin ve pissin. Oysa byle bir sahifeye ancak temiz olan kimseler el srebilir
diye syledi. Bunun zerine* mer kalkp gusletti. Ftma da ona sahifeyi teslim etti. mer sahifeyi
okudu. Sahifede T-H Sresi'n ba taraf vard. Bunun bir, ksmn okuyunca kendi kendisine; Bu
sz ne kadar gzel ve ne kadar ereflidir diye sylendi. Habbb onun bu szlerini iitince
sakland yerden karak unlar syledi: Ey mer, ben Allah Teala'nn pey-gnmbenn duasn
senin hakknda kabul ettiini Umil: ediyorum. Dn Peygamber Efendimizin yle dediini ittim:
"Allah'm, slam ya mer b. Hattab ile ya Ebu'l-Hakem b. Hinm ile glendir. Allah'tan kork,
Allah'tan kork Ey mer". Bunun zerine mer: Ey Habbfib, bana Muham-med'in nerede olduunu
syleyiver. Onun yanna gidip slm'a gireceim. Bunun zerine Habbb, Peygambr'in nerede
olduunu syledi. mer de khcm alp Peygamber (s.a.v.)'in ve arkadalarnn bulunduu yere vard.
Kapy ald. Aralarndan birisi kalkp kap aralndan bakt, klcn kuanm olarak mer'i
grnce Peygamber (s.av.)'e bunu bildirdi. Bunun zerine Hamza yle syledi: Ona izin ver, girsin.
Eer bir hayr isteyerek gelmise biz ona bu hayr bol bol veririz. Bir ktlk isteyerek gelmise
kendi klcyla onu ldrrz.
mer'e ieri girmesi iin izin verildi. Peygamber (s.a.v.) kalkp Onunla kar karya gelinceye kadar
gitti. Elbisesinden yakalayarak ok iddetli bir ekilde sarst ve: Buraya ne iin geldin? Allah
Teala senin bana bir musibet indirmeyinceye kadar bu durumundan vazgemeyecek misin? mer:
Ey Allah'n Resul, ben Allah'a ve O'nun Resulne iman etmek zere geldim. deyince ResluHah
(s.a.v.) tekbir getirdi ve bylece o evde bulunanlarn hepsi mer'in artk mslman olduunu
anladlar. mer mslman olduktan sonra sordu: Kurey arasnda haberi en abuk 'alp gtren
kimdir? Ona: Cemil bin Ma'mer el-Cumah'dir diye syleyince Cemil'in yanma gidip ona, slm
dinine girip mslman olduunu syledi. Cemil, hemen Mescide doru gidiverdi. mer de onun
peine takld. Cemil: E$ Kurey topluluu, haberiniz olsun Hattftb'm olu dinini brakp sapktan
girmi bulunuyor. diye baryor, mer de onun arkasndan: Hayrdan sylyorsun, bilkis ben

mslman oldum diye sylyordu. Orda iaotr bulunan Kureyliler ayaa kalktlar. Gne
ykselinceye ve mft jfljr&tkm dnceye kadar birbiriyle arpp durdular. Sonunda nfcS
s^|^r]Urthjktnn yere kt. Onlar da banda toplanm bulunuyorlard. Onlara: stediinizi yapnz.
Eer yz kii olmu olsaydk ya biz size bu ehri brakr giderdik, yahut da siz buray brakp
giderdiniz diye syledi. Bununla MekRe"yi kastediyordu.
Onlar bu halde iken zerinde gzel bir elbise bulunan br yal gelip onlara: Ne oluyor? diye
sorunca evresindekiler: cmer dininden dnd deyince adam: Ne istiyorsunuz ondan, bir adam
kendisi iin bir i semi butunuyor? Adiyoullarnm bu kiilerini size teslim edeceklerini mi
zannediyorsunuz? Adam brakp gidiniz* diye syledi. Bu adam As bin Vfiil es-Sehm idi.
mer der ki: Ben, mslman olduktan sonra Hiam'n olu Ebu Ce-hil'in kapsna gidip, kapsn
aldm. Kapya kp bana: "Ey kardeimin olu, merhaba. Buraya niin geldin?" diye sorunca ben de
ona: Sana slam dinine girdiimi ve Muhammed (s.a.v.)'e imn ettiimi, onun getirdiklerini
doruladm haber vermeye geldim." deyince Eb Cehil kapy yzme kapatarak: "Allah seni de bu
getirdiin haberi de kahretsin" dedi.
[41]
mer'in mslman olmas ile ilgili olarak baka eyler de sylenmitir.
Peygamberi Ve Mslmanlar Boykot
Kurey, slm'n gittike yaylp mslman olanlarn saysnn arttm, mer ve Hamza'nn da tslma
girmesiyle mslmanlarm glendiini Amr b. As ile Abdullah b. Eb! Umeyye'nin Nesf nfr
yanndan holarna gitmeyecek ekilde mtislmanlan koruyaca haberini getirmesi ve mslmanlarm
orada gvenlik ierisinde olduklarn grnce bir araya gelip u gre vardlar: Aralarnda bir
antlama yazacaklar ve bu antlamada: Ne Haimoullarndan ne de M utta lbou Harndan bir kz
almaya-caklar ve onlardan satn almayacaklar konusunda anlatlar ve bunu yazmay
kararlatrdlar. Buna dair antlamalarn bir sahifeye yazdlar ve bu konuda birbirleriyle szletiler.
Daha sonra da yazdklar bu sahi-feyi bu antlamay kendileri iin daha da pekitirici bir hale
getirmek amacyla Kabe'nin iine astlar. Kurey bunu yapnca, Haimogullari ile Mut-taliboullar
Eb Tlib'in yanna gittiler ve onunla birlikte mahallesinde bir araya geldiler.
Eb Leheb b. Abdulmuttalib HaimouUan arasndan aynhp Kurey-in yanma gitmek zere yolda
giderken Ukbe'nin kz Hind'i grr ve ona: Benim Lfit ve Uzza'ya. yardmc olmam nasl grdn?
diye sorunca, kadm ok iyi yaptn diye syler.
Bu boykot iki veya sene devam etti. Ve kendilerinden jnsl-manlara hibir ey gitmemesi iin
ok byk abalar harcadlar. Giden ancak gizlice gideblliyordu.
Eb Cehil, Hakim b. Hizam b. Huveylid' grd. Hakm'in yannda bir miktar buday vard, onu
halas Hadice'ye gtrmek istiyordu. Hadce de Raslullah (s.a.v.)'n yannda Eb Tlib
Mahallesinde bulunuyordu. Eb Cehil ona aslp durdu ve: Allah'a yemin ederim, seni bu konuda
rezil rsvay ederim dye tehdit etti. Bu srada Hiam'n olu Ebu Buh-teri kagedi ve: Aranzda
ne var? diye sordu: cBu adamn yannda halasna gtrmek zere bir yiyecek vardr. Sen de onu bu
yiyecei ona gtrmekten al m koyacaksn? Brak yoluna gitsin dedi. Fakat Eb Cehil kabul
etmeyerek zerine hcum etti. Ebu'l Buhturi de bir devenin ene kemiiyle ona vurdu, kafasn yard
ve yere drp ar bir ekilde onu ezdi. Hamza da durmu onlar seyrediyordu. Mrikler,
Peygamber (s.a.v.)'in durumdan haberdar olmasn istemiyor ve onun da, mslman-larn da bu
hallerine sevinmelerini arzu etmiyorlard.

Raslullah (s.a.v.), insanlar gizli ve ak olarak slama davet etmeye devam ediyordu, vahiy de ona
gelmekte idi. Bu. ekilde yl kadar bir sre kaldlar.
Kureyten bir grup kii sahifeye yazlm bu antlamay ihll etmeye kalktlar. Bunlar arasnda en
gzel ileri baaran Arar'n olu Him'd. Him'n dedesinin ad Haris babas Amr b. Ley idi.
Him, Nadla b. Hiam b. Abdu Menafin anne br kardeinin olu id. Him geceleyin yiyecek
ykledii deveyi alr,, mslmanlarn muhasara altnda bulunduu mahalleye kar gtrr, yularn
serbest brakr, srerdi. Bylece deve kendiliinden mslmanlarn bulunduu yere varrd. Him
mslmanlarn iinde bulunduu skntlar ve srenin de uzayp da gittiini grnce m Seleme'nin
kardei olan Zheyr b. meyye b. el-Muire el-Mahzum'nin yanna gider. Zheyr de Peygamber
(s.a.v.)'i ve mslman-lar oka korumay arzu ederdi. Onun annesi tike de Abdulmuttalib'in kz
idi. Him ona: Ya Zheyr, sen yemekleri yiyeceksin gzel elbiseler giyeceksin, hanmlarla
evleneceksin, de senin daylarn bildiin durumda kalacak, bu olur mu? Bana gelince Allah'a yemin
ederim ki eer Ebu'l-Hakem'in yani Ebu Cehil'in daylar bu ekilde olsayd sonra da sen onu seni
davet ettii eylere arsaydn kesinlikle senin bu arn kabul etmezdi diye syleyince Zheyr:
Ben ne yapabilirim ki? Ben tek bama bir adamm. Allah'a yemin ederim benimle bir bakas birlik
olsayd, bu antlamay bozardm* diye.syleyince bu sefer Him: Byle bir adam daha bulmusun
deyince Zheyr: Bu adam kimdir? diye sorunca Him: Benim der. Zheyr: nc birisini
ara diye syler. Him kaU kp el-Mut'im b. Adiy b. Nevfel b. Abd Menafin yanna giderek: Adiyy
b. Abd Menfoullarndan iki slalenin yok olmasna sesini karmayp gz yumar msn? Allah'a
yemin ederim eer siz bakalarna bu konuda frsat verecek olursanz, oniar sizden daha hzl bir
ekilde koarlar. deyince Mut'im: Ben ne yapabilirim? Ben tek bama bir adamm. diye cevap
verir. Bu sefer Him: kincisini de bulmu bulunuyorsun. deyince, Mut'n: Kimmi bu? diye
sordu. O da: Benim der. Bu sefer Mut'im, nc birisini de bul deyince, Hiam, Onu da
bulmu bulunuyorum der. Mut'im: Bize drdnc bir kii bul der. Bunun zerine Hiam, Ebu'lBahteri b. Him'n yanna giderek Myt'ime syledii eylere benzer szler syleyince bu sefer Ebu'lBahteri yle der: Bu konuda bize yardmc alacak bir kii daha var mdr? der. Hiam: Evet
der. Ebu'l-Bahter: Kimdir? diye sorunca, Him: Ben, Zheyr ve el-Mut'im cevabm verir. Bu
sefer Ebu'l-Bahter: Beinci bir kii daha arayp bul der. Him da Zemea b. el-Esver b. elMuttalib b. Esed'in yanna gider. Onunla konuur ve mahsur bulunan mslmanlann kendilerine
yaknlklarn anlatr. Bu sefer Zemea: Peki bu konuda bize yardmc olacak kimse var m? diye
sorunca, Hiam: Evet cevabn verir ve yardmc olacaklarn isimlerini teker teker syler.
Mekke'nin st tarafnda Hatm el-Cahun dye bilinen yerde bulumak zere szleirler. Orada
toplanrlar ve bu antlamay bozmak konusunda birbirleriyle szleir-ler. Ondan sonra Zheyr: nce
ben balayacam diye syler.
Ertesi gn sabah olunca Kurey'in topland meclise giderler. Zheyr, Kabe'nin etrafnda tavaf
ettikten sonra orda bulunanlara dnerek: Ey Mekke'liler, bizler yemeimizi yiyeceiz, elbiselerimizi
giyeceiz, buna karlk Haimoullan helak olacak?! Ne satn alabiliyorlar, ne de kimse onlardan
birey satn alabiliyor. Allah'a yemin ederim, bu akrabalk balarn koparan zalim sahife
paralanmadka yerime oturmayacam diye syler. Bu sefer Eb Cehil: Yalan sylyorsun
Allah'a yemin ederim bu sahife paralanmayacak diye syleyince bu sefer Zemea b. el-Esved yle
dedi: Hayr asl sen yalan syledin. Biz zaten yazld zamaj bile ona raz deildik der. Bu sefer
Ebu'l-Bahteri: Zemea doru syledi der. Biz bu sahifede yazl olanlara raz olmuyoruz. Bundan
sonra Mut'im b. Adiyy kalkarak: kiniz doru sylediniz, bunun dnda syleyen yalan sylyor

deyince, bu sefer Hiam b. Amr da kalkarak benzeri eyler syler. Eb Cehil: Bu geceleyin
hazrlanm bir plndr di--ye syler. Eb Tlib de o srada mescide yakn bir yerde bulunuyordu.
Mut'im sahi f ey i' paralamak zere ayaa kalkp ieri gittiinde bceklerin snhifeyi yemi
bulunduunu geriye sadece Bismike Allahme yani Senin adnla ey Allahmiz, ifadesinin yazl
olduu ksmdan baka birey kalmadn grd. Kureyliler yazdklar hereye bu ifade ile
balarlard. Bu sahifeyi yazan Mansur b. krime'nin de eli fel olmutu.
Denildiine gre, onlarn Eb Tlib'n mahallesinden kp kurtulmalarnn nedeni yle olmutu:
Sahife yazlp Kabe'ye asldktan sonra herkes Him ve Muttaliboullaryla olan ilikilerini kesip
onlardan uzaklam, Rasullah (s.a.v.) ile Eb Tlib ve onlarla beraber bulunanlar yl o
mahallede kalmlard: Allah bir bcek gnderip bu sahifede bulunan zulm ve akrabalk balarn
koparmakla ilgili eyleri yemi, geriye iinde bulunan Allah Tealanm smini brakmt. Cebrl
gelerek durumu Peygamber (s.a.v.)'e bildirmiti. Peygamber (s.a.v.) durumu amcas Ebu Tlib'e
bildirdi. Ebu Talib peygamberin (s.a.v.)'in doru sylediinden phe etmezdi. Bulunduu yerden
kp Mescidu'l-Haram'a gider. Kurey'in ileri gelenleri orada toplannca, Ebu Tlib onlara dedi ki:
Benim kardeimin olu bana unu bildirdi: Allah sizin sahifeye bir bcek gndermi, bu bcek
sahifede bulunan akrabalk balarn koparma ve zulm ile ilgili ifadelen kemirmi yiyip, bitirmi,
geriye sadece Allah'n isimlerini brakm bulunuyor. Kalkn, bu sahifeyi getirin. Eer sylediinde
doru ise siz de grm olacaksnz ki sizler bize zulmediyorsunuz, bizim akrabalk balarmz
koparp atyorsunuz. Yok eer yalauc olduu ortaya karsa sizlerin hak zere olduunuzu bizlerin de
batl zere bulunduumuzu hep birlikte renmi olacaz.
Hepsi alelacele kalkp sahifeyi getirdiler. Gerekten durumun Res-lullah (s.a.v.)'n dedii gibi
olduunu grdler. Bylelikle Ebu Tlib'n maneviyat glenmi olarak yksek sesle onlara yle
syledi: Artk siz de aka gryorsunuz ki sizler zalimsiniz ve akrabalk balarn koparan
kimselersiniz. Hepsi balarn nlerine ediler, yle dediler: Siz bize sihir yapyorsunuz ve iftira
ediyorsunuz dediler. Bundan sonra az nce szn ettiimiz kiiler ayaa kalkp konutular. Eb
Tlib de Sahife ve orada yer alan zulm ve akrabalk balarn koparlmas hakknda bir iir syledi.
Aadaki beyitler bu iirdendir:
Sahfenin durumunda bir ibret vardr, Hazr bulunmayana bildirildike hayret eder , Allah onlarn
kfrlerini ve itaatsizliklerini.
Hakk aka syleyenden aldklar intikam iptal etti. Bylece onlarn sylediklerinin batl olduu
[42]
ortaya kt Kim doru olmayan birey ortaya atarsa yalanc kar.
Eb Tlib Ve Haz Re T Hadce'nin Vefat le Raslullah {S.A.V.)'In Araplardan Kendisini
Himaye Etmelerini stemesi
Eb Tlb ile Hz. Hadice Hicretten yl nce ve Eb Tlib'in mahallesindeki muhasaradan sonra
vefat ettiler. Eb Tlib evval veya Z.-kade aynda 80 kusur yanda iken vefat etti, Hadice de
ondan 35 gn kadar daha nce vefat etmiti. Onlarn vefatlar arasnda 55 gn vardr, denildii gibi 3
gnlk bir sre vardr, diyenler de vardr. Bu iki kiinin vefat Raslullah (s.a.v.) iin byk bir
musibet idi. Raslullah (s.a.v.) yle buyurmutur: Kurey Eb Tlib lnceye kadar bana houma
gitmeyecek birey yapamamtr. nk Kurey, Eb Tlib'in vefatndan sonra onun hayatta
olduf*4Rtece yapamad eyleri Raslullaha yapmaya balamt. yle ki onlardan bazlar Hz.

Peygamberin (s.a.v.) bana toprak atar ve hatta bazlar onun zerine namaz klarken koyumm
barsaklann bile zerine brakrd. Raslullah (s.a.v.) bu allm hare-ketlere kar kar ve yle
derdi: Ey A bdumen af oullar, sizin bu yaptklarnz ne biim bir himayedir? der ve zerine
atlanlar yola brakrd.
Eb Tlib'in vefatndan sonra Heslullah'n durumu daha da zorla-nca yanma Zeyd b. Hrise'yi de
alarak yardm etmeleri midiyle Sakif Kabilesinin yanna gider. Bu kabileden o zaman Sakifin ileri
gelenleri ve karde olan Amr b. Urneyr'in olu Abd Yll, Mes'ud ve Kubeyb idiler. Raslullah
onlar Allah'n dinine davet eder ve slm'yolunda kendisine yardmc olmalarn, kendisine kar
duranlara kar durmalarn ister. Onlardan birisi yle der: Seni eer gerekten Allah gndermi
ise bir isyankr kar Kbenin rtlerini yrtar br: Allah senden baka peygamber gnderecek
kimseyi bulmad m? diye alay eder. ncleri de yle der: Allah'a yemin ederim ki seninle bir
kelime konumayacam. Eer sen gerekten ileri srdn gibi Allah'n Resul isen, sana kar
gelmek bir tehlike olur. Yok eer Allah'a yalan syleyen birisi isen benim seninle konumam zaten
gerekmez.
Raslullah (s.a.v.} onlardan bir hayr geleceinden midini keserek Sakfllerin yanndan ayrlrken
onlara: Dediimi kabul etmiyorsanz bile aramzda gizli kalsn diyerek bunun kavmine
ulamamasn salamak istiyordu. Fakat Sakifiler bunu yapmadlar ve ayak takmlarm ona kar
kkrttlar. Sakf'n ayak takm bir araya toplanp onu Reba'mn iki olu olan Utbe ve cybe'ye ait
bir itin iine snmak zorunda braktlar. eride bir bahe vard. Utbe ve eybe de bu
bahedeydiler. Buraya sndktan sonra ayaktakm Hz. Peygamberi brakp geri dndler. Hz.
Peygamber de bir hurmnnn glgesine ekilerek u duay yapt:
Allahm, gcmn zayflnn, aresizliimin, insanlar gzndeki, deersizliimin ekvasn sana
yapyorum. Allahm, ey merhametlilerin en merhametlisi, sen zayf ve dknlerin Rabbsin benim de
Rabbimsin. Beni kime brakacaksn? Bana surat yapacak bir uzak kimseye mi, yoksa iimi eline
teslim ettiin bir dmana m? Eer sen bana kar gazap et~ memisen hibir eye aldr etmiyorum.
Fakat senin afiyetin, verecein salk ve esenlik bundan daha genitir. Ben zerime gazabn
indirmenden ya da bana kzp cezalandrmandan, karanlklar aydnlatan ve dnya ve hireti dzene
koyan, yznn nuruna snrm.
Raba'mn iki olu Raslullah'a isabet eden bu zulmleri grnce ad Adds olan hristiyan bir
klelerini ararak ona: u zmden br salkm alp onu bu adama gtr diye sylediler. Adds
denileni yapt. Raslul-lah (s.a.v.)'m nne bu zm koyunca Peygamber (s.a.v.) elini uzatp
Bismillah diyerek yemee balad. Adds unu syledi: Allaha yemin ederim bu blge halk bu
sz sylemezler. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) unu syler: Sen hangi lkedensin ve dinin
nedir? Adds: cBen, hristiyanm ve Ninova'hym. diye cevap verince, Raslullah: Salih adam
Yunus b. Mett'nn kasabasndan msn? Adds: Sen Yunus'u nerden biliyorsun? diye sorunca
Raslullah: O, benim peygamber kardeimdi ve ben de peygamberim deyince, Adds Raslullah'n
ellerine ve ayaklarna kapanarak onlar pt sonra da geri dnp gitti.
Rabia'nn iki olu biri dierine: Senin kleni bile sana kar, ifsad etti diye syledi. Adds geri
dnnce ikisi ona yle dediler: Ne oldu sana adamn ellerini.ve ayaklarn ptn? Adds:
Yeryznde bu adamdan daha hayrl hibir kimse yoktur cevabn verince Raba'mn oullar:
Yazklar olsun sana, senin dinin onunkinden daha hayrldr diye sylediler.
Raslullah (s.a.v.) oradan ayrlp Mekke'ye geri dnd. Gece yars olunca namaz klmaya balad.
Yamndan Nasibin cinlerinden yedi kiilik bir grup cin geti ve Yemen'e giderken onun okuduu

Kur'n- iittiler.
Peygamber namazn bitirince onlar da kavimlerini Allah'n azabndan korkutmak zere oraya
gittiler ve iman edip slm davetini kabul ettiler.
Baz ilim adamlar der k: Raslullah (s.a.v.), Sakf'ten geri dnnce el-Mut'im b. Adiy'e haber
gndererek kendisini himayesine almasn istedi. Raslullah (s.a.v.) bylelikle Rabbinin mesajn,
Risletini tebli etmenin yolunu aramt. Mut'im onu himayesine ald. Sabah olunca Mut*im ve
ocuklar bir de yeenleri ile birlikte silahlarn kuanp mescide git-tilr. Eb Cehil ona: Sen
himayene mi alsn, yoksa uydun mu? diye sorunca Mut'im: Hayr onu himayeme aldm der. Bunun
zerine Ebu Cehil: Sen kimi himayene aldmsa biz de onu himayemize aldk der. Bu srada
Peygamber Mekke'ye girer ve orada ikmet etmeye balar. Eb Cehil onu grnce: Ey Abdu
MenCoulIan, bu sizin peygamberinizdr diye barr. Bunun zerine Utbe b. Raba yle der:
Bizden niye bir peygamber ve bir hkmdar olmasn ki? Raslullah (s.a.v.} bu durumdan haberdar
edilince yanlarna gelip unlar syler: Ey Utbe, sen Allah iin beni himayene almadn. Beni ancak
kendin iin himayene aldn. Eb Cehil, Allah'a yemin ederim ki fazla bir zaman gemeden sen ok az
glecek ve oka alayacaksn ve ey Kureyliler, size gelince Allah'a yemin ederim ki fazla zaman
gemeden kabul etmediiniz u dine istemeyerek gireceksiniz. Durum da gerekten.byle oldu. "
Raslullah {s.a.v.) eitli nemli gnlerde kendisini arap kabilelerine takdim ederdi. Konakladklar
yerde Kinde kabilesinin yanma gitti. Ad Mleyh olan reisleri de onlarn arasnda bulunuyordu.
Onlar Allah'n yoluna arp kendisini onlara takdim etti, kendisini himaye etmelerini ;tedi. Fakat
kabul etmediler. Ondan sonra Abdullahoullar diye bilinen Kelb kabilesinin bir kolunun yanna
giderek kendisini himaye etmelerini istedi. Fakat onlar da on^n bu teklifini kabul etmediler. Daha
sonra Hani feoul ar1 n a giderek kendisini himaye etmelerini istediyse de Araplsr arasnda onlardan
daha irkin ve kt br ekilde kimse onu geri evirmedi. Hanfeoullanndan sonra miroullannn
yanma giderek onlar Allah'n dinine ard ve kendisini korumalarn onlardan istedi. miroullarndan birisi ona: Biz sana uyarsak Allah Teala da sana kar olanlara zafer verirse, senden spnra
ynetim bizim elimize geer mi? diye sorunca Hz. Peygamber (s.a.v.): Emir Allah'ndr onu
diledii yere koyar. diye cevap verir. Bu sefer bu adam: Biz, boyunlarmz Araplara senin urunda
hedef yapalm da sen muzaffer olunca bu bakasnn eline gedecek, yle mi? Bizim senin iine
ihtiyacmz yoktur diye syler.
miroullan oralarnda olduka yal birisine geri dnp Peygamber (s.a.v.)in haberini, nesebini
bildirince elini bana koyarak yle der: Ey Amiroullan, artk bunu- telafi edebilir miyiz? Nefsim
elinde olana yemin ederim ki bundan nce tsmailoullarmdan hi kimse byle birey sylemedi.
Muhakkak ki bu dorudur. Onun hakkndaki grnz neredeydi? diye kt,
Raslullah (s.a.v.) ad ve erefi olan herkesi ve Mekke'ye gelenleri Allah'n yoluna davet etmekten
geri durmad. Gelen her bir kabileyi s-lm'a davet ettike amcas Eb Leheb de onun peinden gider,
Raslullah (s.a.v.) davetini bitirip oradan ayrlnca Eb Leheb yle derdi: Ey filn oullan, bu
adam sizleri Lt* ve Uzza'yi ve cinlerden sizin mttefikiniz olan kimseleri boynunuzdan'karp
atmay, buna karlk getirmi olduu sapklk ve bid'ata sarlmaya sizleri1 davet eder. Ona itaat
[43]
etmeyin ve onun'dediini dinlemeyin.
Raslullah (S.A.V.)'I Kendisini Ensr'a tk Olarak Takdim Etmesi Ve Onlarn Da Mslman
Olmalar:

Evs kabilesinin bir kolu olan Amr b. Avfoullanndan olan Sveyd b. Smit Hac ve Umre yapmak
zere Mekke'ye geldi. Kahramanl, airlii ve soyluluu dolaysyla ona el-Km ad verilirdi. u
aadaki beyitler onundur:
Senin arkada bellediin nice kiinin
Sen yokken neler sylediini bir bilsen
Ya-baldr, yanmdaysa syledii
Deilse ldrcdr szleri
Aklad houna gitse de, gizledii
Srtn dner dnmez aldatmak istemektir seni.
Gizledikleri gznden okunur
BU* bilsen gizledii kini ve yan baklarn.
Arkamdan azedersen hayr syle bari,
En iyi doat, hayr syleyip ktlemeyendir, nk.
Raslullah (s.a.v.) onun yanna giderek onu slm'a davet eder ve ona Kur'an- Kerm'den blmler
okur. Ondan uzaklamayp yle (in; r; sylediklerin gzel szlerdir. Daha sonra yanndan ayrlp
Medine'ye &i-der. Fazla zaman gemeden Hazreliler tarafndan Bus Sava gnnde ldrld.
Onun yaknlar kendisi ldrldnde mslman olduunu sylyorlard.
Ebu'l Hayser Enes b. Raf', Abdl Eheloullarmdan aralarnda tyas b. Muz'm da bulunduu bir grup
genle birlikte Mekkeye gelir. Bunlar, Mekke'ye Kureyten Hazre'e kar kendilerine yardmc
aramak zere gelmilerdi. Peygamber (s.a.v.) onlarn yanna vararak onlara: Sizin geli amacnzdan
daha hayrl olan bir eye ne dersiniz? diyerek onlar slm dinine davet eder ve Kur'n'dan baz
blmler okur. O zaman gen yata bulunan ys yle der: Allah'a yemin ederim geli amacmzdan
daha hayrldr bu dedi. Ebu'l Hayser bir avu kum alarak onun yzne atar ve: Brak, biz baka
birey iin geldik. der ve ys da susar. Bunun zerine Raslullah (s.a.v.) kalkar ve fazla gemeden
ys lr. Kavmi lnceye kadar Allah Tel'y tehll, yani Laildha llallah dediini ve tekbir
[44]
getirdiini iitir. Onun mslman olarak ldnde de pheleri yoktur.
BRNC AKABE BTI VE SA'D H. MUZ'IN MSLMAN OLMASI
Allah dinini yceltmevadini gerekletirmek dileyince Resulullah (s.a.v.), Ensarla karjl&tii Hec
gnlerine karak, kendisini daha nceden beri yapageldifi ekildt kabilelere takdim etti. Akabe
yaknlarnda olduu srada Hazr kafeatttnrtoa bir grupla karlat. Onla m Allah'n yoluna
ararak, Jslm anlatt. lkelerinde Yahudilerle birlikte idiler ve bunlar putperesttiler. Kendileriyle
Yahudiler arasnda herhangi bir anlamazlk olduu zaman da Yahudiler onlara: u . sralarda
yaknda bir peygamber gnderilecek biz ona uyacaz ve onunla birlik olup d ve Semd'un
ldrld gibi biz de sizi ldreceiz. diyorlard. Ras'ul--oh' gren bu gurup birbirlerine
yle dedi: Allah'a yemin tileriz ya-hudielrin sizleri tehdit ettii peygamber budur. dediler.
Onun arsn kabul ettiler ve onu tasdik ederek yle dediler: imdi bizimle kavmimiz arasnda
bir sava vardr. Umulur ki Allah frenin sayende onlarn hepsini bir araya getirir. Eer onlar seninle
birleecek olsalar senden daha stn kimse olmayacaktr. dedikten sonra yanndan ayrldlar.
Bunlar Hazrec kabilesinden yedi kii olup isimleri yledir.

1. Es'ad b. Zrre b. Udes Ebu Umame,

2. Avf b. el-Hris b. Rif'a, bni Afra da diye bilinen odur. Bunlarn ikisi de Neccarogullanndandr,
3 Rfi' b. Mlik b. Acln,
4. mir b. Abd Harise b. Sa'lebe b. Ganm. Bu ikisi de Zraykoul-larmdandr.
5. Kut.be b. Amir b. Hadde b. Sevad. Semeoullarndandr. S.
Ukbe b. mir b. Nb',
Ganmoullanndandir.
7. Cbir b. Abdullah b. Riyab, Ubeydeoullrndandr.
Bu yedi kii Medine'ye dndklerinde kendi k ab i! elerine i's.a.v.) den sozederek onlar slama
armaya ba^iauiu&. donunda aralarnda yayld. Ertesi sene olduunda Ensrdan on iki kii Hac
kafilesine katlmt. Yine Akabe'de peygamberle (s.a.v.) karlatlar. ie Birinci Akabe Bey'at
budur. B-Bey'atte Kadnlar Bey'at diye bilinen ifadelerle bey'atte bulundular. Szkonusu bu
kimselerin St Es'ad b. Zrre, el-Hris'in iki olu Avf ve Muz, (bunlarn t%m <S Af-r'nm
ocuklardr) Rfi' b. Malik b. Aclan, Zraykoullanndan "fcekvn b. Abd Kays, Avf b.
Hazrecoullarmdan Ubde b. es-Smit, Yezid b. Sa'le>-be b. Hazeme. Yezid Bell kabilesinden olup
knyesi Ebu Abduvfihmaa'-d ve Hazrecilerle antlamah idi. Salimoullarndan Abbs b, Ubde b.
Nadla, Ukbe b. mir b. Nbi1, Kube b. mir b. Hadde. Bunlar dia. Hazrec Kabilesindendir. Evs
kabilesinden bu bey'atte bulunanlar da yledir: Ebu'l Heysem b. et-Teyyihhn, Abduleheloullarum
andlamahs. idi. Uveym b. Side, bu da Evslilerin bir antlamahs idi.
Bey'atte bulunduktan sonra yanndan ayrldlar. Salalahu aleyhi ve sellem Efendimiz onlarla birlikte
Mus'ab b. Umeyr'i gnderdi. Mus'ab'n dedesinin ad Him'dir. Him Abdu Menfin oludur. O da
Abdddr'n oludur. Peygamber (s.a.v.) Mus'ab'a Medineliere Kur'fin' ve slm' retmesini
emretti. Mus'ab, Medine'de Es'ad b. Zrre'nin yannda misafir kald. Birgn Es'ad, Mus'ab da
yanna alarak Zaferoullarnn evinde oturmaya gittiler. Mslman olan kimselerden bir grup daha
onlarn yanna geldi. Sa'd b. Muaz ve seyd b. Hudayr durumdan haberdar oldular. Sa'd ile seyd,
Abdleheloullarnm leri gelenleri idi ve ikisi de mrikti. Sa'd, seyti'e yle dedi: u evimize
gelen iki kiinin yanna git ve onlar yapmakta olduklarndan alkoy. Eer yanlarnda teyzemin olu
Es'ad ve Zrre olmasayd senin yerine bu ii ben yapardm. Bunun zerine seyd, harbesini alarak
onlarn yanna gitti ve onlara: Niye geldiniz, bizim zayflarmzn akllaryla m oynamak
istiyorsunuz? ekip gidiniz. diye kt. Buna karlk Mus'ab ona: Oturmaz msn?
Sylediklerimizi dinle. Bu ii beenirsen kabul edersin. Beenmezsen kendini uzak tutarsn der.
seyd: Doru syledin diyerek yanlarna oturdu. Mus'ab ona Islm anlatt. seyd: Bu ne kadar
gzel ne kadar byk bir ey! Peki bu dine girecek olursanz ne yaparsnz? diye konuunca ikisi ona
yle dediler: Evvel gusledersin, sonra da hak ehadeti getirirsin, arkasndan da iki rekt namaz
klarsn dediler. seyd bunlar yaparak mslman oldu. Daha sonra ikisine de unlar syledi:
Ben, geride bir. adam braktm. Eer o size tabi olacak olursa onun kavminden size uymayacak
kimse kalmayacak, bunu sizlere gnderiyorum; o Sa'd b. Muz'dr.
Daha sonra seyd, Sa'd'n ve kavminin yanna doru gider. Gelmekte olduunu gren Sa'd etrafnda
bulunanlara: Allah'a yemin ederim bu adam yannzdan baka trl iken ayrld. imdi baka trl
geliyor. dedi. Sa'd ona sordu: Ne yaptn? seyd: O iki adamla konutum. Allah'a yemin ederim
onlardan bir zarar grmedim. HriseouHarnn Esad b. Zrre'yi ldrmek zere ktklarn
iittim. dedi. Bunun zarine Sa'd, korkuyla, kzgn bir ekilde yerinden ayrld ve tella onlarn
bulunduu yere gitti. Son derece rahat ve huzurlu bir ekilde oturduklarn grnce Useyd'in

maksadn anlad." Yanlarnda durarak Es'ad b. Zr-e'-ye: Eer benimle senin arandaki akrabalk
olmasayd sen bunu bana yapamazdn deyince Mus'ab ona yle syledi: Oturup da dinlemez
misin? Eer bu ii beenirsen kabul edersin. Houna gitmese houna gitmeyen eyi senden uzak
tutarz. Bunun zerine Sa'd yanlarna oturdu. Mus'ab ona sm sundu ve ona Kur'n- Kerm'den
baz blmler okudu. Sa'd her ikisine de yle dedi: Bu dine girdiiniz zaman, ne yapsnz? Ona
da seyd'e sylediklerini tekrarladlar. Es'ad msifonan oldu, temizlendi ve ondan sonra da seyd b.
Hudayr' da yanna alarak kavminin toplant yerine gitti. Onlara varnca yle dedi: Ey
Abdleheloul-lar! Beni aranzda nasl bilirsiniz? Onlar; Sen, bizim efendimizsin, en
fazetlimizsin. diye cevap verince Es'ad yle dedi: Allah'a ve Raslne iman edinceye kadar
erkek olsun, kadn olsun sizden hibir kimseyle konumayacam. Ravi der ki: Allah'a yemin
ederim ki, akam madan cnc Abdc?helo$ullaram btn kadnlar vs erkekleri slm dinine
girmi bulunuyordu.
.;
Mus'ub Es'Bd'n evine geri dnd. Fakat srekli olarak islm'a davetine devsm etti. yle ki Enser
evlerinin hepsinde erkek veya kadir miis-lman kimseler vard. Ancak mcyye b. Zeydoullar Vil
ile Vkfoul-lar bundan mstesnaydlar. nk bu aileler Eb Kays b. el-Eslet'e itaat etmilerdi.
Eb Kays ile bu aileler Peygamber (s.a.v.) Medine'ye hicret edinceye hatta Bedir, Uhud ve Hendek
savalar olup bitinceye kadar mslman olmamlard.
[45]
Mus'ab bundan sonra Mekke'ye geri dnmt.
KNC AKABE BEY'AT
slm Ensar arasnda yaylnca onlardan bir grup kimseye farkettir-meden gizlice Peygamber
(s.a.v.J'in yanna gitmeyi kararlatrdlar. Zl-hicce aynda hac mevsiminde kavimlerinin kfirleriyle
birlikte Mekke yoluna koyuldular. Mekke'de Hazreti Peygamberle grp, terik gnlerinin
ikincisinde Akabe denilen yerde bulumak zere szletiler.
Kararlatrlan gnn gecesinin te ikisi getikten sonra gizlice teker teker ayrlp Akabe'de
toplandlar. Burada toplananlarn says 70 erkek ve 2 tane de kadnd. Bu kadnlar Nuseyb bint Kb
Umm Umare ile Selmeoullanndan Esma Um Amr bint Adiy diler. Reslullah (s.a.v.) yannda
Abdlmuttalib'in olu amcas Abbs olduu halde onlarn yanna geldi. Abbs henz malman
olmamt. Fakat, kardeinin olunun inin salam tutulmasn arzu ediyordu. Bu konuda sz ilk aan
Abbs oldu vg yle dedi: Ey Hazrecliler, (Araplar o srada Hozrecilcre de Evs-lilere de
Hazrecliler, diye sz ederdi) Muhammed (s.a.v.) bizim aramzda sizin grdnz ekilde eref ve
kuvvete sahiptir. Fakat O, mutlaka bizden kopup size gelmek istedi. Sizler ona verdiiniz sz yerine
getireceinizi ve onu koruyacanz kesinlikle biliyor iseniz, bu ile sizi babaa brakyorum. Fakat
eer sizler onu bakalarna teslim edecek iseniz, u andan itibaren onu iinde bulunduu eref,
stnlk ve himayesinde braknz.
Ensr yle dedi: Ne dediini ittik, Ey Allah'n Rasul, konu, kendin iin de Rabbin adna da
nasl bir teminat almak istiyorsan syleyebilirsin^
Raslullah (s.a.v.) onlara konuma yapt, Kur'n okudu ve slm'a tevik ettikten sonra yle dedi:
Beni hanmlarnz ve ocuklarnz koruduunuz gibi koruyacaksnz.
Sonra el-Ber' b. Ma'ruf Hz. Peygamberin elini tutarak dedi ki: Seni hak ile gnderene yemin oisyn,
otuumuzu ocuumuzu koruduumuz gibi seni de koruyacaz. Ey Allah'n RasT<. bize bey'at et,
nk biz Allah'a yemin ederim ki sava bir topluluuz.

Daha sonra Eb Heysem b. et-Teyyih5n sze kararak yle dedi: Ey Allah'n Rasl, bizimle
insanlar arasnda bir takm balar vardr. Biz bunlar koparm oluyoruz. (Bununla yahudileri
kastediyordu.) Eer Allah (c.c.) sana zafer ihsan edecek olursa bizi brakp kendi kavmine geri
dnecek misin? diye sorunca,
Hz. Peygamber (s.a.v.) glmseyerek yle dedi: Sizin kannz benim kanm, sizin zararnz benim
zararmdr. Ben sizdenim, siz bendensiniz. Siz kiminle barrsanz ben onunla bar yaparm, kiminle
savarsanz onunla ben de savarm. Raslullah.(s.a.v.) ayrca yle dedi: Bana aranzdan on iki
temsilci seiniz ve onlar kavminin temsilcisi olsun. dedi. Hazre'den dokuz kii Evsten de kii
kardlar.
Ensr'dan Abbs b. Ubde b. Nadla yle dedi: Ey Hazreliler, siz bu adama neye sz verdiinizi,
bey'at ettiinizi biliyor musunuz? Siz, bununla krmz ve siyah renklilerle savamak zere bey'at
veriyorsunuz. Eer mallarnza bir musibet gelecek, ereflileriniz ldrlecek olursa, onu tealim
edecekseniz u andan itibaren Allah'a,yemin ederim ki, dnyann da fihiretin de rezillii olur. Ona
vermi olduunuz bu bz yerine getireceinizi umuyorsanz bunu alnz, Allah'a yemin ederim hem
dnya iin, hem hiret iin hayrl bir eydir.
Hep birlikte ona yle cevap verdiler: Biz, bunu mallarmza gelecek musibete ve ereflilerimizin
ldrlmesine ramen knbul ediyoruz, bunun karlnda bize ne var? diye sorunca, Raslullah
(s.a.v.): Cennet* der. Bunun zerine ona: Elini uzat deyip beyatte bulundular.
Abbs b. Ubade bu szleri onlarn giritikleri akdin, bey'ntin ehemmiyetini daha da pekitirici
fadelerle anlatmak iin sylemiti. Bunun se-beb hakknda: Hayr, o bu szleri Abullah b. Ubey b.
Sell da hazr bu-unup ii daha da gl bir noktaya getirmek in ertelemek amacyla sylemitir
eklinde de yorum yaplmtr.
Hz. Peygambere lk bey'at eden F,b mme Es'nd b. Zrre oldu. Ebu-Heysem b. et-Teyyhan'dr,
denildii gibi, el-Bera" b. Ma'rur"dur da denilmitir. Ondan sonra geri kalanlar da pepee bey'atte
bulundular. Bu ekilde onlar bey'at edince eytan Akabe yokuunun st tarafndan yle bard: Ey
Burann halk, bakalarn zimmet altna sokan kimsenin haberini duydunuz mu? oluk-ocuk da size
kar savamak iin onun bana toplanm bulunuyorlar.
Raslullah (s.a.v.) yle buyurdu: Allah'a yemin ederim ki, ey Allah'n dman, senin iin de
mnasip bir frsat bulacam. dedikten sonra: imdi artk yerlerinize geri dnnz diye Ensara
emir verdi. Abbs oullan'nn antlamahs mir b. Haba, hanm Ebu Hame'nin kz Leyl ile
birlikte hicret ettiler. mir'den sonra Abdullah b. Cah, kardei Eb Ahmed ye ailesinin dier fertleri
ile birlikte hicret etti. Evlerinde kimse kalmamt. Sahabeler de pepee hicret ediyordu. Arkasndan
mer b. Hattb, Ayya b. Eb Raba hicret ederek Amr b. Avfoullarnn mahallesine yerletiler. Eb
Cehil b. Him ve Haris b. Him Medine'de Ayya b. Ebi Raba'nn yanna gittiler. Ayya, onlarn
anne bir kardei idi. Ona: Senin annen glgede kalmamaya ve salarm taramamaya sz verdi.
deyince Ayy'n bundan dolay kalbi inceldi ve geri dnd. Sahbiler ise, Raslullah (s.a.v.) hicret
[46]
edinceye kadar pepee hicretlerine devam etti.
PEYGAMBER (S.A.V.)'N HCRET
Raslullah (s.a.v.)'in ashab hicrete devam ederken Hz. Peygamber Mekkede verilecek emri
bekliyordu. Ali b. Eb Tlib, Eb Bekir es-Sd-dk de geri kalm onu beklemiti. Kurey, bu durumu

grnce Raslullah (s.a.v.)'in Mekke'den baka yere kacandan ekinmeye baladlar. Bu amala
Dru'n-Nedve'de toplandlar. Dru'n-Nedve, Kusayy b. Kilab'us. eviydi. Orada dantlar. bls, yal
bir kii suretinde onlarn srssina ka-tid ve unlar syledi: Ben bir Necidliyim. Sizin durumunuzu
haber aldm ve toplantnza katldm. Grmden yararlanacanz umarm.
Utbe, eybe, Ebu Sfyan, Tuayma b. Adiyy, Habtb b. Mut'im, al-H~ ris b. mir, en-Nadr b. elHrist Ebu'I-Bahter b. Him, Raba b. el-Esved, Hakim b. Hizam, Eb Cehil, Haccc'm iki olu
Nbeyh ve Mnebbih, Umeyye b. Halef ve bakalar bu toplantya katlanlardand.
Biri* tekilerine: u odamn durumu bildiiniz gibf di. iumiift hinlikte biz kendisine tabi
olanlarla beraber zerimize hcum etmesinden korkuyoruz. O halde bu konuda bir gre varalm.
deyince bir bakas unlar syledi: Onu zincire balaynz ve zerine kapy kapatnz. Sonra da ona
nceki airlerin bana ne gelmise onun da bana gelmesini bekleyiniz. (Bununla lm
kastediyorlard). Necid'U klndaki eytan yle dedi: Bu kabul edilecek bir gr deil, siz onu
bu ekilde hapsedecek olursanz kapnn tesinden durumu darya taar, o zaman da zerinize hcum
edip, onu alp giderler, Bu sefer bir bakas: O'nu yurdumuzdan kartr, srgne gndeririz, biz
onu grmedikten sonra nereye giderse gitsin dedi. Necid'ii ihtiyar (eytan): Onun ne kadar gzel
konutuunu, ne kadar iyi bir mant olduunu grmyor musunuz? Sis bunu yapacak olursanz
Araplardan "herhangi birilerinin yanna gider, tatl mant ile onlar da kendi egemenlii altna alr,
sonra da onlarla birlikte sizi ineyip geinceye ve ynetimi elinizden alncaya kadar zerinize
gelir. dedi. Bu sefer Eb Gehil unlar syler: 8wairo grm odur ki, her kabileden soylu bir
gen alalm ve bunlarn- &g?biriine bir kl teslim edelim. Hepsi tek bir adamn hareketiyle hep
birlikte ona bir darbe indirip onu ldrsnler. Bunu yapacak olursa kanma bedeli btn VA hileler
arama dalm olur. Ve Abd MenEoullan, bu durumda kenci kavimlerinin tmyle savamaya g
yetirmeyecekleri in buna karlk diyeti kabul edeceklerdir. Bu sefer Necid'H: Sz diye bu
adamn sr^V-ne derler. Yerine getirilecek'gr budur. dedikten sonra bu gre xa~ .rar vermi
olarak daldlar.
Cebrail, Peygamber (s.a.v.)'e gelerek ona yle dedi: Bu gece /atana yatmayacaksn. Karanlk
basnca suikastlar Peygamber ^fencimizin kapsnda toplanarak onu gzetmeye baladlar, uyuyunca
-12 ullanacaklard. Raslullah (s.a.v.) onlarn bu durumunu grnce, Ali'. ; unlar syledi:
Yatamda sen uyu, benim yeil brdemi de sen zerine ek. Bu yatamda uyu ve unu kesinlikle bil
ki houna gitmeyen bir ey sana isabet etmeyecektir. Ondan sonra yannda bulunan srt" : ..;.
benzeri eyleri sahiplerine vermesi iin gerekli talimat verdi. Rssu..-.....
fs.a.v.) dar kp, eline1 bir avu toprak ald ve onu balarnn zerin serperken:
Yasin, ok hikmetli alan Kur'n'a yemin olsun buyruundan onlar asla grmezler buyruuna
kadar olan ksm okudu. (Yasin, 38/1-3). Peygamber Efendimiz bu yetleri okuyup, geip 3tti,
Hibirisi de grmedi. Tannmayan birisi onlara gederek unu aordu: Ne bekliycrsu nuz? Onlar:
Muhammed'i bekliyoruz. O: cAllah sizleri artt dedi. O, yannzdan kp gitti ve bana,
toprak koymad ; mad, istedii gibi ekip gitti. Herbirisi ellerini bann Jserine koyunca toprakla
karlatlar. Fakat dikkatle baknca Al'nin uyumakta olduunu ve zerine Seygamber (s.a.v.)'n
brdesinin .bulunduunu grnce: Mu-hammed (s.a.v.) uyuyor dediler. Ve bu halleri sabah
oluncaya kadar devam etti. Hz. AH yataktan kalknca onu tandlar.
. Yce Allah'n u mealdeki buyruu bunu anlatmaktadr:
cHani kfredenler senin iin pln kuruyorlard: Ya seni tutup balayacaklar, ya ldrecekler veya
yurdundan kartacaklard (Enfl, 8/30).,

Peygamber (s.a.v.)'in evini sarm olanlar Hz. Ali'ye peygamberin nerede olduunu sordular. Hz. Ali:
cBilmiyorum dedi, siz ona kmasn sylediniz. O da kp gitti. Hz. Ali'yi dvdler ve onu
Mescidu'l-Harm'a alp gtrdler. Bir sre onu hapsettilerse de braktlar. Yce Allah, Ra-sl'n
Kurey'lilerin tuzandan kurtarm ve ona hicret etmek emrini vermiti.,
Hz, Ali de kalkp peygamberin yanndaki emanetleri geri verdi ve br emirlerini yerine getirdi.
Hz. ie yle demitir: Sabah veya akam olsun R.nslullah'n Eb Bekir'in evine geldii vskt hi
kimse armazd, herkes bilirdi. Allah, Rasl'ne hicret etmek iznini verdii zaman da Raslullah
evimize tam herkesin evine istirahat etmet iin ekildii le scanda ikagekH. Eb Bekir bunu
grnce: "Bu saatte ortaya kan nemli bir olay dolaysyla gelmi olmaldr" dedi. Raslullah
(s.a.v.) ieri girince divana oturup yle dedi: "Yarnda bulunanlar dar kart." Eb Bekir: "Ey
Allah'n Ra-sl, ierde benim sadece iki kzm var, bunlar da yabanc saylmaz." deyince Hz.
Peygamber: "Allah hurdan kmam iin izin vermi bulunuyor" dedi. Eb Bekir: "Ben de beraber
miyim, ya Reslullah?" diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v.): "Sen de berabersin" dedi. Bunun zerine
Eb Bekir sevincinden alamaya balad. ed-Deyl b. Bekroullanndan Abdullah b. Erkad' cretle
kiraladlar. Abdullah o zaman mrikti ve onlara yol gstermek zere tutulmutu. Raslulah'n
Mekke'den kn Eb Bekir, Ali ve Eb Bekir'in ailesinden baka kimse bilmiyordu. Ali'ye
gelince, Raslullah (s.a.v.) ona kendisine vekleten yannda bulunan btn emanetleri sahiplerine
geri verip ondan sonra kendisine yetimesini emretmiti.
Eb Bekir'in evinin arka tarafnda bulunan kk bir pencereden kp gittiler. Ordan Sevr Dandaki
bir maaraya gidip ieri girdiler. Eb Bekir, olu Abdullah'a gndzn Mekke'de ne olduuna kulak
kesilmesini, sonra da geceleyin kendilerine haber olarak iletmesini emretmiti. Klesi Amir b.
Fheyre'ye de koyunlarn gndzn otlatp, geceleyin onlar yanlarna getirmesini emretmiti. Hz.
Eb Bekir'in .kz Esma da akamlar onlara yemeklerim gtryordu. Maarada gn kaldlar.
Kurey kabilesi Hz. Peygamberi kendilerine getirene yz dii deve vadetmiti.
Hz. Eb Bekir'in olu Abdullah, onlarn yanna gittiinde mir b. Fheyre de onun arkasndan
koyunlaryla birlikte gider ve bylece onun izini kaybettirirdi. Aradan gn geip nsanlar bir
dereceye kadar durulunca onlarn klavuzlar onlara ait iki deve ile birlikte geldi. Raslullah (s.a.v.)
butieveerden birisini parasyla satn ald. Eb Bekir'in kz Esma onlara yol azn da getirip geldi.
Azk torbasn balamay unutmu bunun zerine belindeki kuan zp bu az balad ve
develerin zerine ast. tte bu nedenle Hz. Es-m'ya "iki kuak sahibi" anlamna geeln
"Zatnnitkeyn" unvan verildi.
Daha sonra ikisi de develerine binip yola koyuldular. Hz. Eb Bekir klesi mir b. Fheyre'yi yolda
kendilerine hizmet etmek zere yanma almt. O gece ve ertesi gn le vaktine kadar yollarna
devam ettiler. Uzun bir kayalkla karlatlar. Eb Bekir orada Peygamber (s.a.v.) Efendmz'n
kuluk vakti uykusuna yalmas ve glgesinde glgelenmc3t i a bir yer hazrlad. Raslullah {s.a.v.)
uykuya dald. Eb Bekir de gne .2e-1 val vaktini ancaya kadar onun gnee kar koruyuculuunu
yapt.'
Kurey, Peygamber (s.a.v.)'i.getirene bir kiinin diyeti kadar mkafat vereceini sylemiti. Srka b.
Mlik b. Cu'm el-Mdlic onlar takip etti ve onlar kayalk bir yerdeyken onlara yetimek zere
olduu srada Eb Bekir yle feryat etti: "Ey Allah'n Rasl, bize yetiiyor." H.c. Peygamber
(s.a.v.): zlme, muhakkak Allah bizimle beraberdir. (Tev be, 9/40) cevabn verdi. Raslullah
(s.a.v.) ona bedduada bulundu. Ah k^: -nma kadar gmld ve altndan dumanlar kt. Bunun zerine
Sr:'*::. "Ya Muharnmed, benim iin dua et, Allah beni kurtarsn. Buna karlk sana sz veriyorum.

Seni takip edenleri geri evireceim" dedi. Peygamber (s.a.v.) Efendimiz ona dua etti o da kurtuldu.
Fakat Srka onlar tekrar takip etmeye koyulunca, bu sefer Peygamber (s.a.v.) Efendimiz, ikinci defa
ona beddua etti. Atnn bacaklar birincisinden daha iddetli bir ekilde yere gmld. Bu sefer
Srka: "Ya Muhammed, bu durumumuc. senin benim hakkmdaki bedduan neticesi olduuna inandm.
O halde Allah'a dua et, beni kurtarsn, buna karlk sana sz veriyorum ki seni >,- kip etmek zere
gelenleri geri evireceim." Peygamber Efendimiz dua etti ve o da kurtuldu. Peygamber (s.a.v.)'e
yaklat ve unlar syledi". "Ey Allah'n Rasl, tirkeimden bir ok al. Benim develerim filan
yerdedir onlardan istediini alabilirsin^" Peygamber (s.a.v.): "Hayr, benm de' " lerinde hibir
ihtiyacm yoktur." cevabn verdi.
Srka geri dnmek isteyince Raslullah (s.a.v.) Srka'ya sordu: "Y Srka, Kisr'nn bileziklerini
bileine geirmeye ne dersin?" Sra-ka: "Hrmz'n olu Kisr'y m sylyorsun?" diye sounca,
Peygamber: "Evet" cevabn verdi. Srka geri dnd ve Peygamber Efendimizi takip etmek isteyen
kimle karlarsa: "Bu tarafta yoktur." diye geri evirdi.
Hz. Eb Bekir'in kz Esma anlatyor: Raslullah (s.a.v.) hicret edince aralarnda Eb Cehil'in de
bulunduu bir grup Kureyli kapmza gelerek sordular: "Baban nerede?" diye. "Ben bilmiyorum."
cevabn verince Eb Cehil elini kaldrarak yanama br darbe vurdu ve kpem kulamdan dt.
Eb Cehil, ok kaba ve pis ahlkl birisiydi. Raslullshl (s.a.v.)'in hangi tarafa gittiini bilmeksizin
bir sre bekledi. Sonunda Mekke'nin aa tarafndan bir cin geldi. Herkes onun peinden gidiyor,
sesini itiyor fakat onu gremiyordu. Bu cin u iiri okuyordu:
insanlarn Rabbi Allah Um Mabad'in adrna Konaklayan iki arkada mkfaatlandrsm,
Onlar develerle konaklad ve stlerini ti
.
Muhammed'c yol arkada olan kurtulmutur.
Ka'boullanna kutlu olsun
Oras m'mtnlerin gzetleme yeridir.
Esma devam ediyor: Biz cinin bu szlerini iitince peygamber efendimizin Medine'ye yneldiini
anladk.
Klavuzlar onlar Kub denilen yere getirdi. Orada Arnr o. Avf-oullarnn yannda konakladlar.
Rab ile-evvelin onikinci gn gne tam gn ortasna gelmek zere idi. Raslullah (s.a.v.), Amr b.
Avfoui-lanndan Klsm b. el-Hidm'e misafir oldu. Sa'd b. Hayseme'nin misafiri olduu da
sylenmitir. Sa'd bekrd ve peygamber (s.a.v.)in bekr ashab onun misafiri olurdu. O bakmdan
onun evine: "Bekrlar evi" ad verilmiti. Allah daha iyi bilir.
Eb Bekir Sunh diye bilinen yerdeki Hubeyb b. saf'm yaninoj misafir oldu. Haris b.
Hazrecoullarndan Hrice b. Zeyd'in yannda nisafir olduu da sylenmitir.
Hazreti Ali'ye gelince; O da Raslullah {s.a.vj'in emirlerini yerine getirdikten sonra Medine'ye hicret
etti. Geceleyin yol yryor ve Medine'ye varncaya kadar da gndzleri gizleniyordu. Ayaklar
yrmekten atlamt. Peygamber: Bana Ali'yi arn deyince: Yryemiyor dediler. Bunun
zerine Peygamber onun yanna giderek onu kucaklad ve ayaklanndaki ikinlikten dolay ona acd
iin lad. llerine uikrp ayaklar zerine geirdi. Bundan sonra Hz. Ali ehid edilinceye kadar
ayaklarndan hi ikyet etmedi. Hz. Ali Medine'de kocas olmayan dul bir kadnn yannda misafir
kaid. Her gece birisinin gelip ona birey verdiini grd. Bundan kukuland. Gelenin kim olduunu
sorunca, kadn: O Sehl b. Huneyf tir, benim dul bir kadn olduumu bildii iin kavminin putlarn
kriyor ve bana getirip: "Bunu odun ihtiyacn karlamak iin sana veriyorum." diyor. Ali, Sehl b.
Huneyf vefat ettikten sonra bu iyiliini sk sk dile getirirdi.

Raslullah (sa.v.) Kba'da pazartesi, sal, aramba ve perembe gnleri kald. Mescidlerini kurdu.
Ondan sonra da cuma gn' oradan ayrld. Kba'da daha fazla kaldn syleyenler vardr.
Dorusunu Allah bilir. Raslullah, Salim b. Avfoullarmn bulunduu yerde iken cuma vakti gelmi
oldu. Vadinin orta taraflarndaki mescitte cuma namazn kld. Bylece Raslullah (s.a.v.)'n
Medine'de kld ilk cuma namaz bu oluyordu.
bn Abbs anlatyor: Peygamber (s.a.v.) pazartesi gn dnyaya geldi. Pazartesi gn ona
peygamberlik verildi. Pazartesi gn Hacerles vedi kaldrp yerine Itoydu. ?azartes gn Hicret
etti ?e pasa) U-.<A ruhunu teslim etti.
lim adamlar peygambere vahiy geldikten sonra Mekke'de kald, ti& re hakknda farkl grlere
sahiptir. Enes ve Ibn Abbs'tan ;Sb 3eiu me tarafmdan yaplan rivayete ve Hazreti ie'den gelen
rivayete gre Hz. Peygamber Mekke'de on yl kalmtr. Tabiinden Ibn Mseyyeb, Hasan, Amr b.
Dnnr da ayn eyi sylemitir. Mekke'de on yl kaldk da sylenmitir. Bunu Ibn Abbs, Eb
Cemra'mn rivayetiyle sylemitir, tkrime de bni Abbs'tan ayn ekilde rivayette bulunmutur.
Peygamberin Mekke'de on yl kaldn syleyenler davetin aka ortaya konulduktan sonraki sreyi
kasdetmi olabilirler. nk Peygamberimiz daha n eki bir ka seneyi daveti aa vurmadan
geirmi bulunuyordu. Bu gr glendiren delillerinden bir tanesi Ensr'dan Srma b. Ebi Enec''":.
Kurey arasnda on ksur yl kald
Karlat her bir arkadana t veriyordu.
anlamndaki beyiti Peygamber (s.a.v.)in on yl sreyle Mekke'de kaldna delildir. nk air
buradan on yla bir fazlalk eklemi bulunuyor. Eer onbe yl demi olsayd, yine vezin doru'olurdu.
On y\\ diyecek olsayd, vezin bozulacandan, on ksur yl demeyi tercih etmitir. Peygamber
Efendimizin on yldan fazla kaldn bildiren rivayetlerde yalnz on ve on be yl eklinde ayr
ayr rivayet vardr.
Katde'den de olduka garip bir gr riva'yet edilmitir ki, 3 .t. Mekke'de peygamber (s.a.v.)e
Kur'n- Kerm sekiz yl sreyle nazil olmutur. eklindedir. Fakat bu konuda ona hi kimse
[47]
muvakafat etmemitir.
HCRET'N BNTNCT YILI OLAYLARI
(16 TEMMUZ 622 - 6 HAZRAN 623)
Bu alaylardan bir tanesi Sallallah aleyhi vesellem Efendimizin ashabn toplayp, Kba'dan ayrlp
Slimouarmm vadisinde cuma namaz klmasdr. Raslullah (s.a.v.)'in mslmanlar bir araya
toplayp slm tarihinde kldrd ve hutbe okuduu ilk cuma budur.
Raslullah (s.a.v.) Kba'dan Medine'ye doru ayrld. Devesine binip onun yularn gevek brakt.
Ensardan kimin evinin yanndan getiyse mutlaka ona yle diyorlard: Buyur Ya Raslullah, uras
sayca, silaha ve himayece gl, uraya buyur Peygamber (s.a.v.): Devenin yolunu anz, serbest
braknz o Allah tarafndan grevlidir, diyordu. Sonunda deve, bugn Peygamber Mescdi'nin
bulunduu yere geldi mescidin kapsnn olduu yerde diz kp oturdu. O sralarda buras Muz b.
Afra'nn himayesindeki iki yetim ocua aitti. Bu iki ocuk Neccroullanndan Amr'-m iki olu Sehl
ve Sheyl'e ait idi. Deve, orada di2 knce Hz. Peygamber (s.a.v.) deveden inmedi. Sonra deve,
ayaa kalkp fazla uzak olmayan bir mesafe daha ayrld. Raslullah (s.a.v.) devenin srtndayd,
yularn serbest brakm ve yularla deveyi ynlendirmiyordu. Deve, geriye dnp, baktktan sonra

tekrar ilk kt yere bir daha geldi ve deve orada diz kp boynunu edi, Raslullah (s.a.v.)
deveden ind, Eb Eyyb el-Ensr de yklerini alp gtrd. Raslullah (s.a.v.) daha nce devenin
ilk kt yerin kime ait olduunu sordu. Muz b. Afr ona: Benim himayemde bulunan iki
yetimindir, onun deeri konusunda ben onlar raz ederim cevabn verince Peygamber {s.a.v.) orndn
mescid ynpilmn-sn emretti. Mescidin inas bitinceye kadar Eb Eyyb'n yannda kald.
Denildiine gre mescidin yeri Neccroullanna ait idi. Orada bir miktar hurmalk, ekin ve baz
mriklerin kabirleri vard. Raslullah (s.a.v.): Buray bana parayla, satnz deyince onlar: Hayr,
bununla ancak Allah'n rzas beklenir diye cevap verirler. Bu sefer Hz. Peygamber (s.a.v.) emir
vererek, oraya Mescid'i yaplr. Bundan nce Peygamber (s.a.v.) Efendimiz namaz vakti nerede
girerse namazn orada klard. Muhacir ve Ensrla birlikte Mescidi ina etti. Dorusu da budur.
Kba mescidi de bu sene ierisinde in edildi. Klsm b. el-Hidm de bu yl vefat etti. Ondan sonra
Es'ad b. Zrare vefat etti. Es'ad b. Zrre, Neccroullarmn Nakbi, (temsilcisi) idi. Nec-croullan
toplanp Raslullah (s.a.v.)'dan kendileri iin bir nakib semesini isteyince, Hz. Peygamber (s.a.v.)
onlara: Siz, benim kardelerirnsi-niz. Sizin nakibiniz de benim dye cevap verdi. Bu onior iin
nlecck bir durum olmutu.
Tif'te Eb Uhayha, Mekke'de Velid b. Muire, Sehmi s b. Vail yine bu sene iinde ldler.
Peygamber (s.a.v.), Medine'ye vardktan sekiz ay sonra, bu sene ierisinde Hz- ie ile zifafa girdi.
Zlkade aynda yedi ay sonra onunla zi-'fafa girmitir, denildii gibi evval aynda zifafa girmitir,
diyenler de vardr. Peygamber Efendimiz hicretten 3 yl nce ve Hz. Hatice'nin vefatndan sonra Hz.
ie alt yanda iken Mekke'de evlenmi bulunuyordu. Bazlarna gre Hz. ie o zaman yedi
yanda idi.
Peygamber (s.a.v.)'in zevcesi evde bint Zeme'a bu sene hicret stti. Zeyneb'in dnda kalan dier
kzlar da bu sene hicret ettii gibi, Eb Bekir'in ailesi de beraberlerinde olu Abdullah ve Talha b.
Ubeydullah olduu halde bu sene hicret ettiler. Peygamber Medine'ye vardktan bir 3,y sonra ikindi
namaz iki rekat daha arttrld. Abdullah b. Zbeyr bu sene dodu. evval aynda hicretin ikinci
ylnda dodu da denilmitir. Muhacirlerin Medine'de doan ilk ocuklar odur. Hicretten sonra
Ensr'm ilk doan ocuklar da Nu'man b. Ber'dir. Ubeyd'in olu el-Muhtar ile Ziyad b. Ebih'in de
bu sene doduu sylenmitir.
Hicretin yedinci aynn balarnda Raslullah (s.a.v.) amcas Hamza'-ya otuz muhacir ile biriikte
beyaz bir sancak verdi ve bununla Kurey'in kervanna grnmelerini emretti. yz kii ile birlikte
Eb Cehil ile karlat. Mecdiy b. Amr el-Cheni onlarn arasna girdi ve arpma olmasna engel
oldu. Sanca Eb Mersed tayordu. Peygamber Efendimizin (s.a.v.) ilk teslim ettii sancak budur.
Yine ayn yl Hz. Peygamber, Ubey-de b. el-Hris b. Muttalib'e sancak teslim etti. Bu sancak beyazd
ve onu Mistah b. sase tayordu. Mriklerle karlatlar. Aralarnda klla vurumak sz konusu
olmakszn yalnzca karlkl ok at oldu. Sa'd b. Eb Vakks, Allah yolunda ilk ok atan kii oldu.
Mikdd b. Amr ile Utbe b. Gazvan da iki mslman kii idiler ve Mekke'de bulunuyorlard.
Mslmanlara varmak amacyla mriklerle birlikte yola kmlard. Karlarna mslmanlar
knca mslmanlarn saflarna getiler.
Baz ilim adamlar ilk sancak Eb Ubeyde'nin sanca olmutur, demilerdir. Bunlar aradaki srenin
ksal dolaysyla olaylar birbirlerine kartrmlardr. Mriklerin banda Eb Sfyan b. Harb
vard. Mikrezkil brakmt. Yine bu yl Raslullah (s.a.v.) Sa'd b. Eb Vakks'i sekiz kiilik bir
Seriyye ile gndermi ve hibir arpma olmadan geri dnmt, Eb Kays b. el-Eslet yine ayn
ylda Raslullah (s.a.v.)'a gelmi Hz. Peygamber de ona islm' sunmutu. Eb Kays: Senin

kendisine ardn ey ne kadar gzeldir, durumumu bir gzden geirip sonra sana dneceim.
demiti. Fakat yolda mnafklardan Abdullah b. beyy'e rastlar. Abdullah: Sen Hazrece kar
savamak istemedin deil mi? Eb Kays: Bir yla kadar mslman olmayacam der. Fakat
[48]
Zlk'de aynda lr.
HCRETN KNC YILI (5 TEMMUZ 623-25 MAYIS 624)
Baz siyer bilginlerine gre Raslullah (s.a.v.) bu yl Ebv veya Ved-dn diye bilinen gazvesini
yapt. Ebv ile Veddn arasnda alt millik bir mesafe vardr. Raslullah (s.a.v.) Medine'de Sa'd b.
Ubde'yi yerine vekil olarak tayin etmiti. Beyaz sancan Hamza b. Abdulmuttalib tayordu. Bu
gazveden daha nce sz edilmiti.
[49]
Ali b. Ebi Tlib, bu senenin Safer aynda Hz. Ftun ile evlenmitir.
Abdullah B. Cahe Seriyyeai
Raslullah (s.a.v.), Eb Ubeyde b. el-Cerrh'a gaza iin hazrlanmasn emretti, o da hazrland. Fakat
yola kmak istediinde Raslullah (s.a.v.)'a olan sevgisinden dolay alad. Bunun zerine Hz.
Peygamber onun yerine Abdullah b. Cah' Cuma'del hire aynda seksen kiilik bir muhacir askeriyle
birlikte gnderdi. On iki kiiyle de syleyenler vardr. Onun eline bir mektup vererek, iki gnlk bir
yol almadka mektubu ap okumamasn, ondan sonra ap okumasn ve emreddii eyleri yerine
getirmesini, arkadalarndan hibir kimseden tiksinmemesini emretti. Abdullah ayn ekilde uygulama
yapt. Sonra mektubu ap okudu. Mektupta Mekke ile Tif arasnda Nahle denilen yere konaklayp
Ku-reyi gzetleyip onlardan haber toplamasn emretmiti. Abdullah arkadalarna durumu bildirdi.
Ve onunla birlikte yola koyuldular. Sa'd b. Eb Vakks ile Utbe b. Gazvan ortaklaa bindikleri
develerini kaybetmi ve onu aramak zere yola kmlarken, geciktiler. Abdullah ise yoluna devam
edip Nahle denilen yerde konaklad. Bu esnada kuru zm ve baka eyler ykl Kureye ait bir
kervan yanlarndan geti. Bu kervanla Amr b. el-Hadram, Osman b. Abdullah b. el-Muiyre ve
kardei Nevfel ile el-Hakem b. Keysn da vard. Ukke b. Mihsan onlarn yanma yaklamt.
Salarn kestirmi bulunuyordu. Ukke'yi grnce, Abdullah ve arkadalar yle dediler: Bkler
umre yapmaya geldik, size bir zarar gelmez. Bu olay Receb'iri son gn olmutu Vkid b. Abdullah
et-Teymi, Amr b. el-Hadrami'ye bir ok atarak, onu ldrd, de esir ald. Nevfel ise kat.
Mslmanlar yanlarnda bulunan raalian ganimet olarak aldlar. Abdullah b. Cah: Raslullah'a
aldnz ganimetlerin bete biri vardr demiti. Bu olay, ganimette bete bir pay (hum) emr
edilmeden nce olmutu. Mslmanlarn ilk aldklar ganimet ve ts-lm tarihindeki'ilk hums (bete
bir) budur.
Abdullah b/Cah ve arkadatan kervanla esirleri alp Medine'ye geldiler. Raslullah'n yanma
geldiklerinde onlara: Sen, sizlere haram aylarda savamay emretmedim dedi. Kervan ve iki esiri
belirli bir yerde kontrol altnda tuttu. Mslmanlar da olnan azarlad Kurey ise yle dedi:
Muhammed ve arkadalar savalmamasi gereken haram aylarda savatlar. Sayg gstermediler.
Yahudiler de bundan Raslullah (s.a.v.)'-n aleyhine baz neticeler kardlar: Amr b. el-Hadram'yi
ldrd; V-kid de Harbin baladna delalettir, dediler. Bu vesile dolaysyle Yce Allah da:
Sana haram aylarda Savamann hkmn soruyorlar. (Baka-ra, 2/217) meindeki buyruk nazil

oldu. Kur'n- Kerim nazil olup Allah Tela mslmanlara bir kar yol gsterince Raslullah
(s.a.v.) kervandan ele geirdiklerini yannda alkoydu. Bylece mslmanlann ald ilk ganimet bu
oldu. tki esiri, Raslullah (s.a.v.) fidye karlnda serbest brakt. Hakem ise Raslullah (s.a.v.) ile
birlikte Bi'r Mane. gnnde ehid "edilinceye kadar kald.
Mslmanlarn Amr b. el-Hadram'yi ldrp kervan almalar, Cu-madenin son gn ve Recebin
birinci gecesinde olmutur, denildi.
Yine bu kinci ylda kble am tarafndan Kabe'ye doru evrildi. Ra-sluliah (s.) henz
Mekke'deyken Beytu'l-Makdis tarafna ynelerrek namaz klmas emredildii halde, Hz. Peygamber
Kabe'ye ynelip namaz klmay arzuluyordu. Bunun iin namaz kldnda Kabe'yi karsna ve
kendisiyle Beytu'l-Makdis'in arasna alarak namaza dururdu. Medine'ye hicret ettikten sonra buna
imkn kalmad. Fakat Kabe'ye dnderilmeyi arzuluyordu. Medine'ye geldiinin sekizinci aynn
banda aban aynn ortalarnda sah gn Kabe'ye dnerek namaz klmas emredildi. Bu emir, on
altnc ayn banda le namaznda verilmitir, de sylenmitir.
Yine bu kinci Yln aban aynda Ramazan aynda oru tutmak farz klnd. Peygamber (s.a.v.)
Medine'ye vardktan sonra, yahudilerin aure gn oru tuttuklarn grnce, o da o gn oru
tutulmasn emretti. Ramazan aynda oru tutmak farz klnnca, bu konuda Hz. Peygamber aure gn
oru tutulmasn emretmedii gibi yasaklamad da.
Yine bu yl ftr sadakasnn verilmesi emredildi. Bu emir de ramazan bayramndan bir veya iki gn
nce verilmiti. Raslullah (s.a.v.) yine bu yl namazgaha karak, mslmanlara bayram namazn
kldrd. Bu amala, onun darda kldrd ilk namaz oluyordu. Onun nnde hs.r'i::; tanarak
gtrld. Bu harbe Zbeyr'e ait idi. Ona da bu harbeyi Ne hediye etmiti. Gnmzdeyse bu
[50]
harbe Medine'de mezzinlerin yanndadr.
Byk Bedir Gazvesi
Byk Bedir gazvesi. Ramazann onyedinci gn hicri ikinci ylnda olmutur. (15 Mart 624)
Ramazann ondokuzuncu (17 Mart) gnnde, diyenler de vardr. Bu gazve cuma gn olmutur.
Bu gazvenin sebebi, Amr b. el-Hadram'nin ldrlmesi je j.bu mafyan b. Harb'in bakanlnda
Kurey'in byk bir kervannn ;?am tarafndan gelmesi olmutur. Bu kervanda byk lde mal ve
otuz veya krk kii kadar vard. Bazlarna gre Kurey'ten yetmi kii, bu kervanla birlikte idi ve
bunlar arasnda Mahreme b. Nevfel ez-Zhr ve Amr b. ei-s, da vard. Raslullah (s.a.v.) onlarn
haberini alnca, mslmanlan onlara kar tevik ederek, yle buyurdu: Bu Kureyin kervandr ve
onda Kurey'e ait mallar vardr. Haydi bu kervana knz, Umulur ki Allah, size ganimet olarak
verir. Mslmanlar, bunun iin harekete gelmekle birlikte kimisi bu i iin vakit kaybetmeden
hazrland, kimisi de ar davrand. nk bu ar davrananlar Raslullah'n herhangi bir savala
kar karya kalacam sanmyordu.
Eb Sfyan Peygamber (s.a.v.)'in kendisine doru geldiini haber alnca korktu ve Damdam b. Amr
el-Gfr'yi cretle kiralayarak onu Mekke'ye gnderdi ve Kurey'i sava iin hazrlanarak durumdan
haberdar etmesini syledi. Bunun zerine Damdam Mekke'ye gitti.
Abdulmuttalib'in kz tike, Damdam'n Mekke'ye gelmesinden 3 gn nce bir rya grm, bundan
dolay da korkuya kaplmt. Kardei Ab-bas'a ryasn anlatm ve bunu da kimseye sylememesini
tembihlemi-ti. Ryasn yle anlatmt: Ben, devesi stne binmi birisinin gelip, el-Abtah
denilen yerde durduunu, sonra da en yksek sesle yle bardm iittim: Ey Gder ailesi,

leceiniz yere gn iinde kp gidiniz. yle devam etti: Bu sefer halkn onun yannda
toplandn- onun ise, Mescidin ierisine girerek, Kabe'ye devesini srdn grdm. Sonra yine
ayn ekilde bararak bu sefer devesini Eb Kubeys Dana doru srd ve ayn ekilde bard.
Daha sonra byk bir kaya alp att. Bu kaya vadinin dip tarafna ulanca, paraland ve her bir
paras istisnasz Mekke'nin bir evine isabet etti.
:
Abbas darya knca, Veld b. Utbe b. Raba'yla karlat. Veld iie arkadatlar. Ona Atike'nin
grd ryay anlatt ve kimseye sylememesini istedi. Veld de bunu babas Utbe'ye anlatnca
haber yayld. Eb' Cehil Abbs'la karlar ve ona unlar syler: Ey Ebu'1-Fadl, bize doru gel
bakalm. Abbs anlatyor: Tavafm bitirdikten sonra yanma gidince yle dedi: Bu kadn
peygamber de sizde ne zaman ortaya kt? diyerek Atike'nin grd ryay anlattktan sonra unlar
ekledi: Erkeklerinizin peygamberlie balamasn yeterli grmeyerek kadnlarnz da m peygamber
kesildi? Bu gn bekleyeceiz, eer i gerek karsa mesele yok, aksi takdirde sizi Araplarn en
yalanc ailesi olarak '\n ad-oe-iz.
Abbas: Ben ona karlk sadece yle birey olmadn ve bunu /'rAr etmekle yetindim. Akam
olunca Abdulmuttalib'in kadnlar gelerec ja-na unlar sylediler: "Bu pis fska kar sesinizi
karmadnz. Erkeklerinize syledii yetmiyormu gibi bu sefer kadnlarnza dil uzatt. Sen de buna
kar sesini karmadn." Bu sefer ben onlara: "Allah'a yemin ederim ki doru sylyorsunuz.
Mutlaka ona kar kacam. Eer tekrar dilini size uzatacak olursa bunun karln ben ona
gsteririm" dedim. Atike'nin grd rya zerinden gn geince, darya gktm. Olduka
kzgnd. Onunla karlamay arzu ediyordum. Mescidde onu grnce ona doru yrdm ve bana
kar birey syler diye ona satatm; bylece ona gereken tepkiyi gsterecektim. Hzlca Mescidin
kapsna doru kageldi. Abas dedi ki: Ben, ona yle syledim: "Ey Allah'n kendisiyle savat
kii, ne oluyor, btn bunlar sana hakaret edeceim korkusuyla m yapyorsun?" Onun benim haber
almadm eyleri haber alm olduunu iittim. O Damdam b. Amr'n sesini iitmi. Damdam
devesinin burnunu, kulaklarn kesmi eerini terg evirmi, kendi' gmleini yrtm ve yle
barmt: Ey Kureyliler, kervana kounuz, yetiiniz, mallarnz Eb Sfyan ile birliktedir.
Muhammed ve arkadalar ona taarruz etmek zeredirler. Bilmiyorum, onlara yetiebiliyor musunuz?
mdat! mdat.' Bylece ne ben onunla uraabildim. Ne o benimle uraabildi.
Abbas anlatmasna devam ediyor: Herkes acele hazrland. Geriye onlarn soylular arasnda Eb
Leheb'in dnda kimse kalmamt. Eb Leheb yerine s b. Him b. el-Mure'yi gndermiti.
Umeyye b. Halef el-Cumah de olduka yal ve ar hareket eder birisi olduu iin savaa
kmamay kararlatrmt, fakat Ukbe b. Ebi Muayt yanna buhurdanla alm olduu bir para
ate've biraz da buhur ile birlikte gitti ve ona:
"Ey Ebu H, al sununla sn ve kokla! Sen kadnlardan saylrsn" deyince bu sefer Umeyye: "Allah
seni de- getirdiini de kahretsin" dedikten sonra da kalkp hazrlklarna balad. Ve onlarla savaa
kt. Utbe b. Reba da savaa gitmemek kararnda iken kardei eybe on: Eer kavmimizden ayr
kalacak olursak, bu durum bizim hakarete uramamza sebep olur. O halde kalk sen de kavminle
birlikte yola k deyince bu sefer Utbe de onlarla yola kt.
Kureyliler yola kmaya karar verdiklerinde kendileriyle Bekr b. Abd Ment b. Kinne b. el-Hris
arasnda olan dmanlklar hatrladlar ve arkadan kendilerine hcum etmelerinden ekindiler. bls
onlara Su-rka b. Cu'um el-Mdic klnda grnd. Srka, Kinne Kabilesinin en
soylularndand. Bu ekilde grnen blis onlara yle dedi: Sizi ben himayeme alm bulunuyorum,
alelacele knz.

Kureyliler 950 kiiydi. 1000 kii olduklar da sylenmitir. Yanlarnda yz tane at vard. Bu
atlardan 70'i kurtulmu 30 tanesini de ms-lmanar ganimet olarak almt. Ayrca mriklerde 700
tane deve bulunuyordu.
Raslullah (s.a.v.) Ramazann nc gn (1 mart) 310 kii ile birlikte yela kt. 314 veya 310
ksur olarak da sylendii gibi 318 kii olarak da sylenmitir. Bunlarn 77'sinin Muhacirlerden
olduu sylenmitir. 83 kiinin Muhacir, geri kalann Ensr olduu da sylenmitir. Raslullah
(s.a.v.)in muhacirlere ganimetten pay ayrd kiilerin toplam 83 ki$i olduu da belirtilmitir. Evs
Kabilesinden 71, Hazrec'den de 170 kii bu savaa katlmtr. Btn askerler arasnda yalnz ikisi
atl idi. Bunlardan birincisi Mikdd b. Amr el-Kind olup, bu konuda farkl gr rivayet
edilmemitir. kincisinin ise Zbeyr b. el-Avvm olduu sylenmekle birlikte Mersed b. Mersed ve
yalnz Mikdd olduu da rivayet edilmitir. Yanlarnda 70 tane deve vard. Bu develere iki, veya
drt kii sra ile biniyorlard. Mesel, Peygamber (s.a.v.) ile AH ve Zeyd b. Harise bir deveye
nbetlee biniyorlard. Eb Bekir, mer ve Abdurrahmn b. Avf kendi aralarnda ayn ekilde bir
deveye nbetlee biniyorlard. Geri kalann durumu bunun gibiydi. Mikdd'n atnn ad Sebha,
Zbeyr'in atmn ad es-Seyl idi.
Peygamber Efendimiz'in bayran Mus'ab b. Umeyr b. Abduddr, sancan ise Ali b. Eb Tlib
tamakta idi. Kays b. Ebi Sa'sa'a el-Ensr de art kuvvetlerin bandayd.
Hz. Peygamber ve yanndakiler es-Safr' dye bilinen yere yaklatklarnda Cheyne'li Besbes b. Amr
ile Adiy b. Ebi'z-Zeb'yi Eb Sf-yn'm haberlerim aratrp geiirmek zere gnderdi. Daha sonra
Raslullah (s.a.v.) es-Safr'yi- sol tarafna alarak yoluna devam tti. Besbes b. Amr, Bedir'e
yaklatklar srada Hz. Peygamber'e yetiti ve onlara durumunu haber verdi. Raslullah (s.a.v.) ve
mslmanlar, Kurey'in kervanlarna yaplacak saldry korumak iin yola km olduklarndan
haberdar deildi. Bu srada Hz. Peygamber, Ali, Zbeyr ye Sa'd'i Bedir'de olup biteni aratrmak
zere gndermiti. Kurey'e su gtrmek zere bir grup kiiyi yakaladlar. Bunlar arasnda elCahcahoullanna ait bir kle ile el-soullanna mensup Eb Yesr adnda bir baka kle vard.
Bunlar alp Hz. Peygambere getirdiler. Peygamber (s.a.v.) namaz klmakta iken onlar sorguya
ektiler. Bu iki kii onlara: Biz Kurey'in sakalaryz, onlara su bulup gtrmek zere bizi
gndermilerdi. diye cevap verdiler. Ancak, mslmanlar onlarn bu haberlerinden holanmadlar
ve onlar Eb Sfyn'dan haber vermek iin dvmeye baladlar. Bu sefer bu iki kii Evet, biz Eb
Sfyn'm adamlaryz deyince onlar serbest braktlar. Raslullah (s.a.v.) namazn bitirince onlara:
Bu iki kii size doru sylediklerinde onlar dvdnz, yalan syleyince de onlar braktnz. Doru
sylediler. Gerekten Kurey'in sakalardr. diye buyurdu. Sonra bu iki kiiye dnerek: Bana
Kurey'in nerede olduklarn syleyiniz. diye sorunca bu iki kii: Bunlar u grdn uzak tepenin
arkasnda bulunuyorlar. dediler. Raslullah (s.a.v.) onlara: Ka kiidirler? diye sorunca, Pek
okturlar cevabn ald. Peygamber tekrar: Peki saylar ne kadardr? diye sordu. Bu iki kii:
Bilmiyoruz deyince, Hz. Peygamber: Peki, gnde ka deve kesiliyor? dye sorar. Bunlar da:
Birgn. dokuz, bir gn on deve kesiyorlar cevabm verirler. Hz. Peygamber de: Kureyliler 9001000 kii arasndadr der.
Daha sonra Hz. Peygamber bu iki kiiye: Bu gelenler arasnda Kurey'in soylularndan kimler, var?
diye sorar. ki kii ylece saymaya balarlar: Raba'mn ki olu Utbe ve eybe, el-Veld, Ebu'lBahter b. Him, Hakim b. Hizam, el-Hris b. mir, Tuayma b. Adiyy, en-Nadr b. el-'Hris, Z'cme'a
b. el-Esved, Eb Cehil, Umoyye b. Halef, Haccc'n iki olu Nbeyh ve Mnebbih, Sheyl b. Arar,
ve Amr b. Abdi Ved.

Raslullah (s.a.v.) ashabna ynelerek: te Mekke sizlere cierparelerini gndermi bulunuyor

dedikten sonra ashabyla istiare etmeye balad. Eb Bekir konutu. Ve olduka gzel eyler syledi.
Arkasndan mer de konutu. O da gzel eyler syledikten sonra el-Mikdd b. Amr ayaa kalkarak
unlar syledi: Ya Raslullah, Allah Teala sana ne emret-tiyse onu yerine getir. Biz seninle
beraberiz. Allah'a yerin ederim, sr-oullarnn Ms'^a syledikleri sz olan: Sen ve Rabfain
gidiniz, arpnz bizler burada oturuyoruz (Mde, 5/24) demeyeceiz. Biz sana unu sylyoruz:
"Sen ve Rabbin savanz, savamaya gidiniz, bizler de sizlerle birlikte savaacaz. Seni hak ile
gnderen Allah'a yemin ederim ki eer sen bizleri Habeistan'n Birk el-Gimd adl kentine kadar
gtrecek olsan bile mutlaka oraya varncaya kadar seninle birlikte savaacaz cevabn verdi.
Bunun zerine Raslullah (s.a.v.) onlara hayr dua ettikten sonra: Ey insanlar, bana grlerinizi
bildiriniz diye buyurdu. Bu szleriyle Ensr kastetmiti. nk onlar savaa km olanlarn
ounu tekil ediyordu. Ensr'm, Hz. Peygamber' ancak Medine'de bana gelecek musibetlere kar
korumakla ykml olduklarn dnmelerinden ve dolaysyla onlar alp darya gtrmek
hakkna sahip olmadn hatrlarna getirebileceklerinden korkuyordu. Bunun zerine Sa'd b. Muz
unlar syledi: Ya Raslullah, bizi kastediyor gibisin. Hz. Peygamber: Evet deyince, Sa'd u
konumay yapt: Biz sana iman ettik, seni tasdik ettik ve sana szlerimizi vermi bulunuyoruz. O
bakmdan ey Allah'n Rasl, omredidi;. eyi yap. Seni hak ile gnderene yemin ederim eer
bizleri alp u ieni--zin erisine girecek olursan kesinlikle seninle geliriz; bizleri alp ertesi gn
dmanla kar karya getirmenden holanmayan kimseler deiliz. Muhakkak savata sabr ederiz.
Dmanla karlatmz takdirde ekinmeden savarz. Umarz ki Allah sana gzn aydnlatacak
eyler gsterecektir bizden, Allah'n bereketi ile bizi alp yola k.1 Raslullah (s.a.v.) yolda giderken unlar syledi: Mjdeler olsun, Allah bana iki topluluktan
birisini (ya kervan veya Kurey'in savamak zere gelen kafilesini) vdetmi bulunuyor. Allah'a
yemin derim ki ben lecek kimselerin, lp decekleri yeri gryor gibiyim. Arkasndan Be-dir'e
vard ve oraya yakn bir yerde konakladlar.
Eb Sfyn sahil yolunu takip etmi Bedir'i soluna alm ve hzlca yoluna devam etmi, kurtulmutu.
Kendisinin kervan kurtardn grnce, Kurey'e haber gnderdi Kurey o srada el-Cuhfe diye
bilinen yerdeydi. Gnderdii haberde yle diyordu: Allah sizin kervannz ve mallarnz
kurtarm bulunuyor. Onun iin geri dnnz. Fakat Eb Cehil b. Him direterek yle demiti:
Allah'a'yemin ederim Bedir'e varmadan geri dnmeyeceiz. Bedir Araplarn her yl panayr
kurduklar ve belirli bir gnde toplandklar bir yerdi. Eb Cehil yle devam etti: Orada gn
kalacaz, develerimizi keseceiz, bakalarna yemek yedireceiz, arap ieceiz ve Araplar bizim
anmz iitecekler. Ve bylece ebe-diyyen bizden korkacaklar Zhreoullarnm antlamals olan
el-Ahnes b. erik es-Sakaf Cuhfe'de bulunuyorlarken yle syledi: Ey Zhre-oullan, Allah
Tel sizin mallarnz ve bunlarn bandaki arkadanz kurtarm bulunuyor. Onun iin geri
dnnz. Bunun zerine kavminden olan kimseler geri dndler.,Ve bylece Bedir Gazvesinde ne
Zhreliers ne de Adevl'ltre mensup kimse katlmayp, Kury'in geri katan kollar bu savaa
katldlar.
Kurey, Cuhfe diye bilinen yerde olduklarnda Cheym b. es-Salt b. Mahreme b. el-Muttalib b. Abdi
Menf bir rya grd. Ryasn yle anlatt: Ben, nevamda bir atl, yannda da bir deve olduu
halde yanma geldiini grdm. Bana unlar syledi: "Utbe, eybe, Eb Cehil (ve o gn ldrlen
bakalarnn isimlerini de sayarak) bunlann hepsi ldrld" dedi. Ondan sonra adam devesinin
boynuna vurdu, sonra da onu askerler arasna sald. Bu devenin kannn demedii hibir adr

kalmad. Bunun zerine Eb Cehil: Bu da Muttaliboullanndan bir baka peygamber, yarn kimlerin
ldrleceini grecektir dedi. Kurey arasnda bulunan Talb b. Eb Tlib ile bir Kureyli
arasndaki konumada: Allah'a yemin ederiz, hl iten ie Muhammed'le birlikte olduunuzu
biliyoruz. eklin- . de szlerin gemesi zerine Tlib Mekke'ye dnenlerin arasna katld. T-lb'in
bask sonucu onlarla geldii de sylenmi ve bu nedenle ne esirler arasnda vard, ne de ldrlenler
arasnda, ne de Mekke'ye geri dnenler arasndayd, denilmitir. Bu iir onundur:
Ya Rab, Tlib bu guruplardan birisiyle Mutlaka savaa kacak ise, Mal alman olsun alan deil;
Yenilen o olsun, yenen deil.
Kurey vadinin uzak tarafna konalayncaya kadar yoluna devam etti. Allah, gkten bol bol yamur
indirdi. Olduklar vadi olduka yumuakt, basmaya elverisizdi. Rasullah (s.a.v.) ve ashab iin bu
yumuak araziyi sertletirdi ve bylece rahat bir ekil ald, yrmelerini engellemedi. Kurey'in
bulunduu yer ise yrnemez hale geldi.
Rasullah (s.a.v.) ashabn suyun bulunduu yere ncelikle getirdi. Bedir blgesindeki ilk suya
gelince orada kald. Bunun zerine el-Hubftb b. el-Mtinzir e-Cemh: Ya Rasullah, bu bizim ne
geri kalamayacamz, ne de ilerisine gidemeyeceimiz, Allah'n senin konaklaman istedii bir yer
midir? Yoksa bu sadece sava ve hile dolaysyla, ortaya atlm bir gr mdr? diye sorunca Hz.
Peygamber: Hayr, bu sava ile ilgili grtr, cevabm verince, el-Hubb yle dedi: Ey
Allah'n Ra-sl, bu bizim iin durulacak elverili bir yer deil. Hep birlikte kalka-Um ve bunun
dnda, dmanlarmza en yakn suyun bulunduu yere gidelim, orada konaklayp, daha sonra da
geriye kalan btn kuyular kapatalm. Sonra da bir havuz yapar iini suyla doldururuz. Bylelikle biz
su iebilecekken, onlar da-iemeyecekler. Sonra da onlarla savarz. Ra-slullah da bunu yerine
getirdi.
RasluIIah ve ashab konaklaynca 5a'd b. vTuz /nua -ele):^; i Ya Raslullah, dedi, biz sana
hurma dallarndan bir glgelik yapalm. ,;eni eyan ve bineinle orada birlikte brakr, biz de
dmanlarmzla karlamak zere karz. E.4^r Allah bizi stn klp bize onlara kar zafer
verecek olursa, zaten bizim arzu ettiimiz ey budur. Baka trls olursa bineine atlar geride
braktmz ve bizden olan kimselerin yanma varrsn. nk geride brakm olduumuz kimselerin
sana olan sevgisi, hi de bizden az delildir. Senin savala kar karya kalacan mid etselerdi
kesinlikle geride kalmazlard. Allah onlarla seni koruyacaktr. Bunlar sana samimiyetle baldrlar ve
gereinde, seninle birlikte savaacaklardr.
Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) onu vc szler syledi. Daha sonra RasluIIah (s.a.v.)a bir
glgelik yapld. Kar taraftan Kureys btn kibir ve gururuyla grnd, Hz. Peygamber Kurey'i
grnce: Allah'm, ite Kurey, btn kibir ve azametiyle sana meydan okuyarak, Rasln de
yalanlayarak geliyor. Allah'm, bana vadetmi olduun zaferini ihsan et! Allah'm onlarn son demleri
sabah olsun! Hz. Peygamber Utbe b. Ra-ba'yi krmz bir devenin stne binmi olarak grnce:
Eer bunlarn arasnda hayr bulunan bir kii varsa o da krmz deve sahibidir. Ona itaat ederlerse
gerekten doruyu bulurlar diye syledi.
Huff b. m' b. Rahada el-Gifr veya onun babas olan m' Ku-rey'e yanlarndan getiklerinde
hediye olmak zere baz develeri kendi oluyla birlikte gndermi ayrca silah ve sava yardmnda
bulunmay teklif etmiti. Fakat Kureyliler yle cevap vermilerdi: Eer bizler insanlarla savamak
zere isek herhangi bir zayflmzn varl s'zkonu-su deildir. Yok eer Muhammed'in ileri
srd gibi Allah ile savamakta isek hi kimsenin Allah'a kar gc yeterli gelemez.
Kurey konaklayacaklar yere varp konaklaynca aralarnda Hakm b. Hizm'm bulunduu bir

topluluk kageldi. Ve bunlar Peygamber (s.a.v.) in havuzuna kadar vardlar. Raslullah' (s.a.v.):
Onlar brakn dedi. O gn o havuzdan kim itiyse hepsi ldrld. Yalnz Hakm kendisine ait ve
ad: el-Vecih olan bir atn zerinde idi; o kurtuldu. Daha sonra ms-lman olmu ve slma gzel
bir ekilde balanmt. Byk yemin yapmak istediinde, Bedir gnnde beni kurtarana yemin
olsun diye yemin ederdi.
Kurey bulunduu yere iyice yerleince Amr b. Vehb el-Cumah'yi mslmanlann saysn tahmin
etmek zere gnderdiler. Amr atyla ms-tumanlarn evresinde dnerek geri dndnde
Kureylilere unlar syledi: Onlar yz kiidirler. Yf yz kiiden fazla ya.yz kiiden biraz
eksik/Binekleri lm tayor grdm. Yesrib'in su tayan develeri de slak lm tayor gfbiydi.
Onlarn kllarndan baka kendilerini koruyacak hibir eyleri yoktur. Fakat Allah'a yemin ederim
ki onlardan hibirisi sizden birisini ldrmeden ldrlmeyecektir. Onlar, ayt kendi sa-ylarinc"
sizden adam ldrecek olursa bundan sonra yaama'nm hibir faydas olmaz. Grnz neyse
syleyiniz.
Hakm b. Hzm bunu iitince askerler arasndan yol alp Utbe b. Ra-ba'nm yanna vard ve ona
unlar syledi: Ey Ebu'I-Veld, sen Kurey-in by ve efendisisin, ebediyen Kurey arasnda
iyilikle anlmak istemez misin? diye sorunca o: Nedir bu? diye sorar. Bu sefer Hakm: Halk alr
geri dnersin ve bylece senin antlamalm olan Amr b. el-Hadra-m'nin kanm da zerine alrsn.
Bunun zerine Veld: Tamam yaptm, ben onun kann da, malndan alman da zerime alyorum.
Fakat, (Eb Ce-hi'i kastederek) Hanzaliyye oluna git. Ben, halkn grn ondan baka bozacak
kimse bilmiyorum. dedi. Utbe kalkp unlar syledi: Siz, Mu-hammed ve ashabyla karlamakla
hibir ey yapamazsnz. Allah'a yemin ederim eer onlara zarar isabet ettirecek olursanz bile kimse
kimsenin yzne bakamayacaktr. Kimisi amcasnn olunu, bir bakas daysnn olunu br de
airetinden birini ldrm olacaktr. Hakm b. Hizam der ki: Bunun zerine Eb.Cehil'in yanna
gittim. Zrhn kartm, hazrlyordu. Ona Utbe'nin sylediklerini hatrlatnca: Allah'a yemin
ederim Muhammed'i ve arkadalarn grnce, onun cieri iti. Yemin olsun! Allah bizimle
Muhammed arasnda hkmn verinceye kadar buradan geri dnmeyeceiz. Utbe burada kendi esas
grn sylemiyor. Fakat, olu Ebu Huzeyfe'nin onlar arasnda olduunu grnce, sizin onu
ldrlmenizden korktu.
Daha sonra mir b. el-Hadrami'ye haber gndererek yle syledi: Senin bu antlamahn Mekke'ye
insanlar alp geri dnmek istiyor. Fakat intikam kendi gzlerinle grm bulunuyorsun. Artk
kardeinin ldrlmesinin karlm isteyiver. Bu sefer mir ayaa kalkp mir'in imdadna
yetiin diye bard. Herkes savamakta karar kld ve ktlk zere birlemi oldu.
Utbe, Eb Cehil'n sylediklerini iitince: Bilkis, o korkusundan osuran, kimin cierinin, benim mi,
onun mu ieceini pek yaknda grecektir. deyip kafasna geirecek bir mifer aradysa da kafas
olduka byk olduu iin bulamad. Bunun zerine kafasn elbisesiyle sard.
el-Esved b. rtoctulesed el-Mahzum ok kt huylu birisiydi. Bu adam ortaya kp yle dedi:
Allah'a sz veriyorum, ya onlarn havuzundan su ieceim, ya ykacam veyahut da bu uurda
leceim. Hamza ona alullah bu ekilde rids omuzlarndan dnceye kadar duasna devam etti.
Hz. Eb Bekir onu alp tekrar omuzlarna koyduktan sonra: Rabbine bu kadar du yeter. Mutlaka O
sana vermi olduu sz yerine getirecektir diye syledi. Peygamber (s.a.v.) glgeliinde biraz
uykuya dald. Uyandktan sonra unlar syledi: Ey Eb Bekir, Allah'n yardm sana gelmi
bulunuyor. te Cebrail atnn dizginlerini tutmu, onu srm geliyor ve yce Allah da bununla ilgili
olarak: Hani siz Rabbinizdcn yardm istiyordunuz (Enfal, 8/9) mealindeki buyruunu inzal

buyurmutur.
Raslullah (s.a.v.) glgeliinden Bugn o topluluk yenilecektir ve arkalarn dnp kaacaklardr
(el-Kamer, 54/45} mealindeki buyruunu okuyarak kt ve mslmanlar savamaya tevik ederek
unlar syledi: Muhammed'in nefsini elinde tutan Allah'a yemin ederim, bugn on-arla kim savar
ve sabredip sevabn Allah'tan bekleyerek ileri atlp geri ekilmeyerek savarsa yce Allah mutlaka
onu cennetine koyacaktr Bunun zerine Ensr'dan Umeyr b. el-Humm elindeki hurmalar yemekte
iken, Yeter yeter dedi. Benimle cennet arasnda sadece bunlarn beni ldrmesi vardr diyerek
elinden hurmalar bir kenara att ve l-drlnceye kadar savat. mer b. Hattb'in azatl klesi
Mihc' bir okla isabet alarak ldrld. Ve bylelikle ilk ehit oldu. Ondan sonra Ensr'dan Harise
b. Srka da bir ok yaras alarak ehit oldu. Av b. Afra da ehit oluncaya kadar savat. nsanlar ok
iddetli bir savaa baladlar. Raslullah (a.a.v.) bir avu toprak alarak onu Kurey'in zerine atp:
Yzleri kara olsun diye syledi. Ashabna dnerek: Onlarn zerine daha iddetli ullann,
buyurdu. Bylelikle Kurey yenilmi oldu. Allah'n ldrlmeleri takdir etmi olduu kimseler
ldrld, esir alnmalar mukadder olanlar da eair alnd.
Raslullah (s.a.v.) glgeliinde bulunmakta iken, Sa'd b. Muz glgeliin kapsnda ve klcn
kuanm olarak bir grup Ensar ile birlikte bekliyor ve Raslullah (s.a.v.)' koruyorlard. nk
dmann ona hcum etmesinden ekmiyorlard. Raslullah (s.a.v.), Sa'd b. Muz'n yznden alnan
esirlerden dolay holanmadn anjad. Ona yle dedi: Ya Sa'd, sen bu durumdan holanmyor
gibisin. Sa'd: Evet, Ey Allah'n Resul, bu Allah'n mriklerin bana getirdii ilk musibettir. Ben,
bunda erkeklerin hayatta braklmasndan ziyade ldrlmesini daha ok severdim. diye cevap
verdi.
Eb Cehil ile ilk karlaan Muz b. Amr b. el-Cemh oldu. Kurey, Eb Cehil'in etrafn evirmi ve
kimseyi onun yanna yaklatrmyordu. Muz der ki; Ben Eb Cehil*}- kendime hedef aldm, onu
gzetleyip duruyordum, imkn bulduum srada onun zerine bir hamle yaptm ve bacann
ortasndan ayan kopardm. Olu krime de bana bir darbe indirdi ve omuzumdan kolumu kesti.
Omuzum bir deri paras ile vcuduma asl kald. Gn boyunca bu halde arkamdan elimi sryerek
savamaya devam ettim. Fakat beni rahatsz etmeye balaynca ayamla zerine basp ektim. Sonra
da onu bir kenara attm.
Muz, Hz. Csman (r.a.J'm dnemine kadar hayatta kald.
Daha sonra Muavviz b. Afra' Eb Ceh'in stne yrd, onun zerine atld, ar bir ekilde
yaralad ve hayat belirtileri bulunurken onu brakt. Arkasndan bn Mes'ud onun yanndan geti.
Raslullah (s.a.v.) bn Mes'ud'a ldrlenler arasnda dolamasn emretmiti. !bn Mes'ud onu. son
nefesini vermekteyken grd. bn Mes'ud anlatyor: Ayam boynuna yerletirdim ve: "Nasl ev
Allah'n dman, Allah seni rezil etji, deil mi?" diye sordum. Eb Cehil: "Beni neyle rezil etti ki?
Bir adam ldrdnz diye mi byle diyorsun? imdi.bana syle zafer kimin tarafnda?" diye sordu.
Ben ona: "Zafer Allah'n ve Raslnndr," deyince, Eb Cehil bana: "Ey koyun obanc, sen
gerekten zorlu' bir yere ktn" deyince ben de ona: "Seni ldreceim" dedim. O bana: "Efendisini
ldren ilk kle sen deilsin. Benim iin en ar gelen ey senin beni ldrmen ve beni iyi soylu
birisinin ldrmemesi oldu. dedi. Abdullah b. Mes'ud bir darbe indirdi ve Eb Cehil'in ba
ayaklarnn nne dt. Abdullah, Eb Cehil'in kafasn alp, Raslullah'a gtrd. Bunu gren
Raslullah da, Allah iin kr secdesine kapand.
Abdurrahmn b. Avf ganimet olarak bir takm zrhlar eline geirmiti. Umeyye b. Halef ile olu
Ali'ye rastgelince ona: Biz, senin iin bu zrhlardan daha hayrlyz dediler. Bunun zerine

Abdurrahman elindeki zrhlar brakt ve bir eliyle Umeyye'yi br eliyle onun olunu yakalayp
gtrd. meyye ona: Gsnde devekuu ty bulanan adam kimdir? diye sorunca Abdurrahman:
O Hamza b. Abdulmuttalib'tir. dedi. Bunun zerine Umeyye: Btn bunlar bize yapan ite odur.
diye sylendi. ,
Bill Umeyye'yi grd ki, Umeyye Mekke'de Hz. Bill'e o Mekke'nin scak gnlerinde kumlar
zerinde ikence yapyordu. Onu srt st yatrr daha sonra da byk kaya paralarnn getirilip
gs zerine konul-masm emreder ve Bill'e unlar sylerdi: Muhammed'in dinine kfre-dinceye
kadar bu ekilde kalacaksn. Bill ise: Allah birdir, Allah birdir. diye cevap veriyordu. Bill onu
byle grnce: Umeyye, kfrn ba! Sen hal O Kurtuluraa ben kurtul m amaym. Ey Allah'n
yardmclar! te kfrn ba! Umeyye b. Halef sen kurtulursan ben kurtulmayaym diye bard.
Mslmanlar onun evresini sard ve Umeyye ile olu Ali ldrld. Abdurrahman yle diyordu:
Allah Bill'e merhamet buyursun benim zrhlarm gittii gibi alm olduum iki esirimin de
ldrlmesine sebep oldu. Onlardan hibir ey elde edememi oldum. Eb Sfynb. Harb'in olu
Hanzala da Bedirde ldrld. Onu Ali b. Ebi Tlib ldrmtr.
Mrikler yenilgiye uraynca Peygamber (s.a.v.) Ebu'l-Bahter b. Hi-am'n ldrlmemesini
emretti. nk Ralullah (s.a.v.) Mekke'de olduu srece ona zarar vermeyen kii idi. Ayn ekilde
mslmanlarm boykot edilmesini ngren andlamanm bozulmasna da sebep olmutu. En-sarn
antlamals olan el-Mcezzer b. Ziyad el-Belevi, bir arkadayla birlikte iken Ebu'l Bahter ile
karlat. Ona unlar syledi: Raslullah, senin ldrlmemeni emretti* deyince: Ya arkadam?
diye sordu. Ziyad: Hayr Allah'a yemin olsun diye cevap verince, Ebu'l Bahteri: O zaman Allah'a
yemin ederim ki ben de o da lelim. Kureyli kadnlar benden arkadan hayatta kalmak uruna feda
etti, diye sz etmesinler. Bunun zerine Mcezzir onu ldrd ve sonra da Raslullah (s.a.v.)a
durumu haber verdi.
Ebu'l-Yeser tarafndan esir alnan Abbs da eli-kolu bal olarak getirildi. Abbs iri yar bir kiiydi.
Ebu'l~Yeserre: Bunu nasl esir aldn? diye sorulunca Ebu'l-Yeser: Daha nce hi grmediim.ve
bu ekilde hi tanmadm bir kii bana yardmc oldu dedi. Raslullah: Ona kar sana ok kerim
bir melek yardm etmitir. diye buyurdu.
Abbs esir alndktan sonra Raslullah vs.a.v.) gecenin ban uykusun geirdi. Ashab ona: Ey
Allah'n .Resul, niye uyumuyorsun? diye sorunca: Abbs'n eli-kolu bal.bir ekilde kvranp
barmasn iittim de gzme uyku girmedi diye cevap verdi. Bu sefer ashab kalkp balarn
zd. O zaman Peygamber (s.a.v.) uyuyabildi.
Resulullah (s.a.v.) o gn ashabna yle demiti: Ben biliyorum ki Hamoullanndan ve
bakalarndan baz kimseler istemeyerek Kureyle birlikte savaa kmtr. Bu nedenle kim sizden
Hamoullanndan birisiyle karlarsa onu ldrmesin. Abbs b. Abdulrrruttalib'i kim grrse onu
ldrmesin. O istemeyerek_savaa getirilmitir. Eb Huzeyfe b. Utbe b. Raba, unu sordu:
ocuklarmz babalarmz ve kardelerimizi ldrp de Abbs' m brakacaz? Allah'a yemin
ederim ki onu bulacak olursam mutlaka ona klcm yaptracam. Bu durum Peygamber (s.a,v.)'a
ulanca Peygamber Hz. mer'e: Ey Eb Hafs, Eb Huzeyfe'nin neler sylediini duydun mu?
Raslullah'in amcasnn yzne de kl alnr m? diye syledi. Eb Huzeyfe unlar syledi:
imdiye kadar bu szden korkup duruyorum. Bu szmn gnahm ancak ehdet zerimden
kaldrr. Eb Huzeyfe Yerhme Gn'nde ehid edildi. Raslulah (s.a.v.) ashabna yle demiti:
Ben Cebrail'i her iki tarafna toz bulutu brakarak gedfini grdm-
Gfro gutlarndan bir adam yle demitir: cAmcamn olu ile bir dan tepesine ktk. Bu tepeden

Bediri grebiliyorduk. O zaman ikimiz de mriktik. Zafer hangi tarafta olacak, diye bekleyecek,
ondan sonra da gidip talan edecektik. Bunu bekliyorduk. Bize bir bulut yaklat. Ben, o buluttan baz
atlarn kinemelerini birisinin de yle dediini iittim: Ey Hayzum ileri, Ey Hayzum ileri! Amcamn
olu annda ld. Ben de ner-deyse lecektim de kendimi zor tuttum.
Eb Davud el-Mahzm der ki: Ben, mriklerden birisini takip eder ve onu vurmay istiyorken
klcm ona varmadan nce kafasnn dver-diini grdm. Anladm ki onu benden bakas
ldrd. Sehl b. Huneyf de der ki: Bizim herhangi birimiz klcyla bir mrike iaret eder fakat,
klcmz ona varmadan, kafas cesedinden dsverirdi.
Allah Tela mrikleri yenilgiye uratp onlardan ldrlenler ldrlp esir almanlar da esir
alndktan sonra Raslullah ldrlenlerin br kuyuya atlmalarn emretti. Btn ldrlenler bu
kuyuya atld.Fa-kat Umeyye b. Halef atlamad. nk Umeyye imi ve zrhm sonuna kadar
doldurmutu. Onu zrhndan kartmak istedilerse de parampara oldu. Bunun zerine de toprak ve ta
attlar. len mrikler kuyuya atldktan sonra, Raslullah (s.a.v.) kuyunun basma gelip unlar
syledi: Ey kuyudakiler, sizler peygamberiniz iin ok kt bir airet ediniz. Beni yalanladnz.
Fakat bakalar beni tasdik etti. dedikten sonra yle seslendi: Ey Utbe,,Ey eybe ve Ey Umeyye b.
Halef, Ey Eb Cehil b. Him. diye balayp kuyuda bulunanlarn isimlerini teker teker saydktan
sonra: Rabbinizin size vaadlerini doru buldunuz mu? Gerek u ki, ben Rabbi-mi'n bana
va'dettiklerini hak buldum. Peygamber Efendimizin ashab ona: Ey Allah'n Rasl, sen lm
bulunan kimselerle mi konuursun? Hz. Peygamber: Benim bu szlerimi siz onlardan daha iyi
duyuyor deilsiniz, u farkla ki onlar bana cevap veremiyorlar. Raslullah (s.a.v.) kuyuda-kilere bu
szlerini syledikten sonra Utbe'nin olu Huzeyfe'nin yznden holanmadn ve renginin deitiini
grnce yle dedi: Babann bu durumundan biraz rahatsz oldun galiba? Fakat Eb Huzeyfe
unlar syledi: Allah'a yemin ederim hayr, ya Raslullah, ben babamn kfrnde ldnde hi
pheye dmedim. Fakat o akll ve tahammlkr birisiydi, faziletliydi. Onun mslman olacam
sanyordum. Fakat kfr zere ldn grnce kendimi zlmekten alamadm. Bunun zerine
Raslullah (s.a.v.) ona hayr duada bulun.
-:
Daha sonra Raslullah (s.a.v.) emredip sava alannda bulunan eyann toplanmasn istedi.
Mslmanlar bu konuda anlamazla dtler. Bu eyalar toplayanlar: Bunlar bizimdir deyince,
bizzat dmanla savaanlar da: Allah'a yemin ederiz ki bizler olmasaydk, sizler bu mallar elinize
geiremezdiniz, onlar size hcumlarndan koruyan bizlerdik, sonunda siz de bunlan toplayabildiniz.
Peygamber EFendimizi glgelikte bulunurken koruyanlar da yle dedi: Allah'a yemin ederiz ki sizin
hakknz bizden fazla deildir. Hi kimsenin alamayaca bir zaman biz o mal alabilirdik. Fakat
dmanlarn Raslullah (s.a.v.)'a saldrmasndan korktuumuz iin onun yanndan ayrlmadk.
Bunun zerine Allah ganimetleri onlarn elinden ald ve Raslullah (s.a.v.)'m tasarrufuna teslim etti.
Raslullah da ganimetleri mslmanlar arasnda eit bir ekilde bltrd.
Raslullah (s.a.v.) Abdullah b. Revha'y Medine'nin st tarafna Zeyd b. Hrise'yi de Medine'nin alt
tarafna zaferin mjdesini vermek zere gndermiti. Zeyd oraya vardnda Raslullah (s.a.v.)'n kz
olan Hz, Rukayye'nin gmlp topran zerinde dzeltilmekte olduunu grd. Hz. Rukayye, Hz.
Osman b. Affn'n zevcesi idi. Raslullah (s.a.v.) onu Rukayye'nin yannda brakmt. Ona da
ganimetten pay ayrd
Raslullah (s.a.v.) Medine'ye dnnce mslmanlar onu karlayarak zaferden dolay kendisini
kutluyorlard. Seleme b. Selme b. Vak b. el-Ensr unlar syledi: Biz, sadece yal ve ihtiyarlan
balan develer gibi aslm grdk de onlar boazladk, geldik. Raslullah (s.a.v.)m bu szler

houna gittii iin glmsedi veunlan syledi: Ey kardeimin olu, bunlar Kureyten kimselerdi.
Esir alnanlar arasnda en-Nadr b. el-Hris ile Ukbe b. Muayt da vard. Hz. Ali'ye emrederek enNadr' ldrmesini istedi. O da Nadr' es-af-r' diye bilinen yerde, ldrd. sim b. Sbit'e Ukbe b.
Ebi Muayt' ldrmeyi emretti. Ukbe'yi ldrmek isteyince lmden korkarak unlar syledi: Bu
kiiler bana rnek olamaz m? Bu szleriyle esirleri kastediyordu. Daha sonra da: Ey Muhammed,
peki geriye kalan oluk-ocuk iin kim bakacak? deyince: Onlar iin ate vardr dedi. Ve Irk ezZubye denilen yerde ban uurarak ldrd.
Esirler arasnda Sheyl b. Amr da vard. Onu Ensrdan Mlik b. ed-Duhum esir almt. Peygamber
(s.a.v.)'e onu getirince mer ileri atlp: Ya Raslullah, msaade et, bunun dilerini skeyim.
Ebediyyen senin karna dikilip aleyhinde bir konuma yapamasn. dedi. Sheyl'in alt duda yarkt.
Bu sefer Raslullah (s.a.v.): *Ya mer, onu brak, ileride houna gidecek, bir tavr alacaktr diye
syledi. Onun bu tavr Peygamber (s.a.v.)in vefat srasnda olmutu. Bunu da irtidad haberlerinden
szederken inallah anlatacaz: Sheyl, Medine'ye getirilince Peygamber Efendimizin hanm evde
bint Zemea Sheyl*e yle dedi: Siz, kadnlarn yapt gibi kendi ellerinizle mi teslim oldunuz?
erefinizle niye lmediniz? Raslullah, onun bu szlerini itince ona yle dedi: Ya evde, sen
Allah'a ve Raslne kar m kkrtyorsun? Bu sefer evde: cEy Allah'n Rasl, onu bu ekilde
grnce, sylediim szleri sylemekten kendimi alkoyamadm cevabn verdi.
Raslullah (a.a.v.): Esirler hakknda birbirinize hayr tavsiye ediniz diye buyurdu. Bunun zerine
sahabi kendisi yemez, esirini tercih eder yemeini esirine verirdi.
Kurey'in bana gelen felketin haberini Mekke'ye ilk gtren Huzaa-l el-Haysumn b. Abdullah
oldu. Ona: Ne haber? diye sorulunca o da: Utbe, eybe, Ebu'l Hakem, Haccc'in iki olu Nbeyh
ve Mnebbih hep ldrld dedikten sonra Kurey'in dier ileri gelenlerinin de ldrldklerini
bildirdi. Safvn b. Umeyye, yle syledi: Allah'a yemin ederim, eer akl banda ise, benim
hakkmda da size cevap verecektir. Bu sefer unu sordular: Peki, ya Safvn, ne oldu? O zaman elHeysumn: O u anda el-Hicr denilen yerde oturuyor. Onun babasnn ve kardeinin
ldrldklerini gzlerimle grdm.
Eb Leheb Kurey'in lm haberim aldktan dokuz gn sonra Mekke'de ld. Kurey, llerine
atlar yakt ve unlar sylediler: Hayr, at braknz, Muhammed ve ashab o zaman bu ie
sevinirler. Esirlerinizin kurtarlmas iin de kimseyi gndermeyin. O takdirde Muhammed bu konuda
arla kaar.
.
,
Esved b. Abd Yes'un ocuklarndan ldrlmt. Bunlar Ze-maa. Ak" ve Haris idi. len
ocuklar iin alamak istedii halde yasakland iin bir trl alayamyordu. Bir kadnn feryadn
iitince klesine unu syledi: (O srada da gzlerini yitirmiti): Bak bakalm, artk alama uygun
grlyor mu, alayalm m? Ben de o zaman Zemea iin alarm. nk iim yank yank
kavruluyor. Klesi ona gelip: Hayr dedi, bu devesini kaybetmi br kadndr onun iin alyor
deyince u iiri syledi:
Devesi kayboldu diye mi alyor?
Bunun iin mi gzleri uykusuz?
Ne Bekr'e ne de Bedir'e alyor
Bunun iin gayreti de yok.
O Bedir'de ki Huyasysoullarnn,
Mahzuin'un ve Ebu'l-Velid'in ileri gelenleri gitti.
Alarsan Akil iin ala,

Arslanlar aslan Haris iin de

Usanmadan ala hepsi iin
Kimsesiz kald Ebu Hakime,
Ah onlardan sonra yleleri baa geti ki,
Bedir Gn olmayayd ba alamazd.>
Son beyitte Eb Sfyan' kasdediyor.
Daha sonra Kurey, esirlerinin kurtarlmas iin fidye gndermeye balad. Fidye ile kurtarlan ilk
esir Sehm'Ii Eb Veda'a oldu. Onu olu Muttalib kurtarmt. Abbs da kendisini ve Eb TalftAn og\u
Aki\ ile Nevfel b. el-Hris b. Abdumuttalib ile birlikte andlamals Utbe b. Amr b. Cahdem
kurtard. Raslulah (s.a.v.) ona bunu emredince Abbs: Benim hibir malm yok diye cevap verdi.
Raslullah (s.a.v.) ise ona: Peki, Ummu'l-Fadl'm yanma braktn mala ne oldu? Hani ona sen yle
demitin: ldrlecek olursam bu kadar Fadl'm, bu kadar Abdullah'n ve bu kadar da
Ubeydullah'n demitin? Bunun zerine Abbs: Seni hak ile gnderene yemin olsun ki bunu bir ben,
bir de hanmm Ummu'1-Fadl biliyordu. Ben kensinlikle biliyorum ki sen Allah'n Raslsn.
Bylece Abbs kendisini ve iki yeenini fidye vererek kurtarm oldu. Abbs e birlikte yirmi ukiye
altn da bulunmutu. .Hz. Abbs: Bunu, benim fidyem olarak kabul et dediyse de Peygamber
(s.a.v.}: Hayr bu Allah Az-ze ve Celle'nin bize verdii bir eydir. Kabul etmeyiz. cevabn
verdi.
Esirler arasnda Eb Sfyan'n olu Amr da vard. Onu Hz. Al esir almt. Babasna: Amr' fidye
vererek kurtar dediyse de O: Hayr, bir anda hem kanm hem de malm vitiremem, olum Hanzala
ldrlyor, Amr' da fidye vererek mi kurtaraym? dedi ve bylece olunu fidye vermeksizin esir
olarak brakt. Daha sonra Ensr'dan Sa'd b. en-Nu-man Mekke'ye giderek Umre yapmak isteyince,
Eb Sfyn onu yakalad. O zamana kadar Kurey hibir hacya veya umre yapana taarruzda
bulunmuyordu. Eb Sfyan onu alp hapse koydu ve bylelikle olu Amr' kurtarmak istiyordu.
Daha sonra Amr b. Avfoullan Hz. Peygamberin yanma gittiler ve Eb Sfyan'n olu Amr' alp fidye
olarak Sa'd' salvermeyi teklif ettiler. Bylelikle Sa'd salverilip Amr esirlikten kurtarld.
Esirler-arasnda Raslullah (s.a.v.) 'm kz Hz. Zeyneb'in kocas Ebu'l-s b. Abduluzza b. Abd-i
ema de vard. Mekkelier arasnda en ok mal olan, en gvenilir ve ticareti en byk olan kiiydi.
Annesi Hle bint Hu-veylid ise Raslullah (s.a.v.)'n hanm Hz. Hadce'nin kz kardei idi.
Hz.Peygamber'in Hz. Zeyneb'i Ebu'1-s'a vermesini istemi idi. Peygamber de vahiy gemeden nce
bunu yapmt. Fakat bu vahiy ona gelince Zey-neb ona iman etti. Raslullah (s.a.v.) Mekke'de yenik
durumda olduu iin onlar birbirinden ayramamt. Kurey Bedir Savama knca Zey-heb'in
kocas da birlikte savaa km ve esir olmutu. Kurey, esirleri kurtarmak iin fidyeleri gnderince
Hz. Zeyneb de einin kurtarlmas iin Hz. Hadce'nin vaktiyle kendisine vermi olduu bir
gerdanln gndermiti. Raslullah (s.a.v.) bu gerdanl grnce, olduka zld ve etkilenerek
unlar syledi: Eer Zeyneb'in esirini geri iade edip onunla birlikte gerdanl da vermeyi uygun
gryorsanz byle yapnz Sahabe de gerdanl verip kocasn serbest braktlar.
RasluHah (s.a.v.), Hz. Zeyneb'in kocasndan sz alarak Medine'ye Zeyneb'i gndermesini istedi.
Bylelikle Mekke'ye gitti. Raslullah (s.a.v.) klesi Zeyd b. Harise ile Ensr'dan bir kiiyi Zeyneb'i
Mekke'den alp getirmek iin gnderdi. Ebu'l-s Mekke'ye varnca Hz. Peygaraber'e gitmek zere
hazrlanmasn, emr etti. Hz. Zeyneb de gizlice hazrla balad. Ebu'l-s'n kardei Kinne b. erRabi' bir deveye bindirilerek okunu ve yayn alp gndzn kp gittiler. Kurey bu durumu haber
alnca Zeyneb'i yakalayp onu almak istediler ve Z Tava bilinen yerde ona yetitiler. Hz. Zeyneb

hamile idi. Endielendiinden ve korkusundan ocuunu drd. Kinne ise btn oklarn saa sola
atmaya balayarak: Allah'a yemin ederim ki bana yaklaan herkese bir ok atacam diye syledi.
Eb Sfyan b. Harb ona yle dedi: Sen herkesin gz nnde Zeyneb'i alp ktn. Herkes bunu
bizim kklmzden ve gszlmzden yaptmz sanacak. Allah'a yemin ederim ki bizim
onu alp yanmzda brakmaya ihtiyacmz yok. Onun iin kadn al ve geri dn. bylece herkes bizim
onu geri getirdiimizi zannetsin. Sonra da geceleyin onu gtr ve Zeyd b. Harise ile arkadana teslim
et. diye syler. Bylelikle Zeyd ve arkada Hz. Zeyneb'i alp Raslullah (s.a.v.)'n yanna getirdiler
ve Zeyneb de onun yannda kalmaya balad.
Mekke'nin fethinden ksa bir sre nce Ebu'l-s kendisinin ve Ku-reyten baz kimselerin mallaryla
birlikte ticaret iin am'a doru gitmiti. Geri dndnde Raslullahn bir seriyyesiyle (askeri-m
frezesi ile) karlatlar. Bu Seriyye onunla birlikte bulunan btn mallan aldysa da, Ebu'l-s
onlardan kap kurtuldu. Gece karanlk basnca Ebu'l-s Medine'ye girip gizlice Hz. Zeyneb'in
bulunduu yere gir*di. Sabah Raslullah (s.a.v.) namaza kt tekbir ald, cemaat da tekbir ald. Tam
bu srada Zeyneb kadnlarn bulunduu yerden yle seslendi: Ey insanlar, haberiniz olsun, ben
Ebu'1-s' himayeye aldm. Peygamber (s.a.v.): Nefsimi elinde tutan Allah'a yemin ederim ki
bununla ilgili hibir ey bilmiyordum, fakat mslmanlar arasnda onlann en dk olan kimseleri
bile, himayeye alabilir. diye buyurdu. Ondan sonra Zeyneb'e: Sakn sana yaklamasn, sana helal
deildir. ihtarnda bulundu. Ondan sonra Ebu'1-s' alan Seriyye'ye unlar syledi: Eer alm
olduunuz mallan ona vermeyi arzu ediyorsanz bundan memnun kalrz. Kabul etmezseniz Allah
yolunda alnm, Allah'n size vermi olduu bir ganimettir ve sizin hakknzdr. Seriyyedekiler: Ey
Allah'n Rasl onun maln ona geri veriyoruz, diyerek; ykleri balamak iin kullandklar ufak
tahta paralarn bile ona geri verdiler. Sonra da Mekke'ye geri dnen Ebu'l-s mallarn sahiplerine
verdikten sonra onlara: ehadet ederim ki Allah'tan baka ilh yoktur ve Muhamrned onun
Rasldr. Allah'a yemin ederim, beni onun yarmdayken slm'a girmekten alkoyan sadece sizlerin,
benim mallarnz yemek istediimi sanmanz olmutur. diyerek kp Peygamberin yanma gitti. Hz.
Peygamber (s.a.v.) de ailesini ona eski nikahyla geri verdi. Yeni bir nikh yapld, diyenler de
vardr.
Bir gn Umeyr b. Vehb el-Cumahi, Safyn b. Umeyye ile Bedir Savandan sonra birlikte
oturmaktaydlar. Safyn, eytann teki idi. Peygambere ye ashabna eziyet ederdi. bn Vehb de esirler
arasndayd. Saf-van yle dedi: Bedir'de ldrlenlerden sonra yaamann hibir anlam kalmad.
Umeyr: Doru syledin eer borcum olmasayd ve yok olmalarndan korktuum ailem olmasayd,
atma atlar ve gider Muhammedi ldrrdm. dedi. Bunun zerine Safvn: Btn borlarm
.zerime alyorum. Aileni de ailemin yanma alacam deyince Umeyr, kalkp Medine'ye gitti.
Medine'ye varnca Peygamber (s.a.v.) . mer Hat-tb'a emrederek Umeyr'in huzuruna getirilmesini
istedi. Hz. mer klcn alarak evresinde bulunan Ensr'a dedi ki: Raslullah'n huzuruna girin ve
bu pis herifin hareketlerine dikkat edin. Raslullah (s.a.v.), Onu. grnce Hz. mer'e: Onu brak
dedikten sonra da: Ey Umeyr, yakla, niye buralara kadar geldin? deyince, Umeyr: u esiri
kurtarmak iin gelmitim dedi. Hz. Peygamber: Bana doru syle dediyse de Umeyr: Ben sadece
bu amala geldim. diye cevap verdi. Bu sefer Hz. Peygamber: Hayr, Safvn'la birlikte oturdunuz
ve aranzda yle yle bir konuma geti deyince Safvn: ehadet ederim ki Sen Allah'n Raslsn. Beni slm'a ileten Allaha hamd senalar olsun, dedi. Bunun zerine Raslullah (s.a.v.):
u kardeinize dinini retin, Kur'n'i retin ve istedii esiri de onun iin serbest brakn. dedi.
Ondan sonra Umeyr, unlar syledi: Ey Allah'n Raal, ben bundan nce mslmanlara eziyet

ediyordum, imdi de bana izin ver Mekke'ye gideyim, insanlar Allah'a davet edeyim ve daha nce
ashabn rahatsz ettiim gibi, imdi de kfirleri rahatsz edeyim. dedi. Hz. Peygamber ana bu
konuda izin verdi. Safvh da yle diyordu: imdi sizlere mjdeler alsm oyla :ir olay gelecek ki,
size Bedir vakasn bile unutturacak.>
Umeyr Mekke'ye dnnce insanlar Allah'n dinine davet etti. Onunla birlikte pek ok kimse
mslman oldu. Umeyr, bylelikle kendisine muhalefet edenlere eziyet ediyordu.
.
Mikrez b. Hafs b. el-Ahyef, Sheyl b. Amr'n fidyeyle kurtarlmas iin Medine'ye vard. Raslullah
(s.a.v.) esirler konusunda Hz. Eb Bekir, mer ve Ali'yle istiare ediyordu. Eb Bekir fidye alnarak
serbest braklmasn istemiti. mer, ldrlmesini istedi. Raslullah (s.a.v.) de ldrlmesine
meyi etti. Bunun zerine Yce Allah, u buyruu indirdi: Yeryznde iyice savap kfirleri iyice
drmeden hibir peygambere esir almak yakmaz. dan itibaren O zaman sizin aldnz (fidye)
da size ok byk bir azap isabet ederdi. (Enfl, 8/67-68). buyruuna kadarki yetler mdi.
Alman esirlerin says yetmi kii idi. Fidye alnmasnn bir cezas olmak zere Uhud Gnnde
mslmanlardan yetmi kii ehd edildi. Raslullah (s.a.v.)'n kk az dii krld ve bandaki
mifer de yarlarak yzne kanlar akt, ashab da yenildi. Buna iaret etmek zere Yce Allah, u
buyruunu indirdi: Szin iki mislim isabet ettirdiiniz o musibet size isabet edince... (lu tmran,
3/165).
Bedirde ldrlen mslmanlarn says ondrt kii idi. Bunlardan alt kiisi Muhacirler'den, sekiz
kiisi de Ensr'dand. Raslullah (s.a.v.) bir ksm savamak isteyenleri de kk bulduu iin geri
evirmiti. Bunlardan Abdullah b. mer, Rfi" b. Hadic, el-Ber' b. Azib, Zeyd b. Sabit, ve Useyd b.
Hudayr vard.
Raslullah (s.a.v.) savaa katlmadklar halde sekiz kiiye ganimetten pay ayrmt. Bunlardan
Osman b. Affn (r.a.) Raslullah (s.a.v.) (ve Osman'n) kz ei Rukayya'nm hasta olmasndan dolay
yannda brakmt. brleri Talha b. Ubeydullah, Sad b. Zeyd, idi. Dunlar da kervann haberlerini
toplamak zere gndermi idi. Bir dieri Eb Lubde'dr ki Peygamber (s.a.v.) onu Medine'de yerine
vekil brakmt. sim b. Ady'i ise Medine'nin st ksmna nezaret etmekle grevlendirmiti. Hrs b.
H-b' ise Amr b. Avf hakknda aldklar bir haber zerine o tarafa gndermiti. el-Hris b. esSmme, er-Hevha denilen yerde yenik drlm t. Havvt b. Cbeyr'in ise Bedir'de Zlfikar diye
bilinen klcnn alt taraf krlmt. Bu klcn Mnebbih b. Haccc'a ait olduu sylenmise de s b.
Mnebbih'e ait olduu da sylenmitir. Onu Ali, kafasn uurarak ldrm ve Zlfikar diye'bilmen
[51]
klcn ondan alnt. Bylelikle Pey-gamber'e'gemi, o da Hz. Ali'ye hediye etmiti.
Ben Kaynuka Gazvesi
Raslullah (s.a.v.), Bedirden geri dnnce yahudiler ak ak onu kskandklarn ve ekemediklerini
ortaya koydular. Ona kar serkelik etmeye baladlar ve andlamay bozdular. Medine'ye hicret
edip geldii z\-rada onlarla antlama yapmt. Hz. Peygamber, kskanlklarm haber alnca onlar
Ben Kaynuk arsnda toplayarak, yle dedi: Kurey'in bana gelenden korkunuz, mslman
olunuz, biliyorsunuz ki ben Allah tarafndan eliyim, peygamberim Kaynuka'Ular da yle dediler:
Ya Mu-hammed, sava bilmeyen bir kavimle karlatn ve onlarn aleyhine eline bir frsat geti
diye aldanma.>
Bylece Ben Kaynuk'llar Peygamber ile aralarndaki andlamay bozan ilk yahudiier oldu. Onlar,
bu ekilde aka hereylerini ortaya koyup kfrlerini ilan etmiken mslman bir kadn Ben

Kaynuk'larm arsna urad ve br ziynet eyas almak iin bir kuyumcunun dkknnda oturmutu.
Onlardan bir tanesi gelip, onun elbisesini srtna ilitirdi. Kadnn da bundan haberi olmamt. Ayaa
kalktnda >.vret yerleri grld, yahudiler de glmeye balad. Bunu gren bir .nslman gidip bu
yahudiyi ldrd. Anlamay bozduklarm Raslullah'a bildirip kalelerine sndlar. Raslullah
(s.a.v.) onlarn zerine yryerek onbe gn onlar muhasara altnda tuttu. Sonunda Raslullah'm
verecei hkm kabul ederek kalelerinden indiler. Kalelerinden elleri arkalarma bal olarak
indirildiler. Raslullah onlar ldrmek istiyordu. Ben Kaynuka'llar-la Hazreciler andlamal
olduklarndan, Abdullah b. beyy b. Sell, onlar hakknda Raslullah'la konutu. Fakat Hz.
Peygamber onun sylediklerini kabul etmedi. Bu sefer Abdullah elini Hz. Peygamber'in koynuna
soktu. Raslullah olduka kzd ve ona: Beni brak, dedi. Abdullah: Hayr, benim
andlamahlarma iyilik yapmadka brakmam. Drt yz zrhsz ve yz de zrhl beni, krmzya ve
siyaha kar korudular. Sen onlar bir sabah ierisinde biecek misin? Allah'a yemin ederim ki, ben
musibetin bymesinden korkarm. dedi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.): Peki, onlar senin
olsun diyerek ashabna dnp unlar syledi: Onlar brakn, Allah onlara da, onlarla birlikte ona
da lanet etsin. dedi.
Raslullah (s.a.v.) ve mslmanlar onlara ait olan btn mallan ganimet olarak ald. Onlarn arazileri
yoktu. nk hepsi kuyumcu idiler. Onlar kalelerinden kartan Ensr'dan Ubde b. es-Smit idi.
Onlar Z\~ bb denilen yere kadar gtrd, sonra geri dnd. Onlar da am arazisinden Ezrit diye
bilinen yere ..kadar vardlar. Fazla gemeden hepsi lp gittiler.
Hz. Peygamber (s.a.v.) yerine Eb Lbabe'yi vekil olarak Medine'de brakmt. Easlullah
(s.a.v.)'m sanca Hamza le beraber idi. Ganimetleri ashab arasnda paylatrd ve bete birini ald.
Bir gre gre, Ra-slullsh'm ald ilk bete bir (hums) budur. Ondan sonra Raslullah (s.a.v.)
ordan ayrld ve Kurban Bayram geldi. Raslullah (s.a.v.) ashb ile birlikte namaz iin namazgaha
ktlar ve onlara bayram namazn kldrd. Onun ilk kldrd bayram namaz budur. Bu bayramda
Raslullah (s.a.v.), iki koyun kurban etti. Bir koyun kurban kesti, diyenler de vardr. Mslmanlarn
ilk kurban bayram budur, onunla birlikte kurban kesebilecek durumda olanlar da kurban kestiler.
Gazve, Bedirden sonra evval (624 Mart) aynda olmutu. Hicretin nc ylnda Safer (625
Temmuz) aynda olduu da sylenmitir. Bazlar ise el-Kdr Gazvesi'nden sonra szkonusu
[52]
etmilerdir.
El-Kdr Gazvesi
bni tshak der ki: Bu gazve hicretin ikinci yl evval (624 Mart-Ni-san) aynda olmutur. Vkid de
hicretin nc ylnda Muharrem (624 Haziran-Temmuz) aynda olmutur, der. Peygamber (s.a.v.)
Sleym-oullannm el-Kdr diye bilinen bir suyun etrafnda toplandklar haberini ald. Raslullah
(s.a.v.) onlarn zerine yrd, fakat kimseyi bulamad. Bayran Ali b. Eb Tlib tamt.
Medine'de tbn Um Mektum'u yerine vekil brakmt. Hz. Peygamber geriye dndnde davarlar ve
obanlar da beraber alp dnmt. Bir gre gre evval aynn onuncu gn Medine'ye varmt.
Medine'ye vardktan sonra Glib b. Abdullah el-Leys'yi bir seriyye ile birlikte Sleymoullar ile
Gatafn zerine gnderdi. Onlardan baz kimseleri ldrdler ve bir miktar davar ganimet aldlar.
[53]
Mslmanlardan da kii ehid oldu. Ve evval aynn ortalarnda Medine'ye geri dndler.

Es-Sevik Gazvesi
Eb Sfyn, Bedir Sava'ndan sonra cnupluktan dolay, Muham-med'e kar sava amadka
ykanmamayt adamt. Kurey'ten ikiyz svari yanna alarak yeminini yerine getirmek iin kt.
Geceleyin Benu'n-Nadr kabilesinin reisi olan Selm b. Mikem ile bulutu ve rnsmana-nn
durumunu ondan rendi. Daha sonra ayn gece yola karak, Kurey'ten baz kimseleri Medine'ye
gnderdi. Bunlar, el-Urayd diye bilinen yere geldiler ve buradaki hurma aalarn yakp Ensr'dan
bir kii ile birlikte bir andlamalsn ldrdler. Bundan sonra da geri dndler. Ensr'dan
ldrdkleri kimsenin ad Ma'bed b. Amr idi. Eb Sfyn bylelikle yemininin gereini yerine
getirmi olduunu kabul etti. Haber Medine'ye ulanca RasluHah (s.a.v.) ashab ile bineklerine
bindiler ve onlarn arkasna takldlar. Fakat onlar yakalayamadlar. Dier taraftan Eb Sfyn ve
arkadalar arlklardan kurtulmak amacyla beraberlerinde bulunan Sevik torbalarn atp
gidiyorlard. Btn azklar ise bundan ibaretti, tte bundan dolay bu savaa Sevk Gazvesi
denmitir.
Raslullah (s.a.v.), mslmanlarla birlikte geri dnnce yle dediler: Ey Allah'n Rasl, bir daha
savamamz umuyor musun? Hz. Peygamber: Evet dedi.
Eb Sfyn Mekke'de sava iin hazrlklarm yaparken unlar sylyordu:
Yesrib'e ve halkna hcum edin, Onlarn topladklar, ganimet olacak size, Eer Bedir Gn onlar
kazandysa Ondan sonra talih size glecek "Kadnlara yaklamam" diye yeminim var, "Bama ve
tenime su demeyecek Ev3 ve Hazrec kabilelerini yok etmediiniz srece" nk kalbim intikamla
yanp tutuuyor.
Ka'b b. Mlik ise ona yle cevap veriyudu: Ey Sbhanallah diyenler, arzuladnz; Eb Sfyn
Harre'de yenilecek,
Kular gibi kaptklarn dalarn tepelerine kaldrlyorlar Kalabalk geldiler Zaferden utansnlar've
topraktan Mekke kahramanlarndan ve oklardan.
Bu yln Zlhicce (624 M*ays-Haziran} aynda Osman b. Maz'n vefat etti ve el-Bski'de gmld.
Raslullah (s.a.v.) kabrinin bana bir alamet olmas iin bir ta koydu.
Hz. .Ali'nin olu el-Hasen'in bu yl doduu sylenmitir. Yine Ali b. Eb Talib'in hicretten yirmi iki
ay sonra yirmkinci ayn banda (624 evval) Hz. Ftma ile evlendii rivayet edilmitir. Eer
doru ise birinciii batl olur.
[54]
Hz. Peygamber bu sene ierisinde diyet miktarlarn yazrm ve bunlar klcnn knna asmt

HCRETN NC YILI (24 HAZRAN 624-15 MAYIS S25)

Hicretin 3. ylnn Muharrem aynda (24 Haziran-24 Temmuz) ,.!as-lullah (s.a.v.), S'lebe b. Sa'd b.
Zbynoullari ile Muhrib b. Hafsoul-larmdan bir topluluun mslmanlara hcum etmek zere
toplann;,? olduunu haber alr. Bunun zerine 450 kiilik bir ordu ile onlarn zerine yrr. Zlkassa
diye bilinen yere varnca, orada Sa'lebeoullanndan bir adam grr ve onu slm'a davet eder. Bu
adam da mslman olur ve mriklerin onun zerlerine yrd haberini aldklarn, bunun zerine
de dalara katklarm bildirir. Bylece Hz. Peygamber hi bir sava ve karlama olmakszn geri
dner. Orada 12 gece kalm oldu.

Yine, hicretin nc ylnn Cumadelul (20 Ekim-18 Kasm) aynda Bahrn diye bilinen yerde
Sleymoullar zerine yrd. Bu gazvenin sebebi Sleymoullarndan bir grubun Bahrn denilen
yerde, Fru' tarafnda bir araya gelmi olmasyd. Peygamber (s.a.v.) 300 kii ile birlikte bunlarn
zerine yrr. Bahrn'a vardnda onlarn dalm olduklarn grmesi zerine herhangi bir
karlama olmad.
Hz. Peygamber, Medine'den 10 gn uzak kald. Yerine bn Um Mek-tm'u vekil brakmt.
[55]
. .
Yahudi Kab B- El-E?Refin ldrlmesi
K'b b. el-Eref bu ylda ldrld. K'b, Tayy kabilesinin Nebhn-oullan kolundandr. Annesi
Nadroullarndand. Bedir savanda ldrlen mriklerin lm ona ok ar geldiinden
Mekke'ye gitmi ve Ra-slullah (s.a.v.)'e kar Mekke'lileri kkrtm Bedir'de alayanlar iin
gzya dkmt. Mslman hanmlardan, mslmanlart rahatsz edecek ekilde szler de
sylemiti. Medine'ye dndnde Raslullah (s.a.v.) 1b-n'1-Eref'in hakkndan benim iin kim
gelir? diye sorunca Muhammed b. Mesleme el-Ensr: Ben, ya Raslullah, ben ldrrm
deyince, Raslullah (s.a.v.) ona: Yapabilirden yap dedi. Bu sefer Muhammed: Ey Allah'n Rasl
yalan sylememiz kanlmaz olabilir? deyince, Hz. Peygamber ona: Uygun greceiniz eyeri
syleyebilirdiniz, bu konuda (yalan sylemek) sizin iin helldir. cevabn verdi.
Muhammed b. Mesleme, Silkn b. Selme b. Vak -ki Eb Naile diye bilinir-, el-Hris b. Evs b.
Muz -bu son iki kii K'b'in st kardei idiler- ayrca Abbs b. Bir ile Eb Abs b. Cebr bir araya
gelerek, bnu'I-E-ref'le konumak zere Eb Nile'yi nceden gnderdiler. bn Eref onunla bir sre
konutuktan sonra Eb Naile ona yle dedi: Ya bne'l Eref, ben sana bir ihtiyacm dolaysyla
geldim, onu benim iin gizli tut. lbnu'l-Eref: Syle deyince; Bu adamn, (Hz. Peygamberi
kastediyor) buraya gelmesi Araplara uursuzluk getirdi, bizim yollarmz kesti, sonunda oluk
ocuumuz yok olup gidecek, hayvanlarmz telef olacak dedi. Ka'b'm: Sana nceden haber
vermitim, demesi zerine Eb Naile: Bize yiyecek maddesi satman istiyorum, bunun karlnda
sana baz eyleri rehin brakacak ve bu konuda sana teminat vereceiz, sen de iyi davranacaksn,
dedi. Bu sefer Ka'b: O zaman ocuklarnz yanmda rehin olarak brakacaksnz der. Ebu Naile:
Sen bizin", durumumuzu herkesin renmesini istiyorsun. Arkadalarm da bu konuda ayn grteler. Onlara da yiyecek satarsn, iyilikte bulunursun, buna karlk sana satacamz eylerin deerinde
silahlarmz brakacaz der. Eb Nile'-nin silhlardan sz etmekten kasd, arkadayla birlikte
Ka'b'm yanna silahl olarak geldikleri takdirde, bundan phelemlmemesi idi.
Eb Naile arkadalarnn yanna varr ve onlara durumu haber verince bu sefer hep birlikte
silhlarn alp yanna giderler.
Peygamber (s.a.v.) onlar Baki' el-Garkad diye bilinen yere kadar uurlad ve onlara duada bulundu.
Mslmanlar, Ka'b'iri kalesinin yanna yaklatklarnda Eb Naile ona seslendi, o srada Ka'b
evlenmek zere bulunuyordu. Eb Nile'nin yanna indi ve bir sre hep birlikte konutular. Ka'b, i'b
el-Acz'a kadar onlarla yrd. Arkasndan Eb Naile, Ka'b'-n kafasn yakalayp elini koklad ve:
imdiye kadar bundan daha gzel bir koku koklamamtm. deyip yine bir sre daha yollarna
devam ettiler. Eb Naile ayn hareketi bir daha tekrarlad ve bylece Ka'b'a gvenlik verdi. Bir sre
daha yollarna devam ettikten sonra, Eb Naile, onu akaklarndan yakalayarak: Allah'n dmann

vurunuz diye bard. Bylece beraberindeki mslmanlarn kllar onun zerine inip kalkmaya
baladysa da fayda vermedi. Muhammed b. Mesleme der ki: Klcmn yannda bir haner
bulunduunu hatrladm. Ve onu aldm. Bu sefer Allah'n dman yle bir bard ki evredeki
evredeki burlarn hepsine birer ate yakld. Muhammed devam ediyor: Aldm bu hanerini
gsne sapladm, ondan sonra yanyana hamlelerime devam ettim. sonunda ap aralarna kadar
ulatm, bylece Allah'n dman yere 3-rdi.
el-Hris b, Evs b. Muz baz yaralar almt. Ve ona kllarmz demiti. Muhammed anlatmaya
devam ediyor: Ondan sonra Bus diye bilinen yere kadar gittik. Kanama olduu iin arkadamz
bizden ge kalm ve onu beklemitik. Ondan sonra yanmza kadar gelebildi, biz de onu tayarak
Peygambere gtrdk, Allah'n dmannn lmnden onu haberdar ettik. Hz. Peygamber, yaral
arkadamzn yarasna tkrd. Herkes evine geri dnd. Sabah olduunda btn yahudiler korkuya
kaplmt, yleki, ldrlmekten korkmayan tek yahudi kalmamt.
Raslullah (s.a.v.) yle buyurdu: Yahudilerin ileri gelenlerinden elinize kimi geirirseniz
ldrn. Muhayyise b. Mes'ud, yahudi bn Sneyne zerine hcum etti ve ^n ldrd. Bu
yahudilerin ileri gelen tccarlarndand. Onlarla alveri yapard. Henz- mrik olan Muhayyisa'nn kardei Huvayyisa ona yle dedi: Ey Allah'n dman, sen onu ldrdn, Allah'a yemin
ederim ki karnndaki baz yalar bile onun malndan olumutur. diyerek kardeine vurdu.
Muhayyisa kardeine: Bana, onu ldrmemi emreden, seni ldrmemi emrederse yemin ederim seni
de ldrrm. diye cevap verdim. Allah'a yemin ederim bu szlerim Huvaysa'mn mslmanlnm
balangc olmutu. Bana: Seni bu noktaya getiren bir din alacak birey olmal. dedi ve ondan
sonra mslman oldu.
Hicr 3. ylnn Rebilevvel (22 Austos - 20 Eyll) aynda Hz. Osman b. Afn Peygamber'in kz
Um Kulsm ile evlendi ve Cumdelhi-re'de (19 Kasm - 18 Aralk) gerdee girdi. Numeyr'in
kzkardeinin ou-lu olan es-Sib b. Zeyd bu yl dnyaya geldi. Vakid der ki: Raslullah (s.a.v.) bu
yl Enmr Gazvesine kt. Bu gazaya Devam Gazvesi de denir. Bundan daha nce bn tshk'n bu
konudaki grn aktarmtk.
el-Ferde Gazvesi de bu yl olmutu. Bu gazvenin komutan Zeyd b. Harise idi. Zeyd'in komutan olarak
ilk kt Seriyye budur.

Bu gazvenin sonulan arasnda u grlmtr: Kurey, Bedir'den sonra am'a gitmek iin izlemi
olduu yolunu deitirmi ve Irak yolunu izlemek zorunda kalmt. Aralarnda Safvn b. Umayye ile
Eb Sfyn'-in bulunduu bir topluluk bir kervanla birlikte kmt. Onlarn ticaretlerinin byk bir
ksmn gm tekil ediyordu. Bekr b. Vil kabilesinden Furt b. Hayyn onlara klavuzluk diyordu.
Raslullah (s.a.v.) Zeyd'i onlarn zerine gnderdi. Zayd, onlar el-Ferde diye bilinen bir su
kenarnda yakalad. KervanKVe,,kervanda bulunan mallar eline geirdi, buna karlk Kureyliler
ona kar gelemedi. Raslullah (s.a.v.)n yannda bu kervann mallaryla vard. yle ki bu
ganimetlerden devletin pay olas bete biri 25000 idi. Ganimetlerin geriye kalan 5/4' de eit olarak
[56]
paylattrd. Furt b. Hayyn esir alnd ve o dn mslman olunca Peygamber onu serbest brakt.
Eb Raf'in ldrlmesi
Bu yln Cumdelhire (19 Kasm - 17 Aralk; aynda yahudi Eb R-fi'i Sellm b. Ebi'l Hukayk
ldrld. Raslullah (s.a.v.)a kar Ka'b b. el-Erefi destekliyordu. Ka'b b. el-Eref ldrlnce, -

ki onu ldrenler Evs'teridi- Hazrecliler yle dedi: Allah'a yemin ederiz, Raslullah'n katnda
onlar bizden ileri gememelidir. Evs ve Hazrec iki erkek devenin hamle yapmas gibi karlkl
olarak yaryorlard. Hazrecliler Raslullah (s.a.v.)a kar tbn Eref gibi dmanlk besleyenlerin
isimlerini hatrlatrlar, tbn Ebi'l-Hukayk'n szn ettiler. bn Ebi'l-Hukayk, Hayber'-deydi.
Raslullah (s.a.v.) dan onu ldrmek iin izin istediler. Raslullah izin verdi. Hazrec kabilesinden
Abdullah b. Atik, Mes'd b. Sinan, Abdullah b. Uneys, Eb Katde, onlarn andlamahs olan Huz
b. el-Esved, bu ie aday oldular. Onlarn bana Abdullah b. Atk'i bakan tayin etti. Bu ahslar
Hayber kalesine varncaya kadar yola koyuldular. Gece Eb Rf'n evine vardlar. Bu evde
iindekiler zerinde kilitlemedik kap brakmadlar. Eb Rfi' yerden ykseltilmi bir odada
kalyordu. Ona seslenince, hanm kp, onlara: .Kimsiniz? diye sordu. Onlar: Biz, arap-lardan
birka kiiyiz, azmz tkendi, biraz azk stiyoruz deyince kadn onlara: Arkadanz orada
yatyor onun yanma gidin deyince onlar da gittiler. Onun da bulunduu yerin kapsndan girince
kapy kapattlar ve onu yatanda buldular, zerine atldlar. Kadn, bard. Onlardan birisi stne
atlarak ldrmek istediyse de Peygamberin kadnlarn ldrlmesini ve ocuklarn ldrlmesini
yasaklamasn hatrlayp vazgeti. Eb RAH'e kllaryla vurmaya baladlar. zerine bir hamle
yapan Abdullah b. Uneys, klcn karnna saplad ve srtndan kard. Abdullah b. Atik'in gzleri
zayft. Bu bakmdan merdivenden inerken dt ve aya ekleminden kt. Onu tamaya baladlar
ve birlikte gizlendiler. Yahudiler onlar her tarafta aradlarsa hibirisini gremediler.
Arkadalarnn yanma yani Eb Rfi'in yanma geri dndler. Mslmanlar yle dedi: Allah'n
dmannn ldrlm olduunu nasl anlayacaz? Bunun zerine onlardan birisi ayrlp onlarn
bulunduklar yere gitti. Herkesin Eb Rfi'in etrafnda toplanm ve: bn Atik'i sesinden tandm
diyordu. Ben: bn Atik nerede? diye sorunca, kars: Allah'a yemin ederim ld diye feryad
bast. Sahabi anlatyor: Ruhuma bundan, daha tatl bir sz gelmedi. Bu ekilde Eb Rfi'in
ldrldn kesin renen sahabi arkadalarnn yanna dnerek, durumu onlara anlatt. Atnn
yle bardn iittiler: Hicaz Halknn Tccar Eb Rfi'n vefat ettiini bildiriyorum.
Mslmanlar Hz. Peygamberin yanna varncaya kadar yollarna devam ettiler. ldrc darbeyi
kimin vurduunda aralarnda anlamazlk oldu. Raslullah (s.a.v.) onlara: Kllarnz veriniz!
dedi. Onlar da kllarn verdiler. Hz. Feygamber, Abdullah b. neys'in klcna dikkatle baktktan
sonra: Onu ldren budur, nk bu kl zerinde kemiin etkilerini gryorum dedi.
Eb Rfi'in ldrlmesinde u da sylenmitir: Raslullah Hicaz blgesinde bulunan yahudi Eb
Rfi'a Ensr'dan baz adamlar gnderir ve onlarn bana Abdullah b. Atk'i tayin eder. Eb Rfi1
Raslullah' oka rahatsz ediyordu. Ona yaklatklarnda gne batm ve herkes kandillerini
yakm bulunuyordu. Abdullah b. Atik arkadalanna:t,.Olduunuz yerde durun, ben ileri gideceim,
ve kapcya grnmeden varaym. Belki ieri girebilirim diyerek yanlarndan ayrld ve kapya
yaklancaya kadar ilerledi. Defi hacette bulunuyormu gibi elbisesiyle rtnmeye alt. Kapc
ona: eri girmek stiyorsan haydi gir, nk ben kapy kapatacam diye barnca bn Atik ieri
girdi ve kapc da kapy kapatt. Anahtarlar bir direin zerine brakt. Abdullah, der ki: Olduum
yerden kalktm anahtarlar aldm, kapy a'ti m. Eb Rfi'in. odasnda misafirleri gece sohbetine
gelmiti. Uyumak isteyince, arkadalar yanndan gitti. Ben de bulunduu odaya doru ktm. Her
girdiim kapy da kapatyordum ve kendi kendime yle dnmtm: Bunlar benim burada
olduumu bilecek olsalar onu ldrmedke yanma gelemezler. Abdullah anlatmasna devam
ediyor: Nihayet'onun yanma vardm, fakat karanlkta nerede olduunu seemiyordum. "Ebu Rafi'"
diye seslendim. O: Kim o? diye seslendi. Bulunduu tarafa doru yrdm. akn bir ekilde ona

bir kl indirdim. Bana kar hibir ey yapamad ve feryad bast. Evden darya ktm. Fazla
uzaa gitmeden geri dnp bir daha yanma girdim: Ne baryorsun dedim. Odamda birileri var,
beni klla vurdu deyince, ona bir daha klla vurdum, fakat yine ldremedim. Sonunda klc
karnna sapladm. Ve srtndan kncaya kadar ieri doru bastrdm. Kesin olarak ldrm
olduumu anlaynca kaplar ap darya ktm. Bir basamaa varnca, ayam attmda yere
varm olduumu zannediyordum, ancak ok aydnlk bir gecede yere dtm, bacam krld.
Sarm karp bacam sardm. Kapnn yannda oturarak: "Onu ldrp ldrmediimi
bilmedike, Allah'a yemin ederim ayrlmayacam" diye karar verdim. Sabah olup horozlar tmeye
balaynca yle barld: Hicaz halknn tccar Eb Rfi'in ldrldn bildiriyorum.
Arkadaarma: Kimseye grnmeyin, Eb Rfi' Allah tarafndan ldrlm bulunuyor. dedim.
Peygamberin yanma varp durumu anlatnca, bana: Ayan uzat, dedi. Eliyle onu svazlad ve
ondan hi ^rahatszlanmam.: gibi oldum.
Eb Rfi1 hicretin 4. ylnda Zilhicce (625 Mays) aynda ldrld, diyen de vardr. Dorusunu
Allah bilir.
Raslullah (s.a.v.) bu yln aban (625-17 Ocak-14 ubat) aynda n:^ : b. Hattb'm kz Hz. Hafsa
ile evlendi. Hz. Hafsa daha nce Huneys ile sv-H idi. Huneys b. Huzfe Sehm'U olup ayn ylda vefat
[57]
etmiti.
Uhud Gazvesi
Hicretin 3. ylnn evval aynn 7. (24 Mart 625) gnnde Uhud Vakas olmutur. evval;aynn
ortasnda olduu da sylenmitin Bu savan nedeni, asl kkrtan sebebi, Bedir Olay olmutu.
nk bilindii gibi, Bedirde mriklerin ileri gelenleri ldrlmt. Bu nedenle Bedirde
babalar, ocuklar, kardeleri ldrlenlerden Abdullah b. Eb Raba, k-rime b. Eb Cehil, Safvan
b. Umeyye, ve benzeri kimseler Eb Sfyn'a ve kervanda ticareti bulunan dier baz kimselerin
yanma giderek, bu mallardan Raslullah (s.a.v.)'a kar alacak savata yardmda bulunmalarn ve
intikam, almalarnda katkda bulunmalarn istediler. Kervan ticareti bulunanlar da bunu kabul ettiler
ve bylece Mekke mrikleri sava hazrlklarna baladlar. Bu maksatla da Amr b. e-s, Hbeyre
b. Eb Vehb, bn ez-Zib'r ile Eb 'zze el-Cumah'yi Araplara gnderdiler ve onlarn savaa
katlmalarn istediler. Sakf'ten, Kinne'den ve baka kabilelerden byk bir asker topladlarKurey te Ehbileri, Kinne ile Tihme'ye mensup olup kendilerine itaat eden dier kabile halKan
da ardlar. Cbeyr b. Mut'im de Habeistanl ve ok gzel harbe kullanan klesi Vahi b. Harb'i
ararak ona yle talimat verdi: nsanlarla beraber sen de sava, eer benim amcam Tuayma b.
Adiyy karlnda Muham-med'in amcasn ldrecek olursan hr olacaksn diye tevik etti.
Savatan kimse kamasn diye, yanlarna kadnlar da aldlar. Ordunun komutanl Eb Sfyn'da
idi. Ei ye Utbe'nin kz Hind ile birlikte kmt. Onun dnda ileri gelenleri de hanmlarn
yanlarna almt, krime b. Eb Cehil ei olan Haris b. Hiam'n kz Umm Hakm ile, el-Hris b. elMure. Hlid'in kz kardei ve Veld b. Mure'nin kz F-tma ile, Safvn b. Umeyye ei Bere ile,
savaa katlmlardr. Berire'-nin adnn Berze olup akif Kabilesinden Mes'd'un kz ile Urve b.
Mes'ud'un kz kardei olduu da sylenmitir. 3u kadndan Abdullah b. Safv.i adnda olu olmu idi.
Amr b. el-s, Mnebbih b. el-Haccc'm kz olan hanm Burayta ile kmt. Burayta, olu olan
Ubeydullah b, Amr'n um-veled* idi. Talha b. Eb Talha, Sa'd'm kz Slfe ile savaa katld. SlEe Talha'nn ocuklar olan Msfi', Cls, KHb ve dierlerinin annesidir. Kadnlar beraberlerine

tefler alm, Bedr'de ldrlenlere at yakp alayarak, mrikleu sava iin galeyana getirmeye
alyorlard.
Mriklerle birlikte hristiyan rhib Eb Amir de bulunuyordu. EV\ mir Mekke'ye gitmi,
Raslullah (s.a.v.) Medine'den dar karmann yollarm aramt. Yannda Evs'ten elli kii vard.
15 kii olduklar da sylenmitir. Kurey'e, Muhammed ile karacak olurlarsa Evs'ten kendisine
katlmayacak iki kii bile olmayacaktr diye vaadlerde bulunuyordu. Uhud'da her iki taraf
karlanca Ehbler ve kleler arasnda ilk grnen kii Eb mir oldu. Ey Evs'liler, ben Eb
mir diye seslenince, kendisine: Ey Fsk, Allah sana iyign gstermesin diye cevap verdiler. Bu
sefer Eb mir: Benden sonra benim kavmime kt eyler olduv diyerek mslmanlara kar etin
bir ekilde arpt ve sonunda mlar; ta atmak noktasna kadar geldi. Eb Sfynin kars Hind,
Vahi e hev ^karlatnda: Ya Eb Dme, ifa ver, ifa bul. diye sylyordu. Vah-'nin knyesi
Eb Dme idi. Mekkeli mrikler Medine tarafnda vadinin balangcnda bulunan bir geitteki
Sebha'mn i taraflarnda yer alan bir dada iki pnarn bulunduu bir yerde konakladlar.
Raslullah (s.a.v.) ve mslmanlar onlarn haberini aftaca yle buyurdu: Ben, ryamda srlar
grdm ve bunlar hayra yorumladm. Ayn ekilde klcmn srtnda da hafif bir krelme grdm.
Elimi ok salam bir zrha soktuumu gryordum. Bunu da Medine ile yorumladm. Eer sizler
Medine'de kalmay ve onlar darda brakmay uygun gryorsanz Medine'de kalalm. Onlar
darda kalrlarsa bu onlarn hayrna olmaz. zerimize gelecek olurlarsa onlarla da savarz.
Abdullah b. Ubeyy b. Sell da Medine'nin dna kmay istemedii iin Rasullah (s.a.v.) ile ayn
grte idi. Uhud Gnnde ehid den, kimselerden bir grup da Medine'nin dna kma grn
ortaya atmt,
Kureyliler aramba, perembe, cuma gnleri olduklar yerde ikmet ettiler. Raslullah (s.a.v.)
cuma namazndan sonra, cumartesi gn evvel aynn (31 Mart-1 Nisan) ortasnda karlatlar.
Raslullah silhm kuannca, Kurey'e karlamak iin Medine'nin dna kmak grn
savunanlar: Biz Raslullah (s.a.v.)' zorladk, houna gitmedii hi:: eyi yapmak zorunda braktk.
n"vahiy geldii halde, biz ona gr heIirttk diyerek gidip ondan zr dilediler ve:
Arzuladn yap, dediler. Fakat Hz. Peygamber (a.a.v.): Hibir peygambere zrhn giyindikten
sonra savamadan onu karmak yakmaz. dedi.
Bin kiilik bir ordu ile Medine'nin dna kt. Medine'de yerine bn Um Mektm'u vekil brakt.
Medine ile Uhud arasnda bir yerde Abdullah b. Ubeyy askerlerin te birini alarak geri dnd ve
unlar syledi: Muhammed, onlara itaat etti ve bana itaat etmedi. Abdullah ile birlikte geri
dnenler, mnafklk eden ve phede bulunan kimselerdi. Sele-meoullanndan Abdullah b. Haram
pelerinden giderek onlara Allah' hatrlatt ve peygamberlerini bu ekilde yardmsz brakmamalarn
sylediyse de onlar: Savaacanz bilseydik, sizi bu ekilde brakmazdk. deyip oradan
ayrldlar. Bunun zerine Abdullah b. Haram: Ey Allah'n dmanlar, Allah sizi rahmetinden
uzaklatrsn. Allah, size ihtiya brakmayacaktr diye seslendi. Raslullah'la birlikte 700 mcahid
kalmt. Raslullah (s.a.v.), Hriseogullarimn dzlnde ve mallarnn arasndan gemek
durumunda kald. Mnafklardan Mirba' b. Kays adndaki gzleri kr birisinin mallan arasnda geti.
Raslullah' (s.a.v.)'n ve beraberindekilerin sesini iitince, onlara kar eliyle toprak atmaya balad
ve Eer sen gerekten Allah'n Rasl isen, senin benim bahe duvarmdan girmene msaade
etmiyorum demeye balad. Ondan sonra da bir avu toprak alarak unlar syledi: Eer bununla
senden bakasna isabet ettirmeyeceimi bilseydim, yzne atardm Sahabeler onu ldrmek iin
harekete getilerse de Peygamber (s.a.v.): Hayr, yapmaynz, bu kalbi de, gz de kr birisidir

diye syledi. akat Sa'd b. Zeyd yayyla kafasna vurdu ve kafasn yaralad.
Atlardan birisi kuyruunu sallaynca zerinde bulunan svarinin klcna dedi ve klcn knndan
kard. Raslullah (s.a.v.) yle buyurdu: Kllarnz... Ben bugn kllarn ekileceini
gryorum.
Raslullah (s.a.v.), vadinin yan tarafna varp konaklayncaya kadar yoluna devam etti. Uhud'u
kendisinin ve askerlerinin arkasna ald.
Mriklerin says bunlarn 7Q0' zrhl olmak zere 3.000 kii idi. 200 atlar ve 15 kadn vard.
Mslmanlar arasnda ise 100 kii zrhl bulunuyordu ve sadece iki atlan vard. Bu atlarn birisi
Raslullah (s.a.v.)'-n, br de Eb Brde b. Niyar'n idi. Raslullah (s.a.v.) savaa katlmak zere
gelenleri gzden geirdi. Bunlar arasndan Zeyd b. Sabit, bn mer, Useyd b. Hudayr, el-Ber b.
zib, 'rbe b. Evs, Eb Said el-Hudr, ve benzerlerini geri evirirken, Cbir b. Semura ile Rfi' b.
Hadic'in savaa katlmasna msaade etti.
Eb Sfyn, Ensr'a yle bir haber gnderdi: Siz bizimle amcamzm olunun arasndan etilin.
Biz de size ilimeyelim. nk bizim sizinle savamaya ihtiyacmz yoktur. Fakat Ensr, houna
gitmeyecek ekilde ona cevap verdiler.
Mrikler sava dzeni alarak, sa kanada Hld b. Veld'i, son kanada Eb Ceh'n olu krime'yi
komutan yaptlar. Bayraklarn Abdu'd-Droullar tayordu. Eb Sfyan onlara yle syledi:
insanlara bayraklarnn kar tarafndan hcum edilir. Ya bizleri gerei gibi koruyacaksnz veyahut
da bizi bayramzla babaa brakacaksnz diyerek onlar kkrtyordu. Bayrak tayanlar ise yle
cevap verdiler: Kar karya geldiimizde ne yapacamz bileceksiniz. Zaten onun da istedii
buydu.
Raslullah (s.a.v.) Medine'ye yzn evirirken Uhud'u ve okular da arkasnda brakm oluyordu.
Bu okular elli kii idi. Onlarn bana Hav-vt b. Cbeyr'in kardei olan Abdullah b. Cbeyr'i
komutan tayin etmi ve ona u talimat vermiti: Sen, atacanz oklarla atllar bizden geri pskrt
ki, arkamzdan bizi evirip hcum etmesinler. Sava ister lehimize, ister aleyhimize dnsn, yerinden
ayrlma. Raslullah (s.a.v.) iki zrh stste giydi. Bayra Mus'ab b. Umeyr'in eline verdi. Zbeyr
ile Mik-dd' svarilerin bana geirdi. Hamza ise askerlerin banda ne geti.
Hlid ile krime ilerleyince ez-Zbeyr ile el-Mikdd onlar karlad ve mrikleri yenilgiye
urattlar. Peygamber (s.a.v.) ashab da hamle yaparak, Eb Sfyn' bozguna urattlar. Mriklerin
bayran tayan Talha b. Osman ileri atlarak yle bard: Ey Muhammed'in arkadalar, sizin
iddianza gre kllarnzla Allah bizi atee, kllarmzla da cennete gnderir. Aranzda klcmla
Cennet'e gidecek, ya da klcyla beni Cehennem'e gnderecek birisi var m? Bunun zerine AH b.
Eb Tlib nne karak, ona bir darbe indirdi, ve ayan kesti. Aya yere dt ve avreti ortaya
kt. Allah adna ve akrabalk adna merhamet istedi, Ali de onu brakt. Raslullah (s.a.v.) tekbir
getirerek, Hz. Ali'ye: Niin onun iini bitirmedin? diye sorunca, Ali: O Allah adna ve akrabalk
adna kendisini terketmemi istedi, ben de ondan utandm. dedi.
Raslullah (s.a.v.)'m elinde bir kl vard. yle buyurdu: Bu klc hakkm demek artyle kim
alr? Pek ok kii almak isteyince, Raslullah (s.a.v.), onlara vermedi. Sonunda Eb Ducne yle
dedi: Bu klcn hakk nedir, ey Allah'n Rasl? Raslullah: Sonund kadar onunla dmanla
arpmaktr deyince, Eb Dcne: Ben alrm dedi. Hz. Peygamber de ona klc verdi. Eb
Ducne kahraman bir kimse idi. Krmz br kua vard. Onunla kafasn sard zaman herkes onun
savaa katlacan biliyordu. Bu krmz kuayla ban balad ve klcn ald, iki sa arasnda
salma salna yrdmeyc balad. Raslullah (s.'a.v.) yle buya.;-* du; Bu, Allah'n byle bir yer

dnda holanmad bir yry eklidir. Eb Ducne nne kan hereyi darmadan ediyordu.
Bu haliyle dan eteinde defler alan kadnlarn bulunduu yere kadar vard. Bunlar arasnda bir
kadn yle diyordu:
Bz, Tark'n kzlar Yastklara basarz Gelirseniz sanrz Yataklar sereriz Giderseniz ayrlrz
Hi sevmiyor muuz gibi,
Yine bir kadn yle diyordu:
Abduddr'n oullan! Yurdumuzu koruyanlar! Keskin kllarla vurun.
Eb Ducne bu kadn vurmak iin klcn kaldrdysa da Raslullah (s.a.v.)e ait olan bir klcn
kadn ldrmek gibi bir kkle dmemesi gerektiini hatrlad. Bu kadn, Hind idi. Yannda
bulunan dier kadnlar da erkeklerin arka taraflarnda def alp erkekleri savaa tevik
ediyordu.
!
Her iki taraf arasnda ok iddetli bir arpma oldu. Hamza, Ali, Eb Ducne ve dier baz
mslman yiitler, olduka fazla kii ldrdler. Yce Allah mslmanlara zafer nasib etti.
Mrikler yenilgi iindeydi. Kadnlar daa karak kamaya balad. Mslmanlar da mriklerin
karargahna girip ganimet toplamaya baladlar. Baz, okular kfirlerin alandan ekilip gittiini
grnce onlar da ganimet toplamak gayesiyle yerlerinden ayrldlar. Bir baka grup ise yerlerinden
ayrlmayarak: Biz, Allah'n Raslnc itaat ediyor ve yerimizde kalmaya devam ediyoruz. dediler.
Bunun zerine Yce Allah; Aranzdan kimisi dnyay, kimisi de hireti istiyordu. (lu mrn,
3/152) mealindeki buyruunu indirdi. Burada hiret ile Allah'n Rasul'nn emrine uymak
kasdedilmektedir.
Baz okular yerlerinden ayrlnca Hlid b. Velid okulardan geri kalanlarn azlnn farkna vard.
Onlarn zerine: bir nimle yapt ve onlar ehd etti. Peygamber (s.a.v.)in ashabna da arkalarndan
'hcum etti. Mrikler, svarilerinin savamakta olduklarn grnce, toparlanp ms-lmanlarn
zerine yrdler. Onlar bozguna uratp aralarndan birok kiiyi ehid ettiler. Mslmanlar da o
srada bayrak tayan kimseleri ldrm bulunuyorlard. Byiccc mriklerin bayra yerde kalm
ve hi kimse onu yerden kaldrmyordu. Kriseoullanndan olan Alkame'n kz Kucey'in bayran
yerden alp kaldrd. Kureyliler onun etrafnda topland:. O bayra Sub ald ve bayrak elindeyken
ldrld. Bayrak tayanlar, -Eb Rfi'e gre- Hz. Ali ldrmt. Der ki: Onlar ldrnce
Peygamber (s.a.v.) mriklerden bir topluluk grd ve Ali'ye: Haydi bunlara hamle yap, diye emretti.
Ali onlar datt ve baz kimseleri ldrd. Daha sonra bir topluluk grd. Yine ayn ekilde
peygamber emretti, o da onlan datt, aralarndan baz kimseleri ldrd. Hz. Cebrail yle dedi:
Ey Allah'n Rasl, te korumak byle olur. Bunun zerine Ra-slullah: O bendendir, ben de
ondanm diye buyurunca Hz. Cebrail: Ben de sizdenim diye cevap, verdi. (Rv der ki:) Etrafta
yle bir ses iitildi: Zlfikardan baka kl, Ali'den baka gen yoktur.
Raslullah (s.a.v.)m ali kk az dii krld, duda yarld, gznn nnde ve alnnda sann
balad yerde yara ald. bn Kama, tepesine dikilip zerine kl ekti. Bu yaralar ona verdiren de
oydu. IIz. Peygam-ber'in yaralarm Ulbe b. Eb Vakks amtr diyenler olduu gibi, Mu-hemmed b.
Mslim'in dedesi Abdullah b. ihb ez-Zhr'dir diyenler de vardr.
Denildiine gre Utbe b. Eb Vakks, bn Kamia el-Leys el-Edrem, -Teym b. Gliboullarndandir
bn ve Kamia'nn enesi bir para ek-sikdi- Ubey b. Halef el-Cumah, Abdullah b. Humeyd el-Esed ki Ku-rey'n arslant diye bilinirdi- Raslullah (s.a.v.) ldrmek zere birbirleriyle szlemilerdi.
bn ihb, Peygamber Efendimiz'in alnndaki yarasn at. Utbe ise ona drt tane ta atarak kk sa
az diLi Aird ye dudan yaralad. bn Kamia ise onun gznn alt tarafn yaralad ve

Peygamberimizin miferinden birka halka ieriye girmesine sebep oldu. bn Kamia klcm kaldrd;
Raslullah klcn kesemedi. Dizi zerine kapakland. Ubey b. Halef ise bir harbe ile ona vurmak
istediyse de, Raslullah (s.a.v.) onu elinden alp ayn harbe ile onu ldrd. Bir baka rivayete gre:
Bu harbe Zbeyr'e ait idi ve onu Zbeyr'den almt. Baka bir rivayette ise, el-Hris b. esSimme'den almt, denilmitir. Abdullah b. Humeyd'e gelince, onu Ensr'dan Eb Ducne
ldrmt.
Raslullah {s.a.v.} yaralannca yznden kan akmaya balad. Kann silerken yle diyordu:
Kendilerini Allah'n yoluna davet eden peygamberlerinin yzn kana boyayan bir kavim nasl felah
bulabilir? Peygamberi korumak amacyla Ensr'dan be kii onun nnde savat ve hepsi ehit
oldular. Eb Ducne, kendisini kalkan yaparak Raslullah1]., korumaya alyor ve o bu halde iken
ok gelir srtna isabet ederdi. Sa'd b. Ebi Vakks da Raslullah (s.a.v.)'n nnde ok at yapyordu.
Raslullah (s.a.v.) Sa'd b. Ebi Vakkas'a ok verir ve yle derdi: Annem babam, feda olsun, at oku.
O gn Katde b. Nu'mn'm gz isabet alm, Raslullah (s.a.v.) da eliyle gzn yerine koymutu.
Ve bu gz brnden daha iyi grmeye balamt. Mus'ab b. Umeyr, elinde mslmanlann bayra
ile savam ve sonunda Leys'li bn Kami'a onu ldrm, Peygamber olduunu zannederek, Kureye
gidip: "Muhammed'i ldrdm" diye seslendi. Bu sefer herkes birbirine, "Muhammed ldrld,
Muhammed ldrld" diyordu.
Mus'ab' ehid olduktan sonra Raslullah (s.a.v.), bayra Ali'ye verdi. Hamza da Siba' b. Abduluzza
el-Gubn ile Jcar karya gelinceye kadar savat. Hamza Siba'a unlar syledi: Ey kzlar
snnet edenin olu, yakla. Siba'nn annesi Um Enmr, Mekke'de snnetilik ederdi. Kar karya
geldiklerinde Hamza onu ldrd. Vahi der ki: Allah'a yemin ederim, Hamza'y gzetleyip
duruyordum, insanlardan kime rastladysa klcyla onu biiyor ve herkesi ldryordu. Siba' b.
Abduluzza'y ldrd. Harbemi sallayp zerine attm. Harbem Hamza'nm kasklarndan isabet ald
ve bacaklarnn arasndan kt. Bana doru gelmeye balad ve fakat yetiemeyip dt. lnceye
kadar yanma yaklamadm. Harbemi alp askerlerin olduu tarafa doru gittim. Allah Hamza'dan raz
olsun ve onu da raz etsin.
sim b. Sabit Musfi' b. Talha ile kardei Kilb b. Talha'y iki ayr ok ile ldrd. Bu iki karde,
anneleri Slfe'ye gtrld ve ona Asm'n bunlar ldrdn sylediler. Slfe, Eer Allah
sm'n bam eline geirecek olursa onun kafatasyle arap ieceini syledi.
Abdurrahman b. Eb Bekir, mriklerle beraberdi. Meydana atlp, karsna er diledi. Hz.-Eb
Bekir ona kar kmak istediyse de, Raslullah (s.a.v.) ona: Klcn yerine koy, ve bizi kendinden
mahrum etme diyerek bundan alkoydu.
Enes b. Mlik'in amcas, Enes b. en-NadrT mer ve Talha'nn yanna muhacirlerden birka kii le
birlikte vard, onlarn savatan, el ekmi olduklarn grd. Onlara: Neye byle duruyorsunuz?
diye sorunca: Peygamber (s.a.v.) ldrld dediler. O: Peki, ondan sonra yaayp ne
yapacaksnz? O, neyin urunda ldyse, siz de onun iin lnz diyerek, Kureyilere doru
yrd. ldrlnceye kadar savat. Daha sonra vcudunda yetmi ayr yara tesbit edildi ve onu
ancak kz kardei parmak ularnn gzelliinden tand.
Denildiine gre, Enes b. en-Nadr, Hz. Peygamber'in ldrldn haber alan bir grup mslmann
yle dediini duydu: Keke birisi Abdullah b. beyy b. Sell'n yanna gitse de, ona gelip
hepimizi ldrmeden nce Eb Sfyn'dan bizim iin eman istese... Bunu iiten Enes onlara yle
syledi: Ey kavm, eer Muhammed ldrlm bulunuyorsa, Muhammed'in Rabbi ldrlmemitir.
Haydi, Muhammed ne iin sava-msa onun iin savanz. Allah'm, ben bunlarn sylediklerinden

dolay sana zr beyan ediyorum, ve bunlarn yaptklarndan uzak olduumu bildiriyorum. Daln
sonra ehd dnceye kadar savamaya devam etti.
Raslullah (s.a.v.)'n hayatta olduunu ilk olarak Ka'b b. Mlik anlad. Der ki: Sesimizin kt
kadar ey mslmanlar mjdeler olsun, ite Reslullah hayattadr,, ldrlmedi, diye seslendim.
Raslullah ona: Sesini karma anlamnda bir iaret yapt. Mslmanlar bunu renince yolun
kenarna doru geldiler. Onunla birlikte Ali, Eb Bekir, mer, Talha, Zbeyr, el-Hris b. es-Simme
ve bakalar da vard. Raslullah (s.a.v.) dorultulup yaslandrlnca Ubeyy b. Halef ona yaklap:
Ya Muhammed, sen kurtulursan, ben kurtulmayaym. diye syleyince Hz. Peygamber, ona doru
eilerek elindeki harbeyi boynuna vurdu. Ubeyy, Mekke'de iken Raslullah (s.a.v.)'a yle diyordu:
Benim yal bir devem var, hergn ona bir kile yem veriyorum, o devenin srtna binip seni
ldreceim. Hz. Peygamber ise: nallah sen deil, ben seni ldreceim diyerek cevap
veriyordu. Ubeyy, Raslullah (s.a.v.)'h at ve byk saylmayan yarasyla Kurey'e doru
giderken: Muhammed beni ldrd diye sylyordu. Onu grenler: enin bireyin yok, vallahi
dediyseler de o yle cevap verdi: O, bana: Seni ldreceim, demitir. Allah'a yemin ederim, bana
tkrecek olsa, beni ldrecek. Allah'n bu dman erif denflen yerde ld.
Raslullah (s.a.v.) Uhud gn ok etin bir ekilde arpt. Oklar keninceye kadar ok att. Yay
krld ve yaynn teli koptu. Raslullah {s.a.v.) yaralannca Hz. Ali, kalkanyla el-Mihras adyla
bilinen yerden su tamaya ve yarasn ykamaya baladysa da kan kesilmedi. Hz. Ftma alayarak
Peygamberimizin boynuna sarld. Bir ul yakarak yaraya onun kln bastrd ve bylece
Peygamberin kam kesildi. .
Mlik b. Zheyr el-Himi, Peygamber (s.a.v.)e bir ok att. Talha bu oka kar elini dikti, ok onun ba
parmana isabet etti. Denildiine gre ona bu oku atan HibBn b. el-Araka'dr. Bu sefer Hss diye
syledi. Raslullah (s.a.v.): Eer bunun yerine, bismillah diyecek olursa insanlarn gz nnde
Cennete girecekti. Denildiine gre, iaret parma ile orta parma hari btn eli fel olmutu.
Fakat birinci rivayet daha salamdr.
Eb Sfyn,-yannda bir grup mrikle daa kt. Rasluilah (s.a.v.) yle buyurdu: Onlar bizden
daha yksek yere kamamahdr. Bunun zerine mer ve bir grup muhacir onlarla arpp aa
indirdiler. Raslullah (s.a.v.) zerine kmak iin bir kayala doru yrd. ki tane zrh giyinmiti.
Bu bakmdan oraya kamad. Talha, onun nne eildi, Peygamberiniz de srt zerinde kayaya kt.
Bunun zerine Raslullah (s.a.v.): Talha zerine den grevi gerekten yapt diye buyurdu.
Aralarm'da Osmnn b. Affn ve bakalarnn da bulunduu bir grup mslman bozguna urad ve A'vns
denilen yere vardlar. Osman gn kaldktan sonra peygamberin yanna geldiklerinde Uz.
Peygamber onlar grnce: Orada uzun bir sre kaldnz diye syledi.
Meleklerin ykad Hanzala b. Eb mir ile Eb Sfyn b. Harb karlatlar. Hanzala, Eb.
Sfyn'n stne kmken eddd b. el-Esved, -ki bn ab'dur- onu grd. Eb Sfyn, onu
yardma ard. eddd geldi ve Hanzala'ya ndirdii darbe ile ehit etti. Raslullah (s.a.v.): Hi
phesiz melekler onu ykayacaktr diye buyurdu. Arzu ederseniz, ailesine sorunuz. Bunun
zerine, hanmna soruldu, hanm yie dedi: O, cnup iken, dar kt. Savaa klmakta
olduunu haber ald. Bunun zerine Rasluilah (s.a.v.}: te melekler bunun iin onu ykadlar
diyj buyurdu. Eb Sfyn da Hanzala karsnda direnmesini ve bn ab'uu kendisine Hanzala'y
ldrmek konusundaki yardm dile getiren bir ir sylemi buna karlk Hassan ona yle cevap
vermitir:
Himoullarndan sz ettin.

Sylediin yalandr, dorusu yoktur

Hamza'ya isabet ettirdiniz diye
-ki sen ona zaten, soylu demisinAmr' Utbe'yi ve olunu, sonra da
eybe, Haccc ve bn Habib'i ldrmedik mi?
el-As, Ali'yi ardnda
Bir darbeyle onlar kana boyamadik m?
Hnd ve dier kadn arkadalar ehid edilen mslmanlarm zerir.e ullandlar ve onlarn ellerini,
kulaklarn ve benzeri organlarn kesmeye baladlar. Hind, kestii kulak ve burunlardan kendisine
halhallar ve gerdanlklar yapt. Ayrca, bu gerdanlklar Vahi'ye verdi. Hamza'nn cierinden bir
para alarak onu inemek istediyse de ineyemeyince onu azndan darya frlatt.
Eb Sfyn nslmanlara yaklap yle bard: Aranzda Muhammet! var mdr? Raslullah
(s.a.v.) yanndakilere: Ona cevap vermeyin. diye tenbihcdi. Eb Sfyn, daha sonra: Aranzda
bn Ebi Kuhfe (Eb Bekir) var mdr? diye tr defa yine bard. Ondan sonra bu sefer: Aranzda
bnu'l-Hattb (mer) var m? diye bard, Eb Sfyn arkadalarna dnerek: te bunlarn hepsi
ldrlm bulunuyor. dedi. Buna dayanamayan Hz. mer: Ey Allah'n dman, yalan
sylyorsun. Al-!ah sem rezil ve rsvay edecek ekilde bunlarn hepsini hayatta brakt. Eb Sfyn:
Hbel ycelsin, Hcbel ycelsin. diye haykrnca Raslul-lah (s.a.v.): Siz de ona: Allah daha
yce ve daha stndr diye cevap veriniz. dedi. Eb Sfyn, tekrar: Bizim Uzza diye tanrmz
vardr, sizin ise Uzzn'nz yoktur. Rnsluilnh (s.a.v.) siz de yle syleyin: Allah bizim
mcvlamizdr, sizin mcvlniz yoktur Eb Sfyn: Allah akna syle ya mer, biz Muhammed'i
ldrdk m? diye sorunca Hz. mer: Vallahi hayr. O u anda senin konutklarm iitiyor.
deyince Eb Sfyn: Sen bn Kamia'dan daa dorusun diyerek unlar ekledi: Bugn, Bedire
karlk olsun. Savata zafer bazen bu tarafa, bazen beriki tarafa olur, siz . gelince, sizin lleriniz
nrnsnda burunlar, kulaklar kesilmi kimseler greceksiniz. Vallahi, bundan honut da olmadm,
kzmadm da. Ne yasakladm, ne de emrettim.
Eb Sfyn mzrann ucuyla, Hz. Hamza'nn azna vurmakta iken, Ehblerin reisi olan el-Huleys
b. Zebbn onun yanndan geti. O srada Ebu Sfyn unlar sylyordu: Al sana vefasz. Bunu
gren el-Huleys Ey Kinaneoeullan, bu Kurey'in efendisi olacak adam amcasnn oluna ite
grdnz muameleyi yapyor deyince, Eb Sfyn: Bunu gizle, zoyif bulundum ve yanldm
dedi.
Hz. Peygamber'n dads, m Eymen ve Ensr'dan baz kadnlar m-cahidlere su gtryordu. Hibbn
b. el-Araka, ona bir ok att ve onun eteine isabet ettirdi ve HibbAn bundan dolay gld. Peygamber
(s.s.v Sa'd b. Ebi Vakks'a bir ok vererek: Bunu ona at. diye emretti. Sa'd att okla Hibbn'
vurdu. Bunun zerine Peygamber {s.a.v.) glmeye balad ve unlar syledi: Sa'd onun intikamn
ald. Ya Sa'd Allah senin duan kabul etsin ve oklann da hedefe isabet ettirsin.
Daha sonra Eb Sfyn ve beraberindekiler geri dnerken Eb Sfyn: Gelecek sene bir daha
karlaalm. diyordu. Raslullah (s.a.v.) Ali'yi pelerinden gndererek unlar syledi: Dikkat ot
bakalm, eer atlan brakp develere binerlerse Mekke'ye gidecekler. Yok eer atlara binecek
olurlarsa Medine'ye gitmek isledikleri anlamna gelecektir. Nefsim elinde bulunan Allah'a yemin
ederim ki. eer Medine'ye gitmek istiyorlarsa, onlarla mutlakn savaacaz. Uz. Ali, anlatyor:
Pelerine takldm, develerine bindiklerini ve atlan yanlarna alarak Mekke'ye gitmek istediklerini
grdm. Ben de durumu mmkn olduu kadar gizlemeye alyordum. nk Raslullah (s.a.v.)

ona, ii gizli tutmasn emretmiti.

Raslullah (s.a.v.) birisine .emrederek, ldrlenler arasnda dolamasn emretmi di. Ensr'dan
Sa'd b. er-Hab'i son nefeslerini vermekteyken buldu. Sa'd kendisini gre! ahsa unlar syledi:
"Raslullah (a.a.v.}':4 benden selam syle ve de ki: Allah sana bir peygambere mmeti yerine en
hayrl ekilde nasl mkfat veriyorsa seni de ylece mkfaatlandr-sn. Kavmime de selm
syleyerek de ki: Eer gznz krpacak kadar bir haliniz varsa, buna ramen Raslullah'a bir ey
isabet edecek olursa Allah'n yannda kabul edilecek hibir zrnz olamaz. ve akabinde vefat etti.
Vadinin orta taraflarnda karn delinmi ve cierleri alnm, burnu, kulaklar kesilmi bir ekilde Hz.
Hamza'y buldular. Raslullah (s.a.v.) onu grnce, unlar syledi: Eer Safye zlmeyecek ya da
benden sonra uyulacak bir snnet olmasndan ekinmeseydim, Hamza'y bu ekilde brakr ve vahi
hayvanlarn karnna veyahut da kularn kursana brakrdm. Yemin ederim Allah, Kurey'e kar
bana zafer nasib edecek olursa, onlardan otuz kiinin burun ve kulaklarn keseceim. dedi.
Mslmanlar da: Araplardan hibir kimsenin imdiye kadar yapmad bir ekilde kulak ve burun
gibi organlar keseceklerine yemin ettiler. Bunun zerine yce Allah bu konuda: Eer size bir
ktlk yaplmsa, siz de size yaplan ktln benzerini ayn ekilde yapnz (Nahl, 16/126)
mealindeki buyruk nazil oldu. Daha sonra Raslullah (s.a.v.) bunu balad, sabretti ve msle
(ldrlenlerin kulak, burun ve benzeri organlarn kesmemden vazgeti.
Abdulmuttalib'in kz Safiye gelince, Raslullah (s.a.v.) olu ez-Z beyr'e onu geri evirmesini ve
bylece kz kardei, Hamza'mn halini grmemesini istedi. ez-Zbeyr yolda onu karlad ve ona
Peygamber (s.a.v.) in. emrini bildirince Safiye yle dedi: Ben, kardeime msle yapld haberini
aldm. Bu ise Allah yolunda ok az bir musibettir. Biz bu konuda ok razyz. Allah'a yemin ederim,
bunun ecrini Allah'tan umacak ve sabrla katlanacam deyince ez-Zbeyr bunu Peygambere haber
verdi. Bu sefer Hz. Peygamber: Onu brakabilirsin dedi. Safiye, onun yanma vard, ona du etti ve:
nn lillh ve inn ileyhi rci'n diyerek is-tircda bulundu. Raslullah (s.a.v.) emir vererek, Hz.
Hamza defnedildi.
Mslmanlar, arasndan ad Kuzmn olan bir adam vard. Raslullah (s.a.v.): O cehennemliktir
diyordu. Kuzmn Uhud Gn ok iddetli bir ekilde arpt. Mriklerden sekiz kii ldrdkten
sonra yaraland ve evine gtrld. Mslmanlar ona: Mjdeler olsun, ya Kuzmn deyince:
Neyin mjdesinden sz ediyorsunuz? Ben yalnzca kavmimin erefi iin arpm bulunuyorum
dedi. Arkasndan da yaras arlat, bir ok alp kolunun damarlarn kesti ve kan akmaya balad.
Bunun sonucunda ld. Durum Raslullah fs.a.y.J'a haber verilince Raslullah yle dedi; ehadet
ederim ki ben Allah'n Raslym. Uhud gnnde ldrlenler arasnda yahudi Muhayrk de vard.
Mu-hayrk o gn, yahudilere yle demiti: Ey yahudiler, siz de biliyorsunuz ki Muhammed'e yardm
etmek sizin iin bir grevdir. Onlar: Ama bugn cumartesi gndr demelerine ramen, O: Artk
cumartesi yoktur deyip silh ve sava letlerini alp unlar ekledi: ldrlecek olursam, malm
Muhammed'ndir, onunla istedii ekilde tasarruf etsin. Daha sonra savata ldrlnce, Raslullah
yle buyurdu: Muhayrk, ya-hudilerin hayirlsdr.
Huzeyfe'nin babas sl-Yemn da ldrld. Onu mslmanlar ldrmt: Raslullah (s.a.v.) onu ve
Sabit b. Kays b. Vaka ile birlikte hanmlarn yannda brakmt. kisi de yal id. Birisi dierine
unlar syledi: Ne bekliyoruz, kllarmz alalm, Raslullah'n yanna varalm, umulur ki Allah
Tel bize ehdeti nasip eder. Dediklerini de yaptlar. n-aanlar arasmn kartlar. Onlarn askerler
arasna katldklarndan kimsenin haberi yoktu. Sbit'i mrikler ldrd. Yemn ise mslmanlardan
eitli kimselerin kl darbeleriyle ldrld. Kimse de onun kim olduunu tanmad. Huzeyfe:

BabamI babam! diye barnca; mslmanlar: Allah'a yemin ederiz k, onu tanmadk. dediler.
Bu sefer Huzeyfe: Allah sizi affetsin, diye cevap verdi. Raslullah (s.a.v.) ona diyet vermek istedi.
Huzeyfe ise babasnn diyetini mslmanlara sadaka olarak balad.
Bazlar ehid den yaknlarn alp Medine'ye getirmek istediler. Raslullah (s.a.v.) onlara
ldrldkleri yerde defnedilmelerim emretti. Ayrca iki veya kiinin bir tek kabirde
defnedilmelerini, aralarnda Kur'n' daha ok ezberlemi olanlarn kble tarafna ne geirilmesini
buyurdu. Ondan sonra onlarn namazm kld. Hz. Peygambere getirilen her ehidle birlikte Hamza'y
alr ve onunla birlikte her ikisinin namazn klard. Denildiine gre dokuz ehidi bir araya getirir,
Hamza'y onuncusu yapar, namazlarn ylece klard. Hz. Hamza'nn kabrine .Ali, Eb Bekir, mer
ile ez-Zbeyr indiler. Raslullah (s.a.v.) da kabrinin banda durdu ve: Amr b. Cemh ile Abdullah
b. Harm'm ayn kabre gmlmesini emretti ve onlar hakknda: Onlar dnyada iken de birbirlerine
kar ok samimi idiler dedi.
ehitler defnedilince Raslullah (s.a.v.) sava alanndan ayrld. Ham-^e bint Cah ile karlanca,
kardei Abdullah'n ldrld haberi vekildi. Bunun iin istircda bulundu. (Yani "nn lah...
dedi). Sonra ona days Hamza'nn lm haberi verildi. Ona da Allah'tan mafiret istedi. Arkasndan
kocas Mus'ab b. Umeyr'in ehdet haberi verilince feryad ve figna balad. Daha sonca Raslullah
(s.a.v.): Kadnn kocasnn igal ettii yer bambakadr diye buyurdu.
Raslullal (s.a.v.), Ensr evlerinden birisinin yanndan geerken orada alaip at yakldn iitti.
Alayarak yle buyurdu: Fakat, Hamza iin. alayan kimse yoktur. Bunun zerine Sa'd b. Muz,
Abdu'lEheloullannn evine vararak, hanmlarna gidip Hamza iin alamalarn emretti.
Raslullal (s.a.v.) yine bir kadnn yanndan geti. Bu kadn Ensr'-dandi. Babas ve kocas ehid
edilmiti. Ona bunlarn ehid edildikleri haberi verilince, kndm: Haslullah ne yapt? diye sordu.
Allah'a hamdol-sun istediin gibidir denildi. Bu sefer kadn: O zaman onu bana gsteriniz dedi.
Raslullah' grnce: Ya Raslullal senden sonra her musibet kk kalr dedi.
[58]
Raslullah'n Medine'ye dn savan olduu gn olan cumartesi gn olmutu.
Hamru'I-Esed Gazvesi
Uhud gazvesinin ertesi gn, (25 Mart 625) Raslulah (s.a.v.)'m mezzini savaa ikihnns iin
seslenerek: Dizimle birlikte ancak dn beraberimizde olanlar bu gazveye kacaktr. dedi.
Raslullal (s.a.v.) bununla kfirler mslmanlar hakknda g ve kuvvetleri yerindedir demelerini
amalamt. Onunla birlikte baz yarallar da vard. Bu yarallar bineklerin srtna binmilerdi.
Hamru'1-Esed diye bilinen yere varncaya kadar yollarna devam ettiler. Buras Medine'de yedi mil
uzaktadr. Orada pazartesi, sah ve aramba gnleri kald. Yanlarndan Ma'bed el-Huz geti. Huza
mslmanlanyla, mriklcriylc Rnslullah (s.a.v.)'n srlarn gzel bir ekilde saklar ve Thme'de
bulunuyorlard. Ma'bed, mrik idi. Raslullah'a; Ya Muhsmmed. sana isnbel eden, bize ok ar
geldi diyerek yanndan ayrlp gidince Eb Sfyn ve beraberindekilerle er-Revh diye bilinen
yerde karlat. Onlara tekrar Haslullah (s.a.v.) zerine yeni bir hamle yaparak akllan sra
mslmanlar kkten kazmak istiyordu. Eb Sfyn, M'bed'i grnce: Ne haber? diye sordu.
Ma'bed yle dedi: Mu h amme d. arkadalarn alp benzerini grmediim bir kalabalkla peinize
taklm bulunuyor. Ashabndan Uhud'a katlmayanlar da alm. Bunlar yaptklarna piman olmular.

Buradan ayrlmadan atlarnn kafalarn grrsn. Eb Sfyn yle syledi: Allah'a yemin ederim
ki biz de onlarn geri kalanlarnn kkn kazmak iin geri dnmeye karar vermitik. Bu sefer
M'bed ona: Sakn byle birey yapmayasn. deyince, Eb Sfyn beraberlerinde bulunanlarla
birlikte istikametlerini deiltirdiler.
Eb Sfyn'n yanndan Abdu Kays'a. mensup bir grup atl. veincf; onlara unu syledi:
Muhammed'e bir mesajm gtrn, buna karlk ben bu develerinize Ukz'da kuru zm
ykleyeceim deyince onlar kabul ettiler. Eb Sfyan onlara yle syledi: Ona, bizim kklerim
kamak iin, onun ve ashabnn zerine yrmekte olduumuzu haber verin Dunlar da Peygamber
(s.a.v.)m yanma Hamr'u'l-Esed mevkiinde ulatlar. Durumu haber verince, Raslullah (s.a.v.) yle
buyurdu: Bize Allah yetor, O ne gzel bir vekildir. Daha sonra Hz. Peygamber Medine'ye, geri
dnd. Yolda Muaviye b. el-Mure b. Ebi'l-s ile Ebu Azze. Arar b. Ubeydullah el-Cuhami'yi
grd. Ebu Azzc, Hamr'u'l-Esed denilen yerde mriklerden geri kalm, uykudayken onu brakp
gitmilerdi. Ebu Azze Bedir Gn esir edilmiti, Raslullah (s.a.v.) da onu fidyesiz olarak serbest
brakmt. nk Hz. Peygambere ok fakir olduundan ve fazla kalabalk bir nilesi olduun d.-m
ekvada bulunmutu. Raslullah {s.a.v.) ondan, hibir ekilde kendisine kar savamayacana ve
savaanlara yardmc olmayacana dair sz almt. Buna ramen Uhud Sava'nda mriklerle
birlikte savaa katlm ve onlar mslmanlara knr kkrtmt. Raslullah (s.a.v.) huzuruna
getirilince, bu sefer: Ya Muhammed, beni brak, ihsan buyur deyince, Hz. Peygamber (s.a.v.):
M'min, ayn delikten iki defa sokulmaz diye buyurarak ldrlmesini emretti.
Hamza'nm burnunu kesen ve bakalaryla birlikte Hz. Mamza'ya ms-e yapan kii olnrt Muviyc b.
c-Murc b. Ebu'l-s b. Umcyyc'yc gelince, yolunu armt. Sabah oiunca, Hz. Osman b. Affn'n
evine vard. Onu gren Hz. Osman: Beni de he!k ettin, kendini de helak ettin deyince, Muviye
ona: Sen akrabalk itibariyle onlara benden daha yaknsn. Beni himayene alrsn dye yanna
geldim. Hz. Ozman onu evinin ierisine ald ve Raslullah (s.a.v.)'n yanna ona efaatte bulunmak
zere gitti. Raslullah (s.a.v.)'m yle buyurmakta olduunu duydu: Muviye, u anda Medine'dedir,
onu arayp bulunuz. Munviye'yi gidip Osman'n evinden kardlar ve Peygamberin yanna getirince
Hz. Osman yle dedi: Seni hak ile gnderene yemin olsun, ben sadece ona enn istemek in
yanna geldim, bana bala. Bunun zerine Hz. Peygamber onu Hz. Osman'a balad. gn sre
tand ve, - gnden sonra Medine'de kalacak olursa kesinlikle onu ldreceine dair yemin etti.
Bunun zerine Hz. Osman ona: Hazrlklarn tamamlayp buradan git dedi.
Raslullah (s.a.v.) Hamru'-Esed diye bilinen yere vard. Muviye Peygamber (s.a.v.)'in haberlerini
toplamak zere bekledi. Drdnc gn. olunca Hz. Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu: Muviye
henz yakndr, uzak deildir. Onu araynz. "Bunun zerine Zeyd b. Harise ile Ammr onun peine
takldlar ve el-Ham denilen yerde yetiip ldrdler.
Sz edilen bu Muviye Abdlmelik b. Mervan b. el-Hakem'in anne bir dedesidir.
Yine hicretin bu nc ylnn Ramazan aynn ortalarnda (625 ubat sonu ile Mart'n ba) Hz.
Al'.nin olu Hasan dnyaya gelmitir. Yine ayn ylda Hazreti Ftma Hazreti Hseyn'e hamile
kalmtr. Doum yapmas ile hamilelii arasnda elli gnlk bir sre vardr.
Yine ayn yln evval (17 Mart-14 Nisan) aynda Abdullah b. bey'-in kz, Abdullah b. Hanzala'ya
[59]
meleklerin ykad kii olan Ebu mir'-den hamile kalmtr.
HCRETN DRDNC YILI (13 HAZRAN 62S-1 HAZRAN 326)

Er-Rac' Gazvesi
Bu yln Safer (13 Temmuz-10 Austos) aynda er-Rac' gazvesi olmutur. Sebebi udur: Adal ve
Kre'ye mensup bir grup kii Peygamber (s.a.v.)'n huzuruna gelerek: Bizim aramzda mslman
olan kimseler vardr. Bizlere dinimizi retecek, Kur'n' okutacak kimseler gnder dediler. O da
onlarla birlikte alt kii gnderdi ve onlara sim b. Sbit'i emr tayin etti. Mersed b. Ebi Mersed'i
emir tayin etmitir, diyenler de vardr.
Geceleyin tenh bir yere vardklarnda gzlerinde durmadlar ve onlara kar kendilerine
Lihynoullar ad verilen Hzeyi'e mensup bir kolu yardma ardlar. Bunlar da onlara yz kii
gnderdiler. Mslmanlar bir daa sndlar. Onlardan dadan inmelerini steyip unlara zarar
vermeyeceklerine dair sz verdiler. sim: Allah'a yemin ederim ben bir kfirin verdii sz zerine
inmiyorum, Allah'm, peygamberine durumumuzu haber ver. dedi. Mersed ve Hlid b. el-Bukeyr ile
birlikte onlarla savat. bnu'l-Desinne ve Hubeyb b.^Adiy ile bir baka kii onlarn szlerine
gvenerek indiler. Fakat onlar alp baladlar. nc kiinin: tte bu sizin verdiiniz szde
durmadnzn balangcdr. Allah'a yemin ederim size tabi olmuyorum demesi zerine onu
ldrdler. Hubeyb ile bnu'd-Desinne'yi alp Mekke'ye gtrp sattlar. Hubeyb'i H-ris b.
Nevfeloullan satn ald. Hubeyb, Uhud'da Hris'i ldrmt. Onu satn alarak babalar Hris'e
kar ldrmek istemilerdi. Hubeyb, H-ria'in kzlarndan birisinin yannda iken onlardan birisinden,
ldrlecei dolaysyla etek tra yapmak zere bir ustura istedi. Bu Haris'in bir kzma ait bir kk
ocuk kalkp aniden, Hubeyb'in elinde ustura olduu halde Hubeyb'in kucana oturuverdi. Kadn
feryad basnca Hubeyb: Onu ldreceimden mi korktun? Szde durmamak ihanet etmek bizim
zelliklerimizden deildir dedi. Kadn Hubeyb'in durumunu yle anlatrd: Ben Hubeyb'den daha
hayrl br esir grmedim. Mekke'de zm mevsimi olmad halde, onun elinde bir salkm zm
yerken grdm. Bu Allah'n Hubeyb'e verdiijjir rzktan baka birey olamaz.
Hubeyb'i ldrmek zere Haremin snrlarndan ktktan sonra Hu-beyb onlara: ki rekt namaz
klmak iin bana msaade edin dedi. Ona bu msaadeyi verdiler o da iki rekt namaz kld.
Bylelikle haksz yere ldrlen kimseler iin iki rekt namaz klmak snneti ortaya km oldu.
Daha sonra Hubeyb onlara: Eer korktu demiyecek olsaydnz daha fazla klardm dedi ve baz
beyitler okudu. Bu iki beyit onlardandr:
Ben mslman olarak ldrlnce aldrmam Allah yolunda ne zerinde ldrldm diye te bu
Allah iindir o dilerse Paralanm bir cesedi mbarek klar.
Daha sonra: Allah'm sen sayca onlar biliyorsun ve onlar darmadan ederek ldr diye bir
duada bulundu, ondan sonra da onu astlar.
sim b. Sbit'e gelince, Bunlar Slfe bnt Sa'd'a satmak zere kafasn kesmek istediler. nk
Slfe, sim'm kafa tayla arap imeyi adamt. Slfe'nin iki olunu sim Uhud'da ldrmt.
Arlar gelerek onu korudular. Bunun zerine: Akam oluncaya kadar brakalm o zaman dnp
kafasn alrz dediler. Fakat Allah yle bir Sel gnderdi ki, bu sel sm'm cesedini alp gtrd.
sim hibir mrike el srmemeye ve hibir mrikin de kendisine el srmemesine dair Allah'a sz
vermiti. Bylece Allah onu hayatta iken koruduu gibi ldkten sonra da korumu oldu.
bn'd-'Desinne'ye gelince. Safvn b. meyye onu klesi Nasts'a -iki oluna karlk olmak zereTen'im denilen yerde ldrmek iin teslim etmiti. Nasts bn'd-Desinne'ye: Allah iin bana syle,
u anda Muham-med'in senin yerine burda olmasn ve onun boynunu vurmamz, senin de ailen

arasnda olman arzu etmez misin? diye sorunca o: u anda Muhammed'in bulunduu yerde
bulunarak ve benim ailem arasnda olmama karlk onu bir dikenin bile rahatsz etmesine raz
deilim dedi. Bu sefer Eb Sfyn: Ben, insanlar arasnda Muhammed'in ashabnn Muhammed'i
[60]
sevdii kadar kimsenin kimseyi sevdiim grmedim> dedi. Daha sonra Nasts onu ldrd.
Amt B. meyye'nia Eb Sryan' ldrmek zere Gnderilmesi
sim ve arkadalar ldrlnce, Raslullah (s.a.v.) Amr b. rneyye ed-Damr'yi Mekke'ye
Ensr'dan bir kii ile birlikte gndererek onlara Eb Sfvan b. Harb' ldrmelerini emretti. Amr
dedi ki: Ben ve bana ait c-la bir davs ile birlikle yola ktk. Arkadam ayandan rahatszd. O
bakmdan Batn- Ye'cec denilen yere gelinceye kadar deveme o bindi. Yolun kenarnda devemizi
baladk ve arkadama: "Haydi Eb Sf-yn' ldrmek zere gidelim", dedim. Amr devamla: Eer
bir eyden korkacak'olursak gel yetiip deveye bin ve RnsIuUah (s.a.v.)'a durumu bildir ve beni
burada brak, diye hatrlattm.
ehre gizlice ve alaleccle girdiler.
(Amr): Mekke'ye girdiimizde daha nce hazrlam olduum bir haner vard. Birisi bana engel
olacak olursa onu ldrmek zere yanma almtm. Arkadam bana dedi ki: Ne dersin nce tavaf
edip sonra da iki rekt namaz .klmakla ie balayalm m? dedi. Ben de ona: u anda Mek-ke'liler
sohbet yerlerinde oturuyorlar ve ben bunlar biliyorum, dedim. Bu ekilde K'be'ye varncaya kadar
yolumuza devam ettik. Kn'be'ye tavaf edip namaz kldk. Daha sonra onlarn bir toplant yerlerinden
geerken aralarndan birisi avaz kt kadar bnrarnk: Bu Amr b. meyye'dir dedi. Mekke'liler
bize hcum ederek: Bu ancak ktlk yapmak zere gelmitir. dediler. (Amr Cfhiliyo'dcn beri
cesur ve kurnaz birisiydi). Anlatmaya devam ediyor: Ben de arkadama: Ka ve kurtul ite
korktuum buydu. Eb Sfyn'n yanna varmaya imkn yok, kendini kurtar dedim. Daha sonra
hzlca koup daa tnnanncaya kadar yolumuza devam ettik. Bir maaraya girip orada iki gece -bizi
takib etmelerinin sonunun gelip gelmediine bakmak zere- bekledik. Allah'a yemin ederim ben
maarada iken Osman b. Mlik et-Teym atnn srtnda gelip maarann aznda dikildi. Ben
hanerimi alarak ktm ve ona bir darbe indirdim. Fakat lmedi ve yle bir bard ki btn Mekke
halk sesini iitti. Mekke'liler onun bulunduu yere geldiler, ben de yerime geri dndm. Henz cari
ekimekte iken ona yetitiler ve: Seni kim vurdu? diye sorduklarnda Osman: Amr b. meyyc
deyip ld. Fakat bulunduum yeri syleyemedi. Onlarn arkadalarnn durumu beni aramaya imkn
vermedi. Onu tayp gittiler. Bizi aramalarnn sonu gelinceye kndar maarada iki gn daha kaldk.
Daha sonra Tcn'in'e vardk. Orada Hubeyb'in idam edildii aac grdk. evresinde bekiler vard.
Ben asl olduu aaca karak onu srtma alp tamaya baladm. Krk adm kadar ilerlemitim ki
beni yakalamak zere birbirlerini ardlar. Ben de onu brakmak zorunda kadm. zimi sk bir
ekilde takip ettiler. Ben ise hzlca yoluma devam ettim. Yorulup geri dndler. Fnsr'dan br
arkadam ayrlp deveye binerek Peygamber (s.a.v.)'in yanna gidip durumdan haberdar etti.
Hubeyb'i ise sanki yer yutmuasna bundan sonra kimse onu gremedi.
.
Amr anlatmasna devam ediyor: Dacann diye bilinen girinceye kadar yoluma devam ettim. Oklarm
ve yaym yanmda idi. Ben bu maarada iken Deloullar'ndan koyun gden uzun boylu tek gzl
birisi yanma giriverdi. Bu adam kim? diye sorunca ben de: Deloul-lanndan dedim. Yanma
uzanp u msralar ark gibi okumaya balad:

Hayatta kaldka mslman olmayacam Mslmanlarn dinini din tutmayacam

Daha sonra bu kii uykuya dald. Ben de onu ldrp yoluma devam ettim. Yolda Kurey'in
Raalullah (s.a.v.j'n durumunu haber almak zere gndermi olduu iki kiiyi grverdim. Onlardan
birisini attm okla ldrdm. brn de esir aldm. Peygamber (s.a.v.)in huzuruna vararak onu
durumdan haberdar ettim. Hz. Peygamber (s.a.v.) gld ve bana hayr duada bulundu.
Yine hicretin bu ylnda Raslullah (s.a.v.) Hilloullanndan olan ve miskinlerin annesi diye bilinen
Huzeyme'nin kz Zeyneb'Ie Ramazan aynda (4 ubat-5 Mart 626) evlenmitir. Zeyneb daha nce
Tufeyl b, H-ris'in yannda idi. Tufeyl onu boamt.
[61]
Bu sene hac islerini mrikler idare etti.
Bi'r Ma'ne
Bu senenin Safer (13 Temmuz-10 Austos 625) aynda Bi'r Ma'ne denilen yerde mslmanlardan bir
grup ldrld.
Bunun sebebi u idi: mir b. Sa'sa'aouUannn efendisi olan Eb Be-r b.. zib b. mir b. Mlik b.
C'fer Medine'ye gelerek Peygamber (s.a.v.)e bir hediye takdim etti. Hz. Peygamber (s.a.v.) bu
hedfyeyi kabul etmeyerek: Ey Eb Ber\ ben hibir mrikten hediye kabul etmiyorum deyip ona
msman olmasn teklif etti. Eb Ber* ise ondan uzak durmad gibi mslman da olmayp:
Senin bu iin gzel bir eydir, ashabndan birisini Necid'lilere senin bu iine da'vet etmek zere
gnderir-sen senin davetini kabul edeceklerini mit ederim dedi. Bunun zerine Raslullah (s.a.v.):
Nicidlerin onlara bir ktlk yapmasndan korkuyorum deyince, Eb Ber': Onlar ben himaye
ederim demiti.
Bunun zerine Raslullah (s.a.v.) aralarnda "ehidlie alelacele giden" diye n yapm bulunan
Ensr'dan el-Mnzir b. Amr, el-Hrise b. es-Sm-me, Haram b. Milhn, mir b. Fuheyre ve
bakalarnn da bulunduu yetmi kiiyi gnderir. Bu gnderilenlerin krk kii olduu da sylenmitir.
Bunlar Amiroullarmn diyar ie Sleymoullannn dzl arasndaki bir yer olan B'r va'ne
denilen yere varncaya kadar yollarna devam ettiler. Buraya varp konakladklarnda Haram b.
Milhn'i Peygamber (s.a.v.)'in mektubunu gtrmek zere mir b. et^Tufeyl'a gnderdiler. mir'in
yanma vardnda mektuba hi gz atmadan Harm'n zerine atlp ldrd. mir, Harm'a
hanerini saplaynca Haram: Allahu Ek-ber, Kabe'nin Habbine yemin ederim kazandm diye
seslendi. Daha sonra miroularmi airdysa da onlar: Biz Eb Ber'nin himayesini bozmayz,
nk Eb Ber onlar himaye etmi bulunuyor diyerek kabul etmediler. Bu sefer mir,
Sleymoullar olan Usayya, Ri'l ve Zekvn yardma ard. Onlar onun bu arsn kabul ederek
mslmanlarn etrafn kuatacak ekilde yola koyuldular ve mslmanann etrafn ku-attar.
Mslmanlar onlarla son kiiye kadar arpmalarna devam etti. Onlardan sadece Ensr'dan olan
K'b b. Zeyd kurtulabildi. K'b' da can ekimekte iken brakp gittiler. O da Hendek gn ehid
olduu zamana kadar hayatta kald.
Onlarn yaknlarnda Amr b. meyye ile Ensr'dan bir kii bulunmakta idi. Bunlar kularn o
taraflarda dolamakta olduunu grnce: Bunun bir nedeni olmaldr diyerek aratrmaya
baladlar. Aniden llerle yerlere serilmi olarak karlatlar. Atlarnn da olduklar yerde
durduklarn grdler. Amr: Reslullah (s.a.v.)'a yetiip durumdan haberdar edelim dedi. Buna
knrlk Ensr ise: el-Mnzir b. Amr'n ehid dt bir yerde ben kendimi dnemem diyerek o

da ehd dnceye kadar saldrganlarla apirt. Amr b. meyye'yi esir aldlar. mir, Amr'n Sa'd
kabilesinden olduunu anlaynca serbest brakt. Amr da oradan ayrlp gitti. el-Karkara denilen
yerde miroullarmdan iki kiiyle karlat. Onlar da inip onunla birlikte ayn yerde konakladlar.
Bu iki kii e birlikte Raslullah (s.a.v.)'dan bir gvenlik akdi vard. Fakat Amr bunu bilmediinden
onlar ldrd. Daha sonra durumu Peygamber (s.a.v.)'e haber verdi. Bu sefer Hz. Peygamber
(s.a.v.): Sen iki kiiyi haksz yere ldrm bulunuyorsun mutlaka onlarn diyetini deyeceim diye
buyurduktan sonra Raslullah (s.a.v.): Bu Eb Ber'nm marifetidir dedi ve durumdan olduka
etkilenmi olduunu belli etti.
ldrlenler arasnda mir b. Fheyre de vard. mir b. et-Tufeyl yle dermi: Onlarn aralarnda
ldrlp de yer ile gk arasnda ykseltilen kii kimdi? Bu sefer ona: O mir b. Fheyre'dr
cevabn verdiler. Hassan b. Sabit de Eb Beroullanm mir b. et-Tufeyl'e kar kkrtarak yle
demitir: .
Ey yiitler douran annenin oullan,
Ygzid'in koruyucular iken, hounuza gider mi?
Amir'in Ebu Bera'ya tahakkm edip
Ahdini bozmas? Hataen yaplan kasten gibi olamaz.
Ka'b b. Mlik de yle der:
Eb Ber'nm himayesinin bozulmas Herkesin yzn ate gibi kzartt
Bundan baka daha bir takm beyitler de sylenmitir.
Eb Ber'nn olu Raba durumu haber alnca mir b. et-Tueyl zerine hamle yapp ona bir darbe
vurdu. mir atndan derken: lecek olursam kanm talep etmek amcama aittir diye syledi.
Yce Allah, B'r Ma'ne'de ehid edilenler hakknda Kur'n'dat 'bnz\ yetler indirmi, bunlar daha
sonra nesh edilmitir: Kavmimize bizim durumumuzu haber vererek deyiniz ki: Biz, Rabbimize
[62]
kavutuk, O bizden raz oldu. Biz de ondan raz olduk.
Nadruilan'mn Srlmesi
'Bunun sebebi udur: mir b. et-Tufayl,. Peygamber (s.a.v.)'e habe gnderek Amr b. meyye'nin
ldrd ve daha nce kendilerinden sz ettiimiz miroullarna mensup ki kiinin kannn
diyetini istemiti.
Peygamber (s.a.v.) Nadiroullanna giderek bu diyete yardmc olmalarn istedi. Onunla birlikte
ashabndan aralarnda Eb Bekir, mer ve Ali'nin de bulunduu bir topluluk vard. Nadiroullar:
Tabii istediin ekilde sana yardmc oluruz dedikten sonra kendi aralarnda Peygamberi
ldrmeyi' kararlatrdlar. Hz. Peygamber (s.a.v.) a srada bir duvarn yannda oturmakta idi. Onlar
kendi aralarnda: Aramzdan kim bu evin damna kp onun zerine byke bir ta atarak ldrr
ve bizi ondan kurtarr? diye konutular, Bu ie Amr b. Cih tlib oldu. Fakat Selm b. Mikem
onlar byle bir i yapmaktan alkoymak istedi ve: O, bunu bilir dediyse de kabul, etmediler. Amr
b. Cih evin damna kt. Semdan Raslullah (s.a.v.)'a aldklar karar bildiren haber geldi. Bunun
zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) ayaa kalkt ve orada bulunan ashabna: Yannza gelinceye kadar
buradan ayrlmaynz diyerek Medine'ye dnmek zere yola koyuldu. Gecikince arkadalar onu
aramaya baladlar. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) onlara durumu bildirdi ve mslmanlara,
Nadroullanyla savamay emrederek onlarn zerine gitti. Nadroullar ondan korunmak amacyla

kalelerine ekildiler. Hz. Peygamber de hurmalar kesip evreyi yakt.

Abdullah b. bey ve onunla birlikte olan bir grup kii onlara: Sebat ediniz, kendinizi koruyunuz,
nk bizler sizleri asla teslim etmeyeceiz. Sizinle savalrsa sizinle birlikte yer alr biz de
savarz, dar kacak olursanz biz de sizinle birlikte dian karz diye haber gnderdiler. Fakat
Allah onlarn kalbierine korkuyu yerletirdi. Bu nedenle Peygamber (s.a.v.)'den: Kendilerini oradan
srecek ve bylece canlarna dokunmayacak buna karlk develerin, silh dnda tayabildii kadar
mallar da kendilerinin olmak zere bar istediler. Hz. Peygamber (s.a.v.) onlarn bu tekliflerini
kabul etti. Bunun zerine Nadroullar Hayber'e kp gittiler. Aralarndan am'a giden de oldu.
Hayber'e gidenler arasnda Ki-nne b. er-Rabi' ile Huyeyy b. Ahtab da vard. O gn srgn edilenler
arasnda Um Amr diye bilinen Urve b. el-Verd'in kars da vard. Um Arar, Gfaroullarna mensuptu.
Nadroullanmn mallar yalnzca Raslullah (s.a.v.)'a ait idi. O bu mallarda diledii gibi tasarruf
etmek yetkisine sahipti. Bu bakmdan bu mallar yalnzca muhacirler arasnda paylairm, Ensr'dan
se muhta olduklarn belirten Sehl b. Huneyf ile Eb Ducne'nin dnda -rimaeye birey
vermemiti. Hz. Peygamber (s.a.v.)'de onlara bu mallardan bir miktar vermiti.
Nadroullar'ndan Amr b. Cih'n amcasnn olu olan Ymin b. Umeyr b. K'b ile Eb Said b.
Vehb'den baka kimse slm'a girmedi. Bu iki kiinin de mallarna dokunulmad.
Hz. Peygamber (s.a.v.) bu gaza srasnda Medine'de bn Um Mektm'u yerine vekil brakmt.
[63]
Bayran Ali b. Ebi Tlib tayordu.
Ztu'r-Rik Gazvesi
Raslullah (s.a.v.), Benu'-Nadr Gazvesinden sonra Rablevvel ile Rabilhir (11 Austos-8 Ekim
625) aylarnda Medine'de kaldktan sonra, Muhripoullan ile Gatfn'dan Sa'lebeoullar'mn zerine
gitmek gayesiyle Necid tarafna gazaya kt. te er-Rika' Gazvesi diye bilinen gazve budur. Bu
isimle adlandrlmasnn sebebi, beyazl, siyahl ve krmzl bulunan bir dan yannda bu
vakann cereyan etmi olmasdr. Hz. Peygamber (s.r.v.) bu gazaya karken Medine'de Osman b. Affn' yerine vekil braknn-t. Mslmanlar mriklerle karlam fakat, herhangi bir sava
olmamtr. Her iki taraf karlkl olarak, birbirlerinin saldrsndan ekinmitir. Korku namaz ile
ilgili yetler bunun zerine nazil olmutur. Hviler korku namaz konusunda, ihtilf halindedirler.
Fkh kitaplarnda bu konu enine, boyuna ele alnmtr.
Muhriboullan'ndan birisi Peygamber (s.a.v.)'m yanna gelerek Pey gamberden klcna bakmak
zere klcn vermesini istedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) ona klcm verdi. Adam bu klc alp,
salladktan sonra Ya Muhammed, benden korkmuyor musun? diye sorunca, Hz. Peygamber (s.a.v.)
Hayr dedi. Adam bir daha: Kl elimde olduu halde, benden korkmuyor musun? diye
tekrarlaynca, Hz. Peygamber: Hayr, Allah beni korur deyince, adam klc Hz. Peygambere iade
eder.
Mslmanlar, onlardan bir kadn esir alr. Bu kadnn kocas hazr bulunmuyordu. Ailesine geri
dndnde durumdan haberdar edilir. Bunun zerine adam, Peygamber (s.a.v.)'n arkadalarnn
kann aktmadk-a iin peini brakmayacana dair yemin ederek, Raslullah (s.a.v.)'in izini takip
etm,ek zere yola kt. Raslullah (s.a.v.) bir yere konaklad. Ve Bu gece bizleri'kim koruyacak?
diye sordu. Muhacirlerden bir kii, Ensr'dan da bir kii bu i iin seildi. Raslullah (s,a.v.)'h
konaklad yerin yol aznda, durdular. Gecenin ik blmnde Muhacirlerden olan kii, uyumak
zere yatm, Ensr'dan olan kii de gzclk etmek zere uyumam ve namaz klmaya balamt.

Mslmanlarn esir aldklar kadnn kocas, gelmi ve namaz klan Ensri'y grm onun gzclk
etmekte olduunu anlamt. Ona bir ok att ve bu ok Ensr'dan olan kiiye isabet etti. Ensar bu oku
ekip kard ve ayakta namazna devam etti, arkasndan bir ok daha att, Bu da isabet etti, Ensri bu
oku da kard ve namazna devam etti. nc okunu da atl bu ok da isabet etti. Ensr bunu ekip
kardktan sonra rk ve scdunu yaparak, arkadam uyandrd ve ona durumu bildirdikten sonra
yere dt. Adam, ikisini de' grnce farkedildiini anlad. Muhacirlerden olan koruyucu, Ensr'dan
olan koruyucunun durumunu grnce, Allah Allah... niye ilk oku atar atmaz beni uyandrmadn?
diye sorunca, Ensr'dan olan kii: Bir sre okumaktaydm, yarda, kesmek istemedim, ok atlarn
pepee devam ettirince o zaman haber vermek durumunda kaldm. Allah'a yemin ederim eer
Raslullah (s.a.v.)'n korumam emrettii bir blgeyi korumasz brakmaktan korkmami olsaydm,
ben namazm yarda kesmeden adam benim iimi bitirmi olacakt.
Bu gazvenin hicretin beinci ylnn Muharrem (2 Haziran- 1 Temmuz 826) aynda olduu da
[64]
sylenmitir.
kinci Bedir Gazvesi
Bu gazveye Sevk Gazvesi ad da verilmitir.
Hicretin drdnc ylnn a'ban (6 Ocak-3 ubat 626) aynda Has-sllah (s.a.v.) Bedir'de
konaklad ve orada 8 gn sreyle Eb Sfyn'n gelmesini bekledi. Eb Sfyn da Mekke'Here
birlikte: Merruzzahrn diye bilinen yere kadar gelmiti. Usfn diye bilinen yere kadar geldii de
sylemitir. Ondan sonra Eb Sfyn, Kureylilerle birlikte ge;: 'ndler. Bunun zerine, Mekke
halk Kurey'in bu ordusuna Sevc A'du-su adm verdiler ve onlara yle taklmaya baladlar:
Siz, sadece Se-vk imek iin Mekke'den darya ktnz.
Raslullal (s.a.v.) bu gazve srasnda Medine'de Abdullah b. Rev-h'yi yerine vekil olarak
brakmt.
Bu yl ierisinde Raslullah (s.a.v.) Um Seleme ile evlenmitir.
Yine bu yl ierisinde Raslullah (s.a.v.), Zeyd b. Sabit'e yahudilerin kitabn renmesini
emretmitir.
Bu yln Cmadelul (9 Ekim-7 Kasm 625) aynda Hz. Osman b. Af-fn'm olu Abdullah vefat
etmitir. Abdullah'n annesi Raslullah (s.a.v.)'-n kz olan Rukayye'dir. Namazm bizzat Raslullah
(s.a.v.) kldrm tr. Alt yanda bulunuyordu.
A1 b. Eb Tlib'in olu olan Hz. Hseyin bir gre gre bu yi dnyaya gelmitir.
[65]
Hacc ilerini bu sene de mrikler idare etmitir.
HCRETN BESNC YILI (2 HAZRAN S26-22 MAYIS 527)OCAY LASI
Raslullah- (s.a.v.) bu yl Zeyneb birit Cah ile evlenmitir. Zeyneb, Hz. Peygamber (s.a.v.)'n
halasnn kzdr. Daha nce azadh klesi Zeyd b. Harise ile onu evlendirmiti. Ona Zeyd b.
Muhammed de deniliyordu.
Birgn Raslullah (s.a.v.) Zeyd'in evine gitmek zere kmt. Kapnn zerinde kldan yaplm br
perde vard. Rzgr bu perdeyi kaldrnca Hz. Peygamber (s.a.v.) Hz. Zeyneb'i yz ak olduu
halde grm ve beenmiti. Zeyd, Zeyneb ile geinemez olmu ve onun yanna bile yak-laamyordu.

Peygamber (s.a.v.)'in yanna gelerek Onu durumdan haberdar edince, Hz. Peygamber: Ondan
herhangi bir konuda pheleniyor musun? diye sorunca, Zeyd: Allah'a yemin ederim ki hayr dedi.
Bunun zerine Raslullah (s.a.v.): Zevceni tut, ve Allah'tan kork (Ahzb, 33/37) diye emr etmiti.
Fakat' Zeyd, Zeyneb'ten boanm o da iddetini beklemiti. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e vahyin gelmesi
zerine yle dedi: Yce Allah'n beni Zeyneb'le evlendirdii mjdesini Zeyneb'e kim verecek?
diye sorup onlara Allah Tel'nn: Hani sen Allah'n kendisine nimet verdii kimseye, diyordun
ki: (Ahzb, 33/37) diye balayan buyruklarn okudu.
Zeyneb, Peygamber Efendimiz'in dier hanmlarna kar bununla nr ve yle derdi: Sizi
aileleriniz evlendirdi. Beni ise Allah gklerden emir gndererek evlendirdi.
Bu senenin Rabilevvel (31 Temmuz- 29 Austos, 628) aynda Dme-tu'1-Cendel Gazvesi oldu.
Bunun da sebebi udur: Peygamber (s.a.v.}'e orada mriklerden bir grubun topland haberi ular,
O da onlarn zerine yrr, fakat, herhangi bir arpmayla karlamaz. Bu sava esnasnda
Medine'de yerine Gfr'li Sib' b. Urfuta'y vekil olarak brakr. Mslmanlar mriklere ait pek ok
deve ve koyunu orada bulup ganimet aldlar.
Sa'd b. Ubde'nin annesi; Sa'd, bu gazvede Peygamber (s.a.v.) ile birlikte iken vefat etmitir.
Raslullah (s.a.v.), Uyeyne b. Hisn el-Fezr ile Telemeyn ve evresinde srlerini otlatmak zere
[66]
bu yl antlama yapmtr.
Hendek Ya Da Ahzab Gazvesi
Bu gazve bu yln evval (24 Ocak-22 ubat 627) aynda olmutur. Sebebi udur: Aralarnda
Abdullah b. Sellm b. Ebil Hukayk, Huyeyy b. Ahtab, Kinne b. er-Rab' b. Ebi'l-Hukayk ve
bakalarnn da bulunduu Nadir Oullan'na mensup bir grup yahudi Rasluilah (s.a.v.)'n aleyhine
eitli Arap tokluluklarn blerek, Mekke'de de Kurey'e bavurup Rasluilah (s.a.v.) ile. savamaya
onlar ardlar ve yle dediler: O'nun kkn kazyncaya kadar biz sizinle beraber, olacaz.
Mekke'liler cfnlann bu arlarm kabul ettikten sonra, ayn kiiler Gatafn Kabilesi'nin yanna
giderek onlar da Rasluilah (s.a.v.)'a kar savaa ardlar ve bu konuda Kurey'n .kendileriyle
birlikte olduunu onlara bildirdiler. Gata-fnllar da bu ary'kabul ettiler. Kurey, komutanlar Eb
Sfyan b. Harb ile Gatafn ve komutanlar Fezreoullan'ndan Uyeyne b. Hsn ile yola koyuldular.
Aynca, Mrre'lilerin banda el-Hris b. Avf b. Ebi Harise el-Murr, Eca'llann banda ise Mis'ar
b. Ruhayle el-Ecal vard.
Rasluilah (s.a.y.) onlarn bu durumlarndan haberdar olunca, Hen-dek'in kazlmas emrini verdi. Bu
gr Selmn el-Fris ortaya koymutu. Rasluilah (a.a.v.) ile birlikte Selmn'n ilk katld sava
bu savatr. nk o zaman Selmn, hrriyetine yeni kavumutu. Rasluilah (a.a.v.) bizzat kendisi
ecir kazanmak ve mslmanlan da bu konuda tevik etmek zere Hendek kazlmas iinde alt.
Mnafklardan bir.grup da Rasluilah (s.a.v.)n bilgisi dnda ayrlp gitmiti, bunun zerine Yce
Allah buna iaret ederek u buyruunu indirmiti: inizden bir birinin arkasna gizlenerek svp
gidenleri mutlaka Allah biliyor. (Nr, 24/63).
Mslmanlardan herhangi birisine bir ihtiya doacak olursa bu konuda mutlaka Rasluilah (s.a.v.)'a
bildirir ve ondafi izin stedikten sonra gider, ihtiyacn grr ondan sonra da geri dnerdi. Buna iaret
etmek zere Yce Allah yle buyurdu: M'minler, o kimselerdir ki, Allah'a ve Raslne mn
etmilerdir. (Nr, 24/62).
~ Hz. Peygamber (s.a.v.) Hendei mslmanlar arasnda paylatrd. Muhacirlerle Ensr, Selmn

hakknda anlamazla dtler. Onlarn her birisi Selmn'n kendilerinden olduunu sylyordu.
Rasluilah {s.a.v.): Selmn bizdendir, Selmn ehl-i beyttendir diye buyurdu. Her on kiiye krk
zira'lk bir mesafe ayrmt. Selmn. Huzeyfe, Nu'mn b. Mukarrin, Amr b. Avf, ve Ensr'dan alt kii
almakta iken karlarna kazmalarn kran bir kaya kt. Peygamber (s.a.v.)'e durumu haber
verdiler. Hz. Peygamber (5?a.v.) de beraberinde Selmn olduu halde kayann yanma geldi, kazmayt
eline alarak indirdii bir darbe ile onu ksmen paralad.
Kaysan yle bir imek akt ki Medine'nin iki tepesi* ai.smdaki ksm aydnlatt. Raslullah
(s.a.v.) ve mslmanlar tekbir getirdiler. kinci sefer de ayn ekilde oldu, nc seferde de ayn
durum tekrar oldu. Ondan sonra Raslullah Hendek'ten kt zaman kaya paralanm bulunuyordu.
Selmn ona bu konuda soru sorunca Raslullah (s.a.v.) ;miun syledi: Birinci imek aktnda,
Hre ve Kisr'nm saraylarm aydnlatt. Cebrail bana mmetimin muzaffer olarak buray eilerin<;
geireceklerini bildirdi. kincisinde am ve Bizans lkesindeki krmz saraylar bana aydnlatt.
Cebrail mmetimin buralar da eine geireceini haber verdi. ncsnde San'a'nn saraylarn
aydnlatt ve Cebrail bana mmetimin buray da eline geireceini bildirdi. Mjdeler olsun sizlere...
dye buyurdu, mslmanlar da bu mjdeden dolay sevindiler.
Mnafklar bunun zerine: Sz hayret etmiyor musunuz? Sie btl eyler vadediyor, onun
Yesrib'ten Hre'yi ve Kisr'nm Medin ..ehrini grdn, bunlarn fethedileceini size sylyor.
Halbuki sizler Medine'nin dna bile kamyorsunuz. Bunun zerine Yce Allah: Mnafklarla
kalblerinde hastalk olanlar, bizlere Allah ve Rasl aldantan baka bireyin szn vermediler,
derler. (Ahzb, 33/12). buyruunu indirdi.
Kurey, Ebabillerden ve Kinne ile Tihme'nin kendilerine tabi olanlarndan oluan onbin kiilik bir
asker kuvvetle el-Curf ile Zebe arasnda kalan Rme'den gelen sellerin birletii yere varncaya
kadar yoluna devam etti. Gatfnllar ve onlara tbi olanlar da Uhud'un yaknlarna kadar gelip
konakladlar. Raslullah (s.a.v.) ve mslmanlar da Sel' Da-i'm arkalarna alarak mevzilendiler.
Asker saylar bin kii idi. Ra-slulah (s.a.v.) orada mevzilendi, kadn ve ocuklar da el-tm
diye bilinen yerde brakt. Huyeyy b. Ahtab, Kurayza'hlarn reisi olan Ka'b b. Esed'in yanma gitti.
K'b, Raslullah (s.a.v.)'la kavmi ile ilgili olarak ant-, ama yapmt. K'b, kalesini kapatarak,
Huyeyy'in girmesine izin vermeyip: Sen uursuz birisisin, Muhammed'le antlama yapm
bulunuyorum ve ben ondan atlamasna sadkatten baka birey grmedim dedi. Bu sefer Huyeyy:
Ya Ka'b, ben sana zaman boyunca devam edecek bir erefle ve usuz-bucaksz bir denizle geldim.
Sana Kureyi, komutanlarnn ereflilerini getirdim. Gatafnlilan komutanlaryla getirdim. Onlar
bana Muhammed ve arkadalarnn kkn kazmadika gitmeyeceklerine dair sz verdiler. dediyse
de K'b ona: Sen bana tm zamann zilletini; suyu boalm, imek ve yldrm akt halde ierisi
kof bir buluttan baka birey getirmedin, ey Huyeyy beni ve Muhamrned'i rahat brak! diye cevap
verdi. Huyeyy ise binbir dereden su getirerek sonunda Peygamber (s.a.v.)'in antlamasna .ihanet
etmek durumunda brakt, o da antlamayi bozdu ve ahdine sadakat gstermedi. Huyeyy de, ona:
Kurey, ve Gatfn, Muhammed'e hi bir zarar vermeden dnecek, olurlarsa gelip senin kalene
snacam ve sana ne gelirse, bana da geH&esini bekleyeceimi sz veriyorum diye onunla
antlat.
Bunun sonucunda musibet byd, korku daha geyiis boyutlara ulat. Mslmanlarn zerine
dmanlar stlerinden ve altlarndan gelmeye balad. Baz mnafklarn mnafklklar da ortaya
kt. Raslullah (s.a.v.), mrikler onu bekler halde bir aya yakn, yirmi ksur gn bek-lesip
durdular. Bu srede iki taraf arasnda karlkl ok atmann dnda herhangi bir arpma

olmad.
'
Musibetin.sebep olduu skntlar artnca Raslullah (s.a-.v.) Gatfn'n komutanlar olan Uyeyne b.
Hsn ile Haris b. Avf el-Mrri'ye haber gndererek beraberlerindeki askerleri de almann
karlnda' Medine'nin mahslnn te birini vermeyi teklif etti. Onlar da bu teklifi kabul ettiler.
Fakat Raslullah (s.a.v.}, Sa'd b. Muiiz ve Sa'd b. Ubde ile birlikte istiarede bulununca dediler ki:
Ey Allah'n Rasl, yapmak istediin birey mi var? Yoksa Allah'n emrettii bir ey mi var? Yoksa
bizim iin yapacak bireyin mi var? diye sorunca, u cevab aldlar: Hayr, sizin yararnz in bir
ey yapmak istiyorum. Araplarn el birlii ederek adeta tek bir yaydan size ate yaptklarn grdm.
Ben de onlarn size kar olan bu birliklerini glerini, krmak datmak istedim. Bu sefer Sa'd b.
Mu-z: Bizler de onlar da irk zere idik, onlar bizden misafir gelmeleri halinde ikram edeceimiz
bir hurma, veya al-veri neticesinde bizden alacaklar malm dnda bireyimizi yemeyi mit
etmiyorlard. Allah bizi tslmla ereflendirdikten sonra onlara malmz m vereceiz? Allah bizimle
onlarn arasnda hkmn verinceye.kadar onlara kltan baka birey vermeyeceiz. Bunun zerine
Raslullah (s.a.v.) bu teklifinden vazgeti.
Daha sonra mir b. Leyoullar'ndan Amr b. Abd-i Ved, krime b. Eb Cehil, Hbeyre b.'Ebi Vehb,
Nevfel b. Abdullah, Dirr b. el-Hatib el-Fihr gibi kimselerin de bulunduu baz Kurey svarileri
atlarna binerek Kinneoullar'nn arasndan getiler ve onlara Savaa hazrlann, kimlerin gzel
ata bindiklerini reneceksiniz dediler. Amr b. Abd-i Ved, kfir olarak Bedir savanda bulunmu
ve olduka fazla yara alncaya kadar arpmalarna devam etmiti. Ancak, Uhud'da bulunamam,
Hendek'te ise ne derece kahraman bir kii olduunun bilinmesi iin bir takm iaretlerle savaa
katlmt. Arkadalaryla birlikte Hendein kysna kadar geldiler. Daha snra aratrdklar dar bir
yerden hendei getiler. Sel1 Tepesi ile Hendek arasnda kalan oraklk bir yerde atlarnn srtnda
gidip gelmeye baladlar. Hz. AH b. Eb Tlib bir grup mslmanla onlarn karlarna ktlar ve
geebilecekleri yeri onlara kar konduiai un; iaretli olarak meydana kmt. Hz, Ali ona: cEy
Amr, sen yle szver-mitin: Kurey'ten kim seni iki eyden birisine aracak olursa tctt ula-rn
birisini mutlaka kabul edeceksin. Amr: Evet, deyince Hz. Ali ona: O halde ben seni Allah'a ve
slm'a davet ediyorum Amr: Benim buna pmaya davet ediyorum dedi. Amr'n cevab u oldu:
Allah'a yemin ederim, seni ldrmek istemiyorum. Buna karlk Hz. Ali: cFakat ben seni
ldrmek istiyorum deyince Amr gayrete gelip atndan indi ve onu brakt ve Ali'ye doru ilerledi.
Karlkl olarak, darbe denemelerinden sonra Hz. Al, Amr' ldrd ve dier atllar 'da,hezimeti
kabul edip geri dnmek zorunda kaldlar. Amr ile birlikte iki kii daha ldrlmt. Bunlarn
birisini Hz. Ali ldrm, brne de bir ok isabet etmi ve bundan dolay da Mekke'de lmt.
Sa'd b. Muz, isabet ald bir okla kolundaki ana damar kopmutu. Bu oku ona Amir b. Ley'den
olan Masoullanndan Hibbn b. Kays b. el-Arika b. Abd Menf atmt. el-Arika onun byk
annesidir. Ona el-Arika ad verilmesinin nedeni, terinin ho kokulu olmasyd. Arika, Kilbe bint
Sa'd b. Sehm'dir. Abdu Menf b. Hris'in annesidir.
Hibbn, Sa'd'a ok atnca, Al sana, ben el-Arika'nm oluyum demiti. Peygamber (s.a.v.): Allah
senin yzn atein derinliklerinde ebediyyen braksn, diye beddua etti. Kolundaki bu damar kopan
herkes kesinlikle lrd. Sa'd yle dua etmiti: Allah'm eer Kurey daha savaa devam edecek
olursa bent-de hayatta brak, nk senin Peygamberine eziyet edip onu yalanlayan kiilere kar
savamaktan daha ok hi bir kimseye kar savamay sevmiyorum, Allah'm, eer aramzda sava
bitmi ise bu benim iin ehadetin sebebi olsun, Kurayzaoullannm durumunu gzm aydn oluncaya
kadar canm alma.

Kurayzaoular; Chiliyye Dneminde onun antlamaklar ve dostlar idi.

Sa'd'a oku atan kiinin Mahzmoullanmn antlarnahs olan Eb sa-me el-Cem olduu da
sylenmitir. Sa'd, yukarda belirttiimiz duay yaptktan sonra da kan kesildi.
Hz. Peygamber'in halas Safiyye, Hassan b. Sbit'n kalesi olan FSri1 kalesinde idi. Hassan de korkak
olduundan dolay kadnlarla birlikte burada kalmt. Safiyye anlatyor: <Yahudilerden birisi bizim
bulunduumuz yere gelip dolamaya balad. Hassn'a dedim ki: Bu yahudi etrafmzda dolanyor.
Onun zayf taraflarmz ihbar edeceinden korkuyoruz, n de ldr! Hassan: Ben bu ilerin adam
deilim dedi. Bu sefer elime bir sopa ahp ona indim, onu ldrdm. Dndkten sonra Hassn'a: n de
onun zerindeki eyalar al, dedim. Erkek olduu iin bu ii yapamam, dediim halde Hassan.bana:
Allah'a yemin ederim onun zerindeki eyaya da bir ihtiyacm yoktur, diye cevap verdi.>
Eca'U Nuaym b. Mes'd, Peygamber (s.a.v.)'n yanma gelerek yle syledi: Ey Allah'n Rasl,
ben mslman oldum. Kavmimin de bundan haberi yoktur. Ne arzu ediyorsan emret. Raslullah
(s.a.v.) ona yle buyurdu: Sen, tek bana bir kiisin. Gcn yettii kadar bizim iin bir hile yap.
nk sava bir hiledir. Nuaym, Kurayzaoullarnm yanma gitti. Chiliye dneminde onlarla iyi
arkadal vard. Onlara yle syledi: Sizlere olan sevgimi biliyorsunuz. Onlar: Biz bu konuda
seni itham edemeyiz, deyince, Nuaym: Siz, Kureyi ve Gatfn' Muhammed'e kam savamak
konusunda desteklediniz, fakat onlar sizin gibi deildir. 3u ehir sizin ehrinizdir. Mallarnz,
ocuklarnz, kadnlarnz .buradadr. Bunlar baka yere ahp gtremezsiniz. Kurey ve Gatfn bir
frsat ve ganimet bulacak olurlarsa onu ahp giderler, deerlendirirler. Yok byle birey olmayacak
olursa, yurtlarna gider ve sizleri Muhammed'le babaa brakrlar. Onunla babaa kaldnz
takdirde ise, ona g yeremezsiniz. Bu bakmdan onlardan ereflilerinden, gveninizi salamak
zere rehineler almadka savamaynz, ki Muhammed'e rahatlkla kar kabile-siniz. deyince,
onlar: Gerekten bizim iyiliimize sylyorsun dediler.
Daha sonra Nuaym Kurey'e giderek, Eb Sfyn'a ve beraberinde-kilere:Size olan sevgimi ve
Muhammed'e kar durumumu biliyorsunuz. Kurayza'hlar piman olup Muhammed'e yle haber
gndermiler: Ku-rey'in ve Gatfn'm soylularndan baz kimseleri ahp boyunlarn uurmak zere
bunlar sana verdikten sonra geri kalanlara kar senin yannda savaacak olursak bu ie raz olur
musun? Onlardan byle bir teklif alan Muhammed onlara: Evet, diye cevap vermi. Bunun iin
eer Kurayza sizlerden ileri gelenlerinizin bazlarn rehine olarak syecek olursa bir tek kii bile
vermeyiniz dedi. Arkasndan Gatfnhlann yanma da giderek onlara da: Sizler benim akrabam ve
airetimsiniz. dedikten sonra Kurey'e sylediklerinin benzerini bunlara da syledi ve tehlikeden
onlar sakndrd.
Yce Allah'n Rasl'nn faydasna Hicretin beinci ylnn evval ay cumartesi gecesinde
yaptklar arasnda u da vardr: Eb Sfyn, ve atfn'n ileri gelenleri Kurayza'hlara Kurey ve
Gatfn'n baz kimseleri ile birlikte Eb Cehil'in olu krime'yi gndererek, onlara yle syledi:
Bizler, burann yerlileri deiliz. Burada artk kalmak imknmz yok. Bunun in
Muhammd'e~arpmak zere savaa hazrlannz, dediler. Kurayzallar ise yle syledi: Bugn
cumartesidir, biz bugnde hibirey yapamayacamz gibi bizim iin gvenlik olmak zere baz
rehineler yermediiniz srece sizinle yanyana savamayz. nk sizlerin yurtlarnza geri dnp,
bizi bu adamla bu lkede babaa brakmanzdan korkuyoruz. dediler. Eliler bu sz onlara haber
olarak gtrnce, Ku-rey ve Gatfn: Allah'a yemin ederiz Nuaym doru sylyor, dediler. Ondan
sonra Kurayza'ya u haber geldi: Allah'a yemin ederiz, size bir adam bile vermeyeceiz bunun
zerine Kurayza u szleri syledi: Nu-ym'm syledii sz gerekmi. Bylece Allah Tel

onlar birbirinden uzaklatrd. Yce Allah iddetli souu olan k gecelerinde hzl bir frtna
gnderdi. yle ki anaklar kalkyor ve adrlar yerden sklyordu. ,
Hz. Peygamber fs.a.v.) onlarn bu ekilde birbirlerine dtklerim grnce, geceleyin Huzeyfe b. elYemn' ararak onlara unu syledi: Onlarn bulunduu yere k, durumlarn gr ve bize gelinceye
kadar hi kimseye birey syleme; Huzeyfe anlatyor: Ben de kp gittim, onlarn bulunduu yere
vardm. Rzgar ve Allah'n gnderdii ordular onlara yaptklarn yapyordu. Tencereleri, adrlar,
ve ateleri bir trl olduu gibi durmuyordu. Eb Sfyn kalkp unlar syledi: Ey Kureyliler,
herkes kiminle oturduuna dikkat etsin. Bunun zerine yanmdaki adamn elini yakaladm ve ona sen
kimsin, diye sordum? O bana: Ben filanm dedi. Daha sonra Eb Sfyn: Allah'a yemin ederim artk
atlar da binekler de halk oldu. Kurayza'llar bize verdikleri szlerinde durmadlar. Bu rzgrdan
grdnz skntlar grmektesiniz. Haydi binip gidin. Ben de gidiyorum dedikten sonra, devesine
doru gitmek zere kalkt. Devesi bal bulunuyordu. Onun zerine bindi ondan sonra da kalkmak
zere durdu. Deve aya zerine kalkt*. Eer Raslullah (s.a.v.)'m bana. hibirey yapmamay
emri olmasayd kesinlikle ldrrdm:
Huzeyfe der ki: Peygamber (s.a.v.)'in yanna vardm. Hanmlarnn birisine ait bir ala brnm
olduunu ayakta namaz klmakta olduunu grdm. Beni alp nne oturttu. Ve zerime de aln bir
kenarn rtt. Selm verince de ona durumu anlattm.
Gatfnllar Kurey'in yaptklarn haber alnca, onlar da lkelerine geri dndler. Geri dnerken
Raslullah (s.a.v.): u anda biz de onlarn zerine gidip gazada bulunacaz, onlar bize gaza
edemesinler. Allah, Mekke'nin fethini nasip edinceye kadar durum gerekten, byle oldu.
[67]
..
...
Curayzaoullar Gazvesi
Sabah olunca, Raslulah (s.a.v.) Medine'ye dnd. Mslmanlar ~ lahlarn braktlar. Sa'd b.
Muz iin de onu yakndan ziyaret etmek amacyla mescidde bir adr kuruldu. le vakti olduunda
Cebrail, Peygamber (s.a.v.)in yanna gelerek: Silah braktn m? diye sorunca, Hz. Peygamber:
Evet. dedi. Cebrl: Halbuki Melekler silahlar brakmad. Allah sana Kurayzaoullar zerine
yrmeni emrediyor, imdi ben de onlara gidiyorum dedi. Bunun zerine Raslulah (s.a.v.) bir
mnadiye yle armasn emretti: Kim dinleyip itaat eden bir kii ise, ikindi namazn
KurayzaouIan yurdunda klsn. Hz. Ali'ye sancak vererek ne geirdi ve insanlar da pepee bu
orduya katldlar. Raslulah (a.a.v.), Ku-rayzaoullarmn bulunduu yere vard, baz kimseler
yatsdan sonra ancak varabildiler. Ve orada ikindi namazn kldlar. Bundan dolav da Raslulah
(s.a.v.) onlar ayplamad.
.
- ,
Kurayzaoullann bir ay, ya aa yirmibe gn sreyle muhasara altnda tuttu. Muhasarann sknts
kendisini gsterince, Kurayzaoullar, Raslulah (s.a.v.)'a haber gndererek kendilerine Eb Lbbe
b. Abu'l-Mnzir'i gndermesini sylediler. Eb Lbbe Evs Kabilesinden,r Ensr'-dan bir kiiydi.
Onunla istiare etmek iin bize gnder deyince Hz, Peygamber de gnderdi. Kurayzaoullar onu
grnce, erkekler ona kyamda bulundular, kadnlar ve ocuklar da alamaya baladlar. Kalbi
yumuad. Onlar: Allah'n Rasl'nn hkmn kabul ediyor ve bu hkme rza gsteriyoruz
dediler. Fakat Eb Lbbe boazna iaret ederek, bu hkmn kesilmek olduu anlamna: Olur diye
cevabn verdi. Eb Lbbe der ki: Oradan ayrlr ayrlmaz Allah'a ve Rasl'ne hainlik ettiimi
anladm ve yle dedim: Allah'a yemin ederim Allah'a isyan ettiim bir yerde durmam. Bunun

zerine gerisin geri ordan ayrlp gitti. Ve kendisini Mescidin direklerine balad. Bu halden Allah
tevbemi kabul etmedike byle kalacam. dedi. Allah onun tevbesini kabul etti ve Raslulah
(s.a.v.) onun balarn bizzat zd.
Kurayzahlar daha sonra Raslullah (s.a.v.)'m hkmn kabul ederek, savamay braktlar. Evsliler:
Ey Allah'n Rasl, bunlara Hazrec'in dostlarna nasl davrandmsa bizim dostlarmza da yle
davran dediler. Ki Hazreclilerin dostlar Kaynukaoullar idi ve bunlardan daha nce sz etmitik.
Raslulah (s.a.v.) onlara: Dunlar hakknda Sa'd b. Muz'n verecei hkm kabul ediyor musunuz?
deyince, hepsi: Ediyoruz diye cevap verdiler. Sa'd'i alp bir merkebe bindirerek getirdiler. Ondan
sonra onu Raslulah (s.a.v.)'n huzuruna kartrken de yle diyorlard: Ey Eb Amr, dostlarn
hakknda gzel hkm ver, iyilikle davran dediler.
Bu ekilde ona srar ettiklerini grnce, yle dedi: Su anda Sa'd'n Allah yolunda hi kinie
tarafndan knanmamas gereken bir andr. Onlarn pek ou bu szlerinden onlar ldrmek
istediini anlad. Sa'd, Raslul-lah (s.a.v.)'n huzuruna varnca, yle buyurdu: Efendinize kyamda
bulununuz, veyahut da en hayrlnza ifadesini kulland. Hazr bulunanlar da ayaa kalktlar, onu
merkebinden indirdiler ve ona tekrar: Ey Eb Amr, dostlarna iyilikte bulun, Raslullah (a.a.v.)
onlar hakknda hkm vermeyi sana brakt deyince. Sa'd: cAllah adna si2e sz veriyorum,
gerekten onlar hakknda hkm vermek bana m verildi? Onlar: Evet deyince, Raslullah
(a.a.v.)'n bulunduu tarafa dnerek, ona olan saygsndan dolay gzlerini kapad ve unlar syledi:
Burada hazr bulunanlar da buna ahit midirler? Onlar: Evet dedikleri gibi, Raslullah (a.a.v.)
dahi: Evet dedi. Bunun zerine Sa'd yle dedi: Ben, savalarnn ldrlmesi, kadnlarnn ve
ocuklarnn da esir edilmesi, mallarnn da ganimet olarak paylatrlmas hkmn veriyorum. Bu
sefer Raslullah (s.a.v.) ona: Andolsun onlar hakknda Allah'n yedi gn stnden vermi olduu
hkmn verdin.
Daha sonra bulunduklar yerden inmeleri istendi. Neccroullar'ndan bir kadn olan Bint el-Hris'in
evinde hapsedildiler. Raslullah (s.a.v.) Medine arsna kt ve orada bir takm ukurlar kazdktan
sonra onlara bir takm kimseleri gndererek boyunlar uuruldu. Bunlar arasnda Hu-yeyy b. Ahtab,
reisleri Ka'b b. Esed de vard. Bunlarn says altiyz ya da yediyz kii idi. Yediyz ile sekizyz
arasnda olduu da sylenmitir. Huyeyy b. Ahtab elleri kollan balanm olarak getirildi. Peygamber
(s.a.v.)' grnce: Allah'a yemin ederim, sana dmanlk yaptmdan dolay kendimi knamyorum.
Fakat kim Allah'a ktlk yaparsa gerekten kt olur. dedikten-sonra halka dnp unlar syledi;
Allah'n emrinde herhangi bir saknca yoktur. Bu mukadderdir bir kaderdir, bir savatr,
srailoullarnn aleyhine tecelli etmesi yazlmtr. dedikten sonra yere oturtuldu ve boynu uuruldu.
Onlardan kadn olarak yalnzca bir kii ldrlmtr. O da bir ktlk ilemiti. Bu kadn da: Erefe
bint riza'dr.
Kurayzaoullanndan Sa'lebe b. Sa'ye, seyd b. Sa'ye ve Esed b. Ubeyd mslman oldular.
Daha sonra Raslullah (s.a.v.) mallarn paylatrd. Svariye pay verilmiti. kisi atm, birisi de
svarinin kendisi iindi. At olmayan piyadeler iin ise bir pay ayrlmt. O gn savaa katlanlarn
atlarnn says otuz alt idi. Bu ganimetlerden hums (bete bir) da devletin pay olarak ayrlmt.
Atlara iki payn ve devlete bete birin verildii ilk ganimet budur. Raslullah (s.a.v.) kendisi iin ise
Kurayzaoullanndan Rey-hne bint Amr b. Hunfe'yi" ayrm, onunla evlenmek istediyse de kadn:
Beni cariyen olarak brak. Bu benim iin de daha hafif bir sorumluluk olur, senin iin de dedi.
Kurayzaoullan'nn ii bu ekilde bitince Sa'd'n yaras yeniden kanamasna devam etti, bylelikle
Allah Tel onun du-sim kabul buyurmu oldu. Sa'd b. Muz Peygamber Mescidndeki adrnda

bulunuyordu. Vefat etmeden nce Raslullah (s.a.v.), Eb Bekir ve mer de yannda bulundu. ie
annemiz der ki: Ben, odamda olduum halde Eb Bekir'in ve mer'in onun iin aladklarn
duydum. Peygamber (s.a.v.) ise hi kimse iin alamazd. znts artt zaman sakaln tutard.
Kurayza Fethi Zlkade (24 Mart-22 Nisan 627) ierisinde ve Zlhic-ce'nin (23 Nisan-22 Mays' 627)
ilk gnlerinde olmutu. Hendek gazvesinde de mslmanlardan alt kii Kurayza gazvesinde ise
[68]
kii ehid olmutu.
HCRETN ALTINCI YIU (23 MAYIS 627-11 MAYIS S28)
Lihynouuan Gazvesi
Altnc yln Cumdella (18 Eyll-17 Ekim 627) aynda Raslullah (s.a.v.) Lihynoullari zerine
yryp Hubeyb b. Adiyy ve arkadalarn cezalandrmak istedi. Kendisi bunlara ani bir ekilde
baskn yapmak amacyla am tarafna gidiyormu gibi bir grnt verdi. Lihynouilar-nn
konakladklar yer olan Garn diye bilinen yere varncaya kadar da hzhca^.voluna devam etti.
Garn, Eme ve 'Usfn arasnda bir yerdir. Onlarn kendilerini korumaya aldklarn, korunmak iin
dalarn tepelerine ktklarm grd. Raslullah (s.a.v.) onlardan arzu ettii neticeyi alamaynca
yanma ikiyz atl alarak, Mekke'lileri korkutmak amacyla, Ussfn diye bilinen yere kadar gitti.
Yannda bulunanlardan iki atly ileri gnderdi. Bunlar da Kura' el-Gamm civarna, varncaya kadar
[69]
yola devam ettiler. Daha sonra Hz. Peygamber (s.a.v.} Medine'ye geri dnd.
Zkared Gazvesi
Daha sonra RaslullaU (s.a.v.) Medine'ye vard. Fakat birka gn kaldktan sonra Uyeyne b. Hsn elFezri, Gatfanhlardan bir grup atl ile birlikte Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ait deve ve atlarn zerine
hcum tertipledi. Onlar ilk farkeden kii Eslem'li Seleme b. e-Ekva' oldu. Eb Ca'-fer, bn shk'tan
naklederek bu gazveyi bu ekilde Lihynoullari Gaz-vesi'nden sonra zikretmitir. Seleme'den gelen
doru rivayet ise: Bu gazvenin Hz. Peygamber'in Hudeybiye'den geri dnp Medine'ye vardktan
sonra olduu eklindedir. Bu iki olay arasnda ise belirli bir zaman fark vardr.
Seleme b. el-Ekv' anlatyor: Peygamber (s.a.v.) le birlikte Hudey-biye antlamasndan sonra
Medine'ye dndm. Haslullah (s.a.v.) develerini klesi Rebh, ile birlikte gnderdi. Talha b.
Ubeydullah'a ait bir atn srtnda ben de onunla birlikte,gittim. Sabah olduunda anszn Abdurrahman b. Uyeyne b. Hsn el-Fezrrnin Raslullah (s.a.v.)'a ait olan bineklers hcum tertiplediini,
onlarn .hepsini nne katp gtrdn ve obanlarm ldrdn grdm. Bunun zerine: Ey
Rebh, bu at al, Talha'ya ulatr. Peygamber (s.a.v.)'e de mriklerin kendisine ait bulunan
bineklerine hcum ettiklerini bildir dedim. Ondan sonra tepeye doru koup defa, Hcuma
uradm diye bardm. Arkalarna taklp onlara ok atmaya ve u beyi okumaya baladm:
Al u oku ben Ekva'mn oluyum, Bugn hell st emmiierin gndr.
Seleme devamla: Allah'a yemin ederim onlara ok atp onlan bu ekilde ldrmeye devam ederken bir
atl kp bana kar gelmeye balad. Bir aacn dibine geri dndm, ona da ok atmaya .baladm ve
sonunda onu da ldrdm. Arkasndan onlarn da aralarndaki dar yollara saptklarm grdm. Bu
sefer stlerinden onlara ta atmaya baldm. Ayn ekilde abalamnya devam ettim. Sonunda onlardan

geri almadk, tek bir deve bile kalmad. Bu ekilde onlardan develeri aldktan sonra yklerini
hafifletmek amacyla otuz tane kalkandan ve otuz tane elbiseden daha fazla miktardaki eyay brakp
katlar. Braktklar herbir ey zerine bir iaret koyuyordum W Raslullah (s.a.v.)'n ashab onu
tansnlar. Nihayet bir tepenin dar yolundan gemekteyken Uyeyne b. Hisn b. Huzeyfe b. Bedr yardm
iin onlara geldi. Oturup kuluk vakti kahvaltlarm yapmaya baladlar. Uyeyne beni grnce: Bu
da ne oluyor? diye sordu. Onlar; Dn bundan ok skntlar ektik, elimizde buulnan hereyi bizden
kurtard. Yerimden ayrlmadan Raslullah (s.a.v.)'n atllarnn aalar arasndan grlmekte
olduunu farfeettim. Onlardan ilk grdSim kii Esed'U el-Ah-ram'dr.' Am Muhriz b. Nadla'dr.
Esed bint Huzeyfe kabilesine mensuptur. Onun arkasndan Ebu Katde bu ikisinin de arkasnda elMikdd b. Amr el-Kindl vard. Ben, el-Ahrarn'n atnn dizginlerini tutarak: Bunlardan kendini koru,
Raslullah (s.a.v.) ve arkadalarna varncaya kadar senin yolunu kesmesinler dedim. O ise bana:
Ya Seleme, eer Allah/f ve hret gnne man ediyorsan benimle ehidlk arasna girme dedi.
Seleme devam ediyor: Bunun zerine onu braktm; o ve Abdurrahman b. Uyeyne kar karya
geldiler. Ahram, Abdurrahman'm atn vurdu. Abdurrahman ise ona bir darbe vurarak onu ldrd.
Bundan sonra Abdurrahman, l-Ahram'm atma geip bindi. Raslullah (s.a.v.)m atls Eb Katde
Abdurraferaan'a yetiti ve klcn ona saplad. Ondan sonra da btn talanclar kap gittiler, Seleme
der ki: Muhammed'i ereflendirene yemin ederim, mutlaka onlarn peinden yrye yrye gideceim
onlar takip edeceim. Ta ki Mulammed'in ashabnn ne tozunu ne de kendilerini grmeyeyim.
Taianetar, inde su bulunan bir maaraya gne batmadan nce vardlar, Su maaraya <Z Kare'd
adi veriliyordu. Chlar, bu maaradaki sudan imek istediler. nk ok susamlard. Benim
arkalarndan komakta olduumu grnce, onlar kovaladm ve bir damla suyun tadna bile
bakamadlar. Z Ebher diye bilinen bir eve girdiler. Bir okumu atp onlardan birisinin koluna
sapladm ve bu arada unlar syledim: Al u oku ben el-Ekva'n oluyum, bugn helal st
emmilerin gndr. Tepede iki tane at grdm. Onlar da alp Peygamber (s.a.v.)'n yanna
getirdim.
Amcam mir, birisinin iinde biraz st ve bir bakasnda da su bulunan birer kapla yanma gelip beni
yetiti. Su ile abdest alp, namaz kldm ondan sonra da st itim. Daha sonra Peygamber (s;a.v.)'in
yanna vardm. Hz. Peygamber (s.a.v.)'i Z Kared suyunun kenarnda buldum. Ra-slullah (s.a.v.)'m
dmann elinden kurtardm develeri btn kalkanlar ve elbiseleri alm olduunu grdm. Bill
onlara dii bir deve kesmi ve etini yemeleri iin kzartyordu. Ben: Ey Allah'n Rasl brak da ben
kendim iin yz adam seeyim ve onlardan gz krpacak kimse brakmayaym. dedimse de
Raslullah (s.a.v.) gld ve yle buyurdu: Bunlar Gatfn blgesine hcum edecekler dedi. Ondan
sonra Gatfn'-dan bir adam gelerek unlar syledi: Filan kii onlar iin develer kesmi bulunuyor.
Onl^r develerin derisini yzmekteyken bir toz grdler ve Peinizden gelenler var diyerek
kamaya tekrar koyuldular.
Sabah ettiimizde Raslullah (s.a.v.) yle buyurdu: Bizim en iyi atlmz Katde, en iyi piyademiz
de Seleme b. el-Ekv'dr dedi ve bana hem svari pay, hem de piyade pay verdikten sonra elAdba diye bilinen bineinin zerine kendisiyle birlikte beni de bindirdi. Yolumuza devam etmekte
iken, Ensr'dan hi bir ekilde kimsenin geemedii birisini grdm. Benimle yaracak kimse var
m? diye defalarca syleyince ben de: Ya Raslullah, annem babam sana feda olsun, bu adamla
yarmak iin bana msaade buyur deyince o da: Arzu ediyorsan yar cevabn verdi. Seleme
devam ediyor: Olduka hrslandm bir veya iki aamadan sonra onu yetierek ona: Allah'a yemin
ederim seni getim dedim ve Medine'ye ondan nce vardm. gn durduktan sonra Hayber'e doru

ktk.
tik olarak bu gazvede Ey Allah'n atllar bininiz diye seslenildi. Bundan nce byle bir ifade
[70]
kullanlmamt.
Huz'a'lilardan Mustakkouan Gazvesi
Bu ga~vs Z Kared Gazvesi'nden sonra zikredilir. Bu gazve, hicretin altnc ylnn aban (16 Aralk
627-13 Ocak 628} aynda olmutur. Ras-lullah (s.a.v.), Mustahkoullar'nm kendisine kar
toparlandklar haberini ald. Komutanlar Raslullah (s.a,v.)'n hanm Cveyriye'nin babas olan
Hrs b. Ebi Drr idi. Onlarn haberini alnca, Raslullah (s.a.v.) onlara kar hazrlanp kt. Ve
Kudeyd taraflarnda el-Mreys' diye bilinen bir. su yaknlarnda onlarla karlat. Her iki taraf
birbirleriyle -arpt. Mrikler yenilgiye urad. Onlardan pek ok kii ldrld.
Mslmanlardan da ad Hiam b. Sbba olan Mikyas b. Sbbe'nn kardei Leys b.
Bekrogullanndan bir mslman ehd oldu. Hirn' Ubde b. es-Smit'in soyundan Ensr'dan birisi
onu dmandan bir kii zannederek hataen ldrd. Raslullah (s.a.v.) pek ok esir ald've bu esirleri
mttsl-manlar arasnda paylatrd. Bunlar arasnda el-Hris b. Drr'm kz C-veyriye de vard.
Paylatrma esnasnda Cveyriye, Sabit b. Kays b. em-ms ya da onun amcasnn olunun payna
dt. Cveyriye, onunla rh-ktebede bulundu. (Yani cariyelikten kurtulmann karlnda belirli
bir, mal vermek zere anlat.) Raslullah (s.a.v.)'n yanma vararak kitabet bedeli konusunda ondan
yardm isteyince, Hz. Peygamber ona: Bundan daha hayrls iin ne dersin? deyince Cveyriye:
Ne olabilir ki o ya Raslullah? diye sordu. Hz. Peygamber:. Senin kitabet bedelini derim, sonra
da seninle evlenirim cevabn verince, Cveyriye: Olur ya Ras-lullah dedi. Hz. Peygamber
(s.a.v.) de yle yapt. Mslmanar da durumu haber alnca, Artk bunlar Raslullah (s.a.v:)'n
hsmlardr diye-, rek Mustahkoullanndan yz aileden daha fazlasn serbest braktlar. Bu
bakmdan kavmi iin Cveyriye'den daha mbarek hibir kadn olmamtr.
Konaklanlan yerde herkes su imek iin gitmiken mer b. el-Hat-tb ile birlikte Gfroullar'ndan
Cehch adnda bir cretli kii vard. Cehch ile Cheyne'li Sinan birbirlerini sktrdlar. Sinan'la
arpmaya baladlar. Cheyne'li: Ey Ensr topluluu Cehch ie: Ey Muhacirler topluluu diye
barnca Abdullah b. Ubeyy b. Sell, aralarnda gen yata bulunan Zeyd b. Erkam'n da bulunduu
bir ka kii ile birlikte idi. tbn Sell yle dedi: Bunlar, ii bu noktaya m getirdiler? Bunlar, bizim
yurdumuzda bize kar kmaya baladlar. Allah'a yemin ederim Medine'ye varacak olursak, daha
erefli olan. ordan zelil olanlar mutlaka kartacaktr (Mnfikn, 63/8) diyerek kavminden hazr
bulunanlarn yanna gidip unlar syledi: te kendi kendinize yaptklarnz, onlar kendi lkenize
misafir kabul ettiniz mallarnz onlarla paylatnz, Allah'a yemin_ ederim, -eer elinizdekileri
onlara vermeyecek olursanz baka yere gitmek zorunda kalacaklardr.
Zeyd, Abdullah'n bu sylediklerini iitti. Bunlar Peygamber (s.a.v.)'e gidip anlatt. Bu srada
Raslullah (s.a.v.) savan arta kalan lerini de bitirmi bulunuyordu. Zeyd ona bu haberi verdiinde,
mer b. el-Hattab da yannda idi. mer: Ey Allah'n Rasl, Abbd b. Bir'e emret, onu ldrsn
dediyse de Raslullah (s.a.v.): Peki, insanlar Muhammed ashabn ldryor, diye konuacak
olursa, durum nasl olur? Fakat syleyin, yolumuza devam edeceimize dair halk uyarsmlar.
Bylelikle rrisl-manlann aralarndaki tartmaya bir son vermek amacyla hi gidecei yokken
oradan ayrlp gitti,

seyd b. Hudayr, Uz. Peygamber (s.a.v.)'le karlap ona selam vererek sordu: Ey Alah'n Rasl,
hi gitmeyecek br saatte kalkp gittin? deyince Hz. Peygamber: Abdullah b. Ubeyy'in
sylediklerini duymadn m? diye sordu. Bu sefer seyd: Nedir bu syledikleri? diye sorunca Hz.
Peygamber: O Medine'ye dndnde daha aziz olann, zelil olan oradan kartacan ileri
sryor. Bu sefer Useyd: Allah'a yemin ederim, dilersem onu sen dar kartrsn. nk
muhakkak sen azzisin, o ise zelildir. dedi ve sonra yle ekledi: Ya Raslullah, ona yumuak
davran. Allah'a yemin ederini, Allah bize seni ihsan edip geldiin srada Abdullah'n kavmi, bana
ta giydirip kendilerine kral yapmak ii tacn hazrlyorlard. O, kirallm elinden senin aldn
grndedir.
Abdullah b. Ubeyy, Zeyd'in, durumu Peygamber (s.a.v.)'e ilettiini iitince Raslullah (s.a.v.)'m
yanna giderek, Zeyd'in syledii eyleri sylemediine ve bu ekilde asla konumadna dair yemin
etti. Abdullah kavmi arasnda erefli ve soylu birisi idi. Kavmi yle dedi: Ya Raslullah, olabilir
ki o gen ocuk yanlmtr. Fakat bu sefer yce Allah Mnafklar sana geldiklerinde (Mnfikn,
63/1) yet-i kerimesi'ni Zeyd'i tasdik etmek zere inzal buyurdu. Bu ilk yetler nazil olunca
Raslullah (s.a.v.) Zeyd'in kulandan yakalayarak: Yce Allah'n dorulayarak temize kard
kulak budur ite diye buyurdu.
Abdullah b. beyy.'b. Sell'un olu Abdullah da babasnn durumundan haberdar olunca, Peygamber
(s.a.v.)'n yanna gelerek unlar syledi: Ey Allah'n Rasl, senin babam ldrmek istediin
haberini aldm. Eer gerekten byle bir i yapacaksan bana emret, kafasn sana ben getireyim.
Korkarm ki bakasna onu ldrmeyi emredersin de nefsime kaplr babamn katilinin halk arasnda
dolamasn grmeye tahamml edemeyerek onu ldrr, bylelikle bir kfire kar bir m'mini
ldrm olacandan Cehenneme giderirV ...deyince, Peygamber (s.a.v.) ona: Hayr, bilkis O
bizimle birlikte kald srece biz ona yumuak davranacaz ve onunla gzel arkadalk edeceiz.
Bundan sonra Abdullah b. TJbey b. Sel ho olmayan bir i yaptka kavmi gider onu bundan dolay
knar, hatta azarlar ve onu tehdit ederdi. Bunun zerine Raslullah (s.a.v.) Abdullah'n kavminin bu
durumlarn renince, mer b, el-Hattab'a unlar syledi: Durumu nasl gryorsun ya mer?
Allah'a yemin ederim sen sylediin zaman onu ldrm olsaydm, baz kimseler bundan yz
evirirler ve burun bkerlerdi. Fakat u anda ayn kimselere onu ldrmelerini emredecek olursam
onu kesinlikle ldrrler. -Bunun zerine Hz. mer de: Gerekten Raslullah'n emri benim
grmden daha bereketlidir diyerek dorulad.
Yine ayn yl Mikyas b, Subbe mslman olduunu gelip aklayarak dedi ki: Ey Allah'n Rasl,
ben mslman olarak geldim. Kardeimin diyetini istiyorum. Kardei hataen ldrlmt. Bunun
zerine Ra~ slullah (s.a.v.) kardei Him b. Subabe'nin diyetinin verilmesini emretti. Him'n
nasl ldrldne dair haberi az nce anlatmtk. Mikyas, Raslullah (s.a.v.)'n yannda fazla bir
sre kalmadan kardeini ldrenin zerine hcum etti ve onu da ldrerek irtidat edip Mekke'ye
kap gitti. Bu olayla ilgili olarak da u beyitleri syledi:
Dzlkte yaslanm olarak dmesi Kana boyanmas elbisesinin, souttu iimi. ldremeden nce
onu tm dncelerim . Uyutmuyordu, rahat vermiyordu yatakta Adam yerine geldi intikamm
[71]
aldm Putlara ilk geri dnen de ben oldum.
fk Hadisesi

ffk Hadisesi Mustahkoullan Gazvesi srasnda, olmutu.

Raslullah (s.a.v.) yolun bir ksmnda iken fk Olay'n kartanlar sylediklerini sylemiti. Bu
konuda sylenenler arasnda Hz. ie'den gelen u rivayet durumu aklamaktadr: Hz. ie der ki:
Raslullah, (s.a.v.) Medine'nin dna sefere kmak stedii zaman hanmlar arasnda kur'a ekerdi.
Kur'a, hangilerine karsa Hz. Peygamber (s.a.v.) onu alr, yannda gtrrd. MsialkouIIar
Gazvesi olduu srada yine hanmlar arasnda kur'a ekmi, bylece kur'a bana isabet etmiti. Bunun
iin boni yanna alarak sef.'re kmt. Kadnlar o srada sabahlar pek et yemezlerdi. lene kadar
kalabilecek kadar bireyler yerlerdi. Devem
in->rs:k sayacak j?er*.: vardnda ben hevdecimde oturur, ondan sonra deve^, ekenler gelir, iinde
olduum halde hevdeci alr devenin srtna yerletirirler, dafcc sonra devenin yuanru ekerek
yollarna devam, ederlerdi. Hz. ie devam ediyor: Raslulah {s.a.v-) bu seferinden geri
dndnde, gerenin bir blmnde Medine'ye yakn bir yerde konaklad. Daha sonra o ve seferde
bulunan die kimseler knaklanlan yerden kalkp gittiler. O srada ben baz zaruri ihtiyalarm in
hevdeten dar kmtm. Boynunda Zafer Boncuundan bir gerdanlk da vard. Farknda olmadan
boynumdan dmt. Hevdece geri dndmde gerdanl aradmsa da bulamadm. Herkes de yola
koyulmutu. Bulunduum yere geri dndm, orads gerdanl aradm ve buldum. Benim .devemi
ekenler gelip hevdeci alm ve benim de onun ierisinde bulunduumu sanmlard. detleri tilere
onu deveye ykleyip yollarna devam etmiler. Konak yerine vardmda her taraf pszd, hic kimse
yoktu. Bunun zerine cilbbma sarndm ve olduum yerde kaldm. Beni arayacak olurlarsa onlarn geri dneceklerini biliyordum.
Hz. Aie devam ediyor: Allah'a-yemin ederim ben bu ekilde yerimde durmuken Safvn b. elMtattal es-Slemi yanma geldi. O da bir ihtiyac dolaysyla askerden geri kalm ve onlarla
beraber eceeyememi-ti'. Benim karartm grnce, yanmda duruncaya kadar geldi ve beni tand.
rt emri inmeden nce, beni grmt. Beni grnce, istirc' (inn lilh ve inn eyhi rczi'
demek) da bulundu ve bana yle dedi: Niye geri kaldn?* Ben kendisiyle konumadm. Daha sonra
devesini yaklatrp, deveye bin dedi. Ben de deveye bindim. O da devenin yularm yakalayarak
alelacele yol almaya balad.
Kafile konaklayp istirahat iin durmuken adam benim devemin yu-arm ekerek grnd. Benim
hakkmda iftirada (ifk) bulunanlar sylediklerini sylemeye koyuldular. Asker birbirine kart. Ben
ise bu konuda hibir sey bilmiyordum. Medine'ye vcrdimzda ok iddetli bir ekilce
rahatszlandm.' Bu sylenenler. Rasluilah (s.a.v.)'n, benim ebeveynimin kulana kadar varm,
fakat bana hi bireyden sz etmemilerdi. Ancak Raslulah fs.a.v.Vtan grmeye alkn olduum
baz latifelerini gremez olmutum. Annem benim hastalma bakmakta iken yanma girdi. Ve: Sizin
bu kznz nasl? diye sordu ve hi birey ekiemed;. Onun bana Vari bu eiilde kat davranmasndan
olduka rahat-svziandirn. Bunun zerine bana bakmak zere annemin yanna gitmek iin kendisinden
msade istedim, o da bana msaade buyurdu. Ben de annemin yanna gittim. Yirmi ksur gn
sonrasna kadar rahatszlmdan nekht devresine varncaya kadar hi birey bilmeden ylece
kaldm
Hz. ?e, devam ediyor: Bizler arap kavmi olarak kokusundan tiksindiimiz ve tafcamml
etmediimiz iin evlerimizde u kenefleri tutmazdk. Her gece kadnlar bu tr ihtiyalar iin tenhala
karlard. Yine bir gece bir ihtiyacm iin dar kmken yanmda Eb Ruhm b. el-Mutta-ib'in kz
Mistah'm annesi vard. Mistah'n annesinin annesi Eb 3ekr es--Sddik'in teyzesi idi. ie der ki:
Allah'.a yemin ederim Mistah'n annes:. bu ekilde yrmekte iken aya elbisesine taklp tkezledi

ve: Mistah kahrolsun diye sylendi. Bu sefer ben ona: Allah'a yemin ederim Muhacirlerden ve
Bedir'de bulunmu olan bir kimse iin ok kt bir sez syledin deyince bana: Bu iin haberi sana
ulamad m? dedi. Ben de: Haber dediin nedir? diye sorunca bana btn olanlar anlatt. Hz.
ie devam ediyor: Allah'a yemin ederim ihtiyacm karlamak gc kendimde bulamadmdan geri
dndm ve o kadar ok alamaya koyuldum ki sanki cierim parampara olacakt. Anneme:
Herkesin konutuunu biliyorsunuz, sense bana bundan tek bir kelime bile sz etmedin, deyince,
annem: Yavrucuum, kendine ac! Allah'a yemin ederim, senin gibi gzel bir kadnn eer kumalar
varsa ve ei tarafndan, da sevimekteyse, mutlaka kumalar da onu kskanr, insanlar da anun bu
durumunu her zaman iin deerlendirmekten uzak kalmaz. dedi, Hz. ie devam ediyor: Raslullah,
(s.a.v.) mslmanlar arasnda ayaa kalkm onlara bu konuda hitapta bulunmu, benim de bunlardan
hibir haberim olmamt. yle buyurmutu: Zy insanlar, baz kimselere, ne oluyor ki ailem ile
ilgili olarak bana eziyet veriyorlar? Ve onlar hakknda gerek olmayan eyler sylyorlar? Allah'a
yemin ederim, hakknda hayrdan baka bh> ey bilmediim ve benim hanelerimden herhangi birisine
ancak benimle birlikte olduu zamanlarda girmi bir adam hakknda bunlar sylyorlar.
Abdullah b. Ubeyy b. Sell, Hazrec Kabilesinden baz kimselerle birlikte bu konuyu diline dolam;
bununla birlikte Mistah ve Harrme hini Cah da konuyu dillerine dolamlard. nk Hamne'nin
kzkardei olan Zeyneb, Rasluilah (s.a.v.)'m hanm idi. O da kzkardeinin lehine kum--lk
gayretiyle baz yaygaralar etrafa yaymt. Raslutlah (s.a.v.) bu konuda sylediklerini syleyince
seyd b. Hudayr yle syledi: Ey Allah'n Ras, eer bu kimseler Evs Kabilesi'nden ise senin
adna onlarn hakkndan geliriz. -Eer kardelerimiz Hazrec Kabiesi'nden ise bize ne arz ; edersen
onu emret. Bunun zerine Sa'd b. Ubde yle dedi: Allah'?. yemin ederim sen bu szleri onlarn
Hazrec'den olduklarm bildiin iin sylyorsun, eer bunlar senin kavminden olsayd byle
konumazdn deyince, Useyd: Hayr yalan syledin, fakat sen mnafksn ve mnank-lar adna
tartyorsun. de i herkes birbirine girdi, neredeyse aralar::..--da bir arpma olacakt. Raslullah
(s.a.v.), minberden indi, Ali .b. Lal Tib ile sme b. Zeyd'i ard ve onlarla tant. Usme hayr
syleyip beni vd. Ali ise yle syledi: Gerekten kadnlar pek oktur. yisi mi sen hizmetiye
sor, o sana doruyu sylesin. Raslullah (s.a.v.) Berire'yi arp sordu. Hz. AH, kalkp onu ok
iddetli bir ekilde dvmeye koyuldu ve yle dedi: Raslullaha doruyu syle. Berre: Allah'a
yemin ederim hayrdan baka birey bilmiyorum. Benim onda kusur olarak grdm yalnzca onun
hamur yoururken uyuklamas ve kuun gelip o hamurdan, yemesinden ibarettir.
Daha sonra ebeveynim ve Ensr'dan bir kadn bulunuyorken Raslullah (s.a.v.) yanma girdi. Ben
alyordum, o kadn da alyordu. Raslullah, Allah'a hamd ve senada bulunduktan sonra yle dedi:
Ya ie, insanlarn konutuu eyler senin kulana da gelmitir. Eer bir ktlk ilemi isen
Allah'a tevbe et, dedi.
Hz. e der ki: Allah'a yemin ederim annda gzyalarn sanki ekildi ve ondan hibir ey
hissetmez oldum. Ona cevap vermeleri iin ebeveynime baktnsa dn cevap veremediler. Onlara:
Ona cevap vermiyor musunuz? diye sorunca, onlar: Allah'a yemin olsun ona ne cevap
vereceimizi bilmiyoruz dediler. O gnlerde Eb Bekr'in evine giren musibet gibi bir musibetin
baka herhangi bir eve girdiini bilmiyordum. Onlar bu ekilde dururken alayarak, unlar syledim:
Allah'a yemin ederim senin szn ettiin eylerden ebediyyen tevbe etmeyeceim. Allah'a yemin
ederim, eer ben yaptm diyecek olursam, -ki Allah benim byle bir eyden uzak olduumu ok iyi
bilir- o zaman sen beni tasdik edeceksin. Hayr byle birey yok diyecek olursam, o zaman da sen
beni tasdik etmeyeceksin. Daha sonra Ya'kub ismini hatrlamak istedim.se de hatrlayamayarak yle

dedim: Fakat ben Ysuf'un babasnn syledii gibi: Gzel bir sabrla sabredeceim, sizin
sylemekte olduunuza kar kendisinden yardm dilenen yalnz Allah'tr. (Yusuf, 12/18) dye
syleyeceim. Kendi durumumu dnerek hakkmda mslmanlarn okuyup duraca Kur'n'dan baz
yetlerin ineceini zannetmiyor ve kendimi bu konuda kk grmekle birlikte yce Allah'n
Rasl'ne bir rya gstererek hakkmda sylenenleri yalan karacan mit ediyordum,
Hz. ie anlatmasna devam ederek: Allah'a yemin ederim, Raslullah (s.a.v.), oturduu yerden
ayrlmadan ona vahiy geldi. Elbisesiyle rtnd. Bana gelince, Allah'a yemin ederim hibir eyden
korkmadm ve aldr bile etmedim. nk kendimin byle bireyden ben olduumu iyi biliyordum.
Allah'n bana zulmetmeyeceine inanyordum. Ebeveynime gelince, Raslullah (s.a.v.)'n. zerinden
vahyin etkileri kalkar-kalmaz Allah'n nsanlarn hakkmda sylediklerini dorulayacan
korktuklarndan, nerdeyse dleri kopuyordu. Uz. ie devam ediyor: Daha sonra Raslullah
(s.a.v.)'n zerinden vahyin etkileri ekildi, inci tanelen gibi terler dkyordu. Alnndan terleri silerek: Mjdeler olsun ya ie, Allah senin bu konuda tertemiz olduuna
dair hkmler indirdi. Ben de: Elham-dtllillh, (Allah'a hamdolsun) deyince, Raslullah halkn
arasna kt. Onlara bir hutbe okudu ve onlara benim hakkmda nazil olan Kur'n yetlerini okumaya
balad. Daha sonra Mistah b. sse, Hassan b. Sabit, Ham-ne bint Cah'a -ki bunlar bu konuda
ktl ak ak syleyen kimselerdi- had vurulmasn emretti. Eb Bekir, ebediyyen Mistah'a
infakta bulunmayacana dair yemin edince yce Allah da: Szden fazilet sahibi olan kimseler (infak
etmeyeceklerine dair) yemin etmesinler. (Nur, 24/ 22) buyruunu inzal elti. Bu sefer Eb Bekir Ben
Allah Telnn bana mafiret buyurmasn arzuluyorum diyerek Mstah'a daha nce yapm olduu
harcamalar, infak tekrar yapmaya balad. Daha sonra Safvn b. el-Muattal, Hassan b. Sabit'in
zerine klcyla atlp ona br darbe indirerek u beyiti syledi:
u kl darbesini al benden; nk ben,
Bana hicvedilinc/ air olmadm iin iir syleyemem
Sabit ,b, Kays b. emmAs ileri allarak ellerini boynuna dolnyverdi. Ondan sonra onu alp Haris b.
el-Hazrec'in yanna gtrd. Yolda Abdullah b. Revha onu grnce, Bu ne? diye sorunca, Sabit
yle dedi: Has-sn' vurdu, onu ldrm olduunu zannediyorum deyince, Abdullah: Raslullah
(s.a.v.) yaptklarndan herhangi bir eyi iitti mi? diye sorunca Sabit: Hayr, Allah'a yemin ederim
birey bilmiyor deyince, Abdullah: Sen ok ileri gitmisin, cr'etkr davranmsn, adam serbest
brak dedi. Sabit de onu serbest brakmt. Daha sonra Raslullah (s.a.v.)a bundan sz edince, o da
Hassan ile Safvn b. el-Muattal' ard. Safvn: Ya Raslullah, bana hicvetti. Bana ok eziyet etti,
bu yzden ben de onu vurdum. deyince, Raslullah (s.a.v.) Hassn'a: Ya Hassan, iyilik yap
deyince, Hassan: Ey Allah'n Rasl, bunu sana brakyorum dedi. Bu sefer Raslullah (s.a.v.)
yarasna karlk olarak Beyrah diye bilinen Hudeyleoullarnm kkn ve Kbt bir cariye olan
rin'i ona verdi. rn, Raslullah (s.a.v.)n olu olan brahim'in annesi Mariye'nih kzkardei idi.
rin'in Hassn'dan Abdurrahman adnda bir olu olmutu. Safvn iktidarsz olduu iin kadnlara
[72]
yaklaamyordu. Daha sonra ldrlerek ehit edildi.
Iludeybye Umresi
Bu sene Raslullah (s.a.v.) umre yapmak zere ve sava kasdetmek-sizin Zlkade (13 Mart-11 Nisan
028) aynda yola kt. Yannda Muhacirler'den, Ensr'dan ve l araplarmdan kendisine tbi-olan
bin driya silik bir cemaat de vard. 1500 ve 300 de denilmitir. Raslullah (s.a.v.) kurbanlklar

beraberinde alarak, yetmi deve gtrd ki, herkes c?nur-Beytullah' ziyaret etmek iin geldiini
grp anlasn. Usfn diys "bili-nen yere varnca, Bsr b. Sfyn el-K'b ile karlatlar. 3sr
ona: r.Zy Allah'n Rasl, bu Kurey senin buraya geldiini haber ald. 3um.m ;ir Z Tava diye
bilinen yerde toplanm ve onlar olduu srece asla Kabe'ye girmeyeceine dair yemin etmiler.
Bunun iinde Hlid b. 'o'1 -A":. el-Gamm diye bilinen yere de ileri'g olmak zere gndermi
nuyorlar.
Denildiine gre Hlid, Peygamber (s.a.v,) le bulunuyor ve msl-man olmu idi. Raslullah
{s.a.v.) onu ileriye gndermi krime b. Eb! Cehil ile karlam ve onu yenilgiye uratmtr. Fakat
birinci rivayet daha dorudur.
Bsr, Raslullah (s.a.vja Kurey'in yaptklarn haber verince syle buyurdu: Yazklar olsun
Kureye, sava onlar yiyip bitirdi. Onlara ne zarar gelir ki beni dier insanlarla babaa braksalar?
Eer bakti nsanlar bana ktlk yaparlarsa zaten istedikleri arzulan gerekle1' \ Yok Allah bana
zafer verirse o zaman onlar da fazladan slama girerler. Allah'a yemin, ederim, Allah bu dini.stn
klncaya, ya da bu eski tulumlar ortadan kalkncaya kadar Allah'n beni kendisiyle gnderdii dva
(slm) ile onlarla cihad etmeye devam edeceim. diye buyurdu.
Daha sonra onlarn izledikleri yolun dnda baka bir yol takip ederek sa taraftan ilerlemeye
balad. Ondan sonra Hudeybiye'nin st tarafnda kalan Murr tepesini izledi. Bu tepede devesi
knce herkes: Deve oturup kt diye syledi. Raslullah (s.a.v.): Hayr, dedi. Deve
kendiliinden oturup kmedi. Fakat fili Mekke'ye gitmekten alkoyan ns ise, onu da alkoydu. Sugn
Kurey beni neye arrsa'eer bu ardklarnda bir akrabalk hukukuna riayet (sla-i rahim) varsa
mutlaka onlarn istediklerini yerine getiririm diye buyurduktan sonra insanlara: Bineklerinizden
ininiz diye emir verdi. Onlar: Bu vadide su yok deyince, ok torbasndan bir ok kartp onu
ashabndan birisinin eline verdi. O da evrede bulunan kuyulardan birisine indi, onu kuyunun orta
yerine gmd. Su olduka tat, o kadar ki herkes bu suyun kenarnda develerini ek-trd. Sz
edilen bu oku aian kiinin'ad, Peygamber (s.a.v.) kurbanlk develerinin srcs olan Naciye b.
Umeyr idi.
Onlar burada konaklamken Huz'au Bdeyl b. Verk' kavmi olan Huz'allardan birka kii ile
birlikte kagedi. Huz'a'hlar Raslullsn (s.a.v.) iin Tihme'den casusluk yaparlard. Bdey yle
syledi: 3en Ka'b b. Ley le mir b. Ley' Hudeybiye sularnn yannda konaklam buldum. Onlar
seninle savamakta ve seni- Beyt'i ziyaretten alkoymakta kararl bulunuyorlar. Peygamber (s.a.v.):
Biz, kimseyle savamak iin buraya gelmedik. Biz umre yapmak zere gelmi bulunuyoruz. Kurey,
arzu ederse onlara belirli bir sre veririz, bizi dier insanlarla babaa brakrlar. Yok eer kabul
etmeyecek olurlarsa nefsimi elinde tutana yemin ederim k bir bama kalncaya kadar onlarla savap
duracam.
Bdeyl, Kurey'n yanna varp onlara Peygamber (s.a.v.)in sylediklerini bildirince Urve b. Mes'd
es-Sakaf ayaa kalkarak: .Bu adam size doru bir pln teklif etti. Onu kabul ediniz. Beni brakn,
onun yanna gideyim deyince Kureylilerin de: Peki ona git, diye cevap vermeleri zerine Hz.
Peygamber (s.a.v.)in yanna gidip onunla konumaya balad. Ve unlar syledi: Ya Muhammed,
sen eitli insanlar bir araya topadm. Ondan sonra onlarla birlikte asl kendini himaye edecek
kimselerin yanna getirdin, ki seni himaye edecek kimseleri ortadnn kaldira-sn diye. te Kurey,
yanna kendilerine snm olanlar, ehi olan ve olmayanlar da alm, srtlanlarn derilerini giymi
ve Allah Tcl'ya sen ebediyyen Mekke'ye zorla girmeyeceksin diye sz vermi olarak gelmi
bulunuyorlar. Allah'a yemin ederim bunlar sanki yarn senden, evrenden alp gidecekler deynce-

Eb Bekir (r.a.): Git, Lfn bzrn emmeye devam et. Biz mi onun yanndan aynlacakmz?
deyince Urve: Bu kim oluyor? Ya Muhammed? diye sorunca. Peygamber (s.a.v.): Bu, Eb
Kuhfe'nin oludur cevabn verdi. Bu sefer Urve: Allah'a yemin ederim, eer senin benim yanmda
hatrn olmasayd mutlaka sana bunun karlm verirdim dedi. Urve, Rasullah (s.a.v.) ile
konuurken Ras-luilah'n sakaln eline ahp konuuyordu. Bu srada Mure b. u'be de Rasullah
(s.a.v.)n ba ucunda klc elinde duruyor, Urve'nin elini Peygamber Efendimiz'in sakalna uzattka
geri tiyor ve: Bu klcm boynunu bulmadan elini ek! diyordu. Urve, bir daha Bu kim? diye
sorunca. Peygamber (s.a.v.): Bu senin kardeinin olu Mure'dir cevabn verince, Urve: Bu ne
biim sznde durmamaktr? Ben senin ilediin ktl daha dri siebdim dedi. Mure,
Mlikoullanndan on kii ldrm ve sonra da kamt. ldrlenlerin kabilesi olan
Mlikoullar ile Mure'nin kabilesi olan el-Ahlf birbirlerine kar kmaya baladlar. Bunun
zerine Urve, ldrlm olanlarn kabilesine on kiinin diyetini vermi ve bylece i dzelmiti.
Urve ile Peygamber (s.a.v.) arasnda konuma uzayp gitti. Sonunda Peygamber (s.a.v.), Bdeyl'e
sylediine benzer eyler syleyince, Urve yle sordu: Ya Muhammed, diyelim ki sen kavminin
kkn kazdn. imdiye kadar araplardan birisinin kendi soyunu kkten kazdn iittin mi?
Peygamber (s.a.v.)in ashab, etrafna toplanmaya baladlar. Allah'a yemin ederim. Peygamber
(s.a.v.) gsnden veya baka herhangi bir tarafndan en ufak birey atacak bile olsa ashabndan
birisinin eline geer, onunla yzn ve tenini silerdi. Onlara birey emredecek olursa hep birlikte
yarrcasna yanna koarlard. Abdest ald zaman abdest suyunu ellerine geirebilmek iin
nerdeyse birbirleriyle arprlard. Ona olan sayglarndan dolay ona ak ak bakamyorlard.
Bunlarn hepsini dikkatle izleyen Urve arkadalarnn yanna dnerek onlara yle syledi: Ey
benim kavmim, ben Kisr'ya, Kayser'e ve Neci'ye eli olarak gittim. Allah'a yemin ederim ki
Muhammed'in ashabnn Muhammed'i ta'zim ettii kadar hibir hkmdarn yaknlar tarafndan bu
ekilde ta'zim edildiini grmedim. dedikten sonra onlara grdklerini bir bir anlatt. Ve Peygamber
(s.a.v.)in sylediklerini aktard.
Ad el-Hleys b. Alkame olan Ehbi'in reisi Kinane'den bir ahs: Beni brakn onun yanna
gideyim deyince, Kureyliler: Haydi git. dediler. Peygamber (s.a.v.) onu grnce: Bu filandr,
O, Kabe'de kurban edilmek zere gLrlen develere byk sayg gsteren bir kavimdendir, onun
iin develeri gznn nne srnz. diye buyurdu. el-Hleys, kurbanlk develeri grnce.
Peygamber (s.a.v.)in yanma varmadan Kurey'in yanma geri dnd: Ey kavm, ben geri evrilmesi
kesinlikle doru olmayan belirtileri ierisinde olmak zere kurbanlk develeri grdm. deyince,
Kureyliler: Olur yerine, sen bir l bedevsisin, birey bilmezsin dediler. Bu sefer el-Hleys:
Allah'a yemin ederim, biz sizlerle Beytul-lah'i ta'zim etmek zere gelenleri geri evirmek iin
antlamadk. Allah'a yemin ederim ya Muhammed'i serbest brakr gelmesine imkn verirsiniz, ya ben
ve btn Ehbi tek bir adam olarak ayrlr gideriz. deyince, Kureyliler: Nasl arzu edersen, ya
Hleys, brak da biz bildiimizi yapalm dediler.
Ad Mikrez b. Hafs olan br adam aralarndan kalkarak: Beni brakn O'nun yanna gideyim
deyince, Kureyliler: Haydi git dediler. Peygamber (s.a.v.)in yanma yaklanca, Hz. Peygamber
ashabna: Bu ahlksz bir adamdr dye buyurdu. Peygamber (s.a.v.) ile konumaya balad. Bu
ekilde konumakta iken Sheyl b. Amr kagcldi. Onun geldiini gren Hz. Peygamber (s.a.v.J:
Artk sizin iiniz kolaylat diye buyurdu.
bni shk der ki: Kureyliler Sheyhl'i, Raslullah (s.a.v.) Osman b. Affn' Kurey'e gn der
meinden sonra gndermiti. bn shak devam eder:. Urve b. Mes'd dnp Kurey'in yanma

gitioce, Ra-slullah (s.a.v.) Huza'I Hir b. Umeyye'yi es-Sa'Ieb diye ailinea bij-devesini de
vererek, Kurey'e gnderdi ve sylediklerini onlara bildirmelerini emretti. Kurey, Raslullah
(s.a.v.)a ait olan deveyi kestiler v<*. Hir'i ldrmek istedilerse de Ehb onu korudu ve onu,
Haslullsb (s.a.v.)m yanma varmak zere serbest brakt. Bunun zerine Raslullah (s.a.v.) Mekke'ye
gndermek zere Hz. mer'i atrdysa da Hz, mer: Mekke'de Adiyyou Harndan beni koruyacak
kimse yoktur. Kurey benim onlara nasl dmanlk ettiimi-ok iyi bilir. Onlarn bana bir ktlk
yapmasndan korkarm. Bunun iin Osman' gnder. Onun Kurey arasnda bana gre koruyacak
kimseleri daha oktur. deyince, Hz. Peygamber (s.a.v.) Osman' sylediklerini Kurey'e iletmek
zere ard. Hz. Osman yola kt. Yolda Ebn b. Sad b. el-s ile karlat. Ebn Hz. Osman'
himayesi altna ald. Hz. Osman, Eb Sfyn'a ve Kurey'in ileri gelenlerinin yanna vard. Ve onlara
Raslulah (s.a.v.)n mesajn iletti. Hz. Osman, Raslullah (s.a.v.)n mesajn ilettikten sonra
Kurey'liler ona: Sen, Kabe'yi tavaf etmek istiyorsan, tavaf edebilirsin dedilerse de Hz, Osman'n:
Peygamber (s.a.v.) Kabe'yi tavaf etmedike ben asla tavaf etmem demesi zerine Kurey onu
alkoydu. Peygamber (s.a.v.)e Hz. Osman'n ldrld haberi ulat. Bunun zerine Hz. Peygamber
(s.a.v.): Onlarla savamadan artk buradan ayrlmayacaz. diye buyurdu.
Daha sonra Hz. Peygamber (s.a.v.) beraberindekileri kendisine bey'-at etmeye ard. Onlar da bir
Semura aaa altnda bey'atte bulundular. Bu bey'atten el-Ced b. Kays dnda kimse geri kalmad. Ona
ilk bey'-at eden ise, Esedpullanndan Eb Sinan diye bilinen birisi oldu. Daha sonra Osman'n
ldrlmedii haberi geldi.
Sonra Kureyliler, mir b. Lleyou II arndan Sheyl b. Amr' Peygamber (s.a.v.)e gnderdi. Onunla
bu sene Beytullh tavaf etmemek ve geri dnmek artyla antlama yapmak zere gndermilerdi.
Sheyl, Peygamber (s.a.v.)in yanna geldi, onunla uzun uzadya konutu. Karlkl olarak
birbirleriyle tarttlar. Sonunda aralarnda ban gerekleti: Raslullah (s.a.v.) Ali b. Ebi Talb'
ard ve ona: Bismillhirrahmnir-rahm, diye yaz buyurdu. Sheyl: Hayr, biz byle bir ey
bilmiyoruz, bunun yerine Bismikiallahmme (Senin adnla Allahm) ifadesini yaz> dedi. Hz. Ali de
onu yazd. Daha sonra Hz. Peygamber (s.a.v.) Hz. Ali'ye yaz dedi: Bu Allah'n Rasl Muhammed'n
Sheyl b. Arar ile yapt bartr.> Bu sefer Sheyl: cEer biz senin Allah'n Rasl olduunu
bilmi olsaydk, asla seninle savamaydk. Fakat bunun yerine kentiz adm ve babann adn yaz
deyince, Peygamber (s.a.v.) Hz. Ali'ye: Raslu-lah ifadesini sil dedi. Fakat Hz. Ali: Ebediyyen
silmeyeceim dedi.
Bunun zerine Raslullah (s.a.v.) eline (kalemi) ald. Hz. Peygamber (s.a.v.) gzel yaz yazarmyordu.
Raslullah (s.a.v.) ifadesinin yerine Muhammed b, Abdullah ibaresini yazdktan sonra Hz. Ali'ye:
Bunun benzeriyle imtihan edilerek sen'de kar karya kalacaksn diye buyurdu. Ve u hususlar
zerine' anllatar: Karlkl olarak on yl sreyle savamayacaklar. Onlardan, (Kurey'ten)
Rasullah'n yanma velisinin izni olmadan kim gelirse onu kendilerine ade edecek; buna karlk
Raslullah (s.a.v.) ile beraber olanlardan Kurey'in yanma giden olursa onu geri iade etmeyeceklerdi.
(Arap Kabileleri arasndan) Raslullah (s.a.v.)m tarafna girmek isteyen girebilecek, Kurey'in
tarafna girmek isleyen de onlarn tarafna girebilecekti.
Dunun zerine Iluza'har Hz. Peygamberin tarafna getiler. Een Bekir de Kurey tarafna getiler.
Andlamann dier art; Raslullah . (s.a.v.) bu yl (Kabe'yi tavaf etmeksizin) geri dnecek, gelecek
sene biz Kureylilcr Mekke'den dar kacaz, arkadalarnla geleceksiniz, gn orada
kalacaksnz, svarinin kllar kesinlikle knlarnda kalacaktr diye belirlenmiti.
'
.

Peygamber (s.a.v.) andama metnini yazdrmakta iken Eb Cendel b. Sheyl b..Amr (ynni Kurey
tarafnn temsilcisinin olu) demirlerini srye srye geldi. Raslullah (s.a.v.)n yanma bu haliyle
kap varabil-miti. Hz. Peygamber'in ashabnn Raslulah (s.a.v.)m grd bir rya dolaysyla
Mekke'nin fethedileceinden pheleri yoktu. Fakat sulh yapldn grnce, bundan dolay oka
rahatsz olduar ve zntlerinden "herdeyse lp gideceklerdi. Sheyl, olu Eb Cendel'in geldiini
grnce, onu yakalayp: Ya Muhammcd, bu kii sana gelip snmadan nce aramzda andama
olup bitmiti. deyince, Hz. Peygamber (s.a.v.) Doru syledin diye buyurdu. Sheyl, olunu
Kurey'e geri gtrmek in yakalaynca Eb Cendel: Ey mslmanlar, beni dinimden geri
evirmeleri iin mi mriklere geri veriliyorum? diye bard. Bu durum ms-lmanlarn
rahatszlklarna rahatszlk katt, ok arlarna gitti. Raslullah (s.a.v.): Allah'tan ecrini bekle!
Muhakkak Allah sana ve seninle birlikte bulunan mustaz'aflara (zayf mslmanlara) bir k ve bir
kurtulu nasip edecektir. Biz bunlara sz vermi bulunuyoruz. Onlara vermi olduumuz sz
tutmarnazhk edemeyiz diye buyurdu. bni shk der ki: mer b. el-Hattab, Eb ^Cendel le birlikte
yryp ona yle diyordu: Sabret, ecrini Allah'tan bekle. Muhakkak onlar mriktir. Onlarn
herhangi birisinin kan bir kpein kam gibidir deyip klcnn kabzasn ona yaklatrmaya balad.
Hz. mer bununla olunun mer'in klcm yakalayp babasnn kafasn uurmasn bekliyordu. bn
shak der ki: Eb Cendel babasna kymad.
Bar antlamasna mslmanlardan aralarnda Eb Bekir, mer, Abdurrahman b. Avf ve
bakalarnn bulunduu bir topluluk ile birlikte mriklerden de bir grup kii ahitlik yapt.
Peygamber (s.a.v.) bu ekilde antlama ini bitirdikten sonra: Kalkn kurbanlarnz kesin, sonra da
tra olun diye buyurdu. Fakat dafalar-ca bunu tekrarlad halde kimse yerinden kalkmad. Kimsenin
kalkmadm grnce, Um Selime'nin yanna giderek durumu anlatt. Um Selime ona: Ey Allah'n
Rasl, sen hi kimseyle konumakszn dar k, kendi devlerini kes, ondan sonra da salarn tra
et dedi. Hz. Peygamber de ayn eyi yapt. Ashb onun yaptklarn grnce, onlar da kalkp
develerini ve salarn kestiler. Kederlerinden nerdeyse birbirlerini vuracaklard. Fakat bundan nce
slm iin bundan daha byk fetih olmamt. nk btn insanlar kendilerini gvenlik iinde
hissetmi ve bunun sonucu olarak bu iki yl ierisinde daha nceki tm srede mslman olanlar
kadar kii islm dinine girmiti.
Raslullah (s.a.v.) Medine'ye varnca, Sakfli Eb Basr Utbe b. Esd b. Criye mslman olarak
geldi. Mekke'de hapsedilen kimselerdendi. Mekke'lilerden el-Ezher b. Abd Avf ile el-Ahnes b. erik
geri iadesi iin mektup yazdlar ve bu amala da mir b. Leyoullarndan birisini ve onun yannda
bir klelerini gnderdiler. Raslullah (s.a.v.) Eb Basr'e unlar syledi: Sen de biliyorsun ki biz
bu kavme bir sz vermi bulunuyoruz, dinimizde de -verilen szde durmamak olmaz Eb Basr,
Mekke'den gelen iki kii ile birlikte yola koyuldu. Zu'-Hleyfe diye bilinen yere vardlar.
Dinlenmek zere oturdular. Eb Basr onlardan birisinin klcn alp, onu ldrd. Kle ise koarak
Peygamber (s.a.v.)in yanna varp arkadann ldrldn ona haber verdi. Daha sonra da Eb
Be-sr gelerek: Ya Raslullah, sen szn yerine getirmi bulunuyorsun. Allah da beni onlardan
kurtard demekle birlikte Raslullah (s.a.v.): Vay senin haline, eer bu ldrdn kimsenin
adamlar olsayd bunun iin sava kard. diye buyurdu. Bunu iiten Eb Basr kendisini Mekke'lilere iade edeceini anlad. Eb Basir Kurey'n am'a giderken izledii sahil yolu zerinde yer alan
Zu'1-Merve diye bilinen yerin yaknma gidip snd. Mekke'de hapsedilen mslmanlar bunu
haber aldlar ve teker teker Eb Basr'in yanma gidip ona katldlar. Bunlardan birisi de Eb
Gendel'di. Eb Basr'in etrafnda 70'e yakn adam topland. Kureyi sktrmaya ve onlara ait olan

kervanlarn vurmaya baladlar. Bunun zerine Kurey, Peygamber (s.a.v.)e haber gndererek:
Allah rzas iin, akrabal iin ant vererek ya.mna gelen kimselerin emniyet erisinde olduunu
bildirdiler. Bunun zerine Raslullah (s.a.v.) da onlar Medine'ye alp himaye etmeye balad.
Fetih sresi bununla ilgili olarak nazil oldu. Haslullah (s.a.v.)n yanna aralarnda Ukfae b. Ebi
Muayt'n kz Um Klsm'n de bulunduu pek ok m'min kadn hicret etti. m Klsm'n iki
kardei Umre ve Ved onu istemek zere geldiler. Bunun zerine Yce Allah: Eer sizler o
kadnlarn m'min kimseler olduklarn bilirseniz on lan tekrar kfirlere geri iade etmeyiniz
(Mmtehine, 60/10) buyruunu inzal buyurdu. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.); M'min olan bir
kadn Mekke'ye geri iade etmedi. Bundan sonra Yce Allah yine ay m yette yer alan: Kfirleri
nikhnz altnda tutmayn buyruunu inzal buyuranca mer b. e-Hattb iki hanmn da boad.
Bunlardan birincisi Eb Umey-ye'nin kz Kuraybe, ikincisi ise Amr b. Cervel el-Huza'nin kz-olan
m Klsm idi. .Bu iki kadn da o zaman mrik idiler. m Klsm' Eb Cehm b. Huzeyfe b.
[73]
Ganim nikahlad.
Ayn Yln Seriyye Ve Gazveleri
Ukke b. Mhsan'n yanndaki krk kii ile birlikte el-Araik diye bilinen bir yere yapt seriyye
bunlardandr^ zerlerine gittii kimseler onlarn haberini alp katlar. leri gler alelacele
gittiklerinden onlara ait ikiyz deve buldular. Onlar alp Medine'ye getirdiler. Bu seriyye Rabulhir (20 Austos-17 Eyll 627) aynda olmutu.
Muhammed b. Mesleme'nin seriyyesi de bunlardandr. Raslullah (s.a.v.) onu Rabilevvel (21
Temmuz-19 Austos 627) aynda on atl ile birlikte Sa'lebe b. Sa'doullar zerine gndermiti.
Sa'lebeotllan Muhammed ve arkadalarnn uyumasn beklediler, onlarn zerine uykudayken
hcum ettiler. Muhammed'in btn arkadalar ldrld, kendisi tek bana yaral olarak kurtuldu.
Eb Ubeyde b. el-Cerrh'n Zlkassa, zerine Rabihir aynda krk
kii-ile birlikteki bir seriyyesi de bunlar arasndadr. Zlkassa'hlar onlardan kat, mslmanlar da
pekok deve ve yalnz bir kii ganimet ve esir aldlar. Esir aldklar adam mslman olunca,
Raslullah (s.a.v.) onu serbest brakt
Zeyd b. Hrise'nin el-Cemh diye bilinen yorc yapt seryy de bu yl ierisindeki seriyyelerden
bir tanesidir. Bu'seriyyede Hz. Zeyd, Mzeyne kabilesinden ad Halime olan bir kadn esir alr. Bu
kadn da Sleymoullanmn konaklad yerlerden bir tanesini onlara gsterir. Orada pek ok davar ve
aralarmda..bu kadnn da kocasnn bulunduu esirler alrlar. Raslullah (s.a.v.) bu kadn kocas ile
birlikte serbest brakr.
Yine Hz, Zeyd'i Cumadell (18 Eyll-17 Ekim 627) aynda el-tys diye bilinen yere giden
seriyyesi bunlar arasndadr. Ebu'l-s b. Ebi'r-Ra-bi'e ait olan mallar bu Seriyye'de ganimet olarak
alnd. Ebu'l-s, Peygamber (s.a,v.)in kz Hz. Zeyneb'n himayesine girer, onu himaye eder. Bedir
gazvesinden sz ederken bunu da anlatmtk.
Yine Hz. Zeyd'in Gumadelhire (18 Ekim-15 Kasm 627) aynda Sa'-lebeoullar zerine onbe kii
ile birlikte gnderildii seriyye de bu yl ierisinde gnderilen seriyyelerdendir. Sa'lebeoullar
ondan kamt. O da onlardan yirmi deve ganimet ald.
Zeyd b. Hrise'nin Cumadelhire aynda Hism zerine yapt seriy-yesi de bu seriyyelerdendir.
Czm' Rif'a b. Zeyd, Hudeybiye Antlamas srasnda Peygamber (s.a.v.)in yanna gelerek ona bir

takim hediyyeler ve bir kle takdim eder. Ondan sonra da kendisi slm dinine girer ve slama gzel
bir ekilde balanr. Raslullah (s.a.v.) onun kavmine bir mektup yazarak onlar slm dinine davet
eder. Onlar da slm'a girerler. Daha sonra oradan Harre-tu'r-Recl diye bilinen yere giderler.
Bu srada Kelb kabilesinden Dihye b. Dihye, Czam topraklarndan gemekte iken, Czm'n bir kolu
olan Dulay'a mensup el-Hneyd b. 'Uvas ile onun olu 'Uvas b. el-Hneyd, zerine hcum ederler.
Dihye'nin zerine hcum eden baba-oul yannda bulunan hereyi alrlar. Rif'anm kavmine mensup
ve slm'a girmi Dubayboullanndan bir ka kii bunun haberini alnca, Hneyd ve olunun zerine
yrrler. Onlar grrler, her iki taraf brb i ileriyle arpr Dubayboullan, onlara kar muzaffer
olu&. Dihye'den sman hereyi ellerinden kurtarr ve onlar Dihye'ye geri iade ederler. Dihye de
Peygamber (s.a.v.)in huzuruna varr ve Ona durumu anlatr. Raslullah (s.a.v.) da onlarn zerine
Zeyd b. Hrise'yi bir ordu ile birlikte gnderir. Zeyd ve askerleri el-Fadafd diye bilinen yerde
onlarn zerine baskn yaparlar ve bulduklar mallan ganimet olarak alrlar. el-Hneyd ve olunu da
ldrrler.
Dubayboullarna mensup Rif'a b. Zeyd'in kabilesinden olan kiiler bu durumu haber alnca,
onlardan kimisi Zeyd b. Hrise'nin yanna varp ona: Biz, slm'a girmi kimseleriz demeleri
zerine Hz. Zeyd onlara: O halde Ummlkitap (Ftiha'y) okuyun deyince, Hassan b, Melle bu
sreyi okur. Bunun zerine Hz. Zeyd, yle syledi: Orduda sesleniniz: Allah bu kavmin geldikleri
yoldan alman ganimetleri bize haram klmtr diyerek onlardan alnan esirleri de onlara teslim
etmek isteyince, yanmda bulunanlarn bazlar bu konuda ihtiyatl davranmas gerektiini ona
sylediler. Bunun zerine Zeyd de esirleri teslim etmekten imtina ederek: Bunlar, Allah'n
haklarnda verecei hkme tabidirler. dedi ve ordunun onlarn vadilerinden gemesini de yasaklad.
Zeyd'in durumunu haber alan bu kimseler, Rif'a b. Zeyd'in yanna gittiler. Rif'a o srada kendi
ileriyle megul olduundan balarna gelen hi bireyden haberdar olmamt. Czzmh'lardan birisi
Rif'aya yle syledi: Sen olduun yerde oturuyorsun, keilerinin stn sayorsun, fakat
Czm'n kadnlar ise u anda esir bulunuyor. Senin getirdiin mektubun tuzana dtler demeleri
zerine Rif'a ve beraberindekiler Medine'ye varr ve Raslullah (s.a.v.)n huzuruna gider. Mektubu
takdim edince; Raslullnh fs.a.v.): Peki ldrlm olnnlora ne yapalm? deyince, Czamh'lar:
Hayatta olanlar bize balayn, ldrlm olanlara gelince, (onlarn kanlarn talep
etmeyeceklerini kastederek) onlarn kanlar ayaklarmzn altndadr derler. Hz. Peygamber de
onlarn bu isteklerini kabul ederek, yanlarn Hz. Ali b. Eb Tlib'i katarak hepsini Zeyd b. Hrie'ye
gnderir. Zeyd de onlara mallarn aynen iade eder. Onlar mallarn almakta o kadar sk davrandlar
ki yklerin altnda bulunan hanmlarna ait keeleri bile ekip alyorlard. Zeyd ayrca onlara mensup
esirleri de serbest brakt.
Receb (16 Kasm-15 Aralk 627) aynda Vdl-Kura zerine Hz. Zeyd Seriyyesi, Abdurrahmn b.
Avfn aban (16 Aralk 627-13 Ocak 628) aynda Dmetu'l-Cendel zerine giden Seriyyesi de bu''yl
gnderilen seriyyelerdendir. Dmetu'l-Cendel'liler zerlerine bu seriyye gelince slma girdiler. Abdurrahmn
onlarn bakan olan el-Esba'in kz Tumder ile evlendi. Tumder, Eb Seleme'nin
annesidit.
, .
aban aynda 100 .kii ile birlikte Ali b. Eb Tlib'in Fedek zerine yapt gazve: Rasullah (s.a.v.)
Sa'doullarndan bir grup kimsenin bir araya geip toplanarak Hayber'lilere yardm etmek istedikleri
haberini alr. Hz. Ali onlarn zerine yrr ve onlann bir casusunu ele geirir. Bu casus ona
Hayber'lilerin yanna gitmekte olduunu ve Hayber hurmasn kendilerine vermeleri karlnda

Hayber'lilere yardm teklifini gtrdn bildirir.

Zeyd b. Hrise'nin Um Krfa zerine Ramazan (14 Ocak-12 ubat 628) ayndaki seriyyesi: Um Kirfa
olduka yal bir koca-kan idi. Zeyd, Vadi'l-Kura'da Fezareoullar ile karlamt. Orada Zeyd'in
arkadalar ldrlm, Zeyd de ldrlenler arasndan koma halinde kurtarlmt. Fez-reoullan
zerine hcum etmeden cnupluktan dolay gusletmeyeceini adamas zerine Raslullah (s.a.vJ onu
Um Kirfa'llar zerine gnderir.
V d:Ikra'da onlarla karlar. Onlardan pek ok kiiyi ldrr ve esir au\ v: a Um Krfa -ki
Ftma bint Raba b. Bedir diye bilinir- yal bir ko-ca, kar; idi. Onunla birlikte kzn da esir alr.
Zeyd, Um Kirfa'y iki deve ars?.r3 balayarak onu ikiye blerler. Kzn da alarak Peygamber
(s.a.v.) in yanna getirir. Bu Seleme b. Ekva'a ait bir esirdi. Raslullah. (s.a.v.)' ondan bu esir kadn
hibe alr ve onu Harb b. Eb Vehb'e gnderir. Abdullah b. Harb ite bu kadnn ocuudur.
Seleme b. el-Ekva'a gelince, ona gre bu seriyyenin komutan Hz. Eb Bekir'dir. Onun.yle dedii
rivayet edilmitir: Raslullah (s.a.v.) Eb Bekir'i bize komutan tayin etti. Biz de Fezreoullarmdan
bazlar; zerine hcum ettik. Sabah namaz vaktinde onlarn zerine atldk.. Onlardan bir grup
kimseyi esir aldm. Ve onlar Eb Bekir'in yann'a .gtrdm. Bu esirler arasnda Fezreoullarmdan
yannda bir kz ile birlikte bir kadn dn vard. Onun bu kz araplarm en gzellerinden idi. Eb Bekir
bu kadnn kzn bana ganimetlerden ayrp verdi. Medine'ye geldiimde Peygamber (s.a.v.] le
Medine arsnda karlatm. Bana: Ey Eb Seleme, Allah babandan raz olsun. Bu kadn bana
hibe et. deyince, ben ona u cevab verdim: Allah'a yemin ederim, bu kadn beenmi
bulunuyorum ve onun rtsn de am deilim diye cevap verdim, Raslullah (s.a.v.) sustu. Ertesi
gn bana ayn eyi syleyince ona kadn hibe ettim. O kadn Mekke'ye gnderdi ve kadnn
karlnda baz esir mslrnanlar kurtard.
Krz b. Cbir el-Fhr'nin Uranler zerine gnderildii seriyye de bu yl yaplan seriyyelerdendir.
Uranler peygamber'in obann ldrm ve develerini alp gitmiti. Gazce evval (13 ubat-12
Mart 628) aynda olmu ve Raslullah (s.a.v.) onu yirmi atl ile birlikte gndermiti.
Hz. mer b. el-Hattb Cemile bint Sabit b. Eflah ile yine bu ylda evlenmitir. Cemile, sm'n
kzkardeidir. Hz. mer'in Cemle'den sim adnda bir olu olmutur. Fakat Hz. mer bu kadn daha
sonra boam, o da sonradan Yezd b. Criye evlenmitir. Yezd'in de bu kadndan Ab-durrahman b.
Yezd adnda bir olu olmutur. Buna gre Abdurrahman, sim ile anne bir kardetir.
Yine bu yl ok byk bir kuraklk oldu. Raslullah (s.a.v.) bu yln Ramazan Ay'nda mslmanlar
[74]
da yanma alarak yamur duasna ktRaslullah (S.A.V.) n Hkmdarlara Mektup Yazmas
Bu yl ierisinde Raslullah (s.a.v.) Ksr'ya, Kayser'e, Neci'ye ve dier hkmdar ve yneticilere
mektuplar yazp gnderdi.
L-iii;b b. Ebi Belte'a'y Msr hkmdar Mukavkis'e, Esed'li c1 b. VehVi Gassn hkmdar
Haris b. Ebi mr'e, Dihye'yi Kayser'e, Selit b. Amr e-miri'yi Hevze b. Ali el-Hanef'ye, Abdullah
b. Huzfe'yi Ks-r'ya, Amr b. meyye ed-Damr'yi Nec'ye el-Al' b. el-Hadram'yi de
Kaysoullarmdan el-Mnzir b. Sv'ye gnderdi-.
. Rasullah (s.a.v.)n bu elileri Hicret'in sekizinci ylnda gnderdii de sylenmitir. Dorusunu
Allah bilir.
Mukavkis, Peygamber (s.a.v.)in mektubunu saygyla kabul edip ona drt cariye hediye etti. Bunlar

arasnda Rasullah (s.a.v.)u olu brahim'in annesi Mriye de vardr.

Bizans Kayser'i Hirakl (Heraklieos)e gelince, O da Rasullah (s.a.v.) in mektubunu kabul etti ve onu
yan tarafna yerletirdi. Roma'da bulunup eski semav kitaplar okuyan bir adama haber salarak
kendisine bu mektubu gnderenin durumunu bildirmesini istedi. Roma'l bu kii ona' Muhakkak ki O,
bizim beklemekte olduumuz peygamberdir. Bunda hibir phe yoktur. O'na tabi ol ve O'nu tasdik
et diye yazd. Bunun zerine Heraklieos btn Bizans patriklerini, bir kilisede toplayp kaplarn
kapattrd. Ondan sonra onlara yksekten bir gz gezdirdi onlarn kendisine bir ktlk yapmaktan
ekinerek onlara yle syledi:
Bana u bildiiniz adamn' mektubu geldi. Beni dinine davet ediyor. Allah'a yemin ederim O bizim
kitaplarmzda kendisinden sz edildiini grdmz peygamberdir. Haydi geliniz O'na uyalm, O'nu
tasdik edelim. Bylece dnyamz ve hiretimizi kurtaralm.
Hepsi bir azdan homurdanp durdular, daha sonra da dar kmak iin kaplara doru yneldiler.
Heraklieos Onlar geri yanma getirin diye emir verdi ve kendisine ktlk yapmalarndan
ekindii iin onlara yle syledi: Ben, sizlere bu sylediklerimi dininizdeki seabetini-zi lmek
iin syledim. Sizden grdm bu durum gerekten beni sevindirdi. Bunun zerine btn patrikler
O'nun nnde secdeye kapand. Heraklieos oradan ayrlp Dihye'ye unlar syledi: Ben, kesinlikle
biliyorum ki seni buraya gnderen arkadan, Allah tarafndan eli olarak gnderilmi bir
peygamberdir. Fakat ben bunlarn bana ktlk yapmasndan korkuyorum. Bu durum olmasayd,
kesinlikle ona tbi olurdum. imdi Bizansllarn en byk patrii olan Datr'm yanna git ve O'na
arkadann durumundan sozederek onun syleyeceklerine bir kulak ver diye syledi.
Dihye, Datr'm yanma gidip Rasullah (s.a.v.) tarafndan getirdiklerini ona anlatnca Datrr. ona
yle syledi: Allah'a yemin ederim, senin bu arkadan Allah taralndan Gnderilmi bir
peygamberdir. Biz,onu nitelikleriyle tanyor ve kutsal kitaplarmzda ondan sz edildiini
gryoruz.
Bundan sonra Datr asasn eline alp, kilisede bulunan dier Bizans patriklerinin ve Bizansllarn
yanna giderek: Ey Rumlar, (Bizansllar) Ahraed'den. bize bir mektup geldi. Bu mektubunda bizi
Allah'n yoluna aryor. Kesinlikle ben ahitlik ederim ki Allah'tan baka hibir ilh yoktur ve yine
ahitlik ederim ki Muhammed onun kulu ve Rasl-dr demesi zerine hep birlikte zerine
ullanarak onu ldrdler.
Bundan sonra Dihye Herakleos'un yanna gitti ve O'nu olanlardan haberdar etti. Bunun zerine
Heraklieos: Ben, onlarn bize bir ktlk yapmalarndan korktuumu sylemitim deyip Kayser
dier Rumlara u teklifte bulundu: Haydi; gelin ona cizye (vergi)' deyelim. Fakat kabul etmediler.
Bu sefer onara: Ona Suriye (am ve evresini) verelim, ve onunla bar yapalm teklifinde
bulundu. Yine kabul etmediler. Bu sefer Heraklieos am blgesine ticaret amacyla gelmi bulunan
Eb Sfyn' ard. Eb Sfyn Mekke'lilerle mslmanlar arasndaki bar antlamasnn
dourduu ortamdan yararlanp ticaret amacyla am'a gelmi bulunuyordu Eb Sfyn, Herakleos'un
yanna beraberinde bir grup Ku- > reyli olduu halde gitti. Heraklieos dier Kureylileri Eb
Sfyn'n arkasna oturtarak: Ben, bu adama baz sorular soracam. Yalan syleyecek olursa onun
yalan sylediini belirtiniz. dye talimat verdi.
Ebu Sfyn der ki: Eer benim yalan sylediime dair haberler anlatlmasndan ekinmeseydim
kesinlikle yalan syleyecektim.
Heraklieos, Eb Sfyn'a Peygamber hakknda sorular sordu. Eb Sfyn: Ben, onun durumunu
mmkn olduu kadar kk ve nemsiz gstermeye altimsa da o benim bu szlerime kulak

asmayarak, bana yle sordu: O'nun sizin aranzdaki soyunun sopumm durumu nasldr? Buna ben:
O, nesep itibariyle bizim en soylumuzdur diye cevap verince, bu sefer bana: O'nun ailesi ve
yaknlar arasnda daha nce O'nun sylediklerinin benzerini syleyenler odu mu? diye sorunca,
ben: Hayr diye cevabn verdim. Bu sefer bana: O'nun sizin aranzda bir mlk, hkmdarl
vard da siz onu elinden mi aldnz? diye sordu ben: Hayr deyince, bu sefer bana: Sizin
aranzdan ona kimler tabi oldu? diye sordu, ben: Zayflar, miskinler ve genler cevabm verdim.
Bu sefer bana: Ona uyanlar onu seviyor, yanndan ayrlmyorlar m, yoksa onu brakp ondan
uzaklayorlar m? diye sordu, buna ben: O'na uyup da ondan ayrlan tek bir adara bile yoktur
dedim. Bu sefer bana: Peki sizlerle onun arasnda savalarn sonucu nasldr? Bu sefer ben:
Deiiyor, bazen o bizi yeniyor, bazen biz onu yeniyoruz dedim. Bana Peki antlamalarn ihlal
ediyor mu? diye sorunca, ben, Bu konuda onu eletirecek baka bir ey bulamamtm. yle dedim:
Hayr, fakat biz u anda onunla bir antlama halindeyiz. Onun bu antlamay bozmayacandan emin
deiliz. dedim. Fakat HerakHeos buna da kulak asmad.
Eb Sfyn. yle devam ediyor:
Heraklieos bana dedi ki: Ben, sana onun soyu hakknda soru sordum. Onun insanlarn en soylusu
olduunu syledin. Peygamberler ite byledir. Sana ailesinden daha nce onun sylediini syleyen
kimse olup olmadn sordum. Bylelikle kendisinin daha nce ayn iddiada bulunan kimseye
benzeyip benzemek istemediini anlamak istedim. Sen kimsenin olmadn syledin. Ben sana ona
uyanlarn ne trden olduklarn sorduumda onlarn zayf ve miskin kimseler olduklarn syledin.
Gerekten de peygamberlerin tabileri byledir. Ona uyanlarn kendisini sevdiklerini ya da ondan
ayrlp gittiklerim sordum. Sen bana, ona uyanlarn onu sevdiklerini ve ondan ayrlmadklarm
syledin. te imann lezzeti burdadr. Bir kabe girdi mi bir daha darya kmaz. Ben sana onun
antlamalara riayetsizlik edip etmediini sordum. Sen hayr dedin. Eer bana bu sylediklerini doru
sylemisen u iki ayamn bast yere pek yaknda hakim olacaktr. Onun yannda olup ayaklarm
ykamay arzu ederdim. Haydi, k iine git.
Eb Sfyn der ki: ktmda ellerimi outuruyor ve yle diyordum: Ey Allah'n kullar, Eb
Kabe'nin olu'nun ii gerekten gittike byyor. Artk Bizans hkmdarlar bile kendi lkelerinde
ondan korkmaya baladlar.
Dihye, Peygamber (s.a.v.)in mektubunu Heraklieos'a takdim etti. Peygamberin mektubunda unlar
yazlyd:
Rahman ve Rahim olan Allah'n adyla, Raslullah Muhammed'den Rumlarn by Heraklieos'a...
uelm hidayete tabi olanlarn zerine olsun. Mslman ol ki selamete kavuasn. Mslman ol, Allah
sana ecrini iki kat versin. ayet kabul etmeyecek olursan (Bizansl) iftilerin gnah senin zerine
olacaktr.
Gassn'I Haris b. Eb imr'e gelince, Raslullah (s.a.v.)m mektubunu ona ca' b. Vehb gtrmt.
Haris mektubu okuyunca imdi O'nun zerine yryorum dedi. Raslullah (s.a.v.) onun bu szlerini
haber alnca: Onun Mlk yok olsun diye buyurdu.
Neci'ye gelince: Peygamber (s.a.v.)n mektubu ona ulatnda, Peygambere imn etti, ona uydu ve
Cafer b. Ebi Tlib'in eli zere msl-man oldu. Altm Habeistanl ile olunu Hz. Peyamber'in
yanma gnderdiyse de hepsi denizde bouldular. Raslulah (s.a.v.) ona haber gndererek kendisini
Eb Sfyn'n kz Umm Habbe ile evlendirmesini istedi. mm Habibe ei Ubcyduliah b. Cah ile
birlikte Habeistan'a hicret etmiti. Ei Hristiyanlk dinine girmi ve Habeistan'da vefat etmiti. Nec. Um Habibe'yi Raslullah (s.a.v.)a istedi, o da olumlu cevap verince, O'nu Hz. Peygamberle

nikahlad. Necn ona mehir olarak drtyz dinnr verdi. Eb Sfyn Raslullah (s.a.v.)n kz m
Habbe ile evlendiini haber alnca unlar syledi: Bu. bir trl dizgine gelmeyen bir devedir.
dedi.
Raslullah (s.a.v.)m mektubu Abdullah b. .Huzafe tarafndan Kisr'ya ulatrlnca, Kisr mektubu
paralad. Bunun zerine Raslullah (s.a.v.) Onun da mlk darmadan olup paralansn diye
buyurdu. Rasullah (s.a.v.)m Kisr'ya gnderdii mektup yleydi:
Rahman ve Rahim olan Allah'n adyla. Allah'n Rasl Muhammed'-den Farsllann by
Kisr'ya... Hidayete tabi olup, Allah'a ve Raslne iman eden, Allah'tan baka hibir ilh olmadna
ve Muhammed'in O'nun kulu ve Rasl olduuna ehadet edenlere selm olsun. Ben, seni Allah'n
ard dvaya aryorum. Ben. btn insanlara gnderilmi ve onlarn Hayatta olanlarn
Allah'n azabyla korkutmak ve kfirler zerine (azap) sz hak olmak zere (Yasin, 36/70)
gnderildim. Onun iin slama gir ki esenlie kavusasn. Davetimi kabul etmeyip yz evirecek
olursan btn Mecslerin gnah senin zerine olacaktr.
Kisr, mektubu okuyunca onu yrtt ve yle syledi: Bu kii benim klem olduu halde bana nasl
olur da byle bir mektup yazar? Daha sonra Yemen'de bulunan Bzn'a unlan yazd: Hicaz'da
bulunan bu adamn zerine yanndan iki yiit adam gnder ve onlar bana onu getirip gelsinler.
Bzn, Nbeve adnda birisini gnderdi. Nbeve okur-yazar ve hesap yapar birisiydi. Onunla birlikte
Hurra Ilusrah diye bilinen bir baka ranl'y gndermiti. Onlarla birlikte bir mektup gndererek
bu mektupta Hz. Peygamber'e: Bu iki kiinin refaketindc Kisr'nn yanna gitmeyi emretti. Ve
Nbeve'ye de: Raslullah (s.a.v.)n durumundan kendisini haberdar etmesini bildirdi. Kurey
durumdan haberdar olunca, bu olaya ok sevindiler ve birbirlerine yle dediler: Mjdeler olsun!
Artk hkmdarlar hkmdar Ksr ona kar dikilmi bulunuyor. O, sizin yerinize onun hakkndan
gelir.
Bzn'n gnderdii bu iki kii Raslullah (s.a.v.)n huzuruna sakallarn tra etmi ve byklarn
uzatm bir halde vardlar. Raslullah (s.a.v.) onlara bakmak istemedi, tiksindi ve onlara: Vay sizin
halinize, size bunu kim emretti? diye sorunca, onlar (krallarn) kasdederek: Bize bunu bizim
rabbimiz emretti. deyince, Hz. Peygamber: Fakat benim Rabbim bam sakalm brakp byklarm
kesmemi emretmitir diye buyurdu. ki eli ona getirdikleri mektubu haber verdiler ve yle
sylediler: Eer gereini yapacak olursan. Bzn senin hakknda Kisr'ya mektup yazar. Kabul
etmeyeceksen seni de etrafmdakilerini de helak eder. Bunun zerine Raslullah (s.a.v.). onlara:
imdi gidiniz, yanma yarn geliniz diye buyurdu. Raslullah (s.a.v.)a Semdan yle bir haber,
geldi: Allah Kis-r'nn zerine olu reveyh'i musallat etmitir. O da onu ldrmtr. Bunun
zerine Raslullah fs.a.v.) onlar arp Kisr'nm ldrld ha-, berini verdi ve unlar syledi:
Benim dinim ve egemenliim Kisr'nm lkesine varacak ve ayaklarn bast her noktaya kadar
varacaktr. Daha sonra da onlara Bzn'a u mesajn gtrmelerini emretti. Mslman. ol.
Mslman olursan ben onu elinin altnda bulunanlarn zerine hakim klar ve onu kavmine hkmdar
yaparm. Daha sonra Hurra Hsre'ye baz hkmdarlarn kendisine hediye ettii altn ve gmten
bir kuak verdi:
Bzn'm elileri ayrlp ona gittiler ve durumu haber verdiler. Bu sefer onlara unlar syledi:
Allah'a yemin ederim bu bir hkmdarn syleyecei sz deildir. Ben onun bir peygamber olduu
grndeyim. Bekleyelim, eer syledikleri doruysa, kesinlikle O Allah tarafndan gnderilmi bir
peygamberdir. Yok yle deilse o zaman grmze gre ona bireyler yapar, davranrz dedi.
Fazla bir sre gemeden ireveyh'ten Bzn'a bir mektup gelir. i-reveyh ona Kisr'nm

kendisi,tarafndan ldrldn ve ran'llann soylularn ldrd iin gazaba gelerek babasn

ldrdn syledi. Ve ona Yemen'i kendisi adna itaat altna alp Peygamber (s.a.v.)den uzak
kalmasn ve ona el uzatmamasn emretti.
Bzn, ireveyh'n mektubunu alnca slm dinine girdi. Onunla birlikte Fars'lardan baz kimseler de
mslman oldular. O sralarda Him-yer'liler Hurra Hsre'yi mucize sahibi diye adlandrmakta idi.
Himyer dilinde mucize kuak anlamndadr.
Hevze b. Ali, Yemme hkmdar idi. Set b. Amr onun yanma gidip onu tslma ardnda
hristiyan dinine mensuptu. Hevze aralarnda Mcca'e b. Murre ile er-Reccl b. Unfuve'nin de
bulunduu bir hey'eti Peygamber (s.a.v.)e gndererek u szleri sylemelerini emretti:. ayet
kendisini veliaht tayin ederse slm'a girerim ve ona yardmc olurum. Aksi takdirde onunla
savaacam. Bunun zerine Raslullah (s.a.v.) Bir testi kapa olsa bile vermeyeceim. Allah'm
benim namna sen onun hakkndan gel diye buyurdu. Hevze de ksa bir sre sonra lp gitti.
Mcc'e ve Recc'a gelince, bunlarn ikisi de mslman oldu, Rec-cl Raslullah (s.a.v.)m
yannda'Bakara Sresi'ni ve bakalarn reninceye, yeterli din bilgi sahibi oluncaya kadar lold].
Daha sonra da Yem-me'ye geri dnd, omda irtidat etti ve Raslullah (s.a.v.)n Mseyime'yi
kendisine ortak kldna aiitlik eUi. Bylelikle er-Reccl'm bu konudaki fitneye dmesi
Mseylime'ni fitneye dmesinden, daha beter bir hal ald.
Bahreyn valisi ei-Mnzir b. Sv'ye gelince, el-Al' b. el-tladram onun- yanma varp beraberinde
bulunan dier Bahreyn'liere birlikte onu slm dinini ya da cizye vermeyi kabul etmeye ard.
Onun Bahreyn valilii ran'llar adna idi. Mnzir b. Svi, slm'a girdi,'onunla birlikte Bahreyn
blgesinde bulunan btn araplar da msl-man oldu.
Blgede bulunan yahudi, Hristiyan ve rnecslere gelince, onlar da el-Al' ve el-Mnzr ile birlikle
ergenlik yama gelmi her bir erkek iin bir dinar cizye demek zere antlatilar. Bahreyn'de
herhangi bir sava olmayp onlarn br ksm sma girdi, br ksm da bar yapt.
Bu sene de hac ilerini mrikler ynettiler.
[75]
Bu yl Peygamber (s.a.v.)in zevcesi olan Hz. ie'nin annesi Um R-mn vefat etti.
HCRETN YEDNC YILI (U MAYIS 628-30 NSAN 629)
Haybcr Gazvesi
Rastulullah (s.a.v.) Hudeybiye'den dndkten sonra Medine'de (H. 6. yln) Zlhicce (12 Nisan-10
Mays 628)
ayn ve Muharrem aynn (11 Mays-9 Haziran 628) bir ksmn geirdi. Ondan sonra Hayber zerine
aralarnda yz atmin da bulunduu 1400 kii ile gitti. Hayber'e hicretin yedinci yl Muharrem aynda
yrd. Medine'de kendisinin yerine GiEr'l Sib' b. Urfute'yi vekil olarak brakt. Ordusuyla
birlikte -Hayber ile Ga-tafn arasn kesmek amacyla- er-Rnci1 diye bilinen yere kadar yrd.
nk Gatafn'llar Hayber'Iilere Rasiullah (s.a.v.)a kar yardm ediyorlard. Gatafn'llar
Raslullah'a kar yahudere yardmc olmak zere Hayber'e doru yol almlar daha sonra
arkalarndan mslmanla-rn gelerek, ailelerine ve mallarna hcum etmelerinden korktuklar ii
geri dndler ve Raslullah (s.a.v.) ile yahudiler arasnda bir yerde konakladlar. Rasiullah (s.a.v.)
yoluna devarrf :ederken Seleme b. Amr b. el-Ekv'n amcas olan mir b. el-Ekv'a: Bize
develerimiz iin ark syle diye syleyince o da inip unlar syledi:

Yemin ederim olmasayd Allah'n ltf, Hidayet bulmaz zekt vermez, namaz klmazdk Allah'm
bize gnder yardmn. Salam bassn ayaklarmz, grnce dmanlarn.
Bunun zerine Rasiullah (s.a.v.) ona: Allah sana rahmet buyursun diye duada bulundu. mer ona
yle syledi: Ey Allah'n Rasl, bizi ondan biraz daha faydalandrsaydn. Raslullah (s.a.v.):
Bir kimse iin Allah sana rahmet buyursun dedi miydi, o kii ldrlrd.
Mslmanlar Hayber halkndan kaleden inmelerini steyince, mir karlkl olarak teke tek
arpmas esnasnda klc kendisine doru geri tepti ve onu ok iddetli bir ekilde yaralad ve bu
yarasndan dolay vefat etti. Baz kimseler onun hakknda kendi kendisini ldrd demeleri zerine
onun kardeinin olu Seleme, Peygamber (s.a.v.)e bakalarnn syediklerini aktarnca Hz.
Peygamber (s.a.v.): Yalan sylyorlar, bilkis O ki kat ecir alacaktr diye buyurdu.
Hasiullah (s.a.v.) Hayber'e yaklanca, ashabna: Durunuz diye syledikten sonra u duay yapt:
Ey gklerin ve glgeledikleri eylerin Rabbi olan Allah'm, ey yerlerin ve zerlerinde tadklar
eylerin Rab-bi olan Allah'm, ey eytanlarn ve-sapttklar kimselerin Rabbi olan Allah'm, ey
rzgarlarn ve savurduklar eylerin Rabbi olan Allah'm, senden bu kasabann hayrn ve bu
kasabann halknn hayrn dileriz. Onun ve halknn errinden, iindekilerin ktlklerinden sana
snrz. Daha sonra da: Allah'n'adiyle ilerleyiniz diye emir verdi. Raslullah (s.a.v.) zerine
gittii her kasaba iin byle du yapard.
Hayber'e geceleyin vardlar. Hayber halk bundan haberdar olmadk lan iin sabahleyin apalarn
alarak darya ktlar. Hz. Peygamber 's.a.v.)i grdklerinde geri dnerek: Muhammed ve
askerler diyerek uzaklatlar. Peygamber (s.a.v.) de: Allah Ekber, Muhakkak biz bir kavim
dzlne necek olursak, Allah'n azabiyle korkutulanlarn sabah ok kt olur (Sfft, 37/177)
diye buyurarak onlar kuatmaya ald ve gittike emberlerini daraltmaya balad. Onlar sktrmaya
balad. nce mallarn teker teker ald. Daha sonra da birer birer Hayber'in kalelerini fethetmeye
balad, tik fethettii kale, Nim diye bilinen kale oldu. Bu kalenin bulunduu yerde Mahmd b.
Seleme elid edildi. Onun stne bir deirmen ta brakld ve bunun neticesinde ehit oldu. Daha
sonra Ebu'l-Hkaykoullannm kalesi olan el-Kams kalesi fethedildi. Raslullah (s.a.v.) onlardan
pek ok esir ald. Dunlar arasnda Huyey b. Al-tab'm kz afyye de vard. O srada Safiyye, Khine
b. er-RebT b. Ebi'l-Hukeyk'in zevcesi idi. Raslulah (s.a.v.) onu kendisi iin ayrd. Mslmanlar
pek ok esir aldlar ve evcil eeklerin etlerini yemek durumunda kaldlar. Raslullah (s.a.v.) onlar
evcil eeklerin etlerini yemekten neh-yetti.
Kurayza'l er-Zebr b. Bt Chiliyye'de Bus Gnnde Sabit b. Kays b. emms' esir ettikten sonra
karlksz olarak serbest brakmt. Bugn olunca Sabit onun yanna gelerek ona: Beni tanyor
musun? diye sorunca, ez-Zebr, Benim gibi birisi senin gibi birisini hi tanmaz olur mu? diye
cevap verince, Sabit Ben, senin bana olan iyiliinin karlm vermek istiyorum dedi. Bunun
zerine ez-Zebr, Kerim olan birisi kerim olan birisine elbette iyilikte karlk verir. Sabit.
Rasullah (s.a.v.)n yanna giderek unlar syledi: Zebr'in bana bir iyilii dokunmutu. imdi ben
onun bu iyiliinin karln vermek istiyorum. Bunun iin onu bana bala demesi zerine
Raslullah (s.a.v.) Zebr' Sbit'e balad. Sabit, Zebir'e gidip: Peygamber (s.a.v.) seni bana
balad, ben de seni deyince Zcbr: Aiesi ve ocuu yannda olmayan yal bir ihtiyar ne
yapabilir ki? diye cevap verir. Bunun zerine Sabit, Ra-sluHah'dan Zebf'in hanmn ve
ocuklarm balamasn istedi, onlar da ona balad. Bu sefer Zebr: Hicaz'da bir ailenin ne
mallan var ne bireyleri deyince Sabit, Zebir'in malnn da balanmasn istedi. Hz. Peygamber
(s.a.vO ona malm da balad. Bylelikle Zebr'e hereyi geri balanm oldu.

Zebr bunun zerine yle syledi; Ey Sabit, yz parlak bir aynaya benzeyen ve blgenin gen
kzlar yzne bakt zaman onlar yanstan K'b b. Esed ne yapt? dye sorunca Sabit: ldrld
cevabn verdi. Bu sefer Zebr: Peki gebenin de yerleiin de efendisi olan Huyeyy. b. Ahtab ne
yapt? diye sordu. Sabit: O da ld dedi. Bu sefer: Peki, savaa kmak istediimiz zaman
ncmz, hcum ettiimiz zaman da bizim koruyucumuz olan Azz'alb. Semval ne yapt? diye sordu.
Sabit: O da ldrld diye cevap verdi. Bu sefer Zebr: K'b b. Kurayza ile Amr b.
Kurayzaoulann kastederek: Bizim ki meclisimiz de ne yapt? diye sordu. Sabit: Onlar geri
gittiler dedi. Zebr'in: Ey Sabit, sana olan iyiliim iin sylyorum, beni de onlarn yanna gnder.
Allah'a yemin ederim, onlardan sonra yaamann tad yoktur demesi zerine Sabit, Zebr'i ldrd.
Daha sonra RasIuIah (.a.v.) es-Sa'b kalesini fethetti. En ok yiyecek ile et ve ya burada
bulunuyordu. Ondan sonra el-Vatb ve es-S-llem diye bilinen kalelerin zerine yrd. Son
fethedilen kaleler bunlar oldu: Yahudi M,erhab bu kaleden ktnda u msralar: okuyordu:
Hayberliler bilir ki ben Merhab'm, Silh kuanan ve denenmi bir kahramanm. Bazen iler, bazen
vururum, Arslanlar hcum ederek geldiinde, . Benim yanma kimse yanaamaz.
Teke tek arpmak iin er steyince, Muhammed b. Mesleme ileri atlarak dedi ki: Allah'a yemin
ederim, ben ntikam almas gereken kiiyim. Bunlar dn benim kardeimi ldrdler. Bunun zerine
Raslullah (s.a.v.) onun teke tek arpmaya (mbarezeye) kmasna izin. vererek yle buyurdu:
Allah'm, Muhammed'e ona kar yardmc ol. Muhammed Merhab'm karsna kt ve uzun br
sre arpmalar devam etti. Daha sonra Merhab, Muhammed b. Mesleme zerine bir hamle yapp
ona bir darbe indirince, Muhammed elindeki kalkanla kendisini korudu. Mer-hab'm klc kalkana
saplannca, klc kalkana skt ve onu oradan alamad. Bunun zerine Muhammed bV-Mesleme
ldrnceye kadar ona vurmaya devam etti. Daha sonra kardei Ysir u msralar okuyarak
meydana at:ldi-.
d-ayber bilir benim Ysir olduumu Silah kuanp kahramanca vurutuumu.
O da teke tek arpmak' iin er diledi. Zbeyr b. el-Avvm ona kar kt ve Zbeyr onu ldrd.
Denildiine gre Merhab' ldrp onun bulunduu kaeyi fetheden AH b. Eb Tlib'tir. Bu hem daha
mehur, hem de daha sahih, bir rivayettir.
Bureyde el-Eslem anlatyor: Bazen, Raslullah (s.a.v.) yarm bir ba ars tutar, bir-iki gn
kimsenin yanna kamazd. Hayber'e vardnda ayn ekilde bir ba ars tutmu ve kimsenin yanna
kamamt. Bunun zerine Eb Bekir, Raslullah (s.a.v.)m sancan alarak hamle yapt, ok
iddetli bir arpma oldu. Daha sonra ger dnd. Bu sefer mer sanca ald, o da bir ncekinden
daha iddetli bir ekilde arpt. Daha sonra da durdu. Raslullah (s.a.v.)a durum haber verilince
unlar syledi: Allah'a yemin ederim yarn ben bunu Allah' ve Rasln seven, Allah'n ve
Rasl'nn de kendisini sevdii bir kimseye teslim edeceim, o da bu kaleyi zorla alacaktr. dedi.
Ali oralarda yoktu. nk gznn rahatszlndan dolay Medine'de kalmt. Raslullah (s.a.v.) bu
szlerini syleyince, Kurey bu konuda ileri-geri konutu. Sabah olduunda Ali (r.a.) devesi zerine
kaged. Devesini RasuIah (s.a.v.)m adrnn yaknnda ktrd. Gzleri rahatsz" olduu iin
gzlerini balamt. Raslullah (s.a.v.) ona: Neyin var? deyince, onun: Sen gittikten sonra
gzlerim rahatszland. demesi zerine Peygamber (s.a.v.): Yakla dedi. Hz. Ali ona yaklat, Hz.
Peygamber gzlerine hafife dokundu ve bu sefer Hz. Ali'nin gzlerindeki rahatszlk tamamen gitti ve
sonunda yoluna ekilip gitti. Daha sonra Hz. Peygamber (s.a.v.J sanca ona teslim etti. zerinde
krmz bir elbise olduu halde kalkt ve Hayber'e kadar vard. Yahudilerden bir adam onu grnce:
Sen kimsin? diye sordu. O da: Ben, Ali b. Ebi Tlib'im cevabn verince, yahudi: Ey yahudiler

artk yenildiniz diye seslendi. Bunun zerine kale komutan Merhab banda bir Yemen miferi
olduu halde dar kt. Miferi yumurta gibi kafasnn stne geirmi ve u msralar sylyordu:
Hayber'liler bilir ki ben Merhab'm,
Silah kuanan ve denenmi bir kahramanm.
Buna karlk Hazreti li: Annem bana Haydar'sm dedi,
Boyunuzun ka kar olduunu lerim,
Ormanda kkreyen bir arslanm ben diye cevap verdi.
Her ikisi de birer dar.be vurdu. Daha sonra Hz. AH (r.a.) ona vurduu -darbeyle kalkann, miferini
ve kafasn biip yere drd. Bylece Hayber alnm oldu.
Raslullah (s.a.v.)n azadl klesi (mevls) Eb Rfi' der ki: Ras-lullah (s.a.v.) Ali'yi Hayber'e
sanca ile birlikte gnderdiinde biz de beraberdik. Kaleye yaklatnda kaledekiler ona kar kt.
Onlarla savat. Bir yahudi ona bir darbe indirip elinden kalkanm drnce, AH kalenin yaknnda
bulunan bir kapy kaldrarak onu kalkan yerine kullanp, kendisini korudu. Bu kapy, Allah onun eli
zere kaleyi fetnedince-ye kadar brakmad. Daha sonra onu elinden brakt. Benden baka yedi kii
daha vard. Biz o kapy evirmek "iin uratmz halde bir trl eviremedik.
Hayber'in fethi Safer (10 Haziran-8 Temmuz 628) aynda olmutur.
Hayber fethedilince Bill, Safiyye ve yannda bir baka kadn ile birlikte ldrlm yahudilerin
yanndan geti. Safiyye'nin yanndaki kadn bunu grnce, feryad bast, yzne vurup dvnmeye,
bana toprak samaya balad. Raalullah (3.a.v.) Safyye'yi kendisi iin soti ve br kadn da
uzaklatrarak: O, bu yaptklarndan dolay dii bir eytandr diye buyurdu. Daha sonra Bill'e
dnerek: Senden merhamet ekilip alnd m? Niye onlar llerinin yanndan geirdin? diye
kt.
Safiyye, Kinne b. Ebi'l-Hukayk'a yeni gelin olduunda ryasnda koynuna bir ayn girdiini grm,
bu ryasn kocasna anlatm, kocas ona: Bu senin Muhammed'le evlenmeyi arzu ettiinden baka
bir manaya gelmez deyip onun yzne gzlerini morartacak ekilde bir tokat indirmiti. Safiyye,
Raslullah (s.a.v.)n yanna getirildiinde hl bu to-katn izleri grlmekteydi. Peygamber (s.a.v.)
ona sorunca, durumu anlatt. Hz. Peygamber (sa.v.) Kinne b. Ebi'l-Hukayk'i Muhammed b. Mesleme'ye teslim etti. O da kardei Mahmud'un karlnda olmak zere onu ldrd.
Raslullah (s.a.v.) Hayber'lilerin el-Vath ve es-Sllm diye bilinen iki kalelerini muhasara altnda
tuttu. Kaledekiler muhasara sonucu leceklerini anlaynca onlar belirli bir yere kadar gitmek zere
serbest brakp canlarn balamalarn istedi. Hz. Peygamber onlarn bu isteklerini kabul etti.
Bylelikle orada bulunan btn mallan eline geirmi oldu. e-ikk, Natt ve Kelbe ile dier btn
kaleleri de eline geirmi bulunuyordu.
Fedek halk bunu haber alnca, Raslullah (s.a.v.la haber gndererek: Kendilerini de Gitmek zere
serbest brakmasn buna karlk mallar ona terk etmeyi teklif ettiler. O da onlarn bu tekliflerini
kabul etti. Hayber halk bu ekilde kalelerinden ndikten sonra, Raslullah (s.a.v.) dan mahsuln
yans zere kendilerini altrmalarn, diledii takdirde de kendilerini oradan kartabilmesini teklif
ettiler. Hz. Peygamber (s.a.v.) de onlarla bunun zerine bu ekilde akitleti, (buna: Mskt akdi
denir) ve onlarn bu artlarn kabul etti. Fedek halk da ayn eyi yapt. Hayber mslmanlarn eline
FEY' olarak gemiti. Fedek ise yalnzca Raslullah (s.a.v.)a aitti. nk oraya mslmanlar ne at
srm, ne de binek srtnda gitmilerdi.
Raslullah (s.a.v.), sava bitip etraf sakinletikten sonra Sellm b. Mikem'in kars olan Zeyneb bint
el-Hris, Raslullah {s.a.v.)a zehir katlm ve kzartlm bir koyun hediye edip o koyunu nne

koydu. Raslullah (s.a.v.) ondan bir lokma ald. Fakat onu yutmayp kard. Onunla birlikte Bir b.
el-Ber' b. Marur da vard. Bir ise ondan yemiti. Raslullah (s.a.v.): Bu koyun bana zehirli
olduunu haber veriyor diyerek kadnn getirilmesini emretti. Kadn da yaptn itiraf etti. Bunun
zerine Raslullah (s.a.v.) kadna: Niin byle bir i yaptn? diye sorunca, kadm: Sen benim
kavmime kar u bildiin ve grdn eyleri yaptn. Kendi kendime dedim ki: Eer bu bir
peygamber ise ona durum haber verilecek, yok eer bir hkmdar ise ondan kurtuluruz dedi. Bunun
zerine Raslullah (s.a.v.) onu affetti. Bir ise yediinden dolay vefat etti.
Raslullah (s.a.v:) vefatndan nceki son hastalnda yle buyurdu: u anda Hayber'de ineyip de
yutmadm o lokmadan dolay ahdarna-rmn koptuunu hissediyorum. Bu nedenle mslmanlar
[76]
Raslullah (s.a.v.)n peygamberlik erefiyle birlikte ehit olarak vefat ettii grnde diler.
Vdi'1-Kur Gazvesi
Raslullah (s.a.v.) Hayber'de iini bitirince Vadi'1-Kur zerine yrd. Orann halkn birka gece
muhasara ettikten sonra Vadi'l-Kur'y sava ile fethetti. Bu muhasara srasnda Raslullah (s.a.v.)n
Mevlas Mid-am ehit edildi. Midam' kendisine Czm'h Rif'a b. Zeyd hediye etmiti.
Mslmanlar: Ne mutlu ona Cennete gitti! deyince, Raslulah: Hayr, nefsimi elinde tutana yemin
ederim ki u anda onun elbisesi atele tutumaya balamtr bile diye buyurdu. O bu elbiseyi
Hayber gn mslmanlarn ganimetleri .arasndan almt. Adamn biri bunu iitmi ve bunun
zerine gelip yle"demiti: Ey Allah'n Rasl, ben iki ayakba?, elime geirmi ve onlar
almtm. deyince, Raslullah: Sanaate-ten-bv^l^r gibisi kesilecek diye buyurdu.
Psslulah (s.a.v.) hurma aalarn ve araziyi Vdi'l-Kur halknn elinde brakarak, Hayber'lilerle
antlah gibi bunlarla da antlat. Vadi'l-Kur'hlar bu ekilde Hz. mer halifelie geinceye kadar
kaldlar. O halifelie getikten sonra onlar oradan srd. Buras, Hicaz Blgesinin dnda kald
iin onlar oradan srmemitir, de denilmitir.
te bu sefer yani Hayber seferi srasnda Raslullah (s.a.v.) uykuya dalm ve ancak gne doduktan
sonra uyand iin sabah namazn kiamamt. Konu ile ilgili kssa bilinen nl bir kssadr.
Hayber'e ms.irnan hanmlardan baz hanmlar da itirak etmi ve onlara da ganimetlerden baz
[77]
kk paylar verilmiti.
El-Haccac Fa. 'lt Es-Siilen'nin Hikyesi
Bu sefer esnasnda el-Haccac b. 'lt es-Slem, Raslullah (s.a.v.)a unlar anlatt:
Benim Mekke'de Eb Talha'nn kz dostum m eybe'nin yannda bir miktar malm vardr. (m
eybe olu Mu'rid b. el-Haccac'n anne-siydi.J Ve Mekke'de eitli yerlerde mallarm vardr. Ey
Allah'n Rasl, bana izin ver deyince Raslullah (s.a.v.) ona izin verdi. Bu sefer Haccac: Mutlaka
yalan sylemem gerekecek deyince Hz. Peygamber (s.a.v.): Syle dedi, Haccc Mekke.ye
vardnda, Mekkeliler ona Rasiullah'm Hayber'de ne yaptn sordu. Henz Haccac'n mslmon
olduunu bilmiyorlard. Haccc onlara: <*Yahudiler onu ve ashabn yenik drd. Ashabnn
byk bir ksm ldrld ve Muhammed esir alnd. Yahudiler de biz onu drmeyip Mekke'ye
gndereceiz, Mekke'liler onu ldrsnler diye dndler. dedi. Bu haber Mekke'de yaylnca,

Haccac unlar syledi: imdi bana malm toplayabilmek iin yardmc olunuz ki Hayber'e gideyim,
Muhammed'in ve arkadalarnn kaknlarn tccarlar benden nce varmadan yakalayabileyim.
Mekkeliler en basit eye varncaya kadar malnn hepsini topladlar. Hz. Peygamberin amcas Abbs
onun yanna varp iin yzn sorunca, maln topladktan sonra ona Hay-ber'in fethedildiini.
Peygamber (s.a.v.)in Safiye bint Huyey'i kendisi iin setiini ve kendi maln toplamak zere
Mekke'ye geldiini syleyerek arkalarndan gelip yetimeleri korkusuyla bu i de gn sreyle
gizlemesini ondan istedi.
ayrlmasndan gn sreyle Abbas haberi gizledi. Daha sonra .euujsme ait bir elbiseyi giyerek
Kabe'yi tavaf etmeye balad. Onu gren vueyliler: Ey Ebu'1-Fadl, yaptn gayretkeliktir
deyince, Allah'a VeTOn ederim ki hayr, Muhammed Hayber'i fethetmi, onun hr kmdarUrmn
kzyla evlenmi ve mallarn ellerinden alm bulunuyor deyip onlara Haccc'n gerek durumunu
anlattktan sonra Kureyliler: Bizler durumun byle olduunu bilseydik:, onunla aramzda olanlar
[78]
olurdu dediler.
Hayber Ganimetlerinin Paylatrlmas
Hz. Peygamber Hayber mallarndan ikk ve Natt' mslmanlar arasnda paylatrd. Ketbe mlk
ise Allah'n, Rasl'nun, Peygamberin yakn akrabalarnn, yetimlerin, miskinlerin ve yolcularn bete
bir (hums) pay karlnda kabul edildi. Peygamber (s.a.v.)in zevcelerine ve Ras-lullah ile Fedek
halk arasnda bar yaplmas iin araclk yapan baz kimselere belirli llere gre, paylar ayrld.
Hayber ganimetleri Hu-deybiye'ye katlan kimseler arasnda paylatrld. Bu esasa gre, svarilere
iki pay, piyadelere de bir pay verildi.
Peygamber (s.a.v.) Hayber'lileri Hayber'de birakt gibi ondan sonra Halife olan Eb Bekir de
onlar Hayber'de brakmtr. mer'in halifeliinin ilk dnemlerinde de orada kaldlar. Ne zaman k
Peygamber (s.a.v.)in vefat etmeden nceki son hastalnda: Arap yanmadasmda iki din bir arada
kalmayacaktr mealindeki hadisini haber alr, o zaman Hz. mer, Raslullah (s.a.v.) tarafndan
kendilerine yazl bir ahitname verilmemi bulunan yahudileri Arap yarmadasndan dolaysyla da
[79]
Hayber'den kartr.
Fedek
Raslullah (s.a.v.), Hayber'den ayrldktan sonra Muhayyisa b. Mes'-d'u Fedek halkna gnderip
onlar slm dinine ard. O gnlerde Fe-dek'lilerin bakan yahudi Yua' b. Nn idi. Fedekliler
Raslullah (a.a.v.) ile arazinin yans zerine antlama yaptlar. Raslullah da onlardan bunu kabul
etfi. Fedek'in yars sadece Raslullah (s.a.v.)a ait bulunuyordu. nk mslmanlar Fedek'e ne
atlaryla ne de binekleriyle binip git-memierdi. Raslullah (s.a.v.), Fedek'ten gelen gelirleri
yolculara harcard. Fedek'liler mer b. Hattb halife olup.Hicaz'daki yahuderi ordan i-kartmcaya
kadar yerlerinde kaldlar. Hz. mer onlar oradan, kartmak isteyince, Ebu'l-Heysem b. Et-Teyyihn,
Sehl b. Eb Hayseme ve Zeyd b. Sbit'i gnderip Fedek'n arazisinin yarsnn kymetini dil bir
ekilde belirlediler. O da bu kymeti yahudere deyip onlar am'a srd. Raslullah (s.a.v.), Eb
Bekir, mer, Osman, Ali hep Raslullah (s.a.v.)n hayatnda ne yaptysa vefatndan sonra da ayn
uygulamay devam ettirdiler.

Muviye halifelie geince oraya Mervn b. cl-IIakem'e ikta etti. Mer-van buray iki olu
Abdlmelik ile Abdlaziz'e hibe etti. Daha sonra mer b. Abdulaziz ile Abdulmelik b. Mervn'm iki
olu Veld ve Sleyman'n eline geti. Velid halifelie geince kendisine ait olan pay mer b.
Abdl-aziz'e hibe etti. Daha sonra Sleyman da halife oldu, o da kendisine ait olrm pny ayn ekilde
mer b. Abdlazz'o hibe etti. mer b. Abclnzz halife olunca, nsanlara bir hutbe irad edip onlara
Fedek'in durumunu anlattktan sonra Fedek' Raslullah (s.a.v.)n, Eb Bekir'in, mer'in, Osman'n ve
Ali'nin dnemindeki statsne irca ettiini aklad. Bunun zerine Raslullah (s.a.v.)m kz olan Hz.
Fatma'nn ocuklar buray ellerine geirdilerse da daha sonra onlarn da elinden alnd.
Hicret'in .210 ylnda (24 Nisan 825-13 Nisan 826) ylnda ise Me'mun buray tekrar onlara geri
verdi.
Bu yln Muharrem aynda Raslullah (s.a.v.) kz Zeyneb'i eski kocas Ebu'l-s b. er-Rebi'e geri
verip onunla evlendirdi. Yine bu yl iinde H-tb, Mukavks'n yanndan Peygamber (s.a.v.)in olu
brahim'in annesi olan Mriye ile onunkzkardei irinM, katr Dldl', eei Y'fur'u ve baz
elbiseleri beraberinde getirerek geldi. Mriye ve kizkardei Raslullah (s.a.v.)n huzuruna varmadan
mslman oldular. Mriye'yi Raslullah kendisi ald., rn'i de Hassan b. Sbit'e hibe etti. rn,
Hassn'n olu Abdurrahmn'n annesidir*. Buna gre, Abdurrahmn ile brahim teyze ocuklar
olmaktadr.
Yine ayn ylda Raslullah (s.a.v.) kendisine minber yaptrmtr. Bu minberin hicretin sekizinci (1
Mays 629-19 Nisan 630) ylnda yapld da sylenmitir. Salam gr ve rivayet de budur.
Raslullah (s.a.v.) bu yl mer b; el-Haab' otuz kii ile birlikte He-vzin taraflarna gndermi,
fakqt Ilevzin'liler katklar iin herhangi bir arpma olmadan geri dnmlerdi.
Ensr'dan Nu'mn b. Beir'in babas olan Beir b. Sa'd Seriyyesi de bu yl olmutur. Beir b. Sa'd,
Fedek'te MrreouIIan zerine a'ban (4 Aralk 628-1 Ocak G29) aynda 30 kiiyle birlikte
yrmt. Beraberindekiler arasnda oka yaralanan olmu, sonra da Medine'ye geri dnmt.
Glib b. Abdullah el-Leys, MrreouIIan zerine yine ayn ylda bir seriyye ile birlikte gitmitir.
Burada kendilerinin bir antlamals olan Cheyne'H Mirds b. Nehik, same b. Zeyd ve Ensr'dan
bir kii tarafndan ldrlmtr. sme anlatyor: Biz, onun stne atldmzda adam; ehadet
ederim ki Allah'tan baka hibir ilh yoktur, dedii halde biz onu ldrnceye kadar brakmadk.
Peygamber (s.a.v.)in yanna varp ona durumu anlattmzda unlar syledi: Lilhe ilallah'a kar
sen ne yapacaksn?
Yine ayn yl Glib b. Abdullah'n Seriyyesi olmutur. Galib 130 atl ile birlikte Abd b.
Salobcoullar zerine yrm, onlara baskn yapm ve davarlarn alp Medine'ye getirmiti.
Be$Ir b. Sa'd, el-Yumn ve el-Cenb blgelerine bu yln evval {1 u-bat-1 Marj 629) aynda bir
seriyye ile birlikte gitmitir.
Bu seriyyenin nedeni udur: Ec'l Cbeyl b. Nveyre, Raslullah (s.a.v.)n Hayber'e klavuzluunu
yapmt. Peygamber (s.a.v\)n huzuruna gelerek Gatafanhlardan bir grubun el-Cenb denilen bir
yerde olduklarn, Uyeyne b. Hisn'm onlara ylrdm ettiini ve Medine'ye yrmek zere onlara emir
verdiini bildirdi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) Ber r'i gndermi, o da onlarn davarlarn
toplam ve Uyeyne'lilerin bir klesini ldrmler, sonra da Uyeyne'lilerle karlamlard.
Mslmanlar onlar ve Uyeyne'yi yenik drmlerdi. Haris b. Avf, Uyeyne'yi grdnde Uyeyne
yenik dm bulunuyordu. Ona unlar syledi: Artk senin iin gemileri tekrarlamama zaman
[80]
gelmitir.

Urare'tl-Kaza (Kaza Umresi)

Raslullah (s.a.v.) Hayber'den dndkten sonra Medine'de Cumde'l-l Cumdel'hire, Recep,
aban, Ramazan ve evval aylarnda (6 Eyll il 1 ubat 629) kald ve bu aylar boyunen eitli
taraflara seriyyeler gnderdi. Daha sonra Zlhicce (1 Nisan-30 Nisan 629) aynda Kaza Umresini
yapmak zere yola kt. Beraberinde yetmi deve gtrd. Birinci umresinde onunla beraber bulunan
mslmanlar da onunla kt. Mekkeliler onun haberini alnca Mekkc-'dcn dar ktlar. Kurcy
kendi
arasnda Peygamber (s.a.v.)n ve ashabnn darlk ve sknt ierisinde olduundan sz
ediyordu. Bunun in Dar'n-Nedve diye bilinen yerde dizilmilerdi. Hz. Peygamber (s.a.v.)
Mekke'ye girdiinde Idtiba1 yapt. Yani sa kolunu ve omuzunu darda brakarak rtnd. Ondan
sonra yle syledi: Bugn kendisinin gl ve kuvvetli olduunu bunlara kar gsteren kiiye
Allah merhamet buyursun. Daha sonra Rkn istilm etti ve kp hervele (alml kou) yapt.
Ashab da onunla birlikte hervele yapt. Mekke'ye girdiinde Abdullah b. Revha devesinin yularn
tutarak nden ekiyor ve u anlamdaki beyitleri okuyordu:
Ey kfiroullan, anz yolunu,
Savulun, tm hayrlar Raslullah'tadr.
Rabbim, ben o ne derse inanyorum,
Allah'n hakki dediini kabul etmektir, biliyorum,
Biz sizinle O'na indirilen iin savatk
Emrettii iin de savatmz gibi
yle vurduk ki, kelleri aa indiriyor,
Dosta dostunu unutturuyor.
Peygamber (s.a.v.} W seferi esnasnda el-Hris'in kz Meymne ile evlenmi ve Mekke'de gn
ikmet etmitir. Mrikler ona Ali b. Eb Tlib araclyla haber gnderip, Mekke'den darya
kmasn istemilerdi. Bu sefer Peygamber {s.a.v.) syle syledi: Onlarn arasnda gerdee girsem
ve onlara da bir yemek hazrlasak onlar da bizimle birlikte bu ziyafete itirak etseler ne olur ki?
Onlar: Hayr, bizim onun ziyafe-ne ihtiyacmz yok diye cevap-gnderdiler. Bunun zerine Uz.
Peygamber (s.a.v.) Mekke'den ayrlm ve erif djye bilinen yerde Meymne ile gerdee girmi,
ondan sonra oradan Medine'ye gemiti. Zlhicce'nln geri kalan gnleri ile (H. 8. yln) Muharrem,
Safer ve Rabilevvel (1 Ma-ys-28Temmuz 629) aylar Medine'de kaldktan sonra ordusunu Mte'ye
doru gnderdi.
Bu yln da Hacc ilerini yine mrikler idare etti.
bn Ebi'l Avca es-Slemi'nin Sleymoullar zerine gazvesi de bu yl olmutu. Sleymliler ona kar
km kendisi ve arkadalar isabet alr m ve vefat etmilerdi. Hayr, o kurtulmu, arkadalar vefat
[81]
etmitir, diyenler de vardr.
HCRETN SEKZNC YILI (1 MAYIS 623-19 NAAN 630)
Vkid'nin sylediine gre Raslullah (s.a.v.)m kz Hz. Zeyneb bu sene vefat etmitir.
Glib B. Abdullah El-Leys'nin El-Mlewahoartna Kar Gazaai

[82]

Leys kabilesinin Kelb kolundan Glib b. Abdullah, el-MIevvahlouI-Ian zerine seriyyesiyle bu yl

gitmiti. Leys'li el-Hris b. el-Bers ile yolda karlam ve el-Hris'i esir almlard. Bunun
zerine el-Hris: Ben mslman olarak gelmi bulunuyorum deyince Gib ona:
Eer sylediin gerekten doru ise bir gnlne bal kalmann sana zarar olmaz. Yalan
sylyorsan bylece biz kendimizi gvenlik altna alm oluyoruz dedi ve arkadalarndan bazsn
onlara ona gz kulak olmakla grevlendirip arkadana: Seninle tartacak olursa kafasn uur.
diyerek dnnceye kadar yerinden ayr im amasn emreder. Daha sonra Batn el-Kedd diye bilinen
yere varncaya kadar yollarna devam ettiler, ikindiden sonra konaklayarak Cndub b. Meks elChen'yi etraf gzetlemek zere ileriye gnderdiler. Cndb anlatyor: Benim etraf grmemi
salayacak bir tepeye kp yzkoyun yattm. Onlarn arasndan birisi kt ve benim bylece
yattm grnce yayn ve iki tane de ok alp nce onlardan birisini att. Bu ok yan tarafma
sapland. Ben, onu ektim ve hi kmldamadm. Daha sonra ikinci bir ok att ve bu da omu-zumun ba
tarafna gelip sapland. Bunu da ekip aldm. Ve yerimden kmldamadm. Adam bunun zerine yle
dedi: Allah'a yemin ederim, iki okum da ona isabet etti. Eer bu kii gerekten etraf gzetleyen bir
gzc (casus) olsayd mutlaka yerinden hareket ederdi, kmldard. Onlarn davarlar ekip gidinceye
kadar ve stlerini samcaya kadar onlara mhlet verdik. Daha sonra zerlerine atlp hcum ettik,
onlardan pek ok kimseyi ldrdk. Davarlarn ellerinden alp nmze kattk ve alelacele geri
dndk. Durum onlarn kavmine iletildi. Ve bizim kesinlikle kar koyamayacaa mz kadar byk bir
kalabalk geldi. yle ki bizimle onlar arasnda Kudeyd tarafndan vadinin i ksmndan bir ey
kalmad. Allah diledii bir taraftan daha nce benzerini grmediimiz bir buluttan yamur indirdi.
Vadi ye bir sel ile dolup tat ki hi kimse o selden geip aamyordu. Ben, onlarn bizlere
bakakaldklann hibirisinin ileri gemediklerini grdm. Bylece Medine'ye vardk. Mslmanlarn
bu srada parolas: Emt-Emit; yani ldr ldr idi. Saylar on ksur adam idi.
Bu yl ierisinde* RaeHIlh fs.a.v.) el-Al' b. e 1-Hadram'yi Bahreyn'e gnderdi. Bahreyn'de
Mnzir b. Sav vali bulunuyordu.-Mnzir,Mccusl^rin cizye demeleri, kestiklerinin yenilmemesi ve
hanmlarnn nikhlanmamas artlar zerinde antlama yapt.
el-Al'nm Munzir'e hicretin 6. et ylnda, Raslullah fs.a.v.} m krallara gnderdii elilerle birlikte
gnderildii de sylenmitir. Bundan daha nce szetmi bulunuyoruz.
uc' b. Vehb'n Habilevvel (29 Nisan - 28 Mays G29) aynda on~ drt kii ile birlikte mir
oullan zerine gnderilmesi de bu yl gereklemitir. uc1 ve arkadalar birtakm duvarlar,
ganimet olarak aldlar. Onlardan herbirisinin payna onbe deve dmt.
Yine bu ylda Amr b. K"b el-Gifri'nin seriyyes Ztu'l-Atlah zerine gnderilmiti. Askerlerinin
says 15 idi. Burada byk bir kalabalk grm, onlar slm Dini'ne davet etmi, kendileri bu
daveti kabul etmeyerek Amr'n arkadalarn ldrmlerdi. Amr ise kurtulmu ve Medine'ye
varmt.
Zt'l-Atlah am taraflanndadr. Bunlar Kuza'l olup o zaman bakanlar Seds adnda bir kii idi.
[83]
Hlid B. El-Veld, Amr B. El-s Ve Osman H. Talha'nn slm'a Girmesi
Bu senenin Safer (31 Mays - 28 Haziran 629) aynda Amr b. el-s, Peygamber (s.a.v.)in huzuruna
mslman olarak geldi. Onunla birlikte Hlid b. el-Velid ile Osman b. Taha el-Abder de gelmiti.

Amr'n mslman olmasnn sebebine gelince, Amr der ki: Bizler Hendek gazasndan o gazaya
katlm kimselerle birlikte geri dndmzde arkadalarma unlar syledim: Ben, Muhamrned'in
iinin grlmemi bir ekilde ykselip ilerlemekte olduunu gryorum. Grm odur ki gidelim
Nei'ye snalm. Eer Muharimed bizim kavmimize galip gelecekse biz zaten Nec'nin yannda
evmus olacaz. vam etti. Bu nedenle bu gazveye Ztu's-Selsil ad verilmitir. Amr, buraya
varnca korkuya kapldndan Peygamber (s.a.v.)a haber gnderip ondan yardm istedi. Bunun
zerine Raslullah (s.a.v.) ona Eb Ubey-de b. el-Cerrh ile birlikte ilk muhacirlerden baz kimseleri
gnderdi. Bunlar arasnda Hz. Eb Bekir ve Hz. mer de vard. Eb Ubeyde'yi Za-tu's-Selsil
tarafna gnderdiinde: Aranzda bir anlamazlk, ihtilf kmasn talimatn verdi. Eb Ubeyde
yola koyulup Amr'm yanna vardnda, Amr ona: Sen, bana yardmc olmak zere gelmi
bulunuyorsun deyince, Eb Ubeyde: Ey Amr, Raslullah (s.a.v.} bana aranzda ihtilf ve
anlamazlk kmasn dye emir buyurdu; bunun iin sen bana kar kacak olsan da sana itaat
edeceim dedi. Bu sefer Amr: Ben senin emi-rinim dedi. Eb Ubeyde: Ben de bunu kabul
ediyorum cevabn verdi. Amr insanlara imam olup namaz kldrd.
Yine hicretin bu ylnda Raslullah (s.a.v.), Amr b. el-As' Uman'da Cund'nin iki olu olan Ccyfer
[84]
ve tyaz'a gndredi. Hor ikisi de samimiyetle iman ettiler. Ayrca mecusilerden cizye ald.
el-Habat Gazvesi ve Dier Gazveler
Hicretin bu sekizinci ylnda el-Habat Gazvesi olmutur. Onlarn komutan Eb Ubeyde b. el-Cerrh
idi. Muhacir ve Ensr'dan bu gazveye itirak edenlerin says 30 kii kadard. Gazve, Recep (25
Ekim-23 Kasm 629) aynda olniutur. Raslullah (s.a.v.) onlara yol az olarak bir torba hurma
vermiti. Eb Ubeyde bir avu alr ondan sonra askerlere teker teker birer hurma datrd. Her birisi
bu hurmay alr, iner stne su ierdi. Sonunda torbadaki hurmalar bitti. Bu sefer (arapa da
silkelenmi aa yapra anlamna gelen) habat yemee baladlar ve byk bir alkla kar karya
kaldlar. Kays b. Sa'd b. Ubde onlara dokuz deva kesti ve bu develeri yediler. Eb Ubeyde ise ona
bir daha deve kesmesini yasaklaynca o da bundan vazgeti. Daha sonra deniz karaya lm bir balk
att. Doyuncaya kadar bu balktan yiyip durdular. Eb Ubeyde bu baln kaburga kemiklerinden bir
tanesini topraa dikti. Atl, atnn stnde olduu halde bu kemiin altndan geebiliyordu. Medine'ye
vardklarnda durumu Peygamber (s.a.v.)a anlattlar. O da: Allahu Tel'nn sizler iin karm
olduu bu nzktan yiyiniz. buyurarak kalanndan Raslullah (s.a.v.) da yedi. Kays b. Sa'd'n yaptn
da ona anlattlar. O da yle buyurdu: Cmertlik, bu ailenin karakteridir.
Yine hicretin bu sekizinci ylnda aban (24 Kasm-22 Aralk 629) aynda Raslullah (s.a.v.)n
gnderdii bir seriyye daha vardr. Bu seriyyenin komutan Eb Katde idi. Eslem'li Abdullah b. Ebi
Hadred de onunla beraberdi. Bu seriyyenin gnderili sebebine gelince: Rif'a b. Kays ya da Kays b.
Rif'a, Cuem'lerden byk bir kol ile, birlikte ormanlk bir yere konaklad ve Peygamber (s.a.v.)e
kar sava hazrlklarna balad. Peygamber (s.a.v.) de Eb Katde ve onunla beraber olanlar
ondan bir haber getirmek zere gnderdi. Gnein batt srada onlarn konakladklar yere vardlar.
Bu Seriyye efradndan her birisi bir yere gizlendi. Bunlar kii idiler. Onalt kii olduklar da
sylenmitir. Abdullah b. Eb Hadred der ki: Bu Cuemllerin bir oban vard. Ve ge kalmt.
Rif'a b. Kays silhn kuanm olarak onu aramaya kt. Ben de attm okla onu tam kalbinden
vurunca, hi sesi kmad. Abdullah devam ediyor: Kafasn kesip aldm, ondan sonra askerlerin

bulunduu bir tarafa ynelip ben de tekbir getirdim, yanmdaki dier iki arkadam da. Allah'a yemin
ederim kamaktan baka yol bulamadlar. Kadnlarn, ocuklarn ve arlk tekil etmeyen yklerini
alp gittiler- Biz de onlardan pek ok deve ve koyun alp Raslullah (s.a.v.)a Kays'n bayla birlikte
geldik. Ra-slullah (s.a.v.) bu getirdiimiz develerden bana on deve verdi. Ben yeni evlenmi ve
ailemle birlikte ayr kmtm.
Bir deve ise on koyuna eit kabul edilir.
Yine bu yl ierisinde Raslullah (s.a.v.) Eb Katde'yi dam zerine gnderdi. Onunla birlikte elLeys Kabilesinden Muhallim b. Cess-me de vard ve bu Mekke'nin fethinden nce idi. Yolda Eca'h
mir b. el-Adbat ile karlatlar. Dedesi zerine binmi ve yannda kendisine ait baz mallar da
vard. mir onlara slm selm ile selm verince ona ilimediler. Fakat Muhallim b. Cessme, daha
nce aralarnda bulunan bir anlamazlk dolaysyla, bir hamle yapp onu ldrd ve devesini ald.
Raslullah (s.a.v.)n yannda Medine'ye vardklarnda Muhallim ona durumu anlatt. Bunun zerine
Kur'n- Kerm'n: Ey iman edenler, Allah yolunda ktnzda iyice aratrnz. (Nisa, 4/94) yeti
nazil oldu.
Bu Seriyyenin Hz. Peygamber (s.a.v.) Mekke'ye gitmek zere ktnda, Ramazan (23 Aralk 629-21
[85]
Ocak 630) aynda olduu da sylenmitir.
Mu'te Gazvesi
Aslnda bu gazveyi daha nce szn ettiimiz gazvelerden nce zikretmemiz gerekirdi. Fakat biz
bunu byk gazveler birbirleriyle ilgili olup ard arda gelsinler diye geriye braktk.
Bu gazve hicretin 8. ylnn Cmdell (27 Austos-25 Eyll 629) aynda olmutur. Raslullah'
(s.a.v.) onlarn bana Zeyd b. Harise'y kcmutan olarak tayin etti. Ve onlara yle ^talimat verdi:
Zeyd ldrlecek olursa Cafer b. Ebi Tlib, Cafer ldrlrse, Abdullah b. Revana baa gesin.
Bunun zerine Cafer yle dedi: Sen, bana Zeyd'i komutan tayin edecek olursan ben bu savaa
gitmeyeceim. Hz. Peygamber: Git, sen bunlarn hangisinin daha hayrl olduunu bilmiyorsun
diye buyurdu. Herkes alamaya balad ve: Ey Allah'n Rasl, aramzda biraksay-dm ya onlar
dedi. Raslullah (s.a.v.) onlara cevap vermedi. nk Ra-slullah (s.a.v.) Filan kii ldrlrse
emir filandr diyecek olursa kendisinden szetti herkes mutlaka ldrrlrd.
Savaa gidecekler hazrlklarn yaptlar. Askerlerin says 3000 kii idi. Raslullah (s.a.v.) ve dier
msKimanlar onlar tevdi ettiler. Abdullah b. Revha ile vedalarken Abdullah alad. evredekiler
ona: Niin alyorsun? diye sorunca Abdullah: Ben, dnyay sevdiimden veyahut da sizinle
birlikte olmay arzuladmdan alamyorum, alamann sebebi Rcslullah (s.a.v.) okurken iittiim
u yettir:
Szin aranzdan onun zerinden (Cehennem zerinden) gemeyecek hi br kimse yoktur. Bu
Rabbinin zerinde yerine getirilmi kesin bir husustur. (Meryem, 19/72). Artk bilmiyorum, ordan
getikten sonra nasl dnebileceim? Dunun zerine mslmanlar: Allah sizinle beraber olsun ve
salk ve esenlikle.sizleri bize geri gndersin. deyince bu sefer Abdullah u beyitleri okudu:
Bense Rahmn'dan maFiret dilerim
Bir de kpk attracak ekilde bir darbe
Yahut lme gtren karn ve cierleri
Deen bir haner yaras.
Ta ki kabrimin yanndan geenler:

"Allah seni doru yoldan ayrmasn ey sava" desinler

Ben de zaten ayrlmadm
Raslullah (s.a.v.) onlar tevdi edip geri dnnce Abdullah unlar syledi:
Hurmaln yannda vedalatm kiiye selam olsun, O en hayrl/uurlayc ve dosttur .
Daha sonra Mun diye bilinen yere varncaya kadar yollarna devam ettiler. Herakiieos'un
Bizansllardan ve Msta'rebe Araplarndan olan Lahm, Czam, Belkn ve B.ell kabilelerinden
mteekkil yzbin kiilik or-du ile kendilerine doru gelmekte olduunu haber aldlar. Bu Bizans or~
duunun bamda Bel kabilesinden ad Mlik b. Rfile olan bir komutan vard. Mslmanlar etBelka diyarnda Mub diye bilinen bir yerde konakladlar. Mslmanlar Mun'da iki gn
durumlarn gzden geirmek zere kaldktan sonra kendi aralarnda: Rasullah (s.a.v.)a mektup
yazalm, onu durumdan haberdar edip emirlerini bekleyelim, dediler. Fakat Abdullah b. Revha bu
konuda unlan cesaretlendirerek yle dedi: Ey kavm, Allah'a yemin ederim, muhakkak u anda
hounuzs gitmeyen ey daha nce arzu ederek yola koyulduumuz eydir. Yani bu ehadettir, biz
bakalaryla say ya da kuvvetle savamyoruz. Biz onlarla ancak bu din ile.savayoruz. O halde
kalknz, bu (ehitlik veya gazilik demek olan) iki eyden bakas olmayacaktr. Hazr bulunanlar da:
Allah'a yemin ederiz doru sylyor diyerek yollarna devam ettiler.
. Onun himayesinde yetim olarak bytt ve bu yolculuunda.yklerinin yanma bindirdii Zeyd b.
Erkam, Abdullah b. Revha'nm u beyitleri sylediini iitti:
- ^eni uuriayp eyalarm
Yerde kaybolup giden sudan sonra drt gn tarsan Artk istediini yap kimse knamaz Geri dnp
ailenle bakmayacam Mslmanlar gelip am blgesinde Beni getiler o arzulanan yerde
te orada aldr etmem Altlarndan tatl su mu akar diye
Zeyd bu szieri iitince alamaya balad. Bunun zerine Abdullah ona elindeki kamyla drterek:
Sana ne oluyor, niye alyorsun? Allah bana ehadet nasip edecek, sen de bu ykler arasnda geri
dneceksin, dedi.
Daha sonra yollarna devam ettiler. Mearif ad verilen Belka'nn bir kasabasnn yaknlarnda Bizans
ve Araplardan mteekkil ordu karlarna kt. Mslmanlar Mu'te ad verilen bir kasabaya
doru ekildiler ve her iki ordu orada kar karya gelip savatlar.
Mslmanlarn sa kanadnn banda Kutbe b. Katde el-Uzari, sol kanadlarndaxise, Ensr'dan
Abye b. Mlik bulunuyordu. ok iddetli bir savaa tututular. Zeyd b. Harise, Rasullah.(s.a.v.)n
sancayla savat. Bu savamasna kar tarafn mizraklanyla delik deik oluncaya kadar devam etti.
Daha sonra ayn sanca Eb Tlib'n olu C.'fer ald. O da sancak elinde olduu halde savamasna
devam etti. Savarken u beyitleri okuyordu:
Cennet ve ona yaknlk ne hotur,
ecekleri ise souktur,
Rumlara gelince azaplar yakndr
Ahdim var: Onlarla karlarsam vuracam diye..
Sava kznca C'fer zerine binmi olduu dor atndan inerek meydana atld. Ve atn kesti. Daha
sonra da l drl ne ey e kadar savamaya devam etti. Bylece C'fer slam tarihinde atn ilk kesen
kii olmu oluyordu. Vcudunda eitli darbe ve haner, ok ve mzrak yaras olmak zere 80 ksur
yara tesbit edildi. Onun ldrlmesinden sonra bayra Abdullah b. Revana ald. lerledi, nceleri
biraz tereddt geirdiyse de daha sonra kendi nefsine seslenerek u beyitleri okudu:
Yemin ettim ey nefs, ya isteyecek,

Savarsn ya da zorlarm seni.

Herkes ileri atlp sava kzmken
Cenneti ne diye istemezsin?
Sen uzunca rahat ettin
Bir damla sudan baka nesin ki!
Yine u beyitleri okuyordu:
Ey nefs, ldrlmesen bile leceksin
te lnecek yere geldin
Ne istediysen verildi sana
nceki iki kii gibi yaparsan hidayet bulacaksn.
Daha sonra atndan indi. Amcasnn oullarndan birisi ona bir para et getirdi ve: Bununla al da
biraz ayakta duracak hale gel, bu bildiin skntlarla karlap durdun. Abdullah onu ald ve ondan
bir lokma syrrken askerlerin bulunduu yerden sava grltleri iitince kendi kendine: Sen, hl
dnyadasn ha? diyerek elindeki et parasn frlatp klcn ald ve ehid edilinceye kadar
savamasna devam etti.
Mslmanlarn durumu olduka zorlat. Dman onlarn drt bir yanndan etraflarn sarm ve
saldrlarna devam ediyordu. Kutbe b. Ka-tde bundan nce Bizans ordularnda bulunan Araplarn
komutan olan Mlik b. Rfile'yi ldrmt.
Savasn haberleri Allah tarafndan annda Peygamber (s.a.v.)e bildiriliyordu. Bunun zerine Hz.
Peygamber (s.a.v.) minbere kp: Topluca namaza diye seslenilmesini emretti. Mslmanlar bir
araya gelerek camide toplandlar. Hz. Peygamber (s.a.v.), defa: Bu hayrl bir kapdr diye
buyurduktan sonra: imdi sizlere u anda savamakta olan orcunuzun haberini veriyorum: Onlar
dmanlaryla karlatlar. Zeyd ehid olarak ldrld. Daha sonra Zeyd'e istifar etti. Devam
ederek: Ondan sonra sanca C'fer ald. Kar tarafa ehit olarak ldrlnceye kadar hcum etti,
diyerek ona da istifar etti ve devamla: Daha sonra sanca Abdullah b. Revha ald. Uz.
Peygamber burada br sre sustu. yle ki evrede bulunan Ensr'n yzlerinin rengi deiti. Ve
Abdullah'tan halanmayacaklar baz durumlar ortaya ktn sandlar. Daha sonra Ra-slullah
(s.a.v.) yle buyurdu: Abdullah da ehit olarak ldrlnceye kadar devam etti. dedikten sonra
unlar ekledi: Bunlarn hepsi altndan tahtlar zerinde Cennete gtrldler. bn, Revha'mn
tahtnda br ki arkadann tahtna nazaran biraz deiiklik vard. Ben, bu deiikliin sebebi nedir?
diye sorunca, bana: Bu ikisi tereddtsz olarak ileri atld. Fakat bu biraz tereddtten sonra ileri
atld, diye cevap verdiler. Daha sonra bn Revha ldrlnce sanca Ensardan Sabit b. Erkam
alp: Ey mslmanlar, aranzdan birinizi seiniz dediyse de orda bulunanlar: cBiz senden razyz,
komutanlndan razyz demeleri zerine, Sabit: Ben bu ii yapamam, diye cevap verdi. Bunun
zerine Hlid b. el-Veld zerinde anlatlar. Hlid sanca ald. Ve gzel bir savunmada bulunarak
dman oradan biraz geri ekilir oldu. Bunun zerine Raslullah (s.a.v.) yle buyurdu: Daha sonra
Allah'n kllarndan birisi olan Hlid b. el-Veld sanca ald. nsanlarla ilerledi diye buyurdu.
Bundan sonra Hlid'e: Allah'n Klc ad verildi.
Raslullah (s.a.v.) buyurdu ki: Dn Cafer bir grup melekle birlikte benim nmden geti. ki kanad
vard ve nleri kana boyanm idi.
Esm anlatyor: Peygamber (s.a.v.) yumma geldi. Ben o srada iimi bitirmi ve C'fer'in
ocuklarn ykam, onlara kokular srmtm- Onlar alp kucaklad, kokd ve gzleri yaard.
Ben Ey Allah'n Rasl, Cafer hakknda sana bir haber mi ulat? diye sorunca: Evet bugn ehid

oldu, cevabn verdi. Daha sonra ailesinin yanna giderek onlara Cafer'in ailesi iin yemek
hazrlamalarn emretti.
ste slm Dini'nde l ailesi iin yaplan ilk yemek budur.
Umeys'in kz Esma anlatyor: Ben, kalkp bireyler yapmaya uranca kadnlar benim yanma gelip
toplandlar. Ordu geri dnp Medine-ye yaklatnda Raslullah (s.a.v.) ve mslmanlar onlar
karlamaya ktlar. Raslullah (s.a.v.) Abdullah b. C'fer'i ald ve onu nnde bineine bindirdi.
Herkes orduya toprak saarak: Ey sava kaknlar, ey sava kaknlar demeye balad, fakat
bunun zerine Raslullah (s.a.v.): Hayr, bunlar kakn deildir. Aksine onlar inaallah hcum eden
[86]
ileri .atlanlardr. diye buyurdu.
MEKKE'NN FETH
Raslullah (s.a.v.) MHe Gazvesi'nden sonra Cumdelahire ve Receb (26 Eyll-23 Kasm 629)
aylarnda Medine'de kald. Daha sonra Bekir b. Abd Mentoular, Huz'ahlar zerine saldrd.
Bunlar o srada Mekke'-. nin alt tarafnda el-Vetir diye bilinen kendilerine ait bir su kenarnda
bulunuyorlard. Huz'ahlar, Hudeybiye antlamasnda Raslullah (s.a.v.)n tarafnda yer almt.
BekrouUan ise, ayn antlamada Kurey tarafnda yer almt.
Bunun nedeni yle olmutu: el-Hadramioullarndan Mlik b. Abbd adndaki birisi, Esved b. Rezn
ed-Del (daha sonra el-Bekr) nin Chili-ye Dnemi'nde antlamahs olup onun himayesine girmiti.
Ticaret amacyla yola kmt. Huz'ahlann arazisinden geerken onu ldrp elindeki mallarn
aldlar. Bu sefer Bekroullar da Huza'dan birisine saldrarak onu ldrdler. Buna karlk Huz'a,
Esved b. Reznoullarndan Solma, Klsm ve Zeyb zerine saldrarak Arafe'de onlar ldrdler.
Bunlar ise Bekroullanmn en ereflileri arasnda saylyorlard. te Huz'a ve Bekroullar bu
durumda iken slm geldi ve herkes slm ile urap durmaya balad. Hudeybiyc antlamas olunca
da, Huz'a, Peygamber (s.a.v.) tarafnda, Bekroullar da Kurey tarafndan antlamaya girdiler.
Bekr'liler bu antlamay ganimet bilerek el-Esvcdoullarnn ldrlmesine karlk Iuz'adan
intikam almak istediler. Bu nedenle Bekroulla-rindan Nevfel b. Muaviye ed-Del, kendisine tabi
olanlarla birlikte yola kt ve el-Vetr suyu evresinde Huz'ahlar zerine hcum etti.
Bunun sebebi konusunda unlar da sylenmitir:
Huz'a'dan bir adam Bekroullarndan birisinin Peygamber (s.a.v.)i hicveden bir iir sylediini
iitti. O da zerine hcum edip ban yaralad. Bylelikle anlamazlk aralarnda byd. Sonunda
BekrouUan el-Vetr diye bilinen su kenarnda, Huz'ahar zerine hcum etti. Kurey de
Bekroullanna Huz'ahlara kar silh ve bineklerle yardm ettii gibi gizlice Kurey'ten bir topluluk
da "onlarn yannda savata yer ald. Bu savata arpmada.yer alanlar arasnda Safvn b. Umeyye.
f.kri-me b. Eb Cehil ve Selim b. A'mr da vard. Huz'a, Harem taraflarca ekildi. Onlardan bir grup
ldrld. Huz'allar Harem-i erife girince Bekroullan yle seslendiler: Ey Nevfel, biz
Hareme girmi bulunuyoruz! Tanrndan kork! deyince Nevfel: Bugn haremin tanrs yoktur, ey
Bekroullan, intikamnz alnz. Yemin ederim siz Haremde arla gidiyorsunuz, gnah
iliyorsunuz, o halde intikamnz ne dye almyorsunuz?
Bekroullar ile Kureyliler bu ekilde kendileriyle Peygamber (s.a.v.) arasndaki antlamay
bozunca aslen Huz'ah daha sonra da K'b'h olan Amr b. Salim, Raslullah (s.a.v.)n yanma
Medine'ye varp huzuruna kt ve u iiri okudu:
Alahm, Muhammed'e sesleniyorum:

"Atamzn ve soylu atasnn antlamasna uy" diye

Biz babayken sen ocuktun
Sonra teslim olduk, yardmmz da esirgemedik
Allahu, Iaslullah'a yardm et
Allah'n kullarn da ar yardm etsinler
Aralarnda Allah'n Rusl var
Ayn ondrd gibi parlak ve yksek
Kurcy sana verdii szde durmad
Sana ettikleri yemini bozdu
Ked'da bana tuzak kurdular
Kimseyi yardma armayacam sanarak
Halbuki onlar hem daha zelil, hen daha azdrlar
Vetr'de geceleyin bize hcum ettiler
Hk ve secdede iken ldrdler
Bunun zerine Raslullah (s.a.v.): Ey Amr b. Slrn, sana yardm edilecektir diye buyurdu. Daha
sonra Raslullah (sa.v.)a gkte bir bulut grnd. O da yle -t^uyurdu: Muhakkak ki bu bulut
Ka'boullarnn zaferinin bir balangcdr.
Abdulmuttalib ile Huz'a arasnda eskiden beri bir antlama olduundan Amr b. Salim:
Atamzn ve soylu atasnn antlamasna uy, anlamndaki ms-ray sylemiti.
Daha sonra Bdeyl.b. Verk. yanma Iluz'allardan bir grup alarak Peygamber (s.a.v.)n huzuruna
Medine'ye geldiler. Kendisi gusletmekte iken ona seslendiler. O da onlara: Evet, iittim dye
buyurup onlarn yanma kt. Ona durumu anjatip Mekke'ye geri dndler. Raslullah (s.a.v.) yle
buyurdu: Bana yle geliyor ki Eb Sfyn korkusundan dolay antlamasn yenilemeye gelecek ve
antlama mddetini uzatmak isteyecektir.
Bdeyl yolda giderken Usfan da Eb Sfyn'a rast geldi. Eb Sfyn korkudan antlamay
yenilemek zere Peygamber (s.a.v.)in yanna gidiyordu. Bdeyl'i grce: Nereden geliyorsun? diye
sordu Bdeyl: u vadinin i taraflarnda ve deniz kysnda bulunan Huz'allarn yanndan
geliyorum diye cevap verince Eb Sfyn: Muhammed'in yanna gitmedin mi? diye sormas
zerine Bdeyl: Hayr dedi. Bdeyl yanlarndan ayrlp gidince Eb Sfyn arkadalarna:
Devesinin pisliine br baknz. Eer Medine'den gelmise devesine hurma ekirdei yedirmi
olacak. dedi. Devesinin pisliine baktklarnda hurma ekirdei buldular.
Eb Sfyn, Peygamber (s.a.v.)in yanna varncaya kadar yoluna devam etti. Peygamber (s.a.v.)n
zevcesi olan kendi kz Um Habbe'nin evine girdi. Raslullah (s.a.v.)n dei zerine oturmak
isteyince, kz dei katlad kaldrd. Bunu gren Eb Sfyn yle syledi: Onu mu bana lyk
grmedin? Yoksa beni mi ona lyk grmedin? deyince Um Ha-bbe: Bu, Raslullah (s.a.v.)m
deidir. Sen ise pis bir mriksin, o bakmdan senin bu dein zerine oturman istemiyorum Bu
sefer Eb Sfyn: Benden sonra sana ok ktlkler isabet etmi dedi. Daha sonra Peygamber
(s.a.v.)in yanna kt. Onunla konutuysa da Hz. Peygamber ona hibir cevap vermedi. Arkasndan
Hz. Eb Bekir'in yanna giderek: Raslullah (s.a.v.) ile konumas konusunda rica ettiyse de Hz.
Eb Bekir: Byle bir ey yapamam diye cevap verdi. Bu sefer Hz. mer'in yanna gidip onunla
konutu. Hz. mer ona yle syledi: Raslullah (s.a.v.)n yannda size efaat mi edecekmiim?
Allah'a yemin ederim eer toz ve topran dnda hi birey bulamayacak olursam onunla bile
sizinle savarm dedi. Eb Sfyn onun yanndan ayrlp Hz. Ali'nin yanna vard. Hz. Ali'nin

yannda Hz. Ftma ve henz kk yataki olu Hasan vard. Bu konuda onunla konutu. Ali ona:
Allah'a yemin ederim Raslullah (s.a.v.) yle bir eye karar vermi ki hibirimiz onunla bu konuda
konuamayz. Bu sefer Ftma'ya: Ey Muhammed'in kz, u oluna emredip insanlarn huzurunda
Araplarn efendisini himayesine almasn syleyebilir misin? deyince, Hz. Ftma: Benim olum
insanlara kar kp bakasn himayeye alacak yaa gelmedi. Hele Raslullah'a kar hi kimse
kimseyi himayeye alamaz. diye cevap verdi. Bu sefer Hz. Ali'ye dnerek yle syledi: Ben,
ilerin olduka sarpa sardn gryorum. Bu nedenle baha bir t ver. Hz. Ali: Sen,
Kinneoullarmn efendi-sisin. Kalk, herkes arasnda himayeme gir ve ondan sonra da bulunduun
yerine git bu sefer Eb Sfyn "Peygamber (s.a.v.) Mescidine gidip herkesin nnde: Ey insanlar,
ben himayenize girmi bulunuyorum diyerek deresine bindi ve Mekke'ye gidip Kurey'e durumu
haber verdi, Ali'nin Kendisine verdii fikri de onlara anlatt. Kureyiler ona: Allah'a yemin ederiz
Ali seninle alay etmekten baka birey yapmad dediler.
Raslullal (s.a.v.) savaa hazrland ve insanlara da Mekke'ye gitmek zere hazrlanmalarn
emredip yle buyurdu: Allah'm, sen. Kurey'e casuslar ve haberleri ulatrma! K onu kendi
yurdunda anszn bast-rabilelim.
Htb b. Ebi Belta'a, Kurey'e bir mektup yazarak onlara durumu haber vermek istedi. Bu mektubu da
ad Kend olan Mzeyne kabilesinden bir kadn ile birlikle gnderdi. Muttaliboullarmn bir cariyesi
olan Sr ile birlikte gnderdi, diyenler de vardr.
Raslullah (s.a.v.} Ali ile ez-Zbeyr'i gnderdi. Mektup tayan kadna yetitiler ve gtrd
mektubu ondan aldlar. Rassullah (s.a.v,)a getirdiler. Htb huzura getirildi. Hz. Peygamber (s.a.v.)
ona sordu: Bunu ne diye yaptn?. Bq. sefer Htb: Allah'a yemin ederim ben, Allah'a ve Rasl'ne
iman eden bir kimseyim, ne imanmda bir deiiklik yaptm, ne de bir tahrif. Fakat benim Kureyiler
arasnda ailem ve ocuklarm vardr. Beni koruyacak herhangi bir airetim de yoktur, tte bununla
onlar korumak istedim dedi. Bunun zerine Hz. mer: Beni brak, bunun boynunu uurayjm, nk
o muhakkak mnafklk yapmtr deyince Ras-lullah (s.a.v.) yle buyurdu: Ya mer, sen Allah
Telnm Bedir Savana katlm bulunanlara: stediinizi yapnz, ben size mafiret ettim,
demediini nerden biliyorsun? diye cevap verdi. Yce Allah da Htb hakknda yle balayan yeti
kerimeyi inzal buyurdu: Ey iman edenler, benim dmanm ve sizi a dmannz olan kimseleri
dostlar edinmeyiniz (Mmtahine, 60/1).
Daha sonra Raslullah (s.a.v.) yola koyuldu. Medine'de Gifr Kabi-lesi'nden Eb Ituhm Klsm b.
Husayn' yerine vekil brakt. Ramazann onuncu gn (1 Ocak 630) Medine'den kt ve Ramazann
bitmesine on gn kala Mekke'yi fethetti.
Usfn ile Eme arasna varncaya kadar oruca devam etti. Orada orularn atlar, (iftar ettiler).
Muhacir ve Ensr'm. tm onunla birlikte idi. Sleym'den yediyz kii, Mzeyne'den de 1000 kii
onlara katld. Btn kabilelerden pekok silahl ve mslman olmu kimse vard. Yolda ona
Fezre'H Uyeyne b. Hsn ile Akra' b. Habis ona yetiti. Abbs b. Abdul-muttaHb de es-Suky
denilen yerde onunla karlat. Zulhuleyfe'de karlatlar diyenler de vardr. Abs muhacir olarak
yola koyulmutu. Raslullah (s.a.v.) ona yklerini Medine'ye gnderip kendisinin de beraber
dnmesini emretti. Ve ona unlar syledi: Sen, en son muhacirsin, ben d en son peygamber.
^ne yolda Nevfel'in olu Mahreme ile Abdulmuttalib'in olu Hris'-in olu Eb Sfyn ve
meyye'nin olu Abdullah ile Niku'1-Ukab denilen yerde karlatlar. Her ikisi de Raslullah
(s.a.v.)in huzuruna girmenin yollarn aradlar. Um Selime onlar hakknda Hz. Peygamberle konuup
yle dedi: Birisi senin amcann oludur, dieri halann oludur Peygamber (s.a.v.): kisine de

ihtiyacm yok, Amcamn olu benim rzma namusuma saldrm, halamm oluna gelince, o, Mekke'de
bildiin eyleri sylemi olan kimsedir. dedi. Eb Sfyn'n yannda ad C'fer olan bir olu vard.
Bu szleri iitince, yle syledi: Allah'a yemin ederim, ya bana zin verir, ona katlrm, yahut da
bu olumun elinden tutar, llere derim, ta ki alk ve susuzluktan ikimiz de lr gideriz. Raslulah (s.a.v.) onlarn bu hallerine acyarak huzuruna kabul etti ve her ikisi de bylece rnslman
oldular.
Denildiine gre, Hz. AH (r.a.), Hris'in olu Eb Sfyn'a yle demitir: Sen, Raslullah
(s.a.v.)n huzuruna seni grecek ekilde gir ve Ysuf'un kardelerinin Ysuf'a syledikleri u gzleri
syle: Allah'a yemin ederiz. Allah seni bize stn klmtr ve muhakkak bizler hain lemi olan
kimseleriz (Ysuf, 12/91). nk o, hibir zaman herhangi bir kimsenin ne sz, ne de davran
itibariyle kendisinden daha ileri olmHsm istemez. Bunun zeriue Eb Sfyn ayn eyleri yapt.
Raslullah (s.a.v.) ona: Bugn sizin banza herhangi bir $ey kakmyorum. Allah size mafiret
buyursun, niekim o, merhametlilerin en merhnmetlisidr (Ysuf, 12/92) diye cevap verdi. Onlar
kendisine yakmlatrd ve her ikisi de mslman oldu. Daha sonra Eb Sfyn mslman olup,
gemi olan durumlar ile ilgili olarak zr beyan etmek zere u beyitleri okudu:
Yemin ederim, Lfn atllar Muhammed'inkileri Yenmek iin sancak tarken Kapkaranlk bir
gecede giden bir akndm Dem, hidayet bulup hidayet edileceim demdir Hidayeti bana hidayet
verdi ve beni Allah'a Ulatrd. Oysa daha nce kovalayp durmutum.
Bunun zerine Haslullah (s.a.v.) gsne vurarak: Beni kovalayp duran sendin diye buyurdu.
Eb Sfyn'n, Peygamber (s.a.v.)den utancndan dolay kafasn kaldrmad sylenir.
Raslullah (s.a.v.) Merruzzahrn diye bilinen yere onbin atl ile birlikte gelmi bulunuyordu.
Bunlarn drtyz Gifrtfullanndan, 1003'^i Mzeyne'den, 700' Sleymoullanndan, 1400'
Chenye'den dier geri kalan ksm ise, Kurey'ten, Ensr'dan, onlarla antlamak olanlardan, eitli
Arap kabilelerinden, Ternm, Esed ve Kays Kabilelerinden olumutu.
Raslullah (s.a.v.) Merruzzahran'da konaklaynca Abbs b. Abdulmut-talib: Eyvah, Kurey helak
oldu, Allah'a yemin ederim, eer Raslullah (s.a.v.) onlarn ehirlerine anszn baskn yapp,
savaarak oraya girecek olursa kyamete kadar Kurey bir daha var olmayacaktr dedi. Peygamber
(s.a.v.) katnna binerek yle dedi: Hele bir kaym, belki bir oduncuya veya Mekke'ye girecek
birisine rastlarm da onlara Raslullah (s.a.v.)n olduu yeri haber verir, onlar da gelerek ondan
eman istediler. Abbs anlatmaya devam ediyor: Ben, Terimden ayrlp Erak aalarnn bulunduu
blgede dolamaya baladm. Aniden Eb Sfyan'm Hakim b. Hizm'm, Bdeyl b. Verk el-Huz'mn
seslerini iittim. Onlar casusluk yapmak zere depar km bulunuyorlard. Ebl Sfyn: u,
atelerden daha ok ate grm deilim deyince Bdeyl: Bu Huz'ahlann ateidir dedi. Eb
Sfyn: Huzft'a bu kadar ok deildir. Olduka azdr dedi. Ben: Ey Eb Hanzala diye sestendim
-Eb Hanzala Eb Sfyn'n knyesiydi- Eb Sfyn bana: Ey Ebul-Fadl, sen misin? deyince, ben:
Evet dedim. Eb Sfyn bana: Buyur, annem babam sana feda olsun, ne haber? diye sordu. Ben
kendisine: tte Raslullah (s.a.v.) msiumanlar arasnda bulunuyor. Onbin kii ie birlikte zerinize
geldi deyince, Eb Sfyn: Peki ne yapmam emredersin? diye sordu, ben: Benimle bin,
Raslullah (s.a.v.)-dan senin iin emn isteyeyim, nk Allah'a yemin ederim, eer seni ele
geirecek olursa, kesinlikle boynunu urur. Bunun zerine Eb Sfyn, benim terkime bindi. Onunla
birlikte ayn binein srtnda Raslullah (s.a.v.)m bulunduu yere doru ilerlemeye baladm.
Mslmanlarn yaktklar herbir atein yanndan getike yle diyorlard: Raslullah'm amcas,
Raslullah'n katrna binmi Sonunda mer b. Hattb'n yanndan geince Eb Sfyn: Seni byle

vakitsiz ve antlamasz bu imknlara sahip klan Allah'a ham dol sun dedi. Daha sonra hzlca
Peygamber (s.a.v.)e doru ilerledi. Ben de at vurunca mer'i geride braktm. mer, Raslullah
(s.a.v.)m huzuruna girdi ve ona durumu anlattktan sonra: Brak beni, boynunu ucuraym dedi. Bu
sefer ben: Hayr ey Allah'n Rasl, ben kendisini himayeye alm bulunuyorum dedim. Sonra da
Raslullah (s.a.v.)tn "ban tutarak yle syledim: Bugn, benden baka hi kimse-onunla gizlice
konumayacaktr. Fakat mer'in durmayp konumaya devam ettiini grnce: Yava ol ya mer,
dedim. Allah'a yemin ederim sen bu yaptklarn srf bu adam Abd Menfoullarndandir, diye
yapyorsun, eer bu Adiyoullanhdan olsayd bu sylediklerini sylemezsin. Bu sefer mer: Yava
ol, ya Abbs, dedi. Allah'a yemin ederim, senin mslman olduun gn eer Hattab mslman
olmu olsayd, o kadar sevinmezdim. Bu sefer Raslullah (s.a.v.): Haydi git biz ona tekrar sabah
huzuruma getirinceye kadar eman verdik diye buyurdu. Ben de onu alp yerime gittim. Sabah olunca,
Raslullah (s.a.v.)n yanma getirdim. Raslullah (s.a.v.) onu grnce: Vay sana ey Eb Sfyn, artk
Allah'tan baka hibir ilh olmadn kabul etmenin zaman gelmedi mi? diye sorunca, Eb Sfyn:
Evet, geldi annem babam sana feda olsun ey Allah'n Rasl, eer gerekten ondan baka bir ilh
olmu olsayd, hi olmazsa birazck faydas dokunurdu. dedi. Bu sefer Raslullah ona: Vay sana
benim muhakkak Allah'n Rasl olduumu bilmenin zaman gelmedi mi? diye sorunca, Eb Sfyn:
Annem babam feda olsun buna gelince, bu konuda iimde bir tereddt var gibi deyince, ben de ona
yle syledim: Vay sana, sen hak olan ehadeti boynun uurulmadan evvel ge-tiriver dedim. Bu
sefer Eb Sfyn ehadet getirdi. Onunla birlikte Hakim b. Hizam ile Bdeyl b. Verk da mslman
oldular. Raelullah (s.a.v.) Abbs'a yle syledi: Gt ve Eb Sfyn' vadinin dar boazndaki
tepenin hakim mevkiinde tut. Allah'n ordular onun nnden gesin de gr-$n. Ben: Ey Allah'n
Rasl, Eb Sfyn nmeyi seven bir kiidir. Bu bakmdan kavmi arasnda ona bir zellik tan
deyince, Raslullah yle buyurdu: Eb Sfyn'n evine giren emniyettedir, Ilakm b. Ilizm'n evine
giren emniyettedir. Mescide giren emniyettedir, kapsn zerine kapatan kimse emniyettedir dye
buyurdu.
Hz. Abbs anlatmasna devam ediyor: Eb Sfyn' alp dan geide hakim yerinde yanmda tuttum.
Onun nnden kabileler getike: Bunlar, kimdir? diye sordu. Ben: Buniar Elem kabilesidir, o:
Eslem1-den bana ne? diyordu. Daha sonra geenleri: Bunlar kimdir? diye sordu. Ben: Bunlar
Cheyne'dir diye cevap verince: Cheyne'den bana ne? diye cevap veriyordu. Sonunda
Raslullah (s.a.v.) askerleri arasnda yeil sancaya Muhacir ve Ensr ile birlikte geti. Zrhlara
brnmlerdi. Sadece gzleri grnyordu. Eb Sfyn bana: Bunlar kim? diye sorunca, ben:
Bu, Raslullah (s.a.v.) dr. Yanndakiler ise Muhacirler ve Ensr'dr dedim. Bu sefer Eb Sfyn
bana: Senin kardeinin olunun mlk gerekten bymtr deyince ben: Hayr bu mlk ve
krallk deil, peygamberliktir dedim. Bu sefer: yle olsun dedi. Ben ona: Haydi, alelacele
kavminin yanma git, onlara tehlikeyi haber ver dedim. Hakim b. Hizam ile birlikte Mekke'ye gitttyve
Mescidde bararak unlar syledi: Ey Kureyliler, ite Muhammed hi br ekilde kar
koymayacanz son derece kalabalk bir asker gurubuyla gelmi bulunuyor. Bu sefer onlar: Peki,
ne yapacaz? diye sordular. Eb Sfyn: Kim benim evime girerse emniyettedir, kim Mescide
girerse emniyettedir,,k:n kapsn zerine kapatp dar kmazsa emniyettedir, dedikten sonra
unlar ekledi: Ey Kureyliler, mslman olun, kurtulursunuz1
Bu sefer kars Hnd gelerek onun sakaln yakalayp yle syledi: Ey Gliboullan, u ahmak
ihtiyar ldrnz. Eb S.fyn: Brak, sakalm, yemin ederim eer bizzat sen bile mslman
olmayacak olursan senin de boynun vurulacaktr. Haydi evine git dedi. Bunun zerine Hnd onu

brakp gitti.
Raslullah (s.a.v.) onlarn peinden (yani Eb Sfyn ile Hakm'in peinden} Zbeyf'i gnderdi. Ve
ona: Br ksm askerle birlikte Ked tarafndan girmesini emretti. Zbeyr,-sol kanadn komutan
idi. Sa'd b. Ubde'ye de yine baz askerlerle'birlikte Ked tarafndan girmeyi emretti. S'd'
grevlendirince Sa'd dedi ki: te bugn sava gndr. Bugn, Kabe'nin hrmetinin hell klnd
(yani kan dkmenin hell klnd) bir gndr dedi. Muhacirlerden birisi bu szleri iitip
Raslullah (s.a;v.)a bildirince, Ali b. Eb Tlib'e yle syledi: Haydi onu yeti, sanca onun
elinden al, elinde sancakla sen gir! dedi. Hlid b, Ved'e de Mekke'nin alt ksmlarndan bir grup.
askerle birlikte el-Lt diye bilinen yerden girmesini emretti. Onunla .birlikte Eslcm'den. Gifr'dan,
M-zoyne'den, Cheyne'den, dier Arap kabilelerinden baz kimseler vard. Raslullah (s.a.v.)jn
Hlid b. Vcd'i komutan olarak tayin ettii ilk gn budur.
RasTluIlah (s.a.v.) *Z Tava* dye bilinen yere varnca bineini durdurdu. zerinde krmz renkli
ipek karm br elbise vard. Yce Allah'n fetih ile bu ekilde kendisini mtikerrem kldn
grnce, alak gnlllk ve tevazu ile ban nne edi. O kadar ki sakalnn alt taraf bineinin
srtnn ortalarna deiyordu, sanki. Daha sonra lerledi ve Mekke'nin st taraflarndaki Ezhin adl
yerden girdi. adr da oraya kuruldu.
Eb Cehil'n olu krine ile Umeyye'nin olu Safvn ve Amr b. Sheyl, el-Handeme diye bilinen
yere baz kiileri toplam ve savamak amacyle bir araya gelmilerdi. Onlarla birlikte Enhb,
Bekiroullar ve Haris b. Abd Menfoullan da vard. Hlid b. Veld onlarla karlat ve onlarla
arpt. Mslmanlardan Cbir b. Cheyr el-Fihri ile Hubey b. Hlid ehid edildi. Hubey, eE'ar el-Kbi diye de bilinen kiidir. Seleme b. el-Meyl da ldrlen mslmanlar arasnda idi.
Mriklerden de on kii ldrlm ve mrikler daha sonra yenilgiye uramt.
krime ile birlikte Him's b. Hlid ed-Del de vard. Hims karsna yle demiti: Ben, sana
Muhammed'in arkadalarndan bir hizmeti getiraceim. Fakat yenik olarak geri dnnce kars ona
alayl bir ekilde: Hizmeti nerede diye sordu. Bu sefer Hims yle dedi:
Grm olsaydn bizi Handeme'de, Safyan da kat, tkrimc de, Eb Yezid yas tutan kocakar gibiydi
Tek kelime demezdin grseydin bunlar Bizleri vura vura krelmiti kllar .
Arkamzdan
geliyorlard homurdanarak.
Burada kendisinden Eb Yezid diye sz edilen kii, .Sheyl b. Amr'-dir.
.
Raslullah (s.a.v.) komutanlara ancak kendileriyle savaanlarla savamay emretmiti.
Mrikler yenik dp mlmanlar da Mekke'ye girmek isteyince nlerinde baz mrik kadnlar
dikilip, atlarnn yzlerine arap dkmeye balamlard. Salar zlmt. Raslullah (s.a.v.)
yannda Eb Bekir olduu halde bunlar grnce glmsedi ve yle syledi: Ey Eb Bekir Hassan
ne sylemiti? diye sorunca, Eb Bekir u beyitleri okudu:
Atlarmz sanki yamura tutulmu Kadnlar onlara arap dknce
Raslullah (s.a.v.) ekiz erkek ve drt kadnn kesinlikle ldrlmesini emretmiti. Erkekler arasnda
Eb Clul'm olu Ikrime de vard. k-rime, Raslulah (s.a.v.)a eziyet ve dmanlk etmekte, ona
kars yaplacak savalar in malm harcamakta, babas gibi idi. Raslullah (s.a.v,) Mekkeyi
fethedince tkrfme ldrlmekten korkarak Yemen'e knt. Kars olan el-Hftris b. Hiftm'n kz Um
Hekim ise mslman olmu ve kocas iin ernn almt. Yannda tum bir kalesi olduu halde onu
aramaya koyuldu. Kle, kadndan mured almak istedi Kadn, ona mit vermekle birlikte byle birseye
frsat vermedi. Sonunda Araplardan bir kabileye yollar dt ve onlardan buna kars yardm stedi.
Araplar da onu baladlar, krirnc, deniz yoluyla kamak amacyla kaya binmek zereyken kars

ona yetiti. Ve ona unlar syledi: Sana, akrabalk haklarna en ok riayet eden, insanlarn en
affedicisi, en kerimi olan kiinin yanndan geliyorum. Bu kii sana emin vermi bulunuyor dedi.
krime geri dnd, ona Rum klesinin durumunu anlatt. Ikrime mslman olmadan nce bu kleyi
ldrd.
krime, Raslullah (s.a.v.)m huzuruna vardnda Raslulah (s.a.v.) bundan dolay olduka sevindi.
krime, mslman oldu ve Raslullah (s.a.v.)d*n kendisine mafiret dilemesini istedi. Raslullah
(s.a.v.) da onun bu isteini yerine getirdi.
ldrlmeleri emredilenlerden bir tanesi de Umeyye b. Halefin olu Safvn idi. Bu da Peygamber
(s.a.v,)e kar uk iddetli dmanlk besleyenlerdendi. Bundan korkarak Cidde'ye kamt. Umeyr b.
Vehb el-Cumah: Ey Allah'n Rasl. Safvn benim kavmimin efendisidir, senden kap gitti. Ona
emn ver deyince, Hz. Peygamber (s.a.v.): O emn-riadr diye cevap verdi. Bunun belirtisi olmak
ve kendisine emn verildiinin bilinmesi iin Mekke'ye girdii srada banda bulunan sarm
Umeyr'e verdi. Umeyr bu sar alarak Cidde'de Safvn'a yetiti ve kendisine emn verildiini
bildirerek: O, insanlann en msamahals ve akrabalk haklarna en ok riayet edenidir, o senin
amcann oludur, onun izzeti senin zzetin, erefi'de senin erefindir deyince, Safvn: Ben, onun
beni ldrmesinden korkuyorum dedi. Bu sefer Umeyr, ona: Hayr, o, senin sandndan daha ok
msamahakrdr deyince, Safvn geri dnd ve Raslullah (s.a.v.)a: Bu kii senin bana emn
verdiini sylyor deyince, Raslullah (s.a.v.): Doru sylyor dedi. Bunun zerine Safvn: O
halde bana tercihimi yapmak zere iki aylk bir sre tan deyince Hz. Peygamber (s.a.v.): Hayr,
sana drt ay veriyorum buyurdu. Onunla birlikte kfir olarak kald. Huneyn ve Taif olaylarnda
bulundu. Daha sonra tslm'a girdi ve gzel bir ekilde slm'a baland. Cemel Vakas gnnde
Mekke'de
bulunanlar,
Basra'ya
doru
karken
o
da
Mekke
de
vefat
etti.
mir b. Leyyoullanndan Abdullah b. Sa'd b. Ebi erh de ldrlmeleri emredilenler arasnda idi.
Abdullah mslman olmu ve Raslui-lah (s.a.v.)m vahiy ktipliini yapmt. Fakat Raslullah
(s.a.v.) ona: Az-zn Hakim yazmasn emrettii zaman o, Almn Hkim ve bu gibi ekillerde
deitirip yazyordu. Daha sonra rdt edip Kurey'e yle syledi: Ben, Mulnmmcd'in
Kur'n'nda okuduu harfleri1 istediini gibi yazyordum. Sizin dininiz, onun dininden daha
hayrldr. Fakat Mekke'nin fethedildii gn kap Osman b. Affn'n yanma snmt. Osman, onun
st kardei idi. Etraf durulunenya kadar Osman onu gizledi. Daha sonra Raslullah (s.n.v.)n yanna
getirip onun in emn istedi. Raslullah (s.a.v.) uzun bir sre sustuktan sonra ona emn verdi.
Bylece Abdullah, slm'a girip huzurundan ayrld. Oradan ayrldnda Raslullah (s.a.v.)
ashabna: Sizden biriniz kalkar onu ldrr diye sustum deyince, birisi yle sordu: Niye bize
gizlice bir iaret vermedin? Bu sefer Hz. Peygamber (s.a.v,): aret vermek su-etiyle birisini
ldrmek bir peygambere yak-maz. nk muhakkak peygamberler hain bir ekilde bakmazlar.
diye buyurdu.

Abdullah ,b. Hatal da ldrlmeleri emredilenler arasndayd. Daha nce mslman olmutu.
Raslullah (s.a.v.) onun mslman olduunu kabul ederek, onu Ensr'dan birisi ve mslman olmu
bir Rum klesi ile birlikte bir yere gnderdi. Rum kle ona hizmet eder, yemek piirirdi. Bir gn ona
yemek yapmay unuttu. Bunun zerine bu kleyi ldrp irtidat etti. Bu Abdullah'n iki tane arkc
cariyesi vard. Bunlar Raslullah (s.a.v.) yeren arklar sylerlerdi. Onu M a hzu mil er'den Amr b.
Hu-reys'in kardei olan Sad b. Hureys ile Eslem'H Eb Berze ldrd.
Yine ldrlmeleri emredilenlerden bir tanesi de el-Huveyris.b. Nu-kayz b. Vehb b. Abd b.

Kusay'dr. el-Huveyri, Raslullah (s.a.v.)a Mekke'de iken eziyet eder ve onun hakknda hicvedici
kasideler sylerdi. Fetih Gnnde evinden kamt. Onu gren Ali b. Eb Tlib onu ldrd.
Yine ldrlmeleri emredilenlerden bir tanesi Mikyes b. Subbe idi. Bunun ldrlmesinin
emredilmesinin nedeni, kardei Him' hataen ldren Ensr'dan birisini ldrmesi ve sonra da
irtidat etmesiydi. Mekke'-ller Fetih Gn yenik dnce beraberlerinde bir grup kii ile birlikte bir
yerde gizlenip arap imeye baladlar. Kinne'li Numeyle b. Abdullah onun bu durumunu renince
gidip ona kl darbeleriyle vurmaya balad ve sonunda onu ldrd.
Sehm'U Abdullah b. ez-Zba'r de ldrlmeleri emredilen kimselerdendi. Abdullah, Mekke'de
Raslullah (s.a.v.) hicveder ve onun hakknda ok kaba szler sarfederdi. Fetih gn o ve Eb
Tlib'n kz Umm Hni'-nin ei Mahzmoullarmdan Hbeyre b. Ebi Vehb ile birlikte Necrn'a kat.
Hbeyre orada lnceye kadar mrik olarak kald. bnvz-Ziba'r'-ye gelince Raslullah (s.a.v.)a
geri dnp zr beyan etti. Raslullah (s.a.v.) da onun zrn kabul etti. bn'z-Ziba'r, slm'a
girince u beyitleri okudu:
Ey hereye sahip olann elisi
Benim dilim, ben bozguncu iken ve
Ktlk yollarnda eytanla yartmda
Sylediklerimi dzeltecektir.
-Zaten kirn onunla yola giderse onun gibi kovulur- ,
Etim de kemiim de Rabbime inanmtr.
Hem nefsim de ahit: Sen nezirsin
Onun bu ekilde zr beyan ettii iirleri pek oktur.
Ilamza'nn katili Vahi b. ,Harb da bunlar arasndadr. Fetih Gn Tif- kamt. Dala sonra
Tiflilerm temsilcileri arasnda Raslullah (s.a.v.)m huzuruna gelmi ve unlar sylyordu:
chadet ederim ki Allah'tan baka hibir ilh yoktur ve yine ehadet ederim ki Mulammed Allah'n
Rasuldr. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.): Sen Vahi misin yoksa? diye sorunca o: Evet
dedi. Bunun zerine Uz. Peygamber (s.a.v.) ona: Syle bakaym, amcam nasl ldrdn? diye
sordu. Vahi de ona anlatt, Hz. Peygamber alad ve: Yzn grmeyeyim dedi. Vah, iki
itiinden dolay ilk sopa vurulan kiidir. Ayrca am'da Mu-asfar diye bilinen bir eit elbiseyi de
ilk olarak giyen odur.
Huvaytib b. Abdu'1-Uzza kaarken Eb Zer bir bahe duvar iindeyken onu grr ve Peygamber
(s.a.v.)e bulunduu yeri bildirir. Onun zerine: Bizler, ldrlmesini emrettiklerimizin dnda gerikalanlara emn vermemi miydik? Ona bunu haber veriniz. diye buyurdu. O da Peygambere gelip
mslman oldu. Denildiine gre O, bir gn Mervn b. el-Ha-kem'in huzuruna Medine Valisi iken
girer. Mervn ona: Ey yal adam, sen olduka ge mslman oldun deyince kendisi: Ben, birden
fazla mslman olmak istedimse de her seferinde senin babarrbeni bundan alkoyuyordu diye cevap
verdi.
ldrlmeleri emredilen kadnlara gelince; bunlardan bir tanesi Ut-be'nin kz Hind idi. Rasullah
(s.a.v.), Hz. Hamza'ya Hind'in yaptklarn grnce ldrlmesini emretmiti. Ayrca Mekke'de iken
Raslullah (s.a.v.)a olduka eziyet ediyordu. Bir grup kadn ile birlikte rtlerine brnm olarak
Raslullah'n yanna geldi ve mslman oldu. Daha sonra da evinde bulunan btn putlar teker teker
krp: Bizler sizin hakknzda gerekten gurura kaplm ve aklanmtk diyerek Raslullah (s.a.v.)a
iki tane olak hediye etti ve koyunlarnn ok az dourmalarndan ikayette bulunup zr beyan etti.
Bunun zerine Raslullah (s.a.v.) ona koyunlarnn bereketlenmesi iin duada bulundu. Bu duann

bereke-tiyle koyunlar oald. Bu bakmdan Hind, koyun hibe eder ve: tte bu Raslullah (s.a.v.)n
bereketiyledir. Bizi slma hidayet eden Allah'a ham-d senalar olsun derdi.
Bunlar arasnda Amr b. Abdulmuttalib b. Ilim b. Abd Menfin cariyesi Sara da vard. Bu Htb b.
Ebi Belta'a'nn mektubunu tayan kadndr, diyenler de vardr. Raslullah (s.a.v.)n yanna mslman
olarak gelmi, Hz. Peygamber (s.a.v.) ise ona iyilikte bulunmu, o da irtidat edip Mekke'ye geri
dnmt. Bunun zerine ldrlmesini emretmiti. Onu Ali b. Ebi Tlib ldrd.
Abdullah b. Hatal'n iki_arkci cariyesi de ldrlmeleri emredilen Bunlar, RsUlan (s.a.v.)
hicveden arklar sylerlerdi. 3e rakmdan ldrlmelerini emir buyurmutu. Ad Kur ay be olan
birileri ldrlm, br ise kamt. Daha sonra klk deitirerek Ras-lulh fs.a.vjm huzuruna
gelip msltiman oldu. mer b. Hattb'n halifelii dnemine kadar hayatta kald. Ha'.aen birisinin at
onu inedi ve ld. Hz. Osman'n halifelii dnemine kadar hayatta kaldn syleyenler de vardr.
Bunlara gre br adam hataen onun kaburga kemiklerinden birisini krm ve lmne neden olmutu.
Bunun zerine Hz. Osman adama kadnn diyetini demek mkellefiyetini yklemiti.
Raslullah (s.a.v.) Mekke'ye girdiinde banda siyah renkli bir sark vard. Kabe'nin kapsnda
durup unlar syledi: Allah'tan baka hibir ilh yoktur. O, birdir. Va'dni yerine getirdi. Kuluna
zafer nasip etti. Tek bana trl, eitli btn ordular yenilgiye uratt. Haberiniz olsun (Chiliyye'den kalma) her trl kan veya intikam ya da ileri srlen mal davas u anda benim iki
ayamn altndadr. Beytullah'n hizmeti ile haclara su verilme hizmetleri bunlarn dndadr. Daha
sonra yle sordu: Ey Kurey'liler, u anda sze ne yapacam sanyorsunuz? Onlar: Hayr
umuyoruz. Kerim bir karde ve kerim bir kardein olusun deyince bunun zerine Raslullah
(s.a.v.): Haydi gidiniz, serbestsiniz diyerek on-lan affetti. Allah, onlara kar kendisine istediini
yapabilecek bir imkan vermiti ve onlar onun bir ganimeti idi. Bu nedenle Mekke halkna: (serbest
braklanlar anlamna gelen) Tulaka ad verilmitir.
Daha sonra Kabe'nin etrafnda tavaf yapp iine girdi, orada namaz kld. inde bazi peygamberlerin
resimlerini grd. Bunlarn silinmesini emretti. Kabe'nin zerinde yz altm tane put vard.
Elinde bir asa bulunuyordu. Putlara bu nsn ile iaret edip u maldeki yeti okuyordu: De ki: Hak
geldi btl zail oldu. nk zaten btl (yaps itibariyle) yok olup gidicidir. (tsr, 17/B1). Bu
ekilde Hz. Peygamber (s.a.v.) iaret ettii her bir put yz st yklp dyordu. Onun emir vererek
yerlerinden kopartldm ve krldn syleyenler de vardr.
Daha sonra Raslullah (s.a.v.) bey'at almak zere Safa tepesine oturdu. mer b. el-Hattb ise ondan
biraz aada oturmutu. Herkes Raslullah (s.a.v.)n huzuruna: islm zere beyat clmek in
topland. Raslul-'"h (c.n.v.) onlarla Albb'n ve T!.?!i:;;e ::w;ir!:rrin dinleyip gleri ycMign-ce
bunlara itaat etmek zere bey'at ediyordu. te bu Erkekler bey'at diye bilinir.
Kadnlarn bey'ati'ne gelince, Haslullah (s.a.v.) erkeklerin bey'atini bitirdikten sonra kadnlarla
bey'at yapmaya balad. Aralarnda Kurey'in baz kadnlar da vard. Bunlar arasnda Eb Tlifcfin
kz m Hni, el-s b. meyye'nin kz m Habib vard. mm Habib Amr b. Abdi Vod el-mir'nin hanm idi. Yine bey'atte bulunan kadnlar arasnda Atlb b. Esd'in halas Ebu'l-Iys'in kz Erv
vard. Ebu'l-tys'in dier kz Erv'nn kz kardei tike de bey'at edenler arasndayd. tikc,
Abdmutalib b. Ebi Ve-da'a es~Sehmrnin hanm idi. Bu Abdulmuttalib'in annesi, Affn b. EbL'lA'n kz ve Osman'n kz kardei de vard. ACfan'n bu kz da Mahzum-oullarnn antlamals
olan Sa'd'm hanm idi. Eb Sfyn'm hanm Ut-be'nin kz Hind, Safvn b. Nevfel b. Esed b.
Abduluzza'mn kz Yesre, Eb Cehil'in olu tkrime'nin hanm Hlid'in kz kardei Ved b. el-Muiyre'nin kz Fhite, Amr b. el-s'n hanm Haccc'n kz Hayta baka baz kadnlarla birlikte gelip

bey'atte bulundular. Hind, Hamza'ya yaptklarndan dolay klk-deitirerek gelmiti. nk bu

yaptklarndan sorguya ekilmekten korkuyordu. Hz. Peygamber (s.a.v.) onlara: Allah'a hibir eyi
irk komamak zere bana bey'at ediniz deyince Hind: Allah'a yemin ederim sen, erkeklerden
almadn bir sz bizden alyorsun. Fakat bununla birlikte biz sana byle bir sz veriyoruz deyince,
Hz. Peygamber (s.a.v.): Ve hrszlk etmemek zere... diye buyurdu. Bu sefer Hind: Allah'a yemin
ederim, Eb Sfyn'n malndan unlar unlar al~ mistim dedi. Eb Sfyn da orada hazr
bulunuyordu: Gemi olana gelince, o senin iin helldir demesi zerine, Raslullah (s.a.v.):
Yoksa Hind mi? deyince, Hind: Evet, ben Hind'im, gemi olanlar bala! Allah d seni
balasn dedi. Rasluah (s.a.v.) bey'ate devam ederek: Ve zina etmeyeceksiniz deyince, Hind:
Hr bit kadn hi zina eder mi? dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.): ocuklarnn da
ldrmeyeceksiniz deyince Hind, Biz onlar kkken byttk, sen bydkten sonra Bedir'de
ldrdn, sen ve onlar durumu daha iyi biliyorsunuz. Bunun zerine Hz. mer gld. Hz. Peygamber
(s.a.v.) devamla: Ellerinizin ve ayaklarnzn arasnda uydurup dzeceiniz bir bhtan ve iftirada
bulunmayacaksnz Hind ye dedi: Allah'a yemin ederim ki, iftirada bulunmak irkin bir eydir.
Bununla birlikte kmmen balamak -daha bir gzel... Hz. Peygamber (s.a.v.J devam ederek:
Ma'ruf olan hibir eyde bana kar gelmeyeceksiniz deyince, Hind: Biz, buraya sana isyan etmek
maksadyla gelip oturmadk. dedi. Bu sefer Raslullah (s.a.v.) Hz. mer'e: Onlarla bey'atle diye
emir vererek, RasuIuUah (s.a.v.) onlar iin Allah'tan maE-ret diledi. Rsslullah (s.a.v.) kadnlara el
srmez, hibir kadnla tokalamaz ve hibir kadn da ona el srmezdi. Yce Allah'n kendisine hell
kld ya da mahremi olan bir kadn olmas mstesna...
le vakti gelince Raslullah (s.a.v.), Hz. Bill'e, Kabe'nin stne kp Kurey? dalarn zerinde
bulunuyorken ezan okumasn emretti. Bu ekilde dalara kan Kurcylilcrin kimisi emn diliyor,
kimisi de emn alm bulunuyordu. Bill, eznn okuyup Ehed enne Muhammeden Ra-slullah
deyince Eb Cchil'in kz Cveyriye yle syledi: Babam, Bill'n Kabe zerindeki bu sesleniini
grmedii iin Allah ona gerekten ikramda bulunmutur. dedi. Denildiine gre Cveyriye yle
sylemitir: Allah Muhanned'in ann ykseltmitir, bize gelince biz de namaz klacaz, fakat
sevdiklerimizi ldrenleri de sevemiyoruz demitir. Osman b. Esed'n kardei Illid b. Escd de
yle sylemitir: Bugn grmedii iin Allah babama gerekten ikramda bulunmutur. Haris'b.
Hi-m ise; Keke bugnden nce lm olsaydm ded. Bu gibi szleri bir grup kii dnla
sylemitir.
Daha sonra bunlarn hepsi mslman olmu slama gzel bir ekilde balanmlard. Allah onlardan
raz olsun.
Yukarda sz edilen Umm Selime'nin: Amcann ve halann oludur anlamndaki szlerinden
maksad udur: O, amcasnn olu ile Eb Sfyn b. el-Hris b. Abdlmuttalib'i halasnn olu ile de
Abdullah b. Ebi Umeyye'yi kaydetmitir. Abdullah baba-bir nm Selime'nin kardeiydi. Onun
annesi ise Abdulmuttalib'in kz tike idi.
Raslullah'n: O Mekke'de sylediklerini sylemitir demekle onun Mekke'de iken: Diz, sana sen
gklere trmanmadka iman etmeyiz, senin trmana da bize okuyacamz bir kitap indirmedike
inanmayz eklindeki szleridir.
Baz ileri gelen ilim adamlar Um Selime'nin, senin halann oludur, szn yorumlarken
Peygamberin babas Abdullah'n annesinin Mahzum-oullarndan olduunu, Abdullah b. Eb
mcyye'nin de Mahzun olduunu sylemekle yanlmlardr. nk bu durumda Hz. Peygamber
{s.a.v.) onun teyzesinin olu olur. Halasnn olu deildir. Dorusu ise bizim yukarda

belirttiimizdir.

[87]

Hlid b. Veld'in Cczmeoullar Gazvesi

Hicretin bu sekizinci ylnda Hlid b. Veld Cezimeoullarma gazve yapt. Raslullah (s.a.v.),
Mekke'nin fethinden sonra Mekke evresine eitli seriyyeler gndererek onlara burdaki halk slama
davet etmelerini emretmi, savamalarn ise emretmemiti. Gnderdikleri arasnda Hlid b. Veld de
vard. Onu bir daveti olarak gndermi bir sava olarak gndermemiti. Hlid, Cczmc b. mir b.
Abdu Menat b. Kinne'nin sularndan birisi olan el-Gumays? diye bilinen bir su kenarnda
konaklad. Cezme, Chili ve Dneminde Abdurrahman b. Avf'n babas olan Avf b. Abdavf ile
Hld'in amcas olan Fkihe b. Muiyre'yi ldrmt. Bunlar Yemen'e ticaret amacyla gitmi ve
geri dnmlerdi., Cezme'Iiler onlarn yannda bulunan mallar alm ve onlar ldrmlerdi. Hlid
su kenarna konaklaynca Cezmeoullar silahlarn aldlar. Bu sefer Hlid onlara: Silah braknz
nk evrede bulunanlar slma girmi bulunuyor Bunun zerine onlarda silahlarn braktlar.
llid daha sonra emir vererek bunlarn ellerinin, kollarnn balanmasn istedi. Ondan sonra
onlardan bir takm kimseleri kltan- geirdi.
Durum Peygamber (s.a.v.)e ulanca, ellerini ge kaldrp yle buyurdu: Allah'm, Hlid'in
yaptndan ber olduumu sana iletirim, Daha sonra Hz. Ali'yi beraberinde bir miktar mal ile
birlikte gnderdi ve onlarn bu durumlarn gzden geirmesini Emretti. Ifz. Ali onlarm kanlarnn ve
mallarnn bedellerini verdi, yle, ki Hz. Ali onlara kpein yalad yalan bedelini bile vermiti.
Sonunda yannda bir miktar kalmt. Hz. Ali onara: Artk denecek bir mal veya henz denmemi
bir kannz kald m? diye sorunca, Cezmeliler: Hayr dediler. Bu sefer Hz. Ali: Ben sze geri
kalan bu mal da Raslullah fs.a.v.Jm adna bir ihtiyat pay olmak zere vereceim deyip artan ksm
onlara verdi. Daha sonra Raslullah (s.a.v.)m yanma geri dnp onu durumdan haberdar etti. Hz.
Peygamber (s.a.v.) de: sabet ettin ve ok gzel yaptn diye buyurdu.
Denildiine gre: Hlid, zr beyan etmi ve: Abdullah b. Huz'fe es-Sehm kendisine bunun
Raslullah'm emri olduur& sylemiti. O sralarda Abdurrahman b. Avf ile Hlid arasnda bu
konuda bir konuma da gemi ve ona yle sylemiti: Sen, slm geldikten sonra bir cahili
gelenein gereim yaptn Bu sefer Hlid: Ben, senin babann intikamn aldm. deyince,
Abdurrahman da: Yalan syledin, ben babamn katilini ldrmtm. Fakat sen amcan Fkihe'nin
intikamn aldn dedi. Sonunda aralarnda atma oldu. Raslullah (s.a.v.) bu tlurumu haber alnca:
Yava ol, ya Hlid, ashabm rahat brak. Allah'a yemin ederim eer sonin Uhud Da kadar altnn
olsayd sonra da onu Allah yolunda harcasnn yine de onlardan herhangi birisinin Allah yolunda bir
sabah gidilerinin veya dnlerinin sevabna ulaamazsn.
Abdullah b. Eb Hadred el-Eslem anlatyor: O gnlerde ben, Hlid'in askerleri arasnda idim. Gn
ocuklarn gtrd bir lakm deve izlerinin yukar ktm grdm. Hlid: Bunlara yetitiniz,
dedi. Abdullah devam ediyor: Onlarn peinden onlar yetiinceye kadar git-- tik. Fakat onlar
yrmelerine devam ettiler. Yol zerinde karmza bir gen yolumuzu kesti. Ona yetitiimizde
bizimle arpmaya balad. arprken u msralar okuyordu: " Kuyruklarnz kaldrp otlamaya
devam edin
Hi korkmam gibi usul usul gidin
Bugn kadnlar korunursa, sizleri de korurlar

Bu genle uzun bir sre arpmaya devam ettik. Sonunda onu ldrp develeri yetiinceye kadar
yolumuza devam ettik. Bu sefer karmza aynen bir ncekini andran bir gen daha kp bu da
bizimle arprken dier taraftan u beyitleri okuyordu:
Yemin ederim aalar arasndaki
Yeleli bir arslan barnca
Ve tek basma yiitleri ldrmek isterse
En samimi bir ekilde ben yardmlarna koarm
Sonunda bunu da ldrnceye kadar arpmaya devam ettik. Bilahare develeri yetiip onlar aldk.
Aralarnda olduka parlak yzl ve sanki ezilmi gibi yznde sarlk olan birini grdk. Onu
balayp ldrmek zere ileri getirince, bize: Sizler br iyilik yapmak istemez misiniz? diye sordu.
Biz: Bu iyilik nedir? dedik. O da bize: Benimle birlikte vadinin dibindeki develeri yetitirirsiniz,
ondan sonra beni ldrrsnz. Biz, ona: Olur, yaparz, dedik. Ve develerin bulunduu yne
doru ilerlemeye baladk. Sesimizin iitilebilecei bir yere varnca elimizdeki gen sesinin kt
kadar yle barmaya balad: Ey Hbey, sen kurtul, hayatn kaybetme. Bunun zerine olduka
gzel beyaz tenli bir kzcaz geldi. Ve unlar syledi: Sen de fazla dmanlarndan ve ar
skntlardan kurtuluver deyince gen: Bir asr bile yaasan hayat boyu sana selm olsun dedi. Bu
sefer kzcaz: Senin de zerine on kat selm olsun, tek, ift, ve bu ekilde selmlar uzayp
gitsin. Bunun zerine gen u beyitleri okudu:
Ey Hbey, beni ldrseler bile senin sevgin . Bende gnl susuzluundan bakasn brakmaz Etimi
kanmdan kemiimden ayrdn Gzyalarrm gsme akttrdn
Bunun zerine kzcaz u cevab verdi;
Biz de senin ayrlndan aladk Zorlukta da, kolaylkta da seni dndk Bizden uzak deildin, ne
iyi mauktun seri ffetli ve kimse yokken de sevgili idin.
Bu sefer gen ona u iirle cevap verdi:
Hatsrlar msn sizi arayp bulmutum Hayle'de ya da darack yollarda Geceleri gzya dken bir
tkn Mkfat grmek hakk yok mu? Komu olduumuzda, gnahszdm:
:
Br zorluk gelmeden, sevgiyle gel derken Sevgiyle gel, ayrlmadan nce; Ayr sevgiliyi bakan
ayrmadan
Gerek u ki gizlim de kalmad iyi gn de grmedim , Seni grmediimden bu yana. Airetin
bana .gelen her bir ey Ve sz edilen herey, Hep senin akn hatrlatt
Daha sonra genci ileri ahp boynunu vurdular.
Bu iir Kinne'I Abdullah b. Alkame'ye aittir. Abdullah, Cezme'li olup.Hubey'in kz Knne'H
Hubiyye ile beraber idi. Henz gen bir ocukken bir komusunun ziyaretine gitmek zere annesiyle
birlikte kmt. Bu komunun Hubiyye bint Hubey adnda bir kz vard. Abdullah onu grnce ona
k olmu ve kalbinde yer etmiti. Annesi komusunun yannda kalm, Abdullah ise ailesinin yanna
geri dnmt. ki gn sonra annesini almak iin geri dndnde Hubiyye'nin evredeki herhangi
bir olay mnasebetiyle sslenmi olduunu grd. Ona olan beenisi daha da artt. Annesi onunla
birlikte geri dnerken Abdullah, hem annesiyle birlikte yryor, hem de u msralar okuyordu:
Bilemiyorum; yok, hayr biliyorum Yamur damlas m gzel, yoksa Hbey mi Hereyi yaratana
yemin ederim Hubiyye daha gzel Aka ark tahammlm kalmad
Annesi onun bu sylediklerini iitmi duymazlktan gelmiti. Daha sonra tmseke bir yerde bir
ceylan grm ve u beyitleri sylemiti:
Anacm yalansz haber ver bana

Doruyu soran zaten yalan stemez

Bu (Hubiyye) mi gzel, yoksa tepedeki ceylnn m?
Hayr Hubiyye gzmde de aklmda da gzeldir
Annesi onu azarlayp: Bunlar syleyen sen misin? te seni amcann kzyla, kadnlarn en gzeliyle
evlendireceim diyerek meyr'in hanmnn yanna gitti ona durumu anlatarak: Kzn ssle dedi.
O da ki-zm ssleyip olunun nne kard. Annesi: u anda bunlarn hangisi gzel? dye sorunca
bu sefer u msralar okudu:
Hubiye'yi bir an gremeyecek olursam Ne sabrm gelir ne de matem ie yarar! imi sanki ateler
dalyor Kalbimse kor atelerde tutuuyor
Bylece kzcazla yazmaya, o da ona yazmaya balad. O, kz sevdii gibi kz da ona baland.
Onun hakknda oka iirler syledi. Bunlardan birisi de yledir:
Ey Hubiye birdir yiit atalarmz
Benim de akrabam ve aemdir, sizin akrabanz ve aileniz
Bir gn sarlacak mym, o elbisene...
Kzn ailesi bunlarn durumunu renince onu olana gstermez oldular. Fakat bu onun sevgisini daha
da arttrd. Akrabalar kza: Aalklarn ve allklarn olduu yerde bulumak zere onunla szle.
Yanma gelecek olursa ona de ki: Allah adna yemin ediyorum sen beni sevsen bile, benim iin
yeryznde senden daha ok nefret ettiim kimse yoktur. Biz de senin yaknnda bulunacaz ve senin
dediklerini iiteceiz. dediler. Bunun zerine kzcaz da bu gence bulumak zere sz verdi,
akrabalar da ona yakn bir yerde oturdular. Szleilen zamanda gen geldi. Yanma yaklanca
Hubiye'nin gzleri yaararak ailesinin oturmakta olduu yere dnd. Gen de onlarn olduka yakn
olduklarn anlad. Ve yle bir cotu ki u beyitleri sylemekten kendisini alamad:
Desen onlarn dediklerini, ak ateini daha yakarsn
stelik ne srrmz kald, ne de perdemiz
Yok ki gizli kapakl bireymiz
Uzak kalmak ve ayrlk beni senden ayrabilsin.
Ne eyay, ne aklarn unutmam ben
Bakn da; ta kabre varncaya kadar
Peygamber (s.a.v.), hemen bunun arkasndan daha nce szn ettiimiz ekilde Hlid b. el-Veld'i
gnderdi.
Bu sene ierisinde Peygamber (s.a.v.), Leys kabilesinden Davud'un kz Mleyke le evlenmitir.
Babas Mekke'nin Fethi gnnde ldrlmt. Peygamber (s.a.v.) in zevcelerinden birisi onun
yanma vararak ona: Senin baban ldrm br adamla evlenmekten sklmyor musun? deyince
o da bu iten ekinerek: Senden Allah'a snyorum deyince Peygamber'(s.a.v.) de ondan ayrld.
Yine bu yl ierisinde Hid b. Veld Ramazan'n bitmesine be gn kala Batn Nahle'de bulunan Uzza
putunu ykt. Uzza putunun bulunduu bu mabedi Kurey, Kinne ve Mudar kabilelerinin tm tazim
ederdi. Bu mabedin hizmetileri ise Himoullannm antlamahlari olan eybn b. Sleymoullan
idi. Bu puthanenin hizmetkr, Hlid b. Ve-ld'in buray ykmak zere yola ktn haber alnca,
putun zerine klcn asarak u beyiti okudu:
Ey Uzza, yle bir hamle yap ki iini bitir Hlid'in Perdeleri indir ve rtleri at.
Hlid putun yanna gelince, onun hizmetisi puta: *Ey Uzza, o kzgnlklarndan birini gster! dedi.
Bu sefer siyah, rlplak ve her taraf rmcek ayla kapl bir kadn ortaya knca Hlid, o kadn
ldrd. Putu krd, putun stnde bulunduu evi de ykt. Sonra da Peygamber (s.a.v.) m yanna geri

dnerek ona durumu anlatnca Hz. Peygamber (s.a.v.): iste bu Uzza'ya bir daha ebediyyen badet
edilmeyecektir dedi.
Yine ayn yit ierisinde Amr b. el-As, Sv' adl putu ykt. Bu put Ruht adl yerde bulunuyordu.
Amr, putu krdktan sonra putun hizmetkr mslman oldu. Putun i taraflarnda herhangi bir ey
bulmad.
[88]
Yine ayn yl ierisinde Sa'd'b. Zeyd el-EsheH, el-MelIel denilen yerdeki Ment putunu ykt.
Huneyn'de Hevflzin Gazvesi
Bu Gazve evval {22 Ocak - 19 ubat 630} aynda olmutur. Bunun nedeni udur: Hevzin Yce
Allah'n Resulne Mekke'yi Fethetmeyi na-aip ettiini haber almca Nasr b. Muviye b. Bekrou il
arndan olan Mlik b. Avf en-Nasr, Hevzin'lileri toplayp bir araya getirdi. Zaten Ras-hllah
{s.a.v.) in Mekke'yi fethettikten sonra zerlerine hcum edeceinden korkuyorlar ve: Onun bize
hcum etmesini engelleyecek bir durum yoktur: Grmz odur ki o bizim zerimize gelmeden biz
onun zerine yryelim dediler.
Sakf'liler balarnda Ahlfn reisi olan Krib b. el-Esved b. Mes'-d, Zu'1-Himr Subey' b. elHrisi:onun kardei ve Mlik oullarnn re-isi olan el-Ahmar b. el-Hris komutasnda Mlik'in
etrafnda toplandlar. Bunlar arasnda Kays Aylan kolundan ancak Nasr, Cuem, Sa'd b. Bekr ve
Kiloullarndan bir grup bu savaa katlmtr. Ka'b ya da(Ki-lb kollarndan kimse bu sava'a
katlmad. Cuem'den Dreyd b. es-Sim-me de Cuemliler arasnda idi. Dreyd, o srada olduka
yal bir ihtiyard. nn grnden baka yararlanlacak hi br eyi kalmamt. Olduka
tecrbeleri olan bir yalyd.
. .
Mlik b. Avf, Raslullah (s.a.v.)n zerine yrmeye karar verince savaa katlanlar mallarn ve
hanmlarn da beraberlerinde aldlar. Ev-ts denilen yere vardklarnda btn askerleri bir araya
topladlar. Aralarnda Dreyd b. es-Simme de vard. Dreyd: Siz hangi vadide bulunuyorsunuz?
diye sordu. Onlar: Evts deyince, Dreyd: Buras atlar iin. ok ideal bir yerdir dedi. Ne fazla
sert ne de gmlecek kadar yumuaktr. Ne oluyor, develer baryor, eekler anryor, koyunlar
meliyor, kkler alyor? deyince, etrafndakiler: Mlik btn bunlarn beraber gtrlmesini
istedi diye cevap verdiler. Bu sefer Dreyd: Ey^Mlik, bu sonras olan bir gndr, niye byle bir
ey yaptn? deyince. Mlik: Ben, bunlar askerle beraber getirdim ki herkes namusunu ve maln
korumak iin savan. Bu sefer Dreyd: Allah'a yemin ederim bu bir koyun obandr, hi yenilen
bir kii, geri dner mi? Gerek u ki zafer kazanrsan sana ancak klc ile kalkanyla gelmi bir adam
yararl olabilir. Yok yenilirsen bu sefer ailen ve malnla da rezil olursun. dedikten sonra: Ka'b ve
Kilab kollan ne yapt? diye sordu. Onlardan hi kimse burada bulunmuyor. demeleri zerine: O
halde burada ne alnacak bir ey vardr, ne de alnabilecek iyi bir soluk. Eer bugn ykselme ve
ycelme gn olsayd, Ka'boullar ve Klboullar bundan geri kalmazlard. Keke sizler de
onlarn yaptn yapm olsaydnz, diyerek M-lik'e: Ey Mlik, sen beraberinde bulunan kimseleri
al, onlar yurtlarnn yksek yerlerine brak, daha sonra da atlarla bu yeni yetmeleri karla. Eer
sava senin lehine olursa geride braktn kimseler de gelip sana yetir'r, yok aleyhine olursa aileni
ve maln korumu olursun dediyse de Mlik: Allah'a yemin ederim byle bir ey yapmayacam,
gerek u ki sen de yalandn, bilgilerin de eskidi, Allah'a yemin olsun ey Hev-zin'Hler, ya bana
itaat edersiniz, yahut da u klcmn zerine dayanr srtmdan kartrm dedi. nk Mlik, bu
savata Dreyd'den sz edilsin istemiyordu. Bunun zerine Dreyd unlar syledi: Ben ne hazr

bulunup grdm ne de bulunmayp grmediim bir gndr. Daha sonra Mlik unlar syledi: Ey
insanlar, sizler kar taraftan olanlar grdnzde kllarnzn knn krmz ve onlarn zerine hep
bir elden hcum ediniz.
Mlik mslmanlardan haber toplayp getirmeleri amacyla casuslar gnderdi. Casuslar geri
dndklerinde kemikleri birbirlerinden : ayrlp dalm gibiydiler. Mlik onlara: Ne oldu size?
diye sorunca casuslar: Bembeyaz tenli ve siyah beyaz renkli atlara binmi bir takm adamlar grdk.
Allah'a yemin ederiz kendimizi bu grdn hale dmekten koruyamadk diye cevap verdiler. Fakat
bu durum bile onu, burnunun dorultusunda gitmekten alkoymad.
Raslulah (s.a.v.) Hevzin Kabilesinin zerlerine doru gelmekte olduu haberi ile birlikte Safvn
b. meyye'nin yannda bir takm zrhlarn ve silhlarn bulunduu haberini de ald. Bunun zerine
Raslullah (s.a.v.) o gn henz mrik olan Safvn'a: Bize silahlarn ariyet olarak ver, onlar
dmanlarmza kar kullanacaz deyince Safvn: Ya Mu-hammed, bunlar benden gasp olarak m
alacaksn.? diye sorunca Hz. Peygamber: Hayr bilkis garantili bir ariyet olarak alyoruz, bunu
kesinlikle sana deyeceiz diye buyurunca bu sefer Safvn: O zaman her hangi bir saknca yoktur
diyerek yeteri kadar silahla birlikte ona yz tane zrh verdi. Daha sonra Peygamber (s.a.v.)
beraberinde ikibini fetih gn mslman olmu kimselerden onbini de ashabndan olmak zere on iki
bin askerle yola kt. Raslullah (s.a.v.) beraberinde bulunan askerlerin okluunu grnce: Bugn
bizler az olduumuz iin yenilgiye uramayz diye buyurdu. te (Tevbe, 9/25) buyruundaki: Bir
de Hu-neyn Gnn hatrlaynz. Hani o vakit okluunuza gvenmi fakat onun sze hi bir faydas
olmamt.
Yukarda sz edilen szlerin Bekir oullarndan bir kii tarafndan sylendiini de belirten vardr.
Raslullah (s.a.v.) Mekke'dekilerin bana Attb b. Esd'i vali olarak tayin etti. Hz. Cbir anlatyor:
Biz, Huneyn Vdisi'nin karsna geldiimizde ierlek bir vadiye saptk. Biz bu vadinin ierisine
sabahn karan-hklnn ierisinde girmitik. Bizden nce onlar vadiye gelmi ve onun yol-Inrnda ve dar
geitlerinde bizlere tuzaklar kurmu, gerekli hazrlklarn yapm bulunuyorlard. Allah'a yemin
ederim biz daha ne olup bittiini anlamaya kalmadan zerimize blk blk tek bir adammasna
hcum ettiler. Herkes bozguna urad. Kimse kimseye aldr etmiyordu. Haslullah (s.a.v.) sa tarafa
doru ekildi ve sonra da: "Ey insanlar, gelin olrafma toplannz, ben Raslullah'n, ben Abdullah'n
olu Muham-med'im." cmlelerini defa tekrarlad. Daha sonra develer birbirine girdi. Ancak
Raslullah (s.a.v.) ile birlikte Muhacirlerden, Ensrdan ve Ehl-i Beyt'inden baz kimseler kalmt.
Eb Bekir, mer, Ali, Abbs onun olu el-Fadl, Eb Sfyn b. el-Hris, Rabia b. el-Hris, Um Eymen'in olu Eymen ve Zeyd'in -olu sme vard. Cbir devam ederek der ki: Hevazn'den krmz
bir deve zerinde herkesin nnde siyah bir bayrak tayan biri vard. Kime yetitiyse ona bir darbe
indirip sonra da arkasnda bulunanlara, bayran ykseltip kaldryor onlar da peinden geliyorlard.
Ali ona bir hamle yapt ve onu ldrd.
insanlar yenilip dalnca Mekke'lilerden bazlar lerinde henz canlln devam ettirmekte olan
hncn etkisiyle eitli szler sylemeye baladlar. Eb Sfyn b. Harb: Bunlar denize varmadan
nce yenilgilerinin sonu gelmeyecektir dedi. Bu szleri sylerken fal oklar hl beraberinde
bulunuyordu. Safvn b. meyye'nin anne bir kardei olan Kelede b. Hanbel ise unlar syledi: te
imdi sihrin sonu geldi. O sralarda henz mrik olan Safvn b. meyye: Kes sesini, Allah senin
azn datsn, Allah'a yemin ederim ki, Kurey'ten bir kimsenin beni ynetmesi Hevzin'den
birisinin beni ynetmesinden daha ok houma gider. eybe b. Osman da: te ben de bugn
Muhammed'den intikamm alacam dedi. nk babas Uhud gnnde ldrlmt. eybe der ki:

Muhammed'i ldrmek zere yaklap yetitim. Fakat bana yle bir ey kar kt ki bu btn
kalbimi rtt, kaplad ve amacm gerekletiremedim.
Abbs, Peygamber (s.a.v.)in yannda bulunuyor ve Hz. Peygamber 1 (s.a.v.)in zerine binmi olduu
Dldl adndaki katrnn yularn tutuyordu. Abbs, iri yar ve yksek sesli birisi idi. Raslullah
(s.a.v.) ona: Ey Abbas, ey Ensr topluluu, ey gece sohbetinin arkadalar, dye bar dedi. Hz.
Abbas dediini yapnca Ensr: Emret buyur, emret buyur diye cevap vermeye baladlar. yle ki
herhangi bir kimse devesini geri evirmek isteyince buna gc yetmeyecek olursa silahm alp
devesinden aaya iner ve sesin geldii tarafa koard. Raslullah (a.a.v.)m evresine yz kii kadar
toplannca onlarla dmann zerine yryp onlarla savamaya balad. Peygamber (s.a.v.) savan
ok etin bir ekilde devam etmekte olduunu grnce:
Ben peygamberim, yok bunda yalan. Benim Abdlmuttalib'in olu olan
diye bir beyit okuyarak: te imdi sava kzt anlamna gelen bir deyim kulland. Arapada bu
deyimi ilk olarak kullanan o oldu.
Her iki taraf da ok iddetli bir ekilde ..savat. Peygamber (s.a.v.) Dldl adndaki katrna k!
ey dldl diye seslendi. Bunun zerine katr karnn yere yaptrd. Hz. Peygamber (s.a.v.) yerden
bir avu toprak alarak onu dmann yzne doru frlatt. Bylelikle onlar yenilgiye uram oldu.
Mslman savalar geri dndklerinde Raslullah yannda esirler alnm olduunu grdler. Bu
konuda denildiine gre Hayr gkten rtye benzer siyah birey gelip onlarn arasna dt. Her
tarafa dalm simsiyah karncalar grnnce onlarn yenilmesine sebep oldu.
Hevzinliler yenilgiye uradnda Sakif'lilerden ve Mlkoullann-dan yetmi kii ldrlmt.
SakifHerden el-Ahlf diye bilinenlere gelince yalnzca iki kii ldrld. nk ok abuk bir
ekilde bozguna uramlard. Mriklerin bazlar aralarnda Mlik b. Avf olduu halde Tif'e doru
gitti. Raslullah (s.a.v.)m svarileri mriklerin peini brakmad ve onlardan yakaladklarm
ldrdler. Rabia b. Yerbu' es-S lemi, Dreyd b. es-Simme'yi yetiti. Dreyd olduka yal
olfiuu iin zerinde Hevdec yoktu. Devesini ktrnce onun ok yal birisi olduunu grd.
Dreyd, Rabia'ya: Ne istiyorsun? diye sorunca, Rabia: Seni ldreceim dedi. Bu sefer Dreyd,
Sen kimsin? deyince, Rabia nesebini syledi, daha sonra da klcyla bir darbe indirdi. Fakat bu
hi bir fayda vermeyince, Dreyd: Senin annenin sana vermi olduu bu silah bir ie yaramyor, al
u klcm da onunla git, onunla kemiklerin st tarafna kafann alt tarafna darbe indir, ben vaktiyle
adamlar bu ekilde ldryordum. Daha sonra annenin yanna gittiinde ona Dreyd b. es-Simme'yi
ldrdn syle. Belki senin soyundan gelen bir takm kadnlar vaktiyle ben kurtarm imdir
dedi. Bunun zerine Rabia onu ldrd. Daha sonra annesine durumu anlatnca, annesi ona: Allah'a
yemin ederim ki, senin anneni, annenin annesini ve onun annesini azad etmitir dedi.
Ensr'dan Eb Talha tek bana Huneyn gnnde yirmi kii ldrm ve onlarn eyalarm almt.
Raslullah (s.a.v.): Herkesin ldrd kiinin seleb (zerindeki silah vesair eyalarji ldrene
aittir diye buyurdu.
Ensrdan Eb Katade birisini ldrm, fakat savamakta olduu iin onun zerindeki eyalar
alamam ondan baka birisi o eyalar almt, Raslullah (s.a.v.) yukardaki sz syleyince, Eb
Katde ayaa kalkp: Ben birisim ldrdm, fakat onun eyasn bir bakas ald. dedi. Bu sefer
onun eyasn 'al?n kii: O eya benim yanmdaair ey Allah'n Rasl, benim yerime onu sen raz et
deyince, Eb Bekir yle syledi: Hayr vallahi olmaz, Allah yolunda savaan Allah aslanlarndan
birisiyle sen bu ekilde paylaamazsn, haydi ona ait olan eyasn iade et dedi.
Sakf kabilesinden birisinin hristiyan bir klesi vard. Bu kle bu savata ldrlmt. Ensr'dn

tirisi ldrlen Sakiflilerden eyalarn almakta iken, bu klenin avreti alm ve snnet edilmemi
olduunu grnce, avaz kt kadar: Ey araplar, baknz Sakifliler snnet olmuyor diye
barnca, bu sefer Mugre b. u'be: Hayr byle syleme bu Hristiyan bir kledir diyerek
Sakiflierden ldrlm olanlarn snnet edilmi olduklarn ona syledi.
Raslullah (s.a.v.) yolda ldrlm bir kadn grnce: Bunu kim ldrd? diye sormu hazr
bulunanlar, Hlid b. Velid ldrd dediler. Bu sefer Hz. Peygamber (s.a.v.) yannda bulunanlardan
birisine: Ha-lid'e yeti ve ona de ki: Raslullah (s.a.v.) seni kadn ocuk, ya da (savaa
katlmayan) cretle altrlan iilerin ldrlmesini yasaklyor.
Baz mrikler Evts denilen yerde bulunuyordu. Raslullah (s.a.v.) onlara Eb Musa'nn amcas olan
Eb mir el-E'ar'yi gnderdi. Eb mir'e bir ok isabet etti. Denildiine gre, bu oku Dreyd b. esSimme'-nn olu Seleme atmt. Eb Musa'da Eb mir diye bilinen bu amcasna karlk Seleme'yi
ldrd.
Mrikler Evts'ta yenilgiye uradlar. Mslmanlar da ganimet ve esirler alarak zafer kazandlar.
Alnan esirler arasnda el-Hris b. Abd-Iuzza'mn kz eym da vard. eym onlara: Allah'a
yemin edrim ki ben sizin adamnzn st kardeiyim dediyse de ona inanmayp peygamber (s.a.v.)in
huzuruna gteirdiler. eym Hz. Peygamber (s.a.v)e: Ben senin krzkardeinim dedi. Hz Peygamber
(sa.v.): Bunun herhangi bir delili, belirtisi var mdr? diye sorunca eym yle dedi: Ben, senin
nnde oturmu bulunuyorken senin benim srtm dilemenin neticesinde srtmda kalm '.ulunan bir
izdir diye cevap verdi. Hz. Peygamber onu tand, ridsn alp yere serdi ve onu ridsnn zerine
oturtup u teklifi yaparak stediini tercih etmekte serbest brakt: '
Arzu edersen yanmda kal, ben sana ikram eder ve sevgi gsteririm. Arzu edersen ben sana mal
veririm ve sen de kavmine geri dnersin. Bu teklife karlk eym: Hayr,' bana vereceini ver ve
beni kavmime geri gnder dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) de bunu yapt.
Raslullah (s.a.v.) esir ve mallarn toplanmasn emretti ve onlarn zerine Huz'a'h Bdeyl b
Verk'y grevlendirdi.
Huneyn'de mslmanlardan Um Eymen'in olu Eymen, Yezid b. Ze-me'a b. Esved b. el-Muttalib b.
[89]
Abduluzza ve dierleri ehid dt.
Tf Muhasaras
Sakiflierden yenilgi" ve bozguna urayanlar ve Sakfli olmayp onlara katlanlar Taife varnca
kentlerinin surlarn zerlerine kapattlar ve muhasara allna alnmay bekleyerek gerek duyacaklar
her eyi topladlar.
Peygamber (s.a.v.) onlarn zerine yrd. Tf'e varmadan Buhra-tu'r-Ru diye bilinen yerde
Leysoullanndan birisini kisasen ldrd. nk bu ndnm HzeylVicn birisini oldurmu Uz,
Peygamber (s.a.v.) de onun ldrlmesini emretmiti. te sim Tarihinde ilk olarak ksas yaplan
kan budur.
Hz. Peygamber (s.a.v.), Sakifliler zerine yrd ve onlar Tif'te yirmi gnden fazla bir sre
muhasara altnda tuttu. Onlara kar mancnk kulland. Mancnk kullanma grn Selmn- Fris
ortaya atmt. Onlarla ok etin bir takm arpmalar oldu. Tif'in surlarna yakndan hcum
tertipleme gn geldiinde mslmanlar yapm olduklar bir ko-arabasnm arkasna girerek Tif'in
surlarnn duvarna doru ilerlemeye baladlar. Sakfliler onlarn zerine kzdrlm demir paralan

atnca arabann altndan kamak zoruda kaldlar. Bunun zerine Tif'te bulunanlar onlara ok atmaya
baladlar ve baz kimselerin lmne bu ekilde neden oldular.
Raslullah (s.a.v.), Skiflilerin zm balarnn koparlmasn emretmesi zerine balar koparld.
Bu srada Raslullah'm yanna Tiflilere ait baz kleler kageldi. Raslullah (s.a.v.) da onlar azad
etti. Eb Bekre Bak' b. Haris b. Kelede bunlardan birisidir. Ona Eb Bekre denilmesinin sebebi,
aa inmek iin makara kullanm olmasyd. Onunla birlikte kaan baka dier baz kleler daha
vard. Tif'liler slm'a girdikten sonra bu klelerin efendileri Raslullah (s.a.v.)'dan tekrar onlar
klelie iade etmesini istedilerse de o: Hayr yle bir ey yapmam, nk onlar
Allah'n azad ettii kimselerdir cevabm verdi.
Osman b. Maz'n'un hanm ve Hakim es-Slem'nin kz Hveyle yle syledi: Ey Allah'n Rasl,
Allah sana Tif'in fethedilmesini ksmet ederse bana Gayln kz Badiyc'nin ya da Akl'in kz elFria'nn ss ve mcevherlerini ver. Sz edilen bu iki kadn en ok ss eyas ve mcevheri olan
kadnlard. Fakat Raslullah (s.a.v.) ona: Yo Hveyle, ayet Sakf'in fethedilmesi imkn bana
verilmeyecek olursa o zaman ne olur? diye cevap verdi. Hveyle ordan kp durumu mer b. elIat-tb'a anlatt. Bu sefer Hz. mer huzura girerek: Ey Allah'n Rasl, H-veylo bana bireyler
syledi. Sen gerekten bunlar syledin mi? deyince. Hz. Peygamber: Evet syledim dedi. Bu
sefer Hz. mer: Ey AUnh'n Rasl o zaman burdan ayrlmak iin sesleneyim mi? deyince,
Raslullah: Evet, gitmek iin gerekli iln yap dedi.
Denildiine gre Raslullah (s.a.v.);, Tif'lileri muhasaraya devam etme konusunda Nevfel b.
Muavine ed-Del ile danm, Nevfel yle demisti: Ey Allah'n Rasl, ininde bulunan bir tilkiyi
banda bekleyecek olursan yakalarsn, terkedersen de sana zarar vermez. Bunun iin buradan
ayrlmay iln et dedi. Ordan geri dnlnce adamn birisi yle syledi: Ey Allah'n Rasl, sen
Sakfiilere beddua et. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.): Allah'm, sen Sakiflilere hidyet ver
ve onlarn bize gelmesini sala diye dua buyurdu. Skfliler muhasara edenlerin ekip gittiklerini
grnce, Sakfli Said b. Ubeyd: Haberiniz olsun, bunlar hl yerle rindedir deyince,
mslmanlardan birisi de Uyeyne'ye unlar syledi: Hay Allah canm alsn ya Uyeyne sen
Raslullah (s.a.v.)a kar kendilerini savundular dye mi methediyorsun? dedi. Bu sefer Uyeyne:
Allah'a yemin ederim, ben sizinle birlikte Sakiflilerle arpaym diye gelmedim. Bilkis ben belki
bana bir erkek ocuk dourur midiyle Sakfli bir cariye bana der diye geldim, nk Skfliler
grlmemi bir kavimdir.
Taif'te oniki kii ehd dt. Mahzmlu Abdullah b. Eb meyye, annesi ve Abdulmuttalib'in kz
Atke, Eb Bekir es-Siddik"m olu Abdullah bunlarn arasndayd. Abdullah'a bir ok isabet temi ve
bu okun yaras dolays ile Raslullah (s.a.v.)n vefatndan sonra Medine'de lmt. Bu muhasara
esnasnda lenler arasnda SAib b. Haris b. Adiy ve bakalar da vard .
Sz edilen Gaylan'm kz Bdye hakknda Heyt el-Muhannes (yani Hunsfi Heyt) Abdullah b. Ebi
Urneyye'ye unlar syler: Allah bize Taif'i fethetmeyi myesser edince en Raslullah (s.a.v.)dan
saha Gaylan'-n kz Bdive'yi vermesini iste, nk o scakkanl, bal renkli, tatl sz syleyen iri
gzl birisidir. Konutuunda ark syler gibi konuur, ayaa kalktnda saa-sola eilip bklr,
yrdnde sarsl a sarsla yrr. Oturunca kurulur, gelince drt ayakla yaklar, gidince iman
olduu iin sekiz ayakl gibi gider. Ayaklarnn topuklar iri ridir. Bunun zerine Peygamber
[90]
{s.a.v.): Sen nitelikleri biliyorsun diyerek onu hanmlarnn bulunduu yere girmekten menetti.
Huneyn Ganimetlerinin Paylatrlmas

Raslullah (s.a.v.), Tfiif'ten ayrlnca Ci'rne diye bilinen yerde ko-naklayncaya kadar yoluna
devam etti. Hevzin Heyeti Ci'rne'de msl-man olmu olarak onun yanma geldiler ve: Ey Allah'n
Rasl, bizler bir kabilenin temeliyiz ve airetiz, senin bildiin durum bamza gelmi bulunuyor.
Bize ihsanda bulunarak bizi azd et. Allah da sana ihsan etsin
dediler. Daha sonra Raslullah (3.a.v.)i emziren kabile olan Sa'd b.*8ekr-oullarmdan Zheyr b.
Srad ayaa kalkarak: Ey Allah'n Rasl, burada yakalanm, toplanm bulunanlar arsnda senin
halalarn, teyzelerin ve dadlarn vardr. ayet bizler Gassnl Haris b. Ebi imr'i ya da Nu'-man b.
el-Mnzir'i emzirmi olsaydk, tun bize iyilikte bulunacan mit ederdik. Sen ise bu ekilde
hizmet grm olanlarn en hayrhssn diyerek daha sonra aralarnda u beyitlerin de yer ald bir
iir okudu:
Ya Raslullah, kerem et bizi azad eyle,
nk senden mitvanz bizler
Serbest brak kaderin musibetine uram kadnlar
Bunlar darmadan olmutur, devranlar dnmtr
Bunun zerine Raslullah (a.a.v.) onlar ocuklar, kadnlar ile mallarndan birilerini tercih etmek
hususunda serbest brakt. Onlar da ocuklarm ve kadnlarn tercih ettiler. Bunun zerine Rasullah
(s.a.v.) yle buyurdu: Bana ve AbdulmuttalibouIIarma den sizin olsun. Ben insanlarn nne
geip onlara namaz kldrdktan sonra sizler yle deyiniz: Biz, Raslullahn mslmanlara,
mslmanlarn da Raslullah'a efaati olmalarm ve ocuklarmz ve kadnlarmz bize
balamalarn diliyoruz. O zaman ben de sizlere bunlar vereceim ve dierlerinin de hanm ve
ocuklarnz geri vermelerini talep edeceim.
le namazm kldrdktan sonra Rashllah'n kendilerine emrettii eyi yaptlar. Raslullah (a.a.v.):
Bana ve Abdulmuttaaiboullanna aid olanlar sizindir dedi. Bunun zerine Muhacirlerle Ensr da:
Bizim olan da Raslullah'ndr dedi. Akra' Habis: Bana ve Temimoullarna ait olanlar
vermiyoruz dedi. Dier taraftan Uyeyne b. Hsn da: Bana ve Fezrelilere aid olan da vermiyoruz
dedi. Abbs b. Mirds: Bana ve S-leym'e aid olan vermiyoruz dedi. Fakat Sleymoullar: Bize
den Ra-slullah'ndr dediler. Bu sefer Abbs: Beni kk drdnz-? dedi. Bunun zerine
Raslullah (s.a.v,) yle buyurdu: Kim esirlerden hakkm elinde tutar ve bu hakkndan vazgemek
istemiyorsa ben ona alacam ilk ganimetten bunlara karlk olmak zere altar pay vereceim diye
buyuranca, bu sefer herkes elindeki esirleri brakt ve Hevzinlilere ocuklarn ve hanmlarn geri
iade etti.
Raslulah (s.a.v.), Mlik b. Avf' sordu. Onlar: Taif'tedir deyince o da onlara: Ona haber
veriniz, rnslman olarak yanma gelecek olursa ona ailesini, mallarm iade eder, bununla birlikte
ona yz deve de veririm diye buyurdu. Mlik'e durum haber verilince, gizlice Tfiif ten kp
Raslullah (s.a.v.)n yanma geldi, mslman oldu ve slm'a gzel bir ekilde baland. Raslullah
(s.a.v.) da onu kavmine ve Tif evresinde bu knan kabileler arasndan mslman olanlara bakan
tayin etti. Ona ailesini, maln ve ayrca yz deve de verdi.
Mlik, Smle, Selim ve Seleme kollarndan kendisiyle birlikte mslman olanlarla Sakiflilere kar
arpyordu. Onlar arasndan kan her bir guruba mutlaka hcum tertipliyor ve onlar gittike
sktryordu.
Raslulah (s.a.v.) Hevzin esirlerini geri iade ettikten sonra bineine bindi ve savaa katlanlar da
onun arkasndan taklarak: Ey Allah'n Rasl, bizlere.aldmz ganimetleri paylatr diyorlard.

Sonunda bir aacn yaknnda ona yetitiler ve rids drld. Bunun zerine Raslulah (s.a.v.):
Ey insanlar, bana ridmi veriniz, Allah'a yemin ederim eer Tihme aalan saysnca deve olacak
olsayd kesinlikle onlar sizlere paylaracaktm, sizler benden ne cimrilik, ne korkaklk, ne de
yalanclk asla grmeyceksiniz dedikten sonra bir devenin hrgcnden bir kl kopararak unlar
syledi: Benm sizin ganimetleriniz arasndan bana ayrlan hums (bete bir) dnda u kl kadar hi
bireyim yoktur. Zaten bu hums da size geri dnyor.
Daha sonra Mellefetu'l-Kulb diye bilinen kimselere eitli balarda bulundu. Bunlar
toplumlarnn en erefli kimseleri idi. Amac onlar slama daha da sndrmakt. Bu amala Eb
Sfyn'a ve olu Mu-viye'ye, Hakim b. Hizm'a, Al b. Cariye es-Sakaf'ye, Haris b. Him'a,
Safvn b. meyye'ye, Sheyl b .Amr'a, Huveytib b. Abdluzz'ya, Uyeyn? b. Hsn'a Akra' b. Hbis'e,
Mlik b. Avf en-Nasr'ye yzer deve verdi. Yze yakn kiiye eitli balarda bulundu. Bunlar
arasnda Mahreme b. Nevfel ez-Zhr, Umeyr b. Vehb, Him b. Amr, Sad b. Yerbu' de vard. Abbas
b. Mids'a da birka deve verdi. Abbas memnun olmayp u beyitleri okudu:
O bir taland ye ben asl hcum ederken
leriye, onlarla ilgilenmedim; Kavmimi uyardm, uyumasnlar diye
Herkes uyurken ben uyumadm
Benim ve atmn talanlar Uyeyne ile Hris'e dt Ben savata iyi savunucu idim
imdi ise ne bir ey verildi, ne de verilmedi .
Ne Hsn ne de Habis toplantlarda Mirds'a stn deildi Ben de onlardan aa deilim Bugn
alalttin asla ykselemez.
Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) ona, raz edecek ekilde ihsan-r da bulundu.
Sahabeden birisi de: Ey Allah'n Rasl, sen Uyeyne ve Akra'a verdin. Fakat Cayl b: Sraka'ya
birey vermedin deyince, Raslullah (s.a.v.) yle buyurdu: Nefsim elinde olana yemin ederim ki,
Cayl gibi birisi yeryznde Uyeyne ve Akra' gibi gelmi olanlarn hepsinden daha hayrldr, ben
onlar bu ekilde sndrmak istedim, Cuayl' ise Islfmyla ba-baa braktm.
Denildiine gre Zu'l-Huvaysira et-Tomim, bu paylatrma esnasnda Hoslullah (s.a.v.)a: Sen
bugn adalet davranmadn deyince, Raslullah (s.a.v.): Ben adaletli davranmayacak olursam ya
kim daletle davranr? diye sorar. Bu sefer Hz. mer b. Hattb, Onu ldrmeyelim mi? dye
sorunca, Hz. Peygamber (s.a.v.): Hayr, brakn o,nu dedi ve devamla: leride onun bir ias
(taraftar grubu) olacak ve bunlar dinde o kadur teferruata dalacaklar ki okun yaydan kt gibi
dinden kacaklardr. diye ekledi.
Yine denildiine gre: Bu sz, Hz. Ali'nin Yemen'den Haslullah'a (s.a.v.) gnderdii bir mal,
aralarnda Uyeyne, Akra' ve Zeydlhayl'in bulunduu bir grup arasnda paylatrrken sylenmitir
Ebu Sad el-Hudri der ki: Raslullah (s.a.v.), o ganimetlerden Kurey-lilerle arap kabilelerinden
eitli kimselere verip de Ensr'a hibir ey vermeyince, Ensr budan biraz sklr gibi oldu. O kadar
ki aralarndan birisi: Raslullah (s.a.v.) artk kendi kavmine karm bulunuyor dedi. Sa'd b.
Ubde, Raslullah (s.a.v.)a durumu haber verince Hz. Peygamber (s.av) ona: Ya Sa'd, sen u anda
kimler srasndasn? diye sorunca, Sa'd: Ben u anda kavmimin arasmdaym dedi. Peygamber
(s.a.v.) ona: Haydi kavmini bana topla deyince, Sa'd onlar toplad. Raslullah (s.a.v.) on-larm
yanna giderek yle buyurdu: Sizin sylediiniz baz szler bana ulam bulunuyor, bunlar ne
demektir? Ben, sizler sapkken size gelip benimle Allah sizleri hidayete erdirmedi mi? Fakirken
benimle Allah sizleri zengin etmedi mi? Dmanken benimle Allah sizin kalbleriniz birbirine

sndrmad m? diye sorunca onlar: Evet Allah'a yemin ederiz, ey Allah'n Rasl durum byleydi.
Btn minnet ve fazlu kerem Allah'a ve Raslnedir, dediler. Raslullah onlara: Bana niye cevap
vermiyorsunuz? diye sorunca Ensar: Sana nasl bir cevap verelim? diye sordular. Bu sefer Hz.
Peygamber (s.a.v.): Allah'a yemin ederim arzu edip de unlar syleseydiniz, doru sylemi
olurdunuz: Sen bize yalanlanm olarak geldin, biz seni tasdik ettik, sen yenik geldin, biz sana
yardmc olduk. Kovulmu geldin, seni barndrdk'. Kimsesiz geldin, seni aramza aldk. Ey Ensr
topluluu, ben fslma girsinler diye baz kimselerin kalblerini dnyalk basit eylerle sndrdm
sizleri de tslmnzla babaa braktm diye rahatsz m oldunuz? Herkes koyunlarn, develerini alp
giderken sizler yurtlarnza Raslulsh ile birlikte geri dnmeye raz deil misiniz? Nefsim elinde
olana yemin ederim, eer hicret olmasayd, Ensr'dan bir kii olurdum. Eer btn insanlar bir
yoldan giderse, Ensr da bir dier yol izlerse ben Ensr'in gittii yoldan giderim. Allah'm, sen
Ensra, Ensr'm ocuklarna, Ensr'n ocuklarnn ocuklarna merhamet buyur. Eb Sad ilve
ediyor: Orada bulunanlar sakallarm slatncaya kadar aladlar ve: Biz pay ve ksmet olarak
Raslullah'a raz olduk dediler ve daldlar.
Daha sonra Raslullah (s.a.v.) Ci'rane denilen yerden Umre yapt ve oradan Medine'ye dnd.
Mekke'de Attab b. Esd'i vali tayin etti. Onun la birlikte insanlara dinlerini retmek amacyla da
Muz b. Cebel' brakt. Attb b. Esd, Hac grevini idare etti. Bu sene de insanlar daha nce
araplarn hac ettii ekilde hac ettiler. Raslullah (s.a.v.) da Zlk'de (20 ubat-21 Mart 630) ya da
Zlhicce (22 Mart-19 Nisan 630) aynda Medine'ye geri dnd.
Yine Hicretin bu Sekizinci Ylnda Raslullah (s.a.v.), Amr b. el-s' Uman diye bilinen yerde
Ezdlilere mensup bulunan el-Clendi'nin iki olu olan Ceyfer ve tyd'm yanna zekt toplamak
amacyle gnderdi. Amr onlarn zengin olanlarndan zekt alp fakirlerine datt. Mecsilerden
cizye ald. Asl yerliler de mucuslerdi. Araplar ise Uman'm evresinde bulunuyorlard. Bu olayn
hicretin yedinci ylnda olduu da sylenmitir.
Yine Hicretin bu Sekizinci Ylnda Raslullah (s.a.v.), asl ad Fatma bint ed-Dahhk b. Sfyn olan
el-Klbiyye ile evlenmi, fakat dnya ile Raslullah arasnda tercih yapmak sz kon usu edilince
dnyay tercih etmitir. Denildiine gre bu kadn bu ekilde deil de ona yaklamasn
istemediinden Hz. Peygamber (s.a.v.) de ondan ayrlmtr.
Ayn yl Mriye'den Peygamber (s.a.v.)in olu brahim, Zlhicce aynda dnyaya geldi. Hz.
Peygamber (s.a.v.) brahim'i, Mnzir'in kz, Ensr'dan Ura Brde'ye verdi. Um Brde, brahim'i
emziriyordu. Um Br-de'nin' kocas ise Ensr'dan Ber b. Evs idi, Mriye'nin doumunu yaptran,
Raslullah (s.a.v.)n azadl cariyesi Selm idi. Eb Rfi'i, Peygamber (s.a.v.)e brahim'in doduunu
mjdelemek zere gnderince, Hz. Peygamber (s.a.v.) ona bir kle hediye etti. Peygamber (s.a.v)in
dier hanmlar Mriye'den kendisine bir ocuk ihsan edilince olay byttler ve
kskandlar.
,
Yine ayn yl ierisinde Raslullah (s.a.v.), Ka'b b. rneyr'i beraberinde ondrt kii ile birlikte
am.blgesinde bulunan bir grup Huz'a'llann bulunduu Ztu Itlh denilen yere gnderdi. Ka'b
onlarn yanna vardi ve onlar slm'a davet ettiyse de kabul etmediler. O srada Huz'a'H-larn
bakan Seds diye bilinen bir adamd. Bunlar mslmanlar ldrdler ve aralarndan sadece
Umeyr kurtulup Medine'ye kadar geldi.
Yine ayn yl ierisinde Fezre'H Uyeyne b. Hsn' Temim'den An-beroullar zerine gnderdi.
Uyeyne onlara hcum ederek aralarndan baz kadnlar da esir ald. Hz. ie'nin, smailoullarndan
bir kle azad etmek eklinde bir ada vard. Bu nedenle Raslullah (s.a.v.) yle buyurdu: cimdi

bizlere Amberoullanndan bir grup esir gelecek, onlardan birisini sana vereceim, sen de onu azad
[91]
edersin.
HCRETN DOKUZUNCU YILI (20 NSAN 630-8 NSAN 631)
Ka'b b. ZUhcyr'in Mslman Olmas
Denildiine gre K'b b. Zheyr b. Eb Selm -Eb Selm, Reba el-Mzeni'dir- beraberinde kardei
Bceyr de olduu halde yola koyulup Ebrekulazzf denilen yere vardlar. Bceyr, K'b'a: Ben bu
adamn, yanna varp gelinceye kadar sen burada koyunlarmzn yannda bekle dedi. Bununla
Raslullah (s.a.v.)n yanna varp onu dinlemeyi kastediyordu. K'b orada kald, Bceyr ise
Raslullah (s.a.v.)a giderek orada msl-man oldu. Bunu haber alan K'b u beyitleri syledi:
Bceyr'e benden mesaj gtrn:
[92]
Bakalarnn'
musibeti sana neyi gsterdi?
Ne anam, ne baban, ne kardeini,
Sen bu yolda grmemitin
Eb Bekir sana kandran bir bardakla iirdi
Memur' olan da sana ondan sundu
Raslullah (s.a.v.) onun bu szlerini iitince gazaba geldi ve grld yerde ldrlmesini emretti.
Bceyr durumu Raslullah (s.a.v.) Taif-ten dndkten sonra kardeine yazl olarak bildirdi ve ona:
Kendini kurtarmaya bak senin kurtulabileceini de sanmyorum diye syledi. Daha sonra ona ikinci
bir mektup yazarak: Bu mektubumu alnca mslman ol ve onun yanma gel, nk o mslman
olduktan sonra daha nceki eylerden kimseyi sorumlu tutmuyor dedi. Bunun zerine K'b
mslman olup geldi ve Mescid'in kapsna devesini trd. Raslullah (s.a.v.), ashab ile birlikte
oturuyordu. K'b der ki: Ben onu nitelikleriyle tandm. Bu bakmdan oturanlarn stnden geerek
onun yanna vardm ve mslman olduktan sonra: Ey Allah'n Rasl, senden emn istiyorum te
senden beni koruman istemek durumundaym dedim. O bana: Sen kimsin? diye sorunca ben:
K'b b. Zheyr'im cevabn verdim. Sen u szleri s/;syen misin? deyip Eb Bekir'e dnd ve
Sz nasl sylemiti? diye sordu. Eb Bekir de ona balangc: Bceyrje benden mesaj
gtrn diye balayan msralarm okudu. Du sefer K'b yle dedi: Ben byle sylemedim ya
Raslullah, benim sylediim udur; deyip beyitte deiiklik yaparak yle okudum:
Eb Bekir seni kandran bir bardakla iirdi Me'mun da bundan sana sundu
Bunun zerine Raslullah (sia.v.): Allah'a yemin ederim Me'mun bir kimseyim dedi. Bu sefer
Ensr ona hcm edip ona ar szler syleyince Kurey'e mensup mslrnanlar ise ona yumuak
davrand ve s-lmna sevindi. Bunun zerine K'b Bnef Sud diye balayan kasidesini okudu:
Bugn Suat'la ayrlp dndk, bu nedenle aklm bamda yok. Arkasndan kle gibi taklp gitti,
zincirlerden kurtulaca yok
K'b bu ekilde okumasna devam edip u beyitleri de okudu:
Dost olduum her kii bana dedi: Beni oyalama seninle uraamam. Raslullah'n beni tehdit ettiini
rendim, Fakat onun affetmesi de umulur Kurey'lilcrden bir grup gen Mekke vadisinde Mslman
olunca: "Daihn" dedi birileri
Diye devam edince Rnslullnh (s.a.v.) Kurcy'ien mslmon olmu olanlara: Dinleyin diye iaret

etti. Daha sonra K'b Ensr'n kendisine kar gsterdikleri kabal dile getirmek isteyince,
Kureyliler onun bu sylediklerini kabul etmeyerek ona: Eer onlar yerecek olursan bizi vm
olamazsn dediler, onun Ensr' yermesine raz olmadlar. Ensr da onun kendilerini yermesini
byk bir i olarak deerlendirerek onu ikyet edince, Zheyr onlar vmek amacyla aralarnda u
beyitlerin de yer ald bir iir okudu:
Hayatn keremini sevenler
Salih Ensr bahesinden ayrlmasn
Onlar ki canlarm ve kanlarn verdiler
Sava gnlerinde ve dman satvetinde
Sanki bir ibadetmi gibi
ldrdkleri kfirlerin kanlaryla paklanrlar
Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) srtnda bulunan brdesini kartp ona giydirdi. Muviye'nin
halifelii dneminde Muviye, K'b'a: Ra-slullah'm brdesini bize sativer diye bir haber
gnderdiyse de K'b ona: Ben Raslullahm elbisesine hi kimseyi tercih edemem deyip reddetti.
K'b vefat ettikten sonra Muviye o brdeyi onun ocuklarndan yirmi-* bin dirheme satn ald. u
anda halifelerin yannda bulunan brde budur.
' Denildiine gre, Raslullah (s.a.v.)n onun ldrlmesini ve dilinin de kesilmesini emretmesinin
nedeni, Eb Tlib'in kz Um Hni hakknda olmadk iirler sylemi olmasyd.
(Yukarda Kb'a ait mslman olmadan nceki beyitlerde kulland Me'mur kelimesiyle ilgili olarak
baz ilim adamlar u aklamay yapar: Raslullah (s.a.v.)n bu sz ho grmemesinin nedeni:
Araplarn cinlerin emrettii ekilde konuan kimselere verdikleri isim olmas dolaysyla-dr.
Raslullah (s.a.v.) Allah tarafndan Me'mur olmakla birlikte onlarn bu detleri dolaysyla bu
kelimeden holanmamt. Fakat bunun yerine K'b me'mn deyince bundan honut oldu. nk o
[93]
vahyin emmidir.)
Tebk Gazvea
Raslullah (s.a.v.) Tait len dndkten sonra Zlhicce ayndan Recep ayna (22 Mart-14 Ekim 630)
kadar Medine'de ikmet etti. Daha sonra Bizansllara kar sava hazrlna geilmek zere emir
verdi. Gidilecek yeri belirlemesinin nedeni, yolun uzak olmas, scakln fazlal ve dmann da
gl olmasyd. Bundan tince se herhangi br savaa kmak istediinde mutlaka baka bir yeri
kastediyormu gibi gsteriyordu.
Bu Gazvenin sebebine gelince: Peygamber (s.a.v.)in Bizans hkmdar Heraklieos'un ve onunla'
birlikte hristiyanlam Araplarn, zerine yrmek istedikleri haberini alm olmasyd. Bunun
zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) ve mslmanlar, sava hazrlklarn tamamlayarak Bizansllarn
zerine yrdler.
Havalar an scakt ve blgede kuraklk vard. nsanlarn durumu ok zordu. Meyvelerin olgunlama
ve toplanma zaman gelmiti. Bu nedenle herkes meyveleri ve baheleri arasnda kalmay istiyor ve
istemeyerek hazrlklarna devam ediyordu. Bu bakmdan bu orduya Zorluk Ordusu anlamna gelen
Ceyhsra ad verilmitir. Raslullah (s.a.v.) mnafklarn ileri gelenlerinden el-Ced b. Kays'a:
Sanogullanyla savamaya var msn? deyince, el-Ced: Allah'a yemin ederim ki benim kavmim
kadnlara kar dknlm ok jyi bilir, ben Saroullan'nm kadnlarna kar dayanamamaktan
korkarm. Bana izin verip beni bu ekilde fit-neye drmemeye ne dersin? deyince Raslullah

(s.a.v.) na: O halde sana izin verdim diye cevap verdi. Bunun zerine Yce Allah: Onlardan
kimisi sana: Bana zin ver ve beni fitneye drme der. (Tevbe, 9/49) yetini inzal buyurdu.
Mnafklardan kimisi de: Scakta savaa kmaym? diyordu. Bunun zerine Yce Allah u
buyruunu indirdi: Ve onlar: "Scakta savaa kmayn dediler. Sen onlara: "Cehennem ateinin
scakl daha iddetlidir" de (Tevbe, 9/81).
Daha sonra Peygamber (s.a.v.) sava? hazrlklarna balad gibi Allah yolunda infk edilmesini de
emretti. Zengin olanlar infk ettiler. Eb Bekir, elindeki maln tmn infak etti. Osman hi kimsenin
infak etmedii byk bir miktarda infak etti. Denildiine gre onun yapt infak iiyz deve ve bin
dinar kadard.
Peygamber'in (s.a.v.) in yanna BakkAn yani alayanlar diye bilinen Ensr'dan ve
bakalarndan ihtiya sahibi olan yedi mslman geldi ve Raslulah'tan kendileri iin savaa
gtrecek binek isteyince, Raslullah (s.a.v.) onlara: Sizi zerinde tayacam bineim yoktur
diye cevap verdi. Onlar da alayarak ordan ayrldlar. Yolda Nadr Oullarndan Ymm b. Umeyr b.
K'b'a rast geldiler. Niye aladklarm sorunca, onlar da ona bildirdiler. Bunun zerine Ymm, Eb
Leyl A bd ur rahman b, K'b ve Abdullah b. Muaffel el-Mzen'ye bir deve verdi. Bu ikisi
Raslullah (s.a.v.) ile birlikte bu deveye sra ile biniyorlard.
Blgede bulunan Bedevi araplardan zr beyan edenler gelerek, Raslullah (s.a.v.) a zr beyn
ettiler. Fakat Allah onlarn zrlerini kabul etmedi. Mslmanlardan da kalbi erinde herhangi bir
phe szkonu-su olmakszn bu savatan geri kalanlar, da vardj. Bunlar arasnda K'b b. Mlik
Murra b. er-Reb*, Hill b. meyye ve Eb Hayseme de vard.
Raslullah (s.a.v.) yola koyulunca mnafk Abdullah b. Ubeyy ve mnafklkta onunla birlikte olanlar
savaa kmayp geri kaldlar.
Raslullah (s.a.v.) Medine'ye Sib" b. Urfuta'y, ailesinin yanna ise Ali b. Ebi Tlib'i vekil brakt.
Mnafklar ise bunu dillerine kt bir ekilde dolayarak: Muhammet! Ali'yi, sadece onu istiskal
ettii iin geride brakt diye karklk karmaya-1 baladlar. Ali bu szleri iitince silhn alp
Kaaulullah (s.a.v.)a yetiti ve mnafklarn sylediklerini ona haber verince, Hz. Peygamber (s.a.v.):
Ben seni geriye braktm kimseler zerine vekil tayn ettim, haydi geri dn ve hem ailemde hem de
ailende benim halefim ol. Sen Hjrn'un Musa'ya olan durumu neyse bana gre de ayn durumda
olmak istemez misin? u kadar var ki beriden sonra peygamber yoktur. deyince Hz. A geri dnd.
Raslullah (s.a.v.) da yoluna devam etti.
Daha sonra Eb Hayseme gnlerce Medine'de kald. Birgn evine geri dnd. ki tane hanm vard.
Bunlarn her birisi glgeliine su serpmi, ona souk su hazrlam ve yemek yapmt. Eb Hayseme
bunu grnce: Raslullah (s.a.v.) scak ve rzgrlara maruz kalacak Eb Hayseme ise serin
glgeliklerde ve souk sular iecek! Hayr, bu insaf deildir. Allah'a yemin ederim, Raslullah
(s.a.v.) a yetimedike onlardan herhangi birisinin glgesine oturmayacam diyerek yol
hazrlklarna balad. Hemen gidip devesine bindi ve Raslullah (s.a.v.)n peine takld, Tebk'te
ona yetiti. Hz. Peygamber (s.a.v.) in etrafnda bulunanlar: Ey Allah'n Rasl, buraya doru bir atl
geliyor deyince Raslullah (s.a.v.) Bu Eb Hayseme olsa keke deyince etrafndakiler: Allah'a
yemin ederiz, gelen Eb Hayseme'dir' dediler. Eb Hayseme, Raslulah (s.a.v.) m yanma gelip ona
durumunu anlatt. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.} kendisine dua buyurdu.
Raslullah (s.a.v.) yolda giderken Semd halknn yurdu el-Hicr'den geerken ashabna unlar
syledi: Bu sudan kesinlikle imeyin ve ab-dest almayn. Eer bu suyu kullanarak hamur gibi bir
eyler yapm iseniz onu atnz ve develere yediriniz, siz ondan hibir ey yemeyiniz, bu gece hi

biriniz yannda arkada olmadan dar kp gitmesin. Herkes bu talimata uydu ve

Sideoullarndan iki kiinin dnda Icimse yalnz kp ayrlmad. Bu iki kiiden birisi def-i hacet
iin kmt. Devesinin peine taklp gideni ise rzgr uurup Tayy Dalar'na kadar gtrmt.
Raslullah (s.a.v.) a durum hsber verilince: Ben sizlere arkada olmakszn hi kimse dar
kmasn demedim mi? diye buyurdu. Deliren kimseye Raslullah (s.a.v.) dua buyurdu ve ifa buldu.
Rzgrn uurup $ayy Daylanna gtrd kimseye gelince, Tayy'hlar, Medine'ye dndkten sonra
Raslullah'n yanna gtrdler. Hicr'de askerlerin yannda hi su kalmamt. Durumlarn
Peygamber (s.a.v.) e bildirince, o da Allah'a dua buyurdu. Bir bulut geldi ve insanlarn su
ihtiyalarn karlayacak kadar yamur yadrd.
Baz mnafklar Raslulah (s.a.v.} ile birlikte yryordu. Yamur yanca, mslmanlardan birisi:
Bundan sonra herhangi bir ey var mdr? diye sorunca, o da: Gelip geecek bir bulut var, dedi.
Yolda Raslullah'n devesi kaybolunca Raslullah (s.a.v.), aralarnda Bedir'e itirak etmi Urrire^
b. Hazm'n da bulunduu bir grup ashabna yle dedi: Adamn birisi Muharnmed size. gkten
haber veriyor fakat, devesinin nerede olduunu bilmiyor diyor. Ben Allah'a yemin ederim, Aziz ve
Celil olan Allah'n bana rettiklerinin dnda hibir ey bilmiyorum. u anda devem vadide bulunan
u yoldadr, onun yular bir aaca takld iin gelememitir dedi. Bunun zerine bu sahabiler
oradan ayrlp gittiler ye deveyi getirdiler. Daha sonra Umre arkadalarnn yanma giderek
Raslullah (s.a.v.) in deve ile ilgili olarak sylediklerini, grdklerinden hayrete dm bir ekilde
anlatt. Kaynuka'h Zeyd b. Lusayt adndaki birisi mnafk idi ve Umare'nn kafilesinde bulunuyordu.
Hz. Peygamberin naklettii szleri o sylemiti. Umare'ye bu szleri syleyenin Zeyd olduu
sylenince ayaa kalkarak Zeyd'i ayann altna ald ve: Benim kafilemde bir musibet varm da
benim haberim yokmu dedi. Buradan yanmdan git, ey Allah'n dman, deyip kovdu.
Baz kimseler bundan sonra Zeyd'in tevbe ettiini ve slm'a gzel bir ekilde balandn ileri
armlerse de dier bazlar onun lnceye kadar mnafklkla itham edilekaldm belirtmilerdir.
Eb Zer'in devesi yrmemekte direnmi, bu bakmdan o da geri kalmt. Ey Allah'n Rasl, Eb
Zer geri kald denilince Hz. Peygamber (s.a.v.): Onu brakn, eer onda bir hayr varsa Allah onu
size kavuturacaktr dedi. O bu szlerini geri kalan herkes iin sylyordu. Eb Zer devesinin
yannda durdu. Fakat ge kalacan anlaynca yklerini alarak kendisi srtna att ve yryerek
Peygamber (s.a.v.)in peine dt. Herkes geldii tarafa baknca: Ya Raslullah, yolda bir kii tek
bana geliyor deyince, Raslullah (s.a.v.): Gelen Eb Zer olsa gerek diye buyurdu.
Etrafndakiler ona dikkatle baknca: Bu Eb Zer'dir dediler. Bunun zerine Raslullah (s.a.v.):
Allah Eb Zer'e merhamet buyursun, tek bana yryor, tek bana lecek, tek bana diriltilecek ve
m'-minlerden bir grup kii onun yannda bulunacak diye buyurdu.
Hz. Osman, onu Rebeze'ye srnce orada eceli geldi. Yannda hanm ve klesinden baka kimse
yoktu. Onlara kendisini ykamalarn ve kefenlemelerini daha sonra da onu yol stnde brakarak
geecek ilk kafileden onu gmmek zere yardm istemelerini vasiyet etti. Hanm ve klesi dediini
yaptlar. Onlarn yanndan Abdullah ,b. Mes'd bir grup Irak'h ile birlikte oradan getiler. Eb Zer'in
hanm Abdullah b. Mes'-d'a Eb Zer'in vefat ettiini syleyince bn Mes'd: Raslullah (s.a.v.)
doru sylemitir. Tek bana gidiyorsun. Tek basna ldn ve tek bana diriltileceksin diyerek
alad. Daha sonra da onu gmdler.
Raslullah (s.a.v.), Tebk'e vard. Orada Eyle'nin Reisi Yuhanna b. Ru'be ile grt. Hz.
Peygamber ondan cizye almak zere onunla bar yapt ve ona bir ahidnne yazp verdi. Onlarn
cizyeleri yz dinara bali oldu. Fakat daha sonra Emev halifeleri bu .miktar arttrdlarsa da mer

b. Abdlaziz onlardan sadece yz dinar ald. Ayrica Hz. Peygamber (s.a.v.) Ezrh halk ile: Her
receb aynda yz dinar demek zere bar yapt. Cerbelilerle de cizye demek zera bar yapt
gibi Makn'llarla da rnlerinin drtte birini vermek zere bar yapt. "
_ Raslullah (s.a.v.) Dmetu'I-Cende! bakan Ukeydir b. Abdlmelik'e Hld b. Velid' gnderdi.
keydir o srada Nasran olup Kindeli idi.
Raslullah (s.a.v.) Hlid'e: en keydir'i inek kovalarken greceksin diye syledi. Hld b. Veld
yola koyuldu. keydir'in kalesinden grlebilecek bir yere vardnda keydir evinin darama km
bulunuyordu. nekler ise kalenin kapsna boynuzlarn kamakta idiler. keydir'in hanm: Sen, hi
bylesini grdn m? deyince, keydir: Allah'a yemin ederim ki hayr deyip damdan indi, atna
ailesinden bir grup kii ile birlikte binip gitti. Daha sonra ineklerin peine taklmaya balad.
Raslullah (s.a.v.)n svarileri onlarla karlat ve onu yakalayarak kardei Hassn' ldrdler.
Hlid, keydir'den altn srman-ipek bir pelerin alp onu Raslullah (s.a.v.)a gnderdi. Mslmanlar
buna ellerini srerek gzelliine ap hayret ettiler. Raslullah (s.a.v.) onlara: Siz buna m hayran
kalyorsunuz? Sa'd b. Muz'n cennetteki mendilleri bundan daha gzel olacaktr dedi. Daha sonra
Hlid, keydir'i Raslullah (s.a.v.)n yanna getirdi. Raslullah (s.a.v.) cann balad, cizye
demek zere onunla anlat ve onu serbest brakt.
Raslulah (s.a.v.) Tebk'te on ksur gn kald. Ve Tebk'ten de ileriye gemedi. Bizansllarla
hristiyan Araplar ise onun bulunduu yere gelmedikleri iin Medine'ye geri dndler. Yolda elMuakkak Vadisi diye bilinen bir vadide ancak bir ya da iki svariye yetecek kadar olduka az kk
bir su vard. Raslullah (s.a.v.) dedi ki: Kim bizden nce bu su-yt varacak olursa biz oraya
varmadan alp mesin. Mnafklardan bir grup oraya vardlar ve orada bulunan suyu itiler.
Raslullah (s.a.v.) oraya varnca ona yaptklarn anlattlar. Hz. Peygamber (s.a.v.) de onlara lanet ve
beddua etti Daha sonra Raslullah (s.a.v.) suyun yanma indi ve elini suyun altna koyarak eline az bir
su dkmeye balad. Bu suyun zerine dua okuyup bu suyun kaynad yer olan kk agza kpydu. Su
iddetli bir ekilde kaynayp akmaya balad. Oradakilerin hepsi sudan itiler ve bineklerini de
suladlar. Raslullah (s.a.v.) Medine yaknlarna geldiinde ona Dirr Mescidinin haberi geldi.
Bunun zerine Mlik b. ed-Duhum'u gnderdi. Mlik onu yakp ykt. Bu konuda Yce Allah u
buyruklar indirdi: O kimseler ki m'minler arasnda tefrika karmak, zarar vermek ve kfrde ileri
gitmek amacyla bir mescid edindiler (Tevbe, 9/107.) Bu mescidi ina edenler oniki kii idi. Buraya
Amr b. Avfoullarn-dan Hizam b. Hlid'in evinden klrd. Raslullah (s.a.v.)a mnafklardan bir
grup geri kalm ve savaa katlmamt. Bunlar onun- yanna gelerek yemin edip zr beyan ettiler.
Raslullah (s.a.v.) onlar balyor fakat,ne Allah ne Rasl onlardan zrlerini kabul etmiyordu.
K'b b. Mlik, Hill b, Umeyye ile Mrre b. er-Rebi' adndaki kii herhangi bir phe ve
mnafklk szkonusu olmakszn savatan geri kalmlard. Raslullah (s.a.v.), onlarla konumay
yasaklad ve herkes onlardan, uzaklat. Bu ekilde elli gn devam ettiler. Sonunda Allah tevbelerinin
kabul edildiini bildiren buyruklarn inzal buyurdu: Bir de geri braklan tiinin tevbesini de
kabul etti. yle ki yer btn geniliiyle onlara dar gelmi ve onlarn nefisleri de kendilerim skmaya
balamt. Sadklarla beraber olunuzda (Tevbe, 9/118-119) kadar olan yetler nazil oldu.)
Raslullah (s.a.v.) Tebk'ten Medine'ye Ramazan (12 Aralk 630-10 Ocak 631) aynda
[94]
varmt.
Urve B. Mes'd Es-Sakaf'nin Raslullah (S.A.V.)M Huzuruna Gelmesi

Bu sene ierisinde Urve b. Mes'ud es-Sakaf, Peygamber (s.a.v.)in yanna mslmai olarak geldi.
Bazlar: Hayr, Tif'ten dnerken yolda ona yetiti ve kavminin yanma mslman olarak dnd ve
Raslullah'tan slm'a davet etmek zere kavminin yanma dnmek istedi derler ve yle eklerler:
Bunun zerine Raslullah (s.a.v.) ona: Onlar seni ldrrler dediyse de Urve: Hayr, onlar beni
ilk ocuklarndan daha ok severler dedi ve onlar arasndaki mevkii dolaysyla kendisine
muvafakat edip mslman olacaklarn mit etti. Taife dnnce balkonuna karak ordan onlara
gzkt, mslman olduunu belirterek onlar da slm'a girmeye davet etti. Bu sefer kavmi ona ok
yadrmaya ba$laymca, ona isabet eden bir okla ldrld. Ona: Senin kann hakknda ne dersin?
diye sorulunca o: Bu Allahu Tel'mn bana bir keremidir ve bana ihsan ettii ehitliktir. Benim
durumum ancak Raslullah (s.a.v.) ile birlikte ldrlen ehitlerin durumudur. Beni de onlarla
birlikte gmnz dedi. ld zaman onu ehitlerle birlikte gmdler. Raslullah (s.a.v.) onun
hakknda unlar syledi: Onun kavmi erisindeki budurumu Yasin Sresi'nde kendisinden
[95]
szedilen {Habib'n-Neccar)n kavmi arasndaki durumu gibidir. diye buyurdu
Sakf Heyetinin Gelii
Bu senenin Ramazan aynda Sakf Heyeti Raslulah (s.a.v.)m huzuruna gelL
Bu Heyetin geli sebebi udur: Sakfliler, Araplarn etraflarn sarp kendilerine sava atklarn,
zerlerine talan ve hcum ettiklerini grdler. Bu ekilde talan ve hcum, tertipleyenler arasnda en
ileriye giden Mlik b. Avf en-Nasri idi. Sakflilerin darya kan her bir mallar mutlaka alnp
gtrlr, onlardan darya kan her bir kii esir ediliyor-, du. Bu durum karsnda acizliklerini
grnce toplanp aralarndan Abd Yall b. Amr b. Umeyr, Hakem b. Amr b. Vehb ile urahbil b.
Gayln' gnderdiler. Bunlar Sakfllerin el-Ahlaf kulundandlar. Mlikoullar arasndan ise Osman
b. Ebi'l-s, Evs b. Avf' ile Numeyr b. Haree'yi gnderdiler. Ad geen bu. hey'et yeleri Raslulah
(s.a.v.)m huzuruna geldiler. Raslullah (s.a.v.) onlar Mescid'deki bir adrda misafir etti. Hlid b.
Sa-id b. el-s onlarla Peygamber (s.a.v.) arasnda gerekli haberlemeyi gidip gelmek suretiyle
yapyor ve Raslullah (sa.v.) onlarn yemeklerini de Hlid ile birlikte gnderiyordu. Bunlar slm'a
girinceye kadar, nce Hid yemeden yemein tadna bakmyorlar ve ondan yemiyorlard.
Raslullah (s.a.v.)dan istekleri arasnda et-Tiye diye bilinen Lt putuna yl sreyle el srmeyip
onu ykmamasn istemilerdi. Hz. Peygamber (s.a.v.) onlarn bu tekliflerini kabul etmedi. Onlar bu
teklifleriyle ve bu putu brakmak suretiyle aralarndaki ayak takmndan ve kadnlarnn basksndan
kurtulmay amalamlard. Sonunda bir aya kadar indiler fakat Hz. Peygamber (s.a.v.) yine onlarn
tekliflerini kabul etmedi. Hz. Peygamberden kendilerini namazdan muaf tutmasn istediler. Hz.
Peygamber (s.a.v.) ise: Namazsz bir dinde hayr yoktur deyince; Hz. Peygamber (a.a.v.) in teklifini
kabul edip msl-, man oldular
Raslullah (s.a.v.) onlarn bana Osman b. Ebi'1-s' bakan tayin etti. Osman ya itibariyle onlarn
en kkleriydi. Fakat Hz. Peygamber (s.a.v.) onun slm'a olan balln ve dni renmek in an
tutkusunu grd iin bakan yapmt
Sakf Heyeti daha sonra kendi yurtlarna dndler. Raslullah (s.a.v.) da onlarla birlikte et-Tiye
diye bilinen Lt putunu ykmak zere Mure b. u'be' ile Eb Sfyn b. Harb' gnderdi. Mure ileri
geip putu ykt. Onun kavmi olan uayb oullan da onun etrafn, ona bir ok atlr korkusuyla sarm
ve korumak istemiti. Sakf kadnlar ise znt ve keder ierisinde puta alamaya koyuldular.

Mure putun yannda bulunan ss eyalarn ve mallan alp gitti.

Eb Melih b. Urve b. Mes'd ile Krib b. el-Esved b. Mes'd Ra-slullah (s.a.v.) m huzuruna
gelmilerdi. Urve ile Esved ldrlnce Raslullah (s.a.v.) onlarn ocuklar olan Eb Melh ile
Kribe'ye babalar Urve ile Esved'in borlarn demelerini emretti. Onlar da bu emri yerine
getirdiler! Esved kfir olarak lmt. Onun olu Krib, Raslullah (s.a.v.) a babasnn borcunu,
deyip dememeyi sormu ve kfir olduunu belirtmiti. Raslullah (s.a.v.): Mslman bir kii
akrabalar olan kimselerin akrabalk balarn korur. diye cevap verdi. Yani kendisi mslman olsa
[96]
bile mrik olan babasnn akrab'allg hakkn yerine getirir demek istemiti.
Tayy Gazvesi Ve Adiyy B. Ha Tem'in Mslman Olmas
Bu senenin Rablhir (18 Temmuz - 15 Austos 630) aynda Peygamber (s.a.v.) Ali b. Eb Tlib'i
bir Seriyye'nin banda olmak zere Tayyouan diyarna gnderdi. Ve ona putlar el-Feles'i
ykmasn emretti. Hz. Ali onlarn zerine yrd ve onlara baskn yapt. Ganimet ald, putlarn da
krd. Putun zerinde iki tane kl vard. Bu iki kltan birisinin ad Mihzem brnn ad ise
Resb idi. Hz. AH bu iki klc da alarak Raslullah (s.a.v.) a gtrd. Bu iki klc ad geen puta
Haris b. Ebi imr hediye etmi ve putun zerine aslmlard. Hz. Ali Htim-i T'nin kzn esir
alm ve Raslullah (s.a.v.)n huzuruna Medine'ye getirmiti. Peygamber (s.a.v.) onu serbest
brakt.
Adiyy b. Hatim'in mslman olmasna gelince, Adiy der ki: Raslullah (s.a.v.)n svarileri gelerek
kzkardeimi ve baz kimseleri esir alp Raslullah (s.a.v.)n huzuruna gtrdler. Benim
kzkardeim: Ey Allah'n Rasl, babam ld. Beni himaye eden de ortalkta yok. Bunun iin beni
serbest brak. Allah sana da ihsan buyursun deyince Hz. Peygamber: Seni himaye eden kimdir?
dye sorunca, kzkardeim, Adiy b. Hatim'dir dedi. Bu sefer Peygamber (s.a.v.): Allah'tan ve
Raslnden kaan m? diye syledi. Daha sonra onu serbest brakt. Yannda ayakta dikilmi bir
adam vard. O Ali b. Ebi Tlib'di. Kzkar-deime: Sana bireyler hediye etmesini iste deyince,
kzkardeim, kendisine bireyler hibe etmesini istedi. O da bu konuda gerekli emirleri vererek onu
giydirdi ve ona harlk verdi. Adiyy, anlatmasna devam ediyor: Ben Tayy kabilesinin kral idim.
Hristiyan olduum halde onlardan, kendim ganimetlerin drtte birini alyordum. Fakat Rasluilah
(s.a.v.) m svarileri gelince, slm'dan kap am'a gittim ve hi olmazsa dindalarmn yannda
olurum, dedim. Ben am'da bulunuyorken kzkardeim kageldi. Ve beni, kend^ini brakp ailemi
alp kamamdan dolay knamaya baladktan sonra bana yle syledi: Ben senin acilen
Muhammed'in yanna gidip ona katlman ngryorum. Eer o bir peygamber.se daha erken ona
mensup' olann bir stnl olur. Yok eer bir hkmdar ise sen onun yannda yine mevkiini
kaybetmeden erefle durursun. Adiyy devam ediyor: Bunun zerine Raslullah (s.a.v.) in huzuruna
varp ona selm vererek kendimi tanttm. Beni alp evine gtrd. Zayfa bir kadn onunla
karlat. Onun durmasn istedi. O da uzun bir sre onunla birlikte durdu. Bu kadncaz ona
ihtiyacn sylyordu. Ben kendi kendime: Bu kral olamaz, dedim. Daha sonra evine girdim. Beni
bir yastk zerine oturttuu halde kendisi yere oturdu. Ben yine kendi kendime: Bu kral olamaz
dedim. Bana yle syledi: Ey Adiyy, sen ganimetten drtte bir alyorsun halbuki bu senin dininde
de hell deildir. Belki bizi grm olduun u muhta halimiz ve dmanlanmzn okluu seni
mslman olmaktan alkoyabilir. Fakat ben Allah'a yemin pdiyorum, mal onlar arasnda yle bir
oalacak ki onlardan bu mal alacak bir kimse ^bulunmaycaktr. Allah'a yemin ederim sizler t

Kadisiyye'den bir kadnn devesine binip u Beyt'i ziyaret etmek zere geleceim ve Allah'tan baka
kimseder; korkmadn iiteceksinizdir. Allah'a yemin ederim sizler Bbil'n beyaz kklerinin feth
edildiini iiteceksinizdir. Adiyy devam ediyor: Bunun zerine mslman oldum. Ben beyaz
kklerin fethedildiini grdm. Bir kadnn Beytullah' ziyaret etmek iin Allah'tan baka hi
kimseden korkmayarak evinden ktm da grdm. Allah'a yemin ediyorum ncs de
[97]
gerekleecektir. Mal yle bir oalacak ki onu kabul edecek hi kimse bulunmayacaktr.
Raslullah (A.A.V.) A Hey'etlerin Gelmesi:
Raslullah (s.a.v.) Mekke'yi fethedip Sakf'liler slama girip Tebk seferini bitirince her bir yandan
Araplarn elileri gelmeye baladlar. Araplar mslman olmak iin Kurey'i bekliyorlard. nk.
Kur-ey'-Hler insanlarn nderleri, Harem evresinin halk, brahim (a.s.) in olu smail'in torunlar
idiler. Araplar bunu inkr etmiyorlard. Raslullah (s.a.v.) a kar sava aanlar ve ona muhalefet
edenler de Kurey-liler idi. Fakat Mekke fethedilip Kurey'Hler mslman olunca dier Araplar artk
Raslullah (s.a.v.)'a kar savaamayacaklarn ve ona dmanlklarn srdremeyeceklerini
anladklarndan fevc fevc (byk gruplar halinde) dine girmeye baladlar. Nitekim yce Allah yle
buyurmutur: Allah'n yardm ve fetih geldiinde, insanlarn da Allah'n dinine fevc fevc
girdiklerini grdnde Rabbi'ni hamd le teabih edip ondan mafiret dile. nk muhakkak O,
tevbeleri ok kabul edendir. (Nasr, 110/1-3).
Araplarn temsilci heyetleri bu yl Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanma geldiler. Esed oullarnn heyeti,
Raslullah (s.a.v.)n huzuruna gelerek: Sen bize bir eii gndermeden biz sana geldik. dediler.
Bunun zerine Yce Allah: Onlar sana slm'a girdiler diye minnet ederler (Hucu-rt, 49/17)
buyruunu indirdi.
. Bu yln Rebilevvel (18 Haziran-16 Temmuz 630) aynda Belirlerin Heyeti de geldi. Yine ezZri'lerin on kiilik heyeti de bu yl geldi, Temmoullarnm Heyeti, Hcib b, Zrre b. Udes ile
birlikte Raslullah (s.a.v.)m huzuruna ayn ekilde bu yl geldiler. Onlar arasnda Akra' b. Habis, ezZibrikn b, Bedr, Amr b. el-Ehtem, Kays b. sim, el-Hattt, Mu'temir b. Zeyd byk bir heyet ile
birlikte geldiler. Onlarla birlikte Fezare'l Uyeyne b. Hsn da vard. Mescide girdiklerinde
Raslullah (s.a.v.)a odalarnn arkasndan: Ya Muhammed, yanmza gel diye seslendiler.
Raslullah (s.a.v.) bundan rahatsz olmakla birlikte onlarn yann kp gitti. Bunlar, Biz yanna
[98]
geldik Seninle karlkl olarak mu-fharede
bulunalm. Bunun in airimize ve hatibimize izin
ver. dediler, Hz. Peygamber {s.a.v.) onlara izin verdi. Utrid ayaa kalkarak: Bizleri fazl
keremiyle melikler yapan, bizlere byk mallar ihsan ederek onlarla ma'ruf ilemeyi myesser klan
ve bizleri Dou taraftann en aziz ve en kalabalk halk yapan Allah'a hamd ederim. Kim bize kar
mfharette bulunmak stiyorsa saydmzn benzerlerini saysn dedi.
Raslullah fs.a.v.) Sabit b. Kays'a: Adama cevap ver deyince Sabit ayaa kalkp unlar syledi:
Gkleri ve yeri yaratan, onlarda hkm ve emirlerini yrten, ilmi Krssini kuatan ve herey
kendisinin fazlu kereminden olan Allah'a hamdolsun. Onun kudretinin bir tecellisi olarak O, bizleri
melikler kld. Yaratklarnn en hayrls arasndan bir Resul seti. Bu onlarn soy itibariyle en
ereflileri, en doru szlleri, mevki itibariyle de en stnleri idi. Allah, Kitab'n onun zerine
ndirmi, onu yaratklarnn emini klmtr. Bylelikle O, Allah'n lemler arasndan setii
kimsedir. Bu peygamber daha sonra insanlar imana davet etti. Onun kavminden ve akrabalarndan

muhacirler ona iman etti. Bunlar da nesep itibariyle insanlarn en keremlileri en stnleri
davranlar da en hayrl olan kimselerdi. Olardan sonra Allah'n arsn ilk kabul edenler bizler
olduk. Bu bakmdan bizler Allah'n dininin Ensr', (yardmclar), Raslnn destekleyicileri olduk.
man edinceye kadar insanlarla savasrz. Km Allah'a ve Rasl'ne man ederse maln ve kann
korumu olur. Kim de kfir olursa ebediyy.en Allah yolunda onunla cihad ederiz. Ve Onu ldrmek
de bizim iin kolay bir itir. Vesselam aleykm.
Bu sefer Heyettekier: Ey Allah'n Rasl, airimize izin ver deyince, Hazreti Peygamber (s.a.v.)
ana da izin verd. ez-Zbrikan b. Bekr ayaa kalkarak u beyitleri okudu:,
Bizler yle kimseleriz ki dengimiz bir kabile yok.
Krallar bizdendir! mabetler bizdedir,
Nice kabileleri talanda tmden yok ettik,
Araplarn faziletlerine uyulur
Ktlkta yemek yediririz bizler
Yamur yamayp fakirlik olunca
Grdn gibi halkn leri gelenleri bize gelir
Her taraftan alelacele; biz de ikram ederiz.
Hi zrsz gen develer keserek
Misafirleri yedirip doyururuz
Hangi kabileyle nmeye kalkarsak
Hepsi peimizden gelir ve bize boyun keserler.
Biz yz evirdik fakat kimse bizden evirmedi
tte bylelikle vnrken ykseliriz.
Bu konuda bize kar vnenler bilir bizi
Szler dner dolar ve herkes ona kulak verir.
O srada Hassan b. Sabit oralarda deildi. Raslullah (s.a.v.) onlarn airine cevap vermek zere
artt. Hassan der ki: Ben, onun sylediklerini iitince onun vezin ve kafiyesiyle ona yle cevap
verdim:
Fihr ve kardelerinin ileri gelenleri
Uyulacak bir yol akladlar
yle ki bizler savanca dmanlarmza zarar,
Taraftarlarmza da isteyince fayda veririz
ten ie Allah'tan korkan herkes
Razdr buna, her bir iyilik yaplr.
Bu onlarn karakteridir, yeni kmad
$unu bil ki en kt ey bid'atlerdir.
Onlardan sonra onlarla yanan olursa
Onlarn en gerisinin arkasndan' gelir
Penelerinin yktn kaldramaz kimse
Bir yer savunduklarnda da gevek kmazlar
Birgn yarrlarsa bakalaryla, ileri geerler
Ya da bakalaryla: boy lrlerse stn gelirler
Onlar iffetlidir, vahiy de szetmitir bundan
Tarnahkr deiller, tamah edip alalmazlar

hsanlaryla komularna cimri deiller

Asla tamaha da yanamazlar
Bir kabileye sava aarsak gizli tutmayz,
Yaban srn gizlice yrmesi gibi.
Onlar savatayken yaknlarndaki lm
Ayaklar yana kaym Hilye'deki aslandr sanki
Raslullah'n taraf olduu kimseler ne ereflidir!
Herkes bir tarafa ekip giderken
Onlar tm kabilelerin faziletlisidir
ster cidd olunsun ve isterse mizah yaplsn.
Hssn bu ekilde iirini bitirdikten sonra Akra' b. Habis unlar syledi: Bu. adam gerekten
muvaffak klnm bir kimsedir. Onlarn hatipleri bizimkinden daha hatib, airleri de bizim
airlerimizden daha airdir. dedi. Daha sonra mslman oldular. Raslullah (s.a.v.)da onlara
hediyeler verdi. Yce Allah: Muhakkak odalarnn arka tarafndan sana seslenenlerin pek ou akl
etmezler. (Hucurat, 49/4) buyruunu onlar hakknda inzal buyurmutur.
Yine bu yl ierisinde Himyer hkmdarlarnn tslm' kabul ettiklerini bildiren mektuplar
Raslullah (s.a.v.)a ulat. Himyer hkmdarlarnn elileri el-Hris b. Abd Kll, en-Nu'man Kayl
Zu-Ruayn ile Hemdn idi. Zr'a Z Yezen de Mlik b. Mrre er-Ruhav'yi eli olarak gnderip
mslman olduklarn bildirdiler. Raslullah (s.a.v.) da onlara mektup yazarak zerlerindeki slam
grevlerini yerine getirmelerini emrediyor, kendilerine haram klman eylerden de onlar
yasaklyordu.
Behr' Heyeti de Raslullah (s.a.v.)n huzuruna bu yl ierisinde gelerek el-Mikdd b. Amr'n yannda
misafir kaldlar.
el-Bekk'oullar Heyeti, aralarnda Hrice b. Hsn'n da bulunduu Fezreoullan heyeti, Sa'lebe b.
Mnkiz Heyeti, Dimm b. Sa'le-be'nin temsilcileri olduu Sa'd b. Bekr Hey'eti de hep bu yl
ierisinde gelmilerdi. Dimm, Raslullah (s.a.v.)a slm'n emir ve hkmlerin; sormu, daha sonra
da slm'a girmiti. Kavminin yanma geri dndnde Raslullah (s.a.v.) Eer sylediklerinde
doru ise mutlaka cennete girecektir diye buyurdu. Dimm kavminin yanna vardnda onun
etrafnda toplandlar. nn ilk sz: u Lt ve Uzza ne kadar da pis ve irkin eylerdir oldu.
Etrafnda bulunanlar: Sen baras, czzm ve delkten korkmuyor musun? deyince, Dimm:
Yazklar olsun sizlere fau iki put ne fayda verir, ne de zarar, muhakkak Allah bir Rasl gndermi
ve ona bir kitap indirmi bulunuyor ve bylelikle sizleri iinde bulunduunuz sapklktan
kurtarmtr. diyerek mslman olduunu aklad. Akam olduu zaman onun huzurunda mrik ne
bir erkek, ne de bir kadn kalmamt. Bu bakmdan Dimm b. Sa'lebe'den daha stn hibir elinin
[99]
varln kimse iitmemiti.
Eb Bekir (R.A.)n Hac Emirlii
Bu yl ierisinde Eb Bekir (r.a.) Hac farizasn ynetti. Onunla or-likte yirmi tanesi Raslullah
(s.a.v.)a, be tanesi de kendisine ait kurbanlk deve bulunmakta idi. Onunla beraber hac edecek yz
kii vard. Zu'-Huleyfe'ye vardnda Raslullah (s.a.v.) onun peinden Hz. Ali'yi gndererek Bere
(Tevbe) Sresi'ni mriklere okumasn emretti. Hz. Eb Bekir (r.a.) bunun zerine geri dnp: Ey

Allah'n Rasl, benimle ilgili herhangi bir ey nazil oldu mu? diye sorunca, Hz. Peygamber (s.a.v.):
Hayr, fakat benim szm ancak ben ya da benden olan birisi tebli eder ey Eb Bekir, sen
maarada benimle birlikte ve Havz'da da benim arkadam olmaktan memnun olmaz msn? deyince,
Hz. Eb Bekir (r.a.): Evet deyip ypla koyuldu. Bylelikle Eb Bekir (r.a.) bu hacem emirliini
yapt. Mslmanlar haclarn yaptlar. Kfir Araplar da Chiliyye Dnemindeki detleri zere hac
ettiler. Hz. Ali de (r.a.) artk mriklere olan ltimatomu iln ediyor ve kurbann kesilecei gnde
yle sesleniyordu: Bu seneden sonra hibir mrik hac edemeyecektir. Beytul-lh' hibir plak
tavaf edemeyecektir. Her kimin Raslullah (s.a.v.) ile bir bar antlamas varsa bu bar
antlamasnn sresi bitince bu da bitecektir.
Mrikler hacdan geri dnnce birbirlerini knayarak: Artk Ku-rey de mslman olduktan sonra
siz ne diye duruyorsunuz? diyerek slm'a girdiler.
Bu yl ierisinde zekt miktarlanyla emredildi. Raslullah (s.a.v.) da eitli blgelere zekt toplamak
zere .millerini gnderdi.
Bu yl erisinde zekt, miktarlanyla emredildi. Raslullah (s.a.v.) da (s.a.v.)n kz ve Osman b.
Affn'n zevcesi olan Um Klsm vefat etti. Onu Umeys'in kz Esma ile Abdulmuttalib'in kz Safiyye
ykad. En-sr'dan aralarnda Um Atiyye'nin de bulunduu baz kadnlarn ykad da sylenmitir.
Raslullah (s.a.v.) onun cenaze namazn kldrm, me-zanna yerletirmek zere de Eb Talha
inmitir.
Mnafklarn ba Abdullah b. beyy b. Sell da bu sene lmtr. Abdullah, evval (11 Ocak-8
ubat 631) aynda hastalanmaya balamt. ld zaman olu Abdullah Peygamber (s.a.v.)n yanna
gelerek gmleini isteyince, Hz. Peygamber (s.a.v.) gmleini ona verdi. Olu da bunu ona kefen
yapt. Raslullah (s.a.v.) onun cenaze namazn klmak zere lerleyince, Hz. mer onun nnde
durarak: Y Raslullah, sen filan gn unu unu sylemi olan bu kiinin namazn m
kldracaksn? diyerek, teker teker sylediklerini sayd. Raslullah (s.a.v.) ise glrnsyordu. Daha
sonra ona: Ya mer, ekil nmden. Ben bu konuda muhayyer brakldm. Ben de bir tercih yaptm
dedi. Ve bana yle denildi diye ekleyerek u yeti okudu: Sen onlara ister istifar et, istersen
istifar etme. Onlara yetmi kere istifar edecek olsan bile Allah onlara mafiret etmeyecektir.
(Tevbe, 9/80). Eer ben, yetmi defadan fazla istifar ettiim takdirde onlara mafiret edileceini
bilsem daha da fazla istifar ederdim. dedikten sonra namazm kld ve onun kabri banda
gmlmesi tamamlanncaya kadar bekledi. Bunun zerine Yce Allah: Onlardan len hi bir
kimsenin namazn ebediyyen klma ve onun kabrinin banda durma (Tevbe, 9/84) buyruunu
indirdi.
Ayn yl ierisinde Peygamber (s.a.v.) mslmanlara Nec'nin ld haberini verdi. Neci'nin
lm Hicretin 9. ylnn Heceb (14 Ekim-12 Kasm 630) aynda olmutu. Raslullah (s.a.v.) onun
[100]
namazn klmt.'
[101]
Rahib Ebu Amir de Nec'nin yannda bu yl ierisinde lmt.
HCRETN ONUNCU YILI (9 NSAN 631-28 MART 632) OLAYLARI
Necrn Heyeti'nin Gelmesi
Bu yl ierisinde RasluIIah {s.a.v.) HHd b. Velid'i Necrn'daki Haris b. K'boullar'na

gndererek onlar kere slm'a davet etmesini, kabul ettikleri takdirde aralarnda kalp onlara
slm'n hkmlerini retmesini, etmeyecek olurlarsa onlarla savamasn emretti. Hlid, onlarn
zerine giderek, onlar slma davet etti. Onlar da bu da'veti kabul edip mslman oldular. Hlid de
aralarnda kalarak Raslullah (s.a.v.)a mektup yazp ona slm'a girdiklerini haber verdi. Daha sonra
Hlid, onlarn heyetleri ile birlikte geri dnd. Onlarn gnderdikleri bu Hey'et arasnda Kays b. elHusayn b. Yezid b. Kaynan Zu'1-Gussa, Yezid b. Ab-dulmedn ve bakalar da vard. Bunlar
Raslullah (s.a.v.)m huzuruna geldiler. Daha sonra evval (31 Aralk 631-28 Ocak 632} aynn
sonlarnda ya da Zlhicce (28. ubat- 28 Mart 632) aynda geri dndler. Hz. Peygamber (s.a.v.) de
onlara slm'n hkmlerini retmek ve zektlarn toplamak amacyla Amr b. Hazm' gndermiti.
Ayrca onunla birlikte bir de yazl bir talimat vermiti. Raslullah (s.a.v.) vefat ettiinde Amr b.
Hazm, Necrn'llar yannda grevine devam etmekte idi.
Necrn'n hiristiyanlarna gelince, bunlar aralarndan ileri gelenleri de sradan kimseleri de bir grup
halinde Raslullah (s.a.v.)a gnderip mbhale yaplmasn istediler. Raslullah (s.a.v.) bunun
zerine beraberinde Ali, Ftma ve Hasan ile Hseyin olduu halde yanlarna kt. Necrn'llar
onlar grnce, yle dediler: Bunlar, yle yzlerdir ki eer Allah'tan dalar yerinden oynatmasn
isteyecek olsalar kesinlikle yerinden oynatr. Bu bakmdan onunla mbhale yapmayp herbiri-si
krk dirhem dierindeki ikibin elbise vermek ve Raslullah (s.a.v.)n elilerini misafir edip
arlamak zere anlatlar. Bunun zerine Ras-ullah (s.a.v.) da dzerinden donderilmemek ve
onlardan r alnmamak zere onlara yazl bir ahidname verdi. Ayrca faiz yememelerini ve faizli
muamelelerde bulunmamalarn da art kotu.
Eb Bekir, halife seilince onlara bu esaslar dahilinde muamele e ti. Fakat mer halife secldicLen
sonra kitap ehlini Hicaz blgesinden srd. Bu arada Necran halkn da oradan srgn etti. Bunun
zerine bir ksm am'a br ksm da Kfe'de Necrniyye diye bilinen yere gittiler. Hz. mer (r.a.)
onlarn mallarn ve akarlarm satn ald. Denildiine gre onlar olduka oalm ve saylar krk bin
kiiyi bulmutu. Kendi aralarnda kskanlk bagsterince, mer b. el-Hattab'a giderek: Bizi
buradan baka bir yere sr dediler. O srada mer b. el-Hattab, zaten onlarn mslmanlara
zararlarnn gelmesinden korkmaya balamt. Bu tekliflerini ganimet bilerek onlar srd. Daha
sonra piman olup tekliflerini geri aldarsa da Hz. mer (r.a.) bunu kabul etmedi. Hz. Osman'n
halifelii dnemine kadar bylece kaldlar. Hz. AH halife olunca ona gelip yle dediler: Allah
adna senden sa elinle bizim (yerimize dnmemiz in) bir yaz yazman istiyoruz. Fakat Hz. Ali
(r.a.) onlara: mer doru karar veren birisi idi. Ben ona ters dmekten holanmam dedi.
Hz. Osman onlardan demekle ykml olduklar elbiselerden iki-yz tanesini kaldrmt. Kfe'dc
bulunan en-Necrniyye Valisi am'da ve evresinde bulunan Necran'llara grevliler gnderir ve
bunlar onlardan elbiseleri toplayp gelirlerdi.
Muviye ile onun olu Yezid baa geince Necrn'hlar danklklarn, kendilerinden ok kii
ldn, ok kiinin de mslman olduunu belirtip durumlarn anlattlar. Dolaysyla azalm
bulunduklarm syleyerek Hz. Osman'n kendilerine vermi olduu mektubu gsterdiler. Bunun
zerine onlardan ikiyz elbiseyi daha kaldrarak bylelikle onlardan drtyz elbise drlm oldu.
Haccac Irak valisi olunca Ab-durrahman b. Muhammed b. E'as ona kar ayaklandnda Dahkanlar
Ab-durrahman' desteklemekle itham etti. Onlar da ayn sula itham edip onlar bin yz elbise ve
ayrca elbiselerin dnda baka bir takm eyler vermekle ykml tuttu. mer b. Abdulaziz baa
geince kendilerinin artk yokolmak durumunda kaldklarn, sayca azaldklarn, Araplarn
zerlerine srarla hcumlar tertiplediklerini ve Haccc'n kendilerine zulmlerini ikyet ettiler.

Bunun zerine mer onlarn, saymlarnn yaplmasn emretti. lk saymlarnn onda biri kadar
olduklar grld. Bu sefer mer b. Abdulaziz unu syledi: Benim grme gre sizin bar
anlamanz bir cizyedir. Onlarn arazilerinden birey alnmaz. Ayrca mslmamn ve len kimsenin
de cizyesi der. dedikten sonra onlar yalnzca ikiyz elbise demekle mkellef tuttu.
;
Yusuf b. mer es-Sakaf Irak valisi olunca, Haccac'a olan ball dolaysyla onlar ilk hallerine
geri evirdi. Daha sonra es-3efh baa geince onun Kfe'de kt gn yoluna karak yoluna
reyhanlar dktler ve zerine de reyhan attlar. Onlarn bu durumlar houna gitti. Daha sonra ona
durumlarn-anlatp Haris b. K'boullanndan olan daylan vastasyla ona yaklatlar. Abdullah b.
Haris onlarn konusuyla ilgili olarak Seffh'la konutu. Seffh onlarn cizyelerim tekrar ikiyz
elbiseye indirdi. er-Red baa geince, bu sefer tahsildarlardan ikyet ettiler. O da tahsildarlardan
muaf tutulup onlarn bu vergilerini dorudan Beytulmal'e demelerini emretti.
Bu senenin evval (31 Aralk 631 - 28 Ocak 632) aynda, balarnda Habb es-Selemn olduu
halde Selemn hey'eti geldi. Gubn Heyeti ile mir Heyetleri de bu senenin Ramazan (1 Kasm - 30
Aralk 631) aynda geldi. Balarnda ^urad b. Abdullah olmak zere on ksur kiiden oluan
Ezd'Hlerin heyeti de yine ayn yl ierisinde gelmitir. Surad mslman olmu, Raslullah (s.a.v.) da
onu kavminden mslman kimselerin emri yapmt. Ayrca ona mriklerle cihad etmesini
emretmitir. Bu nedenle Surad da Cre kentine gitmiti. Cre kentinde aralarnda Has'am
Kabilesinin bulunduu Yemen'de bir takm kabileler de vard. Onlar bir aya yakn bir sre muhasara
etmi, onlar da kendilerini savunmulard. Fakat Kr diye bilinen bir daa vardnda C-re'liler
onun bozguna uradn zannederek arkasna koyuldular ve ona yetitiler. Tam bu srada onlarn
zerine bir dn yaparak etin bir ekilde onlarla savat. Cre halk aralarndan iki kiiyi
durumunu renmek zere Raslu'lah (s.a.v.)n yanma gndermilerdi. Bu iki kii Raslullah
(s.a.v.)n huzurunda olduklarnda: kr, Allah'n yaratm olduu hangi lkelerdir? diye sorunca
onlar: Bizim lkemizde Kr diye anlan bir da vardr diye cevap verdiler.
Hz. Peygamber (s.a.v.): Hayr o Kr deil, aksine o krdr. u anda Allah'n develeri orada
kesilmektedir, diye ekledi. Eb Bekir (r.a.) ya da Osman onlara: Vay sizin halinize: o size
kavminizin bana bir musibet gelmi olduunu sylyor. Allah'a dua edip onlarn zerinden bu
musibeti kaldrmasn dilemesini syleyiniz- deyince, bu iki temsilci bu tavsiyeyi yerine getirdiler.
Bunun zerine Peygamber (s.a.v.): Allah'm onlarn zerindeki musibeti kaldr diye dua buyurdu.
Bu iki temsilci onun huzurundan kp kavimlerinin yanma geldiklerinde Peygamber (s.a.v.)in
durumlarndan szettii gnn saatinde byk bir musibete duar olarak onlardan bir takm
kimselerin ldrlm olduunu grdler. Cre'lilerin HeyVti Raslullah (s.a.v.)n yanma giderek
slm'a girdiler.
Yine ayn yl ierisinde Ferve b. Mseyk el-Muradi ile birlikte Mu-rad Heyeti, Raslullah (s.a.v.>n
Juzuruna geldi. Bu Ferve, Kinde kral-formdan ayrlarak gelmiti. slmdan ksa bir sre nce Murad
ile Hem-dnllar arasnda bir sava-olmu ve bu sava Hemdn'Ilar kazanmt. Mura.d'hlardan pek
ok kimse ldrmlerdi, te bu vak'anm olduu gne er-Rezm Gn ad verilmitir. O sralarda
Hemdn'n reisi Mes-rk'un babas olan el-Ecda' b. Mlik idi. Ferve bu konuda unlar
sylemitir:
Galip gelirsek zaten eskiden beri galibiz Yenilirsek de pek bozguna uramayz Korkaklk detimiz
yoktur, fakat bizim mitlerimiz; Bakalarnnsa lehine zamann dnmesi vardr te zaman bir ona bir
buna dner Onun getirdikleri bir gelir, bir gider Sevin ve ne'e veren eyler Ve nimetler yllar ve
yllar srse de Zamann hcumu onu ters yz ederse
'

Birincisine altklarndan gpta ederler Zamann aldatchna aldanan Kendisine hainlik ettiini
grr ,
Krallar ebedi olursa o zaman biz de;
Kerimler ebedileirse biz de ebedi kalrz te kavminin efendilerini yokeden budur Nitekim daha
ncekileri de byle yok etmitir
Ferve kavminden ayrlp Raslullah (s.a.v.) in yanma gitmek zere yola koyulunca u beyitleri
okudu:
Kinde krallar, ayaktaki damarn tutulup Ayaa hainlik ettii gibi yz evirirse; Bineimi
Muhammed (s.a.v.) .tarafna evirdim Bu yolculuumun hayrn ve faydasn umarm.
Ferve, Raslullah (s.a.v.)m yanma varnca Hz. Peygamber (s.a.v.) ona: Ey Ferve, er-Rezm Gn'nde
kavmine isabet eden seni zd m? diye sorunca, Ferve: Ey Allah'n Rasl, benim kavmime
isabet eden kimin kavmine isabet ederse zlmeyecek midir? deyince, Raslullah (s.a.v.):
Muhakkak bu, senin kavminin slm'a giriinde hayrdan baka bir eyi artrmayacaktr diyerek
Raslullah (s.a.v.) onu Murad, 2-beyd ve Mezhic diye bilinen kabilelerin tmne vali tayin etti.
Onunla birlikte Hlid b. Sad b. el-s' da gnderdi. Hlid, Raslullah (s.a,v.) vefat edinceye kadar
zekt toplama grevlisi olarak orada kald.
Yine ayn yl ierisinde Czm'H Ferve b. Amr Raslullah (s.a.v.)a bir eli gndererek mslman
olduunu bildirdi ve ona beyaz bir katr hediye etti. Bu Ferve kendilerine komu olan Araplar zerine
Bizansllar adna grev yapan birisi idi. Onun kald yer am blgesindeki Mu-n taraflaryd.
Bizansllar onun mslman olduu baberini alnca onu takibe koyuldular ve sonunda onu esir alp
hapse koydular. Bu konuda u beyitleri sylemitir:
Selm'nn yanma gece gitmek istedim de Rumlar kap ile havuz arasnda idi Atl alkonuldu,
grd de zd onu Uyumak istedim fakat alattlar beni. Selma! benden sonra srme ekme gzne
Hi bir insana da yaklamayasm.
Sonunda Bizansllar onu Filistin'de tfra' diye bilinen bir su kenarnda asmak istediklerinde aadaki
beyitlere benzer birtakm beyitler syledi:
Sema biliyor mu arkadann tfra, kysnda bir binek stnde olduunu Anasna erkek deve
yaklamamtr bunun nk testereyle kollan biilmitir.
Onu idam etmek in yaklatklarnda da u beyiti syledi: leri gelen mslmanlara syle ki:
Rabbime teslim oldum, kemiklerimle ve u durumda
Daha sonra boynunu uurup idam ettiler.
Yine bu yl ierisinde Zbeyd Hey'eti, Amr b., Ma'd Kerib ile
birlikte Raslullah (s.a.v.)m huzuruna gelmitir. Raslullah (s.a.v.) Amr'n gelmesinden nce Zbeyd
ve Murd zerine Ferve b. Mseyk'i vali tayin etmi bulunuyordu. Amr, Raslullah (s.a.v.)n
yanndan dnp kavmi olan Zbeyd oullarnn yannda ve balarnda Ferve olduu halde kald.
Raslullah (s.a.v.) vefat edince, Amr irtidad etti.
Yine ayn ylda aralarnda el-Cr<i b. Amr'm da bulunduu Abdul-kays Hey'eti, Raslullah
(s.a.v.)n huzuruna gelmitir. Crd, hristiyan idi. O, mslman olduu gibi" beraberinde olanlar da
slm'a girdi. Crd, gerekten islm'a gzel bir ekilde balandndan kendi kavminiT Raslullah
(s.a.v.)m vefatndan sonra -el-Mnzir b. en-Nu'man ile birlikte irtidad edildii zaman- irtidat
etmekten alkoymak istemiti. Raslullah (s.a.v.) Mekke'nin Fethi'nden nce el-Ala b. el-Hadram'yi
el-Mnzir b. Sav el-Abd'ye gndermi ve o zaman bu el-Mnzir slm'a girmi ve gzel bir ekilde
balanm ve Raslullah (s.a.v.)n vefatndan ve Bahreyn'lilerin irtidatndan nce lmt.
Bahreyn'liler irtidad ettiinde el-Ala' Raslullah (s.a.v.)m Bahreyn zerindeki emir

bulunuyordu.
Aralarnda Mseylime'nin de bulunduu Hanfe Oullan heyeti de bu yl gelmitir. Mseylime,
Ensr'dan bir kadn olan bnet'l-Hris'in evinde misafir olmutu. Mseylime Raslullah (s.a.v.) ile
bir araya gelmi daha sonra Yemme'ye geri dnp orada peygamberlik iddiasnda bulunmu, onlarn
karsnda bir takm yalanlar dzerek Raslullah (s.a.v.) ile peygamberlikte ortak olduunu iddia
etmi, Hanife oullan da ona tabi olmulard.
el-E'as b, Kays ile birlikte Kinde'lilerin Hey'eti de yine bu yl gelmitir. Bunlar altm atl idi. elE'as yle syledi: Bizler kil el-Mu-rr*n oullaryz, sen de kil el-Murr'n olusun. deyince
Peygamber (s,a.v.): Bizler en-Nadr b. Kinne'nin oullaryz.. Nesepte annemize tabi deiliz.
Babalarmz da red etmeyiz.
Muharib'lilerin Hey'eti ile Mizhec'in bir kolu olan Reh'larn Heyeti de yine bu yl gelmitir.
Abs'n, Sadifin Heyetleri de ayn yl gelmi ve Raslullah (s.a.v.) ile birlikte Veda Hacc'nda
bulunmulardr. On kiilik Havlan heyeti de bu yl gelmitir.
Aralarnda mir b. et-Tufayl, Erbed b. Kays, Cebbar b. Slm b. Mlik b. Ca'fer'in de bulunduu
mir b. Sa'sa'a oullarnn heyeti de bu yl gelmitir. mir, laslullah (s.a.v.)a suikast yapmak
istiyordu. Onun kavmi kendisine: Herkes mslman oldu. Sen de mslman ol. dediyse de mir:
Ben bu gencin ayann arkasndan gitmem demi daha sonra da Erbed'e dnerek yle demitir:
Onun yanma gittiimizde ben onu sana dikkat etmeyecek ekilde megul edeceim sen de arkadan
ona klla hcum edersin. diye talimat verdi. Peygamber (s.a.v.)in yanna geldiklerinde mir
onunla, Erbed'in onu vurabilmesi iin konuup megul ediyordu. Fakat Erbed hibir harekette
bulunmaynca, mir Peygamber (s.a.v.)e: Ben kesinlikle Medine'yi senin zerine atl ve
savalarla doldurup taracam demitir. Geri dnp gidince, Raslullah (s.a.v.): Allah'm,
Amr'a kar beni sen koru diye du etti. Heyet kt zaman mir, Erbed'e: Niye onu ldrmedin?
diye sorunca, Er-bed: Ben, onu her ldrmek iin davranmak istediimde benimle onun arama sen
giriyordun ve ben senden bakasn gremiyordum. Klla seni mi vuraydim? diye cevap verdi.
Ondan sonra geri dnp gittiler. Yolun bir noktasnda bulunduklar srada Allah, mir h. et-Tufay
zerine tn (veba) hastaln musallat kld ve onu ldrd. O srada Se-ll Oullarndan bir
kadnn yannda misafir bulunuyordu. Orada ld, ve ld zaman: Devenin ishale yakalanp
lmesi gibi mi leceim? Sell Oullarndan bir kadnn evinde mi leceim? deyip duruyordu.
Ayrca Allah, Erbed'n zerine de bir yldrm gndererek onu yakt. Erbed b. Kays, Lebid b.
Rabia'nn anne-bir kardei idi.
Yine bu yl ierisinde Raslullah (s.a.v.)n huzuruna aralarnda efendileri olan Zeydu'l-Hayj'in de
bulunduu Tayyoullafmn heyeti gelmiti. Bunlar islm'a girmi ve gzel bir ekilde balanmlard.
Raslullah (sra.v.) Araplar arasnda bana kimin faziletinden sz edilip da* ha sonra yanma gelmi1
ise, mutlaka onu, hakknda sylenenlerden aada grmmdr, ancak Zeyd'l-Hayr byle
deildir. buyurarak ona Zeyd'l-Hayr adn vermitir. Feyd arazisini ve onunla birlikte dier baz
yerleri ikta' ederek vermitir. Zeyd, yolda dndnde Necid taraflarndaki bir kyde hummaya
yakalanarak orada vefat etmitir.
Mseylimet'l-KezzAb (Yalanc Mseyime)' bu yl ierisinde Ras-lullah (s.a.v.)a bir mektup
yazarak onun peygamberlikte Hz. Muham-med (s.a.v.)e ortak olduunu sylyordu. Bu mektubunu iki
eli ile birlikte gndermiti. Raslullah (s.a.v.) bu ikisine bu konuda ne dediklerini sorunca, her ikisi
de Mseylime'yi tasdik ettiklerini syledi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) onlara: Eer
elilerin ldrlmemesi gelenei szkonusu olmasayd, mutlaka sizleri ldrrdm diye buyurdu.

Mseyime gnderdii mektupta yle demekte idi:

Allah'n Raal Mscylime'den Allah'n Rasl Muhammed'e.
Bundan sonra derim ki: Ben, bu ite sana ortak klndm. Bu bakmdan yerin yans bizim, br yans
da Kurey'indir. Fakat Kureyliler haddi aan bir kavimdir.
Bunun zerine Raslullah (s.a.v.) ona yle yazd:
Rahman ve Rahim olan Allah'n adyla,
Allah'n Rasl Muhammed'den yalanc Mseylme'ye, bundan sonra sana diyorum ki: Selm
hidayete tbi olanlarn zerine olsun. Gerek u ki, yeryz Allah'ndr. Onu kullarndan diledii
kimselere miras verir. Gzel akibet ise takva sahiplerinindir.
Denildiine gre, Mseyime ve dier baka yalanclarn peygamberlik iddias Veda Hacc'ndan
sonra ve Hz. Peygamber (s.a.v.)in vefat ile sonulanan hastalnda olmutur. nsanlar, onun hasta
olduunu haber alnca, Yemen'de el-Esved e-Ansi, Yemame'de Mseyime ve Esed oullan arasnda
[102]
da Tulayha peygamberlik iddiasna kalkmlardr.
.
.
.
Hazreti Ali'nin Yemen'e Gnderilmesi Ve Hemdn'u slm'a Girmesi
Bu yl ierisinde Raslullah (s.a.v.) Hz. Ali'yi Yemen'e gnderdi. Ondan nce, Yemen'lilere Hlid b.
Veld' onlar islm'a armak zere gndermiti. Fakat onun arsn kabul etmemilerdi. Hz. Ali'yi
[103]
gndererek Hlid'i ve onunla birlikte bulunan arkadalarndan dilediklerini'
tutuklamasn
emretmiti. Hz. Ali de bu emri yerine getirdi. Hz. Ali Raslullah (s.a.v.)n Yemen'lilere yazd
mektubu okuyunca, btn Hem-dn'hlar bir gnde mslman oldular. Bunu Raslulah (s.a.v.)a
yaznca: Hemdn'a selm olsun diye defa tekrarlad. Daha sonra Yemenliler pepee slm'a
girdiler. Bunu da Raslullah (s.a.v.)a yazlr olarak bildirdi. Hz. Peygamber (s.a.v.) bu nedenle
[104]
Allah'a kr secdesine vard.
Raslullah (S.A.V.)Ih Zekt Amirlcri'n Gndermesi
Raslullah (s.o.v.) bu yl ierisinde zekt emir ve mil (tahsildar) Krn gndermiti. Bunlar
arasnda el-Muhcir b. Eb Umeyye b. el-Mu-re'yi San'a'ya gndermiti, el-Ans orada bulunuyordu
ve ona kar kt!
Ensr'dan Zyd b. Lebd'i Hadramut'a zektlarna emir olmak zere gnderdi. Adiy b. Hatim etT''yi Tayy ve Esed oullarnn zektlarn, Mlik b. Nveyre'yi de Hanz la oullarnn zektlarn
toplamakla grevlendirdi. ez-Zibrekan b. Bedr ie Kays b. sim' da Sa'd b. Zeyd Menat b.
Ternm'lerin zektn toplamakla grevlendirdi.
el-Al' b el-Hadram'yi Bahreyn'e gnderirken, Ali b. Ebi Talibi dt Necran'a hem zektlarn, hem de
cizyelerini toplayp geri dnmek zere gnderdi. Hz. Ali bunlar toplayp geri dnnce, Raslulah
(s.a.v.)'n Mekke'de Veda Hacc'nda olduunu grd. Bunun zerine Hz. Ali, kendisinin yerine
arkadalarndan birisini askerlerin bana geirip Peygamber (s.a.v.)in yanna, onlardan daha nce
varmak zere gitti ve onunla Mekke'de karlat. Hz. Ali'nin askerlerin bana brakt kimse,
askerlerin herbirisine Hz. Ali'nin (Necran'llardan toplad) elbiselerden birer elbise giydirdi.

Askerler yaklanca, Hz. AH de onlar karlamak zere ktnda, onlarn elbiseleri giymi
olduklarn grnce, zerlerinden aidi. Bu sefer askerler onu Raslulah (s.a.v.)a ikyet edince,
onlara yle dedi: Ey insanlar Ali'yi ikayet etmeyiniz. Allah'a yemin ederim, O, Allah'n zatnda ve
[105]
Allah'n yolunda kat davranan bir kiidir. diye buyurdu.
VEDA HACCI
Raslullah (s.a.v.) Zlkade'nin bitmesine be gn kala (22 ubat 632) Hacetmek zere yola kt.
Kimsenin hatrna Hacc etmekten baka bir ey gelmiyordu. erif denilen yere varnca, beraberinde
kurbanlklarm getirmi olanlarn dnda Umre yapmalarn emretti. Raslullah (s.a.v.)n. kendisi ve
bir grup kii daha beraberinde kurbanlklarn getirmi bulunuyordu. AH b. Ebi Tlib, ihrama girmi
olarak Hz. Peygamber (s.a.v.)le karlanca, Hz. Peygamber (s.a.v.) ona: Arkadalarn nasl
hramdan kmsa sen de o ekilde ihramdan k demesi zerine Hz Ali: Ben, Raslullah (s.a.v.)n
balad; gibi baladm. diyerek ihram ile kald.
Bunun zerine Raslullah (s.a.v.) hem kendisi iin, hem de Hz. Ali iin kurbanlklarn kesti ve
insanlarla Hacc etti. Onlara haccn. mensi-kini gsterdi ve snnetlerini onlara retti. Orada
insanlara ok nemli eyleri aklad nl hutbesini okudu. Arafat tepesinde onun sylediklerini
tebli eden Raba b. meyye b. Halef idi. nk insanlar olduka kalabalkt. Allah'a hamd ettikten
sonra yle buyurdu:
Ey insanlar, szlerimi iyi dinleyiniz. Olur ki bu seneden sonra byle bir yerde sizinle ebedyyen
karlamayabiliriz. Ey insanlar, muhakkak kanlarnz, mallarnz, size bugnn hrmiyeli gibi
haramdr. Her faiz kaldrlmtr. Yalnz ana mallarnz sizindir. Abbs b. Abdumut-taiib'in faizi de
tmyle kaldrlmtr. ChiIyye Dnemi'nin btn kan davalar, kaldrlmtr, tik kaldrdm kim
davas ise Rabia b. el-Haris b. Abdulmuttalib'in olunun kan davasdr. (Rabia'mn olu Leys
oullarnn yannda emzirilmek zere bulunuyordu, onu Hzeyl ldrmt.)
Ey insanlar, muhakkak eytan sizin bu arznz zerinde kendisine ibadet edilmekten ebediyyen midini
kesmitir. Fakat bunun dnda ka-l&n eylerde itaat edilmeye ve amellerinizden nemsiz grdnz
(gnahlar) ilemeye raz olmutur. Ey insanlar, "Muhakkak Nes' (haram aylar deitirmek) kfrde
bir arttr (Tevbe, 9/37) ve muhakkak zaman artk Allah'n gkleri ve yeri yaratt gnk haline, ilk
ekline dnp gelmitir. Ve: "Muhakkak Allah'n yannda aylarn says onik aydr. (Tevbe, 9/36).
Ey insanlar, kadnlar hakknda hayr tavsiyesinde bulununuz.
Irad ettii bu hutbe uzun bir hutbedir.
Arefede vakfede bulunduu zaman zerinde bulunduu tepeyi kastederek te vakfe yeri burasdr.
Arefe'nin btn her taraf vakfe yaplacak yerdir. diye buyurdu. Mzd'elife'de durunca da te Mzdelife'de durulacak yer burasdr. Mzdelife tmyle durulacak yerdir diye buyurdu. Min'da
kurbanm kesince, te buras kurban kesilecek yerdir. Min'nz her tarafnda kurban kesilebilir
diye buyurdu.
Raslullah (s.a.v,), haccm bitirdi. Bu hacc onun Veda Haccydi. Ve Bel Hacc oldu. nk
Raslulah (s.a.v.), bundan sonra hacc etmedi ve bu haccda nsanlara mensiklerini gsterdi, nasl
[106]
hacc edeceklerini onlara retti
Raslulah (S.A.V.)n Gazvelerinin Ve Gnderdii Seriyyelerin Says

Raslullah (s.a.-f.)n bizzat katld son gazvesi Tebk olmutur. Onun bizzat katlm olduu
gazvelerin toplam ondokuzdur. Vkidl der ki: Irak'tlar bunu Zeyd b. Erkam'dan bylece rivayet
ederler. Fakat bu yanltr. nk Zeyd Mte'ye Abdullah b. Revha ile onun ykleri arasnda
olmak suretiyle katlmtr. Peygamber (s.a.v.) ile birlikte ancak ya da drt gazveye
katlabilmitir. Raslulah (s.a.v.')n yirmi alt ve yirmi yedi gazveye bizzat katld da sylenmitir.
Yirmi alt diyenler Hayber ve Vdi'1-Kur Gazvelerini bir gazve kabul etmitir. nk Hayber'den
evine dnmemitir. Bunlar ayn gazveler olarak deerlendirenler de onun gazvelerinin saysn yirmi
yedi olarak kabul etmi ve dolayiBiyla da Hayber'i bir gazve, Vadi'I-Kur'y da ayr bir gazve olarak
saymtr.
Raslullah (s.a.v.)m ilk katld Gazve Veddn Gazvesi'dir. Ebv denilen gazve de budur. Ondan
sonra srasyla u gazvelerde bulunmutur: Radv taraflarndaki Buvat, daha sonra el-Ueyre,
arkasndan Krz b. Cbir'i yakalamak amacyla birinci Bedir, ondan sonra Kurey'in ileri
gelenlerinin ldrld Bedir, daha sonra Sleym oullan Gazvesi, Sevik gazvesi, Gatfn Gazvesi,
-ki bu Z Emer Gazvesi'dir- sonra Hicaz'da Bahrn Gazvesi, Uhud Gazvesi, Hamru'1-Esed Gazvesi,
Nadr oullar Gazvesi, Zatu'r-Rik' Gazvesi, Son Bedir Gazvesi, Dmetu'I-Cendel Gazvesi, Hendek
Gazvesi, Kurayzaoullar Gazvesi, Hzeyl'den Lihyn oullan Gazvesi, Z-Kared Gazvesi,
Mustalkoullan Gazvesi, Hudeybiye Gazvesi, Hayber Gazvesi, sonra Kaza Umresi, sonra Mekke'nin
fethi Gazvesi, Huneyn Gazvesi, Taif Gazvesi, Tebk Gazvesi.
Bunlarn dokuzunda fiilen savamtr: Bedir, Uhud, Hendek, Ku-rayza, Mustalk, Hayber, Mekke'nin
Fethi, Huneyn ve Tif.
Senyyeerinin saysnda ise, ihtilf vardr. Seriyye ile kk birliklerin toplam 35'tir, denildii gibi,
krksekizdir diyenler.de vardr.
Bu senenin Ramazan (1 Aralk - 30 Aralk 631) aynda Cerr b. Abdullah el-Becel mslman olarak
Medine'ye gelmitir. Hz. Peygamber (s.a.v). onu Z'1-Haasa diye bilinen putu ykmak zere
gndermi, o da putu ykmtr. Bu put, Teble denilen yerde beyaz tatan idi. Becile, Has'am ve
Ezd's-Serat kabilelerinin taptklar put idi. Raslullah (s.a.v.)a bu butun ykld haberi ulanca,
Yce Allah'a kr secdesine vard.
Yine bu yl ierisinde Bzn Yemen'de slm'a girmi ve Rasll-lah (a.a.v.Ja mslman olduunu
[107]
haber vermiti.
Peygamber (S.A.V.)n Yapt Hacc Ve Umrelerin Says
Cbir der ki: Peygamber (sa.v!) iki ayr hacc yapmtr. Bunlardan bir tanesini Hicret etmeden nce,
dierini de Hicretten sonra ve Umre ile birlikte yapmtr, tbn mer de der ki: Raslullah (s.a.v.)
tane umre yapmtr. Hz. ie ise: Drt umre yapmtr demi ve benzeri bir rivayet de tbn
[108]
mer'den yaplmtr.
Peygamber (S.A.V.)n Sfat, simleri Ve Peygamberlik Mhr:
AH b. Eb Tlib der ki:
Raslullah (s.a.v.) uzun boylu olmad gibi, ksa da deildi. Ba, ve sakal byke idi. El ve

ayaklan iri olduu gibi, kemikleri de iri olup yznde bir krmzlk vard. Uzun gvdeli ve yrd
zaman yukardan aaya geliyormucasma ne doru salnarak yrrd. Onun gibisini ne ondan
nce, ne de ondan sonra grmedim. Gzlerinin siyah olduka siyaht. Salar fazlaca idi. Yanaklar
dzgnd. Salar kulaklarna kadar inerdi. Boynu gmten bir ibriki andryordu. Bir yere dnd
zaman btn vcuduyla dnerdi. Yzndeki ter o kadar ho ve o kadar gzel kokulujdi ki, nemli
incileri andryordu.
Onun iki omuzu arasnda peygamberlik mhr vard. Bu mhr, etrafnda salar bulunan tmseke bir
et paras idi.
Onun isimlerine gelince, RasluUah (s.a.v.)n buyurduu gibi yledir:
Ben, Muhamrned'im, Ahmed'm, el-Mukafft'yim, el-Hir'im, Rahmet peygamberiyim, Tevbe
peygamberiyim, sava peygamberiyim, Allah'n kendisi ile kfr mahvettii MH'yirn. Btn
insanlarn ayak (izi) zerinde haredecef Hir'im ve peygamberlerin sonuncusu-yum.
Onun salarna ve salarndaki beyazlara gelince, bu konuda Enes yle demitir: Allah onun
salarn aartmad. Onun sakalnn n taraflarnda yirmi kadar beyaz kl vard. Onlar boyamad
da sylenmitir. Cbir b. Semure der ki: Onun salarn ayrd yerde beyaz bir ka tane kl vard.
Salarn yalad zaman yalar, onlar kapatld. Um Seleme onun salarn kna ve "el-Ketm"
denilen madde ile boyamtm Eb Remese der ki: Raslullah (s.a.v.) (sana) kna yakard.
Ayrca, sa kollarna ya da omuzlarna varrd. Um Hni' de der ki: Onun drt tane r vard.
[109]
Raslullah (S.A.V.) M Kahramanl Ve Cmertlii
Enes der ki: Raslullah (s.a.v.) insanlarn en kahraman, en msamahals ve cmerdi ve en ok
ihsan edenleri idi. Bir gn Medine'de korkulacak bir durum ortaya kt. O, zerinde eeri
bulunmayan bir atn zerine bindi. Herkesten nce, oraya vardktan sonra yle seslenmeye balad:
Ey insanlar korkacak birey yok.
Ali b. Eb Tlib der ki: Sava kztnda Raslullah (s.a.v.)n yanna gider ve ylece korunurduk.
O, aramzda dmana en yakn olan kimse oluyordu. Kahramanlnn ne olduu herkese bilinen
Ali gibi birisinin ondan bu ekilde szetmesi onun kahramanln anlatmak iin yeterlidir. Daha nce
onun katlm olduu gazvelerinde kahramanlna delil olacak hususlar ve bu konuda kimsenin
[110]
onunla boy lseme-ypcefti durumlar gemitir.
Peygamber (S.A.V.)Ln Zevcelerinin, Cariyelerinin Ve ocuklarnn Says
bn'l Kelb der ki: Peygamber (s.a.v.) onbe hanm ile evlenmi, fakat on tanesiyle gerdee girmi,
ayn anda onbir tanesi nikh altnda bulunmu ve vefat ettiinde de dokuz tane hanm hayatta idi.
Onun ilk evlendii hanm, Hadce bnt Huveylid'tir. Ondan nce Atik b. iz b, Abdullah b. Mahzum
ile evlenmi ve vefat etmitir. Atk'ten sonra Eb Hle b. Zrre b. Nebbs et-Temim ile evlenmi
ve ondan Hind b. Ebi Hle adndaki ocuu olmutur. Daha sonra Eb Hle de vefat etmi, bu sefer
Raslullah (s.a.v.) onunla evlenmi ve ondan sekiz tane ocuu olmutur: Kasm, Tayyib, Thir,
Abdullah, Zeynep, Rukiyye, m Klsm ve Fatma. Erkek ocuklar kkken vefat etmilerdir.
Kzlara gelince, bunlar ergenlik yana gelmi evlenmi ve ocuklar da olmutur. Hadce hayatta

olduu srece Hz. Peygamber (s.a.v.) hibir kadnla evlenmemitir. Onun vefat ise, hicretten yl
ncedir. Hz. Peygamber (s.a.v.)in Hz. Hadce'den bakasndan brahim dnda ocuu
olmamtr.
Hz. Hadce vefat ettikten sonra Hz. Peygamber (s.a.v.) evde bint Zemea'y nikahlamtr. Hz. ie'yi
nikahlad da sylenmitir ie ile evlendiinde alt yanda kk bir kzd. evde ise dul bir
kadnd. Ondan nce Sheyl b. Amr'n kardei olan Sekrn b. Arar b. Abd ems'in yannda idi.
Sekrn, Habeistan'a hicret edenler arasndayd. Orada h-ristiyart olmu ve hristiyan olarak
lmt. Bunun zerine Raslullah (s.a.v.) Mekke'de iken bakasna veklet vererek evlenmitir.
Onun yerine kendisiyle evlenmesini isteyen Osman b. Maz'un'un hanm Havle bint Hakim idi. Hz.
Peygamber (s.a.v.) Mekke'de iken evde ile gerdee girmitir. Babas Zemea b. Kays onu Hz
Peygamber (g.a.v.)e vermitir. Hz. Peygamber (s.a.v) onunla evlendii srada Sevde'nin kardei Abd
b. Zeme'a Mekke'de deildi. Mekke'ye geldii zaman bana toprak koymaya balad. Fakat mslman
olunca: Ben o ii yaptm zaman kafaszlk yapmtm. diyerek, bu iinden dolay piman olmutur.
e gelince; onunla Medine'de dokuz yanda iken gerdee girmitir. Vefat ettiinde, Hz. ie onsekiz
yanda idi. Hz. Peygamber (s.a.v.) onun dnda bakire olarak kimseyle evlenmemitir. Hicretin el~
lisekizinci (3 Kasm 677 - 22 Ekim 678) ylnda vefat etmitir.
Ondan sonra mer b. Hattb'm kz olan Hafsa ile evlenmitir. Daha nce Hafsa, Huneys b. Huzfe
es^Sehm ile evli idi. Huneys, Bedir Savana katlanlardandr. Sehm oullarndan ondan baka Bedir
Savama katlan yoktu. Hafsa'nn Hz. Peygamber (s.av)den ocuu olmad. Medine'de Hz Osman'n
halifelii dneminde vefat etmitir.
Daha sonra Hz. Peygamber (s.a.v.), Mahzum Oullan'ndan Eb meyye Zdu'r-Rekb'in kz Um
Selime ile evlenmitir. Ondan nce Mahzum'lulardan Eb Selime b. Abd el-Esed'in hanm idi. Eb
Selime, Bedir Savama katlm, Uhud savanda da ald bir yaradan vefat etmitir. Raslullah
(s.a.v.) da Um Selime ile Ahzab (Hendek)den nce evlenmiti. Hicretin'ellidokuzuncu (23 Ekim 678
- 12_kim 679) ylnda vefat etmitir. Hz. Hseyin (r.a)in ldrlmesinden sonra vefat etmitir,
diyenler de vardr.
Daha sonra mir b. Sa'sa'a oullarndan Huzeyme'nn kz Zeyneb ile evlenmitir. Ona (fakirlerin
annesi anlamna gelen) Ummu'1-Mes-kn denilir. Hz. Peygamber (s.a.v.) hayatta iken vefat
etmitir. Hz. Peygamber (3.a.v.)in hayattayken bundan ve Huveylid'in kz Hz. Hadice'-den baka bir
hanm vefat etmemitir. Hz. Zeyneb ondan nce et-Tu-feyl b. el-Hris b. Abdulmuttalib'in hanm idi.
Raslullah (s.a.v.), el-Mreysi' ylnda Mustalk Oullan'ndan Hu- z'a'l ve el-Hris b. Ebi
Drr'n kz olan Cveyriye ile evlenmitir. Ondan nce Musthk Oullan'ndan Mlik b. Safvan'n
hanm idi. Ondan herhangi bir ocuu olmamtr.
Daha sonra Hz. Peygamber (s.a.v.), Eb Sfyn b. Harb'in kz Um Habbe ile evlenmitir. Um
Habbe, Ubeydulah b. Cah'n hanm olup, Habeistan'a hicret edenler arasnda idi. Fakat orada
Hristiyan olmu ve Habeistan'da vefat etmiti. Peygamber (s.a.v.) da Nec'ye haber gndererek
kendisine istetti ve Habeistan'da olduu halde onunla nikahland. Ona Um Habbe'yi Halid b. Said b.
el-s nikahlamtr. Osman b. Affn istemi ve nikhn o kymtr, diyenler de vardr. Bunun iin
Peygamber (s.a.v,) Nec'ye haber gndermi ve drtyz dinar me-hir verilmitir. Nec de Um
Habibe'yi Hz. Peygamber (s.a.v)e gndermitir. Um Habibe kardei Muviye'nin halifelii
dneminde vefat etmi ve Hz. Peygamber (s.a.v.)den ocuu olmamtr.
Hz. Peygamber (s.a.v.) daha sonra Cah kz Zeyneb ile evlenmitir. Ondan nce azadl klesi Zeyd b.
Harise ile evli olup ondan herhangi bir ocuu olmamtr. Yce Allah ona Hz. Zeyneb'i nikahlam

ve bu konuda Cebrail (a.s.) Hz. Peygamber (s.a.v.)e gndermiti. Bu bakmdan Hz. Zeyneb,
Peygamber (s.a.v.)in dier hanmlarna kar vnerek yle derdi: Ben, hem beni evlendiren veli
bakmndan, hem de bunu bildiren eli bakmndan dier btn hanmlardan daha stnm. Hz.
Peygamber (s.a.v.} den sonra hanmlar arasnda ilk vefat eden O'dur. Onun vefatndan sonra Hz.
mer'in halifelii dneminde vefat etmitir.
Daha sonra Hayber ylnda Huyeyy b, Ahtab'm kz Safiyye ile evlenmitir. Ondan nce Sellm b.
Mikem'in hanm idi. Sellm vefat edince, Kinrie b. er-Rabi' b. Ebi'l-Hukeyk onu nikahlamt.
Muham-med b. Mesleme, Peygamber' {s.a.v.)in emriyle onu ldrmt. Daha sonra Hz. Peygamber
(s.a.v) onu esirlikten kurtarm, hicretin altnc yilnda onunla evlenmiti Hicretin otuzaltmci (30
Nisan 656 - 18 Nisan
657) ylnda vefat etmitir.
Ondan sonra Hz. Peygamber (s.a.v.), Hilloullarndan Haris kz Meymne ile evlenmitir. Ondan
nce Sakf'H Umeyr b. Amr'n hanm idi. Daha sonra onunla Eb Zheyr b. Abduluzza evlenmi,
ondan sonra da RasluIIah (s.a.v.) evlenmitir. Meymne, bn Abbss'n ve Hlid b. Vcld'tn
teyzesidir. Onunla erif denilen yerde Umretul-Kaz'y yapt srada evlenmitir.
Ondan sonra Rif'a kz en-Ne diye bilinen Kilboullarndan bir kadnla evlenmitir. Esma b.
es-Salt'n kz embar'dr denildii gibi, es-Salt b. Habib'in kzdr da denilmitir. Onunla gerdee
girmeden n-' ce vefat etmitir.
Daha sonra Gifroullarndan, Amr'n kz e-enb ile evlenmitir. Onun Gifroullarndan. deil
de Kinne'H olduu da sylenmitir. Hz. Peygamberin olu brahim, onunla gerdee girmeden nce
vefat etmesi zerine bu kadnn Eer peygamber olsayd, olu lmezdi demesi zerine onu boad.
Ondan sonra Cbir'in kz el-Klbiyye'li Arbe ile evlenmitir. Bu srada Eb Useyd es-Sid de onu
istedi. Peygamber (s.a.v.)n yanna geldiinde ondan Allah'a snnca Hz. Peygamber (s.a.v.) de
ondan'ayrld
Ondan sonra cn-Nu'man b. el-Esved b. Berhil el-Kind'nin kz Esma le evlenmitir. Hz. Peygamber
(s.a.v.} onun yanna girince, salarnn aarm olduunu grd. O da ona bir miktar mal vererek
ailesine iade etti. Onun kendisinden Allah'a snmas zerine ailesine geri gndermitir, de
denilmitir.
Zabyn'n kz e-liye ile nikahlanm, fakat bilharc ondan ayrlmtr.
el-E'as'm kzkardei Kays'n kz Kuteyle ile de gerdee girmeden nce vefat etmi, Kuteyle de
irtidt etmitir.
Bir de Sra'n kz Fatma'nm durumu da byledir.
bn'l-Keb unlar da sylemitir:. Arbe, Um erk'in kendisidir. Devam ederek der ki: Hz.
Peygamber (s.a.v.) el-Huzeyl b. Hbeyre'nin kz Havle ile.de' evlenmitir. Ensr'dan el-Hatm'in kz
Leyl ile Hz. Peygamber (s.a.v.)e kendisini arzetmi, o da onunla evlenmitir. Leyl durumu kavmine
haber verince, onlar: Sen, kskan bir kadnsn. Onun senden baka kadnlar da vardr. O bakmdan
sen bu iten vazge.-dediler. O da vazgetiini syleyince, Hz. Peygamber (s.a.v.) ondan ayrlmtr.
Peygamber (s.a.v.)in isteyip de nikahlamad kadnlara gelince: Eb Tlib'in kz Um Hni'yi
istemi, fakat onunla evlenmemitir. Kureyoullarndan mer'in kz S'a, el-A'var el-Anber'nin
kzkardei Bemc'nn kz Safiye de bunlnr arasndadr. Yine amcas Abbs'n kz m Habbe de
bunlardandr. nk Iz. Abbas'n st kardei olduunu renmi bu bakmdan onu brakmt. Ayrca,
Haris b. Ebi Hrise'-nin kz Cemra da bunlardandr. Babas hi de yle bir durum olmad halde:
O hastalkldr diye sylemi ve oiiun yanna gittiinde gerekten alaca hastalna yakalandn

grmt.
Onun cariyelerine gelince, em'n'un kz Kbt M&riye olup brahim'in annesidir. Dieri ise Zeyd'in
[111]
kz Kurayza'h Reyhne'dir. Onun Nadiroullarndan olduu da sylenmitir.
Rasulullahn (S A.V.)In Azd Ettii Kleler
Zeyd b. Harise, onun ofelu same b. Zeyd ile Sevbn bunlar arasndadr. Sevbn'n knyesi:
Abdullah'tr. Peygamber (s.a.v.)in vefatndan sonra Hims'da yerlemi ve Hicr 57 (14 Kasm 676-2
Kasm 677) ylnda vefat etmitir, er-Ramle'de yerlemitir diyenler de vardr. ocuu olmamtr.
kran Habeistan'h idi. tran'hdr diyenler de vardr. Ad: Salih b. Adiy'dir. Onun durumu hakknda
ihtilaf edilmi ve Raslullah (s.a.v.) onu babasndan miras almtr, denildii gibi aslnda
Abdurrahman b. Avf'a ait olup o da Peygamber (s.a.v.)a hediye etmitir, diyenler de vardr. Soyu
devam etmitir.
Ebu Rfi': Asl ad brahim'dir. Evka' da denilmitir. Denildiine gre bu Uz. Abbs'n klesi idi.
Onu Peygamber (s.a.v.)e hediye etmi, Raslullah (s.a.v.) da onu ftzad etmitir. Denildiine gre, bu
Eb Uhay-ha Sad b. el-As'a ait bir kle idi. Onun ocuklarndan tanesi bundaki paylarn ayr ayr
azad etmitir. Onlarla birlikte onlar kfir olduklar halde Bedir'e. tirak etmi ve o gn bunlar
ldrlmtr. IIAlid b. Sad de ondaki pnyn Peygamber (s.a.v.)e hibe etmi o da hem kendisini
hem de olu el-Beh -ki asl nd Ilfi'dir- ile kardei Ubcydullah b. Eb Rfifi'i hep birlikte azad
etmitir. AH b. Ebi Talibin ktipliini yapard.
Selmn el-Faris: Knyesi Ebu Abdullah olup Asbahn'ldr. Rame-hurmuz'lu olduu da sylenmitir.
Kelb'lilorden bazlar onu esir olarak alm Vadilkura'da bir yahudi onu satn almtr. Daha sonra bu
ya-hdi ile muktebe (klelikten bir bedel karl kurtulmak akdi yapm Peygamber (s.a.v.) de
hrriyetine kavuuncaya kadar ona yardmc olmutur.
Sefine: Um Selime'nin klesi idi. Um Selime onu azad etmi ve Raslullah (s.a.v.)a hayat boyunca,
hizmet etmesini art komutur. Adnn Mehrn, ve Rebh olduu sylenmitir. ran Acemlerinden
olduunu syleyenler de vardr
Enese: Knyesi Eb Mesrh'tur. Sera'llara ait bir cariyenin ocuu idi. Raslullah (s.a.v.)n
huzuruna izin alp girerdi. Onunla birlikte Bedir, Uhud ve dier savalara katlmtr. Fars'lardan
olduu sylenmitir,
Eb Kebe: Asl ad Sleym'dir. Mekke'nin azadl klelerinden olduu da sylenmitir. Devs
lkesirlden alnan esirlerin ocuu' olduu da sylenmitir. Raslullah (s.a.v.) onu satn alp azad
etmitir. Bedir Sava'na ve dier btn savalara katlmtr. Hicretin onnc ylnda mer b.
el-Hattb'n halife seildii gn vefat etmitir.
Ruvayki' (veya Ruveyfi') Eb Muveyhibe: M zey ne'H erin bir cariyesinin ocuu idi. Onu
Raslullah (s.a.v.) satn alm ve azad etmitir.
Rebh el-Esved: Raslullah (s.a.v.)n huzuruna izin alarak girerdi.
Fudle: am'da yerlemitir.
Mid'am: Vadilkura'da ldrlmtr."
Eb Dumayra: Kral Betaseb'inoullarmdan bir Fras olduu sylenmitir. Raslullah (s.a.v.)
savalarndan birisinde onu esir alm ve azad etmitir. Eb Hseyn'in dedesidir.
Yesr: Nbya'h idi. Onu savalarnn birisinde esir alp azad etmitir. Raslullah (s.a.v.)n develeri
zerine hcum den Urani'ler tarafndan ldrlen kii-odur.

Mevln Mehrn: Peygamber (s.a.v.)den hadis rivayet etmitir.

Mbuz diye bilinen buruk bir klesi de vard. Bunu kendisine Mu-kavkis, Mriye ve rn ile birlikte
hediye etmitir. Denildiine gre, Mriye'ye yaplan iftirada onun sz getii iin, Raslullah
(s.a.v.) onu ldrmek zere Hz. Ali'yi gndermi, fakat onun burulmO olduunu grnce onu
brakmtr.
Taif'i muhasara ederken de drt tane kle kp onun yanma gelmi, Hz. Peygamber (s.a.v.)de onlar
[112]
zd etmitir. Eb Bekre onlardan birisidir.
Raslullah (S.A.V.)n Ktibliini Yapanlar
Zikredildiine gre Osman b. Affn ile AH b. Eb Tlib, Hz. Peygamber (s.a.v.)in ara sra ktipliini
yaparlard. Hlid b. Sad, Ebn b. Sad, el-Al' b. el-Hadram de.Hz. Peygamber (s.a.v.)e ktiplik
yapmlardr. Onun ilk ktipliini yapan beyy b. K'b'dr. Zeyd b. Sabit de onun ktipliini
yapmtr. Ayn ekilde Abdullah b. Sa'd b. Eb erh de onun ktipliini yapm, daha sonra irtidat
etmi, Mekke'nin fethedildi-i gn, bir daha slam'a girmiti. Muviye b. Ebi Sfyn ile Hanzalatu'I[113]
seyd de ktiplik yapanlar arasndadr.
Atlarnn simleri
Denildiine gre. Peygamber (s.a.v.)in sahip olduu ilk at, Medine'de Fezre'Ii bir bedevi araptan 10
ukiye karlnda edindii attr. Buna es-Sekb adn vermiti. Bu atn srtnda ilk katld gaza
Uhud Ga-zas'dr.
Bir dier atmn ad, Mlvih olup, Eb Brde b. Niyar'm at idi.
Onun el-Murteciz diye bilinen bir at da vard. Huzeyme b. Sabit ile grtnde bu atnn zerinde
idi. Onun sahibi Mrre oullarndan birisi idi.
Raslullah (s.a.v.)n Lizz, ez-Zarib, ve el-Lahf diye bilinen tane at daha vard. Lzz adndaki
at ona Mukavkis hediye etmiti, el-Lahifi ise, Raba b. Ebi'1-Ber' hediye etmiti. ez-Zarib'e gelince
onu da Ferve b. Amr el-Czam Hz. Peygamber (s.a.v.)e hediye etmiti.
Onun el-Verd adnda bir at daha vard. Bunu kendisine Temim ed-Dan 'hediye etmi, Peygamber
(s.a.v.) de onu mer b. el-Hattab'a hibe etmiti. Hz. mer ona Allah yolunda binmi, onun iyi
kotuunu grmt.
Onun el-Y'sb diye bilinen bir atnn olduu da sylenmitir.
Bu isimlerin anlamna gelince:
Es-Sekb: ok hzh koan, komas dklen suyu andran anlamndadr. el-Lahf: Bu adn verilmesinin
nedeni, kuyruunun uzunluu idi. Sanki kuyruu yere srtlyor ve yeri rtyor gibi idi. Lizz: Gl
ve kuvvetli olduundan dolay ona bu isim verilmiti. ez-Zarb: Huyunun sert olmas dolaysyla bu
isim verilmiti. Kk dalara da ayn isim verilir. el-Murtecez: Sesinin gzellii dolaysyla ona bu
isim verilmiti. Ya'sb: Atlarnn en gzeli olduu iin ona bu isim verilmiti. nk Ya'sb bakan
[114]
demektir. (Erkek arya da Arapada Ya'sb denir)
Raslullah' (S.A.V.n Katrlar, Merkepleri Ve Develeri

slm Tarihi'nin kaydettii ilk katr, Dldl'dr. Onun Hz. Peygamber s.a,v.)e beraberinde ad Ufayr
olan bir merkep ile birlikte Mu-kavkia hediye etmiti. Bu katiF Muviye zamanna kadar
yaamt.
Ferve b. Amr da ona ad Fadda olan bir katr hediye etmi, Hz. Peygamber (a.a.v.) de onu Hz. Eb
Bekir'e hibe etmiti. Onun Ya'fur adndaki merkebi Veda Hacc'ndan. sonraya kadar yaamtr.
Develerine gelince: Onun el-Kasva adnda bir (devesi vard. Eb Bekir'den drtyz dirhem
karlnda satn alp hicret esnasnda zerine bindii deve budur. Bu deve el-Hureyoullarnm
develerinden idi. Bir sre hayatta kalmtr. el-Adba' ile el-Ced'' diye bilinen de odur. fbn'lMseyyeb onun kulann bir tarafnda yark olduunu sylemi ise de kulanda herhangi bir yarklk
olmad da sylenmitir.
Hz, Peygamber (s.a.v.)e ait dii develere gelince, onun ormanda yirmi tane dii devesi vard, falan
edilen develer bunlardr. Her akam bu develerin st Hz. Peygamber (s.a.v.)in hanmlarna
getirilirdi. Onun pek iok samal devesi yard. el-Hasn, es-Semr, es- Sa'diyye, el-Bam, elYesre, er-Rayya, Mhre ve e-akr' bunlardandr.
Hz. Peygamber (s.a.v.)e verilen Meniha (yani kl, st ve yavrular kendisine balanmak zere
verilmi her trl samal hayvan) a gelince: Onun yedi tane koyun Menhas vard. Bunlar Acve,
Zemzem, Suky, Bereke, Verese, Atll ve Atrf adlarnda idiler. Kei menihala-nna gelince, bunlar
da yedi tane idiler. Ve bunlar Um Eymen'in olu Eymen otlatrd.
Bu isimlerin anlamna gelince, Ufayr: Tam beyaz olmayan anlamndaki el-A'fr'n kltlm
ismidir. Onun eeinin ad Y'fur da ayn kkten gelmitir. el-Bim: Devenin kard ses demektir.
[115]
el-Bam da ayn kkten gelir. Dier isimlen ise, aklamaya gerek yoktur.
Rasluilah (S.A.V.)In Silhlarnn simleri
Onun Zlfikr (Zlfekr) adnda bir klc vard. Bedir Gn onu ganimet almt. Bu kl daha nce
Mnebbih b. el-Haccc'n idi. Bakasnn olduu da sylenmitir. Kaynukaoullarmdan tane kl
ganimet almtr. Bunlardan biri Kala' bir kl, dieri Bettr, dieri de el-Hayf diye anlan
kllardr. Onun el-Mhzem ve Resb adnda kllan da vard. Medine'ye geldiinde ki tane klc
vard. Bunlardan el-Adab di-'ye bilinen klc ile Bedir Gazvesi'ne katlmtr.
Peygamberimizin tane mzra ve tane yay vard. Bu yaylardan birisinin ad er-Ravha dierinin
ad el-Beyda' idi. Neb' aacndan olan yayn ad ise es-Safra idi.
Hz. Peygamber (s.a.v.)in es-S'diyye ve Fdda diye bilinen iki zrh vard. Bu sonuncusunu Kaynuka
OuIIar'ndan ganimet almt. Onun Uhud gn Fidda ile birlikte st ste giydii ve Ztu'l-Fdl diye
bilinen bir zrh da vard.
Hz. Peygamber (s.a.v.)in zerinde bir ko ba timsali bulunan bir kalkan vard. Raslullah (s.a.v.)
bundan pek holanmamt. Sabah olduunda Aziz ve Celil olan Allah'n kudretiyle giderilmi
olduunu grd.
Bu isimlerin anlamna gelince; Zlfekar adndaki klca, iindeki bir ukur dolaysyla bu ad verilmi
[116]
idi. Mihzem: Kesici demektir. Resb: ierilere kadar ileyip orada kalan demektir.
HCRETN ONBRNC YILI (29 MART 632-17 MART 633)OLAYLARI

Bu senenin Muharrem (29 Mart-27 Nisan 632} aynda Peygamber (s.a.v.} am blgesine bir ordu
hazrlad. Ordunun komutan, azadl klesi Zeyd'in olu sme id. sme'ye Filistin blgesinin elBelk' ve ed-Drm diye bilinen yerlerinin i taraflarna kadar atllaryla birlikte girmesini emretti.
Mnafklar onun komutanl hakknda ileri-geri konuarak: Muhacirlerle Ensr'n ileri gelenlerinin
bana bir ocuu komutan tayin etti. Bunun zerine Raslullah (s.a.v.): Siz onun ko-mutanhm
tenkid ettiiniz gibi bundan nce babasnn komutanlm da tenkid etmi idiniz. Gerek u ki: O,
komutanla layktr. Nitekim babas da komutanla lykt. sme le birlikte Eb Bekir ile
mer'in de aralarnda bulunduu ilk muhacirler de vard. nsanlar bu durumda iken, Raslullah
[117]
(s.a.v.)n hastal bagsterdi.
RASLULLAH (S.A.V.) N HASTALANMASI VE VEFATI
Raslullah (s.a.v.)n hastal Sfer (28 Nisan-26 Mays 532) aynn son gnlerinde Zeyneb bint
Cah'n evinde iken baiad. Hastal Mey-mne'nin evinde olduu srada iddetleninceye kadar.
hanmlarnn evlerine srayla gitmeye devam etti. Hanmlarn toplayp Hz. ie'nin evinde hastaln
geirmek iin onlardan izin stedi. Bu srada Yemen'de el-Esved el-Ansfnin, Yemen'de
Mseylime'nin, Esedouar arasnda Tulayha'nn, Smeyra denilen yerde de bir grup askerin
toplanp kar kt haberleri gelmeye balad. leride Allah'n izniyle bunlarn haberlerinden sz
edilecektir.
Raslullah (s.a.v.)n hastal ve e-Esved el-Ansi ile Mseylime'nin haberleri dolaysyla.
sme'nn yola koyulmas gecikti. Peygamber (s'.a.v.) ba ardndan ban balayarak kp
unlar syledi: ,Ben ryada iki kolumda altndan iki bilezik grdm. Bunlara fleyince ikisi de
uup gitti. Ben bunlar Yemme ile San'a'mn yalanclar olmakla yorumla-dm. Daha sonra sme
Ordusunun yola koyulmasn emredip: Allah peygamberlerinin kabirlerini namaz klacak yer
edinenlere lanet etsin diye buyurdu.
sme yola kp askerler el-Curf. denilen yerde konaklad ve herkes ardan almaya balad.
Raslullah (s.a.v.) arlati halde hastalnn iddeti onu Allah'n emrini uygulamaktan geri
brakmad. Bu nedenle Ensr'dan bir gruba Esved'in durumu ile ilgili olarak haber gnderdi. Esved,
Raslullah (s.a.v.) henz hayatta iken ve vefatndan bir gn nce ldrld. Raslullah (s.a.v.) eitli
kimselere haber gnderip evrelerinde bulunan mrtedlerle cihad etmeyi tevik ediyordu.
Raslullah (s.a.v.)m azarls Eb Mveyhibe der ki: Raslullah (s.a.v.) bir gece beni uyandrp bana
dedi ki: Ben el-Bki'de medfn vefat etmi olanlara istifar etmekle emrolundum. Benimle gel.
Bunun zerine kalkp onunla gittim: Onlara .selm verdikten sonra: inde bulunduunuz durumdan
dolay sizlere ne mutlu, fitneler karanlk gecelerin paralar gibi gelmeye balad. dedikten sonra
unlar ekledi: Bana yeryznn hazinelerinin anahtarlar ve yeryznde ebediyyen kalmak
verildikten sonra .cennet de sunuldu. Daha sonra bunlar ile Rab-bime kavumak arasnda serbest
brakldm. Ben de Rabbime kavumay setim. Daha sonra Bk'de bulunanlara istifar ettikten
sonra ayrld. Ve vefat ile sonulanan hastal balad.
Hz. ie der ki: Bk'den dndkten sonra bamn ardm ve benim: "Vah bam" diye
sylenmekte olduumu grnce: Hayr ya ie, Allah'a yemin ederim asl benim bam aryor
diye buyurduktan sonra unlar syledi: Sen benden nce vefat etsen ben de senin cenaze ilerini

zerime alp seni kefenlesem, namazm klp sonra da defnetsem senin ne zararn olur? deyince, ben
kendisine: yle mi Allah'a, yemin 'ederim bah yapacak olsan evine dner ve sen hammlarn-sa
birisiyle bdbaa bir yana ekilirsin deyince glmsedi. Daha sanr ^hastal artt ve benim evimde
hastalm geirdi.
Birgn evden darya iki adam arasnda kt. Bunlardan birisi Hz. Abbs'n olu el-Fadl dieri se,
Hz. Ali idi. el-Fsdl der ki: Onu minber zerinde oturuncaya kadar kardm. Allah'a hamd etti.
Peygamber (s.a.v.)in ilk konutuu ey, Uhud'da bulunanlara ve ehid olanlara du etmek; onlara
oka du ve istifarda bulunmak oldu. Daha sonra yle buyurdu. Ey insanlar, sizin aranzda bana
birtakm haklar gemi bulunuyor. Her kimin srtna durmu isem, ite srtm gelsin ayn ekilde ksas
yapsn. Her kimin namus ve erefine dil uzattysam ite benim namus ve erefim gelsin ondan cn
alsn. Her kimin malndan birey aldysam ite malm gelsin ondan alsn. Ben ona dmanlk ederim
diye asla ekinmesin. nk bu benim yapabileceim birey deildir. unu biliniz ki benim en
sevdiim kii bende hakk varsa hakkn alan ya da hell eden kiidir. Bylelikle ben nefsim rahat ve
huzur ierisinde Rabbime kavumu olurum.,
el-Fadl a.latmaya devamla: Daha sonra minberden indi ve le namazn kldrdktan sonra tekrar
minbere kp birinci defa sylediklerini tekrarlad. Bu sefer adamn birisi ondan dirhem
alacann olduunu syleyince, onun karln ona verdik ve yle buyurdu: Ey insanlar, kimin
yannda denmesi gereken bir hak varsa dnyada utanrm, demesin. unu biliniz ki dnyada tehir
olup utanmak, hirette tehir oup utanmaktan daha nemsizdir. Daha sonra Uhud'da ehid olan-1
lara dua etti ve onlara istifarda bulunduktan sonra yle buyurdu: Allah bir kulu dnya ile kendi
katndakinden birisini semek konusunda serbest brakt. Bu kul Allah'n yannda olan seti. Bunun
zerine Eb Bekir alad ve: Canlarmz, babalarmz sana feda olsun diye cevap verdi. Raslullah
(s.a.v.): Mescide alan btn kaplar, Eb Bekir'in kaps dnda hep kapansn, ben benim yanmda
sohbetinde ondan daha faziletli bir kimse bilmiyorum. Ben ayet bir dost edinecek olsaydm Eb
Bekir'i dost edinirdim. Fakat slm kardelii nde gelir. Daha sonra Ensr hakknda vasiyette
bulunarak: cEy"muhacirler topluluu, siz artmaya baladnz. Ensr ise oalmaz oldu. Ensr benim
sndm s-nak oldu. Onlarn kerim olanlarna ikramda bulunun, kusur ileyenlerinin kusurlarn
bazlayn.
bn Mes'd der ki: Peygamberimiz, sevgilimiz, kendisinin vefatm vefatndan bir ay nce haber
verdi. Ayrlk yaklatnda bizi ie'nin evinde toplayarak bize srarl srarl bakt ve iki gz
yaardktan sonra yle buyurdu: Sizlere, hepinize merhaba, Allah size uzun mrler versin. Allah
sizlere merhamet buyursun. Allah sizleri himayesine vl-sm. Allah sizleri korusun. Allah sizleri
yceltsin. Allah sizleri-mu vat fok klsn. Allah sizleri (her trl ktlkten) salim klsn. Allah
sizleri (amellerinizle) kabul buyursun. Ben sizlere Allah'tan muttaki olmaaz tavsiye ediyorum.
Sizleri de Allah'a smarlyorum. Szin zerinize cnu vekil brakyorum. Sizleri onun eline teslim
ediyorum. Ben, size O'nun tarafndan gnderilmi, azabyla korkutucu (nezir), rahmetiyle mjde-liyici
(ber)im: Allah'n kullan arasnda ve. onun lkesinde Allah'a kar byklk taslamaynz. unu
biliniz ki O, hem bana .hem de sizlere:1 te hiret yurdu, Biz Onu yeryznde ne stnlk taslamak
ne de fesat kartmak istemeyen kimselere nasip ederiz. (Gzel akbet) m t tak -lerindir (El-Kasas,
28/83), dye buyurmaktadr. Bu sefer biz ana: Eceliniz ne zaman? diye sorunca, kendisi: Ayrlk
yaklat, dn Allah'a, SiJret'1-Miii.eh'ya, er-Uefk'-A'l'ya ve Cennet'ul-Me'v'yadir diye
buyuranca bizler: Seni kimler ykasn? diye sorunca, kendisi: Ehlim diye buyurdu. Bu sefer
bizler: Seni neyle kefenleyelim? diye sorduk. Kendisi: Elbiselerimle veya beyaz renklilerle diye

cevap verdi. Senin namazn kim kldrsn? iye sorunca, O: Biraz yava olunuz, Allah sizlere
mafiret buyursun ve peygamberinin yerine sizlere hayr mkfat versin. diye buyurunca, biz de
aladk, kendisi de alad. Daha sonra yle buyurdu: Beni kabrimin kenarnda, sedirimin zerine
braknz. Daha sonra Cebrail, srafil, Mkl ve lm meleinin dier meleklerle birlikte namazm
klmalar .iin yanmdan bir sre kn. Arkasndan benim yanma grup grup girerek, namazm kln
ve beni-tczkiye ile veyahut da bir grlt yapmakla rahatsz etmeyiniz. Benden sizere .selm olsun.
Ashabmdan hazr bulunmayanlara da benim selmm iletin. Dinim zere sizlere tabi olanlara da
selmm syleyiniz.
bn Abbs anlatyor: Perembe gn, o perembe gn neydi? -Dedikten sonra, gzyalar
yanaklarna akt.- O gn Raslllah (s.a.v.)n hastal ve arlar artmt. yle buyurdu: Dana bir
kalem ile bir beyaz kt (veya stne yaz yazlan herhangi bir ey), getirin ona bir-ey yazacam,
benden sonra ebediyyen saptmazsnz. Bu sefer yannda bulunan sahabiler arasnda anlamazlk
kt. -Halbuki hibir peygamberin huzurunda anlamazlk kmamas gerekir.- Onlardan kimisi:
Raslllah (s.a.v.) hastalnn, etkisiyle byle konuuyor dedi. Fakat bu konuda yazsn veya
yazmazsn diyenler arasndaki tartma uzayp gidince, Hz. Peygamber (s.a.v.): Beni kendi halime
braknz. Benm bu durumum 'sizin.beni kendisine ardnz eyden hayrldr. Daha sonra
husus vasiyet etti: (Birincisi) Mrikler Arap yarmadasndan kartlsn; ikincisi, gelen heyetlere
kendisi nasl karlk ve hsn kabul gsteriyorsa onun gibi davramsm. ncsnde ise, (bn
Abba'n kendisi) kasti olarak sustu. Ya da: Unuttum dedi.
Ali b. Eb Tlib, hastal esnasnda Rasullah (s.a.v.)n yanndan knca, ona: Raslllah (s.a.v.)
bugn nasl? diye sorulunca, Hz. Ali: Allah'a hamdolsun ifa buldu. diye cevap verince, Hz.
Abbs onun elinden yakalayarak unlar syledi: Sen, gn sonra (bakasnn) asasna (yani
otoritesine} kle olacaksn. Gerek u ki. Raslllah (s.a.v.) bu hastalndan yaknda veft
edecektir. Ben, Abdulmuttaiiboullan-nn yznden lmlerinin yaklatklarn bilirim. Bunun iin
Raslul-lah (s.a.v.)m yanna git ve ona bu iin (ynetimin) kimler arasnda olacan soruver. Eer
bizde ise bunu bilmi oluruz. Bizden bakalarnda olursa ona emreder ve hakkmzda tavsiyede
bulunur deyince, Hz. AH yle dedi: Eer biz bunu Raslllah (s.a.v.)a soracak olur ve o da bunu
bizden men edecek olursa, bu sefer insanlar ebediyyen bize bunu vermeyecektir. Allah'a yemin
ederim k, bunu Raslllah (s.a.v.)a ebediyyen sormayacam.
Daha kuluk sca artmadan Raslullah (s.a.v.) vefat etti.
Hz. ie anlatyor: Esm*bint Umeys onun hastal zatlcenb'den baka birsey deildir ona bunun
in azndan keke il verseniz dedi. Onun dediini yaptlar. Aylp kendisine gelince: Niye bunu
yaptnz? diye sorunca etrafndakiler: Biz senin zatlcenb olduunu zannettik deyince, Hz.
Peygamber (s.a.v.)- Allah bana byle bir hastalk musallat edecek deildir dedikten sonra yle
devam etti: u anda burada hazr olanlarn hepsine amcam dnda ila iiriniz. O esnada Abbs
hazr bulunuyordu. Onun dediini yaptlar.
sme der ki: Raslullah (s.a.v.) arlanca, ben ve bareberimde-kiler Medine'ye geri gelerek onun
yanma girdiimizde susmu ve konur muyordu. Elini ge doru kaldryor, sonra da zerime
brakyordu. Bana du etmekte oldunu anladm. ie der ki: Ben Raslullah (s.a.v.) oka:
Muhakkak Allah hibir peygamberin canm onu muhayyer brakmadka kabz etmez derdi. Hz. ie
(r.a.) devam ederek: Onun ye-fat yaklat srada syledii son szleri: er-Refku'1-A'Iy tercih
ederim oldu. Bunu iitince: Buna gre Allah'a yemin ederim O bizi semiyor dedim ve onun
muhayyer brakldn bildim.
,

Hastal oalnca Bill ona namaz vaktinin girdiini haber verdi. Hz. Peygamber (s.a.v.) O: Eb
Bekir'e syleyiniz, mslmanlara namaz kldrsn* diye buyurunca, Hz. ie, u hususlar ileri
srdn anlatr: O, ok nce kabli bir insandr, O senin bulunduun makama geecek olursa bunun
altndan kalkamaz. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.): Eb Bekir'e emrediniz insanlara namaz
kldrsn diye buyurdu. Ben bir ncekinin benzerini tekrarlaynca, kzd ve: Sizler Ysuf'a da eziyet
etmitiniz. Eb Bekir'e emrediniz insanlara namaz kldrsn. Bunun zerine Eb Bekir mihraba geti.
Namaza baladnda Raslullah (s.a.v.); kendisinde nisbeten bir hafifleme grdnden iki kiinin
yardm ile (mescide) kt. Eb Bekir'e yaklatnda Eb Bekir geri ekildi. Fakat ona: Olduun
yerde kal anlamna bir arette bulundu. Daha sonra Raslullah (s.a.v.) Eb Bekir'in yannda
oturarak namaz klmaya balad. Bylelikle Eb Bekir, Hz. Peygamber'e, dier insanlar da Eb
Bekir'e uyarak namazlarn kldlar. Eb Bekir mslmanlara onyed vakit namaz kldrd. gn
namaz kldrd da sylenmitir. Daha sonra Raslullah (s.a.v.) vefat ettii gn sabah namaznda
insanlarn arasna kt. nsanlar, Raslullah (s.a.v.) bu halde grdklerinden dolay neredeyse
sevinlerinden namazlarn aracaklard. Raslullah (s.a.v.) da onlar namazda grdnden dolay
sevinten glmsedi. Daha sonra geri dnd, insanlar da Raslullah (s.a.v.)m arlarnn getiini
dnerek daldlar. Eb Bekir de es-Sunh'daki evir.e dnd. ie der ki: Ben, Raslullah:
(s.a.v.)i vefat ederken grdm. Yannda su dolu bir kse grdm. "Elini o ksenin ierisine sokuyor
daha sonra yzne suyu srerek: Allah'm, lm sekeratma kar sen bana yardmc ol diyordu.
Daha sonra Eb Bekir aile halkndan birisi elinde bir misvak olduu halde ieri girdi. Misvaka
bakt zaman onun misvak istediini anladm. Onu alp yumuattktan sonra kendisine verdim. Onunla
dile mi fraladktan sonra elinde brakt, daha sonra benim kucamda arlamaya balad. Hz.
ie anlatmaya devam ediyor: Ben yzne bakmaya baladm. Gzlerinin kaydn ve: Hayr
Refk-i a'l'y istiyorum dediini ve sonra da ruhunun kabzedildiini grdm. Hz. ie der ki: O,
ba benim boynumla gsm arasnda olduu halde vefat etti. Aklm ermedii ve yam kk olduu
iin Rasulah (s.a.v.) benm kucamda ruhu kabzedildii halde ban bir yastk zerine koyduktan
sonra ben de dier kadnlarla birlikte yzme yanama vurup alamaya koyuldum.
Raslullah (s.a.v.)n arlar oalp vefat yaklanca, eliyle su alp yzne serpiyor ve: Ah bu
zdrabm diyordu. Hz. Ftma da: Ah babacm senin duyduun zdrap dolaysyla benim
zdrabm cia ne kadar byktr diye cevap veriyor; Raslullah (s.a.v.) da ona yle karlk
veriyordu: Artk bugnden sonra senin baban iin hibir zdirap yoktur. Raslullah (s.a.v.) onun
korku ve zntsnn fazlalm grnce, kendisine yaklamasn isteyip ona gizlice bir ey syledi.
Bunun zerine Hz. Ftma alad. Daha sonra ona bir daha gizli birey syleyince, bu sefer gld.
Raslullah (s.a.v.) vefat edince, Hazreti ie ona bunun sebebini sordu. Hz. Ftma: Bana vefat
edeceini haber verince aladm. Daha sonra aile efrad arasnda kendisine ilk olarak, benim
kavuacam haber verdi, bunun zerine de gldm. Onun yle syledii de rivayet edilmitir:
Sonra bana kinci defa gizlice bireyler syledi. Ve bana benim cennet kadnlarnn hanmefendisi
olduumu syleyince, gldm.
Raslulah (s.a.v.) Rabilevvel aynn onikinci (7 Haziran 632) Pazartesi gn vefat etmi, ertesi
gnn ortalarnda defnedilmitir. Yine bazlarna gre onun Reblevvel aynn bitmesine iki gn kala
ve Pazartesiye rastlayan gn ortasnda vefat etmitir.
Vefat ettiinde, Eb Bekir, es-Sunh'daki evinde bulunuyordu. mer ise onun yaknnda idi. Vefat
ettiinde mer ayaa kalkarak: Mnafklardan bir takm kimseler Raslullah (s.a.v.)m vefat ettiini
ileri sryorlar. Halbuki Allah'a yemin ederim muhakkak ki O, vefat etmemitir. Bilkis mrn'n olu

Musa'nn gidii gibi Rabbinin katma gitmitir. Allah'a yemin ederim Raslulah (s.a.v.) kesinlikle
geri dnecek ve kendisinin vefat ettiini ileri sren bir takm adamlarn ellerini ve ayaklarn
kesecektir diyordu. mer bu ekilde insanlarla konuurken Eb
Bekir kagedi. Raslulah (s.a.v.)n yanna girdi. Hz. Peygamberin evin bir tarafnda zeri rtl
durduunu grd. Yzn at, sonra onu pt ve: Anam babam sana feda olsun hayatm da gzel,
lmn de. Allah'n sana tatmay yazm olduu lm tadm bulunuyorsun diyerek tekrar rty
yzne rtt ve darya kt. Omar hl konumasna devam ediyordu. Susmasn emrettiyse de
susmad. Bu sefer Eb Bekir halka doru yrd. Halk onun szlerini itince, mer'i brakp ona
doru gelmeye baladlar. Hz. Eb Bekir Allah'a hamd ve sena ettikten sonra: Ey insanlar, kim
Muhammed'e badet ediyor idiyse, gerek u ki Muhammed lm bulunuyor. Kim de Allah'a ibadet
ediyorsa gerek u ki Allah hay'dr ve lmez. dedikten sonra u mealdeki yeti okudu: Muhammed
ancak bir Rasl'dr. Ondan nce pekok Ila-sl'Ier gelip gemitir. Eer lecek ya da ldrlecek
olursa sizler kelerinizin zerine gerisin geri mi dneceksiniz? (unu biliniz ki) kim kelerinin
zerine gerisin geri dnerse Allah'a hibir ey ile zarar veremez. Allah kredenleri
mkfatlandiracaktr. (lu mrn, 3/144). Ra-vi der ki: Allah'a yemin ederim insanlar bu yeti sanki
ilk olarak ondan iitiyorlar gibi idiler. mer de yle der: Allah'a yemin ederim bunu iitir-iitmez
bacaklarmn derman kesildi. Ayaklarm beni tamaz oldu ve yere dtm. Raslulah (s.a.v.)m
vefat etmi olduunu da. bylece renmi oldum.
Raslulah (s.a.v.)m vefat haberi Mekke'ye ulatnda Mekke'nin banda Raslulah (s.a.v.)n valisi
sfatyla Attb b. Esd b. Eb'I-s b. meyye valilik grevi yapmakta idi. Attb gizlendi, Mekke de
alkaland. Mekke'liler az. kalsn irtidad ediyordu. Bunun zerine Sheyl b. Amr, Kabe'nin kapsna
dikilerek Mekke'liiere seslendi. Hepsi etrafnda toplandktan sonra yle syledi: Ey Mekke halk,
en son ms-lman olanlar ve ilk olarak irtidad edenler olmayn. Allah'a yemin ederim Allah bu ii
Raslulah (s.a.v.)n belirttii gibi tamamlayacaktr. Ben, kendisini benim u bulunduum yerde ve tek
bana yle derken grmtm: Benimle birlikte Lilhe illlah deyiniz. Btn araplar size boyun
eecei gibi arap olmayanlar da size cizye deyecektir. Allah'a yemin ederim Kisr'nn ve Kayser'in
hazinelerini Allah yolunda harcayacaksnz. te kimisi bununla alay etti, kimisi bu szleri tasdik
etti. Sonunda u grdkleriniz oldu. Allah'a yemin ederim bundan sonra da geri kalanlar kesinlikle
gerekleecektir. Bunun zerine Mekke halk irtidad etmekten vazgeti.
te Sheyl b. Amr, Bedir savanda esir alndnda, RasluIah (s.a.v.)m mer b. el-Hattb'a:
Sheyl'in vnlecek bir ekilde bir i greceini zikrettii makam budur. Bunu Bedir savandan
[118]
sz ederken anlatm idik.
SAKFE OLAYI VE EB BEKR (R.A.) N HALFEL
Raslullah (s.a.v.) vefat edince, Ensr, Sideoullan SakiEesinde Sa'd b. Ubde'ye bey'atte bulunmak
zere toplantlar. Onlarn bu durumunun haberi Hz. Eb Bekir'e ulanca, beraberinde Hz. mer, ile
Eb Ubeyde b. el-Cerrh olduu halde onlarn bulunduu yere gitti. Onlara: Bu ne oluyor? dye
sorunca, Ensr: Bizden bir emir, sizden de bir emir olsun dediler. Hz. Eb Bekir: Emirler bizden
vezirler de sizdendir diye cevap verdikten sonra unlar syledi: Ben sizlere mer ile bu mmetin
emini olan Eb Ubeyde'den birisini tavsiye ediyorum. Bunun zerine Hz. mer: Peygamber
(s.a.v.)in ne geirdii iki aya, hanginiz gnl holuuyla geride brakabilir? diye bir soru ortaya
att. Ve arkasndan Hz. mer, Hz. Eb Bekir'e bey'at ediverdi. Arkasndan dier mslmanlar da

bey'atte bulundular.
Ensr veya onlardan biri: Bizler Ali'den bakasna bey'at etmeyiz dediler.
Hz. AH ile Himoullan, Zbeyr ve Talha bey'atten geri kaldlar. Hatt Zbeyr unlar syledi:
Ben, Ali'ye bey'at edilmedike klcm knma sokmayacam. Bunun zerine Hz. mer: Onun
klcn alnz ve taa alnz. diyerek onlarn bulunduklar yere gitti ve bey'at etmek konusunda
onlar tevik etti.
Denildiine gre, Hz. Ali, Hz. Eb Bekir'e bey'at edildiini haber alnca, altnda pantolonu ve
stnde de ridas bulunmayan bir gmlek ile alelacele kp Hazreti Eb Bekir'e bey'at etti. Daha
sonra kendi pantolon ve ridasn isteyerek rtnd.
Fakat dorusu Hz. Ali'nin ancak alt ay sonra bey'at ettii eklindedir. Dorusunu Allah bilir.
Yine denildiine gre, halk Eb Bekir'e bey'at etmek zere bir araya geldiinde, beri taraftan Eb
Sfyn unlar syleyerek geliyormu: Ben yle bir toz ve duman gryorum ki bunu ancak kan
dindirebilir. Ey Abdumenf soyundan gelenler, Eb Bekir nasl olur da sizin ilerinizi ekip
evirebilir? O, iki mustaz'af, o iki sknt ekmi kii olan Ali ile Abbs nerede? Niye bu i Kurey'in
en az kalabalk ailesine veriliyor? dedikten sonra Hz. Ali'ye dnp: Uzat elini sana bey'at edeyim.
Allah'a yemin ederim, sen dilersen buray ona kar svari ve piyadelerle doldururum. demiti.
Fakat Hz. Ali bu grn kabul etmeyip onu azarlayarak yle dedi: Allah'a yemin ederim, sen
bununla ancak fitneyi krklemeyi arzuluyorsun. Allah'a yemin ederim, sen uzun bir sre islm iin
ktlk istemi bir kimsesin. Bizim senin nasihatma ihtiyacmz yoktur.
bn Abbs der ki: Ben Abdurrahmn b. Avf'a Kur'n'dan baz yetlerini retiyordum. mer
Haccetti. Biz de onunla birlikte haccettik. Abdurrahmn bana: Bugn m'minlerin erhrini Min'da
grdm. Adamn birisi ona; uniar syledi: 'Ben filn kiinin: 'mer lrse filn kiiye bey'at
edeceim' dediini iittim, dedi. Bunun zerine mer: 'Ben akam herkesin ortasna dikilip onlar bu
nsanlarn elinden haklarn gaspetmeyi arzulayan bu kiilerden, saknmak zere uyaracam' dedi.
Bunun zerine ben yle syledim: 'Ey m'mincrin emiri, hocc mevsiminde insanlarn sradan
olanlar, azlar kalabalklar bir araya getirir. Ve senin meclisinde bunlar ounluu tekil
edecektir. O bakmdan korkarm ki sen bir sz sylersin onlar onu anlamaz ve bellemezler. Bundan
da oiurnsuz bir anlamlar kartrlar. Bu bakmdan Medine'ye gelinceye kadar bekleyiver. Orada
Raslullah (s.a.v.)m asha-byla beraber kalrsn. Ne demek istiyorsan onlara sylersin. Onlar da
senin szlerini iyice bellerler.' dedim. Bu sefer kendisi: 'Allah'a yemin ederim o takdirde Medine'de
yapacam ilk konumada bundan sz edeceim.1 dedi.
bn Abbs devamla der ki: Medine'ye vardmda cuma gn Ab-durrhman b. Avf'n bana
syledikleri dolaysyla erkenden gittim. mer minbere oturduktan sonra Allah'a hamd .sena etti ve
Recim le onunla ilgili yetin Kur'n'dan neshedildiini belirttikten sonra unlar syledi: Sizin
aranzdan bir kimsenin: Emru'l-M'minin lecek olursa filna bey'at ederim? dediini haber
aldm. Hi kimse: Eb Bekir'in bey'ati oldu bittiye gelmitir diye dnmesin. Evet, byle bir fitne
vard. Fakat, Allah onun ktlnden bizleri korudu. Aranzda Eb Bekir gibi nnde boyunlarn kl
gibi incelecei hibir kimse yoktur. Raslullah (s.a.v.) vefat ettii zaman bizim en hayrlmz'o idi.
Ali le Zbeyr ve onlarla beraber olanlar Ftima'nn evinde bizden geri kaldlar. Ayn ekilde Ensr
da bizden geri kalmt. Muhacirler, Eb Bekir'in yanma gelip topland. Ben kendisine, Haydi
seninle birlikte Ensr kardelerimizin yanma gidelim dedim. Hep birlikte onlarn bulunduklar yere
doru gittik. Orada Ensr'dar salil iki adam grdk. Bunlardan birisi Uveym b. Side, dieri ise,
Ma'n b. Adyy idi. Bunlar bizlere dediler ki: Geri gidiniz ve kendi iinizi kendi aranzda

hallediniz. mer devamla: Bunun zerine Ensr'm'yanna git tiimizde onlarn Sideoul-lar
Sakfesinde toplanm olduklarn grdk. nlerinde sarp sarmalanm bir adam vard. Ben: Bu
kim? diye sorunca, bana: Sa'd b. Ubde biraz hastadr dediler. Aralarndan bir adam kalkp
Allah'a hamd sena ettikten sonra unlar syledi: Bize gelince, biz, Ensr'z ve slmn askerleriyiz.
Sizler ise ey Kurey'liler, aramzda bulunan bir topluluksunuz. Sizin kavminizden bir grup bizim
yanmza geldiler. Bir de baktk ki onlar bu ii elimizden almak istiyorlar. O susunca benim Eb
Bekir'in nnde yapmay tasarladm bir konumam vard. Fakat ben, ileri atlp konumak isteyince,
Eb Bekir: Yava ol diyerek ayaa kalkt, Allah'a hamdetti. Benim sylemeyi tasarladm herbir
eyi teker teker syledi, hatta daha gzel bir ekilde dile getirdi. Ve unlar ekledi: Ey Ensr
topluluu, sizler hangi bir faziletten sz ediyor iseniz, gerekten ona sahipsiniz. Fakat gerek u ki
Araplar bu ite ancak Kurey'e boyun eerler ve onlar tanrlar. nk Kurey araplarh hem soyca
hem de bulunduklar yer itibariyle en asilleridir, O bakmdan ben sizlere bu iki kiiden birini
seiyorum diyerek benim ve Eb Ubeyde b. el-Cerrh'm ellerini tuttu. Allah'a yemin ederim onun bu
szleri dnda houma gitmeyen bir tek sz yoktu. Gerekten ileri gtrlp boynumun vurulmas,
aralarnda Eb Bekir gibi birisinin bulunduu bir toplulua ba yaplmak gnahndan daha hafif
gelirdi.
.
Eb Bekir szlerini bitirdikten sonra aralarndan birisi kalkarak: imdi ben size bu konuda ii kesin
olarak zme ulatracak bir gr sunacam: Bizden bir emir olsun sizden de bir emir dedi.
Bunun zerine her kafadan bir ses kmaya balad. Anlamazlk bir dereceye kadar dinince ben Eb
Bekir'e: Uzat elini sana bey'at edeyim dedim. O da elini uzatt, ben de ona bey'at ettim. Daha sonra
bakalar da ona bey'at ettiler. Bilhare Sa'd b. Ubde'nin yanndan geince aralarndan birisi: Sa'd'
ldrdnz deyince: Sa'd ldyse onu Allah ldrmtr dedim. Gerek u ki Allah'a yemin
ederim, biz, Eb Bekir'e bey'at etmekten daha gl bir zm bulamadk. undan ekindim: Eer
oradan bir bey'at olmakszn ayrlacak olsaydk, bunlar bizden sonra bir bey'at yapacaklar, bu
durumda bizler onlara ya raz olmadmz eye ramen tabi olacaz veyahut da onlara muhalefet
edeceiz, bu sefer ortala fesat kacaktr.
Eb Amre el-Ensr der ki: Peygamber (s.a.v.) vefat edince, Ensr Sideoullan Sakfesinde
topland. Ve onu baa geirmek amacyla da Sa'd b. Ubde'yi dar kardlar. Sa'd o srada hasta
bulunuyordu. Allah'a hamd ettikten sonra unlar syledi: Ey Ensr topluluu, sizin yle bir
gemiiniz ve stnlnz var ki, bu, araplardan hibir kimseye nasip olmamtr. Gerek u ki
Muhammed (s.a.v.) kavmi arasnda on yldan fazla bir sre kalm bu sre ierisinde onlar da'vet
etmi fakat, ok az kimse dnda ona iman eden olmamtr. Bu bakmdan bu aznlk onu
koruyamyor, dinini himaye edemiyor ve ona isabet edebilecek bir ktl savamiyorlardi. Sonunda
Allah szin faziletli olmanz murad edince, kerameti size doru srkledi. Kendisine ve Rasi'ne
iman etmeyi ihsan etti. Onu ve arkadalarm korumak imknn size verdi, onu ve dinini yceltmenize
frsat tand ve sizleri onun dmanlarna kar cihd ettirdi. Bylelikle onun dmanlarna kar en
etin kimseler sizler oldunuz. Sonunda Araplar isteyerek ya da istemeyerek Allah'n emrini kabul
ettiler. Uzakta bulunanlar da sizlere kle kle itaat ettiler. Bylece btn araplar kllarnz
sayesinde Allah'n Ras-l'ne boyun emi oldu. Allah onun ruhunu aldnda O, sizden raz ve
honuttu. O halde insanlar bir tarafa bu ie kendinizi lyk grmelisiniz. nk bu onlardan ok
sizindir.
Hep birlikte ona: Gerekten bu konuda gzel syledin ve grlerin yerindedir. Biz bu ii sana
veriyoruz. nk sen btn m'minle-rin rahatlkla kabul edecei bir kimsesin dediler. Daha sonra

karlkl olarak konumalara devam ettiler ve yle dediler: Kurey'ten olan Muhacirler bu gr
kabul etmeyip Bizler muhacirleriz ve Raslul-. lah'n ilk sahabileri, akrabalar ve onun yaknlaryz
derlerse diye bir soru ortaya atnca, bunun zerine onlardan kimileri: O zaman biz de onlara bizden
bir emir, sizden de bir emr olsun der ye bunun dnda kesinlikle hibir zm kabul etmeyiz
deyince, bu sefer Sa'd: te bu ilk zlmedir dedi.
mer durumu haber alnca Peygamber (s.a.v.jn evine vard. Hz. Eb Bekir ieride idi. Ona k,
yanma gel diye bir haber gnderince, Hz. Eb Bekir,, Megulm diye bir cevap gnderdi. Bu sefer
Hz, mer: Mutlaka senin bulunman gereken bir durum var deyince, Hz. Eb Bekir onun yanma kt
ve ona durumu haber verdi. Bu sefer ikisi hzlca onlarn bulunduklar yere, beraberlerinde Eb
Ubeyde olduu halde yola koyuldular,
mer der ki: Biz onlarn yanma vardmzda onlara yapmay ta-. arladm bir Jconuma vard.
Konumak zere ileri gemek istediimde Eb Bekir beni susturup sylemek istediim hereyi
syledi. Allah'a hamdettikten sonra unlan dedi: Muhakkak Allah bizim aramzda mmetine ahit
olmak zere bir Rsl gnderdi. Ki yalnz ona ibadet etsinler, onu tevhid etsinler. Halbuki o vakit
onlar Allah'tan baka tatan, aatan yaplm eitli ilahlara tapmakta idiler. Araplar ise atalarnn
dinini brakmay bir trl hazmedemediler. Allah onun kavminden ilk muhacirleri onu tasdik etmek ve
onu teselli etmek, kavminin onlara eitli eziyetlerine ve onlar yalanlamalarna kar sabrl olmak
konusunda zellikle seti. Btn insanlar onlara kar aslann kkreme-sini andran bir ekilde
muhalefet etti. Fakat onlar az olduklar iin ve insanlar onlarn dediklerini kabul etmiyorlar diye,
yalnzlk duygusuna kendilerini kaptrmadlar. Bu bakmdan onlar bu yeryznde Allah'a ilk ibadet
edenler ve Allah'a ve Rasl'ne ilk iman eden. kimseler oldular. Onlar Raslullah (s.a.v.)n dostlar
ve onun airetinin efraddrlar. O bakmdan ondan sonra bu te insanlar arasnda en ok sahibi olan
kimselerdirler. Zalim olann dnda bu konuda onlarla hibir kimse anla-, rnazha dmez. Sze
gelince, ey Ensr topluluu, ey dindeki stnlkleri ve tslmdaki ncelikleri inkr edilmeyen kiiler,
Allah sizlerin kendi dininin ve Raslnn yardmclar olmanz diledi. Bu bakmdan onun size hicret
etmesini takdir buyurdu. lk muhacirler dnda sizin makamnzda bildiimiz hibir kimse yoktur. O
bakmdan bizler emirler, sizler ise vezirlersiniz. Hibir istiare siz olmadan yaplmayaca gibi, siz
olmaynca da hibir i kesip atlmaz.
Bunun zerine Hubab b. el-Mnzir b. el-Cemh kalkarak,yle syledi: Ey Ensr topluluu, kendi
inize kendiniz sahip knz. nsanlar sizin glgenizde bulunuyor. Size kar gelmeye ve grnzn
dna kmaya hibir kimse cr'et edemez. Sizler eref sahibi, sizler kalabalk, sizler koruyabilecek
ve sizler g sahibi kimselersiniz. Herkes sizin ne yapacanza bakar. O bakmdan sizler ihtilafa
dmeyiniz. O takdirde sizin ileriniz bozulur. Bunlar sizin de ittiiniz gibi yz eviriyorlar. O
halde bizden bir emr olsun, sizden de bir emir olsun.
Bunun zerine mer dedi ki: Heyhat! Bu imknszdr. nk hibir dnemde iki kii birlikte
olmamtr. Allah'a iyemin ederim ki, bizim Peygamberimiz sizin dnzda kalan kimselerden iken,
Araplar siz-'leri baa geirip emr yapmaya asla raz olmayacaktr. Fakat buna ramen Araplar
peygamberliin kendilerinden olduu kimselerin eline ynetimini vermekten imtina etmeyecektir. Bu
konuda bizim delilimiz ak ve dierlerini rtcdr. Biz, onun yaknlar ve aireti olduumuz
halde Muhammed (s.a.v.)in sahip olduu ynetim otoritesi konusunda bizimle kim ekimeye
girebilir?!
Bunun zerine el-Hubb b. el-Mnzir unlar syledi: Ey Ensr topluluu, ellerinize sahip olunuz.
Ve bu adamn ve arkadalarnn szlerine kulak asmaynz! Bunlar bu ite sizin paynza sahip olmak

istiyorlar. Onlar bu konuda size .kar gelecek olurlarsa onlar buradan dian kartrsnz. Ve onlarn
bana geersiniz. Allah'a yemin ederim sizler bu ie onlardan daha ok hak sahibisiniz. Gerek u ki,
insanlar bu dine sizin kllarnz sayesinde boyun emitir. Ben bu iin yolunu, yordamn ok iyi
bilirim. Ben aslann, inine alm olduu gibi, bu ilere de alknm. Allah'a yemin ederim sizler
arzu ederseniz, bu leri bana da Gnderebiliriz.
Bunun zerine mer: O takdirde Allah seni ldrecektir deyince, bu sefer el-Hubb: Bilkis seni
ldrecektir diye cevap verdi.
Eb beyde dedi ki: Ey Ensr topluluu, sizler ilk yardm edenlersiniz. Bunun iin ilk deitirenler
de olmaynz. Bunun zerine En-sr'dan Nu'mn b, Ber'n babas Ber b. Sa'd ayaa kalkarak
unlar syledi: Ey Ensr topluluu, Allah'a yemin ederim gerek u ki bizler mriklere kar
yaplan cihadda bir stnle ve dinde bir ncelime sahip isek de bundan ancak Rabbimizin rzasn,
Peygamberimizin itaatini ve kendimiz iin hayrl ler yapmay murad etmitik. Bunlar insanlara
kar bir stnlk arac olarak kullanmamamz ve bunlarla dnyalk talep etmememiz gerekir.
Biliyorsunuz ki, Muhammed (s.a.v.) Kureytendir. Onun kavminden olanlar ona daha yakndr. Allah'a
yemin ederim bu ite onlara kar geldiimi Allah grmeyecektir, Allah'tan korkunuz ve onlarla bu
konuda anlamazla dmeyiniz.
Bunun zerine Eb Bekir (r.a.) unlar syledi: te mer ite Eb Ubeyde, arzu ederseniz onlara
bey'at ediniz. Fakat bunun zerine Hz. mer ile Eb Ubeyde dediler ki: Allah'a yemin ederiz ki bu
konuda biz senin bana emr olmayz. nk sen muhacirlerin en faziletlisi ve slm dininin en
deerli buyruu olan namazda Raslullah (s.a.v.)n halifesinin. Elini uzat da sana bey'at edelim,
dediler. Fakat ona bey'at etmek zere ilerlerken Ber b. Sa'd onlardan daha erken davranp Hz. Eb
Bekir'e bey'at etti. EI-Hubb b. el-Mnzir bunun zerine ona: Senin bu yaptn akrabala yakmaz.
Sen, emirlik konusunda amcan oluna kar bakalarm m yartryor ve destekliyorsun? deyince,
Ber unlar syledi: Hayr Allah'a yemin ederim yle deil, fakat ben bu kimselerin hakl olduklar
bireyden anlamazla dmek istemem. diye cevap verdi.
Evs'HIer Ber'n yaptklarn Hazrec'lierin de Sa'd' emr yapmak istediini grnce, aralarnda
Akabe Temsilcilerinden biri olan seyd b. Hudayr'n da bulunduu halde yle sylediler:
Allah'a yemin olsun eer Hazrec bu iin bana bir defa geecek olursa bu konuda onlar ebediyyen
sizin zerinizde olur ve ebedyyen sizin bu ite bir paynz olmaz. Haydi kalkn ve Eb Bekir'e bey'at
edin. diyerek ona bey'atte bulundular. Bylelikle Sa'd ile Hazrec'lilerin alm olduklar karar
bozulmu ve insanlar drt bir yandan Eb Bekir'e bey'at etmeye balam oldu.
Daha sonra Sa'd b. Ubde evine ekildi ve birka gn orada kald. Ona herkes bey'at etmi
bulunuyor, sen de bey'at et diye haber gnde-rilince, yle karlk verdi: Allah'a yemin ederim
ki'hayr, ta ki sizlere torbamdaki oklar atp mzram kreltip klcmla da savancaya kadar ve
ailemle bana itaat edenlerle birlikte sizinle arpncaya kadar bu i olmayacaktr. sterse btn
cinler ve insanlar sizinle birlikte olsun. Ben, Rabbimin nne karlncaya kadar size bey'at
etmeyeceim dedi. Fakat Hz. mer: Bey'at edinceye kadar onu brakma dedi. Ber b. Sa'd unlar
syledi: O, kzp kprd ve yz evirdi. ldrlnceye kadar size bey'at etmeyecektir. Ayrca
ailesi ve airetinden bir grup kimse de ldrlmedii srece o ldrlecek deildir. Onu bu haliyle
brakmanz size zarar vermez. nk o bir bana bir adamdr. demesi zerine onu braktlar.
Daha sonra Eslem'ller gelip bey'at ettiler. Bylelikle Hz. Eb Bekir onlarla daha bir g kazanm
oldu. Dger mslmanlar da ondan sonra bey'at ettiler.
Denildiine gre, Amr b. Hureys, Sad b. Zeyd'e: Eb Bekir'e ne zaman bey'at edildi? diye sormu

o da: Raslullah (s.a.v.)n vefat ettii gn. nk onlar cemaatsiz olarak bir gnn bir ksm bile
kalmaktan holanmadlar diye cevap verdi.
Zhr der ki: AH, Himoullan ve ez-Zbeyr alt ay sreyle Hz. Ftma (r.a.) vefat edinceye kadar
bey'at etmediler. Onun vefatndan sonra ona bey'at ettiler.
Eb Bekir'e bey'at edildiinin ertesi gn minbere oturdu ve bu sefer insanlar ona umumi bey'atte
bulundular. Daha sonra bir konuma yapt. Allah'a hamd- senada bulunduktan sonra unlar syledi:
Ey insanlar, ben sizlerin en hayrlnz olmadm halde banza geirilmi bulunuyorum. yilik
yaparsam bana yardmc olunuz. Ktlk yaparsam beni dorultunuz. Doruluk bir emnettir,
yalanclk ise bir hiyanettir. Sizin aranzdaki zayf bir kimse onun bakasndaki hakkn alp kendisine
verinceye kadar benim yanmda gldr. Gl olan bir kimse ise, ondaki bakasnn hakkn
alncaya kadar da benim yanmda gszdr. Allah'n izniyle; aranzda hibir kimse cihad terketmeyecektir. nk cihad hangi kavim terketmise mutlaka Allah o kavmi zelil etmitir. Ben Allah'a
ve Rasl'ne itaat ettike siz de bana itaat ediniz. Eer Allah'a ve Rasl'ne kar gelip isyan
edersem o zaman benim sizden itaat beklemek hakkm olmaz. Haydi namaza kalknz. Allah'n rahmeti
[119]
zerinize olsun.
PEYGAMBER (S.A.V.) N TEHZ VE DEFN
Hz. Eb Bekir'e bey'at edilince, bu sefer mslmanlar Raslullah (a.a.v.Jn tehiz edilmesi iine
yneldiler. Ve sal gn defn edildi. gn defnedilmeksizin kald da sylenmi ise de birinci
gr daha shhatlidir. Onun gaslini yapanlar, Hz. Ali, Abbs ile onun iki olu el-Fazl ve Kuem,
seme b. Zeyd ije Raslullah (s.a.v.)in azadh klesi Sukrn idi. Aynen, EnsAr'dan Evs b. Havl de
onlarla birlikte idi. Evs, Dedir savama katlm bir kii di. Abbs ve iki olu Hz. Peygamber
(s.a.v.) eviriyor, sme e ukrn 3U dkyor, Hz. Ali ise onu ykyordu. Onun zerinde gmlei
olup karlmamt. Hz. Ali onu ykarken: Anam babam sana feda olsun, hayattayken de lrken de
senin kokun ne kadar gzeli diyordu. Raslullah (s.a.v.)da dier llerde grlen hallerin hibirisi
grlmedi.
Raslullah (s.a.v.) elbisesi ile mi yoksa plak olarak m ykamak konusunda anlamazla dtler.
Allah onlarn zerine bir uyku gnderdi. Daha sonra kim olduu bilinmeyen birisi onlara yle
seslendi:. Raslullah (s.a.v.)i elbisesi zerinde olduu halde ykaynz onlar da byle yaptlar.
Raslullah (s.a.v.) elbisesi zerinde olduu halde ykaynz. Onlar da ye bilinen bir eit beyaz
elbise, dieri ise rida idi. Bunlar ona zel bir ekilde giydirildi.
Raslullah (s.a.v.)n gmlecei yer konusunda ihtilfa dtler. Eb Bekir'in: Ben Raslulah
(s.a.v.)n: Her bir .peygamber mutlaka ruhunun kabzeddii yerde defnedimitir buyurduunu
iittim. demesi zerine onun zerinde bulunduu dek kaldrlp o yerde defnedildi. Ensr'dan Eb
Talha onun iin lahit kazd. Mslmanlar da grup grup girip zerine namaz kldlar: nce erkekler,
sonra kadnlar, arkasndan ocuklar, daha sonra da kleler. aramba gecesi de defnedilmi oldu.
Onun kabrine Al b. Eb Tlib, Abbs'n iki olu el-Fadl ile Kuem ve ukrn indi. Ensr'dan Evs b.
Havl Hz. Ali'ye dedi ki: Sona Allah adna ve Raslullah (s.a.v.)dan aldmz nasip hakk iin and
veriyorum diyerek kabre inmesini istedi. O da indi.
Mure b. u'be, Raslullah (s.a.v.)dan en.son ayrlann kendisi olduunu iddia ediyor ve: Ben,
yzm onun kabrine kasdi olarak attm. Daha sonra onu almak zere indim, diyordu. Irakllardan
bir grup kii Hz. Ali'ye bunun gerek olup olmadn sormu, o da: Mure yalan sylyor, onun

kabrine en son inen kii Kuem b. Abbs'dr. diye cevap vermiti.

Onun vefat ettii gn ka yanda olduu konusunda ihtilaf etmilerdir, bn Abbs, ie, Muviye, bn
Mseyyeb, mrnn altm sene olduunu sylerler. Yine bn Abbs ile Hanzala olu Daful;
Yann, altmben olduunu sylemilerdir. Dier taraftan Urve b. ez-Z-beyr yann altm
[120]
olduunu sylemitir.
SME B. ZEYD'N ORDUSUNUN SEFERE IKARILMASI
Peygamber (s.a.v.)in sme b. Zeyd'i bir ordunun basma geirerek ona am'a doru gitmeyi emretmi
olduundan daha nce sz etmi idik. Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine ve civan halkna onunla gitmeyi
emretmi ve bunlar arasnda mer b. el-Hattb da bulunuyor idi. Peygamber (s.a.v.), sme Ordusu
yola kmadan vefat etmi, dier taraftan Araplar ya genel olarak, ya da her br kabileden ksmen
olmak zere rtidad etmiler, nifak basgstermi yahudiier ile hristiyanlar kafalarn kaldrm idi.
Mslmanlar peygamberlerini yitirdikleri, az olduklar ve buna karlk dmanlarnn fazlal
dolaysyla geceleyin saanak bir yamura tutulmu koyunlar durumuna dmlerdi. Bunun zerine
msimanlar Hz. Eb Bekir'e -sme ordusunu kastederek-: Bunlar mslmanlarm askerleridir,
Araplar se grm olduun gibi teker teker elinden km bulunuyor. O halde senin, etrafndan,
mslmanlarm cemaatini datmaman gerekmektedir. deyince, Hz. Eb Bekir: Nefsim elinde olana
yemin ederim ki, eer vahi hayvanlarn beni kapp gtreceklerini bilsem, yine de Peygamber
(s.a.v.)m emrettii ekilde sme Ordusu'nu kesinlikle yola kartrm. dedi. Daha sonra
mslmanlara bir hutbe okuyup onlara savaa hazrlkl olmay emretti. sme Ordusu arasnda yer
alan herkesin de el-Curf daki kamp yerine gitmelerini emretti. Onlar da Hz. Eb Bekir'in onlara
emrettii ekilde yola ktlar. Dier taraftan Hz. Eb Bekir, bulunduklar yerde hicret etmi olduklar
kabul edilen kabilelerden askerler hazrlad. Bylelikle bunlar kendi kabileleri etrafnda silahl
ktalar haline gelmi oldular. Ancak bunlar sayca ok azd.
Askerler el-Curf denilen yerdeki kamplarna varp tamam olunes. sme askerleri arasnda
bulunan mer b. el-Hattb'i Hz. Eb Bekir'e gndererek, beraberindekilerle birlikte dnmek zere
ondan isin istetr ve unlar syledi: nsanlarn ileri gelenleri ve sz sahibi kimseleri benimle
beraber bulunuyor. Ben, Raslullah (s.a.v.)n halifesi, Rasluiiah (s.a.vjn haremi ve msmaniar
iin endieleniyor ve mriklerin hcumuna uramalarndan korkuyorum. sme ile beraber bulunan
En-sr ise, mer b. el-Hattb'a unlar syledi: Rasluiiah (s.a.v.)m ha- fesi Eb Bekir'e eer
bizim geri dnmemizi kabul etmeyecek olursa, ona bizden unu bildir ve ste ki, bizim zerimize
sme'den daha yal bir adam komutan tayin etsin.
Hz. mer (r.a.) sme'nin emrini alp Eb Bekir'e gtrd. s-me'nin dediklerini ona bildirince:
Eer kpekler ve kurtlar beni paralayacak olsalar da yine Raslullah (s.a.v.)n emrini yerine
getiririm ve Raslullah (s.a.v.)m kestirip att bir konudaki hkmn yeryznde benden baka
hibir kimse kalmayacak olsa bile mutlaka uygularm.* dedi. Bu sefer Hz. mer: Ensr, sme'den
daha yal bir adam istiyor deyince, Eb Bekir oturmakta olduu yerden kalkp mer'i sakalndan
yakalayarak: Hey annesi ac haberini alasica! Ey Hattb'm olu, onu Raslullah (s.a.v.) komutan
tayin etmi bulunuyor. imdi sen kalkp onu grevden almam istersin ha?>
Daha sonra Eb Bekir kp onlarn yanna vard, onlar yola kard. sme bineinin stnde
olduu halde kendisi onunla yanyana yaya olarak yrd. sme ona: *Ey Allah'n Rasl'nn

halifesi, ya sen de binersin yahut da ben de inerim deyince Hz. Eb Bekir: Allah'a yemin ederim ne
sen inersin, ne de ben binerim. Hem Allah yolunda ksa bir sre iki ayam ne diye tozlandrmayaym
ki? nk gaziye att her bir adm karlnda yediyz sevap yazlr, yediyz derece ykseltilir ve
yediyz gnah silinir.
Geri dnmeyi arzu edince de sme'ye: Eer mer'i geri vermekle bana yardmc olmay uygun
gryorsan onu bana ver dedi. sme de Hz. mer'in geri dnmesine izin verdi. Hz. Eb Bekir daha
sonra onlara tavsiyede bulundu ve unlar syledi: Hainlik etmeyiniz. Sznzde durmamazhk
etmeyiniz. Ganimetten, almaynz, ldrlm olanlarn az burun kulak gibi organlarn
kesmeyiniz. ocuklar ldrmeyiniz. Yal ihtiyarlan ve kadnlar da ldrmeyiniz. Hurma aalarn
kesip yakmaynz; meyve veren hibir aac kesmeyiniz. Yemek iin mstesna ne bir koyun ne bir
sr, ne de bir deve kesmeyiniz. Manastrlara ekilmi ve kendilerine dnyadan el-etek ektirmi bir
takm kimselere rastlayacaksnz. Onlar ve kendilerini kendisine adadklar eylerle ba-baa
braknz. Yine kafalarnn ortasn tra ettirmi ve etrafn brakp sark gibi balam kimseler de
greceksiniz. Onlarn kafalarn klla uurunuz. Haydi Allah'n adyla ileri atlnz.
Daha sonra sme'ye Raslullah (s.a.v.)n kendisine verdii emirleri yerine getirmesini vasiyet etti.
sme rtdad etmi bulunan Kuza'-lardan bir grup kabileyi.vurarak onlardan ganimetler alp geri
dnd. Onun gidi gelii krk gn srmt. Yetmi gn olduu da sylenmitir.
Usme Ord^su'nun gnderilmesi ms I uman I ara en ok faydas dokunan ilerden jiri olmutur.
nk araplar: Eer onlann gleri yerinde olmasayd bu orduyu gndermezdi. diyerek yapmak
[121]
istedikleri pek ok eyden jeri kalmlard.
Esved'l-Ans'nin Yemen'deki Durumlarnn Haberi
Asl ad AyhcJe b. K'b b. Avf e-Ans'dir. Ans ise Mezhic kabilesinin bir koludur. Onun lakab
Zu'I-Hmr yani pee sahibi dr. nk srekli olarak sarkl ve yz rtl idi.
Peygamber (s.jj.v.), Bzn mslman olunca ve onunla birlikte Ye-men'Ier de Jslmg girince, btn
Yemen' ona balam ve kendisini tm muhaliflerinin zerine emir tayin etmi idi. Bzn de
lnceye kadar Yemen emri ciarok kald. Fakat. Bzn ldkten sonra Raslullah (s.a.v.) Yemen'in
eitli blgelerine emr'lerini grevli olarak gndermiti. Bu ekilde Amr b. Hazm' Necran'Ilar
zerine, Hlid b. Sad b. el-As'i Necrn ile Zebi} arasndaki blgeye, rnir b. ehr'i Hemedn
zerine, ehr b. Bzan'i San'a zerine, Thir b. Eb Hle'yi 'Akk ile Es'riler-zerine, Eb Musa'y
Me'rib zerine, Ya'a b. meyye'yi el-Cened zerine tayin etmiti. Muz ise, Yemen ile Hamramt
arasnda bulunan btn emirler arasnda gidip gelen bir retici idi. Hadramt'un bana ise
Ensr'dan Ziyd b. Lebid'i, es-Seksik ve es-Sekn zerine kke b. Sevr'i, Muviye b. Kinde'
oullan zerine Abdullah ya da el-Muhcir'i tayin etmi id. Rasliillah (s.a.v.) hastaland ve Onun
bu rahatszl gemedi. Sonunda Raslullah (s.a.v.) vefat etti. Ve ad geenler onun vefat srasnda
Yemen ve Hadramt blgelerinde emr (vali) olarak grev yapmakta idiler.
Yalanc Esved'e kar ilk kanlar ehr, Feyrz ve Dzeveyh idi. Raslullah (s.a.v.), Veda
Hacc'ndan dnp vefatndan nceki hastalnn dnda br hastala yakalanm ve Esvedu'lAns'de bunu haber almt. Bunun zerine Peygamberlik iddiasnda bulundu. Esved, eli abuk birisi
olduu iin, evresindekile artc baz oyunlar gsteriyordu. Mezhic'liler ona tabi oldu. Bylelikle
Esved ile balayan irtidad hareketi Raslullah (s.a.v.)n hayatnda ve slm Tarihinde grlen ilk
irtidad olmu oluyordu. EsVed,- ATecrn'llar zerine hcum etmi oradan Amr b. Hazm ve Hlid b.

Said' kartmt. Daha sonra Kays b. Abd Yes b. Mekh Murd emiri Ferve b. Mseyk'in
zerine hcum etti. Onu oradan srp Ferve'nin yerine geti. Esved de Necrn'dan San'a'ya geti.
ehr b. Bzn ona kar kp onunla arptr ehr, Esved'in is-yannn yirmibeince gn ldrld.
Muz, ise Melb'de bulunan Eb Musa'nn yanna kap gitti. Her ikisi de Hadramt' vardlar.
Ferve've ise Mezhic'liler arasndan slm'a girmi ve irtid etmeyen kim?eer katldlar
Sonunda Yemen mlk yalnzca Esved'in eli)" geti. Y' JmenMeki btn emirler Tahir b. Ebi Hle'ye
katldlar. Yaln'Arnr vp ,.jTiid Me_ dine'ye geri dndler. Thir ise, 'Akk ve San'a Itarr sved
Hadramt tmsekliinden Taife, oradan Bahreyn ka'"Jar oan'blgeyi eline geirdii gibi, elAhs'dan Aden'e kadar ola*1' ,la.vi Hp plirdi. Onun bu durumu saman alevi gibi yaynyc-karja_
t gn yanndaki svarilerin says br binc^.^ dmda yediyz kii idi? Gittike ileri daha bir
tehlikeli durum zed- rdu Onu"n Mez. hic zerindeki vekili Amr b. Ma'deykerib, askerU. zerLndeki
vekiU SCt Kays b. Abd Yegs idi. el-Ebn'nm durumu iseFeytz ye Dzevehy.in elinde idi.
Esved, 5ehr b. Bzn'n ldrlmesinden lenmi idi. Bu kadn Feyruz'un amcasnn kz
Hadramt'talbulunan mslmanlar zerlerine bir ordu gndermesr yahut da Esved gibi bir yalanc
peygamberin tremesinden Muz es-Se-kn-lulardanbir kadn ile evlenmi, es-Sekda'Qna mfiyl etmi^
idi.
Hz. Peygamber (s.a.v.)in tayin ettii emjere ve Yemen-de bulunar mslmaniara Peygamber
(s.a.v.)in gelen y^ emireri <cEsved Ue sa_ vamay ngryordu. Bunun zerine Mu;stjendj
manlann manev gleri ykseldi. Peygamj^ {sA^)m mektubunu tiren Ezd'lilerden Vebar b. Yuhannas
d. C^g ed_Deyiem dedi ki. ^ gamber (s.a.v.)in ya2l emirleri bizlere onuya Qnunla mak SLretiv.
le ya da suikast yoluyla ldrmek sekimde geliyordu. (Cnes burada kendisini Feyrz'u ve Dzeveyh'i kastediyor Ayrca, henz dininde sebat edenlerle de yazmamz da
emrediyordu.,Biz de bu ekilde altk. Bamzda kesif bir kalabalk grdk. V Abd Yegus un
durumunda bir
deiiklik olmutu. Kendi aramzda: Kys lmden korkar_ Budan ona yapacamz ilt ary bile
kesiSikle kabul ded[k zerine onu arp Peygamber (s.a.v.)dn gelen haberlerii emirleri ona
bildirdik. Bizi zerine sanki ggibi karlad. armz kabul etti. Biz de dier mslmaniarla"
^maya devam ettik. eytL
bundan baz eylerin haberini gtrd. Bunun zerine Esved, Kays1! arp eytannn Kays' dmana meyletmesinin cezas olarak ldrlmesini emrettiim sylyor, deyince Kays: Sen benim
iimden byle bir ey geirmekten kesinlikle ok uzaksn, ok byksn dedikten sonra bizim
yanmza gelerek: Ey Cihnes, Feyrz ve Dzeveyh deyip Esved'in sylediklerini bize bildirdi. 0,
bizimle bu ekilde konumakta iken Esved bize haber gnderip bizi tehdit etti. Biz de ona kar bir
zr beyan ettik, ondan kurtulduk. Fakat o da bizden kukulanmaya devam ettii gibi biz de ondan
korkup duruyor idik. Tam bu durumda iken bizlere mir b. ehr, Z Zd, Z Mrrn, Zu'1-Kel' ve
Z Zuleym'den haberler geldi ve bizleri desteklediklerini bildirdiler. Biz de bunlara mektuplar
yazarak, iimizi bir raya oturtana kadar hibir ey yapmamalarn emredip bildirdik. Btn bu
topluluklar, Peygamber (s.a.v.) onlara mektup yazd iin ayaa kalkm ve comulard. Ayn
ekilde Necrn'lara mektup yazm ve onun dediini kabul etmilerdi. Bu durumun haberleri Esved'e
ulat ve sonunun yaklatn anlad.
Cines ed-Deyemi anlatmasna devam ediyor: Bzn'm olu ehr'in ldrlmesinden sonra ehr'in
hanm olup Esved'in kendisiyle evlendii zd'n yanna girdim. Ona durumumuz ve kararmz
bildirip kocas ehr'in ldrlmesini airetinin yok edilmesini, kadnlarn namusunun payimal

edilmesini hatrlattm. Bana: Allah'a yemin ederim, Allah'n yarattklar arasnda bundan daha ok
nefret ettiim hibir kimse yoktur. diye cevap verdi ve yle devam etti: Hibir zaman bu Allah'n
hakkdr deyip hibir ey yapmaz ve hibir haramdan ekinmez. Siz bana durumunuzu bildirin ben de
size bu iin yolunu gstereyim diye bitirdi. Cines der ki: Bunun zerine oradan ktm ve Feyrz,
Dzeveyh ve Kays'a durumu anlattm. Tam bu esnada bir adam gelerek. Kays' Esved'in yanna
ard. Kays onun yanna girdiinde Esved'in yannda Mezhic'lilerden ve Hemedn'llardan on kii
bulunuyor id. Bu bakmdan onlar yannda iken, onu ldremedi. Esved, Kays'a: Ben sana doruyu
haber vermiyor muyum? Ve senin bana sylediklerin yalan deil midir? (eytann kastederek): O,
bana: Eer sen Kays'n elini kesmeyecek olursan, O, senin boynunu uuracaktr diye sylyor,
deyince Kays ona: Sen Raslul-ah olduun halde benm ldrlmem gerek ve doru bir ey
olamaz. Bana neyi arzu ediyorsan emret yahut beni ldr. nk bir defa lmek defalarca lmekten
daha kolaydr.
Bunun zerine Esved, Kays'a kar yumuad ve ona ilimedi. Kays, yanndan kp bizden tarafa
geince: Yapacanz yapnz dedi ve bizimle beraber oturmad.
Esved bizim yanmza byk bir kalabalkla kp geldi. Biz, onun nnde kalktk. Kapda yz kadar
sr ile, deve vard. Bunlar kestikten sonra brakt. Arkasndan da: Ey Feyrz, senin hakknda bana
ulaan haberler doru mudur? diyerek harbe'sini ona kar evirdi ve: Seni kesmek geldi iimden>
diye ekleyince, Feyrz: Sen bize hsm olmay setin ve bizi bakalarna stn tuttun. Eer sen bir
peygamber olmasaydn senden paymz baka bireye deimez miydik-? Nasl yle birey yaparz ki
senin sayende biz dnyann da hiretin de yiliini kazanm bulunuyoruz? demesi zerine, Esved
ona: O halde al bunu paylatr dedi, Feyrz da paylatrd. Ve onun arkasndan yetiti. Bu srada
Esved'in kulana bir adamn Feyrz'dan nakledip: Yarn ben onu arkadalaryla birlikte
ldreceim diye bir ses iitiyordu. Dnp baktnda, Feyrz'u grd. Feyrz da kendisine
paylatrma iini yapp bitirdiini bildirdi. Daha sonra Esved eri girdi. Feyrz da geri dnp bizi
durumdan haberdar etti. Bu sefer Kays'a haber gnderip yanmza gelmesini syledik. O da gelince
toplanp benim bir daha zd'n yanna giderek bizim kararmz bildirmek ve grn almak
konusunda gr birlii ettik. Bunun zerine onun yanna gittim ve ona durumu bildirince, bana
unlar syledi: O, ok sk bir koruma altndadr. Kkn etrafnda beki ve koruyucu bulunmayan
tek yer burasdr, burann da arka taraf u u yere bakyor. Akam olduu zaman, buray alttan
kaznz. Orada gzetleyici ve koruyucu yoktur. Bu ekilde onu ldrmek ok kolay olacaktr. Ayrca,
orada bir kandil ve silah da bulacaksnz.
Bu srada evlerinden birisinden kmakta olan Esved beni grd ve: Benim bulunduum yere ne
diye girdin? diye sorup bama vurdu ve beni yere drd. Olduka gl ve kuvvetli idi. Tam bu
srada hanm kendisini artacak ekilde bard ve: Benm amcamn olu beni ziyarete geliyor ve
sen ona bunu yapyorsun ha? demesi zerine beni brakt, ben de arkadalarmn yanna giderek
onlara; Kaalm kurtulalm deyip olanlar anlattm.
Bizler bu ekilde aknlk ierisinde iken, zd'n bir elisi gelerek: Senden ayrldmzda
anlatmz, gr birliine vardmz konuyu sakn birakmayasnz. 3u konuda tatmin oluncaya
kadar eli ile birlikte oldum. Feyrz'a: Git, ve zd'dan durumun kesinliini ren dedik. Feyrz
dediimizi.yapt. Ona durumu haber edince, Feyrz: Gizlice, bizler tnelimizi kazarz. dedi. Bu
srada Esved ieri girdi. O da zerindeki rty kaldrp bir ziyareti imi gibi zd'n yannda
oturdu. Esved, zd'n yanna girince, karsn kskand. zd, aralarnda st emme ve kendisine gre
haram saylan bir akrabalk bulunduunu bildirdi. Bunun zerine Esved, Feyrz'u yanndan kartt.

Akam olduu zaman iimize baladk ve taraftarlarmza durumu bildirip alelacele Hemdani'ler iie
Himyer'llerle yazp ondan sonra kazma iimize baladk. Sonunda eve girdik. Orada bir kalkan
altnda kandil bulduk. Bizim en glmz olan Feyrz'un arkasna geip ona: Bak bakalm ne
gryorsun? dedik. Feyrz yanmzdan ayrld. Bizler, onun ile koruyucular arasnda bulunuyorduk.
Feyrz, evin kapsna yanatnda iddetli bir horultu sesi iitti. Kadn ise, uyumuyordu. Kapnn
yannda dikildiinde, eytan onu oturtup onun dili zere unlar syledi: Ne oluyor benimle senin
aranda ne var? Ey Feyrz? Feyrz, geri dnecek olursa, kendisinin de kadnn da lmyle
sonulanaca korkusuyla alelacele zerine atld ve onunla sarma dola oldu. Deve gibi birisi idi.
Feyrz, Esved'in kafasn yakalayp onu ldrd. Boynunu krd. Ayrca dizini srtna koyup onu da
krdktan sonra kmak zere kalktnda kadn, onu henz ldrmemi olduu dncesiyle
elbisesinden yakalad. Feyrz kendisine: Onu ldrdm ve seni de ondan kurtardm dedi. Daha
sonra yanmza gelip bizi durumdan haberdar etti. Onunla birlikte Esved'in zerine girdik. kz gibi
b-ryordu. Ben elimdeki bakla kafasn kestim. Bekiler geldiinde, Ne oluyor? diye
sordular. Kadn: Peygambere vahiy geliyor diye cevap verince, hepsi rahatladlar. Biz de yani,
Feyrz, Dzeveyh ve Kays ile birlikte taraftarlarmza durumu nasl haber vereceimizi grk.
Sonunda iln etmek konusunda gr birliine vardk. Tan yeri. aardin-da bizimle taraftarlarmz
arasndaki parola ile seslendik. Mslmanlar ve kfirler hep birlikte korkuya kapldlar. Daha sonra
ezan okuduk. Ben de: ahitlik ederim ki Muhammed Allah'n Rasl, Ayhele de yalancdr* diyerek,
onun ban nlerine attk. Arkadalar ve bekileri evremizi sardlar ve talana baladlar. Pek ok
ocuk ellerine geirdiler ve yamaladlar. Bunun zerine: *Ey San'a'llar, kimin yannda Esved
taraftarlarndan kimse var ise, om yakalasn! dedik. Onlar da dediimizi yaptlar. Arkadalar
darya attklarnda yetmi kii kaybetmi idiler. Karlkl olarak yaztk. Sonunda onlarn
ellerindekilerini, bizim de elleri-mizdekileri karlkl olarak brakmay kararlatrdk. Biz de bunu
yaptk. Fakat onlar bizden hibir ey almadlar, alamadlar. San' ile Necrn arasndaki blgeye
daldlar. Peygamber (s.a.v.)n ashab da grevlerinin bana dndler. Bize Muz b. Cebel namaz
kldrd. Raslullah (s.a.v.)a O henz hayatta iken, Esved'in haberini bildirdik.
Raslulah (s.a.v.) olayn olduu gece haberini almt. Fakat bizim elilerimiz Medine'ye vardnda
Raslullah (s.a.v.) vefat etmi bulunuyordu. Bu nedenle bize Eb Bekir cevap verdi. bn mer der ki:
Esved'in ldrld gece, Peygamber (s.a.v.)a semadan haber gelmiti. Bunun zerine Hz.
Peygamber (s.a.v.): e-Ansi ldrld. Onu mbarek bir aileden mbarek birisi ldrd deyince,
Onu kim ldrd? diye soruldu o da: Onu Feyrz ldrd dye buyurdu.
Denildiine gre, Ans'nin bandan sonuna kadar durumu ay srmtr. Drt ay dolaylarnda
da"sylenmitir. Onun ldrld mjdesini getiren, Peygamber (s.a.v.)in vefatndan sonra
Rablevvel aynn sonlarnda gelmitir. Bylece bu Medine'de Eb Bekir'in ald ilk mjde oldu.
Feyrz der ki: Esved'i ldrdkten sonra iimiz eski durumuna geldi. Muz b. Cebel'e haber
gnderdik, o da gelip bize namaz kldrmaya balad. O srada bizler Esved'in taraftarlar olan O
atllarn dnda houmuza gitmeyecek bir ey kalmadn umuyorken, Peygamber (s.a.v.)m vefat
haberi geldi. Bylece iler daha zld ve yer yerinden oynad.
Bu yl ierisinde Peygamber (s.a.v.)in kz Hz. Ftma (r.a.) Ramazan'-in nc (22 Kasm 632)
gn yirmidokuz ya da o civar yalarda vefat etti. Onun Peygamber (s.a.v.)den ay sonra vefat ettii
sylendii gibi, alt ay sonra vefat ettii de sylenmitir. Onu Hz. Ali ile Esma bint Umeys ykad,
Abbs b. Abdlmuttalib cenaze namazm kldrd. Cenazeyi kabre indirmek iin Abbs, Alt ve
Abbs'n olu el-Fadl hazretleri indi.

Yine bu yl ierisinde Hz. Eb Bekir cs-Sddik (r.a.)n olu Abdullah vefat etti. Abdullah Tif'te
Peygamber (s.a.v.) ile birlikte iken Eb Mih-cen'in kendisine att bir okla isabet alm, daha sonra
bu ok yaras nksetmi, evval (20 Aralk 632-17 Ocak 633) aynda vefnt etmi idi.
Hz. Eb Bekir'e (r.a.) biat edilen bu ylda Yezdicrd Fars lkesinin hkmdar oldu.
Yine bu yl yani Hicretin 11.ci ylnda mer b. el-Hattb E'rIerden bir grup kiiden klesi Eslem'i
[122]
Mekke'de satn almtr.
rtidt Haberleri
Abdullah b. Mes'd der ki:
Raslullah (s.a.v.)dan sonra yle bir durumda olduk ki, ayet yce Allah bize Eb Bekir'i ihsan
etmemi olsayd, helak olup gidebilirdik. O, bizi ocuklu-ocuksuz her bir devenin srtnda
arpmaya, her bir Arap blgesine gitmeye ve lmmz gelinceye kadar yalnz Allah'a ibadet
etmek zere bizleri toplad ve birletirdi. Allah, Eb Bekir'e onlarla savamak azmini vermiti.
Allah'a yemin ederim. O, irtidat edenlerden ya onlar kk dren programn, ya da srgnleriyle
sonulanacak savatan bakasn kabul etmiyordu. Onlar kk dren program uydu:
Kendilerinden ldrlenlerin Cehennem'de, bizden ldrlenlerin Cen-net'te olduunu kabul
edecekler, bizden ldrlenlerin diyetini deyecekler. Buna karlk bizler onlardan aldmz
ganimet olarak alm olacaz. Ayrca, onlarn faizden alm olduklarn bize geri vereceklerdi. Sr% gn sava ise, onlarn lkelerinden karlmalar dernekti.
rtdat ile ilgili haberlere gelince;
Peygamber fs-a.v.) vefat edip Hz. Eb Bekir de sme Ordusu'nu yola gnderdikten sonra, Araplar
irtidt etti ve her taraf ate sard. Btn kabileler ya gene! olarak, ya da ksmen irtidt etti. Yalnzca
Kurey ve Sakif'iler irtidat etmemiti. Mseylme ve Tulayha'mn durumlar gittike gleniyordu.
Tulayha'mn etrafnda Tayy ve Esed kabilelerinin byk ounluu toplanmt. Uuyeyne b. Hsn'a
uyarak Gatfanllar da irtidat etmiti. Uyeyne: (Esed ve Gatafanllan kastederek) iki antlama
kabileden bir peygamber, bizim iin Kurey'ten bir baka peygamberden daha iyidir. stelik
Muhammed lm, Tulayha ise hayatta bulunuyor, demiti. Bunun zerine Tulayha'ya tabi olmu,
Gatafanhlar da onu izlemiti. Peygamber (s.a.v.)in elileri Yemme'den Esed'den, ve bakalarndan
geldiinde Hz. Peygamber (s.a.v.) vefat etmi bulunuyordu. Bu nedenle mektuplarn Hz. Eb Bekir'e
sunmu ve ona Mseylime ile Tulayha'mn durumunu bildirmilerdi. Bunun zerine Hz. Eb Bekir
onlara: Dier emirlerinizin elileri ve bakalar sizin nitelendirdiiniz durumdan daha da beterini
bildirmek zere bekleyiniz. dedi. Gerekten de durum byle oldu. Peygamber (s.a.v.)in emirlerinin
mektuplar drt bir taraftan geliyor ve Araplarn tamamen ya da ksmen isyan ettiklerini ve
mslman-ara musallat olduklarn bildiriyordu. Eb Bekir (r.a.) ise, Raslullah (s.a.v.)m onlarla
gnderdii eliler araclyla nasl sava emrini veriyor idiyse, ylece emir veriyordu.
Gnderdikleri elilerim emirleriyle donatp geri gnderiyor, onlarn elilerinin peine baka eliler
gnderiyordu. Onlarla yapt bu arpmalarla sme'nin gelii iin vakit kazanyordu. O srada
Raslullah (s.a.v.)n Kuz'n ile Kclb zerindeki emirleri mru'u'I-Kays b." el-Asba el-Keb, Kayn
zerinde Amr b. el-Hakem, Sa'd-H-zeym zerinde Muviye el-Vlib bulunuyor idi. Vediatu'l-Kelb
kendisine uyanlarla birlikte irtidat etmi, mru'u'I-Kays ise dini zerinde kalmt. Kayn'l Zmeyl b.
Kutba irtidat etmi, Amr ise dini zere kalmt. Sa'd-Hzeym'den Muviye de kendisine uyanlarla

birlikte irtidat etmiti. Hz. Eb Bekir (r.a.) mru'u'I-Kays'a (ki Hazreti Hseyn'in kz S~ keyne'nin
dedesidir) mektup'yazd. O da Veda ile Amr zerine yrd. Zmeyl ile Muviye el-Uzri'yi
beklemeye balad. Bu srada sme'nin svarileri Kuz'a'hlarn yurdunun tam ortasna geldi. Onlarn
[123]
zerine bi hcum tertiplediler. Ve ganimetler alarak salimen geri dndler.
Tulayha El-Esedvnin Haberi
Esed b. Huzeymeoullarndan Esed'li Tulayha b. Huveylid Raslul-lah (s.a.v.) hayatta iken.
peygamberlik iddias ile ortaya kmt. Bu bakmdan Hz. Peygamber (s.a.v.); onun zerine Drr b.
el-Ezver'i Esed-oullanna vali olarak ta'ym etmi ve irtidt edenlere kar durmalarn emr etmi idi.
Bunun sonucunda Tulayha zayf dm, hatta neticede geriye sadece onu yakalamak kalmt. Drr
ona bir kl darbesi vurduysa da ona hibir ey yapamad. Bu sefer insanar arasnda silahn
Tulayha'ya ilemedii haberi y-aylnca etrafndakilerin kalabal artt. Peygamber (s.a.v.) vefat
ettiinde durum bundan ibaretti. Tulayha: Cebrail bana geliyor diyerek kafiyeli bir takm yalanlar
uyduruyordu. Onlara namaz klarken secdeyi terk etmelerini emrederek: Yzlerinizi topraa srp
arkalarnz da havaya kaldrmanz Allah'n iine yaramaz. O bakmdan Allah' ayakta ve iffetli bir
ekilde zikrediniz. gibi eyler sylyordu. Araplardan pek ok kii kabile taassubu etkisiyle ona
uymutu. Bu bakmdan onun tabilelerinin byk ounluu Esed, Gatafn ve Tayy kabilelerinden idi.
Fezre ve Gatfn kabileleri Tayba'nn gneyine yrrken Tayy'llar ise, arazilerinin snrlarnda,
Esed de Smeyr denilen yerde konaklad. Abs, Sa'lebe b. Sa'd, ve Mrre kabileleri ise Rebeze'nin
el-Ebrak denilen yerinde toplandlar. Onlarn etrafnda Knneoullanndan bir grup kimse daha
katld. Blge onlara dar gelmeye balaynca iki gruba ayrldlar. Bunlarn birisi el-Ebrak'da kalnca,
dieri de Zu'1-Kassa denilen yere gitti. Tulayha onlara kardei Habl'i de gnderdi. Habl onlarn ve
onlarla birlikte bulunan DelT, Leys'H ve Mdlic'li kimselerin bana gemi idi. Medine'ye eliler
gndererek namaz klmay kabul ettiklerini fakat, zekt vermek istemediklerini bildirince Hz. Eb
Bekir (r.a.): Allah'a yemin ederim, benden bir deve yularn bile esirgeyecek olsalar onu almak iin
onlarla cihad edeceim dedi. Zekt olarak verilen hayvanlarn yularlar zekt verenlere ait idi. Bu
ekilde cevap vererek onlar geri evirdi. Bunun zerine heyetleri geri dnp onlara Medine'de
bulunanlarn az olduklarn bildirdiler ve onlar Medine zerine yrmek konusunda itahlandrdlar.
Heyetlerin ayrlmasndan sonra Hz. Eb Bekir (r.a.) Medine'nin da yollarnn bana Ali, Talha,
Zbeyr ve bn Mes'd Hazretlerini yerletirdi. Ayrca dmanlarn kendilerine yaknlndan dolay
baskn yapmalar korkusuyla Medine halkn Mescidde bulunmakla emr etti. gn gememiken
geceleyin Medine zerine yrdler. Z Hus'da kendilerine destek olmak amacyla da bazlarn
brakm idiler. Geceleyin dalardaki yollara ulatlar. Fakat orada bulunan slrn savalar onlar,
pskrtt. Ve Hz. Eb Bekir (r.a.)e haberini gnderdiler. Mescidde bulunanlar hcum edenlere
karlk vermek zere su tayan bineklerine binerek ktlar. Dman Z Hus'ya varncaya kadar
kovalayp durdular. Orada bulunan yardmc kuvvetler iirip iplere baladklar tulumlar onlarn
bulunduklar yerin zerine yuvarladlar. Mslmanlarn .develeri rkt" ve Medine'ye geri dndler.
Hibir mslman kayp verilmedi.
Kfirler ise, mslmanlann gsz bulunduklarn sanarak, durumu Zu'1-Kassa'da bulunanlara
ilettiler. Onlar da yanlarna gelip katldlar. Hz. Eb Bekir (r.a.) ise, insanlar sava hazrlamakla
geceyi geirdi. Hazrln bitirip yola koyuldu. Sa kanadn banda Nu'man b. Mukarrin, sol kanadn

banda Abdullah b. Mukarrin, piyadelerin banda ise, S-veyd b. Mukarrin bulunuyordu. Tan yeri
aardnda mslmanlarla dmanlar ayn dzle varmlard. Dmanlar mslmanlann geldiini
kl darbelerini yiyinceye kadar farketmedi. Gne grlmeye baladnda geri dnp kamaya
balamlard bile... Bineklerinin okluuna ramen nleri yenik drdler ve pek ok kimse de
ldrld. Hz. Eb Bekir de Zu'1-Kass'da konaklayncaya kadar onlarn peini takip etti. Bu fetih
iin bir balang id. Zu'1-Kassa'da Numan b. Mukarrin'i bir grup asker ile brakarak Medine'ye geri
dnd. Bylelikle mrikler ona boyun emi oldu. Fakat dier taraftan Absoulan ile Zbyn'hlar
aralarnda bulunan mslmanlara hcum edip onlar ldrdler. Bunun zerine Hz. Eb Bekir (r.a.)
ldrdkleri mslmanlar saysnca hatta daha da fazla mrik ldreceine dair yemin etti. Bu se
mslmnnlarm glerini ve sebatlarn arttrd.
Bu srada Medine'ye mslmanlardan Zekt toplayan baz kimselerin topladklar zektlar ulam
bulunuyordu. Bunlar arasnda Safvn, ez-Zbrikn b. Bedr, Ady b. Htem de vard. Bu snme'nin
Medine'den knn altmnc gnnde olmutu. sme de bundan bir ka gn sonra Medine'ye geri
dnd. sme'nin gidi ve geliinin krk gn olduu da sylenmitir.
sme Medine'ye vardnda Hz. Eb Bekir (r.a.), tonu Medine'de yerine vekil brakt ve askerini de.
hem kendileri, hem de binekleri dinlenmek zere orada braktktan sonra Hz. Eb Bekir {r.a.),
beraberinde bulunanlarla birlikte savamak zere yola koyuldu. Mslmanlar onun gitmemesi iin
srar ettilerse de kabul etmeyip: Ben, sizleri bizzat kendim koruyacam diyerek, Z Hus ile Zu'1Kassa'ya doru yrd. Sonunda el-Ebrak denilen yerde konaklad. Orada bulunanlarla savat.
Yce Allah mrikleri hezimete uratt ve mriklerden pek ok esir alnd. Abs ile Bekroullan
darmadan oldu. Eb Bekir, Ebrak'da bir ka gn kald. Zbynoullarn yenip onlarn yurtlarn
eline geirdi ve oralarn mslmaniarn allan ve zekt hayvanlar iin bir otlak olarak evirip tah-sis
etti.
Abs ve Zbyn'llar bozguna urayp Buzha'da bulunan Tulayha'nm yanna vardklarnda -Tulayha
Smeyra'dan oraya gelmi ve orada .j>-_ met etmeye balamt- Eb Bekir (r.a.) de Medine'ye
dojnu,'^^ Bu srada sme. ve askerleri de dinlenmi bulunuyor "JyncUt kendilerine ihtiyalarn
karlayp artacak ekilde p ok sadaka (zekt) da gelmi bu^ lunuyordu. Hz. Eb Bekir (r.a.)
eit yrelere gnderecei kt'alan belirleyip onlara sancaklar verdi. Bu amala onbir ayr sancak
tekil etti. H-lid b. Veld'e bir sancak verip ona Tulayha b. Huveylid zerine gitmesini, onun iini
bitirdikten sonra imkn bulacak olursa el-Butah'da Mlik b. Nveyre zerine yrmesini emretti.
Eb Cehil'in olu krime'ye de bir ssncak verip onu Mseylime'nin zerine gnderdi.
Muhacir b. Ebi meyye'ye de bir sancak verdi ve om* Esvedu'1-Ans'-nin askerleri zerine gndredi
ve ayrca, Kays b Meich'a kar Ebn'ya yardmc olmasn daha sonra da Hadramt' Knde'ye
gitmesini emretti.
Hlid b. Sad'i de bir sancakla $am taraflarna gnderdi.
Amr b. el-s'a 'da bir sancak verip Kuz'al'Iar zerine gnderdi.
Huzeyfe b. Mihsn el-Gilfn'ye bir sancak verip onu Deh halk) zerine gnderdi. Arfece b.
Herseme'ye de bir sancak verip onu Mehre zerine gnderdi. Ayrca Huzeyfe ile Arfece'ye bir araya
gelip her birisinin dierine ilerinde yardmc olmasn emretti.
urahbil b. Hasene'yi Eb Cehil'in olu krime'nin peinden gnderip ona: tkrime Yemme'de ileri
bitirdikten sonra sen Hiddet Ehliyle atllarn ie birlikte savaarak Kuz'a"ya git diye emir verdi.
Ma'n b. Hciz'e de bir sancak verip, onu Sleymoullar ile ve tmlarla birlikte olan
Hevazin'liler'zerne gnderdi.

Sveyd b. Mukarrin'e de bir sancak verip onu Yemen'de Thme ze rine gnderdi.
el-Al b. el-Hadram'ye de bir sancak: verip onu oanreyn'e gnderdi.
Komutanlar Zlkassa'dan ayrlp her bir komutana da askerleri katld. Herbir komutann yanma yazl
'bir ahidname ile birlikte btn mr-tedlere ayn aniamda birer yaz gndererek onlar tekrar slm'a
geri dnmeyi emrediyor ve korkutuyordu. Bu mektuplar da mrtedlere elileri ile birlikte yola
kard.
Abs ve Zbyn bozguna urayp Buzha'da Tulayha'nm yann sdnnce Cedile'ye ve Tayy'hlardan
Gavs'Ilara haber gnderip kendilerine katlmalarm emretti. Onlardan" bir ksm Tulahya'ya katlp
kendi kavimlerine de kendileriyle birlikte gelmelerini emrettiler. Bunlarn hepsi Tu-layha'nn yanna
gittiler.
Eb Bekir (r.a.) Adiy b. Htim'i, Hlid'den nce Tayy'llara gndermi daha sonra arkasndan Hlid'i
gnderip Tayy'llardan balamak zere oradan Buzha zerine yrmeyi daha sonra el-Butah'a
varmay ve bir tarafn iini bitirdii takdirde kendisine baka yere gitmek zere izin verene kadar,
vakit kaybetmeyip dedii ekilde yoluna devam etmesini emretti. Hz. Eb Bekir'in kendisi de
Hayber'e doru kp Hlid ile bulumak gibi bir durum izhar etti. Bununla dman korkutmak
amacnda idi.
Adiyy, Tayy'llara varp onlar slm'a arp korkuttu. Onlar da bu ary kabul ederek Adiyy'e:
Sen de bu orduyu karla ve bizim kabilemizde olup da Tulayha yannda bulunanlar ldrmemeleri
iin Tulayha'-nn yanndan kurtarmcaya kadar onu geciktir teklifini yaptlar. Bunun zerine Adiyy de
Hlid'i karlad ve ona durumu haber verince, Hld kendisini bir sre geciktirdi. Tayy'llar da
Tulayha ile birlikte bulunan kardelerine haber gnderdiler. Onlar da gelip Tayy'llara tekrar
katldlar. Bylelikle Tayy'Hlar slm'a dnm olarak Hlid'i karladlar. Bu sefer Hlid, Cedle
zerine yrmek gayesiyle yola ikt. Fakat Adiyy ondan pek acele etmemesini isteyip bizzat kendisi
onlarn yanna giderek onlar slm'a davet etti. Onlar da onun bu davetini kabul ettiler. Bylece
Adiyy, Hlid'e onlarn slama dndklerini haberini getirmi olarak geri dnd. Ayrca onlardan bin
svari mslmaniara katld. Bu ekilde Adiyy Tayy'llar arasnda en hayrl bir kii ve onlara en ok
bereketli olan bir ahs olmu oldu.
Hlid b. Velid, Uke b. Mihsan ile Ensr'dan Sabit b. Akram' nc olarak gnderdi. Tulayha'nm
kardei Hibl onlarla karlanca, onu ldrdler. Tuhayha onun haberini alnca, kendisi ve dier
kardei Seleme ile birlikte yola kt. Tulayha Uke'yi, onun kardei de Sbit'i ehid edip geri
dndler.
Hlid beraberindeki askerlerle geldiinde Uke ve Sbit'n ehid edilmi olduklarn grnce,
mslmanlar sabrszlk gstermeye baladlar. Hlid askerlerini alp Tayy'hlara doru gitti.
Tayy'llar kendisine: cBiz, senin yerine Kays'llarn iini hallederiz. nk Esedoullari bizim
antlamahlarrmzdr dediler. Hlid de onlara: *Bu iki gruptan hangisiyle arzu ederseniz
arpabilirsiniz deyince, Adiyy b. Hatim: Eer bu durum benim en yakn ailem zerine bile olmu
olsayd buna karlk onlarla cihad ederim. Allah'a yemin ederim, Esedouanyla bizimle olan
antlamalar! dolaysyla cihad etmelcten geri kalmayacam deyince, Hlid ona: Her iki grup ile
yaplan cihad da ayn ekilde cihaddr. O dan sen arkadalarnn grlerine muhalefet etmeyip daha
ok savame-y arzu ettikleri kimseler zerine onlarla braber git dedikten sonra onlara kar
savamak iin gerekli tabiyesini yapt. Daha sonra her ikisi de Buzha'da bir araya gelinceye kadar
yollarna devam ettiler. 3u srada Amiroullan yaknda bulunuyor ve savan kimin aleyhine
neticeleneceini bekliyorlard. Sonunda her iki taraf Buzha'da arpmaya baladlar.

Uyeyne b. Hsn, Fezreoullanndan yediyz kii ile birlikte Tulay-ha'nm yannda idi. iddetli bir
ekilde arptlar. Tulayha ise. elbisesine sarlp rtnm onlara peygamberlik taslyordu. Savan
kzt bir srada Uyeyne, Tulayha'mn yanna hzlca gidip ona: .cSana hl Cevrl gelmedi mi?
diye sorunca, Tulayha: Kayr, dedi. Uyeyne geri dnp savamaya balad. Daha snra tekrar
Tulayha'mn yanma gelerek: Hay babas geberesice, Cebra.il gelmedi mi? diye sorunca, Tulayha:
*Hayr> cevabn verince, br sefer Uyeyne: Peki ne zamana kadar gelmeyecek? Allah'a yemin
ederim, biz ok zor duruma dtk dedi. Sonra gsri dnp yine etin bir savaa tututu. Arkasndan
tekrar Tuayha zerine yryp:. Cebr hl gelmedi ;ii? diye sorunca, bu sefer Tulayha: Evet
geldi. diye cevap verince, Uyeyne, ona: Peki ne dedi? diye sordu. Tulayha: Baia senin de onun
deirmeni gibi bir deirmenin var ve unutmayacan bir szn var diye syledi. eklinde cevap
verince, Uyeyne: Evet, Allah da biliyor ki senin hi unutamayacan bir ey olacak! Ey Fezreoullan, ekip gidiniz! nk bu bir yalancdr. deyince, Fezre'liler ekildi--er ve dierleri de
bozguna urad.
Tulayha atm ve bineini hanm Nevvr iin hazrlanl;; idi. Etra sarlnca atna binip karsn da
yanna alarak birlikte kurtuldular. Daha sonra: Ey Fezre'Hler, kim bu ekilde yapp ksrs ile
birlikte kurtula-bilecskse yapsn diyerek kap gitti ve am'a snd. Daha sonra Kelb kabilesinin
yannda misafir oldu ve Esed ile Gatfn'llann slm'a girmi olduklar haberini alnca o da msman
oldu. Hz. Eb Bekir'in vefatna kadnr Kelb'liler arasnda kalmaya devam etti.
Tulayha. Eb Bekir'in halifelii dneminde umre yapmak zere yol> km Medine yaknlarndan
getii srada Hz. Eb Bekir'e: te Tulayha dedilerse de Hz. Zb Bekir: Ne yapaym onu? Artk
islm'a girmi bulunuyor* diye cevap verdi. Daha sonra Hz.'mer'in yaruna gelip Halife seildiinde
ons bey'st etti. Hz. mer ona: Ser. Uke ve Sbit'in katilisin. Allah'a yemin olsun seni ebediyyen
sevmeyeceim deyince, Tulayha ona: Ey m'minlerin emiri, Allah'n ellerimle ikramda bulunduu
ve onlarn elleriyle de beni rsvay etmedii iki adam ne diye bu kadar dnrsn? deyince, Hz.
mer'e bey'at edip ona: Peki kehnetinden geriye ne kald? diye sorunca, Tulayha: Bir ya da iki
frkten baka bir-ey kalmad diye cevap verdi. Tulayha daha sonra kavminin yanma gitti ve
Irak'a gitmek zere ayrlncaya kadar orada kald.
Tulayha'nn etrafnda bulunanlar bozguna uraynca Uyeyne b. Hsn esir alnp Hz. Eb Bekir'in
yanna getirildi. Medine ocuklar eli-kolu balanm olan Uyeyne'ye: Ey Allah'n dman, sen
iman ettikten sonra kfir mi oldun? diyorlar o da: Allah'a yemin ederim bir an osun Allah'a iman
etmedim diye cevap verdi. Bu sebeple Hz. Eb Bekir onu affedip hayatn balad.
Tulayha'nn arkadalarndan durumunu iyi bilen birisi ele geirilmiti. Hlid ona Tulayha'nn ne
syledikleri konusunda sorunca, adam unlar syledi: Onun bize bildirdiklerinden birisi udur:
Kular ve gvercinler, halisane oru tutanlar ve bizler sizlerden yllarca nce oru tuttuk. Bizim
mlkmz Irak' da am' da iine alacaktr.
Rv der ki: Onlardan, kadn ve ocuklar arasndan kimse esir alnamad. nk ailelerini korunacak
bir yerde brakmlard, yenilgiye uraynca da korktuklar iin slm'a girdiklerini belirttiler. Bunun
[124]
zerine Hlid de onlara ilimedi.
mirouan, Hevzin Ve Sleyra'in rtidt Etmesi
miroullan rtidt etmek konusunda olduka mtereddit davranyor ve Esed ile Gatfan'hlann ne

yapacaklarna bakyordu. Etraflar irtidt etmi olanlarla evrilmi olduu br srada miroullan
lider ve ileri gelenlerinin taati altnda idiler. Kurra b. Hbeyre, K'boullan ile onlara karanlar
arasnda bulunuyordu. Alkame b. Ulse de Kilboullan ile onlar sarm olanlar arasnda idi.
Alkame daha nce fslma girmi ve Peygamber (s.a.v.)in dneminde irtidt etmi, Tif'in fethinden
sonra da am'a gitmi idi. Peygamber (s.a.v.) vefat edince, alelacele gelerek, K'boullan arasnda
etrafna bir grup asker toplad. Hz. Eb Bekir (r.a.) onun bu durumunu haber alnca, banda el-Ka'ka'
b. Amr'm, bir baka gre gre de Ka'ka1 b. Sr'un bulunduu bir askeri birlik gnderdi. Ve ona,
Alkame zerine -onu ldrr ya da esir alr ihtimaliyle- hcum etmesi talimatn verdi. Ka'ka'
Alkame'nin konaklam olduu su kenarna hcum tertipleyinceye kadar yola devam etti. Alkame ise,
devaml bir hazrlk ierisinde idi. Onlardan daha erken davranarak atna binip onlardan nce kat.
Dier taraftan hanm ve ocuklar slm'a girdiler.
Ka'k onlar alp Hz. Eb Bekir'in yanna getirdi. Ailesi ve ocuklar Al-kame'nin durumu zere
kfir-mrted olmay kabul etmediler. Ayrca Hz. Eb Bekir'e de onlarn asl yuvalarndan
yurtlarndan ayrldklar haberi de ulamam bulunuyordu. Hz. Eb Bekir'e: cAlkame'nin
yaptndan bizim gnahmz ne olabilir ki? deyince, Hz. Eb Bekir onlan serbest brakt, Alkame
daha sonra islm'a girdi ve onun tekrar slm'a dnmesi kabul edildi.
Buzhahlann yenilgiye uramasndan sonra miroullar gelerek: Daha nce kendisinden ktmz
eye yeniden giriyoruz ve Allah'a ve Raslne iman ediyoruz> deyip Hlid'in yanna vardlar. Hd
de onlarla Buzhahlara yapt bey'atin ayns zere bey'atleti ve slm'a destek olmay kararlatrp
kabul ettiler. Onun bey'ati, yni onlara verdii szler u ekilde idi:
Allah'n ahdi ve misak zere sz veriyorsunuz ki Allah'a ve Ra-sl'ne iman edecek, namaz
klacak, zekt vereceksiniz. Bu esaslar zerine kadnlarnz ve ocuklarnzla da bey'ateeceksiniz.
diyor, onlar da: Evet diye cevap veriyorlard.- Esed, Gatfn Tayy, S-leym ve Amiroullarndan
irtidt ettikleri srada etraf yakanlar, bakalarnn organlarn keserek msle yapanlar ve slm'a
saldrda bulunanlarn getirilmesinden baka hibir tekliflerini kabul etmiyordu. Bunun zerine bu
gibi davranlarda bulunan kimseleri Hlid'in yanna getirdiler, O da ceza olmak zere onlarn
organlarn -kesti, yakt, onlara ta attrd, onlar dalarn tepelerinden brakt ve kuyulara att. Hz.
Eb Bekir'e yaptklarn bildirmek zere eli de gnderdi. Ayrca Hz. Eb Bekir'e, Kurra b.
Hbeyre'yi ve onunla birlikte zincirlere vurulmu bir grup kimseyi gnderdii gibi Zheyr'i de
birlikte ayn ekilde gndermi idi.
Um Ziml'e gelince: Gatfn, Tayy, Sleym, Hevzin ve dier kabilelerden kaan kimseler Mlik b.
Huzeyfe b. Bedr'in kz olan Um Ziml Selm'nm etrafnda toplandlar. Onun annesi Raba b. Bedr'in
kz olan Um Kirfa idi. Um Ziml, annesi Um Kirfa hayatta iken, esir alnm idi. Onun esir alnd
gazveden daha nce sz etmitik. Hz. ie'nin payna dnce Hz. ie onu azat etti, o da kavminin
yanna gidip orada rtidt etti. Bilhare kaan askerler onun etrafnda toplannca onlarla savamaya
devam etmek emrini verdi. Etrafndakilerin says artt ve olduka glendi. Hlid, onun durumunu
haber alnca, zerine yrd. lk gnde olduka etin bir arpma oldu. Um Ziml'in kendisi ise son
derece me-tekebbirne bir tavr ile annesine ait bir devenin zerinde duruyor idi. Bir grup atl
devesinin etrafnda toplanp devesini kestiler ve onu da ldrdler. Devesinin etrafnda yz tii
kadar ldrld.
Hlid zafer mjdesini Eb Bekir'e bildirdi.
el-Fce es-SIem'nin haberine gelince: Onun asl ad. ys b. Abd Ylil'dir. Kendisi Hz. Eb
Bekir'in yanma gelerek: Bana silah yardmnda bulunursan o silahlarla irtidt edenlere kar

savarm demesi zerine Hz. Eb Bekir ona silah verdi ve onu bir grup kiinin bana geirdi.
Fakat msiimanlara aykr hareket edip el-Cev' denilen yerde konaklad. Ayrca, eerdoullarmdan Nuhbe b. Eb Meys'y1 gnderip ona mslmanlara hcum etmesini emretti. O da
Sleym, miroul-lar ve Hevzin'liler arasnda bulunan btn mslmanlar zerine bir baskn yapt.
Bunun haberi Hz. Eb Bekir'e ulanca, Turayfa b. Hciz'i gnderip ona kar asker toplayp zerine
yrmesini emretti. Ona yardmc olmak zere de Abdullah b. Kays el-Hi'yi gnderdi. Her ikisi de
yola koyulup yz'n peine takldlar. Fakat sakland iin onu gremediler. Daha sonra onunla eiCev1 denilen yerde karlatlar. Bir grup kii ldrlmekle birlikte yaz, el-Fce'ye kamay
baard. Turayfe onu yetiti ve esir alarak H2. Eb Bekir'e gnderdi. Medine'ye geldiinde Hz. Eb
Bekir (r.a.), Medine namazgahnda bir atein yaklmasn, daha sonra da elleri ve ayaklar bal
olarak onun bu atee atlmasn emretti.
leymoullarndan Abduluzz'nn olu Eb ecre'nin haberine gelince: el-Hansa'nm olu olup
Sleymoullanndan irtidt edenlerle birlikte o da irtidt etmi idi. Fakat leymoullarndan bazs
ise Hz. Eb Bekir'in emr olarak tayin, ettii Ma'n b. Haciz ile birlikte slm Dini zere sebat
etmilerdi. Hlid, Tulayha zerine giderken Ma'n'a bir mektup yazarak leymoullarndan mslman
olarak beraberinde bulunanlar alp kendisine katlmasn emretmi idi. Ma'n da yola kt ve
grevine vekil olarak kardei Turayfa b. Hciz'i brakt.
Eb ecre irtidt ettiinde u beyitleri sylemiti:
Kalbim artk aykm bulunuyor,
Sevdiklerini ve knayanlarn gryor artk
Ey kavminin-okluundan sz eden!
Senin onlardan payn yenilmek ve ktlk grmektir.
Sen bizleri her zorlu gnde bakalarndan sor
Dmanlarla karlatmzda naslz diye!
Bizler serkelere yular takanlar,
lm aramzda gezinirken vuranlar deil miyiz?
Ben Hlid'in askerlerine mzram ektim,
Bundan sonra da ok yaayacam umarm.
Daha sonra Eb Secre slm'a girdi. Hz. mer (r.a.) zamannda Medine'ye geldiinde onun fakirlere
baz mallan paylatrdn grp, Bana da ver, ben ihtiya sahibi bir kimseyim deyince, Hz. mer
ona:
Sen kimsin? diye sordu, o da: tBen Abdulzza es-Slemi'nin olu Ebu ecre'yim diye cevap
verdi. 3u sefer Hz. mer: Ey Allah'n dman! Allah'a yemin olsun sana birsey vermeyeceim.
nk:
Ben Hlid'in askerlerine mzram ektim
Bundan sonra da ok yaayacam umarm diyen sen deil misin? diyerek, elindeki kamsyla
bana vurmaya balad. Sonunda Eb Secre erken davranp devesinin bulunduu yere kotu,
devesine binip kavminin yanma gitti. Bu arada:
Ebu Hafs (mer) elindekinden bize cimrilik etti
Her bir hareketin se bir pazarl olur eklindeki beyitin yer ald bir iir ile olay dile getirdi.
[125]
Amr B. As'n Umn'dan Gelii

Raslullah (s.a.v.) Amr b. s' Veda Hacc'ndan dndkten sonra Ceyfer zerine gndermiti.
Raslullah (s.a.v.), Amr Umn'da iken vefat etti. Amr Bahreyn'e vard srada el-Mnzir b. Sv'yi
lm deinde grd. Daha sonra oradan ayrlp miroullan yurduna giderek Kurra b. Hbeyre'nin
misafiri oldu. Kurra ise yannda miroullanndan askerler de bulunduu halde, mtereddit
davranyordu. Bununla birlikte Amr'a ikram olmak zere hayvan kesti ve ona misafirperverlik
gsterdi. Ayrlmak istediinde Kurra Amr ile babaa kalarak: Ey adam! Araplardan bu ekilde
vergiler almakla onlar sizden honut etmiyorsunuz. ayet onlarn mallarn almaktan vazgeecek
olursanz o zaman sizlere itaat edip emirlerinizi dinleyeceklerdir. Bunu yapmayacak, olursanz size
itaat etmezler. diye syledi. *
Bunun zerine Amr ona: Ey Kurral Sen kfir mi oldun? Bizleri dier Araplarla m korkutuyorsun?
Allah'a yemin ederim senin bana o kadar ok atl toplar getiririm ki bunlar senin annenin lohusa
olarak bulunduu evi bile doldururlar. Daha sonra Amr, Medine'de msl-manlarn yanna giderek
onlara durumu haber verdi. Mslmanlar etrafm sarp ona sorular sormaya balaynca onlara
Deba'dan Medine'ye kadar her tarafn askerle dolup tatn bildirdi. Etrafndakiler ayrlp eitli
halkalar oluturdu. Dier taraftan Hz. mer (r.a.), Amr'a selm vermek amacyla aralarnda AH,
Osman, Talha, Zbeyr, Abdurrahman ve Sa'd Hazretlerinin bulunduu bir grubun yanndan geti. Hz.
mer (r.a.) onlara yaklanca, konumay kestiler. Onlara: Neden sz ediyordunuz? diye sorur.ca,
ona cevap vermediler. Bu sefer onlara: Sizler, galiba Kurey'in Araplardan korktuu konusunu dile
getiriyordunuz.? deyince, onlar: cDoru sylyorsun dediler. Bunun zerine mer onlara: Hayr,
onlardan korkinaynz. Allah'a yemin ederim, sizlerin dier Araplardan korktuunuzdan daha ok ben
Araplar iin "korkuyorum. Allah'a yemin ederim, sizler Kureyliler bir delie bile girecek olursanz
Araplar peinizden o delie girecektir. Bu bakmdan onlar hakknda Allah'tan korkunuz! dedi.
Daha sonra mer yoluna devam etti. Kurra b. Hbeyre, Hz. Eb Bekir'in yanma esir olarak
getirilince, mflalman olduuna dair Arari ahit gsterdi. Hz. Eb Bekir, Amr' huzuruna getirtip ona
sorunca, Arar Kurra'nn sylediklerini haber verdi. Zekt konusuna gelince, Kurra: Yava ol ya
Amr! dedi. Amr: cHayr, Allah'a yemin ederim, hepsini ona anlatacam diye karlk verdi. Daha
[126]
sonra Eb Bekir kendisini affetti ve mslman olduunu kabul etti.
Temmoullan Ve Sech
Raslullah (s.a.v.) TemfmouHan arasnda amillerini (yni zekt toplama memurlarm) datm di.
ez-Zibrakan, Sehl b. Mincb, Kays b. Asm, Safvn b. Safvn, Sebre b. Amr, Veki' b. Mlik ve Mlik
b. N-veyre bunlar arasndadr. Fakat Raslullah (s.a.v.)'m vefat haberi yaylnca Safvn 'b. Safvn,
Hz. Eb Bekir'e Amiroullanndan topladklar zekt gtrp teslim etti. Kays b. Asm se, ezZibrekan'm ne yapacana bakyordu. nk onun aksini yapacakt. ez-Zibrekan iinde gecikme
gsterince, Kays: u Ukeliyye'nin olunun yznden vay bama gelenlere! Allah'a yemin ederim, ne
yapacam bilemiyorum. Ben, topladm zektlar Eb Bekir'e gnderip bey'at edecek olursam bu
aefer kendisi beraberinde bulunan zekt hayvanlarn Sa'doullan arasnda kesecek ve onlarn
gznden beni drecektir. Dier taraftan ben Sa'doullan arasnda bu hayvanlar kesecek olursam
bu sefer o, Eb Bekir'in yanna gidip beni gznden drecektir diyerek elindeki zekt mallarn
Mek'is ile dier kollan arasnda paylatrd. Dier taraftan ez-Zibrekan ise Dabbe b. Ud b. Dabia,

Adiy, Teym, Ukl, Sevr, Abd Ment b. d-oullanndan oluan er-Ribbhlann ve Avf ile E bnou
Harnn zektlarn gtrp teslim ettiler. Btn bu saylan isimler Temmoullannm birer koludur.
Daha sonra Kays piman oldu. e-Al b. el-Hadram ona yetiince zekt kartp zektla birlikte elAl'y karlad ve onunla birlikte yola kt. Temmliler de birbirleriyle uramaya baladlar.
Hanfeoull arndan S mn e b, sl'e Temim'den yardmlar geliyordu. Fakat bu olay ortaya
knca/ bu Smme'nin zararna oldu. Smme ise, yalanc Mseylime'ye kar savayordu. Onun bu
zor durumu, Eb Cehil'in olu krime onun yanna varncaya kadar, bylece devam etti. Bu ekilde
Temm yurdunda Temmlilerin mslmanlar, irtidt etmek isteyip phe ierisinde olanlarla kar
karya iken, Temimli el-Hris b. Sureyd b. Ukfn'm kz olan Sech, Cezre'den gelip peygamberlik
iddiasnda bulundu. Kendisi ve yaknlar Taliblilerden olan daylar arasnda el-Hzeyl b, mrn ile
birlikte Raba'mn uzak kollarnn liderliini yapyordu. Hzeyl Hristiyan idi, fakat dinini brakp ona
tbi oldu. Onunla birlikte Akka b. Hill Nemdiler, Ziyad b. Fulln tydhlar, es-Sell b. Kays
eybanhlar arasnda bu irtidt hareketinin ban ekiyordu; fakat aralarndaki ihtilf dolaysyla
iinde bulunduklar durumdan daha kts ile karlatlar.
Sech, Hz. Eb Bekir'e kar savamak istiyordu, bu bakmdan Mlik b. Nuveyre'ye haber gnderip
antlama yapmak istedi. Mlik onun teklifini kabul etti ve bylelikle savamaktan onu alkoyarak
Temimoullann-dan baz kollar zerine gitmesini teklif edince, o da kabul ederek: Ben Yarbu'
oullarndan bir kadnm; o bakmdan herhangi bir mlk zkonu-su olursa o sizin olsun ded.
Utrid b. Hcib ile Mlik ve Hanzalaoullanndan ileri gelenleri, ondan kap Amberoullarna
sndlar. Vekl'in yapan da ho grmeyip beenmediler. nk Veki' Sech ile antlama yapm
bulunuyordu. Yar-bu'oullanndan, onlar gibi ileri gelen dier baz kimseler de katlar ve Mlik b.
Nuveyre'nin yaptm benimsemediler, ho grmediler.
Bylelikle Mlik, Vekl1 ile Sech bir araya geldi. Sech onlarla seciyeli bir ekilde konuarak
unlar syledi:' Atllar hazrlayn, siz de talana hazr olun. Daha sonra er-Ribb zerine hcum
edin. nk onlarla aramzda bir engel yoktur.> Onar da er-Ribb zerine yrdler. Dabbe ile Abd
Mentllar onlara kar koydu. Her iki taraftan da ok sayda kimseler ld. Birbirlerinden karlkl
esirler aldlar. Daha sonra da aralarnda bar oldu. Kays b. sim bir iir syleyerek zektn gtrp
Hz. Eb Bekir'e teslim etmekten geri kalnn pimanln dile getirdi.
Daha sonra Sech, el-Cezrei askerleri ile birlikta en-Nibc denilen yere varncaya kadar yoluna
devam etti. Fakat Evs b. Huzeyme ei-Hceyin, Amroullarndan bir grub kii ile birlikte onlarn
zerine baskn yapt ve Hzeyl ile Akka'yi esir aldktan sonra, her iki taraf Evs'b- Sech'tan ald
esirleri serbest brakmak ve beraberindekilerle birlikte Evs'in :cprsk: = -rna ayak basmamak
konusunda anlamaya vardlar.
Daha sonra Sech askerlerini alp Yemme'ye doru gitti. Ve: Art:k Yemme zerine gidiniz,
gvercin gibi hzlca gidiniz, nk bu kesin sonulu bir savatr. Bundan sonra da hibir "knama
grmeyeceksiniz dedi.
Daha sonra Hanfe oullar zerine yrd. Mseylime bunun haberini alnca, onunla uraacak
olursa Smme'nin, rahbl b. Hasene'nin ve evrelerinde bulunan kabilelerin Hacr'e fyni
Yernme'ye) galip geleceklerinden korktuu iin Secb'a baz hediyeler gnderdi. Daha sonra da
yanna gidinceye kadar kendisine eman vermesini istedi. Sech da ona eman verdi., Mseyiirne,
Sech'n yanma Kamfeoulanndan krk kii alp gitti. M-seylime: Yeryznn yans bizimdir,
br yans da dil olmu? olsayd Kurey'in idi. Artk Allah Kurey'in kabui etmedii yary saha
vermi bulunuyor. dedi.

Mseylime nin, kendisine inananlara koymu olduu kanunlardan birisi de u idi: Birisinin bir erkek
ocuu olursa bu ocuk lmedii srece kadnlara yakla$mayacaktr. Ayrca kii erkek ocuk sahibi
oluncaya kadar ocuk yapacak, fakat erkek ocuu olduktan sonra kendisini tutacaktr.
Denildiine gre, Mseylime, Sech'tan kendisini kalelerin arkasna snmak suretiyle korumak
istemi, Sech'n da ona: n demesi zerine Mseylime: Adamlarn uzaklatr- demi o da byle
yapmt. Mseylime bir adr kurmu ve adra arap dkmt. Bundan amac Sech'n bu kokuyu
alarak cimay hatrlamasn istemesi idi. Onunla bir araya geldiklerinde, Sech: Rabbm sana neler
vahyetti? diye sorunca, Mseylime ona: Robbinin hamileye ne yaptn grmedin mi? Ondan
treyen bir can kard; bu deri ie kemik arasnda diye cevap verdi. Sech, Peki baka neler
variyetti? diye^ sorunca Mseylime: *Al!ah kadnlar ferier olarak yaratt, erkekleri de onlara
zevler yapt. Onlarn ierisine bireyer brakrsn, ondan sonra o kadnlar dilerse onu kartrlar,
bylelikle bizlere ocuklar verirler dedi. Bunun zerine Sech: ahitlik ederim ki sen bir
peygambersin deyince, bu sefer Mseylime ona: Ne dersin, seninle evlenip senin kavmin ve benim
kavmimle btn Araplar yiyip bitirsek? deyince, Sech: Olur dedi. Bu sefer Mseylime u
beyitleri okudu :
Haydi kalk yatalm
Yatak zaten hazrlanm
.
Dilersen evde
Baka yerde dilersen
Dilersen mlk paylarz
Dilersen drde bleriz
Diiersen verelim te ikisini
Dilersen de tmn.
Bu sefer Sech: Kayr, hepsini istiyorum; nk o daha deneyip toparlaycdr. deyince
Mseyime: Zaten bana da byle vahyedimiti dedi.
Sech onun yannda gn. kaldktan sonra ayrlp kavminin yanma gittiinde: Ne haber? diye
sordular, Sech onlara: Ben onun hak zere olduunu grdm. Bu bakmdan ona tbi olup onunla
evlendim dedi. Onlar: Peki sana herhangi bir mehir vermedi mi? diye sorunca Sech: Hayr
diye cevap verdi. Bu sefer evresindekiler: Geri dn ve ondan mehir ste deyince, o da geri dnd.
Mseylime onu grnce yine kale kapsn kapatp: Ne istiyorsun? diye sorunca, Sech: Bana
mehir vermeni dedi. Bunun zerine Mseylime: Senin tellln kimdir? diye sordu. Sech: Benim
telllm, ebes b. Rib' er-Riyh'dir diye cevap verdi. Mseylime onu arp: Arkadalarnn
arasna Allah'n Rasl Mseylime'-nin Muhammed'in size getirmi olduu namazlardan olan sabah
namaz ile yats namazn kaldrdm iln et diye syledi- Bunun zerine Sech, arkadalar ile
birlikte geri dnp gitti. Bu arkadalar arasnda Utrid b. Hcib, Amr b. el-Ehtem, Gayln b- Harae
ve ebes b. Rib'i de vard. Utrid b. Hcib :
Bizim peygamberimiz kadndr, onunla dolayoruz;
Dier insanlarn peygamberleri se erkek oluyor anlamnda bir beyit okudu.
Mseylime onunla: Yemme'nin mahsullerinin yarsn kendisine vermek ve bu mahsul alacak
kimseyi brakmak zere bar yapt. Sech mahsullerin yarsn alarak el-Cezire'ye gitti ve geri
kalan yarsn almak zere de Hzeyl, Akka ve Ziyd' braktf. Fakat aniden Hlid'n onlara
yaklatn grdler. Onlar da dalp gittiler.
Sech, Muviye onlar el-Cem'a ylnda yerlerinden aktarmcaya kadar Talibliler arasnda kalmaya

devam etti. Sech da onlarla birlikle geldi. Talibler de, Sech da gzel bir ekilde alm'a girip
balandlar. Ondan sonra Sech Basra'ya gitti ve orada ld. Semura b. Cndb, Muvi-ye'nin Basra
Valisi iken onun cenaze namazn kldrd. Bu olay ise Ubey-duilah b. Ziyd'n Horasan'dan gelip
Basra Valisi olarak greve balamasndan nce olmutur.
Denildiine gre, Mseylime ldrldkten sonra Sech, el-Cezre'de-ki Talibli daylarnn yanna
[127]
gitmi ve onlarn yannda lm gonra ds ondan sz edildiini, kimse duymamtr.
Mlik B. Nveyre
Serh, el-Cezre'ye dndkten sonra Mlik b. Nveyre geri dnp piman gici ve ne yapacan
ard,, Dier taraftan Vek ve Sem'a ise yaptklarnn irkin olduuna anlayarak dn yaptlar,
isyana kalkmadlar ve zektlarn karp onlarla birlikte Hlid'i karladlar. Hlid de Fez-re,
Gatfn, Esed ve Tayy kabilelerinin iini bitirdikten sonra Buth zerine yrmeye koyuldu. Orada
Mlik b. Nveyre bulunuyordu. Mlik son derece kararsz bir durumda idi. Ensr ise Hlid'Ie birlikte
gitmediler ve: Halfenin bize talimat byle deildir. O bize: 'Bzha'da iimiz bittikten sonra bize
yazl emir gnderinceye kadar orada kalnz' diye talimat vermiti deyip kaldlar. Bunun zerine
Klid: O da bana ilerlemeyi emretti, stelik u anda komutan benim. Yazilt emir gelmeyecek olursa
ben grme gre frsat olarak grdm hususu deerlendiririm. Dier taraftan ona haber verecek
olursam, ben bu frsat karacam iin ona bildir-miyorum. Nitekim, onun bize hibir talimatnn
bulunmad bir ile kar karya kalacak olursak, grmze gre hayrl olan yapmaktan ge-ri
kalmaz ve onu yaparz. Bu bakmdan ben ve beraberimdekiler Mik'in zerine gidiyoruz. Ben onlar
zorlamyorum dedi ve yoluna devam etti. Ensr, geri kalmaktan piman oldular ve: Eer bunlar bir
hayr elde edecek olurlarsa siz ondan mahrum kalrsnz. Kendilerine birey olursa bu sefer insanlar
sizleri korkak olmakla nitelendirecekler diyerek ona kavutular.
Daha sonra Hlid, el-Buth denilen yere varncaya kadar yoluna devam etti. Orada hi kimseyi
bulamad. Mlik b. Nveyre askerlerini datm ve onlara toplu olarak bulunmay yasaklamt.
Onlara: Ey Yarb'-oullan! Biz bu ii kabul etmeye arldk, fakat geri kaldk. Bu bakmdan
baarl olamayacaz. Ben bu i iyiden iyiye dnnce iin onlar tarafndan iyice ynetilmediini
grdm. Eer ileri insanlar iyice yne-temiyorsa sakn onlarla arpmayn; bu sebeple daln ve bu
ie girin. dedi. Bunun zerine daldlar. Hlid, el-Buth'a varnca, askeri birlikleri etrafa datt ve
onlara dierlerini slm'a da'vet etmek emrini verdi. Bu ary kabul etmeyen herkesi kendisine
getirmelerini, gelmeyecek olurlarsa ldrmelerini emretti. Eb Bekir de onlara: Bir yerde
konakladklar zaman ezan okumalarn, eer kar taraf da ezan okuyacak olursa onlara
ilimemelerini, okumayacak olurlarsa ldrp talan etmelerini; slm da'vetini kabul ettikleri
takdirde onlardan zekat vermelerini istemelerini, kabul ederlerse kendilerinin de kabul etmesi
tavsiyesinde bulunmutu.
Rv der ki: Svariler Sa'lebe b. Yerb'ouIIarndan bir grup ile birlikte Mlik b. Nveyre'yi
Hlid'in yanma getirdiler, Seriyye onlar hakknda ihtilfa dt. Aralarnda Eb Katde de vard.
Eb Katde onlarn ezan okuyup kmet getirerek namaz kldklar konusunda ahitlik edenler
arasnda idi. Bu ekilde ihtilfa dnce, Hlid emir vererek hapsedilmelerini syledi. ok souk bir
gece geirince, Hlid bir mndiye emrederek: Esirlerinizi stnz diye "armasn emretti.
Buradaki stnz Kinne lgatnda ldrmek anlamna geliyordu. Bu bakmdan esirlerin
ldrlmesini kasdettiini sandlar. Halbuki Hlid, sadece snmalarn emretmiti. Bu yanl anlama

sebebiyle alnan esirler ldrld. Drr b. el-Ezver, Mik'i ldrd. Bu srada Hlid barp
armalar iitince dar kt. Fakat esirler ldrlm bulunuyordu. Bunun zerine Hlid: Allah
bir eyi murad ederse onu yapar. diye syledi. Hlid, Mlik'in hanm olan Um Temim ile evlendi.
Bunun zerine Hz. mer, Hz. Eb Bekir'e: Hlid'in klcnda aibe vardr deyip bu konuda birok
eyler syleyince, Hz. Eb Bekir: Yeter ey mer! O, bir grte bulundu ve hata etti. Hlid
hakknda daha birey syleme! Ben Allah'n kfirlere kar ektii bir klca herhangi bir ekilde
glge drmem. dedi. Ayrca Mlik'in diyetini deyerek Hlid'e de huzuruna gelmesini yazd.
Hlid bu emri yerine getirdi. Mescid'e girdiinde zerinde bir cbbe vard. Sarna da oklar
yerletirmi idi. mer onun karsna dikilip b oklar ekti ve krd, Daha sonra da ona: Sen
msl-man birisini ldrp arkasndan da karma tamah ettin. Allah'a yemin ederim, seni kendi
talarnla talayacam dedi. Hlid ona hibir ey sylemedi. Hz. Eb Bekir'in grnn de o
dorultuda olduunu zannediyordu. Eb Bekir'in huzuruna girip ona durumu anlatt ve zrn beyan
etti. Hz. Eb Bekir de onun zrn kabul etti, affetti ve Araplarn harp gnlerinde yaptklar ekilde
evlendiinden dolay: kendisini azarlad. Hlid dar ktnda mer oturuyordu. Hlid: Ey Um
Seleme'-nin olu! Haydi zerime gesene diye syledi. Hz. mer bununla Hz. Eb Bekir'in ondan
honut kaldn anlayarak onunla konumad.
Denildiine gre, mslmanlar geceleyin Mlik'in ve arkadalarnn evresini sardklarnda, ellerine
silahlarm alarak: Bizler mslman-larz demesi zerine Mlik'in arkadalar: Bizler de
mslmanz deyince, onlara: O halde silhlar braknz dediler. Onlar da silhlarn] braktlar.
Daha sonra da namaz kldlar. Hlid onu ldrmek konusunda zr beyan ederken Mlik'in: Sizin
arkadanz olan bu adam unlar unlar sylyor dediini belirterek zr beyan etti. Ona Peki, sen
onu arkada saymyor musun? diye sormu, sonra da boynunu uurmutu.
Mtemmim b. Nveyre, Hz. Eb Bekir'in fr.a.) yanma gelerek kardeinin kann ve esirlerinin
kendilerine iade edilmesini istedi. Hz. Eb Bekir (r.a.) de esirlerin geri verilmesini emredip Mk'in
diyetini de Bey-tulml'den dedi. Hz. mer'in yanndan geerken Hz. mer kendisine; Kardeine
olan zntn hangi noktalara kadar vard? diye sorunca. Mtemmim: Btn gcmle onun in
aladm, y:e ki benim grmeyen gzm br gzme bu konuda yardmc oldu. Grdm her bir
ate dolaysyla zntmden1 nerdeyse kahrolup gidecektim. nk o: bir misafiri gelir ve
nerede olduunu bilmez diye korktuundan geceleri sabaha kadar ateini yank tutard. deyince, bu
sefer Hz. mer (r,a.) ona: Peki, bana niteliklerini say dedi. Bunun zerine Mtemmim: O, serke
ata biner, yk ok arlam deveyi, souk gecelerde yakas birbirine kavumayan elbiseyi giymi
olarak ve upuzun bir mzrak elinde tutmu olarak ekerdi. Bu durumda btn gece yol alr, sabah
olduunda da, yz sanki bir ay parasn andrrd. diye syledi. Bu sefer Hz. mer (r.a.): Peki
onun hakknda sylemi olduun iirlerden bana birazn oku deyince, Mtemmim u beyitlerin, yer
ald mersiyesini ona okudu:
Bir zamanlar onunla iki arkada gibiydik;
O kadar ki: Bunlar ayrlmazlar denildi.
Ben ve Mlik ayr dtmzde se,
Bir gece olsun beraberliimiz yokmu gibi oldum.
Bu sefer Hz. mer ona: airliim olsayd ben de kardeim Zeyd'e bir mersiye sylerdim dedi.
Bunun zerine Mtemmim: Hayr ey m'-minlerin emril kisinin durumu bir deildir. Eer benim
kardeim de senin kardein gibi ldrlm olsayd, onun iin alamazdm, bile. deyince mer:
Hi bir kimse senin bana bu ta'ziyenden daha gzel bir ta'ziyede bulunmu deildir dye cevap

verdi.
Bu vak'ada Umre b. Veld'in iki olu olan Veld ile Eb Ubeyde ldrld. Bunlarn ikisi de
[128]
Hlid'in kardeinin ocuklar olup snhab-dirler.
Mseylime Ve Yemdme'Iier
Bundan ncelerde Mseylme'nin Peygamber (s.a.v.)in yanna eliler gnderdiinden sz etmi idik.
Peygamber (s.a.v.) vefat edip Hz. Eb Bekir de mrtedler zerine eitli asken* birlikler gndermeye
baladnda, Eb Cshi'n olu ikrime'yi Mseylime zerine gndermi, daha sonra da arkasndan
rahbl b. Hasene'yi yollam idi. Ancak bu iin n kendisinin olmas iin Ikrime acele edip
Mseyime taraftarlar zerine hcum etti; fakat onu yenik drdler. urahbl de bu yenilginin
haberini alnca, yolda durdu ve dsha ileriye gitmedi. krime, Hz. Eb Bekir'e durumu yazl olarak
bildirince Hz. Eb Bekir ona unlar yaz-d;: Ne ben seni gereyim, ne de sen huni gor. Geri dSrrJp de
miisl-manlarn maneviyatm zayflatma. Kzeyie le Arfacs'nin yanna varp mlarla birlikte Uman ve
Mehre 'halk ile arp. Daha sonra sen ve askerlerin mslmanlarn 'gznde temize kncaya ve
Yemen ile Hadramt'da bulunan Muhacir b. Eb meyye ile karlancaya kadar yolunuza devam
ediniz.
urahb'e de Hlid gelinceye kadar beklemesini ve Mseylime'nin iini bitirdikten sonra
Kuz'a'llara kar Amr b. s'a yardm etmek zere onun yanna gitmesini emretti.
Hlid, el-Buth'dan geri dnp Hz. Eb Bekir'in yanna vararak ondan zr beyan edince Hz. Eb
Bekir de onun zrn kabul etmi ve ondan raz olmutu. Daha sonra onu Mseylime zerine
gndermi, onun yanna Muhacirler ile Ensr birlikte yollamt. Ensrn banda Sabit b. Kays b.
emms, muhacirlerin banda ise Eb Huzeyfe ile Zeyd b. el-Hattb vard. Hlid, cl-Buth'da
kendisine gnderilen askerlerin varmasn beklemek zere konaklad. Gnderilen bu asker g
kendisine kavuunca Yemme zerine yrd. O sralarda Hanfeoullar olduka kalabalkt.
Onlarn savalarnn says krkbin kii idi. urahbl b. Ha-sene erken davranlmasn istedii iin
Mseylime ile savalmas konusunda Hlid'e elini abuk tutmasn sylyordu. Neticede yenik
dlnce Hlid urahbVi knad. Hz. Eb Bekir de arkalarndan vurulma-malar ve yardmc
olmas iin Hlid'e Selt'i gnderdi. Hz. Eb Bekir yle derdi: Ben, Bedir savana katlm
olanlar komutan tayin etmem. Onlar Allah'n huzuruna slih amelleri ile kavuuncaya kadar terkedeceim. nk Yce Allah onlarla ve slih kimselerle onlarn yapacaklar yardmdan daha
fazlasn mslmanlar zerinden savp uzaklatrr.
Mseylime ile birlikte Unfuva olu Nehr er-Reccl da bulunmakta idi. Nehr, Peygamber (s.a.v.)'e
bey'at etmi, Kur'n' renmi, din bilgileri renmi bir kii idi. Onu Yemme halkna retmen
olarak ve Yemmelileri Mseylime'ye kar kkrtmak zere gndermi idi. Fakat Hanifeoullar'na
Mseylime'den daha bir ktl dokunmu idi. nk o, Hz. Muhammed (s.a.v.)'in: Mseylime'nin
onunla ortak klndn sylediine dair tanklk etmiti. Hanifeoullar da bunu tasdik etmi ve
onun arsn kabul etmilerdi. Mseylime eitli konularda ona 'bavuruyordu. Abdullah b. enNevvce; Mseylime'nin mezzinliini, Hceyr b. Umeyr de ikmet ediciliini yapard. Hceyr yle
derdi: ahitlik ederim ki Mseylime kendisinin Allah'n Rasul olduunu ileri sryor. Bunun
zerine Mseylime ona: Ak seik konu ey Hceyr, nk byle konumakta hayr yoktur. diye
sylemiti. Bu ifadeleri ilk kullanan o olmu oldu.
Mseylime'nin syleyip de vahiy olduunu ileri srdkleri arasnda unlar da vardr:

cEy kurbaaolu kurbaa! stediin eyi se. Senin st tarafn suda, alt tarafn amurda, ne su ieni
engellersin, ne de suyu bulandrrsn.
Yine unlar sylemitir: Grnen ekinlere, onu alabildiine bienlere, buday savuranlara, onu
deirmende tenlere, frnda piirenlere, ekmei et suyuna dorayp tirit yapanlara, suya ve yaa
bandrp lokma lokma yiyenlere yemin olsun! Sizler gebelere stn tutuldunuz ve yerliler de
fazilete sizden ileri deildir. Kasabalarnz iyi koruyunuz. Yurtsuzlar barndrnz. Hakszlk
edenlere kar da knz.
Onun yanma bir kadn gelip: Bizim hurmalarmz verimsiz, kuyularmzn da' suyu kurumu
bulunuyor. Bu bakmdan suyumuzun ve hurmalarmzn artmas iin, Muhammed (s.a.v.) Hezmn
halkna nasl dua ettiyse sen de ylece dua et. dedi. Mseylime bu konuda Nehr'a sordu. O da
kendisine Peygamber (s.a.v.)in Hezmn halkna dua ettiini, onlarn kuyularndan br miktar su alp
aznda alkaladktan sonra kuyulara dktn, bunun zerine kuyularn su le dolup lastiini, her
bir hurmann dal budak salarak hurma yklendiini anlatt. Mseylime de ayn eyi yapnca, kuyularn
suyu btnyle ekildi. Hurma aalan da kurudu. Onun lmnden sonra da her ey normal hline
dnd,
Yine bir seferinde Nehr ona: Sen de Muhammed'n yapt gibi elini Hanfeoullannm ocuklar
zerinde gezdir. dedi. Mseylime onun dediini tutarak elini balarnn zerine gezdirdi ve
enelerini okad. Bu sefer elini hangj ocuun bann zerinden geirdiyse o ocuk kel-leti. Kimin
enesini tuttuysa onun da dili pepeleti. Daha sonra onun lm zerine ocuklar normal hallerine
dndler.
Denildiine gre Nemr'li Talha yanna gelerek durumunu sordu. Mseylime de karanlklarda birisinin
kendisine geldiini syleyince Talha: Ben ahitlik ederim ki sen yalanc, Muhammed ise dorudur;
fakat Raba'nm yalancs Mudar'n doru szlsnden bizim iin daha ok sevilir dedi. Talha da
onunla birlikte ve kfir olarak Akraba' Gn'nde ldrld.
Mseylime, Hlid'in yaklamakta olduu haberini alnca askerlerini Akraba' denilen yerde brakt.
eitli kimseler ve bu arada Mecc'a b. Mrre, kk bir asker birlikle miroullanndan daha
nce dklm bir kann intikamn almak zere Hlid'e kar ktlar. Mslmanlar Mecc'a'y ve
beraberindekileri yakalad. Hlid Mecc'a dndakilerin hepsini ldrd; nk Mecc'a
Hanifeoullar arasnda erefli bir kimse idi. Saylar krk ile altm arasnda bkmyordu.
Mseylime mal ve servetleri arkasnda brakt. Bunun zerine M-seylime'nin olu urahbl*u
konumay yapt: Ey Hanfeoullar Savanz, nk bugn hamiyet gndr. Yenilecek olursanz
kadnlarnz esir alnp arkalarndan gtrlr ve hibir dnrlkle istenmeden nikhantrlr. Onun
inin erefisnruas korumr-k zer arpnz, kadnlarnz
He.-: iki tarsr Akraba' denilen yerde arpt. Muhacirlerin sanca b Ku2S-yfe'nin azatls
Slim'in elinde-di. Cnctcn nce ise. Abdullah b. Hafs fc. Gnim'in elinde id. Abdullah chd
edilince Sm'e: Bizim nmzden giderken sana br sarar gelmesinden korkuyor musun? diye
sordular. Salim: O takdirde ben Kur'n'i bilen bir I:ii olmama ramen, oi; kt birisi olurum
diye cevep verdi.
Ensv'n sancsi se Sabit b. Kays b. emms'm elinde di. Arap-lsr'n dier kabilelerinin de
sancaklar kendi sancaktarlarnn elinde bulunuyordu. Her iki taraf kar karya geldi.
Mslmanlarla ilk kariia-an Unfuva olu Nehr er-Reccl olup Zeyd b. el-Hattb tarafndan
ldrld. Sava son derece kzt. iMiislmarilar bundan nce benzeri bir savala hibir saman
karlamamlard. Mslmanlar yenilgiye dtler. Ve Hanifeoutlar Mfccc'a le Hld'in

buunduu yere kadar var-rftUr, Buni giir?n Hlict adrdan ayrlp gitti. HanfeojSulan Mecc'a'nr. y.^r.aa g;rdiklorir.de Hlid'in hsnmnjn da onunla birlikte olduunu grdler. HJid hnrnnn
Mecc'a'ya teslim etrni idi. Onu ldrmek is-'edierse de Mecc'a onlar alkoyup: Ben. onu
himayeme alyorum demesi zerine onu braktlar. Mecc'a cnara: Siz erkeklerin iiiini biivraaye bakm;: d^e syledi. Sunun rerine . Hanfecgulari Htd'in adinr. paraladlar. Dsha
sonra msimalar birbirlerini derleyip toparlanmaya ardlar. Sabit b. Kays: Ey mslmanlsr
Kendinizi ok kt altrdnz dedikten sonra Yemme'HIeri kastederek: Allah'm! Ben bninnn
yaptklarndan uzak olduumu sana bildiriyoram. dier taraftan Mslmanlar kastederek de:
<BunIann yaptklarndan dolsyi da sana zr beyan ediyorum deyip ehid edilinceye kadar savat.
Zeyd b. Hattb &< unlar yiedi: Erkek olduumuza gre ger: dnmeyeceiz. Allah'a yemin
ederim, onlar bozguna urahneaya, ya da ehid edilip Rabbimle elimdeki delilimle konuuncaya
kadar bugn hibir sy sylemeyeceim. deyip yle devam etti: Gzlerinizi ssa sola bakmaktan
.uzak tutunuz, dilerinizi sknz. Ey insanlar! Dmanim-ziii arama dsahtn. ier gidiniz diye
devam etti.
Eb HuKeyfe de: Ey Kur'n ehii! Kur'n' tEvranlanmzIa sse-yrjiz> dedi. HH:\ kar taraf
zerine onarj ik noktslannd^n duba. uzak bir yere- pskrtnce yo kadar kesintisiz bir han-:; y^rt.
Sava ciauk-72 l'Azi;. Har.fcogullar; da .birbirlsri^i isyvik ettiler ve etin bir ekilde
arpmalarn srdrdler. O gn sava gah m3umanlarn lehine, gh kfirlerin lehine geliiyordu.
Salim, Eb Huzeyfe, Zeyd b. Hattb ve benzerleri gibi gr sahibi olan kimseler ehid edildiler.
Hlid mslumanlarn bu durumunu grnce unlar syledi: Ey insanlar! Her bir kesimin bellarn
bilmemiz iin birbirinizden ayrlnz, nereden bize hcum edileceini de bylece bilelim. Bunun
zerine ayrldlar. Bedeviler, muhacir ile ensr'n yan tarafnda, muhacirler le en-sr da onlarn
yanlarnda yer alm idi. Herkes kendi grubunun yanna ekilince birbirlerine: Bugn geri kamak
utanlacak bir eydir. Bugnden daha byk musibetli bir gn grlmemitir dediler. O gn her iki
tarafn hangisinin daha ok kayp verdii bilinmemekle birlikte, muhacirler ile ensrdan ve kylerde
yaayanlardan ldrlenlerin says, gebelerden ldrlenlerin saysndan fazla idi.
Mseylime olduka sebat gsterince, sava onun etrafnda devam edip gitti. Hlid, Mseylime
ldrlmedike bu in sonunun, gelmeyeceini ve Hanfeoullarnn kendilerinden ldrlenlere
aldr etmediklerini grd. Daha sonra Hlid er meydanna karak karsna er dileyip parolalarn
syledi. Parolalar: Y Muhamrned idi. Karsna kim ktysa ldrd. Mslmanlarn ii iyiye
gitmeye balad. Daha sonra Hlid, Mseylime'yi ard, o da onun bu arsn kabul etti. Mseylime'nin houna gidecek eyler sylyordu. Fakat Mseylime Halid'e cevap vermek istediinde yzn
eytaniyla danmak zere eviriyor, eytan da onu bu teklifleri kabul etmekten alkoyuyordu.
Yzn yan tarafa'evirdii bir seferinde Hlid onun zerine ulland ve olduka sktrnca
Mseylime kat. Etrafndakiler de geriye doru ekilmeye balad. Bu sefer Hlid barp
mslmanlarn onlarn zerine yrmelerini syledi. Bylece Mseylime'nin beraberindekiler
yenilgiye urad. M-seylime'ye: Hani bize yapm olduun vaadler nerede kald? deyince
Mseylime onlara: erefiniz iin savanz diye cevap verdi. Bu srada el-Muhakr.cm: Ey
Hanifeoullar, baheye kounuz! diye seslenince oraya girdiler ve zerlerine kapsn kapattlar.
Esed b. Mlik'n kardei Ber' b. Mlik savaa katldnda onu bir titreme tutar ve bu titremesi
birka kii onu yakalayp sonra da kk abdestini bozuncaya kadar gemezdi. Kk abdestini
bozduktan sonra bir arslan gibi kkrerdi. Bu durum onda bagsterdi ve kk abdestini bozup ileri
atlarak: Ey insanlar, yanma gelin, yanma, ben Ber' b. M-lik'im, haydi yanma gelin, yanma!

diyerek ok etin bir ekilde arpp durdu. Hanfeoullan, bahe duvarnn arkasna ekilince Ber':
Ey mslmanlar. beni kaldrp baheye onlarn zerine braknz! deyince, onlar: Hayr yle
birey yapamayz deyince bu sefer Ber': Allah'a yemin ederim, beni oraya onlarn zerine
atacaksnz. deyince onu kaldrdlar, duvarn kenarna getirdiler. Duvarn stnden ap onlarn
yanna indi. Kapya varncaya kadar savamasna devam etti. Sonunda mslmanlara kapy aabildi.
Mslmanlar baheden ieri girdiler. Grlmemi bir -rpma oldu. Her iki taraf da zellikle
Hanfeoullan byk kayplar verdiler. Ve bu durum Mseylime'nin ldrlmesine kadar devam etti.
Onu Cbeyr b. Mut'im'in azadh klesi Vahi, ensr'dan bir kii ile birlikte ldrd. Vah ona
harbesini atm, ensr'dan olan kii de ona bir kl darbesi vurmutu.
lbn mer der ki: Bir adamn, Onu bir kle ldrd diye barmas ve Mseylime'nin ldrlmesi
ile birlikte Hanfeoullan bozguna urayp geriye doru kamaya baladlar. Drt bir yandan kllar
onlarn zerine inip kalkyordu. Hlid'e Mseylime'nin ldrld haberi verilince, Hlid yanda
demirlere balanm olarak Mecc'a'y kendisine Mseylime'yi gstersin diye ald. Hlid, lleri
teker teker ona gsterdi. Sonunda Yemme'nin Muhakkem'i diye bilinen kiinin yanna vardlar.
Muhakkem gzel yzl birisi idi. Hlid Mecc'a'ya: Sizin adamnz bu muydu? diye sorunca, o:
Hayr! Bu, Allah'a yemin ederim, ondan hem daha hayrl, hem daha deerlidir. Bu Yemme'nin
Muhakke-mi'dir. diye cevap verdi. Daha sonra bahenin ine doru ilerledi. Orada san m san,
bask burunlu birisini grd. Mecc'a: te sizin peinde olduunuz kii budur. Artk ondan
kurtuldunuz diye syledi. Hlid de: te size ne yaptysa bu yapt diye karlk verdi.
Yemme'nin Muhakkem'i diye bilinen kiiyi ldren Hz. Eb Bekir'in olu Abdurrahmn idi.
Muhakkem askerleri savaa kkrtc konumalar yapnca, boazna bir ok atarak onu ldrd.
Mecc'a Hlid'e unlar syledi: Sen, buraya ancak onlarn abuk bozguna uramalar sonucunda
gelebildin. Kaleler askerlerle dolup tayor; bu bakmdan geride bulunanlar iin elini abuk tutup bir
bar yap. Bunun zerine Hlid, onunla insanlar dnda kalan hususlar zerinde antlat. Bu sefer
Mecc'a: Onlarn yanma gidip onlarla bir danaym dedi. Mecc'a kaledekilerin yanna gitti.
Kalelerde kadnlar, ocuklar, yallar ve zayf kimseler dnda hibir kimse yoktu. Mecc'a bunlara
zrhlar giydirip silahlar kuandrd. Kadnlara da salann zp kendisi geri dnnceye kadar
kalelerin stlerinde beklemelerini emretti. Hld'in yanna dnerek ona: Benim yaptklarm
onaylamadlar dedi. Hlid kalelerin askerle dolup tatn grd. Sava mslmanlar olduka ezip
bitirmi ve uzun srmt. Hazrda zafer elde edilmi iken geri dnmek istediler. Olan da
bilmiyorlard. Muhacir ve Medine'li ensr'dan yz altm kii ldrlm, Medine'nin dndaki
muhacirlerden ise yz kii ldrlmt. Sbt b. Kays da ldrlenler arasnda idi. Mriklerden
birisi ayam kesmi/ Sabit de ayan alp onu ayam kesene vurmu ve onunla ldrmt.
Hanifeoullanndan Akraba' denilen yerde yedi bin kii bahede,-, bir o kadar kii de arkadan takip
edildiklerinde ldrlmt. Hlid, Mec'a le altnlar, gmler, silahlar ve esirlerin yars
zerinde antlama yapt. Esirlerin drtte biri diyenler de vardr.
Kaleler aldnda kadn, ocuk ve zayflardan baka kimsenin olmad grldnde, Hid
Mecc'a'ya: Vay sen beni aldattn deyince, Mecc'a: Ne de olsa onlar benim' kavmimdir ve
bundan bakasn ya-. pamazdim diye cevap verdi.
Hz. Eb Bekir'in, ergenlik yana gelmi herkesi ldrmesini emreden mektubu Halid'e vardnda,
Hld pnlarla bar antlamas yapm bulunduundan antlamann gereini yerine getirmi ve
antlamaya aykr hareket etmemiti.; Mslmanlar geri dndnde Hz. mer onlarla birlikte
bulunan olu Abdullah'a: Niye Zeyd'den nce sen lmedin. Sen hayatta olduun halde Zeyd ld,

niye bana grnyorsun? diye knca Abdullah: O, Allah'tan ehid olmay istedi ve ona bu
mertebe verildi. Ben de ehid olmak iin ok altm, fakat bana nasip olmad. dye cevap verdi.
l Yemme olayndan sonra bu yl ierisinde Hz. Eb Bekir bu olayda ehid edilen sahabenin
okluunu grnce, Kur'n'n kaybolmamas iin toplanmasn emretti. Bununla ilgili etrafl
bilgiler;Hicret'in otuzuncu ylnda gelecektir.
Yemme'de ehid den sahabelerden bazlar: Ensrdan Abbd b, Bir Bedir'de ve dier savalarda
bulunmutur. Yine Ensr'dan Abbd b. Haris, Uhud Sava'nda bulunmutur. Ensrdan Umeyr b. Evs
b. Atik. Uhud'da bulunmutur .
Ensr'dan mir b. Sabit b. Seieme.
Ensr'dan Umre b. Hazm. Amr'n kardei olup Bedir savana katlmtr.
Amir b. Leyoullanndan Al b. Ubeydullah b. Haris. Sahabelerdendir.
Ensr'dan Aiz b. Mz. Bi'r Mane gn ldrld de sylenmitir. Fervp b. en-Nu'man. Ensrdan
Haris b. en-Nu'man'm olu olduu sylenmitir. Uhud'da ve daha sonraki savalarda bulunmutur.
Ensrdan ve el-Bera' b. Azib'in amcas olan' Kays b. ei-Kris b. Adiy. Uhud'da ehid edilmitir de
denilmitir.
Ensrdan sa'd b. Cemmz. Uhud Sava'nda bulunmutur. Ensrdan Ebu Dcne. Bedir Sava'nda
bulunanlardandr. Bazilar na gre Yemme'den sonra da hayattaolup Hz. Ali (r.a.) tarafnda Sffin'de bulunmutur. Dorusunu Allah bilir.
Yine Temme'de ensrdan Seleme b. Mes'd b. Sinan ehid olmutur.
S'ib b. Osman b. Maz'n el-Cmah. Habeistan'a hicret edenlerden olup Bedir savama katlmtr.
Hz. Zbeyr'n anne baba bir kardei olan es-Sib b. el-Avvm. Devs Tufeyl b, Amr. Hayber'de"
bulunmutur.
Ensrdan Zrre b. Kays. Sahabelii vardr.
AbdemsouHarnn antlamals olan Mlik b. Amr es-Slem. Bedir savanda bulunmutur.
Mlik b. meyye es-Slem. Bedir savanda bulunmutur.
Ensrdan Mlik b. Avs b. Atk. Uhudda bulunanlar arasndadr.
Ensr'n antlamals olan Ma'an b. -Adiyy b. el-Ced el-Belev. Akabe'de, Bedir'de ve dier
vak'alarda bulunmutur.
Ganim oullarnn antlamals olan Mes'ud b. Sinan el-Esved. Uhud'-da bulunmutur.
Nu'mn b. Asar b. er-Rabi' el-Belev. Bedir'de bulunmutur. Amr es-Sleml'nin iki olu olan Safvan
ile Mlik. kisi de Bedir Sa-vai'na katlmlardr.
Esedli Drr b. el-Ezver. Hlid'in emri ile Mlik b. Nuveyre'yl ldren odur.
Abdullah b. el-Hris b. Kays b. Adly. Sehm'lidir.
Abdullah'n, kardei es-Sib ile birlikte Taf'te ldrld de sylenmitir.
Abdullah b. Mahreme b. Abduluzz. mir-Kaysllardandr. Badir'-de ve dier savalarda
bulunmutur.
Abdullah b. Ubey b. Sell'un olu Abdullah. Bedir Sava'na katlmtr.
Ensr'dan Abdullah b. Atk. bn Ebi'l-Hukayk'i ldren oclur. Bedir Sava'na
katlmtr.
.
Esed Huzeyme'lilerden ca' b. Ebi Vehb el-Esed. Bedir'e katlanlardandr.
Cnde'nin kardei Muttaliboullanndan Kurey'li Hureyin b. Abdullah.
Hlid'in amcasnn olu Veld b. Abdu ems b. el-Muiyre el-Mah-zum.
Ensr'dan Varaka b. ys b. Amr. Bedir'e katlmtr.

Yezd b. Evs. Abduddar Oullarnn antlamals olup Mekke'nin Fethi Gn mslman olmutur.
Ensar'dan Ebu Habbe b. Gaziyye. Uhud'da bulunmutur.
Ensr'n antlanials olan Eb Akil el-Belev. Bedir'de bulunmutur.
Sehm'Ii Eb Kays b. el-Hns b. Kays b. Adiy. Habeistan'a hicret edenlerdendir. Uhud savama
katlmtr.
[129]
Zeyd b. Sbit'in kardei Yezdb. Sabit.
Bahreyn'lilerin rtidt Etmesi
Crd b. Muall el-Abd, Peygamber (s.a.v.)'in huzuruna gelip din bilgilerini ilerlettikten sonra Hz.
Peygamber kavmi olan Abdulkaysoul-larina geri gndermiti. Crd onlar arasnda hatr saylr-bir
noktada bulunuyordu. Peygamber (s.a.v.J vefat ettiinde el-Mnzir b. Svi el-Abd hasta idi.
Peygamber (s.a.v.)den ksa bir sre sonra o da vefat etti. el-Mnzir b. Svi ldkten sonra
Bahreyn'ller irtidt etti. Bekr Kabilesi de onlarn peinden irtidt etmekle birlikte
Abdulkaysoullarm Crd br araya toplad. nk onlarn: ayet Muhammed (s.a.v.) bir
peygamber olsayd lmezdi dediklerini iitmiti. Bir araya gelip toplandklar zaman onlara:
Gemi zamanlarda da Allah'n bir takm peygamberlerinin bulunduunu biliyor musunuz? diye
sorunen, onlar: Evet dediler. Bu sefer onlara: Peki ne yapt bunlar? diye bir soru daha sordu.
Onlar da: ldler diye cevap verdiler. Bu sefer Crd onlara: Gerek u ki onlarn ld gibi
Muhammed (s.a.v.) de lmtr. Ben ehadet ederim ki Allah'tan baka hibir ilh yoktur. Ve yine
eha-det ederim ki Muhammed fs.a.v.) Allah'n Hasldr. Bunun zerine Abdulkays'Ilar slm'a
gird:ler ve slmlarmda sabit kaldlar.
Ancak Mnzir'den sonra Mnzir'in etrafnda bulunanlar el-Al b. el-Hadram gelip onlar
kurtarmcaya kadar bu kuatmann altnda kaldlar.
Raballar da Crd ve ona tabi olanlarn dnda Bahreyn'de irtidt etmek konusunda sz birlii
ettiler ve: cBizJer krall Mnzir b. en-Nu'man b. Mnzir'e teslim etmeyiz dediler. Mnzir ok
gururlu anlamna gelen el-Garr diye adlandrlrd. Fakat slm'a girdikten sonra Ben Garur deil
(aldanmi anlamna gelen) Marurum diye sylenmeye balamt.
Bekr b. Vil kabilesinin bir koiu olan Kays b. Sa'lebe'li el-Hutam b. el-Dubay'a, ortaya kp henz
mrik plan ve irtidt etmemi kimseleri etrafnda toplayp el-Katf ve -Hecer denilen yerlere
kadar gitti. el-Hathlan ve onlar arasnda bulunan Zutlarla Sebabicelileri de bu- konuda aldattlar.
Drn denilen yere bir asker birlik gnderdii gibi Cuv-s'ya da ayn ekilde bir birlik gnderip
mslmanlari kuatt. Cvs'da bulunanlarn zerindeki kuatmann artlan gittike arlamca,
Abdullah b. Hazer, alktan lmek noktasnda olduklar bir durumda u anlamdaki beyitleri
sylyordu:
:,
:Ey haberci, Eb Bekir'e haber ver. Ve tm Medine genlerine; Kerm olan ve Cvs'da mahsur
Bulunanlara yardm edemez misiniz? Ki onlarn yollardaki kanlar, Gzleri kamatran gne gibidir,
Rahmn'a tevekkl ettik biz, nk zafer tevekkl edenlerudir>
el-Al b. el-Hadram'nin onlar kurtarmasnn sebebi u id: Eb Bekir (r.a.) onu. Bahreyn'in
mrtedleriyle savamak zere gndermiti, el-Al, Yemme dolaylarnda iken Hanifeorjilamdan
olan Smme b. Usl, Hanfeoullanndan mslman olanlarla birlikte gidip ona katlmt. Ayn
ekilde Kays b. sim el-Minkar de ona yetimi ve Peygamber s.a.v)in vefatndan sonra

etrafndakilere paylatrm olduu zektn bedelini ona vermiti. Ayrca el-Al'ya Amr ile el-Ebn,
Sa'd b. Temim ve er-Ribb-hlar da katlm ve aa yukar onun askeri kadar askerle birlikte onun
yannda yer almt. el-Al btn bu beraberindekileri alarak ed-Dehn'-y ap onun geni bir
dzlne vard srada gneyinden inmi ve beraberinde bulunanlara da geceleyin konaklamalarn
emretmi idi. Develeri, rkp zerindeki yklerle kat. Bylece yanlarnda ne br azk, ne de.su
kalmt. Onlarn znt ve tasalarnn bykln ancak Allah bilebilirdi. Birbirlerine vasiyette
bulunmaya baladlar. Bu sefer el-Al onlar ard. Etrafnda toplannca onlara: Neden bu kadar
zntye garkolup gittiniz? diye sorunca, ona: Bizler yle bir durumdayz ki yarn gne etraf
stmadan lm olacaz. BZ nasl knayabilirsiniz? diye cevap vermeleri zerine el-Al onlara:
Hibir eyden korkmaynz. Sizler mslmansnz, Allah yolundasnz. Allah'n dininin
yardmclarsnz. O bakmdan mjdeler olsun. Allah'a yemin ederim, sizler kesinlikle bu halde terk
edilmeyeceksiniz. diyerek mjde verdi.
Sabah namazn kldklarnda el-Al ve beraberindekiler Allah'a dua etmeye baladlar. leride bir su
parlts grld. Ona doru yrdler. Sudan itiler ve ykandlar. Gne ykseldiinde develer,her
taraftan toplanp yanlarna doru gelmeye baladlar. Develeri ktrp onlara su iirdiler. Eb
Hreyfe (r.a.) de onlar arasnda idi. Oradan ayrldktan sonra Mincb b. Rid'e: Nasl, suyun
olduu yeri biliyor musun? diye scrjnca, Mincb: Evet biliyorum diye cevap verdi. Eb: Hreyre (r.a.) ona: Peki oraya varncaya kadar benimle beraber gel diye syledi. Eb Hreyre
anlatyor: Mincb ile birlikte ayn yere vardk. Fa->kat kk bir su birikintisinden baka birey
bulamadk. Bu sefer ben ona: cAllah'a yemin ederim, u su birikintisi olmasayd ayrldmz yerin bu
olduunu sana syleyecektim. Fakat ben bu yerde bugnden n-e su grm deildim. dedim.
Aniden orada su dolu bir kab grnd. Bunun zerine Eb Hureyre (r.a.):' Allah'a yemin ederim,
asl yerimiz burasdr. te, bunun iin seni alp geri dndm. Ben, daha nce kabm doldurduktan
sonra suyun kenarna brakm ve kendi kendime ayet bu Allah'n bir ltf ise, bunu renmi
olacam. Yok eer bir pnar ise bunu da renmi olacam diye dnmtm. Buna gre bu
Allah'n bir Itfudur diyerek Allah'a hamdettim.
Daha sonra yollarna devam ettiler ve Hecer'de konakladlar, el-Al, Crd'a haber gnderip
Abdulkaysllar alarak kendisine bitiik taraftan Hutam zerine inmesini emretti. Kendisi de
beraberinde bulunanlar jle birlikte Hecer tarafndan Hutam'a yaklancaya kadar yoluna devam etti.
Mrikler de Drin halk dnda Hutam etrafnda toplandlar. Mslmanlar ise, e~Ala etrafnda
toplandlar. Mslmanlar etraflarna hendek atlar. Mrikler de mslmanlarn bulunduklar yere
gelip, ar-pp-daha sonra da kendi hendeklerinin arkasna ekilirlerdi. Bu durum bylece bir ay
sreyle devam etti. Yine byle bir durumda iken msl-manlar bir bozgun ya da bir arpmann
grltsne benzer bir grlt duydular. Bunun zerine el-Al: Bize onlarn durumunun haberini
kim verecek? deyince, Abdullah b. Hazef: Ben diye cevap verip, onlarn hendeklerine yaklat.
Onu yakaladlar. Abdullah'n annesi dillere mensuptu. Bu bakmdan: Ey Ebcerlier, ey Ebcerliler
diye barmaa balad. Bunun zerine Ebccr b. I3ceyr geidi, onu tand. Ona: Bu durumun ne?
diye sordu. Abdullah: Ben, nasl ileri gidebilirim ki? Benim etrafm cl ve Teymu'1-Lt ile
bakalarnn askerleri sarm bulunuyor deyince, Ebcer onu kurtarp: Allah'a yemin ederim, sen
ok kt bir yeensin, bu gece tutup dnylannn geliyorsun" diye knca Abdullah ona: Bu szleri
brak da bana yemek getir, alktan lyorum dedi. Days onn bir yemek ikram etti. Abdullah
yemei yedikten sonra sarho birisine: Bana ayrca bir miktar azk ve bir binek ver dedi. Adam
kendisine bir deve ve azk ile birlikte hediyeler verdi. Mslmanlarn yanna gelerek onlara kar

taraf,:n sarho olduklarn bildirdi. 3u sefer m-lmanlar onlarn zerine giderek diledikleri gibi
onlar kltan geirdiler. Kfirler kat,, onlar aralarndan kimisi ne yapacan ard; kimisi
kurtuldu, kimisi ldrld, kimisi de esir alnd. Kaaniar da ancak zerlerindeki eya ve silahla
kan kurtulabiiyordu.
Ebcer kurtulurken Hutnm ldrld. Hutam' Kays b. sim, Tcmm-li Afif b. eI-Mn2r ayan
kestikten sonra ldrm idi. Mslmanlar onlarn peinden gittiler. Aff de el-Mnzr b. en-Nu'man
b. e-Mrtzir el-Garr'u esir ald. Daha sonra da mslman oldu. el-Al ertesi sabah ganimetleri
paylatrd ve baz yaralar almj olanlara ganimetten paylan dnda bir takm elbiseler verdi.
Hanfeoullanndan Smme b. sal'e Hu-. tam'a aid olan ve caka salarak giyindii ssl bir elbiseyi
verdi. Smme Drin'in fethinden sonra geri dnnce Kays b. Sa'lebe'nin oullar onun zerindeki bu
elbiseyi grp :Hutam' sen ldrdn dediler. Fakat kendisi: Hayr onu ben ldrmedim, ben
bunu ganimetler arasndan seip satn aldm dediyse de zerine atldlar ve onu ehid ettiler.
Kaanlarn byk ounluu Drn'e gitmek zere gemilere binerken dierleri de kendi kabilelerinin
bulunduu yere sndlar. Bunun zerine el-AI Bekr b. Vil'den slm zere sebat eden ve
aralarnda Uteybe b. en-Nehhs, Msenn b. Harise ve bakalarnn da bulunduu slm Dini zere
sebat eden kimselere yazl emirler gnderip onlara bozguna urayan ve irtidt eden kimselerin
geebilecekleri" btn yollar tutmalarn syledi. Onlar da bu emirleri yerine getirdiler. Ve bu
emirlere riayet ettiklerine dair el-Al'ya elilerini gnderdiler. O da kendisim arkadan takip
etmelerini emretti. Bu sefer etrafnda bulunanlar Drn'a gitmek zere tevik ederek onlara: Yce
Allah sizlere karada yle bir takm mucizeler gstermise, denizde bunlardan ibret atmanz iindir. O
bakmdan halkn, dmannzn peinden gidin ve bu amala denizi yarp gein dedi. Daha sonra
kendisi de, onun beraberinde bulunanlar da atlar, develer, eekler ve benzen hayvanlarn srtnda
olduklar halde denize daldlar. Onlar arasnda tamamiyle bineksiz olan kimseler de vard. O ve
beraberindekiler hep dun ediyorlard. u szler onlnrn bu srndn ynp-tiklan dualar arasndadr: Y
Erhnmerrahimin, y Kerm, y Halimi Ey bir olan, ey Samed, ey Hayy! Ey lleri dirilten, ey Kayym
olan! Senden baka hibir lh yoktur. Ey bizim Rabbimiz! Bu ekilde onlar develerin topuklarna
kadar varan ve altnda kum bulunan bir sudan ge-iriyorlarmcasna Allah'n izniyle krfezi getiler.
Sahil ile Grin arasnda gemilerin bir gnde yol alabilecekleri kadar bir uzaklk vardr. el-Al ve
askerleri ie bozguna urayp kaanlar karlatlar ve etin bir arpmaya tututular. Mslmanlar
muzaffer olurken mrikler byk bir yenilgiye uradlar. Mslmanlar ellerine geirdiklerini
ldrdler. pek ok ganimetler ve esirler aldlar. Bu ekilde ilerini bitirdikten sonra denizi ap geri
dndler. Bylece Drin'de ve evresinde slm yaylm oldu.
el-AI, Hz. Eb Bekir'e yazp ona mrtedlerin uradklar hezimeti ve Hutam'n ldrlmesi haberini
bildirdi. Mslmanlarla birlikte Hacerlerden bir rahip vard. Bilhare mslman olunca, kendisine:
Neden lalam dinine girdin? diye sorulduunda u cevabi verdi: Ben, sey" sebebiyle mslman
oldum. Eer buna ramen mslman olmayaea olsaydm Allah'n beni bir hayvan suretine
deitirmesinden korkmutum. Birincisi, kumlardan suyun kaynamas, ikincisi denizin dalgalarnn
dinmesi, ncs ise onlarn askerlerinin arasnda rzgarlarda seher vakti sylendiini iittiim u
dua: Allah'm! Sen rahman ve rahimsin. Senden Baka hibir ilh yoktur. Senden nce hibir eyin
bulunmad, herseyi yoktan vareden yaratcsn. Asla gaflete kaplmayan, dim olansn, lm
szkonusu olmayan Hayy'sn. Grnenin ve grnmeyenin yarata-sisn. Sen her gn ayr bir andasn.
renmek iin aba sz konusu ol-makszm hereyi bilensin. Eer bunlar hakk zere olmam
olsalard, meleklerle onlara yardm edilmezdi, diye dndm ve slm'a girdim. Peygamber

(s.a.v.)in sahabeleri bundan sonra da onun bu szlerini kendisinden iitip dururlard.

[130]

Uman Ve Mehre'IUerin rtidd

Mslmanlarn bu mrtedlerle savatklar tarih konusunda ihtilf edilmitir. bn shak der ki:
Yemme, Yemen ve Bahreyn'in fethi ile am'a asker gnderilmesi hicretin on ikinci ylnda olmutur.
Buna karlk Eb Ma'er, Yezid b. yd b. Cu'dube, Eb Ubeyde b. Muhammet! b. Ammr b. Ysir
ise yle derler: Hlid'in ve dier komutanlarn mr-tedlere kar kazandklar btn zaferler hicretin
on birinci ylnda olmutur. Ancak, bunlar arasnda Rabia b. Bceyr'In durumu bakadr. Onunla
hicretin on nc ylnda savalmtr. Onun da hikyesi udur: Hlid b. Veld, Raba'nm
beraberindeki mrtedlerle birlikte Musayyah ve Hasd denilen yerde olduklar haberini alnca onunla
savat, ondan pek ok.ganimet ve esirler ald. Bu arada Rabia'nn bir kzm da esir alaraJc onu Hz.
Eb Bekir'e gndermi ve bu Al b. Eb Talib'in payna dmt
Umrva gelince, orada Zu't Tc unvanl Ezd'li Lakit b. Mlik prtaya kmt. Zu't-Tc, Cahiliyye
Dnemi'nde el-Culund ile atba gidiyordu. Sonralar peygamberlik iddiasnda bulunanlarn
iddialarna benzer davalarla ortaya km, irtidt edip Umn' eline geirmi, daha sonra dalarda
Ceyfer ve lyz'n himayesine snmt. Ceyfer de Hz. Eb Bekir'e haber gndermi ve Zu't-Tc'a
kar ondan yardm istemiti. Hz. Eb Bekir de kendisine Hrayer'den olan Huzeyfe b. Mihsan elGalfanfyi v Ezdlilerden Arface el-Barik'yi gndermiti. Huzeyfe'yi Umn'a; Arface'-yi ise Mehre
zerine gndermiti. Huzeyfe ile Arface'nin her birisi kendi gittii istikamette arkadann emiri
olmak zere tayin edilmilerdi. Umn'a yaklatklar takdirde de Ceyfer'le yazmalar emredilmiti.
Bylelikle ikisi de Uman zerine yrdler. Dier taraftan Hz. Eb Bekir (r.a.) daha nce
Yernme'ye gndermi olduu Eb Cehl'n olu tkrime'-ye haber gndererek beraberindekilerle
birlikte Huzeyfe ve Arface'ye katlp Uman ile Mehrelilere kar onlara yardmc olmasn ve
bunlarn ii bittikten sonra da Yemen zerine yrmesini emretti. krime, Huzeyfe ile Arface'ye
Umn'a varmadan nce yetiti. Bunlar Uman yaknlarn-* da bulunan Ricam denilen yere varnca,
Ceyfer ve yd'a mektuplar yazdlar. Lakt de etrafndakileri toplayp Deb' denilen yerde karargh
kurdu. Ceyfer ve yd da Suhr denilen yerde karargh kurup Huzeyfe, krime ve Arface'ye haberler
gnderdiler. Bunlar da Ceyfer ile yd'm yanna geldiler. Lakit'in komutanlarna mektuplar
gnderdiler. Bu komutanlar Lakt' brakp ayrldlar. Daha sonra De'b'da her iki ordu kar karya
geldi ve iddetli bir arpmaya tututu. Lakt stn gelir gibi olurken mslmanlarda zlme,
mriklerde de zafer grlr gibi oldu. Onlar tam bu durumda ken mslmanlara balarnda el-Hirrit
b. R-id olduu halde Nciyeoullarudan ve yine Seyhan b., Shn bakanlndaki Abdu'lKaysoularmdan ve dierlerinden byk lde yardmc kuvvetler gedi. Bylelikle Allah
mslmanlar glendirdi. Mrikler ise gensin geri dnp kat. Bu savata mriklerden on bin kii
ldrld. Mslmanlar onlar kyasya ldrecek ekilde pelerine taklp onlar brakmad; oluk
ocuklarm esir aldlar, mallarn paylatrp. Arface eliinde ganimetlerin bete birini Hz. Ez
Bekir'e gnderdiler. Huzeyfe ise, nsanlar teskin etmek zere Umn'da kald.
Mehrelilere gelince, Eb Cehi'in olu krime, Umn'da ilerini bitirdikten sonra beraberinde
yardmc olmak zere Naciye, Abdulkays, Rfi-sih ve Sa'doullarndan olan kimseler de olmak zere
Mehrelilere kendi yurtlarnda baskn yapt. Orada Mehrelilerden. ki ayn grupta karlat Bu
gruplardan birisi Mehreli Sihrt'in bakanlnda, dieri ise Muhrib-oullanndan bir kii olan

Musabbah le birlikte idiler. Askeren ounluu Musabbah ile birlikte olup, onunla Sihrit arasnda
anlamazlk vard. Bunun zerine krime, Sihrit'e yaz;h haberler gnderdi. Sihri t, onun arsn
kabul edip mslman oldu. krime, Musabbah'a da yazd halde o, davetini kabul etmediinden
onunla ok iddetli bir arpmaya tututu. Sonunda mrtedler hezimete urad, onlarn bakanlar
ldrld,. mslmanlar bineklerine atlayp onlar takip etti. Onlardan diledikler;
kimseleri ldrdler ve diledikleri eyleri ganimet aldlar. krime ganimetlerin bete birini Sihrit e
birlikte Hz. Eb Bekir'e gnderdi. Bylelikle krime'nin ordusu hem binek hem de mal itibariyle daha
bir glenmi oldu. krime, herkesi istedii nokta etrafnda birlemi ve slm'a balanmak zere
[131]
bey'at etmi olarak grnceye kadar orada kald.
Yemenlilerin ridd
Raslullah fs.a.v.) vefat ettiinde Mekke'nin ve evresinin valisi At-b b. Esd, Akkhlarn ve
E?'anlerin valisi Thir b. Eb Hle, Tif valisi Osman b. Ebi'-As le Mlik b. Avf en-Nasr idi.
Osman yerleik blgelerin. Mlik ise gebelerin valiliini yapyorlard'. P'eyrz ve Dzeveyh Kays
b. Mekuh'un da yardmcl ile San'a'nn, Ya' b. meyye, el-Cened'in, Eb Ms da Me'rib'in
valiliini yapmakta idiler. Bu ad geen vai ve komutanlarn yalanc Esved ile durumlarndan daha
nce sz etmitik. Allah, Esvedu'l-Ans'nirr canm aldktan sonra, onun taraftarlarndan bir grup,
'hibir kimseye katlmakszn San'a ile Necrn arasnda gidip geliyorlard. Tam'bu srada Peygamber
(s.a.v.) vefat etti. evredeki Araplarn byk bir ksm da irtidt etti. Bunun zerine Attb b. Esid.
Hz. Eb Bekir'e yazarak kendi blgesinde irtidt edenleri bildirdi. Attb ayrca kardei Hlid'i
Tihme halkna gnderdi. Orada da Mdliclerden Huzahlardan ve Kinneoullanndan bir grup
vard.
r Kinne'nin banda Cndb b. Selrn bulunmakta idi. Hid'n askerleri ile birlikte el-Ebrik
denilen yerde karlatlar. Hlid onlar ldrd, geri kalanlarn da datt. Cndb ise, kurtulup geri
dnd. Osman b, Ebi'l-s da, ene zerine bir asker birlik gnderdi. ene'de Ezd, Be-cile ve
Has'amhr'dan bir grup kii vard, balarnda Humayda b. Nu'-mn bulunmukta di. Osman b. Ebi'ls gnderdii bu askeri birliin bana Osman b. Ebi Reba'y komutan olarak tayin etmiti. Her iki
tara/ ene'de karlatlar. Kfirler he2imete urayp darmadan oldular. Humayda da kap
yakasn kurtard. .
Akkhann deersizlerine gelince, bunlar Peygamber (s.a.v.)'in vefatndan sonra Tihme'de ilk isyan
edenler oldu, bunlarla E'arler bir araya gelerek (sahil tarafndaki) e-A'lb' tuttular. Thir b. Eb
Hle beraberinde Mesrk ve irtidt etmeyen Akkhlar ile birlikte onlarn zerine yrd. e!-A'!b
ycllannda karlatlar. Akk'lior ve onlarla birkte bulunanlar bozguna urad ve onlardan pek ok
kimse ldrld. Bu, ms-lmanlar iin ok byk bir baar olmutu. Bu srada Hz. Eb Bekir'in
yazl emirleri Thir'e onlarla savamak emriyle gelmi ve onlar-; *el-ehbs: Pis herifler diye
adlandrmt. Onlarn izledikleri yoa -iz eh-bsin yolu adm vermiti. Bylece bu u na kadar
onlarn ad olarak kalm oldu.
Necrnhlara gelince; onlar Peygamber (s.a.v.)'in vefat haberini aldklarnda, Hz. Eb Bekir ile
antlamalarn yenilemek zere bir heyet gndermiler, o da bu konuda onlara yazl bir belge
vermiti.
Becelilere gelince; Hz. Eb Bekir, Cerir b. Abdullah' onlarn yanna gndererek, kendi kavminden
slm zere sebat edenleri savaa armasn ve onlarla birlikte slm'dan dnenlerle savaarak

Has'amllar zerine yryp Z'I-Halasa'ya kzgnlklar dolaysyla isyan edenlerle savamasn

emretmiti. Cerir bu ekilde yola km ve Hz. Eb, Bekir'in kendisine verdii emirleri yerine
getirmiti. Olduka az bir grup dnda kimse ona kar kmad. Kar kanlar ldrd, kaanlar
[132]
da takip etti.
Yemenlilerin kinci Defa rtidt Etmeleri
Kays b. Abd Yegs b. Mekuh Yemen'de ikinci defa irtidt edenler arasnda idi. Durum yle
olmutu: Kays, Peygamber (s.a.v.)'in vefat haberini almca, Feyrz ile Cines'i ldrmek iin bir
takm almalara girdi. Hz. Eb Bekir de mer Z Murrn, Said Z Zd, Z'1-Kel', Hav-eb Z
Zuleym, ehr Z Niyf a mektuplar yazarak onlara dinlerine bal kalmalarn, Allah'n emirlerini
yerine getirmelerini ve Ebn'ya kar kanlara kar yardmc olmalarn ve Feyrz'un emirlerini
dinlemelerini emretti. Feyrz, Dzeveyh ve Kays bundan nce birbirleriyle dayanma halinde idiler.
Kays, bunu haber alnca Zu'1-Kel* ve arkadalarna mektup yazarak onlara Ebn'y ldrmek ve
onlarn yaknlarn Ye-men'den srmek arsnda bulundular. Fakat Zu'1-Kel' ve taraftarlar onun
bu arsn kabul etmemekle birlikte Ebn'ya da yardmc olmadlar. Bu sefer Kays, tek bana
onlara kar hazrlklarn srdrrken dier taraftan gizlice Esved'n sada solda bulunan
taraftarlarna mektuplar yazarak etrafnda toplanmalar arsnda bulundu. Esved'n taraftar-lan gelip
onun yannda toplandlar. San'ahlar bu durumlarn haber ald. Kays da Feyrz ile Dzeveyh'in yanna
giderek onlar artmak amacyla ve kendisi hakknda aldatmak dncesiyle onlarla istiarede
bulundu. Feyrz da, Dzeveyh de ondan kukulanmadlar. Ertesi gn Kays bir ziyafet hazrlayp
Dzeveyh, Feyrz ve Cines'i davet etti. Dzeveyh, Kays'n yanna gidince onu ldrd. Feyrz da
Kays'n yanna gitmek zere yaklam iken konumakta olan iki kadndan birisinin: Bu da
Dzeveyh'in ldrld gibi ldrlecek eklindeki szlerini iitince oradan kp gitti. Kays'm
arkadalar onun peine takld, o da koarak nmdan ayrld. Yolda onu gren Cines de onunla
birlikte geri dnd ve ikisi beraberce Havlan Da'na yneldiler. Bunlar Feyrz'un daylar
oluyordu. Her ikisi de daa ktlar. Kays'n atllar geri dnp onu haberdar ettiler. Sonunda San'a
ve evresindekiler de isyan etti ve Eaved'in atllar onun etrafna gelip topland.
Feyrz'un etrafnda da bir grup toplannca, bir mektup yasarak Hz. Eb Bekir'i bundan haberdar etti.
Hz. Eb Bekir'in bakanlarna mektup gnderdii kabilelerin byk ounluu Kays'n etrafnda
toplanrken, bakanlar Kaya'a taraftar olmad. Kays .el-Ebn'y gruba ayrd. Fey-rz'la birlikte
olmayp, yerlerinde kalanlarn ailelerini yerlerinde brakt. Feyrz ile birlikte gidenlerin ailelerini'
ise iki gruba ayrarak gemilere bindirilmek zere bir gruplarn Aden'e gnderirken dier gruplarn
da karadan gndererek onlarn tmne :
Kendi lkenize gidiniz! talimatn verdi.
Feyrz bunu haber alnca, Kays'a kar sava ciddiyetle ele ald ve Ukayl b. Raba b. miroullarna
ve Akkhlara yardm talep etmek zere eliler gnderdi. Ukayllar atlarna binip ona yardma
kotular. Kays b. mir'in atllarn .beraberlerinde yurtlarna gnderdii Ebnhiarn aileleri olduu
halde karlatlar. Ukayllar onlar kurtarp Kays'm atllarn ldrdler. Akkhlardan bir grup
Ebnlarn bir baka aile grubunu kurtarrken onlarla beraber bulunan Kays'n taraftarlarn da
ldrdler. Ayrca Ukayl ve Akkllar Feyrz'a asker yardm da gnderdiler. Bu yardmc kuvvetler
Feyrz'a ulanca, bunlarla ve etrafnda toplanm olanlarla yola ktlar ve San'a yaknlarnda Kays

ile karlatlar. Olduka etin bir arpmaya tututular. Kays ve arkadalar yenilgiye urarken
Esvedu'l-Ans'nin taraftarlar beraberlerinde Kays da olduu halde San'a ile Necran blgeleri
arasnda daldlar.
Denildiine gre, Ferve b. Mseyk, Peygamber (s.a.v.)'in huzuruna gidip mslman olmutu. Bunun
zerine de Hz. Peygamber (s.a.v.) onu Murd ve onlarn yurdunda bulunan dier kabilelerin
zektlarn toplamakla grevlendirmiti.
Zbeydli Amr b. Ma'dey Kerlb kavminden ayrlp Sa'du'l-Aire ile birlikte mslman olmutu. elAns, Mezhiclilerle birlikte irtidt edince, Amr da irtidt edenler arasnda idi. Amr, Hlid b. Said b.
el-Aa ile bir* likte bulunuyordu. rtidt edince, Hd onuri zerine gitmi, onunla karlanca, Hlid
omuzuna bir darbe indirmi ve Amr, Hlid'den kam idi. Hlid onun cSamsme diye bilinen
klcm ve atn ganimet olarak almt. Amr, irtidt edince, onu Ferve'ye kar koymutu. Fakat her
ikisi dzlkte kar karya elaiklerinde birbirleriyle karlamay kabul etmediler. Onlar budurumda rken, Eb Ceh'in olu tkrime, Mehre'nin bir blgesi olan Ebyen zerine yrd. Mehreliler
ile yaplan arpmalardan daha nce sz etmitik. krime ile beraber Mehreerden ve.onlardan
olmayan kimselerden pek ok kii bulunuyordu. Neha' ve Him-yerlileri saf d brakmt. Yine
Muhacir b. Eb meyye, Mekke ve T-if le Becileiilerden bir topluluk ile ve Cerr ile beraber
olmak zere Neo rn'a vard. Ona Murdh Ferve b. Mseyk de katld. Amr b. Ma'dey Ke-rb ary
kabul ederek, emansz bir ekilde Muhcir'in yayna varnca. Muhacir onu balad. Ayn zamanda
Kays' da esir alp onlar Hz. Eb Bekir (r.a.)'in yanna gnderdi. Hz. Eb Bekir, Kays'a: Ey Kays!
Ser? Allah'n kullarn ldrdn, m'minleri brakp mrtedlere balantya girdin. dye kt. Kays
ise, Dzeveyh'in anlatlan durumundan hibir konuda bir dahlinin bulunmadn syledi. Fakat Kays,
onu gizlice ldrmt.
Bu sebeple onun kannn hakkn talep etmedi. Amr'a da: Sen her gn yenilgiye uramaktan ya da
esir alnmaktan utanmyor musun? Eer bu dine yardmc olsaydn, hi phe yok Allah seni
yceltirdi deyince, Amr: Artk dnmemek zere geliyorum dedi. Her ikisi de kendi airetlerinin
yanna dndler. Muhacir, Necrn'dan yoluna devam etti ve bu ekilde btn svariler el-Ansi'nin
taraftarlar ile karlatlar. Ans'nin taraftarlar ondan eman diiedilerse de Muhacir onlara eman
vermeyip her yerde onlar ldrd. Daha sonra San''ya doru yol alp San''ya girdi ve bunu da Hz.
[133]
Eb Bekir'e bildirdi.
Hadramt Ve Kinde Halknn Trtidt Etmesi
Raslullah (s.a.v.) vefat ettiinde Hadramt'un eitli blgelerindeki valileri unlar idi: Ensar'dan
Ziyd b. Eb Lebid Hadramt'un, Uke b. Eb meyye es-Seksik ve Sekn'un, Muhacir b. Eb
meyye Kinde'nin valisi idi. Peygamber (s.a.v.) onu Kinde'ye tayin etmi, fakat Peygamber (s.a.v.)
vefat edinceye kadar yola kmamt. Bu bakmdan Hz. Eb Bekir (r.a.) onu nce Yemen'deki
isyanclarla savamak ve daha sonra da grevine gitmek zere gnderdi. Muhacir,' Raslullah (s.a.v.)
ile birlikte Tebk savana katlmam ve Raslullah (s.a.v.) savatan geri dndnde ona serzenite
bulunmutu. Bir gn Um Selime, Peygamber (a.a.v.)'-in ban ykamakta iken: -Sen, benim
kardeime krgn iken yaamann bana ne faydas vardr deyince, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
yumuadm grm, o da bunun zerine hizmetisine iaret edip Muhcir'i artm-? ti. O da Hz.
Peygamber (s.a.v.)'i raz edinceye kadar zr beyan edip durmutu. Sonunda Hz. Peygamber (s.a.v.)
onu Kinde'ye tayin etti. Hz. Peygamber (s.a.v.) vefat ettiinde henz grevine gitmek zere yola

kmamt. Ancak onun vefatndan sonra yola kabilmiti.

Kindelilerin irtidt ederek yalanc Esved'e uymalarnn ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in onlar arasndan
drt krala Ine tetmesinin sebebine gelince :
Kindeliler slm'a girince, Rasullah (s.a.v.), Hadramtlulardan alnan zektn bir ksmnn
Kindeilere, Kindeliierclen alnan zekln bir ksmn da Hadramtluira, yine Hadramtlulardan
alman zektn bir ksmnn Seknlulara, Seknlulann zektnn bir ksmnn da Hadramtluira
datlmasn emretti. Bunun zerine Velaoullanndan baz kimseler: Bizim Kinde'den Hadramt'a
kadar gidecek bineimiz yoktur, eer uygun grrseniz bu i iin bize binek gnderiniz dediler.
Onlar da: Biz, durumun dediiniz gibi olduunu grrsek istediinizi yerine getireceiz? diye cevap
verdiler. RasluIIah {s.a.v.) vefat edince, Velaoullan: Ra-slullah (s.a.v.)'a vermi olduunuz
sz aynen yerine getiriniz dedilerse de, Hadramtlular: Hayr, sizlerin bineiniz vardr, siz onlara
ykletip gnderiniz .dediler. Dier taraftan Ziyd'a dnerek: Sen, bize kar ve onlarla berabersin
diye ktlar. Daha sonra Hadramtlular binek vermekten imtina ettikleri gibi, Kindeliler de
dediklerinden vazgemeyip yurtlarna geri dndler, ve ne yapacaklarna dair bir trl karar
veremediler. Ziyd, Muhcir'in gelmesini beklemeyi tleyip onlar bir -sre durdurdu.
Muhacir, Medine'de kalp grevine varmakta gecikince, yerine, Zi-yd' vekil olarak tayn etmiti.
Muhacir, San''dan grevinin bana giderken Eb Cehil'in olu krime de onunla birlikte idi. Onlarn
birisi s-ved'in zerine giderken, dieri Viloullar zerine gitmiti. Ziyd b. Le-bid ise
Kaidelilerden olan Amr b. Muviyeoularmn zektlarn toplamay zerine almt. Onlarn yanna
vardnda, bunlar arasndan zekt almak zere ilk olarak eytan b. Hucr'un yanma vard. Ondan zekt
olarak gen bir dii deve ald ve onu aretledi. Fakat bu devenin eytan'-,in kardei olan Adda' b.
Hucr'a ait olduu anlald. Add'm kardei ona zekt olarak verdiinde kendisinin sanmt. Bu
devenin ad ezre imi. o da bunu farkedememiti. Bunun zerine Adda'; Bu benim devemdir
deyince eytan: Doru sylyor, onu bra.'c ondan bakasn al dedi. Ziyd onu kfrle ve
slm'dan uzaklamakla itham edip bu deveyi onlara vermeyerek: Artk bu Allah'n hakk olmutur
demesi zerine iki karde onu almak konusunda direndiler. Ziyd onlara: Sezre sizin iin savaa
neden olan Bess adl deve'gibi. olmasn deyince. Adda': Ey Amr-ollar, bana zulmediliyor ve
ben kahrediliyorum, zeil kimse kendi yurdunda inenip geilendir diyerek Harise b. Sraka b.
Ma'dey Kerb'i
ard."Harise, Ziyd'n yanma gelip, henz oradan ayrlmam olan Ziyd'a:-Bu adamn devesini
brak ve ondan bakasn al dediyse de Zi-yd: Hayr, bunu yapamam diye cevap verince, Harise:
Onu brakmamak iin yahudi olman gerekir deyip onun yularn zd, serbest brakt ve alnmasn
nledi. Ziyd, Hadramt ve Seknlulardan bir takm genlere emir verdi, Hrise'yi yaptndan
alkoydular ve arkadalar ile birlikte ellerini balayp deveyi geri aldlar. Bunun zerine Kindelilei
banmaya balad. Muviyeoullan, Hrise'ye yaplan bu iten gabaza geldi ve bunu aka ortaya
koydular. Dier taraftan Hadramtlular ve Seknlular da Ziyd'n lehine gazaba geldiler. Her iki taraf
da byk asker toplad. Fakat Muviyeoullan esirleri dolaysyla hibir ey yapmadlar. Bu nedenle
Ziyd'n etrafndakiler de Muviyeoullanrun aleyhine kullanacak birey bulamadlar. Ziyd,
Muviyeoullanna silhlarn brakmalarn emrettii halde onlar, bunu yapmayp esirlerinin serbest
braklmasn istediler. Ziyd ise onlan serbest brakmad. Geceleyin Mu-viyebullan zerine bir
baskn dzenleyip onlann bir ksmn ldrd, dierleri de daldlar. Onlarn dalmalar zerine
Hrise'yi ve onunla birlikte esir aldklar dier kimseleri serbest brakt. Esirler arkadalar-nn
yanna vardklarnda onlar Ziyd'a ve onunla birlikte olanlara kar kkrttlar. Bylelikle olduka

kalabalk bir asker grubu topland ve zekt vermemek hususunu aka iln ettiler. el-Husayn b.
Numeyr eli olarak gitti, bylelikle iki taraf birbirlerine bir ey yapmad. Bu olaydan sonra bu
ekilde ksa bir sre kaldlar.
[134]
Daha sonra Kindelerden Amr b. Muviyeoullan Mahcir
indiler,. Buras kendileri iin
evirdikleri snrlar idi. Cemed, Mihlas, Mirah, Ebza'a ve kz kardeleri Amarrede birer mahcere
indiler. te Raslul-laf (s.a.v.)n, kendilerinden daha nce sz edilen ve.onun lanet etmi, ol* duu
Amroullannn bakanlar olan ve kendilerinden drt kral diye sz edilenler bunlandr.
Haris b. Muviyeoullan da kendi mahcerlerine indiler. E'as b. Kays, es-Sunt b. el-Esved de birer
mahcere indi. Muviyeoullan tmyle zekat vermemek konusunda sz birlii ettiler. Ancak urahbl
b. es-Smt ile onun olu, Muviyeoullanna: Hr olanlarn kanaat deitirmeleri irkin bir eydir.
Kerim olan kimseler, 'utanrlar' dncesiyle daha ak olan bir eye pheyi brakp gitmezlerken;
gzel ve iyi olan, hakk olan bir eyi brakp batl ve irkin olaj bir eye nasl dnlebilir. Allah'm,
bizler bu konuda kavmimizle birlikte olmuyoruz diyerek onlardan ayrldlar ve bis'in olu mru'u'lKaye ile birlikte Ziyd'n yanna vardlar. Surahb ve olu, Ziyd'a: Sen ,bunlarn zerine hemen bu
gece hcura et, nk Seksik ve Seknlulardan baz kimseler gelip onlara katldklar gibi
HadramtlulaVn kaknlar da bunlara gelip katlmtr. Eer dediimizi yapmayacak olursan
insanlarn bizleri brakp onlarn yanna gitmelerinden korkarz diye sylediler. Ziyd, onlarn
geceleyin kars tarafa baskn yapmak fikirlerini kabul etti. Toparlanp onlar rnahcerle-rinde
atelerinin etrafnda oturmu olarak buldular. Amr b. Muviyeoul-an zerine atldlar. Bu
hcumlarn byk kalabalk ve silahl olarak be ayr koldan yaptlar. Bu baskn sonucunda Mirah'i,
Mihvas'i, Cemed'i Ebza'yi, ve kzkardeleri clatj. Amarrede'yi esir aldlar. Bunlar, bylece
Peygamber, (s.a.v.)in lanetine uradlar, onlardan ve beraberlerinde bulunanlardan pek ok kii
ldrld. Kaabilenler katlar. Ziyd b. Le-bid de ganimetleri ve esirleri alp geri dnd. elEs'as' geride braktlar, o da kendi kavmi arasnda isyana kalkt ve kavminden yardm isteyip
etrafnda pek ok kimseyi toplad.
Ziyd, Muhcir'e mektup yazp onu isyanclara kar savamak zere tevik etti. Onun bu mektubunu
yolda alan Muhacir, askerlerin bana Eb Cehil'in olu lkrime'yi brakarak alelacele yola koyuldu.
Ziyd'-in yanma ulat ve Knde'ye vard. Ocada ez-Zurkan Tai'nda kar karya geldiler ve
arpmaya tututular. Kindeliler bozguna urad ve onlardan pek ok kii ldrlrken, kaanlar da
en-Nuceyr Kalesi'ne sn-cilar. Burasn tamir edip dzelttiler. Muhacir de onlarn zerine gidip
kararghn kurdu. Kindeliler en-Nuceyr'de toplanp kendilerini korurken, mslmanlar onlan
muhasara altna ald. krime de gelip onlara katld ve Kindelierin muhasaras daha bir artt. Etrafa
onlarn ele geirmek zere eitli askeri birlikler gnderildi ve bir ksm da ldrld. en-Nuceyr'de
bulunan Kaideliler ve dierleri kaleden darya kp mslman-larla arpmaya giritiler. Pek
ou ldrlnce, kalelerine geri dndler, korkuya kapldlar ve ldrlmekten ekinir oldular.
Bakanlar da kendileri iiri korkmaya baladlar. Bunun zerine dokuz kii ile birlikte el-E'as kp
Ziyd'dan kendilerine ve ailelerine, kapy amalar karlnda eman verilmesini istediler. Ziyd,
onlara: stediinizi yaznz, daha sonra bana belgeyi mhrlemek zere getiriniz dedi. Belgeyi
hazrladlar; fakat E'as kendi adn yazmay unutmutu. nk Cahdem adndaki birisi elinde bir
bak olduu halde zerine atlm ve kendisine: Ya beni yazarsn, yahut seni ldrrm demi,
E'as da onu yazarken kendisini yazmay unutmutu. Kapy atlar, mslmanlar kaleden ieriye
girdiler ve btn savalarn boyunlarn uururken pek ok ganimet ve esir aldlar. Onlarn ilerini

bitirdikten sonra E'as bu topluluu arp beraberlerindeki belge ile bu belgede yazl bulunanlar
himayesine ald. Fakat, belgede ismi geenler. arasnda E'as'n olmad grlnce Muhacir: Ey
Allah'n dman E'af Senin azn yanltan Allah'a hamd ederim. Gerekten ben, Allah'n seni
alaltmasni temenni ediyordum diyerek ellerini kollarn balad. Muhcir'e Onu ldrmeyip Eb
Bekir'e gnder, O, hakknda verilecek hkm daha iyi bilir deyince, esirlerle birlikte onu Hz. Eb
Bekir'in yanna gnderdi.
Denildiine gre, Nceyr evresindeki kuatma artnca, E'as, Mu-hcir'in, Ziyd'm ve mslmaniann
yanna gelerek kendilerinden, Eb Bekir'in yanna gnderilip hakknda uygun grecei eyi yapmak
zere kendisine eman vermelerini, buna karlk da Nceyr'in kaplarn onlara ap kalede
bulunanlar mslmanlara teslim etmeyi teklif etti. ve bylelikle arkadalarna ihanet etti.
Mslmanlar onun bu teklifini kabul ettiler. O da onlara kalenin kaplarn at. Kalede bulunan
krallar indirip ldrdler. E'as' da balayp esirlerle birlikte Hz. Eb Bekir'in yanma gnderdiler.
Ona hem mslmanar hem de kavminin esirleri lanet okuyordu. Kavminin kadnlar, kendisine
atein ibii adn verdiler. Onlar ihanet edenlere bu ad veriyorlard. E'as, Medine'ye geldiinde
Hz. Eb Bekir kendisine: Grne gre sana ne yapacam? diye sorunca, E'as Bilmiyorum
dedi. Hz. Eb Bekir: Ben, seni ldreceim deyince, E'as: Ben, onlardan on kiinin kannn
balanmasn stemitim. Bu bakmdan benim kanmn aktlmas hell olmaz dedi. Bunun zerine '
Hz. Eb Bekir (r.a.): Belge imzalandktan sonra ad geenler zerine ba-n yapmak gerekir, fakat
sen bundan nce sadece bir arac idin diye cevap verdi. E'as ldrleceinden korkunca: Sen
bana bir iyilik yap da beni esirlikten kurtar, benim yanlmam bala ve benim gibilere ne yap-tmsa
bana da ayn eyi yapp zevcemi bana iade et diye yalvard. E'as, daha nce Hz. Peygamber
(s:a.v.)n yanma geldiinde Hz. Eb Bekir'in kz-kardei olan Um Ferve'yi istemi ve onunla
nikhlanmay ikinci geliine brakmt. Fakat Peygamber (s.a.v.) vefat etmi, E'as da irtidt etmiti.
Sen bana bu iyilii yapacak olursan benm lkemin halk arasnda Allah'n dinine en yararl kii
olduumu greceksin diye-ekleyince, Eb Bekir onun kann balayp ona ailesini vermi, Irak
Fethi'ne kadar Medine'de kalm ve hak sahipleri arasnda ganimetleri payatrm-h.
Denildiine gre, krime zaferden sonra gelmi ve Ziyd ile Muhacir de beraberinde bulunanlara:
Sizin kardeleriniz sizlere yardmc olmak zere gelmi bulunuyorlar, bu bakmdan onlar aldnz
ganimetlerde ortak yapnz demiler, onlarla birlikte olanlar bunu kabul ederek ganimetlerde onlar
ortak yapmlard.
mer b. el-Hattb halife olunca, unlar syledi: Araplarn birbirlerinin mliki olmalar irkin bir
eydir. Yce Allah bu konuda genilik vermi ve Acem diyarlarn fethetmeyi nasip klmtr
diyerek ister Chiliye Dnemi'nde, isterse islm dneminde olsun efendisinden ocuu olmu
cariyelerin dndaki esirlerin, esirlikten kurtarlmas konusunda danmt. Sonunda her bir esirin
fidyedisini alt ya da yedi deve olarak tes-bit etmiti. Ancak Hanfe ve Kindeoullannn bu konuda
yklerini hafifletmiti; nk onlarn erkekleri ldrlm bulunuyordu. Bu bakmdan HanifeouIIar
ile Kindelilerden esir bulunan kadnlar her yerde tes-bit etmi ve onlarn fidyelerini demilerdi.
Yine hicretin bu 11. ylnda Muz b. Cebel Yemen'den geri dnmt.
Ayn yl Eb Bekir (r.a.)f Hz. mer'i kadla tayin etmiti. Uz. Eb Bekir'in halifelii sresince, Hz.
mer, insanlar arasnda hkimlik yapyordu.
Bu yl Hac emirliini Attb b. Esid yapt. Abdurrahman b. Avf'in yaptn syleyenler de vardr.
[135]

HCRETN ON KNC YILI: (18 MART 633-6 MART 634)

Hlid b. Ved'in Irak'a Gitmesi ve Hrelilerle Yaplan Bar
Bu senenin Muharrem (18 Mart - 16 Nisan 633) aynda Hz. Eb Bekir (r.a.) Yemme'de bulunan
Hlid b. Veld'e haber gnderip, Irak zerine yrmesini emretti. Durum byle olmayp Yemme'den
Medine'ye geldikten sonra Hz. Eb Bekir'in onu Irak'a gnderdii de sylenmitir. Hlid, Bniky,
Braim ve Ueys denilen yerlere kadar vard ve burann halk onunla bar antlamalar yaptlar.
Onunla bar yapan lbn Salb diye bilinen bir kii idi. Bu antlamaya gre, Kisr'nm pay dnda
on bin, dinar verilecekti. Kiar'nn pay ise, adam ba drt dirhem idi. Hlid, onlardan ayrca cizye
de ald.
Daha sonra Hre'ye varncaya kadar yoluna devam etti. lyz b. Ka-bsa et-T ile birlikte Hre'nn
soylular kp Hid'in yanna geldiler, yz, en-Nufmn b- el-Mnzir'den sonra Hire emri olmutu.
Hlid onlar, ya slm' kabul etmeye, ya da cizye vermeye yahut da sava yapmaya ard. Onlar
cizye vermeyi kabul edince 90 bin dirhem karlnda onlarla ban yapt. Bylelikle bu ve bar
yapt dier kk yerleim alanlarndan alman cizyeler, slm Tarihinde Farsllardan ilk olarak
alnan cizyeler oldu.
Denildiine gre, Hz. Eb Bekir (r.a.) ona Ubulle'den balamasn emretmi, dier taraftan lyd b.
Ganm'a da yazarak Irak zerine yrmesini ve el-Musayyah'dan balayarak st taraftan Irak'a girip
Hlid ile karlancaya kadar yoluna devam etmesini emretmi idi. Daha nce el-M-senn b\ Harise
e-eybni Irak'a savamak zere gitmek amacyla Hz. Eb Bekir'den izin istemi, o da ona msaade
etmiti. Bu bakmdan M-senn, Hid'in geliinden daha nce de Irakllara hcumlar yapyordu. Hz.
Eb Bekir (r.a.), Hlid ile tyd'a mrtedlerle savam olanlarn kendilerine katlmasn ve hibir
mrtedin de kendileriyle birlikte kesinlikle savaa katlmamasn emretmi idi. Onlar da bu emri
yerine getirerek daha sonra Hz. Eb Bekir'den yardm istemek amacyla mektup yaznca, Hz. Eb
Bekir (r.a.), Hlid'e, Temmli Ka'ka' b. Amr' gnderdi. Ona: Sen ona bir adam gndererek mi
yardm ediyorsun? diye sorunca, onlara;
Bu adam gibisinin bulunduu br ordu, asla yenilmez diye cevap verdi. yd'a da Himyerli Abd b.
Gava' yardm, olarak gnderdi. Hz. Eb Bekir (r.a.), Msenn, Harmele, Ma'zr.ve Selm'ya
mektuplar yazarak Ubulle'-de Hlid'e katlmalarn emretti. Hlid, onbin sava ile birlikte ilerledi.
Msenn ve arkadalar ile birlikte sekiz bin kii vard.
Hlid,'Ubulle'ye yaklanca askerlerini e blp onlar ayn yoldan geirmedi. nc kuvvetlerinin
banda Msenn vard. Ondan sonra Adiy b. Htim'i, arkasndan da Hlid'in kendisi gidiyordu.
Dmanlarla arpmak zere Hafr denilen yerde buluacaklarn sylemiti. Buras ranllarn
hem en byk gedii, hem de en gl yeri idi. Burann komutannn rtbesi Usvr, ad Hrmz idi.
Hrmz, karada Araplarla, deniz-, de de Hindlilerle savayordu. Onlarn haberlerini alnca kral
Erder'e haber sald ve bizzat kendisi etrafndakilerle birlikte alelacele Hlid'le karlamak zere
yola koyuldu. Onlarn Hafr denilen yerde bulumak zere syletiklerini haber alnca, onlardan daha
nce oraya varp konaklad. nc olarak ise Kubz ve Enecn' geirdi. Bunlar byk Erder'-in
oullar idiler. Kamamak iin birbirleriyle zincirlerle balandlar. Hlid, onlarn bu durumunu haber
alnca askerlerle birlikte Kzma zerine yrd. Fakat Hrmz buraya da ondan nce geldi. Hrmz
Araplara ok kt ekilde komuluk yaptndan hepsi ona kar kinle dolmulard. Hatta bu konuda,
Hrmz'den de kfir diyerek onu bir darb- mesel haline getirmilerdi.

Hlid, yoluna devam edip bir baka suyun kenarnda konaklad. Arkadalar ona: Ne yapacaksn?
diye sorunca, onlara: Yemin olsun, bu su, iki gruptan kim daha sabrlysa onun olacaktr diye cevap
verince, arlklarn indirdiler. Hlid, Farsllar zerine gitti ve onlarla karlat. Yce Allah bir
bulut gnderip mslman saflarnn arka tarafna yamur yadrd. Bylelikle mslmanlarn manev
gleri artm oldu. Hrmz, ortaya kp teke tek dvmek zere Hlid'i istedi. Arkadalarn da
Hlid'i arkadan vurup ldrmek zere hazrlad. Hlid onun nne kt ve yaya olarak ona doru
gitti. jHuFraz de atndan nince, arpmaya baladlar. Hlid, onu kucana alnca, Hrmz'n
arkadalar ona hamle yaptlarsa da bu durum Hlid'; Hrmz' ldrmekten alkoymad. Ka'-ka b.
Amr da. kar hamle yap'arak Hrmz'n arkadalarn pskrtt. Bylelikle Farsllar bozguna
urad, mslmanjar da atlarna binip onlarn peinden gitti. Ayn zamanda bu olaya Zt's-Selsil
ad da verilmitir. Kubz ile Enecn kurtuldular. Hlid, Hrmz'n zerindeki deerli eyalar
ald. Onun balnn deeri yz bin idi; nk Hrmz'n Parallar arasndaki erefi son noktasna
varm bulmuyordu. Onlarn detlerine gre bu mertebeye gelen bir kiinin balnn deeri yz bin
oluyordu. Hlid, zafer mjdesini ve gani r^&enn bete birini Hz. b Bekir'e gnderdi. Kendisi de
Basra'da byk kprnn bulunduu yerde ko-naklayncaya kadar yoluna devam etti. Msenn b.
Hrise'yi de Farsl-larn peinden, M'kil b. Mukarrin'i de ble'ye gnderdi. M'kil buray fethedip
mallan ve esirleri burada toplad.
Bu husus nakilcilerin bildiinin aksinedir. nk blle Hicretin on-drdnc ylnda mer b.
Hattb dneminde Utbe b. Gazvn tarafndan fethedilmitir.
Msenn b. Harise, Hisn'l-Mer'e diye bilinen kaleyi kuatm ve kaleye adn veren kadn da slm'a
[136]
girmitir. Hlid ve arkadalar, Uz. Eb Bekir'in emri dolaysyla iftilere ilimediler.
Es-Siny Vak'as
Hrmz'n, Hld'in geliine dair haberi Erdeir'e ulanca, ona yardm olmak zere Karynis'n olu
Krin'i gnderdi. Krin, el-Mezr'a vardnda yenilmi olanlarla karlat. Onun etrafnda
toplanarak beraberlerinde Kubz le Enecn olduklar halde geri dndler ve es-Siny denilen
yerde konakladlar. Siny nehir demektir. Hld de onlarn zerine giderek karlatlar ve savaa
tututular. Krin er dilemi M'kil b. el-A' b. en-Nebb tarafndan ldrlmtr. sim,
Enecn', Adiy b. Hatim de Kubz' ldrmtr. Krin'in n son hadde varmt. Mslmanlar
ondan sonra n son haddine varm baka birisiyle savamadlar. Parallardan, suda boulanlarn
dnda otuz bin kii gibi byk bir miktar ldrld. Sular msliimnniuru geri kulunlar takip etine
imkn vermedi. Ganimetler paylatrlp bele birler Medine'ye gnderilirken askerler zerindeki
eyalar da, o eyalar alanlara verilmiti. Alnan ganimetlerin miktar ok bykt. Savalarn
aileleri de esir alnmt. iftilerden cizye alnd ve bunlar da zimmi oldular. Alnan esirler arasnda
o srada hristiyan olan Ebu'l-Hasen el-Basri de vard. Ordunun bana Sad b. en-Nu'man', koruyucu
birliklerin bana ise Sveyd b. Mukarrin el-Mzeni'yi getirdi ve ona Hafir denilen yere inmesini
[137]
emretti. Sveyd orada kmet etti ve haber toplamaya balad.
Velece Vak'as
Siny Vak'asndan sonra haberi olan Erdeir, Ender Zaazza'y Hlid zerine gnderdi. Ender Zaazza,

Sevadl bir atl idi. Erder, onun arkasndan byk bir ordu ile birlikte Lehmen Czcvoyh'i
gnderdi. Ender Zaazza, Ilre ile Kesker arasnda bulunan halktan ve evredeki araplar ile
iftilerden pek ok asker toplad ve bunlar Velece denilen yerde karargh kurdu. Hlid onlarn bu
durumunu haber alnca Siny'den kalkp onlarn zerine yrd. Onlarn Velece'de olduunu grd.
Bir grup askerlerini gizledi ve tuzak kurdu. Dierleriyle onlara kar birincisinden daha iddetli bir
savaa tututu. yle ki her iki taraf da artk sabrn tkenmek zere olduunu zannetti. Hlid, gizledii
askerleri sonraya brakt. Askerler iki taraftan ortaya kt ve ranllar yenilgiye urad. Hlid
nlerinden, gizlenen askerler de arkalarndan olmak zere pek ok kiiyi ldrdler. Ender Zaazza
hezimete urayp kat ve susuzluktan ld. Hiid, Bekr b. Vil'den Cbir b. Bceyr'in ve
Abdlesved'in birer olunu ldrd. Velece Vak'as Safer (17 Nisan - 15 Mays 633) aynda olmutu.
Hlid, iftilere ernan verdi ve onlar da geri dnp zimm olduar. Dier taraftan savalara
[138]
yardmc olanlarn ocuklarn da esir ald.
Frat Kysnda Bulunan lleys Olay
Velece Gn Hlid, Bekr b. Vil'e mensup ve Parslara yardmc olan hiristiyanlar ldrnce yine
onlarn kavimlerinden olan Hristiyanlar bu duruma kzmlar ve iranllara yazarak clleys denilen
yerde balarnda Abdlesved el-Icl olduu halde toplandlar. Icloullar mslmanlar arasnda
Uteybc b. en-Nahhs, Smd b. Mrre, Furt b. Hayyn, Mez'ur b. Adiy ile Msenn b. Lhik bu
hristiyanlara kar en kat olanlard. Erde-sr de Kans'da bulunan Behmen Czeveyh'e yazarak
Ieys'te bulunan hristyan araplarn yanna gitmeyi emretti. Behmen Czeveyh onlara Cbn'
gnderip kendisi gelinceye kadar savamamasn emretti. Beh-men'in kendisi de yapacaklar
konusunda danmak zere Erdeir'in yanna gitti. Hasta olduunu grnce yannda bekledi. cl,
Teymullat, Dubay'a ve Cbir b. Bceyr hiristiyanlar ile Hre halkndan olan evredeki Araplar
Cbn'm etrafnda toplandlar. Hlid, Bekr hiristiyanlar ile dierlerinin toplandklar haberini
alnca, onlarn zerine yrm, fakat Cbn'm yaklamakta olduundan haberdar olamamt. Cbn,
leys'de grlnce, Acemler ona; Elimizi abuk tutup hcum mu edelim, yoksa askerler yemeini
yesin ve onlara da toplant halinde olduumuzu farkettir-meyeiim, sonra m savaalm? diye sorunca,
Cbn: Sze ilimezlerse siz de gevek davrann ded. Fakat Cbn'm dediine kulak asmayarak
sofralar kurdular. Hlid ise onlarn yanna vanp ykleri indirdi.Arlklar indirildikten sonra onlara
doru gidip Abdlesved, bn Ebcer ve Mlik b. Kays ile teke tek dvmeyi istedi. Aralarndan ona
kar Mlik kt. Hlid onu ldrd. Bu sefer Acemler yemeklerini alelacele braknca, Cbn
onlara: Ben size dememi miydim ki, Allah'a yemin olsun, hibir ordunun nc kuvvetinden bundan
korktuum gibi korkmu deilim, deyip u talimat verdi: Yemeinizi yiyemediyseniz ona zehir
katnz. Zaferi kazanrsanz bu sizin iin en basit bir zarar olur. Yok onlar zafer kazanrsa bu yemei
yemekle yok olup gidecekler. Fakat onunla beraber olanlar-bunu yapmadlar. iddetli bir
arpmaya tututular. Mrikler Ben-men Czeveyh'in gelecei midi le daha bir sebat ediyorlar ve
mslman-lara kar sabrla direniyorlard. Bu srada Hlid: Allah'm, eer sen bunlar yenilgiye
uratacak olursan, onlarn kanlan nehir gibi akmcaya ka^ dar elime geirdiim herkesin boynunu
uuracam diye sylemiti. Fars-hlar yenilmi ve Hlid'in mndisi: Esirlere dikkat ediniz,
savaa katlmayanlarn dnda olanlarn hepsini ldrnz diye seslendi. Mslmanlar esirlerini
getirdiler ve bir gn bir gece onlarn boyunlarn vuracak kimseler grevlendirdi. Ka'ka1 ve
bakalar ana: Sen btn yer yzn-dekieri ldrecek bile olsan onlarn kanlan dediin ekilde

akmaz. Bu bakmdan bu kanlann zerine su dk, bylece senin yeminin de yerini bulmu olur
dediler, o da bunu yapt ve buna kan nehri anlamna gelen Nehru'd-dem ad verildi. Hlid yemein
bana geerek mslmanlara; Ben, onu sizlere veriyorum diye syledi. Mslmanlar akam
yemeini ordan yediler. Ve o zamana kadar yufkay grmemi olanlar Bu beyaz paralar da ne
oluyor? diyorlard.
[139]
ldrlenler yetmi bin kiiyi bulmu ve bu vak'a da Safer aynda olmutu.
Amgiyy Vak'as
Hlid, lleys'de ilerini bitirdikten sonra Amgiyy zerine yrd. Adnn Meniiya olduu da
sylenir. Burada benzeri grlmemi ganimetler aldlar. nk halk, mslmanlar aniden geldii
iin mallarm, ev eyalarm, bineklerini ve benzeri eylerini baka yere aktaramamvlard. Hlid, Hz.
Eb Bekir'e fetih haberlerini ve ganimetlerin miktarm gndermi ve Amgiyy'y tahrip etmiti.
[140]
Bunu duyan Hz. Eb Bekir: Kadnlar, Hlid gibisini douramamitr szlerini syledi.
Frt Bdekl Gn Vak'as Ve Hire'nin Fethi
Hlid, Amgiyy'dan Hre zerine yrd. Ykleri ve dier arlklar gemilere ykledi. Hre
Merzubn olan Ezzebe kp Garlilerin yaknnda karargh kurdu. Olunu gnderip suyu kesti.
Bylece gemiler yere oturdu. Bunun zerine Hlid, Ezzebe'nin olu zerine atllanyla birlikte
yrd. Furt Bdekl'de onunla karlat. Bir darbe ile onu ldrd. Yanndakileri de ldrerek
Hre zerine yrd. Bu sefer Ezzebe de onun nnden kat. Ezzebe, Erder'n lmn ve
olunun ldrlmesini haber alm, bu bakmdan hi savamadan gerisin geriye kamt.
Mslmanlar Garlilerin yaknnda konakladlar, Hreliler de kalelerine ekildiler. Hlid onlan
bulunduktan saraylarnda kuatt. Dirr b. el-Ezver, iinde yd b. Kabsa et-Tal'nin bulunduu Beyaz
Saray' kuatmt. Dirr b. el-Hattb da iinde Adiy b. Adiy el-Maktl'un bulunduu Garlilerin
sarayn kuatmt. Dirr b. Mukarrin el-Mzenl on kardein onuncusu olarak iinde tbn Ekkl'in
bulunduu Ibn Mazin sarayn, Msenn, iinde Amr b. bdulmesih b. Bukayla'mn bulunduu bn
Bukayla sara-ym kuatmt. Bunlarn hepsini m si uman olmaya arm ve onlara bir gn bir gece
sre tanmlard. Fakat Hreliler bu daveti kabul etmeyince, Mslmanlar btn saray ve
manastrlar teker teker fethedip oka kiiyi ldrdler. Bunun zerine keilerle rahipler: Ey
saraydakiler! Bizleri sizden baka kimse ldrmyor diye seslendiler. Bunun zerine sarayda
bulunanlar mslmanlara: Bizler eyden birisini kabul ediyoruz; bunlar slm'a girmek, cizye
vermek ve savamaktr. Onlan braknz! dediler ve yd b. Kabsa ile Amr b. Abdlmesh b. Kays
b. Hayyn b. Haris kp geldi. Amr, Bukayla diye bilinen kimsedir. Ona bu isim undan dolay
verilmitir: Bir gn zerinde yeil renkli iki elbise olduu halde kavminin arasna km, onlar da
ona: Sen, yeil bir baklack gibisin demilerdi.
Ad geen bu kimseleri Hlid'in yanna gnderdiler. Onlarn adna konuan, kii Amr b. Abdlmesh
idi. Hlid ona: Ka yandasn? diye sorunca Amr: Yzlerce deyince, Hlid: Peki grdn en
hayret verici ey nedir? diye sordu. Amr: Ben Dimak (am) ile Hre arasnda kasabalarn yan
yana olduunu grdm. Kadn yola kar ve yanna azk olarak sadece bir ekmek alrd. deyince,
Hlid glmseyip Hrelilere: Bana sizlerin ne kadar kurnaz ve aldatc olduunuz haberi ulamad

deil, size ne oluyor ki ihtiyalarnz nereden geldii belli, olmayan bir bunaklkla ele geirmek
istiyorsunuz?
Bu sefer Amr ona kendisinin akimin banda olduunu ve sylediklerinin doru olduunu gstermek
arzusuyla: Senin ban hakk iin yemin ediyorum ki, ben senin nereden geldiini biliyorum
deyince, Hlid ona: Peki nereden geliyorum? diye sordu. Amr': Annemin karnndan diye cevap
verdi. Hlid ona: Peki sen nereye gidiyorsun? diye sorunca, o da: leriye doru dedi. Hlid: Bu
ne oluyor? diye sorunca Amr: hi-ret cevabn verdi. Hlid: Senin izinin en uzak yeri
neresidir? diye sorunca, Amr: Babamn sulbdr diye cevap verdi. Hiid ona: Peki sen neyin
ierisindesin? diye sordu. Amr: Elbisemin ierisindeyim dedi. Hlid: Akln banda m?, Amr:
Allah'a yemin ederim ki evet ve hereyi salam tutuyorum dedi. KaUd: Ben sana soruyorum
deyince, Amr: Ben de cevap veriyorum dedi. Bu sefer Hlid: Sen bar yapanlardan msn?
Yoksa savaanlardan msn? deyince, Amr: Ben bar yapanlardanm dedi. Hlid: Pek bu
kaleler ne oluyor? dye sordu. Amr: Biz bunlar aklszlar iin yaptk. Onlar akh banda olanlar
alkoysunlar diye hnpset-mek zere ina ettik. diye cevap verdi. Hlid: Baz blgeler kendisini
tanmayan ldrrken, oray tanyan lim kii de o blgeyi ldrr, iler kavim, kendi arasnda
bulunanlar daha iyi bilir diye syledi.
tbn Bukayla'nn yannda, iinde zehir bulunan bir torba tayan bir hizmeti de vard. Hlid o zehiri
alp eline boaltt ve: Bunu ne diye beraberinde tayorsun? diye sorunca, bn Bukayla: Ben
sizlerin u grdm halden baka trl olacanzdan korkmutum, o.durumda lm benim iin
kavmimin bana gelmesine sebep olacam ho olmayan bir eyden daha sevimli olacakt diye
cevap verdi. Bunun zerine Hlid: Hibir nefis eceli gelmeden asla lmeyecektir. diyerek
arkasndan u duay okudu: fsimlerin en hayrls olan Allah'n adyla balyorum. O, yerin, de,
gn de Rabbidr. O'nun ismi ile birlikte hibir hastalk zarar vermez. Rahrnan'dr, Rahm'dir,
sonra zehiri yuttu, tbn Bukayla: Allah'a yemin ederim, aranzda bunun gibileri olduu srece sizler
arzuladnz heroyi ele geirirsinfcr. diye syledi. Hlid, Abdlmesh'in kz Kerme, veyl'e
teslim c-ti4medike onlarla ban yapmay kabul etmedi. Kendileri de bu artla bar reddedince,
Kerme oniara: Onlara kolaylk gsteriniz ve beni onlara teslim ediniz, ben kendimi fidye verip
kurtaracam deyince, onlar da teslim ettiler. veyl onu ald ve bin dirhem fidye karlnda
kendisini kurtarnca, herkes Sveyl' knad. O'da: Ben bundan daha fazla say olduunu
bilmiyordum diye cevap verdi.
Kerme'nin veyl'e teslim edilmesinin nedeni ise, uydu: Peygamber (s.a.v.) mmetine ranllarn
mlkn ve Hire'y ellerine geireceklerini hatrlattnda Sveyl, kendisinden Abdlmesih/in kz
Kermc'yi kendisine vermesini istemiti. veyl genken Kerine'yi grm ve ona kaplmt.
Peygnmbcr fs.a.v.) de ona istediini sz vermiti. Hre fethedilince veyl, Kerme'yi stemi ve
Peygamber (s.a.v.)'in bu konuda kendisine vermi olduu sze ahitler gstermiti. Sunun zerine
Hlid, Kerme'yi ona vermiti.
Hlid onlarla 190 bin dinar cizye vermek zere bar yapt. Barn, iki yz doksan bin karlnda
yapld da sylenmitir. Onlar birtakm hediyeler de takdim ettiler. Hlid, fetih haberini ve
hediyeleri Hz. Eb Bekir'e gnderdi. Hz. Eb Bekir (r.a.) bu hediyeleri denecek miktardan kabul etti
ve Hlid'e.cizyenin geri kalan ksmn tahsil etmesini ve hediyeleri genel miktardan dmesini
emretti.
Hre, on ikinci yln Rabilevvel (16 Mays - 14 Haziran 533} aynda fethedilmiti. Hlid onlara
yazl bir belge de vermiti. Fakat Sevd halk

kfre dnnce bu belgeyi kaybettiler. MiiscnnA, Sevfld' ikinci defa fethedince yeni artlarla bir
antlama yapld. Tekrar kfre girip Sa'd b. Eb Vakks oray fethedince, onlarn zerine 40 bin
dirhem cizye koydu.
Illid der ki: Ben, Farsllar gibi kimseyi grmedim. Farslilar arasnda ise, UeysliIer gibi kimse
[141]
grmedim.
Hire Fethinden Sonraki Olaylar
Denildiine gre dihkanlar Hld'i bekliyor ve Hrelilerin ne yapacaklarna bakyordu. Hlid onlarla
bar yapp Hreliler de ona itaat edince, dihkanlar evreden yanma geldiler. Frat dihkan Siry ile
Salb b. Nas-tn ve Nastn, Hlid'in yanna geldiler ve onunla Felalic'den Hrmz-cerd'e kadar
olan blgeye karlk olarak iki milyon karlnda bar yaptlar. Kisr ailesine ait olanlarn dnda
sadece bir milyon olduu da sylenmitir. Bunun zerine Hlid zekt ve vergi toplayclar ile
askerlerini ileriye gnderdi. Drr b. eI-E2ver, Djrr b. el-Iattb, Ka'ka' b. mr, M-senn b. Harise
le Uteybe b. en-Nehhs'i gndermi. bun3r da Sib denilen yerde durmulard. Bunlar Hlid ile
birkte snr komutanlar idi. Hlid kendilerine baskn dzenlemelerini emretmi idi. Onlar da
buradan itibaren Dicle kylarna kadar, olar her taraf ezip getiler. Hid Farsl-nra mektup
yazarak onlar slm' ya da cizye vermeyi kabule ard, kabul etmeyecek olurlarsa onlarla
savaacan bildirdi. Acemler Erdcr'in lmnden sonra ihtiif iinde diler. Bununla birlikte
Behmen, Czeveyh' ve bakalarn kendilerinin ncleri mi gibi Bahurcsr'c gndermilerdi. Jllid
elli gn zarfnda blgenin haracn toplayp onu mslumanlara verdi. Farsllarn ise, FCrdcr'in
lm dolaysyla nnlnmazlkjan nedeniyle Hre ile Dicle arasnda hibir eyleri kalmamt. Ancak
Hlid ile savamak konusunda kararl idiler. Hiid bir yl sreyle am'a gitmeden nce Hre'de
istediini yapp ediyordu. Dier taraftan Farsllar. kimisini tahttan indiriyor, kimisini tahta geiriyor
ve olan sadece Bahuresir' korumann tesine gidemiyordu. yle ki. Sr b. Kisr, Anirv ile
ilgisi olan herkesi ldrmt. Ondan ve olu Erdeir'den sonraki Farsllar ise Anirvn le
Behramcr arasnda bulunanlar ldrmt. Sonunda, etrafnda gr birliine varp kral
yapabilecekleri bir kiiyi bulamadlar. Illid'in mektuplar onlara ulanca, Kisr ailesinin kadnlar
kendi aralarnda grp Ferrahzat b. Bcnzevn', Kisr ailesinden kral yapacak kimseyi bulup
zerinde anlancaya kadar, kralla geirdiler.
Cerr b. Abdullah el-Becel, Hre'nir. Fethinden sonra Hlid'in yanna vard. Onun Hlid'in yanna
yarmasnn nedenine gelince: Cerr, am'da Hlid b. Sad b. el-s ile birlikte iken, kendi kavmini
emri altnda toplamas konusunda konumak zere Hz. Eb Bekir'in yanna gitmek iin izin istemiti.
O srada Cerr'in kavmi Araplar arasnda dank bulunuyordu. H&Ud b. Sad, Cerr'e istedii izni
verince, Hz. Eb Bekir'in huzuruna gitmi ve ona bundan sz ederek Raslullah (s.a.v.)'n kendisine
bu konuda sz vermi olduunu sylemi ve baz kimseler de buna .ahitlik etmiti. Hz. Eb Bekir ise
buna kzarak: Sen bizim durumumuzu, Farsl-lara ve Bizansllara kar mslmanlara yardmc
olmak zere nasl didin1-diimizi gryorsun, sonra da kalkp bu konuda hibir faydas olmayacak
bireyi bana teklif ediyorsun diyerek, ona Hlid b. Veld'in yanna gitmesini emredince, o da
Hlid'in yanna gitmek zere yola koyuldu ve H-re'nin Fethinden sonra yanma vard. Hre'nin
Fethinden nce Irak'ta hibir olayda bulunmad gibi Hlid ile birlikte irtidt edenlerle yaplan
[142]
savalara da katlm deildir.

Enbr'n Fethi
Daha sonra Hlid, Hre'nin Fethine katlm olan askerleriyle birlikte Enbr'n zerine yrd.
Buraya. Enbr adnn verilmesinin sebebi oka yemek piirilmesi ve depolanmas olmutu.
Hlid'in nc kuvvetlerinin banda Akra' b. Habis vard.
Hlid, Enbr'a vardnda ertafm kuatt ve savaa balad. Hlid sava konusunda oka aceleci idi.
Okularna yaklaarak kar tarafn savalarnn gzlerine nian almalarn syledi. Onlar hep
birlikte ata baladlar ve pepee yaptklar atlarda bin kiiyi gznden vurdular. Bu bakmdan,
bu olaya Ztu'1-Uyn ad da verilmitir.
Enbr'da bulunan askerlerin banda Sbt valisi rzd bulunuyor* du. rzd bu durumu grnce,
Hlid'in kabul etmedii birtakm artlar ileri- sijrerek bar istemek zere haber gnderdi. Hlid,
rzd'n elilerini geri gndererek askerleri arasnda bulunan btn gsz develeri boazlayp
onlar Enbr'm evresinde bulunan hendeklere doldurduktan son-ra hendei geti. Bylece
mslmanlarla kfirler hendek zerinde bir araya geldiler. Bu sefer rzd, Hlid'e haber gnderip
ona istedii eyleri ver* di ve Hlid ile, yanlarna hibir ey almamak artyla bir grup atl ile
beraber gvenlik ierisinde olaca yere kadar gndermek zere bar yapt. rzd, Behmen
Czeveyh'in yanma gitti. Daha sonra Hlid, Enbr evre-sindekilerle ve Kelvz halk ile bar
[143]
antlamalar yapt
.
Aynu't-Temr'n Fethi
Hlid, Enbr'daki ileri bitirdikten sonra oraya ez-Zibrikn b. Bedr' yerine brakarak Aynu't-Temr
zerine yrd. Aynu't-Temr'de, Behrn Cbln'in olu Mihrn, ranllardan byk ve kalabalk bir
asker grubu ile birlikte bulunuyordu. Dier taraftan Eb Akka'nm olu Akk da Araplardan Nemr,
TaHb, yd ve baka kabilelerden byk bir topluluun banda olduu halde tran ordusu ile beraber
bulunuyorlard. Hlid'in yaklamakta olduunu iitince Akka, Mehrn'a: Araplar, Araplarla
savamay daha iyi bilirler. Bu bakmdan Hlid'i bize brak deyince, Mehrn: Doru sylyorsun*
dedi. Sizler Araplarla savamay daha iyi bildiiniz gibi Acemlerle sava konusunda da bizim
gibisiniz. diyerek onu aldatt ve kendisini bylelikle savan tehlikelerinden korumu oldu ve ona:
Bize ihtiyacnz olursa size yardmc oluruz dedi. Mehrn'm evresinde bulunan Farshar bu
szlerinden dolay onu knaynca, onlara: Sizler krallarnzn ldrlmesi dolaysyla ok byk
durumlarla kar karya bulunuyorsunuz. Artk kllarnzn keskinlii krelmi bulunuyor. Ben, bu
tehlikeyi onlarla savm oldum. Eer bu sizin lehinize ve Hlid'in aleyhine sonulanrsa bu iten aiz
yararlanrsnz; yok, baka trl olursa, sizler Hlid'in ve askerlerinin yanma vardnzda onlar
yorulmu olacaklardr. Biz de gcmz yerinde olduu halde onlarla savarz. diye cevap verince,
evresindekiler onun stnln kabul ettiler.
Akka; Hlid'in zerine yrd ve ordularyla karlatlar. Hlid, bizzat Akka'nm zerine, saflarn
dzeltmekte iken hamle yapt. Onu kucaklad gibi esir ald. Akka'nm askerleri hibir arpma
olmadan bozguna uradlar ve onlarn byk ounluu da esir alnd.
Bu durumun haberi Mihrn'a ulanca, askerleri ile birlikte katlar ve kaleyi braktlar. Akka'nm
bozguna urayan askerleri kaleye varp sndlar. Hlid onlardan aaya inmelerini isteyince, onlar

da Hlid'den eman istediler, Hlid kabul etmedi. Bu sefer onun verecei hkme raz olarak kaleden
indiler. Onlar esir ald ve Akka'y ldrdkten sonra onlarn da tmn ldrd gibi kalede
bulunanlar da esir ederek mallarn ganimet ald. Oradaki kilisede ncil renen krk tane ocuk
buldu. Onlar alarak bu konuda mihnete uram olanlar arasnda paylatrd. Bu ocuklar arasnda
Muhammed'in babas rn, Musa'nn babas Nusayr ve Osman'n klesi Humrn da vard. Hz. Eb
Bekir'e fetih haberini ve hums'u (yani ganimetlerin bete birini) gnderdi.
Aynu't-Temr'de Sehmli Umeyr b. Riab ldrld. meyr, Habeistan'a hicret edenlerdendi. Aynca,
en-Nu'mn'n babas olan ensrdan Be-r b. Sa'd da orada vefa! etti. Umeyr'in yanma o da defn
[144]
edildi.
Dmclu'I-Ccndc'in Haberi
Hlid, Aynu't-Tcmr'deki ilerini bitirince, yd b. Ganm'don karsndaki mriklere kar yardm
isteyen mektubu ald. Hlid, onun yanna gitmek zere yola kt. yd'n karsnda Bchra, Kelb,
Gassan, Tenh ve Dncatmler bulunmakla di. Dmc'dc iki nyn bakan vard: kcydir b. Ab-dlmclik
le cl-Cd b. Rnba. kcydir, Hlid le savalmasn uygun, grmeyip korkusundan dolay bar
yaplmasn teklif elti. Onun bu grn kabul etmediklerinden o da onlarn yanndan ekip gitti.
Hlid onun gittii haberini alnca, yolunu kestirdi, esir alp ldrd. Beraberinde bulunanlar da
aldktan sonra, Dmctu'I-Ccndelincrin bulunduu yere ko-naklayncaya kadar yoluna devam etti.
Dmctu'l-Ccndel'i kendisi ile tyd arasnda brakt. Hlid, emin bir ekilde konakladktan sonra Cd,
yannda bulunan Araplardan bir grup ile birlikte onunla savamak zere yola kt. Dier bir grubu da
fyd'a kar kard, yd, onlarla savap onlarj yendi. HAld de kendisine yakn olanlar bozguna
uratt, Cd'yi esir ald. Bozguna urayanlar kaleye sndlar. Kale dolunca, arkadalarnn bir
ksmn darda brakarak kaplar kapattlar. Bylece ieri giremeyenler kalenin etrafnda kalm
oldular. Hlid, kalenin kaps kapanmeaya kadar onlar yakalayp ldrd. Cd'yi ve Kelblilerm
esirleri dnda kalan btn esirleri ldrd. Temimogullar Hlid'e: Biz onlara eman vermitik.
deyince, Hlid onlar brakmt. KelblIerle Temmoullar arasnda antlama vard.
Dah; sonra Hlid kaleyi kl zoruyla fethetti. Savalar ldrd. o-uk ocuklar esir ald, orada
ele geirilen davarlar da satt. Hlid, esirler arasndan Cd'nin kzn satn ald, gzelliiyle mehur
idi.
Hlid, Dmetu'1'Cendel'de ikmet edince, ranllar bundan itahlan-dlar. Cezire Araplar, Akka'nn
bana gelenlerden gazaplar dolaysyla Acemlerle yaznca, Zermhr ve Hzbc, Enbr zerine
gitmek amacyla yola koyuldular ve Hasid ile Hanfis'tc bulumak zere szletiler. H-A'bed b.
Fedek'yi Hasd'c, Urve b. cl-Ca'd el-Brikt'yi de Hanfis'e do-A'bed b. Fedeki'yi Hasid'e, Urvc b.
cl-Ca'd el-Brikiyi de Hanfis'e doru gnderdi, ikisi de yola ktlar. Fakat Zermihr ile luzbe,
A'bed ile Ur-ve'yi engelledi. Hlid, Hrc'ye doru geri dnnce, durumdan haberdar oldu.
Mediniilerle arpmay kararlatrm iken Eb Bekir'in emirlerine aykr hareket etmek
istemediinden vazgeti. Bunun zerine Ka'k' b. Anr ile Eb Leyl b. Fedck'yi Rzbch ile
Zcrmihr'e gnderdi. Dier taraftan Akka'nm bana gelenlere kzdklarndan ve Zormihr ile Rzbei'in
yanna gitmek amacyla Hzeyl b. mrn'n el-Musayyah denilen yerde askerlerini topladn, Ilaba
b. Bceyr'in de es-Scni ve el-Bir denilen yerde konaklam olduklarn haber ald. -HIidT Ka'k'
ile Eb Leyl'nn yanna varmoK zere yola kt, onlarla Aynu't-Temr'de buluunca, Ka'k' Ilasd

zerine, Eb Leyl'y da Hanfis zerine gnderdi.

[145]

Hasd Ve Innfs Vakalar

Ka'k", Hasd zerine yrrken, Hzbeh ile Zemihr orda bir araya gcU mislerdi. Her iki taraf Hasd
denilen yerde karlatlar. Acemlerden ok byk sayda asker ldrlrken, Kaka". Zermihr'i,
Dabbhlardan Haris b. Tarfoullarna mensup bir kii olan smt b. Abdullah da Rzbeh'i ldrd.
smat Berere diye bilinenlerdendir. Btn fertleriyle hicret eden boylara Rercrc. eitli
kollardan hicret edip bir araya gelenlere de Hayyire ad verilir.
Mslmanlar Hasd'de bulunan eyleri grtnmet olarak alrken Acemler bozguna urayp, Hanfis'e
doru ekildiler. Eb Leyl beraberinde bulunanlarla birlikte lanfis'e gitti. Orada da Mehbzn'n
askerlerin banda bulunduunu grd. Fakat Mchbzn onlarn yaklamakta olduklarn anlaynca,
[146]
Hzoyl b. mrn'n yanna e-Musayyah'a kat.
Bcr'ouhannn Musayyah Vak'as
Hlid, Hasdlilerin bana gelen musibetleri ve Hanfislilerin kamas haberini alnca, Ka'k'a, Eb
Leyl'ya ve A'bed ile LJrve'ye mektuplar yazarak onlarla belirli bir gecenin bir saatinde iMusayyah'ta
bulunmak zere szleti. Arkasndan Aynu't-Temr'dcn onlarn yanna varmak amacyla yola kt,
Szleilen gecenin belirtilen saatinde hep birlikte Musayyah'ta bir araya geldiler. Hzeyl ve onunla
birlikte bulunanlar zerine uykuda olduklar bir srada koldan hcum ettiler ve onlar ldrdler.
Hzeyl ok az kimselerle birlikte kurtulurken onlardan pek ok kii ldrld: Hzeyl ile birlikte
Evs-u Mc-ntlfarda olan Eb Iluhm'un olu Abdluz-zn ile Cerr'in olu Lebid de vard. Bunlarn
ikisi de slm'a girmiti ve yanlarnda Hz. Eb Bekir'in slm'a girdiklerini bclirien'mektubu da
vard. Bu arpmada bunlarn ikisi de ldrlmt. JIz. Eb Bekir, bunun haberini ve
Abdluzz'nn :
Sabahleyin bir hcum balaynca dedim ki ; Muhammed'in Itabbt Allah'm, ann ok byk;
Rabbimin an byk, ondan baka Tanr yuk. O, bu lkenin de Rabbidir, giden gelenin de...
eklindeki beyitlerini do iitti. .Onlarn ikisinin de diyetini vererek ocuklarna vi davranhnasn,
korunmasn vasiyet etti.
Hz. mer, onlarn ve Mlik b. Nveyre'nin ldrlmesini Hlid'in aleyhinde delil olarak kullanyor,
buna karlk Hz. Eb Bekir:^cirk ehli ile arpan bu gibi eylerle karlar diyordu.
Hurks b. Nu'mn b. Nemr onlara nasihat etmi, fakat onlar onun bu nasihatini kabul etmemi, hanm
ve ocuklaryla birlikte oturup imeye balamlard. Hurks, ocuklarna: Dnya gzyle son bir
defa iiniz. te Hlid, Aynu't-Temr'de askerleri ise Hasd'de bulunuyor dedikten sonra u beyiti
okudu :
Haydi ikimi verin, Eb Bekir'in atllar gelmeden; Olur ya, bilmediimiz halde lmmz
yakndr.
Hurks'un kafas uuruldu ve inde arap bulunan bir kaba dt. ocuklarm ldrdler, kzlarmda
esir aldlar.
Denildiine gre, Hurka'un ldrlmesi, bu vak'a ve es-Seni Vak'as, Hlid'n Irak'tan am'a gitmesi

srasnda olmutur. Allah'n izniyle ilerde bunlardan sz edeceiz.

[147]

Es-Sen le Ez-Zumeyl Vak'alan

Tlibli Raba b. Bceyr, es-Sen ve el-Bir denilen yerde idi. el-Bir, ez-Zumeyl'in kendisidir ve bu
iki blge de Rusfe'nin dousundadrlar. Raba, Akka'nn bana gelenlerden hiddetlenmi ve Rzbeh,
Zermihr ve Hzeyl ile szlemi idi. Fakat Hlid, Musayyahllar ele geirip Ka'k' v Eb Leyl ile
geceleyin bulumak zere szletikten ve bunlarn zerine geceleyin baskn yapmalarn emrettikten
sonra Musayyah'tan ayrld ve arkadalar es-Sen'de bir araya geldi. Onlar kola ayrd, kllarn
ekerek hcum ettiler. Hibir kimse onlardan kurtulamamt. Hlid, ganimet ve esirler ald. Bu
olaylarn haberini ve ganimetlerin bete birini (hums'unu) Hz. Eb Bekir'e gnderdi. Ali b. Eb Tlib
(k.v.), Tlibli Raba b. Bceyr'in kzn satm ald. Ondan mer ve Rukiyye adndaki ocuklar oldu.
Hzeyl, Musayyah'da yenilince, Bir'de bulunan Attb b. Fllan'm yanma byk bir asker grubu ile
birlikte snd, Hlid durumdan haberdar olmalarna frsat vermeden geceleyin zerlerine koldan
korkun bir baskn tertipledi. Grlmemi bir ekilde onlardan pek ok kimseyi ldrdler.
Ganimetler paylatrldktan sonra bete biri de Hz. Eb Bekir (r.a.)'e gnderildi. Hlid, Bir'den erRudb zerine yrd. Rudb'da Akka'nn olu Hill bulunuyordu. Etrafndakiler dalnca Hill
[148]
oradan ayrld, Hlid de Rudb'da herhangi bir mukavemet ile karlamad.
Fird Vak'as
Daha sonra Hlid, Rudb'dan Fird zerine yrd. Frd, am, Irak ve Cezire arasnda bir yerdedir.
Savalar pepee olduundan burada oru at. Bizansllar hamiyete gelerek kendilerine komu olan
silhl Farslar-dan yardm istediler, onlar da yardm ettiler. Onlarla birlikte Talib, lyd ve Nemr'e
mensup kimseler de bir araya gelerek hep birlikte Hlid'in zerine yrdler. Frat'a vardklarnda
Hlid'e: Ya siz nehri geip yanmza geliniz, yahut da bizler nehri geip yannza gelelim deyince,
Hlid onlara: Siz geiniz dedi. Bu sefer onlar: O zaman yolumuzdan ekil ki nehri geebilelim
dedilerse de Hlid: Hayir, ekilmem, daha aadan nehri geip geliniz diye cevap verdi. Bu sefer
onlar da Hlid'in bulunduu yerin alt tarafndan nehri getiler. Hlid, gzlerinde olduka byd.
Bizansllar: Artk bugn her eyinizi ortaya koyunuz ki kimin sebat edeceini, kimin de kaacan
iyice belleyelim dediler. Onlar da yle yaptlar ve iddetli bir arpmaya tututular. Bizansllar ve
beraberlerinde olanlar bozguna uradlar. Hlid, mslmanlara aralksz olarak onlar ldrmeye
devam etmelerini emretti. Savata ve kaanlarn takibi srasnda yz bin kii ldrld. HHd,
Fird'da on gn kaldktan sonra Zlkade aynn bitmesine be gn kala Hre'ye dnleceini iln etti.
ecer b. el-Eazz'i nclerin bana geirdi ve kendisinin de aralarnda bulunduu intiban uyandrd.
[149]
Hlid'in Hacc Etmesi
Daha sonra Hlid, beraberinde bir ka arkada ile birlikte Fird'dan haccetmek zere gizlice ayrld.
Kimsenin bilmedii yollardan ap Mekke'' ye vard ve hacc edip geri dnd. Hlid'in askerleri
bu.iten haberdar olmadlar. Bizzat HSHd, nclerin bana tayin ettii ecer ile tekrar bulutu ve

ecer le Kirlikte Hlid ve arkadalar tra olmu halde geldiler. Hlid'in haccettiini, haber verdii
kimseler dnda bilen olmad. Hatta Hz. Eb Bekir bile ancak dndkten sonra haber ald iin ona
serzenite bulundu ve^ bu davranna ceza olmak zere onu Irak'tan am'a, Yermk'te mslmanlara
yardmc olmak zere gnderdi. Irakllar Hz. Ali'nin Halifelii dneminde Muviye'den herhangi bir
haber aldklarnda: Bizler Za-t's-Selsil olaynn adamlaryz dedikten sonra Zat's-Sesi ile
Fird arasndaki vak'alardan sz ediyor, fakat, Fird'dan sonrakilerini kmse-diklerinden dolay
anmyorlard.
Hlid b. Veld, Sk Badad'a hcum etti. Msenn'y da gnderip oradaki bir baka k (pazar)
zerine hcum etti. Orada da Kuz'a ile Bekr- llerden bir kalabalk vard. Ayn zamanda Misken,
Kutrabbul, Tel, Akar-jcf ve Bdriye zerine de hcum etti. air der ki :
Msenn el-AI'de savamtr;
Onun gibiler de katlmt ona.
yle bir blkt ki onlar,
Korkuttular Ksr'y, saray da yklayazd.
ekindiklerinde cesaret verdi mslmanlara;
tecrbelerde ne ibretler vardr!
O yol at onlara, onlar da
zinden gittiler.
Byk iler zaten izlenir.
air burnda el-Ali ile, Enbr, Misken, Kutrabbul ve Dadriyye'yi kastedmektedir.
Bu yl ierisinde Hz. mer> Zeyd kz Atike ile evlendi. Ebu'l-s b. er-Rebi' ayn yln Zlhicce (6
ubat - 6 Mart 634) aynda vefat etti ve ez-Zbeyr'e vasiyet etti.
Ali (r.a.), Ebu'I-As'm kz mme ile eviendi. mme'nin annesi de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kz
Zeyneb"tr.
Bir gre gre Hz. mer (r.a.), klesi Eslcm'i bu yl satn almtr.
Bu sene Hz. Eb Bekir (r.a.)'in bakanlnda hac yapld. Hz. Eb Be-kr (r.a.) Medine'de, Hz.
Osman b. Affn' yerine vekil brakmt. Bu sene hac emirliini mer b. Hattb yahut Abdurrahmn
b. Avf yapt da denilmitir.
Eb Mersed el-Ganev de bu yl vefat etmitir. Eb Mersod, Bedir Sa-vai'na katlanlardandr. Olu
Mersed b. Eb Mersed ise, er-Rec' Vak'a-snda ehit edilmitir ve o da Bedir Savafna
[150]
katlanlardandr.
HCRETN ON NC YILI (7 MART 634 - 24 UBAT 635)
am Blgesindeki Fetihler
Denildiine gre, Hz. Eb Bekir (r.a.) Hicretin 13. ylnda hacdan dndkten sonra am'a asker
gnderdi. Bu amala Hlid b. Sad b. s'i gndermiti. Yine denildiine gre, Hlid b. Sad'i, Hlid
b. Velid'i Irak'a gnderdii zaman yola karmt. Bylelikle onun am'a verdii ilk sancak Hlid b.
Sad'in sanca olmutur. Fakat, daha sonra, yola kmadan nce onu grevden almtr.
Onu grevden azletmesinin sebebi, Hz. Eb Bekir (r.a )e iki ay bey'at etmeden beklemesi ve Ali b.

Eb Tlib ile Osman b. Affn' grdnde: Ya Eb'l Hasan, ey Abdu Menf oullar, Halifelik
konusunda yenilgiye mi uradnz? diye sormas olmutur. z. Ali ona: Seri, bu ii bir yar m,
yoksa bir halifelik olarak m gryorsun? diye cevap vermiti.
Hz. Eb Bekir (r.a.) Hlid b. Sad'in byle sylemesine ierlememi-ti. Fakat Hz. mer (r.a.) bu
konuda o derece srar etti ki, sonunda onu komutanlktan ald ve Teym'da mslmanlara yardmc
kuvvet olarak gndererek emri olmadan oradan ayrlmamasn, irtidt edenlerin dnda kalan
evresindeki araplar islm'a davet etmesini ve ancak kendisiyle savaanlarla savamasn emretti.
Bylelikle onun etrafnda pek ok kimse topland. Bizansllar onun haberini aldlar ve Behr', Selh,
Gassan, Kelb, Lahm ve Czam kabilelerine am'da bulunan Araplara asker gndermek
mkellefiyetini koydular. Hlid b. Sad, Hz. Eb Bekir (r.a.)e durumu haber verince, Hz. Eb Bekir
(r.a.) ona: lerle, fakat hcum eden ser. ulnm cyo bir tniirnat gnderdi. Hlid de onlarn zerine
yrd. Onlara yaklanca, Araplar daldlar, o da onlarn bulunduklar yerlere girdi ve durumu IIz.
Eb Bekir'e yazl olarak bildirdi. Hz. Eb Bekir (r.a.) kendisine arkadan hcum edilemeyecek
ekilde ilerlemesini emretti. Hlid bu ekilde biraz ilreledikten sonra konaklad. Ad Bahn olan
Bizans komutanlarndan birisi onun zerine yrd. Hlid onunla arpt, onu bozguna uratt ve
askerlerinden bazlarn ldrd. Daha sonra Hlid, Eb Bekir'e mektup yazarak yardm istedi. Bu
srada savaa katlmak zere istenen kimselerin ilk kafilesi gelmisti ve bunlar arasnda Zu'1-Kel' da
bulunuyordu. Eb Cehil'in olu krime, beraberindekiler ile birlikte Tihme, Uman, Bahreyn ve Serv'den gelmi bulunuyordu. Hz. Eb Bekir (r.a.) onlara, zekt toplayan memurlara yazarak, kendisinin
yerine bakasn gndermek isteyenlerin bu yoldaki bedel tekliflerini kabul etmelerini bildirmiti.
Hepsi bedel gnderdiler. Bu bakmdan bu orduya Bdl (bedeller) Ordusu ad verildi. Btn bu
askerler Hlid b. Sad'in yanna vardlar.
Hz. Eb Bekir {r.a.) am ile ilgilenip bu ie nem vermeye balaynca, Amr b. el-s' Raslullah
(s.a.v.)m tayin etmi olduu greve iade etmiti. Raslullah (s.a.v.), Amr' Sa'd Huzeym, Uz-le ve
bakalarnn zektlarn toplamakla grevlendirmiti. Bu grevlendirme Amrr Umn'a gitmesinden
nce olmu ve Umn'dan dndkten sonra kendisini tekrar iine vereceine sz vermiti. Bylelikle
Eb Bekir (r.a.) Resulullah (s.a.v.)n vermi olduu sz yerine getirdi.
Hz. Eb Bekir (r.a.) am' fethetmeyi kararlatrnca, Amr'a unlar yazd: Ben, seni daha nce
Raslullah (s.a.v.)n grevlendirip sz vermi olduu ie, RasluIIah (s.a.v.)n szn yerine
getirmek zere iade etmitim. Sen de bu grevin bana getirilmi bulunuyorsun. Ben imdi senin iin
hem dnyada, hem ahirette hayrl olacak bir eyle grevlendirmek istiyorum, ancak, u andaki
grevin senin iin daha ac-vimli olmas mstesna...
Bunun zerine Amr ona unlar yazd: Ben, slm'n oklarndan birisiyim. Allah'tan sonra sen, bu
oklar atan ve onlar bir arada toplayansn. Bu oklarn en yamann, en korkutucusunu ve en
faziletlisini aratr, bul ve onlar kullan. Bunun zerine Hz. Eb Bekir (r.a.) ona ve Kuz'allarm
baz kesimlerinin zektn toplamakla grevli bulunan Veld b. Ukbe'ye emir vererek Araplardan
asker toplayp bir araya getirmelerini emretti. Onlar da bu emri uyguladlar. Eb Bekir (r.a.) Amr'n
yannda bulunan baz kimseleri de gndererek belirledii bir yoldan Filistin zerine yrmesini
emretti. Veld'i de rdn zerine grevlendirdi. Yine baz kimseleri de ona yardmc olarak
gnderdi. Eb Sfyn'm olu Yezd'i de byk bir ordunun bana geirdi. Bu askerler yannda
bulunanlarn ounluunu tekil ediyordu. Aralarnda Mek-kelilerden Sheyl b. Amr ve benzerleri de
vard. Hz. Eb Bekir (r.a.) onu yaya olarak uurlad ve kendisine ve dier komutanlara tavsiyelerde
bulundu. Yezd'e yapt tavsiyeler arasnda, unlar da vardr:

Ben, seni denemek iin, zorluklarla kar karya brakmak iin ve bu konuda yeterli duruma gelmen
iin komutan olarak tayin ettim. Bu ii gzel yaparsan seni inde brakr, sana daha da byk iler
veririm. Yapamazaan seni azlederim. O halde Allah'tan korkmaya bak! nk muhakkak O, senin
dm"grd gibi iini de ayn ekilde grr. Allah'a en yakn olmaya lyk olan kii, insanlar
arasnda onu herkesten ok dost edinendir. Allah'a en yakn kii, ameliyle O'na en ok yaklaan
kiidir. Ben, sana Hlid'in grevini veriyorum. Sakn ha, C-hiliyet pevri'nin taassubuna
kaplmayasn; nk phesiz ki Allah Chi-Hyye'ye de Chilliyye halkna da buzeder. Askerlerinin
yanna gittiin zaman onlarla iyi sohbetin olsun. Onlarla hayr ile bala ve onlara hayr vaat et. Onlara
t verdiin zaman szn ksa kes, nk fazla szn bir ksm dier ksmn unutturur. Kendini
slah et ki, bakalar da senin iin iyi olsun. Namazlar rk, scudlanm tamamlayarak ve huu ile
vakitlerinde kl. Dmann elileri yanna gelecek olursa, onlara ikramda bulun ve onlar
kararghnda ksa sre tut; t ki hibir ey bilmeden senin askerlerinin yanmdan ayrhp gitsinler.
Onlara hibir ey gstermemeye al; aksi takdirde senin zayf taraflarn grr ve senin bildiklerini
bilirler. Onlar askerlerinin zenginlikleri arasnda misafir et, yannda bulunanlardan kimsenin onlarla
konumasna meydan verme. Onlarla konumay sen zerine al. Gizli olmas gereken eyleri dar
vurma ki senin lerin karmasn. Fikir sorduun zaman doru konu ki sana samimi olarak fikirlerini
sylesinler. Geceleyin arkadalarnla sohbet et. Sana eitli haberler gelecek, nndeki perdeler
kalkacaktr. Gece, nbetilerin ok olsun ve onlar askerlerinin arasna dat. Onlar, geldiinden
haberdar olmakszn nbet yerlerinde anszn oka kontrol et. Nbet tuttuu yerde gaflete dm
bulduun kimseyi arya kamamak artyla cezalandr Geceleyin nbetleri deitir. lk nbetler
sonraki nbetlerden daha uzun olsun, nk gndze yakn olduklar iin ilk saatlerin nbetleri daha
kolaydr. Hak eden kimseyi cezalandrmaktan ekinme ve tereddt de etme. Ceza vermek iin aceleci
de olma, gevek de davranma. Askerlerinin ailesinden gafil olma, o zaman askerin bozulur. Onlarn
gizliliklerini de aratrma, o zaman onlar rezil edersin. nsanlarn srlarn aa karmaya alma
ve aa vurduklaryla yetin. Bo ilerle uraanlarla oturup kalkma. Doru ve vefakr kimselerle
oturup kalk, karlatn zaman samimi ol. Korkma! nk sen korkarsan, bakalar da korkar.
Ganimetten almaktan uzak dur. nk bu fakirlie yaklatrr, zaferi uzaklatrr. Kendilerini
manastrlara hapsetmi kimseler bulacaksnz. Onlar, hayatlarn adadklar eyle babaa braknz.
Bu tavsiye askerlere yaplan tavsiyelerin en iyisi ve emir sahiplerine en ok faydal olandr.
Daha sonra Hz. Eb Bekir (r.a.), Ubeyde b. el-Cerrh'i toplanan askerlerin bana komutan olarak
tayin edip onu da Hms zerine grevlendirdi. Eb Ubeyde, Belk kaplarndan birisinin zerine gitti,
orada Belk halk onunla arpt. Daha sonra da bar yaptlar. Bu, am blgesinde yaplan ilk bar
oluyordu.
Bizansllardan bir grup Filistin toprakla ondaki Arabe denilen yerde toplandlar. Yezd b. Eb
Sfyn, onlarn zerine Eb Umme el-r '.hil'yi gnderdi. Onlar bozguna uratt. Bu sme b.
Zeyd'n Se-v^yesi'nden sonra am blgesindeki ilk arpma oluyordu. Daha sonra ed-Dsirn
denilen yere giden Bizansllar, Eb mme bir daha bozguna uratt. Ordan Merc es-Sffar'a gitti ve
Hlid b. Sad'in bir olu orada ehid edildi. Hlid'in de ayn yerde ehid olduu sylenmitir. Ancak,
Hlid ehid olmayp yenilgiye uramtr, diyenler de vardr. lerde bunu da anlatacaz. yle
olmutu: Hlid, askerlerle birlikte komutanlarn gnderildikleri haberini iitince, Bizansllarla
savamaya balad. Bahn kendisini yenilgiye uram gibi gsterince, Halici beraberinde Zu'1-Kel',
krime ve Veld olduu halde onun peinden gitti ve Mercu's-Suffar'da konaklad. Bhn'm silahl
askerleri onun etrafnda toplanp yolunu kestiler. Bahn, Hlid b. Sad'in olunu grd ve

beraberindekilerle birlikte onu ldrd. Hlid bunu iitince geri ekildi ve Medine yaknlarndaki
Zu'1-Merve'ye kadar vard. Hz. Eb Bekir (r.a.) kendisine orada kalmay emretti. krime de
mslmanlarm yannda yardmc kuvvet olarak kald ve onlar takip etmek isteyenleri alkoydu.
urahbl b. Hasene, Hlid b. Veld'in yanndan Hz. Eb Bekir'in yanna bir heyet le birlikte gelmiti.
Hz. Eb Bekir (r.a.) am'a gitmesini emretti ve onunla birlikte gitmeye bakalarn da tevik etti ve
onu Veld b. Ukbe'nin grevine getirdi. urahbl, Hlid b. Sad'in yanna giderek, yannda bulunan bir
ksm arkadalarn da ald. Eb Bekir (r.a.)in etrafna savamak steyenler toplannca, onlar Eb
Sfyn'-m olu Muviye beraberliinde gnderdi ve Muviye'ye kardei Yezd'e katltnak emrini
verdi. Muviye de Hlid b. Sad'in yanma varnca, geriye kalan di'er askerleri de onun yanndan
ald. Bunun zerine Hz. Eb Bekir (r.a.) Medine'ye girmek zere Hlid'e msaade etti. Komutanlar
am blgesine varnca, Eb Ubeyde, Cbiye'de Yezd Belka'da, urahbil rdn'de -bir gre gre
BusraMa- Amr b. s da Arabe'de konakladlar. Rumlar bunu haber alnca, Kuds'te bulunan
Heraklie-os'a durumu bildirdiler. O; Mslmanlarla bar yapmanz grndeyim. Allah'a yemin
ederim sizin onlarla am blgesinden alman mahsuln yansn vermek zere bar yapp geri kalan
yars ile birlikte Rum diyarnn size kalmas, sizin iin am blgesinde de sizleri yenip Rum
diyarnn yarsn elinizden almalarndan daha iyidir, dediyse de onun bu grne kar ktlar ve
eitli grler etrafnda toplandlar. Bunun zerine Heraklieos, onlar tekrar bir araya getirip onlarla
birlikte Hms'a doru yrd. Hms'ta konaklad, askerlerini savaa hazrlad. Her bir mslman
grubu, askerlerinden bir grup ile uratrmay amalamt, nk askerleri oktu ve her bir
mslman grubu karlarmdakileriyle uratrmak suretiyle zayf drmek istiyordu. Heraklieos,
anne baba bir kardei Tezrik'i doksan bin kii ile birlikte Amr'm zerine gnderdi. Teozer'n olu
Cerece (Georges)yi, Yezd b. Eb Sfyn'm zerine, Nasts'un olu Kaykar'i 60.000 askerle birlikte
Eb Ubeyde b. Cerrh'n zerine, Dragos'u da urahbl tarafna gnderdi. Mslmanlar bundan
korkuya kaplr gibi oldular ve grnn ne olduunu sormak zere Amr'a yazdlar. Onlara unu
syledi: Bizim gibi kimseler iin kabul edilecek gr birlemektir. Biz birleecek olursak asla
yenilgiye uramayz. Fakat tek, bana bizim her bir grubumuz dmanlarmzn okluu dolaysyla
karsna kan grubun nnde duramaz diye cevap verdi.
Hz. Eb Bekir (r.a.)e de ayn eyi yazdlar. O da onlara Amr gibi cevap vererek: Sizin gibi kimseler
azlktan dolay yenilgiye uramaz. Fakat on binlerle kii gnahlardan dolay yenilgiye urar. Bu
sebeple kendinizi gnahlardan iyi koruyunuz. Yermk'te birbirinizle dayanmal olarak bir araya
geliniz ve her biriniz kendi askerleriyle balantl olsun diye emir verdi- Mslmanlar ve
Bizansllar Yermk'te bir araya geldiler. Bizansllarn banda Teodorik vard. nclerin banda
Bahn bulunyordu. Fakat Bahn henz varmamt. br yan kuvvetlerin banda Dragos vard ve
sava idare etmek de Kay kar'in grevi idi. Bizansllar, vadide yerleti ve oray karargh edindiler.
Bununla Bizansllarn mslmanlara alarak moral kazanmalarn salamay amalamlard.
Mslmanlar ise, onlara giden yolun banda konakladlar. Bizansllarn, gidebilecek baka yollan
yoktu. Bunun zerine, Amr; eMjdeler olsun! Artk Rumlar mahsurdur. Muhasara altna alnanlarn
hayrh bir durumu olmas ihtimali ise ok azdr diye syledi. Mslmanlar .bu ekilde Bizansllar
Safer ve Rabilevvel ile Rabulhir (6 Nisan- 2 Temmuz 634) aylarnda muhasara ettiler. Vadi ile
hendek dolaysyla onlara birey yapa iniyorlard. Fakat Bizansllarn herhangi bir ekilde k?
[151]
yapmalar halinde de mslmanlar onlara baskn yapyorlard.

Hlid B. Veld'n Irak'tan am Blgesine Gitmesi

Mslmanlar Bizansllarn uzun sre dayandklarn grnce, Hz. Eb Bekir'den yardm istediler. O
da Hlid b. Veld'e yazarak, onlarn yanna gitmeyi ve askerlerin yansn alarak geri kalan yansnn
zerine de Msenn b. Harise e-eybni'yi komutan brakmasn, tecrbeli ve muktedir kimselerden
ald kadarm da Msenn'nn yanna brakmasn, am'da Allah'n onlara zafer ihsan etmesinden
sonra H-lid'in arkadaaln ile birlikte Irakla dnmesini, emretti.
Hlid, Peygamber (s.a.v.)n ashabn yanma alrken Msenn'ya onlarn saysnca sahbilii
olmayan Fakat kanaat ehlinden olan baz kimseler brakt.. Daha sonra askerleri ikiye ayrnca,
Msenn kendisine: Allah'a yemin ederim, Eb Bekir'in emri yerine getirilmedike kabul
etmeyeceim. Allah'a yemin olsun, ben zaferi ancak Peygamber (s.a.v.)in sahabeleri yz suyu
hrmetine umuyorum. dedi. Hlid onun bu durumununu grnce, onu raz etmek zorunda kald.
rak'tan sekiz yz, alt yz, be yz, dokuz bin, alt bin askerle gittii sylenmitir. Yine denildiine
gre, Eb Bekir kendisine kuvvet ve destek olabilecek kimseleri almasn da emretmitir.
Hlid Hadud'ya varnca, Hadudhlar onunla savatlar. Onlar yendi. Oradan el-Musayyah'a vard.
Taliblilerden bir kalabalk vard. Onlarla savat ve onlar yenik drerek pek ok esirler ve
ganimetler
ald.
Bu esirler arasnda Habb b. Bceyr'in kz es-Sahb da vard, es-Sahb, AH b. Eb Tlib'in olu
mer'in annesidir. Sahb ile ilgili olarak, daha nce szn ettiimiz hususlar da sylemitir.
Denildiine gre: Hlid yoluna devam etti. Kurkr denilen ve Kelblilere ait olan suyun yaknna
varnca, bura halk zerine hcum etti. Onlardan kendilerini Behrllara ait bir su olan Suv denilen
yere gtrecek bir klavuz istedi. Kurkir ile Suvmn arasnda be gnlk yol vard. Onlardan klavuz
isteyince, Tayyllardan Rfi' b. Amre'yi tavsiye ettiler. Hlid bu konuda Rfi' ile konuunca Raf'
ona: Sen, atlarla ve yklerle oraya gidemezsin. Allah'a yemin ederim, yk olmayan tek bana bir
svari bile oradan geerken lmden korkar. dedi. Hlid: Benim Rum , topluluklarnn arkasndan
gitmem lzm; onlarn mslmanlara yardmc olmam enlememeleri iin bu durum benim amdan
kanlmazdr. diyerek, her bir topluluun bakanna be kiilik su almay ve yal develeri
olabilecei kadar susuz braktktan sonra ikinci bir defa su vermeyi, arkasndan develerin kulaklarn
ve gevi getirmemeleri iin dudaklarm balamalarn emretti. Daha sonra Kurkir'den bineklerine
bindiler. Birgn ve bir gece yol aldktan sonra atlar iin on devenin karnn detiler. kembelerinde
bulunan su ile st birbirine kartrarak atlara iirdiler ve bu ii drt gn sreyle yaptlar. elAlemeyn denilen yere vardklarnda, klavuz askerlere: Bir avsec aac kt gryor musunuz?
diye sorunca askerler: Hayr, gremiyoruz dediler. Klavuz: tnn lillh ve inn iley-hi rcin,
Allah'a yemin ederim, siz de helak olduunuz, sizinle birlikte ben de helak oldum diye syledi.
Klavuzlar Rfi'in gzleri apakl idi. Onlara: Ne oluyorsunuz, etrafnza baksanza! dedi.
Askerler etraflarna baknca, aacn kesilmi olduunu ve geriye bir parasnn kaldn farkettiler.
Aacn ktn grnce, hep birlikte tekbir getirdiler ve Rfi' onlara: Onun kkn kazynz diye
syledi. Aacn kkne doru yeri kazdlar-ve oradan bir su gzn meydana kardlar. Herkes kana
kana su iti. Rafi': Allah'a yemin ederim, bu suya yalnzca bir defa, ben ocukken babamla birlikte
gelmitik dedi. Mslmanlar arasnda bir air u beyitleri okudu:
Ne gz varm Rfi'in, nasl da Kurkir'den Suv'ya geirdi bizi
Hlid, Suv'ya varp halkna baskn yapt. Onlar sabaha kar iki iiyor ve arkclar u anlamdaki

beyitlerle ark sylyordu:

Teselli edin ben Eb Bekir'in ordusu gelmeden,
Belki de lmmz yakndr da bilmiyoruz.
Teselli edin beni bardaklarla ve bir daha
arap renkli saf akan ikiden verin.
Teselli edin beni bir arap torkusuyla,
Kaliteli arabn ruhtan kederi alanyla.
Sanrm msman atllanyla Hlid
Sabahtan nce kartallarla basar sizi.
Ne dersiniz, savatan nce gidiversek?
Ve perdelerin arkasndan cariyeler kmadan?.
Mslmanlar onlarn arkclarn ldrd ve kanlarn da oradaki kovaya akttlar. Mallarn
aldlar. Hurks b. Nu'mn el-Bahrn de ldrld. Ondan sonra Erak denilen yere vard, onunla
bar yaptlar. Arkasndan Tedmur'a gitti. Tedmur halk nceleri kalelerine sn-dlarsa da daha
sonra onunla bar yaptlar. Arkasndan Karyeteyn'e vard, onlarla savat. Onlar yenik drp
ganimetler elde ettikten sonra Huvvreyn'e vard. Onlarla da savat, onlar bozguna uratt, pek ok
kiiyi ldrp esir ald. Kusum'a varnca, onunla Kuz'a'hlardan olan Meca'oullan bar yaptlar.
Dimak (am) yaknlarnda Se-niyetu'I-Ukb denilen yere varncaya kadar sava sancan am
olarak yoluna devam etti. Sancann rengi siyaht. Rasullah (s.a.v.)'a ait olup, ad el-Ukb idi.
Bu yzden bu tepeye Seniyyetu'1-Ukb ad verildii sylemitir. Ona sancann zerine den
kartal dolaysyla bu ismin verildiini syleyenler varsa da birincisi daha dorudur.
Daha sonra Merc Rhit denilen yere vard. Orada Gassnllar zerine Fsh bayramlarn yaptklar
srada hcum etti. Onlardan pek ok" kimseyi ldrp esir ald. Daha sonra Guta denilen yerdeki
kiliseye bir seriyye gnderdi. Oradaki erkekleri ldrp kadnlar esir aldlar ve hep birlikte onlar
Hlid'n yanma gtrdler. Daha sonra Hlid, Busr'ya varncaya kadar yoluna devam etti.
Oradakilerle savat, onlara kar muzaffer oldu ve onlarla bar yapt. Bylelikle Busr, am
blgesinde Hlid ve Irakllar tarafndan ilk feth edilen ehir oldu.
Ganimetlerin bete birlerini (hums) Hz. Eb Bekir'e gnderdikten sonra yoluna devam etti ve
Rabulhir (4 Haziran - 2 Temmuz 634) aynda am'daki mslman askerlerin yanma vard. Bhn'da
yanmda papazlar, rahipler ve dier din adamlar ile birlikte Bizansllarn banda bulunduklar
vadiye vardlar. Din adamlar Bizansllar savaa, tevik ediyorlard. Bahn da savaa km olmak
iin kyor gibi idi. Hlid onunla savamak zere kt, dier komutanlar da karlarndaki-lerle
arpt. Bahn ve Bizansllar hendeklerine geri ekildiklerinde mslmanar, onlara bir takm
[152]
zararlar verdirmi bulunuyorlard.
Yermk Vak'as
Mslmanlarn Yermk1 te bir araya gelmeleri tamamlandnda saylar yirmi yedi bin kii idi.
Hlid, dokuz bin kii ile birlikte gelip onlara katlnca, saylar otuz alt bini buldu. krime ve
"beraberindekiler bu saynn dnda idi. nk o, destek kuvvet 'durumunda idi. Mslmanlarn
saylarnn 27.000 ve 3.000'i de Hlid b. Said'in yanndan ayrlanlar, Hlid b. Veld ile birlikte de
10.000 kii olmak zere toplam 40.000 kii olduu da sylenmitir. Eb Cehil'in olu krime ile
birlikte bulunan alt bin. kii bu "sayya dahil deildir. Mslmanlarn o gnk saylar hakknda

baka sylentiler de vardr. Dorusunu Allah bilir. Onlar arasnda yz tanesi Bedir'e katlm olanlar
olmak zere bin tane sahb vard. Bizansllarn asker says ise 200.000' buluyordu. Bunlardan
80.000'i bal, 40.000'i de lme hazr zincirlenmi, 40.000'i de kamamak in sarklarla birbirine
balanmt. Seksen bin kiisi de piyade idi. Saylarnn 100.000 kii olduu da sylenmitir.
Mslmanlarn o ana kadar savalar birbirleriyle yardmlamak suretiyle oluyordu. Her bir komutan
askerlerinin banda oluyor, hepsi bir komutann komutas altnda bulunmuyorlard. Hld b. Veld'in
Irak'tan geliine kadar bu byleydi. Rum rahip ve papazlar bir ay sreyle Bizansllar savaa tevik
edip durdu. Daha sonra Cumdelhire'de f23 Temmuz - 20 Austos 634) olan arpmaya kmlar,
ondan sonra da bir arpma olmamt.
Mslmanlar onlarn sava alanna ktklarn haber alnca, yine birbirlerine yardmc olmak
suretiyle kar kmak istediler. Fakat Hlid b. Veld ne kp Allah'a hamd sena ettikten sonra,
unlar syledi:
Bugn Allah'n gnlerinden bir gndr. Bugnde vnmek ve ar gitmek doru olmaz. Cihdnz
Allah iin, ihlsla yapnz ve amellerinizi Allah rzas iin yapnz. Bugn, gelecei tayin edecek bir
gndr. Sizler bu ekilde yardmlamak suretiyle dzenli ve stratejik bir sava vermi olmuyorsunuz.
Sizin bu yaptnz hell de deildir, gerekmez de. Geride braktnz kii (yani Hz. Eb Bekir) sizin
bildiinizi bilmi olsa, sizin byle bir ey yapmanza frsat vermezdi. O halde emir almadnz;
konularda onun da memnun olaca, uygun greceiniz gre gre hareket ediniz. O'na: Haydi
syle bakalm, doru gr nedir? diye sorulunca yle cevap verdi:
Eb Bekir, bizleri ancak birbirimize kolaylk gstereceimiz grnde olduu iin gndermitir.
Eer olan ve olaca bilse sizleri bir araya getirirdi. Sizin bu durumunuz mslmanlan evreleyen
tehlike- \ den daha ardr. Mriklere de gelecek olan yardmlardan daha faydaldr. Ben biliyorum
ki dnyalk sizleri ayrmtr. Allah'tan korkun Allah'tan. Sizin her birinize bir blge verilmi olsa
bile, birinizin baka bir emre boyun emesi, bu konuda ona eksiklik olmayaca gibi dier emirler de
ona boyun emekle ona fazladan bir ey kazandrm olmazlar. Sizlerin, birinizi banza komutan
yapmanz ne Allah'n yannda, ne de Raslullah (s.a.v.)n halifesi yannda dummunuzu eksiltmez.
Simdi hep birlikte bunlara hazrlannz. Onlar hazrlanm bulunuyorlar. Bugn, sonraki gnleri
belirleyecek bir gndr. Biz, bugn onlar hendeklerine geri pskrtrsek onlar geriletmeye devam
ederiz. Onlar bizleri bozguna uratacak olurlarsa bir daha da felah bulamayacaz. Haydi geliniz,
srayla. komutanlk yapalm. Bugn biriniz, yarn brmz, bir baka gn bir dierimiz olsun.
Sonunda hepiniz komutanlk yapm olacaksnz. Bugn brakrsanz ben komutan olaym.
Bunun zerine onu balarna komutan yaptlar. Onlar bu seferki klarnn da dierleri gibi
olacan ve iin fazlaca uzamayacan sanyorlard,
Bizansllar grlmemi bir ekilde tabya yaptlar. Hlid de o ana kadar Araplarn yapmad bir
tabya yapt. Hlid, otuz alt ile krk arasnda blk hazrlad ve: Dmannz oktur, gzn
grebildii kadaryla blkten daha byk bir tabya da olamaz. diye ekledi. Ortada bir ka blk
bulundurup balarna Eb Ubeyde'yi, sada da yine birka blk koyarak bunlar nbana Amr b. s
ile urahbil b. Hasene'yi. olda da bir grup blk yerletirdikten sonra balarna Eb Sfyn'm olu
Yezfd'i komutan yapt. Ka'k' b. Amr da bir blk banda idi. Her bir bln, bana
kahramanlardan bir kiiyi yerletirdi. Bu ordunun kads Ebu'd-Derd, ts de Eb Sfyn b.
Harb idi. nclerin banda Kabs b. Eyem, artlarn banda da Abdullah b. Mes'd vard.
Adamn biri Halitf'e:. Rumlar ne kadar ok, mslmanlar ne kadar az deyince, Hlid:
Mslmanlar ne kadar ok ve Rumlar ne kadar az! unu bil ki ordular zaferle oalr, yenilgiyle

azalrlar. Allah'a yemin ederim (atn kastederek) Akar'n rahatszlnn gemi olmasn ok arzu
ederdim. Onlar sayca ok azdrlar. At Akar'n fazla yol yrmekten tabanlar olduka incelmiti.
Hlid'n emri ile Eb Cehil'in olu krime ve Ka'k1 b. Amr sava balattlar. Her iki taraf birbirine
girdi. Atllar birbirlerin ikovalad ve arptlar. Onlar bu durumda iken Medine'den haberci geldi.
Gelen bu habercinin ad Mahmiye b. Zuneyn di. Ona ne haber getirdii sorulunca, salk ve yeni
yardm .haberlerini verdi. Halbuki o, Hz. Eb Bekir (r.a.)in vefat le Eb Ubeyde'nn komutan tayin
edildii haberini getirmiti. Habercinin geldiini Hild'e syleyince, Hz. Eb Bekir'in vefat haberini
gizlice bildirdi.
Cerece (George) iki safn arasna karak Hlid' isteyince, o da karsna kt. Onlarn her birisi
karsndakine eman verdikten sonra Cerece: Ey Hlid! Bana doruyu syle ve yalana kama, nk
hr kimseler yalan sylemezier. Beni aldatma, nk kerim olan kimseler kendilerine gvenen
kimseleri aldatmaya almazlar. Allah'n sizin peygamberinize gkten bir kl indirip sana verdii
ve sen bu klc kimlere kar ekersen mutlaka yenik drdn doru mudur? diye sorunca,
Hlid: Hayr diye cevap verdi. Bu sefer Cerece: Peki sana niye Allah'n klc ad verilmitir?
diye sorunca, Hz. Hlid: Allah Peygamberi (s.a.v.)ni aramza gnderdiinde, ben onu yalanlayp
onunla savaanlar arasnda idim. Daha sonra Allah bana hidayet verdi ve ona tabi oldum. Bu sefer
Peygamber (s.a.v.) bana: Sen Allah'n. mriklere kar ekmi olduu klcsn diye syledi ve
zafer kazanmam iin bana dua etti. Bu sefer Cerece: Peki beni neye davet ettiini bildir deyince,
Hlid: Seni slm, cizye ya da savatan birisine davet ediyorum diye cevap verince, Cerece'nin:
Peki sizin davetinizi kabul edip aranza katlann mevkii ne olur? diye sormas zerine Hlid:
Hepimizin deeri ayndr. diye syledi. Bu sefer Cerece: Peki onun da sizin gibi ecir ve mkfat
var mdr? Hlid: Evet, hatta bizden daha faziletlidir, nk bizler Peygamberimizi hayatta iken ve
bize gayp-tan sz edip pek ok hayreti mucip eyler ve mucizeler grdmz srada tabi olduk.
Bizim grdmz gren, iittiimizi de iiten bir kimsenin slm'a girmekten baka bir yolu
olamazd. Fakat sizler bizim gibi grmediniz ve bizim gibi duymadnz. Bu bakmdan samimi bir
niyetle bu dine giren bir kimse bizden daha faziletlidir. deyince, Cerece kalkann ters evirdi,
Hlid'in yanna geti, slm'a girdi; Hlid ona slm olmay rettikten sonra gusledip iki rek'at namaz
kld ve Hlid ile birlikte kp Bizansllarla savat.
Bizansllar mslmanara kar yle bir hamle yaptlar ki onlarn koruma glen dnda kalan
mslmanlar yerlerinden ayrdlar. Koruma glerinin banda krime ve onun amcas olan Haris b.
Him vard. O gn krime: Ben, Peygamber (s.a.v.) le birlikte her alanda savatm. Bugn m
kaaym? dedikten sonra yle seslendi: lmek zere kim szleir? Haris b. Him ve Drr b.
el-Ezvar mslmanla-rn ileri gelenlerinden ve. atllarndan drtyz kii le birlikte ona lmek zere
sz verdiler. Hlid'in adr nnde hepsi yaralanincaya kadar savatlar. Onlardan kimisi iyileti,
kimisi de ald yaralarn sonucu olarak ld, Hlid ve Cerece de etin bir ekilde arptlar.
Cerece gnn sonlarna doru ldrld. Herk.es le ve ikindi namazlarn ima ile kld. Hld.
Bizansllar arasna ve ilerine doru olduka ilerledi., yle ki onlarn svari ve piyadeleri arasnda
kalmt. Atllar bozguna uraynca, piyadeleri brakp geri ekildiler.
Mslmanlar, Bizansllarn atllarnn kamak zere hareket ettiklerini grnce, onlar birbirlerinden
ayrdlar ve bylece atllar da dalm oldu. Piyadeler ldrld ve kendi hendekleri ierisinde
baskna uradlar. Mslmanlar hendeklerini ap yanlanrra vard ve Bizans askerlerinden bal
olanlardan 80.000 kii, serbest olanlardan da krk bin kii burada ldrld. Bu saylar bizzat ilk
arpmada ldrlenlerden bakadr. Feykar ve Bizans ileri gelenlerinden pek ok kii st

elbiselerini giyinip oturdular ve bu ekilde elbiseleriyle ldrldler. Hlid de hendee girip,

Tozarik'n bulunduu yere vard. Sabah olduu zaman Eb Cehil'in olu krime'yi Hlid'in yanma
yaralanm olarak getirdiler. Ban alp baldrnn stne koydu. Onunla birlikte k-rime'nin olu
Amr'i da getirmilerdi. Onun da ban baldrnn stne koyduktan sonra her ikisinin de yzlerini
elleriyle salip, boazlarna su damlatarak: (mer'i kastederek) Hanterne'nin olu bizlerin ehid
olamayacamz ileri sryor diye syledi.
O gn kadnlar da bizzat savatlar ve byk bir imtihan geirdiler. /
Abdullah b. Zbeyr anlatyor: Babam ile birlikte henz savaa-mayacak kadar ocuk iken Yermk'te
bulunmutum. Herkes savamakta iken bir tepenin zerinde bir grup kiinin oturduunu ve
savamadklarn grdm. Atma binip onlarn yanna vardm. Orada Eb Sfyn b. Harb ile fetihten
sonra hicret eden Kurey yallarndan bir grup kimse vard. Benim ocuk olduumu grnce, benden
ekinmediler. Allah'a yemin ederim, onlar, mslmanlar biraz gerileyip Bizansllar onlarn stne
gelince: Ya bunlar Ben'I-Asfar'dir diyorlar, fakat Bizansllar gerileyipk rnslmanlar onlarn
zerine gidince, bu sefer: Vay canna, Ben'l-Asfar bu durumda ha? diye sylyordu. Allah
Bizansllar yenilgiye urattktan sonra babama durumu haber verince, babam; Allah onlarn belsn versin, ileri gleri hep kin tutmak. Yemin ederim, bizler
onlar iin Bizansllardan daha iyiyiz dedi.
Yermk Savanda Eb Sfyan b. Harb gznden yaralanmt.
Bizansllar Yermk'te yenilgiye uradklarnda HirakI (Heraklieos) Hms'da bulunuyordu. O da bunun
zerine hemen oradan ayrlmay iln etti ve Hms' kendisiyle mslmanlar arasnda brakarak
Dmak (am)n bana bir komutan brakt gibi, Hms'a da bir komutan brakp ekildi.
Mslmanlardan bin kii ehid olmutu. Bunlar arasnda: krime ve onun olu Amr, Seleme b.
Hm, Amr b. Sad, Ebn b. Said, Cundub b. Amr, Tufayl b. Amr, Tulayb b. Amr, Tulayb b. Umeyr,
Him b. el-s ve bazlarna gre y b. Eb Reba da bulunuyordu.
Sehm'li Said b. el-Harb b. Kays b. Kays b. Adiy de ehid dt. Sad, Habeistan'a hicret edenler
arasndayd. Nuaym b. Abdullah en-Nahhm el-Adev de bu savata ldrld. Nuaym Hz. mer'den
nce mslman olmutu. en-Nudayr b. el-Hris b. Alkame bu savata ldrld. Nudayr olduka
erken mslman olanlardan ve erken hicret edenlerdendir. Be-dir'de kfir olarak ldrlen enNadr'n kardeidir. Yine bu savata Mus'-ab b. Umeyr'in kardei, Habeistan'a hicrat edenlerden ve
Uhud savana katlm olanlardan birisi olan Ebu'r-Ravm b. Umeyr b. Him b. el-Ab-der de ehit
[153]
olmutur. Onlarn Ecndeyn Gn ldrld de sylenmitir. Dorusunu Allah bilir.
Msenn B. Hftrise'nin Irak'taki Durumu
Msenn b. Harise e-eybn'ye gelince; Hlid b. Veld ile ved-lap Hlid de beraberindeki
askerlerle birlikte am tarafna gidince Hre'de kald. Silhllar dinlendirirken, casuslar artrp
etrafa gnderdi. Hlid'in Hre'den ayrlndan ksa bir sre sonra ve hicretin on nc ylnda
Farsllarn ii ehrirn b. Erdeir b. ehriyr Sbr etrafnda birleerek dzene girmiti. ehrirn,
Msenn zerine baslarnda Hrmz Cazeveyh'in bulunduu on bin kiilik byk bir ordu gnderdi.
Msenn bunun zerine ona doru gitmek amacyla Hre'den k. Sa ve sol kanatlarnda iki kardei
olan Muslann ve Mes'd vard. Bbil'de ikmet edip yerleti. Hrmz de ona doru gelmeye
balad. Kisr ehrirn, Msenn'ya yle bir mektup yazd: Ben sana ranllarn en yaban
kesiminden olumu bir ordu gnderiyorum. Bunlar kmes hayvanlaryla ve domuz obanlyla

uraan kimselerdir. Ben ancak bunlarla sana kar savarm. Msenn, ona unlar yazdi: Sen ya
azgn birisin, -bu senin ktlne bizim iyiliimizedr-yahut da bir yalancsn. Yalanclar arasnda
hem Allah'n, hem de insanlarn katnda en seviyesizleri ise Krallardr. Bizim grmz ise udur:
Sizler bu gibi kimselere byk zarar verdiniz. Sizin gcnz kmes hayvanlaryla uraan ve domuz
obanl yapanlara terkeden Allah'a hamdolsun.
Farslar Msenn'mn bu cevabndan korkuya kapldlar. Msenn ile Hrmz, Bb'de karlatlar ve
aralarnda ok etin-bir arpma oldu. Onlarn filleri mslmanlar darmadan ediyordu. Bunun
zerine Msenn beraberinde birka kiiyi seerek bu filleri ldrdler ve Farslar bylettfie
bozguna urad. Mslmanlar, onlar Medin'e kadar takip ederek, el^itnt geirdikleri kimseleri
ldrdler. Hrmz Czeveyh, yenilgiye ur sralarda ehrirn da ld. Farslar arasnda
ayrlklar kt ve Dicle'den bu tarafa kalan btn blge Msenn'mn elinde kald. Daha sonra Farslar
Kisr'mn kz olan Duhtizenn'm baa geirmek konusunda gr birliine vardlar. Fakat
Duhtizenn'm hibir emrine uyulmad. Daha sonra tahtndan indirildi. Arkasndan S-br b. ehrirn
kral oldu. Sbr kralla geince, ilerin ynetimini Ben-zuvn'n olu Ferrahzt zerine ald.
Ferrahzt, Sbr'dan Kisr'nm kz zermduht ile kendisini evlendirmesini isteyince, Sbr bunu ka" bul etti. Fakat zermduht bu ie kzarak Rzl Siyvu'a mektup yazp ona ikyette bulundu.
Siyvu ona: Bir dahaki sefer onu reddetme ve sana gelmesi iin haber gnder. zermduht da ona
haber gnderip gelmesini isterken, Siyavu da hazrlklarn yapyordu. Dn gecesinde Ferrahzd
gerdee girince, Siyavu zerine hcum edip onu ldrd. Azermduht, Siyvu ile birlikte Sbur'un
zerine gidip onu muhasaraya aldlar, daha sonra da ldrdler. Ondan sonra Azermduht kralielie
geti. Bylece kendi aralarnda urap durdular, vakit kaybettiler.
Hz. Eb Bekir (r.a.)in Msenn'ya haberleri gelmekte gecikince, yerine mslmanlarn bana Beir
b. el-Hassiyye'yi brakp Medine'ye Hz. Eb Bekir'in yanna, mriklerin haberini iletmek ve
mrtedler arasnda tevbe edip slm'a gzel ekilde dnenlerin yardmn istemek iin izin almak
zere gitti. nk Msenn'ya gre, tevbe eden mrtedler, dierlerine gre savata daha bir canla
bala alyorlard. Medine'ye vardnda, hasta olan Hz. Eb Bekir'in iyilemi olduunu grd.
Ona durumu haber verince, Hz. Eb Bekir (r.a.) de Hz. mer'i ararak: Ben, bugn leceim gibi
geliyor bana. lecek olursam, Msenn ile birlikte insanlar gndermeden akam etmeyeceksin.
Hibir musibet dinimizin emrini ve Rabbimizin tavsiyelerini yerine getirmekten szi alkoymasn.
Raslullah (s.a.v.)n vefat srasnda benim ne yaptm grdn. Onun gibi hibir musibet kimsenin
bana gelmi deildir. Allah, am blgesinde bize zafer nasip edecek olursa, Irakllar da Irak'a geri
gnder. nk onlar Irakldr ve Irak'n lerinin bana ge-ecek olanlardr. Onlara kar gerekli
cesarete sahip kimselerdir.
Gece vefat etti. Hz. mer de onu defnedip Msenn ile birlikte askerleri gnderdi. Hz .mer: Eh
Bekir benim Hlid'i komutan yapmamn houma gitmeyeceini bilmiti. Bu bakmdan bana Hlid'in
askerlerini geri evirmeyi emrederken onlarla birlikte, Hlid'den sz etmedi diye syledi.
Hz. Eb Bekir'in vefat haberi zermduht'a da ulat. te Hz. b Bekir (r.a.)in son gnlerine kadar
[154]
Irak'n durumu bu ekilde idi.
Ecndeyn Vak'asi
Eb Cafer Taber, Ecndeyn Vak'as'n Yermk'ten hemen sonra zikretmitir. Onunla ilgili haberleri,

bn shk'tan, komutanlarn toplanp Hlid.b. Velid'in de Irak'tan am'a geliinden daha nce getii
ekilde rivayet etmeye balayarak der k: Hlid, Merc Rhit'ten Bus~ r'ya gittiinde orada komutan
olarak Eb Ubeyde b. el-Cerrh, u-rahbl b. Hasene, Yezd b. Eb Sfyn bulunuyor idi. Busr halk
bunlarla cizye vermek zere bar yapmt. Bylelikle buras Hz. Eb Be-kir'in halifelii dneminde
am blgesinde fethedilen ilk ehir oluyordu. Daha sonra Arabt'da ikmet etmekte bulunan Amr b.
s'a yardmc kuvvet olmak zere hep birlikte Filistin'e doru yola koyuldular. Dier taraftan
Bizansllar da balarnda Heraklieos'on ana baba bir kardei Tozarik olmak zere Ecndeyn'de
toplanmlard. Bizansllarn komutannn Kabkalar olduu da sylenmitir. Ecndeyn, Filistin
topraklarnda Remle ile Beyt Cebrn arasnda bir yerdir. Amr b. s, msl-manlarn geldiklerini
iitince, yola kt, onlarla karlaarak Ecndeyn'de konakladlar ve Bizansllara kar cephelerini
oluturdular. Kabka-ar, mslmanlarn arasna haberlerini getirmek, yani casusluk yapmak zere bir
arab gnderdi. Bu kii mslmanlarn arasna girip bir gn bir gece onlarn yannda kaldktan sonra
Kabkalarn yanna geri dnd. Kabkalar ona: Ne haber? diye sorunca casus: Onlar geceleyin
rahip, gndzn .svaridirler. Hrszlk yapan krallarnn olu olsa bile ellerini keserler. Zina ederse,
recmedilir ve bu, aralarnda hakk ayakta tutmak iin yaplr diye sylenince yerin alt, yerin
stnde bunlarla karlamaktan daha hayrldr diye cevap verdi.
Her iki ordu On nc yln Cumdell aynn bitmesine iki gn kala (31 Temmuz 634) Cumartesi
gn kar karya geldi. Mslmanlar muzaffer olurken, mrikler yenilgiye urad. Kabkalar ile
Tozarik ldrld ve mslmanlardan baz kimseler ehid dt. Bunlar arasnda, Him b.
Vsure'nin olu Seleme, Hebbr b. Esved, Abdullah en-Nahhm'm olu Nuaym, s b. ViJ'in olu
Him ve onlarn dnda bir grup kii daha vard. Him'n Yermk'te ldrld de sylenmitir.
Eb Cafer der ki: Daha sonra Heraklieos mslmanlara kar asker toplad ve Yermk'te
karlatlar. Onlar Yermk'te saf tuttuklar srada, Hz. Eb Bekir'in vefat ve Eb Ubeyde'nn
komutan tayin edildii haberini aldlar. Bu vak'a, Receb (31 Austos - 29 Eyll 634) aynda olmutur.
te anlatlan haberin ak bu ekildedir.
Ecndeyn'de ldrlenler arasnda Peygamber (s.a.v.) Efendimizle sohbeti de bulunan Fihr'li Dirr b.
Hattb, Habeistan'a hicret edenlerden olan Amr b. Sad b. el-s da bulunuyordu. Amr'm Yermk'te
ldrld de sylenmitir. Bu vak'ada ldrlenler arasnda Hz. Ab-bs'm olu el-Fadl da
bulunuyordu. Onun Merc's-Suffar'da ldrld ya da Amavs taunu srasnda ld de
sylenmitir. Bu savata ldrlenler arasnda, Kureyl Tulayb b.. Umeyr b. Vehb de vardr. Onun
Yermk'te ldrld de sylenmitir. Tulayb Bedir Savanda bulunmu olan ve ilk hicret
edenlerden birisidir. Yine bu vak'ada ldrlenler arasnda, Kurey'li Abdullah b. Eb Cehm elAdev de vardr. Abdullah Mekke'nin fethedildii gn slm'a girmi. Abdullah b. ez-Zbeyr bAbdulmuttalib de savata rumlardan pek ok kiiyi l-, drdkten sonra bu vakada ehit dmtr.
Abdullah, Peygamber (s.a.v.)in vefat ettii srada otuz yaslarnda id. Devs'li ve Z'n-nr la-kabl
Abdullah b. et-Tufeyl da bu savata ldrlmtr. Ashabn faziletlilerinden, erken mslman
olanlardan ve Habeistan'a hicret edenlerdendir.
Ecndeyn vak'asnn on beinci ylda olduu da sylenmitir. nallah ilerde bundan sz edeceiz.
[155]
Hazret- Eb Bekir'in Vefat
Eb Bekir (r.a.) doru olan gre gre, altm yanda iken Cumdelhire'nin bitmesine

sekiz gn kala (22 Austos 634) Sal gecesi vefat etmitir. Vefat srasnda ka yanda olduu
hakknda ba-I ka grler de vardr. Yahudiler ona takdim ettikleri pirincin ierisine zehir
koymulard. orbasn zehirledikleri de sylenmitir. Haris b. | Kelede ile birlikte ondan
yemi-. Haris geri ekilip Hz. Eb Bekir'e: i Bizler zehirli bir yemek yedik demiti. Bir sene
boyunca bu zehirin etkisi grld ve bir sene sonra ikisi de vefat etti. Onun ok souk bir gnde,
ykanp daha sonra on be gn ateinin ykseldii ve namaza kamad, bunun zerine
mslmanlara namaz kldrmay Hz. mer'e emrettii de sylenmitir. Hastalandnda
evresindekiler ona: Tabip armayalm m? diye sorunca, o u cevab verdi: Tabip yanma
geldi, bana: Ben istediimi yapacam dedi. evresindekiler onun maksadn anladlar ve
seslerini karmadlar. Daha sonra, da Hz. Eb Bekir, vefat' etti.
Halifelik sresi iki yl ay on gndr. ki yl ve drt gn eksii ile drt ay olduu da sylenmitir.
Fil ylndan yl sonra domutur.
Kendisini ei Umeys'in kz Esma ile olu Abdurrahmn'm ykamasn, zerindeki iki elbise ile
nc bir elbisenin daha alnarak ke-fenlenmesini vasiyet etti ve: Hayatta olanlar yeni elbiseye
lden daha ok muhtatr, nk lnn kefeni irin ve pis akntlar iindir diye syledi.
Hz. Eb Bekir geceleyin defnedildi. Raslullah (s.a.v.)n mescidinde mer b. Hattab onun cenaze
namazn kldrd ve drt defa tekbir ald. Raslullah (s.a.v.)m zerinde tand tahta konuldu.
Kabrine olu Abdurrahman, mer, Osman ve Talha Hazretleri indiler. Ba Peygamber (s.a.v.)m
omuzlar hizasna kondu. Lahdini Peygamber (s.a.v.)n lahdiyle bitiik yaptlar. Kabrini Peygamber
(s.a.v.)in kabri gibi dzgn yaptlar. Hz. ie onun iin alayarak at tertipledi, ancak Hz. mer
(r.a.) onlara alamay yasaklad; vazgemeyince, Him b. Velid'e: ieri gir ve bana Eb Kuhfe'nin
kzn getir dedi. Him, Eb Kuhfe-nin kz Um Ferve'yi kard. Hz. mer (r.a.) elindeki
krbacyla ona birka darbe vurunca, bunun sesini iitenler at meclisini terkedip daldlar.
Onun son syledii szler: Mslman olarak canm al ve beni sa-lihler arasna kat szleri
olmutur.
Hz. Eb Bekir (r.a.) beyaz tenli, yanaklar etsiz, kamburumsu, elbisesini yukar doru ekmez, ufaka
yzl, nahif, hafif krmzya alan tenli, gzleri ieri doru ekik ve sana kna ve boya sren birisi
idi. Vefat ettii srada babas Mekke'de ve hayatta idi.
Hz. Eb Bekir (r.a.)in ad Abdullah'tr. Atik olduu da sylenmitir. Onun babasnn ad: Eb Kuhfe
Osman'dr. Dedesi ve dier dedeleri srasyla yledir: mir b. Amr b. Ka'b b. Sa'd b. Teym b.
Mrre b. Ley b. Fihr b. Mlik. Nesebi Peygamber (s.a.v.)in soyu ile Mrre b. K'b'da birleir.
Annesi Ummu'1-Hayr Selm, Sahr'm kzdr. Annesinin dier atalarnn nesebi de yledir: Sahr b.
Amr b. Ka'b b. Sa'd b. Teym, Raslullah (s.a:v.)m ona: Sen, ateten atk (zad)sm dedikten sonra
onun Atk adn ald da sylenmitir. Ona Atk adnn son derece zariflii ve gzellii dolaysyla
verildii de sylenmitir.
Annesi onun mslman olduundan ksa bir sre sonra slm'a girmitir.
Hz. Eb Bekir (r.a.), Chiliyye Devrinde Abduluzz b. mir b. L-ey'in kz Kuteyle ile evlenmi ve
ondan Abdullah ile Esma adndaki ocuklar olmutur. Yine Chiliye Dneminde Um Rmn ile
evlenmitir. Onun asl ad: mir b. Amire kz Da'd olup Kinnelidr. Hz. Eb Bekir'in ondan:
Abdurrahmn ve ie adnda iki ocuu olmutur. slm geldikten sonra Umeys kz Esma ile
evlenmitir. Esma, daha nce Tlib'in olu Cafer'in hanm idi. Muhammed adndaki olu ondandr.
Yine slm Dneminde Ensr'dan Hrice b. Zeyd'in kz Habbe le evlenmi ve vefatndan sonra

ondan Um Kulsm adnda bir kz olmutur.

[156]

-.

Hazret- Eb Bekir'in Kadlar, Amilleri (Vali Ve Zekt Toplayclar) Ve Ktipleri

Eb Bekir (r.a.) halifelie getirilince Eb Ubeyde kendisine: Mal ler konusunu bana brak
demi, Hz. mer (r.a.) de: Hakimlik konusunu da bana brak diye karlk vermiti. Hz. mer'e bir
yl sreyle iki kii olsun mahkemelik olup gelmediler. Ali b. Eb Tlib (r.a.),, Zeyd b. Sabit ve
Osman b. Affn ktipliini yaptklar gibi hazr bulunanlar da onun ktipliini yapyordu.
Onun Mekke valisi Attb b. Esd idi. Hz. Eb Bekir (r.a.)in vefat ' ettii 'gn o da vefat etti. Ondan
sonra vefat ettii de sylenmitir.
Tif valisi Osman b. Ebi'l-s, San'a valisi Muhacir b. Ebi meyye, Hadramt valisi Ensr'dan Ziyd
b. Lebid, Havlan valisi Ya'I b. Mn-ye, Zebd ve Uima? valisi Eb Musa, el-Cenned valisi Muz b.
Cebel, Bahreyn valisi ise Al' b. el-Hadram idiler.
Cerr b. Abdullah' Necrn'a, Abdullah b. Sevr'i Cure'e, yd b. Ganrn' Dmetu'l-Cendel'e
gndermiti. am'da ise, Eb Ubeyde, u-rahbl, Yezd ve Amr vard. Bunlarn her birisi bir ordunun
banda idi. Hlid de onlarn hepsinin komutan idi.
Mhrnn zerinde Ni'mel-Kdru Allah ifadesini kaztmt. Babas ondan sonra alt ay ve birka
gn daha hayatta kald. Doksan yedi yanda vefat etti.
.
Onunla lgili Baz Haberler ve Menkbeleri Bazlarnn dediine gre Hz. Eb Bekir (r.a.) ilk
mslman olmu kiidir. Bu konudaki gr ayrlklarndan daha nce sz edilmiti. Peygamber
(s.a.v.)! de yle buyurmutur: Ben, kimi slm'a davet ettiy-sem mutlaka kafasn eip dnmtr.
Eb Bekir mstesna. Peygamber (s.a.vj'den onun hakknda sylenmi szler pek oktur. Hz.
Peygamber (s.a.v.)in onun cennetlik olduuna, ateten kurtulduuna dair tanklk etmesi, iaret yolu ile
onun Halife olacana haber vermesi gibi hususlar bunlardan bir kadr. Onun halifeliine iaret
etmek zere Hz. Peygamber (s.a.v.). bir kadna yle demiti: Beni bulamayacak olursan, Eb
Bekir'in yanma git. Ve O'nun: Benden sonraki iki, kiiye, Eb Bekir (r.a.) ve mer'e tabi olunuz
ve benzeri buyruklar bunlar arasndadr.
Eb Bekir (r.a.) Bedir'de .Uhud'da, Hendek'te ve buna benzer savalarda Raslullah (s.a.v.) ile
birlikte bulunmutur. Hepsi de Allah yolunda olduklar iin ikence gren yedi kiiyi klelikten
kurtarmtr. Bill, mir b. Fheyre, Zinrire, en-Nehdiyye ve olu, Memmiloulla-nnn cariyesi,
Um Ubeys ve Elem bunlardandr. slm Dinine girdiinde krk bin dinar vard. Bunlarn tmn
ticaretten de salad kr ile birlikte Allah yolunda harcamtr.
Halife olduu srada, Araplar irtidt etmi, bunun zerine da k-hcmi ekerek Zu'1-Kassa denilen
yere kmt. Hz. Ali (r.a.) ona yetiip bineinin yularn yakalayarak: Ey Allah'n Raslnn
halifesi, nereye gidiyorsun? Ben de Raslullah (s.a.v.)n sana Uhud gnnde sylediklerini
tekrarlyorum, klcn knna koy ve bizi lmnle aclara boma. Allah'a yemin ederim, seni
kaybedecek olursak, slm'n dirlii dzeni kalmayacaktr demesi zerine, kendisi geri dnm,
fakat askerleri yola gndermitir.
Halifelii dneminde, es-Sunh denilen yerde Beytulmli (hazinesi) vard. Medine'ye tammcaya
kadar orada kalyordu. Kendisine: Orada beytlmali koruyacak kimse brakmayalm m?
dediklerinde kendisi Hayr diye cevap vermiti. nk Hz. Eb Bekir (r.a.) beytlmalde bulunan
btn mallar mslmanlara harcadndan bir ey kalmyordu. Medine'ye tandnda da beytulmli

kendisinin yannda, evinde yapm idi.

Onun halifelii dneminde Sleymoullarnm madeni almt. Bu madenin gelirini ilk mslman
olanlarla sonradan mslman planlar arasnda klelerle hrler, ve erkeklerle kadnlar arasnda
ayrm gzetmeksizin eit bir ekilde pay ederdi. Kendisine: nce slm'a girmi olanlar
deerlerine gre ne geirsen olmaz m? denilince, O: Onlar yalnz Allah iin slm'a girdiler.
Onlarn ecirlerini vermek de Allah'a aittir. Bunun karln kendilerine hirette deyecektir. Bu
dnya ise, sadece bir yeterliliktir.
Hz. Eb Bekir elbise satn alr ve kn bu elbiseleri dul kadnlara datrd.
Hz. Eb Bekir (r.a.) vefat ettiinde, mer gvenilir kimseleri bir araya toplayp Beytlml at.
inde bir uvaldan den bir dinardan baka bir ey bulamaynca, ona Allah'tan rahmet okudular.
Eb Salih el-Gfri anlatyor: mer Medine'de m bir kadn geceleyin belirli aralklarda ziyaret
eder ve onun ilerini grmek isterdi. Onun yanma vardnda, kendisinden nce baka birisinin
gelerek istedii eyleri yaptn grrd. Bir gn mer gizlice onu bekledi, kendi-, sinden nce
gelip de onun ilerini gizlice yapan kiinin halife Eb Bekir (r.a.) olduunu grd. Bunun zerine Hz.
mer: Yemin ederim, demek ki bu ileri yapan sensin. dedi.
Eb Bekir b. Hafs b. mer anlatyor: Eb Bekir'in vefat yaklatnda ie airin u beytini
tekrarlyordu:
Yemin olsun zenginliin faydas olmaz, Bir gn can boaza gelip gs sktrnca...
Bunun zerine Hz.> Eb Bekir (r.a.) ona kzmcasna bakarak unlar syledi: Hayr, senin dediin
gibi deil, durum undan ibaret: "lm sek erat hak ile geldi, ite senin kap durduun budur (Kaf,
50/19) (Hz. Eb Bekir devamla:) Ben, sana falan baheyi daha nceden balamtm, fakat imdi bu
ba beni biraz rahatsz ediyor. Onu braktm mirasn arasna iade et demesi zerine Hz. ie
(r.a.) onu iade etti. Daha sonra yle dedi: Artk onlar da senin iki kzkardein ve iki kardeinindir.
Hz. ie (r.a.); kinci kzkardeim kim ki? Benim kz-kardeim bir tanedir ve o da Esm'dr. diye
karlk verdi. Bunun zerine Hz. Eb Bekir (r.a.) hanmm kastederek: Hrice'nin kznn
karnndaki dedi. Hrice'nin kz hamile bulunuyordu ve onun vefatndan sonra Um Klsm adndaki
kz ocuunu dourdu. Hz. Eb Bekir, Hz. ie'ye unlar da syledi: Mslmanlarn ilerini idare
etmek grevi bize verildiinden bu yana onlarn ne bir dinarlarn, ne de bir dirhemlerini yemedik,
fakat yemeklerinin artklarndan ve elbiselerinin en kaba olanlarndan giyindik. Yanmzda
mslmanlara ganimet olarak den mallardan yalnzca u kle, u deve ve u kuma paras vardr.
Ben ldkten sonra bunlarn hepsini mer'e gnderiver Hz. Eb Bekir (r.a.) vefat edince, Hz. ie
bunlar Hz. mer'e gnderdi. Bunu gren Hz. mer (r.a.) gzyalar yere akana kadar alad ve:
Allah Eb Bekir'e merhamet eylesin. Kendisinden sonra gelecek olan" ok byk zorluklarla kar
karya brakt diye sylenmeye balad. Ve bunlar tekrarlad. Daha sonra bunlarn kaldrlmasn
emredince, Abdurrahmn. b. Avf: Sbhnallah, sen Eb Bekir'in ailesinden bir kleyi ve su tayan
bir deveyi deeri be dirhemi bulamayan ie yaramaz bir kuma p-asm m geri alyorsun? Keke
emir versen de bunlar" tekrar ailesine geri verilse deyince, Hz. mer yle dedi: Hayr,
Muhammed (s.a.v.)'i Peygamber olarak gnderene yemin ederim, benim halifeliim dneminde bu
olmayacaktr. Eb Bekir (r.a.) bu iten yakasn kurtarmken onun sorumluluunu zerime ben mi
alaym?
Eb Bekir (r.a.) ayrca, nafakas iin Beytlmal'den alm olduu btn maann iade edilmesini de
emretmiti.
Denildiine gre hanmnn can bir gn tatl istemi, O da: Sana tatl alabilecek paramz yok diye

cevap verince, hanm: Ben gnlk harcamalarmzdan birka gn bireyler artrayim, ondan sonra
da onunla biraz tatl alrz demiti. Hz. Eb Bekir'in: Olur demesi zerine hanm bu artrmay
yapmaya balad. Gnler sonra az bir ey birikti. Tatl almas iin ona durumu bildirdiinde, artan bu
miktar ald gibi beytlmle geri evirdi ve: te bizim gnlk gdamzdan artan miktar budur
diyerek her gn artrd kadarn nafakasndan dt ve bunu sahip olduu baka mallarndan
beytulmale dedi.
te bu, Allah'a yemin olsun. tesi olmayan takvann ta kendisidir. Mslmanlar onu herkesten ne
geirip halifelie getirince, hakl bir i yapm idiler. Allah ondan raz olsun ve onu da raz etsin.
Eb Bekir'in evi Sunh'da zevcesi Hrice'nin kz Habbe'nin yannda idi. Kendisine bey'at edildikten
sonra at ay kadar orada kald. Medine'ye yaya gidip geliyordu. Bazan da atna biner, gelip
mslmanlara namaz kldrr, yatsy kldktan sonra Sunh'a geri dnerdi. Onun olmad zamanlar,
mslmanlara mer namaz kldrrd. Her gn pazara iner bireyler satar ve bireyler satn alrd.
Bir miktar koyunu vard; bazan kendisi onlar otlatr, bazan da bakalar otlatrd. Mahallede
bulunanlarn koyunlarm saard. Halife olduktan sonra kadnn biri: Artk imdi bizim
koyunlarmz samayacak deyince, onun bu sylediklerini iiten Hz. Eb Bekir (r.a.): Hayr, yemin
ederim saacam, ben giritiim bu iin beni deitirmeyeceini mid ediyorum diye cevap verdi
ve koyunlarn samaya devam etti.
Halifeliinden alt ay sonra Medine'ye tand. Ve: nsanlarn ilerini idare etmekle ticaret beraber
yrmyor. Onlar iin hereyi bir kenara brakmak ve yalnz onlarn ileriyle uramak gerekir.
diyerek ticareti brakt, Mslmanlarn malndan kendisine ve ailesine yetecek kadarm gnbegn
harcard. Ayrca bu maldan hac ve Umre de yapard. Ona yllk alt bin dirhem maa uygun
grmlerdi. Bazlar da: Yetecek kadarn kendisi iin uygun grmlerdi derler.
Vefat yaklat zaman kendisine ait olan bir arazi parasnn satlarak parasnn beytlmalden
aldklar karsnda verilmesini vasiyet etti.
Hz. Eb Bekir (r.a.) bylece, raiyyesi tarafndan kendisine maa takdir edilen ilk ynetici oldu.
Babas hayatta iken halife olan, Kur'n- Kerm'e Mushaf adn veren ve halife adm alan ilk kii
[157]
odur.
mer B. Hattb Halifelie Aday Gstermesi
Eb Bekir (r.a.), vefat yaklat srada, Abdurrahmn b. Avf yanma ararak: Bana mer b.
,Hattb hakkndaki grn syle dedi. Abdurrahmn: O, senin de grdnden daha deerlidir,
ancak bir para sertlii vardr. dedi. Bunun zerine Eb Bekir (r.a,) u aklamay yapt: Bunun
nedeni onun ben yumuak grmesidir, eer i ona derse u anda yaptklarnn pek ounu
yapmayacaktr. Ben, kendisini uzun uzun gzetledim. Birisine kzdm zaman beni ondan honut et-r
meye alrd. Birisine yumuak davrandmda ona kar daha sert davranmak yolunu gsterirdi.
Daha sonra Osman b. Affn' yanma ararak; Bana, mer hakkndaki grn syle demiti. Hz.
Osman: Onun gizledikleri aa vurduklarndan daha hayrldr, aramzda onun gibisi yoktur diye
cevap verince, Hz. Eb Bekir her ikisine; Size sylediklerimden kimseye sz etmeyiniz; onu
yapmayacak olsaydm Osman'dan bakasna bu ii brakmazdm. Fakat bununla birlikte onun iin
hayrl olan sizin grevlerinizden herhangi bir eyi stlenmemesidir. Keke sizin bu ilerinize hibir
ekilde bulamam olsaydm ve daha nce geip gitmilerden birisi olsaydm.
Talha b. Ubeydullah, Hz. Eb Bekir'in yanna girerek; Sen, insanlara mer'i halife mi tayin ettin?

Halbuki sen onunla birlikte olduun halde insanlarn ondan neler ektiini gryorsun. Peki onlar
mer'le babaa brakp Rabbinle kavumaya giderken, Rabbin sana raiyyetin-den sorarsa ne
diyeceksin? deyince, Hz. Eb Bekir: Oturmama yardmc olunuz,> dedi. Yardm edip. onu
oturttular. Hz. Eb Bekir ona ?u cevab verdi: Sen beni Allah ile mi korkutmak istiyorsun? Habbime
kavuup bana soracak olursa, ben de: "Senin halkn zerine halknn en hayrlsn halife braktm"
diye cevap vereceim.
Daha sonra Hz. Eb Bekir (r.a). yalnz bana olduu srada Hz. mer'e ahitnameyi yazmas iin
Osman b. Affn' yanma arp ona yle syledi:
Yaz: Bismillhirrahmnirrahm. Bu, Eb Kuhfe'nin olu Eb Bekir'in mslmanlara yazd
ahitnamedir. mdi... dedi ve bundan sonra bayld. Hz. Osman (r.a.) kendiliinden ylece devam
etti: mdi, ben sizlere mer b. Hattb' halife gsteriyorum. Bununla size yapabileceim her trl
iyilii yaptm. Daha sonra Hz. Eb Bekir kendine gelince: Bana yazdklarn oku dedi. Hz. Osman
ona yazdklarm okudu. Bunun zerine Hz. Eb Bekir: Allah Ekber diyerek, unlar ekledi:
Baygnlmda lp de benden sonra mslmanlann ihtilafa dmelerinden korktuunu gryorum.
deyince, Hz. Osman: Evet cevabn verdi. Hz. Eb Bekir (r.a.) ona: Allah sana slm'a ve
mslmanlara olan hizmetlerinin karln versin.' diye dua etti.
Bu ahitnameyi yazdktan sonra mslmanlara okunmasn emretti. Onlar toplayp mektubu bir klesi
ve Hz. mer eliinde gderdi. Hz. mer insanlara: Raslullah (s.a.v.)n halifesini dinleyiniz, ona
kulak veriniz. nk O, size nasihat etmekten ve sizin iyiliinizi istemekten geri kalmaz. deyince,
etrafta sknet oldu. Ahitname okununca hepsi de dinleyip itaat ettiler. Eb Bekir halk gzetledii
yerden: Benim size halife olarak setiim kimseyi gnl hojuuyla kabul ediyor musunuz? Gerek
u ki ben, size akrabam olan birisini halife gstermedim. Ben, sizlere mer'i halife olarak
gsteriyorum. Onu dinleyin ve itaat ediniz. Allah'a- yemin ederim, grmn doru olmas iin
elimden gelen hre-eyi yaptm deyince, hazr bulunanlar Dinledik ve itaat ettik diye cevap
verdiler. Daha sonra Hz. Eb Bekir (r.a.), Hz. mer (r.a.)i yanna ararak ona unlar syledi:
Gerek u ki ben seni Raslullah (s.a.v.)n sahbleri zerine halife olarak semi bulunuyorum.
Daha sonra ona Allah'n takvasnn dna kmamay tavsiye ederek yle devam etti:
Ey mer! Allah'n geceleyin yerine getirilmesi gereken bir takm haklar vardr, onlar gndzn
kabul etmez. Gndzn yerine getirilmesi gereken bir takm haklan vardr, onlar da geceleyin kabul
etmez. O, farz yerine getirilmedii srece, hibir nafileyi kabul etmez. Dikkatini ekmemi mi ya
mer, kyamet gn'nde terazileri ar gelenler hakka tabi olanlar ve onun kendilerine ykledii
arlklar tayanlardr. Yarn haktan baka hibir eyin konulmad bir terazinin ar gelmesi
elbetteki bir haktr. Dikkat etmedin mi ya mer, kyamet gnnde tartlan hafif gelenlerin terazileri
batla uymalar. ve oaun kendilerine hafif (ve kolay) olmas dolaysyladir. Yatn ancak batl eylerin
konulup tartldr bir terazinin hafif gelmesi de hakkn ta kendisidir. Dikkatini ekmedi mi ya mer,
rahat ve huzur ayeti sknt yeti ile birlikte, sknt yeti de rahat ve huzur yeti ile birlikte inmitir.
Bylelikle m'-minin Allah'n cennetinden mitvar, cehenneminden de korku iinde olmas
amalanmtr. Ta ki Allah'tan hakk olmayan bir eyi isteyip arzulamasn ve kendi eliyle kendisini
att bir eyden korkmasn. Hi dikkat etmiyor musun ya mer, Allah cehennemlikleri ilediklerinin
en k-tleriyle birlikte zikretmitir. yle ki ben onlar hatrladm zaman onlardan olmamay mit
ediyorum. Dier taraftan cennet ehlini de yaptklarnn en gzeli ile birlikte zikretmitir. nk
onlarn ufak tefek ktlklerini balar. Onlar hatrladm zaman benim amelim nerde, onlarn
ameli nerde? derim., Benim tavsiyelerime iyice kulak asmsan gaip hibir ey, hazr olan lmden

senin iin daha sevimli olmamaldr. Zaten sen ona kar hibir ey de yapamazsn.
Eb Bekir (r.a.) vefat edip defnedildikten sonra mer b. Hattb minbere kp m s 1 umanlara bir
konuma yapt ve unlar .syledi:
Araplar kendiliinden yryp kendisini srenin peinden giden yumuak huylu develere benzer. O
bakmdan bu deve kendisini srenin kendisini nereye gtrdne iyice baksn. Bana gelince,
Kabe'nin Rab-bine yemin ederim, sizleri yolun dorusuna, ileteceim.
lk yazd mektup Eb Ubeyde b. el-Cerrh'a olup onu Hlid'in ordusuna komutan yaptn ve
Hlid' de grevden aldn belirten mektubu olmutu. nk Hz. mer (r.a.), Hz. Eb Bekir (r.a.)'in
halifelii dneminde batan sona kadar Ibn Nuveyre'ye savalarnda yapt iler dolaysyla kzmt.
Yine onun halife olarak ilk szn ettii ey Hlid'in azledilmesi olmu ve: Ebediyyen benim elim
altnda almayacaktr diye sylemiti. Eb Ubeyde'ye: Hlid kendi kendisini yalanlayacak
olursa, daha nce olduu gibi komutan odur, yok kendi kendisini yalanlamayacak olursa o zaman sen
onun yerine komutan olacaksn. Sarn bandan al ve maln paylatr diye yazmt. Hlid'e bu
durumdan sz edilince. Haris b. Hiam'n yannda bulunan kzkardei Ftima ile danm, kzkardei
ona: Allah'a yemin olsun, mer ebediyyen seni sevmez ve senin kendi kendini yalanlamandan,
daha.sonra da seni grevden almaktan baka birey istemez. demesi zerine kzkardeinin ban
pp: Doru sylyorsun diyerek, kendi kendisini yalanlamay kabul etmemiti. Bunun zerine
Eb Ubeyde emir vererek, Hlid'in bandaki sar aldrd ve maln ikiye bld. Daha sonra Hlid,
Hz. mer'in yanna Medine'ye gitti. Onun am'da mslmanlarla birlikte kald da sylenmitir ve
[158]
doru olan ds budur.
Dimakm Fethi
Denildiine gre, Yce Allah Yermk halkn hezimete urattktan sonra Eb Ubeyde Yermk'te
Himyer'li Beir b. Ka'b' yerine brakarak Sffar denilen yerde konaklayncaya kadar yoluna
devam etti. Orada bozguna urayan askerlerin FihU denilen yerde toplandklar haberini aidi. Yine
ayn ekilde Dimak halkna Hims'dan yardm geldiini de haber ald. Konu ile ilgili olarak Uz.
mer'e (r.a.) mektup yazd. Hz. mer kendisine verdii cevapta, am blgesinin smak kalesi ve
ynetim merkezi olmas bakmndan Dimak' fethetmekle ie balamasn Fihl'de bulunanlar
karlarnda durabilecek svarilerle megul etmesini, Dimak'. fethettikten sonra Fihl'e yrmesini,
Fihls de fethedildikten sonra ise Hlid'Ie birlikte Hms'a yrmesini, urahbl b. Hasene ile Amr'i
Filistin'de brakmasn emretti.
Bunun zerine Eb Ubeyde, Fihl'e bir grup mslman gnderdi, bunlar da Fihl'e yakn bir yerde
konakladlar. Bizansllar Fihl evresine akttklar sularla araziyi amur hale getirdiler. Mslmanlar
onlarn olduklar yere indi. Bylelikle am blgesinde ilk muhasara altna alnanlar Fihl halk olmu
ondan sonra da Difnakhlar muhasara altna alnm oldu.
Eb Ubeyde'nin gnderdii baka bir grup asker Hms ile Dimak arasnda karargh kurdu. Baka bir
asker grubu ise Dimak ile Filistin arasnda kararghlarn kurdular. Eb Ubeyde ile Hlid, Dimak
zerine yrdler. Dimak'm komutan Nasts adnda birisi idi. Eb Ubeyde bir tarafta, Hlid dier
bir tarafta, Amr ise bir baka tarafta kararghlarn kurdular. Heraklieos, Hms'a yakn bulunuyordu.
Mslmanlar Dimak' yetmi gn sreyle ok iddetli bir ekilde kuatma altna aldlar. Onlarla hem
piyadelerle hem de mancnklarla savatlar. Heraklie-os'un svarileri Dimak'a yardmc olmak
zere geldilerse de, Hms yaknlarndaki slm atllar onalara frsat vermedi. Bylelikle Dimak'U-

lar kntye urad, mslmanlarm da midi artt.

Dimakllarn komutannn -bir ocuu olunca, onlara bir yemek ziyafeti verdi. Dimakhlar yiyip
itiler ve yerlerini terkettiler. Mslmanlardan, bu durumu Hlid'n dnda hi kimse bilemedi,
nk Hlid, kendisi uyumad gibi, bakalarn da uyutmaz ve dmanlarnn hibir durumu
gznden kamazd. Merdiven eklinde ve kement halinde pek ok ipler hazrlamt. Ziyafetin
verildii gnn akam beraberindeki askerleriyle birlikte ileriye atld. O ve Ka'k' b. Amr, Mez'r
b. Adiy ve benzerleri askerlerinin nne geip: Surun zerinde tekbir sesi iittiiniz zaman bizim
yanmza knz ve kapya doru ilerleyiniz. dedi.
.Arkadalaryla birlikte sura varnca, kementlerini attlar. Kementlerden (ki tanesi surun uygun
yerlerine takld. Bunlara Ka'k* ile Mez'r trmanarak surun stne kt ve ipleri salama
baladlar. Buras Di-mak'n en korumal ve.suru en bol yeri idi. Mslmanlar buraya ktktan
sonra Hld ve arkadalar oradan ayrldlar ve oray koruyacak kimseleri braktktan sonra onlara
tekbir getirmelerini emretti. Tekbir getirmeye balaynca, mslmanlar kapdan ve iplerin bulunduu
yerden gelmeye baladlar. Hlid, yaknnda bulunanlara hcum edip onlar ldrd, kapya doru
gidip, kapdnki koruyucular ldrd. ehir halk durumdan haberdar olmadndan byk bir
kargaa ortaya kt, her blgedeki kiiler kendilerine yakn dmanlarla urarken Hlid kapy at
ve orada bulunan btn Bizansllar ldrd.
Bizansllar bunu grnce, Eb Ubeyde'nin yanna giderek, bar istediler. Eb Ubeyde onlarn bar
tekliflerini kabul etti ve Bizansllar da ona kapy aarak: Haydi gir ve bizleri bu taraftan
girenlerden koru diye sylediler. Bylece her kapnn yannda bulunanlar kendilerine yakn olanlarn
baryla girdii halde Hlid kl zoruyla girmi oldu. Sonunda Hlid ve dier komutanlar, ehrin
ortasnda karlatlar. Bu taraf ldrerek ve talan ederek dier taraf da affederek ve teskin ederek
gelmiti. Sonunda Hlid'in girdii taraf da bar hkmlerinin kapsamna aldlar. Onlarn bu bar
ehirde bulunan mallan paylatrmak esas zere yaplmt. Ayrca Fihl'de. Hms'ta, bulunan ve
mslmanlara yardmc olan dier kuvvetlere de paylan ayrld.
Eb Ubeyde, Hz. mer'e Dimak'n fetih haberini gnderdi. Hz. mer'in mektubu da Eb Ubeyde'ye
geldiinde ona Irak askerlerini Sa'd b. Ebi Vakks'm yanna ve Irak'a doru gndermek zere emretti.
Eb Ubeyde, Irak askerlerini gnderdi ve onlarn bana Him b. Ut-be el-Mirkl'i komutan tayin
etti. Irak'tan gelen askerlerden baz kimseler de ehit dm olduundan Eb Ubeyde ehitlerin
yerine bakalarn da gndermiti. Bu gnderdii kimseler arasnda Ester ve bakalar da vard.
[159]
Eb Ubeyde de Fill zerine yrd.
Fih Gazvesi
Dimak fethedildikten sonra Eb Ubeyde Fihl'e gitti. Dimak'ta Eb Sfyn'm olu Yezd'i komutan
brakarak nc kuvvetlerin banda da Hlid'i gnderdi. Askerlerin banda urahbil b. Hasene sa
ve sol kanatlarda Eb Ubeyde ile Amr b. s, svarilerin banda Drr b. el-Ezver, piyadelerin
banda ise yad b. Ganm vard. Fitilliler Beysn tarafna gitmilerdi, orada bulunuyorlard. urahbil
ise beraberindekilerle birlikte Fihl'e ulat. Onlarla Bizansllar arasnda, daha nce Bizansllarn
akttklar sular ve amurlar vard. Hz. mer'e konu ile ilgili mektup yazdlar. Araplar bu gazveye
Ztu'r-Redaga, Beysn ve Fihl adlarn verdiler. Askerler Hz. mer'den gelecek mektubu beklemekte
iken Bizansllar onlara aniden baskn yapmak istedi. Balarnda Mihrak olu- Saklar olduu halde

dar ktlar. Mslmanlarn yanma vardklarnda onlarn savaa hazr beklediklerini grdler.
nk urah-bl her zaman iin, sabah ve akam olsun daima savaa hazr bulunurdu. Mslmanlar
onlara kar zafer kazandlar ve atlarna binip onlar tin bir ekilde arpmaya baladlar. Onlarn
gece yaptklar bu baskn ertesi gnn gecesine kadar devam etti, gece karanl da bastrnca tamamiyle arp kaldlar. Bizansllar bu aknlk ierisinde bozguna uradlar, komutanlar Saklar ve
ondan sonra gelen Nasturas da ldrld. Mslmanlar onlara kar zafer kazandlar ve atlarna
binip onlar izlediler. Bizansllar ise nereye gideceklerini bilmediklerinden sonunda amurlara
vardlar. Ve amurun iinde yol almaya baladlar. Onlara yetien mslmanlar onlar yakaladlar ve
mzraklaryla onlar mzrakla-dlar. Bylece bozgunlar Fihl'de, ldrlmeleri ise Hudl'da olmutu.
Bizansllarn 80.000'lik ordularndan, kaan aznln dnda kurtulan olmad. Bylelikle Yce
Allah, holarna gitmeyen bu durumdan ms-lmanlara bir hayr takdir etmi oldu. Onlar fkrtlan
sulan ve amura sevmem ilerdi. Fakat bu su ve amurlar dmanlarna kar kendilerine yardmc
olmutu. Bizansllarn mallarn ganimet alp aralarnda paylatrdlar.
Eb Ubeyde, Hld ve beraberindeki dier askerlerle birlikte Hms'a doru gitti.
Bu savata lenler arasnda Sb b.'Haris b. Kays b. Adiyy de vard. Sib, Sehm'li olup Peygamber
[160]
Efendimizle sohbeti ve arkadal vardr.
Dimak'm Sahil Blgelerinin Fethedilmesi
Eb Ubeyde, Eb Sfyn'n olu Yezid'i Dimak'ta brakp Fihl zerine yrynce, Yezid de Sayd,
rka, Cbeyl ve Beyrut ehirleri zerine yrd. Bunlar Dimak'n sahil ehirleridir. Onun nc
kuvvetlerinin banda kardei Muviye vard. Buralar kolay bir ekilde fethedip halknn pek ounu
da oradan srd. rka ehrinin fethini Muviye, Yezid'in komutanl altnda.bizzat zerine ald. Daha
sonra Bizansllar bu sahillerin bazsn Hz. mer'in halifeliinin son, Hz. Osman'n halifeliinin de
ilk dnemlerinde ellerine geirdiler. Muviye.bu ehirlerin zerine bir daha giderek onlar
fethettikten sonra gerekli tamirat yapt. Buray savalarla doldurdu ve onlara bir takn ikta'lar
verdi.
Hz. Osman halifelie geip am blgesini Muviye'ye verince, Mu-viye Ezd'li Sfyn b. Mcib'i
Trablus zerine gnderdi. Buras birbirine yakn ehirden ibaretti. Daha sonra ondan birka mil
uzaklkta Murc'da bir kale yaptrd ve buraya Hsn Sfyn yani Sfyn Kalesi ad verildi. Bylece
burann halkna karadan ve denizden gelebilecek yardm yollarn kesti ve onlar muhasara altna ald.
Muhasara iddetlenince, bu ehrin ^ halk kaleden birisine toplandlar ve Bizans kralna mektup
yazarak onlara ya yardm kuvvetleri gndermesini veyahut da Bizans lkesine kamak zere gemi
gndermesini istediler. Bizans kral onlara ok sayda gemi gnderince, onlar da geceleyin bu
gemilere binerek oradan katlar. Sabah olunca -Sfyn geceyi mslman-larla birlikte kalesinde
geirir ve sabahleyin dmana hcum ettiinden- anszn kalenin bo olduunu grd. Kaleye girdi ve
Muviye'ye burann fethedildii haberini yazd. Muviye burada pek ok yahdiyi iskn etti. Bugn
liman burada bulunmaktadr. Daha sonra Abdulmelik b. Mervn buray yeniden ina ederek salam
bir hale getirdi. Bu kale halk Abdulmelik zamannda ahitlerini bozunca, olu Veld tarafndan'bir
[161]
daha fethedildi.
Beysan Ve Taberiyye'nin Fetihleri

Eb Ubeyde Fhl'den Hns zerine gidince, urahb ile beraberindekileri Beysan zerine gnderdi.
urahbil ve askerleri Beysnhlaria arptlar ve onlardan pek ok kii ldrdler. Daha sonra
geriye kalan kimseler D im ak halknn bar artlarnn aynayla bar stediler. O da onlarn bu
isteklerini kabul etti. Eb Ubeyde ayn zamanda el-A'ver'i de Taberiyye'ye, oray muhasara etmek
zere gndermiti. Taberiyye-ler de onunla D i mask'in bar artlarnn aynsyla ve ayrca
meskenlerini raslmanlarla blmeleri artyla bar yaptlar. Bunun zerine komutanlar ve
svariler orada yerletiler ve Hz. mer'e (r.a.) feti-hin haberini yazl olarak bildirdiler.
Eb Cafer Taberi der ki: Bu gazvelerden hangisinin hangisinden daha nce olduu konusunda ihtilaf
edilmitir. Bizim zikrettiimiz denildii gibi, Mslmanlar Ecndeyn'de ilerini bitirdikten sonra
bozguna urayanlar Fihl'de toplannca mslmanlar da buraya geldiler ve buray ellerine geirdiler
de denilmitir.
Daha sonra Fihl'de bozguna urayanlar Dimak'a gidince, msl-manar da buraya gelip nce buray
kuatma altna aldlar, daha sonra da fethettiler. Bu srada mer b. Hattb'n Hlid'i grevden alp
Eb Ubeyde'yi onun yerine getiren mektubu onlar Dmak' kuatmakta iken gelmitir. Eb Ubeyde,
Hlid'e Dimask'n sulhu yaplp bitinceye kadar durumu bildirmedi. Cevabi mektubu da Hlid adna
yazd. Bundan sonra Eb Ubeyde Hlid'e azledildiini aklad. FihI gazvesi, Hicret'in 13. ylnn
Zlkade (27 Aralk 624-25 Ocak 625) aynda, Dimask'n Fethi ise, Hicret'in 14, ylnn Recep (21
Austos - 19 Eyll 634) aynda olmutur. Yermk vak'asnn hicretin 15. ylnda (14 ubat 636 - X
ubat 637) olduu ve Bizansllarn bundan sonra hibir savaa katlmadklar da sylenmitir. Bu
[162]
konudaki ihtilafn sebebi ise bu sava ve gazvelerin birbirlerine yakn olmalardr.
Msenn B. Harise le Eb beyd B. Mes'd'un Haberleri
Bundan nce Msenn b. Harise e-eybn'nin Irak'tan Hz. Eb Bekir'in yanma gelmesinden ve Hz.
Eb Bekir'in Hz. mer'e Onunla askerleri gndermekte acele etmesi eklindeki vasiyetinden sz
etmi idik. Hz. Eb Bekir'in vefat ettii gecenin sabah olunca, Hz. mer'in ilk yapt i, insanlar
Msenn b. Harise e-eybni ile birlikte Farsllara kar gitmek konusunda tevik etmek oldu. Daha
sonra mslmanlar Hz. mer'e bey'at ettiler. Arkasndan Hz. mer gn sreyle hem mslmanlardan bey'at alyor, hem de onlar orduya katlmaya tevik ediyordu. Fakat hi kimse Farslara
kar gitmek zere ortaya kmyordu, nk Farshar mslmanlar iin en ar ve en sevimsiz
kimselerdi ve onlara gre Farslar, otoriter, gl ve dier mmetleri yenmekle n salmtlar.
Drdnc gn olunca, Hz. mer (r.a.) tekrar insanlar Irak'a gitmeye ard. Bu sefer bu ary ilk
olarak kabul eden Mes'd es-Sa-kaf'nin olu ve Muhtar'm babas Eb Ubeyd, Ensrdan Sa'd b.
Ubeyd ve Selt b. Kays oldular. Selt, Bedir Sava'nda bulunanlardandr. Bunlarn arkasndan Irak'a
gitmek isteyenler pepee ortaya kt.
Msenn b. Harise bir konuma yaparak unlar syledi: Ey insanlar! Bu ranllar gznzde
bytmeyin. Biz Fars diyarnn krlk kesimlerini fethettik, Sevd blgesinin en iyi olan yarsn
onlar yenerek elimize geirdik. Onlardan oka eyler aldk ve onlara kar cesaretle ilerledikBundan sonras da Allah'n izniyle bizimdir.
Bunun zerine insanlar Irak'a gitmek zere toplanp bir araya geldiler. Bu srada Hz. mer'e:
Bunlarn bana ilk muhacirlerden ya da Ensr'dan birisini komutan yapver. denilince, Hz. mer

(r.a.): Hayr, Allah'a yemin ederim yapmayacam. Yce Allah bunlar dmana kari gitmek zere
erken davranmak ve acele etmekle yceltmi bulunuyor. Bir grup onlarn yapt gibi ar hareket
ederken, dier taraftan bunlar arlkl ve arlksz savap erken davranrken, ite bu ikinciler
komutan olmaya brlerinden daha layktr. Allah'a yemin ederim, ben onlarn bana ilk olarak
savaa katlmay kabul edenlerden baka-snj. geirmeyeceini dedikten sonra Eb Ubeyd'i, Sa'd'i
ve Selt'i ararak Sa'd ile Selit'a unlar syledi: Eer sizler Eb Ubeyd'den daha erken davranm
olsaydnz, bununla ncelikle elde edilecek eyleri elde ederdiniz. Daha sonra Eb Ubeyd'i komutan
yaparak unlar syledi; Raslullah (s.a.v.)n sahblerinin sylediklerine kulak. ver ve bu konuda
onlar snin ortan olsun. Benim Selt'i komutan yapmaktan mtina etmemin tek sebebi, onun savaa
balamakta gsterdii aceleciliktir. Savaa balamakta aceleci davranmak ise Araplar bou bouna
telef etmek demektir. Savaa ancak dnen ve ar hareket eden kimseler elverilidir. dedikten
sonra ona askerleri hakknda hayr tavsiye etti. Bylelikle Hz. mer'in ilk gnderdii askerler, Eb
Ubeyd'in askerleri olmu oluyor. Ondan sonra Ya'l b. Mnye'yi Yemen'e gnderdi ve ona Raslullah
(s.a.v.)n: Arap Yarmadasnda iki din bir arada kalmayacaktr eklindeki vasiyeti dolaysyla
[163]
Necrn halkn oradan srmesini emretti.
En-Nemrik Sava
Eb Ubeyd es-Sakaf, Ensr'dan olan Sa'd b. Ubeyd ile Selt b. Kays ve Hintoullarndan bir kii
olan Msenn b. Harise e-eybn Medine'den yola koyuldular. Hz. mer (r.a.) Msenn'ya
arkadalar kendisine yetiinceye kadar ileri gitmesini, dier arkadalarna da, irtidt edip de daha
sonra slm'a gzel bir ekilde balanan kimseleri savaa katlmaya tevik etmeyi emretti. Onlar da
onun bu emrini yerine getirdiler.
Msenn Hre'ye kadar yoluna devam etti. O srada Farslar, eh-riyr b. Erder'in olu Sbr'u
aralarnda anlaarak balarna geirin-ceye kadar, ehrirn'n lm sebebiyle mslmanlarla
uraamam-lard. Fakat zermduht, Sbr'a kar ayakland, onu ve Ferruhzd' ldrd, yerine de
Brn' baa geirdi. Brn, halk arasnda bar salanp anlamazlklar zme balanncaya kadar
adaletle hareket etti. Daha sonra Ferruhzd'n olu Rsteni'e haber gndererek onu askerleriyle
birlikte bu tarafa doru gelmeye tevik etti. Rstem o srada Horasan yaknlarnda bulunuyordu.
Oradan geliinde nne zermduht'un askerlerinden kim ktysa hepsini bozguna uratarak
Medin'e kadar geldi. Medin'e girdi ve her iki ordu arasndaki arpmada Siyvu yenildi. Onu ve
zermduht'u Medin'de muhasara altnda tuttu. Daha sonra Rstem, Medin'i de fethetti,
zermduht'un bir gzn de kard. B-rn'i, kendisini on yl krallkta tutmak artyla baa geirdi.
Bu on yldan sonra kralhk Kisr ailesinin erkeklerine geecek, erkek olmazsa kadnlarna verilecekti.
Brn, Fara Merzubnlarn ard, onlara Rstem'i dinleyip itaat etmelerini emretti, Rstem'e ta
giydirdi. Bylelikle Farsllar, Eb Ubeyde gelmeden nce Rs^em'in itaati altna girmi oldu.
Rstem, iyi bir mneccim idi ve gemi olaylar iyi biliyordu. Kendisine: Sen btn bu olaylar
grdn halde bu ii ne diye istedin? diye soranlara: eref sevgisi ve bu gibi yerlere gz
dikmek cevabn verdi.
Msenn on gn ierisinde Hire'ye vard. Eb Ubeyd ise ondan bir ay sonra oraya geldi. Rstem,
dihknlara mektuplar yazarak mslumanlara kar ayaklanmalarn emretti. Ayrca her bir yerleim
blgesine bir adam gnderip orann halkn mslmanlara kar ayaklandrmakla grevlendirdi.

Cbn' da Furt Bdekl'ye gnderdi. Ners'yi Kesker'e gnderdi ve onlarla belirli bir gnde
bulumak zere szleti. Dier taraftan Msenn'y karlamak zere de bir baka ordu gnderdi.
Msenn bunun haberini alnca ihtiyatl davrand. Cbn acele edip Nemrik denilen yerde
karargh kurdu. Farslar pepee ayaklandlar ve Frat'n bir bandan br bana kadar btn
yerleik halk savaa ktlar. Msenn da arkasndan houna gitmeyecek bir durumla karlamamak
iin Hre'den kp Haftan denilen yerde karargh kurdu ve Eb Ubeyd yanna gelinceye kadar
orada kald. Eb Ubeyd geldikten sonra kendisi ve askerleri bir ka gn dinlenerek orada kaldlar.
Cbn'rt etrafnda pek ok kii toplanp, Nemrik'de Cbn'n yannda konakladlar. Eb Ubeyd de
Cbn'n zerine yrd; Msenn'yi da svarilerin bana koydu. Cbn'n iki kanadnn banda
komutan Olarak Cinesmh ile Merdnh vard. Nermrik'te etin bir arpma oldu. Allah'n
yardmyla Farslar bozguna uratld. Cbn, Teym'U Matar b. Fdda, Merdnh ise Ukel'li Ektel b.
emmh tarafndan esir alnd ve Ektel, Mer-dnh' ldrd.
Cbn "a gelince, Matar' kandrarak: Sana iini arabuk grecek u u nitelikte tysz iki kle
vermem karlnda bana eman verir misin? deyince, Matar da bunu yaparak onu serbest brakt.
Cbn' yakalayan mslmanlar onu Eb Ubeyd'in yanna getirdiler, onun Cbr olduunu syleyerek
ona ldrlmesi fikrini verdiler. Fakat Eb Ubeyd: Ben Allah'tan korkarm, Ona mslman bir
adam eman vermiken ldremem, nk mslmanlar bir ceset gibidirler. Onlarn birisini balayan
bir husus, tmn balaycdr deyince, onu braktlar. Eb Ubeyd bozguna urayanlar takip etmek
zere askerler gnderdi. Sonunda onlar Ners'nin askerlerine katlmak zorunda braktlar ve onlardan
[164]
baz kimseleri de ldrdler.
Kesker'deki Es-Saktiye Vak'asi
Bozguna urayanlar Kesker dolaylarnda bulunan Nirsi'ye gidip katldlar. Nirs, kraln teyzesinin
olu olup Nirsiyn diye bilinen bir eit hurmay korumakla grevliydi. Bu hurma eidini yalnzca
Fars krallar, ya da onlarn ikramda bulunduklar kimseler yerdi. Bu hurma eidini bakalar
dikemezdi. Btn kaknlar, askerleri yannda bulunan Nirs'nin etrafnda toplandlar. Eb Ubeyd de
Nemrik'den kalkp onlarn zerine yrd ve Kesker'de Nirs'nin olduu yerde konaklad. Msenn
ise Nemrik'de savat tabyasn bozmu deildi. Nirs'nin sa ve sol kanatlarnn komutanlar
kraln days Bistm'n iki olu olan Bindeveyh ile Treveyh idi. Brsm ve Zevb halklar da Nirs'nin beraberinde bulunuyordu. Brn ve Rstem, Cbn'n yenilgisi haberini alnca, Clins'u
Nirs'nin yanna gnderdiler; o da savatan nce Nirs'ye yetiti. Eb Ubeyd ii abuk tutarak
*es~Saktiyye diye bilinen Kesker'n alt tarafnda bir yerde karlatlar. Her iki ordu arasnda etin
bir arpma oldu. Daha sonra Farslar bozguna urad, Nir-s de kat. Mslmanlar onun askerlerini
ve arazisini ele geirdiler, ganimetleri topladlar. Eb Ubeyd orada pek ok yiyecek grnce,
evrede bulunan Araplara bu yiyecekleri dattlar. Nirsiyn diye bilinen hurmalar da alarak
iftilere yedirdiler, bete birini de Hz. mer'e gnderip onlara unu yazdlar: cAllah bizlere
Kisrlarn askerlerle koruduu yiyecekleri yemeyi nasip etti. Allah'n nimetlerine ve bize olan fazl
keremine kar kretmeniz iin bunlar grmenizi arzuladk.
Eb beyd orada kald.
Eb Ubeyd, Msenn'yi Brsm zerine, Vlik'i ez-Zevbi ze rine, sm'i ise Nehrcevber zerine
gnderdi. Bunlar da buralarda toplanm kimseleri yendiler, etraf tahrip ettiler ve Zendeverd ile
baka yerlerin halkn esir aldlar. Ferrh ile Fervendd, Brsm, Zevbi ve Kesker halknn

cizyelerini pein olarak demeyi teklif edince, msl-man komutanlar bu teklifi kabul ettiler ve
bylece aralarnda bar oldu. Ferrh ile Fervendd, Eb Ubeyd'e eitli yiyecekler, tatllar ve daha
baka eyler getirdiler. Eb Ubeyd: Askerlere benzerlerini ikram ettiniz mi? dye sorunca,
evresindekiler: u anda bu ilerle urarken buna imknmz olmuyor. diye cevap verdiler, nk
bu srada Clns'un gelmesini bekliyorlard. Bunun zerine Eb Ubeyd: O zaman bizler bu gibi
eyleri yemeyiz. Eb Ubeyd, yurtlarndan alp getirdii kimselere kendisini herhangi bir eyle stn
tutacak olursa ok kt bir kii olur. Allah'a yemin ederim, ben sizin getirdiinizi de yemem. Allah'n
ganimet olarak- verdiklerinden orta hallilerin yedikleri eylerden bakasn da yemem. dedi.
Clns bozguna uradktan sonra yine ona ayn yiyecekleri getirince, Eb-Ubeyd: Mslmanlar
dururken bunu yiyemem diye syledi. Bu sefer ona: Seninle beraber bulunanarn hepsine bunlarn
[165]
benzeri eyler gitmitir. denilince bunlar yedi.
Clns Vak'as
Rstem, Clns'u gnderince, onu Nirsi'den balayarak Eb Ubeyd ile arpmasn emretti. Fakat
Eb Ubeyd Nirsi'ye daha erken gidip onu bozguna uratt. Clins gelip Brsrn'da Bkusys'da
karargh kurunca, Eb Ubeyd de onun zerine gitti ve savaa hazr olan durumunda bir deiiklik
yapmad. Bkusys'da iki ordu karlat, mslman-lar Farslar hezimete uratt. Clns kat ve
Eb Ubeyd bu blgeyi eline geirdi. Daha sonra oradan ayrlp Hre'ye gitti. Hz. rrer (r.a.)
kendisine unlar sylemiti: Sen, hile, desise, hyanet ve cebrliin lkesine gidiyorsun. Sen bilerek
errin zerine giden ve iyilii bilmezlik-. ten gelerek gerekten onu bilmez hale den bir kavmin
zerine gidiyorsun. O bakmdan hareketlerine iyi dikkat et, dilini tut ve asla srrn aklama. nk
srrn gizleyen bir kimseyi hibir kimse ele geiremez ve houna gitmeyen bir durumla karlaamaz.
[166]
Srrn tutmayacak olursa, o zaman da kaybolur gider.
Ciar (Kpr) Ve Mervaha Diye Bilinen Kuss En-Ntif Vakas Ve Eb Ubeyd B. Mes'd'un
ldrlmesi
Clns yenik olarak beraberindeki askerlerle birlikte Rstem'in yanna varnca, Rstem ona:
Araplara kar en etin ve dayankl acem kimdir? diye sordu. Clns bu soruya: Kal diye
bilinen Behmen C-zeveyh'tir cevabn verdi. Behmen'e kal denilmesi onun kalarn kibrinden
dolay yukar kaldrmak iin balamasdr. Clsns'uh bu tavsiyesi zerine Rstem, Behmen'i fillerle
birlikte gnderdi, Clns'u da onunla beraber geri evirdi. Behmen'e: Clns ikinci defa yenilecek
olursa boynunu uur. diye talimat verdi.
Behmen Czeveyh beraberinde kaplan derisinden yaplm eni sekiz zira uzunluu da on iki zira olan
Kisr'nm sanca Direfikbi-yn da gnderdi. Behmen, Kuss en-Ntf dye bilinen yere
karargh kurdu. Eb Ubeyd de gelerek Mervaha demlen yerde kararghn kurdu. Eb Ubeyd'in
hanm ve olu Muhtar'n annesi olan Du'me ryasnda gkten bir adamn, iinde iecek bulunan bir
kapla indiini Eb Ubeyd'in de beraberindeki birka kiiyle bu kaptan itiini grd. Bu ryasn
Eb Ubeyd'e anlatnca, Eb Ubeyd: Allah'n izniyle bu ehit olmamz demektir. diye cevap verdi.
Daha sonra askerlerine unu syledi: Ben, ldrlecek olursam komutan filandr. O da ldrlrse,
filandr. Bylelikle kaptan ienlerin hepsini teker teker saydktan sonra: O da ldrlrse bu sefer

Msenn komutan olacaktr diye ekledi.

Behmen Czeveyh Eb Ubeyd'e: Ya siz nehri geer yanmza gelirsiniz, bu esnada biz size ilimeyiz.
Yahut da siz bize ilimeyin, biz nehri geip sizin tarafnza gelelim. haberini gnderdi.
evresindekiler onu nehri gemekten alkoymak istedi. Selt da ayn ekilde nehri gememesini
tavsiye etti. Fakat Eb Ubeyd direnerek kendisine verilen grleri kabul etmeyip: Onlar,
lme gitmekte bizden daha cretkr olmamaldr deyip bn Salb'mn her iki taraf iin yapm
olduu kprnn zerinden getiler. Yer o kadar kalabalkt ki askere adeta dar geliyordu. Her iki
taraf arpmaya tututu, islm Ordusu'ndaki atlar, Farslarn zrhl atlarn ve filleri grnce,, daha
nce hi grmedikleri bir manzara le karlam oldular. Bu bakmdan mslmanlar Farslarn
zerine hamle yapmak istedikleri halde atlar ileri gitmiyordu. Buna karlk Farslar
mslmanlara filleriyle ve grltl ngraklanyla hamle yapnca, atlan ve blkleri dalyor
ve onlar ok ateine tutuyorlard. Mslmanlarn ii gittike zorlayordu. Sonunda Eb Ubeyd ve
askerler, atlarndan inerek fillerin zerine yrdler ve kllaryla on-laria arpmaya baladlar.
Fakat filler hangi grubun zerine hamle yapyor, idiyse onlar geriletiyordu. Bu sefer Eb Ubeyd:
Fillerin etrafn evirin ve onlarn ilerini bitirin, onlarn kolanlarn kesin ve zerlerinde
bulunanlar aaya indirin diye talimat verdi ve bizzat kendisi de beyaz filin zerine atlp
kolanlarn kesti, filin zerinde bulunanlar aaya dt. Dierleri de aynsn yaptlar ve btn
fillerin zerindekileri aaya indirdiler, filleri idare edenleri de ldrdler. Beyaz fil Eb Ubeyd'in
zerine gelince, Eb Ubeyd ona bir kl darbesi indirdi ve fil onu tekmeleyerek yere drd,
ayayla ineyip zerine kt. evrede bulunan mslmanlar Eb Ubeyd'in filin altnda
olduunu grnce, bazlar korkuya kaplr gibi oldu. Daha sonra sanca Eb Ubeyd'in kendisinden
sonra komutan olarak tayin ettii kii aidi. O da fille arpmasna devan etti ve sonunda fil
zerinden ekildi. Mslmanlar Eb Ubeyd'i yerden alarak onu koruma altnda tuttular. Daha sonra
fil, Eb Ubeyd'den sonra komutan olan kiinin de lmne sebep oldu. Sakflilerden yedi kii
pepee komutan oldu. Her birisi sanca alyor ve lnceye kadar arpyordu. Daha onra
Msenn sanca ald, fakat askerler onu brakp kamaya baladlar. 1
.
Sakf'li Abdullah b. Mersed, Eb Ubeyd'in ve ondan sonra gelen komutanlarn durumunu, dier
taraftan askerlerin de yaptklarn grnce koup kyry kopard ve: Ey insanlar! Komutanlarnzn
ld ama uruna siz de lnz veya zaferi kazannz dedi. Mrikler ms-lmanlar kprnn
bulunduu yere kadar kovaladlar. Bazs acele edip Frat'a atlad. Frat'a atlayanlar bouldu. Geriye
kalanlarn zerine de alelacele atldlar. Msenn.ve dier atl mslmanlar hamiyete gelerek' yle
dediler: Bizim korumamz altndasnz. Haydi rahatla, sknetle geiniz ve dehete kaplmaynz.
Kendinizi de boulmaya mahkm etmeyiniz!
Zeyd'l-Hayl'n olu Urve ile Sakfji Eb Mihcen, etin bir ekilde arptlar. Eb Zbeyd et-T de
Araplk duygusuyla savayordu, nk Eb Zbeyd hristiyan idi ve bir ii dolaysyla Hre'ye
gelmiti. M-senn da: Karya geen kurtulur diye seslendi. Acem. kfirleri gelip kpry
baladlar ve sonunda herkes kprden kar tarafa geti.
Kprnn yannda en son ehit edilen kii Selt b. Kays oldu. Msenn ve etrafndaki koruyucular da
onunla beraber kpry getiler.
Fakat kar tarafa vardktan sonra Medine'liler yanndan dalnca, Msenn az bir asker grubu ile
yalnz kald. Msenn ar bir ekilde yaralanm ve zrhndan baz halkalar vcuduna gemiti.
Bozguna uradklarndan dolay utanp da saa-sola dalanlarn durumu Hz. mer'e bildirilince, bu

durum Hz. mer (r.a.)in olduka arna gitti ve yle dedi: Allah'm, her bir mslman benim
yanm-dadr. Ben, her bir mslmann taraftarym. Allah, Eb Ubeyd'e merhamet buyursun. Keke
bana gelmi olsayd, ben kendisine yardmc olurdum.
Bu vak'ada ldrlen ve suda boulanlar drt bin mslman idi. ki bin kii kam, geriye ise
sadece bin kii kalmt. Farslardan ldrlenlerin says ise, alt bin idi. Behmen Czeveyh
mslmanlan takip efmek zere nehri gemek istediyse de Farslarn arasndaki ayrlklara ve onlarn
Rstem'e kar ayaklanarak aralarndaki anlamay bozduklarna, iki gruba ayrldklarna dair
haberler geldi. Bu iki gruptan birisi olan Fehlcler Rstem'e kar, Farisler de Firzn'a kar cephe
almlard. Bunun zerine Behmen Medin'e geri dnd.
Bu vak'a aban {30 Eyll-28 Ekim 634) aynda olmutu.
Bu Kpr vak'asmda ldrlenler arasmda Kbt b. Kays'n iki olu Ukbe ile Abdullah da vard.
Bunlarn ikisi de Uhud Gazvesine katlmt. Onlarla birlikte bu vak'ada kardeleri Abbd da
ldrlmt. Abbd onlarla birlikte Uhud'a" katlm deildi. Yine bu vak'ada ensrdan Kays b. esSektn b. .Kays Eb Zeyd de vardr. Eb Zeyd, Bedir Savana katlm olup, soyu devam etmemitir.
Yine ensrdan olup Uhud'a katlm olanlardan Yezd b. Kays b, el-Hutaym da vardr. Sah-bii
bulunan Fezre'i Eb meyye, Eb beyd'in kardei Hakem b. Mes'd ile Hakem'in olu Cebr b.
[167]
Hakem b. Mes'd da bu vak'ada ldrlenler arasndadr.
Kk Ulleys le lgili Haber
Kal diye n salan Behmen Czeveyh geri dnnce, Cbn ile Merdnh ne gibi haberler
getirdiini anlayamadlar, bu bakmdan yola koyulmulard. Msenn onlarn ne yaptklarn haber
alnca, yerine sim b. Amr' brakarak onlar yakalamak amacyla bir grup atl ile birlikte yola
koyuldu. Cbn ile Merdnh, Msenn'nn kamakta olduunu zannederek yoluna ktlar. O da
ikisini de esir ld. Ulleys halk da kendilerini idare etmekte olanlara kar isyan ederek, onlar alp
Msenn'ya esir olarak getirip teslim ettiler. Buna karlk Msenn da Onlar Zimm kabul ederek
Cbn ile Merdanh' ve dier esirleri ldrd. Eb Mihcen, Ueys'dan kat ve Msenn b.
[168]
Harise ile birlikte geri dnmedi.
Buveyb Vak'as
Hz. mer (r.a.), Eb beyd'in Kpr vak'asmm haberini alnca, insanlar Msenn ile birlikte savaa
katlmaya tevik etti. Bu tevik ettii kimseler arasnda Berildiler de vard. Becileliler o srada
kendilerini dank olduklar eitli kabileler arasndan alp toplayan ve bir araya getiren Cerr b.
Abdullah'n bakanl altnda idiler. Cerr, Peygamber (s.a.v.)'e onlar bir araya toplamak istediini
sylemi, Hz. Peygamber (s.a.v.) de onu balarna getireceine dair sz vermiti. Hz. Eb Bekir (r.a.)
halifelie getirilince, Cerr Peygamber (s.a.v.)'in kendisine vermi olduu sz yerine getirmesini
istemi, fakat Hz. Eb Bekir (r.a.) bunu kabul etmemiti. Hz. mer baa getirilince ve Cerr de tekrar
ondan da ayn eyi isteyince, valilerine unlar yazmt: Chiliye devrinde Beclellere nisbet
edilen, slm geldikten sonra da ayn intisab koruyan kimseleri Cerr'in yanna gnderiniz. Valiler
Hz. mer'in bu emrini yerine getirdiler. Becileliler bir araya gelince Hz mer (r.a.) onlara Irak'a
gitmeyi emrettiyse de onlar am blgesinden baka bir yere gitmeyi kabul etmediler. Hz. mer

onlarn Irak'a gitmeleri 3i:nde srar etmi, buna karlk ganimetlerin bete birinin (hums'urO
birini kendilerine vereceini vaat edince kabul ettiler. Bunun zerine onlar Msenn b. Hrise'nin
yanna gnderdi- Hz. mer, ayrca Dabbl-lardan smet b. Abdullah' kendisine tabi olanlarla birlikte
Msenn'nn yanma gnderdi. Dier taraftan irtidt edenlere de yazl emir kartp onlar arasndan
gelenlerin tmn Msenn'nn yanna yollad. Msenn da kendilerine yakn olan Arap kabilelerine
eliler gnderince, byk bir kalabalkla oun yanma geldiler. Bu gelenler arasnda Nemr'li Enes'b.
Hill da vard. Enes, Nemr hristiyanlanndan ok byk bir kalabalkla birlikte gelmi ve bunlar:
Bizler kendi kavmimizden olanlarn yannda savaacaz demilerdi.
Rstem ile Firzn durumun haberini alnca, Hemezn'l Mihrn' Hre'ye gnderdiler. Msenn,
Kadsiyye ile Haffn arasnda ken Mh-rn'n geldiini haber alnca, Frat Bdekl'yi i tarafnda
brakarak Ce-rr'e, smet'e ve kendisine yardmc olmak zere gelen btn kuvvetlere mektup
gnderip durumdan haberdar etti ve onlarla Buveyb denilen yerde bulumay emretti. Msenn
Bveyb'de iken ona kavutular. Meh-rn ise karsnda ve Frat'n geri tarafnda bulunuyordu.
Mslmanlar bugn Kfe'ye bitiik olan taraftan Bveyb'de toplandlar. Mihrn, Msenn'ya habergnderek: Ya siz nehri geip yanmza geliniz, yahut da biz nehri geip yannza gelelim diye haber
gnderince, Msenn da: Siz nehri geiniz diye cevap verdi. Bunun zerine Mihrn nehri asp
Frat'n kysnda kararghn kurdu. Msenn arkadalarn sava dzenine soktu. Ramazan aynda
olunduu iin dmanlarna kar g kazanmalar amacyla onlara orularn amay emredince, emri
altndaki askerler de orularm atlar. Msenn'nn sa ve sol kanatlarnda Beir b. el-Hassiyye ile
Bsr b. Eb Ruhm, svarilerinin banda kardei Muann, piyadelerin banda ise dier kardei
Mes'd, arka destek kuvvetlerin banda ise Mez'r bulunuyordu. Mihrn b. Azzebe nin sa ve sol
kanatlarnn banda ise, Hre Merzubn' ile Merdnh vard. ranllar saf halinde geldiler ve her
saf ile birlikte bir fil bulunuyordu. Piyadeler ise saflarnda bulunan fillerin nnde yer alyor ve
grlt patrt yapyorlard. Bunun zerine Msenn mslmanlara: Bu iittiiniz sesler
danklktan dolaydr. O bakmdan sizler ses karmamaya baknz diye syledi.
Farslar mslmanlara gittike yaklayordu. Msenn da saflar arasnda dolayor, onlara eems adndaki atnn zerinde dolaarak bir takm aklamalar yapyordu. Onun e-ems
adndaki at olduka yumuak huylu bir at olup, ancak arpaca zaman bu atna binerdi. Sancaklarn
banda durarak onlar tevik ediyor ve" sancaklarm sallyordu. Btn askerlerine: Ben bugn u
nnzdekilerin size yana-amayacaklarm mid ediyorum. Allah'a yemin ederim, bugn berd
sevindirecek tek ey sizin hepinizin sevinmesidir diye sylyor, askerleri de ona benzeri ekilde
cevap veriyorlard. Gerek szlerinde, gerekse davranlarnda onlara kar ok adaletli davranmt.
Herkesi sevinilen ve yerinilen konularda eit tuttu. Bu bakmdan hi kimse onu, ne bir sznden, ne
de bir davranndan dolay eletiremedi. Askerlerine: Ben, defa tekbir getireceim, bu esnada
hazrlannz. Drdnc tekbirimle birlikte de hamle yapp hcuma geiniz diye ta'imat verdi. Fakat
ilk tekbiri getirir getirmez Fars'lar erken davrandlar ve onlara girdiler. Mslmanlarn atlar ve
arpmalar ksa br sre duraklar gibi oldu. Msenn tcloullannda bir sarslma grr gibi olunca
onlarn bu durumlarndan dolay sakaln svazlamaya balad ve haberci ile birlikte onlara;
Komutan size selmn ileterek diyor ki: Bugn, ms-lmanlan utandrmayn diye haber gnderdi.
cloullan da: Evet, diyerek dzene girdiler. Msenn bu duruma memnuniyetinden glmeye
balad.
Sava uzayp kznca Msenn, Nemr'li Enes b. Hill'e: Sen, dinimizden olmamakla birlikte
Arapsn. Bu bakmdan ben Mihrn'a bir hamle yapnca, sen de benimle birlikte hamle yap!> dedi.

Enes de onun bu teklifini kabul etti. Msenn, Mihrn'a kar bir hamle yapt ve sonunda onun sa
kanadnn arasna girdi. Daha sonra mslmanlar onlarn ine girip kart, her iki tarafn da orta
kuvvetleri (kalb) bir araya geldi ve toz dumana katld. Her iki tarafn yan kanatlarnda da byk
arpmalar olduu iin ne mslmanlar ne de mrikler kendi komutanlarna yardm edecek frsat
bulamyorlard. O gn Msenn'nm kardei Mea'd ile mslmanlann ileri gelenlerinden bir topluluk
.olduka sarsnt geirdi. Mes'd yaralannca onunla beraber olanlar da gever gibi oldu. Bunun
zerine Mes'd: Ey Bekr topluluu! Sancanz yk-aeltiniz. Allah da sizin annz ykseltsin.
Benim lp yere dmem sizi korkutmasn! diye grledi. Msenn da onlara daha nce: Bizim
yaralandmz grecek olursanz, sizler hibir ekilde durumunuzu ter-ketmeyeceksiniz,
saflarnzdan ayrlmayacaksnz, yamnzdakilerle birlikte yanyana duracaksnz. diye emretmiti.
Mslmanlarn orta kanad (kalbi), mriklerin orta kanadn epey etkilemiti. Taliblilerden
hristiyan bir gen Mihrn' ldrm ve onun atna binmiti. Msenn da Mihrn'm zerindeki
kymetli eyleri onun atma binen gence brakmt. Talib'H bu gen yine Talib kabilesinden bir grup
atly da beraberinde getirmi, sava grnce onlar da arap-lann yannda savaa katlmlard.
(Eb Cafer Taber) der ki: Msenn, mriklerin orta kanadm tmyle yoketti. Sa ve sol kanatlar
ise, birbirleriyle arpmaya devam ediyordu. Onun orta kanad izale edip askerlerini yokettii
grlnce, mslmanlann yan kanatlan mriklerin yan kanatlarna hcum edip acemleri gerisin geri
pskrtmeye baladlar. Bu sefer Msenn ve orta kanattaki mslmanlar onlara muzaffer olmalar
iin dua etmeye baladlar. Msenn onlara bu tutumlarnda devam etmeleri iin tevik ediciler
gnderip unlar sylyordu: Bu gibi kimselere nasl davranmak detinde iseniz yle davrannz.
Aah'n dinine yardm ediniz ki o da size yardm etsin. Sonunda Farstan hezimete urattlar.
Msenn onlardan daha erken davranp kprnn nn kesti ve Acemlerin gidebilecekleri yolu
kapatt. Bunun zerine Acemlerin kimisi yukar doru kamaya, kimisi de yolunu evirip gitmeye
koyuldu. Mslman atllar onlarn peine takldlar, sonunda onlar ldrp mantar^ gibi yerlere
serdiler.
Mslmanlarla Farslar arasnda bu kadar ok ceset brakan bir vak'a daha olmamt. llerin
kemikleri uzun sre ortalkta grnyordu. ldrlenlerin yz bin kii olduu tahmin ediliyordu.
Bugne Aar (On'lar) Gn ad verilmitir. nk bu gnde her biri on kii ldrm yz adamn
ismi saylmt. Zeydu'l-Hayl'in olu Urve dokuz kii ldrenler arasnda idi. Kinne'li Glib, Ezd'H
Arfece de dokuz kii ldrenler arasnda idiler.
O gn mrikler Sekn ile Frat kys arasnda ldrlp durdular. Mslmanlar olayn gecesi ve
ertesi gn gece bastrncaya kadar onlar takip edip durdular. Msenn kprnn nn kapattna
piman olmu ve yle demiti: Ben bir acizlik gsterdim. Allah bu acizliin ktln benim
onlardan nce kprye varp onlar zor duruma drmemle korudu. Ey insanlar, bir daha benzeri bir
ey yapmaynz, nk o benim bir yamlmamd. Kendisini koruyamayacak gte olanlar zorlua
komamak gerekir diye dile getirmiti.
Yaralananlardan bazlar da yaralarnn bir sonucu olarak vefat etmiti. Bunlar arasnda, Msenn'nn
kardei Mes'd ile Hlid b. Hill de vard. Msenn onlann cenaze namazlarn kldrp unlar
syledi: Allah'a yemin olsun, onlara duyduum znty, onlann sabredip B-veyb'i grmeleri ve
asla geveklik gstermemi olmalar hafifletiyor.
Mslmanlar bu vak'ada pek ok koyun, sr ve un ele geirmilerdi. Bunlar Medine'den gelip
Kavdis'te bulunan kimselerin ailelerine gnderdiler. Msenn Acem'leri takip etmek zere atllar
gndermiti. Bunlar es-Sb denilen yere kadar vardlar ve pek ok sr, ganimet ve esir aldlar.

Dier tr ganimetler de pek oktu. Msenn bunlar aralarnda paylatrd, yerli halka ganimetin
dnda baz eyler verdi. Beclelilere de hums'un drtte birini verdi. Bozguna urayp kaanlan
izleyen kimseler, Msenn'ya haber gnderip esenliklerini bildirdiler ve. kendileriyle blgedeki
Farslar arasnda bir engel bulunmadm belirtip daha da ileriye gitmek iin izin istediler. Msenn
onlara izin verince, bunlar da Sbt'a varncaya kadar talanlarn, basknlarn yaptlar. Sbt halk
kendilerini kalelerine ekilip korudular. Mslmanlar her taraf talan ettiler, daha sonra Sevd
blgesini Dicle'ye kadar olan ksmyla ap getiler. Bu konuda hibir kar gten, ekinmediler ve
hibir engelleme ile de karlamadlar. Acem silahllar ise geri dnd ve mslmanlar Dicle'den
[169]
sonra kalan ksma da ilimediler.
Hanfis Ve Sk Badd'n Haberi
Daha sonra Msenn, Hre'de Ber b. el-Hassiyye'yi brakarak Se-vd' ap gemeye balad.
Meysn ve Dest-msn'a da silhllarn gnderip Ulleys'te konaklad. Ulleys, Enbr'a ait bir
kasabadr. Bu gazve ayn zamanda Son Enbar> ile Son Ulleys Gazvesi* adlaryla da bilinmektedir.
Msenn'ya biri Enbr'h br de Hre'li olmak zere iki kii geldi. Enbr'l ona Sku'l-Hanfis'i,
Hre'li de Badaz' hedef gsterdi. Msenn onlara: Bunlarn hangisi brnden daha nce gelir?
diye sorunca, gelenler: Aralarnda birka gnlk yol vardr diye cevap verdiler. Bu sefer
Msenn: Hangisinin ii daha erken bitirilmelidir? diye sorunca, ikisi de: Sku'-Hanfis'in
dediler ve yle devam ettiler: Orada Medin, Kisr, Sevd, Rabia ve Kuza'ahlann tacirleri
toplanr. ran'l olmayanlara da eman vererek gelirler.
Bunun zerine Msenn atllar ile birlikte, pazarnn kurulduu gn Hanfis arsna hcum etti.
Orada Rabia ve Kuz'allardan atllar da vard. Kuz'alilarm banda Vebere olu Rmns,
Rabiallarn banda ise Kays olu Sell vard. Msenn, pazar ve iindekileri yerle bir etti. Eman
ile pazara gelmi olanlarn da btn eyalarn ald. Daha sonra Enbr'a geti. Enbr halk kendilerini
koruyup kalelerine sndlar. Fakat onu tanynca, kaplan ap yanna gittiler ve hayvanlarna yem,
askerlerine de azk gtrdler. Msenn onlardan Sk-Ba-dz'a gtrecek klavuzlar istedi. Enbr
Dihk'n'na Medin'e gitmek istedii hissini verdi. Oradan Badz zerine geceleyin yrd ve
yanlarna vard. Sabahleyin pazarlarna baskn yapt. nne geleni kltan geirdi ve istedii hereyi
ald. Msenn, askerlerine: Sadece altn, gm ve deerli eyler alnz diye talimat verdi.
Daha sonra ordan geri dnerek Enbr'a ait bulunan Nehr es-Sli-hn'de konaklad. Arkadalarnn:
Bunlarn bizi takip etmeye balamalan ne de abuk oldu? dediklerini iitince, onlara konuma
yaparak unlar, syledi: Allah'a hamdediniz ve ondan esenlik dileyiniz. Gizlice konutuunuz zaman
iyilik ve takvadan sz ediniz, gnahtan ve dmanlktan asla sz etmeyiniz. leri iyice lp biiniz,
deerlendiriniz, ondan sonra konuunuz. unu bilin ki, tehlikeyi haber verecek olan kii henz onlarn
ehirlerine varm deildir. Bu haber onlara varm bile olsa onlarn kalblerindeki korku sizi takip
etmelerini nleyecektir. unu bilin ki yaplan basknlar yle dehet verir ki ka ile gz arasnda
kalbleri zayflatr. Eer koruyucular sizleri grlebilecek bir mesafeden izleyecek olsalar bile sizler,
bu deerli deve ve atlar zerinde olduunuzdan dolay kararghnza varmadan. nce sizlere
yetiemezler. Yetiecek bile olsalar, ecr umarak ve zafer kazanmay mid ederek onlarla arprm.
O bakmdan Allah'a gveniniz ve ondan iyilik bekleyiniz. nk sizleri pek ok cephede muzaffer
klmtr.
Daha sonra onlar alp Enbr'a gitti. Arkasnda kalan mslmanlar ise Sevd'n altn stne

getiriyorlar, Kesker'in alt taraf ile Frat'n aa blgeleri arasndaki yerlerde istedikleri gibi talanlar
yapyorlard. Mskab' Aynu't-Temr ve Fellic blgesine casus olarak gnderdiler. O srada Msenn
Enbr'da bulunuyordu.
Msenn, Badz'dan Enbr'a dnnce Mudrib el-cl'yi bir topluluk ile birlikte Kebs zerine
gnderdi. O srada Kebs'm banda Ta-libli Fris el-Unnb bulunuyordu. Daha sonra Msenn'nm
kendisi de onlara yetiip onlarla birlikte yola devam etti. Kebs'a vardklarnda orada bulunanlarn
Fris el-Unnb ile birlikte gitmi olduklarn grdler. Bunun zerine mslmanlar onun peine
takldlar, Kebs'dan ayrldktan sonra ona yetitiler. Onunla beraber olanlardan geride kalanlar
ldrdler ve bu konuda olduka ileriye gittiler. Enbr'a geri dndklerinde Msenn, Talibli Furt
b. Hayyn ile Uteybe b. en-Neh-hs' serbest brakp Sffn'de bulunan Talib'in kollarna baskn
yapmalarn emretti. Daha sonra Msenn da onlarjn arkasndan giderek geride kalan mslmanlann
bana Hceymli Amr b. Eb Selm'yi brakt. Sffn'e yaklatklarnda orada bulunanlar katlar ve
Frat' ap Ce-zre'ye vardlar. Bu srada Msenn ve arkadalar ile birlikte bulunan azklar
tkendiinden son derece lzm olanlarn dnda kalan develerini yediler. Yiyecek bir eyleri
kalmad bir srada Deb ile Havrnl-lardan bir kervana rastladlar: Kervanda bulunanlar
ldrdler ve eman sahibi Talibli kiiyi esir aldklar gibi kervan da aldlar. Msenn onlara:
Haydi bana klavuzluk ediniz deyince, onlardan bir tanesi: Benim aileme ve malma eman verecek
olursanz sizlere Talib'den bir kabileyi gsteririm dedi. Msenn ona; istedii eman verdi ve gn
boyunca bu kii onlarla beraber yola devam etti. Msenn Taibiler zerine akam 2eri davarlar
sudan gelip sahipleri de evlerin avlularnda oturmu dinlendikleri bir srada hcum etti. Savalar
ldrd, oluk ocuu esir ald, mallar da nne katp gtrd. Talibliler Zu'r-Ruveyhileoullarndan idiler. Msenn ile birlikte bulunan fieballar paylarna den ganimetlerle
esirler satn alp onlar hrriyetlerine kavuturdular. Araplar Chiliye Dneminde esir aldklar
zamanlarda, Rebia-hlar esir almazd.
Msenn'ya ou kimsenin Dicle kysn yiyip bitirdii haberi verilince, sa ve sol kanatlarnda ikisi
de eybn'li olan Nu'mn b. Avf ile Matar, ileri kuvvetlerinin banda Gilfn'l Huzeyfe b. Mihsan
olduu halde yola koyuldu. Dicle kylarn yiyip bitiren kimseleri takip etmeye baladlar ve onlar
Tekrt'de yakaladlar. Diledikleri gibi davar ganimet aldlar ve ondan sonra Enbr'a geri dndler.
Uteybe ile Fu-rt beraberindekilerle birlikte Sffin zerine baskn yapncaya kadar yollarna devam
ettiler. Sffn'de Nemrlilerle. Talibliler dayanma ha-Jinde bulunuyorlard. Onlara yaptklar
bakanda bir ksmn suya attlar. Suya atlanlar Bouluyoruz, bouluyoruz diye barnca, Utbe ile
Furt askerleri tevik ederek: Bu boulmak yakmann bir karldr diyerek sesleniyorlard.
Bununla Chiliye Dnemindeki bir olay onlara hatrlatmak istiyorlard. Bu olayda Bekr b. Vil'den
bir grup kimseyi bjr korulukta yakmlard.
Daha sonra hepsini suda bomu olarak Msenn'nn yanma vardlar. Hz. mer (r.a.) bunun haberini
alnca, Uteybe ile Furt' yanma ararak bu szleri ne maksatla sylediklerini sordu. Her ikisi de
bunu intikam almak gayesiyle deil de bir deyim olarak sylediklerini bildirince, Hz. mer (r.a.) bu
[170]
konuda onlardan yemin istedi ve arkasndan her ikisini de Msenn'nn yanma gnderdi.
Kdisiye'yi Hazrlayan Olaylar Ve Yezdecird'in Kral Olmas
Farshar mslmanlarm Sevd blgesinde yaptklarn grnce, o zaman balarnda bulunan Rstem'

ile- Frzn'a yle dediler; Sizin aranzdaki ayrlklar, sonunda Farslan gsz drd ve
dmanlar onlarn hereylerine gz dikmeye balad. Artk bu grlerinizde devam etmenize ve
Fars halkn helake gtrmenize msaade etmeyeceiz. Ba-dz, Sbt ve Tekrit'den sonra Medin'in
dnda bir yer kalmyor. Allah'a yemin, ederiz ki, ya bir gr etrafnda birleirsiniz, yahut da ie
sizden balarz, sonra da sizden yana rahatlam olarak lr gideriz. Bunun zerine Frzn ile
Rstem Kisr'nm kz Brn'a: Bize Kisr'nn ve Kisr soyundan olanlarn hanmlarnn ve
cariyelerinin isimlerini dediler. Brn onlarn istediklerini yapt. Bu sefer btn bu kadn ve
cariyeleri huzura getirerek, Kisr'nm soyundan bir erkek evld kendilerine gstermeleri iin onlara
ikenceye baladlar. Fakat hi birisinin Kisr'dan ocuu yoktu. Aralarndan bir tanesi: Kisr'nn
olu ehriyr'n Yezdecird diye bilinen bir ocuu dnda kimse kalm deildir. Onun annesi ise
Bdriy halkndandr dedi. Bunun zerine bu kadna haber gnderip bu ocuu kendisinden
stediler. Annesi -r'nn dneminde btn kadnlar toplayp erkek ocuklarn ldrd srada
saklam ve onu daylarnn yanna gndermiti. Bu kadna bu ocuunun imdi nerede olduunu
sorunca, onlara yerini de syledi. ocuu getirip, henz 21 yanda iken kralla geirdiler ve onun
etrafnda toplandlar. Bylelikle Frashlar da rahatlam ve bu konuda kendilerince ii salama
balam oldular. Merzubnlar ona itaat edip yardmc oldular. Yezdcrd de her bir silahl birlie
ve snr blgesine gerekli tayin ve tesbitleri yapt. Hre, blle, Enbr ile baka yerlerin askerlerini
belirleyip tayin etti.
Onlarn bu durumunu Msenn ve mslmanlar haber alnca, Hz. mer b. Hattb'a Sevd blgesi
halkndan neler beklediklerini umduklarn yazdlar. Fakat bu mektuplar Hz. mer'e vardnda,
Sevd blgesinin halk ahdi olanlar ve olmayanlar dahil olmak zere kfre girdiler. Bunun zerine
Msenn Z-Kr'a, dier kimseler de et-Tff denilen yerde ve tek br asker karargh halinde
konakladlar. Msenn'-nn mektubu Hz. mer'e vardnda: Allah'a yemin ederim, Acem krallarm
Arap krallaryla vuracam. diye syledi. Daha sonra reis, gr sahibi, soylu, cmert, hatip, air
brakmakszn hepsini bu i iin greve ard. Bylece Hz. mer (r.a.) onlar ileri gelen ve ba
ekenlerle kar karya getirmi ve onlar vurmu oldu.
Hz. mer Msenn'ya ve onunla birlikte olanlara mektup yazarak Acemler arasndan kp onlara
yakn sularn bulunduu blgelere dalmalarn, Raba, Mudar ve onlarla antlamali olan kimseler
arasnda yardmc olabilecek, atl hibir kimseyi brakmakszn, ister istemez yardma getirmelerini
emretti. Bunun zerine, Msenn ile birlikte bulunanlar Hail, irf ve Basra'da bir da olan Gudd ve
Selmn'a kadar olan btn blgelere daldlar. Her biri dierine bakarak biri tekisine yardmc
olmaya balad. Bu, olay, Hicretin 13. ylnn Zlkde aynda (27 Aralk 634 - 25 Ocak 635)
olmutu.
Hz. mer (r.a.) ayn yhn Zlhicce (26 Ocak-24 ubat 635) aynda hacca gideceini btn
blgelerdeki valilerine bildirerek yardmc kuvveti, at, silah, ya da gr olabilen hibir kimseyi
brakmakszn hepsini yanna gndermelerini'emretti. Medine ile Irak yolunun ortasna kadar olan
kimseler haccdan dndkten sonra Medine'de onun huzuruna ktlar. Fakat Irak'a daha yakn olan
kimseler ise Msenn b. Harise'ye katldlar. Araplarn btn yardm ve destekleri Hz. mer (r.a.)e
gelmi oldu.
Hz. mer b. Hattb (r.a.) bu sene ve halifeliinin btn senelerinde hep hacc etti ve hacc emirliini
bizzat kendisi yapt.
Bu sene Hz. mer'in Mekke'deki valisi bazlarnn sylediklerine gre Attb b. Esd, Tif'teki valisi
Osman b. Ebi'l-s, Yemen'deki valisi Ya'la b, Mnye, Uman ve Yemme valisi Huzeyfe b. Mihsan,

Bahreyn valisi el-AIa' b. el-Hadram, am blgesi valisi Eb Ubeyde b. el-Cer-rh, Kfe ve

evresinden fethedilen blge zerinde Msenn b. Harise id. Kadlk grevi ise zikredildiine gre
Ali b. Eb Tlb'n uhdesinde bulunuyordu.
Raslullah (s.a.v.)n Mevlas Eb Kebe bu yl vefat etti. Bundan sonra vefat ettii de sylenmitir.
Hz. Eb Dekir (r.a.)in halifelii dneminde ise Sheyl'in kardei Sehl b, Amr vefat etmiti. Sehl Fetih
Gn slm'a girenler arasnda idi. Leys'li Sa'b b. Cessme de' Hz. Eb Bekir'in halifelii
dneminde vefat etmitir. Onun halifeliinin ilk dnemlerinde olu Abdullah da vefat etmitir.
Abdullah Tif muhasaras srasnda yara alm, daha sonra bu yaras yeniden azm ve lmyle
neti-. celenmiti.
Bu y Erkam b. Ebi'l-Erkam Hz. Eb Bekir (r.a.) in vefat ettii gnde vefat etmitir. Erkam'm Evi,
Raslullah (s.a.v.)n Mekke'de risale-tinin ilk gnlerinde gizli olarak davasn yaymak iin topland
[171]
yerdir.
HCRETN ON DRDNC (25 UBAT 635- 13 UBAT 636) YILI
Kadaiye'nin Balang Dnemleri
Drt bir yandan gelenler -Hz. mer (r.a.)in etrafnda toplannca, Hz. mer (r.a.) Medine'den kt ve
Srr diye bilinen bir su kenarnda konaklad. Burada askerlerini derleyip toplad. Kimse onun
yola cje-vam ermek mi, yoksa kalmak m istediini bilemiyordu. Hz. mer (r.a.)e bir ey sormak
istediklerinde ona Hz. Osman' ya da Hz. Abdurrahmn b. Avf'i gnderirlerdi. Eer bu iki kii arzu
ettikleri bilgileri elde edemeyecek olursa bu sefer nc olarak AbdlmuttaHb'in olu Abbs'
gnderirlerdi. Hz. Osman .(r.a.) kendisine hareketinin sebebini sorunca, Hz- mer insanlar toplayp
onlara durumu bildirdi ve Irak'a gitmek konusunda onlarla istiare yapt. Herkes: Yr ve bizi de
beraberinde gtr deyince, Hz. mer de onlarn grlerine katlarak: Bugn hazrlklarnz
tamamlaynz; ben de, sizin bu grnzden daha deerli bir gr gelmeyecek olursa, sizinle
birlikte geleceim dedikten sonra Raslullah (s.a.v.)n ashabnn ileri gelenlerini toplad. Medine'de
kendisinin yerine vekil olarak brakt Hz. Ali'ye haber gnderince, Hz. Ali de geldi. Hz. Talha
ordunun nc glerinin banda di. Ona da haber gnderip geri gelmesini salad. Sa ve sol
kanatlarnn banda bulunan Zbeyr ile Abdurrahmn'a da haber gnderince, onlar da yanna
geldiler. Daha sonra onlarla stiare yapt. Hepsi Raslullah (s.a.v.)m ashabndan birisini ordu ile
birlikte gndermek kararna vardlar. Eer arzu ettii fetih gerekleirse mesele kalmayacakt,
gereklemeyecek olursa onu geri arr yerine bir bakasn gnderirdi. Bu ise dmanlarn
kzgnln arttrrd.
Bunun zerine Hz. mer, insanlar toplayp: Ben, aranzdaki gr sahipleri beni fikrimden
caydrncaya kadar sizinle birlikte gelmek kararnda idim, fakat imdi, burada kalp bir bakasn
benim yerime gndermeyi uygun gryorum. Bu bakmdan bana banza komutan yapacam
birisini syleyiniz. diye konutu.
Sa'd b. Ebl Vakks, Hevzin zektn toplamakla grevli bulunuyordu. Hz. mer, kendisine bir
mektup yazarak gr sahibi, yardma olabilecek ve silh kullanan kimseleri gndermesini
emretmiti. Hz. mer (r.a.) komutan olarak kimi gnderecei konusunda istiare etmekte iken Sa'd'm
bu mektubu ona vard. Sa'd, mektubunda: Ben, hepsi de gl kuvvetli gr sahibi, kavminin harim-

i ismetini koruyan bin atl semi bulunuyorum. Bunlar kavimleri arasnda soy itibariyle ve salam
grleri itibariyle en ileri derecededir. diyordu. Sa'd'n bu mektubu varnca, etrafndakiler Hz.
mer'e: Sen, aradn buldun.> dediler. Hz. mer (r.a.): Kimmi o? diye sorunca,
evresindekiler: te Sa'd b. Mlik, koarak gelen arslan diye cevap verdiler. Bylelikle onlar
Sa'd'n komutanl konusunda sz birlii ettiler.
Hz. mer (r.a.) onu yanna arp Irak'ta yaplacak olan savalarn komutan olarak grevlendirdi ve
ona u tavsiyelerde bulundu:
Sakn ha Raslullah (s.a.v.)n days ve sahbisidr diye sylenen szler Allah hakknda seni
aldana drmesin. nk Allah kty ktyle gider-mez. O, kty iyi ile giderir. Allah ile
hibir kimse arasnda O'na itaat etmenin dnda hibir bal an yoktur. nsanlarn tm Allah'n
huzurunda eittirler. Allah, onlarn Rabbidir, onlar da onun kullandr. Fakat afiyette olmakla
birbirinden stndrler, onun ya-nndakini ise ancak itaatle elde edebilirler. Sen, Raslullah (s.a.v.)
ne yapar grdnse onu yap. Daha sonra ona sabrl olmay tavsiye ederek toplanm bulunan
mslmanlarn arasna kard. Saylar drt bindi. Bunlar arasnda Nu'mn b. Humayda'nn olu
Humayda, BrikJile-rin banda idi. Amr b. Ma'diykerb ile Eb Sebre b. Zeyb Mezhiclilerin
banda idi. Sudhlarm banda Suda'h Yezd b. Haris; Habb, Msliye ve Br b. Abdullah el-Hilal
ise Kays Aylanhlann arasnda bulunuyorlard.
Hz. mer (r.a.) onlarn yanna ktnda Husayn b. Numeyr ve Muvye b. Hudeyc ile birlikte iri yar
Seknlu bir takm genlerin yanndan geerken yzn onlardan evirmesi zerine kendisine;
Bunlarla senin aranda birey mi var? diye sorulunca: Araplardan imdiye kadar bunlardan daha
ok holanmadm kimseye rastgelmi deilim. diye cevap verdi ve ondan sonra onlar yola .koydu.
Daha sonra da bunlardan hep tiksinti ile sz ederdi. Bu kimseler arasnda Sdn b. Hum-rn, Hz.
Osman' (r.a.), bn Mlcem Hz. Ali'yi ldrm; Muvye b. Hudeyc Hz. Osman'n intikamm almak
istiyor ssn vererek msl-nanlara klcn ekmi, Husayn b. Numeyr ise Hz. Ali ile savamak
konusunda en arya gitmi olan kimselerdendi.
Daha sonra Hz. mer (r.a.) onlara tavsiyelerde bulunmaya, t vermeye baiadi. Arkasndan da
onlar yolculadi. Hz. mer (r.a.) Sa'd'n gidiinden sonra iki bin Yemen'li ve iki bin de Necd'Ii
gnderdi. M-senn b. Hrise'nin yannda ise sekiz bin asker vard. Sa'd'n gelmesini Msenn
bekleyip dururken onun varmasndan daha nce, yeniden azan bir yarasnn etkisiyle vefat etti.
Askerlerinin bana Ber b, el~Hassy-ye'yi vekil tayin etti. O gn de Sa'd, Zerd denilen yerde
beraberindeki sekiz bin asker ile birlikte toplanm bulunuyordu. Hz. Qmer (r.a.) Esed-oullanna
emir vererek dzlk ile talk arasnda kalan arazilerinin snrna inmelerini emretti. bin kii ile
birlikte dedii yere indiler. Sa'd, irf denilen yere varp orada konaklad. E'as b. Kays, Vemen
halkndan 1700 kii ile birlikte ona katld. Kdisiye'de bulunanlarn toplam 30 ksur bin kii idi.
Kadisiye ganimetlerinden pay alan kiilerin says ise 30 bin dolaylarnda id.
Farsllara kar Rab'a kabilesinden daha cesur olan kimse yoktu. Bu bakmdan mslmanlar onlar
Arslanlarm Raba's iranllarn Raba-s'na kar diye adlandrmlard. Hz. mer (r.a.) gr
sahibi, erefli, hatip, air ve saylr kim varsa hepsini Sa'd'n yanma gndermiti. Sa'd da, Irak'ta
Msenn'nm askerlerinden bulunan mslmanlann da toplanmasn istedi ve irf denilen yerde
hep birlikte bir araya geldiler. Onlarn tabyasn yapt, komutanlar tayin etti. Her on kiinin bana
bir arif (onba) koydu. Sancaklar zerinde erken mslman olmu kimseleri grevlendirdi. Sava
ilerini idare etmek zere artlarn, nclerin, piyadelerin, gzclerin ve kanatlarn bana
komutanlar tayin etti ve bunlar ancak Hz. mer'den (r.a.) mektup gelmesi zerine grevden ald.

nc kuvvetlerin fana Peygamber (s.a.v.)m ashabndan Zhre b. Abdullah b. Katde b. elHaviyye'yi grevlendirdi. Zhre, el-Uzeyb denilen yere kadar vard. Sa kanadn bana Abdullah
b. el-Mu'temm'i komutan yapt. O da sahabeden idi. Sol kanadn bana ise, urahbl b. es-Smt LKindyi tayin ettf. Kendisine vekillik yapmak zere Abdu emsoullannn antlamahs olan Hlid b.
Urfute'yi tayin etmiti. Art kuvvetlerinin bana Temm'li sim b. Amr' getirmi, ileri keif
kollarnn bana ise, Temim'li Sevd b. Mlik' komutan yapmt. Svarilerin bana Selmn b.
Raba el-Bh'yi, piyadelerin bana Hamml b. Mlik el-Esed'yi, dier bineklilerin basma
Abdullah b. Z's-Sehmeyn el-Hanef'yi tayin etti. Hz. mer (r.a.) aralarndaki anlamazlklarda
hkm vermek zere Abdurrahmn b. Raba el-Bahil'yi tayin etti. Ganimetlerin paylatrlmas
grevini de ona vermiti. Eli ve islm'a daveti-Ierini Selmn- Faris, ktipleri olarak Ziyd b.
Ebh'i grevlendirdi.
Muann b. Harise e-eybnl ile Msenn'nm hanm Hasafa'nn kz Selm, irf denilen yere
geldiler. Muann kardeinin lmnden sonra Kdisiye'de bulunan Mnzirin olu Kbus b. Kbus'un
yanna gitmiti. Kdisiyye'ye Kbus'u Farslar gndermi ve Araplar savaa katmak iin
grevlendirmiti. Muann, onun zerine yryerek onu kskaca aldktan sonra beraberindekilerle
birlikte ldrd ve ondan sonra Sa'd'n yanna Z-Kr'a geri dnd. Ona Msenn'nm kendisine ve
mslmanlara uygun grd eyi ylece bildirdi: Msenn Farslarla Araplarn blgesine er. yak^t
yerde Farslarn snrnda savamay ve Fars lkesinin ilerinde onlarla savamay emrediyordu.
nk Alah mslmanla-ra zafer nasip edecek olursa ondan sonras da onlarn lehinedir. Yok zafer
olmazsa yollarn daha iyi bildikleri yakn bir yere dnerler, kendi topraklarnda daha bir cr'etle
yeniden Allahu Tel'nin onlar Parslara kar muzaffer klmas konusunda daha bir cesaret sahibi
olurlar.
Sa'd ve beraberinde bulunanlar Msenn'ya rahmet dileklerinde bulundular ve Sa'd, Muann'yi ayn
grevinde tuttu. Mserm'nn ailesi hakknda hayrl tavsiyelerde bulundu. Daha sonra Sa'd,
Msenn'nm hanm SeJm ile evlendi.
Sa'd ile birlikte Bedir'e katlm olanlardan doksan dokuz, Bey'atu'r-Idvn ve daha sonrasndan
itibaren Hz. Peygamber (s.a.v.) Ie arkadal olmu kimselerden 310 ksur kii, Mekke Fethinde
bulunmu olanlardan 300 sahbi, sahabe ocuklarndan da 700 kii vard.
Daha sonra Hz. mer'den (r.a.) Msenn'nm grne uygun bir mektup Sa'd'a ulat. Dier taraftan
Hz. mer (r.a.), Eb Ubeyde'ye de mektup yazarak Irak askerlerini ve setii kimseleri Sa'd'in
askerlerine katlmak zere gndermesini emretti.
ranllarn Kasr b. Muktil ile balantlar'vard. Bunlarn banda Tay' Nu'man b. Kabse vard.
Nu'mn, Hre'nin valisi Kabsa b. Iys*n uncasnn olu idi. Sa'd'in geliini haber alnca, yannda
Esed'li Abdullah b. Sinan b. Huzeym'in de bulunduu bir srada Sa'd hakknda bilgi istedi. Ona
Kurey'ten bir adam olduu sylenince yle dedi: Allah'a yemin ederim, savata ona meydan
okuyacam. Kurey. galip, gelenlere kul kle olurlar. Allah'a yemin ederim, onlar kendi yurtlarndan
ancak ayakkablar ile karlar. Bu szler zerine Abdullah b. Sinan onun bu szlerine kzd,
adrna girinceye kadar sesini karmad. adrna girdikten sonra onu ldrerek arkasndan gidip
Sa'd'e katld ve msl-man oldu.
Sa'd, irf'den ayrlp Uzeyb denilen yerde konaklad. Daha sonra Atik le Hendek arasnda
Kantara ile Kudeys'in bir mil aasnda bulunan Kdsiyye'de konaklad. Hz. mer (r.a.) Sa'd'e
yle bir mektup yazd: Bana sizlerin dmanla karlap onlar bozguna urattnz lham verildi.
Herhangi biriniz iranllardan birisine eman veriyor gibi bir oyun ya da bir aret ya da dille bir ey

syleyecek olursa bu onlara gre eman olur. Bu bakmdan bu gibi eyleri sizler de eman olarak kabul
edinZ' ve bunlara vefakrlk gsteriniz. nk vefakrlkta gsterilecek hata, geriye tesir brakr.
Szde durmamak suretiyle ilenen bir hata, helak edicidir. Bunda sizin gevekliiniz, buna karlk da
dmannzn glenmesi sz konusudur.
Zhre ileri glerle birlikte konaklayp akam olunca, kahraman-lklaryla tannm otuz kiilik bir
mfreze gndererek Hre'ye baskn yapmalarn emretti. Bunlar Seylhn'i anca bir grlt iittiler.
Hizalarna gelinceye kadar beklediler. Gelenlerin Hre Merzubn' zze-be'nin olu zdumured'in
kzkardeinin Snnayn'in ranllarn soylularndan olan sahibine gelin gittiini anladlar. Asker
birliin komutan olan Leys'li Bkeyr b. Abdullah, rzd b. Azzebe zerine' atlp onu ikiye bld.
Atlar gerisin geri kamaya balarlarken onlar da atlarn zerindeki arlklar almaya baladlar.
Azzebe'nin kz ile birlikte Dihkanlardan 30, Tevbden de yz kii. ile birlikte kymeti ne kadar
olduu bilinmeyen eya da vard. Btn bunlarn nne katp geri dndler ve sabahleyin Uzeybu'lHicant'da Sa'd'n yanna ulatlar. Sa'd bunlar mslmanlar arasnda paylatrd hanmlar da
Uzeyb'de koruyacak atllarla birlikte brakt. Onlarn bana da Leys'li Glib b. Abdullah' komutan
tayin etti.
Sa'd, Kadsiye'ye karargh kurup orada bir ay kald halde Fars-lardan hi kimse oralara gelmedi.
Bunun zerine Sa'd, sim b. Amr'i Meysn'a gnderdi. sim koyun ve sr ele geirmek istediyse de
yapamad ve orada bulunanlar kalelerine ekilip kendilerini savunmaya aldlar. sim koruluun
yakanlarnda bir adam ele geirip ona srlarla koyunlarn ne-rede olduunu sorunca, adam:
Bilmiyorum* diye cevap verdi. Tam bu srada koruluktan bir kz: Allah'n dman yalan
sylyor, ite buradayz. diye bard. Bunun zerine sim oraya girip oradaki srlar nne katt
ve onlar askerlerin yanna gtrd. Sa'd bunlar askerler arasnda paylatrd ve bunlarla bir ka gn
rahat ettiler.
Daha sonra Haccc bu olay iitince, bu konuyu orada bulunanlardan bazlarna haber gnderip sordu.
Bunlar gerekten bu sesi iitip bu olaya tank olduklarn syleyince, Haccc onlara: Yalan
soylyorsunuz> diye kt. Bu sefer onlar: Bizim yalan sylememizin sz konusu ola-blmes iin
senin o olayda bulunmu, bizimse bulunmam olmamz gerekir. dye cevap verdiler. Haccc onlara:
Doru sylediniz, peki insanlar bu olayla ilgili olarak ne sylyorlard? diye sorunca, cevaplar u
oldu: Bu, Allah'n bizden raz olduunun, dmaniarmza kar da bize zafer nasip edeceinin
delilidir. Bunun zerine Kac'cc unlar syledi: Byle bir eyle ancak hepsi iyi ve takva sahibi
olan bir toplu-; luk karlaabilir Onlar: Biz, kalblerinin neler gizlediklerini bilemeyiz, fakat
grdmz kadaryla onlar gibi dnyaya ehemmiyet vermeyen ve onlar kadar dnyaya buzeden
kimse grmedik. Onlar arasnda ne""bir korkak, ne ganimetten alan, ne sznde durmayan kimse
vardr.
te Ebkir Gn diye bilinen gn budur.
Sa'd, Kesker ile Enbr arasndaki blgelere aknlar dzenledi. Uzun sre kendilerine yetecek kadar
yiyecek toplayp biriktirdiler. Hlid b. Velid'in Irak'a gelmesi ile Sa'd'n Kdisiye'ye gelip savan
sonulanmas arasnda iki yl ve birka gnlk bir sre gemitir. Sa'd'm Kdisiye'-de kald sre
ise zafer kazanlncaya kadar ki ay birka gndr.
Sevd blgesi halk Yezdecird'den yardm isteyerek ona Araplarn Kdsiyye'de konakladklarn ve
yapmadk birey brakmadklarn, kendileri le Frat arasndaki blgeyi tahrip edip binekleri ve
yiyecek eyleri talan ettiklerini, yardma yetimekte gecikecek olursa ellerinde bulunan her eyi
vereceklerini bildirdiler. Ona bu haberi yazp asker gndermeye kkrtanlar kyda iftlikleri bulunan

kimselerdi. Bunun zerine Yezdecird, Rstem'e haber gnderdi. Rstem Yezdecird'in yanna
geldiinde: Ben seni u istikamete gndermek istiyorum. Sen, Fars'h bir kiisin. Bugn Farslarn
daha nce benzerini grmedikleri bir eyin bana gelmi olduunu artk sen de gryorsun. diye
syleyince, Rstem kabul etmi grnts vererek unlar syledi: Beni brak! Onlarla beni
karlatrmadn srece Araplar Acemlerden korkmaya devam edeceklerdi*; Ben, savata
bulunmayacak olursam devletin gcn koruyaca muhtemeldir. Bylelikle Allah bize istediimizi
vermi ve hazrladmz bu plnda isabet kaydetmi oluruz. Savata salam grler, basit baz
za/erler kazanmaktan, ar davranmak acele etmekten, b?r ordudan sonra bir bakasyla savamak ac
bir yenilgiden daha ibretli ve dmanmza kar da daha etin olabilir. dediyse de Yezdecird bunu
kabul etmedi. Rstem de ayn szlerini tekrarlayp unlar syledi: Benim grme itibar
edilmemesi kendimi byk gstermeye ve vmeye mecbur ediyor. ayet baka bir kar yol bulmu
olsaydm, ben bu ekilde konumazdm. Allah adna kendin ve mlkn in sylyorum. Beni brak,
askerimin yannda kalaym. Ben, sana Clns'u tavsiye ediyorum. ayet bunu kazanrsak zaten
istediimiz de budur. Olmazsa bakasn gndeririz. Baka bir kar yoZ bulmaymcaya kadar bu
ekilde onlara kar direniriz sonunda onlar zayflam, biz ise henz gcmz yerinde olacaz. Ben,
yenilgiye uramadm srece Fars halknda iyi eyler umuyorum demesine ramen Yezdecird onun
gitmesinden baka bir zm kabul etmiyordu. Sonunda Rstem askerlerini Sbt'a kadar gtrmek
zorunda kald. Daha sonra yine krala kendisini bu iten affetmesi iin haber gnderdiyse de kral kabul
etmedi.
Sa'd btn bunlarn haberini alnca, Hz. mer (r.a.)e durumu bildirdi. Hz. mer (r.a.) ona gnderdii
mektupta: Onlardan sana gelen haberler seni zmesin. Allah'tan yrdjm dile ve O'na tevekkl et, Ona
gzel tartma yapabilen, gr sahibi ve yrekli kimseleri gnder. Onu dine davet etsinler. nk
Yce Allah, onlarn bu davetiyle Farslan gevete-cektir diye yazd.
Bunun zerine Sa'd aralarnda Nu'mn b. Mukarrin, Bsr b. Eb Ruhm, Hamele b. Haviyye, anzala b.
er-RebiT, Furt b. Hayyn, Adiyy b. Sheyl, Utrid b. Hcib, Esed'li Mure b. Zrre b. Nebba,
E'as b. Kays, Haris b. Hassan, sim b. Arar, Arir b. Ma'diykerb, Mugre b. u'be, Muann b.
Hrise'nin bulunduu bir hey'et' Yezdecird'in yanna gittiler. Rstem'i ap Yezdercird'in yanna
gitmek istedilerse de izin verilmedi. Yezdecird, vezirlerini ve' beraberinde de Rstem'i huzuruna
ararak onlara nasl davranaca ve onlara ne diyecei konusunda fikirlerini ald.
Yezdecird'in meclisi topland ve mslmanlann gelen heyetine bakmaya balad. Hepsinin altnda ses
kartan atlar, zerlerinde sradan elbiseler, ellerinde kamlar vard. Yezdecird onlarn girmesine
izin verdi ve tercman getirterek ona unlar syledi: Onlara sor! Buraya niin geldiniz? Bizimle
savamanzn sebebi ve bizim lkemize gz dikmenizin nedeni nedir? Bizlerin sizinle baka ilerle
uratmz iin uraamadi-mzdan dolay m bize kar cesaretlendiniz? Nu'mn b. Mukarrin
arkadalarna: Arzu ederseniz sizin namnza ben konuaym. Konumak isteyen varsa da
konuabilir. diye syleyince arkadalar: Hayr, sen konu dediler. Nu'mn unlar syledi:
Yce Allah bize merhamet buyurarak bizlere iyilikle emreden, ktlkten sakndran bir peygamber
gnderdi. Onun arsn kabul ettiimiz takdirde bize dnyann da hi-retin de hayrlarn vadetti.
Davet ettii her bir kabileden kimi kimseler ona yaklayor, kimi kimseler de ondan uzaklayordu.
Daha sonra kendisine muhalefet eden Araplara antlamalarnn geersiz saylmas emri verildi. O da
onlardan balad, tki tr olarak onunla birlikte bu davaya giritiler. Bu ie istemeyerek giren piman
olmad. steyerek itaatle onun yanma gelenlerin de iyilikleri itaatleri artt. Hep birlikte onun getirdii
dinin bizim vaktiyle zerinde bulunduumuz dmanlktan ve skntlardan stnln anladk. Daha

sonra bize, bize yakn olan mmetlerden balayarak onlar adalete, insafa armamz emretti. imdi
bizler, szleri dinimize aryoruz. Bu din gzeli gzel grm, btn irkinlikleri de irkin
saymtr. Kabul etmeyecek olursanz baz kt durumlar dier baz kt durumlardan daha kolay
gelir, tte bu da cizyedir. Kabul etmeyecek olursanz, bu sefer birbirimizle savarz. Dinimizi kabul
ederseniz sze Allah'n Kitabi'n yerimize brakr ve onun hkmlerim uygulamanz iin aranzda
kalr, ondan sonra sizi lkenizle babaa brakr gideriz. Cizyeyi verecek olursanz bunu da kabul
eder, buna karlk sizleri de koruruz. Aksi- takdirde sizlerle savarz.
Yezdecird yle dedi: Ben, yeryznde sizden daha fakir, daha az ve aralar aizden daha geimsiz
hibir mmet bilmiyorum. Biz, sizleri snr kasabalarna terkeder, oradakiler de sizin iinizi
hallediverirlerd. imdi Farslara kar dikilmeyi aklnza koymu olmayasnuz. ayet sizler bu konuda
aldana dm iseniz bize kar bu aldantan vazgein-. Eer alktan dolay bu duruma
gelmiseniz biz bollua kavuuncaya kadar, size yetecek kadar gda veririz. Sizin ereflilerinize
ikramda bulunur, sizi giydirir ve banza da size yumuak davranacak birisini getiririz.
Herkes susunca, Mure b. Zrre ayaa kalkarak unlar syledi: Ey kral! u grdklerin Araplarn
ileri gelenleri ve onlarn ereflileridir. Bunlar erefli kimselerden utanan erefli kimselerdir.
ereflilere ancak erefliler ikram eder, onlara haklarn gerei gibi verir. Onlar sylemeleri istenen
hereyi sylemi deiller. Senin sylediin her eye efe cevap vermediler. Sen, bana cevap ver ki
sana bildiren ben olaym, onlar da bu konuda bana ahitlik etsinler. Bizim durumumuzun ktlne
dair sylediklerin gerekten dorudur. Hatta bundan daha da ktdr. Daha sonra araplarm kt
durumlarndan Allah'n kendilerine Peygamber (s.a.v.)i gndermesinden,. Nu'mn'n sylediklerine
benzer ifadelerle szettikten sonra kendilerine muhalefet edenlere kar ya sava veya cizye almak
durumunda olduklarn belirterek Yezdecird'e unlar syledi: Sen ya kendi elinle klerek cizyeyi
verirsin, ya kl aramza hakim olur yahut da bar yapar, kendini kurtarrsn.
Bunun zerine Yezdecird: cEer elilerin ldrlmemesi kural olmasayd sizleri ldrecektim. Ben
sizin sylediklerinizin hi birisini kabul etmiyorum. dedikten sonra bir yk toprak getirilmesin
iemretti ve: Bunlarn en ereflisi kimse onun srtna bu topra ykleyiniz. Sonra da Medin
kapsndan kmaya kadar bunu nnze katp gtrnz. , Sizin komutannz olacak kimseye de
benim kendisine Rstem'i gndereceimi ve hem onu, hem de onunla birlikte sizleri Kdsiyye
hendeine gmeceimi, arkasndan onu lkenize gnderip sizlerin banza Sbr'un eliyle banza
gelenlerden daha acsn tattrarak kendi kendinizle uratracam bildiriniz. diye ekledi.
sim b. Amr topra almak zere kalkt ve: Onlarn en ereflileri benim. Ben, btn bunlarn
efendisiyim. diyerek topra omuzuna ald ve bineine doru gitti. Atma binip topra yanna ald ve
sonra: Mjdeler olsun, Allah'a yemin ederim, Allah bizlere onlarn mlk ve saltanatlarnn
anahtarlarn vermi bulunuyor. dedi.
Kral ile birlikte oturanlara bu durum ok ar geldi. Kral Sbt'dan gelip yannda bulunan Rstem'e:
Ben Araplar arasnda bunlar gibi kimselerin olabileceini hi dnemiyordum. Sizler bunlardan
daha gzel hi bir zaman cevap veremezsiniz. Bunlar bana doruyu sylediler. Bana yle bir ey
vadettiler ki ya bunu ele geirirler ya da bu uurda lrler. Ben onlarn en faziletlilerinin bann
stnde toprak gittii zaman en ahmaklar olduunu grdm. deyince Rstem ona u cevab verdi:
Hayr ey Krall O onlarn en aklllardr^ O uarcasna geldi bu ie, bunu onur sayd ve
arkadalarndan daha erken bunun ne demek olduunu grp sezdi. diye cevap verdi. Rstem kraln
yanndan kzgn ve zgn bir halde ayrldktan sonra heyetin arkasndan bazlarn gnderip gvendii
kimselere unlar syledi: Eer eli onlara yetiecek olursa biz giden arazinizi telafi ederiz, yok

yetiemeyecek olursa unu bilin ki Allah sizin arazinizi elinizden alm olacaktr. Eli Fre'den,
onlara yetiemeden geri dnd. Bunun zerine Rstem: Hi phe yok ki bunlar sizin topraklarnz
alacaklardr. dedi. Rstem hem mneccim, hem de khin birisi idi.
Elilerin Yezdecird'e gittikten sonra Temim'li Sevd b. Mlik, Ni-cf ile Fird zerine akn
dzenleyerek katr, eek, deve gibi yz kadar hayvan srp getirdi ve onlar iyice balayp tuttu.
Sabah olunca Sa'd bunlar askerler arasnda datt. Bu gne Yevm'l-Htn ad verilir. eitli
seriyyeier et elde etmek amacyla saa sola gidiyordu. nk evredekiler elinde yiyecek maddesi
pek oktu. Bunun iin bunlar gnlere Srlar Gn Balklar gn gibi isimler veriyorlard. Sa'd
baka bir seriyye gndererek bunlara bastonlar yaptlar ve Talib ile Nemroullarna ait baz
develeri ellerine geirdiler, onlar orada bulunanlarla birlikte nlerine katp getirdiler. Sa'd, develeri
kesti ve onlar askerler arasnda bol bol datt. Amr b. Haris de en-Nehreyn zerine baskn yapt.
Oradan da pek ok davar srp getirdi.
Rstem Sbt'tan yola karak btn sava gerelerini bir araya getirdi. Krk bin kiilik nc
kuvvetlerinin banda Clns'u gnderirken kendisi de altm bin askerle yola kt. Art
kuvvetlerinin says ise yirmi bin idi. Sa kanadna Hrmzn', sol kanadna ise Rz'l Behrm'm
olu Mihrn'i tayin etti. Rstem kendi kraln teci etmek gayesiyle unlar sylyordu: Allah bize
bunlara kar zafer verecek olursa bizzat onlarn lkelerine gireriz ve onlarn yurtlan ierisinde
kendilerini uratrr dururuz, t ki bizimle bar yapncaya kadar.
Rstem, Medin'den altm bin yardmc kuvvetle birlikte kmt. Onun Sbt'tan k ise yz bin
asker ve yz yirmi bin de yardmc kuvvetle birlikte olmutu. Baka eyler de sylenmitir.
Rstem Sbt'tan ayrldktan sonra kardei Benzun'a unlar yazd: mdi sana syleyeceim u ki,
kalelerinizi iyice tamir ediniz. Hazrlklarnz iyice tamamlaynz. ^Tetikte olunuz. Araplarn sizlerle
arazilerinizi ve ocuklarnz almak zere savata olduunu kabul ediniz. Benim grm onlara
kar savunma yapmak ve onlarn uurlu zaman geip uursuz zamanlan girinceye kadar vakit'
geirtmektir. nk balk suyu bulandrm bulunuyor. Zhre gzellemi, terazi itidal halindedir.
Behram gitmi, fakat ben bunlarn kesin olarak bize kar zafer kazanacaklar ve bize yakn blgeleri
ellerine geireceklerini gryorum. Benim grdm en byk olay ise kraln bana: Ya sizler yola
kar gidersiniz ya da bizzat ben giderim. demesi oldu.
Cbn Rstem ile Sbt kprs zerinde karlamt. Her ikisi de mneccim idiler. Cbn
Rstem'e ikyette bulunarak: cBenim grdm sen de grmyor musun? dye sorunca, Rstem:
Bana gelince ben burnumdaki halkadan ve boynundaki yulardan ekilen bir kimseyim. Bu yzden
ekilen yere gitmekten baka pkar yol bulamyorum. diye cevap verdi. Daha sonra yoluna devam
edip Ks denilen yerde konaklaynca Araplardan bir kii onun yanma geldi, ona: Niye buraya
geldiniz ve ne istiyorsunuz? diye sordu. Adam: slm' kabul ermeyecek olursanz Allah'n biee
vadetmi olduu sizin topraklarnza ve ocuklarnza malik olma vadini istemek zere geldik. diye
cevap verdi. Bu sefer Rstem ona: Ya bundan nce ldrlecek olursanz? deyince adam: Bizden
ldrlen kimse cennete gider. Hayatta kalan kimseye se Allah verdii sz gerekletirir. Biz bu
konuda kesin inan sahibiyiz. diye cevap verdi. Rstem: O zaman bizleri sizin elinize teslim etmi
bulunuyor. deyince, adam: Sizi bizim elimize dren sizin amleleriniz-dir. Bundan dolay Allah
sizi bize teslim etmitir. Sakn evrende bulunanlar seni aldatmasn. nk sen insanlar deil kaderi
kovalyorsun. diye karlk verdi. Bunun, zerine Rstem onun kafasn uurdu, daha sonra e-Brs
denilen yerde konaklad. Onunla birlikte bulunanlar insanlarn mallanm ve ocuklarn zorla
ellerinden aldlar, kadnlara tecavz ettiler, iki itiler. Bunun zerine Birs halk Rstem'e kar

harekete geti. Rstem de askerlerine unlar syledi: *Ey Fars halk! Allah'a yemin ederim ki O
Arap doru syledi. Allah'a yemin olsun bizim amellerimiz bizi onlara teslim etmi bulunuyor.
Araplar bu nsanlarla sava halinde bulunmalarna ramen sizden daha yi davranyorlar. Allah
sizlere bundan nce dmanlara kar zafer ihsan edip lkede sizlere ktidar verince sizin gzel
hareketleriniz, zulmden uzak durmanz, vefakr olmanz ve iyilik yapmanz dolaysyla idi. Sizler
deiecek olursanz bana grnen odur ki Allah da sizin durumunuzu deitirecektir. Ben Allah'n
sizin elinizdeki hakimiyeti almayacandan emin deilim! Daha sonra kendilerinden ikyet
edilenlerden birisini getirdiler, onun boynunu uurdu.
Rstem oradan kalkp Hre'ye geldi. Hre halkn ararak onlar tehdit etti ve onlara hcum etmek
stedi. bn Bukeyla ona tnu syledi: Sen hem bize yardm etmekten ciz bulunuyorsun, hem de
kendimizi koruduumuz iin bizi knyorsun. Mmknse byle yapma.>
Rstem Necef'e geldiinde yle bir rya grd: Sanki gkten Peygamber (s.a.v.) ve mer ile
birlikte br melek iniyor, bu melek Fars halknn silhn alarak mhrledikten sonra onu Peygamber
(s.a.v.)e teslim ediyor, Peygamber (s.a.v.) de' bunu alp mer'e veriyor. Bunun zerine Rstem
olduka zgn bir ekilde sabah etti.
Dier taraftan Sa'd etrafa seriyyeler gnderirken, Rstem Necef'de, Clns da Necef ile Seylhin
arasnda bulunuyordu. Bu seriyyeler Se-vd'n her tarafn dolat. Sa'd, Sevd ile Humeyd'y on bin
askerle birlikte gnderdi. Bunlar da Nehreyn diye bilinen yere aknlar yaptlar. Rstem bunlarn
haberini alnca onlarn zerine svariler gnderdi. Sa'd de onun svarilerinin yaklamakta olduunu
iitince sim b. Arar ile Esed'H Cbir'i onlarn peine gnderdi. sim, Fars atllarnn, ellerinde
bulunanlar geri almak iin etraflarnda dolanp durduunu grd. Farslar sm' grnce geri
katlar, mslmanlar da ganimetleriyle geri dndler. Sa'd Amr Madiykerib ile Esed'li Tuleyha'y
keif kolu olarak ilerden gnderdi. Her ikisi on kii ile ilerlediler. Henz bir fersah-ten biraz fazla
yol almlarken Farslrn silahlan ile davarlarnn her taraf doldurduklarn grdler. Amr
beraberindekilerle birlikte geri dnerken Tuleyha geri dnmeyi kabul etmedi. Kendisine: Sen bu ile
kendini tehlikeye atyorsun. Uke b. Mihsan'm ldrlmesinden sonra artk sen felah bulamazsn. O
bakmdan sen bizimle geri don. dediyse-'ler de o kabul etmedi. Bu sefer onlar Sa'd*m yanna geri
dnerek Farsla-rm olduka yaklam olduklarn haber verdiler.
Tuleyha mslman askerlerin arasndan ayrlarak Rstem'in kararghna vard. Orada casusluk yapp
mnasip bir eyler ele geirmenin yollarn arad. Bir adamn bulunduu yerden ieri girip ordan atn
ald. Daha sonra ayn ekilde bir bakasnn da adrna girerek atm zd. Arkasndan nc bir
kiiye de ayn eyi yapt. Daha sonra ordan atma binip koarak ayrld. Farslar, onun farkna varnca
arkasna takldlar/Askerlerden bir tanesi ona yetiti, fakat Tuleyha onu ldrd. kinci bir kii
yetiince Tuleyha onu da ldrd. nc bir kii ona yetimek zere iken ldrlm olan iki kiiyi
grd. Bunlarn ikisi de onun amcas olu idi. Bu bakmdan kini daha da artt. Derken Tuley-ha'ya
yetiti. Tuleyha bir hamle yaparak onu da esir ald. Arkasndan onlara yetienler ordunun iki byk
atlsnn ldrlm, ncsnn de yakalanm olduunu, dier taraftan Tuleyha'nn ise neredeyse
kendi kararghna varmak "zere olduunu grnce takip etmekten vazgetiler. Tuleyha yannda bu
esir ald Farsl olduu halde Sa'd'm huzuruna girdi ve ona durumu anlatt. Tercman Farshya
durumu sorunca nce kendisine eman verilmesini istedi. Sa'd da ona eman verdikten sonra yle
anlatt: Ben nmdekileri size haber vermeden nce evvel bu arkadanzn durumunu anlataym.
Kklmden beri savap duruyorum. Pek ok kahramanlardan sz edildiini iittim, fakat
bunun gibi kendi kararghndan iki fersah uzaklap iinde yetmi bin kiinin bulunduu bir yere

giren, stelik girdii gibi kmaya raz olmayarak ordudan svarlerin atlarn alp gelen,
adrlarna zorla giren byle birini grmedim. Biz ona yetitiimiz de birinciyi ldrmt. Bu kii
bin atlya.denk kabul ediliyordu. Arkasndan ikicisini ldrd, bu da onun gibi idi. Arkasndan ona
ben yetitim. Ben de arkamda bana denk birisini brakm olduumu sanmyorum. ldrlen her iki
kiinin de intikamm almak isterken onunla kendim karlatm, stelik esir alndm. dedikten sonra
ona Parslarn durumunu haber verdi, slm'a girdi ve Tu-leyha'nm yanndan ayrlmaz oldu. Kdisiyye
Savanda byk imtihan veren kiiler arasnda idi. Sa'd ona: tMslim> adn verdi..
Daha sonra Rstem, Clns ile zu'1-Hib (kal) diye bilinen Beh-men'I ileriye grrd. Clns
kprnn yakn tarafmda Zhre dolaylarnda konaklad. Zu'1-Hcib Tz Nbiz denilen yerde,
Rstem de Harrra denilen yerde konaklad. Rstera daha sonra oradan ayrlp K-disiyye'de
konaklad. Onun Medine'den ayrlmas le Kdisiyye'ye varmas drt ay srmt. Rstem ilerledii
ve konaklad bir yerden holanmad veya oradan usand iin ayrlmyor, ileride kendisini
bekleyen tehlikelerden korkuyordu. Vakti uzatmann yollarn aryordu. ayet kral ona kar aceleci
davranmayacak ve ileri gemesini istemeyecek olsayd, Rstem'in ileriye geecei yoktur.
Uz. mer de Sa'd'e sabretmesini ve vakit kazanmasn emreden bir mektup yazmt. Bu bakmdan
uzun zaman iin gerekli hazrlklarn yapmt. Rstem, Kdisiyye'ye vardnda Sa'd'n karargh
karsnda /Atik denilen yerde durdu ve beraberindekiler de inip orada konaklad. Akam karanlk
basncaya kadar Rstem'in arkerleri pepee geliyor,' mslmanlar da onlara ilimiyordu. Rstem ile
birlikte otuz tane fil vard ki, Sbr'un beyaz fili bunlardan biri idi. Filler Rstem'e alkn idi.
Rstem ordunun kalp cenahnda on sekiz, sa ve sol kanatlarda ise on be tane fil yerletirdi. O
gecenin sabah olunca Rstem atna binip Haffn dolaylarnda Atik denilen yeri mslman
kararghnn bittii yere kadar gezdikten sonra kprnn bulunduu yere kadar kt. Mslmanlar
iyiden iyiye tetkik edip blgeyi grebilecek bir yerde durdu, ondan sonra da kprnn bulunduu
yerde duraklad. Zhre'ye haber gnderip onu yanma getirdi ve kendisinden ban yapmak ve ekip
geri gitmeleri karlnda ona baz hediyeler vermeyi teklif etti. Bunu sylerken gerek
dncesini aa vurmak yerine: Sizler daha nce bizim komumuz idiniz. Bizler sizleri korur ve
size iyiliklerde bulunurduk. diyerek Araplara daha nceden yaptklar davrantan sz etti.
Buna karlk Zhre kendisine unlar syledi: Bizim durumumuz o zamanki Araplarn durumu gibi
deildir. Bizler yannza dnyalk talep etmek iin gelmedik. Aksine bizim btn istediimiz ve
altklarmz hiret iindir. Gerekten Allah bizim aramzdan bir rasul gnderip bizi Rabbi'nin
yoluna arp biz de onun arsn kabul etteimiz zamana kadar senin dediin gibi idik. Allah kendi
Rasl'ne yle syledi: Ben bu taifeyi benim dinimi kabul etmeyenlere musallat kldm. Ben
bunlarla bu dini kabul etmeyenlerden intikam alacam. Onlar benim dinimi kabul ettikleri srece
galip klacam, nk o hak dindir. Kim ondan yz evirirse mutlaka zelil olur, kim de ona yaprsa
aziz olur. diye syledi.
Bunun zerine Rstem kendisine: Peki, bu dinin mahiyeti nedir? diye sorunca Zhre unlar
syiedi: Bu dinin ancak kendisiyle dosdoru ayakta durabilecei direi, Allah'tan baka ilah
olmadna ve Mu-hammed'in onun Rasl olduuna ehadet etmektir.> Rstem sonra: Baka ne
var? diye sordu. Zhre: Kullan kullara kulluk ermekten kurtarp Allah'a kul yapmaktr. nsanlar
dem ve Havva'nn ocuklar olup ayn anne ve babadan doma kardetirler. deyince Rstem: Bu
ne kadar gzel bir eyi dedikten sonra unlar syledi: Peki ben senin bu dediklerini kabul etsem
ve kavmim de benim gibi syler kabul ederse geri dner misiniz? Bunun zerine Zhre: Allah'a
yemin ederim ki evet. diye cevap verdi. Rstem: Bana doru syledin. Fakat Farslar Erder baa

geldikten sonra aa tabakalardan hi birisinin kendi grevinin dna kmaya frsat vermediler. Bu
gibi kimseler grevlerinin dna kacak olsalar, Bunlar haddini atlar ve kendilerinden erefli
olan insanlara kar dmanlk beslediler. demeye koyuldular. diye cevap verdi. Zhre de unlar
syledi: Bizler baka insanlara kar insanlarn en hayrlsyz. Sizin dediiniz gibi olamayz.
Bilakis bizler aa tabakadan olanlar hakknda Allah'n emirlerine itaat ederiz. Bize kar gelip
Allah'a asi olanlarn ise bize zararlar olmaz.
Daha sonra Zhre onun yanndan ayrld. Rstem Farsarn ileri gelenlerini arp bu konuda onlarla
grt, fakat onlar kibirlenmek yoluna gittiler. Sa'd'e: Bizimle konuacak ve bizim de kendisiyle
konuabileceimiz bir kii bize gnder. diye bir haber gnderdi. Bunun zerine Sa'd Farslara
gndermek zere bir gurup kii ard. Fakat Rib' b. Amir, Sa'd'e unlar syledi: Bizler onlara
toplu halde gittiimiz her seferinde kendilerine fazla nem veriynrmuuz zehabna kaplyorlar. Bu
bakmdan onlara bir kufiden fazlaemi gnderme. diye syledi.
Bunun zerine Hz. Sa'd eli olarak yalnz RibTyi gnderdi, o da onlarn yanna gitmek iin yola kt.
Rib''yi kprnn banda tuttular, Rstem'e onun geldii haberi verildi. Rstem btn gz alc
ssleriyle ortaya kt, altndan bir taht zerine oturdu ve ok deerli hallar, altn lemeli kk
byk yastklar koydular. Rib' atnn zerinde bir beze' sarlm klc ve yine bir bez parasylabalanm mzra ve elindeki kamsyla onlarn yanma geldi. Hah ve kilimlerin yanma yaklatnda
kendisine: n aa denilince atn hallarn stnde yrttkten sonra indi ve ortadan deldii iki
yasta atn balayarak ilerinden ipi geirdi. Onu yaptndan alkoymadlar ve hi nemsemez gibi
grndler. RibT-nin zerinde bir de zrh vard. Devenin stndeki abay alm onu zrh gibi
giyinmi ve beline balam idi. Slnm brak denince Rib': Ben buraya sizin vereceiniz bir
emirle silhm brakmak iin gelmedim. Ben davet eden sizlersiniz. diye cevap verdi. Durumu
Rstem'e haber verdiler. Bunun zerine Rstem: Qna izin veriniz> diye syledi. Rib'
mzrana dayana dayana ve ksa admlarla ilerlemeye balad. Paralamadk yastk, berbat
etmedik bir hah brakmad. Rstem'in yanna yaklanca yere oturdu, mzram da halnn stne
geirip dikti. Kendisine: Seni bu ekilde davranmaya iten sebep nedir? diye sorulunca: Bizler
sizlerin zinetiniz zerinde oturmay sevmiyoruz. diye cevap verdi. Bunun zerine ad Abd olan
Hire'li Rstem'in tercman ona: Buraya ne diye geldiniz? diye sordu. Rib' unlar syledi:
*3izleri buraya Allah getirdi. O bizleri kullarndan dileyen kimseleri dnyann darlndan
geniliine, btl dinlerin zulmnden islm'n adaletine kartmak zere gnderdi. O bizleri diniyle
btn mahlukatna gnderdi. Kim bu dini kabul ederse biz de onun bu kabuln kabul ederiz ve
kendisini brakr geri dneriz, kendisini kendi lkesiyle babaa brakrz. Kim de yz evirirse ya
cennete gidinceye yahutta zafer kazanncaya kadar savarz. Bunun zerine Rstem: Biz sizlerin
szlerinizi iittik. Peki bu ii iyice inceleyinceye kadar bize bir sre tanyabilir misiniz? diye
sordu. Rib' ona u cevab verdi: Evet size sre tanyabiliriz. Raslullah (s.a.v.) snnetlerinden bir
tanesi de dmanlarmza gnden fazla bir imkn tanmamaktadr. Biz size gn sreyle gidip
geleceiz. Sen iini l, bi. Bu sre sonunda sana syleyeceim u eyden birini se: Ya sim'
kabul edersin, o zaman seni lkenle babaa brakrz. Yahut cizyeyi verirsin sana ilimeyiz, ihtiyacn
olursa sana yardmc oluruz. Y-hutta daha erken bize hcuma kalkmayacak olursan drdnc gn
seninle savarz. Bu konuda ben dier arkadalarma da kefilim Bunun zerine Rstem kendisine:
Sen onlarn efendisi misin? diye sordu. Rib' de: Hayr. Ama mslmanlar bir ceset
gibidirler. Onlarn birisi brndendr. Onlarn en alt seviyelisinin verdii sz en st seviyede olan
kiileri de balaycdr. eklinde cevap verdi. Rstem kavminin bakanlaryla babaa kalp onlara:

Sizler bu szlerden daha erefli ve bu adamn sylediklerinden daha ak bir sz iittiniz mi? diye
sordu. evresinde bulunanlar: Bu kpein dinine meyletmekten Allah'a snrz. Elbiselerine hi
dikkat etmedin mi? diye cevap verdiler. Bunun zerine Hstem kkreyerek: Yazklar olsun, sizlere!
Sizler elbiselere dikkat etmeyin, onun szlerine ve davranlarna dikkat edin. Araplar elbiseleri
kk grr, ama erefi ve soyu iyi korurlar, onlar sizin gibi deildirler. diyerek, karlk verdi.
Ertesi gn Rstem Sa'd'e: Bize ayn adam tekrar gnder diye haber gnderdi. Fakat Sa'd kendisine
Huzeyfe b. Mhsan' gnderdi. Huzey-fe de aa yukar RibTnin klyla onun yanna gitti. Atndan
inmedi, atnn stnde Rstem'n nnde durdu. Rstem kendisine: Atndan in! dediyse de o:
nmeyeceim diye karlk verdi. Rstem kendisine: Niye sen geldin de nceki adam gelmedi?
diye sorunca: Bizim komutanmz skntl dnemlerinde olsun, rahatlk dneminde olsun aramzda
adaletli davranmay arzu eder. Bu sra benimdi. dedi. Bu sefer Rstem: ""-Buraya niin geldiniz?
diye sordu. O da Rib''nfn verdii cevap gibisini tekrarlad. Rstem bu sefer: Peki szlestiimiz son
gn ne zaman olacak? diye sorunca Huzeyfe ona: Evet, dnden itibaren gn diye. cevap verdi.
Rstem Huzeyfe'yi de geri gnderdikten sonra arkadalarna dnp unlar syledi: Grme
uymuyor musunuz? Baknz birincisi dn geldi, kendi topramzda bizleri malup etti. Bizim byk
grd-mz eyleri hakir grd. Atn bizim en deerli eyalarmzn zerinde dikti. Bu da bugn
geldi; ayn ekilde o da, adeta bir ku gibi, hem bizim topraklarmz zerinde hem de bizden ayr
olarak duruyor.
Ertesi gn olunca bu sefer Rstem; *Bize bir adam gnderiniz. diye haber yollad. Sa'd ona Mure
b. 'be'yi gnderdi. Muire onlarn yanma vardnda balarnda talar, zerinde altn ilemeli
elbiseler ve yere serilen hallar zerinde yrnmedike komutanlarna varlamayacan grd.
Rstem'n yanna tahta geip oturuncaya kadar yoluna de-' vam etti. zerine atldlar, tahttan
indirdiler ve hatta tartakladlar. Bunun zerine Mure onlara yle kt: Sizin hakknzda bizlere
ryay andran eyler ulayordu. Fakat ben sizden daha aklsz bir topluluk grmedim. Biz Araplar
birbirimizi kle yapmayz. Ben sizlerin de kendi insanlarnza bizim adaletli davrandmz gibi
davrandnz zannediyordum. Bize gelen bu yalan haberler yerine sizlerin birbirinizin Rabbi
olduunuzu bildirmeniz bu yaptnzdan daha iyi olurdu. Bu iiniz bu ekilde gitmez ve bunu hi
kimse yapamaz. Ben kendim buraya gelmedim. Bugn siz beni arm bulunuyorsunuz. Anladm ki
sizler birbirinize stn klnmsnz. Hibir millet bu ekilde devam etmez ve bu akl-la
yrtlmez.> Kk rtbeliler: Allah'a yemin olsun, bu Arap doru syledi dediler. Dier taraftan
Dihknlar: Allah'a yemin olsun, bu yle bir sz syledi ki bizim klelerimiz byle bir eye gz
dikmi bulunuyorlar. Bu mmeti bu ekilde kk dren bizden ncekilerin Allah belsn versin.
dediler.
Daha sonra Rstem konumaya balayarak kavmini vmeye ve onlarn byklklerinden szetmeye
balayp yle dedi: Bizler hl lkelerde iktidar sahibiyiz. Dmanlarmz yeneriz. mmetler
arasnda erefimiz vardr. Hibir k-imse bizim hkimiyetimize ve erefimize benzer bir nitelie sahip
deildir. Bakalarna kar zafer kazandmz halde onlar bize kar ya bir gn, ya da iki gn veyahut
da bir ay -o da gnahlarmz dolaysyla- zafer kazanrlar. Allah bizden intikam alp bizden raz
olduktan sonra bu sefer dmanmza kar galip gelmek srasn bize verir. Bizim nazarmzda sizden
daha basit, kk bir mmet yoktu. Sizler son derece kt kanaat geinen kt bir yaantya sahip ve
hibir deer vermediimiz bir mmet idiniz. lkenizde ktlk ba-gsterdii zaman bize gelirdiniz,
biz de sizlere bir miktar hurma veya arpa verirdik, sonra da sizleri geri gnderirdik. Yaptklarnz
ancak lkenizdeki sknt ve bunalmlar dolaysyla yapmakta olduunuzu renmi bulunuyorum.

imdi ben emir karacam, sizin emrinize elbise katr ve bin dirhem verilmesini syleyeceim.
Sonra sizin herbiri-nize bir uval hurma verilmesini emredeceim, siz de buradan ekip gidersiniz.
Sizleri ldrmeyi arzu etmiyorum.
Bunun- zerine Muire konumaya balad. Allah'a hamd ettikten sonra unlar syledi: Hi phe
yok ki Allah her eyi yaratan ve her eyi rzklandrandr. Kim bir eyi yaparsa gerekte o eyi yapan
O'dur. Kendin ve lken hakknda sz ettiklerine gelince, bizler bunlar biliyoruz. Bunlar size veren,
Allah'tr. Size ihsan eden O'dur. Bunlar sizden nce O'nundur. Bizim durumumuzun ktl ve
geimimizin darl ve szn ettiin ayrlklara gelince, bunu da biliyoruz ve inkr etmiyoruz.
Dnyada Allah bizleri onunla, mptel klmtr. Sen de biliyorsun ki dnyann ii gelir, geer.
Skntda bulunanlar rahatlayncaya kadar rahat etmeyi umar, dururlar. Ayn ekilde rahatlk iinde
bulunanlar da skntlarla babaa kalncaya kadar skntdan korkarlar. Sizler Allah'n size
verdiklerine karlk olarak kretseydiniz sizin bu krnz hibir zaman size verilen nimetlerin
deerine e? olamazd. Sizin az krnz sizleri durumunuzun deimesi noktasna getirdi. Bizler daha
nce bamza gelen skntlar dneminde kfir kimseler idik. $u anda iinde bulunduumuz bu durum
dolaysyla da Allah'n bizim skntmz geniletecek rahmetini stmze getiriyor. nk yce
Allah, bizim aramzdan bir
rasl gndermi bulunuyor. Daha sonra nceden sz edilen ekilde slm'a girmek, cizye demek, ya
da sava? etmek hususlarn zikr etti ve ona unlar syledi: Bizim ocuklarmz sizin lkelerinizin
yiyeceklerinin tadn beendiler, artk biz bunlarsz duramayz.
Bunun zerine Rstem, Mure'ye: O zaman bu uurda lrsnz> dedi. Bunun zerine Mure:
Bizden ldrlenler Cennete, sizden ldrlenler Cehenneme gider. Bizim hayatta kalanlarmz ise
sizin hayatta kalanlarnza kar zafer kazanr. diye cevap verdi.
Rstera kzp kprd. Daha sonra, Yarn sabah gne domadan hepinizi ldreceiz. diye yemin
etti. Mure ordan ayrldktan sonra Rstem Farslarla topland ve onlara: Bunlar nerde, sizler
nerdei diyerek yle devam etti: Allah'a yemin ederim bunlar gerek yiit kimselerdir, ster doru
sylesinler, ister yalan sylesinler, Allah'a yemin ederim, onlarn aklllklar ve srlarm korumalar
o derece ileri bir noktaya varmtr ki, aralarnda hi de farkl grleri olmuyor. stediklerini
bunlardan daha iyi bilen kimseler yoktur. Eer sylediklerinde samimi iseler bunlarn nnde hi bir
kimse duramaz. Bunun zerine evresinde bulunanlar yaygaray bastlar, kzp kprder.
Rstem, Mure'ye bir haberci gnderip ona unlar: syledi: Kpry geecek olursa, yarn onun bir
gznn karlacan bildir. Eli Mure'ye bunu syleyince Mure: Sen beni hayrla ve ecirle
mjdeledin. Eer bundan sonra sizin gibi mriklerle savamayacam bilseydim, br gzmn de
gitmesini temenni ederdim. Eli geri dnp Rs-tem'e bunu bildirince evresindekilere: Ey
Farslar! Bana itaat ediniz. Ben Allah Tel'nm sizden intikam alaca grndeyim ve sizler bunu
geri eviremeyeceksiniz.
Daha sonra Sa'd geriye kalan gr sahibini Rstem'in yanna gnderdi. Bunlar Rstem'e unlar
syledi: Bizim komutanmz seni bizim iin" de, sizin iin de daha hayrl olan ve salkla
sonulanacak olan yola davet ediyor. Selmetle sonulanacak i senin daveti kabul etmen, bylece
bizim kendi lkemize dnmemiz, senin "de kendi lkene ve diyarna dnmendir. O zaman kendi iiniz,
ynetiminiz sizin olur. Elinize geirdiiniz eyler de sizin iin bir fazlalk olur. Size birisi hcum
edecek olursa o zaman biz size yardmc oluruz. Allah'tan kork ve senin kavminin helaki senin
vastanla olmasn. Senin herkesin beenebilecei bir duruma gelmen, bu ie senin mdahale ederek
bu konuda eytan uzaklatr abilmene baldr.

Rstem kendilerine yle syledi: rnekler, sylenecek pek ok szden daha ak bir ifade tarlar.
Sizler byk bir sknt ve darhk iinde idiniz. Hi kimse sizlere insafla "muamele etmez, siz de
kendinizi koruya-mazdmz. Bununla birlikte bizler size kt komuluk yapmaz, size yiyecekler verir,
iyiliklerde bulunurduk. Fakat sizler yiyeceklerimizi yedikten, ieceklerimizi itikten sonra kendi
kavminize de gidip bunlar anlattnz ve onlarla birlikte bize geldiniz. Sizin misliniz ile bizim
mislimiz una benzer: Adamn birisinin zm ba vard. Orada bir tilki grnce, Bir tilkiden ne
olacak dedi. Fakat o tilki gitti, dier tilkileri de baa ard. Tilkiler toplanp bir araya gelince
ban sahibi tilkilerin girdii delii kapatt ve onlarn hepsini ldrd. Ben sizleri bu ekilde
davranmaya iten eyin hrs, sknt ve darlk olduunu biliyorum. Haydi dnnz! Biz yine sizlere
geimlik veririz. nk ben sizi ldrmek istemiyorum. Yine sizin misaliniz bal gren sineklere
benzer. Bu is-nek: Beni baln yanma gtrene iki dirhem vereceim. der. Fakat baln ierisine
girdikten sonra oraya taklr kalr. Bu sefer Beni burdan karana drt dirhem vereceim* demee
balar. Rstem bir rnek daha vererek unlar syledi: Adamn biri bir sepetin ierisine yiyecek
bir eyler koyar. Oraya fareler gelip sepeti deler ve sepetin ierisine girerler. Adam sepeti kapatmak
isteyince ona: Hayr byle yapma, sepeti br daha delerler. Bunun yerine onun evresine bir ukur
yap, fareler sepete girip, bu ukura dp ktktan sonra her bir fareyi ldrsn. Artk ben sizin
nnzdeki btn kaplar kapatm bulunuyorum. Sakn ha, bu kazm olduum ukurlara
dmeyiniz. kan herkesi kesinlikle ldreceim. Siz niye byle byk ilere giriiyorsunuz! Sizin
ne saynz, ne de silhnz olmadn gryorum.
Onun yanna gelmi bulunanlar konumaya baladlar. Durumlarnn ktlklerinden ve yce Allah'n
kendilerine rasuln gndermesinden nceleri onun hakknda ihtiyat edip daha sonra islm'n
etrafnda topanmalarndan ve resullerinin kendilerine cihd emrettiinden sz ederek unlar
sylediler: Bizim hakkmzda vermi olduun misallere gelince, bunlar uygun deildir. Bunun tam
aksine sizin misaliniz una benzer: Adamn birisi bir yere fidan diker ve oras iin birtakm aalar
uygun grr. Gerekli sulamay yapar ve orada binalar ina ederek gerekli bahvanlar tutar. Bu
binalarda kalrlar ve bahenin ilerini yaparlar. Ancak bu bahvanlar-binalarda, burann sahibinin
hi de sevmedii bir ekilde kalrlar. O da uzun bir sre onlara ilimedii halde bahvanlarn hi
birisi utanmazlar. Sonunda onlarn yerine bakalarn arr ve onlar o baheden kartp atar. Bu,
eski bahvanlar bu baheden gidecek olurlarsa insanlar onlar alp perperian eder, orada kalacak
olurlarsa bu yeni bahvanlarn klesi olurlar ve ebed zilletten kurtulamazlar. Allah'a yemin ederiz
eer sylediklerimiz doru olmasayd ve biz sadece dnyalk iin gelmi olsaydk u an iinde
bulunduunuz renkli ve lks hayata kar dayanamaz sizinle savardk.
Bunun zerine Rstem: Peki siz mi nehri geip yanmza gelirsiniz, yoksa biz mi nehri geip size
gelelim? diye sorunca onlar: Hayr, siz bizim bulunduumuz tarafs geliniz. dediler. Akam zeri
onun yanndan dndler. Sa'd askerlere yerlerini almalarn syledi ve Farslara: Sz kendi kendinize
kar tarafa geliniz. deyince Farslar mslmanlardan kar tarafa gemelerini istedi. Ancak Sa'd:
Hayr bu kerimlik olmaz. Bizim size kabul ettirdiimiz bir konuyu tekrar sizden geri kabul edecek
deiliz diye cevap verdi. Bunun zerine Farslar geceleyin sabaha kadar bulunduklar Atk tarafndan
nehri toprak, kam ve ullarla kapatacak yol haline getirdiler. Gne ykseldikten sonra ancak-bu ii
bitirebilmi-lerdi.
Rstem geceleyin ryasnda gkten melek gibi bir eyin inerek arkadalarnn oklarn alp
mhrledikten sonra ge kardn grd. Olduka dnceli ve kederli uyand. Yaknlarn
arp onlara grd ryay anlattktan sonra: Eer t alacak isek, unu biliniz ki Allah bize

t vermektedir. dedi.
Rstem kar tarafa gemek iin atna bindiinde onun zerinde iki tane zrh ve bir mifer
bulunuyordu. Silhn ald ve kar tarafa geti. Atna henz binmi ve ayaklarn zengilere
geirmemi? olduu bir srada: Yarn onlar havanda dver gibi ezeceiz deyince, adamn birisi
ona: naallah dedi. Fakat Rstem, Allah stemese de dedikten sonra unlar ekledi: Aslan
ldkten sonra tilki hayinlik etmeye balad. Bense bu senenin maymunlar yl olmasndan
korkuyorum.
Rstem bunlar sadece mslmanlan Farsllarn gznde gsz gstermek iin sylemiti. nk
onun hakknda bilinenler mslmanlardan korktuunu gsteriyordu ve bunu da gvendii kimselere
[172]
aka anlatm idi.
Erms Gn
Farsllar Akk'i getikten sonra Rstem tahtna oturdu. Ordunun merkezine on sekiz fil yerletirdi.
Bunlarn-zerine sandklar ve adamlar yerlemiti. Sa ve solda sekiz ve yedi olmak zere on be fil
vard. Clns'u kendisi ile sa kanad arasna, Fruzn' kendisi ile son kanad arasna yerletirdi.
Yezdecird ise kendisi ile Rstem arasnda birbirlerini duyacak ekilde adamlar yerletirmiti.
Bunlarn birincisi kendi saraynn eyvanlarnda sonuncusu ise Rstem ile birlikte idi. Rstem'in
yapt her eyi yannda bulunan adam dierine u u oldu diye sylyor, ikincisi yanndakine.
br dierine aktaryordu. Bylece en ksa bir zaman da olay Yezdecird'e-varncaya kadar
anlatlyordu. Mslmanlar saf dzenlerini ald. Sa'd birtakm banlar yznden ye siyatikli
olduundan otu ram iy ordu. Gsnn altma bir yastk koymu, onun zerine yzst kapanm, evin
dam zerinden insanlar seyrediyordu. Saf hemen duvarn dibinden balyordu. Biran dahi saf
yanndan ayrlacak olsayd her eyiyle alnp giderdi. Fakat bugnlerin korkunluu Sa'd'n
kahramanlna asla halel getirmemekle birlikte, bazlar bunu ele alm ve hatta airin birisi u'nlar
sylemiti:
Allah zafer verinceye kadar savarz, Sa'd ise Kdisiye kapsnda koruma altnda. Bizler geri
dnerken pek ok kadn, dul kalmt; Sa'd'n kadnlar arasnda ise dul-kalan yok. .
airin syledii bu beyitler Sa'd'n kulana gidince: Allah'm eer bu yalan sylyor ve gerekten
bunlar riyakrlk ve sesi iitilsin diye sylemise benim yerime onun dilini sen kes diye du etmiti.
Bu air o gn safta durmaktayken kimin att belli olmayan bir ok gelip onun diline isabet etti. Bu
kii lp Allah'a kavuuncaya kadar bir daha tek bir sz dahi syleyemedi. Ayn ekilde Cerr b.
Abdullah da benzen iirler syledii gibi bakalar da benzeri szler sylemilerdi. Sa'd askerler
arasna inip onlara zrn beyan etti ve vcudundaki, badrndaki ve kalalarmdaki yaralar onlara
gsterince askerler onu mazur grp du-" rumunu bilmi oldu. Sa'd ata binemez durumda olunca
askerlerin bana yerine Hid bn Urfuta'yi tayin etti. Fakat bu konuda onun aleyhine farkl eyler
sylenmeye balaynca, o da ktl kkrtan bir grup insan yakalatp hapsetti ve onlan balad.
Eb Mihcen es-Sakafi de bu yakalananlar arasnda idi. Onun arap dolaysyla hapsedildii de
sylenmitir. Daha sonra Hz. Sa'd kendi yerine Hlid'i vekil tayin ettiini ve Hlid'in kendilerine
emir ve komuta vereceini syledi. Bunun zerine askerler bu emri dinleyip itaat ettiler. O grt
askerlere bir hutbe okudu. Tarih 14. yln Muharrem aynn pazartesi gn idi. Sa'd onlan cihda
tevik etti ve Allah Tel'mn kendilerine pek ok lkenin feth edileceine dair vaadini, kendilerinden

nceki mslmanlarn Farslardan elde ettikleri topraklar anlatt. Her bir komutan da ayn eyleri
yapt. Sa'd ayn zamanda gr sahibi ve kahraman kimseleri de gndererek onlara askerleri savaa
tevik etmeyi emretti. Onlar da bu emirleri yerine getirdiler. Bu kimseler arasnda Mure, Huzeyfe,
sim, Tuleyha, Esed'li Kays, Glib, Amr b. Ma'diykerib gibi kimseler vard. airlerden ise eemmh el-Hutey'a, Evs b. Mar', Ubeyde b, et-Tabb ve bakalar vard.
Mriklerin saf efr kysnda, mslmanlarmki ise Kudeys duvar ve Handek'le birlikte
bulunuyordu. Mslmanlarla mrikler ise Handek ile Akk arasnda idiler. Farslarn zincire bah
otuzbin askeri vard. Sa'd askerlerine Cihd Sresi'ni, yani Enfl Sresini okumay emretmiti. Bu
Sre, okunmaya balannca m s tumanlarn kalbi yumuamaya balad, gzlerinden yalar boald ve
kraati ile birlikte kalplerine byk bir huzur ve skn indi. Kur'n okuyucular bu srenin okumasn
bitirince Sa'd onlara yle syledi: le namazn kl ne aya kadar yerinizden ayrlmaynz. le
namazm kldktan sonra ben bir tekbir getireceim, siz de tekbir getirip hazrlannz. kinci tekbir
getirince siz de tekbir getirip silhlarnz kuann. Daha sonra nc tekbirimi getirince siz de
tekbir getirin, svarileriniz nden ilerlesinler. Drdncsnde hep birlikte dmanmz ile yan yana
gelinceye kadar yrynz. Bu esnada L havle vel kuvvete ill billh zikrini oka syleyiniz.>
Sa'd nc tekbiri getirince g ve kuvvet sahipleri sava balattlar. Fars-lardan. da onlarn
benzerleri karlarna kt. Birbirlerini yaralamak ve birbirlerine darbe indirmek in frsat
kollamaya baladlar. Esedli air Glib b. Abdullah yle sylyordu:
Gelen kahramanlar, anlalr konuanlar
unu bildir ki ben,
Silahlar kuanan; en ,zor ileri baaran
(
Nice hzl birisiyim.
Hrmz onun karsna kt. Hrmz'n krallk ailesine yaknl vard. Banda ta bulunuyordu.
Glib onu. esir alp Sa'd'm yanna getirdi ve geri dnd. Bu sefer sim meydana atlp u beyitleri
okumaya balad:
Gmn zerini kaplayan altn gibi Sar beyaz gerdanl bilir k Ben bir eyle ayplanmyorum;
Sana kar beni knanmaktr kkrtan
sim, nce bir Farshy kovalad, onu Farshlann safna girinceye kadar takip etti, Farslar da onu
korudular. Bunun zerine sim katr zerindeki bir baka adam alp askerlerinin arasna gtrd.
Onun kraln ekmekisi olduu grld. Onunla birlikte kraln yemei ile birtakm tatllarn bulunduu
da anlald. Sa'd'e getirildi. Sa'd de onu ellerine geiren kimseler arasnda datt. Daha sonra bir
Farsl kp teke tek dvmek iin er diledi. Karsna Amr bn Ma'diykerib kt ve onu yakalad
gibi yere vurdu, daha sonra boazm kesti, iki bilezii ile kemerini ald.
Filler, mslmanlar zerine saldrp saflar arasna dalmaya balaynca atlar rkmeye balad.
Farslar Becle Kabilesinin askerleri zerine on yedi fil ile gitmi, Becle'nin atlan ise onlardan
rkmt. Neredeyse Beceliler atlarnn rkmesinden zerindeki svarilerle helak olup gidecekti.
Sa'd, Esedoullanna: Becleyi ve onlarla birlikte bulunanlar savununuz diye haber gnderdi.
Tuleyha b. Huveylid, Hamml b. Mlik emirleri altndaki askerlerle birlikte kp fillere giritiler.
Sonunda zerinde bulunanlar fillerin istikametini'evirmek zorunda kaldlar. Tuley-ha'ya onlardan iri
yan birisi karisi kt, Tuleyha onu ldrd, E'as b. Kays, Kindeliler arasnda dikilip yle
seslendi: Ey Kinde I il er! Allah Esedou 11 arnn mkfatn versin. Onlar bulunduklar yerden ne
biim gedik ayorlar ve ne biim ilerliyorlar. Her bir grup karilarndakile-riyle nasl urayorlar!
Sizlerse size yardma olacak kimseler bekliyorsunuz. Ben ahitlik ederim ki Araplara kar gzel bir

rnek vermiyorsunuz? Bunun zerine Kindeliler de ileriye atlp karlarnda bulunanlar

pskrttler. Farslar askerlerinin ve fillerinin Esed kabilesinden neler ektiklerini grnce onlara
ellerindeki silahlarla hcum etmeye ve hamle yapmaa baladlar. Bunlarla birlikte ZIhcib ile
Clns da vard. Mslmanlar da Sa'd'n drdnc defa tekbir getirmesini bekliyorlard. Fars
atllar beraberlerinde fillerle birlikte Esed 1 iler zerine toplandlar, ancak Esedliler nlerinden
ekilmediler. Bu srada Sa'd drdnc tekbiri getirdi ve m si uman lar yerlerinden ayrlmaya
baladlar. Harbin odak noktas Esed 1 ilerin etrafnda idi Filler sa ve sol kanatlara hamle yaptlar,
atlar onlarn nnden kayorlard.
Sa'd, Teranli sim b. Amr'a haber gndererek unlan syledi: Ey Temmoullar! Sizin bu fillere
kar bir areniz yok mudur? Bu sefer Temhnlerin Allah'a yemin ederiz ki aremiz vardr
demeleri zerine Amr kendi kavminden iyi ok atan ve olduka becerikli baz kimseleri ard.
Okulara: Okular! imdi siz fillerin zerindekilere oklarnzla at yapnz dedikten sonra
brlerine: Ey becerikli kimseleri Fillerin arkasndan geiniz ve fillerin zerindeki hevdeleri tutan
ipleri kopartnz dedi. Arkasndan bu ileri yapabilmeleri iin onlan korumaa balad. Sava
EaedouHarnn etrafnda devam ediyordu. Sa ve sol kanatlar da uzak olmayan bir tarafta
ilerlemesine devam ediyordu. sun'n arkadalar fillerin zerine giderek fillerin zerinde bulunan
sandklann iplerini arkalarndan yakalayp onlan koparmaya baladlar. Fillerin ykseke ulumalar
duyulmaya balad ve bylece balar koparlmadk, zerlerindekiler ldrlmedik filleri kalmad.
Bylelikle EsedouUsn biraz rahata nefes alabildiler ve Farslan etraflarndan asl buhmduklan yere
pskrtebildiler. Gn batncaya kadar arptlar, daha sonra gecenin skneti knceye kadar
arpmalar devam etti. Arkasndan her
iki taraf yerlerine ekildi. Esedoullanndan bu leden sonraki arpmalarda be yz kii ld.
Esedoullan askerlerin yardmc kuvvetleri, sim ve beraberindekiler ise askerlerin koruma gleri
durumunda idiler, tte Kdisiye Sava'nm birinci gn byle geti. Buna Erms Gn ad verilir.
Esed'H air Amr bn e's bu olay dile getiren baz beyitler syledi.
Msenn b. Hrise'nin vefatndan sonra Sa'd, onun dul hanm Sel-m ile erf denilen yerde
evlenmiti. -Erms Gn'nde askerler bu ekilde etraf evirip gidip geldike Sa'd yerinde
duramyordu. Bu bakmdan evinin tepesinde sabrszlndan hareket etmeye balad. Selm Farslarn
yaptklarn grnce: Ah bu gn Msenn olacakt! Bugn atlarn nnde Msenn gibi yoktur
dedi. Fakat Selm bu szleri arkadalarnn bana gelen ve kendisinin durumundan rahatsz olan,
sabrszlanan birisinin nnde sylemiti. Sa'd bunun zerinde yzne bir tokat vurarak: (Esedoullan
ile sm' kasdederek) Savan etraflarnda dnp durduu bu blkte Msenn olsayd ne
yapabilirdi ki? deyince Selm: Hem kskanlk, hem de korkaklk bir arada m? diye sordu. Sa'd:
Allah'ma yemin ederim ki durumumu grdn halde beni mazur grmeyecek olursan hi bir kimse
benim mazur olduumu kabul edemez. dedi. Daha sonra herkes bu temay diline dolad ve Sa'dn
aleyhine iir soylemeyen, gr ileri srmeyen hi bir air kalmad. Halbuki Sa'd ne korkakt, ne de
[173]
knanacak bir durumu vard .
Avs Gn
Sabah olunca Sa'd, ehitler ve yarallar tayacak kimseleri grevlendirdi. Yarallar tedavi etmek
zere kadnlara teslim ederken ehitleri Merrik denilen yerde defnettiler. Buras Uzeyb ile Ayn
ems arasnda kalan bir vadidir. ehit ve yarallar tandktan sonra am'dan gelen atllar grnmeye

balad. Dmak'n Fethi Kdisiye'den nce gereklemiti. Hz. mer'in mektubu Eb Ubeyde b.
Cerrh'a varp Irak askerlerinin oraya gnderilmesine dair emrini alnca, Ebu Ubeyde onlar Him
b. Utbe Eb Vakks'n komutas altnda Irak'a gnderdi. Bunlarn nc kuvvetlerinin banda ise
Temim'li Ka'k' b. Amr vard. Ka'k' acele ederek bu gnn sabahnda Sa'd'm yanma vard ki bu gn
Avs Gn idi. Ka'k' kendi askerlerine onar onar takmlara ayrlmalarn emretmiti. Hepsi bin
kii idi. Her on kii gzn gremeyecei bir noktaya varnca dier on kiiyi brakyorlard. On
arkadalaryla kendisi nde gitti. Kdisiye'dfeki mslmanlann yanna varp onlara selam verdi,"
askerlerin gelmekte olduu mjdesini verdi ve onlar savaa tevik edip:
Benim yaptm gibi siz de yapnz diyerek Parslardan teke tek. arpmak zere er diledi, Ka'k'
hakknda Hz. Eb Bekir'in: cBunn gfe birisinin bulunduu bir ordu kesinlikle yenilgiye uramaz
eklindeki szlerinin doruluunu grdler. .
Ka'k'n er dilemesi zerine onun karsna Zu'I-hcib kt. Ka'k* onu tanynca: Eb Ubeyd'in,
Selit'in ve Kpr Vak'asnda ehit denlerin intikamn almann zaman geldi. diye bard ve
birbirleriyle vurumaya baladlar. Sonunda Ka'k' onu ldrd. Geceye kadar olaru atllar
gelmeye devam etti. Atllar geldike mslmanlarm ^evki artyordu. Sanki dn hibir musibet
olmam gibi oldular ve Zu'1-hcib'in ldrlmesine evindiler. Bununla Farslar da byk bir darbe
yemi oldu. Ka'k' ikinci defa er dileyince karsna Fruzn ile Benzuvan kt. Bunun zerine
Teymullatoullanndan birisi olan Haris b. Zabyan b. Haris meydana atlarak Ka'k'n yanna geldi. Bu
drt kii karlkl arpt. Ka'k' Fruzn', Haris de Benzuvn' ldrd. Daha sonra Ka'k' yle
seslendi: cEy mslmanlar! Kllarnzla bunlara giriniz. unu biliniz ki insanlar kllarla biilir.
Akam oluncaya kadar arpmalar devam etti. Farslar bugn holarna gidebilecek hi bir ey
gremediler. Mslmanlar onlardan pek ok kiiyi ldrdler. stelik Farslar bugn fillerin
zerinde arpamadlar; nk fillerin zerindeki sandklar bir gn ncesinden krlmt, yeniden
yapmaya balamlarsa da sonraki gne kadar bunlar bitirememilerdi. Ka'k' arkadalarndan her
ktann geliinde tekbir alyor, onunla birlikte btn mslmanlar tek-iir getiriyor, kendisi ve dier
mslmanlar da hamle yapyorlard. Nesepe Ka'k'nn amcas oullar olan kiiler, onar kiilik
gruplar halinde zerlerine pee ve deiik elbiseler giydirilmi develer zerinde hamleler yapmaya
baladlar. Atlaryla bu develeri evreleyip korumaya baladlar. Ka'k', onlara Farslarm atlan
zerine hamle yapmalarn emretti. Bylelikle fillerin benzerini yapm oldular; Avs Gn diye
biliden bu gnde, Farslarm Erms Gn yaptklarnn benzerini msl-manlarn bu develeri
yapm oldular. Sonunda Fars atlan kamaa, ms-lmanlarm atlan da onlar takip etmee baladlar.
Herkes onlarn bu durumunu taklit etmeye koyuldu. Farslar bu develerden mslmanlann fillerden
ektiklerinin daha fazlasn ekmi oldular. Temmlilerden bir yiit Rstem zerine onu ldrmek
zere bir hamle yaptysa da ona va~ ramadan ehit edildi. Farslardan bir kii kp er diledi. Ona
kar Ukayl'-h A'raf b. A'lem kt. A'raf onu ldrnce karsna bir bakas kt. Onu da ldrd.
Etrafn bir ka svari kuatt, onu yere yktlar ve elindeki silah aldlar. A'raf yzlerine toprak
atarak arkadalarnn yanna dnmeyi baard.
Ka'k' o gn otuz hamle yapt. Her ktann geliiyle birlikte bir hamle yapyor, her hamlenin sonunda
hem ganimet alyor, hem de pek ok kiliseyi ldryordu. Onlar arasndan son ldrlen kii
Hemedanl Bu-zurgumihr oldu. A'var b. Kutbe, Sicistn ehriyn ile teke tek arpt ve ikisi birbirini
ldrd. Svariler gnn ortasna kadar arpmalarn srdrdler. Gnn ortas olunca dierleri
birbirlerinin zerine giderek gece yarsna kadar arptlar. Arms Gecesi sakinlik gecesi olarak
bilinirken Avs Gecesi siyah gece olarak biliniyordu. Mslmanlar Avs Gnn'de zafer

belirtilerini grp durdular. Bu gnde Farslarn ileri gelenlerinin hepsini ldrdler. Mslmanlarn
merkezindeki svariler salam bir ekilde ilerlemelerine devam ettiler. ayet atllar geri dnmeyecek
olsayd, Rstem esir alnabilirdi. Arms Gecesi'nde olduu gibi insanlar kendi kararghlarnda
konakladlar. Mslmanlara da asker gelmeye devam ediyordu. Sa'd bunu iitince etrafnda
bulunanlardan birisine yle dedi: Ek kuvvetler gelmeye devam ederse beni uyandrma, nk
gldrler. Geli duracak ve yeni kimseler'katlmayacak olursa yine beni uyandrma, o zaman
birbirlerine denk olurlar. ayet onlara asker gelmekte olduunu iitirsen o zaman beni uyandr, nk
onlarn bu gelii ktlk almeti olabilir.
Sava kztnda Eb Mihcen sarayda hapsedilmi durumdayd, elleri ve kollar balanm
bulunuyordu. Sad'm ei Selm'ya: cBeni serbest brakp bana Sa'd'n at Belk'y verebilir misin?
Allah adna sana sz veriyorum, eer canm almayacak olursa geri dner ve ayaklarmn zincirini
bizzat kendim takarm. demi, fakat Selm kabul etmeyince u beyitleri okumutu:
Yeter artk atlar mzrakllarla giderken Benim bal durmamn znts. Ayaa kalkarsam demirler
kertiyor beni, Baran sar eden kaplarsa kapanyor yzme. ok servetim ve ok kardeim
vard, imdi brakp gittiler, hibiri yok. Allah'a caymamak zere sz veriyorum: ki iilen yere
gitmeyeceim.
Bu szleri iitince Selm onu serbest brakt ve Sa'd'n at Belk'y ona verdi. Eb Mihcen bu ata
bindi ve mslmanlarn sa kanad tarafna yaklat. Daha sonra tekbir getirip Farslarn sol kanad
zerine hamle yapt. Arkasndan mslmanlarn tekrar arkasna geip bu sefer Farslarn sa kanad
zerine hamle yapt. nsanlar grlmedik bir ekilde katp dkyordu. Herkes onun bu durumundan
akna dmt. Kimse onu tanmyordu. Kimisi: tBu ya Him'in adamlanndandr ya da H-im'in
kendisidir derken Sa^d ise: Eb Mihcen mahpus olmasayd bu Eb Mihcen, bu da benim atm
Belk'dr diye syleyecektim. diyordu. Baz kimseler de Bu Hzzr aleyhisselamdr diyor; bir
bakas: Eer melekler fiilen harbe itirak etmiyor olsayd bu bir melektir diyecektik diye
dnyordu. Gece yans olup da mslmanlarla Farslar sava brakp geri dnnce, Eb Mihcen
gelerek saraya girdi ve tekrar ayaklarn demirlere balayarak u beyitleri okudu:
vnmek gibi olmasn, Sak de bilir ki Bizler onlarn en iyi kl kullananlaryz. En fazla ve en
byk zrhlar bizdedir, Savata en ok direnli olanlarz biz. Kadis gecesi beni tanmadlar, Kimseyi
duyurmadan ktm. Hapsedilsem, ite musibet odur; Braklrsam lm tahririm onlara.
Selm kendisine: Sa'd seni ne sebeple hapsetti? diye sorunca Eb Mihcen: Allah'a yemin ederim,
yediim ya da itiim bir haram dolaysyla hapsetmi deildir. Ben Chiliyye dneminde ikicinin
biriydim. Ben sair birisiyim. iir bazan dlmden dklr. Bu bakmdan ?u beytleri sylemitim:
lrsem beni bir zm asmasnn dibine gmver,
ldkten sonra kkleri slatsn kemiklerimi.
Beni aasz bir yere gmme sakn,
nk lecek olursam o arab tatmamaktan korkarm.
te bu szler dolaysyla beni hapsetti.
Sabah olunca Selm Sa'd'm yanna giderek onunla bart, nk daha nce kendisine kzmt.
Arkasndan da ona Eb Mihcen'in durumunu haber verdi. Bunun zerine Sa'd onu serbest brakp
unlar syledi: Haydi git, yapmadn srece sylediin szlerden dolay artk seni sorumlu
tutmayacam. Bunun zerine Eb Mihcen: Mesele yok, Allah'a yemin ederim ki bu dilimle artk
[174]
kt hibir eyin vasfn yapmayacs*-m diye cevap verdi.

mfls Gn
nc gnn sabahnda her iki taraf kendi yerlerinde bulunuyorlard. Her iki saf arasnda
mslumanlardan l ve yaral iki bin, mriklerden ise on bte k9i virdi. Mslmanlar lfert
kabirlere, yarahan da kadnlarn Kadnlarla ocuklar ise kabir kazyorlardi. ehitlerin gmlmesi
iini Hcib b. Zeyd ynetiyordu. Mriklerin lleri iki saf arasnda braklmt, grlmek zere
tanmyorlard.. Bu, mslmanlann manevi glerini artran hususlar arasnda yer alyordu. Ayn
gece Ka'k' arkadalarndan ayrld yere onlar, blk blk geri gndererek onlara yle talimat
vermiti: Gne dounca yzer yzer geliniz. O zamana kadar Him gelecek olursa mesele kalmaz,
aksi taktirde askerlere kar ayn eyi tekrarlar,, bylece askerlerin umut ve gayretlerini artrm
olursunuz. Ka'k'nn bu yaptklarndan kimsenin haberi olmamt.
Sabah olduunda herkes yerinde bulunuyorda. Gne ufukta grnmeye balaynca Ka'k'n
arkadalar da gelmeye balad. Ka'k' onlar grnce tekbir getirdi, buna karlk dier mslmanlar
da tekbir getirmeye baladlar. Mslmanlar hep birlikte ilerlediler ve blklere ayrldlar.
Karlkl olarak vurumaya ve birbirlerine darbeler indirmeye balarken dier taraftan da yardmc
kuvvetler gelmeye devam ediyordu. Ka'k'n son grup arkadalarnn gelmesiyle birlikte Him de
onlarn yanna varm oldu ve Hime'de Ka'k'n yapt haber verildi. Bunun zerine Him de
arkadalarn yetmier yetmier hazrlad. Bunlar arasnda. Kays b. Mekh diye bilinen Murad'l
Kays b. Hbeyre b. Abd Yes da vard. Kays Yermk'e kadar belli bal byk olaylara katlm
kimselerden deildi.
Him ile birlikte o da seilmiti ve onunla birlikte kar tarafn merkezine kanncaya kadar
ilerlemesine devam edince kendisi de dier mslmanlar da hep birlikte tekbir getirmilerdi ve
Kays: Savamann balangc kar taraf kovalamak ve ondan sonra da karlkl olarak atmaktr
demi ve arkasndan mrikler zerine bir hamle yaparak onlarla arpmaya balamt. Sonunda
onlarn saflarn Atk'e varncaya kadar yarp vurmu, daha sonra da geri dnerek gelmiti.
Mrikler fillerin srtnda bulunan sandklar yapmaya koyulmu, sonunda onlar eski hallerine
getirmilerdi. Sabah olduunda bu sandklar yerlerine konulmu1 bulunuyordu. Fillerin srtndaki
sandklarn balarm koparmay engellemek amacyla fillerle birlikte piyadeler de geldi. Piyadelerle
birlikte ayrca onlar korumak zere gelen atllar da vard. Fakat mslmanlann atlan nceki gnde
olduu gibi fillerden artk rkmyordu. nk fil yalnz olduunda daha bir vahileiyor, evresi
sarld zaman ise uysallaiyordu.
ms Gn bandan sonuna kadar olduka etin bir gnd. Araplar da Acemler de bu konuda
birbirlerine eitti. Olan en ufak bir eyi bile barmak suretiyle Acemler Yezdecird'e bildiriyorlard.
Yezdecird ise yannda bulunan yardmc kuvvetlerden onlar gnderiyordu. ayet Allah Ka'k'a iki
gn ierisinde yaptklarn ilham etmemi olsayd, Acemlere gelen bu srekli yardm mslmanlan
krard. Him ile birlikte gelmi bulunan Kays h. Mekh ok etin bir ekilde savat ve ar-^
kaalarm da savaa tevik etti. Amr b. Ma'diykerib karsndaki bir fili gstererek: Ben imdi bu
filin ve evresinde bulunanlarn zerine-hamle yapacam. Bir devenin boazlanaca bir sreden
fazla ben yalA nz brakmaynz. Sizler gecikecek olursanz (kendisini kasdederek) Eb Sevr'i
kaybetmi olursunuz. Ondan sonra da Eb Sevr gibisini arasanz da bulamazsnz dedikten scmra
hamlesini yapt ve tozlar kendisini ka-patncaya kadar hamlesine devam etti. Dier arkadalar da
hamle yapnca mrikler onu yere yktktan sonra etrafm atlar. Bununla birlikte Amr'm klc halen

elinde idi ve onlarla arpmasna devam ediyordu. At yaralanmt. O da bir Acemin atnn ayam
yakalam, at ileriye koamaynca atn stndeki Acem, atnn srtndan inip arkadalarnn yanma
gitmi, Amr da o atn srtna binmiti. Bir Fars kp er diledi. Ona- mslmanlardan ad Sebr b.
Alkame denilen birisi kar kt. ebr ksa boylu birisi idi. Farsh atndan inerek onun yanma gitti.
Onu kaldrp yere yktktan sonra gsnn zerine oturdu. Onu kesmek iin klcm ekti. Fakat atnn
yular kuana bal bulunuyordu. Klcm ekince at rkm, yular ile onu yerinden ekmi
mslmamn zerinden devirmiti. Arkasndan mslman ona yetiti ve ldrd. zerindeki deerli
eyalar ald ve bunlar 12 bin (dirheme) satt.
Sa'd fillerin blkler arasnda datlm olduunu ve nce yapt tahribat yapmaa baladn
grnce Amr'n iki olu Ka'k' le sm'a: Sizler beni "Ebyad" denilen beyaz filden kurtarnz. diye
haber gnderdi. Btn bu filler Sa'd tarafndan iyice tannyordu. Ebyad denilen fil sim ile Ka'k'n
karsnda bulunuyordu. Sa'd, Hamml ile er-Rib-bl'e: Siz de beni Ecreb'den kurtarnz diye
talimat gnderdi. Ecreb de Hamml ile Ribbl'n karsnda bulunuyordu. Ka'k' ile sim iki mzrak
alarak svari ve piyadeler arasnda ilerlediler. Hamml ile Ribbl de anlar gibi yapt. Ka'k' ile
sim bir hamle yaparak iki 'mzraklarn "Ebyad" denilen filin gzne yerletirdiler. Fil bam
kaldrp srtndaki seyisini yere att ve hortumunu aaya doru sarktt. Ka'k' ona bir darbe indirdi.
Fil yana doru yklnca onun zerinde bulunanlar ldrdler. Esedli Hamml ile Ribbl de dier
filin zerine hamle yaptlar. Hamml filin gzne mzran saplad. Fil arka ayaklan zerine oturdu,
sonra kendisini dzeltti. Arkasndan Hibbil de ona bir darbe indirdi ve hortumundan onu yaralad.
Filn seyisi bunu grnce filin burun ve aln ksmm elindeki bir eit balta ile kesti. Ribbl yaraland.
Fil ise o yaral haliyle her iki saf arasnda ak-n akn dolanp durdu. Mslmanlarn safna
geldiinde onu drtyor, mriklerin safna gidince de ayn ekilde geri itiyorlard. Sonunda fil geri
dnp gitti. Ecrab diye bilinen bu filin gzlerini Hamml kr etmiti. Daha sonra bu fil kendisini
Atk'e att. Dier filler de onu takip ederek Acemlerin saflarn yara yara geerek onun arkasndan
gittiler. Sonunda srtndaki sandklarla birlikte Medin'e kadar vardlar, sandukalarda bulunanlar ise
helak olup gitti. Filler gittikten ve mslmanlar da onlardan kurtulduktan sonra, gne batya doru
kayd srada mslmanlar bir daha yrmeye baladlar ve akama kadar birbirleriyle arpmaa
devam ettiler. Durum her iki taraf arasnda, dengesini koruyordu. Akam olunca arpmalar daha da
[175]
iddetlendi. Her iki taraf dayandka dayand ve aralarnda denge yine bozulmad.
Herir Gecesi Ve Rstem'in ldrlmesi
Denildiine gre, bu geceye onlarn konumayp fisldarnalan dolaysyla Herr ad verilmitir.
Sa'd Herr Gecesi Tuleyha ile Amr'i kararghn alt tarafnda bulunan bir suyun yanma gndermi ve
onlarn orada kalmalarn emretmiti. nk Sa'd, Farslarm buradan gelebileceklerinden
endieleniyordu. Tuleyha ile Amr buraya vardnda Tuleyha: u suyu ap Acemlere arkalarndan
baskn yapsak nasl olur? deyince Amr: Hayr! Daha da aadan gidelim dedi. Her ikisi
ayrldlar. Tuleyha askerlerin arkasndan geip defa tekbr getirdi, sonra oradan aynldi. Bu durum
Farslan korkutmu, mslmanlar ise hayrete drmt. Acemler onu takip ettilerse de ona
yetiemediler.
Amr'a gelince, o da sulak blgenin alt tarafndan baskn yapp geri dnd.
Esed'H Mesd b. Mlik, Hll'li Amr b. Zu'1-Burdeyn, tbn Zu's-Seh-meyn, Esed'H Kays b. Hbeyre

ve benzerleri de karlarnda bulunanlar kovaladlar.. Fakat bunlar hamle yapmyor, yalnzca

ilerlemekle yetiniyorlard. Bu bakmdan onlar saflarn ileriye doru geirdiler, arkalarndan
bakalar da Sa'd'den izinsiz olarak ilerlediler. lerleyip Farsla-nn zerine ilk giden Ka'k' idi. Bunu
grnce Sa'd: Allah'm onun bu hareketim bala ve ona zafer nasib et. Her ne kadar benden izin
almadysa da, ben ona imdi izin veriyorum dedi. Daha sonra unlar ekledi; Ben bu durumda byle
bir eyin olmamas gerektii grndeyim. defa tekbir getirince szler de hamle yapnz.
Arkasndan henz birinci tekbiri getirmiti ki, Esedliler ileri gidip baskn yapanlara yetiti. Sa'd, bu
sefer yine: Allah'm-.onlann bu davranlarn bala ve onlar muzaffer kl diye du etti.
Arkalarndan Nehllar ilerledi, Sa'd bunlar iin de: Allah'm onlarn bu davranlarm bala ve
onlara zafer ihsan et diye du etti. Daha sonra Becle de hamle yapt. Bunlar ih de: Allah'm,
onlarn bu davranlarn bala ve onlara zafer nasib et diye du-sn tekrarlad. Daha sonra
Kindeliler hamlelerini yaptlar. Sa'd bu sefer de: Allah'm, onlarn bu davranlarn bala ve
onlara zafer nasib et diyerek ayn duada bulundu. Sonunda komutanlar da ileriye yrmeye balad.
Sava, Ka'k' etrafnda cereyan ediyordu. Hanzala b. Reb ile onar kiilik kuvvetlerin komutanlar,
Tuleyha, Glib, Hamml ile dier yardmc gler ilerledi. Sa'd, nc tekbri getirince, her iki
ordu da birbirine girdi ve birbirlerine kartlar. Yats namazlarm kldktan sonra da geceleyin
arpmalarna devam ettiler. Bu gece sabaha kadar kllardan kan sesler, demircilerin demir
dverken kardklar sesleri andryordu. Allah, mslmanlara yamur indirir gibi sabr indirdi.
Sa'd, hi byle bir gece geirmi deildi. Araplar da Acemler de boy-leini asla grmemilerdi. Bir,
ara Sa'd'in de Rstem'in de ne sesi iitildi ne de onlardan bir haber alnd. Sa'd, Allah'a du etmeye
koyulmutu. Sabah yaklanca, herkes bulunduu yere ekildi. Mslmanlar bundan kendilerinin stn
olduklar sonucunu kardlar. Gecenin ikinci yarsnda ilk duyulan ses, Kaka' b. Amr'in. syledii
baz beyitler olmutu,
Kindeliler Trk et-Taber'yi ldrdler. Trk, onlarn ileri gelenle-rindendi.
Sava gecelen arasndan Kdisiyye Gecesi olarak da geen bu Herir Gecesi"nin sabahnda herkes
uykusuzdu, nk btn gece boyunca kimse gzn krpmamt: K'k1 askerler arasnda dolap:
Bir saat sonra kimler karlarndakilere hcum ederse zafer onlarn olacaktr. Bir saat bekleyip
arkasndan hamlenizi yapn ve sabrl olun, nk zafer sabr ile birliktedir. diyordu. Ka'k'n
etrafnda bir grup komutan topland. Rstem'i ele geirmek, ya da ldrmek amacyla harekete
getiler, sabahla birlikte onun evresinde bulunanlara karm oldular. Kabileler bu durumu grnce,
bakanlar kalkarak: Bunlar, Al" lah'm emirlerini yerine getirmek konusunda sizlerden daha gayretli
olmasn, berikiler de (Farslan kaskederek) lme gitmekte sizlerden daha cesur olmasn. diye
konumaya baladlar. Bunun zerine bunlar da yanlarnda bulunanlarla birlikte" hamlelerini yaptlar,
karlarnda bulunanlarla le vaktine kadar arpmalarna devam ettiler. lk gerileyenler Hrmzn
ile Fruzn oldu. Bunlar gerilediler ve son vardklar noktada sebat ettiler. Farslann mefkezinde gedik
ald, toza, dumana bouldular. Arkasndan son derece hzl bir rzgr esti ve Rstem'ia tanti
zerinde bulunan glgelii kaldrp Atk'e att. Esen rzgr batdan gelen Debr rzgr diye
bilinen bir rzgrd. Tozlar da Acemler tarafna gidiyordu. Sonunda Ka'k'-ve beraberindekiler
Rstem'in tahtnn yanna vardlar. Tahtn ellerine geirdiklerinde Rstem, rzgr glgeliini
uurduktan sonra tahtndan kalkarak bir takm arlklar getirmi bulunan katrlarn yanna ekilmi,
katrlarn ve yklerinin glgesinde glgeliyordu. Hill b. Gullefe, Rstem'in altnda glgelenmekte
olduu yke indirdii bir darbe ile ykn iplerini kopard, denklerden bir tanesi Rstem'in zerine
dt. Hill ne Rstem'i grm, ne de farketmiti. Den denk omurunu krd. Hill ona bir darbe

daha indirince, etrafa bir misk kokusu yayld. Rstem Atk'e doru giderek kendisini suyun iine att.
Arkasndan Hill de oraya atld ve iki ayandan yakalayarak oradan kard, ldrnceye kadar da
alnna klcyla vurmaya balad. Daha sonra katrlarn ayaklan arasna atarak tahtna kt ve:
K'be'nin Rabbi'ne yemin olsun, Rstem'i ldrdm. Yanma gelin, yanma dye bard.
Mslman askerler etrafn sard ve tekbir getirmeye baladlar. Sa'd de kendisine Rstem'in
zerindeki btn eyalar verdi. Rstem, suya dtnden, Hill baln eline geirememiti. Onu
eline geirmi olsaydt-yalnz basma yz bin dirhem deerinde idi.
Denildiine gre. Hill Rstem'in zerine giderken Rstem kendisine bir ok atm, ayan atnn
eerine ilemiti. Fakat Hill zerine yapt bir hamle ile onu vurup ldrm, daha sonra da
kafasn kopararak asm ve: Rstem'i ldrdm diye seslenmesiyle, mriklerin , merkezinde
bozgun ba gstermiti.
Clns, kpr olarak kullanlan dolgularn bana dikilerek, Fars-lara karya gemelerini syledi.
Birbirleriyle zincirlerle bal bulunanlar, panie kapldklar iin Atk'e yuvarlandlar. Mslmanlar
yetiip bunlar mzraklaryla ilediler ve onlardan bir kii bile kurtulamad. Bunlarn saylar ise tam
otuz bin kii idi. Drr b. el-Hattb, Farslann en byk sanca olan Diref-i Kbyn' ele geirdi,
onun yerine kendisine otuz bin dirhem verildi. Onun gerek deeri ise bir milyon iki yz bin dirhem
idi.
Bugnk arpmalarda, daha nce - ldrdklerinin dnda olmak zere; mslmanlar, n bin kii
ldrdler. Mslmanlardan ise el-Herir Gecesi'nden nce iki bin be yz, el-Herir Gecesi ile
Kdisiyye Gn'n-de ise, alt bin kii ehit dm, Merrik'teki hendekte gmlmlerdi. Herr
Gecesi'nden nce ehit denler ise, Merrik'te gmlmlerdi. Gazilerin ldrldkleri kimselerin
zerinden aldklar kymetli eyalar ile dier ganimet mallar^ bir araya topland. Ne bundan nce
bunlar gibisi toplanabilmiti, ne de bundan sonra toplanabildi.
Sa'd, Hill'e haber gnderip ona Rstem'n ne olduunu sorunca, Hill, Rstem' Sa'd'in yanna
getirdi. Sa'd, ona: zerndekerden istediklerini al deyince, Hill zerinde bulunan ne varsa
hepsini ald. Ka'k*. ve urahbl'e Farslar izlemelerini emretti. Onlar da Kdisiyye'deki Har-rra'ya.
varncaya kadar arkalarna takldlar. Temmli Zhre b. Haviyye de yz atl ile birlikte onlarn
peine takld. Arkasndan dier ms-man askerler de ona yetiti. Zhre, bozguna uram olanlara
yetitiinde Clns'un onlar derleyip toparlamakta olduunu grd, onu ldrerek zerinde bulunan
deerli eyalar ald. Harrra'dan, Seylhn'e ve oradan Necef'e kadar olan blgede ellerine
geirdiklerini ldrdler. Daha sonra bozguna urayanlarn pelerini brakarak esirleri alp geri
dndler. Nehhlardan yalnz bana bir gencin Fars esirlerinden seksen kiiyi nne katp getirdii,
grlmt.
Sa'd, Clns'un selebirii ok grd iin, Hz. mere mektup yazp bu konuda fikrini sordu. Hz.
mer, Sa'd'e u cevab yazd:
Zhre gibi savan zorluklar ile kar karya kalm birisinden elindekini, stelik de henz nnde
yapacan savalar da varken, almaa kalkarak kalbini bozma. Onun selebini ona ver; onu
arkadalarna datacan hediyelerden be yz daha fazla vererek stn tut.
Mslmanlar, Farslar izlemeye koyulduunda mslman asker Farsl birisine iaret ediyor, bunun
zerine Farsli geliyor ve on uldr-yordu. Hatta bazan elinden ald silahyla onu ldryor, bazan
da ikisinden birine emrediyor, biri dierini ldryordu.
Selmn b. Raba el-Bhil ile Abdurrahman b. Raba, Farslardan bir sancak etrafnda toplanm bir
gruba rast geldi. Bunlarn: Bizler ldrlmedike buradan ayrlmayz demeleri zerine, Selmn ile

beraberinde bulunanlar, onlar ldrdler. Yenilgiye uradktan sonra, kamaktan utanan otuz , ksur
manga asker, yerlerinden ayrlmamt. Mslmanlarn da otuz ksur mangasndan birer komutan
onlarn zerine gitti. Farsl asker birliklerin savalar iki trl olmutu. Onlardan kimi kam, kimi
de ldrlnceye kadar yerinden ayrlmamt.. Birlik .komutan lp da kaanlar arasnda Hrmzn
da vard. Hrmzn, Utarid'in karsnda yer alyordu. Onlardan bir bakas ise, Peygamber (s.a.v.)in
ktibi olan Hanzala b. er-Reb' karsnda yer alan Ehvez idi. Bir dieri sim b. Amr karsnda yer
alan Buhey olu Zd idi. Bir bakas K'k' karsnda yer alan Karen idi. ldrlnceye kadar
yerinden ayrlmayanlar arasnda ise Sleyman b. Haba karsnda yer alan Knr olu ehriyr,
Abdurrahman b. Raba karsnda bulunan bn Hirbiz, Chey-neli Busr b. Eb Ruhm karsnda yer
alan Ehvzl Ferruhn, bn Hzeyl el-Khil'nin karsnda yer alan Hemednh Hudesm gibi
kimseler vard.
,
Bozguna urayanlarn takibi bitip geri dnldkten sonra mezzinin ehd edilmi olduunu grdler.
Herkes: Ezan ben okuyacam dediinden, neredeyse birbirleriyle kavga edeceklerdi. Sonunda
Sa'd aralarnda kura ekti, birisine kt. Adam kp ezan okudu. Kdisyye Sava-'na katlanlar
arasnda belirli bir takm baarlar gstermi olanlara, Hz. mer tarafndan maalar baland
srada- dierlerinden be yzer dirhem daha fazla verildi. Bunlarn says ise yirmi be kii kadar
olup Zhre, Dabbl smet ve Kelec gibi kimseler bunlar arasnda yer almakta id. Kdisiyye'den
nceki savalara katlm olanlara gelince, bunlara da yalnz Kdisiyye'ye katlm olanlardan er
bin daha fazla verildi. Hz. mer'e: Kdisiyye'ye katlm olanlar da bunlara katsan denilince;
Hayr, onlara kavumam kimseleri onlara kavuturacak deilim diye cevap verdi. Ona: Yurdu
uzak olan kimseleri, kendi yurdunda dmanla savam olan kimselerden stn tutsan? denilince,
bunu da kabul etmeyerek unlar syledi: Hepsi de dmana kar durmuken bunu nasl
yapabilirim? Muhacirler, Ensr'a neden ayn eyi yapmad?
Araplar, Farslarla aralarnda cereyan eden Kdisiyye Sava'nm Kdisiyye'de deil de Uzeyb ile
Ebyen Aden'i ya da Ubulle le Eyle arasnda olmasn beklemekteydiler. Her iki diyarda onun
haberleri beklenmekte, sonucun ne olaca merak edilmekte idi. Kdisiyye Vakas olup bittikten,
sonra, cinler haberleri alp nsanlardan baz kimselere anlattlar. Bylelikle cinlerin haberleri bu iin
haberciliini yapanlardan daha erken ulam oldu.
Sa'd, Hz. mer'e zafer haberini, mslmanlardan len kimselerin saysn ve Fezre'li Sa'd b. Umeyle
ile birlikte bildii kimselerin isimlerini teker teker yazd. Hz. mer de sabahtan le vaktine kadar
dardan gelenlere Kdisiyye'de bulunanlarn haberlerini soruyor, leden sonra da evine ve
ailesinin yanna geri dnyordu. Eb Ca'fer der ki: Hz. mer, zafer mjdesini getireni grnce
nereden geldiini sordu. Mjdeyi getiren nereden geldiini syleyince Hz. mr ona: Ey Allah'n
kulu! Bana anlat dedi. Bunun zerine adam: Allah, mrikleri hezimete uratt diye cevap verdi.
Hz. mer, adamn bir nnde, bir arkasnda gidiyordu. Haberci ise devesinin zerinde idi. Bu
durumda Medine'nin ierisine kadar girdiler. Adam Medelilerin Hz. mere Mminlerin emri
diye selm verdiklerini grnce Hay Allah sana merhamet buyursun, bana mminlerin emiri
olduunu ne diye sylemedin? dedi. Bunun zerine Hz. mer: Zarar yok kardeim diye cevap
verdi.
Mslmanlar
Kdisiyye'de mjdeyi
gtrmek zere
gnderdikleri kiinin geri dnmesini
beklediler. Hz, mer onlara: Bulunduklar yerlerde kalmalarn, ilerini dzene koymalarn, Yermk
ve Dmak Fet-hi'ne katlm olanlarn kendilerine yardmc olmak zere gelmelerini beklemelerini
emretti.

Yardmc kuvvetlerin ilki cAgys Gn, sonuncular ise Zaferden iki gn sonra geldiler. Bunun
zerine Nezir b. Amr ile birlikte haber gnderip bunlar iin ne yaplmas gerektiini yazl olarak Hz.
mer'e sordular.
Kdisiyye Vakas'nn H. 16. ylda olduu da sylenmitir. Eb Ca'-fer de: Baz Kfe'liler bu
vakann H. 15. ylda olduunu sylyordu der. Bu vak'anm hicretin on drdnc ylnda olduu
daha1 nceden belirtilmi idi.
[176]
Kdisiyye ile ilgili haberler burada son buluyor.
Utbe B. Gazvn'n Basra Valilii
Denildiine gre Hz. mer bu yl ierisinde Utbe b. Gazvn' Basra'ya gndermiti. Daha nce ise
burada Sedslu Kutbe b. Katde vard ve Musenn'mn Hre taraflarnda yapt aknlara benzer
ekilde o da bu blgede talanlar tertipliyordu. Kutbe, Hz. mer'e mektup yazarak bulunduu yeri
bildirdi ve beraberinde az sayda asker olmas halinde. nnde yer alan Acemlere kar zaferler
kazanarak onlar blgeden srebileceini belirtti. Bunun zerine Hz. mer kendisine olduu yerde
kalp dikkatli olmasn emretti ve S'd b. BekrouHarndan reyh b. mir'i onun yanma gnderdi.
reyh, Basra'ya geldikten sonra, Kutbe'-yi orada brakarak, kendisi Ehvz taraflarnda bulunan
Dris'e varncaya kadar yoluna devam etti. Acemlerin silhl askerleri burada bulunmaktayd.
Buradaki Acemler onu ldrdler. Bunun zerine Hz. mer Utbe b. Gazvn' oraya gnderdi ve onu
gnderdiinde unlar syledi:
Ey Utbe! Ben seni Hind topraklarndan saylan bir yere mil olarak grevlendiriyorum. Buras
dmann sava alanlarndan bir yerdir. Orada bulunanlara kar Allah'n sana yeteceim ve sana
yardmc olacan rnid ederim. el-Al b. el-Hadram'ye yazarak ana Arfece b. Har-seme'yi
yardmc olarak gndermesini emrettim. Arfece mcahid ve dmana kar baarl tuzaklar kuran
birisidir. Yanma geldiinde onunla istiare et ve inaanlan Allah'u dinine ar. Senin bu arn
kabul edenleri sen de kabul et. arn kabul etmeyenlerden cizye vermesini iste, vermeyenin iini iae
klla hallet. Emrin altnda bulunan kimseler hakknda Allah'tan kork. Kardelerinin sana kar olan
durumlarn bozacak ekilde nefsinin seni kibir tuzaklarna drmesinden saknabildiin lde
sakn. Sen, Raslullah (s.a.v.)n sahbisi oldun. Zilletten sonra onun. sayesinde aziz edildin,
zayflktan sonra glendirildin. Sonunda bakalarnn bana dikilen bir komutan ve emirlerine boyun
eilen bir hkm sahibi oldun. Sylediin dinlenir, emirlerince itaat edilir. Seni gerek deerinden
daha yukarya kartmayacak ve senden aadakilere kar da azdrmayacak olursa, bu gerekten ok
byk bir nimettir. Bununla birlikte gnah ilemekten sakndn gibi, nimetin seni ktlklere
gtrmesinden de kendini koru. Hatta bu nimetin derece derece artarak seni aldatp sonunda
Cehennem'e srklemesi, benim amdan senin iin masiyetten de ktdr. Seni de beni de byle bir
durumdan Allah korusun. nsanlar Allah'a hzlca balandlar, sonunda dnya da onlara verilince, bu
sefer onu istemeye baladlar. Fakat sen Allah' iste, dnyay isteme, zalimlerin yklp lmesi gibi
bir kibete uramaktan kork. Haydi artk, beraberindekilerle birlikte yola koyul. Arap yurdunun en
uzak, Acem yurdunun ise en yakn yerine vardnda da ikamet edin.
Utbe ve beraberindekiler Mirbed denilen yere kadar ilerlediler. Sonra daha ileri gidip Cisr es-Sagr
dolaylarna varnca orada durup konakladlar. Furt yneticisi onlarn buraya varp konakladklar
haberini alnca, beraberinde drt bin askerle birlikte onlarn zerine geldi. Zeval vaktinden sonra,

Utbe be yz askeri ile birlikte savaa tututu ve Fu-rt'n yneticisi dnda onlarn hepsini
ldrdler. Furt Yneticisi ise, esir alnmt. Daha sonra Utbe, askerlerine bir konuma yaparak
unlar syledi: Dnya kopup gitmi, srtm dnp hzlca kayor. Geriye yalnzca bir kap
dolduracak kadar bir eyi kalmtr. Haberiniz olsun, sizler buradan ebede kadar kalacanz yere
geceksiniz. O bakmdan eliniz-dekilerin en hayrlsyla gn. Bana anlatldna gre: Cehennem
vadisinin kenarndan bir kaya paras braklrsa yetmi yl yuvarlanarak durur. Ve sizler bu vadiyi
dolduracaksnz. Siz ise bundan hayrete dtnz. Halbuki yine bana u da anlatlmtr. Cennetin
kilitlerinden ikisi arasndaki mesafe krk yldr. Bir gn gelecek kesinlikle dolup taacaktr. Yemin
olsun bir zamanlar Peygamber (s.a.v.) ile birlikte bulunan yedi kiiden biri idim. Bizler uzun -sre
samur aacnn yaprandan baka yiyecek bir ey bulamyorduk. Sonunda azlarmzn ii yaralarla
dolmutu. Bir gn elime bir elbise geirmitim, bunu alp Sa'd ile birlikte blm idik. imdi ise o
yedi kiiden her birmiz mutlaka bir blgenin emiriyiz. Bizden sonra da insanlar deneyeceklerdir.
Utbe, Rabiulevvel ya da Rabiulhir (25 Nisan - 22 Haziran 635) aynda H. 14. ylda Basra'yavarmt. Denildiine gre Basra'nn bir ehir haline getirilmesi, Cell ile" Tekrt'ten sonra Hicretin
on altnc ylnda
olmutur. Sa'd kendisini oraya mer'in emri ile gndermiti. Utbe, Basra'ya varp yerletikten bir ay
sonra Ubulle halk onun zerine yrdler. Ubulle'nin evresinde be yz tane koruyucu sur vard.
Ubulle, in'den gelen gemilerin liman idi. Utbe, onlarla savam, onlar bozguna uratarak ehre
ekilmek zorunda brakmt, kendisi de bunun zerine kararghna geri dnmt. Allah, Farslarn
kalbine korkuyu yerletirdi. Bunun zerine ehirden karak ar olmayan eyalarn yanlarna alp
denizi getiler ve ehri boalttlar. Mslmanlar arkalarndan ehre girdiler ve orada pek ok mal,
silh ele geirdiler ve pek ok esir aldlar. Bunlar kendi aralarnda paylatlar ve bu ganimetlerden
bete biri ayrdlar. Mslmanlarn says yz kii idi. Ubulle'nin Fethi, Recep (21 Austos-19
Eyll) ya da aban (20 Eyll-18 Ekim 639) aynda olmutu. Daha sonra da Rzik (Basra) ehrinin
yerine gelerek, mescidin yerini belirledi ve bu mescidi kamtan ina etti.
Burada ilk doan kii Eb Bekre'nin olu Abdurrahmn oldu. Ab-durrahmn dounca, babas bir dii
deve kesti. Bu deve de, insanlarn az-h dolaysyla yeterli gelmiti. . '
Destumsn halk onlara kar asker toplaynca, Utbe onlara kar yrd ve onlar hezimete uratt.
Destumsn'in Merzubn'm esir ald. Katde onun kemerini ald. Utbe de bu kemeri Enes b. Huceyne
le birlikte Hz. mer'e gnderdi. Hz. mer kendisine:
Oradaki insanlarn durumu nasl? diye sorunca Enes: Dnya, onlarn zerine akp duruyor. Onlar
altn gmn stne koyup kaldryorlar dedi. Daha sonra Hz. mer, halk Basra'ya gitmek zere
tevik edince insanlar da oraya tanmaya balad.
Utbe, Muci' b. Mes'd'u bir topluluun bana geirerek onlar Fu-rt zerine gnderdi, Mure b.
u'be'yi de, Muc b. Mes'd'un geliine kadar namaz kldrmakla grevlendirdi. Mes'd'un gelmesi
halinde onun emir olacan belirterek kendisi Hz. merin yanma gitti.
Muci', Furt halkna muzaffer oldu. Dier taraftan Farslarn ileri gelenlerinden biri saylan Felkn
da mslmanlara kar asker toplaynca, Mure b. u'be onlara kar kt. Onlarla Mrgb denilen
yerde karlat ve aralarnda arpma oldu. Mslman hanmlar: Onlara yetiip onlarla birlikte
olsak diye dnerek, ba rtlerinden sancaklar yaparak erkeklerin yanma gittiler. Mrikler
sancaklar g-gnce mslmanlafi& yardm geldiini zan ederek bozguna uradlar, Mslmanlar da
bylelikle zafer kazanm oldu. Daha sonra Hz. mer'e mektup yazarak zafer haberini bildirdiler.
Bunun zerine Hz. mer, Utbe'ye: Basra'ya kimi mir olarak tayin ettin? diye sordu. Utbe:

Muci1 b. Mesd diye cevap verince, Hz. mer: Sen, gebe birisini, ehirli birisinin bana
mir mi yaparsn? diye karak kendisine Mure'nin durumunu anlatt ve grevinin bana
dnmesini emretti. Utbe grevine geri dnerken yolda vefat etti. Onun lm hakknda bundan baka
eyler de sylenmitir. Bunlardan on yedinci yl anlatrken sz edeceiz.
Meysn'dan alnan esirler arasnda Hasan el-Basr'nin babas Yesr, Abdullah b. Avn b. Artabn'n
dedesi Artabn da vard.
Utbe'nin Basra emirlii on beinci ylda olmutur, denildii gibi, onaltnc ylda olduu da
sylenmitir. Fakat birincisi daha dorudur. Onun Basra Emirlii alt aydr.
Daha sonra Hz. mer Basra emirliine Mure b. u'be'yi getirdi. O iki yl bu grevde kaldktan
sonra bilinen iftiraya urad. Bunun zerine Eb Ms grevlendirildi. Utbe'den sonra Eb Ma,
ondan sonra da Muire Basra valisi olmutur da denilmitir.
Yine bu ylda, yani Hicretin on drdnc ylnda, Hz. mer olu Ubeydullah ve arkadalarna bir de
Eb Mihcen'e iki itikleri iin sopa vurdu.
Yine ayn yl Hz. mer, Ramazan (19 Ekim - 17 Kasm 635) aynda Medine camilerinde geceleyin
teravih klnmasn ve onlara Ubeyy b. Ka'b'n arkasnda namaz klmalarn emretti. Hz. mer,
lkenin her tarafna ayn eyi yazp buyruk verdi.
Bu yl Hac farizasnn edasnda Hz. mer emirlik yapt.
Bu yl bir gre gre Mekke valisi Attb b. Esd, Yemen valisi Ya'l b. Mnebbih, Kfe valisi Sa'd,
m blgesinin valisi Ubeyde b. el-Cerrh, Bahreyn valisi Osman b. Ebi'l-s, kimisine gre el-Al
b. el~Had-ram, Uman valisi ise Huzeyfe b. Mihsan idi.
Hz. Eb Bekir es-Sddk'in babas Eb Kuhfe, olunun vefatndan sonra bu ylda vefat etti. Sa'd b.
Ubde el-Ensr de bu yl vefat etti. Bir gre gre on bir ylnda vefat etmi, on beinci ylda vefat
ettii de sylenmitir. Selt b. Arar b. mir b. Ley bu yl ldrld. Muviye'nin annesi Utbe b.
Raba'mn kz Hind de bu yl vefat etmitir. Hind, bilindii gibi Mekke'nin fethedildii gn mslman
[177]
olmutu.
HCRETN ON BENC (14 UBAT 636-1 UBAT 637) YILI
Sa'd b- Eb Vakks'm bu yl ierisinde Kfe'yi ehir haline getirdii sylenmitir. Bunlara gre, bn
Bukayle buray onlara gstererek Sa'd'a; Ben Allah rzas iin sana bir yer gstereceim. Burada
tahta .kurusu, sivrisinek gibi haereler yok. Dzlk bir yerdir, iinde biraz da meyil vardr. demi,
sonra da ona buray gstermitir.
[178]
Bu konuda baka grler de vardr. leride bunlardan da gz. edilecektir.
Mercu'r-Rm Vakas
Mercu'r-Rm vakas, bu sene olmutur.
Eb Ubeyde ile Hlid b. Veld, beraberlerinde bulunan askerlerle birlikte Fihl'den ayrlp Hns
yoluna koyulmular yolda da Zu'1-Kel'a uramlard. Heraklieus, bu durumdan haberdar olmu,
[179]
patrik
Teo-dor'u gndermi, o da Dmak'n batsnda bulunan Mercu'r-Rm denilen yere
kadar gelmi ve orada kararghn kurmutu. Eb Ubeyde de ayn ekilde Mem'r-Rm'a gelip orada

karargh kurdu. Eb Ubeyde'-nin Mercu'r-Rm'a vard ayn gn Bizansl enes de

Teodor'un.atllar kadar atl ile -hem Teodor'a yardmc kuvvet ve hem de Hma halkna destek
kuvvet olmak zere- geldi. Sabah olduunda etraf Teodor ve at-llaryla dolup tamt. Hlid,
Teodor'un, Eb Ubeyde enes'in karsnda idi. Teodor Dmak yolunu tutunca Hlid de yanna bir
birlik alarak arkasna koyuldu; Dier taraftan Eb Sfyan'n olu Yezd'in de Teodor'un geliinden
haberi olmu ve onu karlamt. Onlar arpmakta iken Hlid onlara yetimi ve Bizans ordusuna
arkadan baskn yapmt. Kaabilen ok az kii dnda lmden kurtulan olmad. Mslmanlar
onlarla birlikte bulunan tm mallar ganimet olarak ellerine geirdiler.
Yezd de bu mallar hem kendi askerleri arasnda, hem de Hlid'in askerleri arasnda paylatrd.
Daha sonra Yezd, Dimak'a geri dnerken, Hid Eb Ubeyde'nin yanma geri dnd. Teodor da
ldrlenler arasnda idi.
Hlid'in Teodor'un peine taklmasndan sonra, Eb Ubeyde de e-nes ile Mercu'r-Rm'da savat.
Bizansllar grlmemi bir ekilde ldrldler. enes de ldrlenler arasndayd. Mslmanlar
onlar Hns'a kadar kovaladlar. Heraklieos, bu durumu haber alnca Hms patrii (komutan) ne
[180]
oraya yrmesini emretti, kendisi Ruha (Urfa)'ya gitti. Eb Ubeyde ise Hms zerine yrd.
Hms, Baalbek Ve Dier Yerlerin Fethi
Eb Ubeyde, Dimak'ta lerini bitirdikten sonra Hms'n yoluna koyuldu ve bu arada Baaibek yolunu
izleyerek oray muhasara altna ald. Baalbek halk eman isteyince, o da onlara eman verdi ve onlarla
bar yapt. Oradan ayrlp Hlid ile birlikte Hms -zerine gitti. .
Mslmanlarn Hms'a Mercu'r-Rm'dan gittikleri de sylenmitir. Bundan daha nce sz edildi.
Mslmanlarn Hms yaknlarnda kararghlarn kurmalar zerine Hms halkyla arpmalar
balad. Hmshlar zellikle souk gnlerde mslmanlarla arpyorlard. Bu bakmdan
mslmanlar an souklarla karlarken Bizansllar da uzun bir kuatma altnda kalm oldular.
Fakat mslmanlar da, Bizansllar da bu duruma kar sabr gsterdiler. Heraklieos, Himslilara haber
gndermi ve onlara yardmc kuvvetler gndereceine dair s2 vermiti. Dier taraftan btn Cezire
halkna emrederek Hms'a gitmek zere hazrlanmalarn bildirmiti. Cezire halk da Mslmanlar
Hims' kuatmaktan alkoymak amacyla am taraflarna yrdler. Dier taraftan Sa'd b. Eb Vakks
da Irak'tan Heyt zerine asker birlikler gndererek oray kuatmalarn salad. Onlardan' bir ksm
da Karksiy'ya gitmi olduundan Cezirdiler dalm ve sonunda Hmsllara yardm etmekten
vazgemilerdi.
Hms halk kendi aralarnda yle diyorlard: ehrinizi btn gcnzle elinizde tutmaya alnz.
Souklar grnce, ayaklar plak olduundan hepsinin ayaklar kopacaktr. Fakat souklar
baladnda Bizansllarn ayaklar souktan takatsiz kald halde, mslmanlarn bir parmaklarna
bile birey olmuyordu.
K mevsimi bittikten sonra yal bir Rm onlar mslmanlara bar yapmaya davet ettiyse de onun
bu teklifini kabul etmediler. Bir bakas yine onlar bar yapmaya ard, onun da bu isteini red
ettiler. Mslmanlar onlara hcum tertipleyip bir tekbr getirdiler, bunun tesiriyle Hms evlerinin bir
ou ykld, sarslan duvarlar atlad. Mslmanlar ikinci bir tekbir getirince bundan daha byk
musibetlerle karlatlar. Bunun zerine Hin?* halk raslmanlarn yanna gidip onlara bar
yapmak teklifinde bululdular. Mslmanlar ise onlarn bana gelenlerden haberdar olmamt. Bu
bakmdan onlarn bar tekliflerini kabul ederek Dmak halk ile yaplan barn ayn artlaryla

onlarla da bar antlamas yaptlar.

Eb Ubeyde Kindeli es-Smt b. el-Esved bakanlnda Muciyeoul-lar'fti, E's b. Mns
bakanlnda Seknlan, Mikdd bakanlnda Belliileri ve daha baka bir takm kabile kollarm
Hms'a yerletirdi. Alnan ganimetlerin bete birini Abdullah b. Mesd ile birlikte Hz. mer'e
gnderdi. Hz. mer de Eb Ubeyde'ye: Sen bulunduun bu ehirde kal ve am blgesinin kuvvet
sahibi Araplarn sana yardmc olmaya davet et. Ben sana asker gndermenin arkasn
kesmeyeceim. diye yazd.
Daha sonra Eb Ubeyde Hms'da Ubde b. es-Smit'i vekil brakarak Hama zerine yrd..Hama
halk kendisini itaatle karladlar. Bunun zerine Eb Ubeyde ahslardan cizye almak, arazilerinden
de hara almak zere onlarla bar yapt. Oradan eyzer taraflarna gitti. ey-zediler onu yolda
karlayarak, Hamaklarla yapt artlarn benzeri artlaryla kendisinden bar istediler. Daha sonra
Eb Ubeyde Hns Maarrasi diye bilinen yere gitti. Buras Nurnn Maarras diye bilinen yerdir.
Daha sonra Ensr'dan Nu'mn b. Ber'e nisbet edildi. Maarrahlar da kendisinden Hms halkyla
yaplan artlarla" bar istedi ve ona kar gelmediler.
Daha sonra Eb Ubeyde, Lzikiyye'ye geldi. Lzikiyye halk onunla arpt. Lzikiyye'nin ancak bir
grup kii tarafndan alabilen byk bir kaps vard. Mslmanlar, buradan uzakta bir yerde
kararghlarn kurdular. Daha sonra Eb Ubeyde emir vererek byk ukurlar .kazdrd. Bu
ukurlarn her birine atllar atnn zerinde giriyor ve grnmyorlard. Daha sonra mslmanlar
kuatmay brakp geri gittikleri intiban verdiler. Gece olup etraf kararnca geri dnp kazdklar bu
ukurlarda gizlendiler. Sabah olunca Lzikiyye halk, msmanlarn kuatmay brakp geri
ekildiklerini grdler. Bunun zerine davarlarn kartp ehrin dna yayldlar. Hi bir eyden
korkmam ve phelen-memilerdi. Anszn msmanlarn bararak kendileriyle birlikte ehre
girmekte olduunu grdler. Bylelikle ehir zor kullanlarak ele geirilmi oldu. Hristyanlardan
bir ksm, oradan katlar. Fakat daha sonra arazilerine dnmek iin eman istediler. Bunun zerine
kendileriyle, saylarnn artp eksilmesine bal olmakszn, maktu bir hara demek artyla anlald
ve kiliseleri kendilerine brakld.
Mslmanlar da orada byk bir cami yaptlar. Bu camiyi Ubde b. es-Smit bina etmi, daha sonra
geniletilmitir.
Mslmanlar Lzikiyye'yi fethettikten sonra Cebele'de bulunan Bizans halk da oradan ekildi.
Muviye dneminde ise Bizansllardan, kalan kalenin dnda bir kale daha yaptrlm ve buras
askerle doldurulmutu.
Mslmanlar, Ubde b. es-Smit. ile birlikte Antarts'u fethettiler. Burasnn olduka salam bir
kalesi vard. Halkm srgn ettiler. Muviye Antarts kentini yeniden in ederek buray tekilatl bir
ehir haline getirmi, savalara iktlar vermitir. Muviye Bnys'ta da ayn eyleri yapmtr. Bu
arada Seemye de fethedildi. Denildiine gre, buraya elemiyye ad verilmesinin sebebi udur:
Buraya yakn M'tefike diye bilinen bir ehir vard. Bu ehrin alt stne gelmi ve ehir halkndan
yalnzca yz kii kurtulmutu. Bunlar da kendilerine yz ev in etmilerdi. Bu yzden buraya yz
kii kurtuldu anlamna gelen Seleme mieh> ad verildi, daha sonra adnda deiiklikler yaplarak
Selemye oldu. Ancak byle bir sz bu ehir halknn Arap olup Arapa konumalar halinde doru
kabul edilebilir. Dilleri Arapa olmayan kimseler hakknda byle bir aklama doru olamaz. Daha
sonra Hz. Abbs'm torunlarndan olan Salih b. AH b. Abdullah b. Abfes buray kendisine yurt
edindi. Onun soyundan gelenler burada pek ok yer ina etti, buray deta bir ehir haline getirdiler.
Onun soyundan gelenlerden pek ok kii burada yerleti. Bu bakmdan buras ve evresindeki arazi

onlarndr.

[181]

Knnesrn'ln Fethi Ve Heraklieos'un Kostantiniyye'ye Varmas :

Daha sonra Eb Ubeyde, Hlid b. Veld'i Kmnesrln'e gnderdi. Hlid ehrin yaknlarna gelince
Bizansllar balarnda Mns olduu halde onlara kar koymak zere geldiler. Mns,. Heraklieos'tan
sonra Bizans'llar'-n en byk ahsiyeti idi. Aralarnda arpma oldu ve Mns beraberindekilerle
birlikte ldrld. Bizansllar bundan nce benzeri bir ekilde l-drlmf deillerdi. Sanki hepsi
de bir anda ldrlm gibi oldular. Arkasndan Hlid, Knnesrn zerine yrd. Knnesrn halk
kalelerine ekildi ve kendilerini korumaya baladlar. Fakat mslrnanlar onlara: Sizler bulutlarn
zerinde bile olsanz, Allah ya bizi sizlerin yanma kartr, yahut sizleri bizlerin yanma indirir. diye
haber gnderince, durumlarn gzden geirmeye baladlar. Sonunda Hms halk le yaplan
artlaryla bar istedilerse de Hlid ehri kesinlikle tahrib etmek istediinden bu istekleleri kabul
edilmedi ve ehrin tahribini nleyemediler. Bu 3irada Heraklieos, Koatantiniyye'ye varm
bulunuyordu. Sebebi udur; Hlid ile Iyd, am'dan, Amr b. Mlik ise Kfe tarafndan yola koyularak
Kar-kfsy tarafndan kp Heraklieos zerine yrdler. Abdulah b. e.I-Mu-temm ise ordusu ile
Musul taraflarndan yala koyulmu, ancak daha sonra da geri dnmlerdi. te bu srada Heraklieos
Kostantiniyye'ye girdi. Bu mslmanlarn bu ekilde cesaretle eitli kollardan ilk ilerleyileri olupon beinci ylda gereklemiti. On altnc ylda olduu da sylenmitir,
Hz. mer, Hlid'n yaptklarn haber alnca; Hlid, bu sefer kendi kendisini komutan yapt. Allah'n
rahmeti Eb Bekir'in zerine olsun, o yiitleri benden daha iyi tamrmi, demiti. Hz. mer daha
nce hem H-lid'i hem de Msenn b. Harise'yi grevlerinden alm ve bununla ilgili olarak unlar
sylemiti;
Ben, kendilerini, onlar hakknda herhangi bir phem olduu iin grevden almadm. Fakat halk
onlar gzlerinde o derece bytt ki, bu zaferleri Allah' unutarak onlara balamalarndan korktum.
Hz. mer Msenn'y grevden almak hususundaki grnden, Eb Ubeyd'den sonra ii ele
almasndan, Hlid hakkndaki grnden de Kn-nesrn'den sonra vazgemi idi.
Heraklieos'a gelince: O Huh-(Urfa) dan ayrlmt- Burann kpekla-rini ilk havlatan ve tavuklarn
ilk rkten mslman kii sahabeden olan Ziyd b. Hanzaa'dir.
Heraklieos, Ruh'dan ayrlp Simt'da konaklad. Oradan da Kostantiniyye'ye doru yola koyuldu.
Ruh'dan ayrlmak istediinde, tmseke bir yere kp am taraflarna dnd ve unlar syledi.:
Selm sana Suriye! 3ir daha grmemek zere selm! Bundan sonra sana hi bir Bizansl, uursuz
ocuk dnyaya gelmedike korkusuzca giremeyecektir. Keke bu ocuk domasa!
Heralieos'un bu davran ne kadar gzel, fakat Bizansllar iin de ne kadar byk bir musibeti
Heraklieos, daha sonra yoluna devam ederek Kostantiniyye'ye vard. skenderun ile Tarsus arasn&a
bulunan kalelerde bulunanlar da yanna ald. Bundan maksad ise, Antakya le dier Rum ehirleri
arasnda kalan
blgelerde mslmanlann mamur bir yere rastlamamalar idi. Heraklieoa kalelerdekileri de datm
olduundan mslmanlar kimse bulamyorlard. Bazan da kalelere yakn yerlerde Rumlar tuzaklar
kuruyor ve geride kalanlar gafil avlayabiliyorlard. Daha sonra mslmanlar bunun iin. de gerekli
[182]
ihtiyat tedbirleri aldlar.

Haleb, Antakya Ve Dier Byk ehirleria Fethi

Eb Ubeyde, Knnesrin'de ilerini bitirdikten sonra Ha'Ieb-zerine yrd. Fakat yolda Kmnesrin
halknn antlamalarn bozduklar ve artlara uymadklar haberini ald. Bunun zerine ortaya esSimt el-Kind'yi gnderdi. Simt Kinnesrn'i muhasara edip fethetti ve orada pek ok koyun ve sr
ganimet ald. Bunlarn bir ksmn kendi askerleri arasnda paylatrrken bir ksmn da ganimet
mallan arasnda brakt. Bu srada Eb U-beyde de Haleb yaknlarna vard. Eb Ubeyde, Araplardan
eitli kfcbilele-re mensup kimseleri bir araya getirip onlarla cizye vermeleri artyla bar yapt.
Bunlar daha sonra mslman oldular. Arkasndan, ileri kuvvetlerinin banda Fihr'li Iyd b. Ganm
olduu halde Haleb'e geldi. Halebliler kalelerine sndlar, mslmanlar da onlar muhasaraya
aldlar. Fakat fazla zaman gemeden, kendileri, oluk-ocuklar, ehirleri kiliseleri ve kaleleri iin
olmak zere eman istediler. Bu konuda yaplacak mescid iin bir yer dnda onlara istedikleri eman
verildi. Onlarla bar yapan Iyd idi. Eb Ubeyde de aynen kabul etti ve kar kmad. Haleblilerle
evlerinin ve kiliselerinin yar yarya mslmanlarla paylatrlmas artyla bar yapld da
sylenmitir. Yine sylendiine gre Eb Ubeyde Haleb'de kimse bulamamt, nk Halebliler
Antakya'ya gemi ve eliler araclyla bar antlamas yapmlar, bar gerekleince de geri
dnp ehirlerine gelmilerdi.
Eb Ubeyde Haleb'den Antakya zerine gitti. Hem Knnesrin'den, hem de baka yerlerden pek ok
kiinin gelip buraya snm olduklarn grd. Eb Ubeyde Haleb'den ayrldktan sonra dmandan
bir toplulukla karlat. Onlar bozguna uratarak ehire snmak zorunda brakt ve ehri drt bir
yanndan kuatma altna ald. Daha sonra onunla ya buradan srlmek, ya da cizye vermek artlaryla
bar yaptlar. O da bir ksmn srgn etti, bir ksmm da orada brakarak eman verdi. Daha sonra
antlamalarn bozunca, bu sefer Eb Ubeyde onlarn zerine Iyd b. anm ile Habb b. Mesleme'yi
gnderdi. ehri bir daha, eski bar artlarna uygun olarak fethettiler.
Antakya'nn mslmanlar yannda ok byk bir deeri vard. Fethedildikten sonra Hz. mer," Eb
Ubeyde'ye mektup yazarak: Antakya'da mslmanlardan bir heyet tekil ot ve bunlar orada Murbt
olarak gre vlend ir, onlara maa vermemezk de etme. diye emretti.
Eb Ubeyde, bir Rum topluluunun Maarratu Masrn ile Haleb arasnda bulunduklar haberini alnca
zerlerine yrd, onlarla karlat ve bozguna uratt. Birka komutan ldrd, esir ve ganimetler
ald. Maarratu Masrin'i de Haleb ile yaplan ban antlamasnn artlaryla fethetti.
Eb Ubeyde'nin svarileri etrafa dalarak Bk'ya kadar vard, C-m, Sermn, Tizin kasaba ve
kylerini fethettikleri gibi, tm Kmnesrin ve Antakya blgelerini de fethettiler. Daha sonra Eb
Ubeyde Haleb'e geri geldiinde halk arasnda karklklar kmt. Haleblilcr tekrar itaat altna
alnp ehri yeniden feihedinccyc kadar orada kald. Daha sonra Eb Ubeyde ileri kuvvetlerin
banda lyd olduu halde Krus'a gitmek zere yola koyuldu. lyd yolda orann rahiplerinden
birisiyle karlat ve rahip kendisinden bar istedi. lyd bu rahibi Eb Ubeyde'nin yanna gnderdi,
onunla Antakya barnn artlaryla bar yapt. Eb Ubeyde, svarilerini Krus'un her tarafna
gnderdi ve Tel Azz diye bilinen yeri fethetti. Selmn b. Rabia el-Bhil de Eb Ubeyde'nin
askerleri arasnda bulunuyordu. Selmn, Krus Kalesinde yerleti ve buras daha sonra kendi-disinin
adyla anlmaa baland. Buras imdi de Hsn Selmn (Selmn Kalesi) diye bilinmektedir.
Daha sonra Eb Ubeyde yine leri kuvvetlerini banda lyd olduu halde Menbic zerine yrd.
Eb Ubeyde Iyda kavutuunda, onun Menbiclilerle Antakya artlaryla bar yapm olduunu
grd. Iyd'i, Du-lk ve Ra'bn tarafna gnderdi. Burann halk da, Menbiclilerle yaplan bar

artlaryla Iyd'la anlatlar. lyd onlara ayrca mslmanlan Bizansllarn durumundan haberdar
etmelerini de art kotu.
Eb Ubeyde, fethettii kyler ve kasabalar topluluundan her birinin bana bir mil grevlendirerek,
onun yanna bir miktar asker brakyor ve gvenlik asndan korunmas gereken yerlere de askerler
yerletiriyordu. .
Habib b. Mesleme ile birlikte Ksrn zerine bir ordu gnderdi. Burann halk onlarla cizye vermek
ya da srlmek artlaryla bar yapt. O da onlarn bir ounu Rum Diyarna, Cezire blgesine ve
Cisr Menbic kyne srd. O gnlerde ise Csr Menbic (Menbic Kprsnde kpr yoktu. Burada
kpr Hz. Osman zamannda yaptrlmtr. Onun eski bir kalntsnn da bulunduu sylenmitir.
Mslmanlar bu taraftan Frat'a kadar oian am blgesini ellerine geirdiler. Daha sonra Eb
Ubr.y.de. Filistin'e dnd.
Lkkm Da'nda ad Cercerme olan bir ehir vard ve burann halkna da Cercime ad verilirdi.
Hubb b. Mesleme, Antakya'dan buraya yrd ve mslmanlara yardmc ve destek olmalar artyla
bar yaparak buray fethetti.
Bu yl ierisinde Eb Ubeyde, Abs'l Meysere b. Mesrk ile birlikte bir ordu gndermiti. Bu ordu
Antakya Bars yolunu izleyerek Rum topraklarna girdi. Bu yolu ilk kullanan Meysere oldu. Yolda
beraberlerinde Gas-Bn, Tenh ve yd'a bal Araplarla birlikte bir grup askerle karlat. Bunlar
Heraklieos'a yetimek stiyorlard. Meysere, bunlarn zerine hcum ederek, grlmemi bir ekilde
onlardan pek ok kii ldrd. Daha sonra Mlik el-Eter en-Neh gelip ona yetiti. Mlik'i
Antakya'da bulunan Eb Ubeyde yardmc kuvvet olmak zere gndermiti. Esenlikle geri dndler.
Eb Ubeyde, Hlid b. Veld ile birlikte Mara'a bir ordu gnderdi Hlid buray halkn eman altnda
srmek artyla fethetti, daha sonra da ehri tahrip etti.
Habb b. Mesleme ile birlikte Hades Kalesi'ne bir baka ordu gnderdi. Buraya Hades ad
verilmesinin nedeni udur: Mslmanlar burada gen bir delikanlnn ynetici olduunu grdler. Bu
delikanl beraberindekilerle birlikte mslmanlarla savamt. Buranm adnn Der-bu'1-Hades (Olay
yolu) olduu da sylenmitir. Yine denildiine gre; Mslmanlar burada kayplar verdikleri iin
Derbu'l-Hades ad verilmitir. Emevler bu bakmdan buray Derbu's-Selme (Esenlik yolu) dye
[183]
anyorlard.
Kaysriyye'nn Fethi Ve Gazze'nin Muhasaras:
Bu ylda Kaysriyye fethedildi. On dokuzuncu ylda fethedildii de sylendii gibi, yirminci ylda
fethedildii de sylenmitir.
Bunun sebebine gelince: Hz. mer Eb Sfyan'n olu Yezd'e mektup yazarak Muviye'yi
Kaysriyye zerene gndermesini emretmiti. Hz. mer ayn zamanda Muviye'ye de yazl emir
gnderdi, Muviye bunun zerine Kaysriyye zerine gitmi ve balkm muhasara altna almt. Kaysriyyeliler, kalelerinden kp onun zerine yrmeye baladlar. Fakat her seferinde onlar hezimete
uratp kalelerine geri eviriyordu. Sonunda onun zerine lm kalm sava vermek zere kp
yrdler. Onlarn bu arpmada verdikleri l says seksen bin kiiyi bulmutu. Tam anlamyla
yenilgiye urayp kaleleri fethedilinceye kadar verdikleri l says yz bini bulmutu.
:
Dier taraftan Alkame b. Mucezziz, Gazze'de Kaykr'i muhasara altna aln? ve onunla elilerle
haberlemeye balamt. Fakat her ikisi de istediklerini elde edememilerdi. Alkame, Kaykr'm

yanma Alkame'nin elisiymi gibi gitti. Kaykr,, birisine emir vererek yolda beklemesini, Alkame
yanndan geecek olursa ldrmesini emretti. Alkame bunu anlaynca ona: Benim yanmda
grlerine ba vurduum kimseler vardr, imdi onlar da alp sana geleyim dedi. Bunun zerine
Kaykr ayn adama ona ilimemesi iin emir gnderdi. Bylelikle yanndan ayrlan Alkame bir daha
[184]
onun yanna dnmedi, Amr'm Artabon'a yaptnn aynsn yapm oldu.
Beysn'n Fethi Ve Ecndeyn Vakas:
Eb Ubeyde ile Hl id, Hms'a gidince Amr ile urahbl de Beysn-rdn halkyla da bar yaptlar.
Bizans askerleri, azze, Ecndeyn ile Bey-sn'da toplanmlard. Amr ile urahbl, Ecndeyn'de
bulunan Artabon komutasndaki kuvvetlerin zerine yrdler. rdn'de Ebu'l-A'ver'i vekil
brakarak, beraberinde Bizans'h askerler de bulunan Artabon'un zerine gittiler. Artabon, Bizans
komutanlarnn en akll uzak grl ve en ince hesaplan dahi yapmay ihmal etmeyenlerinden biri
idi. Artabon.hem Remle'de ve hem de Iyly (Kuds) da byk birer ordu yerletirmiti. Hz. mer b.
Hatth, bu durumu haber alnca: imdi biz Bizana Artabon'u zerine Araplarn Artabonu'nu
gndermi bulunuyoruz. Kimin bu ii baaracana dikkat ediniz.
Muviye, Kaysriyye halknn Amr ile uramasna frsat vermemiti. Dier taraftan Amr, Alkame b.
Hakm el-Fers ile Akk'l Mesrk b. Fullfin' lylyllarla savamak zere grevlendirmiti.
Bylelikle, ylyl-lann Amr zerine gitmelerine imkan brakmadlar. Amr, ayn ekilde Eb Eyyb
el-Mlik'yi de Remle'de bulunan Bizans askerlerine kar gndermi, bylece onlarn kendisiyle
uramalarnn nne gemi idi. Hz. mer'in yardmlar Amr'a pepee geliyordu, Amr, Ecndeyn
dolaylarnda kald. Fakat Artabon'dan birey elde edemedii gibi, gidip gelen elilerden de bir sonu
alnamiyordu. Sonunda Amr kendisi eliymi gibi Artabon'un yanna bizzat gitti. Artabon bunu sezdi
ve kendi kendine: phesiz komutan bu olmaldr, ya da en azndan bu, komutann, grlerinden
yararland bir kiidir diye dnd. Bunun zerine birisine bekleyerek yanndan getii taktirde
onu ldrmek zere emir verdi. Amr da onun ne yapmak stediini anlaynca ona unlar syledi:
Sen benim neler sylediimi duydun, ben de senin sylediklerini dinledim. Senin sylediklerin
bende bir kanaat hasl etti, fakat ben mer'in bu valiye yardm etmek zere gndermi olduu on
kiiden birisiyim. imdi dnp onlar da alp geleyim, onlar da senin bana sunduun bu teklifleri
uygun grecek olursa emirimizin de askerlerin de uygun grecekleri grtr, demektir, yok onlar bu
gr kabul etmeyecek olurlarsa onlar emin olacaklar'bir yere kadar geri gtrrsn.
Bunun zerine Artabon: Evet diyerek, Anr' ldrmesini emrettii adam geri ard. Amr onun
yanndan ayrlrken' Bizansl bunun bir hile olduunu ve Amr'n oyununa geldiini anlad ve"; Bunun
kadar kurnaz birisi olamaz diye sylendi.
Amr'm bu oyununun haberi Hz. mer'e ulanca: Allah, Amr'n mkfatn versin dedi.
Amr, Artabon'u nerede yakalayabileceini bilmi ve onunla karlam, Ecndeyn'de aralarnda
Yermk Savafn andran bir sava olmutu. yleki her iki tarafn da verdii l says olduka
fazlayd. Fakat sonunda Artabon, bozguna urayarak tyly'ya ekilmek zorunda kalmt. Amr ise
Ecndeyn'e inmi, Beytulmakdis'i muhasara altnda tutan msl-manlar Artabona geit bulmak imkn
verdiklerinden, yly'ya girebilmi, mslmanlan oradan Amr tarafna ekilmek durumunda
brakmt.
Ecndeyn'i Yermk'ten nce olmu kabul edenlerin grne uygun olarak bu savatan daha nce sz

etmitik. Orada buradakinden baka trl ve fark anlatmlarmz da vard. Bundan dolay hem orada,
[185]
hem de burada sz etmi olduk.
Beytulmakdis'in Dier Adyla yly'nn Fethi
Bu yl ierisinde Beytulmakdis de fethedildi. On altnc yln Rebil-evvel (2 Nisan- 1 Mays 637)
aynda olduu da sylenmitir.
Bunun da sebebine gelince: Artabon ylyya girince Amr da Gazze'yi fethetti. azze'nin Hz. Eb
Bekir'in halifelii dneminde fethedildii, ondan sonra da Sebestiyye'nin fethedildii de sylenmitir.
Zekerriy olu Yahymn kabri bu ehirdedir. Nablus ehride cizye demeleri artyla emna ile
fehedildii gibi. Ldd ehri de fethedildi. Bundan sonra srasyla Yubn, Amevs, Beyt Cebrn ve
Yf Fethedilmitir. Denildiine gre Yf'y Muviye fethetmitir. Amr da Merc Uyn'u fethemiti.
Amr bu gereklemesinden sonra Artabon'a Rumca konuan bir adam gndererek, ona:
Sylediklerine iyi dikkat et diye talimat vermi veonunla birlikte bir mektup gndermiti. Eli
Artabon'un yanna vararak, yardmclar do yannda iken ona mektubu verdi. Artabon: Allah'a yemin
ederim, Amr Filistinde Ecndeyn'den sonra baka bir yer fethedemeyecektir dedi. Yardmclar:
Bunu nereden biliyorsun? diye sorunca, Artabon: Bu fetihleri yapacak olan kimsenin nitelikleri, Hz. mer'in niteliklerim sayarak-yle yledir, diye cevap verdi.
Eli Amr'm yanma gidip durumu haber verdi. Bunun zerine Amr Hz. mer'e yle bir mektup yazd:
Ben son derece etin bir dmanla urayorum. Fethetmeye altm lke sana kar peinen
klm bulunuyor. Ne dersin? Hz. mer Amr'n byle bir eyi iitmedii bir habere dayanmadan
sylemeyeceini bildiinden Medneden ayrlarak yola koyuldu.
Denildiine gre, Hz. mer'in am'a geliinin nedeni uydu: Eb Ubey-de, Beytulmakdis'i muhasara
altna alnca, Beytulmakds halk kendisinden am blgesi ehirleriyle yaplan bar artlarnn
aymsyla bar yapmay ve bu bar antlamasnda mslmanlann tarafn Hz. mer'in temsil
etmesini istemiler. Bunu Eb Ubeyde'nin Hz. mer'e yazmas zerine,Hz:. mer Medine'den yola
koyuldu ve Medine'de Hz. Ali'yi kendisinin yerine vekil brakt. Hz. Ali kendisine: Ne diye kendin
gidiyorsun ki? Sen kpk tabiatl bir dmana kar gidiyorsun. deyince, Hz. mer u cevab verdi:
Abbs'n vefatndan nce cihda kmaya alyorum, nk sizler Ab-bs' yitirecek olursanz
ktlkler orap sk gibi ard darda birbirini kovalayacaktr.
Hz. Abbs, Hz. Osmann halifeliinin altnc ylnda vefat etmi ve gerekten de insanlarn etrafm er
kuatmt.
Hz. mer yola koyuldu ve Cbiye'ye kadar bir at srtnda geldi.
Hz. mer, am blgesine drt defa gelmitir. Bunlarn ilkinde at srtnda, ikincisinde deve srtnda,
Tn salgnnn ba gstermesi zerine geri dnd nc geliinde, katr srtnda, drdncsnde
ise eek srtnda yolculuunu yapmt.
Ordu komutanlarna mektuplar yazarak tayin ettii bir gnde Cbi-ye'de ileri kuvvetleriyle birlikte
kendisine yetimelerini ve grevlerine bakalarm vekil brakmalarn emretti. Cbiye'nin grnmeye
balamasyla birlikte onunla karlamaya baladlar. Onunla ilk karlaanlar Ye-zid ile Eb Ubeyde
oldu. Daha sonra Hlid, zerlerinde ipekli elbiselerle atlarn srtnda gelip ona katld. Bunlar gren
Hz. mer atndan inerek onlara ta atmaya ve: Sizler ne de abuk grnzden dndnz?
Karnnz doyal henz iki yl olduu halde beni bu klkla m karlyorsunuz? Allah'a yemin ederim,
sizler byle bir eyi iki yz yl sonra bile yapm olsanz sizi deitirir, yerinize bakalarn

getiririm. diye sylendi. Kendisine : Ey mminlerin emiri! Bunlar ileri doldurulmu elbiselerdir
ve zerimizde silah da var! denince: yi o zaman diye cevap vermiti. Daha sonra hareket edip
Cbiye'ye girdiler. Amr ile urahbl'de ise bir hareket yok gibiydi.
Hz. mer, Cbiye'ye vardnda, Yahudi bir kii kendisine: Ey Mminlerin emiril.Allah sana
Iyly'nm fethini nasib etmedike lkene geri dnmeyeceksin demiti.
tylyhlar, Amr', Amr da onlar ok uratrm; fakat Amr ne oray, ne de Remle'y ele geirmeye
muvaffak olamamt.
Hz. mer, Cbiye'de askerlerle birlikte konaklam bulunduu bir ai-rada, herkesin silhna
davrandn grd. Onlara : Ne oluyorsunuz? diye sordu. Onlar : u gelen atllarla kllan
grmyor musunuz? deyince, kar taraftan atlar zerinde kllar parlayan bir asker bl grd.
Hz. mer onlara: Bunlar eman istemek zere geliyorlar, onlardan korkmayn, onlara da eman
veriniz dedi. Yaklatklarnda onlarn yy-Ilarla evresinde bulunanlar olduklar anlald.
Onlarla cizye vermeleri artyla bar antlamas yapnca, onlar da mer'e ehrin kaplarm atlar.
Hz. mer ile bar yapan avamdan kimseler idi. nk Artabon ile Tu-zrik, onun am blgesine
vardn haber alnca Msra gitmiler ve onun lyly halk ve evresi ile Remle ve evresi
hakkndaki eman mektubunu da almlard. ylyahlarla yaplan bu ban antlamasna yukarda sz
geen Yahudi de ahitlik yapmt. Hz. mer kendisine, Deccl hakknda som sordu. Hz. mer,
Deccl hakknda oka soru sorard. Yahudi kendisine: cEy Mminlerin emtri.t Sen ne diye onun
hakknda soru soruyorsun k? Sizler onu Ludd Kaps'na varmadan on u kadar kula nce
ldreceksiniz. diye cevap verdi.
Hz. mer blge halkna eman ierisinde olduklarna dair haberler gnderdi ve Alkame b. Hakm'i
Filistin'in bir yansna vali tayin edip Rem-le'de kalmasn syledi. br yarsna da Alkame b.
Muhazziz'i tayin etti onun da tyly'da kalmasn emretti.
Amr ile urahbl kendisine Cbiye'de katldlar. Onu atnn srtnda grdklerinden dizlerinden
ptler. Hz. mer onlar kucaklad.
Daha sonra Hz. mer, Cbiye'den Beytulmakdis'e yrd. Atma binmek istediinde topallamakta
olduunu grd. Atndan inmek zorunda kalnca ona bir kadana getirildi ve ona bindi. Fakat kadana
grltler ve sesler karmaya balaynca Hz. mer onun da srtndan inerek yzne vurdu ve : Sana
bu ekilde kibirlenmeyi kimin rettiini bilmiyorum dedi. Hz. mer bundan nce kadanaya
binmemiti, bir daha da binmedi.
Bylelikle yly ve lylyhlarn fethi Hz. mer tarafndan gerekletirilmi oldu. Artabon ve ban
antlamasn kabul etmeyen Bizansllar Msra gittiler. Msr mBmanlar tarafndan ele geirilince
Artabon ldrld. Onun ldrlmeyip Bizansllara gidip iltihak ettii de sylenmitir. Artabon,
onlarn yazarlar yaptktan savalara komutanlk ederdi. Artabon ile mslmanlann ileri kuvvetleri
karlatnda, mslmanlarla birlikte Kays'tan Durays adnda birisi vard. Artabon bu Kayslmn
elini kesmi, o da Artabon'u ldrmt. Bu bakmdan Durays onun hakknda unlar sylemiti:
Rum Artabon'u bu eli perian ettiyse de Allah'a hamdolsun ki ondan ok,yararlandm. Rum
[186]
Artabon'u onu kopardysa da Ben de onun kemiklerini bu elle para para etmiimdir.
At (Maa)Iarm Belirlenmesi Ve Divnlarn Tanzimi:
Hicretin on beinci ylnda Hz. mer, mslmanlara belirli maalar tahsis etti ve dvnlar tanzim

etti. nce mslman olanlara atiyyeler verdii gibi, Mekke'nin fethi gnnde mslman olan Safvn
b. meyye, Haris b. Him, Sheyl b. Amr gibi kimselere de kendilerinden nce mslman olanlara
verdiklerinden daha az verdi. Bunlar ise bunu almak istemeyerek : Bizler, bizden daha kerim
olabilecek bir kimsenin varln kabul etmiyoruz dediler. Bunun zerine Hz. mer kendilerine:
Ben, sizlere bu atiyyeleri lalm'a nceden girilerinizi esas alarak veriyorum, soy aoplannz esas
alarak deil deyince, onlar da: O zaman oldu dediler ve bu atiyyeleri aldlar. Haris ile Sheyl
aileleri ile birlikte am blgesine giderek, bu yollarn birinde isabet alp lnceye kadar cihad
etmeye devam ettiler. Haris ile Sheyl'in Ameva'ta kan taunda ldkleri de sylenmitir.
Hz. mer, dvn tanzim etmek isteyince, Hz. Ali ile Abdurrahmn b. Avf kendisine: nce
kendinden bala dedilerse de o: cHayr, nce Ra-slullah (S)'n amcasndan balayacam, daha
sonra yaknlk sirasma gre dierlerine geleceim. diyerek nce Hz. Abbs'm maan tayin etti ve
bylece ondan balam oldu. Daha sonra Bedir Savana katlm olanlara beer bin dirhem. Bedir
Sava ile Hudeybiye Antlamas arasnda mslman olanlara drder bin dirhem, Hudeybiye
Antlamas ile Hz. Eb Bekir mrtedlerin kkn kaziymcaya kadar olan dnem arasnda mslman
olanlara er bir dirhem, tahsis etti. Bunlar arasnda Mekke'nin fethine katlm olanlarla Hz. Eb
Bekir dneminde mrtedlerle savam olanlar ve Kdisiyye ncesine kadar savalara katlm
gaziler vard ve bunlarn hepsine er bin dirhem maa balad.
Daha sonra Kdisiyye savama katlm olan gazilerle am'da bulunan gazilere ikier bin dirhem,
fakat bunlar arasnda savalarda nemli faydalan grlm olan kimselere iki bin be yzer dirhem
balad. 1 Kendisine: Kdiaiyye'ye katlm olan mcahidleri de nemli gnlerde bulunmu
kimseler gibi deeri endirsen nasl olur? denilince o: Hayr, onlar eriemedikleri kimselerle eit
sayamam diye cevap verdi. Kendisine: Sen yurtlarndan uzak yerlerde savaanlar kendi yurduna
yakn bir yerde savaan kimselerle eit olarak deerlendirdin. denilince: Aslnda yurtlarna yakm
bir yerde savaan kimselere, daha fazla vermemiz uygun gelir, nk onlar lme daha yakn,
dmanlar iin daha zorludurlar. Fakat niin muhacirlerin ilk msman olanlaryla ensar arasnda
ayrm gzetmediimiz zaman muhacirler ayn eyi sylemediler? nk ensnn dine yardmlar
kendi yurtlarnda olmu, daha sonra ise muhacirler onlarn yanna hicret ederek gelmiti. diye
karlk verdi.
Kdsiyye ile Yermk'tan sonrakilere biner dirhem maa balad.
Bunlardan sonra ikinci srada yer alanlara beyzer, nc srada gelenlere yzer dirhem maa
balad.
Hz. mer bu maa ve atiyyeleri baladnda zayflarla gller arasnda, Araplarla Arap
olmayanlar arasnda hibir ayrm gzetmedi.
Drdnc srada yer alanlara iki yz ellier dirhem, onlardan sonra gelenlerle Hecer ile bd halkna
ki yzer dirhem maa balad.
Ayrca, Bedir savana katlanlardan olmadklar halde drt kiiyi Bedir savama katlanlarla birlikte
deerlerdirdi. Bunlar: Hasan, Hseyin, Eb Zer ile Selmn hazretleri di.
Hz. Abbs'a yirmi bin dirhem maa balamt. On iki bin diyenler de vardr.
Peygamber (S.)'in bir takm mlk gelirleri olanlarn dnda kalan hanmlarna onar bin dirhem
balaynca, Raslullah (S.)'n hanmlarnn, Raslullah (S.) paylatrd eylerde bizleri onlardan
stn tutmazd, bu bakmdan bizler arasnda eitlii gzet demeleri zerine, onlar arasnda eitlii
gzetti, fakat Hz. ie'ye, Rasllullah (S.)'n ona olan sevgisi dolaysyla iki bin dirhem daha fazla
verdiyse de o kabul etmedi.

Bedir savama katlm olanlarn hanmlarna be yzer dirhem, Bedir sonras ile Hudeybiyye
Antlamasna kadar mslman olanlarn, hanmlarna drt yzer, onlardan sonraki savalarda ve
olaylarda yer alm hanmlarna ise yzer dirhem maa balad.
Kdisiyye Sava'na katlm olanlarn hanmlarna iki yzer dirhem maa baladktan sonra, geri
kalan hanmlar arasnda ayrm gzetmedii gibi, ocuklar arasnda da ayrm gzetmeksizin yzer
dirhem maa balad.
Daha sonra altm fakiri toplayarak onlara ekmek yedirdi. Yedikleri ekmek hesapland, bu ekmein
iki cerib budaydan elde edilebilecei grlnce, onlara ve ailelerine her ay iki cerib buday tahsis
tti.
Hz. mer vefat etmeden nce yle demiti: Ben herkese drder bin olarak maa balamak isterdim.
Adam bunun bir binini ailesinin geimine, binini kendi azna, biniyle savaa hazrlanmak iin
gerekli harcamalar yapmaa, biniyle de tasaddukta bulunmaa ayrrd. Fakat bunu yapamadan vefat
etti.
Maalarn beirlenmesi srasnda birisi ona: Beytulmller'de, olabilecek baz durumlara kar
ihtiyaten birey braksam deyince, Hz. mer ona: Bu eytan'n senin diline brakt bir szdr.
Allah beni onun errinden korusun. Bu ise benden sonra gelecekler iin bir bir fitne olacaktr. Ben
onlara Allah'n emrini ve Raslnn braktn, Allah'a ve Raslne itaati brakyorum. te bu, bizi
u grdm'z duruma getiren silhmz-dr. Mal sizlerden birinizin dininin kar Ilgndaki deer
haline gelmeye balad m, helak oldunuz demektir. diye cevap verdi.
Hz. mer mslmanlara kendi hakknda unlar sordu:
Ben ticaretle uraan bir kii idim. Allah bu ticaretimle oluk ocuumu ihtiyatan kurtaryordu.
imdi sizler beni kendi iinizle megul etmi bulunuyorsunuz. Grnze gre bu maldan bana ne
kadar hell olur?
Hz. Ali konumadan duruyordu. Sylenen szler oaldka oalnca Hz. Ali'ye: Sen ne dersin ya
Ali? diye sormas zerine Hz. AH Maruf ller ierisinde senin ve ailenin ihtiyalarn
karlayabilecek kadar. Fazlasna hakkn yok! diye cevap verdi. Bunun zerine orada hazr
bulunanlar: Sz Ali'nin dediidir diye doruladlar.
Hz. mer, geimliini ald ve zamanla oka geim sknts ekmeye balad. Aralarnda Osman,
Ali, Talha ve Zbeyr'in bulunduu bir grup sahbi bir araya gelerek: mer'e geimini belirli bir
miktarda artrmak iin teklifte bulunsak diye grtler. Hz. Osman onlara: Haydi gelin, uzaktan
uzaa yannda ne bulunduunu bir aratralm diye teklifte bu-Jundu. Bunun zerine kz Hz.
Hafsa'nn yanna giderek onu durumdan haberdar ettiler ve Hz. mer'e kendilerinin geldiinden sz
etmemesini sylediler. Hz. Hafsa bu konuda Hz. mer ile grnce, hiddetlenerek yle dedi:
Onlar cezalandrmak iin bana bunlarn kim olduklarn syle!
Hz. Hafsa: Onlarn kim olduklarn renebilmene imkn yok, deyince, Hz. mer ona unlar
syledi: Benimle onlar arasnda sen hakem ol! Haslullah (S.)n senin evinde giymek amacyla
saklad elbiseler neydi? Sonra aralarnda u konuma geti:
Hz. Hafsa:
.
Gelen heyetlere kar ve cuma gnlerinde giydii iki pamuklu elbise.
Hz. mer:
Peki senin yannda yemi olduu en iyi yemek hangisidir? Hz. Hafsa:
Bir para scak arpa ekmei zerine ya tulumumuzun1 dibinde kalan ya dktk. Ondan sonra
bu ekmek bir para yal ve bir para da tatl oldu ve ondan yedi.

Hz. mer :
Benim zerinde yrdm yerdeki sergin ne - ili? Hz. Hafsa:
Kaba dokunmu bir rtmz vard. Yazn onu boydan boya yayardk. K gelince de yarsn rter,
br yansyla rtnp snrdk.
Daha sonra Hz. mer, ona unlar syledi: Ya Hafsa! O gelenlere de ki: Raslullah (s.) olduka
ksarak geinmeye alrd. Artan eyleri de yerlerine harcad En azla yetinmek konusunda ok titiz
davrand. AUaha yemin ederim, ben de artan eyleri uygun yerlerine harcayacak ve asgari miktarlarla
yetinmek iin elimden geldiince alacam. Benim ile benden nce giden iki arkadamn misali,
bir yola koyulan kiinin misali gibidir. Bunlardan birincisi gerekli azklarn hazrlayarak
varlmas gereken yere vard. Daha sonra dieri de onun gittii yoldan giderek onun yanna vard.
Daha sonra ncleri onlarn yoluna koyuldu. O, her ikisinin de gittii yoldan gider ve onlarn
azkiann yeterli grrse onlara kavuturulur, yok onlarn izledikleri yoldan baka br yol izleyecek
[187]
olursa onlarla bir araya gelemeyecektir,
Yl Sonuna Kadar Yaplan Savalar Ve Bunlardan : Burs, Bbil le Kse Gnleri
Sa'd, Kdisiyye savann bitiminden sonra orada iki ay kald ve ne yapaca konusunda Hz. mer ile
yazmalarda bulundu. Hz. mer, kendisine mektup yazarak Medn'e yrmesini, kadnlar ve
ocuklar yanlarnda byk bir asker topluluu ile birlikte Atk'te brakmasn, ms-manlarm
ailelerini korumaya devam ettikleri srece bu askerlere btn gaminetlerden pay ayrmasn emretti
Sa'd, emredileni yerine getirerek evval aynn (6 Kasm-4 Aralk 636) bitmesine bir ka gn kala
Kdisiyye'den yola koyuldu. Yce Allah, Fars askerlerinin yannda bulunanlar mslmanlarn eline
koyduktan sonra, herkese haklar tastamam denmiti.
Mslmanlarn ileri kuvvetleri Burs denilen yere balarnda Abdullah b. Mu'temm, Zhre b, Haviyye
ile urahbil b. es-Simt bulunduu halde vardklarnda, Basbuhr beraberinde kalabalk bir Fars
ordusuyla onlarn karlarna kt. Bunun zerine mslmanlar onu bozguna uratp Bbl'e kadar
kamak zorunda braktlar. Kdisiyye'den kaanlarla geri kalan komutanlar olan Nahirhn, Rz'l
Mehrn, Hrmzn ve benzerleri de orada idi ve balarna Fruzn' getirmilerdi. Basbuhr da
Burs'ta yenilgiye uram olarak onlarn yanna geldi Fakat, Basbuhr, Zhre'den alm olduu bir
yarann tesiriyle nehire derek ld. Basbuhr, bozguna urayp ekilince Bura dhkn Bistm gelip
Zhre ile^bar antlamas yapt ve ona nehirden gemek iin" kprler yaparak Bb'de toplananlar
konusunda onu haberdar etti. Bunun zerine Zhre de Sa'd'a mektup yazp durumu bildirdi. Daha
sonra Sa'd kendisine Burs'da yetierek Zhre'-yi ileri kuvvetlerin banda gnderdi. Arkasndan
Abdullah ile urahbl'i ve Hm el-Mirkl' gnderdi. Onlarn arkasndan da kendisi onlar izlediBbil'de Fruzn'n bulunduu yere onlar da karargh kurdular. Mslman ordularnn gelmesinden
nce Fars komutanlar, ayrlmadan nce onlarla savaalm, diye kararlatrmlard. Aralarnda
olan arpmada mslmanlar onlan bir daha bozguna urattlar. Bunun zerine Fars askerleri iki ayr
koldan yola koyuldular. Hrmzri, Ehvz tarafna gidip her tarafn elde edip talan ederken Fruzn
da Nihvend tarafna ynelip oray elinegeirip yamalad. Kisr'nm hazineleri de burada bulunmakta
idi. Fruzn Mh'n'i de eline geirip yama etti. Nehirhn ile Mehrn, Medin'e giderek kpry
kestiler.
Dier taraftan Sa'd, Bbil'de kald. Zhre'yi nc olarak gnderdi. Zhre'nin nnde de Leysli B

ilkeyi* b. Abdullah ile Sa'dh Kesir b. ihb vard. Bunlar Farslarn geride kalanlarn yetiebildiler.
Yetitikleri arasnda Feymn ile Ferrurn da vard. Bukeyr Ferruhn', Kesir de Fey-mn' Sr
denilen yerde ldrd. Bu arada Zhre de gelerek Sr'y ap konaklad. Arkalarndan Sa'd, Him
ve dier kuvvetler gelip Zhre'nin olduu yerde konakladlar. Konakladklar yer, Deyr ile Ks aras
bir yerdi.
Zhre Farslara doru ilerlemeye balad. Nehirhn'ile Mehrn askerlerinin bana ehriyr'
brakmlard. Zhre, onlarn savamak zere inmelerini isteyince onunla arpmak zere meydana
ktlar. ehriyr ileri atlarak teke tek arpmak zere er diledi. Zhre onun karsna A'recli Eb
Nubte Nl b. Ca'am' kard. Eb Nubte, Temmoullan kahramanlarndan idi. ehriyr da Eb
Nubte de ok salam yapl idi. ehriyr, Nil'l grnce, gs gse arpmak amacyla
mzran brakt. Eb Nubte de ayn amala mzran brakt. Her ikisi de kllarn knlarndan
ekerek vurumaya baladlar. Derken gs gse gelmiken, ikisi de binekleri zerinden dt.
ehriyr, adet bir deve gibi Eb Nu-bte'nin stne ykld. Baldnyla onun zerine bastrarak
hanerini eline ald ve zrhnn iliklerini amak isterken, parma N'in azna girdi. Nail parman
srp krd. Sehriyr'da bir para halsizlik grnce hemen frsatn bulup onu yere ykt, arkasndan
gsnn zerine oturup hanerini eline ald ve zrhn karn blgesinden aarak lnceye kadar
karnndan ve brlerinden hanerini saplayp durdu. Nail onun atn, bileziklerini ve zerindeki
dier deerli eyalar ald. ehriyr'n askerleri ise bozguna urayp drt bir tarafa daldlar. Zhre
Sa'd'n geliine kadar. Ks'da ikmet etti. Sa'd gelince ana Nil'i, -ehriyr'n silahlarn
kusandrarak, bileziklerini taktrp kadanasna da bindirerek- Sa'd'in huzuruna karp takdim etti ve
ona ele geirdii her eyi ganimet olarak verdi. Bylelikle Nail, Irak blgesinde kendisine bilezik
giydirilen ilk A'recli olmu oldu.
Sa'd da burada bir ka gn kald ve brahm (A.) Meclisi'ni ziyaret etti.
[188]
Bu olaylarn on altnca ylda getii de sylenmitir.
Atke Ve Bat'da Yakn Medin Diye Bilinen Behurasr
Daha sonra Sa'd Zhre'yi Behurasr zerine yrmesi iin leri geirdi. Bunun zerine Zhre de nc
kuvvetlerin banda ilerlemee balad. Yolda Sbt'n dihkn irzd onunla karlat ve
kendisinden bar istedi, fakat Zhre onu Sa'd'in >yanma gnderdi. Sa'd da onunla cizye demesi
esas zerine bar yapt.
Zhre yolda Brn diye tannan Kisr'nm kznn blne rast geldi. Etrafndakiler her gn Hayatta
olduumuz srece Fars mlkne zeval gelmeyecektir diye yemin ediyorlard. Zhre, bunlar
yenilgiye uratt. Sa'd'n kardeinin olu olan Him b. Utbe de, Kisr'nn evcilletirdii bir arslan
olan Mukarrat' ldrd. Bunun zerine Sa'd, Him'i bandan pm, Him de Sa'd'n ayan
pm idi.
Sa'd Him'i ileri kuvvetlerle birlikte Behurear'e gnderdi. Him nce el-Muzlim denilen yerde
konaklad ve bu arada :
Sizler daha nceden ,"Asla sonunuz gelemeyecektir" diye yemin etmemi miydiniz? (brahim,
14/44) mealindeki yeti okudu. Daha sonra oradan da ayrlp Behurasr'de konaklad. Sa'd ve dier
mslmanlar da oraya varp Eyvn' grnce Dirr b. el-Hattb: Allahu Ekber! Kisr'nm beyaz
eyvan. te bu, Allah'n ve Rasl'nn vadettii diye seslendi. Bir daha tekbr getirdi ve dierleri
de onunla birlikte tekbir getirdiler. Oraya varan her blk nce tekbir getiriyordu. Daha sonra ehre

indiler. Onlarn ehre inmeleri Zulhicce {4 Ocak - 1 ubat 637) ayna rastlamt.
Bu yl hac emirliini bizzat Hz. mer b. Hattb yapt.
Mekke valisi bir kavle gre Attb b. Esid idi. Tif valisi Ya'l d. Mn-ye, Yemne ile Bahreyn valisi
Osman b. Ebi'I-s, Uman valisi Huzeyfe b. Mihsan, am valisi Ubeyde b. Cerrah, KFe ve
evresinin valisi, Sa'd b. Eb Vakks, Basra valisi ise Mure b. u'be idi.
Ensar'dan Sa'd b. Ubde bu yl ierisinde vefat etti. Onun Hz. Eb Bekir'in halifelii dneminde vefat
ettii de sylenmitir. Nevfel b. Haris b. Abdulmuttalib de bu yl vefat etmitir. Nevfel,
[189]
Haimoullar arasnda en yal mslman olan kii di.
HCRETN ON ALTINCI (2 UBAT 637 - 22 OCAK 638) YILI
Behurasr Diye Bilinen Bat Medin'in Fethi
Bu senenin Safer (4 Mart - 1 Nisan 637) aynda mslmanlar Bahura-sr ehrine girdiler. Daha
nceden Sa'd buray kuatma altnda tutuyordu. Svarilerini gndererek her hangi bir antlamas
olmayan kimseler zerine basknlar yaptlar ve 100 bin iftiyi ele geirdiler. Her birine birer ifti
isabet etti, nk btn mslmanlar at srtnda bulunuyordu. Sa'd onlara yaplacak muamele
hakknda Hz. mer'e haber gndermi, Hz. mer de ona yle cevap vermiti:
Size kar her hangi bir dmana yardm etmeyip elinize geirdiiniz ve yannza getirmi olduunuz
btn iftilerin emn onlarn dmannza yardm etmemi olmalardr. Kap da yakaladnz
kimselere ise istediiniz gibi davranabilirsiniz.
Bunun zerine Sa'd bu iftileri serbest brakarak Dihknlara heber gnderip onlar ya slm dinini
kabul etmeye, ya da kendilerine zimmlik stats vermek karlnda cizye demeye davet etti. Bunun
zerine iftiler geri dnp zimmilii kabul etmekle birlikte Kisr ailesine mensup hi bir kimse bu
antlamann kapsamna girmeyi kabul etmedi. Bylelikle Dicle'nin batsndan Arap topraklarna kadar
slmin gvenliinden yarar-rarlanmayan. hi bir Sevdl kalmad.
Mslmanlar Behursir'i iki ay sre ile muhasara altnda tuttular. Mancnklarla at yapyorlar, ko
ba arabalarla onlarn zerine gidiyor-lar ve her trl sava silh ve gereciyle onlarla
arpyorlard. Behurasir zerine yirmi mancnk kurarak bunlarla onlar uratrdlar. Bazan
Acemler surun dna kar, mslmanlar onlarla arpr ve Acemler direne-meyip geri ekilirlerdi.
Kllarn knlarndan ekmi, savamak ve sabret-mek zere Birbirleriyle ahitleerek km
olduklar son defada mslmanlar onlarla kran krana bir savaa tutumulard. Zhre b. Hviyye'nin
delikli bir zrh vard. Kendisine: Emir versen de zrhn u delii rlse diy ye sylendiyse de
Zhre onlara u cevab verdi: ayet Farsllarn bir oku btn askerleri brakr da bu delikten geip
beni bulur ve bana saplanacak olursa phe yok ki bundan dolay benim de kerim olan Rabbime
kar itiraz edebilecek bir halim olmayacaktr. Bugn mslmanlardan ilk olarak yara alan kii o
oldu; ald bu yara da zrhindaki bu delikten giren okun at olmutu. evrede bulunanlardan birisi:
Bu oku yarasndan ekiniz dediyse de kendisi: Hayr beni bu halde braknz. Bu ok benim
vcudumda kald srece benim de canm benden ayrlmayacaktr. Olabilir ki ben de onlara bir
darbe vurur ve bir yara aarm dedi. Daha sonra dmana doru yryerek klcyla Istahr halkndan
ehriyr' vurup ldrd. Ondan sonra etrafn sardlar ve ldrdler. ldrlnceye kadar da
yanndan ayrlmadlar.

Bir baka gre gre, Zhre, Haccc dnemine kadar hayatta kalm, onu Hricilerden ebb
ldrmt. leride bundan sozedilecektir.
Bat Medin kuatmasnn artlar gittike arlat. Sonunda ehir halk kedi ve kpekleri yemek
zorunda kaldlar, ok byk skntlarla kar karya kaldlar ve sabrettiler. Mslmanlar bu ekilde
Bat Medin'i kuatmakta iken kraln elisi gelerek unlar syledi: Kralmz size der ki: Bizimle,
Dicle'nin bize taraf olan ksmndan dalk blgelerimize kadar olan ksm bizim, size taraf olan dalk
blgesi ise sizin olmas karlnda bar yapar msnz? Doymadnz m, Allah gzlerini
doyurascalar! Bunun zerine Eb Mfezziz el-Esved b" Kutbe'yi yce Allah hi bilmedii ve
beraberinde bulunmayan bir bilgi ile konuturdu. Bunun zerine gelmi olan piyadeler geri dnerek
Kisr'nm eyvannn bulunduu Dou Me-dine getiler. Eb Mfezziz ile birlikte bulunanlar ona: Ya
Eb Mfezziz! Sen bu. eliye ne syledin? diye sorunca Eb Mfezziz: Muhammed'i hak ile
gnderene yemin ederim ki ne sylediimi ben de bilmiyorum. Hayrl olan eyleri sylemi
olduumu umarm diye cevap verdi. Neler syledii konusunda Sa'd ve dier kimseler de kendisine
soru sordularsa da Eb Mfezziz ne sylediini bilemedi. Bunun zerine Sa'd mslman-lara
duyurarak dmanla arpmaya getiler. Fakat ehirde hi gimse grnmedii gibi eman isteyen bir
adamdan baka bir kimseden darya kan da olmad. Eman verdikleri bu kimse onlara: Artk
ehirde size kar koyabilecek hi kimse kalmad diye haber verdi. Gerekten ehre girdiklerinde ne
bir ey bulabildiler, ne de kimseyle karlaabildiler. Orada baz esirlerle bu adamdan baka kimseyi
bulamadlar Bunlar ne diye katlar? diye sorulunca adam u cevab verdi: Kral size bar
teklifinde bulunmak zere eli gnderdi, fakat sizler kendisine: Efridn bal ile Kusa turuncunu
birlikte yemedike aramzda bar olamayacaktr diye cevap verdiniz. Bunun zerine kralmz, Vay
halimize! melekler bunlarn diliyle konuuyor ve bunlarn adna bize cevap veriyor dedi.
Daha sonra ehrin uzak blgesine kadar gittiler. Mslmanlar ehre vardktan sonra Sa'd onlar
evlerde iskn etti. Oradan Medin'e gemek istediklerinde Medin ile Tekrit arasnda bulunan btn
[190]
geitlerin alnm olduunu grdler.
Kiar'nn Eyvannn Bulunduu Medin'in Fethi
Bu ehrin fethedilmesi de yine 16. yln Safer (4 Mart -1 Nisan 637) aynda gereklemiti.
Denildiine gre Sa'd Behurasr'de Safer aynn ilk birka gn kaldktan sonra, Fars kfirlerinden
birisi gelerek ona, Parslarn tam ortasna kan bir su geidi gsterdi. Ancak Sa'd bunu kabul etmeyip
tereddt etti. Fakat daha sonra seller gelip onlar zorlamaya balad. Bu yl olduka fazla sel geliyor
ve Dicle tap duruyordu. Bu kfirin onun yanna bir daha gelerek; Burada ne diye hl kalyorsun?
gn sonra Yezdecird Medin'de bulunan her eyi alp gidecektir demesi zerine Sa'd'de kar
tarafa gemek dncesi uyand. Mslman atlarnn Dicle'yi ap kar tarafa getiine dair bir rya
da grld. Bunun zerine bu ryay yerine getirmeyi kararlatrd. Askerleri toplayp Allah Te-lya
hamd senada bulunduktan sonra yle konutu: Sizin dmannz u nehir ile kendisini
korumaktadr. Karnzda bu nehir bulunduka sizler dmannzn yanna varamazsnz, fakat onlar
arzu edecek olurlarsa gemileriyle yannza gelip sizinle arprlar. Dier taraftan sizin arkadan
geleceinden korktuunuz her hangi bir. tehlikeniz yoktur, nk bu konuda sizden nceki savalara
katlm bulunanlar sizi endieden kurtarm ve onlarn karakollarn alamaz hale getirmi
bulunuyor. Benim grm odur ki, dnya sizleri trpanlayp gitmeden nce dman, ile cihad ediniz.

Haberiniz olsun, ben. bu nehri ap onlarn yanna gitmeye karar vermi bulunuyorum.
Hazr bulunan btn askerlerin hep bir azdan: Allah bize-de, sana da doru bir karar verdirmi
bulunuyor. Haydi uygun grdn yap diye cevap vermeleri zerine, onlar kar tarafa gemeye
tevik etti ve; imdi ilk olarak kimler karya geip nehrin kar tarafn korumak ve bylelikle
dmanlarn, askerlerimizin karya gemelerini engellemek eklindeki gayretlerini nlemek ister
diye sorunca, nce Asm b. Amr1 Zu'I-Bes, gl, kuvvetli, yiit alt yz kii ile birlikte ortaya
ktlar. Sa'd onlarn bana sm' yatin etti. Asm nce altm kii ile ileri geti. Ve atlarn daha
rahat yzmelerini salamak amacyla bu altm kiinin atlarn erkek ve dii olarak kark seti. Daha
sonra kendilerini Dicle'nin sularna braktlar. Acemler onlar ve bu yaptklarn grnce ayn ekilde
kar atllar kardlar ve her iki atl grubu Dicle'de karlat. sim nehrin kar kysna
yaklamken onunla kar karya geldiler. Bu sefer sim Mzraklarnz, mzraklarm,1 ekiniz ve
gzlere isabet ettirmeye alnz diye emir verdi. Her iki grup atl kar karya birbirleriyle
mzraklamaya baladlar. Mslmanlar anlarn gzlerine nian alrken Fars atllar geri kamak
zorunda kaldlar. Arkalarndan yetiip onlarn ounu ldrdler. Kurtulanlar se aldklar isabetten
dolay bir gzleri kr kaldlar. Geriye kalan, alt yz kii yorulmakszn bu altm kiiye peyderpey
yetitiler.
Sa'd sm'n kar tarafa geip oray koruduunu grnce dier askerlere de kar tarafa gemeleri
iin ilnda bulundu ve unlar syledi: Yardm yalnz Allah'tan dileriz. Yalnz ona tevekkl ederiz.
Bize Allah yeter, O ne gzel vekildir deyiniz. Allah'a yemin ederim, Allah kendisine dost olan
kimselere zafer nasib edecektir. Kendi dinine yardm edecek, dmanlarn da hezimete uratacaktr.
Byk ve yce olah Allah kuvvet vermeyecek olursa hi kimse hi bir ey yapamaz.
Daha sonra askerler pepee Dicle'ye atldlar ve karada sohbet ettikleri gibi sohbet ederek kar
tarafa getiler. Dicle'nin her taraf askerle dolmu olduundan ky grlemiyordu. Sa'd le birlikte
Selmn- Frisi yan-yana gidiyordu. Atlar suda yzyor ve Sa'd unlar sylyordu: Allah bize
yeter. O ne gzel bir vekildir. Yemin ederim, Allah kendisine dost olanlara zafer verecek, kendi
dinini galip klacak, dmann hezimete uratacaktr. Eer bizim askerlerimizde bir serkelik veya
gnahkrlk yoksa elbette ki iyilikler galip gelecektir. Bunun zerine Selmn kendisine: cislm
yenidir. Karalar onlarn emrine verildii gibi denizler de onlarn emirlerine verilmi bulunuyor.
Selmn'n nefsini elinde tutan Allah'a yemin ederim, nasl grup grup bu denize girmilerse ayn
ekilde kacaklardr diye cevap verdi. Gerekten de Selmn'm dedii gibi karya getiler ve hi
bir kayp vermediler. Mlik b. mir el-Anber'den bir ok dm ve su aknts onu getirmiti. Onun
la yan yana yryen kii onu ayplamak amacyla: Senin okuna kader isabet etti. O da dp-gitti.
demiti. Bunun zerine Mlik ona yle cevap verdi: Allah'a yemin ederim ki ben yle bir
durumdaym ki Allah benim okumu bu iki grup asker arasnda kaybettirmez. diye cevap verdi. Fakat
kar kyya getiklerinde rzgr onun okunu kyya getirmi, askerlerden birisi bu oku alm, okun
sahibi okunu tanyarak geri almt. Yine mslman askerlerden ad Gar-kede dye bilinen Brik'li
birisi dnda suya den olmad. Garkede doru atnn srtndan dm, daha sonra Ka'k atnn
yularn ona uzatarak elinden yakalam ve sa, selim onu ekip kartmt. Btn mslman askerler
esenlikle sudan kmt, atlar kafalarn sallayarak silkiniyor-lard.
Farsllar bunu grnce ve hi de hesaplarnda olmayan bir durumla karlanca Hulvn taraflarna
kamaya baladlar. Yezdecird de ailesini bundan nce Hulvn taraflarna gtrm ve orada Rz'li
Mehrn ile Nahr hn' brakmt. Farslarn hazinesi Nehrevn'da idi: Bunlar gren Farslar
mallarnn, ykte hafif, pahada deerli olan. eylerinin alabildikleri kadarn, Hazineden ve

kadnlarla ocuklardan da g yetirebildik-leri kadarn aldlar. Hazinelerindeki elbise, mal, kap

kaak, eitli talar ve deerli eyalar deeri bilinemeyecek, takdir edilemeyecek kadar oktu. Yine
kuatma iin getirmi olduklar sr, koyun ve yiyecekleri geri brakp katlar. Hazinelerinde
milyar dirhem bulunuyordu. Rstem, Kdisiyye'ye gittiinden bunlarn yarsn yanna alm, dier
yans da hazinede kalmt. Medin'e ilk gidenler Mthi adamlar birlii diye bilinen sim b.
Amr'n birlii olmu, daha sonra arkasndan'Sessizler birlii diye bilinen Ka'k' b. Amrn birlii
girmiti. Birlikler kentin yollarnda yol almaya baladlar. Beyaz Sarayda bulunanlarn dnda
korkacaklar hi br eyle karlamadlar. Beyaz Sarayn etrafn evirip onlar teslim olmaa
ardlar Orada bulunanlar da cizye verip karlnda zimmet altna girmek suretiyle teslim
arsn kabul ettiler. Medin halk da ayn artlar altnda onlarn yanna geri geldiler. Bunlar
arasnda Kisr ailesinden kimse yoktu.
Sa'd Beyaz Saraya ind. Zhre'yi Fars ailesinin peine, Nehrevn'a ve drt bir yanda uzaklklar
Nehrevn kadar olan blgelere gnderdi. Sel-mn- Fris, mslmanlarn nnden giden ve
karlarnda bulunan kim seleri bara aran kii idi. Behurasr halkn ve Beyaz Saray'da
bulunanlar er defa davet etti. Sa'd, Kisr'nm Eyvann namazgah edinerek orada bulunan resim ve
heykellerde herhangi bir deiiklik yapmad. Me-| din'de suyu ap gemekten daha hayret verici
birey olmamt. Bu gne '" Cerslm Gn ad verilmiti, nk bugn suya giren her kiinin
altnda, zerinde rahatlkla gidebilecei bir toprak paras, belirmi o da bu toprak paras zerinde
rahatlkla yryp gitmi ve atnn yular suya dememiti. Bu bakmdan Eb Buceyd Nfifi' b. Esved
yle demitir :
Medine su gibi svari akttk, Orann nehri de karas gibi boyun edi. Kisr denen adamn
hazinelerim zaptettik Onlar geri kap lmek zereydiler
Sa'd Kisr'nm Eylnna girince: OnlaV nice baheler, pnarlar ve ekinler terketmilerdi. Nice gzel
konaklar ve ilerinde sevin ve mutlulukla yaadklar nice yerleri brakp gittiler. te bylece biz
bunlar baka bir kavme miras olarak verdik. (Duhn. 44/25-28). mealindeki yetleri okudu. Daha
sonra sekiz rekat olarak Fetih namaz kld. Bu namaz re-ktler arasnda selm vermeyerek ve
cemaatle olmakszn klmt, Sa'd ikamet etmeye niyet ettiinden namaz kasretmeyerek tamam kld.
Irak'ta ilk Cuma burada klnd. "Me4in'de toplanlp cuma namaz klnd. Bu olay Hicretin 16.
ylmm Safer aynda olmutu.
Mslmanlar kaan Parslarn peine dtler. Onlardan birisi dier arkadalarn koruyan bir
Frsliya yetiti. Fakat' bu Farsl mslmann zerine gitmek zere atn srnce at direnip gitmedi.
Kamak isteyince bu kez at tkezledi. Mslman yetiip onu ldrd ve zerindeki kymetli eyalar
ald. Bir baka mslman Farslardan bir toplulua yetiti. Bunlar da savatan katklar iin
birbirlerini knyor, bu arada hedef olarak diktikleri bir pislie birisi at yapp duruyor ve hedefe
isabet etmeyen tek bir at olmuyordu. Bunlar geri dndnde raslumanlarla karlatlar. Hedefe
at yapan bu Farsl ona yaklat, daha nce at yapt hedeften daha yakn mesafeden at
yapmasna ramen isabet ettiremedi. Bunun zerine mslman onun yanna varp onu ldrd, dier
[191]
arkadalar da kap gitti.
Medinlilerden Toplanan Ganimetler Ve Bu Ganimetlerin Paylatrlmas
Sa'd ele geirilen ganimetleri korumakla Arar b. Amr b. Mukarrin'i, paylatrma iine bakanlk
etmekle de Selman b. Reba el-Bhil'yi grevlendirmiti. Sarayda ve Kisr'nn eyvannda, evlerde

bulunan btn ganimetleri toplam ve kaanlar takip edenlerin getirdikleri ganimetlerin hepsini
tesbit etmiti. Medin halk bozguna uradklarn grnce ehri talan etmi ve drt bir tarafa
kamlard; fakat arkasndan gidenler tarafndan yakalanmayp kardklar eyler elinden alnmadk
hi bir kimse kalmad. Mslmanlar Medin'de baz Trk adrlar grdler. adrlarn ierisi,
kurunla kapatlm sepetlerlerle dolu idi. Mslmanlar bunlar yiyecek zannettiler, fakat ap
baktklarnda altn ve gmten yaplm kap kaaklar olduklarn grdler. O kadar ki adam altn
verip eit miktarda gm almak iin tek tek dolayordu. Ayrca nlisi umanlar byk miktarda kfur
ele geirmiler, bunu tuz zannederek hamura katmlar, fakat ac olduunu grmlerdi.
Kaanlar Zhre ile birlikte takip edenler Nehrevn Kprs zerinde bir gurup Farsly yakalad.
Kprnn banda kar karya geldiler. Farslarla birlikte bulunan bir katr suya dnce Farslarn
tmyle onun zerine atldlar. Birisi: Bu katrn nemli bir zellii olmalm dedi ve mslman-lar
da bu katn ellerine geirene kadar Farslarla mcadele ettiler. Sonunda katn aldlar. Katrn zerinde
Kisr'run ssleri, elbiseleri, boncuklan, kua mticevharaia ssl zrh vard. Kisr bakalarna
kar vnmek amacyla bunlan stne takar ve yle tahtna otururdu. Kelec iki Farsl ile birlikte iki
katra yetiti, ^arslan ldrp karlan ald ve bunlar ganimetlerden sorumlu bulunan kiiye teslim
etti. Bu kii Vir-nin ne getirdiini yazyordu. Ona: Beraberinde neler bulunduunu tesbit edinceye
kadar burada bekle diye talimat verdi. Katrlarn srtndaki ykler aa indirilince bunlar arasnda
Kisr'nn talarla sslenmi tac da kt. Kisr'nm tacm genelde yksek develer tard. Onun inde
pek ok m-vecherat vard. Dier katrn zerinde ise Kisr'nm altndan dokunmu, mcevherat
dizilmi ipek elbiseleri vard. Onun ipek olmayan dier elbiselerinde de mcevherat dizili olduu
grld.
Ka'k b. Amr, bir ranlya yetierek onu ldrm ve ondan iki heybe almt. Bunlarn birisinde be
kl, dierinde ise alt kl ile baz zrhlar vard. Bu zrhlardan biri de Kisr'mnd. Ayrca onun
miferleri, Herak-lieus'un zrh, Trklerin hkmdar Hakan'n zrh, Hindistan kral Da-her'in zrh,
Behrm Cbinin, Siyavuh'un zrhlar ile Nu'man'n zrh da vard. Farslar bu zrhlar Hakan,
Heraklieus ve Daher'den birbirleriyle savatklar srada ganimet almlard. Nu'mn ile Cbn'in
zrhlarna gelince, bunlar da Kisr'dan katklar srada gaminet olarak almlard. Kllara gelince,
bunlar Kisr'nin Hrmz'n Kubz'n, Feyrz'un, He-raklieus'un, Trklerin Hakannn, Dher'in,
Behrm'n, Siyavuh ile Nu'-man'n kllan idiler. Ka'k1 btn bunlar Sa'd'n huzuruna gtrd.
Sa'd onu istedii klc semekte serbest braknca o da Heraklieus'un klcn seti. Behrm'n zrhn
da kendisine verdikten sonra Kisr ile Nu'man'n kllan dnda geri kalanlar onun Sessizler
birlii diye bilinen askerleri arasnda datt. Kisr ile Nu'man'm kllarn ise Araplar bunlardan
haberdar olsun diye mer b. Hattb'a gtrdler. Onlar da bunlar ganimetin bete birinden
zannetiler. Kisr'nm tacn ve elbiselerini de msl-manlarn grmesi iin Hz. mer'in yanna
gnderdiler.
Dabb'U amet b. Hld yanlarnda iki eek bulunan iki kiiye yetiti. Bunlarn birisini ldrd, tekisi
ise kat. smet bunlar alp ganimetlere bakan kiinin yanna gtrd. ki eekten birisinin zerinde
iki heybe bulundu. Bu heybelerin birinde altndan bir at vard. Bu atn eer taknlan gmtendi,
aznda ve enesinin iki tarafnda ise gm zerinde dizilmi yakut ve zmrtler vard. Atn yular
da ayn ekilde idi. Bu atn zerinde mcevherler taknm gmten bir de svari vard. Bu eein
dier heybesinde ise gmten bir dii deve bulundu. Bu devenin zerindeki eer altndand. Eerin
astan ayn ekilde altndan olduu gibi, devenin yulan da altndan idi. Btn bunlara yakutlar dizilmi,
devenin zerindeki altndan adamda ise yine mcevhrattan ssler bulunuyordu, Kisr bunlan tacnn

iki tarafna koyard.

Baka birisi ganimetlere bakanlara bir hokka getirdi. Bu kimse ile yannda bulunanlar: Bizler bunun
benzerini hi grmedik. Yanmzda ona denk veya ona benzer hi bir ey de yoktur. dedikten sonra
ona: Bundan her hangi birey aldn m? diye sorulunca: Allah'a yemin ederim, Allah olmasayd
bunu size getirecek deildim diye cevap verdi. Kendisine Sen kimsin? diye sorulunca o da:
Allah'a yemin olsun, size kim olduumu sylemiyorum ki. beni vmeyesiniz. Allah'a hamd ediyorum
ve onun bana verecei sevap bana yeter. diye cevap verdi. Yanlarnda bulunan birisine onu takip
etmesini sylediler. Onu takip eden adam kim olduunu evresindekilere sorunca mir b. Abdi Kays
olduunu rendi.
Sa'd askerleri hakknda unlar syledi: Allah'a yemin olsun, askerler emniyetlidir, eli temizdir.
ayet Bedir Savalarnn ncelik fazileti olmasayd bunlarn da Bedir Savama katlanlar kadar
faziletli olduunu syleyecektim Onlardan unlar unlar grdm. Bu gibi kimselerden bu
davranlar greceimi hi zannetmiyordum.
Cbir b. Abdullah der ki: Kendisinden baka hi bir ilh olmayana yemin ederim, bizler
Kdsiyye'ye katlanlar arasnda hiret ile birlikte dnyay da isteyen bir kii bile grmedik. Onlar
arasnda yalnz kii hakknda kt dndysek de onlar kadar emniyetli ve dnyada gz
olmayan zahit hi bir kimse gremedik. Bunlar: Tuleyha, Amr Ma'dkerib, Kays b. Mekh idiler.
Ksr'nn klc, kua, zmrt ssleriyle birlikte Hz. mer'e getirildiinde Hz. mer unlar
syledi: Bu klc bu haliyle getirip teslim edenler gerekten emin kimselerdir. Buna karlk Hz.
Ali ona: Sen afif dav-, randn iin sana tbi olanlar da afif davranmtr. diye karlk vermitir.
Ganimetler toplanp bir araya getirildikten sonra Sa'd nce bete biri ayrp ondan sonra ganimetleri
paylatrd. Mslman askerlerin says altm bin kii olup her svariye 12.G00 dirhem isabet etti.
Hepsi de svari olup aralarnda piyade yoktu. Ganimetlerin bete birinden savata nemli
hizmetlerde bulunmu olanlara fazladan birtakm eyalar da verdi. Evleri askerler arasnda
paylatrdktan sonra aileleri de getirip onlar evlere yerletirdi. Gelen bu aileler, mslmanlar
Cell, Hulvn, Tekrit ile Musul'un fetihlerini bitirip Kfe'ye geinceye kadar Medin'de ikamet
ettiler.
Sa'd Medine'ye gnderdii humslar arasna Araplarn hayrete dmesini istedii ve kendilerinin de
istedikleri gibi hayret uyandracak eyalar da katt. Sa'd, Kisr'nn Bahan diye bilinen halnn
bete birini ayrmak istediyse de adaletli bir paylatrma imkn bulamadndan mslrnanlara u
teklifi yapt: Sizler bete birini balasamz da hepsini Hz. mer'e gndersek, o da bunu kullansa,
ne dersiniz? nk biz bunun payatrlmasna, imkn gremiyoruz? Zaten paylatrsak da bizlere
ok az bir ey der. Fakat bu Medine halkna giderse nemli bir yer tutar. Bunun zerine
mslmanlar onun teklifini kabul ederek: cEvet onu mer'e gnder dediler. O da haly Hz. mer'e
gnderdi.
Ktf diye bilinen bu halinin uzunluu altm, eni de altm zira, idi, yani bir cerib lsnde byk
bir hah idi. Kisrlar yazn reyhanlar solduktan sonra bunu k iin hazrlar, zerinde iki ierlerdi.
Onun manzaras kendilerine bahede imiler gibi bir intiba verirdi. Halda yollar andran resimler,
nehirleri andran talar vard; Zemini altn ilemeli idi. Bunlar arasnda inciyi andran talar vard.
Halnn kenarlarnda, ekilmi araziyi andran blgeler vard ve bu arazide de baharda grleri
bitkiler bulunuyordu. Yapraklar altn saplar zerine ipekten dokunmutu. iekleri ise altn ve
gmtendi. Meyveleri eitli mcevherattan yaplmt, te Araplar bu nl halya Ktf adn
veriyorlard.

Ganimetlerin bete biri Hz. mer'e varnca Hz. mer: islm urunda yararlklar gstermi olan
kimselere, ister o anda Medine'de bulunsun, isterse bulunmasn, birtakm hediyeler verdi. Daha sonra
bu bete biri, verilmesi gereken yerlere paylatrdktan sonra: Bu Ktf konusunda bana grnz
belirtiniz diyerek evresindekilerle dant. Kimisi onu olduu gibi muhafaza etmesine iaret ediyor,
kimisi de bu konuyu onun grne havale ediyordu. Hz. AH bu konuda kendisine unlar syledi:
Allah senin bilgini cehalet, yaknini phe yapmamtr. unu bil ki senin alp da yerine harcadn,
giyip de rttn, yeyip de tkettiin dnda hibir ey senin deildir. Sen onu bu ekilde
brakacak olursan yarn bunu hak sahibi olmadklar halde almak isyecek kimseler mutlaka
bulunacaktr. Bunun zerine Hz. mer kendisine: Bana doruyu syledin ve doruyu gsterdin
diye cevap verdi. Ve bunu aralarnda paylatrd, Hz. Ali'ye ondan para, isabet etmi, o da bunu -bu
paralarn en iyisi olmamakla birlikte- yirmi bine satm idi.
Ganimetlerin bete birini getiren Ber b. Hassiyye id. Herkes K-disiyye'ye tirak edenlerden
vgyle sz ediyordu. Hz. mer de: te bunlar Araplarn ileri gelenleridir diye sylemiti. Hz.
mer Nu'man'in klcn grnce Cbeyr b. Mut'im'e, Nu'man'm nesebini sordu. Cbeyr: Araplar
Nu'man' Kanasllara nisbet ederler. O bakmdan Nu'man, Acem b. Kanas oullarndan birisidir dye
cevap verdi. Fakat kimse A'cem diyemediinden Lahm deyip ktlar. Hz. mer de Nu'mn'n
klcn Cbeyr b. Mut'im'e fazladan olarak verdi.
Hz. mer b. Hattb, Sa'd b. Eb Vakka'a galip geldii ve sava yoluyla ele geirdii blgelerde
namaz kldrma grevini de verdi. Haracn toplamak zere Mukarrin'in iki olu olan Nu'man ile
Sveyd'i grevlendirdi. Sveyd Frat nehrinin sulad blgenin, Nu'mn ise Dicle nehrinin sulad
blgenin haracn topluyordu. Daha sonra her ikisi de istifa edince Hz. mer onlarn yerine Huzeyfe
b. Esd le Mzeyneli Cbir b. Avf', ondan sonra da Huzeyfe b. el-Yemn ile Osman b. Huneyf i
[192]
grevlendirdi.
Cell' Vakas le Hulvn'm Fetki
Cell Vakas da bu y^da olmutur.
Bu vakann sebebine gelince: Farshlar Medin'den kaarken Cel- denilen yere vardlar.'
Azerbaycanllar Bb halk ile dalk blgenin halk ve Farslar arasnda farkl yollara sapmak
konusunda ayr grler ortaya kt. Daha sonra yle dediler: imdi ayrlacak olursani2 ebediyyen bir araya gelemeyeceksiniz. Buras bizi birbirimizden ayracak bir yerdir. O halde geliniz burada
bir araya gelelim ve Araplarla arpahm. Zafer elde edersek istediimize kavumu oluruz,
edemezsek zerimizdeki grevi yerine getirmi olur ve bu konuda herkes de bizi mazur grm olur.
Daha sonra evrelerine bir hendek kazdlar ve balarna komutan olarak da Rz'l Mihrn' getirdiler.
Yezdecird ise Hulvn'a doru ilerledi. Hendein etrafn k yollar dnda dikenli demirlerle
evirdiler. Sa'd bu durumu haber alnca Hz. mer'e haber gnderdi. Buna karlk Hz. mer ona
yle yazd: Hsm b. Utbe'yi Cell'ya gnder. Onun nc kuvvetlerinin bana Ka'k' b. Amr'
tayin et. ayet Allah Parslar bozguna uratacak olursa Ka'k' Sevad blgesi ile dalk blge
arasnda grevlendir. Ordu 12 bin kiilik olsun
Sa'd emri yerine getirdi. Him, ganimetlerin paylalmasndan sonra Medin'den on ikibin askerle
yola kt. Muhacirlerin, Ensnn ileri gelenleri irtidt edenlerle etmeyen Araplarn belli bal kiileri
de bu ordunun askerleri arasndayd. Medin'e giderken yolda Bbil Mehrz'dan getiler Burann

Dihkn'i, Him ile bir cerib arazide dirhem Jeyip onlar vermek karlnda bar teklifinde
bulundu. Him de onun bu isteini kabul ederek onunla bar yapt. Daha sonra Cell'ya varncaya
kadar yoluna devam etti. Cell'da Farslan hendekleri iinde olmak zere kuatma altna ald. Farslar
karlarnda uzun sre direndiler. Ancak istedikleri zaman hendein dna kyorlard. Mslmanlar
seksen gn sreyle onlarn zerine vardlar. Her gn zafer kazanyorlard. Yezdecird'den Mihrn
yardmc kuvvetler de gelmeye balad. Dier taraftan Sa'd'a da mslman-lara yardmc kuvvet
gnderdi. Hep birlikte toplanp dar ktlar ve birbirleriyle arptlar. Yce Allah onlarn zerine
rzgr gnderdi ve etrafta gz gz grmez oldu. nlerinde adeta perdeler teekkl etti. Bu bakmdan
Farslaru svarileri hendee dtler. Hendein ierisinde kendilerine bitiik tarafta atlarnn da
kabilecei ekilde bir yol yaptlar ve kendilerini koruyan evrelerini bozmu oldular. Mslmanlar
bunu haber alnca onlarn zerine yrdler ve Hecr Gecesi dahil olmak zere hi bir gecede
benzeri grlmemi iddetli bir arpmaya giritiler. u kadar ki, Herr Gecesi'nde i daha abuk
bitmiti. Ka'k' b. Amr, ilerledii ynde hendeklerin kapma doru gitti ve bir mndiye yle
barmasn syIedi: Ey mslmanlar! u anda erairiniz hendein ierisine girmi ve oray ele
geirmi bulunuyor. Siz de onun yanna geliniz. Sizinle Farslar arasnda bulunan engelleri sizi
hendee girmekten alkoymasn. Ka'k'n bu emri vermekten amac mslmanlarn maneviyatn
glendirmekti. Mslmanlar da HmVin hendein ierisinde bulunduundan pheleri olmayarak
ilerlediler. Anszn Ka'k' b. Amr'n gerekten esir alnm olduunu grdler. Mrikler onlar
grnce saa sola dalp bozguna uradlar. Bylece daha nceden kendilerinin hazrlam olduu
dikenli demirlerde can verdiler. Binekleri yaraland. Bu bakmdan piyade olarak geri dnp
karken mslmanlar onlarn peini takip ettiler. Onlardan sz edilmeye demez kiilerin dnda
kurtulan olmad. O gn Farslardan yz bin kii ldrld, ldrlenler ilerisiyle gerisiyle alann her
tarafn rtp kapattklar iin buraya Cell ad verilmitir. Buna gre bu vaka Farslann tmn
de kapsayan bir vaka olmutur. Ka'k' b. Amr H-nikn denlen yere kadar kaanlar takip etmeye
devam etmitir.
Yezdecird hezimet haberini alnca Hulvn'dan Rey taraflarna gitti. Ka'k' Hlvn'a gelerek ordusuyla
burada konaklad. Cell zaferi 16. yln Zlkde (24 Kasm - 23 Aralk 637) aynda gereklemiti.
Yezdecird, Hulvn'dan ayrlnca orada Hsrev nm'u vekil brakmt. Kaka'. -rn'e vardnda
Hsrev nm ona kar m ve Hlvn dihkn Zey-neb de onun yanma gelmiti. Ka'k', Zeyneb
ile karlam, onu ldrm; Hsrev nm kam ve mslmanlar da Hlvn' ele
geirmilerdi. Sa'd Kufe'ye geinceye kadar Hulvn'da kalm, Kfe'ye getikten sonra da Ka'k',
Sa'd'n yanma giderek Hulvn zerine Kubz' vekil brakmt. Kubz aslen Horasanl idi.
Hz. mer'e kazanlan bu zaferi de Ka'k'n Hulvn'da kaln da yazarak kaan Falar takip etmek
konusunda izin istedilerse de Hz. mer kabul etmeyerek unlar syledi: Ben Sevd ile dalk blge
arasnda byk bir eddin olmasn arzu ederdim. Bylelikle ne onlar bize gelsin, ne de biz onlarn
blgesine gidebilelim. Bizlere ziraat alan olarak Sevd blgesi yeter. Ben mslmanlarn esenliini
ganimetlere stn tuttum. Ka'k' Farslar takip ettii srada cHnikn denilen yerde Mihrn'a
yetimi, onu ldrmt. Fruzn'a yetitiyse de Frzn atndan dalk blgeye girdi ve bylece
kendini korudu. Ka'k' pek ok cariyeler esir ald ve onlar Him'e gnderdi. Him de bunlar
geziler arasnda paylatrd. Bu cariyeler evlere alnd ve bunlardan ocuklar oldu. Bu alman
cariyelere nisbet edilenler arasnda 'b'nin annesi de vardr.
Ganimetler paylatrlnca her svariye dokuz bin dirhem ve dokuz at isabet etti. Denildiine gre,
alnan ganimet otuz milyon dirhem idi. unlar Selmn b. Reba paylatrmt. Ayrca Sa'd

ganimetlerin bete birini Hz. mer'in yanma gndermiti. Sa'd ganimetlerin hesabn Ziyd b. Ebh ile
gnderdi. Hz. mer ile getirdikleri ganimetler hakknda konutu-ve ona bunlarn niteliklerini anlatt.
Hz. mer ona; nsanlarn huzurunda ayaa kalkp, benimle konutuun gibi onlarla konuabilir
misin diye sorunca Ziyd: Allah'a yemin ederim, yeryznde senden baka kimseden ekindiim
yoktur. Buna gre senden bakalarnn nnde nasl olur da konuamam diye cevap vermi, daha
sonra mslmanlara elde ettikleri ganimetleri, yaptklar ileri, Fars lkesinin drt bir tarafna nasl
dalmakta olduklarn anlatt. Bunun zerine Hz. mer: te yksek sesli ve ak szl hatip byle
olur diye onu vm, buna karlk Ziyd: Bizim askerlerimiz dillerini zm serbest
brakmlardr diye cevap vermiti.
Ganimetlerin bete biri Hz. mer'in yanna getirilince, onun: Allah'a yemin ederim, bunu
paylarncaya kadar bu mal hi bir atnn altna girmeyecektir diye yemin etmesi zerine
Abdurrahmn b. Avf ile Abdullah b. Erkam, mescidde bu bete biri sabaha kadar beklediler. Sabah
olup da herkes toplannca zerindeki rt kaldrld. Hz. mer aralarndaki yakutlar, zmrtleri,
mcevherleri grnce alamaya balad. Abdurrahmn b. Avf kendisine: Ne sebepten alyorsun ey
m'minlerin emiri? Allah'a yemin ederim, burada alamak deil kretmek gerekir deyince Hz.
mer yle cevap verdi: Allah'a yemin ederim ki ben bundan dolay alamyorum. Allah'a yemin
ederim. Allah bunlar kime verdiyse bunlar birbirlerini kskanm, birbirerine kin beslemilerdir.
Birbirlerini kskananlar da mutlaka Allah birbirine drr.
Hz. mer, Sevd arazisinin paylatrlmasn kabul etmedi, nk mevcut aalklar, sularn bir
ekilmesi bir kabarmas buna imkan vermedii gibi pek ok ate mabedi ile posta yollar da vard.
Dier taraftan Kisrnn ve onunla beraber olanlarn, onunla birlikte ldrlenlerin ve Erc diye
bilinen grevlilerin de birtakm mikeleri vard. Ayrca Hz. mer mslmanlar arasnda fitne zuhur
etmesinden de korkmutu. O bakmdan Sevd' paylatrmad gibi satlmasn da yasaklamt.
Buray karlkl olarak anlatktan kimselere ekip bimek zere vermek ve mslmanlara bir eit
vakf arazisi olarak brakmak statsne baladlar. Onlar bu arazileri ekip bimek zere'ancak
merdan olan kimselerle anlarlar ve onlara verirlerdi. Bu bakmdan Hlvn ile Kdisiyye
arasnda bulunan Sevd arazisinden herhangi bir tarafn satlmas hell deildir. Nitekim Cerr, Frat
kysnda bir arazi satn alm, ancak mer bu sat iade ettirmi ve bundan memnun olmamt.
[193]
Tekrit le Musul'un Fethi
[194]
Bu yl ierisinde Cumade aynda'
Tekrit fethedilmiti.
Bunun sebebi ise udur: Antk, Musul'dan Tekrt'e yrm ve kendi topram korumak amacyla
etrafnda hendek kazmti. Ayrca onunla birlikte Bizansllar, yadllar, Talibliler, Merviler ve
ehricler de var-di. Sa'd bu durumu haber alnca Hz. mer'e bir mektup yazd. Hz. mer de ona
yle cevap verdi: Oraya Abdullah b. el-Mu'temm'i gnder ve onun nc kuvvetlerinin bana Rb'
el-Efkel'i, atllarn bana ise Arfece b. Herseme'yi tayin et.
Bunun zerine Abdullah Tekrit zerine yrm, Aritk'n bulunduu yerde karargh kurarak onu
beraberindekilerle birlikte krk gn sreyle muhasara altna almt. Karlkl olarak birbirlerinin
zerine yirmi drt defa yrdler. Bunlar Cell'da toplananlardan silha daha gsz idiler.
Abdullah b. el~Mu'temm Antk ile birlikte bulunan Araplara haber gndererek onlar kendisine

yardmc olmaya ard. Araplar ondan hibir ey gizlemiyorlard. Bizansllar mslmanlarm

kendilerine galip geleceini grnce komutanlarn brakp kendilerine ait olan mallar gemilere
tadlar. Dier taraftan Talib, yd ve Nemrliler Abdullah' durumdan haberdar ettiler ve
kendisinden eman isteyerek onunla birlikte olduklarn bildirdiler. Abdullah onlara: Eer
syledikleriniz doruysa s-lma giriniz diye haber gnderince onlar da bu ary kabul ederek
ms-Jman oldular. Bunun zerine kendilerine u haberi gnderdi: Bizim tekbir getirdiimizi
iitecek olursanz bilesiniz ki hendein kapsna gelip dayanm bulunuyoruz. O zaman siz de Dicle
tarafndaki kaplar ele geiriniz ve tekbir getirerek gcnzn yettii kimseleri ldrnz..
Abdullah ve mslmanlar hcumlarn yaparak tekbir getirince Ta-lib, yd ve Mervliler de tekbir
getirerek kaplan ellerine geirdiler. Bizansllar mslmanlann Dicle tarafndan ve arkalarndan
kendilerine baskn yaptklarm sanarak onlarn ellerinde bulunan kaplara doru komaa baladlar.
Bu esnada mslmanlann kllan ile o gece slama girmi bulunan Rb'ililerin kllar onlar;
bimeye balad. Hendek iinde Talib, yd ve Nemrlilere mensup ve mslman olan kimselerin
dnda kurtulan olmad. Dier taraftan Abdullah b. el-Mu'temm, Rb' b. e-Efkel'i ki kale
anlamma.gelen ve el-Hsneyn diye bilinen Ninova ile Musul'a gnderdi. Ninova, Dou. kalesi,
Musul ise Bat Kalesi diye bilinirdi. Abdullah, Rib''ye: Haydi onlar olandan haberdar olmadan
zerlerine git diye talimat vererek onunla birlikte Talib, yd ve Nemlileri gnderdi. Bunun zerine
bn el-Efkel el-Hisneyn diye bilinen Ninova ile Musul zerine gitti. Gerekten de durumu haber
almadan onlarn etrafna vardlar ve muzzaffer olup ganimetler elde ettikleri hissini uyandrdlar,
onlara zafer mjdesini bildirdiler, kalelerin kaplarnda durdular. bn el-Ef-kel gelerek kalelerine
hcum etti, fakat kaplarn kapattlar Daha sonra bani kabul ettiklerim belirterek zimm statsne
girdiler
Ganimetleri paylatrdklarnda her svarinin pay bin dirhem, piyadenin pay ise bin dirhem idi.
Ganimetlerin bete birini Hz. mer'e gnderdiler. Musul ile savamak grevi Rb'S b. el-Efkel'e,
haralar toplamak grevi ise Arfece b. Herseme'ye verildi.
Denildiine gre, mer b. Hattb, Utbe b. Ferkad' Musul zerine gitmekle grevlendirmi ve oray
hicretin 20. ylnda fethetilmitir. Utbe Musul*a gelmi, Ninova halk kendisiyle savam, sonunda
dou kalesi olarak bilinen Ninova Kalesini kl zoruyla fethetmi, Dicle'yi getikten sonra cBat
Kalesi Tye bilinen Musul'un halk onunla cizye vermek zere ban antlamas yapmt. Daha sonra
el-Merc'i, Bnhezr, B'ezr Hibtn Dsin ve Krtlere ait btn snaklar da fethetmi, bu arada
Karda, Bzebdt ve Musul'a bal btn kasabalar da ele geirmiti. Bylelikle btn bunlar da
mslmanlarn egemenlii altna girmi oldu.
Denildiine gre, yd b. Ganm, ileride belirteceimiz gibi, bir yeri fethettikten sonra Musul'a gelmi
ve iki kaleden birini fethetmi, dierine Utbe b. Ferkad' gndermi, o da buray, halkn cizye ve
[195]
hara demeleri artyla eline geirmiti. Dorusunu Allah en iyi bilendir.
Msebezn'n Fethi
Him, Cel'dan Medin'e dndnde Sa'd Hrmzn'n olu zn'n kalabalk bir asker
toplayarak onlarla ova tarafna gittiini haber ald. O da Drr b. el-Hattb' bir ordunun banda
bunlara kar gnderdi. Msebezn ovasnda karlatlar ve orada birbirleriyle arptlar.
Mslmanlar mriklerin ilerini abucak bitirdiler. Drr Azni esir ald ve onun boynunu

uurduktan sonra kaanlar takip etmeye balad ve Sre-vn'a kadar onlar fakip etmeye devam etti.
Msebezn' da sava sonucunda ald. Msebezn halk dalara kat. Onlar arnca onun bu
arsn kabul ettiler. Drr Sa'd Kfe'ye geinceye kadar Msebezn'da ikamet etti. Sa'd, Kfe'ye
getikten sonra kendisine haber gndermi, o da bunun zerine Kfe'ye gemi, Msebezn zerine
kendisinin vekili olarak Esed'Ii bn Huzeyl'i tayin etmiti. Msebezn, Kfe karakollarndan birisi
[196]
Msebez'n'n Nihvend vakasndan sonra fethedilmi olduu da sylenmitir.
Karkisiy'nm Fethi
Him, Cell'dan Medin'e dndnde Cezire halk byk topluluklar halinde bir araya gelerek
Heraklieus'a Hms halkna kar destek salam, ayrca Ht halkna da bir ordu gndermilerdi.
Bunun zerine Sa'd da mer b. Mlik b. Utbe b. Nevfel b. Abdimenf'i bir ordu ile bir-birlikte
gndermi, bu ordunun nc kuvvetlerinin bana da Haris b. Ye-zd el-mr'yi getirmiti. mer b.
Mlik, askerleriyle birlikte Ht'e doru yrm, orada bulunanlarn evrelerinde hendek kazdklarn
grm, kendileriyle savamak zere hendeklerinin dna kmalarn istemiti. mer b. Mlik
"onlarn hendeklerinin arkasnda kendilerini koruduklarn grnce adrlarn: olduu gibi brakarak,
yanlarna Haris b. Yezd'i muhasarasna devam etmek zere brakp, askerlerin yansn yanna ald ve
ve Karksy'ya geldi oray aniden ve kl zoruyla fethetti. Burann halk da cizye vermeyi kabul etti.
mer b. Mlik Haris b. Yezid'e: Buniar da bar yapmay kabul ederlerse onlar serbest brak,
ksnlar. Aksi takdirde sen de hendeklerinin etrafna ayn geitlerle kendi tarafndan bir hendek yap.
Daha sonra ben uygun greceim bir hususu uygularm diye haber gndermiti. Bunun zerine Haris
de onlara haber gndermi, kendileri yurtlarna dnmeyi kabul etmilerdi. Bu bakmdan Haris onlar
brakp kendisi de mer b. Mlk'in yanma gitmiti.
mer b. Hattb, Sakf'Ii Eb Mihcen'i Ns' denilen yere mecburi ikmete gndermiti.
Yine bu yJ erisinde Hz. mer'in olu, Muhtr'm kz kardei ve Eb Ubeyd'in kz Safiyye ile
evlendi.
Rebeze'yi mslmanlann atlarnn otlakl olmak zere Hz. mer'in evirmesi de bu yl olmutu.
Raslullah (s.) in olu brahim'in annesi Mriyede bu sene vefat etmi, cenaze namazn Hz. mer
kldrm ve onu Bak' mezarlna defnet-miti. Olay Muharrem (2 ubat- 3 Mart 637) aynda
olmutu.
Hz. mer, Hz. Ali b. Eb Tlib ile stiare sonucunda resm yazmalara tarih yazmaya bu sene
balamt.
Bu sene hacc ilerinin idaresini yine Hz. mer yapmt. Medine'de ise Zeyd b. Sbit'r yerine vekil
olarak brakmt.
Hz. mer'in bu seneki valileri bir nceki senenin valileri d. Musul blgesinde savaan ordular
komutan Rib' b. el-Efkel, hara sorumlusu ise Arfece b. Herseme idi. Hem sava ilerinin, hem de
haracn sorumlusunun Utbe b. Ferkad olduu da sylenmitir. Btn bu grevlerin Abdullah b. 'el[197]
Mrtemm'n uhdesinde bulunduu da sylenmitir. Cezre'nin sorumlusu ise yad b. anm idi.
HCRETN ONYEDNC (23 OCAK 638 - 11 OCAK 639) YILI
Kfe Ve Basra'nn n Edilmesi

Kfe ehrinin dzenlenmesi ve Sa'd'n Medin'den gelip buraya yerlemesi bu yl iinde olmutu.
Bunun da sebebi udur: Sa'd Hz. mer'in yanna imdiye kadar sz edilen fetihlerin haberini vermek
zere bir heyet gndermiti. mer onlar grnce renklerinin ve durumlarnn deimesinin
sebeplerini sormu, onlar da: Bulunduumuz blgenin havaszl bizi bu ekilde deitirmitir
diye cevap vermilerdi. Bunun zerine Hz. mer onlara, insanlarn konup yerleecekleri bir yer
semelerini emretti. Bu heyet ile birlikte, kendi kavimleriyle ilgili bir akit yapmak zere
Tagliboullarndan bir gurup da gelmi bulunuyordu. Hz. mer bu Taliblilere: Ben sizlerle u
artla akit yapyorum: Sizden mslman olan kimse zerinde mslmanlarn haklar vardr, ayrca
bir de mslmann zerinde bulunan mkellefiyetler vardr. Bunu kabul etmeyen ise cizye verecektir
deyince, Talibliler: O takdirde bunlar kaar ve Acemlere katlarlar diye aklamada bulundular
ve mslmanlar gibi zekt vermek stediler. Hz. mer onlarn bu tekliflerini kabul etmedi. Sonunda
cizyelerinin mslmanlarn verdii zekt gibi grnmesini isteyince, onlarn bu tekliflerini doacak
hibir ocuu hristiyan yapmamak artyla kabul etti. te bu Taglibliler ve onlara itaat eden Nemr ve
tyda mensup kimseler hep birlikte, Medin'de bulunan Sa'd'n yanna hicret etmiler, Medin'de
yerlemiler, daha sonra onunla birlikte Kfe'ye gidip yerlemilerdi.
Denildiine g^re, bunun sebebi yukarda anlatlan ekilde deil de yle olmutu:
Huzeyfe Hz. mer'e: Araplarn karnlar geri gelmi, pazular kurumu, renkleri deimi
bulunuyor diye mektup yazmt. Huzeyfe, Sa'd ile beraberdi, bu bakmdan Hz. mer Sa'd'e:
Araplarn renklerini ve etlerini deitirenin ne olduunu bana bildir. diye bir mektup yazd. Cevap
olarak Hz. Sa'd unlar yazd: Onlar deitiren blgenin havasnn gzel olmamasdr. Araplara
ancak develerine uygun gelen blgelerin havalan
uygun gelebilir diye yaznca Hz. mer de ona yle yazmt: Selmn. ile Huzeyfe'yi nc olarak
gnder. Onlar hem kara, hem deniz havasn tayan bir yer sesinler. Benimle sizin arasnda ne bir
deniz olsun, ne de de bir kpr bulunsun.
Bunun zerine Sa'd onlar bu-i iin, grevli olarak gnderdi. Selmn Enbr'a kadar yrd, Frat'n
bat blgesinde yoluna devam etti. Kfe'ye varncaya kadar hi bir yeri beenmedi. br taraftan
Hu2:eyfe de .Frat'n dousundan yoluna devam etti ve Kfe'ye varncaya kadar hi bir yeri
beenmedi.
Kum ve akln kark olarak bulunduu her yer Kfe diye adlandrlr, te bu ekilde Selmn ile
Huzeyfe Kfe'ye geldiler. O srada K-fe'de manastr vard. Bunlar Hareme, Um Arar, ve Silsile
manastrlar diye bilinirdi. Bunlar arasnda da zm balan bulunuyordu. Blge her ikisinin de
houna gitmi, orada inerek namaz klmlar ve yce Allah'a buray yerleecekleri bir yer klmas iin
du etmilerdi. Sa'd'n yanna varp onu durumdan haberdar ettiler. Bu arada ona Hz. mer'den bir
mektup daha gelince Ka'k b. Amr ile Abdullah b. el-Mu'ternm'e birer mektup yazarak askerlerinin
bana birer komutan tayin edip yanna*gelmelerini bildirdi. Onlar da emredileni yaptlar. Bunun
zerine Sa'd! Medin'den ayrlp Kfe'ye gitti. Kfe'ye Hicretin 17. ylnn Muharrem (23 Ocak-21
ubat 628) aynda vrd. Onun Kfe'ye var ile Kdisiyye Sava arasnda bir yl iki ay, Hz. mer'in
halifelii ile Kfe'nin arasnda ise yl se-(kiz aylk bir sregemitir.
Sa'd Kfe'ye vardktan sonra Hz. mer'e yle bir mektup yazd: Ben Kfe'de konaklam
bulunuyorum. Buras Hiyre ile Irak arasnda olup her kara hem de deniz ikliminin zelliklerine
sahiptir. Burada hem deniz ikliminde yetien ince keskin yaprakl bitkiler, hem de karada yetien
gzel otlar vardr. Ben mslmanlar buraya gelmekle Medin'de kalmak arasnda serbest braktm.

Medin'de kalmay arzu edenleri de silhl asker-mi gibi orada braktm.

Mslmanlar Kfe'de yerletikten sonra kendilerine geldiler ve kaybetmi olduklar kuvvetlerini
yeniden kazandlar. Kfe halk kamtan ev yapmak, in izin istedikleri gibi Basra halk da ayn
ekilde izin istediler. Basrallar da Kfe halknn yerletikleri ayda ehirlerine yerletiler. Fakat
bundan nce Kfe'ye ayr gurup gelip yerlemiti. Onlarn izin istemeleri zerine Hz. mer u
cevab verdi: Gerek u ki askeri kararghlar sava gcnz bakmndan daha iyi ve szin iin daha
ok umut vericidir. Bununla birlikte size ters dmeyi de sevmiyorum.
Bunun zerine her iki ehir halk da kamtan evler yapmaa baI? lar. Daha sonra Kfe'de de,
Basra'da da yangn kt. Kfe'nin evva' Ekim- 13, Kasm 628) ayndaki, yangn daha bir iddetli
olmutu. Bzerine Sa'd onlardan bir gurup kiiyi Hz. mer'in yanna gndererek kerpiten ev yapmak
iin izin istediler. Giden bu heyet Hz. mer'e yangn haberini verdikleri gibi ondan izin de isteyince
Hz. mer onlara yle syledi: Yapabilirsiniz, fakat hi biriniz odadan, fazla yapmayn.
Binalarda uzunluk yarna kalkmayn. Snnete riayet edin ki devlet elinizden gitmesin. Giden bu
heyet, Hz. mer'in bu talimatn da alarak geri dnd. Hz. mer ayn talimat Basrahlara da gnderdi.
Kfe ehrinin tertibi iini Eb Heyyc b. Mlik, Basra'nn, dzenlenmesi iini de sim b. Dlef
Ebu'l-Cerb ynetiyordu. Ana caddeler krkar zira, ara caddeler yirmier zira, sokaklar yedier zira
olarak takdir edildi. Mahalleler ise atlmar zira idi. Her ki ehirde de ilk plnlanp n edilen,
mescidler olmutu. Her kisinin de tam ortasnda uzak mesafeye ok atan birisi durmu, her tarafa birer
.ok atm ve bu okun dt yerden sonra inaat yaplmas emredilmiti. Kfe mescidinin n
tarafndan Hre'-de Kisrlara ait yaplarn mermer stunlar zerine bir glgelik yaplmt. Ayrca
sahn zerinde herhangi bir kimsenin oray ap bina yapmamas iin bir de hendek yaplm, ona
yakn bir yerde de Sa'd'e bir ev ina edilmiti. Kfe saray diye bilinen yer bu evdir. Bu evi Rzbeh,
Kisrla-rn Hre'deki yaplarnn kirecinden yapm idi. arlar da mescidler gibi yaplmt. Oraya
kim daha erken gelip oturursa kalkp evine gidinceye yahut alveriini bitirinceye kadar oras onun
olurdu.
Hz. mer arda bulunanlarn da iitebilecei bir ekilde Sa'd'n; u barmalar kesiniz, kulama
gelmesin eklinde sylendii haberini alnca halkn da onun evine Sa'd'n saray diye ad verdiini
iitince Mu-hammed b. Mesleme'yi Kfe'ye gndermi ve ona sarayn kapsn delip geri dnmesini
emretmiti. Muhammed bunu yapt, fakat Sa'd bunu haber alnca: Bu, bu ii iin gnderilmi bir
elidir diyerek onu ardysa da Muhammed onun yanna gelmeyi kabul etmedi. Sa'd kendisi onun
yanma gitmi ve harlk vermeyi teklif etmise de Muhammed bunu kabul etmeyerek ona Hz. mer'in
gnderdii mektubu iletti: Bana senin kale gibi bir saray yaptn haberi ulat. Buna Sa'd'n
saray deniliyormu. Seninle halk arasnda bir kap varm. Bu saray senin deil, fesat ve eksikliin
saraydr. Beytu'l-mallare bitiik yerlerden bir yere yerle ve oradan k, o saray da kapat. Aksi
tardirde o sarayn zerinde hi kimsenin giremeyecei bir kap yaparz. Bunun zerine Sa'd sylenen
eyleri sylemediine dair yemin etti. Muhammed geri dnp Hz. mer'e Sa'd'n dediklerini iletti. O
da onun dediklerin? tasdik etti.
Kfe'nin karakol blgeleri drt tane idi. Bunlardan birincisi Hulyan'-d, banda Ka'k' vard, ikincisi
Masebezn idi, banda Drr b. el-Hat-tb bulunuyordu. ncs, banda mer b. Mlik ya da
Amr b. Utbe b. Nevfel'in bulunduu Karkisiy idi. Drdncs ise banda Abdullah b. elMu'temm'in bulunduu Musul idi. Kendileri bu ehirlerden ayrlacak olurlarsa burada onlarn
vekilleri grev yaparlard.
Kfe'nin dzenlenmesinden sonra Sa'd orada daha nce Medin'de kald srenin dimda olmak

zere buruk yl kalmtr.

[198]

Heraktieus'un Hims'da Bulunan Mslmanlara Saldrmas

Bu sene ierisinde Bizansllar Eb Ubeyde b. el-Cerrh ile onunla birlikte Hims'da bulunan msl
mani arn zerine yrmeyi kararlatrdlar. Bu konuda Bizansllar kkrtanlar Cezire halk olmutu,
nk Cezireli-ler Bizans kralna haber gndermi ve onu am'a asker gndermesi konusunda ikna
etmi, kendilerinin de bu konuda yardmc olacaklarn vadet-miler, o da onlarn bu tekliflerine
uygun hareket etmiti. Mslmanlar Bizansllarn toplandklar haberlerini alnca Eb Ubeyde silhl
askerlerini toprayarak Hms ehrinin dzlnde kararghn kurdu. Hlid de Kn-nesrin'den gelerek
onlara katld. Eb Ubeyde yardmc kuvvetlerin gelmesine kadar savaa balamak, yahut savunma
yapmak konusunda grn sorunca, Hlid, sava yaplmas grn ortaya koyarken dier
komutanlar ehire snarak Hz. mer'e mektup yazlmas grn ileri srdler Eb Ubeyde
onlarn grne uyarak Hz. mer'e mektup yazd. Hz. mer daha nce her blgede mslmanlann
mallarndan artan miktar kadaryla, olabilecek durumlarda kullanlmak zere ihtiyat atlar
hazrlamt. Kfe'de bu gibi ihtiyat atlardan drt bin tane vard. Bunlarn banda ise Selmn b.
Raba el-Bhil ile Kfe halkndan bir grup kii bulunmakta idi. Dier sekiz blgede de ayn ekilde
orann imknlarna gre ihtiyat atlan bulunmaktayd. Bu atlarn kullanlmas gerektii bir zamanda
askerler gelir, bu atlara biner ve dier insanlar savaa hazrlanncaya kadar bunlar hazr kuvvet
olarak yollarna koyulurlard. Hz. mer haberi alnca Sa'd'a mektup yazm ve ona: Hazr insanlar
Ka'k' b. Amr ile birlikte ayn gnde yola kar, nk Eb Ubeyde'nin etraf dman ile sarlm
bulunuyor diye talimat vermiti. Ayn ekilde ona: Sheyl b. Adiyy'i Rakka'ya gnder, nk
Bizanshian Hmshlar zerine kkrtanlar bizzat Cezire hakldr demiti. Abdullah b. tbn' da
Nasibin zerine gndermesini emretmi, Nasibin'den Harran ve Ruha zerine gitmesini sylemiti.
Dier taraftan Veld b. Ukbe'yi Cezire blgesinde bulunan Raba ve Tenh Araplar zerine,
yollamasn yad b. Gam'i ise ayn ekilde gndermesini bildirmi ve sava olmas halinde karar
vermek yetkesinin de yad'a ait olduunu belirtmiti.
Ayn gn Ka'k' drt bin svari ile birlikte Hims'a yrrken, yd b. Ganin ile Cezire komutanlar da
Cezire'nin yoluna koyulmulard. Her komutan tayin edildii ve emredildii yerleim blgesine
yrd. Ayrca Hz. mer de Medine'den kp Hms'a varm, Eb Ubeyde'ye yardmc olmak zere
Cbiye'ye kadar gelmiti,
Hms halkna kar Bizansllara yardmc olan Cezire halk, onlarla birlikte iken, slm ordusunun
haberi yetiince kendi yurtlarnn eitli yrelerine daldlar ve Bizansllardan ayrlp gittiler. Bu
ekilde Cezire halk onlardan, ayrlp gittikten sonra Eb Ubeyde, Hlid'I Bizansllara kar kp
savamak konusunda fikrini ald. Hlid onlara kar kp savamak fikrini ortaya atmca, Eb Ubeyde
de Bizansllara kar kp savat ve Allah da ona zafer nasib etti. Ka'k' h. Amr ise onlarn yanna
savatan ancak gn sonra varabildi. Eb Ubeyde ve beraberindekiler Hz. mer'e mektup yazp
zafer( kazanldn ve yardm kuvvetlerinin geliini bildirerek bu konuda hkm vermesini isteyince,
Hz. mer onlara unlar yazd: Ganimetlerde onlar da kendinize- ortak yapn; nk onlar sizin
yannza gelmi, fakat dmannz onlardan nce ayrlm gitmitir. Hz. hmer ayrca Kfelier
hakknda unlar sylemitir: Allah Kfe'lilere iyiliklerini versin. Onlar hem kendilerini koruyor,
savunuyorlar, hem de dier blge halklarna yardmc oluyorlar.

Ka'k1 ile birlikte gelenler ilerini bitirdikten sonra geri dndler.

[199]

Cezire Ve Ermenistamn Fethedilmesi

Bu yl ierisinde Cezire fethedildi.
Bundaj nce Sa'd'n Cezire blgesine asker gndermesinden sz etmi bulunuyoruz. yd b. anm ve
beraberindekiler yola koyulunca Sa'd Sheyl b. Adiy'i de Rakka'ya gndermi idi. Cezire halk
Krelilerin durumunu haber alnca Hms zerine gitmekten vazgeerek kendi blgelerine geri
ekildiler. yd, onlarn bulunduklar blgeye nince kendisiyle bar yapncaya kadar muhasaraya
devam etti. Cezire blgesinin ortalarnda bir yerde iken kendisine bar teklifinde bulundular, o da bu
tekliflerini kabul edip antlama yapt. Bylelikle bunlar Zimm oldular. Dier taraftan Abdullah b.
tbn, Musul zerinden Nasibin'e kadar kt. Nasbin-liler de kendisiyle karlatklarnda bar
teklifini yaparak Rakkallann yaptm yaptlar. yd'a bu konuda mektup yaznca o da tekliflerim
kabul etmi ve antlama yapmt. Dier taraftan Veltd b. Ukbe de Kfe'-den kp Cezire halk
zerine gelmiti. Cezire Araplannm mslmanlan da kafirleri de, yd b. Nizrlar hri, onunla
birlikte oldular. ydllar Bizans topraklarna girip orada kaldlar. Velid de bunu yazd bir
mektupla Hz. mer'e bildirdi.
Mslmanlar, Rakka ile Nasbn' aldktan sonra, yd yanna Sheyl ile Abdullah' da alarak hep
birlikte Harran zerine gittiler. Oraya vardklarnda Harran halk cizye vermek teklifninde bulundu.
O da bu teklifi kabul etti. yd Sheyl ile Abdullah' Ruha zerine gndermi, Ruhhlar onlartn cizye
deme teklifini kabul etmilerdi. Daha sonra Cezire blgesinde zorla aldklar btn yerleri de
zimmilik statsnde deerlendirdiler. Cezire blgesi her taraftan daha ok kolay fethedilen bir yer
oldu. Sheyl ile Abdullah da Kfe'ye dndler. Eb Ubeyde, Cbiye'dfen ayrldktan sonra Hz.
mer'e mektup yazarak Hlid' Medine'ye almas halinde iyd b. Canm' kendisine katmasn istedi.
Hz. mer yd b. Ganm' Eb Ubeyde'nin yanna gnderdi. H'abb b. Mesleme'yi Cezire blgesinin
Acemleri zerine ve sava lerinin bana getirirken, Veld b. Ukbe'yi Cezire blgesinin Araplar
zerine tayin etti.
Hz. mer Veld'in Araplardan Bizans topraklarna girenlere dair mektubunu alnca Bizans kiralna
yle bir mektup yazd:
Araplardan bir kesimin bizim yurdumuzu brakp senin yurduna gelmi olduunu duymu
bulunuyorum. Allah'a yemin ederim, ya bu ke-sim gelmek zere yurdundan karrsn, yahut biz de
yurdumuzda bulunan hristiyanlar senin lkene gitmek zere kartrz. Bunun zerine Bizans kral
bu Araplardan drt bin kii yurdundan kartm, geriye kalanlara ise Bizans lkesinin am le
Cezre'ye yakn blgesine dalmlard, te Arap topraklarnda bulunan her yadl bu geri dnen drt
bin kiinin soyundan gelir.
Veld b. Ukbe, Taliblilerden slm'a girmelerinin dnda hi bir ey kabul etmemi ve onlar
hakknda Hz. mere mektup yazmt. Hz. mer de kendisine u mektubu yazd:
Senin bu dediin husus Arap yarmadasndadr, oradakilerden sl-mn dnda hi bir ey kabul
edilmez. Sen onlar ocuklarn hiristiyanla-trmamalar ve slma girmek isteyen kimseleri
alkoymamak artyle serbest brak.
Talibliler gl ve kendilerini savunabilir, onurlu kimselerdi. Velid onlarn zerine bu ekilde
giderken Hz. mer onun, zerlerinde bask kurmasndan ekinmi, grevinden alm ve onlarn

bana Furt b. Hayyn ile Hind b. Amr el-Cumeli'yi tayin etmiti.

bn shk der ki: Cezre'nin fethi hicretin 19. (2 Ocak - 20 Aralk 640) ylnda olmutur. Yine onun
dediine gre Hz. mer Savd b. Eb Vakks'a yle bir mektup gndermitir:
Allah am ile Irak blgelerinin fethedilmesini nasib ederse Cezire'-ye bir ordu gnder ve ordunun
bana Hlid b.^Urfute ya da Him b. Ut-be, yahut tyad b. anm'dan birisini komutan tayin et.
Sa'd bunun zerine: M'minlerin emirinin lyd' son olarak zikretmesinin tek sebebi tyd'
sevmesidir. Ben de onu komutan tayin ediyorum. dedikten sonra lyd' aralarnda Eb Musa
el~E'rf kendi olu mer b. Sa'd olduu halde bir ordunun banda gndermiti. Kendi olu
mer'in komutan olarak hi bir yetkisi yoktu. yd yola koyulup ordusuyla birlikte Ruh'da konaklad.
Ruha halk onunla Harran halknn artlaryla bar antlamas yapt. Dier taraftan tyd, Eb Musa'y
Nasbn'e gndermi, o da oray fethetmiti. Kendisi de Dr zerine giderek oray fethetti. Ayrca
Osman b. Ebi'l s' Ermini ye er-Rbia'ya gndermi, Osman da Ermniyelilerle arpmt. Bu
arpmalarda Safvn b. el-Muat-tal sehd olmu, sonunda Erminiye halk Osman ile cizye vermek
artyla bar yapmt. Bundan sonra ise Filistin topraklarndaki Kysriyye fethedilmi, Herakleus
da lkesine kamt.
Bu gre gre Cezre'yi fethedenler Irak blgelesini fethedenler olmu oluyor, fakat ounluk onun
Samllar tarafndan fethedildii grndedir. Bunlara gre, yd b. Ganm'i Cezire'ye gnderen Eb
Ubey-de'dir.
Denildiine gre, Eb Ubeyde vefat edince yerine yd' tyin etmi ve onun Hns, Knnesrin ve
Cezire blgelerinin valiliine tayin edildiine dair Hz. mer'in mektubu gelince iyd Hicretin 18.
ylnn aban aynn (7 Austos - 4 Eyll 639) ortalarnda be bin asker ile birlikte Cezire zerine
yrmtr. Ordusunun sa kanadnn banda Said b. mir b. Hizyem el-Cumah, sol kanadnn
banda Safvn b. el-Muattal, ileri kuvvetlerinin banda ise Hubeyre b. Mesrk bulunuyordu. yd'n
keif kuvvetleri Rakka'ya varp orada iftilerin zerine bir baskn yapm ve Rak-ka ehrini
muhasara etmilerdi. Dier taraftan yd eitli seriyyeler gndermi, gnderdii bu seriyyeler de
esir ve yiyecek eyler getirmilerdi. Rakka ehrinin muhasaras alt gn srm, daha sonra
Rakkahlar bar antlamas yapmak istemilerdi. Onlarla canlan, mallan, oluk ocuklar,ehirlerinin
gvenlik altnda olmas artyla antlama yapt ve unlar da ekledi: Arazi bizimdir, nk biz
buraya ordumuzla gelmi ve onu mlk olarak elimize geirmi bulunuyoruz. Bylece araziyi onlara
hara demeleri artyla brakm ve cizye demek mkellefiyetini koymutu. Daha sonra oradan
Harran zerine yrm, oray kuatmak zere bir blk asker brakmt. Bunlarn banda ise
Safvn b. el-Muattal ile Habb b. Mesleme bulunuyordu. Kendisi ise dier askerlerle birlikte Ruha
zerine yrmt. Ruhhlar kendisiyle arptktan sonra sonunda yenilgiye u-dlar ve mslmanlar
onlar ehirleri iinde muhasara altna alnca bar teklifinde bulundular. yd da onlarn bu teklifini
kabul etti. Bundan sonra yd Harran'a dndnde Safvn ile Hbeyb'in Harran'a bal birtakm
kasabalar ellerine geirmi olduklarn grd. Bu kasabalarn halklar kendisiyle Ruhhlarm
artlarna benzer artlarda antlama yaptlar.
yd gazasn yapar ve ondan sonra Ruh'ya dnerdi. Suraeyst' fethetmi, oradan Serc, Ra's Keyf
ve el-Ard el-Beyd'y fethederek bura halkyla Ruhl il arla yaplan artlarn aynsyla bar
yapmt. Daha sonra Smeyst halk antlama artlarna uygun hareket etmeyince yd tekrar bunlarn
zerine yryp kalelerini fethedinceye kadar onlar kuatma altnda tuttu- Daha sonra Frat
kenarnda bulunan birtakm kasabalarn zerine gitti, ki bu kasabalar, Cisr Menbic ve ona yakn
yerler di. Btn buralar da fethettikten sonra Ra'su Ayn zerine yrd. Ra'su Ayn Ay-nu'lvarde

denilen yerdir. Burann halk kendisini savunmaya alnca yd buray brakp Tel Mevzen zerine
yrm, buray da 19. ylda Ruha halknn antlamalar artyla fethetmiti. Oradan mid zerine
giderek buray muhasara altna almtr. nid halk kendisiyle savatktan sonra yine Ruhhlarn
bar artlar ile onunla antlama yaptlar. Meyy Frik-n'i de ayn artlarla fethetmi, orandan Kefer
Ts'ya gemi, oradan da Nasibn'e gitmiti: Nasbnliler nce kendisiyle savatklar halde daha
sonra Ruhhlarn bar artlaryla bar yaptlar. Ayrca yd, Tur Abdn ile Mardin kalesini de
fethetmitir. Oradan Musul zerine geerek Musul'un iki kalesinden birisini fethetmitir. Dier bir
rivayette, yd'n Musul'a kadar varmadan Zevzn. komutann gelerek onunla bar antlamas yapt
ve daha sonra Erzen zerine giderek oray fethettii, arkasndan yola koyulup Bitlis'e kadar vard,
Hilt (Ahlst) a da varm olduu, burann komutann kendisiyle bar yaptktan sonra Ermniye'nin
Aynulh-mida'sna kadar "vard, arkasndan Rakka'ya varp, oradan da Hms'a getii ve hicretin
23. ylnda vefat ettii sylenmitir.
Hz. mer, Said b. mir tbn Hizyem'i komutan olarak tayin etmise de aradan fazla sre gemeden
vefat etmitir. Daha sonra ise Ensrdan Umeyr b. Sa'd' grevlendirmi, O da byk bir arpmadan
sonra Ra'su Ayn' fethetmitir.
Denildiine gre, Umeyr b. Sa'd' Ra'su Ayn zerine gndermi, o da oray ok etin bir arpmadan
sonra fethetmitir. Yine denildiine gre Hz. mer tyd'n vefatndan sonra Eb Ms el-E'ar'yi
Ra'su Ayn zerine gndermitir.
Denildiine gre, Hlid b. Veld Cezirenin fethinde1 yd ile birlikte bulunmu, mid'de bir hamama
girerek hamamda inde arap bulunan bir eyle vcudunu omas zerine Hz. mer tarafndan
grevden alnmtr.
Yine denildiine gre Hlid Eb Ubeyde'nin dnda hi kimsenin komutas altnda bir yere gitmi
deildir. Dorusunu en iyi bilen Allah'tr.
iyd Smeyst' fethedince Habb b. Mesleme'yi Malatya'ya gndermi, o da buray sava sonucunda
fethettikten sonra Malatyallar bar anlamasnn artlarn bozmulard. Muviye, Sam ve Cezire
blgelerinin valiliine getirilince bu sefer oraya Habb b. Mesleme'yi bir daha gndermi, Habb
yine aavas zoruyla buray fethettikten sonra burann valisi ile birlikte ayrca mslman bir ordu tekil
[200]
edip orada brakmt.
Hlid B. Veld'in Grevden Alnmas
Hicretin 17. yl olan bu ylda Hlid b. Veld ileri kuvvetlerin ve se-riyyelerin komutanln
yapmak grevinden alnmtr.
Bunun sebebine gelince: Hlid ile yd b. Ganm ilerleyerek byk miktarda mai ganimet aldlar.
Kendileri Hz. mer'in Medine'ye dnnde Cbiye'den yola koyulmulard. O srada Hims'ta Eb
Ubeyde, Knnes-rin'de ise onun hkm altnda olmak zere Hlid bulunuyordu. Yine Eb Ubeyde'nin
komutas altmda bulunmak zere Dmak'ta Yezd, rdn'de Muviye, Filistin'de Alkame b.
Mcezziz, sahilde ise Abdullah b. Kays bulunuyordu.
Ilid'in eline geirdii ganimetler haber alnnca baz kimseler bu maldan kendilerine de baz eyler
vermesini istediler. Bunlar arasnda E'-as b. Kays de vard ve Hlid ona on bin dirhem vermiti. .
Dier taraftan Hlid hamama girmi ve iinde arap bulunan bir madde ile ykanmt. Hz. mer
kendisine: Ben senin arap ile vcudunu ovaladn haberini aldm. Sunu bil ki Allah arabn iini
de, dn da. ona el srmeyi de haram klmtr. Sakn onu vcudunuza dokundurmaynz diye

yaznca cevap olarak Hlid kendisine yle yazmt. Bu arab araplktan kardmz iin artk
arabn dnda bir ykama maddesi haline dnmtr Bunun zerine Hz. mer kendisine:
Mure'nn soyundan gelenler kat kalplilik belsna uramlardr. Allah sizlerin ruhunuzu bu
haldeyken almasn diye cevap yazmt.
Hlid ganimetler konusunda kendisinden talepte bulunanlar arasnda mallan datnca, mer b. elHattb bunu da iitti. Zaten onun yapt hi bir ey Hz. mer'den gizli kalmazd. Bunun zerine Hz.
mer postay ararak onunla birlikte Eb Ubeyde'ye bir mektup gnderdi. Bu mektupta Hlid'i
nne getirip ayakta tutmasn, kendi saryla onu balamasn ve baln bandan almasn
emretti. Sizlere E'as' hangi maldan kendisinin malndan m, yoksa ganimet olarak ald mallardan
m mkafatlandrdn size syleyinceye kadar onu bu halde tut. $ayet O, ele geirmi olduu bir
ganimetten dattn ileri srerse kendisinin hainlik etmi olduunu sylemi olacaktr, yok eer
kendi malndan bu yaptn sylerse bu aklszca bir tasarrufta bulunmak olacandan her ki
durumda da onu grevden al ve onun grevini sen stlen. Bunun zerine Eb Ubeyde Halide mektup
yazd, Hlid de onun yanna geldi. Eb Ubeyde insanlar toplad ve kendisi minderin zerine oturdu.
Posta ayaa kalkp Hlid'e E'as'a hangi maldan verdiini sorunca Hlid kendisine cevap vermedi.
Eb Ubeyde ise hibir ey sylemeyerek susuyordu. Bunun zerine Bill ayaa kalkarak:
M'minlerin emiri senin hakknda u u emirleri vermi bulunuyor diyerek'sarn alm, Hlid
de itaat etmek durumunda olduundan ona kar gelmemiti. Balm da bandan aldktan sonra bu
sefer onu saryla balad ve: Sen E'as'a nereden mal verdin? Bizzat kendi malndan m, yoksa ele
geirdiin bir ganimetten mi? diye sorunca Hlid: Hayr ona kendi malmdan verdim. diye cevap
verince onun balarn zerek baln yerine koymu ve bizzat kendi eliyle sarm sardktan sonra
unlar sylemiti: Bizler bamzdaki emirleri dinler, itaat eder, komutanlarmz da takdir eder,
onlara hizmette bulunuruz.
Hlid grevden azledilip edilmediini bilmemenin aknl iinde kalmt. Dier taraftan Eb
Ubeyde de kendisini deerli ve stn grd iin de durumu bildrmiyordu. Hlid'in Medine'ye Hz.
mer'in yanna gitmesi gecikince artk Hlid bu konuda tereddtten kurtuldu, nk Hlid'e yanna
gelmesini emretmiti. Bunun zerine Hlid Knnesrn'e dnm, orada bulunanlara bir hutbe okumu,
onlarla vedlam, oradan Hms'a gitmi, orada da bir konuma yaptktan sonra Medine'ye gitmek
zere yola koyulmutu. Hlid Hz. mer'in huzuruna knca kendisine ikyette bulunarak: Ben seni
mslmanlara ikyet ettim. Allah'a yemin ederim ki sen bana iyi davranmadn demiti. Bunun
zerine Hz. mer kendisine: Peki sen bu serveti nereden buldun? dyesorunca Hlid: Den bu
serveti elde ettiim ganimetlerin bana. den paylarndan yaptm. Eer servetimin arasnda altm
binden fazlasn bulursan o senin olsun diye cevap vermiti. Bunun zerine Hz. mer onun malna
deer bitirmi, altm binden yirmi bin fazla olduunu grm, .bunu nlp.Beytulmle koymutu.
Daha sonra kendisine unlar sylemiti: Ya Hlid! Allah'a yemin ederim ki sen benim yanmda ok
dferlisin ve yemin ederim, seni ok seviyorum. Arkasndan Hz. mer slm lkesinin her yanna
unlar yazmt: Ben Hlid'i kendisine kzdm, yahut hainlik etii iin grevden almadm. Ancak
herkes onu alabildiine gznde bytm ve her eyi ondan zannetmek gibi bir duruma gelmiti. Her
eyin onunla olup bittiini varsaymalarndan korkmaya balamtm. Ben onlarn her eyi yapann
Allah olduunu bilmelerini ve fitneye maruz kalmamalarn arzuladm. Daha sonra da ondan
[201]
aldklarnn yerine baka eyler vermiti.

Mescidu'I-Haram'n Bina Edilmesi Ve Geniletilmesi

Bu yl. yni Hicretin 17. ylnda mer b. Hattb Umre'ye gitmi, Mescid- Harm' bina etmi ve onda
baz geniletmelerde bulunmutu. Mekke'de yirmi gn kalmt. Baz kimselerin evlerini yktrmak
istemise de bunlar evlerini satmak istemediler. Bunun zerine Hz. mer onlarn evlerinin kymetini
gelip alncaya kadar Beytulml'e koymutu. Onun yapt bu Umre Recep (19 Temmuz-17 Austos
638) aynda idi. Medine'de kendisinin yerine Zeyd b. Sbit'i vekil olarak brakmt. Aynca Hz. mer
haremin yerinin iaretlerinin yenilenmesini de emretmiti. Bunun iin Mahreme b. Nevfel, Ezher b.
Abd Avf, Huveytb b. Abduluzza ile Sa-d b. Yerbu'u grevlendirmiti.
Su sahibi olan kimseler de Mekke ile Medine arasnda konak yerleri yapmak konusunda izin istemi,
o da bunlara izin vermekle beraber yolcularn glge ve su konusunda kendilerinden ncelikle hak
sahibi olmalarm art komutu.
Yine bu yl ierisinde Hz. mer, Ali b, Ebi Tlib'in kz Urnm Kl-sm ile evlenmiti. mm Klsm
[202]
Raslullah (s.a.v.)n kz olan Fhrna'-mn kzdr
Bahreyn Tarafndan Farslara Sava Almas
Denildiine gre Hz. mer Ahvz ve evresinin alnmasndan sonra: Bizimle Farshlar arasnda
ateten bir set olmasn, bylelikle onlarn bizlere gelmemesi bizim de onlara varmamamzn
salanm olmasn ok arzu ederdim dermi.
Hz. Eb Bekr'n halifelii dneminde Bahreyn valisi el-Al' b. Hadra-mi idi. Fakat Hz. mer onu
grevden alm, onun yerine Kudme b. Maz'-un'u tayin etmiti. Daha sonra Kudme'yi de grevden
alm, tekrar Al'-y onun yerine ve Sa'd b. Eb Vakks'a yardmc olmak zere grevlendirmiti, elAl, rtidat edenlerle yaplan savalarda gerekten stnlkler gstermiti, fakat Sa'd Kdisiyye
halkna kar zafer kazanp Kisrlan yolundan kaldrnca onun bu basanlar el-Al'mn yaptklarndan
daha byk grnmeye balamt. Bunun zerine el-Al, Farslara bir ey yapmak istemi, bu konuda
itaat etmek veya isyan etmek gibi bir eyi gznn nne getirmemiti. Hem kendisine hem de
bakalarna Raslullah (s.a.v.) ile Eb Bekr'e uymak ve gafil avlanmaktan korktuu iin, denizde
sava yapmay yasaklamt. Fakat el-Al, halk Farslara kar savaa arnca halk onun bu
arsn kabul etmiti. el-Al, onlar birka ayr blk yapmt. Bunlarn birinin bana Crd b.
Muall, dierinin banda Si-vr b. Hemmn, bir bakasnn bana Hleyd b. Mnzir b. Svi'yi
getirmiti. Hleyd'i de btn ordularn komutam olarak grevlendirmi ve onlar deniz yoluyle Hz.
mer'in izni olmadan Fars lkesine gtrmt. As kerier Bahreyn'den Fars blgesine gemi ve
Istahr'da kyya kmlard. Karlarnda ise balarnda Hirbiz olmak zere Farslar bulunuyordu.
Farslar, mslmanlarla gemileri arasna karnca, Huleyd, ms-lmanlarn arasnda kalkp konuma
yapm ve onlara yle demiti: <m-di bu kavmin sizleri kendileriyle savamak zere armad
halde sizler onlarla savamaya gelmi bulunuyorsunuz. Gemiler de topraklar da el-bette galip
gelenlerin olacaktr. O halde "sabr ve namaz le yardm isteyiniz. Gerekten o namaz, huu sahiplen
dnda kalanlar iin ok byk bir itir" (Bakara, 2/45) askerler onun bu davetini kabul ederek le
namazm kldktan sonra dmanlar zerine atldlar ve Tvs diye bilinen yerde ok etin bir
arpmaya tututular. Orada Suvar ile Crd ldrld.
Huleyd se, kendi askerlerine piyade olarak arpmalarm emr etmiti. Onlar da o ekilde yapm ve

Farslardan byk lde kimseleri ldrmler, daha sonra denize geri dnmek iin yol
bulamadklarndan Basra'ya doru gitmek zere yola koyulmulard. Ancak Farslar onlarn nlerini
kesmi, yollarn kapatarak karargh kurmu ve kendilerini savunmaya balamlard.
Hz. mer el-Al'mn yaptklarn haber alnca, Utbe b. Gazvn'a haber gndererek helak olup
gitmeden nce kesif bir mslman ordusu alarak Fars diyarna gidip mslmanlar kurtarmasn
emretmi ve ayrca: Bana unlar unlar ilham edildi deyip olanlara benzer eyler sylemiti. Dier
taraftan el-Al'ya da en ar gelebilecek bir emri verdi, onu Sa'd'n emri altna vermiti.
Bunun zerine el-Al", beraberindekilerle birlikte Sad'n yanna gitmiti. Dier taraftan Utbe,
aralarnda sim b. Amr, Arfece b. Herseme, Ahnef b. Kays ve bakalarnn da bulunduu on iki bin
kiilik kalabalk bir orduyu gndermi ve bunlar katrlar srtnda yola koyulmular, yan taraflarnda
se balarnda Amir b. Leyy oullarndan bir kii olan. Eb Sebre b. Ebi Ruhm komutanlnda
svarileri de yola karmlard. Utbe askerlerle birlikte yola koyularak sahil tarafn takip etti. Eb
Sebre ile Huleyd karlancaya kadar hi kimse onlara kar kmamt. yle ki Tvs Vakas'nm
hemen akabinde mslmanlar Farslarn yollarn tutmu bulunuyordu. Onlara savaanlar Istahr halk
ile bakalarndan kam ve gelip onlara katlm baz kimseler idi. Istahr'llar daha nce
mslmanlann yolunu kestikleri yerde bulunuyorlard. Asker toplayarak her taraftan onlarn zerine
gelirken, Farsarla Eb Sebre Tvs vakasndan sonra karlatlar. Bu karlama olduu srada
dier mslman askerler onlarn yardmna gelmi bulunuyorlard. Mriklerin banda ise Sehrefc
adnda bir komutan vard. Her iki ordu birbirleriyle arpmaya girmi, Allah mslmanlara zafer
nasb etmi, mriklerden pek ok kimse ldrlmt. Bu savatan sonra Basra yaknlarna kadar
ulalmtr. Burann evresi bitki tibaryla zaten btn blgelerden daha deerli idi. Daha sonra
musimanlar ellerine geirdikleri ganimetlerle dalmt. Utbe kendilerine yazd mektupta onlar
tevik etmi geriye kalp dnenlerin az olduunu bildirmi, bunun zerine salimen Basra-ya geri
dnmlerdi.
Utbe, Ahvzn gvenliini salayp Farslara boyun edirdikten sonra, Hz. mer'den hacc iin izin
istemi, Hz. mer de kendisine izin vermiti. Utbe, Haccn bitirdikten sonra Hz. mer'den grevden
affedilmesini istemise de affedilmemi, iinin bana dnmesi in kendisine srar etmiti. Bunun
zerine Utbe Allah'a dua ederek oradan ayrld. Fakat Batn-i Nahle denilen yerde vefat etmi ve
orada defn edilmiti. Hz. mer onun vefat ettiini duyunca onun kabrini ziyaret etmek maksadyla
gitmi ve: Eer bilinen belirli bir ecel olmasayd senin katilin ben olmu olurdum demi, sonra
ondan hayrla sz etmiti. Utbe muhacirlerden kendisine yer ayrp belirleyen kimseler arasnda
deildi. Gazvn kz Fhite'den olma ocuklar evlerini annelerinden miras almlard. Fhte. o
zamanlar Osman b. Affn'n nikhnda idi. Onun klesi olan Hubb da onun bu davranna uyarak
kendisine bir yer tahsis etmemiti. Utbe b. Gazvn, Sa'd'den ayrlnn nc ylnn banda vefat
etmiti. Bu ise onun Fars lkesinde bulunan askerlerin tamamyla gelip Basra'ya yerlemelerinden
sonra olmutu. Kendisi ayrldktan sonra askerlerinin bana Eb Sebre b. Eb Ruhm'u Basra'da'
brakmt. Hz. mer kendisini senenin geri kalan aylarnda da ayn grevde braktkdan sonra
Mure b. u'be'yi Basra'ya vali olarak tayin etmiti. Basra valilii srasnda ken-dtsiyle Eb Bekre
arasnda meydana gelen olayn dnda kimse ona kar gelmemi ve her hangi bir olay olmamt. Hz.
mer, daha sonra Basra Valiliine Eb Musa'y tayin etmi; Eb Ms oradan da Kfe'ye tayin
edilmiti. Daha sonra Hz. mer, bn Srka'y Basra'ya tayin etmi, yine bn Srka Basra'dan alnp
Kfe'ye tayin edilmiti. Buna karlk Eb Ms Kfe'den alnarak Basraya tayin edilmi ve ikinci
defa Basra Valiliine getirilmi idi. Utbe b. Gazvn'm Basra Valiliinden daha nce sz edilmi ve

14. ylda valiliiyle ilgili ihtilflara temas edilmiti.

[203]

Mure'nin Basra'dan Alnmas Ve Eb Musa'nn Tyin Edilmesi

Vkidi'nin sylediine gre bu senenin Rabulevvel (23 Mart - 21 Nisan 638) aynda Hz. mer,
Muire b. 'be'yi Basra Valiliinden alm-iv? onun yerine Eb Musa'y tayin etmi ve ona Mure b.
u'be'yi kendisine gndermesi iin emir vermitir.
Onun grevden alnmasnn sebebi, Eb Bekre ile Mure b. 'be arasndaki anlamazlk olmutur,
ikisi de komu olup aralarnda bir yol bulunmaktayd. Her kisinin de bir odas ve karlkl
pencereleri vard. Bir gn Eb Bekre'nin yanna bjr ka arkada gelmi, oturmu konuuyorlard. Bu
arada bir rzgr esmi ve pencerenin kanadn amt. Eb islam tarihi Bekre pencereyi kapatmak
zere kalktnda Muire'nin de ayn ekilde penceresinin kanadnn ak olduunu ve Mure'nin bir
kadnn bacaklar arasnda oturmakta olduunu grd. Eb Bekre evresinde bulunanlara^ Kalkn,
ve olan bir grn deyince onlar da ayaa kalkarak bakmaa baladlar. Bunlar Eb Bekre, Nfi" b.
Kele de, Eb Bckre'nin anne bir kardei Ziyd b. Ebh ile 5bl b. Mbed el-Becel idi. Eb Bekre
kendilerine: ahit olun deyince onlar: Bu kadn kim oluyor diye sordular. Eb Bekre yle
cevap verdi: Bu liram Cemil b. el-Efkam'dr Umm Cemil, mir b. Sa'sa'ouIIarndan olup Mure
ve dier komutanlarn yanma gidip gelirdi. Onun zamannda dier baz kadnlar da ayn ekilde
davranrd. Kadn ayaa kalknca iyice grdler. Mure, namaz kldrmak iin dar knca Eb
Bekre ona engel olmu ve Hz. mer'e yazl olarak durumu bildirmiti. Bunun zerine Hz. mer, Eb
Musa'y Basra'ya vali olarak tayin etmi ve ona snnete uymay emretmi idi. Eb Ms: O zaman
bu konuda Raslullah (s.a.v.) m ashab ile bana yardmc ol, nk onlar bu mmet arasnda tuz
gibidirler deyince Hz. mer kendisine: Arzu ettiin kimseyi yanna alabilirsin diye cevap verdi.
Bu sefer Eb Ms, yanna yirmi dokuz kii almt. Bunlar arasnda, Enes b. Mlik, m-rn b.
Husayn ve Hm b. mir de vard. Eb Ms onlarla birlikte yola karak kendisinin emir olarak
tayin edildiini belirten mektubu Mure'ye teslim etti. Bu mektup son derece zl ve beli ifadeler
tayordu:
Bana ok byk bir haber ulatndan Eb Musa'y emir olarak gnderiyorum. Sen elinde ne varsa
ona teslim et ve alelacele yanma gel! Mure Eb Musa'ya Akile adndaki kk bir cariye hediye
etti.
Mure, Eb Bekre ve dier ahitler birlikte yola koyuldular ve Hz. mer'in yanna geldiler. Mure
Hz. mer'e: Su kullara bir soruver, beni nasl grdler? Benim yzm onlara m dnkt, yoksa
arkam m dnkt? Kadm nasl grdler ve onu tandlar? Eer onlar beni nmden grdlerse ben
nasl oldu da rtnmedim? Beni arkamdan gordlerse kendi evimde ve hanmmn zerinde iken bana
bakmay nasl kendileri in hell kabul ettiler? Allah'a yemijrederim, ben hanmmdan bakasna
varm deilim. Onun hanm Umm Cemil b. el-Efkam'a olduka benziyordu.
Eb Bekre kendisini Umm Cemil zerinde ipliin inede olduu gibi grdn syleyerek onlar
arkalarn dnm olarak grdn belirtti. ibl ve Nfi' de ayn ekilde cahillik yaptlar. Ziyd ise
yle dedi: Ben onu bir kadnn bacaklar arasnda oturmu grdm. Knalanm ve rpman iki
kadn aya ile stlen ak iki kala grdm. iddetli bir itime se*i iittim. Hz. mer kendisine:
pliin inede olduu gibi grdn m? diye sorunca o: Hayr diye cevap verdi. Bu sefer Hz.
mer: Peki kadn tehis edebilir misin? diye sorunca Ziyd: Hayr, ama hayal. meyal

hatrlyorum diye cevap verdi. Bunun zerine Hz* mer: Sen kenarda dur dedikten sonra dier
kiiye iftira cezas uygulanmasn emretti. Bunun zerine Muire: Bu kullarn bana yaptklarna
karlk sen. de benim yreimi sout dediyse de, Hz. mer kendisine: Sus, I-lah sesini kacsa.
Allah'a yemin ederim, eer ahitlik tamamlanm olsayd seni kendi talarnla talam olacaktm.
[204]
diye paylad.
Ahvz, Menzir Ve Nehr Tr'nin Fetihlerine Dair Haberler
Ahvz, Menzir ve Nehr Tr bu ylda fethedildi. Bunlarn hicretin 20. ylnda fethedildii de
sylenmitir.
Buralarn fethedilmesinin sebebi uydu: Hrmzn, Fars halknn yedi sllesinden birisine
mensuptu. Onun halk arasnda Mihrcn Kazef ile Ahvz blgesinin insanlar da akrabalar arasnda
idi. Hrmzn, bozguna uradktan sonra Hzistn zerine gitmi, oray ele geirmi ve Hzis-tn'da
kalarak zerlerine gelenlerle arpm idi. Hrmzn ayrca Menzir ile Nehr Tri"den Meysan ile
Destmisn halk zerine basknlar yapyordu. Bunun zerine Utbe b. Gazvn, Sa'd'dan yardm istemi,
Sa'd de kendisine Nuaym b. Mukarrin ve Nuaym b. Mesd'u yardmc olarak gndermi ve onlara
Meysn ile Destmsn'n st tarafndan gidip kendileri ile Nehr Tr arasnda bir yere varncaya kadar
yollarna devam etmelerini emretmiti. Ayrca Utbe b. Gazuvn, Slm b. el-Kayn ile Harmele b.
Murayta'y da yola karmt. Bunlarn ikisi de Rasullah (s.) ile birlikte hicret edenlerden olup
*Hanzalaoui!anndan olan Adeviyyeollanna mensup idiler. Slm le Hermele Meysn ile
Destmsn arasndan gitmi ve kendileri ile Menzir arasnda konaklayarak Mlik b. mir
ocuklarn armt. Glb el-Vail, Kleyb b. Vii el-Kleyb onlarn yanna geldiler. Glib ile
Kleyb iki Nuaym' da brakp Slm ile Harmele'nin yanma vararak ye demilerdi: Sizler
airetten olduunuz halde belirli bir mevkinin sahibi bulunmuyorsunuz. Filn gn olaca zaman,
ikiniz de Hrmzn zerine yrynz. Bizim birimiz Menzir zerine, dierimiz ise Nehr Tr
zerine gidecek, orada savalar ldreceiz. Daha sonra sizin bulunduunuz tarafa geleceiz.
Allah'n izni ile Hrmzn ile aramzda herhangi bir engel kalmayacaktr. diyerek geri dndler.
Kendileri de bunu kabul ettikleri gibi onlarn kavimleri olan Amr b. Mlikoul-lan da bu daveti kabul
etti. Amr b. Mlikoular slm'dan nce Hzistn1-da otururdu. Blge halk da onlara emn verir,
onlara ilimezdi. Slm ve Hermele ile Glib ve Kleyb'in sozletikleri o gece gelince, Hrmzn
Nehr Tr ile Dls arasnda bir yerde idi. Slm ile Harmele sabah vakti savaa hazr halleriyle
kmlard, Nuaym le beraberindekileri de 'harekete getirerek Hrmzn ile, Dls ile Nehr Tr
arasnda karlatlar.
"Slra b. el-Kayn, Basra halknn komutam, Nuaym b. Mukarrin ise K-felilerin komutan idi. Her
iki ordu arasnda arpma oldu.
Onlar bu durumda iken Glib ve Kleyb tarafndan yardmlar geldi. .Hrmzn da Merizr ile Nehr
Trr'iin amimi ld 'h''fcreitti-'SHnca, kendisinin de, beraberinde bulunanlarn da maneviyat
krlm, Allah hem. Hrmzn' hem de beraberinde bulunanlar yenilgiye uratmt. Mslmanlar
onlardan diledikleri kimseleri ldrm, dilediklerini ganimet olarak almlard. Dceyl kysna
varncaya kadar onlar takip ettiler. D-cel'den beri olan her yeri ellerine geirdiler ve Sku'lAhvz'da karargahlarn kurdular, Hrrazn, Sku'l-Ahvz kprsn aarak orada durdu. Bylece
Dceyl, Hrmzn ile mslmanlar arasnda kalm oldu. Hrmzn artk kar koyamyacam
anlaynca bar istedi. tbe ile. istiare edince Utbe bu bar teklifini u artlarla1 kabul etti:

Ahvz'm tm ile, Menzir ve Nehr Tr hari olmak zere, Can Kazak blgesi Hnn-zn'a
verilecek, Menzir ile Nehr Tr ve savata ele geirdikleri yerler ise mslmanlarn elinde kalacak
ve Farslara geri verilmeyecekti.
Slm Menzr'de silhl askerler brakarak onlarn bana Glib' getirdi. Hermele'yi ise Nehr
Tr'de brakm, komutan olarak da Kleyb'i tayin etmiti. Bunlarn ikisi de Basra tarafnn silhl
askerlerinin banda bulunuyordu. Ayrca Amroullarndan eitli kimseler Basra'ya hicret edip
oraya yerlemilerdi.
Utbe Basra halkndan bir topluluk ile birlikte aralarnda Slmnn da bulunduu bir heyeti Hz.
mer'in yanna gndermiti. Hz. mer bu heyete ihtiyalarn kendisine bildirmesini emredince
hepsi:.Ammenin ilerini grp gzetecek sensin diyerek kendileri iin isteklerle bulundular. Ancak
Ahnef b. Kays sz alarak unlar syledi: Ey m'minlern emin! Sen onlarn sz ettikleri gibisin.
Bununla birlikte bizim sana ua-trmamz gereken baz hususlar senin gznden kam olabilir ve bu
hususlar herkesin faydasna olabilir. Gerek u ki ynetici bizzat kendisinin gremedii eyleri haber
verenlerin gzleriyle grr, onlarn kulaklaryla iitir. Bizim Kfel kardelerimiz deve gz gibi bir
yerde.yerletiler. Orada tatl pnarlar ve verimli baheler vardr. Meyveler gelir, fakat onlar
toplamazlar. Biz Basra halk ise tuzlu, gevek ve verimsiz bir yere konakladk.' rtn dip taraf
dzlkte niten, tfiger taraf ise tuzJrU' tfe.-aci denize karyor. Buraya akan su deve kuunun
boazndan akan ac bir suyu andryor. Evlerimiz kalabalk, geimliimiz dar, saymz ok,
ereflilerimiz az, sknt ekenlerimiz fazla, dirhemimiz byk, leimiz kktr. Yce Allah bize
genilik vermi, arazimizi artrmtr. Sen de ey Mminlerin emiri, bizi daha bir rahata kavutur,
bizim geim kaynamz artr ki bunlardan yararlanabilelim ve yaayabilelim. Hz. mer onun bu
sylediklerini iitince onlara iyilikte bulunur, Kisr ailesinin elinde bulunan topraklar onlara ikta
olarak verdii gibi daha fazla iyiliklerde de bulunur. Daha sonra: Bu gen Basra halknn
fcndisidr diyerek onun hakknda Utbe'ye mektup yazm,, onun szlerine kulak vermesini,
grlerini
kabul
etmesini
tavsiye
ederek
onlar
yurtlarna
geri
gndermitir.
/
Mslmanlar bu ekilde Hrmzn le antlamali bulunmaktayken Hrmzn,. Glib ve Kleyb
arasnda arazilerinin snr konusunda anlamazlk kt. Bunun zerine Slm ile Harmele
anlamazl zmek zere aralarna girdiler ve Glib ile Kleyb'in hakl, Hrmzn'n haksz
olduunu grdler. Fakat Hrmzn kar karak daha nceki artlara da riayet etmeyip Krtlerden
yardm istedi, fakat askerleri ona yardmc olmad. Slm ve beraberindekiler konuyu Utbe'ye
yazdlar. Ut-be de Hz. mer'e yazd. mer Utbe'ye yazd cevabnda, Hrmzn'-n zerine gitmeyi
emrederek mslmanlara yardmc olmak zere Sa'd-oullarmdan Hurks b. Zheyr'i gnderdi.
Hurks Raslullah (s.)n sahabeleri arasndadr. Onu hem Hrmzn ile savamak iin komutan tayin
etmiti, hem de ele geirecei yerin komutan olarak tayin etmiti. Hrmzn ve beraberindekiler yola
koyulurken, mslmanlar da Sku'l-Ahvz kprsne doru yola koyuldular ve Hrmzn'a yle
haber gnderdiler: Ya sen kpry geip bizim tarafa gel, yahut biz geip senin tarafna gelelim.
Hrmzn'n: Siz kpry ap bize geliniz diye haber gndermesi zerine onlar da kpry
getiler ve Sku'l-Ahvz taraflarnda onlarla arptlar. Hrmzn bozguna urayp Rmahurmuz'a
doru yrd. Hurks, Sku'l-Ahvz' fethederek orada yerleti ve Tster'e kadar olan blgeyi
geniletip eline geirdi, halkndan cizye ald. Hz. mer'e zafer haberini ve ganimetlerden alman bete
[205]
birleri gnderdi.

Hrmzn le Tsterlierin Mslmanlarla Bar Yapmas

Tster bu yl ierisinde fethedilmitir. Onun 16. veya 19. ylda fethe-dildii de sylenmitir.
Denildiine gre, Hrmzn Sku'l-Ahvz Gn hezimete urayp mslmanlar oray fethedince
Hurksi Ceze' b. Muviye'yi Hz. mer'in emri ile Sku'I-Ahvz'a gndermiti. Ceze' e-'r diye
bilinen kasabaya kadar onlar takip etti ve eline geirdii kimseleri ldrd, fakat Hrmzn'a bir
ey yapamaz duruma gelince bu sefer Ceze' Devrak denilen Sr? rak ehrine yneldi. Burasn hi bir
zorlukla karlamadan eline geirdi, kaan kimseleri cizye vermeye davet etti, onlar da bu daveti
kabul ettiler. Durumu Hz. mer Utbe'ye bildirdi. Bunun zerine Hurksa ve Ceze'e ikinci bir emir
verinceye kadar ellerine geirdikleri yerlerde kalmalarna dair mektup yazd. Ceze' blgeyi imar etti..
Su kanallar at, orann arazilerini canlandrd. Hrmzn onlara eliler gndererek bar istedi. Hz.
mer bar teklifini kabul etti ve mslmanlarm ele geirdikleri yerlerin ellerinde kalmasn art
kotu. Daha sonra bu artla bar yaptlar v bu antlamaya1 bal kaldlar. Mslmanlar Krtleri
kabul etmekle birlikte, onun onlarn yanma gelmesine bir ey demiyorlardi.
Hurks, Ahvz Dalarna yerleti, ancak mslmanlar aralarndaki anlamazlklar ona kadar
gtrmekte zorlukla karlayorlard. Hz. mer bunu haber alnca kendisine mektup yazarak dzle
inmesini emretti ve ne br mslmana, ne de bir antlamalya herhangi bir zorluk karmamasn
tenbih etti. Ona: Ne tereddtte kal ne de, acelecilie kapl. O takdirde dnya seni kederlendirir, ti
iretin de elinden gider diye yazmt. Hurks, Sffn Gn'ne kadar orada kalm, Harr'da
[206]
toplananlar arasnda yer alm, hariclerle birlikte Nehrevn'da bulunmutur.
Rmahrmz Ve Tster'in Fetihleri, Hrmzn'n Esir Alnmas
Denildiine gre Rmahrmz, Tster ve Ss ehirleri, Hicretin 17. ylnda fethedilmitir. Bu
ehrin 19. ylda fethedildii sylenmekle birlikte, 20. ylda fethedildikleri de sylenmitir.
Bu ehirlerin fetih sebebine gelince: Yezdecird Merv'de, kaybettikleri topraklardan duyduklar
znt dolaysyla Farslan srekli olarak kkrtyordu. Bunun zerine Farslar Ahvz halkyla
yaztlar ve sonunda birbirlerine yardmc olmak zere ahitletiler. Hurks b. Zheyr ile Ceze',
Slm ve Harmele bu haberi alnca durumu IIz. mer'e yazl olarak bildirdiler. Bunun zerine Hz.
mer Sa'd'a yle bir mektup yazd:
Ahvz zerine Numn b. Mukarrin ile birlikte kalabalk bir ordu gnder ve elini abuk tut. Bunlar
Hrmzn'a kar gidip konaklasnlar ve onun durumunnu iyice tetkik edip incelesinler. Eb Musa'ya
da yle yazd:
Ahvz'a kalabalk bir ordu gnder. Bu ordunun bana Sleyl'n kardei Sehl b. Adiyy' komutan
tayin et. Anca onunla birlikte Ber b. Mlik, Mecze'e b. Sevr, Arfece b. Herseme' ve bakalarn da
gnder. Kfe halk ile Basrahlann bana da Eb Sebre b. Eb Rubn'u tayin1 et.
Numn b. Mukarrin, Krelilerle birlikte kp katrlar zerinde Ahvz'a doru yrrken svariler de
onlarn yan tarafnda gneyden yo? alyorlard. Hurks, Slm ve Harrnele'yi geride, brakp kendisi
Rma-hrmz'de bulunan Hrmzn'a doru yrd. Hrmzn, Numn'n zerine gelmekte olduunu
iitince beraberinde bulunan Farslarla birlikte onun nn kesmek midiyle ncelikle kendisi sava
hamlesine girimek istedi. Numn ile Hrmzn, Erbk denilen yerde karlatlar, aralannda ok

iddetli bir sava oldu. Aziz ve celil olan Allah, Hrmzn'i bozguna uratnca Hrmzn
Rhahrmz' brakp Tster'e gitmiti. Numn hrmz'e gitmi, daha sonra yzec zerine yrmt.
yzec hakimi olan Tireveyh onunla bar anlamas yapm, bunun zerine Numn Rma-hrmz'e geri
dnerek orada ikamet etmeye balamt. Bu arada Basra-llar Sku'l-Ahvz'a gelip konaklam ve
Rmahrmz'e gitmek isterken Nu'mn'm Rmahrmz ele geirdii haberini almlard. Hrmz'n
Tster'e gitmi olduu haberi de kendilerine ulam bulunuyordu. Bunun zerine Basrallar Tster
tarafna giderken Nu'mn, Hurks, Sl-m, Harmele ve Ceze' de ayn istikamete yneldiler. Tster
etrafnda bir araya geldiler. Hrmzn ve Farshlardan, dalk blgelerin ve Ahvz'-n halkndan
meydana gelen askerleri Tster'de hendeklerinde bulunuyorlard. Hz. mer mslman komutanlara
Eb Musa'y da yardmc olarak gndermi ve onu Basrahlann bana komutan olarak tayin etmiti.
Genel komutan ise Eb Sebre idi. Onlar bir ay sreyle kuatma altnda tuttular ve onlardan pek ok
kiiyi ldrdler. Enes b. Mlik'in kardei olan el-Ber b. Mlik bu kuatma srasnda, zafer
kazanlncaya kadar srf m-bareze le, yani karlkl olarak tek tek dvmelerle yz kii
ldrmt. Bunun dnda ldrd kimseler bu hesaba dahil deildir. Ayrca Mecze'e b. Sevr,
Ka'b b. Sevr ve pek ok Basral ve Kfeli onun kadar kimse ldrmlerdi. Tster kuatmas
srasnda mrikler mslmanlarn karsna seksen defa k yapm ve bu klarn kimisinde
mslmanlar, kimisinde de mrikler baarl olmulard. Bu klarn sonuncusunda arpmalar
olduka iddetlenince mslmanlar: Ey Ber! Rabbine dua et. onlan bozguna uratsn deyince Hz.
Ber': Allahm, Onlan karmzda bozguna urat ve beni de ehit dr diye dua etti. Ber' duas
kabul olunan bir kimse di. Onun bu duas sonucunda msmanlar mrikleri bozguna uratm,
sonunda onlar hendeklerinin iine girmek, daha sonra hendeklerini da aarak ehirlerine ekilmek
zorunda brakmt. Bylece ehir mslmanlarca her yandan kuatlm bulunuyordu.
Mslmanlar bu durumdayken ve ehir bu haliyle olduka skk bir noktada bulunup sava uzayp
gitmiken bir adam Nu'mn'n karsna karak ehre girecekleri bir yeri gstermesi artyla
kendisine eman vermelerini istedi. Dier taraftan baka biri de Eb Ms tarafna att bir okla:
Sisler bana eman verecek olursanz ehre girebileceiniz bir yeri size gsteririm diye bir mesaj
gndermiti. Ona attklar bir okla eman verince ayn adam att ikinci okla: Suyun k tarafndan
geliniz. Sizler oray rahatlkla geebileceksiniz diye bir mesaj daha gnderdi. Bunun zerine Eb
Ms mslmanlar bu ii yapmaya arnca mir b- Ab-dikays ile pek ok kii bu grevi stlendi.
Geceleyin, bu yere baskn yaptlar. Dier taraftan Nu'mn da kendilerine ehrin giriini gsterecek
adamla birlikte arkadalarndan kimin gideceini sormu, pek'ok kimse bu greve talip olmutu.
Bylece Nu'mn'm arkadalar ile Eb Ms'nm setii Basrahlar bu giri yerinde bir araya geldiler.
Herkes darda iken bunlar bu yerden ehrin iine girdiler. ehrin iine girdiklerinde onlar ierden,
dier mslmanlar da dardan tekbir getirdiler. ehrin kaplar ald ve mslmanlarla ehirde
bulunanlar arasnda arpma oldu. Mslmanlar, kendilerine kar arpan herkesi yere serdiler.
Hrmzn kaleye gidip snd. Kaleye girenler onun evresini sarnca, Hrmzn Hz. merin
hakknda verecei hkme gre teslim oldu. Hrmzn' baladlar ve Allah'n kendilerine ganimet
olarak ihsan ettiklerini paylatlar. Bu paylatrma sonucunda svari olanlara bin, piyade olanlara
ise bin dirhem dmt, te yandan ok atan kii ile bizzat mslmanlarn yanma gitmi olan kii
geldi; hem onlara, hem de kaplarn kapatp savaa katlmayanlara eman verdiler.
Bu gece mslmanlardan pek ok kii ldrmt. Mecze'e b. Sevr ile Ber1 b. Mlik, bizzat
Hrmzn tarafndan ldrlen kimseler arasnda idi.
Eb Sebre bizzat kendisi bozguna urayp kaanlarn peine dm ve onlar Ss'a kadar takip

etmiti Eb, Sebre, Nu'mn b, Mukarrin ve Eb Musa ile birlikte ehrin nnde konaklam; hep
birlikte Hz. mer'e mektup yazarak durumu sormulard. Hz. mer Eb Musa'ya tekrar Basra
valiliine tayin ettiini nc defa olarak yazd. Bylece Eb Ms Ss'tan dnp Basra'ya gitti.
Sahabeden Fukaym'li Zirr b. Abdullah b. Kleyb, Cundeysbr'a gidip orada yerlemiti. Hz. mer
Basra askerlerinin bana da Mukterib'i getirmiti. Mukterib'in asl ad Esved b. Raba olup kendisi
Raba b. Mlik oullarndandir ve o da sahbidir. Kendisi de Zirr de muhacirdir. Esved Raslullah
(s.)'n yanna gelerek: Ben sana arkadalk yapmak ve bu ekilde Allah'a-yaklamak zere yanma
geldim dedii iin Hz. Peygamber ona,Yaklaan anlamna gelen el-Mukterib adn vermiti.
Eb Sebre, aralarnda Enes b. Mlik, Ahnef b. Kays'm da bulunduu bir heyeti Hrmzn eliinde
mer b. Hattb'a gnderdi. Bu heyet Hyr-mzn ile birlikte Medine'ye geldiler. Hrmzn'a
elbiselerini, altn ilemeli, ipekli giysilerini, yakutlarla sslenmi tacn ve her trl ss eyasn Hz.
mer ve mslmanlar grsnler diye giydirmilerdi. Hz. mer'i yerinde aram, fakat
bulamamlard. Nerede olduunu sorunca onlara: Kfe'den gelen bir heyetle grmek zere
mescidde oturmutu denilmesi zerine oraya gittiler. Hz. mer'i mescidde bornusu zerine olduu
halde yatp uzanm grdler. Hz. mer bunu gelen heyeti karlama maksad ile giymiti. Heyet
gittikten sonra onu yastk gibi yapp uyumutu.
El'nde kams olduu hlde uykudayken yanna oturdular. Hrmzii mer nerede? diye sorunca
Hrmzn'a; mer ite budur diye cevap verdiler. Bu sefer Hrmzn: Peki, onun bekileri ve
perdedarlan nerede? diye sorunca kendisine: Onun ne bekileri, ne de perdedarlan ve ktipleri
vardr dediler. Bu sefer Hrmzn: O zaman bunun peygamber olmas gerekiyor demi,
yanndakiler de: Peygamber deil ama peygamberlerin ameli ile amel ediyor diye cevap
vermilerdi.
Hz. mer evresindekilerin gtiriilteleri ile uyanm, kalkp oturmu, daha sonra Hrmzn'a gz
gezdirince: Hrmzn m yoksa? diye sor' mutu. Evet cevabn verdiler. Hz. mer: Bunu ve
bunun benzerlerini slm ile zelil klan Allah'a hamd olsun diyerek zerindeki elbiselerin
karlmasn emretti, onlar da zerindekileri kartp sk dokunmu bir elbise giydirdiler. Hz. mer
ona sordu: Ya Hrmzn! Sen antlamay bozmann ve Allah'n emirlerine kar gelmenin akbetinin
ne olduunu grdn m? Hrmzn: Ey mer! Chiliyye dneminde Allah bizleri babaa
brakm, sonunda biz sizi yenmitik; fakat imdi siz bize galip geldiniz diye cevap verdikten sonra
Hz. mer ona unu sordu: Peki, pe pee antlaman bozarken neye dayanyordun? Bunun zerine
Hrmzn Sana sylemeden nce senin beni ldrmenden korkuyorum demi. Hz. mer de:
Hayr, bundan korkma diye cevap vermiti. Hrmzn su stedi. Kendisine olduka kaba ve kaim
bir bardakla su getirilince Hrmzn: Ben susuzluktan lecek bile olsam byle bir kaptan su
iemem dedi. Bu sefer onun beenebilecei bir bardakla kendisine su gtrd. Bu defa Hrmzn:
Suyumu ierken ldrlmekten korkuyorum deyince Hz. mer: Hayr bu suyu iip bitirinceye
kadar senin iin korkulacak bir durum yoktur> diye ce,vap vermiti. Hrmzn suyu alp dknce Hz.
mer: Ona bir daha su getiriniz, susuzken onu ldrmeyiniz diye emir vermi fakat Hrmzn:
Benim suya ihtiyacm yoktur, ben suyu bahane ederek eman almak istemitim diye cevap verince
Hz. mer kendisine: Ben seni ldreceim demi, Hrmzn da: Sen bana eman vermitin Hz.
mer ona: Sen yalan sylyorsun deyince, Enes: Ey rn'min-lerin ernri! Doru sylyor, sen
gerekten ona eman verdin demiti. Bunun zerine Hz. mer: Ya Enes! Ben Mecze'e b. Sevr ile
Ber b. M-lk'i ldren bir kimseye nasl eman verebilirim? Allah'a yemin ederim, ya bana bir k
yolu gsterirsin, yahut seni cezalandrm deyince Enes ona unlar syledi: Sen ona, Bana durumu

anlatncaya kadar korkacak bir durum yok ve bu suyu iinceye kadar da senin iin korkacak bir ey
yok dedin Hz. mer, yannda bulunanlar da benzeri eyler syleyince, Hrmzn'n zerine giderek
ona: Beni kandrdn. Allah'a yemin ederini, sen mslman olmaymeaya kadar bunu kabul
etmiyorum demi, o da mslman olmutu. Hz. mer kendisine iki bin dirhem tahsis etmi ve
Medine'de yerletirmiti. Aralarnda mtercim gelinceye kadar ksmen Farsa anlayan Mu} b. u'be
tercmanlk yapmt.
Hz. mer, Hrmzn'i getiren heyete: Mslmanlar muhtemelen zimmlere eziyet ediyorlar da onlar
bunun iin sizin ahitleri--bozacanzdan endie ediyorlar deyince heyette bulunanlar: Bizler
antlamalara tam olarak uyuyoruz. diye cevap verdiler. Bu sefer Hz. mer onlara: Peki bu neden
byle? diye sorunca onlardan Ahnef dnda hi kimse azn ap konumad. Ahnef unlar
sylemiti: Ey Emir'l M'minin; Sen bizleri Fars lkesinde daha ileriye gitmekten alkoydun.
Halbuki Fars kral onlarn arasnda bulunuyor. Onlarn kral aralarnda bulunduu srece onlar
bizimle savaacaklar. ttifak halindeki iki nder bir araya gelir gelmez bri dierini kkrtyor. Sen
grdn gibi ahit verdikten sonra onlar antlamalarm bozmaya kalkmadka biz hi bir ey
yapmyoruz. te onlar bu ekilde kitrtp duranlar da onlarn kral ve ileri gelenleridir. Sen bize
lkelerinin iine dalarak hakimiyetlerine son vermek iin izin vermediin srece bu bylece devam
edip gidecektir. Bizler ne zaman ki onlarn hakimiyetlerini ortadan kaldrrsak ite Farslarm
umutlarn o zaman yok etmi oluruz. Hz. mer kendisine: cAllah'a yemin ederim ki bana doru
syledin diyerek ihtiyalarn karlayp onlar geri gnderdi. Daha sonra Hz. mer'e
Nihvendlilerin toplandklarn belirten bir mektup ulat. Bunun zerine Hz. mer Fars lkesinin
ilerine doru ilerlemeye izin verdi.
Cafer b. Eb Tlib'in olu Mhammed, bazlarnn belirttiine gre 'ster'de ehit olmutur.
[207]
Ss'un Fethi
Denildiine gre, Eb Sebre, Ss civarnda konaklaynca Hrmzn'-n kardei ehriyr Ss'ta
bulunuyordu. Mslmanlar Ss'un etrafn sardlar, ehriyr da onlarla bir ka defa arpt. Her
seferinde Ss halk mslmanlara zayiat verdiyoriyordu. Rahiplerle papazlar mslmanlarn
karsna karak onlara: Ey Araplar topluluu! Bizim limlerimizin bildirdiklerine gre Ss'u ya
Deccl, ya da aralarnda Deccl'n bulunaca bir kavim fethedecektir. Eer aranzda Deccl var ise
siz buray fethedeceksiniz diye seslen'diler.
Eb Ms, Ss'tan Basra'ya gitmi ve onun yerine Basrallann bana el-Mukterib b. Raba gemiti.
Dier taraftan Acemler Nihvend'de bir araya gelip toplanmlard.
Ayrca Nu'mn da Kfelilerin banda Eb Sebre ile birlikte Sslulan muhasara etmekte idi. Zirr
ise-Cndeysburlulan muhasara altnda tutuyordu. Bu srada, Hz. mer'in Nu'mn'm bulunduu
taraftan Nihavend-.
liler zerine gitmesini emreden mektubu geldi. Nu'mn yola koyulmadan Cndeysbrlularla
arpmaya balad. Cndeysbrlular da galeyana gelerek mslmanlarla arptlar ve onlar
memnun etmeyecek durumlarla kar karya braktlar. Mslmanlarla birlikte Nu'mn'n svarileri
arasnda Safi b. Seyyd da bulunuyordu. Saf Ss kapsna giderek ayayla tecme vurup kzgnlkla:
Al diye seslenince kapnn zincirreri koptu, .kilitler krld ve alan kapdan mslmanlar
ieriye girdiler. Mrikler ellerindeki silahlar brakarak bar diye barmaya balaynca

mslmanlar onlarn bar teklifini kabul ettiler ve ele geirdikleri ganimetleri aralarnda
paylatrdlar.
Daha sonra birbirlerinden ayrldlar. Nu'mn yola koyulup Nihvend'e kadar geldi, Mukterib de yola
koyularak
Cndeysbr'a
Zirr'in
yanna
vard.
;
'
Eb Sebre'ye: Bu ehirde Danyl'm. cesedi ite budur denilmi, a da: Bundan bana ne? diyerek
cesedi ellerinde olduu gibi brakmt.
Danyl. Buhtnassar'dan sonra Fars diyarnda kalmt. lm yaklat srada slam dni zere
kimseyi grmediinden ve davetini kabul etmeyenlerin eline Allah'n kitabnn dmesini
stemediinden kendi oluna: Deniz kysna git ve bu kitab denize at demiti. Olu onun elinden
kitab alarak bir sre kaybolduktan sonra geri dnm ve babasna: Dediini yaptm demiti.
Dany ona: Peki deniz ne yapt? diye sorunca olu: Birsey yapmad diye cevap vermi bunun
zerine Danyal kzarak: Yemin ederim, sana emrettiim eyi yapmadn demiti. Bu sefer ocuk
onun yanndan ayrlm ve nceki gibi yapp geri dnmt. Danyl yine Deniz ne yapt, ne
grdn? diye sorunca olu: Cotu, dalgalandka dalgaland diye cevap verdi. Bu kez Danyl
birincisinden daha ok kzd ve: Yemin ederim, sana verdiim emri yerine getirmedin. dedi.
Bunun zerine ocuk br daha denizin kysna giderek kitab denize att. Bu sefer deniz ekilerek
ortadan tandr andran bir ekilde yer ykseldi, kitap yerin ierisine girdi, daha sonra yer onun
zerine kapanarak tekrar su eski haline geldi. Olu yanna dnp grdklerini anlatnca Danyl:
Simdi doru syledin diyerek Ss denilen ehirde vefat etti. Orada onun cesedi le yamur duasna
klyordu. Bu konuda Hz. mer'in fikrini sorunca Hz. mer defnedilmesini emretmiti.
Ss hakknda denildi ki: Yezdecird Cel vakasndan sonra Siyah ve Farslann ileri gelenlerinden
yetmi kii le birlikte stahr'a gitmiti. Syh' Ss'a Hrmzn' da Tster'e gndermi, Siyah,
Keltniye'de yerlemiti. Ss halk Cell'da olanlar ve Yezdecird'in stahr'a gidiim haber alnca
Eb Ms'aan bar istemilerdi. O srada Eb Ms onlar muhasara altnda rtmatayd. Eb Ms
da, onlarla ban yapm, Rmahrmz zerine gitmi, daha sonra da Tster zerine yrmt. Dier
taraftan Siyah ise Rmahrmz ile Tster arasnda konaklam ve kendisiyle birlikte bulunan Fars
ileri gelenlerine: Bildiiniz gibi biz bunlarn bu lkeye varacaklarn, bineklerinin Istahr
eyvanlarnda pisleyeceklerini, atlarn Is-tahr'in aalarna balayacaklarn anlatp duruyorduk.
imdi grdnz ekilde etrafa galebe alm bulunuyorlar. Kendiniz iin dnp tannz, bir
karara varnz deyince onlar: Senin grn bizim grmzdr demiler, Syh da: Benim
grm sizin onlarn dinine girmenizdir. diye cevap vermiti. Bunun zerine reveyh'i on isver ile
birlikte Eb M-s'nn yanma gndermilerdi. Eb Ms onlara; kendisiyle birlikte Acemlerle
arpmalar, buna karlk Araplarla savamamalar, ayrca Araplardan kendileriyle savaacak
kimselere kar mslmanlann onlar korumalar, mslmanlarn nerede dilerlerse inip konaklamalar
ve en deerli atiy-yeleri almalar ve bunlar Hz. mer'in kendilerine taahht etmesi ile ms-lman
olmalar artlarn kotu. Hz. mer de bu art ve istekleri kabul edince onlar islm'a girerek
mslmanlarla birlikte Tster ehri'nin muhasarasna katldlar. Siyh da mslmanlann muhasara
ettikleri bir kaleye zerinde Acem kyafeti ile gitti, kendisini kalenin dibine elbiselerinden kan akan
bir yaral eklinde brakt. Kaledekiler onun yere yklm olduunu grnce kendilerinden birisi
zannederek ieriye almak gayesiyle kalenin kaplarn atlar. Siyh atlarak onlarla savamaya
balad ve onlar kapnn etrafn brakp kamak zorunda brakt. Bylelikle tek bana kaleyi eline
geirmi oldu.

Bu hareketin Siyh tarafndan Tster'de yapld da sylenmitir.

[208]

Cndeyabr Sulhu
Bu yl ierisinde msimanlar, Sus'tan ayrlp Cndeysbr'a geldiler, Zirr b. Abdulah'n
Cndeysbrlulan muhasara etmekte olduunu grdler. Onlar da burada kalp Cndeysbrlularla
arpmaya baladlar. Mslman askerler arasnda bulunanlardan birisi tarafndan onlara eman
altnda olduklarn belirten bir yaz atld. Aniden msimanlar ehrin kaplarnn aldn grdler.
arlarm, pazarlarn atlar ve halk da dar kmaya balad. Mslmanlar onlara bunu sebebini
sorunca Cndey-sbrlular: Sizler bize eman altnda olduumuza dair bir yaz attnz, bizler de
cizye demeyi kabul ettik diye cevap verdiler. Bunun zerine msimanlar: Hayr, biz yle bir ey
yapmadk dediler. Birbirlerine durumu sorunca aslen Cndeysbrlu olan ve Mkessef diye
bilinen bir klenin bunu yapt anlald. Bunun zerine Mslmanlar: O bir kledir deyince ehir
halk: Bizler hr ile kleyi birbirinden ayrdedebilecek durumda deiliz, cizyeyi kabul ettik," hi bir
ey de deitirmedik; fakat siz arzu ediyorsanz verdiiniz eman bozunuz dediler. Mslmanlar
Hz. mer'e mektup yazp durumu sordular, onun bunlara verilen emani geerli saymas zerine
[209]
askerler eman altnda olmalarn kabul ederek yanlarndan ayrlp gittiler.
Mslmanlarn Kernn Ve Dier Yerler zerine Yrmeleri
Denildiine gre hicretin 17. ylnda Hz. mer mslmanlarn Fars lkesinin ilerine doru
yrmelerine izin verdi. Hz. mer bu konuda el -Ahnef'in grn kabul etmiti. Bunun zerine Hz.
mer Eb Musa'ya Basra'dan ayrlp hududa kadar giderek kendisinden emir gelinceye kadar orada
kalmasn emretti. Grevlendirdii komutanlar iin Sheyl b. Adiyy-ile birlikte sancaklar gnderdi.
Horasan sancam Ahnef b. Kays'a, Erde-ir Hurre ve Sbr sancan Mci' b. Mes'd esSlem'ye, Istahr sancam Sakfli Osman b. Ebi'I-s'a, Fsa le Dr Bcrd sancam, Kin-ne'Ii
Sriyye b. Zneym'e, Kermn sancan Sheyl b. Adiyye'e, Scistan sancam sahabeden olan Asm
b. Amr'a, Mukrn sancan, Talib'H Hakem b. Umeyr'e gndermiti.
Btn bu komutanlar grevlerine gitmek zere yola ktlar, fakat 18. yln sonuna katfar onlarn
gidileri iin gerekli hazrlklar tamamlanmam bulunuyordu. Hz. mer kendilerine Kfelilerden bir
grup le yardmc kuvvet de gndermiti. Ayrca Sheyl b. Adiyy'e Abdullah b. tbn', Ahnef e
Alkame b. en-Nadr ile Abdullah b. Eb Akil ve Rb' b. mir'i, sim Amr'a, Esc'li b. Umeyr'i, elHakem b. Umeyr'e $ihb b. el-Muhrik'i bir grup mcahid ile birlikte yardmc kuvvet olarak
gndermiti.
Bunlarn 21. ve 22. yllarda olduklar da sylenmitir. Burada Ker-mn'n fetih keyfiyetinden ve
nedenlerinden inaalah szedeceiz.
Bu sene Mekke valisi.bir kavle gre Attab b. Esd, Yemen valisi Ya'-l b. Mnye,
Yemne ile Bahreyn valisi Osman b. Eb'l-s, Uman valisi Huzeyfe b. Mihsan, m valisi daha nce
szn ettiimiz kimseler, Kfe ve evresinin valisi Sa'd b. Eb! Vakks, hkimi Eb Kurre, Basra ve
evresinin valisi Eb Ms, hkimi ise, Hanfeli Eb Meryem idi. idi..
Cezre ve Musul'daki grevlilerin ad daha nce gemiti.
Bu sene de mslumanlarn hacc amirliini bizzat Hz. mer b. Hattb yapmt.

[210]
HCRETN ONSEKZNCT (12 OCAK 639 - 1 OCAK 640)
Ktlk Ve Rcmde Yl
Hicretin onsekizinci ylnda insanlar byk bir alk, susuzluk ve ktlk musibetiyle kar karya
geldiler. Bu yla Remde Yl* ad verilir. Bu ad, esen rzgarlarn kl gibi bir topra nne katp
savurmas sebebiyle verilmiti. Alk o derece ilerledi ki vahi hayvanlar gelip insanlara
snyordu. Koyun kesen bir kimse, indeki rin ve kokularn pisliinden tiksinip brakmak zorunda
kalyordu. Amevs'ta grlen veba salgn da bu yl ortaya kmt. Yine Eb Ubeyde'nin. aralarnda
Dirr ile Eb Cen-del'in de bulunduu mslmanlardan bir gnp kiinin iki itiklerinden sz eden
mektubu daHz. mer'e bu yl gelmiti. Eb Ubeyde mektubunda yle diyordu: Biz bunlara
sorduumuzda tevbe ettiler ve: Bize seim serbestlii verildi, biz de seimde bulunduk diye cevap
verdiler. Daha sonra Eb Ubeyde: Siz bunu menetmiyor musunuz? diye sordu ve kesin bir ifade
kullanmad. Hz. mer kendisine unlar yazd: Biz bunu menedi-yoruz. siz de ondan vazgeiniz
Daha sonra Hz. Eb Ubeyde'ye unlar emretti: Onlar herkesin nnde ar ve kendilerine arabn
hell m, haram m olduunu sor. Eer haramdr diyecek olurlarsa seksener sopa vur. Eer helaldir
derlerse o takdirde boyunlarn uur. Bunun zerine Eb Ubeyde onlara arabn hell m, haram m
olduunu sorunca, haram olduu cevabn verdiler. Bunun zerine Eb Ubeyde onlara sopa vurdu.
Kendileri de iledikleri bu sutan dolay piman oldular. Hz. mer: Ey am halk! Sizin banza
byk bir musibet gelecektir demi ve Remde Yl musibeti ortaya kmt. Hz. mer yamur
yaipNbolluk oluncaya kadar ya, st ve etin tadna bakmamaya yemin etmiti. Nihayet pazara bir
tulum ya ve bir tulum da st gelmiti. Hz. mer'in bir klesi bunlar krk dirheme satn alarak Hz.
mer'e getirdi ve ona: Ey mminlerin em-ri! Allah artk senin yeminini yerine getirmi, ecrini
yceltmitir. arya bir tulum ya ve bir tulum st geldi, ben de onlar krk dirheme satn aldm
dedi. Bunun zerine Hz. mer kendisine: Sen olduka ar gitmisin ve bunlar pahal almsn.
Haydi bunlar sadaka olarak dat. Ben israf saylabilecek bir eyi yemekten holanmyorum diye
emir verdi, arkasndan unlar ekledi: Onlara gelen musibet bana da gelmeyecek olursa ben
raiyyemin durumuyla nasl ilgilenme imkn bulacam.
Hz. mer dier blge valilerine yazarak Medine halkna ve evresinde bulunanlar iin yardm steyip
imdada yetimelerini sylemiti. Ona gelen ilk yardm Eb Ubeyde b. Cerrh'in drt bin deve ile
birlikte getirmi olduu yiyecek yardmdr. Hz. mer bunlar Medine evresinde bulunanlara
paylatrmakla Eb Ubeyde'yi grevlendirmiti. Eb Ubeyde de bu yiyecekleri paylatrp iine geri
dnmt. Bylece yardmlar pepee gelmeye balam, sonunda Hicaz halk zenginlemiti. Amr b.
s Kzlde-niz'de gerekli tadilat yaparak deniz yoluyla Medine'ye yiyecek gndermiti. Bylelikle
Medine'de yiyecek fiyatlar Msr fiyatlaryla ayn olmutu. Remde Yl'ndan sonra Medine halk Hz.
Osman'n ehit edilmesiyle birlikte denizden hi bir yiyecek gelmedii zamana kadar Remde gibi bir
olayla karlamadlar. Bu ylda Medine halk olduka sknt ekmi ve ellerinden bir ey geimez
olmutu. Bu yzden hem halkn, hem de Hz. mer'in dier blgelerle balantlar kesilmi ve adeta
muhasara altnda tutulan kimseler durumunda kalmlard.
Bir seferinde Mzeyne kabilesinden bir ev hanm eine -ki o da Bill b. el-Hris'tir-: Helak olduk.
Bize hi olmazsa bir koyun kesiver.> deyince Bill kendisine: Bunlarda yenecek hibir ey kalmad

ki! diye cevap verdiyse da hanm srar edince, o da kalkp koyunu kesmek zorunda kald. Derisinin
altnda sadece krmz renkli bir kemik grnce Ah ya Muhammedi diye seslendi. Ryasnda
Raslullah (s.)' grd. Raslullah kendisine gelerek: Yamurun yaacan sana mjdeliyorum.
mer'in yanna git, benden ona selm syle ve kendisine: Ben seninle szlemi idim. Sen sznde
duran ve aktlerini yerine getiren bir kiisin. Aklm bana al, akln bana al, ey mer de, dedi
Bunu zerine Bill kalkp Hz. mer'in kapsna dayand ve onun klesine: Raslullah (s.)'in elisine
izin iste diye syleyince klesi Hz. mer'in yanma gitti. Hz. mer'e durumu haber verince, Hz.
mer: Onda herhangi bir kt hal grdn m? diye korkuyla sorunca klesinin: Hayr! diye
cevap vermesi zerine onu ieri ald. Bill durumu anlatt/ Bunun zerine Hz. mer dar kt ve
halkn toplanmas iin seslenilmesini emretti. Minbere kp: Sizleri doru yola ileten Allah akna
soruyorum: Sizler benden hounuza gitmeyecek bir ey grdnz m? diye sordu. Cemaat:
Kesinlikle hayr, ancak neden byle soruyorsun? diye karlk verince Hz. mer onlara Bill'n
ryasn anlatt. Herkes ryann ne demek olduunu kavrayiverdii halde Hz. mer kavrayamamt.
Kendisine: Peygamber senin yamur duasna kmakta geciktiini sylemek istiyor. Bizi de alarak
yamur duasna k dediler. Bunun zerine Hz. mer gerekli iln yaptrarak Hz. Abbs ile birlikte
yaya yryerek yamur duasna kt. Hz. mer bir hutbe okudu ve ok zl bir konuma yapt.
Namaz kldktan sonra dizleri zerine kapanarak yle du etti; Allahm! Bize yardmc olacak
herkes bize yardm etmekten acze dt. Biz gcmz ve imknlarmzla bir ey yapamaz hale geldik,
ciz kaldk. Sen olmaynca ne bir ey yapabiliriz, ne de bir kudretimiz sz konusudur. Allahm sen
bize yamur ihsan et. Kullara ve lkelere hayat ver. Daha sonra Raslullah (s.)'n amcas
Abdumuttalib'in olu Hz. Abbs'n elini yakalad. Bu srada Hz. Abbs'n gz yalan sakallnn
zerine dklyordu. Hz. mer yle yakard: Allarum! Peygamberi (s.)'nin amcas dier atalaryla
ve byk kimseleriyle sana yaklayoruz-,' nk hak szl olan sen: O duvara gelince, ehirde iki
yetim ocua ait idi (Kehf, 18/82) diye buyurmaktasn. Sen bu iki ocuu ana ve babalarnn slih
olmalar dolaysyla korumutun. Allahm! Peygamber (s.)'inin amcas iin koru. Bizler onunla sana
yaklayor ve senden mafiret diliyoruz Sonra cemaate dnerek: Rabbinizden mafiret dileyiniz,
nk o oka mafiret edendir diye uyarda bulundu.
Olduka yalanm, bulunan Hz. Abbs, yaaran gzlerinin yalan sakalna ve oradan da gsne
dklrken yle diyordu: Allahm! Grp gzeten, koruyan sensin, Sen u kaan koyunlar
andran bu kimseleri ihmal etme. Kalbi knklann kaybolmalarna frsat verme! ocuklar feryad
basyor, bykler acmakla birlikte aresiz ve ikyetimiz sana ykseliyor. Ve sen gizliyi, onun da
gizlisini bilensin. Allahm! mitsizlie kaplp helak olmadan nce sen rahmetinle onlar zengin kl,
nk ancak kfir olanlar senin rahmetinden mit keserler. Bu srada gkte bir bulut belirdi. Herkes:
Baknz, baknz, diye seslenmeye balad. Daha sonra para para bulutlar bir araya geldi, rzgr
onlar yrtmeye balad, daha sonra sakinleip yamur yamaya balad. Allah'a yemin olsun, onlar,
yerlerine ancak duvar diplerinde yryerek ve elbiselerini stlerinde tutarak dnebildiler. Herkes
Hz. Abbs'n yanna gidiyor, onun stn ban siliyor ve ona Ne mutlu sana! Senin sayende
haremeyne yamur yayor diye tebrik ediyordu. Bu mnasebetle Utbe b. Eb Leheb'n olu Abbs'n
olu ei-Fadl unlar sylemitir:
Allah Hicaz'a ve haiknaamcam vesilesiyle yamur yadrd. Akam zeriydi ve mer onun yal
haliyle yamur istedi. Karanlkta Abbs'la yneldi Allah'a mitle, stemesiyle bir oldu yamurun
[211]
yamas. Raslullah bizdendir, bizdedir onun miras; Artk bundan te neyle vnelebIir ki?

Araevs Tnu
Bu sene am blgesinde Amevs Tnu diye bilinen vaba salgm ba gstermitir. Bu salgnda
Eb Ubeyde b. Cerrah blge valisi iken vefat etmitir. Ayrca Muz b. Cebel, Yezd b. Eb Sfyn,
Haris b. Him Sheyl b. Amr Utbe b. Sheyl ve babas henz hayatta olan Sakfli Amir b. Gayln ldler. Pek ok kii
bu salgn dolaysyla vefat etmitir.
Trik b. ihb der ki: Biz Kfe'de Eb Musa'nn yanma gitmitik. Sohbet ederken unlar syledi:
Acele etmenizde bir saknca yoktur, nk bu evde bir kiiye bu hastalk isabet etmi bulunuyor. Yine
bu kasabay brakp krlara kabilirsiniz. Geni alanlara kp gidebilir, orada Allah bu vebay
kaldrncaya kadar gezinebilirsiniz. Ben size ho olmayan saknlmas gereken eyi haber vereceim.
Bir kii eer bu kasabada kalmas hlinde leceini zannederse, veya burada kalp da bu hastala
yakalanan bir kimse buradan gitmi olsayd yakalanmayacan sanrsa, ite bu gzel bir ey deildir.
Eer mslman byle bir kanaate sahip olmayacaksa onun bu kasabadan kmasnda bir saknca
yoktur. Ben Amevs Tnu srasnda am'da Eb Ubeyde ile birlikte bulunuyordum. Hastalk etraf
sarp da Hz. mer bunu haber alnca Eb Ubeyde'yi oradan karabilmek iin ona yle bir mektup
yazd: Sana selm olsun. u anda sana ihtiyacm var. O konuda bizzat seninle karlkl olarak
konumak istiyorum. Bu sebeple mektubu alr almaz yola koyulmadan elinden brakmayasn. Fakat
Eb Ubeyde, Hz. mer'in maksadn anlayarak ona u cevab yazd: Ey m'rainlerin emiri! Senin
bana niin ihtiyacn olduunu biliyorum. Ben raslman askerler arasndaym. Kendimi onlara tercih
edemem. Ben Allah benimle onlar hakknda emir ve hkmn verip uygulayncaya kadar onlardan
ayrlmak istemiyorum. Sen beni yanma armaktan vazge. Hz. mer mektubu okuyunca alamaya
balad. evresindekiler kendisine: Ey m'minerJ emiri! Eb Ubeyde vefat m etti yoksa? diye
sorunca Hz. mer: Hayr ama vefat etmi saylr diye cevap verdi.
Hz. mer Eb Ubeyde'ye mslmanlan alp bu blgeden uzaklamasn belirten bir mektup yaznca,
Eb Ubeyde Eb Musa'y ararak ona: Mslmanlar iin kalabilecekleri bir yer tesbit et demiti.
Eb Ms der k:
Ben yola kmak zere evime gittiimde eimin hastala yakalandn grdm. Eb Ubeyde'ye
dnp kendisine: Yemin ederim, ailemin bana bir i geldi deyince kendisi bana: Ein hastala
yakalanm olabilir dedi. Ben de ona: Evet diye karlk verdim. Bunun zerine Eb Ubeyde
kendi devesinin hazrlanmasn istedi ve devesinin yanma gitti. Fakat ayam yerletirir yerletirmez
hastalk onu vurdu ve: Allah'a yemin ederim. Ben de bu hastala yakalandm dedi. Daha sonra
Cbiye'de konaklayncaya kadar yoluna devam etti.
Eb Ubeyde mslmanlar arasnda yle konumutu: Ey insanlar^ Bu hastalk Rabbinizin rahmeti,
Peygamberinizin duas ve sizden nceki s-lillerin lm sebebidir. Eb Ubeyde bu hastalktan
kendisinin paynn da verilmesini Allah'tan dilemi tir. Daha sonra da hastalktan vefat etti.
Yerine Muz b. Cebel'i tayin etmiti. Muz b. Cebel ondan sonra kalkp u konumay yapt: Ey
insanlar! Bu hastalk Rabbiniziri rahmeti, Peygamberinizin duas ve sizden ncekilerin lm
sebebidir. Ben Muz ailesine bu hastalktan paylarn vermesini Allah'tan dilerim. Daha sonra olu
Abdurrahmn bu hastala yakalanarak ld. Arkasndan ayaa kalkarak bu hastalktan kendisinin de
payn diledi. Avucunda vebann izleri grlmeye balad, kendisi avucunu per, sonra yle dedi:
Sendeki bu rahatszla karlk dnyadaki hi bir eyi tercih edip kabul edemem.> Muz da vefat

edince yerine Amr b. s' tayin etti. Amr insanlar alp dalara kt. Yce Allah da hastal onlarn
zerinden kaldrd. Hz. mer Amr'm bu davrann irkin karlamad.
Denildiine gre mer b. Hattb, am'a gitmek zere yola km, Serg denilen yerde aralarnda
Eb Ubeyde'nin de bulunduu ordu komutanlar kendisini karlam ve kendisine vebann
iddetinden sz etmilerdi. Onunla birlikte muhacirler ve ensar da vard. Gazaya katlmak zere
kmt, nce ilk muhacirlerle ensn ard, onlarla istiarede bulundu. Ona farkl eyler sylediler.
Kendisi: Sen Allah rzas iin yola ktn, byle eyler seni yolundan alkoymasn derken, kimisi
de: Bu bir musibettir ve bunda yok olmak sz konusudur, dolaysyla senin gitmeni uygtn
grmyoruz. Bunun zerine Hz. mer kendilerine: Kalkp gidebilirsiniz dedi ve daha sonra
Kureylilerden fetihten nce hic-ret eden kimseleri ard, onlarla istiare etti. Hi birisi ihtilfa
dmeksizin, hep birlikte ona geri dnmeyi tavsiye ettiler. Bunun zerine Hz. mer: Ben sabahleyin
erkenden yola kmak zere bineimin srtna binmi olacam diye ln ettirdi. Bu sefer Eb
Ubeyde kendisine: Allah'n kaderinden mi kayorsun? diye sorunca Hz. mer ona: Evet Allah'n
kaderinden Allah'n kaderine kayoruz. imdi syle bana, senin develerin olsa ve sen bu develeri
alp bir taraf gayet bitek otlarla dolu br taraf kupkuru yerlere gitsen ve deveni bitek otlaklarda
otlatsan Allah'n kaderiyle otlatm olmayacak msm? Byle deil de kurak yerde otlatm olsan
Allah'n kaderiyle otlatm olmaz msn? diye sordu. Abdurrahmn b. Avf onlarn konumalarn
iitince onlara: Peygamber (s.a.v.) yle buyurmutur: Bir yerde veba bulunduunu haber alrsanz,
oraya gitmeyiniz, sizin bulunduunuz yerde ba gsterirse ondan kamak maksad ile de oradan
kmaymz.
Bunun zerine Hz. mer beraberindekileri de alarak Medine'ye geri dnd.
Bu rivayetler dierlerinden daha sahihtir, nk Buhr ve Mslim bunu kendi sahihlerinde rivayet
etmilerdir. Dier taraftan Eb Ms bu sene am'da deil de Basra'da bulunuyordu. Fakat Tank b.
ihb bunu bu ekilde zikretmitir. Biz de bu rivayeti ona dikkat ekmek maksad ile zikrettik.
Eb Ubeyde ve Muz fa. Cebel'n: Peygamberinizin duasdr eklindeki szlerinin mns da
udur: Cebrail Peygamber (s.a.v.)'in yanma gelerek: Senin mmetin siyahlarla m, yoksa tn ile mi
yok olsun? deyince RasluIIah. (s.a.v.): "Tn ile" diye cevap vermiti. ,
Eb Sfyn'n olu Yezd lnce Hz. mer onun kardei olan JVu-viye b. Ebi Sfyn' Dimk'a
tayin etti ve orann haracn toplamak grevini de verdi. urahbl b. Hasane'yi de rdn'deki
askerlerin bana ge tirdi ve haracm toplamak grevini verdi
Halk, benzeri grlmemi bir ekilde bu hastalktan krldlar. Hastaln uzun sre, aylarca kalmas
dmann mslmanlara kar itahlanmasna sebep olmutu. Basra'da da ayn ekilde hastalk ba
gsterdi.
[212]
Amevs taunundan lenlerin says 25 bini bulmutu
.
Taundan Sonra Hz. mer'in am'a Gelmesi
Tn sebebiyle pek ok kiinin lmesi zerine ordu komutanlar Hz. mer'e yazdklar mektuplarla
ellerinde bulunan ve sahiplerine datlmas gereken miraslar bildirdiler. Bunun zerine Hz. mer,
mslman-Ian toplayp onlarla istiarede bulundu ve kendilerine unlar syledi; Ben onlarn geriye
ne braktklarn grmek iin bulunduklar yerleri dolamam gerektii kanaatine vardm. Bana
grlerinizi bildiriniz. Hazr bulunanlar arasnda o sene slm Dinine girmi bulunan K'bu'l-

Ahbr, vard.
K'b Hz. mer'e: Ey mminlerin emri! Sen nereden balamak stersin? dye sorunca Hz. mer:
Irak'tan diye cevap verdi. Bunun zerine K'b: Hayr, yle yapma, nk ktlk on ksmdr,
bunlarn dokuzu douda, birisi batdadr, iyilik de on ksmdr, dokuzu batda, birisi de doudadr.
eytann boynuzu ve ifa bulmaz her trl hastalk buradadr diye syledi. Hz. AH de yle dedi:
Ey m'minlerin emiri! Kfe hicretten sonraki hicret iindir. Oras slm'n bir kubbesidir. Bir gn
gelecek oraya gitmeyi arzulamayacak bir mslman kalmayacaktr. Ora--nn halk ile Lt kavminden
talarla intikam alnd gibi intikam alnacaktr. Bu sefer Hz. mer unlar syledi:
Amevs'takilerin miraslar kaybolmak durumundadr. Ben am'dan ie balayp miraslar taksim
edeceim. Ondan sonra iimden geen eyleri, onlar iin yapaym. Daha sonra oradan dnp dier
yerleri dolaaym. Yapmak istediklerimi yapaym.
Bu ekilde Medine'den ayrlan Hz. mer yerine AH b. EM Tlib'l vekil tayin etti. Yolunu Eyle'den
geirdi. Eyle'ye yaklatnda Hz. mer devesine bindi. Devesinin srtnda ters evrilmi bir post
vard. Kendi bineini ise klesine vermiti. Eyle-halk onu karlamaya kmt. Mminler'in emiri
nerede? diye sorunca Hz^ mer kendisini kasdederek: te nnzde diye cevap verdi. Bunun
zerine halk onlarn nnden gitti. Kendisi de Eyle'ye varp orada konaklad. Onlar karlayanlar:
Mminlerin erari Eyle'ye girip konaklad diye dnp yanna geldiler. Hz. mer srt yrtlan
gmleini ykayp yama yapmas iin manastrdaki rahibe vermiti. O da istedii gibi yama yapm,
Hz. mer gmleini alp giymiti. Ancak rahip ona baka bir gmlek daha dikmi, fakat Hz. mer
onu almamt. Hz. mer maalar taksim etti. Klk ve yazlk blgeleri tayin etti. am blgesinin
asker bakmdan ihtiya saylabilecek eksiklerini karlad ve gerekli silhl asker ihtiyacn da teinin
ettikten sonra blgeyi dolamaya balad. Abdullah b. Kays'i btn sahil blgelerinin bana getirdi.
Muviye'yi grevlendirip urahbl b. Hasene'yi grevden ald ve herkesin nnde bunun gerekesini
yle aklad: Ben onu beni kzdran bir'harekette bulunduu iin deil, daha gl birini istediim
iin, grevden alyorum.
Amr b. Utbe'yi el-hr' zerine tayin etti.
Amevs'ta vefat edenlerin miraslarn paylatrd. Miraslardan biri dierinden miras ald. Kendisi
ise btn lenlerin miraslarn hayatta kalanlarn eline ulatrd. Haris b. Him akrabalarndan
yetmi kii ile birlikte am'a gelmi, fakat onlardan sadece drt kii geri dnmt. Hz. mer
Medine'ye Zukde (3 Kasm - 2 Aralk 639J aynda dnd.
Hz. mer'in am'da bulunduu bir srada namaz vakti girmiti. ev-^.resinde bulunanlar ona: Bill'e
emretsen de ezan okusa diye rica ettiler. Hz. mer emir verince o da ezan okudu. Peygamber
(s.a.vj'e Bill'n ezan okuduunu grm olan herkes istisnasz olarak sakallar slann-caya kadar
alayp durdu. Aralarnda en ok alayan ise Hz. mer idi. Hz. Peygmber'e yetimemi olanlar da
onlar alad ve Raslullah (s.a.v.)' hatrladklar iin alamaa baladlar.
Vkid der ki: Ruha; Harran ve Hakka bu ylda Iyd b. Ganin tarafndan fethedilmitir. Ayrca Aynu'IVerde diye de bilinen Ra'su Ayn de bu yl Umeyr b. S'd tarafndan fethedilmitir
Bunlarn fetihleriyle ilgili aklamalar daha nce gemiti.
Bu senenin Zulhicce (3 Aralk 639 - 1 Ocak 640) aynda mer (r.a.) Makamd brahim'i bu gnk
yerine tahvil etmiti. Daha nce makam Beytullah'a bitiikti.
Yine bu sene Hz. mer Kfe'ye ureyh b. Haris el-Kind'yi, Basra1- ya da Ka'b b. Sr el-Ezdi'yi
hakim olarak tayin etmitir.
Bu senenin blge valileri bundan nceki sene grev yapan valilerin ayns idiler.

Hac grevi, bu sene de Hz. mer'in emrlii altnda if edildi.

[213]

HCRETN ON DOKUZUNCU (2 OCAK - 20 ARALIK 640) YILI

Kimisine gre Cell ve Medin fetihleri bu ylda Sa'd b. Eb Vak-ka komutanlnda
gerekletirilmitir. Ayn ekilde Cezire blgesinin-fethi de bu yl olmutur. Btn bunlarn
fetihlerinden ve bunlarn fetih-leriyle ilgili farkl grlerden daha nce sz edilmiti.
Yine denildiine gre, Muviye tarafndan Kaysriyye bu yl fethedilmitir. Kaysariyye'nin 20. ylda
fethedildii de sylenmitir. Bundan da hicretin 16. yln anlatrken sz edilmi di.
Harretu Leyl diye bilinen ve Medine yaknlarnd bir yerden bu yl byk bir ate akagelmiti. Hz.
mer sadaka verilmesini emretmi, insanlar tasaddukta bulunmu, sonunda ate snmt.
Bu sene hacc emirliini Hz. mer yapt. Onun blge valileri daha nce kendilerinden sz edilmi
olan kimselerdi.
Safvn b. el-Muatta es-Slem bu sene ldrlmtr, nn Mu-viye'nin halifeliinin sonlarnda
hicretin 60. ylnda ld de sylenmitir.
Ubey b. K'b hicretin bu 19. ylnda vefat etmitir. Vefatnn hicretin 20, 22. ve 23. ylnda olduu da[214]
sylenmitir. Dorusunu Allah bilir.
HCHETN YRMNC (21 ARALIK 640 - 9 ARALIK 641) YILI,
Msr'n Fethedilmesi
Denildiine gre, Msr bu sene ve bir rivayete gre Amr b. s tarafndan fethedilmitir, iskenderiye
de ayn ekilde fethedilmitir. skenderiye'nin 25. ylda fethedildii sylendii gibi, Msr'n 26. yln
rebul-evvel aynda fethedidii de sylenir. Fakat zet olarak sylenecek az udur: Msr'n
Hemde ylndan nce fethedilmi olmas gerekir, nk Amr b. s Kzildeniz yoluyla Msr'dan
Medneye erzak, gndermitir. Dorusunu Allah en iyi bilendir. Bu konuda baka szler de
sylenmitir.
Msr'n fethedilmesine gelince: Hz. mer Beytulmakdisi feth edip orada bir ka gn kaldktan sonra
Amr b. a Msr'a gndermi, arkasndan Zbeyr b. el-Avvrn da sevketmiti. Mslmanlar
Bbilyon'u ele geirerek Msr'a gitmiler, Orada kendilerini Msr bapiskopusu olan Eb Meryem
karlamt. Onunla birlikte dier din adamlar da vard. Eb Meryem'i Amr'a kar Mukavkas
lkesini korumak amacyla gndermiti. Anr onlarn blgesine askerleriyle birlikte varnca
aralarnda atma kt. Bunun zerine onlara: Bizimle arpmakta acele etmeyiniz. Bana Eb
Meryem ile Eb Mirym gelsin deyince sava braktlar ve Amr'n istedii iki kii kp geldi. Amr
onlar slm' kabul etmee, ya da cizye vermee ard ve kendilerine Peygamber (s.)'n Msr halk
hakkndaki ve Hz. smail'in annesi Hcer dolasyla yapm olduu vasiyetini haber verdi. Onlar: Bu
olduka uzak bir akrabalktr. Byle bir akrabaln haklarna ancak peygamberler riayet edebilir.
Sen yanma bir daha dnnceye kadar bize eman ver dediler. Bunun zerine Amr onlara unu
syledi: Benim gibi birisi kolay kolay aldatlmaz, fakat ben durumu incelemeniz iin size gn
sre tanyorum. Eb Meryem ile Eb Mirym: Sremizi biraz daha uzat deyince, Amr onlara bir
gnlk daha sre verdi. Mukav-ks'm yanma dndler.

Artabon bunlarn getirdikleri slm ya da cizye teklifini kabul etmeyerek mslmanJara arpmay
emrederek Msr halkna unlar syledi: Bfeler sizleri savunmak iin gcmzn sonuna kadar
alacaz. Amr gece saldrsnn dnda ani ve beklenmedik bir eyle karlamad, ^niei zaten
savaa hazrd. Mslmanlar onunla arptlar ve sonunda Artabon ile beraberinde bulunan pek ok
kii ldrld, geri kalanlar ise bozguna uradlar. Amr ile Zbeyr ounluun bulunduu Ayn
ems'in zerine yrdler. Amr, Ferem'ya Ebrehe b. es-Sabbh', skenderiye'ye de Avf b. Mlik'i
gnderdi. Denildiine gre, skender ile Ferem iki karde idiler. Avf skenderiye'nin yaknnda, Amr
ise Ayn ems'de kararghn kurdu. Msr halk kendi krallarna unu sylediler: Sen Kisr'y ve
Kayser'i bozguna uratm ve onlar kendi yurtlarnda yenilgiye uratm bir kavme kar ne diye
savamak istiyorsun? Sen de bunlara kar kma, bizi de onlarla kar karya brakma. Mukavks
bunu kabul etmedi ve mslmanlarn zerine hucm ettiler ve arptlar. Halkn grn bu ekilde
aklamas drdnc gne rastlamt.
Mslmanlarla Mukavks Ayn emsde karlap savanca msl-manlar bir ara geriler gibi oldular.
Bunun zerine Amr onlar knad. Yemen halkndan birisi Amr'a: Bizler demirden, yaratlmadk ya
deyince Amr ona: Sus, sen olsa olsa bir kpek olabilirsin diye karlk verdi. Ye-men'li de bunun
zerine: Sen de kpeklerin komutan olursun dedi. Bu atmadan sonra Amr Peygamber (s.)'in
sahbilerini ard, yanna geldiklerinde: Sizler ileri geiniz, Allah sizinle zafer insan edecektir
dedi. Aralarnda Eb Brde ile Eb Berze'nin de bulunduu sahbier ileri atld, arkalarndan da
dier askerler onlar izledi. Allah da mslmanlara zafer nasib etti ve mrikleri bozguna uratt.
Zbeyr b. el-Avvm ehrin suruna kt. Onun sura ktn gren Msrllar Amr'a kaplarn aarak
bar teklifinde bulundular. Amr da bar isteklerini kabul etti. Dier taraftan Zbeyr savaarak
surdan aa indi ve kapdan kp Amr'n yanna varncaya kadar arpmasna devam etti.
Bylelikle Msr halk yok olmak tehlikesiyle kar karya kalmken bar yaptlar. Mslmanlar
onlardan kl zoruyla aldklarn da bar hkmlerine tabi tuttular ve bylelikle Msrllar zimml
statsne girmi oldular. Ayn ekilde Bizansllardan ve Nbe halkndan Msrllarla yaplan bar
artlarn kabul eden kimseleri de ayn statyle tabi tuttular. Gitmeyi arzu eden kimseyi de gvenlik
altnda olabilecei bir yere gidinceye kadar emniyet altnda gndediler.
Mslman svarileri Msr'da toplandlar ve Fustt' ina ederek orada yerletiler. Eb Mirym
Amr'n yanna gelip savatan sonra alnm esirleri istediler. Amr onlar kovunca unlar sylediler:
Sizden ayrldmz andan size geri dndmz ana kadar eiinize geirmi olduunuz her .ey
zimmet altndadr. Bunun zerine Amr onlara: Siz hem bize hcum edeceksiniz, hem de zimmet
altnda m olacaksnz? diye sorunca Evet diye cevap verdiler. Amr b. ss esirleri askerler
arasnda paylatrd ve bunun sonucunda esirler Arap diyarlarnn eitli blgelerine dalm oldu.
Ganimetlerin bete-birini de bir heyetle birlikte Hz. mer'in yanma gnderdi. Heyet Hz. mer b.
Hattb'a btn durumlar ve Eb Meryem'in sylediklerini haber verince Hz. mer bu drt gn
ierisinde mslmanlara kar savamam kimselerden alman esirleri geri evirdi, fakat
mslmanlarla arpm kimselerin esirlerini geri yermedi.
_ Kiptiler Arnr'in kapsnn nnde toplanmlard* Amr onlarn: Araplar ne kadar da gsz
kuvvetsizmi? Bizim gibi kimselerin onlara boyun ediklerini imdiye kadar grmedik> seklindeki
szlerini de haber almt. Bu durumun kendilerini mitlendireceinden korktuu iin emir vererek bir
miktar devenin kesilip piirilmesini istedi. Ordu kumandanlarn davet etti, dier taraftan bu szleri
syleyenlere de haber verdi, onlar da yanlarna geldiler. Arap usl yemek yediler, dileriyle etleri
kemiklerinden syrdlar, etin suyunu itiler. Yemek srasnda abalanyla ve silhsz idiler. Bunu gren

Kiptiler daha bir mitlenmeye baladlar. Amr mslmanlara ertesi gn Msr halkna ait elbise ve
ayakkablarla tekrar gelmelerini syledi. Onlar da ayn eyi yaptlar. Ayrca halknn gelip
grmesine de izin vermiti. Bu sefer Msrllar dnk grdklerine hi de benzemeyen eyler
grdler. Yemek hizmetlerini grenler eitli Msr yemekleri getirdiler, bunlaru Msr halk gibi
yemeye baladlar. Kiptiler bu iten bir ey anlamad. Amr mslmanlara bir haber daha gndererek;
Yarnki gsteri iin silhlannz diye emir verdi. Ertesi gn bir gsteri yapld. Amr izin verdi
gsteriyi Kiptiler de seyrettiler. Sonra onlara un-Jan syledi: Ben sizlerin, Araplarn iinde
bulunduklar skntl hli grnce ne gibi duygulara kapldnz bildim. Bu duygularn sizleri hek
etmesinden korktum. Bu bakmdan siz nce yurtlarnda ne hlde olduklarn, daha sonra sizin
yurdunuzda ne hle geldiklerini, daha sonra da savata ne durumda olduklarn gstermek istedim.
Onlarn size kar yaaylar byle olmasna ramen nasl zafer kazandklarn gzlerinizle
grdnz. kinci gn onlarn sizin lkenizde neler elde ettiklerini grdnz. Ben sizin unu bilmenizi
istedim: nc gn grdkleriniz onlar ikinci gn grdnz ekilde yaamaktan alkoymayaca
gibi, birinci gnk yaaya da geri dndermez.
Msrllar onun yanndan ayrlrken: Araplar sizi piyadeleriyle vurmutur diye syleniyorlard. Hz.
mer Amr'n bu yaptklarm haber alnca unlar syledi: Allah'a yemin ederim, onun savamas
yumuaktr; savasnn herhangi bir savleti, bakalarnn savalarnda olduu gibi herhangi bir hamlesi
yoktur.
Daha sonra Amr skenderiye zerine yrd, iskenderiye ile Fustt arasnda bulunan btn
Bizansllarla Kiptiler onunla savamak zere toplanm: O bizim zerimize gelmeden, bizimle
savamadan skenderiye'ye gitmek istiyor, ancak biz onunla savaalm diye kararlatrmlard. Her
iki ordu kar karya gelip savatlar. Amr onlar bozguna uratt ve byk bir ksmn ldrd.
Sonra skenderiye'ye varncaya kadar yoluna devam etti. Oraya vardnda skenderiye halknn
onunla savamak zere hazrlanm olduklarn grd. Bunun zerine Mukavks,.Amr'a eli
gndererek belirli bir sreye kadar bar istediyse de, Amr, geici bir sre iin bar kabul
etmeyerek unlar syledi: Biz sizin en byk kralnz olan Herak-lieus ile kar karya geldik; sizin
de rendiiniz eylerle karlatk Bunu duyan Mukavks arkadalarna: Doru syledi. Bizim
ncelikle kulak asp dinlememiz gerekiyor. dediyse de evresindekiler ona ar szler sylediler ve
onun grn kabul etmediler. Bunun zerine mslmanlar skenderiye halkyla arpmaya
baladlar ve onlar ay sreyle muhasara altnda tuttular. Sonunda Amr skenderiyey savaarak
fethetti. ehir iinde bulunan her eyi ganimet olarak ald, halkm da zim-m olarak tesbit etti.
Denildiine gre, Mukavks skenderiye'den kp gitmek steyenin kmas, kalmak isteyenin de
kalmas artyla 12 bin dinar karlnda Amr ile bar anlamas yapmt. Amr skenderiye'de
yeteri kadar silhl asker brakt.
Msr'n fethedilmesinden sonra Nbe lkesine gaza yapld. Mslmanlar bu gazadan pek ok yaral
ve Nbelilerin iyi atc olmalar nedeniyle gzlerini kaybeden askerlerle geri dnd. Bu bakmdan
mslmanlar Nbelilere: Gze at yapanlar adm verdiler.
Abdullah b. Sa'd Eb erh Hz. Osman dneminde Msr valisi olunca onlarla her yl belirli sayda
esir vermeleri karlnda bar y"*p-t. Buna karlk mslmanlar da onlara her yl belirli
miktarda yiyecek ve giyecek vereceklerdi, Hz. Osman ve ondan sonraki yneticiler bu bar
antlamasn geerli kabul etmilerdi.
Denildiine gre, mslmanlar Bilhb denilen yere vardklarnda aldklar esirler de Yemen'e kadar
varm bulunuyordu. Bilhb yneticisi Amr'a yle haber gndermiti: Ben sizden daha ok nefret

ettiim kimseler olan Farslar ve Bizansllara cizye veriyordum. Arzu ediyorsan benim lkemden
alm olduun esirleri geri vermen karlnda ben.sana cizye vermeyi teklif ediyorum Bunun
zerine Amr bu konuda izin almak zere Hz. mer'e mektup yazd. ki taraf da Hz. mer'in mektubu
gelinceye kadar sava kaldrmlard. Hz. mer'den yle cevap geldi: Yemin ederim, sreklilii
olan bir cizye paylatrlan ve sonra da hi yokmu hle dnen ganimetten bizim iin daha iyidir.
Esirlere gelince, onlarn krallar sizlerei elinizde bulunan esirleri slm ile kendi kavimlerinin dinini
semek arasnda serbest brakmak artyla cizyeyi kabul et. slm seen kii ms- j lmanlardan bir
fert olur, fakat kavminin dinini seen kimselerden del cizye al. lkenin drt bir yanna dalm
olanlara gelince, bizim onlar j iade etmek imknmz yoktur. Amr bunu skenderiye yneticisine
teklif edince o da bunu kabul. etti. Btn esirler topland ve Hristiyanlar da dier tarafta bir araya
geldi. Teker teker onlar slmi ya da kavimlerinin dinini semek arasnda serbest braktlar. slm
her seen kii ile birlikte mslmanlar tekbir getiriyordu. Fakat Hristiyanl seen olursa bir
homurtu etraf kaplyor ve onun zerine cizye konuluyordu. Bu durum esirler bitinceye kadar bylece
devam etti.
Bu esirler arasnda Eb Meryem Abdulah b. Abdurrahnn da bulunuyordu. Eb Meryem slm
semi ve zebd'in arifi olmutu. Emev melikleri: Msr savala fethedilmitir. Orann halk ise
bizim klelerimizdir, onlarn vergilerini istediimiz ekilde arttrrz diyorlard. Halbuki gerek
[215]
onlarn dedikleri gibi deildir.
eitli Olaylar
Bu sene, yni Hicr 20. ylda Eb Bahriye Abdullah b. Kays, Ardu'r-Rm (Rum Diyar, Anadolu)a
bir gaza yapt. Onun buraya ilk giren kii olduu sylenir. Ardu'r-Rm'a giren ilk kiinin Meysere b.
Mesrk el-Abs olduu ve pek ok esir ve ganimet ald da sylenir.
Hz. mer'in Kudme b. .Maz'n'u Bahreyn'deki grevinden bu sene ald ve ona iki ime cezas
uygulad da sylenmitir. Hz. mer onunyerine Bahreyn ve Yemme zerine Eb Bekre'yi vali tayin
etmitir.armer Veld'in kz Abdurrahmn b. Haris b. Him'n annesi F-tma ile bu yl evlenmitir.
Hz. mer Sa'd b. Eb Vakks' yine bu ylda Kfe vajiliinden almtr, nk Kfeiler onu Gzel
namaz kldrmyor diye ikyet etmilerdi.
Hz. mer Hayber arazisini mslmanlar arasnda bu yl paylatrm Yahudileri Hayber'den srm.
Vadi'I-Kur'y da taksim etmiti. Nec-rn Yahudilerini Kfe'ye bu yl srmt. Yine Hz. mer bu yl
ierisinde Alkame b. Mcezziz el-Mdlic'yi Habebitan'a gndermitir. Habeistanllar, slm
Diyarna girmi ve baz mslmanlara zarar vermilerdi. Bu bakmdan Hz. mer, ebediyyen deniz
savana girmemeye karar vermiti. Bu olayn hicretin 31. ylnda olduu da sylenmitir.
Useyd b. Hudayr bu sene ierisinde vefat etmitir. Useyd Arslanck mnsna olup Arapadaki
Esed kelimesinin kltlmdr Heraklieus'un lm ve yerine olu Konstantin'in kral olmas da
bu
k sene olmutur. Zeynep bint Cah bu sene vefat etmitir. Onun kabrine Usme b. Zeyd
le ile kardeinin olu Muhammed b. Abdullah b. Cah inmitir. Bu sene hacc emirliini yine Hz.
mer yapmtr. Onun blge valile- rl, azlettiini sylediklerim hari olmak zere, geen seneki
blge valilerinin aynsdr.
yd b. anm bu sene vefat etmitir. Cezre'yi fetheden ve yollan ap Bizans yurduna ilk varan kii

odur.
Peygamber (s.)'in mezzini olan Bill b. Eb Rebh Dmak, ya da bir baka gre gre Haleb'de bu
yl vefat etmitir.
Uneys b. Mersed b. Eb Mersed el-anevi de bu sene vefat etmitir. Hem kendisi, hem babas ve hem
de dedesi sahbidir. Babas er-Rac, gazvesinde ehit olmutu.
Sad b. mir b. Hzyem el-Cumah'-de bu sene vefat etmitir. Hay-ber'in fethinde bulunmu faziletli
bir zatt. Vefat edinceye kadar Hms komutam idi. Onun 19. ylda ve 21. ylda krk yanda iken vefat
ettii de sylenmitir.
Eb Sfyn b. Haris b. Abdulmuttalib de bu sene vefat etmitir.
Peygamber (s.)'in halas, Abdulmuttalib'in kz Safiyye de bu sene vefat etmitir. Ensrdan elMuzahhar b. R' bu yl ehit edilmitir. Kendisi am'dan beraberlerinde aml baz mrikler
bulunduu halde dnnde, Hayber'de bulunduu bir srada, birka yahudi tarafndan tuzaa
[216]
drlerek ldrlmt. Bunun zerine Hz. mer onlar srgn etmitir.

[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]

bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/13-17.

bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/17-19.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/19-21.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/21-22.
Olkelerine girmek izni. (ev.)
Sikye: Haclara su verme. Ri'Me: Vergi toplama ilerine Chil! Mekke Toplumu'nda verilen isimlerdir. (ev.)
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/22-24.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/24.

bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/24-28.

[10]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/29.
[11]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/29.
[12]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/29.
[13]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/29-30.
[14]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/30.
[15]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/30.
[16]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/30-31.
[17]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/31.
[18]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/31-32.
[19]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/32.

[20]
[21]
[22]
[23]
[24]
[25]
[26]
[27]
[28]
[29]
[30]
[31]
[32]
[33]
[34]
[35]
[36]
[37]
[38]
[39]
[40]
[41]
[42]
[43]
[44]
[45]
[46]
[47]
[48]
[49]
[50]
[51]

bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/32.

bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/32-33.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/33-35.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/35.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/35.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/35-36.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/36-37.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/38-39.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/40-41.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/42-43.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/43-46.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/47-48.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/49-51.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/52-57.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/57-60.
Araplar, sava tehlikesi, ya da dmann hcum etmesi gibi bir tehlike karsnda, bu ?ekllde seslenip tehlikeyi haber verirlerdi. (ev.)
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/61-67.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/68-77.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/77-80.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/80-83.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/84-85.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/85-88.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/88-91.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/ 92-95.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/ 95.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/96-98.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/99-102.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/103-108.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/109-112.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/113.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/113-115.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/115-133.

[52]
[53]
[54]
[55]
[56]
[57]
[58]
[59]
[60]
[61]
[62]
[63]
[64]
[65]
[66]
[67]
[68]
[69]
[70]
[71]
[72]
[73]
[74]
[75]
[76]
[77]
[78]
[79]
[80]
[81]
[82]
[83]

bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/134-135.

bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/135.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/135-136.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/137.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/137-140.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/140-142.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/142-154.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/154-156.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/157-158.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/158-160.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/160-162.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/162-163.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/163-164.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/163.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/164.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/167-172.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/173-175.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/176.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/176-178.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/179-181.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/181-185.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/185-192.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/192-195.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/195-201.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/202-207.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/207-208.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/208-209.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/209.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/209-211.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/211-212.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/213.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/213-214.

[84]
[85]
[86]
[87]
[88]
[89]
[90]
[91]
[92]

bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/214-215.

bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/216-217.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/217-221.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/222-236.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/236-241.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/241-246.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/246-248.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/248-253.

Mellif olay anlatp bitirdikten sonra, burada geen (Memur- kelimesi le biraz sonra gelecek -me'rnun- kelimesini aklayacaktr
(ev.)
[93]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/ 254-256.
[94]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/256-261.
[95]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/261.
[96]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/262-263.
[97]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/263-264.
[98]
Mufahare: Karlkl olarak nleceMeyferi sayp dkmek. (ev.)
[99]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/264-268.
[100]
Mellif burada -gaib kaydm zikretmeksizin -namaz kld- demek olan -salla- d'.-nek-l yetinmitir. Ayn kelime yalnzca du
etmek anlamna da geliyor. Ancak Buhar, MaMm. Ibn Han bel ve 1. Malik gibi muhaddislerin, konu ile ilgili olarak rivayet etmi
olduktan hadislerden bunun Glb Cenaze Namaz olduu anlalmaktadr. (ev.)
[101]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/268-269.
[102]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/270-277.
[103]
Tercmeye esas aldmz baskda byle olmakla birilkte, (Beyrut 1400-1980) baski-sndaki ifade: Men se- yani. -ktlk
sleyenler- eklindedir. Bununla Hlid !le beraberindeki arkadalarnn yakala"nma sebebi ksmen aklk kazanm ve orta da keyf bir
muamelenin verolmadt anlalm olur. (Cilt: II, s. 205). (eviren).
[104]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/277.
[105]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/277-278.
[106]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/279-280.
[107]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/280-281.
[108]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/281.
[109]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/281-282.
[110]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/282.
[111]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/282-286.
[112]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/286-287.

[113]
[114]
[115]
[116]
[117]
[118]
[119]
[120]
[121]
[122]
[123]
[124]
[125]
[126]
[127]
[128]
[129]
[130]
[131]
[132]
[133]
[134]
[135]
[136]
[137]
[138]
[139]
[140]
[141]
[142]
[143]
[144]

bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/287-288.

bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/288.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/288-289.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/289-290.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/291.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/291-297.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/298-304.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/305-306.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/307-309.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/309-314.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/314-316.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/316-321.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/321-324.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/324-325.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/325-328.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/328-331.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/331-339.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/339-343.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/345-345.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/345-346..
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/346-348.
Mahacu": Taoca ve talk blgfe anlamna gelen Mahcar kelimesinin ouludur. (ev.)
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/348-353..
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/354-356.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/356.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/356-357.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/357-358.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/358.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/358-361.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/361-362.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/362.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/363.

[145]
[146]
[147]
[148]
[149]
[150]
[151]
[152]
[153]
[154]
[155]
[156]
[157]
[158]
[159]
[160]
[161]
[162]
[163]
[164]
[165]
[166]
[167]
[168]
[169]
[170]
[171]
[172]
[173]
[174]
[175]
[176]

bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/364-365.

bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/365.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/365-366.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/366.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/367.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/367-368.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/369-373.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/373-376.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/376-380.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/380-382.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/382-383.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/383-385.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/385-389.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/389-392.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/392-393.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/393-394.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/394-395.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/395-396.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/396-397.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/397-398.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/399-400.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/400.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/400-403.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/403.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/403-407.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/407-409.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/409-411.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/412-430.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/430-434.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/434-437.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/437-440.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/440-445.

[177]
[178]
[179]
[180]
[181]
[182]
[183]
[184]
[185]
[186]
[187]
[188]
[189]
[190]
[191]
[192]
[193]
[194]

bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/445-448.

bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/449.
Bizans mahalli komutanlarna verilen ad. Dini bir mevki olan Patriklik deildir. (av).
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/449-450.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/450-452.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/452-454.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/454-456.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/456-457.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/457-458.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/458-461.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/461-464.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/464-466.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/466.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/467-469.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/469-472.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/472-475.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/476-478.

Mellif hangi umde olduunu belirtmiyor. Cumdell (31 Mays -. 29 Haziran 637); Cumdelhire (30 Haziran - 28 Temmuz
637) ye tesadf ediyor. (ev.)
[195]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/479-480.
[196]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/480.
[197]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/481.
[198]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/482-485.
[199]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/485-486.
[200]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/486-479.
[201]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/490-491.
[202]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/491-492.
[203]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/492-494.
[204]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/494-496.
[205]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/496-498.
[206]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/498-499.
[207]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/499-503.
[208]
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/503-505.

[209]
[210]
[211]
[212]
[213]
[214]
[215]
[216]

bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/505-506.

bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/506.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/507-509.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/509-512.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/512-513.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/514.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/515-519.
bnl-Esir, El Kamil Fit-Tarih Tercmesi, Bahar Yaynlar: 2/519-520.